You are on page 1of 1132

kavkasiis xalxTa folklori

Tbilisi
2008


UDC (uak) 821.35-91+398 (479)
k 146

wignSi Tavmoyrilia `kavkasiuri folkloris~ seriaSi 1995 – 2007


wlebSi `kavkasiuri saxlis~ mier gamocemuli 19 wigni. aq warmodgenilia
kavkasiis xalxTa zepirsityvierebis saukeTeso nimuSebi. marTalia, igi
amomwuravi ver iqneba, magram mkiTxvels warmodgenas Seuqmnis kavkasielTa
sulier siaxloveze, rac maT folklorSi msga­vsi Temebisa da siuJetebis
arsebobiT aris ganpirobebuli.

proeqtis avtori da mTavari redaqtori


naira gelaSvili

krebuli Seadgina, winaTqma da SeniSvnebi daurTo specredaqtorma


lia ClaiZem

pasuxismgebeli redaqtori
Tamar ujuxu

mxatvrebi
nino WilaSvili
kote sulaberiZe

ISBN 978-9941-400-10-0



sarCevi

winaTqma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

qarTuli folklori
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76

afxazur-adiRuri folklori
abazuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118
adiRur-Cerqezuli:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
andazebi (asi marTali sityva). . . . . . . . . . 198
afxazuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
ubixuri:
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 280
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

vainaxTa folklori
inguSuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339
CeCnuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 368
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 397

daRestnis xalxTa folklori


darguuli:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 421
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459
Tabasaranuli:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 642
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 660
lakuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 478
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 491
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 523



lezgiuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 551
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 582
xunZuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 583
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 641

kavkasiaSi mcxovreb indoevropel xalxTa folklori


somxuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 697
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 715
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 750
osuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 751
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 780
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 828
TaTuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 830
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 840
andazebi da gamocanebi. . . . . . . . . . . . . . . 891

kavkasiaSi mcxovreb Turqulenovan xalxTa folklori


azerbaijanuli:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 895
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 915
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 942
yaraCaul-balyaruli:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 943
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 963
yumuxuri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 983
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1004
andazebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1029
noRauri:
poezia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1030
proza. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1043

Synopsis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
1073
SeniSvnebi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1074
gamoyenebuli literatura . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1101


winaTqma

`kavkasiis xalxTa folklori~ Tavs uyris im cxramet patara


wigns, `kavkasiurma saxlma~ qarTul da rusul enebze rom gamosca
seriaSi `kavkasiuri folklori~ (wignebis CamonaTvali ixileT sar-
CevSi).
yvelaferi ki ase daiwyo:
1974 wels TbilisSi cnobili publicistisa da sazogado moR-
vawis _ oTar nodias TaosnobiT daarsda unikaluri dawesebuleba
`mxatvruli Targmanisa da literaturul urTierTobaTa mTavari
saredaqcio kolegia~, romelic koordinacias uwevda da afinan-
sebda qarTuli literaturis Sedevrebis Targmnas ucxo enebze,
agreTve msoflio literaturis mniSvnelovani Zeglebis qarTulad
Targmnas. `kolegiis~ TanamSromlebis, gansakuTrebiT, Cerqezi qal-
batonis – Tamar ujuxus Rvawlis Sedegad TbilisSi Tavi mouyares
Crdilo kavkasiis yvela xalxis folkloris nimuSebs. am saSvili­
Svilo saqmeSi didi wvlili Seitanes adgilobrivma samecniero cen-
trebma: iq momuSave folkloristebma SearCies masala, daurTes ru-
suli pwkareduli Targmani, vrceli Sesavali. TbilisSi gakeTda am
masalis filologiuri Targmani da gamosacemad momzadda Crdilo
kavkasiis xalxTa folkloris mravaltomeuli originalis, rusul
da qarTul enebze. magram Cvens qveyanaSi ganviTarebulma movle-
nebma SeuZlebeli gaxada misi ganxorcieleba.
1992 wels `kolegiis~ bazaze Seiqmna kulturul urTierTo-
baTa centri `kavkasiuri saxli~, romelmac gaafarTova folk-
loris fondi – samxreTi kavkasiis masaliT Seavso igi. `kavkasiuri
saxlis~, piradad misi xelmZRvanelis, qalbaton naira gelaSvilis
mecadineobiT da evropuli fondis HORIZON-is TanadgomiT Sesa-
Zlebeli gaxda ara mxolod kavkasiuri folkloris krebulis, ar-
amed Turqul-azerbaijanuli folkloris umniSvnelovanesi Zeg-
lis – qoroRlis eposis qarTuli Targmanisa da saerTo kavkasiuri
kulturis saganZuris – narTebis eposis afxazuri versiis qarTu-
li Targmanis gamoqveyneba (azerbaijanuli eposi qoroRli, azer-



baijanulidan Targmna zezva medulaSvilma, Tbilisi, 2003; `ambavi
narTebisa~, afxazuri xalxuri eposi, Targmnes giorgi baqaniZem da
jemal ajiaSvilma. pwkareduli Targmani moamzada giorgi amiWbam.
meore gamocema, Tbilisi, 2007).
kavkasiis folkloriT dainteresebulT saWiro daxmarebas gau-
wevs `kavkasiur saxlSi~ HORIZON-is daxmarebiT momzadebuli mono-
grafia `kavkasiuri folklori~ (lia ClaiZe, kavkasiuri folklori,
Tbilisi, 2006), romelSic wina planzea wamoweuli kavkasielTa is
kulturuli erToba, romelic dedamiwis am patara naWerze erebis,
enebis, religiebis simravlis miuxedavad, zogjer TvalSisacemia,
zogjer – siRrmeSi saZiebeli.

***
kavkasielTa sacxovrisi _ SedarebiT mcire teritoria,
romelsac kavkasionis qedi or nawilad _ Crdilo da samxreT ka-
vkasiad hyofs, maRali mTebiT aris Semojaruli da Rrma xeobebiT
daserili. aseTi landSafti aferxebda mis binadarTa urTierT-
kavSirs, iwvevda eTnikur da enobriv daqucmacebulobas, uZvele-
si sazogadoebrivi formebis konservacias. amiT xsnidnen eTno-
lingvistur siWrelesac da warmarTobisdroindel rwmena-war-
modgenis arsebobasac kavkasiaSi, Tumca is kulturuli erToba,
romelzec ukve mogaxseneT, imis dasturia, rom maRali mTebi da
Rrma xeobebi arc iseTi gadaulaxavi unda yofiliyo. arc religi-
uri sxvaoba qmnida did dabrkolebas.
marTalia, Crdilo kavkasiis xalxebSi VIII saukuneSi saqarT-
velodan da bizantiidan Sesuli qristianoba XII-XIII saukuneebSi
momZlavrebula, magram mas Semdeg, rac saqarTvelo politikurad
dasustda, qristianobis poziciebic Sesustebula da XVI – XVIII
saukuneebSi igi islamis sunitur mimdevrobas Seucvlia. Tumca,
SeiZleba iTqvas, islami kavkasielTa tradiciul rwmena-warmod-
genebs Zalian Txel fenad gadahkvria. aman aTqmevina Tavis droze
­a. di­rs: `odesRac kavkasiaSi erTi religia arsebobda, romelic
Semdeg daCrdiluli aRmoCnda istoriuli religiebis mier, magram
gadarCa kavkasiis mraval xalxSi gadmonaSTebis, crurwmenis saxiT
da aRibeWda maT folklorSic.~ (Дирр А. Божество охоты и охотничий
язык у ковказских горцев, СМОМИК, 1915, т. 44. отд. IV).
diax, ase ineba gangebam: kavkasiis xalxebs RmerTisaken mimavali



sxvadasxva gza dausaxa, magram is bilikebic dautova, kavkasionis
qedze rom gadadioda da erTi xalxis sulieri Tu materialuri
kulturis monapovari meoresTan mihqonda. amaSi iolad darwmunde-
biT, roca SemoTavazebul wignSi erTmaneTis gverdigverd ixilavT
mTeli kavkasiis zepirsityvierebis nimuSebs. masala enobrivi prin-
cipiT davalageT: eTnikurad da enobrivad monaTesave masala er-
Tad warmovadgineT. xalxTa Soris genetikuri Tu enobrivi naTes-
aoba kulturis naTesaobasac xom didad ganapirobebs.

kavkasiaSi ormocdaaTamde eri da eTnikuri jgufi cxovrobs.


isini enaTa sam ojaxs ganekuTvnebian: iberiul-kavkasiurs, indo-ev-
ropulsa da alTaurs.
iberiuli anu qarTuli qarTebis, svanebisa da megrelebis enaa.
maTi folklori erTiani qarTuli folkloria, raSic krebulSi
warmodgenili masalac dagarwmunebT.
iberiul-kavkasiuri enebis Crdilo-dasavluri, anu afxazur-
adiRuri Sto moicavs: abazurs, adiRurs, yaraCauls, Cerqezuls,
afxazursa da ubixur enebs. abazuri im mcirericxovani xalxis enaa,
Tavis Tavs abazs rom uwodebs da ZiriTadad Tanamedrove yaraCai-
CerqezeTSi saxlobs. adiRur enaze metyveleben Crdilo kavkasia-
Si mcxovrebi eTnikurad da enobrivad erTi xalxi: yabardoelebi,
adiReelebi da Cerqezebi. isini saxloben yabardo-balyareTSi,
yaraCai-CerqezeTsa da adiReSi. maTi TviTdasaxelebaa adiRebi,
Tumca ZvelTagan Cerqezebsac uwodeben. afxazebi (TviTdasaxele-
ba afsua), xalxi, romelic saqarTvelos Crdilo-dasavleT nawil-
Si, afxazeTis avtonomiur respublikaSi cxovrobs. rac Seexeba
ubixur enas, man arseboba Sewyvita. kavkasiaSi ubixTa saxsenebeli
maSin gaqra, rodesac isedac mcirericxovani xalxi XIX saukunis Sua
wlebSi iZulebuli gaxda TurqeTSi gadasaxlebuliyo, sadac sruli
asimilacia ganicada. krebulSi warmodgenili masala TurqeTSia
Cawerili J. dumezilisa da misi mowafeebis mier aqa-iq SemorCenili
ubixebisagan, romelTac jer kidev axsovdaT TavianTi ena.
iberiul-kavkasiur enaTa ojaxis centraluri, anu vainaxuri
Sto CeCnebisa da inguSebis enaa. eTnikurad da enobrivad erTi
xalxi 1992 wels politikurad gaiyo inguSeTisa da CeCneTis re-
spublikebad.
Crdilo kavkasiis aRmosavleTi nawili – daRestani – ara ­mxolod



mTebis qveyanaa (`daRestani~ mTebis qveyanas niSnavs), aramed enebi-
sac. iberiul-kavkasiur enaTa garda, aq Turquli da iranuli enebic
gvxvdeba. daRestnur enaze Seqmnili folkloridan krebulSi Sedar-
ebiT mravalricxovani xalxebis – avarebis (xunZebis), darguelebis,
lakebis, lezgebis, Tabasaranelebis folklori SevitaneT.
Cvens krebulSi indoevropul enebze Seqmnili folklori somx-
uri, osuri da TaTuri folkloriT aris warmodgenili. aqedan os-
uri da TaTuri indoevropul enaTa ojaxis iranul Stos ganekuT-
vneba. TaTebi azerbaijansa da daRestanSi saxloben. maTi ena axali
sparsuli enis dialeqtia. TaTebis nawili muslimia, nawili – qris-
tian-grigorianeli, nawili – iudeveli. Cvens krebulSi warmodgeni-
li folklori daRestnel TaTebSi – `mTis ebraelebSia~ Sekrebili.
alTauri enebis ojaxi kavkasiaSi warmodgenilia Turqul enaTa
oRuzuri da yivCayuri StoebiT. pirvelze laparakoben azerbai-
janelebi, meoreze – yaraCaelebi, balyarebi, yumuxebi, noRaelebi.
yaraCaelebi da balyarebi eTnikurad da enobrivad erTi xalxia,
politikuri niSniT gayofili yabardo-balyareTsa da yaraCai-Cer-
qezeTs Soris. maTi folklori erTi, ganuyofeli mTelia. amitom
Cvens krebulSi igi erTad warmovadgineT.
yumuxebi ZiriTadad daRestanSi saxloben, noRaelebi – Crdi-
lo-aRmosavleT kavkasiaSi (ZiriTadad stavropolis mxaresa da
daRestanSi).
rogorc davinaxeT, Cveni krebuli kavkasiis aborigeni mo-
saxleobis folklors moicavs. rasakvirvelia, erTi krebuli ver
gaswvdeboda im zRva masalas, romelsac TiToeuli xalxi flobs.
es masala zogjer gansxvavebulia, zogjer – saerTo ise, rogorc
narTebis monumenturi eposi, romlis Semoqmedis sapatio saxelze
Tanabrad dasabuTebul pretenzias acxadeben afxazebi, adiReebi,
osebi, romelic gauTavisebiaT yaraCaelebs, balyarebs, inguSebs,
CeCnebs, daRestnelebs.
gansxvavebulica da saerToc erTiani kavkasiuri kulturis
nawilia, sulieri siaxlovis maCvenebeli, rasac erTsa da imave bune-
briv pirobebSi cxovrebiT ganpirobebuli bevri msgavsi tradiciac
uwyobs xels.

lia ClaiZe
Tbilisi, 2008.






10

10
poezia

mze, mTvare da varskvlavebi

mze dedaa Cemi,


mTvare _ mama Cemi,
wvril-wvrili varskvlavebi
da da Zmaa Cemi.

lile*

oi, lile, Seni didebiTa savsea, oi, lile!


oi, lile, dideba, dideba mTavarangelozs, oi, lile!
oi, lile, SevsTxovT Sewevnas, oi, lile!
oi, lile, Segvewios misi Zliereba! oi, lile!
oi, lile, salocavi gqoniaT Sesawiravi, oi, lile!
oi, lile, xarebi gyavdaT SeTqmuli, oi, lile!
oi, lile, rqebi edgaT oqrosi, oi, lile!
oi, lile, verZebi gyavdaT Sesawiravi, oi, lile!
oi, lile, rqebi edgaT dagrexili, oi, lile!
oi, lile, buRraoben qedidan qedamde, oi, lile!
oi, lile, Sens saZirkvelTan irmebi iwvnen, oi, lile!
oi, lile, Sens qongurebs Savardeni artyia, oi, lile!
oi, lile, zRude gartyia oqrosi, oi, lile!
oi, lile, saxli gedga uzadod agebuli, oi, lile!
RmerTma daglocoT yvela aq myofni.

11

11
mze daRma Camavalia

mze daRma Camavalia,


Cava, Cajdeba budesa;
oqrosi kvercxi daudevs,
WuWuli margalitisa.

mze Sina da mze gareTa

mze Sina da mze gareTa,


mzev, Sin Semodio!
uyivlia mamalsao,
mzev, Sin Semodio!
gaTenebulao,
mzev, Sin Semodio!
gaTendi Tu gaTendebi,
mzev, Sin Semodio.
gaTenebulxaro,
mzev, Sin Semodio
Zilo, rasa meZinebi,
mzev, Sin Semodio.
me sabralosao,
mzev, Sin Semodio.
tans, fexs ara ar macvia,
mzev, Sin Semodio.
TiTistaro, kviristavo,
mzev, Sin Semodio!
Cqara dabrundio,
mzev, Sin Semodio!
male perangs Segikerav,
mzev, Sin Semodio!
wiTel kabas Segikerav,
mzev, Sin Semodio!
sanatrelsa, frialasa,
mzev, Sin Semodio!
Cqara dabrundio,
mzev, Sin Semodio!
12

12
Suqurvarskvlavi*

amodi, Suqurvarskvlavo,
manaTobelo Ramisa!
amodi da gaminaTe
xSiri sibnele zamTrisa,
Torem namqerSi movkvdebi,
dagrCebi dasaZraxisad.

lazare* _ wvimis momyvani

ax, lazare, lazare!


lazar modga karsa,
abrialebs Tvalsa!
cxavi* acxavebula,
wvima gaCqarebula!
RmerTo, mogve cis nami,
aRar gvinda mzis Tvali!
RmerTo, mogve talaxi,
aRar gvinda goraxi!

lazare _ daris momcemi

ax, lazare, lazare!


cas Rrublebi ahyare!
aRar gvinda cis nami,
RmerTo, mogvec mzis Tvali!
aRar gvinda talaxi,
RmerTo, mogve goraxi!

13

13
bindisferia sofeli

bindisferia sofeli
ufro da ufro binddeba,
ra ari Cveni sicocxle,
CitiviT gagvifrindeba.
wamogeweva sibere,
mgeliviT wamogvardeba,
sikvdili gzaSi giyelebs,*
TvalebSi gaavdardeba.
mogigoneben Svilebi,
mzes Sehxedaven maRliTa:
sofelSi SemoaRamda,
bindma ZaRliviT dafliTa.
neta, sicocxlis mamgoni
RmerTi Tu jojoxeTia?
bevri simware minaxavs,
bevric sxva gadamxdenia.

***

wuTisofeli asea:
Rame dRes uTenebia,
rac mtrobas dauqcevia _
siyvaruls uSenebia.

wuTisoflis stumrebi varT

wuTisoflis stumrebi varT,


Cven wavalT da sxva darCeba.
rasac erTurTs gavaxarebT,
imis meti ra SagvrCeba,
sami adli* tilos meti
samareSi ra Cagvyveba?

14

14
***

`ra vqnisa~ cixe avage,


javri Sevabi karada,
saiqiodan movidnen
am cixis sanaxavada.
bevri uares cixesa,
kar ver gatexes Zalada,
memre Tqves, dro ro moalis*
kar gaiRebis Tavada.

***

saxl gvidga sagonebeli,


kari javrisa gvibia,
uZilobisa logini,
Sig nari-d ekal* gvigia.
win gvidga sufra sevdisa,
zed nauReli* gviwyvia.
moveliT RvTis brZanebasa
saWmelad ar mogviclia.

***

neta ro Cemi sasaxle


maRla mTazeda aRmego,
gamvlel da gamomvlelisTvis
dRe yovel kari gameRo.
sityva arvisTvis mewyina,
sulyvelas guli momego,
rac meSovna da mepovna,
srul glaxakebzed gardmego.

15

15
***

wuTisofeli ra ari?
agorebuli qva ari,
rawams ki davibadebiT,
iqve saflavi mza ari.
saca sofelSi mixvide,
suyvelgan ori gza ari,
SuaSi ari xmeleTi,
garSemo didi zRva ari.
yvela adamis Svili varT,
TaTaric Cveni Zma ari,
Cvensa da somxebis Sua
ganyofileba ra ari?
Tu qali getyvis dobasa,
is ukeTesi da aris.
agreTi gqondes guneba,
viT mowmendili ca aris,
Tu ar iwameb amasa,
mucliT naSobi ra ari?

sikvdili da oboli

sikvdilma Camaiara, berkaci daxvda Sinao;


SauWaxuna berkacma, sikvdilma SaaSinao.
imas gamascda sikvdili, oboli Saxvda winao.
_ `me mamkal, Cemo sikvdilo! obloba mamewyinao~.
_ `Sen aras mogklav, obolo, Seni patroni vinao?
arca gaqv sanTel-sakmeli, arc sudarai Sinao~.

16

16
dali*

`deda Zvirfaso, sagzali momimzade,


arCvi da Suni* momenatra~.
moumzada dedam sagzali
monadires, Tavis sayvarel Svils.
dilaadrian avedi,
avedi mTaze.
sauzmis Wamas rom vapirebdi,
saSineli kivili Semomesma.
yuradReba ar mivaqcie.
meoredac Semomesma kivili.
`wyeulimc viyo, Tu ar gavigo,
ras niSnavs es kivili!~
avixede _ TeTri kldea.
kldeze dali mSobiarobs,
Zirs mgelia dadarajebuli.
dals Svili kldidan gadmovardnia,
mgels gauqrolebia igi.
monadire kldis Ziras mivida,
asZaxa dals:
_ dideba Senda, vinc unda brZandebode,
mibrZane rame, Zalian minda!
_ me kldis dali var,
Svili wamarTva mgelma!
_ nurafrisa geSinia,
cbier mgels me gavekidebi.
mgeli qeds gadadioda.
dalis Svili piriT eWira.
erT qedze davigule,
meore qedze Cavusafrdi.
daiquxa Cemma kuTxvam.*
mgels xaxa Ria darCa,
dalis Svili davatovebine;
mxarze Sevisvi da ise mivgvare
dedamiss, kldis dals.
`_ dedaCemo, nawnavi CamouSvi!~
17

17
dalma gadmoixeda kldidan.
kldis Ziras Tavisi Svili dainaxa.
CamouSva oqros nawnavi,
aiyvana Tavisi Svili.
_ Cemi salocavi Seewios
Sens mSvelel monadires!
_ monadirev, Tu rame saTxovari gaqvs,
mTxove da Segisruleb.
gerCios da _ Cemi dedoba,
gerCios da _ doba, siyvaruli!
_ imis dideba misvlodes!
amas ver gkadreb!
_ Tu arada, yovel seqtembers mogcem
rva iseT jixvs,
sami mtkaveli rqa rom eqnes.
yovel barbarobas* _ Svid jixvs,
wvril arCvs ki _ yovel kviras.
icocxle marad,
yvela monadires, romelic Seni
mogvare iqneba,
marjvena mxarSi amovudgebi!

beTqili*

bail,* sabralo beTqili, sacodavi beTqili,


bail ilba, ilba bail,
bail, ikribeba mulaxi da muJali.
bail ilba, ilba bail,
bail, lentexur ferxuls uvlian,
bail ilba, ilba bail,
bail, gamoxta TeTri Suni;
bail ilba, ilba bail,
bail, lajebSi gauZvra beTqils,
bail ilba, ilba bail,
bail, eg beTqilis misani iqneba!
bail ilba, ilba bail,
18

18
vin gaedevneba Suns?
vin gaedevneba da beTqili!
beTqili bandulebs* ibandavs,
misdevs mis nakvalevs;
win kargad aCnia misi nakvalevi.
ukan mixedav mis nakvalevs da
nakvalevi aRarsad Cans.
es beTqilis wera iqneba.
miadgnen Sav kldes,
dalis sabrZanebels.
_ gamarjveba!
_ rogor gamarjvebulsac gagiSveb,
amas axlave daganaxeb.
rad uRalate Cems pirobas?
Cemi naCuqari mZivi ra uyavi?
_ sasTumalqveS damrCa.
_ rogorc Sen is sasTumalqveS dagrCa,
ise dagabruneb ukan!
Tvals miefara.
beTqili kldeze SerCa:
marjvena xelis mosakidi
marcxena fexis dasadgami.
sabralo beTqili, sacodavi beTqili!
`me ukan veRar davbrundebi.
Cems tolebs uTxariT,
nu daiviwyebT-Tqo beTqils.
dedaCems uTxariT,
Tavis gamocxobil xaWapursa da WiSdvars*
sakurTxad midgamdes dRisiT da RamiT.
Cems cols uTxariT,
sxvaze ar gamcvalos~...
beTqili gadmovarda kldidan,
Zirs tolebma aiRes misi cxedari.

19

19
leqsi vefxisa da moymisa

moymem Tqva pirSiSvelama,


Sibn* gaviaren kldisani,
movinadiren, davlaxen
bilikni Wiuxisani.*
Samamxvdes kldisa Tavzeda
xoroni* jixvebisani.
jixvsa Tof davkar berxensa,*
Walas jaxn iqnen rqisani.
Savvardi vefxvis nawolsa,
dron iyvnen SuaRamisani.
vefxvi rom wamomifrinda,
Tvalni marisxna xTisani.
Saibnen vefxvi moymei,
maSin daiZres miwani,
kldeebi Camaangrivnes,
Ston dailewnes tyisani.
dro aRar darCa moymesa,
xani ro hqondes cdisani.
farsa ufarebs, ver faravs,
vefxvi Cqaria kldisani.
gaziT* gaarTvna kalTani
jaWvisa, javSanisani.
moymemac xelSi iyarna
vadani Tavis xmlisani.
maSin gauWra frangulma,
dron iyvnen waqcevisani.
vefxvi kldiT gadaekida,
CamoawiTna qviSani.
Tavad kldis Tavze Semowva
moyme sulamamdinari,
qviSas mihRebavs wiTlada
sisxli zed Camamdinari.
vin etyvis magis dedasa,
kars usxeds qadag-mkiTxavni,*
uerTod ki ra ixarjnes
20

20
Cven monadiris isarni.
iareboda dedai
tiriliT Tvalcremliani,
Cems Svils gzad vefxvi Sahyria
gajavrebuli, tiali,
Cems Svils _ xmliT,
imas _ totiTa*
dRe dauRamdaT mziani.
arc vefxvi iyo jabani,
arc Cem Svil Sahxvda Wkviani,
maT dauxocav erTurTi,
ar darCnen sircxviliani.
tiriliT wylulebs uxvevda
vefxvis klanWebiT daWrilsa,
Svilo, ar mohkvdi, Sen gZinav,
daqanculi xar jafiTa.
es Seni jaWvis kalTebi
tialma rogor dafliTa?
Senc imis safer hyofilxar,
xmali qnevaSi gagicvda.
arc iman mogca meti dro,
aRarc Sen daacalia,
veRarc Sen daifarie
Sen xelT naWeri faria,
veRarca vefxvma totebiT,
xmalma dakuwa Zvalia.
magis mets aRar gitireb,
Sen ar xar satiralia.
mSvidobiT, jvari geweros,
egec samaris karia.
erTi Svil mainc gagzarde
vefxvebTan meomaria.
xan vefxvi, xan Tavis Svili
elandeboda mZinarsa,
xan vefxvi viTom imis Svils
tanzeiT ahyris rkinasa,
xan kiden imisi Svili
21

21
vefxvs gadaavlevs yirasa.
ai, am sizmrebs xedavdis,
gamaeRviZis mtiralsa.
xan ifiqrebda, udedod
gazda vina Tqva Svilisa,
iqneba vefxvis dedai
Cemze mwareda stirisa.
wavide, mec iq mivide,
samZimar vuTxra Wirisa.
isic miambobs ambebsa,
mec vuTxra Cemi Svilisa,
imasac brali eqnebis
uwyalod xmliT daWrilisa.

qalsa visme...

qalsa visme, qalsa visme


erqva SroSanio.
xuTsa TiTsa, xuTsa TiTsa
ecva beWedio.
beWdis Tvalsa, beWdis Tvalsa
moli mosulao,
molis Tavsa, molis Tavsa
naZvi asulao.
naZvis wversa, naZvis wversa
qors bude edgao.
bude iyo, bude iyo abreSumisao.
kvercxi hqonda, kvercxi hqonda
iagundisao;
gadmosCeka, gadmosCeka
margalitisao,
RmerTo, erTi, RmerTo, erTi
CemTvis gazardeo,
sxva aTasi, sxva aTasi
sxvas gauzardeo.
sanadiros, sanadiros
22

22
gza gauwardeo.*
inadiros, inadiros,
moklas iremio;
eikidos, eikidos,
Sin moitanoso;
mag iremsa, mag iremsa
bewvi Seglijeo;
mag bewvisa, mag bewvisa
Coxa damirTeo.
nagulari,* nagulari
winda-paWiWio,*
Cemo qmaro, Cemo qmaro,
lomo da gmiro.
mag alvis xes, mag alvis xes
toti Sestexeo,
mag totisa, mag totisa
saxli damidgio;
nafotaris, nafotaris _
wisqvil-boselio.

jarjo

jixvebis gadavlili klde


ro naxo, gagikvirdeba,
imaT nawolsa, nadgomsa
Toli ar maekideba.
fex ro mausxltes tialsa,
kldeze rqiT daekideba,
imaT mimyolsa vaJkacsa
ra kargi waekideba?!
jarjo Cahxedavs jixvebsa,
ra mSvenierni wvanano,
rqa rqaze gadauxvevan,
angelozebsa hgvanano.
jarjo, nu misdev jixvebsa,
mogineleben tialni.
23

23
ar daijera jarjima,
_ sxvac bevr mamcdara Wkviani.
Camauqadla* vaJkacma
xirimi* spilos Zvliani,
win jixvTa, ukan jarjima
kldeze gadiRes griali.
araxlos Walas* Cacvivdnen,
araxlos perangiani.
Cabanos Walas gavarda
moyme fexwriapiani.
amaitanes mamkvdari,
tiris qali da rZalia.
Samaawvines karzeda,
kldis dafleTili tania,
gadaglejili Tav-piri,
yornis daTxrilni Tvalnia.
saxsovrad jarjis saflavze
daakrnes jixvis rqania.
erT gverdze Tofi siaTa,*
meore gverdze xmalia
zed daaweres werili:
jarji jixvTagan mkvdaria.

Svids ZmaTa, merves biZasa

Svids ZmaTa, merves biZasa


mTas vefxvi gadmogvekida.
SvidTav vesroleT Svid-Svidi,
vefxvs erTic ar moekida.
esrola berma biZama,
vefxvi bwkliT* Camoekida.
netamc Cven Tof-iaraRni
Walas muryanze dahkida.
anamc gvaqcia qalada,
undaur* qmrebimc agvkida,
anamc gvaqcia xucada,
gulze olrebimc* dagvkida.
24

24
gazafxul iyo maSina

gazafxul iyo maSina,


roca yvaodnen iani,
saZovrad Camosuliyvnen
xari, iremi rqiani.
_ iremo, rqebiT mSvenaro,
yurebiT lamaziano.
nu iarebi velada,
Tavi ar daiziano,
ar gaaxaro moymei,
Tofi ar gaaxmiano.
gamoCnda moyme pirquSi,
Camova mSvildisriani.
wamofrTxa xari iremi,
gunebamZime, rqiani,
gafrinda niav-qariviT
rqebma waiRo zriali,
wamaayola moymema:
_ Sors veRar ivlis tiali.
_ ras sCadi, kaco, rada mklav!
SenTvis ra miqnav ziani?
Cemis dRis dambnelebelsa
Sen ki SagWamen Wiani.
Sen jojoxeTSi Cavarde,
CemTvis mza samoTxe ari.

***

samSoblos arvis wavarTmevT.


Cvens nurvin Segvecileba,
Torem iseT dRes davayriT,
mkvdarsac ki gaecineba.

25

25
vaJkaci

mtersa rom mtrobas uwevdes


_ vaJkacis Sesaferia.
visac mtris mtroba aSinebs,
qveynad is araferia.
arc mauxdeba abjari,
arc omSi wasasvlelia,
arc vaJkacebSi xsendebis,
ararad CasaTvlelia.
unda gazardos dedama
vaJi mtris gamjavrebeli,
augis mTqmeli ar iyos,
arc fexis damwynarebeli,
arc aSinebdes sikvdili,
sicocxlis gammwarebeli.

xogais mindi

xogais mindi kvdeboda,


mze wiTldeboda, cxreboda,
ca Wexda, miwa grgvinavda,
suli gviana hxdeboda.
Camodioda maskvlavi,
mTvarec ukuRma dgeboda,
qor-Savardeni, arwivi
su mxrebiT ixoSeboda,*
maRlis Wiuxis nadiri
satirlad emzadeboda,
cxeni imisi, tiali
lurja totzeda dgeboda,*
coli imisi, beCavi
sul Savad imoseboda,
dedis imisas, sabralos,
tirils aRara hxdeboda,
mama imisi, sabralo,
Tma-wveriT ixoSeboda.
26

26
gamagrdiT, arxotionno*

gamagrdiT, arxotionno,
gatexiT ra iqnebisa,
visac mogvikvlen, davmarxoT,
sxva kidev gaizrdebisa.

***

kidevac daizrdebian
algeTs lekvebi mglisani,
ise ar amoswydebian,
javri SaWamon mtrisani.

***

vaJkacsa _ guli rkinisa,


abjari Tunda xisao,
Tvalni _ qorebul mxedavni,
muxlebi Sevardnisao.

***

mtero, damCagre, ar vtiri,


tirili diacT wesia,
bevrjel vyofilvar am dReSi,
magram ar damikvnesia!
macale, erTi gavmarTo
CaxmaxiT cecxlis mkvesia,
sul wmindad mogamkevino,
rac CemTvis dagiTesia.

27

27
***

sal kldeSi orbi budobda,


sali kldis Tavze _ arwivi.
orbi SesZaxis: `amiSvi!~
`ar amogiSveb!~ _ arwivi.
erTurTis sisxlsa nu daRvriT,
nebisad* gqondeT adgili.

mTieli

mTiel var _ mTaSi gazrdili,


guladi, gautexeli.
arwivi zeciT mosuli,
spilo var moudrekeli.
samSoblos mosiyvarule
var misi dauTmobeli,
me mirCevnia myinvari,
sul mudam yinuliani.
sali kldeebi yurosi*
da iqve jixvTa triali.

***

Savi xar Savsa cxens zixar,


Savi ToqalTo* gigia,
kupris perangi gacvia,
zed navTis Rili gibia.
gamoxveulxar far-xmalSi,
Sublze almasi gigia.

28

28
Semomeyara yivCayi

Semomeyara yivCayi
samzRvars muxranis gzisasa.
puri mTxova da vaWmie,
vurCevdi TavTuxisasa.
xorci mTxova da vaWmie,
vurCevdi xoxobisasa.
Rvino mTxova da vasmie,
vurCevdi badagisasa.
coli mTxova da ver mivec,
mimyvanda sidedrisasa.
an ki cols rogor mivcemdi
Svilsa gazrdilsa sxvisasa.
xeli mohxvia, akoca,
mozidna nawnavs Tmisasa.
Sestira sabralo qalma:
`vai cols cudis ymisasa~.
mec gulma veRar gamiZlo,
movzidne vadas xmlisasa,
umalve iman damaswro,
elvasa hgvanda cisasa,
magram daucTa muxTalsa,
venacvle madlsa RvTisasa.
axla me Semovuqnive,
vendve madls laSris jvrisasa.
gavWeri cxeni da kaci,
wveric momixvda qviSasa.
ar iyo Rirsi, moSorda
cqeras naTelis mzisasa.
coli sidedrsa mivgvare,
is ki iqa sWams qviSasa.

29

29
vaxtang mefe*

vaxtang mefe RmerTs uyvarda,


cidan Camoesma reka.
ialbuzze fexi Sedga,
didma mTebma iwyes dreka.

Tamar dedofali viyav

Tamar dedofali viyav,


Tavi zecamdis aviRe,
stambols xmali vkar, darubands,
Sams* sabalaxe aviRe.
zRvaSi samnebi Cavyare,
xmeleTi Cemsken maviRe,
usieri mTa gavkafe,
didi Saragza gaviRe.
RadaRuda* tye viare,
qedzed saydari avige.
amdeni saqmis moqmedma
cxra adli tilo waviRe.

batoniSvil ereklesa

batoniSvil ereklesa
irmis ZuZu uwovnia.
saCaleSi gadaegdoT,
monadires upovnia.
wyali usvams algeTisa,
TrialeTze uZovnia.

30

30
Tafaravneli* Wabuki

Tafaravneli Wabuki
aspanas* qalsa hyvarobda.
qali anTebda sanTelsa,
sanTeli kelaptarobda.
erTi sulZaRli beberi
biWisTvis avsa lamobda,
sarkmelze anTebul sanTels
aqrobda, abezarobda,
Tanac qals eubneboda:
winaTac ega gyvarobda.
biWi miarRvevs talRebsa,
gul-mkerdi ara Cqamobda,
cal xelSi dolabi* epyra,
cal xeliT niavqarobda,
zRvas iqiT enTo sanTeli,
zRvas aqeT kelaptarobda.
Camowva Rame wyvdiadi,
ukun Ramesa hgvanobda.
talRa talRaze naxeTqi
biWis CanTqmasa lamobda.
dahkarga foni, SesWirda,
qveskneli boboqarobda.
gaTenda dila lamazi,
keklucis Tvalebs hgvanobda.
biWi CaenTqa morevsa
Woroxze egdo, qanobda,
imisi movis* perangi
zemodan dahfarfarobda,
zed dasjdomoda orbi da
guls ukortnida, xarobda.

31

31
***

iama gSoba SobiTa,


vardma gagzarda qebiTa,
nargizma ZuZu gawova,
Segamko surnelebiTa.

***

xomaldSi Cavjeq, zRvas gavel,


frangis qveynebi* vnaxeo,
sul daviare xmeleTi,
ver vnaxe Seni saxeo.
anTebul sanTels gamsgavse,
ciskris locvaze gnaxeo,
xelSi geWira ymawvili,
farsag* ver daginaxeo.

***

Sen, Cemo dido imedo,


koSko, nagebo kiriTa,
kaxeTs moWrilo isaro,
qalaqs naRebo iniTa!
wiTelo movis perango!
Svidgan Sekrulo RiliTa,
cav wmindav, varskvlaviano,
mzev, dafenilo diliTa.
ukvdavebisa wyaroo,
nadeno oqros miliTa,
SenTanamc yofniT gamaZRo,
SenTanamc wola-ZiliTa.

32

32
***

vercxlisamc Tasad maqcia,


ro RviniT agevsebodi,
daferili mqna wiTladca,
Samsvemdi _ Segergebodi.
ana mqna vercxlis saTiTe,
ro xelzed Cagegebodi,
an Senis namglis yana mqna,
ro fxazed SageWrebodi.
anamc mqna vardi _ yoili,
cxvir-pirze dageyrebodi,
an viyo movis perangi,
ro gulze dagadnebodi.
an Seni nandauri mqna,
guls javrad CageWrebodi,
anamc Zma viyo mowile,
cocxals ar gageyrebodi.

***

netavi, movkvde xis Zirsa,


foToli damedinosa,
movides qali lamazi,
Tvals cremli moedinosa.

***

qalma Tqva: netav, mze viyo,


TrialeTs movefinebi...
gamvlel-gamomvlel mwyemsebsa
zed mkerdzed davefinebi...

33

33
mefeo, Sensa gvirgvinsa

mefeo, Sensa gvirgvinsa


RvTisagan jvari sweria!
vercara mterma ixara,
nurca ramc gauxaria!

***

mefeo, Sensa gvirgvinsa


gamCenma jvari gwerosa,
Sena da Seni meuRle
erT mklavze Segaberosa.

mayruli

movdivarT, mogvixaria,
mogvyavs dedali xoxobi.
lamazi qali, ra qali,
lerwama, ZuZukokobi.
mayrionsac da damxvdursac
suyvelas gauxaria.
mogvyavs dedali xoxobi,
movdivarT, mogvixaria.

lazuri mayruli

patarZalo, saiT mixval


neba-neba, Camavali mzesaviT?
patarZalo, lamaz qoSebs Segikerav,
mag patara fexTaTvis.
Cqara-Cqara ar iaro, patarZalo,
nela momiaxlovdi.
Cadridan, rogorc axali mTvare,
34

34
gamoWvivis Seni lamazi saxe.
Sengan damwvari da dadaguli,
saiT wavide, patarZalo?
sxvisa mZivebs mag TeTr yelze
nurasodes daikideb,
patarZalo.

iavnana

iav, nana, vardo, nana,


iavnaninao,
daiZine, genacvale,
iavnaninao,
jer ar gaTenebulao,
iavnaninao,
varskvlavebi amosula,
iavnaninao,
mTvare SeSinebulao,
iavnaninao,
mananoebi* modian,
iavnaninao,
Zili moaqvT gudiTao,
iavnaninao,
amas Cems ymawvils mivutan,
iavnaninao,
Tvalebs gavuvseb ZiliTa,
iavnaninao,
mTvare SeSinebulao,
iavnaninao.

35

35
***

iavnana, vardo nana, iavnaninao,


aq batonebi* mobrZandnen, vardo, naninao,
batonebis mamidasa, iavnaninao,
qveS gavuSli xaliCasa, vardo, naninao.
imasac ar davajerebT, iavnaninao,
zed gavufenT orxovasa,* vardo, naninao.
am batonebis dedasa, iavnaninao,
udgia oqros akvani, vardo, naninao,
Sig uwevs batoniSvili, iavnaninao,
usxiaT oqros qoCori, vardo, naninao,
atlasis sabani xuravs, iavnaninao,
zarbabTisa* artaxebi, vardo, naninao,
movis perangi ucviaT, iavnaninao,
mTvare grexilad uvliaT, vardo, naninao,
varskvlavi Rilad ubiaT, iavnaninao,
lalis CanCxura* ubiaT, vardo, naninao,
gadahkvren, gadaarweven, iavnaninao,
amaod brZaneben nanasa, vardo, naninao,
Svidi batoni da-Zmani, iavnaninao,
Svid sofels movefineTo, vardo, naninao,
Svidganve davciT karavi, iavnaninao,
Svidganve movilxineTo, vardo, naninao,
iagundis maranSia, iavnaninao,
Rvino dgas da lali sWvivso, vardo, naninao,
Sig alvis xe amosula, iavnaninao,
totebi aqvs nargiziso, vardo, naninao,
zed bulbuli Semomjdara, iavnaninao,
Sevardeni frTasa Sliso, vardo, naninao,
ia vkrife, vardi vSale, iavnaninao,
batonebs win gavuSale, vardo, naninao.

36

36
rkinis karis Sexsna

ver gaigeTa, qarTvelno?


SegexsnaT rkinis kario,
mze Cagvivida ukuRma,
Cavarda Sua zRvaSio.
atirdnen wvrilni varskvlavni,
camac daSala namio.
aRar gvyavs mefe erekle,
arc imis saomario.
ar gifrialebT droSebi,
arca sWeqs zarbazanio.
erekles sikvdil vina Tqva?
gauxmes enis taria!
ar mokvda, RmerTTan wavida,
Zma aris ganayaria.
Svilebs daugdo* begTari,*
fxasisxliani xmalia.
`sanamdi viyav, cxens vije,
mivZren da movZren zRvania.
axla Tqven gaimagrodiT
qalaqi, meidania~.
mcxeTas rom vercxlis kubo dga,
unTia kelaptario,
Siga wevs mefe erekle,
bagrationis gvario.
atirda erekles coli
imerTa mefis qalio:
`es Cemni Tvalni rasa hgvan?
moRrublulnia canio,
mal-male ise daswvimen,
rogorc naRvarni wyalnio.
es Cemi guli rasa hgav?
_ cxenTa nagali nalia.*
ver gaigeTa, qarTvelno,
SegexsnaT rkinis karia?
imisa samefozeda
37

37
icilebian sxvania.
vaJimc mqna, qali ar viyo,
Tavzed ar mesxnas Tmania!
tanzed Camacva begTari,
saWiro saomaria!
maSinis gaigeboda,
visic gasWrida xmalia!
ra male vinadirebdi,
SoriT geWira Tvalia~!

***

sikvdilo, Svili gagizarde.


me sxva dedebs ki ara vgavar.
Zalian daRonebuli var,
sisxlis da cremlis tborSi vzivar.
aqamde bednieri viyav,
axla ki mwuxarebis mze var,
daRonebis mze, gadaxrili,
gors iqiT gadafarebuli.
vahme, sikvdilo, ra yofilxar?!
xanjrebiT Camikafe guli.

***

Rameo, Senamc genacvlebi,


Senac Cem dardi gagigavis:*
Zalian bevri gitirnavis,*
varskvlavni cremlad dagiRvravis!*
gaTenebao, Senamc genacvale,
Cem dardi Senac gagigavis:
mTis lamaz-lamaz yoilebze*
cvar-namis cremli dagiRvravis...
Cem Svils rad undan samoselni, _
Coxa gahxadeT, gadaugdeT,
38

38
miwis samosel SaukereT,
sarCulad tiril daudeviT,
Rilad cremlebi daukereT,
samares piri gaukereT
Cemis cremlebis ZafebiTa,
xaverdovanis balaxiTa...
samarev, piri daibane
mwuxare dedis cremlebiTa,
miwao, Svili Seminaxe,
Sen SemogCivi vedrebiTa!

***

dedilam,* Svilo, dedilama,


amas ki getyvis Seni deda:
Sen mamklavs cocxals ar vavlevdi,
xes ro meekal, xes davwovdi,
qvas ki ra vuyva, qva _ oxersa?!
davtexo, ufro gabevrdebis.

***

dedaSens ra aqv satirali?


satirali aqv Tem-sofelsa!
xmalsa ro hgvandi galesilsa,
cixesa _ rkiniskariansa,
mTis zovsa* hgvandi dasxletilsa,
vefxvsa kldisasa _ zavTiansa.*
uSenod darCa Tem-sofeli
cixe-galavan morRveuli.
axla me imas gexvewebiT,
mamklavs nu daswyevT amisasa.
mamklavis mamklav esec ari!
imis dedasac daubareT...
imasac Saakldeba gulsa,
codvas codvas nu miumatebT...
39

39
***

davberdi, cremlic damiberda,


davberdi, sityvac damiberda,
var oris joxiT moaruli...
aba, gahxedneT Cem navalsa.
cremliT arian dasetyvilni;
aba, dahkvlieT gza _ gzis pirTa _
cremliT arian darecxilni!
cecxli maqvs gulze modebuli,
tusis* sun asdis Cems cremlsaca.
davdivar damwvar-dadaguli...
RmerTma daswyios cremli Cemi.
RorRiviT ari, xalxo, mZime!
me Tavada var satirali,
me Tavada var daRoneba _
xmeleTze fexiT muaruli...

***

mahkvdia, beCao ieremo,


dasdeva siRaribis joxi?
miwanimc dailocebian _
SiSvelni dagimalna xorcni...

***

netav maqcia sikvdilada _


sikvdilsa Svilsa mauklavdi,
amaviyridi imis javrsa _
davakvnesebdi CemsaviTa!

40

40
Sairebi

***

TqvenebianT kameCebi
kacma naxos, eameba,
erTi brma da erTi koWli,
oriv erTad iareba.

***

liaxvi adidebula,
exeTqeba kidesa,
dedaCemi bevrs iSovis
SenisTana siZesa.

***

mTas viyav, civi wyaro vsvi,


barad Camovel _ maWari:
netavi, gogo, gagyidon,
me viyve Seni vaWari.

***

netav, gogov, Senma qmarma


aiRos da qva damcesa;
is cixeSi daiWiron,
Seni Tavi me damrCesa.

41

41
kafiebi
saqorwilo tradiciiT, dedofals kalTaSi bavSvi unda Causvan.
bowaxlebs* kalTaSi Casasmeli bavSvi droze ver mouyvaniaT. maSin
wiwoT karatiels uTqvams:

sawylebo, vaJis mayrebo,


Tqven saqme aris cerada.
bowaxs balR veRar iSovneT
kalTaSi Casasmelada.
erT balRis deda mamgvareT,
balRs gagikeTebT xelada.

***

_ modi, fruSkav, erT qals mogcem,


aarCie SigaiTa.
_ beber-bebrebiRa yrilan,
saTrevlebi cigaiTa.
_ maS, Sen kai qals vin mogcems,
gazrdil iyos wmindaiTa?*
_ Cven iseT godrebi gvidgia,
ver gadazom SimSaiTa.*
_ gidgaT carielaebi.
ra amogaqvT SigaiTa?
oriv SimSils dauxocav
Tagvebic da cicaica.

42

42
urmuli

aRzevans* mival marilze,


marils movitan brolsao,
jer dedas gadavexvevi,
mere Svilsa da colsao.
gauwi, Svindav, gauwi,
nuRar hRalatob tolsao,
aRzevans mival marilze,
marils movitan brolsao.

***

gaswie, xaro, gaswie,


grZeli gza gvimokldebao,
ager gamoCnda ciskari,
etyoba, gaTendebao.
Ramea, mTvare kaSkaSebs,
varskvlavni krTian cazeda,
uremic midis WriWiniT
gatkecil Saragzazeda.
bnels Rames wasvla Znelia,
ismis kivili Wotisa,
urems uxdeba simRera,
Tan tylaSatyluSi Soltisa.

43

43
proza

lerwmis qali

iyo erTi xelmwife. mas hyavda erTi vaJi. erT mSvenier dRes
xelmwifis vaJi gavida biWebSi sakoWaod. am dros wyalze gamoiara
erTma qalma, koka eWira xelSi. xelmwifis biWma esrola qva da koka
gautexa. qali wavida saxlSi tiriliT da dedas uTxra: xelmwifis
Svilma koka gamitexao. dedam uTxra: waiRe, Svilo, meore koka. Tu
kidev gagitexa, nu daswyevli, radgan dediserTaa, mxolod uTxari:
iseTi qalis siyvaruli Cagivardes gulSi, rom adamianis naSobi ar
iyos-Tqo.
qalma aiRo koka da wavida wyaroze. xelmwifis vaJma is kokac
gautexa, maSin qalma uTxra: Senamc gulSi Cagvardnodes iseTi qa-
lis siyvaruli, adamianis naSobi ar iyoso.
es rom gaigona vaJma, adga maSinve da wavida saxlSi. gaxda avad.
bevri uwamles, magram veraferi uSveles. erTxel biWma nebarTva
sTxova Tavis mamas, Semjdariyo cxenze da gaevlo. mamam neba dar-
To. Sejda cxenze xelmwifis vaJi da wavida, wavida da ukan aRar da-
brunebula.
didi Zebnis Semdeg xelmwifem Svili rom ver ipova, Tavisi sax-
elmwifo SavebiT Semosa.
xelmwifis vaJma bevri iara, mivida erT koSkTan, gareT daxvda
erTi qali da uTxra: daZmobas, amaRam Seminaxeo. qalma uTxra: mo-
brZandi, stumari RvTisaao. vaJi gadmovida cxenidan, daabinava cxe­
ni, Sevida saxlSi da naxa erTi beberi kaci wverze xavsmokidebuli.
gamarjoba rom uTxra, ZlivsRa gaagebina. xelmwifis vaJma am beber
kacs uTxra: Cemi saqme esea, iseTi qalis siyvaruli maqvs gulSi Ca-
vardnili, romelic adamianis naSobi ar unda iyoso.
beberma kacma uTxra:
_ aseTi araferi gamigia ra, mxolod aqedan rom waxval, naxav
erT koSks, iqa cxovrobs Cemi ufrosi Zma, Tu ecodineba, imasao.
gaTenda dila. Sekazma cxeni, Sejda xelmwifis vaJi da gaudga
gzas. karga xnis siarulis Semdeg mivida im koSkTan, dainaxa erTi
qali da uTxra:
44

44
_ daZmobas, amaRam Seminaxe, Tu SeiZlebao.
qalma uTxra:
_ mobrZandi, stumari RvTisaao.
vaJi gadmovida cxenidan, cxeni daabinava. TviTon Sevida saxl-
Si, dainaxa erTi beberi kaci, wverze xavsmokidebuli. gamarjoba rom
uTxra, ZlivsRa gaagebina. Semdeg ki uambo Tavisi Tavgadasavali. am
beberma kacma uTxra: aseTi araferi gamigia, mxolod Cems iqiT Cemi
ufrosi Zma cxovrobs, Tu ecodineba, imasao.
gaTenda dila. wavida biWi da gzaSi fiqrobda: es umcrosi Zmebi
ese daberebulebi arian, imas xom sul verafers gavagebinebo. mivida
im koSkTan. dainaxa qali, dauZaxa: dedaSvilobas, amaRam SeminaxeTo.
qalma uTxra: didi siamovnebiT, Cems qmars vetyvi da ras ityviso.
Camovida biWi cxenidan, elodeboda qalis pasuxs. qali saxlSi
Sevida, didxans daigviana, radgan qmars sZineboda da ver ubedavda
gaRviZebas. bolos Caicva oqros qoSebi, atexa erTi braxabruxi da
ase gamoaRviZa Tavisi qmari.
qmarma uTxra: ratom gamaRviZeo. _ erTi stumari mogvivida,
mTxova amaRam SeminaxeTo da amitom gagaRviZeo. qmarma uTxra: wadi,
dauZaxe, movideso. dauZaxa qalma: mobrZandi saxlSio.
vaJma cxeni daabinava, Sevida saxlSi, dainaxa qalis qmari, Za-
lian axalgazrda kaci iyo, dajda da saubari gauba. Tavis Tavze
uTxra: aseTi da aseTi qalis siyvaruli maqvs Cavardnili gulSi da
xom arsad gagigoniaTo.
kacma upasuxa: egeTi qali ar gamigonia, mxolod Cvens sazRvar-
ze cxovroben devebi, samni Zmani arian, erTi deda hyavT, Zmebi dil-
iT midian sanadirod, deda ki matyls arTavs xolmeo. dedas piri
iqiTken aqvs yovelTvis, saidanac mze aris. Sen imdens unda ecado,
ukanidan moeqce da uTxra: dedaSvilobas, wyali mwyuria da wyali
damalevineo, maSin ar SegWams da mas elaparake. Tu ecodineba, imas,
Tu arada, sxvas aravis ecodinebao. amiT daamTavres laparaki. Sem-
deg Tavis cols uTxra: puri gvaWameo. colma upasuxa: ra gavake-
Too. sxvenSi rom gogra gvaqvs, is gogra moxarSeo. Camoitana gogra
qalma. qmarma uTxra: es gogra isev aitane da meore gogra rom aris,
is Camoitaneo. wavida qalic da Camoitana isev is gogra.
qalma vaxSams dauwyo mzadeba. xelmwifis vaJma uTxra: kaco,
Seni ori Zma vnaxe Senze umcrosebi, isini ise arian daberebulebi,

45

45
Zlivs vagonebdi, rom velaparakeo. Sen imaTze ufrosi yofilxar da
ase jeeli xaro? am kacma upasuxa: Cems erT Zmasa hyavs colad viris
gverdi, meore Zmas _ ZaRlis ybao. im colebma daaberes isini, Torem
ase adre ar daberdebodneno. Cemi coli kidev iseTi adamiania, rom
axla sxvenSi erTi gogris meti ara gvqonda, magram me rom vuTxari,
aitana gogra ukan da isev Camoitanao. imaTi colebi rom yofili-
yvnen, Sig TavSi daartyamdnen da etyodnen: erTi gogris meti rodi-
sa gvaqvso! rom davwvebi da daviZineb, vidremdis ar gamomeRviZeba,
saxlSi ar Semodis, fexis xmaze ar gavaRviZoo. es pirveli SemTxveva
iyo Cemi gaRviZebisao. Caixeda sarkeSi da dainaxa, rom erTi TeTri
Tma ukve amosuliyo, im erT gaRviZebaze. ai, amitom arian Cemi Zmebi
bebrebio.
laparaks rodesac morCnen, ivaxSmes da daiZines. meore dilas
adga xelmwifis vaJi, Sekazma cxeni da gaudga gzas. rogorc am kacma
uTxra, devebis dedas miepara da mudariT uTxra:
_ dedi, dedaSvilobas, wyali mwyuria da damalevineo.
dedaberma swrafad moixeda ukan da uTxra:
_ dedaSviloba rom ar geTqva, ra kargi vaxSami iqnebodio.
dedaberma gamoutana wyali da daalevina. mere uTxra xelm-
wifis vaJs:
_ Cemi Svilebis SiSiT qvesknels WianWvelas ver gauvlia, zeca-
Si frinveli ver gafrenila da Sen aq ram mogiyvanao.
xelmwifis vaJma upasuxa:
_ me iseTi satkivari maqvs atexili, rom ginda devebis Svilebma
SemWamon da ginda, vinc unda iyos, Tu sawadels ver mivaRwevo.
dedabers uambo Tavisi Tavgadasavali. dedaberma uTxra:
_ aseTi qali me ar gamigia, oRond mainc vecadoTo.
saRamom moawia, dedaberma damala xelmwifis Svili. mouvidnen
Svilebi da uTxres dedas:
_ dedi, adamianis suni mogvdiso.
dedam upasuxa:
_ Svilebo, mziT ukan vinme gadmoyrida nagavs qristiani da misi
suni movidodao.
dedam daajera Tavisi Svilebi, Semdeg gaatyaves TavianTi nana-
direvi, moxarSes da Wames.
gaTenda dila. devis Svilebi wavidnen sanadirod. beberma deda-
kacma gamoiyvana xelmwifis vaJi, misca erTi dana da uTxra:
46

46
_ wadi ager im tyeSi Seni cxeniT, mosWeri sami xe da moitane
aqao.
wavida es vaJic, mosWra sami xe, iseTebi, rom Zlivs moitanes
TviTon da misma cxenma. beberma dedakacma moswia xeebi muxlze da
samiveni daamtvria:
_ rogorebic mindoda, ver momitaneo.
wavida TviTon tyeSi, mosWra sami xe, moitana saxlSi. mere xelm-
wifis vaJs uTxra:
_ Sejeqi cxenze da momyevio.
dedabers sami xe mihqonda xeliT, ise garboda, rom vaJi cxeniT
Zlivs misdevda. mividnen zRvis piras, gadmovida xelmwifis vaJi cx-
enidan. misca beberma erTi dana da qasuri* biWs da uTxra: es dana
ise unda galeso, am xes rom davado, gadasWraso. biWma dauwyo danas
lesva, bolos xelebi aukankalda: SeeSinda biWs, uTuod imisaTvis
malesvinebs danas, rom me momWras Tavio. es rom SeniSna beberma,
uTxra: ratom gikankalebs xelebio. biWma upasuxa: meSinia, vaiTu
Tavi momWrao. beberma uTxra: rad minda, rom Tavi mogWra, maSinve
SegWamdi, Tuki mndomoda, magram dedaSvilobam giSvelao.
biWma dana galesa, am beberma es samive xe gadayara zRvaSi da
dahkivla. mTeli wyali iqiT gaqanda da sami lerwmis xe gamoCnda wya­
lSi. beberma uTxra: gaiqe, es xeebi mosWer ZirSi da male gamoita,
wvimam ar mogiswroso. Sevarda biWi, saCqarod mosWra lerwmis xeebi
da rodesac napirze gamovida, zRvam cotaTi dahkra talRa. gamoi-
tana samive xe biWma. beberma dedakacma daukvercxa xeebs Tavi da
daiwyo locva. rodesac iloceboda, gaskda erTi lerwmis xe Suaze
da gadmovarda iseTi mSvenieri qali, romelsac Tvali aRar moSor-
deboda. wamoiyvanes qali am bebris saxlSi. roca saxlSi movidnen,
beberma gamoucxo erTi Tone puri, misca erTi cxeni, erTi koka wya­
li da uTxra: wadiT axla, sanamde Sin ar mixvideT, ar CamoxvideT
cxenebidanao.
wavidnen, marTlac, ase iqceodnen. rodesac saxls miuaxlovd-
nen, maSin vaJma uTxra:
_ axla ukve mamaCemis saxelmwifoSi varT mosuli da rogorc
Cems saxlSi, ise vgrZnob Tavso. modi, CamovideT cxenebidan da cota
davisvenoTo.
qalma uari uTxra:
_ gaxsovs, im beberma dedakacma ra gviTxrao?
47

47
biWma mainc Seacdina da Camovidnen. cxenebi saZovarze gauSves,
TviTon erTi mdinaris piras CrdilSi dasxdnen. vaJs qalis kalTaSi
CaeZina. movida erTi Savi arabis qali, miesalma am qals da dauwyo
laparaki. am qals Savma arabma uTxra: modi, vibanaoTo. lerwmis qa-
lma uari uTxra banaobaze, radgan mis qmars kalTaze edo Tavi da
ise eZina. arabis qalma mainc Seacdina da TavqveS unagiri daudes
vaJs. Cavida, jer arabis qalma ibanava, Semdeg uTxra lerwmis qals:
axla Sen ibanave da me gidarajeb, aravin movideso. qalma gaixada
tanisamosi, hkra arabis qalma xeli, gadaagdo wyalSi da uTxra: Se-
namc iqcevi Tevzadao.
lerwmis qali iqca Tevzad. arabis qalma Caicva lerwmis qalis
tanisamosi, gamoacala unagiri da Tavis kalTaSi daaZina. rodesac
gamoeRviZa vaJs, Sexeda qalsa, elda eca: eg ra mogsvlia, rogor gaS-
avebulxaro?! qalma uTxra: gaxsovs, beberma rom gviTxra: sanamdis
saxlSi ar mixval, cxenebidan ar gadmoxvideTo, Sen rom gadmomi-
yvane cxenidan, albaT, imitom gavSavdio.
Sekazmes cxenebi, gaudgnen gzas da mividnen mamis saxlSi. mamas,
erTi mxriT, gauxarda, saxelmwifos Savebi gadaaZro, magram, meore
mxriT, Zalian ewyina, da uTxra:
_ Svilo, magisTvis iklavdi Tavso?
Svilma uTxra Tavis mamas:
_ eh, mami, albaT bedi esa yofila da ras vizamdio.
gadaixades qorwili.
es Tevzi wamovida wyaldawyal da sadac xelmwifis naxiri svamda
wyals, iq amovida. wyalze rom mireken saqonels, Tevzi gaifrTxia-
lebs da saqoneli frTxeba, uwylobiT ixocebian, wyals vera svamen.
mwyemsebma moaxsenes xelmwifes es samwuxaro ambavi.
im wyalze Tevzaoba akrZaluli iyo, magram xelmwifem maSinve
brZana, mTeli mebadurebi gasuliyvnen saTevzaod. bevri Tevzi dai-
Wires mebadurebma, magram is Tevzi mainc ver daiWires.
rodesac wylidan amodiodnen mebadurebi, erTma koWlma meba-
durma Tqva: _ modi, erTxel kidev gadavagdeb bades, daviWer kargia,
arada jani gavardeso. gadaagdo bade da mohyva es Tevzi. daiWira da
wamoiyvana. Savi arabis qalma uTxra: _ eg Tevzi moxarSeT, WameT,
mxo­lod fxa, rac iqneba, cecxlSi CayareTo. marTlac, ase iqceod-
nen. moxarSes Tevzi, dauwyes Wama, fxas kidev cecxlSi yridnen.
bolos erTi naqeifari kaci movida da uTxra: Tu SeiZleba, Te-
48

48
vzi minda, cota maWameTo. uTxres: Tevzs gaWmevT, mxolod fxa rac
Segxvdes, cecxlSi Cayareo. marTlac, ase iqceoda es kaci. bolos
gadaaviwyda da Tevzis erTi fxa gadauvarda gomuris karebis ukan.
Tevzi SeWames, xalxi wavida saxlSi, saqoneli daabinaves. dila
rom gaTenda, naxes erTi didi xe amosula, saqoneli karSi ver ga-
mouSviaT. rodesac unda gamovidnen karSi, xe daibrialebs da mTeli
saqoneli sul erTimeores miexleba. Savi arabis qalma uTxra: aageT
erTi sakire, moWeriT eg xe da rogorc ginda patara nafoti iyos,
sul sakireSi CayareT da dawviTo. marTlac, ase moiqcnen: dauwyes
Wra, SeukeTes sakires. bolos, xes rom sWridnen, movida erTi kaci
da uTxra: dRes samWedloSi culi gavakeTebine da Tu SeiZleba,
vcado am xeze, gasWris Tu arao. xis mWrelebs kidec gauxardaT da
dauwyo xes Wra. xis Wris dros moskda erTi nafoti da wavida maRla
haerSi. es xe moWres da sul dawves, garda im erTi nafotisa, ro-
melic haerSi wavida.
es nafoti Camovarda dabla erT saxelmwifoSi, Sua gzaze. erT
mSvenier dRes xalxi wavida xatSi salocavad. maT Soris erTi qvri-
vi dedakaci iyo. es qvrivi dedakaci xatidan rom dabrunda, dauwyo
fiCxs Segroveba da naxa es nafoti. wamoiRo nafoti saxlSi, dasawva-
vad ver gaimeta da Tqva: es gamodgeba qoTnis safarebladao.
dedaberi rom wavidoda sadme, es nafoti iqceoda qalad, dagv-
ida, daasufTavebda saxls, moumzadebda kerZs bebers da isev nafo-
tad iqceoda. am beberma dedakacma uTxra Tavis rZlebs: vidre
gaviyrebodiT, yurs ar migdebdiT, axla ram SegayvaraT Cemi Tavi,
yoveldRe misufTavebT da kerZsac maxvedrebTo?! rZlebma uTxres:
Cveno dedamTilo, Zveli andaza xom gagigonia, cecxlidan gaviyar-
eniT, gana Zmobidanacao. Cveni saqmec egre iyo. erTad rom viyaviT,
Cxubi mogvdioda, axla ki raRaze mogviva Cxubi, TandaTan erTmane-
Ti ufro Segviyvardebao.
am beberma dedakacma bolos gadawyvita: modi vuTvalTvaleb,
romeli rZalia, rom misufTavebs oTaxsao.
iqve oTaxTan daimala. iqca nafoti qalad, dagava saxli, gad-
moyara nagavi gareT, TviTon karSi ar gamovida. am dros beberma
daiWira es qali. qals Zalian SeeSinda da daiwivla:
_ nu momklav, Seni Wirime, qristiani varo.
beberma hkiTxa vin iyo, saidan movida. am qalma uambo yvelaferi,
rac Tavs gadaxda da bolos uTxra, rom me is nafoti var, romelsac
49

49
Sen qoTnis dasaxuravad iyenebo. beberma ar daijera. maSin es qali
iqca nafotad da qoTans daefara. beberma waiSina muxlebSi xeli:
raze davRupe Cemi Tavi da amisTana qali nafotad raze vaqcieo.
am dros nafoti iqca isev qalad da daiwyes tkbilad saubari.
am qalma bebers uTxra: dReis Semdeg vicxovroT rogorc dedam da
Svilmao. marTlac, ase cxovrobdnen. erTxel hkiTxa qalma:
_ dedi, ojaxSi ra gvyavs iseTi, rom bazarze gavyidoTo?
_ Svilo, ai es erTi qaTamiao.
am qalma uTxra:
_ waiyvane, dedi, eg qaTami, rom gahyido, erTi abazis abreSumis
Zafi miyideo.
wavida beberi bazarze da waiyvana qaTami. gayida xuT Saurad.
abazis Zafi uyida da darCa erTi Sauri. am qalma Zafisagan moqsova
erTi xaliCa. erTxel uTxra bebersa:
_ waiRe, dedi, es xaliCa gayide bazarze da ori abazis Zafi wa-
momiReo.
bazarSi rom waiRo xaliCa, SeevaWra sami generali:
_ ras afaseb xaliCasao?
_ gana Tqven ar iciT amis fasi, ra Rirso?
generalma uTxra:
_ as Tumans mogcemo.
am dedakacs ki egona sasacilod migdebso, es xaliCa bevri, bev-
ri Rirdes ori maneTio, da uTxra:
_ ra sasacilod migdebo?!
meore generalma uTxra:
_ oras Tumans mogcemo.
imasac uTxra:
_ sasacilod nu migdebo, raca Rirs is momecio.
mesamem misca samasi Tumani da gaiqca: ar SemeSalos beberio. be-
beri kidev aqeT gamorbis saxlisken: fuli ar wamarTvano.
movida saxlSi, moitana fuli da Tavis Svils uTxra:
_ Svilo, ar vici ram daagiJa im xaliCaze xalxi, samasi Tumani
momces. Tu sami kapiki egona, xelSi mainc rogor ar ebevrao.
amaze uTxra Tavisma qalma:
_ dedi, Sen ar ici mag xaliCis fasi, aTasi Tumani rom dagefase-
bina, mainc gaiyidebodao.
aseTi xaliCa ramdenime moqsova da gayida.
50

50
Semdeg am fuliT aiSenes didi sasaxleebi. moqsova erTi xurji-
ni, romelzedac amoqarga xelmwifis vaJis dasapatiJebeli werili:
Tu gvikadrebT, mTeli Seni saxelmwifoTi mobrZandi CvenTanao. Ta-
visi suraTic Caakra xurjinSi. qalma Tavis dedobils uTxra: erT
alagas unda gagzavnoo. zogan mogixdeba fexiT siaruli, zogan cxe­
niT. gaisarje Cemi gulisaTvis, Txovnaze uars nu metyvio. dedo-
bilma upasuxa: sadac unda miTxra, waval, Svilo, Tundac vicode,
rom iqidan cocxali veRar davbrundebio. misca es xurjini am de-
dakacs da uTxra: es xurjini unda waiRo ama da am xelmwifis vaJTan,
Seni xeliT unda miutano. vinc ar unda giTxras, rom me Sevutan xur-
jinsao, aravis daaneboo.
wavida beberi dedakaci. waiRo xurjini. qalma gaatana blomad
fuli. iara beberma, xan fexiT, xan cxeniT da bolos mivida sax-
elmwifoSi, sadac is xelmwifis Svili cxovrobda. saxlTan rom mi-
vida, Savi arabis qali daxvda karSi, bebers uTxra: sad midixaro?
beberma uTxra: xelmwifis Svilis naxva minda, unda gadavce rameo.
arabis qalma uTxra: momeci, me Sevutano. beberma ar misca, TviTon
Seutana. magram qalma ise Caartya kiserSi, rom erT wlamde sul
gaSeSebuli kiseri dahqonda. xurjini gadasca xelmwifis vaJs.
roca waikiTxa werili, daswera pasuxi, rom ama da am droisTvis
iyavi mzad da movalo.
dedaberi rom mivida qalTan, uTxra:
_ ra hqenio?
beberma upasuxa:
_ xurjini Sevutane, erTi Savi arabis qali iyo iq, iseTi Ca-
martya kiserSi, rom axlac mtkivao, da ai, es werili gamogigzavna.
waikiTxa qalma werili. daniSnuli droisaTvis Seudga mzadebas,
rom moawyos kargi vaxSami, ar Sercxves.
rodesac movida dro, rom unda misuliyvnen, am qalma Caicva
vaJuri tanisamosi. movidnen kidec mowveuli stumrebi da daiwyes
qeifi. xelmwifis Svili da Savi arabis qali dasxdnen erTad, danar-
Ceni xalxi, visac sad ekuTvnoda, yvela ise gaanawila. roca qeifi
daiwyes, TviTon dadga Tamadad, bolos xalxs gamoucxada:
_ me cota cudad gavxdi, cota xans oTaxidan unda gavide da
Cems das gamogigzavniT, romelic Cemze ukeTes Tamadobas gagiw-
evTo.
gavida meore oTaxSi, gaixada vaJuri tanisamosi, Caicva qalis
51

51
tanisamosi, gavida xalxSi iseve da daiwyo sadRegrZeloebis Tqma.
roca xalxs smisa da Wamis Tavi aRara hqonda, maSin am qalma uTxra:
_ modi, axla yvela Tavis Tavgadasavals movyveTo.
maSin sTxoves: jer Tqveni Tavgadasavali gviambeTo. qali das-
Tanxmda da gamoacxada, ori kaci daeyenebinaT karebSi, rom karSi ara-
vin gasuliyo. daiwyo qalma dawvrilebiT Tavgadasavalis moyola.
rodesac axsena Savi arabis qali, wyalSi rom gadaagdo da TviTon
xelmwifis vaJTan ijda, arabis qali maSinve wamoiwia fexze, magram
xalxi ras gauSvebda. qalma rom daamTavra Tavisi Tavgadasavali,
gamoiyvanes Savi arabis qali, moabes cxenis kudze, gaaqcies cxeni
da sul daaCqleTines. xelmwifis vaJma uTxra Tavis mamas:
_ ai, am qalis gulisTvis viklavdi Tavsao da ra meqna, rom ver
gavige, rogor gamomecvalao.
daiwera im lerwmis qalze jvari, erTi kai qorwili gadaixades
da daiwyes tkbili da saamuri cxovreba.

wiqara

iyo da ara iyo ra, iyo erTi patara biWi. deda adre moukvda da
mamam meore coli moiyvana. dedinacvali erTi avi da aSari qali
gamodga. gers dRemudam scemda da cecxlis kaloSi ayenebda.
biWs erTi xari hyavda, saxelad wiqara erqva, Zalian uyvarda.
yoveldRe mindorSi dahyavda, dabindebamde aZovebda, abanavebda,
CrdilSi asvenebda, rom sicxes ar Seewuxebina da misi movliT Tvi-
Tonac erToboda.
dedinacvali ki ara cxreboda, geris Tavidan moSoreba undo-
da.
sxvafriv rom veras gaxda, adga da erTxel Tavi moiavadmyofa,
daiwyo tyuili kvnesa da gminva. qmarma hkiTxa:
_ ra giSveliso?
_ wiqaras gul-RviZlis garda veraferi momarCenso, _ uTxra
qalma. icoda, wiqaras dakvla biWs dardiT daasneulebda da bolos
mouRebda.
mama Sewuxda am sityvebis gagonebaze, magram ras izamda, qali
rom loginidan aRara dgeboda, gadawyvita, daekla wiqara.
meore dilas vaJi xedavs, mama danasa lesavs.
52

52
_ rad ginda, mamav, eg dana, risTvisa lesavo? _ hkiTxa vaJma.
_ wiqara unda davklao, _ uTxra mamam.
daRonda biWi, magram ra unda eqna!
_ waval, wyals mainc davalevinebo, _ uTxra biWma.
wiayvana wiqara wyalze, asmevs wyalsa da tiris. tiris ise, rom
misi cremlebi wyals ewevian.
_ ra gatirebs, Cemo megobaro? raze iTxri Tvalebs, Semogev-
los Seni wiqarao.
biWma miixed-moixeda, egona, momesmao, SeSinebuli da gancvi-
frebuli didxans gons ver mosuliyo. bolos mixvda, rom Tavisi
wiqara elaparakeboda.
_ dakvlas gipireben, dakvlasao, _ miugo vaJma.
_ vici, vici, Cemo megobaro, magram arc Sen mogelis kargi dRe.
wadi, wamoiRe erTi salesavi, erTi savarcxeli da erTi boTli wya-
li. Semajeqi zurgze da gaviparoTo.
vaJma moitana yvelaferi da movida. wiqaram Seisva vaJi zurgze
da gaqusles. mama eloda, eloda da biWi rom aRar mobrunda, wavida
wyalze. biWi iq ar dauxvda, aqeT eca, iqiT eca, magram Svilisa da
wiqaras asaval-dasavali ver Seityo. dedinacvalma geris dakargva
arad Caagdo, magram roca qmarma uTxra, wiqarac Tan wauyvaniao,
erTi wyeuli Rori hyavda da is gamouyena.
mirbis wiqara, miarbeninebs patara megobars, misdevs eSveb-
dalesili Rori. es aris, unda daewios, rom wiqaram uTxra biWs:
_ raRas eli, megobaro, sikvdili Tvalwin gvidgas, gadaRvare
boTli wyalio.
gadaRvara wyali biWma, gaCnda saSineli zRva. Relavs zRva Sa-
vad, sikvdils uqadis yvelas, magram Rori ar udrkeba zvirTebis
cemas da micuravs. sanam Rori zRvas gadacuravda, wiqaram da im-
isma megobarma karga gza gaiares... bolos gamovida Roric. wiqaram
uTxra vaJs:
_ Tavi miibrune, aba, modis Tu arao?
miibruna biWma Tavi:
_ Sors buzisodenad raRac morbis Tu mofrinavso, _ uTxra
wiqaras.
_ eg Roriao, _ miugo wiqaram.
mirbis wiqara, miaqrolebs biWs, morbis Rori, cota kidev da,
daeweva wiqaras.
53

53
_ gadaagde savarcxelio! _ SesZaxa biWs wiqaram.
gadaagdo biWma savarcxeli. uceb iseTi wvrili da xSiri tye ai-
yara, Sig Tagvi kuds ver moibrunebda. Wra eWvebiT Rorma tye, Wra
da gavida. mirbis wiqara, miaqrolebs biWs. karga gza gaiares. moixe-
da biWma, Sors buziviT isev raRaca moCanda.
_ buzis tola raRaca Canso, _ uTxra wiqaras.
_ Rori mogvdevso, _ miugo wiqaram.
cota kidev, cota kidev da Rori wiqaras daeweva, magram
gadaagdebs vaJi salesavs da aimarTeba Tvaluwvdeneli klde wiqa-
rasa da Rors Sua. Wris Rori, Wris rac Zali da Rone aqvs kldeSi
safexurebs da adis zemoT. Sua adgilze rom mivida Rori, dausxlta
fexi da ufskrulSi CainTqa. waiRo Cemica da Tqveni Wiric.
biWsa da wiqaras xsnis imedi moecaT. iares da gavidnen samSvi-
dobos. wiqaram gaiyvana biWi erT trial mindorze. iq erTi alvis xe
idga, misi kenwero casa swvdeboda. Sesva zed, misca ori salamuri,
erTi saWirvaramo, erTi salxino da uTxra:
_ me waval, martoka vivli mindvrad, balaxs movZov da virCen
Tavs. Sen aq ijeqi, Tu rame gagiWirdes, saWirvaramo salamuri
daukari da maSinve aq davibadebi. Tu gilxindes, salxino salamuri
daukari, saWmelsac is mogitans da sasmelsacao, _ gamoeTxova da
wavida wiqara.
biWi ijda alvis xeze da ukravda salxino salamurs. gaigona
erTma mecxvarem salamuris xma, Zalian moewona da mihyva xmas,
mivida alvis xesTan da xedavs, biWi salamurs ukravs, peplebi ki
gars Semoxvevian, salamuris xmaze TamaSoben da irevian erTma-
neTSi. mecxvares SuriT aevso Tvalebi da gadawyvita, xelT egdo
salamuri.
_ Camodi erTi Zirs, maCvene eg salamuri, risgan aris gakeTe-
bulio! _ dauZaxa vaJs. mgaram vaJi ar Camovida. wiqaras hqonda
naTqvami, alvis xidan ar Camoxvideo. adga Suriani mecxvare, wavida
xelmwifesTan da moaxsena:
_ ama da am adgilas erTi biWi zis alvis xeze da ise ukravs sal-
amurs, rom imisi dakvriT mTeli qveyana xarobso.
xelmwifem maSinve daibara Tavisi nazir-vezirebi da uTxra, an
Tqven unda momgvaroT is biWi, an kaci iSovoT imisi momyvanio. na-
zir-vezirebma xelmwifesTan erTi moxuci qali miiyvanes.
_ me moggvriT im biWsao, _ uTxra xelmwifes dedaberma.
54

54
adga dedaberi, waiyvana erTi Txa, waiRo sadgisi da mivida al-
vis xesTan. biWi zis TavisTvis alvis xeze da ukravs salamurs. ded-
aberi alvis xis ZirSi dadga, amoiRo sadgisi da Cxvleta dauwyo
Txas. Cxavis sawyali Txa. vaJma rom dainaxa, moxuci Txas aCxavlebda,
dauZaxa:
_ rasa Svrebi, didedo, rad aCxavleb mag Txasao?
_ dakvla minda, Svilo, da ver damiklavs, imdeni sikeTe miyavi,
Camodi da damikalio.
biWi ras moifiqrebda, rom moxucs Ralati edo gulSi. Cavi-
da Zirs. dedaberma raRac jadoTi gaabrua da daaZina. aswies da
waiyvanes mZinare biWi xelmwifis kacebma da Casves cxraklitulSi.
biWs gamoeRviZa, xedavs datyvevebulia. daRonda, daiwyo tirili,
inatra Tavisi salamurebi, magram misi salamurebi alvis xeze eyarn-
en oxrad darCenilebi. biWi fanjarasTan dajda da cas miacqerda. am
dros cxraklituls yvavma Camoufrina, dainaxa vaJma da SesZaxa:
_ yvavo, yvavo, sad mifrinav, sad migeCqareba? wadi, Seni
Svilebis mzesa, mindorSi rom alvis xe dgas, zed Cemi salamurebia
da aq momitaneo!
_ me rom leSsa vWamdi da Sen qvebs mesrodi, aRar gaxsovso? _
upasuxa yvavma da gaudga gzasa. gaayola Tvali biWma da Camoyara
cremlebi.
gadmoifrina beRuram.
_ Cito, Cito, Seni bartyebis gazrdasa, mindorSi alvis xeze
salamurebi damrCa da momitaneo!
_ Sen rom maxes gvigebdi da budes gviSlidi? vera, me ver mogi-
tan. sxvasa sTxoveo, _ uTxra beRuram da gascilda. gaayola imasac
Tvali biWma da Camoscvivda cremlebi. bolos mercxali dainaxa bi-
Wma da Sestira:
saiT mifrinav, mercxalo,
saiTken mieSurebi?
mindorT rom alvis xe xarobs,
civni wyaronic diano,
peplebic iqa sxdebian,
turfad Wrel mxrebsa Sliano,
Seiyrebian Citebi,
yvavilni Sekrbebiano,
wiqarac imaTTan modis,
55

55
iq dainaxav, RvTiano!
salamurebic iq aris,
uCemod dalpebiano...
gafrindi, aq momitane,
Cemo lamazo mxriano.
gafrinda mercxali da moutana salamurebi. daukra saWirvara-
mo salamuri vaJma, daukra da aatira. wiqaram gaigona Tu ara salam-
uris xma, maSinve gaeSura vaJisken. gaafTrebuli eca rqebiT cxrak-
lituls da dauwyo mtvreva. rva kari gatexa, magram mecxre kari rom
unda gaetexa, cali rqa mostyda! daRonda wiqara, Tavis rqas ise ar
Cioda, rogorc megobris tyveobas. RmerTs rqa SesTxova, uceb erTi
Tagvi gamoZvra da wiqaras uTxra:
_ ras momcem, rqa rom mogaba, Sens leSs xom maWmevo?
_ gaWmevo, _ uTxra wiqaram.
Tagvma gaumTela rqa, eca wiqara da Selewa mecxre karic, Sevida
biWTan, Seisva zurgze megobari da gaeSura alvis xisaken. Sesva wiqa-
ram biWi alvis xeze da Tavad isev mindorSi wavida.
ijda biWi alvis xeze, ukravda salxino salamurs da erToboda.
uceb wiqara moagonda da naxva mounda. daukra saWirvaramo salam-
uri, magram wiqara ar gamoCnda. raRas izamda. wamovida saZebnelad.
bevri eZeba. bolos erT kordze mkvdari ipova. daemxo biWi wiqaras
da atirda. ise gulsaklavad tiroda, rom misi codviT balaxnic
tirodnen, aRar irxeodnen, peplebi aRar frinavdnen da cremlsa
Rvridnen.
_ vaime, Cemo wiqara, _ mosTqvamda biWi, _ uSenod axla raRa
meSvelebao.
am dros saidanRac is Tagvi gamoZvra, wiqaras rom rqa gaumTe-
la, wiqaras leSis saWmelad mosuliyo Turme. rom dainaxa biWi ase
sacodavad tiroda, uTxra:
_ ras momcem, wiqara rom gagicocxlo, Sens leSs xom maWmevo?
_ oRond ki Cemi wiqara gaacocxle da gaWmevo, _ uTxra biWma.
gaiqca Tagvi, iqve mikrif-mokrifa raRac balaxi, moarbenina.
wiqaras wausva-wamousva da gaacocxla. moexvia biWi xars, ealerse-
ba, Tvalebs ukocnis, wiqarac pirs uTaTunebs biWsa da lokavs.
_ aba, geyofaT, _ uTxra Tagvma biWs, _ me ukve kargad momSiv-
da, Seni sikvdilis droao.
gaiqca Tagvi, mokrifa sasikvdilo balaxi, moitana da biWs gau-
56

56
woda. biWs ar eTmoboda wiqara, magram piroba xom unda Seesrule-
bina da Tavisi megobrisaTvis momkvdariyo!
is iyo biWi unda Sexeboda balaxs, rom Tagvma uTxra:
_ mipatiebia sikvdili, Tqvennairi megobrebi Cems dReSi ar
minaxavs! icocxleT marado! _ biWi gons ver mosuliyo, rom Tagvi
gaqra.
gaxarebulma wiqaram Seisva Tavisi megobari zurgze, wamoiRo
salamurebi, gaaqrola biWi axla sxva adgilas, sxva mxareSi, sadac
arc Suriani mecxvare iyo da arc kudiani dedaberi, Sesva erT al-
vis xeze da misca salamurebi, TviTon ki mindorSi wavida. biWi axla
im alvis xeze zis, ukravs salxino salamurs, TviTonac xarobs da
mTel qveyanasac axarebs. roca wiqaras naxva moundeba, daukravs
saWirvaramo salamurs da wiqarac maSinve imasTan gaCndeba xolme.

dedinacvali da geri

iyo da ara iyo ra, iyo erTi qali. momakvdavma dedam mas erTi
finia da erTi Zroxa dautova. Tan anderZad daubara: vinicobaa, Svi-
lo, mamaSenma meore coli SeirTos da Zroxa daklas, Sen am Zroxis
xorci ar Wamo, Zvlebs ki Tavi mouyare da ormoSi Cayareo.
mamamisma marTla meore coli SeirTo. dedinacvali gers gadae-
kida, sul imis fiqrSi iyo, ra xerxi exmara, rom daeCagra. adga da
avadmyofoba moigona, lavaSebi daacxobina, zed logini gaiSala da
dawva. gadabrund-gadmobrundeboda da lavaSebs mtvreva gahqonda.
qmarma rom naxa, hkiTxa: qalo, avad riTi xaro?
_ gverdebi mtkiva da memtvrevao, _ miugo colma.
_ mere ra unda iwamloo? _ hkiTxa qmarma.
_ ase miTxres, sanam Tqveni Zroxis naRvelas ar dalev, ara
geSveleba rao, _ uTxra colma.
kacma iwyina: dedam erTi Zroxa dautova Tavis qals da rogor
davuklao.
raki aRaraferi gaewyoboda, Zroxa dakles. maSin adga geri,
erT dedaberTan wavida da SesCivla: dedaCemis datovebuli Zroxa
damikleso.
_ dedaSenma ra giTxrao? _ hkiTxa dedaberma.
qalma miugo:
57

57
_ ase miTxra, Zroxis xorcs nu Wam da Zvlebs ki Tavi mouyareo.
dedaberma daariga:
_ wadi, Svilo, bagis qveS ormo gaTxare da is Zvlebi Sig
Cayareo.
geri dabrunda, bagis qveS ormo gaTxara, Zroxis Zvlebi, tyavi
da Tav-fexi Sig Cayara da zed ficrebi daaxura.
dedinacvalma naRvela dalia da morCa. adga da geri samwyem-
surSi gagzavna. erTi puri gaatana da uTxra:
_ es puri gamvlelsac aWame, gamomvlelsac, Senca Wame da Sinac
bevri moitaneo.
geri wavida. tyeSi rom Sevida, maRlobze Sedga, tirili dai-
wyo da abreSumis rTvas mohyva. maRlobidan gadmoixeda da erTi
saxl-kari dainaxa, Sig dedaberi iyo. mivida saxlis banze, Camojda
da abreSumis rTva daiwyo. gers kviristavi Cauvarda da CasZaxa:
dedaSvi­lobas, eg kviristavi momawodeo.
dedaberma asZaxa: aha, Svilo, kviristavio; mere uTxra: Camodi
Zirs, erTi saxli damigaveo.
geri Cavida, saxli daugava, dauwminda.
_ erTi WurWeli damirecxeo, _ uTxra dedaberma.
daurecxa, dausufTava da daulaga.
_ erTi, qvevrebsac damixedeo.
wavida, daxeda da moaxsena: uh, ra kargi da sufTa qvevrebi gqo-
niao.
bolos uTxra: Svilo, raTa tirodio?
_ dedinacvalma es abreSumi da es puri gamomatana. puri gamv-
lelsac aWame, gamomvlelsac, Senca Wame da Sinac bevri moitaneo;
abreSumic damirTeo.
dedaberma Tavisi puri aWama, misi ki ukanve misca, abreSumis
darTvaSic miexmara. daRamebisas ki Sin dabrunda. geri dedabers
mieCvia da yovelTvis, roca samwyemsurSi wavidoda, imas estu­
mreboda.
erTxel, geri rom morCa saxl-karis dagva-dalagebas, dedaber-
ma, TiTqo madlis gadasaxdeladao, uTxra:
_ wadi, Svilo, ager mdinare wyali modis, napiras dajeq, TeTrma
wyalma rom Camoiaros, ar ibanao, arc SavSi, arc viris ferSi; oqros-
ferma rom Camoiaros, imaSi ki Tavi daisvele da CemTan modio.
germa oqrosfer mdinareSi Tavi daisvela da dedaberTan movida.
58

58
oqros Tma amosvloda. Tavi magrad Seuxvia da saRamos Sin gaistumra.
geri dedinacvals emaleboda, vaiTu Tma daminaxos da momklaso.
magram misi Tmis brwyinvas dedinacvalma Tvali mohkra. mivar-
da, Tavs gadaxada, daxeda, gaocda da SuriT gleja dauwyo.
mere dawvrilebiT gamohkiTxa da roca geris Tavgadasavali
Seityo, imis magivrad axla Tavisi sakuTari qali gagzavna samwyem-
surSi, Tanac daariga, rogorc unda moqceuliyo. puri da abreSum-
TiTistari gaatana da rac Tavis gers, imasac ise daabara.
wavida qali. tyeSi Sevida, Sedga dedabris saxlis banze da xeli
mihyo abreSumis rTvas, kviristavi Cauvarda da gadasZaxa:
_ Se qofako dedabero, eg kviristavi momawodeo!
_ Camodi da aiReo, _ uTxra dedaberma.
qali Cavida.
_ aba, erTi saxli damigaveo, _ uTxra dedaberma.
Sevida saxlSi da yvelaferi miumtvr-moumtvria.
_ erTi WurWeli damirecxeo.
WurWeli sul daumtvria.
_ erTi qvevrebs damixedeo.
_ fuh! fuh! ra myrali qvevrebi gqonia, uwmindurobiT aris
savseo.
_ aba, Svilo, wadi, _ uTxra dedaberma, _ da ama da am adgilas
dajeqi: ramdenime wyali Camoivlis, magram Tavi ar daisvelo, sanam
virisferma wyalma ar Camoiaroso.
qali wavida, virisfer wyalSi daisvela Tavi da viris yurebi
gamoeba. adga da dedasTan gaeSura tiriliT da Tavisi ambavi Ses-
Civla.
dedam rom naxa, TavSi xeli ica da bevri idarda, magram raRas
gaawyobda.
xani gavida. dResaswaulma moatana. dedinacvali Tavisi qaliT
Temobaze* wavida da geri ki Sin datova, erTi kodi* fetvi dauyara
da sacexveli daudga: es fetvi cremliT ise akrife, erTi marcval-
ic ar darCeso.
germa tirili morTo, wavida da dedabers SesCivla:
_ asea Cemi saqme da ra vqnao?
_ nu geSinia, Svilo, wamoval da mag saqmisa me vicio.
wamohyva, dauZaxa, rac qveyanaze frinveli iyo da uTxra: es mar-
cvlebi akrifeTo.
59

59
frinvelebma akrifes da sabaTmanoSi Cayares; mere dedaberma
sacexvelSi wyali Caasxa, marili Cayara da uTxra gers: _ ade, Svilo,
xel-piri daibane, wadi da saca Zroxis Zvlebi Cayare, im ormos axade
da ase Tqvi: raSo, yvelafriT gawyobilo, amodi da Cemi tanisamosic
amomitane-Tqo.
geri wavida, ormos Tavs dadga, yvelaferi uTxra, rogorc ded-
aberma daariga. raSi Sekazmuli amovida da geris tanisamosic amoi-
tana. Caicva germa da raSze Sejda. dedaberma uTxra: wadi axla dReo-
baSi, cal xelSi Tval-margaliti daiWire, cal xelSi nacario.
geri wavida. raSiani qali rom naxes, gaukvirdaT. Tval-mar-
galiti mamisken gadayara, nacari _ dedinacvlisken da saCqarod
gamobrunda, rom SinaurebisaTvis Sin mieswro, magram mdinare wy-
alSi gasvlis dros cali qoSi Cauvarda. Sin rom mivida, tanT gaixa-
da, tanisamosi Seaxvia da raSs daakra, bagaze Seiyvana da uTxra:
_ raSo, CabrZandi Sens adgilaso.
raSi Cavida, germa ormos Tavi daxura, Semobrunda Sin, Zvele-
buradve mobudnuli dajda kerasTan da daiwyo tirili.
dedinacvali rom dabrunda, gers TavSi Cahkra da uTxra: Senma
sicocxlem, swored Sena ggavda, dReobaSi rom qali vnaxeo!
im mdinare wyalze, sadac gers qoSi Cauvarda, xelmwifis mejini-
beebma cxenebi Caiyvanes wylis dasalevineblad. cxenebi dafrTxnen
da wyali aRar dalies, raki Sig oqros qoSi brwyinavda.
xelmwifes ambavi miuvida: mdinareSi raRaca gdia, cxenebi
dafrTxnen da wyali ar dalieso.
xelmwifem maSinve mcuravebi gagzavna. mcuravebma qoSi amoiRes
da xelmwifes miarTves.
xelmwifem qoSi iasaulebs misca da ubrZana: rkinis qalamnebi
CaicviT, rkinis joxebi daiWireT, wadiT, cisqveSeTi daiareT, sa-
dac qalamani gagicvdeT da joxi gagitydeT, iq iqneba amis Camcmeli
qali da is qali wamoiyvaneTo.
qveyana movles, mividnen im glexisas, sadac is qali iyo. joxic
iq gatyda da qalamnebic iq gacvda.
_ saxlSi SegviSviT, unda SevamowmoTo, _ uTxres iasaulebma.
dedinacvalma ar SeuSva, xeli hkres, Secvivdnen da Zebna dauw-
yes. dedinacvalma geri saCqarod ToneSi Caagdo, Wilobi gadaafara,
zed simindi daayara da krux-wiwils dauZaxa. mivarda Tavis qals,
qoSis cma dauwyo, magram ar moergo. iasaulebi gavidnen ezoSi, nax-
60

60
es, finia Tones garSemo urbenda da iZaxda: TeTri qalia ToneSi, Te-
Tri qalia ToneSio!
mividnen, Tones axades da mSvenieri qali ki amoiyvanes. qoSi rom
naxa, Tqva Cemiao, Caicva da moergo. wayvana daapires, magram germa
moaxsena:
_ aq momicadeT da axlav giaxlebiTo.
wavida, ormos Tavs dadga, axada da uTxra: raSo, yvelafriT gaw-
yobilo, amodi da Cemi tanisamosic amomitaneo. raSi maSinve amovi-
da. qalma tanT Caicva, mzes daemsgavsa, Sejda raSze da iasaulebs
wahyva. dedinacvali moaxled waiyvanes da masTan misi qalic.
gzaSi mdinare wyali daxvdaT gasavleli. dedinacvals Turme
kalTaSi kata gaexvia. wyals rom miuaxlovdnen, kata gauSva da daiy-
vira:
_ ariqa, kurdReli, kurdRelio!
iasaulebi gamoudgnen. dedinacvali maSinve gersa swvda, tansac-
meli gaxada, Tavis qals Caacva da raSze Sesva, gers ki xeli hkra da
wyalSi Caagdo. geri Tevzma Caylapa. dedinacvlis qali xelmwifes
mihgvares. iqorwila. viris yurebi rom unaxa qals, ar iama, magram
ras izamda.
erTi mebaduri Turme im mdinareze Tevzaobda; bade isrola,
naxa, rom didi Tevzi moedo, gamoitana, Tevzi gamofatra da cocxa-
li qali gamoiyvana.
mebaduri TviTon uSvilo iyo da Tqva: RmerTma Svili momcao.
qalma uTxra:
_ radgan wylidan gamomiyvane da qveyniereba damanaxe, wami-
yvane da bedsa gwevo.
mebadurma cols mihgvara: Svili mainc ara gvyavda da axla Rmer-
Tma es qali mogvca Svilado.
kargad mouares, Caacves da daaxures. geri Tu uwin kargi iyo,
axla erTiorad ukeTesi gaxda. karga xanma rom gaiara, mebadurs
uTxra:
_ mamav, esa da es xelmwife damipatiJeo.
_ Svilo, Cven ra gvaqvs misi sakadrisi, an ra Rirsi varT xelm-
wife davpatiJoTo.
Svilobilma daamSvida: nu genaRvleba, mxals gavakeTeb da imaze
moviwvevo.

61

61
xelmwife sanadirod dadioda. mebaduri Semoeyara da moaxsena:
xelmwifev, gTxovT, Raribis ojaxSi mobrZandeo.
xelmwifem Tqva: ra saqme unda hqondes CemTan, rom mpatiJebso,
da ewvia. saxlSi rom Sevida, skami miarTves. xelmwife dabrZanda. qa-
lma mxali, puri da Rvino miarTva. qals pirbade hqonda Camofare-
buli.
_ Cemo xelmwifev, me amis meti SeZleba ara mqonda, rom gag-
maspinZlebodio.
xelmwifes gaukvirda: piraxveuli rad ariso?
_ sityva maqvs mosaxsenebeli, imitom gavbede da gavkadnierdi,
Sen dapatiJebas mamaCemi ver bedavda, magram Zala davataneo.
_ aba, pirs aixade da miTxari, ra gaqvs saTqmelio.
qalma pirbade aixada. xelmwifem rom Sexeda, misi mSvenierebiT
gaocda da oqros Tmam gaakvirva.
qalma uambo Tavisi Tavgadasavali.
xelmwifem maSin gagzavna iasaulebi, orive deda-Svili moayvan-
ina, cxenis kuds gamoabmevina da ise aTrevina.
qali waiyvana, meTevze da misi coli Tan gaiyola.
Sin rom mivida, iqorwila da iwyes bednieri cxovreba. maTi naxva
mtersac ki uxaroda.
elasa, melasa,
Zili gaamoT yvelasa.

monadiris Svili

iyo da ara iyo ra, RvTis ukeTesi ra iyo, iyo erTi gamoCenili
monadire. monadire nadirs mudamdRe xocavda da mohqonda saxlSi.
erTxel monadire erT trial mindorze gavida. uceb erTi TeTri
iremi amouxta, daudga win da uTxra: _ mesrole, Tu damkar, netavi
Sen, da Tu ver damkar _ vai Senao!
esrola monadirem da daacdina. iremi gaqra. dabrunda Sin mona-
dire da cols uTxra:
_ dRes TeTr irems Tofi vesrole, ver davkar, movkvdebi, suda-
ra momimzadeo. _ marTlac, im Rames mokvda monadire. monadiris
coli orsulad darCa. gauCnda vaJiSvili, iseTi Ronieri da yoCaRi,
rom imis dari im qveyanaSi aravin iyo. erTxel CamoiRo Tofi Svilma,
62

62
gatena, Sevida dedasTan da hkiTxa:
_ dedav, mamaCemi ram moklao?
_ weram, Svilo, _ upasuxa dedam.
_ ara, unda miTxrao, _ gadaekida Svili.
bolos dedam uambo yvelaferi.
monadiris Svili adga, CamoaTala erT xes, esrola sami da
natyviari natyviarSi gaatara. gadaikida mere mxarze Tofi da gas-
wia im irmis saZebnelad.
gaiara tyeebi, xevebi da im mindorze gamovida, sadac mis mamas
esrola irmisaTvis Tofi da daecdina. uceb gamouxta masac TeTri
iremi, daudga win da uTxra: _ mesrole, Tu damkar, netav Sen, da Tu
damacdine _ vai Senao! daumizna vaJma da Sig gulSi gaaxeda. waiqca
iremi da mokvda. mivida vaJi, xorci amoaWra, gadayara, tyavi Tavisi
kudiT, fexebiT da TaviT wamoiRo Sin da movida dedasTan; dado tya­
vi da daisvena. SevxedoT, gacocxlebula iremi, bewvze Tval-mar-
galiti asxia, dadis da daaJRarunebs. monadiris Svili gakvirvebu-
lia. Seiyvanen maSinve irems saxlSi da dastrialeben Tavs. Seiber-
tyeba iremi, sul margaliti da Tvali scviva: erT kviraSi erT saxls
avsebs. gamdidrda Zalian monadiris Svili; iseTi saxlebi dadga,
rom xelmwifes ekadreba. bolos Svili etyvis dedas:
_ dedav, rad gvinda amdeni sarCo da qoneba, Tu an xalxSi ar
gamovalT da an qveyanaSi ar gamovCndebiTo; davpatiJoT xelmwife
da erTi Cveni simdidre vaCvenoTo.
_ ara, ar gvinda xelmwifeo, _ uTxra dedam Svils, _ is Cven aq
sikeTes ar mogvitanso.
ara qna Svilma:
_ uTuod unda davpatiJoo.
_ rogorc gindodeso, _ uTxra dedam.
maSinve moamzadebina mSvenieri sadili, vaJma Caicva mdidrulad
da wavida xelmwifesTan sapatiJod. xelmwife rogorc iyo wamoiyva-
na, aWama kargi sadili da mere Tavisi iremi uCvena. xelmwifes Tva-
lebi daebrica irmis cqeriT.
_ eg iremi me unda waviyvanoo, _ uTxra xelmwifem vaJs.
vaJi uarze Sedga, magram ra gaewyoboda? _ waarTves da
waiyvanes.
darCa xaxamSrali monadiris Svili. gavida ramdenime xani da, ai,
erT dRes eZaxis xelmwife vaJs TavisTan. vaJi wava. xelmwife etyvis:
63

63
_ ai, es oTaxebi savsea Tval-margalitiT (oTxi oTaxi savse
iyo da mexuTe naxevarze). iseTi saxlebi unda amiSeno, rom kacs ar
­enaxoso.
vaJi Sewuxda, xelmwifes uTxra:
_ didebulo xelmwifev, me arc xuro var, arc kalatozi, arc
sxva ram xelosani da saidan agiSenoT saxlio?
_ rogorc ginda, ise aaSeneo, _ uTxra xelmwifem. vaJma ifiqra
da uTxra:
_ kargi, orasi uremi kiri momitaneT, orasi uremi lami da me
vicio.
moutanes yvelaferi. vaJma alebis* erTi tba icoda. im tbaze sa-
smelad mTeli alebis jari midioda. waiRo es imodena kiri da lami,
Cayara Sig da amolesa tbis Ziri da gverdebi, mere miuSva Sig bangi.*
movidnen alebi, dalies es wyali, daTvrnen da daeyarnen iqve.
miusia kacebi monadiris Svilma mTvral alebs da yvelasaTvis
kbilebi daaxerxina. wamoiRo es kbilebi, moiwvia xelosnebi da iseTi
saxli dadges alebis kbilebisa, rom imaze sakvirveli aRara iqne-
boda ra. gamovida xelmwife, naxa es saxli da iqve waiqca, ZlivZli-
vobiT moagones gulwasuli xelmwife da SeabrZanes Sin.
erTi beberi iyo am xelmwifis mosamsaxureebSi. is adga da xelm-
wifes moaxsena:
_ didebulo xelmwifev! dros nu hkargav, eg biWi yoCaRi yo-
fila, magas SeukveTe, rom aRmosavleTis xelmwifis qali mogiyva-
noso!
daibara xelmwifem monadiris Svili da uTxra:
_ Sen unda waxvide da aRmosavleTis xelmwifis qali momi-
yvanoo.
monadiris Svili etyvis:
_ didebulo xelmwifev! Tu ginda aRmosavleTis xelmwifis
qali mogiyvano, aTasnairi farCa momeci da erTi xomaldic gamik-
eTeo. _ uSova xelmwifem aTasnairi farCa, iseTi Wreli, rom kacs
Tvals mohkveTda. Caawyo xomaldSi da gaswia zRviT. karga gza rom
gaiara, uceb erT quxili da Weqa moesma, Sexeda da naxa: TeTr qors
gamougdia win mtredi da mosdevs. mtredi Sevardeba xomaldSi _ nu
mimcemo, exveweba vaJs. momecio, etyvis TeTri qori monadiris Svils
da gamogadgebio. miscems vaJi mtreds da gaswevs qoric. gaivlis
kidev da uceb erTi saSineli Sxapuni da wylis xma moismis. moixe-
64

64
davs vaJi da dainaxavs, rom erT TeTr Tevzs gamougdia win erTi
wiTeli Tevzi da mosdevs. amoxteba Tevzi da Sevardeba xomaldSi.
TeTri Tevzi Seexveweba monadiris Svils: _ eg Tevzi momeci da, Tu
dagWirdes Cemi Tavi, gamogadgebio. misca Tevzi TeTr Tevzs da gas-
wia Tavis gzaze.
bevri iara Tu cota iara, mivida qalis saxlTan. amoalaga rac
farCa hqonda da gafina qalis karebze. gamovida qali da Slis gak-
virvebiT farCas. vaJma uTxra:
_ qalbatono, eg ra aris, saqme iqaa, me rom gemi maqvso. Tu gne-
bavT, wamobrZandiT da naxeTo. Caityua amrigad vaJma qali, Casva
xomaldSi da gaaqana.
gzaze qalma uTxra:
_ ra aris, rom erTi sanaTuric ar giqnia, rom ca dainaxos kac-
mao. _ vaJma maSinve amohkra zeviT xomalds, iqca qali mtredad da
gafrinda. darCa carieli monadiris Svili.
erTic vnaxoT, dauWeria TeTr qors es mtredi da mouyvana vaJs.
amrigad, gaiares qalma da vaJma karga gza. bolos qali etyvis:
_ am cis laJvards xom ar maCveneb, es zRvis talRebi mainc
maCveneo.
amohkra vaJma xomalds; qali dgas da ucqeris viTom zRvas;
uceb iqceva Tevzad da daikargeba zRvaSi. daiwyebs monadiris Svi-
li TavpirSi cemas, magram raRas gaawyobs. uceb tylaSuni moesmis,
gaixedavs da naxavs, rom TeTr Tevzs dauWeria es Tevzi da mohy-
avs. mouyvana Tevzma da Seugdo xomaldSi. qalma hkiTxa monadiris
Svils:
_ visTvis gindivaro?
_ xelmwifisTvisao, _ upasuxebs vaJi.
_ ara, me xelmwifis colad ar gamogyvebio, _ etyvis qali, _
Sen qmari da me colio!
_ eg rogor moxerxdeba, xelmwife wamarTmevs Sens Tavso.
_ eg me vicio, _ upasuxa qalma, _ Sen marto is wauRe xelm-
wifes, rac gagatanoo. uTxari: saCuqaria qalis gamogzvnili, Tqvena
da Tqvenma nazir-vezirma gaxseniTo.
waiRo vaJma, rac qalma gaatana da wavida. miutana xelmwifes da
uTxra:
_ Tqvenma kacebma gaxseniT, qalma mogarTvaTo. TviTon ki
gaerida. xelmwifema da misma nazir-vezirma dauwyes xsna qalis
65

65
saCuqars. uceb gatyvra da iqve miawvina yvelani. qalic monadiris
Svils darCa da saxelmwifoc.
Wiri iq davagde,
lxini aq movitane,
qato iq davagde,
fqvili aq movitane.

miwa Tavisas moiTxovs

iyo erTi qvrivi dedakaci, hyavda erTi vaJi. vaJi izrdeboda da


xedavda, rom mis garda yvelas mama hyavda, marto is veravis etyoda
mamobas. Svili gadaekida dedas: _ dedav, yvelas mama hyavs da mec
ratom ara myavso.
dedam uTxra:
_ mokvda, Sviloo.
hkiTxa Svilma:
_ maS aRar movao? an ra aris sikvdilio?
_ is ki aRar mova, Svilo, da Cven ki wavalT masTano; sikvdils
veravin gadavurCebiT, yvela miwad viqceviT, davixocebiTo.
_ me ar miTxovia RmerTisaTvis gamaCineo da raki gamaCina,
radRa unda momklaso? _ Tqva vaJma, _ iseT adgilas unda wavide,
sadac sikvdili ar ariso.
dedam daabruna Svili, magram man ar daiSala. moiara mTeli qvey-
ana, sadac mividoda, hkiTxavda, aris aq sikvdilio? yvelasgan erTi
pasuxi esmoda, `ariso~. daRonda vaJi, adgili ar iyo, rom sikvdili
ar yofiliyo.
am dros vaJi oci wlisac gaxda. erTxel erT mindorze midio-
da, gaixeda win da Sors erTi iremi dainaxa. misi rqebi RrublebSi
iyo awvdenili. vaJi miuaxlovda irems, moewona Zalian misi rqebi da
hkiTxa:
_ Seni gamCenis madls, ar ici imisTana qveyana, rom sikvdili ar
iyoso?
iremma uTxra:
_ me RvTis mociquli var da RvTis danawesebs vasruleb, sanam
Cemi rqebi cas ar miexireba, mec vicocxleb, miswvdeba Cemi rqebi cas
da mec movkvdebio. Tu ginda, Senc CemTan iyavi da sanam me viqnebi,
Senc icocxlebo.
66

66
_ Tu vicocxleb, mudam unda vicocxlo, Torem aq mousvlela-
dac movkvdebodio.
gascda vaJi da gaudga gzas. gaiara mindori, velebi da gavida
tyian da kldian adgils. erT xevs miadga: sul pitalo klde iyo
da iseTi Rrma, rom Tvali ver Caswvdeboda mis Zirs. xevis pirze,
kldeze ijda yorani da askintlebda xevSi. es yoranic RvTis moci-
quli iyo. vaJma hkiTxa yorans:
_ ar ici imisTana qveyana, sadac sikvdili ar ariso?
yoranma uTxra:
_ me RvTisgan dawerili maqvs sicocxle manamdis, sanam
skintliT am xevs ar amovavsebo. Tu ginda CemTan iyav da Senc cocxa-
li iqnebi, sanam me ar movkvdebio. araferze ar dagvWirdeba zrunva,
yvelaferi mza gveqnebao.
vaJma Caixeda xevis ufskrulSi, magram mainc cotad eCvena. gas-
wi, gaswi Sorsao, _ eubneboda raRac.
amasac gascda vaJi da moaTava xmeleTic da miadga zRvis pirs;
auara da Cauara zRvas. erTi dRe iara, meore da verafers Sexvda.
mesame dRes dainaxa Sors sadRac mbrWyvinavi sarke. vaJi wavida
misken da naxa, rom is mbrWyvinavi sarke sali minis saxli iyo. Sem-
ouara vaJma da versad upova karebi. bolos erTgan SeniSna patara
xazi, mivida imasTan da naxa, rom kari iyo; gaaRo da Sevida. oTaxSi
iseTi lamazi qali iwva, rom mzes SeSurdeboda misi silamaze. vaJs
Zalian moewona qali da qalsac vaJi. vaJma hkiTxa: _ mSveniero, me
sikvdils gamoveqeci, da ar ici imisTana adgili, rom sikvdili ar
iyoso?
qalma uTxra:
_ magisTana adgili arsad ar aris, ras eZeb, CemTan iyavio.
vaJma uTxra:
_ me SenTan ki ar wamovsulvar, imisTvis wamovedi, rom imisTana
adgili vipovo, sadac sikvdili ar ariso.
qalma uTxra:
_ miwa Tavisas moiTxovs, Sen mainc ukvdavebas ver Seiferebo.
aba miTxar, ramdeni wlisa viqnebi meo?
vaJma daxeda: qals axlad akokrebuli mkerdi aqvs, vardisferi
loyebi iseTi saucxoo, rom vaJs erT wuTSi daaviwyda sikvdili.
vaJma uTxra:
_ bevri-bevri TxuTmeti wlisa iyoo.
67

67
_ ara, _ upasuxa qalma, _ me Seqmnis* pirvel dResa var gaCeni-
li da aqamde sul ase varo; `turfa~ mqvian da arc rodis davberde-
bi, mudam ase viqnebi da arc movkvdebio. Sen aq iqnebodi CemTan, ma-
gram ver Seifereb, isev miwa mogiTxovso. vaJma piroba daudo, rom
arasdros moSordeboda. daiwyes qalma da vaJma erTad cxovreba.
wlebi wuTebiviT mifrinavda. bevri ram gamoicvala, bevri mokvda,
bevri damiwda, bevri gaCnda, dedamiwa icvlida pirs, magram vaJi ver
amCnevda drois frenas. qali isev iseTi lamazi iyo da vaJic iseTive
axalgazrda.
gafrinda aTasi weli. vaJs mounda Tavisi qveynis naxva; Tavisi
dedisa da naTesavebis danaxva moswyurda. qals uTxra:
_ unda wavide da vnaxo Cemi deda da naTesavebio.
qalma uTxra:
_ axla maTi Zvlebic aRar iqnebao.
vaJma uTxra:
_ ras ambob, es sami-oTxi dRea, rac movsulvar da rodis daix-
ocebodneno?
qalma uTxra:
_ aki giTxar, miwa Tavisas moiTxovs-meTqi. kargi, wadi da, rac
mogivides, Sens Tavs daabraleo.
misca sami vaSli da uTxra, rodesac iq mixval, maSin SeWameo.
wavida vaJi da Semoxvda nacnobi adgilebi. ai, xevic, is uZiro
ufskruli. yorani maSinRa momkvdariyo. amoevso xevi da TviTonac
gamxmari egdo kldis wverze. vaJs TvalT daubnelda, moagonda qa-
lis sityvebi, gabeda ukan dabruneba, magram miwa, bediswera ar uS-
vebda. isev win wavida. gascda kldeebs da gavida nacnob mindorze.
gaiara, gaanaxevra da naxa, rom irmis rqa cas mihyudeboda. is iyo,
maSinRa momkvdariyo iremic. axla ki darwmunda vaJi, rom marTla
karga xani gasuliyo.
mainc gaswia Tavisi qveynisaken. mivida, magram nacnobi ki aRa-
ravin iyo. ikiTxa deda, magram misi gamgonic ki aRaravin moipovebo-
da. bolos erTi berikaci naxa. hkiTxa Tavisi dedis ambavi da uambo
yvelaferi, magram berikacma ar daujera:
_ is dedakaci, rogorc mama-papas uTqvams, aTasi wlis winaT
yofila da rogor SeiZleba, rom misi Svili axla cocxali iyoso.
xalxs ara sjeroda da ambobda: eg RmerTisagan aris mogzavnili sai-
qiodanao. gavarda amaze xma soflebSi da xalxi kaliasaviT edeboda
68

68
am vaJs sanaxavad. bolos vaJi mivida im adgils, sadac maTi saxli iyo;
saxlis yviTeli xavsmokidebuli qviTkiris kedlebi kidev daxvda.
vaJs moagonda yvelaferi, Tavisi deda, Tavisi balRoba, daRon-
da; bolosa Tqva:
_ modi, erTi SevWam erT vaSlsao. amoiRo, SeWama, da xavsiviT
wveri erT wamSi daekida welamde, SeWama meore da moeSva muxlebi,
veRar gaanZria xeli, gaxda kuti moxuci. Tavi SezizRda; dainaxa ax-
los erTi vaJi da dauZaxa, modi, jibeSi erTi vaSli maqvs, amomiReo.
balRma amouRo vaSli, SeWama berikacma da ganuteva suli. gaitana
sofelma da samadlod damarxa.

nacarqeqia

iyo da ara iyo ra, iyo erTi rZal-mazli. mazli saSineli zarma-
ci da zorba tanisa iyo. arafris gakeTeba ar SeeZlo. sul buxar-
Tan ijda, xelSi Cxiri eWira da nacars qeqavda, amisTvis nacarqeqia
daarqves. rZali eubneboda:
_ kaco, aqeT modeq, iqiT mideq, imuSave da ojaxSi rame Semoi-
tane, Torem me Seni rCenis Tavi ara maqvso!
rZalma mainc veraferi gaawyo. mazli sul buxarTan ijda da
karSi verasgziT ver gaityua.
aRdgoma dRes nacarqeqia Zlivs wavida wirvaze da wirvis Semdeg
rom dabrunda, rZalma kari magrad Cauketa da Sin aRar SeuSva.
nacarqeqiam rZals sagzaod erTi guda nacari, sadgisi da axali
yveli sTxova da gzas gaudga.
bevri iara Tu cota iara, erT did wyals miadga. meore napirze
uSvelebeli devi dainaxa. devi wyals daswafeboda da svamda. na-
carqeqia Zalian SeSinda, magram ra eqna, erTi gzis meti ar icoda.
im gziT isev Sin, rZalTan unda dabrunebuliyo, Tu arada, devis
sauzme gamxdariyo.
ifiqra, ifiqra da, bolos, es moigona, aba, gavivli da mtvers
davayenebo.
nacarqeqiam gudas sadgisi uCxvlita, gaxvrita da rom gaiar-
gamoiara, saSineli mtveri dadga.
devi gaocda, SeSinda kidec, qva aiRo da gamosZaxa:
_ aba, am qvas wyali gamoadineo!
69

69
nacarqeqiam ucbad axali yveli amoiRo, Tan daixara, viTom qva
aviReo, magrad mouWira xeli, wyali TqrialiT gamoadina da devs
SesZaxa:
_aba, aqeT gamodi, mxarze Semisvi da wyals gamiyvane, fexis
dasveleba ar mindao.
devi maSinve gamovida. nacarqeqia mxarze Seisva da uTxra:
_ oh, ra Zalian msubuqi yofilxaro!
_ es imitom, rom erTi xeli caze maqvs mokidebuli da, Tu xeli
gavuSvi, maSin veRarc ki damZravo.
_ raki egrea, aba, gauSvi xelio, _ uTxra devma.
nacarqeqiam sadgisi amoiRo, devs kiserSi CaurWo. devma saSine-
li yvirili morTo da sTxova, xeli isev cisaTvis moekida.
rodesac wyals gavidnen, devma uTxra:
_ wamodi, dRes sadilad mewvieo.
nacarqeqia SeSinda, magram ras izamda, uTuod unda wahyoloda.
devisas rom mivida, nacarqeqias devis saxli Zalian moewona.
dainaxa, veeba keci buxarSi iyo Sedgmuli.
devi sadilis mosamzadeblad wavida da nacarqeqias daubara,
xmiadisTvis yuri egdo, ar damwvariyo. nacarqeqias undoda keci
moebrunebina, radgan dainaxa, erTi gverdi Zalian SewiTlebuli-
yo. rogorc ki kecs xeli axlo, maSinve gadmobrunda da nacarqeqia
qveS mohyva. bevri ewvala, magram kecis qvemodan ver gamoZvra. de-
vebi Semovidnen oTaxSi da stumari kecqveS moyolili naxes. gahk-
virdnen.
_ kaco, eg ra giqniao? _ SeekiTxa erTi devi.
_ muceli amtkivda da Tbili keci mucelze davide, egeba ro-
gorme tkivilma gamiaros-meTqi. axla kargada var da aiRe kecio, _
uTxra nacarqeqiam.
sufras rom miusxdnen, devebs Rvino SemoeliaT. aiRes didi
koka da nacarqeqias uTxres:
_ Tu Zma xar, gadi, ezoSi qvevria, am xeladiT Rvino amoiRe da
mogvitaneo.
nacarqeqias SeeSida, uSvelebeli didi koka rom dainaxa, magram
mainc gavida ezoSi da didxans aRar dabrunda. devebs lodini mo-
swyindaT, gavidnen da naxes, nacarqeqias bari aeRo xelSi da qvevris
garSemo miwas Txrida.
_ magas ras Svrebio? _ hkiTxes devebma.
70

70
_ sjobia, mTlad amoviRo qvevri da ise davlioT, Torem pawawi-
na xeladiT motana adamians moswyindebao.
devebma ifiqres: Cven, cxra ZmaT, Zlivs CavsviT carieli qvevri
da es ki marto apirebs savse qvevris amoRebasao.
TviTon devebma aavses xelada RviniT da Seudgnen sadils.
am dros erTma devma daaxvela da nacarqeqia Wers miekra. deveb-
ma maRla aixedes da naxes, nacarqeqia Weris koWs eWideba.
_ kaco, mand ram agiyvana, ras akeTebo?!
_ rogor gabedeT Cem win daxveleba, _ uTxra nacarqeqiam, _ es
wkepla unda CamoviRo da sul gverdebi agiwvaTo!
devebi Zalian SeSindnen: Cven, cxra ZmaT, Zlivs movitaneT TiTo
xe da es ki wkeplas eZaxiso!
SeSinebuli devebi saxlidan gacvivdnen da gaifantnen. nacar-
qeqia, rogorc iyo, CamoZvra da devebis ojaxs daepatrona.
erT devs gzaze mela Sexvda da hkiTxa: devo, sad mirbixar, ra
dagmarTniao?
_ raRa sad mivrbivar, CvenTan erTi kaci movida, kinaRam dagvxo-
cao, _ da uambo devma yvelaferi.
melias gaecina: is xom nacarqeqiaa, sacodavi kaci, radgan aras
akeTebda, rZalma saxlidan gamoagdo. me imaT kargad vicnob: rac
qaTmebi hyavdaT, sul me gavuCanage. wamodi, rogor SegaSina mag
laCarmao.
_ ver gendobio, _ uTxra devma.
melia bevrs exvewa.
_ maS, rom ar miRalato, modi, am TokiT welze gamomebio.
meliam TviTon moiba Toki, meore bolo devs gamoaba da ase gas-
wies devis saxlisaken.
nacarqeqiam dainaxa melia da devi, Zalian SeSinda, magram raRas
izamda? maSinve karSi gamoegeba da melias dauZaxa: ah, Se saZagelo!
Cemi Tormeti devi gemarTa da bed marto erTi mogyavso?!
devs ise SeeSinda, rom Toki daglija, melia sul mTlad dafli-
Ta da TviTon cxra mTas iqiT gadikarga.
nacarqeqiam devebis sarCo da simdidre, rac ram hqondaT, sul
mTlad aqlemebs ahkida da Tavis rZalTan waiRo. rZali gaamdidra
da isev daiwyes tkbili cxovreba.
Wiri iqa, lxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.

71

71
melia da mwyerCita

mSierma meliam leSs miagno da Ronivrad miaZRa. gauWirda


moneleba. Seexvewa mwyerCitas:
_ mezobelo, oRond ki es saWmeli momanelebine da, Tavi ar mo-
mikvdeba, Cems dReSi Sens bartyebs pirs ar vaxlebo!
_ kargio! _ uTxra mwyerCitam, _ me avfrindebi da Sen ukan
fexdafex momyeo.
afrinda da gaedevna ukan melia. xan mindorze arbenina, xan Cir-
gvebze axtuna, xan wyalSi atopina. imdeni axetiala, sanam ferdebs
daixeTqavda.
_ naTlimam, moinele Tu arao? _ hkiTxa mwyerCitam.
_ monelebiT movinele, _ upasuxa meliam, _ magram axla si-
cili mominda Zaliano; erTi gulianad macine da Sens SviliSvileb-
sac aras davuSavebo.
_ kargi, egec advili samsaxuria, gamomye ukan da siciliT gaga-
ZRobo, _ uTxra mwyerCitam. miiyvana melia kaloze da ZnaSi damala.
TviTon mifrinda da xars rqaze daajda. glexma saxre mouqnia mw-
yerCitas, magram is swrafad gasrialda, saxre xars moxvda rqaSi da
mostexa. melia icinis, icinis, kvdeba siciliTa.
mwyerCita mere mawvnis qoTanze dajda. qva esroles, mwyerCitam
aicdina, moxvda qoTans, qoTani gatyda da mawoni kaloze daiRvara.
melia icinis, icinis, kvdeba siciliTa.
mesamed mwyerCita bavSvs daajda Tavze. bavSvma saxre mouqnia,
undoda moekla, moirtya TavSi da morTo Rriali. melia icinis,
icinis, kvdeba siciliTa.
mofrinda mwyerCita meliasTan da hkiTxa:
_ kai seiri gaCvene Tu arao? am dros melias kidec moSivnoda,
waatana piri, undoda mwyerCita daeWira da SeeWama. mwyerCita af-
rinda, melias zemoT Znaze dajda da uTxra:
_ erTi seiri kidev unda gaCvenoo.
mieparnen mwyerCitas da mouqnies didi saxre. aicdina mwyerCi-
tam saxre, moxvda melas Sig TavSi da Suaze gautexa. afrinda mwyer-
Cita, gaswia Tavis binisaken da melas miaZaxa: sadac Seni daikvexo, iq
Cemica sTqvio!

72

72
ambavi xelmwifis Svilisa, qali rom ar misTxovda,
sanam xelobas ar iswavlio

iyo erTi xelmwife. hyavda erTi Svili. xelmwife daberda da


Svilis daqorwineba moindoma. xelmwifis Svilma uTxra Tavis mamas:
soflebi damatareT da vinc momewoneba, imas SevirTavo.
waiyvanes, moatares, magram aravin moewona.
bolos, erTi sawyali kacis qoxis win erTi qali naxa. xelmwifis
Svils is qali Zalian moewona. qals uTxra: unda colad gamomyveo!
_ Cemi mama da deda aq ar arian, saRamoze movlen da TviTon ici-
ano, _ uTxra qalma.
moucada xelmwifis Svilma. movidnen glexi da imisi coli.
_ unda Tqveni qali me momaTxovoTo, _ uTxra xelmwifis vaJma.
_ aba, Cven ra Seni sakadrisebi varT, Tu gnebavT, mosamsaxured
gamogyvebiTo.
_ xeloba ici rameo? _ hkiTxa qalma xelmwifis Svils.
_ araferi! araferi! da xelmwifoba xeloba ar ariso? _ upa-
suxa vaJma.
_ dRes SeiZleba xelmwifed iyo, xval aRara, mere riRaTi gne-
bavs icxovro? wadi, erTi rame xeloba iswavle da mere gamogyvebio!
daRonda xelmwifis Svili: ase uceb xeloba rogor viswavloo?
wavida mamasTan: esea, ese Cemi saqme da rogor moviqceo?
daibara xelmwifem yvela xelosani. durgalsa hkiTxa:
_ ramden weliwadSi aswavli Sens xelobaso?
_ xuTSio.
_ uh, xuT weliwadSi is qali kidevac gaTxovdeba da mere raRad
mindao, _ Tqva vaJma.
zogma oTxi uTxra, zogma sami, zogma ori, zogma meti. bolos
erTi menabde wamodga:
_ mec xelosnebSi vixsenebi, me momabareT, erT dResa da RameSi
vaswavlio.
marTlac, gahyva xelmwifis Svili da iswavla nabdebis Telva,
SeirTo is qali da daiwyes tkbili cxovreba. xelmwife rom mokvda,
is dajda taxtze.
erTxel Tqva: modi, waval, davivli Cems qveyanas, iqneba ra uWirs
xalxs, an ra ulxins, ras ambobs Cemze xalxio.
Caicva ubralod da wavida. erT qalaqSi Camoiara. iseTi saWmlis
suni mouvida, rom meti aRar SeiZleba. Tqva: me amdensa vxarjav mza-
73

73
reulebze, aseT saWmels ver mimzadeben, aba, Caval, vnaxav, rogor
akeTebeno.
Cavida erT sardafSi, kacis xorcs amuJuJebdnen, xelmwifem
uTxra: moitaT, erTi kerZi damisxiTo.
dausxes. rom SeWama, am urjuloebs hkiTxa: am sardafSi ra
ariso?
axades da Caagdes Siga. sami sxva kaci iyo iq damwyvdeuli.
_ me xval damklaveno! _ uTxra erTma.
_ me zegao! _ Tqva meorem.
_ me mazego! _ Tqva mesamem, _ Sen raki msuqani xar, kviras dag-
klaveno.
Sewuxda Zalian es xelmwifis Svili. roca isini dakles da jeri
imaze midga, xelmwifis Svilma uTxra:
_ me iseT nabads movTelav, rom oras Tumnad gayidiT. imis yid-
vas veravin SeZlebs, Tu ara ama da am xelmwifis colio.
moutanes matyli. iseTi mSvenieri, ayvavebuli qeCa moTela, rom
Tvals mostacebs kacs. yvavilsa da yvavils Sua daawera: ama da am
qalaqSi, ama da am quCaze var aseT gaWirvebaSi, am or dReSi Tu ar
miSveleT, mere gvianRa iqnebao.
daido urjulom es qeCa Tavze da miitana xelmwifis colTan.
gamoarTva qeCa, waikiTxa zed, rom amisTana da amisTana gaWirvebaSi
var da Tu or dReSi ar momeSvelebiT, momklaveno, misca orasi Tu-
mani xelmwifis colma da wavida urjulo.
is rom wavida, TviTonac dauZaxa jariskacebs da Soriaxlos
gahyva urjulosa. xelmwifis colma Semoartya jari am duqans da
daariga: me Sig Seval da jams gavtex, roca xma gaigonoT, maSinve
SemodiTo.
Cavida xelmwifis coli. daasxmevina erTi kerZi, daaxeTqa Zirs
jami, gatexa, maSinve CaiWrnen sardafSi jariskacebi, daiWires ur-
juloebi da sul daxoces. xelmwife gaaTavisufles da wamoiyvanes.
colma uTxra: _ aba, axla Sen rom xeloba ara gcodnoda, Seni
xelmwifoba ras giSvelida, dagklavdnen da SegWamdneno.
wamovidnen da icxovres bednierad.
amis Semdeg Zalian xels uwyobdnen xelosnobis gavrcelebas
xalxSi.
Wiri iqa, lxini aqa,
qato iqa, fqvili aqa.
74

74
mefis Svilobili

erTma uSvilo mefem gamoucxada Tavis nazir-vezirebs: moi-


areT qveyana da naxeT sadme lamazi, Wkviani bavSvi, rom viSvilo da
memkvidred davtovoo.
nazir-vezirebma Semoiares mTeli qveyana da erT saxlSi waawyd-
nen erT bavSvs. hkiTxes:
_ mamaSeni sad ariso?
bavSvma miugo:
_ Cxubs Tesavso.
_ dedaSeni sad ariso?
_ cremls avalebso.
_ Rvino dagvalevineo.
_ cxenebi vazebze gamoabiT da mere dagalevinebTo.
vezirebma iares, iares, magram vazi ver ipoves. bavSvs uTxres:
_ vazi arsad Canso.
_ aba, Rvino saidan gveqnebao.
_ mamaSeni rogor Tesavs Cxubsao? _ hkiTxes vezirebma.
_ yanas Tesavs da Tu vinme zed gadaivlis, waeCxubebao.
_ dedaSeni rogor avalebs cremlebso?
_ rogor da, mezobeli gardaicvala da imas tiris. Cvenc da-
vixocebiT da isini gvitirebeno.
vezirebs moewonaT bavSvis moswrebuli sityva-pasuxi. wauyvanes
es bavSvi mefes. mefesac moewona da iSvila.

75

75
andazebi

adamiani adamianis wamaliao;


adamianis piris kani xaxvis furcelze Txelia, magram Tu erTi
gaixa, kameCis tyavze ufro gasqeldebao;
ara Sejda mwyeri xesa, ara iyo gvari misio;
bavSvi qvevria, rasac CasZaxeb, imas amogZaxebso;
bedis morCili monobaSi mokvdao;
giJi qorwilSi Sevida, Cems saxls esa sjobiao;
daTvi saZaRled gaxdao da imisi saqme waxdao;
did xes didi nafoti scvivao;
erTi piri Zili wyalsac mouvao;
vardi ueklod arvis daukrefiao;
vin gamlanZRavs da _ Cemi gazrdilio;
viri morboda cxenTana, mec iorRa var SenTanao;
zogi mkvdari cocxals sjobiao;
Tagvi sul wisqvilSia, magram mewisqvile ar ariso;
Tofi meTofesao, meTofe _ sofelsao;
kameCTan moWidave xars rqebi ar SerCebao;
mglebSi macxovrebelma ymuili unda icodeso;
nu geSinis sikvdilisa, geSinodes sircxvilisao;
papis naWamma tyemalma SviliSvils mosWra kbilio;
uremi rom gadabrundeba, gza mere gamoCndebao.

76

76
77

77
78

78
abazuri folklori

poezia

sosriyva da eqvsi kaci


(nawyvetebi)

samogzaurod iyo sosriyva


bevri iara, dabruneba daugvianda.
.............
Tavis saxlidan Zalze Sors iyo,
zRvis sanapiros miuyveboda.
ukan dabrunda xuTi Tvis Semdeg.
modis... erTi mTa gadmoiara,
nibnac* gaiara, tyispirs miadga.
aq saocrebas gadaeyara:
mis fexebTan cxenis Tavis qala daeca.
qala daimtvra, danamcecda
da iqidan eqvsi kaci gadmovarda _
eqvsi kaci _ mTeli Tavisi bargi-barxaniT.
is eqvsi kaci aqeT-iqiT mimoifanta.
sosriyva idga da uyurebda.
mere ki gamoedevna da
eqvsive iq moagrova,
sadac cxenis Tavi daeca.
ekiTxeboda: _ vina xarTo?
erTma Tqva: marjve msroleli var,
Cemi isari caSi mfrinav
patara Cits Tavs agdebinebs,
Cemi isari danis pirs orad gaapobso;
meorem: Cemi Tvalebi Sors iyureba,
xalxi Tvalmaxvils meZaxiso;

79

79
mesamem: sul umciresi Cqamic ki mesmis,
xalxi yurmaxvils meZaxiso;
meoTxem: Ronieri var,
eqvsives tvirTs me vezidebi,
xalxi tvirTmzidavs meZaxiso;
mexuTem: me xuro var, kargi ostati.
Tvalis daxamxamebaSi cixesimagres vaSenebo;
meeqvsem: daxocil nadirs
gavatyaveb, davamarileb da gavaSrobo.
................
mere ikiTxa: _ cxenis qala saidan gaCnda?
_ kokispirulma wvimam mogviswro,
sul gavilumpeT.
Tvalmaxvilma Tqva:
_ Sors raRac didi Zvali gdiao.
mivirbineT. qala iyo. Sig CavsxediT,
gamodarebas velodebodiT.
am dros movida viRac kaci,
qalas joxi gauyara,
mxarze gaido da Tan waiRo.
Cven vsxedvarT Tavis qalaSi da
SiSiT vkankalebT.
kaci ki midis, joxze wamocmul
Tavis qalas miaTamaSebs,
Tan laparakobs.
bolos gabrazda, Tavis qala moisrola.
Tavad naxe, rogor daimsxvra.
Cvenc matlebiviT gadmovcvivdiT.
_ es yvelaferi xeirad geqceT, _ uTxra sosriyvam. _
is kaci rogoriRa iyo?
_ Zalian didi kaci iyo.
simaRliT xuTi wyrTa iqneboda.
kiserze ori wyrTa Zlivs Semoswvdeboda.
Tvalis guga Cemi Tvalisxela hqonda.
Tvalebi alisferi hqonda,
rom dadioda, fexqveS miwas atortmanebda.

80

80
qamarze ori gurzi ekida.
_ keTili, esec xeirad geqceT,
magram miTxariT, rom midioda,
gzaSi raze laparakobda, ras ambobdao?
_ ase ambobda: `Cemi cxenis mZorisagan
SenRa damrCi da guls mixeTqav,
axla Senc mogspob~, _
Tqva da qala Sors moisrola.
..............
_ keTili. esec xeirad geqceT.
Tvalmaxvilo, biliks gahxede!
Tvalmaxvilma biliks gahxeda.
Tqva: _ bilikze viRac kaci zis.
es im kacsa hgavs, vinc
cxenis qala moisrola.
zis da TavisTvis laparakobs.
_ yurmaxvilo, rao? ras ambobs?
_ ambobs: `sosriyva kidev ar Cans.
aqamde unda mosuliyoo,
am bilikze amoivlida,
maSinve alifs wavarTmevdio.
_ keTili, esec xeirad geqceT!
axla misken gavemarTebi.
Tqvenc Soriaxlo gamomyeviT.
rom gamoCndeba, Tqven SeCerdiT.
gzas gavagrZeleb, axlos mival.
erTmaneTs samkvdro-sasicocxlod SevebrZolebiT.
Tu vigrZnob, rom Rone mecleba,
daviZaxeb: `modi, marja,* Zala moikribe!~
amis gamgone marjve msrolelma
isari jer koWSi moartyas, mere _ majaSi.
ase moilaparakes da gzas gaudgnen.
roca sosriyva im kacs miadga,
kaci wamoxta da Seibnen.
didxans ibrZodnen.
TiTistariviT atrialebdnen erTimeores.
sosriyvas Zala gamoelia.
81

81
_ modi, marja, Zala moikribeo! _ daiZaxa.
marjve msrolelma isari styorcna _
koWSi moartya. kacma erTi waiforxila,
ar dacemula, dadga cal fexze,
meore fexi aikanWura.
cxeli sisxli sdis.
im sisxliT miwa lbeba da
wiTel Tixad izileba.
.............
sosriyvam Zala moikriba,
kaci zviniviT wamoaqcia, gulze daajda.
_ monadireno, Cqara modiTo!
xelad mividnen.
_ tvirTis mzidavo, swrafad moiRe keris jaWvi.
orive fexi Seukari!
marTlac Seukres.
.....................
_ xurov, odnav gapobili mori momeci,
moris napralSi mouqcie xelebi am kacs!
marTlac, mouqcies xelebi napralSi.
sosriyva wamodga. is kaci ki ilanZReba,
fxarkalebs, Tan sisxlad iRvreba.
.....................
mere sosriyvam Tvalmaxvils uTxra:
_ gaixede, naxe, sad aris amisi qoxi!
gaixeda da dainaxa qoxi,
qoxSi _ didi qvabi, erTi skivri.
.....................
skivri oqro-vercxliT savsea.
goliaTi, sadac egdo, iqve datoves.
sosriyvam misi ori gurzi aiRo,
qoxisaken wavidnen. mividnen da
skviri gatexes.
oqro da vercxli gainawiles.
sosiryvam mxolod erTi sayure wamoiRo,
cols wamouRo...

82

82
sosriyva da soTraSi
(nawyvetebi)

soTraSi maRal mTaze asula,


Sav RrublebSi gaxveuli
dgas da sosriyvas elodeba.
isic movida, mTaze aiWra.
soTraSis cxeni dafrTxa, gavarda
da patronic Tan gaitaca.
gabrazebulma soTraSma cxens
cxvir-pirSi scema, sisxli adina,
ise moswia aRviri, rom yba aaxliCa.
Tavad zurgze daeca, gdia.
CamoqveiTda sosriyva, soTraSs gulze daajda.
_ hei, ZarRvmagaro, rkinisTvalebav,
foladis mxedaro, gmiro sosriyva,
me xom guSin dro mogeci,
dRes Sen madrove! _ sTxova soTraSma.
_ Sen rom madrovo, mec rom gadrovo...
gana amisTvis amovediT narTebis mTaze?
sosriyvam awrTo Tavisi xmali _
narT soTraSs Tavi waacala,
wamoiRo, Sin miitana.
_ Svilo, Cemo Tvalis sinaTlev,
sad iyavi, ra naxe, ra Tqvi, ra gaakeTe?
_ sadac viyavi, iq vakeTe sakeTebeli _
soTraSis Tavi mogitane.
_ arsaqneli saqme giqnia.
_ mereda, gana Cemi bralia?
Sen ar miTxari, moitaneo?
mec mogitane.
axla Tu metyvi waiReo,
aviReb da ukan waviReb.
Tavis mibma Seni saqmea.
_ soTraSis Tavi ara mWirdeba.
soTraSis dedas miutane,
erTaderTi Svilis Tavia.
83

83
sosriyva soTraSis dedas estumra,
Svilis Tavi kalTaSi Caudo.
_ vai, mxedaro _ Savo Wiro!
Se menaxiris naSiero! Se mkvlelo, Sena!
Sen saTaneis* Svili ara xar,
arc arasodes yofilxar igi!
Se nabiWvaro, ZaRlo, Se mglis arCivo!
rogor amoagde Cemi ojaxi!
esa Tqva da wamoiWra soTraSis deda,
Svilis mkvlels Samfuri esrola
Samfurma cixis karibWe gaangria.
_ foladis sisxli miduRs ZarRvebSi,
mec foladis Senadnobi var.
me narTebis sosriyva mqvia!
visi bralia? Tqvenve dagRupaT grZneulebam,
romelic Tavad gaaCineT!

sosriyva da sosranfa
(SemoklebiT)

gmirma sosriyvam sajinibodan


gamoiyvana Tavisi cxeni,
gamoiyvana Tavisi alifi,*
daadga spilenZis unagiri,
alifze Sejda da gzas gaudga.
amayad midis, SiSi ara aqvs.
TiTqos ca da miwa SeerTda,
siCumea, Cqamic ar ismis,
yvelaferi dayruebula.
miwas Rrubeli gadaefara.
sosriyo caSi Rrublebs uyurebs.
erTbaSad verc ki SeamCnia _
viRac mxedari uaxlovdeba.
wowola muzaradi hxuravs,
elvis siswrafiT moaWenebs.
erTmaneTs Cauqroles da Sedgnen.
84

84
mere mobrundnen da Seibnen.
sosriyva mxedars unagiridan gadmoiRebs,
Zirs daanarcxebs,
mere Tavadac daqveiTdeba
da Zirs dagdebuls
gulze daajdeba, yelze danas mouRerebs.
_ vai, nu momklav, gevedrebi!
Cemi sisxliT guls mainc ver moioxeb.
sosriyva jer Seyoymandeba,
mere ki etyvis:
_ mxecis naSobo, adeqi, wadi,
Senc iare am qveyanaze!
wamodgeba, danas Caagebs,
cxenze Sejdomas daapirebs.
mxedaric dgeba, tanisamoss Camoibertyavs,
Zalas moicems da sosriyvas daetakeba.
magrad ibrZvian.
maTi fexebiT amoyrili didi beltebi
haerSi dafrens, Tavze acvivaT.
sosriyva jiqur erkineba.
ase sCvevia _ xerxs ara xmarobs.
misi metoqe ki fands mimarTavs _
kvants gamosdebs da sosriyvas
beWebze dascems. Tanac dascinis:
_ axla ki RmerTma Seni Tavi me maCuqao.
sosriyvas Zalis mokreba unda,
cdilobs, wamodges,
ver axerxebs, eubneba mters:
_ gTxov, am erTxel wamomayene.
mesamedac daveWidoT.
vinc damarcxdeba, dae, mokvdeso!
_ Sen ukve mokvdi!
uWkuo da briyvi yofilxar.
netav, ratom wamomayene?!
sosriyva lamis boRmam daaxrCos.
yamisken miaqvs xeli, ver swvdeba.
maSin danas daaZrobs da
85

85
im metoqes, gulze rom azis,
ferdSi gauyris.
_ wyeulimc iyav! mainc majobe.
dReidan Cemi sisxli gadevs,
ar mogasvenebs!...
ityvis da sulic amouva.
amasobaSi alifi da im mxedris cxeni
erTmaneTis pirispir dganan.
SesCerebian patronebs da
TiTqos fiqroben:
`erTi vnaxoT, vin vis ajobebs!~
ZmebiviT dganan...

ktimis, ktiSisa da kakanas ambavi


(nawyveti)

[Zmis saZebrad] wasuli ktiSi


sofels gascda da mTisken mimaval gzas daadga.
mTis ZirSi misuls
TeTri baWia wamouxta,
ktiSma srola gadaifiqra,
mSvidad Seuyva mTas.
Tan aqeT-iqiT ixedeboda.
bevri iara, magram saeWvo
vera naxa ra, vidre
mTis wverze ar avida.
moSiSvlebuli adgili iyo,
xe, balaxi ar izrdeboda.
miwac amoburculi Canda.
miuaxlovda. am dros
Seirya niadagi. gamoCnda
didi, mZlavri xeli.
ktiSma xmali mouqnia
da xels TiTebi waacala.
xuTive TiTi stafiloebiviT
Zirs dacvivda.
86

86
xeli maSinve gauCinarda,
TiTebi ki miwaze xtoda.
ktiSi TiTebs agrovebda,
roca moesma yru, buxuna xma:
`aha, Seni Zma. waiyvane da
damibrune Cemi TiTebi!~
marTlac, iq, saidanac
xeli amoCriliyo,
Tavisi Zma dainaxa _
ktimi idga da mas uyurebda.
ktiSma TiTebi dayara da
ZmasTan miiWra.
TiTebi TeTrma baWiam
wamokrifa, gauCinarda...

qinas qali minaTi

qinas mestebi* sul dahxevia.


aviRe matyli, tyavis naWeri,
sacxi wavusvi, gamosaWrelad gavamzade.
am dros moiWra lou biTnei.
_ minaT, gamodi, saqme maqvso! _
damiZaxa da mec gavedi.
biTneim xeli mtaca
da saxlis yuresTan mimayena.
pirze xeli amafara,
muqariT miTxra:
_ krinti ar daZra!
minda, viRacas migaTxovoo.
ezoSi cxenosnebic SemoiWrnen,
xeli damtaces, jgvaTs* wamiyvanes.
jgvaTelo qalebo!
RmerTma dagwyevloT!
ar geRirsoT piris dabana
da Tmis davarcxna!
miyurebdiT da ara mSvelodiT.
87

87
rac Rawvebze xorci viglije,
Tqveni soflis ZaRlebs aZRobda.
rac Tma viglije,
cxenis fafaris toli iyo.
eh, mamaCemo, sabralo qinav!
lous gvaris qali mqna, netav.
amas xom ver gamibedavdnen?
bevri matares. jgvaTis tyeebSi Semiyvanes.
iq kaci dagvxvda,
ialbuziviT Tavi edga,
Tivis zviniviT qudi exura,
dolabiviT Tvalebi hqonda,
saxnisiviT cxviri ekida.
piri desetinaze* hqonda gaxeuli.
daTvis torebiviT fexebi hqonda.
lous Zeo, rusebis kerZiT gamaZRaro!
Sens did qonebas
ras Sematebs Cemi urvadi?
arxagis Zeo, cxeli tyvia
mogxvdes xaxaSi!
aJi isav, ubedurTa xorciT maZRaro,
yvelas, visac wili gidevT
Cemi bedis gamrudebaSi,
Tavis mokveTa ar agcdebaT!
yubanis wyals utoldeboda
Cemi Tvalebidan nadeni cremli.
bevri matares me ubeduri.
bolos erT qoxSi damides bina.
ai, Seni dedamTilio, _ miTxres
da qoxSi ainiJvi* Semoiyvanes.
xbos Tavi dades _
es Seni qmris Cibuxiao.
erTi didi mori daagdes _
es am Cibuxis tariao.
gamoRrutnuli gogra daagdes, _
es Tungiao.
orovandis foToli dades _
es xelsabani taStiao.
88

88
Tivis tomara dades da _
leibiao, _ Tqves.
ra unda vqna me ubedurma?!
erTi xari hyavT _
Savia, kuda, cali rqa
da sami fexi aqvs.
im xariT moxnes _
sami svreli gaitanes.
mosavali samma kaliam SeuWamaT.
davrCi cariel qoxSi
ubedur dReze gaCenili...

warakuJvi

_ hei, hei!
_ vina xar?
_ warakuJvi.
_ sad iyavi?
_ haToSi.
_ ra gaWames?
_ CibRabasTa.*
_ Cemi wili sad aris?
_ WuWrutanaSi.
_ WuWrutana sad aris?
_ zed Txa daaxta.
_ Txa sad aris?
_ xeze axta.
_ xe sad aris?
_ culma moWra.
_ culi sad aris?
_ mindorSia, cecxlSi gdia.
_ cecxli sad aris?
_ wyalma Caaqro.
_ wyali sad aris?
_ xbom dalia.
_ xbo sad aris?
_ mTaSi balaxobs.
89

89
proza

ainiJvfa*

erT did, uRran tyeSi, TvalCauwvdenel ufskrulSi erTi aini-


Jvi* cxovrobda.
erTxel ainiJvi erT sofels daeca, erT saxlSi SeiWra, gamoi-
yvana axalgazrda qali da Tavis bunagSi waiyvana. cota xanSi cola-
dac SeirTo. sxva ra gza hqonda qals? undoda Tu _ ara, ainiJvis
coli gaxda da erTi vaJic gauCina. pataras ainiJvfa daarqves. male
ainiJvi mokvda. biWi dedasaviT lamazi, mamasaviT didi da Ronieri
dadga.
erTxel ainiJvfam dedas uTxra:
_ deda, Tu Seni nebac iqneba, samogzaurod wasvla mindao.
_ wadi, Svilo, oRond gaxsovdes, adamians araferi avnoo, _
uTxra dedam, sagzali gaumzada, gza dauloca da gaistumra.
ainiJvfam bevri imogzaura. erTxelac gzad viRac kacs gadae-
yara. kacs muxlze wisqvilis dolabi daedo da safqvavs fqvavda.
ainiJvfa miesalma. kacmac salmiT upasuxa.
_ modi, davmegobrdeT, erTad vicxovroT, erTad viaroT, erT-
maneTs movexmaroTo, _ uTxra ainiJvfam.
_ ara, me Tu visme davumegobrdebi, mxolod ainiJvfas. sxva ara-
vin mindao, _ upasuxa kacma.
_ ainiJvfa me varo.
damegobrdnen da gaudgnen gzas. iares, iares da erT kacs mi-
adgnen. es kaci dgas, cera TiTze uzrmazari mori udevs da atria-
lebs. miesalmnen da
_ davmegobrdeTo, _ uTxres.
_ ara, me Tu visme davumegobrdebi, mxolod ainiJvfaso.
_ ainiJvfa me varo, _ uTxra.
damegobrdnen da samiveni erTad gaudgnen gzas. iares, iares da
erT usier tyeSi patara mdeloze gavidnen. iq daides bina da dai-
wyes cxovreba.
rigrigobiT dadiodnen sanadirod. roca ori tyeSi nadirs xo-
90

90
cavda, mesame Sin iyo da sadil-vaxSams amzadebda.
erTxelac binaze is kaci darCa, muxlze dolabi rom edo da fqva­
v­da. qvabSi irmis xorci Caeyara, ijda da xarSavda.
am dros mamalze amxedrebuli movida is _ visi saxelic iTqme-
ba, magram Tavad aravis unaxavs _ wvermeCxeri da mxedrisfexeba.
mosulma mamali xeze miaba da binaSi Sevida.
_ axlave maWameo! _ Tqva.
_ Cemi amxanagebis kerZia. sanadirod arian wasulebi. Sen rom
gaWamo, imaT raRa davaxvedro? moicade da roca movlen, erTad vWa-
moTo.
_ araferi vici, Cqara maWameo! _ iyvira Jakiaxricam.*
damxvduri Tavisaze idga:
_ arafersac ar gaWmevo!
Cxubi mouvidaT, ecnen erTmaneTs. Jakiaxricam imarjva, gamoiZ-
ro wveridan erTi bewvi, gakoWa kaci, Tavad qvabs miujda, sul amoWa-
ma, mere gakoWili gaxsna, Sejda mamalze da wavida.
dabrundnen megobrebi nadirobidan. saWmeli ar daxvdaT.
_ ratom araferi gagikeTebiao? _ hkiTxes Sin darCenils.
_ rogor ar gavakeTe?! erTi qvabi xorci movxarSe, magram Ja-
kiaxrica movida, maWameo, miTxra. ar vaWame. gabrazda, gamoiZro
wveridan erTi Reri, imiTi gamkoWa, mTeli qvabi xorci SeWama, gamix-
sna xel-fexi, Sejda mamalze da wavidao.
meore dRes Sin is kaci darCa, cera TiTze mors rom atrialeb-
da. ijda da xorcs xarSavda, roca Jakiaxrica movida. amasac gadae-
kida:
_ ginda Tu ara, maWameo. roca uari miiRo, gamoiZro wveridan
erTi Reri, gakoWa maspinZeli, rac qvabSi xorci iyo, sul SeWama da
wavida.
dabrundnen monadireebi. megobarma uambo, rac moxda. raRas
izamdnen?!
mesame dRes binaze ainiJvfa darCa. qvabi xorciT gaavso, cecx-
lze Semodga. sad iyo, sad _ ara, gaCnda Jakiaxrica.
_ Cqara maWameo.
ainiJvfam misca cota xorci. Jakiaxricam SeWama da isev
moiTxova.
_ kidev maWameo!
kidev misca. Jakiaxricam SeWama da isev moiTxova:
91

91
_ kidev momecio!
_ ara, veRar mogcem. dabrundebian Cemi megobrebi da erTad
vWamoTo.
Jakiaxricas es pasuxi ar moewona, eca ainiJvfas, magram ainiJv-
fac marjved dauxvda. staca xeli Jakiaxricas, magrad moWmuWna,
gaiyvana, moiwoda maRali xis toti, CamoxliCa, naxleCSi misi wveri
moaqcia, xeli gauSva da Jakiaxrica xes mieba.
dabrundnen monadireebi. ainiJvfam xorciT savse qvabi Semod-
ga sufraze. Wamas rom morCnen, ainiJvfam megobrebs Jakiaxricas
datyvevebis Sesaxeb uambo. isic uTxra:
_ wamodiT, gaCvenebT, sadaca myavs mibmulio.
wavidnen, magram ra daxvdaT?! aRarc Jakiaxricaa da aRarc xe _
Zirfesvianad amouTxria da wasula.
_ Tu eg Jakiaxrica ar vipoveT, ukan aRar davbrundebiTo, _
Tqves megobrebma da gzas daadgnen.
iares, iares da erT did mindorze gavidnen. mindvris piras uf-
skruli Canda. ufskrulze msxvili xe iyo gadebuli. megobrebma xe
icnes _ es is xe iyo, romelzedac ainiJvfam Jakiaxrica wveriT mi-
aba. Jakiaxrica arsad Canda. xe bogasaviT gaedo ufskrulze, Tavad
ki ufskrulSi Casuliyo.
_ visac Cven veZebT, aq, ufskrulSi iqneba. Caval da sadac ar
unda daimalos, vipovio, _ Tqva ainiJvfam.
ainiJvfa da misi megobrebi tyes Seerivnen, uzomo domba, jix-
vi da sxva nadiri daxoces, iqve daatyaves, tyavi Rvedebad daWres,
erTmaneTze gadaabes, ainiJvfas iRliebSi SemouWires da ufskrul-
Si CauSves.
Cavida ainiJvfa ufskrulSi, miixed-moixeda, dainaxa viRac
­deda­beri.
_ aq ra ambebia, ra xdeba, vin cxovrobso? _ hkiTxa dedabers.
_ aqaurobis patroni Jakiaxricaa, magram axla wevs da suls Ra-
favso, _ upasuxa dedaberma da Jakiaxricas saxli miaswvla.
_ suls me amovxdio, _ Tqva ainiJvfam da iq mivida, sadac sulT-
mobrZavi Jakiaxrica iwva. maSinve amohxada suli. mere mimoixeda,
erTi qali dainaxa, miuaxlovda.
_ vina xar, aq ram mogiyvanao? _ hkiTxa.
_ Sen rom mokali, im Jakiaxricam momiyvana, mosamsaxured dami-
yena da rasac ara mgonia, makeTebinebdao.
92

92
_ keTili da patiosani, ginda, geZmobi, ginda colad gamom­
yevio, _ uTxra ainiJvfam.
_ colad gamogyvebio.
_ kargio, _ Tqva ainiJvfam da erTi didi godori dawna. moag-
roves, rac Jakiaxricas sasaxleSi simdidre da qoneba iyo: oqro-
vercxli, Tval-margaliti, gaavses godori da ainiJvfas megobrebs
zemoT aatanines.
roca yvelaferi azides, ainiJvfam qals uTxra:
_ godorSi Cajeq da adi. Sen Semdeg mec amovalo.
_ ara, ase ar ivargebs. Senze uwin rom avide, vaiTu, Sen aRar
agiyvanon. sjobs, jer Sen axvide da mere me amiyvanoo, _ uTxra
qalma.
_ aramc da aramc! aq ar dagtoveb da Senze adre ar avalo.
bevri idaves, magram ainiJvfa Tavisaze idga. sxva gza ar iyo da
_ qali godorSi Cajda.
_ Tu Cems Semdeg Senc agiyvanen, magas ra sjobia, magram, Tu
vinicobaa, ar agiyvanon, daimaxsovre _ Sedi Jakiaxricas boselSi,
iq or erkemals* naxav: TeTrsa da Savs. Tu TeTrs daaxtebi, maRla
amogiyvans, magram Tu TeTri gagisxlta da Savs daaxti, qvesknelis
meSvide fenaSi Cagiyvanso.
amis Semdeg qali godorSi Cajda. ainiJvfas megobrebma aswies da
aiyvanes. isev CauSves godori ainiJvfas amosayvanad, magram lamazi
qalisa da didi ganZis danaxvam acduna ainiJvfas megobrebi. Tqves,
nu amoviyvanT da yvelaferi Cven dagvrCebao.
marTlac, ainiJvfa godorSi Cajda, misma megobrebma godori
amoswies, magram Suamde rom amoitanes, dahkres Rveds, gadaWres da
ainiJvfa isev ufskrulSi Caagdes.
iq ki ise moxda, rogorc qalma uTxra.
ainiJvfam TeTr erkemalze dajdoma rom daapira, erkemali
gausxlta da Savze aRmoCnda gadamjdari. Savma ki meSvide qvesknelSi
Caiyvana da iq datova. dadis ainiJvfa Cafiqrebuli, Tan aqeT-iqiT
iyureba. erTi dedaberi dainaxa. miuaxlovda.
_ SimSiliT vkvdebi, genacvale, rame maWameo, _ sTxova.
dedaberma aiRo qvabi da Zroxas Seudga, rom mas qvabSi moeSarda.
_ es ra aris, dedav, ras akeTebo?
_ ra vqna, Svilo, wyali ar midgas, saWmeli Zroxis SardiT unda
mogixarSoo.
93

93
_ ra moxda, wyali sad wavidao?
_ arsadac ar wasula. wyali gvaqvs, magram gveleSapma daiWira
da Tu lamaz qals ar mivuyvanT, ar gvaZlevs. roca qals mivuyvanT
da wyals gamouSvebs, visac bevri WurWeli aqvs, bevrs ezideba da
didxans hyofnis. me ki am qvabisa da erTi xapis garda WurWeli ara
maqvso.
_ sad aris is gveleSapio?
dedaberi gana daumalavda, sad iyo gveleSapi?
_ dRes erTi qalwuli gaumzades SesaWmelad. sacaa miuyvanen.
Tu waxval, naxavo, _ uTxra dedaberma da ainiJvfac wavida.
midis ainiJvfa. win xalxi Semoeyara. xalxs gveleSapisTvis
misarTmevi qalwuli uremze daesva da mihyavda. qali cremlad
iRvreboda.
ainiJvfa win gadaudga.
_ qali ukan gaabruneT da Tqvenc wahyeviTo, _ uTxra xalxs.
Tavad ki iqiT wavida, sadac gveleSapi eguleboda. mivida, TavSi
xeli staca, wylidan amoaTria da miwaze xeTqebiT mokla. mokvda Tu
ara gveleSapi, wyalic wamovida, xalxmac gaixara.
_ es vaJkaci, vinc gveleSapi mokla da wyali mogvca, unda
vaqeifoTo, _ Tqves da ainiJvfas pativsacemad didi purmarili
gaimarTa.
_ Sen didi sikeTe gviyavi da Cvenc sikeTiT gvinda gadagixadoT.
rac ginda, gvTxove, SegisrulebTo, _ uTxra xalxma ainiJvfas.
_ Cems qveyanaSi dabrunebis meti ara minda rao, _ upasuxa ai-
niJvfam.
bevri iTaTbires, esa Tqves, isa Tqves, bolos ainiJvfas
uTxres:
_ Seni aqedan gamyvani mxolod erTi beberi arwivia, magram
CvenSi misi damWeri aravin ariso.
_ eg Zneli saqme ar aris, Tqven misi bude mimaswavleTo.
miaswavles. isic wavida. arwivis budes rom miuaxlovda,
dainaxa, budeSi ori marTve zis da budisaken uzarmazari gveleSapi
micuravs. Turme es gveleSapi yovel weliwads uWamda arwivs mar-
Tveebs. ainiJvfam gveleSapi mokla. axla gveleSapis mokvliT gax-
arebuli marTveebi JivJivebdnen. am dros gamoCnda beberi arwivi.
budisaken mofrinavda. marTveebma ainiJvfas uTxres:
_ Cven frTebqveS daimale, Torem dedaCveni SegWamso.
94

94
marTlac, ainiJvfa marTveebis frTebqveS gainaba.
mofrinda beberi arwivi.
_ aq ra ambavia, ratom mcems adamianis sunio? _ hkiTxa marT-
veebs.
maTac uambes, rac moxda. gaxarebulma arwivma ainiJvfas
uTxra:
_ gveleSapi marTveebs veRar SemiWams. rakiRa gveleSapi moka-
li, rasaca mTxov, Segisrulebo.
_ mxolod is minda, rom aqedan gamiyvano da Cems qveyanaSi dama-
brunoo.
_ eg advilia. daakvlevine aTi kameCi. tyavi rumbebad amoaRe-
bine. xuTi rumbi xorciT gaavsebine, xuTi _ wyliTo.
dabrunda ainiJvfa xalxTan. uTxra, xuTi rumbi xorciT gamiv-
seT, xuTi _ wyliTo.
marTlac, auvses rumbebi.
beberi arwivi erT did moedanze dajda, zurgze rumbebi daaw-
yes, ainiJvfac Seajda. vidre afrindebodnen, arwivma gaafrTxila:
_ ramdenjerac vityvi `yurT~-meTqi, pirSi erTi lukma xorci
Camide da erTi ylupi wyali Camasxio.
afrindnen. ityvis arwivi `yurT~, Caudebs ainiJvfa pirSi xorcs,
Caasxams wyals.
is iyo, ukve unda amosuliyvnen samzeoze, rom xorci gamoil-
ia. `yurT~, _ Tqva arwivma. ra eqna ainiJvfas? gamoiglija bar-
Zayidan xorci da arwivs pirSi Caudo. am dros kidevac amovidnen
qvesknelidan.
_ bolos rom xorci momeci, risi iyo? sxvanairi gemo hqondao,
_ uTxra arwivma.
_ eg Cemi barZayidan gamoglejili xorciao.
beber arwivs Turme ainiJvfas xorci ar gadauylapavs, enis qveS
Seenaxa. axla gamoiRo, barZayze miado, ena ausva da gaumTela.
arwivi gafrinda. ainiJvfa Cqari nabijiT wavida. gzad Tavis nac-
nob dedabers gadaeyara.
_ Cemi megobrebi xom ar ginaxavs, xom ar ici, sad cxovrobeno?
_ hkiTxa.
dedaberma uTxra, sadac cxovrobdnen misi megobrebi. ainiJvfa
Tavisi megobrebis saxlSi mivida. aq is qali daxvda, jakiaxricas uf-
skrulidan rom amoiyvana. ainiJvfam maSinve icno qali, magram qalma
ver icno Tavisi mxsneli.
95

95
_ ver micanio? _ hkiTxa ainiJvfam.
_ verao.
_ me ainiJvfa var. Cemi megobrebi sad ariano?
_ sanadirod wavidnen, sacaa dabrundebian. me imaTi moaxle var
_ nacris mgveli da qvabis mxexavio.
am dros ainiJvfas megobrebic movidnen. ainiJvfas danaxvaze Za-
lian Sewuxdnen _ SercxvaT, idgnen TavCaRunulebi da Tvals ver
usworebdnen.
ainiJvfam ki oriveni gakoWa, ura cxenis kudze gamoaba da velze
miuSva.
TviTon ki qali colad SeirTo da dedas daubrunda.

mzisa da mTvaris asuli

erT sofelSi moxuci kaci cxovrobda. kacs isxaki erqva. sami


vaJi hyavda. ufross hajibeqiri erqva, SuaTanas _ mhamaTi, umcross
_ solmani.
isxaki yovel wels fetvs Tesavda, magram mosavals ver iRebda:
rogorc ki fetvi Semovidoda da isxaki Svilebs etyoda: `xval an
zeg fetvi unda aviRoTo~, viRac movidoda da ise moasufTavebda
yanas, rom diliT patrons marcvalic ara xvdeboda. verc mama, verc
Svilebi ver igebdnen, vis mihqonda maTi mosavali.
erT welsac, roca fetvi damwifda, isxakma ufros Svils
uTxra:
_ hajibeqir, amaRam yanas uyaraule, Torem welsac xelcari-
eli davrCebiT, gaTendeba da movmkaTo.
wavida hajibeqiri yanaSi, wamowva da daiwyo yarauloba, magram
CaeZina. dilas gaiRviZa da _ fetvi aRar aris!
meore wels yanis sadarajod mhamaTi wavida, magram imasac CaeZi-
na. diliT fetvi aRar iyo.
metis atana aRar SeiZleboda da nabolara Zmam _ solmanma ma-
mas sTxova:
_ gaisad me gamiSvi fetvis sayaraulodo.
isxaks gaecina:
_ Se sawyalo, dedaSenis fexTiT rom wevxar, maSinac SiSiT
ilevi da yanis yarauloba sad SegiZliao?
96

96
dadga gazafxuli da isev daTeses fetvi. roca momkis dro
dadga, isxakma ifiqra: `rac iqneba, iqnebao~ da solmans uTxra:
_ solman, amaRam Sen uyaraule yanas. aba, Sen icio!
solmans Zalian gauxarda: `ukve kacad magdebeno~, ifiqra. wav-
ida, cxenis ZuiT qamandi dawna, waiRo da yanaSi wavida. iq erT mo-
farebul adgilas Causafrda. zis, elodeba. SuaRame gadavida. erT-
baSad cxenis fexis xma moesma. moixeda _ cxenebis rema moqris, win
lurja ulayi mouZRvis.
cxenebi yanis piras miWendnen, lamazad daewynen.
_ axla, am yanas ise gadavZovT, rom miwa gaSiSvldes. oRond,
cota macaleT, aqaurobas movaTvaliereb, aravin iyoso, _ uTxra
lurja ulayma remas da iqiT wavida, sadac solmani iyo Casaf-
rebuli. miuaxlovda Tu ara, solmanma qamandi esrola da ulayi
daiWira.
ulayma gaiwia, yalyze Sedga, zurgzec gagorda, magram ver iqna
da Tavi ver gaiTavisufla. roca qamandma ise mouWira, rom cotac
da _ daaxrCobda, ulayi adamianiviT alaparakda:
_ Zmao, Sen garda Cem momrev kacs ar Sevxvedrivar. gamiSvi da
sam saukeTeso cxens mogcem, Tqvens fetvsac xels aRar vaxlebT.
fafridan erTi Reri bewvi gamomacale da Seinaxe. roca dagWirde,
cecxlze SeaTbe da sadac ar unda viyo, maSinve SenTan gavCndebio.
solmani daTanxmda. gamoarTva Sepirebuli sami cxeni, fafri-
dan erTi Reri bewvi gamoacala da jibeSi Caido. ulayi gauSva. Ta-
vad Sin dabrunda.
gaixara isxakma _ aiRo mosavali, aRar ekargeboda Tavisi lukma.
gavida xani. erTma batonma Tavisi xalxi gagzavna _ `sofel-
sofel CamoiareT da sadac kargi cxeni naxoT, miyideTo~. wavidnen
batonis kacebi cxenebis sayidlad. solmanis sofelSi rom mividnen
da misi sami cxeni naxes, Caacivdnen: `ginda Tu ara, mogvyideo~. mihy-
ida solmanma. cxenebi waiyvanes da batons mihgvares.
batonma cxenebi rom dainaxa, gakvirvebulma hkiTxa:
_ sad iyideTo?
uTxres, ama da am sofelSi solmanisagan viyideTo.
batonma solmans miswera: `rogorc ki am werils miiReb, CemTan
gaCndio~.
ra eqna solmans? aiRo sagzali da wavida. gzaSi lurja ulayis

97

97
bewvi gaaxsenda. amoiRo, asanTi gakra, bewvi alze moatara. maSinve
gaCnda Sekazmuli ulayi.
_ Semajeqio! _ uTxra solmans. solmanic Seajda.
cxeni grZneuli raSi iyo. roca miqrodnen, solmanma Sors, gza-
ze dagdebuli raRac dainaxa, iqaurobas anaTebda. `aviRebo~, _ if-
iqra, magram raSma uTxra:
_ eg arwivis frTis bumbulia. Zalianac rom mogwondes, ar ai-
Roo.
solmanma ar daujera. rom miuaxlovdnen, CamoqveiTda, bumbu-
li aiRo, Coxis qilebTan Caido. bumbuli mzesaviT anaTebda.
solmani batonTan mivida, cxeni TavlaSi daayena, TviTon Sin Se-
vida.
solmani batonTan stumrobda. batonis kariskacebma ifiqres,
Cvens batons Tavisi stumari Zalian Seuyvardao, mividnen da
uTxres:
_ solmans rom Coxis saqileSi bumbuli udevs, Tqveni unda
iyos. solmani ra magis Rirsia. Tu marTla uyvarxarT, ratom ar ga-
ZlevTo?
batoni maSinve mivida solmanTan.
_ saqileSi rom bumbuli gidevs, ra Seni Sesaferia, momeci, Cemi
iyoso.
solmanma usityvod misca.
magram kariskacebma ver moisvenes, SeuCndnen batons:
_ Tu solmans marTla uyvarxar, ratom im arwivs ar gCuqnis, eg
bumbuli rom mosZvrao?
batonma maSinve moayvanina solmani.
_ Sens naCuqar bumbuls ra TavSi vixli?! is arwivi momgvare, es
bumbuli rom mosZvrao!
amis gamgone solmanma TavSi xeli Semoikra. batons veraferi
upasuxa. mivida raSTan.
_ ratom mogiwyeniao? _ hkiTxa raSma.
solmanma yvelaferi uambo.
_ ai, ratom geubnebodi, bumbuli ar aiRo-meTqi. ar gamigone da
jer sada xar? eg bumbuli kidev bevr xifaTs gadagyris. axla midi
batonTan da uTxari: `arwivs mogiyvan, oRond Svidi gzis gasayarze
patara ormo amoaTxrevine, ormos garSemo ki yvela saxis marcv-
leuli daayrevine-Tqo~.
98

98
marcvleuls rom dayrian, rac qveyanaze frinvelia, iq moiyris
Tavs, magram pirs arafers daakareben, vidre arwivi ar mofrindeba.
arwivi imaTi ufrosia. roca arwivi gamoCndeba, irgvliv yvelaferi
ganaTdeba. arwivi iseTi xmauriT mofrindeba, iqaurobas gaayruebs.
Sen am dros ormoSi iqnebi damaluli. arwivi rom dafrindeba, swvdi
da daiWire, CemTan gaCndi da Semajeqi. sxva frinvelebi daginaxaven
da Semogesevian, frTebis cemas dagiwyeben, dagkbenen kidec, magram
ar SeuSinde, arwivs xeli ar uSvao, _ daariga raSma.
solmani batonTan mivida da rac raSma uTxra, sityvasityviT
gaumeora.
batonma Tavis kacebs ubrZana, yvelaferi ise gaakeTeT, rogorc
solmanma Tqvao.
solmani Sejda raSze da Svidi gzis gasayarTan mivida. raSi da-
mala, Tavad ormoSi Cajda da arwivs lodini dauwyo. gaisma gruxu-
ni. solmanma gaixeda da dainaxa, raRac mofrinavs _ casa da miwas
azanzarebs. es arwivi iyo. rogorc ki arwivi mofrinda, adre mofre-
nilma frinvelebma marcvlis kenkva daiwyes. solmani amoxta ormo-
dan, daiWira arwivi da raSs miaSura. frinvelebi daedevnen, magram
solmans arwivi ver daagdebines. miirbina raSTan, Sejda da gaaWena.
mivida batonTan, raSi TavlaSi daayena da arwivi mihgvara.
kariskacebma dainaxes, rom solmanma arwivi moiyvana, Tqves:
`araferi gamogvividao~. isev mividnen batonTan da uTxres: `ama da
am wyalSi, erTi cxvari cxovrobs. Tu solmans marTla uyvarxar, im
cxvris duma mogitanos. duma oqrosia. ratom ar unda gqondeso?
batonma maSinve moayvanina solmani da uTxra:
_ ama da am wyalSi erTi cxvaria. imis duma momitaneo.
ra eqna solmans?!
mivida raSTan.
_ axla raRa moxdao? _ hkiTxa raSma.
solmanma uTxra, rac awuxebda.
_ es didi araferia, _ uTxra raSma, _ mag cxvars Tavis dReSi
marili ar uWamia. yovel SuadRes wylidan gamodis, marils eZebs.
Tu iq, sadac gamodis, bevr marils davuyriT, cxvari SeWams, gabru-
vdeba da roca wyalSi Seva, Tavdayira dadgeba. imarjve, xanjali
iZre, duma moaWeri, Semajeqi da gaviqceT. Tu swrafad ar gaisarje
da cxvarma Cvensken mobruneba moaswro, sikvdili ar agvcdeba. axla
batonTan midi da Tormeti fuTi* marili mosTxove. uTxari: momeci
99

99
Tormeti fuTi marili da dumas mogitan-Tqo.
solmanma batons marili mosTxova, batonmac misca. ahkida mari-
li raSs, TviTonac zed Sejda da wavida. wyalTan rom mivida, cxeni-
dan Camoxta, cxvris saval bilikze uzomo marili dayara, xanjali
moamzada da daudarajda.
moSuadRevda da cxvaric gamovida wylidan. daiwyo marilis
Wama. gaZRa. Sevida wyalSi da Tavdayira dadga. am dros solmanic
gamoxta, mohkveTa cxvars duma, moaxta raSs da gaaWena.
mivida solmani batonTan da miarTva cxvris duma.
`kidev ar daiRupa~, _ Tqves kariskacebma, mividnen batonTan
da uTxres:
_ or wyals Soris, bardebSi erTma ZaRlma lekvebi dayara.
Tu solmani marTla aseTi guladia, wavides da erTi lekvi mogi-
yvanoso.
batonma daibara solmani da lekvis moyvana ubrZana.
roca daRonebuli solmani raSTan mivida, raSma uTxra:
_ batons uTxari Tormeti arSini TeTri da Tormeti arSini
Savi qsovili mogces. bardebTan rom mivalT, Tqvi: ai, Seni perangi,
ai, Seni nifxavi-Tqo da qsovilebi bardebze gadafine, zed gaiare,
lekvi aiyvane da Cemsken gamoiqecio.
solmani mivida batonTan, gamoarTva qsovilebi, Sejda raSze
da wavida. roca im bardebs miuaxlovda, sadac lekvebi iyvnen,
yvelaferi ise gaakeTa, rogorc raSma daariga, aiyvana erTi lekvi,
Seaxta raSs da Sinisaken gaaWena.
mihgvara lekvi batons. dainaxes kariskacebma da ufro SeSind-
nen. ifiqres, ifiqres da uTxres batons.
_ keTilo batono, coli ara gyavs. qveyanaze Seni Sesaferi qali
ar iqneba, magram solmani SeZlebs da mogiyvans. zRvaSi erTi veSapi
cxovrobs, im veSapis mucelSi ki _ mzisa da mTvaris qali. ai, is qali
iqneba Seni sakadrisio.
amis gamgone xarbma batonma mosveneba dakarga. solmanis moyva-
na brZana. mouyvanes.
_ zRvaSi erT veSaps ucxovria. im veSapis mucelSi mzisa da mT-
varis asuli mjdara. is qali unda momgvaro. momgvri _ colad Se-
virTav, ar momgvri da _ sikvdili ar agcdebao.
ra eqna sawyal solmans? Semoikra TavSi xeli da Tavis raSTan
dabrunda. mivida da bagasTan Camoujda.
100

100
_ solman, kargo vaJkaco, ratom mogiwyeniao? _ hkiTxa raSma.
solmanma yvelaferi uambo. maSin raSma uTxra:
_ midi batonTan da uTxari, rac ki duqanSi qalis tansacme-
lia, gamogatanos. Tanac zRvis napiras erTi duqani gaamarTvinos.
im tansacmels duqanSi gamovfenT. mzisa da mTvaris asuli duqanSi
Semova da tansacmlis Tvalierebas mohyveba. ai, maSin stace xeli da
wamoiyvane.
yovel dRe, SuadRisas, veSapi napirTan modis da Tavs qviSaze
debs. maSin misi Tavidan gamodis qali da napirze or saaTs rCeba.
gagrildeba da isev veSapis gul-mucels ubrundeba. veSapic zRvaSi
Securdeba. roca qalis gamosvlis dro moaxlovdeba, Zili mogere-
va, magram, gaxsovdes, ar daiZinoo.
solmanma uTxra batons da batonmac zRvis napiras duqani
daadgmevina; misca, rac moiTxova.
solmani zRvis napiras mivida, raSi gauSva, saqoneli duqnis
Taroebze Camoalaga, dajda da qals lodini dauwyo.
qalis gamosvlis dro rom dadga, Zils Tavi veRar waarTva. dae-
Zina. ase gagrZelda sami dRe _ qalis gamosvlaze solmans daeZine-
boda da maSin eRviZeboda, roca is ukve wasuli iyo. maSin raSi mov-
ida da uTxra:
_ fafridan bewvi gamomaZre da quTuTos qveS daide. yovelT-
vis, roca Zili mogereva da Tvals daxuWav, bewvi TvalSi SegerWoba
da ar daganebebso.
meore dRes solmani marTlac ise moiqca, rogorc raSma uTxra.
aRar daeZina da dainaxa, rogor gamovida qali, rogor Sevida duqa-
nSi da rogor daiwyo nelsacxeblebis Tvaliereba. qali Zalian
lamazi iyo _ iseTi lamazi, rogorc mze da mTvare. mzesaviT na-
Tels gamoscemda.
solmani duqanSi Sevarda, qals xeli daavlo, raSze Semoisva
da batons mihgvara. batons maSinve niSnobis gamarTva ewada, magram
qali uarze dadga:
_ vidre Cems skivrs ar momitanT, nu gamarTavTo.
skivri veSapis mucelSi idga.
batonma solmans ubrZana:
_ axlave moitane mzisa da mTvaris asulis skivri. Tu ar mogi-
tania, Tavs wagaclio!
solmani raSTan mivida da yvelaferi uambo.
101

101
raSma uTxra:
_ eg advili saqmea, oRond, ar unda SeSindeo: veSapi isev napir-
ze wevs. pirdaRebuli, qalis dabrunebas elodeba. SeuZveri veSaps
xaxaSi. veSapi zRvaSi dabrundeba. xval isev mocurdeba napirTan.
aiRe skivri da gamodi veSapis gul-muclidano.
Sejda solmani raSze da zRvisken wavida. mivida, xedavs, veS-
aps dauRia xaxa da wevs. solmani CamoqveiTda, `kargad iyavio~, _
uTxra cxens da veSapis xaxaSi gauCinarda. veSapi zRvaSi Securda
da wavida.
meore dRes solmanma batons skivri miutana.
dainaxa Tu ara skivri, batonma brZana: `axlave niSnoba moamza-
deTo!~ magram qali isev uarze iyo:
_ mzesa da mTvares _ Cems mSoblebs _ unda SevatyobinoT,
Tanac maT Cemi beWedi unda gamovarTvaTo.
batonma isev daibara solmani:
_ solman, unda mzesa da mTvares eaxlo da gaagebino, rom maTi
asuli Txovdeba. Tanac beWedi unda moitanoo.
ra eqna solmans? mivida raSTan da yvelaferi uambo.
_ oh, solman, veRaraferSi gamogadgebi. magram momismine, erT
rCevas mogcem: zRvis napirze migiyvan. iq erTmaneTs davSordebiT
_ gamiSveb. dainaxav, rom zRvaze erTi Tevzia xidiviT gadebuli _
Tavi gamoRma napirze udevs, bolo _ gaRma. zed gavla ar SeiZle-
ba, magram ise moiqeci, rogorc Tevzi mogTxovs, rasac getyvis,
yvelaferze dasTanxmdi, araferze upasuxo, vidre zRvas ukan ar
gadmoivli. roca Tevzze gadaxval, dainaxav, rogor ebrZvian erT-
maneTs zafxuli da zamTari. rasac isini getyvian, yvelaferze dae-
Tanxme. pasuxs maSin gascem, mzisa da mTvaris samyofelidan rom da-
brundebio, _ uTxra raSma.
_ ra meSveleba, Cems gverdiT rom aRar iqnebio, _ Sewuxda sol-
mani. mere Sejda raSze da wavida. bevri iara Tu cota, mivida zRvas-
Tan. CamoqveiTda, cxens gadaexvia da atirda. mere akoca da gauSva.
mivida Tevzis xidTan da sTxova, gadamatareo. Tevzma uari
uTxra. ar moeSva solmani, exvewa, emudara da, rogorc iqna, dai-
yolia.
_ gagatareb, oRond erTi pirobiT: mzesa da mTvaresTan rom
mixval, hkiTxe: rodemde unda viyo aq xidad gadebuli. Tu pirobas
momcem, rom pasuxs momitan, gagatarebo, _ uTxra Tevzma.
102

102
solmanma piroba misca da Tevzmac gaatara. midis solmani, mid-
is da xedavs, Sehbmian erTmaneTs zafxuli da zamTari.
_ salam aleiqum!
_ aleiqum salam! Cvens Soris nu Cadgebio, _ uTxres zafxulma
da zamTarma.
solmanma Tavis gasaWiri uTxra.
_ gagatarebT, magram erTi pirobiT: mzesa da mTvares rom nax-
av, hkiTxe, kidev didxans unda viyoT am dReSio?
solmani dahpirda, vkiTxavo da gaatares.
iara, iara da mivida mTvaresTan. mze Sin ar iyo. mTvare Sewuxda:
_ ra giyo me sawyalma, sad dagmalo? sacaa, Cemi qmari _ mze da-
brundeba da mogklavso.
solmanma mTvares asulis ambavi uTxra. mTvarem asva-aWama
stumars da roca mzis mosvlis dro dadga, skivrSi damala. movi-
da mze, ikra adamianis suni da iseTi yvirili morTo, lamis qveyana
daingra:
_ es ra suni mcemso?!
_ aba, ra sunia? araferi sunic ar ariso! _ daamSvida mTvarem.
mere dasva da TavianTi asulis ambavi uTxra. isic hkiTxa:
_ is kaci rom ganaxa, vinc Cveni Svilis ambavi mogvitana, xom ar
moklavdio?
_ ar movklavdi me ubeduri! viTom Cemi Svili menaxoso!
maSin mTvare adga, skivrs Tavi ahxada da solmani amouSva. mzema
da mTvarem solmani erT kviras istumres, beWedic misces.
roca solmani ukan dasabruneblad moemzada, mzesa da mTvares
Tevzis, zamTrisa da zafxulis danabarebi gadasca.
mzema da mTvarem Tqves:
_ Tevzi mTeli cxovreba egre iqneba xidad gadebuli, zamTari
da zafxulic gamudmebiT brZolaSi iqnebiano.
iqidan wamosuli solmani jer zamTarsa da zafxuls miadga.
_ vidre ar gvetyvi, ra giTxres mzema da mTvarem, ar gaga-
tarebTo.
solmanma daifica, geficebiT, `Tu gamiSvebT, getyviTo~,
gaatares da roca ukve gaiara da Tavi samSvidobos daigula,
uTxra:
_ mTeli sicocxle brZolaSi iqnebiTo.

