HILMI YÜCEBAŞ

A T A T Ü R K ' ün
Nükteleri-Fıkraları
Hatıraları

Satış yeri:

K Ü L T Ü R K I T A B E V Î

İstanbul — Ankara Caddesi 62/2

 ATATÜRK'Ü ANARKEN

Cihan tarihinde kendisi halk arasından yetişmiş iken devlet

kuran, yahut batacak bir devleti t u t u p kaldıran, askerlikte, idarede
değil yaşadığı yüzyılın, b ü t ü n ' a s ı r l a r ı n en büyük adamı olmak vas-
f ı n ı kazanan adamlar vardır.
Bunların adlarını saymak neye yarar; bir panorama seyreder
gibi t ü m ü n ü gözümde canlandırıyorum. F a k a t bir tanesi var ki, onu
hepsinden üstün b u l m a k mecburiyetinde kalıyorum: A T A T Ü R K .
O, h a l k t a n yetişmiştir, askerdir. Fakat askerliğin gerektirdiği
bilgilerle yetinmemiş, çok okumuş ve üzerine hoca hakkı yüklenme-
K U R T U L U Ş Y O L U den kendi kendini yetiştirmiştir.

Maceracı ve atılgan gibi görünür. Hakikatte ne maceracı, ne de

atılgandır. Her attığı adımı uzun boylu düşünmüş, hesap etmiş, son-
B ü t ü n milletçe bilmeliyiz ki, Türk milletinin kurtuluşu Ata-
ra yürümüştür.
t ü r k ' ü n yolunda ve o n u n izinde gitmektir. B u n d a n ayrıldığımız za-
Devletine h â k i m olan idare ruhunun, milletinde yaşayan zihni-
m a n karanlıklara gider, yollarımızı kaybeder, felâketlere sürükleni-
yetin, çağının ihtiyaçlarına uyan ve uymayan yönleri üzerinde de-
riz.
rin incelemeler yapmıştır.
Atatürk'ü b ü t ü n milletçe iyi anlamalıyız. O n u n bu millete ge-
Cesurdur; cesaretini lüzumsuz yere harcamaz. Cüretkârdır; çür'e-
tirdiği temiz, asîl duygu, his, fikir ve ilim anlayışına hepimizin vu-
tini başarı ihtimali olmayan işlerde kullanmaz, işte bu insandır ki
zuhla i n a n m a s ı ve onu kabul etmemiz lâzımdır.
Türk milletine bugün serbestçe konuşabilmek, müstakil bir vatana
D ü n y a d a hiç bir millet A t a t ü r k gibi bir büyüğe sahip olmamış-
sahip olmak, dünya milletleri ve devletleri içinde saygı görmek ni-
tır. B u n u n kadrini bilmek ve o n u n yolunda gitmek, o n u n gösterdiği
metlerini sağlamıştır.
yolda yükselip içinde b u l u n d u ğ u m u z karanlıktan kurtulmak lâzımdır.
İstanbul'da Mütareke devrinin türlü fecaatlerini, Türklere kar-
CEMAL GÜRSEL
şı yapılan hakaretlerin acılarını tatmış ve görmüş olanlardan ha-
yatta bulunanlar çoktur. O z a m a n ne halde idik; şimdi ne durum-
dayız?. diye bir an düşünmek zahmetine katlanırsak, A T A T Ü R K ' e
karşı, ölümünden sonra da insanlık vazifelerimizin ne olduğunu he-
m e n anlarız.
A T A T Ü R K , bir devleti yeniden kurmada ve öldürülmüş bir mil-
leti sağlığa kavuşturmada A L L A H ' m ona mukadder kıldığını mü-
kemmelen başarmış bir insandır.
O , kendini halkın üstünde görmemiş, onların içinde ve onlarla
beraber yaşamıştır.
Y E N İ MATBAA — İstanbul, 1963 Dâvasında başarı kazanmış bir vatan kurtarıcısı sayılan ATA-
T Ü R K , güzel konuşmasını ve konuştuğu insanların yüreğine girerek
sevgilerini kazanmasını bilirdi. Ziya Gökalp, M a l t a zindanında iken
 _ 4 —
arkadaşlarına daima şu fikirleri telkin edermiş: «Mustafa Kemal
Paşa, T ü r k ü n efsanelerinde yaşayan B O Z K U R T gibi kurtarıcı bir
şahsiyettir. T ü r k ü n millî ü m i d i Mustafa Kemal Paşadadır.»
Bir inkılâpçılık r u h u n u n coşkunluğuyla A T A T Ü R K ' ü n şahsiye-
t i n i yoğuran, onda millî işler yapmak aşkını uyandıran Milliyetçilik
ve Türkçülük imanıdır.
A T A T Ü R K , Türk'ü şöyle a n l a t ı r :
«Bu memleket, d ü n y a n ı n beklemediği, asla ü m i t etmediği bir
müstesna mevcudiyetin yüksek tecellisine, yüksek sahne oldu. B u
sahne, en aşağı yedi b i n senelik bir Türk beşiğidir. Beşik tabiatın
rüzgârlarıyla sallandı, beşiğin içindeki çocuk, tabiatın yağmurlariyle
yıkandı. O çocuk tabiatın şimşeklerinden, yıldırımlarından, kasırga-
larından evvelâ korkar gibi oldu, sonra onlara alıştı. Onları tabiatın
babası tanıdı, onların oğlu oldu. Bir gün o tabiat çocuğu tabiat ol-
du, yıldırım oldu, güneş oldu, T ü r k oldu. Türk budur. Yıldırımdır,
kasırgadır, dünyayı aydınlatan güneştir.»
• | 1915 — Tekirdağ'ında 19 uncu t ü m e n i k u r m a ğ a başladı,
Zeki ve nüktedan A T A T Ü R K ' ü n 25. ölüm yıldönümünde, onu
hasretle, minnetle, rahmetle anarken, o n u n m ü m k ü n olduğu kadar
tipik ve karakteristik fıkralarını, nüktelerini ve hatıralarını bu ki-
t a p t a toplayarak, yürekten' beslediğim sevginin küçük bir armağanı
olarak u n u t u l m a z hatırasına ithaf ediyorum.
İstanbul : Kasım 1963 Hilmi YÜCEBAŞ
•
SEVMEK ANLAMAKLA OLUR
Şahsınıza ait bir buluşun başkaları tarafından kullanılmasın-
d a n ve mesut neticelerinin isminize değil mensup olduğunuz cemi-
yete ve millete maledilmesinden endişeniz olmasın. Millet b u n u n
kadrini bilir. Millet sevgisi kadar büyük m ü k â f a t yoktur. îstiklâl
harbinde benim de milletime ettiğim bir takım hizmetler olmuştur,
zannederim. Fakat bunlardan h i ç birini kendime maletmedim. Yapı-
l a n ı n hepsi milletin eseridir dedim. Aranacak olursa doğrusu da bu-
dur. Mazide sayısız medeniyet kurmuş bir ırkın ve milletin çocuk-
l a r ı olduğumuzu ispat etmek için yapmamız lâzım gelen şeylerin
•hepsini yaptığımızı ileri süremeyiz. Bugüne ve yarma bırakılmış
d a h a bir çok büyük işlerimiz vardır, i l m i çalışmalar da bunlar ara-
sındadır. Beni seven arkadaşlarıma tavsiyem budur; «Şahsımız için
değil, fakat mensup olduğumuz millet için elbirliğiyle çalışalım. Ça-
lışmaların en yükseği budur.»
KEMAL ATATÜRK
R ATATÜRK KRONOLOJISI
! 1881 — Mustafa Selânikte doğdu.
; 1893 — Selanik Askerî Rüşdiyesine yazıldı. Öğretmeni kendisine
Kemal adını verdi.
1899 — Manastır Askerî İdadisini bitirdi. İstanbul Harb O k u l u
piyade sınıfına yazıldı.
| 1902 — Harb O k u l u n u bitirdi. Harb Akademisine geçti.
190S — K u r m a y yüzbaşı olarak Harb Akademisini bitirdi. Şam'da
b u l u n a n Beşinci O r d u emrine verildi.
| 1906 — Sanıda bazı arkadaşlariyle birlikte gizli «Vatan ve Hürri-
yet Cemiyeti» n i kurdu,
i 1907 — Rütbesi Kolağalığa (Önyüzbaşı) çıktı.
1909 — 31 M a r t ayaklanması üzerine Hareket Ordusu Kurmay
Başkanı olarak Istanbula hareket etti.
1910 — M a h m u t Şevket Paşanın K u r m a y Başkanı olarak Arna-
vutluk hareketlerinde bulundu,
i 1911 — Binbaşılığa yükseldi.
; 1912 — Trablusgarpta Tobruk taarruzunu başarı ile idare etti.
' 1913 — Sofya ataşemiliterliğine tâyin olundu.
[ 1914 — Yarbaylığa yükseldi.
i 1915 — Albay oldu.
1915 — Anafartalar G r u p u K u m a n d a n l ı ğ ı n a tâyin edildi.
' 1915 — İdare ettiği taarruzla Anafartalarda düşmanı geri attı.
1916 — Tuğgeneralliğe yükseldi.
1917 — Yedinci O r d u K u m a n d a n l ı ğ ı n a tâyin edildi.
; 1918 — Yıldırım Orduları G r u p u K u m a n d a n l ı ğ ı n a tâyin edildi.
1
1919 — Erzurumda b u l u n a n 9. O r d u Müfettişliğine tâyin edildi.
19 Mayıs 1919 — Samsuna ayak bastı.
| 8 Temmuz 1919 — Askerlikten istifa etti.
A 23 Temmuz 1919 — Erzurum Kongresine Başkan seçildi.
! 4 Eylül 1919 — Sivas Kongresine Başkan oldu.
7 K a s ı m 1919 — Erzurum Milletvekili seçildi.
f ~/tS Nisan 1920 — A n k a r a Türkiye Büyük Millet Meclisini açtı.
| 11 Mayıs 1920 — İstanbul hükümetince i d a m a m a h k û m edildi,
i 5 Ağustos 1921 — Büyük MUlet Meclisi t a r a f ı n d a n Başkuman-
I danlık vazifesine tâyin edildi.
I 23 Ağustos 1921 — 22 gün ve 22 gece süren Sakarya Meydan Mu-
) harebesi oldu.
| 19 Eylül 1921 — Mareşallik rütbesi ile Gazi ü n v a n ı verildi.
| 23 Ağustos 1922 — Kocatepede Büyük Taarruzu idareye başladı.
| 30 Ağustos 1922 — D u m l u p ı n a r d a B a ş k u m a n d a n l ı k Meydan sa-
| vaşını kazandı.
| 9 Eylül 1922 — D ü ş m a n ı İzmirde denize d ö k t ü .
7 29 Ocak 1923 — İzmirde Lâtife H a n ı m l a evlendi.
| 9 Ağustos 1923 — Halk Partisini kurdu.
| 29 E k i m 1923 — İlk defa Cumhurbaşkanlığına seçildi.
31 M a r t 1938 — Hastalığı h a k k ı n d a ilk tebliğ yayınlandı.
10 K a s ı m 1938 — Ö l d ü .

ÖLÜM ALLAHIN EMRÎ
Evet, « ö l ü m A l l a h m emri». B u doğru ve güzel sözün arkasını
bilirsiniz:
A y r ı l ı k olmasaydı!...
K o r k m a y ı n , A t a t ü r k i ç i n bu b ü y ü k emir çıktı, ağladık, perişan-
olduk; f a k a t o n d a n ayrılmadık. A y r ı l a m a z d ı k . A y r ı l m a k elimizde
değildi. T ü r k olarak kaldıkça A t a t ü r k ' t e n ayrılmak yoktur. Memle-
kette b i r iyilik görürüz, seviniriz; bakarız ki, o n u n eserinin devamı-
dır, gelişmesi, kökleşip filiz vermesidir. O r t a l ı k t a b i r densiz iş yapı-
lır, ü z ü l ü r , sıkılırız, h a t t â kızarız, söylemesek bile söyleniriz. Anla-
rız ki, o n u n y o l u n d a n şaşmanın, o n a sırt çevirmenin neticesidir. B i r
millet, iyilikte, kötülükte, o l u m l u veya olumsuz h e r işinde o n u ha-
k e m gibi görür, m i y a r gibi bulur da kendisinden uzak durabilir m i r
Böyle b i r i n s a n d a n ayrı yaşıyabilir m i ? A t a s m ı u n u t a b i l i r m i ?
H a k bizi onsuz k o m a s ı n ! . . .
B a z a n kendi kendime derim: O dünyaya gelmeseydi h a l i m i z n i -
ce olurdu? Bir başkası çıkar m ı y d ı , ç ı k m a z m ı y d ı ? Çıkardı, diyenle-
rimiz çok. Keşke onlaran dediği doğru olsa!... H a l b u k i her z a m a n
öylesi çıkmıyor. Meselâ, biz gördük, B a l k a n H a r b i n d e ç ı k m a d ı ve
koskoca R u m e l i ; Kosovası; ü s k ü b ü , Manastırı, Y a n y a s ı , Selâniğiyle,,
elimizden gidiverdi. T ü r k y u r d u n u n A v r u p a bölgesini karalara bo-
yadık da okullarımızda h a r i t a diye s ı n ı f l a r ı n duvarlarına astıktı.
1328 de T ü r k n a m u s u lekelendi, o...f!...
Diye ağlaya ağlaya marşlar söyledikti.
O z a m a n lekelenen n a m u s u m u z u Çanakkalede caniyle kaniyle-
temizleyen adam, yok olabilir m i ?
A t a t ü r k ' t e n ayrılmak istemiyorsak o n u fikirleri ve eserleriyle
yaşatmasını bilmeliyiz. Fikirleri nerde? Sözlerinde. Sözleri nerdel-
N u t u k l a r ı n d a . N u t u k l a r ı nerde? Kitapçılarda. Alın, okuyun. N e diV
yor, g ö r ü n , belleyin...
Hasan Âli Y Ü C E L
* k a f a m ı z d a değil, her yerde, her z a m a n d a , M u s t a f a K e m a l i n saye-
BtZ MUSTAFA KEMAL'İN ÇOCUKLARIYIZ
Yaşadığamız günlerden, o k u d u ğ u m u z kitaplardan, öğrendiğimiz-
gerçeklerden çıkardığımız sonuç şudur: Türkiyede, y ü z b u k a d a r yıl-"
danberi nice büyük a d a m l a r , nice ileri görüşlü adamlar, T ü r k top-
l u m u n u n yeni d ü n y a şartları içinde ayakta k a l ı p tutulabilmesi için,..
B a t ı medeniyetine ayak u y d u r m a k zorunda o l d u ğ u n u sezmişler, bu-
n u n uyanıkken rüyasını görmüşlerdir. Z a m a n z a m a n b u sezişi bilgili;
bir düşünceye çevirebilenler çıkmıştır... N a m ı k K e m a l gibi, M i t h a t .
Paşa gibi, Ziya G ö k a l p gibi b u düşünceleri işe çevirmek için çabalı-
y a n l a r da eksik olmamıştır. Türk t o p l u l u ğ u n u y a ş a t m a n ı n bu haya-
t î şartlarını bir terkip halinde ele alan, sezişi düşünceye çıkaran,
düşünceyi iş y a p a n tek a d a m , M u s t a f a K e m a l d i r .
Diyâr-ı k ü f r ü gezdim, beldeler kâşâneler g ö r d ü m
D o l a ş t ı m m ü l k - i islâmı b ü t ü n viraneler g ö r d ü m
diyebilen Zipa P a ş a l a r :
B i r g ü n yapacak f e n şu siyah t o p r a ğ ı a l t ı n
Herşey olacak kudret-i i r f a n l a i n a n d ı m
diye bekleşen Tevfik Fikretler,
H e p rüya görmüşlerdir; bunları bir b i r hayra yoran Ziya Gök-
alp'ten sonra bu tekrar tekrar, başka başka görülen rüyayı bir uç-
t a n b ü t ü n heybeti ve haşmetiyle gerçekleştirmek, M u s t a f a K e m a l e
i ı s m e t olmuştur.
O n u n açtığı yol, b ü t ü n eski büyüklerin, eski ilerilerin, eski uya-
n ı k l a r ı n , eski aydınların izlediği çetin ve çapraşık dağ yoludur. O
tek başına t ı r m a n a n zavallı b ü y ü k l e r i n dar geçidi şimdi b ü t ü n Ata-
t ü r k çocuklarının elini k o l u n u sallıyarak y ü r ü d ü ğ ü bir a n a yol ol-
m u ş t u r . Her gerçek T ü r k idealistinin h a y a t yolu, dâva yolu, i m a n
y o l u , bu « A t a t ü r k beli» n d e n geçer...
... D ö n ü p b a k t ı m b e n i m , h e p b e n i m izlerimdi
diye k e n d i açtığı geçitten, b ü t ü n k o r k u t m a l a r a ve yıldırmalara rağ-
m e n tek b a ş m a y ü r ü m e k , bir b ü y ü k l ü k harcıdır a m m a o dar, o sarp,
o çetin geçidi, herkesin ıkamaşan gözleri ve büyüyen bakışları ö n ü n -
de, başının ü s t ü n d e k i kurşunları sinek kovalar gibi elinin tersiyle
iterek, herkesin geçebileceği bir a n a yol h a l i n e getirebilmek, asıl
bÜKiiklüktür, en b ü y ü k l ü k t ü r ! . . .
Biz, sevgimizi, N a m ı k Kemallerden, Tevfik Fikretlerden, Mit-
h a t Paşalardan, Ziya Gökalplerden alarak M u s t a f a Kemale vermiş
d a r görüşlü, dar kalbli kimseler değiliz. B i z o n l a r ı n yaptığı pirami-
t i n ü s t ü n d e d u r a n M u s t a f a K e m a l i o c a n l ı kaidelerle birlikte, bir
"bütün, bir a n ı t olarak seviyoruz. O n l a r yalnız bizim kalbimizde ve
sinde anlaşılabilecek, sevilebilecek, tutunabilecek bir varlık olmuş-
l a r . Bir t a k ı m olmaz şeyleri hayal eden meczuplar olmaktan b u sa-
yede k u r t u l m u ş l a r ; o n u n l a hayalden h a y a t a doğmuşlardır.
Biz yıllar süren u z u n bir k a r a n l ı ğ ı n içinde, yarasa o l m a m a k az-
m i y l e doğan, gece içinde boyuna ve b o ş u n a göz kırpıp duran, ruhu-
m u z u emzirecek bir güneş ışığını beklemekten yorulan zavallılar,
uçsuz bucaksız kara g ö ğ ü n şurasında burasında parıldayan yıldızla-
ra, ağzı açık, h a y r a n h a y r a n bakarken; b i r de ne görelim, « B u n l a r
da elimizden gitti, o ışıklar söndü, h a n g i m u m u hangi harçlıkla ne-
reden alıp derdimize yanalım?» diye sızlanırken birden koyu karan-
lığın içinden bir güneş parlamasın mı?...
O n a nasıl Günebakan'lar gibi dönüvermiyelim, nasıl gözlerimiz
kamaştıkça önünde eğilmiyelim, nasıl yanar gibi oldukça pervanele-
şip ısınmaya m u h t a ç oldukça y a k ı n m a koşmayalım?...
Doğum tarihimiz kaç olursa olsun, biz 1919 tevellütlüyüz; do-
ğ u m yerimiz neresi olursa olsun, biz Dumlupınarlıyız... Sözün kısa-
sı, biz Mustafa Kemal çocuklarıyız.
Sade namus belâsı ve ahde vefa icabı değil; en egoistçe yaşama
şartı olarak da, Atatürkçü olmaktan başka çare göremiyoruz.
Mustafa Kemalin ilk parolası « Y a hürriyet ya ölüm» dü; Mus-
tafa Kemalcilerin ilk ve son parolasa: « Y a Garbci milliyetçilik ya
ölüm!». Y a Atatürk'ün yolundan gider, yeni hayata kavuşur, yeni-
den şerefle yaşamaya lâyık oluruz yahut bizi ölümlerden ölüm be-
ğenmeye bile bırakmazlar; düşmanlar süpürmezse hayat sürükler
alır gider!». Bu, parola bile değil; bu çetin ve y a m a n gerçeğin t â
kendisi!...
Tekrar edelim: Mustafa Kemalle, menfaat, mevki, şu bu bakım-
dan bir hesabı olanlar, kanunî veresesine müracaatta bulunsunlar!
Bizler, fikir Mustafa Kemalin varisleriyiz! O n u n fikirlerini ve eser-
lerini, uyanık, tetikte, azimle bekliyoruz.
«Siz kimsiniz» diye dudak b ü k ü p soracak menfiler çıkabilir! On-
lara «Biz b ü t ü n gençler» diye büyük lâf etmesek de olur. Biz b i r
avuç olsak da varız ve h e p var olacağız!
Behçet K e m a l Ç A Ğ L A R
ATATÜRK'ÜN 1STANBULA I L K G E L I Ş I
Dahiliye vekilinden aldığım bir telefonla «Gazi» n i n o akşam
Istanbula gelmek üzere Ankaradan ayrılacağı ve îstanbula varınca
«Dolmabahçe» sarayında ilk kabul ve t a k d i m merasiminde şehir na-
m ı n a söylenecek «Hoş geldiniz!» n u t k u n u n bir suretini h e m e n bil—
dirmekliğim emrediliyordu.
«Gazi» buna göre cevap verecekmiş!
D a h a birkaç gün vaktim olacağını sandığım için bu emir karşı-
sında gafil yakalanmıştım. Hazırlıklı o l m a d ı ğ ı m d a n biraz m ü h l e t
rica ettim. E n çok bir saat kadar müsaade edildi ve politikaya asla
temas edilmemesi de ayrıca tebliğ olundu.
A t a t ü r k gibi bir devlet reisine, istanbulu ilk ziyaretinde ev sa-
hibi sıfatiyle h i t a p edebilmek için bir saatlik m ü h l e t ne idi ki?!
üstelik söz mevzuu da tahdit edilmişti: Politikadan hiç bahse-
dilmiyecek!. U m u m i ve m u t l a k bir ifade ile çizilen bu h u d u d u n çer-
çevesi ve şümulü hakkında nasıl bir ölçü bulacak ve ne vakit k a r a r
verip yazacaktım. Halbuki ben kendisini esaretten ve zilletten kur-
t a r a n ı n a karşı Istanbulun coşkun hissiyatına ve heyecanına iyi ve
m ü m k ü n mertebe kuvvetli bir ifade ile tercüman olmak vazifesiyle
mükelleftim ve b u n u yapmağa özeniyordum.
B ü t ü n ö m r ü m d e başkasının yazısını ve fikrini benimsiyecek ka-
dar da Icendimi inkâr etmemiştim. Orijinalitesi olmayan resmî ve
kısa bir nutuk karaladım. M ü h l e t i içinde Ankaraya telefonla dikte
ettirdim ve kendilerini karşılamak üzere bir heyet halinde izmite
gittik.
Seyahat; Derinceden itibaren denizden ve Ertuğrul yatı ile de-
v a m edecekti, istanbulda denizde ve karada, yapılan o coşkun, o
görülmemiş karşılama m a l û m d u r .
Dolmabahçe sarayına çıkar çıkmaz büyük merasim kapısının
arkasındaki salonda, «Gazi Mustafa Kemal» istanbulun her sınıf
h a l k ı n a mensup b ü t ü n mümessillerini kabul etti ve İstanbul şehri
n a m ı n a arzettiğim «Hoş geldiniz!» n u t k u n a verdiği o muhteşem ve
tarihî cevapla istanbul tarihine altından yeni bir şeref levhası ilâve
etmiş oldu.
O gece tertip edilen fener alayını da Beşiktaş caddesi üzerinde-
ki camlı köşkten seyrettiler. Ertesi g ü n ü çıkan gazetelerde İstikbal
merasiminin b ü t ü n tafsilâtı yazılıdır.
Seyahatin ikinci safhası da işte böyle geçti.
Kabul töreninden sonra hususî dairelerine çekilmek üzere iler-
lediler.
O hengamenin verdiği heyecanla teşrifatçılar ve yol göstericiler
dikkat ve teyakkuzlarını kaybederek şaşkına döndüklerinden yol
gösteren olmadı. B u vaziyet karşısında bir an tereddütle durarak
b a n a hitaben :
— M u h i t t i n Bey! Nereden gideceğim, diye keskin ve yüksek bir
sesle sordu.
Biraz evvel söylediğim gibi istikbal için acele îzmite gittiğimden
sarayın içindeki işlerle meşgul olmaya vakit ve i m k â n bulamamış,
l ü z u m da görmemiştim.
Sarayın taksimatını da henüz bilmiyordum. Orada meşgul olan
saraylar m ü d ü r ü ile şehremaneti muavini b u işi tanzim etmeliydi-
ler.
Her ne ise yol gösterildi. Fakat ben b u sualin edası karşısında
bocalıyarak kabahati benimsedim ve son dakikada bu küçük aksak-
lığın tesiri ile istikbal merasiminin «Gazi» yi t a t m i n etmemiş oldu-
ğ u yolunda bir zehaba kapıldım.
B u n d a n şehir n a m ı n a çok üzülmüştüm. Refakatlerinde b u l u n a n
 — 11 —
— 10 —

d ı . D i y o r l a r d ı ki: M a d e m k i sonu nasıl olsa sıfırdır, bari y a ş a d ı ğ ı m ı z

y a k ı n l a r ı n d a n bir zata bu z a a f ı m ı ve teessürümü nasılsa söylemiç
m ü d d e t ç e şen ve şâtır olalım.»
bulundum.
B e n kendi k a r a k t e r i m itibariyle i k i n c i h a y a t telâkkisini tercih
H e m e n yetiştirmişler. O gece sofrada bir aralık bu bahse temas
ediyorum, f a k a t şu k a y ı t l a r içinde :
etmek nezaketini ve d i k k a t i n i gösteren «Gazi M u s t a f a Kemal»
B ü t ü n i n s a n l ı ğ ı n v a r l ı ğ ı n ı k e n d i şahıslarında gören adamlar
— Böyle bir söz söylemişsin, c a n ı m b u n u d a nereden çıkardın,
bedbahttırlar. Besbelli k i o a d a m ferd sıfatiyle mahvolacaktır. Her
ö y l e b i r şey asla varit değildir. K a r ş ı l a m a n ı n her safhasında fevka-
h a n g i b i r şahsın, yaşadıkça m e m n u n ve m e s u t olması için l â z ı m ge-
lâde mütehassisim. Gerek i s t a n b u l h a l k ı n ı n h a k k ı m d a gösterdiği sa-
len şey, kendisi için değil, kendisinden sonra gelecekler için çalış-
m i m î a l â k a ve t e z a h ü r a t t a n ve gerek p r o g r a m ı n tertip ve tatbik tar-
m a k t ı r . M a k û l b i r a d a m , a n c a k b u suretle hareket edebilir. H a y a t t a
z ı n d a n h e r veçhile m e m n u n ve müteşekkirim, diye i l t i f a t t a b u l u n -
t a m zevk ve saadet, a n c a k gelecek nesillerin şerefi, varlığı, saadeti
dular.
i ç i n çalışmakta bulunabilir.
H a k i k a t e n ilk g ü n ü n d e n itibaren İ s t a n b u l h a l k ı n ı n hiçbir vesile
B i r i n s a n böyle hareket ederken, «benden sonra gelecekler aca-
ve fırsatı kaçarmıyarak s o n u n a k a d a r göstermekten asla geri kal-
b a böyle b i r r u h l a çalıştığımı farkedecekler m i ? » diye bile düşün-
m a d ı ğ ı kuvvetli ve ciddî sevgi ve saygı «O» n u n r u h u n d a derin iz-
m e m e l i d i r . H a t t â en m e s u t olanlar, h i z m e t l e r i n i n b ü t ü n nesillerce
ler b ı r a k m ı ş ve hiçbir fark gözetmeksizin b ü t ü n İstanbul halkına,
m e ç h u l k a l m a s ı n ı tercih edecek karakterde bulunanlardır.
hususî ve sağlam bir m u h a b b e t l e b a ğ l a n m ı ş t ı .
Herkesin kendine göre bir zevki var. K i m i bahçe ile meşgul ol-
B u n d a n hissettiği bahtiyarlığı aradan birkaç yıl geçtikten son-
m a k , güzel çiçekler yetiştirmek ister. B a z ı insanlar da a d a m yetiş-
r a d a başka bir vesile ile Beylerbeyi sarayında bir yemek sofrasında
t i r m e k t e n hoşlanır.
b a n a bizzat tekrar ve teyit buyurmuşlardı.
Bahçesinde çiçek yetiştiren a d a m bir şey bekler m i ? A d a m ye-
I s t a n b u l a gelişinin ya bu ilk veya ertesi gecesi İstanbul h a l k ı n ı
tiştiren a d a m da çiçek yetiştirendeki hislerle hareket edebilmlidir.
selâmlamak y o l u n d a irat etmiş oldukları n u t k u n en ziyade d i k k a t i
A n c a k ibu tarzda d ü ş ü n e n ve çalışan a d a m l a r d ı r ki memleketlerine
çeken noktası h a k k ı n d a sofradaki misafirlerinin fikirlerini yokladı.
ve milletlerine ve b u n l a r ı n istikbaline f a y d a l ı olabilirler.
Herkes kendi d ü ş ü n ü ş ü n ü a ç ı k l a d ı k t a n sonra aradığını b u l a m ı -
B i r a d a m k i m e m l e k e t i n ve m i l l e t i n saadetini düşünür, o ada-
yanlara m a h s u s b i r eda ile n u t u k t a şu fıkrayı işaret etti:
m ı n kıymeti birinci derecededir. Esas k ı y m e t i kendine veren ve
« I s t a n b u l u n bediî güzellikleri, i s t a n b u l h a l k ı n ı n s a m i m î n ü v a -
m e n s u p olduğu m i l l e t ve m e m l e k e t i a n c a k şahsiyeti ile k a i m gören
zişleri içinde geçireceğim g ü n l e r i n bende yeniden u n u t u l m a z hatı-
a d a m l a r , milletlerinin saadetine h i z m e t etmiş sayılmaz. A n c a k ken-
ralar bırakacağına, feyizler, i l h a m l a r yaratacağına ş ü p h e m yoktyK»"
dilerinden sonrakileri düşünebilenler, milletlerini yaşamak ve iler-
B u n u n l a yeni harfleri, dil ve t a r i h üzerindeki mesaisini kasde- l e m e k i m k â n l a r ı n a n a i l ederler. K e n d i gidince terakki ve hareket
diyorlarmış. d u r u r z a n n e t m e k bir gaflettir.
H a k i k a t e n b ü t ü n b u n l a r , burada başlamış ve başarılmıştır.
Şimdiye k a d a r b a h s e t t i ğ i m noktalar ayrı ayrı cemiyetlere aittir.
işte A t a t ü r k ü n i s t a n b u l u ilk ziyaretinin lezzeti!...
F a k a t b u g ü n b ü t ü n d ü n y a milletleri aşağı yukarı akraba olmuşlar-
Muhittin ÜSTÜNDAĞ
d ı r ve o l m a k l a meşguldürler. B u itibarla i n s a n m e n s u p o l d u ğ u mil-
• letin varlığını ve saadetini d ü ş ü n d ü ğ ü k a d a r b ü t ü n cihan milletleri-
O Anlatıyor: n i n h u z u r ve r e f a h ı n ı d ü ş ü n m e l i ve k e n d i m i l l e t i n i n saadetine ne
k a d a r kıymet veriyorsa b ü t ü n d ü n y a milletlerinin saadetine h a -
ATATÜRK'ÜN HASBıHALI
d i m o l m a ğ a elinden geldiği k a d a r çalışmalıdır.
Milletler gam ve keder bilmemelidir. Şeflerin vazifesi, h a y a t ı ne- B ü t ü n akıllı a d a m l a r takdir edeler k i b u vadide çalışmakla h i ç
şe ve şevkle karşılamak h u s u s u n d a milletlerine yol göstermektir. b i r şey kaybedilmez. Ç ü n k ü d ü n y a milletlerinin saadetine çalışmak,
Vaktile kitaplar karıştırdım. H a y a t h a k k ı n d a filozofların ne de- diğer bir yolda kendi h u z u r ve saadetini t e m i n e çalışmak demektir.
diklerini a n l a m a k istedim. B i r kısmı her şeyi kara görüyordu: «Ma- D ü n y a d a ve d ü n y a milletleri arasında s ü k û n , vuzuh ve iyi geçim ol-
demki hiçiz ve sıfıra varacağız, d ü n y a d a k i m u v a k k a t ö m ü r esnasın- mazsa, b i r m i l l e t kendisi i ç i n ne yaparsa yapsın h u z u r d a n m a h r u m -
da iH'ijr vi' ,şiddete yer b u l u n m a z » diyorlardı. d u r . O n u n için ben sevdiklerime ş u n u tavsiye ederim:
lln:;kıı kltapliir o k u d u m , b u n l a r ı d a h a akıllı a d a m l a r yazmışlar-
 — 12 — —
Milletleri sevk ve idare eden adamlar, tabiî evvelâ kendi mille-
t i n i n mevcudiyet ve saadetinin âmili olmak isterler. Fakat ayni za-
m a n d a b ü t ü n miletler için ayni şeyi istemek lâzımdır.
B ü t ü n dünya hâdiseleri bize b u n u açıktan açığa isbat eder. E n
uzakta zannetiğimiz bir hâdisenin bize bir gün temas etmiyeceğini
bilemeyiz.
B u n u n için beşeriyetin hepsini bir vücut ve bir milleti b u n u n
bir uzvu addetmek icabeder. Bir vücudün p a r m a ğ ı n ı n ucundaki acı-
dan diğer b ü t ü n âza müteessir olur.
işte b u sükûnet içinde b ü t ü n dünyay-ı mütalâa etmek fırsatı biz-
dedir: «Dünyanın filân yerinde bir rahatsızlık varsa bana ne?» de-
memeliyiz. Böyle bir rahatsızlık varsa tıpkı kendi aramızda olmuş
i'ibi onunla alâkadar olmalıyız. Hâdise ne kadar uzak olursa olsun
l)U c\s;u<dan şaşmamak lâzımdır, tşte bu düşünüş, insanları, milletle-
ıı vı- hükümetleri hodbinlikten kurtarırır. Hodbinlik şahsî olsun,
milli olsun daima fena telâkki edilmelidir.
O halde konuştuklarımızdan şu neticeyi çıkaracağım: Tabiî ola-
rak kendimiz için b ü t ü n lâzım gelen şeyleri düşüneceğiz ve icabını
yapacağız. Fakat bundan sonra b ü t ü n dünya ile alâkadar olacağız.
Kısa bir misal: Ben askerim. U m u m î hapte bir ordunun başında
İdim. Türkiyede diğer ordular ve onların kumandanları vardı. Ben
yalnız kendi ordumla değil, öteki ordularla da meşgul oluyordum.
Bir gün Erzurum cephesindeki hareketlere ait bir mesele üzerinde
durduğum sırada yaverim derdi k i :
— Niçin size ait olmıyan meselelerle de uğraşıyorsunuz?
Cevap v e r d i m :
— Ben b ü t ü n orduların vaziyetini iyice bilmezsem kendi ordumu
nasıl sevk ve idare edeceğimi tayin edemem.
Bir devlet ve milleti idare vaziyetinde bulunanların d a i m a gö-
zönünde tutmaları lâzım gelen mesele budur.
B u münasebetle muhterem misafirimize şunu diyeceğim: Beıı
düşündüklerimi sevdiklerime olduğu gibi söylerim. Aynı zamanda lü-
zumlu olmıyan bir sırrı kalbimde taşımak iktidarında olmıyan b i r
a d a m ı m . Ç ü n k ü ben bir h a l k adamıyım. Ben düşündüklerimi d a i m a
h a l k ı n h u z u r u n d a söylemeliyim. Yanlışım varsa halk tekzip eder.
Fakat şimdiye kadar bu açık konuşmada halkın beni tekzip ettiğini
görmedim.»
R o m a n y a Hariciye Nazırı Antoncsku ile
yaptığı bir k o n u ş m a d a n
17/3/1937
13 --
MUSTAFA K E M A L ' E I N A N M A Z D ı M
Ben Maltaya sürülmeden de, memleketimin kurtuluş ve selâme-
tine taallûk eden ü m i d i m kırılmış idi.
Kelimelerin neye delâlet ettiğini bilmiyen cehele ve hezele « ü m i t
ve azm» gibi lâfızlara «iymân» diyorlar. Bizde nelere i y m a n olunabi-
leceği ilmi-hâl kitaplarımızda yazılıdır. O n u n dışında bir şey'e iy-
m a n edersek, dinen âsim ve h â t t â - nauzu billâh - kâfir oluruz.
Evet, benim ü m i d i m , azmim kırılmış ve büsbütün kırılmıştı, ü m i d i -
mi, azmimi evvelâ Afrika çöllerinde, sonra Balkan dağlarında ve
daha sonra U m u m î Harbin «Zafer-î nihaî» terranelerinde g ö m d ü m .
Mütârekeden sonra d ü ş m a n ordusunun başkumandanı Fransız Ge-
nerali Franse d'Eşpere, Fatih Sultan Mehnıed'in r u h u n u mecruh
edecek bir debdebe ile istanbula girerken, herkes onun ihtişamını
seyre koştu. Annelerimizin hafızâ ve vicdanımıza nakşetmiş olduk-
ları lisan ile neşrolunan gazeteler, bu vakayı âdi bir hadise gibi
günlük havadisler sütunlarına geçiriyordu. Ve R u m ve Ermeni mat-
b u a t ı n ı n şevk ve sürûru karşısında, bu sükûn, bu kayıtsızlık tezat
değil, imtizaç teşkil ediyordu. Mâraz-i beyânda sükût, ikrar ve hat-
tâ bazı yerlerde yalan söylemektir. Bari hiç yazmayaydılar.
İşte azm ve ü m i d i m i bir kerre de o g ü n gömdüm. Hayatımı da
büsbütün gömemedimse, kabahat ne benimdir, ne sansür m e ' m u r u
yüzbaşı Aziz H u d a i Beyin, D ü ş m a n toplarının güllelerine göğüsleri-
ni açıp ta ölmiyenlere Allah acısın.
Evet, azm ve ü m i d i m i o gün de b i l m e m kaçıncı defa olarak göm-
dümse de, kalbimin dibine gömmek istediğim ıztıraplardan feveran
eden tek bir âhı, bir türlü gömemedim. O âh" benden bir son nefes
harharası halinde çıkmıştı.
Ben o dakikadan Afyonkarahisar cephesinin yarıldığı güne ka-
dar yaşamıyor, mezarıma doğru sürükleniyor, çürüyordum. Size b i r
hadise daha nakledeyim:
Resmî liva ü n i f o r m a s ı n ı . giyinmiş, uzun boylu, müteharrik bir
heykel gibi yakışıklı bir adam olan istanbul muhafızı Ali Sait Paşa
ve Celâl Nuri ve Velid Ebüzziya Beylerle, Sait Paşanın zenci hizmet-
çisi islâm Ağa'dan ve benden müteşekkil esirler kafilesi, tüfeklerine
süngüler takmış ingiliz efrâdından bir müfreze ortasında, güpegün-
düz, Arapyan H a n ı n d a n Tophane r ı h t ı m m d a k i istimbota naklolu-
nurken, Bebek tramvayının arabalarındaki kan ve iyman kardeşle-
ri başlarını, belâya sokmamak için, öte tarafa çeviriyorlardı ve bun-
ların arasında âşinâ çehreler de görmüştüm.
Ben Tophane r ı h t ı m ı n d a n İngiliz bandıralı «Rezolişin» dreytno-
t u n a ve Rezolişin dreytnotundan Malta'daki Polverista zindanına,
gönlümdeki bu yara ile gittim. «Zafer-i nihâi» kelimesi sinirlerime
 — 14 —
dokunuyordu. Ortada b ü t ü n cihan bize d ü ş m a n ve bize düşman olan
b ü t ü n cihan karşısında yalnız Mustafa Kemal Paşa!
B u manzara benim kendi m a n t ı k ı m a değil, alelûmum beşer
m a n t ı k m a ve riyaziye i t i m a t veremiyor, itimat şöyle dursun, tered-
düt ve ye's ilka ediyordu.
Enver Paşanın bu eski arkadaşından, doğrusunu söyliyeyim; ben
h i ç birşey beklemiyordum. Biraz Vahhabî - mezhep olmuştum: ölüm-
den sonra ruhların dünya yüzündeki tasarrufu kesileceğini zannedi-
yordum. Meğer Hazreti M u h a m m e d i n hiç bir vakit ölmeyen ve dai-
m a ü m m e t i n i n üstünde şefkatle titriyeıı mübarek ruhu, Mustafa
Kemal'e: «Yürü!... Y ü r ü ve korkma!... Hisap, m a n t ı k , riyazi fânile-
rin icâd ettikleri kaide ve ölçülerdir. O t bitmeyecek kadar harap
olan bu yerlerden sen bir ordu fışkırtacak. Avrupa medeniyetinin
çelikten kaleleri, yakıp eriten mermileri, senin askerlerinin çıplak
göğüsleri üstünde kırılacak!...» diyormuş. Neticenin böyle, bu şekil-
de olacağına inanacak kaç garazsız ve tarafsız gösterilebilir!...
Hususile ben, Peygamberin o sesini «Polverista» zindana gibi, bir
d ü n y a cehenneminde nasıl işitebilirdim?...
1 Şubat 1926
SÜLEYMAN NAZÎF
•
ATATÜRK'ÜN A Ğ Z I N D A N T Ü R K K Ö Y L Ü S Ü
Birgiin Akşehir civarında bir köye gittim. Çok yağmur yağıyor-
du ve soğuk vardı. K e n d i m i belli etmiyerek, bir evin önünde d u r a n
kadına: «Bacı, yağmur var; soğuk var. Beni çatın altına kabul eder
misin?» dedim. Hiç tereddüt etmiyerek: «Buyurun» dedi ve beni bir
odaya aldı. O d a d a ateş olmadığı ve yeni bir ateşin yakılması uzun
z a m a n a bağlı olduğu i ç i n :
«isterseniz bizim odaya gidelim. Orada hazır ateş var» dedi. Git-
tik. Müteakiben komşulardan birkaç kadın ve birkaç erkek geldi.
Beraberce konuşmağa başladık. Konuşurken b a n a en m ü h i m sualle-
ri soranlar kadınlar oldu. Askerin vaziyetini, düşmanın halini, en
m ü h i m d ü ş m a n ı n hangisi olduğunu sordular ve bunları sorarken
h i ç bir telâş ve tekayyüde l ü z u m görmediler. İnsanca konuştular.
Fakat, biraz sonra, benim k i m olduğumu anlayınca tclûrç gösterdi-
ler ve söyledikleri, sordukları şeylerden kendilerine bir zarar gele-
ceğini zannederek korktular! Ç ü n k ü şimdiye kadar resmi bir adam-
la açıkça konuşmayı büyük bir kabahat telâkki clıııl^lı-rdi...
1928 ATATÜRK
— 15 —
HÜSEYİN CAHİT'İN KALEMİNDEN ATATÜRK :
«TÜRK'ÜN E B E D Î D E H A S I >
U m u m î Harp içinde, Çanakkale'de Başkumandan Vekilinin ya-
nısıra, h a r p cephesini geziyordum. A r ı b u r n u cephesinde genç, na-
zik yapılı, ince bir k u m a n d a n ziyaretçileri karşıladı. Kabalağının al-
tından fırlayan mavi bakışlarının derinlere işleyici zeki ateşleri kar-
şısında ihtiyarsız bir alâka hissi uyanıyordu. Sordum: «Mustafa Ke-
mal...» dediler, i s m i n i biliyordum, hürriyet dâvaları uğrundaki mü-
cadelelerini biliyordum. İçimde toplanmış gıyabi h ü r m e t hisleriyle
kendisini seyrettim.
O bize ayran ikram ederken, askerî muzıka Karmen Operasın-
d a n parçalar çalıyordu ve beş on adım ötemizde, ingiliz siperlerin-
den seyrek tüfek ateşleri, bu ahenge aradabir karışıyordu.
Mustafa Kemal, Arıburnunda istanbulun istilâsına set çekti, is-
tanbulu kurtardı, h a r b i kurtardı, yani uzattı ve neticede Rusya Çar-
lığının ezilmesinde, Türkiye'nin kurtulmasında en büyük âmil oldu.
Mağlûbiyet tahakkuk etmişti. Harbi yapan Kabine, Hükümet
mevkiini terkediyordu. Zihinlerde ve ruhlarda endişe ve ıstırap var
dı. Enver'in (Paşa) sesi hâlâ kulaklarımdadır. Padişaha, kabinesinin
istifasını götürecek Talât Paşaya :
«— Harbiye Nezareti için Mustafa Kemal'i tavsiye et. Harbiye-
ye o gelmelidir. Ondan başka orduyu toplıyacak kimse yoktur» di-
yordu.
Padişah, Harbiye Nezaretine Mustafa Kemal'i getirmedi. F a k a t
o, kendisini d a h a yüksek bir m a k a m a kendisi getirdi.
Bekirağa Bölüğünde mevkuf idik. Bir gün R a h m i ile İsmail
Canbulat fısıldadılar: «Mustafa Kemal gelecek...» dediler. Geldi, gö-
rüştüler ve gitti.
Anadoluya, Millî Mücadeleyi teşkile gidiyordu. O n u n l a beraber
millet de yüksek mukadderatına doğru yürüyordu. B u mukaddera-
t a erişmek için çok mihnet, felâket ve ıstırap arasından geçecek-
lerdi.
Mustafa Kemal önde, arkadaşları yanında ve koca bir millet
etrafında, dünyanın en çetin, en şerefli bir mücadelesine giriştiler.
Yabancı dünya gülüyordu; içimizden bile bazıları şüphe ve tereddüt
içinde idiler.
Mustafa Kemal, b ü t ü n bu açık ve kapalı, silâhlı ve silâhsız düş-
manlıklara zekâsını, azmini, gayretini karşı koydu. O n u n dehası,
takip edilecek yolu gösterdi ve aydınlattı.
 — 16 —
N Ü K T E L E R - F ı K R A L A R - HATıRALAR..
EŞEKLİĞİNDEN
A h m e t Rasim'in hikâyesi idi bu. Yeşilay Derneğinin bir toplan-
tısında konferansçı sorar:
Sevgili dinleyicilerim, bir eşeğin önüne bir kova su, bir kova
r a k ı koysanız hangisini içer?
Hemen biri cevap verir:
— Tabiî suyu...
— Neden?
Bir keyif ehli de orada imiş. ikinci cevabı o verir:
— Eşekliğinden!...
A t a t ü r k hikâyeye bayıldı idi. Sık sık tekrar ederdi. Bir akşam
Çiftlikte eski küçük köşkün ö n ü n d e oturuyorduk. Uzakça duran bir
işçi çocuğu bizi seyrediyordu. A t a t ü r k :
— Gel çocuğum buraya... dedi.
Çocuk sofraya yanaştı. A t a t ü r k sordu:
— Bir eşeğin önüne bir kova su bir kova da rakı koysalar han-
gisini içer?
Çocuk önümüzdeki kadehlere bakarak :
— Rakıyı efendim, demesin mi?
A t a t ü r k gülerek :
— A m a n «neden olduğunu sormıyalım» demişti.
Falih R ı f k ı A T A Y
A T E Ş !
934 yılı gezilerinde Bergamaya geldi. Kışla kapısından
o sıra, top talimi yapmakta olan bir subaya :
— Ş i m d i kapıdan d ü ş m a n süvarisi giriyor, ne yaparsın?
Teğmen toplara :
— Nişangâh bastır, ateş serbest, emrini verirken kendi de, ta-
bancasını çekerek kapıya doğru koştu. Bu olaydan çok hoşlanan
Ata :
— Sizin gibi uyanık, cesur asker oldukça buraya d ü ş m a n değil,
kuşlar bile giremez, dedi ve subaya, foir dileği olup, olmadığını sora-
r a k iltifatta bulundu.
S İ L İ N !
Gazi yanında Fevzi Paşa ile 2 Eylül 922 pazar günü ikindi üze-
ri, Uşak'a geldi, önce, yılancı Mehmet bey'in evine giderek el ve yü-
z ü n ü yıkadıktan sonra, kaftancıların Adil bey'in eviııe misafir oldu.
Yemekleri, mebus Raif Bey'in evinde pişiyordu. B u evin mavi, be-
yaz renge boyanmış olduğunu gören G a z i :
— B u renk ne?
— D ü ş m a n yaptı.
— Hemen, silin! dedi.
— 17 —
YENİLMEYEN ATATÜRK
Hüseyin Cahit Y a l ç ı n anlattı idi.
Demokrasi devrine geçer geçmez bir gazeteden kendisine tele-
f o n etmişler:
— Atatürk devrinin en büyük sıkıntısını çekenlerden biri de
sizsiniz. Şimdi sırasıdır; hâtıralarınızı yazmaz mısınız?... demişler...
Hüseyin Cahit gülerek :
— Ne budala adamlar, yaşarken yenilmeyen ATATÜRK'Ü öl-
dükten sonra yenilecek sanıyorlar, demişti.
D ü n y a : 5/4/1959 Falih R ı f k ı ATAY
HAKİKÎ İNSAN...
Atatürk, muhtelif vesilelerle maiyetinde çalışan kimselerin sa-
mimiyet ve sadakatlarmı imtihan etmesini gayet iyi bilirdi, insan-
ların hâlet-i ruhiyesini, niyet ve emellerini teşhis ve temyiz etmekte
şerareler saçan bir zekâya mâlikti.
O büyük insan, bir gece Çankaya köşkündeki bir ziyafette dev-
rin vekillerinden m â r u f bir zata şöyle bir sual sorar:
— Beni hakikaten sever misiniz?
M u h a t a b ı hemen cevabı yapıştırır:
— Sevmek ne kelime Atam, t a p a r ı m !
—• Peki, her dediğimi de yapar mısınız?...
girince, — Derhâl!...
Atatürk, bu söz üzerine belinden tabancasını çıkarıp o n a uzatır:
— öyleyse, al tabancamı, sık kafana...
O n u n emreden bu hitabı karşısında ne yapacağını şaşıran zat:
— A m a n A t a m der, herhalde benimle şaka ediyorsunuz. Benim
ölmemi istemezsiniz.
Meseleyi anlıyan Atatürk, yeleleri kabaran bir aslan mehabetile
dışarda hizmet eden askeri y a n m a çağırıp aynı sualleri sorup ceva-
b ı m aldıktan sonra, karşısında Toroslar'dan kopmuş bir kaya par-
çası gibi duran bu bağrı yanık Anadolu çocuğuna tabancasını uza-
tıp kafasına sıkmasını emreder. Aslan Mehmetçik, b u emri bilâte-
reddüt yerine getirir, fakat kendisine birşey olmaz. Ç ü n k ü ; Atatürk,
daha önce tabancasındaki m e r m i n i n kurşununu çıkarmıştır.
işte o zaman, Atatürk yanındakilere şöyle der:
— Beni ve vatanı seven hakikî insanı gördünüz mü?
R u h u şâdolsun.
Teşvikiye: Mustafa Nafiz S E V İ L E N
F : 2
 — 18 —
— 14 —

ATATÜRKE B İ R KÖYLÜNÜN CEVABI Atatürk g ü l d ü :

— Farkmdayız c a n ı m , bu kadar içtikten sonra elbet biraz pel-
Tarihimiz sayısız savaşlarla doludur. Biz bu savaşlardan baş
tek konuşacaksınız!
kaldırıp ne memleketi imar edebilmişiz, ne de kendimiz refaha ka-
vuşmuşuzdur. B u n u n sebebi, bizim suçumuzda olduğu kadar düş- AKIL
manlarımızdadır da. Ç ü n k ü başta Moskoflar olmak üzere düşman-
larımız hep şöyle düşünürlerdi: Atatürk, sabah kahvesini içerken yorgun bir sesle mırıldandı:
— Türklere rahat vermemeli ki, başka sahalarda ilerleyemesin- — B u gece h i ç u y u m a d ı m . . .
ler... — Rahatsız m ı y d ı n ı z Paşam?
B u n u n için de sık sık başımıza belâlar çıkarırlar, savaşlar açar- — Hayır... K a d ı n l a r d a akıl var mıdır diye düşündüm.
lar, B a l k a n milletlerini «istiklâl» diye kıştırtırlardı. — Pekiy... Neye karar verdiniz efendim?
Biz böyle durmadan savaşırken de o zamanlar askere almmı- — Var... Var a m a kullanmıyorlar!
y a n Gayri Müslimler d u r m a d a n zenginleşirlerdi.
Onların neden zengin, bizim neden fakir kaldığımızı bir köylü, ADAM KITLIĞI!
Atatürk'e verdiği kısa bir cevap ile gayet veciz olarak izah etmiştir.
Ağaoğlu Ahmet, ismet Paşa'ya, seçtiği vekillerden şikâyet edi-
Atatürk, Mersine yaptığı seyahatlerden birinde, şehirde gördü-
ğü büyük binaları işaret ederek sormuş: yordu.
Başvekil, sesi biraz ö f k e l i :
— B u köşk kimin?
— Ne yapalım, dedi, adam yok!
— Kirkor'un...
Ağaoğlu:
— Y a şu koca bina?.
— Hayır Paşam, dedi, b u n u söylemeyiniz...
— Yorgo'nun...
— Neden?
— Y a şu?...
— i t t i h a t ve Terakki de «adam yok» dediği zaman pekâlâ Ata-
— Salamon'un...
Atatürk biraz sinirlenerek sormuş: türk de vardı, siz de vardınız!
— Onlar bu binaları yaparken ya siz nerede idiniz?
FARK
Toplananların arkalarından bir k ö y l ü n ü n sesi duyulur:
— Biz m i nerede idik? Biz Yemen'de, Tuna boylarında, Balkan- ismail Hakkı Baltacıoğlu, bir gün m e r h u m Atatürk'ün mecli-
larda, Arnavutluk dağlarında, Kafkaslarda, Çanakkale'de, Sakarya'- sinde bulunuyordu. A t a içire içire terbiyeciyi sarhoş ettikten sonra
da savaşıyorduk Paşam... sordu :
Atatürk bu hatırasını naklederken: — Doğru söyle, sen mi d a h a büyüksün, ben m i daha büyük
— Hayatımda cevap veremediğim yegâne insan bu ak sakallı
adamım?
ihtiyar olmuştur, der dururdu.
ismail Hakkı meşhur medenî cesaretine kavuşmuştu:
TABU — Ben daha b ü y ü ğ ü m , Paşam, dedi.
Herkes tıss! Mustafa Kemal s ü k û n u n u hiç bozmadı:
Soyadı K a n u n u yeni çıkmıştı, istanbul'da bulunduğu .sırada — Anladım, dedi; uzunum demek istiyor!...
A T A T Ü R K , ressam Çallı i b r a h i m ' i de bir aralık sofrasına davet et-
ti. Gece yarısına doğru ressama sordu: İSIM
— i b r a h i m Bey, soyadı olarak ne seçtiniz, söyler nıl-ılıılz?
Şairdi, mebustu, yaşlıydı ve dördüncü karısından bir çocuğu
— Çallı...
d a h a olmuştu, i ç k i sofrasında A T A T ü R K ' e sordu:
Atatürk:
— Paşam, bir oğlum dünyaya geldi, adını ne koyayım?
— Acaip bir kelime seçmişsiniz. Sizin, sizin çıılıyu In ıı.'i ı. tara-
C a n ı sıkılan Atatürk cevap verdi:
fınız yok ki, diye takılınca Ç a l l ı :
— Y u h a koy?...
— Çallı, dedim, Paşam, yani iki (1) ile.
 — 21 — —
İSTİFA
Bir aralık Maarif Vekili olan Âbidin ö z m e n Bey'e bir gece sof-
rada Atatürk sormuş :
— Sizin için istifa etti diyorlar, doğru mu?.
— Hayır Paşam, demiş, istida ile gelmedim ki istifa ile gideyim!
Y. Z. O
A T A T Ü R K VE E S İ R GENERAL
Kırk senelik rahmetli arkadaşım eski Kurmay Binbaşı Faruk
Mirgün, T ü r k ü n ölüm kalım harbini başından sonuna kadar içinde
yaşadığı için onu bâzan söyletirdik :
— O n u n hiçbir zaman telâşlandığını görmedim. D a i m a sakin,
daima soğukkanlı idi. Arkadaşlarına ve maiyetine karşı son derece
nazikti. Taarruz başlamadan evvel b ü t ü n erkân ve ümerâyı topla-
dı. Haritaların başında bir gece sabaha kadar hepsini konuşturdu
ve dinledi. G ü n ışıdığı zaman kalktı, harmanisine büründü, ileri sü-
rülen b ü t ü n ihtimalleri hülâsa ettikten sonra kendi nokta-i nazarı-
n ı da birkaç cümle ile anlattı ve çıktı.
Omuzlarına aldığı mesuliyetin azametini ve ağırlığını biliyordu.
Taarruz başladığı zaman hepimiz yürek çarpıntıları ile titriyorduk.
O n u orada görmeli idiniz. İnsan değil, çelikten bir yanardağdı. Ver-
diği emirler, düşünülmüş taşınılmış, en ufak teferruatına kadar her
şey hazırlanmıştı.
O a n d a hiç şakası yoktu. Bu yanardağdan fışkıran ruh bizi öy-
le sarmıştı ki deliye dönmüştük.
Taarruz zaferle bittikten sonra Onda hiçbir değişiklik yoktu,
neticeden o kadar emindi.
Teslim olan düşman başkumandanını Ona ben götürdüm. Esir
Ceneral bitik halde idi, beraber h u z u r u n a girdik, M a ğ l û b u n u son
derece nezaketle kabul etti, onu teselli etti.
— Talih-i-harbdir, dedi, müteessir olmayın. Buyurun, oturun,
dinlenin. Ne emredersiniz?
M a ğ l û p Ceneral, aç olduğunu söyledi.
—• Yemek yiyeceğiz efendim, o n d a n evvel bir kahve mi, yoksa
bir içki m i istersiniz
O, b u tarih sahifelerini anlatır ve biz ağlaya ağlaya dinlerdik.
• •
Denizler kan köpürdü, dağlar âteş püskürüp durdu
Y a n a n vadiler üstünde Hilâlin saltanat kurdu.
Açıldı göllerin göğsünde solmaz goncalar, güller
Zafer marşın t e r e n n ü m eyledi binlerce bülbüller!
Refi Cevat U L U N A Y
17 —
A T A T Ü R K ve M U S O L Î N İ
13 Nisan 1934 akşamı, Edremit'te Orduevi'nde verilen yemekte
italya olayları konuşulurken Atatürk şunları söyledi: «Mussolini bir
maceraperesttir. Milletini bir uçurma sürüklemektedir. Her tarafa
saldırıyor. Beni Roma'ya davet etti. «Antalya'da görüşelim.» cevabı-
n ı verdim. Bu adam yüzünden çok şımarmış olan bu millete birders
vermeyi çok isterdim, m a m a f i h yakında bir küçük millet onlara lâ-
yık oldukları dersi verecektir, ve şunu da hatırlatırım ki Mussolini'yi
bir gün gelecek kendi milleti linç edecektir. Bu sözlerimi kehanetime
hamletmeyiniz Bunlar benim kendi görüşlerimdir.. Yalnız sözlerime
kat'iyen siyasi bir m â n a atfedilmemesini rica ederim. Biz burada
kendi aramızda konuşuyoruz.» Gıyas Y E T K İ N
PASKAL SALİH
B u isim ona taklid sanatındaki yüksek kabiliyetinden dolayı ve-
rilmişti. Paskal geçinmeye ne l ü z u m vardı, ne de ihtiyacı...
Genç j a n d a r m a mülâzimi S â l i h Efendi Çakıcı'ınm takibinden
başlıyarak, son 50 sene içinde girdiğimiz harblerde kendisine veri-
len vazifelerin hepsinde başarılar göstermişti. Sırası gelince o da
emsalleri gibi emekliye ayrıldı. Ş i m d i bir kenara çekilmiş, başını
dinlendiriyor.
O n u n zekâsından kimsenin şüphesi yoktu. Fakat paskal Salih'-
i n iç dünyasına hükmeden mânevi kuvvetler, bu zekânın daha
müsbet iç işlere sarfedilmesine m â n i oluyordu. B u n u kendisi de
bilmiyor değildi. Artist doğmuştu, zaman ona yalnız bir meslek sec-
tirmişti. Sâlih Bey, ö m r ü boyunca işte böyle bir r u h tezadı içinde
yaşadı.
Paskal Sâlih'i rahmetli A T A T Ü R K de sever, onunla, şakalaşır,
l â k i n vazife zamanı geldi m i , sanki biraz evvel şaka yapan o değil-
m i ş gibi, hemen kaşlarım çatar ciddileşiverirdi. Bir 30 Ağustos ge-
cesi idi. Çankaya coşmuş, Ata neş'e içinde gülüyor. Yalnız A t a mı?
Yıldızlar, gök, bulutlar, h a t t â uykudan uyanan ağaçlar gülüyor.
Y a l n ı z bir kişinin içi burkuluyordu. Paskal Salih'in bu halini
A t a t ü r k hissetmişti. Son çıkan tâyinlerden Yarbay Salih'in pek
m e m n u n olmadığını sezmişti. Birdenbire:
— Sâlih Bey! dedi. Bu defa siz nereye mürettepsiniz?
Yarbay Sâlih derhal toplandı.
— Van'a Paşa Hazretleri! dedi.
— Van'a m ı ?
— Evet Paşam!
Ata'nın muziplik damarı yerinden oynamıştı.
— Tebrik ederim! dedi. Şansınız varmış!
 — 14 —
Sâlih Beyin çoluğu, çocuğu, h a t t â torunu vardı. Hele bir tane-
si uzun zamandanberi hasta yatıyordu. Bir asker için, çocuğum
h a s t a diyerek vazifesi başına gitmekten çekinmenin n e demek ol-
d u ğ u n u , bâhusus böyle bir şeyi Ata gibi bir K u m a n d a n a söyleme-
n i n h i ç de hoş bir tesir bırakmıyacağını düşünen S â l i h Bey, evlât
hatırı, babalık şefkati gibi önüne geçilemiyen* kuvvetlerin tesiri al-
tında:
—• Paşam! dedi. Müsaade ederseniz bir şey arzedeceğim!
— Buyur S â l i h Bey!
— Bendenizi Van'a t â y i n etmekle, artık Sâlihden vazgeçtiğini-
zi anlamış bulunuyorum. Ancak merak ettiğim bir nokta var! O n u
sorabilir miyim?
— Elbette efendim. (1)
—• Benim gibi nâçiz bir zâtı, böyle m ü h i m bir yere gönderdiği-
nize göre, acaba Van'dan m ı vazgeçtiniz? B u n u merak ediyorum!
Deyince, b u zârif ve hârikulâde espri karşısında Atatürk'ün
gülmekten gözlerinden yaşlar geldiğini b a n a bizzat kendisi anlat-
mıştı. Ben de aynen sizlere aktarıyorum.
Paskal Sâlih de işte böyle bir zat...
Osman Nihad A K I N
(1) Rahmetli ATATÜRK «Efendim»siz konuşmazdı.
ATATÜRK'ÜN SELANİK'TEKİ HÜLYALARI
Bulgar Türkoloğu İvan Manolof, Meşrutiyetten (1908) bir i k i yıl
önce Selanik'te Atatürk'ten O ' n u n Türk devrimine ait düşüncele-
rini dinlemişti. Yarınki Türkiye'yi heyecanla anlatan Atatürk Ma-
nolof'a demişti ki: «Bir gün gelecek, ben hayal zannettiğiniz b ü t ü n
b u inkılâpları başaracağım. Mensup olduğum millet, b a n a inana-
caktır. Düşündüklerim hiçbir demagoji mahsulü değildir. B u millet,
gerçeği görünce, arkasında tereddütsüz yürür. D â v a uğrunda öl-
mesini bilir. Saltanat, yıkılmalıdır. Devlet yapısı, mütecanis bir un-
sura dayanmalıdır. D i n ve devlet birbirinden ayrılmalı, doğu mede-
niyetinden benliğimizi sıyırarak batı medeniyetine aktarılmalıyız.
K a d ı n ve erkek arasındaki farklar silinerek yeni bir sosyal n i z a m
kurmalıyız. Batı medeniyetine girebilmemize engel olan yazıyı ata-
rak, l â t i n kökünden bir alfabe seçmeli, kılık kıyafetimize kadar, her
şeyimizde batılılara uymalıyız. E m i n olunuz ki, b u n l a r ı n hepsi, b i r
gün olacaktır.»
Cumhuriyet: 18.7.1948 Arif Necip KASKATI
— 23 —
UMULMADIK ADAMDAN
Neş'eli bulunduğu bir zamanı seçerek:
— Paşam... demiştim, şu danıştıklarının içinde bazan öyleleri
var ki, şaşıyorum. B u n l a r ı n m ü t a l â a l a r ı n a nasıl olsa; sonunda iş-
tirak etmiyeceksin. Kararını önceden vermiş olduğun da m a l û m . . .
O halde, ne diye onları birer birer çağırıp karşında söyletirsin?
A t a t ü r k , yüzüme, alaycı bir eda ile bakıp şu cevabı vermişti:
— Bazan h i ç u m u l m a d ı k a d a m d a n ben çok şeyler öğrenmişim-
dir; hiçbir kanaati hâkir görmemek lâzımdır. Neticede, kendi fik-
r i m i tatbik bile edecek olsam, herkesi ayrı ayrı dinlemekten zevk
alırım.
C u m h u r i y e t : 12.11.1948 Salih BOZOK
ASIL KURTARICI KİM?
Tarih dersinde, Atatürk, dersini anlatıp bitiren öğrenciye sor-
du: «Bir şeyi söylemeyi u n u t t u n ! Türk Milletini kim kurtardı» öğ-
renci, şu cevabı verdi: «Atamaz kurtardı...» Atatürk, b u cevabı ka-
b u l etmedi: «Hayır, çocuğum! Türk Milletini kendi k a m kurtardı..»
LİYAKAT
Bazan sofrada bulunanların liyakat derecesini ölçmek ister.
Herbirine bir mevzu verir, o mevzu üzerine söz söyletir, n u t u k irad
ettirir, böylece onları hissettirmeden i m t i h a n d a n geçirir, değerle-
r i n i tâyin ederdi. B u sofra gecelerinden birinde bir hasbihal esna-
sında vecde gelerek:
— «Benim gözümde hiçbir şey yoktur, ben yalnız liyakat âşı-
kıyım.» demişti.
Prof. Yusuf Ziya ÖZER
BILDIRCIN
Atatürk'e, bir gezisinde, Şile'de bıldırcın hediye ettiler. Pence-
releri kapattıktan sonra bıldırcınları salmalarını söyledi. Kuşlardan
biri dönüp dolaştıktan sonra O ' n u n ö n ü n e kondu, okşamasına da ses
çıkarmadı. Atatürk, bıldırcının bir kafese konularak sarayda beslen-
mesini istedi, ü ç g ü n sonra bıldırcın bir kediye yem oldu. Atatürk'e
b u olayı, O ' n u üzmemek için, bıldırcının açık kalan kafesten kaçtığı
şeklinde anlattılar. Atatürk, bu küçük dostu unutmadı, ö m r ü n ü n so-
n u n a kadar bıldırcın eti yemedi.
Sabiha B E L Ü L
A T A T Ü R K ve İ H T İ Y A R
Atatürk, Florya'dan, Çekmece'ye doğru bir yaya yürüyüşünde,
b i r ağaç altında dinlenen ihtiyar bir adama rastladı. A d a m hürmet-
le ayağa kalktı. Ata'yı selâmladı.
 — 25 —
— 24 —
I

Atatürk sordu: siyle görüşmek istediğini söyledi. B u arzusu Atatürk'e bildirildi,

— Beni tanır mısın? Atatürk:
— T a n ı m a z olur muyum, evimde resmin bile var!... — Fransızca bilmediğimi konsolosa söyleyiniz diye cevap verdi.
Atatürk m e m n u n olmuştu. Konuşmağa başladılar, ihtiyar: Başkonsolos, başyaver vasıtasıyla şöyle dedi:
— Bir işine aklım ermedi, dedi. Cumhuriyetçiliği, inkılâpçılığı, — Bir yıl evvel Fransızcayı çok iyi konuştuklarını Atatürk'e
milliyetçiliği, halkçılığı, h a t t â devletçiliği anlıyorum a m a , şu «lâik-
lütfen hatırlatınız.
liği» pek kavrıyamadım. Neden herşeyi birden bozdun?.
Koca A t a , gülüyordu:
Ata: — Bir dili u n u t m a k için bir yıl kâfidir.
— Bunu sana bir hikâye ile anlatayım, dedi. Amr-ibnil-Âs, Mı- Kani SARIGÖLLÜ
sırı fethettiği zaman, Halife Ömer'e bir m e k t u p yazmış :«Burada ÇENE
birçok kütüphaneler, içlerinde de bir sürü kitaplar var. B u n l a r ı ya-
Atatürk bir gün izmit'ten geçiyordu, istasyonda gözüne (Çene
kayım mı, yoksa bırakayım mı?...» ö m e r cevap vermiş: «Kitapları
suyu) ilişmişti. Suyu yudum yudum içti. Sonra sordu:
tetkik et, eğer faydasız şeylerse, yak. Y o k eğer faydalı şeylerse, yine
— B u suya n i ç i n Çene suyu demişler?
yak. Çünkü halk, o kitapları okudukça, onlara uymaktan vazgeçmi-
Y a n l a r ı n d a i n ö n ü , rahmetli Fethi Okyar ile Nuri Conker de
yecekler, eskiyi unutmıyacaklar ve bize -yâni yeniye ve yeniliğe- dai-
m a düşman olacaklardır!... vardı.
Birden duraladım.
Hikâyeyi anlatan Ata, ihtiyara sordu: Y ü z ü m e yayılan şaşkınlık alâmetleri lâhzada geçti. ( O n a Çene
— Şimdi sana lâikliğin ne olduğunu izah edeyim m i ? dağını, Çene baba efsanesini, Çene babanın çenesini anlattım.
ihtiyar, derin bir sezgi ve sağduyu ile cevap verdi: — Desene ki, dedi, hepsi masal.
— istemez Paşam, dedi; hepsini a n l a d ı m !
YILBAŞI GECESİ
«DÜŞMANIN ÖNÜNDEN DÜŞMAN GİBİ Bir yılbaşı gecesi, Tokatlıyandayız. «Atatürk geliyor!» dediler.
GEÇMEK İSTERİM» Salon birden karıştı ve alkışlar koptu. B a k t ı m ; Türk güneşi yanıba-
Atatürk bir torpito ile seyahat ediyordu. Gece olmuş ve gemi- şımızda... «Annem beni Kadir gecesi doğurmuş» diye, sevinçten içim
n i n b ü t ü n ışıkları yakılmıştı. Bir A d a n ı n önünden geçerken Atatürk, içime sığmadı. O , h a l k ı n arasında mütevazı bir vatandaş gibi karış-
gemi süvarisini çağırdı ve ona şu emri verdi: tı. Bir v a t a n k u r t a r a n kahraman, halk ile gülüp eğlendi. «Harman-
— G e m i n i n b ü t ü n ışıklarını söndürünüz. dalı» oynadı. «Halay» çekti. Ne kadar bizdendi.
E m r i n mahiyetini kavrıyamıyan kaptan: S A Ç I N D A N B İ R TEL
— A m a n Atam, bu ancak harp ilân edilmiş memleketlere karşı
D ü n y a n ı n en b ü y ü k a d a m ı olan Atatürk, ayni z a m a n d a dünya-
yapılmaz mı?
n ı n en nazik a d a m ı da...
Diye mukabele edince, koca Ata gürleyiverdi:
Bir gün o altın başın resmini yapan ressam M i h r i h a n ı m a Ata-
— Bilmiyor m u zannediyorsun? Sana verdiğim emri yap. Düş-
m a n ı n önünden d ü ş m a n gibi geçmek isterim. t ü r k sormuş:
Geminin ışıkları hemen söndürülmüştü. Hanımefendi, demiş, sizin bu lûtfunuza nasıl mukabele ede-
yim?
Faik TÜRKMEN
M i h r i H a n ı m zarif bir cevap vermiş:
FRANSIZ KONSOLOSUNA CEVAP — Saçınızdan bir tel lütfedin kâfi!
A t a t ü r k zaferden sonra ikinci defa Mersin'e gelmişti, istasyon- Atatürk, o güzel başını genç b a y a n ı n önüne eğmiş:
da büyük bir kalabalık emsalsiz tezahürat yapıyorlardı. Karşılayıcı- — Buyurunuz, demiş, istediğiniz kadar koparınız!
ÇANAKKALE
lar arasında yanında iki köpeği ile bir konsolos da vardı. Atatürk'ün
nafiz bakışları onu hemen görüvermişti. Biraz sonra konsolos yal- Ankarapalasta rahmetli Bayan Nebile'nin d ü ğ ü n ü var. Atatürk-
nız olarak A t a t ü r k ' ü n yanına sokuldu ve başyaver vasıtasıyla kendi- neş'e içinde:
 — 26 —
— 27

Davetlilerden biri:
I H SI N BAYRAK
— Çanakkale Mustafa Kemali iyi tanır, demiş.
M e r h u m Nuri Conker omuz silkmiş: Mustafa Kemal o sabah savaş meydanını geziyordu, yerde par-
— Hayır, demiş, beni daha iyi tanır! çalanmış bir bayrak, bir d ü ş m a n bayrağı gördü, bir an durdu, ya-
A t a t ü r k hayretle sormuş: nındakilere seslendi:
— Y a beni? «Bu bayrağı kaldırınız, yenilmiş bir düşman bayrağı, fakat o
Nuri Conker gülmüş: b i r milleti, bir orduyu temsil ediyor, yerde kalmaya lâyık değildir!»
— Seni demiş, b ü t ü n dünya tanır. Ferit Celâl G Ü V E N

KERİHÜLMANZAR ABUSÜEVECIH MİLLETE L Â Y I K KUMANDAN

i z m i t 1937 senesi M a r t ayında mes'ut günlerden birini yaşı- Sakaryadan muzaffer dönüşünde o n a intibaını sordular. Ver-
yordu. diği cevap şudur:
Atatürk'ü h â m i l olan hususî tren, 3 saat kadar istasyonda kal- — B u millet çok büyük bir millet. O n a lâyık k u m a n d a n olabil-
mıştı.
m e k lâzım.
istasyon bir mahşerdi. Son cümleyi söylerken bizzat kendisinin büyük Türk milletine-
Atatürk, o gece izmitlileri i m t i h a n d a n geçirdi. En parlak imti-
lâyık k u m a n d a n sayılabilmesinde tereddüt gösteriyor gibiydi. Mil-
h a n ı da çenesi çok kuvvetli olan Belediye Reisi vermişti.
letin büyüklüğüne inancı bu kadar, ona h ü r m e t ve muhabbeti de-
Bir aralık başı örtülü bir kadıncağız da Ebedî Şefin masasına
ona göre hakikaten sonsuzdu.
oturmak şerefine ermişti.
Türk güneşi kadının sıkıldığını görünce bir ateş gibi parlamıştı: Yunus NADİ
— Atatürk, dedi, Kerihülmanzar, abusülvecih insanlardan hoş-
İLK CUMHURREISLIĞİNE SEÇİLDİĞİ SIRADA
lanmaz.
Bir sabah Çankaya sırtlarında beraberce gezmeğe çıkmıştık.
Cevdet B A Y K A L
G a z i yanımıza sokulan bir çocuğu yakaladı. Çelik bakışlariyle â l e m i
LÜZUMU Ç O K EVVEL H İ S S E D İ L M İ Ş teshir eden gözlerini o n u n yüzüne dikip gülümseyerek sordu:
BİR DURUM — A d ı n ne senin bakayım?
Ayrılığının acısı yüreğimizde her gün tap taze kanayan ebedî —. Cemil.
şef Atatürk, yalnız Türkiye tarihinde değil, Türk'ün zamana sığma- — Çankaya'da m ı oturuyorsun?
y a n b ü t ü n varlığı boyunca eşi görülmedik bir yolda dil durumumu- — Y o k . Ayrancı'da.
za can vermiş büyük dâhi idi. — Mektebe gidiyor musun?
Bir gün —yazı d u r u m u n u n ilk günlerinde idi— şöyle demişti. Çocuk b a ş ı m öne doğru hızla eğdi.
— D a h a çocukken, dersler, kitaplar arasında yuvarlanırken — E... Ne okuyorsun mektepte?
hissederdim ki bu dilin bir şeye ihtiyacı var. O ihtiyacın ne oldu- — Her bir şey okuyoruz.
ğ u n u nasıl elde edileceğini bilmezdim. Fakat m u t l a k a bir şey lâ- — Peki, ben k i m i m Cemil?
zım olduğunu duyardım. Çocuk zeki bakışlarını A t a ' n m üzerinde gezdirdi:
— Sen Gazi Paşasın.
i b r a h i m Necmi D İ L M E N
Ata gülümsedi:
«BAŞKA?» — O l m a d ı . Cemil ben Gazi Paşa değilim. Beni benzettin sen.
Atatürk, devamını arzu etmedikleri her hangi bir konuşmada — Y o k benzetmedim iyi biliyorum, sen Gazi Paşasın.
«Başka» diye bir sual sordukları zaman biz, o bahse devam etmek — Nereden biliyorsun?
istemediklerini anlar, mevzuu he değiştirir, başka bir söze geçerdik, Çocuk kendinden emin bir tavırla:
istemediklerini anlar, mevzuu hemen değiştirir, başka bir söze ge- — Ç ü n k ü , dedi ,sana hiç kimse benzemez...
çerdik. Ali K I L I Ç Çelik gözler bulutlandı. O eşsiz k a f a n ı n içinden kimbilir ne dü-
şünceler geçti o anda:

— 29 —
•— Cemil sen büyüdüğün z a m a n ne olacaksın?
Cevap o ufacık ağızdan tereddütsüz çıktı:
— Asker olacağım.
— Asker olup da ne yapacaksın?
— D ü ş m a n bu topraklara bir d a h a ayak basacak olursa o n u bu-
radan kovacağım.
Gazi, bir şey demedi. K ü ç ü c ü k Cemil'i kollarından tuttu, kaldır-
d ı ve alnına sıcak bir öpücük koydu.
Sonra onu oyuna iade edip de yoluna devam ederken bize dön-
dü. Başlangıcı kendi zihninde k a l a n cümleyi bize hitap ederek ta-
mamladı:
— Evet... öyledir. Milletin bağrından temiz bir nesil yetişiyor.
B u eseri ona bırakacağım ve gözüm arkamda kalmıyacak.
Tasvir : 10.11.1946 Ercüment Ekrem T A L Û
«ACABA, M 1 S T E R L O N D R A S A A T İ L E M î G E L E C E K L E R ? »
A n k a r a ekspresinde altı sene evvel tanıdığım, Riyaseti C u m h u r
köşkünün protokol memurlarından bir zat bana Atatürk h a k k ı n d a
şu hatırayı nakletmişti:
Bir yaz gecesi köşkün alt salonunda oturuluyor, memleket mese-
lelerinden bahsediliyordu. Biraz sonra yemek yenecekti. Davetliler
arasında b u l u n a n eski bir ingiliz gazetecisi gecikince, Ata, b a n a :
— Telefon edip sorunuz, dedi, acaba Mister Londra saatile m i
gelecekler?
H a l d û n Kemali A K S ÜT
DÂHİ KİME DERLER
Her z a m a n Atatürk sual sormaz veya i m t i h a n a çekmez ya! Bir
gün de, sofrada neş'eli bir zamanında Atatürk'ü i m t i h a n a çektiler.
Arkadaşlarından biri sordu:
— Lütfen cevap verin bakalım, dâhi kime derler?
Atatürk tereddüt etmeden ve kendisinin i m t i h a n a çekilmesini
yadırgamadan cevap verdi:
— D â h i odur ki ileride herkesin takdir ve kabul edeceği şeyleri
ilk ortaya koyduğu vakit herkes onlara delilik der.
C A M I VE A T A T Ü R K
Mustafa Kemal Edirne'yi ziyaretinde Sınanın o muhteşem camii-
ne bir müddet hayran hayran baktıktan sonra fikrini ve ihtisasları-
n ı şu sözlerle belirtti:
— Camiler, birbirimizin yüzüne b a k m a k için yapılmamıştır. Ca-
miler, itaat ve ibadet ile beraber din ve dünya için, neler yapılmak
lâzımgeldiğini düşünmek yani meşveret için yapılmışlardır.
Faik T Ü R K M E N
— 17 —
«GIZLI IŞ KALMAZ»
O, her bildiğine «Gizli iş yapmamasını» tavsiye ederdi:
— Gizli iş gizli kalmaz. Er geç meydana çıkar, iyisi m i başından
açık olsun, açık açık.
Diye ince elinin koyu pembe renkli avcunun ve kırmızıya yakın
pembelikteki p a r m a k uçlarını sofra örtüsüne doğru vura vura sesi-
n i n olanca hızıyla âdeta haykırırdı.
Odasında karanlık sevmediği gibi politikayı gizli komiteye âlet
eden çalıştırılır cemiyete, esrarlı kuvvet usullerinin karanlıklarından
hoşlanmazdı. Birer tembellik ve sır yatağı haline gelmiş tekkeleri
kapatmasında, farmason teşkilâtım işlemekten alıkoymasında bu
açıklık ve aydınlık isteyişinin hiç şüphesiz ki büyük payı vardır.
Ruşen Eşref Ü N A Y D I N
«HAYALÂTLA UĞRAŞMIYALIM PAŞAM»
Mustafa Kemal Paşa, büyük zaferden sonra bir gün, bir sohbet
esnasında, Yusuf Kemal Beye şöyle demişti: «Sulh yapılır yapılmaz
siyaseti bırakıp bir köye çekileceğiz, ikişer bin lira koyup bir koo-
peratif ile bir n ü m u n e köyü kuracağız, ne dersiniz?»
Cumhuriyetin ilânından iki üç gün sonra da, Mustafa Kemal
Paşa, Çankaya'da, Yusuf Kemal Beye: «Lâtife seni görmek istiyor»
diyor. Yusuf Kemal Beyi görünce, Latife H a n ı m soruyor: «Nasıl, ka-
bul eder m i millet bunu? C u m h u r Reisliğini hoş görür mü?»
Yusuf Kemal Beyin cevabı: «Hiç bir m a h z u r yoktur, ü n v a n de-
ğişti, başka bir şey yok... Zaten ne z a m a n d a n beri Cumhurreisi de-
ğil m i idi?» oluyor.
Bir müddet sonra yanlarına gelen Mustafa Kemal Paşaya, Lati-
fe H a n ı m , konuşulanı anlattı, o da:
— Yok canım .benden vaz geçin, ben başvekil olayım da çalışa-
yım. Mücadele edeyim. Cumhurreisi Fevzi Paşayı yapalım... deyin-
ce, Yusuf Kemal Bey, dayanamıyor, gayet samimî bir hisle:
— Hayalâtla uğraşmayalım Paşam, diyor.
( Y a k ı n Tarihimiz)
H A C E R N İ N E
Hacer nine yine bunalmıştı. İçi içine sığmıyordu.
Beş gözlü evinin içi yine birkaç g ü n d ü r zindan kesilmişti.
Düşündükçe yüreği yerinden kopuyordu. Yetmiş yaşındaki bu
kimsesizlik ona büsbütün koymuştu.
Kocasını Yemen'de kaybetmişti. Bir oğlu Balkanlarda, ikisi de
çöllerde kalmıştı. Bir gelini ile ü ç torunu vardı. Gelini hastalıktan
öldü, torunlarının biri de büyük muharebede şehit düştü. Birisi ikin-
ci i n ö n ü n d e n dönmedi.