103

103
gza gaagrZela. Tevzsac uTxra: `gadamatare da mzisa da mTva-
ris danabarebs getyvio~. gadaiara da danabarebic uTxra.
mivida Tavis raSTan, amxedrda da Sin dabrunda. batons beWedi
gadasca:
_ Cqara moamzadeT niSnobao!
magram qalma Tqva:
_ mzisa da mTvaris Svili var da mTeli sicocxle zRvaSi maqvs
gatarebuli. rodi vambob, batoni ar miyvars-meTqi, magram colad
rom gavyve, CemsaviT sufTa unda iyos. amisaTvis ki mduRare rZeSi
unda ganibanos. roca ganibaneba, niSnobis Tadarigsac daiWerTo.
maSinve Caasxes rZe Tormetvedroian qvabSi, aryis xis SeSa Seu-
keTes da roca aduRda, batons uTxres, `ibanaveo~.
_ ara, jer solmanma ibanaoso.
waiyvanes solmani qvabisaken. am dros qalma moaswro da Tavisi
beWedi xelSi Caudo. Tan uCurCula, _ aravis daanaxvo. roca tanT
gaixdi, jer beWedi CauSvi rZeSi da mere Tavad Cadio.
solmani ise moiqca, rogorc qalma daariga. gaibana da rZidan
uvnebeli amovida. amis damnaxavi batoni maSinve qvabSi Caxta. Caxta
da CaixarSa kidec. roca qvabis zedapirze misi fexebi gamoCndeboda,
kariskacebi taSs ukravdnen, uxarodaT, `batoni erTobao~.
bolos wamodga mzisa da mTvaris qali da iq TavSeyril xalxs
uTxra:
_ me batons ar movuyvanivar, solmanma momiyvana. dReidan Tqve-
ni batoni solmani iqneba. man ki, vinc mxolod Tavis Tavze fiqrob-
da, risi Rirsic iyo, is miiRoo.
solmanma da qalma bednieri cxovreba daiwyes.

qalebis wyaloba

iyo erTi col-qmari. lamazad cxovrobdnen da xalxic did pa-


tivs scemda. marjve adamianebad Tvlidnen.
col-qmari sul imaze kamaTobda, romeli ukeTesi iyo. qmari am-
bobda: `me var kargi da xalxi pativs amitom gvcemso~. `Sen ki ara, me
var kargi da xalxi amitom gviyurebs kargi TvaliTo~, _ umtkiceb-
da coli.
xvnis dro idga. qmari dilaadrian midioda saxnavad, sadilic
104

104
Tan mihqonda. Sin gvian brundeboda.
erT dRes, roca kaci Sinidan gadioda, qalma uTxra:
_ dRes sadils ver gagatan, mzad ara maqvs, gavamzadeb da me
TviTon gamogitano.
colma es rom uTxra, qmars Zalian gauxarda. cols arasodes mi-
etana misTvis sadili.
wavida kaci saxnavSi. rom moagondeboda, colma sadili unda
momitanoso, gulgaxarebuli xnavda.
amasobaSi Sin darCenilma colma sadili moamzada, sadRac erTi
nedli Tevzic iSova da SuadRe rom wamovida, qmarTan wavida, sadil-
ic waiRo da erTi cali nedli Tevzic.
im dros mivida, roca qmars karvis moSorebiT gahqonda svreli.
qalma iq, sadac guTans unda gaevlo, miwa moCiCqna da Sinidan mot-
anili nedli Tevzi dafla. kacma svreli gamoiyvana. colis mosvliT
gaxarebulma cxenebi gamouSva, Tavadac kargad isadila. Wamas rom
morCa, cols uTxra:
_ daRlili xar, Sin wadi, rom mzem ar dagwvaso.
_ mec ra yoveldRe aqa var! cota xans davrCebi, vidre erT-or
svrels kidev gaitan. Tan aqaurobis cqeriT Tvals gavaxarebo.
kaci adga, saqmes daubrunda, gaitana erTi svreli,* meore da _
guTanma miwidan nedli Tevzi amoagdo!
_ RmerTo, ai, saswauli! naxe, ra amohyva belts! _ Tqva qalma
da qmars Tevzi aCvena.
_ es ra vipove! _ Sehyvira gaxarebulma kacma.
_ nu yviri, gaCumdi! aravis araferi uTxra. sad gagonila mind-
orSi Tevzis povna. ra ici, iqneb sadme Tval-margalitic emarxos?
_ Tqva qalma, _ ici, ra movifiqre? daRamebamde araferi Tqva. rom
daRamdeba, axlomaxlo rom kacebi xnaven, wamoiyvane. am Tevzs Sevw-
vav da gavumaspinZldebio.
_ ra kargi ram moifiqreo! _ gaixara qmarma.
SeTanxmdnen. qalma Tevzi kalaTSi Cado da Sin waiRo.
eSmakma qalma Tevzi saguldagulod damala, kari da fanjrebi
Ria datova da sadRac wavida.
Sebindda. kacma, rogorc colma daariga, Sekriba is kacebi,
mis mezoblad rom xnavdnen, dasxa uremze da Tevzis saWmelad Sin
waiyvana.
mividnen, xedaven, saxli ZaRlebiT, qaTmebiT, batebiT aris savse
105

105
_ kari Ria daunaxavT da Sesulan. erTs nacari gauqeqavs, meores
fqvili daupnevia, mesames TefSi gautexavs. erTi sityviT, saxli
Tavdayira dgas, diasaxlisi ki arsad Cans.
amis Semxedvare stumrebma kaci masxrad aigdes da ezodan gada-
vidnen.
maSinve qalic Semovida ezoSi.
_ vai me ubedurs! ra moxda, ratom iyo amdeni xalxi Cvens ezo-
Sio?! _ morTo yvirili.
qmari gacecxlda. cols mokvla daupira.
_ qalo, magas ki nu ambob, isa Tqvi, ratom gamxade xalxis dasa-
cini? ratom ar gvaWame me da Cems stumrebs is Tevzi, naxnavSi rom
vipoveo.
_ vaime, raRa meSveleba me ubedurs! Cems qmars Wkua aeria. ra-
Rac daemarTa. vis gaugonia naxnavSi Tevzis povna? gesmiT, ras am-
bobs? naxnavSi Tevzi vipoveo?!
aman qmari ufro gaabraza.
_ midiT, daiWireT! daiWireT! _ iyvira qalma da xalxs qmari
daaWerina da gaakoWvina. bolos loginSic Caawvenina. sawyali kaci
sawolze daakres.
kaci yviris, rac Zali da Rone aqvs, coli ki wuwunebs:
_ vaime, ra meSveleba? es kaci ufro cudad aris, vidre mgonia.
mola Tu ar moviyvaneT, Cveni saSveli ar iqneba.
moiyvanes mola.
_ amis saqme cudadaa. rac SegiZlia, yvelaferi gaukeTe, valSi
ar dagrCebiTo, _ uTxra qalma molas.
mola mivida da kacs TavTiT daujda. qali sawolis bolosTan
dadga. xelSi Tevzi uWiravs, malavs, rom aravin dainaxos.
mola kacs ulocavs, Selocvil wyals asmevs da sxe­ulze usvams.
qali ki dgas da kabis saxeloSi damalul Tevzs malmal aCvenebs
qmars. Tevzis danaxvaze kaci yviris:
_ jansaRi var, araferi mWirs! eger, eger, sada aqvs Tevzi!
rac ufro mets yviris kaci, miT ufro mets ixveweba qali:
_ uSveleT, kargad umkurnaleT! eg rom SeiSalos, mTlad da-
viRupebi.
molac avgarozebs ubolebs, yurans urtyams.*
qalma bevrjer aayvira qmari. Tu Tevzs ar xedavda, kaci odnav
mSviddeboda.
106

106
qalma Sewyvita Tevzis Cveneba, kacic cotaTi Cawynarda. iwva da
kvnesoda.
qalma molas uTxra:
_ RmerTi giSvelis, Cemi qmari ukeT aris. Senc daiRlebodi.
wadi, daisvene. Tu isev dagvWirdebiT, xalxs gamogigzavniT da mo-
giyvanT, genacvale, Seni imedi maqvs.
mola wavida. qalma mezoblebic gaistumra:
_ wadiT, daRlilebi xarT. iqneb amasac CaeZinoso.
martoni rom darCnen, qalma qmars uTxra:
_ stumrebi ise rogor gauSvi ezodan, rom masxarad agdeba
gakadres, ratom ver daarwmune Sens sikeTeSi? rogor ggonia, xalxi
axlac Sen gamo gvcems pativs, Tu Cem gamo? Sena xar kargi, Tu meo?
qmari dasTanxmda:
_ marTalia, Sena xar kargio.
es kaci, romlis ambavic axla mogiyeviT, erT Tavisnair kacTan
erTad saqurdlad dadioda. gzaze dadgomisas loculobda: `alah,
RvTis madli da qalebis wyaloba gviboZeo~. megobari dascinoda:
`RvTis madli kidev ho, magram es qalebis wyaloba raRa ariso?~
hoda, am kacma, Tevzis ambavi rom gadahxda, cols uTxra:
_ yuri migde. roca saqurdlad an sxva ram saqmeze wasvlis
win alahs RvTis madlsa da qalebis wyalobas vTxov, Cemi megobari
sul damcinis. ar SegiZlia, imasac iseTi ram damarTo, me rom dam-
marTeo?
qalma: `kargi, rames movifiqrebo~.
erT saRamos col-qmarma im megobarTan stumroba gadawyvita.
colma qmari daariga, uTxra, ra unda eqna, rogor unda moqceuli-
yo.
wavidnen. maspinZels maTi misvla Zalian gauxarda: `ra kargia,
rom moxvediTo~.
qali Zalian lamazi iyo. kargadac ecva. cota xanSi maspinZlis
moxibvlas ecada. ramdenjerac diasaxlisi samzareuloSi gavidoda,
stumari kacic gadioda, viTom Tambaqos mosawevad. amasobaSi ki misi
coli maspinZels ekurkureboda. ise moxibla, sul auria Tavgza.
roca erTxel kidev darCnen pirispir, maspinZelma uTxra:
_ RmerTma qnas da me da Sen iseT adgilze Segvaxvedros, sadac
xels aravin SegviSliso.
_ RmerTmani, magaze uars arc me vityodio, _ upasuxa qalma.
107

107
_ maS, movifiqroT, rogor avisruloT survilio.
_ eg mxolod maSin gamova, roca Cemi qmari sadme wava da RamiT
Sin ar dabrundeba. maSin gagagebineb da moxvalo.
stumrebi RamiT Sin dabrundnen. gzaze qmari ekiTxeba:
_ risTvisac wavediT, im saqmisa rame gaarigeo?
_ gavarige da egre?! vera naxe, rogor gavagiJe? davaimede, male
ufro axlos vnaxavT erTmaneTs-meTqi. marTlac, cota xanSi Sexve-
drasac movawyob. momaval kviras bazarSi waxval da Rame iq darCebi.
me ki kacs CemTan davibareb. gaxarebuli da Tavgzaabneuli movarde-
ba. rogorc davTqviT, SuaRamisas fanjaraze momikakune. yvelaferi
ise gaakeTe, rogorc dagarigeo.
kvira Rames qalma im kacs SeuTvala: Cemi qmari Sin ar aris da
modio. kaci sixaruliT aRar iyo: ra bedi mewia! amaRam lamaz qals
Cavexvevio, _ fiqrobda.
kargad rom daRamda, mivida qalis saxlSi. qali morTul-moka-
zmuli zis da tkbil surnels afrqvevs.
_ oh, rogor mozozineb! sad iyavi? veRar moaRwieo? _ usayve-
dura qalma. viTom Zalian gauxarda kacis danaxva.
_ rom icode, rogor gavatare es erTi kvirao, _ uTxra kacma
da gadaxveva daupira, magram qali xelidan gausxlta.
qali oTaxidan gadis, Semodis _ dro gahyavs, viTom saWmels
amzadebs.
gaSala kargi sufra. Wames, sves, kargi dro atares, magram qali
axlos ar ikarebs kacs:
_ jer moiTmine, kargad danayrdi, am did RameSi bevr rasme mo-
vaswrebTo, _ ambobs qali.
Wamas rom morCnen, qalma logini gaSala. kacma gaixada da dawva.
qali sufris alagebas mohyva.
_ moeSvi, aRar wvebio? _ Cqarobs kaci.
_ axlave, cotas movwesrigdebi da movalo, _ fexs iTrevs
qali.
kaci gaxdili wevs loginSi. qali trialebs, raRacas saqmianobs.
am dros qmarma fanjaraze daabraxuna. Tan yvirili morTo.
_ vaime, ra gveSveleba?! dagvxocavs, _ awrialda qali, _ ra
meSveleba, sad dagmalo?! _ ambobs da aqeT-iqiT awydeba.
bolos:
_ modi, amaSi Cagsvam. ukeTes samalavs ver viSoviTo, _ Tqva da
kaci did skivrSi Casva, boqlomic daado.
108

108
amasobaSi qmari gareT dgas da yviris, qveyanas aqcevs. qalma,
rogorc iqna, kari gaaRo da viTom namZinarevma ikiTxa:
_ vaime, ra ambavia Cems Tavso?
_ nurc amdgarxar loginidan! erTi saaTia vabraxuneb, qveyana
davaqcie. Sen ra, loginSi Cakvdio?
_ Rrma ZiliT mZinebia. araferi gamigia. ra moxda? ratom dab-
rundio?
_ Sengan xeiri ar iqneba! aCqardi, amxanagebs nu CamomarCen, ba-
zris axlos erT xutorSi melodebian. vuTxari, axlave dageweviT-
meTqi da davbrundio.
_ ratomo?
_ imitom, rom es didi skivri bazarSi unda waviRo gasayidad.
fuli mWirdeba. sxva ram, xelis wamosakravi araferi gvabadia. im xu-
torSi ambobdnen, skivrs didi gasavali aqvs da Zviric ariso. modi,
uremze damadebineo.
_ vaime, amas ras sCadi? am skivris garda ra gvaqvs, rom amasac
gasayidad imetebo?
_ bevrs nu laparakob! momexmare, uremze davudoTo! _ iyvira
kacma.
miexmara coli, skivri uremze dadges da qmarma bazarSi waiRo.
mivida qmari bazarSi. cxenebi gamoxsna. uremi datova, Tavisi
ori amxanagi yaraulad dauyena.
_ aq ideqiT, Tu skivris muStari gamoCndes, uTxariT, patroni
axlave mova-Tqo. gavivli, mazandas gavigebo.
skivris patroni rom wavida, skivrSi damwyvdeulma kacma dai-
laparaka:
_ hei, vina xarT mand? Tqven genacvaloT Cemi Tavi! erTi Txovna
SemisruleT da rasacsa mTxovT, mogcemTo.
_ vina xar? mand ra gindao?
_ Cemi saxli aqvea, midiT Cvensa da Cems cols uTxariT: Seni
qmari skivrSi CausvamT da yidian, sxva gza ar aris, is skivri unda
iyido, Tundac mTel qonebad dagijdes-Tqo.
erTi kaci wavida da qals qmris danabarebi gadasca.
_ kargi, wadi da uTxari, axlave mova da iyidis-Tqo.
datrialda qali, aiRo, rac fuli hqondaT, zogic isesxa da ba-
zarSi mivida. Tan erTi CanTa fulic miitana.
skivris patroni Soriaxlo dgas, Tvals adevnebs. skivris say-
109

109
idlad mosuli qali rom dainaxa, mivida da viRac kacic miiyvana,
viTom myidveli.
_ ai, naxe Cemi skivri, Tu mogewonebao, _ uTxra im kacs da
skivri aCvena.
am dros skivrSi gamomwyvdeuli kacis coli ki gulis kankaliT
uvlida gars skivrs.
_ ras afaseb mag skivrso?
_ RmerTmani, iafad ver mogyidi. naxe, ra fasi adevs skivrebso,
_ uTxra skivris patronma da isev Tavis moyvanil kacs miubrunda,
aqao da, ar mainteresebs, es qali ras ityviso. moyvanili kaci ki am-
bobs:
_ vxedav, Seni skivri marTlac kargia. aseTi naxelavi am bazar-
Si sxva ar aris. modi, fasze movrigdeTo.
Tan didi fasi SeaZlia.
im kacis coli wuxs. aman fass auwia, im, viTom myidvelze meti
SeaZlia.
im kacmac auwia fass. ra enaRvleba? marTla xom ara yidulobs?
qalma da kacma erTmaneTis jibrze skivrs arnaxuli fasi
daades.
qals sxva ra gza hqonda? rac unda Rirebuliyo skivri, unda ey-
ida.
marTlac, gadaixada Sinidan motanili erTi CanTa fuli, cota
iqac isesxa da daamata.
iyida skivri. patrons ar sTxova uremi. sxva uremi daiqirava da
waiRo.
skivris gamyidvelma aiRo erTi CanTa fuli da gaxarebulma
Tqva:
_ eg ubralo skivri ar gegonoT. roca qali Sin miitans da gax-
snis, iqidan Tval-margalits amoiRebso.
qalma skivri Sin miitana, gaxsna da xedavs, zis Sig gacecxlebu-
li misi qmari. sacvalic ki ar acvia.
_ Se ojaxdasaqcevo, am skivrSi rogor Cavardi? aRsasrulis
dRe dagidga? ra dagmarTniao?
_ aRsasrulis dRe rom ar damdgomoda, es xom ar damemarTebo-
da? nurafers mkiTxav. risi Rirsic viyavi, miviRe. Sens mters, rac
gadamxda! sakuTari xeliT gamoviWeri yeli. kidev kargi, patronma
ver gaigo, skivrSi rom viyavi, rom gaego, saswauls mere naxavdi. Sen
genacvale, Tavi rom ar momWeri da miyideo.
110

110
ramdenime dRis Semdeg skivris patroni im kacs estumra. ise
eWira Tavi, TiTqos momxdaris Sesaxeb araferi icoda. moikiTxes
erTmaneTi. daTqves, rodis wavidodnen saqurdlad.
saqurdlad mimavalebi gzas rom daadgnen, orivem SesTxova
alahs: `alah! RvTis madli da qalebis wyaloba mogvecio~.

saiqiodan mosuli kaci

erT qveyanaSi cxovrobda moxuci col-qmari. moxucebi uSvil-


Zironi iyvnen.
erT saRamos berikacma namazi* rom Seasrula, Sinidan gavida.
cotas gavivli, mezobels davelaparakebi, guls gadavayolebo.
coli Sin marto darCa.
berikaci mezobelTan musaifs Sehyva da kargad Seagvianda. roca
dabrunda, xedavs, misi coli zRurblze damjdara da gulamoskvniT
tiris.
_ ra moxda, ra gatirebso? _ Seuyvira qmarma, magram qalma
araferi upasuxa _ ufro amoujda guli.
berikacma mTeli Rame TeTrad gaaTena. wuxda, undoda, gaego,
ra atirebda mis cols.
rom gaTenda, isev Caacivda:
_ Tu ar metyvi wuxel ra SegemTxva, Tavs ar vicocxlebo.
mixvda dedaberi, rom qmari advilad ar daexsneboda da uTxra:
_ oh, Se uRmerTo Sena! sanam ar maTqmevineb, ar damexsnebi?
mezoblebTan rom gadaxvedi da marto damtove, WasTan mivedi, Sig
Cavixede. mere iqve rom maRali xe gvidgas, imas avxede da guli met-
kina, tirili mominda. me da Senac im Wisa da xis msgavsad martoni
varT am qveyanazeo.
berikacs colis naTqvami ar moewona.
_ rakiRa meti Wkua ara gaqvs, SenTan gamCerebeli aRara var. wa-
val da mxolod maSin davbrundebi, roca Senze briyvs vipovi vismeo,
_ Tqva. abgaSi sagzali Caido da iqiT wavida, saiTac Tavisma fiqrma
da gonebam waiyvana.
iara, iara da erT sofelSi mivida. mTeli sofeli batonis vaJis
sikvdilze laparakobda. erTni ambobdnen: alahi av kacs karg gzaze ar
gaatarebso. dailocos is cxeni, romelmac batons Svili moukla. ram-
deni ubedureba mogvitanao! meoreni _ `RmerTma daswyevlos! rom ar
111

111
momkvdariyo, mis qorwilSi erTxel mainc gamovZRebodiTo~. mesameni
_ `rogorc misi qelexi ar gvargunes, ise arc qorwils gvargunebdnen,
albaT, alahma jojoxeTis yvelaze cxel qvabSi CauZaxao~.
berikacma gamoikiTxa da gaigo, sad cxovrobda batoni, sad da-
dioda, ra nivTebi darCa micvalebuls.
erT dResac dainaxa, rom batoni cxenze Sejda da soflidan
gavida.
berikacma maSinve Tavisi qurqi ukuRma pirze Caicva da batonis
ezos miadga. msaxuri ezos gvida.
_ qalbatons damiZaxeo, _ uTxra berikacma.
am dros qalbatonma fanjridan gamoixeda.
_ vin aris es maTxovari, am papanaqebaSi qurqiT rom dabrZan-
deba?! Cvens ezoSi ra undao? _ ifiqra da msaxurebs ubrZana:
_ axlave daiWireT, gakoWeT da farexSi SeagdeT. dabrundeba
batoni da is gauCens samarTalso!
_ RvTisniero qalbatono, alahis wyaloba nu mogeSalos. me
alahis mociquli var. axlave ukan waiRe Seni sityvebi, moinanie,
Torem alahs grZeli qamandi aqvs. dRes Tu ara, xval mogawvdens da
vai, Seni brali! alahma gamomgzavna. Seni gardacvlili Svilis am-
bavi mogitane. Seni Svili me mabaria. Zalian kargad aris da giTvlis:
Cemi cxeni da oqros nivTebi gamomigzavneo.
qalbatoni maSinve bodiSebad daiRvara, alahs Seevedra, Cems
codvebs Cems jamirbaqs nu azRvevinebo. `saiqiodan mosul kacs~
asva, aWama, gamouyvana Tavisi Svilis cxeni, oqros unagiric misca
da ori abga oqroc. gza dauloca da gaistumra.
berikacma gulSi Tqva:
_ RmerTmani, es qalbatoni Cems dedaberze briyviao, _ hkra
cxens qusli da Sinisaken gaaWena.
saRamos batoni dabrunda. coli gaxarebuli Seegeba.
_ ra naxe? ra gixariao? _ gaukvirda batons.
qalma dawvrilebiT uambo, rac moxda.
_ dageqces ojaxi! sad gagonila saiqiodan kacis mosvlao?! _
uyvira batonma cols.
batonma is Rame TeTrad gaaTena. rogorc ki iriJraJa, cxeni Seka-
zma, daibara, `saiqios kacis~ mosaZebnad mivdivaro da gzas daadga.
kiTxva-kiTxviT mivida berikacis sofelSi.
amasobaSi berikacma ifiqra, batoni amas ar SemarCens, ueWve-
lad damedevneba. es ori abga oqro saCqarod unda movafaro
112

112
Tvalidano.
soflidan gavida da mdinarisken wavida. undoda iq, sadme Cae-
fla is oqroebi.
mdinares rom miuaxlovda, dainaxa, didi xis Ziras uremi idga.
iqve ori mxvneli ijda. berikaci miuaxlovda da miesalma. maTac
salmiT upasuxes, cxenidan CamosvlaSi miexmarnen, miipatiJes _
`mobrZandi, alahis stumari xaro~, _ uTxres, Tan hkiTxes: _ axali
ambavi ra icio?
berikacma dainaxa, rom orive mxvneli qaCali iyo da uTxra:
_ RmerTmani, kargi ambavi ar momitania. ama da am sofelSi ba-
tonis vaJi mouklavT. mkvlelebi qaClebi yofilan. amitom batoni
daqris sofel-sofel da saca qaCalsa naxavs, klavso.
amis Tqma iyo da, dainaxes maTken momavali batoni, gacecxle-
buli moaqrolebda cxens.
_ vai, Tqve sacodavebo, Tqveni aRsasrulis dRe dadga, modis
is samgzis wyeuli batonio, _ uTxra berikacma.
vidre batoni mouaxlovdeboda, qaClebi im maRal xeze acvivd-
nen, romlis qveSac uremi idga. amasobaSi berikacma moaswro da
oqroTi savse abgebi uremze dayrili Tivis qveS amodo.
batoni uremTan miiWra, cxeni Walze gamoaba, xanjali iZro da
xeze asvla daiwyo.
_ movida Tqveni aRsasruli! ymebis masxarad asagdebi kaci
varo?! _ Rrialebda.
sabralo qaClebi SeSinebulebi dganan xis kenweroze da aqeT-
iqiT irxevian.
berikacma TivaSi damaluli abgebi amoiRo, ahkida batonis
cxe­ns, Tavadac zed Sejda, Tavisi cxenic Tan gaiyola da WenebiT
gaecala iqaurobas.
mixvda batoni, rom motyuvda da qaClebi ubraloni iyvnen.
hkiTxa:
_ xeze rad axvediTo?
_ im berikacma gviTxra, sadac qaCalsa naxav, Turme Tavsa sWri.
ar vicodiT, sad wavsuliyaviT da aq amovediTo.
raRas izamda batoni? cxeniT mosuli Sin qveiTad dabrun-
da. erTi kvira iara Tavis soflamde. Sin dabrunebuli qmari rom
dainaxa, qalbatonma hkiTxa:
_ aqamde sad iyavi? ase sad amoigangle mtverSi, an qveiTad ra-
tom moxvedi, cxeni ra uyavio?!
113

113
_ daiqces Seni ojaxi! saiqios kacs wamovewie, vTxove da Tan
wamiyvana. mTeli es xani Cvens biWTan viyavi. cxenic imas davutove.
vTqvi, lxinSi sasiarulod dasWirdeba-meTqi, _ upasuxa batonma.
darCnen motyuebulebi batoni da qalbatoni, berikaci ki Tavis
dedabers daubrunda da daiwyes bednieri cxovreba.

sami Zmis sami saxedari

iyo sami Zma. Zmebi Zalian Raribebi iyvnen. sami saxedris garda
araferi ebadaT. erT dResac aiSalnen, erTad cxovreba aRar indomes
da gaiyarnen. gaiyves saxedrebi da daiwyes cal-calke cxovreba.
gavida xani. erT dRes ufrosi Zmis colma qmars uTxra:
_ saxedari gavyidoTo.
_ qalo, xom ar gagiJdi?! mTeli Cveni qoneba es erTi saxedaria.
esec rom gavyidoT, xom amovwydiT?! SeSa riTRa movitanoTo? _
uTxra qmarma.
qalma ara da ar daiSala: ginda Tu ara, unda gavyidoTo.
qmarma veRaraferi gaawyo da waiyvana saxedari gasayidad. mihy-
avs. Semoxvda erTi mdidari kaci _ Zalian eSmaki da gaiZvera.
_ saiT gagiwevia, ymawvilo, ra saqme gaqvso? _ hkiTxa.
_ saxedris gayidva minda da muStars veZebo.
_ Sens saxedars me viyidi, oRond, rasac getyvi, gaakeTeo.
_ miTxario.
_ Tu quds zRaprebiT amivseb, erT qud oqros mogcem da Sens
saxedars viyidi. Tu ver amivseb, eg saxedari muqTad damrCebao.
_ mets Tu arafers mTxov, erTs ki ara, Svid quds agivsebo,
_ ifiqra saxedris patronma da daiwyo zRaprebis moyola. mohyva
erTi, meore, mesame...
Tan ekiTxeba mdidars:
_ ar aivso Seni qudio?
_ jer ara. kidev Tqvi, rac icio.
sawyalma ufrosma Zmam meti aRaraferi icoda da raRa eTqva?
_ Tu meti aRar ici, Seni saxedari me damrCebao, _ uTxra mdi-
darma, gamoarTva saxedari da gauSva Sin xelcarieli.
midis ufrosi Zma. Tan colisa eSinia. _ ra vuTxra, riT vimarT-
lo Tavio, _ fiqrobs.
114

114
bevri ifiqra da moifiqra: moagrova kenWebi, abgaSi Cayara da
cols miutana.
_ naxe, ramdeni oqro mogvces Cvens saxedarSi! kargad Seinaxe,
aravisTan wamogcdes, amdeni oqros patronebi rom varT, Torem
Tavs wagaclio, _ uTxra.
gaxarebulma qalma `oqro~ skivrSi Seinaxa, magram enas kbili
ver daaWira, SuaTana mazliscolTan daitrabaxa:
_ Cveni saxedari erT abga oqrod gavyideTo. mazliscoli Ta-
vis qmars Caacivda:
_ Cvenc gavyidoT es saxedari. xom xedav, rogori daqceulebi
varT. Senma Zmam ki erTi abga oqro iSovao.
rogorc iqna, gaagdo qmari saxedris gasayidad, magram imasac
igive dRe daadga.
axla umcrosi Zmis colma aiCema: Cvenc gavyidoT saxedari.
xom xedav, Seni Zmebi rogor damdidrdnen, Cven ratom unda
CamovrCeTo.
umcrosma Zmamac waiyvana saxedari. isic gadaeyara im matyuara
mdidars. mdidari umcros Zmasac ise mourigda, rogorc ufrosebs.
umcrosi Zma daTanxmda, oRond erTi pirobiT _ Tu Cemi zRa-
prebi Sens qudSi ver Caeteva, Cems saxedars ki ara, sakuTar qoneba-
sac gamoeTxovebio.
_ jer iseTi kaci ar dabadebula, quds zRaprebiT rom gami-
vsebso.
_ maS, momismine. ai, Cemi zRapario, _ da daiwyo umcrosma Zmam:
erTi Zroxa iyo. mTaSi Zovda. im Zroxas aravin wvelida. rom mo-
SuadRevdeboda, Zroxa xevis saTaveSi midioda da iq TavisiT iwvele-
boda. misi rZe xevSi mdinared moedineboda. Cveni saxli xevis bolos
idga. vidre rZe Cvenamde moaRwevda, naxevari karaqad iqceoda. ori
qvabi gvqonda Sedgmuli. erTSi karaqi Caedineboda, meoreSi _ dan-
arCeni rZe. rZidan yveli amogvyavda.
erTxel saTibad wavediT. bevrni viyaviT. Tan didi Tavi yveli
waviRe. SuadRisas, saWmelad rom davsxediT, najaxi aviRe da yvelis
Wra daviwye. Suamde rom Cavedi, yvelidan erTi mgeli gamovarda.
_ yvelSi mgels ra undodao? _ gaikvirva mdidarma.
_ rZe xevSi rom moedineboda, mgeli napirs misdgomia. rZis da-
leva moundomebia, magram fexi dascdenia da Sig Cavardnila. Cven ki
yveli ise amoviyvaneT, mgeli ar SegvimCneviao.
mglis danaxvaze mTibavebi dafrTxnen, veRaraferi gaawyes da
115

115
celi esroles. celis tari mgels TeZoSi CaerWo. gamwarebuli mge-
li aqeT-iqiT darbis, TeZoSi garWobili celiT ki balaxi iTibeba.
mgelma piriT fiwali aitaca da Tiva azvina.
_ kargi, erTi! morCi! Seni zRapari Cems qudSi aRar etevao! _
iyvira mdidarma.
umcrosma Zmam oqroc waarTva, Tavisi Zmebis saxedrebic
gamoireka da gaxarebuli Sin dabrunda. mdidars ki guli gauskda da
mokvda.

qoneba da Wkua

iyo erTi berikaci, hyavda oTxi vaJi. erT dRes berikacma Svi-
lebs uTxra:
_ davberdi, sacaa movkvdebi. ojaxis ufrosad erTi Tqvengani
unda darCes. oRond is, vinc yvelaze Wkviani iqneba. aba, miTxariT,
riT moiwonebT Tavso?
ufrosma Zmam mamas xeli gauSvira. TiTze oqros beWedi ekeTa.
_ ai, Cemi qoneba. visac qoneba aqvs, imas Wkuac eqnebao.
misma momdevno Zmam oqros tansacmeli Caicva da mamas gamoeWima:
_ vinc aseT tansacmelSi gamowyobils daminaxavs, mixvdeba,
rom qonebac maqvs da Wkuaco.
mesame Zmam oqros sartyeli Semoirtya:
_ vinc dainaxavs, ramdeni oqroa Cems qamarze, maSinve mixvdeba,
rom arc qoneba maklia, arc Wkuao.
berikacma samive Svils usityvod mousmina. mere meoTxes mi-
ubrunda:
_ Svilo, ratom arafers ityvi, Tavs verafriT iqebo?
_ me arc oqros beWedi maqvs, arc oqros tansacmeli, arc oqros
sartyeli. gamrje xelebis, uSiSari gulisa da gonieri Tavis meti
araferi mabadiao.
berikacs Zalian moewona meoTxe Svilis sityvebi.
_ ojaxis ufrosi es iqneba. Tqven yvelani amis morCilni iqne-
biTo, _ brZana.

116

116
mercxali da qalebi

iyo erTi Zalian Raribi, wvrilSvili qali. erT dRes sawyal


qals cota matyli eSova, damjdariyo Tavisi qoxis win da arTavda.
qoxis Tavanze mercxals bude hqonebiyo. uceb, budidan bartyi gad-
movarda, daeca da fexi mostyda. qalma mercxlis bartyi aiyvana,
fexi Seuxvia da isev budeSi Casva.
Semodgoma dadga. mercxlebi Tbili qveynebisaken gafrindnen.
is bartyic gahyva. gavida zamTari, gazafxuli dadga da mercxlebic
mofrindnen.
erT dRes Raribi qali isev Tavisi qoxis win ijda da matyls
arTavda. am dros mofrinda erTi mercxali, qals kalTaSi gogris
Tesli Caugdo da gafrinda.
qali mixvda, rom es is mercxali iyo, romelsac fexi Seuxvia. qa-
lma aiRo Tesli da daTesa. amovida gogra, gaizarda, magram ra gaiz-
arda! rom damwifda da mowyveta moundomes, Zvra ver uyves. qalma
ifiqra: culiT gavCexav da nawil-nawil Sevitan Sino. moitana culi,
dahkra, gogra gaipo da iqidan uzomo oqro gadmoipna.
gaxarebulma qalma mezoblis qals uTxra, ra bedic ewia. mezob-
lis qali erTi avguli, Suriani vinme iyo. SeSurda Raribi qalisa.
RmerTo, arc me davrCebi xelcarielio, _ Tqva da roca mercx-
lebma bartyebi daCekes, amoiyvana erTi bartyi budidan, mostexa
fexi, mere Seuxvia da isev budeSi Casva. Tavisi WkuiT, Raribi qalis
saqcieli gaimeora.
mezoblis qali oqros elodeba. dadga gazafxuli. mofrindnen
mercxlebi. mezoblis qali Tavisi saxlis win ijda. am dros mofrin-
da erTi mercxali, qals kalTaSi gogris Tesli Caugdo da gafrin-
da. qalma Tesli daTesa. amovida gogra, uzarmazari gaxda. axla ki
gavmdidrdebio, _ Tqva qalma, dahkra gogras culi. gogra gaipo da
iqidan sami didi gveli amosrialda. gvelebi ecnen qals, dakbines da
suli gaafrTxobines.
naTqvamia: sikeTe sikeTiT mogezRveba, siave _ siaviTo. Tu fex-
motexil Cits dainaxav, fexi Seuxvie da isev budeSi Casvi, magram
jansaR suliers nu daiWer da fexs nu moamtvrev, Torem Senc is
dagemarTeba, rac borot qals daemarTa.

117

117
andazebi

avi ZaRli sadgoms ver iSovniso;


vinc virma gadmoagdo, imas cxenze nu Sesvamo;
zafxulSi gvelis SeSinebuls, zamTarSi qamandisa eSinodao;
Tu Wkuis sakiTxavi aravin gyavs, qudi dade da imas SeekiTxeo;
kacs saxeli ki ara, saqme amSvenebso;
rogorc icekveb, taSsac ise dagikravo;
rkinis WiSkris patrons, lursmanic rkinisa unda hqondeso;
sabans dahxede da fexi ise gaWimeo;
sadac futkari ar aris, iq arc Tafliao;
simarTlis gza farToao;
sityvas didxans nu daReWav, gamwardebao;
tkbili sityva Zroxas gamowvelis, royio ki _ guls dakodavso;
cas kibes ver miadgam, erbos Samfurze ver aagebo;
cxenis saTqmels unagiri ambobso;
ZaRli yefs, cxeni Zovso;
xanjliT daWrili morCeba, avi sityviT daWrili _ verao.

118

118
adiRur-Cerqezuli folklori

poezia

Zveli adiReuri simRera


(adiReeli mamluqebis* simRera)

kavkasionis maRali mTebi


am qvyenis muzaradebia.
iq TavCaCqniani adiReelebi,
TavCaCqniani adiReelebi
kavkasionze daiarebian,
Wabuk mxedrebs ki jiSiani cxenebi aRviriT mohyavT.

Wabuk mxedrebs
jiSiani cxenebi aRviriT mohyavT.
mas ki, vinc meomrebs miuZRvis,
didi, naTeli varskvlavi uwevs megzurobas.

vinc meomrebs miuZRvis,


didi, naTeli varskvlavi uwevs megzurobas.
Cvens megzur mxedrebs asaCuqreben.

Cvens megzur mxedrebs


asaCuqreben,
zRvidan mosuli uwminduri Turqebi gvebrZvian.

zRvidan mosuli
uwminduri Turqebi gvebrZvian.
uwminduri Turqebi Cvens qalebs muclebs ufatraven,

uwminduri Turqebi Cvens qalebs muclebs ufatraven.


da iqidan amoglejil bavSvebs
TavianT Turqul ZaRlebs uyrian.

119

119
uZlevel narTTa* simRera

cofiani ZaRlis kbiliviT, uei dunei,* basri maxvili maqvs.


o-o.
sisxli mowveTavs, uei dunei, basri maxvilidan.
o-ra, o-ra, o-ri-ra-ri.
wyals gavxedav, uei dunei, aborgebuls,
didi, Savi xomaldi, uei dunei, gviaxlovdeba,
Savi, mamaci meomrebi, uei dunei, gadmoyavs,
sam razmad, uei dunei, iyofian.
mebrZolTa beladi, uei dunei, ToTareS pirquSi,
mosvenebas, uei dunei, ar gvaZlevs.
himiSis vaJi, uei dunei, Cveni baTarazi,
im meomrebs, uei dunei, Tavzars scems.
Svidi Zexvisxela, uei dunei, ulvaSebi aqvs,
spilosaviT, uei dunei, zorba aris,
roca Cvili iyo, uei dunei, dedamiwa,
roca Cvili iyo, uei dunei, mwvane miwa,
im dros, uei dunei, akvanSi viweqi.
maxes roca agebdnen, uei dunei, dedamiwaze,
cxvrebi roca Telavdnen, uei dunei, mwvane miwas,
im dros, uei dunei, patara mexbore viyavi.
kolboxiviT roca iyo, uei dunei, beSTau-mTa,
saric rom ar idga, uei dunei, beSTaus* tyeSi,
im dros, uei dunei, Wabuki viyavi.
erTi gadabijeba roca iyo, uei dunei, didi indili,*
im dros, uei dunei, naxevrad WaRara viyavi.
urvam, uei dunei, sul mTlad gamaWaRarava.

120

120
yarayaSyatau*

sisxlis mdinarem idinos yarayaSyatauSi!


ukan moxedvac ver moaswres Cvenma narTma mxedrebma, rom
maxvils daeyrdno mamaci yadirSuyo, mere daeca.
Tvali uWiravs mis jaWvis perangze yirimel Samxals,*
Tvali uWiravs.
macne iCqaris yirimis xanisken, iCqaris.
didi jari modiso, SeSfoTda Cveni CelimaTi, SeSfoTda,
ficxia Cveni winamZRoli, uljiroyo, ficxia.
mxarbeWianma katisTvala meomrebi gaJlita.
ZaRlismWamelebs* daziroyo gamouZRva, gamouZRva.
mwyris kakanaTSi SeviyuJeT yara-yuden mamacis
brZanebiT, brZanebiT.
idaris vaJebi Tavisi TofebiT, Tavisi saWurveliT modian,
modian.
mSvild-isriT ebrZvian mters.
maTi nasroli frTiani isari
marjvena ferdSi rom xvdeba (mters) marcxnidan gamodis.
oqros iaraRi dayares idaris vaJebma (daiRupnen).
maTi cxenebi irmebTan erTad izrdebodnen,
Tavad ki mters iolad ayrevinebdnen Tavebs.
TaTarTa xocviT iqcevda Tavs,
mters Tavzars scemda Cveni bora, Cveni bora.
gavasqel wablas daaWenebdi,
mokle xmals aTamaSebdi, aTamaSebdi.
mters imedi gadaewura.
mobrunda da isari isrola
bidaSma, bidam aSabuyom.
medroSe Camoagdo, Camoagdo.
Rame janRisfer CoxasaviT gaiSala,
ganTiadze didi jari Seyara.
yuriZa Zlieris vaJis _ ordaSaos isarma
sami mamaci gangmira, gangmira.
uros dartymasa hgavs
yuriZa Zlieris vaJis ordaSaos isris xma.
am brZolis dRes dedaboZiviT dgaxar,
Seni vaJkacobiT meomrebs STaagoneb, STaagoneb.
121

121
kudmokle TeTroni* hyavs (hafajas),
mTeli horoliT* brundeba, brundeba,
qeCis saisre aqvs,
mSvildi argnada aqvs, argnada aqvs.
sacalfexo bilikiT midis
JurTa beberis vaJi hafaja, hafaja.

damalei*

`uara, uarada, mamacia damalei.


damaleisTan arian
tyapuWiani meomrebi.
fSiyania maTi meTauri.
uaryoebs* fexqveS vegebiT,
daCagrulebi varT...
cxovreba hqvia amas?~ _
boboqrobs fSiyani.
fSiyan-damalei mamaci
am dRes aSkarad
gamodis sabrZolvelad,
uSiSar mxvnel-mTesvelTagan
did jars agrovebs.
erTs SesZaxebs da uoryebs Tavgzas ubnevs.
TaTbiroben SeSfoTebuli Tavadebi.
didi omi iwyeba.
SeSinebuli Tavadebi,
uei, ZaRlebiviT iyefebian.
piri ibrunes uoryebma,
tyeSi garbian.
damalei mamacma qveyana,
uei, marJa,* xelSi Caigdo.
CurCuleben SeSfoTebuli Tavadebi,
meore brZolas aCaReben.
saTaTbirod ikribebian Tavadebi, mamac meomars
uei, uxmoben.

122

122
goSaRaRi*

kaklis fhavakebiT*
mivdivar, win vixedebi.
mzeras movatareb
am uZvels qveyanaze,
sadac Tvali mimiwvdeba,
Wabuk yanSobis ver vxedav.
salaSqrod mimaval mxedrebs.
Cems simReras, goSaRaRis simReras
roca daviwyeb, bani momeciTo, marJa!
koWebamde mcems
oqrosferi nawnavebi.
roca yanSobze dardi Semomawveba
es wyeuli cixesimagre meviwroeba.
jobs, am dawyevlil cixesimagreSi
sisxli iRvrebodes.
kaci aRar darCa, uor, mtvriT daifara yvelaferi.
gulSi vikrav Cems patarebs,
guli tiris yanSobize.
Cemi oqros kululebi
yurebze gadaviwie.
davqvrivdi Tu ara,
CemTan siaruls mouxSires Tavadebma, aznaurebma.
ToliasaviT yelTeTra var,
TeTri qvis saxlSi vitanjebi.
vinme rom damibrunebdes yanSobis,
dedis TeTri rZiT gadavuxdidi.*
Seni laRunis* bajaRlo kars
vaReb da Sig vixedebi.
Seni TeTri abreSumis gaSlili logini
amaod gelis gaTenebamde.
TeTri xelebi, TeTri fexebi
wyaros civ wyalSi meyineba.
mzera Semeyina
sacalfexo bilikiT mimaval eul mxedarze.
wavideT, wavideT, Cemo yaraSaS,
yanSobi xom ar dabrunda, vnaxoT...
123

123
radgan ar brundeba yanSobi,
vitiroT, sanam es Savi qvac ar dadneba.
Savi qva ar dadna,
dawiTlebuli quTuToebi ki dagviskda.

simRera oSneus brZolaze

ai-ei, cas axedav, _ erTi oboli varskvlavia,


ai-ei, miwas daxedav, _ sacalfexo bilikia.

ai-ei, rac unda moxdes, ar gveSinia!


auSejia* Cveni mfarveli,
razmis bolos dgas mamaci boreyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

dagwvavs da dagdagavs maTi mze,


ZaRliviT ikbinebian maTi buzanklebi.

ai-ei, rac unda moxdes, ar gveSinia!


auSejia Cveni mfarveli.
razmis bolos dgas mamaci boreyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

nisli Rrublad adgas mindors,


sisxli Rvarad dis oSneuSi.

ai-ei, rac unda moxdes ar gveSinia!


auSejia Cveni mfarveli.
razmis bolos dgas mamaci boroyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

erTaderTi biliki, oSneus biliki


beberi xeebiT Caxerga Svidi gvaris xalxma.
124

124
ai-ei, rac unda moxdes, ar gveSinia!
auSejia Cveni mfarveli.
razmis bolos dgas mamaci boroyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

oqros Zewkvebi SveniT maT qaliSvilebs,


maTi Wabukebi Tavs ar izogaven.

oi-oi, rac unda moxdes, ar gveSinia!


Tavdebi auSejis mowaRea.
zurgis razmSia mamaci boroyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

maRla, xevis piras, TeTroni trialebs,


Rou maxviliT Cexavs xeebs.

ai-ei, rac unda moxdes, ar gveSinia!


auSejia Cveni mfarveli.
razmis boloSi dgas mamaci boreyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

megobrebs amxnevebs daWrili boreyo,


xeebs Zirkvavs mamaci SigoTiJi.

ai-ei, rac unda moxdes, ar gveSinia!


auSejia Cveni mfarveli.
razmis boloSi dgas mamaci boreyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

mzeze elvarebs maTi iaraRi,


Zvals gakveTs maTi maxvili.
ai-ei, rac unda moxdes, ar gveSinia!
auSejia Cveni mfarveli.
125

125
razmis boloSi dgas mamaci boreyo,
mova da gvixsnis guladi SigoTiJi, _
tyviiT dagcxrilavT.

Sibles* cekva

ele,* ele, Cvens auls nu erCi,


ele, ele, daifare Cveni sicocxle.
ele, ele, ThaSag-tyes cecxls nu waukideb.
ele, ele, msxlis wveni davlioT.
ele, ele, TafluWi dalie.
ele, ele, kaloze eqvsi qva dagvitove.
ele, ele, vcekvavT, vcekvavT.
ele, ele, ThaSag-xes gars vuvliT.
ele, ele, icekve, Sible.
ele, ele, vinc CvenTan ar icekvebs, Siblem wiayvanos,
ele, ele, ThaSag-wyalma waiRos.
ele, ele, isic wyalma waiRos, vinc misi gadarCena moindomos.

fSimaziTxa*

visac fSimaziTxad uxmoben, mas cecxlisferi ulvaSebi aqvs,


SuSxuna sasmels inaxaven misTvis,
msxvilrqian, TeTr Txas swiraven fSimaziTxas,
wuxs patarZali, oreda, SfoTavs,
mas, vinc SenTvisaa gankuTvnili, TeTri mklavebi aqvs.
uZlevelia fSamaziTxa, win vervin aRudgeba,
irmis rqebiT irTobs Tavs fSimaziTxa.
misi xurjini irmis tyavisaa.
spilosodena tani aqvs fSimaziTxas,
yalyze udgas oqros qoCori,
irmis tyavisaa didebuli fSimaziTxas logini.

126

126
simRera aidamiryanze

visi marjvena imorCilebs mamac meomrebs,


Tavze lafs asxams,
visac satevari TviT diadma TlefSma* gauWeda,
visac mSvildi da isrebi yovlisSemZle auSjerlem* dauloca,
vinc asparezobisas pirveli moiWreba,
vinc Sav Rrublad moiWreba,
buRs aadens da Suagul wreSi sariviT CaerWoba,
roca maxvils iSiSvlebs, misi maxvili mtris gulisken
miikvlevs gzas,
roca velad gadis, damSeuli eZebs sakbilos,
visac Tvals daadgams, jemanSeriys* versad gaaswrebs,
mters rom dasWyivlebs, maSinve suls gaafrTxobinebs.
Tavisi mware eniT amayobs aidemiryani.

ikribebian did fSisTan* didebulebi,


mTielebs mihyavT furirmebi misTvis,
marcxena mxares laSqris ufross uTmoben adgils,
maxvils iSiSvlebs aidemiryan, dascinis fSiebs.
TlefSma rom gamouWeda foladis maxvili,
im maxvils uRunaven, boWaven aidemiryans.

CorTiT midis yabardos laSqari astraxans,


Sen yvelaze ukeTesi abjar-unagiri gaqvs, aidemiryan,
haTuyvaelTa did fSis gaejibre, ukan moitove,
mewinave razms gauswari, mdinareebi gadalaxe,
laSqars TavSi Caudeqi da laSqris ufrosi SuriT aRavse.
Seni saTno satrfo _ fSi albeCis asuli dagtiris.
mamacia da axovani aidamiryan,
legendad iqca misi saxeli.
Zveli narTiviT anawilebs nadavl-qonebas,
brZolaSi erTi asze midis,
Svelas Tu sTxoven, erTs ZaluZs asis gadarCena.

`yamboleTi, hegaWis fSi, Cemi megobaria,


yamboleTma megobrobis fici gatexa,
127

127
SiSvel tramalze gamiyvana,
xevSi Semityua.
win gavixede, Cemi mosisxle SevniSne _ mama movukali.
ukan gavbrunde, samudamo Sercxvena ar amcdeba.
marcxnidan WenebiT miaxlovdebian mkvlelebi,
rusuli WakiT maT ver gaveqcevi.
CorTiT wavide, Cemi jemanSeriyi* Sorsaa,
SevebrZolo, Tan ar maqvs Cemi foladis maxvili.
rom ver gavqceodi, Txrili gaTxares,
me mainc zed gadavevle.
fSi yoloTuyo gamoeyo mxedrebs,
maxvilis trialiT miaxlovdeba,
biTium cxeni moaWena, basr maxvils ferdSi mimiznebs~.
miubrunda aidamiryani biTius, wveri Seakveca,
Senc viTom raindi xaro, uTxra da
warbszeviT naWdevi daado,
ukan gaaqcia, Txrilebze borZik-borZikiT axtunava,
mters mexad daatyda aidamiryani.
tyviebs uSenen, ase hgonia _ oqros fulebs ayrian tanze,
yvelas gasaocrad, neSu xani daWra da cxenidan Camoagdo.
tyviebs uSenen _ jaWvis perangis saxeloTi ifaravs sxeuls,
bolos ki TavSi dauSines uricxvi tyvia.
`sanam viyavi, vWabukobdi Cemi maxviliT,
uRvTod gamwires.
vinc megobrobis fici gatexa, mas RmerTi dasjis!~

Rirseuli dedis ori vaJiSvili

Rirseuli dedis vaJkacebo,


aravis aTqmevinoT, mxdalebi xarTo.
jaWvis perangs rom sisxli sdis,
icodeT, omia gaCaRebuli.
Rirseuli dedis vaJkacebo,
aravis aTqmevinoT, mxdalebi xarTo.
Tu xmlis pirze sisxli ar Cerdeba,
icodeT, kargad aris nawrTobi.
128

128
Rirseuli dedis vaJkacebo,
aravis aTqmevinoT, mxdalebi xarTo.
mtris tyvia visac zurgSi moxvdeba,
icodeT, WafSes* ar vaRirseb.
Rirseuli dedis vaJkacebo,
aravis aTqmevinoT, mxdalebi xarTo.
mtris tyvia visac mkerdSi moxvdeba,
me mas movuwyob arnaxul WafSes.
Rirseuli dedis vaJkacebo,
aravis aTqmevinoT, mxdalebi xarTo.
Tu daiWrebiT da daikvnesebT,
icodeT, Sin ar dagxvdebian Tqveni colebi.
Rirseuli dedis vaJkacebo,
aravis aTqmevinoT, mxdalebi xarTo,

labispirelTa tirili

RmerTma dagwyevlos, bebero labav!*


labas xeobidan qafiani sisxli moCqefs.
o-ra, o-ri-ra-ri,
Cvens moTqmas vinc gaigonebs,
auya, rauaiei,* sirmaho, veRar dagviviwyebs
yaramurzas Svilis Cadenil codvas,
auya, rauaiei, Cveni STamomavlebi nu daiviwyeben.
labas saTaves gavxedav, _
auya, rauaiei, qafiani sisxli moCqefs.
qvemo labasken vibruneb pirs,
auya, rauaiei, yrmaTa gvamebma daaguba mdinare.
sawolSi datovebuli bavSvebi,
auya, rauaiei, denTis kvamlma gamura.
cremlad iRvreba elmisxani,
auya, rauaiei, sarostaniani xanic qviTinebs.
labis mxridan mosul mxedars
auya, rauaiei, Semzaravi ambebi moaqvs.
dRes gavixdi
auya, rauaiei, Cems kaklis xisgan nakeTeb fhavakebs.*
129

129
mosirmul qudebs,
auya, rauaiei, kondaxiT gvaZroben (Tavidan).
qveda sacvlebs,
auya, rauaiei, Ceqmis WvintiT gvixeven,
anadolas kostiumebs,
auya, rauaiei, xiStebiT gviglejen.
namuss, uoryis vaJebisaTvis rom vinaxavdiT,
saRamomde gvarTmeven.
brWyviala samkerdulebs,
auya, rauaiei, TeTri abreSumiT vqargavdiT.
pirveli TovliviT (moulodneli) tyviebi,
auya, rauaiei, gvcxrilavs.
movis loginSi vancobdiT,
auya, rauaiei, oqrosulvaSianebTan.
axla ki ufrosi, nebaze rom miuSva jariskacebi,
Cvens saxlSi CveniTve erToba.
roca did labasTan vcxovrobdiT,
auya, rauaiei, Wabuki uroyebi Tavs dagvtrialebdnen,
vinc aRaraa amqveynad,
auya, rauaiei, RmerTo didebulo, Cvenc imaT migvawie.
generlis did saxlSi,
auya, rauaiei, qalbatons meZaxdnen.
mZevali gavxdi da
auya, rauaiei, Sercxvena ar amcda.
sarkmlidan gavixedavT,
auya, rauaiei, Wabuki fSi melandeba.
gaSlil sawolSi,
auya, rauaiei, banjgvliani daTvi melodeba.
mamaSens, Sumaho Sojen,
auya, rauaiei, cxovrebaSi cxeni ukan ar miubrunebia.
mibrunda da Tavic daiRupa,
auya, rauaiei, Sojenis asulma goSahariam.

130

130
haTxis Svilis, mhameT Ruazas datireba colis mier

roca salaSqrod midis, yovelTvis imarjvebs,


roca brundeba, sixaruliT vtiriT, _
es mhameT Ruazaa, haTxis Svili.
iyavi Cveni bednieri meTauri!
axla rom Segxvde, dagaZinebdi
Cems TeTr ZuZu-mkerdze, Cems rbil ZuZu-mkerdze,
rogorc TeTri abreSumis, rbili abreSumis sarecelze.

vinc indilidan erekeba cxenebis remas,


vis danaxvaze TviT laCrebic kazmaven cxenebs, _
es mhameT Ruazaa, haTxis Svili.
iyav Cveni bednieri meTauri!
axla rom Segxvde,
amqveynad yvelaze didi vaJkaci meyolebodi gverdiT.

visac TovliviT TeTrTmiani bebia hyavs,


vinc mogrialebs Tovlis zvaviviT,
es mhameT Ruazaa, haTxis Svili.
iyav Cveni bednieri meTauri!
axla rom Segxvde,
Cems gulmkerdze dagaZinebdi,
wyvil ZuZus Soris, wyvil rqebs rom hgavs.
vis TeTronsac TovliviT TeTri fexebi aqvs,
vis sacolesac TovliviT TeTri gulmkerdi aqvs, _
es mhameT Ruazaa, haTxis Svili.
iyav Cveni bednieri meTauri!
axla rom Segxvde,
dagaZinebdi Cems TeTr ZuZu-mkerdze,
Cems rbil ZuZu-mkerdze,
rogorc TeTri abreSumis, rbili abreSumis sarecelze.

omSi erTmaneTs ejibrebian mamaci mxedrebi,


noRaeli xanis Svili rom SeboWili mohyavs, _
es mhameT Ruazaa, haTxis Svili.
iyav Cveni bednieri meTauri!
131

131
axla rom Segvxde,
amqvyenad yvelaze didi vaJkaci meyolebodi gverdiT.

azvirTebuli modis indili,


mainc gadadis indilze da daxsnili tyveebi mohyavs, _
es mhameT Ruazaa, haTxis Svili.
axla rom Segxvde,
Cems gulmkerdze dagaZinebdi,
wyvil ZuZus Soris, wyvil rqebs rom hgvanan.
visi miSiyva,* vercxliT Savad moWedili,
SiSis zars scemda Sav xomaldebs, samtrod mosulebs,

es mhameT Ruazaa, haTxis Svili,


iyav Cveni bednieri meTauri!
axla rom Segvxde,
dagaZinebdi Cems TeTr ZuZu-mkerdze,
Cems rbil ZuZu-mkerdze,
rogorc TeTri abreSumis,
rbili abreSumis sarecelze.

saTanais moTqma

ore _ orede _ ade,


ore _ orede _ ade!..
fSizes* gaRma
orede _ ade,
sanadirod gavgzavne, is ki igvianebs,
orede _ ade,
mdinaris piras vdgavar,
orede _ ade,
guli miSfoTavs,
orede _ ade,
amdeni dgomiT
orede _ ade,
muxlebamde Cavefali miwaSi,
orede _ ade,
132

132
misi cxeni ki
orede _ ade,
mgloviared dgas miwurSi,
orede _ ade,
misi jaWvis perangi
orede _ ade,
cariel skivrSi iJangeba,
orede _ ade,
mis sikvdils, vai,
orede _ ade,
vin ityvis, vai,
orede _ ade...

adiif

Seni oTaxis win kari Riaa, Cemo adiif,


ukana karTan ki aravin Cans, Cemo adiif.
e-o-oi, e-o-oi, Cemo adiif,
ukana karTan ki aravin Cans, Cemo adiif.
tyeSi xoxobma SeifrTxiala, Cemo adiif,
cxeni ganze gaxta, gadmogagdo, Cemo adiif.
e-o-oi, e-o-oi, Cemo adiif,
cxeni ganze gaxta, gadmogagdo, Cemo adiif.
tyeSi miwas migabarebdi, Cemo adiif,
magram mxecebi dagfleTen, Cemo adiif,
e-o-oi, e-o-oi, Cemo adiif,
mxecebi dagfleTen, Cemo adiif,
xis totebze migasvenebdi, Cemo adiif,
magram frinvelni dagkortnian, Cemo adiif.
ukana karTan ki aravin Cans, Cemo adiif.
frinvelni dagkortnian, Cemo adiif.
ubeSi dagmalavdi, Cemo adiif,
magram viwroa ube, Cemo adiif,
e-o-oi, e-o-oi, Cemo adiif,
viwroa ube, Cemo adiif.
Seni mamis saxlSi wagiRebdi, Cemo adiif,
133

133
magram ridi maqvs Seni naTesaobisa, Cemo adiif.
e-o-oi, e-o-oi, Cemo adiif,
ridi maqvs Seni naTesaobisa, Cemo adiif.
Cems saxlSi wagiRebdi, Cemo adiif,
metyvian, sxvisi mkvdariao, Cemo adiif.
e-o-oi, e-o-oi, Cemo adiif,
ra vqna, ra giyo, Cemo adiif?

adiuh

bavSvobidan gviyvarda erTmaneTi,


o, Cemo adiuh.
yrmobidan getrfodi,
o, Cemo adiuh.
Senze vfiqrobdi,
o, Cemo adiuh.
vitanjebodi,
o, Cemo adiuh.
erTi wlis vada damide,
o, Cemo adiuh.
mTeli weli gelode,
o, Cemo adiuh.
paraskev saRamos
o, Cemo adiuh.
Savkazme Cemi Savra,
o, Cemo adiuh.
Sens sarkmels vuaxlovdebi,
o, Cemo adiuh.
sarkmels vaReb,
o, Cemo adiuh,
Cqarob Cems Savraze Sejdomas,
o, Cemo adiuh.
mivdivarT,
o, Cemo adiuh.
ucxo bilikiT viareT,
o, Cemo adiuh.
134

134
Savi nabadi mogaxure,
o, Cemo adiuh.
xoxobma SeifrTxiala,
o, Cemo adiuh.
cxeni dafrTxa da Camogagdo,
o, Cemo adiuh.
sisxli gdis,
o, Cemo adiuh.
Cems xelSi suli amogdis,
o, Cemo adiuh.
miwaze dagtovo, _
WianWvelebi dagesevian,
o, Cemo adiuh.
xeze migasveno, _
yvavebi dagkortnian,
o, Cemo adiuh.
miwas migabaro, _
mxecebi dagjijgnian,
o, Cemo adiuh.
ra vqna, ra wyalSi Cavvarde,
o, Cemo adiuh.
ra vqna, ra viRono,
o, Cemo adiuh!

ras izam, kargo?

_ Tavs ver iqeb da,


rac xelSi ara gaqvs, ver daakaveb.
ras izam,
ras izam, Cemo kargo?
_ wamieri survili ara xar, _
Cemi sinaTle xar.
Cemo TeTrxelebav, Cemo TeTrfexebav,
ra unda moifiqro, rom ver gadavlaxo?
_ yelTeTra mtredad rom viqce,
caSi gavfrinde,
135

135
ras izam,
ras izam, Cemo kargo?
_ Zerad rom viqce,
zeviT gagaqano,
Cemi gagxado,
ras izam, Cemo kargo?
_ irmad rom viqce,
uRranSi gaviqce,
ras izam,
ras izam, Cemo kargo?
_ fexmardad rom viqce,
Cemi gagxado,
ras izam, kargo?
_ avad rom gavxde,
loginad Cavvarde,
ras izam,
ras izam, Cemo kargo?
_ yvela senTa mcodne
mkurnalad rom viqce,
mogarCino da Tan wagiyvano,
ras izam, kargo?
_ kuboSi rom Cavwve da
saukunod daviZino,
ras izam,
ras izam, Cemo kargo?
_ sudarad rom viqce, lamazo,
ras izam,
Semogexvio, sulo Cemo,
ras izam,
Cemi ar gaxdebi, kargo?
kacSi Wkuas unda afasebde,
_ Wkvians bedma unda gauRimos.
ai, Seni bedniereba, _ aiRe,
is Sens gverdiTaa, _ aiRe!

136

136
mayruli

uoredade,* mogvyavs lamazi qali,


uoredade, ukan vbrundebi, lamazo qalo,
uoredade, bednieria Cveni gza.
uoredade, erTad vimReroT.
uoredade, lamazi qali mogvyavs,
uoredade, lamaz qals TeTri yeli aqvs.
uoredade, lamaz qals TeTri fexebi aqvs,
uoredade, yirimul mtreds hgavs lamazi qali.
uoredade, sirmis mkeravia lamazi qali.
uoredade, vaJkaci, visTvisac migvyavs lamazi qali,
uoredade, oqromkediTaa mokazmuli.
uoredade, mamacia lamazi qalis saqmro,
uoredade, mercxals hgavs lamazi qalis saqmro.
uoredade, mercxaliviT daqris lamazi qalis saqmro,
uoredade, veravin Seedreba mas.
uoredade, lamazi qali, romelic Cven migvyavs,
uoredade, oqroa TviTon.
uoredade, yvelaze lamazia Cveni patarZali.
uoredade, yvelaze lamazi kaba acvia Cvens patarZals,
uoredade, vaJkaci, romelic mas SeirTavs,
uoredade, axalgazrda lomsa hgavs.
uoredade, mxedrebis winamZRolia igi.
uoredade, moviyvaneT lamazi patarZali.

dedoflis dalocvebi

bednieri iyos is ojaxi,


saidanac gamovida,
bednieri iyos misi fexi im ojaxSi,
sadac Sevida,
bednieri rZali iyos,
sixaruli daebedos,
pativi daebedos,
daanaTesavos ojaxebi,
bednier moyvrebad aqcios!
137

137
rkinasaviT janmrTeli yofiliyos,
mtkice suli hqonodes,
didxans icocxlos,
mtrediviT iRuRunos,
batkaniviT uwyinari da alersiani yofiliyos,
frTxilad gvides cocxiT iataks.
ojaxis ambebi gareT ar gahqondes,
bevri yrma hyolodes,
biWebi aCinos.
baraqiani ojaxi hqonodes,
nasuq xarebs klavdnen mis saxlSi.
Sinidan gasuls simdidre Semohqondes.
zedized cxra leRune* edgas,
SuaSi Tavisi uneSxue* edgas.
cxra laRunidan
cxra rZali gamodiodes,
zRurblze gamoCndebodes.
guliswadili asrulebodes,
epovnos, rasac eZebdes,
ise ecxovros, rogorc surdes,
Tavisuflad ecxovros qveyanaze.
Seewie, o, RmerTo didebulo!
sul ganieri kaba scmodes,
vaJebi eCinos,
Tavisi gaCenilebi
Tavadve daezardos.
misi Sekerili ar darRveuliyos.
frTxilad gvides cocxiT iataks,
ojaxis ambebi gareT ar gahqondes,
cxvariviT wynari yofiliyos,
ZaRliviT erTguli da keTili yofiliyos,
droulad wvebodes,
droulad dgebodes,
dedamTili hyvarebodes,
qmris suli da guli yofiliyos,
erTsul da erTxorc yofiliyvnen,
erTmaneTs Cahkvrodnen,
138

138
rogorc fiWa da Tafli.
ase ecxovroT.
bednieri iyos is ojaxi,
saidanac gamovida,
bednieri iyos misi fexi im ojaxSi,
sadac Sevida.
RmerTo didebulo,
Seewie!

saqorwilo simRera

oh, oridade, ridade,*


oridade, bednieria Cveni patarZali, orida,
uremi savsea moviT, oqroTi,
vercxliTaa moWedili uremi, orida.
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.

atlasis kaba acvia,


vercxlis RilebiT gawyobili,
misi gzac mofenilia yviTeli atlasiT, orida.
varskvlavebiT moWedili ca misTvis wignia,
is furclavs im wigns, orida.

iman SegirTo, vinc SevardeniviT trialebs,


imas Seaberdi, vinc aq mogiyvana, orida,
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.
moxuc dedamTilebs moefere,
kargad moeqeci mulebs, patarZalo, orida,
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.

foladis nemsiT kerav,


mtrediviT zixar, orida,
oh, oridade, ridade,
139

139
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.
dubasaruli* moviviT* irxeva Seni kabis kalTa,
stumari Tu Semova, gauTxovari egonebi, orida.
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.

TovliviT TeTri fexebi aqvs Cems patarZals,


qaTqaTa mkerdi aqvs Cems patarZals, orida.
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.
kargi ojaxidan gamoxvedi,
kidev ukeTes ojaxSi Sexvedi, orida.
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.
saxelovani gvaris rZali gaxdi, orida,
yvelas sakuTari suliviT eyvarebi, orida.
oh, oridade, ridade,
oridade, bednieria Cveni patarZali, orida.

cxenze jdeba Cemi Svili

ua, gzas gaudga


Savraze amxedrebuli Cemi Savgvremani vaJi.
maCanCala nu iqnebi,
aRma-daRma daqrodnen Seni morekili Savra cxenebi.
mdevarma axlos mosvla ver gabedos,
ganTqmulma uoryebma* moaxloeba ver gabedon,
ar dagClungebodes maxvili,
maisas* wveri hqondes Sens maxvils!
Cemo vaJo,
RmerTma qnas,
Cvens mxareSi yvelas mjobni yofiliyav!
irmis tyaviT gadagexuros qoxi,
dombis tyaviT gadagexuros saxli,
ulvaSebi daginamos
maTrobela TafluWma,
fSaTa qalebi
140

140
getrfodnen,
werweta qalebis
nebieri iyo!
RmerTsa vTxov,
Cvens mxareSi ganTqmuli azati yofiliyav,
ai, ras gisurveb, Cemo Svilo!

monadiris simRera

monadire, monadire Tvalmaxvili,


rasac SeniSnavs, xelidan ar gauSvebs.
misi ruxi, grZelkuda ZaRlebi,
rasac moarbenineben _ Suaze viyofT.
rac soroSia _ Suaze gaviyofT,
rac yanaSia _ Suaze gaviyofT,
rac tyeSia _ verc ki SegveZlos misi gayofa...
fari TeTrfexa cxenebze vsxedvarT,
bombora nagazebi dagvyvebian.
daeweva Cemi fexmardi da melas yelSi Caafrindeba.
visac melis tyavi surs, Tavis ZaRls kargad hpatronobs.
Tu daTvs moklaven, tyavi _ guaSes* saCuqaria,
irems moklaven, xorci _ fSis saCuqaria.
uZlevel dauSjerjis* Tanamgzavria didi nagazi,
rbildrunCac misi Tanamgzavria, TeTri qali ukan uzis,
mWle cxeniT melaze vinadiroT,
napativebiT _ iremze.
Cvens amuuySi* wnelsa dreken,
gamoyvanili tyavi mTebiviT awyvia urmebze.
Cven did ariySi* Savmuxleba
msuqani irmebi daqrian.
Sav Tofs vumiznebT,
rasac Tvals movkravT, fSarihs* miuva!
uo, did uerjinze* Savi gvelebi dasrialeben.
visia cisferTvaleba, oqroTi morTuli?
sakuTar Tavs ar ekuTvnis,
xelSi ayvanili gamohyavs
gmir dauSrejis mRvimidan.
141

141
mgzavrTa dasaloci

RmerTma
mSvidobiT gataroT!
gzas daadgeT da
lariviT swori iyos,
wyals miadgeT da Rrma ar iyos,
lurji ca dagyurebdeT,
mwvane mdeloze gevloT,
TeTrfafrian lurja raSebze msxdariyaviT,
xmliT kveTdeT urCxulebs.
CamoqveiTdeT da oqros ixveWdeT,
dabrundeT da
baraqiani ojaxi dagxvdeT.
saxelovani stumrebi gyolodeT,
Sinidan gasuls simdidre mohqodnes,
stumrad mosuli simdidres tovebdes,
SegewioT es sadRegrZelo!
rkinis suli gqonodeT,
jan-Rone ar mogakldeT,
idRegrZeleT, RmerTma gacocxloT!
RmerTma qnas _
dana ver mogekaroT da
seni ver mogerioT!

pirveli xnulis gavlebisas saTqmeli dalocva

o, Cveno TxagaleJ!*
Sen, visi xelebic saswauls sCadis,
baraqa miec Cvens dawyebul saqmes!
zRapruli mosavali agvaRebine,
godrebs ver vuTavdebodeT,
zedaSec bevri dagvrCenodes.
mWedlebi ar momcdariyvnen!
amravle Cveni avla-dideba!
o, Cveno TxagaleJ!
142

142
Cvens saxniss bedniereba daabede,
pirveli xnuli bednieri yofiliyos,
miwis siTboTi gamTbariyos!..
baraqiani yofiliyos es miwa!
o, Cveno TxagaleJ!

kalouri

o-re-da, o-re-da...
didebuli xar Sen, kalouro simRerav!
mwyobri nabijiT gars uvlian kalos xarebi!
xaris oTxi Cliqi vercxlisaa,
vercxlisve rqebi adgas Tavze, _
yvelas rom sjobnis, vinc kalozea,
lomiviT rom lewavs.
mZimed trialebs kevri kaloze,
fiwali Znas zvinebad awyobs,
mSvenier mdeloze aZoveben xars.

gazafxulis dRes xari bRavis,


yvelaze qorfa balaxi sadac izrdeba, iq aZoveben,
visi Cliqebic basri foladiviTaa,
yvelas rom sjobnis, vinc kalozea!
mZimed trialebs kevri kaloze,
farTo fiwlebi gora-gorad awyobs TavTavebs.
asobiT maTes* Seagrovebde,
aTasobiT kalaTaSi gadaanawilebde,
wuTiT ar cdebodes Seni niCabi!

Telis Civili

Telas meZaxian,
mTis kortoxze vizrdebi,
Cemi kenwero cas swvdeba,
nami mbans pirs,
143

143
miwas Tu ram tkbili aqvs, me vwov,
deda, romelsac vwov _ Savi miwaa.
magari var _ glexkacis vaJiviT,
yvelaze karg ifans mamsgavseben,
patarZaliviT morTuli var.
xalxs uyvars Cems axlos gavla,
daundobelni xSirad cremls madenen,
mtirals dedis mkerds amaglejen,
gamomaTreven usieri tyidan,
Carxze, sadac Tvlebs akeTeben, mamagreben,
Cemgan boZs akeTeben,
joxiT mzomaven,
welSi moxril monasaviT mRunaven,
iolad mimorCileben,
moxrils CarxSi mtoveben,
dRis sinaTles mwyveten,
Tvalebidan sisxlis cremlebi mcviva;
xaroben Cemi mtrebi,
me usixarulo tyve var.
mZimea Cemi xvedri,
me am moxucs nikapSi amovartyamdi,
erTxel kidev rom amomesunTqa Tavisuflad,
mere mSvidad movkvdebodi.

nana

Cems sicocxles vaZineb,


Cems SavTvalas vaZineb,
Cems xuWuWas vaZineb,
Cemi patara SavTvalwarbaa,
Cemi patara funCulaa,
gaizrdeba, msxvil tyvias gaisvris,
tyvias gaisvris _ ar aacdinos,
visac moxvdeba _ ver momjobindes.
mis cxens oqrosi hqondes sadave,
CamoqveiTdeba da cxeni pativiT CamoarTvan,
144

144
win veravin gadaeRobos.
kokuSualze* ijdes,
sadac kacebi Tavs moiyrian, pirveli iyos!
mxedrebi gzas gaudgebian, es win uZRodes;
roca laSqari Semobrundeba,
es iyos bolo mxedari.
nadavls roca gayofen, ar axirdes,
borotebas ar Seurigdes.
mze anaTebdes misi Tvalebidan,
tkbilad Seergos dedis ZuZu!
erjibs* rom gaisvris Cemi patara
yvelas ajobos,
mSvild-isari advilad mozidos,
dajabnos samoci mxedari,
mamis msgavsi gaizardos!
lau,* lau, lau,
Cems pataras vaZineb.

145

145
proza

avyia fSi*

iyo erTi avyia fSi. erTxel, sanam laSqrad wavidoda, daibara


erTi fSiTli* da uTxra:
_ laSqrad mivdivar. sanam davbrundebi, qvas yeli gamosWeriT
da gaatyaveT, Torem vai Tqveni bralio!
daRondnen fSiTlebi. didxans idgnen yurebCamoyrilebi. ve-
raferi rom ver moifiqres, saxlebSi wavid-wamovidnen.
dardiani dabrunda moxuci fSiTli.
_ ram dagaRonao? _ hkiTxa asulma.
_ ram damaRona da Cveni fSi laSqrad midis. sanam davbrundebi
qvas yeli gamosWeriT da gaatyaveTo. sad gagonila qvis dakvla? ra
vqnaT? ra wyalSi CavvardeTo?
_ aman rogor dagaRona! kaci gaagzavneT fSisTan da uTxariT,
yeli TviTon gamosWeri da tyavs mere Cven gavaZrobT-Tqo. Tu gkiTx-
avs, vin giTxrao, krinti ar daZra.
wavida berikaci fSiTlebTan da uTxra:
_ neta ra Tavs vimtvrevT? vinme wavides da uTxras, rom yeli
TviTon gamosWras, tyavs ki Cven gavaZrobTo.
_ rac marTalia, marTalia! aseTi wesiao! _ gauxardaT fSiT-
lebs. _ wasvliT ki Sen unda waxvide, Sen ar moifiqreo?!
sadilobisas daadga berikaci fSis. mdumared idga, sanam sa-
smel-saWmels Seeqceoda Tavadi, bolos uTxra:
_ fSiTlebma gTxoves, qva dakali da tyavs Cven gavaZrobTo.
ganrisxda fSi, vin giTxrao, Caacivda, magram mere guli moulba
da berikacs dajdoma SesTavaza.
fSis vaJma colis SerTva gadawyvita. fSis vaJi fSis asulze
unda davaqorwinoTo, _ Tqves da asec moiqcnen.
moxucma fSim patarZlis gamocda gadawyvita.
_ Svidi gzis gasayarze viqnebi, vaJi gamomigzavneo, _ uTxra
rZals.
wavida ymawvili, Sexvda mamas da erTad gamoswies Sinisaken.
_ gza Seamokleo, _ uTxra mamam Svils.
_ rogor Sevamoklo uniCbod da uZalayinodo! _ Seicxada vaJma.
146

146
_ niCbiT da ZalayiniT amoklebeno? _ SeuRrina fSis da waartya
da waartya.
Sevidnen ezoSi da gamoegebaT rZali.
_ vina gcemao? _ hkiTxa qmars.
_ ojaxi auSendes, vinc mamaCemi fSid dasva! gza Seamokleo,
miTxra. uniCbod da uZalayinod rogor Sevamoklo-meTqi, vupasuxe.
adga da erTi magrad mimtyepa.
_ RmerTo didebulo, fSi unda erqvas magaso! _ Cailaparaka
rZalma.
gaigona fSim da gaagdo rZali.
adga Wabuki da sxva fSis asuli iTxova. rZali rom gamoecada,
Svidi gzis gasayarze wavida fSi. mere vaJma gaswia mamasTan, iqidan
erTad wamovidnen.
_ Svilo, gza Seamokleo, _ uTxra fSim.
_ rogor Sevamoklo uniCbod da uZalayinodo?
_ niCbiT da ZalayiniT amokleben, Se ZaRliSvilo?! _ SesZaxa
fSim da erTi kargad miJeJa.
dabrunda saxlSi, dainaxa colma da hkiTxa:
_ vina gcemao?
_ roca vbrundebodi, gza Seamokleo, miTxra mamaCemma. uniC-
bod da uZalayinod rogor Sevamoklo-meTqi, vupasuxe. adga da mce-
mao. egec Tu fSia!
_ RmerTo maRalo, fSid vin dasva egao! _ Cailaparaka qalma.
gaigona fSim, adga da gaagdo.
_ vin viTxovoo? _ sagonebelSi Cacvivdnen. veravis moyvanas
ver bedavdnen. bolos moxuci fSiTlis asuli gaaxsendaT.
arc hkiTxa vaJs, ise mouyvana fSim fSiTlis qali. adga mere da
Svidi gzis gasayarze wavida. Sin brundeba mama-Svili.
_ gza Seamokleo, Svilo Cemo, _ fSi eubneba.
_ uniCbod da uZalayinod rogor Sevamokloo? _ mesamedac
icema.
mividnen saxlSi da coli ekiTxeba:
_ vin migJeJao?
_ Sin vbrundebodiT. gza Seamokleo, miTxra mamaCemma. uniCbod
da uZalayinod rogor Sevamoklo-meTqi. sityvis damTavrebac ver
movaswari, rom Zvali da rbili gamierTianao.
_ kargi uqniao! _ uTxra qalma. _ sad gagonila niCbiT da Za-
layiniT gzis Semoklebao.
147

147
_ abao?
_ giTxres, Seamokleo da Senc rame unda mogeyola. moyvebodi
da gzasac SeumCnevlad galevdiTo.
_ ai, es mesmiso, _ Tqva fSim da patarZali saxlSi datova.

rogor waiyvanes salaSqrod ymawvili andemiryani

TxuTmet-Teqvsmeti wlis iyo andermiryani, roca salaSqrod


mimavalma mxedrebma mis gamzrdel dedas sTxoves, Tan waviyvaTo.
andemirs Svili ar hyavda. oboli andemiryani epova da gaezarda.
mSvenieri ymawvili iyo oboli. swrafad izrdeboda. Tavs evle-
boda mas andemiris coli, civ niavs ar akarebda.
Zvelad TavzexelaRebuli mxedrebi cxovrobdnen, samekobreod
dadiodnen da ZiriTadad naalafeviT irCendnen Tavs. meurneobas
naklebad misdevdnen. Svilis gatanebaze mxedrebma Zlivs daiTanx-
mes andemiryanis deda.
qalma gamocdilebiT icoda, ra unda gaetanebina laSqarSi wams-
vlelisaTvis. sagzali, tanisamosi da xamlebi _ ori wyvili xbos
tyavis gonSiriyi* Cauwyo xurjinSi.
mxedrebi RamRamobiT midiodnen salaSqrod. Seuares SuaRami-
sas andemirs, misi aRzrdili Sesves cxenze da waiyvanes. Semodgomis
pirveli Tve iyo. dRe isvenebdnen, Rame ki midiodnen. bevri iares Tu
cota iares, daniSnul adgilas mividnen da lerwmianSi dabanakdnen.
andemiryani cxenebs darajobda, wyali mihqonda, saWmels akeTeb-
da. uceb Tovli movida da qarbuqi datrialda. mxedrebma gza ver
gaignes da ori kvira Seferxdnen. rogorc ki daTba, saalafod wav-
idnen, andemiryans ki qoxi Caabares.
RamRamobiT ukan brundebodnen mxedrebi. Sejdeboda andemiry-
ani cxenze da molaSqreebs naalafari remis lerwmianis bilikze
gayvanaSi exmareboda. dabrunebulebs yovelTvis cecxlsa da cxel
kerZs axvedrebda. sanam daRlili mxedrebi cecxlze samoss iS-
robdnen da Tbebodnen, andemiryani cxenebs aZovebda.
bevri alafi iSoves da Sinisken gamobrundnen. didTovloba iyo.
cioda. andemiryani remas mierekeboda. miuaxlovdnen Tavis qveyanas
da Seisvenes. gzaze ise gaiyinen, rom kbils kbilze aceminebdnen. ce-
cxlic ver daanTes. andemiryanma fiCxi moagrova da gaaCaRa cecxli.
148

148
gaTbnen mxedrebi, tanisamosic gaiSres, magram axla SimSilma iZala,
saWmeli ki aRar hqondaT. amoiRo andemiryanma xurjinidan Tavisi
saWmeli da daapura mxedrebi.
xamlebi SemocveToda meTaurs _ erT jeil noRaels, mamac,
gambedav, Cinebul megzurs. mivida andemiryanTan da uTxra: `ia-
man Seriy~, xamlebi dagxeviao. amoiRo ymawvilma andemiryanma Savi,
rbili gonSiriyebi, erTi wyvili ufross misca, meore ki TviTon Ca-
icva.
gza ganagrZes. Cavidnen samSobloSi da bakSi Serekes cxenebi, aq
unda gaeyoT. andemiryanma dainaxa, rom erTma Zalze daRlilma lur-
ja faSatma fexze mdgarma Soba kvici. dabadebisTanave kvici fexze
wamoxta da deda galoka, mere ZuZu mowova. Tavi aiqnia da fafarze
kvamli auvida. gaiqca, gamoiqca, dedas gadaaxta. kidev ikuntruSa
cota xans da isev gadaaxta dedas. mTvariani Rame iyo. andemiryani
remas darajobda. Tvals adevnebda kvics. gadawyvita, rom im nadav-
lis ganawilebisas uTuod es lurja faSati da kvici eTxova.
ikribebian diliT mxedrebi da wilsac hyrian. sanam wilisyras
daiwyebdnen, dauZaxes andemiryans da uTxres:
_ airCie sami cxeni!
arc erTi ar isurva andemiryanma, lurja faSatisa da kvicis
garda. misces orive.
kargad aWmevda faSats, kvicic izrdeboda. jamanSeriyi daar-
qves, noRaelis naTqvami gaaxsenda _ `iaman Seriy~. alpis jiSis be-
dauri gaizarda, gediviT lurja, grZelkisera, TavaRerili. Tavis
droze yabardoSi imaze karg cxens ver naxavdiT. andemiryanic, roca
davaJkacda, tols ar udebda Tavadebsa da aznaurebs.
SeSindnen Tavadebi, Zalauflebas Segvecilebao mamaci an-
demiryani, mokvla daupires. es beslanei-sqelisa da mis amfsonebis
saqme iyo. Seityo andemiryanma da datova yabardo, raTa xelSi ar
Cavardnoda beslanei-sqels.

Tqmuleba andemiryanze

andemiryani daibada sadRac or zRvas Sua. qali, romelmac is


Soba, wylisTvis wavida zRvis piras da iq imSobiara. qalma gaixada
kaba, bavSvi Sig Seaxvia da iqve daawvina, TviTon ki wyalSi Sevida da-
sabanad.
149

149
am dros arwivma bavSvi aitaca da zRvas gadaatara.
cxovrobda erT qveyanaSi saxelganTqmuli kaci, andemiri, mxe-
drebis meTauri. mas ar hyavda Tavisi Svili. erTxel andemiri nadi-
robidan brundeboda. am dros misma mxedrebma xis kenweroze arwi-
vis budeSi ipoves bavSvi. radganac andemirs Svili ar hyavda, maT is
bavSvi mas misces.
bavSvi male wamoizarda.
alixos Svili yovelTvis andemirTan erTad nadirobda xolme.
erTxel is mivida andemirTan da uTxra:
_ wamo, sanadirod wavideT.
rodesac isini wasasvlelad emzadebodnen, gamzrdel andemirs,
romelmac Tavis Svils andemiryani uwoda, sTxova:
_ mec wamiyvaneT sanadirod.
_ Sen sad wagiyvanoT, cxenzec ver afofxdebi, _ uTxres mas da
wavidnen.
meore dRes andemiryanma sadRac erTi jaglagi cxeni daiWi-
ra, Sekazma da maT kvals gahyva. male wamoewia kidevac maT, vinc is
sanadirod ar waiyvana. erTi maTgani gawiwmatda, rom is ukan gamo-
hyva maT, meore gaCumda. darCa maTTan andemiryani, RamiT cxenebs
mwyemsavda, dRisiT saWmels akeTebda. male SeniSnes, rom is marjve
biWi iyo. is ki ara da, andemirs uxaroda kidevac, aqaoda Cemi gaz-
rdili davaJkacdao.
sami-oTxi dRis ganmavlobaSi andemiryanma SeniSna, rom diliT
adre ori ulayi da erTi kvici zRvaSi xtebian da banaoben. erT dil-
iT andemiryanma dainaxa, rogor Tbebodnen isini mzis pirvel sxive-
bze. miepara erT-erT maTgans da zed moaxta. cxenebi wamoxtnen, ga-
daeSvnen zRvaSi da isic Tan gaiyoles. cxenebi dabrundnen TavianT
patronTan, gadaaxtnen WiSkars da ezoSi Secvivdnen. gamocvivdnen
saxlis patronebi da hkiTxes ymawvils.
_ Sen aq saidan gaCndi, rogor Sejeqi Cvens cxenzeo?
andemiryanma uambo yvelaferi, rogorc moxda.
_ saidanac ar unda iyo, Sen Cveni xar. es mamaSenia, es _ dedaSe-
ni. eseni ki _ Seni debia. Seni Tavi arwivma mogvtaca. ase rom ar iyos,
sxva vera kaci Cvens cxenze ver Sejdebodao.
_ me araferi vici! _ Tqva andemiryanma.
maSin gogonebma gaiZvres tansacmeli da aCvenes xalebi, ro-
melic maT dabadebis dros dahyvaT. gaixade Senc da Tu aseTive xali
150

150
ar aRmogaCnda zurgze, maSin Sen marTla ar yofilxar Cvenianio.
andemiryanma gaixada. masac zurgze iseTive xali hqonda, ro-
goric im gogoebs. maSin andemiryanma Tqva:
_ rogorc ar unda iyos, unda wavide iq, saidanac movedi, ma-
gram isev davbrundebi.
misca sityva, maT ki Sesves cxenze andemiryani da is dabrunda
monadireebTan, magram ar gaumxelia, ra gadaxda Tavs. man gauSva is
cxeni, romliTac zRva gadacura. mere ipova is cxenebi isev. isini
axla ufro bevrni iyvnen. Seagrova isini erTad da wamoiyvana.
gairekes es cxenebi monadireebma saxlSi. gzad andemiryanma
SeniSna, rom erTma faSatma kvici moigo, romelic iqve, jer kidev
sveli, ramodenimejer gadaaxta zurgze dedas. `ra kargi iqneboda,
rom gayofis dros is kvici me Semaxvedrono, _ gaifiqra andemiryan-
ma. mividnen im adgilas, sadac nadavli unda gaeyoT da kvici dedas-
Tan erTad erT norael Tavads ergo, romelic im dros maTTan er-
Tad imyofeboda.
Semodgoma idga da is noRaeli, visac kvici ergo, fexSiSveli
darCa. andemiryans unagiris kuTxeSi ekida erTi wyvili guanSi-
riyi.* man dauTo fexsacmeli noRaels da gamoarTva kvici dedasTan
erTad. man iqve daarqva kvics guanSiriya, rac `guanSiriyiT nayids~
niSnavs.
zrdida andemiryani kvics, vidre is Zalian lamazi cxeni ar
dadga. gaizarda TviTonac. orivem saxeli gaiTqves mTel mxareSi.
alxos Svili andemiris megobari iyo da sTxova mas:
_ Senma gazrdilma Tavisi cxeni me damiTmoso.
rodesac amis Sesaxeb uTxres andemiryans, is ar daTanxmda,
ris gamoc alxos Svili gadaemtera. radgan alxos Svili misi gamz-
rdelis megobari iyo, andemiryans is Zalian uyvarda. amitomac ar
undoda mtris mokvla. andemiryanma miatova jilistanei* da gada-
vida yabardoSi.
am dros auSigeras* mTeli midamo dafaruli iyo tyiT. kecuyo
aslambiis Svili aravis uSvebda am tyeSi sanadirod. andemiryani ki
am tyis gavliT midioda da ukan cxenis kvals stovebda. yvelaferi
es dainaxa kecuyos Svilma. andemiryanis saxeli idga zara giaJem-
Tan,* iq, sadac qvemo fsiJaa.*
beslenki hcanca (sqeli besleni) cxovrobda axlandeli daba
urvanis adgilas. hoda, andemiryani im tyeSi nadirobda, im ors rom
151

151
ekuTvnoda da Sig aravis uSvebdnen. amitomac isini gadaemternen an-
demiryans.
erTxel beslenki hcanca Tavis xalxTan erTad sanadirod gamov-
ida. swored im dros tyeSi nadirobda andemiryani ori mwevriT.
rodesac isini Sexvdnen erTmaneTs, andemiryani miuaxlovda
beslenkis jgufs. andemiryanisa da beslenkis ZaRlebi daetaknen
erTmaneTs. andemiryanis ZaRlebma dajabnes beslenkis ZaRlebi.
daianxa Tu ara es, beslenki hcancam Tqva:
_ ramdeni ujiSo Tavadi da ujiSo ZaRli gaCnda CvenSio.
andemiryanma Tavi Seuracxyofilad igrZno. am dro marekebma
gareuli taxi gamoagdes. beslenki hcancam esrola, magram daacila,
gangeb, viTomda araferi SemiZliao. gareuli taxi andemiryanisken
gauSva. dainaxa Tu ara, rom taxs isev misken uSvebdnen, beslenki
hcancam isev Tqva iqednurad:
_ ugvairSvilo Tavadi Tavadi ar aris ise, rogorc ujiSo ZaRli
kargi ver dadgeba. gaigona Tu ara es andemiryanma, gamoekida taxs
da aqoSinebuli isev belsenikis uremze miagdo. man isev esrola da
kvlav aacia. andemiryanma isev moabruna taxi da isev beslenkisken
gaagdo. beslenkim isev aacila. maSin andemiryanma mozida mSvildi
da ise styorcna isari, rom taxi urmis borbals miaWeda.
maSin andemiryanma dauyvira:
_ ehei, beslenki hcanca, urmiT rom Zlivs dagagoreben, rogor
mogewona Cemi natyorcni isari?
am Sexvedram ufro gaamwvava maTi mtroba. vinaidan beslenkis
TviTon ar SeeZlo daemarcxebina andemiryani, isini Sepirdnen bevr
oqros, vinc mas moklavda. eZebes aseTi kaci, magram veravin ipoves,
vinc mas moklavda. maSin maT dauZaxes kanibolats, andemiryanis
Zmadnafis da uTxres:
_ andemiryani Seni megobaria, Sens garda veravin dagvexmareba
mis mokvlaSi. ise hqeni, rom uxmlod da ucxenod vnaxoT igi, maSin
Cven movklavT mas. Tu ara da, vficavT, sicocxles gagimwarebTo.
kanibolatma asec hqna. waiyvana megobari sanadirod. imaT
mokles (andemiryani), visi mokvlac undodaT.
andemiryanis veragul sikvdilze Seiqmna simRerebi.

152

152
rogor moaxdines saswauli
Sumaxo Sojenma da xarciJma
(ambavi)

adre vaJkacebi cxovrobdnen. alpebze* isxdnen, iseTebze ki


ara, dRes rom gvyavs.
iyo erTi kaci, Sojen Sumaxo umcrosi da kidev erTi _ xarciJi.
amboben, Sevidao es Sojen Sumaxo umcrosi xarciJTan da eub-
neba:
_ modi, iseTi saswauli movaxdinoT, kacs rom ar unaxavso.
_ modio.
Sejda cxenze xarciJi da gzas gaudga, arc ukiTxavs, ra gavake-
ToTo. maSin am mxares (yubanis marcxena napiri) rusis xseneba ar iyo;
arc nevinskis raionSi iyvnen. iqiT, Sors, stavropolisken, marcxniv
aris stanica proSnokopi, sadac generali da jariskacebi iyvnen da-
banakebuli.
_ gadavideT da generlis qali movitanoTo, _ Tqva xarciJma.
_ gadavideTo, _ upasuxa Sumaxom.
adgnen da gadacures fsiJi. didi mdinare iyo maSin. verc erTma
rusma ver gadmocura.
gadavidnen wyalze mxedrebi da Sevidnen proSnokopSi. xedaven,
jariskacebi varjiSoben. maT Tvalwin gaiares.
saidan gaCndnen es tyiurebi? _ yvela gaocda.
nabdebi hqondaT moxuruli, SaSxanebiT da xmlebiT iyvnen Sei-
araRebulni.
_ generali unda vnaxoTo, _ Tqves da gza ganagrZes.
_ sad aris generlis saxli? _ hkiTxes viRacas. gaiges da pirda-
pir ezoSi Sevidnen. CamoqveiTdnen, daabes cxenebi, gamoiyvanes gen-
erlis qali, Tavad generali, albaT, Sin ar iyo, Sesves cxenze da
piri ibrunes.
erTi ambavi atyda. mdevari gamoudga.
_ ar gauSvaT!
ras daeweodnen rusis jabani cxenebi adiReur alpebs! ver dae-
wivnen. fsiJTan mividnen. erTi (adiReveli) isroda, meores ifara-
vda, _ qali gadahyavda wyalze. mere meorem atexa srola da imanac
(napirze darCenilmac) gadacura. Camoiyvanes qali da Cerqezuli
samosi Caacves: oqros qamari Semoartyes, oqros qudi daaxures,
153

153
oqrosRilebiani kaba Caacves. yanad* dasves, _ amitomac Camoi-
yvanes, Torem qali ar enaxaT, Tu ra!
gavida erTi-ori weli. civ niavs ar akarebdnen, kargad aWmevd-
nen da asmevdnen. kargad acmevdnen.
_ modi, ukan davabrunoTo, _ Tqva erTma.
_ modio.
dasves cxenze, gadacures fsiJi da Sevidnen generalTan. Sevi-
dnen ezoSi, CamoqveiTdnen, Seiyvanes saxlSi, generalic iq daxvdaT.
qalma yvelaferi uambo mamas.
_ mamaCemo, qalad Tu dambade, qali var, qalwulad Tu dambade
_ qalwuli. rogoric viyavi, iseTi var. aravis uwyeninebia. Camacves
da damaxures. amaTi yani da dai var. ase da asea saqme. verasodes da-
vijerebdiT, Tu aseTi keTilebi iyvnen es tyiurebio, _ Cerqezebis
adamianobaze ilaparaka.
_ Tu asea, riTi SemiZlia, gadagixadoT? wiayvaneT da momiyvaneT
Svili, kargad moepyariT. megobrebi varT axla. ras isurvebT? qone-
bas, sagzals?
_ yonaRobis* meti araferi gvindao.
amis Semdeg daamyares erTmaneTTan urTierToba rusebma da
Cerqezebma.

SoyoTli

iyo erTi da-Zma, bJau da SoyoTli. deda moukvdaT. mamam dedi-


nacvali mouyvana. ver Seewyvnen dedinacvals. `meti ra gza gvaqvs,
unda gaveridoTo~, _ Tqva Wabukma, Semoisva cxenze da da wavidnen.
bevri iares Tu cota iares, erT tyes miadgnen. ZaRlis yefa Semoes-
maT. `sadac ZaRlia, kacic iqnebao, xeze Segsvam, me ki waval, iqneb
saWmeli viSovoo~, _ uTxra SoyoTlma bJaus. Sesva xeze da wavida.
iara, iara sibneleSi da erT did saxls miadga. aryianSi idga, Robe
ertya. WiSkari daketili iyo. gadauWira cxens maTraxi da gadaevlo
WiSkars. ezoSi daaba cxeni da saxlSi Sevida. kacis WaWaneba ar aris,
neta vin miatova saxl-kario? _ gaukvirda ymawvils. erT oTaxSi
moxarSuli xorci dainaxa, miujda mSieri da kargad danayrda, dis-
Tvisac wamoiRo.
_ iqneba vinme miTvalTvalebso? _ Tvali moavlo ezos. uceb
mZinare goliaTs hkida Tvali. mokvla daupira.
154

154
_ oRond nu momklav da, Tu ginda, xundebi damadeo, _ uTxra
goliaTma.
asec moiqca Wabuki _ xundebi daado da dasTan dabrunda.
Semoisva bJau cxenze da saxlSi miiyvana. Senawildnen da daiZines.
gavida dro. erTxel ymawvilma uTxra:
_ yvelaferi SevuWameT goliaTs. waval tyeSi, iqneb iremi
movklao. Sen ki, rac ginda, isa hqeni, oRond sardafSi ar Caxvideo.
`neta, ratom ar miSvebs Cemi Zmao?~ _ Tqva qalma da sardafis
kari SeaRo. SeaRo da did qvaze mibmuli xunddadebuli goliaTi
dainaxa.
_ gamaTavisufle da, ginda mamobas gagiwev, ginda Zmobas da
ginda qmrobaso.
_ arc mama minda da arc Zma. qmari mindao, _ upasuxa bJaum.
gaaTavisufla goliaTi da gaxda misi coli. roca SoyoTli
brundeboda, goliaTi sardafSi jdeboda, wavidoda da _ gamodi-
oda.
gavida dro. daorsulda bJau. SeamCnia SoyoTlma, magram sity-
vac ar dauZravs. erTxel, sanadirod roca iyo wasuli, qals vaJi
eyola.
_ gaigebs Cemi Zma da ar mapatiebso, _ Tqva bJaum.
_ Tu asea, movklaTo, _ uTxra goliaTma.
_ arao. Zalian uyvars bavSvebio. waval, gzaze davagdeb. dab-
rundeba, naxavs da momiyvans, gazardeo.
asec moiqca. Semoaxvia bavSvs Cvari da gzaze datova.
dabrunda Wabuki, dainaxa bavSvi, aiyvana da Sin moiyvana. mixvda,
rom misi diswuli iyo. fabJahasi* daarqva. Sevida ezoSi da dauZaxa
das.
_ ei, bJau, modi aq!
_ ra moxda?
_ modi, naxe!
mivida da bavSvi dainaxa.
_ gazarde, Cveni umcrosi Zma iqneba.
_ magas ra gamazrdevinebso! _ CaibuzRuna dam. gamoarTva
bavSvi da Seiyvana saxlSi.
gavida dro. biWma ena amoidga.
_ ukve moizarda bavSvi, avsa da kargs arCevs. Sens Zmas etyvis
aq rom movdivar da cocxals ar gamiSvebs. rame unda movifiqroT,
155

155
Tavidan unda moviciloTo, _ uTxra goliaTma cols.
_ mxolod sawamlaviT Tu moklav, Torem ise ver moerevio.
moitana goliaTma sawamlavi da saWmelSi Causxa. dainaxa
ymawvilma da yvelaferi uTxra SoyoTls.
_ saWmelad roca davjdebi, fexi wahkari magidaso, _ uTxra
Wabukma.
miujda magidas da gadaayirava kidec bavSvma.
daRonda SoyoTli, mokvlas mipirebeno, piri ar daakara saW-
mels, adga da dawva.
_ sagzali gamimzadeo, _ uTxra diliT das. waiRo sagzali da
wavida, magram male dabrunda da goliaTs daadga Tavze.
_ hamaraoSxoze* gelodebio, _ uTxra goliaTs da gabrunda.
dafiqrda col-qmari.
_ ZaliT ras gaxdebi, Suaze gagglejs. xmliTa da maxviliT
ki masze kargad aravin ibrZvis. mxolod tyviaze sxlteba misi max-
vilio, _ uTxra qalma.
_ maSin tyviiT davifarav tanso, _ Tqva goliaTma.
asec moiqcnen.
haramaoSxoze gamocxadda diliT goliaTi.
_ riTi vibrZoloT, mere ar Tqva, aseo da iseo.
_ maxviliTo, _ upasuxa goliaTma.
_ jer Sen Semomiqnie, _ uTxra ymawvilma goliaTs.
_ ara, Senao, _ Seesityva goliaTi.
Semouqnia SoyoTlma da Suaze gaapo.

gudaberdi

yoveldRe nadirobda erTi narTi da arasodes brundeboda


xelcarieli, an Txa mohqonda, an _ iremi, an _ Sveli.
erTxel monadirem marilze Camosuli Txa dainaxa. is-is iyo unda
aeloka marili, rom monadirem esrola da mokla. mivida da gaatyava,
mere gamoSigna, cecxli gaaCaRa da Sewva gul-RviZli. tyavi miwaze
gdia, xorci totze hkidia, gul-RviZli ki Samfurzea. is iyo mwvadi
pirTan unda mietana, rom xelidan gamoecala. Caxta xorcSi, xor-
cma tyavi moisxa da saR-salamaTi Txa monadires win daudga. narTs
gaukvirda:
156

156
_ rac Tavi maxsovs, sul vnadirob, magram msgavsi araferi
minaxavso.
_ es ra aris! sakvirveli is aris, rac gudaberds SeemTxva, _
uTxra Txam da tyes Seafara Tavi.
_ Sin ra damabrunebs, sanam im kacs ar vipovi, romelsac amaze
saocari ram SeemTxvao, _ gaifiqra monadirem. gaiswora mSvild-
isrebiT savse kaparWi, qamarze daimagra da gudaberdis saZebnelad
gaswia. aulidan aulSi gadadioda, kiTxulobda, aq xoma rom cxov-
robs gudaberdio, magram kaci ver ipova imis mnaxveli.
mravali dRe da Rame, Tve da weli eZeba. bolos miuaxlovda
im auls, sadac gudaberdi saxlobda. ai, im aulSi cxovrobso, _
miuTiTes. mivida da ikiTxa, sad aris gudaberdis saxlio?
_ ai, iq, Sua aulSio, _ upasuxes. ipova gudaberdis saxli da
Sevida ezoSi.
erTi kaci kalos lewavda faSati da ulayi virebiT. monadire
maspinZels miesalma.
_ gudaberdis saxliao? _ hkiTxa.
jer misalmebaze upasuxa maspinZelma da mere uTxra:
_ diax, keTili iyos Seni mosvlao.
_ gmadlob, Semoval.
gudaberdma saxedrebis gamoxsna daiwyo. am dros faSati daix-
ara da erTi TavTavi daiTria. ise daartya patronma margili, rom
nestoebidan sisxli waskda. mTeli dRe amuWava. ofli aRvrevinad a
bolos erTi TavTavic ar gaimeta. gamoxsna saxedrebi da lafian sa-
jiniboSi Sereka. kars urduli daado da erTi solic miaWeda. uyura
monadirem, uyura da Tavi gaaqnia, albaT, es sisastikea gasakvirio.
ese rom daabinava gudaberdma virebi, stumars miubrunda.
_ axla saxlSi SevideT. Cemo stumaroo!
Seiyvana da dasva. sasmel-saWmliT savse tabla daudga win.
daanayra, suli moaTqmevina da hkiTxa:
_ ra gagWirvebiao?
_ esa da es damemarTa. miTxari, amaze sakvirveli Sen ra Segem-
Txvao.
_ mogiyvebi, _ uTxra gudaberdma, _ vcxovrobdiT me da Cemi
lamazi coli. sasmel-saWmeli ar gvaklda da Casacmel-dasaxuri. ram-
denime weli vicxovreT erTad, Svilebi ar gvyavda. erT dRes yurSi
CamawveTes, Sens cols sayvareli hyavso. dro gadioda, me ki miTqma-
157

157
moTqmis garda saeWvos verafers vamCnevdi. ramdenjerme vuTxari,
asea da asea saqme, xalxs nu alaparakeb-meTqi. erT dRes wavaswari
kidec. gavTaTxe da isic sempirda, mets ar vizamo. gavida dro.
mamaCemma erTi spilenZis maTraxi damitova. visac daartyam da
ityvi, amad da amad iqecio, gadaiqceva. erTxel, roca meZina, aiRo
Cemma colma maTraxi, damkra da ZaRlad maqcia. gaviRviZe da ZaRli
viyavi. aRarc ena mqonda Cemi da aRarc xel-fexi. male quCaSi aR-
movCndi, arc maWama da aRarc saxlSi damayena, misi sayvareli ki
Cvensa gadmobargda da Cemi sarCo-sabadeblis ganiavebas mihyo xeli.
bolos ezodanac gamagdes. mec veRar avitane, calke cemam amomxada
suli da calke SimSilma, avdeqi da gaviqeci, Tavs vuSvele.
mTeli zamTAri ezodan ezoSi daviZurwebodi. Tu vinme rames mo-
migdebda, vWamdi, arada mSieri viyavi. Zlivs mivatane gazafxulamde.
roca saqoneli mTaSi garekes, mec avedevne. gauxardaT mwyemsebs,
kargi nagazi viSoveT, xeirs ar daayris mglebso. roca ZaRlebs saW-
meli dausxes gobSi, axlosac ar gavekare, ar visurve ZaRlebTan
Wama.
erTma jeilma mwyemsma Tavisi saWmlis naxevari damido TefSze.
mivedi da movasufTave. amis Semdeg TefSidan maWmevdnen. mTeli
zafxuli mwyemsebTan gavatare, gulmodgined vdarajobdi faras,
Cems iq yofnaSi erTi batkanic ar dakargula. mTlad gavawyve mglebi
im mxares, ZaRlebs ar vuSvebdi, marto vdarajobdi. ubralo ZaRli
ara Canso, Cemze ambobdnen, Zalze Wkviania, ZaRlis jiSisa ar unda
iyoso. me ki arafris Tqma SemeZlo, ena ar momerCileboda. ase gava-
tare mTeli zafxuli.
Semodgomac dadga. mTidan wamovediT. gzad SemogvaRamda da
erTi soflis maxloblad gavCerdiT Ramis gasaTevad. mwyemsebi
sofelSi wavidnen. mobrunebulebma ambavi moitanes: soflelebi
fSis* ezoSi Sekrebilan da erT ambavSi arian. Tavadis coli yovel-
wliurad Sobs bavSvs, romelic maSinve ikargebao. amaRamac unda
Sobos da SiSoben, ar daikargoso. mousmina moxucma mwyemsma da
mere usayvedura jeilebs: ratom ar uTxariT, rom sakvirveli na-
gazi gvyavs-Tqo. maSinve dabrunda sofelSi mwyemsi da Sekrebilebs
yvelaferi uTxra. male movidnen da Tavads mimgvares. Sevedi im
oTaxSi, sadac qalbatons unda emSobiara da kuTxeSi mivjeqi. SuaRa-
misas imSobiara Tavadis colma. imSobiara Tua ra, yvela gavyare
oTaxidan kudis qneviT, mxolod ori moaxle qali davtove. mixures
158

158
kari da daades urduli. me ki isev kuTxeSi davcucqdi.
mTeli Rame Tvali ar momixuWavs. daiZines qalbatonmac da
moaxleebmac. rogorc ki inaTa, viRacam SemoaRo kari, Semoipara
oTaxSi, aiyvana Sexveuli bavSvi da is iyo unda gamsxltariyo, rom
kbilebiT Cavafrindi. Sevxede da Cveni sofleli beberi jadoqari
vicani. imanac micno: `gudaberdi, ar gamce, erTxelac iqneba, mec
gamogadgebi, gamiSvi, bavSvi ar minda~. davatovebine bavSvi da gavuS-
vi. naxes diliT, rom bavSvi isev iq iyo da gars Semomertynen, zogi
mexveva, zogi mkocnis, zogi xels misvams, riTi davajildooTo? _
erTmaneTs ekiTxebian.
_ simdidre rom vuboZoT, rad unda, ZaRlia, erTxel gavaZRoT
da gavuSvaT, ar ivargebs, aq rom davtovoT, Tavisi saxli moenatre-
ba da wava. yvelafers sjobia, rom mTeli soflis ymawvilma qalebma
yovel Rer balanSi mas oqros Zafi Caawnan, mere ki unda, wavides,
unda, arCes, _ Tqva Tavadma.
asec moiqcnen: Seikribnen da balanSi oqros Zafi Camawnes, mere
maWames. vifiqre, axla ki Sin SemiSvebs-meTqi Cemi coli da gzas ga-
vudeqi. mivedi saxlSi. Cemi coli fetvs aSrobda. WiSkarTan gavCer-
di. daminaxa da miTxra: `o, Sen sawyalo, cocxali xar? damnaSave var
Sens winaSe, mapatie! modi aq!~ mimiyvana da bewvze xeli gadamisva.
Sevida saxlSi, gamoitana mamaCemis danatovari maTraxi. sixaruliT
fexze ara vdgavar, an axla viqcevi kacad, an axla-meTqi.
_ ZaRlad vaqcie, magram mainc gare-gare dawanwalebs, xalxs
enaxveba da sasusnavs ar ilebs. bud iqces, xalxs rom veRar eCvenos,
_ Tqva, damkra maTraxi da bud maqcia.
aseT yofnas ZaRloba jobda, raRacas mainc momigdebdnen. bud
viqeci da viRas unda vCvenebodi?! vai-vaglaxiT mivaTrevdi wuTi-
sofels mSier-mwyurvali. roca mTlad davuZlurdi, avdeqi da vi-
Racis saqaTmeSi SevZveri. rogorc ki daviTrie akriaxebuli qaTami,
maSinve is beberi jadoqari wamomadga Tavs.
_ ar SeWamo, Cemi qaTamia, gudaberd! giTxari, gamogadgebi-
meTqi da gamogadgebi kidec. saxlSi gafrindi, mec axlave movalo,
_ miTxra.
mivfrindi saxlSi. jadoqaric male ukan momyva. Seipara Caketil
oTaxSi, skivridan amoiRo mamaCemis spilenZis maTraxi da isev Cem-
Tan gaCnda. `isev gudaberdad iqces~, _ Tqva, damkra maTraxi da
kacad maqcia. `aha, maTraxi, danarCeni Sen ici, erTmaneTi ar gvinax-
159

159
avs~. momca maTraxi, gaaRo kari da gauCinarda. Sevedi oTaxSi, sabani
gadavxade Cems colsa da mis sayvarels, SiSvlebi iwvnen. davkari ma-
Traxi da orive virebad vaqcie, rom memuSavebina. Cemo stumaro, al-
baT, dainaxe, rogor davartyi, roca dedali viri TavTavis asaRebad
daixara. isic naxe, aWunWuxebul TavlaSi rom Sevreke, Tivac ar da-
vuyare. albaT, ifiqre, saocreba amis sisastikeSiao. dedali viri
Cemi colia, mamali ki misi sayvareli. ai, ratom veqcevi maT ulmo-
blad, _ daamTavar gudaberdma.
_ marTalia, es ufro sakvirvelia, vidre is, rac me SememTxva,
_ Tqva narTma monadirem da ukan gabrunda.

yuicuyo da iniJi

iyo erTi Raribi dedakaci, hyavda erTi Svili, saxelad yui­


cuyo.*
_ dedaCemo, uTxra yuicuyom dedakacs, _ ase cxovreba aRar
SeiZleba. wyali dagvdis Tavze, dagvilpa Calis saxuravi. waval mo-
jamagired davudgebi vinmes, oRond cota sagzali gamatane, _ erTi
guda mJave rZe da yvelio.
gaiqca beberi mezobelTan, moitana guda, Causxa mJave rZe, ga-
moutana yveli, erTi-ori Rvezelic gamoucxo. sagzalTan erTad
ori did-patara sadgisic gaiyola yuicuyom. Tokic waiRo, gamo-
madgebao.
iara, iara da erT tyes miadga. gadaWra tye da dasasveneblad
Camojda. amoiRo Rvezeli da is iyo pirTan unda mietana, rom iniJi*
dainaxa.
_ daswyevlos RmerTma! saidan moexeta? cudis niSaniao!
Sors iyo iniJi. adga da Toki erTgan Cafla, rZiani guda meo-
regan, _ ar damilioso.
_ gamarjoba, yuicuyo! _ miesalma iniJi.
_ gagimarjos, iniJo! _ upasuxa yuicuyom.
_ saidan modixar? ase Sors ram wamogiyvanao?
_ saSovarze var gamosulio.
_ risi mSovneli xar, daixede, rasa hgavxaro?
_ damexsene, Sen ra ici, me ra SemiZliao?
_ ra SegiZliao?
160

160
_ rac Sen SegiZlia, mec SemiZliao.
_ modi, xata-xasaSi* SevejibroTo.
_ aseTi briyvebi rogora xarT, roca xata-xasas meti araferi
gaxsovTo. Rone Tu gaqvso?
_ maqvso.
_ Tu asea, dahkari fexi goraks da tvini amoasxmevineo.
axta, daxta iniJi, muxlamde CaTxara miwa, magram tvinisa ra
mogaxsenoT.
_ eg aris, Rone maqvso? _ axla me miyureo.
daumizna gudas fexi, daartya da rZemac amoasxa.
_ xedav, ai, miwis tvinio.
SeSinda iniJi.
_ jan-Rone Tu gaqvs, miwas Wipi amoaZreo! _ uTxra yuicuyom.
daikapiwa iniJma saxeloebi, swvda beber xes da fesvebianad mo-
glija.
_ ara, es Wipi ar aris. trabaxs undebi, Rone ki ara gaqvs. me
gaCveneb sad aris Wipio.
daartya fexi im adgils, sadac Toki hqonda Senaxuli da nel-
nela amoaZro.
`es ra ubedurebaSi Cavigde Tavi? ram Semaxvedra am RvTispiri-
sagan dawyevlilso!~ _ gaifiqra goliaTma.
_ ras isurveb, yuicuyo?
_ kiserze Semisvi da Sens saxlSi wamiyvaneo.
uars rogor etyvis! SiSisgan suli misdis.
mdinareze gadadioda, _ muxlamde swvdeboda wyali, roca
ymawvils uTxra:
_ yuicuyo, amxela Zala gaqvs da aseTi mCate ratoma xaro?
_ mCateo? cidan CamoSvebul Toks veWidebi, Torem xeli rom
gavuSva, mdinareSi moaden zRarTanso.
_ gauSvio.
amoiRo patara sadgisi da wauyara kiserSi.
_ o, RmerTma simdidre mogces, mZime xar, magram iseTic _
arao.
iara, iara da hkiTxa:
_ sul es aris Seni simZimeo?
_ arao, cali xeliT isev Toks veWidebio.
_ gauSvio.
161

161
amoiRo didi sadgisi da wauyara kiserSi.
_ vai, vai, dagrisxoT RmerTma, Toks moeWide, Torem movkvdebio.
miiyvana yuicuyo da dasva sastumroSi.
Svidni Zmani iyvnen. stumari vinc miiyvana, ufrosi iyo. danarCe-
nebi sanadirod wasuliyvnen. male dabrundnen.
_ erTi eSmaki gvestumrao, _ miaxara iniJma Zmebs.
_ aq ram moiyvanao?
_ me moviyvaneo.
_ dageqces ojaxi! ratom moiyvaneo?
_ ojaxic dageqces da... mTxova, wamiyvaneo da ra unda meqna?
daartya miwas fexi da Wipi amoaZro, xeli rom moeqnia, buziviT gam-
sresdao.
_ briyvo, Seni gasresa Tu SeuZlia, Cvenc amogvxocavso.
_ moumzadeT saWmeli. xom xedavT, sxva gza ara gvaqvso.
adgnen da erTi kargi nasuqi xari daukles. amxela Zala aqvs da
cotas xom ar SeWamso.
did qvabSi moxarSes, erTi qvabi Romic miumates.
_ mTlianad mivutanoT Tu...
_ mTlianad! kargi iqneba, Tu eyo!
CaeWidnen qvabs da Seitanes qSena-kvnesiT. Romic miayoles.
_ Tavisufali xarTo, _ uTxra yuicuyom.
sul ori oTaxi hqondaT iniJebs. yuicuyo erTSi ijda, isini
_ meoreSi. yvelaferi esmoda stumars. erTi didi ormo amoTxara
kuTxeSi. cota Sekikna xorci da danarCeni RomTan erTad ormoSi
gadauZaxa. mere sawoli daadga.
_ carielia WurWeli, gaitaneTo! _ daiZaxa.
_ midi, gamoitaneo! _ xelsa kraven ufross. Seni moyvanilia
da Senve gamoitaneo.
Sevida da gamoitana.
_ Se aseTo da iseTo, ginda, rom Cvenc SegvWamoso?_ Tqves
Zmebma da erTi magrad miJeJes iniJi.
dafiqrdnen goliaTebi:
_ ra vqnaT, ra viRonoTo?
_ rogor movklaTo?
jerze erT xarsa Wams, magas vin moerevao?!
_ modiT, wyali davdgaT cecxlze, daiZinebs da davmduRrav-
To, _ ambobs erTi. yuicuyos ki yvelaferi esmis.
162

162
rogorc ki Tvali milula stumarma, vai-vaglaxiT aaTries sx-
venze erTi didi qvabi.
adga yuicuyo da fexakrefiT mivida meore kuTxeSi, gadmoasxes
Zmebma mduRare. mivida yuicuyo, gadaswia sabani da Cawva loginSi.
gaTenda.
_ wamodiT, mkvdari Tua, gamovaTrioTo, _ Tqves goliaTebma.
Sevida ufrosi da ras xedavs, _ mTeli da saR-salamaTia qaCa-
li.
_ Tqven ar gaixareT! saxli hqvia amas? xan _ Tbili wvima, xan _
civi damdioda. ara grcxveniaT? am saxlSi rogor cxovrobT? Rmer-
Ts vficav, Cemi saxli sjobia. Tbilma wvimam ar damaZinao, _ Tqva
stumarma.
_ ras ambobso? _ hkiTxes Zmebma iniJs.
_ Tbilma wvimam ar damaZinao.
adgnen da erTxelac miJeJes goliaTi.
_ ra vqnaTo?
_ avdgeT da erTi didi qva rom gvigdia ezoSi, avitanoT sxven-
ze da iqidan davuSvaTo.
asves, aWames yuicuyos da daawvines. roca ifiqres, daiZinao, ai-
tanes qva sxvenze.
adga yuicuyo da meore kuTxeSi gadainacvla. Camoagdes qva da
Caangries sawoli. adga yuicuyo, gadaswia sabani da rogorRac moi-
kunta loginze.
_ midi, mkvdari iqneba. gamoaTrie da sadme Cafali, nuRa dagva-
naxvebo, _ uTxres Zmebma goliaTs.
Sevida goliaT da rasa xedavs?! _ cocxalia qaCali.
_ RmerTma Tqvenc dagwyevloT da Tqveni stumaric! krazaneb-
ma ar momasvenes. es qva ki saidan gaCnda, ar vici. albaT, sxvenidan
Camovarda. gverdze gavwie, cotas darCa, fexi momyva. sindisi aRara
gaqvT? erTi stumari ver SeginaxavT? amxelebi xarT da am saxlSi
rogor cxovrobTo? _ ambobs yuicuyo.
raoo? _ miscvivdnen Zmebi.
_ RmerTma rom Tvalebi agibaT da ar gaixaroT! krazanebma dam-
kbineso.
_ rogorc moiyvane, ise waiyvane. rac ginda, isa qeni. Tu ginda,
moekvlevine. Cven ki wavalTo, _ gacxardnen Zmebi. adgnen da wavid-
nen, marto datoves ufrosi.
163

163
_ yuicuyo, xom ar moiwyineo? _ ekiTxeba iniJi.
_ fexsac ar movicvli, sana oqroTi savse qisas ar momcem! Tanac
fexiT ra wamiyvans? Sen wamiyvaneo!
Seajda iniJs da gzas gauyena. ezosTan gaaCera da uTxra:
_ ai, Cemi saxli. aq iyavi, Seval da axlave gamovalo.
Sevida.
_ deda!
_ rao, Svilo?
_ erTi iniJi moviyvane. aq davsvam da getyvi, aEWame-meTqi. `nax-
evari goliaTi mqonda da isic SevWame, Citi xom ara var, Wama mec
minda-Tqo~, _ mipasuxe.
_ kargi, Svilo.
_ iniJo, Semodi!
ise eSinoda iniJs, rogorc katas _ cecxlis, magram mainc Se-
vida.
_ deda, daapure stumario!
_ ra vqna, naxevari iniJi mqonda da isic SemomeWama, mec minda
Wama, Citi xom ara varo, _ upasuxa dedam.
_ iniJis xorcs WamTo?
_ vWamT romeliao?
SeSinda goliaTi, qSena autyda, yuicuyo ki adgils moswyda da
WerSi avarda.
_ ra mogividao?
_ Seni SeWma minda, yvela kari unda Cavketoo.
wamoxta iniJi, TaviT gaamtvria kari da gavarda. kari kiserze
ekida da ise garboda. yuicuyo ukan gaekida.
uceb mela gadaudga goliaTs:
_ dageqces ojaxi! briyvi xar da briyvad darCebi! erTi datymiT
gaabrtyeleb mag saZagels...
_ Senc Cemi mokvla ginda! _ daiRriala iniJma.
daiWira mela, daaxeTqa miwaze da suli gaafrTxobina. mivida
yuicuyo, melas tyavi gaaZro.
amboben, yuicuyo dResac bednierad cxovrobso.

164

164
dauSjerji da maziTli*

iyo erTi mSvenieri da gonieri qali hafca naho. soflis Tvali


iyo, yvelas Wkuis damrigebeli.
Sekribnen erT dRes mTeli soflis ymawvili qalebi da uTxra:
_ dedebs qaTmebi daakvlevineT, halca* da Jamuyi* gaakeTeT.
Wabukebi gaviyvanoT mindorze da qudSi srola, Surilasi* da
Txrilze xtoma gavmarToTo.
qaliSvilebi wavid-wamovidnen da maSinve saqmes Seudgnen. male
mTis Ziras Seikribnen mxedrebTan erTad. ipurmariles, iTamaSes,
imxiarules, tyeSi wavidnen, Txili moagroves. bolos gancalkevd-
nen qalebi da Wabukebi.
tyis piras anwli xarobda. qaliSvilebs xelSi ymRani* eWiraT
da rigrigobiT Sediodnen anwlianSi. movida maziTli, yvelaze
lamaz asuls daadga Tvali da anwlianSi daimala. rogorc ki naho
anwlianSi Sevida, maziTli miepara, qaliSvils pirze xeli daafara,
rom ar eyvira, da gaitaca.
nahos didxans elodnen megobrebi, ratom ar modiso? mxrebs
iCeCavdnen. mere dauZaxes. roca aravin gamoepasuxaT, Sevidnen da
miwaze dagdebuli yumRanis meti veraferi naxes.
_ vai, naho daikarga! _ daiZaxes SeSfoTebulebma. mxedrebi cx-
enebs moaxtnen da tyisken gaqusles, magram kvals ver miagnes.
_ daTvma Tu moitaca, Zvlebs mainc ratom ver vpoulobT? _
ukvirdaT.
dauSjerjic eZebda nahos.
gavida ramdenime weli, daiviwya xalxma naho.
erTxel dauSjerji sanadirod wavida. mTis Zias dauRamda. ce-
cxli gaaCaRa. nanadirevi gaatyava da tyavi gasaSrobad gadaWima.
didi Samfuri gamoTala, xorci aasxa da Sewva daiwyo. am dros xmau-
ri moesma. dainaxa, rom maziTli uaxlovdeboda.
_ mSvidobis cecxli! _ miesalma maziTli.
_ RmerTma mSvidoba mogces! keTili iyos Seni mosvla! damewvie!
_ amoiRo dauSjerjma xanjali, veeba Samfuri gamoTala, zed aago
Svlis beWi da ferdi da maziTls gauwoda.
SeaTbo maziTlma xorci da ise Wama, rom sisxli wurwuriT
Camosdioda tuCebze.
_ kidev xom ar gindao?
165

165
_ ratomac arao, _ upasuxa maziTlma.
kidev misca dauSjerjma. kidev SeaTbo da SeWama, isev SesTavaza,
magram maziTlma ukve iuara, davnayrdio.
_ iqneb Tvali mogvetyuebina? _ gamosacdelad Tqva dauS-
jerjma.
_ kargi iqnebao.
_ roca gZinavs, rasa grZnobo? _ hkiTxa maziTlma dauSjerjs.
_ ar vinZrevi da goni dakarguli maqvs. Sen rogorRa xar?
_ nestoebidan naperwklebi mcvivao.
_ ra icio?
_ erTi Tanamgzavri myavs, iman miTxrao.
_ kargi, daviZinoT, _ Tqva dauSjerjma da orive dasaZineblad
miwva.
dauSjerji erTi jirkis ukan dawva, raTa qars ar Seewuxebina,
harcigic* waifara.
Tvalze ruli ar ekareba dauSjerjs, gverdiT Tofi udevs.
gamaZRarma maziTlma ki arxeinad daiZina. male nestoebidan naper-
wklebi gadmoscvivda. adga dauSjerji da harcigi jirks gadaafara,
TviTon ki xeze avida, Tofi jirks daumizna.
male maziTlma gaiRviZa. CamiCumic ar ismoda. fexakrefiT mi-
vida harciggadafarebul jirkTan, iSiSvla foladis maxvili da
daartya. esrola dauSjerjma da TavSi moartya.
_ erTxelac mesrole, wvalebiT rom ar movkvdeo, _ uTxra ma-
ziTlma.
_ ara, meored ar visvrio.
moscilda jirks dasisxlianebuli maziTli da tyeSi walaslas-
da. Camovida xidandauSjerji, didi cecxli gaaCaRa da dilamde iq
ijda.
diliT sisxlis kvals gahyva. kvalma or kldes Sua moqceul vi-
wrobSi miiyvana. erT gamoqvabuls miadga da dainaxa qali. igi ijda
da tiroda, Tavbeds iwyevlida. xis akvani edga win, Sig yrma ewvina.
_ aq rom vijde, ra vWamo, _ Cioda, _ wavide da an mgeli Sem-
Wams, an daTvi damfleTs. xalxs kidev rogor veCveno?!
_ dila mSvidobisa! _ miesalma dauSjerji.
_ RmerTma mSvidoba mogces, keTilo kaco. yabardoulad
laparakobo?
_ yabardoeli var da aba rogor vilaparako! vina xaro?
166

166
_ adamiani varo.
_ aq ra gindao?
_ erT dros adamianebTan viyavi, mere maziTlma momitacao.
_ sad aris maziTli?
_ ai, iq wevs, viRacas dauWriao.
mivida dauSjerji da naxa, rom maziTli ukve mkdari iyo.
_ simdidre xom ar dautovebiao? _ ikiTxa dauSjerjma.
_ ara, kacs Tu moigdebda xelSi, klavda, tanisamoss xdida
da TviTon icvamda, erT gamoqvabulSi Zveli, warTmeuli Tofebi
uyria, esaa da es.
_ adeqi, wavideTo!
_ rogor wamovideo?
_ sanam xalxs gavagebineb, CemTan dagmalavo.
_ bavSvs raRa vuyoo?
_ bavSvic waviyvanoTo.
aiyvana dauSjerjma bavSvi, Sejda cxenze da wavida. siarulSi
bavSvi magrad miixuta.
_ kvdeba, sawyali, _ Tqva cota xnis Semdeg.
damarxes bavSvi da Rame Sevidnen sofelSi. dauSjerjma Tavis
dedas sTxova, rom eWmia qalisTvis da sufTa tansacmeli mieca.
male dauSjerjma erT-erT ezoSi Seiyvana uremi.
_ raSia saqme? rodis aqeT dadis urmiTo? _ gaukvirda xalxs.
gamoxsna dauSjerjma xarebi, Camosva naho urmidan da Sin Sei-
yvana. pativiT Sexvdnen saxelganTqmuli vaJkacis Tanamgzavrs,
loginze dasves. dasxdnen da isaubres. cocxalia nahos deda, isic
iq zis, dauSjerji uzis gverdiT.
_ ramdeni welia, rac naho daikarga? _ hkiTxa stumarma.
_ mecamete.
_ Tu naxav, icnob?
_ xelisgulze saTiTistola xali aqvso.
adga ymawvili da xeli aawevina qals.
_ o, RmerTo, es xom nahoa! _ wamoiyvira qalma.
_ ho, naho var, _ upasuxa qalma da dedas moexvia.
erTi mxedari gauSves sofelSi. dadioda da iZaxda: ehei, naho
vipoveT!
Seikribnen yvelani. hkiTxes dauSjerjs, rogor ipoveo naho.
erTma Tqva:
167

167
_ RmerTs vficav, Seni ara mjera. ara mgonia, maziTli mogek-
laso.
_ fexs ar mogacvlevineb aqedan, Tu iq ar wamomyvebi, saidanac
qali moviyvaneo, _ gabrazda dauSjerji.
_ Cvenc wamovalTo, _ ayayandnen sxvebic.
_ rogorc ki inaTebs, wavideTo, _ gankarguleba gasces
ufrosebma.
meore dRes dauSjerjma soflelebi maziTlis gvamTan miiyvana.
miixed-moixedes, wamokrifes Tofebi da wamovidnen. Tofis lule-
bidan gvelis wiwilebi gadmocvivdnen.

yarbeCi

iyo erTi berikaci, hyavda sami vaJi. umcrosi sulelad miaCndaT,


arafrad agdebdnen. roca moxuci dasneulda, mxolod ufrosi vaJe-
bi daibara:
_ am satkivars ver gadavurCebi, movkvdebi. pirvel sam Rames
rigrigobiT udarajeT Cems saflavso, _ uTxra da suli dalia.
miwas miabares. mosaRamovda. ufrosma Zmebma iTaTbires:
_ mamis saflavze vinme rom ar iyos mosasvleli, ar gvetyoda,
saflavs udarajeTo. ase rom, SeiZleba xifaTsac gadaveyaroT.
modi, nu wavalT! Cveni umcrosi Zma sulelia, arc SiSi icis da arc
sircxvili. pirvel Rames is gavgzavnoT, gavigoT, raSia saqme da
mere Cven wavideTo, _ Tqva ufrosma.
_ rom ar wavides? _ Seesityva SuaTana.
_ erTi asxma bliTisTvis yvlaferze dagvTanxmdeba. bliTebi
gamovucxoT da saflavze gavgzavnoTo, _ Tqva ufrosma Zmam. amaze
SeTanxmdnen.
gamoacxes erTi asxma bliTi da ufrosma Zmebma umcross
uTxres:
_ yarbeC, amaRam mamis saflavs Tu udarajeb, erT asxma bliTs
mogcemTo.
_ kargi, vudarajebo.
umcrosi Zma sulelad ki miaCndaT, Sin da gareT arafrad ag-
debdnen, magram suleli sulac ar iyo. mixvda, rom mamis saflavze
viRac unda misuliyo, amitomac moemzada. erTi kargi maTraxi gaa-
168

168
keTa da ekliani rkinis mavTuli Semoaxvia. maTraxi iseTi magari
gamovida, rom erTi gadakvriT tyavs xeTqavda. rom daRamda, vaJma
aiRo erTi asxma bliTi, waiRo maTraxi da sasaflaoze wavida.
zis yarbeCi da miirTmevs bliTebs, win ki maTraxi udevs. SuaRame
gadavida, is iyo ciskris varskvlavi unda amosuliyo, rom xmauri
moesma. adga, aiRo maTraxi da dasaxvedrad moemzada. xmauri ufro
axlovdeboda da Zlierdeboda. da ai, mxedaric gamoCnda. misi TeT-
roni nestoebidan cecxls yris da aremares wvavs, ukan ki Rrma na-
fexurebs tovebs. mxedarc naperwklebs afrqvevs.
_ SeCerdi, ar gabedo axlos mosvla, ar miekaro mamaCemis safla-
vs, Torem cocxals ar gagiSvebo! _ SeuZaxa mxedars yarbeCma.
cxenosanma yuri ar aTxova, Tavs daacxra ymawvils, magram yar-
beCi ar SeuSinda, waetana da mavTulSemoxveuli maTraxiT dauwyo
cema. magrad scema, daasisxliana, daafrTxo da gaaqcia. ise swrafad
gauCinarda mxedari, rom yarbeCma verc ki dainaxa, saiT wavida.
amasobaSi kidec gaTenda. umcrosi Zma Sin dabrunda. miegebnen
Zmebi:
_ rogor aris saqme? ra naxeo? _ hkiTxes.
_ ra unda menaxa?! saflavis boZebis meti araferi minaxavs, vi-
jeqi da vWamdi bliTebso.
Wabuki dawva da mTeli dRe iZina. roca daRamda, isev sasaflaoze
wasvla daavales.
_ erT asxma bliTs Tu momcemT, wavalo, _ kvlav moisulela
Tavi.
misces bliTi da wavida mamis saflavze. zis da fiqrobs: neta
ra unda im mxedars? ratom modis mamaCemis saflavzeo. isev mois-
ma saSineli xmauri, TeTronze mjdari mxedaric gamoCnda. cxeni
nestoebidan cecxls afrqvevs da gzispirebze amosul balaxs wvavs,
miwas azanzarebs, Rrma nafloqvars tovebs. mxedari SeuCereblad
daacxra Wabuks. yarbeCic maSinve waetana, gadauWira mavTulSemox-
veuli maTraxi, urtya da urtya. mxedari mixvda, rom sikvdili ar
ascdeboda, SeSinda da gaiqca. gzas cxenis nestoebidan gamosuli
cecxli unaTebda. rogorc uecrad gamoCnda, iseve gauCinarda. yar-
beCs Zalze ewyina mxedris gaqceva. mtkiced gadawyvita, rom mesame
Rames mainc gaego yvelaferi, vin iyo igi da ra undoda. an movklav,
an momklavs, ise ar gavuSvebo, _ Tqva.
inaTa Tu ara, yarbeCi Sin dabrunda. Zmebi ezoSive Seegebnen da
hkiTxes:
169

169
_ ras ityvi, ra naxeo?
_ araferi. vzivar da Seveqcevi bliTebs. inaTebs da vbrunde-
bio, _ isev ise upasuxa Tavis Zmebs, magram amjerad aRar daujeres.
_ etyoba, raRac naxa, magram ar gveubneba es briyvi, Tumca,
SeiZleba SeaSines kidec, sityva CamoarTves, rom araferi Tqvaso, _
SeeWvdnen Zmebi.
mesame Ramesac miaCeCes yarbeCs erTi asxma bliTi da sayarau-
lod gagzavnes. ijda saflavTan yarbeCi, isev atyda saSineli xmau-
ri, isev movida TeTronze amxedrebuli kaci, cxenis nestoebidan
gamosuli cecxli unaTebda gzas. rogorc ki miuaxlovda saflavs,
yarbeCi magrad CaeWida mosarTavs da mavTulSemoxveuli maTraxiT
dauwyo cema. nisliviT asdioda cxens oxSivari. mxedari mixvda, rom
saqme cudad iyo da xelidan dasxltoma daapira, magram yarbeCs go-
liaTis mxar-mklavi hqonda. dajabna pirquSi mxedari, aRar gauSva
da gametebiT scema. mxedari mixvda, saSveli ar iyo.
_ gamiSvi da Svidjer dagexmarebi! _ pirvelad amoiRo xma _
ai, am salesavs mogcem, roca gagiWirdes, galoke da maSinve SenTan
gavCndebio.
_ Tu asea, daifice, rom aq aRar moxval da mamaCemis saflavs
arafers avneb.
mxedarma daifica da yarbeCmac gauSva. mxedari elvasaviT
gauCinarda.
diliT ezoSi Sesul yarbeCs Zmebma hkiTxes:
_ ra naxe, ra gaigoneo?
_ ra unda menaxa? Savi samarisa da ori boZis meti araferi minax-
avs. Tu metyviT, wadio, isev wavalo, _ upasuxa yarbeCma.
_ ara, mamis anderZi ukve Sesrulebuliao, _ uTxres damSvide-
bulma Zmebma. umcrosi maT TvalSi isev briyvad darCa.
erT dRes erTma mdidarma fSim jegu35 gamarTa. jeguze wasasv-
lelad yarbeCis Zmebi sagangebod Seimosnen.
_ Cven mivdivarT, Sen saxls udarajeo, _ daubares Zmebma da
wavidnen. yarbeCma ufrosi Zmebi rom gaistumra, TviTonac wavida.
gascda auls, erT mofarebul adgilas naCuqari salesavi amoiRo.
galoka da mxedaric maSinve elvasaviT gaCnda.
_ ra gagWirvebiaT? _ hkiTxa man.
_ ai, ra gamWirvebia: erTma mdidarma fSim jegu moawyo. mTeli
qveynis vaJkacebi iqiT mieSurebian. iseTi cxen-unagiri da tanisa-
170

170
mosi gamiCine, rom jeguze ar Sevrcxveo, _ uTxra yarbeCma.
_ Tu asea, fexi ar moicvaloo, _ uTxra mxedarma da gauCinar-
da.
cotac da, TeTri cxenic moagelva unagirze damagrebuli
tansacmliT.
_ roca yvelafers morCebi, tansacmeli isev ase daakari unag-
irs da cxeni gauSvi. sadave kargad aukrife, rom arafers wamoedo-
so, _ daariga mxedarma da isev gauCinarda.
gaiZro yarbeCma Zveli tansacmeli da Caicva vercxlismasre-
biani maudis Coxa. iaraRic aisxa. Zveli tanisamosi ki jagebSi da-
mala. moaxta TeTrons da gavida mindorSi. vnaxoT, ra cxenia an me
ra SemiZliao, _ Tqva da samjer gadauWira maTraxi. cxeni miwas mo-
swyda da RrublebSi aiWra, magram radgan Zala erCoda mxedars, mo-
swia sadave da Zirs dauSva, muxlamde Caflo miwaSi. haerSi acvivda
cxenis floqvebis anasxleti miwa da yvavebis gundiviT dafara ca.
ai, ase daimorCila cxeni.
yarbeCi jeguze mivida. jegus monawileebi Tvals ar aSorebdnen
yarbeCs, magram veravin icno. jegu Tavadis asulis gulis mosagebad
gaemarTaT. qals im vaJkacs miaTxovebdnen, romelic moewoneboda.
ori dRe cekva-TamaSSi ejibrebodnen erTmaneTs, mesame dRes ki
imarTeboda jiriTi tyavisa da bairaRisaTvis. yvelas Tavis gamo-
Cena undoda. yvela aq mosul fSis imedi hqonda, rom is gaxdeboda
qalis rCeuli. pirvel dRes yarbeCi mSvidad idga xalxSi. mosaR-
amovda, xalxi jer ar daSliliyo, yarbeCi ki Cumad gaecala iqauro-
bas, veravin gaigo, saidan movida an sad wavida. yarbeCma isev Tavisi
Zveli tanisamosi Caicva da, rogorc mxedarma daariga, ise gauSva
cxeni.
jegudan dabrunebuli ufrosi Zmebi mTeli saRamo TeTrcx-
enian mxedarze laparakobdnen.
meore dRes ufrosi Zmebi kvlav jeguze wavidnen, yarbeCi ki
soflis gaRma gavida da salesavi galoka. maSinve TeTronze amxe-
drebuli kaci gaCnda.
_ ras isurvebo? _ hkiTxa.
_ isev is cxeni da samosi gamiCineo.
_ kargi, axlaveo!
mxedari gaqra. male Sekazmuli cxeni da samosi gamoCnda. yar-
beCma tansacmeli gadaicva, cxens unagiri daadga da gaswia jeguze.
171

171
meore dResac yvela mas uyurebda. mosaRamovda Tu ara, kvlav ve-
ravin gaigo, saidan movida an sad wavida.
mesame dRes yarbeCi isev im TeTroniT* gamoCnda. iseTi lamazi
iyo, rom yvela mas Sescqeroda. `vina xar? saidan moxvedio?~ _ un-
dodaT ekiTxaT, magram ver ubedavdnen.
jeguakom cekva SeaCera da yarbeCis misamarTiT Tqva:
_ kacebs vusurveb, maT colebs ar etiroT, tyved ar Cavard-
niliyvnen. qalebi janmrTelebi da moridebulebi yofiliyvnen,
raTa keTil ojaxebSi Sevidnen. imas Tu mivirTmev, rasac mawvdian,
msunagi rodi var! imas Tu vimeoreb, rasac meubnebian, mabezRara
rodi var! getyviT, rac miTxra Tavadis asulma. droa, TamaSi da
jiriTi daviwyoTo. maS mismineT: vinc aq movida da Tavi mxedrad
moaqvs, gvaCvenos, ra SeuZlia. garda amisa, mibrZanes, Txilis bai-
raRi TeTronis mxedars gadavce. ase rom, gviCvene Seni cxenis fex-
isgulebi! _ da kaklebiani droSa yarbeCs gauwoda.
_ ara, aq Cemze ufrosi da Rirseuli mxedrebic arian. kaklis
bairaRi imas gadaeci, vinc amas imsaxurebs. me ki nu marcxven.
_ marTali xar, magram Cemi brali ar aris, Tavadis asulma
Semacdina, _ Tqva jeguakom da bairaRi gadasca erT Warmag mxedars,
romelic, misi azriT, amas imsaxurebda.
didxans iasparezes, yarbeCi ki adgilidan ar daZrula.
_ Wabuko, cxenic kargi gyavs da Tavadac kargi xar. Tu fituli
ara xar da is xar, rogoric Canxan, CaerTe TamaSSi, gvaCvene Seni cx-
enis simardeo, _ uTxra erTma berikacma.
_ ra gaewyoba, mamilo, viTamaSebo! _ Tqva yarbeCma da ezodan
gavida. Tvalis daxamxamebaSi wamoewia dawinaurebul mxedars da
bairaRi xelidan gamostaca. ramdens ar ecadnen, magram verc erTi
mxedari ver daewia. bolos yarbeCi mobrunda, `iTamaSeTo!~ _ Tqva
da mxedrebs bairaRi daubruna. mere daiwyes tyavisaTvis Sejibri.
aqac TxovniT Caeria TamaSSi. miyar-moyara xalxi, waetana tyavs da
yvela metoqe miwaze mofina. moitaca tyavi da erTxans aulis Sori-
axlo atara, mere mobrunda da mxedrebs daubruna. yvela mixvda, ra-
tom ar undoda TamaSSi Cabma.
bolos cxeni im SaRindayisken gaaWena, romelSic Tavadis asuli
ijda. cxeni mkerdiT aZgera SaRindays da boZi gamoacala. rogorc
ki asuli gadmovarda, maSinve Sebrunda, arwiviviT gaeqana da haerSi
daiWira. gaitaca da wavida.
172

172
_ alah, TeTrcxenianma Tavadis asuli moitacao! _ atexes wiv-
il-kivili. daedevnen, magram mxedari aRar Canda. veravin dainaxa,
saiT wavida. `saocreba iyo, ubralo mokvdavi amas ver izamdao~.
piri ibrunes mdevrebma.
yarbeCma qali Tavisi mamis megobarTan miiyvana, Tan gaafrTxila:
_ qals nu daelaparakebi, Cemi saxeli ar wamogcdes. qalsac nu
axseneb sxvebTan, mimixede Cems dabrunebamdeo, _ da wavida. roca
sofels miuaxlovda, TeTroni gauSva.
saRamos Zmebi jegudan dabrundnen da isev ucnob mxedarze dai-
wyes laparaki.
_ saocari kacia, neta vin ariso? _ Tqves.
yarbeCs gulianad gaecina.
_ ra gacinebs, Se sacodavoo? _ Seuties Zmebma.
_ Tqvens sibriyveze mecinebao.
_ xedav, ras ambobs es marTla briyvi?! ar icis, raze vlapara-
kobT da mainc ybedobso.
_ TeTronze amxedrebul kacze laparakobT, jeguze rom movi-
da. is ki Cveulebrivi mokvdavia, Cveni soflelia, ufro metic, Cveni
ojaxis wevriao, _ uTxra yarbeCma.
_ naxe, naxe, ras ambobs es suleli? saidan icis im mxedris am-
bavio?
_ an marTla suleli var, an is mxedari, viszec laparakobT, me
varo.
axla ki ixarxares Zmebma, magram yarbeCma mxedris garegnoba
rom aRuwera da mis namoqmedarzec ilaparaka, isic rom uTxra, sad
iSova cxeni, ra gadaxda mamis saflavze, daujeres.
_ aqamde ar vicodiT, ra Zma gvyolia, usamarTlod veqceodiT,
SevcdiTo, _ Tqves Sercxvenilma Zmebma.
yarbeCma mamis megobarTan gaswia. roca mivida, qals pativisce-
miTa da Tavazianad elaparaka.
_ Sen Tu fiqrob, rom colad gamogadgebi, mec imedi maqvs, rom
qmrad ivargeb. Tu gindivar, mec mindixaro! _ uTxra qalma.
yarbeCma qali Sin wamoiyvana, radgan qveyanaze araferi imaleba,
es ambavi male fSis yuramde mivida.
_ uvargisia Seni siZe. samni Zmani arian da kinklaobas undebi-
an, erTmaneTs Wamen. Seni siZe briyvia, Seni qalis Rirsi ar ariso, _
CaawveTes fSis.
173

173
_ wadiT da ukan momgvareT qalio! _ ubrZana fSim Tavis
vaJebs.
_ ar dagimalavT, dis wasayvanad movediTo, _ uTxres colis
Zmebma yarbeCs.
_ Tu asea, SediT Tqvens dasTan da hkiTxeT. Tu xels aiRebs
Cemze da Sin dabrunebas isurvebs, waiyvaneT, magram Tu CemTan dar-
Cenas indomebs, ar gagatanT. Zalas Tu ixmarT, gafrTxilebT, cu-
dad wagivaT saqmeo, _ upasuxa yarbeCma.
Zmebi yarbeCTan erTad mividnen dasTan.
_ Tu Seni nebiT wamoxval, wamodi, Tua ra da ZaliT unda wagi-
yvanoTo.
_ rogorc moxvediT, ise wadiT, mama ki damSviddes da Semindos.
Tavi dagvanebeTo, _ upasuxa qalma.
_ keTili, Sen Tu kargad iqnebi, Cvenc eg gvindao! _ Tqves Zmeb-
ma da Sin dabrundnen.
qalis mama gabrazda:
_ vnaxoT, vin ufro Zlieriao!
Sekriba uoryebi saTavados yvela aulidan, salaSqrod gaamza-
da da ubrZana, sam Zmas Tavs daesxiT, daxoceT da qali wamoiyvaneTo.
laSqars is kacic gaayola, visTvisac qalis miTxovebas apirebda.
roca sofels miuaxlovdnen, kaci afrines ZmebTan. Seegeba yar-
beCi mxedars da uTxra:
_ samivesTan brZola ra saWiroa, umcrosi me var da me Sege-
brZolebiT. moaxsene, axlave movdivaro, _ da ukan gaabruna macne.
gascda yarbeCi sofels, galoka salesi qva, maSinve gaCnda TeT-
ronze amxedrebuli kaci da hkiTxa, ra gagWirvebiao?
_ saswrafod mWirdeba TeTroni, jaWvis perangi, iseTi Subi da
maxvili, romelic erTi dakvriT mospobs mters, _ uTxra yarbeCma.
mxedarma swrafad gauCina, rac sTxova.
_ am iaraRis imedi gqondes, ar ifiqro, daartya vinmes da
cocxali gadarCes, es jaWvis perangic arafers miikarebs. Sen Tu
ivaJkaceb, iaraRi ar gimtyunebs, _ uTxra da gaqra.
SeiaraRda yarbeCi da simamris gamogzavnil uoryTan mivida.
_ ZaliT Tu gamoggzavnaT fSim, aras gavnebT, Tqvenis nebiT Tu
moxvediT, mzad var, SegebrZoloT. ar minda, rom tyuilubralod
daiRvaros sisxlio, _ uTxra uoryebs.
_ gesmiT, ras ambobs es Tavxedi?! rogor, ZaliT gamogvreka-
174

174
vda fSi?! Cveni fSis sircxvili Cveni sircxvilia. ZaRlad gaCenili
ZaRliviT unda mokvdes. Seni Tavis wasaRebad movediT. Sen Tu Segi-
Zlia, Tavi daicavio!
_ Tu vaJkacebi xarT, gamimagrdiTo! _ SesZaxa yarbeCma da max-
vili iSiSvla. sasikvdilod ar dauWria, magram cxenebidan panta-
puntiT Camoyara mxedrebi, erTmaneTze miawyo.
gauSva cxeni, mibrunda Sin da dajda ise, viTomc araferi momx-
dariyos.
ris vai-vaglaxiT mividnen daWrili mxedrebi fSisTan.
_ ufro bevrni rom vyofiliyaviT, mainc veras davaklebdiT.
Cveni daxocva rom moendomebina, arc es gauWirdeboda. cxens Sesan-
iSnavad imorCilebs, erTi dartymiT sam mxedars kafavs. erTdrou-
lad xmarobs Subsa da maxvils. visac xels Seavlebs, zurgsukan ga-
daisvris. ar viciT, rogor vZlioTo, _ moaxsenes saqcielwamxdar-
ma uoryebma.
_ ver movisveneb, sanam Tavs ar wavagdebinebo! _ Tqva fSim da
isev Seagrova uoryebi da ubrZana, radac ar unda dasjdomodaT,
yarbeCis Tavi moetanaT.
_ es ra aiCema fSim! vai magis bralio! _ Tqva erTma Wkvianma
berikacma.
maSinve miutanes fSis ambavi. imanac berikaci sikvdiliT dasaja.
rogorc adre, mxedrebi mividnen aulis bolos da macne gagza-
vnes yarbeCTan. yarbeCi gamovida aulidan, galoka salesi qva da maS-
inve gaCnda mxedari Tavisi TeTri cxeniT. yarbeCma uTxra:
_ guSindeli cxen-iaraRi gamiCineo.
es Tqva Tu ara, TeTronis mxedarma yvelaferi moarTva. Tan
erTi jaWvis perangic daumata.
_ axla ori perangi unda Caicvao, _ uTxra TeTronis mxedarma,
_ jer im ulmobel fSis gauswordi, amden xalxs rom moerekeba Sens
mosaklavad, Sen ki nu geSinia, verc tyvia mogekareba da verc Sens
cxens daeweviano.
adga yarbeCi da gaemarTa fSisaken. Tavads kaci miugzavna, Seni
siZe movida da gixmobso. SiSiT suli gasZvra fSis da uari SeuTvala.
yarbeCma SeuTvala:
_ ar iqneba, mtrebma ar naxon erTmaneTio.
amis pasuxad fSim Tqva:
_ vaJkaci jars unda SeebrZolos da ara imas, vinc marto zis
175

175
saxlSi da gankargulebebs iZlevao.
_ Tu asea, SeiaraRdi da mebrZolebs SeuerTdio, _ SeuTvala
yarbeCma.
simamarma Seatyo, rom siZe Tavs aRar daanebebda. SeiaraRda da
Tavis mxedrebs SeuerTda. movida fSi da brZolac daiwyo. yarbeCi
SeiWra laSqarSi da Suaze gaapo igi. gamoinapira fSi, kurdReliviT
win gaigdo, uwvdina maxvili da mokla. xmalamowvidli rom dabrunda
laSqarTan sabrZolvelad, yvela mixvda, rom fSi cocxali aRar iyo.
_ ra Zala gvadgas, risTvis vibrZoloT? fSi cocxali aRar
aris, risTvis SevaklaT Tavio, _ Tqves uoryebma da Sin wavid-wamov-
idnen.
gauSva yarbeCma TeTroni, dabrunda Sin da viTomc araferi,
saojaxo saqmeebs miubrunda.
axla, roca mterTan saqme aRar hqonda, qorwilze daiwyo zrun-
va. magram radgan araferi ebada, dafiqrda, ra eRona. roca gamo-
savali ver ipova, adga da mivida aulis ganapiras, sadac Cveulebriv
dadioda da salesi qva galoka. maSinve ar gaCnda mxedari. man ukve
Seasrula Tavisi piroba, Svidjer daexmara. kidev erTxel galoka
salesi qva. mxedari mainc ar gamoCnda. mesamedac galoka. maSin ki
gaisma saSineli xmauri da mxedaric movida. gzispirebze amosul
balaxs wvavda misi cxenis gamonasunTqi. Rrma kvals tovebda misi
nafexurebi.
_ ra gagWirvebiao? _ hkiTxda mxedarma.
_ sityva ki Seasrule, magram erTxel kidev damexmare, cxen-un-
agiri maTxoveo.
_ es cxeni zedmetia CemTvis. radgan daimsaxure, gaCuqebo, _
uTxra kacma, _ axla ki momismine, Svilo, ai, ratom davdiodi mamaSe-
nis saflavze: me mamaSens Sevpirdi, rom mis SvilebSi imas mivcemdi
iaraRs da cxen-unagirs, vinc yvelaze gambedavi aRmoCndeboda.
roca ukanasknelad sikvdilis piras misuli vnaxe mamaSeni, vTxove,
anderZi daetovebina, rom rigrigobiT edarajaT vaJebs saflavi-
saTvis. ase imitom moviqeci, rom gamomecadeT. mamaSenze mamaci qvey-
anaze ar dadioda. bevri sagmiro saqme Caidina. bevrjer moxvda iseT
adgilas, sadac unda evaJkaca da ivaJkaca kidec, bevrjer dajabna
mteri. me vicodi, rom erT-erTi Tqvengani mamasaviT mamaci iqnebo-
da. mas Semdeg, rac Svidjer Segisrule Txovna, cxen-iaraRic unda
meCuqebina. ase rom, RmerTma mogaxmaros. aha, yvelaferi Seni iyos,
176

176
amis Semdeg veRar mixilav, Cemi imedi nu geqneba, _ Tqva mxedarma,
gadauWira cxens maTraxi. iseTi xma gaisma, rom zarbaznis gasrolas
hgavda da iseve swrafad gauCinarda, rogorc movida.
umcrosi Zma _ yarbeCi pirvelad Sevida ezoSi TeTronze amx-
edrebuli, Zvirfas samosSi gamowyobili, iaraRasxmuli, iseTive mS-
venieri, rogoric jeguze iyo.
adga yarbeCi da Raribebs dauriga Tavadis qoneba, _ mainc xom
maTi naamagari iyo! Sekriba xalxi da SviddRiani qorwili gadaixada.
saukeTeso vaJkacad miaCndaT im qveyanaSi, xalxsac uyvarda da masac
uyvarda xalxi. didxans cxovrobda janmrTelad da bednierad.

kaci, romelmac Wkua iyida

iyo erTi col-qmari. hyavdaT erTi vaJi. erT welsac didi gval-
va daiWira da SimSiloba Camovarda. xalxs Zalze gauWirda, maT So-
ris am ojaxsac. vaJma meti rom veraferi iRona, mojamagired dad-
goma gadawyvita da gzas gaudga. bevri iara, Tu cota iara, miadga
erT grZelulvaSebiani mdidari kacis saxls.
kacma Sexeda da uTxra:
_ mobrZandi, getyoba, daRlili xaro.
_ ki, daRlilic var da maspinZelic mWirdebao.
cota xans isaubres. sanam maspinZeli hkiTxavda, TviTonve
gaumxila Tavisi mgzavrobis mizani.
_ col-Svili myavs sarCeni, Cvensken didi SimSilobaa. samuSaos
veZeb, Tu viSovi, mojamagired davdgebio.
_ me dagexmarebio, _ uTxra grZelulvaSebianma kacma, _ Tu
pirnaTlad Seasruleb, rasac dagavaleb, gasamrjelos gadagixdio.
ai, ase iSova samuSao. erTxans cxenebs mwyemsavda, mere _ xarebs.
miiwura mesame weli da ojaxze fiqrma Seawuxa.
_ ratom moiwyine, Cveno stumaro? _ hkiTxa maspinZelma.
_ dardi Semomawva, ukve sami welia, Sinidan wamovedi. saWmels
ki vSoulob, magram yelSi ar gadamdis. ar vici, ra dReSia Cemi col-
Svili. ojaxze fiqrma damaRonao.
_ Tu asea, _ Tqva grZelulvaSam, _ diliT gasamrjelos mog-
cem da Sin dabrundebio.
misca diliT sami oqro, moamzadebina misTvis sagzali da gaist-
177

177
umra. midis kaci, magram gasamrjelo ecotaveba. ra tyuilubralod
viSrome es sami welio, fiqrobda.
didi gza gaiara, sagzali Semoelia, fulisTvis xelis xleba ki
ver gaubedavs. bevri sofeli da qalaqi gaiara. bolos erT did ba-
zarSi Sevida. Zalzed moSivda, magram fuls dasaxarjavad ver im-
etebs. aqeT-iqiT dadis. uceb dainaxa erTi maRali kaci, romelic
ganuwyvetliv imeorebda: vyidi, vyidi, vyidi! ar ki ambobda, ras
yidda, arc win edo rame.
_ neta, ras yidiso? _ gaukvirda kacs. mivida da hkiTxa:
_ ras yidi, rom ambob, vyidio, gasayidi ki araferi gidevs win?
_ Wkuas vyidio, _ upasuxa man.
_ Wkua rom ar iyidebao?!
mSierma mojamagirem aqeT-iqiT siaruli ganagrZo. is maRali
kaci ki, vyidi, vyidi, vyidio, gaiZaxis ganuwyvetliv. modi, kidev
erTxel mival, gaifiqra mojamagirem da Wkuis gamyidvelTan mivi-
da.
_ ra Rirs is Wkua, Sen rom yidio? _ hkiTxa.
_ erTi oqroo.
amoiRo erTi oqro da misca.
_ Tu momyide, barem momeci Wkuao, _ uTxra mojamagirem.
_ gzaze mimavali mdinares Tu miadeqi, sanam fons ar ipovi, ar
Sexvideo, _ daariga kacma.
_ es Rirs erTi oqroo? _ hkiTxa man, radgan raRac mets moe-
loda.
_ erTi oqros safasuri ukve giTxario, _ upasuxa maRalma
kacma.
_ erTi wlis naSromi tyuilubralod davkargeo, _ Cailapara-
ka mojamagirem da gaSorda. daRonebulma isev bazarSi daiwyo xeti-
ali. maRali kaci ki ar Cumdeba, vyidi, vyidi, Wkuas vyidio, gaiZaxis.
_ barem erTxelac mival im axmaxTano, _ Tqva da mivida. mivida
da meore oqros maneTianic misca.
_ miTxari, ras momyidio!
_ rasac unda akeTebdes kaci, sanam ar gTxovs, misi saqmeSi ar
Caerioo, _ uTxra maRalma.
_ sul es ariso?!
_ es ariso.
_ meore wlis naSromic wyals gavataneo, _ Cailaparaka moja-
178

178
magirem da gabrunda. yurebCamoyrilma ganagrZo win da ukan siaru-
li. jibeSi erTi oqroRa edo. maRali kaci ki ar cxreba, vyidi, vyidi,
Wkuas vyidio, gaiZaxis. mojamagire mesamedac mivida.
_ kidev momyideo, _ uTxra da ukanaskneli oqros maneTi daudo.
_ ai, ra unda mogyido: roca gabrazdebi da kacis cemas daa-
pireb, jer asamde daiTvale, guli daimSvide da mere rac ginda, is
gaakeTeo.
jibedacarielebulma mojamagirem bazari datova da gzas
gaudga. male did mdinares miadga. mdinareze xidi ar iyo. idga da
fiqrobda, rogor gadavideo. am dros erTi mdidrulad Cacmuli,
Zvirfasad Sekazmul cxenze amxedrebuli kaci wamoadga Tavs.
_ ras udgaxaro? _ hkiTxa mojamagires.
_ ar vici, foni sad ariso.
_ Tu vaJkaci xar, foni ra saZebariao! _ Tqva, gadauWira cxens
maTraxi da wyalSi Seagdo. orive wyalma dafara, mere isev gamoCnd-
nen, magram Sors ver wavidnen. mdinaris fskeri Slamiani iyo, cxeni
CaiTria da orive daixrCo. am ambis mnaxvelma mojamagirem bazrisken
momavali cxenosnebi dainaxa. maTma winamZRolma Wabuki gamogzavna.
_ aq ratom dgaxaro? _ hkiTxa Wabukma.
_ foni ar vici, sad aris. aq Sesuli cxen-mxedari ki daixrCoo,
_ upasuxa mojamagirem.
mxedari gabrunda. cota xnis Semdeg Wabuki isev movida:
_ moiyvaneo, mibrZana winamZRolma da SenTan gamomgzavnao, _
Tqva man.
mojamagire winamZRolTan mivida.
_ foni iq ki ar aris, sadac Sen dgaxar, aramed, ai, iq. gadaxval
mdinareze da auls miadgebi. sxva adgilas Tu gadalaxav, daiRupe-
bio, _ uTxra winamZRolma.
mojamagirem daujera, fonze gavida da sofelSi Sevida. dainaxa
ezo, sadac mkvidrad nagebi Senobebi idga da iqiT gaswia. WiSkarTan
kaci ijda. mis danaxvaze wamodga da uTxra:
_ Semodi, stumari xaro.
_ Zalian mWirdeba maspinZelio, _ miugo mojamagirem.
_ mobrZandio! _ Tqva maspinZelma da ezoSi SeuZRva.
mere sastumro oTaxSi Seiyvana da dasva. TviTonac stumariviT
ijda, xmas ar iRebda.
roca mosaRamovda, erTimeoreze ukeTesi saWmliT savse Svidi
179

179
tabla* Semoitanes.
_ mSvidad miirTvi, stumaro. me ki iq unda wavide, saidanac es
tablebi moitaneso, _ Tqva kacma da gavida.
miujda sawyali kaci erT tablas da kargad danayrda, sxva
tablebisTvis xeli ar uxlia.
cota xnis Semdeg maspinZeli sastumro oTaxSi Semobrunda.
_ Cveno stumaro, ratom araferi miirTvio? _ hkiTxa.
_ me erTi var, aq ki Svidi tablaa. Svidivedan xom ar SevWamdi?!
ukve davnayrdio, _ upasuxa mojamagirem.
maspinZeli ukan gabrunda, gamoaRo karebi, staca xeli bolo ta-
blis fexs da ezoSi moisrola. danarCenebic ase gadayara, im tablis
CaTvliT, romelzec kacma isadila. erTi sityvac ar uTxra stumars.
ojaxis wevrebma tablebi akrifes, mTelic da damtvreulic. stumari
da maspinZeli daZinebamde isxdnen da saubrobdnen. roca Zilis dro
dadga, erTmaneTze ukeTesi Svidi logini gaSales.
_ Zili nebisa, Cveno stumaro, _ uTxra maspinZelma da gavida.
kaci erT loginSi dawva da daiZina. diliT adga Tu ara,
maspinZelic Semovida.
_ dila mSvidobisa, Cveno stumaroo!
_ gmadlob! _ upasuxa.
_ es loginebi risTvisaa gaSlili? mxolod erTSi geZinao? _
hkiTxa.
_ keTilo maspinZelo, erTi kaci var da Svid loginSi rogor
davwoliliyavio? me erTi logini mekuTvnis da erTSi viweqio, _
upasuxa stumarma.
_ rac marTalia, marTalia! _ Tqva maspinZelma, gamoaRo kari
da yvela logini, romelSic stumari iwva Tu ar iwva, ezoSi gadayara.
dainaxes gareT gamoyrili loginebi, mividnen da waiRes.
rac ar unda eTqva da gaekeTebina maspinZels, stumari mis saqme-
Si ar ereoda, xmas ar iRebda.
diliT, Cais smis dro rom dadga, Svidi tabla moitanes. meSvi-
deze Cai idga.
_ miirTvi, Caic dalie, _ uTxra maspinZelma da gavida.
dajda stumari, erTi tablidan miirTva saWmeli da erTi Wiqa
Caic daayola. cota SeSinebuli zis, raRacas eWvobs. male maspinZel-
ic Semovida.
_ eh, Cvens stumars araferi uWamia, _ Tqva man.
180

180
_ Cemo maspinZelo, me erTi kaci var. ramdenic SemeZlo, imdeni
vWame, erTi Wiqa Caic davayole!
maspinZelma kari gamoaRo da bolo tablidan dawyebuli, yvela
gareT gaisrola. ojaxis wevrebma tablebi akrifes.
stumars Tavisi gziT wasvla unda, magram sanam maspinZeli
arafers ityvis, wamodgoma erideba. cota xans ase isxdnen, mere
maspinZelma Tqva:
_ stumaro, wasvlas Tu apireb, droao.
_ Tu asea, wavalo, _ Tqva stumarma da wamodga.
maspinZeli adga, xeli CamoarTva, keTili mgzavroba usurva da
gaacila. stumari, sanam ezos gaivlida, ukan iyureboda.
_ mobrundi, Cveno stumaro! _ Sin Sebrunebamde dauZaxa
maspinZelma. Zalze SeSinebuli stumari ukan mobrunda.
_ erTxelac Semodi Sin, _ uTxra, haWeSSi Seiyvana da dasva. _
axla ki momismine: ded-mama jer kidev cocxali myavda, roca coli
moviyvane da calke davsaxldi. davtove mSoblebi da CemTvis saxli
aviSene. Sesaxleba rom davapire, movidnen da miTxres: saxli ki daam-
Tare, magram sworad ar agiSenebia. es kari sxva mxares unda Segebao,
mere sxvebi movidnen da miTxres: es fanjara kargad ar gagikeTe-
biao. yvela ambobda, saxli sworad ar auSenebiao. mec aviRe najaxi
da saxli davangrie. meored roca avaSene, kar-fanjara ise Cavsvi,
rogorc miTxres. Sesaxlebas vapirebdi, magram isev alaparakdnen:
ase gagikeTebia, ise gagikeTebiao. aviRe najaxi da isic davangrie.
amis Semdeg aRTqma davde: vinc Cems saqmeSi Caereva, gind aqauri iyos
da gind Soridan mosuli stumari, movklav, xolo vinc Cems saqmeSi
ar Caereva da amiT gamaTavisuflebs am aRTqmisagan, oqroTi savse
qisas vuboZeb-meTqi. amis Semdeg is saxli avaSene, magram arc aqau-
ri da arc stumari am saxlSi ar Semodis, aravin melaparakeba. Sen
gamaTavisufle am aRTqmisagan, isev xalxTan damabrune da saCuqa-
ric Senia, _ Tqva da oqroTi savse qisa misca.
_ axla Tu ityvi, davmegobrdeTo, sanam cocxlebi viqnebiT,
vimegobroT. Tu ityvi, Sin wavalo, wadi, mSvidobiT gevloso, _
Tqva da gauSva stumari. gaxarebuli kacebi erTmaneTs dascildnen.
mojamagire gzas gaudga da Tavis aulSi dabrunda.
roca Tavis ezoSi Sevida, ukve bneloda. misi coli fetvs cex-
vavda, xolo viRac kacs yveli Camohqonda onjayidan.38 coli zur-
giT ijda. ifiqra, qurdi iparavs yvelso da mokvla daupira. Tofi
181

181
daumizna, magram sanam Caxmaxs gamohkravda, nayidi Wkua gaaxsenda.
gaaxsenda da SeCerda, gulSi asamde daiTvala. daiTvala asamde da
Tqva: ase ar varga. jer gavigeb, raSia saqme. Tu es kaci marTalia,
kargad Sevxvdebi da Tu ara, sakadriss mivagebo.
rogorc ki karze daakakuna, sacexveli gaCerda.
_ biWo, kari gaaRe, mamaSeni dabrundao, _ Tqva qalma.
biWma miirbina da kari gaaRo.
ase dabrunda Tavis saxlSi da didxans cxovrobda janmrTelad
da bednierad col-SvilTan erTad.

beslanuyos coli

erTxel Seikribnen fSiebi, romlebsac yvelaze did vaJkacebad


miaCndaT Tavi da gamarTes saubari Sinaur saqmeebze.
_ movediT aq da vsxedvarT, Cvenma colebma ki, albaT, sxva kacebi
moZebnes. baiburSi ara varT, ra xdeba. mivatoveT da wamovediTo!..
ase wamoiwyes colebze ukadrisi laparaki. karga xans ilaparakes.
beslanuyos ki sityvac ar dauZravs.
_ beslanuyo, yovelTvis CvenTan xar saqmiTac da sityviTac!
axla ratom ar gvawev sityvas? iqneb simarTles ar vambobT?
beslanuyos gaeRima:
_ visac colis ar sjera, Semoisvas cxenze da sadac wava, Tan
ataros. me Sin viqnebi Tu ara, didad ar madardebs. colis damamci-
rebeli saubari veraferi vaJkacobaa. me, CemdaTavad, cols vendo-
bio.
beslanuyos naTqvamSi eWvi Seitanes, zogma iwyina kidec:
_ gamodis, rom misi coli yvelaze patiosania, TviTon ki
yvelaze ukeTesi. viTom ratomao? Tu xalxi xumrobs, Senc unda ix-
umro, Tu laparakobs, Senc unda ilaparakoo.
_ Cemi azri ukve giTxariTo, _ Tqva beslanuyom. maSin wamodga
erT-erTi fSi da Tqva:
_ gamCens vficav, Cvens Soris ar aris beslanuyoze Tavlaf-
dasxmuli kaci, arc erT Cvengans ara hyavs iseTi orguli coli,
rogoric beslanuyos, da ai, ratom: roca misi coli momisurvebia,
beslanuyo Sin yofila Tu ara, amas CemTvis mniSvneloba ara hqonia:
masTan iseve mivdiodi, rogorc misi qmari. ase rom, kargad vicnob,
182

182
ra patiosanic brZandeba beslanuyos coli da TviTon ki ai, ras
gveubnebao.
_ simarTles ambobo? _ hkiTxa fSi-ThamaTam.*
_ simarTles vambobo.
_ RmerTi daificeo.
_ davificav, Cemi mxlebeli ori uoryic daificavso.
_ kargi, vnaxoTo, _ Tqves da daafices.
_ dRisiT mival Tu RamiT beslanuyosTan, ise moiqceva misi
coli, rogorc me msurso, _ Tqva da RmerTi daifica. uoryebmac
daudastures:
_ roca Cveni fSi cxens moaxteba da gzas daadgeba, Cvenc masTan
erTad vadgebiT gzas da roca Camodis cxenidan, Cvenc CamovdivarT.
vadasturebTo, _ RmerTi daifices.
_ grcxvenodes, beslanuyo! Sens Tavs aseTi ambavi yofila da
Sen ki yvelaze vaJkacad mogqonda Tavio.
sanam Sens saqmes gavarCevdeT, dilegSi ijdebi; Tu naTqvami
marTali aRmoCnda, dagsjiT. vnaxoT, ra iqnebao, _ Tqves da Caagdes
adiRur ficrul hambarSi.*
roca aseTi ram xdeba, saidumlod ar rCeba. rogorc amboben,
kedlebsac Tvali da yuri aqvso. am ambavma beslanuyos colamdec
miaRwia.
yvelaferi uambes, rac iq iTqva da isic, Tu rogor Casves
beslanuyo dilegSi.
erTi ki Tqva, axia masze, Tavis meinaxeebisaTvis rom eTqva, mec
Tqvennairi varo, es ar daemarTeboda. Rirsia, rac Tavs daatydao,
magram ise ki cecxli waekida qals. xumroba xom ar iyo, aseTi cili
daswames! _ masTan ki, vinc es ambavi moutana, araferi SeimCnia.
roca daRamda da dadga iseTi dro, gareT gasuls rom veravin
icnobda, sufTad Caicva, ixmo Tavisi meurme, Cajda uremSi da wavida.
wavida da im sofels miadga, sadac isini isxdnen, visac vaJkacebad
mohqondaT Tavi. mivida da, vin icis, pirveli vin Sexvda, mwyemsi Tu
menaxire. vinc Sexvda, hkiTxa:
_ Svilo, raRac minda gkiTxo: vin aris am sofelSi iseTi, visac
SeuZlia gaWirvebuls daxmarebis xeli gauwodoso.
_ getyvi, dedaCemo, aseTia fSi-ThamaTa, romelsac axla stum-
rebi hyavs. mis ezoSi Tu mixval da Sens gasaWirs SesCivleb, dagex-
mareba. ai, misi ezoo.
183

183
_ gmadlobT, Svilo, _ uTxra da ezoSi Seiyvana uremi. Sevida
da radgan qali qalebma unda miiRon, qalebi miegebnen da ojaxis di-
asaxlisTan Seiyvanes. aravin icoda, beslanuyos coli rom iyo. di-
asaxlisma Zalze kargad miiRo qali, kargadac gaumaspinZlda.
saRamos, roca isxdnen da saubrobdnen, beslanuyos colma
uTxra maspinZels:
_ jer qalis ar SemSurebia ise, rogorc Seni. simdidrec Sesa-
Suri gaqvs, garSemoc bevrni gexvevian. rac am mxareSi Rirseuli da
gonieri adamiania, yvela Tqvensken moeSureba. rasac amboben _ ges-
miT, rasac akeTeben _ xedavT, amdeni ram xdeba Tqvens Tvalwin!
_ marTalia, rogorc ambob isea, TiTqos SesaSuria Cemi cxovre-
ba, _ Tqva diasaxlisma, _ yovel wels, Semodgomaze, CemTan ikri-
bebian. mec kargad vxvdebi, magram axla nawyeni var. rom SemeZlos,
yvelas davxocavdi, pirvel rigSi ki Cems qmars, magram ver moverevi.
didad ar mepitnavebiano.
_ RmerTo, momkali, ra dagiSaves, ra xdeba amisTanao?
_ erTi kargi kaci, beslanuyo Caagdes dilegSi. is kaci meco-
deba. danarCenebze ki gabrazebuli varo.
_ ra moxdao?
_ adga erTi fSi da Tqva, beslanuyos coli unamusoa; TiTqos
CemTan ise iqceva, rogorc mindao. is ki, beslanuyo ar daeTanxmao.
_ ratom ar daeTanxmao?
_ daeTanxmeboda da isic imaTnairi iqnebodao. vinc movida,
yvelas coli unamuso da qmris moRalate xom ar aris! ubralod,
maTi xumrobisaTvis xumrobiTve rom epasuxa, es aRar mouvidoda.
rac daimsaxura, is miiRoo, _ uTxra.
cota xnis Semdeg stumarma qalma im kacis naxva isurva, romelic
ambobda beslanuyos colTan maqvs kavSirio.
_ RmerTma daabrmavos! ar minda misi naxvao, _ Tqva diasaxlis-
ma da saubaric amaze Sewyda.
Zilis dro rom movida da qalebi erTmaneTs unda daSorebod-
nen, beslanuyos colma uTxra diasaxliss:
_ erTi patara Txovna maqvs, Zalian gTxov, Semisrulo.
_ Tqvi, Tqvi, ra gawuxebso.
_ meCqareba da imitom vwrialebo... _ Tqva stumarma. lodinis
dro ara maqvs. vin icis, rodis morCebian kacebi saqmes! erTi Txovna
Semisrule, RmerTma sikeTe mogces. rCeva-darigeba minda vTxovo
184

184
aq Tavmoyril fSiebs! _ swored imitom movedi. minda, rom diliT,
Cais Semdeg Sevide, Tu nebas damrTaven batonebi da Cemi gasaWiri
vuamboo.
_ Segisrulebo, _ Tqva diasaxlisma da qmarTan wavida. gavida
da maSinve qmars miaSura.
_ kaco, daZinebamde raRac minda giTxrao, _ uTxra, _ xom
dainaxe, dRes uremi rom Semovida? im uremSi qali ijda. raRac saqme
aqvs, Tanac Zalian Cqarobs. rCevisTvisaa mosuli da xval diliT
TqvenTan apirebs Semosvlaso.
is Ramec gavida. diliT Cais Semdeg, roca stumrebi gareT
gamoiSalnen, qals is kaci daanaxves, romelmac Tqva, beslanuyos
colTan maqvs saqmeo.
_ RmerTma daswyevloso! _ Tqva stumarma.
dabrundnen sturmebi sastumro oTaxSi da soflis fSa-Tha-
maTamac ganacxada:
_ stumari qali myavs, rCeva-darigeba unda gTxovoTo.
_ Zalian kargi, Semovidso, _ Tqvens da beslanuyos coli Se-
vida.
_ mobrZandi, mobrZandio, _ uTxres da fexze wamodgnen.
ise iyo qali gamowyobili, iseTi tanadi iyo da sandomiani, is-
eTi saxis kani hqonda, rom Znelad Tu moiZebneboda masze Tvaladi
qali.
_ dajeqio, _ uTxres, magram ar dajda.
_ iseTi stumari ara var, rom dasajdomad mecaloso.
_ aba, ra saqme gaqvs. dajeqi da gviambeo.
_ vera, ver davjdebi, saqme maqvso. roca fexze dgaxar da ima-
ze laparakob, rac gawuxebs, ufro mSviddebio. zixar da ise Cans,
TiTqos arc Relavo, _ Tqva xumrobiT.
_ qmari Tu gyavs, an mfarveli da patroni vinme, sircxvilia
imaze ilaparako, risTvisac movedi, _ daiwyo qalma, _ me ki arc
mfarveli myavs da arc aravin, Cems saqmeze rom ilaparakoso. me
unda giamboT; unda meridebodes Tqveni, moridebiTac Semovedi
aq, magram sxva gza ara maqvs. RmerTma qnas, rom keTili TvaliT Se-
momxedoT. Zalian gTxovT, nu ganmsjiTo.
_ Tqvi, Tqvi, araferi datovo uTqmelio!
_ maSin daviwyebo, _ Tqva.
aravin icoda, beslanuyos coli rom iyo.
185

185
_ erTi sawyali qali var. qali gonieriao, uTqvamT, magram
zogjer ise ubedurdeba, rom Tavs lafi esxmeba. Tqven ver Segedre-
bodaT, magram mec myavda qmari, romelsac vaJkacad mohqonda Tavi.
erT brZolaSi daiRupa. daiRupa da ori Svili damitova. imxela qone-
ba darCa, rom mec meyofoda da Cems Svilebsac, magram mfarveli Tu
ara gyavs, Rataki xar. ori weli gavida. vinc mokvda, mokvda, magram
vinc darCa, rogor SeiZleba ar gaicinos an ar dailaparakos! sacex-
velTan an WasTan misuli wamiT Tu gaviRimebdi an sityvas davZravdi.
amasobaSi erTi kaci, romelTan Sexvedrasac Tavidan gavurbodi, ram-
denjerme Semxvda da gamomelaparaka. vinc Sens Tvalwin trialebs,
TvalisCiniviT Zvirfasiao, amboben. kaci uSno ar iyo. vifiqre, arc
gulboroti iqneba-meTqi. me da Cems Svilebs mfarveli gveyole-
ba, ufro adviladac daizrdebian da qonebac SerCebaT-meTqi. is _
qmari da me _ coli, _ ase movilaparakeT me da im kacma. is aRzrdis
Svilebs da ganagebs Cems qonebas. asec SevTanxmdiT. gavida erTi-ori
weli. misgan ori bavSvi meyola. Tu kaci Seni qmaria, mTeli qonebac mis
xelSia. `es ar gvWirdebao~, ityoda erT dRes da gaaCuqebda. `es zed-
metiao~, da gayidda. ar vici, ramdeni ram gaaCuqa, magram Cemi qoneba
ki gaaniava. ori bavSvis qoneba SeWama, Cems oblebs oric miumata da
mimatova... xalxi Tqvens azrs angariSs uwevs, did pativs gcemen, mt-
kice kanonebi gaqvT. vinc Semarcxvina, xelidan ver wagivaT...
_ vin aris is kaci? rogor gavigoT, romelia? _ hkiTxes.
_ ai, esaao! _ Tqva da im kacs daado xeli, romelic ambobda,
beslanuyos colTan maqvs saqmeo.
wamoxta kaci da aurzauri atexa:
_ ar vicnob! TvaliTac ar minaxavs! aq rom Semovida, pirvelad
maSina vnaxe. yvela damemowmeba, rom arasodes minaxavso!
_ Tvalic ar mogvikravso. roca Cveni fSi cxens moaxteba, Cvenc
movaxtebiT da roca qveiTdeba, Cvenc vqveiTdebiTo, _ Tqves misma
Tanamgzavrebma, _ ara gvjera, mowme moiyvanoso.
_ Cemi qmaria, morCa da gaTavdao! _ Tqva qalma, _ visac survi-
li aqvs qmari hyavdes, mowmeebs Tan ar atarebso. qoneba gaminiava da
mimatova. imas ar gTxovT, rom ZaliT damibrunoT. me RmerTis garda
mowme ara myavso.
_ rac ar gamikeTebia, imas mabralebso! _ wamoiZaxa matyuara
fSim, _ vficav RmerTs, rom me es qali arasodes minaxavso. Cemi uo-
ryebic daificeben. es qali Cemi coli rom iyos da masTan davdiode,
186

186
Cems uoryebsac ecodinebaTo.
wamodgnen uoryebi da RmerTi daifices, es qali arasodes gvi-
naxavso. Secbunebulma xalxma erTmaneTs gadaxeda.
_ Sen mowme ara gyavs, am orma ki RmerTi daifica. visac xeli
daade, imanac RmerTi daifica. rogorc Cans, maT fics unda vendo-
To, _ ganucxada soflis fSi-ThamaTam.
_ tyuilad ar ificaven! _ Tqva qalma, _ magram me gavakeTe
is, rac unda gamekeTebina. Tqven damexmareT, rom Tvaldaxrils ar
mevlo. gmadlobT! maT adre tyuilad daifices. am kacma giTxraT,
beslanuyos colTan maqvs saqmeo. me beslanuyos coli var...‘
xalxi gaognda.
ase ixsna qalma Tavisi sibrZniT udanaSaulo qmari.

rogor ixsna mezobelma mezobeli gaWirvebisgan

iyo sami megobari. erT-erTi mokvda. orni misasamZimreblad mi-


vidnen da Rame micvalebulis vaJTan gaatares.
_ stumarTmoyvare da guluxvi kaci iyo mamaSeni, ojaxic baraq-
iani hqonda. masze naklebi nu iqnebio, _ uTxres da wavidnen.
gavida sami weli. gaiges, rom vaJma coli SeirTo.
_ megobris vaJi movinaxuloTo, _ Tqves, adgnen da wavidnen.
mamaze naklebad rodi cxovrobda vaJi, didi wveuleba gamarTa.
gamxiaruldnen stumrebi.
_ aba, gveyo amdeni Wama-smao! _ Tqves bolos.
_ kidev miirTviTo, _ Caacivda vaJi.
_ sakmarisad davlieT, arc Cven da arc Sen metis daleva ar
SegviZliao, _ upasuxes.
_ ras ambobT! daleva Tu movindome, zRvasac davlevo, _ Tqva
SezarxoSebulma maspinZelma. _ Tu ver davlev, maSin, rac simdidre
maqvs, Tqveni iyos.
ase iyo Tu ise, stumar-maspinZeli erTmaneTs daeniZlava.
_ Tu zRvas dalev, rac simdidre gvaqvs, ojaxis garda, Seni
iyos, _ uTxres stumrebma.
sami Tvis vada misces vaJs. unda momzadebuliyo da zRvis piras
misuliyo, isinic iq daxvdebodnen. Tu zRvas dalevda, mTeli qoneba
unda miecaT, ver dalevda da sakuTar simdidreze xels aiRebda.
187

187
wavidnen stumrebi. gavida ramdenime dRe da gons movida
vaJi, gaaxsenda Tavisi naTqvami da elda eca. rac ufro axlovde-
boda daTqmuli dro, miT ufro kargavda fers. SeamCnia colma da
hkiTxa:
_ ratom xar gulSemoyrili? xom araferi gtkiva? SegemTxva
rameo?
_ ara, araferio.
_ nu damimalav, imedi Tu gagicrue da iseTi ar aRmovCndi, ro-
goric gegone, Cems saxlSi davbrundebi, Tavs ar Segawyeno, _ uTxra
colma.
_ Seni ra braliao, _ uTxra vaJma.
rac ufro axlovdeboda daTqmuli dro, miT ufro metad naRv-
lobda.
_ miTxari, ra gawuxebso, _ aRar moeSva coli.
_ erTi piroba maqvs dadebuli da is mawuxebso, _ Tqva da uambo
yvelaferi. colma veraferi urCia. kidev ufro daRonda vaJi. SeamC-
nia mezobelma da hkiTxa:
_ feri ras dagikargavs, ra gawuxebso?
_ romc giTxra, ras miSvelio, _ Tqva vaJma.
_ ra vici, iqneb giSvelo kidevaco, _ uTxra mezobelma.
_ zRva unda davlio, piroba maqvs dadebuli or kacTano.
_ aman dagaRona?! xerxs gaswavli, roca dro mova, me miTxari da
Tan wamogyvebio, _ daamSvida mezobelma.
daTqmuli droc dadga. Seatyobina mezobels da erTad mivid-
nen zRvasTan. is ori kacic iq daxvda.
_ midi da mxiarulad miesalme, _ uTxra mezobelma, _ cotaze
gascdi maT da SeCerdi. tans gaixade, muxlebamde daikarwaxe sacvlis
totebi, daimklave saxeloebi da Sedi zRvaSi. Sedi da iqidan amosZa-
xe, zRvas ki davlev, oRond is wyali SeaCereT, rac aq Camodiso.
asec moiqca. Sevida zRvaSi da amosZaxa:
_ rac aq wyali Camodis, SeaCereTo!
_ imas ra SeaCerebso!
_ me zRvis dalevas vapirebdi, Torem is ki ar miTqvams, rac du-
niaze wyalia, imas davlev-meTqi, _ Tqva zRvaSi mdgarma da brali
iqiT dasdo.
daSordnen erTmaneTs, sadavo aRaraferi darCaT. ase ixsna
mezobelma Tavisi mezobeli.
188

188
fSerixiJace

fSerixiJaced* wodebuli erTi vinme avgula Tavadi xSirad


nadirobda tyeSi. `marekebi momeciT!~ _ yviroda xolme da aulSi
marek biWebs agrovebda. daRamdeboda Tu ara, TviTon irmis tyavze
daiZinebda, marek biWs ki ubrZanebda:
_ roca iremi gamova da bRavils daiwyebs, maSin gamaRviZeo.
rogorc ki iremi bRavils daiwyebda, biWi dauZaxebda Tavads, is
wamodgeboda da hklavda biWs, Zili ratom damifrTxeo.
auli sagonebelSi iyo Cavardnili, aRaravis undoda marekad
wasvla. erTma cbierma qaCalma Tqva, gamiSviT, me waval marekad Ta-
vadTano.
Tqva da aasrula kidevac.
marekma dRisiT nanadirevi moimaraga, saRamos ki moumzada Ta-
vads saWmeli, dabrunda Tavadic, SeWama da dawva dasaZineblad.
_ roca iremi gamova mindvrad da bRavils daiwyebs, gamaRviZeo!
_ daubara biWs.
mareki koconTan ijda da irmis mwvads swvavda. daiwyo iremma
bRavili, zed taxis Rmuilic daerTo.
marekma simRera wamoiwyo:

me ar geZaxi, hei, fSerixiJace,


zeviT iremi bRavis,
qveviT ki taxi Rrialebs.
netav adgebode, Seni Wiri Semeyaros,
Sens mrisxane baZales daaquxebde,
irmis winamZRols mogviklavde,
ori wlis taxs
mogvinadirebde!

roca marekma daamRera: `hei, visi kefac oqrosia, visi Subli da


pirisaxe _ oqros zanzalakebia~, _ Tavadi adga da mokla iremi,
Semdeg Semobrunda da mokla taxi.
es qaCali darCa TavadTan da amiT ixsna auli gansacdelisagan.

189

189
ambavi imisa, Tu rogor moindomes
narTebma zecamde mieRwiaT

roca ximiSiko feTerezma daavaldebula narTebi mamis sisxlis


safasuri gaeRoT, iseTi pirobebi daudo, rac maT ar SeeZloT Sees-
rulebinaT.
mogvianebiT narTebma TviTon feTerezs hkiTxes: `Sen rogorRa
moaxerxebdi zecaSi asvlas?~
_ kibe dadgiT da zecaSi adiTY,
erTmaneTs SeadeqiT da zecaSi adiT,
mets me arafers getyviT! _
ambobs mrisxaned ximiSiko.
narTebma erTmaneTs gadaxedes,
narTebma erTmaneTs rCeva hkiTxes.
_ vuyurebT _ vxedavT,
mivdivarT _ ver vwvdebiT,
ra SeiZleba iq iyos garda zecisa?! _
eubneba maT saTanei-guaSe.
_ zecas mTa ebjineba,
zecis kides vxedavT,
Rrublebi miwamde aRweven,
erTmaneTze SevdgeT da mivaRwevT! _
iTaTbires, gamococxldnen,
brge narTebi erTmaneTze Sedgnen.
magram zecamde ver avidnen. maSin adamianebic, goliaTebic, ju-
jebic, cxovelebic, frinvelebic, xeebic, qvebic da yvelaferi, rac
qveyanazea: mTeli zRva da xmeleTi erTmaneTze Seadges, xolo sul
zeviT feTerezi Seayenes.
feTerezma aswia xeli zeviT, magram... zecamde katis kudis ode-
na manZili kidev iyo darCenili.

190

190
sousiriyos dabadeba

Tu sicrues gadmogvcemen, Cvenc sicrues giambobT, Tu simar-


Tles gadmogvcemen, Cvenc simarTles giambobT.
seTenei-guaSe* movida mdinare fsiJTan. gaRma napiridan mwy-
emsma dainaxa.
_ xa-xai, seTenei, _ dauZaxa mwyemsma da gadmouSva Tavisi nep-
si.* Teslma gadmolaxa mdinare da daeRvara seTeneis gverdiT mde-
bare qvas. seTeneim yvelaferi dainaxa. Tesli qvas gaujda.
_ vnaxoT, ra gamova aqedan! _ Tqva seTeneim da qva Sin wamoiRo.
dado da imden xans eloda, ramdenic saWiro iyo. roca dro
dadga qva gairRva da iqidan gamovida bavSvi.
radganac is qvidan iSva, naperwklebi scvioda da waiyvanes sam-
WedloSi TlefSTan. TlefSma marwuxi Caavlo TeZoebSi da CauSva
wyalSi, ris gamoc bavSvi rkinasaviT gamagrda. marwuxebSi moqceu-
li misi TeZoebi ki isev rbili darCa.
mWedelma bavSvs saxelad sousiriyo* daarqva.
sousiriyo mdinare fsiJis napiras daibada.

rogor mokles sasruyo

erTmaneTs mtrobdnen narTebi da iniJebi. sosruyo Tavzars


scemda iniJebs. bevri gaistumra saiqios.
_ rogor movklaT sasruyo? _ iniJebi kudian dedabers mi-
adgnen, _ ra ar viRoneT, magram verafers gavxdiT.
_ getyviT, oRond gasamrjelo unda momceT.
misces gasamrjelo da rCevac miiRes.
iniJebi mwvervalze avidnen, narTi sasruyo mTis Ziras darCa.
_ midi, daartyi! _ CamosZaxes iniJebma sosruyos da urmis Tva-
li daagores.
sosruyom Subli miuSvira da isev mTaze aisrola.
_ mxari, mxari daaxvedre! _ CamosZaxes meore dRes. Seageba mx-
ari da ukanve aagora.
mesame dResac igive ganmeorda. iniJebma bolos gaiges, rogor
unda moqceuliyvnen. axla ki dagidga aRsasrulio, daeqadnen.

191

191
_ barZayi daaxvedre!
sasruyom barZayi Seageba da gadautyda Zvali.
`gmiris sisxls vin dalevs, tyavs vin gaaZrobs?~
moirbina kurdRelma.
_ RmerTma nu damalevinos Seni sisxli!
_ gemrieli xorci gqondes, magram veravin mogixelTos! _ da-
loca narTma.
mere mwyeri mofrinda. imanac uari Tqva sisxlis dalevaze.
_ maTraxis tylaSuniviT afrTxobdeT Seni frTebis xma! _ da-
loca narTma mwyeric.
mwyers yvavi mohyva.
_ me davlev, _ Tqva man, _ sosruyos barZayze Camojda da sisx-
lis sma daiwyo.
_ o, alahma gawyvitos Seni jiSi, or kvercxs debde da imasac
Senve Wamde, _ daswyevla sosruyom.
iniJebs mteri aRar hyavdaT. sasruyo aRar iyo da maT vin raRas
daaklebda.

bu

iyo erTi ymawvili, romelmac frinvelTa ena icoda. misma col-


ma alao gafina gasaSrobad. Camofrindnen beRurebi da kenkva dai-
wyes. mamali beRura ambobs:
_ erTi marcvali SeWameT, ori miwaze daagdeT.
gaigona Wabukma da gaecina. coli gaubrazda:
_ ras damcini?
_ Sen ar dagcini, gavigone, ra Tqva beRuram da imaze mecinebao,
_ upasuxa.
_ rac qveyanaze frinvelia, yoveli maTganis bumbuls Tu ar
momitan da im bumbuliT baliSs ar davteni, icode, movkvdebi, _
uTxra colma.
Sefiqrianda ymawvili, yvela frTosani ixmo. mxolod beberma
bum daigviana.
_ sada xar aqamde? _ hkiTxa vaJma.
_ miwaze qvebs viTvlidi, caze _ varskvlavebs, _ upasuxa bum.

192

192
_ romelia meti?
_ qvebi.
_ Semdeg ras akeTebdi?
_ cocxlebs da mkvdrebs viTvlidi.
_ romeli metia?
_ mkvdrebi.
_ ara mjera, _ Seepasuxa ymawvili.
_ visac sakuTari Wkua ara aqvs, isic mkvdrebSi Cavricxe. mere
qalebi da kacebi viTvale.
_ mere, ra gamoirkva?
_ qalebi metia.
_ es rogorRaa! _ gaukvirda vaJs.
_ qalebs is kacebic mivaTvale, vinc colis Wkuas ahyolia.
dafiqrda Wabuki. ise gauSva frinvlebi, rom xelic ar uxlia
arc erTis bumbulisTvis.
ase ixsna bum frinvelebi. igi yvelaze brZen frTosnad CaTvales
da gadawyvites, misTvis madlobis niSnad fexebi daebanaT.
_ ra rbili fexi aqvs! _ Tqva erTma.
_ gulic rbili hqonia! _ gamoepasuxa meore.
SeSinda bu, gafrinda da buCqebSi daimala. amis Semdeg mxolod
RamRamobiT Tu gamoCndeba, dRisiT safarSi zis.

rogor gaakeTa pirvelad TlefSma namgali


(SafsuRuri* teqsti)

es moxda Zalzed Soreul warsulSi. maSin am adgilebSi narTebi


cxovrobdnen. mdinare ubinis gadaRma mravladaa maTi saflavebi.
narTebi zRvis napiras badiT Tevzs iWerdnen, daostatebuli iyvnen
TeTri sanes* gamoxdaSi, mindorSic muSaobdnen.
yvelaze meti narTebs fetvi mohyavdaT. Tesdnen fetvs, xolo
roca damwifdeboda, xeliT glejdnen. magram ase rodemde unda
gagrZelebuliyo?
_ TlefS! _ uTxres narTebma.
_ ra gindaT?
_ raime gaakeTe, riTac fetvs movmkiT, SiSveli xelebiT fetvis

193

193
gleja mogvbezrda da Tanac didi dro miaqvso, _ uTxres narTeb-
ma.
_ ra unda gavakeTo, mainc risi msgavsi unda iyos is iaraRi? _
hkiTxa TlefSma.
_ Cven ar viciT, _ upasuxes narTebma, _ magram xelSi Tavisu-
flad unda daviWiroT, ise, rom erTi moqneviT bevris moWra SeiZle-
bodes.
_ maSin, _ Tqva TlefSma, _ Txagelijis* dedabers hkiTxeT.
_ kargi, _ Tqves da Txagelijis dedaberTan mividnen da hkiTxes.
narTma dedaberma Tqva:
_ o, cao, amas xom yvelaze ukeT isp-guaSe* getyviT, _ Tqva da
isp-guaSes mosayvanad gagzavna narTebi.
isp-guaSe, feTerebis* deda, avi qali iyo.
sanam narTebi saubrobdnen, isp-guaSec movida. karis zRurbli
maRali iyo da gadmobijebisas dedakacma waiforTxila.
Txegelijis dedaberi mware enis patroni iyo da amitom maSinve
dascina:

keTili iyos Seni mobrZaneba.


o, isp-guaSe, Cveno sayvarelo,
mosvlac ver moaswar, maSinve waiqeci!

isp-guaSes es xumrobad ar miuRia, ewyina, magram ucxo xalxis


Sercva da Tavi Seikava.
_ ai, risTvis dagiZaxe, _ uTxra Txagelijis dedaberma da
uambo, rac surdaT.
isp-guaSem araferi upasuxa, Sebrunda, frTxilad gadaabija
karis zRurbls da wavida.
naTqvamia, madli hqeni, qvaze dade da win dagvxvdebao!
Txagelijis dedaberi brZeni, windaxeduli iyo, icoda isp-
guaSes xasiaTi da uTxra narTebs:
_ axla, sjobs, vinme ukan mihyves, SeiZleba rame Tqvas TavisT-
vis isp-guaSemo.
maSin misayuradeblad erTi yvelaze axalgazrda narTi miu-
Cines isp-guaSes.
midis isp-guaSe da mihyveba ukan axalgazrda narTi.

194

194
usmens narTi, rom isp-guaSe raRacas brazianad ambobs sxapasx-
upiT:

me Tqven ar getyviT,
Tqven TviTon ver mixvdebiT!
unda moxaroT mamlis bolosaviT,
gvelis kbilebs unda daamsgavsoT!
me Tqven ar getyviT,
Tqven TviTon ver mixvdebiT!

axalgazrda narTma meoredac moismina isp-guaSes sityvebi:


unda moxaroT mamlis bolosaviT,
gvelis kbilebs unda daamsgavsoT!
me Tqven ar getyviT,
Tqven TviTon ver mixvdebiT! _
ambobda Tavis qneviT da Cqari nabijiT midioda.
aha, axla gaiges narTebma, rogori unda yofiliyo es iaraRi da
gaxarebulni dabrundnen TlefSTan:
_ mamlis bolosaviT unda moxaro da piri gvelis kbilebs
daamsgavso, _ uTxres narTebma TlefSs.
TlefSis badali mWedeli qveynad ar iyo, rac ar unda SegekveTa,
erTs etyodi da maSinve mzamzareuls Cagabarebda. amitom didxans
ar uwvalia, mamlis bolosaviT moxara, piri gvelis kbilebs daams-
gavsa da iseTi basri namgali gamoWeda, rasac miekareboda, maSinve
sxepda.
_ ai, narTebo, RmerTma imdeni fetvi mogceT, ramdensac es
namgali momkis! _ uTxra maT. _ imuSaveT da dapurdiT.
araferi dahklebiaT narTebs, sanam cocxali iyvnen, mkidnen
fetvs, ramdenic SeeZloT, magram TlefSis gakeTebuli namgali
odnavadac ar dablagvebula.
aseTi iyo TlefSis namgali!

195

195
ratom Cerdeba mze saRamoobiT

ar SegimCneviaT, Casvlisas rogor Seyovndeba xolme mze cis ki-


durze?
ai, ratom xdeba es:
seTeneim da erTma narTma sarajma* gadawyvites erTmaneTs Se-
jibrebodnen.
_ me erT dReSi SemiZlia sae* Sevkero.
amboben, mxolod seTeneis SeeZlo ase swrafad kerva.
sarajma Tqva:
_ me erT dReSi SemiZlia unagiri davamzado.
mTeli dRe isxdnen da Tavis saqmes akeTebdnen.
narTi SesaniSnavi ostati iyo. daamTavra saqme da dajda.
roca mzem ciskidurs miaRwia, seTenei SeSinda, vaiTu mzis Casv-
lamde ver movrCe kervaso da Tqva:
_ o, mzeo, cota xans dadeqio.
amboben, im dros narTebis yvela survili sruldebodao da ami-
tom mze cota xniT marTlac SeCerebula, sanam seTeneim saes kerva
ar daasrulao.
seTenei mTeli dRe ujda sakeravs, da, albaT, daiRala.
adga, welSi gaimarTa, axali sae gadaicva da sarajs aCvena.
marTali yofila, rasac Senze ambobeno, seTenei. mSvenieri sae
Segikeravso, _ uTqvams narTs.
mas Semdeg, saRamoobiT, mze cota xniT Cerdeba xolme Casvlis
win.

Tu Cveni sicocxle xanmoklea,


dae, Cveni dideba iyos xangrZlivi

mamacni, guladni da keTilni iyvnen narTebi. erTxel RmerTma


patara mercxali gamougzavna.
_ ra gsurT: cota xans icocxloT, magram Tqvens didebaze qvey-
ana laparakobdes da Tqveni vaJkacoba samagaliTod gadadiodes
saukuneeebSi, Tu _ didxans icocxloT, WamoT, svaT, gamravldeT,
uwyinrad, uzrunvelad iyoT, magram saxeli da dideba ar geRir-

196

196
soT? _ hkiTxa mercxalma narTebs.
narTebs bWoba ar gaumarTavT, didxans ar ufiqriaT, maSinve
upasuxes:
_ Cven ar gvinda saqoneliviT gavmravldeT, Cven Rirseulad
cxovreba gvindao.

Tu Cveni sicocxle xanmoklea,


dae, Cveni dideba iyos xangrZlivi.
simarTlisTvis ar gveRalatos
sul win gviZRodes WeSmariteba.
ra ubedurebac unda SegvemTxves,
Tavisufleba ar dagvekargos!

narTebma gmiruli sicocxle irCies. aseTi pasuxiT gaistumres


patara mercxali RmerTTan.
narTebis dideba samudamod darCa xalxSi. naTiyuajebi* dato-
ves maT TavianT memkvidreebad.
ase hyvebodnen adiRebi.

vin ufro adre Tvreba

dasxdnen daTvi, mgeli da mela xis qveS da ikiTxes, vin adre


Tvreba Cvens Soriso.
_ bevrs ver vsvam, _ Tqva daTvma, _ davlev rva saTls da gu-
lisrevac mewyeba. male vTvrebi.
_ eg ra gasakviria! _ Tqva mgelma, _ rogorc ki Rvinis suni
mecema, maSinve mTvrali var!
Sexedes melas da ras xedaven: fexze Zlivs dgas, Tvalebi mi-
ululavs da iRimeba.
_ Sen raRa mogividao? _ miscvivdnen melas.
_ uh, uh, _ Zlivs amoiluRluRa melam, _ Rvinoze laparakma
damaTroo.

197

197
asi marTali sityva

iyo erTi mamaci kaci, yuman Sira. qveyniereba moevlo, bevri


enaxa da bevri gaegona. erTxel, laSqrobidan dabrunebisas, uRel-
texilze rom gadadioda, gamoqvabuls mohkra Tvali da gaocda. na-
kvalevic SeniSna, romelic gamoqvabulTan wydeboda.
_ aqedan wamsvleli ara var, sanam ar gavigeb, visia es nakvale-
vio, _ gaifiqra da gamoqvabulSi Sevida. iq erTi didi, Savi, banjgv-
liani kaci daxvda. SesvlisTanave sayeloSi Caavlo xeli im kacma.
Sira usityvod dajda.
_ ra kargia, rom xelSi Camivardi, RmerTi Tu inebebs, Cemi msax-
uri iqnebi mTeli sicocxle, _ uTxra gaxarebulma Savma kacma.
_ RmerTma Tu ineba, Cems gzaze waval, Seni msaxuri ar viqnebi,
_ upasuxa Siram.
Sexeda Savma kacma, gaikriWa da uTxra:
_ Tu as marTal sityvas metyvi, gagiSveb, Tu ara _ aqedan fex-
sac ver moicvli!
ra unda eqna Siras! daiwyo:

uxvi nami _ avdris niSaniao;


wvimian amindSi kargia kanafis gasufTavebao;
qalis netareba _ gogris WamaSiao;
cudi coli qmris adre damberebeliao;
kargi coli qmris gamabednierebeliao;
irems ganTiadze klaveno;
basri nestari Sav gvelsa aqvso;
Zvel megobars awyenineb _ samudamod dakargavo;
Tvali Tu ar varga, _ uremi gadabrundebao;
qvrivi qali ioli gasaWoriao;
Rormucela qali qmars ver uerTgulebso;
kacs Tu ar ueSmake, Seni ver gaxdebao;
saxli uadamianod Zveli farduliao;
carieli tabla _ ficariao;
Tu zed kaci ar zis _ unagiri SeSaao;
dautenavi Tofi joxiao;
xarebSeubmeli guTani jirkiao;

198

198
zvinis wverebs Tu dainaxav _ Semodgoma mosulao;
batknis Tavs Tu dainaxav _ gazafxuli mosulao;
Wama riTio da kuWiTo;
unayofo cols nayofieri Txa sjobso;
brmas maxvili yuri aqvso;
Seni Tu ara sjeraT, ficic ara Wriso;
kvexna - saZraxisiao;
visac qali ara hyavs, arc damtirebeli hyavso;
yvavsac Tavisi baxala moswonso;
sxvisi gegemrielebao;
marTali Tu xar, Zlieri xaro;
Tu saxlSi moxuci ar aris, baraqac ar ariso;
Znelia iyo damarcxebulio;
megobrebi erTi Wkuisani ariano;
pirvelad mxdali isvriso;
mdinares Tu ver gadalaxav, dinebas miendeo;
visac bedi swyalobs, imisi ZaRlic ki balaxs Zovso;
puri cecxlze cxvebao;
qals qmari aberebso;
moxucebuls pativi unda sce, Tu ginda Senc pativi gceno;
wnels Tu ver moxri, sarsac ver moxrio;
cud Zmas kargi megobari sjobso;
dardi da sixaruli da-Zmani ariano;
kacs miwa arCenso;
aravin icis, vin ramdens icocxlebso;
miwas erTs aZlev, ors gibrunebso;
sikvdili ar gafrTxilebs, movdivaro;
Sin Tu veras awyob, mTeli aulis damorCilebas nu ecdebio;
brma lamazi veRar iqnebao;
cudi saWmeli ar arsebobs, arsebobs cudi mucelio;
sadac kata ar WaWanebs, iq Tagvebi galaRebulebi ariano;
erT-erTi rom ar patiobdes, gauTavebeli sisxlisRvra iqnebao;
muceli roca Segawuxebs, naTesaobac gaviwydebao;
visac wyenis atana SeuZlia, pativis Rirsic is ariso;
yovel adaTs Taviseburi midgoma undao;
xelebma erTmaneTisa ara ician, sanam erTmaneTs ar dabaneno;

199

199
udanaSaulo ZaRls nu moklav, udanaSaulo qals gareT
nu gaagdebo;
beberi mgeli xorcis Wamas ar moiSliso;
Zveli kargia, axali _ lamazio;
norCi yvelaferi gemrieliao;
unaTesao kacs saZaRlisken udevs gzao;
Tavis ostaturad mosulelebac didi saqmeao;
ena yvelafers ityvis, ris nebasac sindisi miscemso;
mouTmenels cxeli saWmeli uyvarso;
briyvi zrdilobas mliqvnelobas eZaxiso;
ZaRls Rvezelis imedi aqvso;
briyvi kvdeba da imeds ar kargavso;
qurqs Tavis Sesaferi sakerebeli aqvso;
cxens Tu ar urbenia, mindvrisa ara icis rao;
arc dabadeba ici, arc sikvdili gecodinebao;
qurdma zoma ar iciso;
upatrono ZaRli gamvlels aedevnebao;
culiT dakodili SuSdeba, eniT dakodili _ arao;
ori sxvadasxva xasiaTis kaci erTmaneTs ver eguebao;
kargi omi ar arsebobso;
ori Svili _ viTom Svili, erTi Svili _ araSvilio;
Tu Tavi mTeli gaqvs, fafaxs ipoviso;
siCqareSi daborkil cxenze nu Sejdebio;
cud Tanamgzavrs kargi ZaRli sjobiao;
ZaRli kvdeba da mainca yefso;
rac saSo, is bavSvio;
obols bevri dardi aqvso;
rasac Tvali xedavs, Tavze Zvirfasiao;
ofli uSedegod ar iRvrebao;
xbos etyoba, ra xari dadgebao;
mokle Zafs nu gadaagdebo;
mazls nu gaabrazeb, Tundac axalgazrda iyoso;
kudiani maxeSi Tavadve ebmebao;
erT enaze molaparakeT erTi suli aqvTo;
visac kacisa da gzisa ara gaegeba, gaWirvebis Jams nu iaxlebo;
qaTams sakenki elandebao;

200

200
morevSi nu Sexvalo;
ZaRli Tavis saxlSia Zlierio;
erTxel vinc Cavardeba ormoSi, axlomxedvelia,
vinc meorejer _ brma ariso;
urems kolboxic gadaabrunebso;
yvelaferi patara sacobad gamodgebao;
visi imedic gaqvs, misi movaleca xaro;
ise rom wagsvloda saqme, rogorc gegona, ra dagaqcevdao;
winaswar naTqvams bolos naTqvami sjobiao;
sulze da wyalze tkbili araferiao.
Siras kidev sami marTali sityva unda eTqva, saTqmeli ki aRa-
raferi hqonda, amitom daumata: rac Tavi maxsovs, Senze saSineli
ara minaxavs, amaze uares dReSi arasodes vyofilvar, aqedan rom
gamaRwevina, pirs aRar vizamdi aqeT.
_ yvelaferi rigzea, _ Tqva Savma kacma da gauSva Sira.

201

201
afxazuri folklori

poezia

aJveifSaas* simRera

1.
vinc erTad aris da erTad mReris,
mas sixarulic saerTo unda...
gamTeniisas gagvaxare.
dedis mocemuli Taflia
gulis damatkbobeli,
mamis mocemuli _ bevri nadiria.
oqros aJveifSaa,
oqros saxelo gadagvafare,
oqros kalTis qveS Segvifare.
mogvec ToTxmeti an TxuTmeti suli nadiri.
gamTeniisas gagvaxare,
daburul tyeSi gvaZebnine,
cicabo kldezec gvaZebnine,
nadiris tyavi dagvaWerine.
Tu tyavi Zveli nadirisaa,
grZelbewviani unda iyos...
Tu grZelfexebas* mogvakvlevineb, msuqani iyos!
mogveci arCvi wveriani!
Tu gvaZlev, didi jixvi mogveci!
Rirsi gagvxade daTvisa da gvaCuqe taxi!

2.
hei, oqros aJveifSaa, dido oqros-JveifSiryan!*
dadi, dadi daadi!
mogvec ToTxmeti, mogvec TxuTmeti da ocdaaTi!
dadi, dadi daadi!

202

202
Tu Zveli jixvia, gasaxmobad Celtze gasdeben.
dadi, dadi daadi!
Tu grZelfexebaa, gasaSrobad Camokideben
dadi, dadi daadi!
Tu arCvia, tyavis Tvlas ver avudiodeT,
dadi, dadi daadi!
Tu iqneba SublTeTra Sveli, msuqani iyos!
dadi, dadi daadi!
Tu gvaZlev, mogvec didi nadiri
dadi, dadi daadi!
de, patarebma ikuntruSon, nu gvaxocvineb!
dadi, dadi daadi!
gareuli Roris tyavi _ yurgaxvretili.
dadi, dadi daadi!
Tu did daTvs mogvcem, tyavs Zirs gavSliT
dadi, dadi daadi!
Tu rbilbewvaa, tyavis Tvlas ver avudiodeT!

xmiT natirlebi

dis natirali

mze Cadis, ukve saRamovdeba, vai, Sens das!


Seni mzec Caesvena, vai, Sens das!
dRe Segimoklda, vai, Sens das!
Sens dasac daubnelda mze, vai, Sens das!
sad wavide, visRa mivmarTo? vai, Sens das!
vai me, keraCaSretils!@ vai, Sens das!
ase uRmerTod rad momeqeci? vai, Sens das!
ratom moswyda cas Seni varskvlavi? vai, Sens das!
gamiqre kera, daaqcie Cemi ojaxi, vai, Sens das!

203

203
colis natirali

vai, me bedSavs, vai!


vai, am ubedurebis momswres!
vai, biWebi gyavda gamozrdili_
mTeli sofeli...
Svilebi saswavleblad gyavda gagzavnili,
vai, Sin mosvla aRar undaT...
vin Semibralebs me ubedurs?!
Sen sikvdili rodi gindoda,
magram gamCenma dRe Segimokla.
sul marto davrCi qveyanaze me ubeduri!
saxl-karis darajad davrCi...
vidre pirSi suli midgas,
Sens danatovars ar wavaxden!
vai, Sen, Torem aq darCenilT
ara uWirT ra!
aq arian Seni da-Zmani,
arian Seni ZmisSvilebi da disSvilebi...
bevria Seni moyvaruli, damfasebeli...
sadac iqnebi, dalocvili gamyofos RmerTma!
Svilebis dardi ar gaiyolo!
Cvens monagars gavufrTxildebi,
movuvli, vidre suli midgas, vai!
magram didxans medgeba suli? vai!
meyofa Zala? vai...

***

_ dedaCemo, dedaCemo, oCamCires unda gamgzavnon!


_ Cemo saTbei, Sens meti viRa darCenia sawyal dedaSens?
_ Cemi tolebi, naTesavebi xom gyvanan kidev?
_ dedaSens Seni Tanatolebi ras uSvelian?
_ dedaCemo, xom dagrCeba orRobe, sadac davdiodi?
_ ra TavSi vixli im orRobes, sadac Sen veRar gaivli, Svilo?!
_ dedaCemo, momikles ori megobari, oric damiWres.
204

204
_ keraCamqralma dedaSenma ra unda vqna, Cemo saTbei?
_ dedaCemo, mec imaT gzas gamiyeneben.
_ gamoejara dedaSens kari, guls ratom uklav, Cemo saTbei?
_ dedaCemo, Tu oCamCires wamiyvanen, iqidan mxolod Cemi
samosi dagibrundeba.
_ udedod saiT apireb wasvlas, Cemo saTbei?
_ dedaCemo, xalxisaTvis gavwire Tavi.
_ mogikvdes deda! is xalxi ar dagiviwyebs.
_ dedaCemo, jgerdas TemSi didi saxeli movixveWe...
_ vai dedaSens! sad unda mokvde, Cemo saTbei?!

urmuli

uo, uo, aSa! ia, uo, uaa!


loma da buska jiSiani saqonelia _
fer-xorciT savse.
uoo, uaa!
visac ar daezareba, uRels daadgams.
aravin aris maTi garjis damfasebeli.
cota Calas Tu miuyrian,
anda gubeSi Serekaven gasagrileblad.
mere yuriT moaTreven, uremSi Seabamen.
apeurebsac mouWeren, Zalian magrad mouWeren.
mere meurme kofoze rom Semoskupdeba,
zurgze saxresac gadauWers.
uo, uaa! loma da buska
didi kameCebi arian da sargebelic didia maTgan.
magram vina scems sakadris pativs?
samocdaaTi fuTi tvirTi moazidvines,
abazis Cala dauyares.
roca daRamda, damSeulebma
viRacis yana gadaZoves.
gaasamarTles da maT patrons
mTeli zarali azRvevines.
buska da loma
da brtyelborbala maTi uremi.
205

205
abaTaa beslani

afxazeTSi iyo gazrdili, afxazi iyo abaTaa _


marjve vaJkacs qveyanaze toli ar hyavda.
Sesaxedavad, CacmulobiT, Tof-iaraRiT mzisebr brwyinavda.
mxedari iyo, cals rom veravin daudebda.
aTas kacSi gamoarCevdiT
xmal-xanjliTa Tu CacmulobiT.
afxaz vaJkacs, abaTaa beslans
mxarze ekida SiSveli Tofi,
romelic mis Tvals ar atyuebda,
romelic mis guls ar aSinebda.
gafrenil Cits daumiznebda _
Tvals amosTxrida;
gaqceul taxs wels moswyvetda.
Tu vinme iyo uSiSari, abaTaa beslani iyo.
yornisferi cxeni hyavda da
unagiric _ yornisferi,
mTel kavkasias mosdeboda
abaTaa beslanis qeba.
axan-ifebsac da maT hanifasac gaegonaT imis qeba.
ucolSvilo iyo abaTaa. xnieric iyo.
esizmra, viTom axan-ifebis tkbili asulis
hanifas SerTvas apirebda.

tyuis, vinc ambobs, aseTi ram ara xdebao.


axan-ifebis sacxovrisamde
eqvsi dRe-Ramis savali iyo.
sam dRe-RameSi gaiara da iq mivida.
axan-ifebis asulis qebas ufliswulamde mieRwia.
Camosuliyo, daeniSna, colad mihyavda.
yovel kuTxeSi ufliswulis mcvelebi idgnen.
sasaxlis irgvliv jari ertya.
Raribi qvrivi qalis saxlSi
daido bina abaTaa beslanma.
oi, nan, nan manaTobelo, ram mogiyvana Cems ezoSio?
uTxra beslanma, ra saqmezec iyo mosuli.
206

206
_ nan, iq ver mixval, mTel sasaxles jari artyia.
_ Sen midi da Tu ar SegiSvan, Tqvi:
`abaTaa beslans vificav,
mainc Seval-Tqo!~
xmamaRla Tqvi, rom yvelam gaigos.
raRa ar xdeba am qveyanaze!
Turme im Rames, roca beslanma sizmari naxa,
hanifas beslani dasizmreboda.
gaTxoveba aRar indoma. avada varo, _ loginSi Cawva.
qorwilis dRe gadaitanes.
qals beslanze bevri smenoda, arki enaxa.
moxucma qalma, sasaxleSi rom ar SeuSves,
erTi xmamaRla daiZaxa: `abaTaa beslans vficav, unda Sevide!~
hanifas yurs miswvda moxucis sityva.
`SemouSviTo~, _ ubrZana mcvelebs.
`_ moxuco, brZane, abaTaas saidan icnob?!
is xom Cemi gazrdiliao~, _
da qalma hanifas beWedi misca.
zustad hanifas zomisa iyo,
misi saxelic ewera beWeds.
hanifmac misca qals beWedi, abaTaasTan gaatana.
rom iriJraJa, axan-ifebis sasaxlesTan
yornisferi bedauri miaWena abaTaa beslanma.
cxenma floqvebiT gadaTela da mimofanta
sasaxlis irgvliv Tavmoyrili maTi mcvelebi.
qals SeuZaxa:
`_ sikvdils nu SeuSindebi,
Sen Tu qali xar, me vaJkaci var!~
da dadga qalis aivnis qveS.
rogorc mimino, gadmoeSva qali aivnidan.
haerSive daiWira igi beslanma,
Semoisva taxtaze da Tvals miefara.
mcvelebi gawyrnen: `rogor mogvtaca beslanma qali?!~
Sua gzaze qalis mama wamoewia gaqceulebs.
`_ Tu giyvarvar, mamas sircxvili ar miWmioo~, _ exvewa qali.
beslanma hanifs daufina Tavis nabadi.
dasva da mamis Sesaxvedrad emzadeboda.
207

207
isic movida da sasiZos Tofi esrola.
tyviam umtyuna _ mizans ascda.
beslani eca sasimamros, gakoWa da cxenze daakra, cxeni gaagdo.
cxeni wavida, Sin miiyvana hanifas mama, cxenze dakruli.
amis mnaxvelma ufliswulma Zalze iwyina.
beslans Sin da da deda elodebodnen.
Sin mobrunebuls didi qorwili gadauxades.
eqvsi dRisa da Ramis Semdeg, gamTeniisas gamoeRviZa
da dainaxa, rom misi saxli
alyaSi hqonda mters moqceuli.
maSinve coli gaaRviZa: `Cqara adeqi,
Zveli Rorebi Tavs dagvsxmiano!~
`jer dedasa da das mixede, mters ar Caugdo xelT~.
beslanma da da dedac gaaRviZa:
`_ Cqara, adeqiT, Tavs dagvsxmian bilwi Rorebi!~
`nan, patarZali ar miatovo, mters ar dauTmo~, _
dedam moaswro am sityvebis Tqma,
vidre mis Svils tyvias esrodnen.
sasikvdilo iyo nasroli.
mterma, gars rom Semosdgomoda beslanis saxl-kars,
misi jalabi, misi xalxi daatyveva, gzas gauyena.
beslans jer kidev suli edga, roca movida baTayua.
gmir baTayuas Svidi mTis iqiT,
ialaRze gaereka Tavisi jogi.
kacma ambavi miutana: `beslani mokles,
misi ojaxi tyved waasxeso~.
sami dRe da sami Rame Tofis wamali rwya baTayuam.
Svidi mTis iqiT mters gza mouWra, musri gaavlo.
vinc gadaurCa, daatyveva.
mters rom mihyavda, is tyveebic gamoixsna, Sin daabruna.

axan-ifebis mSvenir hanifas


mSoblebi Zalze axafifebdnen:
rZeSi moxarSul ZuZuTa kravs
wiTel Saqars moayridnen, ise aWmevdnen,
raTa nazi da saTuTi hqonoda yeli.
bewvgamodebul fexsacmelebs Tu uyididnen,
208

208
Sig fafuk bambas Caufendnen, ise acmevdnen,
raTa nazi da saTuTi hqonoda fexi.
abreSumis perangsac ki ar Caacmevdnen,
Tu baRdads ar gamoakravdnen,
raTa nazi da saTuTi hqonoda tani.
axan-ifebis nazi qali tyved rom mihyavdaT,
rezinis uxeS fexsacmelebs Zlivs miaTrevda.
oqros sakinZe Camohglijes, Ceqmis quslebiT gauTeles.
abaTaa baTayuas adamianad ar agdebdnen,
arc ki axsovdaT, visi ra iyo,
magram roca rZali daixsna,
bevri gamoCnda Suriani, avis mdomeli.
Wori dayares: `baTayua hanifas SerTvas apirebso~.
`vinc pirveli mova da miTxovs, imas gavyvebi~, _
xalxis WorebiT gabezrebulma hanifam brZana.
gamoCnda Turqi, iTxova da hanifac gahyva.
erT dRes im Turqma
mxajirxua _ abaTaa beslanis cxeni _ maRaziaSi waiyvana.
iyida bevri tkbileuli da cxens ahkida.
Sin dabrunda da roca WiSkarSi Sedioda,
dainaxa hanifam da mwared atirda. Tqva:
`roca mterma damatyveva da wamiyvana,
roca CeqmebiT miTelavdnen oqros sakinZes,
roca mxolod Sav purs maWmevdnen,
maSin sad iyvnen yabardoeli vaJkacebi? ratom ar Candnen?
Cven xom maTi tansacmlis kerviT
TiTebi gvqonda daCxvletili?!
datyvevebulebs baTayua gvyavda qomagad.
sxvas aravis gavxsenebivarT. boroti enis gadamkide
ase gavTxovdi da axla vglovob sakuTar Tavs.~

209

209
saluman bRaJba

diliT mokluli Tavis Zmis sisxli


SuadRemde ukve aiRo
saluman gmirma,
vinc erTi Tofis nasrol erT tyvias
ar gaurboda SeSinebuli.
saluman gmiri!
vinc erTi qalis naSob erT kacs
ar gaurboda SeSinebuli.
saluman gmiri!
gzad mimavali Tu avismdoms Seeyreboda,
gezs ar SeSlida, ar auqcevda.
saluman gmiri!
xalxis mtanjvelebs, Tavis Zmis mkvlelebs
wamoewia, sisxli aiRo
saluman gmirma.
sisxam diliT moukles Zma.
SuadRemde sisxli aiRo
saluman gmirma.
tanT afxazuri Coxa acvia,
Tavi Sekruli aqvs yabalaxiT
saluman gmirs.
xan cekviT mohyavs, xan moagelvebs
Tavis lurja cxens
saluman gmiri.
mis samSobloSi ra gamolevs masze simReras,
vinac saxeli mouxveWa Tavis xalxs?!@
saluman gmiri!
vinac diliT mokluli Tavis Zmis sisxli
SuadRemde ukve aiRo.
saluman bRaJbam!

210

210
laSqruli

aha hai, amarjaqua,* nu SeSindebiT!


erT dRes naSobi
erT dRes mokvdeba!
aha hai, maS sikvdils
nu SeuSindebiT!
vaJkaco, gaxsovdes
gmiri winaprebi!
laCrebs nurasdros gaixseneb!
manam isrole,
sanam Tofi ar gagiskdeba!
zustad Teqvsmetjer gaisrole!
Seni Tofi mters ise celavs,
viT celi _ balaxs.
cele da wadi! win iare!
nu CamorCebi!
afxazo gmiro,
dedis muclidan
vaJkacoba rom dagyolia,
saiqiomde gitarebia!
Sen sikvdili ver SegaSinebs!
SiSi eSmakis naSobia,
uSiSroba ki _ narTebisa!
uSiSroba gmirTa Soris dagamkvidrebs,
SiSi ki saSiS adgils gimzadebs.

qal-vaJis gabaaseba

vaJi:
Cemo dilav da Cemo saRamov!
Cemo mzeo da Cemo sinaTlev!
Cemo Taflo da Cemo Saqaro!
Cemo TvalnaTelo da warbxSiro!
Cemo sitkboebav!
momiaxlovdi, Cemo burseulo!*
211

211
Tavs rodi Segawyen bevri laparakiT.
saerTo gvqondes avi da kargi,
tkbili sityvebi vuTxraT erTmaneTs!

qali:
RmerTo Cemo! zedmetad maqeb,
TiTqos aravin Segxvedrodes Cemi sadari.
am sityvebs, albaT, sxvebTanac ambob,
sxvas kidev ramdens aubnie, netav, gza-kvali?
mirCevnia, ar mesmodes sulac Seni xma,
mirCevnia, ar Cavixedo sulac Sens gulSi.
mec iolad ver momatyueb,
zedmet sityvebs tyuilad xarjav.
nu ggonia, rom iolad gadamibireb!
mSvidobiT, RmerTma sikeTe mogces,
amayo vaJo!

vaJi:
RmerTo Cemo!
nuTu sawyeni wamomcda rame?
ra vTqvi iseTi,
rac erTmaneTs dagvaSorebda?
Turme amaod meimedebi.
Turme sulac ar apireb Cems gadarCenas,
Turme tyuilad gaqvs nazi xeli,
Turme tyuilad xar mSvenieri.
Turme mxolod Tvals atyuebs eg silamaze.
dReis Semdeg
kargi dRe gqondes.

qali:
RmerTo, es ra damemarTa!
me ubedurs ra meSveleba?!
ar megona, Tu iolad Semeleodi.
Turme maklia me sacodavs gamocdileba.
raSi margia es silamaze,
Tu ver SevZeli Seni gulis monadireba?
212

212
de, davisajo,
de, Cemze Tqvan, moTmineba ara hyofniso...
Sors nu gadaswev niSnobis dros...

vaJi:
guli raRatom gamixeTqe, rad SemaSine,
Tu bolos mainc damTanxmdebodi?
gadamarCine, suli Camidgi,
am xuTSabaTs davTqvaT qorwili.

zarmaci qali

roca Caicvams da sadme midis,


piris dabana ezareba.
svel pirsaxocs miisv-moisvams da ise wava.
mTel dRes uban-uban daexeteba.
Sin Tu dabrunda,
kardaliT wyals Camohkidebs da Roms moxarSavs.
imasac Tu moxarSva hqvia!
sanaxevrod umi iqneba!
saxls gvis, nagavi ukan rCeba.
ezos ki sulac ar alagebs.
Tu Sin aris, sZinavs da sZinavs.
TuTiyuSia, sityvas ar gaclis.
Tu sityvis Tqma ver daaswari,
morCa, krints ar dagaZvrevinebs.
gauTavebel trabaxs mohyveba.
Tu ar icnob, SeiZleba, motyuvde kidec.

213

213
***

yoyloCinaa, sakuTar Tavze Seyvarebuli


Sors wasvla rom ezareba, mezoblebs stumrobs.
sxvebi Sromoben, mas weli swydeba.
mxolod WamaSi ajobebs yvelas.
sxvebi rom Wamen, is didron lukmebs mierekeba.
sxvis saxlSi Sedis Sublgaxsnili, gaxarebuli,
Tu Tavis saxlSi misuli gnaxa, dagemaleba.
dawyevlili imisi kera qals ver eRirsa.
erTi marcvalic ar ugdia sasimindeSi.
lazRandaraa, mexetea.
sadac aravin epatiJeba, miexeteba.
Tu dapatiJes ar wava, wasvla daezareba.
yvela icnobs, ra kacic aris.
Tavi vaJkaci hgonia, magram
mkvdaria fexze mosiarule.

mamlayinwas simRera

_ yiyliyooo!
_ sada xar?
_ Suagul tyeSi.
_ fexT ra gacvia?
_ qalamnebi.
_ vin amogisxa?
_ xuraSam.
_ aki mokvdao?
_ qelexsac vuxdiT.
_ ra unda dakla?
_ cxvrebi, Zroxebi.
_ mec dampatiJeb?
_ ratomac ara!
_ sad damsvam?
_ sufris TavSi.
_ win ras damideb?
_ cxvris fexebs.
214

214
Selocvebi

avi Tvalisa

1.
mefe, mefe, mxolod mefe...
SenTvisac, misTvisac aris iadkia,
iadkia jinj, vinac Tavi gamoiCina.
patarZali, patarZali, kabawiTeli patarZali.
sqeli kaci qedmaRali.
misi avi Tvali,
misi avi piri
wiTel Tvals
wiTeli Cxiri eces,
TeTr Tvals mrude Cxiri eces,
avi Tvali, avi piri
Sav talaxSi gavatare.
Svid zRvas iqiT gadavkarge.
vinc wyaros wyali Tbil wylad aqcia,
vinc irmis nukri daamaka,
vinc panta bewvad aqcia da
maJalos kvirti gamounaskva,
aiTaris* ezoSi Savi cxeni daumwyvdeviaT.
SaSiis* kans maTi xma aqvs,
TavqveS ananas* maTraxi udevs.

2.
vinc mTidan nasrol qvas
zRvis napirs uwvdens,
vinc zRvis napiridan
nasrol qvas
mTas uwvdens.
vinc RmerTebis xbo daamake,
vinc RmerTebis xbo aabRavle.
vinc wyaro dampal wylad aqcie, boroto Tvalo,
vinc avi Tvali yornad aqcie, boroto Tvalo,
muxis ylorti vinc gaaxme, boroto Tvalo,
215

215
visia boroti Tvali?
Seni boroti, avi Tvali
mag jamSi gidevs.

wiTelasi

wiTeli kaci wiTel cxenze zis,


wiTel kacs wiTeli yabalaxi axvevia,
wiTel kacs wiTeli wuRa acvia.
wiTeli kaci wiTel unagirze zis,
wiTel kacs wiTeli maTraxi uWiravs,
gaiqca _ gaviqeci,
Sexta _ Sevxti.
asinisebi gaviareT,
miris sofelic gaviareT,
wiTel kldeze wiTeli gveli movkaliT.

gvelis nakbenisa

visic Tavi xorcia da


visac kudi gaWrili aqvs,
axTi, axTi, mamis kiseri.
zRvaze vin gado xidi?
zRvidan vin amoiRo Tesli?
zecis Tavans vin miadga kibe?
wiTeli Rori vin Camokida,
anda vin aqna?
wiTeli Txa cecxlze vin Seruja?
Svidi mTis gadaRma gadagrekav,
Svid mTaze Svidi cixe dgas,
maTi karebi Caketilia.
SaSis Txis faraSi Segrekav,
Tu gauSveb, mec gagiSveb,
Tu ar gauSveb, arc me gagiSveb.

216

216
proza

awanebi

Zvelad mTaSi cxovrobda xalxi, romelsac awanebs eZaxdnen.


isini imdenad patarebi iyvnen, rom gvimraze adiodnen. maSin mTaSi
Tovli, wvima, setyva ar modioda, qari ar uberavda. cxovrobdnen
awanebi udardelad _ aravisi eSinodaT, angariSs aravis uwevdnen,
arc RmerTi hyavdaT, arc xati. Tavi yvelaze ukeTesi egonaT.
erTxel, SuadRisas, awanguaraSi* cidan CamoeSva kalaTi,
romelSic oqros akvani iyo. masSi Cvili iwva. awanebs Zalian gaux-
ardaT bavSvis danaxva da daiwyes misi aRzrda. bavSvi dRiTi dRe iz-
rdeboda. erTxel Tavis gamzrdelebs hkiTxa:
_ Tqven arafris geSiniaT. Tu arsebobs Tqveni momrevi Zalao.
awanebis 300 wlis papam Tqva: _ ai, ra aris Cveni momrevi: Tu mova
bambis Tovli da cecxli gauCndeba, albaT, daviwvebiTo. qveyanaze
sxva ram Cveni momrevi aravinaao.
am dros biWi sadRac gaqra. aqeT eZebes, iqiT eZebes, magram
versad ipoves. cota xnis Semdeg awanebis ufrosma dainaxa erTi
vaci. vacs wveri ucancarebda.
_ uime, Cveni gadaSenebis dro damdgara. Cven mokeTe ki ara, Cve-
ni momspobi gagvizrdiao. naxeT, rogor ucancarebs vacs wverio!
_ mere es ras niSnavso? _ hkiTxes.
_ rogorc mogexsenebaT, CvenTan dRemde qars ar dauberavs.
axla am vacis wvers aqanavebs qari. uTuod unda gadavSendeTo!
qari ufro da ufro Zlierdeboda. bambis Tovli wamovida, erTi-
ori saJeni* dado, mere cecxli gauCnda da yvelaferi gadabuga.
ase gadaSendnen awanebi.
dResac mTaSi aris adgili, romelsac aCagilaras uwodeben. ai,
ratom: Turme awani dadevnebia irems dasaWerad. aCagilaras rom mi-
uRwevia, irmisTvis kudSi wauvlia xeli da gauCerebia. ase rom, awa-
nebi muxlmagrebi da uSiSrebic yofilan.

217

217
riwa

amboben, im adgilze, sadac dRes riwis tbaa, odesRac xalxiT


dasaxlebuli lamazi veli iyoo. aqaurobis tbad gadaqceva ase momx-
dara:
am adgilas fSisebs ucxovriaT. SeZlebulebi yofilan, garda
erTi qvrivi qalisa. qvrivs bevri vaJiSvili hyolia, oRond patare-
bi, `maWames~ garda araferi scodniaT.
qvrivi dRe da Rames asworebda, TavauReblad emsaxureboda
mezoblebs. gasamrjelos Zalian cotas aZlevdnen, magram ra eqna?
sxva ra gza hqonda?
samSiero lukmas aWmevda qvrivi Svilebs. erTxel es lukmac
SemoeliaT. bavSvebi `mSia, mSias~ ZaxiliT gars exveodnen dedas. qvr-
ivma ramdenime mezobels miakiTxa. maTTan saWmeli eguleboda, `iqneb
xeli gamimarTono~, _ fiqrobda, magram zedac aravin Sexeda.
dabrunda Sin. aiRo qvabi, Cayara Sig qvebi da cecxlze Semodga.
bavSvebi cecxls Semousxdnen `mSia, mSias~ ZaxiliT.
_ axlave, SemogevloT nan,* axlave mogimzadebT saWmelso, _
eubneboda qvrivi Svilebs da Tan Tavze xels usvamda.
bavSvebic isxdnen da elodnen `Romis~ moxarSvas. daRamda. zog
bavSvs cecxlTan CaeZina, zogi ki Zils Tavs arTmevda da mwared
tiroda. deda ki amSvidebda:
_ axlave, axlave iqneba, nu tiriTo.
tiriliT daosebul bavSvebs CaeZinaT. deda ki ijda cecxlis pi-
ras, Cahyurebda qvabs da mware fiqrebs miscemoda.
_ maspinZelo! _ daiZaxa am dros viRacam.
_ au, _ Seexmiana qvrivi da karSi gavida. mosuli Sin SemoipatiJa.
stumari Semovida, dajda da Tqva:
_ raRa dagimalo da Zalian mSia. cota rames xom ar maWmevdio.
_ ui, axlave mogarTmevT, _ uTxra qvrivma da qvebiT savse qva­bs
Sexeda.
stumarma isev Tqva:
_ meCveneba, Tu qvabSi qvebi yria? iqneb gadanaxuli gaqvs rame
da maWamoo?
_ gadanaxuli araferi maqvs, magram vnaxoT, RmerTi ras mom-
cemso, _ upasuxa qalma.
am dros qvebi fqvilad iqca da qvabSi Romi aTuxTuxda. qalma
218

218
amozila Romi, stumari daapura, Svilebi gaaRviZa, maTac aWama da
daaZina.
qvrivi dilas uTenia adga. xedavs stumari wasula, qoxSi ki la-
mis wyali Semovides.
_ netav, ra xdebao?!
gaixed-gamoixeda da xedavs, irgvliv yvelaferi wyliT aris da-
faruli. mxolod erTi biliki darCenila misi saxlidan gasasvleli.
maSinve gaaRviZa Svilebi.
_ es biliki imitom aris, rom RmerTs Cveni daxrCoba ar undao.
visac siaruli SeeZlo, win gauSva, patarebi xelSi aiyvana da bi-
liks gahyva. midiodnen win qvrivi da misi Svilebi, maT ukan ki biliki
wyliT ifareboda. samSvidobos gavidnen Tu ara, wyali azvirTda da
yvelaferi dafara.
ase gaCnda riwa.
qvrivi qalis Svilebis STamomavalT fSisebs eZaxian.
amboben, Tu romelime fSisba riwasTan moxvda, Tu ar daiWire,
wyalSi gadaeSvebao.

gveli, mercxali da xoWo

Zvelad erTi brZeni kaci iyo. dedamiwaze mcxovrebi yvela ada-


miani ujerebda am brZenkacs. cudi amindi idga. ormoci dRe da or-
moci Rame gadauReblad wvimda. brZeni mixvda, rom zRva napirs gad-
molaxavda. Sekriba ostatebi da daavala, ormoc dReSi gemi aeSene-
binaT. marTlac, aaSenes. ufro malec daasrules.
brZenma dedamiwaze arsebuli yvela suldgmulis TiTo wyvili
Seiyvana gemSi, rom gadaerCina. marto kameCi daaviwyda.
sanam kameCs gemze aiyvandnen, wyaldidobac daiwyo. gemi wavida.
es rom kameCma dainaxa, gems `noe, noes~ ZaxiliT gamoekida (brZen-
kacs noe erqva). axlac Tu yurs mivugdebT, mivxvdebiT, rom kameCi
roca bRavis `noe, noeo~, _ iZaxis.
gemi micuravda. Tagvs moSivda da xvreli gaakeTa. gemSi wyali
Semovida. brZenma Tqva:
_ vinc gadagvarCens, rasaca mTxovs, mivcemo.
gvelma xvreli kudiT dagmana, magram male Sescivda da gemSi
isev daiwyo wyalma dena.
219

219
brZenma icoda, gvelis ndoba ar SeiZleboda da frinvelebs
sTxova, damexmareTo.
gafrindnen frinvelebi, magram mxolod mtredma moitana nis-
kartiT Tixa.
_ mtredo, gagviZex da gviCvene, saidan moitane Tixao, _ uTxres
mtreds.
mtredic gauZRva. im adgilamde rom mividnen, gemi gaCerda.
brZenma yvelani gamouSva gemidan.
ercaxus* yvelaze maRal adgilas, uarSahimuas* rom eZaxian, ax-
lac yria gemis namsxvrevebi. im mTaze veravin adis, miudgomelia.
_ gvelma gadagvarCina da rasac mTxovs, mivcemo, _ Tqva brZenma
da mercxali da xoWo gagzavna, _ midiT da gvels hkiTxeT, ra undao.
gvelma:
_ adamianis xorci mindao.
ukan rom brundebodnen, mercxalma Tqva:
_ nu vityviT, gveli adamianis xorcs rom Txoulobs. vTqvaT,
bayayis xorcis Wamis ufleba unda-Tqo.
_ ara, rac gavigeT, is unda vTqvaTo, _ daiJina xoWom.
mercxalma xoWos ena amoaglija da brZenTan rom mividnen, ve-
Raraferi Tqva.
brZenma mercxals mousmina da uTxra:
_ gvels gadaeci, rom bayayis xorcis Wamis ufleba mimiciao.
gvelma es rom gaigo, mixvda, rom mercxalma raRac ieSmaka. axta
da mercxals kudSi swvda. mercxalma gafrena moaswro, magram misi
kudis ramdenime bumbuli gvels pirSi SerCa. amitom aqvs mercxals
kudi orad gaxleCili.
qali da mamakaci erTmaneTs RrublebSi Sexvdnen. amitom aris,
rom kacs muxlebi aqvs civi, qals _ sajdomi.
qalsa da kacs ocdaaTi qali da ocdaaTi vaJi eyolaT.
_ qveyana rom gavavsoT, Cveni Svilebi unda SevauRloTo, _
Tqves qalma da kacma.
Svilebi gajavrdnen:
_ gagiJebulan Cveni mSoblebi. da-Zmis SeuRleba sad gago-
nila?! Cveni mSoblebi unda davxocoTo.
amis gamgone mSoblebi Sewuxdnen:
_ es ra ufiqriaT Cvens Svilebso?! _ adgnen da Svilebs ena
Seucvales.
220

220
rakiRa erTmaneTisa ar esmodaT, kidevac SeuRldnen.
brZenma kacma kameCi daloca: cxovelTa Soris yvelaze kargad
icuraveb da ar CaiZirebio.

ratom ar klaven saZbebi gvels

es ambavi saZbebSi moxda. saZbebi dResac ar klaven gvels da ai,


ratom:
erTxel, or mazliscols CrdilSi eZina. uceb erTs gaeRviZa
da ras xedavs?! mis mazliscols pirSi gveli uZvreba. ra qnas? ra
moimoqmedos? waavlos gvels kudSi xeli da gamoswios, vaiTu, mou-
brundes da ukbinos an qals gaeRviZos da SiSiT guli gauskdes. dar-
Ca gaxevebuli.
gavida xani. qali daorsulda. mSobiarobis dro rom dadga, misma
mazliscolma dedamTils uambo, rogor CauZvra qals pirSi gveli.
rZal-dedamTilma moilaparakes, rom aravisTvis araferi eTqvaT.
mSobiaresTanac marto TviTon darCnen. qali CrdilSi daawvines,
ferxTiT baliSi daudes, baliSze erTi Tofi TeTri abreSumi
gadafines, gaSales da fiandazad daages.
daibada bavSvi. yelze gveli hqonda Semoxveuli. rogorc ki
bavSvi xelSi aiyvanes, gveli TavisiT Semoexsna. arc bavSvisaTvis
uvnia rame da arc qalisaTvis, gasrialda, wavida.
didi xani ar gasula. gveli dabrunda, dajda akvanTan da rweva
dauwyo. ijda da arwevda. ojaxis wevrebi samuSaod rom midiodnen,
gveli bavSvTan rCeboda da aravis akarebda mas.
amitom ar klaveno saZbebi gvels.

ratom ymuian mglebi

iyo erTi kaci. erT dRes cxenze Sejda da gzas gaudga. midis.
xedavs, viRacas tye gaukafavs. gasxepili totebisaTvis cecxli
moukidebia, magram cecxli tyesac mosdebia. erT cecxlwakidebul
muxaze gveli asula da kenwerosaken micocavs, cecxlic ukan mis-
devs, xan wamoeweva, xan ukan ixevs.
gveli Semoexvia xis kenweros, magram Tavs ver imagrebs, sacaa
Camovardeba.
221

221
cxenosanma es rom dainaxa, uzangze Sedga da gvels maTraxi auq-
nia. isic maTraxs Semoexvia da kacis mxrebze daeSva.
cxenosanma gza gaagrZela. egona, gveli Zirs Cavao, magram nu-
ras ukacravad _ gveli yelze Semoexvia da kbena daupira.
_ ras akeTeb, Se umaduro?! iwvodi, cecxlidan gamogiyvane, Sen
ki sikeTes riTi mixdio.
_ vici, rasac vakeTeb, _ upasuxa gvelma.
_ maSin samjer davsvam erT SekiTxvas da vidre pasuxs ar mivi-
Reb, nu mikbeno, _ sTxova cxenosanma.
_ kargio.
midian. erTi msxmoiare kaklis xis qveS kacma cxeni SeaCera da
xes mimarTa:
_ ase da ase moxda, iqneb Cveni saqme gaarCioo.
_ Sen TviTon gansaje, Tu arsebobs sikeTeo, _ uTxra kaklis
xem, _ siyvaruliT vzrdi Cems nayofs, Tqven ki modixarT da ketiT
yriT, fexiT TelavT, WamT. es aris sikeTe?
gaecala mxedari kaklis xes. gvelma isev daupira kbena.
_ nu mikben, orjer kidev damasmevine kiTxvao.
am dros orRobeSi momavali uzarmazari xari dainaxes.
_ gexvewebi, cota xans gaCerdio, _ sTxova xars.
xari SeCerda, Tavi aswia.
_ ase da asea Cveni saqme. gagvirCie. zians nu momayenebs, sikeTe
dainaxoso.
_ ra sikeTeze laparakob. lukma purs gaWmev, Sen ki cxvir-pir-
Si saxres mirtyam, magasac ar sjerdebi da tabikebiTac mcem. aba,
gansaje, arsebobs sikeTe? _ uTxra xarma da gza gaagrZela.
gvelma isev rom daapira kbena, _ erTi SekiTxva kidev macaleo,
_ Seevedra kaci.
gaagrZeles gza. tyeSi Sevidnen, midian tyis bilikze. erTbaSad
tyidan mgeli gamovarda.
_ Tu SeiZleba, gaCerdio, _ sTxova kacma.
mgeli SeCerda.
_ ase da ase dagvemarTa. iqneb saqme gagvirCioo.
_ CamoqveiTdio.
cxenosani CamoqveiTda. gveli isev kiserze hyavs moxveuli.
_ Senc Camodio.
gveli daemorCila.
222

222
_ mrgvlad daexvieo, _ ubrZana mgelma da isic daexvia, mxo­
lod Tavi aqvs aweuli.
_ maS, iwvodi da am kacma cecxlidan gamogiyvanao?
_ diaxo.
_ Senc xom sikeTe hqeni? _ axla kacs miubrunda mgeli.
_ diaxo. _ uTxra kacmac.
_ hoda, geyofa, rac sikeTe giqnia, axla me mombaZeo.
axta mgeli, daaxta gvels da Tavi gauWeWya. kacmac igive
gaimeora.
_ axla Tavisufali xar, Sens gzas ewieo, _ uTxra mgelma.
Sejda kaci cxenze da gaudga gzas. mgeli win miuZRvis. `es Cems
win ratom unda midiodeso~, _ ifiqra kacma da mgels Tofi esrola.
mgelma mwared daiymuvla. mas tyidan sxva mglebic gamoexmaurnen.
_ xedav, sikeTe rogor gadamixada. me sikvdilisagan vixseni,
man ki ra gamikeTao?! _ Tqva mgelma.
am dRis Semdeg daiwyes mglebma ymuili.

abrskili*

Zvelad afxazeTSi erTi Zalian lamazi, didgvarovani qali


cxovrobda.
qals fici hqonda dadebuli, arasodes gavTxovdebio. mSoble-
bic mis nebas dahyvnen.
gavida xani. qali moiwifa da, kacma ar icis, rogor, daorsulda.
mSoblebi, Svilis ubiwoebaSi darwmunebulebi, moTminebiT elodnen
bavSvis dabadebas, icodnen, rom am saqmeSi araamqveyniuri Zalebi
iyvnen gareuli. marTlac, daibada biWi, magram ra daibada?! erTi
kvirisa erTi wlisas hgavda, erTi wlisa _ aTi wlisas, aTi wlisa _
oci wlisas. guladi da muxlmagari vaJkaci dadga. abrskili daar-
qves. amboben, sofel gufSi cxovrobdao.
im droSi xSiri iyo Tavdasxmebi, Zarcva. daesxmodnen sofels
da itacebdnen yvelafers: adamianebs, saqonels.
abrskili rom wamoizarda, misi SiSiT yaCaRebi veRarc mTidan
Camodiodnen, veRarc zRvidan Semodiodnen.
yvela afxazs _ didsa Tu pataras, qalsa Tu kacs abrskilze
amosdioda mze da mTvare. misiT ayvavda da aRorZinda afxazeTi.
223

223
abrskili raSze amxedrebuli dadioda. Tan Tavis ganuyrel al-
abaSas* daatarebda.
male misi saxeli da dideba afsnis* sazRvrebs gascda. vinc ic-
nobda, yvela pativs scemda, misiT xarobda, misiT amayobda. mteri ki
SiSiT miwaSi Zvreboda.
abrskili afxazeTSi borot kacsa da Sxamian balaxs ar aWaWa-
nebda, sadac gadaeyreboda, spobda. Sxamiani balaxi Zalas arTmevs
miwas, mosavals amcrobso. gamorCeviT gvimras emtereboda. gvalva-
Si erTi naperwkalic sakmarisia, rom cecxli waekidos da didi ube-
dureba daatexos qveyanasao. amitom abrskili xSirad dadioda zR-
vaze, eZebda zRvaSi sarevelas fesvebs da Zirkvavda. mSro­meli xalxi
ki uyvarda, gverdSi edga da maT mCagvrelebs Tavebs ayrevinebda.
arc usurvazi uyvarda abrskils. gzaze gabmul lerws Tu gadaeyre-
boda, xmlis erTi moqneviT Cakafavda. ampartavnoba nebas ar aZlev-
da Tavi daexara, aqaoda, Tavis daxra RmerTis TayvaniscemaSi ar Ca-
meTvaloso.
sakuTarma Zal-Ronem, xalxis siyvarulma TandaTan gaadidgu-
la abrskili. RmerTTan gatolebac ki moindoma, `riTi var RmerTze
naklebio~, _ ambobda. rac RmerTs SeuZlia, is mec SemiZliao. elva
mec SemiZlia gavaCinoo. moaxteboda Tavis raSs, zecas avidoda,
iqnevda orlesuls da aelvebda. gamxmar Zroxis tyavSi qvebs Cay-
rida, raSs gamoabamda da caSi daajiriTebda _ qvebis raCxaruCxi
marTlac quxils mogvagonebda.
abrskilis dros afxazeTSi dovlaTi da simdidre iyo. Zroxebsa
da kameCebs samjer, xolo Txebs xuTjer wvelidnen.
abrskili mwiTur da WrelTvaleba xalxsac ar indobda _ Tarse-
bi ariano. Tvalborotianebad da avis momtanad miaCnda isini. aseve
sdevnida iaSbebsa da qacbebis gvaris xalxs. sadac egeni cxovroben,
sofeli ver gaixarebso, _ ambobda.
amboben, abrskils devic hyavs moklulio. devi maRla mTaze
mjdara, Turme marjvena xeliT zRvaSi Tevzs iWerda, mzeze wvavda
da Wamda. Soriaxlo momaval abrskils daunaxavs da:
_ mand ras akeTebo? _ dauZaxia.
_ ras vakeTeb da vWam, _ agdebulad upasuxa devma.
_ kidev ra SegiZliao?
_ ra SemiZlia da, Tu zRvaSi Cavxti, zRva napirze gadmova da
yvelafers ise walekavs, rom cocxali aravin gadarCeba. ai, naxe!
224

224
aba, miyure! _ Tqva devma da zRvaSi Casaxtomad moemzada. magram
abrskilma daaswro da devs koWSi isari esrola. devi daeca. abrski-
li uzangebze wamoimarTa. undoda daenaxa, sad uwia devs isarma, ma-
gram devi iseTi iyo, rom TavTan mdgarma abrskilma Tvali ver uwv-
dina devis dasisxlianebul fexs. Wrilobidan sisxlis mdinare moe-
dineboda. gamvlelebma rom gazomes, devis fexis gulidan koWamde
120 auargia* aRmoCnda.
abrskils mklavic Zlieri hqonda. asfuTian qvebs burTiviT
aTamaSebda. swored aseTi qva dainaxa erTxel abrskilma mindorSi.
daeniZlava Ronier kacebs, am qvas mTaze avitano. daavlo xeli da
aitaca. sami-oTxi nabijiRa hqonda darCenili, rom qva gauvarda.
Seuracxyofilma abrskilma moiqnia xmali da qva Suaze gaapo. sofel
WlousTan, androus ubnis erT-erT gorakze dResac gdia es qva. ami-
tom daerqva im goraks axahu eiusa.
abrskilma RmerTTan Widili ar moiSala.
RmerTma ifiqra, tkbili sityviT moviyvan Wkuazeo, magram
araferi gamouvida. maSin ganrisxda, daibara faimbarebi* da daav-
ala: Tavxedi, urwmuno da uRmerTo abrskili daiWireT da gamoqva­
bulSi SeagdeT. sanam RmerTs ar iwamebs, iq amyofeTo.
gaigo abrskilma, rom RmerTi urisxdeboda. amoirCia ori ad-
gili _ ercaxus mTa da zRvis sanapiro. mSvidad isvenebdnen abrski-
li da misi raSi am adgilebSi. roca faimbarebi mTaze avidodnen da
abrskilis daWeras daapirebdnen, raSi abrskils aRviZebda da xe-
lad sanapiroze Caxtebodnen. iq abrskili CrdilSi nabads gaSli-
da, dajdeboda, Wamda, isvenebda, raSi abibinebul balaxs Zovda da
­zRvis wyals svamda. rogorc ki faimbarebi aqac moaRwevdnen, isev
ercaxus mTaze axtebodnen.
Sewuxdnen faimbarebi: ver iqna da RmerTis davaleba ver Sea-
srules. bolos erT moxuc jadoqarTan mividnen da sTxoves,
gviSvele rameo.
jadoqarma uTxra:
_ daxoceT bevri saqoneli, daatyaveT, tyavi gadmoabruneT
da ercaxus mTas daafineT ise, rom mTa dafaros. zRvis napiric da-
fareT da marcvali dayareT. orad ganawildiT: zogni mTaze Causaf-
rdiT, zogni _ zRvis napiras. abrskilis Zala raSSia. mxolod maSin
SeZlebT mis daWeras, Tu raSs fexi dausxlteba, waiforxilebs da
mxedars Zirs Camoagdebs.
225

225
faimbarebi ise moiqcnen, rogorc jadoqarma daariga:
abrskils sanapiroze eZina. safrTxe rom igrZno, raSs moaxta
da is iyo ercaxus mTaze unda aWriliyo, rom raSs fexi dausxlta,
waforxilda, mxedari gadmovarda da xevSi Cavarda. Casafrebulma
faimbarebma abrskili daatyveves.
abrskilis Sepyrobis ambavs sxvanairadac yvebian.
abrskilis Zala da Rone mis kverTxSi yofila, romelsac eyrd-
noboda da mTis wverze xteboda. roca faimbarebma ver SeZles misi
daWera, kodalas Txoves daxmareba _ Tu Sen magis kverTxs gax-
vret, wiTel quds dagaxuravTo. kodalas gauxarda. frena-freniT
wavida da dainaxa, rom abrskils nabadi gaeSala da eZina, TavTan ki
kverTxi edo. kodalam icoda, rom Tu abrskili daiZinebda, didxans
ar gaiRviZebda da mSvidad miujda kverTxs. ori dRe-Rame ukakuneb-
da da roca TiTqmis gaxvrita, gafrinda. faimbarebma dafares mTa
axlad datyavebuli saqonlis tyaviT da miaSures im adgils, sa-
dac abrskils eZina. abrskils gaeRviZa, wamoxta, staca xeli alaba-
Sas, CaarWo miwaSi da rom unda amxtariyo mTaze, alabaSa gatyda da
abrskili sofel WlouSi, mdinare dvabis aqeT, Januxs rom eZaxian,
iq daeca. iq faimbarebs winaswar hqondaT dafenili Zroxis tyavebi.
amitom fexze veRar dadga. adga _ waiqca, adga _ waiqca. am dros
faimbarebic movidnen da daiWires.
abrskilma kodala daswyevla: `RmerTma sxva sarCo nu gaRirsos.
dampal xeze Tavis xaTquniT geSovos lukmao~.
es ambavi mTel afsnis moedo. yvela glovobda da moTqvamda. vin
gauwevs sawyal afsnis abrskilobas, vin moigeriebs mZarcvelebs da
Tavdamsxmelebso. bunebamac ki moiwyina, gvimrisa da sarevelas gar-
da. mwiTurma, WrelTvaleba xalxma, iaSbebma da qacbebmac gaixares.
ra ar iRona xalxma abrskilis gamosaxsnelad, magram RmerTTan ras
gaxdebodnen?!
RmerTma uTxra faimbarebs:
_ sadme gamoqvabulSi daabiT, rom vervin miagnoso.
bevri ifiqres faimbarebma, magram veraferi moifiqres da isev
jadoqars miakiTxes:
_ Sen gecodineba, romel gamoqvabulSi davabaT abrskilio.
_ sofel WlousTan erTi gamoqvabulia. iq Zvelad erTi goli-
aTi iyo damwyvdeuli, vidre RmerTma ar Seiwyala da ar gamouSva.
ukeTes adgils ver ipoviTo, _ uTxra jadoqarma.
226

226
Seiyvanes faimbarebma abrskili da misi raSi gamoqvabulSi, Za-
lian Sors gaiyvanes da cal-calke daabes rkinis paloebze, wavidnen
da RmerTs moaxsenes yvelaferi. yovlisSemZle ufalma dedabers
daakisra abrskilis darajoba _ axlos aravin gaakaro, sasmel-
saWmeli aravin misceso. dajda dedaberi gamoqvebulis win. ase iyo
abrskili didxans damwyvdeuli mSier-mwyurvali. magram moxuc
jadoqars Seecoda igi da saWmlis miwodeba dauwyo. Tbili rZe da
moxarSuli kvaxi dahqonda abrskilTan, raSs ki foladis naWrebs mi-
ugdebda.
gaigo RmerTma, rom dedaberi saWmels uzidavs abrskils, gan-
risxda da daswyevla: _ dedaberi ZaRlis lekvad iqces da samudamod
im gamoqvabulSi darCes mSier-mwyurvali abrskilTan da mis raSTan
erTado. mSieri lekvi mTeli wlis ganmavlobaSi lokavda abrskilis
jaWvs, sanam jaWvi abreSumis Zafis sisqemde ar daileoda. am dros
lekvs saWmels gamouCenda RmerTi. rogorc ki lekvi pirs daaRebda,
jaWvic mrTeldeboda da ase iwyeboda Tavidan yvelaferi.
aris abrskili gamoqvabulSi, ejajgureba palos, romelzedac
mijaWvulia. is aris, unda amoaZros, rom saidanRac mofrindeba
patara Citi da WikWikiT daskupdeba paloze. daRlil-daqanculi
abrskili mTeli ZaliTa da RoniT mouqnevs uros, Citi gafrindeba,
uro palos moxvdeba da kidev ufro Rrmad Caasobs miwaSi.
ase grZeldeba gauTaveblad.
amboben, Citis bralia, Torem abrskili aqamde Tavs daixsnidao.
imasac amboben, rom abrskili ise Seicvala, veRar icnobo. jaWvTan
WidilSi mTel tanze xorci amoWmuli aqvso, Tma da wveri miwamde
wvdebao.
ase itanjeba abrskili gamoqvabulSi, magram Tavisi gasaWiri
arafrad miaCnia. Tavis Tavze metad samSoblos bedi awuxebs. `neta
gamagebina, afxazeTs ra bedi ewiao~, magram vin gabedavs aseT miuval
adgilze misvlas?
erTxel abrskilis megobrebma 12 jors ahkides saWmel-sa-
smeli, daiWires xelSi sanTlebi da gamoqvabulSi Sevidnen. Sevid-
nen Tu ara, amindi Seicvala, atyda Weqa-quxili da saSineli wvima
wamovida.
megobrebi sanTlebiT inaTebdnen gzas, magram abrskilis kvals
ver poulobdnen.

227

227
erTbaSad kvnesa moesmaT. kargad rom miayurades, raSis kbilebis
RrWiali da lekvis yefa gaigones.
_ hei, mand vina xar? _ daiZaxes megobrebma.
_ me var, abrskili. Tqven vina xarT?
abrskilma rom gaigo, misi mokeTeebi iyvnen, ikiTxa, ra xdeba
Cems samSobloSio. mas Semdeg, rac me afxazeTs momaSores, cudi
adamianebi xom ar daepatronen qveyanas da sarevela xom ar moedo
iqaurobaso. mwiTurebi da WrelTvalebani xom ar momravldneno.
qurdebi da mZarcvelebi isev awuxeben qveyanaso?
roca gaigo, rac mis samSobloSi xdeboda, Zalian damwuxrda.
_ rogor ganadgurebula, gaTavebula Cveni qveyana. ram gada-
gataninaT aseTi tanjva?! nuRarafers metyviT, ver avitan. axla wa-
diT, Cemamde mainc veRar moaRwevT, Cven erTmaneTs veRar Sevxvdeb-
iT. gabrundiT. Tu sanTeli gamogelioT, jorebs kudebze moeWideT
da isini gagiyvaneno. Cemi tanjva-wamebis ambavi xalxs gaagebineT, _
Tqva es abrskilma da Tavi Caqindra. daRonda, raki naxa, rom Tavis
qveyanas verafriT Sveloda.
gamovidnen abrskilis megobrebi gamoqvabulidan. kidec gamoi-
dara.
amis Semdeg abrskilis ambavi aravis gaugia.
amboben, bolo xanebamde im gamoqvabulidan nakadulis wyals
cxenis ConCoriki gamohqondao. TiTqos amis gamo unda iyos, rom am
gamoqvabuls aCuac Tizgos eZaxian.

rogor moswyvita sasriyuam cas varskvlavi

aseTi zne sWirdaT narTebs: erT adgilas ar dadgebodnen, sul


gzaSi iyvnen, mTa-bari hqondaT Sejerebuli. xSirad midiodnen
salaSqrod da saWabukod.
erT mSvenier dResac, dilauTenia, jiqur wamodga oTxmoc-
dacxrametive narTi, sagzali da abjar-samosi winaswar hqondaT
gamzadebuli, qvis galavniT SemozRudul saZovarze isvenebdnen
maTi raSebi.
gavardnen Zmebi, raSebs lagami amosdes, Caiyvanes yubinaze, fe-
reb-ferebiT dabanes, daasufTaves, civi wyliT gaaxalises. mere
wamoiyvanes da sabmurze miabes yvela.
228

228
dasxdnen Zmebi narTebi, Wames, sves.
movida saTanei-guaSa, Cajda SvilebSi. bednieri gza gqondeTo,
nan, _ daloca salaSqrod gamzadebulni. mere oTxmocdacxrameti
vaJkaci wamodga grialiT, oTxmocdacxrametivem maTraxi CamoiRo.
pirvelad siTi moaxta raSs, mere ufros-umcrosobis wessa da rigze
amxedrdnen yvelani. moiqnia siTma maTraxi, raSs swyvita da quxili-
viT gaxmianda tkacani, tyviasaviT gavarda ezodan siTi. erTbaSad
mihyvnen sxvebic. kidev didxans, Sors da Sors ismoda maTi cxenebis
TqaraTquri, grial-griali.
dacarielda narTebis ezo, ager axla xalxis JriamuliT aR-
savse maTi kar-midamo. erTaderTi sasriyua idga Sua ezoSi. idga
daRonebuli, sadaviT eWira Tavisi bzou, idga da Sors mimqrolav
Zmebs gascqeroda.
Zalze Sewuxebuli Canda. Zmebma ar uTxres, saiT midiodnen, ra
gzebiT ivlidnen _ amiT iyo SeWirvebuli.

yvelasTan erTad wamodga isic,


cxeni dabana, Sekazma uxmod,
kacma ar uTxra _ erTad davsxdeTo,
puri vWamoTo, _ aravis uTqvams.
maTraxs rom miswvdnen ufrosi Zmebi,
xelSi aiRo maTraxi manac,
magram ar uTqvamT _ cxenze Sejeqo,
arc wayolaze etyodnen aras...
wavidnen Zmebi, simRera sWeqes,
SemouZaxes narTebis hangi,
xolo sasriyua, gawbilebuli,
dastoves, rogorc zedmeti bargi.
midian Zmebi, grgvinviT midian,
midian Zmebi sagmiro gzebze,
aq ki sasriyua damdgara marto...
vin gamkiTxavi, romeli Semwe!
ratom daagdes ufrosma Zmebma,
vin sTqvas garCeva marTlis da brundis?
iqneb, mexbored dastoves igi,
an dasafrTxobad Cxikvebis gundis?

229

229
idga sasriyua, TiTqos miwas Cazrdiao. miefarnen narTebi Tvals
da, mibrunda sasriyua, `dedao~ daiZaxa.
_ aqa var, Svilo, ra gindoda?
_ dedi, wavidnen Cemi Zmebi, saxelis mosaxveWad wavida yve-
la, me aq damtoves. erTmac ar miTxra, wamodio. netavi, ratom? ra
davaSave?
_ araferi dagiSavebia, sayvarelo Cemo sasriyua, isini xom
ufrosebi arian, rogor getyodnen, wamodio. sadac Seni Zmebi mid-
ian, Senc unda waxvide, rad ginda imaTi Tqma?
daujera dedas sasriyuam, umal moaxta Tavis bzous, gavarda
ezodan da gaqra, TiTqos miwam Caylapa.
mze ukve karga didze SemaRlda, roca daewia Zmebs.
_ saqonelimc daglodebodeT! _ miesalma yvelas.
magram aravin araferi uTxra, yuridan yurSi gauSves misi sala-
mi. midiodnen Tavis gzaze, mihyva Zmebs sasriyuac.
maSin mobrunda siTi da gamosZaxa:
_ sadauri xar, vina xar, ase Cum-Cumad rom mogvdev?
_ rogor Tu vina var, Zma var Tqveni! _ Tqva sasriyuam.
_ Zmebi aqa varT yvelani. sxva Zma Cven ar gagvigia! _ miaxala
xniSma.
_ wa, gagvecale, Se nabiWvaro! _ dasZaxes erTobliv danarCe-
nebmac, _ saxelovan narTebs ar ekadrebaT, ucxo Tesli mogvdevdes
gzaSi. wadi, gagvcildi!
raRas izamda sasriyua, ukan gamobrunda TavCaqindruli. Sin
mivida, dinjad Camoxda cxenidan, sabmurs miaba bzou, Camojda
dafiqrebuli.
_ nan, ratom dabrundi, ra dagemarTa? _ hkiTxa saTanei-
guaSam.
_ araferi dammarTnia, dedi, sagzali damaviwyda, momSivda.
gamikeTe saWmeli! _ miugo sasriyuam.
_ axlave, deda Semogevlos, axlave! oRond, ras miirTmev, ra
ginda?
_ elarji gamikeTe, dedi, elarji!
saTanei-guaSam maSinve Caudga vaJiSvils Romi, Wyinti yveli
blomad gauria. daudo tablaze Tbili, orTqladenili.
_ modi, dedi, Senc CemTan Wame rame! _ sTxova sasriyuam.
TviTonac elarji daigo saTanei-guaSam tablaze, Svils gver-
230

230
diT miujda. is iyo mietana elarjs, rom wamsve xeli dauWira sasri-
yuam, cxel elarjSi Caayofina. uWiravs ase, aRar uSvebs.
_ axlave miTxar, visi Svili var! _ uTxra.
_ ras ambob, Svilo, aki Zma xar narTebisa! _ miugo dedam.
_ nabiWvari xaro, ase miTxres Zmebma; Sen Tu Cvens maraqaSi gae-
rie, saxeli gagvitydebao. amitomac davbrundi. axla, Cqara miTxar,
vinaa mamaCemi! _ SesZaxa sasriyuam da ufro magrad daaWira xeli.
_ ra mogdis, Svilo, narTebis Zma xar, yvelas umjobesi!
_ ra bedenaa, umjobesi var Tu uaresi! _ gajavrda sasriyua, _
is miTxari, mamaCemi vin ari!
_ vinc Sen ase gagamwara, vinc Sen ar gikadra, netav gasaWirSi
Cavardes, saSveli ar miscemodes! da Sens meti arc aravin hyavdes
mSveleli! _ Tqva saTanei-guaSam da, wyevlas roca morCa, ase uTxra
sasriyuas:
_ Svilo, qalis muclidan ara xar Sen naSobi, saswauliT Se-
qmnilxar, kldidan xar gamokveTili. hkiTxe ainar-mWedels da igi
getyvis yvelafers!
maSin ki gauSva sasriyuam xeli. Sejda cxenze sasriyua, ukve
mxned irjeboda, gaxalisebuliyo, mWeqare xma asmina bzous da qari-
viT gavarda WiSkarSi.
idga saTanei-guaSa, Svils gascqeroda. mere cas axeda da war-
mosTqva jado sityvebi:
_ yvelas, vinc ki Cemi sayvareli, Cemi patara sasriyua gaaja-
vra, faTeraki SegxvdeT gzaze: dagatydeT wvima _ wvimis umetesi,
qari _ qaris umetesi, setyva _ setyvis umetesi, yinva _ yinvis ume-
tesi, kaciSvili ar gyavdeT sasriyuas garda Tqveni Semwe da gadam-
rCeneli!
amasobaSi mihqris da mihqris fexmardi bzou, veRarc wyali
abrkolebs, veRarc qariSxali. mxrebgaSlili orbiviT gadaiara
vrceli velebi da xrioki tramalebi, jeirnis naxtomiT gadavlo
mTebi da kldeebi. gzaze advilad Canda narTebis kvali _ oTxmoc-
dacxrametma kacma erTad gaiara! ori dRe da Rame iara sasriyuam, ha
da ha, davewevio _ egona, magram amasobaSi TandaTan dakarga Zmebis
nakvalevi. xrioki, pirquSi mTebi daiwyo, saSineli avdaric Seeswro.
iseTi qaraSoti qroda, lamis kldeebi Camoengria. saSinlad Tovda,
Savi burusi efina are-midamos. midioda sasriyua am pirquS mTeb-
Si, eZebda Zmebs, magram aRarsad Candnen isini. mere Tova Sewyda,
231

231
Rrublebic aiyara da varskvlavebiT moWedili ca gamoCnda. daiwyo
uCveulo yinva, yinavs, magram ras yinavs! iseTi yinvaa, gegonebaT
kldes gaxeTqavso.
midis sasriyua, arad agdebs sicives. bolos gaixeda da Sors
kidec dalanda Zmebi narTebi. magram aRar ikiTxavT, ra dReSi ari-
an? ise mihkvrian erTmaneTs, rom yvelas erT quds daaxuravda kaci.
gaToSilan am yinvaSi, kbils kbilze acemineben, gaToSil wverebze
yinulis loluebi hkidiaT, miwas uwvdenen Tavebs. aRar iyo maTi
saSveli, sikvdilis piras misuliyvnen.
_ ehei, vaJkacno! es ra mogsvliaT? _ gasZaxa aqedan sasriyuam.
_ sasriyua, hoi, sasriyua! Cveni Zmaca xar da yvelas gvjobix-
ar kidec! viRupebiT, Zmao, rame gviSvele! _ mudariT SehbRavles
Zmebma.
_ nurafrisa geSiniaT, aqa var! _ gaamxneva sasriyuam narTebi.
mere mobrunda da cas axeda. kriala ca iyo, kaSkaSa varskvlavebiT
gadaWedili. mSvild-isari SemarTa sasriyuam, styorcna erT moz-
rdil varskvlavs da Zirs Camoagdo igi varskvlavi; sxivTa frqveviT
daeSva Zmebs Soris. maSinve varskvlavs Semoexvivnen Zmebi, gaTbnen.
_ amiT Cems mosvlamde suls moiTqvamT, _ uTxra Zmebs sasri-
yuam da ukan gamobrunda. mere qveviT, barSi gadaixeda da dainaxa:
raRac grZeli, Savi kvamli amodioda erTgan.
maSinve iqiTken gaaWena cxeni. mivida, magram daxeT sakvirvele-
bas: veeberTela, TavfexCaxlarTuli goliaTi gdia morkaluli.
jRrdeebad awyvia SeSa, gizgizebs saTemo cecxli. cecxls Semor-
tymia goliaTi, aRar dautovebia misasvleli adgili.
maTraxi stkica sasriyuam Tavis bzous, askupa cxeni, magram
vera da ver gadaaxta goliaTs, ver miaRwia cecxlis piramde _ ai,
ramodena iyo is wyeuli.
mobrunda sasriyua, bzous uTxra:
_ ciyvis TaTiviT rbili iyos Seni floqvebi, mec bumbuliviT
avmCatde!
xelaxla askupa cxeni, goliaTis yuris xvrelSi SeZvra, meore
yurSi gamoZvra da kidec gavida cecxlis piras. daavlo xeli erT
momsxo muguzals da gamobrunda.
modis, sacaa kidec gamoZvreba goliaTis yuridan. am dros
CinCxli gahyara muguzalma, goliaTis yuris banjgvls moedo ce-
cxli da isic wamsve wamofrinda.
232

232
_ cecxli vin wamikida? _ daiZaxa, xeli moafaTura da kidev
miswvda ukve karga Sors wasuli sasriyuas cxenis Zuas.
_ vai, Se sacodavo afxazo, aq ram mogiyvana? _ Tqva da Tavis
cxenianad daisva sasriyua xelis gulze.
_ vina xar? _ hkiTxa.
_ sasriyuas msaxuri var, batono, misi meuzange, _ miugo sas-
riyuam.
_ maS, miTxar, Se beCavo afxazo, Sena; vin aris is sasriyua,
Tqvens mxares rom movlenia? amboben, rac ki daibada, sul arnaxul
gmirobas Cadiso, marTalia? aba, maCvene erTi misi vaJkacoba.
_ vin mosTvlis sasriyuas sagmiro saqmeebs, romeli erTi
giTxra? _ miugo sasriyuam. arada, TviTon aris sasriyua. cud dRe-
Sia: icis, advilad ar gauSvebs goliaTi. aqeT, Zmebis ambavic awuxebs.
male Tu ar miutana cecxli, sicivisagan daiRupebian. ra uyos am go-
liaTs, rogor moklas?
_ Tu egre Zalian ginda, zog rames getyvi misi vaJkacobisas, _
Tqva ubedurebaSi Cavardnilma.
_ Tqvi, _ miugo goliaTma.
_ sasriyua uaidagus kldeze saxlistola lods aitanda da
dadebda. ise dadebda, odnavi SexebisTanave daZruliyo. TviTon
qveviT dadgeboda, me ki lods davagorebdi. dauxvedrebda sasri-
yua Tavs da sul ifSvneboda igi lodi. amas maSin Svreboda, Tavis
mofxana roca moundeboda.
_ im glaxakma sasriyuam Tu amdeni qna, me rogor ver SevZleb! _
Tqva goliaTma, saxlisodena lodi aitana goraze, miuyena sabralo
afxazi, TviTon ki Zirs daudga, daRmarTze.
_ aba, he! _ daiZaxa goliaTma da sasriyuamac dauSva lodi.
grial-grialiT wamosul amodena lods Tavi miuSvira goliaTma da
sul namcec-namcec dafSvna.
_ marTlac kai ramea Tavis mosafxanad! _ Tqva kmayofilma.
ewyina sasriyuas, goliaTs rom araferi mosvlia, magram ra
unda eqna.
_ kidev ra ici sasriyuas vaJkacobisa? _ kvlav hkiTxa goliaTma.
_ kidev es icoda: veeba qvabs rkiniT aavsebda, cecxlze Semod-
gamda, aduRebda SuadRemde, gaadnobda, mere daavlebda qvabs xels
da erTbaSad svamda am gamdnar rkinas. amas maSin iqmoda, gulis gax-
ureba rom moundeboda.
233

233
_ sasriyuam Tu es qna, me rogor ver SevZleb! _ Tqva goliaTma.
moitana rkinis zodebi, Cado cecxlSi da ise gaaxura, sul wiT-
lad gahqondaT RadRadi. mere erT did qvabSi Cayara rkinis zode-
bi da SuadRemde aduRa. bolos daavlo qvabs xeli da umal pirSi
gadauZaxa es amdeni gamdnari rkina.
_ marTlac, ra kargi gulis gasaxurebeli wamali scodnia mag
yoCaR sasriyuas: netav icode, rogor mesiamovna! _ ambobda goli-
aTi da netarebisagan gulze xels isvamda.
naxa sasriyuam, rom amiT araferi eSvela saqmes, magram raRa
eqna?
_ aba, miTxar, mxedaro, kidev ra ici Seni batonis vaJkacobisa?
_ kidev erTi ram icoda, _ miugo sasriyuam goliaTs, _ ianvris
yinvebi rom daiwyeboda, kisramde Cadgeboda wyalSi, Svidi dRe-Rame
iyo ase. is wyali iyineboda, magram sasriyua manam ar gatokdeboda,
sanam mTeli wyali ar Semoeyineboda kisridan fexebamde. mere ki da-
iZvreboda da sul WaxaWuxs autexda xolme im yinuls, amodioda na-
pirze. amas maSin iqmoda, tanis gagrileba rom moundeboda xolme.
_ sasriyuam Tu es qna, me rogor ver SevZleb? _ Tqva goliaTma.
marTlac, ianvris yinvaSi mivida da kisramde Cadga wyalSi. Svid
dRe-Rames unda mdgariyo ase.
amasobaSi gulTamxilavma saTanei-guaSam igrZno, gansacdelSi
iyo misi vaJi. winaswar grZnobda igi yvelafers. dadga da kvlav war-
moTqva jado sityvebi:
_ movides yinva _ yinvis umetesi, Tavidan fexebamde yinulSi
CaiWiros da gaaqvavos devi-goliaTi, Cems Svils saSveli daadges!
amis Tqma da, marTlac gaficxda yinva, magrad Semosalta wyal-
Si Camdgari bumberazi. ase gavida Svidi dRe-Rame.
yavli rom gauvida, `ehei~! _ wamoiZaxa goliaTma da yinuls ma-
Sinve lawaluwi daawyebina.
_ daica, daica! _ dauyvira sasriyuam. _ kidev erTi dRe-Ra-
mec unda daumato, ase Svreboda sasriyua!
goliaTic daTanxmda.
datrialda maSinve sasriyua, axlomaxlo zvinebad damdgari
Tiva naxa, miitana es Tiva, wyalSi Caawiawa goliaTis garSemo. yin-
vamac ufro iZala da kvlav Sesalta yinuli.
gavida erTi dRe-Ramec.
_ aba, midi, axla mosinjeo, _ SesZaxa goliaTs sasriyuam. gaiZ-
234

234
aba goliaTic, rac Zali da Rone hqonda, magram Senc ar momikvde, ar
gauSva yinulma, xelic ki ar gaatokebina.
_ vahme, xerxiT majobe, Torem gaCvenebdi seirs! _ amoigmina
goliaTma. _ axla ki mivxvdi: Tavad yofilxar sasriyua.
_ ar Semcdarxar, Se gadaRrZuebulo, Sena, marTlac sasriyua
gaxlavar! _ SesZaxa sasriyuam da xmalamowvdili eca goliaTs, Tavi
unda waegdebinebina.
_ hoi, sasriyua! _ daiyvira bumberazma. _ mag Seni Clungi
xmliT nu momdgebi, kisris ZarRvsac ver gadamiWris eg Seni xmali.
midi, manda Zevs Cemi xanjali. ver moerevi, Se beCavo afxazo, ver
aswev, magram qarqaSidan mainc gamoaZvre rogorme da Cemsken daa-
cure, TavisiT gamomWris yels. oRond, yuri migde, ra unda giTxra:
jereT Wabuki xar, mravali xifaTi gelis cxovrebaSi, Tuki Sens mox-
erxebas Cemi Zalac miemata, kaciSvili ar iqneba Seni momrevi. hoda,
yels rom gamomWri, erT ZarRvs naxav Cems kiserze. aiRe is ZarRvi,
naxevari dedaSens, saTanei-guaSas wauRe qamrad, yvelaze lamaz,
yvelaze brZen qals, meore naxevari Sen Semoirtyi welze; mere naxav,
ra vaJkacic iqnebi!
mivida sasriyua, goliaTis xanjals daejajgura, Zlivs amoiRo
qarqaSidan, daacura yinulze da xanjalmac ise pirwmindad waacala
Tavi goliaTs, ifiqrebdiT: arasdros dgmiao kiserze. Savi sisxli
gadmoskda yelidan, amoCnda is dajorjili ZarRvic, goliaTma rom
uTxra.
_ raRac farsagi ar iyos, _ gaifiqra sasriyuam. _ rodis iyo,
keTil saqmes akeTebda es bilwi!
xanjlis wverze amoarida ZarRvi, miitana da erT veeberTela
wiflis xes Semoaxvia. ise uceb gadasxipa is veeba zro, TiTqos bal-
axis Reros alesili maxvili Semohkreso.
_ hait, mogikvdes gamomWedeli! _ Tqva sasriyuam, daagdo is
ZarRvi da xanjliT dakepa.
ase mokla is bilwi goliaTi.
mere daavlo xeli erT almodebul muguzals da cxens moaxta.
gaqanda bzou, magram ra gaqanda! lamis miwas gahkvroda mucliT,
SevardeniviT migelavda. mowyvetili varskvlaviviT brwyinavda mu-
guzliT mimqrolavi vaJkaci. RadaRuda mTa-Rranteebi vaked eCvene-
boda, veeba mdinareebi _ patara Releebi egona! mivida ZmebTan _

235

235
kvlav im varskvlavTan miWuWkuliyvnen. TovlSi egdo varskvlavi,
ukve qreboda, civdeboda. isev Secivnuliyvnen Zmebi narTebi, Zag-
Zagebdnen yinvaSi.
_ hei, vaJkacebo, aw nuRarafris geSiniaT, age, namdvili cecx-
li mogitaneT! _ SesZaxa sasriyuam da umal CamoqveiTda.
miitana muguzali, magram raRai, arsad Reri SeSa ar ipoveba, _
sul xrioki mTebia irgvliv, erTi Cirgvic arsad dgas, TovliT ga-
dalesila iqauroba.
_ aba, Tqven-Tqveni masrebi amoiReT yvelam! _ uTxra Zmebs sas-
riyuam. _ daxliCeT masrebi, daanafoteT!
marTlac ase hqnes, daiorTqles gaToSili xelebi, masrebi ai-
Res, cacxvis CxirebiviT daanafotes TavianTi satevrebiT, erTad
daaxores. miado sasriyuam muguzali da cecxli aabriala.
kvlav datrialda sasriyua, gaRma mxares gadavida da mokla
iremi, gamoRma gadmovida da mokla jixvi, qveviT Cavida da mokla
Sveli, zeviT aiara da qurciki mokla.
yovel bilikze misi nanadirevi ekida, yovel kldeze stvenda
misi nasroli isari. Cado xorci qvabebSi, moxarSa. dasxa Zmebi, aWama
da asva yvelas, xumroba Tqva _ yvelas guli gauxalisa. mococxld-
nen Zmebi narTebi, Sesxdnen cxenebze, simRer-simReriT wamovidnen
Sinisaken. mxiarul gunebaze iyo yvela, ifiqrebdiT, lxinis meti
araferi unaxavTo.
es dRe iyo da es dRe _ ukve did pativs scemdnen sasriyuas,
ufrosica da umcrosic mas uTmobda pirvelobas, yvela Tavisze win
ayenebda. oRond ra bedena iyo aseTi pativi, SiSiT iqmodnen amas,
gulSi ki javri sWirdaT misi, SurdaT misi vaJkacoba, nabiWvars eZa-
xdnen pirs ukan. mis sworupovroba ver moenelebinaT.

rogor iqca vaJad xelmwifis qali

iyo erTi xelmwife, hyavda aTi Svili, aTiveni qalebi.


roca xelmwifis coli kidev daorsulda, qmarma uTxra:
_ kmara, rac aqamde momiTmenia! Tu kidev qali gagiCenia, orives
dagxocavTo.
ra eqna sawyal qals? barem Tavadac undoda, rom vaJi gaeCina,
magram RmerTi ar aZlevda. qmris muqaraze cxare cremliT tiroda.
236

236
mSobiarobis dro rom moaxlovda, moayvanina sando bebia qale-
bi da uTxra:
_ rame miSveleT, Torem Cemi qmari momklavso.
_ nu geSinia, jer xom ar ici, ra iqneba? egeb RvTis madliT, biWi
giCndeba da winaswar guls ras ixeTqav? movicadoT, moilogine da
rame saSveli gamoCndebao, _ uTxres bebia qalebma.
ase iyo Tu ise, mefis cols dro mouvida, Svili gauCnda, magram
amjeradac gogo. aki momzadebuli hyavda xalxi! moatyues xelmwife
_ `vaJi gaCndao~. deda-Svili sikvdils gadaurCa.
izrdeboda gogo, ukve Tormeti wlisa iyo da yvelas biWi egona.
erT dRes xelmwifem brZana:
_ ymawvili ukve didia, suneTi* unda gavukeToTo.
gogom gaigona mamis naTqvami, SeSinebuli gaiqca, Tavlas amoe-
fara da tirili morTo. TavlaSi erTi cxeni eba. cxenma gaigona, vi-
Rac rom tiroda da Seexmiana.
_ hei, uara,* vina xar da ra gatirebso?
_ rogor ar vitiro, roca mamaCems biWi vgonivar da suneTis
gakeTebas mipirebs. gaigebs, rom gogo var da mec momklavs da de-
daCemsaco.
_ a, ha, hai! nu geSinia! mama suneTis gakeTebas rom dagipirebs,
uTxari, cxenis Weneba minda-Tqo, modi, Semajeqi da mere me vici Seni
gadarCenis xerxio, _ uTxra cxenma.
gogom gulSi Caido cxenis naTqvami, gaixara, dedasTan miirbina
da uTxra, cxenma ase da ase damarigao. dedis sixaruls sazRvari ar
hqonda.
xelmwifem didi qeifi gamarTa.
_ baba, uara, axla ki daweqio, _ uTxra mamam Svils.
_ kargi davwvebi, magram manamde erTi saTxovari maqvs: neba mo-
meci, cxeni vaWenoo (amieridan `biWi~ vuwodoT. biWi ki ara, gogoa,
magram mamam xom ar icis?).
_ kargi, aWene, _ uTxra xelmwifem.
rakiRa neba darTes, `biWi~ Sevida TavlaSi, gamoiyvana cxeni,
moaxta da xan aRma aWena, xan daRma aWena, magram ra aWena! xalxi gaak-
virva. guli rom ijera, cxeni uceb gaqanda, waiyvana `biWi~ da Tvali-
dan daikarga.
xelmwifem xalxi daadevna, magram vin daeweoda?!
iares, iares cxenma da `biWma~ da karga Sors wavidnen. bolos,
237

237
erT qalaqSi Cavidnen. cxeni erT did saxlTan gaCerda da `biWs~
uTxra:
_ aq Camodi, kudidan ori Reri Zua gamomaZre da ai, im did saxl-
Si Sedi. roca dagWirde, Zuis Rerebi erTmaneTs gauxaxune da maS-
inve SenTan gavCndebio.
`biWi~ CamoqveiTda, gamoacala ori Reri Zua da im did saxlSi
Sevida.
xedavs, saxli xalxiT aris savse. sxedan da raRacas elodebian.
_ aq ra xdeba? amdeni xalxi risTvis SeyrilxarTo? _ hkiTxa
`biWma~.
_ ra xdeba da, devi unda movides da Cveni xelmwife unda SeWa-
moso.
amis gagonebaze `biWi~ gabrunda, gareT gavida da Zuis Rerebi
erTmaneTs gausva. misi cxeni maSinve iq gaCnda.
_ ra naxe, ra gaigeo? _ hkiTxa cxenma.
_ uzomo xalxi Seyrila. sxedan da elodebian. devi unda mo-
vides da maTi xelmwife unda SeWamos. ar ician, ra qnan, ra gzas
daadgnen, _ upasuxa `biWma~.
_ ai, ra unda qna. aha, es xmali gamomarTvi, xelSi daiWire, xelm-
wifis oTaxSi Seipare da kuTxeSi daimale. devi quxiliTa da elvis
tyorcniT mova. magram, rac ar unda iquxos da elva yaros, ar Se-
geSindes, Sen araferi mogiva. rogorc ki devi xelmwifis oTaxSi
Semova, es xmali TavSi dahkari. maSinve ar mokvdeba, Segexveweba: `Tu
vaJkaci xar, erTxel kidev damkario~, magram aramc da aramc ar dah-
kra. `ratom, risTvis unda dagkra~-Tqo, uTxari (Turme, meored Tu
dahkravda, devs suli Caedgmeboda).
aiRo `biWma~ xmali da Sevida xelmwifis sasaxleSi. vidre mis
saZinebelSi Sevidoda, jer sxva oTaxebi daiara. naxa, xelmwifis sami
asuli sam oTaxSi ijda. ors ZaZebi ecva, mesames _ TeTri tansacme-
li da Zalze gaxarebuli Canda.
`biWs~ maTTvis araferi uTqvams, wavida, xelmwifis oTaxi moZe-
bna da iq daimala. iq, imden xalxSi vin SeamCnevda?!
SuaRamisas atyda saSineli guguni, elva-quxili. `biWi~ mixvda,
rom devi modioda, magram sulac ar SeSinebia.
devma kari Seglija da oTaxSi Sevarda. `biWma~ rac Zali da Rone
hqonda, dahkra xmali.

238

238
_ erTxel kidev Tu damkrav, namdvili vaJkaci iqnebi, _ uTxra
devma, magram `biWs~ meored dartyma arc ufiqria.
devs iqve suli amosZvra da Zirs bragvani moadina. `biWma~ yuri
moaWra, jibeSi Caido da iqaurobas gaecala.
_ sawyali xelmwife! albaT, devma SeWama, axla ra gveSvelebao!
_ wuxda xalxi.
xelmwifem gaaxila Tvali da xedavs, mis win mkvdari devi gdia.
_ biWos! vin SeminarCuna sicocxle, vin mosWra Tavi Cems mters?
_ Tqva xelmwifem da xalxs gamokiTxva dauwyo.
erTi-ori kaci gamoCnda, romelmac `me movWerio~, Tqva. if-
iqres, iqneb, rame qonebas gamovkraT xelio, magram, vinc marTla
mokla devi, ukve sasaxlidan gasuliyo.
gasuliyo, amoeRo Zuis Rerebi da erTmaneTs uxaxunebda.
sad iyo, sad ara, gaCnda cxeni.
_ axla raRa vqnao? _ hkiTxa `biWma~.
cxenma daariga, rac unda eqna. `biWic~ wavida, devis leSTan
Sekrebil xalxSi gaeria da Tqva: _ momkvlels jibeSi devis yuri
udevso.
daakvirdnen devs. xedaven, marTlac ara aqvs cali yuri.
vinc ambobda, `devi me movkalio~, _ ar aRmoaCnda yuri. `biWma~
ki amoiRo jibidan devis yuri da Tqva:
_ devi Cemi xmliT movkalio.
mere qarqaSidan amoiRo xmali da xalxs sisxliT mosvrili piri
uCvena.
_ ai, vis gadavurCenivar! _ Tqva xelmwifem da `biWs~ miubrunda:
_ sikvdilamde Seni movale var. imden qonebas mogcem, ramden-
sac mTxovo.
_ ara, qoneba ar minda. Tu Tanaxma iqnebi, Seni TeTrkabiani qali
momeci, ai, im oTaxSi rom zis, isao.
xelmwife Sewuxda:
_ SenTvis qali ar menaneba, magram eg Zalian cudi vinmea, magaze
ukeTesi sxvebi myvanan, Sexede da romelic gerCios, waiyvaneo.
_ ara, sxva ar minda, Tu maZlev, is momecio, _ daiJina `biWma~.
mivida xelmwife Tavis TeTrkabian qalTan da uTxra:
_ Svilo, es biWi Cemi gadamrCenia. veubnebi, ra qonebasac mTxov,
mogcem-meTqi, magram Sens Tavs mTxovs, sxva araferi mindao, am-
bobs.
239

239
_ kargi, mamav, visac metyvi, imas gavyvebi, oRond dasafiqre-
blad erTi Rame momecio, _ uTxra qalma.
_ aki geubnebodi, es gogo didi uvargisi vinmea-meTqi. rom
vuTxari am biWs gahyevi-meTqi, dasafiqreblad erTi Rame mTxova, _
uTxra xelmwifem `biWs~.
_ ara uSavs, amisTanebi ufro momwons, _ Tqva `biWma,~.
rom daRamda, `biWi~ im gogos oTaxTan mivida da gasaRebis Wu-
Wrutanidan dauwyo TvalTvali.
SuaRame rom gadavida, qalma Sua oTaxSi oqros taSti dadga da
Sig wyali Caasxa. mere sarkmeli gaaRo, oTaxSi mtredi Semofrinda,
wylian taStSi CaeSva, frTebi aafarTxuna da erT lamaz da koxta
Wabukad iqca. qalma tirili daiwyo.
_ ra gatirebso?
_ aq viRac biWi movida da is devi mokla, mamaCems rom emtere-
boda. axla im biWma me mindoma colad. ra vqna?
_ oh! me, eSmakebis xelmwifis vaJs, viRac biWi Sens Tavs rogor
wamarTmevs?! imas rogor ver movklav?!
_ me ra vqna? xval pasuxi unda gavce, _ Tqva qalma.
_ xval mamaSens uTxari, ama da am adgilas (erTi didi borcvi
daasaxela) didi qva rom devs, is qva momitanos-Tqo.
`biWma~ yvelaferi gaigona. Wabuki isev mtredad iqca da sarkm-
lidan gafrinda.
dilas mivida qali mamasTan da uTxra:
_ mamaCemo, Tanaxma var gavyve im biWs, Tu im lamaz qvas momi-
tans ama da am borcvze rom devso.
raRa unda eqna xelmwifes?! ixmo `biWi~.
_ aki giTxari, am gogos moeSvi-meTqi? Sens colobaze uars ar
ambobs, magram erTi pirobiT: ama da am borcvze rom didi, lamazi
qva devs, is momitanoso.
_ Cemo xelmwifev, Tu nebas momcem, im qvas movitano, _ uTxra
`biWma~.
_ nebas rogor ar mogcem, magram imis motana advili ar ge-
gonoso.
`biWi~ gareT gavida, gamoiZaxa cxeni da uTxra raSic iyo saqme.
_ im qvas devebi darajoben, magram wamodi, vcadoT, iqneb movi-
tanoT. oRond, icode, iq rom mivalT, daakvirdi, Tu devebs Tvale-
bi gaxelili aqvT, es imas niSnavs, rom sZinavT. ucbad aitace qva da
240

240
gaviqceT. Tu devebma gagiges, iyvireben, iRrialeben, magram araf-
risdidebiT ukan ar miixedo. Tu Tvalebi daxuWuli eqnaT, icode,
hRviZavT. axlos ar miekaro, ar daenaxo, ar daiwyo: `mival, ar meSin-
iao~, _ uTxra cxenma.
waiyvana cxenma `biWi~ da im borcvTan mividnen, sadac didi,
lamazi qva ido. `biWma~ Soridanve dainaxa, rom devebs Tvalebi gax-
elili hqondaT. miipara, daavlo qvas xeli da gaiqca. devebs gaeR-
viZaT. atexes yviril-Rriali, magram `biWi~ cxens moaxta da gaqus-
la. `biWi~ mivida sasaxleSi da qva xelmwifes gadasca:
_ ai, Sevasrule Seni qalis pirobao.
xelmwifem qva Tavis qals misca da uTxra:
_ axla ki gahyevi im biWsao.
_ gavyvebi, magram erTi Rame kidev madroveo, _ Tqva im Tavmo-
saWrelma.
_ egre iyoso, _ uTxra mamam.
im Rames `biWma~ isev WuWrutanidan uyura. im Ramesac, SuaRame
rom gadavida, qalma Sua oTaxSi oqros taSti dadga, gaaRo sarkme-
li, Semofrinda mtredi, wyalSi gaevlo da Wabukad iqca.
xelmwifis qali zis da tiris.
_ ra gatirebso?
_ im biWma davaleba Seasrula, devebis qva moitanao.
_ mavan adgilas devebi cxovroben. im devebs erTi sarke aqvT.
uTxari, is sarke mogitanos. im sarkis momtani kaci jer ar dabade-
bulao, _ Tqva Wabukma, isev mtredad iqca da gafrinda.
`biWma~ yvelaferi gaigona.
dilas mivida qali mamasTan.
_ ama da am adgilas devebi cxovroben. imaT erTi sarke aqvT, Tu
im sarkes momitans, colad gavyvebi, Tu arada _ arao.
raRa unda eqna xelmwifes? daibara `biWi~ da uTxra:
_ am TavmosaWrelma miTxra, ama da am adgilas devebi cxovro-
ben. im devebs erTi sarke aqvT. Tu im sarkes momitans, gavyvebi co-
lad, Tu arada _ arao.
_ movitano, _ Tqva `biWma~, gareT gamovida da cxens yvelaferi
uambo.
_ qvis patroni devebic Ronivrebi iyvnen, magram eseni ufro
Ronivrebi arian, magaTi badali aravin aris. Tu dainaxe, rom Tvale-
bi gaxelili aqvT, gamostace sarke da gamoiqeci. gagigeben, iyvire-
241

241
ben, iRrialeben, wyevla-krulvas dagayrian, magram aramc da aramc
ukan ar miixedo, sityva ar Seubruno. oRond erTi ar dagaviwydes,
imaTi naTqvami guliT miiReo, _ daariga cxenma.
`biWi~ moaxta cxens. cxenmac sarkis patron devebTan miiyvana.
`biWi~ CamoqveiTda, miepara devebs da xedavs, Tvalebi gaxelili
aqvT. gamostaca sarke da gaiqca. devebma gauges, iyvires, iRriales,
wyevla-krulva daayares;
_ Cveni sarkis wamRebi Tu kacia, qalad iqces, Tu qalia _
kacado.
miirbina biWma cxenTan. cxenma hkiTxa:
_ ra giTxres, rogor dagwyevleso?
_ Cveni sarkis wamRebi Tu kacia, qalad iqces, Tu qalia _
kacado.
amis Tqma iyo da `biWi~ kacad iqca. sarke xelmwifes miutana.
imanac maSinve Tavisi qali ixmo:
_ ai, Svilo, am biWma is sarke mogitana. axla gahyevi, Tu mi-
hyvebio.
_ Tu SeiZleba, erTi Ramec madroveo.
_ gadrovebo, _ uTxra mamam.
mtredi im Ramesac mofrinda, isev Wabukad iqca da daiwyes
laparaki.
_ im biWma sarke moitanao, _ uTxra qalma.
_ es rogor SeZlo? iq wasuli ukan aravin dabrunebula! _
gaukvirda Wabuks.
_ maSin, mamaSens uTxari, mavani xelmwifis baRSi rom mtirali
broweuli da mcinari komSi dgas, is moitanoso.
rom gaTenda, mivida qali mamasTan da uTxra:
_ mavani xelmwifis baRSi rom mtirali broweuli da mcinari
komSi dgas, is momitanos da gavyvebio.
`biWi~ wavida da yvelaferi cxens uTxra.
_ oo, es Zneli saqmea. is komSi da broweuli eSmakebis baRSi
dgas. ras vizamT, wavideT, esec vcadoT, iqneb movitanoTo, _ Tqva
cxenma.
wavidnen. gzad sam Zmas gadaeyarnen. Zmebi mamis danatovar ma-
Traxs, boxoxsa da nabads iyofdnen da ver gaeyoT. Cxubobdnen, erT-
maneTs Tvalebs ubrialebdnen.
_ ra gaCxubebTo? _ hkiTxa biWma.
_ am maTraxze, boxoxsa da nabadze vCxubobTo.
242

242
_ mere, eg ra saCxubariao?
_ Sen eseni ubralo ram ar gegonos. es boxoxi uCinmaCinis qudia.
vinc amas daixuravs, maSinve uCinari gaxdeba, veRaravin dainaxavs,
nabadi ki mfrinavi nabadia. Tu gaSli da zed dajdebi, saiTac ginda
iqiT wagiyvanso.
_ yuri migdeT: tyuilad ubrialebT erTmaneTs Tvalebs. mag
nivTebs me gagiyofTo, _ uTxra biWma.
_ rogor gagviyofo?
_ isars visvri da vinc pirveli moitans, maTraxic imisia,
boxoxica da nabadico.
_ kargio, _ daTanxmdnen Zmebi.
biWma gastyorcna isari. Zmebi mis mosatanad gaiqcnen. biWi
marTla xom ar daucdida, rodis moitandnen isars? maTraxi, boxoxi
da nabadi waiRo da cxens miutana.
_ nabadze Tu dajdebi, saiTac ginda, iqiT gagafrens, boxoxs
Tu daixurav, uCinari gaxdebio.
wavidnen. iares, iares da miadgnen im baRs, sadac mtirali
broweuli da mcinari komSi idga. biWma gaixeda da ras xedavs! misi
sacolec iq ar aris! eSmakTa xelmwifis Svilic iqvea. komSsa da
broweuls jari artyia da Robec aqvs Semovlebuli.
biWma boxoxi daixura. vinRa dainaxavda? Sevida baRSi, amoTxara
xeebi da wamoiRo. daago nabadi, cxenian-kacianad zed Sedgnen da
gafrindnen. mividnen xelmwifesTan:
_ dido xelmwifev, Seni naTqvami Sevasrule: mcinari komSi da
mtirali broweuli mogarTvio, _ uTxra.
xelmwifem moayvanina Tavisi qali, romelic ukve Sin mobruneb-
uliyo.
_ ai, Svilo, am biWma mcinari komSi da mtirali broweulic moi-
tanao, _ uTxra.
_ eh, sxva ra gza maqvs, gavyvebi colado, _ Tqva qalma.
didi qorwili gadaixades. qorwilze biWi wamodga da iq Sekre-
bilebs wvrilad uambo Tavisi Tavgadasavali. qalis mamam biWis ma-
mas werili miswera: `Sens vaJs coli mohyavs da saxeliani gibrunde-
bao~.
biWma waiyvana coli. mamasTan misuls qorwili gaumarTes. dae,
Tqvenc sikeTes gadahyrodeT.

243

243
monadire da devebis da

iyo erTi col-qmari. karga xans Svili ar eZleodaT. bolos,


rogorc iqna, miecaT vaJi. biWi Svidi wlisa mSvild-isars ise kar-
gad xmarobda, mamis sixaruls sazRvari ar hqonda. _ Cemze ukeTesi
monadire dadgebao, _ ambobda.
marTlac, TxuTmet-Teqvsmeti wlisa ukve kargi monadire
iyo. dadioda sanadirod. uzomo nanadirevi mohqonda. erTxelac,
sanadirod wasuli, did, lamaz Svels gadaeyara. esrola. Sveli wai-
qca. biWma miirbina, magram Sveli wamoxta da gaiqca.
im dRidan xSirad xvdeboda biWi Svels, esroda, Sveli vardebo-
da, magram rogorc ki monadire miuaxlovdeboda, wamoxteboda da
gaiqceoda.
gavida Svidi weliwadi. biWis colis SerTvis dro dadga da erTi
gogo daniSna. vaJs erTi megobari hyavda, ZmasaviT uyvarda da endo-
boda. qorwilamde Svlis ambavi uambo megobars. Turme, vaJis daniS-
nuli mis megobars hyvareboda. erTxel, mivida gogosTan da uTxra
_ vis mihyvebio! Svidi weliwadia erT Svels dasdevs da ver mouk-
lavs, Cemi nadirobis ambavi, albaT, gagonili geqneba, me ar momyvebi
da imas mihyvebio!
qorwilamde sami dRiT adre monadire daniSnulTan mivida, sa-
siyvarulo sityvebi uTxra.
_ lamaz-lamaz sityvebs ki meubnebi, magram, aba, rogor gamogy-
vebi, Turme Svidi weliwadia erT Svels dasdev da ver dagiWeriao!
_ ase ar ariso, _ miugo monadirem. erT megobars gamosacde-
lad vuTxari da sando ar yofilao. eg tyuilia, magram me mainc mov-
Zebni da movklavo. oRond, Cems dabrunebamde nurc pirobas miscem
vinmes da nurc gaTxovdebio.
qalmac Sehfica.
monadire dabrunda Sin, aiRo sagzali da sanadirod wavida. im
adgilas rom mivida, dainaxa Sveli da esrola. Sveli waiqca, magram
monadire rom miuaxlovda, wamoxta da gaiqca. monadire daedevna.
ramdenjerac esrola, imdenjer waiqca Sveli, ramdenjerac miuax-
lovda, imdenjerve wamoxta da gaiqca. ase miadgnen kldes. klde
gaiRo da Sveli Sig Sevarda. sanam klde daixureboda, monadiremac
moaswro Sesvla. monadirem Sexeda Svels, magram sadaa Sveli! mis
adgilas qali dgas, magram ra qali!
244

244
_ sad aris Sveli, an Sen vina xar, qalRmerTi xar Tu Tvali ma-
tyuebso? _ eubneba monadire.
qalma tani Searxia da Svlad gadaiqca. kvlav Searxia da qalad
iqca.
_ yvelafris mjerao, _ uTxra monadirem da Tavisi ambavic
uambo.
_ is adamianis Svilia. me gamogyvebi colad. isic dainaxavs,
rom kargi vaJkaci da kargi monadire xar. me Svidi devis erTaderTi
da var. wavideT Cems ZmebTan, oRond icode, rom isini adamians ver
itanen. me mival da vTxov, araferi dagiSavon.
mividnen devebTan erT gamoqvabulSi. qalma monadire gareT
datova da TviTon Sevida. daiCoqa da Seevedra Zmebs: _ erTi kar-
gi monadire, Soreuli qveynidan, adamianis Svili, Svidi weliwadia
damdevs da bolos SeZlo is, rac aravis gaukeTebia. axla aq moviy-
van, me Tqveni erTaderTi da var, Cems amorCeuls uars nu etyviTo.
icodeT, Tqven rac unda miTxraT, me mainc gavyvebi.
daiTanxma Zmebi da Semoiyvana monadire. devebma dainaxes Zl-
ieri adamiani, romelsac verafriT daiwunebdi. mas arc devebis
SeSinebia. devebma, Cveni dis mTxovneli unda gamovcadoTo da misc-
es sami davaleba.
devebis umcrosi Zma sam fiWvis xeze asula. iq mjdar mtredebs,
erTs rom bumbuls amoaclida, meores Caudebda, Semdeg mesames da
amas ise swrafad akeTebda, rom mtredebi verc ki grZnobdnen. an ase-
Ti saqmis Camdeni kaci moZebne, an Sen TviTon gaakeTeo, _ uTxres.
Caketili kurdReli gamouSves. SuaTana Zma daedevna da or
nabijzec ar iyo wasuli, rom daewia da daiWira. an ase daewevi kurd-
Rels, an moZebni adamians, romelic amas gaakeTebso, _ uTxres.
_ me da Cemi da gamoqvabulis qveS, miwaSi CavZvrebiT da rasac
vilaparakebT, unda gaigo an unda moZebno kaci, romelic amas SeZ-
lebs. Tu amas SeZleb, CavTvliT, rom Sen Cveni dis Sesaferisi xaro,
_ uTxra ufrosma devma.
qalma monadire kldis napralSi gaatara da gamoqvabulidan
gauSva. Tan uTxra: rac amaT dagavales, SeuZlebelia, magram nu ge-
Sinia, me dagexmarebio.
wavida monadire. midis. xedavs, viRac kacs yuri daudvia miwaze
da raRacas usmens.
_ ras akeTeb, ras ugdeb yurso.
245

245
_ miwis siRrmeSi WianWvelebi saubroben, vusmen da nu miSlio.
_ Tu asea, erT adgilas mivdivar, Sennairi smenamaxvili kaci
mWirdeba da gamomyevio.
_ Zalian kargi, mzad var gemsaxuroo, _ uTxra kacma.
_ oRond icode, devebTan mivdivarT. Cemi ambavi ase da aseao.
_ devebTan ki ara, sadac ginda, iq wamovalo, _ da gverdiT
daudga.
wavidnen. gzaze SexvdaT kaci, romelsac fexebze dolabebi
hqonda wamocmuli. gaqceul kurdRels wamSi daewia da daiWira. do-
labebi rom ar scmoda, gauswrebda da veRar daiWerda.
_ Sen Cemi Svela SegiZliao, _ uTxra monadirem.
_ rogor ar gamogyvebio, _ uTxra dolabianma kacma.
axla ukve samni gaudgnen gzas. dainaxes sami Wadari, romelze-
dac sami mtredi ijda. mtredebs qveviT ki zis viRac. maTTvis
SeumCnevlad, erTs gamoaZrobs bumbuls, meores CaarWobs, meores
gamoaZrobs, mesames CaarWobs. mtredebi ki verafers grZnoben. am
kacebis xmaurze mtredebi afrindnen, kacma _ ratom SemiSaleT
xeli, uqmad viyavi da amiT verTobodio.
_ ori megobari ukve vipove, Sen mesame unda gaxde. megobroba
unda gagviwio da CvenTan erTad wamoxvideo.
_ siamovnebiTo, _ uTxra kacma.
monadire samive megobarTan erTad mivida gamoqvabulTan da,
rogorc qalma urCia, gaisrola. klde gaixsna, yvelani Sig Sevidnen
da mividnen devebTan. dadga pirobis Sesrulebis droc. sami mtredi
mofrinda da sami xis kenweroze dajda. is kaci, romelic bumbuls
aclida, xelad acocda xeze da mtredebs SeumCnevlad dauwyo bum-
bulis amocla. ase gaakeTa asjer.
devebs gaukvirdaT. mere erT-erTma devma kurdReli gauSva.
fexebze dolabmobmulma kacma uceb daiWira. xelmeored gauSves
kurdReli da isev daiWira. mere ufrosma devma moixmo Tavisi da da
erTad Cavidnen gamoqvabulis qveS, miwis siRrmeSi. is kacic mzadaa,
WianWvelebis saubars rom usmenda. dam Zmas uTxra, am kacs aucile-
blad unda gavyveo.
_ Cveni erTaderTi dis amorCeuls uars ver vetyviT, qorwils
gadavixdiTo, _ Tqva ufrosma devma. _ Cven, Svidive gamogyvebiT,
vnaxavT, rogor migviReben da pativs gvcemen adamianebio.
rom dabrundnen, ikiTxes _ ra vilaparakeTo.
246

246
smenamaxvilma kacma uTxra, rac ilaparakes.
devebi wavidnen da uamravi nadiri daxoces. sasiZomac inadi-
ra. aman kidev ufro meti daxoca. didi qorwili gadaixades. blo-
mad mziTevi gaatanes. TviTonac gahyvnen siZes ojaxSi. didi pativi
sces. erTi gogo da biWi gagzavnes monadiris daniSnul qalTan da
moiyvanes. is megobari biWic moiyvanes. eseni rom movidnen, hkiTxes
monadires, sad aris Seni mokluli Svelio. qali Seirxa da Svlad ga-
daiqca, mere isev Seirxa da qalad iqca.
_ ai, am Svels davdevdi me Svidi weliwadi. Sen gagande saidumlo,
Sen ki miRalate, waxvedi da SuRli Camoagde Cvens Soris. dReidan
Sen Cemi megobari ara xaro! Senc Tavisufali xaro, _ uTxra qals.
monadirem sakadrisi pativi sca colisZmebs. dResac bednierad
cxovroben.

micvalebulisTvis sikeTis mqneli

iyo erTi Zalian kargi kaci. kargi kaci imas hqvia, Ronieri glexi
rom iqneba, didi qoneba rom eqneba. swored aseTi iyo es kaci. sami
vaJi hyavda, magram ar icoda, romeli ukeTesi iyo, rom is daeyene-
bina Tavisi qonebis gamgeblad. TviTon ukve asakSi iyo Sesuli.
bevri ifiqra da gadawyvita, imisTvis mieca ufrosoba, vinc
ufro gonieri da Ronieri aRmoCndeboda.
erT dRes ixmo Svilebi da uTxra:
_ erTnairi cxen-unagiri airCieT, erTnairi tansacmeli Ca-
icviTo.
wavidnen vaJebi da airCies erTnairi cxen-unagiri, Caicves erT-
nairi tansacmeli.
mamam moixmo ufrosi Svili, Caudo jibeSi xuTasi maneTi oqro
da uTxra:
_ wadi, imogzaure, xalxi naxe, mokeTe da toli SeiZine, kargi
Wame, kargi svi, Semxvedrs pativi eci, sawyali kaci Tu naxo, xeli
gaumarTe. mokled, kacad iqeci da ise dabrundi, rom moxval, Cemi
mocemuli fuli uklebliv damibruneo.
_ egre vizam, mama, gavige, rac miTxario, _ uTxra ufrosma
Svilma, moaxta cxens da wavida.
mere momdevno Svili miixmo.
247

247
_ aha, Sen, xuTasi maneTi. wadi, imogzaure, xalxi naxe, mokeTe
da toli SeiZine, kargi Wame, kargi svi, Semxvedrs pativi eci, sawyali
kaci Tu naxo, xeli gaumarTe, mokled, kacad iqeci da ise dabrundi.
rom moxval, Cemi mocemuli fuli uklebliv damibruneo.
_ egre vizam, mama, gavige, rac miTxario, _ uTxra SuaTana
Svilma, moaxta cxens da wavida.
Tumc mesame vaJi jer patara iyo, mainc daibara mamam:
_ dad,* Senc amxedrdi da wadi. ukve didi xar. waiRe es xuTa-
si maneTi, imogzaure, xalxi naxe, tol-amxanagi SeiZine, kargi svi
da kargi Wame, Semxvedrs pativi eci, sawyali kaci Tu naxo, xeli
gaumarTe. mokled kacad iqeci da ise dabrundi. rom moxval, Cemi
mocemuli fuli uklebliv damibruneo.
_ egre vizam, mama, _ uTxra umcrosma Svilmac, moaxta cxens da
gaqusla.
wavidnen Zmebi. ufrosma bevri iara aqeT-iqiT, xalxic naxa,
bevrsac esaubra, magram fulisTvis xeli ar uxlia. SeeSinda, vaiTu,
mamas vali veRar davubrunoo. araferi uWamia, araferi usvams, arc
amxanagi SeuZenia (Tu aravis arafers aWmev, arafers daalevineb, me-
gobars rogorRa SeiZen?!). dabrunda Sin.
_ moxvedi, dad?
_ ho, movedio.
_ ra hqeni? ra naxe iq, sadac iyavio?
_ ras vizamdi?! vimogzaure, xalxi vnaxeo.
_ me rom fuli mogeci, ra uyavio?
_ Seni mocemuli fulisTvis araferi momiklia, ukan mogitane,
mamaCemo, gamomarTvio, _ uTxra Svilma, fuli amoiRo da misca.
_ yoCaR! RmerTma Sena da Seni saqme erTmaneTs nu dagaSoroTo!
_ uTxra mamam, fuli gamoarTva da jibeSi Caido.
mere SuaTana Zma movida.
_ dad, sad iyavi, ra naxe, ra gaigeo? _ hkiTxa mamam.
_ xalxi vnaxe, maTi movismine, Cemi vuTxari, Seni mocemuli fu-
lisaTvis kapikic ar momikliao, _ uTxra SuaTanam, amoiRo fuli da
misca.
_ keTili. RmerTma Sena da Seni saqme erTmaneTs nu dagaSoro-
To, _ uTxra mamam, fuli gamoarTva da jibeSi Caido.
amaTi mosvlis Semdeg mamam ucada, ucada umcros Svils, magram
igi ar Canda. gavida didi xani da, bolos, isic movida, daRlil-daqa-
nculi, gvarianad SeferTxili.
248

248
_ moxvedi, dad? _ gauxarda mamas.
_ movedi, mama, _ uTxra Svilma.
_ madloba ufals, uvneblad mosulxar. sad iyavi, ra naxe?
xalxi naxe? megobrebi SeiZine?
_ xalxi naxeo, mekiTxebi. me rom xalxi vnaxe, imaT Seni moce-
muli fuli ras gaswvdeboda?! Cemic bevri mivaxarje. maS, ra unda
meqna? marto erTgan xom ar vyofilvar? Tu araferi gaqvs, aravis
undixar. aqeT-iqiT siaruliTac daviRale, gamovbrundi da wamove-
di, _ uTxra Svilma.
_ fuli rogor da raSi daxarje, dad?
_ raSi davxarjavdi?! bevri viare Tu cota, aqedan Zalian Sors
wavedi. erT qveyanaSi vxedav, viRac momkvdara da miwas abareben.
xalxi Sekrebila. mec imaTSi gaverie. mesmis, viRaceebi amboben:
`ZaRlma da Rorma aTrios amisi leSi! Cveni vali hqonda. ise mokvda,
ar gadaixada. magisi damarxva ar iqnebao~.
_ xalxo, ras ambobT?! mkvdars ras emarTlebiT? mokvda da axla
misi valic mkvdaria. moeSviT, codvaa. ukve sunic asdis. mivabaroT
miwas da movrCeT, _ amboben sxvebi.
am dros wavadeqi Tavs:
_ ra moxda, xalxo, ratom davobT-meTqi, _ vkiTxe.
ase da asea saqmeo, miTxres. mkvdari Semecoda.
_ gana ramdeni marTebs-meTqi.
wamodga oTxi kaci.
_ ase, oTxasiode maneTi. sanam cocxali iyo, araferi ebada.
axla rogorme Cveni kuTvnili Tu ar miviReT, ar davamarxvinebTo,
_ miTxres mevaleebma.
Camovuare mevaleebs. saTiTaod gamovkiTxe, visi ramdeni emar-
Ta. vinc ramdeni miTxra, imdeni miveci. yvela mevale gavistumre. asi
maneTiRa damrCa. isic iq davtove. `codoa, sudara gaukeTeT, gaapa-
tiosneT, qelexi gadauxadeT da adamianurad miabareT miwas-meTqi.
ase gaTavda Cemi xuTasi maneTi. raRa unda meqna, iq xom ar davrCe-
bodi? Sinisaken wamovedi.
_ yoCaR! _ uTxra mamam, _ amieridan Cemi qonebisa da mamulis
patroni Sen iqnebi. meca da Seni ufrosi Zmebic Sens sityvaze viv-
liT. rogorc gindodes, ise moiqecio.
biWma cota daisvena da kvlav samogzaurod gaemzada da gzas
gaudga. vin dauSlida, aki ojaxis ufrosi iyo?!
249

249
iara, iara da sami gzis gasayarTan mivida. iq viRac kaci daxvda.
_ gamarjoba! _ miesalma biWi.
_ gagimarjos! _ upasuxa damxvdurma.
erTmaneTi moikiTxes.
_ sad midixaro? _ hkiTxa damxvdurma.
_ samogzaurod gamovedi, magram ar vici, saiT wavide. Sen ge-
codineba, am sami gzidan romeli ukeTesia, romels davadgeo? _
hkiTxa biWma.
_ ici, ras getyvi, dad? aRmosavleTisaken wasuli bevri minax-
avs, dabrunebuli _ aravin. pirdapir wamsvlelic jer aravin dab-
runebula. dasavleTisken wamsvlelebi uvnebelic dabrunebulan
da didi qonebac uSoviaTo.
_ maS, meubnebi, rom dasavleTis gza ukeTesia? axla isic miTx-
ari, romelia yvelaze uaresio?
_ yvelaze uaresi is gzaa, romelic mTisaken midis. Tu aRmosav-
leTisaken mimavali gzidan aTasSi erTi brundeba, jer ar yofila,
rom mTis gzidan ukan moeRwios vismes. mainc dasavleTis gza ger-
Cios. iqiT wadio! _ uTxra kacma.
_ ara, uares gzas gavyvebi da sanam bolomde ar Caval, ar dav-
brundebio! _ Tqva biWma da gzas daadga.
_ dad, moica, raRac unda giTxrao! _ dauZaxa kacma.
_ ra unda miTxrao?
_ kargi vaJkaci Canxar, magram amxanagi mainc gWirdeba. Tu ar
gewyineba, erTad viaroT, amxanagobas gagiwevo.
_ Tu amxanagobas gamiwev, uars rogor getyvi. kargi amxanagi
mWirdeba. wamodi, erTad wavideTo.
SeTanxmdnen da mTisaken mimaval gzas daadgnen.
gzaze kaci eubneba:
_ ki SevamxanagdiT da gzas erTad davadeqiT, magram ar SeiZle-
ba, rame ar SegvemTxves, rameze ar viCxuboTo.
_ ra unda SegvemTxves, ratom unda viCxuboTo?
_ megobrebSi tyuili ar unda iyos. sityvac marTali unda
hqondeT da saqmec. vin icis, iqneb RmerTma uvneblad dagvabrunos.
Tu rame viSoveT, Tanabrad unda gaviyoTo.
_ amas ratom ambob? ar mendobi? geSinia, rom ver gimegobreb?
yvelaferi saerTo gveqnebao, _ uTxra biWma.
_ icode, rasac RmerTi mogvcems, yvelaferi Tanabrad unda
250

250
gaviyoT: erTi qaTami iqneba Tu erTi kapiki. Tu am pirobiT Semiamx-
anageb, maSin erTad viaroTo, _ uTxra kacma.
gaudgnen gzas. karga manZili gaiares. daiRalnen. ifiqres, gzi-
dan gadavuxvioT da sadme SevisvenoTo. am dros erTi Zalze lamazi
ezo dainaxes. swored rom xelmwifis sakadrisi adgili iyo. Sevid-
nen ezoSi da gaocdnen: iqauroba ZaZebiT iyo mofenili. ezoc ki gl-
ovobda.
_ maspinZelo! _ daiZaxes mgzavrebma. daZaxilze ezos patroni
mefe da misi coli gamovidnen. isinic mgloviareni, TiTqo micvale-
buli usveniaTo.
_ keTili iyos Tqveni mobrZanebao.
_ RmerTma sikeTe ganaxoT. saRamo mSvidobisao.
maspinZlebma stumrebs cxenebi CamoarTves.
_ aqeT mobrZandiTo, _ miiwvies.
stumrebi dasxdnen. miixed-moixedes da sagonebelSi Cacvivdnen.
_ maspinZlebo, SemogevloT Cemi Tavi, erT rames gkiTxavTo, _
Tqva biWma.
_ brZaneo.
_ Tu SeiZleba, gviTxariT, ra dagemarTaT? amisTana ezo-mida-
mos patronebi, RvTis wyalobiTa da winaswarmetyvelis locviT
savseni, ratom xarT mowyenilebi? vis glovobT, vin mogikvdaTo?
_ eh, vinme rom mogvkvdomoda, ra uSavda. sikvdili sikvdil-
ia. movrCebodiT da is iqneboda. mkvdars movuvlidiT, cocxlebi
vicocxlebdiT, Cven ar vixocebiT, magram erTi RvTisagan dawun-
ebuli qali gvyavs. dunia rom moiaro, mis msgavs saxier, znekeTil,
­tkbil gogos versad naxav. ai, modian TqvenisTana ymawvilebi, nax-
aven Cems qals, Zalian moswonT. moswonT romelia, suli misdiT.
colad SeirTaven, magram imave Rames ixocebian. daxocili siZeebis
marxvam gamaTava, qoneba gaminaxevra. calke daxocilebis sacodao-
ba mklavs. ai, amitom vglovobT, dad, _ Tqva maspinZelma.
_ aseT gogos me SevirTav, maCveneT. Tu movkvdebi, movkvdeo, _
Tqva biWma.
_ ara, dad, ras ambob?! vinc mokvda, isini ver mogvinelebia da
axla Seni sikvdili gvinda? Sewyvite amaze laparaki. Sen da Seni me-
gobari gamvlelebi xarT. suli moiTqviT da Tqveni gziT wadiT, _
uTxra maspinZelma.

251

251
_ Tu Tqvens qals ar maCvenebT da colad ar gamatanT, aqedan
fexsac ar movicvlio, _ Tqva biWma.
sxva gza ar iyo. moiyvanes qali. biWs Zalian moewona.
mefem mopatiJe cxenze Sesva da gagzavna:
_ xvalisTvis kidev erTi kacia dasamarxi. isev siZe viSove da
amaRam SeikribeniTo, _ acnoba xalxs.
mogrovdnen mezoblebi, mokeTeebi, naTesavebi. saklavi dakles
da didi qorwili gadaixades.
nefe-dedofali RamiT gogos oTaxSi _ koSkis wverSi _
waiyvanes. biWis megobaric iqvea. man biWs uTxra:
_ Sen da Seni coli wadiT da daweqiT, magram karebs nu Caket-
avT. me da Sen megobrebi varT da erTmaneTs unda vendoT. kari odnav
moxure, garedan gaReba rom SevZlo. mSvidad daiZine. oRond, icode,
Tu kari ar gaiRo, daiRupebio.
rogor ar daijerebda megobris naTqvams! nefe-dedofali san-
TioboSi rom Sevidnen, biWma karebi ise mixura, rom mis megobars ad-
vilad gaeRo.
rogorc ki col-qmarma daiZina, biWis megobarma kari gaaRo,
Sevida, amoiRo xmali da qals pirTan miutana. uceb, mZinare qalis
yelidan wiTeli gveli xrialiT amocurda. kacma dahkra xmali da
gvels Tavi waasxipa. aiRo Tavi, qaRaldSi gaaxvia da jibeSi Caido.
qalis yelidan kvlav amosrialda sxva gveli. kacma isic mokla,
misi Tavic jibeSi Caido. mZinare qalis yelidan mesame gvelic amoZ-
vra. kacma imasac waacala Tavi da jibeSi Caido.
gvelebs rom Tavebi daaWra, kaci fexakrefiT gavida da Tavis
adgilas dawva. arc cols gaugia rame, arc qmars, qalma ra icoda,
rom mis yovel gaTxovebaze misi piridan amosuli gvelebi qmrebs
hkbe­ndnen, xocavdnen da isev ukan, mis sxeulSi brundebodnen.
diliT col-qmarma gaiRviZa da gareT gamovida.
_ es ra saswauli moxda! Cvens qals gaTxoveba eRirsa da raRa
gviWirso, _ Tqves qalis ded-mamam, Zmebma, naTesavebma, yvelam gaix-
ara. xelaxla gadaixades qorwili. mTeli kvira gagrZelda lxini.
_ Tu matanT qals, gamataneT. Cemi mSoblebi melodebian, Sin
unda wavideo, _ Tqva biWma.
_ gza mSvidobisa! wadiTo, _ uTxres qalis mSoblebma, siZes
didi fuli da qoneba misces, asi mxedari gaayoles da Sin gaist-

252

252
umres. mxedrebma mayrioni xmauriT gaaciles, sadamdec wesi iyo da
ukan mobrundnen.
megobrebi midian da mihyavT patarZali (axla unda moxdes mo-
saxdeni).
mividnen im gzagasayarze, sadac pirvelad Sexvdnen erTmaneTs.
_ me am adgils ver gavcdebi, mSvidobis gza gqonodeT. wadi Seni
gziT. Cven pirvelad aq SevxvdiT erTmaneTs da aqve davmegobrdiTo,
_ Tqva kacma.
_ kargi, Sen ki miSveb, magram ar gaxsovs, am adgilze ra vuTx-
ariT erTmaneTso? _ hkiTxa biWma.
_ maxsovs, rogor ar maxsovs, magram Senc gaixseneo.
_ aki vTqviT, rasac viSoviT, yvelaferi Tanabrad gaviyoTo.
radgan aseTi piroba gvaqvs, modi, es gogo, RmerTma mogvca, Tanabrad
gaviyoTo, _ Tqva biWma (naxeT, ra vaJkacia?! SeeZlo, arc Seexsene-
bina piroba da bednieri yofiliyo, mSvidobiT rom dabrunda ukan,
magram ar ikadra!).
_ keTili da patiosanio.
daayenes qali. kacma erT mxarSi Caavlo xeli, biWma _ meoreSi.
_ me davkrav xmalso, _ Tqva qmarma.
_ Sen Tu dahkrav, ukeTes nawils Sensken miiTli. me unda
davkrao, _ Tqva kacma.
_ kargi, Sen dahkario, _ Tqva qmarma.
kacma xmali SemarTa, rom qalisTvis TavSi daekra. qals SeeSi-
nda, `oh!~ iyvira da piridan gvelis tani gadmouvarda.
_ oi, ZaRlebma SemWamon! ver davkari. xedav, xmali ver movimar-
jve, me kaci var?! _ Tqva kacma da meored mouRera xmali. qali isev
SeSinda, Sehkivla da meore gvelis tanic gadmouvarda.
_ xedav? meoredac ver davkari! magram, Tu kaci vyofilvar,
axla davkravo! _ Tqva kacma da isev mouRera, aRmarTa xmali,
SeSinebulma qalma isev ikivla da isev gadmoagdo piridan gve-
lis tani.
_ madloba ufals! xedav, ra ambavi iyo? Sen rom miTxari,
mTisken mimaval gzas unda gavyveo, vicodi, rac geloda. megobroba
gagiwie. gadagarCine. RmerTma am qalTan bednieri gamyofos. visac
es qali colad gahyveboda, gvelebi yvelas daxocavdnen. axla qali
ukve ganwmendilia. misi orad gaCexva rom ar damepirebina, gvelebis
Sxami Senc mogklavda. axla nurafris geSinia. waiyvane Seni coli da
253

253
bednierad icxovreT, sanam sasufevlis gzas ar daadgebiT. mSvido-
biT gevloT. wadiT, wadiTo, _ Tqva kacma da col-qmars gadaexvia.
gamoemSvidobnen erTmaneTs. kacma kidev Tqva:
_ me aqaurobas ver gavcildebio.
biWi gzas unda gasdgomoda da colic unda waeyvana, magram ver
midioda.
_ amdeni sikeTe rom miyavi, riT gadagixadoo?
kacma gaicina:
_ me karga didxans ver SevZleb Seni sikeTis gadaxdas. marTa-
lia, ggonia, rom CemTvis sikeTe ar giqnia, magram egre rodia. Sen
imaze meti gamikeTe, risi gakeTebac me SevZeli. gaxsovs, gzaze
midiodi, kaci momkvdariyo, mevaleebi dahxveodnen da ar amarx-
vinebdnen, `Cveni vali aqvs, sanam vals ar gadaixdis, miwas ar mivaba-
rebTo?~ isic gaxsovs, xalxi rom iZaxda: `micvalebulia, vals ro-
gor mogcemT, codvaa, davmarxoT, sanam ar aqoTebulao?~
_ ho, maxsovs, rogor ar maxsovs, _ Tqva biWma.
_ micvalebulis valebi xom Sen gaistumre?
_ ho, me gavistumre.
_ mkvdris gasapatiosnebeli fulic xom Sen gaiRe? aki uTxari,
`codvaa, gaapatiosneTo?~
_ egre iyo.
_ xoda, is micvalebuli, visac amdeni sikeTe uyavi, me var. Seni
sikeTe Cemma sulma igrZno, aq movida da Segxvda. erTmaneTs veRar
vnaxavT. RmerTma sikeTe ar mogiSaloso, _ uTxra kacma da gaqra.
biWma ki gza gaagrZela. mihyavda coli, mihqonda qoneba da Sin
brundeboda.
es zRaparic aq damTavrda.

qaliSvili, romelmac mze SeaCera

erTi ufliswuli Tavisi amaliT gzas gaudga, undoda, iseTi qa-


liSvili epova, romelic mzis amosvlidan mzis Casvlamde erT xel
tansacmels Seukeravda. gzaze dainaxa erTi moxuci kaci, romelic
xes Wrida.
_ ras eZebTo? _ hkiTxa moxucma.
uTxres, rasac eZebdnen.
254

254
moxucma miipatiJa ufliswuli Tavisi mxleblebiTurT erT
ojaxSi. am ojaxis qaliSvili sixaruliTa da pativiscemiT moem-
saxura stumrebs. Rame moasvenes, daaZines. qaliSvilma stumrebisa
da mamamisis saubari moismina. meore dRes qaliSvilma ded-mamas
daubara, rom axla ukve Tqvenzea magaTi pativiscemao. ufliswuli
TvaliT azoma da tansacmlis Sesakerad wavida. mzis amosvlisas
daiwyo da mzis Casvlisas cotaRa darCa. mzes SesTxova, SeCerdio.
tansacmlis kerva daamTavra, miutana ufliswuls, romelsac kar-
gad moergo.
ZebniT daRlil ufliswuls gauxarda, rom aseTi qaliSvili
ipova.
qorwili gadaixades. ufliswulma da misma megobrebma patar-
Zali waiyvanes. mefis saxlSic didi qorwili gadaixades. RamiT
ufliswuli amharaSi* iwva da am dros viRacam dauZaxa. gavida da
aRar dabrunebula. patarZalma ucada, ucada da bolos Conguri
aiRo da simReriT gaagebina mSoblebs, rac moxda.
dauwyes ufliswuls Zebna, magram versad ipoves. gavida xani.
mezobeli dakargul dekeuls eZebda tyeSi, uceb pirispir Sexvda
ufliswuli, magram uceb gaqra. mezobelma es ambavi mSoblebs ac-
noba. mama wavida tyeSi da Causafrda Tavis vaJs da dainaxa kidec.
_ sada xar, Sviloo? _ moxucma da xeli moavlo. moxuci cecx-
lis alSi gaexvia da iwvis. ver gauZlo, Svils xeli gauSva da dam-
wvari Sin dabrunda.
_ Se kai kaco, rogor ver moiTmineo, _ usayvedura colma.
da axla TviTon wavida SvilTan Sesaxvedrad. Svili rom dainaxa,
gaCereba daupira, magram masac cecxli moekida, veRar gauZlo da
iZulebuli gaxda xeli gaeSva.
_ mapatieT, magram amaRam me wavalo, _ Tqva patarZalma.
mesame Rames mivida daniSnul adgilas, rogorc ki dainaxa, orive
xeli moxvia. _ gamiSvi, Torem arc Sen dagadgeba kargi dReo, _ ma-
gram qalma xeli ar gauSva. qali cecxlis alSi gaexvia, samjer fer-
flad iqca, samjerve adamianad iqca. mesamejer cecxli ukve moeSva.
qalma xeli mohkida qmars da did mindorze gavidnen.
erTi qalbatoni Zafs arTavda. qmarTan erTad mimavali qali rom
dainaxa, gabrazda da dauZaxa: _ Se usindiso, me erTi suli mqonda,
rom Cavsuliyavi, Sen ki RmerTs sTxove da SemaCere. waiyvane, TavSi
gixlia, mainc ar eSvebio (Turme es qalbatoni mze yofila).
255

255
qali qmarTan erTad dabrunda saxlSi. xelaxla gadaixades qor-
wili. mzec Tavis adgilas dabrunda.

qalis siyvaruli

amboben, Zvelad miqel-gabrieli ar imaleboda, Tavisuflad


dadioda xalxSio. arc bedis gamrigeebi imalebodneno.
yofila erTi Tormet-cameti wlis biWi, jer kidev beddau-
wereli. mosulan bedis gamrigeebi, damsxdaran da dauwyiaT bWoba.
`cols rom moiyvans, meore dRes mokvdeso~, _ gadauwyvetiaT.
biWic iqve yofila da yvelaferi gaugia. `sulac ar moviyvan
colso~, _ ufiqria.
gavida xani. ar mohyavs biWs coli. deda da da Caacivdnen, Tu
droze ar mogiyvania qali, Tavebs davixocavTo. ra eqna?! moiyva-
na. didi qorwili gadaixades. meore saRamos gamoecxada miqel-
gabrieli.
_ saRamo mSvidobisao, _ miesalma.
_ ai, dedaCemo, xom geubnebodi! axla raRas izam?
_ me aq ara varo? _ uTxra dedam.
_ Tu aqa xar, gaakeTe, ris gakeTebasac apirebo, _ uTxra Svilma.
miujda miqel-gabrieli dedas da dauwyo sulis amoxda. muxle-
bamde rom amoxada, veRar gauZlo dedam da iyvira:
_ waiyvane, vinc unda wageyvana, me Tavi damanebeo!
miqel-gabrielma ukan Caubruna suli dedas. am dros dam ikivla:
_ Sen Tu ver SeZeli, me aq ara varo?!
miujda miqel-gabrieli das da dauwyo sulis amoxda. welamde
rom amoxada, veRar gauZlo dam da iyvira:
_ meti aRar SemiZliao!
miqel-gabrielma dasac ukan Caubruna suli.
_ CemTan movides miqel-gabrielio, _ Tqva colma, Tumca jer
col-qmari erTadac ki ar yofiliyo.
miujda miqel-gabrieli qals da dauwyo sulis amoxda. yelamde
rom amoxada, miatova da sadRac wavida, RmerTma icis, visTvis ra
unda ekiTxa. magram iq, sadac iyo, aseTi ram uTxres:
_ mag qals kidev ormocdaaTi wlis sicocxle aqvs, gauyavi es
ormocdaaTi weli col-qmars da Tavi daanebeo.

256

256
xaris gazrdili biWi

iyo erTi glexi, hyavda coli da erTi biWi. ase iyo Tu ise, glexs
coli moukvda. didxans iglova da ivaglaxa, magram bolos, sxva
saSveli rom aRar hqonda, meore coli moiyvana. dedinacvalma geri
pirveli dRidanve amoiZula.
_ kaco, modi, es biWi movklaT. rame saqme rom gamogviCndes
da aqedan wasvla dagvWirdes, xels SegviSliso, _ dRedaRam CasCi-
Cinebda qmars.
erTxel uTxra, orjer, samjer, magram sacodav glexs sakuTari
Svili mosaklavad ar emeteboda. ar icoda, ra eqna. Tan imisic eSino-
da, rom ver gavimeto, vaiTu, coli gameqceso.
bolos, colma guli rom SeuWama, ifiqra: `es erTaderTi Svili gin-
da myolia, ginda _ ara, coli momemsaxurebao~ da daiwyo danis lesva.
am kacs erTi xari hyavda. xars biWi uvlida: saZovarze daudio-
da, aZovebda, arwyulebda. im dResac biWma xari aZova. Sin rom dab-
rundnen, xedavs, mamamisi danas lesavs.
_ mamaCemo, danas ratom lesav, rad gindao?
_ Cveni xari unda davklaT, xorcs SevWamT. danas amitom vle-
savo.
amis gagonebaze biWma tirili morTo.
_ ra iyo, ra gatirebs?! morCi tirils da RvlerWi momitane! _
uyvira mamam.
biWi tiril-tiriliT wavida RvlerWis mosatanad. xarma dainaxa
da hkiTxa:
_ ra gatirebso?
_ rogor ar vitiro, roca mamaCemi Sens dasaklav danas lesavs?
miTxra, wadi, RvlerWi momitane, xari unda davklaTo.
_ me ki ara, Sen gipireben dakvlaso. Senma dedinacvalma saSveli
ar misca, sul imas uCiCinebs, `Seni Svili davklaT, raSi gvWirdeba,
uimisod ukeTesad viqnebiTo~. mamaSensac mobezrda amdeni Cxubi da
daTanxmda, axla im danas SenTvis lesavso.
_ raRa meSveleba, ra unda vqnao? _ uaresad atirda biWi.
_ ai, ra unda qna: iq, sadac me mabam xolme, erTi qva gdia, iqve
erTi savarcxeli, boTli da aWarpinia.* yvelaferi aiRe da modi. sa-
nam mamaSeni da Seni dedinacvali mogklaven, me gagaqcev, nu geSin-
iao, _ uTxra xarma.
257

257
wavida biWi, ipova qva, savarcxeli, boTli da aWarpini, aiRo da
xarTan miitana.
_ axla zurgze Semajeqio, _ uTxra xarma.
Seajda biWi. xari gavarda, gaiqca. gaigo dedinacvalma es ambavi
da Rorad iqca. biWis mama Sejda am Rorze da Svils daedevna. mir-
bis xari, misdevs Rori da is aris, unda wamoewios, rom xari eubneba
biWs:
_ age, Seni siberegaoxrebuli dedinacvali Rorad qceula,
zed mamaSeni zis da mogvdeven. sacaa dagvewevian. boTlSi rom wyali
gidgas, gadaRvareo.
biWma maSinve gadaRvara wyali. gaCnda zRva. zRva ki gaCnda, ma-
gram Rors zRva SeaCerebda? gadaeSva da curviT daedevna win wasu-
lebs. gadacura zRva, wamoewia xars.
_ Rori gveweva, gadaagde savarcxelio, _ Tqva xarma.
gadaagdo biWma savarcxeli da gaCnda gauvali tye. magram
Rors ra tye SeaCerebda?! dahkra fexi, gadaijligina tye da xars
wamoewia.
_ Seni Rori dedinacvali gveweva, mibrundi da qva gadaagde! _
uTxra xarma.
gadaagdo biWma qva da maT ukan maRali yore gaCnda. iwia Rorma
zeviT, iwia, magram yoreze ver gadavida da iq darCa. mama sadRa wavi-
doda? isic iqve darCa.
xarma ki waiyvana biWi da atara, vidre SeeZlo. daRlil-daqan-
culebi erT Rrma xeobaSi gaCerdnen.
_ axla ki Zirs Camodi. mec cotas movZov. Sen ijeqi. aqaurobas
mivivl-movivli da isev aq moval. ar SegeSindes, SimSiliT ar mog-
klavo.
_ aq rom vijde, erTic vnaxoT, nadiri movides da SemWamos?
_ xeze adi da iq ijeqi. roca mogSivdeba, Seni aWarpini daukari,
mis xmas gavigoneb da maSinve SenTan gavCndebi. saWmelsac mogitan.
icode, Cems mosvlamde xidan ar Camoxvideo.
es uTxra da wavida xari saZovarze. ijda biWi xeze. rogorc ki
moSivdeboda aWarpinis dakvras daiwyebda. xari gaigonebda da xvde-
boda, rom biWs Sioda. mohqonda saWmeli da aWmevda.
gavida karga xani.
im xeobaSi bevri nadir-frinveli iyo. imaT arasodes smenodaT
aWarpinis xma. rogorc ki biWi dakvras daiwyebda, xis garSemo mo-
258

258
grovdebodnen da gakvirvebiTa da mowonebiT ugdebdnen yurs.
iqve axlo Turme erTi mefe cxovrobda. erTxel im mefis yma xe-
obaSi sanadirod Casula da aWarpinis xma gaugonia. ufiqria, `mival,
gavigeb, ra aris, saidan modis es xmao~, magram biWis samyofels ver
miuaxlovda Turme _ mxecebma ar miuSves.
ase rom, ver gaigo, vin ukravda.
monadire gabrunda, mefesTan mivida da moaxsena:
`_ mefeo, bevri mimogzauria, bevri ramis mnaxveli var, magram
aseTi saocreba jer ar minaxavs: Sua tyeSi aWarpinis xma gavigone.
iqiT wavedi, rom mivuaxlovdi, davinaxe, uamravi nadiri ireoda.
axlos ar mimiSves. Soridan Tvali movkari, rom erTi xari movarda
da yvelani gareka. Zlivs gavarCie, rom xidan lamazi biWi Camovida.
momeCvena xari biWs saWmels aWmevda, magram nanaxisa da gagonilis
ukeT gasarkvevad axlos ver mivedio~.
_ rogor gavigoT ra xdeba, ra xerxi vixmaroTo, _ fiqrobda
xalxi, magram veraferi moefiqrebinaT. iqve erTi kudiani dedaberi
cxovrobda. monadire masTan mivida da uTxra: `ase da ase iyo, esa da
es vnaxe da gavigone, magram ver gamigia, ra xdeba. iqneb, Sen gviTxra,
ra xerxiT gavigoTo~.
_ eg ioli saqmea. viszec Sen laparakob, an adamianis Svili iqne-
ba, an eSmaki. vinc ar unda iyos, daviWer da aq moggvriT, oRond unda
gasamrjelo momceTo.
_ oh, RmerTo, amas Tu gamikeTeb, ras ar mogcem! rasac isurveb,
uars araferze getyviTo, _ uTxra monadirem.
_ erT cxvars Toki Caabi da momiyvane, erTi danac momeci da
tyeSi rom biWi ginaxavs, axlave aq moggvrio.
monadire danas ver iSovida? danac miutana da TokCabmuli cx-
varic miuyvana dedabers.
dedaberma cxvari waiyvana da im tyeSi mivida, sadac xeze Semom-
jdari biWi aWarpins ukravda. dedaberma cxvari swored im xis qveS
wamoaqcia da viTom dakvla daupira, magram yelSi ki ara, fexebze
usvamda danas _ saTiTaod davaWri fexebs da ise davklavo.
biWi xidan uyurebda dedabris saqciels.
_ di, ras akeTeb, ase dakvla gagonila? cxvris dakvla Tu gin-
da, Tavi unda moaWrao, _ CamosZaxa xidan.
_ ho, nan, cxvris dakvlis wesi ki vici, magram Zala ar momdevs.
Tu amdeni ici, Camodi momexmareo.
259

259
biWma ra icoda, rom dedabers gulSi Ralati edo? Camovida xi-
dan, xelad daukla cxvari. dedabers raRac sasmeli hqonda _ Rmer-
Tma icis, arayi iyo Tu spirti.
_ nan, es dalie, cxvris dakvlis gasamrjelo iyos, dalie, aRar
mogwyurdebao.
biWmac cota mowrupa da erT wuTSi daTvra, moiRvenTa. jer
bavSvi iyo, sasmels rogor aitanda?
staca xeli dedaberma biWs, im TokiT Sekra, riTac cxvari moi-
yvana, gaswia da mefesTan waaCanCala. biWs Zala warTmeoda, winaaRm-
degoba veRar gauwia.
mefem brZana da biWi Svidi karis miRma Caamwyvdies. ra eqna sawy-
als?! misma xarma ki, rom dainaxa, biWi iq ar iyo, sadac datova, aqeT
eca, iqiT eca, aRma gavarda, daRma Cavarda, qveyanas tyavi gadaaZro,
magram misi kvalic ki gamqraliyo.
Svidi karis miRma Caketil biWs ar aSimSilebdnen, aWmevdnen da
asmevdnen, magram es ras uSvelida? xaris dardi awuxebda. undoda,
xarisTvis Tavisi ambavi Seetyobinebina, magram rogor? ijda Tav-
Caqindruli da fiqrobda. uceb erTi yvavi mofrinda da sarkmelze
Camojda. yvavma dadardianebuli biWi rom dainaxa
_ ra dagemarTao? _ hkiTxa.
_ ama da am adgilas Rrma xeobaSi erT wablis xeze Cemi aWarpini
damrCa da imas vwuxvaro. aq rom mqondes, ase aRar moviwyendi. aqe-
dan rom viyurebi, gareT xalxs vxedav, magram veravis davlaparake-
bivar, mefe ar manebebs. var ase gatanjulio.
_ me mogitan Sens aWarpinso, _ uTxra yvavma, gafrinda da cota
xanSi niskartSi aWarpingaCrili dabrunda. aWarpini sarkmelSi
Seugdo biWs.
biWma aiRo aWarpini, Semojda sarkmlis rafaze da daukra. un-
doda, xari moeyvana.
aWarpinis xmaze rac axlomaxlo nadir-frinveli iyo, yvelam me-
fis ezoSi moiyara Tavi. xmam xaramdec miaRwia. maSinve gamoiqca da
mefis ezoSi movarda. eca da Selewa erTi kari, Selewa meore, mesame.
oTxi kari rom darCa, xars cali rqa mostyda, magram ar SeCerebula,
danarCeni karebic Selewa, biWi zurgze Seisva da gaaqcia.
magram karebis mtvrevisas tvini Seerya.
miiyvana biWi isev im xeobaSi, isev Sesva xeze da uTxra:
_ aki giTxari, Zirs ar Camoxvide-meTqi, ratom Camoxvedi? adi,
260

260
dajeqi Sens adgilze da Cems mosvlamde fexi ar moicvalo!
xari erTi-orjer kidev wavida da biWs sazrdo moutana, magram
Tavi dazianebuli hqonda da erT dResac ReleSi rom gadioda, Tav-
bru daesxa da wyalSi Cavarda. veRar wamodga, iq CaixrCo.
zis biWi xeze da elodeba xars. moSivda. daukra Tavisi aWarpini,
magram xari ar gamoCnda.
mofrinda erTi yvavi da biWs uTxra:
_ Seni gamzrdeli xari ama da am adgilas ReleSi Cavarda da
mokvdao.
ra eqna sawyal biWs? qveyanaze im xaris meti araferi ebada. misi
mokeTec is iyo da naTesavi. zeviT casa da qvemoT dedamiwaze misi pa-
troni aravin iyo. wavida, moZebna is adgili, sadac misi gamzrdeli
xari daiRupa, gauWra xars muceli da Sig SeZvra. male TviTonac
mokvda.
ase daRupa avma dedinacvalma sawyali biWi.

qurdobac mravalnairia

iyo ori Zma, erTi qurdi, meore miwis muSa. qurdi saparavad da-
dioda da raRac-raRaceebi mohqonda, magram Tu gaugebdnen, Sin mi-
ucvivdebodnen da erTiorad azRvevinebdnen. isedac bevri araferi
ebadaT da rac hqondaT, isic mihqondaT.
iTmina Zmam, iTmina da veRar moiTmina. mivida qurdTan da
uTxra:
_ Zmao, ras sCadi? mogaqvs naqurdali, mohyveba patroni da or-
jer meti miaqvs. Tu uparavad ver gagiZlia, adeqi da Cemi nivTebi
moipareo.
_ Zmao, mapatie, rac Segawuxeo, _ uTxra qurdma, gamoiyvana
Tavisi cxeni, Sekazma, Sejda da gzas gaudga.
bevri iara Tu cota, erT lamaz mindorze gavida. Sua mindorSi
xe idga. xis CrdilSi qali ijda da keravda. qurdma cxeni ifara da
qals miuaxlovda. qals win erTi Wiqa edga. qurdma is Wiqa mopara
(gauWirdeboda Tu ra? qurdobaSi xom badali ar hyavda!).
qali daRamebamde iq ijda. saRamo xans Seiyara Rrublebi mis wa-
sayvanad. qalma eZeba, eZeba, magram Wiqa veRar ipova.
_ ei, Cemi Wiqis wamRebo, namdvilad kargi vaJkaci iqnebi. mag
261

261
WiqaSi wyals Tu Caasxam, vercxlad iqceva, Rvinos Tu Caasxam _
oqrod, _ Tqva qalma da Rrublebs gahyva.
qurdma gaigona misi sityvebi da ifiqra: `vnaxav erTi, ras niS-
navs qalis naTqvamio~. cxens moaxta da wavida. erT sofelSi Sevida.
_ mwyuria, wyali damalevineTo, _ iTxova. moutanes wyali.
qurdma wyali WiqaSi Caasxa. wyali maSinve vercxlad iqca.
_ Rvino menatrebao, _ Tqva.
moarTves Rvino. Caasxa WiqaSi. Rvino oqrod iqca.
qurdma gza gaagrZela da erT WiSkars miadga.
_ wyali damalevineTo, _ iTxova. Rvino moarTves.
Caasxa Rvino WiqaSi da oqrod aqcia.
_ gmadlobTo, _ Tqva qurdma da wasvla daapira, magram ecnen
da daiWires, Cveni Wiqa mogvecio.
_ Wiqa Cemia, Tan davatarebo, _ Tqva qurdma, magram araferi
gauvida _ ZaRlebis xrovasaviT waesivnen. atyda dava da davida-
raba.
am ambavma xelmwifis yuramde miaRwia. xelmwifem momCivnebs
mousmina. wamodga maspinZeli da Tqva:
_ mefeo, sad gagonila, rom maspinZels wyali sTxovo da Wiqa ar
mogawodos. ginaxavT sadme, rom kacs Tavisi Wiqa Tan dahqondes?
qurds Wiqa waarTves da gaagdes. ra unda eqna? wasvla daapira,
magram mefem uTxra:
_ Tu amnair Wiqas kidev momitan, Cems xalxs, Tavisi miwa-wyliT
Sen mogcemo.
qurdi gajavrebuli da dadardianebuli midioda, `es ra dame-
marTao~, fiqrobda. mosaRamovda. daiRala. erTi saxli dainaxa, gzi-
dan gadauxvia da Zalian lamaz ezo-kars miadga. ezoSi sasaxle idga,
magram yvelaferi ZaZiT iyo Semosili. Turme maspinZeli im soflis
Tavadi yofila, vaJi mohkvdomoda da mgloviare iyo.
_ saRamo mSvidobisao, _ Tqva qurdma.
_ sikeTe genaxoso, _ upasuxa maspinZelma, magram qurdma
Seatyo, rom maspinZeli cud gunebaze iyo.
_ ra moxda, dardiani ratom xaro?
_ dardiani rogor ar viqnebi, vaJi momikvdao, _ uTxra
maspinZelma.
_ es marTlac didi ubedureba dagmarTnia. Zalian mewyinao, _
Tqva stumarma da miusamZimra.
262

262
_ Svilis sikvdili Znelia, magram RmerTma es ar makmara da Cemi
xalxic Cemi Svilis saflavs daakvdao, _ Tqva maspinZelma.
_ oh, es ra mogsvlia?! gana Svilis sikvdili ar kmaroda, xalxic
rom ar amogwyvetoda? isini ram daxocao?
_ yovelRam xuT-xuTi kaci midis da Cemi vaJis saflavs sdara-
jobs. diliT mivalT da vxedavT, yvelani daxocilebi yrian. amas ve-
raferi vusaSveleTo.
_ oh, batono, eg rogor iqneba! amaRam nuravis gauSveb sasa-
flaoze, me waval, me gavuTev Sens Svils Rameso.
_ ras ambob, dad? ratom wuxdebi, an Tavs rad ifuWeb? stumari
xar, mgzavri. Tu iq waxval, sxvebiviT mokvdebi. girCevnia, dawve, da-
iZino da rom gaTendeba, Seni gziT waxvideo, _ uTxra maspinZelma,
magram stumarma daiJina da saflavze wavida.
SuaRamisas viRac qali gamoCnda. xelSi mokle maTraxi eWira. ga-
dahkra saflavs maTraxi, saflavi gaixsna da SiSveli micvalebuli
wamodga. qalma micvalebuliT TamaSi daiwyo: xan zeviT aagdo, xan
iqiT gadaagdo, xan aqeT... sanam is ase erToboda, qurdma maTraxi
mohpara.
qalma TamaSiT guli ijera, miitana micvalebuli da isev kuboSi
Caasvena. mobrunda da maTraxi veRar ipova.
_ Cemi maTraxis momparavo, namdvilad kargi vaJkaci iqnebi da
isic gecodineba, ra SeuZlia Cems maTraxs. waiRe da moixmareo, _
Tqva qalma da TvaldaxelSua gaqra.
qurdi mivida, micvalebuls maTraxi mouqnia. micvalebuli
Zveleburad Caesvena akldamaSi da saflavi isev iseTi gaxda, ro-
goric manamde iyo.
qurdi gaTenebamde iq darCa. araferi mosvlia. rom inaTa, mivi-
da micvalebulis mamasTan.
_ uvneblad dabrundi? adre yvela, vinc ki RamisTeva daapira,
kvdeboda. axla ki eSveleba Cems xalxs. rac ginda mTxove da Segis-
rulebo, _ uTxra micvalebulis mamam, magram stumarma araferi
indoma. Wama, daisvena, aiRo Tavisi maTraxi da wavida.
bevri iara, Tu cota, zRvis napirze gavida. xedavs, napirs gemi
uaxlovdeba. iqve, riyeze uzomo xalxi Seyrila da tiris.
_ ra dagemarTaT, ra gatirebTo? _ hkiTxa qurdma.
_ rogor ar vitiroT? am gemze Cveni xalxia. gemidan napiramde
kanjoTi unda mocurdnen, magram rogorc ki kanjoSi gadasxdebian,
263

263
Ziridan raRac etakebaT, kanjo gadabrundeba da xalxi ixoceba. am
saqmes veraferi vusaSveleTo.
_ aba, erTi me gamiSviT, im kanjoSi Cavjdebio.
Casves da gauSves. uceb kanjos raRac eca da gadaabruna. qurdi
wyalSi Cavarda, magram ar daibna, uSiSrad gaiqnia xeli. xelT erTi
culi moxvda, waavlo xeli, magrad moqaCa da amoiRo. Turme es culi
iyo kanjos rom abrunebda da xalxs xocavda. qurdma es culi viRa-
cas waarTva.
gemiT mosulebsac aRaraferi emuqrebodaT. Casxdnen kanjoSi
da uxifaTod gamovidnen napirze. mgzavrebi da maTi mokeTeebi gax-
arebulebi Semoexvivnen qurds, ar icodnen, ra pativi ecaT, lamis
salocavad gaixades.
_ Sena xar Cveni gadamrCeni, gviTxari, ra gsurs da yvelafers
mogcemTo, _ eubnebodnen, magram qurdma Tqva:
_ araferi mindao, _ da gza gaagrZela. zRvis napirs gahyva.
xedavs, zRvis napirze erTaderTi facxa dgas. irgvliv araferia.
miuaxlovda. naxa, boqlomi adevs. Tavisi mokle maTraxi auqnia bo-
qloms da kari WrialiT gaiRo. qurdi Sig Sevida. kari WrialiT miik-
eta. qurdma miixed-moixeda: facxa kargad iyo milagebuli. SuaSi
magida idga, magidaze _ iseTive Wiqebi elaga, xis qveS mjdom qals
rom mohpara. iqve sami sawoli idga gawyobil-dalagebuli.
_ RmerTo, ise nu momklav, rom ar vnaxo da ar gavigo, es ra ari-
so, _ Tqva qurdma da sawolis qveS SeZvra.
daRamda. Camobnelda. SuaRame gadasuli iyo, kari rom gaiRo da
facxaSi sami qali Semovida. saWmeli gaimzades, magidas Semousxd-
nen da Wama-sma daiwyes.
eseni debi yofilan.
wamodga ufrosi da Tqva:
_ ama da am adgilas xis qveS vijeqi da vkeravdi. am dros viRacam
Wiqa mompara. Cemi Wiqis wamRebi namdvilad kargi vaJkaci iqneba da
damiloceT. Zalian Semiyvarda. RmerTma bednieri amyofos, sadac
ariso, _ aswia RviniT savse Wiqa da dalia. misi debic wamodgnen da
Wiqis wamRebi daloces.
mere SuaTana dam Tqva:
_ ase da ase iyo, erT adgilas micvalebuli emarxa. mivdiodi,
yaraulebs vxocavdi, micvalebuls vTxridi da imiT verTobodi
xolme. erTxelac, micvalebuliT rom vTamaSobdi, viRacam maTraxi
264

264
mompara. maTraxis momparavi kargi vaJkaci iqneba. RmerTma dalo-
cos, mec Semiyvardao.
yvelam daloca da dalia.
umcrosma dam Tqva:
_ ama da am adgilas xalxi kanjoTi dacuravda. me Cemi culiT
kanjos vayiravebdi da amiT verTobodi. xalxi zRvaSi rom cvioda
da farTxalebda, siciliT vkvdebodi, magram viRacam culi wamarT-
va da waiRo. Cemi culis wamRebi namdvilad kargi vaJkaci iqneba da
RmerTma dalocoso.
es sadRegrZeloc yvelam dalia.
am dros qurdi wamodga, Tavs daadga debs da uTxra:
_ saRamo mSvidobisao!
qalebma erTmaneTs gadaxedes:
_ ui, deda! vina xar? aq ram mogiyvanao?
qurdma saTiTaod uTxra:
_ Seni Wiqa me waviRe; Seni maTraxi me waviRe; Seni culi me wa-
viReo.
_ glocavdiT da Sen ki aq yofilxaro, _ uTxres debma. datri-
aldnen da umaspinZles: asves, aWames, daawvines.
qurdma rom daiZina, debma moilaparakes: `vuTxraT, rom erTi
Cvengani airCios da colad waiyvanoso~.
diliT stumari asauzmes, mere uTxres:
_ aba, erTi dagvakvirdi, romelic mogewonebiT, colad wagvi-
yvaneo.
_ magaze mere vilaparakoT, axla erTgan Tu ar mivedi, ar
ivargebs. male movbrundebi, oRond, erTi Wiqa unda momceTo.
_ Wiqas rogor dagiWerTo, _ uTxres debma da misces.
qurdma Wiqa mefes wauRo, mefem sanacvlod oci komli aCuqa.
iman es oci komli Tavis Zmas miuyvana da uTxra:
_ marTalia, gawuxebdi, magram axla eseni momiyvaniao.
iqidan dabrunebuli, rogorc Sepirebuli iyo, debTan mivida.
debma uTxres:
_ aba, Semogvxede, romels wagviyvano?
_ ufros-umcrosobis wesiT ufros das waviyvano, _ Tqva
qurdma da ufrosi da SeirTo.
sami dRe-Rame qorwili hqondaT. mec iq gaxldiT. gvarianad
gamobruJuli wamovedi.