— 30 —
En son torununu da Sakarya'ya gönderdi. Bir gün haber aldık-
ki en son delikanlısı da Duatepe muharebesinde öteki ağalarının ya-
n ı n a göçüp gitmiş.
Çok ağladı. Fakat (Sakarya kazanıldı) haberi gelince ağlaması
durdu, gülmeğe başladı.
O n d a n sonra vakit vakit böyle bunalırdı. Ve her bunalışında
çarıklarını çeker, değneğini alır, Ankara'nın yolunu tutardı. Bu sefer
de öyle yaptı. Saatlerce yürüdükten sonra ikindide Ankara'ya geldi,
doğruca gitti, Büyük Millet Meclisi'nin kapısı önünre durup çömeldi.
Aıadan biraz vakit geçti, sordular:
— Nine! ne istiyorsun?
— Hiç, h i ç bir şey.
— Y a neden burada duruyorsun?
— O n u n gözlerini görmek için çıkmasını bekliyorum.
— O dediğin kim?
— G a z i Paşa.
Sonra hikâyesini anlattı, sonunda dedi ki:
işte böyle, ara sıra çok bunaldıkça buraya gelirim. ( O ) Mil-
let Meclisinden çıkarken gözlerine bakarım. Mavi bebebklerinde bü-
t ü n ölenlerimin gözlerini görür gibi olurum. Sonra içime bir ferah-
lık dolar, kalkar köyüme giderim.
işte siperlerde evlât, torun gömmüş Türk ninesi b u n a derler.
Aka G Ü N D Ü Z
A T A T Ü R K VE A N A S I
B u ana; oğluna daha beşik çocuğu iken, vatan ve millet sevgi-
sini telkin eden ninnilerden başlamış, onu her çağında aynı akide-
lerle büyütmüş, köyde şehirde tahsile sevketmiş, ilim ve irfan aşı-
lamıştı. Yetişen, mevkiini bulan halâskâr oğlunu o, Mustafa Kemal
yapmıştı.
B u ziyaretlerin her birinde Atatürk anasının mübarek elini bü-
yük bir saygı ile öperdi. Sonra anasının karşısında o büyük adam
küçülür, Mustafa, h a t t â Mustafacık olurdu. Komşuları latifeleri, pek
içten kaynayan taşkın sevgilerin makesleri idi.
Çankaya'da bu ana oğul görüşmelerinin birinde şahit olduğum
bir vaziyeti, kıymeti hudutsuz olan Bayan Zübeyde'nin faai zekâsı-
n ı n bir nümunesi olarak arzedeceğim.
Atatürk, anasının elini öptü, Bayan Zübeyde oğluna elini uza-
tırken coşkun sevgisinin gözlerinde toplanan b ü t ü n ifadesile Ata-
t ü r k ü bağrına b a s m a k istiyordu. O n u kucakladıktan sonra, aziz
Türk milletine eşsiz bir halâskâr k a h r a m a n veren ana olmak itiba-
rile gururlanmalıydı. Fakat öyle olmadı, bahtiyarlığını gülen ve şirin
— 31
yüzünden okurken o büyük Türk anası kolları arasından uzakla|»n
ciğerparesinin eline sarıldı.
Atatürk:
— Ne yapıyorsun anne dedi... Elini çekmek istedi.
Bayan Zübeyde, sükûnetle ve kat'î bir ciddiyetle:
«— Ben senin ananım, sen benim elimi öpmekle bana karşı olan
vazifeni yapıyorsun, fakat sen vatanı ve milleti kurtaran bir devlet
reisisin. Ben de bu aziz milletin bir ferdiyim ve onun teb'asıyım.
E l i n i öpebilirim.» cevabını verdi.
O ğ l u n u n elini öpmekten ziyade Bayan Zübeyde, bu hareketile
oğlunun mevkiinin en büyük ihtirama lâyık olduğunu etrafındaki-
lere işaret ediyordu.
B ü y ü k Türk anası sayın Bayan Züzeyde'yi ne z a m a n hatırlasam,
gözlerim yaşarır. O n u n b u n a benzer hatıraları önünde derin hür-
met ve mcelûbiyet duyarım.
B u m ü l â k a t sayesinde gerek onu ve gerekse oğlunu; her ikisi-
n i n büyük terbiye ve nezaket kabiliyetlerini daha yakından tanı-
mıştım.
Cevat Abbas G Ü R E R
VATANIMIN TOPRAĞI TEMİZDİR
K r a l Eduard İstanbul'a geldiği zaman, yatından bir motöre bi-
nerek Dolmabahçe Sarayına yanaştı. Atatürk de rıhtımda onu bek-
liyordu. Deniz dalgalı idi... Kralın bindiği motör inip çıkıyordu, i m -
parator rıhtıma çıkmak istediği bir sırada eli yere değdi ve tozlan-
dı. O sırada Atatürk de i m p a r a t o r u r ı h t ı m a almak üzere elini uzat-
mış bulunuyordu. B u n u gören Kral bir mendille elini silmek istediği
bir anda Atatürk:
— Vatanımın toprağı temizdir, o elinizi kirletmez!
Diyerek, elinden tutup rıhtıma çıkarıverdi.
GEÇMİŞ OLSUN
Yugoslavya Kralı Alexandr Atatürk'ü ziyarete gelmişti. A t a t ü r k
Kralla odalarına çıkarlarken, Kral Alexandre:
— Size bir sırrımı söyliyeceğim!
Dedi. Biraz sonra misafir odasında koltuklara oturdular, Kral:
— Eğer, bazı Avrupa devletlerinin vaadlerine inanmış olsaydık,
Yunanlıların yerine Anadolu'ya biz çıkacaktık...
Atatürk gülerek K r a l ı n elini sıktıktan sonra:
— Geçmiş olsun Kral hazretleri! dedi.
Enver Behnan Ş A P O L Y O
 — 32 — — 17 —

VİSKİ, RAKI, VOTKA MUKAYESESİ B u sesin aksini bir buçuk sene sonra M u r a t dağlarındaki Baş
O z a m a n k i adıyla Dük dö Gal, daha sonraki Sekizinci Edvard k u m a n d a n l ı k meydan muharebesinin toplarında işittim.
ve b u g ü n k ü D ü k dö Vindsor, yanında o günkü adıyla M a d a m Simp- Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri o gün de düşmanlarına teh-
son ve b u g ü n k ü Düşes dö Vindsor istanbul'a gelmişlerdi. A t a t ü r k like ve vatan ve milleti İnşirah oldu...
kendilerini karşıladı, yemeğe davet ve sevdiği misafirlerine yaptığı Şimdi de sadece «Gazi» yi tanıyorum. Ve bu döıt harfli kelime
gibi rakı ikram etti. b ü t ü n bir mâzi ve b ü t ü n bir âtiyi ifadeye kâfidir...
ingiliz prensi, Türk içkisini pek beğenmişti. Söz içkilerden açıl- H a d i artık genç dost, şen dost, hadi, seni randevuların, beni iz-
dı. D ü k dö Gal, Türklerin h a n g i içkileri sevdiklerini sordu. Atatürk: tıraplarım bekliyor, ayrılalım...
«— Kullanılan içkinin cinsi, biraz milletleri anlatmıya da ya- Sevdiklerimiz : 1928 Mecdi S A D R E T T I N
rar,» dedi. ŞEYHLERİN TAHSİSATI VAR MI?
D ü k dö G a l sordu:
Menemen hâdisesini takip ve Türk Ocaklarının lâğvedilmesine
«— Viskiyi nasıl bulursunuz?»
tekâddüm eden ayların birinde Reisicumhur Aydın Türk Ocağını zi-
«— Sarhoşluğu içten olur. Şarabmki gibi nara attırmaz..»
yaret ediyor. Oradaki gençlere:
«— Y a votka?»
— Efendiler, diyor. Tabiî eivarınızdaki köyleri ziyaret etmiş,
«— O bizi sarhoş etmiyor. Sadece midemizi bulandırıyor ve çı-
hallerini, ihtiyaçlarını, dertlerini öğrenmişsinizdir.
karıyoruz...»
Kimsede ses yok.
Cemal K U T A Y
Gazi tekrar soruyor:
AKA G Ü N D Ü Z A N L A T I Y O R : — Buraya en yakın köyün mesafesi ne kadardır?
Cevap yok.
— Gazi mi? O n u söylemem. Ç ü n k ü ilk harfinden heyecana ge-
Tekrar soruyor.
lirim. Kolağası Mustafa Kemal Efendiye yirmi iki sene evvel, Sela-
içlerinden biri:
nik'te, Kristal gazinosunun bir masası etrafında ve bir edebiyat mü-
— Efendim yirmi dakika.
bahasası esnasında taptım. Sarı saçlı güzel kolağası, m e r h u m Ömer
Diyor. O:
Naci, ben... Ömer Naciyi bir n o k t a d a n kıskanırdım: Mavi gözlü şık
— Peki anlatın, bu köyler ne haldedir? ihtiyaçları, dertleri, şi-
kolağasını benden önce tanıyıp taptığı için... O z a m a n Mustafa Ke-
kâyetleri nelerdir? Beni bunlar h a k k ı n d a aydınlatın.
m a l Efendi düşmanlarına tehlike ve dostlarına inşirahtı. Ezgin
Sükût... Sükût...
ruhlarımızı onun gözlerinde takviye ederdik...
Nihayet Aydın Türk Ocağı reisi, eğilerek bükülerek:
Sonra binbaşı Mustafa Kemal Beyi Bingazi cephesinde gördük.
— Efendim, diyor, köylere gitmek için araba, otomobil tahsisa-
B u sefer önünde alenî bir düşman ve arkasında hafi bin düşman
tımız yok.
vardı. Binbaşı Mustafa Kemal Bey bu sefer de düşm.anlaıına tehli-
B u n u n üzerine Gazi Paşa:
ke, dostlarına inşirahtı. Miralay Mustafa Kemal Beyfendi Anafarta-
— Menemen isyancı şeyhlerinin köy köy dolaşmak için tahsi-
larda İngilizlerden ziyade başkalarının k i n ve gayzmı körükledi. Ni-
satları m ı vardı?
çin vatanı kurtaran o, oldu diye... Gürbüz, güzel Miralay Beyfendi-
Cevap yok, başlar önde.
n i n tehlikesi ve inşirahı artıyordu. Çölleıde sardılar. D ü ş m a n l a r ı n a
Dr. Abdullah CEVDET
tehlike, dostlarına inşirah...
G u r u p k u m a n d a n ı Mustafa Kemal Paşa Hazretlerini Şişlideki BENİM HİSSEM
küçük odada söylerken dinledim. Arapyanda benim söylediklerim. O menhus Siroz hastalığına m ü p t e l â olduğu anlaşılmıştı. Y a -
O, odadaki gözlerden aldığım alevin tesirindedir. nındakiler, alkol almasına m ü m k ü n olduğu ka,dar m â n i olmıya ça-
Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretlerini Ankara'da Leblebici ma- lışıyorlardı. Bir gün, yine böyle bir m ü m a n a a t sırasında, hissine hi-
hallesinde, Tevfik R ü ş t ü Beyle otuıduğumuz çarpık evin yer oda- tap etmek için, çok değer verdiği bir hanımefendi, kendisine alkol
sında ve bir tahta masa başında gördüm. Y u m r u ğ u n u masaya vur-
du ve «Bire kadar tepeleyeceğim» dedi. P: 3
 — 14 —
yerine gerçekten gözyaşı ile doldurulmuş bir kadeh t a k d i m etti:
«— Bu, dedi siz alkol istemekte ısrar ederseniz, milletimizin göz
yaşıdır.»
Atatürk çok içlenmişti. Gözleri doldu. Fakat, bu ince jeste, he-
m e n mukabele etti:
«— Olamaz... dedi. Ç ü n k ü içinde benim göz yaşım yok... B u mil-
letin acısı da, sevinci de bensiz olur mu?...»
Cemal KUTAY
ATATÜRK'ÜN İKÎ KEHANETİ
Başşehbender olarak b u l u n d u ğ u m Paris'ten Ankara'ya m e m u r e n
geldiğim sıarada, Büyük A t a t ü r k , lütfen, akşam yemeğinde Çanka-
ya'da b u l u n m a k l ı ğ ı m ı emretmişlerdi. Y e n i Türkçe meselesinin ba-
his mevzuu olduğu günlerdi. Köşke gittiğimde de dil meselesi ko-
nuşuluyor ve bu konuda kara tahtaya kaldırılanlar görülüyordu. Bü-
yük A t a orada bulunan mebusları ikide bir, t a h t a başına davet edi-
yordu.
Bana da sıra gelecek diye korkarken, — nazik ve küçüklerine
karşı misafirperver davranan Atatürk — emrettikleri d yemekte sı-
k ı n t ı ve ıztırap çekmemem için olacak, herkesi kaldırdığı halde be-
n i tahta başına kaldırmadı. Ve bir ara, birdenbire, bana hitapla
sordu:
«Firuz; Çingene herif ne yapıyor?»
Ellerimi uğuşturarak:
— K i m efendim?... dedim.
O sıralarda Fransa Başvekili bulunan Laval'i kastetmekte ol-
duklarını tasrih buyuıdular ve ilâve ettiler:
— Arkadaşlar, dikkat edin, bu meymenetsiz suratlı adam, müt-
tefiklerine ihanet etti. G ü n ü n birinde memleketine de ihanet ede-
cek ve bu ihanetini (Ensesini işaret ederek) boynu ile ödeyecektir.»
Nitekim Laval, on sene sonra, ihaneti dolayısiyle Divan-ı
H a r p karariyle asılmıştır.
Fakat, Atatürk'ün (müttefiklerine ihaneti) deyişinden maksadı,
italya'nın Habeşistanı istilâsı esnasında, Laval'in müttefikleıinden
ayrılarak Mussolini'yi t u t m u ş olması idi. Bu arada Mussolini'yi ba-
his konusu ederek:
«Balkon nutuklariyle bir millete cesaret enjekte edilemez... B u
a d a m b u n u bile bilmiyor. Buraya gelsin, onu iyi bir Nafıa Nazırı ya-
payım, yoksa müzik k ü l t ü r ü ile kaynaşmış olan italyan milletinin
karakterini değiştiremez!» demişlerdi...
Hakikaten bu da, ilk Y u n a n taarıuzu ile tahakkuk etmiştir.
Flruz K E S İ M
— 34 —
ATATÜRK'ÜN GÜVENDİĞİ ADAM
Gazinin (Zabit ve K u m a n d a n ile hasbihal) isimli eserinin bir
yerinde:
( U m u m Bingazi kuvvetleri harp nizamına dahil zabitlerin as-
kerlik r u h u n a sefabahş ve b ü t ü n askerler için imtisale şayan en-
muzeçleri havi raporlarından) çıkaıılan cümlelerden birinde:
« 100 kişi kadar m ü c a h i t ve m u h a f ı z efrat ile d ü ş m a n ı n «Eritre»
taburuna taarruz ettim. Beşyüz metreye kadar yaklaştım, i s t i h k â m -
lar üzerimize ateş açtı. Sağ k o l u m d a n kurşunla yaralandım. Çok
k a n zayi ediyorsam da askerin kuvve-i mâneviyesini bozmamak için
hattı-harpten çekilmiyeceğim. Ölürsem yanımda Remzi Efendi var.
O benim kuvvetimi idare eder.» K i m d i bu kahraman?... Yıllarca
sonra bir gün Atatürke, kimdir diye sorduklaıında:
— Resuhi'dir demiş.
Resuhi o zaman Başyaverdi.
MİLLET
Bir akşam, gene birçok ilim adamlarının bulunduğu sofralarına
biraz geç gelmiştim. (Millet) kelimesinin Türkçe ile uygunluğu hak-
k ı n d a B. Özer'le geçen fikir çarpışmasından haberim yoktu. Ata-
türk, bu kelime etrafında kendi görüşünün doğruluğunu sağlama-
ğa çalışıyordu. B a n a :
— «Nasıl, dedi, bu düşünceyi siz de kabul etmiyor musunuz?
— «Atatürk, dedim, ben b u husustaki görüşümü evvelce te-
zimle neşrettim ve hâlâ da aynı kanaatteyim. Eğer kanaatler el ve
kol gibi bıçak altına girebilecek bir şey olsaydı derhal huzurunuzda:
keser atardım.
A t a t ü r k bu sözümü:
—• «Bana, ben senin için kanaatlerimi feda edemem, diyor b u ! »
şekline sokarak beni takdir için vesileler bile aramıştı.
Ulus : 10.11.1939 Prof. N a i m O N A T
MAJINO HATTI
Ankara'da, yabancı diplomatların da bulunduğu bir toplantıda,
Maginot H a t t ı n d a n sbz açılmıştı. Yabancılar bu savunma hattını
çok övüyorlardı. Atatürk, böyle bir h a t t ı n en «tipik» örneğinin çok
eskiden Anadolu'da kurulmuş olduğunu söyledi. Diplomatların şaşı-
rarak, heyecanla, bu h a t t ı n nerede b u l u n d u ğ u yolundaki sorularını
şu cevapla karşıladı:
«Nasrettin Hoca'mn türbesini biliyor musunuz? Cephesi duvar-
la örülüp kapısına kocaman bir kilit asılmıştır. Fakat ü ç tarafı ta-
mamiyle açıktır.»
Cumhuriyet: 16.8.1948 Aydın S E Z G İ N E R
 — 37 — —
BİR HARB ÇIKARSA
Atatürk'ü ziyarete gelen Amerikalı gazeteci Miss Gladya Baker
(yıl 1935), bir savaş çıktığı takdirde Amerika'nın, tarafsız kalıp ka-
lamayacağını sordu. Atatürk; « İ m k â n ı yok» dedi « İ m k â n ı yok... Eğer
h a r b çıkarsa, Amerika'nın milletler camiasında işgal ettiği yüksek
mevki herhalde müteessir olacaktır. Coğrafî vaziyetleri ne olursa ol-
sun milletler birbirine birçok rabıtalarla bağlıdırlar.» Atatürk, dün-
ya milletlerini bir apartmanda oturan kiracılara benzetiyor. Ameri-
ka, bu apartmanın en lüks dairelerinden birinde oturmaktadır. Ki-
racılardan bir kısmı a p a r t m a n ı ateşe verirse ötekiler de elbette
yangının tesirinden uzak kalamazlar.
Ü L K Ü : Temmuz 1935
VAHIDETTIN'E Y A R D I M EDEMEMENİN
ISTIRABI
Çankaya'daki eski köşkte bir ilâve inşaat yapılıyordu. Kendisi
sonradan yanan üç odalı bir binada ikamet ediyordu. Birkaç gün-
denberi devam eden yağmurdan, dam akıyoıdu. B u l u n d u ğ u odaya
girdim. O d a n ı n muhtelif yerlerine leğenler konulmuştu, kendisi de
b i r köşeye, bir koltuğa sığınmıştı. Kalktı. Ortadaki masanın başına
geldi, o g ü n k ü evrakı takdim ettim ve çalışmağa başladık. Evrak
arasında Mısır'da eskiden tanıştığı bir O s m a n l ı paşasından bir
mektup da bulunuyordu. Paşa mektubunda, S a n Remo'ya gidip Vah-
d e t t i n ! ziyaret ettiğini ve mükâleme esnasında Vahdettin'in Ata-
türk.ten sitayişle, hürmetle bahsettiğini hikâyeden sonra, Vahdet-
t i n ' i n sözlerinden, hal ve tavrından, maddî sıkıntıda olduğunu, yar-
d ı m a ihtiyacı bulunduğunu anladığını bildiriyor, muavenette bulun-
m a s ı n ı rica ediyordu. Ben, bu mektubu okurken Atatürk başını, so-
l u n d a b u l u n a n pencereye çevirmiş — Ben masanın sağında idim ve
yüzünü göremiyoıdum — dikkatle dinliyordu. B u arada, birkaç de-
fa, derin derin göğüs geçirdi. Mektup bitip de başını çevirdiği za-
m a n gözlerinin dolu dolu olduğunu gördüm, öylece bir an durdu
sonra bana:
« G ö r d ü n m ü d ü n y a n ı n h a l i n i çocuk, nerede o haşmet, nerede, o
azamet, nerede o saltanat... Ş i m d i hepsinin yerinde yeller esiyor.
H i ç biı şeye güvenilmez. B u n d a n dolayı hayatta daima ve çok ölçü-
l ü olmak lâzımdır!»
Dedi. Ve bir müddet düşünceye daldı. Çok müteessir olduğu her
halinden belli idi. Nihayet b u zaaf ve merhamet hislerine h â k i m ol-
du, tekrar söze başladı:
« — Nasıl yardım edilebilir? Benim şahsî servetim yok. Devlet
hazinesi de fakir. Memleketin en m â m u r yerleri de bilhassa son ha-
17 —
yat, m e m a t mücadelesinde harap oldu. B u itibarla, zengin de olsa,
devlet hazinesinden yardıma hakkımız yok. Diğer taraftan, bahis
mevzuu olan zatın h a t a l a r ı yüzünden, vatan ve hak müdafaası için
boğuşmak mecburiyetinde kalarak şehit olan memleket evlâdının
yetim bıraktığı yüzbinlerce devlet yardımına m u h t a ç insan var. Bi-
naenaleyh, bu bahsi bırakalım çocuk... Y a l n ı z mektubu bir vesika
olarak sureti mahsusada hıfzediniz.»
Buyurdu, öyle yaptım; bu mektubu, zarf ile bir ikinci zarfa ve
üzerine «Sureti mahsusada emir buyurulmuştur.» kaydını koyarak
2ıususî kaleme tevdi ettiğimi hatırlıyorum.
Hasan Rıza S O Y A K
E S K t B İ R M U H A L İ F E V E R İ L E N CEZA
O n u n her hususta ne kadar hassas olduğunu, şerefine verilen
bir ziyafette de gördük. Mektep m ü d ü r ü Besim (eski Maarif Vekâ-
leti U m u m î müfettişlerinden) iyi bir n u t u k söyledi. Çehresinden
^jelli, Gazi işittiği sözlerden m e m n u n d u r . Herhalde zevkli nutukla-
r ı n d a n birini daha dinliyeceğiz. Fakat ne o? Şefin ayağa kalktığı
yok. Halbuki başka zamanlar söylenen nutuklara hemen cevap ve-
rirken bu sefer neye gecikiyor? ü ç dakika, beş dakka, belki on daki-
ka...
N u t k u n u söyleyip ziyafet bittikten sonra odaya çekildiğimiz za-
m a n o t e a h h ü r ü n sebebini şöyle anlattı:
_ Uzun masanın t a m karşısında (...) Paşa vardı, diyor, (Umu-
mî Harpte şöhret kazanmış paşalaıdan biri) n u t u k söylerken o n u n
yüzünü görmemek için sofranın ortasındaki yüksekçe çiçek saksısını
siperlik yapabilip yapamıyacağını hesap ediyordum!
Ç ü n k ü o paşa da muhalifi olduğu halde halka karşı... Sözünü
bitirince içimizden biri «demin avluda fotoğraf çıkarılırken yanımı-
za kadar sokuluşunun sebebini şimdi anladım» dedi. — «Ne fotoğra-
fı?» diyor. Anlattılar: Lisenin paviyonunu ziyaret ettikten sonra ka-
fila halinde dönülürken fotoğrafçıların geri geri giderek makineleri-
n i ayarladıkları sırada o paşa, geriden h a l k ı yara yara öne kadar
•sokulmuş, ve t a m fotoğraf alındığı zaman...
— «Anladım, anladım, dedi, getirin o fotoğraf camlarını.» ge-
tirdiler. Camı ışığa doğru tutarak: «Ne âlâ, diyor, en önde ben, re-
fikam ve o. Bir rötüşle ikinci plândaki kalabalık da silindikten son-
ra yalnız ü ç ü m ü z ü n kalacağı bir fotoğraf. H e m bana muhalefet ede-
cekler, hem bak Gazi bizimle, diye o fotoğrafı gösterecekler.» Mai-
yetinden birine döndü:
— «Kırmız o camları...» Şangır...
İsmail Habip S E V Ü K
 — 38 —
— 14 —

BÖY'LE GEÇİLİR E S E N T E P E

ingilizler Çanakkale'de Anafartalar gurubunu m a ğ l û p edip de

Gezilerinden birinde, Gerede'ye uğradı. B u r a n ı n mesire yeri Ra-
cepheyi sökemeyince yeni bir harekete giriştiler; bu cepheyi sağdan
m a z a n Tepeyi gezdi. Yazın sıcak bir havada b u tepede serin bir ye-
çevirmek istediler.
l i n esişini görünce:
D ü ş m a n ı n p l â n ı n ı bozmak için Kireç Tepeyi t u t m a k lâzımdı;
— B u r a n ı n adı ne?
halbuki oraya giden tek bir dar yol h a r p gemileri tarafından ma-
— R a m a z a n tepe.
kaslama ateş altında tutuluyordu. Her a n otuz sekizlik gülleler kor-
—> Her zaman böyle eser mi?
k u n ç patlayışlarla ortalığı altüst ediyor; ölüm saçıyordu; bir insanın*
— Eser.
değil, kurşun bile geçmesine i m k â n görülemiyordu.
— öyleyse, b u r a n ı n adı Esentepe olsun, dedi.
Kiıeç Tepeyi t u t m a k emrini alan Türk subay ve askerleri tered-
d ü t içindeydiler; fırsat gözetiyorlardı. Lâkin düşmanın ateşi bir an
bile kesilmiyordu.
B Ü Y Ü K A D A M ÖLÜNCE...
A t a t ü r k bu hali görünce siperlere koştu; askerlerin arasına k a -
rıştı ve sordu:
— Niçin geçmiyorsunuz? Sene 1938, O n Kasım...
istanbul üniversite'sinde saat 9,u 5 geçenin meşum haberi duyul
içlerinden biri cevap verdi:
muş... Bir A l m a n Profesör var, H u k u k Fakültesinde, o da duymuş, şa-
— D ü ş m a n ö l ü m saçıyor; geçüemez!
şırmış. Derse girsin mi, girmesin m i , bir türlü karar veremiyor. O sı-
A t a t ü r k zerre kadar korku ve tereddüt göstermeden:
r a d a aklına Rektöre müracaat etmek gelir. Kalkar, y a n m a gider. Ara-
— O r a d a n böyle geçilir!
l a r ı n d a şu konuşma geçer:
Dedi ve ileri fırladı.
— Efendim, mütereddidim. Acaba ne yapsam?
Mehmetçik artık durur m u ? O da k u m a n d a n ı n ı n ardından ileri"
atıldı. Toz, d u m a n , alev ve ö l ü m kasırgasını yaran askerler karşıya — Sizde böyle büyük bir a d a m ölünce ne yaparlarsa, o n u y a p m .
vardılar; tepeyi tuttular. işte o zaman A l m a n profesör kollarıni iki y a n m a sarkıtarak:
— Bizde bu kadar büyük bir adam ölmedi ki... der.
Kadırcan KAFLI
A. Tekin B Ü Y Ü K U T K U
ATATÜRK'E HAKARET EDEN K Ö Y L Ü
Atatürk'e hakaretten sanık bir köylü hakkında takibat yapılı-
yordu. D u r u m u Ata'ya arzettiler: BU M E B U S İ M T İ Y A Z I N I H İ Ç D E BEĞENMEDİM
— Mahkemeye veriyoruz, dediler, size k ü f ü r etmiş.
Ata sordu: Atatürk bir sabah Florya'dan Dolmabahçe Sarayına dönüyor.
— Ben ne yapmışım ona? Yeşilköy istasyonunun önünden geçerken birdenbire otomobili dur-
Evrakı tetkik edenler izah ettiler: duruyor ve Başyavere:
— Gazete kâğıdı ile sardığı sigarayı yakarken kâğıt tutuşmuş- — Sorunuz, tren var mı?
da ondan.
Diye emir veriyor.
Atatürk'e bunu söyliyen bir Vekildir. Ata sormuş: O sırada tren hemen hareket etmek üzeredir. Hep birlikte oto-
— Siz h i ç gazete kâğıdı ile sigara içtiniz mi?... mobilden inip maiyetiyle trene biniyor.
— Hayır. Karar ânî verildiği ve tatbik edildiği için bu tıene biniş hemen
— Ben Trablus'ta iken içmiştim, bilirim. Pek berbat şey. Köylü h e m e n kimsenin nazarı dikkatini celbetmiyor.
b a n a az küfretmiş. Siz b u n u n için mahkemeye vereceğinize, ona in- Bir m ü d d e t sonra, herşeyden habersiz olan kondöktör Ata'nın
s a n gibi sigara içmeyi temin ediniz.
bulunduğu k o m p a r t m a n a geliyor. Kafileyi görünce çekilmek istiyor.
— B u fıkrayı Şükrü Kaya'dan Hikmet Feridun Es naklet- A t a hemen sesleniyor:
miştir. —
 — 14 —
— Vazifeni yap. (Maiyetindekileri göstererek) b u efendilere ni-
çin bilet sormuyorsun?
Maiyetindekiler cevap veriyor:
— Paşam biz mebusuz. Tren bileti almayız. Parasız seyahat ede-
riz.
A t a hayretle:
— B u imtiyazı h i ç de beğenmedim, diyor. Çok ayıp ve acaip b i r
kaide. Çok güzel halkçılık!
A T A T Ü R K VE TALÂT P A Ş A
Atatürk, h i ç bir zaman sözünü sakınmazdı. B u n u n güzel bir m i -
sali:
Talât Paşa Sadrazam iken A t a t ü r k kendisini ziyaret etmiş, b a -
zı fikir ve endişelerinden bahsetmişti. Talât Paşa m ü t e m a d i y e n ka-
çamaklı ve dolambaçlı cevaplar vermekteydi ve A t a t ü r k Sadraza-
m ı n kendisini atlatmak istediğini de anlıyordu.
A t a t ü r k Talât Paşadan ayrıldıktan bir saat sonra bir arkadaşı;
ile buluşmuştu. Tesadüfen Atatürk'den sonra T a l â t Paşayı ziyaret;
eden b u z a t a Talât Paşa, M u s t a f a K e m a l ile olan m ü l â k a t ı n ı anlat-
mış ve onu muvaffakiyetle atlattığını da söylemekten k e n d i n i a l a -
mamış.
B u hâdiseden iki g ü n sonra Talât Paşayı telâşa düşüren bir hâ-
dise olmuş. Gece yarısı A t a t ü r k ' ü n evine a d a m göndererek davet et-
miş. A t a t ü r k , Talât Paşanın y a n m a gelince, birinci m ü l â k a t t a n son-
ra görüştüğü arkadaşının da orada olduğunu görmüş. Talât Paşa- sa-
dede gelince, A t a t ü r k dayanamamış ve:
— Söylemekte m a z u r u m . . . demiş.
— Neden?
— Ç ü n k ü ben size daha ü ç gün önce hayati bir meseleden bah-
settim, fikir ve m ü t a l â a l a r ı m ı söyledim. Siz ise b e n i atlattınız, daha:
doğrusu atlattığınıza zahip oldunuz.
Talât Paşa:
— Aslâ... diye cevap verince Atatürk, orada b u l u n a n dostunu:
göstererek:
— Beni atlattığınızı söylediğiniz zat, işte yanınızda oturuyor.
SARAY İLE I L I M ADAMLARI
Atatürk ilmî salâhiyetlere daima h ü r m e t k â r d ı . H i ç u n u t m a m bir
baloda gece yarısından sonra Neşet ömerle birlikte müsaadelerini
almaya gittiğimiz vakit muayede salonunda bir zamanlar saçak öp-
türen padişahların oturdukları yer tahtının y a n ı n d a bir koltukta,
oturuyorlardı. Y a n ı n d a H a k k ı Tarık Bey vardı. Bize hitaben:
— 40 —
— Şuraya oturun... Burası padişahlara mahsus t a h t değil, ilim
a d a m l a r ı n a mahusus bir yerdi., buyurdu.
Bu, A t a ' n ı n bize karşı i t i m a d ı n ı , sevgisini ifade etmekle bera-
ber, ilme verdiği kıymeti de veciz kelimelerle anlatmıştı. Fazilet ve
insanlık prensipleıini m u h i t e telkin etmek için hiçbir fırsat ve vesi-
le kaçırmazdı.»
M i m Kemal ÖKE
İSTANBUL'DAKİ VAZİFESİNİ YAPMAKTA
DEVAM ETSİN!
Şeyh Sait isyanının bastırılmasından sonra h ü k ü m e t gördüğü
l ü z u m üzerine şarkta b u l u n a n bir kısım n ü f u z l u kürd beylerini ve
zenginlerini A n a d o l u ' n u n muhtelif yerlerine sevketmiş ve oralarda
o t u r m a l a r ı m mecbur etmişti. B u n l a r ı n içerisinden zenginliği bilhas-
sa dillere destan olan M a r d i n l i A b d u l l a h Çelebi her nasüsa, feleğin
bir cüvesi olarak İstanbul'a gelmişti, istanbul'u ilk defa gören bu
zengin ve hovardameşrep Anadolu çocuğu, Beyoğlunda kendisine
fevkalâde konforlu bir a p a r t m a n kiralamış, döşemiş, dayamış ve çu-
vallarla memleketinden getirdiği paraları h a r vurup, h a r m a n savur-
m a ğ a başlamış ve bir taraftan da bu beklenmiyen m e k â n tebdilin-
d e n son derece mahzuz olduğunu etrafındakilere d u r m a d a n anlatır,
d u r u r m u ş . B u hayat değişikliğini yapmış o l a n Atatürk'e minnettar-
l ı ğ ı n ı n bir nişanesi olmak üzere bir hediye göndermeyi düşünmüş
ve memleketindeki oğlu Ö m e r Çelebiye derhal bir mektup yazarak,
e n çok sevdiği «Nume» adındaki atını Ata'ya göndermesini iste-
miştir.
Oğlu, babasından aldığı emir ile beraberine «Nume»yi alarak
A n k a r a ' n ı n yolunu tutmuş, Ata'nın h u z u r u n a çıkarak babasının he-
diyesini vermiştiı.
Meselenin aslım öğrenen Ata, b u n u memnuniyetle kabul et-
miş, fakat Ömer'e gülerek:
— B a b a n a teşekkür ederim, istanbul'daki vazifesini yapmakta
•devam etsin!
Demiştir.
B u harikulâde at, bilâhare birçok yarışlar kazanmış, Ata'nın
A b d u l l a h Çelebiyi zaman z a m a n hatırlamasına vesile vermiştir.
Selim Cavid Y A Z M A N
Hz. M U H A M M E D
B i r g ü n kendisine sordum:
— Hazıeti M u h a m m e d h a k k ı n d a k i fikriniz nedir?
Tek kelime ile cevap verdi:
— Samimîdir.
Orgeneral Fahreddin ALT AY
 — 45 — — 17 —

yulmımmuştu. B ü t ü n bu müddet içinde, dört, beş defa içmiştik. O, ba-

d a n a telefonla ikinci bir emir verdirerek, bu tepenin ne k a d a r za-
m a n d a zaptedilebileceğini sordu. Gelen cevapta, yarım saatlik bir
mühlet isteniyordu. F a k a t aradan yarım saat geçtiği halde tepe, he-
n ü z işgal edilememişti. Mustafa Kemal, bu vaziyet karşısında, bir
kat daha sinirlendi:
— H a n i ya... Y a r ı m satte zaptedeceğini vadetmişti?. Niçin
z ü n ü tutmadı? diye sordu.
Gelen cevapta, fırka k u m a n d a n ı n ı n b u n u bir izzetinefis mese-
lesi yaparak vaadini yerine getiremediğinden mütevellid b i r teessür-
le intihar ettiği kendisine bildirildi. E n büyük millî d â v a n ı n kaza-
nılması mevzuubahs olduğu bir sırada, vukua gelen bu ihtiyarî şe-
hadet vak'ası da ayrıca ve h a t t â başlıbaşma, T ü r k ü n ezelî celâde-
tine yeni bir n ü m u n e olarak tarihe geçecektir.
Mustafa Kemal, ancak hissedilir bir sesle, sadece:
— Allah rahmet etsin! dedikten sonra, aynı emri o n u n yerine
geçen k u m a n d a n a tebliğ ettirdi. Ve tepe birkaç dakika zarfında,
şiddetli bir h ü c u m l a zaptolundu!»
Salih B O Z O K
R A K I VE K R A L KONSTANT1N
Mustafa Kemal İzmir'i istirdat ettiği zaman K r o m m e r Palas
oteline de uğramış, istirdadı müteakip izmir'e koşan ve aynı otele
inen F a l i h R ı f k ı o g ü n ü n ihtisaslarını şöyle anlatıyor:
«Otel, ecnebi ve yerli hristiyanlarla dolu idi. S o n r a d a n bize an-
lattıklarına göre Mustafa K e m a l şehre girince bu otele uğramış. N e
sırması, n e de önünde arkasında koşuşan generalleri ve zabitleri var.
Dolu salona girmek isteyince garson yer olmadığını söylemiş. Fa-
kat müşterilerden biri tanıyıp da:
— Mustafa Kemal... Mustafa Kemal...
Diye bağırınca kalabalık birbirine girer, i h t i m a l hepsi dağüa-
caklar. Mustafa Kemal: «Kimsenin rahatsız olmamasını» rica eder
ve yanmdakilerle bir masaya oturur. Garson mudur, o t e l müdürü
m ü d ü r , artık kim önce koşup gelmişse bir kadeh içki istediklerini
söyler ve sorar:
— Kral Konstantin h i ç bu otele gelip de bir kadeh r a k ı içti m ı ?
— Hayır, Paşa Efendimiz.
_ öyle ise neden izmir'i almak istemiş? der ve i z m i r e girişinin
ilk zevkli saatini o masada geçirir.
Falih R ı f k ı A T A Y
ANADOLU IŞGÂL EDİLMEZ
Sivasta kaldığımız, dört aya yakın bir z a m a n zarfında, Mustafa.
Kemal Paşa, içkiye bile iltifat edemiyecek derecede çalışmağa ko-
şını 1 * işten kaldıramayışma rağmen, d a i m a neşeli, bizim kötü zan-
nettigittiğimiz vaziyetler karşısında bile d a i m a nikbindi. Hattâ, bir g ü n
kendîi)*disine sormuştum:
«» « _ Paşam, baksanıza b ü t ü n dünya bize düşman, vaziyet kötü-
ye giiş gider gibi değil mi?»
sö-
H Hiç u n u t m a m , gözlerimin içine bakarak:
— — Canım, demişti, düşmanlarımız olan itilâf devletlerinin Ana-
dolu"ıru'yu işgâl etmek için hiç olmazsa beş yüz bin kişilik bir kuvvete
ihtiy Yiyaçları vardır. B u n u ise, görmüyor m u s u n vaziyetlerini, miUetle-
ri a n a r t ı k vermez. Katiyen vermez. Farzı m u h a l verseler bile, on beş,
yirmumişer kişilik iki düzine çete ile bunları menzil hatlarını ve h e r
şeylesnerini berbat etmek, bizim için m ü m k ü n d ü r . »
Nizameddin A T A K E R
B İ R BOMBA İLE UÇURMALI
: Bir g ü n de, Vahdettin bir türlü yola gelmiyerek, gittikçe azdı-
ğmdfo dan bahsedilirken, dedi ki:
• — Başka çare yok... Bunu, sarayına bir bomba koyup, saltanatı
ile "fcT beraber a t m a k lâzım...
B u sözü, neye yalan söyliyeyim, biz o zaman, gayri m ü m k ü n b i r
şey telâkki ederdik, tereddüt ve hayretle karşılamaktan kendimizi
alaırcmamıştık.
Nizameddin ATAKER
İNGİLTERE TAHTININ AKIBETİNİ
GÖREN ATATÜRK
1926 senesi yazında idik. istanbul donanmış, yer yerinden oyna-
mış § t ı . Türk t a r i h i n i n hiç bir devrinde görülmeyen bir şeref hâlesi
i s t a n b u l ' u n pembe ufuklarını yaldızlamıştı. Birkaç gündenberi 3
i n c i r i Edvar d ve sevgilisi M a d a m Simpson Atatürk'ün ve Türkiye'nin
en büyük misafiri sıfatiyle istanbul'da bulunuyordu.
ingiltere kralı kendisine gösterilen samimî misafirperverlikten
fev--kalâde mütehassis olmuştu.
... i k i gün sonra Atatürk'le misafiri Modada deniz yarışlarını;
buL_undukları geminin güvertesinde hararetle seyrediyorlardı. Müs-
t a f i a Kemal, pek keyifli, pek neş'eli idi. Türk delikanlılarının gös-
ter^ diği başarıdan derin bir iftihar duyduğu muhakkaktı.
Kral 8 inci Edvard, yanında M a d a m Simpson ile oturuyor. Kral
necriense düşünceli ve üzgündü. O n l a r ı neş'elendirmek ve kederleri-
ni dağıtmak için büyük Atatürk, b ü t ü n zekâsını kullanıyordu. Bir
a r » , m a d a m , elindeki d ü r b ü n ü ile yerinden kalktı. Davetliler ve ga-
 — 44 — —
d a n a telefonla ikinci bir emir verdirerek, bu tepenin ne kadar za-
m a n d a zaptedilebileceğini sordu. Gelen cevapta, yarım saatlik bir
m ü h l e t isteniyordu. F a k a t aradan yarım saat geçtiği halde tepe, he-
nüz işgal edilememişti. Mustafa Kemal, bu vaziyet karşısında, bir
kat daha sinirlendi:
— H a n i ya... Y a r ı m satte zaptedeceğini vadetmişti?. Niçin sö-
zünü tutmadı? diye sordu.
Gelen cevapta, fırka k u m a n d a n ı n ı n b u n u bir izzetinefis mese-
lesi yaparak vaadini yerine getiremediğinden mütevellid bir teessür-
le intihar ettiği kendisine bildirildi. E n büyük millî dâvanın kaza-
nılması mevzuubahs olduğu bir sırada, vukua gelen bu ihtiyarî şe-
hadet vak'ası da ayrıca ve h a t t â başlıbaşına, T ü r k ü n ezelî celâde-
tine yeni bir n ü m u n e olarak tarihe geçecektir.
Mustafa Kemal, ancak hissedilir bir sesle, sadece:
— Allah rahmet etsin! dedikten sonra, aynı emri o n u n yerine
geçen k u m a n d a n a tebliğ ettirdi. Ve tepe birkaç dakika zarfında,
şiddetli bir hücumla zaptolundu!»
Salih B O Z O K
R A K I VE K R A L KONSTANTIN
Mustafa Kemal İzmir'i istirdat ettiği zaman Krommer Palas
oteline de uğramış, istirdadı müteakip izmir'e koşan ve aynı otele
inen F a l i h R ı f k ı o g ü n ü n ihtisaslarını şöyle anlatıyor:
«Otel, ecnebi ve yerli hristiyanlarla dolu idi. Sonradan bize an-
lattıklarına göre Mustafa Kemal şehre girince bu otele uğramış. Ne-
sırması, n e de önünde arkasında koşuşan generalleri ve zabitleri v a r .
Dolu salona girmek isteyince garson yer olmadığını söylemiş. Fa-
kat müşterilerden biri tanıyıp da:
— Mustafa Kemal... Mustafa Kemal...
Diye bağırınca kalabalık birbirine girer, i h t i m a l hepsi dağıla-
caklar. Mustafa Kemal: «Kimsenin rahatsız olmamasını» rica eder
ve yamndakilerle bir masaya oturur. Garson mudur, otel müdürü
m ü d ü r , artık kim önce koşup gelmişse bir kadeh içki istediklerini
söyler ve sorar:
— Kral Konstantin h i ç b u otele gelip de bir kadeh rakı içti m i ?
— Hayır, Paşa Efendimiz.
— öyle ise neden izmir'i almak istemiş? der ve izmire girişinm
ilk zevkli saatini o masada geçirir.
Falih Rıfkı \T.\Y
ANADOLU İŞGÂL EDİLMEZ
Sivasta kaldığımız, dört aya yakın bir zaman zarfında, M u s t a f a
Kemal Paşa, içkiye bile iltifat edemiyecek derecede çalışmağa ko-
45 —
yulmuştu. B ü t ü n bu müddet içinde, dört, beş defa içmiştik. O, ba-
şını işten kaldıramayışma rağmen, d a i m a neşeli, bizim kötü zan-
nettiğimiz vaziyetler karşısında bile d a i m a nikbindi. Hattâ, bir gün
kendisine sormuştum:
«— Paşam, baksanıza bütün dünya bize düşman, vaziyet kötü-
ye gider gibi değil mi?»
Hiç u n u t m a m , gözlerimin içine bakarak:
— Canım, demişti, düşmanlarımız olan itilâf devletlerinin Ana-
dolu'yu işgal etmek için hiç olmazsa beş yüz bin kişilik bir kuvvete
ihtiyaçları vardır. B u n u ise, görmüyor musun vaziyetlerini, milletle-
ri artık vermez. Katiyen vermez. Farzı m u h a l verseler bile, on beş,
yirmişer kişilik iki düzine çete ile bunları menzil hatlarını ve h e r
şeylerini berbat etmek, bizim için m ü m k ü n d ü r . »
Nizameddin A T A K E R
B İ R B O M B A İLE UÇURMALI
Bir g ü n de, Vahdettin bir türlü yola gelmiyerek, gittikçe azdı-
ğından bahsedilirken, dedi ki:
— Başka çare yok... Bunu, sarayına bir bomba koyup, saltanatı
ile beraber a t m a k lâzım...
B u sözü, neye yalan söyliyeyim, biz o zaman, gayri m ü m k ü n bir
şey telâkki ederdik, tereddüt ve hayretle karşılamaktan kendimizi
alamamıştık.
Nizameddin A T A K E R
İ N G İ L T E R E TAHTININ ÂK1BETINI
GÖREN ATATÜRK
1926 senesi yazında idik. istanbul donanmış, yer yerinden oyna-
mıştı. Türk tarihinin hiç bir devrinde görülmeyen bir şeref hâlesi
istanbul'un pembe ufuklarını yaldızlamıştı. Birkaç gündenberi 3
inci Edvard ve sevgilisi M a d a m Simpson Atatürk'ün ve Türkiye'nin
en büyük misafiri sıfatiyle istanbul'da bulunuyordu.-
ingiltere kralı kendisine gösterilen samimî misafirperverlikten
fevkalâde mütehassis olmuştu.
... i k i g ü n sonra Atatürk'le misafiri Modada deniz yarışlarım;
bulundukları geminin güvertesinde hararetle seyrediyorlardı. Mus-
t a f a Kemal, pek .keyifli, pek neş'eli idi. Türk delikanlılarının gös-
terdiği başarıdan derin bir iftihar duyduğu muhakkaktı.
Kral 8 inci Edvard, yanında M a d a m Simpson ile oturuyor. K r a l
nedense düşünceli ve üzgündü. O n l a r ı neş'elendirmek ve kederleri-
n i dağıtmak için büyük Atatürk, b ü t ü n zekâsını kullanıyordu. Bir
ara, m a d a m , elindeki d ü r b ü n ü ile yerinden kalktı. Davetliler ve ga-
 _ 46 —
_ 47 —-

zeteciler m a d a m ı n harekâtını dikkatle takip ediyorlardı. Kral da ba-

lığını hissetirecek bir zayıflıkta bulunacağım diye de her a n iğneler
şı ile Atatürk'ü selâmlıyarak m a d a m ı n arkasından kalkınca bu ay-
üstünde idim. Biliyordum ki O, acınacak durumda gözükmekten son
rılış biraz daha dikkati çekmişti. Atatürk'ün, yanındakilere eğilerek
derece iğrenir...
b i r şeyler söylediği görülmüştü. Bu sözleri merak edenler, sonra bu
Fethi Beyi son günlerde görmediğimi, Londra'ya ne zaman gi-
fısıltıda büyük bir hakikatin yaşadığım hayretle müşahede etmiş-
deceğini bilmediğimi, fakat kendimin öbür gün vazifem başına döne-
lerdir.
ceğimi arzettim.
Atatürk, şöyle demişti:
Müsaadesini diliyerek bir iki defa kalkmağa davrandım.
— Kralın, m a d a m a karşı za'fı olduğunu görüyorum. Korkarım
Başı ile hafifşe işaret ederek:
ki tahtını bu kadın yüzünden kaybedecek.
Bir yandan O'nu dinlemeğe doyamıyordum. H u z u r u n d a n ayrıla-
S a m i h Nafiz TANSU
mıyordum. Daha O, gözümün önündeyken hasret başlamıştı! Bir
İKİNCİ D Ü N Y A H A R B İ N İ N ÇIKACAĞINI y a n d a n da nefesi gözümün önünde tükenecekmiş gibime geliyor-
BİLMİŞTİ du. Y o r m a k t a n korkarak üzülüyordum.
Son rüyalara girmesinin hemen h e m e n arifesinde bu kadar ya-
Atatürk'ün pek yakınlarından ve b ü t ü n hayatı boyunca sarsıl-
şayışla dolu olarak beni, h u z u r u n d a bir saatten fazla alıkoydu. Son-
mıyan sevgisine mazhar olmuş b u l u n a n büyük edip Ruşen Eşref On-
ra, çoğu vakit, yakın misafirlerine izin vereceği z a m a n k i âdeti ol-
a y d ı n , V I I . Türk Dil Kurultaymdaki söylevinde Ata'mıza dair sun-
duğu üzere kendiliğinden:
d u ğ u bâzı hâtıralar:
«— Haydi, seni d a h a fazla yormıyayım» dedi...
Mademki, arkadaşlar, hâtıralar iklimindeyiz ve ben k i m d i m de
Çok zayıflamış kolunu, yatağının beyaz örtüsü üzerinden b a n a
artık bir hâtıra olmak üzereyim; söyliyeceklerimi, şahsımı belirtme-
doğru dermansızca uzattı. O n a eğildim. Uzun sapının ucunda bir lâ-
ğe özenir bir öğünç konusu etmek yanlışlığına düşmekten iyice uzak
le gibi toplanıp incelmiş, pembeleşmiş, şeffaflaşmış elini, koklarca-
ve öte tutarak, sadece, O ' n u n sezişlerindeki olağanüstünlüğün bir
sına öptüm. Gözlerimi ö n ü m e eğdim. Teessürümü gizlemeğe çalışa-
misaline tanıklık etmek için burada açıklıyacağım ki, Atatürk, o
rak h u z u r u n d a n ayrıldım. Bana hafifçe baktı:
gün, bana:
«— Güle güle!» dedi...
— B ü t ü n mezun elçiler vazifeleri başlarına döndüler, bir Fethi
işte ben bu son emrini tutamadım!
Okyar .Londra Büyük Elçisi), bir de sen, h e n ü z dönmemişsiniz. Sen,
h u sene h a r p çıkmaz diyormuşsun. Başbakan b a n a anlattı!... Doğru- Ruşen Eşref ÜNAYDIN
y u görüyormuşsun,.. B u sene çıkmaz; zaten mevsimi de geçti... Fa-
EMİR ALTINA ALINAMIYAN ADAM
kat gelecek seneden korkunuz,, dikkatli olmalı; gelecek sene şüphe-
Mustafa Kemal 23 Şubat 1917 de Şam'a geldi. Gece Cemal Paşa,
lidir, çok şüphelidir!... dedi.
Mustafa Kemal Paşa ile görüştüler.
O gün, işte gözlerle görülüyordu, artık, güneş, b ü t ü n büyüklüğü
Mustafa Kemal Paşa dediler ki:
ile, olanca aydınlığı ve eşsiz sıcaklığı ile ufka yaklaşıyordu. Fakat,
— Mademki ben ordu k u m a n d a n ı salâhiyetini haizim. Harekât
yüzündeki b ü t ü n bu iyileşme izleri, bize hayatı söyliyen ve gelecek
bakımından müstakil olmalıyım. D ö r d ü n c ü ordu k u m a n d a n l ı ğ ı be-
d u r u m d a n haber veren zekâsı, o güneşin, mavi sular ardına çekil-
n i m yalnız geri hizmetlerimi tanzim eder. Ç ü n k ü bir ordu kuman-
mesine bu kadar az kalmış bir â n ı n d a bile insana, «fecr-i kâzıp» al-
d a n ı diğer bir ordu k u m a n d a n ı n ı n emri altında bulunamaz.
datıcılığı ve oyalayıcılığı veriyordu.
Ali Fuad E R D E N
Dediği gibi de oldu. O, dört h a f t a sonra gözlerini y u m u p sonsuz
barışa kavuşunca bu dünyada tat kalmadı. « H E P S İ N İ SOPA İ L E K O Ğ A R I Z . »
O ' n u n o gün, artık bir nefes gibi h a f i f kalmış sesle t a h m i n et-
Cumhuriyetin ilânı sıralarında m e r h u m Necmeddin Sadak Gazi
m i ş olduğu üzere ertesi yıl dünya barıştan oldu; yakıcı savaşın alevi,
ile bir mülakat yapmak üzere İzmir'e gitmiştir, intibalarıni şöyle sı-
cihanın ufaklarım sardı.
ralamaktadır:
O g ü n , O'ndan ayrılamıyordum: « Z a m a n geçmese olmaz mı?»
«Gazi île bir defa üç, bir defa dokuz saat görüştük. Ben, öm-
diye düşünüyordum ve ne gariptir kendimi tutamayıp O ' n a hasta-
r ü m d e böyle adam görmedim ve iddia ederim ki hiç bir memleket-
 — 49 — —
te böyle bir adam yoktur. Benim üzerimde müthiş bir tesir yaptı.
Kendisi iş başında kaldığı, bizzat âmil olduğu takdirde memleketin
salâh bulmamasına i m k â n yoktur. Kendisine sorduğum suallerden
biri şudur:
— Mademki bu Meclis Cumhuriyet ilân etmive kendisini salâ-
hiyetti gördü. O halde başka bir meclis de başka bir ekseriyet bir
g ü n Meşrutiyet ilân ederse ne yaparız?
— Olabilir. Fakat hepsini sopa ile koğarız.
HİNDİSTAN İMPARATORU OLURDUM
Atatürk, hâtıralarını naklettiği sırada şu bahse temas ediyor:
— Bir gün Enver bana: «Hindistana doğru sefer yapmak isteyip
istemediğimi sordu. Emrime ü ç alay vereceklerdi, iran'dan dünyayı
ayaklandıra ayaklandıra Hindistan'a kadar gidecekmişim.
— Ben o kadar kahraman değilim.
Dedim. Talât Paşa söze karıştı.
— B u vazifeyi niçin kabul etmiyorsunuz?
Bize bir harita getirmelerini istedim. Bir mektep atlası getirdi-
ler. Vaziyeti gösterdikten sonra:
—• Hem niçin üç alay, dedim; tek bir adam gönderiniz yeter. Na-
sıl olsa kendi kuvvetini kendi yapmağa m a h k û m değil mi?
— B u fedailiği üstüne almalıydın!
— Eğer böyle bir imkân olsaydı, sizin emirlerinizi beklemezdim.
Kendim gider, kuvvetler bulur, Hindistan'r fetheder ve imparator
olurdum.
A T A T Ü R K VE M İ L L E T
Bir gün Atatürk'le beraber bulunurken şiir ve edebiyattan bah-
solundu. Hazır bulunanlardan bazıları zemin ve zamana uygun nük-
teli mısralar okudular. Atatürk şiir bahsini Fûzulî'nin şu beyti ile ka-
padı :
Camını cânân eğer isterse minnet cânıma
Can nedir ki a n ı kurban etmiyem cânânıma.
M I N T A K A L A R ÇOK, Y O L L A R Y O K !
Bir gün ismet Beyi (ismet i n ö n ü ) davet etmiştim. Şişlikedi evim-
de beni yalnız bulan ismet Bey:
—- Gene ııe var, diye sordu.
Bu suali sorarken gözlerinin içi, malûm olan yüksek zekâsı ve
emniyet ve itimad vadeden derin şataretile fırıl fırıl dönüyordu.
— Senden ne haber dedim.
— T a h m i n ettiğin gibi.-
17 —
Dedim ki:
— Şuradan bana, bir Türkiye haritası bul, masayı aç, o n u n üs-
tünde seninle konuşacağım.
ismet Bey derhal lâzım olan haritayı buldu, a ç t ı :
— Ne yapacaksın?
Bu münasebetle ilâve etmeliyim ki, aramızda en iyi anlaştığı-
mız ismet Bey bu m ü l â k a t m sebebsiz olmadığına hemen hükmet-
mişti.
— Meselâ, dedim, hiç bir sıfat ve salâhiyet ve orada kurtuluş
çareleri aramak için müsaid m ı n t ı k a ve beni o mıntıkaya götürecek
en kolay yol neresi ve hangisi olabilir?
— Yüzüme baktı, neşe ve ü m i d içinde güldü:
— Karar verdin mi? diye sordu.
— Şimdilik b u n d a n bahsetme. B a * a sırf memleketi, halkı ve
orduyu anlamış ve tabiati yakından görmüş, tehlikenin büyüklü-
ğünde şüphesi kalmış bir arkadaş gibi cevap ver.
ismet Bey haritanın açılı bulunduğu masa kenarındaki sandal-
yeye ilişti. Düşünmeğe başladı. Bu sırada ben salonda ayakta dola-
şıyordum.
— Nihayet ismet Bey ayağa kalktı. Gülerek:
— Mıntıkalar çok yollar çok! dedi.
(Kendi naklettiği hatıralardan) •
B E N İSMETİ İ Y İ T A N I R I M
Millî Mücadele yıllarının en ateşli günlerinde Ankara Defter-
darı bulunan Y a h y a Galip merhum şöyle bir hâtırasını nakletmişti:
«Düşmanın faik kuvvetine karşı giriştiğimiz ikinci i n ö n ü mu-
harebesinin henüz neticesi alınmadığı günlerden birinde idi. M u s -
tafa Kemal'in otomobili Millet Meclisi önünde durdu. Hemen yanı-
n a koştum. Telâş ve endişe ile: «Paşam, i n ö n ü n d e n ne haber?» di-
ye sordum. Aynen şu cevabı verdi: Vaziyet kritiktir.
— Kritik nedir? dedim. Anlamadım ki.
Mustafa Kemal: «Sana b u n u n cevabım on beş dakikaya kadar
veririm» dedikten sonra gülümsedi:
— Ben ismeti iyi tanırım. Göreceksin, on beş dakikaya varma-
dan haberi alacağız.
Aradan çok kısa bir zaman geçti. Telgraf müvezziinin elinde
bir kâğıtla nefes nefese onun odasına girdiğini gördüm.»
Yahya Galip b u n u saat 6,30 da Metris tepeden «Garp cephesi
k u m a n d a n ı ismet» imzasile çekilen ve: «Düşman binlerce maktul-
le doldurduğu muharebe meydanını silâhlarımıza terketmiştir.»
F: 4

— 14 —
cümlesile biten telgraf olduğunu söyledikten sonra, şunu ilâve et-
mişti :
A t a t ü r k o z a m a n beni y a n m a çağırdı. E n güzel yüzü ile dedi ki:
— G ö r d ü n m ü Y a h y a Galip Bey, ben sana ismeti iyi tanırım,,
dememiş m i y d i m ?
BİR TÜRK DÜNYAYA BEDELDİR
Atatürk, T ü r k askerinin ölçülmez kıymeti hakkındaki fikrini ta-
rihî bir cümlesiyle ifade etmişlerdi. 1925 yılı ağustosunda, Kastamo-
n u d a asker koğuşlarını teftişten çıkarken: «Bir Türk, on d ü ş m a n a
bedeldir» yazılı bir levha gördü. Zabite levhayı göstererek sordu:
— öyle midir?
— Evet Paşam.
A t a t ü r k elini yükselterek :
— Hayır çocuğum, bence öyle değildir. Bir Türk dünyaya be-
deldir.
İ K İ M İ Z DE «GAZİ» YİZ...
Bir tarihte, Eskişehir'i ziyaretinde; yakın köylerde gezinti ya-
parken, asırlık ç m a r l a ı ı n gölgesine sığınmış bir köy kahvesi önünde
otomobili durdurdu. Salih Bozok'a :
— B u çınarları hatırlıyorum... dedi; zaferden sonra bir g ü n yo-
l u m düşmüştü!...
Eski h â t ı a l a r ı bir an tekrar yaşatmak için; arabadan inip, bü-
yük bir tevazula, köy kahvesinin harap iskemlesine oturdu.
Biraz sonra kahveci ona, köyünün yegâne ikramı olan ayranı,
temiz bardaklar içinde getirince «Gazi» pek m e m n u n oldu. Yaşlı
kahveciye sordu:
— Adın ne?...
— Yusuf!...
— Buralarda geçmiş harbi hatırlar mısın?...
— Nasıl h a t ı r l a m a m , Paşam?... Maiyetinde çavuştum!...
— Maiyetimde mi...
— B ü t ü n kuvvetlerin Baş k u m a n d a n ı değil miydin, Paşam!...
Hep emrinde savaştık!
Büyük kurtarıcı; zekî köylüyü takdir etmişti:
— Aferin; gazi Yusuf çavuş!.
Deyince, eski asker el b a ğ l a d ı :
— Estağfurullah, Paşam!... Gazi, sizsiniz!.
— Rütbe başka... Fakat harbten d ö n m ü ş iki asker olmamız sı-
fatiyle, ikimiz de «Gazi» yiz!...
Ve tepside d u r a n ayran bardaklarından birini bizzat elile Ça-
— 51 —
vuşa vermek l û t f u n u göstererek, ilâve e t t i :
— Şerefine, gazi Y u s u f Çavuş!...
— Şerefte daim ol, Paşam!...
Ağlamaktan ayranı içemiyen kahveciye, o zamanın çok parası
olan, bir yüzlük verdirip gülümsedi:
— Allahaısmarladık, silâh arkadaşım!...
NE Ç A R E Kİ...
Geceli, gündüzlü t a m yirmi iki g ü n süren ve hasmın mağlûbiye-
tinde yegâne âmil olan savaş «Sakarya Meydan Muharebesi» dir ki;
onu kazandığı için «Mustafa K e m a l Paşa» ya «Büyük Millet Mecli-
si» «Mareşal» lık rütbesi tevcih etmiştir.
Bu harbde d ü ş m a n b ü t ü n gayretti© savaşmıştır. Atatürk; onların
bu gayretini teslim edecek kadar medenî bir asker olduğunu şu söz-
lerile ispat etmişti:
—• D ü ş m a n çok cesaretle döğüştü!... B ü t ü n enerjisini sarfede-
rek, ölümden gözlerini kırpmaksızm; ne kadar inat göstermek la-
zımsa, hepsini göstererek harbetti... Ne çare ki...
Hafifçe gülümsiyen Atatürk, burada susmuştu. Maiyetindeki
zevatın merakla baktığını görünce ilâve etti:
— Evet... Ne çare ki; karşısında Türk vardı!...
A T A T Ü R K VE S P O R
Bir gece A t a t ü r k Ada'da Y a t Kulübünde konuşurken, yanmda-
kilerden birinin sportmen olduğunu anladı. O n a şu suali sordu:
— Spor nedir?
M u h a t a b ı sporu herkesin bildiği gibi tarif etti.
Gazi dedi k i :
—1 B a n a daha açık bariz bir tarif bulabilir misiniz?
Belki en güzel cevabı btümak için düşünen sportmenin ufak bir
tevakkufu üzerine G a z i şu h â t ı r a t m ı a n l a t t ı :
«Arıburnu k u m a n d a n ı idim, iki tarafın ateş hatları arasında
elli altmış metre mesafe vardı. Birbirine en yakın hatlar arasında
dolaşan Türk ve ingiliz keşşaflarından ikisi gecenin kara kesafeti
içinde ellerindeki u z u n silâhları istimal edemiyecek kadar burun
buruna temas etmişler. Her iki cesur keşşaf, silâhlarını atmışlar
d o ğ r u d a n doğruya birbirini boğazlamak için ellerini kullanmak za-
ruretini hissetmişler.
ingiliz keşşaf yumruklarını sıkmış, Boks denilen idmanı, Türk
neferinin vücut ve kalbi üzerinde tatbik etmeğe başlamış. B u mahi-
rane yumıuk i d m a n ı n ı bilmiyen Türk neferi kalbine maddeten, vic-
d a n ı n a m â n e n vurulan darbelerin tesiri altında iki elini ötekinin

— 14 —
boğazına uzatmış, var kuvvetiyle düşmanın gırlağını yakalamış.
D ü ş m a n neferinin boğazı i k i demir pençenin mengenesinde sıkışın-
ca, bizim nefer, boks darbelerinin iptida hafiflediğini biraz sonra
zail olduğunu görmüş.
Nefer esirini sürükliyerek benim yanıma getirdi. Gece yarısın-
d a n sonra idi. Evvelâ düşman neferini isticvap ettim:
— Ne oldu? Sen niçin buralara kadar geldin? -
— Spor, cevabını verdi.
Bizimkine s o r d u m :
— Nasıl oldu?
Nefer, esirin verdiği ilmî cevabı anlamamış olmaktan korkarak:
— Bilmiyorum, dedi.
Ben, birinci ilmî ve fennî değil, ikincinin cehilden ziyade edep
ve terbiyesi üzerinde fazla durmadım.
— Sen sportmen misin?
— Evet, çok iyi...
— Bizim neferi nasıl buldun?
— Bilmiyor, dedi.
Türk neferine d ö n d ü m :
— İşitiyor musun, senin için bilmiyor, cahildir, dedi...
Kısaca :
— Huzurunuza getirdim efendim, cevabını verdi.
Gazi devam e t t i :
— Benden spor nedir ,diye sorulursa vereceğim cevap şudur:
«Spoı vatanın, milletin âli menfaatlerine tecavüz edenleri gırt-
lağından yakalayıp memleket ve millet hâdimlerinin huzuruna ge-
tirebilmek kabiliyeti maddiye ve mâneviyesidir.»
Falih R ı f k ı A T A Y
CEPHEDE...
Bir gün, Sakarya Harbine takaddüm eden günlerde, a t t a n düş-
m ü ş ve göğüs kemiği çatlamıştı. Cepheden Ankara Askerî Hastaha-
nesine dönmüş ve orada tedavi olunuyordu. Ziyaretine gittim. Ken-
dilerine yolda tesadüf ettim. Y ü z ü sapsarı idi. Kemiklerini sardır-
mıştı. Belli idi ki ızdırabı vardı. Kendilerinden istirahat etmelerini
rica ettim.
«— Olamaz, istirahat ve tedavi vazife ile beraber cephede! B e n
behemahal orada bulunmalıyım.» dedi.
Fedakârlığın böyle necip misallerinden O'nun hayatında kaç
binleri var.
Refik İNCE
— 53 —
NAPOLYON
General Tawsand 12 Haziran tarihinde Adana'ya geldi. Kendi-
sine o vakit istihbaratta çalışan deniz yüzbaşılarından Cemil refa-
k a t subayı olarak tâyin edilmişti. General bir gece A d a n a ' d a Bursa
otelinde kaldı. Ve ertesi g ü n ü hususî trenle Konya'ya geçti. O gü-
n ü n akşamı saat 9 d a Mustafa Kemal, Tawsand'la görüşmelere baş-
ladı. Tawsand görüşmeler esnasında kendince yaptığı bir müşabehe-
t i Mustafa Kemal'e bildirerek:
— «Siz Napolyon'a benziyorsunuz» dedi.
Mustafa Kemal bu müşabeheti reddetti:
— «Napolyon arkasına bir sürü muhtelif milliyetteki insanı
toplayarak macera aramağa çıktı. Ve b u n u n içindir ki yarı yolda
kaldı. Ben bir anadan bir babadan gelen kardeşlerimle kendi vata-
n ı m kurtarmak dâvası yolundayım. Ve muvaffak olacağım.» cevabı-
n ı verdi.
«YÜCEL» den
MÎLLET ŞEREFİNE
Bir akşam, birdenbire Saray'dan kalkarak G ü l h a n e parkında
H a l k Partisinin verdiği bir açık hava toplantısına gittiğimiz zaman,
orada toplanan onbinlerce insana h a r f inkılâ:bını müjdelemiş ve b u
esnada ayağa kalkarak millete hitaben:
— «Arkadaşlarım, b u elimdeki rakıyı evvelce Padişahlar da, Ha-
lifeler de içerlerdi. Fakat onlar saraylarında, dört duvar arasında
içiyorlardı. B e n ise aziz milletimin önünde ve o n u n şerefine içiyo-
rum.»
Diye kadehini kaldırdığa zaman h a l k ı n alkış tufanı arasında
Sarayburnu, dakikalarca çınlamıştı.
M i l l i y e t : 1952 Ali K I L I Ç
FİKRET'İN ÂŞİYANINDA,
Oradaki ilk gördüğü simaları, bilhassa gençleri birer birer so-
r u p öğrenmiş olduğunda tereddüt etmem. Bir aralık biri y a n ı m a
geldi: «Mustafa Kemal Paşa sizinle görüşmek istiyor» dedi. A d ı n a ve
şimdi gördüğüm şahsiyetine zaten hayran olduğum büyük askerin
b u alâkası beni heyecana düşürmüştü. Derhal y a n ı n a şitap ederek
ismimi söyledim. O ince ve uzun parmaklı zarif ve kavi adaleli gü-
zel elini uzattı. Beni Çanakkale'ye ait şiirlerimle tanıdığını ve çok-
t a n görmek istediğini söyleyerek pek asil bil tevazu ile taltif etti.
— Paşa Hazretleri, dedim, siz cepheden cepheye koşan bir ku-
m a n d a n , nasıl oluyor da benim gibi "ehemmiyetsiz bir gencin değer -
siz yazılarını okumaya vakit buluyor ve onları tahattür edebiliyor-
sunuz?
Şu cevabı vermişti:
 — 14 —
— Ben edebiyatı ve şiiri severim. Bilhassa askerî mahiyetteki
her eseri dikkatle okurum. Sizin Çanakkale'ye ait şiirlerinizin hepsi-
n i okudum ve sevdim.
«Çanakkale İzleri» o z a m a n henüz bir kitap halinde çıkmamış,
ancak T a n i n gazetesinde parça parça neşredilmişti. Büyük K u m a n -
danın bu alâka ve iltifatı bana manzumeleri sevdirdiği için hepsini
bir küçük kitap halinde topladım ve «Anafartalarm Müebbet K a h -
ramanına» i t h a f ederek neşrettim.
Acılar : 1940 İ b r a h i m Alâettin GÖVSA
İMPARATOR
Mustafa Kemal'in yapacağı tek şey de artık harp cephelerin-
de vazife almaktı. B a ş k u m a n d a n Vekilliğine müracaat etti. Enver
Paşa M u s t a f a Kemal'i bir m ü d d e t cevapsız bıraktı. Fakat ısrarları
üzerine istanbul'a çağırdı.
Hâtıralarım arasında şöyle bir hikâyesi v a r :
— Enver b a n a Hindistan'a doğru sefer yapmak isteyip isteme-
diğimi sordu. Emrime üç alay vereceklerdi, iran'da dünyayı ayak-
landıra ayaklandıra Hindistan'a kadaT gidecekmişim.
— «Ben o kadar k a h r a m a n değilim» dedim.
Talât Paşa niçin bu vazifeyi kabul etmediğimi sorduğu z a m a n
da :
— «Bize birer harita getirsinler» dedim. Bir mektep atlası ge-
tirdiler. Vaziyeti gösterdikten sonra:
— «Hem niçin ü ç alay? Tek bir a d a m gönderiniz, yeter. Nasıl
olsa kendi kuvvetini kendi yapmağa m a h k û m değil midir?»
—• «Bu fedailiği üstüne almalı idin» dedi.
— «Eğer böyle bir i m k â n olsaydı, sizin emirlerinizi beklemez-
dim. Kendim gider kuvvetler bulur, Hindistan'ı fetheder ve i m p a -
rator olurdum, cevabını verdim.»
D ü n y a : 1956 Falih R ı f k ı A T A Y
TESHİR KUVVETİ
Kızgın çöl güneşi Dicle'nin arkasında henüz battı. Kızıl ufuk-
larda her a n h u r m a ağaçlarının silueti büyüyor, aziz dostumuz I r a k
Tayyare Cemiyeti Reisi Sabah Sait, Türk misafirlerini büyük moto-
r u n u n güvertesinde ağırlarken, sık sık olduğu gibi, söz yine B ü y ü k
Atatürk'e ve O ' n u n inkılâplarına çevrildi. Sait Bey, babası Başvekil
Nuri Sait Paşa'dan naklettiklerine ilâveten kendisine, ait, Atatürk'-
le olan müşterek bir hâtırayı güzel anladığı ve tatlı konuştuğu
Türkçesiyle anlatmağa başladı:
— «Bir vakitler Hava Kuvvetlerimizde genç bir pilot subaydım.
Bir gün fena bri kaza geçirdim. Ayaklarım birkaç yerinden kırıl-
— 55 —
mıştı. Irak'taki tedavi kâfi gelmemişti. Doktorlar ingiltere'de teda-
vime lâzum gösterdiler. Sedye içersinde gittim Londra'dan babam,
annem ve nişanlımla beraber ancak koltuk değnekleriyle dönüyor-
dum. Dönüşte ekseriya olduğu gibi yine istanbul'a uğramıştık. Bir
akşam ailece Taksim'de biı gece kulübüne gitmiştik. Hazırlanan ma-
sada dansedenleri seyrediyorduk. Neş'e içerisindeki salonda birden
dans durdu. İçeri Büyük Atatürk girmişti. Herkes gibi biz de sevin-
dik. Ayağa kalktık, babamla her zamanki gibi dostane selâmlaştı,
masamıza oturmak şerefini bahşetti. Caz tekrar başladığı zaman
Atatürk, nişanlımla dansetmek arzusunu izhar etti. Birkaç tur yap-
t ı k t a n sonra masaya döndüler. Nişanlım yerine oturmamıştı. Ata-
t ü r k bana döndü, sihirli ve kuvvetli gözleriyle bakıyordu:
— «Haydi bakalım tayyareci, nişanlınla danset!»
Şaşırmıştım. Koltuk değneklerim yanımda ve gözükmekteydi.
H a l i m i arzettim. Henüz yürüyemediğim için emirlerini yeıine geti-
remiyeceğime ü z ü l d ü ğ ü m ü söyledim. B u sözleri sanki duymamıştı:
— «Nişanlını dansa kaldırmanızı istiyorum!»
Diye tekrarladı. B u sert sözler karşısında ağzımdan bir kelime
çıktığını hatırlamıyorum. Hatırladığım yegâne şey yerimden kalk-
tığım ve aylardır • taşıdığım ve belki de senelerce taşıyacağım kol-
t u k değneklerine el sürmeden nişanlımı aldığım ve gayet tabiî bir
yürüyüşle salonun ortasına ilerleyip dansettiğimdir. işte o a n d a n
itibaren koltuk değneksiz yürüyorum ve çalışıyorum.»
Dinleyicilerden biri söze karıştı:
— «Ne kuvvetli bir emir değil mi?»
Çok eski hâtıralara dönen ve âdeta onu tekrar yaşayan Sabah
Sait Bey cevap verdi: «Hayır efendim, o emir değildi. O Atatürk'ün
teshir kuvvetiydi.»
Zafer: 10/11/1956 Burhan GÖKSEL
ABBAS HALİM PAŞANIN YATINDA
Mısır Hidivi Abbas Halim Paşa, Bursa'da, zannederim kaplıca-
ları islâh mevzuunda direktiflerini almak üzere, Atatürk'ü ziyarete
gelmişti. O gece H ü n k â r köşkünde bir ziyafet verildi. Ziyafette tabiî
musiki de vardı. Ertesi günü de, Hıdiv Atatürk'ü, Mudanya'daki El-
m a h r u s a yatıyla, Marmara'da bir gezintiye dâvet etti. Biz de bera-
berdik. ö ğ l e zamanı yemeğe buyrun dediler Atatürk'le yakınları,
yatın büyük salonundaki mükellef sofraya dâvet edilirken bizi de
geminin baş altında kurulmuş ayrı bir sofraya oturttular. Zaten işta-
h ı m ı z yoktu, bir de b u muameleye m â r u z kalınca, b ü s b ü t ü n neşemiz
kaçtı, oturmak istemedik. Fakat b u isteksizliğimizi de belli etmeme-
ğe çalışarak, çarnaçar, dâvete icabet ettik. Bu halimizi Atatürk gör-
memişti. Yalnız, sofrasında bizi göremeyince, neredeler? diye sor-

— 14 —
m u ş . Ayrı bir sofrada b u l u n d u ğ u m u z u öğrenince bizi çağırttı, gittik.
H â l â gözümün önündedir, bizi görür görmezki gülümseyiş hali...
Hıdive, bizi göstererek:
«— B u çocuklar benim h e m evlâtlarım hem de musikimizin e n
yüksek üstatlarıdır. B e n i m soframda yemek yemeğe alışmışlardır.»
diye, sofraya oturmamızı işaret etti. Fakat sofra kompleydi, yer
yoktu. İ k i kişiyi kaldırdılar, h a t t â diğer oturanlarında yerlerini de-
ğiştirerek, M ü n i r Nureddinle beni y a n m a oturttular. B u kadarla d a
kalmadı... Tabağımıza yemekleri kendi elile koydu. B a k ı n şimdi an-
latırken bile gözlerim yaşarıyor. Dünyada unutulmaz bu...
Refik F E R S A N
K A B A H A T
Zaferden önce nasılsa mebus olmuşlardan biri Ankara'da mil-
let meclisinde şöyle konuşuyordu:
«— Memlekette bir dikili ağacı bile olmıyanlar mebus olmasın.»
B u yersiz ve boş lâfa karşı Gazi kürsüye gelerek, sakin:
— O k u l d a n subay çıktıktan sonra; y u r d u m u n sınırlarına koş-
m a k t a n , kendi hesabıma bir tek ağaç dikemedim. Mebus bey, bu
kabahatimi affetsinler, dedi.
HAYAT
Sofya Ataşemiliteri iken Salih Bozok'a gönderdiği mektuptan:
Bunları Mustafa K e m a l tercüme ederken «Bir Fransız şairi ha-
yatı şöyle tarif ediyor.» diyor:
1 — H a y a t kısadır
Biraz hayal
Biraz aşk
Ve sonra Allaha ısmarladık
2 — H a y a t boştur
Biraz k i n
Biraz ü m i t
Ve sonra A l l a h a ısmarladık
Ve Salih Bozok'a tavsiye ediyor: «Salih, bunları ezberle ve sen
hayatı nasıl anladmsa ona göre bunlardan birini benimse!»
Vatan: 10/11/1946 Salih B O Z O K
GÜZEL GÖZLER
Anadolu hareketinin ilk zamanlarında siyasî hırslariyle m â r u f
olan bir h a n ı m l a konuştuğu sıralarda, ona şu sözleri söylemiş:
— Hanımefendi, sizin çok güzel gözleriniz var; ben de güzel göz-
leri çok severim. B u n a rağmen, söyleyeyim: Eğer siz, gözlerinizin
kuvvetine gövenerek siyasî bir rol oynamak isterseniz haber vereyim
ki muvaffak olmazsınız. Ç ü n k ü ben siyaseti güzel gözlü hanımefen-
dilerden çok fazla severim!»
— 56 —
— B u sözleri, o z a m a n a ait bir siyaset entrikinin hikâyesi esna-
sında O ' n u n ağzından bizzat dinledim ve hemen hemen kelime keli-
m e muhafaza edeıek şimdi naklediyorum.
(1939) Muhiddin B I R G E N
MEDRESELER
elinde bir kâğıtla Atatürk'e yaklaştığı görüldü. İhtiyar, zayaf bir ka-
Rize seyahatlerinde medreselerin açılması için kendisine m ü -
racaat eden hocalara; hiddet ve şiddetle ve herkesin ö n ü n d e :
— «Para istiyorsanız size millet yetecek kadar verecektir. Açsa-
nız karnınızı doyuracaktır. Medreseler bir daha açılmıyacaktır an-
l a d ı n ı z m ı ? diye bağırdı.
A t a t ü r k İ h t i l â l i : 1940 M a h m u t Esat B O Z K U R T
NETİCE
Atatürk, M u d a n y a yolu ile Bursa'ya gidiyordu. Kalabalık b i r
h a l k kütlesi iskelede etrafını çevirmiş b u l u n m a k t a idi. Bir kadının,,
elinde bir kâğıtla Atatürk'e yaklaştığı görüldü, ihtiyar, zayıf bir ka-
d ı n d ı . A t a ' n m yolunu keserek titrek bir sesle :
— Beni tanıdan m ı oğul? dedi... Ben sizin Selanik'te komşunuz-
d u m . Bir oğlum var; Devlet Demir Yollarına girmek istiyor. Siz o n u
alsınlar dediniz. Fakat M ü d ü r ' dinlemedi. O ğ l u m u yine işe alma-
mış... Ne olur bir kerere de siz söyleseniz.
Atatürk'ün, çelik bakışlı gözleri samimiyetle parladı... Elleriyle
geniş jestler yaparak ve yüksek sesle:
— Oğlunu almadılar mı, dedi. B e n tavsiye ettiğim halde m i al-
madılar? Ne kadar iyi olmuş... Çok iyi yapmışlar... işte Cumhuri-
yet böyle anlaşılacak...
K a d ı n kalabalığın içinde kaybolmuştu. • Ve Atatürk âdeta vecd.
dolu bir sesle:
— işte Cumhuriyetten beklediğimiz netice... Diyordu.
Uludağ: K a s ı m 1941 Hulüsi K Ö Y M E N
DEVLET G E M İ S İ
Hastalığının ilerlemiş z a m a n ı n d a :
«Hattâ bir gün, bizim önümüzde bazı siyasî mes'elelerden söz
patriğin iş başına gelmiş olmasından hayret duyduğunu söyledi. B u
vesile ile ikinci dünya h a r b i n i n de yaklaşmakta olduğunu i m â ede-
açıp Romanya'da yapılan h ü k ü m e t tebeddülünden bahsederken, bir
rek dedi k i :
— «Bir harp zuhur ettiği takdirde, kanaatimce bitaraf kalma-
lıyız. O z a m a n birçok fırtınalar kopacak. Devlet gemisini gayet ma-
M r â n e idare ederek işin içinden sıyrılmaya çalışmalıdır.» dedi.
<1959) Prof. Dr. Niiıad Reşad B E L G E R
HATAY İŞİ
Bir akşam sofradan â n i olarak Ankara Palas'm altındaki pav-
 — 14 —
— 59 —
yona gitmeğe karar verdiler. Ekseriyetle Atatürk, keramet nevin-
den böyle kararlar verirlerdi. Pavyona gittiğimiz vakit, Atatürk, te- için şu cevabı vermişti:
sadüfen, orada o günlerde Ankara'ya gelmiş olan Fransa'nın Suriye — Burada binlerce kelimesi mübalağalıdır paşam.
Fevkalâde Komiseri Ponçet'in de hazır b u l u n d u ğ u n u haber aldı. B u Tarih Dergisi: 1953 Hüsnü AKDAĞ
haberi alınca kendileri için h a z ı r l a n a n sofraya oturmadı, salonun MEMLEKETİN EFENDİSİ
ortasına doğru yeni bir masa hazırlanmasını emretti ve bu masaya Bir gece beraber oturuyorduk. Y a n ı m ı z d a Siirt Mebusu M a h m u t ,
Fevkalâde Komiser Ponçet'i de davet ederek beni, N u r i Conker'i, me- şimdiki Macaristan elçimiz Ruşen Eşref, bir de Soysallı vardı. Ata-
buslardan Diyarbakırlı Kâzım Paşâ'yı da alarak hepimizi Komisere t ü r k , ertesi g ü n ü Büyük Millet Meclisinde okuyacağı nutku hazırlı-
ayrı ayrı takdim ederek sofraya oturuldu. O günlerde Hatay mese- yordu. M a h m u t ' l a Ruşen Eşref n o t tutuyorlardı. Atatürk ara sıra
lesinde Fransa H ü k ü m e t i n i n bazı zorluklar çıkardığı Atatürk'ü mü- b a n a da «Ne dersin?» diye soruyordu. Ben ne diyebilirdim? Hiç...
teessür etmekte olduğu için bilitizam sofraya davet ettiği Fevkalâde S o n r a Atatürk b a n a döndü ve dedi ki :
Komisere içlerini döktüler ve ona aynen: — Bu memleketin efendisi kimdir?
— «Hatay işi, benim şahsî dâvamdır.» Düşündüm. Cevabı O verdi :
Dedikten sonra biraz şiddetlice bir t a v ı r l a : —• Türk köylüsüdür, dedi.
— «Beni üzüyorsunuz. Korkarım ki beni, meseleyi başka türlü Ve devam etti :
halle mecbur bırakacaksınız!» diye de ilâve ettiler. — Türk köylüsü «Efendi» yerine getirilmedikçe memleket ve
Atatürk bu sözleri yüksek sesle, Türkçe söylüyor ve etrafta her- millet yükselemez!...
kes dinliyordu. Hazır bulunan arkadaşlardan -zannederim K â z ı m T a n : 10/11/1942 M a h m u t Esat B O Z K U R T
Paşa- Atatürk'ün sözlerini Fransızcaya tercüme ediyordu. Atatürk'- OLUR ŞEY DEĞİL
ü n Fransız Fevkalâde Komiserine vâki olan bu coşkun hitabesinde- Muallimler Ankara'da bir içtima yapmışlar, içtimaa iki ü ç m u -
ki «Beni üzüyorsunuz» sözü salona akseder etmez hazır bulunanlar- allim h a n ı m da iştirak ederek salonda ayrı bir yere oturmuşlardı.
d a n bir genç ayağa kalkarak müteheyyiç ve gür bir sesle: M u a l l i m h a n ı m l a r ı n içtimaa gitmelerini hoş görmeyen Meclis'-
«— Atatürk! Üzülme! A r k a n d a biz varız!» diye bağırdı. i n sarıklıları Gazi'ye şikâyete gidiyorlar.
Atatürk birden başını sesin geldiği tarafa doğru çevirdi, kaşları Gazi kızarak :
kalkmış, mehip bir çehre almıştı. Salon bir anda derin bir sessizlik — «Kimmiş Muallimler Cemiyeti Reisi? Çağırın onu!»
içinde kaldı. Herkes Atatürk'ün bu genç tarafından yapılan müda- Ve M a z h a r M ü f i t birkaç dakika sonra içeri girince gürleyen b i r
haleye sinirlendiğini sanıyordu. Halbuki tam bu esnada gözlerini sesle çıkışıyor :
gence diken Atatürk, O n u n : — «Siz muallimler içtimamda ne yapmışsınız? Ne ayıp şey bu?»
« — ü z ü l m e ! Arkanda biz varız!» M a z h a r M ü f i t şaşakalır. Gazi'den bu hareket m i beklenirdi? Sa-
Sözüne cevap vererek: rıklılar muzaffer bir beşaşetle gülüyor. Sarıklılar neş'e içinde. Gazi-
— «Biliyorum çocuğum. O n u bildiğim içindir ki böyle konuşu- n i n sesi h e p aynı tonda devam ediyor :
yorum!» — «Olur şey değil, olur şey değil!»
Demişler ve b ü t ü n salonun heyecanlı tezahürleıiyle karşılanmış M a z h a r M ü f i t hâlâ ayakta ve h â l â ne diyeceğini şaşırmış b i r
lardı. halde cevap vermeğe çalışıyor :
D ü n y a : 1952 Ali K I L I Ç — «Efendim, vallahi...»
MÜBALÂĞA — «Bırak, bırak ben hepsini biliyorum; içtimaa muallime ha-
İngiltere Kralı V I I I nci Edvvard, Atatürk'ü Istanbulda ziyareti n ı m l a r ı da çağırdınız, fakat onları neye ayrı sıralara oturttunuz?
esnasında Ata'nın çok sigara içtiğini görünce: S i z i n kendinize m i itimadınız yok, Türk h a n ı m ı n ı n faziletine mi?
— Paşam sigarayı çok içiyorsunuz. Bu millete pek lâzım oldu- B i r daha öyle ayrlık gayrılık görmeyeyim, anladınız mı? Bir daha...
ğunuz için hiç içmemelisiniz. G ü l e n sarıklılar inmelenmiş gibidirler.
Deyince, P a ş a : A t a t ü r k İçin: 1939 ismail Habip S E V Ü K
— Zararı yok, icabederse bu millet benim gibi binlercesini ye-
tiştirir. Demiş ve kral da o n u n ne nadir insan olduğunu a n l a t m a k M i l l î Mücadele sıralarında; Büyük Taarruz'dan evvel:
M u s t a f a Kemal Paşa o gece saat üçe kadar Türkiyenin gelecek

— 14 —
günlerdeki b a t ı l a ş m a s m d a n b a h s e t t i :
— A d n a n , sen tıbbiye ile o r d u n u n en önce garplılaşmasından
dolayı, ilerlediğini söylerdin. Biz şimdi b ü t ü n m e m l e k e t i garplılaştı-
racağız, dedi.
H a t t â o gün, L â t i n h a r f l e r i n i n kabul i m k â n ı n d a n da bahsediyor,
b u n u y a p m a k i ç i n sıkı tedbirler gerekiğini de ilâve ediyordu.
H a y a t : 1960 Halide Edip A D I V A R
M E H M E T Ç İ K ve İ M A M
Bir g ü n H a c ı b a y r a m camiine gittik. A t a t ü r k de beraberdi. B e n
o z a m a n İktisat Vekili i d i m . C a m i d e n tekbirle çıktık. Meclise geldik.
B i r de m ü e z z i n geldi. M ü e z z i n ezan okudu. Meclis k a p ı s ı n d a n içeri
gireceğimiz z a m a n , A t a t ü r k ' ü n ö n ü n e sırmalı elbiseler giyinmiş b i r
i m a m dikildi. A t a t ü r k ne istediğini sordu, i m a m ellerini k a l d ı r d ı :
— D u a etmeden girilmez, dedi.
Atatürk :
— B u yurt M e h m e t ç i ğ i n süngüsüyle k u r t a r ı l d ı ve bu Meclis
o n u n gayretiyle k u r u l d u ; yoksa senin d u a n l a değil. Çekil oradan,
dedi ve i m a m ı eliyle iterek Meclis'e girdi. Meclis Reisine d e :
— T ü r k askerinin yerine neden b u i m a m ı koydunuz? diye da-
rıldı.
T a n : 10/11/1950 M a h m u t Esat B O Z K U R T
MEMLEKET İÇİN
Bir g ü n m i l l î menfaatleri şiddetle istilzam eden bir meselede,
şahsi dostluğu olan birisine karşı nasıl hareket edileceğini sormuş-
tum.
— «Memleket ve millet meseleleri karşısında şahsî dostlukların
-ve şahsî duyguların yeri olamaz bey!» dedi.
Y a r ı n : 10/11/1946 Arif O R U Ç
V A A D İ M İ TUTTUM
«—- S a m s u n ' d a n Havza'ya gidiyorduk. Altımızda, Birinci D ü n -
ya H a r b i n d e n k a l a n Benz m a r k a bir otomobil vardı. Şoför de T ü r k
değildi. Y o l a çıktık. Biraz sonra motörde bozukluk oldu ve a r a b a
d u r d u . O t u z altı yaşında zaferler k a z a n a n K u m a n d a n M u s t a f a Ke-
m a l P a ş a ' n m ne demek o l d u ğ u n u o z a m a n k i arkadaşları bilirler.
K ı z d ı ve asabileşti. Ş o f ö r ü azarladı ve kendisi m a k i n e y i harekete
getirmeğe uğraştı. Tabiî m u v a f f a k o l a m a d ı . . .
Ben, D o k t o r Refik S a y d a m ve K â z ı m D i r i k b i r köşede duruyor-
duk. Doğrusu, içimizden neden işe k a r ı ş t ı ğ ı n d a n h e m üzülüyor, h e m
sinirleniyorduk.
i ç i m i z d e n geçeni a n l a m ı ş gibi bize b a k t ı ve dedi k i :
— O n sene sonra sizinle, kendi yaptığımız yollarda T ü r k şoför-
leri bizi istediğimiz yerlere götürecekler.»
— 61 —
Biz sustuk... i ç i m i z d e n geçenlerin ne o l d u ğ u n u b i l m e m anlat-
m a k lâzım m ı ?
A r a d a n t a m o n yıl geçti.
B e n Birinci U m u m î M ü f e t t i ş i d i m . Diyarbakır'a gelmişti. Bir
yolda giderken gene otomobil bozuldu... Kafile durdu. B e n i y a n m a
çağırdı ve Türk şoförle, işlemeğe başlıyan m a k i n e y i işaret e t t i :
— V a a d i m i yerine getirdim.
D r . İ b r a h i m Tali Ö N G Ö R E N
BERABER ÇALIŞACAĞIZ
1919 Şubat ayı sonu :
M u s t a f a K e m a l P a ş a n ı n evine son defa olarak gitmiştim. Akşam
yemeğini beraber yiyecek, dertleşecektik. Beni karşılarken:
— R a u f beyi ( S a y ı n R a u f O r b a y ı ) da çağırdım.
Demişti. Hüseyin R a u f beyden saklı h i ç bir şeyimiz yoktu. B u
temiz kalpli vatanperver arkadaşımız bizimle beraberdi. A k ş a m ye-
m e ğ i n d e n sonra saatlerce konuştuk. K e m a l Paşa, eğer bir vazifeye
kendisini t â y i n ettiremezse, A n a d o l u d a en i t i m a d ettiği bir k u m a n -
d a n ı n y a n m a gideceğini ve ilk defa işe o r a d a n başlıyacağma söylü-
yordu :
—• Paşam, ben ve K o l o r d u m emrinizdedir. /
D e d i m . M a v i gözlerinin nasıl bir ışıkla p a r l a d ı ğ m ı t a r i f ede-
m e m . Y e r i n d e n k a l k ı p hararetle elimi s ı k m ı ş t ı :
— Beraber çalışacağız F u a d !
M i l l i Mücadele H â t ı ı a l a r ı : 1953 General Ali F u a d C E B E S O Y
*
A n a f a r t a l a r K a h r a m a n ı M u s t a f a Kemal'le m ü l â k a t ' t a n : r
« B u esnada C o n k b a y ı r m ı n c e n u b u n d a k i 261 rakımlı tepeden sa-
h i l i n tarassut ve t e m i n i n e m e m u r e n oralarda b u l u n a n bir müfreze
e f r a d ı n ı n Conkbayırına doğru koşmakta, k a ç m a k t a o l d u ğ u n u gör-
d ü m . Size şu m u h a v e r e y i aynen okuyacağım! Bizzat bu efradın önü-
ne ç ı k a r a k :
— Niçin kaçıyorsunuz? dedim.
— E f e n d i m , d ü ş m a n ! dediler.
— Nerede?
— işte, diye 261 r a k ı m l ı tepeyi gösterdiler.
F i l h a k i k a d ü ş m a n ı n bir avcı h a t t ı 261 r a k ı m l ı tepeye yaklaş-
m ı ş ve kemali serbestile ileriye doğru yürüyordu. Ş i m d i vaziyeti dü-
ş ü n ü n : B e n kuvvetlerimi b ı r a k m ı ş ı m , efrat on dakika istirahat etsin
diye... D ü ş m a n d a b u tepeye gelmiş... D e m e k ki d ü ş m a n b a n a be-
n i m askerlerimden d a h a yakın! Ve d ü ş m a n , benim b u l u n d u ğ u m y&~
re gelse kuvvetlerim pek f e n a bir vaziyete d u ç a r olacaktı. O z a m a n ,

— 62 —
artık b u n u bilmiyorum, bir muhakemei mantıkiye midir, yoksa sev-
jji tabii ile' midir, bilmiyorum;
Kaçan e f r a d a :
— D ü ş m a n d a n kaçılmaz, dedim.
— Cephanemiz kalmadı, dediler.
— Cephaneniz yoksa, süngünüz var, dedim.
Ve bağırarak bunlara süngü taktırdım. Yere yatırdım. A y n ı za-
m a n d a Conkbayırına doğru ilerlemekte olan piyade alayı ile cebel
bataryasının yetişebilen efradının «Marş marş» la benim bulundu-
ğun 1 yere gelmeleri için yanımdaki emir zabitini geriye saldırdım.
BU efrat süngü takıp yere yatınca düşman efradı da yere yattı. Ka-
zandığımız a n bu andır.»
Anafaıtalar K u m a n d a m M . Kemal'le m ü l a k a t : 1930
Ruşen Eşref Ü N A Y D İ N
D E Ğ İ Ş M E Y E N İNSAN
1950 senesinde Selanik'te (Olimpus) gazinosunda müteaddit iç-
tinialarma iştirak ettiğim Kolağası Mustafa K e m a l ile b u g ü n k ü
Ouinhurreisi Müşir Gazi Mustafa Kemal arasında hiçbir fark yok-
tur-
Kendisi o z a m a n fikir ve nazar, meslek ve meşreb itibariyle ne
idi ise d ü n de öyle idi, b u g ü n de odur ve öyledir. O z a m a n askerî
0 yunları ve manevraları çalâk bir ifade ile bizlere hikâye eden Ko-
lağası Mustafa Kemal'i, tarihten on ü ç sene sonra bir sabah gelme-
den orada b u l u n m a k istiyordum. Hüseyin R a u f bey ve müzakerele-
rimizde dinleyici sıfatiyle bulunup kararlarımıza iştirak eden eski
j Z pıit Mutasarrıfı Süreyya bey, Mustafa Kemal Paşanın refakatin-
de Erzurum'a gideceklerdi. Seyahatleri gayet gizli tutulacak, hare-
ket tarihi hiç bir suretle ifşa edilmiyecekti.
Yaverim İdris bey ile istanbuldaki zevata yazılan mektupları
Kara Vasıf beye götürecek olan maliye müfettişi Arif bey berabe-
rimde bulunuyorlardı. Mustafa Kemal Paşa hareketimden biraz ev-
vel beni bir kenara çekerek :
— F u a d Paşa, demişti. Beni Ordu Müfettişliği m a k a m ı n d a uzun
m xiddet bırakacaklarına ihtimal vermiyorum. Ş u önümüzdeki bir
•K&ç g ü n içinde vaziyet anlaşılacaktır. Seni t e m i n ederim ki, müca-
delemize sıfat ve selâhiyetten âzade olarak devam edeceğim. Arka-
daşlarımın aynı yakınlığı ve vefayı göstereceğinden eminim.
Paşanın ne demek istediğini anlamıştım, istanbuldaki son mü-
igjcatımızda verdiğim cevabı tekrarladım :
— Vaziyet ne şekilde tecelli ederse etsin, ben ve kolordum da-
i m » emlinizde kalacaktır.
Biraz d u r d u :
— B3 —
— B u adamlar seni de K o l o r d u n u n başından ve h a t t â askerlik-
ten ayırabilirler.
— B u takdirde d a h i seninle beraberim Paşam!
E l i m i heyecanla s ı k t ı :
— Biliyorum, biliyorum Fuad.
Dedi ve sonra ilâve e t t i :
— Haydi uğurlar olsun, Vali M u h i d d i n Paşaya hürmetlerimi
söylemeyi unutma.
Millî Mücadele H â t ı r a l a r ı : 1953
General Ali Fuad C E B E S O Y
ONLARI DENİZE DÖKECEĞİM
Bir akşam Recep bey (Peker) beni ve i h s a n beyi evine akşam
yemeğine çağırdı. Ayağım burkulmuş, alçıda idi. Koltuk değnekle-
riyle gittim: Gazi Paşa da Rafet Paşanın evinde imiş. Bizim Recep
beyin evinde b u l u n d u ğ u m u z u haber almışlar. Yaver Muzaffer tele-
fonla beni çağırdı. Kendilerine intizar etmemizi söyledi.
Gazi, gece yarısından sonra geldi. Fazlaca alkollü idi.
—• «Vakit geç oldu. Oturamıyacağım, gideceğim.»
Dedi ve giderken beni, i h s a n ve Recep beyi başbâşa getirdi, el-
lerini omuzlarımıza a t a r a k :
— «Ben doğruca cepheye gidiyorum, düşmana taarruz edece-
ğim.» dedi.
Hepimiz şaşırdık ve telâşlandık.
i h s a n bey:
—• «Paşam, ya muvaffak olamazsan?» Deyince :
— «Ne?.. Bir hafta zarfında onları mahvedip denize dökeceğim.»
Cevabını verdi.
1955 Ali K I L I Ç
PIŞŞŞT!...
Eskişehir yolunda her uğradığımız yerde bir küav.uz alıyorduk.
Bir akşam üzeri, t e n h a bir köye girmiştik. Çamurlu yollarında, bir
çeşme başında abdest alan bir ihtiyaıdan başka kimseye rastlamadık,
ona :
— Baba, dedik, bize yol gösterecek birini bulabilir misin?
Sevimli i h t i y a r :
— Birini bulmak ne demek, dedi. K e n d i m ne güne duruyorum?
Otomobil dolu idi. Fakat o, çamurlukta gelebileceğini ısrar edi-
yordu. Çaresiz razı olduk. Yolda Atatürk, o ihtiyarla konuşmamı em-
retti. Lâf kıtlığında a k l ı m a yine aynı sual geldi.
Soıdum:
—• ihtiyar! Sen Mustafa Kemal'i tanır mısın?
— Tabü t a n ı r ı m !
 — 14 —
— Görsen ne yaparsın?
— Ayaklarının altına köprü olurum.
B u cevabı almca güldüm ve Atatürk'ü gösterdim:
— işte Mustafa Kemal...
ihtiyar, bizi peygamberlik iddiasına yeltenmiş iki meczup gibi
süzdü, şahadet parmağı ile sağ gözünün alt kapağını aşağıya çekerek
güldü:
— Pışşşt! dedi.
F a k a t az sonra vardığımız kasabada geleceğimizi bildikleri için
istikbale hazırlanmışlardı, i h t i y a r bunu görünce, kırdığı potu anla-
mıştı. Utancından, otomobil durur durmaz ortadan kayboldu. Ata-
türk, onu b u l m a m ı emretmişti. Biçare beni görünce, ayağıma ka-
pandı :
— Ne olur, dedi. Beni affedip bir defa elini öptürsün, ö m r ü m ol-
dukça çizmesinin çamurunu yiyeyim.
G ü l d ü m ve parmağımla sağ gözümün alt kapağını aşağı çekerek
aynı cevabı verdim :
— Pışşşt...
işte hayatımın en büyük heyecanlarından birini de, onu Ata-
t ü r k ' ü n y a n m a oturttuğum z a m a n duydum.
ihtiyarın, Atatürk'ün ayaklara altına kurbanlık bir koyun tesli-
miyetiyle nasıl yıkılıverdiğini hatırlıyorum da, o anda, kalbimin na-
sıl durmadığına hâlâ şaşıyorum.
Tan : 13/11/1938 Salih B O Z O K
GELDİKLERİ GİBİ
istanbul'a geldiğimiz günü h i ç u n u t a m a m . Şehrin çok hazin b i r
h a l i vardı, istanbul, hasım donanmalarının limana girmeleri felâ-
ketinin matemini tutuyordu. B u büyük matemine Atatürk'ü de or-
tak ediyordu.
Atatürk ve ben askerî sevkiyatm bir köhne motoru ile deniz or-
tasına yaslanan bu çelik o r m a n ı n içinden geçiyorduk. A t a t ü r k ' ü n
zarif dudaklarından «Geldikleri gibi giderler» cümlesini işittiğim za-
m a n ; mütarekenin doğurduğu derin ve elemli ümitsizliği derhal
unutmuştum.
Cevabımda istical e t t i m :
— «Size nasip olacak, siz bunları kovacaksınız Paşam» dedim.
Gülümsedi, aziz başının içinde teressüm etmeğe başlıyan vatanı
kurtarma plânlarını bir a n için yeniden geçiriyor gibi daldı; sonra:
— «Bakalım» dedi. Cevad Abbas G Ü R E R
ANADOLUYA GİDERKEN
1 Mayıs 1919 sabahı saat on idi. Pangaltı'daki kira evinde tele-
fon açıldı. Büyük K u m a n d a n ı n sesi i d i :
— 65 —
— Kâzım Bey, evde misin? Geleceğim.
— Çok taltif buyuımuş olursunuz, dedim.
Y a r ı m saat sonra büyük bir heyecanla karşıladım ve yukarı ka-
t ı n küçük odasına şeref verdiler. Sigarasını yaktıktan sonra, şu
tarzda söze başladılar :
— Kâzım, memleketin elemli vaziyeti malûmdur. Ben Anado-
lu'ya ordu müfettişi olarak çıkıyorum. Seni Erkânıhaıp Reisi olarak,
almak isterim, gelir misin?
— Büyük iltifattır, minnetle gelirim.
B u cevap yetmemiş olacak ki devam b u y u r d u l a r :
— F a k a t bu işin ağırlığı çok büyüktür. Y a r ı n hâdiseler karşı-
sında Bâbaali, Halife ve Padişah ile ve h a t t â b ü t ü n itilâf devletle-
riyle karşı karşıya husumetle döğüşeceğiz, hâdiseler bizim üstümü-
ze yüklenecektir. B ü t ü n bunları düşünerek m i söylüyorsunuz?
— Evet büyük k u m a n d a n ı m . B ü t ü n bunları düşünerek ve ina-
n a r a k söylüyorum. Ç ü n k ü Türk'ün başka bir ü m i d i kalmamıştır.
— O halde tamamdır. Y a r ı n saat onda Erkânı Harbiyei Umu-
miyede buluşalım.
Trakya Dergisi: 1938 Kâzım D İ R İ K
ATATÜRK'ÜN HOŞLANDIĞI KELİME
Atatürk'ün has misafiri olarak Türkiyeyi ziyarete gelen (Şimdi-
ki Ş a h ' m babası) Şah Rıza Pehlevî, Ege gezisinde tanıştığı izmir
Valisi K â z ı m Paşa'yı pek dinç, coşkun ve hareketli görünce, yaşını
sormuş ve altmış olduğunu öğrenince, hayretle gülümsiyerek, ko-
nuştuğu Azerî Türkçesi ile: «Maşallah, Diriksen paşa!.» demiştir. O
güne kadar kullanmadığımız b u «Dirik» kelimesi Atatürk'ün o ka-
dar hoşuna gitmiştir ki, b u n u Kâzım Paşa'ya soyadı olarak vermiş-
tir.
(Yakın Tarihimiz)
MUZIR VÜCUTLAR
Atatürk'e, düşmanlarından bir bayan, bir ecnebi gazetede (so-
kak çocuğu ve zalim) diye yazılar yazmak küçüklüğünü göstermiş-
ti.
Bir gün Y a t Kulüp'de Atatürk arkadaşlarına bu makaleden
bahsederek demiştir k i :
— B a n a sokak çocuğu diye yazmış... Ben pek küçük yaşta ley-
lî bir talebe olarak mekteplere girdim, idadi'den Harbiyeye, oradan
da orduya hizmete gittim, sorarım sizlere, benim sokakta oynamağa
vaktim m i vardı? (Bana (zalim) diyormuş... Ben eğer b u vatana
F : 5.
 — 14 —

— 66 —
ihanet eden birkaç adamı mahkemeye vererek, k a n u n dairesinde bu
adamlar cezalarını buldularsa, benim onlara karşı sevgimden ziya- Atatürk:
de, T ü r k milletine sevgim d a h a büyüktür. B u sebeple Türk mille- — «Geç gelir bezme ekâbir!» cümlesini kullandılar. N u r i Con-
tine onlaran muzır vücutlarını feda ettim.» demişlerdir. ker hazırcevap i d i :
Millî Mücadele T a r i h i : 1959 Enver B e h n a n Ş A P O L Y O —• «Adamdan a d a m a fark var» buyurdu.
DÜŞMANSIZ ADAM Nuri Conker'in:
—• Kul kelimesi hoşunuza gitmiyor, büyüklüğü de kimseye ver-
İmzasını okuyamadığım bir avukat şöyle yazıyor :
miyorsunuz, demesi üzerine Atatürk, biraz hiddetli görünerek ve
«Atatürk'ten bahsederken «Düşmansız adam» demiştiniz. Ken-
d a h a fazla söyletmek istediğini belli etmiyerek:
disinin ağzından duyduklarımı bu münasebetle tekrarlayayım:
— «Ne demek istiyorsun, benim kudret ve n ü f u z u m u kıskanı-
1936 senesi Ankara'da Himayei Etfalin kostümlü balosu vardı.
yor musun? Yoksa rakip m i çıkmak istiyorsun, ne hakla ve ne li-
A n k a r a Palas'ta, alt salonda, pavyondaydık.
yakatla... Sen bir k u m a n d a mevkiinde her türlü vesaite malik ol-
Şef'in yemek masasında Bay Ş ü k r ü Saraçoğlu bulunuyordu.
d u ğ u n halde aciz göstermedin mi?»
Atatürk, herkesin dansetmesini, eğlenmesini istiyorlardı... B u g ü n k ü
Demeleri üzerine Conker'in gözleri biraz daha parladı. Ku-
gibi aklımda: (Esasen O'na ait hangi teferruat hafızada aynen zap-
m a n d a n l ı k bahsinde Atatürk'ün alaylarına t a h a m m ü l edemiyordu.
tedilmez?) Sırtında koyu kurşuni bir elbise vardı. Elinde düz beyaz
Bunu hepimiz biliyorduk ve bir pot kırılmasın diye üzülüyorduk.
keten bir mendil tutuyordu.
Nuri Conker bir elini masaya dayadı ve :
Sonradan yanma, Konya mebusu General Ali F u a t geldi. Arka
— «Ben büyüklük taslamıyorum, ancak Paşa hazretlerinin d e
tarafta, uzaktaki bir masada da General Refet oturuyordu, önder,
malûmudur. Mutlakiyet devrinde, haşmet ve dârat içinde yaşıyan,
birdenbire başını çevirdi. Masasına General Refet'i çağırdı. Ve bir-
n ü f u z ve kudretine ve kahir gazabına pâyan olmıyan müstebit pa-
den, dans, neş'e içinde, sesi yükseldi. Müzik de durdu.
dişahın bile gururunu taşırmamak için Cuma selâmlığında rnünadi-
Aynen ezberimden söylüyorum; şu sözleri sarfettiler :
ler bulundurulur ve:
— Medeniyet demek, afiv ve müsamaha demektir, iptidaî ka-
«Mağrur olma padişahım senden büyük Allah var» diye bağı-
vimlerdir ki, kan dâvası güderler. Afve, müsamahaya dayanmıyan
rırlardı...»
medeniyet ceberruta dayanan medeniyettir; ki çöker... O, medeni-
T a n : 8.6.1940 Asaf İ L B A Y
yet değildir.
AN ANEVİ DOSTLUK
Ve sesi yavaşladı, yine yükseldi:
— Şiarımız iyi, güzel ve doğrudur... İyi ve güzelsiz, doğru ol- 28 Haziran 1933 A n k a r a Erkek Lisesinde:
maz... D a i m a , her zaman, her yerde iyi, güzel ve doğru, beraber! İ m t i h a n a giren çocuklardan biri sorulan bir suale şöyle cevap
Her yerde ve her zaman afiv... vermişti:
Bu kelimeyi (afiv) olarak telâffuz buyurduklarına da dikkat et- — Fransa ile olan ananevi dostluğumuz icabı...
miştim. Atatürk, derhal sözü keserek s o r m u ş t u :
— Afiv ve müsamaha... Ancak ve ancak millî dâvalarda, millî — H a n g i ananevi dostluk, bu da nereden çıktı, kim söyledi
kalkınmada, netayici kütleye müessir olan işlerimizde müsamaha- bunu?
n ı n yeri yoktur. Şahsî kinleri, şahsî husumetleri körükleyen ve gü- O zaman coğrafya öğretmeni ayağa kalkarak «Ben söyledim
denler ancak ve ancak iptidaî kavimlerdir... Paşam» diye onun hiddetini azaltmaya çalışmıştı. B a n a dönünce
ve «Sen söyle tarih hocası» deyince, hemen ayağa kalkarak cevap
Sonra yanma, Fıansız Sefiri Ponso'yu çağırdı. Çok sevdiği Ra-
vermiştim.
m o n a ' n ı n çalınmasını ve hepimizin dansetmesini istedi.»
Paşam ortada bir ananevi dostluk yoktur. Y a l n ı z müşterek ha-
O n u n için Yazılanlar, Söylenenler: 1949 Vâ - N û
reketlere Fransız muharrirleri ananevi dostluk vasfını vermişlerdir.
MAĞRUR OLMA PADİŞAHIM... — Meselâ Kırım Harbinde olduğu gibi...
Bir gece, Nuri Conker her yerde aranıldığt halde bulunamamış- — Aferin, bu hakikaten böyledir. Maalesef Türk'ün ananevi dos-
tı. Gece saat ikiye doğru geldi. Fazlaca neş'eli i d i : tu yoktur. Menfaatler müşterek olunca Avrupalılar buna h e m e n
(An'anevî dostluk) ismini vermişlerdir» buyurmuşlardı.
Cumhuriyet: 10.11.1950 Dr. Samih Nafiz TANSU
 — 68 — — 69 —

HEP BERABER
«HALK İSTERSE BENİ DE KOVAR!»
18 Nisan 1935 de, istanbul'da beynelmilel kadınlar kongresi
toplanmıştı. Kongre azâlarından iki gazeteci bayan, kendilerini ka-
1935 senesinde idi. Atatürk'ün Çanakkale'ye geleceği rivayetle-
bul eden Atatürk'e:
ri dolaşıyordu.
— Türk kadınlarını da asker yapacak mısın? Sualini sordular.
O zamanlar dünyanın bazı yerlerinde olduğu gibi, memleketimi-
Atatürk:
zin de bazı bölgelerinde Yahudiler aleyhinde bir hareket ve ayak-
«— Biz erkeklerimizi bile h a r p felâketinden uzak bulundurmak
l a n m a başgöstermişti. Bu h a l karşısında b ü t ü n Museviler mallarını,
isteyen insanlarız. Fakat harp etmek zorunda bırakılırsak, vatan
mülklerini satarak yolculuğa hazırlanıyorlardı. Bunlar, o zaman ri-
müdafaasında kadınlarımız da, erkeklerimizle beraber dövüşecektir,
vayet olunduğuna göre Filistin'e gitmek istiyorlardı.
istiklâl mücadelesi b u n u n en yakın misalidir.»
işte bu sıralarda «Atatürk Çanakkale'ye geliyor!» dediler. Çok
Cevabını verdi.
sevindim. Ç ü n k ü Atatürk'ü daha hiç görmemiştim. Heyecanla Ata-
türk'ün geleceği Balıkesir caddesine koşarak gittim. B ü t ü n Çanak- SAYIM GÜNÜ
kale h a l k ı orada toplanmıştı. Ben de bir kenara dikildim. B u esna- Celâl Sahir, Atatürk'e bir şiir okuyormuş:
da y a n ı m d a tesadüfen b u l u n a n birkaç Y a h u d i n i n fısıltı ile pek ha- — Boş, boş, boş...
raretli olarak konuştuklarını gördüm. Alâkadar olmağa vakit kal- Sokaklar boş,
m a d a n karşıdan birkaç otomobil göründü. «Atatürk geliyor!» sözü Meydanlar boş,
yeniden ağızdan ağza dolaştı. D ü k k â n l a r boş,
H a l k ı n «Yaşa, varol!» nidaları arasında A t a t ü r k otomobilinden Hertaraf boş,
indi. Alkışlar devam ediyor, o da h a l k ı n ortasında ilerliyordu. Ga- Ufuk boş,
rib bir tesadüf ve talih eseri olarak Atatürk bizim önümüze gelince Toprak boş...»
h a f i f bir duraklama yaptı. Halka bakıyor ve kalabalığı selâmlı- A t a t ü r k mırıldanıyor:
yordu. — Ne o Sahir, bu şiiri nüfus sayımı gününde m i yazdın?
Tam bu esnada yanımda bulunan ve biraz evvel fısıltı halinde,
Y O H GOMUTAN...
fakat hararetli konuşan Yahudilerden biri, ileriye doğru yürüdü ve Anaiartalar muharebesinde, iyice bitkin düşen bir asker siper-
A t a n ı n önüne atıldı. Muhafızlar m â n i o l m a k istediler. Atatürk:
de uyukluyordu. O sırada teftişten dönen Binbaşı Mustafa Kemal
— Bırakın gelsin! dedi.
askere sordu:
B u Musevi vatandaş, Atatürk'ün önünde ellerini açtı, omuzla- — Söyle, uyuyor muydun? Ne yapıyordun?
rını yukarıya kaldırarak: Mehmetçik hemen bir cevap buluşturdu:
—• Paşam, bizi kovuyorlar. Biz ne yapacağız? dedi. — Y o h g u m a n d a n ı m , ölen gâvurların taklidini yapıyordum.,..
Atatürk, b u şekilde ö n ü n e atılan bu a d a m ı n ne demek istedi-
ğini, ve k i m olduğunu derhal anlamıştı. B u n a rağmen sordu:
KRAL EDWARD'IN SİGARASI
— Sen kimsin?
1936 yılında ingiltere Kralı Edward V I I I . , A t a t ü r k ü n misafiri
Ben Paşam, Çanakkale Museyilerinden Avram Palto.
olmuştu.
— Sizi k i m kovuyor? H ü k ü m e t m i ? K a n u n mu? Polis mi? Jan-
i k i devlet a d a m ı n ı n , aralarına Hariciye Vekilimiz de katılmıştı.
d a r m a m ı ? Bana söyle? dedi.
B i r hasbıhalleri sırasında Atatürk, Krala sigara takdim etti. Hari-
B u Musevî vatandaş durakladı, şaşaladı. Biraz sonra kendini
ciye Vekili, hemeıı kibriti yaktı ve «alışkanlık haline gelmiş bir ha-
toparlayarak cevap verdi:
reketile önce Atatürke, sonra Krala uzattı.»
— Hayır Paşam, halk kovuyor.
Yüce Ata, büyük misafirin yanında, vekili, düştüğü müşkül du-
Atatürk, b u adamın yüzüne dikkatle baktı, gülümsedi ve:
r u m d a n şöylece kurtarıverdi:
— Halk isterse beni de kovar, dedi ve yürüdü.
— Majeste, dedi, bilirsiniz ki kibritler ilk yandığı esnada zehir-
C. Y A L Ç I N l i bir gaz neşrederler. Türk misafirperverliği, b u zehirli gazi misa-

— 14 —
firin teneffüs etmesine mânidir. Biz misafirimizin sigarasını s a f
alevle yakarız.
Abdullah Ö Ğ R E T M E N
NAPOLYONTJN PROĞRAMI
Sen değil m i ki, bir kitapta okuduğun şu: Napolyon'a sormuş-
lar: Programınız nedir? O da cevap vermiş ki:
«Ben yürürüm, program benim hareketimden çıkar» sözüne:
— «Evet a m m a o t ü r l ü giden, sonunda başanı Sent Helen ka-
yalarına çarpar» düşüncesini ilâve ettin...
Ruşen Eşref Ü N A Y D I N
YAŞAMALISIN!...
Atatürk'ün en büyük zevki, u m u m î toplantılarda rastladığı h e r
h a n g i birine âni bir sual sormak ve alacağı cevaba göre o şahsiye-
t i n kıymetini takdir etmekti.
Bir cumhuriyet balosunda yaverlerinden Nihat Beye şu sualfc
sordu:
— Ben ölürsem, ne yaparsın?
— Ben de ölürüm, Paşam!...
Ata, aldığı cevaptan m e m n u n kalmamıştı. Sert bir ifade ile»
şunları söyledi:
— Eğer beni hakikaten seviyorsan, ölmemen lâzım. Y a ş a m a l ı -
sın ve benim telkin ettiğim ideallerin benden sonra da gerçekleş-
mesine, yaşamasına çalışmalısın. Hakikî sevgi budur...
E L İ M VAK'A
İkinci defa Gazi Mustafa Kemal'in huzuruna, İzmir'de, N a i m -
palas'taki dairesinde yine gazeteci bir arkadaşla kabul edilmiştim»
İnkılâp tarihimizin, evlât ve ahfadımızca duyulmaması için m ü h ü r -
lenmesi lâzım, siyah sahifesini dolduran elim vak'a, İzmir suikastı:
henüz olmuştu.
Ben, bu teessür ve heyecan içinde idim. Gazi M u s t a f a Kemal,,
m ü t a l â a salonunda, gazete ve mecmualarla dolu m a s a n ı n başında:
tebessümle, iltifatla elimi sıktı.
Hiyanet ve istilâdan kurtardığı şehrin sokaklarında ona h a i -
nane pusu kuranlar k a n u n u n pençesinde idiler.
Ben bu teessüıle ne söyleyeceğimi şaşırmışken O, şayanı h a y -
ret bir metanet ve inşirah ile konuşmağa başladı.
Elinde, maznunların üzerinde bulunan h â t ı r a defterlerinden;
bir tanesi vardı. Yapraklarını çeviriyor, içinden bu suikasta t a k a d -
— 71 —
d ü m eden günlere ait notlar okuyor ve bu satırlardan hazırlanan
v a k ' a n m b ü t ü n teferruatını keşfediyordu.
O, büyük insanların büyük vak'alar karşısında gösterdikleri
derin metanet ve dikkatle bu hâdiseden bahsederken ben, Türk
milletine bir vatan, bir medeniyet ve bir istikbal veren bu büyük
insana nasıl kıymak istediklerini düşünüyordum.
_ Yapamıyacaklardı, dedi, suikast keşfedilmeseydi, yine silâh-
l a r ı n ı üzerime boşaltamıyacaklardı.
O ' n u n bronz haline gelmiş musikiye benzeyen sesi beni teessür-
den kurtardı.
Büyük insan, biliyor ki, mucizeleriyle insaniyetin fevkine çıkan
"bir kahraman, beşerî silâhların tehlikesinden masundur.
Gazi Mustafa K e m a l : 1930 B u r h a n Cahit M O R K A Y A
SUİKAST
izmir'de hazırlanan suikastta, Atatürk'ü öldürmeğe memur edi-
lenlerden birini, suikast meydana çıkarıldıktan sonra, Atatürk, ya-
ınına çağırdı, ona bazı şeyler sordu, i ş i n garip tarafı, adam Ata-
türk'ü tanımıyordu.
Atatürk, cebinden tabancasını çıkararak adama uzattı:
— Mustafa K e m a l benim! Al, öldür!
Bahtsız adam, dizüstü çökerek h ü n g ü r h ü n g ü r ağlamaya baş-
ladı. Salâhattin Güngör
HER EMRİM YAPILIR
Ankara'da bir ziyafette:
Çok güzel tanzim edilmiş olan köşkün salonlarında ve iyi tar-
hedilmiş bahçede çok güzel bir gece geçirdik. Cumhurreisi, Nevzat
Beye iltifat ediyor, bol miktarda içki sunuyordu. Nevzat Bey içki-
ye mukavemet ediyor ve Gazi'nin iltifatlariyle gaşyolmuş görünü-
yordu.
Bir ara Gazi, ismet Paşaya hitabetti:
— «Vali olgun adama benziyor. İçki ya içilir, ya hiç içilmez. Di-
m a ğ ı alkole t a h a m m ü l etmeyenler, içkiden kaçınmalıdır.»
Ve hemen Vali Nevzat Beye şu suali sordular:
— «Normal veya alkollü kafa ile verilen emirler derhal yapıl-
m a l ı mıdır?»
— «Emirleriniz bilâkaydü şart tatbik edilir Paşam.»
— «Neden böyle oluyor?»
— «Milletin mümessili, Devletin Reisisiniz, âmiri mutlaksınız
Paşam..»
— «Hayır. Benim her emrim yapılır, çünkü benden yapümaya-
c a k emirler sâdır olmaz.»
Tan: 8.6.1949 Asaf İ L B A Y

— 14 —
Bir h a l k içtimamda, bir genç O'na şu suali sordu:
— Paşam, sana diktatör diyorlar, ne dersin?
— Ben, diktatör olsaydım, sen bana şimdi b u suali soramazdın 1.
Ulus: 15.11.1938 Vedat Nedim T Ö R
S I F I R
Atatürk, memleket içinde meşhur tetkik seyahatine çıkmıştı.
Bir gece, Kayseıi'de sofra sohbeti başlayınca, Hasan - Âli Y ü -
cel'e sordu:
B u gün, lisede sizin M a n t ı k kitabınızı karıştırırken «mate-
matikte usul» diye bir bahis gördüm... Demek siz riyaziyeden de>
anlıyorsunuz?
— Biraz paşam...
— Peki, söyleyin bana: Sıfır neye derler?
Maarif müfettişi Hasan - Âli Yücel, sesini tatlı bir tevazula yu-
muşatarak cevap verdi:
— Huzurunuzda bana!
K E M A L İ Z M ve H İ T L E R t Z M
M a h m u t Esat Bozkurt, g ü n ü n birinde b a n a dedi ki:
— Nalbanöğlu, Almancadan Fransızcaya tercüme edilmiş Hit-
lerizm başlığı altında bir eser intişar etmiş, seninle Karaoğlan'a ka-
dar gidelim, kitap Edip beyde varsa alalım. Eğer içinde proğramr
bulunuyorsa kitap benim, şayet programı yazılı değilse parasını ve-
receğim, kitabı sen alacaksın. Bana, programsız Hitlerizm k i t a b ı n ı n
l ü z u m u yok.
— Ben de programsız siyasî mezhebin propagandasını yapanla-
ra yanaşanlardan değilim. Programı yoksa kitabı almayız. Bırakır,
geçer gideriz.
— Şu halde proğramı varsa iki nüsha alırız. Bedelini öderim.
Biri bende kalır, biri sende.
— B u duaya âmin, derim.
Y ü r ü d ü k . Edip beyin kitapçı dükkânına girdik. Hitlerizm gel-
miş. Evirdik, çevirdik, kitap Nazi programını ihtiva ediyordu. B a n a r
— Program var, iki nüshasını alalım, kararımızı yerine getire-
lim. Faşizm hakkındaki eser, programı ile beraber sol cebimdedir.
B u nüshayı da sağ cebime koyuyorum. Nasıl muvafık mı, elimde-
m i taşıyayım?
— Kemalizm başta oldukça diğer programlar ceplerde gezer,
yavrum; dedim.
Yememiş, içmemiş b u muhaverenin son fıkrasını Ebedî Şefe*
arz etmiş. Ulu ö n d e r bu son fıkrayı işittiği zaman:
— i l k gördüğünüzde Nalbanoğlu'nun tarafımdan alnını öpecek-
sin.
— 73 —
Buluştuğumuz zaman, beni a l n ı m d a n öptü ve:
— T a r a f ı m d a n bilâsle, Gazi tarafından bilvekâle alnını öpüyo-
r u m , irade buyurdular, dedi.
Adliye: 1944 Mahmut Hıfzı NALBANTOĞLU
SENİN PARTİDEN
Bir gün sen, daha imparatorluk ordusunda mirliva iken, Beşik-
taş'taki Akaretlerin 76 numarasında ona, gülümseyerek:
— «Anne! Sen h a n g i partidensin?» diye sordundu.
O da önce biraz susmuş; senin gözlerinin içine bakarak gülüm-
semiş:
— «Siyasetten ben a n l a m a m , sen bilirsin» demişti.
Fakat bu mahviyetti sözlerinin yetmiyeceğini hemen kavra-
mıştı. S a n a bakışları daha parlıyarak ve sesi daha yumuşaklaşarak;
r u h u ile r u h u n u okşamak diliyorcasma:
— «Senin partiden» demişti... Sen kaşlarını çatar gibi yapıp:
— «Askerin partisi olur mu? Olmaz. Asker askerdir» deyince o
d a sana; nazikçe:
— «Bilmem ki ben Paşam, olur m u ? O l m a z mı? Sen ne yan-
da isen ben o yandayım» diye cevap vermişti... A n n e n ki, Sen cep-
heden Çankaya'ya muzaffer dönüp de kendine doğru gidince ayağa
kalkmış, sana:
— «Yok! Artık senin elini öpmek b a n a düşer. Hepimizin başı
ve büyüğü Sensin» diye eğilmiş, o Senin elini öpmüştü.
A t a t ü r k ' ü Özleyiş: 1957 Ruşen Eşref Ü N A Y D I N
MUSTAFA K E M A L ve « M Ü L Â Z I M FATMA»
Bir bayram g ü n ü idi. Ankara'da Mecliste bazı yabancı elçiler
M u s t a f a Kemal Paşa ile beraber, Riyaset Divanı odasında oturuyor-
lardı. Ben yemekte iken bir hademe dışarıya çağırdı. Baktım; otuz
yedi otuz sekiz yaşlarında bir kadın, başında "bir arap kefyesi, sır-
t ı n d a maşlah... Polisler bırakmıyor. Kimsiniz? diye sordum.
— Ben Van'lıyım. Van'ın Çavaş kazasmdanım. Sizin vasıtanız-
la, Meclisi görmeğe geldim. Y u n a n cephesinde iki senedir askerler-
l e beraber çalışıyorum. Birkaç gün izin aldım. Ve Ankara'ya gel-
dim.» dedi.
Kendisini içeri aldım. Meclisi gezdirdim. Bazı mebuslar, merak-
l a bu kadını niçin gezdiriyorsun, diye soruyorlardı. Gezdirdikten
sonra Mustafa Kemal Paşayı görmeğe gittim. Ve kendisine: «Bizim
hemşerilerimizden bir h a n ı m , iki senedir cephede çalışıyormuş» de-
d i m . Paşa algkadar oldu. Ve onu görmek istedi. Gittim, aldım getir-
d i m . Paşa onu görür görmez, ayağa kalktı. Kapıya kadar gelip, kar-
şılayarak, ellerini tuttu. Ve masasının yanında oturttu, i s m i n i sor-

— 14 —
du, «Fatma...» imiş. «Sigara içer misiniz» diye sordu. «Huzurunuz-
da içmiyeyim» dedi.
Paşa kendi eliyle bir sigara verdi ve yaktı. B u manzaraya Rus,.
Afgan, Buhara, tran elçileri hayretle bakıyorlardı. Rus elçisi bu
kadının kim olduğunu sordu. Mücahitlerimizden olduğunu söyle-
dim. Çok takdir etti. Çaylarımızı içtikten sonra, Paşa kendi g ü m ü ş
tabakasını «Size yadigâr... bir küçük h â t ı r a vereceğim» diye uzattı.
F a t m a H a n ı m ı n tabakası ile değiştirdi. Ve yaverlerine, gümüş ta-
b a k a n ı n üzerine «Mülâzım Fatma'ya» i t t i h a f m ı yazdırın diye ten-
bih etti. Ve ayrıca resmî elbise yaptırması için yüz lira ikramiye
verdi. Yaver Salih Bey, tabakayı ittihaflı olduğu halde verdi.
Mustafa Kemal Paşanın yanandan çıktıktan sonra, onu b i z i m
eve gönderdim. Ailemle tanıştı, misafirimiz oldu. Cepheye döner-
ken de, Mustafa Kemal Paşadan gördüğü iyi muâmele ve iltifatın:
tesiri altında, tarif edilemez bir heyecan ve şevk içinde idi.
Hasan Sıddık H A Y D E R A N Î
MÂZ1Y1 HATIRLARKEN
Atatürk, mâziden hoşlanmaz bir adam değildi. Meselâ Cengiz'!',
Aksak Timur'u, Yıldırım'ı, Fatih'i çok metheder ve sofrasında ek-
seri bunlardan bahsederdi. Yıldırım için bir defa şunu söylediğini
hatırlıyorum:
— Bir gün ressamlar kahramanlık simasını kaybederlerse, Yıl-
dırım'ı alsınlar, yapıversinler!
Aksak Timur'u da çok akıllı bulurdu. Ve bir gün şunu dediği-
n i hatırlıyorum:
— Ben, dedi, T i m u r zamanında olsaydım, onun yaptığım yapa-
bilir m i i d i m o n u söyleyemem. Fakat o benim z a m a n ı m d a olsay-
dı, belki d a h a fazlasını yapabilirdi.
M a h m u t Esat BOZKURT
« M A K E D O N Y A »
1937 yılında idi. Y a z aylarından biri. Doğrudan doğruya kendi
kontrolundaki bir gazetede «Makedonya» adlı bir eserim tefrika
ediliyordu. Bir akşam üstü Başyaver Celâl bey beni telefonla aradı.
Dolmabahçe sarayına davet edildim. Ve saraya gidince de h e m e n
hiç bekletilmeden üst k a t a çıkarıldım. Bir kapı açıldı, kendimi Bü-
yük A d a m ı n karşısında buldum. Saygılarımı bildirince m û t a d b i r
iki nezaket cümlesi ile beni taltif etti. Sonra:
— Yazını okuyorum, dedi. Hürriyetin ilân edildiği z a m a n k ü ç ü k
bir çocuk olman lâzım. F a k a t tebrik ederim, o günleri iyi canlan-
dırıyorsun. Yalnız Abdülhamid'i hiç sevmediğin belli.
— 75 —
Biraz durdu. Elindeki bir renkli kalemi, önündeki açık duran
k a i m ciltli bir Fransızca kitaba dikine vurarak d ü ş ü n ü r gibi oldu.
B e n susuyordum. B u h â l bir iki dakika devam etti. Sonra birden-
bire şu sözler çıktı ağzından:
— Sevme Abdülhamid'i! Gene de sevme! Fakat sakın hâtıra-
s ı n a hakaret edeyim deme. Senin neslin biraz d a h a temkinli ka-
r a r l a r vermeye alışmalı. Bak çocuk! Şahsî kanaatimi kısaca söyle-
yeyim: Tecrübe göstermiştir ki toprakları üstünde yaşayan insan-
ların çoğunun ahvali meşkûk ve hudutları yalnız düşmanlarla çev-
r i l i bir büyük devlette A b d ü l h a m i d ' i n idare tarzı âzami müsamaha-
dır. Hele bu idare o n dokuzuncu yüzyılın son yıllarında tatbik edil-
m i ş olursa...
B u n u n üzerine ayrılmama müsaade buyurmuşlardı. Saygılarımı
tekrarlıyarak huzurlarından uzaklaştım.
H ü r r i y e t : 31.7.1958 Nizamettin Nazif T E P E D E L E N L I O Ğ L U
TANRIYA İSTİDA
Cumhurreisliği Hususî Kalem M ü d ü r ü günlük evraklarla bera-
ber Atatürk'e, Dörtyol'da haksızlığa uğrayan bir vatandaşın garip
bir istidasını sunmuştu.
«Cumhurreisi M u s t a f a Kemal eliyle Hazreti Allaha» hitaben is-
t i d a d a şunlar yazılıydı:
« Y a rabbi! derdimi şimdiye kadar dökmediğim m a k a m kalma-
d ı . Fakat hiçbir'çare bulamadım. Şimdi ise on yedi milyon insanın
kurtarıcısı büyük bir a d a m ı n vasıtasiyle size istida ediyorum. Eğer
h u sefer de derdime çare bulunmazsa, o zaman h a l i m a arzetmek
üzere huzurunuza varmaya mecbur kalacağım.»
Atatürk şu cevabı verdi:
«Vasıtamla büyük Tanrıya yazılan istidanız tarafımdan okun-
d u . Bizim yapabileceğimiz işler için huzura çıkmanıza lüzum yok-
t u r . B u n d a n sonra, ben hayatta olduğum müddetçe, derdinizi ilk
olarak b a n a söyleyiniz, eğer aciz gösterecek olursam o zaman bü-
y ü k varlığa başvurabilirsiniz. Dileğiniz yerine getirilmiştir.»
Tarih Dergrisi: 1952 Sıtkı ULUATA
TÜRKİYE'DE İLK DİKİLEN HEYKEL
Türkiye'de dikilen ilk heykelin Koçhisarda Sivas Valisi M u a m -
m e r Bey'in yaptırdığı «Osman gazi» büstü olduğu biliniyorsa da
t a m anlamıyla Türkiye'de dikilen ilk heykel Viyanalı ünlü heykel-
traş Krippel'in yapmış olduğu Sarayburnundaki « A T A T Ü R K HEY-
K E L İ » dir. B u heykel yapılırken A T A T Ü R K heykeltraş Krippel'i
h u z u r u n a kabul ederek kendisine uzun u z u n poz vermiştir. Heykel
13 E k i m 1924 te törenle açılmıştır. Y a k ı n Tarihimiz