265

265
matyuara da marTlis mTqmeli

iyo erTi kaci. sul tyuils laparakobda, erT marTal sityvas


ar ityoda. am kacs erTi marTlis mTqmeli mezobeli hyavda. Tavic
rom moekveTaT, tyuils ver aTqmevinebdiT. mxolod simarTles
laparakobda.
matyuara Tavs tyuilebiT irCenda: dadioda sofel-sofel,
xalxs atyuebda, qurdobda, yaCaRobda da ase Soulobda qonebas,
misi alal-marTali mezobeli ki simarTliT cxovrobda, magram bev-
ri araferi ebada.
_ sul ityuebi, xalxi aRar gendoba da am qonebas saidanRa Sou-
lobo? _ hkiTxa erTxel marTlis mTqmelma Tavis matyuara mezo-
bels. imas gaecina.
_ ra gacinebso?
_ sul rom simarTles gaiZaxi, ggonia, Seni simarTle ramed
Rirs? simarTliT kaci Tavs ver irCens, misi marCenali tyuiliao,
_ upasuxa matyuaram agdebulad marTlis mTqmels.
_ rasac ambob, swori ar ariso.
_ egre gegonoso!
_ gamigonia, erTxelac iqneba, tyuili adamians daRupavs, si-
marTle ki odesme sikeTesTan migiyvanso.
_ gaiZaxi, tyuils ar vityvio, Tu ar ityvi, Sen dagakldeba. Sen
ver gagigia, Torem qveyana tyuils upyria. Sens simarTles swore-
dac rom tyuili sjobso.
_ radgan Sensaze dgaxar, modi, vcadoT, vnaxoT, romelia CvenSi
marTali. wavideT, erTad viaroT. ramdenic gindodes, imdeni tyui-
li Tqvi, me ki Cems simarTles ar davagdeb. vnaxoT, vin darCeba mo-
gebulio.
_ keTili da patiosanio, _ upasuxa matyuaram.
gaudgnen gzas. erTi dRe iares, ori dRe iares, sami dRe iares,
bevri iares, magram gauWirdaT erTad yofna, erTmaneTs ver Seew-
yvnen. rogor ar gauWirdebodaT, erTi sul tyuils laparakobda,
meore _ simarTles.
_ ara, Cven erTmaneTTan ver movalT. Sen mxolod cruob, me ki
sicruis atana ar SemiZlia. Seni tyuilebi orives dagvRupavso, _
uTxra marTlis mTqmelma.
_ arc me margia Seni simarTle. saiTac ginda, iqiT wadi, simar-
TliT Tavs ver virCeno, _ uTxra matyuaram.
266

266
sxva saSveli aRar iyo da dascildnen erTmaneTs. cal-calke
gaudgnen gzas.
midioda marTlis mTqmeli Tavis gzaze. SemoaRamda erT ukacri-
el adgilze. mdinareze gadadgmuli patara wisqvili naxa. am RamiT
sxvagan sadRa wavideo, Tqva da Ramis gasaTevad wisqvilSi Sevida.
SuaRame rom gadavida, garedan raRac laparaki moesma, viRacebi
burdRunebdnen. vinme rom Semovides da mnaxos, vaiTu, xifaTs ga-
daveyaroo, ifiqra da iqve simindis kodSi* CaZvra da daimala.
wisqvilis kari gaiRo da viRacebi xmauriT Secvivdnen Sig. mar-
Tlis mTqmeli maTma xmam daafrTxo. SeSinebulma gamoiWvrita kodi-
dan. xedavs, eSmakebi arian! sul oTxni iyvnen. saSineli Sesaxedaoba
hqondaT, maTi ufrosi xom iseTi maxinji iyo, nu ikiTxavT!
dasxdnen. ufrosma yvelas saTiTaod gamohkiTxa:
_ sadac gagagzavneT, ra naxeT, ra gaigeT, ra ambavi moitaneT da
ra moimoqmedeTo?
wamodga erTi eSmaki da daiwyo:
_ sadac viyavi, im qveynis xelmwife iseT dReSi Cavagde, rom
TvalSi veRar ixedeba. wamali ki iqve aqvs sasaxlis gverdiT rom
didi xe dgas, im xis fesvebia misi wamali, magram es aravin icis da
verc veravin gaigebs. iyos ase, sulac nuraferi daunaxavso.
_ yoCaR! egre mouxdeba! _ Tqva eSmakebis ufrosma.
axla sxva eSmaki wamodga da Tqva:
_ erTi qveynis mefes mzeTunaxavi qali hyavs. am qals mkerdi
davuCirqe. wamali ki iqve, sasaxlis saZirkvelSi davmale. veravin
verasodes ipovis da mefis asuli neli sikvdiliT mokvdebao.
_ esec Zalian kargio, _ Tqva eSmakebis ufrosma.
mesame eSmakmac Tqva:
_ sadac viyavi, iq erT trial mindorSi Zalian beberi gamxmari
muxa dgas. am muxis fesvebSi oqroTi savse qvevri marxia da is axmobs.
Tu miuaxlovdebi, kvnesas gaigoneb. `netav, vinme gamoCndebodes da
culs Semomkravdes, maSinve waviqceodi da is madliani Cems fesveb-
Si Caflul oqros waiRebdao~, _ kvnesis muxa, magram me muxis kvne-
sas aravis gavagoneb. verc oqros waiRebs vinmeo.
_ yoCaR! kvlavac aseTi saqmeebi akeTeTo! _ Tqva eSmakebis
ufrosma.
marTlis mTqmeli TvaldaWyetili ijda kodSi da eSmakebis nala-
parakebidan erTi sityvac ar gamorCenia, yvelaferi daimaxsovra.
267

267
eSmakebi wavid-wamovidnen, damTavrda maTi Sekreba. amasoba-
Si kidec inaTa. marTlis mTqmeli amoxta kodidan da gaiqca. sul
sirbiliT mivida im xelmwifis sasaxlemde, eSmakma TvalisCini rom
waarTva.
xedavs, ezoSi xalxi ireva, ar ician, ra qnan. xelmwife ukvdebaT
da wamali ver upoviaT. lamis varskvlavebi mowyviton cidan, magram
araferi Svelis.
marTlis mTqmeli miadga am xalxs da hkiTxa:
_ ra moxda, ratom SekrebilxarTo?
_ Cvens xelmwifes TvalisCini daekarga, suls levs da wamali
ver gvipoviao.
_ erTi wamali vici, egeb uSvelos da moaxedoso, _ Tqva marT-
lis mTqmelma.
_ Tu rames uSveli, Tu tkivilebs dauameb, Tavis qonebas
mogcemso.
maSinve Seatyobines xelmwifes: `ase da asea, erTi kaci movida,
ambobs, xelmwifis wamali vicio~.
marTlis mTqmeli datrialda, mivida im adgilas, eSmakma rom
Tqva, xe dgas da im xis fesvebi xelmwifis wamaliao. amoTxara fes-
vebi, danaya, xelmwifes Tvalebze daado, Seuxvia da daawvina. meore
dRes xelmwifem saRsalamaTma gaiRviZa. Tvalebi ubrwyinavda.
_ raki qveyana damanaxe, SenTvis arafers daviSurebo, _ uTxra
xelmwifem marTlis mTqmels, didi qoneba misca, zed xalxic daur-
To da gaistumra.
waiRo marTlis mTqmelma Tavisi qoneba, waiyvana Tavisi xalxi
da wavida. bevri iara Tu cota, im qveyanaSi mivida, sadac mkerd-
daCirqebuli qali cxovrobda. qalis kivili casa swvdeboda. gars
xalxi Semohxveoda. misi tanjviT xalxic itanjeboda. SveliT ki ve-
rafers Svelodnen.
marTlis mTqmelma ikiTxa:
_ ra moxdao?
_ raRa ra moxda? karga xania, ase itanjeba, Cven ki verafers
vSveliTo.
_ erTi wamali vici, iqneb, iman uSveloso.
_ Tu rames uSveli, mamamisi mTel Tavis qonebas mogcemso.
marTlis mTqmeli mivida, amoTxara eSmakis mier sasaxlis
saZirkvelSi Cadebuli wamali, xelmwifis qals mtkivan ZuZuze daa-
268

268
do da mourCina. gaixara xelmwifem. Tavisi qalis gadamrCens didi
qeifi gaumarTa, didi qonebac misca, xalxic gaayola, gaacila da
gaistumra.
wavida marTlis mTqmeli da axla im muxasTan mivida. muxa kvne-
soda. marTlis mTqmelma culi Semohkra, xe waiqca da mis fesvebSi
Cafluli oqroTi savse qvevri gamoaCina.
marTlis mTqmelma is oqro cxenebs ahkida da Sin dabrunda. dai-
wyo bednierad cxovreba.
am dros matyuara sadac wavida, yvelgan iqurda da imamaZaRla,
magram marTlis mTqmelis odena qoneba ver iSova. anda, saidan unda
eSovna? ukvirda, marTlis mTqmelma amodena simdidre rogor SeiZ-
inao. erTxelac hkiTxa:
_ rac Tavi gaxsovs, sul simarTles laparakob da simarTliT
amxela qoneba rogor SeiZineo?
_ gana tyuili xeirs dagayrida? tyuilis Tqmas tyuilis qmnam­
de mihyavs kaci da sabolood Rupavs. ar geubnebodi, simarTle Zl-
evamosili ram aris-meTqi?
_ Tu aseTi marTlis mTqmeli xar, miTxari, rogor iSove amxela
qonebao.
_ ratomac ar getyvio.
_ miTxari, gismeno.
_ Tu mismen, ase iyo, _ daiwyo marTlis mTqmelma, _ me da Sen
rom gaviyareniT da wavedi, gzaze SemomaRamda. axlomaxlo TavSesa-
fari veraferi vnaxe erTi Zveli, mitovebuli wisqvilis meti. Seve-
di. am dros viRacebis fexis xma Semomesma. SemeSinda da kodSi da-
vimale. male wisqvilSi eSmakebi Semocvivdnen, dasxdnen da kreba
gamarTes. oTxni iyvnen. erTi ufrosi iyo. danarCeni sami im ufross
TavianT namoqmedars uambobdnen. erTma Tqva: `sadac viyavi, im qvey-
nis xelmwifes TvalisCini wavarTvi. wamalic iqvea, sasaxlis gver-
diT, erTi xis fesvebSi, magram amas kaciSvili ver gaigebso~. axla
sxva eSmaki wamodga da Tqva: `erTi qveynis xelmwifis qaliSvils
ZuZu davuCirqe, wamali ki sasaxlis saZirkvelSi Cavfali, rom ve-
ravin miagnoso~. mesame eSmakma Tqva: `sadac viyavi, im qveyanaSi erT
trial mindorSi beberi, xmeli muxa dgas. Tu miuaxlovdebi, muxis
kvnesas gaigoneb. muxas is akvnesebs, rom mis fesvebSi oqroTi savse
qvevria Cafluli da imis gamo xmeba. ambobs: `netavi vinme movidodes
da culs Semomkravdes, waviqceodi da is kaci Cems fesvebSi Caflul
269

269
oqros amoiRebda da waiRebdao~. muxa ki amas ambobs, magram me mis
kvnesas aravis gavagonebo~.
movismine eSmakebis nalaparakebi. mere, roca eSmakebi daiSalnen
da roca gaTenda kidec, gamovedi wisqvilidan, wavedi da Tvalmt-
kivani xelmwifec movarCine, sxva xelmwifis qalis ZuZusac vuwamle.
im xalxma, gaxarebulma Cemi sikeTis sanacvlod didi qoneba miboZa.
mere muxasac Semovkari culi da oqro amoviRe. ai, ase SeviZine es
qonebao.
_ SeiZleba, mec wavide? _ ikiTxa matyuaram.
_ me yovel Rame iq ki ara vzivar. ra vici. xom giTxari, erTad-
erTxel, erTi Rame davyavi im wisqvilSi, SeiZleba, isini iq xSirad
ikribebian da Tu waxval, iqneb, rame gaigoo, _ rogorc yovelTvis
axlac simarTle uTxra marTlis mTqmelma.
matyuara wamoxta da wavida. iara, iara da im wisqvilSi mivida.
kodSi daimala. SuaRamisas wisqvilSi eSmakebi Semocvivdnen. matyu-
ara kodSi ijda da sulganabuli usmenda, iqneb, saCemo rame Tqvano.
eSmakebi dasxdnen da daiwyes: `Sen ra gaakeTe, me es gavakeTeo...~
erTma Tqva:
_ daviRupeT, verafers gavxdiT. Sromam fuWad Camiara. xelm-
wifis Tvalis wamali ise davmale, rom adamians ver epova. magram ar
vici, rogor da, upoviaT, xelmwifisTvis TvalisCini daubrunebia-
To.
wamodga meore eSmaki:
_ Cemi Sromac fuWi gamodga. xelmwifis qalis ZuZus wamali
upoviaT, mourCeniaT. veRaraferi gavawyveo.
_ me rom vambobdi, muxis fesvebSi erTi qvevri oqroa-meTqi,
isic upoviaT da wauRiaTo, _ Tqva mesame eSmakma.
amis gamgone eSmakebis ufrosi gacofda, wamoxta da iyvira:
_ im Rames aq rom vlaparakobdiT, namdvilad viRac gvismenda.
gaigo Tqveni nalaparakebi, wavida da yvelaferi wagarTvaT. vin icis,
iqneb, axlac movida, rom sasargeblo rames mohkras yuri. aqauroba
kargad moaTvaliereTo!
eSmakebma ufross sityva ar gaameorebines. daiwyes Zebna da
kodSi ar miagnes TvalebdaWyetil matyuaras? amoaTries da iqve
suli gaafrTxobines. daiSalnen da wavidnen TavTavianT gzaze.
gavida erTi dRe, ori dRe, sami dRe. matyuara arsad Cans. Sewux-
dnen naTesavebi, Zebna dauwyes. ar icodnen, visTvis ekiTxaT misi
270

270
asaval-dasavali da marTlis mTqmels miadgnen:
_ Tqven erTad mogzaurobdiT da iqneb ici, sad unda iyoso?
_ ama da am adgilas erTi Zveli wisqvili dgas. Tu daiRupeboda,
iq daiRupeboda. CemTan movida, mkiTxa, amodena qoneba sad iSoveo.
simarTle vuTxari, vuambe, rogor SemomaRamda gzad mimavals, ro-
gor Sevedi Zvel wisqvilSi da rogor movismine eSmakebis nalapara-
kebi, amis wyalobiT rogor viSove qoneba. man mkiTxa, SeiZleba, mec
wavide da wisqvilSi davjdeo? yovelRam iq ki ar davdivar, erTx-
el viyavi-meTqi. mainc wavida. Tu ram SeemTxva, iq SeemTxveoda, _
uTxra marTlis mTqmelma matyuaras axloblebs. isinic wavidnen, im
wisqvilSi mividnen da naxes, iq egdo mkvdari. waiRes cxedari, miwas
miabares.
ase daiRupa matyuara, marTlis mTqmeli ki gadarCa da bedni-
erad cxovrobda.

romels gvekuTvnis?

erTxel erTi xuro samogzaurod midioda. gzaze TerZi Semo-


eyara.
_ saiT gagiweviao?
_ samogzaurod mivdivaro.
_ Seni Tanamgzavri viqnebio.
_ keTili, wamodio.
gaudgnen gzas. SemoxvdaT oqromWedeli.
_ saiT gagiweviaTo?
_ samogzaurod mivdivarTo.
_ mec mogzauri var, amxanagebi viyoTo.
_ Zalian kargio, _ uTxres da gza ganagrZes.
gzad erTi xoja* SemoeyaraT.
_ sad midixarT?
_ vera xedav, sadac mivdivarT? samogzaurodo.
_ mec mogzauri var, amxanagebi viyoTo, _ Tqva xojam da gzas
gaudgnen.
saubar-saubarSi SemoaRamdaT. Ramis gasaTevad erTi tyiani adg-
ili SearCies. raki Rame tyeSi unda gaeTiaT, vinmes xom unda efxizla?
yares kenWi. pirveli kenWi xuros Sexvda, meore TerZs, mesame oqrom-
271

271
Wedels, bolo _ xojas. gadawyda, oTx-oTxi saaTi unda efxizlaT.
xuro fxizlobda, sxvebs eZinaT. moewyina xuros, moWra erTi
xe da misgan Zalian lamazi qali gamoTala, verc ki mixvdebodiT,
cocxali rom ar iyo. amasobaSi oTxi saaTic gavida. gaaRviZa TerZi,
Tavad ki dasaZineblad dawva.
gaaxila TerZma Tvali da ras xedavs?! gverdiT dediSobila qali
udgas. `Tvali xom ar matyuebs, am SuaRamisas aq ra undao?~ _ Tqva
da wamoxta, magram qals xeli rom Seaxo, mixvda, raSic iyo saqme.
_ uh, xuros gaukeTebia im dawyevlilsao.
dajda TavisTvis. mere ifiqra: `es qali xurom gaakeTa, me ki tanT
Cavacmevo. dajda da marTlac Seukera tansacmeli, Caacva da oTxi
saaTic gavida. gaaRviZa oqromWedeli, TviTon miwva da daiZina.
oqromWedeli wamoxta da ras xedavs? gverdiT kopwia qali
udgas. `sizmarSi xom ara varo?~ Tvalebi moifSvnita, miuaxlov-
da da xelT xis qali SerCa. `eh, ra tyuilad gamxarebia! Senca da
Seni gamkeTebelicao~, _ Tqva da gamobrunda. mere ifiqra, xuros
qali gamouTlia, TerZs Seumosavs, mec avdgebi da samkaulebs ga-
vukeTebo~.
dajda da qamridan dawyebuli _ yvela samkauli gaukeTa da zed
Seaba. amasobaSi oTxi saaTic gavida. gaaRviZa xoja, TviTon dawva da
daiZina.
gaiRviZa xojam da rom gamofxizlda, dainaxa ganze mdgari
kekluci qali. isic ki moeCvena, rom qalma xeli dauqnia da Tvali
Caukra.
_ hai, Seni! es ra aris? eSmaki mamasxaravebs Tu yovlad Zlieri
alahis wyalobaa? RmerTo, Tu eSmakia, cecxlSi Cabuge, Tu marTla
qalia, Cems bedqveS moaqcie! _ Tqva xojam, xelebi zecisken aRapyro
da namazi Seasrula. mere gadaSala Tavisi yurani, Caixeda. `qalia,
RmerTs moewone da SenTvis Seqmnao~, _ uTxra wignma.
xojam yurani gadado, qalTan mivida, xeli mohxvia da uTxra:
_ bedis varskvlavze mwerebixar, RmerTma mowyalebiT gad-
momxeda da SenisTana mSveniereba gamomigzavnao. kocnac daupira,
magram tuCebi Seaxo da xe ar SerCa!
_ RmerTo, miSvele, amas ras vxedav! _ iyvira xojam, asanTi
gakra da dainaxa, rom mis win xis qali idga.
`amis gamkeTeblebi Cemi amxanagebi arian. xurom xis qali gamoTa-

272

272
la, TerZma tanT Caacva, oqromWedelma samkaulebiT morTo. me? me
raRa gavakeTo?~ _ fiqrobda xoja. mTeli sami saaTi ifiqra, ifiqra
da meoTxe saaTi rom daiwyo, kidevac moifiqra: `suls Cavudgamo!~.
daiwyo locva. `RmerTo, am qals suli Caudgio~, _ evedreboda
RmerTs. amasobaSi meoTxe saaTic gavida da kidec gaTenda. xis qals
suli Caedga da TvalismomWrel asulad iqca. sxvebmac gaiRviZes,
wamodgnen. xojas ar esiamovna. cota xans kidev rom sZinebodaT, am
qals waviyvandi da wavidodio~, _ Cailaparaka.
raRas izamda?
daiwyes ciloba. ara, me unda waviyvano qali, ara meo.
_ qali me gamovTale da me mekuTvnis, Tqven ra gesaqmebaTo? _
Tqva xurom.
_ ara, qali marto me mekuTvnis. Sen Tu xisagan gamoTale, mere
ra? datovebdi da waxvidodi. me ki tansacmeli Sevukereo, _ Tqva
TerZma.
_ vinc xisgan qali gamoTala, SeSas datovebda da wavidoda.
TerZic Tavis Sekeril tansacmels xurjinSi Cailagebda da waiReb-
da. me ki oqros samkaulebi Sevabi, xumroba saqme xom ar ggoniaTo?
_ Tqva oqromWedelma.
_ yvelani marTals laparakobT, namdvilad faseulia Tqveni si-
tyvebi, magram me rom am qalisTvis suli ar Camedga, xom waxvidodiT
Tqvens gzaze xurjinebmokidebuli? qali Cemia, Tqven araferi ge-
saqmebaTo, _ Tqva xojam.
bevri idaves, amxanagebma xojas mokvlac ki daupires, bolos
Tqves, pirvelsave yadisTan* mivideT, iman gaarCios mtyuan-mar-
Talio. asec moiqcnen. erT yadis miadgnen: `ase da asea Cveni saqme,
gviTxari, romels gvekuTvnis es qalio?~
yadim qali xojas miakuTvna. gaxarebulma xojam qali waiyvana
da wavida.

273

273
Tanxmoba

iyo erTi xanSiSesuli glexi. hyavda xuTi vaJi. RvTis SewevniT,


glexis jalabi gamravlebuliyo. didi dro ar gasuliyo, rac um-
cros vaJsac coli moeyvana. umcrosi rZali dedamTil-mamamTilis
TandaswrebiT jer ar laparakobda. ojaxSi dovlaTi da baraqa tri-
alebda, aravis araferi aklda _ qoneba bevri hqondaT, saqoneli
ulevi hyavdaT, erTmaneTis siyvaruli da pativiscema hqondaT.
erTxel, axali wlis Rames, didi Tovli movida. muxlamde dado.
rogorc yovelTvis, im dResac ojaxis ufrosi adre adga, iloca da
saqonlis dasaxedad gavida. gavida da iseTi saocreba ixila, Tavis
dReSi rom ar enaxa: zRurblidan moyolebuli mTel ezoze bavSvis
nakvalevi gadadioda.
glexma aiRo Tavisi alabaSa.
_ ise ar movbrundebi, Tu ar gavige, es kvali sad midiso, _ Tqva
da gahyva kvals.
iara, iara da karga Sors wavida. xedavs, erT trial mindorSi
facxa dgas, saidanac kvamli bolqvebad amodis. kvali swored am
facxisaken midioda. glexma nabijs umata da facxas miuaxlovda, ma-
gram kari ver upova. arada, Signidan laparaki ismis. cota xanSi kari
TavisiT gaiRo da glexi uSiSrad Sevida. xedavs, mogizgize cecxls
sami kaci Semosxdomia. erTma Tqva:
_ es is kacia, visTanac am diliT viyavi. dagvdevnebia da aq mo-
sulao.
damxvdurebi glexs fexze wamoudgnen da cecxlTan miipatiJes.
es kacebi, Turme, faimbarebi yofilan. rasac ityodnen, ueWvelad
axdeboda. maT Soris ufrosi glexs miubrunda:
_ dad, Sen aqamde ise gicxovria, rom araferi dagklebia: arc
monagari, arc pirutyvi, arc qoneba. ase aRar SeiZleba. gverds ve-
Rar agivliT, Sens saxls Tu ar SevexeT. rame ziani unda mogayenoT,
magram raki gamogvedevne da aqamde moxvedi, erTi sityvis Tqmis
uflebas gaZlevT. airCie, ras Seelevi, ra mogakloT da ra dagito-
voTo.
glexi dafiqrda, magram veraferi airCia. mere faimbarebs sTxova:
_ erTi dRe momeciT, Sin waval, egeb, iq rame movifiqroo.
_ wadi, xval dilamde ifiqre, magram Tu xvalindel dilas
gadaacile, yvelafers dakargavo.
274

274
wavida glexi mwared Cafiqrebuli, mivida Sin, mTeli jalabi
Sekriba da uambo rac naxa, rac moismina, rac Tavs gadaxda. mere rCe-
va hkiTxa, ra vTxovoT faimbarebs, ra avirCioTo? bevri ifiqres, ma-
gram veraferi gadawyvites.
glexi yvelas saTiTaod daekiTxa: cols, vaJebs, magram yvela
Tavisas ambobda. wamodga ufrosi vaJi da
_ rema dagvitovon. cxeni yovelTvis dagvWirdeba da
gamogvadgebao.
wamodga momdevno Zma:
_ rema remaa, magram mewveli pirutyvis gareSe ar vivargebT.
isini xom rZes, mawons, xorcs gvaZleven!
wamodga mesame Zma:
_ rasac Tqven ambobT, kargia, magram pirutyvi ras gvizams
TavSesafari Tu ar gveqna? amitom saxl-kari unda davitovoTo.
yvelam Tavisi araxuna, magram erT azrze ver movidnen.
bolos, umcrosi rZali mivida mamamTilTan da uTxra:
_ mapatieT, TqvenTan dalaparakebas ver unda vbedavde, magram
raki dRes Cveni ojaxis bedi wydeba, unda Cemi saTqmelic mogax-
senoT: Cemi fiqriT, xval faimbarebTan rom mibrZandebiT da faim-
barebi rom gkiTxaven, ra airCieo, unda brZanoT: yvelaferi Tqveni
iyos: saxl-kari, qoneba, pirutyvi. oRond, erTsa gTxovT: ojaxSi
Tanxmobas nu mogviSliT, Tanxmoba SegvinarCuneT-Tqo. ase Tu ety-
viT, vnaxoT, isini ras izameno.
ojaxis ufross rZlis naTqvami WkuaSi daujda. sxvebis rCevaze
ufro es moewona.
glexi meore dRes uTenia wamodga da faimbarebisaken gaswia.
facxis kari isev TavisiT gaiRo. glexi Sig Sevida. faimbarebi
isev cecxlTan isxdnen. glexs fexze wamoudgnen.
_ moxvediTo? _ hkiTxes.
_ diax, movedio.
_ aba, ras gvTxov, Sens bolo sityvas veliTo.
_ me, dad, Cemi qonebis dardi ara maqvs, gindaT saxl-kari
waiReT, gindaT pirutyvi waasxiT, oRond erTsa gTxovT: ojaxSi
Tanxmobas nu momiSliT, Tanxmoba SegvinarCuneTo.
faimbarebs gaecinaT, Tan gaukvirdaT. ufrosma faimbarma
Tqva:

275

275
_ Tanxmoba Tu ar mogiSaleT, qonebas rogorRa wagarTmevT.
TanxmobiT Tu icxovrebT, Tqveni qoneba Tqvenve dagrCebaT. gvin-
doda TqvenSi uTanxmoeba Camogvegdo da qonebac gageyofodaT, ma-
gram sityva sityvaa da Txovnas SegisrulebT. wadi, xels ar gaxlebT.
erTmaneTs nu mohklebodeT Sena da Seni ojaxio.
gaxarebuli glexi dabrunda Sin. mis ojaxsa da saqonels araferi
damarTnia. cxovrobdnen TanxmobiTa da siamtkbilobiT.

rogor gaiyo orma Zmam qoneba

iyo ori Zma. cxovrobdnen RvTis brZanebiT: asi suli saqoneli


hyavdaT. colianebi iyvnen, magram arc erTs Svili ar eZleoda.
Zmebi ase keTilad cxovrobdnen. magram ase iyo Tu ise, ufrosma
gayra moindoma. uxmo umcross da uTxra: `me calke cxovreba msurs,
geyrebio~. ufrosis naTqvamze umcrosi ras ityoda?! _ daTanxmda.
ufrosi Zma adga da sacxovrebeli adgili amoirCia, saxli aiSe-
na, saqonlis sadgomi gaakeTa, yovelmxriv moawyo. mere mivida um-
crosTan da dasxdnen mosalaparakeblad.
_ xval rom gaTendeba, Cveni saqoneli gavyoT, _ Tqva
ufrosma.
_ moica erTi! _ uTxra umcrosma.
`moica erTio~ ki Tqva, magram mets arafers ambobs, zis dafiqre-
buli. ufrosma veRar moiTmina misi siCume:
_ ras Svrebi? `erTi moicao~, miTxari da mets arafers ambob,
zixar ise. ra moxdao? _ hkiTxa.
_ amaRam gavyof Cvens saqonelsao, _ Tqva umcrosma.
_ amaRam rogor gayof, am sibneleSi, saqoneli sadgomSia dam-
wyvdeuli. mere da, ratom viwvaloT, ra Zala gvadgas. me giTxari,
diliT gavyoT-meTqi. diliT kargad davinaxavT da Tanabradac gavi-
yofT, _ Tqva ufrosma.
_ ara, xvalisTvis ratom gadavdoT? raki gauyrelad ar Sei-
Zleba, amaRam unda gavyoT, _ Tqva umcrosma da gaCumda, krints
aRar Zravs, zis dafiqrebuli. didxans ijda ase da bolos Tqva:
_ aahah, morCa, gavyavi, waiRe, rac gsurso.
_ rogor gayavi, ra gayavi, me ra unda waviRo?
_ ai, ra: asi kaci naTesavi gvyavs, asi suli saqoneli. Tu indo-
276

276
meb, Cveni asi naTesavi Sen gyavdes, Tu arada, asive suli saqoneli
Seni iyos. arCevans Sen giTmob, _ uTxra umcrosma.
_ naTesavebi me myavdes? ra sisuleles ambob! naTesavebi sad
waviyvano, raSi gamomadgeba? radgan ase mogwons, saqoneli Cemi
iyos, _ Tqva ufrosma.
_ keTili, gyavdes, _ Tqva umcrosma.
meore dRes gamTeniisas wamodga umcrosi, mTeli saqoneli ga-
moreka sadgomidan da ufross misca, TviTon gamobrunda da Sin
dajda. zis ase erTi dRe, meore, mesame. isa da misi coli Wamen im mc-
ireds, rac darCaT. saxlSi erTi Wreli finiaRa SerCaT, sxva _ ze-
viT ca da qveviT miwa _ oTxfexi maT ezoSi araferi dadis. is Wreli
finiac imaTTan aris. gaiges mezoblebma, naTesavebma Zmebi gayrilan
da qoneba gauyviaTo, gaikiTx-gamoikiTxes, erTma Zroxa misca, erT-
ma cxeni, erTma kameCi da ase SeiZina umcrosma asi suli saqoneli,
Tan naTesavebic naTesavebad SerCa.
ufrosma ki waasxa mTeli saqoneli, magram zogi ufskrulSi
CaeCexa, zogi qurdma waiyvana, zogi munma gauwyvita. ase gamoecala
xelidan asive da is da misi coli darCnen usaqonlod, unaTesaod,
damunianebul-dasneulebulebi.
umcrosi ki RvTis SewevniT moRonierda da msuyedac cxovrob-
da.
asea, adamianoba bevrs niSnavs, dad. aseTi ambavi mesma adami-
anobisa da araadamianobis Sesaxeb. qveynad iseTi araferia, rac ar
SeiZlebodes rom moxdes. bevrs itans es dedamiwa, romelzec Cven
vcxovrobT.

afxazi da eSmaki

gzaze erTmaneTs Sexvdnen quabluxi da eSmaki. eSmakma hkiTxa


quabluxs:
_ quablux, maTxovaro, ra ambavia TqvenSio?
_ CvenSi aseTi ambavia: erTi koRos beWs rva ZaRli ver Wamso, _
upasuxa quabluxma.
_ albaT, imitom, rom ZaRlebi arian patarebio.
_ ZaRlebi patarebi rogor arian, Tuki mefis ezoSi gamosulni
Zerebs iWeren da Wameno.
277

277
_ Zerebi iqnebian patarebio.
_ Zerebi patarebi rogor iqnebian, roca sasaxlis gumbaTze Se-
momsxdrebi frTebs molze scemeno.
_ sasaxle iqneba patarao.
_ patara rogor iqneba, roca TiTo oTaxi rva aqlems itevso.
_ aqlemebi iqnebian patarebio.
_ patarebi rogor iqnebian, roca mefis ezoSi darguli soWis
kenweroebs swvdebian da axramunebeno.
_ soWebi iqneba patarao.
_ patara rogor iqneba, roca Cemi Zma Tavs rom aswevs da soWis
kenweros Sexedavs, Tavidan qudi sZvrebao.
_ Seni Zma iqneba patarao.
_ Cemi Zma rogor iqneba patara, roca WaSi xels yofs da fskeri-
dan qvas iRebso.
_ Wa iqneba patara, fskeri axlos yofilao.
_ Wis fskeri rogor yofila axlos, roca diliT Cagdebuli qva
saRamomde fskers ver uwevso.
_ dRe iqneba mokleo.
_ dRe rogor iqneba mokle, roca diliT dagrilebul Zroxas
saRamos naSieri uTamaSebs fexebTano.
_ hait, maTxovaro afxazo, sityvaSi rogor majobeo!

278

278
andazebi

ar arsebobs yvavili, futkari rom ara jdebodes.


kaci kaciT aris Zlieri, xe _ fesvebiT.
kaci sityviTa da saqmiT icnoba, viri _ yurebiT.
megobris saxlSi jdomas mis gulSi jdoma gerCivnoso.
moCqares mougviandeso.
simdidre da bedniereba erTad ar modis.
stumari RvTisaa.
stumars rasac guliT miarTmev, saiqios win dagxvdeba.
stumars rasac daumalav, eSmakisaa.
sulelic ki Wkuas iswavlis, Tu WianWvelisa da futkris Sromas
daukvirdeba.
sxvisi xeliT Tavs ver moifxan.
uqonels Sens naliaSi nu Caaxedebo.
cxeni kvdeba _ mindori rCeba, kaci kvdeba _ saxeli rCeba.
Wkviani kaci megobradac kargia da mtradac.
Wkua Tvalze Sors ixedebao.
Wkua sjobia Ronesao.
xalxis wyevla xesac gaaxmobso.

279

279
ubixuri folklori

sasriyvas sikvdili

narTebis droSi* iyo erTi patara tanis kaci, sasriyva* erqva.


Zalian Wkviani da marjve iyo. roca undoda, maSin icvlida saxes:
xan mxecad gadaiqceoda, xan _ gzaze dagdebul qalamnad, xan _
xurjinad. Tu cud gunebaze dadgeboda, nislSi gaexveoda, narTebs
daereoda da SiSis zars scemda, musrs avlebda. radgan nislSi iyo
gaxveuli, narTebi ver xedavdnen da, raRa Tqma unda, xelsac ver
ubrunebdnen.
narTebis deda, caunaJi, brZeni qali iyo. erT dRes narTebma de-
das uTxres:
_ sasriyva Tu ar movkaliT, cocxals ar gagviSvebs. gvirCie,
rogor movklaT, rom mSvidad vicxovroTo.
_ Tu im kacis mokvla aucilebelia, aiReT rkinis borbali,
mis saxlTan maRlobze aitaneT da iqidan daagoreT, Tan sasriyvas
dauZaxeT: `Cven axla am borbals davagorebT, Tu vaJkaci xar, muSti
hkari da ukan amoagore-Tqo~, _ daariga dedam.
marTlac, daagores narTebma rkinis borbali. sasriyvam ki igi
muStis dakvriT ukan daabruna.
narTebi isev mividnen dedasTan:
_ borbali ukan amogvigdo. axla raRa vqnaTo? _ hkiTxes.
dedam uTxra:
_ xelaxla daagoreT borbali da uTxariT, idayvis dakvriT
amoagdos ukano.
narTebi ise moiqcnen, rogorc dedam daariga. aitanes borbali
maRlobze, daagores, Tan sasriyvas dauZaxes: `Tu vaJkaci xar, iday-
vi hkari da ukan amoagoreo!~
sasriyvamac hkra borbals idayvi da ukan daubruna narTebs.
narTebi isev mividnen dedasTan:
_ saubedurod, Cven sasriyvas momkvlelebi ara varT. rasac
veubnebiT, yvelafers akeTebs. Tu ar davRupeT, cocxali veravin
gadavurCebiTo.
_ yuri migdeT: sasriyvas barZayis Zvali ara aqvs, mxolod xor-

280

280
ci ki rkinis borblis dartymas ver gauZlebs. borbali barZays moh-
kveTs, sasriyva mokvdeba da Tqvenc gadarCebiTo, _ uTxra dedam.
narTebma dauZaxes sasriyvas:
_ barZayi hkari da ise amoagdeo!
daagores borbali. hkra sasriyvam barZayi da borbalma barZayi
mohkveTa.
maSin sariyvam daiZaxa:
_ rac ki tyeSi mxecia, yvela aq mogrovdes Cemi xorcis saWme-
lado!
pirveli mgeli movida, magram Seebrala sasriyva da xorcisTvis
piri ar daukarebia, Wrilobas ulokavda. roca mgelma wasvla daa-
pira, sasriyvam uTxra:
_ dae, amieridan Seni guli Cemsas hgavdes, sadac ar unda iyo,
ise eSinodeT Seni, rogorc Cemi eSinodaT, magram Tu ukan daixev,
guli ZaRlis gulad geqceso!
mgeli tyeSi dabrunda.
Semdeg kurdReli movida. imasac guli sibraluliT aevso, arc
man daakara piri sasriyvas xorcs.
_ rogorc me gaveqeci im kacebs, motyuebiT rom gadamiWres
gza, dae, Senc ise gadaurCe Sens mdevrebso, _ daloca sasriyvam.
kurdRelic tyeSi dabrunda.
rig-rigobiT modiodnen mxecebi, magram ebralebodaT sasriyva
da mis xorcs pirs ar akarebdnen.
bolos Savi orbi mofrinda, daiTria sasriyvas barkali da ZiZg-
na dauwyo. sasriyva gabrazda da orbi dawyevla:
_ kvercxi maRal mTebSi dagedos, iq, sadac adamians ver mies-
vleba. kvercxs piridan debde da Tu gamoCekas daapireb, muceli
zemodan mogeqceso. ori bartyi gamoiCekos da TiTom TiTo Tvali
amogkortnoso.
orbi caSi afrinda.
ase daiRupa sasriyva.

281

281
berikaci da devi

iyo da ara iyo ra, iyo erTi Raribi, moxuci col-qmari. erTxel
colma uTxra qmars:
_ kaco, xom xedav, rogori Raribebi varT. devebTan wadi da Sin
cota oqro moitaneo.
_ ramdenime wvela yveli gamimzadeo.
qalma amoiyvana yveli. Caido berikacma yveli gudaSi da gaswia
devebis qveynisaken. did mdinares miadga. dainaxa, gaRma napirze
devi Camomjdariyo.
_ gamodi da am wyalze gadamiyvaneo! _ gasZaxa berikacma devs.
devi gabrazda:
_ vina xar, raebs mibedavo?!
berikacma gudidan erTi wvela yvela amoiRo da devs daanaxva:
_ xedav, am qvas? amasaviT gamogaden wvensao _ da yvels xeli
mouWira, wveni gamoadina da moisrola.
devmac aiRo qva, mouWira xeli, magram ver iqna da, wveni ver
gamoadina. SeeSinda devs, gadmovida mdinareze, berikaci zurgze
Seisva, devebis qveyanaSi waiyvana da Tavis dedis Zmebs mihgvara.
_ es kaci qvebs wvens adens. kargad moeqeciT, Torem rames
dagviSavebso.
_ gadi, daikarge! aseTi kaci raSi gvWirdebao, _ uTxres dedis
Zmebma.
devma berikaci isev zurgze Seisva da axla Tavis mamis Zmebs mi-
hgvara.
_ es kaci qvebs wvens adens. araferi awyeninoT, Torem xifaTs
gadagvyriso.
_ aseTi kaci raSi gvWirdeba, saidanac mogiyvania, isev iq waiyva-
neo, _ uTxres mamis Zmebma.
Seisva devma berikaci zurgze da Tavis Svid ZmasTan miiyvana.
uTxra:
_ es kaci qvebs wvens adens, kargad moeqeciT, araferi awy-
eninoT, Torem xifaTs gadagvyriso.
_ Zalian kargio, _ upasuxes Zmebma, _ Svidi qvabi wyali avadu-
RoT da rom daiZinebs, davmduRroTo.
berikacma yvelaferi gaigona. RamiT dasaZineblad rom daw-
va, devebma wyali asaduReblad cecxlze Semodges. berikaci adga,
282

282
oTaxidan Cumad gavida da daimala. devebma mduRare wyali mis oTax-
Si Seasxes.
gaTenda. berikaci oTaxSi ise Sebrunda, rom devebs ar daunax-
avT. Sevidnen devebi oTaxSi, xedaven, berikaci zis TavisTvis.
_ wuxel xom arafers Seuwuxebixaro? _ hkiTxes.
_ arafers, oRond kiseri meqavebao.
devebi SeSindnen.
_ raki asea, xval tyeSi wavideT SeSis mosatanado, _ uTxres
berikacs.
_ kargi, wavideT, oRond, Toki wamoiReTo.
marTlac, wavidnen tyeSi. devebma Zirfesvianad moglijes TiTo
xe da ukan dabruneba daapires.
_ moicaT, erTi xis kenwero momiwieTo, _ uTxra berikacma de-
vebs. mouwies devebma xis kenwero. berikacma Caavlo xeli da devebs
uTxra:
_ gauSviTo.
gauSves devebma xeli, tots CaWidebuli berikaci xes kenweroSi
moeqca da Citic daiWira. devebi uaresad SeSindnen. berikaci xidan
Camovida da devebs uTxra:
_ TiTo xis amara ukan rogor davbrundeT. aiReT Toki da erTi
ormociode xe erTad SekariT, barem erTad movglej da wamoviRebo.
_ amdeni xe rom wamoiRos, Cvens ezoSi sad unda daawyos, saxls
dagvingrevs. rasac mogvTxovs, mivceT da dabrundes Tavis qveyana-
Sio, _ Tqves devebma.
_ Cveno stumaro, gviTxari, ra gsurso? _ hkiTxes berikacs.
_ Tu gudas oqroTi gamivsebT, Sin davbrundebio.
gauvses devebma guda oqroTi da Sin gaistumres. im devma isev
Seisva berikaci zurgze da gzas gaudgnen.
devze Semomjdari berikaci Sin dabrunda. devs misi saxli Za-
lian patara eCvena. Sin Sesulma berikacma cols uTxra:
_ mogvSivda, Romi mogvixarSeo!
dedaberma moxarSa erTi kardala Romi, amoago magidaze da win
daudga.
_ misatanebeli araferi gvaqvso, _ uTxra.
moxucma upasuxa:
_ keraze dakidul devebSi yvelaze msuqani amoarCie da Segvi-
wvio.
283

283
amis gagonebaze devi ukanmouxedavad gaipara, `mec ar damklan
da ar SemWamono~.
midis devi. Semoeyara mela.
_ saidan modixaro? _ hkiTxa devs.
_ im berikacis saxlidan movdivar, aqve rom cxovrobs da saxli
daxocili devebiT aqvs savse. mec damipires SeWmao.
_ iman rogor SegaSina? yovelRam TiTo qaTams vparav da vera
da ver damiWirao.
gabrazebuli devi Sebrunda da gaqanda berikacisaken. melac
ukan mihyva.
berikacma Soridanve dainaxa mela da dauZaxa:
_ eg devi Tu gamxdaria, ar minda, magram Tu msuqania, moiyva-
neo!
amis gamgone devma ifiqra, etyoba, amaT piri aqvT Sekruli, ma-
tyueben da SeWmas mipirebeno. daavlo melas xeli, Suaze gaxliCa da
moisrola. Semdeg Setrialda da Tavisi qveynisaken mokurcxla.
berikacsa da dedabers ki sikvdilamde eyoT devebisagan wa-
moRebuli oqro.

aidemir xani

didi xnis winaT erTi begis* cols bavSvi eyola. erTi Tvec ar
gasuliyo, rom qalma zRvaze sarecxi waiRo gasarecxad. vidre deda
sxva qalebTan erTad sarecxs recxavda, bavSvs iqve eZina. am dros
mofrinda didi, Savi orbi, aitaca mZinare bavSvi da zRvisken waiRo.
mSoblebi mixvdnen, rom Svils veRar ipovnidnen da xeli aiRes mis
Zebnaze.
frinvelma bavSvi zRvis gaRma erT qveyanaSi gaiyvana, Zirs dae-
Sva da Tavisi nadavlis SeWma daapira. am dros erTi begi Tavisi
razmiT laSqrobidan brundeboda. dainaxa orbs klanWebiT raRac
mohqonda da Tavis razms ubrZana:
_ axlave naxeT, ra moitana frinvelmao.
aTiode mxedarma maSinve im adgils miaSura, sadac orbi daeSva.
rom miuaxlovdnen, frinveli dafrTxa da Tavs uSvela. bavSvi miwa-
ze darCa. mxedrebma dainaxes, rom bavSvi cocxali iyo, aiyvanes da
begs mihgvares.
284

284
_ waviyvanoT da gavzardoTo, _ Tqva begma.
orbs bavSvisaTvis mucelze Wriloba mieyenebina. uwamles da mo-
arCines. bavSvs aidemiri daarqves. igi begma gazarda. kargi vaJkaci
dadga, begs yvelgan Tan dahyveboda. omSi rom wavidodnen, yvelaze
ukeT aidemiri ibrZoda.
erTxel begma kazakTa* qveyanaSi salaSqrod xalxi Sekriba.
laSqrobis win sami brZeni ixmo, cal-calke oTaxebSi Seayvanina,
raTa cal-calke dalaparakeboda maT.
_ saomrad mivdivarT. mebrZolebSi iseTi kaci damisaxele, laSqa-
rs rom droSiT xelSi gauZRveso, _ uTxra begma pirvel brZens.
_ amas mxolod aidemiri SeZlebs, laSqarSi masze mamaci aravin
aris. swored man unda daiWiros droSao.
ixmo begma meore brZeni.
_ Tu kazakTa samyofels mivaRwevT da maT cixesimagres davipy-
robT, amoirCie is molaSqre, vinc cixesimagreSi pirveli SeiWreba
da iq droSas aRmarTavso.
_ laSqarSi aidemirze mamaci aravin aris. cixesimagreze dro-
Sis aRmarTvas is SeZlebso.
begma axla mesame brZens hkiTxa:
_ roca mecixovneebs davamarcxebT, cixes aviRebT, movklavT
kazakTa meTaurs, cixis mTel qonebas wamoviRebT, arafers faseuls
ar davtovebT da cixesimagres gadavwvavT, mdevari Tu dagvedevna,
Cvens laSqarSi vin iqneba is kaci, mdevars rom SeaCerebs da daamar-
cxebso?
_ rasac Sen ambob, magis gamkeTebeli marto aidemiriao, _ upa-
suxa brZenma.
maSin begma brZana:
_ raki aseTi mamaci yofila, dReidan aidemir xani dauZaxeTo.
wavida laSqari. aidemiris winamZRolobiT kazakTa qveyana-
Si Sevidnen. cixesimagreze saieriSod rom moemzadnen, aidemirs
uTxres:
_ aidemir, aiRe droSa, Sedi cixeSi da iq aRmarTeo!
miitanes cixeze ieriSi da aiRes. aidemirma droSa aRmarTa.
mokles yazaxTa meTauri, wamoiRes, rac cixesimagreSi iyo. aidemirs
uTxres:
_ jars ukan gamohyevi, Tu mdevari wamogvewios, daxoce, ar
daindoo.
285

285
gahyva aidemiri jars ukan. wamoweuli mdevrebi daxoca, erTic
ar gauSvia cocxali. ase datoves kazakTa qveyana da samSobloSi da-
brundnen.
amis Semdeg begs aidemir xanis Suri Cauvarda gulSi. erTxel
aidemiri zRvis napiras seirnobda. uceb dainaxa, rom lelqaSidan
cxenebis rema gamovida da zRvaSi Secura. aidemirma daaTvaliera
is adgili, saidanac cxenebi gamovidnen da sami axlad dabadebuli
kvici ipova. aiyvana is kvicebi da Sin miiyvana. gamozarda. ori kvici
begma waiyvana. erTi, yvelaze susti, aidemirs dautova. gazarda ai-
demir xanma is kvici. zed rom Sejdeboda, mis naxvas araferi sjobda.
xalxi cxen-mxedris yurebiT ver ZReboda. begs ufro moeZala Suri,
aidemiri Sinidan gaagdo da imazeRa fiqrobda, rogor moekla.
begs erTi siZe hyavda. aidemiri sacxovreblad masTan gadavida.
isev midioda xolme zRvis napiras. yovelTvis, roca Tavisi cxeniT
zRvis napirs Cauvlida, cxeni zRvaSi iwevda. erTxelac ifiqra, vna­
xoT, sad wavao da cxeni zRvaSi SeuSva. cxenma zRva gadalaxa da erT
qveyanas miadga. xmeleTze rom gavidnen, aidemirma Tqva, vnaxoT, sad
wavao da cxens sadave miuSva.
cxenma erTi soflisken aiRo gezi. am dros erTi moxuci qali
Tavs ibanda, iqve misi qaliSvili idga. iman zRvidan gamomavali mxe-
dari rom dainaxa, dedas uTxra:
_ zRvidan viRac mxedari gamovida da aqeT modiso.
_ Svilo, es mxedari Sens Zmebsa hgavs, misi cxeni ki mamaSenis
erT-erTi cxeniao, _ uTxra dedam.
vidre isini laparakobdnen, mxedari pirdapir maT ezos miadga
da qalebs uTxra:
_ Tqveni stumari varo.
qalebma cxeni sajiniboSi Seiyvanes, stumari ki Sin SeipatiJes.
gavida ramdenime dRe. `netav, is bavSvi xom ar aris, frinvelma rom
mogvtaca, Zalian hgavs Cvens Svilso~, _ fiqrobdnen maspinZlebi.
erTxelac stumars TeTreuli da tansacmeli misces, gamoicvaleo.
gaixada stumarma da vidre icvlida, maspinZlebi karis WuWruta-
nidan uTvalTvalebdnen. dainaxes, mucelze Wriloba hqonda, es is
Wriloba iyo, orbma rom miayena. ase darwmundnen, rom stumari maTi
Svili iyo.
ojaxis dedam hkiTxa:
_ saidan modixar, visi ojaxidan xaro?
286

286
_ me `frinvelis moyvanili biWi damarqves~. erT qveyanaSi
vcxovrob, mSoblebi ara myvanan, TviTonac ar vici, vina var da visi
Svilio.
moxucma qalma uTxra:
_ zRvaze sarecxs rom vrecxavdiT, erTma didma frinvelma mo-
gitaca. aq aris Seni samSoblo, me ki dedaSeni var, es gogo Seni daa,
Seni Zmebi ki male movleno.
aidemirma Zalian gaixara. saRamo xans Zmebi dabrundnen. maTac
gaixares.
cota xnis mere ymawvilma ukan dabruneba moindoma.
_ am qveynis wyali ar misvams, iq waval, sadac gavizardeo.
_ Tu darCena ar ginda, ra gaewyoba, wadio, _ uTxres da rom-
eli cxeniTac movida, imaze ukeTesi cxeni misces. am cxens yvela-
nairi dabrkolebis daZleva SeeZlo.
_ Tu mogkles im qveyanaSi, sadac brundebi, es cxeni Sens cxe-
dars mogvitanso, _ uTxres da gaistumres.
Sejda aidemiri cxenze, Secura zRvaSi, meore napirze gavida da
im kacTan dabrunda, visTanac adre cxovrobda.
amasobaSi begi sul imaze fiqrobda, rogor movkla aidemirio. Za-
lian eSinoda misi da ar icoda ra eqna. aidemiris maspinZeli xom begis
siZe iyo! xoda, mivida begi Tavis siZesTan, karSi gamoixmo da uTxra:
_ an Sens Tvalebs momcem, an sicocxleso.*
_ Tvalebs ver mogcem, sicocxles ki, miiReb, raki ase gindao.
_ Sens sicocxles ra vaqnev, Seni Tvalebi mWirdebao.
_ vxedav, sxva gza ar aris, mogcem Tvalebso, _ uTxra siZem.
_ xval diliT stumari Tavis cxenze nu Sejdeba, sxva cxenze
Sesvi, nurc iaraRs iqoniebs Tan. erTad gamohyeviT gzas, iq Cavusaf-
rdebio, _ Tqva begma da wavida.
meore dRes begis siZem uTxra stumars:
_ gavideT, cota gaviaroT, guls gadaayolebo.
_ kargio.
_ Sens cxenze nu Sejdebi, nurc iaraRs wamoiReb, aqve cotas
gavivliT da male davbrundebiTo.
aidemir xans eWvma gahkra, magram maspinZels araferi agrZno-
bina. wasasvlelad rom gaemzadnen, mainc Sekazma Tavisi cxeni, la-
gami amosdo da sajiniboSi daamwyvdia. TviTon ki wavidnen, gaiares,
mtris samzirTan mividnen. gamocvivdnen begis kacebi, Tavs daesxnen
287

287
aidemir xans da mokles. sajiniboSi gamomwyvdeulma cxenma kari
gaamtvria, cxedarTan miiWra, zurgze Seigdo da samSobloSi waiyva-
na. damarxes aidemir xani Tavisma mSoblebma.
ase mokvda aidemir xani. rac axla giambeT, simarTlea.

glexis Svili

iyo da ara iyo ra, iyo erTi glexis Svili. erT Rames esizmra,
viTom axal mTvaresa da mzes Soris ijda. diliT adga da sastumro
saxlSi* Sevida.
_ sizmari vnaxeo.
_ gviambeo.
_ ver giambobT, es xom Cemi bediao.
atyda Cxubi. CxubSi glexis Svils erTi kacic ki Semoakvda.
Cafrebma glexis Svili daiWires da cixeSi Caagdes.
amasobaSi kazakTa begma ubixTa begs erTi joxi gamougzavna.
Tan Sikriks werili gamoatana. werilSi ewera: `gamoicaniT, ro-
melia am joxis Tavi da romeli _ bolo. Tu ver gamoicnobT, oms
gicxadebTo~.
daxedes joxs, xelSi atriales, magram, aba, ras gamoicnobdnen?!
mefis xabazi ambis misatanad cixeSi afrines.
_ ra aris axali qveyanazeo? _ hkiTxes cixeSi xabazs.
_ kazakTa begma joxi da werili gamogvigzavna. iwereba, Tu
gamoicnobT, am joxs sad Tavi aqvs da sad bolo, xom kargi, Tu arada
Tqvenze movdivaro. Cvenma begma Seyara yvela cnobili xalxi da wer-
ili waukiTxa. erTmaneTs ekiTxebodnen, sad vipovoT amis gamomcno-
bio. magram veravin ipoveso, _ Tqva xabazma.
_ CemTvis rom ekiTxaT, gamovicnobdio, _ Tqva glexis Svilma.
marTlac, mihgvares glexis Svili begs.
_ aiReT erTi qvabi, gaavseT wyliT da joxi Sig CaagdeT. is, ro-
melic wylidan amotivtivdeba, Tavi iqneba, romelic wyalSi darCe-
ba _ boloo, _ Tqva glexis Svilma.
asec moiqcnen. joxis erT bolos, romelic wylidan amotivtiv-
da, TeTri naWeri Semoaxvies, wyalSi darCenils _ wiTeli. kazakebis
begs werili misweres: TeTri Tavia, wiTeli _ boloo. glexis Svili
ki cixeSi daabrunes.
288

288
ramdenime weli mSvidobianad icxovres. magram erTxelac kaza-
kebis begma sami aqlemi gamogzavna da moiwera: `gamoicaniT, romelia
deda, romeli _ Svili da romeli _ SviliSvili. Tu ver gamoic-
nobT, oms gamogicxadebTo~.
ubixTa begma isev Seyara Tavisi xalxi. bevri ifiqres, magram pa-
suxs ver miagnes. begma Tavisi xabazi isev cixeSi afrina.
_ rao, ra ambebiao? _ hkiTxes.
_ kazakTa begs sami aqlemi gamougzavnia. unda gavigoT, rome-
lia deda, romeli _ Svili da romeli _ SviliSvilio. Tu ver gamov-
icnobT, oms gvipirebso.
amis gagonebaze glexis Svilma Tqva:
_ me gamovicnobo.
miutanes begs ambavi. begma isev TavisTan miayvanina glexis
Svili.
_ saqonlis baki gaakeTeT da mxolod erTi kari daayoleTo.
gaakeTes baki, Seyares aqlemebi, kari gamouketes. Semdeg kete-
biT misdgnen da cema dauwyes. aqlemebi gaiqcnen, kari gaangries.
pirveli deda gamovarda, mas Svili mihyva, bolos SviliSvili ae-
devna.
deda aqlems kiserze TeTri naWeri Seabes, Svils _ wiTeli,
SviliSvils _ Savi. aqlemebi kazakTa begs daubrunes. Tan werilic
gaayoles. glexis Svili ki cixeSi daabrunes.
kidev ramdenime welma mSvidobianad gaiara. erTxelac kazakTa
begma Svidad dakecili rkina gamougzavna ubixTa begs. Tan werilic
moayola. iwereboda: `Tu am rkinas isris erTi gasroliT gaxvretT,
xom kargi, Tu ara da, saomrad movdivaro~.
ubixTa begma isev Seyara Tavisi xalxi, werili waukiTxa da
hkiTxa:
_ ra vqnaTo?
pasuxi veravin moifiqra. begis xabazi isev miadga cixes.
_ ra ambaviao? _ hkiTxes.
_ kazakTa begma aseTi da aseTi rkina gamogzavna. Tu erTi dar-
tymiT gaxvretT, xom kargi, Tu arada, oms gvipirebso.
_ Tu aqedan gamomiSvebT, me gavxvreto, _ Tqva glexis Svilma.
xxabazma begs ambavi miutana. gamouSves glexis Svili cixidan
da begs mihyvares.

289

289
_ ai, es rkina erTi dartymiT unda gaxvritoo, _ uTxres da
rkina uCvenes.
glexis Svilma Tqva:
_ Tu RmerTi mowyale TvaliT gadmomxedavs, gavxvreto.
esrola da rkina gaxvrita.
amis Semdeg begma Tavisufleba uboZa da ori-sami Tve TavisTan
stumrad datova.
kazakTa begma axali werili moswera ubixTa begs: `Sen rom Wkvi-
ani da ganaTlebuli kaci gyavs, gamomigzavneo~.
begma glexis Svils uTxra:
_ kazakTa begi Sens Tavsa mTxovso.
_ gamgzavne da wavalo.
_ kargi, wadio.
_ Caketon TavlaSi xuTi cxeni da ocdaaTi dRe asuqono, _
iTxova glexis Svilma.
marTlac, Caketes xuTi cxeni TavlaSi da ocdaaTi dRis ganma-
vlobaSi asuqebdnen. rom gasuqdnen, glexis Svilma cxenebi Sekazma,
begs xelze akoca, erT cxenze Sejda, danarCeni oTxi Tan gaiyola da
gzas gaudga.
gzad erT mxvnel-mTesvels Sexvda, fexebze wisqvilis qvebi eba.
_ baraqa Sens saqmeso, _ miesalma.
_ agaSenos RmerTmao, _ upasuxa mxvnel-mTesvelma.
_ fexebze wisqvilis qvebi rad Segibams? etyoba, didi Zal-
Ronis patroni xaro.
_ es ra gasakviria? ai, glexis Svili, kazakTa begis gamogzavni-
li rkina rom gaxvrita, Cemze Zlieriao.
_ im kacma rom Segiamxanagos, gahyvebi, sadac wavidoda?
_ yvelgan gavyvebodio.
_ me var is kaci. midi, amoirCie cxeni, Sejeqi da wavideTo.
miatova mxvnel-mTesvelma mindorSi guTneuli, Sejda cxenze
da gahyva.
erTi dRis savali rom gaiares, miwaze gawolili viRac kaci
dainaxes.
_ miwaze ratom wevxaro? _ hkiTxes.
_ vusmen, rasac am qveynad laparakobeno.
_ maxvili yuri gqoniao.
_ es ra gasakviria?! sakvirveli is aris, glexis Svilma kazakTa
290

290
begis gamogzavnili rkina rom gaxvrita. ai, vin aris qebis Rirsio.
_ im glexis Svilma rom Segiamxanagos, gahyvebi, sadac wagi-
yvanso?
_ gavyvebio.
_ Tu egrea, is glexis Svili me varo.
_ movdivaro.
_ am cxenze Sejeqi da wavideTo.
gaudgnen gzas. erT did tbas miadgnen. tbasTan kaci iwva.
_ aq ras akeTebo? _ hkiTxes.
_ am wyals erTs movsvam da sul davlev. mere, roca momepri-
aneba, ukan amovuSvebo.
_ ra Zala gqoniao?!
_ es ra Zalaa! Zala im glexis Svilsa aqvs, kazakTa begis gamog-
zavnili rkina rom gaxvritao.
_ im glexis Svilma rom Segiamxanagos, gahyvebi, sadac wagi-
yvanso?
_ gavyvebio.
_ is glexis Svili me var, Sejeqi am cxenzeo!
_ Zalian kargio, _ Tqva, Sejda cxenze da gahyva.
iares erTi-ori dRe da gzaze erT kacs gadaawydnen. kaci mTas
misdgomoda da weraqviT Txrida.
_ ras akeTebo? _ hkiTxes.
_ am mTas vangrev. miwas ki asi aTas nabijze visvrio.
_ ra Zal-Rone gqoniao!
_ es ra aris! ai, glexis Svilma rom kazakTa begis gamogzavnili
rkina gaxvrita, is aris, rac ariso.
_ im glexis Svilma rom Segiamxanagos, gahyvebodi, sadac wavi-
dodao?
_ gavyvebodio.
_ is glexis Svili me var. Sejeqi am cxenzeo.
ase gaxdnen xuTni.
erTi-ori dRe kidev iares da Cavidnen kazakTa qveyanaSi.
mcvelebma gaaCeres:
_ saidan modixarTo? _ hkiTxes.
_ Tqvenma begma werili mogvwera da ubixTa qveynidan vestum-
reTo.
_ Zalian kargio, _ da begTan miiyvanes.
291

291
_ eseni Seni stumrebi ariano.
begma stumrebi koSkSi daabinava. iq oc dRes darCnen.
amasobaSi kazakTa begma Seyara Tavis didebulebi da uTxra:
_ ra vuyoT am xalxs? me mgonia, kargi iqneba, Tu ukan aRar ga-
vuSvebT. Tqven raRas ityviTo?
_ ukeTesi iqneba, Tu davxocavTo. oRond ise, rom maTi sikvdi-
li Cven ar dagvbraldeso.
erTma didebulma Tqva:
_ wylis motana vubrZanoT. saTiTaod gavgzavnoT baRSi wy-
arosTan da gveleSaps SevaWamoTo.
begi daTanxmda.
_ Zalian karigo.
yurmaxvilam yvelaferi gaigona da megobrebi gaafrTxila.
fexebze dolabebi rom hqonda amokruli, im mxvnel-mTelsvelma
Tqva:
_ waval da movklav im gveleSapso.
roca stumrebs saWmeli miarTves, maT wyali moiTxoves. misces
Tungi da uTxres:
_ baRidan moitaneT wyalio.
mxvnel-mTesvelma aiRo Tungi da baRisken wavida. erTbaSad ga-
moCnda gveleSapi. wyarosTan didi qva egdo. mxvnel-mTesvelma qvas
xeli daavlo da gveleSaps esrola, Sig TavSi moartya da mokla.
Tungi gaavso, moutana wyali Tavis megobrebs da daalevina.
begs es ambavi maSinve gaagebines. man isev Seyara Tavisi dideb-
ulebi da hkiTxa:
_ axla ra vqnaTo?
_ Svidi qvabi wyliT avavsoT, CavyaroT Sig fqvili da marili,
vaduRoT, mere puri davumatoT da davalevinoT. ase davxocavTo.
asec gadawyvites.
yurmaxvilam yvelaferi gaigona da Tavisi megobrebi gaafrTxi-
la. tbis msmelma Tqva:
_ araferia, magas me davlevo.
meore dilas msaxurebma Svidi qvabi wvniani moxarSes da stum-
rebs miarTves.
_ usaTuod unda dalioTo.
tbis msmelma:
_ oTxi fiala momitaneTo.
292

292
moutanes. tbis msmelma Tavis megobrebs TiTo fiala daalevina.
Tavad ki qvabebi moiyuda da erTmaneTis miyolebiT gamocala.
ramdenime dRe mSvidad gaatares. kazakTa begma isev Seyara
didebulebi:
_ axla raRa vqnaT, ra ar viRoneT, araferma gaWrao.
Zalian SeSindnen.
_ xmlis erTi dakvriT movaWrevinoT Cveni didi xeo.
yurmaxvilam gaigona da megobrebi gaafrTxila. glexis Svil-
ma Tqva:
_ RvTis madliT, me movWri xeso.
megobrebi daeTanxmnen.
kazakTa begma aTi dRis vada misca. meaTe dRes seiris sayure-
blad mTeli qveyana didi xis qveS Seyares.
glexis Svilic movida Tavisi megobrebiT. xel-fexi, piri daiba-
na da didxans loculobda. mere aiRo xmali, RvTisagan naboZebi
mTeli ZaliTa da RoniT dahkra xes. dahkra da erTi dartymiT moW-
ra. xe waiqca da uamravi xalxi qveS moiyola.
megobrebi ki cxenebs moaxtnen da gaqusles. Secvivdnen begis
sasaxleSi, moitaces begis asuli da gzas gauyenes. jari daadevnes.
mesame dRes daewiaT mdevari. glexis Svilis is megobari, weraqviT
mTas rom angrevda, cxenidan Camoxta, moTxara erTi mTa da miwa mde-
vars Seayara. imdeni Seayara, rom jari damarxa kidec.
roca ukana gzaze im adgils miadgnen, sadac weraqviani kaci
SemoxvdaT, man wasvla aRar indoma da iq darCa. maxvili yuris pa-
tronis saxlTan rom mividnen, aRarc is gahyva megobrebs, Sin darCa.
tbasTan rom mividnen, wylis msmelmac aRar indoma gzis gagrZele-
ba. Semdeg mxvnel-mTesvelis mindors miadgnen, guTanSi Sebmuli
misi ori xari isev iq iyo.
mxvnel-mTesvelmac:
_ me aRarsad wamomsvleli ara varo, _ da darCa.
glexis Svili da kazakTa begis asuli ubixTa begis saxlSi mi-
vidnen. didi sixaruliT miiRes. mTeli qveyana modioda maT sanaxa-
vad. glexis Svils kazakTa begis asulic SerTes da ubixTa begisac.
ase auxda sizmari _ mzesa da axal mTvares Soris rom ijda. axla
cxadSi ijda mzesa da mTvares Soris da sakuTari TvaliT xedavda
orives.
qorwili TxuTmet dRes gagrZelda. im qveyanaSi aravin darCe-
293

293
nila, rom ar mosuliyo. mec dampatiJes. qorwili rom dasrulda,
vuTxari:
_ Sin mivdivar-meTqi.
sagzlad sami msxali momces. Sin rom vbrundebodi, erTi msxali
am ambis momyolma SeWama, meore _ me SevWame, mesame _ iliasma. sa-
dac guSin gaxldiT, dRes iq aRara var.

sami rCeva

iyo ori begi. mokvda erTi maTgani da Svils didi qoneba dauto-
va. visac qoneba aqvs, megobrebi ar moakldeba. begis Svilmac mTeli
qoneba megobrebs SeaWama. cariel-tarieli viRas undoda da, nel-
nela megobrebic Semoecalnen, darCa marto. gaaxsenda mamis me-
gobari begi:
_ ho, marTla, mamaCems xom erTi megobari begi hyavda, mival,
vTxov rasme. Tu fuls momcems, gamovarTmevo, _ ifiqra.
adga da wavida. mivida begTan. begma Tavisi megobris Svili rom
naxa, gaixara, daloca.
_ RmerTma kargad gamyofos. mamaCemi Seni megobari iyo, vi-
fiqre, waval, daxmarebas vTxov-meTqi, _ uTxra vaJma.
_ ra daxmareba gindao?
_ Tu qonebas miwyalobeb, ukan davbrundebio.
_ Tu CemTan mxolod qonebisTvis mosulxar, rac am mindorzea,
yvelaferi Seni iyos, magram amis nacvlad sam rCevas mogcem. sami
dRis vada momicia, ifiqre da airCie _ qoneba Tu sami rCevao?
gavida sami dRe. begi sastumro saxlSi Sevida da stumars
hkiTxa:
_ ra airCieo?
_ sam rCevas Tu momcem, wavalo.
_ yuri migde. pirveli: dRes gzas rom daadgebi da imedi gaqvs,
daRamebamde sofelSi Caxval, gaxsovdes: Tu dagiRamdes, gzas
nuRar gaagrZeleb, gaCerdi da TavSesafari eZebeo; meore: Tu naxo,
rom kacs mosaklavad misdeven, ar mieSvelo, ar ecado mis gadar-
Cenas, es saqme RmerTs miandeo; mesame: kacis mokvla Tu daapiro,
nu aCqardebi, kargad ifiqre, awon-dawone da ise gadawyviteo, _
daariga begma.
294

294
daadga stumari gzas da wavida. SemoaRamda. gaCerda. TavSesafa-
ri moZebna, cecxli daanTo da Rame koconTan gaatara. meore dRes
gzad cxeni Semoxvda. zed aravin ijda, magram uzomo oqroTi iyo
dasapalnebuli. vaJma daiWira cxeni, Sejda da gza gaagrZela. erTi
cxeni kidev Semoeyara, isic umxedro, isic oqroTi dasapalnebuli.
cxeni unagirze miiba da waiyvana. cota rom gaiara, mesame cxenic
Semoxvda. isic umxedro da oqroTi dasapalnebuli. is cxenic Tan
waiyvana. gzaze sami gayinuli kaci naxa. eseni cxenebis patronebi
iyvnen. `begis rCeva rom ar damejerebina, mec xom gaviyinebodio~,
_ Tqva vaJma.
ukan rom brundeboda, erT sofelSi Sevida. sastumro saxlSi
Camoxta, sam dRes darCa. sofelSi mamakacis WaWaneba ar iyo. stumar-
sa da cxenebs sami gaTxovili qali emsaxureboda. roca erTi qali
logins uSlida, vaJma hkiTxa:
_ dao, mamakacebi sad arian, ratom ar Canano?
_ saubedurod, iq, qvemoT, erTi gza gadis. yvelani im gziT wav-
idnen da ukan aRar dabrunebulan. Cveni qmrebic ukan gahyvnen da
aRarc isini mobrunebulano, _ upasuxa qalma.
stumarma daiZina. meore dRes Tqva:
_ mec im gziT waval. Cem dabrunebamde am sam cxens mimixede-
To, _ adga da wavida iqiT, saiTac kacebi wasuliyvnen da aRar dab-
runebuliyvnen.
gzad cixesimagres miadga. cixesimagris karTan xalxs moeyara
Tavi. erT mxares TxuTmetiode wlis lamazi qali iyo mijaWvuli,
meoreze _ Roris msgavsi raRac arseba. xalxi qals uyviroda:
_ am urCxuls gahyev colad, Torem mogklavTo!
Tan maTraxs urtyamdnen.
_ ra daaSava am qalmao? _ ikiTxa vaJma.
_ am urCxuls unda mivaTxovoTo.
vaJs Seecoda qali, magram begis naTqvami gaaxsenda:
_ ras izam, RmerTs aseTi bedi moucia SenTvis, gahyevio, _
uTxra.
amis Tqmac da RmerTma maSinve moxsna jado: is urCxuli, Rors
rom hgavda, lamaz, tanad vaJkacad iqca. qali da vaJi erTmaneTs ga-
daexvivnen.
_ Sen gvixsenio, _ uTxres vaJs, _ wamodi cixesimagreSio.
galavanSi rom Sevidnen, vaJma fanjaraSi Seixeda. dainaxa,
295

295
grZelwvera da grZelfrCxilebiani kacebi.
_ eseni vin ariano? _ ikiTxa.
_ eseni Senze adre movidnen aq. isini kiTxulobdnen: `ratom
scemT am qalso?~ amitom CavyareT dilegSi. Senc rom ase geTqva,
dagiWerdiT, magram raki RmerTi axsene, amiT Cvenc gadagvarCine da
esenico.
_ gamouSviT es xalxio, _ uTxra vaJma. marTlac, gamouSves.
vaJi sam dRes darCa stumrad, Semdeg Tqva, mivdivaro.
_ gviTxari, ra ginda, ra mogceT, Zvirfasi rom iyos da waRebac
ar gagiWirdeso.
_ rac Tqven gindaT, is momeciTo, _ Tqva vaJma. misces sami cx-
enis sapalne Tval-margaliti da gaistumres. wamoiyvana vaJma gaTa-
visuflebuli xalxi da im sofelSi dabrunda, sadac cxenebi hyavda
datovebuli. iqac sami dRe darCa.
_ axla ki Sin unda davbrundeo, _ Tqva vaJma.
_ sadac Sen waxval, Cvenc iq wamovalTo, _ uTxres da yvelani
gahyvnen.
_ Tqven nela wamodiT, me avCqardebi, vnaxav, ra xdeba sofel-
Sio, _ Tqva vaJma da dawinaurda.
gzaze SemoaRamda. ukve SuaRame iyo, Tavis ezoSi rom Sevida.
saxli dangreuli daxvda. mxolod sastumro saxli gadarCeniliyo.
miuaxlovda da fanjridan Seixeda. dainaxa, erTad iwvnen qali da
kaci. daakvirda da Tavisi coli icno. es qali namdvilad Cemi co-
lia. is kaci vinRaa?! orives erTad davxocavo! _ Tqva da iaraRi
SemarTa, magram begis naTqvami gaaxsenda. dafiqrda. yuri miugdo.
qalTan mwolare kacma gaiRviZa:
_ deda, mama sad aris, sad wavidao?
_ mamaSeni male mova, dRe-dReze gamoCndeba da did simdidres
mogitanso, _ upasuxa dedam.
vaJi gzas rom daadga, coli fexmZimed datova. imden xans iyo sam-
Soblodan gadaxvewili, rom biWi ukve TxuTmeti wlisa gamxdariyo.
mamam karze daakakuna.
_ stumari movida, adeqi, kari gauReo, _ uTxra dedam.
biWma kari gaaRo. qali adga.
_ me mezoblebTan gadavalo, _ Tqva.
_ nursad waxval, me Seni qmari varo, _ Tqva stumarma da Sevida.
dilamde iq darCa. diliT ki wavida Tavisi amxanagebis Sesaxvedrad.
296

296
sofelSi yvelani erTad dabrundnen da didi lxini gamarTes. mec iq
gaxldiT. rom wamovedi, sami vaSli momces. erTi me SevWame, meore
zRapris mTqmels miveci, mesame iliass mivarTvi.

kaci, romelmac irCia, axalgazrdobaSi


yofiliyo ubeduri

iyo erTi mdidari axalgazrda kaci. hyavda­ coli­ da ori biWi.


erTxel sizmarSi viRacam hkiTxa: _ erT­xans ubeduri iqnebi. rodis
girCevna, ubeduri rom iyo _ sibereSi Tu axalgazrdobaSio?
kacma veraferi upasuxa. meore Rames isev gaumeores kiTxva, ma-
gram isev veraferi irCia. mesame Rames ki ifiqra, Tu isev mkiTxaven,
vetyvi, rom ubedureba axalgazrdobaSi mirCevnia. sibereSi vaiTu,
ver gadavitanoo.
im Rames, colis gverdiT rom eZina, isev daesizmra, ekiTxe-
bodnen:
_ ubedureba sibereSi girCevnia, Tu axalgazrdobaSio?
_ Tu ubedureba melis, mirCevnia, axalgazrdobaSi gadavita-
noo, _ upasuxa mZinarma, Tan colis mkerdze mouxvda xeli. cols
gaeRviZa:
_ ras sCadi, gagiJdi? raSia saqmeo?
qmars sizmris moyola ar undoda da uTxra:
_ araferia, bavSvoba damesizmra da uneburad muSti mov-
iqnieo.
ramdenime dRis Semdeg Sinidan raRac saqmeze gavida. erTbaSad
yvirili gaigona da dainaxa, rogor avarda cecxlis ali im mxares,
sadac misi saxli idga. xalxis yvirilic moesma:
_ ahmed begis saxli iwviso!
xalxi garboda. kaci fexs ar icvlida, uyurebda, rogor iwvo-
da misi saxli. cecxli ver Caaqres, magram ahmedis col-Svili ki
gadaarCines. saxli ise daiwva, kovzis gamotanac ver SeZles. xalxma
miatova almodebuli saxli da ahmeds mieWra:
_ Sen ra kaci xar?! saxli gewvis, Sen ki mSvidad zixar. col-Svi-
li ki gadagirCineT, magram sxva _ veraferio.
_ madloba momixsenebia. me rom movsuliyavi, magasac ver movax-
erxebdio. RmerTis wyalobiT col-Svili xom gadamirCao.
297

297
ahmed begi ramdenime dRe kidev darCa sofelSi, magram dainaxa,
rom is xalxi, visTvisac sikeTe gaekeTebina, pirs aridebda.
erTi dRis savalze saZovrebi hqonda. iq didZali cxvari da
­cxeni daudioda. waiyvana Tavisi col-Svili da iq wavida, magram Ta-
visi mwyemsebi Sua gzaze Semoxvdnen.
_ saiT gagiweviaT? me TqvenTan movdiodio.
_ didi wvima movida. niaRvari movarda da Seni cxvari da cxeni
erTianad zRvaSi Caitanao, _ upasuxes mwyemsebma.
_ Tu egrea, Tavisufali xarT! me aRaraferSi mWirdebiT. Tqvens
Tavs mixedeT. me ki vnaxav, kidev ra miweriao, _ Tqva da isev Tavis
sofelSi dabrunda.
_ xan sad aTevdnen Rames, xan sad. bolos kacma uTxra Tavis
cols:
_ ase yofna aRar SeiZleba. Cveni bed-iRbali arc moyvares
awuxebs, arc _ mters. rom dabinddeba, movkidoT xeli Svilebs da
ise wavideT, rom aravin dagvinaxos. viaroT, sanam lukmapuris saSo-
vnelad rame saqmes vipoviT, sadac aravin gvicnobso.
marTlac, daiTiToes bavSvebi, xelSi aiyvanes da gzas gaudgnen.
iares, iares da erT sofelSi Sevidnen. erTi kaci SemoxvdaT.
_ Rames vin gagvaTenebinebso? _ hkiTxes.
_ soflis mamasaxlisTan midiT. is gareT ar dagtovebTo, _
uTxra kacma, gauZRva da mamasaxlisTan miiyvana. mamasaxlisma ahmed
begi sastumro saxlSi Seiyvana, misi col-Svili ki _ samzad saxlSi.
saRamoobiT soflelebi sastumro saxlSi iyridnen xolme Tavs.
ucxo kaci rom dainaxes, hkiTxes:
_ vina xar, saidan modixar da saiT gagiweviao?
_ vivli, sanam rame samuSaos ar viSovio.
_ ra SegiZliao?
_ ras gamakeTebinebTo?
_ menaxire gvWirdeba. Tu SegiZlia, darCi da menaxired dagay-
enebTo.
_ Tanaxma var. maCveneT Tqveni naxiri da Cemi saqmisa me vici,
oRond col-SvilisaTvis rame TavSesafari gamominaxeTo.
_ Zalian kargio.
meore dRes soflis bolos, iq, sadac naxirs moerekebodnen,
erTi carieli saxli aCvenes. col-Svili iq daabinava. TviTon naxiri
gareka. Sromobda da soflelebis guls igebda.
298

298
erTxelac, roca naxiri gareka, im gaSlil mindorze, sadac misi
saxli idga, jari dabanakda, karvebi dasces. soflelebi jarTan Ses-
axvedrad mividnen. jaris ufrosma sTxova, cecxli daminTeTo.
_ cecxli rad gindao?
_ Cais aduReba mindao.
mamasaxlisma uTxra:
_ magas aqve, am saxlSi gavakeTebTo.
jaris ufross moewona es ambavi. soflelebi menaxiris cols
miadgnen:
_ Cai agviduReo.
qalma aaduRa Cai da gaatana. jaris ufrosma dalia da ikiTxa:
_ vin aaduRao?
uTxres, vinc aaduRa.
_ minda, im qals cota fuli mivceo.
soflelebs gauxardaT:
_ kargs izamT, Raribebi arian. mogveciT fuli da wavuRebTo.
_ ara, Cemi xeliT minda mivceo.
Sejda cxenze, jarsac cxenebze Sesxdoma ubrZana, megzurad
ramdenime sofleli gaiyola da qalis saxlisaken wavidnen. saxls
rom miuaxlovdnen, dauZaxes:
_ gamodi, jaris ufrosi fuls mogcemso!
_ Tqven gamogatanoTo! _ gamosZaxa qalma soflelebs.
jaris ufrosi Tavisaze idga:
_ karebidan xeli gamoyos da fuls muWSi Cavudebo.
qalma xeli gamoyo. jaris ufrosma jibeze xeli gaikra, fuli
amoiRo, qals muWSi Caudo, magram maSinve majaSi staca xeli, gareT
gamoaTria, unagirze Semoigdo, cxens dezi hkra da gaaWena. jaric
gahyva. darCnen bavSvebi udedod da morTes tirili.
amis Semyure soflelebma aRar icodnen, ra eqnaT. mosaRamovda.
bavSvebi tiriliT Seegebnen mamas.
_ ra mogividaTo? _ hkiTxa mamam.
_ dRes jari movida. im jaridan erTma deda waiyvana. tirilis
meti sxva ra dagvrCeniao.
_ nu tiriT. dedas me vipovio.
mere Sin dabrunebulma mezoblebSi gaikiTxa da gaigo, rac
momxdariyo. mere ifiqra: `aq rom davrCe, soflelebi wamomZaxeben:
laCari rom ar yofiliyavi, cols ver mogtacebdneno~. sjobs, Cemi
299

299
Svilebianad aqedan gadavikargoo~.
rom daRamda, waiyvana Svilebi da wavida. iares, iares da erT mdi-
nares miadgnen. amasobaSi mzec amovida. kacma daaTvaliera mdinare
da Tqva: `amaze gadasvla Zneli ar unda iyoso~. erTi bavSvi napirze
dasva, meore mxrebze Seisva da meore napirze gaiyvana. gamobrunda
da axla meore Svili Seisva mxrebze. Suamde rom Sevida, dainaxa, rom
meore napirze daTvi mivida da misi Svili waiyvana. mama, SiSisagan
enaCavardnili, wyalSi idga da fexs ver icvlida. bolos dadevneba
daapira, magram bavSvma Tavi veRar Seikava, wyalSi Cavarda. wyalma
bavSvi waiRo. darCa ahmed begi martodmarto.
gavida napirze, dajda da fiqrs mieca: `ra vqna, rogor moviqce.
anda, ra azri aqvs fiqrs, mainc verafers gavxdebio~. aiRo Tavi da
wavida. dRe da Rame midioda. Tu iSovida rames, SeWamda, Tu arada,
mSieri agrZelebda gzas.
bevri iara Tu cota, erT Caixanas miadga. Sevida da kuTxeSi mi-
iyuJa. Caixanis patronma ucxo kaci rom dainaxa, dauZaxa:
_ ra kuTxeSi mimjdarxar? modi, gverdiT momijeqi, vina xar da
saiT gagiweviao?
_ lukmapuris saSovnelad var wamosulio.
_ CemTan Tu imuSavebo?
_ rasac mibrZaneb, gavakeTebo.
_ maS, qurasTan dadeqio!
gavida xani. ahmedi ise daostatda, rom Tavis patronze ukeTes
Cais aduRebda. amasobaSi ramdenime welic gavida.
erTxel im qveynis begma gamoacxada:
_ vinc saukeTeso leqss dawers, bevr fuls mivcemo.
xalxi erTmaneTs eubneboda: amis SemZlebeli CvenSi vin iqne-
bao? veravinac ver dawerso.
gaigo ahmed begma es ambavi da Tqva:
_ amas me SevZlebo.
marTlac, dajda da dawera. Tavisi saxelic miawera. begs mi-
arTves. iman waikiTxa da sxvebis dawerilze ufro ahmed begis leqsi
moewona. TavisTan daaZaxebina da uTxra:
_ dReidan Cems sasaxleSi icxovrebo.
darCa ahmedi da cxovrobs begis sasaxleSi. sasaxlis baRSi xeze
qali iyo mibmuli. qals dRe da Ram ori kaci hyaraulobda. erTxel
erTma uTxra meores:
300

300
_ modi, rame miambe, rogorme dro gaviyvanoTo.
_ giambob, magram icode, Cemi naambobi guls dagwvavso.
_ mainc miambeo.
_ me mdidari kacis _ ahmed begis Svili var. dedas ori biWi
vyavdiT. jer iyo da saxl-kari gadagvewva, mere _ niaRvarma did-
Zali saqoneli mogvtaca da zRvaSi Caitana. maSin mamaCemma Cven da
dedaCveni erT Soreul sofelSi wagviyvana, sadac mamaCems aravin
icnobda. menaxired dadga. mama naxirs rom garekavda, Cven soflis
ganapiras erT saxlSi vrCebodiT.
erTxel Cveni saxlis axlos jarma karvebi dasca. jaris ufrosma
staca xeli dedaCems, unagirze Semoigdo da gaitaca. bavSvebi mwared
vtirodiT, saRamos mama Sin rom dabrunda, yvelaferi vuambeT. imave
Rames mamam soflidan wagvasxa. diliT erT mdinares mivadeqiT. mamam
miTxra, aq momicadeo, Semoisva mxrebze Cemi umcrosi Zma da gaRma
gaiyvana. mobrunda da me rom gadavyavdi, gaRma napirze daTvma Cemi
Zma moitaca. mamam fexs auCqara. me Tavi veRar Sevimagre da wyalSi
Cavvardi. sawyalma mamaCemma Cemi daWera ver SeZlo. wyalma wamiRo,
wisqvilis Rarisaken gamaqana. iq ki wisqvilis frTas Camovekide. am
dros mewisqvilec movida, daminaxa da gadamarCina. TavisTan wami-
yvana da SviliviT gamzarda. jarSi wasvlamde masTan vcxovrobdio.
meore yaraulma uTxra:
_ daTvma rom Seni umcrosi Zma gaitaca, me varo. is daTvi mona-
direebma mokles, me ki amiyvanes da gamzardeso. bolos, mec jarSi
wavedi. xedav, Zmebi vyofilvarT, magram Cveni ded-mama rogorRa vi-
povoTo?
am dros xeze mibmulma qalma Tqva:
_ Tqven rom hyaraulobT, is qali dedaTqvenia. im kacma rom mo-
mitaca, Cemi colad SerTva moindoma, magram uari vuTxari. sanam ar
davTanxmdebi, ase viqnebi xeze mibmulio.
amis gagonebaze biWebi miscvivdnen da deda gaaTavisufles.
begs ambavi miutanes. begi gajavrda:
_ daxoceT is biWebio! _ brZana.
maSin ahmed begma uTxra:
_ TviTon mivideT da vnaxoT, raSia saqmeo.
biWebma yvelaferi uambes.
amis gagonebaze ahmedma Tqva:
_ xeze mibmuli qali Cemi colia. es biWebi ki Cemi Svilebi ari-
301

301
ano. bego, rac moismine, marTalia. axla TviTon gadawyvite, rogor
moiqceo.
begma brZana:
_ raki oTxiveni erTnairad laparakobT, mec saTqmeli aRa-
raferi maqvs da daglocavTo.
begma ahmeds didZali fuli da saqoneli misca. mTeli cxovreba
Tavis danaSauls inaniebda da rac SeeZlo, exmareboda.
ahmedi bednierad cxovrobda. uwindelze ufro mdidari iyo.
ai, Cven es gagvigonia. Tu sxvas ukeTesi ram gaugonia, gviambos.

moxucTa daxocvis dasasruli


(legenda)

Cveni winaprebi moxucebs eubnebodnen: `RmerTma veluri vazis


lerwiT gaTrioso~.* ai, ratom etyodnen ase:
Zvelad xalxi didxans cocxlobda. Tu Rrmad moxucebuli kaci
Tavisi sikvdiliT ar mokvdeboda, mas veluri vazis lerws Caabamd-
nen da xevSi Caiyvandnen.
erTxel erTma kacma moxuc mamas lerwi rom Caaba da xevSi Tre-
va-TreviT Cahyavda, berikacma Tavi qvas miartya da gaicina.
_ ra gacinebso? _ hkiTxa Svilma.
_ roca mamaCems am gzaze mivaTrevdi, imanac swored am qvas mi-
artya Tavio.
Svili SeCerda da dafiqrda.
_ raze fiqrob, xevSi aRar migyavaro? _ hkiTxa mamam.
_ imaze vfiqrob, rom xval, albaT, mec am qvas mivartyam Tavso,
_ upasuxa Svilma, mama xelSi aiyvana da Sin dabrunda. ramdenime
weli saxlSi hyavda damaluli.
erT dRes am qveynis xalxi Seikriba. begi mohkvdomodaT da axali
unda aerCiaT. vinc gamTeniisas mzis sxivs pirveli mohkravda Tvals,
begadac imas airCevdnen. Svili Sin rom dabrunda, mamas uTxra:
_ xval dilas, mzis amosvlisas, sakrebulo Seiyreba da vinc
pirveli dainaxavs mzis amosvlas, begic is gaxdebao.
_ dilaze yvela aRmosavleTisaken daiwyebs yurebas, Sen ki
dasavleTisaken gaixede da maTze uwin dainaxav mzis sxivso, _
uTxra mamam.
302

302
meore diliT Seiyara xalxi. yvelam aRmosavleTisaken daiwyo
cqera. berikacis Svilma ki dasavleTiT gaixeda da pirvelma dainaxa
mzis anarekli maRal kldeze.
_ ai, mzeo! _ SesZaxa. xalxi im mxares mibrunda da yvelam
dainaxa mze.
_ es saidan icodio? _ hkiTxes kacs.
_ mamaCemma maswavlao.
maSin mixvda xalxi, rom Turme moxucebi saWironi yofilan. aRa-
ravin miaTrevda lerwCabmulebs, pativiscemiT eqceodnen.

yelwiTela

odesRac CerqezeTSi cxovrobda erTi kaci, kacs CanCa erqva.


bevri amxanagi da megobari hyavda. misi sastumro saxlis kari sul
Ria iyo gamvlel-gamomvlelisaTvis. daupurebels aravis gauSveb-
da. erTxel mis kar-midamoSi erTi cxenosani gamoCnda da maspinZels
dauZaxa. CanCa stumars gaegeba.
_ Semodio, _ SeipatiJa.
_ Zalianac minda Semosvla, magram ar SemiZlia. mteri kvalSi
midgas, sacaa dameweva. Tu gavumklavdi, Semoval, Tu ara da, Sens
saxls gverdze Cavuvlio.
_ Tu stumrad mosulxar, Semodi. Sens Tavs aravis davanebeb,
sicocxlis fasadac rom damijdeso.
mxedari CamoqveiTda da sastumro saxlSi Sevida. cota xanSi
mdevaric gamoCnda. maspinZels dauZaxes. CanCa gaegeba.
_ Tu stumrad mosulxarT, SemodiTo.
_ ver SemovalT. viciT, visac veZebT, mand imaleba. is gvindao.
_ is Cemi stumaria da stumris Ralati ki ar iqnebao, _ upasuxa
CanCam, magram, roca Seatyo, rom momxdurebma misi naTqvami ver
gaiges, daumata:
_ uwinamc Tavs gavwirav, vidre stumars vuRalatebo.
maSin mdevari gabrazda. karisaken waiwia. CanCa win gadaudga da:
_ ai, Cemi Tavio! _ Seuyvira.
ecnen cxenosnebi CanCas da Tavi mohkveTes, magram, RvTis nebiT,
CanCa yelwiTela (sisxlisagan) patara Citad iqca da caSi afrinda.
imav wuTs cxenosnebic frinvelebad iqcnen. yelwiTela patara Citi
303

303
zamTrobiT sofelSi mofrindeba xolme, saxlebSi Sefrindeba da
gamofrindeba. cxenosnebi ki Ramis frinvelebad iqcnen, tyeSi em-
alebian adamianis Tvals, RamRamobiT dafrinaven, nanoben Cadenil
codvas da iZaxian: `hu-hu-hu-hu!~
amitom kargad moeqeci stumrad mosul kacs, Tundac sicocx-
lis fasad dagijdes.
erTxel mec viyavi CanCas sofelSi. didi dResaswauli iyo. xalx-
Si gaverie, vicekve da vimRere, vWame da vsvi. wamosvlisas saqonlis
naxevari Tavi momces. wamoviRe, vifiqre, vinc Cems zRapars mois-
mens, imas vaWmev-meTqi, magram gzaSi avi ZaRli SemomefeTa. is nax-
evari Tavi imas mivugde, gza rom daeTmo. ase movedi Sin. esec zRa-
pris dasaruli. guSin rom iq viyavi, dRes aqa var.

quSiku begi

iyo erTi begi. gamudmebiT omobda. wavidoda sadme salaSqrod


da ori-sami wliT daikargeboda, dalaSqravda kazakTa qveyanas, wa-
moasxamda tyveebs da ase grZeldeboda wlidan wlamde. dRedaRam
ibrZoda. sxva saqme arca hqonda da arc icoda rame.
bolos daberda da salaSqrod wasvla veRar SeiZlo. mis mezo-
blad erTi axalgazrda begi cxovrobda, quSiku erqva. ixmo moxucma
begma quSiku da uTxra:
_ me ukve davberdi. amieridan begis movaleoba Sen unda ikis-
ro. me rac vicodi, yvelaferi gaswavle. axla Sen ici, rogor daicav
qveyanaso.
daiwyo axalma begma salaSqrod siaruli. Tavs esxmoda kazakTa
qveyanas, ibrZoda da sakuTar miwa-wyals icavda. Sin dabrunebuli
jer moxuc begTan Seivlida da uambobda yvelafers, rac enaxa da
gaegona.
erTxelac quSikum sami weli gaatara laSqrobaSi. Sin dabrunebi-
sas Tavis mxleblebs gamoaswro da pirdapir moxuci begis sastumro
karavSi mivida. iq mezoblebs moeyaraT Tavi. quSiku xelze emTxvia
moxuc begs da ganze gadga.
_ keTili iyos Seni dabruneba. ra ambebi Camoitaneo? _ hkiTxa
maspinZelma.
_ rac vnaxe, didi araferia. mxolod erTma ambavma gamaoca.
304

304
guSinwin dilas gzad erT xesTan gaviare. xeze sami wyvili fexsacme-
li davinaxe. erTmaneTs eCxubebodnen. samives xis kenweroze asvla
undoda da erTmaneTis gadmogdebas cdilobdnen.
_ ras izam, xdeba xolmeo, _ Tqva moxucma begma.
_ guSin dilas ki, _ ganagrZo quSikum, _ Zalze lamazi ar-
seba vnaxe. aseTi silamazis Seqmna mxolod RmerTs Tu SeuZlia. vi-
fiqre, Sevisveneb da am silamaziT davtkbebi-meTqi, magram rom mi-
vuaxlovdi, Cems gakvirvebas sazRvari ar hqonda. es arseba mxolod
kisris zemoT iyo lamazi. kisris qvemoT ki WuWysa da sibinZures
aevso. am diliT ki didi veli gadaviare. velze xalxi Sekrebili-
yo. vnaxav, raze Sekrebilan-meTqi, vTqvi da mivuaxlovdi. vxedav,
RvTis mier CvenTvis naboZeb wignebs xeven da talaxSi yrian. amanac
Zalian gamaocao.
moxucma begma didxans ifiqra, Semdeg Tqva:
_ quSiku beg, am qveyanaze bevri mivlia. didxans begic viyavi
da vicavdi Cvens miwa-wyals, magram mainc ver SevZeli imdeni ramis
naxva da gageba, rac Sen naxe da gaige. rac unda genaxa, naxe, rac unda
gagego, gaige. dRemde yvela begi ixdida Tavis movaleobas, magram
begobasac aqvs dasasruli da es dasasruli dRes dadga. axla droa,
Senc dakido Seni xmali kedelze. dRes begebis ukanaskneli dRea.
dReidan begebi aRar iqnebian. wadi da yvelafers Tavi daanebe. Sen
gaige is, risi gagebac me ver SevZeli da verc sxvebi SeZlebeno, _ am
sityvebiT Sewyvita moxucma begma saubari.
maSin iq myofma mezoblebma hkiTxes moxuc begs:
_ quSiku rom movida, Sen mas axali ambebi gamohkiTxe. manac
TiTqos yvelaferi mogaxsena, magram misi naTqvamisa veraferi
gavigeT. gagvagebineo.
_ man xom simarTle Tqva, ratom ver gaigeTo?
_ Tu agvixsni, Cvenc gavigebTo, _ upasuxes.
_ guSinwin, roca begi Sin brundeboda, xeze sami wyvili fex-
sacmeli erTmaneTs eCxubeboda, xis kenwerosaken miiwevdnen da
erTmaneTis Camogdebas cdilobdnen. dadgeba dro, roca adamianebi
begis adgilisaTvis erTmaneTs brZolas gaumarTaven da ver morig-
debiano.
_ es rogor iqneba?! Tu adamianebi erTmaneTs angariSs ar gauw-
even, rogorRa unda icxovrono? _ gaukvirdaT mezoblebs.
_ Tundac rom veRar icxovron, aseTi dro mainc dadgeba. meore
305

305
dRes quSikum rom mSvenieri arseba dainaxa da miuaxlovda, naxa, rom
es arseba mxolod kisers zemoT iyo lamazi, kisers qvemoT ki aTasi
sibinZuris tikad qceuliyo.
_ es raRaao?
_ es is aris, rom amqveynad adamianze mSvenieri araferia, Tu
mas TavSi Wkua aqvs, magram Tu Wkua aklia, sibinZuriT savse tikad
iqceva. am diliT aqeT momavali quSiku velze TavSeyril xalxSi rom
gaeria, naxa, rom yvelafers, rac ki RmerTs rwmenisaTvis uboZebia,
yvelafers, rac cxovrebis wess gvaswavlis, yvela wigns, maT Sori
yuransac ki, xevdnen da talaxSi yridneno.
_ es raRaao?
_ mova dro da Cvens wignebs, Cvens yurans, romelic Cveni
cxovrebis safuZvelia, talaxSi gadaisvriano.
_ Tu marTla dadgeba aseTi dro, roca talaxSi gadaisvrian im
wignebs, romlebic cxovrebas gvaswavlis, rogorRa vicxovroTo?
moxucma begma Tqva
_ aseTi droc dadgebao.

qalis Wkua

iyo erTi kaci. fulis saSovnelad sxva qveyanaSi wavida. iq erT


weliwadSi xuTas liras* mouyara Tavi.
`sad Sevinaxo es fuli? modi, yadis* mivabareb da roca dam-
Wirdeba, gamovarTmevo~, _ ifiqra kacma.
magram Sin dabruneba rom daapira da yadis miakiTxa, man fulze
uari uTxra:
_ Sen CemTvis araferi mogibarebiao.
kacma aRar icoda, ra eqna. `xom ver movklav. raRa vqna, ra vi-
Ronoo~, _ fiqrobda.
mware fiqrebSi wasuli gzis piras rom ijda, viRac qali miuax-
lovda.
_ ram dagaRonao?
_ yadis xuTasi lira mivabare da aRar mibrunebs, meubneba, ar
mogiciao.
_ magaze nu dardob, xvalve mivakiTxoT da fuli davibrunoTo.

306

306
meore dRes qalma aiRo fuTa, waiyvana Tan erTi gogo, fulis
patroni kaci da yadisTan mividnen.
_ Tqven aq momicadeT, me marto Sevalo, _ Tqva qalma.
Sevida da uTxra yadis:
_ Cemi qmari mezRvauria da axla Sors, zRvaSia wasuli. me ki
bevri oqro da brilianti, lali da margaliti maqvs, mokled, didi
simdidris patroni varo, _ da rac fuTaSi hqonda, yadis aCvena.
mere uTxra:
_ minda, mTeli es Tval-margaliti Sen mogabaro. roca dam-
Wirdeba, damibruneo.
es uTxra da fexi daabakuna. gareT rom motyuebuli kaci elo-
deboda, imas aniSna, Semodio. kacic Sevida da yadis uTxra:
_ Cemi xuTasi lira momecio.
_ dabrZandi, axlave mogarTmevo, _ uTxra yadim, gavida da kacs
fuli Semoutana. kacic maSinve wavida. am dros gogo Semovarda:
_ Cqara wamodi, mama dabrundao!
qalma saCqarod Sekra Tavisi fuTa da gavida.
_ axla xom xedav, ra SesZlebia qalsao. qali bevr iseT rasme
moifiqrebs, kacis Wkua rom ver gaswvdebao, _ uTxra kacs.

diRu didariyus Tavgadasavali

didariyus filosofia

erTxel didariyu erT ojaxs estumra. meore oTaxSi kerZs amza-


debdnen. ojaxis ufrosi stumars unda gamaspinZleboda. ismoda
jamSi Catexili kvercxebis tkacani. didariyu wamoxta da `tala-
fariSu~* Camouara. Semovida maspinZeli da hkiTxa:
_ ras akeTebo?
_ gverdiT oTaxSi taSs ukraven, me ki aq vcekvavo.
am dros zRurblze mamali gamoCnda. didariyu maSinve wamoxta,
xeli xels miado da mamals mowiwebiT miesalma.
_ ras akeTebo? _ isev hkiTxa maspinZelma.
_ es mamali rom ar yofiliyo, ra unda gveWamao? _ gaicina di-
dariyum.

307

307
Semdeg sufraze erbokvercxi da simindis Romi Semoitanes da
madianad miirTves.

didariyus Turquli

erTxel didariyu mezoblebSi rom ijda, erTma mezobelma


uTxra:
_ baliqesiris* valisTan* wadi da uTxari, erTi xari mogces.
namdvilad uars ar getyvis. mere bursis* vali naxe da erTi xaric
imas sTxove. uars arc is getyvis. ori xari rom geyoleba, yanas
dagixnav da uSromlad miiReb mosavlis naxevarso.
didariyus WkuaSi daujda.
_ es ra kargi azri momawode, swored egre vizamo.
mivida baliqesiris valisTan.
_ ra gindao? _ hkiTxa valim.
didariyum Turqulad upasuxa:
_ sen bir oquz.*
valis gaecina da erTi xari uyida.
dabrunda didariyu sofelSi Tavisi xariT. xari mezobels mis-
ca, TviTon ki cxenze Sejda da bursas wavida. valisTan rom Sevida,
iman hkiTxa:
_ ra gindao?
radgan didariyum Turquli cudad icoda, valis damtvreuli
TurquliT uTxra:
_ balaqesiris vali erTi xari, Senc xario.
amis gagonebaze vali gajavrda da Cafrebs ubrZana:
_ es kaci daiWireTo!
didariyu gareT gavida da Sin wasvla daapira, magram Cafrebi
Semoexvivnen da daiWires. am ambavs misi erTi nacnobi Seeswro. is Se-
vida valisTan da uTxra:
_ am kacma Turquli ar icis da kargad ver giTxra Tavisi
saTqmeli. magas undoda eTqva, baliqesiris valim erTi xari momca,
erTs Sen rom momcemde, kargad vimuSavebo.
maSin bursis valimac sicili daiwyo.
_ kargio, _ Tqva da imanac uyida erTi xari. didariyu dabrun-
da Tavis sofelSi da is xaric mezobels misca. mezobelma xarebi
308

308
uRelSi Seaba da muSaobas Seudga. xnavda, Tesavda didariyus mind-
ors da mosavlis naxevars mas aZlevda. didariyus wyalobiT sikvdi-
lamde sarCo ar mohklebia.

didariyus megobari

didariyus bevri megobari hyavda. Cvevad hqonda: Sejdeboda


cxenze da Camoivlida Tavis megobrebs. edremitSi erTi megobari
hyavda. erT dRes Tqva, `waval edremitSi da cota zeiTunis zeTs
wamoviRebo~. marTlac wavida. megobari sixaruliT Seegeba. erT
dRe-Rames darCa.
_ megobaro, Cemi wasvlis droa. cota zeiTunis zeTs rom mom-
cemde, waviRebdio.
_ mogcemo, _ uTxra megobarma da ori Tungi zeTi misca.
wamoiRo didariyum zeTi da sofelSi dabrunda. roca iSovida
rasme, aucileblad mezoblebsac unawilebda xolme. axlac gaxsna
erTi Tungi da cols uTxra:
_ es mezoblebs gaunawile, Cven erTi Tungic gveyofao.
colma erTi Tungi zeTi yvela mezobels arguna.
_ axla meores avxadoTo, _ Tqva qmarma. ahxades da ras xedaven!
TungSi zeTis nacvlad wyali dgas. didariyu Zalian gajavrda. aiRo
wyliT savse Tungi da ukan miutana patrons. mis ezoSi daagdo.
am dros patronic Semovida ezoSi.
_ keTili iyos Seni mosvla, Sin Semodio, _ uTxra didariyus.
SenisTana megobris saxlSi ra Semiyvanso, _ uTxra didariyum,
_ usircxvilod wyals maZlev da meubnebi, zeTiao, damcini ara?
maSin megobarma uTxra:
_ eh, didariyu, xom ici, rogor miyvarxar? vicodi, wyals rom
naxavdi, gabrazdebodi da ukan moxvidodi. mindoda, erTxel kidev
menaxe. axla ki amis samagierod or Tung zeTs mogcemo. Seiyvana Sin
didariyu, aRar gamouSva, im Rames kargad sves, Wames. rom gaTenda,
megobarma cxens ori Tungi zeTi ahkida. didariyuc amxedrda da Ta-
vis sofelSi dabrunda.

309

309
salocavad wasuli didariyu

erTxel didariyum dainaxa, rom Seyriliyvnen misi soflelebi


da meqas* mimaval kacebs tiriliT eTxovebodnen _ xelebsa da Tva-
lebs ukocnidnen.
_ ra gatirebT? iq wasuli ukan aRarvin dabrunebula? qalebisa
da bavSvebisa mainc SegrcxveTo, _ gauwyra didariyu.
_ Sen ra gesmis? ici, sad aris qaabao?*
_ Tu am cxeniT amaT iq ar Cavaswro da ukanac ar Camovaswro,
maSin damcineTo, _ uTxra didariyum.
xalxma sicili daayara. didariyu ki cxenze Sejda da wavida.
iara, iara da qaabaSic Cavida. misi soflelebi rom Cavidnen, iq dax-
vda. gaukvirdaT.
_ rodis Camoxvedio? _ hkiTxes.
didariyum maTTan erTad iloca, Semdeg dawinaurda da sofelSi
sxvebze adre Camovida. mlocvelebi karga mogvianebiT dabrundnen
da rom dainaxes, didariyu isev sofelSi iyo, gaocebulebma Tqves:
_ qaabaSi rom CavediT, es kaci iq dagvxvda, aqac Cvenze adre
Camovidao.
ai, aseTi sakvirveli kaci iyo didariyu.

didariyu wisqvilSi

erT dRes didariyum tomaraSi simindi Cayara, cxens ahkida da


wisqvilSi waiRo. misi jeri rom movida, tomara xvimiraSi moapir-
qvava, Tavad iqve Camojda da fqvilis Camosvlas daeloda, magram
vin daacada?! rogorc ki fqvili Camovida, movida erTi mewisqvile,
gaivso erTi jami da waiRo mindi. mere meore mewisqvile movida da
imanac erTi jami fqvili waiRo. ase, rom oTxma mewisqvilem oTxi
jami mindi waiRo. mere ufrosi mewisqvile movida da imanac erTi
jami mindi aiRo. manamde didariyu Cumad ijda, xmas ar iRebda. bolo
mewisqvile rom movida, fqvilic gamoilia. cotaRa darCa.
_ esec aiReT da sadac gindaT, iq waiReT, Tavze gadaiyareTo!
_ uTxra gajavrebulma didariyum.
_ ra moxda, didariyu? _ hkiTxa ufrosma mewisqvilem.
_ ra unda momxdariyo?! yvelam saTiTaod aiReT mindi, yvelam
waiReT TiTo jami fqvili da me aRaraferi damrCao.
310

310
_ es rogor SeiZlebao? _ uTxra mewisqvilem.
_ Tu ar SeiZleba, Sens muSebs hkiTxeo.
mewisqvilem saTiTaod moiyvana muSebi.
_ am kacisagan mindi aiReo?
_ aviRe. ra vicodi, sxvebmac Tu aiReso.
mixvda mewisqvile, rom didariyu marTali iyo da sicili
daiwyo.
_ ra gacinebso?
_ ratom xmas ar iRebdio?
_ mindoda, menaxa, ras izamdiTo.
_ sxvas aravisa aqvs SenisTana moTmineba. axla imasac dagi-
brunebT, rac aviReT da rac moitane, erT imdensac dagimatebTo.
marTlac, tomara gauvses da ise gaistumres Sin. colma savse
tomara rom dainaxa, hkiTxa:
_ naxevari tomara waiRe da savse moitaneo?
_ Senc CemisTana momTmeni rom yofiliyavi, ori tomara gveqne-
bodao, _ uTxra qmarma siciliT.
kardala RomiT gaavses, sufras miusxdnen da gemrielad mi-
irTves.

didariyu, misi vali da mowme

didariyus xari moukvda. ifiqra, `waval, erT xars viyidi da ca-


lad darCenil xarTan uRelSi Sevabamo~. miadga erT mdidar mezo-
bels da uTxra:
_ erTi xari momikvda. Sen bevri saqoneli gyavs. iafad Tu momy-
idi, erT xars viyidio.
_ Zalian kargi, _ uTxra mezobelma, _ fuli Tu gaqvso?
_ ara maqvs, magram giraod rames mogcemo.
_ mainc ras momcemo?
_ Cemi girao Cemi wveriao, _ wverze xeli waivlo didariyum, _
RmerTma icis, ar vityuebio.
_ kargi, _ uTxra mezobelma da xari misca. didariyum xari
waiyvana.
gavida erTi weli, magram didariyum xaris safasuri ver ga-
daixada. xaris patronma erTi-orjer miakiTxa.
311

311
_ fuls me TviTon mogitano, _ uTxra didariyum da gaistumra.
gavida kidev weli. xaris patronma ifiqra: `erTxel kidev mival.
Tu gadamixdis, xom kargi, Tu ara da, vetyvi, xalxSi gamogaWeneb-meTqi
da ukan wamovalo~. Sejda cxenze da didariyusken gaswia. mis saxls
rom miuaxlovda, didariyum fanjridan dainaxa da gamoegeba.
_ mobrZandio, _ uTxra, cxenidan Camosva, sastumro saxlSi
SeipatiJa. im saRamos sves, Wames. rom gaTenda, didariyum stumars
hkiTxa:
_ Zmao, miTxari, risTvis mosulxar? Tu ramis Tqma ginda,
Tqvio.
stumarma uTxra:
_ saTqmeli bevri araferi maqvs. me Sen adre xari mogyide. or-
samjer fulisaTvis movedi. axlac imis saTqmelad movsulvar, Tu
momcem fuls, xom kargi, Tu ara da xalxSi Tavs mogWri-meTqi.
amaze didariyum upasuxa:
_ Zmao, ra kargi ram gifiqria. me ki sul imaze vfiqrobdi, es
Cemi girao _ wveri _ ratom gamiTeTrda-meTqi. oRond gTxov,
xalxSi rom gaverevi, gverdidan ar momSorde, Torem Tan rom maqvs,
im fuls imas mivcem, vinc Senze adre movao.
amis gagonebaze xaris patrons sicili autyda.
_ ra gacinebs? simarTles geubnebi, radgan Zalian miyvarxaro.
xaris patronma upasuxa:
_ aRar minda xaris safasuri. dedis rZesaviT Segargos Rmer-
Tmao.
_ RmerTi sikeTiT gadagixdiso, _ uTxra didariyum da stumari
Sin gauSva.
amis Semdeg, sadac naxavdnen erTmaneTs, siyvaruls eficebod-
nen. ase iyo, vidre orive ar wavida am qveynidan.

312

312
ubixuri andazebi da sityvis masala

avi saqmis mkeTebeli sikeTes ar unda elodes.


beber Txas Tu sikvdili ar uweria, eklis buCqic gadmoexreba.
gadmofurTxebul wyals nuRar dalev.
gamzadebul kerZs civ wyals nu gadaasxam.
gveli imas kbens, vinc mas aTbobs.
guls Tu ar unda, Tvali ver dainaxavs.
did mdinareebs nakadulebi qmnian.
didi piri saWmelad gaaRe da ara saybedado.
erT iRliaSi ori nesvi ver moTavsdeba.
erTi piridan gamosuli as pirSi Sevao.
vinc daWrili ara yofila, Cems Wriloba imas nu Seaxvevineb.
vinc Sen ara ggavs, imas mosaubred nu gaixdi.
vinc saxlidan xSirad gadis, erTxel oqroTi savse qisas ipovis.
visac uyvarxar, gatirebs, visac sZulxar _ gacinebs.
Tafli tkbilia, magram yvelas rodi uyvars.
Tma grZeli da Wkua mokleo.
Tumc pirs iSaqrav, guli sufTa ara gaqvs.
im urmis simRera Tqvi, romelzec zixar.
kaci cxenze rom ver Sejdeba, unagirs dauwyebs cemas.
kacs Tavisi siave daRupavs.
kacs Tu bedi ar swyalobs, aqlemze Semjdarsac ZaRli ukbens.
keTri Raribis xvedriao.
mamaze gabrazebulma deda moklao.
marTali kaci sicruis msxverpli SeiZleba gaxdes.
marilidan mariliani wyali gamova.
macnes ar klaven.
wyalSi rom qvebia, isinic ejaxebian erTmaneTs.
megobarTan vaWrobas nu gamarTav.
moaxle gogosgan qalbatoni ar dadgebao.
moiqec ise, rogorc ufrosi dagarigebs, Wame is, rasac umcrosi
gaakeTebs.
moklul nadirs orjer ar atyavebeno.
nu gaandob saidumlos stumars, romelic viTomc sikvdilamde
SenTan yofnas apirebs.
rogorc quxs, arc ise wvims.
313

313
gamorTmevisas sixaruliT gamoarTvi, dabrunebisas _ fexi
dagimZimdao.
sadac kata ar aris, iq Tagvi cekvavso.
sadac futkaria, Taflic iq ariso.
sanam fons ar miaRwev, Sarvals nu aiwev.
sanam xeli muSaobs, piri Wams.
sxvisi tyavi kacs ar stkiva.
toti rom gaxmeba, mere veRar moxri.
udrood ZaRlic dayefso.
qaTami imas gamoqeqavs, rac Tavs daakargvinebs.
qvas rom dagartyams, yveli daartyio.
qvasac wvens gamoaden.
cxenis mteri misive fexia.
cxens Tu nebaze miuSveb, kudze nuRar Camoekidebi.
ZaRlis leSs WaSi nu Caagdeb.
ZaRls Tavze nu gadauvli, gikbens.
xanjliT dakodili morCeba, eniT _ ara.

314

314
315

315
316

316
inguSuri folklori

poeziaA

hai, hala, hala

hai, hala, hala!


wvima mogvec, deela!*
yanebi axare, siela!*
katis kudisxela TavTavi moasxmevine!
marcvali irmis kudisxela gaxade!
hai, haloa, haloa!
hai, haloa, haloa!
hai, hala, hala!

Tesvisas...

Tesvisas gerdebiT* rom awyves,


mkisas urmebiT gamosazidi gaxdes,
gerdze uremi movides,
kvals kvali gahyves,
urems uremi mihyves,
jalabi ojaxSi siamtkbilobaSi iyos!

Zveli inguSuri simRera

im veran qveyanaSi, damtirebeli deda sadac ara gyavs,


im mtrebis qveyanaSi, mozare da sadac ara gyavs,
gana damtirebeli deda ar aris mSieri mgeli,
gana mozare da ar aris Savi yorani,
sadac dauRamdeba, lurji frinveli iq idebs binas,
sadac mrisxane omia, Senc umal iq Cndebi xolme,

317

317
lomgulo vaJo!
lurji zeca, TavzemoT rom vxedavT,
nabdad vin moisxa da vin gacviTa, anda vin gacveTs?
Savi miwa, fexqveS rom vxedavT,
wuRis ZiriviT vin gacviTa, anda vin gacveTs?

Cven Tu ar vimRereT, Tavi Tu ar SeviqcieT,


viwro samareSi, gverdsac rom ver moinacvleb,
simRera vin Tqva, anda vin imRerebs?
Cven Tu ar vimRereT, Tavi Tu ar SeviqcieT,
siela-saTa misreTis nemsiT aras dakemsavs,
Cven Tu ar vimRereT, Tavi Tu ar SeviqcieT,
mociqulTa guTani kvals ver gaitans,
xariremi yviriliT furirems ixmobs,
Sevardeni yiviliT solsas mtredebs ixmobs,
Turme es xariremi ar yofila,
Turme es Sevardeni ar yofila,
eseni saomrad Seyrili lomguli biWebi iyvnen.

simRera moCayaze

mojardiT, debo,
simRera vimReroT.
visac mkerdSi guli udevs,
guli rom SeuZras, ise vimReroT.
visac gulSi naRveli aqvs,
naRveli rom gaufantos, ise vimReroT.
zemoT mze anaTebs,
qvemoT miwas awvims
or mTas Soris xeobas.
mzes mificxebuli
gorozi irmebiviT
mzis gulze SeyrilxarT,
salxenad SeyrilxarT,
ymawvilkacebo.
yuri daugdeT, vaJebo,
318

318
simReras, romelsac mRerian.
keTilSobil winaparTa
STamomavali xar,
didebulo moCaya.

mSvidobiT gevlos,
sawadeli agsrulebodes,
rac Sens guls moesurvos,
suls miscemodes.
nu SegSurdeba, moCaya,
am xalxis simravle,
gana Rorebi
mravlad ar arian?
Seni bedauris nalebi
oqrosi iyos,
nalis yairi*
vercxlisa iyos.
Sen rom gaRma gaxvedi
lurjTvala Tergze,
netav, Zala momca da
muxis xidi gamadebina.
magram gana muxis xidi ar aris
bedauri, Sen rom aWeneb?
gana xidis boZebi ar aris
mag cxenis fexebi?
sadac Sen isveneb,
im trial mindorze,
netav Zala momca da
bambis logini damagebina.

uSiSari sosi

floqvi mglis TaTisxelac rom ara aqvs,


im gauxednavi kvicis
sal kldeze gamxednavi
uSiSari sosi
319

319
Citi frTas rom ver gaSlis
am Sovxalis tyeSi _
ubelo cxens aTamaSebs
uSiSari sosi!
WenebiT maval mxedarTa jgufSi
siarulze icnoba Seni qurani cxeni,
mWidrod Sekrul qveiTTa jgufSi
TamaSiT icnoba Seni lomebri mxrebi.
mdinaris fonebSi, mamacni rom gadiodnen,
uSenod ver bedaven gasvlas,
sadac xvnas iwyeben,
im vake adgilebSi,
kacebi ver Tanxmdebian saqmeze,
Sen win Tu ar gauZRvebi.
ildar*-qalaqis qvemoTa sanaxebs
omiT azanzareb, uSiSaro sosi,
ildar-qalaqis zemoTa sanaxebs
nadavliT anebivreb, uSiSaro sosi,
nadavls rom fxizlad darajob,
mdevars rom yuradRebas ar aqcev,
satrfos gaxsenebaze cxens maTraxs Semohkrav,
amxanagis gaxsenebaze iaraRs xels hkideb,
dediko moukvdes Sens mwvel Tvalebs,
idi* moukvdes Sens saro tans.

xaraCoeli zelimxani

salami Senda,
xaraCoelo* zelimxan!*
sakuTar ojaxze metad
Cvens ojaxebsac rom patronobdi.

320

320
***

zelimxanis mxedrebi aRsdgneno, amboben,


yoveli kuTxiT aRsdgneno, amboben,
barSi, lelqaSSi, gamoCndneno, amboben,
magram lelqaSi moWreso, amboben,
kargi cxenis patroni movideso, amboben,
kargi iaraRis patroni movideso, amboben,
cxenze amxedreba quxils rom ugavs,
cxenidan Camosvlisas miwas rom azanzarebs,
mwvane mdeloze nabads rom gaSlis
da masze fuls anawilebs,
maTraxis tariT sarCos rom anawilebs,
unagirze tkbilad rom sZinavs,
is zelimxani modiso, amboben.

Zveleburi dalocvis simRera

dae, is mTa spilenZad iqces,


mTidan moCuxCuxe wyali vercxlad iqces,
qviSa im wyalSi oqrod iqces,
Seni cxenis nalebi vercxlisa iyos,
nalis yairi oqrosi iyos,
Seni mosasxmeli nabadi andiuri* iyos,
Seni baSliyi* bumbulisa iyos,
Seni gza-savali oqrosi iyos.

gadasaxlebis droindeli simRera

Cveni ubedureba rom icodes


ciurma mnaTobma,
Cveni codviT damwvari
xom Caqreboda!
badri mTvare
Cveni codviT damwvari
321

321
xom gaileoda!
Cveni ubedureba rom gaigos
cis lurjma gumbaTma,
Cveni codviT damwvari
xom Camoiqceoda!
dedamiwis garSemo
mbrunavo mzeo,
mzisken rom iswrafvi,
badro mTvarev,
mocimcime naTelo
ciurno varskvlavno,
miusafari oblebiviT
risTvis davwanwalebT?
budidan amoyrili
bartyebiviT
ratom gvafarTxalebT?
Tvalebidan moCuxCuxe
cremlis RvarTagan
uZiro zRva xom gaCndeboda!
daWrili gulidan amoxeTqili
sisxliT lurji wylis sivrce
xom wiTlad SeiRebeboda!
sasikvdilod daWrilma mgelma
kvnesa ar icis,
ase rom ar iyos,
mgeli ki ara, ZaRli iqneboda.
deda-Svilis ganSorebis
am Sav dRes,
roca qalwuli ubedurebad iqceva,
xolo vaJiSvili _ tyved,
suliT ar daeceT,
mamacno vaJno!
sevdam ar dagimonoT,
keTilSobilno qalwulno!

322

322
dis datireba Zmaze

RviZli da mogikvdes,
Sens danatovar sawyal oblebs
ra unda vuyo?!
RviZli da mogikvdes!
trial mindorze davrCiT,
ra gzas unda davadgeT.
RviZli da mogikvdes,
vin izrunebs Cvenze,
vin Segvinaxavs,
RviZlo Zmao,
RmerTo, gaamravle
abedniere misi danatovari, RmerTo,
ezo-kars movwydiT,
RmerTo,
ratom gamogvakldi,
RviZlo Zmao!

das davaviwydebi

das davaviwydebi,
sakuTari Svilebi rom wamoezrdebian,
Zmas davaviwydebi,
Tanatolebs rom gadaawydeba,
mSobel dedas ki
arasodes davaviwydebi,
mwared iqviTinebs
sicocxlis bolomde.

Tanxmobis gareSe gaTxovili qalwulis simRera

amboben, yinuls daufaravs lurji Tergio,


amboben, Wirxli dasdebia baSlamis* mTasao,
Wirxls qari gafantavs,
323

323
yinuls mze daadnobs,
Cems Tavze dafenil Wirxls ki viRa gafantavs,
Cems gayinul guls viRa gaalRobs?
usiyvarulod maTxoveben, mogikvdeT novraRazi,*
usiyvarulod maTxoveben, mogikvdeT novraRazi.

WirxliT daifarao

WirxliT daifarao,
amboben,
baSlamis wveri,
RmerTo, momkali,
Cems Tavze
Camowolil
Wirxlze mZime, neta,
Tu aris?
yinuliT daifarao,
amboben,
Tergis talRebi,
RmerTo, momkali,
guls rom miyinavs,
im yinulze
civi, neta,
Tu aris?

qmarTan gayrili qalis simRera

qalwuli roca wyaroze midis,


iq umal vaJi gaCndeba xolme,
qal-vaJis alersis mxilveli,
wyali kiskasiT garbis.
neta, wyaros Tavze axla idge
da im wyarosken movdiode,
neta, dRes meficebode siyvaruls,
dRes, roca bevri ram gavige.
324

324
_ im mzes vficavar, _ metyvi Sen,
me CemTvis: _ nuTu ar grcxvenia?
morCa, gaTavda, Seni ar mjera,
Cveni Sexvedra ar hgavs pirvandels.
yinuli midevs mkerdis cal mxares,
meore mxares cecxli gizgizebs,
Seni mizeziT, inguSo biWo,
daWril gulidan sisxli CuxCuxebs.
ar davijere mamis naTqvami,
yurad ar viRe dedikos rCeva,
Sen xar mizezi, inguSo biWo,
sakuTar guls rom seni Sevyare.
axla aRar dgaxar Sen wyaros Tavze,
sul dagaviwyda Cemi gza-kvali,
Cems silamazes Wknoba rom daetyo,
maSinve mimatove.
netavi SeiZlebodes
warsulis axlad dawyeba,
rogorc dRes, ise mcodnoda
cru siyvarulis bolo.

qalwulis namReri vaJisTvis

Sor gzaze
qarTuli qamari
ar gagiwydes, meSinia,
mwvane mdeloze
abreSumis mandili
ar dagrCes, meSinia.
maRali mTa
rom ver gadmolaxos
da cxeni daeces, meSinia,
Cems wasayvanad
Zala rom ar geyos
da ver moaRwio, meSinia.

325

325
nu dardob, vaJkaco

damtirebeli da rom ar hyavda


mtris qveyanaSi,
mozare deda rom ar hyavda
mtris qveyanaSi,
ramdeni iseTi vaJkaci darCa
mtris qveyanaSi.
damtirebeli da ar aris gana
is lurji frinveli?
mozare deda ar aris gana
is Savi yorani?
nu dardob, vaJkaco,
Sens martoobas,
guls nu gautex das, romelsac Zma aRara hyavs,
guls nu autireb qalwuls, romelsac deda aRara hyavs.

simRera satrfoze

Sav quds nu awvaleb,


miwas sevdianad nu dahyureb,
nu naRvlob, Zvirfaso, ase Zalian,
Semodgomaze Sens sawadels miaRwev.
Savi qudi gverdze moigde,
ruxi Coxa koxtad moirge,
ifiqre, Zvirfaso, xvalindel dReze,
Cven xom erTad unda vicxovroT.
Seni mosvliT mze amodis,
Seni wasvliT mze Cadis,
mogikvdes Seni Seyvarebuli,
Sen xom naTeli dagdevs.
dilas amSvenebs Seni silamaze,
saRamos alamazebs Seni mSveneba,
rogorc mwvane mdelo wiTelma yayaCom,
qveyana daamSvena Senma silamazem.
momavals rom daginaxav, mixaria,
326

326
mimavals rom daginaxav, mixaria,
Sens Rimils rom davinaxav, mixaria,
ra SeuSlis xels Cvens siyvaruls?

simRera mercxlebis, beRurebis

mercxlebis, beRurebis
budobis droa,
axla Semodgomaa,
Semodgomis Jamia,
Tu erT saRamos
CvenTan gamoivli,
mzad var, sikvdilamde
TqvenTan gadmovsaxlde.

saRamos bindiviT

saRamos bindiviT
mouTmenelo biWo,
uxv SemodgomasaviT
moxdenilo biWo,
yvavilovani gazafxuliviT
sayvarelo biWo,
Tu wayvanas apireb,
waiyvane qvrivis qalwuli.

mTvare rom ileva

mTvare rom ileva,


sinaTles xom kargavs,
TxuTmeti weli Tu Semisrulda,
Cemi droc xom gadis,
Seni lamazi Tvalebi
guls mitireben xolme.
327

327
wamali araa, dedas biWo,
Sens garda CemTvis,
wamali araa, dedas biWo,
Sens garda CemTvis.

mezoblis baRidan

mezoblis baRidan
moTminebadakarguli,
Cvens fanjaras Sescqeris
Cemi Seyvarebuli.
me rom gavide,
faitonze Tu damsva,
gaCerebas ar fiqrobs
Cemi Seyvarebuli.
ra skams daewebe,
bebero mamiko,
ra Zlier gviSli xels
keriis piras,
ganzraxvas mimixvdi, viTom da
Sinidan aRar gadixar.
siyvaruli, mamiko,
Senc gamogicdia,
rogor gewyineboda,
daTqmul dros
Seyvarebuli rom ar movides
da motyuebuli darCe,
ramdenad mZime iqneboda?
gareT gadi, mamiko,
Cems gzas nu gaamrudeb,
am saRamos Tu ver waval,
xval xom unda wavide?

328

328
mzis amosvlas

mzis amosvlas Senze fiqriT vxvdebi,


mzis Casvlas Senze fiqriT vxvdebi,
Seni mosvlis molodinSi guls vaskdebi,
damaviwyda cxovrebis sxva sitkbo.
Sen Soridan uTvalTvaleb Cems ezo-kars,
Sen Soridan TvaliT zomav Cems nabijebs,
axlos modi, Cemo Seyvarebulo,
Cvenianni siyvaruls ver Segvatyoben.
ena gauxmes, vinc Cvenze
Wors gaavrcelebs xalxSi.
modi CemTan, Cemo Seyvarebulo,
Cvenebi Senze ar ieWvianeben.
vici, Zalian giyvarvar,
me ufro Zlier miyvarxar,
axlos modi, Cemo Seyvarebulo,
erTmaneTs guls gadavuSliT.
wyaroze waval alionze,
wyaroze waval Sebindebisas,
modi, modi, Cemo Seyvarebulo,
erTmaneTs guli gadavuSaloT.

TeTr kabas Cavicvam

TeTr kabas Cavicvam,


gavemzadebi,
wiTel sacxs wavisvam,
gavlamazdebi,
abreSumis Tavsafars
avafrialeb,
vinme ymawvilkacs
guliT Seviyvareb.
mwvane molze karavs gavSliT _
erTad vicxovrebT,
Cveni mTebis exebs
329

329
erTad davlaxavT,
rac dro gadis,
axlos modis aRsasruli,
rac dro gadis,
ileva axalgazrdoba.

lurj caze guguniT

lurj caze guguniT


TeTri TviTmfrinavi mofrinavs,
Savi miwis zanzariT
matarebeli modis,
gareT gamodi, biWo,
Seni Seyvarebuli modis,
gareT gamodi, biWo,
Seni patarZali modis.

caze rom mifrinavs

caze rom mifrinavs,


gana TeTri TviTmfrinavi ar aris?
miwaze rom miirweva,
gana matarebeli ar aris?
zvrebSi rom muSaobs,
gana Cemi satrfo ar aris?
Cems yurs rom esmis,
gana misi xma aris?

dedamiwas rom artyia

dedamiwas rom artyia


lurj zRvasaviT,
Cemi guli SeuboWavT
mZime dardebs.
330

330
kalos Seseuli
ToliebiviT,
guls Semomawva
mZime naRveli.
mSoblebis garigebiT
Semdgari jvariswera,
RmerTo, gvaSore,
RmerTo, Seismine.
CveniT rom gadavwyvetT
Cvens Soris siyvaruls,
RmerTma agvisrulos,
RmerTo, gvismine!

Seni mosvlis molodinSi

roca Senze metyvian, modiso,


pirze nerwyvi madgeba,
roca Senze metyvian, ar modiso,
cremlad viRvrebi.
TvalebSi rom miyureb,
guli midneba,
Cems satanjvelad gaCenilxar,
dedamkvdaro.
Cemi saiqeTo gza oqrosi ariso, _ ambobdi,
Cemi saaqeTo gza vercxlisa ariso, _ ambobdi,
Cemi ojaxi sinaTles afrqvevso, _ ambobdi,
amiT momatyue, dedamkvdaro.

Zlier qarSi

Zlier qarSi
yabalaxis frialiT,
Tovlsa da TqeSSi
cxenis TamaSiT,
gayinuli xelebis
331

331
zeliT
mova axmedi,
me Tu vuyvarvar.
mis molodinSi
fanjaras Sevakvdi,
abreSumis Tavsafari
ZonZad iqca,
mis molodinSi
ezoSi sirbiliT
uZiroebi
gamicvda.
ar Canxar, ar Canxar,
Sen, axmed,
gelodebi, gelodebi,
Sen, axmed!

gazafxulis Tbilma

gazafxulis Tbilma
niavma roca dabera,
mdeloze nazi yvavilebi
roca alivlivdnen,
Cems gulis swors
dro davuTqvi, deda,
daTqmuli dro
axlovdeba da
WiSkarTan gasvla
minda, deda,
Cemi Seyvarebuli
daTqmul dros mova.

332

332
satrfos

bunebis mSvenebas _
maRal mTebs _
Wrel-Wreli frinveli
xom amSvenebs?
wveulebaze,
did qorwilSi qalwulTa jgufs
Cemi satrfo xom amSvenebs?
Cumad Semoparul
wynar RameSi
tbaSi molivlive
mTvaris aTinaTiviT
Seni saxe Tan damdevs
yvelgan _ aqac, iqac,
mzis sxivad gardasaxulo
Cemo gulis sworo.
yvavilebiT damSvenebuli
lamazi gazafxuliviT
siyvarulma Cems guls
Seni sitkbo Sehyara.
rogorc zafxulis xvats
JuJuna wvima sWirdeba,
siyvaruliT damTvrals
Seni Tavi mWirdeba.

Ramis mnaTobiviT

rogorc Ramis mnaTobi


amSvenebs qveyanas,
ise gamSvenebs iaraRi,
welze rom gartyia.

mTis WiuxebSi gazrdili


mglis lekviviT
buros* sapyrobileebSi
gazrdilo mSveniero Wabuko!
333

333
xnieri mama

xnieri mama
avaCqaro,
minda,
ar gamCenodio,
dedam rom Tqvas,
minda,
RviZli Zma
miwas dascqerodes,
minda,
bebrebma xeljoxebiT
miwa CiCqnon,
minda,
tol-sworebma rom Tqvan,
Seyvarebuls
Cumad gahyvao,
minda.

wunia patarZlis simRera

ucxouri saqoneli
Sen ara gaqvs,
maRaziis tkbileuli
Sen ara gaqvs,
Cemi Sesanaxi
fulic ki
ara gaqvs,
me rom mimiyvano,
ezo-karic
ar gagaCnia,
xeli rom damatyo,
iseTi vaJkacic
ara Canxar,
ase rom, jobia,
Tavi damanebo.
334

334
mZaxloba

mgeliviT mamacs,
daTviviT Zliers,
maSin rom gaCnda,
roca mgeli yrida lekvebs,
susxian dilas
saxeli rom daarqves,
monavarde mglis
megobari rom aris,
Sens mSoblebs
Svilad rom Sehferis,
foladis ferisa,
rkinis guliani,
namis wyliT gazrdili
erTi mglis lekvia
es Cveni omari.
maS, am biWs
swunob Sen?
silamazisa da saTnoebis
meti, aba, ra gabadia?
es ki gasarTobad
gamosuli lomiviT
mters afrTxobs.
mere aseT biWs
uars eubnebi?
omari
Seni colobiT
arc gaamaydeba,
omari
Seni uariT
arc Tavs Caqindravs
da mainc
aseT biWs uars eubnebi?

335

335
qaliSvilisa da Wabukis paeqroba

_ wiTeli Zroxis TeTr rZes


yviTel oqrod rom aqcevs, im dedis Svili var.
_ wiTeli Zroxis TeTr rZes
yviTel oqrod rom aqcevs, Tu im dedis Svili xar,
me kidev TeTri somxuri abreSumis mbeWveli
mamis Svili var.
_ Sen rom TeTri somxuri abreSumis mbeWveli
mamis Svili iyo,
me lurj mtredad viqceodi da caSi avfrindebodi.
_ Sen Tu lurj mtredad iqceodi da caSi afrindebodi,
me mewamul Rrublad viqceodi da Cagexveodi.
_ Sen Tu mewamul Rrublad iqceodi da Camexveodi,
me Tbil wvimad viqceodi da miwaze Camovidodi.
_ Sen Tu Tbil wvimad iqceodi da miwaze Camoxvidodi,
me balaxis fesvad viqceodi da dagidarajdebodi.
_ Sen Tu balaxis fesvad iqceodi da damidarajdebodi,
me fetvis marcvlad viqceodi da davifantebodi.
_ Sen Tu fetvis marcvlad iqceodi da daifantebodi,
me krux-wiwilad viqceodi da agkenkavdi.
_ Sen Tu krux-wiwilad iqceodi da amkenkavdi,
me guli gamiskdeboda da movkvdebodi.
_ Sen Tu guli gagiskdeboda da mokvdebodi,
me muxis ficrad viqceodi da gadagefarebodi.
_ Sen Tu muxis ficrad iqceodi da gadamefarebodi,
me wiTel melad viqceodi da gaviqceodi.
_ Sen Tu wiTel melad iqceodi da gaiqceodi,
me mwevrad viqceodi, gamogekidebodi da dagiWerdi.

336

336
salam-qalami

neli niaviviT
nazi rom aris,
alioniviT
lamazi rom aris,
amomaval oqros mzesaviT
naTeli rom aris,
TarqelTa* mariliviT
mZime rom aris,
qarTuli kameCi rom ver daZravs,
kameCis tyavis Tasma
rom ver daiWers _
aseTi salam-qalami
gaugzavna israfilma* duvSas.*
duvSam pasuxad gaugzavna
sami xinkali da
Semwvari qaTmis barkali.

saxumaro simRera

Cveni mteri gaxdes


molas coli _
mudam locvaSi myofs
alersis dro ar eqneba.
Cveni mteri gaxdes
molas Segirdis coli _
swavlis siZneleze wuwunSi
alersis Tavi ar eqneba.
Cveni moyvare misTxovdes
qvrivis vaJiSvils,
mze mTas rom miefareba,
umal loginisaken gaiwevs.

337

337
qalwulis saxumaro simRera

saqarTvelodan momavali
grZeli gza oqroTi mofine,
me Tu giyvarvar,
kviris Tavze cxenebs
rom icvlian, im mxedrebiviT,
yoveli Tvis bolos duqnebi icvale,
me Tu giyvarvar.
mefis dabeWdili
bevri TeTri fuli
Cems Zmebs daurige,
me Tu giyvarvar.
rusebis duqnebidan
Txeli TeTri abreSumi
Cems debs daurige,
me Tu giyvarvar.

338

338
proza

rogor gaCndnen mze, mTvare da varskvlavebi

es marTali ar aris. magram mainc, ai, ras yvebian imaze, rac


ZvelisZvelad moxda. iyo erTi Wabuki, kalmiT daxatuliviT lamazi,
saxelganTqmuli ostati-mWedeli. amboben, roca is muSaobda, mis
samWedloSi mogugune cecxli mTel qveynierebas anaTebdao. mis mier
moqneuli urosagan elva krTeboda, xolo quxilisagan qveyniereba
zanzarebdao.
imave droSi erTi qalwuli cxovrobda maRal koSkSi. koSks fan-
jara ar hqonda. qalwuli koSkidan arasodes ar gamodioda, magram
igi iseTi lamazi yofila, iseTi, rom misi brwyinvaleba Soridanac
kargad Canda.
_ me viTxov imas, _ gulSi mtkiced gadawyvita Wabukma da maWa-
nklebi gagzavna qalwulTan. Wabukma ar icoda, rom qalwuli misi da
iyo, qalwuls ki amis Tqmis ufleba ar hqonda.
_ misi cecxlisa da nacrisagan Cemi Suqi Caqreba da saxe daW-
kneba. ar gavyvebi imas colado!
aseTma pasuxma daanaRvliana Wabuki. man gaavarvara oqros kom-
bali, romelic mTeli kvira cecxlze edo, aiRo igi da bnel RameSi
qalwulTan wavida. es rom dainaxa, ZmasTan Sexvedris SiSiT qal-
wulma gaqceva scada. Wabuki gamoekida, magram verafriT ver daewia.
ase irbines, sanam ar daixocnen.
naperwklebi, romlebic cviodnen gavarvarebuli komblidan,
varskvlavebad iqcnen, qalwulisagan ki darCa kaSkaSa naTeba (badri
saxe). kaci iqca mzed, qalwuli _ mTvared. amboben, rom Wabuki ax-
lac wres wreze akeTebs, rom qalwuls daewioso.

mze da mTvare

mzesa da mTvares dedebi hyavT. mzis dedas azoi hqvia, mTvarisas


_ qinCi. mze diliT zRvidan amodis da saRamos isev zRvaSi iZireba.
roca mze horizontze amaRldeba, mas Savi raRaca gamoeyofa. ambo-
ben, es raRaca zRvis qafi ariso. swored am dros SeiZleba mzisTvis
339

339
Tvalis gasworeba _ civ zRvaSi nabanavebi mze jer kidev gaxure-
buli ar aris.
zafxulsa da zamTarSi, mzis buniobis dros, mze stumrad midis
Tavis dedasTan. zamTarSi igi stumradaa sami dRiT, zafxulSi _
sami kviriT. Sinidan gamosuli mze eqvsi Tve mogzaurobs, mere Sin
brundeba da isev gaemarTeba eqvsTvian mogzaurobaSi. mze da mTvare
Zmebi arian. maTi da avi qalia, mas hqvia muoJi. muoJma caSi mobinad-
re yvela Tavisi naTesavi SeWama da axla mudmivad dasaWerad das-
devs mzes da mTvares. roca igi daeweva maT da gadaefareba, mzisa da
mTvaris dabneleba xdeba.
dabnelebisas mTvareze Zafismagvari raRaca Cans. amboben, rom
igi yaraulis Tofia. yarauli mTvares icavs dis mixtomisagan. mTva-
ris SuagulSi Savi laqa cxenia, romelsac mTvare zurgiT atarebs.
Tu cxenma piri farTod gaaRo, zafxuli mokle da zamTari xan-
grZlivi iqneba, piris mokumvisas da cxenis gamuqebisas ki zafxuli
xangrZlivi da wvimiani, zamTari ki xanmokle iqneba.

almasi da monadire meTviTon

tyeSi wasuli erTi monadire almass* gadaeyara. almass mkerdze


amozrdili basrpiriani culi hqonda. almasi monadires Tvals ar
aSorebda, RamiT misi mokvla hqonda gadawyvetili. monadire mixvda
mis Canafiqrs da sagonebelSi Cavarda, ver gadaewyvita, rogor dae-
Rwia Tavi almasisagan. bolos man almass uTxra, wyali mwyuriao.
_ aq axlos wyaroa, wadi da dalieo, _ Tqva almasma.
_ ara, ver waval, meSinia da arc vici, wyaro sad aris, _ upasuxa
monadirem.
_ kargi, _ Tqva almasma, _ wyals me mogitan, oRond Seni sax-
eli miTxari, iqneba daZaxeba damWirdeso.
_ meTviTon mqvia, _ upasuxa monadirem.
almasi rom wavida, monadirem xis kunZs, iqve rom ido, nabadi
gadaafara, cal mxares ki jirki miuCoCa, viTom baliSi ariso. amis Sem-
deg xeze avida da lodini daiwyo. almasi wyarodan mobrunda, kunZTan
mivida da Tqva: kargad moqceula, sikvdilisaTvis winaswar momza-
debulao. gaxarebuli almasi ise Zlierad daetaka kunZs, rom culi
kunZSi Rrmad CaerWo. sanam igi culis amoRebas cdilobda, monadi-
340

340
rem Tofi daumizna da esrola. almasma sazareli Rriali morTo. mis
yvirilze yvelam da yvelaferma (mxecebma, frinvelebma, mcenaree-
bma) mis garSemo moiyara Tavi. hkiTxes, Tu vin daWra igi. meTviTono,
_ upasuxa maT almasma. Sen Tu TviTon moikali Tavi, Cven verafriT
giSveliTo, Tqves maT da daiSalnen. almasi ki mokvda.

baraqis momtani Citi

mecxalis midamoebSi Zvelad bude aiSena erTma baraqis mom-


tanma Cituniam. amitom iq mosavalic ar iRupeboda: mdinare armxis*
orive mxareze miwebi uxvmosavliani iyo da mcxovrebni saqonelsac
abalaxebdnen.
erTxel adamianebma, arafers rom ar Takilobdnen, daangries
baraqis momtani Citis bude. igi im midamoebidan gafrinda. gzad
baraqis momtani Citi frTiT Seexo liaCxoelTa* miwasa da balTis*
koSkebs.
es adgilebi dRemde baraqiania. baraqis momtanma Citma Rame
larsSi* gaaTena da bude saqarTveloSi aiSena.

rogor gaCnda sofeli erzi*

xeobaSi, sadac armxi miedineba da axla tyiT dafaruli mTebia,


Zvelad saxnavebi da saTibebi yofila. tyeebSi axlac Cans mitovebu-
li saxnav-saTesi adgilebis kvali. armxis sapirispirod aRmarTuli
mTa usieri tyiT yofila dafaruli. axla rom erzia, mis zemoT mde-
bare nasoflari kirbiti Zvelad xalxmravali iyo. es sofeli miud-
gomel adgilze iyo gaSenebuli.
zovram, romelmac axal gvars saTave daudo, gadawyvita, ukeTes
adgilze gadasaxlebuliyo. man kirbitidan daagora didi, mrgvali
qva: sadac gaCerdeba, iq davsaxldebio. ferdobze dagorebuli qva
qvemoT tyeSi Sevarda da gaCerda. swored iq, sadac lodi gaCerda,
axla yvelaze maRali koSki dgas. maSin es adgili tyiani iyo da xeTa
kenweroebze arwivebi budobdnen, amitom daerqva am sofels erzi.

341

341
Wabuki borRa da qaliSvili suvi

es iyo didi xnis winaT. nesarSi im dros orsTxoelebi cxov-


robdnen. gareSe da Sinaur mtrebTan xSiri omebi hqondaT orsTxoe-
lebs. im droSi orsTxoelebs Soris iyo erTi saxelganTqmuli gu-
ladi ymawvilkaci borRa. igi mtrebs itacebda da baris binadar
Tavis TvistomebSi hyidda. borRa yovelTvis win uZRvoda xolme
laSqars gareSe mtrebTan brZolebSi.
erT aseT brZolaSi borRa daiRupa. misi damarxvisas nesarSi
uamravma xalxma moiyara Tavi. am xalxs didi ubedureba daatyda
Tavs. silamaziT ganTqmul qalwul suvis Zalian hyvarebia borRa,
borRasac aseve hyvarebia igi. borRas daRupva rom gaigo, Seyvareb-
ulma gulSi dana Caica da Tavi moikla.
naTesavebma maTi saflavebi or mopirdapire borcvze gaTxares
da dakrZales.
fhilieyongi-iurTis ganapiras axlac aris borRas saflavi.
sofel Rezeqovsa da sofel iandaries Soris saflavis borcvis
msgavsi didi yorRania, sadac marxia suvi. mas suvis yorRans eZax-
ian. suvis yorRanis ZirSi wyaroa. amboben, Tavis droze suvis pa-
tivsacemad gaWres es wyaro, rom orsTxoel meomrebs wyali esvaTo.
mas suvis wyaro hqvia. wyaros wyali axlac moCuxCuxebs.

ori saflavi

iyo erTi qal-vaJi. marTalia, erTmaneTis naTesavebi ar iyvnen,


magram gverdi-gverd cxovrobdnen. maTi ezo-kari mdinaris Rrma
xeviT iyo gayofili. qal-vaJis naTesavebs Soris SuRli Camovard-
niliyo da mtrobdnen. xevis erTi napiridan meoreze TvalebiT dae-
Zebda qal-vaJi erTmaneTs, zogjer ki ZaxiliT gulis nadebsac ac-
nobdnen.
vaJma Tavis axloblebs uTxra, is qali miyvars, Tu ara imas, ­sxvas
aravis SevirTavo.
_ am sityvebs Tu kidev gaimeoreb, Seni saxeli `sikvdili~ iqne-
bao, _ daemuqrnen vaJs.
erTxel qalis mSoblebs ucxo xalxi estumra _ Svili mog-
vaTxoveTo. imaT ar icodnen, rom qali Seyvarebuli iyo da sityva
342

342
misces mTxovnelebs. qali avad gaxda da loginad Cavarda. erTi
kviris Semdeg dedas dauZaxa da uTxra:
_ roca movkvdebi, gTxovT, xevis piras, kldesTan dammarxoTo.
_ ras ambob, Svilo, sikvdils SenTan ra xeli aqvs, male kargad
gaxdebio, _ dauyvava dedam da aqeTuri, iqiTuri uambo, gaamxneva.
deda rom gavida, qalma dana Caica da suli ufals Caabara. an-
derZi Seusrules _ kldis piras gauTxares saflavi da damarxes.
es ambavi rom gaigo, mwared daRonda vaJi. bindTan erTad safla-
vTan gaCndeboda xolme da dilamde mwuxared ijda. arc svamda, arc
Wamda, gaxda, gaSavda, sikvdilis piramde mivida. bolos daibara, xe-
vis piras dammarxeTo da suli ganuteva.
ori saflavi TiTqos erTmaneTs uyurebda, maT mxolod xevi da
mdinare yofda. xevis orive mxares glova grZeldeboda.
erTxel wyali aimRvra, adidda da qalis saflavs Ziri gamouTx-
ara. wyalma rom daiwia, saflavis SesakeTeblad mividnen, Tavi rom
axades, saflavi carieli iyo. gaocebulebma misans hkiTxes. vaJis
saflavi gaTxareTo, _ urCia maT misanma. vaJis axloblebs ufleba
gamosTxoves, gaTxares saflavi. qal-vaJi erTmaneTs Caxutebuli
iwva, srulebiT ar Secvliliyvnen, axlaxan damarxulebs hgavdnen.
saflavi amoavses, ori qva daadges. amas iqiT Cvens Soris naTes-
aoba iyoso, Serigdnen mtrebi.
amboben, im saflavze ori qva axlaca dgaso.

giergal mefe

Zvelad qarTvelebis mefe giergali* yofila. mas bevri brZole-


bi gadautania. am mefis jarSi erTi inguSi yofila. yvela brZolaSi
inguSi mewinaveebSi iyo da mters musrs avlebda, TviTon ki yovelT-
vis uvnebeli gamodioda brZolebidan. ase iyo yovelTvis.
erTxel giergal mefe yazbegSi movida da inguSebic iq miiwvia.
mefem iq wveuleba gamarTa da inguSebTan megobroba daamyara, zogs
ki Tavadobis sigelebi gadasca.
giergal mefem da Cvenma xalxma gadawyvites: omis dros inguSe-
bi qarTvelebs daexmarebian, qarTvelebi ki _ inguSebso.
vaJkacobisa da zrdilobis, patiosnebisa da mamacobis, erT-
gulebisa da sandoobis gamo giergal mefe Cvens xalxs Zalian
afasebda.
343

343
Samilma Tqva

erT ojaxSi sufrasTan ijda Samili. erTma Tanamesufrem mas


hkiTxa:
_ Samil, iseTi araferi Cagidenia, sananeblad rom dagrCenodao?
_ ara, _ Tqva Samilma, _ sananebeli araferi maqvs, Tundac ax-
lave suli amomxdes. erTi ram kia, rasac vnanob da sikvdilamde ar
damaviwydeba.
axalgazrdobaSi erTi kalmiT naxati qali Semiyvarda. imasac
vuyvardi. im qals sami Zma hyavda. rac ar unda meRona, isini TavianT
das ar momaTxovebdnen. ra unda meqna _ movitace is qali. o, mis Zeb-
naSi ra dReSi Cacvivdnen Zmebi! Zmebs rom ar miegnoT, Soreul tyeSi
gadavmale qali. roca samalavSi meored mivedi, igi ver vipove. im
tyeSi mcxovreb gveleSaps waeyvana qali. bevri vecade, magram mis
gza-kvals ver mivageni. es ambavi rom gamaxsendeba, sinanuli ufro
da ufro memateba, _ Tqva Samilma.

Rirseba

es moxda didi xnis winaT. erT mSvenier dilas erTmaneTs Sex-


vdnen wyali, qari, cecxli da Rirseba. qveynierebis dasaTvaliere-
blad erTad wavideTo, daTqves da wavidnen.
yvelgan, sadac ki wyali mividoda, nairnairi yvavili da balaxi
cocxldeboda, Cndeboda nami, mdinareebi iwyebdnen denas.
yvelgan, sadac ki cecxli mividoda, wyvdiadi ifanteboda, gay-
inuli tbebi Tbebodnen da yinulisagan Tavisufldebodnen.
yvelgan, sadac ki qari miaRwevda, lelqaSis Reroebi Tavs xrid-
nen, TiTqos erTmaneTs salams aZleveno, xolo saTibebsa da vel-mind-
vrebSi balaxebi abreSumis Tavsaburavis foCebiviT livlivebdnen.
cecxli, qari da wyali aqeT-iqiT danavardobdnen, TamaS-Tama-
SiT mirbi-morbodnen, Tavaweuli Rirseba ki maTsaviT win da ukan ar
darboda, aramed amayad miabijebda win.
qveynis mcveli bumberazebi Rirsebis danaxvaze aRfrTovanebas
ver malavdnen.
megobrebi _ wyali, qari, cecxli da Rirseba _ bolos Cveni
qveynis, inguSeTis, erT udabur mTasac miadgnen.
344

344
qarma mTis Semovla daiwyo, Tan patar-patara kenWebs aqeT-iqiT
isroda, maTTan TamaSiT erToboda.
wyali nakaduls SeuerTda, mTidan rom moCqefda.
cecxlma im cecxlTan gaaba maslaaTi, mTis qveS, miwaSi rom giz-
gizebda.
_ megobrebo, _ Tqva mousvenarma qarma, _ gaxedeT Cvens win
gadaSlil Tvaluwvdenel vel-mindvrebs. Zalian minda, gasarTobad
gavinavardoo.
mdinare daeTanxma, moiwona naTqvami. cecxlmac daudastura,
Rirsebas xma ar amouRia.
_ kargi iqneboda, SevTanxmebuliyaviT, Tu sad iqneba TiToeu-
li Cvengani, _ Tqva cecxlma.
_ kargio, _ Tqves danarCenebma.
_ Tu sadme dainaxavT, rom saxli an Tivis bululi iwvis, ico-
deT, rom me iqa var, _ Tqva cecxlma.
_ Tu Sua mindorSi lelqaSs dainaxavT, icodeT, rom me iqa var,
_ Tqva wyalma.
_ foTolTa Sriali, gzaze amovardnili mtveri Cems Tavs
gapovninebTo, _ Tqva qarma.
Rirseba maT saubars yurs ugdebda da Cumad idga.
_ Rirsebav, ratom dgaxar Cumad? _ hkiTxa qarma, _ Sen rogor
unda mognaxoT?
_ momiteveT, megobrebo, _ uxalisod Tqva Rirsebam, _ Cven
erTmaneTs unda davcildeT. vinc me wamiTac ki damtovebs, mas Cem-
Tan mobrunebis neba arasodes aRara aqvso...

yvelaze Zneli

es iyo didi xnis winaT. oTxi moxuci Camomjdariyo da baasobda.


iqve ymawvilkacebi ireodnen, yvela mzad iyo moxucTa mosamsaxure-
blad. erT-erTma ymawvilma moxucebs uTxra:
_ gviTxariT iseTi ram, cxovrebaSi rom gamogvadgeso.
erTma moxucma Tqva:
_ kacs rom sacoles waarTmeven, romelic Zalian uyvars, amaze
uaresi araferi iqnebao.
meorem Tqva:
345

345
_ boslidan bedaurs rom mogparaven, amaze uaresi ra unda iyoso.
mesame moxucma Tqva:
_ udanaSaulo kacis mokvlaze uaresi araferiao.
bolos meoTxe moxucma Tqva:
_ rac Tqven CamoTvaleT, Tqma ar unda, Zneli rameebia, magram
isic marTalia, rom maT gamo SurisZieba SeiZleba. ai, Sursac rom
ver iZieb, verafersac rom ver gaawyob, maSin moxdeba, Tu uRirsi
STamomavali geyoleba. amisagan RmerTma dagifaroTo.

Rirseba Tu SurisZieba

erT mTiels kaci Semoakvda da SurisZiebis SiSiT qveynidan ga-


daixvewa. mdevrebma iqac miagnes am kacs, magram isev gaeqcaT, isev
miagnes, isev gaeqcaT... aRar icoda am kacma, sad damaluliyo. bo-
los TurqeTSi dasaxlda. erTxel mkvlelma Tavis cols uTxra:
_ wadi, wyali Semoitane, xel-piri damabanineo.
_ geyofa, kaco, _ uTxra colma qmars, _ axla dasamali araferi
gaqvs, Soreul TurqeTSi vin mova da vin dagiwyebs TvalTvalso.
_ rac ar ici, imas nu laparakob, _ Tqva qmarma, _ Sen rom ggo­
nia, iseTi xalxi ki ar aris, qvesknelSic momZebniano.
SurismaZieblebi Turme mkvlelis karis ukan iyvnen Casafrebu-
li. amis gagonebaze safaridan gamovidnen da Tqves:
_ radgan aseT Rirseul xalxad gvTvli, danaSauli gvipa-
tiebiao!
SurismaZieblebma mkvlels Tavi gadaparses da danaSauli apaties.

Ca da CerbaJi

sofel erziSi cxovrobda ori Zma _ Ca da CerbaJi. erTxel Zme-


bi orcxoi-WoJais xeobaSi sanadirod wavidnen. SuadRemde iares da
Zlivs erTi kurdReli mokles. ufrosma Zmam umcross uTxra, kurd-
Reli Sewvi, manamde me gavivli, iqneba nadirs gadaveyaroo.
CerbaJma cecxli daanTo, kurdReli Sewva da SeWama, Semdeg
wamowva da Zili moeria. sizmarSi naxa, erTi moxuci kaci tyidan
gamovida da Tavs waadga. kaci TovliviT TeTr samoselSi iyo, war-
mosadegi Sesaxedaobisa. man joxiT SeanjRria CerbaJi da uTxra:
346

346
_ xalxs rom itaceben, is yaCaRebi modian, iaraRi moamzadeTo.
CerbaJi wamoxta, mimoixeda, irgvliv aravin Canda. eSmaki Tu
iyoo, haerSi Tofi isrola da isev wamowva. amasobaSi isev CaeZina.
ZilSi moxuci kaci isev gamoecxada, joxis wveriT zurgze uCxvlita
CerbaJs da kvlav uTxra: nu wevxar! yaCaRTa jgufi modis, xalxs rom
itacebs, Tof-iaraRi aisxiTo.
_ sakvirveliao, _ Tqva man da wamojda. axlomaxlo isev ara-
vin iyo. _ RmerTi gauwyres eSmakis saqmeso, _ Tofi isev gaisrola
da kvlav dawva. ymawvil kacs isev daeZina. mesamedac movida moxuci,
joxiT SeanjRria CerbaJi da uTxra:
_ TqvenTvis sikeTe minda da is malaparakebs. adamianebs rom
iparaven, im yaCaRebTan sabrZolvelad gaemzadeTo, _ amis Tqma da
moxucis gaqroba erTi iyo.
umcros Zmas Zili gaukrTa _ neta ras niSnavs es yvelaferio.
swored am dros tyidan gamovida misi ufrosi Zma, mxarze mokluli
jixvi ekida.
_ Tofs ratom isrodi, xom araferi moxdao, _ ikiTxa man.
ase da ase iyoo, rac sizmarSi naxa da rac moxucma kacma uTxra,
yvelaferi uambo umcrosma Zmam ufross.
_ axlos moiwie, _ uTxra man CerbaJs da perangi auwia. CerbaJs
zurgze sami laqa aCnda.
Zmebma jixvis mwvadebi SeWames, kargad daisvenes da wavidnen.
saRamo xani iyo, Tergis xeobidan momavali yaCaRebi rom dainaxes.
Zmebi xeobis viwrobSi SoriSors Casafrdnen, yaCaRebs Seuties da
daxoces. mxolod erTi kaci datoves cocxali, romelsac qudi
waarTves da uTxres:
_ ar dagaviwydes, ratom giSvebT cocxals. Cven rom yaCaRebi
davxoceT, yvelas unda uambo, Tu ara da Sens quds yvelas vaCvenebT
da SegarcxvenTo.
es ambavi yaCaRma yvelas uambo, bolos ki xelmwifemdec mivida.
xelmwife yaCaRebisgan Zlier Sewuxebuli iyo, aRar icoda, ra eqna.
amitom Ca da CerbaJi TavisTan miiwvia.
_ rasac inebebT, Tqveni survili Sesruldeba, gviTxariTo,
_ Tavazianad eubnebodnen nazir-vezirebi Zmebs. _ gindaT droSa,
romelzec damowmebuli iqneba, rom Tqvens STamomavlebSi kacebi _
vaJkacebi da qalebi _ cecxlovanebi ariano.
Zmebma Tqves:
347

347
_ Cven araferi gvinda. Tavadobac ar gvinda, radgan monebi
arasodes vyofilvarT. Tu Cveni dasaCuqreba gindaT, mamuli gvaCu-
qeTo.
xelmwifem Zmebs mamuli aCuqa, swored is, axla rom gelTi* aris.
Zmebi TavianTi naTesavebiT am miwaze dasaxldnen.

mze da mTvare ver gaiyves

iyo da ara iyo ra. iyo ori Zma. erTxel, usaqmod rom isxdnen,
Zmebi waiCxubnen:
_ mze Cemia, mTvare _ Senio, _ ityoda xolme erTi maTgani.
_ ara! mze Seni ar aris! mTvarea Seni, mze Cemiao, _ iZaxda Turme
meore.
bevri idaves, magram veras gaxdnen. kargio, Tqves bolos, gavi-
deT qveynad, gavikiTxoT, gamovikiTxoT da Cveni dava gadavWraTo.
Tqves da Sinidan gavidnen. iares, didxans iares da daiRalnen. erTi
wiflis xis qveS dasasveneblad dasxdnen. swored am dros xidan
uzarmazari mcuravi Camovarda. igi maSinve ufros Zmas tanze Semo-
exvia da misi mogudva daapira. ixrCoboda biWi. maSin umcrosma Zmam
yelSi wauWira mcuravs da ganze gaswia. mcuravi axla mas SemoeWdo.
ufrosma Zmam ki xmliT aCexa mcuravi, magram SemTxveviT umcrosi
Zmac yelSi daWra. kvdeboda umcrosi Zma. ufrosi Zma gaSterebuli
idga, ar icoda, ra eqna, riTi eSvela ZmisTvis. sikvdili mainc ga-
vuadviloo, ifiqra, Zmas tanidan urCxuli moaSora da Soriaxlos
mdebare WaobSi Caagdo. Waobis wyals rom Seexo, mcuravi maSinve ga-
cocxlda da gaiqca. gaocda ufrosi Zma. ucbad marcxena xelis neki
moitexa da wyalSi Cayo. neki imwamsve gamTelda. Semdeg waiRo wyali
da Tavis Zmas daapkura. momakvdavi maSinve gacocxlda. mixvdnen
Zmebi, ra Waobic iyo.
_ rom vicodeT, CvenTvis oqros tbad gadaiqceva es Waobi, _
uTxra umcrosma ufross.
_ ra unda vqnaT? _ ikiTxa ufrosma.
_ Sen mkurnali iqnebi. momakvdavs acocxlebso, saxeli gagi-
vardeba. me wylis zidvas daviwyeb. samkurnalo aris-Tqo da asxure
wyali. es saqme yvelas gamogvadgeba.
asec moiqcnen. ukeTesi mkurnali duniaze ar aris, mkvdarsac ki
348

348
acocxlebso, saxeli gauvarda ufros Zmas. umcrosi Zma ki mudmivad
misTvis wylis zidvaSi iyo.
erTxel, roca umcrosi wavida wylis mosatanad, Waobidan gve-
leSapma amohyo Tavi da uTxra:
_ ojaxidan Cemi gagdeba ginda? ras uSvrebi am wyals, Zalian
bevrs ki ezidebi!
SeSinebuli umcrosi Zma gaiqca.
_ SeCerdi, _ iyvira gveleSapma, _ kidev erTi nabiji Tu ga-
dadgi, gadagylapav. modi axlos da rasac SegekiTxebi, mipasuxe.
vaJi mivida da moyola daiwyo: rogor Camovarda xidan mcuravi,
rogor mokla igi ufrosma Zmam, Tavisi sikvdilis Sesaxebac uambo,
mouyva mcuravis gacocxlebis Sesaxeb, Tu rogor gaacocxla igi Zmam,
im wyliT ki rogor mkurnalobdnen momakvdavebs. gveleSapma Tqva:
_ Sens gamo ar damSrala es Waobi. adamianebi Tu ar daixocebian,
es wyali daSreba. am Waobidan wyali Tu daSra, qveyanac daiRupeba.
aba, mamis suli daifice, rom Sens ZmasTan erTad CemTan moxval.
_ me ufleba ara maqvs, rom davifico, _ upasuxa umcrosma Zmam,
_ Zmis magier verafers getyvi, is Cemze ufrosia da Cemi naTqvami
iqneb arc Seisminos. unda wavideT-meTqi, amas ki vetyvi, sityvas ga-
Zlev, rom CemdaTavad xval SenTan movalo.
_ marTali xar, _ Tqva gveleSapma, _ xval Sens ZmasTan erTad
CemTan modio.
gveleSapi wyalSi gauCinarda. umcrosi Zma ufros ZmasTan wavida
da gveleSapTan Tavisi Sexvedris ambavi uambo. uTxra, unda wavideTo.
_ me SensaviT suleli ara var, gveleSapTan sakuTari fexiT mi-
vide. Tu ar daiSli, Sen TviTon wadi.
ZmasTan, rom veras gaxda, umcrosi marto wavida gveleSapTan.
_ sadaa Seni ufrosi Zma? _ hkiTxa mas gveleSapma.
_ ar wamovida, _ upasuxa man.
_ isic rom mosuliyo, aqedan mSvidobiT gagiSvebdiT, momak-
vdavTa mkurnalobasac Tavidan agacilebdiT. saxlidan imitom
gamoxvediT, rom mze da mTvare ver gaiyaviT. Tqvens saqmes me gan-
vsjidi. Sen patiosani kaci xar, amitom mzes Sen gakuTvneb. dReis
Semdeg Sen Sevardnad gadaiqcevi, SorsmWvreteli da pativsacemi
iqnebi, dRisiT inavardeb. Seni Zma uRirsebo kacia. mTvare magisia.
dReis Semdeg axlomxedvel bud gadaiqceva da mxolod Rame gamova
sanadirod.
asec moxda. gveleSapma Selocva rom daiwyo, umcrosi Zma Rirse-
349

349
bian Sevardnad iqca. umcrosi Zma ki axlomxedvel bud, bavSvebic ki
qvebiT rom dasdevdnen.
Tu dRisiT Sevardenma bu dainaxa, misken saCxubrad gaiwevs xol-
me, es imitom, rom umcrosi Zma gabrazebulia ufros Zmaze. ufrosi
Zma nawyenia, mze rom waarTves. amis gaxsenebaze zis da TavisTvis
buzRunebs.

mefes mefe rad unda?

medi Ronieri kaci iyo. mas hqonda grZeli ulvaSebi, ganieri


mxrebi, sruli tani. radgan Zal-Rone erCoda, coroelebs, Ruloe-
lebs, galaSqelebs bavSvebs arTmevda. bavSvis fasi ki erTi fuTi
puri da axali marxili iyo. axla merJoelebTan wavalo, Tqva medim,
gaudga gzas da merJoelTa TavSesayars miadga. iq nabadi moixsna da
Tqva: dauZaxeT yvelas, mefe Tqvenc gWirdebaT, mefed me unda amir-
CioTo. me Tqvens mxareze davdgebi, Tqven ki bavSvebs momcemTo.
am dros merJoelTa meTauri Sin ar yofila. mas mosvlisTanave
uambes es ambavi. meTaurs esircxvileboda medisTan misvla, miusv-
lelobac ar iqneboda _ zogi ambobda, mefe gvindao. meTaurma virs
unagiri daadga, cxens _ viris qoWi, virze Sejda da safixvnosaken
gaswia. iq bevri xalxi Segroviliyo. virze Semjdari meTauri rom
dainaxa, gaocebulma xalxma iyvira:
_ ras Svrebi, ratom ircxven Tavs da Cvenc gvarcxveno.
_ virs unagiri uxdeba? _ ikiTxa meTaurma.
_ ara, _ upasuxes maT.
_ cxens uxdeba qoWi?
_ ar uxdeba, _ isev upasuxes Sekrebilebma.
_ me virze jdoma mixdeba?
_ eg rogor SeiZlebao, _ Tqves maT.
_ swored ase mogvixdeba mefe, _ Tqva meTaurma. mere mivida me-
disTan, romelic mefesaviT ijda:
_ me TviTona var mefe, sxva mefe ar mWirdebao, _ uTxra, staca
xeli nabdian medis da ufskrulSi gadaagdo.
medis mefoba iqve damTavrda.