— 14 —
« H a t t â o yapılan heykellerini de istemedi. Yalnız «heykel» is-
tedi» Memlekete heykel m e f h u m u girsin, diye! B u güç m e f h u m u
memlekete, ancak O ' n u n heykeli sokabilirdi, ve sağlığında y a p ı l a n
heykellerine onun için razı oldu.
B u r a d a bir vakayı yazmadan geçemiyeceğim: Taksim'deki hey-
kelini yapan Kanonika'ya yazdığım şiiri, Atatürk'e okumuşlardı.
Kanonika'yı kastederek ve m û t a d ı olduğu üzere çok güzel güle-
rek b a n a sordu:
— Ne istedin ondan?
_ Sizi istedim Paşam, dedim.
— öyle ise, şiirini oku bir de senden dinleyeyim; dedi.
O z a m a n yüzüm sevinçle dolarak okuduğumu, bugün sesim yaş-
larla dolarak tekrarlıyacağım:
K A N O N İ K A ' Y A
Elbette bilirsin, o n u herkes gibi kimdir,
L â k i n o n u sen anlatamazsın o, bizimdir.
Bilmem ki b u ellerle o temsil edilir m i ?
Her neyse... nedir malzemen taş m ı , demir m i r
Mermerse eğer cansız olan rengine n û r at,
Yok, t u n ç ise bünyanı avuçlarla alev kat.
Yıldızları mezcet gece renginde demirse,
Y a n s ı n içi nisyan onu, hâşa, kemirirse.
Yıldızlar, alev oklu fecirle avucunda,
Bir meşale olsun kürenin bin bir ucunda!
Nabzındaki kan taştaki nabzında da vursun,
Gökten iniyormuş, uçuyormuş gibi dursun!
Hayretle b a k ı p seçmeliyim kol m u , kanat m ı ?
D i n l e n d i p bir dal m ı cihan, bindiği at m ı ?
Sırtında tutuşsun da, uçsun da şafaklar,
Tarihe «benimdir» diye bassın o ayaklar.
H ü r başların ikbali biriksin de başında,
Kurtardığı bayrak alev olsun bakışında.
insan boyu olsun, fakat eflâke sürünsün,
Göğsünde de bir milletin ebadı görünsün.
Dağ parçalarından da mehip olsun omuzlar,
Sırtında b ü t ü n mamelekim var, v a t a n ı m var.
Son Posta: 10.11.1953 M i t h a t Cemal K U N T A Y
— 77 —
TOKATLI YAN'DA
O gün Tokatlıyan oteline lâcivert kostümlü, koyu renk bir bo-
yunbağı takmış sarışın, deniz mavisi rengindeki gözlerinin içi ze-
kâ dolu bir adam giriyor. B u genç ve sıhhatli adamın bilhassa göz-
leri dikkat çekicidir.
B u gözler, karşısındakine dik dik ve tatlı bir hâkimiyetle ba-
kıyor. Sarışın adam, Tokatlıyan'm lokanta t a r a f ı n d a n geçiyor. Kö-
şedeki masada oturuyor. Ve her z a m a n buraya gelişinde kendisine
hizmet eden şef garsona:
— Karabet, diyor, bana bir şiş kebap... O n d a n sonra pilâv, üze-
rinde fasulye olsun... E l m a kompostosu... A m a pilâvla kompostoyu
sonra getir.
Zaten şef garson Karabet, bu güzel yüzlü sarışın a d a m ı n b ü t ü n
arzularını ezbere bilir. O'na 1908 denberi hizmet etmektedir.
B u şef garson, istenilen yemekleri getiriyor. B u sırada lâcivert
elbiseli adamın y a n ı n d a u z u n boylu, zarif giyinmiş bir de arkadaşı,
vardı.
Bir aralık, sarışın adam, şef garsonun yüzüne bakıyor, ona:
— Karabet buraya gel... Yaklaş... Diyor.
Karabet yaklaşıyor. Ş u sual karşısında kalıyor:
— Nedir bu? Karadenizde gemilerin m i battı? Niçin dertli du-
ruyorsun
— Paşam, düşmanı düşünüyorum.
Lâcivert elbiseli zat:
— Düşünme... Diyor. Onlar kaçtı, ötekiler de düşmanlar da bu-
radan gidecekler... Şimdi sen bana hesabı getir...
Garson hesabı getiriyor, dolgunca bir bahşiş alıyor. Lâcivert
elbiseli adam Tokatlıyan'dan çıkıyor. Anadolu'ya geçmek için o g ü n
istanbul'dan ayrılıyor.
Bu, memleketi kurtarmağa giden Mustafa Kemal'dir.
Aradan seneler geçiyor. Anadolu'da zafer kazanılmış, A t a t ü r k
ilk defa İstanbul'a gelmişti. İstanbul sevinç içinde en büyük kahra-
m a n ı göğsüne bastırıyor. Eski m a t e m günleri, kara günler geç-
miştir. Millet bayram yapıyor.
Birgün gene Tokatlıyan'dan içeri, sarışın mavi gözlü a d a m gi-
riyor: Gazi Mustafa Kemal.
Hafıza kudretine bakınız ki derhal otelin kapıcılarını tanıyor,
onlardan birine:
— Senin ismin Marko değil mi?
— Senin adın ibo...
Sonra lokanta kısmına geçiyor. Anadolu'ya geçeceği gün otur-
duğu masanın başına tekrar oturuyor. Kendisine her zaman hizmet
 — 14 —

— 79 —
eden garsonu çağırıyor.
— Karabet... Bu sözleri dikkatle dinleyen Gazi:
Garson yaklaşıyor: — «Bu daveti siz kendiliğinizden m i yapıyorsunuz, yoksa hü-
— O n sene evvel ben nerede oturmuştum? kümetiniz adına m ı konuşuyorsunuz?» diye sordu. B u soru karşı-
— Y i n e bu masada Paşam. sında Büyükelçi hemen kendisini topladı:
— S a n a ne demiştim? — «Muvafakatinizi hükümetime bildirirsern h ü k ü m e t i m de bu-
— Bir g ü n memleketteki ecnebiler gidecek demiştiniz. n u büyük bir şeref sayar.» dedi.
— Ne yemiştim o gün?... Gazi'nin yüzü değişti. Çök kesin bir dille:
— Şiş kebabı, elma k-ompostosu Paşam. — «Ekselâns, Paris'i çok görmek istiyorum, ama büyük tören-
Ve A t a t ü r k büyük bir hafıza kuvvetiyle ilâve ediyor: lerle karşılanacağım Paris'i değil. Ben Paris'e, dünyanın bu güzel
— Pilâvı unuttun!... şehrine, operalarını, tiyatrolarını, revülerini, zarif kadınlarını bir
Akşam: 15.11.1938 Hikmet Feridun ES daha görmek için gitmek isterim. D e d i m ya gençlik hâtıralarımı
tazelemek için... Böyle olunca da «mütenekkiren» belli olmadan git-
C U M H U R İ Y E T . . .
mek isterim. Yoksa törenlerle karşılanmak için değil.»
Bir gün, Erzurum Kongresinde, Mazhar M ü f i t Kansu Atatürk'e:
Büyükelçi gaf yaptığını anlamıştı. Biraz sonra bir iş uydurarak
— B u hareketin sonu ne olacak? demiş.
sofradan kalktı. Gazi'nin de neş'esi kaçmıştı.
A t a t ü r k şu cevabı vermiş.
— «Kalkalım çocuklar, sofraya Çankaya'da devam ederiz» de-
—. Ne olsun, istiyorsun?
di. Sofradakilerin çoğunu pavyonda bıraktı. Yalnız iki üç yakın
M a z h a r Müfit:
arkadaşını birlikte aldı. Yolda kendisine:
— Cumhuriyete m i gidiyoruz
— «Eçi çok fena bozuldu, a d a m ı söylediğine de, söyliyeceğine
Atatürk:
de n â d i m ettiniz.» dedim.
— B u n d a şüphe m i var?
Artık kızgınlığı geçmişti:
M a h m u d Esad B O Z K U R T — «Bana bak Kemal, sen de başıma kırk yıllık diplomet kesil-
K I R K Y I L L I K DİPLOMAT me. A d a m ı n zihniyetini anlamadın m ı ? B u Avrupalılar bizi bir
A t a t ü r k ' ü n bir konuşmasını b u n d a n yirmi beş yıl önce rahmet- türlü kavrayamıyorlar. A d a m beni bir Şark Emîri sanıyor. Hangi
l i Kemalettin Sami Paşadan Berlin'de dinlemiş, ağzından çıktığı gi- donanmayı kimin emrine, hangi orduyu kimin kumandası altına ve-
bi yazmıştım. Paşa şöyle anlatmıştı: riyor? B u n l a r a kendimizi tanıtacağız. K i m olduğumuzu öğrenecek-
«Ankara'ya son gidişimde bir akşam Gazi, beni Ankara Palas'a ler. Yoksa ben kaba bir adam değilim, çocuğum.»
g ö t ü r m ü ş t ü . Sofrada birkaç kişi daha vardı. Yedik, içtik, eğlendik. Atatürk, çok ince bir adamdı.
Geceyarasına doğru Fransız Büyükelçisi pavyona geldi. Paşa bu el- Cevat D U R S U N O Ğ L U
çiden hoşlanıyordu. Sofraya çağırdı. Birkaç kadeh de onunla bir- MUSTAFA KEMALLER
likte içildi. Büyük şehirlerden, Paris'ten söz açılmıştı. Bu arada Bü- Bir akşam kendisine nazı geçenlerden biri:
yükelçi Gazi'ye: — Düşünmelisiniz ki eğer ölürseniz; heykelinizi paramparça
— «Ekselâns, Paris'i bir daha görmek istemez misiniz?» dedi. ederler. Yaptıklarınızın hiç biri ayakta kalmaz. Çok yaşamağa
Mustafa Kemal Paşa: bakmalısınız, dedi.
— «Nasıl görmek istemem? Gençlik hâtıralarımı tazelerim.» Ben de sofrada idim. G ü l d ü , işte o zaman bize gönlünün sırrı-
diye cevap verdi. B u karşılığa çok sevmen Büyükelçi: n ı açtı:
— «Böyle bir seyahat Fransa'yı çok sevindirir. Ben de refaka- — Unutmayınız ki Mustafa Kemaller yirmi yaşındadır, dedi.
tinizde b u l u n m a k t a n şeref duyarım. E n büyük Fransız zırhlısı bizi Falih R ı f k ı A T A Y
i z m i r ' d e n alır, Akdeniz donanması emrinize verilir. Marsilya'ya çık- ANLAMIŞTIM
tığınızda Fransız ordusu kumandanız altına girer. H ü k ü m d a r l a r a
Atatürk'ü, istiklâl zaferinden bir yıl önce izmit'e ilk geldiği za-
yapılmayan bir törenle karşılanırsınız.»
m a n görecektim.
 — 80 — — 81 —

Döneceği gün beni bugün h ü k ü m e t konağı olan köşkün bah- K A M Ç I

çesinde kabul etti. Sordum:
Evli bulunduğumuz sıralarda idi. izmir'de idik. Doktorların
— Ne yapmak istiyorsunuz?
tavsiyeleri mucibince gayet asûde bir hayat geçirmesi, istirahat et-
Ateşlenen gözleriyle sert sert baktı:
mesi lâzımdı.
— A n l a m a d ı n mı?
B u tavsiyelere ancak birkaç gün riayet edebilmişti. Bir türlü
. Anlamıştım.
Hakkı K I L I Ç O Ğ L U uyuyamadığı bir gece, saat ikide:
— Lâtife, ben şimdi bir tramvaya binmek istiyorum, dedi. O
saatte bir tramvay b u l m a n ı n imkânsızlığını Ata'ya anlatmak
A N t B A L m ü m k ü n d ü , fakat bu arzusunun yerine gelmemiş olması onu belki
de üzecekti.
K a r t a c a ' m n ü n l ü amirali Anibal, Gebze'de Anibal tepede yatar. — istirahat etseniz olmaz mı? Vakit de oldukça geç, dedim.
H a l k orada buraya «kuru servi» der. Mezarı başında yetişen ihtiyar — Ben de vaktin geç olmasından istifade ederek tramvaya bin-
servi ağaçlarından birini kurtuluş savaşında d ü ş m a n askeri yakmış mek istiyordum ya...
öteki de kocayıp, ihtiyarlamış ama, h â l â yerinde durur. Tarihe çok Diye karşılık verdi.
merakı olan Ata, bir gün burayı gezerken: mezarın şenletilmesi için —• Peki öyle ise t e m i n edelim. Saat ikide derhal telefon edili-
b u tepe etrafına yeniden genç serviler dikilmesini istedi. Yanmdaki- yor ve bir atlı tramvay hazırlanıyor.
lerden b i r i : — Tramvay hazır, emrinize âmade... Yanlarına yaverlerini de
— Anibal, Türk değil. aldılar. Hep beraber tramvaya gittik. Bir sürücüden başka kimse
— A m a , o da hürriyet için milleti ile beraber çalışan büyük bir yoktu. Atatürk sürücünün y a n m a yaklaştı ve sordu:
k a h r a m a n , dedi. — Sen atları kamçı ile mi idare edersin
O zaman, O ' n u n işareti üzerine buraya dikilen genç servi ağaç- — Tabiî Paşam... Kamçısız idare edilir mi?
ları, şimdi nazlı sallanışları ile, A t a n ı n aziz hatırasını yaşatır, durur. — Neden idare edilmesin?
— Biz görmedik.
Ata tramvaycmın y a n m a çıkıyor:
EVLENMEDEN ÖNCE — Sen şu yerini b a n a ver de, kamçısız idare edeyim.
Tramvaycı derhal yerini terkediyor. Atatürk dizginleri ele alı-
Gözlerim denizde, fakat hasret çektiğim Ankara civarında bir yor ve kamçısız tramvay atlarını sürmeğe başlıyor.
köy evi. Ocağında d u r m a d a n kütükler yanıyor, önünde kurşunî ke- — Nasıl idare edebiyor m u y u m ?
çi postu ve ben üstünde yatıyorum. — Benden d a h a güzel idare ediyorsunuz Paşam...
M u s t a f a Kemal Paşa, o akşam çok neşeliydi. Lâtife h a n ı m is- — Ben de senin gibi bir idareciyim. Ben de yüzbinlerce insanı
m i n d e genç bir kızla tanışmıştı.. idare ettim, onları ölüme giden yola seve seve şevkettim. Fakat bir .
Sonra Kolej'de bir sene kalmış olduğunu ve son zamanlarda tanesine kamçı k u l l a n m a d ı m .
l ı u k u k derslerini takib ettiği Fransa'dan d ö n m ü ş olduğunu öğren- Tarih Dünyası: 1950 Lâtife U Ş A K L I G 1 L
dim.
BU T Ü F E K SANA YARAŞIR
Mustafa Kemal Paşa kulağıma fısıldadı:
— Boynunda küçük bir çerçevede benim resmim var, dedikten Pek neder olarak güvercin atışı yapan Atatürk, izmir'e gidi-
sonra, sevinçle gülmeğe başladı. yordu. Cellât g ö l ü n ü n kenarından geçerken ördekler kalkmağa baş-
B u genç h a n ı m , Paşayı evine davet etmişti. Paşa, o n u n kendi- ladı. Çifteler getirildi. Kendi atmadı, yol arkadaşları attı. Vurama-
sine âşık olduğunu tahayyül ediyordu. Gerçi o günlerde izmir'deki dılar. Tren yürüyor ve ördekler uçuyordu, alışkın değillerdi. Son
her kadının göğsünde Mustafa Kemal Paşa'mn bir resmi vardı. atan bir arkadaşı ilk atışta bir ördek vurdu. «Olmadı» denildi; b u

tzmir, 10 Eylül 1921 Halide Edip ADIVAR F: 6


— 14 —
belki bir tesadüftür... Bir d a h a attı, bir d a h a vurdu, ü ç ü n c ü y ü de
vurunca A t a t ü r k , tüfeği uzatıp dedi ki: «Bu tüfek sana yakışır, o n u
•sana hediye ettim.»
Radyo Dergisi: 1939 Aka GÜNDÜZ
YAŞASIN BAŞKUMANDAN
1923 de Konya'da irad buyurdukları bir n u t k u , ayrılacakları ge-
ce matbuata verilmek üzere tekrar okutturuyorlar.
M u h t a r Bey (Şakacı bir a d a m olan ingiliz M u h t a r ) kadehini
kaldırıyor:
— Yaşasın Başkumandan!...
— Niye Mustafa Kemal demiyorsun da Başkumandan diyorsun?
M u h t a r bey i m â l i bir eda ile:
— Hele, diyor, ne olur ne olmaz, daha epeyi müddet şu Baş-
k u m a n d a n l ı k üzerinizde kalsın!
Şakalaşıp duran Gazi kartallaşıveriyor:
— Vay, sen beni Başkumandanlıktan m ı kuvvet alır zannedi-
yorsun? (Sesini tabiîleştirerek) Dinle bak öyle ise, sana bir hâtıra
anlatayım: H a n i ben Erzurum'da ordu müfettişliği nişanlarını ya-
k a m d a n atarak «ferdî millet» kalmıştım ya? O zamana kadar emir-
lerimi dinleyen k u m a n d a n (ismini söyliyecekti, söylemedi) ondan
sonra verdiğim emirleri dinlememeğe başlamasın mı? Makamına
gittim: — Paşa, Paşa dedim, size o emirleri bu yakadaki yıldızlar
vermiyor, Mustafa Kemal veriyordu, o gene karşmızdadır, yazınız!
Yazdı, emir gideceği yere gitti. Fakat çıktıktan sonra aklıma
gelmişti. Y a k u m a n d a n düğmeye basıp da, «Posta, b u n u dışarı çı-
karınız!» deseydi. (Sesi yine heybetleşerek): — Fakat diyemezdi,
M u h t a r , karşısında Mustafa Kemal var, diyemezdi!
M u h t a r bey kadehini kaldırarak yürekten bağırıyor:
— Yaşasın Mustafa Kemal!
ismail H a b i p S E V Ü K
ATAT Ü RK
D e m i n bir sözü yanlış söyledim, Gazi'yi, B ü y ü k Millet Meclisi,
kanunla «Atatürk» yaptı, dedim. Bu söz, eksiktir. O, kendini «ATA-
T Ü R K » yaptı. K a n u n , vak'ayı kabul etti. O günlerde, soyadı kanu-
n u çıkacaktı. Bir akşam yemeğinde, Gazi, «Atatürk» adını alacağım,
dedi. İtiraz ettiler:
— Memleket, dünya, tarih «Gazi Mustafa Kemal»i tanıyor. O-
na nasıl dokunulur?.
Atatürk cevap verdi:
— E n tanınmış Türkler, yabancı isimler taşıyorlar, i b n i Sina
— 83 —
gibi, Elbirûni gibi... B u yabancı isimlerin karşısında, bunların Türk
olduklarını ispat etmemiz lâzım geliyor ve ispat için de uğraşıp du-
ruyoruz. B u n a son vereceğim ve kendi adımla başlıyorum!
Ve Gazi Mustafa Kemal o gece Atatürk'tü. Ertesi g ü n kanun
b u vak'ayı tasdik etti. O'nun k a n u n a bu kadar nazı geçerdi.
M i t h a t Cemal K U N T A Y
BILDIRCIN KEBABI
Atatürk, bir akşam, misafirleriyle Florya köşkünde oturuyordu.
Sofra uzun ve (kalabalıktı. Bir kayak tabağın içinde tepeleme bıldır-
cın kebabı getirdiler, sofranın ortasına koydular, başta kendisi, her-
kes keyifle birer tane aldı. O sırada sofranın öbür ucunda oturan
rahmetli Salih Bozok, eğlence olsun için cebinden bir canlı bıldır-
cın çıkarıp sofranın kenarına koydu. Kalabalıktan ve bol ışıktan
ürken kuşcağız, tabakların üstünden atlayarak koşa koşa gitti, Ata-
t ü r k ' ü n kucağına atılıp saklandı.
Konuşmalar durdu, çatal sesleri .kesildi, ortalığı derin bir sükû-
net kapladı. Atatürk, kuşu aldı, okşadı, ceketinin y a n cebine koy-
d u k t a n sonra, garsona kebap tabağını göstererek şu emri verdi:
— Bu tabağı kaldırınız ve bir daha soframa bu kuşun yemeği-
n i getirmeyiniz.
Radyo Dergisi: 1939 Aka GÜNDÜZ
YEDI DÜVEL
Bir seyahatinde, Kolordu binasının kapısında aslan yapılı bir
Mehmetçik gördü. Çağırdı ve iltifat etti. Sordu:
— Sen güreş bilir misin?
Yamndakilerden en kuvvetli görünenlerle Mehmetçiği güreş-
tirdi.
Genç asker d a i m a galip geliyordu. Çok neş'elendi, ayağa fırla-
dı. Caketini çıkarıp Mehmet'e ense t u t t u :
— Haydi, bir de benimle güreş!
Sâf ve temiz Anadolu çocuğu Atasının yüzüne hayranlıkla
baktı:
— «Atam, dedi. Senin sırtını yedi düvel yere getiremedi. Bir
M e h m e t m i bu işi başarır?»
Gözleri doldu ve a ğ l a m a m a k için gülmeğe çalıştı.
Millet: 1946 Tahsin Ü Z E R
KUMANDANIN TARİFİ
Dolmabahçe sarayındaki toplantılardan biri. Meşhur Paşalar
da orada. Gazi bir aralık askerî erkâna h i t a p ediyor:
— Bana, k u m a n d a n ı n tarifini yapınız?.
Hepsi mütereddit, içlerinden biri cevap vermiş:
 — 85 —

— Bizden pes, siz söyleyin! Misafir, başını salladı:

Gazi tarif etmiş: « , Ben doğru hesap yaptım Ekselans, bir milyon ordunuz, bir
— K u m a n d a n yaratan demektir. milyon da şahsen siz... Y e k û n benim dediğimdir.»
ÖLÜM DÖŞEĞİNDE BİLE AZALMIYAN Ve, kadehini kaldırdı...
İLİM SEVGİSİ
Cemal K U T A Y
Sene 1938... Atatürk hasta yatağında. B u n a rağmen hafriyat ve
Tarih K u r u m u işleriyle alâkadar olmaktan zevk duyardı. Bir g ü n , ATATÜRK'ÜN İFŞA ETTİĞİ B İ R SIR
Trakya höyüklerinde son çıkan eserlerden bahsetmiştim. O kadar Atatürk, bir gece sofrasına, Başvekil hariç b ü t ü n Vekilleri ça-
alâkadar oldu ki:
ğırmış ve:
— O çıkan eserlerden bana getir göreyim...
— B u gece, demiş, sizlere ne gibi şeyler yapmamaklığımız lâ-
Diye arzu gösterdi. Bay Fethi Okyar'la görüşüyordu. Eşyaları
z ı m geldiğini, yaptığımız bir şeyi naklederek anlatacağım.
istedi; hepsini birer birer gördü:
Ve şunları anlatmıştı:
— Devam ediniz; memleketimizin k ü l t ü r tarihi zenginliğini da-
— Berlinde plâstik dans kurslarına devam eden bir Türk kızın-
h a çok bulacaksınız.
dan bir m e k t u p almıştım; parasız kaldığından kurslarına devam
Diyordu.
edemiyeceğini yazıyor; benden yardım istiyordu. Maarif Vekili ile
O'nun son gördüğü kitap da Belleten oldu.
görüştüm, tahsisat bulduk ve kıza Berlin'deki ilgili m e m u r u m u z va-
15 birinciteşrin 1938 cumartesi akşamı idi. Saat 7 ile 8 arası be-
sıtasiyle parayı gönderdik. Bir ay sonra kız bana tekrar mektup
n i çağırdı.
yazdı, parayı alamadığını daha. doğrusu almadığını bildirdi ve me-
— B u akşam, kendimi d a h a iyi hissediyorum.
m u r u m u z d a n şikâyet etti; parayı vermek için kendisine bazı teklif-
Diyordu. Çok sevinmiştim. Yine Tarih K u r u m u n u n faaliyetin-
lerde bulunmuş. Kız b u teklifleri kabul etmektense aç kalmayı ter-
den m a l û m a t almak istedi. Doktorların tavsiyesine göre kendisini
cih etmiş...
çok yormamak istiyordum. Kısaca istediği m a l û m a t ı verdim. B u
A t a t ü r k bunları anlattıktan sonra Maarif Vekiline sordu:
meyanda Belleten'in yeni çıkan nüshasını da söylemiştim.
— B u m e m u r u m u z u ne yaptık?
— O n u getir, görmek isterim.
Cevap yok. A t a t ü r k b ü t ü n Vekillere döndü:
Dediler. Belleten'in 5 - 6 sayılı nüshasını eline alarak yazıları-
n a bir göz gezdirdi ve memnuniyetini beyan etti. İstirahat etmesi — B u m e m u r u m u z u ne yaptık biliyor musunuz beyler? Meb'us
için kendisini yalnız bıraktım. yaptık. Selâmi İzzet S E D E S
Böylece Atatürk'ün son gördüğü kitap «Belleten» oldu. BİR İNTİKAM
Âfet İNAN
Sarayda A t a t ü r k ' ü n başkanlığında dil meselesi h a k k ı n d a husu-
B İ R M İ L Y O N ÎJA SİZ... sî bir toplantı vardı. Dil uzmanlarımız, profesörlerimiz, gazete baş
Yine, D ü k dö Gal'lc konuşuyordu. İngiliz prensi, Türkiye'nin ne muharrirleri büyük masanın etrafında oturmuşlardı. Besim Atalay
kadar asker çıkarabileceğini sordu. Atatürk: ve arkadaşlarının tezi hulâsa edildi: (Tedricî t e k â m ü l ) ü bir yana
«— Bu, düşmana ve savaşa göre değişir, icabında, kadınlı er- bırakıp imâl edilmiş kelimeleri bir hamlede, dilin bünyesine sok-
kekli b ü t ü n Türkler askerdir.. Fakat talim görmüş bir milyon...» mak.
dedi. Hamleden, bir hamlede ilerilemekten büyük bir zevk ve şevk
D ü k dö Gol, biraz düşündü: duyan Ata, bu tezi benimsedi ve herkese sordu:
«— Demek, dedi, bir harb vukuunda Türkler, derhal iki mil- — B u olabilir m i
yonluk bir kuvvete sahiptirler. — Hay hay, dediler.
Atatürk tashih etti: Ata, Y u n u s Nadi beye döndü:
«— Hayır, dedi, umumiyetle, muallem asker, n ü f u s u n u n yüzde — Siz ne dersiniz?
yedi, sekizi hesaplanır...» — Bendeniz olmaz derim, efendim.
 — 14 —

— 86 —
— ö y l e ise siz bu m a s a n ı n başından kalkınız, Nadi bey.
Nadi bey masadan kalktı. Atatürk, Falih R ı f k ı beye sordu:
— Müşterek gaye uğruna, dedi. H ü r ve mesut yaşıyacağımız
— Sen ne dersin?
günler için, Türkiye'nin kurtulması şerefi için.
— Bendeniz de olmaz derim, efendim.
O gece Ata'yı harem dairesinde misafir ettiler.
— öyje ise sen de masadan kalk. Enver B e h n a n ŞAPOLYO
Falih R ı f k ı bey kalktıktan sonra Atatürk, Necmeddin Sadak'a
döndü: UFUKLARIN ÖTESİ
— Sizin fikriniz nedir, Necmettin bey?
Necmettin Sadak doğruldu: Atatürk bir gün gençleri Halkevinde toplamıştı. Y ü z ü m ü z e ma-
— Müsaade buyurursanız bendeniz de masadan kalkayım efen- n a l ı m â n a l ı baktıktan sonra, bilmem neler d ü ş ü n m ü ş olacak ki,
dim. gür bir sesle:
«__ Çocuklar Ufuklara kadar görüyoruz, onun ötesini görme-
Selâmi izzet SEDES
ğe çalışacağız!.»
ATATÜRK BEKTAŞÎ ÂYIN-t CEMİNDE Diye bir emir verdiler. Bu, A t a ' n ı n gençliğe yeni bir hamle ve- N
ren emri idi. Ufukların ötesi neresiydi? O n u n işaret etmek istediği
Atatürk, Samsun'a ayak bastıktan sonra ilk defa Ankara'ya gi- m u h a k k a k ki, şu idi: i n s a n zekâsı, ufuklara kadar görünen birçok'
decekti. B u maksatla Sivas'tan yola çıktılar. Fakat evvelâ Kırşehir keşiflerde bulundu. F a k a t insanlığa yarıyacak b u kadar değildir...
Hacı Bektaştaki Cemalettin Efendiyi ziyareti muvafık buldu. Bu O n u n ötesindekileri de siz görmeğe çalışınız! Y â n i yeni icatlar ve
keşiflerde bulununuz...
zat, Anadolu'daki altı milyon kızılbaşm bağlandığı en büyük Şeyh-
Demek istemişlerdi. O, istikbali gören büyük bir d â h i idi... Bu-
di. B ü t ü n Türk alevileri bu zatla Hacı Bektaş dede postnişini veki-
n u ispat eden bir tarihî hâdiseyi yazmaktan kendimi alamıyorum.
l i Niyazi Babaya âdeta tapıyorlardı.
Atatürk, ordularının başında Anadolu'yu istilâ eden düşman
A t a ' n m arabası Hacı Bektaşa d a h a gelmeden Cemalettin* Efen-
kuvvetlerini «vatanın h a r i m i ismetinde» boğduktan sonra, izmir'e
d i Ata'yı Bektaşlar mevkiinde karşılamıştır. Bu, Mustafa Kemale
girmişti. Türk orduları İzmir'e girer girmez, ingiliz parlâmentosu
atfedilen harikûlâde ehemmiyetin bir nişanesiydi. Zira, bir zaman-
fevkalâde bir toplantı yaptı. Lordlar kamarası üyeleri yerlerini al-
lar A n k a r a Valisi Sırrı Paşa Hacı Bektaşi ziyarete geldiği z a m a n
dılar... Büyükelçiler de bu tarihî oturuma iştirâk ettiler, i l k defa
Baştarlada arabasından inip yeri öptükten sonra yaya olarak Hacı
kürsüye, işçi partisi lideri Makdonald çıkarak:
Bektaşa gitmişti. Talât ve Enver Paşalar Hacı Bektaşi ziyarete gel-
— H ü k ü m e t t e n şunu sormak isterim. H ü k ü m e t Anadolu'yu ga-
dikleri z a m a n Çelebi, bu iki Paşayı d a ancak dergâhının selâmlığın-
l i p devletler arasında paylaşmak maksadiyle hazineden binlerce al-
da-karşılamıştı. Çelebî'nin,' Ata'yı Baştarlada karşılaması üzerine
K a y m a k a m Vekili Nihat Bey: t ı n aldı. istanbul ve Boğazlar B ü y ü k Britanya'nın olacak, i z m i r ,
Yunanlılara, Antalya ve Konya italyanlara, A d a n a ve havalisi
— Paşam, Çelebinin bu hareketi dâvamız için bir fali hayır di-
Fransızlara verilecek, Doğu'da bir kürdistan ve bir müstakil Erme-
ye hâdisenin ehemmiyetine işaret etmişti.
nistan kurulacaktı... Ne yazık ki, b u n l a r ı n h i ç birisi olmadı; bu
Çelebi, Mustafa Kemale, oğlu H a m d u l l a h efendinin muhteşem
taksim projesini Mustafa Kemal'in süngüleri altüst etti. B u husus-
salonunu tahsis etti. B u salonda bir sofra kurulmuş, âyin-i cem
t a h ü k ü m e t t e n izahat istiyoruz!»
başlamıştı. Sofrada adaklar, bâkireler şakilik ediyordu. Çelebi efen-
Dediği zaman, o z a m a n başvekil bulunan Loid Corc ağır, ağır
di Ataya hürmeten başından yeşil sarığını çıkararak rahleye koy-
kürsüye gelerek:
muştu. A t a :
«— insanlık tarihi birkaç asırda ancak bir dâhi yetiştirebiliyor,
— Çelebi Efendi, içmez misiniz?
şu talihsizliğimize bakınız ki, beklenilen o dâhi, b u g ü n Türkiye'de
Diye sordu. Çelebi h i ç tereddüt etmeden:
doğmuştur, elden ne gelebilirdi?»
— içmiyorum. Fakat sizin şerefinize zehir de olsa içerim.
Diyerek kürsüden indi. B u cevaba b ü t ü n ingiliz milleti baş
Derhal kadehe sarıldı ve içti.
Ata da kadehi kaldırdı: eğmek zorunda kaldı. B u n d a n sonra Loid Corc başvekillikten isti-
fasını verdi.
Enver B e h n a n Ş A P O L Y O
 — 88 — —
PADİŞAHI ÇAĞIR
Ali R ı z a Paşa kabinesinin henüz istifa ettiği sıralarda idi. Bir
sabah, beni Ankara Ziraat mektebindeki evine, aeele çağırdı. Kapı-
dan içeri girer girmez bir şeye canı sıkıldığını anlamıştım. Ayakta,
emrini bekliyordum. Bana söylediği şey şu oldu:
—• G i t Padişahı telgraf başına çağır!... Ve kendisine münasip
bir lisanla anlat. D a m a d Ferid Paşanın yeniden iş başına geçiril-
mesini, millet kat'îyen istemiyor. Ortada dönen rivayetleri h e m e n
tekzib ederek bizi t a t m i n edecek bir cevap versin!...
Ş u a n d a hiçbir resmî vazifesi bulunmadığı halde padişaha uşa-
ğı gibi h i t a p etmesini, hayretle karşılayacak kimseler bulunabilirdi.
Fakat, ben o n u az z a m a n d a anladığım için, «Padişahı telgraf başı-
n a çağır!» emrini vermesinde hiçbir fevkalâdelik b u l m a m ı ş t ı m . Şe-
h i d M a h m u d Beyle, Erkânıharbiye Reis Vekili Halis Beyi y a n ı m a
alarak, doğruca telgrafhaneye koştum. M a k i n e başındaki nefere,
h e m e n sarayı bulmasını söyledim. Birkaç dakika sonra, saray kar-
şımızda idi:
— Burası Ankara... Padişahımızı ( ! ) istiyoruz! dedim.
Cevap epeyce gecikti. Nihayet, kısa bir tıkırdı arasında bildir-
diler:
— Başkâtip karşınızdadır, konuşunuz!
— Hayır, dedim, Başkâtiple konuşmağa mezun değilim. Biz-
zat şevketmeab efendimizi... telgraf başına çağırınız!...
Bir müddet, gene ses kesildi. B u sefer, bizimle görüşmek isti-
•yen seryaverdi.
Ayni cevabı verdim:
— Seryaverle de konuşmağa mezun değilim. Şevketmeabı ma-
kine başına çağırınız!
Bilmem nekadar zaman bekledikten sonra, telin öteki ucunda,
«zatı akdesi hazreti padişahî» n i n bize muhatap olduğu cevabı geldi.
Ş i m d i bizzat Vahideddin soruyordu:
— Ne istiyorsunuz?...
Nefere, hemen şu sözleri dikte ettirdim:
— Zatı şevketsimatlarmdan ahali k u l l a n istirham ediyorlar. A l i
R ı z a Paşanın vukuu istifası üzerine burada dolaşan bazı şayialar,
efkârı tehyic etmektedir. B u şayiaları tekzib buyurarak, D a m a d Fe-
rid Paşanın bir daha sadaret mevkiine getirilmiyeceğine dair temi-
nat vermenizi istiyorlar! Maruzatımız b u n d a n ibarettir.»
Vahideddinin telgrafla verdiği cevap, oldukça küstahane idi:
«— K a n u n u Esasinin bahşettiği salâhiyete binaen kabine reisi-
n i intihab h u k u k u mukaddesei şahanem cümlesindedir. Herkesçe
m a l û m d u r ki, kabine reisi, kendi arkadaşlarını tesbit ederek, liste-
89 —
sini arzeder. Biz de memuriyetlerini kabul ve tasdik ettikten son-
ra, kabine bilfiil teşekkül etmiş olur. Meşrutiyetle idare olunan bü-
t ü n memleketlerde olduğu gibi, bizde de kabineyi murakabe ve ica-
b ı n d a iskat hakkı, doğrudan doğruya meb'usan meclisinindir. Bu
meclisi âli varken, kabinenin şu veya bu zat tarafından teşkil edil-
mesine, efradı milletten kimsenin itiraza ve mütalea beyanına se-
lâhiyeti olamaz. Keyfiyetin halka iblâğı!»
Vahideddin, taleblerimize sade itiraz etmekle kalmıyor, haddi-
n e b a k m a d a n bize ayrıca kanunu esasî dersi de veriyordu! B u küs-
t a h l ı ğ ı cevapsız bırakmamıza i m k â n yoktu. Vahideddine vaziyeti şu
yolda bildirdik:
<«— Ahali kulları, tarif edilmez bir galeyan halinde bulunuyor-
lar. Maazallah, büyük bir iğtişaş çıkmasından' b i h a k k ı n korkulabi-
lir. Efendimizin iradelerini, telgrafhane önünde toplananlara tebliğ'
etmek üzere, bize birkaç dakika müsaade buyurunuz...»
Biraz sonra, tekrar makine başına geçtik:
«— Efendimiz, halkla vâki olan temasımızın neticesini arzedi-
yoruz! Ahali kulları, iradei seniyelerine karşı şu cevabı veriyorlar;
«Kabine reisini i n t i h a b etmek şevketmeab efendimizin h u k u k u mu-
kaddesei h ü k ü m r a n i l e r i cümlesinden olduğunu biliriz. Yalnız, ken-
dileri de derhatır buyururlar mı ki, padişah intihab etmek h a k k ı da
bizimdir!»
Ve ilâve ettim:
«— Eğer, başkaca bir iradei seniyeleri sadır olursa, onu da teb-
l i ğ ederek cevabını arzeylerim.»
Padişah b u n u duyunca etekleri tutuştu ve yelkenleri indirerek
şu cevabı verdi:
«— Ahaliye tarafımdan, selâmımla birlikte tebliğ ediniz. Ya-
r ı n sabah erkenden Meclisi Meb'usan reisi Celâleddin Arif Beyi da-
vet ederek kendisile görüşeceğim. Herhalde milletin arzusuna mu-
vafık b i r h ü k ü m e t iş başına getirilecektir. B u n d a n odlayı müste-
r i h olsunlar...»
Biz, Padişahla muhavere ederken, diğer hatlar üzerinden, An-
kara'ya mütemadiyen soruyorlardı:
—• Vali nerede?... İsyan eden h a l k çok mu?...
Makine başındakiler, bizden aldıkları talimat' üzerine, onları
b ü s b ü t ü n merakta bırakacak cevaplar veriyorlardı:
— Sayılmaz ki... O n bin, kırk bin... Belki de yüz bin kişi...
— İçlerinde asker var mı?...
— Elbette!... Olmaz mı?... B ü t ü n kıtalar, kumandanlarile bir-
likte, geldiler, M u s t a f a Kemal Paşanın işaretini bekliyorlar... '
B u n u soranlar, h i ç şüphe yok ki, istanbul h ü k ü m e t i n i n adam-
 — 14 —
ları idi. Kendilerine verilen m ü p h e m izahatla, mânevi kuvvetleri
büsbütün kırılmış olduğuna şüphe yoktu.
Vazifemi muvaffakiyetle başarmanın verdiği sevinçle otomo-
bile atladım ve Halis Beyle M a h m u d Beyi beraberime alarak doğ-
ruca M u s t a f a K e m a l i n y a n m a d ö n d ü m .
Her zamanki odasında idi. Halinde hissidilir bir sabırsızlık
vardı. Beni görünce:
— Ne yaptınız? diye sordu.
Padişahı makine başına getirttiğimizi söylediğim zaman, mem-
n u n oldu. Gülümsiyerek:
— Çok iyi... Çok iyi... dedikten sonra, geceleri kapısının eşiğin-
de yatıp, gündüzleri nöbetini bekliyen fedakâr emirber neferine
seslendi:
— Bize kahve yapsınlar!...
Yahya GALİP
KAFA GÖTÜRÜYORUZ...
— Birinci D ü n y a Harbi sonunda, yâni Mütareke esnasında,
Kafkas cephesinde Kâzım Karabekirin Erkânıharbiye Reisi iken,
tedavi için mezunen istanbul'a gelmiştim. Bir gün Mustafa K e m a l
Paşanın beni görmek istediğini söylediler.
" ü ç ü n c ü O r d u Müfettişliğiyle Şarka gideceğini duymuştum. Fa-
kat, o ana kadar kendisini tanımıyordum.
Mütareke günlerinin istanbul'unda, sivil gezmekten başka çare
yoktu. Fakat Mustafa Kemal Paşanın dâvetine icabet ederken, üni-
formamı giydim. Şişlideki - şimdi Atatürk müzesi olan - evine git-
tim.
O da beni ilk defa görülyordu. B u n a rağmen munis bakışları
karşısında h i ç yabancılık hissetmedim, emirlerini sordum. Müfet-
tişliğe tâyin edilmiş olduğunu söyliyerek:
— Sizi erkânıharbiyeme almak isterim., dedi.
Derhal muvafakat ederek, düşman işgali altındaki istanbul'da,
ancak kendilerini ziyaret için ü n i f o r m a m ı giydiğimi söyledim.
— Şimdi, neyle meşgulsün? diye sordu. Cevap verdim:
_ Millî sahada, vatandaşlarımız ikaz etmek üzere arkadaşla-
rımla çalışıyorum. Aynı zamanda (Memleket) gazetesine n a m ı müs-
tearla yine vatanî ve millî mevzularda yazılar yazıyorum...
Dedi ki:
— D ü ş m a n süngüsü altında millî birlik olamaz. Ancak h ü r va-
t a n topraklarında hamiyetli, fedakâr arkadaşlar, el ele vererek
memleketin istiklâli ve milletin hürriyeti için çalışabilirler. Ben de
zaten, onun için gidiyorum.
— 91 —
O anda, istanbul'a çöken kâbustan sıyrılmış gibi, r u h u m u n bir
ü m i t ışığıyla birdenbire aydınlanmış olduğunu hissettim.
— Y a r ı n d a n itibaren emrinizdeyim Paşam!... dedim ve tarif
edilmez bir heyecanla, evime giderek çantamı hazırlamağa başla-
dım.
— Ve birkaç g ü n sonra, Samsuna birlikte hareket ettiniz, de-
ğ ü mi?
— Evet... F a k a t henüz istanbul'dan ayrılmadan, Kavaklar hi-
zasında iken, Mustafa Kemal'in, bu sefere ne maksatla çıktığını bir
daha belirten, çok enteresan bir hâdiseye şahit olduk. Karadenize
ç ı k m a k üzere iken vapurumuz durdu. Bir motörle yanaşan işgal
devletleri zabitleri güverteye çıktılar.
Biz, ne oluyor, bunlar ne istiyorlar diye bakınırken, Mustafa
K e m a l , k a p t a n a sordu:
— B u herifler niçin gelmişler?
K a p t a n da:
— Efendim... Silâh, cephane arıyorlarmış... deyince, Mustafa
K e m a l , gülerek:
— Sersem herifler... Cephane ve silâh değil, biz kafa götürüyo-
ruz... dedi.
Hüsrev G E R E D E
RİYADAN NEFRET!
9 Ağustos 1928 g ü n ü akşamı, Atatürk, Sarayburnu parkı'nda Ye-
n i Türk Harflerini müjdeleyen konuşmasını bitirdikten sonra ka-
d e h i n i kaldırarak dedi ki: «Eskiden b u n u n bin mislini mezbelele-
rinde gizli gizli içerek enva-ı mefsedeti irtikâbeden m ü r a i sahte-
k â r l a r vardı. Ben onlardan değilim. Milletimin tealisi şerefine içi-
yorum.»
(Cumhuriyet: 11 Ağustos 1928)
PRENSİP
«Gazi Mustafa Kemal, bu işler için m u h a k k a k ki h u k u k kitap-
ları okumuştur. F a k a t onların hiç birisini, aynen tatbik mevkiine
koymamıştır.
H a t t â bir gün kendi anlattığından işittiğime göre, meşhur bir
T ü r k hukukçusu, kendisine: «Bu tatbik ettiğiniz esaslar hiç bir hu-
k u k kitabında yoktur» diyor. Mustafa Kemal'in cevabı şudur:
— «Tatbik edilip tecrübe edilen işler, kaide ve prensip haline-
gelirler. Ben yapayım, siz kitaba yazarsınız.»
Atatürk'ten H â t ı r a l a r : 1950 Prof. Dr. Âfet İ N A N
 — 93 — —
ÖLEN VE YAŞIÎAîN
Geçenlerde bir gün ingiliz Başkonsolosluğuna davetli
Y a n ı m d a iki kişi ile ingiliz sarayı denen eski Büyükelçilik binasının
kapısından içeri giriyorduk. Yanımdakilere dedim ki:
— Bir zamanlar, Babıâli, h a t t â Yıldız veya Dolmabahçe bu sa-
rayın gölgeleri idi. Bizim çocukluğumuzda dış ve iç bir zorluk çıktı
mı:
— Acaba h ü k ü m e t ne diyecek? diye düşünmezdik, bu saraydan
ne buyurulacağını beklerdik. Gerçi b ü t ü n büyük devlet
de öyle idi ama, eğer ingilizler istemezse Çar ordularının bizden al-
dıklarını da geri verdiğini unutmazdık. B u bir yarı - sömürgede bir
fevkalâde komiserlik binası idi.
Yanımdakiler genç olduklarından anlattıklarımı masal gibi din-
lediler. Sonra birden:
— Mustafa Kemal bu sarayı bir yabancı misafirin evi
getirdi, dedim.
ingiliz sarayının Türk ülkesinde son saltanat devri 1918 Müta-
rekesi idi. Şeyhülislâm, ki hükümette Padişahın Halifeliğini temsil
ederdi, b u sarayın bir odasında bir ingiliz yüzbaşısı tarafından ka-
b u l edilmek için bir saatten fazla sıra beklemişti. Vak'ayı o ingili-
zin hâtıralarında okumuştum.
Eski bir Osmanlı Dahiliye Nazırının, Galata r ı h t ı m ı m yanaşan
ingiliz zırhlısını göstererek:
— B u yanaşık geminin topları istanbul'a ne yapabilir? Dediği
için K ü r t Mustafa harb divanına verildiği günlerde idi.
ingiliz üniformalı Ermeni memurların idaresi altında
Sonra, i z m i r almışının haftasında, Kordon boyundaki bir evin
alt kat penceresinden, selâm durumunda genç Mustafa Kemal'in
sözlerini dinliyen d o n a n m a k u m a n d a n l a r ı n d a n birini
ingiliz filosu, i z m i r r ı h t ı m ı n ı n biraz uzağında idi. ingiliz konsolo-
su, yine b u odada, Mustafa Kemal'den ters bir cevap alması üzeri-
ne:
— Yoksa ingiltere ile harbetmeğe m i niyetiniz var? Tehdidin-
de bulunmuş ve genç Mustafa Kemal'den:
— Sizin istediğiniz olmazsa, ingiltere h a r b m i edecek? Eğer öy-
leyse bir değil, bin defa h a r b i l â n ediyorum, demişti.
Bir iki g ü n sonra yine o Mustafa Kemal'in verdiği ü l t i m a t o m u n
kendi karargâh arkadaşlarında bile uyandırdığı telâş arasında
giliz donanmasının demir alıp engine doğru açüıp gittiğini b u göz-
lerimle görmüştüm.
M u s t a f a Kemal'in bize en büyük hediyesi, hürriyettir. H ü r Tür-
kiye'dir.
101 —
A m a biz kaç defa böyle zaferler kazanmıştık. Y i n e de batma ve
idim. d a ğ ı l m a kaderinden kurtulmamıştık. G i d e n bu d o n a n m a tekrar dö-
nebilirdi. Denize dökülen ordular tekrar karalarımıza çıkabilirdi.
Biz medeniyet savaşımızı t a m a m l a m a l ı idik. Genç Mustafa Ke-
m a l kendisine padişahlık tacını ve Halifelik m a k a m ı n ı teklif eden
irticaa döndü. Millî Kurtuluş savaşının ikinci zaferini o n u n b ü t ü n
kalelerini yıkarak, pusulalarını dağıtarak, yuvalarını havaya uçura-
rak kazandı.
elçilikleri Mustafa Kemal'in bize zaferden de büyük hediyesi, inkılâptır.
Bağımsızlığımız ve inkılâbımız üstüne titriyelim. Biz ölen Mus-
tafa Kemal'in büyüklük derecesini henüz ölçemiyoruz. Eğer ölçebil-
sek o n u n eserine karşı türlü hıyanetlere t a h a m m ü l etmezdik. Bir
millet için kurtulmak ne demektir? Atatürk bir millet kurtarıcısı-
dır. D â h i asker olarak ve o n d a n da fazla ihtilâlci olarak! Her za-
m a n ikisi bir araya gelmez.
haline
B u da ö l ü m saatinde başı ucunda ağlaşan şakirtlerine:
— ü s t a d öldü, diye ağlaşmaymız, üstad size öğrettiklerimdir,
demişti.
A t a t ü r k de Kemalizm dediğimiz hürriyet ve medeniyet mesle-
ğidir. O , her hürriyetçi ve her medeniyetçide yaşamaktadır. De-
vam etmektedir. O ölmesin!
20. Asır : 11.10.1954 Falih Rıfkı A T A Y
İKİ HÂTIRACIK
Birini bir Bulgaryalı Türk göçmeninden dinledim.. Mustafa Ke-
m a l Sofya'da ataşemiliter iken, birkaç Türk ahbabı ile gezmeğe çık-
idik.
mışlar. içlerinden biri bir meyhaneyi göstererek:
• — Buraya girsek... demiş.
Oraya Makedonya komitecilerinin geldiğini bilen Atatürk baş-
görmüştüm,
k a bir yere gitmenin daha doğru olacağını söylemiş. Bir ikisi daha:
— içkileri de pek iyidir, demişler. Nihayet girmişler.
Bir hayli oturduktan sonra karşı masadan biri sofralarına bir
su bardağı fırlatmış. Bereket kimsenin başına rastlamamış. Arka-
daşları:
— A m a n b u r a d a n gidelim, demişler.
Mustafa Kemal:
— Ben size girmiyelim demiştim, dinlemediniz. Şimdi ise ar-
tık gidilmez, demiş.
in-
Arkadaşları birer bahane bularak çıkmışlar. Yanında, Müftüoğ-
l u kalmış. Bir aralık elinde bir şişe Bulgar rakısı ile garson gelmiş:
— Size bunları karşı masadan i k r a m ettiler, demiş.
— Görüyorsun, bizim içkimiz var. istemiyoruz, götür, demiş.

— 14 —
Garson çekilince karşı masanın yaşlı bir adamı yanlarına gele-
rek:
— Affedersiniz, acemi bir çocuk bir kusurdur etti. Ben af dili-
yorum, isterseniz onu getireyim de tarziye versin, demiş.
Ve bir kadeh içkilerini reddetmemelerini rica etmiş, içmişler,
bir kadeh de onlar i k r a m etmişler.
Biraz sonra Mustafa Kemal:
— Haydi kalkalım M ü f t ü o ğ l u , işte şimdi gidilebilir, demiş.
• SELİMIYEDE
i k i n c i hâtırayı Irak devlet adamı Nuri Sait Paşadan dinlemiş-
tim. Kendisi Osmanlı ordusunda iken bir g ü n bir lokantada Musta-
fa Kemal ve birkaç arkadaşı ile beraber imişler, içlerinden biri kı-
tanın sıhhiye reisi.
Askerler arasında hastalık var. Mustafa Kemal şikâyetçi. Sıhhi-
ye reisine sitemlerde bulunmakta. Sıhhiye reisi bir aralık askerle-
re okuyup yazma öğrettiğinden bahsetmiş. Mustafa Kemal:
— O n u tabur i m a m ı da yapar. Siz asıl kendi vazifelerinize bak-
malısınız, demiş. Ve bir ağır söz de ağzından kaçırmış.
Sinirli bir adam olan doktor Mustafa Kemal'e bir kadeh atmış
ve başım yarmış. Sofradakiler ayağa kalkarak kavgayı önlemişler.
Mustafa Kemali bir odaya almışlar. Yarasının kanını silmişler. Nu-
ri Sit Paşa da odadakiler arasında. Mustafa K e m a l ona dönerek:
— Memleket ne hâle geldi görüyor musun? Ne altı var, ne üs-
tü! Bir adamın çıkıp baştan aşağı ıslah etmesinden başka çare kal-
madı, demiş.
Gel z a m a n git zaman Nuri Sait Paşa Ankara'ya gelir. Mustafa
Kemal Cumhurbaşkanı. B u vak'ayı hatırlatarak:
—. O adamın kendiniz olduğunu düşünür müydünüz? der. Mus-
tafa Kemal güler. Sonra Nuri Sait Paşa:
— Acaba o doktor ne oldu, diye sorması üzerine:
— Galiba Erzurum'dadır ve Miralaydır, cevabını verir.
Falih R ı f k ı A T A Y
TÜRK KAHVESİ
Kahvecibaşı K â m i l Bey sarayda çalışırken, Mustafa Kemal de,
sık sık saraya gelerek, ilerde yapacağı önemli işlere zemin hazırlar-
mış. Ve ayrılacağı sırada K â m i l Beyin y a n m a uğrayarak, içli fakat
kendine güvenen bir sesle: «Bir kahve yap içelim.» Der sonra gide-
ceği sırada «Biz nasıl olsa bu sarayı günün birinde yıkacağız. Ve
bu millet kendi öz h a y a t ı n a kavuşacaktır.» Diyerek çıkıp gidermiş.
Büyük Atatürk, büyük kafasında tasarladığı yüce işleri, T ü r k
milletiyle birlikte başardıktan sonra, Çankaya köşkünde Kahveciba-
— 95 —
şı K â m i l Beyle görüşmüş. B u görüşüp konuşma şöyle oluyor: «Kâ-
m i l Bey Millî Mücadelede vazifesini bitirdikten sonra Avanosa ge-
lerek yerleşir. Kazanılan büyük neticenin sarhoşluğunu tadabilmek
ve B ü y ü k A t a ile konuşmak için Çankaya'ya giderek, «Saraydan Kâ-
m i l Bey» der. Atatürk'e haber verince hemen içeri almalarını em-
reder. Atatürk:
«Sana kahve içerken dediğimi yaptık, değil mi?» diye sormuş.
Ve K â m i l Beyle kucaklaşarak bu defa Türk kahvesini Çankaya'-
da içip uzun uşun konuşmuşlar.
Yücel M . Haydar O Ğ U Z
Edirne müzeler m ü d ü r ü Necmi Ağabey şöyle anlattı:
Atatürk, Edirneyi ziyaretinde Selimiye camiini gezdi. Çıkarken:
«Bana Balkan harbinde düşman topçusunun ateşiyle zarar görmüş
bir bina gösterebilir misiniz?» diye sordu. «Emredersiniz Paşam» de-
d i m ve derhal henüz bahçesinde bulunduğumuz Selimiyenin dış du-
varlarından birini gösterdim. O zaman büyük a d a m ı n gözlerinde
şimşek çaktı. Ve şu emri verdi. «Bu yara asla tamir edilmiyecek ve
alınacak bir öcün nişanesi olarak saklanacaktır.»
Yücel : 1948
İHTİYAR AĞAÇ
Bahçe m i m a r ı Mevlût Baysal a n l a t t ı :
Çankaya köşkünün bahçesini yapıyordum. Bir g ü n Atatürk,
yaveri ve ben bahçede dolaşıyorduk. Çok ihtiyar ve geniş bir ağa-
cın Ata'mn geçeceği yolu kapattığını gördük. Ağacın bir yanı dik
bir sırt, diğer yanı suyu çekilmiş bir havuzdu. Ata havuz tarafın-
daki kısma yaslanarak karşı tarafa geçti. Derhal atıldım: «Emre-
derseniz derhal keselim Paşam» dedim. Bir an yüzüme baktı. Sonra:
«Yahu» dedi «Sen hayatımda böyle bir ağaç yetiştirdin m i ki, kese-
ceksin.»
Y ü c e l : 1948
«ALLAH H E R K E S İ N KAFASI K A D A R BÜYÜKTÜR»
Atatürk
Büyük dâhi Atatürk'e örümcek kafalı softalar dinsizlik isnat
ederler. Halbuki, hakikatte bu iftira garazkârâne bir kasıtla ileri
sürülmüştür. Anlatacağım şu hâtıra bu i d d i a m ı teyit eden en bariz
bir delildir. B u delil, bize herşeyde olduğu gibi din cihetinden de
B ü y ü k A t a ' n m çok temiz ve çok kuvvetli bir görüşe sahip olduğunu
göstermekle kalmamış, inanç bakımından onun ruhundaki ş ü m u l ü n
b ü y ü k l ü ğ ü n ü de anlatmıştır.

— 97 —
Bir gün, n u r içinde yatsın, etrafında b u l u n a n kimselere: «Bana
Allah'ın b ü y ü k l ü ğ ü n ü anlatır mısınız?» sualini sormuş.
Suale m u h a t a p zevat düşünmüşler ve sonra, birer birer, Allah'ı
nasıl anlayabildiklerini izaha başlamışlar.
Bunları dikkatle dinliyen büyük dâhi şu cevabı vermiş:
«Hepiniz Tanrı'yı ayrı ayrı görüyor ve büyütüyorsunuz. Anlaşı-
lan, Allah herkesin kafası kadar büyüktür.»
B u cümlenin şümulüne giren m â n a ne kadar muhteşem, ne ka-
dar hudutsuz: Tıpkı dehâsı gibi.
M a z h a r ÇUBUKÇU
BİR TARİH DERSİ
Birkaç g ü n evvel bize gelen H a m d i Kayalı'dan Atatürk'e ait
bir hâtıra anlatmasını rica ettim. Beni kırmıyarak anlattığı bu hâ-
tırayı ağzından aynen naklediyorum:
Anafarta'lar zaferinden sonraydı, Edirne Yetimler Mektebin-
de tarih hocasıydım. Bir gün Mustafa Kemal'in mektebimize gele-
ceği duyuldu. O gün de son sınıfa dersim vardı. Dersin ortasında
ansızın kapı açıldı, M u s t a f a Kemal içeri girdi. Heyecanımı gizleye-
rek bir sandalye uzattım ve oturmasını rica ettim. Dersimiz Prut
Savaşıydı. Ben Baltacı Mehmet Paşayı şiddetle tenkit ediyordum.
Birdenbire A t a ayağa k a l k a r a k :
— «Müsaade ederseniz dersi ben devam ettireyim,» dedi.
Bırakmış olduğum yerden anlatmaya başladı. Fakat, hayret?
Baltacı M e h m e t Paşa'yı övüyor, övüyor, göklere çıkarıyordu. Şaş-
kınlıktan donakaldım. Zil çalıp çocuklar dışarı çıktıkları zaman ya-
n ı m a geldi:
—• «Şaşırdınız değil mi?» dedi.
— «Evet, efendim!»
— «Niçin Baltacı'yı bu kadar tenkit ettiniz?»
—• «Gelecek nesiller, vatana ihanet edenlerin lânete uğrıyacak-
larını görsünler diye.»
Ata'm b u sözlerime karşı şunları söyledi:
— «Fakat bu çocuklar da asker olacak. Er oldukları zaman ku-
mandası altında bulundukları bir k u m a n d a n d a n da şüphe edebilir-
ler. B u n u düşünmeliydiniz.»
E r k a n TUNA
ATATÜRK'ÜN KAHVE İÇTİĞİ FİNCAN
izmir-Bornova asfaltında yolun, tren hattıyla yaptığı kavşak-
taki Çınarlı Kahvedeyim. Ortalık tenha ve sessiz. Kahveciyle hasbı-
— 101 —
haldeyiz. Karşıdaki camekânda sade, güzel bir mahfazaya yerleşti-
rilmiş bir kahve fincanı, içinin telvesiyle, durmakta.
ihtiyar kahveci senelerin, yüküyle bükülen belini sanki bir anda
düzeltecekmiş gibi bir hareketle, sözüne devam etti:
«Hiç u n u t m a m . Ege manevlarının devam ettiği bir gündü; bir-
den, tozu dumana katan altı otomobil şu gördüğün parmaklığın
önüne dizildi. E n öndekinden kendisini çok iyi tanıdığım, fakat o
güne-dek yüzünü hiç görmediğim Atatürk indi ve, etrafındaki diğer
büyük rütbeli subaylarla, kahvemden içeriye girdi. Şaşırmıştım. Bü-
yük bir heyecan ve sevinçle, önlerine en temiz ve sağlam m a s a m ı
koyarak, başta A t a olmak üzere, yirmiyi geçkin büyüğün çevreledi-
ği geniş grupa hitaben: «Hoş geldiniz, paşalar, ne emredersiniz?»
dedim.
Hepsi kahve içeceklerini söylediler. Yalnız, kimi sade, k i m i şe-
kerli, bir kısmı da orta şekerli istemişlerdi. Z i h n i m d e n kahvelerin
sayısını tesbit ederek ocağa seğirttim ve pişirdiğim koca bir cezve
kahveyi bir elime, yirmi bücür fincanı sıraladığım tepsiyi diğer eli-
me alarak, yanlarına döndüm. Evvelâ Ata'mdan başlıyarak sorup
sunmaya başladım:
— «Nasıl emretmiştiniz?»
Aldığım cevaba göre fincanları ayni cezveden teker teker dol-
durup veriyordum.
«Hepsi istediği çeşit kahveye kavuştuğundan hayretle y ü z ü m e
bakıyorlardı.»
Bu buluşun içyüzünü çoktan keşfetmiş olan büyük Ata, t a k d i r
ve tebessümle: «Sen çok zeki bir adammışsm, aferin sana, kahveci-
başı!» diyerek iltifat buyurdu.
"işte, beyim, b u fincanı senelerdenberi en mukaddes bir h â t ı r a
olarak saklamaktayım, ileride çocuklarıma da bırakacağım yegâne
mirasım bu olacaktır. Onlar da benim gibi onu herkese göstererek;
• B ü y ü k Ata'mız b u fincandan kahve içmiş!» diyeceklerdir...
ihtiyar kahveci sözünü bitirdiği zaman ben, z i h n i m i n takıldı-
ğı bir noktayı düşünmeye başladım. Nihayet dayanamadım ve sor-
dum:
— «Peki ama, ayni cezveden koyduğunuz halde nasıl oldu d a
şekerli isteyen şekerli, sade isteyen sade ve nihayet orta şekerli is-
teyen de orta şekerli kahve içebildi?»
Kahveci dudaklarında beliren geniş tebessümle cevap verdi:
«Ocakta hazırladığım şekerli sudan, her birinin istediği mik-
tara göre fincanların dibine şekerli ve sade su koymuştum. Elim-
deki büyük cezvedeyse yalnız sade kahve vardı.»
Cumhuriyet M . Kemal Ç O K S E V E R
F: 7
 — 98 —
ATATÜRK VE GENÇLİK
Bursa'da Ulucamide n a m a z kılan yüz kadar insan, aralarında
konuşmuşlar; neden istanbul'da ezan Arapça okunurken Bursa'da
Türkçe okunuyor diye dedikodu yaptıktan sonra, işi evkaf müdü-
ründen sormağa karar vermişler. Evkaf m ü d ü r ü , Valiye gidin, de-
miş. Cemaat topluca vilâyete gidiyorlar. Fakat vali öğle yemeğinde.
H ü k ü m e t konağının mermer merdivenlerine çömelip bekleşiyorlar.
Mesele polise, Tümene, jandarmaya aksediyor. Tertibat almı-
yor; bu arada Ankara'ya da «Bursa'da irtica var!...» diye telgraf çe-
kiliyor. Atatürk, otomobille izmir'e gitmektedir. Haberi yolda alı-
yor. Yaptığı ve inandığı inkılâpların öz m a l sahibi sıfatiyle, tehlike-
de gördüğü eseri için, hemen Bursa'ya koşuyor. İşi bizzat inceliyor;
kararını Anadolu Ajansına kısa bir tebliğ ile bildiriyor. «Bu, d i n
meselesi değil, dil meselesidir!...»
O akşam, Çekirge yolundaki köşkte Atatürk'e bir yemek veril-
di. Sofrada on üç, on dört kişi var. O günkü hâdiseden dolayı Ata-
türk'ün gönlünü almak üzere, bu on dört kişiden birisi:
— Efendim, diye söze başladı; Bursa gençliği bu hâdiseyi hemen
bastıracaktı. Fakat zabıta ve adliyeye olan güveninden ötürü...
Devam edemedi. Atatürk bir işaretle sözünü kesti:
— Bursa gençliği de ne demek? diye biraz sert, sordu. Memle-
kette parça parça, yer yer gençlik yoktur, sadece ve toplu olarak
Türk gençliği vardır!
Sonra Türk gençliğinden ne anladığını şöyle târif etti:
— Türk genci, inkılâpların ve rejimin sahibi ve bekçisidir. Bun-
ların lüzumuna, doğruluğuna herkesten, çok inanmıştır; rejimi ve
inkılâpları benimsemiştir. Bunları zayıf düşürecek en k ü ç ü k veya
en büyük bir kıpırtı ve bir hareket duydu m u , bu memleketin poli-
si vardır, jandarması vardır, ordusu vardır, adliyesi vardır... demi-
yecektir. Hemen müdahale edecektir. Elle, taşla, sopa ve silâhla...
nesi varsa onunla, kendi eserini koruyacaktır.
Polis gelecektir; asıl suçluları bırakıp, suçlu diye onu yakalıya -
caktır. Genç, «polis henüz inkılâp ve Cumhuriyetin polisi değildir»
diye düşünecek, fakat aslâ yalvarmıyacaktır. M a h k e m e onu mah-
k û m edecektir. Yine düşünecek; «demek adliyeyi de ıslah etmek,
rejime göre düzenlemek lâzım!...»
O n u hapse atacaklar. K a n u n yolundan itirazlarını yapmakla
beraber; bana, ismet Paşaya, Meclise telgraflar yağdırıp haksız ve
suçsuz olduğu için tahliyesine çalışılmasını, kayırılmasını istemiye-
cek. Diyecek ki: «Ben, i n a n ve kanaatimin icabını yaptım. Müda-
— 101 —
hale ve hareketimde haklıyım. Eğer buraya haksız olarak gelmiş-
sem, b u haksızlığı meydana getiren sebep ve âmilleri düzeltmek de
benim vazifemdir!...»
Atatürk, gözlerini sofradakilerin yüzlerinde dolaştırdı:
— İşte benim anladığım Türk genci ve Türk gençliği!... dedi.
Rıza Rüşen Y Ü C E R
S O N B A L O D A
Memlekette ve millet içinde son büyük seyahati. Gemlik yo-
l u n d a n otomobillerle Bursa'ya son gelişleri.
Şerefine belediyede büyük bir balo hazırlandı. O akşamın mü-
h i m olaylarını ertesi sabahki «Bursa» gazetesine yetiştireceğim için
matbaadayım, istanbul'dan gelen bay Asım Us'la bay Vâlâ Nuret-
tin ( V â - N û ) henüz m a t b a a d a n ayrılmışlardı ki, Bursa gazetecile-
rinden bay Musa Ataş, yanında iki bayanla çıkageldi. Bayanların
ikisi de, gül kurusu pembeden bir örnek tuvalet giymişlerdi. Birisi,
bay Ataş'm eşiydi. Ötekisi de, arasıra gördüğüm, fakat o z a m a n a
kadar hiç görüşmediğim bir öğretmen bayan.
Bay Ataş y a n ı m a geldi:
— Her erkek ancak bir bayanla gidebilecekmiş, dedi; senden ri-
c a m şu: başka bir bayanla gitmiyeceksen, bizim şu bayanla gidiver,
baloda bulunmayı pek istiyor...
Böyle takıp takıştırıp matbayaa kadar geldikten sonra, bu olup
bittiye uymaktan başka çare var m ı ki?
— Fakat, dedim, bir şartla. Ben sık sık matbaaya dönmeğe
mecburum; kendilerine devamlı kavalyelik edemem.
— Maksat içeri girmek, diye cevap verdi, orada bizimle otura-
cak. Sen işini bitirdikten sonra gelirsin, olur biter.
Böylece anlaştıktan sonra, hep beraber kalktık, belediyeye gel-
dik. Onları bırakarak döndüm. Henüz Atatürk gelmemişti.
Teşriflerini müteakip salona girdim. Nutuklar söylendi. Töre-
n i n resmî kısmı sona erdi. B u n l a r ı toparlayıp gazeteye verdikten
siuLra, artık işim bitmiş olarak baloya gelince bir de ne göreyim;
Atatürk, salonun köşesindeki yerinde oturuyor ve yanındaki bir ba-
yana sigara veriyor, neşeli neşeli bir şeyler anlatıyor!
B u bayan, pembe bir tuvalet giymişti, benim «dam»m ta ken-
disiydi!...
Birkaç defa büfeye gittiler, dans ettiler. B u m ü t h i ş «rakip»
karşısında benim için artık bizim «dam»a uzaktan seyirci kalmak-
t a n başka çare yoktu.
Arkadaşlar, — m u z i p l i k olsun diye,— benim eli boş kalışımı, şu-
 — 100 — —
n a b u n a , bu arada rahmetli bay İsmail Müştak Mayakon'a da fısıl-
damışlar.
— Atam, dedi, bu gazeteci arkadaşm damını kapmışsınız.
Ata, sert bir dönüşle bana baktı:
— Senin dam'ın adı neydi? diye sordu.
— Bayan Hatice!... dedim.
Başını salladı:
— Kimsenin d a m ' m ı k a p m a d ı ğ ı m ı n işte isbatı! Dedikten sonra,
yanındaki pembeli bayana sordu:
— Lütfen adınızı söyler misiniz?
Hepimiz genç kadına bakıyorduk. Pembeli bayan, m e m n u n ve
m a ğ r u r bir eda ile cevap verdi:
— Ataca!...
Atatürk:
— G ö r d ü n ü z mü?., dedi ve muzaffer bir tebessümle, kolunu ba-
y a n Ataca'ya uzattı.
O zaman öğrendim ki, Atatürk, o akşam bir vesile ile iltifat
ederek y a n m a aldığı bizim dam'a sormuş ve «Hatice» cevabını
alınca:
— «Ben olsam, Ata'ya bu kadar yakın olduğum için a d ı m ı Ata-
ca kordum!» diyerek, bayanın adını değiştirmiş!...
Bayan Hatice, o gün bugündür, o tarihî gecenin o lâtif hâtıra-
sından yadigâr kalan «Ataca» ismini taşımaktadır.
Rıza Rüşen Y Ü C E R
ARAP SÖYLEMİŞTİ
Mustafa Kemal, arkadaşlariyle birlikte Bingaziye gidiyordu;
Trablusgarp savaşma katılacaklardı.
Yolda bir bedeviye rastladılar. B u adam, el falından çok iyi an-
ladığını söyliyerek, genç subayların fallarına bakmayı teklif etti.
Hepsi avuçlarını gösterdiler, talihlerini öğrenmek istediler.
Sıra Mustafa Kemal'e gelmişti. O, ya fala inanmıyor, yahut bir
bedevinin kehanetine itimat etmiyordu. B u n u n l a beraber, arkadaş-
larının ısrarına dayanamadı, elini uzattı.
Sarışın subayın yumuşak elini sert avuçlarına alan bedevî, bu
elin çizgilerine bakar bakmaz yerinden fırladı, ayağa kalktı ve bü-
yük bir heyecanla:
— Sen padişah olacaksın!, diye bağırdı: Padişah olacaksın ve
15 yıl h ü k ü m süreceksin!...
Gülüştüler; bedeviyi bırakıp yollarına devam ettiler...
Aradan yıllar geçti. Mustafa Kemal, Türkiye devletinin Cum-
hurbaşkanı oldu. Cumhuriyetin on dördüncü yılında hastalandı. Ka-
101 —
raciğerinin şiştiğini görenler «İçme Paşam!» diye yalvardıkları za-
m a n , O, Bingazi yollarındaki falcı bedeviyi hatırlayarak güldü:
— Arap vaktiyle söylemişti, dedi, bizim padişahlık nasıl olsa on
heş yıl sürecek!... Ve ilâve etti: «Hesapça b u , son senemizdir!»
R ı z a Rüşen Y Ü C E R
B 1 S B 1 S !
Atatürk'le Mussoli'nin arası m a l û m . İkinci D ü n y a Savaşının
«sinir harbi» dediğimiz söz hücumları Mussolini'nin baş silâhı.
İtalyan diktatörü, o sıra yine bir n u t u k söyliyerek, aklınca si-
nirlerimizi bozmak istemişti. Atatürk, b u n a fiilî bir cevap mahiye-
tinde, Antalya'ya bir seyahat hazırladı.
Y o l d a otomobiller, güzel bir yerde mola verdiler. Atatürk, ku-
lağına akseden bir türkü ile ilgilendi. E t r a f ı aradılar. B u n u bir ço-
"ban söylüyordu.
Çobanı getirdiler. Atatürk:
— Türküyü sen m i söylüyordun?
Diye sordu. Çoban «evet» deyince:
— Sesin güzel, o k u m a n da fena değil, burada da söyle de dinli-
yelim!...
Çoban, nazlanmadan ve yadırgamadan başladı: «Demirciler de-
m i r döver tunç olur».
Türkü bitmişti. A t a t ü r k ellerini çırptı, alkışladı ve:
— Bis, bis!... diye bağırdı.
Çoban bir şey anlamamıştı. Ata, izah etti:
— Bis demek, beğendik, bir daha söyle, tekrarla demektir.
Çoban türküyü tekrarladı.
O z a m a n Atatürk, cebinden bir «elli liralık» çıkardı, çobana
uzattı.
Çoban paraya baktı, aldı, m e m n u n bir tavırla kuşağının arası-
n a koyduktan sonra, ellerini çırptı ve yüksek sesle haykırdı:
— Bis, bis!...
Atatürk, bu zeki hareket ve cevap karşısında o kadar m e m n u n
olmuştu ki, yanındakilere döndü:
— İ m k â n olsaydı da Musolini şu sahneyi görseydi ve şu cevabı
îsitseydi, dedi, hangi millete n u t u k söylediğini anlardı!...
Rıza Rüşen Y Ü C E R
İ L K H E D E F
Neşeli bir toplantının hayli ilerlemiş bir saatinde bir vatandaş:
— Abe Paşam, diye söze başladı; ne vakittir hep merak ederiz.
M i l l î Mücadelenin sonuna doğru: «Ordular ilk hedefiniz Akdeniz-
 — 101 —
— 103 —

dir, ileri!...» emrini vermiştiniz. A r a d a n bunca zaman geçti. O r d u - A t a t ü r k takdir dolu gözlerle Mehmede baktı:
lara son, y a h u t ikinci hedefi göstermediniz. Akdeniz ilk hedef ol- — Aferin sende b u kabiliyet varken, dilini de düzeltirsin. Şim-
duğuna göre, ikinci hedef neresidir? d i ünle bakalım da güreş başlasın!
Atatürk, kendisine teklifsizce «Abe Paşam» deyişinden bile R u - Mehmet, selâmı çaktı, erlere döndü:
melili olduğu anlaşılan bu vatandaşa dikkatle ve yumuşak bir te- — Hudri meydan!... diye bağırdı.
bessümle baktıktan sonra, masadaki kadehini alarak kaldırdı: Birkaç er ayrıldı. M e h m e t sıra ile hepsini teker teker yendik-
— Abe hemşerim, diye cevap verdi; hele şimdilik ilk hedefin şe- t e n sonra, A t a ' n ı n karşısına gelip:
refine içelim!... - T a m a m Paşam, başka pelvan kalmadı.
«NOT: Hatırlatalım ki, b u konuşma yapıldığı zaman Hatay he- Atatürk:
nüz A n a v a t a n a kavuşmamıştı.» — K a l m a d ı mı?... diye gülerek sordu. D u r bakalım, asıl güreş
Rıza Rüşeıı Y Ü C E R b u n d a n sonra başlıyacak. Benimle güreşeceksin!...
i r i yapılı Kurt Mehmet, iki adım geri çekildi. Hem gülüyor, hem
KURT MEHMET "başına sallıyordu:
Atatürk akşamları Çankaya'dan çıkarsa, çoğu z a m a n köşke, ge- — A m a n Atam, dedi, hiç seninle güreşebilir miyim?...
ce geç vakit dönerdi. Bir akşam yine erken çıktı. — Neden? Korkuyor musun yoksa?...
Parlak bir yaz mehtabı vardı, ortalık gündüz gibiydi. — Elbet korkarım. Sen, dünyanın sırtını yere getirmiş adam-
Ata'nın geç döneceğini bilen m u h a f ı z erlerden bir kısmı, yol sın!...
kenarındaki çimenlikte toplanmışlar, güreşerek eğleniyorlardı. Atatürk ayağa kalktı. Elini, bu mert ve zeki erin omuzuna
Atatürk, nedense o akşam erken dönmüştü. Otomobille geçer- koydu:
ken, soyunup dökünmüş erlerin büyük bir telâşla kaçıştıklarını gör- — Sağol Mehmet! dedi.
dü. — Sen de sağol Atam!...
i n d i , bir el işaretiyle hepsini oldukları yerde durdurdu: Rıza Rüşen Y Ü C E R
— Bozmayın keyfinizi! dedi.
Birkaç adım ilerledi. Y İ N E Y A K !
— Ne yapıyorsunuz burada?.
i r i yapılı bir er cevap verdi: Atatürk, Florya'dan Çekmece'ye doğru bir yaya yürüyüşünde,
— Oyun oynuyorduk paşam. "bir ağaç altında dinlenen ihtiyar bir adama rastladı. Adam hürmet-
— Ne oyunu bu? l e ayağa kalktı, Ata'yı selâmladı.
— Asker oyunu, güreşiyorduk. Atatürk sordu:
Atatürk: — Beni t a n ı r mısın?
— Pekâlâ, dedi, haydi güreşe devam edin. Hanginiz baş p e h l i - Tanımaz olur m u y u m , evimde resmin bile var!...
van? Atatürk m e m n u n olmuştu. Konuşmağa başladılar. İhtiyar:
iri yapılı er, bir adım ilerledi: Bir işine aklım ermedi, dedi. Cumhuriyetçiliği, inkılâpçılığı,
— Benim efendim. milliyetçiliği, halkçılığı, hattâ devletçiliği anlıyorum ama, şu «lâikli-
— Adın? ği» pek kavrıyamadım. Neden her şeyi birden bozdun?
— Kurt Mehmet!... Ata:
Ata'nın kaşları çatıldı: — B u n u sana bir hikâye ile anlatayım, dedi. Amr-ibnil-Âs, Mısı-
— Y a p ı n güzel ama, dilin düzgün değil. Sana, k u r t gibi kuvvet- r ı fethettiği zaman, Halife Ömer'e bir mektup yazmış: «Burada bir
li olduğun için m i K u r t Mehmet diyorlar? çok kütüphaneler, içlerinde de bir sürü kitaplar var. Bunları yaka-
Zeki Mehmet, Ata'nın «Kurt» lâfına canı sıkıldığını anlamıştır yım mı, yoksa bırakayım mı?... Ömer cevap vermiş: «Kitapları tet-
— Paşam, kusura bakma, h e m vücut, hem de dil, ikisi birden* k i k et, eğer faydasız şeylerse, yak. Y o k , eğer faydalı şeylerse, yine
terbiye edilemiyor. Evet, benim a d ı m K u r t Mehmettir. yak. Ç ü n k ü halk, o kitapları okudukça, onlara uymaktan vazgeçmi-
 — 104 —
yecekler, eskiyi unutmıyacaklar ve bize - yani yeniye ve yeniliğe -
daima d ü ş m a n olacaklardır!...
Hikâyeyi anlatan Ata, ihtiyara sordu:
— Şimdi sana lâikliğin ne olduğunu izah edeyim mi?.
ihtiyar, derin bir sezgi ve sağduyu ile cevap verdi:
— istemez Paşam, dedi; hepsini anladam!...
Rıza Rüşen Y Ü C E R
SEN D E O K U M U Ş SAYILIRSIN!...
Etimesut köyünde ihtiyar bir ahbabı vardı. Adam eski R u m e l i
göçmenlerindendi. Pek teklifsiz senli benli konuşurlardı.
Fidan dikme ve Ankara'yı ağaçlama ve yeşertme merakı, Ata-
türk'ü her g ü n çiftliğe çekiyordu. Bir kısım arazide, t ü r l ü deneme-
lere rağmen ağaç t u t t u r m a k m ü m k ü n olamamıştı.
Atatürk ısrar ediyor, toprağı tahlil ettiriyor, çeşitli fidanları,,
tecrübeden geçiriyordu. Hiç biri, istenen ve beklenen neticeyi ver-
medi.
A t a ' n ı n bu işle çok uğraşıp didindiği ve bu yüzden çok da ü z ü l -
d ü ğ ü n ü gören Etimesutlu ihtiyar, bir gün:
— Abe Paşam, dedi, zor işlerden hoşlanırsın, olmıyacağı oldur-
m a k istersin ama, bu toprak kıraçtır, f i d a n tutmaz, neye bu k a d a r
zorlanırsın?
Atatürk:
— Mademki topraktır, m u t l a k a tutacak!
Diye kestirip attı.
İhtiyar:
— B e n i m demin toprak dediğime bakma, diye ilâve etti; toprak:
dedimse, l â f ı n gelişine göre söyledim. Dediğin doğru olurdu; burası
toprak olsaydı... Fakat bu, toprak değildir!
Her fikre, her ihtisasa hürmet eden Atatürk:
— Y a nedir öyleyse?
Deyince, ihtiyar:
— Kayadır!... cevabını verdi.
— A m m a yaptın ha? Bunca ziraat mühendisi baktı; topraktır
dediler!...
— Ne dediklerini bilmem. Fakat onlar habire bu arazinin yü-
zünde dolaşıyorlar. Halbuki bu ince yüzün alt tarafı, boydan boya,,
düpedüz kayalıktır, i n a n m a z s a n , kazdır.
Atatürk, bu cahil, fakat toprağın dilinden çok iyi anlıyan tec-
rübe a d a m ı n ı n sözünü dinledi. Arazinin muhtelif yerlerini kazdırdı.
Nereye kazma vurulduysa, otuz kırk santim alttan pekpare, sert b i r
kayalığın vücudu anlaşıldı.
— 105 —
Atatürk sordu:
— Neden b u n u şimdiye kadar bana söylemedin?
— Sen okumuşların sözüne daha çok inanırsın da ondan!...
Ata:
— B u lâfın doğrudur, dedi; ben okumuşların sözüne daha çok
i n a n ı r ı m . Fakat b u yaşa kadar toprakla uğraşan sana da i n a n ı r ı m .
Ç ü n k ü bu işde sen de, «okumuş» sayılırsın!
Rıza Rüşen Y Ü C E R
M İ S T İ K SAĞ OLSUN
Atatürk, gençliğinde, Harbiye'deki bir koltuk meyhanesine uğ-
rar, her z a m a n aynı masada otururmuş. Meyhane sahibi, babacan,
şakacı bir adam. Mustafa Kemal bazan; «Barba, bu akşam param
yok!» dermiş. Meyhaneci, genç subayın o m u z u n u okşar ve d a i m a şu
teklifsiz cevabı verirmiş: «Mistik sağ olsun be!...»
Yıllarca sonra A t a t ü r k bir akşam, gençliğinde devam ettiği bu
meyhaneyi hatırlamış: «Bu akşam oraya gideceğiz!» Demiş. Cum-
hurreisinin otomobillerle meyhanesine geldiğini gören ve bir kat da-
h a ihtiyarlamış olan barba, hemen Atatürk'ün eski yerini hazırla-
m ı ş , masayı donatmış.
Eski bir gençlik hâtırasının tazelenmesi ile neşelenen Atatürk,
i l k kadehten sonra:
— «Barba, demiş; haberin olsun, bu akşam yanıma para alma-
dım!»
Barba yerlere kadar eğilerek, nail olduğu büyük şerefin minnet-
tarlığını anlatmış.
Ata, biraz sonra yine seslenmiş:
— Sahi söylüyorum, y a n ı m d a hiç para yok!...
B a r b a yine eğilmiş: «Aman efendim, p a r a n ı n lâfı m ı olur?..»
demiş. Mustafa Kemal, ü ç ü n c ü defa olarak:
— Barba, sen inanmıyorsun ama, vallah parasızını!... deyince,
ihtiyar meyhaneci dayanamamış; tıpkı eskiden yaptığı gibi, büyük
lıir teklifsizlikle, elini A t a t ü r k ' ü n o m z u n a koyarak:
— Aldırma be, Mistik sağ olsun!...
Dedikten sonra ilâve etmiş:
— Zo, bana b u n u söyletmek m i istersin?!...
Rıza Rüşen Y Ü C E R
TUHAF T E S A D Ü F
Millî Mücadele zaferinden sonra, Bursa'ya ilk gelişiydi. Beledi-
yede bir «kabul resmi» yapıldı. Salonun bir tarafında, başında kal-
p a k , müşir «mareşal» üniformasiyle ayakta duruyordu. Tek sıra ile
 — 106 —
— 104 —

Eğer çocuklar k e m k ü m ederek «Pek iyi hatırlamıyoruz» filân

yürüyen ziyaretçiler, o n u n önüne gelince bir lâhza duruyorlar ve
deselerdi belki de mesele çıkmayacaktı. Fakat kız:
kendilerini takdim ederek, uzatılan eli sıkıyorlardı.
— «Efendim, bize mektepte yalnız Fransız inkılâbını okuttular.
Biz, ü ç gazeteci, kıdem sırasiyle ilerledik. E n öndeki zat, kendi-
T ü r k inkılâbını hiç okumadık...»
sini t a k d i m etti:
Der demez, Ata'nın güler yüzü birdenbire değişti. Fakat o an-
— «Yoldaş» gazetesi sahibi.
d a hiçbir şey söylemedi.
Arkadan ben, kendimi tanıttım:
Etrafındakiler, büyük bir fırtına bekliyorlardı. Atatürk, bilâkis
— «Arkadaş» gazetesi...
sakin kaldı. Sonra bir vesile ile, kızla delikanlıyı tekrar çağırttı, fa-
F a k a t daha arkadan gelen rahmetli Vasıf Necdet:
k a t bu defa m ü l â k a t büfede idi. Uzaktan bakanlar, Atatürk'ün gü-
— «Kardeş» gazetesi sahibi.
ler yüzlü bu çifte iltifat ettiğini sanıyorlardı. Halbuki O, delikanlı
Der demez, Atatürk, bir a n d a bize h i t a p etti:
ile kıza şunları söylüyordu:
— Beyler, bir saniye lütfen!.
.— « B ü t ü n bu şenlik ve bayram, Millî Mücadele ve Türk inkılâp-
ü ç ü m ü z de ona döndük. Ayrı ayrı yüzümüze bakarak, teker te-
larını yapanların, y a h u t bunlarda birer miktar gayret ve fedakârlık
ker sordu:
p a y ı bulunanların hakkıdır. Siz o hareketlere iştirak etmemiş olabi-
— Yoldaş, değil mi?.
lirsiniz, yaşınız buna müsait değildir. Fakat, o işi yapmış olanların
— Evet efendim.
arasına girebilmeniz, onlar gibi eğlenmeniz için en az,%o işlerin na-
— Siz, Arkadaş mıydı?.
sıl yapıldığını mutlaka ve behemehal bilmelisiniz...
— Evet efendim.
Yaverine döndü:
— Siz de Kardeş dediniz?.
— «Bayanla bayı evlerine götürsünler, dedi. Derslerine çalışa-
— Evet efendim.
eaklarmış...»
— B ü t ü n bunların «Tavariş» demek olduğunu biliyor m u s u n u z ?
ü ç ü m ü z de tasdik ettik: E m i r derhal ve kimseye sezdirilmeden yerine getirildi.
Atatürk'e aid birkaç fıkra ve hâtıra : 1947 Rıza Rüşen Y Ü C E R
— Evet efendim.
— Peki, o halde?.
Hemen atıldım: ATATÜRK'E V E R I L M E K I S T E N E N RÜŞVET...
— Efendim, «Arkadaş» dipten doruğa «Gazi» cidir!.
Benzeri dünya tarihinde az b u l u n a n Anafartalar Zaferini ka-
i k i arkadaş derhal tamamladılar:
z a n d ı k t a n sonra, Mustafa Kemal Paşa, Doğu Cephesinde vazife al-
— Biz de «Gazi» ciyiz efendim. m ı ş ve b u cephede de birçok zaferler ve başarılar elde etmiş, niha-
O zaman, çatık kaşları biraz gevşedi; hafif, fakat manalı bir yet istanbul'a dönmüştü.
gülümseme ile, sadece şu iki kelimeyi söyledi:
5 Temmuz 1917 tarihinde ise, 7 nci O r d u Komutanlığına tâyin
— T u h a f tesadüf!.
edildi. B u Ordu, yeni kurulmuş olan Yıldırım Orduları G r u p u n a da-
h i l d i . Bağdat'ı geri almak için, Halep'te toplanan bu G r u p u n Ko-
Rıza Rüşen Y Ü C E R
m u t a n l ı ğ ı A l m a n Mareşali Falkenhayn'a verilmişti.

DERSLERİNE ÇALIŞACAKLAR
Onuncu yıl Cumhuriyet balosunda:
Bir aralık, danseden çifte dikkatle baktı. Dansdan sonra y a n m a
çağırttı, ikisi de pek genç yaştaydılar, ö n c e kıza, hangi mektepte
okuduğunu sordu. Genç kız bir yabancı okulun adını söyledi. Deli-
kanlı da ona benzer başka bir mektepte öğrenciydi.
Atatürk, meşhur suallerine başladı:
— «Sakarya harbi ne zaman oldu? Millî Mücadele kaç safha
sürmüştür? Türk inkılâplarının esası nedir?
ATATÜRK'ÜN BEĞENMEDİĞİ ADAM
Atatürk, bu zatın düşüncelerini, hareketlerini ve plânlarını hiç
beğenmiyordu. Esasen, girişilen son hareketi de tamamen faydasız
b u l m a k t a ve Irak'ta hiçbir netice elde edilmiyeceğine inanmaktay-
dı. B u n a rağmen, kendisine verilen görevi başarmak ve yurduna fay-
dalı olmak için, elinden geleni yapmağa kararlıydı.
A n c a k Mareşal Falkenhayn; ne olursa olsun, O'nunla anlaşmak,
kendisini elde etmek ve avucuna almak istiyordu. B u n u n için Mus-
 — 1C8 — —
tafa Kemal Paşa'nm 7 nci O r d u Komutanlığına tâyininden sonra„
hemen faaliyete geçti. Atatürk, bu sırada, Beşiktaş'ta, Akaretler'de
76 n u m a r a l ı evde oturuyordu.
KARARGÂHTA BÎR ZÎYARET
Yeni vazifesine başlamak üzere, Halep'e hareke edeceği g ü n ü n
gecesinde Mareşal Falkenhayn'm karargâhında bulunan bir Türk;
K u r m a y subayı, bir A l m a n subayı ile birlikte o n u ziyarete geldi. Ya-
nında, küçük ve zarif sandıklar içinde b u l u n a n bazı şeyler getirmiş-
ti. Mustafa Kemal Paşa:
— Bunlar, nedir? diye sordu.
A l m a n subayı:
— istanbul'dan ayrılıyorsunuz. Mareşal Hazretleri, bir m i k t a r
altın gönderdiler, dedi.
Mustafa Kemal Paşa, şaştı:
— «Bunlar bana yanlış gelmiş olacak. O r d u Levazım Reisine
gönderilmesi lâzımdı.»
— O d a başka.
Atatürk, b u n u n üzerine, Türk subayına:
— Paranın m i k t a r m ı öğren. Teslim alındığına dair, bir senet
yaz. imzalıyayam dedi.
A l m a n subayı, buna hacet bulunmadığını söylediyse de, Ata-
türk:
— O bilmiyor, böyle yapılması lâzımdır, diye kesip attı.
Bu para, Atatürk'e, yabancı subaylar komutasında bulunan
Türk Birliklerinin onların keyfince harcanmasına, temiz Türk ev-
lâtlarının yabancı çıkarlar için, sorumsuz bir şekilde fedâ edilmesi-
ne göz yumması için, rüşvet olarak veriliyordu. Atatürk, b u n u he-
m e n sezmiş ve gerekli tedbirleri almıştı.
PLÂN BAŞARI KAZANAMIYOR
Olaylar, tamamen Mustafa Kemal'e h a k verdi. Falkenhay'm plâ-
n ı muvaffak olamadı. L â k i n Alman Mareşali h â l â dediğinde ısrar
ediyordu. Atatürk b u n u n üzerine b u p l â n ı n yanlış've sakat tarafla-
rını ortaya koyan ve Türk askerinin, Türk olmayan komutanlar
elinde boş yere nasıl israf edildiğini açıklayan bir rapor düzenliye-
rek, Başkomutanlığa gönderdi. Lâkin, Başkomutanlık tarafından bu
düşüncelerine iştirak edilmediği bildirildiği için, yerine Ali R ı z a Pa-
şayı bırakıp istifa etti. istanbul'dan beri el sürmediği altın sandık-
larını dıı ona verdi ve karşılığında bir senet aldı. B u n u , yaverleri Sa-
109 —
lih Bozok ve Cevad Abbas Beyler vasıtasiyle Falkenhayn'a gönderip,
kendi imzalı senedini geri istedi. Lâkin gelen cevap şu idi:
— Mareşal Hazretleri, böyle bir para verdiğini ve karşılığında
da bir senet aldığını hatırlamıyor. B u n u n için Ali Rıza Paşanın se-
nedini de kabul etmiyor.
SENEDİ G E R İ ALIN
O zaman Mustafa Kemal Paşa, yaverlerine şu kesin emri verdi:
— Şimdi tekrar Mareşalin yanına gideceksiniz ve diyeceksiniz
ki: «Verdiğiniz altınlar, olduğu gibi duruyor. Size, b u n a karşılık bir
senet verilmiştir. Senet olmadığına ileri sürmek, altınların varlığını
değiştirmez. O belgeyi kaybetmiş olabilirsiniz. O halde verdiğiniz al-
tınları iade edeceğiz. Karşılığında bunları aldığınıza dair bir senet
veriniz. Bizi buraya gönderen komutanımızın, memleket meseleleri,
üzerinde m ü s a m a h a gösterecek kimselerden olmadığını öğrenmeliy-
diniz. Paralarınız duruyor; lâkin, onlardan çok daha değerli olan.
Mustafa Kemal imzası sizde kalamaz.
Haydi gidin ve müspet bir cevap almadan gelmeyin.»
i k i yaver gittiler ve senedi alıp getirdiler.
Hürriyet: 30.8.1963 M i t h a t SERTOĞLTJ
SELÂNİK'TE B İ R GECE
Edirne'nin Selimiye dibindeki evlerinden birinde idik. Sallarla
döşeli bir asma altında, küçücük bir fıskiyenin yambaşmda iki genç
"şairle gündüzki konuşmamı tenkid ediyor, «Görmeye geldim» şiirin-
den mısralar tekrarlıyarak Atatürk'ü anıyorduk Geniş alnına saçı
hafifçe dökülmüş, R u m e l i türkülerine hâs, ıslak gözlü gülümseme-
siyle bizden biraz daha yaşlı bir a d a m içeri girdi. Tanıştırıldık; soh-
betin havasına hemen giriverdi. Atatürk'e ait hâtıralarından birini
bitirmiştim ki söz sırasını ona gelmiş bulduk, «işte bende Bulgarca
gazeteler saklı» diye konuşmaya başladı. Bulgaristan'da çıkan bu
gazetede, Osmanlı imparatorluğunda memurluk etmiş bir yaşlı
Bulgarin, yeni harflerin kabul edildiği aylarda, yazdığı bir makale-
den bahis açtı... Makalenin özeti şu:
«Galiba 1902 yılmdaydı, bir memuriyete tâyin edilerek Selânik'e
geldiğim ilk akşamdı. Otelimin iyi olmayan odasında geçireceğim sa-
atleri azaltmak için karşıdaki kıraathaneye gitmeyi uygun bulmuş-
t u m . Bir arkadaşla beraberdik. Y a n ı m ı z d a k i masada sivil - asker bir-
çok Osmanlı memurları oturuyorlardı. Şuradan buradan konuşuyor-
lar; fikre benzer, tenkide benzer, birşey ileri sürdüler m i masada gel-
diğimden beri sesini duymadığım bir tek kelime konuştuğunu gör-
mediğim bir genç zabite bakıyorlardı. Saraya m ı mensuptu, gam-
 — 111 —
mazlanırız diye m i korkuyorlardı, yoksa o duyunca istenen tesirin
h a l k o l u n m a s m a sebep olur diye m i umuyorlardı; bilmem... Geniş
alınlı, ışık saçlı, gök gözlü, uzun, ince elli bir zabit... Ben de o ara-
d a bu komşu m a s a n ı n sözlerine katılmış, bazı fikir kırıntılarını ge-
velemiş olmalıydım. O n l a r birer birer dağılıyorlardı. O genç zabit
masada tek başına kaldı. Son arkadaşı da gidince, birden sandalye-
sini benim masaya çekti ve hiçbir merasime lüzum görmeden «Şim-
di konuşabiliriz» diye söze başladı.
İmparatorluğun o çöküş yıllarındaki b ü t ü n sakatlıkları, becerik-
sizlikleri anlatıyor, anlatıyor, «Ben bir gün re'sikâra gelirsem...» de-
yip kalkınma ve t u t u n m a çareleri sıralıyordu, imparatorluğun her
milletine ayrı h a k tanıyor, Türk milletini ayakta t u t m a n ı n çareleri-
n i düşünüyor, şapkadan Lâtin harfine kadar herşeyi ileri sürüyor-
du. R ü y a d a bir adamdı. Gözleri çakmak çakmaktı. Mantık, gülüne-
bilecek kadar muhalden bahsettiğini insana telkin ediyor, fakat
h a n g i kuvvet bilinmez, insanı içinden ona inanmaya sevkediyordu.
K a h v e n i n sandalyeleri etrafımızda kuleler gibi üstüste yığılmıştı;
vuran şakaklarımızdan ağaran ortalığı farkedememiştik. Geç oldu-
ğ u n u farkedip te sözlerini kesecek diye nefes almaktan korkuyor-
d u m ; gözlerimin içine bakarak: «Çok geç olmuş, t u t t u m sizi» diye
özür diledi. Ben otelin merdivenlerini çıkarken onun uyanık sayık-
l a m a l a r ı m tekrarlıyordum.
O geceden sonra neler oldu: Osmanlı imparatorluğu dağıldı.
Türk milleti istiklâlini aranıyordu. Türkiye'den ne gün bir karışık-
lık, bir yenilik haberi gelse gazetelerde o zabitin ismini ve resmini
arıyordum; u m u d u m boşa çıkmıştı. «Hayalperestin biri imiş; bizi de
rüyasına âlet etti» diyordum...
U m u m î Harbin m ü t h i ş akıbeti Bulgaristan gibi Türkiye'yi de
can noktasından yakalamıştı, ben o zabitin hâtırasını çoktan zih-
n i m d e n silmiş, nice başka hâtıralar yaşamış ve dertlere düşmüş-
t ü m . Bir gün Sofya'da bir kahvede omuzlarım çökük, milletimin ve
kendimin talihinden şikâyetçi, pineklediğim bir saatte, gazetecilerin
sesleriyle silkindim: «Anadolu'da bir isyan! Bir general halk kuv-
vetlerinin başına geçti.» diye bağrışıyorlardı. Gazeteyi almamla he-
celediğim ismi h a t ı r l a m a m bir oldu: «Mustafa Kemal!»
Şimdi bu satırları yazarken onun yirmi altı yıl önce Selânik'in
bir kahve köşesinde, rüyada konuşur gibi bahsettiği, şeylerden bir
çoğunun Türkiye'de gerçekleştiği 1928 senesindeyiz. Anadolu gaze-
teleri L â t i n harfleriyle çıkmakta... Ben çökmüş bir ihtiyarım, o
şahlanmış bir yiğittir. Ne o bu yazılarımı okuyacak, ne ben onu bir
daha göreceğim!... Ben bu makaleleri sadece bir büyük adama ait
bir güzel hâtıra kaybolmasın diye yazıyorum.
20. Asır : 3.11.1955 Behçet Kemal Ç A Ğ L A R
— 101 —
A T A T Ü R K VE MEVLÂNA
Büyük Taarruz'un arefesinde, 24 T e m m u z 1922 günü, A t a t ü r k ' ü n
ansızın Akşehir'den Konya'ya geldikleri ve Konya'da b u l u n a n Gene-
ral Townshendle müzakereler yapacağı haberi yayılmıştı. Konya'da
A t a t ü r k ' ü n bir evi vardı. Her z a m a n döşeli b u l u n a n bu evi, Konya-
lılar Ata'ya bağışlamışlardı. O gece A t a ' n ı n evinde, perdeler sıkı sı-
kıya kapalı, içeri kimse alınmıyor, hiçbir haber sızmıyordu. Ertesi
gün Atatürk'ün, sabahın erken saatlerinde Mevlâna Türbesini ziya-
ret ettiği ve Mevlâna Dergâhı şeyhi olan Konya Milletvekili Abdül-
halim Çelebi ile uzun uzun konuştukları haberi, şehre yayıldı.
•
Bir ay sonra B ü y ü k Taarruz, parlak bir zaferle neticelhendi. A-
tatürk, zaferden sonra, 1923 yılının 20 Martında, Konya'yı teşrif edi-
yorlardı. Şehir baştanbaşa bayraklarla süslenmişti. Halk, B ü y ü k
Kurtarıcı'yı aralarında görmenin coşkun sevincini yaşıyordu. O gün
geç vakitlere kadar, Konya Türk Ocağı'nda gençlerle konuşan Ata-
türk, sözü bir ara dinî konulara getirerek: (Çok büyük bir islâm dâ-
hisinin, M e v l â n a ' n ı n şehrindeyiz. O, d a i m a ileri düşüncenin müsa-
mahanın, müsbet-fikrin mümessili olmuştur.) demiş ve Türk Ocağı
defterine şu cümleleri kaydetmişti: (Konya, asırlaıdanberi tüten bü-
yük bir n u r u n ocağıdır. Türk harsının esaslı m e m b a ğ l a r m d a n biri-
dir. B u ocaktan milletin hissini, mefkuresini daima ısıtacak, nur-
landıracak, parlak alevler semâlara yükselmelidir, çok yükselmelidir.
O kadar ki bu alev vatanın b ü t ü n ufuklarında aydınlıklar vücuda
get irebilsin...) Ertesi günü, Mevlâna Türbesini ziyaret ediyordu.
Dergâh şeyhi olan Konya milletvekili Abdülhalim Çelebi, b ü t ü n
dervişleri ile birlikte, Ata'yı saygı ile karşılamış, kafile huzur kapı-
sından Mevlâna Türbesine girmişti. Atatürk, bir müzeden farksız,
binlerce sanat eseriyle donanmış Türbeyi, ilgi ve hayranlıkla gezdi.
Mevlâna'nın Merkadi önünde saygı duruşunda bulunarak Fatiha
okudu ve daha sonra Dergâh semâhanesine geçti. Bu sırada, Çelebi'-
n i n bir işareti ile musiki başlamış, semâ'a girecek dervişler yerleri-
n i almışlardı. Atatürk, bu müzik, şiir ve semâ ziyafetinde kendinden
geçmiş, derin bir vecdle, yanındakilere (Mevlâna büyük, çok büyük..)
diye seslenmişti.
•
Birgün Çankaya'daki köşkünde Mevlâna'dan söz açılmıştı. Ata-
türk, Mevlâna hakkındaki fikirlerini şu cümlelerle özetlemişti: (Mev-
lâna, m ü s l ü m a n l ı ğ ı Türk r u h u n a intibak ettiren büyük bir refornıa-
tördür. Müslümanlık, aslında geniş mâııasile, müsamahalı ve mo-

— 104 —
dern bir dindir. Mevlevilikse, Türk an'anesinin müslümanlığa nüfuz
örneğidir, i l â h î bir m u s i k i n i n ahengi içerisinde dönerek, Allah'a
yaklaşma fikri, Türk dehasının, ileri görüş ve düşüncenin, tabi! bir
ifadesidir.)
• — işte benim de hediyem bu! dedi.
Atatürk, Konya'ya son gelişinde beraberindeki çok saydığı ve
sevdiği Konya Milletvekili Naim Hazım Onat'a şöyle demiştir: (Ne
z a m a n bu şehre gelecek olursam, Mevlâııa'nın ruhaniyeti bütün
benliğimi sarar. O büyük bir dâhî, devirler asan bir teceddüt âşığı-
dır).
i n s a n l ı k ve Türklük dünyasının iki büyük dâhisi birbirini çok iyi
anlamışlardı.
Mehmet ÖNDER
VELED ÇELEBİ YE HEDİYE
Şapka inkılâbı sıralarında idi... i n k ı l â b ı n ı n muvaffakiyetinden
başka hiç bir şey düşünmiyen ve bu uğurda teşkilâtçı r u h u n u n bü-
t ü n kuvvetile çalışan Atatürk, onun tahakkukunu t e m i n için birçok
çareler bulmağa başlamıştı. Bunlar arasında, arkalarında bir kütle-
yi sürükliyebilen insanların iknaı en m ü h i m m i idi. i l k olarak işe o
sırada Konya Çelebisi ve mebusu Veled Çelebi'den başlamak istiyor-
du. Fakat bu h i ç de kolay bir iş değildi.
E n zor şartlar altında vatanı kurtarmış olan Atanın dehası bu-
n u halletmekte gecikmedi... Ve ertesi gün sabahın erken saatlerin-
de Veled Çelebi'nin evine gitti...
Hayatında istisnasız herkese iltifat etmiş olan Atatürk, o gün de
Veled Çelebi'ye iltifat ediyor ve onu memnuniyet ve sevincin en son
zirvesine çıkartıyordu.
Atatürk, teşebbüsünde muvaffak olabilmek için, iltifat ve tevec-
c ü h ü n ü gittikçe arttırıyordu... Bir aralık elini Veled Çelebi'nin om-
z u n a koyarak:
— Sizden bir hediye istiyorum, dedi.
Bu söz üzerine büsbütün şaşıran Veled Çelebi:
— Aman Paşam... diyebildi. Ben size lâyık ne hediye bulabili-
rim ki...
Atatürk sesinin nüfuz edici tonu ile devam etti:
— Bilâkis sizde çok kıymetli bir şey var... B u o kadar kıymetli
ki ben onu ancak müzede saklattıracağım... Ve o Türk milletinin ge-
çirdiği devirlerin en kuvvetli bir şahidi olacak!.
Veled Çelebi'nin gözlerinin içine bakarak ilâve etti:
— Sizden sikkenizi istiyorum.. Buna mukabil benim de size bir
hediyem var..
— 112 —
Veled Çelebi, h i ç bir şey söylemeden başından sikkesini çıkarıp
Atatürk'e verdi...
O zaman Atatürk, Veled Çelebi'nin sikkesinin çıkarılmasiyle
açılan başına, beraberinde getirdiği paketin içindeki şapkayı koya-
rak:
Ertesi gün Veled Çelebi'yi, başında şapka ile görenler hayretle-
rini gilziyemediler. F a k a t meseleyi öğrendikleri zaman, Atalarına
karşı besledikleri sevgi ve takdirlerini bir kat daha arttırdılar.
Zekâi G Ü L C A N
ATATÜRK SANKİ BİZE Y Ü R E Ğ İ N İ VERMİŞTİ
Y ı l ı n ı şimdi pek kestiremiyorum. Fakat mevsim bir ilkbahardı.
Y u r d u n şurasından burasından toplanmış bir sürü çocuk Konya ök-
süz mektebinde barınıyorduk. Büyükçelerimiz, kendilerinden küçük-
lere analık etmeğe çalışıyorlardı. Hepimizin bağrı yanık, gözü yaş-
lıydı.
Bir öğle zamanıydı. Tahta masaların önündeki sıralara oturmuş,
bakır taslarda bulgur pilâvımızı kaşıklıyorduk.
Birden yemekhanenin kapısı açıldı. Gazi Mustafa Kemal, mai-
yeti üe beraber içeriye girdi. O güzel gözlerile, hepimize ayrı ayrı
baktı. Saçları altın gibiydi. Sanki odaya giren bir insan değil de gök-
le güneşti. Kimse bir şey söylememişti. Fakat biz hep birden ayağa
kalktık. Sevinçten içimiz titriyordu.
Gazi:
— Oturun... dedi. Yemekte ayağa kalkılmaz!...
Oturduk. O, geldi. Hepimizin taslarından birer kaşık pilâv yedi.
G a r i p gönüllerimiz şâd olmuştu. Artık anasız, babasız, evsiz, ocak-
sız değildik. Bizim de Atamız arkamız vardı.
Saçlarımızı, omuzlarımızı okşadı:
— Doyuyor musunuz çocuklar?., diye sordu. H i ç bir gün bizi do-
yurmıyan pilâvımızla o dakika doymuştuk.
Ertesi gün, kulaktan kulağa bize kadar geldi. Son kaşıkta taş
çıkmış! Gazi köpürmüş. Bundan sonra hep pirinç pilâvile muhalle-
bi yedik.
H a r b içinde olduğumuzu, Gazinin vatanı kurtarmak için canını
fedaya hazır olduğunu biliyorduk.
Bir sabah, bize abdest almamızı, Hazreti Mevlâna'ya gideceğimi-
zi söylediler. Bilir bilmez abdest aldık. Yüzlerimiz sarı, yüreklerimiz
heyecanlı yola düştük. Gözlerimizde bizimle pilâvımızı paylaşan
adam canlanmıştı. O n u n sağlığı için, vatanı kurtarması için, ovala-
rı inleterek, feryad ederek Allaha yalvarıp dua ettik.
F: 8
 — 101 —
— 114 —

«Biz de, biz de!» diye bağrışarak koştular. Kucağına atıldılar.

Bir gün gene kapımız açıldı, içeriye O girdi. Kolları aracında-
Öptüler, öptüler. Heyecandan, sevinçten ağlıyorduk. Yaverler, paşa-
mektepli öksüz sayısı kadar al al lâleler vardı. y
lar, Vali, h a t t â kendisi de...
— Çocuklar!... dedi. Dualarınız kabul oldu. Vatanımız kurtulu-
Evet. Yaptığı harplerin heyecanı, kazandığı zaferlerin sevinci
yor. Bir zafer daha kazandık.
belki onu ağlatmamıştır. F a k a t bu bir avuç Türk yavrusunun içten
Sonra, sevinç göz yaşlarımızı kendi elile silerek, her birimize bi-
gelen coşkunluğu o n u sarmış, heyecanlandırmıştı. Gözlerine dolan
rer tane lâle verdi:
yaşları zaptetmek için dudaklarını ısırdı. Sonra heyecandan titriyen
— B u n l a r ı kitaplarınızın içinde saklayın!... Bir h a f t a sonra ge-
bir sesle yanındakilere döndü. Hiç unutamıyacağım şu sözleri söy-
lip göreceğim... dedi.
ledi:
Sevinçten deli olduk. Sanki her birimize saklamamız için, çıka-
— işte benim çocuklarım!...
rıp yüreğini vermişti. Kimbilir belki de !o bayrak renkli bahar çiçek-
Evet Atam, bunlar, b u n d a n sonrakiler ve daha sonrakiler...
lerini babalarımızın kanile boyanmış diye, evlâtlarına getirmişti.
Lâlelerimizi kitaplarımızın arasında kurutarak sakladık. K ı s a Fethiye K Ö N G Ü L
bir zaman sonra mektebimiz, kitaplarımız ve içindeki lâlelerimiz yan-
dı... Fakat bize vatanımızı veren b ü y ü ğ ü m ü z ü n aziz hatırası; kalb- UMMANDAN BİR DAMLA
lerimizde solmadan yaşadı.
B u g ü n de o aziz hâtıra, kalbimde al al, taze taze yaşamakta. içki yasağı zamanında idi. Atatürk bir iki yakın dostuyla bir
Y a r ı n bu dünyadan giderken kızımla oğluma mukaddes bir miras tatil akşamı daha geçiriyor, her tiryaki gibi yarı gizli içiyordu. Uzak-
olarak bırakacağım. t a n bahçeyi muhafız erleri bekliyor, birkaç polis ise daha ötede asa-
NESİBE yişi temin için nöbet tutuyorlardı. Meclisin Maarif Vekilliğine yeni
seçtiği bir zatın Ankara'dan istanbul'a hareketi sırasında veda et-
İŞTE B E N İ M Ç O C U K L A R I M ! . . . mek ve talimat almak için geldiğini haber verdiler. Biraz sonra o zat
da masadaydı. Mustafa Kemal, yeni Maarif Vekilinin proğramını ka-
B u n d a n yirmi yıl evveldi, i z m i r Hâkimiyeti Milliye okulunda
fasında tasarlamış b u l u n d u ğ u n u ve kendisine aktarmaya hazır ol-
öğretmendim. Okulumuz bir çocuk balosu hazırlamıştı. Balo, İ z m i r
d u ğ u n u hissedince, işi kısa, kesmiş olmak için, şöyle redi:
Palasta verildi. Çok m u t l u bir rastlayışla Atatürk de İzmir'de bu-
lunmakta idi. Onu da davet ettik. — Senin programını etrafı ile dinlemeden evvel ben kendi gö-
—. Acaba gelecek mi? rüşüme göre ne istediğimi misâlle anlatayım.
Dakikalar saat kadar uzuyordu. Nihayet: Hizmet edenlerden birine seslenerek:
— Geliyor! denildi. — Şuradan bir polis çağırınız.
Koştuk, karşıladık. Gülümsiyen bir yüzle elimizi sıktı. Y a n ı n d a Polis, yarı münevverin en güzel örneği. Biraz okumuş, büyük şeh-
ri görmüş, sezişlerine ve insiyaklarına aldırmaz olmuş, onları belki
yaverler, paşalar, sonradan Trakya genel müfettişi olarak izmir'den
unutmuş, yarım yamalak şehir bilgisi ile harekette.
ayrılan rahmetli Kâzım Dirik te vardı. B u sırada koca salon karma-
karışık olmuştu. Küçük, büyük herkes onu görmek, sesini duymak Polis geldi. Selâm verdi ve bekledi.. Mustafa Kemal ona dönüp
önündeki kadehe yarı dolmuş içkiyi göstererek sordu:
için çırpmıyordu. G ü ç halle ortalığa biraz intizam verdik, öğrenci-
— B u nedir?
lerden A l i ortaya geldi. Çocuk, heyecandan bocalıyor, bir şeyler bu-
— Şu olsa gerek efendim.
lup söyliyemiyordu. Derken küçük Ali coştu. Kendinden geçti. Kol-
— Ne suyu? Su bu kadar küçük bardakla içilir mi? Nedir bu?
larını ona doğru uzatarak içten gelen bir sesle:
— Su efendim!
—• Senin ismini andıkça, senin resmine baktıkça, seni karşımda
— Bak bakalım su m u imiş.
görünce damarlarımda bîr şeyin kaynadığını duyuyorum. A h ! seni
Kadehin öteki yarısını su ile doldurdu, bir beyaz bulanıklık pey-
seni doya doya öpmek istiyorum! diye haykırdı. O zaman o da kol-
dah oldu, onu göstererek:
larını açtı:
— B u ne imiş?
— öyle ise gel, öp! dedi.
— Rakı efendim.
Ali koştu, boynuna atıldı. Diğer çocuklar dururlar mı?
 — 116 — —
— D e m i n de farkettin de yasak diye söylemedin anlaşılan. A ç -
mek yasak değil mi?
— Evet efendim. Men'i müskirat kanunu mucibince memnudur..
— Peki ya ben içersem?
— Estağfurullah, içmezsiniz efendim.
— Ne estafurullahı? Süs için koymadık ya. Y a şimdi içersem?
— Estağfurullah, içmezsiniz efendim.
O sırada karanlık basmaya başladığı için elektrikler yandı. A t a -
türk birden ışığı göstererek sorguyu değiştirdi:
— Peki bu nedir?
— Elektrik efendim.
—• Buyurun, yerinize gidin.
Yeni Maarif Vekiline dönerek:
— Şimdi siz m u h a f ı z erlerinden istediğiniz birini sesleyin.
Vekilin, tâ uzaktaki nöbet tutan neferlerden birine işaret ettiği
görüldü, gidip onu çağırdılar, er gelip selâm verdi. Atatürk bu defa.
yeniden içki ile yarı doldurulmuş kadehi göstererek sordu:
— B u nedir?
Er hiç tereddütsüz, bir O r t a Anadolu şivesiyle, cevap verdi:
— Irakı, efendim!
— Peki, b u n u içmek yasak değil mi?
— Yasak! _ «— Tarih b u n a cinayet adı verir» diyordu. Aşağı yukarı şu söz-
— Y a ben içersem?
— Sen içmiyeceksin de biz m i içeceğek, elbet içeceksin.
Mustafa Kemal, m e m n u n , ışığı gösterip sordu:
— Bu nedir?
— Elektrih, paşam!
— Elektrik nedir yâni?
— Ne idiğü bilinmez ettiğinden bellidir.
(Kuvvetler eserleriyle ölçülür'ün bir başka ifadesi.)
Atatürk Vekile dönerek şöyle dedi:
— işte, ya Türk halkını bu emsalsiz sezişi ve sağ duyusu ile bı-
rakın, ya okutacaksanız yarı münevverliğin ötesine ulaştırın.
Yücel: Şubat 1948
İ K İ N C İ D E R S
Hitler'in ellinci yıldönümü şenliklerine Türkiye de dâvetli idi.
General ve saylav Ali Fuat Cebesoy'un reisliği altındaki heyetle bir-
likte Berlin'e gidenler arasında ben de vardım. Şehir, sırma, silâh ve
kibir kadar koyu bir gurur içinde idi. Harbin yüzümüze solduğunu
hissediyorduk.
Başbakanlık sarayının somaki sütunları arasında mavi gözlü Hit-
101 —
ler ellerimizi sıktı. Sonra hep beraber şeref salonuna geçtik. Heyet
reislerini birer birer karşısına götürdüler. K i m i n e tatlı, kimine acı
baktı. Balkan memleketlerinden birinin dış b a k a n ı n a çıkıştığını bi-
le gördük. Osmanlı padişahlarının Yedikule günlerini h a t ı r a getiren
korkulu bir hava idi. Ali Fuat Cebesoy hepsinden talihli çıktı. Hit-
ler onunla konuştuğu sırada güler y ü z ü n ü ve sıcak bakışını takındı:
— Atatürk, b ü t ü n varı yoğu elinden alınsa dahi, bir milletin ken-
d i n i kurtarabilecek vasıtaları yaratabileceğini göstermiştir. O n d a n
ilk dersi Mussolini almıştır. İkincisi benim.
Akşehir'de G a r p Cephesi karargâhındaki tarihî geceyi hatırlıyo-
r u m . Türkiye h a l k ı n ı n canlı ve cansız varı yoğu Y u n a n ordusunun
karşısında idi. Mustafa Kemal'in önünde bu bir avuç kuvvet, arka-
sında sabırsızlık vardı. D ü ş m a n ı n ne kenrisi, ne de efendileri ile an-
laşma i h t i m a l i yoktu. Kat'î bir netice almak lâzımdı. Halbuki silâh-
ça ve askerce Yunanlılardan üstün değildik. B u n d a n başka düşman
kaleler arkasında ve siperler içinde idi. Bir tek çare, düşmana hiç
sezdirmiyerek, b ü t ü n orduyu Afyon'un güney ve batı-güneyine yığ-
m a k , ve buradan taarruza atılmaktı. Fakat bu toplanışla, cephenin
b ü t ü n kuzeyini izmit'e kadar ve Ankara'ya doğru açık bırakıyorduk.
Eğer düşman b u hareketi sezip de yedek kuvvetlerini de ileri süre-
rek taarruz ederse, ne olurduk? Bir kumandanımız:
leri söylediğini de duymuşum:
— Türk milletinin verebileceği son silâh ve son asker budur. O-
n u n varını yoğunu bir tek ihtimal için nasıl ortaya atabiliriz?
Mustafa Kemal:
— Türk milletinin verebileceği son silâh ve son asker bu mu-
dur? diye sordu. O halde zaferi b u n u n l a kazanmaktan başka çare
yok.
Ve danışmayı bırakarak emir verdi: l
Kıtaların Afyon güney ve batı-güneyine doğru bu akışı 15 gün
kadar sürmüştür. Yürüyüşler gece yapılıyor, gündüzleri herkes b i r
çalı dibine, bir kovuğa, bir kaya dibine sokulup siniyordu.
Mustafa Kemal son g ü n ü sordu:
— D ü ş m a n ı n hareketimizi hissettiğine dair bir haberiniz var m ı ?
— Hayır.
— ö y l e ise...
Ve «Düşmanın işini bitirdik» m â n a s ı n a gelen bir halk k ü f r ü sa-
vurdu.
Y u m r u k indi. Zafer ordunun da önünde koşarak, dolu dizgin ve
soluk soluğa İzmir'e girdik.
Başka bir çare kalmayınca, kirpik bile oynatmıyarak, en büyük
 — 118 —
-tehlikeyi göze almanın b u büyük dersi Hitler'in h a t ı r ı n d a idi.
B e n ona bir de Çankaya gecesinin bir dersini a n l a t m a k ister-
d i m . Atatürk Hatay meselesinden sinirli ve âdeta hasta idi. Bir ge-
ce sofra arkadaşlarından biri dedi ki:
— Paşam, niçin bu kadar üzülüyorsun? Y a r ı n sabah bir fırka
göndersen Hatay'ı alabilirsin. Renani'nin işgalinde gördük. O olup-
bittiye ses çıkarmıyan Fransa, Suriye'nin bir sancağı için bizimle
muharebe m i edecek?
Birden realist ve asker, kuvvet ve ihtimal hesaplarını h i ç bir va-
kit m a n t ı ğ ı üstünden kaldırmıyan Atatürk uyandı, gözlerini dike-
rek:
— Evet, dedi, bir fırka ile yarın Hatay'ı alacağımı bilirim. Fran-
sa bir Suriye sancağı için bizimle muharebe etmez, o n u da bilmez
değilim. Y a b u sefer şeref ve haysiyeti tutar da muharebe ederse...
Ve elini masaya vurarak:
— Ben vilâyetlerimize bir sancak k a t m a k için b ü t ü n Türkiye'yi
tehlikeye koymam, dedi.
Hitler bu ikinci dersi almamıştı. Birinci ders M ü n i h ' e kadar
işine yaradı. Fakat ikinci ders, Almanya'yı yokolmaktan kurtarırdı.
Aile: 1949 Falih R ı f k ı A T A Y
«PEKİ A M M A , B A Ş K İ M O L A C A K ? »
Emekli bir kurmay albay, bir musahabemiz esnasında b a n a Ata-
t ü r k hakkında bu fıkrayı anlatmıştı. Çok yakın bir dostum olan b u
zatın anlattıklarına h i ç bir ilâve y a p m a d a n aynen aşağıya kaydedi-
yorum:
— Selânik'te Ordu K u m a n d a n l ı ğ ı Erkânıharb Reisinin başkan-
lığında ekseriyeti kurmay ve bir kısmı piyade ve süvari m u h t e l i f
rütbelerde zabitler heyetile o zamanlar usulden olduğu veçhile bir,
bir buçuk ay kadar h u d u d civarında tatbikat yapılmakta idi. Mira-
lay rütbesindeki E r k â n ı h a r b Reisine o zaman kolağası rütbesinde
olan Mustafa Kemal Bey m u a v i n vaziyetinde bulunuyordu. B ü t ü n
tatbikat meselelerini kendisi tertip ediyordu. Bir ay kadar dolaştık-
t a n sonra Bulgaristan h u d u d u n d a k i Cumaibâlâ kasabasının sırtla-
rında gayet sıcak bir temmuz g ü n ü yedi sekiz saatlik t a h k i m a t ya-
pılmıştı.
Bir çardak altında heyet meyanmdaki en samimî arkadaşlardan
yedi sekiz kişilik bir grup oturmuşlar, yemek yiyorlardı. Sohbet es-
nasında Mustafa Kemal Bey:
— Artık bu idare hakikaten tefessüh etmiştir. B u n u k ö k ü n d e n
değiştirmek lâzımdır.
Dedi ve b u mey anda arkadaşlarının her birine «Sen Harbiye,
— 101 —
sen Maliye Nazırı olabilirsin!» diye birer m a k a m m ü n a s i b görmüştü.
E n yakm bir arkadaşı:
— Pek iyi ama, dedi, baş k i m olacak?
O z a m a n Mustafa Kemal Bey şu cevabı verdi:
— Y a h u sen ne kafasızsın, bu kadar tevziatı yapabilen adam ne
olursa işte ben de o makamda, yani yeni idarenin şefi olacağım.
Reşid Halid G Ö N Ç
«TAMİMLE İNKILÂP OLMAZ!»
1-024 ilkbahar aylarında idi. Erzurumda ve Pasinlerde,, deprem-
den birçok köyler yıkılmıştı.
Atatürk, yıkılan köyleri bizzat görmek için Pasinlere gelmişti.
Zarar gören o civar köylerinin h a l k ı Pasinlere toplanmıştı. R a h m e t l i
Atatürk te zarar gören halkla görüşmek için, okulun önündeki mey-
danlığın bir köşesinde maiyetile birlikte oturmuştu.
O z a m a n Pasinlerih ihtiyar bir kaymakamı, genç bir tahrirat
kâtibi vardı. Ata, evvelâ kaymakamla yapılacak işler üzerinde gö-
rüştü, sonra etrafını çeviren h a l k ı n içinden ihtiyar bir köylüyü ça-
ğırdı:
— Depremden çok zarar gördün m ü baba? diye sordu.
B u anî ve beklenmedik soru karşısında ihtiyar şaşırdı, kollarını
göğsünde bağladı, boynunu büktü; bir şeyler söylemek istedi. Ata, ih-
tiyarın tereddüdünü görünce tekrar sordu:
— H ü k ü m e t sana kaç lira verse zararını karşılıyabilirsin?
İhtiyar, K ü r d şi vesile:
— Valle Padişeh bilir! dedi.
Atatürk gülümsedi, ihtiyarın ne demek istediğini tamamen an-
lamıştı. Y u m u ş a k bir sesle:
— Baba, padişah yok! onları siz kaldırmadınız mı? Söyle baka-
l ı m zararın ne?
İhtiyar gene aynı durumla tekrar etti:
— Padişeh bilir.
B u cevap karşısında A t a t ü r k ' ü n y ü z ü n ü n hatları anide değişti.
Kaşlarını çattı ve kaymakama döndü:
— Siz daha inkılâbı yaymamışsmız! dedi.
Bir a n d a dona kalan k a y m a k a m ı n imdadına yetişmek ister gi-
bi genç tahrirat kâtibi öne atıldı. Ve vazifesini başarmış insanlara
h a s b i r ağırbaşlılıkla:
— Köylere t a m i m ettik Paşam, dedi.
A t a t ü r k ' ü n deminki fırtınalı yüzü daha ziyade karıştı. Kaşları-
n ı yukarıya kaldırdı:
— O ğ l u m , dedi, tamimle inkılâb olmaz! Cemal R I F A T

— 104 —
DENİZİ SEVERDİ
Mustafa Kemal, bir sahil çocuğu olduğu için, denizi çok severdi.
Fakat son hastalık günlerinde hasret çektiği yer, bir çam o r m a n l ı ğ ı
idi. B u n a vesile veren, kendisine hediye edilmiş, bir o r m a n l ı k ve ça-
yırlığı gösteren tablodur.
O n a yattığı yerden uzun uzun bakar ve y a n m a girdiğimiz z a m a n
«Âfet, bana memleketimizin ormanlık güzel yerlerinden tanıdıkları-
n ı anlat, onlara gidelim, ağaçlar altında dolaşabileyim, basit bir ha-
yata kavuşalım, son arzum yeşillik ve ağaçlık, fakat yaz kış yeşil du-
ran ağaçlar arasında olmaktır.» diyen ıztırablı, hasta sesi h â l â ku-
laklarımda akisler yapıyor.
O, hastalığının ağırlığını m ü d r i k t i ve belki kurtulamıyacağım bi-
liyordu. Fakat etrafındakilere ümitsizlik vermek istemediğinden, ya-
şıyacağı yeni muhitler arar gibi idi; ancak, bugün anlıyorum ki, ye-
şilliğin ebediyetinde son uykusunu uyumak arzusunu, b a n a vasiyet
etmek istemiştir.
Atatürk'ün yeşile hayranlığı, Faruk Nafiz'in şu şiir parçasını tek-
rarladığı zamanlarda, ne kadar belli olurdu:
Yeşil h e m de!
B e n b u rengi taşırım c a n köşemde.
Yeşilde ne arar da b u l a m a z insan oğlu?
Yeşil bu... varlık dolu, gök dolu, u m m a n dolu.
Bir ucu gözlerinde, bir ucu engindedir,
Meyve veren ağaçlar, bu çini rengindedir.
B u çini rengindedir bahar, deniz, kır, orman,
Bana Tanrım gözükür, yeşil dediğim z a m a n .
Mustafa Kemal, b u şiiri okuduğu zamanlarda, p ü r s ı h h a t
varlıktı. Fakat, kendisi yeşile hasret çektiği z a m a n ise, f â n i varlığı-
n ı n erimekte olduğunu hissediyordu.
Böylece O, bu son arzusu ile çam ağaçları Ve yeşillikler arasın-
da olmak istemiştir.
Atatürk'ten Hâtıralar: 1950 Prof. Dr. Âfet İ n a n
BİZ ADAMI BÖYLE KALDIRIRIZ...
B u hâdisenin patlak verdiği akşam ben hazır değildim. Fakat
hazır bulunanların ifadesine göre, Reşit Galib'in Mustafa Kemal'e
karşı geldiği ve h a t t â O'na meydan okuduğu muhakkaktır.
O ise, buna mukabil, sofrayı terk edip hususi dairesine çekil-
— 121 —
inekle iktifa etmiştir. Gerçi uzun bir m ü d d e t Reşit Galib'i huzuru-
n a kabul etmemek suretiyle dargınlığını göstermiştir. Lâkin, bu üç'
dört ay devam etti.
Bir gece, eski Çankaya köşkünde sofrada idik. içinde Reşit Ga-
Iip'in ismi geçen bir bahis açıldı. M u s t a f a Kemal «O nerelerde? Hiç
görmüyorum.» dedi. Ve biraz sonra emredip çağırttı. Reşit Galip ye-
m e k salonuna geldiği vakit, hepimiz zorlu bir i m t i h a n devresi geçi-
receğini zannediyorduk. Fakat herşey h a f i f bir şaka içinde geçti. Re-
şit Galip'e, sofrara yer gösterip o t u r t t u k t a n beş on dakika sonra dı-
şarıdan iki nöbetçi neferi çağırıldı. Mustafa Kemal: «Şu efendiyi
oturduğu yerden kaldırınız.» dedi. Ve bu iki kuvvetli A n a d o l u çocu-
ğu bir hamlede Reşit Galip'i kucaklayıp havaya kaldırdılar. M u s t a f a
K e m a l gülerek:
— «Biz işte a d a m ı böyle kaldırırız.» dedi. Ve bu sahne, bu söz
Reşit Galip'in ü ç dört ay evvel Dolmabahçe sarayındaki sofrada
«Sen beni b u r a d a n kaldıramazsın. Ç ü n k ü : B u saray ve bu masa
milletin malıdır.» sözüne bir cevaptı.
A t a t ü r k : 1946 Y a k u p Kadri K A R A O S M A N O Ğ L U
A T A T Ü R K ' E AİT H Â T I R A L A R . .
Mecliste Hilâfetin kaldırılması konuşuluyordu. O g ü n k ü g ü n d e m
bu idi. B ü t ü n mebuslar noksansız Mecliste idiler, i z m i r mebusu rah-
m e t l i Seyit Bey, Hilâfet meselesi hakkında ilmî ve esaslı bir konuş-
m a yapıyordu. B u esnada bazı arkadaşlar arasında istanbul'daki Hi-
lâfeti lağvedersek kim Halife olacak? diye bir dedikodu geçiyordu..
B u sırada, İsparta mebusu rahmetli Hacı Hüsnü Efendi ayağa
kalktı: «— Gazi Paşamız Halife olsun... teklif ediyorum» der demez'
orada b u l u n a n Gazi birdenbire kükredi:
«— Hoca!... Hoca!... ne yapıyorsun, otur yerine!...»
Gözlerinden fışkıran kıvılcımlar kalbimin en derin noktalarına,
kadar işlemişti. Hoca'mıı rengi bozuldu ve yerine oturdu. Ben, Ata-
bir
t ü r k ' ü n iki defa kükrediğini gözümle gördüm. Gözündeki şimşeğin;
çaktığını i k i defa gördüm. Biri bu, diğeri de şöyle bir olay idi:
B i r g ü n A t a t ü r k , zaferden sonra yine Mecliste n u t u k veriyordu.
N u t k u n bir yerinde «Asri hayata intibakımız lâzım...» dedi. B u n u n
üzerine n u t k u n bitmesini beklemeden Konya mebusu Naim Hazım,
o t u r d u ğ u yerden kalkarak:
«— Asrî hayat ne demektir, Paşa?» deyince, Atatürk'ün gözleri'
şimşek gibi çaktı:
«— A d a m olmak demektir, hoca!... adam olmak demek!...» dedi'..
Hoca d a yığılır gibi yerine çöktü.
•
 — 104 —
— 123 —
Bir g ü n Çankaya'da yemekte, Selanik ve Rumeli'nin güzelliğin-
den bahsediliyordu. Atatürk çok müteessir ve âdeta ağlamaklı oldu.
B E Y K O Z İ M A M I VE A T A T Ü R K
O çelik gibi a d a m ı n ilk defa gözlerinin yaşardığını gördüm.
• Geçen yıl, bir h a f t a kadar kalmak için Ankara'ya eniştemin ya-
Atatürk sık sık dilcileri ve tarihçileri yemeğe çağırır, geç vakit- n m a gitmiştim, i l k gece bazı komşular ziyaretimize gelmişti hep
lere kadar ilmî bahisler üzerinde konuşmalar yapılırdı. Yine böyle beraber meşguldük. Bir ara kapı çalındı ve içeriye beyaz top sakallı
bir gün K ö p r ü l ü ile münakaşa eden ve rumca'mn Türkçeden çıktı- yaşlı b l r adam girdi. B u nuranî yüzlü ihtiyarı, eniştem: «Sabık Bey-
ğını söyleyen bir profesör ( A h m e t Cevat değil) «Millet» kelimesinin koz i m a m ı Hafız Efendi» diye takdim etti.
aslının Türkçe bir kelimeden geldiğini söyledi. Orada b u l u n a n N a i m
Hazım, birdenbire atılarak, «Millet» kelimesinin aslı «Yol» dan gel- H a f ı z m meclise katılması ile konuşmamız dinî mevzulara inti-
miştir, dedi. Atatürk, kelimenin k ö k ü n ü n «il» olduğunu ortaya attı. kal ederek, bir hayli hararetlendi. Tarihin büyük adamlarının din
Her ikisi de kendi dâvalarında ısrar edince sonunda Atatürk: inanışları ve bu husustaki bilgilerinden bahsedilirken, Hafız Efendi*
— Sırası gelmişken sizlere b ü t ü n ömrümce unutamıyacağım b i r
«— Siz b u kelimeleri masa başında uydurdunuz, ben, masaya h a t ı r a m ı anlatayım da dinleyin.
gelmeden uydurdum» dedi.
Dedi ve devam etti:
*
Yeşilordu, Kızılordu gibi şayiaların dolaştığı bir sırada idi ki ba- — B ü y ü k inkılâbların birbirini takib ettiği günlerdeydi Ben o
zı mebus arkadaşlar, ümitsizlenerek, çekilip gittiler. Bu sırada, bazı zamanlar Beykoz camiinde imamlık yapıyordum, sarıkların yalnız
arkadaşlar da Yeşilordu meselesini, ciddiye aldüar, inandılar, bir vazife başında sarılacağı bildirilmiş olduğundan, camiden çıkınca,
v
şapka giyiyorduk.
halâskâr gibi saydılar. Bir gün mebus arkadaşlardan Abidin Bey,
kürsüye çıktı: «Yeşilordu şöyle geliyor, böyle gelecek.. Memleketin Bir ikindi vakti iskelenin yanındaki kahvede oturuyordum b i r
kurtulmasında büyük dahli olacak...» gibi sözlerle yarım saat ko- ara kahvenin önünde birkaç otomobil birden durdu, en önde duran
nuştu durdu. otomobilden, o z a m a n a kadar hiç karşılaşmamış olduğum, fakat gö-
Benim bu halden canım sıkıldı. Söz istedim, kalktım, h a t ı r ı m d a r ü r görmez tanıdığım, Atatürk çıktı. Sevincimden şaşkına dönmüş-
kalan kısımlarını kısaca arz edeceğim: t ü m O n u n geldıgı haberi o kadar çabuk yayılmıştı ki, b ü t ü n Bey-
«— Başkasından ü m i t ve zafer bekleyenler, zafer yüzü göremez- kozlular bir an içinde etrafını sardılar. Ben de kendimi toparlıyarak"
ler, Ne yapacaksak, kendi kuvvet ve kudretimizle' yapalım. Bir baş- kalabalığın arasına karıştım ve onu çok yakından görebilmek için
kası bizim için tatlı c a n ı n d a n vazgeçmez, b u n u bilmemiz lâzımdir. - e n o n g a f l a r a kadar yanaştım H . a l k m sevinç nidaları uğultu ha~
Biz, Enver Paşa seferberliğinde b u n u n pek acı örneklerini gördük. i m d e yuksehyor ve herkes biraz daha ileri yaklaşmaya çalışıyordu
Şeyhül-islâm Efendi, fetva ile b ü t ü n islâmları mukaddes' cihada ça- Atatürk, vakur bir samimiyetle etrafına baktıktan sonra halkı s t '
ğırıyordu. Kaç m ü s l ü m a n memleketi, b u dâvete can attı? Bilâkis her k u t a davet ederek:
tarafta bize en büyük fenalık yapanlar, m ü s l ü m a n sömürgelerden — Beykoz i m a m ı burada mı? Gelsin de konuşalım, dedi.
toplanmış olan renkli renksiz bir sürü kimselerdi. B u dâva, mület
dâvasıdır. ü m i t ederim ki, istisnasız her arkadaş b u dâvayı candan tim v e t C n t a m karŞ1Smda idlm
' kala
b a l ı k t a n sıyrılarak ileriye çık-
kabul etmiş olurlar. Biz atalar huzuruna, kara yüzle gitmektense, — Buyur Paşam konuşalım, dedim.
kanlı gömlekle gitmeyi tercih ederiz» diyordum.
A t a t ü r k , sol avucunda duran üzümleri bana göstererek-
B u n u n üzerine Atatürk kürsüye geldi:, «— Arkadaşlar, ben bu
bU h6İâI d3 b i m i m SUyU n İ Ç f a h a r a m ? Bİze
dâvaya, kazanılacağına inanarak atıldım. Düşmanı behemehal yene- dedi7 ' anlatsana,,
ceğiz. Ben kimseyi benimle birlikte çalışmaya zorlamıyorum. isteyen
gelir, isteyen gidebilir. Tek başıma kalsam, dağ başına çıkarak, bay- , a M B İ r d ! n b İ r e ? a Ş l r m i Ş t l m ' b u SüÇ s u a l e *en nereden cevap bula-
rağımıza sarılarak ölmek istiyorum.» dedi. caktım, bir m u a d e t d ü ş ü n d ü m , aklıma hiçbir cevap gelmiyordu ba-
yılacak gibi o l d u m ve A l l a h t a n imdat bekliyordum Bir a r a ^ a s ı l o l
Beraberiz sesleri ve alkışlar... B ü t ü n Meclis tekrar tek vücut ha-
line geldi. M l d ü ve6"1' a M i m a £6len
°Ümle gayriihti
y a r î dudaklarımdan dö-
Y a k ı n Tarihimiz Besim A T A L A Y
— Paşam, karın sana nasıl helâl da, kızın niçin haram? dedim.-
 — 125 — —
Atatürk, bu sözümü işitince hafifçe tebessüm ederek yüzüme
baktı ve başını sallıyarak:
— Hoca sen âlimsin, ben ise softaları arıyorum, yarın saraya gel
de seninle konuşalım, dedi.
Ertesi gün saraya gittim, beni karşısına oturtu, saatlerce b a n a
Kur'andan âyetler okutarak, kendisi tefsir etti...
Hacı Bayram camiinde okunan yatsı ezanının sadaları gelirken,
Hafız Efendi sözlerini bitirmişti... «O, çok büyük adamdı, Allah rah-
met eylesin!...» diye mırıldanıyor, gözlerinden dökülen yaşlar, be-
yaz top sakalına yuvarlanıyordu.
Nazif K Ü L Ü N K
«TÜRKLERE ARABA ÇEKMEK YAKIŞMAZ!»
Büyük A t a n ı n 4 Eylül 1919 tarihî Sivas Kongresini toplantısm-
danberi Sıvasa ikinci gelişi 1925 yılında sıcak bir yaz gününe tesa-
düf etmişti. Y u r d düşmandan temizlenmiş, Cumhuriyet i l â n edilmiş,
hilâfet kaldırılmıştı. Halk günlerdir sabırsızlanıyor, büyük kurtarı-
cıyı bir i l â h gibi karşılamayı tasarlıyordu. B ü t ü n yaşlılar böyle bü-
yük bir gün henüz görmediklerini, ne Meşrutiyetin ilânı ve ne de
mütarekelerin kendilerine bu kadar heyecan vermediğini söylüyor-
lardı. Sivas baştanbaşa donanmış, B ü y ü k Atasını bekliyordu. Şehrin
dolaylarında sabahın erken saatlerindenberi b ü t ü n şehir h a l k ı yer
almış, okullar, askerî kıt'alar hepsi o nurlu yüzü görmek için sıra-
lanmışlardı. Nihayet akşama doğru bir otomobil kafilesi göründü.
Heyecan son h a d d i n i bulmuştu. Şehrin Gazhane denilen yerine gel-
dikleri zaman h a l k «yaşa, varol!» âvâzelerile büyük Münciyi alkış-
lıyordu. İlk otomobilden elinde baston, başında kalpağı Büyük A t a
ve yanında çizmeli ve kalpaklı, elinde kırbacı bulunan Lâtife Hanım-
la yaverleri indiler. Hepimizin gözlerinden sevinç yaşları akıyordu.
Bu sırada hazırlanan arabaya B ü y ü k A t a ile Lâtife H a n ı m bindiler.
Memleketin genç münevverleri derhal arabanın atlarını çözüp ken-
dileri arabayı harekete getirmek istediler. Güzleryüzle arabaya bi-
nen Ata, kaşlarını çatarak sert bir tavırla:
— Efendiler, Türkler tarih boyunca köle olmamışlardır. Onun
için araba çekmezler. Bırakınız arabayı hayvanlar çeksin!
Dedi.
B u fıkrayı, o zaman bizzat gören ıağabeyim doktor O r h a n Akde-
niz'den dinledim. Sami A K D E N İ Z
O'NUN Ş A H P E H L E V I Y E G Ö S T E R D İ Ğ İ İNCELİK
i r a n Ş a h m ı n Türkiye'yi ziyareti sıralarında... Atatürk, Ş a h ve
diğer bazı zevat bir akşam yemeğindeler. Ş a h müstesiıa, b ü t ü n da-
101 —
vetliler içmektedirler. Masasında bulunan herkesin içip eğlenmesini
arzu eden Atatürk, Ş a h a içmesi için ısrar ediyor. Fakat kıymetli mi-
safiri, affedilmesini dileyip, tekrar reddediyor. Atatürk, belki haya-
tında ilk defa, istediği şeyi yerine getirememiş o l m a n ı n sıkıntısı
içindedir, öyle bir müddet oturuyorlar. Ş a h ı n düşünceli bir tavır ta-
kınması üzerine Atatürk, ona dönüyor:
—• Üzüldüğünüz bir şey m i var?
Şah:
— Asla, diye cevap veriyor; çok iyi vakit geçiriyorum. Dalgınlı-
ğ ı m ı n sebebi o ğ l u m u hatırlamış olmam. Kendisi Fransa'da tahsil-
dedir. Çoktandır görüşemedik.
Atatürk, derhal yaverini çağırıyor, ikisi arasında esrarlı bir gö-
rüşme. Yaver:
— Emredersiniz, Paşam.
Deyip uzaklaşıyor. Birkaç dakika sonra yaver geri dönüyor:
— Hazırdır, Paşam.
Atatürk misafirine hitab ediyor:
— Oğlunuz telefonda sizi bekliyor Şah Hazretleri.
Şah Ata'nın bu inceliği karşısında ne yapacağını şaşırmıştır.
Oğluyla "görüştükten sonra tekrar masadaki yerini alıyor ve samimî
bir heyecan içinde doldurulan kadehini kaldırıyor:
— Ş u n u bir kere evlendiğim z a m a n içmiştim. Şimdi bir de sizin
şerefinize içiyorum.
Zeyyad SELİMOĞLU
« M E N L E Ş K E R E M , SEN S E R D A R Ş E N ! »
i r a n Ş a h ı Rıza Pehlevi, Atatürk'ün misafiri.
Ilık bir bahar g ü n ü mektep koridorlarında şimşek gibi bir haber
yayıldı. Şimşek gibi diyorum, hakikaten hepimiz bir anda elektrik-
lenmiştik.
Atatürk geliyor!
i z m i r Muallim Mektebi, kendi tarihi için önemli olan bu ziyare-
te kendini hazırlıya dursun, biz bir alay çocuk, onu yakından göre-
bilmek imkânının verdiği sevinçle sarhoşuz, izciler, siviller pırıl, pı-
rıl... Vakit öğle... Yemek zili boşuna çalıyor. Caddeden, 40 basama-
ğ ı n ucundaki cümle kapısına kadar b ü t ü n merdiveni dolduruyoruz.
Ben, t a m kapı ağzında nöbetteyim.
Tâ uzaklardan kopup gelen «yaşa» larla alkışlar, yüreklerimizi
ağzımıza getiriyor...
işte karşıdalar... Hazırol vaziyette heyecandan donmuş birer
heykeliz sanki... Yalnız, yaşadığımızı hissettiren kalbimiz ve onun-
 — 104 —
— 126 —

la birlikte yürüyen nazarlarımızda hareket var! * i n d u y u r a b i l e c e ğ i bir bitiş, bir sona eriş hissi içinde idik. Vatanper-
T a m yanıbaşımda, kapıdan bir adım geriliyerek o cihanşümül verliğinde hiç şüphe olmıyan bir fikir adamımız-
nezaketi ile misafirine yol gösteriyor: — Parçalıyacaklar mı, toptan m ı alacaklar? Artık mesele bun-
— Buyurun. da tngiItere bizi toptan asla
Merdivenleri mütebessim çıkan İran Şehinşahı Rıza Şah Pehlevi X 22: -
birden ciddileşerek sağ elini yukarı kaldırdı ve : Bu bir Türkçü, bir yazıcı, bir üniversite profesörü idi. Osmanlı
— Yok!... dedi, M e n leşkerem, sen Serdarsen. seçkinleri bir ümide benzer her düşünceyi, Mısır gibi bir sömürge
Atatürk, çaresiz önden yürüdü. o m a k fikrini bile zihinlerine u ğ r a t m a z l a r d , Şehrin havasında şTm!
dıden bir sahip değiştirme hali vardı, ikide bir caddelerde bir kala-
Murtaza M U R T A Z A O Ğ L U balık... Çıglıklı bir kaynaşma... Gazeteye koşan biri havadis verir-
— Ayasofyaya çan takacaklarmış.
A T A N I N İNCE H İ S L İ L İ Ğ İ
Ayasofyayı kurtarmak Üzere yokuştan çıkanlara bakardım Yal-
«Yoksul Kadınları Himaye Cemiyeti» ismindeki derneğin idare nız halk idi. Kravatsız, ütüsüz, başıbozuk halk . '
meclisi azası ve aynı zamanda kâtibi idim. 1934 yılında Ankara Or- Cafer de bitkinlik içinde idi. Sigara paketini uzatırım-
duevinde Derneğimize yardım temin etmek için bir «Analar Sofra- — Off... der.
sı» tertip etmiştik. . i k r a m ettiğim kahveyi getirirler
Atatürk, o gece soframızda bulunmayı bize vadetti. Cumhurreis- — Off... der.
liği orkestrasını da o gece için Cemiyetin emrine vermişti. Orkestra Bir müddet sonra gözleri yaşararak:
istiklâl M a r ş ı n ı çalmaya başlayınca, biz idare meclisi azaları, B a y a n — Bak, dedi, beni pencereye çağırdı.
Makbule Eldenizin reisliğinde onu karşılamağa koştuk. ingiliz donanması l i m a n a giriyordu, irili ufaklı tekneler Üskü-
Atatürk «Mavi Tuna» valsi çalınırken, bizzat büfemizi açtı. Son- dar ve Sarayburnu sularına dağıldılar. E n büyüğü ağır ağır geldi
ra Analar Sofrasının şeref yerine oturdu. Bize: Galata rıhtımına yanaştı. Hepsinin topları havaya dikilmişti
— Cemiyetinizin adı nedir? diye sordu. Zafer, Osmanlı İmparatorluğunu yere serenlerin zaferi Padisa-
— «Yoksul K a d ı n l a r ı Himaye Cemiyeti» dir, diye cevap verdik.
«Yoksul» kelimesini beğenmedi. Bu sıfatın Türk kadınına yakış- mhle°ıSSUğU D
°lmabahÇe Sarayimn y a n m
açığına de-
mıyacağmı söyledi ve: O pençe, derin ve onulmaz ıstırapların pençesi, b ü t ü n tırnakları-
— Cemiyetinizin adını ben koyuyorum. «Kadın Esirgeme Kuru- n ı boğazımıza geçirmişti. Hiç kıramıyorduk.
mu» dedi. Bir aralık Cafer'i deli olmuş sandım. Birden gözieri kurudu iki
B ü t ü n analar ve kızlar Atatürk'ün bu nazik dikkatini derin bir y u m r u ğ u n u pencereden zafer filosuna doğru sıkarak-
hassasiyetle ve gözleri yaşararak alkışladılar. Biz sana gösteririz, dedi.
Çıktı, gitti.
Saadet A K P R I M işte Mustafa Kemal 19 Mayısta, silâh ve kuvvet olarak o sı-
rada b u t u n halk, yokuşun halkı olan bu delikanlının sıkılmış ki
Ş lkl
EN K I Y M E T L İ H Â T I R A L A R I M yumruğu ile Samsun'a ayak bastı.
Bizim «Akşam» gazetesi « i k d a m Yurdu» n u n bitişiğindeki aşı bo-
yalı ahşap binada idi. Arka oda Boğazı ve l i m a n ı görür. Eski i t t i - •
hat ve Terakki merkezinden ve D ö r d ü n c ü O r d u Şifre kaleminden ta- G£ neral F r a n c h e t
na , \ d'Esperey Galata rıhtımında beyaz zafer atı-
nıdığım Cafer, o sabah beni ziyarete gelmişti. Temiz yürekli, sıcak
gönüllü bir Rumeli çocuğu idi. Fazla okumuş yazmışlardan değildi. ^ m S k ™ ' ^ ^ ^ ^ ^ " «s-
F a k a t pek sezinişli, gördüklerini, duyduklarını sevgi ve inanış sırrı- — Sus! diye kırbacı ile hakaret etmişti
n a varan sağduyulu bir efendi idi.
Ksprü ıaıaba
Mondros mütarekesini imzalamıştık. Ancak soğuk ölüm nefesi- "6' >»