350

350
jaWvis perangs aRar movqsov

sofel nelxiSi erTi kaci cxovrobda. am kacs merSi erqva. igi


cnobili ostati yofila. im dros xelmwife cimbirSi iyo. inguSebi
jorebiTa da cxenebiT saqarTvelodan ezidebodnen farCas, rkinas
da danarCen yvelafers. merSis saqarTvelodan rkina Camohqonda
xolme. rkinisagan igi mavTuls amzadebda, mavTulisagan ki _ jaW-
vis perangebs. merSis naxelavi Zalian lamazi iyo da inguSeTSi karg
fasadac iyideboda. myidveli modioda CeCneTidan, xevsureTidan.
merSi TandaTan gamdidrda _ didi qoneba SeiZina. erTxel ifiqra:
_ modi, erTi gavigo, raSi iyeneben Cems jaWvis perangebso.
merSi Cumad gahyva im myidvelebs, misgan axlaxan ramdenime jaW-
vis perangi rom iyides. myidvelebi ainunSiac ar iyvnen, merSi ki maT
uTvalTvalebda. da ra dainaxa: myidvelebma yaCaRoba daiwyes _ erT-
gan kaci tyved waiyvanes, meoregan ojaxi gaZarcves, mis jaWvis per-
angs ki isari da xmal-xanjali verafers aklebda _ iseTi magari iyo.
_ yaCaRebi Cemi jaWvis perangiT gaTamamebulan da mraval
borotebas sCadian. jaWvis perangs metad aRar movqsovo, _ Tqva
merSim da mas Semdeg jaWvis perangi aRar mouqsovia.

vin dasaxlda pirvelad nesar-qerTSi

axlandeli nesar-qerTis dasavleTiT erT-erT borcvze pirve-


lad saxli aiSena da dasaxlda erTi mTieli inguSi, saxelad nesar-
gi. am inguSs iseTi grZeli ulvaSebi hqonda, kiserTan rom gaekvanZa,
boloebis qamarSi Catanebasac SeZlebda. masTan iyo agreTve ram-
denime megobari mxedaric.
nesargze ufro ficxi bunebisa iyo axlandeli eqaJ-yongi-iur-
Tis damaarsebeli aCamazi, romelsac jgufad Sekruli brbo zurgs
umagrebda. aCamazis saxli idga aCamaz-borcvze, xolo sastumro
saxli _ qaliis borcvze.
aCamazs xalxi did SiSSi hyavda, sayaCaRod dadioda da xalxs ita-
cebda, adamianebs xocavda, yvelas did zians ayenebda. erTxel TavSi
mouvida, modi, adamianTa wverisagan CemTvis tyapuWs Sevikeravo. vinc
ki moixelTa, wveri kanianad aaglija da TavisTvis tyapuWi Seakerina.
am saqmes rom morCa, yvela qveSevrdoms Tavi mouyara da hkiTxa:
_ aba, vin metyvis, ra aklia Cems tyapuWso.
351

351
SekrebilebSi iyvnen imaTi Zmebi, debi, dedebi da mamebi, aCamazma
rom wverebi daaglija da daxoca. veravin gabeda, eTqva, Tu ra ak-
lia tyapuWs. aCamazma kidev ikiTxa: ra aklia am tyapuWs, Tu nakli
aRmoaCnda, ar Cavicvamo. iq iyo erTi qali, romlis Zmasac aCamazma
wveri daaglija da mokla. man Tqva:
_ me vici, ra aklia am tyapuWs, magram Cemi naTqvamiT ra gamova?
_ Tqvi, erTis naTqvamic sakmarisi iqneba, _ uTxra aCamazma.
_ tyapuWs nesargis ulvaSisagan gakeTebuli sayelo akliao, _
Tqva qalma.
_ vin wava nesargis ulvaSebis mosatanad? _ hkiTxa SekrebilT
aCamazma.
yvela dadumda. aCamazma kiTxva gaimeora, magram aravin upa-
suxa. mesamedac ikiTxa: vin wava nesargis ulvaSebis mosatanado.
xmis amoReba veravin gabeda.
maSin aCamazma mSvild-isari aiRo da TviTon gaswia nesargis
saxlisaken.
nesargis saxls Sesasvlel karze Wilobi ekida, romelsac Ses-
vlisas aswevdnen, Semdeg ki dauSvebdnen xolme. meore oTaxs kari
arc hqonda.
ukaro oTaxis kuTxeSi eyuda amoRebuli xmali, iqve nesargi
ijda da xelebs ibanda. nesargis das cal xelSi Tungi eWira da Zmas
wyals usxamda, meore xelSi ki kvari hqonda.
raRac xmauriao, moesma qals da rom gaixeda, aCamazi dainaxa,
romelsac isris sasrolad mSvildi moziduli hqonda. gaSeSda
qali, Zmas rom uTxras, eSinia, vaiTu erTmaneTs Seakvdneno. ucbad
moafiqrda da kvari Caaqro. aanTe kvario, _ uTxra nesargma da qalma
kvari aanTo. qalma dainaxa, rom aCamazi isev iqve iyo damiznuli mSvi­
ld­-isriT xelSi.
qalma meoredac Caaqro kvari.
maSin nesargma das uTxra:
_ Tu erTxel kidev Caaqrob, xmliT agkuwavo.
nesargma icoda, rom aCamazi isris srolas upirebda, magram
metismeti siamayis gamo misken ar ixedeboda. mesamedac rom aanTo
kvari qalma, aCamazma isars xeli gauSva. nesargs mkerdSi moxvda isa-
ri da rkinis wverma zurgic gauxvrita. srolisTanave gaqcevas See-
cada aCamazi. nesargma isars Tavi da bolo swrafad moatexa, xeli
dastaca kuTxeSi miyudebul xmals da sanam ezodan gavidoda, aCexa
aCamazi.
352

352
ra aris?

batoni da erTi kaci SekamaTdnen, Cvens Soris vin ufro Wkvi-


aniao. gadawyvites, erTmaneTs kiTxvebi davusvaT da kamaTi ga-
davWraTo. batonis yvela kiTxvas kacma pasuxi gasca. axla Tavis
mxriv kacma hkiTxa batons:
_ urbilesi ra aris? utkbilesi ra aris? uswrafesi ra aris?
umsuqnesi ra aris? udidesi ra aris?
batonma verc erT kiTxvas pasuxi ver gasca. maSin kacma TviTon
upasuxa Tavis SekiTxvebs:
_ urbilesi xelia. rac ar unda rbili iyos baliSi, TavqveS
xels rom amoideb, ufro rbili geCvenebao.
_ yvelaze tkbili Ziliao.
_ fiqrze uswrafesi araferiao.
_ umsuqnesia miwa, igi iZleva qveynad yvelaferso.
_ yvelaze didic dedamiwaa. rasaca gascems, yvelafers adre
Tu gvian ukan ibarebs da isev miwad aqcevs xolmeo.
batons saTqmeli rom ar hqonda, gaCumda.

dedis xeli

Zalian didi xnis winaT cxovrobda erTi deda-Svili. yvelaferi


sakmarisi hqondaT, arafers uCiodnen. gavida xani. deda daberda da
mokvda. Svilma is akldamaSi damarxa.
mas Semdeg Svili TandaTan gaxda. yoveldRe wona akldeboda
da welSi ixreboda. sadardebeli TiTqos araferi hqonda vaJs _
saukeTesos svamda da Wamda, magram mainc sustdeboda. veraviTari
wamali ver Sveloda.
bolos siarulic veRar SeZlo, Svela ki arsaidan Canda. erTx-
el Tavisi ambavi erT misans uambo. yvelaferi rom moismina, misanma
Tqva: dedis sikvdilis bralia yvelaferi. misi gamzadebuli saW-
meli yofila Seni wamali. mxolod maSin gamokeTdebi, roca dedis
xeli Seexeba Sens saWmels. sxva wamali SenTvis ar arsebobso.
ymawvilma kacma saWmeli gaamzadebina da akldamisaken gaswia.
mkvdari dedis xeli Seaxo saWmels, Sin dabrunebulma ki SeWama igi.
mas Semdeg vaJi gamokeTda, saWmelic Seergo.
dedis xeli uebari wamalia. rasac igi Seexeba, yvelaferi lamaz­deba.
353

353
koWli Timari

roca koWli Timari patara bavSvi iyo, mamamiss bevri cxvari


hyavda. erTxel Timarma dainaxa, rom ToxlebSi erTi kurdReli ga-
reuliyo. Timaris danaxvisas kurdReli gaiqca. Timari kurdRels
gamoekida, daiWira da ToxlebSi gauSva. kurdReli isev gaiqca, Ti-
marma isev daiWra da isev gauSva ToxlebSi. kurdReli garboda, Ti-
mari iWerda da ToxlebSi uSvebda. ase tanjvaSi gavida dRe. saRamos,
roca Timarma Toxlebi Sinisaken gareka, kurdRelic Tan waiyvana.
Timarma mamas uTxra: Cvens ToxlebSi erTi batkania, sul rom garbis,
imaze fexmardi araferi minaxavs, dRes mis devnaSi suli amomxda, is
unda davklaTo. roca cxvari unda gamoeSvaT, mamam Timari waiyvana
da hkiTxa, sadaa is batkanio. es ariso, aCvena mamas Timarma Toxleb-
Si myofi kurdReli.
_ aba, daiWireo, _ uTxra mamam. eca Timari, daiWira, yelSi Caav-
lo xeli da miuyvana. mamam kurdRels maSinve yeli gamosWra, Timars
ki fexi mostexa: Sen rom saRi iyo, ar SeiZleba, qveyanas daaqcevo.
ase dakoWlda Timari.
mokvda Timaris mama. yaCaRebma Timars vaJiSvili mohpares, did
gasaWirSi Cavarda igi. erTxel, xetialSi rom iyo, erT samWedloSi
Sevida da dajda. Timaris iq yofnaSi mWedels Tvlema moeria. Timarma
dainaxa buzi, mWedlis cxviridan rom gamoZvra. buzi iatakze dajda,
iara, gadaevlo maSas, romelic wylian gejaze ido da, romelsac mWe-
deli cxeli rkinis amosaRebad iyenebda. buzi samWedlos iatakis erT
xvrelSi CaZvra. Timars Turme winaswarmetyvelebis unaric hqonia.
buzi ukan amoZvra da mWedlis cxvirSi SeZvra. maSin mWedelsac
gamoeRviZa.
_ oi, Timar, Sens aq yofnaSi CamZinebia! _ Tqva mWedelma, _
sizmari vnaxe da unda giambo: aqedan rom daviZari, erTi vrceli
vake qveyana gaviare da zRvas mivadeqi. zRvaze rkinis xidi ido da
xidiT zRvis meore mxares gavedi. ise megona, TiTqos xvrelSi CavZ-
veri-meTqi. iq, qvemoT, momeCvena, TiTqos Zalian bevri oqro-ver-
cxli iyo.
Timari mixvda, rom mWedlis ezo-karSi, miwis qveS, bevri vercx-
li da oqro iyo damaluli. mWedels ki uTxra, ras ar naxav sizmar-
Sio da Sin wavida. ori-sami dRis Semdeg isev mivida mWedelTan da
uTxra, Cemi koSkebis gayidvas vapirebo.
354

354
_ vin iyidis Sens koSkebs, isini maSinaa aSenebuli, roca mamaSe-
ni mdidari iyo, axla vis eyofa saxsari imaT sayidlado, _ uTxra
mWedelma.
_ Sen rom CemTvis samWedlo mogeca da cota raRacruRacac
dagematebina, Sen mogcemdio, _ uTxra Timarma.
misca Timarma mWedels Tavisi koSkebi da misgan samWedlo iy-
ida. samWedlos saxli daadga da Tavis colTan erTad miwis Txras
Seudga. moTxrili miwa RamiT gahqondaT. rogorc iqna, im adgils
miadgnen, sadac vercxli da oqro iyo. vercxli da oqro xelT rom
igdo, Timari Txrilebis gaWras Seudga.
Txrilebs gavWri, saxeli gamivardeba, moparul Svils ase ukeT
movZebni, Tu cocxalia, dabrundebao, fiqrobda igi.
Cvens qveyanaSi _ Sav mTaze, yozaSqaze da sxvagan _ saqarT-
veloSi, TurqeTSi, aRmosavleTSic bevria misi gaWrili Txrili.
am Txrilebs Timaris mier vaJis Zebnisas gayvanil Txrilebs
eZaxian. mTelma qveynierebam gaigo, rom Timari Txrilebs Wris da
Tavis vaJiSvils eZebso.
Timaris vaJi im batonis xborebs mwyemsavda, romelmac igi moit-
aca. im dros igi bavSvi yofila. imasac gaugia, Timars Txrilebi ga-
hyavs da vaJs eZebso. isic icoda, rom Timari mamamisi iyo. erTxel
man gadagdebuli cxenis Tavis qala ipova. bavSvebs, mas rom axldnen,
uTxra: es Tavi goliaTi cxenis Tavia, goliaTi cxeni mindao. mas Sem-
deg xSirad tiroda bavSvi. amboben, isic, rogorc mamamisi Timari,
winaswarmetyveli yofila. masTan myofma bavSvebma batons uambes:
iq, rom cxenis Tavis qala devs, imaze Tqva, goliaTi cxenis Taviao
da, neta, goliaTi cxeni myavdeso, tiris.
batonma TavisTan ixmo bavSvi da hkiTxa:
_ goliaT cxens gamoicnob?
_ gamovicnobo.
batonma anaxa bavSvs Tavisi rCeuli raSebi, magram bavSvma Tqva,
amaTSi goliaTi arc erTi ar ariso. sul bolos Tvali mohkra kacs,
romelsac welze xistariani xmali ertya da kvicze amxedrebuli
Soridan modioda. maSin bavSvma Tqva: age, is kvici, romliTac kaci
modis, goliaTia, imas rom xistariani xmali artyia, saukeTesoao.
maSinve iyides kvicic da xmalic. kvici ialaRebze gauSves sam fa-
SatTan erTad.
erTi wlis Semdeg biWma erTi faSati Sin moayvanina, daakvlevina
355

355
da wvivis ZvalSi Caxeda. ZvalSi nemsis sisqis tvini Canda. meore wels
meore faSati moayvanina da imis wvivis ZvalSi Caxeda. ZvalSi maxaTis
sisqis tvini aRmoCnda. mesamec rom moayvanina da wvivis ZvalSi Caxe-
da, Zvali tviniT iyo savse. kvici ukve gazrdiliao, Tqva biWma da Sin
moayvanina. cxenis gamCerebeli iq aravin aRmoCnda im biWis meti.
ezos TxuTmeti wyrTis simaRlis Robe Semoavles da biWs
daavales, batonis cxeni gaxedneo.
erTxelac man batons dauZaxa da uTxra:
_ batono, aqamde patiosnad gemsaxure da madloba miTxario!
rogorc ki batonma Tqva, ar miRalatoo, biWma cxeni maRal
Robes gadaafrina da gaqra. im dros mamamisi Timari ukve jaris sar-
dali yofila.
biWi rom gaiqca, batonma mdevari daadevna mis dasaWerad.
grZeli kudebisa da sqeli fafrebis mqone raSebi roca dawevaze
iyvnen, biWi qaris sapirispiro mimarTulebiT gaaWenebda xolme Ta-
vis bedaurs, roca dawevaze ruxi raSebi iyvnen, maSin qviSnarze ga-
dadioda, qurani raSebis dawevisas ki pirs mzisken izamda xolme.
_ axla samSvidobosa xar, veravin verafers dagiSavebs, _
uTxra erTma mdevarma, _ roca grZelkudiani da sqelfafriani
raSebi geweodnen, ratom miaWenebdi qaris sapirispirod? roca ruxi
raSebi geweodnen, ratom miaWenebdi qviSnarze? qurani raSebi roca
geweodnen, ratom miaWenebdi mzis sapirispirod?
maSin biWma upasuxa:
_ grZelkudebian da sqelfafrebian cxenebs kudebisa da
fafrebis gamo qari iWers da ver garbian, rux cxenebs floqvebi Tx-
eli aqvT da qviSnarze siaruli uWirT, qurana cxenebs Sublis Zvali
Txeli aqvT da mzis mimarTulebiT ver garbiano.
mdevrebSi erTi kaci im biWiviT Wkviani yofila, Tumca xalxs
igi beCavad miaCnda. yvelam xeli rom Caiqnia, man Tqva, magas me da-
viWero. maSin is gauSves mdevrad. roca biWma mdinares miaRwia, mde-
varic daewia, isari styorcna da gansacdelSi Caagdo biWi.
marTalia, biWi gansacdelSi iyo, magram imas ki mixvda, rom mde-
vars saomari gamocdileba ar hqonda. biWma kacs uTxra: xom xedav,
cud dReSi Camagde, mSvild-isari wyalSi rom dagesvelebina, mec da
Cems cxensac nakuwebad gvaqcevdio. kacma mSvild-isari wyalSi Ca-
hyo da sasrolad rom mozida, mSvildma Waxani gaiRo. ase xerxianad
gausxlta im kacs Timaris vaJi. Seityo, sad iyo mamamisi da wavida
356

356
masTan. roca mamis samyofels miuaxlovda, cxenebi axvixvindnen,
Timaris iaraRma borgva daiwyo.
im dilas Timarma xalxi gauSva, wadiT, yvela jariskacs hkiTx-
eT, am oqroTi, WurWelSi rom aris, ramdeni adamianis Senaxva Sei-
Zlebao. wasulebi ukan dabrundnen da Tqves: zogi ambobs, asi kacis
Senaxva SeiZleba, zogi _ xuTi aTasisa da metisaco.
_ yvelas SeekiTxeT, vinme xom ar gamogrCaTo? _ hkiTxa maT
Timarma.
_ erTaderTi ymawvili dagvrCa, TavqveS unagiri udevs da sZi-
navso, _ Tqves iq namyofebma. imasac hkiTxeTo. hkiTxes imasac, man
Tqva: mSieri kacisaTvis erTxel saWmelad samyofi ar ariso. raRac
sisuleles laparakobs, ase Tqvao, moaxsenes Timars.
_ wadiT, moiyvaneT is ymawvilio, _ Tqva Timarma da mis mosay-
vanad xalxi gagzavna. mixvda, rom igi misi Svili iyo.
Timars Txrilis gaWrac iq Seuwyvetia.

cageni

cagens erTi zRvispira sofeli Zalian moewona da sacxovre-


blad iq darCa. SemodgomobiT mdidrebi am soflis Raribebs xan mo-
savals, xan kidev miwas arTmevdnen, Cveniao.
tyec Cveniao, sam urems Tu miutandnen, meoTxe urem SeSas Rari-
bebs atandnen mdidrebi.
erTxel cagenma Raribebi tyeSi Sekriba da uTxra:
_ Tqvens Soris kaci vinme aris?
_ Cven, yvelani, kacebi varT, kacebi rom ar viyoT, coli da Svi-
li saidan gveyolebodao, _ Tqves Raribebma.
_ colis moyvana da bavSvebis gaCena kacobaa? _ Tqva cagenma.
_ aba, maS ra aris? _ ikiTxes Raribebma.
_ ar ariso, _ Tqva cagenma.
_ aba, ra hqviao.
_ mamali hqvia, _ Tqva cagenma, _ Tqven kacebi, vaJkacebi ara
xarT. Tqven kurdRlebi xarT. kurdRlebsac hyavT ojaxebi. magram,
rac marTalia, marTalia, mgels an melas Tu dainaxaven, ojaxs Tavs
anebeben da garbiano, _ Tqva cagenma.
_ Cven kurdRlebi ara varT, vaJkacebi varT. aba, sad dainaxe,
357

357
ojaxi rom mxecebs davutoveT da gaviqeciTo, _ Tqves Raribebma.
_ gaqceuli ar daminaxixarT, imitom rom Tqven aravin ar mog-
devT. erTi ki marTalia, Tqvens col-Svils SimSiliT xocavT, mTeli
wlis nagrams ki mdidrebs aZlevT. aba, ra xarT, Tu ara kurdRlebi?
_ uTxra maT cagenma.
Raribebs SercxvaT, daibnen da Tqves:
_ mdidrebs Zala aqvT, magrebi arian. aba, Cven? Cven uvargisi
tyavisagan Sekerili qurqebiviT Zveli da uRono varT. Cven rogor
movereviT mdidrebso.
_ xom xedavT, sul axlaxans ambobdiT, kurdRlebi ara varTo.
es aris kurdRlobac. Cven rogor movereviT Ronier mgelso, isinic
amboben, _ Tqva cagenma.
_ kurdRlebi ar viqnebiT da davixocebiT, ra vuyoT mdidrebs?
_ Tqves Raribebma.
_ me ar vambob, eCxubeT-meTqi. Tqven rom TesavT, ofls RvriT
da mosavali mogyavT, mdidrebs nu aZlevT, Tqvens col-Svils miu-
taneTo, _ uTxra maT cagenma.
_ dReis Semdeg erT marcvals Cvengan ver waiRebeno, _ gadaw-
yvites Raribebma da daiSalnen.
Semodgoma rom dadga, mdidrebma TavianTi beRlebi gaas-
ufTaves, ganaaxles.
_ ras SvrebiT, am beRlebSi Tovlis Cayras xom ar apirebT? _
hkiTxa mdidrebs cagenma.
_ ara da ara, mosavlis Cayras vapirebTo, _ Tqves mdidrebma.
_ sada gaqvT mosavali, daTeseTo, _ ikiTxa cagenma.
_ rac vel-mindvrebzea, sul Cveni ar ariso, _ Tqves mdidrebma.
_ Tu Tqveni daTesilia, ra Tqma unda, Tqvenia.
_ ra gansxvavebaa, Cven davTeseT, Tu sxvam daTesa, mosavali Tu
Cvens beRlebs aavsebso, _ Tqves mdidrebma.
_ ar aris gansxvaveba, Tu mosavlis patronma dagiTmoT igio.
_ aqamde gviTmobdneno, _ Tqves mdidrebma.
_ me xSirad var xolme imaTTan. zafxulSi tvins Tu ar aiduReb,
zamTarSi qvabs ver aaduRebo, ityvian xolme da uqnara cols an
Svils saWmels ar aZleven. Tu xels ar gamoiReben TesvaSi, mosavlis
aRebaSi, ar giSromiaTo. vinc col-Svils sazrdos ar aZlevs, is kaci
mosavals Tu dagiTmobT, saocari iqneba, _ Tqva cagenma.
_ Semodgomamde Tu moiTmen, gaigeb, rom eg saocreba ar yo-
fila, _ Tqves mdidrebma.
358

358
_ aba, vnaxoTo, _ Tqva cagenma da wavida.
dadga Semodgomac. yvela Raribma Tavisi mosavali Sin waiRo.
_ cagenia damnaSaveo, _ Tqves mdidrebma da cagenis zRvaSi
Casagdebad Seikribnen.
_ Cemi Txovnaa, ficrebze nu damsvamT, kiserze qva CamabiT da
ise gadamagdeT zRvaSio, _ sTxova maT cagenma.
_ gvatyuebs, Tavis daxsna undao, _ Tqves mdidrebma, oTxi fi-
cari Sekres, zed cageni dasves da zRvas gaayoles.
cagenma simRera wamoiwyo. zRvam igi Sors waiRo. sofels didad
rom moSorda, dainaxa, mdidari kacis vaJi napirze cxvars abalaxebda.
_ ei, vina xar, sad midixaro, _ hkiTxa mas mdidris Svilma.
_ ulamazesi ori qalwuli melodeba, vCqarob, rac SeiZleba
male maTTan mivideo, _ Tqva cagenma.
_ gexvewebi, orni Tu arian, Sen xom marto xar, mec Tan gamiyo-
leo, _ uTxra cagens mdidris vaJma.
_ kargi, _ Tqva cagenma da joxiT, rogorc iqna, ficrebi na-
pirTan miacura, _ dajeqi, magram cxvars vis utoveb?
_ cxvars araferi mouvao, _ Tqva vaJma.
_ rogor ar mouva, upatronod maTi datoveba ar SeiZleba.
nadirma cxvars Tu waaswro, xom daxocavs? ar icio? _ Tqva cagenma.
_ isini wyalsac wauRia, me qalwulebTan mivdivaro, _ Tqva
vaJma.
cxvarTan darCenis msurvelma cagenma Tqva:
_ me cxvarTan davrCebi, Sen wadi im qalebTan, uTxari, rom imaT
molodinSi var, orive wamoiyvane da modio.
_ kargi, gadmodi napirzeo, _ Tqva mdidris vaJma.
_ ar momatyuo, orive wamoiyvane da male mobrundio, _ miaZaxa
cagenma, joxi aiRo, ficrebidan gadavida, dasva zed vaJi da zRvis
Suagulisken Seacura.
_ sad vipovi qalwulebs? _ ikiTxa mdidris vaJma.
_ imdenxans iare, sanam waadgebio, _ uTxra mas cagenma, vaJi
zRvas miando da Tavisi fariT Sinisaken wavida.
Sin mimavali cageni, romelic cxvars mierekeboda, mdidrebma
dainaxes.
_ e, zRvaSi rom gadavagdeT, ager cxvris fariT ukan modiso, _
Tqves maT da cagenTan wavidnen.
_ saidan mogyavs cxvari? _ hkiTxes mas mdidrebma.
_ RmerTo Cemo, ra bevri cxvari iyo zRvaSi, _ Tqva cagenma.
359

359
_ gvaswavle, saidan unda SevideT, rom cxvari gamovrekoTo, _
ikiTxes maT. cagenma miaswavla. mdidrebi zRvisken gaqandnen.
_ zRvaSi Camxtari sanam buStukebs ar amouSvebs, meore ar
gadaxteso, _ gaafrTxila isini cagenma.
gadaxta zRvaSi erTi. male buStukebi amouSva. sawyali imis Tq-
mas cdilobda, cageni gvatyuebs, ar gadmoxteTo.
_ ras ambobso, _ ikiTxes kldis Tavze mdgomebma.
_ swrafad gadmoxtiTo, _ Tqva cagenma.
erTis garda yvela gadaxta. is kaci ar endoboda cagens.
_ ras dgaxar, vera xedav, cxenebis jogebs iyofen zRvis qveS, _
Tqva cagenma, xeli hkra im erTsac da gadaagdo. TviTon ki Sinisaken
wavida.
_ sad arian Cveni qmrebi? _ hkiTxes cagens mdidarTa colebma.
_ moicadeT, dRes-xval uricxvi cxvar-ZroxiT dabrundebiano,
_ ambobda cageni da amasobaSi dro gahyavda.
_ gvatyuebso, _ Tqves mdidarTa colebma, daiWires cageni,
tomaraSi Casves da zRvaSi gadagdeba daupires. zRvas rom miadgnen,
Tqves, Tu ar movkaliT da cocxali CavagdeT, ukan dabrundeba. jer
ketebis cemiT unda movklaTo da ketebis mosatanad iqve tyeSi wav-
idnen.
am dros navaWri saqonliT savse urmiT momavali meduqne Tavs
waadga cagens, cageni ki tomaraSi iyo gaxveuli.
_ ras akeTeb am tomaraSi? _ hkiTxa meduqnem da uremi
gaaCera.
_ Svidi qali davobs, Cemi da Cemi qmari gaxdio, uari rom vTqvi,
tomaraSi Camsveso, _ Tqva cagenma.
_ ha, ratom ar ginda maTi qmroba, Seuxedavebi ariano? _ ikiTxa
meduqnem.
_ aba, lamazebi ar arian?
_ Cemi uSno coli memuqreba, isini Tu iTxove, mogigdeb Sens or
Cvil bavSvs da wavalo. bavSvebi mecodebian, ai dedasa, es rom ase ar
iyos, vnaxavdio, _ Tqva cagenma.
_ sad arian is qalebi? _ ikiTxa meduqnem.
_ axlave movalT, Sen ki gadawyviteo, Tqves da ager im tyeSi Se-
vidneno, _ Tqva cagenma.
meduqnem tomaras swrafad piri mouxsna da:
_ aba, Camsvi tomaraSi, me gavuwev magaT qmrobaso, _ Tqva man da
tomaraSi CaZvra.
360

360
cagenma tomaras piri moukra.
_ Tu wageCxubebian, iyvire, viqnebi Tqveni qmari-Tqo, mere amo-
giSvebeno, _ Tqva cagenma da meduqnis urmiT Sinisaken wavida.
ganrisxebulma dedakacebma mZime da grZeli ketebi dauSines me-
duqnes.
_ Tanaxma var, Tanaxma var, viqnebi Tqveni qmari, yvelas Segir-
TavT, axla ki gamiSviTo, _ yviroda meduqne.
_ ai, Se sasikvdile, visi qmari ginda rom gaxde! vis unda Seni
qmroba, vin gTxova, qmari iyavio! _ imdeni urtyes ketebi qalebma,
rom meduqnes suli gaafrTxobines, Semdeg ki zRvaSi gadaagdes. ca-
genma ki meore dResve duqani gaxsna da farCis gasayidad dajda.
_ ei, cagen, Sinac mosulxar, Cveni qmrebi Tu Segxvdnen? _
hkiTxes cagens mdidarTa colebma.
_ RmerTmani, Semxvdnen, _ Tqva cagenma.
_ ras akeTeben? _ ikiTxes maT.
_ didi qoneba SeuZeniaT, zRva qalebi hyavT da bednierad cxov-
robeno, _ uTxra maT cagenma.
_ Cvenze araferi gkiTxes?
_ ra Tqma unda, mkiTxes. ambobdnen, raSi gvWirdebian isinio.
_ dagvacadon, erTi iq mivideTo, _ Tqves qalebma da ketebis
mosaWrelad tyisken wavidnen. am ketebiT unda ecemaT is qalebi,
romlebic maT qmrebs colobas uwevdnen zRvaSi. mdidarTa cole-
bi ketebiT xelSi zRvaSi daixrCvnen. maTi qoneba cagenma Raribebs
dauriga da mas Semdeg yvela kargad cxovrobs.

sabanqveS dazrdili Zmebi

iyo erTi qali. am qals sami vaJi hyavda. vaJebs Casacmeli ara
hqondaT, amitom sawolidan ar dgebodnen. Svilebs sasmel-saWmels
deda uzidavda, isini ki iwvnen da eZinaT. dedas maTi Senaxva Zalian
uWirda. qali xelmwifis Sinamosamsaxure iyo da jamagiriT arCen-
da ojaxs. biWebi ki isev da isev erTi sabnis qveS izrdebodnen, erT
loginSi. im xelmwifesac sami qaliSvili hyavda. erTxel Sin dab-
runebulma dedam Tqva:
_ xelmwifes qaliSvilis gaTxoveba unda da xalxi Seyarao.
deda samuSaod rom wavida, biWebi wamodgnen, sabnisagan samosi
361

361
Seakowiwes da gareT gacvivdnen. maT daTqves, xelmwifis asuli Cve-
ni unda gaxdeso. xalxi gaocebuli miaCerda ucnob biWebs, daxeul-
daglejili tansacmeli rom ecvaT. xelmwifis asulis mosapoveblad
erTi davaleba iyo Sesasrulebeli: Sveli, romelsac sami weli mze ar
enaxa, unda daeWiraT da mTis mwvervalze aeyvanaT, iq ki sami dRe-Ra-
mis ganmavlobaSi misTvis unda eyaraulaT. es ambavi xelmwifem xalxs
rom gamoucxada, yvelam Tavi CamouSva _ bevri ver SeZlebda xelm-
wifis davalebis Sesrulebas. Zmebic dafiqrdnen. umcrosma Tqva:
_ daWeriT daviWer, magram mTaze vin aiyvanso.
_ ai, sami dRe vin uyaraulebs, Torem mTaze ayvana advili
saqmeao, _ Tqva SuaTanam.
_ mag saqmes Tqven Tu SeZlebT, mgoni, Svels me vuyaraulebo, _
Tqva ufrosma.
_ am ambavs rom movrCebiT, qali vis unda darCeso, _ ikiTxa
SuaTanam.
_ is qali xelmwifis umcrosi asulia, mec umcrosi var da me
unda damrCeso, _ Tqva nabolaram.
SeTanxmdnen, xelmwifis asuli umcrosi Zmisa unda yofiliyo.
xelmwifis naTqvami meore dRes unda Sesrulebuliyo, amitom Sin
wavidnen da dedis dabrunebamde tanisamosi isev sabnad aqcies da
dasaZineblad dawvnen. saRamos Sin dabrunebulma dedam Tqva:
_ Svilebo, sada gvaqvs bedi, rom xelmwifis asuli Segvxvdes,
magram mis sanaxavad ki unda wasuliyaviTo.
biWebi Cumad iyvnen, Cumadve ivaxSmes da daiZines. dilas, deda
rom wavida, swrafad aqcies sabani samosad da xelmwifis sasaxlisaken
gaswies. xelmwife Tavmoyrili xalxis win gamovida, davaleba kidev
erTxel gaimeora da Sveli gauSva. yvelaze uwin SvelTan umcrosi
vaJi gaCnda, daiWira igi da SuaTana Zmas gadasca. iman zurgze moigdo
Sveli, erTi iskupa da mTis mwvervalze gaCnda. Sveli iq datova. ukan
dabrunda da axla Tavisi ufrosi Zma aiyvana mTaze. ufrosi Zma sada-
rajod dajda. mesame Rames Svlis SesaWmelad urCxulebi mogrovd-
nen. dilamde ebrZoda urCxulebs ufrosi Zma, xocavda da gvamebs
xevSi yrida. dilas ki SvelTan erTad xelmwifesTan gaCnda. Zmebma
waiyvanes xelmwifis asuli. meore dRes patarZlis mamam didi qor-
wili gadauxada Tavis asuls, Zmebs ki Tavisi samefos naxevari aCuqa.
Zmebs bedi ewiaT. ar gasula didi dro, rom ufrosma Zmebmac
SeirTes xelmwifis asulebi.
362

362
lom-edalbi

winaT, roca yaCaRTa bandebi tyveebs itacebdnen, xamxois TemSi


cxovrobda erTi mefe. am mefes Zalian bevri qoneba hqonda, mis cx-
var-Zroxas mTebi veRar itevdnen.
mefem daipyro chorois Temi, sxva mefeebs waarTva am Temze ba-
tonobis ufleba, hyavda mravalricxovani da Zlieri jari.
RamiT, roca dasaZineblad wveboda, TxuTmeti wyrTis sisqis ba-
tis bumbulis logins uSlidnen. erTxel mefem monas RamiT logini
daagebina da gabrazebuli dasaZineblad dawva, Tan mZimed oxravda.
dilas rom adga, logini sami wyrTis sisqisa gamxdariyo.
gaognebulma loginis damgebma monam mefes hkiTxa:
_ Cemo keTilSobilo, Zliero mefev, sakvirvelia, RamiT, rom
gavSale logini, TxuTmeti wyrTis sisqe hqonda, axla ki sami wyrTis
sisqisa gamxdara. ra moxda, netavi?
_ Cemo erTgulo monav, xamxoisa da chorois Temebis patroni
var, qoneba imdeni maqvs, veravin daTvlis. magram rad minda es qone-
ba da es qveyana, erTi diasaxlisi ara myavs, rom Semegebos an diliT
Sinidan gasuls gza damilocoso. mecxalois TemSi, sofel erziSi
cxovrobs Svidi Zmis erTaderTi da _ mociage misalmaTi. im TemSi
misalmaTis Zmebs veravin Seedreba Zal-RoniT, mamacobiT, Sesaxed-
aobiT. iseTi cxeni hyavT, nadiri rom ver gaeqceva da frinveli rom
ver gaaswrebs. mzes da mTvares silamazeSi ecileba asuli. dRisiT,
roca igi gareT gamodis, mzes hgonia, Cemze lamaziao da mis sila-
mazes Tvals rom ver usworebs, Rrublebs ukan imaleba. RamiT koS-
kis sarkmlidan rom gamoixedavs, mTebs anaTebs da mTvarec imaleba.
misi silamaziT moxibluli mdinare armxi qalwuls hangebs umRe-
ris. bevrs vfiqrob da ar vici, rogor, ra xerxiT SevirTo asuli.
fiqrebiT damZimebulma sxeulma sami wyrTis sisqisa gaxada log-
ini, gaSlisas TxuTmeti wyrTisa rom iyo. Cemo kargo, mecxalois
Temisaken mimaval gzas unda daadge da qalis Zmebs yvelaferi unda
uTxra. uTxari, an nebiT momeciT Tqveni da, an ZaliT wagarTmevTo.
mudam mzad myofi yabardouli jiSis goliaTi cxeni Sekazmes da
mona Svid ZmasTan wavida.
dilas gasuli bindisas hulxois mTas miadga.
roca sofel huliSi Sevida, safixvnoze xalxi Sekrebiliyo.
sofelSi marula gaemarTaT, mSvild-isars niSanSi isrodnen, erT-
maneTs siCauqeSi ejibrebodnen.
363

363
_ asalam aleiqum, Soreulo ucxo stumaro. mdevaric rom mog-
devdes, imdeni vaJkacoba gvyofnis, rom dagicvaT, iseTi maspinZlo-
ba viciT, rom veragebsac movuvliT. Camodi cxenidan, daisvene,
daasvene fexmardi Cerqezuli raSi, _ uTxra erTma lerwamtanianma
Wabukma, romelsac saxe ise ubrwyinavda, rogorc bnel RameSi gab-
adrul mTvares.
_ gmadlobT, meCqareba, iseTi saqmea, gadadeba ar SeiZleba.
Tqvens Soris aris vinme iseTi, sofel erzimde rom mimacilebs, sa-
dac manaTobeli misalmaTi cxovrobs Tavis Svid ZmasTan erTad?
_ arc iseTi uZlurni arian mecxalois biWebi, stumars survili
ar Seusrulon! _ Tqva elvare saxianma lom-edalbim da saswrafod
Tavisi cxeni Sekazma.
stumari stumrobis mizezs ar ambobda, elvaresaxiani lom-edalbi
ki ar ekiTxeboda. ase, aqeTur-iqiTuris laparakSi, erziSic mividnen.
_ asalam aleiqum...
_ va aleiqum salam, mSvidoba Tqvens mosvlas, Soreulo stum-
rebo, gadmodiT cxenebidan, _ stumrebs Seegeba Svidi Zma.
_ mSvidoba mogceT RmerTma, aucileblad CamovqveiTdebi,
saqmisaTvis movediT.
_ saqmeze mere vilaparakebT, Tavisuflad rom davsxdebiT.
hei, Sen, Sen ratom ar Camodixar cxenidan, Cveni stumari gana Se-
nic ar aris? _ usayvedura Svidma Zmam elvaresaxian lom-edalbis,
romelsac Zmebi icnobdnen da pativsac scemdnen.
Zmebma da elvaresaxianma lom-edalbim stumari Sin SeipatiJes,
xeldaxel cxvari dakles da gaumaspinZldnen.
ase gavida sami dRe da sami Rame. yovel saRamos ikvleboda cxva­
ri, mosvlis mizans stumari ar ambobda da maspinZlebic ar ekiTxe-
bodnen. sami dRe-Ramis Semdeg ufrosma Zmam stumars hkiTxa:
_ aba, stumaro, sami dRe-Ramea, rac CvenTan xar, ra saqmeze mox-
vedi, ar giTqvams. axla ukve stumari aRara xar. gviambe, ram mogiyvana
CvenTano.
_ keTilSobilno Wabukno, es sami dRe-Rame ise gavlie, ver
gavbede meTqva, risTvisa var mosuli. axla dro dadga, saTqmeli
unda vTqva. vityvi da Tqven ver gadagirCebiT, ar vityvi da Cems
Zlier mefes ver gadavurCebi. mzisa da mTvaris metoqis, manaTobe-
li misalmaTis gareSe ver viqnebi, an nebiT gamomataneT, an ZaliT
wagarTmevTo, damabara Cemma Zlierma mefem. ai, amisaTvis movedio,
_ Tqva stumarma.
364

364
elvaresaxianma lom-edalbim Camowolili siCume daarRvia da
Tqva:
_ stumaro, Sen sami dRe ise dayavi, mosvlis mizezi ar giTqvams.
adreve mainc geTqva. ki varT iseTi vaJkacebi, SenTvis sakadrisi pa-
suxi rom gagveca. Cveni SiSiT rom araferi Tqvi, Seni simxdale ga-
moaCine. aseTi laCari rom xar, Seni mefec Seni msgavsi iqneba. qals
nebiT ver waiyvanT. aba, axla ZaliT wagvarTviTo, _ Tqva elvare-
saxianma lom-edalbim, romelsac manaTobeli misalmaTi uyvarda.
mefis Tavdasxmis SiSi gulSic ar gaivles da drostareba ga-
nagrZes Zmebma stumarTan erTad.
dilas manaTobeli misalmaTi Zroxas wvelida. man koSkis sark-
mlidan dainaxa mefis laSqari, koSki sammag alyaSi rom moeqciaT.
sanam is Zmebs gaafrTxilebda, Casafrebuli elvaresaxiani lom-
edalbi mters ekveTa.
marjvniv rom moiqnevda xmals, erTi soflis samyof adgils aT-
avisuflebda, marcxniv rom moiqnevda _ qalaqis samyofs. dilidan
saRamomde, oqros mzis Casvlamde, ibrZodnen mefis jariskacebi da
elvaresaxiani lom-edalbi. Svid Zmas brZolaSi Cabmis ufleba ar
misca lom-edalbim. bolos, roca mterma Zal-Rone da mxneoba da-
karga, jaris sardalma iyvira:
_ visac SeuZlia, Tavs uSveleT!
roca mefis laSqari hulxois mTas gadadioda, elvaresaxianma
lom-edalbim xmali esrola gaqceulebs.
nasrolma xmalma xerxiviT Suaze gakveTa mTa.
axlac dgas is mTa, TiTqos or bumberazs uSvelebeli xerxiT
gaexerxos da nawili amoeRos.
mefis Zala rom gatexa, gmirma lom-edalbim mzisa da mTvaris
metoqe manaTobeli misalmaTi SeirTo da axal cxovrebas Seudga.

kvali ar gamodis

lomi daberda. Zveleburad veRar nadirobda da iwva mSieri. mxe­


cebs is ukve veRar daeweoda. amitom gadawyvita, moexmo isini Ta-
visTan, viTom saqme hqonda da SeeWama. mgeli da melac miiwvia lomma
_ modiT, TqvenTan saqme maqvso.
mgeli maSinve gaeSura lomTan. mela Soridan uTvalTvalebda
365

365
lomis samyofels. erTi-ori dRis Semdeg ki TviTonac gaemarTa
lomTan. karebs rom miadga, Zirs daixeda:
_ mglis fexis kvali Cans, lomTan rom Sevida, ai, gareT gamosu-
lisa ki _ arao. unda gaviqceo, _ Tqva melam da iqidan mokurcxla.

rogor moatyua kurdRelma mgeli

kurdRelma, tyeSi rom dacancarebda, gaigo, tyisken zurgze


tomaramokidebuli mola modiso. es ambavi kurdRelma arad Caagdo
da Tavisi gza ganagrZo. am dros win mgeli Semoeyara:
_ unda SegWamoo, _ uTxra mgelma.
_ nu SemWam, _ uTxra kurdRelma, _ amboben, Cvens tyeSi mola
dadiso, saWmelebiT savse tomara hqonia, CavusafrdeT da wavarT-
vaTo.
mgels rCeva WkuaSi daujda. Casafrdnen iq, sadac molas unda
gaevlo da lodini daiwyes. mola maT rom daupirispirda, kurdReli
wamoxta da gaiqca. molam tomara moisrola da kurdRels gamoekida.
amiT isargebla mgelma, tomaras Caavlo kbili da Tvals miefara.
kurdRelma Tavs uSvela, orives, molasac da mgelsac, xelidan
gausxlta. mgels uxaroda, kargi vaxSami meqnebao, magram tomara
rom gaxsna, Sig anaforis, krialosnisa da erTi tyavis meti araferi
iyo. mixvda mgeli, rom kurdRelma moatyua, magram raRas izamda.

qori da yvavi

qori da yvavi daZmobildnen da gzas gaudgnen. Soreul qveya-


naSi mimaval gzaze yvavi daiRala. yvavma Tqva:
_ daviqance, frena aRar SemiZliao.
am dros erTi Tavadi frinvelebze nadirobda Turme. mas xaris
mZorze maxe hqonda dagebuli. yvavma uTxra qors: im xaris xorcs Tu
ar momitan, gzis gagrZelebas veRar SevZlebo. mZorTan mifrenili
qori maxeSi gaeba. amis damnaxavi yvavi ise gafrinda, sityvac ki ar
uTxra Tavis Zmobil qors. Tavadma qori rkinis galiaSi daamwyvdia.
damwyvdeul qorTan yoveldRe mofrinavda xolme sxva qori da
galias zed awydeboda. orive frinveli frTebiTa da brWyalebiT
366

366
cdilobda galiis garRvevas da saSinlad wioda. am ambavma Zlier
gaaoca Tavadi da moiwvia kaci, romelmac yvela sulieri arsebis ena
icoda. man qorebis saubari moismina da Tqva:
_ qori, romelic gareTaa, galiaSi myofs eubneba: Sen rom
qorisTvis migeca mxari, axla damwyvdeuli ar iqnebodi, yvavTan
daZmobilebam galiaSi Cagsvao.
Tavadma qori galiidan gauSva.

367

367
CeCnuri folklori

poeziaA

***

im Rames viSviT, roca lekvebs yrida Zu mgeli,


diliT dagvarqves saxelebi lomis RrialSi,
mTis arwivebis sabudarSi gvzrdidnen dedebi,
xolo mamebi gvaswavlidnen xarTa moTokvas.
am miwa-wylisTvis, mamulisaTvis gvzardes dedebma.
da gansacdelSi Cvens samSoblos mtkiced davicavT,
mTis Tavisufal arwivebTan erTad davzrdilvarT,
siZneleebi Rirseulad dagviZlevia.
es granitis klde tyviasaviT dadneba umal,
vidre brZolaSi davkargavdeT kacur Rirsebas,
umal gaskdeba dedamiwa mzis simxurvaliT,
vidre miwaSi CavidodeT sulgayinulni.
qeds ar movixriT arasodes arvis winaSe,
Cven erTi gza gvaqvs: sikvdili an Tavisufleba!
Wrilobebs debi simRerebiT mogviSuSeben,
xolo satrfoni aRgvanTeben isev saomrad.
xis fesvebs davRrRniT, SimSilma Tu Semogvitia,
cvar-nams SevsrutavT, wyurvilma Tu dagvria xeli,
im Rames viSviT, roca lekvebs yrida Zu mgeli,
ufals, Cvens modgmas, Cvens miwa-wyals vemsaxurebiT!

368

368
***

Rames gahymuis beqobidan euli mgeli,


iymuvle, mgelo, muxlmagaro, midi, iymuvle!
me gismen, gismen da gayuradeb,
radgan mgonia, Senc Cems dReSi xar.
jer gavifiqre _ im muxlmagar mgels,
albaT, SimSili aymuvlebs-meTqi,
arada, Turme Tavis xrovas CamorCenia.
Zneli yofila, biWebo, Zneli,
tol-sworebsa da Zmebs rom moswydebi.
daTvi bRuoda lelianSi Caxetebuli,
ibRuvle, daTvo, braziano, midi, ibRuvle!
me gismen, gismen da gayuradeb,
radgan mgonia, Senc Cems dReSi xar.
jer gavifiqre _ im mZvinvare daTvs,
albaT, sicive ababanebs, abRuvlebs-meTqi.
arada, Turme beCo*-bunagi
auoxres da gaunadgures.
eeh, biWebo, risTvis natrobT xangrZliv sicocxles,
yvelaze ufro xnieric xom as wels ver cocxlobs!

***

hei, biWebo, numc davxocilvarT


erTmaneTis ndobadakargulni,
hei, biWebo, numc davxocilvarT
erTmaneTis siyvaruldakargulni,
mSoblebs numc gasCeniaT vaJi uRirsebo
da Tu gauCndaT, gazrda ar eRirsos,
mSoblebs numc gasCeniaT undo vaJiSvili
da Tu gauCndaT, SuadRemde numc ucocxlia!

369

369
***

mTis ferdobebze
qarbuqi avarda,
exebSi* Sereka
ferwminda nadiri.
nadirs gaafrTxobs
tyavWreli vefxvi:
_ Wiuxis exSi
bokvrebi myavso!
svav-orbebs afrTxobs
lega Sevardeni:
_ mwvervalze budeSi
marTveni myavso.
Cven ki, jigitebs,*
gvemuqreba moskovis mefe:
_ didi ruseTis
mbrZanebeli varo!
patronimc nu mogikvdeba,
mziuro samSoblov, _
ucxom veravin mogixmaros
Tavis nebaze!
erTi angelozia
ufrTod Sobili:
_ RmerTma frTa rom miboZos,
gavfrindebodio!
erTic varskvlavia,
uSuqod Sobili:
_ RmerTma Suqi rom miboZos,
gavbrwyindebodio!
sul imaT ara hgavs
Cveni gulebi!
_ RmerTma unari rom mogvces,
vibrZolebdiTo!
patronimc nu mogikvdeba,
mziuro samSoblov!
ucxom veravin mogixmaros
370

370
Tavis nebaze!
rogorac Tafli
Cabinduli minanqris TefSze,
ase tkbili xar,
mziuro samSoblov.
RviZli rom mwardeba
Siganis aqnisas naRvelgadasxmuli,
ase gamimwardi,
mziuro samSoblov!

***

agremc mogikvdes Cemi Tavi,


tkbilo samSoblov,
gana vin gaZRa Seni trfobiT,
vin mogisurvila?!
aha, galaRdi,
Cemo duSmano!
me ki SevrCebi sikvdilamde
am tial cimbirs.
deda myavs
mSobliur sofelSi,
dedas davaviwydebi,
roca Cems saflavs balaxi dafaravs.
mama myavs
mSobliur sofelSi,
mamas davaviwydebi,
roca saflavze qvas damadeben.
Zma damrCa
mSobliur sofelSi,
Zma ver damiviwyebs,
vidre gverdiT ar momiwveba.
dae, lurji ca,
Tavze rom gvaxuravs,
yviTel oqrod iqces da
visac unda, misi iyos.
371

371
me ki, netav, satrfosaTvis
Tvali Semavlebina.
dae, es Savi miwa
Cvens ferxTa qveS rom vxedavT,
TeTr vercxlad gadiqces
da visac unda, misi iyos,
me ki, netav, ZmasTan erTad,
erTi sadme gamevlo.
win maRali mTa rom Cans,
wiTel spilenZad iqces,
da, visac unda,
misi iyos.
me ki, netav, Tundac erTxel,
megobarTan masaubra.
netav, ar gageCine,
mSobelo dedav!
netav, sul ar menaxa
es mziani qveyana!

Coras sevdiani simRera

wvril welze
Semortymuli tyavis qamari.
garsakriT Secvaleo,
mefis mTavrobam!
tanze morgebuli
maudis Coxa
kaba-jubiT Secvaleo, _
mefis mTavrobam!
kravelis qudi,
Tavze rom mexura, _
CaCiT Secvaleo, _
mefis mTavrobam!
mamapapeuli
foladis iaraRi
joxze gacvaleo, _
372

372
mefis mTavrobam!
cxens rom Seezarde,
cxenidan gadmodi da
qveiTad gamwesdio, _
mefis mTavrobam!
Cemi Zmebis mkvlelebs,
im RvTis moZuleebs,
daemone da daSoSmindio, _
mefis mTavrobam!
imaTTan moisvene
saerTo bagaSi,
erTi gobidan TqvlifeTo, _
mefis mTavrobam!
mamaCemma _ aramiao!*
rom amikrZala, _
Rori Wameo! _
mefis mTavrobam!

***

mindorze alams rom aafrialeb


da jars aazvirTeb, Samil*
laSqars rom wauZRvebi
da bedaurs aTamaSeb, Samil,
Tu ipyrobs, daapyrobine
es vrceli baRnarebi,
Tu arada, nu tanjav
am CeCen biWebs!
biWebs gulSi CavardniaT
Tavmrgvali koSki,
koSkis fanjarasTan
Svidi Zmis da dgas.
rCeulis xvedriao,
gagvigonia,
mis mosapoveblad gavemzadoT,
ehei, CeCeno biWebo!
373

373
dis natirali Zmaze

dai mogikvdes,
enawarTmeulo,
tangaciebulo,
naTel TvalebSi naTelCamqralo!
gulSewuxebuli, cremlad qceuli
dai mogikvdes!
iqneb, dilamde gastanos-meTqi,
iqneb, saRamomde gastanos-meTqi, _
dilis saqmes SuadRes vakeTebdi,
SuadRisas ki _ saRamos Jamze,
cxeli saWmeli micivdeboda
Sens molodinSi,
dai mogikvdes!
am qveynad, sadac Sen iarebodi,
rogorRa viaro,
dai mogikvdes!
qviTiniT unda viaro,
uSenod darCenilo qveynierebaze,
dai mogikvdes!

***

xom magaria rkina-foladi,


magram adnobs cisferi ali,
Sen ki risgan xar naWedi, gulo,
ase magari?!
roca wyaroni yinulad iqcnen,
kenweroebi Wirxlma dafara,
roca CeCneTSi da inguSeTSi
Tavzardamcemi xmebi dairxa,*
ar daiferfle, ar mokvdi, gulo!
risgan xar qmnili ase magari?!
rodesac moxuc dedebs da mamebs
mujlugunebiT erekebodnen,
374

374
Tan angelozebs gulmkerdidan aglejdnen dedebs,
roca agvyares mSobel miwidan
im diliT, gulo, ar daiferfle,
risgan xar qmnili ase magari?!
rkinis xaxidan lurj als rom afrqvevda,
codvian gzaze grZel tans miarxevda,
matarebeli rom miirweoda,
ar Caibuge, ar mokvdi, gulo!
risgan xar qmnili ase magari?!

iremi

mTis Ziridan moCuxCuxe civi wyaros wyliT


gaxurebul mkerds rom ar igrilebs, wyurvils ar iklavs,
tyis napiras mobibine nazi balaxiT
saluq mucels rom aRar ivsebs,
tyeTa mdeloebze mgeliviT rom daZrwis,
daburul xevSi CaeSveba, veZas* daewafeba,
mTis Txemze moeqceva, fxizlad yurs miapyrobs,
eSinia, monadiris tyviam ar gagmiros,
sal kldes rqis totebs rom uxaxunebs,
wiflis fesvebs Wrel floqvebs rom ubaTqunebs,
yurebs dacqvets, rqebs ukan gadiyris,
Camoivakebs, fur-irmebs mouxmobs.
ramdeni aseTi qorbuda daexeteba, fur-irems mowyvetili,
gana marto Cvena varT, biWebo, wyurvilmoukvlelni?!

***

rogorc mxargaSlil wifels sio ar moakldeba,


ise kai ymas ukan dasdevs sityva mkilavi,
rogorc mxargaSlil wifels sio ar moakldeba,
ise uZmo qals ukan dasdevs sityva mkilavi.
erTi asuli yofila da Zma ar hyolia, _
`Zma rom myoloda, Cemi ridic eqnebodaTo!~
375

375
camowmendilze vis unaxavs Tqori da wvima,
uZmo qalwuls ki guli uZgers, mal-mal utiris.
_ Cemi tolebi cxovrebam gaalaRa,
cxovreba amewewa, me bedSavs,
spilenZis TungiT wyalze rom wavide,
civi wyaroc daSreba, iseTi bedi maqvs!
erTi mtredi yofila ufrTod dabadebuli,
ufrTo mtredia uZmo qalwuli.

***

nu ityvi, Zma ariso, nu ityvi, da ariso,


RvZli Tu ar aris Seni.
biZaSviliao, nurc amas nu ityvi,
mamaSenis RviZli Zmisa Tuki ar aris.
umwyemso naxiris garekva advilia, icode,
umwyemso naxiri uZmo qalia,
nedli ylortis gadatexac advilia, icode.
numc Sevswrebivar, wyarosTan mivide
da wyarosTavze Zma ver davlando,
RmerTo, nu momaswro, safixvnos* Sevxedo
da iq mamaCems ver movkra Tvali.

***

irgvliv mTebia, _ ase uTxari,


mTaze me vdgavar, _ ase uTxari!
im vaJs, romelic Cemze ocnebobs,
Cems wasayvanad movides, _ uTxari.
Cems sityvaze vdgavar, _ ase uTxari,
mSvidobis gza eqneba, _ ase uTxari,
mis garda aravis gavyvebi, _ uTxari,
Cems wasayvanad movides, _ uTxari,
qari amovarda, _ ase uTxari,
qari da TqeSia-Tqo, _ ase uTxari,
376

376
gulis swors elis-Tqo, _ uTxari,
qariSxalSi dgas-Tqo, _ uTxari,
mdinare gaiyina, _ ase uTxari,
yinulze vdgavar, _ ase uTxari,
mwyurvals wyalic ki daaviwyda-Tqo
satrfos molodinSi, _ ase uTxari.

***

nu ityvi, dRe Rrublianiao,


adeq da wamodi!
Rrublebi rom gafantos,
mzes Sevipireb.
nurc imas ityvi,
Rame bneliao, _
mainc wamodi!
sibnele rom gaifantos, _
mTvares Sevipireb.
wvimiani dRec iyos,
mainc wamodi!
wvimam rom ar dagasvelos,
Sens Tavs zemoT mandils daviWer,
magram rom aRar modixar,
es mxare rom sul daiviwye!
silamazem Tu gagaTamama,
Tumc mag qedmaRlobiT
me nirs ver Semicvli.
gulis swors brals ver davdeb,
ufleba ar maqvs,
albaT Rame iyo bneli da
SiSs ver moeria.

377

377
***

rogor gavbede,
rom Segiyvare?
moulodnelad
fiqri Senze risTvis daviwye?
es fiqrebi aRar mexsneba.
vidre arsebobs es qveyana
da mec varsebob,
Cemi guli ver dagiviwyebs.
miTxar, sayvarelo, giyvarvar Tu ara,
xom ar matyueben Seni Rrma Tvalebi?
gemudarebi, Cemo TvalisCino,
gamiziare gulisnadebi.
Tundac erTi dRe rom vera gnaxo,
ymawvili guli siyvarulSi aRar midgeba.
Sens garda aravin mWirdeba, icode,
Tavidan moicile uJmuri fiqrebi.
trfobas nu Caaqrob, modi siyvaruliT
da maSin mec getyvi, Cemo gulis sworo:
`iyav bednieri am lamaz mxareSi,
de, Seni cxovreba mudamJams brwyinavdes
da nu daiviwyeb, visac Sen uyvardi!~
me Seni erTi sityvac gamacocxlebs,
oRond siyvaruliT modi Cems sofelSi.
siyvaruli Znelia, sanatrelo,
magram aTasjer Znelia iq yofna,
sadac Sen ara xar!

***

suli risTvis miwrialebs, netav,


suli risTvis Semomtiris, netav,
ubedureba memuqreba Tu
bednieri viqnebi, netav?
saRamo geliso, meubnebian,
dila geliso, meubnebian,
378

378
lamazi vaJi _ `Tu gamomyvebi,
bednieri iqnebio~, _ meubneba.
saRamosac momwyvites, deda,
dilis naTelsac momwyvites, deda,
lamazma vaJma _ `gamomyevio~ _
bednierebas momwyvita, deda.
mzeze lamazi Sena xar-meTqi,
mTvareze lamazi Sena xar-meTqi,
geubnebodi, gulis rCeulo,
Sen ki Seniv sityva gatexe.
saRamo tanjvad gadamiqcie,
dila tanjvad gadamiqcie,
bednieri iqnebio, meubnebodi,
ubedureba damatexe Tavs.
a, im maRal mTas SoriT xom xedav?
a, im maRal mTas Seavle Tvali?
im mTisodena siamaye maqvs,
uSenodac gavikvlev gzas.

***

logins mijaWvuli sneuli ara var,


aRarc janmrTeli var, ZlivsRa davabijeb,
Senma gacnobam sneba rom Semyara,
is sneba arada aRar mexsneba.
yovel dilas fxizlad gdarajob,
yovel saRamos fxizlad gdarajob,
vuTvalTvaleb Sens gamoCenas,
rom es guli gadagiSalo.
siyvaruli mZime senia,
usiyvarulodac rom ar gecxovreba!
mkvdari genaxo, mSobelo dedav,
Tuki Cems siyvaruls win gadaudgebi.
usaRamood dila ver iqneba,
uganTiadod mwuxri ver iqneba,
usiyvarulod qveyana ver iqneba,
379

379
rad mtanjav amao fiqrebiT?!
dila ar gaTendebao, vinc ityvis,
bindi ar Camowvebao, vinc ityvis,
Seni ar iqnebao, vinc Cemze ityvis,
mdinare aRma surs Seatrialos.
logins mijaWvuli sneuli ara var,
aRarc janmrTeli var, ZlivsRa davabijeb,
Seni gacnobis dRes rom Semeyara,
is sneba arada aRar mexsneba.

marJana

gazafxulis yvavilebs silamaze atirebT,


sakuTari simwvaniT vel-mindvrebic tirian.
am Tvis meToTxmete dRe miileva, marJana,
da Seni meToTxmete weliwadi iwyeba...
Semodgomis yvavilebs Wirxli uspobs sicocxles,
zamTris civi qarebi aremares ToSaven,
badri mTvaris naTelsac mileva dauwyia,
Sen ToTxmetis xdebi da Seni droc iwureba...
RmerTma didxans ucocxlos Seni Tavi dedaSens,
Sendami siyvarulma es guli damikoda,
marJana, uSenobas guli veRar gauZlebs,
xanZari mosdebia, zRvac ki veRar Caaqrobs.
Cemi ubedureba sxvas vis unda SevCivlo,
Sens iqiT sxva mkurnali, aRara myavs, marJana.
mSvidoba Sens Semosvlas, mSveniero marJana.
gazafxuls ejibrebi? _ gazafxuli gaivlis,
xolo Seni sinorCe arsad wava, marJana.
dilis grili niavi mwvane balaxs aTrTolebs,
mWmunvarebas azvirTebs, mwuxris Jamis fiqrebi,
mag lamazi TvalebiT guli rom damikode,
Sens iqiT sxva mkurnali aRara myavs, marJana.
gazafxulis samiv Tves Cems cxens Semovevlebi,
da zafxulis sam TveSi brolis qims davamsgavseb,
mogitaceb, wagiyvan, mSveniero marJana,
gevedrebi, gamomyev, nuRar daagvianeb.
380

380
***

wvima wamova da miwa Seisrutavs,


wylebi wavlen da qvebi darCebian,
magram, vai, rom aRar moSuSdeba
es guli Sengan daiarebuli.
Senma siyvarulma tani damiSala,
Senma siyvarulma guli daminacra,
es Cemi fiqrebi Sengan danamqruli
jiutoben da aRar idareben.
usaRamood ar iqnebao,
uganTiadod ar iqnebao,
aba, uSenoba rogorRa iqneba,
vai, ra satanjvels gadamkide.
sadac mTaa _ mTaze aval,
sadac xevi _ xevSi Caval,
ra sakireSi Camagde!
egeb tyeSi gaviWra da
moTqmiT guli movioxo.
mTis mdinare rom mohquxdes,
imis talRebs rom mivqonde,
de, wamiRon, dobilebo,
wyals ubeduri miaqvs-Tqo.
koconi rom gizgizebdes,
cecxlSi rom viferflebode,
de, daviwva, dobilebo,
gogo iwvis bedkruli-Tqo.

***

nu daeSvebi, mwuxro lamazo, mzis midrekisas bindi nu mogaqvs,


Sin rom vbrundebiT, bindSi mSoblebs veRara vxedavT.
nu, nu modixar, dilav lamazo, mzis amosvlisas Suqi nu mogaqvs,
dRis sinaTleSi gareT rom gavalT, namdvil megobrebs
veRarsad vxedavT.
nu, nu mouxval oqrovan taxtiT, mzeo, qveyanas, nu gaanaTeb,
381

381
aqaurobas naTels rom mohfen, aTasnairi sawuxari wamogveSleba.
nu, nu ewvevi Sen, gazafxulo, qveynierebas pirmSvenieri,
pirmSvenieri rom mobrZandebi, gulebs mkerdSi veRar viokebT,
nu damSvendebiT mindor-velebo, norCi balaxiT nu amwvandebiT.
Tqven rom mwvandebiT da xasxasdebiT, cremlebi mogvdis,
veRar vikavebT.
nu, nuRar ymui, Sen, ruxo mgelo, aseTnairad mwared, mwuxared,
Tu is gaymuvlebs, xrovas rom moswydi _ dediserTa biWs
miugde yuri.
Sav samareSi martod darCena Znelze Znelia, ase amboben,
ufro Znelia, Sensav ojaxSi umegobrod da martod rom rCebi.
nu, nu qviTqviTebT ase mwuxared, Tqven, ofofebo,
mindor-WalebSi,
ase mwuxare Tqveni qviTqviTi megobrebsa da tolebs
gvaxsenebs.
nu, nuRa galobT, Savo SaSvebo, da Cvens fanjrebTan nuRar
WaxWaxebT,
Tqvens galobaze axloblebi da naTesavebi gagvaxsendeba.
nu dasTamaSeb, JRalo pepelav, mwvane mindorze ferad
yvavilebs,
Seni TamaSis Semxedvareni, xandazmulebi Cumad tirian.
nu dazuzunebT, nuRar, futkrebo, mwvane mdeloze ferad
yvavilebs,
mag Tqven zuzunze oblad darCenil CvilTa tirili gagvaxsendeba.
nu eparebi, bebero vefxvo, winandeburad tyeSi samsxverplos.
vaJkacs darCenils uSTamomavlod xeli SensaviT moecareba.
Sen, Sevardeno, gaumaZRaro, am sibereSi risTvis suqdebi,
ase ekargvis Sno da lazaTi vaJkacs, romelsac Ze ar eRirsa.
furirmebs nuRar uxmob, qorbudav, ukve siberemoZalebuli,
ase SensaviT gawbilebula mama uZeod gadagebuli.
nu, nuRar lamob, frTamotexilo, cisfero mtredo, caSi
afrenas,
ase uqreba xolme silaRe martoxela, uZmo qaliSvils.

382

382
***

Sen, hogalai,* hogalai,


mogvec wvima, ufalo,
cidan swrafad daeSvas,
miwas nela Seexos.
hogalai, hogalai,
cidan madli wamovides,
Zirs baraqad Camovides,
gaavsos mamis nalia,
dazniqos dedis ambari.

simRera qvrivis vaJiSvilsa da qarTvel Wabukze

I
ase hyvebian: mzis Casvlisas, SesaRamurze,
spetak beSmetSi da maudis koxta CoxaSi
lazaTianad gamowyobil-gamokvarTuli,
ruxi fafaxi, bewviani da pewiani,
Tavs rom exura dardimandul-mocerebulad, _
qurana cxeniT safixvnoze gavida, wylispirs,
da soflis jeelT miesalma vaJi qvrivisa:
_ salami Tqvenda, gamarjveba, soflis Wabukno!
maRalma RmerTma mSvidobisa mogceT saRamo!
_ Senc gagimarjos, qvrivis vaJo, moxved mSvidobiT!
aramc mogaklos Semoqmedma Tvisi wyaloba! _
miuges Rirsad erTsoflelma Rirsma vaJebma.
maledve, im Jams, qarborbala rogorc namqrisa,
cxenze mofrinda Toisami Ze usupisa,
wylispirs, fexonze* SeaCera Tvisi qurani
da am sityvebiT miesalma Tanasoflelebs:
_ salami Tqvenda, gamarjveba, soflis Wabukno,
maRalma RmerTma mSvidobisa mogceT saRamo!
_ Senc gamarjveba, qvrivis vaJo! oRond, xom ici,
sinorCis gamo advilia ylortis motexa,
Sevardens kidev _ frTamotexils _ qoric ereva!
383

383
hoda, saqme maqvs, saTqmeli maqvs raRac biWebTan,
Sen gagvecale, qvrivis vaJo, ganze mideqi!
_ Senc gagimarjos, he, Toisam usupis Zeo!
moxved mSvidobiT, Senc gamCeni RmerTi gfaravdes!
sinorCis gamo, vici, ylorti tydeba advilad,
Sevardens kidev _ frTamotexils _ qoric ereva!
midi biWebTan, ramdenic gsurs, elaparake,
me xels ar giSli! _ ase uTxra vaJma qvrivisam
da Sinisaken gamobrunda daRonebuli.

II
mivida saxlSi, miaSura sastumro oTaxs,
Camojda xunZur samfexaze vaJi qvrivisa,
samZaliani* gadmoiRo, Tvisi fanduri,
Tlili TiTebi Camohkra da mieca fiqrebs.
naRvlian moTqmas, fandurisas, Turme, garedan
usmenda deda, iTmina da ver moiTmina,
Sevida SvilTan da, sevdians, ase mimarTa:
_ Senamc ixare, Cemo biWo, Cemo obolo,
eg, ra naRvlian hangze ukrav, ram dagaRona?
ra gagCenia safiqrali, miTxar Sens mSobels!
_ ar gagawbileb, mogiyvebi, dedi Cems ambavs,
ar varga imis uTqmeloba, rac unda iTqvas:
weRan, wylis piras safixvnoze viyav gasuli,
iq usupis Ze Toisamic movida male,
salami Tqva da me, piradad, mommarTa ase:
_ ar gawbildeo, modi, qvrivis patara biWo, _
sinorCis gamo advilia ylortis motexac,
Sevardens kidev _ frTamotexils _ qoric ereva!
aq patara ram saqme maqvso soflis biWebTan,
Sen dagvtoveo, _ ase miTxra, _ qvrivis patarav!
me mas salami CamovarTvi, viT adaTia,
rogorc ymawvilma, moviTmine da wamovedi.
erTi qarTveli Wabukia saxelganTqmuli,
unda wavide, is Wabuki gavicno-meTqi, _
vifiqre gulSi, vifice da virisxe RmerTi, _
384

384
hoda, rakiRa gadavwyvite, ase icode,
Tu mas ar veZme, ise me Sin ar movbrundebi!
sanam ar vnaxav, ar gavicnob da ar veZmobi,
purs _ saWmelad da wyals _ sasmelad ar gavikareb,
RmerTia mowme saSineli Cemi ficisa!
axla mivdivar da Tu vinmem saxlSi mikiTxa, _
diliTa gkiTxon _ saRamoTi mova-Tqo, uTxar!
saRamos gkiTxon _ xval dilaze Sin iqneba-Tqo!
es Tqva da qvrivis vaJiSvili gareT gavida,
viT daisis mzem, qveyanas rom tovebs da Cadis,
ise datova qvrivis vaJmac Tvisi sofeli.

III
_ Zili ar mqonda me Sens gamo da mosveneba,
dRe-Ram givlidi, Cemo koxta, qurana cxeno,
am dRisTvis gzarde da Seni fxac miCvene axla,
axla ifrine Sevardnulad, Sehkar kamara,
lomiviT mxtomma gadasWeri gza da manZili! _
Tqva qvrivis vaJma da sadave miuSva qurans,
wvrili maTraxiT gaaficxa tanmomcro cxeni,
mzis abrZanebis Jami iyo, roca daiZra,
alaznis velze Sexvda ukve mzis CabrZanebas.
kvlavac iara. mzec Cavida, kidev iara,
miaWenebda qurana cxens qarTvelTa velze
da, rogorc iyo, im sofelsac miadga bolos,
sadac cxovrobda is Wabuki vinme, qarTveli.
sigrZiv gadaWra is sofeli Smagi WenebiT,
kivil-yviriliT, Tan yasidad, mSvelels uxmobda.
radganac gulSi, Turme, erTi fiqri daeskvna:
`Tu vaJkacuri biWi aris, rogorc aqeben,
Tu marTla aris qarTvelebSi saxelganTqmuli,
maSin saSvelad yvelaze win gamovardeba!
marTlac, Seesma qarTvel vaJkacs vaJis kivili
da cols mimarTa, jer erTi Tvis axalpatarZals:
_ agremc genacvle, Rirseulo Cemo meuRlev,
mSvelels uxmoben, kivilis xma mesma garedan,
385

385
modi, gadi da erTi, naxe, vin iTxovs Svelas,
rom gavide da davexmaro gaWirvebul kacs.
gareT gavida patarZali, malev Sebrunda
da eubneba qarTvel vaJkacs, Tavis meuRles:
`nuras inaRvleb, nu ijavreb, Cemo lomkaco,
arvis ra uWirs, gareT didi ara momxdara,
mSvidad iweqi am Tbilsa da fafuk loginSi!
Tqva es Tu ara tkbilma satrfom im vaJkacisam,
igi vaJkaci loginidan ze wamoiWra,
viTarca lomi sasikvdilod tyvianakravi.
saukeTeso tansacmeli tanze moirgo,
sul naxelavi CerqezTa da qarTvelTa qalTa,
gareT gavarda, ubelo cxens moaxta xelad,
iZro xmali da vinme ucxo kacis saSvelad
Ramis sibneles Seeria vaJi qarTveli.
_ gamarjvebao, Rameulo Cveno stumaro, _
uTxra, rodesac gzad Semoxvda igi qvrivis vaJs, _
vxedav, TiTqosda sagangaSo arferia,
rema aravis ar wausxams, aq sxva, Sens meti,
aravin Cans da vin iTxovda Svelas, netavi?
_ Senc gamarjveba, he, qarTvelo, kargo Wabuko!
rogorca xedav, me arc rema momitacnia,
arca mdevari momdevs ukan, arc ra momxdara,
es me viyavi mokivaric, Svelis mTxovnelic!
hoda, axla ki, aqeT modeq, qarTvlis nasxleto,
Cems win iare, saCeCnoSi rom wagiyvano
da qaTmis fasad iq gagyido, CeCnur bazarze! _
es uTxra qvrivis vaJiSvilma saSvelad mosuls.
ubelo cxeniT, xelxmliani, vaJi qarTveli
win gaigdo da ukan mihyva vaJi qvrivisa _
qurana cxenze anamxedri, xmalSemarTuli.
bevri iares, xma arc erTs ar amouRia,
bolos qarTvelma ymawvilkacma es uTxra CeCens:
_ erTi es miTxar, tabaruko* CeCeno biWo,
rogorca xedav, wamovvardi namZinarevi,
kacis saSvelad gamovvardi, isev rulSi var
da veras vxedav, sada varT an saiT mivdivarT?
386

386
_ qarTvlis nasxleto, xma gakminde, morCi ybedobas!
_ kvlav kadnierad Seutia vaJma qvrivisam, _
unda gagyido, xom giTxari, CeCnur bazarze!
im qarTvel vaJkacs metad aRar gauRia xma
da gza ganagrZes, midiodnen erTxans mdumared.
cota xnis Semdeg meoredac hkiTxa qvrivis vaJs,
sad mivdivarTo, da igive esma pasuxad.
kvlavac iares mcire xans da kvlavaca hkiTxa _
ukve mesamed _ im qarTvelma qvrivis vaJiSvils:
_ Tavs nu iRupav, CeCeno biWo,
miTxar, geTayva, sad vimyofebiT?
_ hei, qarTvelo ymawvilkaco, Tavs TviT iRupav,
Cven axla iq varT, sadac morCa Seni samSoblo,
aq ukve CeCneT-saqarTvelos sazRvari gadis!
alaparakda maSin ukve vaJi qarTveli:
_ Tavs ratom ircxven, he, CeCeno ymawvilo kaco,
rad daarRvie, anda me rad damarRvevine
ganTqmuli wesi Cveni stumar-maspinZlobisa?
am SuaRames Cems samSoblo saqarTvelodan
amodena gza, rac ubralod aqeT matare,
RmerTia mowme, gagatareb isev ukanve!
aba, mibrundi da gamiZex, CeCnis nasxleto! _
uTxra qvrivis vaJs es sityvebi vaJma qarTvelma
da amnairad upasuxa vaJma qvrivisam:
_ hei, qarTvelo ymawvilkaco, mismine kargad,
nu gegoneba, SemaSineb Seni qadiliT;
giambob axla me Cems ambavs, yuri damigde,
Cems saRonebels da gasaWirs Caswvdi bejiTad.
ara myolia jer Zmobili, vinme sandobi,
arca RviZli Zma, dediT, mamiT erTsisxl-erTxorci.
hoda, erTxelac, wyaros piras, Cvens safixvnoze,
ros mTis wverebze oqrosferi idga daisi,
ros Tavmomwoned mec videqi rCeul biWebSi,
safixvnos modga TviT Toisam, Ze usupisa,
da Sekrebilebs Rirseuli misca salami.
me ki, ratomRac, damcina da amiTvalwuna
uZmobisa Tu, SeiZleba, asakis gamoc,
387

387
ganze gadio, ase miTxra kbilSi gacrilad,
me aq biWebTan saqme maqvso salaparako!
me umcrosobiT davTme wyena, magram maSinve
Sen momagondi, _ Sors gasula Seni saxeli,
suyvela gaqebs, sadac Senze styva iTqmeba:
erTguliao, piriani! _ Senze ityvian.
Cem Tavs aRvuTqvi, manam, sanam Sen ar gnaxavdi,
sanam me da Sen megobrebi ar gavxdebodiT,
arc wyali mesva da arc puri meWama lukma.
axla movsulvar samegobrod Sens samyofelSi
da, ha, giambe xvaSiadic Cemi gulisa! _
ase uTxra da daasrula Tvisi saTqmeli
kargma Wabukma vaJma qvrivisam.
_ Sen Tu saZmod da samegobrod moxvedi, maSin
Sin wamomyevi! _ eubneba vaJi qarTveli, _
moabruna da qvrivis vaJi Sin waiyvana.

IV
TavlaSi cxenebs Camoxades unagirebi,
misces sakvebi, daarwyules, mere TviTonac
Sevidnen saxlSi da sastumro oTaxSi dasxdnen.
dasxdnen xalvaTad, mswrafl moarTves msuqani xorci,
dadges arayi fergamWvirvale
da lxins mieca ori Wabuki.
qarTveli vaJi saxelganTqmuli
TavisTvis arays cotas isxamda
da qvrivis vaJs usxamda Warbad.
daaTro bolos, mTvrali taxtze wamoawvina,
fexebze rkinis borkilebi daado, xolo
xelebi mtkice abreSumis bandiT gaukra.
datova ase gakoWili, gavida gareT
da generalTan gaeSura igi pirdapir.
miadga saxlSi, dauZaxa moxuc generals,
gamoiyvana da auwya Tvisi saTqmeli:
_ he, generalo, mogaxseneb jer _ gamarjvebas,
mere _ ambavic msurs gauwyo sagulisyuro.
388

388
axla, moxuco generalo, aqeT mobrZandi,
yuri damigde, rasac getyvi, kargad mismine:
im Sens oficrebs qalaqgareT vinc ar asvenebs,
TavadTa saxl-kars, imaT col-Svils vinc awiokebs,
mdidrebisa da kidev bevris sisxlis mwoveli,
marTlac wurbela anu Tevzi uxelTebeli,
anu igive _ qvrivis vaJad saxeldebuli,
saxlSi myavs am wuTs gakoWili, datyvevebuli.
Svidi yoCaRi oficeri gamomayoleT,
wamoiyvanon is tyve, oRond jildo-pativad,
mgoni, mergeba, mec CamacvaT oficris forma.
maSin qarTvels oficrisa uboZa forma,
Svidi yoCaRi oficeric gamoatana
da gaistumra Sinisaken im generalma
vaJi qarTveli, rom CeCeni wamoeyvanaT.
mividnen saxlSi da qarTvelma is oficrebi
vin _ fanjarasTan, vin _ karebTan daayena da
Tavad sakuTar saxlSi Sevida.
mivida, frTxilad SeanjRria taxtze mZinari,
gamoaRviZa im qarTvelma vaJi qvrivisa.
_ kargad Semxede, qvrivis vaJo, ara gikvirs ra?
im xanSi, Sen aq rbil loginSi rom nebivrobdi,
aba, uyure, me rogori vaJkaci davdeq!
Sexede-meTqi: xom mixdeba oficris forma?
qudsac Sexede, xom mixdeba oficris qudi?
axla wamodeq da fanjridan gadaixede,
fanjris winac da karis winac Tvali moavle, _
xom ar dgas Svidi oficeri urCeulesi
da Tuki dganan, visi undaT, netav wayvana?
diax, saSenod movidnen aq, Sens dasaWerad!
es koxta formac oficrisa, im generalma
misTvis maCuqa, Seni Tavi xelT rom Cavugdo.
axla, ras fiqrob, qvrivis vaJo, miTxar, amaze?
_ kargia, kargi! _ qvrivis vaJma uTxra pasuxad, _
Sen Tuki ginda oficroba, formac gixdeba!
kmayofili var, Tu Cems gamo moxda eg saqme, _
lxinSi gecviTos! bednierad getarebinos!
389

389
kvlavac hkiTxa im qarTvelma qvrivis vaJiSvils
da qvrivis vaJmac kvlav igive pasuxi gasca.
ai, maSin ki, vnaxoT, ra Tqva vaJma qarTvelma:
_ hei, CeCeno ymawvilkaco, aba Semxede!
Cems Sav Tvalebs da Cems ganieri mxar-beWs Sexede!
me ra metyoba iseTi, rom dosti gavyido,
stumari gavce, megobari Cinze gavcvalo,
da amis Semdeg Tavi isev kaci megonos? _
T^qva es Tu ara, is qarTveli gareT gavarda,
gayara Svidiv oficeri Tavis ezodan,
Semobrunda da eubneba ase qvrivis vaJs:
_ es oficrebi xom gavyare, verc jariskacis
WaWans ver naxav Cems ezoSi, nu geSinia!
axla, sofelSi me gamiCnda mcire ram saqme,
unda gavide! Sen aq darCi, rogorc Sens saxlSi! _
mere ki axsna xel-fexidan borkil-bandebi
da is qarTveli gaeSura Tavis saqmeze.

V
ase amboben: wavidao vaJi qarTveli,
miadga, Turme, erT did Tavads, simdidriT ganTqmuls,
visac hyolia qaliSvili mzeTunaxavi,
cnobili Tavis WkuiTa da gonierebiT.
martod estumra, erTi sityviT, im kuTxis Tavads,
dauZaxa da gamoixmo igi saxlidan,
miesalma da moaxsena Tvisi saTqmeli.
_ salami Senda, Cveni mxaris qarTvelT Tavado!
dRe mSvidobisa dagibedos gamCenma RmerTma!
_ Senc salami da gamarjveba, vaJo qarTvelo!
moxved SvidobiT! Senc gamCeni RmerTi gfaravdes!
saqme gaqvs rame, Tu ubralod Semogviare?
_ CemTvis aras gTxov, ar mCvevia mikibv-mokibva, _
CeCen vaJisTvis var mTxovneli Seni qalisa;
Tu qals gamatan _ xom, ra kargi! waviyvan, waval,
ar gamatan da gavbrundebi xelcarieli.
keTilSobili vaJisaTvis _ keTilSobili
390

390
qali namdvili ganZia da saCuqaria.
mende, Tavado, araferSi ar gawbildebi! _
amgvarad hkadra vaJma sityva da saTxovari.
aRara uTxra im karg vaJkacs qveynis Tavadma,
radgan icoda xalxSi misi sityva-saxeli,
Tan arc undoda gamwvaveba urTierTobis, _
gamouyvana qalis mTxovnels asuli Tvisi
da gaistumra usityvod da ulaparakod.

VI
sarZlos mziTevi gamouwyo metad Zvirfasi,
Casva lamazi patarZali rbil oTxTvalaSi,
gverdiT miusva saqmro misi _ vaJi qvrivisa,
samcxeniani rbili etli aavso mziTviT,
megobris cxenic zed miaba, miasadava,
Tavad amxedrda quran cxenze da gverdiT mihyva,
CeCenTisaken gzas daadga vaJi qarTveli.
qal-siZes, Canda, moewonaT friad erTurTi,
isxdnen TanxmobiT, erTmaneTis tkbilad SefrfeniT.
rogorc RrublebSi imaleba mze oqrosferi,
etlis siRrmeSi qali ise iyuJEboda,
efereboda xeliT Sublze, nazad, qvrivis vaJs,
brwyenda mzesaviT, mTvaresaviT ibadreboda,
Suqelvarebda Tbilisuri vaSlis sadarad
da sixaruliT Sescqeroda qvrivis vaJiSvils.
rac Sors gavidnen da rac ufro gaimanZiles,
colis xelebSi TavCarguli vaJi qvrivisa,
ase amboben, raRac mtanjvel fiqrebs mieca.
raki Seatyo mas gunebis raRac cvaleba,
qarTveli vaJi mas maSinve Seexmiana:
_ Senamc iqnebi bednieri, Cemo gulis Zmav,
vxedav, uJmuri rame fiqri agkidebia!
gadamiSale, miTxar Seni gulis varami
da me giSveli, me davadgen marTal samarTals
Cemi maJariT,* anda Cemi basri maxviliT!
me SenTana var da mowyena ar gekadreba,
391

391
miT umetes, rom coli gizis gverdSi mzesaviT.
me var Zmobili, guliT gende, guliT miginde,
hoda, gaande, genacvale, gulis wuxili!
_ hei, qarTvelo ymawvilkaco, Senamc icocxle,
beds Sen Semyare! usafuZvlod brals nuki damdeb.
Tavmomwonari vaJkacisTvis _ ase lamazi
mzisa da mTvaris dasadari, keTilSobili
qali sacoled _ saocnebo saCuqaria!
me razec vfiqrob, rac am wuTSi guls mitrialebs,
sul sxva ramea da rac aris, axlave getyvi.
Tvalwin midgeba mSobliuri Cemi sofeli
da fiqrSi vxedav me ornair, sxvadasxva suraTs:
Cems ojaxSia tirili da glova-wuxili,
xolo _ qorwili ToisamTan, usupis ZesTan.
rac gsurs, ifiqre, CamomarTvi gulCvilobaSic, _
ai, esa maqvs sawuxari! _ Tqva qvrivis vaJma.
_ maSin wuxili aras gvargebs, vaJo qvrivisa, _
uTxra qarTvelma ymawvilkacma imas pasuxad, _
im Sens sofelSi me axlave gavemgzavrebi,
Sen ki am etliT neba-neba ukan momyevi.
CamoqveiTda igi Tavis bedauridan
da qvrivis vaJis bedaurze amxedrda xelad,
mere miuSva sadave da sxarti quraniT
male miadga qvrivis vaJis soflis sanaxebs.
jiqur miadga is qarTveli dostis ezo-kars
da dedamisi iq ixila Tvalcremliani.
_ megobris dedav, agremc bedi nu mogiSalos,
ratom tirixar, roca ar Cans micvalebuli?
_ mSvidoba aq Sens mobrZanebas, ucxo stumaro,
am qveyanaze rac ki moxda, sul CemTvis moxda:
jer is iyo, rom _ vaJi myavda da daiJina,
saqarTveloSi yofilao vinme qarTveli
vaJkaci, didad saxelganTqmuli,
Tu ar wavedi, ara vnaxe da ar gaveZme,
ver movisveneb, purs ar SevWam, wyals ar davlevo!
RmerTi ifica, aRTqma dado da gzas daadga,
rom is qarTveli gaexada Tavis megobrad.
392

392
im qarTvelma ki uRalata Cems patara biWs
da, rogorc miTxres, veragulad mokla RalatiT.
_ ras ambob, dedi, Seni vaJis is megobari,
swored is kaci, is qarTveli, me var, icode.
rac SenTvis uTqvamT, tyuilia Sens biWs am wuTSi
SenTvis rZlad mohyavs mSvenieri Tavadis qali,
me win wamovel, is ki etliT moeSureba.
aw nuRar tiri, mxolod mamcne, Tu sada cxovrobs
is Toisami, usupis Ze! _ uTxra qarTvelma.
_ meqorwileTa Jriamuli xom gesmis, Svilo,
eg, Toisamis ojaxSia qorwilis sufra,
qali momtaca da is uzis axla patarZlad, _
uTxra meobris dedam qarTvels, isic maSinve
ukan gabrunda, cxenidanac ar Camomxdara.
wavida martod Toisamis im did qorwilSi.
miiRes, Sexvdnen _ `gvewviao Rirsi stumari!~
_ CamobrZandio Seni koxta bedauridan,
hoi, qarTvelo ymawvlkaco, dagvafaseo, _
pativiscemiT miesivnen axaluxlebi.
_ Camoval, Tuki Cvennairi adaT-wesi gaqvT,
Tuki arada, _ verc davjdebi da verc davrCebi!
Cvena gvaqvs wesad patarZalTan gasaubreba.
es Cveuleba Tu Tqvenca gaqvT, TqvenTan miguleT! _
uTxra qarTvelma ymawvilkacma Tavis maspinZlebs.
_ eg Cveuleba Cvenca gvaqvso, modi, dabrZandi!
uTxres da lxinSi miiwvies vaJi qarTveli.
axalgazrdebma wamoiwyes cekva-TamaSi
da cota xanSi sacekvaod gadaiwvies
stumrad mosuli ymawvlkaci vaJi qarTvelic.
Camouara im qarTvelma, Turme, kiskasad,
xan Zirs cekvavda, xan sufraze Sefrindeboda,
magram ki ise, rom im navardSi
ar gaatoka magidaze erTi fialac.
ise gaficxda is qarTveli cekva-TamaSSi,
gaSterebulma megarmonem Sewyvita dakvra
da medolemac gaaCera doli Tavisi,
meqorwilenic ganacvifra yvela erTian.
393

393
Tavisi cekviT rom moxibla is jamaaTi,
patarZlis naxva moisurva qarTvelma vaJma.
Sevida, Turme, megobris da ijda mtirali,
warudga igi patarZals da ase mimarTa:
_ svebednierimc yofiliyav, megobris dao,
magram miTxari, ra gatirebs am salxino Jams,
Tanac, rom vxedav, arsada Cans micvalebuli?
_ Zma aRara myavs, dediT, mamiT Cemi sisxl-xorci,
arc megobari aravin myavs, guliT rom vendo.
erTi Zmis meti arvin myavda me, Savi dRisas,
adga, wavida, gadixvewa saqarTveloSi,
iq karg WabukTan minda, erTTan, damegobreba
da is qarTveli ymawvilkaci Tuki ar vnaxe,
Tuki ar veZme, ukan aRar movbrundebio.
arc purs SevWam da arc wyals Sevsvam mis gacnobamde,
Tu es ara vqna, mrisxavdeso gamCeni RmerTi!
aseTi ficiT gaeSura saqarTvelosken,
xolo im qarTvels Cemi ZmisTvis uRalatnia,
mouklavs is da rad gikvirs, rom axla vtirivar? _
morCa saTqmels da amcno qarTvels dardi Tavisi
qvrivis lamazma qaliSvilma Tvalcremlianma.
_ Tuki eg aris mxolod Seni cremlis mizezi,
nuRar itireb! _ ase uTxra qarTvelma vaJma, _
me var qarTveli is Wabuki, Seni Zmis dosti,
Sens sayvarel Zmas colad SevrTe Tavadis qali
da rbili etliT mogayenebs male patarZals;
Seni Zvirfasi Zmis erTguli megobari var
da nu damalav, momiyevi mTeli simarTle:
Sen im Toisam usupis Zes Seni surviliT
gamohyevi Tu rame Zala ixmara Senze?
_ me momitaces Zmis saxlidan wasvlisTanave,
uZmos, umamos, obol-oxers raRa SemeZlo! _
qarTvel karg Wabuks ase amcno qvrivis asulma.
adga qarTveli, gogo gareT gamoiyvana
meqorwileTa maraqaSi mividnen isev.
uxmes Toisam usupis Zes da moiyvanes,
qarTvelma vaJma sayveduriT aavso igi:
394

394
_ Tavs rad iRupav, he, Toisam usupis Zeo,
xalxi gicnobda karg vaJkacad, saxelianad,
Sen ki, rogorc ki gaigule gareT qvrivis Ze,
miuvarda da, da mostace, wamoiyvane!
ara grcxvenia? saxelian kacad gicnobdnen,
Sen ki mixvel da miemZlavre umweo obols?
Zalovaneba ara hyofnis namdvil kacobas,
verc gaiZvera ver iqneba sando vaJkaci!
ndobiT, sikeTiT, moTminebiT, gonierebiT,
WkuiT, zrdilobiT, TavaziT da msgavsi siqveliT
adamianma moixveWos unda saxeli!
sircxvili Seni! Caidine didi Secdoma,
rom uTanxmurad, mimZlavrebiT daeci obols,
moitace da ZaldobiT Sin moiyvane
Sen _ am soflelma, mezobelma da megobarma!
am simuxTlisTvis gadagixdis samagieros
is, vis sityvasac am wuTSi ismen!
aba, axla ki droa, Sens Zmebs daemSvidobo! _
ase uTxrao, _ gviamboben, _ Turme qarTvelma,
iZroo, mere, myis Tavisi basri maxvili
da Zirs gagorda xelad Tavi Toisamisa.
amoiyena megobris da, Turme, zurgs ukan,
da im qarTvelma gareT ise gamoiyvana.
_ ver wagvixvalo gadauxdelad, qarTvlis nasxleto! _
Tqves da daedevnen, Turme, Zmebi Toisamisa.
_ Tavs nu iRupavT, Toisamis saxlikacebo,
eg erTi leSi dRes geyfoaT dasamarxavad!
nuRar mihqaravT, is geyofaT, rac rom mihqareT, _
vin gapatiebT qvriv-obolTa Seviwroebas! _
es Tqva qarTvelma ymawvilkacma da Toisamis
saxlikacebi datevebiT ukan mihyara.
dasva qorwilSi Sekrebilni samgloviarod,
saxls daubruna megobris da, motacebuli,
ganrisxebulma im qarTvelma kargma Wabukma.

395

395
VII
Zmobilis saxlSi,Turme, didi lxini gamarTa,
TviTon wavida, qvrivis vaJs rom gzad daxvedroda.
_ bednieri gyos, guliTado Cemo Zmobilo,
Sen rom gdaRavda ornairi fiqri mdaRveli,
erTic ar axda, _ risi Wmunva, ra mwuxareba! _
rZali mogidiso! _ Sens ojaxSi axla lxinia.
is Zmebi kidev saxelganTqmul Toisamisa
wahkidebian Turme erTurTs da daRupulan! _
ase amcnoo, _ gviamboben, _ vaJma qarTvelma
misi ojaxis viTareba qvrivis vaJiSvils.
mividnen saxlSi, gaaCaRes qorwili, Turme,
sam dRes da Rames sufra hqondaT auRebeli,
amis Semdegac, _ gadmogvcemen, _ maTi cxovreba
gagrZelda isev ndobiT, ZmobiT, SexmatkbilebiT.
viT adaTia, stumarsa sces didi pativi
da pativiTve gaaciles saqarTvelosken.

numc davxocilvarT erTmaneTis undoblad, Zmebo,


numc davxocilvarT erTmaneTis usiyvarulod!

396

396
proza

fharmaTi*

RmerTma xeli mogimarTos, didxans gacocxlos, avi gaSoros,


sikeTe mogces! saTqmel-saambobi bevri maqvs SenTvis. erTi zRapari
unda giTxra, erTi saocreba mogiyve, Svlis yurebi dacqvite, mglis
Tvalebi farTod gaaxile!
giambob, age, im baSlamis* Tavze Tovli rodidan devs. Tvalu-
wvdenel velebsa da mTaTa kalTebs surnelovani balaxi da nair-
nairi yvavilebi rodis aqeT faravs...
Zvelad, uxsovar droSi, ager, maRal mTebs rom xedav, egeni
ufro maRlebi yofilan. mwvervalebze, rogorc axla, Tovli da
yinuli ki ara, lamazi balaxi da yvavili xarobda. Zvel droSi mara-
diuli Tovl-yinuli Rrma xeobebSi, mTaTa kalTebze da trial
velebze ido.
im droSi Cvens winaprebs _ narT-ersTxoelebs* xeobebSi, gamo-
qvabulebSi, maRal koSkebze ucxovriaT. maRlebi yofilan, ro-
gorc, ager, is mTebia. bedaurebic goliaTebi hyoliaT. daTvebiviT
Ronierebic yofilan narT-ersTxoelebi, mglebiviT guladebi, ve-
fxvebiviT moqnilebi da meliebiviT cbierebi.
xeliT iolad fSvnidnen kldis lodebs da Sors isrodnen, ima-
Ti yvirili mTebs, Zaxili ki cas azanzarebda da, mainc, uZlurni yo-
filan _ cecxli ar hqoniaT.
Ronieri siela* sastiki da Seubralebeli yofila. is cis meufe
iyo da cecxlic mas hqonda.
ris maqnisia Zala, Tu xalxs ar gamoadgeba?
ris maqnisia Rone, Tu igi xalxs risxvad moevlineba?
narT-ersTxoelebisaTvis Tavisi Zal-Ronis saCveneblad sie-
la maSxalaze Semojdeboda da sazarel Rrials morTavda xolme,
caze iseT xmaurs atexda, gegoneboda namsxvrevebad qceuli ca,
sacaa, Camoiqcevao. misi samyofeli caze mudmivad Sav RrublebSi
iyo gaxveuli. siela Rrublebs wvimiT gaavsebda da xmeleTisaken
dauSvebda, wvimas moyolili setyviTa da xoSkakaliT ki ufro did

397

397
ubedurebas daatexda xolme adamianebs. xSirad sinaTlisa da cecx-
lisagan nakeTeb cisartyelas xelSi aiRebda, Zirs miwas esroda da
garSemo yvelafers gadabugavda xolme.
avica da kargic sielas xelSi iyo. avze xelgaSlili iyo siela,
kargze _ xelmoWerili.
sikeTe didi tanjvis fasad eZleodaT adamianebs, xolo borote-
bas uxvad arigebda.
casa da miwas Soris mudmivi SuRli iyo!
sielasa da adamianebs Soris niadag qiSpoba iyo! rac ufro didi
tanjva-wameba daatydebodaT narT-ersTxoelebs, miT ufro ne-
tarebda siela. rac ufro netarebda siela, miT ufro met kaeSans
eZleoda saTa.* saTas Zalian undoda, narT-erTsxoelebs daxmare-
boda, magram sielas SiSi hqonda.
im dros mTaSi cxovrobda lomkaci narTi* fharmaTi. is Tavis sam-
WedloSi muSaobda da xalxs emsaxureboda. marjve ostati yofila.
Tavaziani, xelgaSlili, Ronieri narTi cotas laparakobda da
Zalian bevrs muSaobda. igi bevrs fiqrobda, Wiri rogor Seemsub-
uqebina adamianebisaTvis. imis gansjaSi iyo, rogor waerTmia siela-
saTvis cecxli da mietana xalxisaTvis. xvewna-mudara sielasTan ar
Wrida.
qveynad Tavisi gaCenis dRidan xalxSi gabneul codnasa da si-
brZnes ewafeboda fharmaTi.
misi beduari Turfali ialaRebze mudam Tavisuflad dana-
vardobda.
narTebi etyodnen xolme fharmaTs:
_ bedauri mxedris xelSi unda gamoiwvrTnas, vaJkaci _ brZo-
laSi. ratom dadis Seni bedauri Tavisuflad?
fharmaTi pasuxobda:
_ Cemi bedauri gawvrTnilia, dro mova da igi cidan cecxls
Camoitanso.
erT dRes fharmaTma Tavisi Turfali* ixmo. misma xmam arRu-
nis* xeoba aaguguna, mTebi Seazanzara, mZinare siela gamoaRviZa da
gverdi acvlevina. bedaurs, Soreul mTaze rom Zovda, esma patro-
nis xma da WixviniT upasuxa. elvasaviT gafrinda Turfali Tavis
patronTan. fharmaTma jaWvis perangi Caicva, welT xmal-kaparWi
Semoirtya, mxariRliv mSvildi gadaikida, xelT fari gadaicva _
dombistyavisa, moixelsadaga Tavxveda kombali da wvetiani Subi.
amis Semdeg fharmaTma Tavis Turfals unagiri daadga, ludiT
398

398
savse jixvis yanwi gadahkra, rogorc fexi cxel fissa da xeli _
svel comsa, ise davkvrode unagirsao, esa Tqva, bedaurs moaxta da
im gzas daadga, romelzedac jer aravis gaevlo, an Tu gaevlo, ukan
veRar mobrunebuliyo. narT-ersTxoelebma fharmaTis kvalze fet-
vi moabnies _ mSvidobiani gza hqondeso, qeriT savse Tasi dadges:
iqiTobas _ msubuqi da laRi, aqeTobas _ baraqiani gza hqondeso!
bevri iara fharmaTma. Svidi dRisa da Svidi Ramis savali gza ga-
iara. Svidi xeoba da Svidi mTa gadalaxa. bolos baSlamis Zirs miad-
ga. baSlams TaviT eWira ca,romelzedac siela cxovrobda. cicabo,
metad saSiSi da Zneli aRmarTebi aiara fharmaTma. baSlamis wveri
ki Zalze surnelovani balaxebiTa da ferad-feradi yvavilebiT iyo
mofenili.
im Jams baSlamis wverze dasasveneblad eSveboda Turme mzis
sxivosani saTa.
igi TeTr frinvelad iqca, Seegeba fharmaTs da adamianis enaze
uTxra:
_ hei, Roniero narTo! Sen tyuilubralod ar moxvidodi baS-
lamis wverzeo.
_ marTalia, keTilo frinvelo, me gasarTobad ar amovsulvar
baSlamis wverze, cis keridan xalxs cecxlis muguzali unda wavu-
Ro, amisTvis movsulvar. uamisod ukan ar gavbrundebio, _ upasuxa
Turme fharmaTma.
_ keTili saqmisaTvis gamosuls keTili gza rom ar hqondes, ar
SeiZleba, me dagexmarebio, _ uTqvams siel-saTas.
da Semdeg hkiTxa:
_ bedauri kargi gyavso?
_ qarze uswrafesiao, _ upasuxa fharmaTma.
_ Ronieriao?
_ Cemi bedauris nafloqvarze wyali maSinve amodgafundebao.
_ Tavad Tu xar Ronierio?
_ Cems xelSi magari brinjao fisze da cvilze rbili xdebao, _
miugo fharmaTma.
siela-saTam daariga fharmaTi, ra gziT moxvedriliyo sielas
kerasTan da rogor Caegdo xelSi anTebuli muguzali.
_ axla siela daZinebuli iqneba. eg qariviT swrafi bedauri
gaaWene da sielas keraze gadaafrine. cecxls rom waadgebi, daswv-
di da cecxlmokidebul muguzals xeli dastace, Semdeg ki baSlamis
mimarTulebiT gaqusle. sielas Tu gaeRviZa, cocxals arc Sen ga-
399

399
giSvebs da arc Sens cxens. maSin verc xmeleTze waiReb muguzals.
rogorc saTam daariga, ise moiqca fharmaTi.
WenebiT gadaufrina bedaurma sielas keras. daixara fharmaTi,
muguzals dastaca xeli da baSlamis wverisaken miuSva bedauri.
swrafad mihqroda bedauri, muguzlidan asxletilma naper-
wklebma didi kudi gaWimes fharmaTis ukan. naperwkali cxvirSi
Caeyara sielas da gamoaRviZa. dainaxa, rogor mihqonda mamac narTs
misi keridan muguzali. icoda sielam, cecxls xelSi Tu Caigdebda,
adamians Zala miecemoda, SiSs dahkargavda, Semdeg ki TviT mis wi-
naaRmdeg aRsdgeboda.
did Zalas igdebda adamiani xelSi. SeSinda Zlier siela. bevri
mdevari daadevna mamac narTs. gaxsna sielam guda, Sig rom Savi Rame
hyavda gamomwyvdeuli. ise Camobnelda, fharmaTi sakuTari xelis
TiTebs ver xedavda. gzas veRar ikvlevdnen fharmaTi da misi bed-
auri. kldidan gadavardna da daRupva emuqrebodaT, magram gzas
ukvlevda lamazi frinveli siela-saTa mSvenieri simReriT.
Savma Ramem ver SeZlo narTis da misi bedauris SeCereba. maSin
sielam gaxsna qariSxliT savse guda. qariSxali daadevna fharmaTs.
Savi Rame da grigali daeZgera fharmaTsa da mis bedaurs. maSinac
lamazma frinvelma _ siela*-saTam Tavisi frTebiT qariSxlisagan
daifara isini da simReriT gza gaukvala.
fharmaTma dainaxa, rogor aqrobda grigali mis moguzguze mu-
guzals. ucecxlod miwaze daSveba ar egeboda, amitom ubeSi Seinaxa
igi. mamaci narTis garSemo momakvdineblad rokavda mrisxane qa-
riSxali, kunapetma Ramem daabrmava, ubeSi damalulma muguzalma
mkerdi dauwva. Zlieri ryevisagan arRunis wyali kalapotidan am-
ovardniliyo, xolo Zirfesvianad moTxrili muxis xeebi balaxis
ReroebiviT haerSi farfatebdnen.
mixvda siela, rom arc Sav Rames, arc Zlier qariSxals Zala ar
hyofnida narTisa da misi bedauris SesaCereblad. cis mdevars nar-
Ti uvneblad usxlteboda xelidan.
maSin gaxsna sielam mesame guda, romelSic yinva-sicive hqonda.
Zlierma yinvam mTaTa sali kldeebi daxeTqa da mTebi SekumSa,
fharmaTi ki Tavisi bedauriT mainc win miiwevda.
Zalze SeSinda siela. man dainaxa, rogor uaxlovdeboda mamaci
narTi baSlams. sacaa samSvidoboze gavidoda. gamwarebulma aiRo
Tavisi cecxlovani cisartyela da narTs cecxli dauSina.
daSenilma mexma mTebi Seazanzara, gayinuli miwidan wylebma
400

400
amoxeTqes. arRunis talRebi damfrTxal cxvris farasaviT moed-
vnen mTis kalTebs, mTaTa uSvelebeli kldeebi suldgmulebiviT
irweodnen.
magarma yinvam, Zlierma qariSxalma, bnelma Ramem, mexTatexam
ver gaaCera narTi fhamarTi. male miadga im gamoqvabuls, sadac
narTebi elodebodnen.
_ aha! ai, es aris cecxli! _ uTxra man gaocebul narTebs.
_ yovel koSkSi, yovel exSi, yovel simagreSi daanTeT cecxli!
avardes didi ali! cecxli yovel samyofelSi unda iyos! iyos siTbo!
iyos sinaTle! cecxli ar Caqres arasodes! Tavisuflebas gisurvebT!
swored im dros didi xmauri atyda, siela ibrZoda... ca miwas
mudmiv mtrobas ucxadebda. adamians ki sielas mudmiv brZolaSi
iwvevda. siela mrisxanebda!
_ gagimarjoT! Tqvens magier sielas satanjvelSi me unda
Cavdge! bednierebas gisurvebT! Cemze nu idardebT!
mamaci narTi fhamarTi mexis, yinvis, qariSxlisa da Savi Ramis
dasaxvedrad wavida baSlamze. narTs Tavze mexi gadasdiod-gadmos-
dioda, qariSxali aryevda, yinvam xel-fexi dauzro. ganrisxebuli
siela ar eSveboda mas.
baSlamze, cis tatnobze, misken mimavali mamaci narTi rom
dainaxa, sielam daiwyo qariSxlis, sicivisa da Ramis nel-nela Cal-
ageba gudebSi. velebidan, xevebidan Tu mTaTa kalTebidan fhamar-
Tis kvaldakval, TandaTan, baSlamis Txemze aikrifa, iq daisadgura
Tovlma da yinvam.
sielam daiZaxa:
_ Sen mier cidan motacebuli cecxlis natrulimc gaxde! siT-
bos natrulimc gaxdeo!
Tavisi erTguli msaxuri, calTvala uJa gagzavna sielam rki-
nis jaWvebiT fharmaTTan. im jaWvebiT baSlamis wverze miaba uJam
fharmaTi.
fharmaTis sawameblad sielas moxmobilma sicivem, yinvam da
Tovlma baSlamis Tavi gayina da SeboWa.
fharmaTis motanilma cecxlma mTeli qveyana gaaTbo, velebi,
mTaTa kalTebi, Rrma xeobebi xSirma surnelovanma balaxebma, fe-
rad-feradma yvavilebma dafara.
yovel dilas mijaWvul fharmaTTan mifrinavs frinvelTa mefe
ida, fharmaTs muxlebze daajdeba da yovelTvis erTsa da imaves
eubneba:
401

401
_ hoi, ubeduro fharmaT! hoi, codviano fharmaT! ar nanob Sens
saqciels? Tu nanob, aRar Segawuxeb, Tu ara, RviZls amogkortni!
fhrmaTi saSinel wamebas arad agdebs da yovelTvis erTsa da
imaves pasuxobs:
_ ara, ar vnanob! me adamianebs bedniereba mivutane, siTbo da
sinaTle vaCuqe! kargi saqme gakeTda da amis gamo sinanuli ar Sei-
Zleba!
maSin frinvelT mefe ida Tavis foladis niskarts kaJis qvaze
alesavs da fharmaTis RviZlis kortnas Seudgeba xolme.
fharmaTs erTi kvnesac ar amoxdeba. imis TvalebSi cremli ara-
sodes daisadgurebs, did tanjva-wamebas qeduxrelad uZlebs.
im droidan narT-ersTxoelma vaJkacma tirili ar icis. im droi-
dan mTaTa mwvervalebze mudmivad devs Tovli da yinuli, romelic
arasodes dneba, qris qariSxali. baSlamis wverze fharmaTis mijaW-
vis Semdeg mis sawameblad sielam Tovls, yinuls, qars iq mouyara
Tavi, fharmaTi sul siTbosa da cecxlis natvraSi rom iyos.
swored im droidanaa trial velebze, Rrma xeobebSi, mTaTa
kalTebze surnelovani balaxebi, ferad-feradi yvavilebi. im
droidanaa miwaze siTbo, baraqa, sinaTle. is siTbo adamianebs fhar-
maTma aCuqa! fharmaTi ki baSlamis wverzea mijaWvuli. igi mudmi-
vad itanjeba, magram is ukvdavia. gmiri ar kvdeba. gmiri saukunod
cocxlobs!

oreuli

aqeT-iqiT daexteboda Turme oreuli. veravisTan epovna


TavSesafari. ZroxasTan mivida, iman kudis qneviT gaagdo. kurd-
RelTan mivida, iman yurebi dauqnia. cxenTa mivida, cxeni kbilebiT
eca da gaagdo. qaTamma ki frTebis cemiT daafrTxo.
viRac kaci wamowoliliyo, `netav, rogor mimiRebso?~ Tqva
oreulma da imasTan micunculda. wamodgomisTanave kacma xeli ga-
dausva oreuls. `me iq mirCevnia, sadac Tavze xels misvameno~, Tqva
da mas aqeT kacs ar moSorebia, dRes masTan erTad daiareba oreuli.

402

402
nadirTa mfarvelebi

uwin Turme, dedis muclidanve itacebdnen bavSvebs. Tu motace-


bul bavSvs xmel xeze dasvamdnen, dedas meti Svili ar eZleoda. Tu
nedl xeze dasvamdnen, sxva Svilebic Cndebodnen Turme. bavSvebs
itacebdnen gaCenamde erTi-ori dRiT adre.
amboben, dedis muclidan amgvarad motacebul bavSvebisgan
nadirTa mfarvelebi Cndebiano. amboben, rom maT foladis mkerdi
aqvT da Zalian Ronieri, veeba tanis, goliaTi adamianebi arian. Tu
monadirem samocdasami nadiri mokla da Tofis kondaxi ar dawva,
nadirTa mfarvelebi TavianTi foladis mkerdiT or nawilad apo-
ben monadires.
nadirTa mfarvelebi axlac kvebaven xaris xorciT baSlamis
mwvervalze mcxovreb hur-amis* qalwulebs. mwvervalze nadirTa
Zvlebis kaloebia, isini rom qalwulebs aWmevdneno.
rogorc amboben, uwin xevis kldis gamoqvabulSi mcxovrebi qa-
lwulebi solsa sosqas Zes gaeridnen da baSlamis mwvervalze dasax-
ldnen.

nadirTa mwyemsi

erTma sanadirod wasulma kacma mokluli nadiris yurze seri*


SeniSna. is uzomod bevr nadirs xocavda Turme, roca xalxi ityoda,
nadirs patroni hyavso, ar ijerebda da amis mTqmels dascinoda.
erTxel, roca isev sanadirod iyo wasuli, Tavisi nabadi nedli
wiflis did kunZze gadafina da nadirs Causafrda. uceb dainaxa,
nadirTa patronma mkerdiT orad rogor gaapo nabadgadafarebuli
kunZi. nadirTa patroni mixvda, rom is kunZi iyo da ara adamiani.
kacma kunZs daxeda da Sin wavida.
roca Sin mivida, Tavisi Tofis kondaxi cecxlSi dawva da metad
sanadirod aRar wasula.

Turs!

nadirTa patronebi Jami-Jam nadirs Tavs uyrian xolme.


Turs! am SeZaxiliT uxmoben maT.
403

403
amboben, isini daTvlian xolme nadirT da maT Soris daZ-
abunebulsa da davrdomils uvlian.
nadirTa aseTi patronebi axlac cxovroben Turme tyeebSi.

solsa sesqas* Zis ambavi

Tumsoevebis* mTaze, galanWoJis* mimarTulebiT, aris sofeli,


saxelad fieSa. im soflis Soriaxlo qvis lodi Zevs, romlis Ses-
axebac amboben, solsa sesqas Zem xmali dahkrao. saxlis simaRlezea
aRmarTuli lodi. mis garSemo arc erTi sxva qva, yoreqvac ki ar
moipoveba. mxolod balaxia modebuli.
xmali ki imitom daukravs lodisaTvis, gaego, rogor miWriso.
xmalma lodi orad gaapoo, amboben.
imisgan arcTu ise Sors sxva adgilic aris. iq xvrelia, Saqris
natexi rom Caeteva, imodena, sadac solsa sesqas Zis cxenma fexi
dahkra, im alagas gaCndao, amboben. adamiansa da pirutyvs fexi rom
ar Cauvardes, miwiT amouvsiaTo is xvreli.
Satois* raionis sofel zonaxis axlos erTi xevia, amboben,
mrAavali aswleulis winaT im xevSi wyaros wyali amodiodao. gzidan
ocdaaTi nabijis zemoT erTi exia, kaci rom Tavs Seafarebs. im exSi
sami asuli cxovrobda (axlac sami asulis nacxovrebi adgili hqvia).
sami asuli Turme nawnavebze Tungs gamoibamda da saWiroebis
dros ase amohqondaT wyali ocdaaTi nabijis siRrmeze amoxeTqili
wyarodan.
am mTis pirdapir, sadac sami asuli cxovrobda, varandidan*
dasavleTiT, sxva mTaa. amboben, sami asuli rom gamoCndeboda, im
mTidan meoreze elviseburad gadafrindeboda xolme solsa sesqas
Ze Tavisi raSiTo.
amboben, solsa sesqas Ze Tavisi mTidan sami asulis sabrZanebel
mTaze raSs rom gadaaxtunebda, im raSis floqvebis nakvalevi axlac
aCniao im adgils.
solsa sesqas Zisagan saSveli rom aRar hqoniaT, SeSinebuli sami
asuli im mTidan baSlamze gaqceula.

404

404
Ronieri solsa

`Cemze ufro Ronieri vin aris, gavigebo~, _ Tqva da gamovida


solsa sesqas Ze. Tavisi Ronis gamosacdelad TaSqiCidan xari is-
rola zRvis gadaRma, iranelTa qveyanaSi. aba, CemsaviT Ronier kacs
kidev Tu vnaxavo da saZebnelad gzas daadga. iara, iara da waadga sam
Zmas _ narT-ersTxoels, romlebic balaxs Tibavdnen.
is sami Zma solsa sosqas Zeze ufro Ronieri yofila. imaT Tavi-
anT dedasTan gaagzavnes solsa. qalma uTxra, Cemi Svilebi raRac
avs gipirebeno da Cumad gaapara solsa. Sin dabrunebulma vaJebma
dedas hkiTxes, Cveni gamogzavnili stumari sad ariso.
dedam Tqva, stumari CvenTan ar gaCerebula, wavidao. maSin sa-
mive Zma gaqceul solsa sosqas Zes daedevna.
Ronieri sami Zma sasikeTod rom ar mosdevda, icoda solsa
sosqas Zem da rac Zala da Rone hqonda, garboda. waadga calTvala
narT-ersTxoels, cxvars rom mwyemsavda.
_ damexmareo, _ sTxova solsam.
_ ra Caidine? _ hkiTxa calTvala narTma solsas.
_ Zalis gamosacdelad zRvis gadaRma xari visrole, amasobaSi
samma Zmam narTma daminaxa da mosaklavad momdeven. imaTi daSinebu-
li movdivaro, _ uTxra solsam.
_ suleli kaci yofilxar, _ miugo narTma mwyemsma, _ erTx-
el sisulele Cavidine da rac gadamxda, mogiyvebio, _ da mwyemsma
narTma es ambavi uambo:
_ Cven Svidni Zmani varT. mamaCvenma, Seni ar iyos, daiJina, netav,
Cvenze Ronieri kaci Tu sadme iqnebao da saZebnelad gavediT.
siarulSi didi dro rom gavida, wvimam daapira, mTas mivadeqiT
da exSi SevediT. exSi rom viyaviT mokalaTebuli, cxvris faris win
momavalma vacma exis klde rqebiT aaTamaSa. mwyemsma vaci gaagdo da
exis klde joxiT Sors moisrola.
roca gons movegeT, exi rom gvegona da Sig davimaleniT, cxenis
Tavis qala aRmoCnda. Cveni samalavi ki im Tavis qalis foso yofil-
iyo.
mwyemsma qala rom moisrola, mamaCemi da eqvsi Zma daiRupnen, me,
rogorc mxedav, cali Tvali amomeTxara. Cvenze ufro Ronieris sa-
Zebnelad gamosulebs didi ubedureba dagvatyda. sisulelea, rac
Sen gangizraxavso, _ uTxra calTvala narTma solsas.
_ ambavs ki nu miyvebi, damexmareo, _ iwyina solsam.
405

405
_ Tu asea, modi, pirSi CamiZverio, _ pirSi Caisva da enis qveS
damala narT-ersTxoelma solsa.
narTma Zmebma mosvlisTanave hkiTxes mwyemss, calTvala
narTs:
_ SenTan rom idga ymawvili kaci, sad wavidao?
mwyemsma, ar vico. mivarda sami narTi da daeWida.
Tavidan rom ver moicila, calTvala narTma zurgidan balani
amoiglija da Zmebi balniT magrad Sekra.
_ aba, he, ymawvilo, amas iqiT autkivari Tavi aRar aitkio. Senze
Ronieri adamianebic arian duniaze! _ uTxra calTvala narT-er-
sTxoelma da solsa sosqas Ze Tavis gzaze gauSva.

mgeli

Zalian didi xnis winaT, uxsovar droSi qveyanaze saSineli qa-


riSxali amovarda. qariSxalma Zirfesvianad moTxara xeebi, zRva-
mdinareebidan wyali xmeleTze gadmoinTxa, mTebi Camoiqcnen da
didi ubedureba datrialda.
yvela suldgmuli Tavgzaabneuli darboda aqeT-iqiT, Tavs vuS-
veloTo. erTaderTi, mgeli ar SeuSinda grigals, dajda da uSiSrad
daupirispirda.
grigalma tyavi SemoafliTa, daasisxliana, magram adgilidan
Zvra ver uyo ZarRvmagar mgels.
qariSxali Cadga, mze gamobrwyinda, viTom araferic ar momx-
daryos, simSvidem daisadgura dedamiwaze.
cxovelebma isev erTad moiyares Tavi, mividnen mgelTan da
uTxres:
_ mgelo, qari rom xeebs glejda, xmeleTi rom wyalma dafara,
mTebi rom Camoiqca da yvela TavSesafars eZebda, Sen adgilidan ar
daZrulxaro.
mgels sisxli swveTda sxeulidan, Tvalebi sivrcisTvis gaeS-
terebina, amayad ijda da ise miugo maT:
_ miwa, romelzedac daviarebi, Cemi samSobloa, ra ubedurebac
ar unda damatydes Tavs, samSoblos iqiT wasasvleli qveynierebaze
arsad ara maqvso.
naTqvamma Caafiqra cxovelebi, sircxvilma Seipyro da uxmod
gaswies bunagebisaken.
406

406
darCa mgeli iqve, Tavisi dasaxiCrebuli, dafleTili sxeuliT,
mimavlebs Tvali gaayola.
mgels sxva samSoblo ar hqonda...

sami Zma da gveleSapi

mama Svils cuds ar urCevs.


erT kacs sami vaJiSvili hyavda. mamam sikvdilis win ase daariga
Tavisi vaJebi:
_ am qveynidan sami gza gadis. imaTgan Zvel gzaze ar iaroTo.
dro rom gavida, erTxel, mamis sikvdilis Semdeg, ufrosi Zma im
Zvel gzas miadga. ifiqra, modi, waval da vnaxav am gzaze ra ariso da
gaswia. vaJs win gveleSapi Sexvda da hkiTxa:
_ saiT gagiwevia, biWo?
_ arsad ar mivdivar, mamaCemma sikvdilis win anderZi damitova,
am gzaze ar gaiaroo. sacdelad wamovedi! _ Tqva vaJma.
_ mamis naTqvami ar daijere da wamoxvedi? me giCveneb seirs! simRe-
raSi Tu ver majobeb, vai Sens dRes! ici simRera? _ hkiTxa gveleSapma.
biWma uTxra, ar vici simRerao, da _ gadaylapa is biWi gveleSapma.
maSin meore Zma wavida im Zvel gzaze, erTi vnaxo, ra gzaa aseTio.
imasac hkiTxa gveleSapma, simRera icio?
_ ar vicio, _ biWma _ da isic gadaylapa urCxulma.
Zmebma Sin misvla rom daagvianes, mesame, yvelaze umcrosi wavi-
da maT mosaZebnad.
iara da miadga im gveleSaps. gveleSapma, rogorc wina or Zmas,
am biWsac uTxra:
_ simReris TqmaSi an zRapris moyolaSi Sen Tu ar majobeb, vai
Sens dReso.
_ kargi, mogiyvebi zRapars, _ uTxra biWma, _ oRond SevTanxm-
deT, Txrobisas erTmaneTs xels nu SevuSliT, erTmaneTs bolomdis
Tqma vacaloT. vinc am pirobas daarRvevs, wagebuli iqneba. Tu me
gavimarjve, Cem or Zmas damibrunebo.
amaze SeTanxmdnen da vaJma Txroba daiwyo:
_ SarSan zamTarSi, gayinul zRvaze cxenebis remas vaZovebdi.
balaxiT rom daZRnen, wyali unda damelevinebia. is cxra adlis*
sisqe yinuli culiT ver gavtexe, culs cecxli SevunTe yinulis
407

407
dasadnobad, cecxlmokidebulma culma yinuli gaxvrita da wyalSi
Cavarda ise, rom tari xelSi SemrCa.
mivixed-movixede, wylis amosaRebi veraferi vnaxe, vtace xeli Cems
Tavs, moviZre da imiT davalevine cxenebs. saRamos rom acivda, Cemi
rema saswrafod gavreke cisken, Rrublebze Ramis gasaTevad wavasxi.
Semdeg rom vnaxe, Tavi aRar meba, es ra aris-meTqi _ gamikvir-
da. sirbiliT ukan davbrundi, gavixede, Cems Tavis qalaSi mwyeri
Cabudebuliyo, vtace xeli, is mwyeri daviWire, Cemi Tavis qala isev
kiserze movirge, movajeqi mwyers da mwyermac xelad momafrina Cems
remasTan, Rrublebze cecxli davanTe, Svidasi Samfuri gamovTale,
im mwyers Tavi wavacale da roca im mwyris xorcs Samfurze vwvavdi,
raRac mRvrie erbom iwyo dena, im erbos sunze Sen moxvedi, pirdaRe-
buli maRla xtebodi, rom erbo xaxaSi Cagesxa.
_ sad viyavi? sad viyavi? _ Tqva gveleSapma da wamoxta, weRan-
deli piroba daaviwyda.
_ o-o-o! _ sicili waskda biWs, _ waage! waage! Sen daarRvie
Cveni weRan daTqmuli piroba, damibrune Cemi Zmebi!
Tavisi ostaturi sityva-pasuxiT gamarjvebulma biWma bolos
Sin wamoiyvana is ori suleli Zma, romlebmac mamis naTqvami anderZi
yurad ar iRes. miiyvana saxlSi da ase usayvedura orives:
_ ase xdeba xolme, roca mamis naTqvams ar asrulebeno.
amis Semdeg im or Zmas aRarasodes uvlia Zveli gziT.

sami Zmis ambavi

I
Zvel droSi erT kacs sami vaJi hyavda. is kaci roca kvdeboda,
Tavis vaJiSvilebs daubara:
_ aba, Cemo vaJebo! me sikvdilis piras var, erT adgilas Ca-
marxuli maqvs skivri, imisi gasaRebi ama da am adgilas inaxeba. Cemi
sikvdilidan xuTi-eqvsi dRe rom gava, samivem erTad is gasaRebi
amoiReT da skivrSi CaixedeT.
didi dro ar gasula. is kaci mokvda. Zmebisagan malulad um-
crosi Zma wavida da gasaRebi amoiRo. Caixeda vaJma skivrSi da iq
sami metad Zvirfasi margaliti dainaxa.
erTi moipara, skivri Caketa, gasaRebi ki, adrindebulad, Tavis
adgilas dado.
408

408
xuTi-eqvsi dRis Semdeg ufrosma Zmam uTxra Tavis or Zmas:
_ modi, gasaRebi aviRoT da im skivrSi CavixedoT.
gasaRebi aiRes, skivrSi Caixedes da ori margalitis meti vera
naxes. ufrosma Zmam Tqva:
_ mamaCveni Wkviani kaci iyo da ecodineboda, rom margalitebis
gayofaze erTmaneTs waveCxubebodiT, amitomac sams datovebda.
Zmebi ver SeTanxmdnen da erT ucxo qveynis gzas daadgnen,
radgan gaegoT, iq samsjavro saqmis kargi mcodneni ariano.

II
bevri iares Tu cota iares, ufrosma Zmam Tqva:
_ am gzaze upatrono aqlems gauvliao.
SuaTanam Tqva:
_ ho, Tanac marcxena ukana fexiT koWli yofilao.
umcrosma Zmam dasZina:
_ marjvena Tvalic amoTxrili hqoniao.
am saubarSi gzaze aqlemis patroni SemoxvdaT. ufrosma Zmam
hkiTxa:
_ aqlems xom ar daeZebo?
_ diax, daveZebo.
maSin SuaTanam hkiTxa:
_ ukana marcxena fexiT koWli xom ar iyoo?
patronma:
_ diax, iyoo.
axla umcrosma hkiTxa:
_ marjvena Tvali amoTxrili hqondao?
_ kio, amoTxrili hqondao, _ patronma.
maSin Zmebma uTxres:
_ Cven ar gvinaxavs Seni aqlemio.
aqlemis patronma ki:
_ Tqven mogiparavT Cemi aqlemi da unda damibrunoT!
Zmebma miuges:
_ Cven Seni aqlemi TvaliTac ar gvinaxavs, rogor unda da-
gibrunoT? raki asea, gamogvyevi, erT sofelSi samsjavro saqmis
mcodne, sadavo saqmeTa marjved gamrCevi kaci yofila. Cvenc imas-
Tan mivdivarT erTi sadavo saqmis gasarCevad. Tu is kaci Seni aqle-
mis qurdobas dagvabralebs, zarals aginazRaurebTo.
is kacic Zmebs SeuerTda da wavidnen samarTlis mcodne kacTan.
409

409
III
iares, iares da mividnen adgilze.
_ ra saqmeze mosulxarT? _ hkiTxa misulebs im mosamarTle
kacma.
_ Cven, samni, Zmebi varT, Cven Soris Camovardnili davis gasar-
Cevad mogakiTxeT. es kaci kidev gzaze Semogvxvda, aqlemi davkarge
da ueWvelad Tqveni moparuli iqnebao, Cven gvabralebs. ase rom, am
saCivriT movida SenTan. jer amis saCivari gavarCioT, Semdeg Cven
Cvensas giambobT.
mosamarTle kacma hkiTxa aqlemis patrons:
_ ra sabuTiT abraleb aqlemis qurdobas?
_ aqlemi davkarge. davdiodi da daveZebdi. amaT rom Sevxvdi,
sanam rames vkiTxavdi, ufrosma Zmam Tavad mkiTxa: `aqlems xom ar
daeZebo?~ SuaTanam: `ukana fexiT koWli xom ar iyoo?~ umcrosmac:
`marjvena TvaliT brma iyo, arao?~ Cemi aqlemi Cemze kargad amaT
scnobiaT, amitom vifiqre, rom maTi moparuliao. maSin samarTlis
mcodne kacma Zmebs mimarTa:
_ Tqven ras ityviTo?
ufrosma Zmam upasuxa:
_ amisi aqlemi, ra Tqma unda, ar gvinaxavs, magram upatronod
rom iyo, imiT mivxvdiT, gzis napirebze balaxi aqa-iq iyo moZovili.
meore Zmam Tqva:
_ aqlemi TvaliTac ar gvinaxavs, magram ukana marcxena fexiT
rom koWli iyo, nakvaleviT mivxvdi.
mesame Zmam dasZina:
_ am kacis aqlemi TvaliTac ar minaxavs, magram marjvena
TvaliT brma rom iyo, imiT mivxvdi, siarulSi mxolod marcxena mxa­
res mistaneboda balaxs.
saqmeSi Caxedulma kacma aqlemis patrons uTxra:
_ Seni aqlemi amaTi moparuli ar aris, sxvagan unda eZebo. eseni
dakvirvebuli, Wkviani xalxi yofila, imitom ucvniaT Seni aqlemio.
aqlemis patroni wavida.

IV
im kacis saqme rom gaarCia, mosamarTlem Zmebs mimarTa:
_ axla miambeT Tqveni ambavio.
ufrosma Zmam uambo TavianTi saqme, mamis anderZi da yvelaferi,
mere dasZina, ueWvelad CvenTagan erTma moipara is erTi margalitio.
410

410
saqmeSi Caxedulma kacma daiwyo:
_ me erT ambavs mogiyvebiT, mere Zmebs raRacas SegekiTxebiT
da roca Tqvens pasuxebs movismen, amis Semdeg Cems pasuxsac mogax-
senebTo.
mouyva aseT ambavs:
`erT vaJsa da qaliSvils erTmaneTi Zalian hyvarebiaT. is qal-
iSvili naTesavebma erT sxvaqveynel vaJs miaTxoves. qorwili rom
damTavrda, qaliSvilis wamyvani vaJi im Rames qalis samyofelSi mi-
vida. qali mtirali dauxvda. qmarma hkiTxa: ratom mogiwyenia? ra
gatirebs? Tu me var Seni dardis mizezi, maS, me vyofilvar SenTvis
varami da mwuxareba. modi, dedaSenTan wagiyvan, rom gamxiaruldeo.
qalma uTxra: imitom ki ar vtirodi, TiTqos Sen iyo Cemi javri
da mwuxareba, me is matirebda, rom Cems sofelSi erTi, didi xnidan
Sezrdili megobari vaJi myavda, romelsac vuyvardi da romelic mi-
yvarda. gulSi gadawyvetili mqonda, qamars Cems welze imis mets ara-
vis Sevaxsnevineb-meTqi. Cemi piroba momagonda da iman damamwuxrao.
qmari dahpirda, me dad CagTvli, Sen ki Zmad migule da nu ge-
Sinia, im vaJTan me TviTon migiyvano.
CemTvis arami yofiliyav, imisTvis alalio, _ uTxra, qali cxe­
nze Semoisva da im vaJis samyofelSi waiyvana. man WiSkarTan qali
Zirs Camosva da TviTon Sin dabrunda.
wavida qali da Tavisi Zveli Seyvarebuli vaJis ojaxSi mivida.
im vaJs Seyvarebuli qaliSvilis gaTxoveba rom gaego, xelT fan-
duri aeRo, damjdariyo, Zuis larebs aJRerebda da naRvlianad
RiRinebda. qali rom Sevida, vaJma gakvirvebulma hkiTxa, Sen aq
saidan gaCndio.
qalma upasuxa:
_ ase da ase iyoo. Cemma naTesavebma sxva vaJs mimaTxoves. saqm-
ro rom Cems samyofelSi Semovida da misustebul-Tvalcremliani
daminaxa, mwuxarebis mizezi mkiTxa. me vuambe Cemi aRTqmisa da piro-
bis ambavi. man ki ase miTxra:
_ me RviZl Zmad mimiRe da rogorc coli _ Cemze arami yofil-
iyav, im vaJze ki, vizec Sen momiyevi _ alalio.
mere wamomiyvana, aq, Tqveni saxlis win Camomsva, TviTon Sin wav-
ida da me SenTan movedio.
es rom uambo, im vaJma fanduri gadado, mivida ise rom, qaliS-
vils xeliT ar Sexebia, welT qamari Sexsna da piroba rom Seasrula,
qals uTxra:
411

411
_ ase yvarebixar da mainc iseTi kargi vaJi yofila, rom Seni Tavi
momgvara. axla me rom imaze naklebi vaJkaci gamovdge, CemTvis didi
sircxvilia da amitom aucileblad isev imasTan unda migiyvanoo.
es uTxra vaJma da qali isev Tavis saqmrosTan waiyvana. gzad
erT qalaqs miadgnen. aq qalaqSi var gaTxovilio, uTxra qalma vaJs.
vaJma: martod misvla Tu SegiZlia, me Sin davbrundebio. SemiZliao,
uTxra qalma vaJs da vaJic Sin gabrunda.
Sin mimaval qals bnel RameSi Semoxvda ukeTurebiTa da borote-
biT ganTqmuli erTi qurdi. romelma RmerTma momca Seni Tavio,
eubneba qals. qalma qurds Tavisi Tavgadasavali uambo: im Seyvare-
bulisac, Tavisi Zalad gaTxovebisac, qmris patiosnad moqcevisac,
Zvel SeyvarebulTan miyvanisac da axla misgan ukanve, qmarTan da-
brunebisac. erTi sityviT, aqamde rac ki gadaxdenoda, yvelaferi
uambo. qurdma Tqva: im orze uaresi vaJkaci rom gamovdge, CemTvisac
didi sircxviliao da qals dauZmobilda, cxenze Semoisva, waiyvana
da qali saqmros WiSkarTan Camosva.
am ambis moyola rom daamTavra, mosamarTle kacma Zmebs mimarTa:
_ axla, ufros-umcrosobis kvalobaze, rigrigobiT miTxariT,
im samidan romeli ufro kargi vaJakaci iyo da mere Tqvens kiTxva-
sac pasuxs gavcem!
_ im samidan me ufro pirveli mgonia kargi vaJkaci, romelsac
qali miaTxoveso, _ Tqva ufrosma Zmam. _ imodena pirutyvi hyavda
gawyvetili saqorwilod, im meore vaJisgan zaralis anazRaurebis
imedi maincdamainc ar hqonda da mainc wauyvana qalio.
_ me ufro meore vaJi momwonso, Tqva SuaTanam, _ bavSvobi-
danve rom uyvarda qali da mainc ukan daubruna im vaJs.
umcrosma Zmam Tqva:
_ is ori vaJkacobaSi ejibreba erTmaneTs, im oriveze ukeTe-
si vaJi mesame mgonia – qurdi. ratom da, yvelafris mkisrebelma
usindiso qurdma bnel RameSi, rogorc alalma Zmam, qali daindo da
Sin miiyvana. amitom qurdi ufro kargi vaJkaci mgonia.
maSin saqmeSi Camwvdarma kacma Tqva:
_ ufroso Zmebo, Tqven orma Tqveni TiTo margaliti aiReT!
umcroso Zmao, Seni margaliti ukve xelTa gaqvs, imitom, rom qur-
dis mxare daiWire, qurdi rom swored Sena xar, am wuTSi TviTonve
gamoamJRavneo.
Tqva mosamarTle kacma da davac amiT gadawyvita.
patiosani kaci qurds mxars ar dauWers.
412

412
ambavi siyvarulisa

marTalia Tu ara, vin icis. Sarois* mTebSi cxovrobda Turme


erTi moxuci, siberes misTvis TvalisCini waerTmia. moxucs silama-
ziT saxelganTqmuli qalwuli hyolia, mzrunveli da meTvalyure
mamisa. bevri ymawvili kaci yofila misi msurveli, magram asuls mxo­
lod erTi vaJi uyvarda. yvela mdidari mSobeli natrobda im asu-
lis rZlobas, magram veravin daiTanxma.
erTma, uariT ganawyenebulma, samagiero miuzRo _ mTebSi
mcxovreb kudians uambo misi ambavi.
ewvia kudiani lamazi asulis ojaxs. danaxvisTanave gulSi
Cauvarda is asuli. dRedaRam Tvals ar acilebda, gadawyvita misi
motaceba. erTxelac, roca iyo, dro daigula, wyaroze mimavals
Causafrda da moitaca.
es rom gaigo, gamoekida kudians asulis gulis swori. mTaTa
aRmarTebze mirboda kudiani, ukan bedauriT misdevda vaJi. mixvda
kudiani, sacaa vaJi damewevao, moikriba mTeli Zal-Rone da Saroiis
mTis wverze avida. is-is iyo, unda dasweoda vaJi, mwvervalis Txemze
Sedga kudiani. mdevari rom daewia, asuli ufskrulSi gadauSva. gmi­
nva aRmoxda vaJs. asulis kvaldakval kldidan gadafrinda. Seyva-
rebulebi tkivils moerivnen, erTmaneTs miaRwies, Caekonnen da ase
aRmoxdaT suli kldis Ziras.
ielva mTebSi. cam daiquxa. wvima wamovida. bolos Seikra da damS-
vidda klde. misi Ziridan amoxeTqa wyaros-Tvalma. es ver aitana ku-
dianma da kldes Txra dauwyo, magram rac ufro metad Sedioda siR-
rmeSi, miT ufro iwyebda wyali Cqefas. mixvda kudiani, siyvaruls
rom ver ajobebda, bunebamac siyvaruls rom dauWira mxari. guli
gauskda da mokvda.
asuls raRac xifaTi rom SeemTxva, mixvda moxuci da mis saZe-
bnelad wavida. midioda da asuls uxmobda, ucbad nakadulis xma
Semoesma, `vai, Cemo Svilo, neta sada xar?~ _ amoTqva daRlilma mox-
ucma da wylis piras Caimuxla. wylis xmaurSi asulis kvnesa Semoesma
moxucs, moeCvena, TiTqos viRac emudareboda, wyali dalieo. peS-
viT wyali dalia. sxeulSi Zala Caudga, rogorc ymawvils. mere isev
moeCvena, TiTqos viRac asuli Svelas sTxovda. `neta, vin ariso~, _
Tqva da saidanac xma Semoesma, iqiT gaxedva daapira, daaviwyda, rom
brma iyo, wyalSi dasvelebuli xelebi TvalebSi amoisva da Tvalis-
Cini daubrunda.
413

413
wylis mosaxvevSi mamam erTmaneTs Caxutebuli asuli da vaJi ip-
ova. Soriaxlos esvena kudianis gvamic. mixvda mama, rac momxdariyo.
erT saflavSi dakrZala qal-vaJi. amboben, mas Semdeg Saroi-arRu-
nis xmaurSi ornairi xma ismis: asulis nazi da vaJis omaxiani Zaxili.
visac ar sjera, mousminos arRunis xmaurs.

Wkuis xidi

erTi patara qveynis xelmwifes werili gaugzavna meore Zlieri


qveynis xelmwifem. werilSi swerda: zRvis fskerze myofma Senma
ulayma ro daiWixvina, Svidi mTis aqeT, merve mTis ukan myof Cems
Wakebs muceli moeSalaT. Tu CemTan omi ar ginda, Sesarigeblad
grZelwvera moxuci gamomigzavne samocdasami Wakis namatiT, arc
fexiT movides da arc cxeniT, arc caze iyos da arc miwaze, Sinac ar
iyos da gareTac arao.
am werilis miRebis Semdeg gulgasenili xelmwife fiqrebSi Caeflo.
ifiqra, ifiqra, magram ver monaxa xelmwifesTan gasagzavni
Sesaferi Wkviani kaci. maSin Tqva, pirvelsave Semxvedrs rCevas
vkiTxavo. gadaicva maTxovris samosi da gzas gaudga. gzaze bavSvebs
waadga, romlebic koWs TamaSobdnen. xelmwifes Tvali rom mohkres,
bavSvebma erTmaneTs gadaulaparakes:
_ maTxovars qva davuSinoTo.
erTma knaWa biWma bavSvebi gaaCera:
_ ar esroloT, eg maTxovari ki ara, mefeao.
mis naTqvamze xelmwife gaocda.
_ miTxari, ymawvilo, konkebSi gamowyobili rogor micanio?
_ gasul paraskevs meCeTSi mimavali daginaxe, siaruliT gi-
canio, _ upasuxa biWma.
xelmwifem biWs uambo werilis ambavi. biWma uTxra:
_ eg sul ubralo ramea, dros nu makargvinebo.
_ oi, ranairad aris ubralo rame? miTxari, rogor unda mov-
iqce? _ hkiTxa xelmwifem.
_ nu dardob, xval dilas SenTan moval. manamde samocdasa-
mi rCeuli bedauri da samocdasami mxedari gaamzade, saTiTaod
yvelasTvis _ rCeuli xmali, jori da vaci.
roca yvelaferi gamzadda, biWi gzas gaudga Zlevamosil mef-
esTan.
414

414
_ xelmwifis qalaqSi rom SevalT, yvela ZaRls suli amoxadeT,
_ ubrZana biWma Tavis mxedrebs.
ZaRlebis JletiT rom miiwevdnen, gaocebuli qalaqis mcxovre-
blebi ekiTxebodnen: ras SvrebiT, rasao?
_ xelmwifesTan mivdivarTo! _ upasuxa mxedarTa ufrosma.
es ambavi mefes acnobes.
_ movidnen, xels nu SeuSliTo, _ brZana xelmwifem.
_ ras SvrebiT, ZaRlebs ratom xocavT? _ hkiTxa man mxedrebs.
_ wuxel, Svidi mTis iqiT, merve mTis ukan myof cxvris faras
mgeli daeca da gaanadgura, saSvelad rom vuxmobdi, erTma maTgan-
mac ki ar daiyefa, _ upasuxa biWma.
_ va, Svidi mTis iqiT merve mTis ukan myofi Seni cxvris gawyve-
ta aqaur ZaRlebs rogor unda gaegoT? _ gaocda xelmwife.
_ Cveni xelmwifis zRvis fskerze myofi ulayis Wixvini Svidi
mTis gadmoRma merve mTis ukan myofma Senma Wakebma xom gaigones?!
_ miugo biWma.
_ Sen misi gamogzavnili xar? xom SevuTvale, grZelwveriani
moxuci gamomigzavne-meTqi.
_ wveri amasaca aqvs, _ uTxra biWma da vaci win wamouyena xelm-
wifes, _ wveri sakmarisi ar aris, Wkua Tu ar iqna.
gaocebulma xelmwifem gamosacdelad kiTxvebi dausva biWs:
_ xom vTqvi, kaci gamomigzavne, fexiT ar iyos, cxeniT ar iyos,
arc caze, arc miwaze, arc Sin, arc gareT-meTqi, sadaa is kaci?
biWma staca jors xeli da zRurblze waayena. jors ori fexi ga-
reT hqonda, ori SigniT, TviTon zed ukuRma Sejda.
_ fexiTac xom ara var da cxeniTac, caze xom ara var da miwa-
zec? SigniTac xom ara var da gareTac?
xelmwifes gamarjvebis imedi gadaewura, gverdze varskvlavi-
viT kamkama wyliT savse oqros Tasi daidga. biWma im TasSi nafoti
isrola.
_ eg mainc raRas niSnavs? _ hkiTxa xelmwifem.
_ oqros Tasi rom dadgi, amiT maniSne, oqroze metad xalxi pa-
tivs me mcemso. kamkama wyliT maniSne, rom Wkua didi maqvso. gon-
ebaze xidi gavde da Cemi Wkua gaRma gava-meTqi.
rom veraferi gaawyo, gamtyunda xelmwife.

415

415
qarisTvis naTqvami madloba

es iyo didi xnis winaT. WianWvelam zamTari budeSi rom gaatara,


gazafxulze iqidan gamosvla scada, magram budis Tavze balaxis
Rero ido da ver SeZlo. mere, rogorc iyo, gverdebis xexviT Zlivs
gamoZvra. WianWvelam balaxis Reros uTxra:
_ gadadi Cemi budidan, gza damicale bevri saqme maqvso.
balaxis Rerom yuric ar Seibertya. maSin WianWvela TxasTan mi-
vida:
_ Txao, gazafxuli dadga, Cems budes balaxis Rero adevs da
Sig veRar Sevdivar, neta wamoxvidode da SeWamdeo.
_ e, iq wamosvlas mirCevnia aq viyo, mwvane balaxs mivirTmev da
sasmelad civi wyaroc maqvso, _ uTxra Txam.
_ maSin Sens SesaWmelad mgels gamovgzavnio.
_ hei, mgelo! _ dauZaxa WianWvelam, _ Cems budeze balaxis
Rero devs, veubnebi, moSordi-meTqi da ar midis, imis SesaWmelad
Txac ar modis, neta wamoxvidode da Txas SeWamdeo.
_ iq wamosvlas ar mirCevnia, msuqandumiani cxvrebis WamaSi vi-
yoo?!
_ maSin SenTan dasaWideblad qofakebs gamovgzavnio.
_ hei, qofakebo, _ dauZaxa WianWvelam, _ Cemi budis Tavze ga-
wolili balaxis Rero ar midis, imis SesaWmelad Txa ar modis, Txis
SesaWmelad mgeli ar modis, neta, mgelTan saCxubrad wamoxvido-
deTo.
_ iq wamosvlas ar gvirCevnia, mwyemsis gadmogdebuli Zvali
vRrRnaT, rac gvevaleba, is vakeToT, ar movdivarT mgelTan saCxu-
brado, _ upasuxes qofakebma.
_ maSin mwyemss gamogigzavniT, joxiT rom gagbertyoTo.
_ hei, mwyemso, Cemi budis Tavze gawolili balaxis Rero ar
midis, imis SesaWmelad Txa ar modis, Txis SesaWmelad mgeli ar mo-
dis, mgelTan saCxubrad ZaRlebi ar modian, wamosuliyav da ZaRle-
bi joxiT gecemao.
_ iq wamosvlas ar mirCevnia, fanduris lars Camovkra da
viRiRinoo.
_ maSin Seni fanduris laris gasawyvetad Tagvs gamovgzavnio.
_ hei, Tagvo, Cemi budis Tavze gawolili balaxis Rero ar mid-
is, imis SesaWmelad Txa ar modis, Txis SesaWmelad mgeli ar modis,
416

416
mgelTan saCxubrad ZaRlebi ar modian, ZaRlebis sacemad mwyemsi
ar modis, netav wamosuliyavi da mwyemsebisTvis fanduris lari
gagewyvitao, _ sTxova WianWvelam Tagvs.
_ iq wamosvlas mirCevnia, am xvrelidan im xvrelSi Sevvardeo,
_ uTxra Tagvma.
gabrazebulma WianWvelam uTxra:
_ Sens SesaWmelad katas gamovgzavnio da yvirili morTo:
_ hei, katav, Cemi budis Tavze gawolili balaxis Rero ar mid-
is, imis SesaWmelad Txa ar modis, Txis SesaWmelad mgeli ar modis,
mgelTan saCxubrad ZaRlebi ar modian, ZaRlebis sacemad mwyemsi ar
modis,mwyemsis fanduris laris gasawyvetad Tagvi ar modis, imis
SesaWmelad gamomyevio.
_ iq wamosvlas mirCevnia, dedaCemis bewvian safenze viwveo.
_ dedaSenis bewviani safenis gasawewad qars gamogigzavnio.
_ hei, qaro, wamomyevi qomagad, Cemi budis Tavze balaxis Rero
devs, wasvla aRar unda, SeWame-meTqi da Txa ar modis, Txa SeWame-
meTqi, mgeli ar modis, mgelTan saCxubrad modiT-meTqi da ZaRlebi
ar modian, ZaRlebis sacemad modi-meTqi, mwyemss vTxove da isic ar
movida. Semdeg mwyemsis fanduris laris gasawyvetad Tagvi ar mov-
ida, Tagvis SesaWmelad kata ar modis, katis dedis bewviani safenis
gasawewad iqneb wamoxvideo.
qarma upasuxa:
_ damelode, stumars gavacileb, RmerTs vaxseneb da wamovalo.
stveniT daubera qarma, dainaxa katam momavali qari da gaiqca
Tagvis SesaWmelad, dainaxa Tagvma momavali kata da gaiqca mwyemsis
fanduris laris gasawyvetad. gabrazebuli mwyemsi wavida ZaRlebis
sacemad. es rom dainaxes, ZaRlebi mgelTan saCxubrad gaqandnen,
mgeli Txis SesaWmelad gaiqca, Txa _ balaxis Reros SesaWmelad,
balaxis Rero Seirya, winaaRmdegobis gaweva scada, magram Txam igi
swrafad gadaylapa.
bude gaTavisuflda, yvela gabrunda, WianWvela Tavisi budis
garSemo datrialda. igi axlac madlobas swiravs qars.

417

417
mcuravis* naTqvami

sofeli rom gadawva, daburul tyispiras gasulma narTma


cxovelebsa da mwerebs gasZaxa:
_ visac gaqceva SeuZlia, gaiqces, visac frenis Zala Seswevs,
gafrindes, tye xanZars unda mivceo.
amis Semdeg aRar gaufrTxilebia, erTi kuTxidan tye cecxls
misca narTma. visac Tavis Svela SeeZlo, Tavs uSvela, cecxlis
tkrcia­lis garda, tyeSi xma aRar ismoda.
gadaiwva tye. narTma naxanZrali Camoiara, vnaxo, ra moxda da ra
arao. tyis erT kideze narTma mcuravi dainaxa, romelic cecxlis
alisagan Tavis daRwevas lamobda.
_ vai, Se ubeduro mcuravo, nuTu cecxlis gaCenamde Cemi
yvirili ver gaigone? netav, ratom Seyovndi am cecxlSi? _ hkiTxa
nanaxiT gaocebulma.
_ mosmeniT ki movismine, narTo, Seni Zaxili, yvelafri gavi-
gone, magram am tyeSi dabadebuli da am miwiT nasazrdoebi var, ami-
tom sxvagan patarZlobas Cems qveyanaSi sikvdili mijobs. es miwa-wy-
ali CemTvis yvelaferze Zvirfasia, es mamaCemis danatovari keraa.
aqedan wasvlas Cemi nebiT aq sikvdili mirCevniao, _ uTxra momakv-
davma mcuravma gaocebiT Semyure narTs.

sesqa solsas oinebi

_ CeCneTSi mcxovrebi yvela adamiani unda gavwyvitoo, _ am-


bobda Turme Soridan dagorebuli, mTasaviT didi lodi. sesqa
solsas misTvis ukiTxavs:
_ ra ginda, sad mieqanebi?
_ xalxi unda gavJuJo! _ uTqvams Turme lods.
_ ar waxvide! adgilidan ar daiZra! _ uTxra sesqa solsam.
_ ver gamaCerebo, _ Tqva lodma. rac Zali da Rone hqonda CeC-
neTis mospobas iqadneboda.
maSin gabrazebulma sesqa solsam satevriT orad gakveTa lodi.
amboben, gaWrili lodi axlac mTis wverze devso. sesqa solsas rom
ar gaeCerebina, adamianebs did ubedurebas moutandao. SuadRis
pirze mTa-lodi cxenis Tavs emsgavsebao.
418

418
419

419
420

420
darguuli folklori

poezia

darguelebze

simRera sainteresoa imiT, rom gamoxatavs


darguuli aulebis saqmianobis specifikas

maxvili xanjliT _ xarbukelebi,


oqros xelebiT _ kubaCelebi,
qvis mTlelebi _ suTbukelebi,
simReris mTqmelebi _ uraxelebi,
karaqis mdRvebavni _ xurSlelebi,
miwis mxvnelebi _ mokihelebi,
xis mTlelebi _ surgelebi,
meTuneebi _ sulevqenTelebi,
Conguris ostatebi _ kiSelebi,
bevri xorcis patronebi _ urqaCaxelebi,
maRali qudis mflobelebi _ musinelebi,
kargi TerZebi _ Sadlinelebi,
namusianebi _ wizRelebi,
jamis ostatebi _ vixrelebi,
sityvis ostatebi _ sirahelehi,
muSaobaSi ubadloni _ mugrelebi,
barSi mcxovreblebi _ gerginelebi,
didi miwa-wylis patronebi _ gubdenelebi,
auCqarebelni _ ayuSelebi,
tyis patronebi _ Rulilelebi,
baRis patronebi _ xaidayelebi.

421

421
sulTan-axmedi

sanadirod wasuliyo
erTi dedis sami vaJkaci.
maRal kldeze avidnen, dadgnen.
kldis cicaboze bude hqonda
Turme Sevardens.
Zmebs Sevardenis daWera surdaT.
_ Sen Cadi da amoiyvane, _
uTxra ufrosma Zmam SuaTanas.
_ ara, Sen Cadi, _ Tqva SuaTanam.
rom ar eCxubaT, gadawyvites,
kenWi eyaraT.
_ Zmebo, rad gindaT, netav, kenWisyra, _
Tqva umcrosma Zmam _ sulTan-axmedma,
Toki moiba, kldidan daeSva.
_ daviWire Sevardeni, amomiyvaneT!
_ sulTan-axmedo, umcroso Zmao,
amogiyvanT, Tu Sens faras Seelevi
da Cven gvaCuqeb.
_ egre iyos, aswieT Toki!
_ Toks maSin avwevT, sulTan-axmedo,
roca mamis qonebidan
wils ar moiTxov.
_ kargi, Tqven dagrCeT yvelaferi,
aswieT Toki, amomiyvaneT!
_ Toks avwevT, Tuki uars ityvi
sayvarel qalze,
romelsac ise uvlian da eferebian,
rogorc Sevardens,
romelsac ise urCeven saWmels,
rogorc fexmard kvics.
_ rogorc ar unda damemuqroT,
Tundac damklaT da
Cemi xorci CamoarigoT,
rogorc xbos xorci,
yurban bairamze msxverplad daklulis,
422

422
Tqvennair laCrebs ar davuTmob
Cems sayvarel qals!
ar amoswies Zmebma Toki,
kldis cicaboze miatoves sulTan-axmedi.
Sin dabrundnen simRer-simReriT.
roca auls miuaxlovdnen,
SemoegebaT TavianTi da,
da masTan erTad cicabo kldeze mitovebuli
Zmis nandauri.
_ Zmebo, sad aris sulTan-axmedi?
_ maRali kldis cicabozea,
iq, sadac bude hqonda Sevardens.
darCa, TamaSobs, rogorc batkani.
da Sin dabrunda,
SaqriT gaavso erTi xurjini,
sulTan-axmedis nandaurma ki
SarbaTiT _ boTlebi.
waiRes da gzas daadgnen maRali kldisken.
_ mogikvdes da, sulTan-axmedo,
Zmebs rad CamorCi?
da maTTan erTad
sakuTar keras ar daubrundi?
_ aba, rogor davbrunebodi,
roca Zmebma miRalates da mimatoves?
_ cota kidev gauZel, Zmao,
mTel auls SevyriT da giSveliT.
Tu gSia, aha, Saqari Wame, _
dam xurjini gadaugdo,
sulTan-axmedma daWera scada,
magram ver SeZlo.
ver daiWira verc SarbaTiT savse boTlebi,
nandaurma rom gadaugdo.
_ sxva gza ara maqvs!
anugeSeT dedaCemi,
viTom sulac ara vyolivar.
Senc, dao, viTom arca gyolivar.
Senc, Cemo gulis sayvarelo,
423

423
sxva megobari gaiCine.
fexs wavdgam da Rrma ufskrulia,
ukan gadavdgam _ cicabo kldea.
dabarbacda sulTan-axmedi
da Rrma ufskrulSi gadaiCexa.
erT mxares misi tani daeca,
meore mxares daiRvara imisi sisxli.
sawyalma dam da nandaurma
klde Semovles, ufskrulSi Cavidnen,
misi sisxliT daavses boTlebi,
misi ZvlebiT gaavses xurjini.
simwriT ymuodnen, rogorc tyis mglebi
da Sinisaken midiodnen.
ukve SuaRame idga, Sin rom mividnen.
ufrosi Zmebi inawilebdnen mamis qonebas.
_ Tu qoneba ecotavebaT,
aha, gaiyon Zvlebi da sisxli!
unda mokvdes moRalate,
Tundac RviZli Zma iyos igi!
misgan mxolod Ralatia mosalodneli!
didxans unda icocxlos gmirma
sadac saWiro gaxdeba,
yvelgan eqnebaT misi imedi!

mamaci bekbulaTi

_ dedav, Cemo sayvarelo,


momgvare coli.
ra xania, daqorwindnen
Cemi tolebi.
_ Svilo, Cemo sayvarelo,
cols maSin moggvri,
roca aiReb mamis sisxls da
moklav imis mkvlels.
_ dedav, Cemo sayvarelo,
aba, rogor movkla mosisxle,
424

424
roca arc ki vicnobT erTmaneTs.
_ cxens cxeni icnobs,
iaraRi icnobs iaraRs,
mters guli icnobs.
_ dedav, Cemo sayvarelo,
sagzlad puri gamomicxve,
oRond iseTi,
cxens misi zidva ar gauZneldes,
me _ misi Wama.
gamoucxo dedam puri,
Cauwyo xurjinSi, gaumzada.
_ dedav, Cemo sayvarelo,
momeci mamaCemis Tofi,
romliTac Sori manZilidan
vaSlsac ki ar aacdens kaci.
Sekazma cxeni bekbulaTma,
aiRo Tofi mamamisis danatovari,
Sejda cxenze da gzas daadga.
_ Svilo, bekbulaT, gzajvaredinze,
sadac maRali xeebia,
wyaro gadmodis.
im wyarosTan daisvene,
Seni cxenic iq abalaxe.
bekbulaTi ise moiqca,
rogorc dedam daariga.
wyarosTan Sexvda mamamisis mkvlels.
_ assalamu aleiqum,*
gmiro bekbulaT!
vaaleiqum salam,
mamaCemis mtero!
Tofi esrola mamis mterma
mamac bekbulaTs
da daWra igi.
bekbulaTma mters daumizna
mamamisis kaJiani Tofi
da amoutena tyviiT muceli,
rogorc tenian TiviT mglis tyavs.
425

425
_ gmiro bekbulaT,
mamaSenis mkvleli ki var,
magram dedaSenis megobari var.
Zalian nu damasaxiCreb.
bekbulaTma mamamisis mkvlels
yurSi xeli waavlo da _ Tavi mohkveTa,
TiTSi xeli waavlo da xeli mohkveTa,
fexis TiTSi xeli waavlo _ fexi mohkveTa.
ase aqnili Cado xurjinSi _
dedas saCuqrad unda miarTvas.
Ronemixdilma bekbulaTma
uTxra Tavis cxens:
_ Cemo keTilo, lamazo cxeno,
Cemo erTgulo megobaro!
nela, xariviT daweq miwaze,
nela wamodeq, rogorc aqlemi.
wamiyvane, frTxilad matare,
rom Wrilobebi ar metkinos.
Zalian var dasustebuli,
Zala ar SemrCa,
Tu vicocxle, oqros nalebs dagaWedeb
vercxlis lursmnebiT,
bagas darCeuli brinjiT gagivseb.
miuaxlovda cxeni bekbulaTs,
nela dawva, rogorc xari,
nela wamodga, rogorc aqlemi.
waiyvana, frTxilad atara,
SuaRamisas ukve Sin iyvnen.
_ dedav, Cemo sayvarelo,
kari gamiRe,
mTeli sxeuli tyviiT maqvs savse.
_ Ramis tkbil Zils ver gavitex,
Sens dasTan midi.
_ dao, Cemo sayvarelo,
ise var tyviiT gamotenili,
rogorc mglis tyavi _ CaliT.
gamiRe kari.
426

426
_ vera, Cemo Zmao bekbulaT,
dilaadrian Tbil logins rogor mivatoveb
Seni gulisTvis.
Sens sacoles miakiTxe.
_ sayvarelo, ise var tyviiT amotenili,
rogorc mglis tyavi _ CaliT.
kari gamiRe.
sacolem kari gauRo.
misca xurjini bekbulaTma,
sTxova, dedaCems gadaecio.
sacolem lampa aanTo da
rbili logini gauSala,
molebs dauZaxa, sami sura waakiTxa.
SuaRamisas mokvda bekbulaTi.
sudaraSi gaaxvies, ise damarxes.
mwared tiroda misi sacole.
mwared atirda dedamisic.
roca gadasces Svilis xurjini,
roca `bismila~* Tqva da
xurjinSi xeli Cahyo.
Cayo xeli da Tavi amoiRo.
_ ramden bnel Rames Cems loyas Sexebixr,
Sens momWrels moeWras Tavi!
isev Cahyo xeli xurjinSi.
TiTi daiWira, xeli amoiRo.
_ ramden bnel Rames momxvevia Seni xelebi,
Sens momWrels moeWras marjvena!
mesamed Cahyo xeli xurjinSi
swvda fexis TiTs da fexi amoiRo.
_ Sens momWrels moeWras fexebi!
ramdenjer am fexebs sirbiliT gamouvliaT
Cemken mavali gzebi!

427

427
yumuxeli Wabuki da azaineli qali

yumuxel* Wabuks da azainel* qals


erTmaneTi SehyvarebiaT.
yumuxel Wabuks qalisaTvis
samajuri miurTmevia.
Zviri Rirda samajuri _
ocdaaT maneTs
mxolod xuTi kapiki aklda.
beWdebic miurTmevia _
is beWdebic Zviri Rirdao _
sam maneTs xuTi kapiki aklda.
_ Cemo guliT sayvarelo,
unda wavide, Sin davbrunde.
_ Cemo guliT sayvarelo,
Sin Tu midixar,
Seni lamazi saxis nawili _
Seni Tvalebi _ Zvirfasi qvebi _
me damitove.
_ Cemi Tvalebi, Zvirfasi qvebi
rom dagitovo,
Sen uricxv debs
SarbaTi egonebaT,
xelad daleven.
ver dagitoveb.
_ Cemo guliT sayvarelo,
Tu mainc waxval, ar daiSli,
SaqariviT tkbili guli me damitove.
_ SaqariviT tkbili guli rom dagitovo,
Sen uricxv Zmebs marTla Saqari egonebaT
da SegiWamen.
Tu mainc waxval, ar daiSli,
roca azainis mxares datoveb,
cxens maTraxi samjer gadahkar,
samjerve ukan moixede.
gascda sanaxebs azainisas,
cxens maTraxi samjer gadahkra,
428

428
samjerve ukan moixeda da dainaxa:
viRac mxedari wamoswevia.
_ assalamu aleiqum, yumuxelo Wabuko!
_ vaaleiqum assalam, lamazi cxenis mxedaro!
_ azaineli molebi Sens lamazs
satrfos miasveneben,
ukan dabrundi!
CamoqveiTda, cxeni gauSva,
xedavs, marTlac dasamarxad mihyavT
molebs imisi satrfo.
_ assalamu aleiqum, azainelo molebo!
_ vaaleiqum salam, Wabuko!
_ alahs gaficebT, Zirs dauSviT misi cxedari,
sudara gauxseniT, ukanasknelad damanaxeT.
usmines da Zirs daasvenes,
mere sudarac moaSores,
ukanasknelad daanaxes.
Wabukma satrfos Tvali Seavlo
da iqve suli amouvida.
satrfos Tvalebma Sesva misi Tvalebi,
satrfos gulma gadaylapa imisi guli.
azainelma molebma yumuxel molas
werili misweres, SeuTvales:
_ rogor davmarxoT
erTnairi siyvaruliT micvalebulni,
erTnairi grZnobiT damwvarni?
_ erTi sudariT, erT saflavSi damarxeTo, _
iyo pasuxi.
marTlac damarxes erT saflavSi,
erTi sudariT.
maT saflavze Saqrisa da broweulis
xeebi xarobs.
roca zena qari uberavs,
xeebi erTmaneTs exutebian,
roca qvena qari uberavs,
xeebi erTmaneTs Sordebian.

429

429
gayiduli mesedu

saSineli sizmari naxa.


gulgaxeTqils gamoeRviZa.
dedis xma esmis.
ra moxda, deda? _ ikiTxa da
loginidan wamofrinda qali mesedu.
ucnauri ram dainaxa.
maTi saxlis didi oTaxi
warCinebul stumrebs gaevsoT,
aivanze gaeSalaT alisferi abreSumebi,
ezoSi napati... kvicebi daxtodnen.
_ dedav, miTxari, vin arian ucxo stumrebi,
ratom adre ar minaxavs?
dedav, miTxari, visia es abreSumebi,
vin gaSala Cvens aivanze?
dedav, miTxari, visi kvicebiT
gavsebula ezo-midamo?
_ ucxo stumrebi, Cveni sastumro oTaxi
rom gauvsiaT,
SuSis* xanis moxeleebi arian, Svilo,
Sens wasayvanad xanis mier gamogzavnilni.
alisferi abreSumebi,
aivanze rom gauSliaT
Seni mziTvia, SuSis xanma rom gamogzavna.
is kvicebi ki, ezoSi rom dakuntruSeben,
SuSis xanis saCuqaria Seni ZmebisTvis.
_ gamodis, rom Cemi gasayidi fasi
alisferi abreSumia?
bednieri rogor iqneba es qorwineba?
_ me ra vqna, Svilo, Cemo mesedu,
ukve gagyida mamaSenma.
mesedu mamas mieWra da
mis win TavSali moixada,
mere muxlebze daeca da xvewna dauwyo.
_ nu mimaTxoveb, mamaCemo,
wyeul SuSis xans.
430

430
im giaurs saxelic ki sazizRari aqvs.
nu gamgzavni yarabaRSi!
rogor vicxovro ucxo miwaze,
sxva rjulis xalxSi!
_ ara, ar miTxra!
yvelaferi gadawyvetilia _
unda waxvide yarabaRSi.
anda ratom ar unda migaTxovo
SuSis xans, Tuki qonebiT
saxl-kars amivsebs?!
Tuki Cems sam vaJs
ukve aCuqa sami kvici!
roca imedi gadaewura,
sabralo qalma fanjara gamoaRo,
gaixeda da mezobel saxlSi
Tavisi gulis sayvareli dainaxa.
TvaliT aniSna:
CemTan modio.
da fanjridan gadaiyvana
Tavis oTaxSi.
maT aisrules gulis wadili,
Seyvarebulebma natvra aisrules.
_ modiT, xanis moxeleebo,
wamiyvaneT, ukve arafers aRar vnanob!
xanis kacebi amxedrdnen da
yarabaRis gzas daadgnen.
Tan waiyvanes xanisaTvis nayidi qali mesedu.
miuyvebodnen gzebs Rorebis koltebiT savses.
gaiares soflebi, savse eklesiebiT.
ai, mividnen yarabaRSi.
locvis dro iyo.
mesedum wyali moiTxova,
raTa locvis win xel-piri daebana,
wylis nacvlad
RviniT savse doqi miarTves.
salocavi noxis nacvlad
Savi taxis tyavi gauSales.
431

431
_ Cemo mayrebo, romlebmac
aqamde momacileT da Sin brundebiT.
Cems mSobel dedas
Cemgan salami gadaeciT,
ase uTxariT:
Cems urvadSi* aRebuli cxenebi
mamaCemis qelexSi daklan!
alisferi abreSumi ki _
xalxs im dRes daurigon
Cemi Zmebis sulis mosaxseneblad,
roca isini daixocebian.
dedaCemma ki samasi qali
kidev gauCinos mamaCems,
raTa man SuSis xans
qonebaSi gaucvalos.

kubaCeli biWis ambavi

sayvareli qalisaTvis
sisxli daido.
sxva ra gza hqonda?!
miatova Tavis saxl-kari
da kubaCeli sabralo biWi
xibaraiSi gadasaxlda.
xelosnobiT irCenda Tavs.
moklulis dedam
rom gaigo, _
cocxaliao Cemi mosisxle _
mouxSira mis sayvarel
qalTan siaruls.
eubneboda:
`sami vaJkaci kidev myavs da,
oRond aulSi Semoityue
Cemi mosisxle,
ueWvelad rZlad wagiyvano~.
kubaCeli xelosnebi
432

432
TavianTi naxelavis gasayidad
gzas rom daadgnen,
sawyali biWis gulis sworma
ai, ra uTxra:
`_ Cemgan mokiTxva gadaeciT
Cems gulis swors,
uTxariT, Senma orma mterma
erTmaneTi amoxoca-Tqo.
mesame ki, ra xania,
aulidan gadaikarga.
Tu sityvaze ar dagijeroT,
es beWedi gadaeciT.
icnobs, misi naxelavia.
kidev uTxariT, Tu vaJkaci xar,
droa, auls daubrunde-Tqo~.
kubaCelma xelosnebma
bevri auli moiares,
bolos aul xibaraisac miaRwies.
_ assalamu aleiqum, kubaCelo!
_ vaaleiqum salam, xelosnebo!
mxiarulad Seegeba Tanasoflelebs.
Tan fiqrobs, `iqneb
ambavi ram momitaneso~.
_ gulis sworma mogikiTxa.
ai, beWedic gamogvatana,
rom dagvijero.
SemogiTvala: `Senma orma mterma
erTmaneTi amoxoca,
mesame ki, ra xania,
aulidan gadaikarga~.
sawyalma vaJma _ kubaCelma
ocdaaTi vercxlis fuliT
sayvarel qals yelsabami gaukeTa.
oci vercxlis fuli gaadno da
samajurebi gaukeTa,
aTi vercxlis fuli gaadno,
aTi beWedi gaukeTa.
433

433
SuadRis locvamde
ukve aul urqaraxTan iyo,
saRamos locvamde _
sayvareli qalis WiSkarTan.
filTa TofiT
qals WiSkarze miukakuna.
qali ise gamoizlazna loginidan,
viT gveli _ wylidan.
neli nabijiT mivida karTan,
nela gaaRo.
`_ Se uxeirov, ras mibarebdi,
Tu ar melodi,
arc kars miRebdi?~
`_ RmerTo maRalo!
ra vicodi, Tu Sen iyavi?~
farTod gauRo WiSkari da SeipatiJa.
`albaT, gzaSi daiRaleo~, _ uTxra,
daugo baliSi da pativiT dasva.
`albaT, gzaSi mogSivdebodao~, _ uTxra
da mlaSe kerZi miarTva.
`albaT, wyali gewyurebao~, _ uTxra
da marilwyali miarTva.
muxlze daujda,
tkbili eniT elaparaka.
`albaT ukve geZinebao~,
rbili logini gauSala,
Caawvina, gverdiT miuwva,
gulSi Caekra.
biWma im xelebs,
romelic yelze exveoda,
samajurebi wamoacva,
im TiTebs, romlebic mas efereboda,
aTi beWedi gaukeTa.
yelze Seaba yelsabami _
ocdaaTi vercxlis fuli:
`Cemgan saCuqrad miiReo~.
vidre eZina, qali wamodga,
filTa TofSi wyali Causxa,
434

434
xanjlis qarqaSSi webo Causxa.
vaJs gaeRviZa:
`_ sayvarelo, mwyuria,
wyali momawode~.
`_ meca mwyuria, magram
wveTi wyali ar midgas.
waval, movitan.
sanam wyarodan davbrundebode,
iweq, ar adge!~
qali Sinidan gavida da
safixvnosaken* gaemarTa.
iq misulma mTeli kubaCis gasagonad
ase iyvira:
`_ hei, gaidaris vaJkacebo!
Tqvens mosisxles
Cems saxlSi sZinavs!~
qalis yvirilze gamocvivdnen
kubaCeli axalgazrdebi,
maTze adre _ gaidaris sami vaJkaci.
Tavze daadgnen mZinare ymawvils.
sawyal ymawvils gaeRviZa, wamoxta fexze.
Tumca qarqaSSi webo esxa,
mainc iZro xanjali da
mokla ori Zma;
Tumc filTa TofSi wyali esxa,
mainc isrola,
mokla mesamec.
mere cecxls misca qalis saxl-kari
da kubaCelma sawyalma biWma
ase imRera:
`kubaCelo vaJkacebo,
nu endobiT verag dedakacs!
me gulis sworma miRalata.
mTeli Rame gulSi vikravdi,
diliT ki gamca~.
amboben, dResac cocxalia moRalateo,
aulidan aulSi daZrwis da
ZaRlic ki ar ekarebao.
435

435
yala-yoreiSeli qali

erTi xania, mosveneba dahkargvia yala-yoreiSs* _


maRal mTebSi SeyuJul auls.
nadir Sahis jari daRestans Telavs,
mTielebi yajarTan brZolas ewirebian.
amuzguri xmlebi Seibes,
Tavlebidan gamoiyvanes
da Sekazmes Savra cxenebi,
daemSvidobnen Tanasoflelebs:
_ `kargad iyaviT~,
da sabrZolvelad wavidnen Zmebi.
Svidive Zma wavida omSi.
ukvdavia samSoblosTvis Tavdadebuli,
TavisuflebisaTvis mebrZolT
gzis piras Zeglebs daudgamen.
lomebiviT ibrZodnen yala-yoreiSeli Zmebi.
gmirulad daecnen brZolis velze.
roca maTi daRupvis xmam yala-yoreiSs miaRwia,
xalxma saqme miatova, Seikriba mTeli sofeli.
micvalebulTa saxlSi qelexia.
Tvali ver mohkres, rogor wavida daRupulTa da _
yala-yoreiSeli qali.
midioda. Tvalcremliani im saxlisken iyureboda,
sadac Tavisi gulis swori eguleboda.
da ai, isic.
`viziareb Sens mwuxarebas Svidi Zmis dao~, _
uTxra man qals.
`Cemo nandauro, gamamwares
yajarebma, Zmebi damixoces.
wyeulimc iyvnen!
movale var, Suri viZio.
Tu namdvili megobari xar,
unda wamomyve~.
uTxra vaJma: `Cemo nandauro,
bevrni arian yajarebi, Zalac didi aqvT.
mwared atires Cveni mTebi,
sisxliT SeRebes mdinareebi.
436

436
Cven ras gavxdebiT, ras movereviT?~
`damidges Sensken mzirali Tvali!
roca qveyanas vaJkacebi ewirebian,
Sen dedis kalTas efarebi.
albaT, es aris Seni xvedri.
aiRe da moixvie Cemi TavSali,
aha, aiRe Cemi koka, wyaroze wadi.
Cemi Zmebis sisxls Tavad aviReb~, _
Tqva yala-yoreiSelma qalma da gzas daadga.
yajarTa jarma mTa daipyro,
xalxs sisxlis cremli aRvrevina,
bevri qali daaqvriva,
bevri bavSvi daaobla.
banaki dasca gaSlil adgilas,
TeTr Saqars Wamda,
zed wiTel Rvinos ayolebda.
roca yala-yoreiSeli qali galeSil laSqars miuaxlovda,
yajarebs qalis silamazem Tvali mostaca.
`oi, alah, es xom Seni saswaulia!
albaT, cidan mogvivline es mSvenieri~.
`me movsulvar Tqvens meTaurTan.
bevri msmenia mis gmirobaze.
ase amboben: mzesaviT aris,
yvelas awvdens Tavis siTboso,
bevri sikeTis moqmediao~.
`swored egrea, _ Tqvens yajarebma _
egeTiao Cveni xani.
gauxardeba, Tu gixilavs Tavis karavSi~.
lamazi qalis danaxvaze vali-xani fexze wamodga,
sapatio adgilze dasva.
`aba, simarTle Tqvi, lamazo, nu meridebi.
saidan da risTvis mosulxar?
visi qali xar?
Cvens karavSi ram mogiyvana?~ _
ase uTxra qals yajarTa meTaurma,
Sahis RviZlma Zmam.
Tavi aswia yala-yoreiSelma qalma,
siyvaruliT Sexeda xans.
437

437
xani sul dadna, moewona qali Zalian.
isurva masTan marto darCena,
yvela gauSva.
`Cemo lamazo, aiRe Tasi, erTad davlioT,
TasSi Rvinoa. dalie da CemTan iyavi~, _
ase uTxra yajarTa xanma.
qalma aiRo Tasi, magram
ki ar dalia, Cumad ubeSi Caisxa.
ramdenjerme ase moiqca.
xans atyuebda.
xani ki daTvra.
qalma mTvral xans Tavi mohkveTa,
Tavis TavSalSi gaaxvia,
xurjinSi Cado.
roca daRamda, mtris tansacmeli gadaicva,
gamovida xanis karvidan.
mSvidad eZinaT mTvral yajarebs.
Savra cxenma qali yala-yoreiSSi miiyvana.
`dedaCemo, Camo ezoSi da naxe Cemi saCuqari!
aha, mtris Tavi, vinc Sen Svilebi dagixoca.
aiRe da cecxlSi Caagde!~
yala-yoreiSeli qalis saxeli
darguul miwa-wyals gadaswvda
mTebi aqebdnen mis gmirobas.
Tu dedam qali Svas,
mxolod iseTi, rogoric iyo yala-yoreiSeli qali!
nura dedas nu hyolia iseTi vaJi,
rogoric misi nandauri iyo.

ori megobari

Turme Cemi gulis swori


avad gamxdara.
Svidi dRea, avad yofila.
Svidi tyvia momxvdes,
Tu mcodnoda.
438

438
_ Cemo erTgulo megobaro,
Seiare Cems gulis sworTan.
gamige, erTi, riT aris avad?
marTlac, wavida megobari.
samferi SaqriT parki gaavso,
sasmliT _ faifuris boTlebi.
wauRo avadmyofs.
_ gamarjoba, Cemi megobris
gulis sworo,
ra gtkiva, ra seni Segyria?
_ mourCeneli seni Semyria,
ar mixorcdeba motexiloba.
Tavad ratom ar movida,
Sen rom ggzavnida?
_ rogor movides?
Sin arian imisi Zmebi
da mama _ ZaRlis xorcis mWameli.
_ Tu aseTi qedmaRalia,
rom CemTan mosvla eTakileba,
maSin amayad gars uaros
Cems Sav samares.
Tu naxvis Rirsad ar CamTvala,
albaT, gulgrilad gverds auvlis
is Cems kubosac.
qals Sin guli aRar daudga,
ver daucada Tavis megobris dabrunebas,
wavida, raTa gaego rame.
xedavs, moaqvT oqros sakace.
_ RmerTo maRalo, netav sad miaqvT?
xedavs, Txrian Sav samares.
_ mezoblebo, visTvis iTxreba Savi samare?
erTma qvrivma es upasuxa:
_ Sens megobars uTxrian saflavs,
sakacesac mas umzadeben.
qali mivida sasaflaoze.
_ nu uTxriT saflavs
Cems gulis swors.
439

439
me mas Cavawven vercxlis kuboSi.
Tu mainc unda gauTxaroT Savi samare,
miwas mainc nuRar daayriT.
miwis nacvlad me Tval-margalits gadavayri,
Tu miwas mainc gadaayriT,
Zegls nu daadgamT.
Zeglad me Tavad davdgebi,
yiblisaken* pirSeqceuli.
Tu ar daiSliT
da Zegls daadgamT,
locvebs mainc nu waukiTxavT,
locvebis nacvlad
siyvarulze simRerebs vetyvi.

murTuza ali da mesedu

yaziyumuxis* xanisagan brZaneba movida,


xani brZanebda: `axlav saomrad moemzadeTo!
yvelas, vinc ar moemzadeba,
xars davuklavo;
yvelas, vinc cxenze ar Sejdeba,
Tavs movkveTavo!~
_ cxra weli miyvarda,
mxolod meaTe wels mivTxovdi.
roca mis mkerdze mikruls
tkiblad meZina,
ezodan mesma erTi
qvrivi qalis Zaxili.
vidre qmari wamodgeboda,
coli wamoxta,
fanjara gamoaRo,
ezoSi gaixeda. xedavs,
damdgara qvrivi qali, ambobs:
`nuTu, isev sZinavs murTuza alis,
roca saomrad emzadeba mTeli sofeli?~
qalma mixura fanjara da
440

440
loginSi Cawva,
qmars Caexuta.
_ gareT ra xdeba, Cemo rCeulo?
_ araferi, viRac qvrivi
raRacas yviris.
Semogevle, momexvie,
magrad Camikar!
erTi saaTic ar gasula,
isev ayvirda qvrivi qali.
vidre kaci adgeboda,
qalma moaswro da gadamala
imisi vercxlis iaraRi,
Svidferi bedauri,
ezoSi rom eba,
gomurSi Seiyvana,
isic damala.
qmari adga, karSi gavida
xedavs, cxeni aRar abia.
_ Se uxeiro dedis gazrdilo,
sad damimale Cemi Svidferi bedauri?!
sad waiRe Cemi vercxlis iaraRi?!
vidre Cavicvam,
iaraRi momimzade!
vidre iaraRs avisxamde,
cxeni momgvare!
vidre qmari Caicvamda,
colma iaraRi moutana.
sanam iaraRs aisxamda,
colma cxeni Seukazma.
im aulis mamakacebi
ukve mzad iyvnen.
ukve salaSqrod gamosuliyvnen.
cxens moaxta murTuza alic.
_ Cems TeTr mandils,
dedis naCuqars
TeTri oqroTi gavavseb
da yaziyumuxis xans mivarTmev.
441

441
iqneb, inebos, damitovos
Cemi rCeuli?!
isev movida alibei xanis werili.
xani brZanebda:
`RmerTs geficebiT!
vinc saomrad ar wamova,
yvelas Tavs movWri!~
qalma qmari gaacila,
aulis bolomde mihyva,
mere uzangi dauWira,
xeli moxvia:
_ nu damiviwyeb, sayvarelo,
mec arasodes dagiviwyeb,
Cemo SavTvalav.
Tanac iloca.
_ RmerTo maRalo,
waiyvane da damibrune!
bedauro, waiyvane da
ukanve wamoiyvane.
Sin dabrunda, magram
iqac ver moisvena.
guli arsad udgeboda.
gzaze daawyda Tvalebi.
oqros kibe miadga
da banze avida.
rogorc qandaki.
xedavs, brundebian molaSqreebi,
magram maT Soris
ar Cans misi gulis swori,
ar Cans Svidferi bedauric.
qali gzaze gamovida,
molaSqreebs win gadaudga,
Tavis qmris ambis
gageba surda.
_ assalam aleiqum,* murTuza alis gulis sworo.
_ vaaleiqum salam, cxenosnebo!
sad miatoveT murTuza ali?
_ murTuza ali mtris tyviam mokla,
442

442
kazakebis xiStma dacxrila.
maRali mTis frinvelebi
lamaz, Sav Tvalebs ukortnian,
tyis turebi guls uZiZgnian.
_ netav ena gamxmoboda
da ar mekiTxa.
madlobeli var,
pasuxis Rirsad rom gamxadeT.
mere wavida,
Sin dabrunda sawyali qali.
gamwarebulma Tmebi iglija,
vercxliviT TeTri mkerdi
sul daikawra.
Savi, lamazi Tvalebidan
sisxlis cremlebi mosdioda.
_ assalam aleiqum, dedaCemo.
vidre mze da mTvare anaTebs,
Cemi rCeulis sikvdils
vinme Tu ifiqrebda?
dedav, damige rbili logini.
Cavwvebi da gverds ar vicvli,
sanam xorci ar Semomalpeba.
dedav, damide rbili baliSi.
Tavs ar gavanZrev,
sanam Tmebi sul ar damcviva.
_ Svilo, Zalianac Tavs nu moiklav.
sxvac bevria SavCoxiani.
_ SavCoxiani, iqneb, sxvac aris,
magram rogorRa daviviwyo
misi xelebis siTbo, alersi?
sulic gasZrobia
mezoblianT qvriv dedakacs!
man damiRupa gulis swori,
man amaglija igi mkerdidan.
sulac gamwydara sakaceTi alirastaSi.
imaT atexes omi da imaT
Seiwires Cemi rCeuli.

443

443
mSvenieri biqas ambavi

riJraJze adga
mSvenieri biqa,
karTan mivida
mSvenieri biqa.
karTan idga
misi rCeuli.
_ cxenze Sevjeqi,
iaraRi avisxi.
Sori qveynis
gzas davadeqi.
_ Cemo TvalisCino,
mec wamiyvane.
_ rom wagiyvano,
xalxi ras ityvis?
rom wagiyvano,
aulSi Tavi mogeWreba.
_ roca dabrundebi,
xom viqorwinebT?
_ rom davbrundebi,
Tu ar SegirTo,
mexma damnacros!
cxeni mowyvita,
elvasaviT gaiWra gzaze.
samma Tvem ise gaiara,
gulis swori aRar unaxavs.
maSin, roca uimisod
sam dRes ver Zlebda.
wyalze wavida
lamazi biqa
vercxlis suriT da
oqros xapiiT.
unda aevso vercxlis sura
yinuliviT civi
wyaros wyliT.
oqros xapiiT
444

444
unda aevso.
wyarosTan oTxi
qali daxvda.
raRacaze CurCulebdnen.
_ SegsrulebodeT yvela survili.
gamagebineT, raze CurCulebT?
_ araferze, ise,
CvenTvis vlaparakobdiT.
Sevida biqa
wyaros RrudoSi.
iq gadaawyda
WaRara qalebs.
_ moxucebo, alahs gaficebT,
gamagebineT, raze CurCulebT?
_ rom gaigo, raze vCurCulebT,
sisxlis cremlebiT
agevseba Savi Tvalebi.
rom gaigo, raze vCurCulebT,
moWrili leliviT
daecemi dedamiwaze.
Zirs daanarcxa
biqam sura,
gatexa igi.
oqros xapia
qvas daaxeTqa
da daamsxvria;
fexT gaixada,
Sors moisrola
fexsacmelebi;
aulisaken gaiqca biqa.
mSvenieri biqa
auls miadga
da dainaxa:
modioda procesia,
mas Savra cxeni
mouZRoda.
Savra cxenze _
445

445
Savi nabadi.
_ alahs gaficebT,
SeCerdiT da SemisruleT
es saTxovari:
nabads kalTa
gadauwieT.
_ ratom aRar miyureben
Seni Tvalebi?
Sens vercxlis tanze
gamobmuli oqros xelebi
ratom aRar momexvevian.
ras dainaxavs
Seni Tvalebi,
roca isini
sisxliT gaqvs savse?
oqros xelebi
rogor unda Semomexvios,
roca mtris xmals
sul dauCexavs?
moscilda cxedars
lamazi biqa,
TavCaqindruli
Sin dabrunda.
kedlidan Camoxsna
basri xmali,
sajinibodan gamoiyvana
fexmardi cxeni
da gaaWena,
raTa Sav mterze
javri iyaros.

446

446
nadir Sahi* da xartumi*

xaidays miaxloebulma nadir Sahma majalisSi kaci gagzavna, daabara:


`yvelaze Wkviani da mamaci mTieli meaxlos mosalaparakeblado~. xalxma
ifiqra da gadawyvita _ Sahs yvelaze maxinji da enamware xartumi aaxlos.

Sahma Tavis molaSqreTagan


yarabaSi gamoarCia.
simamaciTa da sisastikiT
iyo ganTqmuli yarabaSi.
gagzavna Sahma yarabaSi darguelebTan.
Tan daabara:
_ xaidayelebs gadaeci Cemi brZaneba:
gaTenebamde TavianTi
elCi maaxlon.
ai, gamoCnda yarabaSi
majalisis safixvnoze
da iq Sekrebil xalxs
gadasca Sahis brZaneba.
xaidaySi bevri ifiqres
da gadawyvites,
iranis didi SahisaTvis
zarmaci da xelTuyari,*
koWli, elami,
kisermrude da enamware
xartumi eaxlebinaT.
Sahis karvis win dadga xartumi
dainaxa Sahma da hkiTxa:
_ Senze maxinji veravin naxes,
rom SahisTvis gamoegzavnaT?
SahisTvis rom eamebinaT,
misma mxleblebma
piri daaRes da axarxardnen.
xartumma ki, ai, did Sahs
ra upasuxa:
_ darguelebma ifiqres, rom
Tqvennair ZaRlebs
447

447
elCic swored
Cemnairi ekadrebodaT.
_ ra dagabares darguelebma?
_ darguelebs guliT swadiaT,
rom waSavdeT Cveni qveynidan,
rom SegaxmeT is xelebi,
romliTac xmali aRmarTeT Cvenze,
rom gagixmeT is fexebi,
romlebmac CvenTan mogiyvanaT.
piradad Sen ki, dido Saho,
darguelebi gisurveben,
rom dakargo Tvalis sinaTle,
rom dagefantos laSqari da
veRar gaigno gza Sinisaken.

muWalebi

mTebs moedo brZolis ambavi.


saxl-kari miatoves xunZebma.
cxenebi moaWenes
moZmeTa dasaxmareblad;
lakebmac aRmarTes maxvili;
uraxelebmac, axuSelebmac
Sekazmes cxenebi.
aRdga mTeli daRestani,
raTa mtrisagan daecva
`mTebis qveyana~.
jer isev Rame iwva
Rrma xeobebSi,
roca nadir-Sahis laSqari
cices mTaze avida.
gaRma auli kubaCi
Canda, rogorc xelisgulze.
mteri yiJiniT moedo auls.
magram fxizlobdnen kubaCelebic.
Tormeti zarbaznis quxilma
448

448
SeZra garSemo mTebi.
zarbaznis Wurvma
nadir-Sahis bevr meomars
dRe daumokla.
Sahis laSqari gaiqca
da mTas moefara.
magram daxeT, Sahis gaocebas!
Tvalebi gaufarTovda,
yba Camouvarda.
`erT RameSi ra datrialda am aulSi?~
TiTo saxlis banze
TiTo zarbazani daudgamT.
`sizmarSi Tu var...
amaT rom zarbaznebi aqvT,
me imdeni dambaCac ki ar gamaCnia!
SexedeT, yvela saxlis banze
zarbaznebi ar ulagiaT?~
Sahis msaxurebma
enebi moikvnites
da cas axedes _
maRal RmerTs Svelas exvewebodnen.
`frTxilad iyaviT!~ _
brZana Sahma da isev iquxa zarbaznebma,
nadir-Sahs bevri mebrZoli moaklda.
`naxeT, kubaCel mezarbazneebs
erT RameSi aTasobiT
zarbazani CamousxamT!~
sinamdvileSi ki kubaCis banebze
wylis WurWeli dgas _
muWalebi da nuynusebi _
spilenZis WurWeli,
ise rom hgavda namdvil zarbaznebs,
madloba mamac kubaCelebs,
ase marjved rom moatyues veragi mteri.
mTaSi isev
mowmendil caze
qula Rrublebi
449

449
cxvris farasa hgavs.
mze kvlav anaTebs,
haeri isev sufTaa da
mindori _ mwvane.
isev uWiravT kubaCelebs
mWreli saWrisi
da gamohyo yvavilebi,
sulevqenelTa marjve xelebi
natif surebad aqceven Tixas.
amuzgelebi isev ise
kveraven namglebs,
raTa moimkan mosavali.
garSemo isev aris yanebi,
caSi isev frenen mtredebi.

Samili

mTielebi am simRerebs
amuzguri* xmlebis wkrialiT
didxans ambobdnen.
tyviis zuzuns da
xmlebis CaxaCuxs
uerTdeboda es simRera
daRestnis mTebSi.
didxans ebrZoda mefe
mTebis gmirs _
am kldeebs Soris dabadebuls.
ver SeZlo misi damorCileba,
radgan is gmiri
xalxs ekuTvnoda.
Samili Tavisuflebis mosapoveblad
aujanyda mefes da ixmo mTielebi,
am kldeebidan gamoiyvana.
uTxra: `gvijobs daveceT brZolis velze,
vidre vicocxloT mefis monebad.
cotani ki varT,
450

450
magram, mere ra?
samagierod, marTlebi varT.
Cvens mTas vicavT da
Cvens mkacr cxovrebas,
gaCenils TavisuflebisaTvis
da gafrinda werilebi TeTri mefisken.*
Tbilisidan iwereboda mefisnacvali,
levaSidan* iwerebodnen,
Temir-xan-Suradanac* iwerebodnen,
iwereboda yvela, visac
Samili gulze ar exata.
iwerebodnen: `SeipyariT
mTebis gmiri da
cocxlad mihgvareT
TeTr mefesao~.
ipoves kidec saamiso saSualeba, _
dedofalma miagnebinaT:
`sad uZluria jariskaci,
sad uZluria mTeli laSqari,
iq oqro da vercxli imarjvebs _
SeiZleba xalxis mosyidva~.
veragi iyo TeTri xelmwife,
ufro veragi _ dedofali.
man gaugzavna oqro-vercxli moRalateebs.
kargad icoda, Raribia mTieli kaci,
usasrulo omebisgan qancgamoclili.
sust adamians suli wasZlevs
oqro-vercxlsa da simdidreze.
dasZres jarebi Runibisaken* _
imamis bolo TavSesafrisken.
uTvalavi iyo jari,
rogorc balaxi
Cveni qveynis ialaRebze.
midiodnen da midiodnen
asobiTa da aTasobiT
TeTri mefis gamogzavnilni
mefis jarebma alyaSi moiqcies
451

451
Runibis _ maRal mTebSi SeyuJuli
auli da cixesimagre.
jars moRalatec daexmara.
dae, darCes xalxis xsovnaSi
wyevla-krulva imaT mimarT,
vinc gayida Tavisufleba.
wyeulimc iyos, vinc uRalata
`mTebis qveynis~* gmirs.
SuaRamisas TokebiT, Tokis kibeebiT,
erTmaneTis mxrebze SedgomiT
Runibis cixesimagreze avida mteri.
ise avida, Samils ara gaugia ra.
gamTeniisas Cveulebrivad gamovida
piris, fexebis dasabanad,
raTa eloca.*
xedavs, mtriT aris garSemortymuli!
mainc iloca.
locvis Semdeg ki
SeuZaxa Tavis naibebs,*
iSiSvla xmali _
orlesuli da basrze basri;
qamarSi gairWo dambaCa _
sabrZolvelad moemzada Samili.
`visac gZinavT, gaiRviZeT!
visac gRviZavT, wamodeqiT!
uRirsebma gviRalates,
mters SemouZRvnen.
brZolaSi gavwydeT Rirseulad!~
win gaiWra imami* Samili,
bolomde brZola gadaewyvita,
magram Svilebma gza gadauWres:
_ imamo, Sens gmirobaze
am kldeebs bevri simRera uTqvamT,
magram, dafiqrdi,
am mZime Jams safrTxeSi agdeb
mTis momavals.
Tu mters ufro ganarisxeb,
452

452
Sen mogklavs da Cvenc amogvJuJavs.
ifiqre da gadawyvite
Cvenc Sens nebas davmorCildebiT,
magram, dae, Seni dideba
emsaxuros qveynis momavals.
Tavi Caqindra Samilma,
fiqrs mieca,
saomari Coxa gaiZro,
fafaxic moixada, xelSi CabRuja,
dahyva maT nebas.
iaraRis dayra Znelia meomrisTvis,
ufro Znelia imamisaTvis.
magram Samili brZeni iyo
da Zalian ufrTxildeboda
xalxis sicocxles.
ar undoda mTis amowyveta.
Samili mters ar Seupyria,
Tavad dayara iaraRi,
raTa isini gadaerCina,
vis xelSic unda darCeniliyo,
`mTebis qveyana~,
vis gulSic unda darCeniliyo
samaradiso wyvela maT mimarT,
vinc daiviwya, Tavis sixarbes anacvala
samSobloc, mTebic, Cveni imamic.

simRera ermolovis* laSqrobaze

roca baSliqenTi* daarbia


da Samxalic* daimorCila,
roca dargus* dalaSqvra daapira,
ai, ra miswera ermolovma
TeTr mefes, iarmula faSas:*
`davipyari yumuxebis vel-mindvrebi,
davipyari avarTa* mTebi.
maTi aulebis* adgilze
453

453
aulebi davtove,
ayvavebuli maTi mindvrebi
cecxls miveci da gadavbuge.
bevr dedas Tavi
dardiT davaxrevine,
bevri qali davaqvrive
da bevri bavSvi davaoble.
Tarqis* Samxali davimorCile.
axla vapireb dargus aRebas.
Tu mogvaSveleb rusul iaraRs,
kargi iqneba~.
sul iolad aiRes dargu.
mters am saqmeSi
axuSeli* yadiebi* exmarebodnen.
wudaraxeli* molebi,
sufiebi,* sxva ufrosobac
exmarebodnen.
maTi Ralati Zalian hgavda
Samxalis Ralats.
darguelebi ermolovis
winaSe Zrwodnen,
rogorc kravi Zrwis
mglis winaSe.
mefis faSav! mefis giauro!*
Zalian nu iamayeb!
sparseTis Sahi abasi xom
Senzed bevrad Zlieri iyo,
magram, daRestans roca tovebda,
unda icode, ra brZana Sahma:
`vinc ginda iyos
Cems Semdgomad iranis Sahi,
xels nu aRmarTavs daRestanzeo~.

454

454
suleimanis da

_ Cemo keTilo dedav,


kveri gamomicxve,
sanadirod unda wavide.
_ Svilo, suleiman,
iqneb, sjobda, sanadirod ar wasuliyav?
vin icis, vis gadaeyrebi.
ar daujera dedas, wavida,
Sekazma Tavisi wiTeli cxeni,
gaiyvana ezodan da gzas gaudga.
datova Sin deda da da damwuxrebuli.
gzaze mosisxle mters gadaawyda.
suleimani dasca mtris tyviam.
mkvlelma ahyara iaraRi,
misi cxenic Tan waiyvana.
suleimanis da wavida wylis mosatanad.
mxarze Seudgams vercxlis sura,
xelSi uWiravs oqros xapia _
wyarodan wylis amosaRebi.
ai, mivida kidec wyarosTan,
magram wyaro mTlad gayinula.
susxiani zamTari ar aris,
mziani gazafxuli dgas,
ram gayina, netavi wyali?
nuTu saswaulia? ubedurebis niSania?
mivida qali brZen berikacTan,
iman wignebSi Caixeda
da gaigo, mouklavTo suleimani.
da ar mohyva moTqma-godebas,
cremlebi gulSi Caibruna,
Sin dabrunda da dedas uTxra:
_ Cemo keTilo dedav,
kveri gamomicxve,
Zmis saZebrad unda wavide.
nu swuxar, male davbrundebi.
_ maS, ar viwuxo? vaJi wavida,
455

455
aRar dabrunda.
axla Senc waxval, marto davrCebi.
gzas gaudga suleimanis da.
mdinareebi gadalaxa,
mTebi gadaiara,
tye gairbina viT furiremma.
miagno adgils,
sadac misi Zma iyo mkvdari.
dam Zmis cxedari
xurjinSi Cado,
Tan waiRo.
rom midioda,
Semoxvda mkvleli.
dam Sexeda _ icno Zmis Tofi,
icno Zmis cxenic, tansacmelic.
_ vina xar, saidan modixar,
saiT gidevs gza? _ hkiTxa mkvlelma.
_ iq mivdivar, sadac vipovi
Cemi qmrobis Rirss.
_ lamazo, me var Seni Rirsi.
_ SeiZleba. Tanaxma var,
erTi pirobiT:
Seni Tofis naxva minda,
unda maCveno.
aiRo qalma Zmis Tofi da
ai, ra uTxra:
_ Tofo, oqroTi moWedilo,
ratom gaCumdi maSin,
roca patrons giklavdnen?
Suaze unda gadatyde axla.
dam gahkra xeli Caxmaxs.
mteri daeca. mokla Zmis mkvleli.
Semdeg yurSi waavlo xeli _
Tavi mohkveTa.
mere TiTSi waavlo xeli _
mklavi mohkveTa,
fexis TiTSi waavlo xeli _
456

456
fexi mohkveTa.
yvelaferi xurjinSi Cado _
dedas miarTmevs,
rogorc saCuqars.
Semdeg ase mimarTa Zmis cxens:
_ kargad movlilo bedauro,
ratom fexebi ar dagaxmeba!
vidre moklavdnen suleimans,
wasuliyav, gaqceuliyav!
axla gaWendi, midi Cvensa,
Tu vicocxle, oqros nalebs
dagaWedeb vercxlis lursmnebiT.
brinjiT agivseb bagas.
cxeni WiSkarTan roca gaCerda,
qalma miarTva dedas
mkvlelis nawilebi
da Zmis cxedari.
suleimani abreSumis sudaraSi gaaxvies
da damarxes didi pativiT.

***

_ cxeli tyvia mogxvdes,


Cemo rZalo!
wuxelis ratom giWrialebda
oTaxis kari?
_ dedav, Cemo dedav,
Cemo dedamTilo!
kars is qari miWrialebda,
SuaRamisas rom amovarda.
_ warRvnam Cagylapos,
Cemo rZalo!
guSinRam Seni oTaxidan
ra xmauri gamodioda?
_ dedav, Cemo dedav,
Cemo dedamTilo!
457

457
sadac Tagvebi iqnebian,
iq katebic ixmaureben.
_ gulze marili dageyaros,
Cemo rZalo!
wuxelis Seni loginidan
oTxi fexi gamoCriliyo.
_ dedav, Cemo dedav,
Cemo dedamTilo,
eg xom Cemi fexebi iyo,
gverdiT _ Cemi fexsacmelebi.
_ RviZli dagewvas,
Cemo rZalo!
Sens baliSze ori Tavi
ratomRa ido?
_ dedav, Cemo dedav,
Cemo dedamTilo,
erTi Cemi Tavi iyo,
meore ki _ Cemive Cixti.
_ mismineT, xalxno!
rodis hqonia Cixts
ulvaSi erTi arSini?
netav qveynad Tu visme hyavs
rZali aseTi unamuso?

458

458
proza

oqros fuli

cxovrobda qveyanaze erTi kaci. sami vaJi hyavda. roca sibere


mouaxlovda, Tavisi qoneba Svilebs gaunawila. mamas ufrosi da Sua-
Tana vaJebi metad uyvarda da amitom qonebis didi nawili maT Seax-
vedra. nabolara Svils ki TiTqmis araferi arguna. es imiT gaamarT-
la, ufros SvilebTan vapireb cxovrebaso.
umcros Svils aseTma usamarTlobam guli atkina, magram mamas
araferi uTxra.
Zmebma Tav-TavianTi wili miiRes da gaiyarnen. mama ufros
SvilTan dasaxlda. magram ufrosi Svili, gayramde keTili da mosi-
yvarule rom iyo, Zalian uxeSad eqceoda mamas, lukmas ayvedrida
da ebuzRuneboda: `qoneba sworad ar gayavi, me cota marguneo~.
gansakuTrebiT gaumwarda moxucs sicocxle mas Semdeg, rac
Svilma coli moiyvana. coli da qmari erTmaneTs ejibrebodnen, vin
ufro atkenda moxucs guls.
veRar moiTmina moxucma da sTxova, SuaTana SvilTan wamiyvaneo.
magram arc iq iyo ukeTes dReSi. roca SuaTana Zmam coli moi-
yvana, daavlo mamas xeli da ufros Zmas daubruna.
amis Semdeg wesad daides _ dahyavdaT mama aqeT-iqiT da Tan
imas cdilobdnen, rac SeiZleba, male moeSorebinaT Tavidan.
moxucis cxovreba dRiTi dRe autaneli xdeboda.
erTxelac, erT Zmas mieyvana mama meoresTan. mas ki miReba ar un-
doda da Cxubobdnen. am dros movida umcrosi Zma.
_ ras sCadiT? ara grcxveniaT? mamis TandaswrebiT ase Cxubi
SeiZleba? dagaviwydaT rom Tqveni mamaa da sicocxliTa xarT misgan
davalebuli?
_ wadi, Se maTxovaro! girCevnia, ukanali daifaro. iqneb Sen
waiyvano da rwyilebiT gamokvebo?!
_ ratomac ar waviyvan. muSaobaSi sulic rom gamZvres, mamas
mainc ar movaSieb, _ upasuxa umcrosma Zmam.
sayvareli Svilebisagan gagdebuli berikaci iZulebuli gaxda,
umcros Svils wahyoloda. roca mividnen umcrosi vaJis Raribul
459

459
qoxSi, vaJma cecxli daanTo, wyali gaacxela, mama abanava, wveri
gaparsa, axlad garecxili tansacmeli Caacva.
daiwyes cxovreba. Svili yovel diliT samuSaod midioda da
gvian brundeboda. wasvlis win, aWmevda, asmevda mamas, saRamos, sa-
muSaodan dabrunebuli, kidev daapurebda da mere moxucs rom Tavi
martod ar egrZno, didxans emusaifeboda. magram arasodes krintic
ar dauZravs ufros Zmebsa da qonebis gayofaze.
mama Zalian nanobda, Svili rom daCagra da Svilsac eubneboda
amas, magram Svili Tavs aridebda laparaks da arwmunebda, sulac
ara var daCagrulio.
_ ar iqneba, rom alahma Seni sikeTisaTvis ar dagajildovos.
mjera, erTxelac iqneba, bednieri cxovreba dagidgeba. sul amas
vexvewebi RmerTso, _ eubneboda mama.
male mama avad gaxda da mokvda. Svils rac ebada mamis qelexs
moandoma. ormoci dRis ganmavlobaSi sul mis saflavze iyo. mxo­
lod ormoci dRis Semdeg daubrunda samuSaos. ufrosi Svilebi ki
erTxelac ar gasulan mamis saflavze.
gavida karga xani. umcrosi Zma isev Raribulad cxovrobda, ma-
gram es ar awuxebda. erTi iyo _ siRaribis gamo colis SerTva ver
moexerxebina.
erTxelac daesizmra mama.
_ rogor cxovrobo? _ hkiTxa mamam. Tan madloba uTxra misT-
vis gaweuli sikeTisaTvis da daamata:
_ ama da am adgilas oqros fuli devs, wadi da aiReo.
_ naarmi xom ar aris, mama, is fuli? _ hkiTxa Svilma.
_ ver getyvi, rom naarmi ar aris, _ upasuxa mamam.
_ maSin ar aviReb, _ Tqva Svilma.
ramdenime dRis Semdeg isev daesizmra mama.
_ ama da am adgilas maneTi devs da aiReo, _ uTxra mamam, magram
Svilma uari Tqva, roca gaigo, rom is maneTic naarmi iyo.
mesamed isev esizmra mama:
_ ama da ama adgilas erTi oqros fuli devs. fuli dalocvili
da Zalian baraqianiao.
dilas mivida Svili, mamam rom miaswavla im adgilze da marT-
lac, ipova erTi oqro. moitana Sin, magram ar icoda, raSi daexarja.
erTxelac gaigo, rom maTi qalaqeli vaWari Soreul qveynebSi
midioda. am vaWars erTi kargi wesi hqonda: Tavisi qalaqelebisagan
460

460
ucxour saqonelze dakveTas iRebda. amitom gamgzavrebis win mis
saxlSi mTeli qalaqi iyrida Tavs. zogi ras abarebda, zogi ras.
aiRo umcrosma Zmam Tavisi erTi oqro da mivida vaWarTan.
vaWarTan didi fuliT mosulma mdidrebma masxarad aigdes:
_ erTi amas damixedeT, amasac rom moundomebia ucxouri
saqoneli. iqneb ggonia, rwyilebSi gagicvalon?
sxvebs misi Zmebic ar CamorCnen. magram vaWarma dafara Tavisi
gakvirveba da hkiTxa:
_ am fuliT ra Camogitanoo?
_ Sen arCevans vendobio, _ uTxra umcrosma Zmam da wavida.
wavida vaWari, moiara qveynebi. iyida, rac undoda, magram um-
crosi ZmisaTvis gamosadegi veraferi naxa.
ukan dabrunebas rom apirebda, bazarSi dainaxa, uzarmazar Te-
vzs hyidnen.
_ ra Rirso? _ ikiTxa.
_ ori oqro, _ upasuxa gamyidvelma.
_ Raribi kacis erTi oqro maqvs, meores Cemi jibidan davumateb,
sawyals mTeli zamTris sarCos gavuCen, _ Tqva vaWarma. marTlac
daumata erTi oqro, uyida Tevzi.
roca vaWari qalaqSi dabrunda, mis saxlSi Tavi moiyara yvelam,
visac ki rame daebarebina. mxolod umcrosi Zma ar misula.
sawyals gamoCena rcxvenoda. vaWarma kaci gaugzavna da daibara.
isic mivida. misca vaWarma misTvis nayidi didi Tevzi. manac aikida
da waiRo, magram rac ufro uaxlovdeboda saxls, miT ufro mZimde-
boda Tevzi. qancgamoleulma Zlivs miitana Sinamde. daagdo da gak-
virvebulma Tvaliereba dauwyo. `netav ratom aris aseTi mZimeo~.
mere moitana dana da Tevzi gafatra. maSinve saxls sinaTle moefina
da Tevzis muclidan wkrial-wkrialiT wamovida oqro da Tval-mar-
galiti. mTeli qoxi gaivso.
gamdidrda umcrosi Zma, magram simdidrem av ZaRlad rodi aqcia.
didxans da bednierad cxovrobda. kargi coli da Svilebi ­hya­vda
da qalaqSi yvela pativs scemda.

461

461
zilpipipi*

erT qveyanaSi erT glexs patara biWi hyavda. mamas Zalian uyvar-
da Svili, wuTiTac ki ar iSorebda gverdidan.
erTxel saxnavad wavida da Svilic Tan waiyvana. _ misi marto
datoveba ar undoda, Tanac mTel dRes uimisod ra gaaZlebinebda!
SuadRisas mamam Svils xarebi wyalze gaatana: wyali daalevine,
magram gaxsovdes, aqeT-iqiT cqera ar daiwyoo.
gareka biWma xarebi wyalze da vidre isini wyals svamdnen, TviTon
mimoixeda da ras xedavs! wyaros maxloblad mwife vaSlebiT daxun-
Zluli xe dgas. biWma Tavi ver Seikava, avida xeze da daiwyo vaSlebis
krefa. Turme xes kudiani dedabris qaliSvili darajobda. gaiqca igi
dedamisTan da ambavi miutana: vaSlis xeze viRac biWi aZvrao.
biWma Tvalis daxamxamebac ver moaswro, rom movarda kudiani
dedaberi, staca xeli biWs, Caagdo gudaSi, moikida da waiyvana.
_ dRes kargi mwvadebi meqneba, _ gunebaSi ambobda dedaberi.
did tyes rom miuaxlovda, dedaberma ifiqra, `barem fiCxs mova-
groveb, rom mere ukan mobruneba aRar damWirdeso~. moixsna guda,
dado bilikze da tyeSi Sevida.
am dros gzaze mwyemsebma gamoiares. xedaven, raRac guda devs.
gaxsnes da gudidan biWi amovida. biWma uambo mwyemsebs, rogor Casva
gudaSi kudianma dedaberma.
_ axlave gaiqeci mamaSenTan, _ uTxres mwyemsebma biWs, gudaSi
ki dedabers lodi Caudes.
dabrunda kudiani dedaberi fiCxis guduriT, gudac aikida da
wavida.
midioda da Tan buzRunebda:
_ Wirma wagiRos, ramsimZime xaro.
mivida Sin oflad gaRvrili da guda pirdapir qvabSi moapirqvava.
biWis nacvlad iqidan lodi gadmovarda.
kudianma dedaberma simwriT kbilebi daakraWuna, magram raRas
izamda?!
meore dRes glexma isev waiyvana Svili saxnavSi, isev gaatana
xarebi wyalze da isev daariga: aqeT-iqiT cqeras nu mohyvebio.
magram biWma isev gaixed-gamoixeda, dainaxa msxmoiare vaSlis xe
da avida zed. kudiani dedaberi iqve iyo dadarajebuli.
_ axla ki versad wamixval! _ iyvira dedaberma, staca xeli
biWs, Caagdo gudaSi da waiyvana.
462

462
tyesTan rom gaiara, isev moindoma fiCxis mogroveba, isev da-
tova guda da tyeSi Sevida. gamoiares mwyemsebma, dainaxes guda, mox-
snes Tavi, gamouSves biWi da mis magivrad didi, avi ZaRli Causves.
kudianma moagrova fiCxi, mibrunda gudasTan, aikida da waiRo.
mivida Sin.
_ aba, aramzadav, dRes versad gameqcevio, _ Tqva da guda
­qvabSi Cabertya, magram iqidan biWis nacvlad RreniT gamovarda
didi ZaRli.
kudiani sibrazisagan kinaRam gaskda.
mesame dResac waiyvana mamam biWi saxnavSi. SuadRisas isev gaata-
na wyalze xarebi da isev ubrZana, aqeT-iqiT ar gaixedoo. biWma isev
ver Seikava Tavi, vaSliT piris Catkbaruneba moindoma da xeze avida,
magram maSinve gaCnda kudiani dedaberi da biWi moitaca.
amjerad arsad gaCerebula. Sin rom mivida, biWi maSinve qvabSi
Caagdo. qvabs mZime xufi daaxura, meore oTaxSi Sevida da kbilebis
lesvas Seudga.
biWma am dros qvabidan daiyvira: _ zilpipipi!
kudiani dedabris qals Zalian moewona misi xma da sTxova, erTx-
el kidev daiZaxeo.
_ daviZaxeb, Tu cotaTi gadawev qvabis saxuravs, _ uTxra biWma.
gadawia qalma saxuravi, daiZaxa biWma:
_ zilpipipi!
_ RmerTi did dRes mogcems, erTxel kidev daiZaxe! _ sTxova
qalma.
_ Tu qvabs xufs sanaxevrod gadaxdi, daviZaxeb, _ upasuxa biWma.
qalma sanaxevrod gadaxada qvabs xufi, amoxta biWi qvabidan,
staca qals xeli, qvabSi Caagdo. TviTon ki WerSi avida da iq gade-
buli koWis ukan daimala.
gamovida meore oTaxidan kudiani dedaberi. kbilebis lesva
moeTavebina, nerwyvmoreuli daadga qvabi, romelSic xorci ukve
moxarSuliyo da Wama daiwyo.
SeWama xeli, fexi da jeri midga Tavze. amoiRo Tavic da nawnave-
biT icno Tavisi qali. gamwarebuli kbilebis RrWials mohyva.
_ zilpipipi! _ gaisma am dros.
dedaberma icno biWis xma.
_ genacvale, sada xar?
_ Werze, koWis ukan vimalebi, _ upasuxa biWma.
_ mand rogor axvedi? _ hkiTxa dedaberma.
463

463
_ rkinis keti gaTeTrebamde gavaxure, Wers mivadgi da zed
amovcocdio, _ upasuxa biWma.
kudian dedabers Zalian undoda biWis daWera. aiRo rkinis keti,
gaaxura, miadga Wers da acoceba daiwyo, magram vidre Wers miaRwev-
da, xel-fexi, muceli daewva da gudasaviT moadina zRarTani miwaze.
biWi darwmunda, rom dedaberi veRar adgeboda, Camovida Weri-
dan, aiRo najaxi da mokla kudiani dedaberi. mere Sin dabrunda da
mamas yvelaferi uambo.
biWi da mamamisi mividnen kudiani dedabris saxlSi da mTeli misi
qoneba waiRes. qoneba ki didi hqonda: yvelaferi, kedelSi gaCrili
paloc ki, oqrosi iyo.
mama-Svilma bednieri cxovreba daiwyo.
isini iq davtove da me aq movedi.

iRbali

erT darguul aulSi Sexmatkbilebuli ojaxi cxovrobda. mou-


lodnelad gardaicvala ojaxis ufrosi _ mama. darCa sami vaJi.
mamis qonebis gayofaze Zmebi erTmaneTs mtrad moekidnen.
erTxelac, diliT, TavianTi saxlis axlos Tovlze kvali SeamCnies.
kvali mTisken midioda. ufrosi Zma kvals gahyva da adamianis msgavs
raRacas wamoewia.
_ iRbali var, mamaSenis keTildReobis mfarveli. axla gtovebT,
mivdivar, radgan ojaxSi Tanxmoba da siamtkbiloba ar aris.
ufrosma Zmam xvewna dauwyo: dabrundi mamaCemis saxlSi, sadac
axla misi Svilebi cxovrobeno. iRbali uarze dadga, bolos uTxra:
_ mamaSenis xsovnisaTvis erT Txovnas Segisrulebo.
ufrosma Zmam cxvris fara sTxova. misca iRbalma fara.
kidev sTxova ufrosma Zmam:
_ SuaTana Zmasac ausrule Txovnao.
ausrula iRbalma SuaTana Zmas Txovna da misca bevri saZovari.
_ umcros Zmasac ausrule Txovnao, _ Seexvewnen Zmebi iRbals.
_ daabrune Cvens ojaxSi siyvaruli da naTesav-megobrebTan
keTili urTierTobao, _ sTxova umcrosma Zmam.
darwmunda iRbali, rom Zmebi isev dautkbnen erTmaneTs da dab-
runda maT ojaxSi.
464

464
rwyili

erTxel, Tofic ar gamisvria ise, erTi patara Cirgvis ZirSi


jer ardabadebuli kurdReli movkali. movitane Sin, Cavde uZiro
qvabSi da Semovdgi ucecxlo keraze. qvabidan kurdRlis qoni gad-
moiRvara, mTeli saxli gaavso.
ra vuyo am qons? vifiqre, Ceqmebs gavpoxav-meTqi. asec moviqeci,
magram qoni mxolod cal Ceqmas eyo. darCa meore Ceqma gaupoxavi.
gavixade Ceqmebi da dasaZineblad davweqi. SuaRamisas saSinelma
xmaurma gamomaRviZa _ Cemi Ceqmebi Cxuboben. samkvdro-sasicocx-
lo omi aqvT, oriveni sisxlSi curaven.
_ ei, ra gaCxubebT?! _ viyvire, rac Zali da Rone mqonda.
Turme Cxubi gaupoxav Ceqmas wamouwyia, upativcemulod ra-
tom damtoveso. gavbrazdi da Ceqmebi sxvadasxva mxares movisrole.
gapoxili iqiT, sadac zRvaa, gaupoxavi _ iqiT, sadac mTebia.
rogor movaxerxe, rom gapoxili Ceqma TereqemeSi,* pirdapir
mirxas ezoSi Camegdo?
gavida xani da gapoxili Ceqmis werili miviRe. mwerda, brinji
waiReo.
daviwye wasasvlelad mzadeba. amoviRe qurqi da gavbertye.
qurqidan kameCisxela rwyili gadmovarda, vifiqre, kargi iqneba, Tu
am rwyiliT waval-meTqi. mivadeqi fetvis bards da upiro culiTa
da utaro CaquCiT unagiri gavakeTe. mivitane Sin, davadgi rwyils
da Tereqemesaken gavaWene. Cavedi, vxedav, alagia ocdaaTi tomara
brinji. avkide es tomrebi rwyils da gamovbrundi. erTbaSad rwy-
ils fexSi xiWvi SeerWo. bevri viwvale, magram ver amovuRe. sxva gza
ar iyo, davbrundi TereqemeSi da oTxmoci uReli kameCi moviyvane.
Cavubi xiWvs da Zlivs amoiRes.
rwyili cotas koWlobda. mivedi Sin. movxseni rwyils tomre-
bi, mtkivan fexze kaklis zeTi wavusvi da mTaSi gavuSvi, de, gamo-
janmrTeldes-meTqi.
gavida xani da rwyilisagan werili miviRe. mTxovda, CemTan mo-
dio. wavedi. Tan vfiqrob, netav ra moxda-meTqi.
mivedi da vxedav, rwyils fexze samasi kaklis xe amosvlia. davber-
tye es xeebi, avkrife kakali, avkide rwyils da Sin davbrundi.
gavyide kakali da aRebuli fuliT dResac bednierad vcxovrob.
esec ase!
465

465
quni-xunul

soflis ganapiras TeTrkabiani, TmagaSlili qali gamoCnda, ro-


gorc nislSi gaxveuli moCveneba. qals araCveulebrivi naTeli emosa.
naTelmosilma qalma, quni-xunulma* uTxra win rom Semoxvda,
im qals: _ azaianSi zuri mokleso.
es uTxra da gauCinarda.
dabrunda qali Sin da Tavis qmars uambo araCveulebrivi Sexve-
dris Sesaxeb. colze ufro gakvirvebulma qmarmac Tqva:
_ Cveni dedaboZi aWraWunda da iqidan kaSkaSa aliT gabrwyineb-
uli qali gamovida, fanjridan gadaxta da wavidao.
quni-xunulma rom saxli miatova, meore dRes ambavi movida _
saxlis patrons Svili moukvdao. biWi mezobel sofelSi medreses*
moswavle iyo. karga xnis Semdeg sofelSi Savi Wiri gaCnda da saxlis
patrons sxva Svilebic daexoca.
aul uraxSi,* im saxlis win, sadac quni-xunuli imyofeboda,
veeberTela gaTlili qva ido. qva Suaze gabzaruli iyo. amboben, qva
maSin gaibzara, roca saxlis patrons Svilebi daexocao. saxlis pa-
trons qva Soridan moetana da Tavis fanjrebis win daedo. mezob-
lis qals ukiTxavs:
_ rad ginda es qvao?
_ Svidi biWi myavs, am qvaze dasxdebian da daisvenebeno, _ uTq-
vams kacs.
borot qals pasuxi ar moswonebia:
_ erTic vnaxoT da, sofelSi Savi Wiri gaCndes da Svilebi
dagexocos, maSin vis unda eg qvao?
amboben, saxlis patroni Zalian gaabraza qalis sityvebmao, ma-
gram marTlac, axda boroti qalis sityvebi.
rogorc vTqviT, saxlis patrons Svidi biWi hyavda. mis ojaxSi
misi oboli Zmiswulic izrdeboda _ susti, avadmyofi biWi. bi-
ZaSvilebi abuCad igdebdnen biWs. maT mamas ar moswonda Svilebis
saqcieli da eubneboda:
_ Svilebo, obols nu awyeninebT, mis uRonobas nu dasciniT.
vin icis, vis ra moelis? iqneb, Cven yvelani davixocoT da gvaris
gamgrZeleblad es oboli biWiRa dagvrCeso.
marTlac, ase moxda. Savma Wirma rom amowyvita ojaxi, mxolod
oboli Zmiswuli gadarCa maTi gvaridan.
466

466
abulis Sexvedra goliaTebTan

erTxel abuli wavida wisqvilSi, xorbali dafqva da ukan rom


brundeboda, `Svidi kaklis ezosTan~ SeCerda dasasveneblad. aqau-
roba kldeebs Soris gamavali biliki iyo, romlis qveS, xSiri tye,
mdinare miedineboda.
erTbaSad kldidan TeTrad Cacmuli uzarmazari kacebi
gamovidnen.
_ wamogvyevi, qorwilSi vicekvebT! _ dauZaxes abuls.
_ ar SemiZlia, es tomara Sin unda mivitano, fqvili aRar gvaqvso.
_ me migitano, _ uTxra erTma goliaTma, danarCenebma daavles
xeli, Svidi kari gaatares da kldeSi Seiyvanes. iq qorwili iyo ga-
CaRebuli. Svidi Tavi saWmeli miarTves da kargad rom gamoaZRes,
sacekvaod gaiyvanes. taSs ukravdnen, Tan dasZaxodnen:
ei, abul, ei, abul,
fetvis marcvaliviT patara abul!
erTic dauare, patara abul!
dilamde acekves. diliT abulma uTxra goliaTebs:
_ axla Cemi Sin wasvlis droao.
goliaTebma abuls Svidi kari gamoatares da iq daabrunes, said-
anac waiyvanes.
_ gadaeci, rom uwranma Sufrani moklao.
abuls undoda ekiTxa, vis gadavceo, magram goliaTebi gauCi-
nardnen.
dabrunda Sin sagonebelSi Cavardnili. Semoxvda coli.
_ Cemi tomara moitanes? _ hkiTxa abulma.
_ gavigone, viRacam Tqva, aiRe es tomara, Seni abulisaao, vxe-
dav, kibeze tomara devs, momtani ki ara Cans. aqamde sad iyavi?
abulma cols yvelaferi uambo da daamata:
_ ar vici, vis unda gadavce goliaTebis danabarebi, rom uwran-
ma mokla Sufrani.
amis Tqma iyo da, erdodan Savad Cacmuli oTxi kaci Camoxta. `oi,
ois~ yviriliT staces xeli muguzlebs da saxlidan gacvivdnen.
SeSinebulma col-qmarma erTmaneTs gadaxeda:
_ kidev kargi, danabarebi gadavecio, _ Tqva abulma.
abulis coli im fqviliT purs acxobda, kerZs akeTebda. fqvils
ki araferi akldeboda. mTeli zamTari xarjes fqvili. wisqvilSic
467

467
ki ar wasulan. es ar gamoparviaT mezoblis qalebs?
_ bazarSi Tqven ar dadixarT da wisqvilSi. saidana gaqvT
fqvilio? _ eubnebodnen abulis cols.
_ abuli bazarSi yidulobso, _ pasuxobda qali, magram mezob-
lis qalebi ar eSvebodnen da bolos daacdenines.
abulis colma yvelaferi uambo qalebs da Sin rom dabrunda,
fqvilis tomara carieli daxvda, cota mtveriRa eyara ZirSi.

iSbina xava

sulefas,* adagsa* da sxva soflebs gars xSiri tye akravs. adre


iq tyis xalxi cxovrobda.
erTxel erTi sofleli kaci tyeSi wasula da iq tyis qals _
iSbina xavas gadahyria. qali SiSveli yofila. Turme ijda da bavSvs
ZuZus awovebda.
qals uTxovia, aravis uTxra, rom mnaxe, aravis gaagebino am tye-
Si rom vcxovrobo.
magram am kacma ar Seasrula tyis qalis Txovna. es gaigo iSbina
xavam da dawyevla: `daingres sofeli sulefa, adagaSi ki oTxi uRe-
li xari darCeso.
amis Semdeg iSbina xava sofel kubaCis midamoebSi gadasaxlda.
tyis qalis mfarvelobiT kubaCelebi gamdidrdnen.
Tu adre sofeli sulefa didi iyo, qalaqs hgavda da gangaSis
dros am soflidan erTdroulad ormoci cxenosani gamodioda, iS-
bina xavas dawyevlis Semdeg sofeli qoleram amowyvita.
sofeli adagac Zalian Semcirda, masSi oTxi ubani da oTxi uRe-
li xariRa darCa.

kvibilisis* SurisZieba

sofel kiSaSi cxovrobda erTi Zalze gawafuli mqsoveli qali.


qals aSura erqva. is rom dazgasTan dajdeboda da selis qsovas dai-
wyebda, saidanRac gamoCndeboda TeTryela kata, Semouvlida daz-
gas, aSuras win ukana TaTebze dadgeboda da wina TaTebiT zustad
imeorebda qalis xelebis moZraobas. am dros seli Zalian swrafad
468

468
iqsoveboda. saerTodac aSuras yvela saqme Zalian swrafad gamos-
dioda xelidan.
vidre aSura kataze aravis arafers eubneboda, yvelaferi kar-
gad midioda, magram erTxel qmars katis ambavi uambo, qmarma ki
safixvnoze Seyril xalxs uambo.
uambo da, imave saRamos kameCis mosawvelad boselSi rom Sevida da
Wraqi Taroze Semodga, garedan mezoblis qalis Zaxili Semoesma. ara-
da, is qali ager ukve ramdeni weli iyo, loginidan veRar dgeboda.
aSura mixvda, rom raRac ambavi iyo mis Tavs. xma ar gasca da
locva daiwyo. Wraqi Cauqra. aSuram xelaxla aanTo igi. Tan locva
ar Seuwyvetia. isev dauZaxes mezoblis qalis xmiT, isev Cauqra Wraqi,
magram arc amjerad amouRia xma. ase ganmeorda ramdenjerme.
rogorc iqna, mowvela qalma kameCi da boslidan gamovida.
sawveleliT xelSi Tavis saxlis kibeze rom adioda, raRacam jubis
sayeloze moqaCa da kibeze daagora. qalma filaqans dahkra Tavi
da grZnoba dahkarga. gons rom movida da fexze wamodga, dainaxa,
spilenZis sawveleli sul daWyletiliyo, magram wveTi rZec ki ar
daRvrila.
mixvda aSura, ybedobisaTvis msjis kvibilisio. mixvda, rom ka-
tis saxiT kvibilisi ecxadeboda xolme. amis Semdeg Zalian frTxi-
lobda, magram erTxel wyarozec waiqca, kefa dahkra da erT TvalSi
sinaTle dakarga. xelebic aRar emorCileboda, dazgasTan veRar
muSaobda.
arada, mxolod ocdaori wlisa iyo.

rac ar unda TqvaT...

iyo erTi ojaxi: mama, deda da qaliSvili. yvelas yurs aklda.


erT uqme dRes mama meCeTSi wavida dilis namazze. meCeTidan gamo-
suls Sexvda erTi kaci, romlisac fuli emarTa. ifiqra: netav, axla
valze araferi miTxraso. im kacs vali arc gaxsenebia. miuaxlovda
da uTxra:
_ RmerTma miiRos Seni locvao.
yrus ki egona, valis dabrunebas mTxovso. araferi upasuxa.
midioda da fiqrobda: xom ar SevuWamdi im fuls, yvelas gasagonad
rom ar gaexsenebinao.
469

469
mivida Sin da cols uTxra:
_ eh, qalo, rom icode, dRes ra momivida! dRes mevale Semxvda
da mTeli xalxis winaSe, alahis dRes vali momTxova. albaT, hgonia,
misi valis gadauxdelad movkvdebi.
cols egona, qmari msayvedurobs, sadili ratom ar damaxve-
dreo.
_ stumrebi xom ar myavda, gelodebodi. ra vicodi, rodis mox-
vidodi, _ upasuxa gajavrebulma.
qaliSvili skivrze ijda da mSoblebis laparaks usmenda. egona,
Cemi mSoblebi Cems gaTxovebaze laparakoben da amboben, axla, bai-
ramze, kargi iqneboda Cveni qalisaTvis saqmro SegverCiao.
_ rac ar unda TqvaT, me mxolod imas gavyvebi, vinc momewone-
bao! _ wamoiZaxa gacxarebulma.

oh, ra cudi iqneba...

iyo erTi qali. qals faTimaTi erqva. erT dRes faTimaTma koka
mxarze Seidga da Tavis megobrebTan erTad wyaroze wavida.
erTbaSad tirili morTo, cxare cremlebi Rvara.
_ ra gatirebs? _ hkiTxes megobrebma.
faTimaTma araferi upasuxa. ufro gulamoskvniT atirda. ar
moeSvnen megobrebi da rogorc iqna aTqmevines.
_ rom gavTxovdebi da Svili meyoleba, erTi vnaxoT, momikvdes,
ra meSvelebao?!
faTimaTis mwuxareba misma megobrebmac gaiziares. Camodges
kokebi, dasxdnen da atirdnen. tiriliT guli rom ijeres, waiyvanes
Sin faTimaTi erTi zariTa da moTqmiT.
dedam rom dainaxa motirlebiT garSemortymuli Svili, gul-
gaxeTqili gamoegeba da roca maTi mwuxarebis mizezi gaigo, Ta-
vadac Seicxada.
amasobaSi faTimaTis mama Sin ar iyo. cali xari hyoloda da axla
meore xaris sayidlad wasuliyo. mis dabrunebamde deda-Svilma
xari dakla da jer ardabadebuli bavSvis qelexi gadaixada.
dabrunda Sin mama. uxaria, wyvili xari myavso, magram ras xe-
davs! misi xarisa mxolod tyavi da rqebiRa darCenila.

470

470
ismailis Zroxa

iyo da ara iyo ra, iyo erTi Raribi glexi. iseTi Raribi iyo,
rom Tavisi erTaderTi ZroxisaTvis erTi mtkaveli saZovaric ki ar
gaaCnda. mTel miwas mdidrebi epatronebodnen.
bevrs fiqrobda ismaili, eZebda gamosavals da bolos moifiqra:
Tavis Zroxas fexebze fexsacmelebi wamoacva, kudTan Tofra dahki-
da da gauSva mdidris yanaSi. moZebna Zroxam Semodgomis saukeTeso
naTesi da mTeli dRe Zovda. pirwmindad gadaZova yana.
movida saRamos yanis patroni da ras xedavs! yana Zirfesvianad
gadaZovilia. nawveralic ki ar darCenila, magram sakvirveli is
aris, rom arsad aris saqonlis navali, arc nakeli. mxolod adamia-
nis fexsacmlis nakvalevi Cans.
gaocebuli da SeZrwunebuli patroni daudarajda da meore
dRes daiWira ucnauri Zroxa. jer SeSinda, mere ki icno ismailis
Zroxa. waiyvana, miiyvana soflis moedanze da xalxi Seyara, raTa
ismaili Seercxvina. mogrovda mTeli sofeli, movida ismailic. Ta-
visi Zroxa rom dainaxa, mixvda, raSic iyo saqme da Zroxas Seutia:
_ oi, oi! ratom ar gesmis Cemi sityva? me sad gagzavne da Sen sad
wasulxar?!
_ rogor Tu ar esmis Seni sityva? sad gagzavne? _ hkiTxa yanis
patronma.
_ sad gavgzavne da _ meCeTSi. xaliCebi rom ar daesvara, fex-
sacmelebi Cavacvi da kudTan Tofrac davkide.
moedanze TavSeyrilma xalxma Tqva:
_ raki Zroxa meCeTSi gaugzavnia, jejilis gafuWeba unda vapa-
tioTo.
asec moiqcnen.

gubdeni da Temuri

Tqmuleba gviambobs:
roca Temuris jarma gubdenis razms alya Semoartya, gubdenma
emir* Temurs xalxi miugzavna: `samyaros mbrZanebelTan Sexvedra
mindao~.
Temurma gubdens masTan misvlis neba darTo.
471

471
Sejda gubdeni kameCze da Temurs eaxla: _ me, brucians, minda,
Sen, koWls gkiTxo: vina varT Cven, anda ras warmoadgens Cveni adg-
il-mamuli, an iseTi ra simdidre gvabadia, rom Sen, qveynierebis mpy-
robel emirs, CvenTan omi gekadrebodes? mainc ris warTmevas gvip-
ireb?
Temurma hkiTxa:
_ Sen, vinc mibedav aseT laparaks, mcire razmiT ram mogiyvana!
_ marTlac mcirea Cemi razmi, magram irgvliv bevri guladi
xalxi cxovrobs.
Temurs moewona gubdeni. daasaCuqra. misi xalxic Seiwyala. gub-
deni gaxda im miwa-wylis patroni, axla sofel gubdens rom akravs.
gubdenelebs Tavi im usinaTlo gubdenis STamomavlebad miaC-
niaT, mrisxane Temurs sityva rom Sehbeda.

dRisiT sibrmave, RamiT jojoxeTi

zirexgeranTa* samefos winaaRmdeg erT omSi sparseTis Sahma


nadirma Tavisi jari aulis samxreTiT, erTi kilometris moSore-
biT daabanaka mTaze, romelsac wiccila erqva. im mTidan mTeli
auli Canda.
ormoci dRis ganmavlobaSi sparselebma banakidan fexi ver
moicvales auls aqedan uSendnen tyvias, magram ver uwvdendnen.
zirexgeranelebi ki nislsa da wvimas farad iyenebdnen, SeumCnev-
lad uaxlovdebodnen sparselebis banaks da esrodnen. tyvia banaks
uwevda da sparselebs musrs avlebda.
nadir Sahma bevri meomari dakarga da iZulebuli gaxda, damar-
cxebuli gabrunebuliyo. roca Tavis qveyanaSi Cavida, hkiTxes:
_ ra naxeT Sena da Senma laSqarma zirexgeranelTa samefoSio?
_ dRisiT sibrmave da RamiT jojoxeTio, _ upasuxa Sahma.
`sibrmaveSi~ Sahi im nisls gulisxmobda, romelic am mxareSi
TveobiT aris Camowolili, `jojoxeTSi~ ki _ ormocdRian tanjvas
zirexgeranTelTa dausrulebeli cecxlis qveS rom gaatares.

472

472
aidemiris xmali

daRestanSi iaraRis saukeTeso ostatad amuzgeli aidemiri iT-


vleboda. man damaskuri foladis saidumlo icoda. yoveli mTieli
ocnebobda cnobili ostatis mier gamoWedil xmalze.
aidemiris naxelavi xmlis gamocnoba sulac ar iyo Zneli. mas
arabuli CaxuWuWebuli warwera amSvenebda: `mtris winaSe muxlis
moyras, saxelovani sikvdili sjobs~.
aidemiris iaraRi daRestnis bazarze Zalian Zvirad fasobda.
Tu Cveulebrivi xmali erTi cxvari Rirda, aidemiris xmalSi kameCs
iZleodnen.
erTi vaiostati uwrTobeli, ubralo rkinis xmlebs Wedda da
hyidda, rogorc aidemirisas.
erTxel aidemiri Seeswro, rogor iwvevda myidvels vaiosta-
ti: `xunZebo, darguelebo, lezgielebo, mobrZandiT, iyideT sax-
elovani aidemiris saukeTeso xmlebi!~.
aidemirma xmlis fasi ikiTxa. matyuaras eWvic ki ar gasCenia, ise
daasaxela didi fasi. aidemirma xmali iyida, marcxena xelSi dai-
Wira, marjvena xeliT Tavisi xmali amoiRo qarqaSidan, dahkra yalb
xmals da Suaze gadaWra. miubrunda yalbismqmnels da uTxra:
_ arafers vambob imaze, usindisod rom mitex saxels, arafers
vambob imaze, cru da matyuara rom xar. yvelaze metad is mawuxebs,
rom mTielebs uvargisi iaraRiT amaragebo.

ali-sulTanis oinebi

erTxel ali-sulTani aul uTamiSSi erT kacTan mojamagired


idga. ojaxis patroni mojamagires Zalian cudad aWmevda.
ali-sulTanma misi dasja gadawyvita.
erT dRes mivida uTamiSis meCeTSi da xalxs mimarTa: `me kargi
mola var, Tu gindaT, dilis locvas wavikiTxavo~.
xalxs gauxarda.
ali-sulTani avida minareTze da daiwyo: `ama da am kacs Sin gamx-
mari Roris xorci aqvs~.
aRelvebuli xalxi ojaxis patrons Sin miucvivda. xedaven _
aivnis kedelze, lursmanze Roris xorci ki ara, gamxmari cxvris
xorci hkidia.
473

473
_ es xom cxvris xorcia! _ Tqva xalxma.
_ cxvris xorcia? Tu cxvris xorcia, maSin ratom ar gvaWmevs?
_ viTom gaikvirva ali-sulTanma.
ase Searcxvina ali-sulTanma Tavisi patroni da iZulebuli
gaxada kargad eWmia muSebisaTvis.

mugeeli* da kubaCeli

Sexvdnen erTmaneTs mugeli da kubaCeli. Cveulebisamebr, moi-


kiTxes erTmaneTi:
_ ra aris axali mugeSi? _ ekiTxeba kubaCeli.
_ erTma mugelma Tavis bostanSi stafilo daTesa. imxela gaiz-
arda, rom mTeli bostani daiWira. axla Seyrila sofeli da mis
amoTxras cdilobs.
_ TqvenSi raRa ambavia? _ hkiTxa axla mugelma.
_ CvenSi yvela ostati gaerTianda da Tqveni stafilos mosax-
arSad qvabs akeTeben. qvabi namdvilad stafilos Sesaferi iqneba _
roca erTi ostati qvabis erT mxares muSaobs, misi CaquCis kakuni
qvabis meore mxareze momuSavemde ar aRwevs.

Zunwi buzi

iyo da ara iyo ra, iyo erTi buzi. Semojda erTxel es buzi boZze
da ris vai-vaglaxiT ludi moaduRa. dasalevad ver gaimeta da boZis
Ziras dadga. boZidan ludSi xirclebi cvioda. amitom aiRo buzma
da ludi saTiveSi gadaitana. iq ki Tivis mtveri Cacvivda da ludi
sul dabinZurda. maSin waiRo ludis qvabi da boselSi dadga. aq ua-
resi moxda: luds nakeli Seeria.
ra eqna buzs? waiRo Tavisi ludi da Sors gafrinda. mifrinda
safixvnoze da ludis qvabi qvaze dadga.
safixvnoze Sekrebilma axalgazrdebma sawyal buzs ludi sul
daulies. ase rom, Zunwma buzma Tavisi moxarSuli ludi verc ki gas-
inja.

474

474
frTxili kurdReli

erTxel kurdRelma dainaxa, rom aqlems Wedavdnen. damfrTx-


alma rac Zali da Rone hqonda, mokurcxla. bevri irbina Tu cota,
Semoxvda mela.
_ saiT garbixaro? _ hkiTxa melam.
_ vera xedav, aqlems ramsigrZe lursmnebiT aWedeben nalebs?
_ sulelo, Sen ra, aqlemi xom ara xar, kurdReli xar.
_ sanam daumtkiceb, rom kurdReli xar da ara aqlemi, tyavs
gagaZroben, _ upasuxa kurdRelma da gaiqca.

saxedris sikvdili

erT wudaxarel kacs saxedari ufskrulSi gadaeCexa da daeRupa.


amis danaxvaze patronma saSineli yvirili morTo da mTeli sofeli
Seyara. mocvivdnen SeSinebuli soflelebi, ra moxdao.
kacma aCvena daRupuli saxedari da uTxra: _ axlaxan am adgi-
lidan Cemi saxedari gadaiCexa da rogorc xedavT, daiRupa. imitom
SegyareT, rom Tqveni TvaliT naxoT yvelaferi da Tavi aRar moma-
bezroT SekiTxvebiT: rogor? ratom? sad? saidan?

rogor Wamdnen yurZens

ori mTieli ijda da yurZniT pirs itkbarunebda. erTi TiTo


marcvals aclida mtevans da auCqareblad Wamda. meore ki, faTafu-
TiT, muWebiT itenida yurZens pirSi.
pirveli brazobda, magram veraferi eTqva, erideboda, ar if-
iqros, menanebao.
bolos veRar moiTmina:
_ xils TiTo-TiTod Wamen.
_ vici, TiTo-TiTod atams Wamen, _ upasuxa meorem da Wama ga-
nagrZo.

475

475
scadeT da damacdenineT

erTi mTieli kaci sul qurdobda. yoveli marjve qurdobis Sem-


deg safixvnoze dajdeboda, yvelas uyveboda Tavis `gmirobaze~. ma-
Sin dazaralebuli modioda masTan da ukan mihqonda naqurdali.
erTxel uTxres:
_ an Tavi daanebe qurdobas da icxovre ise, rogorc cxovroben
sxvebi, anda, radgan ukve qurdi xar, nu gviambob Sens qurdobazeo.
_ Tqven ggoniaT yvelafers giambobT xolme? aba, axla scadeT,
Tu erTi sityva damacdeninoT imaze, rac guSin movipare da Cilqi
papas boselSi davmale, _ upasuxa qurdma.

Camodi, lurjsaxiano!

erT Rarib qals qmari moukvda, mere daeRupa viri, amis Semdeg
daingra da xeobaSi gadavarda wivis agurebiT* didi SromiT aSeneb-
uli kedeli. qali Zalian gajavrda alahze, avida banze, aixeda cis-
aken da daiyvira:
_ jansaRi qmari momikali, ojaxis burji viri damiRupe, Cemi
saTbobi wivis kedeli damingrie, Zirs Camodi, lurjsaxiano, saqvey-
no sakiTxebi ra Seni gadasawyvetia!

vin giTxra?

diliT adre ojaxis patroni Sevida boselSi da naxa, rom kameCe-


bi aRar arian. eWvi ar iyo, isini mouparavT. cols araferi uTxra,
mxolod sTxova, boqlomi momitaneo.
_ rad ginda boqlomi? _ hkiTxa colma.
_ minda boseli davketo, rom kameCebi ar gamovidnen, _ upasuxa
qmarma.
patronma daketa boseli da wavida safixvnoze. viTom aq arafe-
riao, daiwyo saubari soflelebTan. am dros miuaxlovda erTi kaci,
gverdiT miujda da uTxra:
_ guSin Sens boselSi qurdi Sesula.
_ Sen vin giTxra? _ hkiTxa kameCebis patronma.
476

476
_ Cemma colma.
_ me Cemi colisaTvis ar miTqvams, rom kameCebi davkarge, ami-
tom Sens cols veravin etyoda. ese igi, Sena xar Cemi kameCebis qur-
di. isini, albaT, axla Sens boselSi arian!
safixvnoSi TavSeyrili glexebi wavidnen im kacis saxlSi, da
marTlac, mis boselSi aRmoCndnen moparuli kameCebi.
wamoireka patronma Tavisi kameCebi da dabrunda Sin.
_ qalo, _ uTxra cols, _ vipove Cveni kameCebi. me rom SenTvis
maTi dakargvis Sesaxeb meTqva, mTel sofels mosdebdi da veRar vi-
povidio.

477

477
lakuri folklori

poezia
lalur-bai

xels xelSi Cagkidebdi,


lalur-bai, lalur-bai.
magram xelSi eklebi maqvs,
lalur-bai, lalur-bai.

mxarze Segisvamdi,
lalur-bai, lalur-bai.
magram sanTlis qonisaa,
lalur-bai, lalur-bai.

sisxam diliT deda wisqvilSi wavida,


lalur-bai, lalur-bai.
mamaSeni ar dabrunda,
lalur-bai, lalur-bai.

deda kokors mogitans,


lalur-bai, lalur-bai.
mama cxvris fexs mogitans.
lalur-bai, lalur-bai.

dedi, male damibrundi,


winsafari kartofiliT aivse.
dedi, male damibrundi,
jibe cercviT aivse.

mami, male damibrundi


cxvris didi gudiTa.
naxevari cxvari mxarze moigde,
mami, male damibrundi!

478

478
Sen saiT?

`hei, mgzavro, Sen saiT?~


`mTebis gavliT barada!~

`iq ra ginda, Sors aris?~


`msurs viyido ficari.~

`eg ficari rad ginda?~


`saxlis Seneba minda.~

`saxli ginda risTvisa?~


`Cemi SvilebisTvisa.~

`Svili ginda risTvisa?~


`adgnen dila-bindisad,
Zafi daarTan saqsovad,
dadgnen xorblis darajad.~

kaWkaWi

erTi kaWkaWio, amboben,


Soreul aulSio, amboben,
mdidrul sufrazeo, amboben,
iyo misulio, amboben,
dols abraxunebdneno, amboben,
daira wkrialebdao, amboben,
qvabebi TuxTuxebdao, amboben,
Zroxebi mRerodneno, amboben,
iq Tamadobdao, amboben,
cxeni quranao, amboben.

Tagvi da bayayio, amboben,


meriqifeobdneno, amboben,
stumrebs msaxurobdneno, amboben,
tkbilad cxovrobdneno, amboben,
amas ambobeno, amboben.
479

479
dasunsulobs mindvris Tagvi

dasunsulobs mindvris Tagvi,


cremlis dasdis mdinare.
dardiT kvnesis sacodavi.
`Sen rom ase gawyenina, vin ari?~

`Jais mamama mcema.~


`imas Sengan ra undoda?~
`rad SeWame xorbalio,
damibrune me valio!~

`wadi axla Tavisuflad,


xanis mindors miadeqi!~
`meSinia, ar gavcivde,
svel miwaze fexSiSveli.~

`fexSiSveli?
maS, ra uyav,
qoSi Seni?~

`biWs miveci~.
`eg biWi raRa iqnao?~

`xarma gaitacao.~
`xari ra iqnao?~
`mgelma SeWamao.~
`mgeli ra iqna, bunZgulao?~
`maxeSi gaeba ZunZulao.~

`mglis tyavi sad gaqrao?~


`papam Sin gaaqanao.~

`papa ra iqnao?~
`Sina zis axlao.~

480

480
ciknis gamocana

ginda, giTxra
gamocana,
fiso, fiso?
_ miTxar, xari,
amayi da uSiSari,
ratom ari?
_ rqa aqvs myari,
fexi msxvili,
mtkiced mdgari.
xolo Sen ki:
rqa _ patara, daklaknili,
fexi _ wvrili, dawlownili.

bavSvis banaoba

wyali qveviT midisao,


biWi zeviT midisao,
wyali wyarosao,
TeTri sxivisao,
davasxi biWsao,
wvimad iarao,
vaxare biWsao.
Cemi biWi TeTri ari,
qaTqaTaa yvelazeo,
TovliviTao,
Cemma biWma ibanao,
tanic aiyarao.

481

481
Cangis simRera

movkvdebi da viqce
Cangad _ totgaSlili,
foTolxSiri,
viSrialo.

mTidan moberilma
qarma marwios da mananaos;
mwuxarebiT tkbil simRerebs vakvnesebde.

da ha, momWres,
gamatyaves,
gamaxmes da
gamaqvaves.

vwevar zogjer gaunZrevlad


me xorasnis xaliCaze,
zogjer lxinSi dasamRerad
matareben.

vmReri? ara! vkvnesi, vtiri.


Cems garSemo yvela ilxens,
xarxareben, buqnaoben,
Cemi viSi maT simReris
xmad CaesmiT.

sad vnaxo, netav, adgili,


gulis dardisa saoxi?
cremlis RvariT
miwa rom movrwya.

netav, sad vnaxo, mTis wyaro,


wyurvils rom moklavs, iseTi.
mival da ukan ar moval,
davrCebi masTan, mis gverdiT.

482

482
glaxis namReri

simReras dardiT vimReri,


egeb davberde dardiTa.
es guli laRad mqrolavi,
mabia dampal bawriTa.

bevri minaxavs varami,


mTxovelsa xmela purisa.
qveyana mTlad viwro aris,
yvavi dagvCxavis dilisad.

erTad xaroben tyiurni,


erTad sZoven da tirian.
aq jojoxeTis wyvdiadSi
borot kacT udgaT lxinia.

visa SevCivlo tkivili,


metad ar ZalmiZs simZime
mxrebiT vataro martoma,
miwas davcqeri, davSveri.

qveynad veZebe Zma, kaci,


veravin vnaxe, oRonda.
Cemi gaigos romelma,
egeb, futkarma mSromelma?!

igia didi ostati,


uxvic da brZenic erTada.
Wrel yvavilebis neqtars svams,
Cveni sicocxlis Svelada.

egeb masmios yvavili,


Wiris kurnebis momcemi,
egeba momces mec niWi,
dardis Taflisad momqcevi.
483

483
marto mividodi da

marto mividodi da
davdgebodi wylis piras,
rom vicode zRvis kide
gamoriyavs Cems almass.

marto mividodi da
mTis mwvervalebs vivlidi,
rom mjerodes
yinulze amosuli yvavilis.

vai, Cemo almaso,


zRvis talRas moyolilo,
almass Tu amoviReb,
beds ras vubam Cavlilso?!

hoi, Cemo arwivo,


Cems Tavze gadavlilo!

Seni orTav Tvalis mSvildi

Seni orTav Tvalis mSvildi


Seni orTav TvalTa sxivi
tkbilia da sanatreli.
Seni orTav Tvalis mSvildi,
Seni orTav Tvalis sxivi
tanjvaa da satkivari.

cxens vaqroleb ubelos,


qarma bevri uberos,
Zneli aris sma TasiT
RamiT Seni badagis.
me dardebiT mTevari
Sens kars var maTxovari.

484

484
modis siyvaruli

siyvarulis wvima dasdis


wvima awvims miwas mwyurvals,
wvima awvims kldes armwyurvals.
siyvarulis wvima dasdis yvelas erTad:
kacs mwyurvals
da kacs armwyurvals.

sisxam dilaze

`_ rad moRuSulxar, mTao,


yovelTa Tavze mdgaro?
pirvel mzis sxivis wyaro
Sens maRal Tavsa hbanso.~
`_ pirvel mzis sxivis wyaro,
Cems maRal Tavsa hbanso,
magram bars roca yvavils
siTbo axarebs nazad,
me viyinebi maRla,
Tovlis fafaxi madgas.~

mxolod ylupi

a, im wylis piras
wyali vsvi dilas,
wyali wyarosao,
ymawvils sawyalsao,
Sxamad Semergoo.

a, im baRnarSia,
mzis piris arSiad,
Sevel yvavilisTvisa,
yvavilma cecxli momdo,
damwva, damaqcia.

485

485
codvis Camosarecxad,
gTxove `mapatieo~.
cecxlis Casacxrobelad
gixme `momiteveo~.
cecxlis alSi vexvevi,
ar Cans cecxlis momrevi.
axla ra vqna,
netav me?
Sveba versad
ver vnaxe.
maRla arwivs
vxedav, he.
cas arwevs
da yaSyaSebs.
me im arwivs veZaxi:
Sen Camiqre genia!

wyaros piras

Sin kokiT wyalic


rom hqondes,
qali wyarosTan miva,
iq eguleba ymawvili,
wylis dasalevad misuli
Tavis iorRa cxeniT.

etyvian salam-qalamsa,
ityvian mieT-moeTis,
`Sen rom oqroSi Camjdarxar,
me sad maqvs magodenao,
oqro Cems qamar-xanjalsac,
sworedac, mouxdebao!~

`me mag Sens qamar-xanjalsa


oqrosamc Semovavlebo
da Seni ara minda ra,
colad ki wamiyvaneo.~
486

486
`Seni koka vercxlis aris,
Sig mTebis Cans mwvervalebi,
me ki am Cems unagirze
vercxlis Sebma ver SevZeli.~

`mag unagirs vercxlad giqcev,


Seni ara minda rao,
oRondac, wamiyvane~.
`xo, wagiyvan, magram manam
unda vkiTxo Cems mSoblebsa,
moval, getyvi `xos~ an `aras~,
gogov, Sin momicadeo~.

`me axlave `aras~ getyvi,


me is kaci arad miCans,
visac colis mosayvanad
sxvisi rCeva, kiTxva unda.

arwivs rad unda rCeva mSoblebis,


gulis swors Sesvams jigiti cxenze
da sadac unda iq gaaqrolebs.~

diliT tyeSi waval

diliT tyeSi waval


da vnaxav me Cems Cinarsa,
movWri, Sin wamoviReb,
davuZaxeb Sens saxelsa:
`Cemo tkbilo, Zvirfaso,
davwveT erTad balaxze~.

diliT, gareT gaval da


iq damxvdeba baRnari,
movwyvet me erT yvavils
da davuZaxeb Sens saxels.

487

487
vetyvi ase: `nu iwyen,
naxe, dRe ra kargia!
vetyvi ase: `gul-mkerdze
momekari, madlia~.

iq, lelians
lels movWri.
tuCs davadeb,
Cavberav da
vubrZaneb mimReros,
me Seni xmiT
maradis.

me TviTon var damnaSave

uRrublo wvima ar aris,


talRa uqafo ar aris,
rad dumxar, mtero,
mzakvaro,
qvas ver damalav ubeSi.

me TviTon var damnaSave,


siyvaruli ar davfare.
Segikere Coxa,
tanis simaxinje dagifare.

Cinars hgevxar imisTanas,


eqvs TveSi xuTjer fers rom icvlis,
ara hgevxar mas simaRliT,
hgevxar mxolod RalatobiT.

Seni siyvaruli Rrubelia mojanRuli,


mosavals rom mouxdeba, is ki ara,
Rrubeli xar, qaris mier
aRma-daRma waRebuli.

488

488
egeb Cven, orive, erTad
movkvdeT erT da imav dRes,
movkvdeT erT da imav dRes.
egeb erTad Cagvawvinon
erT da imav samareSi,
erT da imav samareSi.

erT da imav samareSi


ver veRirsoT egeb wolas,
ver veRirsoT egeb wolas.
Cven SuaSi Cagviwvinon,
Cagviwvinon Cven SuaSi,
Cagviwvinon mesame.

mompare

Zvirfas liTons vinc iparavs,


scodavs RvTis da kacis mimarT.
Sen, wyeulo, me mompare,
rac oqroze Zvirfasia.

avi eniT

Rrublis janRi mTebs rom akravs,


ara yvelas, SigadaSig,
ase aris zogi kaci,
gogos gasvris avi eniT,
gogos svrian avi eniT.

me ra vuyo?

me ra vuyo Sens siyvaruls?


siyvaruls ra vuqna Cemsas?
me ra vuyo sxvisa nebas,
rom gagvyara erTmaneTsa?!
489

489
Wanga

gazafxulze xorbleb Sua Wanga amoimarTeba,


axrCobs xorbals, klavs mosavals.
Cvens siyvaruls uklebelad _
mter-moyvare _ axrCobs yvela.

Tuki TviT Cangi tiris

Tuki Tavad Cangi tiris _


xistana da usicocxlo, _
me ra cremli unda vRvaro,
siyvarulis simwris gamo.

enZela

enZelam TovlSi amoyo Tavi.


gazafxulia.
RmerTsa vTxov dRes me
rom Seni tuCis qarafebidan
wamoskdes sityva didad nanatri:
`miyvarxar, Cemo~.

490

490
proza

gugurCi

es ambavi erTxel erT qveyanaSi, erT samefoSi moxda. diliT qa-


lebi wylis mosatanad wavidnen kokebiT da wyali Sin ver moitanes.
wyalze gveleSapi gawoliliyo da axlos aravis uSvebda. gavida ram-
denime dRe, xalxs wyurviliT xaxa uSreboda. mefes moaxsenes, asea
da aseao. mefemac wyarosTan jari gagzavna. gveleSapi jars ar See-
ba, uTxra:
_ Tqvens mefes sami qali hyavs. iqidan erTs Tu colad SemrTavs,
aqaurobas mSvidobiT gaveclebi. gveleSapebs colad yovelTvis me-
fis qali mohyavT, aseTia Cveni wesio.
jari ukan xelcarieli dabrunda. mefes moaxsenes, asea da aseao.
gveleSaps CvenTan omi ara nebavs, mxolod Seni qali unda colado.
mefe Cafiqrda. zis oqros taxtze da dardisagan aRar aris.
diliT ufrosi qali mivida mamasTan misasalmeblad.
_ hoi, alah! ram gagisia dardiT guli, mami? ram dagaRona? _
daiZaxa qalma.
mefem dardis mizezi gaumxila da hkiTxa:
_ Svilo, gahyvebi im gveleSaps colad?
_ Sen ra, gagiJdio? _ iyvira ufrosma qalma, _ miwac gaskdo-
mia da Tan Cautania, eg Seni gveleSapi! CemTvis ra, kargi vaJi gaw-
yvetilao, _ kari gaijaxuna da gavida.
mefe gabrazda da oqros taxtidan vercxlis taxtze gadajda.
ufrosis Semdeg SuaTana qali mivida mamasTan da moWedil lan-
garze sauzme miarTva.
_ hoi, alah! mami, _ gaikvirva, _ oqros taxtidan vercxlisaze
ratom gadamjdarxar?
mamamac gveleSapis ambavi mouyva da hkiTxa:
_ mis colobas xom ar inebeb, Svilo?
_ RmerTma Senc dagwyevlos da eg Seni gveleSapic, _ gabrazda
SuaTana qali, _ ra, duniaze magaze kargi saqmro CemTvis ar moiZe-
bnebao?
adga da wavida, karic gaijaxuna.
491

491
mefes wyenisagan, cota darCa, cremlebi gadmoscvivda da axla
vercxlis taxtidan spilenZisaze gadajda.
bolos mamasTan umcrosi qali mivida, Sexeda mamas saxeze da
mitklis feri daedo.
_ hoi, alah! eg ra dagmarTnia, mami? Tavs ra dagatyda? spilenZis
taxtze ratom gadajeqi?
mamam gveleSapis ambavi imasac uTxra:
_ Senma ufrosma dam gagiJebulxaro, makadra, SuaTanam ki dam-
wyevla. _ mefe Tavs maRla ver wevda, _ axla isRa damrCenia, Sen
gagibedo, gveleSaps colad gahyvebi Tu ara?
_ Seni dardi marto es Tu aris, me giSveli, _ daamSvida um-
crosma qalma, _ gveleSapma romc gamfatros da SemWamos, Tanaxma
var mwyurvali xalxis gulisTvis da SenTvisac, Cemo sayvarelo
mami, colad gavyvebi, Tanaxma var.
umcrosma qalma mamas spilenZis taxtidan oqrosaze gadajdoma
sTxova.
mefem ixmo nazir-vezirni da brZana, xalxisTvis Seetyobine-
binaT, rom mis yvelaze sayvarel umcros qals gveleSaps colad
aZlevda da brZana, rom saqmros sacolesTvis saCuqrebi gamoegza-
vna: iseTi Txeli abreSumis kaba, rom naWuWSi Cateuliyo da Tval-
margalitebiani yelsabami moetana. miutana gveleSapma mefis qals
tansacmeli: iseTi Txeli, obobas qseliviT, yelsabami _ Zvirfasi
TvalmargalitebiT da ymawvili qalis mosawoni bevri ram.
mefem Svili gveleSaps miaTxova. qali maTTvis ganmartoebul
saxlSi dasaxlda. mefem maT erTi msaxuri miuCina. saRamoobiT gve-
leSapi karwin iwva da baRSi moseirne lamazi colis cqeriT tkbe-
boda. mefis qali SiSiT Cum-Cumad qmrisken Tvals aparebda.
erTxelac gveleSapi mis sawol oTaxTan mivida da iq karTan
wamowva. mosamsaxure qalma Tvali mohkra da SiSisagan mokurcxla,
ifiqra, axla ki SeWams mefis qalso. mefis qalsac aseve egona, ma-
gram, rac ufro metad akvirdeboda gveleSaps, ise aRar eSinoda,
radganac qmars keTili Tvalebi hqonda. qalma uTxra:
_ gveleSapo, Cemi SeWma Tu ar ginda, miTxari rame?
_ zurgze fexi damadgio, _ sTxova gveleSapma.
mefis qali SiSiT mivida da Txovna Seusrula. uceb zurgze gve-
leSaps tyavi gadasZvra da Signidan mzeWabuki gamovida. ymawvilma
tyavi fanjrebze Camoafara, Seamowma, kars WuWrutana xom arsad
492

492
hqonda. raca hqonda, sanTliT amoqola. miujda amis Semdeg cols
gverdiT da Tavisi saidumlo dawvrilebiT uambo.
_ me var, gugurCi, miwis qveSeTis mefis vaJi. mamam CemTvis co-
lis SerTva uCemod gadawyvita, Cemsave biZaSvilze daqorwineba
damipira. me ar mindoda. amitom bicolaCemma, im gogos dedam, gve-
leSapad maqcia. mamas saxlidan gamoveqeci. axla mamaCemis msaxure-
bi yvelgan dameZeben. icode, rac giTxari, aramc da aramc aravisTan
wamogcdes.
gaTenda. gugurCi isev gveleSapis tyavSi SeZvra da isev karwin
dawva. diliT mosamsaxure gogo miipara saxlTan, kars yuri miado,
gveleSaps qalbatoni xom ar SeuWamiao. qalbatonis xma rom moesma,
karze daakakuna. kari mefis qalma gauRo, Tanac gauRima. qalbatons
Tvalebi ucimcimebs, saxe mzesaviT ubrwyinavs. gveleSapi ki TavisT-
vis wynarad wevs kars miRma, gegoneba, Tvlemso. es rom naxa, gogo sa-
saxlisken gaiqca da rac rom naxa, Caukakla mefis qaliSvilebs.
_ rac ar unda dagijdes, gaige, vin aris eg gveleSapi! _ ubrZanes
debma, mefis qalebma. _ e mand, raRac sxva ambavia. gaige, gagvagebine
da mefurad dagajildoebTo.
daiwyo gogom Cum-Cumad TvalTvali. Tvali gveleSapze uWi-
ravs, magram verafers atyobs. mere da mere qalbatons guli gaaxsn-
evina. gamostyua saidumlo. rogorc ki gaigo, dro ar daaxana, adga,
sasaxleSi gaiqca da qalbatonis debs moaxsena, rac Seityo.
SeSurdaT debs disa. TiTebs ikvnetdnen boRmiT. SeuCndnen ma-
mas, nukerebs gveleSapis tyavi moaparvineo. mefe didxans uarobda.
umcrosi qalisTvis myudroobis moSla ar undoda. magram ufrosma
Svilebma ise SeaRones, xeli Caiqnia, rac aris ariso da daTanxmda.
nukerebi RamiT qurdulad Seiparnen col-qmris sawol oTaxSi da
gveleSaps tyavi mopares. ufrosma debma is tyavi cecxlSi dawves. ty-
avs cecxli rom waekida, gugurCim Sin gaiRviZa, wamoxta da daiyvira:
_ ox, ox, ra axlobeli suni mcems!
gaiRviZa mefis qalmac. xedaven, tyavi ar aris.
_ mouyevi Cemi ambavi vinmes?! _ dardianad hkiTxa gugurCim.
mefis qali tiriliT gamoutyda, mosamsaxurem eg saidumlo ga-
momtyuao.
gugurCim fexi dahkra, axla lursmnad gadaiqca da miwaSi Ca-
Zvra. darCa dardiani mefis qali martodmarto. dasamduric ara-
visTan hqonda, damnaSave TviTon iyo. eloda erTi, ori, sami dRe.
493

493
gavida kvira, Tve. gugurCi ara Cans. mere adga da mamas miadga.
_ Cemi bedi cecxlSi daiwva, guli gamityda, miTxari, mami, ra
gzas davadgeo?
_ mapatie, Svilo. Senma debma ar momasvenes, isini SemomiCndnen,
meubnebodnen, aSdagi Cven das miwis qveS, Tavis qveyanaSi waiyvanso,
megona, damekargebodi, _ Sewuxda mama, _ magaT momatyueso.
mefis qali kaciviT gamoewyo, Tma cxvris fafaxSi Camala da gzas
gaudga, gzadagza gugurCis kiTxulobda.
bevri iara Tu cota iara, gugurCis mnaxveli veravin naxa.
erTxel, erT avadmyof dedabers Sin miadga Ramis gasaTevad.
dedabers qalma saidumlo gaumxila.
_ Tavs nu iklav, _ daamSvida moxucma, _ raRacas mogixerxeb,
_ mefis qals Tavze xeli gadausva. _ me amqveynad didi dro ar dam-
rCenia. SenTvis erT sikeTes kidev movaswreb.
diliT moxucma igrZno, rom kvdeboda da mefis qals uTxra:
_ im wyarosTan mixval, TeTri qvis Ziridan rom moCxrialebs,
Cemi qoxis ukan. dabla daixrebi da daiyvireb: ox-vai! _ es Tqva da
suli ganuteva.
mefis qalma dedaberi miwas miabara, daitira. mivida wyarosTan,
daixara wylis piras da daiZaxa: _ ox-vai!
imwams win goliaTi wamoeWima da uTxra:
_ me var ox-vai, mibrZane, mefis Svilo.
_ miwis qveSa samefoSi wamiyvane, _ sTxova qalma.
_ mesmiso, _ upasuxa ox-vaim, _ oRond wasvlis win TeTri qvis
wyaroSi unda ibanaoo.
qali asec moiqca. mere ox-vaim xeli Caavlo da gafrindnen. maR-
la, RrublebqveS didxans, didxans ifrines. Tovliani mTis Ziras
ox-vai daeSva. klde damskdari iyo, iqidan boli da cecxli gamodi-
oda. ox-vaim mefis qali daamSvida:
_ nu geSinia, gamomyevi. Cven rom wyaroSi vibanaveT, is wyali
jadosnuri iyo. cecxli Cven ar dagvwvavs.
daeSvnen qvemoT, biliks gahyvnen. sul qvemoT da qvemoT mid-
iodnen, siRrmeSi. miadgnen miwisqveSeTis samefos. samefos karTan
ox-vai gaCerda.
_ me mand ver Seval. ai, Sen, WiSkris gasaRebi, esec sxva Svidi
aTasi gasaRebi miwisqveSeTis dedaqalaqis saxlebisa. Sedi da moZe-
bne Seni gugurCi. Tu dagWirdes, damiZaxe, ox-vai-Tqo.
494

494
mefis qalma gasaRebebi gamoarTva, WiSkari SeaRo da qalaqSi
Sevida. xedavs, yvela suldgmuli: kaci, cxoveli, frinveli _ qvad
aris qceuli. gaqvavebuli vaWrebi dganan daxlis ukan. qvis bavSvebi
wvanan akvanSi, qvisaa cxvar-Zroxa farex-gomurSi, qva-mtredebi sxe-
dan aivnebze. cocxali araferi WaWanebs da mkvdari siCumea garSemo.
mefis qalma yvela kari gaaRo da gugurCi versad naxa. bolos pir-
Tamde gaRebuli kari dainaxa. Sevida erT oTaxSi. iq mercxali Se-
frTxialda da mxarze daajda. mercxalma TvalebSi Caxeda. mefis qa-
lma akoca frinvels, Citma frTa odnav gaSala da iataks Seexo, zed
im adgilidan mefis qalis Tvalwin gugurCi wamoiWima. sixarulisa-
gan orive krints ver Zravda. gadaexvivnen erTmaneTs da gugurCi
mouyva cols, Tavs rac gadaxda.
_ mamaCemma rom gaigo, gveleSapis tyavi Senma debma dawves, isev
im qalis colad SerTva damipira. uari vuTxari, gabrazda da mer-
cxlad gadamaqcia. rac cocxali iyo dedaqalaqSi, gaaqvava. axla
garSemo miixed-moixede! naxe, Senma gabedulebam, uSiSarma gulma,
siyvarulma boroti jado rogor daamsxvria.
marTlac, miixeda mefis qalma garSemo da naxa, irgvliv yvela
gacocxlebula, cxovreba Cqefs. xalxi muSaobs, mwyemsebi faras
aZoveben. sxvenze mercxlebi frTxialeben.
gugurCim mefis qali waiyvana da mamasTan mivida. fiqrobda, mama
mapatiebso, magram arc miwisqveSeTis mflobelma, arc misma colma,
arc misma naTesavebma gugurCis coli ar miiRes.
gugurCis dedam uTxra:
_ Seni daqorwineba vindomeT da dagaqorwinebT. mag gogos ki,
Sen rom moiyvane, mosamsaxured davayenebT: Seni qorwilis dRisT-
vis Cven qalaqSi yvela quCa daasufTaos da garecxos zRvis wyliT.
Tu amas ar izams, mamidaSeni gaaqvavebs.
mefis qali mwared atirda. zRvis napiras mivida. caze Rrublebs
SeecodaT qali. zRvidan wyali akrifes da Tavsxma wvimiT garecxes
dedaqalaqis quCebi. gadaTeTrda, gaqaTqaTda quCaSi yvela qva.
gaukvirdaT es saswauli gugurCis naTesavebs da imas
fiqrobdnen, sxva ra daevalebinaT. ifiqres, ifiqres da moifiqres.
gugurCis dedam mefis Svils yviriliT ubrZana:
_ dRes saRamos Cems Svils sacole mouva da sasaxleSi iseTi
sinaTle unda daxvdes, rogoric dRisiT aris. sacoles Sen daxvde-
bi da Tavze mazuTiani CiraRdani gedgmevao.
495

495
ra unda eqna?! da mefis qalma moifiqra. rom daRamda, aanTo
maSxala, CiraRdani sasaxlis yovel kuTxeSi, kibeze, ezoSi, Tavze
mrgvali sarke daidga da miiba. sarkidan cecxlis anarekli miwisq-
veSeTis dedofals Tvalsa sWrida. sarkes Tvals ver usworebda,
Wutavda da ver amCnevda, ra edga mefis qals Tavze, maSxala-CiraR-
dani, Tu _ ara.
am erTxelac mefis qalma gugurCis naTesavebs pirSi Cala ga-
moavlo.
gugurCis deda mainc ar gaCerda. mefis qals ubrZana:
_ axla mesame davaleba Seasrule! saqorwilo halvisTvis Widan
eqvsi qila erbo unda amoiRo!
wylis magivrad Widan erbo mefis qals rogor unda amoeRo, ar
icoda. mivida WasTan. Caixeda Sig, am dros miepara miwisqveSeTis de-
dofali da WaSi Caagdo.
gugurCim fanjridan dainaxa es. Wisken gaiqca, coli Widan amoi-
yvana da iqidan gaiparnen. gugurCim Tan WurWliT zRvis wyali, bas-
ri dana da nemsebi waiRo.
gaqceulebs boroti mamida daedevna. mamida ki ar mirbis, mifri-
navs. sadacaa daeweva da daiWers, rom gugurCim mxars ukan nemsebi
gadayara da daiZaxa:
_ Cvens ukan da Sens win jagnari moedoso.
amovida ekliani jagebi, xSiri da gauvali.
jadoqari mamida Svid dRes gadioda ekal-bardSi. gasisxlianeb-
uli da dakawruli samSvidobos gavida da ufro swrafad daedevna
swor gzaze. cota darCa, ar daewia. magram gugurCim axla mWreli
dana gadaagdo ukan da daiyvira:
_ Cvens ukan da Sens win am danasaviT mWreli kldeebi gaCndeso!
maT Soris maRali da mWreli kldeebi Cadga.
mamida kbilebiT Seeba kldes, daiWra, daisera da mainc gavida.
cotac da daewia. mefis qali daiRala, fexebi dausisxlianda, da-
sustda. aiyvana xelSi gugurCim qali. da, roca mamidas ramdenime
nabiji darCa da is iyo, unda daweoda, gugurCim coli dasasvene-
blad Zirs Camosva, zRvis wyali gadaRvara da daiZaxa:
_ Cvens ukan da Sens win tba gaCndeso!
da maT Soris mlaSe tba gaCnda. curva jadoqars ar SeeZlo da im
tbaSi daixrCo.
_ ox-vai! _ dauZaxa mefis qalma.
496

496
maSinve goliaTi wamoiWima mis win da uTxra:
_ aq var. mibrZane, qalbatonoo.
_ male mamaCemTan migviyvane!
aiyvana ox-vaim orive RrublebqveS da miiyvana zed sasaxlesTan.
mefes gauxarda sayvareli Svilis dabruneba. siZe ki danaxvisTanave
Seuyvarda.
sasaxleSi qorwili gadaixades. cxovrobdnen tkbilad. vaJebi
SeeZinaT mamis msgavsebi, qalebi eyoloT, sul dedas rom hgvandnen.
ase damTavrda zRapari.

zaza, lamazi Zroxuna

es ambavi an moxda da an _ ara. amboben, erT sofelSi cxovrob-


da qali RviZl SvilTan. qaliSvils deda arafers akeTebinebda, ar
davRaloo, imas tkbil qadebs aWmevda, gers ki _ xmel puris qerqs
miugdebda, miaCeCebda saCeCels da Zroxis samwyemsavad gaagdebda.
Zroxa lamazi hyavdaT, zazas eZaxdnen. gogona mzeze miabamda
Zroxas, puris qerqs marils daayrida da aWmevda. TviTon ki saRa-
momde mSieri iyo.
erTxelac zazam, lamazma Zroxunam, adamianis xmaze dailaparaka:
_ modi, CemTan, gulkeTilo, kargo, Sesvi Cemi rqebidan, _ Tavi
daxara zazam da gogonam Sesva marjvena rqidan Tafli, marcxenidan
_ erbo.
ase grZeldeboda. gogo Zroxas marialin puris qerqs aWmevda,
Zroxa Taflsa da erbos asmevda. dedinacvali xom gers marto Zrox-
as ar amwyemsinebda, Txis matylsac atanda da arTvevinebda. erTx-
elac zis gogo, arTavs matyls, Zroxa Zovs, amovarda qari da mTeli
matyli gaitaca. gogo dedinacvalTan gaiqca da sacodavad atirda:
_ dedi, dedi, ra vqna qarma Cveni matyli moitaca.
dedinacvalma gogo galaxa da ubrZana, Cqara matyli moZebneo.
_ Tu ara naxav, mogklav, cocxals ar dagtovebo.
gogo saZovarze dabrunda da Zroxas hkiTxa:
_ miTxari, ra vqna, zaza, Cemo lamazo Zroxuna?
_ nu itireb, _ uTxra lamazma Zroxam, _ gaswavli, rogor unda
ipovo matyli. cremlebi moiwminde da mismine. ai, im gzaze farTo
mindvrebia, im mindvrebSi xalxs naxav, romlebic marjnis mosavals
497

497
imkian, Tavs daukrav da etyvi, mSvidoba da baraqa Tqven da Tqvens
ojaxs! erT niCab xorbals xom ar maCuqebT? Tan etyvi, qarebis de-
doflis CasaJais gzasac xom ar mimaswavliTo? isini meore kaloze
gagiSveben, sadac msxvil margalits agroveben. iqac xalxs igives
SeekiTxebi. aqedan sxva kaloze gagagzavnian, iq bajaRlo oqroebs
agroveben. imaTac miesalmebi da igives hkiTxav _ isini qaris de-
doflis gzas migaswavlian.
ivli ase im gziT, gzaSi ZaRlebs Sexvdebi, im ZaRlebis win Tiva
yria. naxav cxenebs. cxenebs win Zvlebi uyriaT. aiRe Zvlebi da ZaR-
lebs dauyare, cxenebs ki Tiva. Seicode, ase uTxar, `Tqve sacodav-
ebo-Tqo~. gauxardebaT da gzas gaCveneben. mere gzaze Cqari mdinare
Segxvdeba, Sesvi iqidan peSvi wyali. Seaqe: `ox, ra tkbili xar-Tqo~.
gauxardeba imasac da gzas gagixsnis. am mdinaris iqiT CasaJais sax-
li dgas. SeaReb kars, axval kibeze, daiZaxeb: `qarebis deda, CasaJai,
Semibrale, matyli damibrune, Torem dedinacvali momklavs!~ Casa-
Jai getyvis: `modi CemTan axlos, veraferi gavigeo~. nu SegeSindeba.
midi axlos. getyvis, aba rac saxlSi maqvs, dabertyeo!~ adgebi Senc
gadauTeTreb saxls. TeTreuls gaurecxav, aulageb logins. moe-
woneba es CasaJais da ase getyvis: `amiwewe Tma da Semomaxie kaba!~ Sen,
ra Tqma unda, amas ar izam. kaba dauuToe, abanave, Tma davarcxne da
loginSi Caawvine. rom CaeZineba, mohkide matyls xeli da ukanmouxe-
davad mokurcxle, Tu arada, CasaJai saukunod dagimonebs.
madloba gadauxada gogonam zazas da gzas gaudga. gzad farTo
vel-mindori naxa. dainaxa, xalxi wiTel marjnebs rom krefda.
_ xvavi da baraqa, marjvena dagelocoT, _ uTxra gogom, _ erT
niCabs mec xom ar miwiladebT da gzas qaris dedofal CasaJaisTan
xom ar mimaswavliT.
gogonas xurjinSi niCbiT wiTeli marjnebi Cauyares da meore
kaloze gagzavnes, msxvil margalitebTan.
_ xvavi da baraqa ar mogeSaloT! _ uTxra gogonam, _ ra lamazi
margalitia! erT niCabs xom ar maCuqebT da xom ar mimaswavliT gzas
qaris dedofal CasaJaisTan?
Cauyares xurjinSi niCbiT margaliti da iq gagzavnes, sadac ba-
jaRlo oqros imkidnen.
_ xvavi da baraqa ar mogeSaloT! _ xelis aweviT miesalma gog-
ona, _ erT niCab bajaRlo oqros xom ar momcemT da gzas qaris de-
dofal CasaJaisTan xom ar mimaswavliT?
498

498
Cauyares bajaRlo oqro niCbiT xurjinSi da uTxres:
_ wadi da eg ager, im cxenebsa da ZaRlebs hkiTxe.
wavida gogo da xedavs, viRacas ZaRlebisTvis Tiva dauyria,
cxe­nebisaTvis _ Zvlebi. moutana da dauyara Tiva cxenebs, Zvali _
ZaRlebs. Tavze xelic gadausva, miualersa, Seibrala: rogor meco-
debiTo. maT kidev gza miaswavles.
gzaze gogonas Cqari mdinare daxvda. dalia mdinaris wyali.
Seaqo: ox, ra tkbili xaro!
mdinare Sedga, daixia, fskeri gamouCnda da gogo gaatara.
mivida is CasaJais saxlTan, kari gaaRo, kibeze avida da daiZaxa:
_ qaris dedav, CasaJai, Semibrale, matyli damibrune, Torem
dedinacvals ver gadavurCebio.
_ yurSi cudad mesmis, _ dauyvira CasaJaim, _ axlos modi!
gogo mivida. CasaJaim ubrZana:
_ aba, Cems saxlSi yvelaferi amoabrune!
_ kargio, _ upasuxa.
miitana wyali, saxli gadaaTeTra, yvelafers adgili Seucvala.
_ axla Tma CamomiSale da kaba Semomaxie! _ ubrZana CasaJaim.
gogom daukemsa tansacmeli. abanava, davarcxna da daawvina.
qaris dedofals Zalian moewona es.
_ modi CemTan, Svilo, _ dauZaxa. gogos Tavze doqiT wyali
daasxa da Tma gauoqrosferda.
stumars ramdenime dRes Sinidan ar uSvebda qaris dedofali.
mas ki mSobliuri mxare enatreboda, enatreboda Tavisi lamazi
Zroxuna.
stumari Sinidan rom ar gaparvoda, CasaJai matyls baliSis qveS
malavda. erTxelac, roca CasaJaim daiZina, gogom baliSis qveSidan
matyli amoiRo da iqidan mokurcxla. qarebis dedofalma gaiRviZa.
xedavs, gogo iq ar aris. moxuci dasaWerad gamoekida. yviris:
_ hoi, amRvreulo mdinarev, ar gauSvao! hei, ZaRlo da cxeno,
daiWireTo! hoi, mindorSi momuSaveebo, Tqveni gawyveta iyos, ar
gauSvaT, daiWireTo!
gogona Cqar mdinares miadga, mdinarem daixia, Tan talRiT
oqros quslebiani qoSebi gadmouyara. qoSebi jadosnuri iyo,
quslebze marjvniv da marcxniv gogonas suraTi Canda. gamoarTva
mdinares qoSebi, madloba gadauxada da sirbiliT ganagrZo gza.
_ SegargoT eg Tiva! _ uTxra cxenebs, Tivas rom Wamdnen. ZaR-
499

499
lebsac uTxra, SegergoTo, Zvlebs rom RrRnidnen. maTac gza dauT-
mes da gza mSvidobisa usurves.
gairbina gogonam mesame, meore da pirveli kalo, yvela mSvido-
biT moikiTxa da yvelam gza mSvidobisa usurva.
gabrazda da ganrisxda qarebis dedofali CasaJai.
_ hoi, Sen mdinarev, hoi, Tqven ZaRlebo da cxenebo, hoi, Tqven
mindorSi gasulo kacebo, eg rogor gamibedeT da Cemi brZaneba
arafrad CaagdeT.
mdinarem ase upasuxa:
_ Sen me mRvries meZaxdi, gogonam miTxra, ra tkbili xaro!
ZaRlebma da cxenebma upasuxes:
_ cxenebs Zvlebs, ZaRlebs Tivas gviyridi. SimSiliT suli gvZ-
vreboda. gogonam kuWi gagviZRoo.
xalxma ase upasuxa:
_ Sengan sikeTe sityviTac arasdros gvRirsebia. tkbili sityva
CvenTvis erTxelac ar giTqvams. mag keTilma gogom Cven bedniereba,
xvavi da baraqa gvisurva da aba, ar gavuSvebdiTo?!
qarebis dedofali ukan xelcarieli dabrunda.
wavida da wavida. Cven, modiT, isev gogos mivubrundeT.
obolma Sin miirbina da Tavis lamaz Zroxunas Caexuta.
_ gamarjoba, Cemo Zroxuna, lamazo; aha, oqro da marjani mogi-
tane. esec Sen _ qoSebi Cemi suraTebiT.
gogom zazas sul dawvrilebiT mouyva, rac naxa, rac Tavs gadax-
da. mere dedinacvalTan mivida da matyli miutana. geris cxovre-
baSi araferi Secvlila. Yyvelaferi Zveleburad midioda. isev mwy-
emsavda zazas, Tavis wiTela Zroxas mindorSi, Txis matyls CeCavda
da rTavda.
dedinacvlis RviZli Svilebic isxdnen Sin da Zveleburad usaq-
mobdnen.
erTxelac dedinacvalma gers hkiTxa:
_ xilabandqveS Tmas ratom malavo?!
_ Tma mtkiva da imitomo.
_ modi, vnaxavo, _ iyvira dedinacvalma da xilabandi Tavidan
gadaacala.
oqros Tma daunaxa dedinacvalma da Surisgan acaxcaxda.
SeuCnda:
_ miTxari, miTxari, eg oqros Tma saidano?!
500

500
sxva gza ar iyo, ise brazobda, ise Cxubobda, rom obolma gogom
ar daumala:
_ qarebis dedofalma CasaJaim maCuqa es oqros Tmebi.
_ vin migaswavla gza CasaJaisTano?
_ zazam, wiTela Zroxamo.
dedinacvalma krinti aRar daZra. Sevida oTaxSi, Tavis gogos
xeli Caavlo, mindorSi gaiyvana da Zroxis damwyemsva da Txis maty-
lis gaCeCva daavala. sad iyo da sad ara, amovarda qarborbala, Sa-
vad abrialda da matyli sul erTianad waglija, gaitaca.
dedinacvlis qalma Zroxas ubrZana:
_ miTxari, Zroxav, matyli sad aris?!
uTxra zazam is, rac manamde obols. gaiqca dedinacvlis qali
qarebis qalbatonis saZebrad. gzad kalos miadga, sadac xalxi mar-
jnebs agrovebda.
_ mexi Tqvenc dagayareT da Tqvens marjnebsac. xurjinSi Cami-
yareT eg marjnebi da gza qaris qalbatoniTan male maswavleT!
_ e, rogori Tavxedia?! _ gaukvirdaT kacebs. gabrazdnen,
dasves niCabze da meore kaloze gadaagdes, sadac msxvil mar-
galitebs agrovebdnen.
_ mexi Tqvenc dagayareT da e, mag Tqven mosavalsac! _ ikivla
dedinacvlis qalma, _ aba, Cqara CamiyareT niCbiT eg margalitebi
da gza qaris dedofalTan male mimaswavleT!
Sesves niCabze da mesame kaloze moisroles, sadac godrebiT
bajaRlo oqros agrovebdnen.
_ Tqvenc amowydiT da eg Tqveni mosavalic gaqres! _ aRrial-
da dedinacvlis qali. _ ha, male oqro momeciT da gza mimaswavleT
qarebis dedofalTan.
ai, aq moxvda, Tu moxvda qoTebi. da niCbiT cxenebTan da ZaRlebT-
an gadaagdes. iq kidev yvelaferi auria. cxenebs Tiva waarTva da
ZaRlebs dauyara, ZaRlebs Zvali waarTva da cxenebs dauyara.
_ ai, amowydiT da armad geqceTo! _ daayola.
ZaRlebma dakbines, cxenebma tlinki hkres. amaT Tavi Zlivs daaR-
wia. miadga mdinaris pirs. Sesva mdinaris wyali da zed miafurTxa:
fu, ra WuWyiani xaro. gabrazda, aRrialda mdinare da ar gaatara.
ris vai-vaglaxiT gadavida dedinacvlis qali mdinaris gaR-
ma. miadga dasvenebul-gaWuWyianebul-dalurjebuli qarebis de-
doflis saxls. avida kibeze, SeaRo kari da Sehyvira:
501

501
_ miwa dagayare, boroto CasaJei! axlave damibrune matyli,
Torem dedaCemis wyevlas ver gadaurCebi.
_ ver gavige! _ yviriliTve uTxra CasaJeim, _ axlos modeqi.
midga dedinacvlis qali axlos da CasaJeis eubneba:
_ Cems saxlSi yvelaferi Tavdayira daayene!
_ kargi, magas ki vizam, _ gauxarda gogos. miamsxvr-moamsxvria,
rac xelSi moxvda, daamtvria, qva qvaze ar dautova.
CasaJaim arc wyevla da arc agina, erTi brazianad ki Sexeda.
_ ra vqna, modi, Tma damaglije da kaba Semomaxie! _ ubrZana
stumars.
dedinacvlis qali eca, Tma daaglija da kaba zed Semoaxia, sul
nafleT-nafleTebad. qarebis dedofalma Subli Sekra da moiqufra.
_ madlobeli var. aha, esec Cemgan saCuqrad gqondes, _ uTxra
da gogos saxeze doqiT wyali miasxa.
gogos saxe dauCofurda.
mere ubrZana:
_ aiRe Seni matyli da Seni fexi aq ar iyoso.
bevri iara, Tu cota iara, nacem-nabegvi gogo Sin mivida daCo-
furebuli. rom naxa, dedas guli gauskda, lamis aris gagiJdes.
bevri ifiqra, ra vqnao da dedinacvalma gadawyvita zazaze,
lamaz Zroxaze javri eyara, geris sayvarel Zroxas dakvla daupi-
ra.
zazam gers SesCivla:
_ Senma dedinacvalma unda damklas, _ mokrife Cemi Zvlebi,
rom damklaven da baRSi vaSlis xis qveS Camarxe.
dakla dedinacvalma zaza, lamazi Zroxa. xorci xaSlamad mox-
arSes. deda-Svilma, orivem martod SeTqvlifes. germa Zvlebi moag-
rova da baRSi vaSlis xis Ziras Camarxa.
im dRis Semdeg sawyalma obolma gogonam mosveneba dakarga.
_ es ra xdeba, dRiTidRe Sen koxtavdebi, Cemi gogo ki gonjde-
bao, _ wyevlida da scemda dedinacvali.
erTxelac Sevida geri baRSi, Camojda vaSlis xis ZirSi da dar-
disagan mwared atirda.
_ nu tiri, Cemo patara, nu tiri, _ amosZaxes Zroxis Zvlebma, _
miTxari, ra ginda da Segisruleb.
im dRes mezobel sofelSi didi zeimi iyo. qorwili hqondaT.
gogos iq wasvla da qorwilSi cekva-TamaSi undoda.
502

502
imwamsve gaCnda mSvenieri kaba da portretebiani qoSebi. gogo
lamazad gamoewyo da qorwilSi wavida.
ruze rom gadadioda, qvidan qvaze, erTi qoSi fexidan gasZvra da
wyalma waiRo. sawyali Sin dabrunda, qorwilSi wasvlas ver eRirsa.
imxanad ymawvili xani wyalSi kalmaxs iWerda. bades oq-
rosqusliani qoSi gamohyva, zed oqrosTmiani lamazi gogos saxe
rom exata. xans qoSis patronis naxva Zalian mounda.
daiara mTeli qveyana, eZebda, vis moergeboda qoSi da qoSis pa-
troni ver naxa. bolos Tavis msaxurebTan erTad im sofelSi mivi-
da, sadac dedinacvali, misi gogo da geri cxovrobdnen. kardakar
daiara da axla amaT kars miadga. rogorc ki fexi Sedga, xedavs, is
gogoa, qoSze rom axatia da visac eZebs. fexze qoSi moargo da mS-
venivrad moergo. gauxarda xans da dedinacvals geris xeli sTxova.
borotma qalma boRma damala, viTom gauxarda, Tavi ise daiWira.
_ Svilo, gTxov, mamaSenTan dabrundio, _ eubneba dedinacva-
li, _ gamovawyob Sens sacoles da Cemi fexiT mogiyvan.
asec moiqcnen.
ymawvilma xanma, borot dedabers gulSi ra hqonda, ra icoda?!
wavida xani da dedinacvalmac xeli Caavlo gers, TiTqos xanTan mi-
hyavda, gaudgnen gzas. sagzlad marilmoyrili mlaSe puri waiRo.
Sors midian, udabnoSi. moSivda gers da dedinacvals exveweba:
_ lukma gamaReWine, Zalian mSia, _ miawoda dedinacvalma
mlaSe, marilmoyrili puris qerqi.
SeWama germa mlaSe puri da axla wyurvilisagan lamis aris
daixrCos.
_ dedi, Zalian mwyuria, erTi ylupi wyali gaimete, _ exveweba.
_ ara giSavs, moiTmine, _ eubneba dedinacvali, _ male WasTan
mivalT, civ, kamkama wyals dagalevineb da guls ijereb.
marTlac, gzaze Soriaxlos Wa iyo. dado gogom miwaze boxCaSi
gamokruli Tavisi oqros qoSi da wylis dasalevad Wisken gaiqca.
is iyo, daixara wylis dasalevad, rom miepara boroti dedinacva-
li, xeli hkra da WaSi Caagdo. aiRo boxCaSi gamokruli oqros qoSi
da Sin dabrunda. gamoawyo saukeTeso kabaSi RviZli Svili. Tavze
abreSumis fata daadga, saxe fatiT daufara, Sesva TeTr cxenze da
ymawvil xans miuyvana.
xanis sasaxleSi deda-Svili didi pativiT miiRes, mdidruli
qorwilic gadauxades. roca qeifi da drostareba damTavrda, xanma
503

503
fatis qsovili saxidan gadaxada dedinacvlis qals da xelSi Cofu-
ra SerCa.
_ es ar aris, vinc miyvars! _ gabrazebiT iyvira, _ momatyues!
_ Tvalebi gatyuebs, Cemo kargo siZev! _ atyuebs gaRimebuli
saxiT dedinacvali. Cemi qali mzeTunaxavia.
Sewuxda ymawvili xani. aq, etyoba, jadoqrobaa da Tvali ma-
tyuebso.
iq ki, im WasTan vaWrebis qaravanma Caiara, gaCerdnen wylis dasa-
levad da dasasveneblad.
WaSi grZel Tokze mibmuli doqi CauSves wylis amosaRebad, ew-
evian Toks zeviT, doqi ise Zalian damZimda, rom erT kacs amoweva
gauWirda. erTma vaWarma meores gasZaxa, modi, momexmareo; miexmara
da doqiT gogo amoiyvanes.
gogom vaWrebs madloba uTxra da sTxova:
_ keTilo xalxo, roca me Cems survils vityvi, Tqven amini
miTxariT!
vaWrebi siamovnebiT daeTanxmdnen survilis Sesrulebas.
gogom daiZaxa:
_ minda, kaWkaWad viqce!
_ amin _ daumowmes da uceb gogona gaqra. TeTr kaWkaWad gadai-
qca, afrTxilda da gafrinda. vaWrebma gakvirvebisagan piri daaRes
da mere gzas gaudgnen. niblia kaWkaWi xanis saxlTan mifrinda da
nuSis xeze Camojda.
_ mebaRev, mebaRev, _ aWikWikda Citi, _ ise gaxmes da daWknes
es xe, rogorc me davWkni da gavxmi. midi, da es sityvebi ymawvil xans
gadaeci, _ uTxra da gafrinda.
nuSis xe ki marTla daWkna da gaxma. amis Semdeg yovel diliT
daafrindeboda frinveli romelime xes da dasCxavlebda:
_ mebaRev, mebaRev, es xe ise gaxmes da daWknes, rogorc me davW-
kni da gavxmi. midi da Cemi naTqvami ymawvil xans uTxari.
erTxel ymawvili xani Sevida Tavis baRSi da xedavs, rac ki kargi
xexili edga: komSi, nuSi, leRvi, Tu msxali, damWknara da gadamxma-
ra. mebaRes gaubrazda.
_ usvindisov, baRi ra dReSi Cagigdia. ar uvli?! rac kargi xe
iyo, yvela gadamxmara!
_ mapatie, batono, _ wailuRluRa mebaRem, _ me brali ara
maqvs. yovel diliT mofrindeba erTi Citi, airCevs karg xes, dajde-
504

504
ba zed da rogorc ki ityvis: `gaxmes es xe da daWknes, rogorc me
gavxmi da davWkni~, xe xmeba. is Citi Tan SenTan mokiTxvas mabarebs.
ymawvilma xanma Citis daWera brZana. mebaRem kakanaTi daago da
momdevno dRes, diliT Citi kakanaTSi gaeba. xani Cits xeliT Seexo
da maSinve Citi lamaz oqrosTmian qalad iqca. xanma icno Tavisi
sacole.
_ ai, Turme rogor momatyues! _ gabrazebiT daiZaxa, _ mo-
hkida xeli, Sin miiyvana, sasaxleSi da daavala _ moyevi, rac Tavs
gadagxda.
_ sicocle da dRegrZeloba, Cemo mbrZanebelo, _ uTxra qa-
lma, _ ra unda movyve?! Sen xom Tavad xedav da gesmis.
_ sakuTari TvaliT nanaxi jobia, _ upasuxa.
_ kargi! oRond, roca moyolas daviwyeb, iq Cemi dedinacvali
da misi qalic iyvnen da maTac moisminono. Tan minda, rom movyvebi
sasaxlis gareT aravin gavides.
qalma saxe daibura, damala. ase Seiyvana xanma sasaxleSi. gagza-
vna batonma msaxuri boroti dedinacvlisa da imis qalis mosayva-
nad. movidnen deda-Svilni, ZilgafrTxobili da gaavebuli. germa
saTqmels piri moxsna. wvrilad moyva, rogor Caagdo WaSi borotma
dedinacvalma. moyola daiwyo Tu ara, akankalda da gafiTrda de-
dinacvali. mere gaiZurwa SvilTan erTad karisken. karTan daraje-
bi idgnen, xanma gareT ar gauSva.
_ tyuilisa da borotebisTvis mkacrad unda daisajoT, _ Tqva
xanma, gogonam moyola rom daamTavra. gadaxada saburavi saxidan
sacoles da daayola:
_ Cemi sixaruli Tqveni dasjiT ar minda Cavimwaro. daubruneT
Cem sacoles qoSebi, amoiZueT kudi Cemi qveynidan da cxel gulze
arsad gadameyaroT!
gayares iqidan lafdasxmuli dedinacvali da misi qali.
sacolem xans sTxova, Cem mSobliur sofelSi gamomyevio.
wamoiRo iqidan sofelSi datovebuli Tavisi oqro, marjani da mar-
galiti, rac misma lamazma Zroxuna zazam arguna da Seunaxa. rogorc
iqna, daqorwinda ymawvili xani Tavis sayvarel qalze.
mxiaruli qorwili gadaixades. ukravda zurna-duduki, ukrav-
da Svidi doli. svamdnen da rumbebi ar icleboda, Wamdnen da qvabebi
ar icleboda. cekvavdnen, mRerodnen da ar iRlebodnen.
kargs kargi emarTebao, kargad damTavrda maTi ambavi. mec iq
505

505
viyavi, kargadac movilxine, ise rom, dRemde maxsovs da arasdros
damaviwydeba.

jadosnuri Wa

iyo da ara iyo ra. iyo amsoflad erTi xani. hyavda erTaderTi
qali. xarbi da boroti iyo is xani, arasdros, aravin, arc erTi glaxa
ar ganukiTxavs. Svili ki keTili da mowyalebis gamRebi iyo. mamas
xSirad ase eubneboda:
_ gana Sen salaros iseTi ra daakldeba, maTxovars groSi da
mSiers lukma rom miawodo?!
mamas Svilis aseTi sityva da saqme ar epitnaveboda. erTxelac
usmina, usmina da gabrazebulma uTxra:
_ Cemi Wkuis darigeba da maTxovrebis sibraluli Tu ar dai-
Sale, icode, pirvelive maTxovars migcem.
ar gavida didi dro da ezoSi axalgazrda maTxovari gamoCnda.
gogom mamas isev uTxra:
_ ra iqneba, am sacodavs Cveni sufridan rame vuwiladoT, gana
iseTi ra dagvakldeba?!
xanma moTmineba dakarga da aRrialda:
_ hei, viri moiyvaneT, SesviT Cemi qali virze da mag glaxas
gaayoleT!
amis Semdeg virze Semjdar da saxlidan gagdebul Svils ukan
daadevna:
_ vnaxav, e mag mucels riTi gaiZRob, kuWi SimSiliT rom agibuy-
buydeba!
xanis Svilsa da maTxovar biWs erTmaneTi pirveli danaxvisTa-
nave SeuyvardaT da colqmroba gadawyvites.
vaJma gogos uTxra:
_ araferi ise ar mawuxebs, rogorc erTi ram _ dedaCemi didi
xania loginad aris Cavardnili, fexze ver dgeba.
aiyvana ymawvilma xanis qali mTaSi, erT patara gamoqvabulSi.
_ ai, Cven aq vcxovrobT.
gamoqvabulSi carieli kedlebi iyo, iatakze Txeli nali ego da
zed avadmyofi moxuci iwva. biWi dedas mouyva, rogor Sexvda xanis
qals da rogor SeirTo.
506

506
_ ra vqnaT, Svilo, yovelTvis ase Rarib-Rataki ki ar viyaviT,
_ amoioxra moxucma, _ mamaSeni mdidari iyo. yaCaRebma mokles,
gaZarcves da Cven am dReSi Cagvyares... ar idardoT, mTavaria jani
gqondeT.
axla ymawvils SeeZlo dedasTan axali miyvanili coli dae-
tovebina mosavlelad. Svili dedam mamis megobarTan gaagzavna da
daavala:
_ sTxove, aqlemebis mZRolad agiyvanos Tavis qaravanSi da wi-
naswar cotaodeni gadagixados.
ymawvili asec moiqca. vaWars daudga aqlemebis mZRolad. winas-
war fulic gamoarTva.
_ mzad iyavi, _ daavala vaWarma, _ me da Cemi amxanagebi sam
dReSi davitvirTebiT.
mesame dRes ymawvili vaWrebis qaravans miuZRoda Soreul gza-
ze. ise didxans midiodnen, rom dReTa saTvalavi aeriaT. erTxelac
Tvalwin yviTelqviSiani sivrce gadaeSalaT. udabnoSi midiodnen.
aseTi gza mgzavrebisTvis saSiSi iyo. udabnos piras, Rrma WasTan,
qaravani wylis Sesavsebad SeCerda. Zirs gaSales qsovili da yvelam
TiTo qisiT oqro daagdo, aseTi iyo wesi. fuli imisTvis grovde-
boda, vinc WaSi Cavidoda wylis amosaRebad. CasvliT bevri Casula,
amosuli ki aravis unaxavs.
vaJma ifiqra, ifiqra da gadawyvita WaSi Casuliyo.
_ me Caval, _ Tqva, _ moxdes, rac moxdebao.
_ ar ginda, _ urCia mamis amxanagma, _ Tavs safrTxeSi nu Caig-
deb, daiRupebi. Seni avadmyofi deda ar gecodeba?!
_ uwylod yvela daviRupebiT, _ upasuxa mamis amxanags, aikida
tikebi da WaSi Cavida wylis amosaRebad. amoawoda zeviT tikebiT
wyali da, roca mTeli qaravnis samyofi wyali aiRes, WaSi ymawvils
amosayvanad Toki Caugdes, naxevrad amosuli iyo, rom Wis kedeli
gaixsna, viRacam Sig SeiTria da qvesknelSi Rrmad Caiyvana.
miwisqveSeTi ganaTebuli iyo. iq xmeli, gaZvaltyavebuli kaci
idga. mis win, kedelze usulo gvamebis rigi iyo gamwkrivebuli.
_ gamaTavisufle, _ Seexvewa ymawvili im kacs, _ iseTi ra dav-
aSave?! Sin axalmoyvanili coli melodeba.
Caxeda TvalebSi Zvaltyavam da uTxra:
_ sam gamocanas getyvi. gamoicnob _ gagiSveb da saCuqrebsac ga-
gatan. Tu ver gamoicnob, darCebi imaTTan, vinc Senamde movidnen aq.
507

507
_ sxva ra gzaa, cda bedis monaxevrea, _ daeTanxma ymawvili, _
miTxari gamocanebi.
_ qveynad yvelaze tkbili ra aris? _ hkiTxa CinCxvaram.
_ sayvareli qalis tuCebze tkbili qveynad araferia, _
daufiqreblad upasuxa ymawvilma.
CinCxvaras saxe gaunaTda da TiTqos xorcic miemata, mosuqda.
_ ra aris qveynad yvelaze saamuri? _ meore gamocana uTxra
CinCxvaram.
_ wola sayvarlis gverdiT yvelaze saamoa, _ axlac daufiqre-
blad upasuxa.
CinCxvaras, TiTqos xorci ufro moemata da tuCze Rimili au-
TamaSda.
_ ra aris qveynad yvelaze lamazi? _ es ukve mesame gamocana iyo.
_ is, vinc giyvars, _ vaJma mtkiced Tqva, _ misi saxe qveynad
yvelaze da yvelaferze lamazia.
am sityvebze ku Setortmanda da lamaz qalad gadaiqca. CinCx-
vara kaci gaqra da mis adgilze maRali, Tvaltanadi jigiti idga.
_ Cven erTmaneTi gviyvars, _ uTxra jigitma vaJs, _ qorwilis
Rames borotma jadoqarma mogvajadova. Sen ki siyvarulis erT-
gulebiT wyevla mogvxseni. amis Semdeg yvelas am Widan Tavisuflad
SeuZlia wylis amoReba da ukan mSvidobiTve dabrundeba. hei, Tqven,
aq damwyvdeulo kacebo, Tavisufali xarT, gaiRviZeT, _ SegiZliaT
Sin dabrundeT! _ daiZaxa jigitma.
usulo gvamebi gacocxldnen da fexze dadgnen.
_ Cven sxvadasxva gza gvaqvs, _ eubneba jigiti ymawvils, _
waiRe es ori broweuli Cemgan saxsovrad.
ymawvili Widan amoiyvanes. biWi Tavis Tavgadasavals mouyva
qaravnis kacebs. vaWrebs Zalian gaukvirdaT. misces biWs wylis
amoRebis gasamrjelod Camosuli oqroTi savse qisebi. qaravani
unda daZruliyo, rom udabnos mopirdapire mxridan sxva qaravani
gamoCnda, wyals mowyurebulebi udabnoSi xetialiTa da xvatiT.
_ wyali gagviyaviT, _ Seexvewnen axali mosulebi iq myofebs.
_ am Widan axla yvelas SeuZlia wylis amoReba, _ uTxra
ymawvilma.
mosul vaWrebs amis dajereba ar undodaT. amaTac misces
ymawvils oqroTi savse qisebi da Seexvewnen, wyali amogviReo. maTx-
ovari ymawvili axla maTxovari ukve aRar iyo, blomad oqro da is
508

508
ori broweuli Caabara Sesanaxad ufross da sTxova, Cems dedasa da
cols wauReo.
qaravan-baSi, qaravnis ufrosi, mivida biWis ojaxSi, patiosnad
miutana da gadasca fulica da broweulebic. manamde orma Raribma
qalma stumris gamaspinZleba indoma. xanis qalma broweuli gaWra da
naxa, broweuli marcvlis magier, margalitebiT iyo gamoWedili.
axla, roca ojaxSi oqro da margaliti blomad hqondaT, xanis
qalma yvelaze kargi eqimi moZebna da dedamTils mouyvana. amis Sem-
deg sasaxlis aSenebac moindoma, Tanac iseTis, rom imisi msgavsi
aravis arsad araferi enaxa. erTi qva Tu vercxlis daideboda, meore
oqrosi unda yofiliyo. sasaxle mamis sasaxlis win mTaze wamoWima.
xanma xalxi gagzavna, gaigeT am didebul saxls vin aSenebso. midiod-
nen da ambavi ki ver mihqondaT, radgan ver gebulobdnen.
gaida erTi weli, samic. dabrunda Sin ymawvili, ukan qaravani
mohyveba. deda da coli Seegebnen. Sin miiyvanes. ymawvils ukvirs, es
Cveni saxlis gza ar aris, Cveni gamoqvabuli iqiTaao.
ymawvilma manamde mTeli qveyana moiara da simdidrec bevri dau-
grovda. amis Semdeg deda-Svilma da rZalma daiwyes erTad cxovreba
tkbilad da mdidrulad.
gavida dro da colma qmars sTxova:
_ modi, mamaCemi davpatiJoT!
ymawvili saCuqrebiT mivida xanTan. colma winadawin gaafrTxila:
_ icode, mokle gziT da male dabrundi Sin. mamaCemi ityvis,
xval movalo da im dResve, umal aq gaCndeba.
stumars col-qmari sasaxlis win daxvda, fexqveS xaliCa ugiaT.
xanma Svili ver icno, radgan qals saxeze Txeli qsovili efara.
_ aseTi simdidre rogor SeiZineo? _ ukvirda da aTvaliereb-
da xani sasaxles.
_ mowyalebis gamcems muceli SimSiliT ar ubuybuyebso, _ mis-
ive sityvebi Seubruna da upasuxa xans Svilma.
_ mec Cemi Svili sul magas CamCiCinebdao, _ amoioxra mamam, _
da amitom, cxel gulze, glaxas gavayole da orive Sinidan gavagde.
neta, axla sad aris da rogor aris?
qalma saxidan pirbade gadaigdo da mamas yvelaferi uambo.
gaixara xanma. didi qorwili gadauxada Svilsa da siZes. mec iq vi-
yavi, vsvamdi, vcekvavdi. Sin saCuqrebi gamomatanes. qorwili Svidi
dRe da Svidi Rame gagrZelda. Sin rom vbrundebodi, Cems virs fexi
509

509
eRrZo, tikidan Rvino bolo wveTamde gadaiRvara. cxvris barkalic
momqonda da mSierma ZaRlebma SemiWames. mxolod erTi margalitis
marcvali gadarCa. esec Tqveni feSqaSi iyos, gamomarTviT _ ai, sul
esaa is, rac vnaxe da mogiyeviT.

mSvenieri feria

uZveles droSi, industanSi, qalaq hamadanSi zRvis napiras


Raribi col-qmari cxovrobda. talRebisagan gamoriyuli navebis
ficrebs agrovebdnen da SeSad hyidnen, Tavi ase gahqondaT.
marto siRaribe ara wyvetdaT welSi. sxva didi dardi hqonda
col-qmars, amdeni xania Svili vera da ver eyolaT.
erTxelac, roca kaci zRvis talRebis gamotanil navebis fi-
crebs agrovebda, napirze qalTevza mocurda: Tavi qalisa hqonda,
tani _ Tevzis. Raribs daelaparaka:
_ ginda, ise vqna, rom vaJi geyolos? magram, rom gaizrdeba, mis
beds Sen ar gadawyvet. Tanaxma xar?
_ Tanaxma var da Zalianac mixaria, _ iyvira kacma.
kaci, oRond Svili hyoloda, yvelaferze Tanaxma iyo, eSinoda
kera uSvilZirod ar Caqroboda. gavida dro. am kacis colma lamazi,
janmrTeli vaJi gaaCina. biWi gaizarda, davaJkacda. axla mamis magi-
er is agrovebda SeSas zRvis napirze. erTxelac napirze qalTevza
gamocurda da vaJs uTxra:
_ droa Sen bedze vizruno, SenTvis sacole SevarCie. napir-na-
pir iare zRvis kideze da win maRali kldis Ziras Sens sabedos naxav.
ymawvilma daujera. wavida iqiT, saiTac qalTevzam uTxra. marT-
lac naxa, maRal kldesTan TeTri mtredi mifreniliyo. mtredma
ymawvili ver SeniSna. miwaze daeSva da ulamazes gogod gadaiqca.
tanT gaixada da zRvaSi gadaeSva. sanam qali curavda, vaJi miipara da
tansacmeli mopara. axalgazrda qalma SeniSna da napirze micura:
_ keTilo kaco, me Sen ar gicnob, damibrune kaba! _ Seexvewa, _
mamaCemTan ase rogor mivide?
ymawvilma, rogorc naxa is gogo, maSinve Seuyvarda. tansacmlis
micemas ki ar Cqarobda.
_ minda, colad gamomyve da uari ar miTxra. uars Tu metyvi,
kabas ar dagibruneb.
510

510
gogosac Seuyvarda vaJi da daTanxmda. biWma kaba gadaugdo da
pirisaxe ukan miibruna.
_ sad Segxvde? _ hkiTxa ymawvilma.
_ am kldesTan modi, am saRamos. klde gaiReba da miwis qveS gza
gaixsneba. qveviT, bolo mesame kars gaaReb da mec iq dagxvdebi, _
uTxra, mtredad gadaiqca da gafrinda.
vaJi ise moiqca, rogorc qalma daariga. miwisqveS Cavida, oqros
farda gadaswia da is kari gaaRo, romlis ukanac mzeTunaxavi elo-
deboda. gogo biWs moexvia da uTxra:
_ me feria* var, zRvaTa mefis qali. zRvebi da miwisqveSeTi
mamaCems emorCileba. Cven eqvsni dani varT. mamam saqmroebis arCev-
ani Cven mogvando. midi masTan, Tavi daukari da Cemi xeli sTxove.
vaJi zRvaTa mefesTan mivida.
_ Tanaxma var, qali mogaTxovo, _ uTxra mefem, _ oRond minda
gamogcado, marjve xar Tu ara. ai, pirveli saqme es iqneba: es min-
dori erT RameSi kidec unda moxna, kidec daTeso da xorblis mo-
savalic aiRo.
daRonda vaJi. erT RameSi mosavali rogor unda aeRo?! mivida
mSvenier feriasTan.
_ eg Sen ar idardo! _ daamSvida feriam, _ debi, yvelani, mo-
gexmarebiT.
gaiRviZa vaJma da xedavs, mis gverdiT aRebuli yana Znebad aris
Sekruli da beRelSi dabinavebuli. adga, mivida zRvaTa mefesTan da
moaxsena: asea da aseo, Seni davaleba Sesrulebulia, modi, Tu ginda
da naxeo. mefes moewona gakeTebuli samuSao da biWi Seaqo.
_ yoCaR. axla ise, rom Znebi ar daSalo, dafqvi marcvali da
daabinave!
ymawvilma Tavad moifiqra, rac unda eTqva:
_ momeci ocdaaTi aTasi Tagvi. momexmarebian marcvlis arCevaSi.
mefes biWis pasuxi moewona:
_ kargi, _ daiZaxa man, _ axla bolo davalebasac mogcem. erT
RameSi Cemi saxlis garSemo aTasi eJvani dakide, rom maTma wkrialma
diliT gamaRviZos.
_ davkideb eJvnebs, _ dapirda ymawvili, _ oRond sami aTasi
WriWina momeci.
es pasuxic moewona mefes. kargi sasiZo meyoleba, sazriani da
gonierio. daniSna qorwilis dRe, dapatiJa xalxi. sufras Citis rZe
511

511
ar aklda. col-qmari tkbilad cxovrobda, magram feria grZnobda,
rom mis qmars raRac awuxebda. gamokiTxa. vaJi gamoutyda, ded-mama
menatreba da maTi naxva mindao. mefis qali Cafiqrda:
_ mamaCemi Tavisi samefodan gareT, naTel qveyanaSi aravis uS-
vebs. magram, raxan wasvla ase Zalian ginda, mec gamogyvebi, erTad
wavideT.
dauZaxa feriam Tavis mosamsaxureebs da daavala:
_ roca sasauzmod diliT damiZaxeben, uTxariT Cems magier; `vw-
evar da jer ar avmdgarvar~. meored rom movlen, uTxariT `icvamso~.
RamiT feria qmarTan erTad miwisqveSa gziT naTeli qveynisken
gaemarTa.
diliT zRvaTa mefem Svils sauzmeze dauZaxa.
_ jer isev vwevar, _ upasuxa Svilis magier mosamsaxurem.
eloda mefe Svils, Svili ar mivida. gagzavna dasaZaxeblad kidev
erTxel msaxurni.
_ vdgebi, _ isev Svilis magier upasuxa mosamsaxurem.
isev eloda mama, isev ar mivida Svili, isev gagzavna msaxurebi
mis dasaZaxeblad.
_ vicvamo, _ ferias nacvlad upasuxa mesame mosamsaxurem.
didxans da tyuilad elodeboda mefe Svils, mixvda, rom Svi-
li siZesTan erTad gaipareboda qveynidan. aiRo jadosnuri sarke,
Caixeda Sig, dainaxa, isini naTel qveyanaSi jer ar gasuliyvnen.
mefem mdevari daadevna.
naxa feriam mdevrebi, mefis msaxurebi, vaJs uTxra:
_ me meCeTad* viqcevi, Sen _ molad!*
aRimarTa meCeTi im adgilas, sadac idgnen; meCeTSi idga mola da
yurans kiTxulobda.
Sevardnen mefis msaxurebi meCeTSi da molas ekiTxebian:
_ mola, mefis qali da misi qmari xom ar ginaxavs?
_ rogor ara vnaxe, _ eubneba mola, _ sul axlaxan im mTaze
gadavidnen.
motyuebuli mdevrebi gaekidnen da, ra Tqma unda, ukan xel-
carieli dabrundnen.
_ gzad vis SexvdiT? _ hkiTxa mdevrebs zRvaTa mefem.
_ mola Segvxvda meCeTSi, _ upasuxes msaxurebma.
_ ex, Tqve doylapiebo! _ gabrazda mefe, _ axlave vezirs dau-
ZaxeT.
512

512
mefe da veziri gaekidnen qal-vaJs. feriam ukan miixeda. xedavs,
mama sadacaa daeweva.
_ Sen qaSayad* iqeci, _ uTxra qalma qmars, _ me tbad viqcevi.
im adgilas tba gaCnda da alivlivda. tbaSi qaSayi curavs.
mefes wyalSi qaSayis dasaWerad Caxtoma unda, magram, rogorc
tbisken wava, tba ganze iwevs da Sordeba, qaSayic masTan erTad
micuravs, xelSi ar uvardeba.
daiRala zRvaTa mefe, araqaTi gauwyda. Caiqnia xeli da ukan da-
brunda.
feriam da vaJma gza gaagrZeles. bevri iares Tu cota iares, vin
icis, magram biWi bolos ded-mamasTan, rogorc iqna, mivida. mSo-
blebi sixaruliT cas ewien. TavianT vaJs qorwili gadauxades. mec
im qorwilSi movilxine. gamomatanes sami loyawiTeli vaSli. erTi
me SevWame, meore _ imas miveci, vinc zRapars usmina, mesame _ imas,
visac es zRapri daamaxsovrdeba.

baculai da kaculai

iyo da ara iyo ra. iyo qvrivi qali baculai da zrdida sam obol
gogos.
erTxel wisqvilSi xorblis dasafqvelad unda wasuliyo da
Svilebs daubara:
_ Cvens auls beberi jadoqari kaculai SeeCvia. dadis Tavis
ZaRliT da patara bavSvebs iparavs. kari magrad CarazeT da aravis
gauRoT. me xmaze micnobT da mxolod me gamiReT. or sityvas gety-
viT da mixvdebiT: me var, baculai.
am dros jadoqari kaculai ZaRlTan erTad kuTxeSi idga da
baculais naTqvami gaigo.
Semoigdo dedam mxarze tomara da wisqvilSi xorbali waiRo
dasafqvavad. jadoqari frTxilad miuaxlovda kars da dedis xmiT
SesZaxa baculais Svilebs:
_ TqvenTan kaculai xom ar mosula, Svilebo! male gamiReT
kari! me Tqveni deda baculai var.
bavSvebma daijeres. ufrosma gogom karTan miirbina, gaaRo,
kaculais ZaRli eca da gaitaca.
male dabrunda deda. xedavs, ufrosi gogo ar aris. didxans
513

513
eZeba sawyalma baculaim Svili, mTeli auli Semoiara, maRal mTebze
avida, Cavida Rrma xev-xuvebSi, Svilis kvals versad miagno.
gavida erTi, ori Tu sami Tve, baculaim bazarSi wasvla daapira.
narTi unda gaeyida da marili eyida.
_ frTxilad, Svilebo, kari aravis gauRoT! _ mxolod me
gamiReT, roca getyviT, me deda baculai var.
bavSvebi Sehpirdnen dedas, rom kars aravis gauRebdnen. deda
wavida. rogorc ki Tvals moefara, kaculai maSinve iq gaCnda da de-
dis xmiT uTxra:
_ Svilebo, kaculais xom ar gamouvlia? kari gamiReT. me de-
daTqveni baculai var.
axla SuaTana gogom gauRo kari, kaculais ZaRli eca da gaitaca.
deda bazridan dabrunda. umcrosi Svili daxvda Sin atirebuli.
didxans eZeba dedam Svili, auli orjer Semoiara. avida maRal mTe-
bze, Cavida Rrma ufskrulebSi, eZaxa, eZeba, gza-kvals versad miagno.
dadga zamTari. deda tyeSi SeSis mosatanad unda wasuliyo. Sin
marto umcrosi Svili datova. mkacrad gaafrTxila dedam Svili:
_ icode, aramc da aramc, Svilo, kari aravis gauRo. rom dav-
brundebi getyvi: `me bucalai var~, da maSin gaaReo.
saRamos Sin dabrunda deda, Tan fiCxis kona moitana. xedavs,
kari gafrialebulia, Sin ki aravinaa. samjer Semoiara mTeli auli.
maRal mTebze avida, Rrma xev-xuvebSi Cavida, versad miagno, sul
tyuilad daiRala.
mTebSi moxuci gandegili Sexvda:
_ aq ram mogiyvana? _ hkiTxa moxucma, _ aq mosvlas veravin be-
davs.
baculai atirda:
_ aq Cemma ubedurebam momiyvana. kaculaim Svilebi...
_ kaculai Tavisi ZaRliT xSirad nadirobs am mxares... aqve
kldiT gadafarul xeobaSi cxovrobs. is kldec jadosnuria. ityvis
da gaiReba, rogorc kari. ubrZanebs da Caiketeba.
gandegilma baculai axlo mTaze aiyvana da iqidan jadosnuri
klde aCvena, sadac kaciWamia kaculai cxovrobda.
qalma didi madloba gadauxada da unda wasuliyo, rom gande-
gilma SeaCera:
_ es jer kidev yvelaferiar aris. axla yuri damigde. male kac-
ulai nadirobidan dabrundeba, ukan malulad aedevne da Sehyevi,
roca klde gaiReba. Sig nurafris geSinia, kaculaica da misi qofa-
514

514
kic uceb daecemian da daiZineben. daxocilebiviT iqnebian sam dResa
da sam Rames. am droSi Senc Cadi sardafebSi, gaxseni karebi, damwyv-
deuli bavSvebi gamouSvi da iqidan TavqudmoglejiT gaiqeciT.
gandegilma doqiT irmis rZe misca, aseve danasaviT mWreli kvr-
inCxis toti. baculaim madloba isev gadauxada moxucs da jados-
nuri kldisken gaemarTa. mivida da daimala. male qarborbala
datrialda, xis kenweroebi Zirs, miwamde daixara. qaris zmuils
ZaRlis yefa mohyva da gamoCnda ZaRlze ukuRma Semjdari kaciWamia
kaculai. Tan xurjinebiT bavSvebi mohyavda. kldes miuaxlovda,
gaaCera ZaRli, iyvira jadosnuri sityva: `xalT!~ da klde kariviT
gaiRo, SeuSva Sig ZaRlica da patronic, maTTan erTad adevnebuli
baculaic. umalve Seikra klde da baculais kabis kalTa moiyola.
qalma kabis kalTas moxucis naCuqari basri toti dausva, CamoWra
da gaTavisuflda. miixed-moixeda da xedavs, jadoqris saxlis win
dgas. saxli uzarmazar lodSia gamokveTili. karze jadoqris Svidi
jurRmulis Svidi gasaRebi hkidia. baculai daimala, sanam kacu-
laim da misma qofakma xmamaRali xvrinva ar amouSves. mere eca jur-
Rmulebs, daxsna karebi, gamouSva yvela damwyvdeuli bavSvi. maT
Soris Tavisi sami gogonac moZebna. Caexuta, dakocna, moefera, iti-
ra. yvelaze patarebi baculaim xurjinSi Casva, mxarze gadaigdo,
ufrosebs ki xeli xels Caakidebina da momyeviTo, _ uTxra. gaiqc-
nen. kldis piras baculaim xmamaRla daiZaxa; `xalT!~ klde gadaix-
sna, yvela gamovida da kldec Caiketa.
morbis baculai Cqara, rogorc SeuZlia. gaixeda baculais
ufrosma gogom, xedavs kaculai da misi qofaki mosdeven. sawyal
dedas mZime xurjinebiT sirbili uWirs.
_ Cqara, Cqara, dediko, sadacaa jadoqari dagveweva.
ukan baculais SuaTanamac miixeda, xedavs, sadacaa jadoqari
xelSi Caigdebs.
_ Cqara, Cqara, gaiqeci, dedi! _ Seexvewa dedas, _ jadoqari Za-
lian axlosaa.
ukan miixeda umcrosma, xedavs, jadoqari kbilebs aWrialebs:
`erTianad gadagsanslavTo!~
_ deda, Zvirfaso, jadoqari axla yvelas SegvWams, _ atirda
bavSvi.
baculaim marjvena xeli waavlo mWrel tots, moisrola ukan d
Tqva:
515

515
_ aseTi mWreli klde aRimarTos Cvens Soris!
mWreli klde marTla aRimarTa. mirbis baculai, rac Zali da
Rone aqvs. daRrRna ZaRlma mWreli kldeebi.
ukan miixeda baculaim. xedavs, kaciWamia qali, sadacaa daew-
evaT. isrola gandegilis micemuli totis naWeri ukan da daiZaxa:
_ Cven Soris jagi da ekali gaCndes.
jag-ekali moedo maT Soris manZils.
kaculaim da misma qofakma kafes da daRrRnes ekal-bardi, isev
daewivnen.
ra qnan amaT, sacodavebma?! Zala gamoecalaT, baculais uWirs
xurjinebis Treva. veRar garbis. isev gaixeda ukan. isev jadoqari
da misi qofaki mosdeven. maTi xmac axlodan ismis. axla irmis rZiT
savse qilas waavlo xeli da ukan moisrola, Tan daiZaxa:
_ Cvens Soris rZis tba gaCndes!
gaCnda zurgs ukan tba. tbis gaRma kaciWamia kaculai da misi qo-
faki darCnen. jadoqar qals curva ar SeeZlo. ifiqra, tbas Sevxvr-
ipavo, miadgnen ZaRli da jadoqari tbas xvripes, xvripes da imdeni
xvripes, rom muclebi rumbebiviT daeberaT da gauskdaT, gaskdomis
xma WeqasaviT gaisma mTebSi.
baculaimac da bavSvebmac dalies rZe. curavdnen rZian tbaSi
da uxarodaT. iq kargad daisvenes da Sinisken mSvidad gaswies.
kaculaisgan gaTavisuflebuli bavSvebi baculaim mSob­lebs
Camouriga. mokida Tavis sam gogonas xeli, miiyvana Sin da ase tkbi-
lad da mSvidad gaatares cxovreba.
xalxma aqo da adida baculai am gmirobisaTvis da es zRaparic
maTi naTqvamia.

izaguris qoSi

ijda mwyeri balaxSi, mTaSi, mindorze, Tavis budeSi da bartyebi


daCeka. yvela Wreli. magram gveli gadaekida budes. iqve balaxebSi
garSemo dasrialebs, sawyalma mwyerma mosveneba dakarga.
mivida mezobel kaWkaWTan, SesCivla. kaWkaWi iqve, axlos tyeSi
cxovrobda.
_ kaWkaWo, kaWkaWo, miSvele rame, Rormucela gveli bartyebs
miWams. miTxari rame, ra vqna, Sen xom Zalian Wkviani xar!
516

516
_ yvelaze Zalian me meSinia mag wyeulebis, _ gamoutyda fr-
inveli, _ magram, modi, me mTeli xmiT Tavze davWyivleb, egeb
SeSindes da gaSordes iqaurobas.
_ waval, melias vkiTxav rCevas.
mifrinda kaWkaWi meliasTan.
_ Seni eSmakobis gudaSi gvelis mosaSorebeli wamali xom ar
geqneba? _ hkiTxa.
didxans qeqa im gudaSi melam, eZeba, eZeba da ipova.
_ vipove, _ daiZaxa. _ Cqara yvavTan mifrindi. yvavs yvelaferi
SeuZlia, _ kaWkaWma daujera.
_ moparos iman izaguris oqros qoSi da zevidan im qvaze daag-
dos, romlis qveSac gveli cxovrobs, _ uTxra yvavma.
asec moiqcnen. gadawyvites, roca izaguri gareT dawveboda da
daisvenebda, mostacebdnen oqros qoSs da im qvaze daagdebdnen, gve-
li Tavs rom afarebda. roca izagurma oqros qoSebi gaixada, yvavi
eca, mostaca cali da afrinda. sasaxleSi dacvam gangaSi atexa:
_ Zvirfasi qoSi moipares! daiWireT qurdi!
yvavi Sors gafrinda da viRa daeweoda.
yvavi im qvasTan mifrinda, romlis qveSac gveli cxovrobda da
zevidan im qvas qoSi esrola. sasaxlis dacva saxuravidan Tvals ad-
evnebda yvavs, dainaxes, qoSi yvavma sadac daagdo da im mxares miaw-
ydnen. sanam mividnen qvasTan, mela iqve iyo damaluli, micunculda,
moipara qoSi da bunagSi gadamala.
jari im qvasTan mivida. naxes, qoSi ar iyo da yvela qva miyar-
moyares qoSis ZebnaSi. qoSi versad naxes. erT-erTi qvis qveS moke-
cil gvels waawydnen da Tavi waagdebines.
amboben, dResac im qvasTan midian moxucebi da Zvirfas qoSs eZe-
ben, egeb vinmes bedma gauRimos da izaguris oqros qoSi apovninos!
modi, es qoSi meliis bunagSi mivatovoT da mwyers mivubrundeT.
mwyerma dazarda bartyebi. Cvenc madloba vuTxraT eSmakobis gudas!

suleli mgeli

es ambavi moxda maSin, roca saRamo dgeboda, mSieri mgeli tye-


tye dadioda, gzaSi virs Sexvda.
_ viro, _ eubneba mgeli, _ unda SegWamo.
517

517
_ ei, Sen, Zmao, suleli xom ar xar? _ gaukvirda virs, _ Cemi
xorci mSier kuWze unda iWamos, saRamos viris xorcis Wama mog-
klavs. Tu sikvdili ar ginda, Cems xorcs jer nu SeWam. axla gamiSvi,
mogitan logins, dawvebi, daiZineb, diliT adre gageRviZeba da Cemi
xorci wamlad Segergeba. manamde ki _ sawamlavia.
_ yoCaR! _ daiZaxa mgelma, _ Zalian Wkvianurad moiqeci. wadi
male da moitane logini. me aq dagelodebi.
gaiqca viri Sinisken, bagasTan da iqidan, ra Tqma unda, ukan da-
bruneba ar ufiqria. mgeli eloda didxans, sanam Zalian ar daRamda
da mere mixvda, virma rom moatyua. gabrazebuli, SimSiliT Zalaga-
moclili mgeli galaslasda.
_ vficav, _ aRmuvlda, _ gzaSi rac ar unda Semxvdes, _ cocx-
lad gadavylapav.
diliT adre gzaze cikans gadaeyara;
_ o, cikano, _ wamoiZaxa mgelma, _ me Sen axlave SegWam.
_ me Sen versad gageqcevi, _ morCilad miugo cikanma, _ Cems
xorcs ra gemo unda Caatano, roca simware da sicxare ara aqvs. uge-
muri da usiamovno saWmeli iqneba. mibrZane, wavide Sin da niori da
cxare sawebela mogitano.
_ marTali xar, _ daeTanxma mgeli, _ gamigia, ciknis xorci mx-
olod cxare sawebliT iWmeva. kargi qeni, rom gamaxsene. aba, Sen ici,
wadi da male dabrundi!
eloda, eloda mgeli cikans da sul amaod. mixvda, rom moatyua.
mereda ram, isic cikanma. SimSilze metad sircxvili awuxebda da
kbilebs akraWunebda.
virmac xom momatyua, ra Tqma unda, _ fiqrobda mgeli, _ magram
viri mainc viria, cikani xom ar aris. mets iwonis, ufro seriozulia,
cikani ki, vai, sircxvilo, cikans rogor unda movetyuebine?! amis
Semdeg Wkvianurad unda moviqce, frTxilad unda viyo. ufro Wkvi-
anurad unda moviqce!
ase abodebda da TavisTvis butbutebda mgeli tye-tye xetial-
Si da zRvis napirs miadga. aq kameCi Semoxvda. iwva kameCi talaxian
did gubeSi.
_ kameCo, aba, sicocxles gamoeTxove! ise mSia, axlave unda Seg-
Wamo.
_ hm-m-m, me Sen Wkviani megone! _ zantad azmuvlda kameCi. _
Senze suleli mxeci, etyoba, mTel tyeSi ar moiZebneba.
518

518
_ me ra, WuWyians mipireb SeWmas? Sens alagas, vityodi, wadi, ka-
meCo, Sedi zRvaSi, eg talaxi Camoirecxe, mere modi da SegWamo. es
Seni saqcieli Wkvianuri iqneboda.
_ marTali xar, _ daiZaxa mgelma, _ wadi, ibanave, talaxi
Camoirecxe. icode, wyalSi didxans ar iyo! Zalian mSia.
_ magis dardi nu geqneba, _ uTxra kameCma da zRvisken gaemarTa.
mgeli zRvis napirze didxans ijda. kameCma ki gacura, gacura da
gacura, Sors wavida da daikarga.
_ ehei, kameCo! _ dauZaxa gabrazebulma mgelma, _ geyofa
banaoba, xom ar dagaviwyda, mSia da gelodebi!
_ egre iyavi mTeli Seni dRe da moswreba imis imedad, rom mov-
ide da SemWam. SenisTana sulels rogor SeveWmevinebi?!
mgeli sibrazisagan mTlad gadairia. mMixvda, rom nanadirevi am-
jeradac dakarga.
_ dabrundi aq! _ wrialebda da xtoda mgeli. talRa fexebSi
etylaSuneboda. _ Sen ra, marTla gameqeci?!
_ ara, gexumre! _ dascina kameCma.
gaSorda da gaecala kameCi mglis xaxas. darCa kudamoZuebuli
mgeli, mSieri, misikvdilebuli, Zlivs miaTrevs fexebs, ris vai-va-
glaxiT tyeSi Sevida da balaxze miegdo. uceb dainaxa, rom iqve, ax-
los mindorSi cxeni Zovs.
_ hoo, Zvirfaso, Sen ki xelidan ver damisxltebi, _ jer kidev
rac Zala SerCenoda, moikriba da eca.
_ mgelo, amoiluRluRa cxenma, _ ici, Sen me verafers dagak-
leb, rac aris, aris, SemWame. magram erTi Txovna gexvewebi, Semis-
rule. mamaCemma anderZi damitova.
_ ra anderZi?! _ aRrialda mgeli, _ mSia, ras mied-moedebi?!
_ mamaCemma anderZi damitova, _ uTxra cxenma, _ ise ar mokvde,
Seni wlovaneba rom ar icodeo. ukana fexis Cliqebze Cemi dabadebis
dRe da weliwadia amoWrili. naxe da miTxari, mere rac ginda is mi-
yavi.
_ kargi, am Txovnas Segisruleb, maCvene eg Seni Cliqi Tu nali,
_ cxenis survilis Sesruleba moindoma mgelma.
yara cxenma tlinki da am sacodav mgels suli gaafrTxobina.

519

519
narTi _ arwivebi

Zvelad, avzalas* dros narTebis didi da Zlieri tomi cxov-


robda. isini tanmaRlebi da mamacebi iyvnen. cxovrobdnen kavkasiis
mTa-velebze. ucxo iyo maTTvis TvalTmaqcoba da boroteba, dRes
rom sCveviaT adamianebs. mTaSi cxovrebis mZime bunebrivi pirobe-
biT gakaJebulni, brZolebSi Tavganwirulni da uSiSarni, gamoirCe-
odnen megobris erTgulebiT, kacTmoyvareobiT, uyvardaT mSobli-
uri miwa. yvelaze metad Tayvans scemdnen RmerT bals da, amasTanave,
cecxlis RmerTs c¡us. cecxlis RmerTma Sromisa da Tavisuflebis
siyvarulisTvis maT cecxlovani xmali gadasca saCuqrad. am xmlis
erTi moqneviT uamravi mteri ixoceboda.
erTxel narTebs mravalricxovani Savi tomi daesxa Tavs. isi-
ni metad sazarelni iyvnen (lakebi sazarel mters Sav toms eZax-
ian, lakurad `luxi~, `duSman~). narTebma mteri blomad gaJlites,
magram mainc marcxdebodnen, radgan mteri mravali iyo. daRlil-
daqanculi narTebi TavianT RmerTebs Seevedrnen, dagvicavio.
RmerTebma urCies narTebs, Savi mtris winaaRmdeg cecxlovani xma-
li (parandaran Tur) aRmarTeTo. am xmliT narTebma mravali mteri
mosres, gawyvites. daRvares maTi sisxli _ ara wiTeli, aramed Savi.
mteri ixevda ukan, gaurboda cecxlovan xmals dasavleTisken, zR-
vis napiramde. cecxlovani xmali celavda yvelas. zRvas Savi sisx-
lis feri didxans ar gaSorebia, amitomac daarqves `Savi zRva~, raTa
gaerCiaT igi `mwvane zRvisagan~ (lakebi kaspiis zRvas `mwvane zRvas
eZaxian). cecxlovani xmali didxans inaxeboda cixesimagre gurdas
(lakebi am xmals `gurda Tur~-s eZaxian) godolSi.
mwvane zRvis CrdiloeTiT kaspiis tomi cxovrobda. maT zRvis
RmerTi xxiri mfarvelobda. kaspebi da narTebi megobrobdnen. kas-
pebma narTebs mzakvrobiT mostaces cecxlovani xmali. amis Semdeg
maT Soris omi gaCaRda. im omSi bevrni daixocnen. narTebi gandevnes
zeviT, sul zeviT, mTebisken, Seaviwroves. bolo brZolis dros
narTebma TavianT RmerTebs sTxoves, arwivebad gvaqcie, rom caSi
aviWraTo. RmerTebma Txovna Seusrules da, amis Semdeg narTebi ar-
wivebad iqcnen.

520

520
mze-RmerTi

21 martis Ramedan 22 martis dilamde lakebi gazafxuls (axal


wels) egebebodnen. maRlobebze koconebi enToT, enTo koconi
saxlebis banze. cecxli ekida mTis ferdobebs. kocons zed axte-
bodnen, Tan amas iZaxdnen: `Cemi avadmyofoba cecxlSi Caiwvas~,
`cecxlis Zala meqnes me!~, `am wels xvavi da baraqa moetanos!~ amza-
debdnen saritualo kerZebs; kurunkuss, bartas da sxvas. uZveles
droSi ymawvilebi, rogorc ki Cainavlebda cecxli, Sin brundebod-
nen, Tbilad icvamdnen, cxenebze Sesxdebodnen da aulidan sadme
Sors midiodnen. rogorc ki mzis sxivi amobrwyindeboda, masTan er-
Tad Sin brundebodnen. pirvel misulebs mSiSrebs eZaxdnen, xolo
vinc bolos mividoda (amas aqsakalebi uTvalTvalebdnen da amow-
mebdnen) sakuTari cxeni da Tavisi Tavi msxverplad unda mietana
mzisaTvis. ityodnen aqsakalebi, rom es ymawvili bolo movida da
didi TafiT, siCqariT wamosuli cxen-kaci Rrma xevSi gadaeSvebod-
nen. RmerTs ase aamebdnen, rom mas xvavi gamoemetebina, eboZebina.
imas ki, vinc sxvebis keTildReobas ewireboda, aqebdnen saxotbo
simRerebiT.

arini da barx-xu

pnarbakus (pnarbak tu) mTis mwvervalze, Tovlis sasaxleSi


cxovrobda Tovlis lamazmani feria. feria or narTs hyvarebia.
erTs barx-xu erqva, meores _ arini. Tovlis lamazmans ase dae-
barebina: `yovel diliT vxedav, mze zRvis miRmidan rogor amodis.
romeli Tqvenganic zRvas Cemi mTis ferxTiT gaaCens, Cemi rCeuli is
iqneba. minda vtkbebode, Cemi zRvis miRma mzis amosvliTo~.
narTebi feriis umZimesi davalebis Sesrulebas Seudgnen. barx-
xum gadawyvita zRvisaTvis qvabuli amoeTxara da momavali zRvis
napirebi Seeqmna. miwa rom moTxara, im adgilidan amoizida mTa vac-
ulu, am mTas wminda mTad miiCneven. arus CareqebiT zRvidan qviSa
amohqonda da kumturkalis kedlebis ZirSi yrida, rom mere iqidan
mTaSi waeRo. am qviSisagan aRimarTa qviSis mTa-sari-kumi. barx-xum
qvabuli amoTxara da zRvisaken wavida mariliani wylis mosatanad.
muxlamde wyalSi Sevida, tikebis avseba daiwyo. arinma naxa, barx-xu
521

521
mjobnis saqmeSio. feriac xedavda, rogor marjved da gulmodgined
muSaobda barx-xu, amitom gadawyvita upiratesoba misTvis mieniWe-
bina. gaborotebulma arinma rom naxa, barx-xu ukve wyals agrovebs
momavali zRvisTvis, mozida mSvildi da zRvaSi Camdgari mowinaaR-
mdege isriT gangmira. feria Seeswro arinis mzakvrul saqciels da
atirda. cxare tiriliTa da cremlis RvriT dadna feria da amis
Semdeg Seiqmna mdinare kazi-kumuxis koisu. am mdinarem cudaxaras
qedi Seangria da zRvas SeuerTda.
ase Sexvdnen erTmaneTs Seyvarebulebi. xalxisgan mzakvrobi-
saTvis dawyevlili arini klde-Rre, mTis mwvervalebze dayialobs
da daeZebs dakargul Tovlis lamazmans.

522

522
andazebi

TvalebiT brma ubeduria, guliT brma


_ ubedurze ubedurio.
visac ZaRlis patroni uyvars, imis ZaRls
Zvals miugdebso.
vali _ cecxlis momdebi perangia.
Tu kaci xar, iaraRi rad ginda da Tu kaci ara xar,
iaraRi rad ginda?
agvianebs, vinca Cqarobs (moCqares daugviandeso).
Wkviani vaJis deda ar tiriso.
mdidaro, Tavs nu iqeb, Raribo, guls nu gaitex!
imasa stkiva, visac moxvda.
Tavi iyos, fafaxi moiZebnebao.
aqlemi zurgiT atarebs, Tagvi ki flangavso.
qurdi xans ugebso.
Zmas Zmisa arc sikvdili unda da arc dawinaurebao.
Tu qorwilis ambavs ver gavigeb, ganqorwinebisas
xom Sevityobo.
mucels mxolod erTi ar uyvars _ danao.
aTasi megobari cotaa, erTi mteri ki _ metismetio.
aZleven _ iReben da pouloben _ iRebeno.
cxens ar kazmaven, sanam virs qancs ar gauwyveteno.
katebis qorwili Tagvebis sikvdiliao.
Seyvarebulia lamazi, Tu Seyvarebulobaa lamazi?
sadamdec kurdReli mokurcxlavs, iqamde bayayic
miaRwevs xtunviTao.
yvelaze kargi winadadeba _ pirveliao.
batons keTili imdenadve ar unda, ramdenadac keTils
unda batonio.
rogorc ar unda dasuqdnen, ZaRlsa da virs
ar dakla­veno.
usiyvarulo ojaxi fesvebgamxmari xe ariso.
mezoblis qaTami bativiT msuqaniao.
cicxvma icis, rogoria qoTnis Zirio.
523

523
CumCumela katamao didi boRCa daiTriao.
rac rom mSiSaram dakarga, uSiSarma ipovao.
visac guli marTla stkiva, marTal sityvas is ityviso.
natvra flavs ar mogixarSavs, flavs brinji da erbo un­dao.
visac fafaxi axuravs, Tavi didi hgoniao.
mgels cxvris fara ara hyavso.
maxaTs muSts dahkrav da xeli isev Sen getkinebao.
sxvisi xeliT WinWris krefa adviliao.

524

524
lezgiuri folklori
poezia

sawesCveulebo

aTar,* aTar, RmerTo, didebulo,


mogvfine Seni Tbili sxivebi,
qalebi Cveni dagvizarde,
Zroxis curi rZiT iyos gatiknili,
cxvari matyliani mogvec,
matyli _ yvavilisferi,
RamiT wvima modiodes,
dRisiT mze anaTebdes,
didebulo aTar, amodi,
Seni sxivebi mogvafrqvie!

***
cecxli mogveci, sxivebi mogvafrqvie, alfan!*
alfani Cveni sulia, Cveni lomi.
mzis sxivebi gamogvigzavne,
xvavrieli mosavali mogvivides,
xodabunebi ar dagvigvalvo,
ubedureba Tavidan agvacile,
miwa niadag daarwyule,
pirutyvs balaxs nu moakleb,
xorci msuqani gvqondes,
puri _ kargad afuebuli,
kodi xorbliT iyos savse,
yovel saxlSi maxarobeli modiodes,
iqidan dolis xma gamodiodes,
erT did cxvars gizrdiT,
dagiklavT da SemogwiravT!

525

525
***

vinc Cven sixarulis suls STagvberavs _genia!*


RmerTi, Cveni suli, kravi Tvinieri.
nangrevebad aqcevs sasaxleebs,
Tuki ganrisxdeba!
nu azanzardebi nurasodes,
zians nu mogvayeneb nurasodes,
miwas cis nami ar gamoulio,
pirutyvs balaxi ar gamoulio,
xorci noyieri ar gamogvilio,
puri mawieri ar gamogvilio,
kod-sabZelSi xorbali ar gamogvilio,
cxvar-Zroxa, cxeni ar gamogvilio,
yovel saxls maxarobeli ar gamoulio,
iqidan dolis xma gamodiodes,
did xars gagizrdiT da gagisuqebT,
dagiklavT da SemogwiravT!

***

vinc Cven sicocxles, suls STagvberavs _Taria!*


Cveni Tari, mzis frinveli.
mosavali gagvimravle,
kod-sabZeli ar dagvicarieldes,
gvalva gvaSore samudamod,
ubedureba Tavidan agvacile,
dae, miwas nami ar moakldes,
saqonlisTvis mogvec vel-mindori,
msuye xorcs nu mogvakleb,
puri fuodes da mawieri iyos,
kod-sabZeli savse mogveci,
yovel ojaxs maxarobeli ar gamoelios,
dolis xma yvelgan gaismodes,
erT did cxvars gagisuqebT,
dagiklavT da SemogwiravT!
526

526
***

wylis patrono, sulo Cveno, Tavar,*


sicocxlis momniWebelo yvavilo, Tavar!
xvavrieli mosavli mogvec Cven,
saqoneli msuqani dagvidiodes,
dRisiT wvimas nu gamogvigzavni,
Cvens saxl-kars zians nu miayeneb,
dedamiwas nams nu moakleb,
mindvrebi mwvaned bibinebdes,
xorci msuye mogvec,
puri _ mawieri,
kod-sabZeli savse iyos mudam,
saxlSi maWankali modiodes,
saxlidan simReris xma gamodiodes
batkans dagiklavT da SemogwiravT!

mze rom amovides

ei, Tojina, Tojina, wiTelo Tojina, *


Tojina Cavida, amodi, Tbilo mzev!
mze da mTvare _ Cven,
Rrubeli da qari _ Cvengan Sors!
amin! _ vuTxraT RmerTs,
RmerTma gvisminos!

ei, Tojina, Tojina, wiTelo Tojina,


Tojina Cavida, amodi, Tbilo mzev!
Tbili mze gulebs gvixarebs,
yviTeli marcvali _ xorblis TavTavSi,
Rame _ wvimisTvis,
dRe _ mzisTvis,
amin! dae, amovides mze!

oTaxi _ stumrisaTvis!
Cveni sapatarZloebi xarobdnen!
527

527
cxenebs _ mdidruli unagiri!
Zroxis curi _ rZiT gatiknili!
cxvris yvels erbo sdiodes!
cxvari _ xSirmatyliani!
matyli _ yvavilisferi!
RamiT _ wvima!
dRisiT _ mze!
amin! Mmze amovides!
keTili kacis saxlSi mze Semovides!
xarbi kacis saxlSi yvavi Sefrindes!

gazafxulis dadgomisas mRerian

dadga didebuli gazafxuli,


vidReoboT gazafxulis dadgoma.
galRva Tovli da yinuli,
wyliT aivso mdinare da nakaduli,
irgvliv vardebi yvavian,
caSi frenen mercxlebi da mtredebi,
ra mSvenieri droa _ gazafxuli!

satrfialo

maRali mTebi

damwyebi:
amaRldiT, mTebo maRalo,
mTebis Zirs wyali miedineba,
hei, Tqven, mTebo maRalo!
iwveba alublis baRi,
dRes satrfo mtovebs da midis.
hei, Tqven, turfa baRebo!
gundi:
hei, Tqven, mTebo maRalo!
hei, Tqven, turfa baRebo!
528

528
hei, Tqven, mTebo maRalo!
hei, Tqven, turfa baRebo!

damwyebi:
civi ari wyaros wyali,
sciva foTols wyaros wyalSi,
hei, Tqven, mTebo maRalo!
me RvTis rCeuli var,
dedam mimca gulisworsa!
hei, Tqven, turfa baRebo!

gundi:
hei, Tqven, maRalo mTebo!
hei, Tqven, turfa baRebo!
hei, Tqven, maRalo mTebo!
hei, Tqven, turfa baRebo!

damwyebi:
cisqveSeTSi, qveyanaze,
Cemi bedis ari vinme?
hei, Tqven, maRalo mTebo!
naxe iqiT, aqeT naxe,
sayvarelTan aris vinme?
hei, Tqven, turfa baRebo!
G
gundi:
hei, Tqven, maRalo mTebo!
hei, Tqven, turfa baRebo!
hei, Tqven, maRalo mTebo!
hei, Tqven, turfa baRebo!

damwyebi:
Sen ocnebis sagani xar,
sayvarelo, Sen miyvarxar,
hei Tqven, maRalo mTebo!
ver vuyureb me Sens tanjvas,
mirCevnixar mTel qveyanas,
hei, Tqven, turfa baRebo!
529

529
Ggundi:
hei, Tqven, maRalo mTebo!
hei, Tqven, turfa baRebo!
hei, Tqven, maRalo mTebo!
hei, Tqven, turfa baRebo!

***

erT baRSi ori vardi yvavilobs,


erTi maTgani me var, sayvarelo!
mTel duniaze mxolod Sen erTi,
arsebob CemTvis, Cemo sayvarelo!

***

mTis ZirSi Tovlis namqeri


wylad iqces, wyalma waiRos.
mezoblis biWo, vaSliviT
xelebSi Camgorebode!

***

Tu amohyvebi maRal mTis kalTebs,


naxav: mdeloze CuxCuxebs wyaro.
Semomxedav da vxalisob TiTqos,
sulSi Camxedav? wuxili mipyrobs.

***

cad mimofantul varskvlavebs Soris,


vin gamoarCevs sakuTar varskvlavs?
carguTel* lamaz gogoebs Soris
vin amoarCevs Tavis guliswors?
530

530
***

sayvarelo, oTaxisTvis,
me xals giqsov saocarsa.
Seni trfobiT Tu daviwvi,
xom masxureb wyaros wyalsa?

***

baRia TvalTunaxavi,
vardni gaSlilan netarad.
pirze rZe ar SemSrobia,
avgul kacs mimces neta rad?

***

Sav baRSi gana uberavs qari?


Sav BbaRSi aRar qrian qarebi.
me Tu ar miyvars, rad minda qmari,
ZaliT mimcemen? Ggaveparebi!

***

Aamqveynad erTi simdidre ari,


Mmxolod siyvaruls me vuerTgule.
Nnu daaxaneb da mipasuxe:
giyvarvar? _ maSin Senad migule!

***

mTis wverze xuTi aivania,


aivnebs Soris daqris tarosi.
minda xuTi dRe am duniaze
Cems gulisworTan rom gavataro.
531

531
***

miTxar, lamazo, visi xar,


loyaze giCans xalio.
wiTlad mogiCans TavSali,
netav mas, visic xario.

***

quCaSi modis qeremi,*


simRer-simReriT modis.
asli* ki isev qviTinebs:
`qerem, viwvebi trfobiT.~

***

samoTxis baRSi dauWeriaT,


oqros frinveli dauWeriaT.
usiyvarulod daurCeniaT,
qerem, arc me var ukeTes dReSi!

***

Mme sasimRerod nuRar gamiwvevT,


vidremdis guli sevdiT ivseba.
veRar Cadgeba guli sagules,
vidre satrfo ar damibrundeba.

***

mTis wverze fexi rogor Semovdga,


Tu zurgis qari ar aqardeba?
wyeul sofelSi rogor davbrunde,
Tu guliswori iq ar damxvdeba?
532

532
***

iq, mTebSi erTi civi wyaro dis,


am wyaros Sesma akrZalulia.
gogona gulSi ocnebas malavs,
rac sikvdilamde dafarulia.

***

Aalublis yvavili wyalSi Cavarda,


Cavarda, umal qarma dahqrola.
es nazi guli Sens ferxT davarda,
Sen ki Sors dgaxar ialbuziviT.*

***

TovliviT TeTri kbilni uelavs,


mxarze Seudgams spilenZis Tungi.
wels ki umSvenebs vercxlis qamari
da vardyvavilobs lamazi qali.

***

Ddilis varskvlavi saxlSi ainTo,


dilis varskvlavi saxlSi gvewvia.
satrfosac guli aCqrolebia,
wiTldeba, rogorc TuraSauli.

***

wvimis wyali zRvis madas ver daacxrobs,


zRvaSi Tevzi curavs marto, eulad.
TvalSi, aba, cremlis zRva vin daaSros,
sawyal gogos satrfom ver uerTgula.
533

533
***

saSinelia ori ram _


satrfos rom veRar xvdebode.
meore _ siWabukeSi,
sicocxles gaeyrebode!

***

civi ari wyaros wyali,


Sesvam, biWov, am civ wyalsa?
im wyarosTan rom movide,
Seminaxav xvaSiadsa?

***

mindorSi puri damwifda,


gasalewia yanao,
biWma gogonas Sehfica
da waiyvana Tanao.

***

miyvarxar, Senac giyvarvar,


morwyuli ari yanao,
me guls ar gatken lamazo,
mezoblis kargo qalao.

***

mwyemsis biWo, momaxure


eg nabadi daqarguli.
Sens guliswors aTxoveben
TvalTagan mdis nakaduli.
534

534
***

kargo, erTad yofnis dReni,


ganqardnen da nislad iqcnen,
me Tu aRar viqen Seni,
maSin mtvrad da miwad viqce!

***

dadga turfa gazafxuli,


zRvas zvirTebi evlebian.
ra vqna, Tuki me dRes SenTan,
saubari mnebebia!

***

egeb dastovo sofeli,


Cems soflad wamoxvideo!
cota xans CemTan iyavi,
es guli damimSvideo!

***

mesmis, Conguri wkrialebs,


Congurs mxars ubams Tario,
es Cveni siyvaruli ki,
iqneba egre myario?

***

minda cas kibe mivadga,


rom visaubro RmerTTana,
CitiviT frTebi Semesxas,
gavfrinde erTaderTTana!
535

535
saqorwilo

samaWanklo simRera

_ gamarjobaT, maspinZlebo, maspinZlebo!


_ gagimarjoT, maWanklebo, maWanklebo!
_ TqvenTan movediT, maspinZlebo, maspinZlebo!
_ Tqven ra gnebavT, maWanklebo, maWanklebo?
_ axlgzrda qali gvinda, maspinZlebo, maspinZlebo!
_ Tanaxma varT, maWanklebo, maWanklebo!
_ ras afsebT, maspinZlebo, maspinZlebo?
_ xuTas maneTs, maWanklebo, maWanklebo!
_ Tanaxma varT, maspinZlebo, maspinZlebo!
rodis gvibarebT, maspinZlebo, maspinZlebo?
_ orSabaTs da xuTSabaTs, maWanklebo, maWanklebo!
dagvanaxeT, Cveni siZe, maWanklebo, maWanklebo!
_ safixvnoze dainaxavT, maspinZlebo, maspinZlebo!
_ ra hqvia mas, maWanklebo, maWanklebo?
_ mirzabeki, maspinZlebo, maspinZlebo!

aZageben patarZals

_qaCalia (patarZali), maWanklebo, maWanklebo,


_Tanaxma varT, maspinZlebo, maspinZlebo.
_koWli ari (patarZali), maWanklebo, maWanklebo,
_Tanaxma varT, maspinZlebo, maspinZlebo.
_calTvalaa (patarZali), maWanklebo, maWanklebo,
_Tanaxma varT, maspinZlebo, maspinZlebo.
_uqnaraa (patarZali), maWanklebo, maWanklebo,
_Tanaxma varT, maspinZlebo, maspinZlebo.

saqmros ulocaven

Svidi cidan da dedamiwidan,


Cvens „Tavads” (siZes) xma moawvdines
536

536
xuTas maneTad nayid qaRaldze:
Tavads Tavadis qali mohgvares!
SoriT mosula dRes patarZali,
bednier iyos maRal mTazeda!
taxtze mjdom siZes vulocavT
colis moyvanas, ibedniereT!

patarZals ulocaven

Seni sawoli, rbili sawoli,


logini iyos rbilad gaSlili!
dagbadebodes Svidi vaJkaci
da unabiviT gogo geyolos!

Seni sawoli, rbili sawoli,


logini iyos rbilad gaSlili!
Semosxdomodnen keras vaJebi,
kars ukan _ bevri qalamanebi!
dagbadebodes mxolod vaJebi!
geqsovos mxolod xal-fardagebi!
Seni sawoli, rbili sawoli,
logini iyos rbilad gaSlili
da qmars sikvdimde Sehberebode!

rodesac sapatarZlos saqorwilod rTaven


saxumaro

o, qaliSvilo, Sens wasayvanad movidnen,


li_la, li_la_li,
daRonebulan Seni megobrebi,
li_la, li_la_li,
o, RmerTo, mihyavT Cveni qali,
li_la, li_la_li,
Sen Cven guli mogvikali,
li_la, li_la_li,
537

537
isini ukve qedze gadmodgnen,
li_la, li_la_li,
modian mtrebi qalis wasayvanad,
li_la, li_la_li,
skivrze axali moneta devs,
li_la, li_la_li,
mova gogonas batoni,
li_la, li_la_li,
Wabuki male mova,
li_la, li_la_li,
mSvenier saxlSi waiyvans,
li_la, li_la_li,
saxls Tbili mze dahnaTis,
gogonas TvalebSi cremli kiafobs.
cremlad nu iRvrebi, jeiran-xanum,
Cveni bedic es yofila, Zvirfaso xanum!

roca patarZali saqmros saxls uaxlovdeba

movida qali lamazi,


abasis mejlisze movida,
saxlSi didi oTaxia,
oTaxi fanjriania.
gamoaReT fanjara _
vaJkacs patarZalsa hgvrian.

roca patarZali gamosvlas agvianebs

siZis mayrebi:
cxens unagiri adgia,
droa gamovides patarZali!
dagemtvreT yvela jam-WurWeli,
maWanklebis sinsila gawydes!

538

538
patarZlis mayrebi:
oTaxSi Suacecxls SeSas ukeTeben_
kvamliT gaibolos Seni oTaxi!
erTi farCis kaba mogetanaT!
aseTi mayrebis sinsila gawydes!

siZis mayrebi:
gamoiyvaneT, qali gamoiyvaneT,
maWanklebs gamostaceT patarZali!

patarZlis mayrebi:
spilenZis samajurebi moutaniaT,
bebruxanebi gamougzavniaT!

kinklaoba mTavrdeba simReriT:

patarZlis mayrebi:
TeTri monetebi Rilebad avusxiT,
Cveni gogona TqvenTvis gviCuqnia!
tansacmeli Caicvi oqromkediT naqargi!
bednieri iyavi, Cveno gogona!

siZis mayrebi:
ai, am cxenze SevsvamT patarZals,
kargad iyaviT, maWanklebo!

nu tiri, nu tiri, suliko, SavTvalebav

damwyebi: maWanklebi modian da modian,


patarZals Tavbru exveva.

gundi: nu tiri, nu tiri, SAavTvalebav,


patarZlis bedi es yofila, SAavTvalebav.

damwyebi: enge* mandils Camoafarebs,


mama qaliSvils acilebs.

539

539
gundi: nu tiri, nu tiri, SAavTvalebav,
patarZlis bedi es yofila, SAavTvalebav.

damwyebi: patarZali cxenze jdeba,


male saqmros saxlSi waiyvanen.

gundi: nu tiri, nu tiri, SAavTvalebav,


patarZlis bedi es yofila, SavTvalebav.

damwyebi: saqmro dabRverili brundeba,


patarZals Cum-Cumad eRimeba.

gundi: nu tiri, nu tiri, SAavTvalebav,


patarZlis bedi es yofila, SAavTvalebav.

damwyebi: saqmros xelSi joxi UuWiravs,


patarZali icremleba, caxcaxebs.

gundi: nu tiri, nu tiri, suliko, SAavTvalebav,


patarZlis bedi es yofila, SAavTvalebav.

sayofacxovrebo simRerebi

***

xaliCas vqsovdiT, fardagsa,


sarkmels Suq adga mzisao.
gavixede da _ mimzerda,
Tvalebi Savardnisao.

***

yana aqvs xelisgulisodena,


begiviT dadis gaqsuebuli.
dRes erTi uyvars, xvale _ meore,
uqnaraa da muqTamWameli.
540

540
***

maRal mTazeda gogo mkis,


marjveda xmarobs celsao,
xelqariani yofila,
colad moviyvan welsao.

***

maRal mTazeda cels iqnev,


mec Tavs vdeb celis pirsao.
sad mixval, rad memalebi,
nayofo samoTxisao.

***

dRes axtinis bazrobaze,


qmari qarTul Ceqmebs keravs.
Cems Tavsac ki vanacvaleb,
ojaxis Tavs da marCenals.

satrfom muSti momiqnia,


gaskda guli, rogorc buSti.
Senamc tyvia dagweodes,
rogor momiRere muSti?

***

Svid BbaRCa-baRs xeliT vrwyavdi,


erTi vardis gulisTvina,
ucxo kacze maTxoveben,
xuTas maneT fulisTvina.

541

541
***

baRSi balaxi Tu ara xarobs,


xaxvi eTesos isa sjobia!
usiyvarulod kacTan cxovrebas,
satrfos saflavSi wola sjobia!

***

cxvris faraSi erTi ruxi Txa darbis,


es ruxi Txa ar datovoT faraSi,
kravelis quds me ras vaqnev, Zvirfaso,
ar damtovo ucxo xalxTan am saxlSi.

***

vaSli mtyorcne, Sevardeni afrinda,


Sevardenma gaduqrola mTa da vels,
dedav, ucxos colad rad gamayole,
Seni siZe gawyaldes da gaRvardes!

***

kalaTaSi abreSumis naWi devs,


me dReidan aRar movqsov xaliCas,
bedma ratom gadamyara sulel qmars
dRe da Rame cremli mcviva Tvalidan.

***

xelsaxoci CaubRujavs gogonas,


sawyals Tvalze cremli aRar aSreba.
am sofelSi darCa Seyvarebuli,
sxva sofelSi waiyvanes mayrebma.
542

542
***

cacxvis xeze bude ari,


ager, mtredi amofrinda.
ugergilo qmarTan erTad,
me cxovreba rad miRirda.

simRerebi Sarvilze

Sarvilis* mosvla giarSi


simRera

gilocavT am sixaruls,
sixaruls, xalxo!
dRes giaris miwaze
mxiaruloben, cekvaven.
miTxari erTi, ra ambavia,
es ra naTeli mogvfenia?
Sors iyos Cvengan mwuxareba,
sixarulSi ganvlioT dReni!
vlxinobT, viciniT dReca da Ramec,
dReca da Ramec naTeli gvadgas,
dRes CvenTan Cveni Sarvilia,
bednierni varT misi naxviT!

rogor gaaTavisufla Sarvilim


giarelebi* geenebisgan
simRera

Cveno Sarvil, Cveni goliaTi,


mamacurad gvicavda Savcxvira geenebisgan.
Zvirad dagijda Sen es gamarjveba,
vitanjebodiT am mtarvalTagan.
Sinidan ver gamovdiodiT,
daRamdeboda da karTan gvdarajobdnen,
543

543
dRisiT-mzisiT Tavs gvesxmodnen,
SiSiT quCaSi ver gagvevlo,
Seyare xalxi, martoxelebi,
tyved rom iqcnen sakuTar saxlSi.
madlobas giZRvniT Cvens mamac Svils,
Cveni Wiri rom gaiziare.
tanjulT mxarSi amodgoma sWirdebaT.
upirvelesad simamace gmarTebs, icode!

giareli qalebis simRera Sarvilze

damwyebi: daRamda da Camobnelda zeca!


gundi: zeca, zeca Camobnelda!
damwyebi: miwas TiTqos mzem mofina sxivebi.
gundi: mzem mofina, mzem mofina sxivebi.
damwyebi: Sarvili movida, Cveni manaTobeli.
gundi: manaTobeli, Cveni manaTobeli.
damwyebi: gilocavT, sayvarelo xalxo.
gundi: sayvarelo, sayvarelo xalxo.
damwyebi: o, Sarvil, sayvarelo Sarvil.
gundi: sayvarelo, sayvarelo gmiro!
damwyebi: mkerdze qveynis dagefrqvios naTeli _,
ukeTesze ukeTess, dagefrqvios naTeli.
gundi: o, Sarvil, Sarvil,
basri iyos Seni xmali yvelaze.
damwyebi: mzev da mTvarev _ didebulo RmerTebo,
didebulo RmerTebo, daifareT Sarvili,
ar atkinoT alpanelebs gulebi,
guls nu gvatkenT, ar ganudgeT Rirseuls.
gundi: o, Sarvil, Sarvil,
basri iyos Seni xmali yvelaze.
damwyebi: miwav, cao, tbebo, mdinareebo,
mogvindia TqvenTvis Cveni Sarvili.
mTel qveyanas moedo Cveni sevda, varami,
Cveni guli dardisgan, saguledan vardeba.
Ggundi: o, Sarvil, Sarvil,
544

544
basri iyos Seni xmali yvelaze.
damwyebi: gamoesxas mas Seni
frTebi, cxeno marali!*
zurgs ki Sen gaumagreb,
Sen, erTgulo Tarali!*

Sarvilis datireba

webeldis goraze xeebi SfoTaven,


vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
mdinaris fskerze qviSani Cxrialeben,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
cidan setyvasaviT isrebi moSxuian,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
miwas SubebiviT esobian,
vaime, Sarvil, guliTqmav dedis!
didroni qvebi mtris manjalaxebidan
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
qav-cixis kedlebs exeTqebian,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
cixis godolebi ukve irRvevian,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
qalaqi turi, Seni sayvareli qalaqi,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
iergikari* – iq, sadac Seni sasaxle dgas,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
sparselebma miwasTan gaaswores,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
xalxs aRara aqvs imedi gadarCenis,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
muxlebi mogkveTia, goliaTo,
vaime, Sarvil, gulisTqmav dedis!
dRes RmerTebic damwuxrebulan.

545

545
natirlebi

Wabukis datireba

qoCori Zveleburad Sublze gayria,


Coxis kalTebs nakeci ar atyvia,
nabadze nami ar SegSrobia,
Seni bedauris lagams qafi ar SeSrobia,
vai, Sens dedasa, Svilo!
dadiodi da miwa zanzarebda,
yalyze Semdgar cxens advilad iokebdi,
CanTaSi puri SemogrCenia,
vai, Sens dedasa, Svilo!
im soflad midixar, gza rom ara aqvs,
im saxlSi Sedixar, kari rom ara aqvs,
vai Sens dedasa, Svilo!

dedisgan Svilis datireba

iqiTur SenisTana jeelebic arian.


Tu gkiTxes saaqaoSi ra xdebao,
_ ca moRrublulia,
gadauReblad wvims-Tqo,
uTxari!
arc aravin minaxavs,
arc aravis vunaxivar-Tqo,
uTxari!
vai, Sens dedasa, Svilo!
simarTles Tu etyvi,
swor pasuxs gascem,
gulebi daefliTebaT,
xelebs saflavis kedlebs SeaxeTqeben,
Tavs wamosweven da _ samaris Wers Seaskdebian,
vai, Sens dedasa, Svilo!

546

546
mwyemsis datireba

ca sabnad geqca,
miwa _ loginad,
sasTumlad qva gedo,
fexT qalmnebi gecva,
xiWvebs daeseraT isini.
qalamnebi talaxSi amogsvroda.
oflad iRvrebodi mudam.
zurgze Tofraki gekida,
xelT kombali geWira,
CanTaSi xmela puri gedo,
wyarosTan Caimuxlebdi da
muxlidan qars amoiRebdi,
vaime, mwyemso!

Yyaribis* sikvdili

farTo, gayinul Sublze


xelic veRar gadagisvi,
gverdiT veRar mogijeq da
puri veRar gamogiwode,
wyaros wyali veRar Sesvi,
Tvalebi dagawyda gzisken yurebiT,
mdinaris xma genatreboda,
ucxoobaSi mokvdi martosuli.
qaRaldis naglejic ver ipove
werili dagewera,
dedam veRar mogakiTxa,
Zmam veRar mogakiTxa,
ucxoobaSi mokvdi martosuli.

547

547
moxucis datireba

bednieri xar rom mokvdi,


Sav miwaSi wvebi,
asTxuTmeti weli icocxle,
mamamTilo!
daRlils sabani gexura,
loginSi iweq uferxorco,
wamali aRar dagWirvebia,
saSvelad RmerTi aRar gixmia,
mamamTilo!
dae, Sens keraze cecxli gizgizebdes,
sakvamuridan sqeli kvamli amodiodes,
Seni wlebi Sens vaJs Seematos,
mamamTilo!
Wamdi, vidre kbili gqonda,
ar Segisvenia, vidre muxli giWrida.
saxlSi ijeqi da sofels patronobdi,
sofelSi iyavi da xalxs patronobdi,
soflis simdidre iyavi,
saxlis marCenali iyavi,
mamamTilo!

saqmros datireba

samajuri da beWedi
TavsafarSi gamoxveuli miagdes sadRac,
mayrebi, aqeT momavali, gzaSi gaCerdnen,
sapatarZlo darCa euli,
saqorwino kabas veRar Caicmevs.
samareSi midixar, vai Sens dedas!
saxli agiSenebia,
Saxs SeSurdeba mis bWeni,
sacole datove, miwaSi wvebi.
Seni Tofidan boli ar amovardnila,
dolis dakvraze buqi ar dagiyenebia,
miwaSi wvebi, vai, Sens dedas!
548

548
mamis datireba

saxls Tu dedaboZi moerya _ Weri Camoiqceva,


aguri Tu gamosZvra _ kedeli Camoingreva.
saxlisken mimavali biliki Sambma dafara,
saxl-kari Tavze dagveqca!
ojaxis Tavkaco,
mamulis patrono,
oqros saZirkvelo, qalebis mamav!
vis dautove saxli da kari?
vis moiwven saflavSi netav?
vis anabara migvatove,
vin gveyoleba Cven marCenali?
lukma purisTvis ucxos mivadgeT?
sxvis Casacmelze Camogvwydes Tvalni?
xom davqucmacdiT da mtvrad viqeciT?
lerwmis totiviT gadavimtvreviT.
rad migvatove, Zvirfaso mamav?
oqros saZirkvelo, qalebis mamav!
vis dautove saxli da kari?
vis moiwven saflavSi netav?
vis anabara migvatove,
vin gveyoleba Cven marCenali?
lukma purisTvis ucxos mivadgeT?
sxvis Casacmelze CagvrCes Tvalni?
xom davqucmacdiT da mtvrad viqeciT?
lerwmis totiviT gadavimtvreviT.
rad migvatove, Zvirfaso mamav?

aSuR abdulas natirlebi Svilze

Cemi Svilis samareze


indis xurma amosula,
qvaze udrood wasuli
Svilis saxeli weria.

549

549
saxlis karebs SeaReb da
ismis moTqma da vaeba,
saflavis lods gadaswev da
miwaSi wevs vaJi-kaci.

aSuR abdulas yurani


wyalma daanestiana,
sacolisTvis nayid kabas
ver moixdens veRaravin.

sasaflaosaken gzaze,
joxi Cemi gaCongurda,
raRa meSveleba xalxo,
Svili aRara myavs, vah me!

mis saflavze rom mivide,


xmas Tu gamcems Cemi Svili?
saaqaos veRar gxedav,
saiqios gnaxav gana?

miwaSi Rrmad daumarxavT


uZvirfasesi sxeuli.
nu idardeb, Cvenc iq movalT
iqac Cveni samSobloa.

Svilis gverdiT davimarxo,


dameyaros lurji qviSa,
me sicocxle raRad minda,
gadagebuls uSvilZirod?

samoTxidan huriebi
xonCiT xorags mogarTmeven.
dRe da Rame moTqvams deda,
xelT upyria qudi Seni.

550

550
proza

Sarvili

Sarvili qalwul qals eyola. erT dRes es qaliSvili ijda da loc-


ulobda, uceb muceli gaezarda. mezoblebma es ambavi mamas uTxres.
_ SeuZlebelia! _ Tqva mamam, mere qaliSvils gamohkiTxa
yvelaferi.
_ vijeqi da SuadRis namazs* vasrulebdi, _ daiwyo moyola qa-
liSvilma. _ uceb momeCvena, rom Cems win niavma Caiqrola. Tu ginda
davificeb!
qals vaJi eyola. biWi daibada Tu ara, maSinve wamodga. is dRiTi
dRe ki ara, saaTobiT izrdeboda. TxuTmeti wlisa rom moiyara, mon-
dorSi midioda, kurdRlebs, meliebs, Citebs da sxva mxecebs iWerda
da tyidan uzarmazari morebi mohqonda.
xalxma misi mokvla daapira.
_ ar movklav! _ Tqva papam.
soflelebma maRal xidze cercvis marcvali dayares, Sarvils
maRalqusliani fexsacmeli Caacves da xidze gaatares. Sarvils
marcvlebze fexi moucurda da mdinareSi gadavarda.
_ oh! _ Tqva xalxma, _ umizezod movkaliT TxuTmeti wlis
biWi!
RmerTma mkvlelebi sikvdiliT dasaja.
roca SarvilisTvis wesis ageba moindomes, dainaxes, rom micva-
lebulis sxeuli aRarsad Canda. iq, sadac Sarvili daeca, xaliCa da
sudara ipoves, biWi ki gamqraliyo. gmiris deda rom gardaicvala,
misi sxeulic aseve gaqra.
roca Sarvilis naTesavi kvdeba, maTi saxlidan godeba ismis.

rogor moipova cecxli Sarvilim

erTxel, roca xalxi mindorSi muSaobda, cidan naperwkali Cam-


ovarda, daeca Tivis zvins da cecxli gauCina. xalxs SeeSinda da
gaifanta. maT jer msgavsi ram ar enaxaT. dainaxa devma cecxli da
miuaxlovda. erTxans koconTan idga da igrZno, rom cecxli siTbos
551

551
da sinaTles gamoscemda. bolos aiRo muguzali da Sin wavida. xalx-
ma TavSi waiSina xeli. axlaRa mixvdnen, rom es naperwkali maT Rmer-
Tma gamougzavna. _ ra vqnaT, ra viRonoT? rogor wavarTvaT devs
cecxli? _ fiqrobdnen. Seikriba yvela, wavidnen axceSi* goliaT
SarvilTan da gasaWiri SesCivles. `me mogitanT cecxls!~ _ uTxra
maT gmirma, Sekriba vaJkacebi da devis saxls Seuties. devebi bevrni
iyvnen. amowyvites devebi. velze sisxlis mdinareebi dioda. yvela
devi amoxoces. aiRo Sarvilam cecxli, gamoitana da xalxs dauriga.
amboben, rom im dRidan lekebi cecxls Tayvans scemen. im dRidan
keraSi cecxli ar CauqriaT.

Sarvilis anderZi

Sarvilam xmali da xanjali aiRo da devebTan sabrZolvelad


wavida. gacofebuli devebi xalxs ar asvenebdnen. bevri iara Tu
cota iara, erT mTas miadga, mTas alfani erqva. miuaxlovda am mTas
da SeCerda, _ saidanRac ucnauri xmebi Semoesma. mihyva am xmebs.
mivida da naxa, rom uzarmazari devebi sxedan da saWmels Seeqcev-
ian, laparakoben, icinian, Rreoben. xelSi ucnauri sagnebi uWiravT.
erTi lelqaSs uberavs. lelqaSze kameCis rqaa mibmuli. meore devi
kasrze gadaWimul tyavs urtyams. erTi uroc udevT, uros msxvili
tari aqvs, qvemoT wvrildeba. am uros TokiT atrialeben da swored
is gamoscems ucnaur xmas. Sarvils Zalian gaukvirda. devebis mosak-
lavad mosuli goliaTi gaCerda. am dros erTma devma SeamCnia vaJi.
isini Tavqudmoglejilebi gaiqcnen. goliaTma devebis danatovari
nivTebis daTvaliereba daiwyo, magram veraferi gaugo. bolos aiRo
es nivTebi da axceSi dabrunda. WiSkari rom gamoaRo, nivTebi ada-
mianis xmiT alaparakdnen:
_Sen xom Sarvili xar? Cven erTma ostatma gamogvTala, rom
lekebs gamovadgeT. sanam axceSi movxvdebodiT, devebma mogvitaces
da mere qorwili gadaixades.
_ sad aris is ostati, Tqven rom gamogTalaT?
_ devebs alfan-mTis gamoqvabulSi hyavT damwyvdeuli.
Sarvili gzas gaudga. bevri iara Tu cota iara, alfan-mTas mi-
adga. misma moelvare maxvilma Tormeti devi mokla. daxoca devebi,
wamoiyvana ostati da axceSi dabrunda.
552

552
_ Sarvil, im nivTebs salamuri, doli da Conguri hqvia. es
nivTebi vaJkacobas da gamZleobas aZleven xalxs _ uTxra ostatma
da Sarvilis salamurze, dolsa da Congurze dakvra aswavla.
amboben, roca Sarvili kvdeboda, anderZi datova:
_ lekebo, sixarulisa da mwuxarebis dros salamuri, doli da
Conguri daukariT. Cems anderZs Tu SeasrulebT, sulieri Zala da
simtkice geqnebaT. Cemi sityva ar daiviwyoT!