— 104 —
Hiçbir kâbus, ondan sonraki hayatımda bu mareşalin o g ü n k ü
yüzü kadar ürpertici olmamıştır.
— Çabuk Padişahı çıkarınız, Dolmabahçe sarayında oturacağım,
diye emir de vermiş.
Devlet, b ü t ü n gün, mareşali başka bir saray seçmeğe kandırabil-
mek için uğraşıp durdu.
Sonra bir sabah ingiliz askeri kılığında iki Ermeni ile bir ingi-
liz subayı «Akşam» matbaasına geldiler. Aşağıda idare odasında
idim:
— Makineyi durdurunuz, resmî tebliğ var, dediler.
istanbul'un işgal edildiği hakkındaki tebliğ idi. Fakat h ü k ü m e t
ağzından yazılmış hissini veriyordu. Askerlerden biri mürettiphane-
ye çıktı, biri makinenin başına gitti. Babıâliye koşarak Nazırlar He-
yetine haber yolladık. H ü k ü m e t de kendine göre bir tebliğ verdi, ge-
tirdik, Ermeni tercümanlar ingiliz subayına tercüme ettiler.
— Bizimkini sahifenin başına koyacaksınız, h ü k û m e t i n k i n i altı-
na... dedi.
ingiliz tebliğinde «muharebe» sözü «mahrebe» şivesi ile yazıl-
mıştı. Resmî tebliğin yabancılar tarafından verildiğini göstermek
için bu kelimenin bu türlü çıkmasına dikkat ettik... Alabildiğimiz in-
t i k a m b u n d a n ibaret kaldı.
• rününce, Generalin yüzü sapsarı kesildi, sendeler gibi oldu.
Fethin ikinci günü izmir rıhtımmdayım. Karargâh Birinci Kor-
donda bir köşk. Alt katın açık penceresinden ince, kuru, yanık bir
yüz görüyorum. Mustafa Kemal'in başı. Karşısında ayak ü s t ü selâm
duran bir deniz komutanı, ingiliz filosunun kurmay başkanı. Donan-
m a rıhtıma yanaşık denecek kadar yakın.
inanabilmek için gözlerimin sevinç yaşını siliyorum.
Biraz sonra yangın, izmir'in aşağı mahallelerini silip süpüren
büyük yangın. R ı h t ı m üstü on binlerce insanla dolu. Hepsi ingiliz
donanmasına sığınmak çaresini aramakta. Fakat gemi merdivenle-
rine sokulan sandalları süngülü neferler geri kovuyor. Aralarında b u
süngülere arkalarını vererek izmir'e çıkmış olan ordunun asker ka-
çakları da var.
Mustafa Kemal, acık otomobili ile Göztepe'ye gitmek üzere ka-
labalığı yardığı vakit kalabalıktan:
— Mustafa Kemal... Mustafa Kemal...
Sesleri geliyor. Paniğin nasıl korkak olduğunu gözlerimizle gö-
rüyoruz. Y a n g ı n ı n bir sele benziyen alevi ile, denizi kaplıyan filo
arasında on binlerce Y u n a n l ı ve çeteci kalabalığı içinden Mustafa
Kemal bir Tanrı ifadesi gibi geçiyor.
— 128 —
Köşkün holünde oturuyorduk:
— Ne işi var bu donanmanın i z m i r limanında? dedi.
Sonra aramızdaki ev sahibi h a n ı m a :
— Siz fransızca yazar mısınız? diye sordu.
Evet, cevabını alınca:
— Y i r m i dört saat içinde i z m i r l i m a n ı n d a n çıkıp gitmesi için fi-
lo komutanına bir ü l t i m a t o m yazınız, dedi.
Zayıflar tekrar baygınlık geçirdiler:
— ingilizlerle harbe tutuşacağız, her şey bitecek... diyorlardı.
Mustafa Kemali vazgeçirmek m ü m k ü n değil m i idi?
Fakat yirmi dört saat sonra, Birinci D ü n y a Harbini kazananla-
rın zafer donanması, demir alarak, ve Türk sancağını selâmlıyarak,
ağır ağır l i m a n d a n uzaklaştı.
Cafer'in sıkılmış yumruklarını hatırlıyordum.
•
A y n ı köşkte öğle yemeğine davetli idik:
General Pelle, Paşayı ziyarete gelecek... dediler.
General Pelle, istanbul'da Fransız yüksek komiseri idi.
Köşkün dışında gelişini bekledik. Arabadan indi. T u t u m l u ye-
şert adımla bir yürüyüşle köşkün merdivenlerini çıkmağa başladı-
Mustafa Kemal, ziyaretçisini karşrlamak üzere sokak kapısında gö-
Y a l ç ı n yüzlü, uzun ve büyük bir seferin bütün şanlarını ve şe-
reflerini bakışlarında dalgalandıran M u s t a f a Kemal gülümsiyerek.
Generale yardım etti.
Galata r ı h t ı m m d a k i Mareşalin hayali gözümün önüne geldi.
•
Mustafa Kemal'in k u m a n d a n ı n ı karşüamak üzere istanbul'a;
koştum.
K ö p r ü n ü n üzerinden, E m i n ö n ü n d e n Babıâliye doğru o geçişin
ayakları altrnda b ü t ü n acı hâtıralar çiğnenip havaya uçuyordu.
Ç a n takma g ü n ü yokuşu tırmanan halk, gene o halk, kadınlara
ile, çocuklariyle, delikanlı ve ihtiyarlariyle geçiş yollarına dökülmüş-
tü. B u fırtına gibi, kasırga gibi, k u r u n t u verici bir sevinç coşkunluğu
idi.
«Akşam»m gene aynı odasına d ö n d ü m . Boğaziçi gene karşımda
idi.
•
F: 9
 — 130 — —
Ağır bir hastalığın nöbetleri içinde ö l ü m ü iki gözleri ile gör-
m ü ş gibi olanlar yardır. Ben iki gözümle battığımızı gördüm ve kur-
tulduğumuzu gördüm.
Mustafa Kemali u n u t a m a m .
- O sonra daha da büyüdü. Kendi milletine tekrar o günleri gös-
termek için, asıl kurtuluş savaşma zaferden sonra girdi.
i n k ı l â p nizamının Atatürk'ü zaferin Mustafa Kemalini gölgede
bıraktı. Kendini gene kendi geçti.
Gençler, bizim çektiklerimizi çekmemek ve bu halka çektirme-
mek için, siz de Atatürk'ü unutmayınız. M u s t a f a Kemal bizimdi. A~
tatürk sizindir.
Cumhuriyet: 1951 Falih Rıfkı AT A Y
ANNEMİN MEZARI BAŞINDA
27/1/1923 İzmir
Zavallı validem b ü t ü n millet için mefkure olan izmir'in mukad-
des topraklarına tevdi-i vücud etmiş bulunuyor.
Arkadaşlar, ölüm hilkatin en tabii bir kanunudur. Fakat
böyle olmakla beraber bazen en h a z i n tecelliler arzeder. Bu-
r a d a yatan valdem, zulmün, cebrin b ü t ü n milleti felâket uçu-
r u m u n a götüren bir idarei keyfiyenin kurbanı olmuştur. B u n u
izah etmek için müsaade buyurursanız hayat ıztırabınm bâriz
bir kaç noktasını arzedeyim. Abdülhamit devrinde idi. 1320
(1905) tarihinde mektepten henüz erkânıharp yüzbaşısı olarak çık-
mıştım. Hayata ilk hatveyi atıyordum. Fakat bu hatve hayata değil,
zindana tesadüf etti. Hakikaten bir gün beni aldılar ve idarei müste-
bidenin zindanlarına koydular. Orada aylarca kaldım. Valdem bun-
dan ancak m a h b u s t a n çıktıktan sonra haberdar olabildi. Ve derhal
b e n i görmıye şitap etti. İstanbul'a geldi. Fakat orada kendisiyle an-
cak ü ç beş g ü n görüşmek nasip oldu. Ç ü n k ü tekrar idarei müstebi-
denin hafiyeleri, casusları, cellâtları ikametgâhımızı sarmış ye beni
alıp götrümüşlerdi. Valdem ağlıyarak arkamdan takip ediyordu. Be-
n i m e n f a m a götürecek olan vapura bindirilirken benimle görüşmek-
ten menedilen valdem göz yaşlariyle Sirkeci r ı h t ı m ı n d a elemler ve
kederler içinde terkedilmiş bulunuyordu. M e n f a d a geçirdiğim tehli-
keler o n u n hayatını ıztıraplar ve göz yaşları içinde geçirtimştir. Baş-
k a bir nokta daha: Mütareke zamanında Anadolu'ya geçtiğim vakit,
valdemi muztarip bir halde istanbul'da terke mecbur olmuştum.
Y a n ı m d a kendisinin terfik ettiği bir adamım vardı. B u n u Erzurum-
d a n istanbul'a gönderdiğim z a m a n valdem bu a d a m ı n yalnız olarak
geldiğinden haberdar olduğu dakikada, benim hakkımda Halife ve
Padişah tarafından verilmiş olan idam kararının infaz edildiğini z a n
101 —
eylemiş ve bu zan kendisini felce duçar etmişti. O n d a n sonra b ü t ü n
mücadele seneleri onun hayatını elem, ıztırap içinde geçirmişti. Pa-
dişah ve h ü k ü m e t i n i n ve b ü t ü n düşmanların daimî tazyiki ve işken-
cesi altında kalmıştı, ikametgâhı b i n türlü sebep ve vesilelerle bası-
lır ve taharri edilir, kendisi iz'aç olunurdu. Valdem üç buçuk senelik
b ü t ü n gece ve gündüzlerini göz yaşları içinde geçirdi. B u göz yaşları
ona gözlerini kaybettirdi. Nihayet pek yakm zamanda O'nu istan-
bul'dan kurtarabildim. O'na kavuşabildim ki, O artık maddeten Öl-
müştü, yalnız m a n e n yaşıyordu.
Valdemin ziyamdan şüphesiz çok müteessirim. Fakat bu teessü-
r ü m ü izale ve beni müteselli eden bir husus vardır ki, o da anamız,
vatanı m a h v ve harabiye götüren idarenin artık bir daha avdet et-
memek üzere mezarı âleme götürülmüş olduğunu görmektir. Valdem
bu toprağın altında, fakat hakimiyeti milliye ilelebet payidar olsun.
Beni müteselli eden en büyük kuvvet budur. Evet, hâkimiyeti milli-
ye ilelebet devam edecektir.
Valdemin r u h u n a ve b ü t ü n ecdat r u h u n a m ü t e a h h i t olduğum
vicdan-yeminimi tekrar edeyim. Valdemin medfeni ö n ü n d e ve Alla-
h i n huzurunda aht ve peyman ediyorum, bu kadar kan dökerek mil-
letin istihsal ve tesbit ettiği ve hâkimiyetin m u h a f a z a ve müdafaa-
sı için icabederse valdemin yânına gitmekte aslâ tereddüt etmiyece-
ğim. Hâkimiyeti milliye uğrunda c a n ı m ı vermek, benim için vicdan
ve namus borcu olsun.
Gazi M. K E M A L
*
K II B t L A Y
Devrim düşmanı geri düşünceli yobazlar, Menemen'de ayaklana-
rak, öğretmen Kubilây'ı şehit etmeleri üzerine, öfkelenen Ata:
— Menemen, top ateşine tutulsun, taş taş üstüne kalmasın, is-
tasyona yeniden bir kasaba kurulsun, demiş ise de, b u n a karşı Fevzi
paşa:
— B ü t ü n h a l k ı n suçu yok, mahkeme kuralım, suçu olanları ce-
zalandıralım, demesi üzerine, çok sevdiği ve her zaman «benim da-
ğım» dediği Fevzi paşa'mn b u arabulma davranışım iyi karşılamış,,
biraz yumuşayarak:
— Devrimlere karşı gelenlere acınmaz, ilerlemeyi köstekliyen b u
geri görüşlü kimseler, millet hainidir. Sizin sözünüz doğru, ben de
b u n a uyarım, dedi.

ATATÜRK'ÜN SOFRALARI
O'NUN S O F R A L A R I , I Ç K Î S I Y L E B E R A B E R , M U T L A K A B İ R
F I K I R VE M Ü N A K A Ş A S A H N E S İ Y D İ . B A Z I L A R I N I N A K S İ N E ,
ÎÇKÎ İÇİN K İ M S E Y İ ZORLAMAZDI.
— I —
Atatürk, eskıdenberi —az bir z a m a n müstesna—, bekâr yaşa-
m ı ş bir adam olmakla beraber bir «münzevî» değildi. Selânik'te er-
kân-ı harbiye dairesinde işini bitirir bitirmez, yazsa Beyaz Kule
bahçesinde, kışsa m u h a k k a k Yonyo birahanesinde arkadaşlarile bir-
likte bir masa başında toplanır, arasına havaî bir konu, fakat ekse-
riya ciddî bir bahis açar, h e m bira veya rakı içilir hem de uzun
uzun konuşulurdu. Askerî mahfildeki harp oyunlara esnasında, nasıl
topluluğa fikirleriyle, tenkitleri ile h â k i m oluverirse, Yonya'da veya
Beyaz Kule bahçesinde de bu vaziyeti sezilirdi.
Gece gündüz, durmak dnlenmek bilmeyen bu hârika adam, me-
selâ h a r p oyunlarında filân ve filân tepenin harita üstünde gösteri-
len r â k ı m m ı tashih eder, yerine, bizzat tesbit ettiği râkımı ortaya
atarak tashih ettirirdi.
M a h f i l m ü d ü r l ü ğ ü n e getirttiği üsteğmen Sadrettin (*), ona hay-
randı.
(•') Selanik'ten t a n ı d ı ğ ı m Üsteğmen Sadrettin, derviş meşrep,
halûk, daima güleryüzlü, zeki bir gençti. Atatürk onu pek sevdiği
için askerî mahfile m ü d ü r nasbettirmişti. Balkan Harbinden sonra
kaybolmuştu. 1921 yılında Trabzon Lisesi M ü d ü r ü iken, camları toz-
l u ve izbeye benzer bir d ü k k â n d a onu gördüm, içeri girdim, m ü h ü r -
cülük yapıyordu. Konuştuk, bittabi emekliye ayrılmış, r o m a t i z m a d a n
beli b ü k ü l m ü ş , ihtiyar bir k a m b u r h â l i n i almıştı. O esnada Trab-
zon'da «istiklâl» adı ile bir gazete çıkıyor, G a z i Mustafa Kemal'e
atıp tutuyordu. Sadri bu gazeteden bahsetti. Sahiplerine lânet etti.
L â f bu yola dökülünce «Sadriciğim, halini niçin Gazi'ye bildirmiyor-
sun? O seni tanır, kadirşinastır» dedim. Cevap verdi: «— Ben bugün
bir canlı cenazeyim, ne işe yarayabilirini ki, b u g ü n v a t a n u ğ r u n d a
gece g ü n d ü z uğraşan büyük a d a m a başvurayım- S a k ı n sen de yaz-
ma» dedi. B u n d a n pek az sonra ben Trabzon'dan ayrıldım. Ne oldu-
ğunu bilmiyorum.
— 133 —
«Mustafa Kemal Bey b u g ü n mahfile gelir gelmez, odasına ka-
p a n d ı , not defterini çıkardı, haritadaki birçok yerleri tashih etti.
H a r i t a üstündeki oyunlar başlamadan önce b ü t ü n bu işleri yaptı»
derdi. Y a n i A t a t ü r k fikirlerini empoze ederdi a m m a , körükörüne
diktaya gider bir a d a m da değildi, ölünceye kadar, mütemadiyen
kafasını işletmiş, daha doğru bir tâbirle kafası işlemiş, yorulmak
hilmez bir hârika idi.
B u halini Cumhurreisi olduktan sonra da müşahede ettik. O-
!nun akşam sofraları, içkisiyle beraber, m u t l a k bir fikir ve münakaşa
sahnesiydi. Bazılarının zannı gibi, içki için kimseyi zorlamazdı. Ba-
kınız h a t ı r ı m a gelen bir vak'ayı kaydedivereyim. Bir akşam sofra
misafirleri arasında Amasya Tarihi müellifi Hüseyin Hüsamettin E-
fendi de bulunuyordu. Hocanın bir şey almadığını gören Atatürk:
— Hoca Efendi bir şey almıyorsunuz? diye sordu. Hüsamettin
Efendi, sofraya hizmet edenlerden birine limonata ısmarladı. Ata-
türk:
— Allah Allah, burası içki sofrası! Rakı, bira içmez misiniz? di-
ye sordu. Hocanın:
— Hayır efendim, müsaadenizle l i m o n a t a içeceğim; demesi üze-
r i n e de:
— Hay hay, siz bilirsiniz, dedi. K o n u ş u l a n bahse devam etti.
Sofra, akşamları sekiz buçuk, dokuzda başlar ve gece çok defa
sabah üçe dörde, h a t t â beşe kadar sürerdi. Hüsamettin Hoca limo-
n a t a s ı n ı içti, anlaşılan yüreği ezildiği ve acıktığı için sofrayı doldu-
ran mezelere bakıyor, limonata ile yenebilecek bir şey arıyordu. Ze-
k i Atatürk münakaşa sırasında b u n u sezinlemiş, hizmet edenlere:
«— Ş u zata, limonatası ile yiyebileceği bir şey getirin, aç kalı-
yor! demişti. H o c a n ı n önüne bisküvi, b a t o n sale, şu bu konuldu. O
d a bunlarla limonatasını içti. Bilvesile şunu da kaydedeyim ki, Ata-
t ü r k içmeye icbar, h a t t â i m â etmediği halde sonra bir kere d a h a sof-
rada rastladığım Hüsamettin Efendinin, bira içtiğini gördüm!
Atatürk'ün sofrasından hatırımda kalan bir iki şeyi sıralaya-
yım:
Dâvetliler, Atatürk yukardan ininceye kadar ekseriya bilârdo sa-
l o n u n d a vakit geçirirler, bilârdo oynayanları seyrederlerdi; bir ak-
şam baktım, bizim Kâzım N â m i de var. Meclis Reisi K â z ı m Özalp,
Eskişehir Mebusu Yusuf Ziya özer'le bilârdo oynuyor, biz de seyre-
diyorduk. Kâzım N â m i pek eskiden tanıdığı Kâzım özalp'a takılı-
yordu. Özalp, m ü s a m a h a ile beraber:
«— Kâzım N â m i uslu otur,» diye birkaç kere nazikâne ihtarda
b u l u n d u ğ u n u işittim. Çocuk mizacından sıyrılamıyan samimî Kâ-
z ı m N â m i bu ihtarlara pek aldırış etmedi.
 — 134 —
O aralık «Atatürk iniyor» haberi işitildi. K â z ı m ı n y a n m a git-
tim. Sofrada hareketlerini ayarlamasını ihtar ettim: Mustafa Ke-
mal'i sen m i bana öğreteceksin, t â Meşrutiyetten önce ben o n u n l a
arkadaşım» dedi. Pekâlâ dememe kalmadı. Atatürk bilardo salonuna
girdi. Ve Kâzım Nâmi'yi görür görmez elini uzattı:
— Safa geldin Kâzım N â m i ! diye herkesten önce o n a iltifat et-
ti. Yemek salonuna geçildi.
«Güneş - dil» teorisi zamanı idi. Masanın baş tarafında ve Ata-
türk'e yakın bir yerde koca bir siyah t a h t a duruyordu. H e m «apera-
tif» almıyor, hem de Atatürk'ün kendilerine işaret ettiği arkadaşlar,,
t a h t a başına geçerek yazdırdığı kelimelerin, Güneş - Dil f o r m ü l ü ile
etimolojik vaziyetlerini tahlil ediyorlardı. R a h m e t l i İ b r a h i m Necmi'-
ye, sonra bana işaret etti. Sıramızı savarken F a l i h Rıfkı Atay:
«— Paşam bu işi hocalar iyi başarıyor, bakınız İbrahim Necmi
ve Ali Canip ne kolay yaptılar.» dedi. Ben bu sözden hemen istifa-
de ettim:
«— Atatürk, kırk sekiz yaşındayım, etimoloji ile şimdiye k a d a r
uğraşmadım, şimdiden sonra da zât-ı devletlerine bu hususta fay-
dalı olamıyacağımı sanıyorum,» dedim. Atatürk ne demek istediği-
m i bittabi derhal intikal ederek, güler yüzle:
«— Pekâlâ, sen o büyük kamus için kitaplardan derlettiğin fiş-
lere devam et, bundan sonra Güneş - Dil meselesi ile uğraşma» de-
di. Ve başka arkadaşları kaldırmağa başladı. Yanıbaşımda oturan
Kâzım N â m i boyuna p a r m a ğ ı n ı kaldırıyor, tahtaya k a l k m a k isti-
yordu. Nihayet Ata:
«— B u y r u n bakalım! dedi. K â z ı m tahta başına geçti. Atatürk"
bir ibare yazdırdı. Kâzım bittabi b u n u formüle vuramadı. A t a t ü r k
bekledi, bekledi; nihayet:
«— H e m yapamazsın, hem kendini kaldırtırsm, beceriksiz!» de-
di ve fakat (Yerine otur!) demedi. Kâzım, belki yarım saat ayakta
kaldı. Dizlerinin yorulduğu görülüyordu. Atatürk:
«— Efendim, bu zâtı tâ Selanik'ten tanırım, samimî adamdır,,
fakat işte böyle beceriksizlikleri de vardır,» diye biraz daha söylen-
di, nihayet oturmasına müsaade etti. Ertesi gece tabiî, Kâzım yok-
tu. Atatürk beni y a n m a çağırdı:
«— D ü n akşam K â z ı m Nâmi'yi biraz hırpaladım, çok eski ve sa-
m i m i bir arkadaştır. O n u çağırıp gönlünü alacağım.» dedi. Cevap
verdim:
«— Paşam, Kâzım sizi tâ gönülden sever, âşıkımz ve hayranı-
nızdır.»
«— Bilirim, hakikaten beni sever, a m m a bir kere çağırıp gönlü-
n ü alacağım.» dedi. Ertesi günü sabahleyin Meclise gittim: Gazinoda:
— 135—
kahve içerken K â z ı m geldi. Müjdeyi verdim: « A m m a sen gene lâü-
İDalilik etmemeğe gayret et.» dedim. O akşam ben Çankaya'da bu-
l u n m a d ı m . K â z ı m ' m ifadesine göre Atatürk, davet etmiş, t â yanına
oturtmuş. Hazır bulunanlara karşı onu taltif etmiş, gönlünü almış.
işte bir fıkra ki Atatürk'ün yüksek ahlâkını, r u h necabetini,
müstesna adamlığını açıkça gösterir. Kimsenin gönlünün kırılması-
n a t a h a m m ü l edemezdi...
•
r
Gene bir akşam sofraya otumuştuk. A t a t ü r k tarih hakkında Â-
fet h a n ı m l a ismet Paşa arasında bir fikir ve görüş ayrılığı olduğun-
d a n bahsetti. Âfet h a n ı m : «Tarihin bilhassa genç nesle milliyet ve
iyi fikirler aşılamak için bir vasıta olduğunu» ileri sürmüş, ismet
Paşa ise, «her ilim gibi tarihin, ilk hedefinin kendi sahasındaki ha-
kikatleri olduğu gibi ortaya kaymak olduğunu, bilvasıta ondan isti-
fade edilse bile, bu istifade uğruna tarihî hakikatleri aynen tahkik
ve tesbitten ayrılmamak icabettiğini» ileri sürmüş.
Atatürk:
— Bu mesele hakkında Ali Canip Beyi hakem yapalım, bakalım
o n u n fikri nedir! dedi.
Kendi kendime, içimden:
«El'aman ey dil ne müşküller sual olmuş sana!...»
Demekle beraber, ayağa kalktım, şunları söyledim:
— Efendim, ben, Hanımefendi ile Paşa hazretlerinin mütalâala-
TI arasında ve esasta bir fikir anlaşmazlığı görmüyorum. Ç ü n k ü Ta-
rih esas itibariyle, her ilim gibi yalnız kendi sahası içindeki haki-
katleri arar, başka bir mülâhaza tesiriyle bu aramasından fâriğ ola-
maz. Bu fikri ileri süren İsmat Paşa hazretlerinin mütalâasına, Ha-
n ı m e f e n d i n i n de iştirak edeceklerine şüphe etmiyorum. A m m a , bir
m u a l l i m , dersinde tabiî her mevzu gibi tarihten de istifade edecek
ve öğrencilerine tarih hâdiseleri delâletiyle m ü l î ve ahlâkî telkinler
yapacaktır. B u n u da Paşa hazretleri bilirler ve kabul ederler, yani
mesele esasında hiçbir ihtilâf arzetmiyor.»
B e n i m sözlerimi işitemiyen ismet Paşa, Atatürk'e benim ne söy-
lediğimi sordu. Atatürk eliyle parmaklarını birleştirerek iyi işareti-
n i verdi ve bahsi kesti.
•
Bazı geceler, bahis şaka sınırını aşmazdı. Meselâ bir akşam ü n i -
versite hoclarmdan Fazıl Nazmi Beyle A h m e t Cevat Beyi birbirine
kapıştırdı.
Mevzu eski Y u n a n c a ve yeni Y u n a n c a — Y a n i R u m c a — mese-
 — 104 —
lesi idi. Şakaya pek istidadı olmayan ve pek çok dil, bu arada eski
Yunancayı — Ç ü n k ü yıllarca darülfünunda o n u okutmuştu— bilen:
Fazıl N a z m i Bey, birdenbire «Paşam o eski Y u n a n c a y ı bilmez» de-
yiverdi. M ü f r i t ve sinirli olan Cevat Bey de birden taştı. Ve Türk-
çeyi de unutarak Fazıl Nazmi Beyle R u m c a münakaşaya başladı. A -
tatürk işin kıvamına geldiğim görünce:
— Yoo, Cevat, kaçamak istemem, Türkçe cevap ver ki biz de a n -
layalım, dedi. Cevat Bey coşmuştu, ağzından adetâ köpükler saçılı-
yor.
«— Paşam bu nasıl lâf, ben Y u n a n c a bilirim. B e n i m bilmediği-
m i nasıl söyleyebilir?» dedi.
Atatürk, neş'e içinde Fazıl Nazmi Beye teklif etti:
«— Eski Y u n a n c a bir ibare yazınız, Cevat Bey onu hem T ü r k -
çeye, hem de yeni Yunancaya tercüme etsin!» dedi.
Fazıl Nazmi Bey tahtaya bir ibare yazdı, oturdu. Cevat B e y
kalkta. Biraz duraladı. Atatürk:
«— Galiba kıvıramıyacak» deyince, Cevat Bey:
«— A m m a Paşam tarafsız k a i m , beni şaşırtmayın» dedi. Hepi-
miz ihtiyarsız güldük. B u n a da içerledi, kafasını iki tarafa salladı:
ve bir çırpıda Türkçe ve R u m c a tercümelerini yazdı.
Fazıl Nazmi Bey, şaka ile pek başı hoş olmıyan b i r arkadaştım.
B u n d a n dolayı lâtife yoluyla değil, ciddi ve samimî bir tavırla:
«— Paşam, h e m Rumcası, h e m Türkçesi yanlış» deyip kesti, attı-
Gene curcuna koptu... Fakat Atatürk işi yeter buldu, münakaşayı:
kesti, tşte sofrada arasıra böyle lâtifeler de olurdu.
• oyunları tertip ettirdiği geceler, Y u n u s N a d i ile ben —iki sivil din-
Bir akşam Atatürk benden b i r kaç şiir o k u m a m ı istedi. Birkaç-
parça okudum. Devam etmemi söyledi. Gene iki üç parça o k u d u m :
«— Paşam hatırımda bu kadar var» dedim. K e n d i parçalarım-
dan o k u m a m ı emretti. «Şarkın Ufukları» adlı m a n z u m e m i okudum..
B u şöyle bitiyordu:
«Her zulmü, kahrı boğmaya bir parça k a n yeter.»
«Ey Şark, uyan yeter; yeter ey Şark, u y a n yeter!»
Sofrada bulunanlardan Hariciye Vekili Tevfik R ü ş t ü Aras:
«— Paşam bu m a n z u m e yirmi beş yü önce yazılmıştır.»
Diyerek, kendi zu'munca bir su'i t e f e h h ü m ü n ö n ü n ü almak iste-
di. A t a t ü r k kaşlarını çatarak şu cevabı verdi:
« _ Ne demek istiyorsunuz beyefendi, b u g ü n yazılmış olsa ne*
çıkar?»
Atatürk, asla dar düşünmez, vesvese ile alışverişi olmayan e n g i n
zekâlı bir adamdı. O n u n sofrasında hırpalananları, hattâ ağlayan-
ları gördüm, fakat Atatürk her zaman kibar, her zaman centilmen-
di. Alî Canip Y Ö N T E M
— 136 —
— II —
Atatürk bir akşam sofraya oturulmadan önce misafirlerine de-
d i ki:
— Hitler, bana bir filim yollamış. Y u k a r ı çıkalım da seyredelim..
ö n ü m ü z e düştü:
«Buyurun!» dedi... Çıktık. Filim başladı. Filim, Nazi'lerin, he-
n ü z iktidarı a l m a d a n önceki hallerini gösteriyordu: Omuzlarında
silâh yerine u z u n sopalar... Gayet m u n t a z a m ve heybetli bir yürü-
yüş... Sahne değişiyor; fakat her sahnede daima Hitler, yüksek bir
yerde... Teşkilâtını kendi usulünce selâmlıyor... Ve filim h e p bu
monotoni içinde devam etti ve sona erdi.
Salon aydınlanınca Atatürk ayağa kalktı, ö n ü m ü z e düştü. Aşa-
ğıda, sofra başında sıralandık...
Atatürk, ortaya bir mesele attığı zaman, o mesele hakkında fik-
r i n i söylemeden, etrafına sormak âdeti idi:
— Nasıl buldunuz? dedi... B u sual misafirlerin fikrini almak için
değil, lânse ettiği mesele hakkında bir m u k a d d i m e mahiyetinde
olurdu. İçimizde h ı k m ı k edenler, şöyle veya böyle; birkaç kelime ve
cümle söylenir oldu... Atatürk'e bu kadar kâfi idi... B u tarz Ata-
t ü r k ' ü n eskidenberi tâkip ettiği usuldü. Selanik'te iken Yonyo'da ve-
y a Asker klübünde de böyle yapardı, ö n c e arkadaşlarını söyletir,
sonra kendisi itiraz kabul etmez bir m a n t ı k l a söze başlar ve daima
mevzua h â k i m olurdu. Orada Askerî K u l ü b ü n d e harita üstünde h a r b
leyici— kendi rütbesinden yüksek subaylara karşı, pervasızca ten-
M d l e r i n i yapıp, dâvayı kazandığını görürdük. Muallim Naci'nin «ir-
câ-a Nazar» ü n v a n l ı manzumesinde, Napolyon hakkında söylediği
bir mısra, Atatürk için de sahih idi:
Her harbe o talip, yine her yerde o galip
Şu fark ile ki, Napolyon için harp âdeta bir «satranç» oyunu
îdi... Atatürk aslâ bir «sergüzeştçi» değildi. Ve olmamıştı... Bilâkis
sergüzeştçilerin karşısına dikilir, onları a m a n a getirirdi... Hitler'in
yolladığı filmi bize seyrettirdikten ve ortaya attığı «Nasıl buldu-
nuz?» sualinden sonra, fikirlerini şöyle sıraladı ve neticeye vardı:
«— Efendim, bu adam, filimde gördüğünüz gibi tiyatral bir ham-
l e ile işe girişti... B u g ü n Almanya'nın b ü t ü n askerî gücü onun elin-
de... Yaran harbe girişecektir. O ve o n u n mukallidi Mussolini harbe
hazırlıkla meşguller... Evet yakın bir atî'de harbe dalacaklardır.
Dalacaklardır, ç ü n k ü asker değillerdir, h a r p ne demektir bil-
mezler... H a r b bir felâkettir ve hele b u i k i müttefik için m u h a k k a k
 — 138 — —
ölümdür. Talih Almanya'ya öyle bir toprak vermiştir ki, o, daima i k i
ateş arasında kalmağa m a h k û m d u r . . .
Kör körüne hesapsız, kitapsız bir nefis itimadı, tamamen oto-
m a t i k bir ordu sistemi, ilk hamlede korkunç bir kuvvet tesiri yapa-
cak, fakat bir kere b i r tarafı sakatlandı m ı , t â r ü m a r olacak, o çalış-
kan millet yere serilecektir. Ortada ne Hitler, ne teşkilâtı kalacak-
tır. Mussolini'den hiç bahse hacet yoktur, o, efendisinin ortadan
kalktığı g ü n yok demektir...»
Zeki, uzağı gören Atatürk, Hitler'in âkıbetini göremedi, fakat
benimle beraber o gece bu sözleri dinliyenler gördüler... Ve O ' n u n
«önceden görme» kudretine hayran oldular.
• •
Bir gece Dolmabahçe Sarayında, sofra başındayız. Atatürk pek
neş'eli:
«— Hepimiz, ayrı ayrı birer şarkı söyliyelim» dedi. Y a n ı n d a mer-
h u m Reşat Nuri vardı. Etrafa b a k t ı m : Hemen çoğumuz ses cihetin-
den sıfırdık: Maarif Müsteşarı i h s a n Bey, Vakit Başmuharriri A-
sıim Bey, Reşat Nuri ve ben. i l k piyango Reşad'a düştü. Sevgili dos-
t u m âdeta kırıtarak: Telgrafın telleri'ne başladı. Atatürk hemen
«Çok güzel a m a kâfi» dedi. ihsan Beye teklif ederken Reşat Nuri'-
n i n muzipliği tuttu. K u l a ğ ı m a «ihsan Bey m u h a k k a k en ziyade ma-
val'da m u v a f f a k olur» dedi. Kendimi zor t u t t u m . Asım Bey, kendi-
ne mahsus sükûnetle bir şeyler söylemek istedi. Fakat kıs kıs gül-
mesi terennümün devamına m â n i oldu. Atatürk bana işaret etti, de-
dim ki:
«— Paşam, müsaade buyurunuz, beni istisna ediniz... Ç ü n k ü t â ,
ilk gençliğinizdenberi her sahada daima ileri yürüdünüz, h a r p
meydanları zaferlerinizle dolu... Fakat sesimi işitir işitmez, korka-
rım ki masayı terkedeceksiniz!...» G ü l d ü . Israr etti. Dedim ki:
«— Paşam, Ruşen Eşref Bey yardım ederse, belki nöbetimi pek
zararlı savmam...»
«— Peki» dedi. Ruşene «Yine zevrak-ı derunum»u okumamızı
teklif ettim. B u bir güzel parçadır ki güftesi «Şeyh Galip» merhu-
mun, bestesi Dede'nindir. «Dar-ül Muallimîn-i Âlîye» Birinci H a r p
esnasında Kadıköyünde «Sen Josef» mektebinde bulunurken, rah-
metli «Süreyya» Bey bu harikulâde parçayı, daha birçokları ile bir-
likte talebeye öğretmiş, çocuklarımız hakikaten nefis bir terennüme
muvaffak olmuşlardı. Ruşen ve ben, o z a m a n orada öğretmendik, iş-
te şimdi Atatürk'ün h u z u r u n d a bunu söyleyecektik. Ruşenin sesi gü-
zeldi, zaten herşeyi taklitte fevkalâde istidadı vardı. Başladık:
Tine zevrak-ı derûnum...
101 —
İki mısra' söylemiştik ki Atatürk:
«— Güzel güzel a m a tekke kokuyor...» dedi. Böylece bâdireyi at-
lattık...
Sofraya davetli arkadaşlardan bir kısmı, bir bahis açıldığı za-
m a n ileri geri söylenmeğe başlarlar, bir ikimiz, aralarında ben de ol-
"mak üzere, lâfı u z a t m a m a k için susardık. Birgün bir dostum «Ali
Canip Bey, daima susuyorsunuz, Atatürk şahsen size sual tevcih et-
mezse bahse karışmıyorsunuz» dedi. Cevap verdim: «Bu büyük
a d a m bizi akıl danışmak için çağırmıyor, bize kendi fikirlerini tel-
k i n için çağırıyor. D i k k a t ederseniz bana bilhassa sorduğu z a m a n bi-
l e cevaplarım aspirin komprimesi gibidir ve bu kâfidir.» dedim.
Sofra müdavimlerinden eski bir arkadaşım vardı. Atatürk bir
akşam ona «Cumhuriyet Gazetesi»nde imzası altında neşretmek üze-
re bir makale zemini dikte etti. Arkadaş beyaza çekmek üzere yan
odalardan birine çekildi. A t a t ü r k bize dedi ki:
«Çok çalışkan, âdeta canlı bir makinedir. Maksadı da derhal kav-
rar. O önce Abdülhamid'e hizmet etti, sonra ittihatçılara, şimdi de
bize. Elbette bizden sonra da başkalarına edecektir.» Evet belki böy-
le idi, fakat ömrü vefa etmedi. Hakikaten çok zeki ve zekâsı nisbe-
tinde yorulmak bilmaz bir çalışkanlığa mazhar olan bu arkadaş, A-
t a t ü r k ' ü n ö l ü m ü n d e n biraz evvel vefat etti.
•
Atatürk hakikaten vefakârdı. O ' n u n hastalığının başlangıcı olan
zamanlarda (1938) de ben de ehemmiyetlice bir ameliyat geçirdim.
Bir gün huzurundaki arkadaşlara:
«— Ali Canib'i görmüyorum. O muhakkak bana gelirdi» demiş.
İ s m a i l Müştak:
«— Paşam, m ü h i m bir amelyat geçirdi» cevabını verımiş. Ben
D o k t o r Asım Beyin Şişli Şifa Y u r d u n d a yatıyor ve kımıldanamıyor-
d u m . Ameliyatımı rahmetli dostu Akif Şakir yapmıştı. Bir gün Asım
bey y a n ı m a geldi.
«— Atatürk'ün Başyaveri Celâl Bey şimdi telefon etti. A t a t ü r k
hatırınızı sormuş. Celâl Bey ameliyatınız h a k k ı n d a m a l û m a t istedi,
izahat verdim» dedi. Bir telgrafla, doğrudan doğruya kendisine arz-ı
•teşekkür ettim. Atatürk kendi hastalığı esnasında beni hatırlamış ve
Başyaverle h a t ı r ı m ı sormuştu. Bu büyük adam vefakârdı. B u n d a n
sonra ziyaretçilerim, beni merak eden, h a t ı r ı m ı soran dostlarım hay-
li çoğalmıştı.
Ruşen Eşref, ikimizin ahbabı bir zatten bahsederken birgün ba-
n a dedik ki: «— i k i m i z i de bu akşam evine dâvet ediyor. Kendisine
 /
— 140 — —
kuşgönü pastırma gelmiş. M u t l a k a geliniz, beklerim eliyor, Gazi'den
izin alalım da gidelim...»
«— Pekâlâ» dedim ve gittik. Bir iki tanıdık daha vardı. İçtik ve
enfes pastırmadan da, bol bol yedik. Saat gece onbire doğru kapı
önünde bir otomobil sesi işitildi. Arkasından kapı çalındı. Ev sahi-
bi aşağı i n d i ve hemen yukarı çıkarak, haberi verdi:
«— Atatürk otomobil yollamış, size istiyormuş.»
Eyvah... Ç ü n k ü Gazi'nin sofrasında meza olarak kuş sütü bile
vardı, fakat hemen her R u m e l i l i gibi, o da pastırmadan ve sarım-
saktan nefret ederdi. Şimdi ne yapacaktık? Ev sahibine dedim ki:
«— A m a n birader bize birer demet maydanoz bul.»
«— Vallah bizim evde yok, saat de onbiri geçiyor, komşular uyu-
muşlardır» dedi.
Israr ettim. Nihayet maydanoz bulundu. Ruşen Eşrefle hem çiğ-
niyor, h e m gidiyorduk.
Çankaya'ya vardık... Salona girdik. Akşi gibi tenhalıktı. D ö r t beş
kişi ancak vardı. Masanın t â öteki ucuna iliştim. Ruşen de y a n ı m d a .
Gazi: «— Kalabalık yok, yaklaşsamza» diye emretti...
Dedim ki: «Paşam, kabil olsa, kapanın dışında oturacağız.»
«— Niçin?» dedi...
«— Sizden ketmedemeyiz. Pastırma yedik» dedim. Hoşuna gitti.
«— Pekâlâ, a m a n uzak kalalım» dedi... Neş'e içinde bir iki saat
geçirdik..
( Y a k ı n Tarihimiz) Ali Canip YÖNTEM
— III —
B u akşam sofra hususî, tenha ve sakin. Meğer b u sükûn bir ih-
tilâl saklıyormuş. « M û t a d zevattan başka yalnız rahmetli Celâl S a h i r \
ve ben varız.»
Doktor Reşit .Galip'te tabiî olmayan dolgun bir h â l var. Göz-
leri kıvılcım saçıyor. B ü t ü n vücudu bir elektrik bataryası gibi hassa-
siyet içinde. Dokunulsa ateş alacak.
İçinde kaynaşan heyecanını gizleyemiyor. Nihayet dayanamadı
ve sözü Halkevlerinden açtı. (O tarihte Parti U m u m î İdare Hey'e-
tinde Halkevleri onda idi.) Temsil kollarında k a d ı n rolleri için Kız
Lisesinden kendi arzu ve rızalarıyie seçilen amatör sanatkâr öğret-
menlere Maarif Vekili Esat- Beyin izin vermediğinden şikâyete baş-
ladı.
Reşit Galip istikbaldi... Esat Bey mâzi... Bu şikâyet yeni ile es-
kinin çarpışması idi.
Tiyatro, eski Yunanlılardanberi, insanlık için ve k ü l t ü r milletle-
101 —
r i için bir h i k m e t ve san'at kaynağı, bir entellektüel hürriyet aka-
demisi, bir millî, insanî eğitim müessesesi olmamış mıydı? Ve Halk-
evleri temsil kollara b u gayelerle kurulmamış mıydı? K a d ı n bu kül-
t ü r hareketinin nasıl dışında bırakılabilirdi?
Reşit Galip'te bu düşünceler hâkimdi. Bunlar Atatürk'ün dü-
şünceleriydi. Reşit G a l i p O ' n u n yolunda, O ' n u n açtığı çığırda yürü-
yordu. B u n u ve Atatürk'ün kendisine itimadını bildiği için, serbest
ve cesur bir eda ile sesini perde, perde yükseltti ve sertleştirdi. A-
tatürk, büyük bir itidal ve sükûn ile:
— «Merak etmeyin, hepsi düzelecek.» diye doktoru yatıştırmak
istedi, fakat bu t e m i n a t t a t m i n etmedi, bilâkis heyecanı şiddetlendi,,
feveran halini alda ve nihayet b o m b a gibi patladı:
— «Kabahat hep sizde... Hocam diye cahilleri başımıza koydu-
nuz!»
Atatürk, Reşit Galip'i çok severdi. Zekâsını, çalışma kuvvetini,,
dinamikliğini, inkılâpçılığını, vatanseverliğini ve kendisine bağlılığı-
n ı görmüş, o n u samimiyetine almıştı. O n u çok sevdiği için n a z ı n ı da
çekerdi. Sevdiklerinin n a z m ı çekmek Atatürk'ün kalbinin bir ihtiya-
cı idi. F a k a t bu sert i t h a m O ' n u kalbinden vurdu: «Sizi bir kere da-
h a sabır ve sükûna davet ederim, arzularınız olacaktır.» dedi. Dok-
tor Reşit G a l i p o kadar oldgundu ki, nefsine ve sözüne h â k i m ola-
mıyor, şikâyet oklarım biribiri ardından, bir yaylım ateşi gibi, Ata-
türk'ün başına fırlatıyordu. Sofrayı ve oturanları trajik bir hava
boğuyor, kimse nefes alamıyordu. A t a t ü r k mustaripti, fakat vakarım
ve soğukkanlılığını kaybetmedi. Ve bir arslan kendini ısırmağa kal-
kan yavrusunu okşar gibi, sakin ve müsamahalı bir eda ile: «Siz
böyle konuşmakta devam ederseniz, ben size m u h a t a p o l a m a m a k t a
mazurum.» dedi. Reşit Galip kendini büsbütün kaybetti, ç ü n k ü o bir
heyecan adamıydı ve yumruğiyle masaya vurarak, şiddetle bağırdı:
— «Beni kovuyor musunuz? Burası milletin malıdır. Allah da
gelse beni buradan kovamaz!...»
Bu trajedinin son h a d d i n i bulduğu en nazik andı. Acaba Ata-
t ü r k şimdi ne yapacaktı?... Çanakkale denizlerini ingiliz armadası-
n a mezar yapan, Y u n a n l ı l a r ı Anadolu'dan denize döken, Sevr'de
esaret muahedesini parçalıyan, Lozan'da, ü ç asırlık bir inkıraz dev-
rinden sonra ilk feda yeniden, Avrupa emperyalizmini dize getiren,
yurt içinde b ü t ü n asırlık zincirleri kırarak, esir bir h a l k t a n h ü r ve
müstakil bir millet yaratan büyük Fetih'e, kendi eliyle yetiştirdiği,
sevdiği ve güvendiği evlâdı, ne kadar saf ve samimî d a olsa, görü-
nüşte işte meydan okuyor ve istemiyerek de olsa, gururunu yara-
lamış oluyordu. Ş i m d i ne yapacakta?... Diktatörler böyle hâdiseler-
de ne yaparlardı?..
 — 142 — —
Hayret!... koltuğunu geriye itti, yaralı bir arslan gibi ayağa kalk-
tı, ve:
— «O halde ben buradan giderim.» dedi ve sofrayı terkederek,
yandaki yatak odasına çekildi. Bu gidişte, Dumlupmar Meydan
Muharebesini kazanan Muzaffer Serdar'm insan b ü y ü k l ü ğ ü n ü çizen
bir heykel ihtişamı vardı
Doktor Reşit Galip şimdi sinir buhranları geçiriyor, söyleniyor
ve ağlıyordu. Çok mustaripti. O bu neticeyi istememiş, fakat
kaza oku yayından çıkmıştı. Arkadaşlar, okşıyarak ve yalvararak
o n u sofradan kaldırdılar ve Erenköy'e evine gönderdiler.
Bir müddet sonra A t a t ü r k , Doktoru Maarif Vekili yaptı. B u tâ-
yin Atatürk'ün o sofra isyanına bir mukabelesiydi. Ayaı zamanda, b u
Reşit G a l i p saadetiydi. Eski D a r ü l f ü n u n lâğvedilecek ve yeni üniver-
site kurulacaktı. B u bir büyük inkılâptı; eski müderrislerin çoğu çı-
karılacak, yerlerine genç yeniler ve A l m a n mütehassısları getirilecek,
üniversine modernleştirilecekti. B u ağır nazik iş için Doktor Reşit
Galip kuvvetli bir eldi.
Reşit Galip Maarif Vekilliğinden ayrıldıktan sonra, uzunca bir
m ü d d e t Atatürk'le dargın kaldılar. Bir gece, Çankaya'da Atatürk,
"birdenbire: «Doktor ne yapıyor? Çağıralım» dedi. B u â n i hatırlayış-
t a bir sjrpriz gizlendiğini sezen ve Atatürk'ün arkadaşlarıyle olan
münasebetlerinde daima iyi h a v a esmesine dikkat eden bayan Âfet:
— «Paşam, şimdi vakit geç, saat iki; başka bir akşam çağırtırız»
dedi. Fakat Atatürk fikrini değiştirmedi ve doktor gelince, şen şa-
t ı r ayağa kalktı:
— «Gel bakalım doktor, seni çok özledim.» dedi. Doktoru, ku-
cakladı, öptü. Doktor sofrada açılan yere oturdu. Sıhhatine
Bir m ü d d e t sonra, içeriye iki asker geldi. Atatürk askerlere şu em-
ri verdi:
— «Beyefendiyi omuzlarınıza alın, bana getirin.» Askerler elle-
r i n i birbirine bağladılar, doktoru oturttular ve Atatürk'ün
götürdüler. Atatürk tekrar ayağa kalktı, doktoru kucakladı, öptü ve
askerlere:
— «Gene yerine götürün!» emrini verdi.
Ve Atatürk:
— «Doktor, dedi, işte biz böyle bindiririz ve indiririz!»
B u bir ders mi, bir sitem mi, bir azizlik mi, bir şaka mıydı? Her-
halde Atatürk'e has birşeydi ve sevdiği Reşit Galip'e kayıtsız kala-
m ı y a c a ğ m ı ve onu unutamıyacağmı gösteriyordu. Ve b u n d a n sonra
sofra neş'e içinde geçti.
Dr. Reşit Galip: 1953 Hasan Cemil Ç A M B E L
101 —
IV —
Atatürk izmir'e bir gidişinde Kordon Boyundaki evinin salo-
n u n a büyük bir sofra kurulur. Davetliler t a m a m olup oturulacağı
vakit, sokakta biriken h a l k ı n içerisini seyrettiğini gören Vali, perde-
lerin indirilmesini emreder. Atatürk der ki:
— «Vali bey, dışarıdaki h a l k acaba bizim ne yaptığımızı sanı-
yor? i ç k i içtiğimizden şüphesi yok. Fakat şimdi masa üstünde k a d m
bir
d a oynattığımızı zannedecekler, i ç k i içmekten başka bir şey yapma-
dığımızı görmeleri için perdelerinizi açtırınız.»
Y a p t ı ğ ı n ı saklamak mürailiğine düşmekten daima tiksinmiştir.
D a h a da coşkun ve cümbüşlü bir geceden sonra, Çankaya'daki
evine gitmiştim. Kendisine dedim ki:
— «Şimdiye kadar sizin için ecnebi dillerde yalnız frenkler yaz-
dılar. Biz yanındayız. Sizi onlardan d a h a iyi tanıyoruz. Müsaade et-
mez misiniz, Y a k u p K a d r i ile ben hayatınız ve eserleriniz h a k k ı n d a
bir kitap hazırlasak?...»
Bilârdo istakasmı bırakarak yüzüme baktı:
— « D ü n geceyi yazacak mısınız?»
— «Canım efendim, bu kadar da hususiyetlere girmeğe ne lü-
z u m var?»
«Ama bunlar yazılmazsa ben anlaşılamam ki...»
Dünya: 3.3.1952 Falih R ı f k ı A T A Y
_ V —
içildi. Atatürk, boş zamanlarında çok defa M u h a f ı z Alayındaki erlerin
güreşlerini seyrederler, onların en küçük teknik hatalarını bulup
tashih ederlermiş.
— « D ü n yirmi neferin güreşlerini seyrettim. Birbirleriyle kıya-
sıya döğüştüler, her musaraanın sonunda biri galip çıkar ya!... Çok
yanma
ve ciddî çarpıştılar. Okadar ki gömlekleri parçalandı. B u derece dö-
ğüşmeye ben sebep olmuştum. Gömleklerini ödemem icab ederdi.
K e n d i gömleklerimi bunlara dağıttım. Giymelerini söyledim. Hiçbi-
risi giymedi... Hayretle sebebini sordum: «Köylerimize, çocuklarımı-
za ve evlerimize b u n d a n daha büyük ne götürebiliriz?» dediler.
Atatürk zile bastı... E m i r verdi:
— «Benim elbise dolabımda üzeri etiketli bir nefer gömleği var.
O n u alıp buraya getiriniz!...»
— «Bu gömleği görüyor musunuz arkadaşlar! D ü n akradaşlar.ı-
n ı n hepsiyle başa çıkan neferin gömleği... Y a m a l ı bir gömlek, fakat,
tertemiz... Türk köylüsü gibi... O n u n r u h u gibi sade... K e n d i dola-

b ı m d a , kendi eşyalarımın yanında, benim için sevimli, gözümü doyu-
r a n , içimi ferahlandıran bir hâtıra...»
Hudutsuz mavi gözlerinin içi hafif bir yaş parlaklığıyle sıvandı:
— «Dünyada sevgisi benim için yegâne cömert olan şey Mehme-
d i n , Türk köylüsünün asaletinden gelen şeylerdir. O n u n sevgisine
i n a n m ı ş ve kanmış olanlar, insanların en bahtiyarıdırlar» dediler.
Tarifi bence asla m ü m k ü n olamayan bu insani sahnelerden, içi-
n i n taşkınlığı, sesindeki ürpermelerden anlaşılan bir arkadaş:
— «Atam, dedi, sizin bu içli, asil duygularınızda inkılâbın bü-
yük edebiyatı çağlayan haliyle seslenmekte, ne çare ki; en marifet-
lilerimiz, en cömert istidatlarımız bile bu gömlekleri işleyebilmek,
nakledebilmekten çok uzaktırlar. Sana bizler k â f i değiliz...»
A t a t ü r k ' ü n y ü z ü n ü pembe bir mahcubiyet rengi kapladı, piş-
m a n l ı k l a o güzel başını önüne eğdi, hafif bir sesle:
— «Estağfurullah» dedi.
Yücel: Kasım 1939 Ferit Celâl G Ü V E N
— VI —
Bir akşam yanındaki hanıma sofrasmdaki bir davetliyi göstere-
rek:
— B u a d a m ı n ne bayağı olduğunu bilemezsiniz, demişti. H a n i
çöp tenekesi vardır, içine her türlü süprüntüler konur. Ne kadar bo-
şaltsamz, dibinde yapışık birşeyler kalır, işte bu o şeylerdenrir, söz-
lerini ilâve etmişti.
H a n ı m şaşırarak:
— A m a n Paşacığım öyle ise ne diye sofranıza alıyorsunuz? de-
mesi üzerine:
— Ha... işte onu sen bilemezsin, kızım... cevabını vermişti.
D ü n y a : 22.5.1952 Falih R ı f k ı A T A Y
_ VII —
Bir baloda:
Atatürk'e ayrılmış olan masa önüne herkes ailesi ile birlikte ge-
lip kendilerini takdim ediyorlardı. Ben de eşim ve kızımı t a k d i m et-
t i m . Paşa ayağa kalktı. Bize yer göstermek lütfunda bulundu. O-
turduk. Kızıma baktı ve dönerek, kızım Bedia'nın adını ve yaşını
sordu. O n altı yaşında olduğunu söyledim. Paşa hazuruna h i t a p ede-
rek:
—. «Asaf ile bir mahallenin çocuğuyuz. Belki aynı yaştayız da..
Demek ben de vaktiyle evlenmiş olsaydım, on altı yaşında çocuğum,
olacaktı.»
— 145 —
Buyurdu. Çok mütehassis idi. Güzel gözlerinin nemliliği farkedi-
liyordu. Eşim ayağa kalktı:
— «Paşam, bütün millet sizin çocuklarımızdır.» dedi.
— «Doğru; işte ben de b u n u n l a teselli buluyorum. Evet, mille-
t i m sağ olsun.»
Ve bir an sonra ilâve etti:
— «Belki benim çocuğum olmadığında bir h i k m e t vardır. Çok
sevdiğim bir tayımın ö l ü m ü n d e n o kadar müteessir olmuştum ki,
günlerce acısını u n u t a m a d ı m . Yemek yiyemedim. Y a çocuğumu kay-
betmiş olsaydım; ne olurdum bilmem...»
Tan: 8.6.1949 Asaf İ L B A Y
— VIII —
Yalova: Y ı l 1938
— «Buyurunuz efendiler! diye bağırdı. Kendinizi evinizde addet-
menizi rica ederim.
Saate baktım:
Yediye on var.
Hayatı neş'e ile hülâsa eden büyük a d a m ı n misafirleri sofraya
otururlarken, tanburi Selâhattin'in ilk akortları kulağıma çarptı.
B u gece masada içki de vardı. Bir m ü d d e t sonra Atatürk'e mukad-
der olan en son eğlence ve neş'e gecesi olduğu pek acı tarzda anlaşı-
lacak ve belki de tarihe ilâvesindeki fayda inkâr edilemiyecek olan
gece başlıyordu.
Tanburi Selâhattin, m ü t h i ş yorulmuştu. Ancak, insan takatinin
fevkinde bir «cebrinefis» gösterdiği için sandalyası üzerinden düşme-
diği anlaşılıyordu.
Evvelâ bir: «Eseri hicrin olan yâreme ıbak...» dinledik.
Az sonra: «Bir ilâhi neş'e doğsun nağmei tanburdan...» dinledik.
B u n u da: «Eseri hicrin olan...» daha takip etti.
Nihayet mızrap dönüp dolaştı: « M â n i oluyor h a l i m i takrire hi-
c a b ı ı m a dayandı.
Artist güzel çalıyor. Ve şarkılar b u gece, bunları yazıp bestele-
miş olanların duydukları ve ifadeye çalıştıkları tahassüslere tama-
miyle intibak eden bir m u h i t içinde tekrarlanmaktadır. Atatürk'e
dikkat ediyorum: Dudaklarında öyle hafif bir terennüm var k i salo-
n u n sükûtu bile b u n u n işitilmesine m â n i gürültü gibi...
Y a r ı kapalı gözleri kimseye bakmıyor, kimseyi görmüyor. Belki
bu nağmelerde şef sihirbaz bir m i m a r i bulur gibi oluyor. Bir m i m a r
ki gençlik günlerine ait hâtıralara, kimbilir bu büyük tarihî şahsiye-
F : 10
 — 146 — — 101 —

ti tekevvün ettirirken ne i h m a l edilmiş bir insan hayatından aziz dan istikbale gelmezdi. Ben Hocanın memleketine misafir olarak
hâtıralara muhayyileden hat, şekil ve can veriyor. Dalmıştı. Fek geldim. Eski arkadaşlığımızın hatırını sayarak gelmeleri icabederdi.
enginlere dalmıştı. Birdenbire ürperir gibi oldu. Bir yudum su içme- Hoca refikalarını göndermek suretiyle Türklerin güzel bir an'anesi-
siyle beraber Salâhattin'e işaret etti:
n i ihya etmiş oldular, selâmlarımı söylersiniz.»
— D u r ! B u akort bozuk... Lâ sesi kulağıma bozuk geliyor. Ver A t a t ü r k Kırşehir'de: 1956 Cevat H a k k ı T A R I M
bana tanburu!
Salâhattin. hürmetle doğruldu ve bir m i h r a b a mukaddes bir XI -
kitap koyar gibi tanburu, Şef'in asabi .parmakları arasına bıraktı. B u
parmaklar teller üzerinde bir iki doşlatı. Sonra mandallardan bir Gazi Mustafa K e m a l birgün sofrasında, temrin olarak b a n a şu
ikisini sıkıştırdı. Fakat üçüncü bir hareket Şef'in dudaklarında bir
kelimeleri verdi:
hayret nidası çıkarttr:
«insan, bîhudut, beşeriyet, tezahür eder, aşk, ruh, ten, dudak,
— Vay!... Lâ teli mi, si teli mi? Hangisi ise, işte biri kopuvermiş.
saç, hayat, hayat, şefkat, muhabbet," ö l ü m , hayat, hayat, bilmem.»
Ne yapacağız şimdi? Başka tel yok m u ?
— B u kelimeler sana ne ilham eder? dedi.
— Y a n ı m d a yok, fakat otelde var.
Ş u n u yazdım:
— Güzel... Getirt!...
« i n s a n isen sevginde bîhudut ol... Beşeriyetin kemali b u n d a te-
Yüzünde, komşu çocuğunun oyuncağı ile oynarken kazaen oyun-
zahür eder... B u n u anlamayan hiç bilmeyecek güzel saç, berrak ten,
cağı kırmış yavrunun masum hicabı belirmişti.
duygulu dudak nedir!... O bilmeyecek aş nedir, r u h ne!
S o n Balo: 1953 Nizamettin Nazif T E P E D E L E N L I O Ğ L U
Böyle biri için hayat bile ölümdür. F a k a t beşeriyet b u n u iste-
mez. O hayat diler, hayat, hayat!... Gel, ey fâni, anla ve gör ki hayat
— IX —
nedir...
Şefkattir o, muhabbetir o... Hayat budur... ötesi ölümdür, o n u
O r m a n Çiftliğindeyiz.
ben bilmem... Hayat isterim, hayat...»
Atatürk Neş'et Ömer beye dedi ki:
Dinledi ve beğendi.
— «Bir çocuğum olsa idi, büyük sevinç duyacaktım. Milletime,,
D a m l a D a m l a : 1929 Ruşen Eşref t l N A Y D I N
benden sonra benim neslimden, b a n a benzer bir evlât bırakmayı
çok isterdim. Profesör, b u n u n çaresi yok mudur?»
Neş'et Ömer Bey gülüyordu. Eşim söze karıştı: — XII —
— «Bir değil, birkaç evlâdınız olmalı idi. Belki birisi bir nebze
size benzerdi. Çünkü, Paşam, size benzemek okadar güç birşey ki.»
( H a l i t Beğ) adlı h â t ı r a l a r d a n :
A t a t ü r k ' ü n güzel gözleri uzaklara, derinlere dalmıştı.
Bir gün sofrada uzun süren sohbetler ve fikir yoklamaları sıra-
Tan: 8.6.1948 Asaf İ L B A Y
sında, Atatürk, yanında oturttuğu eski Maarif Nazırı, koyu ittihat-
çılardan i z m i t mebusu Şükrü Beğ'le de konuşmuş. Halit Beğ'in de
— X —
bulunduğu bir yerde b u muhaverenin cereyan tarzını anlatan Şük-
Şubat 1933 Kırşehir seyahatlerinden : rük beğ; fırsattan istifade, demokrasinin icaplarından, Fransa bü-
yük inkılâbından, hürriyet ve millet hâkimiyeti prensiplerinden,
Sofrada Atatürk, M ü f i t Efendiye karşılayıcılar arasında tesadüf
bunların Fransız milleti üzerinde yaptığı müsait tesirlerden bahse-
edemediğini söyler. Ata'nın ııe maksatla böyle konuştuğunu birden-
derek, zımnen bizde de böyle olmasını arzuladığını söylemek iste-
bire idrak edemiyen vali: «Dâva takibi için yakın kazalardan birisi-
miş. B u n u n üzerine Reisicumhur A t a t ü r k ' ü n cevabı şu olmuştu:
ne gittiğini biliyorum. Burada olsalardı, sofranızda d a yer alırlardı,
— «Sen, beni Fransa Reisicuhuruna benzetmek istiyorsun. Ben
Paşam.»
bir mösyö Dumerg olmak istemem. Millet ve memleket idaresinde
Valinin bu iltizami cevabmdaki mânayı sezen A t a t ü r k :
neye l ü z u m görülürse, onu yapar ve yaptırırım.»
— «Hoca burada olmasalardı refikaları onun müsaadesi olma-
(1956) Dr. Ziya G Ö Ğ E M
 — 148 — —
— XIII —
Bir Avrupa dönüşünde:
Çankaya'da ü n a y d m ' m evindeyiz: Y a h y a Kemal'i gördüğü için
Ruşen ne kadar m e m n u n d u . Hastalığı h a k k ı n d a birçok haberler ya-
yılmıştı. Nihayet saat geldi, bir arabaya bindik. Çankaya köşküne
gittik. Ata, havuz başında bizi kabul etti.
Nâhoşnut bir yüzü vardı. Y a h y a Kemal'in çok fena bir tesire
kapılacağını t a h m i n ettiğim için, Ata'dan bir ricada bulundum:
— «Paşam, bu köşk yapıldığı vakit, Y a h y a Kemal Bey Ankara'-
d a bulunmuyordu. Dışarıda idi. Müsaade eder misiniz, Ruşen Eşref
Bey, ona b u yeni binayı göstersin?»
— «Evet» dedi.
ikisi ayrıldıktan sonra Atatürk'e bir tehlikeyi haber veren b i r
sesle:
— «Paşam, dışarıda, çok mustarip zamanlar geçirmiştir. Bir
cümlenizden dolayı, onun beyninde sabit fikirler peyda oldu. Dışa-
rıda gecikmesinin sebebi budur.» dedim.
— «A! dedi, bilmiyordum. Şimdi gelsinler, ne d ü ş ü n d ü ğ ü m ü siz
göreceksiniz.»
Ruşen Eşref ve Beyatlı yerlerini işgal ettiler. Atatürk, Yahya
Kemal'e h i t a p ederek:
— «Haberiniz olsun» dedi. «Yarın akşam bu evde büyük bir iç-
t i m a var. Ankara'da kalem kuvveti olarak ne varsa burada toplana-
cak. Memlekete avdetinizi tes'it edeceğiz.»
Ertesi akşam bir sofra etrafında toplanmış bulunuyoruz. Atatürk
herkesten birer şiir istedi. Evvelâ S a m i h Rifat, sonra sıra ile herkes
en güzel bulduğu şiiri okudu. Bazı arkadaşlarımız Y a h y a Kemal'in
şiirlerini bize bir defa daha dinlettiler. Sıra b a n a geldi:
— «Paşam, dedim, müsaade ederseniz ben size bir şiir okuyayım.
Y a h y a Kemal Mütareke günlerinde sizi b a n a nasıl tarif etti. B u hu-
susa dair h â t ı r a m ı anlatayım.»
O zamanki istanbul'un bende çok kuvvetli izleri kalmış manza-
ralardan birini anlattım: «Divan yolundan, önünde Y u n a n bayrağı
bulunan bir askerî otomobil geçiyor. Harbiye Nezaretinin ö n ü n d e k i
b ü y ü k avluda, ingiliz askerleri futbol oynuyorlar, içimde bir köşe
minderinin hasreti var. B u n u bir ruh hastalığının başlangıcı adde-
diyorum. Gece ilerlemiş, uzaktan uzağa bekçilerin yaya kaldırımlara
vurduğu sopaların sesi geliyor. Yahya Kemal bana, Ankara'ya ne va-
kit gideceğimi soruyor. «Yakında» diyorum. « Y a r ı n geçtir» diyor,
« ö b ü r g ü n daha geç, sen M u s t a f a Kemal Paşa'yı t a n ı d m mı?» Bir
yıldırımın ışığında birdenbire seyrettiğimiz bir lem'a r u h u m u z u n tâ-
101 —
rifini yapıyor. «Türk milletinin ihtiyat kuvveti odur, y a n m a gitmek-
te gecikme» diyor.
Mücadele tarihini, geçirilen günleri, vardığımız neticeyi ve ihti-
yat kuvvetimizi ve şairimizi Çankaya gecesinde tasavvur ediniz, i l k
defa Atatürk'ü, yüzünde iki gözyaşı damlasiyle Y a h y a Kemal'e ba-
karken gördüm.
Y e n i Sabah: 9.11.1958 H a m d u l l a h Suphi T A N R I Ö V E R
— XIV —
GAZt'NİN SOFRASINDA
1928 in bir yaz gecesiydi. Büyükadada Y a t K u l ü b ' ü n (1) u z u n sa-
l o n u n u n sonundaki tek pencereli odada Gazi, mustatil bir m a s a n ı n
ortasına oturmuştu. Masada boş bir tek sandalye yoktu. H a t t â bir
tanesinde ben vardım.
Gazi, konuştuğu z a m a n güzel, söylediği zaman çok güzel, anlattı-
ğ ı z a m a n fevkalâde güzeldi. O gece a n l a t ı y o r d u :
— Bir gün, «Ressam M i h r i (2) h a n ı m Ankaraya gelmiş, sizinle
görüşmek istiyor» dediler. Çarşamba g ü n ü öğle yemeğine teşriflerini
haber gönderdim. Aynı günde Recep Beyle, Şükrü Kaya beyi de dâ-
vet ettim. Fakat o g ü n bir vak'a oldu; M i h r i hanımefendi, y a n ı m a
girince, fenalık geçirdi, bayıldı. Kendisini hemen balkona çıkarttır-
d ı m , kolonya, su, limonata... ayıldı.
F a k a t ayılınca ilk sözü şu oldu: «Abdülhak Hâmit». ,
B u n u n ne demek olduğunu anlıyamadım: «Hanımefendi, dedim;
ayılır ayümaz söylediğiniz bu «Abdülhak Hâmit» i anlıyamadım»;
Hanımefendi, aynen şu cevabı verdi:
«Kendi kendime ahdetmiştim: D ü n y a n ı n en büyük adamı olan
G a z i M u s t a f a Kemal'le ilk görüştüğüm dakikada, edebiyatımızın en
b ü y ü k a d a m ı olan A b d ü l h a k H â m i d ' i n ismini söyliyecektim. Fakat
yanınıza girince tesiriniz altında bayıldım, ahdimi ayılınca yerine
getirdim.»
Balkonun bir köşesinde duran Recep bey: «Acayip!» dedi. M i h r i
h a n ı m bir şey söylemedi. Yalnız Recep beyin yüzüne uzun uzun bak-
tı. Yemek odasına geçtik. Yemekte, M i h r i h a n ı m hep Abdülhak Hâ-
m i t beyi söyledi: A b d ü l h a k H â m i t beyin, istanbulda, m u t l a k a Alay
Köşkünde oturtulmasını istiyordu. Ş ü k r ü Kaya bey itiraz ediyordu;
A b d ü l h a k H â m i t bey orada sıkılırdı. Orası uzaktı. H â m i t bey orada
mütemadiyen oturamazdı.
(1) Şimdiki B ü y ü k a d a Anadolu K u l ü b ü n ü n o zamanki adı.
(2) Hariciye Vekâleti memurlarından Müşfik beyin karısı.
 — 150 — —
M i h r i h a n ı m müdafaa ediyordu: H â m i d ' i n Alay Köşkünde, mü-
temadiyen oturması lâzım değildi. Çay günlerini Alay Köşkünde ya-
pardı, misafirlerini çaya orada çağırırdı. Kendisine bir iki hizmetçi
*de verilirdi. M i h r i h a n ı m bu cümleyi bitirince Recep beye bakarak:
«Bir hizmetçisi de ben olurum!» dedi. B u söz üzerine, Recep bey,
M i h r i h a n ı m a , bir ikinci «acayip» daha dedi. M i h r i h a n ı m , b u sefer,
sinirli sinirli Recep beye sordu: «Neden acayipmiş, beyefendi?» Re-
cep bey: « Ş u n d a n acayip ki, hanımefendi, dedi; bu A b d ü l h a k H â m i t
bey kimdir, ben tanımıyorum.» M i h r i h a n ı m : «Büyük şairi tanımı-
yorsunuz demek?» diye sordu. Recep bey «Evet, tanımıyoruz efendim,
çünkü biz, Abdülhak H â m i t beyin sesini duymadık.» dedi. M i h r i ha-
nımefendi Recep beye şu cevabı verdi: «Hakkınız var beyefendi, Hâ-
mit, avam için yazmaz, havas için yazar.»
Recep bey o gece, masadaydı, kendi «acaip» lerini M i h r i hanı-
m ı n h ü c u m l a r ı n ı zeki tebemmüsle dinliyordu. Gazi, kahkahalarla
gülüyordu: Maksadı, Recep beye takılıyor görünmekti. Evet, takıl-
m a k değil, takılıyor görünmek... Ç ü n k ü Recep bey, «Biz A b d ü l h a k
H â m i t beyin sesini duymadık.» derken, «Gazi Mustafa Kemal inkı-
lâbının şiirini Hcmit'ten duymadık» demek istemişt.
* zaketle çağırır, y a h u t çağırtırdı).
Yine bir yaz gecesi. Y i n e Y a t Kulüp, k u l ü b ü n bahçesinde Kızı-
lay balosu. Gaziye hazırlanan u z u n masa saat üçe kadar boş. Saba-
h a doğru, üçte Atatürk motörle geldi ve daima beraberinde olan ze-
vat ile masada.
Uzun masada, bir tek boş sandalye yok. H a t t â bir tanesinde de
yine ben.
Bir m ü d d e t sonra, Tarihçi A h m e t Refik bey, peyda olurcasma,
birdenbire, Atatürk'ün karşısında durdu. Arkasında skomini vardı,
fakat traş olmamıştı. M u h a k k a k ki, Büyükadada oturan A h m e t Re-
fik beyi uyandırmışlar, Gazinin geldiğini söylemişlerdi; o da, traş
olacak kadar gecikmeye razı olmıyarak, smokinine rağmen, b i r kaç
günlük sakalla gelmişti. A h m e t Refik beyi Gazinin karşısında gö-
rünce, dondum. Ç ü n k ü birkaç h a f t a evvel Gazi ile aralarında sert
bir sahne geçmişti; ve, bu gece de o sahnenin ikincisi olacak diye
korktum. Halbuki bilâkis! Gazi, Ahmet Refik Beye:
— Buyurunuz beyefendi, dedi. Ve, t a m karşısında Nuri Con-
ker'in y a n m a oturttu.
Gazi ile Conker, uzaktan ciddî sanılacak kadar birbirlerine sert
şakalar yaparlardı. Ebedî dargınlıkla bitmesi lâzım gelen bu şaka-
lar, ebedî sanılacak kadar uzun kahkahalarla biterdi. B u gece de
N u r i Conker, Gaziye, öfke ile A h m e t Refik beyi gösterdi:
— Paşa, çenesinde şu bir karış sakala bak, dedi.
101 —
— Gazi, Nuri Conker'e cevap vermedi, Ahmet Refik beye:
— Beyefendi, dedi, siz Conker'e bakmayınız; o, insanın başın-
daki kütüphaneyi görmez de çenesindeki sakalı görür!
Birkaç h a f t a evvel A h m e t Refik beye Gazinin söylediği sert şey-
ler bir anda silinmişti. Gazi yine büyük ve yine güzeldi. Fakat bir
çok insanlar da yine küçük ve yine çirkindi. Ç ü n k ü birkaç h a f t a
evvel Gazi ile A h m e t Refik arasında geçen fena sahneyi, A h m e t Re-
fik'in aleyhinde olduğu için, telefonla birbirlerine yetiştiren kadınlı
erkekli bir yığın insandan bir tanesi olsun, A h m e t Refik beye Gazi-
n i n tarziyeye benziyen b u iltifatını tekrarlamadı. Ve b u n u , anlata-
n ı n yalnız benden ibaret kalması ne hazin.
•
Yine B ü y ü k a d a n m aynı kulübü. Telefonla, Gazinin yaveri şu
müjdeyi verdi: Çarşamba akşamı Reisicumhur hazretlerinin bir ye-
m e k dâvetleri var. Sizin de refikanızla beraber teşrifinizi rica edi-
yorlar. Gelip gelmiyeceğinizi de bilmek istiyorlar.
Büyük yükranlar ve tâzimlerle geleceğimizi söyledim. Ve gittik.
( G a z i Mustafa Kemal ,misafir çağırdığr zaman, tarihten çıkar, kü-
ç ü k bir burjuva ev sahibi olur ve b ü t ü n davetlilerini bir müsavi ne-
Dolmabahçe Sarayının cümle merdiveninden çıkarak bir salona
girdik. Refikalariyle gelen otuz kadar dâvetli vardı. Herkes ayak-
taydı; Gazi geldi. Kendisini bu ufak kalabalığa o kadar güzel da-
ğıttı ki, tanımıyan kimse, aramızda eşsiz kahramanı bulamazdı. Ye-
m e k sarayın Muayene salonunda yenecekti. Fakat oraya gitmemiz
de, yine G a z i n i n muaşeret inceliğiyle, gayet tabiî oldu ve bir hâdise
olmadı. Gazi:
— Burası çok sıcak. Aşağıya inmez miyiz? dedi.
Saffeti Ziya bey, protokol şefi idi. Yemek masasındaki yerlerin
şemasını yapmıştı. Davetliler oraya bakarak yerlerine oturuyorlar-
dı. Fakat Gazi, bu resmîliği, dâvetlileriyle o kadar müsavi meşgul
olarak, azaltıyordu ki, sabaha kadar süren yemek masası sekiz, do-
k u z saat mütemadiyen sevimliydi.
Güneş doğarken, çok müstesna bir hâdise oldu: Muayede salo-
n u n u n büyük kapılarının parmaklıklarından, doğan güneş ve deniz
içeriye vuruyordu. B u çerçevenin içinde, Gazinin mânevi kızların-
d a n Nebile h a n ı m , Gazinin işaretiyle, sandalyesinin üstüne, çok
mevzun ve narin endamiyle, güzel ve süsleyici kumral başiyle çık-
tı, sabah ezanı okumıya başladı. Bir aralık baktım. Nebile h a n ı m ı n
ses damlalarına yaş damlaları karışıyordu: Gazi Mustafa Kemal ağ-
lıyordu.
A Y D A B Î R : Kasım - 1952 Mithat Cemal K U N T A Y
 — 152 — —
— XV —
ATATÜRK'ÜN SON SOFRASı
Atatürk, b e n kendisini y a k ı n d a n tanıdığım z a m a n , kırklarında
İdi. Canlı, çevik ve dayanıklı idi. Arasız okumak y a h u t yazmak, ara-
sız geceleme veya arasız açık h a v a çalışmalarında rakipsiz olduğu-
n u rkadaşlarından duymuştum, kendim de gördüm. Büyük n u t k u n u
ellisinde yazmıştır. Ayakta dolaşarak dikte eder, vesikaları, yüzler-
cesi arasından, birer birer ayırır, saatlerce yazdıktan sonra baygın
düşen, h a t t â bir defasında bayılan yardımcısına izin verir, bir ban-
yo aldıktan sonra akşam sofrasına iner, dâvet ettiği arkadaşlarına,
ki daima aralarında idim, yazdıklarını okutur ve tartışma açardı.
Merak sardığı bir kitabı, koskoca bir cilt de olsa, bitirmeden
u y u m a d ı ğ ı çok görülmüştür. Ertesi akşam bize son okuduğu kitap-
ta çizilmiş fıkraları gösterdi. K i t a p bildiğimiz bir eserse, b u çizgi-
lerden anlardık ki A t a t ü r k en can alıcı noktaları işaretlemiştir. Dik-
k a t i de her zaman bu kadar yerinde idi.
Hafızasının kuvvetine hep hayrandık. Sabaha kadar kaldığımız
sofralarda hepimizin u n u t t u k l a r ı n ı o hatırlardı, içki, hafızasını bu-
"landırmazdı. H i ç u n u t k a n l ı ğ ı yoktu.
Bir defa eski köşkte bir münakaşa üzerine kriz geçirdiğini du-
yup telâşlandıktı. Bu, meşhur A l m a n profesörünün Ankara'ya çağı-
r ı l m ı ş olduğu tarihtedir. H a t t â , Yenişehir'de benim için her z a m a n
ismetpaşa, postacılar için, geçici olarak, Mithatpaşa caddesinin t a
sonunda bir tepe vardır, bilmem şimdi adı yine Paşatepesi midir, o
zamanlar bomboştu. Eteklerine doğru, şehre kadar uzanan bozkır,
hazinliğini gösteren bir kır kahvesi vardı. Atatürk'ü ilk defa o kah-
vede perhizli görmüştüm. Durgundu. Şevksiz ve iştahsızdı, i n k ı l â p
henüz pek genç olduğundan A t a t ü r k üstüne b ü t ü n canlarımızla tit-
riyorduk. ö l ü m ü , eserinin de ö l ü m ü demekti. A l m a n Profesörünü
Doktor Refik Saydam telkin altında bulundurmuş. Biraz mübalâğa-
l ı perhiz tavsiye ettirmiş. Atatürk ciddî bir hastalığı olmadığını ve
A l m a n profesörünün telkin altında rapor verdiğini öğrenince, bü-
t ü n perhizi bıraktı.
Kalbi kuvvetli idi. D a m a r l a r ı tabiî idi. Zavallı kahraman, kah-
be bir hastalığın g ü n ü n birinde kendini ciğerinden vuracağını hatı-
ra getirmemiştir.
Biz o n d a u m u m î bir düşmeyi çok evvel farkettik. ö n c e hafıza-
sı, sonra siıûrleri bozuldu. En büyük iki hassası olan «hatırlama» ve
«tahammül» den eser k a l m a m a ğ a yüztuttu. Nihayet maddî takatten
düştü.
Her akşam sofraya oturmazdan önce bir m ü d d e t bilârdo oynar-
101 —
dı. İ n ö n ü de o da pek iyi oyuncu idiler. Bu, Devlet Reisi oluncaya
k a d a r sürdüğü açık hava askerliği h a y a t ı n d a n sonra, az da olsa, id-
raıan ihtiyacını karşılıyordu. Son zamanlarda yukarıdan solgun, dur-
gun, neşesiz iner, istakayı alır, bir iki vuruşta yorularak,
— Sofraya gidelim, derdi.
Y a l n ı z içki biraz uyandırabiliyordu. Uyandığı vakit de son de-
rece tahammülsüz ve sinirli idi. Hepimiz pek ihtiyatlı davranıyor-
duk.
Son derece edepli ve dikkatli iken dizlerim ve ayaklarım kaşı-
yor :
— B u evde pek küçük böcekler var, diye şikâyet ediyordu.
Arasıra b u r u n kanamaları oluyordu. Hepsinin sebebi amansız
bir karaciğer hastalığı olduğu, maatteessüf, en sonra ve pek geç an-
laşılmıştır.
Bir akşam, artık eski yaşayışına vedâ etmek zorunda kaldığı
vakit, yine sofrasını kurdurmuştu. B u son sofrada ben b u l u n d u m :
— Çocuklar, siz içiniz, konuşuruz, diyordu.
B u sofra o geceden sonra bir d a h a kurulmadı. Atatürk, yalnız
eski yaşayışından değil, fânilik ömründen artık ayrılma günlerinde
idi.
D ü n y a : 12/11/1953 Falih R ı f k ı A T A Y
•
M i l l î Mücadele Basım :
ATATÜRK'ÜN İLK GAZETESİ
İ R A D E İ M İ L L İ Y E
1919 yılının Eylülü... Osmanlı devletinin malı, Sadrazam Da-
m a d Ferid'in kontrolü altında bulunan, bulunması gereken Sivas
Vilâyet matbaası... Altmışlık mürettip Nadir efendinin gözlükleri,
b u r n u n u n ucuna doğru biraz daha kaymıştı. Çiçek görmüş y ü z ü n ü n
h e r deliği ter taneleri ile doluvermişti. Tezgâh üzerinde duran kâğı-
d a iyice eğilmiş, okumuş, bir daha okumuştu:
— «Allah, Allah. Bakalım Yanlış mı, nedir?»
Nadir efendi, 1908 meşrutiyet hareketinden az sonra kurulan bu'
m a t b a a n ı n ilk m ü d ü r ü n ü n oğlu. «Baba yuvası» addettiği bu bina-
d a n bir t ü r l ü ayrılamamış, yıllarca sessiz, sakin yazı dizmiş! Şimdi-
ye kadar böylesine hayret ettiği, şaşırdığı olmamıştı. K u m p a s elinde
h e m e n matbaa m ü d ü r ü Abdülkadir beyi buluyordu:
— «Baksana şuraya... «Hain Ferid» m i diyor? Bu, bizim Sadra-
z a m D a m a d Ferid Paşa olmaya?»