SvidarSiniani goliaTi zulum- muhamedi*

iyo da ara iyo ra, iyo erTi dedakaci, hyavda erTi vaJi. vaJi Tve-
obiT da wlobiT ki ara, dReebiT da saaTobiT izrdeboda. TxuTmeti
wlisa Svidi arSinis* simaRlisa iyo da jan-Ronec simaRlis Sesaf-
erisi hqonda. xalxma mas SvidarSiniani goliaTi muhamedi daarqva.
qals verafriT gamoekveba Tavisi vaJi, Tumca mezoblebic exmare-
bodnen.
erTxel muhamedi Sin mSieri dabrunda.
_ dedi, puri momecio!
dedam oTxi puri daudo win. muhamedma oTxive SeWama, magram
ver danayrda.
_ meti ara gaqvso? _ ikiTxa.
_gvaqvs sayvarelo, _ uTxra dedam da, rac saxlSi puri hqon-
da, mTlianad gamoutana.
_ deda, meti ara gaqvs? _ isev ikiTxa muhamedma.
_ ara, Svilo.
_ mezoblebsac ara aqvT?
_ ar vici, Svilo, _ upasuxa dedam. puris mosatanad wavida,
magram ver iSova.
_ fqvilic ara gaqvs?
_ ara, Svilo.
_ sad SeiZleba fqvilis Sovna?
_ wisqvilSi, Svilo, _ upasuxa dedam.
muhamedi wisqvilSi wavida. aiRo ori didi tomara fqvili, arc
ukiTxavs, visi iyo, iRliaSi amoido da Sin dabrunda. am fqviliT de-
das puri gamoacxobina, mTlianad SeWama da daiZina. dedam ifiqra,
mec ar SemWamoso da mezobelTan wavida dasaZineblad.
553

553
diliT muhameds isev moSivda. aqeT gaixeda, iqiT gaixeda, roca
SesaWmeli veraferi naxa, adga da saxlis saxuravze avida. mezoblis
ezoSi kameCi dainaxa. mivida, rqebSi xeli Caavlo da Tavis ezoSi Sei-
yvana, dakla da SeWama. dainaxa mezobelma da gaifiqra, or tomara
fqvils Tu mivcem, imden SeSas momitans, rom mTeli sicocxle meyo-
fao. marTlac ase moiqca. muhamedi urmiT tyeSi wavida. im fqvil-
iT gamomcxvari puri gzaSi SeWama. Sevida tyeSi, aiRo najaxi, erTi
mxridan daiwyo da mTeli tye gaCexa. moSivda. gaixed-gamoixeda, da
roca SesaWmeli veraferi naxa, urmidan gamoxsna erTi xari, dakla
da SeWama, mere tyis Cexva ganagrZo. erTi xec ar datova. mivida da
meore kameCic SeWama. moWrili xeebi moagrova, mTasaviT daaxvava.
amasobaSi mzec Cavida. Camobnelda. roca tyes Cexavda, mxecebi aqeT-
iqiT gaiqcnen. wavida, ori didi taxi daiWira da uremSi Seaba. mere
SeSa uremze daawyo. imdeni SeSa iyo, rom uremi aRar Canda. rogor-
Rac daamagra da taxebSebmuli urmiT soflisken gaswia.
SuadRe iyo, SeSis mTam mze dafara. mTielebma ifiqres, rom mzis
dabneleba iyo da locva daiwyes. uceb dainaxes, Soridan kaf-daxi-
viT* uzarmazari raRac modioda da auls uaxlovdeboda. dainaxa
xalxma da ifiqra, rom es mTa sofels miwasTan gaasworebda. yvela,
didi Tu patara, kaci Tu qali, aqeT-iqiT mimoifanta. beberi iq wav-
ida, sadac Svili eguleboda da naxa, rom mas mTeli tye gauCexavs,
mTasaviT aegorebina da soflisken moaqvs. beberma Svils uTxra:
~Svilo, Zalian gTxov, gaCerdi. xalxma ifiqra, rom mTa modis da
SeSinebuli aqeT-iqiT gaiqcnen~.
muhamedma dedas daujera da mTa gaaCera. taxebi urmidan gamox-
sna, orive iRliebSi amoido da Sin dabrunda. Sin misulma taxebi
dakla da RamiT SeWama. beberi xalxTan wavida da uTxra: `nu garbix-
arT, sofelSi dabrundiT. es mTa ki ar aris, Cems vaJs SeSa moaqvs~.
SeSinebulma xalxma piri ibruna da sofelSi dabrunda.
daRamda. molebi meCeTSi Seikribnen da TaTbiri daiwyes. yadim*
Tqva: `xalxo, wignSi wavikiTxeT, rom dedakacis vaJi erT dRes bay-
bay devad iqceva. wyals Tu ar gavaTbobT, yvelas dagvWams~.
_ Tqven da dedamisi Tu damTanxmdebiT, me vici, rac unda vqna,
_ Tqva yadim, _ arsebobs erTi qveyana, afrika. iq, tyeSi Ronieri
lomebi dadian. muhamedi lomis xorcis mosatanad unda gavgzavnoT.
iqamde ormoci dRis savalia. is am gzas ver gaivlis. Tu miaRwevs,
lomebi SeWamen.
554

554
_ rogor gavgzavnoT? _ ikiTxa xalxma.
_ dedamisma Tavi moiavadmyofos da loginSi Cawves. _ Tqva
yadim. _ roca Svili hkiTxavs, rogor xaro, upasuxos: ~Svilo, Cems
avadmyofobas lomis xorci Tu uSvelis, meti araferi.~ ase gavgza-
vnoT muhamedi afrikaSi.
yvelani daTanxmdnen da saxlebSi wavid-wamovidnen.
meore dRes dedakaci loginSi Cawva da kvnesa daiwyo. mivida mu-
hamedi, xedavs, deda avadaa. dedas Sublze xeli daado da hkiTxa:
_ ra mogivida, dedi?
_ eh, Svilo, ucnauri seni mWirs, lomis xorcis meti araferi
miSvelis, Tu ara da _ movkvdebi.
_ dedilo, sad SeiZleba lomis xorcis Sovna?
_ mxolod afrikis tyeSi.
_ sad aris afrika?
_ samxreTSi, yobles* mxares sayvarelo Svilo.
SvidarSiniani muhamedi gzas gaudga. veli gadaiara, xevebi gai-
ara, ormocdRiani gza sam dReSi galia. mgeliviT mSiers TviTon
SeeSinda Tavisi Tavis. tyeSi gaCerda da iq damaluli lomi dainaxa.
eca, TaTSi Caavlo xeli da daiTria. muhamedma mbrdRvinavi lomi
sarze aago, cecxlze Sewva da SeWama. ar eyo saWmeli. kidev erTi
lomi dainaxa, staca xeli kiserSi, mxarze moigdo da Sin wamovida.
sam dReSi Sin iyo. dakla lomi, erTi naWeri dedas Seuwva da da-
narCeni TviTon SeWama. dedam, ra Tqma unda, xorcs piri ar daakara.
daRlili muhamedi dawva da daiZina.
meore dRes SvidarSiniani muhamedi mWedelTan wavida da didi
xnis SekveTili orfuTiani rkinis maxvili wamoiRo. xalxi moedanze
Seiyara.
_ xalxo, naxeT, es maxvili caSi unda avisrolo! _ Tqva da cis-
ken isrola.
_ xalxo, axla daiSaleT da xval, zustad am dros, moedanze
SeikribeT!
xalxi daiSala da damSvidda. gavida Rame. gaTenda. xalxi, ro-
gorc gafrTxilebuli iyvnen, moedanze Seikriba. SvidarSiniani mu-
hamedi moednis Sua dadga, moixada qudi da gaiWima.
_ naxeT, xalxo, axla maxvili dabrundeba da Tavze damecemao.
muhameds maxvili TavSi moxvda da daimsxvra. goliaTi mWedel-
ze gabrazda, mivida masTan da uTxra: `Zalian susti maxvili gamo-
555

555
giWedavs. ai, xuTasi maneTi da xuTfuTiani, mtkice maxvili gamomi-
Wede.~ mWedeli daTanxmda da axla xuTfuTiani maxvili gamouWeda.
muhamedma isev Sekriba xalxi moedanze. xalxma dainaxa, rogor ais-
rola goliaTma maxvili caSi.
_ daiSaleT da xval am dros modiTo ! xalxi daiSala.
meore dRes daniSnul dros moedanze Seikribnen. SvidarSiniani
muhamedic iqve idga. male iseTi qarbuqi amovarda, rom mTebi iq-
ceoda. maxvili muhameds daeca Tavze. isev aiWra caSi, mere mexiviT
Camovarda da xuTas metrze gaTxara miwa.
_ ai, xalxo, axla ki maqvs iaraRi, _ Tqva muhamedma, ori TiTiT
aiRo maxvili da xalxs win daudo. maT gaukvirdaT da gauxardaT.
erTma berikacma uTxra:
_ yoCaR, Svilo, Segergos dedis rZe!
_ axla, xalxo, CagrulTa qveyanaSi unda wavide da iq vibrZolo,
_ Tqva muhamedma.
_ nebas gaZlevT, Zvirfaso Svilo, RmerTi iyos Seni Semwe,
mterze gamarjvebas gisurvebT. mZime wuTebSi Cveni imedi gqondeso,
_ uTxra xalxma muhameds.
meore dRes goliaTi muhamedi dedam daloca. isic gzas gaudga.
veli gadaiara, xevi gaiara, mTebi gaburRa Tavisi maxviliT, tyes mi-
adga da uceb erTi kaci dainaxa: xes wamoaqcevs, mere fesvianad gle-
js da erT mxares awyobs. goliaTi gaocda.
_ vah, me ki megona Cemze Ronieri aravin iyo! _ Tqva da miesalma.
_ aleiqum-salam, _ upasuxa kacma.
_ uh, Zmao, ra Ronieri xar! _ uTxra muhamedma.
_ me var Ronieri? erTi goliaTia, muhameds eZaxian, xuTfu-
Tiani maxvili caSi aisrola da mere Tavi SeuSvira. ai, vin aris Ron-
ieri.
_ me var muhamedi, Zmao.
_ saiT gagiwevia?
_ CagrulTa qveyanaSi.
_ modi, davZmobildeT!
_ siamovnebiT, Zvirfaso Zmao. ra gqvia?
_ me xaibers meZaxian.
megobrebi erTad gaudgnen gzas. erTi dRe-Rame iares. uceb
zarbaznis xma gaigones. velze RrubeliviT avarda mtveri. miuax-
lovdnen da dainaxes, rom aTi metri simaRlis da sami metri siganis
556

556
kaci dgas, erTi fexi erT mTaze udgas, meore _ meoreze, mTebs xe-
liT awveba da gza gahyavs.
_ salam-aleiqum! _ miesalmnen mgzavrebi.
_ aleiqum-salam! _ upasuxa kacma.
_ uh, ra Ronieri yofilxar!
_ eh, Zmao, Ronieri me ki ara, muhamedia. cidan xuTfuTiani max-
vili daeca da Tavi arc ki daeJeJa.
_ es xom me var, Zmao!
_ saiT gagiweviaT?
_ sanadirod mivdivarT.
_ Tqveni megobari viqnebi.
_ kargia, ra gqvia?
_ me el-burans meZaxian.
samivem erTad ganagrZo gza. male erT tyes miadgnen.
goliaTma muhamedma Tqva:
_ megobrebo, ukve Camobnelda, xinkali gavakeToT!
_ jer vinadiroT, wyalze da fqvilze ki mere vifiqroT, roca
davbrundebiTo, _ Tqva muhamedma. yvela daTanxmda. wavidnen da
aTasamde frinveli daxoces, mTasaviT daaxvaves. muhamedma Tqva:
_ xaiber, wadi, SeSa moitane. me da el-burani qvabs da fqvils
movitanTo.
wavidnen. xaiberma SeSa mozida. erT adgilas, sadac mTeli
sofeli daeteoda, cecxli daanTes. muhamedma da el-buranma xuTi
tomara fqvili da uzarmazari qvabi moitanes. xuTi tomara fqvil-
iT comi moziles, xuTasi frinvelis xorci qvabSi Cayares, xinkali
gaakeTes, Wames da dawvnen. meore dRes orasi frinveli SeWames. mu-
hamedma Tqva:
_ xaiber, Sen aq darCi da saWmeli mogvimzade, Cven ki xvalis
saWmels viSoviTo.
xaiberi iq darCa, isini ki sanadirod wavidnen. xaiberma wyali
moitana, cecxli daanTo, darCenili samasi frinveli qvabSi Cayara
da xinkali moamzada. uceb Tavs erTi patara kaci wamoadga. kacs or-
metriani wveri hqonda.
_ salam-aleiqum, sayvarelo Svilo.
_ aleiqum-salam, sayvarelo mama, modi dagvewvie! _ uTxra
xaiberma.
kaci mivida da dajda. mere uTxra: `cota xorci momecio~.
557

557
xaiberma erTi frinveli aiRo da misca. SeWama kacma frinveli da
kidev moiTxova. xaiberma kidev erTi frinveli amoiRo qvabidan da
miwoda. roca meoTxed moiTxova, xaiberma uTxra: `mets aRar mog-
cem, Se usindiso! me es Cems amxanagebs movumzade, Sen ki ara!~.
staca xeli beberma Wabuks, waaqcia, Tavisi wveridan erTi Reri
bewvi amoiZro, xel-fexi gaukra da ganze gadaagdo. xinkali SeWama
da wavida.
xaibers muhamedis SeeSinda, xel-fexi gaiqnia, gaTavisuflda da
saswrafod xelaxla daiwyo xinklis keTeba. movidnen amxanagebi da
xinkali mzad ar daxvdaT. gabrazebulma muhamedma Tqva:
_ dilidan aq zixar da xinkali ver moxarSe?
_ wyali dameqca da meored damWirda motana, _ miugo xaiberma.
DAdasxdnen da xinkali SeWames.
meore dRes saWmlis mosamzadeblad el-burani datoves. ro-
gorc ki saWmlis momzadebas morCa, isev is beberi movida, miesalma
el-burans da iqve dajda. el-buransac ise moeqca, rogorc xaibers
_ erTi qvabi xinkali SeWama da wavida. el-burani bevrs ecada, ma-
gram amxanagebis mosvlamde saWmlis gakeTeba ver moaswro.
goliaTi muhamedi isev gabrazda. meore dRes amxanagebi gauS-
va da TviTon darCa. cecxli daanTo da xinklis momzadeba daiwyo.
sanadirod wasulebi erTmaneTs mouyvnen qondriskacis ambavs. goli-
aT muhamedsac Tu Sekravs da ise dagvaxvedrebs, ai, seiric es iqnebao.
xinkali ukve ixarSeboda, roca muhameds berikaci wamoadga Tavs.
_ salam-aleiqum!
_ aleiqum-salam! _ upasuxa muhamedma.
_ erTi naWeri xorci momeci!
muhamedma erTi naWeri xorci misca. stumarma SeWama da kidev
moiTxova. muhamedma kidev misca. kacma oTxjer moiTxova xinkali.
_ me Sen ki ara, Cems amxanagebs vumzadeb saWmels, _ uTxra mu-
hamedma.
beberma misi Sekvra daapira, goliaTma ki staca xeli da caSi
aisrola. beberi cidan Camovarda, xis tots Camoekida da qanaoba
daiwyo. dabrundnen amxanagebi, dainaxes, xinkali mzad iyo da Zalian
SercxvaT.
_ nu grcxveniaT, WameT, xdeba xolme! _ uTxra maT muhamedma.
SeWames da danayrdnen. cota xinkalic darCaT.
_ xaiber, wadi im viriSvils mieci, rac darCa, _ Tqva goliaTma.
558

558
xaiberi SiSiT miuaxlovda berikacs da uTxra: `Wame xinkali!~
qondriskacs SeeSinda, ar momklano da gaiqca.
_ adeqiT biWebo, ukan gavekidoT, aq raRacaSia saqme! _ Tqva
muhamedma.
adgnen da gaekidnen. is iyo wamoewivnen, rom beberi gauCinar-
da. mdevrebi kldes miadgnen. erTi uzarmazari qva gadawies da tba
dainaxes. am tbaSi Cabudebuli suldgmuli namdvilad devi iqnebao,
_ Tqves.
Tokebi unda movitanoT da qveviT CaveSvaT, _ Tqva muhamedma.
wavidnen, Tokebi moitanes, erTmaneTze gadaabes da jer xaiberi
CauSves tbaSi. oci metris siRrmeze rom Cavida, xaiberma yvirili
morTo: `viwvi, mtkiva! viwvi, mtkiva!~ amxanagebma xaiberi zeviT ai-
yvanes. axla el-burani CauSves. isic ayvirda: `viwvi, mtkiva!~ el-
buranic zeviT aiyvanes.
_ axla me CamiSviT da ramdenic ar unda viyviro, _ `viwvi, mt-
kiva~ _ ar amomiyvanoTo, _ Tqva muhamedma.
muhamedi xuTi aTasi metri sigrZis TokiT tbaSi CauSves. fsker-
ze daeSva. amxanagebma Toks xeli gauSves. muhamedma gaixed-gamoixe-
da da kari dainaxa. gaaRo kari da erT ukidegano ezoSi aRmoCnda.
mere baRi dainaxa, sadac sami saxli idga. erTi saxlis kari SeaRo
da Sevida. oTaxSi qali ijda, romlis kalTaSi samTavian devs eZi-
na. qals Zalian gauxarda da Tan SeeSinda, rom devs ar moekla vaJi,
TiTi tuCTan miido da Cumad uTxra:
_ aq rogor moxvdi? devma rom gaigos, cocxals ar gagiSvebs.
Cqara gaecale aqaurobas!
_ nu geSinia, am eSmaks suls amovarTmev! _ miugo goliaTma mu-
hamedma da devs fexi wahkra. devma ar gaiRviZa, meore gverdze gada-
brunda. goliaTma kidev erTxel miartya fexi da xmamaRla SeuZaxa:
_ ade, unda SemebrZolo!
devma gaiRviZa. xedavs, adamiania. wamoxta da muhamedisken wavi-
da. oriveni gavidnen mindorze da brZola daiwyes.
_ damartyi, Seni rigia! _ uTxra devs muhamedma.
devma daartya da muxlebamde Casva miwaSi. goliaTi ganrisxda,
Zala moikriba da devs daartya. devma Tavi veRar Seikava, waiqca da
mokvda. muhamedi baRSi Sevida, gamoiyvana qali da hkiTxa:
_ kidev vin aris aqao.
_ ai, im saxlSi SuaTana Zmaa, xuTTaviani devi. is Zalian Ronie-
559

559
ria. mesame saxlSi ki _ ufrosi Zma, SvidTaviani devi cxovrobs. is
yvelaze Ronieria, frTxilad iyavi!
roca goliaTma muhamedma meore kari SeaRo, dainaxa, rom qalis
muxlebze xuTTavian devs eZina. muhamedma devs wixli Cascxo, magram
is arc ganZreula. roca muhamedma meored amoartya devs wixli, devi
SeiSmuSna da Tqva: `gaagde es buzi!~ gaigona muhamedma, gabrazda da
kidev ufro magrad Caartya fexi. devma gaiRviZa, Tvalebi gaaxila
da xedavs _ saxlSi adamiania. devi gabrazda, Tma yalyze daudga,
aiRo maxvili da goliaTi muhamedisaken wavida. goliaTma uTxra:
_ aq ar SeiZleba brZola, moedanze gavideT!
orive gavida sabrZolvelad. jer devma daartya, magram ve-
raferi daaklo muhameds. goliaTi ki ramdensac daartyamda, imden-
jer waagdebinebda Tavs. `erTi wamacale? meore maqvs!~ _ ambobda
devi. rogorc iqna muhamedma xuTive Tavi waacala da mokla devi.
muhamedma qali gamoiyvana da pirvels miusva gverdiT.
muhamedi mesame saxlSi Sevida. qalis kalTaSi SvidTavian devs
eZina.
_ aq rogor moxvdi? es rom gaigos, SegisunTqavs da gagaqrobs.
Cqara, gaecale aqaurobas! _ Cumad uTxra qalma.
_ araferia dao, _ uTxra goliaTma muhamedma da devs fexi
wahkra. man veraferi igrZno. goliaTma kauWidan Samfuri Camoxsna
da devs fexSi gauyara. devma gaiRviZa.
_ ade, duSmano, moemzade, unda vibrZoloT! _ SesZaxa muhamedma.
devs Tvalebidan naperwklebi wamoscvivda, gawiTlda da mu-
hamedisaken wavida. SvidarSinianma goliaTma welze staca xeli da
ganze moisrola.
maxvili daartya, Svidive Tavi waacala da mokla.
muhamedma qalebs hkiTxa:
_ aq rogor moxvdiT, debo?
qalebma upasuxes:
_ sayvarelo Zmao, Cven mefeTa Svilebi varT. es devebi Cvens
mamebs ebrZodnen, Cven mogvtaces da aq vyavdiT damwyvdeuli.
qalebma am devebis qoneba _ oqro-vercxli, Tval-margaliti
aCvenes muhameds. man yvelaferi tomrebSi Cayara, wamoiyvana qalebi
da tbasTan mivida. tomara Tokze miaba da zeviT msxdom amxanagebs
SeuZaxa. maT Toki aswies da tomara zeviT aitanes. gaxsnes da xedav-
en, uamravi oqro-vercxli da Tval-margalitia. isev CauSves Toki.
560

560
ase aitanes yvelaferi tbidan. sami qali da goliaTi muhamedi darC-
nen. am dros Toki isev tbaSi CaeSva. jer erTi qali aiyvanes, mere
meore. `Cveni megobari goliaTi muhamedi rogor aris?~ hkiTxes qa-
lebma. upasuxes: `sami devi mokla, Cven wamogviyvana, maTi simdidre
wamoiRo. am tomrebSi simdidrea. TviTon ki erT qalTan erTad qve-
viT darCa~. roca es gaiges, isev CauSves Toki. muhamedma qals uTxra:
`axla Seni jeriao~. `arao~, _ uTxra qalma, _ `amdeni ibrZole, gmi-
roba gamoiCine, vici, rom me ar damtoveb. Seni megobrebi mainc ada-
mianebi arian, iqneb ar agiyvanon da ra vqna? aq Tu dagtove, rogor
vicxovro?~
_ ara, ar SeiZleba! jer Sen unda axvide!
_ Tu asea, erT saidumlos getyvi: aq Tu dagtoves, rogorc
getyvi, ise moiqeci. SuadRe rom moawevs, wyaroze ori jeirani mova,
erTi TeTri, meore _ Savi. sadme daimale da Tvalyuri adevne. roca
wyals daewafebian, miepare da TeTr jeirans fexSi Caavle xeli. is
sinaTleze amogiyvans. RmerTma nu qnas, magram Savs Tu daiWer, is
SaveTSi Cagiyvans. aiyvanes qali zeviT. roca misi silamaze ixiles,
xaiberma da el-buranma ifiqres, goliaT muhameds Tu amoviyvanT,
am qals TviTon daitovebs da SeiZleba raime ubedurebac SegvamTx-
vios, sjobs tbis fskerze davtovoTo. tbas qva daafares, TviTon ki
wavidnen da qalebic Tan waiyvanes. goliaTi muhamedi erTxans ijda
da elodeboda Toks, roca Toki ar CamouSves, qalis sityvebi gaax-
senda da Zalian daRonda. ar icoda, ra eqna. wavida wyaroze da dai-
mala. SuadRisas, marTlac, movida ori jeirani. wylis sma daiwyes.
Wabuks undoda TeTri daeWira, magram bedma umtyuna, SemTxveviT
Savs waatana xeli. rogorc ki xeli staca, Savma jeiranma zurgze
Semoigdo da qvesknelisken gaaqana. diliT, ganTiadze erT qalaqSi
aRmoCnda. aq sxva enaze molaparake TeTrkbileba, SavTmiani xalxi
dainaxa. gzad erTi dedakaci Semoeyara. goliaTma muhamedma xeliT
aniSna, me erTi yaribi vinme varo. dedakaci verafers mixvda da erTi
natexi puri misca. muhamedma aniSna, me puri ar minda, meZinebao. de-
dakaci miuxvda da TavisTan waiyvana. muhamedma fari-xmali Seixsna
da xel-piris dabana daapira. gaixed-gamoixeda, wyali ver dainaxa.
mivida da dajda magidasTan. dedakacma rac rame hqonda, miutana da
win dauwyo. patara WurWliT wyalic miutana. goliaTi muhamedi mix-
vda, rom qalaqSi wyali ar iyo. qals aniSna, rom es wyali yelsac ver
gausvelebda. beberma miaxvedra, rom wyals devi dahpatronebiao.
561

561
_ wamodi, maCvene is adgili! _ uTxra dedabers muhamedma.
_ Tu wavalT, orives dagvxocavs! _ SeeSinda dedabers.
goliaTma muhamedma aisxa iaraRi, aiRo doqi, beberi iRliaSi
amoiCara da wyaroze wavida. beberma Soridan daanaxa is adgili, Tvi-
Ton ki gaiqca. muhamedma yuradReba ar miaqcia devs, aavso doqi da
wamovida. beberma wyliT savse doqi rom dainaxa, Zalian gaukvirda.
sixarulisgan muhameds akoca da hkiTxa:
_ aq saidan gaCndi? im avsuls yoveldRe qals vugzavniT xon-
CiT Tavze, rom erTi doqi wyali mogvces.
meore dRes muhamedma isev ar miaqcia devs yuradReba da wyali
moitana. meored rom aiRo wyali, xonCiani qali Semoxvda. moSore-
biT uamravi xalxi Sekrebiliyo doqebiT xelSi. yvela Tavis rigs
eloda. SvidTaviani devi fexze idga da qals eloda. SvidarSinianma
goliaTma muhamedma xeliT aniSna, rom gogo masTan misuliyo. go-
gos devis SeeSinda da muhamedTan misvlas ver bedavda. muhamedi
gogosTan mivida, xonCa gamoarTva da uTxra, Soriaxlos dadeqio da
siciliT flavis Wama daiwyo.
_ ei, kaco! rogorc stumars erTi-ori dRe xeli ar gaxle! axla
Cemi saWmelic miiTvise? amas ki aRar gapatieb! _ uTxra devma.
_ maCvene erTi, risi Zala Segwevs, _ miugo goliaTma muhamed-
ma. xel-piri moiwminda da devs win aesveta..
_ axla ki mogklav, sakmarisia, rac Caidine, _ borotad gamos-
cra devma.
_ gamodi moedanze, avsulo, Sens mosaklavad movsulvar! _
uTxra devs muhamedma.
orive sabrZolvelad gamovida. amasobaSi xalxi dafrTxa, zogi
saiT garboda, zogi _saiT. jer devma daartya, magram veraferi
daaklo. mere SvidarSinianma goliaTma muhamedma Zala moikriba,
Svidive Tavi waacala devs Tavisi maxviliT. devi daeca da mokvda.
muhamedma tuCebi da loyebi CamoaTala devs, Seaxvia xelsaxocSi,
xelebi daibana da dabrunda. gogom yvelaferi dainaxa. muhamedma
gogos uTxra: `axla wadi da xalxs yvelaferi mouyevi. dRes wylis
aReba ar SeiZleba, sisxliani iqneba, xval movidnen da waiRon~.
gogo wavida da xalxs yvelaferi mouyva.
mefemac gaigo es ambavi da xalxs hkiTxa, vin iyo is vaJkacio.
mere Sekriba qveynis mcxovrebni da gogos aCvena. gogom ki Tqva: `is
aq ar aris, vinc devi mokla~.
mefem msaxurebs hkiTxa:
562

562
_ kidev vinme Tu aris qalaqSi?
_ erT dedakacs saxlSi ucxo kaci hyavs, meti aravin aris, _
upasuxes.
_ wadiT, moiyvaneT! _ brZana mefem.
xalxi wavida da muhameds dauZaxa. is Tavisi iaraRiT mivida, Tan
xelsaxocSi gamoxveuli devis yurebi wamoiRo. rogorc ki dainaxa
gogom muhamedi, maSinve icno.
_ es kacia, Tqveno udidebulesobav, _ Tqva man.
amasobaSi goliaTma muhamedma Tqva:
_ me var, mefeo! _ amoiRo cxvirsaxoci da mefes aCvena devis
yurebi.
mefe Tavis vezirebTan da vaJebTan erTad dabrunda sasaxleSi
da undoda Tavis nazirad goliaTi muhamedi daesva.
_ ara, mefeo, _ uTxra muhamedma _ RmerTma gadRegrZelos, me
Sengan araferi minda.
_ ra survili gaqvs?
_ Tu SegiZlia, zeviT, sinaTleze amiyvane!
_ es me ar SemiZlia! ama da am adgilas Wadris xea, im xeze erTi
faskunjia, is im mifrinavs da mxolod mas SeuZlia Seni zeviT ayva-
na.
muhamedi im xisken gaemarTa. bevri iara Tu cota iara, im xesTan
mivida. xidan faskunjis bartyebis JivJivi gaigona. didxans ijda xis
qveS da male fiqrSi CaeZina. isev aJivJivdnen bartyebi. maT xmaurze
muhameds gaiRviZa. xedavs, uzarmazari gveli adis xeze da bartyebis
SeWma unda. wamoxta muhamedi da Tavisi maxviliT mokla gveli. wav-
ida da isev wamowva. roca faskunji Sin dabrunda, dainaxa, rom xis
qveS raRac Savi wevs. ifiqra, rom misi bartyebis SesaWmelad mosuli
mxeci iyo, mokvla daupira, magram bartyebma dedas dauyvires, `ras
akeTeb, es kaci Cveni mteri ar aris. magan mokla Cveni mteri. sikeTes
borotebiT uxdi?~ frinvelma gaigo bartyebis xma, qveviT daeSva,
frTebi gaSala da mouCrdila. male muhamedma gaiRviZa. egona, rom
mTa wamosdgomoda Tavs da SeeSinda. frinvelma uTxra: `nu geSinia,
adamiano, me frinveli var. Sens samsaxurSi migule. miTxari, ra gag-
Wirvebia?~
_ zeviT, im qveyanaSi amiyvane, _ sTxova muhamedma.
_ me Sen zeviT agiyvan, magram Sen Svidi puri, Svidi kameCi, Svidi
tiki wyali unda moitano, imitom rom iqamde ormoci dRis savalia
da am yvelafris gareSe, iqamde ver mivaRwevT.
563

563
_ siamovnebiT! _ uTxra muhamedma.
wavida muhamedi mefesTan, wamoiRo yvelaferi, rac frinvelma
uTxra. frinvelma Seisva SvidarSiniani muhamedi, sagzali zurgze
daiwyo da afrinda. zesknelSi amosvlamde erTi dRiT adre sag-
zali gamoeliaT. frinvelma yasidad moiTxova xorci. icoda, rom
sagzali ukve aRar hqondaT. goliaTma barZayidan xorci moiglija
da misca. frinvelma xorci enis qveS damala, ar SeWama. roca isini
saaqos amovidnen frinvelma uTxra:
_ Camodi, adamiano, movediT!
goliaTi muhamedi Camovida da dajda.
_ ar dajde! wadi! mere gzas veRar gaigneb! _ uTxra frinvelma.
_ ara uSavs, gza vici, axla Sen wadi!
_ ara, wadi, me Semogxedav, _ daiJina frinvelma.
goliaTi muhamedi adga da koWlobiT gaiara. frinvelma dau-
Zaxa:
_ oh, adamiano, ase ratom moiqeci? SimSiliT xom ar movkvde-
bodi? gamoiRo enis qveSidan xorci da muhameds fexze miado, mere
erTi bumbuli amoiZro da Wrilobaze miusv-mousva, moarCina da
gzas gauyena, TviTon ki mibrunda da SvilebTan gafrinda.
SvidarSiniani goliaTi muhamedi Tavis qveyanaSi dabrunda.
roca qalaqs miaRwia, erTi kaci Semoxvda. im kacs hkiTxa, qalaqSi ra
ambaviao. kacma upasuxa:
_ marTali giTxra, Zmao, Cvens qalaqSi ori goliaTi _ xaiberi
da el-burani movidnen. maT didi sasaxleebi aages,dRes ki xaiberis
qorwilia.
gaigona es goliaTma muhamedma da Zalian gabrazda. saidanac
musikis xma ismoda, iqiT wavida. mivida da xedavs, rom gogo, romelic
uyvarda, iq zis. orivem icno erTmaneTi da gadaexvivnen. xaiberma da
el-buranma Tavi Caqindres.
movida goliaTi muhamedi da orives saxeSi Semohkra. mere xeli
Caavlo maT da mindorSi moisrola.
_ vinc sikeTes borotebiT pasuxobs, maT aq araferi esaqmebaT.
_ Tqva da orive daxoca.
amis Semdeg Svidi dRe da Rame musika ukravda. SvidarSiniani go-
liaTi muhamedi am gogoze daqorwinda. danarCenebic imaT gahyvnen,
vinc SeuyvardaT.
isini iq darCnen, me aq davbrundi.
564

564
mama, qaliSvili da Cigali*

iyo da ara iyo ra, iyo erTi kaci. am kacs erTi qali hyavda. qali
yoveldRe baRSi dadioda da Tan saqargavi dahqonda. erTxel qals
Zafi baRSi darCa. meore dRes, dilaadrian, ZafisTvis baRSi Cavida.
Cavida da xedavs, xeze, foTlebsa da balaxze nami brwyinavs. ratomRac
namze Tvali miuvida, wamokrifa Zafebi da Sin dardiani dabrunda.
_ Svilo, ratoma xar daRonebuli? miTxari da danarCeni me vi-
cio, _ uTxra mamam.
_ mama, baRSi Zafebze Cavedi, xeze, foTlebsa da balaxze nami
brwyinavda, momewona da namis Svili Cigali Semiyvarda. ai, ratoma
var daRonebuli, _ upasuxa Svilma.
Caicva mamam rkinis qalamnebi, xelSi rkinis joxi daiWira da
Cigalis saZebnelad gaswia. midioda da Tan xalxs ekiTxeboda, Ciga-
lis asaval-dasavali xom ar iciTo, magram misi saxelic ki aravis
smenoda. bevri iara Tu cota iara, gzaze qaravani Semoxvda. ikiTxa,
Cigali xom ar ginaxavTo.
_ Cigali cnobili vaWaria, _ upasuxes maT, _ es misi qaravania,
TviTon ki xididan aqeT moemarTeba, male dagvewevao.
wavida mama da xidTan gaCerda. movida Cigali da berikacs
miesalma.
_ aleiqum salam, Svilo Cemo, _ upasuxa berikacma. _ Cigalis
xom ar icnob?
_ me TviTona var Cigali, _ miugo axalgazrdam.
_ me erTi qali myavs, _ Tqva berikacma, _ igi yoveldRe baRSi
dadioda da iqa qargavda. erTxel baRSi Zafebi darCa, meore dRes,
diliT ukan mibrunda da xeebze, foTlebsa da balaxze nami dainaxa.
mas nami Seuyvarda da Cigali Cauvarda gulSi.
Cigalim erTi Tavsafari misca berikacs da uTxra:
_ ai, es Tavsafari Sens qals gadaeci. pirvelad roca garecxavs,
narecxi wyali Tqveni saxlis banze moasxas, meored,roca garecxavs,
is narecxi, mezoblis saxlis banze moasxas. Seni saxlis banze var-
debi amova, xolo mezoblisaze _ sarevela. mag vardebian saxlSi
maWanklebs gamovgzavni.
berikaci Sin dabrunda, Tavsafari qaliSvils gadasca da
uTxra:
_ ai, Svilo, es Tavsafari Cigalim gamogigzavna. pirvelad roca
565

565
garecxav, narecxi Cveni saxlis banze moasxi, meored roca garecxav,
_ mezoblisaze. Seni saxlis banze vardebi amova, xolo mezoblisaze
_ sarevela.
mamis laparaki mezoblis qaCalma gogom gaigo. roca berikacis
Svili Tavsafars recxavda, es qaCali gogo mivida da uTxra:
_ mawvnis deda momecio.
_ ai, iqa devs, midi da aiReo, _ uTxra qalma.
_ Sen TviTon momitaneo.
qali mawvnis dedis mosatanad wavida. aiRo qaCalma taSti da
wyali Tavisi saxlis bans gadaasxa, mere ki sxva Caasxa da iqve dadga.
gamoarTva gogom mawvnisdeda da Sin wavida. berikacis Qqalma Tavsa-
fari garecxa, pirveli narecxi Tavisi saxlis saxuravs gadaasxa,
meore ki _ mezoblisas. misi saxlis saxuravze sarevela amovida,
xolo mezoblisaze _ vardebi.
erT dRes Cigalim maWanklebi gagzavna qalis wasayvanad. maT
vardebiani saxlidan qaCali qali gamoiyvanes da saqmros wauyvanes,
dainaxa es berikacis qalma da mamas uTxra:
_ oh, RmerTo! mamaCemo, Sav gveladac qceulxar, rom am sarev-
elebSi isrialo, me ki mtredad viqce, rom lurj caSi vifrinoo.
mama gvelad iqca da balaxebSi gasrialda, qali ki mtredad iqca
da mayrions gahyva. maWanklebi saxlSi Sevidnen, mtredi saxlis win
dajda. mivida Cigalis sacolesTan, is ki zis da Tavs iqeqavs. Cigali
ekiTxeba:
_ ras akeTeb?
_ yalarsa* vWam.
_ cota mec momeci.
_ meti ara maqvs, mezoblis qalma momca.
kariswin ki mtredi RuRunebs:
_ yalars ki ara Wams, qaCaliao.
patarZalma isev Tavis fxana daiwyo. Cigali ekiTxeba:
_ ras akeTebo?
_ yalarsa vWamo.
_ mec momecio.
_ meti ara maqvso.
mtredi RuRunebs:
_ yalars ara Wams, qaCaliao.
qaCalma mtreds auqSia. mtredi Cigalis Tavs dastrialebs da
566

566
uniavebs, xolo qaCals Tavze asklintavs.
erTxel qaCali Cigalis eubneba:
_ am mtreds Tavs Tu ar waacli da ar SemaWmev, bavSvi ar
meyolebao.
_ es erTi mtredi gvyavs da rogor davklao? _ upasuxa Ci-
galim.
_ unda davklaT, _ isev Tavisas gaiZaxis qaCali, _ da Tan ise,
rom erTi wveTi sisxli arafers moxvdeso!
roca Cigali mtredsa hklavda, mtredma Tqva:
_ o, RmerTo! Cemi sisxlis wveTze uzarmazari Wadari amoizar-
dos, iseTi, rom zed veravin avideso.
dakles mtredi, sisxlis erTi wveTi miwaze daeca. iseTi didi
Wadari amoizarda, rom masze veravin adioda.
gavida dro. qaCalma bavSvi gaaCina.
_ moWeri es xe da Cems Svils akvani gauTaleo. _ uTxra erT
dRes qmars.
_ erTi akvnisTvis amxela xe rogor movWrao?! _ upasuxa Ci-
galim.
_ unda moWrao, _ daiJina qaCalma, _ Torem Cemi Svili mokvde-
ba. Tan ise unda moWra, rom erTi nafotic ar daikargoso.
Cigali xis mosaWrelad wavida. roc xes Wrida, erTi didi nafo-
ti mezoblis ezoSi, pirdapir WinWrebSi Cavarda. am dros mezoblis
dedakaci WinWars krefda, dainaxa nafoti, Sin Seitana da Taroze
Semodo, TviTon ki mezobelTan wavida nakverCxlis mosatanad, Win-
Wris Rvezeli rom gamoecxo. roca dabrunda, dainaxa, rom Rvezeli
ukve mzad iyo. SeWama da gareT gavida. dabrunda da xedavs _ saxli
dalagebulia. dedakaci gaocda. es ambavi ramdenjerme gameorda.
erTxel diasaxlisma gadawyvita, skivrSi damaluliyo, rom
enaxa, vin ulagebda saxls. xedavs, nafoti qalad iqca da saxls al-
agebs. miepara da qals xeli staca, man kivili morTo:
_ gamiSvi, me jini* varo.
_ me _ deda da Sen _ Svilio, _ uTxra dedaberma.
erTxel Cigalim Tanasoflelebs Tavisi cxenebi Camouriga Ses-
anaxad. qaliSvilma dedakacs uTxra:
_ dediko, modi erTi faSati gamovarTvaT da movuaroTo.
wavida dedakaci CigalisTan da erTi jaglagi moiyvana. qalma
xel-fexi daibana da iq, sadac xelebi daibana, wyarom amoxeTqa, xolo
567

567
sadac fexebi _ mindori gaCnda. gauSva kvici mindorze da TviTon
Sin dabrunda.
gazafxulda. Cigalim Tavisi cxenebis Segroveba daiwyo. zogma
nasuqi cxeni daubruna, zogma _ gamxdari. Cigalim UTavisi nuqerebi*
dedakacTan gagzavna:
_ wadiT, is jaglagic momgvareTo.
wavidnen da ras xedaven, jaglagi ki ara bedauria, romelsac ve-
ravin xednis. dabrundnen da Cigalis uTxres:
_ is umaqnisi cxeni iseT bedaurad qceula, rom veravin xed-
niso.
wavida Cigali da ras xedavs: marTlac veravin ekareba cxens.
gadaiZro dedabris qalma Tavsafari, cxens fafarze moefera da
uTxra:
_ aqamde me gzrdidi, Cemo kargo, axla Sens patronTan dabrun-
dio.
msaxurebma cxeni waiyvanes.
meore dres Cigalim msaxurebs ubrZana:
_ am soflis yvela axalgazrda qali nadze movides, matyli
unda daCeCono.
msaxurebma yvelas Seatyobines, bolos dedakacis saxlSi mi-
vidnen.
_ ginda modi da ginda _ arao, _ uTxres mas.
yvela qali mivida, is ki _ ara. Cigalim isev gagzavna msaxurebi
da dedakacis qali moayvanina. Cigali Soriaxlo daimala da qalebis
laparaks daugdo yuri. maT Tqves:
_ modiT, movyveT ra gvinaxavs cxovrebaSio.
adga dedabris qali da moyva Tavis Tavgadasavals. gaigo Ci-
galim, datova qalebi da dedakacTan wavida.
_ damiTme Seni Svilobili da oqros mogcemo. dedakaci daTanx-
mda.
Cigalim oqro da qali wamoiyvana, qaCali Tavis SvilTan erTad
Sinidan gaagdo. berikacis qalma Tavisi mama isev kacad aqcia da
TavisTan waiyvana. mama-Svili Zalian bednieri iyo. Cigali da misi
coli Wamdnen, svamdnen da tkbilad atarebdnen wuTisofels.

568

568
vis unda ergos?

erTxel xelmwifis, vazirisa da yadis colebi saseirnod wavid-


nen. Bbilikze midiodnen da saubrobdnen, roca erTi brWyviala sa-
gani dainaxes. Mmividnen im adgilas da Zvirfasi beWedi opoves. Cemia,
Cemia, _ iCemebda samive. xelmwifis colma Tqva:
_ samivem davinaxeT, samive mivediT. Cven samni varT, BbeWedi _
erTia. sam nawilad ver gavyofT. Aamitom vinc Cvens Soris yvelaze
saintereso rames gamoigonebs da izams, beWedic misi iyos.
vazirisa da yadis colebi daeTanxmnen.
xelmwifis colma sami muSa ixmo da uTxra:
_ sasaxlidan sasamarTlomde miwisqveSa gvirabi rom gaiyva-
noT, ramdeni dagWirdebaT?
_ samasi oqro, _ upasuxes maT.
_ ai, oTxasi oqro, oRond swrafad imuSaveT!
muSebma sam dReSi gaTxares gvirabi, aiRes fuli da wavidnen.
xelmwifis colma erTi kaci daibara da uTxra:
_ rasac getyvi, is gaakeTe!
qalma es kacmi sasamarTloSi waiyvana da xelmwifes uTxra:
_ es kaci Semiyvarda da colad unda gavyve.
mefes Zalian gaukvirda da TavisTvis Tqva:
_ alah akbar,* alah akbar! es Cemi coli ar aris? sad ipova es
Rataki da rogor Seiyvara?
_ Tqven aq daicadeT, me saxlSi waval da male davbrundebi. _
Tqva man.
qali miwisqveSa gziT gaiqca sasaxleSi, xelmwifes miaswro da
Tavis adgilas dajda. roca xelmwife dainaxa, uTxra:
_ ra moxda, Sin ratom dabrundi?
_ araferia, patara saqme maqvs.
sanam xelmwife sasamarTloSi dabrundeboda, coli Tavis
RatakTan gaCnda.
_ xelmwifev, Tqveno udidebulesobav, dagvaqorwine, Torem
gvagviandebao, _ uTxra qalma.
mefe daibna, isev miatova orive da Sin gaiqca.
colma isev moaswro da isev Tavis adgilze dajda. rogorc ki
qmari saxlSi Sevida, maSinve uTxra:
_ raSia saqme? ra mogarbeninebs?
569

569
_ araferia, colo, patara saqme maqvs, _ miugo mefem da isev
sasamarTloSi gavarda, coli ki Tavis RatakTan gaiqca da kvlav
sTxova mefes:
_ mefeo, dagvaqorwine, gvagviandebao.
xelmwifem aRar icoda, ra eqna.es Cemi coli ar aris, ubralod
Zalian gavso, _ Tqva da daaqorwina isini.
vaziris colma erT Raribs dauZaxa da uTxra:
_ ai, Sen asi maneTi da erTi dRe-Rame me unda damemorCilo.
Raribi daTanxmda. qalma kacs yelze jaWvi Seaba, ZaRlis ma-
givrad daaba da salafaviT savse WurWeli daudga. dabrunda vaziri,
dainaxa Raribi da cols uTxra:
_ ei, colo, ra daaSava, rom es kaci aseT yofaSi gyavs?
_ boroti kacia, axia magaze!
vaziri cols aRar Caacivda. roca daRamda, colma orives Zi-
lis wamali misca da daaZina, mere Raribs qmris tanisamosi Caacva
da qmris magivrad daawvina loginSi. vazirs Raribis tansacmeli
Caacva, kiserze jaWvi Seaba, ZaRliviT daaba da salafavic daudga
WurWliT. cota xanSi orivem gaiRviZa. vaziri xedavs, rom Raribis
tanisamosi acvia, ZaRliviT dabmulia da ZaRlis salafavic udgas
win. moeCvena, rom giJdeboda da Zalian SeeSinda. Raribi ki vaziris
tansacmelSi gamowyobili, mis sawolze wevs da nebivrobs. dainaxa
colma, rom orives gaeRviZa, isev misca Zilis wamali da tanisa-
mosic gamoucvala orives. roca gaTenda, asi maneTi misca Raribs
da gauSva. vaziri cols ekiTxeba:
_ colo, guSin ra Caidine? is Raribi ZaRliviT daabi, me ki dame-
sizmra, rom me viyavi ZaRliviT dabmuli da Zalian SemeSinda.
qalma gaicina, veziri ki gabrazda.
erTxel roca yadi Sin dabrunda, colma uTxra:
_ ui, yadi! feri ratom dagikargavs? avad xom ara xar?
yadi daeWvda da Tqva:
_ ho, colo, cota SeuZlod var, TviTonac ar vici ra memarTeba.
_ ara, Sen Zalian avad xar! _ uTxra colma, logini gauSala da
daawvina. mere tolmiT savse qvabi quraze dadga da Zmebs dauZaxa.
isini movidnen, yadis Sublze xeli daades da sinanuliT Tqves:
_ oh, ra sawyenia, rom avad gaxdi! eqimbaSs unda davuZaxoT.
coli eqimbaSis dasaZaxeblad wavida.
roca mkurnali movida, colma yadis tolmiT savse TefSi daud-
570

570
ga. yadim tolma pirSi Caido. movida eqimbaSi da cols hkiTxa, ra
daemarTao?
_ ar vici, roca SenTan movdiodi, loya dasiebuli ar hqonda.
eqimbaSma sisxli gamourwya loyidan.
yadi yviroda.
colebma erTmaneTs uambes yvelaferi, magram mainc ver gadaw-
yvites, vis unda rgeboda beWedi. marTlac, vis unda ergos beWedi?!

xani da glexi

xani yovel diliT tyeSi midioda sanadirod da yoveldRe xvde-


boda glexs, romelic xes Wrida. kacs imdeni xe moeWra, rom morebi
mTasaviT aegorebina, magram mainc ar Cerdeboda. xans gaukvirda da
am gamrje kacs uTxra:
_ glexo, etyoba Zalian Raribi xar da didi ojaxi gaqvs sar-
Ceni.
_ dRegrZeli iyav xano, _ upasuxa glexma, _ didi ojaxi ara
maqvs, magram rasac vSoulob, sam nawilad vyof. erTi nawiliT vals
vixdi, meore nawils sesxad viZlevi, xolo mesames ki wyalSi vyrio.
_ ver gavige, keTilo kaco, iqneb amixsna?
glexma upasuxa:
_ vals Cem mSoblebs vubruneb, sesxs sakuTar vaJs vaZlev, xolo
rasac qaliSvilebisTvis vxarjav is wyalSi gadayrilia.

Wkviani bavSvi

Zvel droSi erTi Raribi kaci cxovrobda. mTeli misi simdidre


erTi koWli viri iyo. erTxel, SimSiliT rom ar momkvdariyo, Sej-
da virze da samogzaurod sxva qveyanaSi wavida. iq Tavi rogorRac
gamoikveba, col-SvilisaTvis ki veraferi iSova. virsac fexi mos-
tyda. sxva gza ar iyo, Sin unda dabrunebuliyo. ukanagzobas, gzaze,
sadac qaravans unda gaevlo, raRac brWyviala nivTi dainaxa, aiRo
is nivTi da col-SvilTan dabrunda. naxa Raribma, rogor cxovrob-
da misi wvrilSvili, adga mere da da wavida feyisTan:*
_ Zvirfaso mola riza, me meqas* mival saSovarze. erTaderTi
571

571
Zvirfasi nivTi maqvs, minda is saxlSi davtovo, magram meSinia ar
daikargos. Sens garda vervis vandob. gTxov, sayvarelo feyi, Semi-
naxe, erT weliwadSi davbrundebi da waviReb.
feyis gauxarda:
_ Zalian kargi, Svilo! es ra salaparakoa! nivTs Seginaxav, roca
moindomeb, waiReb.
Raribma es nivTi feyis miabara, TviTon meqasken gaswia. xan
erTs emsaxura, xan _ meores, rogorRac Tavi gamoikveba. Ggavida
erTi weli da ukan dabruneba gadawyvita. Ffeyim gaigo, rom Raribi
brundeboda, ori gaiZvera daibara da uTxra:
_ ama da am Raribma Zvirfasi nivTi momabara, axla dabrunda da
ukan mTxovs! Aai Tqven fuli da damimowmeT, rom es nivTi mas davu-
bruneo!
yalTabandebma dainaxes fuli da gauxardaT:
_ ra Znelic es aris! M mSvidad iyavi, feyi!
Raribi meqadan dabrunda. mivida Sin, moikiTxa colSvili,
dainaxa, ra gaWirvebiT cxovrobdnen da guli daumZimda. gadawyvita
feyisTan wasuliyo.
_ Zvirfaso feyi! Cemi ojaxi mZime mdgomareobaSia, momeci Cemi
nivTi, romelic mogabare.
_ romeli Svilo? ra nivTi?
_ is, brWyviala nivTi, romelic mogabare.
_ me xom dagibrune, Svilo?
_ rodis, feyi?
_ sanam meqaSi waxvidodi, ama da am kacebis TandaswrebiT ar mo-
geci?
_ ara, feyi, rogor ara grcxvenia?
_ moSordi aqedan, usindisov! rac ginda qeni, sadac ginda
iCivle!
Raribma xelebis mtvreva daiwyo. Sav dReSi Cavarda. Aadga da
mefesTan wavida saCivlelad. Mmefem feyi daibara:
_ ratom ar aZlev Tavis qonebas?
Ffeyim Tqva:
_ dido mefeo, me mas Tavisi nivTi ama da am xalxis Tandaswre-
biT miveci, Tu ara gjera, SegiZlia hkiTxo.
Mmefem is kacebi daibara da hkiTxa.
yalTabandebma upasuxes:
572

572
_ mefev! Ffeyi marTalia, Cveni TandaswrebiT misca am kacs Ta-
visi qonebao.
Mmefem daujera maT da Raribi sicrueSi daadanaSaula. Raribi
tiroda da itanjeboda.
misi ubedurebis Sesaxeb yvelam gaigo.
erTxel, roca Raribi kaci samuSaod midioda, dainaxa mindorSi
xuTi bavSvi TamaSobda. erTi mefe iyo, sxvebs asamarTlebda. im bi-
Wma, vinc mefeobas TamaSobda, Raribs dauZaxa da hkiTxa:
_ Zia, viciT Seni ambavi, ar SeiZleba, mefes isev mosTxovo Seni
saqmis gadasinjva? me viqnebi mosamarTle da iman gansajoso.
_ ra Tqma unda, SeiZleba _ upasuxa RimiliT Raribma.
sawyali kaci xavss eWideboda da ifiqra, erTxel kidev mival
mefesTan, iqneb rame gamomivideso.
mefem jer calybad Caicina da mere dainteresda am saqmiT:
_ kargi, gagasamarTlos am bavSvma. _ da danarCenebis moyva-
nac brZana. roca yvela movida, bavSvs neba misca, rom Tavad gaerCia
saqme. bavSvma feyi, mowmeebi da Raribi sxvadasxva oTaxebSi dasva.
jer feyi gamoiZaxa.
_ Sen am kacs qoneba mieci?
_ diax, davubrune. _ Tqva feyim.
mere Raribi gamoiZaxa da hkiTxa, feyim qoneba Tu dagibrunao?
_ ar daubrunebia! _ upasuxa Raribma.
bolos bavSvma yalTabandebi gamohkiTxa.
_ Cveni TandaswrebiT daubruna feyim am kacs qonebao.
xelmwife yuradRebiT usmenda.
bavSvma yvelani isev TavTavianT oTaxebSi gaistumra, Tan brZa-
na, didi qvabi moitaneT da Sua oTaxSi dadgiT, zevidan ki sufra
gadaafareTo.
jer feyis dauZaxa.
_ wadi da im nivTisxela qva moitane da am qvabSi Cadeo.
feyim moitana qva da Cado, mere Raribs da yalTabandebs
moatanina qvebi. bolos gasinja qvebi. isini, romelic Raribma da
feyim moitanes, erTnairi aRmoCnda, kvercxisxela. yalTabandebma
ki sxvadasxvanairi qvebi moitanes. bavSvma yvelas erTad dauZaxa da
qvebi aCvena:
_ feyi da es yalTabandebi ityuebian, nivTi feyis aqvs.
mefes Zalze gaukvirda. feyis saxli gaCxrikes da is Zvirfasi
573

573
qva ipoves. Raribma Tavisi qva miiRo, im qvis fasad Casacmel-dasax-
uri da sxva rameebi uyida col-Svils da kargad daiwyo cxovreba.
feyis ki is fulic daekarga, rac yalTabandebs misca.
feyi daRonda, me ki mxiarulad davbrundi Sin.

aci-baci*

iyo da ara iyo ra, iyo erTi aci-baci. erTxel erTi gargaris
kurka ipova, kurka miwaSi dafla da Tqva:
_ dilamde xe amovides! _ TviTon ki simRer-simReriT vel-
mindvrebisken gaswia. meore dRes aci-bacis Suagul mindorSi
uzarmazari xe daxvda.
_ xval ayvavebuli damxvdi!_ uTxra aci-bacim xes da simRer-
simReriT ganagrZo gza. meore dRes xe gafoTlili da ayvavebuli
dauxvda. _ xval gargari gamoisxi! _ ubrZana xes aci-bacim. mivida
meore dRes da xedavs, iseTi mwife gargari asxia, rom sul anaTebs.
aci-baci xeze avida, mReris da Tan gargarsa sWams. aci-bacis simRe-
ra mTel velze ismoda. gaigona devma, Zalze gajavrda da xes miadga.
uTxra:
_ aci-baci, totidan totze gadaxti da mamikos gargari gad-
mouyare!
aci-bacim Cauyara devs gargari.
_ gadaxti, gadmoxti da mamikos gargari gadmouyare! _
xelmeored Seexvewa devi.
imdeni ixtunava aci-bacim totebze, rom bolos miwaze moadina
zRarTani. staca xeli devma, Caisva abgaSi da Sinisaken gaswia.
bevri iares Tu cota iares, aci-bacim devs uTxra:
_ am tyeSi Cems garda kidev erTi aci-bacia.
_ sad aris? _ hkiTxa devma.
_ ai, im xeze zis.
devma abga miwaze dado da im xisken wavida.
_ sad aris? vera vxedav! _ Tqva devma.
_ iqiT, iqiT, cota moSorebiT, im mxares!
devi Sors wavida. amasobaSi aci-baci abgidan amoZvra. CanTaSi
qvebi Cayara, TviTon ki Cumad gaiZurwa.
movida devi, abga zurgze moigdo da gza ganagrZo. rogorc ki
saxlSi fexi Sedga, maSinve Tavis qals gasZaxa:
574

574
_ Cqara, Svilo, qvabi dadgi, aci-baci unda movxarSoT!
qalma qvabi quraze dadga, devma ki abga moapirqvava da ras xe-
davs: qvabi qvebiT aivso.
_ uh, momatyue Se crupentela aci-baci! _ gabrazda devi.
meore dRes devi isev miadga gargaris xes.
_ aci-baci gadaxti, gadmoxti da mamikos gargari Camouyare!
aci-bacim dampali gargari mokrifa da devs xaxaSi Cauyara.
_ amdeni gargari asxia Sens xes! Camomiyare, sul Camomiyare! _
Seexvewa devi.
ixtuna aci-bacim totidan totze, ixtuna da Wiani gargari Cauyara
devs. uceb aci-bacis toti moutyda da miwaze daenarcxa. staca xeli
devma, Casva abgaSi da saxlSi wavida. gzaSi dampali gargarisagan muce-
li astkivda. iara, iara, mere gaCerda da abga miwaze dado.
_ daviRale, cota xans davisvenebo.
_ es mamaCemis baRia, cota iqiT dajeqi. _ uTxra aci-bacim.
gaiwia devma, aci-baci abgidan amoZvra, mere Sig qvebi Cayara da
gaiqca.
aiRo devma abga da Sin wavida.
_ ade, Svilo qvabi dadgi, _ uTxra devma qals.
qalma qvabi quraze dadga. moapirqvava devma abga da qvabSi isev
qvebi Cacvivda.
_ isev momatyua aci-bacim! _ gabrazda devi.
meore dRes, diliT devi isev gargaris xes miadga.
aci-baci xeze ijda, mReroda da Tan gemriel gargars miirT-
mevda.
_ aci-baci, gadaxti, gadmoxti da mamikos gargari Camouyare!
imdeni ixtuna aci-bacim, rom xidan Camovarda. staca xeli ga-
brazebulma devma, Casva abgaSi, zurgze moigdo da pirdapir Sin wav-
ida. _ Cqara, Svilo, qvabi dadgi! _ dauZaxa qals.
qalma qvabi dadga. devma aci-baci qvabSi Caagdo, cecxlze Semod-
ga da TviTon sanadirod wavida. qvabSi wyali aduRda da TuxTuxis
xma gaisma. devis qalma yuri miugdo.
_ aci-baci ra kargad mReri! _ Tqva man.
_ ukeTesad vimRerebdi, qvabis saxuravi rom gadagewia, _ gamo-
epasuxa aci-baci.
qalma saxuravi gadaswia. qvabSi wyali kidev ufro aTuxTuxda.
_ aci-baci, cota ufro xmamaRla imRere! _ Seexvewa qali.
575

575
_ moxade saxuravi da ufro xmamaRla vimRereb!
~Sen mainc mogatyueb!~ _ gulSi gaivlo aci-bacim.
qalma qvabs saxuravi moxada.
aci-baci qvabidan amoZvra, qali Sig Caagdo, TviTon ki kars ukan
daimala. male mSieri devi dabrunda da qvabSi CaxarSuli sakuTari
Svilis Wama daiwyo. aci-baci ki karis ukanaa mimaluli da TavisTvis
butbutebs: ~ubeduria, vinc sakuTar xorcsa Wams. ubeduria, vinc
sakuTar xorcsa Wams!~
mixvda devi, rom aci-bacim isev moatyua.
_ sada xar, Se oxero, aci-baci?
_ wiTeli Zroxis mucelSi var!
dakla devma wiTeli Zroxa, xedavs _ aci-baci Sig ar aris.
_ sada xar, aci-baci? _ ekiTxeba devi.
_ cxenis mucelSi var!
wavida devi, dakla cxeni, xedavs _ aci-baci arc iq aris.
~ubeduria, vinc sakuTar xorcsa Wams!~ _ imeorebs aci-baci.
_ sada xar, sazizRaro aci-baci?
_ aqa var. daxlze vzivar!
_ mand ras akeTeb?
_ halvasa vWam!
_ erTi naWeri gadmomigde!
aci-bacim erTi naWeri gadaugdo.
_ oh, ra gemrielia! kidev gadmomigde! es ramdeni halva gqonia,
kidev gadmomigde!
aci-bacim erTi carieli qvabi nakverCxliT aavso da devs pirSi
Seayara.
devi gaskda.
wavida aci-baci, aZvra Tavis gargaris xeze, mwife nayofi mi-
iarTva da kidev ufro xmamaRla SemosZaxa simRera. erTi-ori gar-
gari kideva mec miwilada.

wingil-wingil, begura Citi

iyo da ara iyo ra, iyo erTi Citi. erTxel Cits fexSi xiWvi Seer-
Wo. bevrs ecada Tu cotas, xiWvi ver gamoiZro. Citi mwared atirda.
egona, Tu itirebda, tkivili daucxreboda, magram is ufro Zli-
576

576
erdeboda. mixvda, tirili verafers uSvelida da bulbulTan wav-
ida daxmarebis saTxovnelad. bulbulma xiWvi ver amouRo. Citma
daaneba bulbuls Tavi da mtredTan gafrinda, magram verc mtredma
uSvela... Citma patara SeSis Sekvra moigdo zurgze, beber dedakac-
Tan mivida da fexidan xiWvis amoReba sTxova.
_ sayvarelo bebi, me SeSas mogcem, Sen ki xiWvi amomiRe!
dedakacma xiWvi amouRo da RumelSi Seagdo, Rumeli gaaxura da
Svidi puri gamoacxo. Citma ki uTxra:
_ sayvarelo bebi, Cemi xiWvi damibruneo.
_ sayvarelo Cito, mapatie, magram is xiWvi RumelSi Sevagde.
gaigona es Citma da bebers uTxra:
_ an xiWvi momeci an purio.
bebers mobezrda Citis laparaki da Svidive puri misca. Citma
puri aiRo, afrinda, mindorSi wavida da maRal xeze dajda. xedavs,
mwyemsebi cxvrebs wvelian, puri ara aqvT da cariel rZes svamen.
Cits mwyemsebi Seecoda, mifrinda da uTxra:
_ Zmebo, mwyemsebo, rogorc vxedav, jer TqvenTvis puri ar
moutaniaT, amitom mxolod rZes svamT. me Tqven Svid purs mogcemT,
Tqven qvabebi gaxexeT, rZe CaasxiT, Sig puri CavfxvnaT da vWamoT.
roca Citma mwyemsebTan erTad daiwyo rZis sma, caSi qori ga-
moCnda. Citma sufra miatova da buCqebSi daimala. qori didxans
trialebda caSi. mwyemsebma puri da rZe SeWames. qori mTaSi gafrin-
da. Citi buCqebidan gamoZvra, mwyemsebTan mivida. xedavs, mwyemsebs
yvelaferi SeuWamiaT. Citi gabrazda da mwyemsebs uTxra, an puri mo-
meciT, an cxvario. mwyemsebi gamouval mdgomareobaSi aRmoCndnen,
Svid purSi Svidi cxvari misces da Citi moiSores. Citma win gaigdo
Svidive cxvari da ukan mihyva. iares, iares da erT sofels miadgnen.
sofelSi qorwils ixdidnen. dainaxes, rom Citi ZRveniT movida, sax-
lis patronebi pativiscemiT miegebnen. CitisTvis sacekvao musika
daukres. Citma patarZalTan erTad bevri icekva, bolos saxlis
patrons ubrZana, saswrafod dakaliT cxvrebi da yvelas mwvadebi
daurigeTo. cxvrebi dakles, mwvadi Sewves. roca Citma da stum-
rebma Wama daiwyes, caSi qori gamoCnda. Citi isev buCqebSi daimala.
elodeboda, sanam qori gafrindeboda. qori ki Seusvenebliv Tavs
dastrialebda im saxls. didxans itriala da mere isev mTisken gaf-
rinda. buCqebidan gamosul Cits aRaraferi daxvda, xalxi ukve mid-
ioda. dainaxa es Citma da saxlis patrons uTxra:
577

577
_ an cxvari, an _ patarZalio!
ra unda eqna maspinZels. cxvris yidvis saSualeba ar hqondaT,
adga da patarZali misca. waiyvana Citma patarZali da gzaze jeeli
dainaxa, romelic Congurs ukravda... Cits misi tkbili simRera Za-
lian moewona.
_ modi, jeelo, ase moviqceT: Sen Conguri momeci, me kidev am
qals mogcem.
Wabuki maSinve daTanxmda. ymawvilma qali waiyvana, Citma aiRo
Conguri da xmamaRla daamRera:

xiWvi miveci, puri miviRe, vai !


wingil-wingil-wing, Svilo!
puri miveci, cxvrebi miviRe, vai!
wingil-wingil, Cito, Svilo!
wingil-wingil-wing, Svilo!
patarZali CongurSi miveci, vai!
wingil-wingil, Cito, Svilo!
wingil-wingil-wing, Svilo,
wingil-wingil, Cito, Svilo!

Citis simReraze qori gamoCnda. SeSinebul Cits Conguri xeli-


dan gauvarda, itira, iyvira, magram xmas vis miawvdenda!

SiCan bike*

iyo da ara iyo ra, iyo erTi Tagvi. am Tagvs erTi qali hyavda,
bike erqva. beberi Tagvi Svils arigebda:
_ Cemo kargo, Sinidan fexi ar gadga, mastans* Tu Cauvardi xel-
Si, cocxals ar gagiSvebs!
_ neta ra esmis am gamoyeyeCebul beberso! _ fiqrobda Svili.
gavida dro. SiCan-bike grZelkuda, maRalfexa, namdvili Tagvi
dadga, magram qveyanaze ra xdeboda, warmodgena ara hqonda. dedis
eSinoda da gareT cxvirs ara hyofda.
erTxel deda bazarSi wavida. wavida da SiCan bikemac gaixara.
`sanam Sin ar aris, dros vixelTeb, waval, gareT gavixedav da qmars
viSovio~, _ Tqva da sorodan amoZvra.
578

578
SiCan bike ukve gasaTxovari iyo, magram vis unda gahyoloda,
jer ar icoda.
rogorc ki sorodan amoZvra, maSinve ZaRls SeefeTa. Savi xaver-
dis qurqSi gamowyobili SiCan-bikes danaxvaze ZaRls Tvalebi gau-
farTovda.
_ saiT gagiwevia SiCan-bike? _ hkiTxa man.
_ qmris saZebrad mivdivar.
_ me gamomyevi colad!
_ mimRere da Tu tkbili xma geqneba, gamogyvebi.
ZaRlma zeviT aixeda da yefa daiwyo:
_ av, av, av, av!
_ oh, ra saSineli xma gqonia! Senc unda Tqva, cxoveli varo!
SenisTanas colad ver gavyvebio! _ Tqva SiCan-bikem da gza ganagrZo.
ZaRlma raRacis Tqma daapira, magram SiCan-bikem gaawyvetina:
_ Cagiwydes xma da sulic amogZvres mag mtvrian sawolze!
SiCan bikem ezoSi gaiar-gamoiara. uceb erTma wiTelbibiloian-
ma mamalma dainaxa da maSinve yivili daiwyo, rom Zvirfas samosSi
gamowyobili SiCan-bikes yuradReba miepyro.
_ saiT gagiwevia SiCan-bike? _ hkiTxa mamalma.
_ qmris saZebnelad mivdivar! _ upasuxa man.
_ me gamomyevi colad!
_ mimRere da Tu tkbili xma geqneba, gamogyvebi.
mamalma frTa frTas Semohkra da mTeli xmiTY daiyivla:
_ yiyliyoo! _ mere qveviT daixeda, Cemi yivlisgan miwa xom ar
daskdao.
SiCan bikes mamlis xma ar moewona da roca usityvod apirebda
gaclas, mamalma hkiTxa:
_ rao, ar mogewona?! cudi xma maqvs?
SiCan-bikem mamalTan laparaki ar isurva.
_ Cagiwydes eg xma da sulic amogZvres mag civ sawolze! _
Caibutbuta TavisTvis.
SiCan bikem meore mxares gauxvia. uceb erTi talaxSi mjdari
saSineli cxoveli dainaxa. es cxoveli kameCi iyo. rogorc ki kameCma
aseT Zvirfas qurqSi gamowyobili Tagvi dainaxa, maSinve Tavi aswia:
_ saiT gagiwevia SiCan-bike?
_ qmris saZebnelad mivdivar!
_ me gamomyevi colad!
579

579
SiCan-bikem pasuxis Rirsadac ar gaxada es WuWySi Camjdari
cxoveli.
ar moewona misi gadmokarkluli Tvalebi da uzarmazari rqebi.
_ esec rom colad gayolasa mTxovs! Cagiwydes eg xma da sulic
amogZvres mag WuWyian sawolze! _ Tqva da gza ganagrZo, TavSi ki
sul dedis sityvebi utrialebda, velur mastans erideo, is Tagvs
ar daindobso. SiCan-bikem ifiqra, rom is tlanqi cxoveli mastani
iyo da saswrafod mokurcxla.
iara, iara da mtverSi gagorebuli viri dainaxa. viri yovel gan-
Zrevaze mtvris buRs ayenebda. dainaxa Zvirfas samoselSi gamowyo-
bili SiCan-bike da mtvris Camobertyva daiwyo.
_ saiT gagiwevia SiCan-bike? _ hkiTxa man.
_ qmris saZebnelad mivdivar!
_ me gamomyevi colad!
_ mimRere da Tu tkbili xma geqneba, gamogyvebi.
virma ukana fexebi gafSika, yurebi dacqvita da daiyroyina:
_ i_a_o, i_a_o!
gaigona viris yroyini da SiCan-bikes guls Semoeyara.
_ Cagiwydes eg xma da Senc suli amogZvres mag mtvrian sawolze!
_ Cailaparaka da sorosken gaiqca. gzaze mastans Seeyara. mastans
fexebi gaefarCxa da mzis gulze nebivrobda. nacrisferma katam
Tagvis fxaWuni rom gaigona, maSinve gamoerkva, Sexeda SiCan-bikes
da gaocebisgan kinaRam Tvalebi wamoscvivda. SiCan bikes mastanis
nacrisferi samosi moewona. mastans zoliani, priala qurqi ecva.
`Tu gavTxovdebi, amisTanas unda gavyve, albaT mdidaria da sax-
elganTqmulico~, _ gaifiqra Tagunam.
sanam aseT fiqrebSi iyo garTuli, mistanma hkiTxa:
_ saiT gagiwevia SiCan-bike?
_ qmris saZebnelad mivdivar!
_ me gamomyevi colad!
_ mimRere da Tu tkbili xma geqneba, gamogyvebi!
mastanma tuCebi gailoka da xmadabla daiknavla:
_ miau, miau, miau!
_ oh! _ Tqva SiCan bikem, _ ra tkbili xma gqonia! Sen gamogyve-
bi, maS vis unda gavyve! me da Sen samudamo megobrebi unda gavxdeT!
sanam SiCan-bike mastans miuaxlovdeboda, beberi Tagvis xma gai-
gona:
580

580
_ sad midixar, briyvo! Cqara, soroSi! eg mastania, SegWams!
rogorc ki dedis sasowarkveTili xma gaigona, SiCan-bikem maS-
inve soroSi Sehyo Tavi.
_ eh, ra lukma davkarge! _ Cailaparaka mastanma, roca SiCan
bike soroSi SeZvra, _ neta ra mamRerebda, dros raRad vkargavdi!
vinmem rom gaigos, xom qveyana Seiyara, _ SiCan-bikem mastani moatyu-
ao. sjobs enas kbili davaWiro.
ase gadaurCa SiCan-bike mastans.

581

581
andazebi

arakacurad sicocxles vaJkacad sikvdili gerCioso.


virs ki gaxedni, magram cxenad ver aqcevo.
qaravans win Tu yvavi miuZRvis, ueWvelad nangrevebTan miiyvanso.
irems rqebi ar emZimebao.
kargi megobari didi simdidreao.
kaci sityviT icnoba da ara saxiTo.
mdidari sofeli kvamliT icnobao.
rasac TefSze daasxam, kovzsac is mohyvebao.
saxelis gatexas Tvalis amoTxra gerCioso.
sxvis ubedurebaze aSenebuli saxli im ubeduris oxvriT dain-
grevao.
uRono saxedars sami fuTi adevs, Ronier cxens _ carieli
xurjinio.
Sin ufrosi Tu ara gyavs, rCeva lodsa hkiTxeo.
codna stumaria, Wkua _ maspinZelio.
cxenze mjdomi fexiT mosiaruleze ar fiqrobso.
ZaRli ZaRlis tyavs ar daxevso.

582

582
xunZuri folklori

poezia

mijnurTa sikvdili

_ wyaroze mixval, lamazo!


Semomiare mecao,
SeniTgan gadmonasxleti
mzis Suqi sawols mecao.

_ Sevuvli, movinaxuleb,
naTesavia Sorio.
vnaxav da ra sWirs, gavigeb,
Tund wamomwion Worio.

_ avad gamxdarxar, Sevityve,


RmerTma gimagros janio.

_ veRaraferi momarCens,
cudRa iqneba rjanio.
amays ar gwadda aq mosvla?
ijeq axla Sin, saxlSio,
cxedars vutoveb Sav miwas,
suli mifrinavs caSio.

_ mama miSlida aq mosvlas,


mqonda SiSi da ridio.
Zmebisac mekrZaleboda, _
nebas ar gvaZlevs rigio.
gavixdi kabas alisfers,
arc rodis gamixdiao,
vercxlis sakinZes gavixsni,
ro arc ros gamixsniao!

583

583
_ nurc wiTel kabas gaixdi,
TvalT ukve bindi mekvriso.
vercxlis Ril-kilosc SeeSvi,
dro ar gaqvs gaxsna-Sekvriso...…

wamovel mamis saxlisken,


Worma mimaswro aqao,
danebs lesaven mam-Zmani,
melis wvril-wvrilad aqnao.

Cems unazes tans as naWrad,


daCexen albaT danebiT,
im naWrebs CaiWmuWnian
jibeSi Worikanebi.
dae, damagdon as naWrad,
mamisgan mimofantuli,
Sen mainc memaxsovrebi
viT natvrisTvali zRapruli!

sami Zmis sami xanjali


mkerdSi Seeso myisao...
mamis xmliT Tavwagdebuli,
tani davarda Zirsao...

xmalni dawmindes, kacobis


saxeli camde aswies.
vaJs suli sawols amoxda,
qal nakuwebad aqcies!

qal-vaJis gasaubreba

qali:
_ ra vqna, gadavvarde kldidan,
Woriknebis lafs rom avcde,
Tu Cvens grZnobas, Cvens siyvaruls
uerTguleb sikvdilamde?

584

584
Tu gatexe Cveni fici,
Tu mRalatob, genacvale,
eg fafaxi vaJkacisa
am leCaqSi gamicvale!

vaJi:
_ am wvers mitom davatareb,
mitom mxuravs qudi Tavze,
rom viRaca Woriknebi
vaxarxaro Cvens grZnobaze?!
de, am xanjliT sakuTari,
RviZli mamis viyo mkvleli,
de, ar mqondes vaJkacuri
arc xanjali da arc wveri,
Tu rodisme giRalato,
gavaxaro Cveni mteri.

Sen xar mTaSi moRuRune,


Cemi mtredi...

wuxili

gazafxulis mzes yinuli faravs


guls ki – sibnele didi,
_ Cemi mzeTamze Sor gzazeao, _
mReris patara Citi.

maRla mTaze xarobs ori


oqrosferi yvavilio,
sul amaod aqvT erTurTTan
siaxlovis wadilio.

cxra nakaduls Rrma xeobis


morakrakeT erT xmisao,
sul amaod aqvs imedi
Serwyma – SeerTebisao...

585

585
siyvarulis brali aris,
klde,
wvrilad rom irRvevao?
guli rogorRa maqvs mTeli,
bages rad surs simRerao?

simRera Seyvarebul mutaalimze

Seixs* veaxlvi meqaSi,*


brZen alims* _ medinaSio,*
wignebze vaTen-vaRameb,
cremli Camomdis mlaSeo.
o, alah!
Tu nandauri Semxvdeba,
gulis kari maqvs Riao,
iseTi iyos, xateba
sizmrad rom damsizmriao...
tani – alvis,
loya _ vardis,
Tvalni _ melnis,
bage _ Txeli,
wvrili weli.
kbili rogorc margaliti,
mkerdi _ kokob vardisao.
mxrebi _ gluvi sanTeliviT,
nerwyvi _ tkbili, Taflisao.
alxamdula*-qali RmerTma
netav colad maRirsao.

***

caze mTvare amodis da


gulSi Sxami mewveTeba,
Cadis, Cadis wiTeli mze,
gulze lodi mefeTeba.
586

586
cxen-unagiric mombezrda,
usargeblod meCveneba.
fiqriT mudam SenTana var,
iaraRs vyri, vis vedavo?
is miwac jojoxeTia,
romelzec Sen ver gxedavo,
samoTxe ki is bania,
Sen rom tkepni uTenia.

***

logini me ar vici,
Sevajere mTebio,
sizmrad mainc Tu mxedav,
an Tu genatrebio?
me ki Seni mandiliT
mTaSic melandebio.

***

Tvalic ar momixuWavs,
rac dagtove
aulSi...
dardiT SeZruls gamacala
uZilobam
Zalio.
_ nu iZineb, _ miTxra, _ roca,
gverdiT ar gyavs calio.

***

gamifrinda farSevangi,
siyvarulic wlebisa,
mTel qveyanas mohfenia
ali Cemi Zvlebisa.
587

587
***

myinvar mTebze yinuliviT


Tovli mfaravda,
_ uambe mas, jeirano,
Tu ki dalandav.
_ rogor mnaxe, razmTan erTad
xramis karavTan,
_ jixvo, mouyevi, roca
Caxval barada.

***

tye-tye moarul nadirs


vkiTxav Sens ambavs albaT,
vera gacnobe Cemi _
gulSi esa gaqvs dardad.
dagaviwyda, rom qoxSi
zixar Carazul karTan,
dagaviwyda, rom werils
gifaravs kabis kalTa!

***

cecxli misi Tvalebisa


daadnobda zamTris yinvas,
o, cocxali gnaxo netav,
RmerTi momaswrebdes imas.
mzec ki Sedgeboda gzaSi,
albaT Seni danaxvisas,
Sedgeboda gaocebiT _
Casvlisas Tu amosvlisas.

588

588
***

mTaSi gzakvalareuli mxeci


an mokvdeba, an gaignebs gzas,
an gazafxulze Cagexutebi,
anda gulze damadeben qvas.

***

misi nazi saxe jerac


mzes ar unaxavs...
misma Semoxedvam lamis
momkla, momnusxa.
misma silamazem
mis guls damamona.
tkbili saubari _
mkerdiT amomskdari,
netav erTxel mainc
kidev gamagona.

***

mefeni aq sisxls Rvridnen,


brZolis velze xalxs yridnen.
me ki ris brZolis veli,
aqve vkvdebi ubanSi,
roca banze Tvals mogkrav _
mosils wiTel jubaSi;
roca gxedav aulSi
moseirnes narnarad.
Seni nazi surneliT
mkvdaric fexze damdgara.

589

589
baladebi

suleimanis da

waval, dedilo, yanaSi,


Caflula mwvane balaxSi,
_ ui, martoka sad waxval,
uCemod, Tavis amara.
yuri ar ugdo dedamiss,
Seudga yanis gamargvlas.
daglija erTi iRlia,
mwvane balaxi mTisao,
rom saidanRac mis gverdiT
gaCnda Zmobili Zmisao.
_ mSvidobis dila, qalwulo,
_sul mSvidobis gza winao.
Cemi Zma sadRa CamogrCa,
rad ar movida Sinao?
_ aRar gvyavs, mtrisa nasrolma,
dRe gauTena avio,
wuntis* miwaze gaSotils
nabadi hxuravs Savio!
Tvalcremliani, bedSavi
myisve miviWer dedasTan:
_ deda, sagzali mWirdeba,
win didi gza maqvs savali,
qalebo, kveri damicxveT,
Zmis saZebnelad wavalo.
wuntelT miwa-wyals vseravdi,
hunzis* vel-mindvrebs vlaxavdi,
ra vicodi, rom mTis ZirSi
Cemi Zmis cxedars vnaxavdi!
Zvlebi eyara buCqebSi,
qalwulT naferi sxeulis,
Tvalni arCivi gamxdara
kaWkaWis, yornis wyeulis.
Sevxede, Cemsken xvaneli*
590

590
vaJkaci moemarTeba.
cxens faravs vaJis nasunTqi,
cxens oxSivari vardeba.
_ salami, qalo-qalwulo,
_ xeli Senc mogemarTeba!
_ jer kacis fexi am miwas
arasdros dahkarebia,
Sen rogor moxvdi am adgils,
Cans, Tavic ar gyvarebia!
_mteri myva, suleimani,
mkvlels veZeb, colad gavyvebi,
visac far-xmali misi aqvs,
hyavs misi raSi naqebi.
_ es me movkali, me vZlie,
cxenic me damrCa, ToqalToc,*
Semomijeqi am cxenze,
Tavi me unda momando.
_ cxens Sevjde? gurji ki ar var,
an hlebebeli alardi.*
viareT...
cremlis tba davdgi
xvanelis saxlis karamdi.
cxenma rom micno, sabralod
SemWixv-Semomxvixvinao.
_ dRemudam qers rom gaWmevdi
aq mogiyvana vinao?!
_ qersac maWmevdi, Tivasac,
kargad mivlida yvelao,
damjabna ucxo mxedarma
Sens Zmas mze daubnelao.
zemo oTaxis kedelze
Cemi Zmis xmali elavda.
mudam wels ertya, sakidze
vin dakidebda Zvelada...
movida mola da yadi,
dagvaqorwines xelada,
bevri istumres stumari,
591

591
gaumaspinZldnen qvelada.
damiwyo xvanel Wabukma
mofolorc-moalerseba,
me ra alersis guli maqvs,
guli gesl-boRmiT mevseba.
_ SemeSvi, jer var stumari,
xvalac viqnebiT Sinao.
manac ibruna zurgi da
CaTvlima, CaiZinao...…
wamovxti, dro ar vaxane,
Zmis qudic gverds ar gadavde,
kedels nakidi Zmis xmali
xvanels samjer vkar vadamde.
movaxti Zmis cxens umalve,
mtrisas avkide cxedari,
deda micdida aulSi,
miuvel Svili-mxedari.
Zlivs modis Sesagebeblad
cremlian, xeljoxiani.
_nu stir, nu mosTqvam, dedilo,
mtersac didi aqvs ziani,
aq Tu erTis xar mozare,
iqaurn metis ziano.

xvanelT mogvweres werili:


vin iyo, kac Tu qalio.
msgavsi arc sadme gvsmenia,
arc sad mogvikravs Tvalio.

azainSi* saomrad wasuli vaJis simRera

Cemi vaJi, umcrosi, gamovida godekans,*


kvals mtveric ar wahyroda, ise swrafad mobrunda,
_ ra SegemTxva, miTxari,
Cemo nabolarao,
ise swrafad momixvel,
592

592
kvalic ar SemSralao:
_ iqneb TanatolebTan
Cxubi gqonda Senao?
_ iqneb Mkbila biWebTan
Cxubma SegaSinao?

_ cema-tyepas avtexdi
Cems sworferebTanao?
_ anda Cxubs gavmarTavdi
CemTan SezrdilTanao?
_ ara, deda, dedilo,
me ar mimZims egao,
azainSi saomrad
yvela emzadebao,
pirveloba aulSic
swored mas darCebao,
visi cxenic imarjvebs,
sxvebs ar CamorCebao.

_ nu, nu waxval azains,


Cemo Svilo, jerao.
lekvi mgels ver dajabnis,
nagazs jer ar gavxaro,
nu edrebi jigitebs,
jer jigiti ar xaro.

_ Tu lekvi mgels ver jabnis,


Sena fiqrob aseo,
TiTistari momeci,
qalwulebTan damsvio;
Tu jigitebs ar vgavar,
ar und vijde meranze,
maSin comi momeci,
matriale keraze.
_ vxedav, ver dagakaveb,
ver dagiWer, maSino
gamoiyva yvelaze
593

593
cecxlovani raSio,
boZidan moxsen Tofi,
Cajeq iaraRSio,
basri, Txelpira xmali
Semoirtyi wamSio.
gamovixme, Sevkazme
cecxlovani raSio,
Camovxseni Tofi da
Cavjeq iaraRSio,
pirbasri xmali welze
Semovirtyi wamSio,
ar davaxane, gavel
azainis gzaSio.

azainSi misma cxenma sxvebis agdo arado,


vaJic ibrZvis namdvili jigitebis darado,
sasikvdilod daiWra, is dRe misTvis daiqca,
mZime-mZime Wrilobebs raSic versad gaeqca.
_ gadmocvenil Cems nawlavT
unagiriT vimagreb,
_ cxenis nawlavT qvemodan
ToqalTo aqvT simagred,
gamovwie colisken,
saxlis karebs mivadeq:

_ dedakaco, guliT gTxov,


gaxsen kari wmindao,
mec da Cems cxens, orives
patronoba gvindao.
sasikvdilo Wrilobam
ver Seikra pirio,
sabralo Cemi cxenic
mZimed ars daWrilio!

_ vficav RmerTs, Cemi kari


ar dagxvdeba Riao,
Sennairi vaJi me
bevri minaxiao,
594

594
riJraJis sizmaric ki
Senze ufro tkbilia...

_ axla vnaxav, dedaa Tu RrZo dedobilia!

_ dedi, Cemo dedilo,


gaxsen kari wmindao,
mec da Cems cxens, orives
patronoba gvindao.
sasikvdilo Wrilobam
ver Seikra pirio,
sabralo Cemi cxenic
mZimed ars daWrilio!

_ vficav, karebs ar gavxsni,


ar mogiSveb Senao,
SemiZlia asobiT
Sen msgavsTa gaCenao,
riJraJis sizmaric ki
Senze ufro tkbilia.

disken gaswevs, rom naxos, daa Tu dobilia.

_ dao, kari gamiRe,


Sin SemiSvi gmirio,
sasikvdilo Wrilobam
ver Seikra pirio,
Tan myavs cxenic sabralo,
mZimed ars daWrilio!

kars mivarda, marTlac, jigitis da isev,


icvams Sarvals, kabas, Tan kars aRebs myisve,
karTan mdgarma da-Zmam erTmaneTi icnes.

TivTikisa loginSi Caawvina Zmao,


magram, alahis nebiT, gamwarebulmao
suli, jigitma Zmam, zecas abarao.

595

595
dedam
rZis wovebis
moiTxova wili!
daniSnulis wili
moiTxova colma!

Svilis cxeni dedam waiyvana wilSi,


waiRo qamaric vercxlis, ZvelTaZveli!
colma aitaca vaJis tansacmeli!
sacodav das darCa mxolod mware cremli...

azaineli qali

mismineT, ambavs giambobT,


suli visc daefliTao.
simReras gimRerT mijnurTa
cxel alSi CaferflilTao.

midis samgzavrod, Sav-Sav raSs


adgams unagirs Cerqezuls,
vercxlis xmal-xanjals wels irtyams,
naxavs dRes fari-mesedus.*
_ xuTi dRe aris, azains movel,
erTxel ver vnaxe fari-mesedu,
cxeni Sevkazme dasabruneblad,
avSar-aRviric mzad mqonda ukve.
miwas davxede _ mSralia miwa,
zecas Sevxede _ mowmendilia,
magram ratomRac nabadi Cemi,
svelia, albaT viRacis cremliT.
_ ra xdeba netav? – avixede da
vxedav, sarkmelTan momdgara qali.
_ xuTi dRe aris, azainSi var
da versaidan mogkari Tvali.
_ Zmebma Seityves Seni Camosvla,
da cxraklitulSi gamomamwyvdies,
596

596
gavige, ukan wasvlas apireb
da im cxraklituls Tavi vaRwie.
Sens dRegrZelobas, amdenive dRe
darCi, nu waxval, nu mimatoveb,
Sens gaxarebas, amdeniv Rame,
darCi, nu waxval, nu mimatoveb!
_ amdeniv Rame aq rogor davrCe,
Seni Zmebisa aris sircxvili,
_ amdeniv Rame aq rogor davrCe,
Cemi maspinZlis aris sircxvili.
_ raki ar iSli, mainc midixar,
gTxov, erTi Txovna mec amisrule,
sanamde sofels gascdebi, manam
Seni merani nela atare,
mere maTraxi gadauWire,
naxav moedans, wre Semoartyi,
mosaxvevebSi, sadac moxvdebi,
gamixsene da cremli daRvare.

daemSvidoba vaJi qudmoxdiT,


verc ki SeniSna, guli gauskda
daeca qali iqve sulmixdiT.

sofelSi cxeni nela atara,


mosaxvevebSic cremli daRvara...
mere maTraxi gadauWira,
moedans yvelgan wre Semoartya,
gzadagza yvelgan fari-mesedus
igonebda da masze naRvlobda.
mwvane mindorze dasasveneblad
Camoxta vaJi. xedavs, Soridan
uaxlovdeba maspinZlis vaJi,
ise moqroda, gegonebodaT _
mwvane foToli moqris qardaqar.
_ salam aleiqum, mamis stumaro!
_ aleiqum-salam, maspinZlis vaJo!
soflad ra xdeba, xom mSvidobaa,
597

597
an raze bWoben mamakacebi?
_ gardaicvala Seni mesedu,
sofelsac es aqvs axla sadardo.
iqneb samZimris saTqmelad mainc
dabrunde axlav, saqme gadado.

Sexsna aRviri yornisfer merans,


Sexsna aRviri da win gauSva.
Seixsna vercxlis qamar-xanjali
xurjinSi yvela erTad CauSva.
Tavis xirimi, ganTqmuli stambols,
dRe-Ram romelsac ar iSorebda,
gamwarebulma Zirs daanarcxa
da gaemarTa azainisken.

mivida saxlTan qalisa,


dgas ubeduri mamao.
_ moxuco, neba momeci,
ukanasknelad vnaxavo.
avida, qalis Zmebs sTxova,
mis mkerds Sevavleb Tvalsao,
dasTanxmdnen, saxec enaxa,
mkerdic Seexsna masao.
Sexeda qals da vaJkaci
mkvdrisferi gaxda myisao.
Sexsna sakinZe da eldam
usulod dasca Zirsao.

barelebs hkiTxes, _ mijnurebs,


saflavSi rogor awvenTo?
mTielebs hkiTxes, _ mijnurebs
sudarSi rogor axvevTo?
_ mijnurT saflavic erTi aqvT, _
movida barelT sityvao,
_ mijnurT sudarac erTi aqvT, _
mTaSiac ase iTqvao.
gaTxares erTi samare,
598

598
orive Cades Sigao,
_ ver gaixares amqveynad,
dae, ixaron iqao.
saflavze xe amovida
xe edemisa ario,
saflavTan amoCuxCuxda
ukvdavebisa wyalio!

RmerTo, nuravis arguneb


beds aseT mijnurisao,
guliT mrTelT, tanad lamazebs
Suqs nu Cauqrob mzisao.

sabraloT miwas abares


koSkebi ocnebisao.

xadari*

wavideT muhamed-ali,
davicvaT cixe urxali,*
wavideT, iq Calandari*
Cemi Zmadnaficic ari.

movidnen urxalelebi,
haidarbegic mosulao.
koSkis gareSemo dganan,
yvela erTad mosulao.
yvela erTxmad gaiZaxis,
Cven ver gagvimagrdebio,
_ xadar, gamo, ras imalvi,
gamo, xadar, dagvnebdio!

_ risTvis movidnen, ra undaT, _


ukvirs xadars, ixedeba.
xedavs, alibegis mxedrebs,
xedavs Cufanis Sav mxedrebs.
599

599
koSkis gars Semojarulebs.
eZaxian:
_ xadar, sad xar,
sad xar, xadar, dagvnebdio,
Cven ver gagvimagrdebio.
gasaqcevadD mogcemT cxenso,
welze sartylad _ iaraRso.
Sin mSvidobiT gagistumrebT,
ar dagaCnevT iaraso.
_ mitom gamomgzavna mahdim,
rom dagnebdeT Tqveno?
uxucesma damabara,
SiSs nu daiCeno,
alibegi mokali da
misi cxeni Seno,
Cufalanis TofiT tani
unda davimSveno.
am pirobiT gamomgzavna
mahdi visac hqvia.
uxucesis mocemuli
mqonda sul rva tyvia,
alibegma icis, erTic
qvas ar moxvedria.
Cerqezuli cxra isari
mocemuli mahdis,
balaxSi ar Casobila, _
Tqves yumuxelT dardiT.
maT saSvelad tol-fandebma,
urxliT amosulma,
iaraRi aixsnes da
Caabares umal,
tyved Cacvivdnen, tyved Cabardnen,
daibneles dReo.
viTom mtris mZle haidarbegi, _
xabnusaris Zeo,
garbis velis kurdReliviT,
quslebs TavSi icems,
600

600
Sarvali amoCeCvia,
sZvreba, isev icmevs,
omi TviTon wamoiwyo,
arvin sTxova ise.

xara mahdis xadari ki marto ebrZvis mterso,


savazneSi Caixeda, ori tyvia Zevso.
cotaRa darCa wamalic, sapiriswamleo,
Tofs swrafad ucvlis falias, yvela davcaleo,
iqve boZze miayuda Tofi xirimula,
alibegis cxenze mjdari gmiri gajgimula,
Cofalisa iaraRiT morTul-mokazmula.
romeliRaca nuqeri* _
Cans weram aitanao,
win gamoiWra ucbad da
tyviac mas mihyva Tanao,
xadaris bolo tyviebi
samares waitanao.

Tqves: _ foladis iaraRi unda vaCuqoT masao,


vinc aris kargi vaJkaci, vinc karga iqnevs xmalsao.
_ me varo kargi vaJkaci, _ kiarCisi iRebs xmasao.
misive Tofi Tavs Cascxo, xadari uqrobs kvalsao.
ucbad koSkma iwyo ryeva, _
rogorc isarma CarWmulma barSi,
rogorc aryis xis kenwerom qarSi,
koSkis nangrevebi modis
rogorc qva-RorRi wvimaSi,
_ ra xdebao, _ ukvirs xadars.
adis koSkze da ras xedavs;
koSkSi mxolod TviTonRaa!
koSki _ cecxlSi gaxveuli,
cecxlis irgvliv _ daseuli
grZelCoxa yumuxelebi:
_ yumuxelebo, mismineT,
anderZi giTxraT erTio,
vici, es cecxli damferflavs,
601

601
unda vaxseno RmerTio,
am kvamlSi gavigudebi,
ar davikvneseb erTsao,
me Sewyalebas ar viTxov,
Tqven ar mogidrekT qedsao.

soflis bolos rom yana maqvs,


gitovebT anderZiTao,
xari ori myavs, dakaliT,
saflavs vinc gamiTxriTao.
Tu ar gamiTxriT, qveyana
aivsos RorRiT, qviTao...

deda myavs erTi, moxuci _


swyalobdes Tavis bedio.
colad myavs qali lamazi _
ukvdavs umSvenos gverdio,
vaJi myavs erTi patara,
jer ZlivZlivobiT dadiso,
quCaSi ar damitovos, _
vabareb hara mahdiso...

xaragebs farCa-atlasi gvgebia mudam loginad,


ra moxda, erTi xadari Tu mokvda, ver ibogina,
xaverds ifendnen nebivrad dasvenebisas Tavado,
sxeuli Cemi ki, dae, daiwvas cecxlSi Savado!

xramSi CarCenili ali

_ folada kldisaken gagviZex alio,


kvlav vnaxeT Sevardnis bartyebis kvalio.
_ folada kldesTan me, Zmebo, ver wamoval,
mand raRac xafangi an xriki ario.

_ ris xriki, Zmebi varT,


Zmebi varT namdvili.
ra fandi, Zmebi varT,
602

602
Zmebi varT namdvili.
_ maS, raki asea, Cemo Zmobilebo,
Tan wamoimZRvareT grZel-grZeli sabeli.

gavwieT suyvelam folada kldisaken.


_ modi, wili vyaroT, fafaxSi CavyaroT,
fafaxSi Caagdo yvelam Tvisi kenWi.
alis ergo wili, bedkruls da sabralos.

alis Toki moabes,


ali dabla CauSves.
_ Sevardeni ki ara,
aq kaWkaWi budobda,
Sevardens ki ara da,
kaWkaWs udevs aq bina.
vina Tqva, rom aq mxolod
Sevardeni ario,
vina Tqva, rom gamqrala
TiTqos misi kvalio,
vina Tqva, rom kaWkaWis
bude aq ar ario?!
alis yurs arvin ugdebs, maRla ahyavs aravis,
pirquSad iyureba piri Savi qarafis.
_ Zmebo, gemudarebiT, Zmebo, Tqvens gaxarebas,
cxvari myavs mamisagan datovili xuTasi,
sul Tqven CamogirigebT, xuT-xuT wilad gayofils,
yanas, axlos aulTan, dedis wilsac, Tqven gCuqniT,
oRond gemudarebiT, nu damtovebT am RreSi.
_ mamaSenis naboZvar
im cxvrebs TviTon movuvliT,
xuTasives gaviyofT,
Sen ki mandve dagtovebT,
aulis gverdiT yanas, _
dedisagan wilxvdomils,
Cvenve davinawilebT,
Sen ki ar amogiyvanT.

603

603
cota xani gavida, ali yvelam gawira,
mze kvlav ares anaTebs, Tvis Suqs miwas ar aklebs.
saidanRac mofrinda wylis yorani Soridan,
frTiT xan miwas exeba, xan frindeba zecaSi.

_ Citic rom ver bedavda


aq mofrenas, alio,
Sen vin Semogityua,
agibnia kvalio?
Cems budesTan SiSisgan
nadiric ver jiriTobs,
visma xrikma gacduna
Sen, mTielo jigito?
_Citic vera bedavda
frenas kldesTan foladis,
RviZlma Zmebma mimtres, maT
momkles, marTla mokvlamdis.
Sens budesTan nadiris
kvalic ki ar atyvia,
bedad, SenTa SvilTaTvis
arvis uRalatia.
_ idRegrZele, yorano,
mec erT Txovnas gavbedav,
iqneba momexmaro,
gamomixsna aqedan.

_ raRa SemiZlia, rogor mogexmaro,


Zala gamelia, brWyalni damiblagvda,
bartyebze zrunvamac damqanca, damRala,
uwindeli yornis Llandic aRara var.

_ maSin gevedrebi,
RmerTimc gagaxarebs,
dedaCems uambe
Cemi gansacdeli,
colsac moaswavle
Cemi samyofeli.

604

604
gafrinda MmaSinve is Savi yorani,
alis saxlis Tavze daiwyo triali,
_ yorano, rad Seqmen Cems saxlTan wriali,
albaT Cemi ali miuval kldeSia,
es ramdens yrantaleb, he, Savo yorano,
mSieri Cemi Ze, vxvdebi ra dReSia.

SaqriT savse parki


iRliiT atara,
buzaTi* savse Tungi
xelSi daikava,
mswraflad gaeSura
folada kldisaken,
CasZaxa Svils: _ ali!
_ aqa var, aq, deda!
Caugdo parki da...
kacs bedi ar ginda?
parki SaqriT savse
sadRac Sors dafrinda.

_ dedi, Sens gaxarebas,


miSvele rameo,
wamodgi win fexi,
modi, xma gameo!
dedam Caxeda da
netamc ar enaxa,
neta momkvdariyo,
es ar daenaxa:

Svilis Wrel-Wrel perangs


qari afrialebs,
qari afrialebs
sal kldeze anazdad,
xorasnul boxoxs ki _
Tavidan gadamZvrals,
did-did lodebs Soris
odnavRa dalandavT.

605

605
_ a-va-vai, amis mnaxvels
Tvalimc damdgomiao,
o-xo-xoi, ambis mbobels
enamc gamxmobiao!
gzasac versad naxavT, _
nagzaurs ki ara,
Sori bilikebiT
gavuyev gza-Saras!

sadafisfer Zvlebze damdnaran xorcebi,


wyaliviT wanwkarebs sisxli im kldeebze.
spilos Zvlis sadari alis TeTri Zvlebi
qvebs exeTqebian kldeTa kideebze...
Saqris tomaraSi ZvalZvuli Cavyare,
buzas TungulaSi Zis sisxli Cavasxi,
aRar davaxane, guldaZmarebulma
myisve gamovwie alis saxlisaken.

Sevxede, xuTas cxvars iyofen is mtrebi,


xuTas cxvars, naboZvars mamisgan alisTvis,
aulTan yanas ki _ dedisgan naboZebs,
TokiT izomaven is Zmebi TavisTvis.

_ eg Tqven ver gagaZRobT, esec miamateT, _


ZvlebiT savse parki mivugde fexebTan,
Tungidan davusxi sisxli da vuTxari:
_ maSinRa daZRebiT, am sisxls rom SexvrepavT!

xuCbari

_xuCbars xunZT Temi ibarebs, _


macnem Tqva es ambavio,
_ Svilo, nu waxval, nucal-xans
gulSi ar hqondes avio,
an xedulelTa ar gimtron,
dRe ar giTenon Savio!
606

606
_ ar wavyve macnes, ras ambob?!
unda wavide, dedao,
nucalma ar Tqvas _ xom vZlie,
xedulelT _ SeSindebao...

nucal-xans cxeni miarTva,


mis cols _ lamazi beWedi,
Sikriksac cxvari arguna,
datova hidalTos qedi.
_ salami, xunZaxT batono!
_ salami xuCbarsacao!
_ Sen Tavad giWirs raime,
Tu Senc da Sens Temsacao?
_ Sen dRes orives gvWirdebi;
meca da Cems Temsacao.

xuCbars daades borkili,


batonTan rogorc mivao,
pirSi lagami amosdes,
stkiva da rogor stkivao!
_ aba, davanToT koconi, _
nucalis soflelT Tqvesao,
_ zogma saxedriT, sxvam zurgiT,
mozidos yvelam SeSao!
_ xuCbar, wavideT kaloze,
taltebs* garToba uyvarTo,
_ wavideT, lxini mec miyvars,
karg xasiaTze Tu xarTo!

mividnen taltis kaloze


cas swvdeba cecxlis alio.
qva tyvreba, miwa varvarebs,
Segrovda kaci, qalio...
_ imRere, xuCbar, _ Senze Tqves,
mReris da rogor mReriso,
_ icekve, xuCbar, mexotbe
gvinaxavs Seni cekviso.
607

607
_ verc mReras vinme maswavlis,
pirs rom ar mqondes lagami.
cekvasac ver damaswrebdiT,
ar viyo borkil nabami.
dae, daifSvnas aRviri,
rogorc TavTavi xelzeo,
fexze borkili gaskdes, viT
fetvi Takara mzezeo!

raki aravin moeSva,


iwyo xuCbarma mRerao:
_ turfa qalwulebs aulSi,
vin eufleba jerao,
cxenebSi saukeTesos,
vin gtacebT, rogorc Zerao?!
Tqveni nikora xarebi
vin gadena da mosrao,
vin, vin Caacva Savebi
amden dedas da colsao.
vin gaamravla oblebi,
vin dauxocaT mSoblebi...
umar-xans, xunZaxis mmarTvels,
vin misca vercxlis Cibuxi,
eg xom TviT xuCbaris iyo,
Wars rom iyida, is ari,
an mis cols kaba dirbisa,*
vin, vin mohpara, miTxariT!

nucalis orive Svili


turfam rom gaaCinao,
mividnen, calmuxlmodrekiT
dadgnen xuCbaris winao...

orive daiRliava,
iskupa cecxlis gulSia.
_ Tqven rad qviTinebT, Tqvens mSoblebs
unda gavavlo musria,
608

608
koconi maT gaaCaRes!
oriv daiwva, xuCbars ki
ulvaSic ar Sestrusia.
_ xuCbar, gauSvi bavSvebi,
FfeSqaS Sen nucalT saxano,
_ vera, ver mogcemT, cecxlSi vyri,
rom davwva, ar davaxano.

dedas mokiTxva uTxariT,


hidaTl, ar Sevdrki-Sevrcxvio,
xom davamsxvrie xuCbarma
Sevardnis ori kvercxio.

zurna zuzunebs da tiris


doli mosZaxis bansao,
lamazi qalis gaCenil
cecxlSi Caferflil vaJsao.

609

609
proza

bayayi – mefis asuli

erT qveyanaSi cxovrobda erTi xelmwife. hyavda sami vaJi. coli


rom gardaecvala, ixmo vaJebi da uTxra:
_ Svilebo, Tqveni daojaxebis dro dadga. wadiT soflis bo-
los, isrebi sxvadasxva mxares isroleT da sadac Tqveni isrebi dae-
cema, Tqveni bedic iq iqnebao.
rogorc mamam daariga, Zmebic ise moiqcnen. gavidnen soflis
bolos da isrebi sxvadasxva mxares isroles. ufrosi Zmis natyor-
cni isari veziris saxlis saxuravs daeca, SuaTanasi – mefis nuqeris
saxls, xolo umcrosisa – Sig Suagul WaobSi ar Caeflo?!
ufrosi vaJi veziris asulze daqorwinda, SuaTanam – nuqeris
asuli SeirTo, umcrosma ki Waobisaken gaswia Tavisi isris saZeb-
nelad.
bevri eZeba Tu cota eZeba, umcrosma vaJma ipova Tavisi isari,
magram, hoi, saocrebav! isari rom amoaZro, damyayebuli Waobidan
bayayi amoxta da yiyini morTo. raRas izamda! wamoiRo ufliswulma
Tavisi isari, wamoiyvana bayayic da daRonebuli mivida xelmwifes-
Tan. amis danaxvaze mefe Zalian ganawyenda da Svils uTxra:
_ Sua tyeSi rom dangreuli qoxi dgas, Seni adgili iq aris. Sen
metis Rirsi ara xar. waiyvane Seni bayayi coli da aqedan damekarge,
dReidan TvaliT aRar damenaxvoo.
raRas izamda vaJi, waiyvana Tavisi bayayi da mivida im dangreul
qoxSi. Sevidnen Tu ara, bayayma ena amoidga da vaJs uTxra:
_ me bayayi ara var, axlave gaviZrob bayayis tyavs da naxav, vin-
ca varo. mxolod dampirdi, rom am tyavs araviTar SemTxvevaSi TiTs
ar daakareb, Torem ubedureba ar agvcdebao.
vaJma Sehfica, rom Txovnas Seusrulebda. bayaymac tyavi gada-
iZro da iseT mzeTunaxav qalwulad iqca, rom biWs elda-feTebisa-
gan guli SeuRonda. rogorc ki gons moego, staca xeli bayayis tyavs
da cecxlSi Seagdo. qali Zlier daRonda, magram raRas uSvelida!
gavida ramdenime dRe. erT diliTac ufliswulma gaiRviZa da
ras xedavs! misi qoxi uzarmazar sra-sasaxled qceula, irgvliv
610

610
oqros koSkebi Semosjarvia da iseTi baRebi akravs, rom erT naxvada
Rirs. ufro meti saocreba ki is iyo, rom am yvelafers aciskrovneb-
da misi mzeTunaxavi colis silamaze.
amis danaxvaze ufrosi Zmebi SuriT aivsnen. eSmaki CausaxldaT
sulebSi da dRe da Rame mxolod imaze fiqrobdnen, rogor moeSore-
binaT Tavidan umcrosi Zma da rogor daeRupaT igi.
bevri ifiqres Tu cota, bolos gadawyvites, misuliyvnen xelm-
wifesTan da umcrosi Zma iseT adgilze gaegzavninebinaT, saidanac
veRar dabrundeboda. asec moiqcnen.
erT dRes ufrosma Zmebma xelmwifes uTxres: _ cxra mTas iqiT
aris jadosnuri wisqvili, misi dolabis erTi mxridan erbo wveTavs,
meore mxridan _ Tafli, xolo mesame mxridan ki fqvili iyreba ganu-
wyvetliv, _ wavides Cveni umcrosi Zma da is dolabi mogarTvaso.
Zmebma isic icodnen, rom am wisqvils gars saSineli urCxuli hyavda
Semoxveuli, romelsac veravin ereoda. bevri uCiCines xelmwifes
ufrosma Zmebma da bolos daiyolies, rom umcrosi vaJi gaegzavna
am jadosnuri dolabis mosatanad.
erT dResac ixmo xelmwifem umcrosi vaJi da ubrZana:
_ cxra mTas iqiT erTi jadosnuri wisqvilia, romlis dolabi-
danac dRe da Rame Tafli iRvreba, erbo wveTavs da fqvili iyreba.
axlave, dauyovnebliv gaemgzavre da is dolabi aq momitaneo!
misca es davaleba xelmwifem umcros vaJs da Tan mkacrad gaaf-
rTxila:
_ Tu amas ver Semisruleb, icode, xmliT wagagdebineb Tavsao.
daRonda vaJi, magram raRas izamda, xelmwifis brZanebas xom
ver gadavidoda!
mivida vaJi saxlSi. iseTi daZmarebulia, dana pirs ar uxsnis.
colma Seatyo uguneboba da hkiTxa:
_ ra mogivida, ra dagmarTiao?
_ raRa ra dammarTiao, _ miugo vaJma da yvelaferi uambo
cols.
_ is bayayis tyavi rom ar dagewva, am dReSi xom ar Cavcvivde-
bodiTo, _ usayvedura colma, _ magram eg araferi, Tu axla mainc
damijereb, magas advilad eSvelebao, _ gaamxneva qalma vaJi da Tan
daariga:
_ wadi imave WaobTan, romelSic Seni isari CaerWo. rogorc ki
mixval, samjer daiyvire:
611

611
_ deda-sidedro, deda-sidedro da dedaCemic gamogxedavs.
gkiTxavs, _ ra gnebavs, Sviloo da Senc yvelaferi dawvrilebiT
uambeo.
vaJi asec moiqca. mivida WaobTan da daiZaxa:
_ deda-sidedro, deda-sidedro!
Waobidan vaJs aravin gamoxmaurebia. man erTxel kidev daiZaxa:
_ deda-sidedroo!
am sityvebis Tqma iyo da Waobidan erTi didi bayayi gadmoxta da
vaJs hkiTxa:
_ ra ginda, ra gagWirvebiao?
vaJma dawvrilebiT uambo bayays Tavisi gasaWiri da daxmareba
sTxova. ufliswuls sityva damTavrebuli ar hqonda, rom deda-bay-
ayma xmamaRali yiyini morTo da hoi, saocrebav! yiyinze Waobidan
daraxtuli Savi raSi ar amoxta! raSs vercxlis unagiri edga da ver-
cxlisave qamar-xanjali ekida zed.
deda bayayma vaJi daariga:
_ aisxi es iaraRi, Sejeqi am cxenze da gaswie wisqvilisaken. ra
dabrkolebac ginda Segxvdes, erTi ram daimaxsovre, am cxens ma-
Traxi ar gadahkrao. wisqvilSi rom Sexval, aiRe dolabi, miamagre
unagirze da saswrafod gamobrundio!
vaJic daemorCila. aisxa iaraRi, Sejda yornisfer raSze, gamo-
emSvidoba sidedrs da gaudga gzas.
bevri iara Tu cota iara, miadga erT uRran tyes. vaJma didi
wvalebiT gaiara es tye, cxra zRva gadaiara, cxra mTa gadaiara da
bolos miadga inisa da dinis mdinareebs. isinic gadalaxa da erTi
Tvis Tavze wisqvilamdec miaRwia. gaixeda da ras xedavs! wisqvils
uzarmazari urCxuli Semoxvevia gars. wisqvilSi ki trialebs
jadosnuri dolabi da erT mxares Taflis nakadia, meore mxares _
erbosi, mesame mxares ki ganuwyvetliv iyreba da iyreba fqvili.
vaJi Camoxta cxenidan. eca urCxuls, dasca Zirs da Tavisi
saucxoo iaraRiT ucbad mohkveTa Tavi. aiRo dolabi, dahkida ­cxens
unagirze da gamoemarTa Sinisaken. gadmoiara adidebuli mdinaree-
bi, uRrani tyeebi da erTi Tvis Tavze, gvian RamiT, Sinamdec moaR-
wia. dolabi ezoSi daagdo, cxeni ki WaobSi gauSva.
coli mouTmenlad eloda qmris dabrunebas da misi dabruneba
rom gaigo, ezoSive gamoegeba. mTeli Rameebi qals TeTrad hqonda
gaTenebuli da dRe da Rame tiroda vaJis mosvlamde. axla ki sixa-
rulisagan erTiaTad galamazebuliyo.
612

612
dilaadrian gaiRviZa vaJma, gamovida ezoSi da ras xedavs! mTe-
li xalxi misi dolabis irgvliv Sekrebila da gaocebuli Sehyurebs
rogor moedineba dolabidan erbosa da Taflis nakadebi, rogor
gadmodis fqvili!
am ambavma mefisa da ufrosi Zmebis yuramdec miaRwia. saswrafod
mividnen umcrosi vaJis ezoSi da dolabi waiRes.
gavida xani. ufros Zmebs kvlav Suri klavT da boRma ar asvenebT.
ra qnan, ra gaakeTon, rogor moiSoron umcrosi Zma Tavidan, _ dRe
da Rame amaze fiqroben. bolos gadawyvites, vaJi saiqioSi gaestum-
rebinaT. mividnen mamasTan da uTxres:
_ Cveni Zma saswrafod saiqios unda gavgzavnoT, dedaCvens
hkiTxos, samefo ganZeuloba sad daflao.
mefes WkvaSi daujda vaJebis naTqvami, sixarbem ise sZlia, imav
wams daibara umcrosi vaJi da daavala:
_ axlave wadi dedaSenTan saiqios da aTqmevine, ganZeuloba
sad Seinaxao. Tu amas ar Semisruleb, Cemi xmliT mogkveT Tavsao, _
daemuqra mefe nabolara vaJs.
daRonda, dadardianda vaJi da Sin daZmarebuli mivida. colma
dainaxa Tu ara, mixvda, maT Tavs kargi araferi iyo.
_ ra moxda, ra dagmarTiao!
vaJma yvelaferi uambo, isic gadasca, Tu amas ver Seasrulebda,
mefe moklavda.
_ es ubedureba xom ar Segvxvdeboda Sen rom CemTvis dagejere-
bina da bayayis tyavi ar dagewva. yvelas egoneboda, rom Seni coli
bayayia da aRaravis SeSurdeboda Senio, _ isev usayvedura colma.
mere ki daariga:
_ midi isev imave WaobTan da isev dedaCems sTxove Svelao.
vaJi asec moiqca. mivida WaobTan da daiZaxa:
_ deda-sidedro, deda-sidedro!
amoxta guburidan uzarmazari bayayi da hkiTxa:
_ ra ginda, Svilo, ra gagWirvebiao?
siZem dawvrilebiT uambo yvelaferi da Svelac sTxova.
bayayma mswrafl xmamaRla daiyiyina da saidanRac vercxlis-
feri raSic gamoCnda.
bayayma siZes uTxra:
_ Sejeqi am raSze, is qarze uswrafesia da ucbad gagaqrolebs.
ar Secde da maTraxi ar gadahkra. es Zalian Wkviani cxenia. jer migi-
613

613
yvans farTo da yvavilebiT moCiTul velze, Semdeg ki erTi gamo-
qvabulis karTan Camogsvams. cxeni iq datove da Sen gamoqvabulSi
Sedi. danarCeni ki Sen icio.
ufliswuli asec moiqca. daemSvidoba sidedrs, swrafad moaxta
cxens da caSi afrinda Tu qvesknels Cavida, Tvalic veRaravin mohkra.
cxra mTa gadaiara, cxra zRva gadaiara, inisa da dinis mdinaree-
bic gadacura da mivida ulamazesi yvavilebiT morTul mindorSi.
iq cxeni gauSva da TviTon erT gamoqvabulSi Sevida. bevri iara Tu
cota iara, saiqiosac miaRwia. dedam dainaxa Tu ara Tavisi nabolara,
gulSi Caikra da aqauri ambebi gamohkiTxa. Svili muxlebze daeca da
dedas yvelaferi uambo, rac Tavs gadaxda.
Svilis ambebi rom moismina, Sewuxebulma dedam tirili daiwyo.
ar eloda qmrisa da ufrosi vaJebisagan amgvar muxanaTobas.
Svili dedasTan or kviras darCa. bolos dadga gayris dRec.
_ axla Cemi Sin dabrunebis droao, _ uTxra Svilma dedas.
_ wadi, ar dagayovneb, _ uTxra dedam, _ mxolod rogorc
getyvi, ise moiqecio.
_ ganZeulobiT savse is yuTi keriis gverdiT rom boZia, mis
ZirSia Camarxuli. mamaSensa da Sens Zmebs Cemi danabarebi aucile-
blad gadaecio: _ dae, isini im qofakebad iqcnen, dRe da Rame mTaSi
rom wkmuiano.
gamoeTxova Svili dedas, gamovida gamoqvabulidan da xedavs,
raSi gamoqvabulis piras dgas da elodeba! moaxta raSs da gamoemar-
Ta Sinisaken.
movida vaJi Tavis saxlSi. cxenidan swrafadve Camoxta. cxenma
erTi daiWixvina da WaobSi gauCinarda. vaJi Sevida oTaxSi da ras
xedavs! zis TmagaSlili misi coli da mwared moTqvams. qmari rom
uvneblad dainaxa, sixaruliT yelze Camoekida da axla sixaruliT
atirda.
meore dRes vaJi mamasTan mivida da uTxra sadac iyo ganZi dam-
arxuli. xelmwifem saswrafod daiwyo keris boZis qveS miwis Txra.
gamalebuli Txris da Tan Svils ekiTxeba:
_ dedaSens araferi daubarebiao?
_ rogor arao, _ miugo vaJma, _ mTxova, gadmomeca TqvenTvis,
rom dReis Semdeg Senca da Cemi Zmebic im qofakebad iqceT, romle-
bic dRe da Rame mTebSi wkmuiano.
sityva damTavrebulic ara hqonda vaJs, rom xelmwife da misi
ori ufrosi vaJi, qofakebad gadaqceulni, wkmutun-wkmutuniT
614

614
gacvivdnen gareT da uRrani tyisaken mokurcxles.
mTeli simdidre da mefis avla-dideba umcros vaJsa da mis
cols darCaT. isini Zalian didxans da bednierad cxovrobdnen,
radgan qveyanaze moSurne aRaravin hyavdaT.

mzisa da mTvaris asuli

erT sofelSi cxovrobda erTi moxuci kaci, romelsac saxelad


isxaki erqva. hyavda sami vaJi. ufross hajibeqiri erqva, SuaTanas _
mahamedi, umcross _ solmani.
isxaki yovel wels Tesavda fetvs, magram fetvi rom Semovidoda
da mama da vaJebi ityodnen, xval an zeg fetvi aviRoTo, RamiT viRac
iparavda maT mosavals da diliT carieli mindori xvdebodaT. vera
da ver gaiges, vin iyo maTi damaqcevari.
erTxelac fetvi rom Semovida, isxakma ufros vaJs uTxra:
_ hajibeqir, wadi da fetvis yanas amaRam uyaraule, Torem am
welsac cariel-tariels dagvsvameno.
wavida ufrosi vaJi sayaraulod, aba, ras izamda!
yanasTan misuli hajibeqiri wamowva da cota xanSi Rrmad CaeZi-
na. gaTenda da rom gaixeda, pirkata eca! sadRaa fetvi! misi nasaxic
arsad iyo.
meore wels fetvis sayaraulod mahamedi wavida, magram masac,
rogorc Tavis Zmas, hajibeqirs, CaeZina. RamiT viRacebma fetvi kv-
lav SeWames da vaJma veraferi gaigo, vin iyo maTi mosavlis qurdi.
sxva gza rom aRar iyo, umcrosma vaJma, solmanma, arafrad rom
aravin agdebda, sTxova mamas:
_ momaval wels me gamiSvi, fetvs me vuyaraulebo.
isxaks mis sityvebze gaecina da uTxra:
_ daikarge, Se cingliano, Sen xom maSinac SiSiT suli gZvreba, de-
daSenis fexebTan roca gZinavs, ra mindvris yaraulad gamodgebio.
movida gazafxuli, fetvi kvlav daTeses. yana rom damwifda,
isxakma ifiqra: rac aris, aris, modi, am umcros vaJsac gamovcdio.
dauZaxa solmans da uTxra:
_ solman, amaRam wadi da naTess uyaraule, namdvili mamakaci-
viT moiqeci.
solmans gauxarda. ifiqra:
615

615
_ axla ki ukve kaci var, namdvili kaci.
umcrosma vaJma cxenis Zuisgan dawna qamanda, Tan waiRo da wavi-
da. zis yanis TavSi da yaraulobs. SuaRame rom dadga, xmauri Semoes-
ma. miixeda da ras xedavs! moqris erTi Wreli kvici da Tan mTeli
rema mohyveba. fetvis yanas rom mouaxlovdnen, rema or rigad gaiyo
da cxenebi lamazad Camwkrivdnen.
kvicma uTxra:
_ Zmebo, es mindori axla ise gadavZovoT, rom carieli miwaRa
darCes, arc ki etyobodes aq rame idga Tu ara, da ara ise, rogorc
wina wlebSi.
solmans xelSi qamandi uWiravs da ayuradebs. kvicma isev dai-
laparaka: _ cota xans moicadeT, erTi davaTvaliereb, e mand aravin
iyoso. da mindvrisken daiZra. kvici rogorc ki miuaxlovda Casaf-
rebul solmans, vaJma qamandi esrola. esrola da daiWira kidec.
aqeT eca kvici, iqiT eca, yalyzec Sedga, zurgzec gadatri-
alda, ra aRar iRona, ra xerxs ar mimarTa, magram solmani ris sol-
mani iqneboda, rom kvics daejabna, solmanTan ras gaxdeboda. kvici
igudeboda da ucbad dailaparaka:
_ dRemde Cemi momrevi dedamiwis zurgze aravin daiareboda.
gemudarebi, axla gamiSvi da sanacvlod sam karg cxens mogcem da
Tqvens fetvs axlosac aRar mivekarebiTo.
vaJma gauSva. kvici miubrunda da uTxra:
_ axla ki fafaridan erTi Zua gamomaZre da Seinaxe. roca gagi-
Wirdeba, es Zua cecxlze motruse da umal SenTan gavCndebio.
solmanmac gamoaZro fafaridan Zua da jibeSi Caido, wamoiyvana
sami cxeni da dabrunda saxlSi.
raRa Tqma unda, mamamisma didad gaixara. im wels uxvi mosavali
aiRes da ise daabinaves, marcvali ar dahklebiaT. is dRe iyo da is
dRe, maT yanas axlos aravin gahkarebia.
gavida xani. erTxelac erTma didebulma Tavisi msaxurebi gag-
zavna cxenebis sayidlad. roca maT solmanis sami cxeni dainaxes,
xvewna dauwyes:
_ oRondac eg cxenebi mogvyide da ramdensac ityvi, imdens
gadagixdiTo.
dasTanxmda solmani. gadauxades, rac moiTxova, waasxes cxenebi
da wavidnen.
batonma cxenebi rom dainaxa, msaxurebs hkiTxa:
616

616
_ sad naxeT, saidan moiyvaneT es cxenebio?
msaxurebma uambes yvelaferi da isic miaswavles, Tu sad cxov-
robda solmani.
Tavadma miswera solmans:
_ rogorc ki miiReb am werils, idge, ar dajde, ijde, adeqi da
saswrafod CemTan modio.
Sefiqrianda solmani, magram raRas izamda! rogorc ki miiRo
werili, aiRo xurjini da gaudga gzas. gzaSi moagonda cxenis Zua
da jibidan amoiRo. odnav Setrusa Tu ara Zua, qvesknelidan iyo Tu
zesknelidan, gadmoxta Sekazmuli kvici da vaJs win daudga.
aba, swrafad Semajeqi zurgze, dros nuRar davkargavTo, _
uTxra kvicma.
es kvici Turme ubralo kvici ki ara, jadosnuri raSi yofila da
mis danaxvaze vaJma Zlier gaixara.
gaudgnen gzas. cota rom gaiares, xedavs vaJi, gzaze raRac gdia
da ise anaTebs, qveynierebas aciskrovnebs.
_ amas ki aviRebo, _ gaifiqra solmanma.
raSma uTxra:
_ ar Secde da TiTi ar daakaro. eg arwivis bumbulia da ar aiRo,
Torem kargs arafers mogitanso.
sulwasulma vaJma ar mousmina, saswrafod dastaca xeli bum-
buls da gulis jibeSi Caido. bumbulma iqauroba gaanaTa.
solmanma raSi sajiniboSi Seiyvana, TviTon ki Tavads eaxla.
Tavadi didi pativiT Sexvda stumars da vaJic karga xans darCa
masTan. msaxurebma ifiqres:
_ rogorc Cans, es Cveni stumari Tavads gamorCeulad uyvars
da raime unda viRonoT, rom Tavidan moviciloTo. mividnen dideb-
ulTan da uTxres:
_ is, rac jibeSi udevs solmans, Seni unda iyos, eg magis Rirsi
ar aris. Tu solmans uyvarxar, ratom ar gaZlevs am bumbuls? eg mxo­
lod Seni sakadrisiao.
Tavadma daibara solmani da uTxra:
_ gulis jibeSi rom gidevs, eg bumbuli Sen rad ginda, me mo-
mecio.
vaJs sityvac ar uTqvams, ise gadasca Tavads bumbuli.
gavida cota xani da msaxurebi kvlav aivsnen SuriT, kvlav moax-
senes Tavads:
617

617
_ didebulo batono, Tu Sen marTla uyvarxar solmans da
marTla pativs gcems, ratom im arwivs ar moggvris, romelsac eg
bumbuli gamosZvrao?
Tavadma isev daibara solmani da daavala:
_ axlave wadi da momgvare is arwivi, romlis bumbulic maC-
uqeo.
daRonda vaJi, magram ras izamda! TavCaqindruli dabrunda Ta-
vis raSTan.
raSma hkiTxa:
_ ra dagemarTa, ratoma xar ase mowyenilio?
solmanma yvelaferi dawvrilebiT uambo.
raSma uTxra:
_ xom gagafrTxile, ar aiRo eg bumbuli, xeirs ar dagayris-
meTqi, ar momismine da xom naxe, jer sada xar!
mere ki vaJi daariga:
_ wadi axla TavadTan da uTxari: _ me mogiyvan im arwivs, mxo­
lod erTi pirobiT, ubrZane da Svidi gzis gasayarTan ormo gaTx-
aron Senma msaxurebma-Tqo. irgvliv ki dayaron yvela saxis marcv-
leuli, rac ki dedamiwis zurgze arsebobs.
_ marcvals rom dayrian, rac ki dedamiwis zurgze frinvelia,
iq mofrindeba. mofreniT ki mofrindebian, magram Wamas ar daiwye-
ben, sanam is arwivi ar gamoCndeba. is mofrindeba Tu ara, irgvliv
yvelafers gaanaTebs. misi frTebis Sxuilisagan ki didi qarbor-
bala amovardeba. Sen nu SeSindebi, ormoSi Caimale da rogorc ki
mogiaxlovdeba, stace xeli. mere ki saswrafod Cemken gamoiqeci da
zurgze momevle. frinvelebi dainaxaven Tu ara, rom arwivi daiWire,
yvela mxridan dagiwyeben kortnasa da frTebis xaTquns, magram ar
Secde da arwivi ar gauSvao, _ gaafrTxila raSma vaJi.
solmans gauxarda. wavida TavadTan da yvelaferi ise moaxsena,
rogorc raSma daariga.
saswrafod gagzavna Tavadma msaxurebi da Svidi gzis gasayar-
Tan ormo amoaTxrevina. rac ki marcvleuli iSoveboda dedamiwis
zurgze, mis irgvliv mimoabnevina.
Sejda vaJi Tavis raSze da gaudga gzas. mivida Svidi gzis gasay-
arTan. gadamala raSi, TviTon ormoSi Caxta da arwivs dauwyo cda.
elodeba vaJi arwivs da ucbad saSineli Sxuili Semoesma. gaixe-
da da ras xedavs! uzarmazari frinveli mofrinavs da garSemo iseTi
ambavia atexili, kaci ifiqrebs, ca da miwa erTad iZvriso.
618

618
es swored is arwivi iyo, romelsac vaJi eloda. rogorc ki is
arwivi miwaze daeSva, frinvelebma marcvlebis kenkva daiwyes. sol-
mansac meti ra undoda! amoxta ormodan, staca xeli arwivs da ra-
Sisken gaeqana. frinvelebma miatoves sakenki da gamoedevnen sol-
mans, magram raRas daeweodnen! vaJi umal moevlo zurgze raSs ise,
rom arwivisaTvis xeli ar SeuSvia.
qariviT miqroda raSi da vaJi Tvalis daxamxamebaSi miiyvana sa-
saxleSi. solmanma raSi sajiniboSi Seagdo, TviTon ki mivida Tavad-
Tan da arwivi mihgvara.
msaxurebma es rom dainaxes, nirwamxdrebma cxvirebi kvlav
CamouSves:
_ kidev gadagvirCa cocxali da ra vqnaT, axla raRa viRonoTo!
gamoxda cota xani da SuriT gaberili msaxurebi kvlav mividnen
TavadTan da uTxres:
_ cxra zRvasa da cxra mTas iqiT erTi didi wyalia. im wyalSi
erTi erkemalia, romelsac oqros duma aqvs. Tu Sens solmans ase Za-
lian uyvarxar, ratom im erkemlis dumas ar mogitanso?
daibara Tavadma vaJi da uTxra:
_ cxra zRvasa da cxra mTas iqiT erTi didi wyalia. im wyalSi
erkemalia. im erkemals oqros duma aqvs. wadi axlave da im erkemlis
duma momitaneo!
daRonda solmani, magram ras izamda! mivida TavCaqindruli
isev Tavis raSTan.
_ ra iyo, ra dagmarTiao? _ hkiTxa raSma.
_ raRa ra dammarTiao, _ miugo vaJma da daRonebulma
yvelaferi uambo.
_ eg araferio, _ uTxra raSma, _ magas eSveleba, oRond ro-
gorc getyvi, yvelaferi ise gaakeTeo.
_ im erkemals Tavis sicocxleSi marili ar uWamia da yovel-
dRe, SuadRisas, wylidan amodis marilis saZebnelad. Tu Cven amo-
sasvlelTan marils davuyriT, is imwuTasve imas ecema da lokvas
dauwyebs. marilnaWams wyalic maleve moswyurdeba. saswrafod
mibrundeba da pirgamSrali wyals xarbad daewafeba. is zurgiT
Cvensken idgeba, Senc dro ixelTe, gaiZre Seni xanjali da duma Ca-
moaTale. mere ki swrafad mobrundi da zurgze momevle. icode, wam-
ic ar dakargo, Torem Tu daaxaneb da cxvari Cvensken mobrunebas
moaswrebs, orive daviRupebiT da veRaravin gviSvelis dedamiwis
zurgzeo! _ gaafrTxila raSma vaJi.
619

619
_ raki asea saqme, midi TavadTan da uTxari, momeci Tormeti
fuTi marili da im erkemlis dumas mogitan-Tqo, _ daumata raSma.
solmanma es uTxra Tu ara, Tavadma maSinve daavala msaxurebs da
maTac, gaxarebulebma, axla ki movicilebT amas Tavidano, swrafadve
mourbenines Tormeti FfuTi marili.
vaJma gadahkida marili raSs, TviTonac zed moaxta da gaudga
gzas.
cxra zRva gadaiara, cxra mTa gadaiara da miadga im wyals, sa-
dac erkemali cxovrobda. vaJma blomad dayara marili erkemlis
amosasvlelTan. TviTon xanjali moimarjva, erT qvas amoefara da
daiwyo lodini.
cota xanSi erkemalic amovida wylidan. marili rom dainaxa,
xarbad dauwyo lokva. lokavs da likavs, lokavs da lokavs! marilma
maleve moawyura wyali. mibrunda erkemali da wyals xarbad daewa-
fa. vaJsac meti ra undoda! gamoZvra samalavidan, eca erkemals da
Tavisi basri xanjlis erTi dakvriT duma CamoaTala. mere ki, ro-
gorc raSma daariga, Tvalis daxamxamebaSi moevlo zurgze.
raSi ise mofrinavda, erTi kviris savals erT dReSi gadioda da
ase uvneblad moaRwies sasaxleSi.
Sevida vaJi TavadTan da miarTva erkemlis oqros duma. msax-
urebma es rom dainaxes, elda ecaT:
_ isev cocxali dabrunda, axla raRa vqnaT, rogor moviSoroT
Tavidano!
bevri ifiqres Tu cota, isev mividnen TavadTan da uTxres:
_ Tu Seni solmani aseTi sanaqebo vaJkacia, aba wavides da ori
wylis SesarTavTan, uRran, gauval buCqnarSi erTma ZaRlma ori
lekvi rom dayara, erT-erTi moggvaroso.
ufro metad daRonda vaJi, isev raSTan mivida da Tavisi gas-
aWiri uambo.
_ wadi da Tavads Tormeti arSini TeTri da Tormeti arSini
Savi materia gamoarTvio, _ uTxra raSma.
uRran tyeSi, gauval buCqebTan rom mivalT, daiZaxe: _ es Sen
saCoxed da es Sen saaaxaluxed-Tqo! mere dakide naWrebi buCqebze
da mihyevi am naWrebs, migiyvans im lekvebTan, stace erT-erT maT-
gans xeli, zurgze momevle da mere me vicio.
solmani mivida TavadTan. gamoarTva TeTri da Savi naWrebi,
moajda raSs da gaudga gzas. daTqmul adgils rom miaRwies, ise
moiqca, rogorc raSma daariga, dastaca xeli lekvs, moevlo raSs
620

620
zurgze da Tvalis daxamxamebaSi sasaxleSi gaCnda. eaxla Tavads da
lekvic miarTva.
_ es rogor ver unda moviSoroT Tavidano! _ sibraziT lamis
cecxli waekidaT borot msaxurebs.
ifiqres, ifiqres da moifiqres: _ axla ki iseT adgilas gavgza-
vniT, iqidan cocxali veRar moaRwevso.
mividnen da TavianT batons moaxsenes:
_ Cveno mwyalobelo, amdeni xania Seni dacolSvilebis droa
da dedamiwis zurgze Seni Sesaferi qali ar gamoCenila. erT did
okeaneSi cxovrobs erTi gveleSapi, romlis mucelSic mzisa da mT-
varis mzeTunaxavi qaliSvili zis. ai, is aris mxolod Seni colobis
Rirsi. gagzavne suleimani da moggvaros is mzeTunaxavio.
mouTmenlobisagan acmukebuli Tavadi sixaruliT fexze aRar
iyo. saswrafod ixmo solmani da ubrZana:
_ erT did okeaneSi gveleSapi binadrobs. mis mucelSi mzisa
da mTvaris mzeTunaxavi qali zis. wadi da axlave momgvare, Torem
cocxali ver gadamirCebi, Tavs wagaclio!
_ axla ki namdvilad dadga Cemi aRsasrulis dReo, _ Cahkida
Tavi daRonebulma vaJma.
sasowarkveTilebisagan Ronemixdili mivida raSTan, romelic
qeris WamaSi iyo garTuli:
_ ra dagemarTa, ra Tav-piri Camogtiris, saxelovano vaJkaco?
_ hkiTxa raSma vaJs.
_ raRa ra damemarTao, _ miugo vaJma da yvelaferi dawvrile-
biT uambo.
_ wadi im Sens TavadTan da qalis Casacmel-dasaxuri, mosar-
Tav-mosakazmi, ferumarili Tu sunamo, yvelaferi gamoarTvi. gag-
zavnos msaxurebi, im okeanis napiras duqani daadgmevinos da Sig es
yvelaferi daalagebinoso, _ uTxra raSma.
_ yoveldRe, SuadRisiT gveleSapi wylis napirTan mova da ori
saaTiT Tavs amoyofs. Tavs rom amoyofs wylidan, saSinlad acivde-
ba. piridan mzisa da mTvaris asuli gadmova, duqanSi Seva da misi
TvalierebiT gaerToba. mis danaxvaze Sen ruli mogereva, magram
ar CaiZino, Torem asuli mxolod or saaTs gaCerdeba napirze. mere
isev CauZvreba gveleSaps xaxaSi da gauCinardeba.
Tavadma wamsve Seusrula solmans Txovna da im okeanis napirze
msaxurebs duqani gaamarTvina.
621

621
solmani moajda Tavis raSs, mivida duqanTan, damala raSi da
elodeba, rodis mova mzisa da mTvaris asuli.
am lodinSi vaJs ise Rrmad CaeZina, rom sam dResa da Rames ar
gahRviZebia.
mivida raSi da gamoaRviZa.
_ axla ra dros Zilia. saswrafod gamomaZre fafaridan Zua,
Caide quTuToSi. ruli rom mogekideba da wamwami uneburad dagexu-
Weba, Zua TvalSi Segesoba, getkineba da aRar CageZinebao.
vaJs WkuaSi daujda raSis rCeva da asec moiqca.
meore dRes SuadRisas isev mivida mzisa da mTvaris asuli duqa-
nTan. is iseTive lamazi iyo, rogoric misi saxeli. gaerTo qalwuli
sunamoebis TvalierebaSi. vaJmac dro ixelTa, staca xeli, moevlo
raSs zurgze da mihgvara Tavads.
Tavadi sixaruliT fexze aRar iyo. maSinve moiwadina daqor-
wineba, magram qalma SeaCera:
_ sanam Cems skivrs ar momitanT, romelic im gveleSapis mu-
celSi damrCa, manam me ver mogTxovdebio.
isev daibara Tavadma solmani da ubrZana:
_ wadi da saswrafod momitane is skivri, im gveleSapis mucelSi
rom devs, Torem am wuTas Tavs wagaZrobo.
roca solmanma raSs uambo es yvelaferi, man uTxra:
_ eg yvelaferi advilia, Tu Sen ar SeSindebi. gveleSaps xaxa
jer isev dafCenili aqvs, is mzisa da mTvaris asuls elodeba. aba,
Sen ici da Senma vaJkacobam, imwamsve unda CauZvre xaxaSi, is maSinve
wyalSi Securavs. meore dRes isev gamova napirTan. aiRe is skivri da
amoZverio.
Seajda solmani raSs da gaudga gzas. male miadga im okeanes,
sadac gveleSapi budobda. xaxadafCenili gveleSapi imave adgilze
iwva gaunZrevlad. vaJi daemSvidoba raSs da CauZvra xaxaSi gvele-
Saps, romelmac maSinve wyalSi Sescura. meore dRes vaJi skivriT
xelSi eaxla Tavads.
raki solmani dabrunda da skivric moitana, Tavadma gadawyvita
daqorwinebuliyo. qalma axlac civi uari ganacxada:
_ mze da mTvare Cemi mSoblebi arian. jer erTi, maT aucile-
blad unda SevatyobinoT, meorec, Cemi oqros beWedi unda wamovi-
RoT iqidano.
vaJma axla es davaleba miiRo da isev raSTan mivida Wkuis sakiTx-
avad:
622

622
_ ra vqna, rogor moviqceo.
_ aq ki me uZluri var, veraferSi dagexmarebio, _ uTxra raSma
vaJs, _ erT rCevas ki mogcem: me migiyvan erTi zRvis napiras. zRvaze
erTi Tevzi dagxvdeba wyalze xidad gadebuli; erT napirze Tavi
aqvs, meore napirze _ bolo. masze gavla ar SeiZleba, magram Sen ise
moiqeci, rogorc getyvi. yvelaferze daeTanxme, mxolod araferze
pasuxi ar gasce, sanam ar mobrundebio. ivli, ivli da Segxvdebian
moCxubari zafxuli da zamTari. maTac yvelaferSi daeTanxme, mx-
olod dabrunebisas uTxari pasuxio.
_ uSenod ra meSvelebao, _ uTxra vaJma raSs. mere ki moajda
zurgze da gaudga gzas.
bevri iara Tu cota iara, vaJi mivida zRvis piras. aq ki gadaexvia
raSs, gadakocna, gamoemSvidoba da gauSva. TviTon ki mivida Tevz-
Tan da uTxra:
_ Tevzo, Sens gaxarebas, gadamatare meore napirzeo.
Tevzma uari stkica.
vaJi ar moeSva da maSin Tevzma uTxra:
_ gagiSveb, mxolod im pirobiT, rom mzesa da mTvares hkiTxo,
kidev didxans unda viyo aq xidad gadebulio?
vaJi Sehpirda, rom pasuxs moutanda da Tevzmac gauSva.
iara, iara da axla moCxubar zafxulsa da zamTars gadaeyara.
vaJi miesalma da miuaxlovda.
_ Cvens Soris gagatarebT im SemTxvevaSi, Tu mzesa da mTvares
hkiTxav, ase gauTaveblad rodemde unda viomoT Cven erTmaneTSi?
vaJi amaTac dahpirda, rom pasuxs moutanda da gza ganagrZo.
bevri iara Tu cota iara, solmani mivida mTvaresTan. mze am
dros saxlSi ar iyo da mTvarem vaJs uTxra:
_ Cemi qmari _ mze saxlSi ar aris. rom mova, uTuod gada-
gylapavs. ra giyo, sad gadagmalo?
solmanma gadasca qalis danabarebi da mTvarem Zalian gaixara.
vaJs sakadrisad gaumaspinZlda da mzis mosvlis dro rom dadga,
skivrSi damala. Semovida Tu ara mze, xmamaRla daiZaxa:
_ visi suni mcemso?
_ aravisi sunic ar ariso, _ daawynara mTvarem.
cota xanSi ki mTvarem uambo Tavisi asulis Sesaxeb yvelaferi,
rac icoda. Semdeg hkiTxa:
_ rom gaCveno is, vinc Cveni asuli naxa da vinc misi ambebi mi-
ambo, sityva momeci, rom arafers dauSavebo.
623

623
_ sityvas gaZlev, rom arafers davuSaveb da sakuTar Svilad
miviRebo, _ Sehpirda mze.
maSin mibrunda mTvare, gaxsna skivri, iqidan amoiyvana vaJi da
mzesTan miiyvana. mzeca da mTvarec Tavs evlebodnen vaJs, civ niavs
ar akarebdnen. vaJi maTTan erT kviras gaCerda. Semdeg misces oqros
beWedi da gamoemSvidobnen. wamosvlis win vaJma Tevzisa da zamTar-
zafxulis danabarebi hkiTxa.
_zamTar-zafxulic marad CxubSi iqnebian da Tevzic yovelT-
vis xidi iqnebao, _ upasuxes vaJs.
gamobrunda vaJi da moaRwia im adgilamde, sadac zamTar-zaf-
xuli daobda.
_ ar gagaterebT, sanam ar gvetyvi, mzem da mTvarem Cvens kiTx-
vaze ra gipasuxao.
_ gamatareT da getyviTo, _ aRuTqva vaJma.
maSin gaatares vaJi.
_ Tqven Tqveni sicocxlis ganmavlobaSi mag brZolaSi iqnebi-
To, _ gadasca maTi danabarebi vaJma da gza ganagrZo.
iara, iara da mivida TevzTan. Tevzi ar atarebda. vaJma uTxra,
gadamatare da getyvi Sens kiTxvaze ra pasuxic gamceso.
Tevzma gadaatara.
_ Sen mTeli sicocxlis ganmavlobaSi mase iqnebio, _ uTxra
danabarebi vaJma.
monaxa Tavisi raSi, moajda zurgze, mivida sasaxleSi da miarT-
va beWedi Tavads.
moTminebadakargulma Tavadma brZana, saswrafod eqorwinaT.
_ me ar vambob, rom ar miyvars Tavadi, magram me mzisa da mTva-
ris asuli var, mTeli sicocxle wyalSi vcxovrobdi. avaduRoT rZe,
Sig Caxtes Tavadi, ibanaos da rom amova, maSin viqorwinoTo.
Tavads sxva ra gza hqonda, daTanxmda, mxolod im pirobiT, rom
jer solmani ganbaniliyo am aduRebul rZeSi.
roca vaJi aduRebul rZeSi sabanaod mihyavdaT, asulma xelSi
beWedi Caudo da uTxra:
_ aha, es beWedi da nuravis daanaxveb. qvabTan rom mixval, jer
es beWedi Caagde Sig da mere Sen Caxtio.
vaJic ase moiqca. jer beWedi Caagdo da mere TviTonac Sig Cax-
ta, ibanava da amovida.
amis Semdeg Tavadi Caxta aduRebul rZeSi. Caxta da Tqvens
624

624
mters, rac imas daemarTa! Sig Caifufqa. aba ra mouvidoda!
Tavadma is miiRo, rac daimsaxura.
gamovida mzisa da mTvaris asuli da Tqva:
_ me aq momiyvana solmanma. dReidan swored is iqneba Cemi qmari
da Tqveni Tavadio.
mzisa da mTvaris asuli da solmani didxans bednierad da mxia-
rulad cxovrobdnen.

mefis mejinibe lukmani

iyo da ara iyo ra, iyo erTi xelmwife. hyavda erTi mejinibe,
romelsac lukmani erqva. es mejinibe Seuyvarda xelmwifis asuls.
imdeni qna, imdeni, rom, gaseirnebis dros mxlebelTa amalaSi luk-
manic moaxvedra. qalaqis ganapira baRSi ise miimalebodnen xolme,
rom veravin xedavda. ro­gorc ki baRs miuaxlovdebodnen, mefis asu-
li etyoda msaxurebs:
_SegiZliaT, sadac gindaT, waxvideT. me ki cota xans davtkbebi
am simSvenieriTo.
ase meordeboda yoveldRe, qalTan mxolod lukmani rCeboda.
erTxelac erTi mxlebeli daeWvda da Cumad dauwyo TvalTvali.
roca maTi siyvarulis ambavi Seityo, yvelaferi xelmwifes Caukak-
la. ganrisxebulma xelmwifem gadawyvita, lukmani jalaTisaTvis
gadaeca, rom Tavi moekveTaT.
mefis asulma imwamsve acnoba lukmans mamis gadawyvetileba.
lukmansac sxva ra gza hqonda, TavisaTvis unda eSvela da im qalaqi-
dan gadaixvewa.
mirbis lukmani ukanmiuxedavad, mirbis, mirbis da ucbad ukan
miixeda. miixeda da ras xedavs! mefis mTeli laSqari dasdevnebia da
ha, sadac aris, unda daewion. aRar icis vaJma, ra qnas! ucbad axlo-
maxlo erTi Wa SeniSna. bevri aRar ufiqria, iskupa da Sig Caxta. zis
WaSi SimSilisa da sicivisagan axavxavebuli. karga rom SeRamda, amo-
bobRda Widan da isev mokurcxla. bevri irbina Tu cota, mivida erTi
wylis napiras. dainaxa, wyalSi erTi Zveli navi tivtivebs. Cajda
navSi da Secura wyalSi. karga rom ijera guli, gadawyvita napirze
gamoecura, magram bedi ar ginda? mTeli napiri isarmomarjvebuli
mefis meomrebiT iyo savse. sadRa gamocuravda! ganagrZo gza.
625

625
karga xans icura lukmanma da bolos misi navi miadga napirs. ga-
davida damSeuli, iqneb sasmel-saWmeli rame viSovoo da ras xedavs!
iqauroba Sxamiani gvelebiT aris savse da sisiniT miiweven misken,
rom gadaylapon! raRas izamda, Caxta isev Tavis Zvel navSi da gza
ganagrZo. miaRwia erT tyes. gadawyvita, aq mainc daesvena. avida erT
xeze da Rrmad CaeZina. amdeni xnis daRlil-daqanculsa da uWmel-
usmels CaeZineboda aba ra iqneboda! rom gaeRviZa, gaocebisagan piri
daaRo; rac dedamiwis zurgze maimuni iyo, mis irgvliv Semokrebil-
iyo da erTi yayan-wripini gahqondaT. rom dainaxes, kacma gaiRviZao,
zogi zurgze moaxta, zogi fexze Camoekonwiala, zogi cxvirzec ki
waepotina da mokled rom vTqvaT, ar amoasunTqes! Camocvivda da Ca-
mocvivda xidan nayofi, Camocvivda da Camocvivda. eca damSeuli Cve-
ni lukmani am xils da sulmouTqmelad Wams. maimunebma rom Seatyvs,
vaJs Sia, gacvivdnen da axla sxva nugbar-nugbari xili mourbenines.
es saWmeli ras eyofoda mTeli amdeni xnis damSeul lukmans, mis car-
iel stomaqs es iseve ver amoavsebda, rogorc wveTi wyali Zirgavard-
nil kasrs, magram cota mainc moRonierda.
maimunebma lukmani TavianT mefes mihgvares. es mefe Wkviani iyo,
rom naxa vaJi aseT dReSi, moatanina msaxurebs saWmel-sasmeli da ram-
denime dRe lukmans imdeni aWama da asva, ramdenic moenebeboda. ase
rom, lukmani ramdenime dRis ganmavlobaSi mxolod Wamda, isvenebda
da eZina. ase gagrZelda manam, sanam mTlianad ar moRonierda.
maimunebis qveyanaSi am dros omi iyo gaCaRebuli. ori tomi
maimunebisa samkvdro-sasicocxlod iyo gadakidebuli. maimunebis
mefem gadawyvita, lukmanisTvis daeTmo Tavisi adgili da is gae-
mefebina. yvela daeTanxma, radgan adamianis momrevi dedamiwis
zurgze aravin egulebodaT da is maT mtersac gaanadgurebda.
undoda Tu ar undoda, lukmanic daTanxmda. sxva ra gza hqonda,
maT xelSi iyo!
lukmani gamefda Tu ara, Sekriba maimunebi, Seqmna maTgan meo-
marTa razmebi, SeaiaraRa, Cauyena TavSi ufro gamocdili maimunebi
da gauyena gzas mtris banakisaken. misi maimunebi isrodnen tyviebs,
isrebs da angrevdnen cixesimagreebs. bevri daxoces, bevric tyved
wamoasxes da gamarjvebulebi dabrundnen Sin.
gadis xani da lukmans kvlav sdarajoben maimunebi, rom arsad
gaiqces, ar wavides. gulSeRonebulma lukmanma aRar icis, ra gzas
daadges.
626

626
erTxelac, seirnobis dros, mcvels uTxra, rom iqve buCqebSi
unda gadasuliyo mosasaqmeblad. sinamdvileSi ki gzas gaudga. rom
darwmunda, maimunebi raRaciT garTuliyvnen da aravin misdevda,
rac Zali da Rone hqonda mokurcxla. ise garboda, rom mTa iyo Tu
veli ar dagidevdaT, zed gadaevlo tye-vels da erT steps miadga.
ukve SuadRe iyo, magram ar Seusvenia, isev mTeli Rame irbina.
dilaadrian Semoesma mamlis yivili. gaixara lukmanma, aq namd-
vilad adamianebi iqnebiano da mihyva am mamlis xmas. bevri iara Tu
cota, saRamos, roca mze Cavida, miadga erT Zvel koSks. es iyo Sah-
abasis koSki. vaJma Rame iq gaaTia da diliT isev gzas gaudga. mivida
erT qalaqSi. xedavs, am qalaqSi arc erTi cxeni Sekazmuli ar aris,
yvela ubeloa! gaukvirda lukmans. aba rogor ar gaukvirdeboda,
TviTon xom mejinibe iyo da cxenis Sekazmvis meti ra icoda!
dainteresda da erT-erT gamvlels hkiTxa:
_ Tqvens qveyanaSi cxens ratom ar kazmaveno?
Turme aq cxenis Sekazmva ra iyo, aravin icoda!
iyida maSin lukmanma tyavi. gamoWra misgan uzangebi, gaakeTa
taxta da miarTva im qveynis mefes. mefem rom dainaxa, gaukvirda:
_ es ra ariso?_ hkiTxa lukmans.
_ es unagiria, _ uTxra lukmanma, amiTi namdvili mxedari cxe­
nze ufro moxerxebulad jdeba.
marTlac Sejda mefe Sekazmul cxenze da moewona. gauxsna lukmans
saxelosno da yvela cxenosnisTvis gaakeTebina unagiri. mefe mixvda,
rom lukmani Zalian Wkviani iyo da veziroba uboZa. Semdeg ki Tavisi
ulamazesi asulic miaTxova da lukmanmac iq daiwyo cxovreba.
gavida xani. erTxelac xelmwifis erTi veziri gardaicvala da
dakrZalvis dRes xedavs lukmani, rom micvalebulTan erTad akl-
damisken mihyavT misi coli, romelsac xelSi uWiravs wyliT savse
WurWeli da sufraSi gaxveuli puri.
vaJma gaocebisagan piri daaRo.
_ es ra xdeba? gana SeiZleba cocxali adamianis damarxva?
_ es wesi Cven egviptelebma gvaswavles. erT-.erTi meuRle Tu
gardaicvala, mas akldamaSi meoresac vayolebTo, _ upasuxes gao-
cebul lukmans.
aman lukmani ise aaforiaqa, dRe da Rame ar eZina! rogor, lukma-
nis cols rom rame daemarTos, isic Tan unda Caayolon!
ise agixdeT yvelaferi, rogorc lukmans es auxda!
627

627
male lukmanis coli avad gaxda. Cawva loginSi da suls Rafavs.
lukmanma gadawyvita, gaqceuliyo. dRes, xval, dRes, xval da amaso-
baSi misma colma suli ufals miabara kidec.
dadga wesis aRsrulebis dRec. moutanes lukmans wyliT savse
WurWeli da sufraSi gaxveuli puri.
_ sad migyavarTo? _ hkiTxa vaJma.
_ dasamarxado! _ upasuxes maT.
ukve gviani iyo, sadRa gaeqceoda vaJi maT da xvewna dauwyo:
_ Zmebo, nu izamT magas, me xom sxva qveynidana var da CemTvis eg
wesi ucxoa.
_ raki Sen Cveni qveynis qaliSvilze daqorwindi, es wesi Senc
gexebao da unda daemorCilo yvela im wess, romelic Cvens qveyana-
Siao, _ auxsnes lukmans.
ramdens ar exvewa vaJi, ramdens ar emudara, iyvira kidec, magram
misi xvewna-mudara yurSic aravin SeuSva. Seagdes lukmani micvale-
bul meuRlesTan erTad akldamaSi Tavis wyalTan da purTan erTad
da iq datoves.
yvela rom wavid-wamovida, lukmanma gadawyvita, iqauroba dae-
Tvalierebina. iqiT gaixeda, aqeT gamoixeda, magram yvelgan ukuni
sibnelea da ras dainaxavs, xelebi mxolod micvalebulTa gvamebs
xvdeboda. mivida isev Tavis micvalebul meuRlesTan, aiRo Tavisi
wyali da puri da Seeqca.
ramdeni dRe-Rame iyo im bnel akldamaSi lukmani, vin gaarkvevs,
magram male akldamaSi axali micvalebulebi CauSves TavianTi
cocxali meuRleebiT. lukmanma gadawyvita, radac ar unda dasj-
domoda, iqidan gamoeRwia. moimarjva erTi micvalebulis wvivis
Zvali, daxoca yvela cocxlad Catanebuli da maTi wyali da puri
gamoizoga.
gavida xani da lukmanis bedad am qveyanaSi moxda miwisZvra.
eSvela lukmansac! akldamis qvebi Setokda da mzis mkrTalma Suqma
mis sadgomSic CaaRwia. meti raRa undoda masac. mkvdrebis ZvlebiT
Txara, Txara miwa da samzeoze amovida. amovida Tu ara, erTi Rr-
mad CaisunTqa sufTa haeri da ukanmouxedavad mokurcxla, rom rac
SeiZleba Sors gascloda am qveyanas.
irbina, irbina, xan stepebs gadaevlo, xan mTebs da bolos erT
Zvel koSkTan miaRwia. koSkis garSemo saucxoo baRi iyo gaSenebuli.
mivida axlos koSkTan da daiZaxa:
628

628
_ ehei, Zmebo, gamomxedeT!
mis Zaxilze erTi dedaberi gamovida da Sin SeipatiJa.
_ vina xar, ra sulieri xar. ra qarma gadmogagdo aqeT. TiTqos
mzis sxivma gamoanaTao, guli ise gamiTbo Senma danaxvam. ramdeni xa-
nia aq kacis WaWaneba ar minaxavso, _ miegeba moxuci vaJs.
cota xnis Semdeg ki uTxra:
_ ai, Sen es sra-sasaxle, ai, Sen es baRi-baRnari. icxovre, ram-
den xansac ginda. Tu moisurveb, aqedan nursadac nu waxval. me deda
da Sen Svili. aq yvelaferi Senia da Sen gekuTvnis. mxolod erTi pi-
roba unda momce. arasodes gaaRo Sua oTaxis kario.
daiwyes erTad tkbilad cxovreba.
gavida xani da biWs ar asvenebs cnobismoyvareoba:
_ netavi ra unda iyos im oTaxSi iseTi, rom dedaberi Sig Sexed-
vis uflebasac ar maZlevso?
bolos gadawyvita:
_ rac aris, aris, Seval da vnaxav, erTi im oTaxSi ra imalebao.
Tqma da qmna erTi iyo. gaxsna kari da Sevida Sig. Sevida da ras
xedavs! oTaxia da oTaxs Weri ara aqvs. oTaxSi erTi mzeTunaxavi
banaobs da gverdiT moaxle udgas, romelsac misi tansacmeli ukavia
xelT. qalma Tvali hkida Tu ara vaJs, moisxa jadosnuri mosasxami,
afrinda da msaxurTan erTad gauCinarda. qalis silamaziT monusx-
uli lukmani karga xans gons ver moego. cota rom gamofxizlda, da-
keta isev im oTaxis kari da gasaRebi Tavis adgilze dado.
is dRe iyo da is dRe, lukmans mosveneba daekarga. dardisagan
sul miilia.
dedaberi yvelafers mixvda, magram mainc hkiTxa:
_ dRiTiDdRe ilevi da ilevi, ukve veRarc ki gcnob, ise Seicvale.
miTxari, ra dagmarTia, ra seni Segyriao.
lukmani jer ar gamoutyda dedabers, ver uTxra simarTle.
_icode, ar damimalo, miTxari, Cveni piroba daarRvie da Sua
oTaxis kari gaxsenio? _ hkiTxa moxucma qalma.
vaJi muxlebSi Cauvarda da patieba sTxova:
_ dedaSvilobam, mapatie, cnobiswadils ver vZlieo.
dedakaci simwrisagan muxlebze xelebs ityapunebda da moTq-
vamda:
_ es ra giqnia, es ra dReSi Cagigdia Seni Tavi. is xom eSmakebis
xelmwifis qaliSvilia da Sen dReidan mosvenebas veRar naxav, sanam
629

629
imaTTan ar waxval. imaT qveynamdis ki samasi dRe-Ramis savaliao.
_ gemudarebi, dedaSvilobam, raime mirCie, ra gzas davadge,
maswavleo, _ Seexvewa vaJi.
_ rac moxda, moxda, _ daamSvida moxucma qalma vaJi, _ imas ve-
Rarafers uSvelio. me mxolod erTi ram vici, is qali aq weliwadSi
erTxel modis mxolod. manamde ki didi xnis lodini dagWirdebao.
me mxolod is SemiZlia giTxra, rodis mofrindebao.
sxva ra gza hqonda, icdis vaJi, icdis da lodinSi suli eleva...
da ai, dadga is dRec, roca is qali unda gamoCeniliyo.
_ amaRam Sedi im oTaxSi da erT kuTxeSi, Tivis qveS daimale.
Rame is qali mofrindeba, gaixdis tansacmels da maSinve daiwyebs
banaobas. Sen unda imarjvo. unda miiparo, is tansacmeli wamoiRo,
skivrSi Caketo da gasaRebi jibeSi Caido. Semdeg midi isev im oTaxSi
da daucade, rodis daamTavrebs banaobas. rom morCeba, tansacmels
dauwyebs Zebnas, Segexveweba, damibrune Cemi tansacmelio. ras aRar
SemogTavazebs sanacvlod, magram Sen arafrisdidebiT ar dasTanx-
mde. yelze rom avgarozi hkidia, imaze daafice, rom Seni coli gax-
deba da mxolod maSin daubrune tansacmeli. daimaxsovre, jados-
nuri mosasxami aRar aCveno, Torem gagifrindebao, _ daariga de-
dobilma vaJi.
vaJic ise moiqca, rogorc dedaberma daariga; daimala oTaxis
kuTxeSi da icdis. SuaRamisas baRSi xeebi aSrialdnen, amovarda qa-
riSxali, irgvliv yurTasmena aRar iyo. es qali mofrinavda sabana-
od! dafrinda Tu ara dedamiwaze, Sevida oTaxSi, daixada tansacmeli
da daiwyo banaoba. vaJsac meti ra undoda! staca xeli tansacmels da
skivrSi Caketa. mere TviTon dabrunda da daiwyo lodini, qali rodis
morCeboda banaobas. qali morCa banaobas da amovida wylidan, unda
Caicvas, magram sadRaa tansacmeli. rogor ar exvewa da emudara vaJs,
tansacmeli daebrunebina, itira kidec, magram vaJma uTxra:
_ Sens avgarozze daifice, rom colad gamomyvebi da mxolod
im SemTxvevaSi dagibrunebo.
qalma Sehfica da vaJmac TiTqmis yvelaferi daubruna, jados-
nuri mosasxamis garda.
karga xans cxovrobdnen tkbilad dedaberi, vaJi da misi coli.
magram qali ris qalia, Tu raime ar ieSmaka da erTxelac, roca vaJsa
da dedabers tkbilad eZinaT, Cumad aipara loginidan, mZinare qmars
skivris gasaRebi jibidan amoacala, gaaRo skivri, moisxa jados-
nuri mosasxami, afrinda caSi da iqidan eZaxis:
630

630
_ lukman, ehei, lukman!
Zaxilze lukmans gaeRviZa. wamovarda, eZebs cols, magram sa-
dRaa! eca maSinve skivrs. skivri Riaa. kvlav moesma colis xma. mi-
hyva am xmas, aixeda maRla da xedavs, coli caSia. rogor ar exvewa,
rogor ar emudara, sul cota xniT mainc daSvebuliyo dedamiwaze
qali, magram amaod. colma mis Txovnas yuric ar aTxova. zemodan
mxo­lod es CamosZaxa:
_ sul tyuilad mexvewebi, me miwaze dambrunebeli aRara var,
aRar davbrundebi. Cems samSobloSi unda gavfrinde. Sen Tu Zalian
giyvarvar, iq moxvalo.
_ ki magram, sad movide, me arc Seni samSoblo vici da arc iq
misasvleli gzao! _ SesZaxa vaJma.
_ Cems samSoblos Jizir-babilis qveyanas eZaxian da aqedan iqa-
mde samasi dRis savaliao, _ upasuxa qalma da gafrinda.
dabrunda daRonebuli lukmani saxlSi. damwuxrebulma
yvelaferi dedobils uambo. moxucma damSvideba dauwyo:
_ ras izam, Svilo. yvelaferi ise iqneba, rogorc alahi inebebs.
kldec ver gaumagrdeba mis nebaso.
_ o, ara, dedi, mis gareSe Cems sicocxles ra fasi aqvs. mTel
qveyanas mirCevnia. sicocxles davTmob, mas ki vera. unda wavide da
movZebnoo.
meore dRes adga Tu ara, samgzavrod gamoewyo; daiWira xelSi
joxi, moigdo zurgze guda da gaswia iqiT, saiTac Tavi miabruna. cxra
zRva gadaiara, cxra mTa gadaiara, gadaiara stepebi da mTebi. arc dRe
dausvenia, arc Rame, midioda Seusvenebliv. am siarulSi fexsacmeli
daacvda, tansacmeli SemoefliTa, fafaxi daekarga. mis danaxvaze
SeSinebuli xalxi ise garboda, gegonebodaT, nadiri dainaxeso.
bolos, bevri iara Tu cota iara, mivida erT qalaqSi. xedavs,
ulamazesi qalaqia, magram qalaqSi erTi mowivwive wiwilic ki
arsadaa. sruli sicariele da sruli siCumea irgvliv. xan iqiT wav-
ida, xan aqeT wamovida, naxa xalxi, cxenebi, faitonebi, karSexsnili
maRaziebi, mSvildisriani meomrebi da es yvelaferi gaqvavebuli!
arsad qaTami, Citi, saqoneli... yvelaferi gaqvavebuliyo am qalaq-
Si. lukmani gaognebuli dadioda: _ Sexedav _ qalaqicaa, xalxicaa,
simdidrec, _ magram yvelaferi gaqvavebuli.
karga xans ixetiala vaJma gaqvavebul qalaqSi da xedavs, erT
saxlTan erTi daCaCanakebuli moxuci qali zis. cxviris kexze er-
631

631
Tis magier ori saTvale daukosebia da iatakze daCoqili CaStere-
bia wigns. moscilda frTxilad im saxls lukmani da Cafiqrda: _
albaT, am jadoqarma qalma aqcia es qalaqi qvad. aba, rogor moxda,
amden gaqvavebulTa Soris mxolod erTi sulieria gadarCenili.
ara, aq namdvilad amisi xeli urevia. sxva gza ar aris, es qali unda
movklao, _ gadawyvita vaJma. mivida fanjarasTan, Seixeda da, sa-
dRaa dedaberi! iqiT eca vaJi, aqeT eca da dainaxa, dedaberi gasula
gareT da mzes mihficxebia. avida maSinve vaJi erTi saxlis saxur-
avze, aiRo erTi didi qva, esrola kudian dedabers, Sig TavSi moax-
vedra da suli gaafrTxobina. mokvda dedaberi da hoi, saocrebav,
gacocxlda qalaqi, axmaurda, amoZravda.
mivida vaJi kudiani dedabris cxedarTan, misi Tavis nawilebi
Seagrova, aiRo misi wigni, es yvelaferi gudaSi Caiwyo da im adgils
gaSorda.
qalaqSi erTi Jriamuli atyda. mTeli xalxi zeimobda.
_ ra xdeba, ra zeimia? _ hkiTxa lukmanma erT-erT vezirs.
_ Cvens qalaqs mteri Semoesia, daiwyo sisxlismRvreli omi. ma-
Sin, alahis nebiT, yvela gaqvavda. gavida dro da isev alahis nebiT,
yvela gacocxlda. gaxarebulebi amas vzeimobTo, _ upasuxa kacma.
_ xelmwifis sasaxleSi SemiSvio, _ sTxova am kacs lukmanma.
_ ra saqme gaqvs mefesTano?
_ es qalaqi me gavacocxle da es unda vuTxrao.
mefis vezirs gaecina da uTxra:
_ Sen gaacocxle Tu alahmao?
_ ra Tqma unda, me. alahma Tqvens Sesaxeb araferi icis. es me
gagacocxle da amasac davamtkicebo.
moaxsena vezirma mefes am kacis Sesaxeb da manac sasw­ra­fod dai-
bara lukmani sasaxleSi. lukmanma yvelaferi uambo mefes da kudiani
qalis Tavi da misi wignic aCvena. mefem mTel qalaqs gaagebina luk-
manis Sesaxeb. Semdeg ki es wigni erT brZens aCvena. waikiTxa brZenma
kacma wigni da uTxra:
_ es namdvilad jadoqrobis wigniao.
ixmo mefem lukmani da uTxra:
_ Cemo Svilo, Sen Zalian didi samsaxuri gagviwie da gviTxari
axla, riTi gadagixadoTo.
_ Tqveni dRegrZelobis meti araferi minda. mxolod Jizir-ba-
bilis qveyana mimaswavleT, saiT ariso.
632

632
mefe gaocda, _ aseTi qveyana arasdros gamigoniao. hkiTxa Ta-
vis nazir-vezirebs, arc imaT SeetyoT raime am qveyanaze. Semdeg
Sekriba mTeli samefos uxucesebi, maTac araferi smenodaT Jizir-
babilze.
_ aRaravin darCa moxucTagan? _ ikiTxa mefem.
_ aris erTi daCaCanakebuli moxuci. is samasormocdaaTi
wlisaa da adgilidan veRar iZvriso, _ upasuxes mefes.
miiyvanes mefesTan is moxuci kaci. Zlivs Caagdes gonT da ro-
gorc iqna gaagebines, rac ainteresebdaT.
_ vici, rogor ara. eg eSmakTa qalaqia da ai, iqiTa mxares aris
Cveni qveynidano, _ miaswavla vaJs is qveyana.
meore dResve mefem lukmans raSi aCuqa da Tan gamcileblebic
gaayola. iara, iara da rogorc iqna miaRwia Jizir-babilis qveyanas.
saSinlad daRlili lukmani erTi xis Ziras dajda da CaeZina. ase mZ-
inare ipova erTma eSmakma, daavlo xeli da waiyvana Tavis mefesTan.
sanam vaJi gaiRviZebda, eSmakebma gadawyvites moeklaT igi. gaaR-
viZes vaJi. ixedeba aqeT-iqiT lukmani da veraferi gaugia ra xdeba.
mSvenier sasaxleSia, gars ucnauri arsebebi Semoxvevian da misTvis
gaugebar enaze esaubrebian.
lukmani Cumadaa, xmasac ver iRebs gaocebisagan. amasobaSi
xelmwifis asulis yuramde miaRwia ambavma, rom maT samefoSi viRac
ucxo kaci Seipyres. mivida da Tavisi qmari ar dainaxa! maSin gaax-
sena mamas, rom swored TviTon sTxova vaJs, moenaxa igi, Tu uyvarda.
xelmwifem vaJi Seiwyala da gaxarebulma didi qorwilic gadaixada.
meore dRes ocdaaT msaxurs ahkides qalis mziTevi, gamoemSvi-
dobnen xelmwifes da mividnen lukmanis moxuc dedobilTan. iq bed-
nierad cxovrobdnen, magram male lukmans sevda moeZala. erT Rames
ise danaRvlianda vaJi, rom Tvali veRar daxuWa. adga sawolidan,
mivida Tavis msaxurebTan da uTxra:
_ axlave gafrindiT Jizir-babilis qveyanaSi da yvela aq
momgvareTo.
_ axlaveo, _ upasuxes msaxurebma.
dawva lukmani da daiZina. diliT gaiRviZa da xedavs, isea dafa-
ruli ca eSmakebiT, rogorc _ yvavebiT.
_ axlave gafrindiT, daamsxvrieT asfuTiani yinulis mTebi da
aq moitaneTo, _ ubrZana maT lukmanma.
es brZaneba rom Seasrules, Tavisi meomrebi am yinulis lodebiT
633

633
SeaiaraRa da gaeSura im xelmwifisken, romelsac, Tavisi asulis si-
yvarulis gamo, lukmani unda daesaja. dauSines es yinulis lodebi
mefis sasaxles da daangries. daxoces boroti nazir-vezirebi, Sem-
deg mefis meomrebic gaJlites. roca mteri sabolood gaanadgura,
lukmanma daikava mefis taxti da colad misi asuli SeirTo. Semdeg
wamoiyvana xelmwifis asuli dedobilTan datovebul Tavis colTan
da bednierad daiwyes cxovreba.
lukmani Zalian samarTliani xelmwife iyo da didxans mefobda.

adalavi

xunZebis erTma xanma soflebs didZali xarki dauwesa. undoda,


rogorme yvela welSi gaewyvita da ise daemorCilebina. sofelSi
bevri mis brZanebas arafrad agdebda, eurCeboda da xani cdilob-
da aseTebze Suri eZia, ramenairad Tavidan moeSorebina, daexoca.
swored aseTi iyo adalavi, saxelganTqmuli vaJkaci, romelic erT-
erT aulSi, balaxunSi cxovrobda. is arc TviTon emorCileboda
xans da sxvebsac agulianebda, ar gadaexadaT xarki misTvis.
xanma bevrjer scada adalavis mokvla, magram ver moaxerxa. bo-
los gadawyvita, TavisTan daepatiJa igi da muxanaTurad moekla.
erT dResac gagzavna xanma Tavisi nuqeri adalavis mosapatiJe-
blad. vaJi mixvda, xans kargi rom araferi hqonda ganzraxuli, ma-
gram bevric aRar ufiqria, maleve gadawyvita:
_ rac aris, aris. vici, ra muxanaTic aris, magram mainc waval,
rom ar ifiqros, misi SemeSindao. rom ar wavide, mSiSara Zuknas dam-
arqmevs da aseTi saxelis tarebas sikvdili mirCevniao, _ daaskvna
saxelovanma Wabukma.
sxva gza ar hqonda da adalavic gamocxadda sasaxleSi. xanma
didi pativiT miiRo igi, sanaqebo sufrac gauSala da pativiscema
ar daaklo.
viTom gulTbilma, stumris naxviT gaxarebulma maspinZelma
malulad fardebis ukan nuqerebi Caasafra da ubrZana:
_ rogorc ki adalavs xmals CamovarTmev, eciT da mokaliTo.
xanma icoda, rom adalavs Tu Tavisi xmali xelT hqonda, veravin
moereoda da gadawyvita, xmali rogorme xelT egdo da is ki veragu-
lad moekla.
adalavi mSvidad Seeqceoda saWmels. ucbad dainaxa, rom farde-
634

634
bi ucnaurad irxeoda da mixvda yvelafers. maSinve fexze wamoxta,
xeli xmals daavlo da Sua oTaxSi dadga.
_ es ra kargi xmali gqoniao, _ Seuqo iaraRi xanma, _ manaxe
erTi rogor Wriso.
iSiSvla adalavma xmali, beWebi win wamoswia da xans uTxra: _
aseTi xmlis patrons beWebic aseTi unda hqondeso!
xanma SiSisagan xmac veRar amoiRo da adalavi Sin uvneblad
gaistumra.
is dRe iyo da is dRe! xans aramc Tu adalavisaTvis, misi aulisT-
visac aRarasodes gadauxdevinebia xarki.

suraTi

didi xnis winaT erT qveyanaSi erTi xani cxovrobda. mas Zalian
lamazi qaliSvili hyavda. xanis mzeTunaxav qals da erT mwyems vaJs
erTmaneTi SeuyvardaT, gadawyvites, Seu­Rlebuliyvnen, magram aba,
xans vin gaubedavda am ambis Tqmas!
bolos es ambavi xanma mainc Seityo. gabrazebulma dauZaxa Ta-
vis asuls, TiTiT mianiSna erT-erT mTaze da ubrZana:
_ wadi im mTaze martodmarto, dilamde ifiqre da diliT miTx-
ari, gadaifiqre Tu ara Seni ganzraxvao.
raRas izamda! wavida xanis qaliSvili im mTaze da erTi ufskru-
lis piras gaCerda. ra unda moifiqros, mas mwyemsi uyvarda da uaris
Tqmas gulSic ar gaivlebda.
mTaSi civi, gamyinavi qari uberavda. Seciebuli qaliSvili mi-
waze wamowva da CaeZina.
diliT mividnen xanis gamogzavnilebi da ras xedaven! qaliSvi-
li qvad qceula!
satrfo rom qvadqceuli naxa, mwuxarebisagan mwyemsic adgil-
ze gaqvavda.
im mTaze dRemde yofila SemorCenili mZinare qalis qvadqceul
sxeulTan mwuxarebiT moxrili gaqvavebuli vaJi.

635

635
mefe da Samili

didi wvalebiT, magram mainc moaxerxes, imami Samili daatyveves


da peterburgSi Caiyvanes. mefem icoda misi legendaruli gmirobis
istoria da ganizraxa, TviTon enaxa Samili da gasaubreboda. gasca
brZaneba, imami sasaxleSi mieyvanaT. marTlac, dauyovnebliv mi-
iyvanes xelmwifesTan daRestnelebis ganTqmuli imami.
mefes mxolod erTaderTi kiTxva hqonda:
_ dido imamo, iqneb amixsnaT, rogor axerxebdiT da ruseTTan
SedarebiT selis marcvaliviT mcire qveynis xalxi, Cems qveyanas
ocdaxuT wels rogor umklavdebodiTo.
Samilma Tavi odnav daukra da moaxsena:
_ ocdaxuTi wlis ganmavlobaSi me arasodes miRalatia oTxi
CveulebisaTvis, romelic, rogorc meomars, mama-papiTgan momdgams.
mefe didad dainteresda da Samilma rom Seatyo, ganagrZo:
_ jer erTi, bumbulis loginis garda sxva loginSi ar viZinebo.
_ meorec, erbosa Dda Taflis garda pirs arafers vakarebo.
_ mesamec, yovel Tve axal patarZalTan viZinebo.
_ meoTxe da umTavresi is aris, rom mxolod iorRa cxenze
vjdebi, sxvaze araferzeo.
imamis pasuxma mefe gaaoca da dabneulma hkiTxa:
_ gamudmebiT omSi myof kacs imdeni tanjva-wvaleba xvdeba,
rac ruseTis mefesac ki ar daesizmreba da am jojoxeTurad mZime
pirobebSi aseTi gancxromiT rogorRa cxovrobdi, am wesebs rog-
orRa icavdio?
Samilma odnav CaiRimila da ganagrZo:
_ dRe da Rame fxizlad myofi mxolod maSin viZinebdi, roca
uZilobisagan Tvalebi mebliteboda da Tavi tyviasaviT mimZimde-
boda. mere ki miwaze migdebuls sasTumlad qvac rom mdeboda, iseTi
gancdiT viZinebdi, TiTqos bumbulis loginSi vnebivrobdio.
_ sanam Zalian ar momSivdeboda, SimSiliT sanam guli ar gadame-
leoda, pirSi arafers vikarebdi da aseT dros yvelaferi Taflad
meCvenebodao.
_ dRemudam omSi viyavi da Tu Zalian ar momenatreboda, colTan
arasodes mivdiodi da amitom sul meCveneboda, rom axalmiyvanil
qalTan vwvebodio.
_ roca daRlilobisagan araqaTi gamomeleoda, daqanculo-
636

636
bisagan fexebi mekeceboda, cxenze mxolod maSin vjdebodi da yvela
cxeni iorRad meCvenebodao, _ upasuxa amayma imamma.
mefes Samilis cxovrebis wesi Zalian moewona da Samils uTxra.
_ mTxove, rac ginda da Segisrulebo.
_ arabeTSi gamgzavneo, _ uTxovia imams.
marTlac, mefem imami arabeTSi gagzavna, sadac igi aResrula
kidec.

didi locvani
(sura yuranidan)

erTma brZenma, yadTan namyofma kacma Tanasoflelebs uTxra:


_ vinc TerTmetjer ar waikiTxavs yuranis did locvans, imas
alahi micvalebul giaurebTan erTad jojoxeTSi moisvriso!
raRas izamdnen, yvelam daiwyo didi locvanis dReSi TerT-
metjer kiTxva.
sofelSi erTi xumara cxovrobda. is sxvebs ar ahyva da am kacs
ar daujera, didi locvani xelSic ar aiRo.
erT dResac es kaci mivida sasaflaosTan da daiZaxa:
_ ehei, micvalebulebo, wamodeqiT, didi locvanis kiTxva dai-
wyeT, Torem alahi jojoxeTSi gikravT Tavso!
aba, mkvdrebi rogor adgebodnen da locvas rogor daiwyebdnen!
rasakvirvelia, arc ganZreulan!
maSin masxara im swavlul kacTan mivida da uTxra:
_ Se dalocvilo, Tuki mkvdrebic ki ar kiTxuloben locvans,
me raRa varo, alahTan xom isini ufro axlos arian da Tanac ufro
metni, vidre cocxlebio.

rogor dadis cxeni?

erTi kaci cxenis sayidlad bazarSi wavida. erTi cxeni moewona


da mis patrons hkiTxa:
_ Seni cxeni rogor dadis, oTxiT, CorTiT Tu iorRaao?
_ Cemi cxeni ise dadis, rogorc mavlidze* miwveuli di­birio,
_ upasuxa cxenis patronma.
637

637
Raribi kacis natvra

ori kaci daZmobilda. gadawyvites samogzaurod wasuliyvnen


da erT dResac gzas gaudgnen.
bevri iares Tu cota, mividnen walkotiviT ulamazes adgilas.
gaSlili, mwvaned axasxasebuli mdeloebi da camde aziduli mTebi
rom dainaxa, erTma maTganma inatra:
_ netavi es mTa-veli Cemi cxvar-ZroxiT iyos savseo.
_ Seni iyos cxvriT savse velebica da saqonliT savse ferdo-
bebic. me ki netavi mglad maqcia, rom Seni cxvar-Zroxa sul gadame-
sanslao, _ miugo megobarma.

melia da mgeli

erTma monadirem xafangi daago da zed kai mozrdili dumis


naWeric dahkida satyuarad. iqve axlos melia dasunsulebda, xe-
davda am dumis naWers, magram axlos ar ekareboda, frTxilobda,
xafangSi ar gabmuliyo.
_ jobia, cota movicado, iqneb vinme gaebas maxeSi da mere mec
mivalo, _ fiqrobda TavisTvis melia.
marTlac, sad iyo da sad ara, gamoCnda erTi veeberTela dam-
Seuli mgeli. sixarbisagan gonebadafantuli ise eca dumas, rom xa-
fangi verc ki SeniSna. ucbad, Cxak da... mgeli xafangSi gaeba. xan aqeT
ewvala, xan iqiT, magram xafangidan Tavi verafriT daixsna da saso-
warkveTili sacodavad aymuvlda.
gamovida samalavidan melia, micunculda mgelTan, kargi gul-
SematkivariviT miusamZimra da Tan daariga:
_ amis Semdeg mainc daimaxsovre, rom cota meti sifrTxile
gmarTebso.
Semdeg ki dumis naWeri mgels cxvirwinidan aacala da gadasans-
la. tuCebi miilok-moiloka da is-is iyo mgels unda damSvidobebo-
da, rom mgeli Seexvewa:
_ gemudarebi, meliav, ar damtovo marto, cota xans mainc gaC-
erdi, vimusaifoTo.
xvewna-mudaram gaWra da mgelma da meliam saRamomde imaslaaTes.
_ axla unda dagtovo, vaiTu is kaci dabrundes, gagonili maqvs:

638

638
avi kaci da xalebiani ZaRli ar indobao da e mand, faTeraks arafers
gadaveyaroo.
_ xo, magram Cven kidev sad SevxvdebiT erTmaneTso? _ hkiTxa
sasowarkveTilma mgelma.
_ Tu mec Seni dRe melis, tyavebi rom hkidia, im fardulSio, _
upasuxa meliam da saswrafod gaecala iqaurobas.

melia da gveli

erTi melia da gveli daZmobildnen. erTmaneTs epirferebod-


nen, kargi megobrebiviT eqceodnen, guli ki erTmaneTis siZulvil-
iTa da boRmiTa hqondaT savse.
_ ra vqna, rogor CavaZaRlo es meliao, _ fiqrobda gveli.
_ jojoxeTsa da satanjvelSic Cavardnila es gvelio, _
natrobda melia.
ase iyo Tu ise, isini mainc erTad cxovrobdnen.
gavida dro. erTxelac gveli eubneba melias:
_ Cemo YZvirfaso megobaro, modi, erTad wavideT da wminda adg-
ilebi movinaxuloT meqaSio.
melia daTanxmda da oriveni gaudgnen gzas.
bevri iares Tu cota, miadgnen erT veeberTela mdinares.
_ ra vqnaT, rogor moviqceT, _ daiwuwuna gvelma, _ me xom
curva ar vici, rogor gavideT meore napirzeo?
_ modi, zurgze Semajeqi da me gadagiyvano, _ SesTavaza meliam.
Seajda gveli melias zurgze da ase Secures wyalSi.
Sua mdinares rom miaRwies, gvelma meliis daxrCoba moindoma.
gvelma ise mouWira yelze, rom melias Zala TandaTan gamoelia,
Zlivs sunTqavda, Tvalebi mieblita, magram qancgamoclili, mainc
cdilobda napiramde mieRwia. rogorc iqna meliam fexebi fskers mi-
awvdina, erTi Rrmad amoisunTqa da gvels sTxova:
_ Cemo megobaro, xom xedav, suli ukve mZvreba, sikvdilis win
erTi survili mainc Semisrule. Tavi odnav win gaswie, rom erT-
gulebiT savse TvalebSi erTxel kidev Cagxedoo.
_ keTilio, _ upasuxa gvelma da Tavi gaswia. melia imwamsve eca
moRalates, Tavi moaWama, tani ki miwaze daanarcxa. mere ki TavisT-
vis Cailaparaka:
_ aseT megobars ase gasworeba mouxdebao.
639

639
kacis piroba

erTi kaci daqorwinda da piroba dado, rom cols Tu gaeyre-


boda, futkris skas miscemda.
gavida dro. coli da qmari erTmaneTs ver Seewynen, dRemudam
Cxubobdnen da gaiyarnen.
colma qmars piroba Seaxsena da skasTan erTad futkaric*
mosTxova.
qmarma enamoswrebulad upasuxa:
_ wadi, skidan erTi cali futkari amoiyvane da Seni iyoso!

bati da bayayi

erTi bati guburaze wavida. im guburaSi erTi bayayi cxovrobda.