— 104 —
Abdülkadir bey, 22 yaşında deli dolu bir genç. 1914 de Sivas sul-
tanisinden mezun olur olmaz harbe gitmiş, Filistin cephesinde yara-
lanmış, dönmüş Sıvasa, Vilâyet matbaasının müdürü yapmışlar.
Gözlerini dikmişti Nadir efendiye:
— «Evet. Sadrazam D a m a d Ferit için söylüyor!»
Osmanlı devletinin bir vilâyetinde, hem de Vilâyet matbaasında
Sadrazam için «haindir» diyen bir yazı nasıl dizilirdi? Bunu dizenin
başına neler gelmezdi? ihtiyar mürettibin aklı havsalası b u n u almı-
yordu. Matbaanın genç m ü d ü r ü onu iknaa çalışmıştı:
— «Bunu Mustafa Kemal Paşa yazdırmış, sen korkma, dizmeye
bak!»
Nadir efendi, terini silerek tezgâhın başına dönmüş, titreyen
parmakları «Hain Ferid» diye başlayan cümleyi tamamlayabilmişti.
Sırat köprüsünden geçmiş kadar rahat bir nefes almıştı. Hemen ar-
kasından da gözleri şu kelimelere takılıyordu:
«Alçak Sadrazamın h a i n kabinesi... Aynı mel'unun » Mustafa Kemal Paşanın yaveri R u h i bey, daha mürekkebi yaş gaze-
Gene duraklamıştı. Sermürettip H a m d i bey ise «Haydi... Hay-
di... Bitirin artık!» diye söylenip duruyordu. Emektar mürettibin,
mırıldanmaya başladığı âyet biterken yazı da dizilmiş, prova tezgâ-
h ı n a veriliyordu.
Günlerdenberi Sivas, t a r i h i n i n en heyecanlı sahifelerini yaşı-
yordu. Mustafa Kemal Paşanın reisliği altında toplanan Sivas Kon-
gresi, istiklâli ve hürriyeti uğruna isyan eden, ihtilâl bayrağını çe-
ken Anadolunun takip edeceği yolu çizmişti. A l m a n kararlar telgraf-
la istanbul hükümetine, itilâf devletlerine ulaştırılmıştı. Y a Ana-
dolu halkı... ihtilâli hedefe götürecek olan oydu. Asıl ve evvelâ ona
d u r u m u anlatmak gerekirdi.
Mustafa Kemal Paşa 11 Eylülde Sivas kongresi sona ererken b u
çok m ü h i m silâhtan m a h r u m olduğunu görüyor, kongre azalarından
Sivas'ın emektar muallimi Rasim beye başvuruyordu:
— «Bir gazete çıkaracağım. Mesul m ü d ü r l ü ğ ü n ü üzerine alacak
i t i m a d a şayan biri lâzım.»
Rasim bey de aramış taramış, talebelerinden 22 yaşındaki öğ-
retmen Selâhaddin beyi bulmuş, itimat ettiği bu gence teklifi yap-
mıştı. Sivas valisi Reşit Paşa, millî harekâtm içinde olduğundan
izin kolaylıkla almıyordu. Gazetenin adını da, başlık altını da Mus-
t a f a Kemal Paşa bizzat tesbit etmişti:
İRADEİ MİLLÎYE
«Metalip ve Amali Milliye'nin müdafiidir.»
13 Eylül Cumartesi g ü n ü mürettip Nadir efendinin, ter dökerek
— 155 —
dizdiği yazı, işte bu gazetenin 14 Eylül günü çıkacak 1 n u m a r a l ı
nüshası içindi. (Harekâtı millîyenin esbabı) adlı bu yazıyı, Mustafa.
K e m a l Paşadan aldığı direktif üzerine yazan, istanbul delegesi ola-
rak kongreye katılan bir gazeteciydi: ismail H a m i ( D a n i ş m e n d ) (1),
D ö r t sahifeli gazetenin üst tarafı kongre haberlerine bırakılmıştı.
M u s t a f a Kemal Paşanın açılış n u t k u , kongrece Padişaha çekilen
telgraf, millete hitaben yazılan beyanname, gene Mustafa Kemalin,.
Mayıs ayında Havza'dan Padişaha yolladığı telgraf...
Sermürettip H a m d i , bunları peşi peşi sıra sütunlara yerleştirmiş,,
sahifeleri bağlamış, baskı makinesinin bulunduğu yandaki odaya,
yollatmıştı. Y e n i gazetenin başlığını, klişe ile yapacak kimse şehir-
de bulunmadığından 36 punto nesih harflerle hazırlamışlardı.
Sivas Vilâyet matbaasının meşrutiyette getirilen baskı makine-
sinin motoru çarkçı Riza idi. Anadoludaki diğer bir çok köhne ma-
kineler gibi bu da kolla çevrilirdi. Kol dönmüş, ilk nüsha çıkmış,.
teyi alarak, koridorun hemen ötesindeki bir odaya girmişti. Vilâyet
matbaasının b u l u n d u ğ u binanın sağı mürettiphane, makine dairesi,
solu da idarehane idi. Başka yer bulunamamış, Sivas Müdafaai Hu-
k u k Cemiyetinin merkezi, bu idarehanenin bir odasına yerleşmişti.
M u s t a f a Kemal sık sık buraya gelir, gazetesinin yazılarını burada
dikte ederdi. İ R A D E İ M i L L i Y E ' n i n ilk nüshasına şöyle bir göz gez-
dirdiğinde canı da sıkılmamış değildi. Bir prensip kararı vardı: Ga-
zetede imzalı yazı yok! B u n a rağmen, verdiği direktifle yazılmış ya-
z ı n ı n altında koca bir imza duruyordu: ismail H a m i !
F a k a t daha evvel halledilmesi gereken acele işler vardı. İRA-
D E İ M İ L L İ Y E , işgal altında veya D a m a d Ferid'in bendesi valilerin
sıkı kontrolünde olan şehirlere nasıl sokulacaktı? istanbul telgraf-
hanesi, almış olduğu emir üzerine, Sivas kongresinin, şehir posta-
hanesinden yollamaya teşebbüs ettiği telgrafları bile kabul etmiyor,
makineyi kapıyordu. Şüpheyi dâvet etmiyecek bir vasıta bulunmalı
ve kongre kararları istanbula da, diğer şehirlere de ulaştırılmalı idi.
Ortaya atılan bir teklif hemen tasvip görmüştü. Biraz sonra da vi-
(1) İ R A D E İ M i L L i Y E ' n i n ilk iki sayısında imzasına rastlanan,
ismail H a m i , Heyeti Temsiliye ile Ankaraya gitmemiş, 1919'un son
günlerinde Anadoluyu terkederek İstanbula dönmüştü. Bu gazetede
imzası altında İstanbula en ağır hakaretler yapılmış olmasına rağ-
m e n ismail Hami, Padişah h ü k ü m e t i t a r a f ı n d a n Barselonaya şeh-
bender tâyin edilmiş, Avrupaya gitmiş, büyük zafere kadar Anado-
luya dönmemiştir. Sonra istiklâl Mahkemesine verilmiş ve beraet
etmiştir.
 — 156 —
— 104 —

leşmişlerdir. işte Hareketi Milliye b u g ü n ü n en büyük meselesi olan

lâyetin Nafia, Ziraat ve Baytar dairelerinin mühürleri getiriliyordu.
t a m a m i y e t i mülkiyeyi ve istiklâli millîyi m u h a f a z a için b ü t ü n mil-
K i m i n aklına gelirdi ki, «Sivas livası baytar dairesi» damgasını ta-
l e t i n azim ve i m a n ı n d a n doğdu. B u kıyam yalnız hamiyetsiz bir he-
şıyan zarf, Anadolu ihtilâlinin lideri Mustafa Kemal Paşanın gazete-
yeti h ü k ü m e t i kemali inatla t u t u n d u ğ u mevkiiiktidardan ıskat et-
sini gizliyor.
m e k değil, mukadderat memlekette iradeimilliyeyi h â k i m ve mille-
t i n â m ü kılmak...»
E k i m ayının bir sabahı idi. O güne kadar İ R A D E İ M İ L L İ Y E ' -
i h t i l â l i yapanın d a h a ilk günlerde saltanatı bile ortadan kaldı-
n i n yazılarını ürke ürke dizmiş olan Vilâyet matbaasının mürettip-
r ı p bir h a l k h ü k ü m e t i kuracağını müjdeleyen bir yazı! Nadir efen-
lerinde bambaşka bir h a v a seziliyordu. Nadir efendi, her z a m a n d a n
dinin kılı bile kıpırdamıyordu. Y a z ı n ı n sonuna gelmişti:
da erken gelmişti. O gün, değil Sadrazamı, Padişahı bile yerden ye-
«... Acaba cihanı medeniyet anlıyor m u ki Türk milleti taalî ve
re çalan yazı verseler kılı kıpırdamadan dizerdi. K ü ç ü k bir hâdise
terakki etmek için m a n d a y a değil bir parça sulha, bir parça sükûna
büyük tesirler doğurmuştu. Hep b u n d a n bahsediyorlardı:
mıthtaçtır.
— «Yalnız bizim mahalleden beş Ermeni evi... Beşi de d ü n bir-
Türk köylüsü çalışkandır.
den boşalıverdi. Toptan Erivan'ın yolunu tutmuşlar!»
T ü r k genci zekîdir.
Sivas, itilâf devletlerinin çoğuda kurmayı tasarladığı «Ermenis- Türk toprağı feyyazdır.
t a n devleti» ne hediye edilmek istenen bir Türk şehri! Bühassa bu- T ü r k devleti dili diline, dini dinine uymayan milletleri hariçten
rada Türk - Ermeni mücadelesi büyük izler taşırdı. Sivas kongre-
t a h r i k ve teşvik edildikleri halde müsavi h a k bahşederek asırlarca
sinden sonra ise havada bir değişiklik oluyor, şehirdeki Ermeniler
idare ve mazharıadalet etmiştir.
göç yolunu tutuyordu; Nedir efendi h ü k m ü n ü vermişti bile:
Binaenaleyh T ü r k devleti müdebbirdir.
— «Düne kadar, değil buradakiler gitsin; öteden beriden gelip T ü r k milleti b u g ü n k ü hareketi ile ispatırüşt etmiştir. Türkler
buraya yerleşmiyorlar mıydı? M u s t a f a K e m a l Paşada hikmet. O gel-
sağdır, medenîdir ve yaşayacak, yükselecek ve pek ziyade yüksele-
di, bak buradakiler bile gidiyor. Demek, Sıvastan ü m i d i kestiler.
cektir.»
Paşadadır hikmet diyorum ben size!»
Şüphe yok ki bu imzasız makale, doğrudan doğruya Mustafa
Koridorun öte tarafında, Mustafa Kemal Paşanın gene uğradığı
Kemal Paşanın kaleminden çıkıyordu (1).
odadan yaveri R u h i beyin getirdiği bir tomar kâğıdı aralarında pay-
laşmışlardı. H i ç birinde imza yoktu. İ R A D E İ M i L L i Y E ' n i n beş nu-
«— Y a h u , yetmez mi- Bittik yetmez mi?»
m a r a l ı ve i k i Ekim tarihli nüshasının yazılarıydı bunlar. Nadir efen-
O gece, Vilâyet matbaasının köhne makinesinin motoru Çarkçı
di (Hareketi Millîye en muazzam hareketi medeniyedir) başlıklı ya-
R i z a kanter içinde kalmıştı. Soğuğa rağmen! ( S İ V A S ) adlı resmî
zıyı almış, gözlükleri b u r n u n u n ucunda, dizmeye koyulmuştu:
vilâyet gazetesini h a f t a d a bir defa birkaç yüz nüsha basmaya alış-
«... Bir tecavüzü haricîye karşı indcliktiza silâha sarılıp muka- mıştı. Ş i m d i ise İ R A D E İ M i L L i Y E ' d e n b i n nüsha basmış, kolları
bele göstermeyen cemiyetlerin izmihlalle uğradıklarını ve dahilde kopmuştu. M a t b a a m ü d ü r ü ise aldığı emri tekrarlıyordu:
mehayihak ve icrayi istibdat eden bir kuvvet aleyhinde hasbelicab
«— Haydi, gayret. Birkaç yüz nüsha daha kaldı!»
kıyam etmeyen milletlerin de zaaf, meskenet içinde boğulup m a h -
Ertesi g ü n ü kimisi «Baytar dairesi» n i n , kimisi «Nafia dairesi»
volduklarını tarih ve tecrübe isbat eylemektedir... L â k i n bu kıyam-
n i n m ü h ü r ü n ü taşıyan zarflar içinde Anadoluya da, istanbula da
ların müsbet bir netice vermesi, icabıahval ve ilcayi ihtiyaçtan mün-
yayılmıştı. Mustafa K e m a l i n bu gazetesinin bir nüshasını ele geçi-
bais ve t e k â m ü l ü bir hedefe m a t u f olmalarına vabestedir.»
ren ingilizler Bâbıâliye dayanmışlar, protesto vermişlerdi. Bunlar
Nadir efendi, Anadolu ihtilâlinin sebeplerini ve yıllar sonra va- Merzifon ile Samsunu tahliye ettiklerinde ora halkı nümayiş yap-
racağı hedefleri, ihtilâlin en selâhiyetli şahsının kaleminden ilk de- m ı ş «kahrolsun işgal» diye bağırmış, İ R A D E İ M İ L L İ Y E de b u hâ-
f a okuyan bir Türk o l d u ğ u n u n acaba farkında mıydı? Dizmeye de- diseyi sütunlarına geçirmişti, istanbulun Dahiliye Nazırı Damad
v a m ediyordu: M e h m e t Şerif Paşa da Sivas valisine yolladığı telgrafta «Kahrolsun
«... Bir ekalliyetikalile haricinde b ü t ü n millet ve memleket A-
nadolıınun sinesinden verilen bir işaret üzerine fevc fevc kitle kitle
(1) Atatürk'ün onuncu yıl n u t k u ile karşılaştırılabilir.
k ı y a m etmiş ve her ferd aynı his ve emelin şevkine tebaiyetle bir-
 — 158 — —
işgal» diye bağrıldığmı bu gazetenin yazmasından şikâyet ediyor, bu
gibi neşriyatın önlenmesini istiyordu. Mustafa Kemal Paşa istan-
bulun b u telgrafına sinirlenmişti:
— «Ne garip ve şayanıhayret bir siyaset, acaba h ü k ü m e t işgali
şayanı takbih görmüyor m u ? Yoksa görmüyor da işgali alkışlayacak
bir siyaset m i takip ediyor?»
İ R A D E İ M İ L L İ Y E böyle telgraflarla ihtilâl yolundan şaşacak
değildi! 1919 yılının son günlerine kadar aynı yolda yürüyordu. Mus-
t a f a Kemalin, Anadolunun merkezine, cephelere doğru daha çok so-
kulmak istediği günlere kadar... Ve nihayet Ankara yolculuğu için
hazırlık başlamıştı. Mustafa Kemalin en büyük arzusu yeni müca-
dele merkezinde de yanında İ R A D E İ M i L L i Y E ' y i görmekti. Fakat
Sivas M ü d a f a a i H u k u k Cemiyeti üyeleri İ R A D E İ M i L L i Y E ' y i bı-
rakmak istemiyorlardı, i h t i l â l liderinin gazetesi için mesul m ü d ü r
yaptığı genç de onlara katılmıştı.
18 Aralıkta Mustafa Kemal Sıvastan yola çıkıyordu. D a h a An-
karaya doğru yol alırken, orada tekrar bir gazete kurmak gerekece-
ğini kendisi ile birlikte seyahat edenlere anlatıyordu.
Milliyet : 37/7/1962 Ömer Sami C O Ş A R
HAKİMİYETİ MİLLÎYE
1921 yılının ilk günleri... Eskişehir'den gelen marşandiz katarın-
dan atlayanlar, Ankara istasyonunun hemen yanandaki küçük bina-
ya koşmuşlar, Mustafa Kemal Paşaya müjdeyi vermişlerdi:
«— Paşa! Matbaayı getirdik.»
Anadolu ihtilâlinin lideri, emellerinden birine nihayet kavuş-
m a k t a olduğunu görmenin sevinci içindeydi:
«— Artık günlük bir gazetemiz olacak» diyordu.
B.M.M. hükümetine isyan eden Çerkeş Etem Eskişehirde b i r
matbaaya el koymuş, kendisine bağlanan Arif ( O r u ç ) adında istan-
bullu bir gazeteci de burada ( Y E N İ D Ü N Y A ) adlı bir gazete çıka-
rarak Çerkeş Etemin sözcülüğünü yapmaya koyulmuştu. Bir dere-
beyinin gazetesi olan Y E N İ D Ü N Y A üstelik Bolşevik bayrağını çe-
kerek Eskişehir demiryolu işçisini B.M.M. h ü k ü m e t i n e karşı ayak-
landırmaya da kalkışmıştı. Fakat birkaç hafta önce Çerkeş Etemin
kuvvetlerini dağıtmışlar, o da Y u n a n kuvvetlerine iltihak etmişti.
1921 yılının ilk günleri Eskişehirden Ankaraya alelacele getirilen
işte Çerkeş Etemin el koyduğu bu matbaa idi. Mustafa Kemal gün-
lerden beri onu bekliyordu.
Tam bir yıl önce! Anadoluda ihtilâl bayrağını açan Mustafa
Kemal, saltanata, itilâfcılara, Yunanistana karşı giriştiği topyekûn
101 —
savaşta gazetenin büyük rol oynıyacağmdan öylesine emindi ki! Sı-
vasta başlamış, fakat orada kurduğu ilk gazeteyi, ( İ R A D E İ MİLLÎ-
Y E ) yi teslim ettiği eller onu bırakmak istemeyince, başkent yap-
mayı düşündüğü Ankaraya gene gazetesiz gelmişti. Bir gazeteye sa-
h i p olmak! Bu, ihtilâl liderini öylesine kavrayan bir konu idi ki,
Sivas - Ankara yolculuğunda b u n u düşünmüş. Ankaraya vardıktan
bir h a f t a sonra da etrafındakilere d ö n m ü ş ve: «— Bir gazete çıka-
cağız» demişti.
Sıvastaki tecrübeden ders aldığı görülüyordu. B u defa gazeteyi
çıkartmak vazifesini, kendisine de, dâvasına da körükörüne bağlan-
mış bir yedek subaya veriyordu: Recep Z ü h t ü ! R a u f (Orbay) ile
birlikte Sıvasa gelip Mustafa Kemale orada tanıştırılan bu subayı
kongreyi dağıtmak isteyen Elâzığ'daki Bedirhanilere karşı yollamış,
vazifesini de başarmıştı. Ona itimadı vardı. Yarın Ankaradan ay-
rılmak zorunda bırakılsa, bu defa gazetesinin de kendisiyle bera-
ber geleceğinden emindi. Vefa lisesinden mezun Manastırlı bu genç,
Recep Z ü h t ü 1920 yılının ilk günlerinde Ankarada bir gazeteyi na-
sıl çıkaracaktı? Şehirde yalnız Vilâyet matbaası vardı. Oraya meş-
rutiyetten sonra getirilen matbaa makinesi için daha o yıllarda «işe
yaramaz» demişlerdi. Taş baskısı! B u makine on yıldan beri ne ta-
m i r görmüş, ne kılığa sokulmuştu! Orada biraz kâğıt, biraz da mü-
rekkep vardı. Z a m a n zamaıı çıkan renksiz bir de vilâyet gazatesi!
O n a başvurmaktan başka çare yoktu ki!
Gazetesi olmayan bir ihtilâl nasıl hedeflerine götürülebilirdi?
Sıvasta tutulan gazetesine ( İ R A D E İ M İ L L Î Y E ) adını koyan Mus-
tafa Kemal şimdi yeni bir ad b u l m a k zorundaydı. Zorluk çekme-
mişti: « İ R A D E İ M i L L Î Y E ' y i müessir ve faal bulundurmaktaki ga-
yemiz nedir? Memlekette milletin hâkimiyetini tesis etmekten baş-
ka bir şey mi? O halde İ R A D E İ M İ L L Î Y E yerine çıkaracağımız ga-
zetenin adı H Â K İ M İ Y E T İ M İ L L İ Y E olacak.»
Muştulu Kemal Ankaraya ayak bastıktan t a m 14 gün sonra ye-
n i gazetesi, vilâyet matbaasının köhne makinesinden çıkmıştı. Bu-
n u n l a da dâva halledilmiş olmuyordu ki! K â ğ ı t da, mürekkep de
kıt, muharrir yok! Hepsinden de m ü h i m : Para yok! Gazetesini, haf-
tada iki gün do olsa, neşretmeye devam edebilmek kaygusu Mustafa
Kemal'i o kartiir sarmıştı ki, b ü t ü n işleri yanında ona abone temini
ile de bizzat meşgul olmaktan geri kalmıyordu. Gazetesinin çıktığı
günden 24 saat soımU Anadolu ve R u m e l i Müdafaai H u k u k Cemi-
yeti) merkezlerine birer şifre yollayarak, H Â K İ M İ Y E T İ M İ L L Î Y E
için abone temin edilmesini rica etmişti. Görmüştü ki yalnız para
ile de iş bitmiyor! G ü n geçmezdi ki vilâyetin köhne makinesi bo-
zulmasın, hemen hemen 400 gün içinde ancak 100 defa gazeteyi çı-
 — 104 —
karabilmişler di. 1920 n i n sonlarına doğru bu m a k i n e n i n ölümüne
iyiden iyiye yaklaştığını seziyorlar, gazeteyi basamamak endişesi ile
kıvranıyorlardı.
işte böyle bir zamanda Eskişehirdeki m a t b a a Ankara garına
furgondan indiriliyordu. O gün Taşhan karşısındaki Velihan büyük
bir hazırlığa sahne olmuştu. H a n ı n ahırını elden geldiği kadar temiz-
lemişler, kova kova su dökmüşler, mürettiphaneyi, h u r u f a t kasala-
rını gözelce oraya yerleştirmişlerdi. Küçük makine de, ahırın he-
men yanındaki bölmeye konmuştu. B u n u n yanında vilâyet matbaası,
taş devrinden kalma bir yaratığa benziyordu. Hele yeni gelen ma-
kinenin bir gaz motoru vardı ki, b u n u n yardımı ile sahifeleri basa-
biliyor, elle çevirmeye l ü z u m kalmıyordu. A h ı r ı n biraz ötesinden
dar merdivenlerle çıkılan iki oda! Yıllar boyu kimbilir kimler yat-
m ı ş buralarda? Aylardan beri odalardan biri Müdafaai H u k u k Ce-
miyetinin merkezi, diğeri ise Hâkimiyeti Millîye'nin yazı işleri odası!
A n a d o l u n u n bu tarihî h a n ı n ı n ahırı mürettiphane olduktan kaç
g ü n sonraydı? Mustafa Kemal, yatıp kalktığı istasyondaki binada
Hüseyin Ragıp'ı (Baydur) karşısına o t u r t m u ş t u :
«— Hâkimiyeti Millîye'yi hergün çıkaracağız. B u n u n l a sen meş-
gul olacaksın. Hergün de oraya başmakale yazacaksın!»
Ankara, çete devrinden m u n t a z a m ordu k u r m a yoluna yeni gir -
miş, bir ay önce de I . i n ö n ü zaferini kazanmıştı. D a h a önünde nice
badireler vardı. Gene de M u s t a f a Kemal o a n d a n itibaren gazetesi
ile ana fikirlerini yayarak devletin yeni rejimin temellerini a t m a k
azmindeydi. Fikrini açıkladığı Hüseyin Ragıp, meşrutiyetin yetiştir-
diği genç kıymetlerden biriydi. Tarih, coğrafya öğretmenliği yapan,
lisan bilen bu genç vazifeyi kabule hazırdı, fakat benimsediği inkı-
lâp fikirlerine rağmen bir ihtilâlci değildi, ileri bir şart sürmüştü:
« _ paşam, sizden direktif almak şartiyle başmakaleleri imzam
altında yazarım. Fakat sizin bunları görmeniz şartiyle!»
Mustafa Kemal kabul ediyordu. Ve 6 Şubat 1921 sabahı, Veliha-
m n ahırını görültüye boğan makineden Hâkimiyeti Millîye'nin ilk
günlük nüshası çıkıyordu. O sabah güneş d a h a yeni yükselmişti ki,
şehirde mevcut tek otomobil h a n ı n avlusuna kadar giriyordu. Mus-
tafa Kemal gelmişti. K ö h n e merdivenin her basamağı, çizmelerinin
altında ayrı ayrı ses vermişti. Yazı işleri odasında iskemlelerden
birine ilişmiş, günlük çıkmaya başlayan gazetesinin b u ilk nüshası-
n ı bir müddet sevinçle seyretmişti, öylesine mes'uttu ki! Tek yap-
raklı da olsa şu gazete ile, çok karışık bir siyasî manzara arzeden
Meclise de belki istikamet verebilecekti. Hele o yobazlar...
Arada bir ay geçmiyordu ki Hâkimiyeti Millîye, yeni Türkiye-
l i m gitmesi lâzım geleceği yolu çizmeye başlıyordu. Böyle bir za-
— 160 —
manda, Hüseyin Ragıp imzasına rağmen bu yazıların ilham kayna-
ğ ı n ı n Mustafa Kemal olduğundan şüphe eden pek azdı. 6 M a r t sa-
bahı gazeteyi ellerine alanlar (Sağdan sola - 1 ^ - ) başlıklı başmaka-
le ile karşılaşmıştı. D ü n y a n ı n dört bir yanında siyasî gelişmeler an-
latıldıktan sonra (Türkiye, fezada m u a l l â k bir mevcudiyet olmadığı
için) yolunu seçmedilidir deniliyor ve şu soru ortaya atılıyordu:
«— Sağ mı, sol m u , nereye gideceğiz?»
Cevap ise gayet kesindi:
«— Herhalde sağa değil!»
Kralların, imparatorların halk önünde dayanamayıp devrildik-
lerini de anlatan başyazı d a h a 1921 yılının ilk aylarında millete ih-
sas ediyordu ki, saltanat da devrilecek, bir halk rejimi Türkiyede ku-
rulacaktır. i h t i l â l lideri, ihtilâlin başında, ihtilâlin felsefesini yap-
m a k t a n çekinmiyordu.
Ertesi g ü n ü de gazete aynı konu üzerine eğilmişti. S a ğ d a n sola
olaıı u m u m î gelişmenin yalnız siyasî olmayıp iktisadî olduğunu da
belirtiyor, dünyanın devletçiliğe, sosyalizme doğru gitmekte olduğu-
n u kaydediyor, diyordu ki: «— Bu cihan istikametine aykırı git-
mek için insanın pek menfî bir kazâya malik olması lâzım gelir.»
O sıralarda, yeni Türkiyenin Sovyet Rusya ile sıkı dostluğu varr
Anadoluda Bolşevizm lehinde propaganda da yapılıyor. H a t t â , danı-
şıklı döğüşlü başlayan Türk K o m ü n i s t Fırkasının beklenmedik bâ-
zı gelişmeleri de olmuş! Hâkimiyeti Millîye'nin bu iki yazısı «Acaba,
ihtilâl lideri bize Bolşevizmi m i tavsiye ediyor, yoksa bu yazılar d a
danışıklı döğüş mü?» sualinin sorulmasına yol açmıştı. Fakat üçün-
cü yazı hemen ertesi g ü n ü çıkıyordu:
«Şüphesiz dünya cereyanı mütemadiyen sağdan sola doğru gi-
diyor ve bizim de teveccüh edeceğimiz istikâmet elbet bu olacaktır.
F a k a t biz yalnız bu istikameti işaretle iktifa edersek eksik bir hü-
k ü m vermiş oluruz. B u g ü n sol taraf birkaç merhaleden müteşekkil-
dir. Onların da müfritleri, mutedilleri var.»
Ve soruyordu:
«— Acaba biz Bolşevik sınıfına dahil olabilir miyiz?»
Cevap gene kesindi :
«— i m k â n ı yok!»
Türkiye için Bolşevik cereyanların zararlarım sayıp döktükten
sonra d a yolu çiziyordu:
«Bizim için müfrit bir sosyalizm idaresine imkân yoktur. M a m a -
fih dünya sola doğru gidiyor, şimdiye kadar yaptığımız gibi b u n d a n
sonra da cihan t e k â m ü l ü n ü n rüzgârlarına kapımızı penceremizi ka-
payıp kablettarih bir hayat istemek de makul değildir. Sosyalizmin
pek çok esaslarını millî idaremizi bozmadan alır tatbik edebiliriz.
F : 11
 — 104 —
— 162 —
Meselâ şirketleri yavaş yavaş millileştiririz. H ü k ü m e t inhisarını halk
lehine çoğaltırız ve tafsili burada uzun süreceü daha bir çok İslâhat
yapabiliriz. Tâbiri mahsusu ile bir nevi devlet sosyalisti oluruz...» MUSTAFA K E M A L ' I N M A K A L E S I
B u yazılar ne z a m a n çıkıyordu? Millet Meclisine, birakaç kadın-
la n i k â h l a n m a y ı kolaylaştıracak k a n u n teklifleri getirilip, m ü d a f a a Mustafa K e m a l , dâvasına merkez seçtiği Ankara'ya bayrağını d a
edildiği sıralarda! Yobazlar h o m u r d a n m a y a başlamıştı. Evvelâ, Mat- dikmeyi u n u t m a m ı ş ; Hâkimiyeti Millîye gazetesini k u r m u ş ve Bü-
buat ve İstihbarat M ü d ü r l ü ğ ü bütçesi görüşülürken, bu bütçeden yük Millet Meclisine dair ilk makaleyi de kendisi yazmıştı. B u n u , o
Hâkimiyeti Millîye'ye her ay verilmekte olan 1-500 liralık yardımın gazetenin koleksiyonundan çıkarıp sunuyoruz :
kesilmesini inatla talep etmişler, m u v a f f a k olamayınca da, propa-
«... B u g ü n Ankara, hakikaten tarihî bir vak'aya hem şahit h e m
gandaya o kadar ihtiyaç duyulduğu günlerde müdürlüğünün tüm
sahne oluyor. Tehlikelere maruz olan mukadderatını selâmet sahi-
bütçesinde i n d i r m e yaptırarak hırslarını çıkarmaya gitmişlerdi!
line çıkarmak endişe ve azmi ile bîkarar bulunan milletin her ta-
Sonra... Veli H a m n d a k i odaya sık sık uğrar olmuşlardı. O gün-
rafta ve pek kısa bir zamanda i n t i h a p ve izâm ettiği mebuslar bu-
lerde hemen hemen b ü t ü n Meclis üyeleri silâhlı Yobazlar da! Gaze-
rada, büyük bir Millet Meclisi halinde içtima ediyorlar. B u vak'a,
tedekiler devamlı tehditler karşısında tedbir alıyordu. Çok az önce
harikalarla dolu olan tarihimizde, milletin yaşamak kabiliyetini is-
İstanbuldan kaçıp Ankaraya gelen genç gazeteci Ziya Gevher şim-
p a t edici delillerin'belki en yükseğim teşkil eder, denilse h a t a ol-
di Hâkimiyeti Milliye'nin yazı m ü d ü r ü ! Elinde, selefi Nafi Atuf'un
maz.
bıraktığı t a h t a saplı bir mürekkep kalemi, önünde bir hokka, biraz
Milletimizin yalnız Osmanlılık hayatı nazarı itibara alınırsa,,
da kâğıt. Belinde de tabancası! H a n ı n ahırında sermürettip, serma-
yedi asırlık ve daha şâmil bir nazarla bakılacak olursa binlerce se-
kinist Ahmet usta (Ulus) hem tabancalı, hem bıçaklı. Altı müretti-
nelik hayatında pek çok felâket bâdireleri geçirmiş, âdeta i n h i l â l
b i n hepsi de silâh taşıyor. Gazetenin tek muhabiri izzet Ulvi hariç!
ve izmihlâline h ü k ü m verilmekten başka yapılacak bir şey yok gibi
Kaç defa hışımla, sallanan kapıyı savurup yazı m ü d ü r ü n ü n odasına
görünen hengâmeler içinde yuvarlanmıştır.
giren milletvekili, Ziya Gevher'in silâhından, yazı m ü d ü r ü de kar-
Fakat her bâdireyi, akıllara hayret verecek- yeni bir hayatın,
şısında duran Meclis üyesinin tabancasından gözlerini ayırmadan
temelleri ve binaları takip etmiş, d ü n artık inhilâl ve izmihlale ye-
konuşmuşlardı!
niden kalkınmış ve yükselmiş olduğu görülmüştür.
Böylece aradan 4, 5 ay geçmişti. Çok az öncesine kadar her met-
Türk ili ve i s l â m yurdu olan şu mübarek Anadolu toprakların-
rekaresine birkaç kişi s ı ğ m a n Ankara şehrine ne olmuş, birden böy-
da Selçuk h ü k ü m e t i n i n tavaif-i mülûke istihale ile zavale yüz tut-
le tenhalaşmıştı? Tehditler savurarak gazetenin odasına girenler de
t u ğ u bir sırada, o n u n yerine Ertuğrul evlâtlarının bağbuğuyla daha.
uğramaz olmuştu! Sakarya meydan muharebesinin devam ettiği,
muazzam bir saltanat çıkarmış olan milletimiz değil midir?
Y u n a n ordusunun H a y m a n a ovasına, A n k a r a m n b u r n u dibine sark-
Meselâ, şu A n k a r a ovasında, Y ı l d ı r ı m Beyazıt'm Timurlenk'e
tığı günlerdeydik. Bakanlıklarda bile bir kaç kişi kalmıştı. Hâkimi-
bağlûp ve esir düşmesi neticesinde Osmanlı saltanatı tarumar ve
yeti Millîye ise cephenin hemen gerisinde, t ü m kadrosu ile vazife
perişan olup gitmiş sayılacak bir vaziyete düşmüş iken, az zaman-
başındaydı. Yalnız biri yoktu: İdare m ü d ü r ü , mesul m ü d ü r Recep
da derlenip toplanmağa ve mukadder istilâ mecrasında yürümeğe
Z ü h t ü ! Fakat o da Mustafa Kemal'in karargâhında, şimdi de harp
zafer bulması, milletin hayat kabiliyetine ait bir mucizeden başka
muhabiri olarak çalışıyordu.
bir şey midir?
6 Eylül akşamı... Ziya Gevher, haftalardanberi devam eden uy-
kusuzluktan bitkin halde sahifesini hazırlamıştı. Günlerdir cephe- işte bugün, yine aynı millet, hayat ve mematına ait m ü t h i ş ih-
den sevine verici haber gelmemişti. Çıkacağı sırada o gece kimbilir timaller önünde yeni bir i m t i h a n devri geçirmeğe davet edilmiş bu-
kaçıncı defa postacı ile yüzyüze gelmiş, gene de ü m i t l e harp muha- lunuyor.
biri - idare m ü d ü r ü n ü n telgrafına göz atmış ve birden mürettipha- Ankara'da toplanmakta olan Büyük Millet Meclisi, işte bu devr-i
neye fırlamıştı. Müsveddeyi uzattığı mürettip ilk dört kelimeden i m t i h a n ı n pek bariz ve fiilî bir macerasıdır. Bir macera ki, m i l l e t
gerisini sevincinden okuyamaz hale gelivermişti: onu belki gayri ihtiyarî bir hareket ve iradetle fiil ve icra mevkiine
«SON D A K İ K A : D ü ş m a n ı n ric'ati...» çıkarmaktadır.
Milliyet: 28/Î/1962 Ömer Sami C O Ş A R
 — 104 —
— 164 —

B ü t ü n millet, tehlikelere maruz olan varlığını korumak endişe

— Sene yetişir, dedi, yoksa bir g ü n gelir, doğum g ü n ü m ü kutla-
ve gayretiyle Ankara'da toplanıyor. Böyle bir içtimai, toplanan fert-
anıya kalkarlar, sonra padişahlara benzerim.
ler m i düşündü? Yoksa, onları intihab ederek buraya yollayanlar m ı
düşündü? Yoksa, bu toplanış ş u n u n veya b u n u n sevk ve davetiyle A T A T Ü R K VE K A D I N
m i vuku buluyor?
Atatürk, kadın dâvasında son derece hassastı. K a d ı n ile erkek
Ne o, ne bu, ne de öteki...
arasında müsavatın kayıtsız ve şartsız olmasını isterdi. K a d ı n ile er-
Milletin varlığı mevzuubahis olan bu gibi maceralarda fertlerin
kek arasında her ne suretle olursa olsun, bir derece farkı olmasına
fevkinde ve cümleye h â k i m tarihî bir ruhtur ki, yegâne denilecek
şiddetle karşı gelirdi:
kadar müessir ve âmildir.
— Türk kadını t a r i h i n her devrinde erkeğinin yanında yer al-
Aradaki sen ile ben, işte o millî ruha sadece tercüman veya va-
m ı ş t ı r . Ortaçağ'dan evvelki devirde bile Türk Başbuğları:
sıta olmaktan başka bir şey değiliz.
« H A K A N VE H A T U N B U Y U R U R L A R Kİ...»
Ferd itibariyle öyledir. Fakat ortaya çıkan fiil ve hareket, mil-
Diye ferman neşrederlerdi. Türk ailesinde a n a asıldı. Eğer Türk
lî ve muazzam bir keyfiyettir.
K a d ı n ı biz erkeklere müsavi hakları tanıyorsa onu minnetle telâkki
Ankara'da içtima etmekte o l a n Meclis'i Kebir-i Müliye vücut
etmeliyiz... dedi.
veren sebepler burada bir daha uzun uzun şerh edilmeğe hacet gös-
Hayatının sonuna doğru, ö m r ü n ü ve fikirlerini anlatan b i r film
termiyecek kadar m a l û m şeylerdir.
çevirtmek istedi. B u n u n için bir senaryo düşündü. B u senaryodaki
l)ir sahnede kadın bir süs olarak sembolize edilmişti. Bu senaryoyu
Tatbikine başlanan sulhun şu m ü t h i ş mukaddemesi, o n u n diğer
s o n defa gözden geçiren Atatürk:
sahaları h a k k ı n d a korkunç bir fikir vermeğe kâfi geleceğinden sar-
«Kadm.»
fınazar, istanbul'un işgaliyle Anadolu başsız bir vücut haline gel-
Cümlesini yazdı. Velev muvakkat bir an için bile olsa k a d ı n ı n
m i ş olduğundan millet idaresinde Vahdet ve inzibatı muhafaza et-
«süs ve oyuncak olmasına razı olamadı.»
mek, diğer taraftan, başta makarr-ı devletimizin kurtarılması ol-
m a k üzere hayatı mukadreratımn istilzam ettiği tedbirleri ittihaz Ö L M E Z BU V A T A N
etmek mecburiyet ve elzemiyeti ile bir büyük Millet Meclisi akdine
karar vererek, derhal intihabatı icra etmiştir. 4 Şubat 1922 g ü n ü Gazi Mustafa Kemal'in Başkomutanlık vazi-
fesini ü ç ay d a h a uzatan B ü y ü k Millet Meclisi 1 M a r t 1922 de üçün-
işte; Ankara'da içtima eden Meclis, mukarreratmı doğrudan
cü çalışma yılma giriyordu. B u devrenin açılış n u t k u n d a millî dâva-
doğruya kendi eline almak mevkiinde bırakılan milletimi-
m ı z d a n bir kere d a h a bahsettikten sonra dahilî siyasete gelen Mus-
zin azim ve iradeti muhassalasıdır ki, istihdaf olunan hayırlı ve se-
tafa Kemal:
lâmetti neticeye vasıl oluncaya kadar, milletin her türlü işlerine va-
ziyet edecek olan heyet-i meşrua işte bu Meclisten ibaret olacaktır, «Türkiye'nin sahibi hakikisi ve efendisi, hakikî müstahsil olan
demek olur. köylüdür. O halde herkesten d a h a çok refah, saadet ve servete müs-
t a h a k ve elyak olan köylüdür. Binaenaleyh Türkiye Büyük Millet
B u meclisin ise, bugün millet demek olduğunu izaha hacet gö-
Meclisinin siyaseti iktisadiyesi bu gayei asliyeyi istihsale matuftur»
rülemez.»
diyor ve sıra askerî d u r u m a ve millî mücadelenin neticelerine gelin-
• ce, son zafere olan i m a n ı n ı tekrarlıyor ve n u t k u n u M i t h a t Cemal'in
HÂTIRALARIN IŞIĞINDA ATATÜRK şu beyti ile bitiriyordu:
Ölmez bu vatan, farzı m u h a l , ölse de h a t t â
O'NUN D O Ğ D U Ğ U GÜN
Çekmez k ü r e n i n Sırtı bu t a b u t u cesimi...
Bilmem dikkat ettiniz mi? Büyük Ata'nın nüfus kâğıdında yal-
nız doğum yılı yazılıdır, ne gün ne de ay yoktur. Halbuki rahmetli CELÂDET GÖSTERİNİZ!
annesinin d a i m a okuduğu bir m u s h a f m kenarında doğum gün ve Şişli'deki evinde tek başına ihtilâli hazırlıyan Atatürk, kendisi-
saati yazılı imiş. Bunu, Ankara Belediyesinden bir gün şahsan gidip n i Dokuzuncu O r d u Müfettişliğine tâyin ettirmiş fakat, zamanın
nüfus kâğıdı almaya hazırlanırken kendisine hatırlattılar: Harbiye Nazırı bu emre imza atmaya cesaret edemiyerek yalnız
 — 166 —
m ü h r ü n ü basabilmişti. A t a t ü r k , (15 Mayıs 1919 g ü n ü ) Babıâlide h ü -
kümet e r k â n ı n a veda ederken, izmir'in işgali haberi gelmişti. B i r
Nazır:
— Sizce ne yapmamız icabedecektir, Paşa?
Diye sorunca Atatürk:
— Celâdet gösteriniz!
Cevabını vermişti.
BAŞÖĞRETMEN ATATÜRK
H a r f i n k ı l â b ı n d a n sonra Atatürk'ün bir t a h t a başındaki resmi-
n i görerek ona «Başöğretmen» denilmeye başlanmıştı. Fakat, bu h i -
t a p çok gecikmiş bir unvandı. Millî Mücadelenin hemen akabinde*
bir istanbul gazetecisi kendisine şöyle bir sual sormuştu:
— işte memleketi kurtardınız, şimdi ne yapmak istersiniz?
Hiç tereddüt etmeden şu cevabı vermişti:
— «Maarif Vekili olarak Millî irfanı yükseltmeğe çalışmak en?
büyük emelimdir.»
O n d a n sonra Ebedî Ata nerede görünse m u t l a k a orada bir mek-
tebe girer, öğretmen ve öğrencilerle konuşurdu.
• ama, neden h ü k ü m e t mülteci Türklerin hürriyet ve istiklâl dâvası
A t a t ü r k ' ü n yolu bir köy okuluna düşmüştü. Tek sınıflı okulda,
bir genç öğretmen ders veriyordu. Atatürk sınıfa girince öğretmen
yerini terketti. Atatürk:
«— Hayır yerinize oturunuz ve dersinize devam ediniz. Eğer
izin verirseniz biz de sizden istifade etmek isteriz. Dedi ve sonra,
ilâve etti, sınıfa girdiği zaman Reisicumhur bile öğretmeden s o n r a
gelir.»
20 Asır Eski bir A T A T Ü R K Ç Ü
BÎR ÇANKAYA HATIRASI VE
KÜLTÜR MESELESİ
Dil devriminin önemli bir d ö n ü m noktasına gelmiş olduğumuz:
günlerde idik. Türk Dil K u r u m u merkez idare heyeti üyeleri sık sık
Çankaya'ya çağırılıyorlardı. Sofra sohbetlerinde en çok dil konusu
ele alınmakla beraber, A t a t ü r k dünya barışım ilgilendiren siyasî h â -
diselere arasıra temas ederdi. Bir akşam, o yılın son aylarındaki:
R u s - J a p o n münasebetlerinden söz açıldı. A t a t ü r k yeni konular or-
taya çıkınca Ahmet Cevat Emre ile şakalaşmaktan hoşlanırdı. O g ü n
gene Ahmet Cevat'a: «Siz Harbiyede okudunuz. Askerlikten a n l a r s ı -
nız. Japonlar Ruslara karşı savaşa girecek olurlarsa h a n g i istika-
mette harekete geçeceklerini t a h m i n edersiniz?» diye sordu. A h m e t
Cevat Emre: « M u h a k k a k Sibirya istikametinde hareket ederler.» ce-
vabını verdi. A t a t ü r k bu t a h m i n i n yanlış olduğunu söyledi; ve Ja-
proleter sınıflara içtimai adalet temin etmek gayreti güder davranı-
reket edeceklerini belirtti; buııun siyasî, askerî sebeplerini birer bi-
rer açıkladı.
Sofrada oturanlardan Prof. S a i m Ali Dilemre J a p o n l a r ı n son
yıllarda yayınladıkları «Turanlı Uluslar Haritası» n a dair bilgi sun-
du; kendilerini Turan ırkından sayarak Malezya ırkıyla münasebet-
leri olmadığı iddiasında bulunduklarını ilâve etti. Atatürk, iddianın
emperyalist devletlerce uluslara medeniyet götürdüklerini ileri süren
sömürgecilerin şimdi taktik değiştirdiklerine dikkatimizi çekti. Bu
taktik gereğince ırk kardeşliği, yahut m a h k û m zümrelere, ezilmiş
proleter sınıflara içtimaî adalet temin etmek gayreti güder davranı-
larak büyük kitlelerin iğfal edilmesine uğraşıldığını izah etti.
Atatürk'ün eski arkadaşlarından M ü f i t Bey yanımdaydı. Ben
ötden beri kendisiyle konuşur, Türklük dâvası hususunda dertleşir-
dim. O bana eski bir Ocaklı ve Türkçü olduğunu söyliyerek gönlü-
m ü alırdı. Bu' toplantıdan birkaç gün önce aynı konuya temas et-
miştik. Ben: «Eski bir Ocaklı ve Türkçü olduğunuzu söylüyorsunuz
uğrunda yayınladıkları dergileri kapatırken kimse ağzını açmıyor;
mecliste bir tenkid sesi yükselmiyor; üstelik siz de kendi payınıza
susuyorsunuz?» demiş, biraz sitem etmiştim. M ü f i t Bey o akşam
m ü n a k a ş a hararetlenince benim söylediklerimi hatırladı; ve yumu-
şak bir şekilde nakletti. Atatürk gülümseyerek yüzünü b a n a çevirdi:
«Demek Abdülkadir Bey bizi protesto ediyor, öyle mi?» diye lâtife
etti. Sonra sakin, ikna edici bir eda ile konuşmaya başladı. Türki-
ye'nin durumunu, D ü n y a T ü r k l ü ğ ü n ü n tarihî, kültürel münasebet-
lerini tahlil etti. Şu dakikada o tahlillerinin zengin teferruatını ha-
tırlamıyorum. Yalnız u m u m î mealini, yanılmadığımdan emin olarak,
özetleyebilirim. A t a t ü r k fikirlerini şöyle açıklamıştı:
«Rusya'dan bize sığınan siyaset adamları soydaşlarımız, kardeş-
lerimizdir. D ü n y a n ı n gittikçe karışan ve gittikçe tehlikeli bir istik-
bâle yönelen t u t u m u muvacehesinde bizim durumumuza hususî bir
önem vermelerini beklemek hakkımızdır. Şunu da takdir etmeleri
lâzımdır ki, Türk milleti kurtuluş savaşından beri, hattâ bu savaşa
atılırken bile, m a h k û m milletlerin hürriyet ve istiklâl davalarıyla il-
gilenmeyi, o dâvalara müzaheret etmeyi benimsemiştir. Böyle olun-
ca kendi soydaşlarının hürriyet ve istiklâllerine kayıtsız davranma-
sı elbette tecviz edilemez. Fakat milliyet dâvası şuursuz ve ölçüsüz

— 104 —
bir dâva şeklinde m ü t a l â a ve m ü d a f a a edilmemelidir. Milliyet dâva-
sı siyasî bir mücadele konusu olmadan önce şuurlu bir ü l k ü mesele-
sidir. Şuurlu ü l k ü demek müsbet ilme, İlmî usullere d a y a n d ı r ı l m ı ş
bir hedef ve gaye demektir. O halde propagandalarda müsbet usul-
lere müracaat etmek şarttır. Hareketlerin i m k â n sınırları ve sırala-
rı mutlaka hesaba katılmalıdır. Türkiye dışında kalmış olan Türkler
ilkin k ü l t ü r meseleleriyle ilgilenmelidirler. Nitekim biz Türklük dâ-
vasını böyle bir müsbet ölçüde ele almış bulunuyoruz. B ü y ü k T ü r k
tarihine, Türk dilinin kaynaklarına, zengin lehçelerine, eski T ü r k
eserlerine ö n e m veriyoruz. Baykal ötesindeki Y a k u t Türklerinin dit
ve kültürlerini bile i h m â l etmiyoruz.»
A t a t ü r k bu n o k t a d a n başlıyarak kültürel Türkçülük meselesi-
n i n muhtelif cephelerine geçti; sonra tahlillerini birer birer toplaya-
rak tekrar dil konusuna döndü.
O gece, her zaman olduğu gibi, büyük A t a t ü r k ' ü n fikir, i m â n
irade çağlayanı halinde taşan sözlerini hayranlıkla dinledim. O n d a
dinmek bümeyen Türklük sevgisinin vecitli ifadelerine bugün vakit
vakit dönmekle tatlı bir teselli duyuyorum, ilerleyen yaşımın dur-
gunluğu içinde o sözlerin derin yankıları gönlümü ferahlatıyor. Ba-
n a h a y a t m büyük bir m â n â s ı olduğunu kabul ettiren, bu mânâyı-
milletimizin parlak istikbalinde aratan, o istikbâle kendim erişemi-
yecek olsam bile i m â n ı m ı , güvenimi artıran h e p A t a t ü r k ' ü n bendeki'
güzel hatıralarıdır O hatıraların r u h u m d a sönmez güneşi olarak
parlayan A t a t ü r k ' ü n diri, genç, enerjik yüzünü, çelik bakışlarını dai-
m a içimde buluyor, seyrediyorum; tunç sesini gönlümde işitiyorum-
O bakışların ve o sesin kuvvetiyle yaşıyorum.
Türk Y u r d u : Kasım 1960 Abdülkadir İNAN'
• M . Şakir Ü L K Ü T A Ş I R
ATATÜRK'TEN İKİ H Â T I R A
Y I L : 1935
Atatürk, bir gece, Çankaya'daki köşklerinde —aynı zamanda b i r
ilim ve edebiyat mecma'ı olan meşhur sofrasında— yine dil mesele-
leri görüşülürken, Arapçaya ait bir Sarf (Gramer) kitabı istiyor. Ha-
cı Z i h n i efendinin, bulunup kendisine takdim edilen «Elmüşezzeb»
adlı Sarfını o gece okuyor tetkik ediyor. Ertesi akşamki toplantıda
bermutad dâvetli bulunan D i l K u r u m u ileri gelenleri ile sofraya ka-
tılan diğer zatlere hitaben şöyle diyor:
«— Arkadaşlar! Kitap, mektup! ilim, âlim benim. Geri kalanr.
arabmdır.»
Atatürk, her halde b u kabil kelimeler artık halk diline kadar
girmiş ve bizim olmuştur, demek istemiş bulunsalar gerek.
— 169 —
Y I L 1937
Atatürk, yine bir gece Türk Dil K u r u m u ileri gelenlerinden mû-
t a d zatleri de Çankaya'daki köşke dâvet ediyor. Sofrada, dil işleri
-üzerine bazı konuşmalar yapılıyor. B u alanda biraz konuşulduktan
sonra Atatürk, K u r u m ileri gelenlerine hitaben şunları söylüyor:
«— Türk Dil K u r u m u ' n u n çalışmalarma ilelebet iştirak edecek
değilim. Kardeş Tarih K u r u m u ' n u n kuruluşunu takip eden ü k yıl-
larda Tarih üzerine arkadaşları teşvik için beraber çalıştım. B u Ku-
r u m , tamamiyle teşkilâtlandıktan ve ilmî çalışmalarına hız verdik-
ten sonra, Tarih K u r u m u ' n u n mesaisine karışmıyorum. Onlar, bildik-
leri gibi akademik çalışmalarına devam ediyorlar. Dil K u r u m u ' n u n
mesâisiyle de münasebetim böyle olacaktır. Dil âlimlerinin, müte-
hassıslarının onlar gibi akademik çalışmalarına m ü d a h a l e etmiye-
ceğim. Sizin de mesâinizi i l m i n son verimlerine uydurmanız lâzım-
dır.»
Atatürk, dil konusunda aslâ tasfiyeci değildi. Bize anlattıkları-
n a göre Meşrutiyet devrinin «Türkçecilik - Tasfiyecilik» gibi dil ha-
reketlerini de tâkip etmişti. O güzel, temiz ve muasır seviyeye yük-
selmiş bir Türk dili istiyordu; akademik çalışmaları çok seviyordu.
B u n a rağmen dil, bir aralık, ap-alaca bir kisveye bürünmüş, bir
çıkmaza girmişti. A m m a , b u n u n tarihî sorumluluğunu O büyük,
müstesna insanda değil, d a h a çok o z a m a n etrafını çevreleyen «Dil
K u r m a y Hey'eti»nin gayri mütecanis, h a t t â kifayetsiz oluşunda ara-
malıdır. Dilcilik, i l m i n geniş ve önemli bir dalı büyük bir ihtisas sa-
hasıdır. B u «Kazıyye», b u g ü n olduğu kadar, dün de öyle idi, sanıyo-
ruz.
•
ATATÜRK ANILARIM
Kurtuluş savaşı biteli çok > olmamıştı. Babam askerlikten ayrıl-
m ı ş Bandırma'da doktorluk yapıyordu. Ben de ilk okulun üçüncü sı-
n ı f ı n d a okuyordum. O zamanlar ulusal bayramlar çok coşkunca kut-
lanırdı. H a l k ı n heyecanı daha durulmamıştı. Biz öğrenciler de bu
"bayramlara sevinçle katılırdık.
Bir gün bir haber duyuldu. Gazi Paşa gelecekmiş. Hepimiz se-
vinçten uçuyorduk. B ü t ü n B a n d ı r m a büyük kurtarıcıyı bağrına bas-
m a y a hazırlanıyordu.
Güneşli, ılık bir bahar günüydü. Yediden yetmişe kadar herkes
isokaklara dökülmüştü. B ü t ü n gözler mavi ufuklarda idi. G a z i Paşa'-
71 getirecek gemi uzaktan görününce heyecan ve sabırsızlık son had-

— 104 —
dini bulmuştu. Az sonra Mustafa K e m a l Paşa rıhtıma indi. Kendi-
sini karşılamaya gelenlerin hatırını soruyor, ağır adımlarla şehre
doğru yürüyordu. Biz öğrenciler iskele dışında yer almıştık. B ü y ü k
kurtarıcı güler yüzle yanımıza yaklaştı. Bir ara «Adın ne senin kü-
çük» diyen dinç bir ses işittim. Gazi bana soruyordu. «İlhan» diye
karşılık verdim. Sonra gerilerindeki b a b a m a dönerek «Hekimbaşı bıx
m u t l a k a senin oğlundur. Ç ü n k ü adı Türkçe» buyurdular.
Ben yüzümde dolaşan bu m a v i aydınlıkla yıllarca ısındım, ö m -
rümce ısınacağım-
_ II _
Hatay dâvasının en karışık, en heyecanlı günleriydi o günler...-
B a b a m ı n görevi dolayısile Gaziantep'de bulunuyorduk. Antep'in er-
ken gelen baharı taş duvarlarla çevrili dar sokaklara çoktan dökül-
müştü. Her şey, herkes yeniden uyanışın sevinci içinde yüzüyordu.
Güneyin bol yıldızlı ve ılık gecelerinden biri idi.
Vali Ali Rıza Çevik, J a n d a r m a k o m u t a n ı K a d r i Tosun, Ağır Ce-
za Reisi Etem Sandıkçıoğlu ve Sağlık M ü d ü r ü olan babam bizde
oturmuş aznif oynuyorlardı. Birden telefon çaldı. Valiyi arıyorlar-
dı. Kısa süren telefon konuşmasından sonra masadakilerin hepsini
bir telâş aldı. Sağa sola telefonlar ediyorlardı. Biraz sonra meseleyi
öğrendik. Atatürk Hatay dâvasının bir an evvel halledilmesi için yo-
la çıkmış. Ulukışla üzerinden Gaziantep'e geliyormuş. Antep'ten Ki-
lis'e giderek oradan Suriye'ye doğru harekete geçecekmiş. Heyecanla
beklemeğe başladık. Sonra öğrendik. Yanındakiler Atayı bu fikrin-
den vazgeçirmişler ve yolunu Ulukışladan Konya'ya doğru çevirmeye
razı etmişler.
ö n sezisi çok kuvvetli olan büyük k o m u t a n Fransa'nın o za-
m a n k i askerî gücünün bir h i ç olduğunu anlamış. Müzakere yoluyla
bir türlü halledilemeyen Hatay işini herzaman güvendiği Mehmet-
çiği ile en kısa zamanda halledeceğine inanmıştı. Nitekim
Dünya Savaşında Fransa'nın tez z a m a n d a çöküşü Atatürk'ün tah-
minlerinde yanılmadığını ispat etmiştir.
— III —
Y ı l 1936... perapalas salonlarında Yüksek Ticaret Okulunun yıl-
lık çayı veriliyor. Ben de Yüksek Ticaretti bir akrabamın y a n ı n d a
bu toplantıya katıldım.
Dışarda k ü l rengi bir istanbul kışı var. K a r inceden inceden ya-
ğıyor. Akşam yaklaşmakta. Salonun kalabalığı y a v a ş yavaş azalıyor.
Çayın sonu. Cazcılar susmuş. Notalarını, sehpalarını topluyorlar.
Bizler de çıkmaya hazırlanıyoruz. Bir haber duyuluyor bir ara... A-
— 171 —
t a t ü r k geliyor, kimse gitmesin. B ü t ü n gözler kapıya çevrilmiş. Se-
vinç ve heyecan içinde bekliyoruz. Az sonra büyük başbuğ ve ya-
nındakiler salondan içeri giriyorlar. B u kara kış gününde bir bahar
güneşi doğdu sanıyoruz. Ata'nın üzerinde lâcivert renkli şık ve za-
rif bir elbise var. Sarı saçları pırıl pırıl. O, büyük bir asker, eşsiz bir
k o m u t a n olduğu kadar her halile t a m bir salon adamı olduğunu da
belli ediyor. Hazırlanan masalara oturuyorlar. Çalgılarını toplayan
dans orkestrası tekrar yerini alıyor. D a n s yeniden başlıyor. Atatürk
•orkestrayı pek beğenmemiş olacak ki başka bir orkestra d a h a geli-
yor. M ü z i k başlayınca Ata'nın Yüksek Ticaretti bir bayanla dans et-
m e k istediği haberi geliyor. Kızlar bu büyük teveccüh karşısında şa-
şırmışlar. i l k olarak masamızda oturan Merkez Bankası memurla-
r ı n d a n Yüksek Ticaretti Cavidan (şimdi o da rahmetlidir) cesaretle
kalkıyor. Heyecanla gidip A t a ' n ı n elini öpüyor. D a n s a başlıyorlar. O
h i r Avrupalı kadar güzel ve kusursuz dans ediyor. Cavidan elini öpüp
yerine oturduğunda h â l â sevinç ve heyecandan titreyerek «hayatı-
m ı n en m u t l u en unutulmaz dakikalarını yaşadım, çok bahtiyarım»
diyordu.
Uzun bir yemek masası kuruldu. A t a t ü r k gençlerle birlikte otur-
m a k istediklerini buyurdu. Masanın etrafına toplandık. Bir yandan
yenip içiliyor, bir y a n d a n sohbet ediliyordu. Ata, sözü edebiyata ge-
tirerek, Tevfik Fikret'i uzun uzun anlattı ve gençler Fikretîi okuyun
ve çok sevin, dedi. Sonra bizlerden Ferda'yı okumamızı istedi. A m a
Başöğretmen karşısında kimse okumaya cesaret edemiyordu. Oku-
yacak kimse çıkmayınca kendisi o insanı içinden saran büyülü sesi-
l e Ferda'yı okudu ve açıkladı. O n u n sesinde Fikret'i bir daha sev-
miştik.
D i n ve laiklik üzerine de faydalı konuşmalar yaptıktan sonra sa-
l o n d a n ayrıldılar.
içimde m a v i bir aydınlık kalmıştı. B u aydınlık yıllarca devam et-
t i Ve edecek...
ikinci T ü r k Y u r d u : K a s ı m 1960 ilhan GEÇER
•
A T A T Ü R K ve V E L I D EBÜZZIYA
Velid Ebüzziya A t a t ü r k ' ü n millî mücadele yıllarının sonunda
kendisine izmit'te içki içirmek isteyişini de b a n a şöyle anlattıydı:
— Gazi hazretleri beni kabul buyurdular, söyleyeceklerini söyle-
diler, bir hayli iltifatta bulundular. Nezdlerinde bir hayli kaldım,
resimler çekildi. Akşam olunca Gaziye bir tepsi içinde içki getirdiler.
Kendileri pek kibar bir ev sahibi sıfatiyle bana da bir kadeh ikram
ettiler, k u l l a n m a m demeğe sıkıldım, b i r fırsatım bulup, kadehi bir
 — 173 — —
müddet elimde tuttuktan sonra yanımdaki üzeri mermerli konsolun
üstüne usulca koydum. Sohbet devam ediyorru. Bilmem farkına
vardılar d a ısrar m ı etmediler, yoksa mevzuun ehemmiyeti karşısın-
da b e n i m kadehi dolu olarak konsolun üstüne bırakmış olduğuma
dikkat m i buyurmadılar? Her ne ise ikinci bir içki teklifi karşısın-
da kalmadan nezdlerinden ayrıldım...
— Peki beyfendi, şayet ısrar buyurmuş olsalardı ne yapardınız?
— O z a m a n da y ü z ü m ü kızartıp: «Mazur görün paşam, hayatım-
da ağzıma rakı koymadım, içemem!» demek mecburiyetinde kalır-
dım... dediydi.
Acaba böyle zor bir d u r u m d a böyle dermiydi? Bence derdi ve'
ölüm A l l a h m emri, ölürdü, fakat o bir kadeh içkiyi içmezdi.
İşte rahmetli Ebüzziyazade Velid bey bu karakterde, bu k ı r a t t a
bir adamdı.
ATATÜRK'E PROTESTO ÇEKEN GAZETECİ
1924 Şubatının beşinci Salı günü Gazinin i s t a n b u l l u meslekdaş-
ları kabul buyurmaları takarrür etti. Akşam yemeğini Gazi hazret-
leriyle Göztepe'deki Uşşakîzade M u a m m e r Bey köşkünde yiyecek-
lerdi. O akşam da izmirli gazeteci arkadaşlardan «Sadayı Hak» sa-
h i b i Sırrı Beyle refikası, ismail H a k k ı m e r h u m l a eşi hep beraber
bizde yemek yiyecektik. Yangından henüz çıkmış izmir'de gazino, lo-
kantadan sarfınazar şöyle adamakıllı bir bakkal dükkânı bile yoktu.
Diğer taraftan içki yasağı yüzünden içki hiç bulunmuyor, yahut pek
güçlükle tedarik edilebiliyordu. Bu itibarla bazı kafadar aileler nö-
betleşe, evlerde toplanıyor, aramızda vakit geçirmeğe çalışıyorruk.
G e ç vakit m a t b a a d a n çıkıp, otele geldim, içeri girdim. Bir de
baktım ki odada Velid Bey bir aşağı, bir yukarı dolaşıyor, kendisin-
den başka kimsecikler de yok. Şaşırdım, t ü t ü n paketi elimde kendi-
sine yaklaştım.
— Hayrola üstad, rahatsız mısınız? Niçin ziyafete gitmediniz?
— G i t t i m hazret, fakat kabul edilmedim.
— Ne söylüyorsunuz?
— Evet, ben yola çıktıktan sonra Abidin Daver Bey gazeteye:
«Başmuharririmiz Gazi Hazretlerinin daveti ü z i r ' n e izmir'e hareket
etmiştir» diye bir havadis yazmış. Halbuki dâvet değil de gazeteciler
saygılarını belirtmek için izmir'e gitmişlerdir şeklinde yazılacakmış.
B u haberi görünce Gazi'nin fena halde canı sıkılmış, beni kabul et-
memeğe karar vermiş. B u n u n üzerine Başyâver bana: «Haberin si-
zin tarafınızdan yazılmadığını, b u n a herkesten evvel bizzat sizin
üzüldüğünüzü» yazın da Paşaya arzedelim, belki kabul buyururlar yo-
l u n d a birşeyler söyledi. Ben de:
101 —
— Beyefendi bir misafir bir yere gelir de ev sahibi o misafiri
kabul etmek istemezse artık o misafir de «lütfen beni kabul buyu-
run» şeklinde bir istida ile müracaat etmez, ederse ayıp etmiş olur!,
dedim; döndüm, buraya geldim.
Donakaldımdı. Ç ü n k ü otelde Velid Beyden başka kimsecikler
yoktu. Diğer t a r a f t a n beş on adım ötedeki evimde biz i z m i r l i gaze-
teci arkadaşlar toplanacaktık, ü s t a d ı m ı o ıssız ve soğuk otelde yal-
nız bırakmaya gönlüm razı olmadı, sırf onun g ö n l ü n ü almak için:
— ü s t a d ı m , dedim, burada sizi yalnız bırakamam. B u akşam
bendehanede izmirli meslekdaşlar toplanıp akşam yemeğini birlik-
te yiyeceğiz. Lütfen siz de buyurun, avunmuş olursunuz...
Burada T a n r ı n ı n birliğine kasem ederek itiraf ediyorum ki, bu
dâveti yaparken m ü n h a s ı r a n kalbimden kopup gelen samimî bir sev-
gi ve saygının sesine uymuş, aklıma hiçbir şey gelmemişti. Yoksa,
aradan b u kadar vakit geçtikten ve her türlü tehlike zail o l d u k t a n
sonra:
— Bilerek yaptım, G a z i n i n sofrasına kabul etmediği bir gazete-
ciyi evime dâvet ile bir nümayiş, bir nevi protestoda bulunmak iste-
dim! yolunda bir yalan ile bir nevi nefis övmesine tenezzül edebilir-
dim. Hayır, tekrar ediyorum, böyle birşey hatırıma gelmeden, tehli-
keli bir teşebbüste b u l u n d u ğ u m u düşünemedim. Sadece kalbimin se-
sine uyarak meslek hocamı mütevazı soframa dâvet ettim. O da ka-
bui etti, birlikte eve geldik, güle oynaya yemeğimizi birlikte yedik.
R a h m e t l i Sırrı'nın refikası Lûtfiye H a n ı m pek şakacı bir hanım-
efendidir. Sofrada biz erkeklerin demlenmemize karşı Velid merhu-
m u n gösterdiği m ü s a m a h a karşısında:
— A m a n beyefendi biz uzaktan sizi başı sarıklı, sakalı göbeğin-
de, eli tesbihli ulemadan bir zat tasavvur ederdik. Değer ne kadar
yanılıyormuşuz!... kabilinden bir hayli latifelerde bulundu. Gece ya-
rısına doğru da misafirimi alıp oteline kadar getirdim, kendisine
hayırlı geceler diledikten sonra evime döndüm.
Ertesi g ü n ü öğleden sonra m a t b a a d a bir kıyamettir koptu. Bak-
t ı m Haydar Rüştü,, Necati merhumlar benim yazı yazdığım tarafa
doğru bakarak aralarında fiskos birşey konuşuyorlar. Yüzleri endi-
şeli, bana doğru bakışlarında âdeta bir acıma hissi okunuyor. Daya-
namadım, yanlarına yaklaşıp niye b a n a aoır gibi baktıklarını sor-
dum. R a h m e t l i Necati Bey delişmen, alabildiğine merd ve açık söz-
l ü bir insandı. Benim sualime cevap verecek yerde:
— Y a h u d ü n akşam sen ne yapmışsın!, diye sordu.
— Ne yapmışım ki?...
— Velidi akşam yemeğine dâvet etmişsin.
— Ettim, ne olmuş ki?...
 — 174 —
— 101 —

— Y a h u ne olmuşu var m ı ? Atatürkün sofrasına kabul etmedi-

MUSTAFA K E M A L ' I N I L K R E S M I N A S ı L ÇıKTı?
ği bir gazeteciyi sen evine çağırıyorsun; fazla olarak orada başka ga-
zeteciler de varmış. Birader, sende h i ç de m i akıl yok?.
M e r h u m Âbidin Dâver Anlatıyor:
işte ancak o z a m a n kırdığım potun, devirdiğim ç a m ı n azame-
tini anlayıp donakaldımdı...
— 1914 Cihan Harbinin başlangıcında «Tasviri Efkâr» ı n baş ya-
işin vehametini kavramasına kavramıştım a m m a iş de işten
zarı Yunus Nadi Beydi. Çanakkale muharebeleri yeni başlamıştı. Bo-
geçmişti. Benim bu düşüncesiz hareketim, çalıştığım gazetenin sa-
ğaz Müstahkem Mevki K u m a n d a n ı Cevat Paşa idi. i h t i y a t t a b u l u n a n
hibine ve diğer muharrir arkadaşlara da zararlı olabilirdi. Fazla ola-
19 uncu tümen k u m a n d a n ı Mustafa Kemal Bey (Atatürk m e r h u m )
rak Haydar R ü ş t ü m e r h u m u n :
emir almadan karaya çıkan düşmanın üstüne atılmış, «Anzak» 1ar de-
— D ü n akşam size ben de geleyim, diyordum, iyi ki gelmemişim;
nilen Avustralyalı, Y e n i Zelandalı d ü ş m a n birliklerini (Arıburnu)
verilmiş sadakalarım varmış!... demesi üzerine b o y n u m u büküp de-
mıntakasrnda bir avuç yere tıkamış, ilk defa istanbulu o kurtarmıştı.
d i m ki:
Mustafa K e m a l Bey Y u n u s Nadi Beyle tanışıyorlar ve mektup-
— Beyler anlıyorum ki düşünmeden yapmış olduğum fevri bir
laşıyorlardı. Gazetede bu kahramanca müdafaayı canlandırmak için
hareketle yalnız kendimi değil sizleri de zor bir d u r u m a düşürmüş
büyük resimli ve haritalı bir yazı hazırladık. Havitanın bir tarafında-
oluyorum. Her ikiniz de beni yakından tanıdınız: Benim mesleğim
ki yuvarlağın içine Boğazın deniz cephesinin k a h r a m a n müdafii Ce-
dışında hiçbir hırsım, gizli emelim olmadığını anlamışsınızdır. Şim-
vat Paşanın resmini, ikinci yuvarlağa da kara cephesinin celâdetli
diye kadar kime sokulduğumu gördünüz? Ben sadece feyz aldığım
m ü d a f i i Mustafa Kemal Beyin resmini koyduk. Askerî sansür zabiti
bir müessesenin mümessilini, meslek hocamı ağırlamak istedim.
Mustafa Kemal Beyin resmini çıkardı. Meğer devrin Harbiye N â z ı n
B u n d a b u n d a n başka ne açık, ne de gizli hiçbir emelim yoktu. B u
ve Başkumandan Vekili meşhur Enver Paşa Mustafa Kemal Beyden
harekete verilen m â n a karşısında bence yapılacak tek şey var: Der-
hoşlanmaz, onu kıskanırmış. Bizim bunlardan haberimiz yok ya, b u
h a l istifa edip «Anadolu» d a n çekilmek; bu suretle de h i ç olmazsa
resmin çıkarılması bizi çok üzdü. Evvelâ o resmi binbir m ü ş k ü l â t l a
sizleri zan altında b u l u n d u r m a m a k . . . işte o n u da yapıyorum. Yerime
elde etmiş ve güzel bir sayfa hazırlamıştık, sonra da Çanakkale ha-
bir m ü n a s i b i n i buluncaya kadar işime evimden devam ederim, ister-
ritasının iki tarafmlaki yuvarlaklardan biri boş kalıyor, gazetenin
.seniz derhal ayrılırım...
tenazuru bozuluyor, bilhassa m ü d a f a a n ı n hakikî k a h r a m a n ı n ı hal-
Anlaşılan benim gerçekten öyle nümayişler yapacak, saman al-
k i tanıtmak i m k â n ı kalmıyordu.
t ı n d a n su yürütecek bir kimse olmadığım alâkalılarca da bilmiyor-
Telefonla sansür zabitlerinin âmirini aradık:
m u ş ki, rahmetli Haydar R ü ş t ü :
— Ben müsaa'de edemem. Karargâhı U m u m î ikinci istihbarat
. — öyle şey m i olur?. Biz seni bilmez miyiz? kabilinden gönlü-
Şubesi M ü d ü r ü beye müracaat ediniz! cevabını aldık.
m ü aldı; bu mesele de böylece kapanıp gitmiş oldu. Hiç şüphe yok
O zamanki istihbarat şubesi m ü d ü r ü Kaymakam Seyfi Bey ise
k i bu işde o zaman i z m i r Polis M ü d ü r ü olan ve daha istanbul'dan
gazetecileri, kendi «hizmet neferi» sayan mağrur, sert bir zattı. Bi-
yakın ve candan arkadaşlık ettiğim Ziya Beyin de büyük rolü ol-
zimle konuşmaya bile yanaşmaz, silsilei meratibe riayet edilmesine
muştur. Ç ü n k ü o zamandan itibaren b a n a rastladıkça:
son derecede riayet ederdi. Her müracatımıza da:
— Deli fişek! demeyi âdet edindi idi.
— Sansüre müracaat ediniz! cevabını verirdi. Nitekim telefonla:
B u mesele böylece kapanıp gitti amma, Velid m e r h u m da b u n u
— Bir ricamız var beyefendi!... diye daha söze başlarken:
asla unutmadı. Hâdise onun kulağına da erişmiş olmalı ki, bana kar-
— Sizinle konuşamam, sansür zabitine müracaat edin; o bana
şı gösterdiği muhabbet ve teveccüh Ibüsbütün arttı; ne zaman bir
söylesin!., dedi.
toplu mecliste bulunsak vak'ayı anlatır, beni mahçup ederdi.
Sansür zabitine m ü d ü r ü n böyle dediğini söyledik:
— A m a n beni mazur görün! Ben ona birşey söyliyemem, kor-
20. Asır: 1955 Cemalettin SARAÇOĞLU
karım!. deyip kestirdi, attı.
B u durum karşısında taarruza geçmek lâzım geldiğini anladık;
kararı da verdik.
Biraz sonra sansür zabitine tekrar müracaat ederek K a r a r g â h ı
 — 176 — —
U m u m î İstihbarat Şubesi M ü d ü r ü beyefendinin telefonla resmin
neşri müsaadesini verdiğini söyledik. Zavallı da inandı, âmirine bir
d a h a birşey sormadan çekinerek provanın kenarına imzayı bastı.
Ertesi g ü n ü de gazetede (Arıburnu) k a h r a m a n ı n ı n yâni Mustafa Ke-
mal'in ilk resmi intişar etti. Sansürü atlatmıştık, diğer gazeteleri de..
Bizdeki sevince payan yoktu.
• m o n u d a n başka bir yer kalmıyor bize... B u nasıl olur?
Enver Paşanın M u s t a f a Kemali fena halde kıskanıp çekemediği-
n i söylemiştim ya, Paşa m e r h u m bu resmi görünce küplere binmiş;
İstihbarat Şubesi M ü d ü r ü Seyfi Bey de esasen fena halde köpür-
müş, evvelâ sansür zabitini ü ç gün hapsettiler, bizi de cepheye gön-
dermek tehdidiyle m ü t h i ş surette haşladılar. Bereket versin ki, Yu-
nus Nadi bey mebustu. B u yüzden gazeteyi k a p a m a k t a n çekindiler.
F a k a t sonra bir bahane icat ettiler, «Tasviri Efkâr» ı on g ü n müd-
detle kapattılar. Buldukları bahane de şuydu: Şehremini ismet Be-
yin kardeşi Savni Bey Yeniköy dairesi belediye reisi tâyin edilmişti.
— Vay «kardeşi» kelimesini ilâve ederek bu haberi yazdınız,
b u n d a kötü niyet var «dedilerdi.»
20. Asır: 28/1/1956 Cemalettin S A R A Ç O Ğ L U
•
H E R Ş E Y İ ZAMANINDA YAPAN MUSTAFA KEMAL
Rahmetli Ziraat Vekili Sabri Toprak, Millî Mücadelenin ilk yıl-
l a r ı n d a Posta ve Telgraf U m u m M ü d ü r ü iken, istanbuldan, h a t t â
d ü n y a d a n haber alabilmek için, sık sık ziyaretine giderdim.
Bir gün, yine böyle, m a k a m ı n d a otururken, Sultan Vahidettin'-
i n Sevrdeki heyeti m u r a h h a s ı n a çekmiş olduğu bir telgrafın sureti
ele geçti. Vahidettin bu telgrafında, Sevrdeki heyeti nıurahhasası
reisi D a m a t Ferit Paşaya hülâsaten: (Muahedeyi her ne pahasına
olursa olsun imza edin ve gelin) diyordu.
B u n u görünce, beynim attı. Hemen Büyük Millet Meclisine git-
t i m . Kaleme sarıldım: (Memleketin ne kadar uleması varsa hepsini
toplayıp, vatanı parça parça eden bu Sevr muahedesini göstererek,
b u n u imza ve kabul eden Halife ve Padişahı hal' kararı alalım) di-
ye bir takrir yazarak, riyasete sundum.
Meclis riyaseti m a k a m ı n d a , Hasan F e h m i Bey oturuyordu. B u
takriri görür görmez, rengi atmış: (— Ne yapıyorsun se^ı?) diye bir
lâhzada hasıraltı etmişti.
. Sinirlendim a m m a , ses çıkarmadım. Ferdası günü, yine aynı
takriri verdim. B u sefer Meclise doktor Adnan (Adıvar) riyaset edi-
yordu O da, takriri okur okumaz, cebine atarak, (Böyle şey olmaz)
demişti.
101 —
işte o sırada, Mustafa Kemal Paşa ile karşılaştık. Beni görün-
ce, o kendine mahsus samimî haliyle:
— Çocuk... diye eliyle işaret ederek, y a n m a çağırdı:
—• Sen ne yazmışsın?
— Y a z d ı m Paşam... dedim, çok müteessir oldum. K i m i n m a l ı n ı
kime veriyorlar? Bu Sevr muahedesini nasıl imzalarlar? Bir Kasta-
Hiç u n u t m a m , o m a v i gözlerinde, sanki şimşekler çakıyordu
bir adım daha yaklaşarak, gözlerimin içine baka baka:
Ne demiştim: (Padişahımız Halifemiz efendimiz hazretleri b u
gün ingilizlerin elinde esirdir.) demedim mi, işitmedin m i b u n u ?
Ben b u n u söylerken ne demek istedim. B u g ü n , vaziyetin iç y ü z ü n ü
bilmiyen bütün Anadolu, b ü t ü n memleket Padişaha bağlı... Biz de
onlara uyarak, bağlı görünmek mecburiyetindeyiz. Yoksa, takririn
kabul edilmiş olsa, Anadoluyu baştan başa aleyhimize ayaklandır-
mış oluruz. A m m a , sen haklısın... Y a l n ı z biraz sabret Merak etme,
o n u n da zamanı gelecek...)
— Peki Paşam... dedim.
Biliyorum ki, O , herşeyi, bizim hepimizin görüşümüzden daha
iyi ve d a h a çok uzaklarına kadar gören tek adamdır. H a t t â gençlik
heyecaniyle b u takriri yazdığım zaman riyasete vermeden evvel,
kendisine göstermek l ü z u m u n u duymamış oluşuma da kızdım.
B u n u n üzerine Mustafa Kemal Paşa, takririmi, o sırada Büyük
Millet Meclisi Başkâtibi olan Recep (Peker) e: (— Al b u n u bir hâ-
tıra olarak, dosyasında hıfzet...) diye verdi.
O günden sonra, ben, hep Paşanın beklediği, o gelecek (zama-
n ı ) iple çekerek, bekleyip durmağa başladım.
Nihayet bir gün, kulaktan kulağa; (Çankayada m ü h i m toplan-
tılar oluyor...) fısıltıları gelmeğe başladı. Birbirlerine:
— Y a h u ! . . . Çankayada toplantı varmış... Ne oluyor?... Birşey
duydun mu? Söylesene; diyenlerin en sabırsız meraklılarından biri
de bendim.
B u merakımız çok u z u n sürmedi: Artık herkesin bildiği gibi, is-
tifa eden, daha doğrusu istifaya dâvet edilen Ali Fethi Bey kabine-
si yerine yeni bir heyeti vekile seçmekte uğranılan güçlükler üze-
rine, Halk Fırkası Reisi sıfatiyle müdahalesi istenen Mustafa Kemal
Paşanın, yakın arkadaşlariyle de istişâre ederek, bulduğu çarenin
pek tabiî neticesi olarak, Teşkilâtı Esasiye k a n u n u n a ilâve edilen
maddelerle, (Cumhuriyet) kabul ve ilân edildi.
Meclisin, o anda arzettiği manzarayı tarife i m k â n yoktur. Bü-
t ü n Meclis, bir yanardağ gibi feveran halinde, alkışlarla çınlıyordu.
F : 12

— 104 —
Yalnız bu arada, pişmiş aşa soğuk su k a t m a k kabilinden vâki olan
mânâsız bir teklif, nerede ise, Meclisi çileden çıkaracaktı:
Cumhuriyetin ilâniyle, saltanat o t o m a t i k m a n sona ererken, ta-
bii, h a n e d a n ı saltanat da, k a p ı dışarı ediliyordu.
işte, b u mevzu görüşülürken, Dahiliye Vekili Ferit Bey, kalkıp
da:
— Hanedanın erkekleri çıkarılsın a m m a , kadınları kalsın... de-
mez mi?
Vay efendim vay!... Sen misin b u n u söyliyen? Alimallah kıya-
metler koptu...
— Hayır!... Hayır!... Hepsi, hepsi!... Bilaistisna çolukları çocuk-
lariyle cümlesi!...
Diye bar bar bağıranlar, kürsülerin üstüne çıkarak, ortalığı al-
lak bullak ediyorlardı. Meclis, açıldığı gündenberi, böyle bir heyeca-
n a sahne olmamıştı.
G ü r ü l t ü , patırdı öyle bir h a l aldı ki, k i m i n ne dediği, k i m i n ne
istediği anlaşılmaz oldu, t â ki; haber alıp gelen Atatürk'ün, müda-
halesiyle, mesele m a l û m şekilde, yâni b ü t ü n hanedanın istisnasız su-
rette h u d u t dışma çıkarılmaları kabul edilinceye kadar...
B u h a l b ü t ü n Meclisin Cumhuriyeti ne kadar hararetle, ne bü-
y ü k bir hahişle isteyip kabul ettiğini sarahatle gösteriyordu.
Ben, o gün, şöyle bir düşünceye daldım:
Eğer, diyordum kendi kendime... Eğer, fi tarihinde vermiş oldu-
ğ u m takrir, o gün Meclise arzolunsaydı, acaba, yine bugünkü gibi
hararetle ve içten gelen tezahüratla, tasvip ve kabul edilir miydi?..
Hayır... Asla... Bilâkis, A t a t ü r k ' ü n t a h m i n ettiği gibi, b ü t ü n mem-
leketle beraber, bu Meclisteki birçoklarının hoşnutsuzluğunu, h a t t â
isyanını mucip olurdu. Demek ki, ben, vaktini bilememişim... ve de-
mek ki, her şeyin olduğu gibi, b u n u n da vakit ve zamanını en iyi
bilebilmiş olan yine O'dur.
işte, Atatürk budur ve en büyük eseri olan (Cumhuriyet) i,
böyle, zemin ve zamanını en mükemmel şekilde hazırlamak suretiy-
le tahakkuk ettirmiştir.
00 Asır : 1953 KANDEMİR
•
Mustafa Kemal'in H a y a t ı n d a Hiç Bilinmiyen Taraflar
ATATÜRK'ÜN ANADOLUDA İLK MİSAFİR OLDUĞU OTEL
Atatürk, zaferden sonra 20 Eylül 1924 de, ikinci defa olarak
Samsun'a gittiği zaman, şerefine verilen ziyafette, 19 Mayıs 1919 da-
ki ilk gelişini kısaca şöyle anlatmıştı:
— 179 —
— Düşmanların izmir'e çıktıkları ve b ü t ü n vatanı parçalamağa
karar verdikleri günlerdeydi ki, köhne Bandırma vapuriyle istan-
bul'dan ayrılarak 19 Mayısda Samsun'a gelmiştim. B u güzel şehirde
de düşman askerleri dolaşıyordu. B u güzel şehir ahalisinin dahille
irtibatı Merzifon'da b u l u n a n yabancı askerlerle katolunmuştu. Ka-
radenize açık olan bu şehir ve onun vatanperver halkı, düşman
donanmasının tehdidi altında bulunuyordu.
Fakat, bunlara rağmen, ben Samsun'u ve Samsunluları gördü-
ğ ü m zaman, memleket ve millete ait b ü t ü n tasavvurlarımın, karar-
larımın, her halde kabili istihsal olduğuna bir defa daha, ve kuv-
vetle kani oldum.
Samsunluların h a l ve vaziyetlerinde gördüğüm, gözlerinde oku-
d u ğ u m vatanperverlik, fedakârlık ve ümit... Tasavvurlarımı müsbet
kanaate isale kâfi geldi. B u n d a n üç sene sonra, Büyük Millet
Meclisinde verdiği b ü y ü k nutukta ise, Samsun'a çıktığı günkü,
memleketin u m u m î vaziyet ve manzarasını, yine bizzat ve aynen
— O s m a n l ı devletinin dahil bulunduğu grup, Harbi Umumîde
m a ğ l û p olmuş, Osmanlı ordusu her tarafta zedelenmiş, şartları ağır
bir mütarekename imzalanmış. Büyük harbin uzun seneleri zarfın-
da, millet yorgun ve fakir bir halde, millet ve memleketi bu harbe
sevkedenler, kendi hayatları endişesine düşerek, memleketten firar
etmişler. Saltanat ve hilâfet mevkiini işgal eden Vahdeddin, müte-
reddi, şahsî ve yalnız t a h t ı n ı temin edebileceğini tahayyül ettiği de-
n î tedbirler araştırmakta.
D a m a d Ferit Paşanın riyasetindeki Kabine, âciz, haysiyetsiz,
cebin, yalnız padişahın iradesine tâbi ve onunla beraber şahıslarını
vikaye edebilecek her h a n g i bir vaziyete razı.
O r d u n u n elinden silâhları ve cephanesi alınmış ve alınmakta.
i t i l â f devletleri, mütareke i m k â n ı n a riayete lüzum görmüyor-
lar, birer vesile ile, donanmaları ve askerleri istanbulda. Adana Vi-
lâyeti, Fransızlar; Urfa, Maraş, Antep ingilizler tarafından işgal
edilmiş. Antalya ve Konya'da italyan askerî kıt'aları; Merzifon ve
Samsun'da ingiliz askerleri bulunuyor. Nihayet, söz başlangıcı ka-
bul ettiğimiz 19 Mayıs 1919 tarihinden dört gün evvel de, i t i l â f dev-
letlerinin muvafakatiyle Y u n a n ordusu izmir'e ihraç ediliyor.
işte; Atatürk, ayrı ayrı tarihlerde, Samsun'a ilk ayak bastığı
g ü n k ü vaziyeti böyle anlatmıştır.
Şimdi; o n u n b u derece ümitsiz ve feci görünen bir vaziyette
Samsun'a gelişine rağmen; (memleketi bu m ü t h i ş badireden kurta-
racağına nasıl emin o l d u ğ u n u ) anlamak için, Anadoluya geçerken
ilk uzun molayı vererek yirmi g ü n kaldığı Havzada, oteline misafir
 — 180 — —
olarak gece gündüz beraber b u l u n d u ğ u meşhur Ali Babayı dinliye-
lim:
— Havza K a y m a k a m ı Fahri Bey, bir g ü n beni çağırdı. (Çok
muhterem bir paşa geliyor. B ü t ü n müşterilerini çıkararak, otelini
boşalt, temizle, hazırla!...) dedi ve ilâve etti: (Paşa burada kaldığı
müddetçe, b ü t ü n hizmetini sen göreceksin! Bir lâhza bile yanından
ayrılmıyacaksm!)
Bizim otel elli yataklıdır ve Puntos çetecileriyle dolu idi.
K a y m a k a m d a n aldığım emir kati olduğu için k â h güler yüz, kâh
bahanelerle ve kâh: ( A n a n yahşi, baban yahşi!) diyerek, tepeden
tırmağa kadar silâhlı çetecileri otelden çıkardım.
Mayısın 25 inci pazartesi günüydü. (Paşa geliyor!) dediler. Ka-
pıya indim. Biraz ötedeki otomobilden inmiş olduğu anlaşılan, basit,
mütevazi görünüşlü bir yolcu halinde geldi. K a y m a k a m F a h r i Bey,
beni tanıtınca, elini göğsüne götürdü:
— Selâmünaleyküm Ali Baba!... diye gülümsedi.
— Aleykümselâm Paşam!., dedim amma, ne paşasıdır, adı ne-
dir, h â l â bilmiyordum.
Otele girdik. Y o l gösterdim. Y a n ı n d a K a y m a k a m F a h r i Beyle
yaveri vardı.
Biraz dinlendikten sonra Havza eşrafı ve belediye reisi filân zi-
yaretine geldiler. Kahvelerini içtiler. Y a r ı m saat kadar konuştular.
Çıkarlarken sordum. K e m a l Paşa imiş, müfettişmiş... (— Ne müfet-
tişi?) dedim. ( ^ Canım, askeriye müfettişi, işte...) cevabını verdiler.
Böylece, k i m olduğunu öğrendik.
Ziyaretçiler gittikten sonra, baktım, masasının üstünde harita-
lardan başka bir şey yok. Zaten onlarla konuşurken de, haritaları
göstererek: (Konya burası, İzmir şurası, A d a n a orada, düşman şu-
rada...) gibi lâflardan başka bir şey söylediği de yoktu.
Ertesi akşam Havza eşrafı, Belediye Reisi İbrahim Cebecinin
evinde toplanmıştı. Paşa da yaveri Muzaffer Beyle beni aldı, oraya
gittik. Hoşbeşten sonra sordu:
— Eli silâh tutar, ne kadar erkek verebilirsiniz bana?
— Eşraftan Bayram Con ile Belediye Reisi:
— D ö r t bin kadar silâhlı verebiliriz paşam... dediler, ötekiler
de, bu sözü tasdik edince, m e m n u n oldu:
— Teşekkür ederim, fakat yapılacak başka bir iş de var. Evvelâ
söyleyin bana, burada ne gibi teşekküller var? dedi.
Belediye Reisi, İ t t i h a t ve Terakkinin lâğvolduğunu anlatarak;
— Şimdi, Trabzonda teşekkül etmiş (Vilâyat-ı Şarkiye Müda-
fa-i Milliye Cemiyeti) var. Bize de bazı şeyler yazıyorlar, deyince, o
evrakı görmek istedi. Getirdiler, okudu:
101 —
— Mükemmel, dedi, yalnız b u n u n (Vilâyat-ı Şarkiye) si ile
(Milliye) sini kaldıralım, yalnız (Müdafaa-i H u k u k ) olsun...
— Hay, hay!... dendi, kabul olundu.
B u n u n üzerine Paşa, şu teklifte b u l u n d u :
— Bir de burada halkı tenvir etmek lâzım. B u n u n için bir mi-
ting yapalım. O n d a n evvel de camide bir mevlit okutalım... Vakıa
şeker buhranı var a m m a , zarar yok, cemaata şeker yerine i z m i r
ü z ü m ü dağıtırız...
Ertesi g ü n ü otel kapısının ö n ü n d e duruyordum. Köylüler araba-
l a r a yüklenmiş oldukları ölüleri götürüyorlardı. Sordum: (— D ü n
gece Puntosçu çeteler vurdu!..) dediler. H e m e n Paşaya koştum:
— Bak Paşa Hazretleri... Şu cenazelere bak!. Her gün işte böyle
oluyor. Her gece Türk köylerini basıyorlar. Hattâ, H a t t â , Havzayı
bile basacağız, diye haber gönderiyorlar. Artık sen bilirsin...
A r k a m ı okşadı:
— A l i Baba... Ali Baba!... Sabret, her iş yoluna girecek... Hep-
sini i m a n a getireceğiz A l l a h m izniyle... Merak etme!... dedi.
Allah bilir ya, Paşanın dediğine pek inanmıyordum.
— Paşam!., redim, ne ile i m a n a getireceğiz? Topları, tüfekleri,
mitralyöleri, paraları var. Her yana h â k i m oldular, her tarafa bay-
r a k astılar. Bizde kala kala bir meşe sopası kaldı. Geceleri basacak-
lar diye anamız uyuyorsa babamız ayakta. Mahalle mahalle (bekli-
yoruz. A m a işte o kadar... Yaptıklarını görüyorsunuz!...
— Müsterih ol diyorum sana... Müsterih ol, daha başka bir di-
yeceğin var mı?
Sustum.
Havzada alay kumandanlarımız filân vardı amma, bunların at-
l a r ı n a bakacak neferleri bile yoktu. Her şey darmadağınık ve peri-
şandı... Bir gece işte bu tabur kumandanlarından Saim Beyle Kâ-
m i l Bey, otelin kapısına gelmişler, beni çağırttılar:
— Ali Baba, dediler, sana m a h r e m bir şey söyliyeceğiz. B u n u ,
bir yolunu bulup hemen Paşaya yetiştir, çok m ü h i m d i r , ingilizler
H a r p u t t a n , Malatyadan, Diyarbekirden toplayıp kırk katıra yükle-
dikleri tüfek mekanizmalarımıız Samsuna götürüyorlar. Ş i m d i iki
saat ötedeki Cendek karakolunda mola veriyorlar.
Hemen, merdivenleri çifter çifter atlıyarak, yukarı çıktım, ne-
fes nefese, olanı biteni Paşaya anlattım.
— G i t bana Bayram Con Beyle Belediye Reisini çağır... dedi.
G i t t i m , uyandırdım, Paşanın y a n m a getirdim. Y a r ı m saat kadar,
odada ne konuştular bilmem. Yalnız, kırk katır yükü mekanizmalar,
ertesi g ü n ü Samsuna değil, Havzaya bize geldi. Hattâ, iki g ü n sonra
d a katırlar belediyece mezada çıkarıldı.
 — 104 —
Mustafa Kemal Paşanın, bu ilk hareketi, halk üzerinde, tarif
edilemiyecek bir tesir yaptı.
D ü ş m a n ı n kuvvetinden, zulmünden gözü yılmış olanların bile,
bir anda ümidle yüzleri güldü.
Bir aralık, Merzifon'da bulunan ingiliz mümessili Solter M u s t a f a
Kemal Paşayı ziyarete gelmişti.
Ersandık köyünde Puntosçularla çarpışan küçük bir müfreze-
mizden bir zabitle ü ç j a n d a r m a neferinin şehid olduğunu duyan,
bağrı yanık halk, kendini tutamamış, ayaklanarak, köyü kuşatmış
ve bu esnada bir topla oraya yetişen 56 ncı alay k u m a n d a n ı F e h m i
Bey de dayatarak: (— Derhal şehitlerimizi bize teslim etmezseniz,
köyü topa t u t a c a ğ ı m ! ) demiş ve orada atılan tüfeklerden bir R u m
papazı ölmüştü... işte ingiliz mümessili bu mesele için ziyarete ge-
liyordu.
ikisi de odada yalnızdılar. B e n kapıda bekliyordum. Türkçe bi-
l e n , ingiliz mümessiline, Paşa bağırıyordu:
— Orada bir zabitimizle ü ç neferimiz şehit olmuştur. Birkaç
g ü n evvel de, kasabadan köyüne dönen bir i m a m ı boğarak K a z a n
gölüne atmışlar. Her tarafta b u gibi denaetler yapılıyor. Siz, bunla-
rın seyircisisiniz! Ne yaptımz, h i ç değil mi? F a k a t bir papaz öldü,
diye buraya kadar geliyorsunuz!. B u şayanı hayrettir!
Yavaş konuştuğu için, ingilizin sesini duyamıyordum. O gidin-
ce Paşa beni çağırdı:
— Bir kahve yap!.. J a n d a r m a K u m a n d a n ı Mustafa Efendiye de
söyle, buraya gelsin!, dedi.
Gittim, çağırdım. Ona, şu emri verdi:
— Düşmanlarımız hapishanelere girerek, bir t a k ı m mahkûmla-
rı tahliye ediyorlarmış. Kat'î emir veriyorum: B u dakikadan itiba-
ren, hiçbir düşmanı hapishaneye yaklaştırmıyacaksm!
Ah, ağzını sevdiğim paşa... O anda koşup, boynuna, ellerine sa-
r ı l m a k t a n kendimi nasıl t u t t u ğ u m u Allah bilir.
Biraz sonra, ikinci kahvesini götürdüğüm zaman, kendisini neş'-
eli görünce, dayanamadım:
— Paşam!, dedim, bu gâvurları i m a n a getireceğine i n a n d ı m ar-
tım...
— Neden?... diye yüzüme baktı:
— Baksana!... dedim, düşmana nasıl çıkıştın! Demin, Jandar-
m a K u m a n d a n ı n a da, sanki orduların varmış gibi, nasıl emir ver-
din?.. Biz, yenildiğimiz günden beri, böyle şeyler görmedik, böyle
sözler işitmedik...
Kahvesinden bir y u d u m aldı. O ışıl aşıl gözlerini, gözlerime di-
kerek :
— 182 —
— Ali Baba!... dedi, milletine gövenen adanı, başka türlü konu-
şamaz!... Kandemir
20. A s ı r : 1953
•
ATATÜRK YE TÜRK MUSİKİSİNE AİT
BILİNMIYEN HATIRALAR
10 Ağustos 1928 gecesi Sarayburnu gazinosunda tertip edilen eğ-
lentiye, Atatürkü de dâvet etmişlerdi. Esasen herkesin hoşça vakit
geçirmesini istiyen A t a t ü r k , halkla da yakından temasa i m k â n ve-
ren bu gibi toplantılara katılmağı âdet edinmiş olduğundan o gece
maiyetiyle birlikte Sarayburnu gazinosunu teşrif buyurmuşlardı. Sa-
rayburnu gazinosu mahşer gibi kalabalıktı. A t a t ü r k ü n gelişi ile orta-
l ı k büyük bir heyecan ve sevinçle çalkandı. Evvelâ sahneye, Mısırın
o devirde en n a m l ı muganniyesi olan (Münire Mehdiye) hanım
çıktı. Kemali tâzimle Atatürkü selâmlıyarak, billûr gibi berrak, te-
m i z ve tavırlı sesiyle Arapça şarkılar söyledi. Ve konserinde muvaf-
f a k oldu ve n â m ü t e n a h i alkışlandı. (Münire Mehdiye) Hanımın
konserinden sonra Eyüpsultan Cemiyeti talebelerinden müteşekkil
ve K e m a n i Mustafa Beyin riyasetindeki fasıl heyeti konserine baş-
lamıştı. Fakat çalan ve okuyan, bayan ve bayların böyle bir toplan-
tıya yakışacak bir kıyafeti ihmal ederek rastgele giyinmiş oluşları
Atatürkü üzmüş olacak ki onları dinler gibi görünürken, önündeki,
gazeteye dalmış bulunuyordu. Bir aralık gazetesinden başını kaldı-
ran Atatürk, fasıl heyetinden bir program istedi, programları bu-
l u n m a r ı ğ ı cevabı verilince A t a t ü r k ü n ü z ü n t ü s ü arttı. F a k a t d u r u m u
kurtarmak için derhal sevdikleri şarkılardan m ü n t e h a p bir liste
tertip edilerek sahneye göndermişler, b u programın başında Faize
H a n ı m ı n bestelediği Şetaraban m a k a m ı n d a (Bâde-i vuslat içilsin
kâse-i fağfurdan) i l â h . şarkısını Atatürk pek severdi ve güzel okur-
du. Fasıl heyeti b u şarkıyı lâyıkı veçhile okuyup çalamayınca Ata-
t ü r k ü n üzüntüsü de bir anda hiddete i n k ı l â p etti, fena halde sinir-
lenmiş, konserin h i t a m ı n d a ayağa kalkarak şu nutku söylemiştir:
«— Her zaman, her yerde olduğu gibi, b u gece de burada aziz
milletimle karşı karşıya geldiğim a n d a büyük bir kuvvetin tesiri al-
t ı n d a kaldığımı duyuyorum.(Bu kuvvet nedir)? Türk halkının, T ü r k
içtimaî heyetini teşkil eden yüksek insanların h a l k kaynaklarından
yükselen hislerin, arzuların, heyecanların, hazların bir nokta-
da, bir hedefte, bir gayede birleşmesidir. B u kuvvetin bu ka-
darı maşerî olabilmesi o n u n çok temiz, çok asîl olması ile m ü m k ü n -
dür. B u benim ve bütün d ü n y a n ı n gördüğü kuvvet m u h a k k a k en
b ü y ü k vasıflarla (mütemayizdir). Bir millet b u mahiyette (bir kuv-
 — 184 —
vet) (ve hayatiyet) gösterdiği zaman, o milletin beşer tarihinde
yepyeni bir safha açmak olduğuna şüphe etmemelidir. B u gece bu-
rada güzel bir tesadüf eseri olarak Şarkın en m ü m t a z iki musiki he-
yetini dinledim. Birinci olarak sahneyi tezyin eden (Münire Meh-
diye) H a n ı m sanatkârlığında muvaffak oldu. Fakat... Benim T ü r k
hislerim üzerindeki müşahedem, şudur ki, artık bu basit musiki
Türklüğün çok (münkeşif) r u h ve hissini tatmine k â f i gelmez. Şim-
di karşıda medenî dünyanın musikisi de işitildi. B u âna kadar Şark
musikisi denilen terennümler karşısında kansız gibi görünen h a l k ,
derhal harekete geçti. Hepsi oynuyor, şen ve satırdırlar. Tabiatın
icabatım yapıyorlar. B u pek tabiîdir, Türk fıtraten şen ve şatırdır.
Fğer onun bu güzel hasleti bir z a m a n için farkolunmamışsa kendi-
sinin kusuru değildir, kusurlu hareketlerin, acı felâketlerin neticesi-
dir. işte Türk milelti b u n u n için gamlandı, fakat artık hataları tas-
h i h edilmiştir. Artık müsterihtir. Türk artık şendir. Ç ü n k ü ona iliş-
m e n i n hatırnâk olduğu ispat edilmiştir. B u kanaat umumidir.»
Alkışlar arasında sözünü bitiren A t a t ü r k gayet nazik bir gülüm-
seyişle halkı selâmladı ve h a l k ı n coşkun tezahürleri arasında yerine
oturdu.
• .
ATATÜRK'ÜN HUTBESI
1923, A t a t ü r k Balıkesirde Paşa Camiişerifinde ervahı şüheda için
kıraat edilen Mevlûdu müteakip Atatürk bizzat mimbere çıkıp kesif
bir cemaatin h u z u r u n d a şu hitabeyi irat buyurdulardı:
«Vatandaşlar;
Allah birdir. Şanı büyüktür. A l l a h m selâmeti ve âtıfeti ve hayrı
üzerinize olsun. Peygamber Efendimiz Hazretleri, Cenabı Hak tara-
fından insanlara hakkaniyeti tebliğe memur (Resul) olmuştur. Kur'-
an-ı-Azîmüşşanda insanlara feyz ve r u h verilmiş olan dinimiz son
dindir. Ekmel dindir. Tevafuk ve tetabuk ediyor. Eğer akla, mantı-
ğ a ve hakikate tefevvuk etmemiş olsaydı, b u n u n l a diğer kavanini
tâbiayı ilâhiye beyninde tezad olması icap ederdi.
Arkadaşlar;
Cenabı Peygamberimiz mesaisinde iki daireye, iki haneye m a l i k
bulunuyordu. Biri kendi hanesi, diğeri A l l a h m evi idi, millet işlerini
A l l a h m evinde yapardı. Asr-ı mübareklerinde iktifaen bu dakikada
milletimizce hal ve istikbaline ait hususatı görüşmek maksadiyle bu
dâr-ı kudside A l l a h m h u z u r u n d a bulunuyoruz!
Arkadaşlar;
Camiler birbirimizin yüzüne b a k m a k ve bizlerin yatıp kalkması
için yapılmamıştır. Camiler, t a a t ve ibadet ile beraber din ve dünya
i ç i n neler yapılmak lâzım geldiğini düşünmek yâni meşveret i ç i n
yapılmıştır. Her ferdin zihni başlı başına faliyette b u l u n m a s ı elzem-
dir. işte burada din ve dünya için ve istikbalimiz için, bilhassa hâ-
kimiyetimiz için neler d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z ü meydana koyalım.
Âmâl-i milliye, irade-i milliye, yalnız bir şahsın düşünmesinden,
değil b i l û m u m efrad-ı milletin, arzularının, emellerinin muhassıla-
s m d a n ibarettir. Benden ne öğrenmek, ne sormak istiyorsunuz. Ser-
bestçe sormanızı rica ederim.» diye mimberden aşağıya inmişler, v e
m u h t e l i f zevatlar t a r a f ı n d a n irat edilen yirmiyi mütecaviz suali tes-
toit ettikten sonra cevaplarını vermişlerdir.
Hutbeler hakkında ilk suale cevaben demişlerdir ki:
— Hutbeler h a k k ı n d a irat edilen sualden anlıyorum ki, bugün-
k ü hutbelerin tarzı milletimizin hayatı fikriyesi ile, lisaniyle ve i h -
tiyacatı medeniyesiyle münasip görülmemektedir. Hutbe demek nâ-
sa h i t a p etmek, yâni söz söylemek demektir. Hitabenin m â n a s ı bu-
dur. Hutbe denildiği zaman b u n d a n bir takım m e f h u m ve mânalar'
istimzaç edilmemelidir ki: Hazreti Peygamberimiz Efendimizin ve
gerek Hülefayı R â ş i d i n i n hutbelerini okuyacak olursanız, görürsü-
n ü z ki, gerek Peygamberimizin ve gerek Hülefayı Râşidinin söyle-
dikleri şeyler o günkü meseleler, o g ü n k ü askerî, idarî, malî ve si-
yasî ve içtimaî hususattır. ü m m e t i islâmiyeyi tevsie ve memaliki is-
lâmiyye tavsia başlayınca Cenabı Peygamberimizin ve Hülefayı Râ-
şidinin hutbeyi her yerde bizzat kendilerinin irat etmelerine i m k â n
k a l m a d ı ğ ı n d a n h a l k a söylemek istedikleri şeyleri iblâğa bir t a k ı m
ehli olan zevatı m e m u r etmişlerdir.
Onlar cami-i şerifde, ve meydanlarda halka söylerlerdi. Hutbe-
den maksat ahalinin tenvir ve irşadıdır. Başka birşey değildir.
işte bu hutbeden anlaşılıyor ki ve kendileri de bizzat söylerler-
di. «Mukaddes Mihrabı cehlim elinden alıp ehline vermek zamanr
gelmiştir» buyurulurdu. Anlatan: Hafız Yaşar O K U R
A T A T Ü R K ve M Ü N İ R NUREDDİN
Atlas sinemasında ( ü ç ü n c ü Selim'in Gözdesi) isminde yerli bir'
f ü m oynadı. Burada Selim'in sazendesi Sadullah Ağa'yı o eski kıya-
fetiyle M ü n i r Nureddin temsil ediyor ve pek güzel yapıyor. Bir ka-
b a h a t i yüzünden Selim'in gazabına uğrıyan sazende sonunda affa
m a z h a r olarak Selim'in elini öpüyor, M ü n i r bu rolü yaparken on
beş seneye yakın bir geçmiş günde kendisine dargın Atatürk'ün de
elini öperek affına nasıl mazhar olduğunu hatırlamamak mümkün*
değildir. B u hakikî sahne çok d a h a heyecanlıdır. Anlatayım; Rah-
m e t l i Atatürk'ün son senelerinde beraber bir tren seyahati yapıyor-
 — 104 —
duk, vagon salonunda yalnızdık. Garsona gramofon çalmasını ve
birer kahve getirmesini emretit. Garson o n u n çok sevdiğini bildiği
M ü n i r Nurettin'in plâklarından birisini koydu. Ses başlar başlamaz
Atatürk (değiştir onu-) diye bağırdı. Çocukcağız hemen M ü n i r ' i n
diğer bir plâğını koydu. Bu da çalmıya başlayınca, rahmetli d a h a
gür bir sesle garsonu tekdir ederek değiştirmesini ve plâkları atma-
sını emretti. Ben derhal gramofonun başına geçtim ve Safiye'nin
bir p l â ğ ı m bularak taktım. Atatürk tebessüm ederek öteki plâkların
pencereden dışarı atılmasını emretti, Münir'in o güzel plâkları bi-
rer birer pencereden fırlatıldı. Bir şey bilmediğim için hayret et-
t i m , sebebini soramadım da. Kendisi de bir şey söylemedi, i h t i m a l
benim meseleyi bildiğimi sanıyordu. Sonradan başkalarından öğren-
dim ki, Münir'e dargmmış, sebebi de bir masa âleminde M ü n i r şar-
k ı söylerken Atatürk ona tekaddüm ediyor ve M ü n i r ' i kendisi takibe
mecbur ediyor, M ü n i r de bu yüzden besteyi bazan bozmıya mecbur
kaldığından müteessir oluyor, nihayet dayanamıyor, Atatürk'e bu
işi kendisine bırakmasını söylüyor, Atatürk güceniyor, onu bir d a h a
dinlemek istemiyor. Atatürk her şeyde herkesi kendi arkasından gel-
miye mecbur eden kuvvetli bir liderdi hiç bir işte başkasının arka-
sından gitmiye t a h a m m ü l edemezdi. B u yüzden, çok sevdiği M ü n i r
Nurettin'i dinlemek zevkinden bile uzun müddet kendisini m a h r u m
etmiye katlanmıştı.
G ü n ü n birinde Bursada Çelik Palasta yemek salonu Atatürk
için hazırlanmıştı. Çepeçevre büyük bir sofranın ortasında kendisi
oturmuş bir çok dostları da sıralanmıştı. Ben de salonda oturuyor-
d u m . B a k t ı m karşı kenarda en nihayette M ü n i r Nurettin başı açık
oturmaktadır. Bir barışıklık olduğunu anlıyarak sevindim. Yüksek
ayaklı bardaklara rakılar dolduruldu. Suları konarak beyazlaştırıldı.
Atatürk arka cebinden bir tabanca çıkararak, Münir'e tevcih etti ve
su bardağını başına koymasını işaret etti, o da bilâperva dolu bar-
dağı başının üstünde tuttu ve gözlerini emniyetli bir bakışla Ata-
türk'e dikerek hedefin hazır olduğunu gösterdi. Atatürk dikkatli
bir nişan alırken, hepimiz şaka yaptığına kani idik, şiddetli bir pat-
lama sesiyle heyecanlandık, kurşun hedefe değil, arkasındaki dire-
ğin başına değmiş ve bir delik açmıştı, o delik h â l â duruyor. Ata-
türk'ün tetiği çekerken n a m l ı y ı yukarı kaldırdığı anlaşıldı. M ü n i r
derhal ayağa, kalkarak bardağı ağzına götürdü ve sonuna kadar içti
ve eğildi. Atatürk mütebessim bir halde onu y a n m a çağırdı, okşadı.
O da elini öptü. «Sesin gibi zekâ ve cesaretinin de mükemmel oldu-
ğ u n u ispat ettin, haydi bize bir şarkı oku da dinliyelim» sözleriyle
onu taltif ederken tabancayı cebine yerleştirdi. M ü n i r yerine döne-
rek A t a t ü r k ' ü n çok sevdiği (Şahane gözler...) şarkısına fevkalâde
— 187 —
bir surette başladı. R a h m e t l i bu defa şarkıya hiç karışmaksızm tat-
l ı tatlı dinledi ve sonra da güzel şeyler anlatmıya başladı, belli k i ,
çok neşeliydi. Münir'in bu hakikî affedilme safhası sinemada yaptı-
ğı taklit af sahnesinden çok üstün değil mi?
Orgenaral Fahrettin ALT A Y
•
A T A T Ü R K ve A H M E T R A S İ M
1927 yılında... Bir gün, Ankara'da, Anafartalar caddesinde is-
m a i l Müştak A h m e t Rasim'e rastlamış:
— A m a n efendim... Siz buradasınız da, bize niçin haber vermi-
yorsunuz? Nasılsınız, bir emriniz m i var Ankarada?
A h m e t Cevdet, Sabahçı M i h r a n vesaire gibi A h m e t Rasimi b u
yaşa kadar h i ç m u h t a ç bırakmayan gazete patronlarının piyasadan
çekilmesi ve kendisinin de ihtiyarlayıp çalışamaz bir hale gelmesi
üzerine, âhir ömründe Ankaraya nafaka aramaya gelen üstad gül-
müş :
— Fırınlarda ekmeklerin dört köşe değil, yuvarlak yapılması
yüzünden buraya kadar geldim işte.
İsmail Müştak, bu sözlerden bir m â n a çıkaramaymca Ahmet
R a s i m ilâve etmiş :
— Bir okka ekmek alayım dedim... Elimden düşüp yuvarlan-
m a y a başladı. Bu tekerleğin peşinden Ankaraya kadar koştum...
Şaşkın şaşkın onu arıyorum şimdi.
İsmail Müştak o akşam Çankayada Atatürk'e bu konuşmayı:
nakledince, insan kıymeti bilen büyük adam, Müştak Beye kızmış:
— Y a r ı m asır Türk irfanına hizmet etmiş yoksul bir zat sana
Ankarada ekmek = geçim aradığım söylediği halde hangi otelde
kaldığını sormadın, yardım etmiye d a v r a n m a d m değil mi?
O akşam b ü t ü n oteller aranıp Çankayadan gönderilen otomo-
bille davet edilen A h m e t Rasimi A t a t ü r k ayağa kalkıp masada ya-
n ı n a oturtarak ikramlara boğmuş.
A t a t ü r k bir aralık Ahmet Rasime nazikâne surette şu teklifte
bulunmuş:
— M ü n h a l İstanbul mebusluğunu lütfen kabul eder misiniz?
Üstad ayağa kalkmış, Ata'nın ellerini öptükten sonra şu nükte:
île cevaup vermiş:
— Ekmek, hakikaten Arslan'ın ağzında imiş.
Necdet R ü ş t ü EFE
 — 188 —
ATATÜRK'ÜN Z A F E R T E P E HATıRASı
B u g ü n Afyon - Uşak demiryolu üzerinde yıldırım Kemal istas-
yonu vardır. Y ı l d ı r ı m Kemal istasyonunu bir kaç kilometre geçtik-
ten sonra Silkisaray köyüne varılır; maalesef köyün demiryolu üze-
rinde bir durak m a h a l l i dahi yoktur. İşte Silkisaray köyünden baş-
lıyan 7 km. lik geniş bir şose ile Meçhul Asker Abidesine gidilir.
Abide tarihî Zafertepede yapılmış olup Çalköyün güneyindeki ova-
ya da hâkimdir. Abideden Adatepeler, Aslıhanlar h a t t â M u r a t dağ-
larının etekleri d a h i görünmektedir. B u tepelerde, ovalarda, gökler-
de uçuşan Türk şehitlerinin ruhlarını temsil eden anıt mermer bir
kaide üzerinde tunçtan yapılmış bir Türk bileği Türk sancağını tut-
maktadır. Abidenin kendisi kadaı durduğu yer de çok m ü h i m d i r .
Zira Türk milletinin kanını m a l ı m harcıyarak kazandığı zaferi bü-
yük başkumandan Gazi M u s t a f a Kemal bu tepenin üzerinde (11) in-
ci t ü m e n birlikleri arasından idare etmiştir. B u savaşın hatırasını
a n m a k ve Türk şehitlerinin r u h u n u taziz etmek için yapılan 30 A-
ğustos 1924 saat, 15. Törende Atatürk milletimize şöyle hitap et-
tiler:
Efendiler :
Afyonkarahisar — D u m l u p ı n a r meydan muharebesi ve o n u n
son safhası olan bu 30 Ağustos muharebesi Türk t a r i h i n i n en mü-
h i m bir d ö n ü m noktasını teşkil eder. Tarihi millimiz çok büyük
ve çok parlak zaferlerle doludur. Fakat milletimizin burada ibraz
ettiği zafer kadar netice-i katiyeli ve b ü t ü n tarihe, yalnız bizim
tarihimize değil cihan tarihine yeni cereyan vermekte kat'î tesirli
bir meydan muharabesi tanımıyorum.
B u sahada akan Türk kanları, bu semada pervaz eden şehit ruh-
ları, devlet ve Cumhuriyetimizin ebedî muhafazasıdır. Burada esasını
vazettiğimiz Şehit Asker âbidesi işte o ruhları, o ruhlaıla beraber
gazi arkadaşlarım fedakâr ve k a h r a m a n Türk milletini temsil ede-
cektir.
B u âbide Türk vatanına göz dikeceklere Türk'ün 30 Ağustos gü-
nündeki ateşini, süngüsünü, savletini, kudret ve iradesindeki şidde-
t i hatırlatacaktır.
Arkadaşlar :
B u gaza ve şehadet diyarını terkederken «Şehit Asker» i hep
beraber h ü r m e t ve tazimle selâmlıyalım.»
Her yıl 30 Ağustos günü yurdun her tarafından gelen binlerce
memleket evlâdı âbidenin önünde huşu ile eğilir. Göklerde uçuşan
şehit ruhları selâmlanır, aziz hatıraları milletçe anılır.
Y e n i Konya A. Galip Ö Z T Ü R K M E N
İÇİNDEKİLER
3 Atatürk'ü Anarken ( H i l m i Yücebaş)
5 Atatürk Kronolojisi.
6 ö l ü m A l l a h m E m r i (Hasan Âli Yücel)
6 Biz Mustafa Kemalin Çocuklarıyız (Behçet Kemal Çağlar)
8 A t a t ü r k ü n istanbula i l k Gelişi ( M u h i t t i n ü s t ü n d a ğ )
10 A t a t ü r k ü n Hasbıhali — O anlatıyor...
13 Mustafa Kemal'e i n a n m a z d ı m . . . (Süleyman Nazif)
14 Atatürk'ün Ağzından Türk Köylüsü.
15 T ü r k ü n Ebedî Dehası... (Hüseyin Cahit Y a l ç ı n )
16 Fıkralar - Nükteler - Hâtıralar: Eşekliğinden, Ateş, Silin...
17 Yenilmeyen Atatürk (Falih R ı f k ı Atay)
17 Hakikî i n s a n (Mustafa Nafiz Sevilen)
18 Atatürk'e K ö y l ü n ü n Cevabı, Tabiî...
19 Akıl, A d a m Kıtlığı, Fark, istida.
20 Atatürk ve Esir General (Refiî Cevat Ulunay)
21 Atatürk ve Musolini (Gıyas Y e t k i n )
21 Paskal Salih ( O s m a n N i h a d A k ı n )
22 A t a t ü r k ' ü n Selânikteki Hülyaları (Arif Necip Kaskatı)
23 U m u l m a d ı k A d a m d a n (Salih Bozok)
23 Asıl Kurtarıcı K i m , Liyakat (Prof. Yusuf Ziya Özer)
24 D ü ş m a n ı n ö n ü n d e n D ü ş m a n ı Gibi Geçmek isterim.
24 Fransız Konsolosuna Cevap ( K â n i Sarıgöllü)
24 Çene, Yılbaşı, Saçından bir tel, Çanakkale... (Cevdet Baykal)
26 L ü z u m u Önceden Hissedilmiş Bir D u r u m (İbrahim N. D i l m e n )
27 Düşen Bayrak (Ferit Celâl G ü v e n )
27 Millete Lâyık K u m a n d a n ( Y u n u s Nadi)
2T tik Reisicumhur O l d u ğ u Sırada (Ercüment Ekrem Tâlû)
28 Mister Londra Saatilemi Gelecek? ( H a l d u n Kemali Aksüt)
28 D â h i Kime Derler, Cami ve Atatürk (Faik Türkmen)
29 Gizli İş Kalmaz (Ruşen Eşref Ü n a y d m )
29 Hayalâtla Uğraşmayalım, Hacer Nine (Aka G ü n d ü z )
30 Atatürk ve Anası (Cevat Abbas G ü r e r )
31 Vatanın Toprağı Temizdir, Geçmiş Olsun (E. B e h n a n Şapolyo)
32 Viski, Rakı, Votka Mukayesesi (Cemal K u t a y )
32 Aka G ü n d ü z Anlatıyor...
33 Şeyhlerin Tahsisatı Var mı? (Dr. Abdullah Cevdet)
33 Benim Hissem (Cemal K u t a y )
34 A t a t ü r k ' ü n i k i Kehaneti (Firuz Kesim)
35 Atatürk'ün Güvendiği adam, Millet. (Prof. Naim O n a t )
35 M a j i n o H a t t ı (Aydın Sezginer)
36 Bir H a ı p Çıkarsa, Vahidettine Y a r d ı m (H. Rıza Soyak)
 — 191 —
— 104 —

37 Eski Bir Muhalife Ceza (ismail Habip Sevük) 71 Suikast, Her E m r i m Y a p ı l ı r (Asaf i l b a y )
72 Sıfır, Kemalizm ve Hitlerizm ( M a h m u t Esat Bozkurt)
38 Böyle Geçilir, Atatürk'e Hakaret Eden Köylü.
73 Senin Partinden (Ruşen Eşref ü n a y d m ) , Atatürk ve Mülâzim
39 Esentepe, B ü y ü k A d a m ölünce (A. Tekin B ü y ü k u t k u )
F a t m a (Hasan Sıddık Hayderani).
39 B u Mebus i m t i y a z ı m Beğenmedim...
74 Maziyi Hatırlarken ( M a h m u t Esat Bozkurt), Makedonya...
40 Atatürk ve Talât Paşa...
40 Saray ile i l i m Adamları (M. Kemal ö k e ) 75 Tanrıya istida (Sıtkı Uluata), i l k Dikilen Heykel.
41 istanbul'daki Vazifesini Yapsın (Selim Cavit Y a z m a n ) 76 Kanonika'ya ( M i t h a t Cemal K u n t a y )
41 Hazreti M u h a m m e d (Org. Fahrettin Altay) 77 Tokatlıyanda (Hikmet Feridun Es)
78 Cumhuriyet ( M a h m u t Esat Bozkurt), Kırk Yıllık Diplomat
42 A t a t ü r k i k i Araba K a v u n u Nasıl Almıştı? (Mustafa Baydar)
79 Mustafa Kemaller (F. R ı f k ı Atay), A n l a m ı ş t ı m (H. Kılıçoğlu)
43 Geldikleri Gibi Giderler (Faik Reşit U n a t )
80 Aniıbal, Evlenmeden önce (Halide E d i p Adıvar).
43 i n t i h a r Eden K u m a n d a n (Salih Bozok)
81 K a m ç ı (Lâtife Uşaklıgil), B u tüfek sana yaraşır (Aka G ü n d ü z )
44 R a k ı ve Kral Kostantin (Falih R ı f k ı Atay)
82 Yaşasın Başkumandan (ismail Habip Sevük), Atatürk...
44 Anadolu işgal Edilmez (Nizamettin Ataker)
83 Bıldırcın Kebabı ( A k a G ü n d ü z ) , Yedi Düvel, Kumandanın
45 Bir B o m b a ile Uçurulmalı (Nizamettin Ataker)
Tarifi (Tahsin ü z e r )
45 İngiltere Tahtının Akıbetini Gören Atatürk (S. Nafiz Tansu)
84 i l i m Sevgisi (Prof Dr. Afet i n a n ) , Bir milyon da Siz (C. K u t a y )
45 ikinci Dünya H a r b i n i n Çıkacağını Bilmişti ( R . Eşref ü n a y d m )
85 Atatürk'ün İfşa Ettiği Sır, Bir i n t i k a m (Selâmi izzet Sedes)
47 E m i r Altına A l m a m ı y a n A d a m , Hepsini Sopa ile kovacağız
48 imparator Olurdum, Atatürk ve Millet... 86 Atatürk Bektaşî Âyin-i Cem'inde (Enver B e h n a n Şapolyo)
87 Ufukların ötesi (Enver B e h n a n Şapolyo)
49 Ben İsmeti iyi Tanırım...
88 Pâdişâhı Çağır ( Y a h y a G a l i p )
50 Bir Türk Dünyaya Bedeldir, ikimiz de Gazi'yiz.
90 Kafa Götürüyoruz (Hüsrev Gerede)
51 Ne Çareki, A t a t ü r k ve Spor (Falih R ı f k ı Atay)
91 Riyadan Nefret, Prensip (Prof. Dr. Afet i n a n ) .
53 Napolyon (Yücel), Millet Şerefine, Fikretin Âşiyanmda.
92 ö l e n ve Yaşayan ( F a l i h R ı f k ı Atay)
54 imparator (Falih Rıfkı Atay)
93 i k i Hatır acık (Falih R ı f k ı Atay)
54 Teshir Kuvveti ( B u r h a n Göksel)
94 Türk Kahvesi (M. Haydar Oğuz)
55 Abbas Halim Paşa Y a t ı n d a (Refik Fersan)
95 Selimiye'de (Necmi Ağabey), ihtiyar Ağaç (Mevlût Baysal),
56 Kabahat, Hayat, Güzel Gözler.
Allah Herkesin Kafası Kadar B ü y ü k t ü r (Mazhar Çubukçu)
57 Medreseler ( M a h m u t Esat Bozkurt), Netice (Hulûsi K ö y m e n )
96 Bir Tarih Dersi (Erkan T u n a )
57 Devlet Gemisi (Nihat Reşat Belger), Hatay işi (Ali Kılıç).
97 Atatürk'ün Kahve içtiği Fincan (M. Kemal Çoksever)
59 Memleketin Efendisi ( M a h m u t Esat Bozkurt), Olur Şey De-
98 Atatürk ve Gençlik (Rıza Ruşen Yücer)
ğil (ismail Habip Sevük), Millî Mücadele Sıralarında.
99 Son Balo'da (Rıza Ruşen Yücer)
60 Mehmetçik ve i m a m ( M a h m u t Esat Bozkurt), Memleket i ç i n
100 Arap Söylemişti ( R ı z a Ruşen Yücer)
(Arif Oruç), Vaadimi T u t t u m ( i b r a h i m Tali ö n g ö r e n )
101 Bis bis, İlk Hedef (Rıza Ruşen Yücer)
61 Beraber Çalışacağız (Ali Fuad Cebesoy), Mustafa Kemalle M ü -
102 K u r t Mehmet (Rıza Ruşen Yücer)
lakat (Ruşen Eşref ü n a y d m ) .
103 Yine Y a k (Rıza Ruşen Yücer)
62 Değişmeyen i n s a n (Ali Fuat Cebesoy).
104 Sen de O k u m u ş Sayılırsın (Rıza Ruşen Yücer)
63 Onları Denize Dökeceğim (Ali Kılıç), Pışşştt! (Salih Bozok)
105 Mistik Sağ Olsun, Tuhaf Tesadüf (Rıza Ruşen Yücer)
64 Geldikleri Gibi Giderler, Anadoluya Giderken...
106 Derslerine Çalışacaklar (Rıza Ruşen Yücer)
65 Atatürk'ün Hoşlandığı Kelime, Muzir Vücutlar (E. B. Şapolyo).
107 Atatürk'e Verilmek istenen Rüşvet (Mithat Sertoğlu)
66 Düşmansız A d a m (Vâ-Nû), Mağrur O l m a Pâdişâhım (A. i l b a y )
109 Selânik'te Bir Gece (Behçet Kemal Çağlar)
67 An'anevî Dostluk (Samih Nafiz Tansu).
111 Atatürk ve Mevlâna (Mehmet Önder)
68 Halk isterse Beni de Kovar (C. Y a l ç ı n )
112 Veled Çelebi'ye Hediye
69 Hep Beraber, Sayım G ü n ü , Y o h G o m u t a n , Kral Edvard.
113 Atatürk S a n k i Bize Yüreğini Vermişti (Nesibe)
70 Napolyon'un Programı (Ruşen Eşref ü n a y d m ) , Yaşamalısın,
 — 192 —

114 İşte B e n i m Çocuklarım (Fethiye K ö n g ü l )

115 U m m a n d a n Bir D a m l a (Yücel)
116 i k i n c i Ders (Falih R ı f k ı Atay)
118 Peki A m a Baş K i m olacak (Reşit Halit G ö n ç )
119 Tamimle i n k ı l â p Olmaz (Cemal R i f a t )
120 Denizi Severdi (Prof. Dr. Afet i n a n ) , Biz Adamı Böyle Kaldı-
rırız ( Y a k u p Kadri Karaosmanoğlu)
121 Atatürk'e Aid Hatıralar (Besim Atalay)
123 Beykoz i m a m ı ve A t a t ü r k (Nazif K ü l ü n k )
124 Türklere Araba Çekmek Yakışmaz ( S a m i Akdeniz), Şah Peh-
leviye Gösterdiği incelik (Zeyyad Selimoğlu)
125 Men Leşkerem, Sen Serdarsen (Murteza Murtazaoğlu)
126 Ata'nın ince Hisliliği (Saadet Akprim), En Kıymetli Hatırala-
rım (Falih R ı f k ı A t a y )
130 A n n e m i n Mezarında (Atatürk)
131 Kubilây
132 A t a t ü r k ' ü n Sofraları (Ali Canip Y ö n t e m )
140 » » (Hasan Cemil Çambel)
143 » » (Falih R ı f k ı Atay)
144 » » (Falih R ı f k ı Atay)
144 » » (Asaf i l b a y )
145 » ' » (Nizamettin Nazif Tepedelenlioğlu)
146 » » (Cevat H a k k ı T a r ı m )
147 » » (Ruşen Eşref ü n a y d m ve Ziya G ö ğ e m )
148 » » ( H a m d u l l a h S u p h i Tanrıöver)
149 Gazi'nin Sofrasında ( M i t h a t Cemal K u n t a y )
152 Atatürk'ün Son Sıfrası (Falih R ı f k ı Atay)
154 A t a t ü r k ' ü n Çıkardığı Gazeteler (Ömer Sami Coşar)
163 Mustafa Kemal'in Makalesi
164 Hatıraların Işığında Atatürk ( M ü n i r Hayri Egeli)
166 Bir Çankaya Hatırası ve K ü l t ü r Meselesi (Abdülkadir i n a n )
168 Atatürk'ten i k i Hatıra (M. Şakir ü l k ü t a ş ı r )
169 Atatürk Anılarım ( i l h a n Geçer)
171 Atatürk ve Velid Ebüzziya (Cemalettin Saraçoğlu)
172 Atatürk'e Protesto Çeken Gazeteci (Cemalettin Saraçoğlu)
175 Atatürk'ün i l k Resmi Nasıl Çıktı? (Abidin Dâver)
176 Her Şeyi Z a m a n ı n d a Y a p a n Mustafa Kemal (Kandemir)
Atatürk'ün i l k Misafir Olduğu Otel (Kandemir)
183 Atatürk'ün Türk Musikisine Aid Bilinmiyen Hatıraları
184 A t a t ü r k ' ü n Hutbesi.
185 Atatürk ve M ü n i r Nureddin (Org. Fahrettin Altay)
187 Atatürk ve A h m e t R a s i m (Necdet R ü ş t ü E F E )
187 Atatürk'ün Zafertepe Hâtırası (A. Galip ö z t ü r k m e n )
•
 ŞAİRLER ve E D İ P L E R
(Millî Eğitim Bakanlığınca Okullara tayşfcg&IBİlffift^^^
Edebiyatımızda ATATÜRK
N E Y Z E N TEV Fİ K ve Ş İ İ R L E R İ (3. Basılış)
Büyük Mücâhit, Hüseyin Cahit
Filozof Rıza Tevfiik (3. Basılış) t , 500
Hiciv Edebiyatı Anatolojisi (2. Basılış) 750
Şair Eşref (2. Basılış) İ P E . 300
Türk Mizahçıları (Nüktedanlar vi Şairler) 4(
Ahmet R a s i m : Aşkları - Hâtıralaı-i '. 2î
Cemal Nadir ve Karikatürleri
Bütün Cepheleriyle Y A H Y A K E M (4. Basılış) ... 75
REŞAT N U Î l î 3î
ERCÜMENT EKREM 250
AHMET HAS İ M .... 300
AKAGÜNDÜH. 30
NAMIK KE 400
T E V F İ K Fİ IET 400
MEHMET A 500
Edebiyatımızda Mevlâna 300
Karikatür Üstadlarımız C E M ve 300
Yedi Şairden Hâtıralar 500
(Abdullah Cevdet, Sâmih Rifat, Celâl Sahir, Enis
Behiç, İbrahim Alâeddin, İhsan Hamami, Halil Ni-
had) m Hayatı, Şiirleri... Fıkra v a H ^ H ^ ^ H
Ö M E R S E Y F E D D İ N (Hayatı, Hikâyeleri, Şiirleri) ...
ŞÂİR P A D İ Ş A H L A R
Ö M E R H A Y Y A M ve R U B A İ L E R İ
( B u kitapta ayrıca bütün Türk ş£ ; a l leriııin 355 rubai-
si vardır.)
-fr

Hilmi Yücebaş'm, k ü t ü p h a n e l e r i n l s f e ^ İ M B ^ B M p j h
bu eserlerini kitabevimizden veya ( İ s t a n b u l J - | Postapcj-
tusu: 255) ten isteyiniz.
KÜLTÜR KlT/fi^H
İstanbul, Ankara Öad.
 ŞAİRLER ve E D İ P L E R
(Millî Eğitim Bakanlığınca O k u l l y B H j j ^ ^ ^ M B
Edebiyatımızda A T A T Ü R K .... j
N E Y Z E N T E V F İ K ve Ş İ İ R L E R İ
Büyük Mücâhit, Hüseyin Cahit
Filozof Rıza Tevfik (3. Basılış) • i l . . 500
Hiciv Edebiyatı Anatolojisi (2.
Şair Eşref (2. Basılış)
Türk Mizahçıları (Nüktedanlar v £ Şairler)
Ahmet R a s i m : Aşkları - H â t ı r a l a ı |
Cemal Nadir ve Karikatürleri
Bütün Cepheleriyle Y A H Y A K E >
REŞAT NUFj
ERCÜMENT
AHMET H A Ş
AKA G Ü N D Ü
NAMIK K E M k L 400
TEVFİK FİKRET 400
MEHMET ÂK1F 500
300
Edebiyatımızda Mevlâna
Karikatür Üstadlarımız C E M ve
Yedi Şairden Hâtıralar
(Abdullah Cevdet, Sâmih Rifat, p e l â l Sahir, |Eniş|
Behiç, İbrahim Alâeddin, İhsan Hamamı, Halil Ni-
had) m Hayatı, Şiirleri... Fıkra
Ö M E R S E Y F E D D 1 N (Hayatı, f a i k Ş y f e l e i î , , Ş i î r î e f j "
ŞÂİR PADİŞAHLAR
Ö M E R H A Y Y A M ve RUBÂİLEÜR
( B u kitapta ayrıca bütün Türk ş a M M M K f f i M ^ M
si vardır.)
# "te
Nükteleri-Fıkraları*
Hilmi Yücebaş'm, kütimhanelftrm.M^illWAilll!WAIPBBİ^B
bu eserlerini kitabevimizden veya (İstanbul — Posta
t u ş u : 255) ten isteyiniz.
K Ü L T Ü R KİTAP,EVİ
Hatır
İstanbul, Ankara Cad. -62/2

Fiyatı 5
ît i ' k y.ujM