_ rogor gabeda da Cems guburasTan rogor movidao, _ ganawy-
enda bayayi.
gaalmasebuli bati da bayayi wyevliTa da lanZRviT iklebdnen
erTmaneTs.
bolos batma amayad gadmoxeda bayays da uTxra:
_ vina gdixar, erTi guburas bayayi xar da meti araferi, me ro-
gor mibedav lanZRvas. sad me da sad Senao. ras warmoadgen, curvis
garda araferi SegiZlia. me ki yvela micnobs, vinca var. iseTi Zli­
eri var, rom wyalSic davcurav, miwazec davdivar da haerSic dav-
freno.
_ xom magdeni rame ici, RmerTs ki arc erT saqmeSi ar uqnixar,
arc erTi saqme xeirianad ar gamogdis. jobia, erTi icode da _ kar-
gad, vidre _ bevri da cudado, _ upasuxa bayayma.

640

640
andazebi

umamulo kaci upuro tomaraao.


aTasnabijiani gzac erTi nabijiT iwyebao.
Senc mefe xar, mec mefe var, cxenebs qers vin aWmevso?
Zveli TavTavidan axal xorbals ver miiRebo.
alazanTan naTqvamio mTaSi damxvda ambavio.
ar SeiZleba, yvelaferSi erTi kaci tyuodeso.
sityva gulis gasaRebiao.
sibrZne auwonavi oqroao.
buneba sibrZnea, adamiani – sarke.
stumris siZulviliT bavSvebs urtyamdneno.
vinc svams, kargavs Wkvas.
vaJkaci unagirze kvdebao.
an uzarmazari tanio, an uSiSari gulio.
xari yru-munjma unda daklaso.
silamaze Wknebao, xasiaTi rCebao.
lamazebze monadires fexsacmelic acvdebao, wlebic
xelSi adnebao.
wvniani sadilio muclisaTvis advilio.
ginda Zilmkvdarao, ginda mimkvdarao.
sibrZnes verc gasesxeben da verc gaCuqebeno.
moyvaresac Sen iCen da mtersacao.

641

641
Tabasaranuli folklori

poezia

borotis mqneli mdidari

aRara varT Seni borotebiT


Rarib-Rataki kacebi,
sadamde unda iyos, mdidaro,
qveyana aseTi, borotis mqneloь

ici, mosavali rogor modis,


Sen rom umuSevrad migaqvs?
Seni kvali, miwaze daCneuli,
sisxlia, borotis mqnelo.

yvelas raRaca unda, marTalia,


magram ver gagiZRa xarbi guli,
sadamde unda gagrZeldes ase,
hoi, borotis mqnelo.

ufrTod caSi rogor ifren,


unemsod kabas ver Seikerav.
Cvens saxes siRaribe rom aweria,
Sen ver waikiTxav, borotis mqnelo.

ormocis ise Sesruldi,


dro usaqmod gaatare,
rac usaqmobiT daagrove,
imas aq datoveb, borotis mqnelo.

Sengan Cveni mosveneba ar aris,


saqmiT siqas gvacli dRe da Rame,
erTxel sikvdili Senc mogikakunebs,
iaraRs agyris, borotis mqnelo.

642

642
mTa rac unda maRali iyos,
mexi da cecxli mouRebs bolos,
am qveyniT sudara gagyveba mxolod
xuTi metrisa, borotis mqnelo.

sikeTe Sens suls rad ar anaTebs?


moberav qarsa, civsa da avsa,
aseTi saqme da zraxva Seni
ar gizams kargsa, borotis mqnelo.

sisxlsa gvwov xalxsa


da xarob amiT, dalpeba yvela,
iyavi frTxilad, ar Segergeba,
mogiva Jami, borotis mqnelo.

setyva, wyaldidoba jebirebs laxavs,


mJave comi ki fuvdeba radgan,
icode, Rarib-RatakTa ZaliT
modgeba Jami da Zrwode amiT, borotis mqnelo.

siRaribe

kaci Tu WkuiT ar aris,


misi saSveli ar aris,
Zma Zmas xels ver gaumarTavs,
Tu siRaribeSi aris.

Sens saxls cecxlic rom moedos,


xels aravin wagaSvelebs.
faras CamorCenil cxvars hgavs
martokaci, Tan Raribi.

lukma Sromis gareSe ar aris,


mdinaris gareSe zRvac xom ar aris?!
triali udabno oqroTi savse,
Tu kacs ar argia, kaci siRaribeSi aris.

643

643
Tu xalxi bazarSi aris,
mayvalze eklebi aris,
guli sul ukmayofilo aris,
mizezi siRaribeSi aris.

wyaro uwylod mSrali aris,


marTlisTvis mewyvile arsad aris,
uWirs da mainc tvirTs ezideba
kaci, Tu misi ojaxi siRaribeSi aris.

Rrubeli wamovida, mze mofarebuli aris,


xeli Cveni carieli nu aris,
xalxis TvalSi kaci dasacini aris,
Tu kaci siRaribeSi aris.

lukma patiosnad naSovni ar aris,


saqonelic da mgelic mtrebis aris.
kacisTvis axali Sarvali
sanatreli aris, Tu kaci siRaribeSi aris.

bedi Tan dagvdevs kvalSia,


Txeli kaba male Sreba qarSia,
ramdeni weli vebrZviT erTmaneTs,
siRaribev, saqme raSia?!

Savi rom aTeTro, ar gaTeTrdeba,


mdidari mudam Tavze gvadgeba,
guli ar gvinaTdeba,
radgan siRaribe yelze gvadgeba.

Tovli Tbili vinmes ginaxavT?!


Raribi maZRari vinmes ginaxavT?!
borotebis mqnelT Raribi ginaxavT?!

rasac dRisiT xedav, is RamiT ar Cans,


am gaWirvebis saSveli ar Cans,
siRaribev, patarZals daaqvriveb,
Sengan Tavis daxsna ar Cans.
644

644
kaco, Tvali miapyari,
naxe, ra aris amqveynad sapyari,
borots sapyari unda Sehyaro,
da siRaribes Savi dRe ayaro.

Semiyvarda erTi qali

cremli RapaRupiT momdis,


Semiyvarda erTi qali,
qali aris mzisa dari,
Zili Cemi aRar ari.

qalo, ra lamazi xar,


Cemi gulis vardi xar,
gnaxavs vinme, itirebs
Cemebr gulSi dardiTa.

maRal yelze dalalebi


gvelebiviT gaxvevia.
warbi axal mTvares gigavs,
loyebi – vards alisfersa.

minda gaqo, rogor gaqo,


saqebari ra ar gaqo,
Sen rom gxedav, ena mebmis,
es ramdeni madli gaqo.

senems*

fexiT gamiTele siyvaruli,


mxolod imitom, rom Raribi var.
gana siyvaruli fuliT ari,
gana siyvaruli iyideba?!

645

645
qaraf-WiuxebSi bevrsa naxav
balax-yvavils, senis wamals.
siRaribe gana seni ari?
naxe, mdidari var rogor.

mdidris guli sipi qvaa,


kerketia kakaliviT,
sunTqva misi civi aris
TovliviT da yinuliviT.

Rarib-Ratak glexis xeliT


naSenia es sofeli,
misgan modis sixaruli,
siTbo askec momlxeneli.

mSromel kacis saqebari


sityvaca da saqmec aris,
siyvarulo, Sen ar gaqos,
kaci raRa kaci aris.

siyvarulma didi qeremi daswva,


wahkida cecxli, genia,
senem, Semibrale meca,
xels nu mkrav, me xom Seni var.

naTel fiqriT guls vaSuqeb,


Sensken vgzavni brwyinvalebiT,
gelodebi, nu damagdeb,
gogo, Sen genacvalebi.

gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!

gaiRviZe lamazo, gaiRviZe!


edems Srialebs xeTa foToli,
vaSlis totebi stvenen saamod,
tkbilad galoben frinvelni maTze
gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!
646

646
baRSi movedi, didxans gelode.
miTxari, moval da damelode,
vicodi, Tumca rom matyuebdi,
gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!

dRes gamovewyve lamaz samosSi,


TeTri _ valJagi,* qamari _ vercxlis.
Savia is dRe, Sen Tu ver Segxvdi.
gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!

zogjer Subls Sekrav, gamibrazdebi,


ginda matkino guli da mainc,
margalitiviT momwonxar.
gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!

ukurnebeli tkivili miklavs guls,


Seni baRis yvavilad qceuls,
momwyvite, Cemo, da siyvarulis cecxlSi Camagde.
gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!

beiTebi

***

sali kldeebi melodebian,


melodebian zRvisa zvirTebi,
me Sen geZaxi, qveyanav tialo,
gza gamimzade, brZane, viaro.

***

es qveyana dabindula,
naTeli bnelma dafara,
qveynad dardiT savse daval,
sadac mival, iq ara xar.
647

647
***

ra sabraloa civi wyali,


uqmad moCxriale miwis qveS.
ra dagiSave, tkbilo deda,
guli rom aiyare Sens Svilze.

***

mTels duniaze Cemze ubeduri aravin aris,


bevri tkivili da dardi vnaxe,
me rom qveyanas movevline,
im RamiT varskvlavic Tu iyo dardiT savse?!

***

lurji cis qveS, Sav miwaze


Cemze uiRblo Tu aris?
Cemi xnisa sadme vinme
Cemebr damwvari Tu aris?

***

sami weli Seyvarebuli viyav,


sxva miyvarda, axla sxva miyvars,
guls dards ar davaCagvrineb,
Tavs vuTxari, frTxilad iyav!

***
TavCaqindvriT mxvdebi karSi,
rom giRimi, ar miRimi,
momibrundi, modi CemTan,
aras gvargebs gulSi dardi.
648

648
***

mkiTxe: _ ratom daiRvrime?


meca gkiTxav,
Cemo kargo,
cecxli ratom wamikide?

***

vinc me miyvars,
yvela im biWs,
Cemi gulis mosagebad,
farCa moaqvs.

***

sad xar, Cemo sayvarelo,


guli rad aiyareo?
SevrigdeT da ar waxvide,
CemTan guli dayareo.

***

gzebi, razec davdiodiT,


kvali aris dRes xoWoTa,
sityva, rasac Cven vambobdiT,
qvad mieqcaT cixis mcvelTa.

***

alublis xes rom mostexe toti,


ra codo iyo, TeTrad hyvaoda,
da satrfos Sensas, rom ganeSore,
ra codo iyo, Sena gyvarobda.
649

649
***

gogo, romeli ubneli xar,


vina gSva da saiT mixval,
me ar gicnob, Senc ar micnob,
mainc Cemi arCivi xar.

***

aqa vdgavar, gelodebi,


Seni gzebis daraji var.
miTxar, moval, ar moxvedi,
satrfov Cemo, Sens xelSi var.

***

mze amodis, mere Cadis,


mzis qveSeTSi ra qnas kacma,
Tu ar giyvars, masTan yofna
xangrZliv dardiT mospobs kacsa.

***

kargi dRe ar enaxos,


dRe Savad gauTendes,
vinc me aq gamaTxova,
cecxlis alSi daiwves.

***

ra vqna, ra vuyo gulsao,


ver vTmob Cems siyvarulsao,
cotasa kidev dagacdi,
dagSordebi da gangicdi.
650

650
***

mamas saxli enaneba,


dedas misi qonebao,
me ki Tavi menaneba,
qali mzad var sarZlodao.

***

caze Savi Rrubelia,


wvima xom ar wamovao,
cudi sizmari rom vnaxe,
dedav, netav ra moxdao?

***

TeTr WiqaSi wiTel Rvinos


Caasxam da wiTldebao,
qali sayvarels rom naxavs,
loyas cecxli edebao.

***

Cven rom erTad dagvinaxon


ra vqna, iWoraveben,
pirvel Rames, qorwilis dRes,
pirsac amoiqolaven.

651

651
saqorwino simRerebi

***

Sori mxridan movediT,


maspinZelo, migviRe!
banze vdgevarT, mogeliT,
maspinZelo, migviRe!

***

Seni qali Casvi etlSi,


gauyene gzas, simamro.
gagvaxare mayrebi da
Cvens sofelSi gagvistumre.
ymawvilebis gasaxarad,
Cven ki ukan mosayvanad.

***

wylis piras dgas rasul-begi,


Tavze cxvrisa fafaxiTa.
fexze dganan ymawvilebi
rasul-begis qorwilSia.

***

keTili mgzavroba, ialaler,


axali ojaxi dagelocos, ialaler,
bedi bednieri, ialaler,
gverdiT mudam gyavdes giulizari, ialaler.

652

652
***
mwyeri qvemoT dagogmanobs, ialaler,
mTvares umzers TvalnaTeli, ialaler,
Sens gverdiT yofna, ialaler,
Seni megobari gogoebisTvis alali aris, ialaler.

***

wadi, dao, gzebi damilocia, ialaler,


axali ojaxi baraqiT gagevsos, ialaler,
dagvtove da Cvengan mixval, ialaler,
sadac mixval, SeeTvise, ialaler.

***

yubaCuri vercxlis qamari gartyia,


oqro gasxia tanze, suna-baji.
sami aTasi vercxlisa,
mSveniero suna-baji.

***

xanar xalu,* samWedloSi


Taro gamikeTe, doqebi davawyo.
Seni RviZli qali, xamis biki,
aCuqe xairbegs.

***

gamoiyvaneT, gareT gamoiyvaneT, maWanklebo,


rodis gamoiyvanT, maWanklebo.
qali ki ara, eg qarva ari,
navia zRvis talRebSi mocurave.
653

653
***

pirvel kuTxeSi dasviT,


rom gamoiyvanT, dasviT, maWanklebo,
qali ki ara qarva aris,
gemia zRvis talRebze mosriale.

***

qvemo kuTxeSi davjdebi,


zemo kuTxeSi davjdebi,
kldidan gadavvardebi,
Tu ar miyvars, ar gavyvebi.

***

yvela Cvens sofelSi gaaTxoves,


me rad maTxoveben sxvagan.
movkvdebi, TeTri sudara
Tan gamatane, mama.

***

hoi, qalo, hoi, kariat xanum,


vaSlis xe xar, Sin gazrdili,
vaSls hgavxar xeliT nazardsa,
saqonels _ sxvisTvis miyidulsa.

654

654
simRerebi bedze

salami Sen, nu gewyineba, rasac getyvi,


unda gvwyindes Cven ubedobis,
aravin icis, ra dReSi var.
ra bedi mergo, axalgazrda kacs.

***

Cvens Sua didi mTebia,


aRmosavleTiT mze iwvereba,
mtrebma gzebi gadamiWres,
ra vqna, es bedi mxvda, axalgazrdas.

***

ram gagvxada ubeduri,


yvela nabijma ukan dagvwia.
rodemde unda avitano es.
dedas uTxari, nuRar idardebs.

***

sisxlis cremli Rvarad damdis,


yvelam icis Cemi dardi,
am cxovrebas Ria TvaliT
ver Sevyureb ymawvilkaci.

***

dedi, ratom gamaCine?


RmerTo, gTxov, gadamarCine!
tol-amxanags bedniersa,
roca vxedav, vwyevli bedsa.
655

655
***

Cemi dardis gamCarxveli


Cemgan karg dRes nuRar elis,
gavuSaveb naTel dResa,
ymawvils veras damaklebsa.

***

mze jer isev cazea,


me ki aras margia,
bedi meqca Savbedad,
ymawvils cremlad Tvalzeda.

***

ca naTeli CemTvis moqufrulia,


dardi zRvis fskers Cakirulia,
mojardeba, mova, waleks im naTels,
rac rom ymawvils agrerigad mwyuria.

***

es ra xdeba amisTana,
ar minaxavs sxvagan, ara,
damibnelda es qveyana,
ymawvils raRa momcems Zalas?!

***

ar miyvarda, ise SemrTes,


ra vqna axla,
mze gaSavda,
davrCi avad.
656

656
simRerebi ebelcenis* dadgomamde,
roca kvercxebs agroveben

ebelen cen-cen.
bavSvebi Tu gyvanan Sin?
xorciani Rvezeli Tu gaqvs Sin?
Txis Cliqebi Tu gaqvs Sin?
cecxlze SiSxini Tu ismis Sin?
ganjinaSic cercvi Tu gaqvs Sin?
dedi, maspinZelo,
erTi kvercxi mogveci.

daseirnobs ebelceni,
bavSvebi masxroben, darbian.
ganjinaSi, dedi,
cercvi Tu gaqvs?
cecxlze kecebi Tu
gaqvs Sin?
aha, es aWrelebuli
joxi Sen.
mogve rame,
kvercxi an mwvadi,
egeb, momce me.

simRerebi, ebelcenis dResaswaulze


namReri dila-saRamos

Sua ebelcenia,
ismis CitTa galoba,
moedanze virebis kuntruSia, laRoba.
cecxlze gidgas sadili,
dided,
lukma mogvec am diliT.

daseirnobs ebelceni,
kuntruSoben bavSvebi.
657

657
cecxlze raRac TuxTuxebs,
kveri cxveba buxarSi,
sinze _ cxeli xaWapurebi.
dedi,
Zvirfasi qsovili
gamogvita, mogveci.

gudil*

gudel, gudel, hei, gudel,


gudel, mogve wvimao,
wvimav, mdelo mogvirwye,
xvavi xvavrielio, amin. yvela Cvengans xvavio.

kegeri*
@
deda-samSoblo dRes isev gveZaxis,
rogorc dedis mkerds mikruli Cvili;
gverdi-gverdiT davdgeT, dRes mas sWirdeba,
davicvaT mtrisgan samSoblo Cveni.

karbukuli naliT daWedili, raSia Seni,


Cerqezuli uzangi gixdeba metad.
gmiris saxeli xalxSia mudam.
dro dadga davicvaT, samSoblo, keger!

gadawydes unda, dagvidga Jami,


dro dRes gamogvcdis,
gavwyvitavT nadir-Sahis jars
uTvalavs, Sens dasacavad, samSoblov, keger!

almasis xmali mibrwyinavs xelSi,


mteri buziviT gvexveva Tavze.
gmiri brZolaSi gamoicados,
lomis Zalisa xar odiTganve, keger!

658

658
falavnisa gaqvs muxli, jilagi,
Tvali orbisa, dakvesebuli,
aote mteri, Tavi gvaCvene,
mec sxvasTan erTad, kalubel mirzas, gmiro keger.

mowodeba

hei, Cemo mSobliuro Tabasaran!


Cemo Zvirfaso moqalaqeno!
iranelma nadir-Sahma,* dampyrobelma nadirma
agviklo, aRvdgeT mis winaaRmdeg!

nadir-Sahis jari Cadga


didi derbendis cixesimagreSi.
Tavs gvesxmian,
axal Setevas amzadeben.
qudze kaci SevikriboT,
mTis lomebiviT win aRvudgebiT.
vinc mters ufrTxis,
is brZolis vels ar gaekaros.

daRestnis xalxebi Zmebi varT,


erT mwkrivad CavdgebiT,
avareli, leki, dargueli da laki
Zmurad davexmarebiT erTmaneTs.

visac xelSi iaraRis daWera SeuZlia,


fexze dadgoma, winaaRdgoma,
vficavT, samSoblos vedgeT darajad,
vficavT dedis rZes, veqneT farada.

kalukel mirzas sityva ismineT,


qveyanas Cveni dacva sWirdeba,
winaparTa gzas gavyveT didebiT,
Cvens Svilebs darCeT Cveni gmiroba.

659

659
proza

idvan-xvan*

iyo da ara iyo ra, iyvnen Svidni Zmani da hyavdaT erTi da. yvelani
saqmis kacebi iyvnen. erTi erTTavad miwas xnavda, meorem kargi mwy-
emsis saxeli daigdo. SuaTana Zma baRs uvlida, sxva Zmebi _ dur-
gali, menaxire, qvisa da rkinis ostatebi iyvnen. ojaxisa da Sinauri
saqmeebis tvirTi erTaderT das awva mxrebze.
Semodgoma-zamTarSi yvela Tavis saqmes akeTebda. gazafxulze
sagazafxulo gadaudebel samuSaoebs misdevdnen. jer naTesebs rw-
yavdnen, ekal-bards aSorebdnen.
dadgeboda zafxuli da balaxi iyo mosaTibi cxenebisaTvis,
saqonlisa da cxvrebisaTvis. gagania zafxulSi gadayviTlebuli
yvavili xmeboda da Tivad iqceoda, rac iceleboda, zvinebad dgam-
dnen. amis Semdeg mTaSi wavidnen, subalpur saZovar varzaze,* mere
saTibs miadgnen, ukidegano mindvrebs, idvan-xvanamde miaRwies, sa-
dac kacis simaRle balaxi izrdeba. erT dRes, dilaadrian balaxze
nami ido, Zmebma saqmes xeli mohkides, dauRlelad muSaobdnen Sua-
dRemde, sanam veeba mze Tavze ar daadgaT. isadiles. wyaros wyali
dalies Zal-Ronis aRsadgenad da mere isev saqmes moekidnen.
am dros CrdiloeTidan Savi Rrublebi wamovida, irgvliv
Camobnelda. moqrolilma qarma balaxi aafriala. Zmebma Tibvas Tavi
anebes da cas axedes. Semdeg moTibul mindors gadaxedes, sadac mo-
Tibuli balaxi eyara.
dam, roca naxa, Zmebi cas misCerebodnen, xeli focxs wamoav-
lo. Rrublebi Cqarobdnen, aCqarda dac, naTibi unda Seekra. Tma
TavSliT waikra da saqmes Seudga, focxavda. rac SeiZleba male
unda Seegrovebina naTibi, Zmebis moTibuli. ar undoda, rom Zmebis
naSromi qars waeRo, daRlas ver grZnobda. `Svidi Sromobs, erTi
Wamso~, _ TiTqos es andaza Caesmoda yurSi.
siCqareSi ver SeniSna, focxi raRacas wamoedo.
_ es mindoda?! _ gaifiqra, _ sad aris amis dro, raRacas
wamoedo, oxeri; focxi Tavisken moqaCa da lodi gruxuniT Zirs, wya­
ros piras Cagorda. aRar gawvimda. naTibi erTianad moagrova, daa-
660

660
binava. saRamos yvelam sadgomSi moiyara Tavi. mZime Sromis Semdeg
unda daesvenaT.
xedaven, maT pirdapir trial adgilas didi qva devs. gaukvir-
daT rom naxes, qvas didi kvali emCneoda. axlos mividnen da ras xe-
daven, qvas axaldaCenili focxis kvali etyoba. ToTxmeti naWdevi
dastyoboda. aseTi ram misdRemSi arc enaxaT da arc gaegoT.
ena mucelSi CauvardaT, piridan erTi sityva ver daZres. wya­
roze piri daibanes da moisvenes. diliT adre unda amdgariyvnen sa-
muSaod, amitom adre indomes daZineba. dam sufra balaxze gauSala.
daawyo puri, rZe da yveli da Zmebs dauZaxa.
Wamis Semdeg, muSaobisagan daRlilebs, uceb CaeZinaT. zemoT
varskvlavebi cimcimebda, Ramis frinvelebi galobdnen. eZinaT ada-
mianebs, eZinaT frinvelebsac, eZinaT mxecebs.
ramdenime xnis Semdeg ufros Zmas ucnauri xmauri Caesma. gaiR-
viZa da im xmas miayurada. dainaxa is qva rogor atokda da Suaze gas-
kda. cisken aziduli ori xeliviT eyara erTi qvisagan namsxvrevi
ori qva. qvisagan uceb vercxlisferi gadmoiRvara. Zma gaSterda da
veraferi moifiqra. uneburad xeli cisken aswia da daiZaxa:
_ sikeTisaTvis, bednierebisaTvis, qveynisaTvis gaweuli kargi
samsaxurisaTvis, jildod aha, Zmebo, umCari gamogvecxada.
am laparakze yvelas gaeRviZa. ufrosi Zma isev qadagebda.
_ rac xdeba, umCaris oinebia, ar movtyuvdeT, frTxilad vi-
yoT, nuravisi SegvSurdeba.
yvelani Cumad usmendnen Zmas. mere erTad adgnen, miuaxlovdnen
qvas keTili fiqrebiT da peSviT or-orjer Sesves iqidan wamosuli
wylis nakadi.
TiTqos is-is iyo dedis muclidan iSvneno, gauqraT daRla, Zal-
RoniT aivsnen.
mzis amosvlamde Seudgnen saqmes keTilebi da mamacebi.
im dRes TiToeuli Svidi kacis saqmes akeTebda. mTeli mindori
moTibes. vinc ki naxa is da gaigo amis Sesaxeb, yvelas ukvirda.
dauRlelad Tibavdnen Zmebi balaxs, da agrovebda da zvinav-
da. erTxel RamiT yvelam tkbili sizmari naxa, gemrieli wyali rom
igemes, imis Semdeg.
ufrosma Zmam zRaprul TeTr raSze amxedrebulma (cxeni
nestoebidan cecxlsa yrida) rZis zRvebSi Tavi dalanda, mze ki sxi­
vebs agzavnida misken. uceb Caesma saocari xma, sityvebi, manamde rom
ar smenia.
661

661
_ adeq, dalie, adeq, dalie, adeq, dalie, _ ase eubneboda ucxo
xma. da roca anazadad Tvali gaaxila, mis Tavze jer isev anTebuli
varskvlavebi SeniSna. kldeebidan wyali moedineboda, xma ki metad
aRar ismoda.
wyali vercxlisa aRar iyo, araJans hgavda, Tavze sxivebi
dasTamaSebda. frTxilad mivida iq, aiRo xelSi es, araJnis msgavsi
raRac, da umCars Seevedra:
_ de, nurc Cemi Zmebi, nurca debi, nurc Cemi xalxi samSoblos
nu moswydeba nurasodes; nu moakldeba sakvebi, megobrebi, sasurve-
li stumrebi, deda-samSoblos, utkbiless, nurasdros davkargavT.
dae, moTminebiTa da WkuiT gavideT boloSi. Cveni xalxi, dae, nu da-
kargavs mis daumarcxebel mamuls, Cven ki, yvelani, nu davkargavT
Wkuas, moTminebas, sakvebs.
am sityvebiT indoma dahkoneboda tuCebiT im araJnis msgavss,
magram is kvlav wylad gadaiqca da wveTebad cisken wavida. Cafiqr-
da da isev, fiqrebiT damZimebuli, dawva dasaZineblad.
ramdenime xnis Semdeg Sors ca gavardisfrda, mTis mwvervale-
bi pirveli sxivebiT ganaTda, moisma frinvelTa galoba da Zmebma
Seityves, dRe damdgariyo.
da-Zmebma maSinve gaiRviZes, roca varskvlavebi caze daimal-
nen. sxeulebi iseTi mCate hqondaT, rogorc gamxmari nafoti, Tanac
tanSi ulevi Zala CasdgomodaT.
xeli cels moavles, metad msubuqi eCvenaT, CalasaviT, qvebi
kenWebad gadaqceuliyo, xSiri balaxi wyaliviT gamqraliyo, celi
erTi moqneva oTx nabijze celavda, qvebi Calad qceuliyo.
amgvarad, Zmebma erTi Tvis saqme sam dReSi moaTaves, moTibes
balaxi da zvinebad dadges...

deda-Svilis gaiZveroba

iyo da ara iyo ra, iyo Raribi deda-Svili. metad gaWirvebule-


bi. damxmare aravin hyavdaT. gogo gaizarda, daqaliSvilda. misken
Tvali aravis gaurboda. `rad gvinda Rarib-Rataki, Rarib-Ratakis
Svili, ojaxSi risi maqnisi iqnebao~.
_ wamo, Svilo, _ uTxra dedam, _ aq Cveni aravis esmis. sxva adg-
ilas gadavideT. egeb beds iq vewioTo.
gzas gaudgnen.
662

662
bevri iares. bolos gzaSi mdidrulad Cacmul sovdagars gadae-
yarnen.
_ gamarjoba, dedi, saiT gagiweviaTo?
_ Svilo, samuSaos veZebo, _ upasuxa qalma.
_ es gogo vin ariso? _ hkiTxa eSmakurad da Tvali Caukra.
dedam Svils Sexeda, Svilma daimorcxva da Tavi daRuna. ded-
aberma ifiqra, egeb bedma gagviRimao da piri moxsna:
_ es gogo ar aris, Svilo, vinc amis fasi icis, oqros ganZia.
erTi narTidan iseT xaliCas moqsovs, xil-yvavilebiT moCiTuls,
rom Tvali zed dagrCebao.
_ maS ase, _ ifiqra sovdagarma, _ amis moqsovil xaliCebs Tu mi-
vumateb, rasac me vaWrobiT vSoulob, karg simdidres davagrovebo.
sovdagarma dedabers hkiTxa:
_ nakli xom araferi aqvso.
_ ras ambob. maWanklebma kari amitalaxes. ar meTmoba, es rom
wavides, me viRa momxedavs?!
sovdagars saRerReli ufro aeSala.
_ modi, davnaTesavdeT, Seni Svili momaTxoveo.
_ dediserTa qali Sen rom mogaTxovo, me vin momxedavso?
_ Senc dedobas gamiwev. erTad vicxovrebT, xSirad savaWrod
sxva qveynebSi mivdivar. Sin orni iqnebiT sanam Camovalo.
dedam Svils isev gadaxeda. Svilma Tavi isev Caqindra.
`cicxvze ukeT qoTnis Ziri aravin icis~, _ mixvda deda Svilis
gulSi nadebs.
gverdze gadgnen, Cumad moiTaTbires, daTanxmdnen.
sovdagarma isini Sin miiyvana. Svidi dRe da Rame Wames da sves,
iyo lxini, cekva-TamaSi. sovdagarma Sin erTi uremi narTi miitana.
cols daavala, am narTiT xaliCebi moqsove, deda ki saojaxo saqmee-
bs mixedavso. es daibara da gaemgzavra.
rasa vyvebodi? vyvebodi deda-Svilis ambavs.
eseni kargsa Wamdnen, kargsa svamdnen. dros mxiarulebaSi at-
arebdnen. ase gadioda dReebi, Tveebi, narTi ki xeluxleblad saxlis
erT kuTxeSi egdo. vaWari sadacaa Sin dabrundeboda. fiqrobdnen,
ra vqnaT, ra viRonoT, mdidar qmarTan piri ar SevircxvinoTo.
imxanad ufliswuli avad gaxda. saxeze Zirmagara amouvida.
deda-Svili mefes eaxlnen da moaxsenes:
_ dido mefeo, axalgazrdebs xSirad vexmarebiT, amitom xval
663

663
SuadRisiT Seni vaJi Sens banze gamoiyvane da me iqidan raRacas
movaxerxebo.
momdevno dRes mefis Svili banze gavida. dedaberma orive mx-
arze fafiT savse lambaqebi daido, daisva wruwuna, es wruwuna xan
erTi lambaqidan, xanac meoredan Wamda fafas. es rom mefis vaJma
dainaxa, gaukvirda, ar esiamovna aseTi saqcieli da hkiTxa:
_ dedi, amas ras Svrebio?
_ vsadilob, Sviloo.
_Sens mxrebze ra darbiso?
_ Cven, Svilo, Zafi unda davarTaT, xaliCa gvaqvs mosaqsovi.
marto erTi ram mafiqrebs, Svilo, es Zafi am Tagvis kudze sqeli Tu
ufro wvrili davarTao?
marTalia, ufliswuli iyo, magram am sityvebze Tavi ver Seikava
da gaecina. gauskda saxeze amosuli Zirmagara da ymawvilma Sveba
igrZno. dedofalma Svils saxe moswminda, mefem ki dedaberi Ta-
visTan ixmo.
_ Sen Cemi erTaderTi vaJi gankurne da samagiero miTxari, ra
ginda da Segisrulebo.
_ dideba did mefes, Seni oqro me arafrad minda. erTi Txov-
na ki meqneba, Tu SeiZleba, Senma karis mqsovelebma am Cemi narTiT
xaliCebi moqsovono.
_ am Txovnas Segisrulebo, _ upasuxa mefem. Mmoixmo xaliCis
mqsoveli ostatebi da xaliCis moqsova ubrZana. ostatebma mefis
brZaneba Seasrules. im narTiT xaliCebi moqsoves.
male sovdagaric Sin dabrunda, naxa xaliCebi moqsovili. if-
iqra, amisTana cols gafrTxileba undao, mere piri colisken mi-
ibruna da uTxra:
_ Sen me Seni xelovneba maCvene. me meti araferi minda. esec
meyofa. Tavi muSaobas ar Seakla. Cemi vaWrobac gveyofa. Sen marto
ojaxs upatrone da Svilebi gamizardeo.

Svidi Zma da erTi da

dRes rom sofeli xuCnia, didi xnis winaT qalaqi iyo. cxov-
robdnen iq maSin Zalian Zlieri, maRali da jan-RoniT savse adami-
anebi. xSirad Tavs esxmodnen am qalaqsa da Tabasarans ucxo qveynis
dampyroblebi. maTi jaris nakvalevze yvelaferi ispoboda da nad-
664

664
gurdeboda. aklebuli hqondaT aqauroba nadir-Sahsa da monRol-
TaTrebs. xuCnamde ase miaRwies. mteri gzebze wvavda dabebsa da so-
flebs, Zarcvavda xalxs da apartaxebda. mihqondaT alafi da nadav-
li; axalgazrdebs monebad waasxamdnen da isev meordeboda xalxis
wasxma, Zarcva da Jleta.
Svidjer gadawves da erTianad gadabuges xuCni, magram isev da
isev aRdgeboda da yvaoda. didi xnis winaT xuCnSi erTi qviT xuro
cxovrobda, saxelad musa. Tavis vaJebs daarqva isa, kasu, gamzaTi,
ali, ramazani, rasuli, abumuslimi, qals ki _ naz-xanumi.
musam Svilebs Tavisi xeloba _ qvis mTleloba Seaswavla. maT
ostatobiT gaiTqves saxeli im midamoebSi. Zala devgmirebisa hqon-
daT. mamaze maRlebi da jan-RoniT savseni iyvnen. erTi kameCis tyavi
ar hyofnidaT qalamnad. axaluxisTvis Svidi arSini qsovili sWird-
ebodaT.
Svilebi mamasTan erTad Sromobdnen _ aSenebdnen saxlebsa da
Senobebs. nazxanumi dRiTidRe marto ki ar izrdeboda, mSvendeboda
kidec.
ase gadioda wlebi. dampyroblebi xSirad Tavs esxmodnen Tabasa-
rans. xuCnis* aRebis mravali cda mters xelmocaruls tovebda. roca
Zala ar hyofnidaT, mtrebi mzakvrobiT da eSmakobiT imorCilebdnen
adamianebs, Zarcvavdnen qalaqebs, mihqondaT alafi da mihyavdaT
ymawvilebi monebad. Tabasaranis yvelaze mdidari mflobeli, sulei-
man-xani, yvelafers cdilobda, rom mtrisagan Tavi daecva.
xanma Seityo Svidi Zmisa da maTi dis simamacisa da Rirseuli
mamuliSvilobis ambavi. sakuTari mxaris mtrisagan dasacavad su-
leiman-xanma gadawyvita, sofel iagdis maxloblad cixesimagre ae-
Senebina. am mizniT xanma miiwvia Zmebi.
_ Tqveni ostatobis Sesaxeb, qvis mTlelobis ambavi marto
TabasaranSi ki ara, ufro Sors aris cnobili, _ uTxra xanma, _ ami-
tom mogiwvieT; minda mogelaparakoT. derbendidan* Tabasaranamde
momavali gza metad saSiSia. sxva gzebi mTebiT aris garSemortymu-
li. am gzaze ki cixis aSeneba aucilebelia da am cixis aSeneba Tqven-
zea. Tqveni Tanxmoba minda.
Zmebi daufiqreblad daTanxmdnen. Tumca xans piroba wauyenes:
Svidi uReli xari, Svidi cxvari unda gadaeca maTTvis. cixe ki or
TveSi aSendeboda.
suleiman xanma Seyara jamaaTi* da molaparakebis ambavi moax-
sena. gadawyda, Zmebis survili unda aesrulebinaT.
665

665
Svidive Zma maSinve saqmes Seudga. ori Tvis Semdeg mdinare ru-
basze, daTqmul adgilas, mSvenieri cixe aRimarTa. galavnis gay-
olebiT qongurebi da saTofeebi iyo Cayolebuli sarkmlebiT da
qongurebiT, cixe futkris fiWas waagavda.
xalxma xanTan erTad cixe daaTvaliera da kmayofili darCa.
gadawyvites, Sig mecixovne jari CaeyenebinaT. Svidma Zmam da maTma
dam piroba dades, darCeniliyvnen da qveyana mtrisagan daecvaT.
am mizniT mizides cixeSi iaraRi, sursaTi. Semogareni Zmebs
aCuqes, Caabares.
dRisiT Zmebi miwas amuSavebdnen da saqonels uvlidnen, RamiT
ki morigeobiT cixes hyaraulobdnen. naz-xanumi Zmebs saWmels umza-
debda, urecxavda da maT Sin dabrunebas eloda.
naz-xanumis silamazis ambavi mTel qveyanas mosdeboda. Cvid-
meti wlisa iseTi lamazi iyo, rom SeeZlo mzisTvis eTqva, nu amox-
val, dRes me gavanaTeb Sens magivrado. misi broliviT yeli iseTi
gamWvirvale iyo, rom Canda, wyali rogor Carakrakdeboda. Tvalebi
Sevardnisa hqonda, Tma iseTi Savi da xSiri, rom SeeZlo doqi Tmaze
gamoeba da mdinaridan wyali amoeRo.
misi silamazis ambavi rom icodnen, xanebi da begebi Suakacebs
agzavnidnen, rom TavianTi SvilebisTvis misi xeli eTxovaT. mravals
undoda is qali sacoled, qali ki yvelas uariT istumrebda. marto
Suakacebisadmi siZulvilis gamo ki ar ambobda uars, uars ambobda
Zmebisa da samSoblos siyvarulis gamoc. es iyo ufro mTavari misT-
vis. rac Seexeba Zmebs, Zmebi umcrosi disaTvis Tavs dasdebdnen.
dadga umZimesi xana: daRestans nadir-Sahi daesxa Tavs, Tan mra-
valricxovani jari hyavda moyvanili. Savi gveliviT SeiWra daRest-
nis siRrmeSi. qalaqi derbendi aiRes misma jariskacebma. Svidi Zma
dRe-Ram icavda samSoblos.
nadir-Sahis jarebi nadir-Sahis Zmis, kazim-faSas meTaurobiT
SeiWrnen TabasaranSi. cixis garSemo mters yvela gza gadauWres.
sparselebs gaukvirdaT xuCnis maxloblad didi cixesimagris da-
naxva. cixis midamoebs Zmebi gamudmebiT icavdnen. vinc gzaze ga-
moCndeboda, cixis samizneebidan SeeZloT TofiT moeklaT.
sparseli meTauris, qazim-faSas viri lafSi Caeflo. gauWir-
daT, imedi ara hqondaT, rom cixes miuaxlovdebodnen da gerbe-gu-
ranis* maxloblad dasces karavi da dabanakdnen.
darwmundnen, rom cixis jiqur aRebis mcdeloba uSedegod dam-
Tavrdeboda. qazim-faSam mcire razmi gagzavna cixis maxloblad,
666

666
imav wuTs erTianad amoxoces cixidan isini. es rom qazim-faSam gai-
go, mrisxanebisagan mZvinvarebda. fiqrobda, rac ar unda damijdes,
cixe xelSi unda vigdoo. bolos, bevri fiqris Semdeg, mzakvruli
azri mouvida.
cixis Semogarenis dasazverad qazim-faSam mouxSira cixisken
jarebis gagzavnas. erTxel cixes saTofezec miuaxlovda. cixidan
isroles da misi natyviari da aalebuli fafaxi Zirs daeca. faSa
umal gaecala iqaurobas.
axla qazim-faSas Sesaxeb mogiyvebiT. igi warmosadegi, tanadi
kaci iyo. Sahis Camomavali. Seityo naz-xanumis Sesaxeb da Cumad
natrobda masTan Sexvedras.
roca Zmebi isvenebdnen, naz-xanumi cixes sdarajobda. mteri
Tu gamoCndeboda, esroda da klavda. qazim-faSas fafaxs swored
man moartya Tofi. miaxloebuli faSa rom dainaxa qalma, naxa misi
kargi aRnagoba, mosaklavad Seebrala da fafaxi gauxvrita, rom si-
cocxle amiT eCuqebina da Tan iqidan gaeZevebina.
qals kazim-faSa ise moewona, rom misi siyvaruli gulSi Cauvarda.
kazim-faSa guladi da mamaci kaci iyo. cixes xSirad da warmate-
biTac utevda. Tumca mudam fafaxSi xvdeboda nasroli tyvia da Ta-
vidan sZvreboda qudi.
naz-xanumi rom mixvda, kazim-faSas amiT Tavidan ver moiSoreb-
da, gadawyvita cixidan danaxveboda, gamoCeniliyo.
erTxel kazim-faSam cixis qongurze iseTi silamazis qali
dainaxa, rom arc maWama, arc masva da marto imas mayurebinao, if-
iqra. metismetad moixibla da cixis galavans rogor miuaxlovda,
ver gaigo. qalma ar esrola. kazim-faSa gons movida, naxa, cixis ga-
lavans rom miaxloeboda da iqaurobas Cqara gaecala.
gadioda dro, kazim-faSa cixes aRar utevda, mxolod naz-
xanumze fiqrobda, Seuyvarda qali. sparselebi meTauris ukmayo-
filebi iyvnen.
erTxel kazim-faSa fiqrs micemuli ijda Tavis karavSi. morigem
moaxsena, viRac dedabers Seni naxva undao. sparsul jarTan erTad
mivida qalTan.
qalma hkiTxa, ratom xar dardiani, ra gawuxebso?
kazim-faSa dawvrilebiT mouyva, rac Tavs gadaxda, rarig
Seuyvarda qali, romelic cixis qonguridan mizanSi zustad isro-
da. gamoutyda, Zalian Semiyvarda is qalio.
_ nuraferze fiqrob. marto cota dro momeci. mgoni, is cixeca
667

667
da is qalic male Seni iqnebao. raRacas mogixerxeb, oRond aCqareba
ar ivargebso, _ Tqva mzakvarma dedaberma.
kazim-faSam uxvad daasaCuqra dedaberi da Sehpirda, Tu yvelaferi
ise mogvarda, rogorc minda, ufro metad dagasaCuqrebo.
moxuci daubrkoleblad miadga cixes, radgan icoda, rom Zmebi
xandaxan isvenebdnen da guSagad das tovebdnen.
im dros, roca Zmebi ar yaraulobdnen, miadga moxuci cixis kars
da daakakuna. qalma dedaberi glaxaao, ifiqra da kari gauRo, gamou-
tana puri. dedaberma uTxra misvlis mizezi. is, rom im moxdenili
ymawvilis gamogzavnilia, visac xSirad esroda naz-xanumi.
_ me kazim-faSas naTesavi var, RamiT Zili ara aqvs, dRe saqmes
guls ver udebs. sul Senze fiqrobs. sxva gza aRar dagvrCa da ga-
davwyviteT Sens ZmebTan samSvidobo xelSekruleba davdoT. Tu wi-
naaRmdegi ar iqnebi, Seni naxva unda, _ daamTavra sityva moxucma.
am sityvebma Seyvarebul qals guli ufro moulbo. qals sparse-
li jaris meTauris winadadeba moewona.
_ sparselTa jari ukan dabrundeba. kazim-faSa Seni Zmebis
damxmare iqneba. Tu Seni Zmebi kazim-faSas moaxloebas SeniSnaven,
moklaven imas. amisaTvis saWiroa Seni Zmis Tofis lulebi mariliT
gamoteno. ase moiqeci da danarCenze Semdeg mogelaparkebio, _
uTxra qals dedaberma.
siyvarulisgan dabrmavebuli naz-xanumi ver mixvda dedabris
ganzraxvas, daeTanxma da Zmebis Tofebi mariliT gatena.
momdevno dRes sparselTa jari daiZra cixis asaRebad. Zmebi
moemzadnen mtris mtrulad dasaxvedrad. ai, sadacaa mters ce-
cxli unda gauxsnan, Tofs xeli mohkides, magram daxe muxanaTo-
bas, Tofi ar isvris, tyvia ar vardeba. marilma daJanga lulebi da
Tofebi gaafuWa. naz-xanumi mixvda danaSauls. ra unda eqna?! Zmebs
fexqveS Cauvarda da gamoutyda. gabrazebulma Zmebma midamo fexiT
gadaqeles da mdinare rubasze gavliT tyes Seafares Tavi.
sparselebi cixeSi SeiWrnen. naz-xanumi cixis erT-erT darba-
zSi ugonod egdo. dedaberma wyali daasxa da gons moiyvana. qali
dedabers eca vefxviviT da daaxrCo. mterma daiviwya naz-xanumis
silamaze da warmoTqva:
_ Zmebis moRalate, mec miRalateb.
TmebSi xeli Caavlo da moisrola cixis galavnis gareT.

668

668
xani bazubai

xinaSi (erTxans iq didi qalaqi iyo gaSenebuli) cxovrobda xani


bazubai. mas hqonda Tvaluwvdeneli saxnavi miwa, mindori, tye, aseve
hyavda Zroxebisa da cxenebis jogebi, cxvris farebi. xani mkacrad
sjida maT, vinc mis samflobeloSi fexs Sedgamda. sofel xinisa da
mimdebare soflebSi mcxovrebT ekrZalebodaT tyeSi SeSis moWra.
arc Tiva SeeZloT moemkaT. mis samflobelos aulebis mcxovrebT
evalebodaT misi samsaxuri. unda gaeTibaT saTibebi da emwyemsaT
naxiri. dilauTeniidan gvian Ramemde muSaobdnen. sofel xurigis
da garSemo aulebis mcxovrebni didxans iTmendnen xan bazubaisgan
damcirebas. magram erTxel, roca moTminebis fiala aevsoT, au-
janydnen, erToblivi ZaliT motexes misi Zliereba. xani tyved ai-
yvanes. ajanyebis meTaurebma SeboWil xans hkiTxes:
_ xinelo bazubai, sadaa Seni cxenebis remebi?
_ jogebs aqedan yarauloben mezobeli magalis gmirebi.
_ sadaa Seni colebis Zvirfasi qoTnebi da surebi?
_ Cemi colebis qoTan-surebi imav magalis qalebs mxarze aqvT
Semodgmuli.
_ sad gadamale Seni bagebis cxvrebi, rad aris carieli?
_ farebs sdarajoben imave soflebis aTasobiT mamakacio, _
miugo bazubaim.

Jugai

erT dros erTi mdidari kaci cxovrobda, saxelad Jugai, hyav-


da Svidi vaJi. xalxs Zarcvavdnen, xocavdnen da saqonels waasxam-
dnen xolme. am soflebis mcxovreblebi Jugais dasaWerad aRdgnen.
brZolebSi im kacis yvela vaJi mokvda, mxolod Jugaim raRac sas-
wauliT moaxerxa cocxali gadarCeniliyo. ramdenime xnis Semdeg
Tabasaranidan wavida Jugai da iranis Sahs emsaxureboda. erTxel
Sahma Jugais ubrZana, miTxari, ratom miatove samSoblo da aq moxv-
dio. Jugaim yvelaferi dawvrilebiT uambo da Sahs sTxova, jars Tu
momcem, Tabasarans davipyrobo. Sahma Txovna Seusrula. Jugai jars
saTaveSi Caudga da daRestnisaken daiZra. Tabasaranma rom gaigo,
Tavs gvesxmiano, moemzada dasaxvedrad. iranis jarma SeZlo Tabasa-
669

669
ranis soflis garSemortyma, aReba ki ver moaxerxes. Jugaim da sxva
meTaurebma xerxs mimarTes, sofels yvela gza mouWres; wyali, ro-
melic sofels sasmelad misdioda, mowamles. soflis mcxovrebni
iZulebuli gaxdnen, danebebodnen. Sahis armiis meTaurma amis Sem-
deg Jugais Sepirebuli saCuqrebi mosToxva. Jugaim aRuTqva, Tor-
meti soflis alafs mogarTmevo. da radgan nayaCaRari bevrad aRe-
mateboda Sepirebuls, iranis jari Sin dabrunda.

ostati maJvadi

bevrma iranelma jariskacma cecxlsa da xmals misca Tabasara-


nis soflebi. Tabasaranelebi ar emorCilebodnen da gadamwyveti
brZolisTvis emzadebodnen. dirCis, sulakis da sxvaTa mcxovrebT
saTaveSi ostati maJvadi Caudga.
giunrancarTan iranel ibragim-xanis jars win aRudga maJvadi.
erT xans, roca Cvenebi TiTqos brZolas agebdnen, ibragim-xanma da-
iZaxa:
`Tqvens Soris vinc gmiria, gamovides da movspobo!~
_ sikvdili unamusos, gmirs _ xalxis madlio, _ daiZaxa ma-
Jvadma, win wamodga da ibragim-xanisken gaemarTa. wamis umal cxeni-
dan Zirs dasca ibragim-xani; magram brZola amiT ar damTavrebula.
rogorc iqiTa, aseve aqeTa mxares, mravali daixoca.
radgan mteri ufro meti iyo, Tabasaranelebma miatoves so-
flebi da nitrikis mTebisken gaswies ZalebisTvis Tavis mosayre-
lad. mterma amiT isargebla da rom javri eyara, moxuci da ymawvi-
li, vinc xelT igdo, Seyara giun-racar-Tan da cxenebis floqvebiT
gadaTela.

brZola sofel xrejTan

didi xnis winaT, dRes rom xrejia, masTan axlos verdiSenis cixe
mdgara. ibragim xanma cixis xelSi Cagdeba indoma, magram xalxma ar
daaneba. Mmisuli jari sofel likTan SeaCera. xanma gamoarCia Svidi
rCeuli mxedari da cixis dasazverad gagzavna.
cixesimagreSi gamagrebulebs sifxizle da sifrTxile aR-
670

670
moaCndaT. Mmisulebi cixeSi ki SeuSves, radgan TiTqos mSvidobis da-
myareba surdaT, Tumca maleve Seityves axsakalebma ibragim xanis
Canafiqri. `mters mtrulad davxvdebiT, viciT, risTvisac mosulx-
arT, CavxocoT egeni~, –Tqves da Tavebi waacales da mdinareSi uZa-
xes.
ibragim xanma erTxans uyura, uyura da, rom ar dabrundnen misi
rCeuli mxedrebi, axla sxva Svidi rCeuli meomari gagzavna. maTac
igive dRe daayenes. mesamedac gagzavna xanma meomrebi da isinic ar
dabrundnen. mdinare misi meomrebis sisxliT iRebeboda.
ibragim xanma cixes jari Semoartya. iyo gaafTrebuli brZole-
bi, magram verdiSeni didxans ar dacemula. medgrad ebrZodnen
Tavdamsxmelebs. mTielebi TandaTan brZolebSi wydebodnen da maTi
ricxvi mcirdeboda, bolos mtris mravalricxovanma jarma mainc
Tavisi qna, cixe gatyda, xani cixeSi SeiWra da erTianad amoJuJa iq
gadarCenili mTielebi.

trabaxi isev Sen dagRupavs

erTma patara Citunam yuri mohkra, arwivi iseTi Zlieri fr-


invelia, rom metad maRla SeuZlia afrenao. Cituna arwivs frTaze
daajda, arwivma es ver igrZno da maRla caSi aiWra.
Citunam ifiqra, arwivTan Cemi megobroba momavalSic xeirs mo-
mitanso da uTxra:
_ gmadlob, arwivo, rom mafrine, axla daviRaleo.
CemTan rom movida, salami ar uTqvams _ gaifiqra arwivma _ da
raRas memSvidobebao? sxva ra gza iyo, arwivic daemSvidoba.
Citi alahTan mifrinda.
_ salam aleiqum, Zia alah, _ miesalma Cituna, _ Seni naxva min-
doda da movedi.
_ kargia, _ uTxra gaxarebulma alahma. _ marto moxvedi Cem-
Tan Tu sxvam mogiyvanao?
_ marto, ra Tqma unda. Cemi frTebiT movfrindi. aqamde mofre-
na CemTvis gana ra aris. me metismetad Zlieri da yoCaRi Citi gaxla-
varo...
alahi pawawina Citis naTqvamze daeWvda, aseTi cicqna Cituna ase
maRla sxvis dauxmareblad rogor amofrindebodao?
671

671
_ Tu asea, _ Tqva alahma, _ eWvi epareboda Citunas naTqvamSi,
_ sxva dros rom mofrindebi, Tan erTi patara totis Rero gamoi-
yole, rom dagijeroo.
_ kargio, _ upasuxa Citunam, _ ai, amas Sen, es mogarTmevso, _
da frTa mkerdze miido.
beRura maSin ver xvdeboda, ramxela tvirTis zidva ikisra.
zevidan qveviT frena ioli iyo, amitom didi jafa ar dasdgomia
miwaze dafrenisas. maSinve patara totis Rers dauwyo Zebna. xan erT
totze dafrindeboda, xan meoreze gadafrindeboda, mere miwazec
Camoxteboda, isev totidan totze da ase gauTaveblad. amboben, is
Cituna dRemde patara tots eZebs alahTan misatanado. erTi Rero,
nafoti mrudea, meore _ gatexili, sxva msxvilia, zogi _ wvrili.
gadaxteba da arc es moswons, Saviao. daxtunavs Cituna mas Semdeg
totidan totze, totidan Robeze, Robidan buCqebze da vera da ver
upovia kargi, alahTan misatani da mosawoni toti.
Cituna verc SeZlebs micemuli pirobis Sesrulebas, radgan,
rom moZebnos kidec mosawoni, zeviT ver aiWreba, ver ava, ver mi-
frindeba alahTan, trabaxma xaTabalaSi gaxvia.

uraza-bairamis* marxvis gasxnileba droze


adrec SeiZleba

melam, sasusnavis saZebrad rom dacunculebda, xorcis naWeri


ipova. is iyo piri unda daevlo, rom mixvda, xorci xafangs hqonda ga-
keTebuli misatyueblad da dasaWerad. dajda mela Sors da tuCebs
ilokavda.
sad iyo da sad ara, sadRacidan mgeli movida. dainaxa melam da
mokurcxla. mgelma dauZaxa: sad mirbixaro? _
_ rogor Tu sadao. sacaa gasxnildeba marxva da Sin mivrbivar,
unda vWamoo; mgelma gasZaxa:
me ratom ar mepatiJebio.
melam uTxra:
_ xorci mand davtove da Tu ginda Seeqecio. mgelma Sexeda da,
marTlac, xorcis naWeri egdo.
melas gasZaxa:

672

672
_ ra migarbeninebs Sin, roca xorcs aqac SeWamdio! _ ifiqra,
raime oini ar miyoso.
melam miugo:
_ eg erTi naWeri Cven ors ar gveyofa da Cemi wili SenTvis
damiTmiao.
mgelma melas daujera. xorcs eca da xafangSi gaeba. misatyue-
blad wamocmuli xorci gverdiT gadavarda. mela micunculda
xorcTan da Wama dauwyo.
_ Sen ar miTxari, vmarxulobo?
_ vmarxulob. uraza-bairamis marxvis gasxnileba dRes cota
adrec SeiZlebao.
_ magas Sen izeimeb, Cemi gasxnileba ki axla xafangis patronis
xelSiao, _ sacodavad upasuxa mgelma.

viri tiris

erTxel erTma ymawvilma glexma muSaobiT Zalian daRlili viri


da kameCi saZovrad tyeSi Sereka.
uxaroda, rom misi erTaderTi viri da kameCi gemrielad sZovd-
nen balaxs. male virma gulamoskvnili tirili morTo.
patrons gaukvirda: `es ra xdeba? Cemi viri umizezod ar itireb-
dao?~. miuaxlovda virs da uTxra:
_ Zvirfaso, ra gatirebs, ra mogivida? miTxari, iqneb, rogorme
giSveloo.
_ Sexe, es Tavxedi kameCi qarafis piras yvelaze xSir balaxSi
dgas da iqa sZovso.
_ Sen ra, balaxi genanebao?
_ balaxi ara, Tavi mebralebao.
_ ratom gebraleba Tavi, Sen xom amiT araferi mogsvliao?
_ xo, jer araferi momsvlia, magram, ai eg kameCi bevrs rom
SeWams da im qarafidan gadavardeba, mere naxe Cemi dReo!
_ Sen ra! Tu gadavardeba, Sen ki ara, is mokvdebao.
_ eg rom gadaiCexos da mokvdes, magisi xorci da tyavi Sen me
unda amkido da maTrevino. SuadRemde orive uRelSi viyaviT Seb-
mulni, qanci gagviwyda muSaobiT. axla kidev daRlil-daqanculs
magis TrevaRa maklia, imis magier, rom rogorme damesvenao... _ esa
Tqva da umetesi bRavili morTo.
673

673
patrons marto kameCis dardi ara hqonda, sabralo viric eco-
deboda. ifiqra, kameCi ramem Tu daafrTxo, gadaiCexebao. amitom
viris gasaxareblad frTxilad miipara kameCTan da uTxra:
_ Cemo kargo, cota ukan daixie, e mandedan qveviT ar gadavar-
deo. ase gaarida kameCi xifaTs.

kvasagais gaquculi xari

iyo erTi Raribi kaci. saxelad kvasagai. Raribs ra qoneba unda


hqonoda?
mTeli misi avla-dideba erTi gaquculi xari iyo. am Rarib-Rataks
xari rom emwyemsa da eZovebina, mindor-saTibi ara hqonda. miwa mTli-
anad mdidari amirebisa* iyo. xars aqedan rom gaagdebdnen, iqiT isev
sxvasTan moxvdeboda, radgan patrons, rogorc vTqviT, sakuTari
miwa ar hqonda. amiT gabrazebulma erTma amirma kvasagais uTxra:
_ kvasa, icode, mag xars adgili miuCine, Torem yurebs
davaWrio.
kudi manamde xom ukve moeWraT amiras msaxurebs da axla Tu
yurebsac daaWrian, maSin xalxi ybad amiRebs, damcinebeno, _ if-
iqra kvasagaim.
_ dardi nu gaqvs, adgils aucileblad mivuCeno, Sens samflo-
beloSi aRar Sevao, _ upasuxa amiras.
_ sad aZoveb, roca irgvliv, rasac xedav, yvelaferi Cemiao? _
hkiTxa amiram.
kvasam xari tyeSi gauSva, TviTon ki Sin dabrunda.
xari balaxs Zovda. gavida erTi, ori, sami dRe. momdevno dRes,
diliT kurdReli miuxta da eubneba:
_ xaro, amas ras Svrebi? mTeli balaxi mogiZovia, es balaxi aq
CvenTvis amodis da Cvenia. Segvibrale da wadi aqedano.
xarma kiseri kurdRlisken miibruna da yuri gaapartyuna,
TiTqos buzs igeriebda. kurdRels SeeSinda da gakurcxla.
melam am dros kurdReli dainaxa da SeWma moundoma. magram mo-
SorebiT xars rom mohkra Tvali, Tavi aneba. xarisken daiZrnen meli-
ebi, kurdRlebi, daTvebi, mokled, yvela mxeci iq mivida. yvela xars
sayvedurobda.
mgelma: _ magas me movuvlio.
674

674
eubneba: _ me ratom arafers mekiTxebi, Cems uneburad Cvens
tyeSi mosvla rogor gabedeo?!
mgeli xars im amiras agonebda, mis patrons rom amcirebda.
_ Tqveni nebaa, batono, amiram yvela saZovridan gamomagdo, pa-
tronma ki tyeSi Semomagdo. am saerTo saZovarze. ifiqra, rom aq me
iseTive uflebebi meqneboda, rogorc sxvebsa gaqvT. tyeebi xom ara-
vis ekuTvnis?! mapatieT. araferi damiSavebiao.
_ daaSave. Sen didi damnaSave xar. pasuxic amitom unda agoo.
_ araferi damiSavebia. da Tu ggoniaT, davaSave, gamasamarTleT.
mgels xarisTvis Tavis danebeba ar undoda; Tavmobezrebulma
xarma hkiTxa:
_ mibrZane, mgelo batono, ra davaSaveo? _ mgelma danaSauli
ver mouZebna da Sars udebda. bolos ki ase uTxra:
_ nuTu Seni brali ar aris, rom Seni SeWma mindao?
_ Tu egrea, _ uTxra xarma, _ aq nu Semarcxven. Seni mowmeebi
aiyvane da CemTan gomurSi modiT, iq amisTvis kargi adgilia. karg
dros gaatarebT. CemTan erTad ori Txac aris da imaTac SeWamTo.
mgeli iq Sekrebilebisaken mibrunda da daiRmuvla, maTac
igiveTi upasuxes, etyoba, es tyis enaze Tanxmobas niSnavda. win xari
gauZRvaT, imas ukan daTvi misdevda, mgeli, taxi, melia, kurdReli,
ciyvi... Camwkrivdnen.
kvasagais gomuri mxecebiT aivso. gaquculi xari imaT SuaSi
idga da SiSiT caxcaxebda. kvasagaim es rom naxa, Sig Sevida, kari Ca-
keta da rkinis ketiT saTiTaod yvela begva da daxoca. gaaZro tyavi
da maTi tyavebiT tyapuWebi Seikera.
am tyapuWebSi gamowyobili kvasagai aulSi Tavmomwoned
seirnobda. Sexvda amira da SeSurda:
_ ei, kvasa, eseTi kargi tyapuWi sad iSoveo?
kvasagaim dawvrilebiT mouyva, Tu rogor miuyvana misma xarma
mxecebi gomurSi. amiram cols gadaulaparaka:
_ erT gaqucul xars amdeni mxecis moyvana Tu SeuZlia, Cveni
xarebi _ mas ki rva xari hyavda, _ ufro mets ar moiyvaneno.
amiram xarebi imave tyeSi gareka.
gavida ramdenime dRe. xarebi ukan aRar dabrundnen. miakiTxes
tyeSi da ras xedaven?! gzebze mxolod Zvlebi da Cliqebi yria.
_ daica, Se wyeulo, kvasa, samagiero gadamixade ara?!..
amira Sin dabrunda. kvasas dasja brZana. kvasa mixvda, rom das-
jida, Sejda amiras saukeTeso bedaurze da gaqusla.
675

675
amira mcvelebiT gamoekida. mirbis kvasa, misdevs amira. kvasa
xedavs, rom sacaa daeweva amira. mivida mwyemsTan, did faras rom
mwyemsavda, da uTxra:
_ mwyemso, xom xedav imaT, rom modian, yaCaRebi arian. undaT
mogklan da cxvari waasxan. aha cxeni, Sejeqi da im tyes Seafare Tavi.
me aq davrCebi da vetyvi, wisqvilSi wavida-meTqi, movatyueb da gza-
kvals avubnevo.
mwyemsma daijera. kvasagais miugdo boxoxi, joxi, fuli, Sejda
cxenze da tyisken gaemarTa. mivida tyis piras wyaldawyal iara da
mdevrebs kvali daakargvina. mcvelebi wisqvilSi mividnen, eZebes,
eZebes da kvasagais ver miagnes.
etyoba, mdinaris gavliT zRvaSi gavidao, ifiqra amiram. mivida
isev mwyemsTan da ekiTxeba:
_ saidan gyavs amdeni cxvari?
_ ager im zRvidan gamoviyvaneo, _ upasuxa.
_ amas ver davijerebo, _ gaukvirda.
mwyemsma fici-mtkici daiwyo ise, rom daujeres.
_ erTxel banaoba mominda da im kldidan gadaveSvi. wyalSi
Tvali davxuWe, erT did cxvars rqebSi Cavavle xeli, Sevjeqi zed
da, roca napirze gamomiyvana im cxvarma, Tvali gavaxile da ras vxe-
dav?! ukan uamravi cxvari mogvdevs. roca im cxvridan gadmovedi, is
cxvrebi, romlebmac napiramde ver moaRwies, gaqrnen. napirs rom-
lebmac moaRwies, isini es cxvrebi ariano. me rom cxvridan ar Camov-
suliyavi da ukan ar mimexeda, dRemde wylidan cxvris amosvla ar
damTavrdebodao.
am sityvebis gagonebaze nukerebi da amira SuriT aivsnen:
_ Tu asea, _ uTxra amiram Tavis mcvelebs, _ Tvalebi aixvieT,
gadaxtiT kldidan da ukan nu miixedavTo!
mcvelebma Tvalebi aixvies. gadaxtnen kldidan da daixrCvnen.
boxoxebi da tansacmeli amotivtivda wyalze. mixvda amira, wylidan
isini aRar amovidodnen da mwyemsTan gaiqca.
_ Cemi mcvelebi Sen daRupe. sastikad dagsji, unamuso, me ami-
ra var!
_ amira manam iyavi, sanam amiras jari gyavda da Seni brZanebiT,
visac ginda imas moklavdnen. bednieri dRe damidga, Sen rom mcvelebi
dakarge. aq axla amira me var, axla Sens mcvelebs miewieo, _ uTxra,
hkra xeli da gadaagdo wyalSi.
676

676
kvasam moZebna is mecxvare, daubruna mas fara da Sin dabrunda.
visac Tvali simdidreze rCeba, bedi ar eRirsebao! _ TiTqos
gamarTlda es xalxuri andaza. amira xelcarieli darCa, _
gaifiqra kvasam.
kvasas axsovda aseTi gamoTqmac, rac amiras daviwyeboda, sik-
eTes gadaxda undao. momca me ori cxvari da damavala, iare duniaze
da es Cemi ambavi qveyanas gaagebineo.

yvelas Tavisi saqme aqvs

erTmaneTis mezoblad ori ZaRli cxovrobda. erTs rugani er-


qva, meores _ parabi.
erTxel ruganma parabs uTxra, CemTan stumrad mobrZandio.
parabma uari uTxra:
_ me dRes imdeni saqme maqvs, mosvlisTvis ara mcaliao.
_ egeTi ra saqme gaqvs, parab? _ hkiTxa ruganma.
_ Cemi patroni xval SeSis mosaWrelad tyeSi midis da me patro-
nis win unda mivrbode da viyefoo.
rugans ar epitnava parabis naTqvami da uTxra:
_ mizezebs igoneb, raRacas mied-moedebi, roca gepatiJebian,
uari ar unda uTxrao.
_ e, ginda asjerac giTxra, Sen amas ver gaigeb. xom giTxari, pa-
tronis gverdiT unda viyo, xanac win unda mivrbode da viyefebode.
meti ra unda giTxrao!
_ eg ra saqmea, marto yefa da yefa?!
_ yvelas Tavisi saqme aqvs _ Cemi saqme swored eg aris, rom sul
unda viyefebodeo, _ parabma es uTxra da amis meti aRaraferi.

marifaTiani beRura

beRuras, erT mSvenier dRes tyisken rom mifrinavda, erTma


glexma gasZaxa:
_ hei, beRura, keTili iyos Seni mgzavroba, saiT gagiweviao?
_ tyisken mivfrinav, Ziao. _ upasuxa beRuram.
_ tyeSi ra gindao?
677

677
_ morebs Sevagrovebo.
_ morebi rad gindao?
_ saxls avaSenebo.
_ saxli rad gindao?
_ cols moviyvano.
_ coli rad gindao?
_ xorbals damifqvavso.
_ fqvili rad gindao?
_ fafas movxarSavo.
amasobaSi beRura tyeSi Sefrinda da, roca morebs Wrida, xiWvi
SeerWo, amitom yvelafers Tavi daaneba da ukan, sofelSi gamofrinda.
matas TonesTan mifrinda, Camojda matas rZlebTan:
_ hoi, lamazebo, matas TonesTan rom CamomjdarxarT, Tqven
gaxarebas, es xiWvi amomiReT fexidano, _ sabralo xmiT Seex­vewa
qalebs.
_ ra lamazebi Cvena varT? molas ezoSi Sefrindi, iq TonesTan
Cvenze ufro lamazi rZlebi sxedano.
_ beRura molas ezoSi mifrinda. TonesTan lamazebi isxdnen
da SesTxova:
_ hoi, lamazebo, molas ezoSi TonesTan rom SemomsxdarxarT,
ra iqneba, fexidan xiWvi amomiRoT!
_ Cvenze ufro lamazebi yazis rZlebi arian. mifrindi iq,
genacvale, xiWvs iq amogiRebeno.
`purr...~ _ daiZaxa beRuram da yazis Svilebis TonesTan daf-
rinda. eubneba:
_ hoi, lamazebo, yazis vaJebis TonesTan rom CamomsxdarxarT,
Tqven gaxarebas, modiT, fexidan es xiWvi amomiReT! araqaTi aRara
maqvso.
_ Cven ra, lamazebi varT?! mifrindi ustabais TonesTan, ai iq
arian lamazi patarZlebio.
meti ra darCenoda?! fexi sul ufro awuxebda. gabrazda, mi-
frinda da ustabais TonesTan abuzuli dajda.
_ hoi, lamazebo, ustabais TonesTan Camomsxdaro rZlebo, xi-
Wvi SemerWo fexSi, Tqvens gaxarebas, amomiReTo.
rZlebma upasuxes:
_ ra lamazebi Cvena varT. lamazebi gaSbais TonesTan sxedan. iq
mifrindio.
678

678
mifrinda beRura gaSbais TonesTan da rZlebs gasZaxa:
_ hei, lamazebo, gaSbais TonesTan rom CamomsxdarxarT, Tqven
gaxarebas, es xiWvi amomiReT fexidan, lamis aris movkvdeo.
iq beRuras fexidan xiWvi amouRes da ToneSi Caagdes. xiWvi dai-
wva. atyda beRura da aixira:
_ an is Cemi xiWvi momeciT, anda eg erTi Tqveni gamomcxvari
puri unda gamatanoTo.
_ modi da, amisTanas sikeTe uyavio, _ gabrazdnen qalebi. ai-
Res da erTi puri miaSaves.
puri beRuram mwyemsebs miutana. maTTan erTad im purs beRurac
Seeqceoda. Wames, morCnen da beRuram axla ukve aq aixira:
_ rogorc gindaT, damibruneT Cemi puri da Tu ar damibrunebT,
maSin erTi cxvari unda momceTo.
_ beRurav, amas raebs ambob?! _ gaukvirdaT, _ erT purSi didi
Toxli rogor unda mogceTo?!
beRuram qva aagdo da Tavi SeuSvira.
_ me eg ar vici, unda momceTo.
_ es ra xaTabalaSi gavexvieTo, _ ifiqres mwyemsebma. bolos
beRuram niskarti Caavlo erT did da msuqan cxvars da gafrinda.
beRuram es cxvari erT qorwilSi miiyvana. maspinZlebs uTxra:
_ ai, Zmebo, es cxvari Tqven mogiyvaneT. naxeT, ra msuqaniao.
esa Tqva da qorwilSic gaeria. Svidi dRe da Svidi Rame qeifsa
da drostarebaSi gaatara. kargi Wama da kargi sva. damTavrda qor-
wili da isev Zveleburad aiCema, maspinZlebs auxirda:
_ an Cemi cxvari damibruneT, an imis magier eg Tqveni patarZali
momeciTo.
_ eg rogorao?! _ gaukvirdaT.
beRuram dro ixelTa, Caavlo patarZals niskarti da haerSi
gaafriala.
gzaSi beRuras erTi ostati Sexvda, Congurebi gaekeTebina da
bazarSi gasayidad mihqonda. is Tavisi patarZali beRuram ostats
CongurSi gadaucvala. amis Semdeg afrinda maRali mTis Tavze,
aulTan axlos, Camojda TuTis xis kenweroze da Congurze ase
daamRera:
`xiWvi fexSi SemerWo da
fexidan amoviReo,
mere purSi gadavcvale,
679

679
puri _ msuqan cxvarSiao.
cxvari _ patarZalSiao.
i patara patarZali _
am Cem Congur-Congur
ConguraSiao~.

Sen romeli baRdadi* Segedreba

mTebs Soris, Rrma xevSi aulis mcxovrebni Sekrebiliyvnen.


ar gvinda aq, am ormoSi gaWirvebuli cxovreba, modiT, baRdad-
Si gadavsaxldeTo.
_ marTaliao, _ daeTanxma maRali, grZel da SavCoxiani kaci.
_ amboben, iq ori SaxiT virs iyidis kacio, _ Tqva dabalma TeT-
rCoxianma kacma.
_ virs gavyidiT da pirvel xanebSi imis fasad rogorme
vicxovrebTo, _ Tqva jmuxma, tyapuWianma kacma.
_ marTalia, marTaliao! _ daiZaxa xalxma. daeTanxmnen da rac
gaaCndaT, im mwiri TanxiT baRdadis gzas gaudgnen.
ukan rCebodaT mindvrebi, tyeebi, bolos, rogorc iqna, baR-
dads mividnen.
ucxo adgilebi, ucxo adaTebi, wes-Cveulebebi, gaugebari ena _
yvelaferi saocari iyo.
aq kacebs fafaxis magier Calma exuraT, tyapuWisa da Coxis
magier Txeli abreSumis kaba ecvaT. msubuqad dadiodnen, darbod-
nen, miuxedavad sicxisa. Casulebi Tbil tansacmelSi ixarSebodnen.
uxeiro axaluxis amara yofna ki sircxvili iyo. Sori gza hqondaT
gamovlili, ofli xviTqad gadasdiodaT.
iranis xelisufleba dainteresda maTi vinaobiT. egonaT, es Sav-
tuxa adamianebi qurTistanidan iyvnen da dainteresdnen maTi ucna­
urobiT. damxvdurebma maTTan salaparakod bevri kaci miiyvanes, en-
ebis mcodneebi, magram arc arabuli, arc sparsuli, arc qurTuli,
arc somxuri, arc inglisuri, arc franguli Casulebma ar icodnen.
bolos TaTrul enaze daelaparaknen mxolod maSinRa gauges ram-
denadme erTmaneTs. Tarjimnis daxmarebiT maT erTi adgilobrivi
xelisufali daelaparaka:
_ sxvas verafers SemogTavazebT, Cveni saxelmwifo mxolod
micvalebulis dasamarx fuls iZlevao.
680

680
mravali xeloba SesTavazes da verc erTs ver moergnen.
ra unda eqnaT, amoewuraT soflidan wamoRebuli maragi. Tavi
rogor unda gavitanoTo, wuxdnen.
_ me vici, rogorco, _ Tqva erTma, ibragimma.
_ aba, gviTxario, _ uTxra erTma uxucesma.
_ magaT xom gviTxres, damarxvis fuls viZleviTo? modiT da
movTxovoT.
_ magisTvis mkvdari unda gvyavdes da davmarxoT. gvami sada vn-
axoTo?
_ vnaxavT da kargadac vnaxavTo, _ upasuxa ibragimma.
_ rogoro?
_ mors sudara gadavafaroT da davmarxoT. xom ar amoTxrian
da Seamowmebeno?
_ marTalia, marTaliao, _ daeTanxma yvela.
marTlac sxva ra gamosavali hqondaT.
erTxel damarxes, fuli aiRes. orjer, samjer, xuTjer, aTjer,
ocjer. fulsac iRebdnen. cxovrebas ase axerxebdnen. erTmaneTs
exmarebodnen.
axla jeri midga mogiyveT xelisuflebis warmomadgenlebis
Sesaxeb. maT naxes, rom bevri, marTalia, kvdeba, magram sikvdiliT ki
ar mcirdebian, ufro da ufro mravldebian. erTxelac mividnen da
sudara axades. qveS mori naxes. gabrazdnen, matyuarebi gajoxes da
TavianTi qveynidan gayares.
xalxi isev sakuTar ormos daubrunda. Semoexvivnen pantis xes,
kocnidnen.
`Cveno xev, Cveno miwav, Sen romeli baRdadi gjobiao?~
ase iswavles sakuTari qveynis fasi, ganumtkicdaT siyvaruli.
maTTvis romeli baRdadi Seedreboda sakuTar samSoblos!

muqTad gasaRebuli survili

`Cemze ufro moxerxebuli, Cemze Wkviani aravin aris; Cemi mox-


erxebulobiT SemiZlia yvela gansacdels Tavi avarido. visac ginda,
gavacureb ise, rom iqidan marTali isev me gamoval. am sityvebiT da-
seirnobda tyeSi erTi mela, romelsac gareuli katis ieri hqonda.
gazafxulia. trial mindorze xasxasa balaxis xaliCaa dafe-
681

681
nili, yvavilebis surneli adamians aTrobs. gazafxulis moalerse
mze Tbil sxivebs agzavnis dedamiwaze, tyes erTianad foTlebis
kaba Caucvams. amis Semyure melas Tvali didxans uSterdeboda. da-
cunculobda aseT silamazeSi da Tavisi fiqri da sazrunavi hqonda.
Tvali frinvelebsa da qaTmebze rCeboda, tyispira soflebidan rom
ismoda maTi kriaxi da kakani. `neta, qaTmis xorciT rodis Cavitkba-
runeb pirsao~, da tuCebs ilokavda.
ras ar fiqrobda melia. dedals rom gamovekido, akriaxdeba, pa-
trons gaaRviZebs. sxva rame unda viRonoo.
meliam Tavi moimkvdaruna, wina TaTebze misdo Tavi, moWuta
Tvali da qaTmis molodinSi gainaba.
qaTmebi sakenkis Zebna-ZebnaSi ufro da ufro uaxlovdebod-
nen melias, sul cotac da, melias gulisnadebi auxdeboda. xarbad
Sescqeroda moWutuli Tvalebidan msxverpls da fiqrobda, kbili
pirvelad romels gavkrao.
im dros sxva buCqTan kata Tagvs Casafreboda. awuruli kata
uceb gaiSala da Tagvs gamoudga. dafrTxnen qaTmebi da sofelSi
Secvivdnen.
melas TiTqos piridan xorcis naWeri aacales. gabrazda, ka-
tas wyevla-krulva SeuTvala. gulSi javri Caido, `katas samagiero
unda gadavuxadoo~. xaxamSralma nerwyvmomdgari tuCebi gailoka
da dardiani gaecala iqaurobas, Tan dagrZelebul kuds daRlilo-
bisagan miwaze miaTrevda.
erTxel mela xSir tyeSi moserine katas gadaawyda. katas SeeSi-
nda da maSinve xeze aZvra. SiSisagan caxcaxebda. axsovda maSindeli
ambavi, mela rom xelcarieli datova, meliasac kargad axsovda, ro-
gor daufrTxo katam qaTmebi da gemoze undoda daebegva. gadawyvi-
ta, xerxi exmara, uTxra:
_ Cemo kargo fiso, vkvdebi, muceli mgvrems, _ melia xan ec-
emoda, xan dgeboda, darboda, iwlawneboda, _ miSvele, erTi Sene-
burad, Seni TaTebiT damzileo, _ ambobda da katas qvemodan sa-
bralod Sescqeroda. vinmes rom Soridan enaxa, meliis tyuils ad-
vilad daijerebda.
_ katav, Zmao, sayvarelo, male qeni, vkvdebi, Camo, damexmare,
vai, vai, muceli... vkvdebi, _ ar Cerdeboda melia.
_ vici Seni mzakvroba, ginda maSin qaTmebi rom dagifrTxe, imis
samagiero gadamixado.
_ fiso, Zvirfaso, Cven xom naTesavebi varT. eg ra fiqri mogs-
682

682
vlia. Sen rom daginaxe, amaze ukeTesi CemTvis aravinaa-meTqi, vi-
fiqre.
_ daiko, Seni ndoba rogor iqneba?
_ iqneba, iqneba, damijere. Zalian momwonxar. gaWirvebaSi erT-
maneTs ar unda gamovadgeT? vai, vai, rogora mtkiva, Camo ra, fiso.
katam ifiqra, abezari melia Tavidan rogor moviSoroo. ra Tqma
unda, melias naTqvami ara sjeroda.
_ Tu asea, Camoval, dagizelav mucels, gimkurnaleb, _ daamS-
vida melia.
kata melias gaecala, gaiqca.
melia kataze ufro gajavrda.
_ modi, kaco, katav, vkvdebi, xom xedav, damexmare.
_ ara, qalbatono, me Sen verafriT dagexmarebi. me ra eqimi
mnaxe?! ginda TaTebSi Cagivarde? rom mogarCinos, sxva eqimi mo-
Zebne, _ es uTxra da kata gzas gaudga. melias brazis cecxli un-
aTebda Tvalebs. mela mixvda, rom mis tyuils yavli gasuli hqonda,
aravis sjeroda misi da sxva ram unda eRona.
meliam didxans iyiala, sanam kolmeurneobis qaTmis fermamde
ar mivida. ramdenime Savi wiwila iolad igdo TaTebSi. gemoze gavZ-
Rebio, fiqrobda da mzis gulze wamokotrialda.
fiqrobda, erT wiwilasac daviTrev, pirs Cavikoklozinebo.
iqneb, xvalisTvis Sevinaxo, dRes zedmetic ki momivao. Tan fexakre-
fiT miipareboda fermisken.
Turme iq ZaRlebi ara hyoliaT?! melias ZaRlebi gars Semoer-
tynen. viRas axsovda xerxi da eSmakoba?! sikvdilis win, sicocxlis
bolo wams isRa ifiqra, marTali yofilan `dRevandeli kvercxi Tu
wiwila, xvalindel qaTams gerCivnoso~, rom amboben.

ori stumari

iyo da ara iyo ra, erT samefoSi, erT arafriT gamorCeul


sofelSi iyo erTi Rarib-Rataki kaci. lukmapuris saSovnad sofel-
sofel daexeteboda. erTxel im sofelSi amoyo Tavi, sadac misi
Zmadnafici cxovrobda.
Zmadnafics ara uWirda ra, ojaxi savse hqonda, magram TviTon
Zunwi da wuwuraqi iyo.

683

683
sadilad rom dasxdnen, sufraze iseTi sifrifana mWadi miita-
na, erT mxares rom Segebera, haeri meore mxares gavidoda, mWadTan
yveli miitana, yveli xmeli da mlaSe, marilkveriviT.
`bismilah~,* Tqves da Wamas Seudgnen. stumars ukvirda, maspinZe-
li pirSi lukmas rogorc ki Caidebda, `bismilah~-s zed ayoleb-
da. sanam stumari gons movidoda, maspinZelma, rac sufraze iyo,
gadaWama. stumari rogori mSieric miujda sufras, iseTive mSieri
wamodga. stumari Sin nawyeni dabrunda da imas fiqrobda, samagiero
riTi gadavuxadoo.
gavida dro da wuwuraqi im Raribi kacis sofelSi moxvda. Rarib-
ma sufra gauSala da, rac ki hqonda, sufraze miitana. axsovda, ro-
gor dascina axlandelma stumarma maSin da `bismalahis~ magivrad,
yoveli lukmis pirSi Cadebisas `hav-havs~ gaiZaxoda.
_ `hav-hav~-i ras niSnavs? _ hkiTxa stumarma, _ ar gewyinos,
sufrasTan yefa ras niSnavs. sxva, Cems adgilze, dagcinebdao.
_ sulac ara, _ upasuxa Raribma, _ vin damcinebs. dasacini
isaa, vinc cariel sufrasTan dasvams stumars, `bismalahs~ SemosZa-
xebs wamdauwum da mSier stumars sufrasTan uxeiro maspinZlobiT,
alahis xsenebiT, amarxulebso.

vin ufro sulelia?

erT sofelSi sami mola iyo. roca mezobel sofelSi raRacisT-


vis midiodnen, viRaca kaci miesalma. TiToeuls egona, sakuTriv me
momesalmao.
_ is kaci me momesalmao, _ Tqva erTma.
_ is kaci mxolod me momesalmao, _ Tqva meorem.
_ ara, _ Tqva mesamem, _ is me momesalmao.
mohyvnen kamaTs.
_ modiT, im kacs vkiTxoT, vinc mogvesalma, _ rogorc iqna,
mixvda erTi. sxvebic daeTanxmnen. dauZaxes im kacs da hkiTxes:
_ Cvens Soris vis miesalmeo?
mixvda kaci, ratomac hkiTxes es da dacinviT upasuxa:
_ Tqvens Soris yvelaze yeyeCs mivesalmeo. aba, vin aris yvelaze
suleli Tqvens Soriso?
erT-erTma ase daiwyo: erTxel, roca gakveTils vatarebdi,

684

684
erTma mowafem miTxra, mitklis feri gadevso, meorem _ Tvale-
bqveS Caglurjebiao, sxvam _ fexze Zlivs dgaxaro. maSin erTi anda-
za gamaxsenda: samma kacma Tu giTxra brma xaro, kedel-kedel unda
iaro, fexi rom arafers wamohkrao. xoda, mec fexi wamovkari da dav-
vardi.
moswavleebma amayenes, Sin mimiyvanes. loginSi Camawvines, col-
ma sadili moamzada. avadmyofisaTvis tolma gaaxvia da win damidga.
avadmyofi kaci uceb xom ver SevWamdi? piri ar davakare, Tumca Za-
lian mSioda. mxolod maSin, coli saqonlis misaxedad rom gavida,
Cumad mivepare da malulad vWame.
pirSi tolmis lukma rom Cavide, Semosasvlelidan xmebi momes-
ma. Cems sanaxavad xalxi modioda. pirSi cxeli tolma midevs, davweqi
da sabani wavixure.
avadmyofis sanaxavad mosulebma miTxres, rom cali loyac
dasiebuli maqvs. aucilebelia eqimbaSis moyvanao.
moiyvanes eqimbaSi. iman, ise rom araferi ukiTxavs, daadgina,
rom es simsivnea da simsivne yelzec Tu gadava, maSin molas sikvdi-
li ar ascdebao.
mec SemeSinda. neba davrTe amoekveTa. eqimbaSebis ambavi, Tqvenc
kargad mogexsenebaT, Tu etyvi TiTi mtkivao, maSinve _ unda movkve-
ToTo, ityvian, raTa rac SeiZleba meti fuli agafcqvnan.
loya gadaWra, iqidan vazis foToli amoiRo, brinjica da xor-
cic amoayola. Semdeg Sekera. ai, xom xedavT, maSindeli nawiburi
rogor metyoba, _ daamTavra saTqmeli am molam.
_ marTali xar. axla modiT, moismineT ra suleluri ambavi
gadamxda: erTxel gavcivdi, gakveTilis dros cemineba amityda,
xSir-xSirad vaceminebdi. moswavleebi meubnebodnen, icocxleo.
damTavrda mecadineoba. moswavleebs davavale, roca davacemineb,
araferi miTxraT, taSi SemohkariTo.
damijeres.
erTxelac, roca mecadineoba tardeboda, colma moirbina da
Semomyvira: `Cveni Savi qaTami WaSi Cavardao~.
yvela Cemi mowafe Tan waviyvane. Semomartyes qamari da CamiSves
WaSi. davacemine, zemoT taSi ar damikres. vifiqre, es Sterebi, me
arafrad magdeben, Tu ra-meTqi?~ da gavbrazdi.
`amomiyvaneT~, _ vyviri. vagineb. amomiyvanes zeviT. saTiTaod
yvelas sila gavawani da vekiTxebi: `dayruvdiT, davacemine, Tqven ki
taSi ar damikariT-meTqi.
685

685
isev Cavedi welze qamriT WaSi. WaSi isev davacemine. moswavlee-
bma taSi Semohkres da Wis kedlebs mivenarcxe da Wis fskerze aR-
movCndi. Tavi nawil-nawil damemsxvra ise, rogorc qoTani daimtv-
reva xolme. naxeT, nawiburebi rogor metyoba.
_ geyofaT, Tqveni naTqvami arc ise tutucuria. axla Cemi am-
bavi moismineT:
_ erTxel WasTan mivedi da Cavixede. vxedav, Sig viRac zis da
zeviT iyureba. yuradRebiT miyurebs. wavedi da Cems moswavleebs
movuyevi amis Sesaxeb.
maT joxebs xeli wamoavles da WasTan wamomyvnen. Tavidan maS-
inve Sig Casvla da angariSis gasworeba indomes.
_ Tavi daanebeT, _ vuTxari, _ magas me movuvli. roca Tavs ga-
reT gamohyofs, maSin dauSineT eg joxebi.
esa vTqvi da WaSi Cavedi. bevri veZebe, veZebe da ver vipove. ze-
viT amovcure da amosvla movindome. uceb TavSi joxebi momxvda.
isev wyalSi Cavxti, wyalqveS. pirs rom gavaRebdi, vixrCobodi. Tavs
amovyofdi da isev TavSi joxi mxvdeboda. aRar vicodi, ra meqna.
maSin Cemi coli mixvda, rac xdeboda da iyvira: ras SvrebiT, qmars
miklavTo?! da Caeyuda WaSi, xeli mklavSi momkida, zeviT amaTria
da gadamarCina.
_ aba gansajeT, Cvens Soris vin ufro sulelia?
_ ra giTxraT, yvelani karga sulelebi yofilxarT, yvelas er-
Tad mogesalmeT.
ase orWofuli pasuxiT miatova molebi da gaecala. ukmayo-
filo molebma erTmaneTs gadaxedes. fexic ar moicvales. me ki ukan
davbrundi.

vinc gabrazdeba, cxvirs sWrian

iyo erTi Raribi kaci, hyavda sami vaJi. ufross qerimi erqva, Sua-
Tanas _ salimi, umcross _ pirimi. mama rom gardaicvala, maSinve gai-
yarnen. qoneba, memkvidreoba Svilebs darCaT. male iqidan aRaraferi
darCa. Seikribnen Svilebi da iTaTbires, rogor unda ecxovraT.
_ waval, vivli qveynidan qveyanaSi, egeb CvenTvis sarCo-sabade-
beli vipovo, Tqven ki jerjerobiT Sin darCiTo, _ Tqva ufrosma
Zmam da gzas gaudga.
686

686
erT sofelSi amoyo Tavi. iq didi cxvris farebis, remebisa da
jogebis patroni mdidari kaci cxovrobda. mas bevri yma, mojama-
gire-azati emsaxureboda. es rom gaigo, qerimma bedi masTan samsax-
urSi scada.
_ icode, _ uTxra mdidarma, _ mojamagired agiyvan. vnaxav,
rogor iSromeb da imis mixedviT gadagixdi, oRond erTi pirobiT:
rac ar unda moxdes, erTmaneTisgan araferi unda gvewyinos da Tu
romelimes ewyineba, imas cxvirs movaWriTo.
_ Tanaxma varo, _ upasuxa qerimma. ver mixvda, amiT mdidars ra
undoda.
dilaadrian, momdevno dRes, qerimi gaaRviZes. xarebi miabares
da saxnavad gagzavnes. SuadRisas Zalian moSivda, diliTac pirSi
lukma ar Caedo. eloda, rodis miutandnen sadils.
mze Cadioda da begisgan sadili mainc aravis mihqonda. qerims
gaukvirda, aRSfoTda, radgan Zalian daiRala da Zalian moSivda.
magram begTan dadebuli piroba gaaxsenda, brazi gulSi Caimarxa,
Zala moikriba da isev muSaobas Seudga.
Ramdeboda. aravin arafers aWmevda. fexebs Zlivs miaTrevda,
dalaslasebda. xarebi gamoxsna da daabinava. gabrazebuli da uk-
mayofilo mibrunda sofelSi. Sevida begTan. begma gajavrebiT Sexe-
da qerims da hkiTxa; `ra xdeba, mgoni, ukmayofilo xar. Cemgan xom
araferi gewyinao?~
qerims yvelaferi gadaaviwyda SimSilisagan da upasuxa:
_ ojaxqoro, sxvisi ofliT naSovni qoneba oxrada gaqvs. ro-
gori Zunwi yofilxar. eg qoneba sikvdilSi mogxmardeso.
_ Sen Cemze gabrazebuli yofilxar, maS cxviri unda mogaWraTo,
_ Tqva Tavgasulma begma da msaxurebs misi dasja ubrZana. msax-
urebma qerimi mokles.
modiT axla qerimis molodinSi Sin darCenil Zmebs mivubrun-
deT _ selimsa da pirims. weliwadi sruldeboda ufrosi Zmis Sini-
dan wasvlis Semdeg. amitom axla samuSaod, ufrosi Zmis kvalze, se-
limi wavida.
samwuxarod, selimsac igive gadaxda Tavs. isic im mdidar kac-
Tan moxvda mojamagired, igive iyo pirobac, isic imave pirobis ga-
texvis gamo mokles. amitom arc is dabrunebula Sin.
ori Zma Sin rom ar dabrunda, maTgan araferi rom ar ismoda,
pirimi Cafiqrda, bevri idarda: `nuTuU Cemma Zmebma fuli iSoves da
687

687
me gaWirvebaSi mimatoveso? iqneb, aRarc ki vaxsovaro? anda, iqneb
xifaTi ram SeemTxvaTo? vis SeuZlia gamagebinos, ra moxda?~
rom darwmunda, bevri fiqriT saqmes ver uSvelida, pirimic
Zmebis kvals gahyva da Sinidan wavida.
saocaria, manac im gziT iara, isic iq mivida Tu aRmoCnda, sadac
misi Zmebi iyvnen misulni. imave sisxlismsmeli begis mojamagired.
_ icode, _ gaafrTxila begma, _ Cemi piroba aseTia, vnaxav,
rogorc imuSaveb, Sromis safasurs ise gadagixdi. oRond Cvens So-
ris Tanxmoba da mSvidoba unda iyos. amitom Cvens Soris Tu vinme
ganawyendeba, cxviri moeWrebao.
_ kargi, _ gaifiqra pirimma, _ etyoba, Cems Zmebs aman gamouyva-
na wirvao. frTxilad unda viyo da WkuiT vajoboo.
es, rac vTqviT, ifiqra, sityviT ki mSvidad uTxra:
_ Tanaxma var mag pirobaze, gabrazeba ra sakadrisia?! xvalisT-
vis ras mibrZanebo?
_ xval xarebs Seabam da miwas moxnavo.
_ mzad varo, _ upasuxa vaJma da misTvis miCenil oTaxSi Sevida.
meore dRes xarebi gamoreka da miwis xvnas Seudga. mze Subis
wverze rom avida, sadilis molodinSi, apeurebi daxsna da xarebi
saZovarze gauSva. Tavad wamowva da daisvena. lodiniT rom daiRa-
la, xarebi kldidan gadaCexa da stvena-stveniT soflisken wavida.
_ ase male saqmes rogor morCi? me SenTvis sadili unda ga-
momegzavnao, _ Tan cdilobda brazi daemala.
_ mindorSi yofna momwyinda, bego, _ xumrobiTa Tu dacinviT
upasuxa pirimma.
_ xarebi sad ariano?
_ kldidan gadavCexe. xom araferi gewyina, bego?
begi gabrazebas malavda da uTxra:
_ ara, sawyeni aq ra ariso? _ ZaliT gaicina. Tan imas fiqrobda,
javri rogor viyaroo.
momdevno dResac uRelSi Seaba xarebi da saxnavad wavida. am-
jerad pirimi sadilobas arc ki daeloda. xarebi isev kldidan ga-
daCexa da sofelSi mxiarulad dabrunda.
begma ifiqra: `am biWma isev raRac oini miyoo.~ isev malavda ga-
brazebas. hkiTxa:
_ xarebi ra uyavi, ratom ar morekeo?
_ nu gamibrazdebi, batono, es xarebic im xarebs gahyvnen, guSin
688

688
kldidan rom gadavCexeo. ase vuTxari: `Tqvens patrons araferSi ar-
gixarT-meTqi~. me cudad vimuSave, magram Sen mainc nu gamibrazdebi.
_ ara, ara uSavs. etyoba, eg yofila magaTi wera. gabrazebiT
araferi eSvelebao, _ Tqva batonma, Tumca braziT guli lamis gas-
kdomoda. erTi fiqri awuxebda, es kaci rogorme Tavidan unda movi-
Soroo.
mesame dRes batonma pirimi cxvris samwyemsad mTaSi gagzavna.
salamurze dakvriT waasxa cxvari. erTi kargad daisvena. mere aqle-
mebis qaravani dainaxa. mixvda, rom vaWrebi iqnebodnen. gaesaubra
vaWrebs da gaigo, rom vaWrebs cxvris yidva SeeZloT.
_ Zalian kargi, _ Tqva pirmma, _ am faridan ramdenic gindaT,
imdeni cxvari amoirCieTo.
_ ras afasebo? _ hkiTxes vaWrebma.
_ rasac momcemT, madlobas getyviTo.
gunebaSi vaWrebi fiqrobden, es an Zalian keTilia, an guluxvi,
anda sulelio. erTmaneTs bevri kargi sityva uTxres, aqes da bolos
SeTanxmdnen. gamoarTva fuli mecxvarem da cxvris farisagan gaTa-
visuflda. darCa ramdenime cxvari da faris narCeniT gaxarebuli
sofelSi dabrunda.
_ ra xdeba, pirim, danarCeni cxvari ra uyavio? _ hkiTxa batonma.
_ vaWrebs mivyide bevri cxvari. fuli jibeSi maqvs. xom araferi
gewyinao?
_ Se urjulo, Se unamuso, CemTan saidan moxvedio, _ amis Tqma
iyo da pirimma daiZaxa: `gabrazdi, ara, batono! xom kargad gaxsovs
ra pirobiT mimiRe mojamagired? xom ar dagaviwydao.
iqve culi egdo, xeli wamoavlo imas, daiZaxa: `miTxari Cems
Zmebs ra mouvidaT? rac imaT uyavi, imas gizam Senco~ da batoni naW-
er-naWer akuwa.
mere sxva msaxurebic gaaTavisufla, aiRo imdeni qoneba, rac
sWirdeboda, wavida da Tan waiRo Tavis sofelSi. icxovra gauWirve-
blad da uzrunvelad.

689

689
dedinacvlis silaqi

coli rom gardaecvala, mamam Svilis mosavlelad unaTesavo


qali SeirTo. Tavidan is qali keTili iyo, gulisxmieri. gavida dro,
manac erTi gogo gaaCina da iseTi avi gaxda, rogorc kruxi.
mTel dros sakuTar qals andomebda, gerisTvis ki civi, slipina
gveli iyo. glexs undoda saqme mSvidobianad moegvarebina, magram
araferi gamouvida.
_ sanam Cemi mteri, Seni Svili am ojaxSia, Cxubi da ayalmayali
ar morCeba. Tu ar ginda viCxuboT, Tvalidan momaSoreo!
_ ra unda vqna, Cemi Svilia, xom ar movklav, gasazrdeli myavso,
_ uTxra qmarma.
_ nu moklav. rac ginda, is qeni. oRond momaSore. miabare vinmes
gasazrdelad, derbendSi waiyvane, patara bavSvebs xelze mosamsax-
ureebad Rebuloben iq. rogorc ginda, ise momaSore. magas rom da-
vinaxav, saqme mifuWdeba, puri ver miWamiao.
waiyvana mamam Svili da wavidnen. patara bavSvs fexiT siaruli
uWirda, wamdauwum zurgze ikidebda. bolos uremi wamoewiaT da ur-
miT gaagrZeles gza derbendamde.
gogona Zalian patara iyo da yvela ojaxidan uariT istum-
rebdnen, mosamsaxured ar iyvandnen.
ra vqnao? _ ifiqra mamam. Svili xelSi aiyvana da dardiani gzas
gaudga. Sin Tu miviyvan, coli isev daamcirebs, meore mxriv, codoa
aq upatronod davagdoo. Cafiqrda xis Ziras mjdari. daRlilma
gogonam mamis mklavze Tavi dado da daiZina.
iq mindvrad lamazi baRebi iyo gaSenebuli, lamazi iyo mTebi.
patar-patara aulebi. mamas fiqrma gauelva. mivatoveb aq, adgeba,
sadme sofelSi miva, Seibraleben, Seifarebeno. bavSvs rom ar gaR-
viZeboda, Coxas saxelo moaWra, bavSvi miatova Coxis saxeloze Ca-
Zinebuli da Sin dabrunda.
bavSvma gaiRviZa. eZaxis mamas da eZebs. Sexvda erTi qali, sa-
bralo gogona Seecoda da sofelSi Tan waiyvana. im sofelSi maSin
qorwili iyo, musika da simRerebi. im qalis ojaxSi puri aWames,
Caacves, daaxures da iSviles.
es sofeli begebis Zaladobisagan gamoqceuli glexebis aSeneb-
uli iyo.
_ ginda, CvenTan darCi, Tu CvenTan ar ginda, SegiZlia Sin dab-
runde.
690

690
_ Sin wamiyvaneT. mamas vnaxav. dedinacvali Tu gabrazdeba,
raRacas movaxerxeb. TqvenisTana keTili adamianebi rom gavicani,
axla aRarafris meSiniao, _ upasuxa gogom.
_ Tu ase ginda, _ Tqva iqauri jamaaTis ufrosma, _ SegiZlia
waxvide. oRond, Svilo, Tu iq ver gaZleb, dabrundi da migiRebT.
roca ar unda moxvide, sixaruliT SegxvdebiTo.
im qalma, bavSvi rom ipova, gaacila gogona da xeliT aCvena misi
auli, sadac mamamisi cxovrobda. iq mcxovreb aqsakalebs* Seatyo-
bines, Tu ra pirobiT gauSves gogona Tavis aulSi.

enebis mcodneebi

ori megobari _ bali da gabali samogzaurod derbends wavid-


nen. sakmao gza gaiares da erTmaneTs eubnebian, Cven iq rom mivalT,
maTi ena _ Turquli, ar viciT da Tavs rogor gavitanTo.
_ me raRac vici, _ Tqva erTma.
_ aba rame miTxario, _ uTxra meorem.
_ men,* men, men, _ Tqva gabalma.
_ `men~ ras niSnavs? raRaca mec vicio.
_ Tqvi, ra ici.
_ qeif iCun.*
_ qeif iCun xom mec vici, Cvens enazea.
_ ara, Turqulia. maswavlebelma miTxra.
_ raxan iman Tqva, Turqulia. ar dagaviwydes, es sityvac
dagvWirdeba.
_ meti araferi ici?
_ rom mcodnoda, getyodi.
_ iqneb, rame gagaxsendes.
_ beli.* mgoni, esec Turqulia.
_ maS, egec ar dagaviwydes.
_ kargi, _ daeTanxma megobari, _ marTalia, cotaa, magram
mainc raRac Turquli sityvebi viciT. rogorme Tavs gavitanTo.
gaxarebulebma gza ganagrZes. bevri iares, ukan mTebi da mind-
vrebi moitoves. erT trial mdeloze gavidnen, mdelos mariliani
veli erqva. iq wveTi ra aris, erTi wveTi wyalic sanatreli iyo.
miabijeben trial velze. Tbili dRea. garSemo siCume. iseTi
daRlilebi arian, araqaTi aRara aqvT.
691

691
gzis piras raRac SeniSnes. SeniSna Tu ara, balma daiZaxa:
_ es ra aris?
gabalma ise Sexeda im raRacas, rogorc cxeni Sexedavda gzad
Semoyril mgels. uyura, uyura da daadgina, Sig raRac unda iyoso.
_ rac ar unda iyos, gamogvadgeba. modi axlos mivideTo.
miirbines. neta ra unda iyoso? tomara savse oqroTi, an xor-
bliT, egeb xurjinia yveliT savse? miuaxlovdnen. xedaven, kaci gdia.
ar inZreva. sicocxlis niSanwyali ar etyoba. jer erTma daado yuri.
_ mkvdaria.
meoremac daado yuri, ar sunTqavda:
_ mkvdaria.
ra vqnaT? mivatovoT? egre rogor SeiZleba? amas fiqrobdnen
da swored maSin qalaqis mxridan momavali cxenosani waadgaT Tavs.
megobrebma misuls Sexedes. misulma Turqul enaze hkiTxa:
_ vin mokla?
balma da gabalma erTmaneTs Sexedes.
_ vin mokla es kaci? _ isev Turqulad ikiTxa.
megobrebma isev Sexedes erTmaneTs.
_ es kaci derbendidan unda modiodes, albaT Turqulad
gvelaparakebao, _ ifiqra gabalma da, rom misTvis raRac
Turquladve eTqva, uTxra:
_ men.
_ ratomo? _ ikiTxa Turqma Turqulad.
megobrebma isev gadaxedes erTmaneTs. balsac raimes Tqma moun-
da da manac:
_ meno.
_ ratom? _ isev ikiTxa Turqma Turqulad.
_ qeif iCuno, _ anu siamovnebisTviso, Turqulad upasuxes.
_siamovnebisTvis kacis mokvla vis gaugiao! _ gaukvirda.
_ beli, _ iyo pasuxi, rac Turqulad `diax~-s niSnavda.
rogorc naxeT, ras ambobdnen, ras pasuxobdnen, Tavad araferi
icodnen. ise ki gamovida, rom kacis mokvla daibrales. am dros cx-
enze Semjdari ori Jandarmic gamoCnda. naxes gvami da gaukvirdaT.
pirvelma misulma erT-erT Jandarms yurSi raRac CasCurCula. amis
Semdeg Jandarmebma bals da gabals xelebi Seukres da derbendSi mi-
iyvanes. didi WiSkari gaaRes, ezoSi Sevidnen. ezos maRali galavani
hqonda Semortymuli. is Jandarmebi imis metad aRar gamoCenilan.
692

692
bnelia ezo. bnelia derefnebi. maT win bevri kari gaiRo. mego-
brebma ifiqres, viRac mdidari kacis Tavlaao. ver xvdebodnen, rom
cixeSi moxvdnen. kars ukan iyvnen damwyvdeulni da verafers mimx-
vdariyvnen.
or dRes raRacas ekiTxebodnen. Semdeg Tarjimani moiyvanes am-
bis dasazusteblad. daazustes, marTali gaiges da karSi gayares.
quCaSi aRmoCndnen.
gaSterebuli daexetebodnen quCebSi. bolos did bazarSi amo-
yves Tavi. bazari uRran tyes hgavda, gavla Wirda. erTmaneTi da-
karges.
ra vqnaT axla? ena Cven ar viciT. Tu, rac viciT, imas vityviT,
isev dagviWeren da xaTabalaSi gavexveviT. cal-calke Cumad da-
diodnen, erTmaneTs eZebdnen da ver poulobdnen. siarulisagan qa-
nci rom gauwyda, gabelma daiyvira:
_ ei bal, ei bal, ei bal!
bali Sors iyo, xma ver miswvdeboda.
`bali~ Turqulad Taflia. zogs egona, giJiao, zogs _ Tafls
hyidiso da aedevnen. vinc fiqrobda giJiao, isinic aedevnen, giJia
da magisi adgili sagiJeTSiao.
rom dainaxa, amdeni xalxi misdevda, gaCumda. saidanRac iq misi
Tanasofleli aliraza gaCnda. gabels Zalian gauxarda, cota dar-
Ca, gadaxveoda.
_ eseni vin arian? ratom Semomexvivnen? ra davuSave amaTo? _
hkiTxa alirazas.
_ Sengan raRac undaTo.
gabeli SiSisagan akankalda. sawyals axla ukve yvelaferi
aSinebda. Tvalidan cremlebi gadmoscvivda.
_ nu geSinia, amaT hgoniaT, Tafls yidio.
_ xalxi ara xarT, SemibraleT, sada maqvs me Tafli?! Savi puris
lukmac ar maqvs, _ ambobda da tiroda.
_ moica, gabal, aba Tafli Tu ara gaqvs, bal, balio, ra gayvi-
rebs.
_ me Cems megobars veZaxi.
alimirza mixvda, raSic iyo saqme. auxsna gabals, rom Turqulad
`bal~ Taflia. auxsna iq Sekrebil jamaaTsac, raSic iyo saqme.
am dros bazris mopirdapire mxridan xma moisma: `gabal, gabal~-o.

693

693
gabalma sixarulisagan balTan miirbina. garSemo bals xalxi ex-
via, gaapo da miiWra, bals gauxarda.
alirazam bals auxsna:
_ Sen rom `gabals~ iZaxi Turqulad `gabali~ halvas niSnavs. halva
iseTive tkbilia, rogorc Tafli, amitom agedevna amdeni adamianio.
_ ra xdeba?! _ Tqva balma, _ halva rad minda? me megobars veZ-
axdi. es ra xaTabalaSi gavexvieT.
_ enis arcodna ubedurebaa, aq xeirs verafers vnaxavT. kacad
ar vvargivarT am qveyanaSi. ra dros Cveni enis swavlaa. aq damcire-
bas, Sin, sakuTar aulSi sikvdili gvirCevniao.
megobrebi sofelSi dabrundnen. gzaSi pirvelive xes Semoex-
vivnen, Caekvrnen, Caexutnen, rogorc Svili dedas, miwas hkocnidnen.
_ Cveni soflis xeo, Cveno miwav, Tayvansa gcemTo.
TavianT aulSi ena icodnen, rogorc sxvebi, isinic am enaze Ta-
visuflad laparakobdnen, erTmaneTs agebinebdnen. amboben, dResac
mSobliur aulSi cxovroben is megobrebio.

694

694
695

695
696

696
somxuri

poezia

vahagnis* dabadeba

mSobiarobis tkivilebiT
itanjeboda ca da qveyana,
itanjeboda zRva sisxlisferi,
gul-muceli stkioda
da itanjeboda.
mSobiarobis tkivilebi
lalisfer lelsac mosZaleboda,
wiTel lerwamsac.
lerwmidan cecxli amodioda,
cecxls mohyveboda wiTuri biWi.
Tma cecxlis hqonda,
wveri _ alisa.
misi Tvalebi mzesaviT anaTebda...

mheri* mamis saflavTan

mamis saflavTan mivida mheri.


Svid dRes itira da ivalala.
misma cremlma miwa daalbo.
Svidi dRis Semdeg gons rom moego
Seexmiana mamas da uTxra:
_ mamav, dRes Tovli Camoyara,
Sens Svils fexebi gaucivda.
mamis saxlidan gamogdebuls
Seni sasuni* simwared meqca.
mamas Caesma Svilis sityvebi,
xma amoiRo. ai, ra Tqva:

697

697
`Svilo, me rogor dagexmaro?!
TvalSi naTeli gamqrobia,
saxeze feri gamcrecia,
Tma-wveri sul damcvenia,
xel-fexic damdunebia.
mheri kidev ufro atirda:
_ mamav, mamav, mamilo,
dRes civi Tovli Camocvivda,
Seni Svili siciviT vkvdebi.
mamis saxlidan gamogdebuls
Seni sasuni simwared meqca.
daviTs* Svili Seecoda.
ai, ra uTxra: mTa sinamanTze
erTi kldea, akravanTi hqvia im kldes
iq midi, klde Ria dagxvdeba.
iq yvelaferi mzad aris SenTvis.
Sexval da kldeSi manam icxovreb,
sanam qristesgan gankiTxvis Jami
ar dagvidgeba...

mheri kldeSi iketeba


nawyveti

mheri wavida, kldeSi Sevida.


klde daixura, Caiketa...
yovel aRdgomas is klde ixsneba,
mheri kldeze gadmodgeba,
gamova, Semdeg kvlav Sebrundeba,
kldeSi Seva, klde Zveleburad
ixureba da iketeba...

698

698
aslan aRa

iyo erTi didebuli xelmwife. hyavda erTi vaJi aslan aRa erqva.
gaCenis dRidan ar icoda, ra iyo sikvdili.
mSoblebma aslan aRa daaqorwines. kargi gogo SerTes. gogos
margrit erqva. qorwilSi ocdaoTxi qveynis mefis Svili dapatiJes.
coli rom SeirTo, aslani Tormeti wlisa iyo. qorwilma ormo-
ci dRe-Rame gastana. uxaroda patarZals, uxaroda xes, xis ylorts,
mTas, kldes. puroba, cekva-TamaSi ar Tavdeboda.
erTxelac aslani Sinidan gavida, quCaSi gaiseirna, xedavs, gdia
viRac maTxovari. Turme momkvdariyo.
ikiTxa:
_ vin moklao?
uTxres:
_ Ggabriel angelozmao.
_ vin aris eg gabrieli? me aslan aRa var, mefis Svili. gabrieli
rogor mibedavs, rom quCaSi maTxovars miklavso?!
_ gabrieli aravis arsad arasodes erideba. cali fexi caSi
aqvs, cali _ miwaze. marto glaxas ki ara, mefesac arad dagidevso.
aslan aRam Tqva:
ar meSinia mag Ggabriel angelozisa!
Sevkazmav Cems cxens – bozbedavs,
sadafis lagams amovdeb, oqros unagirs davadgam,
xelSi cecxlismfrqveveli xmliT
Cems beds win gadavudgebi.
aba, movides is gabrieli,
aravis ridi rom ara aqvs.
Sevebmevi, davkrav da movkvlav...
gabrieli cidan daeSva da
aslan aRas gamoecxada.
aslan aRam cxeni Sekazma,
cecxlismfrqveveli xmali Seiba,
wminda angelozs SeebrZola.
sami dRe da sami Rame gagrZelda brZola.
ufalma Seibrala gabrieli, Zala Semata.
xmalma umtyuna aslan aRas.
gabriel mTavarangelozma ar daindo
699

699
miwaze dasca aslan aRa.
damarcxebuli Seexvewa:
_ Ggabriel mTavarangelozo, geficebi,
ar vicodi, qveynad sikvdili Tu arsebobda.
_ aRaraferi geSveleba, suli unda amogxadoo.
_ suls nu amomxdi. jer ymawvili var,
mxolod oci wlis.
_ kargi, oRond moZebne vinme,
vinc Tavis suls gaimetebs
Senis sanacvlod.
atirebulma aslan-aRam mamas gasZaxa:
_ mama, mamiko, Seni Svili var _
aslan aRa, ymawvili kaci.
gabriel mTavarangelozi suls marTmevs.
sxva aRara damrCenia ra, Sen unda gTxovo:
Seni suli gaimete Cemis sanacvlod.
_ vera, Svilo, ver gavimeteb
mec sicocxle momwyurebia.
Sen Tavs Senve mouareo.
dedas gasZaxa aslan aRam:A
_ dedav, utkbeso, Seni Svili var,
gaimete Seni suli Cemis sanacvlod!
_ vera Svilo, ver gavimeteb.
araferia, axalgazrda Tu mokvdebi,
cis samsjavroze marTlad warsdgebi.
gabriel mTavarangelozma isev Sexeda aslan aRas.
mas SiSisagan suli sZvreboda.
_ cotac macale, angelozo,
erTi, Cems colsac vTxovo.
iqneb iman ar daiSuros da momces suli.
Tu arada _ Cemi waiRe.
gasZaxa cols: _ hei, margrit,
gabriel mTavarangelozi suls iTxovs Cemgan.
Tu Sens suls mivcem, gadavrCebi!
ai, colma ra upasuxa:
_ sul cota xnis coli var Seni,
magram suls aba, rogor dagiWer?!
700

700
aha, waiRe, gamomarTvi, gaTavisufldi!
aslan aRas Sveba moeca.
seni mis colze gadavida.
qali loginad Cavarda.
gabriel angelozma sulis amoxda moundoma.
da amitom zecas avida.
ufalma hkiTxa, ra moxdao?
upasuxa: Senc xom ici,
Tavisi nebiT iZleva sulso.
ukan dabrunda, qals ase uTxra:
_ yoCaR, qalo, qmari
ra Zlier gyvarebiao.
amis sanacvlod kidev ormoci wlis
sicocxle momiciao.
ase dahyves qveyanaze ormoci weli. Wames, sves, gaixares da roca
sikvdilis dro daudgaT, RmerTs madloba moaxsenes da ucodvelni
samudamo sasufevelSi gadavidnen.

Sairebi

***

rogori baRCa xar, bari ara gaqvs?


rogori jeeli xar, iari* ara gyavs?
cis frinveli xar da _
frTa ki ara gaqvs?

***

vardi davkrifeF TmebiTa,


caSi avyare sxiviTa.
vnaxe, iari mosula,
fexqveS davufen leqsiTa.

701

701
***

vdgavar. fexi ver davZari,


vtiri, cremli ver davZari.
minda Seni saxeli vTqva,
magram krinti ver davZari.

***

mZimed iare, mTvareo,


mTas iqiT miefareo,
Cemi lamazi iari
naxe da aq momgvareo.

***

Rrubelia da Tovli ar modis,


ukve daRamda, is ki ar modis.
am oxer-tial baliSebSi
marto vwevar da Zili ar modis.

***

nu ggonia, ar maxsovde!
dagiviwyeb me Sen gana?
gulSi ise Camivardi,
ar mSordebi TvalTagana.

***

baRi Tqveni Sori aris,


fexi cvariT sveli aris,
Tvali Sengan Sori aris,
Tvali Cemi cremliT aris.
702

702
***

karg cxens nali rad unda?


lamazs xali rad unda?
gulis sayvareli hyavdes,
bevri fuli rad unda?

***

Savi var da eSxiani,


frTayviTeli frinveli var,
ar gamiSva, Torem waval,
frinvelebis gunds gavyvebi.

***

Cinari xar, netav SevZlo,


Cems ezoSi gagaxaro.
sayvarelo, genacvale,
Semiyvare, ar damtovo.

***

qalo, iwame RmerTi,


da daifare mkerdi.
Senma survilma gamagiJa,
davdivar xeli.

***

qaro, dahbere, mTaze Tovli dade,


yaribi* iari Sin momiyvane.
ise, rom RamiT gverdiTa myavdes
da tkbili Zili ar gamimwardes.
703

703
***

caSi frinvels venacvale,


qera satrfos venacvale.
sami dRea, vera gnaxe.
Sens damnaxavs venacvale.

***

mze amofrinda, amovida.


Cven ki erTmaneTs wavekideT.
amiT rame movigeT, gana?
araferi. mteri vaxareT.

***

mwvane yanaSi jeri waviRe,


iari vnaxe, ukan davbrundi.
vaSli momawoda, ar gamovarTvi,
ra bedze gavCndi me ubeduri?

***

ara, ara, ver viTamaSeb,


vardiviT fexsacmeli amiWraWundeba,
mSieri muceli amibuybuydeba,
dedamTili amibuzRundeba.
ara, ara, ver viTamaSeb,
gaSavebuli guli amibagundeba.
cremlebi Tvals damwvavs da
avi dedamTili gamididguldeba.
ara, ara, ver viTamaSeb.
jeel-jeirani guli damewveba,
ybamoxeuli muli SemaRonebs
da mazlis colic guls gamiwyalebs,
704

704
ara, ara, ver viTamaSeb,
Cemi qofaki rZali mware xaxvia,
vaJo, giJmaJo, ra dagemarTa?
Seni siyvaruliT guli gamelia.

***

uban-uban daviare, vipove qaRaldi,


Tlili TiTebi kalmad vixmare,
Tvalisa ofli melnad vixmare,
gulis dardebi Sig Cagiwere.
Cavwere, giTxari: erTi gaige,
Zala aRara maqvs, minda, gamige,
Cemsken mobrundi, guli gamiRe,
cota giTxari _ bevri gaige.
mogwere, giTxari: yvelas hyavs ufali,
Sens gulSi rogori siyvaruli ari?
Cemi gaigos, guli gamiTbos, kaci ar ari.
kravi var dakarguli, xelSi amyvani aravin ari.
giTxari: yvela Cits bude Tavisi aqvs,
yvela suliers patroni Tavisi hyavs.
me gzaareuls ki aravina myavs.
marmarilos qva var, mTleli ara myavs.

***

mTvariani Rame, bani.


savse mTvare, banze mdgari.
fqvils cris patarZali.
mkerdze wyvili uTamaSebs vaSli,
fqvils cris patarZali.
mnaxvels masze rCeba Tvali,
fqvils cris patarZali.
mravals daubrmava Tvali.
fqvils cris patarZali.
kiskisebs da tkbilad mReris.
705

705
davTveri, ara misvams ra

davTveri, ara misvams ra,


viwvi, cecxli ki ara Cans.
siyvarulis samoseliT
gulis sworis karTana var.
gulis swori gamomxedavs,
ubeSi wiTel vaSls malavs.
vuTxari: `erTi maWame~.
man ki cremli gadmoRvara.
atirda da ase miTxra;
`dRisiT-mzisiT viTamaSoT?!~
daviTanxme, dammorCilda.
Zalian bevrjer vakoce.
RamiT Tundac aTas kocnas
mirCevnia dRisiT erTi.

***

lamazi gogos ZebnaSi


kari-kar Camoviare.
mivedi, vnaxe-eZina,
pirs vardi gadaefina.
jibeSi ewyo broweulebi,
vaSli ki xeliT eWira.
qveS abreSumis xaliCa
efina da zed eZina.
iqve idga oqros jami,
Sig – vercxli da broweuli,
mZinare gogos vakoce.
vaSli damwifebuliyo,*
mec avdeqi da davkrife.

706

706
***

wvimis Rrublad gadaviqce


da vawvimo Sens fanjaras,
movuCrdilo Sens brolis mkerds.
gaiRviZeb, gaikvirveb:
_ es ra aris, rom qaTqaTebs?
me yaribi, usaxlkaro
SenTan moval, ar gamagdo...

mTidan movdiodi

mTidan movdiodi me,


Sen ki kari gamiRe,
xeli mkerdze miide,
`vai~ Tqvi da itire.
me yinuli viyavi,
Sen tirili daiwye.
cremlis talRiT, lamazo,
civi guli gamiTbe.
me xe viyav damzrali,
Sen _ zafxulis cxeli dRe.
gamifurCqne yvavili,
xmeli miwa damilbe.
Tu arafrad gindodi,
maS raRad damimone?!
cecxlad meqec, momede,
damwvi da damanavle.

es dRe axali gaaxlda

es dRe axali gaaxlda,


gaaxlda da gamTlianda.
am badri mTvaris sxivebma
guli amiforiaqa.
707

707
mixval _ mTvare RrublebSi,
wyali mogaqvs kokiTa,
gogov, Sen genacvale,
rad momide genia?
wyalo Cemi saxlisav,
gulis cecxli Camiqre,
iaro, SengniT iara,
Seniv xeliT gamiqre.

***

werov, maRal mTebs gasZaxe.


yaribs yaribad nu momklavT.
nu mitireb, dedaCemo,
Cemi miwis natruli var.

***

avada var, araqaTi ara maqvs,


yaribi var, qveynad aravina myavs.
dardis zRvaSi martodmarto davcurav,
Tavis daxsnis mcire Carac ara maqvs.

***

yaribs saxli ara maqvs,


RamiT Zili ara maqvs,
zamTar-zafxul zamTaria,
zafxulis dRe ara maqvs.

708

708
***

Seni Tvali mome, werov.


TeTri mkerdi rom gaqvs, werov
wyvilad waxvedi, kentad dabrundi,
lamazi cali ra uyav, werov?

wero

keTili iyos Seni mosvla, wero!


keTili iyos Seni fexi, werov!
gazafxulis niSania Seni mosvla, werov!
werov, daeSvi CvenTan,
he, werov, modi Cvensa,
xeze daibude CvenTan, lamazo,
modi Cvensa.
werov, SemogCivleb,
he, werov, SemogCivleb,
dardebs SemogCivleb,
tkivils SemogCivleb.
nu waxval, werov,
Cvens xeze Camomjdaro, werov,
Sengan mitovebuls guls ar mixarebs
Citebis WikWiki, werov!
Jivil-xivili gulsa mtkens, werov!
naTeli cac ki bnelia CemTvis,
mTebsac ki ZaZa acvia CemTvis,
barSi yvavilobac ki
zamTrad qceula CemTvis,
cidan Tovli modis CemTvis,
es mTebis ZaZa me momeca,
es Tovli cidan me momeca,
es gulze dardi me momeca,
es Tvalze Wirxli me momeca.

709

709
***

bulbulo, Cvensken iare,


miTxar, rasa iqs iari?
momikiTxe tkbili xmiTa
wamiyvaneT mec iqiTa.

***

wamavali var, gzaze vdgevar.


modi, gnaxo, rom javri ar wamyves.
xanum evajan, mSvidobiT darCi,
me mival gloviT, tiriliT, dardiT.

Sromis simRerebi

***

xaro, gaswie, Savi miwa gadaabrune.


horovel,* horovel, xaro.
qveyanas aTasi sikeTe uyavi,
horovel, horovel, xaro.
mxvnelo, RoneSi genacvale, genacvale,
Rrma xnuli gaavle, mieZale.
yanav, abibindi, horovel.
horovel, horovel, xaro!
gaswie, xaro, gaswie, Rone moici, gaswie.
goroxi, belti abrune, horovel,
horovel, horovel, xaro!
mxvnelo, guTani dasZari,
Rrma xnuli gaavle, gaWeri,
horovel, horovel, xaro!

710

710
***

muWanaxevari xorbali maqvs dasaTesad,


dasaTesad;
beRurebi Seiyarnen, damesivnen asakenkad,
asakenkad;
movitane Surdulis qva sasrolelad,
sasrolelad;
afridnen, cixis Tavs dasxdnen saCivlelad,
saCivlelad;
male yasbebic movidnen dasaklavad,
dasaklavad;
bebrebic male mogrovdnen gasaputad,
gasaputad;
patarZlebic Seiyarnen, movidnen, bumbulisaTvis
bumbulisaTvis;
gogoebic Seiyarnen, movidnen kvercxebisaTvis,
kvercxebisaTvis;
berebic ki Seiyarnen, dasalocad,
dasalocad;
vaJebic bevrni movidnen, movidnen mwvadebisaTvis,
mwvadebisaTvis;
bevri mgosani movida, movida SeqebisaTvis,
SeqebisaTvis;
batonebi Seiyarnen, movidnen seirisaTvis,
seirisaTvis...

simRera mkis dros

mamiTadi gvaqvs, yanas vmkiT,


iaro le-le hop, le-le hop!
aba, biWo, mamiTadi!
jan le-le hop, le-le hop!
yana gvaqvs celiT samkali,
jan le-le hop, le-le hop!
ofli miwas davawvimoT.
711

711
jan le-le hop, le-le hop!
Zal-Rone ar daviSuroT,
iaro le-le hop, le-le hop!
qer-xorbali bevri vceleT,
iaro le-le hop, le-le hop!
bevri svreli gavitaneT.
jan le-le hop, le-le hop!
baraqa yanis momkelebs,
iaro le-le hop, le-le hop!
venacvale miwis madlsa
jan le-le hop, le-le hop!
movmkaT, SevkraT xeleuli,
iaro le-le hop, le-le hop!
davayenoT puris xvavi,
jan le-le hop, le-le hop!

***

qaro, qaro, daubere!


namgals piri aulese!
vTesoT puri;
vmkaT TavTavi!
Cemi satrfo
Sin momgvare.
_ ramdeni saxlis
kari gaiRo,
ramdeni saxli
sisxliT gaivso.
_ Zalian bevri,
verc ki daTvli,
zRvasaviTaa Cemi Tvalebi.
nu amatireb.
bevri xalxi myavs gamosakvebi.
nu damaRoneb!
qaro, dahbere,
namgalo, ustvine.
712

712
Tqveni lamazi xma
mimkis am yanas.
sufTa guliT
gavitan svrels,
tanze davisxam
sisxlian ofls,
dideba ufals!
cxovrebis Wapans gamawevinebs
madloba RmerTs, rom
mware ofls qari
zedve SemaSrobs.

***

itriale, Cemo jarav,


Se xmaCxrialao,
gartyia almasis xmali,
Cemo jarajano.
yvela uilajosaTvis
natvris Tvali xaro.
upatronosTvis patrono,
umamosaTvis mama xar,
Cemo jarajano.
xmiT aSuRo,
Cemo jarav,
Cemi dardis yurismgdebo.
xma gameci, Cemo jarav,
dardi miTxar, jarajano.

713

713
dedis natirali

Svilo, wiTel mzes Camotexilo,


Svilo, wveTiviT foTols mowyvetilo,
Svilo, foToliviT qaris waRebulo,
Svilo, wyal-mewyers gayolilo,
Svilo, am TvalisCinis wamRebo,
Cemi gulis naTelo, Svilo!
Svilo, Cveni miwis mfarvelo,
vai, Svilo, ra ambavia?!
uzurnod mosulan meqorwileni.
Svilo, umejvareo qorwilia, Svilo?
umklavo samosi, Cagacves, Svilo.
vaime, Svilo, sasaxle dagidges,
sasaxle, bangadauxuravi, Svilo!

bavSvTa simRerebi

***

hoi, beRurao,
Cemo patarao,
Cemo gulTeTrao.
Seni enis Wirimeo,
gafrindi, mec wamogyvebi,
Tan wamiyvaneo.

***

kata, kata, Cxavana,


Tavrizidan* vans* wava,
iTxovs kudabzekiTa,
Witlays iRebs fexiTa.

714

714
proza

ukvdavebis vaSli

iyo da ara iyo ra, iyo erTi xelmwife. am xelmwifes sasaxlis ir-
gvliv mSvenieri baRi hqonda. baRSi ukvdavebis vaSlis xe edga, ma-
gram rad ginda?! ar iqna da, im vaSlis Wama ar eRirsa. xes mebaReebi,
mcvelebi uvlidnen, sdarajobdnen, zed dahkankalebdnen. SeifoT-
leboda xe, gamoibamda nayofs, nayofi mwifobaSi Sevidoda da uceb,
aRarc foToli, aRarc nayofi _ erTianad gaSiSvldeboda.
erT weliwads xelmwifesTan misi ufrosi Svili mivida da
uTxra:
_ mamav, mag xes wels me vuyarauleb. egeb qurdi daviWiroo.
_ Sen ici, Svilo, Tu moaxerxeb da daiWer, uyarauleo.
vaSli ukve SeTvalebuli iyo. mivida ufrosi ufliswuli da xis
qveS dabinavda. iq aTen-aRamebda. damwifda vaSli. meore dRes unda
daekrifa da mamisTvis mierTmia, rom wina RamiT, gaTenebis xans
Tvals ruli moekida, quTuToebi daumZimda. sul cota xniT wasT-
vlima da Tvali rom gaaxila, saxtad darCa: nayofs vin Civis, xes
foTolic aRar hqonda. idarda, ijavra, magram raRas gaxdeboda?
Sin mivida da mamas yvelaferi uambo. mamamac: ras vizamTo.
gavida erTi weli. axla SuaTana ufliswuli mivida mamasTan:
_ mamav, wleuls me davudgebi yaraulad Cvens vaSls, egeb aRar
movaparvinoo.
_ Sen ici, Sviloo.
es ufliswulic xis Ziras dabinavda. is iyo vaSli damwifda da
unda daekrifa, rom wina Rames ufliswuls Zili moeria. Tvalis quTu-
Toebi daumZimda. Tavi veRar Seikava da wasTvlima. rom gaiRviZa, aRa-
rc vaSli, aRarc foToli! sxva ra gza iyo? mivida Sin. mamas uTxra,
ase da ase moxdao. mamamac: `ras vizamT, Svilo, Sen kargad iyavio~.
mesame wels mesame _ umcrosi ufliswuli mivida mamasTan:
_ mamav, es weliwadi Cemi iyos, davuyarauldebi Cvens xes, iqneb
SevZlo qurdis daWerao.
_ scade, Svilo, Sen icio.
wavida ufliswuli, daido bina xis qveS da daiwyo yarauloba.
damwifda vaSli. is iyo, unda daekrifa da mamisaTvis eWmia, rom wina
715

715
Rames ufliswuls Zili moeria, magram rom ar dasZineboda, TiTze
dana daisva da gadaisera, Tan Wrilobaze marili daiyara. aewva da
ra aewva! raRa daaZinebda? iriJraJa Tu ara, saidanRac gamoCnda
devi. mivida is devi xesTan da darxeva daupira, undoda erTianad
Seesansla vaSli. am dros moswia ufliswulma mSvildi da styorcna
isari. devi dafrTxa, gaiqca. ufliswuli daedevna. karga manZili
rom gairbines, erTbaSad devi ormoSi Caxta. ufliswuli ormos
pirs miadga, Caixeda, xedavs _ uZiro ormoa. ras izamda? daniSna is
adgili, gamobrunda, mivida xesTan, vaSli dakrifa da mamas miutana,
mamam gaixara. Svili ki eubneba:
_ mamav, saqme eg ar aris. mTavari is aris, rom is devi unda CavaZ-
aRloT, Torem gaisad isev SegviWams vaSls. gamayole Cemi Zmebi,
marto veras gavxdebio.
_ Tqven iciTo, _ uTxra mamam.
Zmebi gaemzadnen da wavidnen. miadgnen im ormos. pirveloba
ufross ergo. moabes welze Toki da ormoSi CauSves. odnav Cascda
Tu ara, iyvira:
_ viwvi, viwvi, amwieTo!
amoswies. jeri SuaTanaze midga. axla imas Seabes Toki da or-
moSi CauSves.
isic ayvirda:
_ viwvi, cecxli mikidia, amwieTo!
amoswies.
umcrosma Zmam, ormoSi rom uSvebdnen, daibara:
_ ramdenic ar unda viyviro, viTomc arc gagigiaT. ufro ­Rrmad
CamiSviTo.
moabes Toki, CauSves ormoSi _ yviris:
_ cecxli mikidia, amomiyvaneTo!
Zmebi ki ufro Rrmad uSveben. Cavida umcrosi Zma ormos fsker-
ze, iqidan amosZaxaMO Zmebs:
_ Zmebo, ukve Cavedi. Toks movixsni da devis mosaZebnad waval,
vipovi da gavuswordebi. mere Toki CamouSviT da amiyvaneTo.
wavida umcrosi Zma devis saZebrad. kedelSi Catanebul erT kars
miadga. frTxilad SeaRo da Sevida. xedavs, zis Zalian lamazi qali
da qargavs. gverdiT sini udgas, sinze oqros mela dacunculebs.
qalis kalTaSi devs Tavi Caudvia da sZinavs. qalma vaJi dainaxa. gak-
virvebulma uTxra:
716

716
_ biWo, aq ram mogiyvana?! gveli xoxviT da Citi freniT dRemde
aqaurobas ver gahkarebiao?!
biWma uTxra:
_ aq Senma siyvarulma momiyvanao.
_ kargi biWi Canxar, mecodebi. am devma rom gaiRviZos, lukmad
ar eyofi. wadi, gaecale aqaurobas, sanam gvian ar ariso.
_ gaiRviZos, mec eg mindao, _ Tqva ufliswulma, iZro xmali,
mouqnia da devs cxra Tavi erTad daayrevina.
devma amis TqmaRa moaswro:
_ biWo, eg xmali erTxel kidev damkario.
_ ara, me dedas erTxel gavuCenivar, xmlis dakvrac erTxel
vicio.
qalma gaixara:
_ marTla uSiSari yofilxar! egeb, Cemi dac daixsna, am devis
Zmisagan. gverdiT oTaxSiao.
vaJma frTxilad SeaRo gverdiTa oTaxis kari. xedavs, zis ula-
mazesi qali da qargavs. iqve, oqros sinze oqros dedal-mamali
dafrTxialebs. qalis kalTaSi TormetTavian devs Cauwyvia Tavisi
Tavebi da sZinavs.
_ vina xar, ra sulieri. aq frinvels ver gadaufrenia da gveli
ver gasrialebula, Sen rogor gabede mosvlao?
_ Senma siyvarulma gamabedvinao.
_ mere, ar geSinia? am devs xom xedav? Tu gaiRviZa, lukma-luk-
mad gaqcevs, Tanac yvelaze didi lukma Seni yuri iqnebao.
_ mec magis javris amosayrelad movsulvar, _ Tqva umcrosma
Zmam, iZro xmali da devs Tormetive Tavi daayrevina.
_ biWo, erTic damkari eg xmalio, _ Seexvewa devi.
_ ara, dedas erTxel gavuCenivar, xmlis dakvrac erTxel vicio.
gaxarebuli qali eubneba:
_ marTla vaJkaci yofilxar. iqneb Cemi dac daixsna. devis Zmas
gverdiT oTaxSi hyavso.
biWma gaaRo im oTaxis kari da ras xedavs?! aseTi silamaze sxva-
gan arsad Sehxvedria. zis qali. imis silamaze eniT ar aiwereba. kaci
Svidi dRe rom idge da amas uyurebde, arc Wama mogindeba, arc sma.
ityvi, araferi minda, marto amas mayurebinao.
qali qargavs. iqve, oqros sinze oqros mwyeri da kakabi dagog-
maneben. qalis kalTaSi ocdaoTxTavian devs Cauwyvia Tavisi Tavebi
da sZinavs.
717

717
qalma ufliswuli dainaxa da:
_ aq mosvla rogor gabede? dRemde aq frinvels ver gadaufre-
nia da gveli ver gasrialebulao.
_ aq Senma siyvarulma momiyvanao.
_kvlavac siyvaruliT gevlos, magram am devma Tu gaiRviZa,
Savi dRe dagadgeba. girCevnia, sanam ar amdgara, Tavs uSveleo.
_ Tavs rad unda vuSvelo?! me aq gasaqcevad ki ar movsulvar!
mag devis javri unda amoviyaroo.
iZro xmali, mouqnia da devs ocdaoTxi Tavi erTad daayrevina.
devi exveweba:
_ biWo, erTic damkari eg xmalio.
_ ara, dedas erTxel gavuCenivar, xmlis dakvrac erTxel vicio.
devi sakuTar sisxlSi CaixrCo.
qali vaJs gadaexvia, uTxra:
_ me axla Seni var, Sen _ Cemio.
dasxdnen, isiamtkbiles. qali eubneba:
_ Cven sami da varT, mavani mefis Svilebi. am devebma mogvita-
ces, aq mogviyvanes da colebad dagvisxes. dRemde Savi dRe gvadga.
moxvedi da gveSvela. Seni madlobeli varTo.
ufliswulma Tqva:
_ kargia, samni rom xarT. Cvenc sami Zma varT, samive _ ucolo.
Sens ufros das Cemi ufrosi Zma waiyvans, SuaTanas _ SuaTana. Sen
kidev xom Cemi xar da Cemio.
qalma erTi Tilisma amoiRo, biWs gauwoda da uTxra:
_ aiRe, gamogadgeba. roca gagiWirdes, daakvese. is sinebi, aq
rom naxe, SenTan gaCndeba.
ufliswulma Tilisma gamoarTva, madloba gadauxada. mere qa-
lma igi TavlaSi Seiyvana. iq sami raSi eba: Savi, TeTri da qurani.
_ samives TiTo Zua gamoaZre da Seinaxe. roca Zuas cecxls
waukideb, cxeni maSinve SenTan gaCndeba. Tu aRar dagWirdeba, ukan
dabrundebao, _ daariga qalma.
biWma cxenebs Zua gamoacala da jibeSi Caido: kacni varT, egeb
marTlac rameSi gamomadgeso.
mere orivem erTad gamoixura Tavlis kari, Caketes da wavid-
nen, Tan debic waiyvanes da nadavlic waiRes. miadgnen ormos pirs.
ufliswulma Zmebs asZaxa:
_ Zmebo, movedi, devebi davxoce. imaTi qoneba wamoviRe da ima-
718

718
Ti qalebic wamoviyvane. Toki CamouSviTo!
Zmebma Toki CamouSves, aitanes qoneba _ devebis avladideba.
amis Semdeg biWma Toki ufros das Caaba da Zmebs asZaxa:
_ aswieT, es qali Cemi ufrosi Zmisa iyoso!
mere SuaTana das welze Toki moaba da isev asZaxa Zmebs:
_ Cemo SuaTana Zmao, es SuaTana daa da Seni iyoso.
bolos umcrosi disTvis unda moeba Toki, magram qalma uari
uTxra:
_ ara, jer Sen adi da mere me amiyvaneo.
biWma Tavisi ar daiSala. gabrazda. qals kidec uyvira.
qals sxva ra gza hqonda?
_ kargi, raxan Sensas ar iSli, icode, Zmebi gimuxTleben. Tu
rame SegemTxva, ar SegeSindes. aq erTi wyaroa. paraskev dRes adeqi
da im wyarosTan midi, Camojeqi wyaros piras da daelode. sami cx-
vari mova wylis dasalevad: erTi Savi, erTi wiTeli, erTic TeTri.
movlen, wyals daleven da ukan gabrunebas rom daapireben, eci da
Savi cxvari daiWire. Savi cxvari wiTels gamoekideba, wiTeli _
TeTrs. ar gabedo da TeTri cxvari ar daiWiro, Torem bnel qveya-
naSi gagiyvanso.
biWma Caaba umcros das Toki da Zmebs asZaxa:
_ aswieT, es Cemi sacoleao!
aswies, aiyvanes da Tvalebs ar daujeres; es qali Tavis debze
lamazi iyo!
Zmebma ifiqres, Cvens Zmas Cvenze ukeTesi qali rad unda hy-
avdeso. Tanac mamasTan is ufro gamoCndeba, radgan gmiroba Cven ki
ara, maganN Caidina _ devebi martom daxocao. SeSurdaT Zmisa.
amasobaSi umcrosma Zmam amosZaxa:
_ aba, Zmebo, axla Cemi jeria, CamouSviT Toki, amiyvaneTo!
Zmebma CamouSves Toki. umcrosma welze moiba da _ amwieTo!
aswies, magram bolomde ar azides, Sua gzaze Toki gadaWres, um-
crosma Zmam ormos fskerze moadina zRarTani.
Zmebma devebis qoneba waiRes, qalebic waiyvanes da Sin dab-
rundnen.
mamas gauxarda Svilebis naxva, qonebac eama, ikiTxa:
_ umcrosi Zma sadRaao?
Zmebma Subli Seikres, viTom dardiT aRar arian.
_ Cveni Zma devis lukma gaxdao, _ moatyues mama.
719

719
mamam daijera Svilebis naTqvami, idarda, magram gulSi eWvi
hqonda. iqneb, cocxalia, iqneb, devs ar SeuWamia, iqneb sulac Zmeb-
ma umuxTles da gamoCndeso, _ fiqrobda. Svilebs daqorwinebis
ufleba ar misca.
axla, modiT, vnaxoT, ras Svreba ormoSi Cagdebuli umcrosi
Zma. igi male movida gons. mixvda, rom qali marTali iyo. gaaxsenda
misi naTqvami: `paraskevs wyarosTanA midio~.
daeloda paraskevs. adga, mivida da wyaros piras Camojda. ar ga-
sula didi dro da xedavs, wyarosTan sami cxvari mivida: erTi Savi,
meore TeTri, mesame wiTeli. cxvrebma wyali dalies da is iyo, ukan
unda dabrunebuliyvnen, rom biWi eca, magram Sav cxvars ki ara, Sec-
domiT TeTr cxvars moaxta. TeTri cxvari wiTels mihyva, wiTeli
– Savs da bnel qveyanaSi amohyves Tavi.
biWi dardiT aRar aris, magram ra unda qnas? iara, iara da erTi
dedabris saxls miadga:
– dedi, stumars miiRebo?
dedaberma:
– ratomac ara, Svilo, keTili iyos Seni fexio.
da biWi Sin Seiyvana. sami dRe iyo, rac biWs wyali ar daelia, wy-
urvilisagan xaxa gaSroboda.
– dedi, ena sasas mimkvria, dedaSvilobam, erTi Wiqa wyali dama-
levineo.
qalma wyali moutana. biWma talaxiani, amRvreuli wyali rom
naxa:
– es ranairi wyaliao? – hkiTxa.
– ra vqnaT, Svilo, wyals gveleSapi daepatrona. Tu kacs ar mi-
vgvriT SesaWmelad, wyals ar mogvcems. wyurviliT rom ar davixi-
coT, dReSi TiTo kaci migvyavs. xval mefis asulis jeriao.
– dedi, gana iseTi ra aris eg gveleSapi, rom veraferi uqeniTo?
– vai da uia, Svilo, Cvens Tavs. xelmwifem sul rCeuli biWe-
bi Sekriba. mTeli jari Seeba wyeuls, amowydnen, magram veraferi
daakles.
rom iriJraJa, biWma dainaxa, rom xelmwifis asuli gveleSapisken
mimaval gzas dasdgomia. biWic aedevna. kvalSi Caudga da erTad mid-
ian. gamoixeda gveleSapma. xedavs, ori saWmeli erTad modis, gaix-
ara, – kargad gamovZRebio. moemzada, xeldaxel ailesa kbilebi.
biWi mivida gveleSapis sadgomSi, iZro xmali, mouqnia da erTi
720

720
iseTi dahkra, rom Svidi Tavi erTad daayrevina.
gveleSapi Seexvewa:
– biWo, ra iqneba, erTic damkrao.
biWma:
– arao, – uTxra – dedas erTxel gavuCenivaro.
dadga sisxlis tba da morevi. gveleSapi im sisxlSi CaiZira. if-
eTqa da moskda wyali, wamovida. gaixara sofelma, xalxi wylis smiT
gaZRa.
xelmwifis qali gaxarebuli dabrunda Sin. ded-mamas gaukvirda.
qalma uTxra, erTma ucxo biWma gadamarCina, ukan gamomyva da gvele-
Saps Tavebi daayrevinao.
– is biWi rom naxo, icnobo? – hkiTxa xelmwifem Svils.
– ratomac arao, – upasuxa qalma.
xelmwifem mTel qveyanaSi dagzavna xalxi, im ymawvilis mosa-
Zebnad.
mTeli qveynidan mouyares Tavi ymawvilkacebs, sasaxlis win
ezoSi daayenes.
– kargad daakvirdi, – eubneba xelmwife Svils – egeba amoicno
Seni mxsnelio.
gadaxeda qalma xalxs da im ymawvils mohkra Tvali.
– ager, mami, is biWiao, – uTxra xelmwifes.
– is biWi aq momgvareTo! – ubrZana xelmwifem nazir-vezirebs
mihgvares.
_ rac ginda, mTxoveo, _ uTxra xelmwifem.
_ dido mefeo, qonebaze Tvali ara mrCeba, minda naTel qveya-
naSi gavideo.
_ naTel qveyanaSi gasvla advili ar aris, eg saqme me ar SemiZlia,
magram mavan adgilas erTi xe dgas, im xeze erTi faskunji budobs.
Tu vinme naTel qveyanaSi wagiyvans, mxolod eg faskunji wagiyvans,
sxva veravino. is sacodavi faskunji ra xania, SemomCivis, bartyebs
vCekav, ris vai-vaglaxiT vzrdi, magram ra gamodis? mova erTi gve-
leSapi da SemiWamso. Sen Tu im gveleSaps moklav, faskunjs gaaxareb.
dainaxavs Sens sikeTes, dagimadlis, gkiTxavs, riT gadagixadoo?
Senc uTxari, sxva ara minda ra, naTel qveyanaSi gamiyvane-Tqo.
biWs xelmwifis naTqvami WkuaSi daujda. adga, wavida im alagas,
eZeba da ipova is xe. Camojda xis Ziras da dauwyo gveleSaps lodini.
male isic gamoCnda. mivida xesTan, unda daarxios, bartyebi Camo-
yaros da SeWamos.
721

721
am dros biWma xmali mouqnia da mokla. sul lukma-lukma akuwa,
miutana da bartyebs dauyara _ WameT, SegargoT RmerTmao. mere
daRlili xis Ziras wamowva, Tvals movatyuebo, ifiqra. daiZina.
am dros faskunjic gamoCnda. ras xedavs?! misi xis Ziras viRac
wevs da sZinavs. ifiqra, albaT, Cemi bartyebis mteriao. is iyo unda
dascxromoda da nafleTebad eqcia, rom bartyebma uTxres:
_ aman gvixsna gveleSapis xaxidano.
amis gamgone faskunjma gaixara, damSvidda, biWs xeli aRar
axlo. piriqiT _ frTebi gadaafara _ mzem ar dasicxos, tkbilad
iZinoso.
gavida dro. biWma gaiRviZa. xedavs, faskunjs misTvis frTebi
gadaufarebia da uCrdilebs.
_ Sen, ei, miwis Svilo, _ eubneba faskunji, _ rac ginda, mTxove.
Sen me iseTi sikeTe miyavi, ar iqneba, sikeTiTve ar gadagixadoo.
_ faskunjo, Seni araferi minda. Tu SegiZlia, naTel qveyanaSi
wamiyvaneo.
_ vai, rom davberdi, Torem adre CemTvis naTel qveyanaSi wasv-
la TamaSi iyo. axla Zalian gamiWirdeba, magram uari rogor giTxra.
rac ar unda beberi viyo, Seni amagi Cemi gadasaxdelia. wadi, xelm-
wifes ormoci Tuluxi* wyali da ormoci cxvris duma gamoarTvi,
moitane da naTel qveyanaSi wagiyvano.
mivida biWi xelmwifesTan, ormoci Tuluxi wyali, ormoci
­cxvris duma gamoarTva da faskunjs miutana.
– modi, rac mogitania, amkide, Senc zurgze damajeqi da gav-
frindeT. vityvi `bu~, wyali momawode, vityvi `Ri~ – duma da ase
gavwioT naTeli qveynisakeno, – uTxra faskunjma.
Seajda biWi faskunjs, Tan wyali da duma aitana da gafrindnen.
ityvis faskunji `bu~ – wyals asmevs, ityvis `Ri~ – dumas aWmevs.
gzaSi erTi mecxvare SexvdaT. biWi etyvis:
– gamarjoba, Zmao!
– gagimarjos, ufliswuloo.
– erTi cxvari rom damikla, samagiero ra gindao?
– rac gagixardeba, mefis Sviloo.
mecxvarem erTi cxvari daukla. biWma mxolod tyavi aiRo, xor-
ci mecxvares dautova da eubneba:
– Zmao, aha, Cemi tansacmeli, Seni me momeci.
gauxarda mecxvares. gaixada Tavisi tansacmeli, ufliswulisa
722

722
Caicva, ufliswulma mwyemsis tyapuWi Caicva, aiRo cxvris tyavi da
gza gaagrZeles. bevri ifrines Tu cota, biWis mamis qalaqs miuax-
lovdnen. biWma mecxvarisagan wamoRebuli tyavi amoiRo, gaparsa,
Tavze gadaikra da qaCals daemsgavsa. ase Sevida mamis qalaqSi. mid-
ga-modga da erT duqanSi gaCerda.
erT dResac dgas duqnis win, gamvlel-gamomvlels aTvalierebs.
erTic vnaxoT, viRac kaci miuaxlovda.
– vina xar, saidan mosulxar, ra ginda, aq ras udgaxar? – ekiTxeba.
– yaribi var, lukmapuris saSovrad movsulvaro.
– me mefis oqromWedeli var, Tu ginda, modi, Segirdad damid-
eqi, xelobas gaswavlio.
– magas ra sjobia! mefis oqromWedels uars rogor vetyvi,
Tanac mag xelobisa raRac gamegebao.
axla sasaxleSi mivideT da vnaxoT, rogor arian biWis mama –
xelmwife da misi Svilebi.
xelmwifem Svilebs devebisagan wamoyvanili qalebis SerTvis
neba ar misca. gulSi fiqrobda, iqneb Cemi umcrosi vaJi dabrundeso,
eWvic hqonda, Zmebma xom ar umuxTleso.
amasobaSi gavida erTi weli, meore, gadis mesamec. nazir-vezire-
bi eubnebian:
– dido xelmwifev, sircxvilia, xalxi ras ityvis? Svilebs co-
lis SerTvis nebas ar aZlevso. dagZraxaveno.
xelmwifes sxva ra gza hqonda? daswera ufros vaJs jvari ufros
daze, SuaTanas – SuaTanaze, mere umcrosi da ixmo da hkiTxa:
– miTxari, Svilo, visze ginda rom gagaTxovo? Seni daniSnuli
ara Cans. vaiTu, verc dabrundes. sami welia, elodebi. rodemde
unda elodo. miTxari, vinc Sens guls ekvris, vinc gagixardeba, imas
gagayolebo.
qalma uTxra:
– dido xelmwifev, CemTvis sulerTia. visac ginda, imas gamay-
oleo.
– kargi, Svilo, Cemi veziris vaJi kargi biWia, imas migaTxovebo.
– neba Senia, dido xelmwifev, oRond sami Txovna unda Semis-
ruloo.
xelmwifem:
– miTxari, miTxari, rac ginda da ueWvelad Segisrulebo.
– dido xelmwifev, Cemi sami Txovna es aris: minda sami oqros
723

723
sini gamikeTon. erTze oqros melia unda dacunculebdes, meoreze
– oqros dedal-mamali qaTmebi dafrTxialebdnen, mesameze – oqros
gnoli da kakabi.
xelmwifes gaukvirda, magram mainc daibara Tavisi oqromWe-
deli da umcrosi dis survilis Sesruleba daavala. Tan daamata:
– Tu ver gaakeTeb, Tavs wagaclio.
oqromWedeli sagonebelSi Cavarda. mefes sami Tvis vada ga-
mosTxova da wavida. biWma oqromWedeli yurebCamoyrili rom naxa,
hkiTxa, ra mogividao?
– Tavidan momwydi, me Cemi dardi maqvs, SenTvis ara mcxelao,
– upasuxa oqromWedelma da biWi gaagdo. isic adga da wavida.
rogor ar ecada oqromWedeli mefis davalebis Sesrulebas, ma-
gram araferi gamouvida. gamoWedavda, isev gadaadnobda. sami Tve
sam dReze rom miiyara, biWi mivida oqromWedelTan da uTxra:
– miTxari, ra gagWirvebia? kacni varT, iqneb giSvelo rameo.
oqromWedelma ifiqra, vetyvi, vnaxo, ra SeuZliao, da biWs ca-
lybad miugdo ambavi.
biWma:
– sul eg aris? magas ra unda?! me gavakeTeb, oRond saxelosnoSi
erTi godori kakali da CaquCi mindao.
oqromWedelma gaikvirva, survili ki ausrula. Caiketa im RamiT
biWi saxelosnoSi, amtvrevs kakals da Wams. gareT kaklis mtvrevis
xma ismis.
gaTenebisas ufliswulma amoiRo umcrosi dis naCuqari Tilis-
ma, daakvesa da devebTan rom qalebs gverdiT ewyoT, is sinebi biWTan
gaCnda.
oqromWedeli ki dardiT aRar iyo. kaklis mtvrevisa da CaquCis
CaqaCuqis xma esmis da arc ki icis, ra xdeba. gulma veRar gauZlo
da karze miukakuna. biWma kari gauRo. oqromWedels gakvirvebisa-
gan piri Ria darCa – samive sini didebuli qmnileba iyo! gaxarebuli
mieWra biWs, Sublze akoca, Seaqo:
– ra kargi ostati yofilxar da me ki ar vicodi. xelmwife Tavs
momWris ki ara – bevr fuls momcems. am sinebiT Sen me sicocxle
maCuqe!
gaxarebuli oqromWedeli sinebs xelmwifes miarTmevs, is ki um-
cros das aCvenebs. qali naxavs da maSinve mixvdeba, rom es sinebi misi
daniSnulis motanilia.
724

724
xelmwife daniSnavs umcros das. ori dRis Semdeg qorwili unda
gadaexada.
sasiZom Tavis tol-amxanagebTan erTad sasaxlis win cxenebiT
doRi da jiriTi gamarTa.
aq davtovoT mojiriTeebi, imaT ijiriTon, Cven ki vnaxoT, ras
akeTebs Cveni qaCali.
niSnobis dRes ostats kameCebi sTxova, waval, Tivas movitano.
mindorSi rom gavida, amoiRo wiTeli cxenis Zua da cecxls misca.
maSinve gaCnda daraxtuli qurana cxeni* da gverdiT amoudga. biWma
gadaiZro Tavidan cxvris tyavi, gaixada mwyemsis tyapuWi, moaxta
cxens da isic xelmwifis sasaxlis win gaCnda. mis cxens cxeni ar eTq-
moda. raSi iyo, varskvlavebs eTamaSeboda. gaiWra da mojiriTeebi
aqeT-iqiT miyara, maTi cxenosnoba da jiriTi gaaxuna. maTac moedani
miatoves da iqaurobas gaSordnen. biWi ki daqroda, cxenidan Camox-
teboda, miwas xels dahkravda da isev cxenze imarTeboda.
xelmwifes moaxsenes:
– viRac aris, quran cxenze zis, aqaurs ara hgavs. ise jiriTobs,
rom sxvebma moedani miatoves, im cxenisa da mxedris jomardobas
ver gauZleso.
xelmwifem Tqva, modi, gaval, vnaxav, rogori cxenosania, amdens
rom aqebeno.
biWi mefis danaxvaze CamoqveiTda, xelmwifes xelze akoca.
– vina xaro? – hkiTxa xelmwifem.
isic adga da kakal-kakal uambo, vinc iyo da rac gadaxda. xelm-
wifes yvelaferi eniSna.
– jalaTebo! – daiZaxa. movidnen jalaTebi.
– ras gvibrZaneb, dido mefeo?
– axlave wadiT, Cems or vaJs Tavebi daayrevineT, da aq momita-
neTo!
umcrosi ufliswuli mamas fexebSi Cauvarda:
– nu izam, mama, apatie. Cemi Zmebis sicocxle me maCuqeo.
– kargi, raxan ase mTxov, Seni Zmebis sicocxle SenTvis miCuqnia
da mipatiebiao.
xelmwife Camovida taxtidan da zed umcrosi vaJi dasva. movi-
da umcrosi da, mTeli es xani daniSnulis gzaze rom eWira Tvali.
xelmwifem veziris vaJisa da umcrosi dis niSnoba daarRvia, qali
umcros ufliswulze daniSna.
725

725
Svidi dRe da Svidi Rame qorwilis sufra ar alagebula. iyo
lxini da qeifi, zurna da doli, iseTi sixaruli, rom meti ar iqne-
boda.
isini xom beds ewivnen, Tqvenc sweodeT Tqvens beds.

arevhati da gvelis wiwili oZmanuki

iyo erTi xelmwife. erTxel xelmwife aivanze gamosuliyo da


bolTas scemda. dainaxa, gvels Tavisi wiwilebi ezoSi gamoeyvana da
efereboda.
– ra iqneboda, meca myoloda erTi Svili, rom movferebodi.
dalocvil RmerTs erTi gvelis wiwili mainc gaemetebina CemTviso,
– ifiqra xelmwifem.
mefes natvra ausrulda da marTlac mieca Svili. kariskacebi
mefesTan mividnen:
– mefeo, gilocavT! Senma colma moilogina, magram gvelis wi-
wili eyola, – uTxres.
mefem:
– ras vizam, egec Sviliao.
gvelis wiwili Zalian swrafad izrdeboda. erT kviraSi gvele-
Saps daemsgavsa. wuxdnen mefis mzareulebi – amas ra gaaZRobso? ra-
sac miarTmevdnen, sanslavda da Rrialebda: `mSia, mSiao!~ lamis iyo
kedlebi daengria.
xelmwifem brZana:
– gveleSaps saWmelad yovel dRe TiTo ymawvili qali mihgva-
reTo.
xelmwifis kacebi moedvnen qveyanas, eZebdnen upatrono gogoe-
bs, poulobdnen da gveleSapisaTvis mihyavdaT.
erTxel xelmwifes erTi gogo mihgvares, arevhati erqva.
– Cems vaJs miuyvaneTo! – brZana mefem.
wauyvanes, magram gveleSapis SiSiT karidan ver Sevidnen, qali
sxvenze aiyvanes da erdodan CauSves.
– gamarjoba, ufliswulo! – miesalma arevhati gveleSaps.
am sityvebze gveleSaps perangi Semoexa da mzeWabukad iqca.
gogo da ufliswuli erTmaneTs gadaexvivnen.
mefem brZana:
726

726
– midiT, naxeT, SeWama is gogo Tu arao.
mividnen, naxes, gveleSapi mzeWabukad qceuliyo.
– kari ratom CamiketeT? gaaReT! – uTxra ufliswulma xelm-
wifis kacebs.
gauRes. mere xelmwifes moaxsenes:
– Seni gveleSapi mzeWabukad qceula da im gogos emusaifebao.
xelmwifis sixaruls sazRvari ara hqonda. SvilTan mivida da
uTxra:
– gamarjoba, Svilo!
ufliswuli mamas fexze wamoudga. arevhatic wamodga da mefes
Tayvani sca.
xelmwifem Zalze gaixara, Svili ase yvelafriT Semkuli rom
naxa. arevhatic xom ulamazesi qali iyo!
– aba, Svilo, miTxari, ra ginda, rom Segisruloo. – uTxra mamam.
– RmerTma sul gamarjvebiT gataros, arevhatze jvari minda
daviweroo.
xelmwifem Svils didi qorwili gadauxada. Svidi dRe da Svidi
Rame sufra ar alagebula. sves, Wames arevhatisa da oZmanukis – gve-
lis wiwilis – sadRegrZeloebi Sesves.
qorwili rom damTavrda, xelmwifem ixmo arevhati da uTxra:
– Svilo, Seni ambavi mogviyevi, gviTxari, visi Svili xar, aq ro-
gor mogiyvaneso.
– RmerTma gamarjveba nu mogaklos, me erTi oxertiali gogo
var. arc deda myavs, arc mama. mxolod dedinacvali myavda. yovel
dilas erT girvanqa* matylsa da erT naWer purs momcemda, metyoda:
`saqoneli mwyemse, Tan matyli daarTe. puri naxevari Wame da naxeva-
ri ukan moitaneo~. erTxel qarafis Tavze videqi. TiTistari meWira
da varTavdi. uceb qarafi gadaixsna da TiTistari Sig Camivarda. ga-
davixare, Cavixede, erTi dedaberi davinaxe.
– dedi, TiTistari Camomivarda, Tu SeiZleba, amomigde-meTqi,
– CavZaxe.
– Svilo, adgilidan ver viZvri, Camodi da Seni TiTistari Tvi-
Ton aiReo.
– rogor Camovide?
– xev-xev gamoiareo.
xevi gaviare. gamoqvabuls mivadeqi. kari Ria iyo. TiTistaris
asaRebad Sevedi. uceb kari gaqra.
727

727
– dedi, kari ra iqna?
– momiaxlovdi, Svilo, raRac unda giTxra. kars mere gaCvenebo.
mivuaxlovdi. dedaberma miTxra:
– cocxi aiRe da aqauroba damigaveo.
aviRe cocxi da iqauroba davgave.
– Seni saxli ufro sufTaa, Tu Cemio? – mkiTxa.
– Seni-meTqi, – vuTxari, Tumca, sufTa ki ara, Zalianac WuWy-
iani iyo.
mere miTxra:
– Svilo, modi, dajeqi, Tavs kalTaSi Cagideb da gamixileo.
mivedi, Camido Tavi kalTaSi da gavuxile.
mere mkiTxa:
– me ufro sufTaA Tavi maqvs, Tu dedaSensao?
– Sena-meTqi.
– meZineba, Sens kalTaSi TavCadebuli cotas daviZineb. amaso-
baSi Savi wyali Camoivlis, xma ar gamce. wiTeli wyali Camoivlis, ar
gamaRviZo. roca yviTeli wyali Camoivlis, maSinve gamaRviZeo.
– kargi-meTqi.
daiZina. vxedav –Savi wyali modis. xma ar amoviRe. mere wiTelma
wyalma Camoiara. isev viyuCe. roca yviTeli wyali wamovida davuZaxe:
– dedi, adeqi, yviTeli wyali modis-meTqi!
dedaberi wamoxta, Camavlo fexebSi xeli da im yviTel wyalSi
Camayuryumelava. maSinve Tma oqrosi gamixda.
dedaberma kari maCvena da miTxra:
– mSvidobiT iyavi, RmerTma giSveloso.
gamovedi gamoqvabulidan. Cvens naxirTan mivedi. sagonebelSi
var: `ra vqna, am oqros TmiT Sin rogor davbrunde. dedinacvali
Rer-Rerad damaglejs~. erT mwyemss Sevexvewe:
– dakali cxvari. xorci Seni iyos, tyavi me momeci-meTqi.
mwyemsi adga, erTi cxvari moiyvana da dakla.
_ dao, dajeqi, mwvadi SevwvaT da wavixemsoTo.
Sewva. vWameT. tyavi aviRe da Tavze gadavikari, Tma davmale.
saRamomde mzis gulze viyavi da amitom cxvris tyavi Tavze mimaxma.
mosaRamovda. saqoneli Sin movasxi. dedinacvali gamiwyra, dRes
matyli ratom ar dagirTavso? erTi-ori mujlugunic momxvda.
mere miTxra:
_ SabaTia, Tavi unda dagbanoo.
728

728
uari vTqvi:
_ ar minda Tavis dabana-meTqi.
am dros Cemi umcrosi da _ dedinacvlis alali Svili _ gamo-
qanda, Tavze meZgera da cxvris tyavi gadamaglija. oqros Tmebi
mxrebze gadamefina.
dedinacvali gagiJda:
_ Se lirfo, es ra ariso?!
raRa unda meqna? yvelaferi dawvrilebiT vuambe.
_ Se aseT-iseTo, dilaze Cems gogos waiyvan da im qarafs aCven-
eb, rom imasac Tma oqrosi gauxdeso.
meore dRes, rogorc ki mze amovida, dedinacvalma gomuridan
Zroxa gamouSva, erTi girvanqa matyli da erTi naWeri puri Tavis
gogos misca da wavediT.
mivediT. vaCvene Cems das is qarafi. isic mivida, dadga, amoiRo
TiTistari da rTva daiwyo. isev gadaixsna qarafi, isev Cavarda Ti-
Tistari. gogo daixara, Caixeda. xedavs, erTi dedaberi zis. gabra-
zebiT CasZaxa:
_ dedi, Cemi TiTistaria mand da damibruneo!
_ Svilo, Tavad Camodi da aiRe. moxuci var, vera vdgebio.
gogom wyromiT CasZaxa:
_ kari sada aqvso?!
_ xev-xev gamohyevi da moxvalo.
gogom xevi gaiara, kari naxa, Sevida, magram TiTistaris asaRebad
rom daixara, kari gaqra.
_ kari davkarge, rogor gavideo? – hkiTxa dedabers.
_ jer aq modi, sityva maqvs saTqmelio.
mivida.
_ erTi cocxs mohkide xeli da aqauroba dagaveo.
gogom dagava. roca morCa, dedaberma hkiTxa:
_ Cemi saxlia ufri sufTa Tu _ Senio?
gogo gajavrda:
_ Cveni saxli sufTaa, Seni _ murtaliao.
_ ra vqna, Svilo, xnieri var, meti ar SemiZlia, aravin myavs, rom
damilagoso. aba erTi aq modi, dajeqi, Tavs kalTaSi Cagideb da ga-
mixileo.
gogo dajda. dedaberma Tavi kalTaSi Caudo. gogom gauxila.
rom morCa, dedaberma hkiTxa:
729

729
_ me ufro sufTa Tavi maqvs Tu dedaSenso?
gogo isev gajavrda:
_ vai Sens Tavs! dedaCems ufro sufTa Tavi aqvso!
mere moxucma uTxra:
_ Svilo, meZineba, Sens kalTaSi TavCadebuli cotas daviZineb.
amasobaSi yviTeli wyali Camoivlis, xma ar gamce, wiTeli wyali Camoiv-
lis, ar gamaRviZo, Savi wyali rom Camoivlis, maSinve gamaRviZeo.
daiZina moxucma. gogom naxa, yviTelma wyalma Camoiara, xma ar
gasca, arc maSin gaaRviZa, roca wiTeli wyali wamovida. Savi wyali
rom wamovida, gaaRviZa moxuci. iman ki gogos fexebSi xeli Caavlo
da wyalSi Caayuda. sawyali gogo gaSavda da gaSavferda. Tan Sublze
tyavi asZvra.
moxucma uTxra:
_ Svilo, kari Riaa, SegiZlia, waxvideo.
gogom dainaxa rom kari Ria iyo. aiRo TiTistari da CemTan mov-
ida. vnaxe da guli gamiskda. Zalian gaubedurebuliyo.
_ gogo, eg rogor mogivida? _ meTqi.
_ ra vici, dedaberma Sav wyalSi Camayofina Tavi da es dame-
marTao.
wamovediT da Sin movediT. Cemma dedinacvalma Tavisi gogo iseT
dReSi rom dainaxa, joxs wamoavlo xeli da Sinidan gamomagdo.
wamovedi, xis Ziras davjeqi, tirili daviwye. am dros Senma
kacebma gamoiares, damiWires da wamomiyvaneso.
vkiTxe: _ sad migyavarT-meTqi?
miTxres: _ mefis Svils unda migaTxovoTo.
mec avdeqi da movedi. sicocxle da gamarjveba hqondes Cvens
mefes.

Tafagiozis* zRapari

iyo da ara iyo ra, iyo erTi sawyali glexi. am glexs mTel
qveynierebaze erTi TxuTmeti wlis biWis garda aravin hyavda. biWs
daviTi erqva.
erTxel daviTma sizmarSi erTi gogo naxa da Seuyvarda. gogo
ki mefis asuli iyo. Turme nu ityvi, gogosac imave Rames sizmarSi
unaxavs biWi da imas kidev es Sehyvarebia.
gogo Tavis adgilas iyos, Cven isev biWs mivubrundeT.
730

730
biWma rom gamoiRviZa da naxa, arc gogo iyo sadme da arc araferi,
im Rames vera da veRar daiZina fiqriTa da dardiT.
ase gavida erTi Tve, magram vai am gasvlas! erT dRes uecrad
znem mouara biWs, goni dakarga, daeca da ugrZnoblad daeZina.
rodesac gamoeRviZa, erTianad oflSi iyo gaxviTquli; mklavSi ra-
Rac uCveulo Zala igrZno da gaifiqra:
_ RmerTis SemweobiT Ronier falavnad viqeci, axla ki waval
da Cems sawadels vewevio!
magram jer Tavis gamocda moindoma, marTla var Tu ara fala-
vanio? _ soflis boloze gavida. xedavs, mexreebi kameCebs aWidav-
eben. mivida, marjvena xeliT erT kameCs waswvda rqebSi, marcxeniT
_ meores, daiqnia da orive kameCi aqeT-iqiT gadayara. mexreebma es
rom dainaxes, Tavzardacemulebma mokurcxles. aq biWma Seityo,
rom marTla falavani gamxdariyo.
raki es Seityo, wavida, mWedels erTi ocdaaTlitriani* xmali
gamoaWedina, Seiba welze da daadga gzas. cota iara Tu bevri iara,
gzaze erTi kaci Semoeyara. Turme is kaci angelozi yofiliyo, biWs
ki mgzavri egona.
_ saiT gagiwevia, Zmobilo? _ ekiTxeba angelozi biWs.
_ Sen rom dagimalo, RmerTs xom ar daemaleba, arabeTSi mavan
adgilas erTi gogoa da imis mosayvanad mivdivaro.
_ eg kargia, magram egre siaruliT iqamde misvlas aTi weli
mainc moundebi; modi me erT rCevas mogcem da yuri kargad damigde.
ager, pirdapir rom xe dgas, iq erTi auzia. wadi, erTi cxenis aRviri
iyide, mere midi da im xesTan daimale; zRvidan erTi raSi amova da
auzTan wylis dasalevad mova, daiWire, aRviri amosde, Sejeqi da sa-
dac ginda, iq wagiyvanso.
_ Zalian kargio, _ gauxarda biWs, angelozs madloba gadauxa-
da da wavida.
xesTan mivida, mis Ziras marTlac erTi kargi auzia. wavida, iy-
ida aRviri, wamoiRo da daimala xesTan. cota xanma rom gaiara, er-
Tic vnaxoT, zRva aRelda, zRvidan erTi cxeni gamovida, freniT mi-
vida auzTan da wyals daewafa.
biWi safaridan gamovarda, cxens xeldaxel aRviri amosdo da
zurgze Seaxta.
_ biWo, Camodi, Torem caSi agiyvan, miwaze Camogagdeb da luk-
ma-lukma gaqcevo! _ uTxra cxenma.
731

731
_ caSi axval da mucelze mogeqcevio! _ miugo biWma.
_ mucelze momeqcevi da _ iseTi wixli Cagazilo, miwaSi Cai-
kargoo!
_ mec gavaze mogeqcevio! _ ar gatyda biWi.
cxenma rom naxa, es biWi viRac gudura ki ara, uSiSari vaJkaciao,
gulSi gaifiqra, amaze ukeTes patrons versad viSovio.
_ raki egreao, _ eubneba daviTs, _ rac ginda mTxove da Segis-
rulebo.
_ me is minda, sadac mivdivar, male mimiyvanoo.
cxeni cecxlovani iyo, afrinda da wavida. cota iares Tu bevri
iares, or mTas miadgnen. es mTebi ukan-ukan daiweven, wamovlen da
daejaxebian erTmaneTs, isev daSordebian da isev daejaxebian.
aq cxeni biWs eubneba:
_ biWo, iseTi dezi mkari, rom dedis nawovi rZe sul zeviT amo-
mivides, im mTebSua unda gavideTo.
mTebma rom ukan-ukan daiwies, biWma cxens dezi hkra, cxeni gaf-
rinda da mTebSua gavarda. dajaxebas ki gadarCa, magram, eg iyo ku-
dis Zua mohyva SuaSi da moswyda.
karga xans kidev iares da erT baRs miadgnen. biWma cxeni baRSi
gauSva, TviTon ki puris saWmelad dajda. Turme nu ityviT, es de-
vebis baRi ara yofila?!
baRis yarauli mivida da biWs eubneba:
_ kaco, Sen rogorc gatyob, am baRis patroni devebis saxeli
ar gagigonia! amaTi SiSiT am aremareze suliers ver gauWaWania, Sen
vinRa xar, rom Semosulxar da cxenic Tavisuflad gagiSvia! adeqi.
wadi aqedan, Torem devebi movlen da Sengan yvelaze did naWers
yursRa datovebeno!
_ wadi, is Seni devebi gamomigzavne, vnaxo, risi SemZleni aria-
no! _ eubneba biWi.
_ giJi xom ara xaro, _ gadairia yarauli, _ adeqi, mousvi,
Torem movida keti TavSio!
biWi wamodga da yarauls erTi iseTi sila gaawna, kinaRam suli
gaacxebina.
yarauli wavida da xelmwifesTan iCivla:
_ samefo baRSi erTi kaci Sesula, me tkbili sityviT mindoda
gamestumrebina, magram Sen xom gagina da gagina, mec erTi kargad
mcemao.
732

732
devebis xelmwifem amis gagonebaze sul cecxli yara piridan.
Seyara jari, wamouZRva win da wamovida biWze.
biWi puris Wamas morCeniliyo da is iyo midioda, rom uceb Tva-
li hkida: imodena jari modis, varskvlavebs Tvla aqvs, imas _ ara.
bevri aRar ufiqria, erT wamSi cxens moevlo, iZro Tavisi ocdaaT-
litriani maxvili da gadaeria jarSi. calke kidev cxeni Jletda
torebiT. ase rom, biWma devebis laSqari erTianad amoJlita da Ta-
vis gzas daadga.
iara, iara da erT gamoqvabuls miadga. xedavs, gamoqvabulis
pirze erTi uzarmazari salia* miyudebuli, aTasi kaci rom daex-
vios, Zvras ver uzams.
gamoqvabulis danaxvaze biWs ise gauxarda, sixaruliT aRar
iyo. cxenidan Camovida, is sali aiRo, gverdze moisrola da Sevida
SigniT.
Sevida da xedavs, xaliCaze erTi mTvaresaviT gogo zis. biWma
rogorc ki gogos Tvali mohkra, Tqva:
_ visac veZebdi, vipoveo! _ da wauvida guli.
gogomac, rogorc ki biWi dainaxa, maSinve mixvda, sizmarSi rom
biWi vnaxe, es ariso; gaiqca, wyali moitana, biWs saxeze asxura da
gonze moiyvana. amdeni xnis siyvaruliT damwvarni erTmaneTs gadae-
xvivnen.
saRamom rom moatana, gogo biWs eubneba:
_ daviT-jan, mamaCemma TafagiozTan saomrad Tormeti xelm-
wife Seyara, magram Tafagiozma yvelani daamarcxa, me gamomitaca
da am gamoqvabulSi momiyvana; axla sanadirod aris wasuli da sadac
aris, mova; modi, dagmalo, Torem SegWamso.
_ eg Tafagiozi ra aris iseTi, rom Tormetma xelmwifem ver
daamarcxao? _ SeekiTxa biWi.
_ Tafagiozi kaci ar ariso, _ mougo gogom, _ qvis suldgmu-
lia da Sublze erTi Tvali aqvso; Tu TvalSi dahkraven, mokvdeba,
Tu arada _ aranairi xmliTa da iaraRiT misi mokvla ar iqnebao.
_ Sen ra icio? _ hkiTxa biWma.
_ adre ar vicodi, magram erTxel vkiTxe, ra gavnebs-meTqi da
TviTon miTxra: TvalSi Tu gaxurebuli Samfuri Camces, marto is
mavnebs, Torem sxva veraferio! raki es gavige, erTxel, roca eZina,
mokvla davupire, magram SemeSinda; Tanac gza ar vicodi, aqedan sad
wavsuliyavio.
733

733
gogos vardiSaRi erqva. biWi eubneba:
_ maS ra vqnaT, vardiSaR, rogor davaZinoT eg Tafagiozio?
_ rogor da, Seni cxeni SigniT SemoviyvanoT da davmaloT, Senc
erT mofarebul alagas dagmalav, oRond jer is sali aiRe da gamo-
qvabuls miayude, Tafagiozi arafers mixvdeso.
biWma cxeni SigniT Seiyvana da gamoqvabulis Soreul, bnel
kuTxeSi daaba. mere is sali aiRo, isev Tavis adgilas miayuda da
taxtis qveS daimala.
karga rom Camobnelda, uceb gareT iseTi brdRvinva-Rriali
moisma, mTa da bari dazanzarda. gogom gaiWvrita da xedavs: Tafa-
giozs oTxi kameCi, aTi cxvari, ramdenime kidev xar-Zroxa erTma-
neTSi areuli moudis, erTi uzarmazari xec Zirianad mouglejia da
ketiviT gaudvia mxarze.
Tafagiozma gamoqvabulis karze miyudebuli sali aiRo,
gverdze gadado da saqoneli gamoqvabulSi Sereka. mere sami cxvari
dakla, tyavebi daxada da calke gadayara; erTi cxvari mTlianad wa-
moago Samfurze da Sewva, is Semwvari cxvari sam lukmad Caylapa da
dajda. aqeT gaixeda, iqiT gaixeda da uceb gogos miubrunda:
_ gogo, adamianis suni mcemso!
_ ras ambob, Seni SiSiT aq vin Semobedavso, _ eubneba gogo, _
mec adamiani var da Cemi suni gcems albaTo.
Tafagiozma daujera gogos, adga, erTi qvevri wyali dalia,
mere erTi kameCi kidev Sewva, isic SeWama, daeca da daiZina.
Tafagiozma daiZina Tu ara, gogom cecxli gaaCaRa, erTi Sam-
furi Cado Sig, gaxurdeso, da biWis mosayvanad gavida.
biWma, rom Tafagiozi dainaxa, gakvirvebiT Cailaparaka:
_ pa-pa-pa, Tafagioz! marto Seni Tavi gamova ormocdaaTi
fuTi, cxviri TxuTmeti fuTi, TiTo kbili ki oTxi-xuTi fuTio.
gavarvarebuli Samfuri biWma cecxlidan gamoiRo da Tafa-
giozs Sig TvalSi Casca. Samfuris CacemisTanave Tafagiozma ise
daiRriala, rom gamoqvabuli karga xans zanzarebda, mcire xans if-
arTxala da suli gaacxo.
biWma waiRo Tafagiozi da xevSi gadaagdo, mere gamoqvabulSi
gogosTan erTad dabrunda da miecnen mxiarulebas. xuTi-eqvsi dRe
oriveni gamoqvabulSi darCnen, bolos biWi eubneba gogos:
_ vardiSaR-jan, modi, aqedan wavideT, ra gvinda am ukacriel
adgilaso.
734

734
gamoiyvanes cxeni, Sesxdnen orTaveni da wamovidnen. iares,
iares da erT xelmwifis qalaqSi mividnen. biWi wavida da xelmwifis
baRis kari Seamtvria. Sevidnen SigniT. cxeni daabes, nabadi gaSales,
dasxdnen zed da Seudgnen puris Wamas.
baRis yaraulic movida da xedavs: baRSi viRac ucxo kacia, ­cxeni
iqve daubams, damjdara da qalTan qeifobs.
_ kaco, vina xar da ra kaci, rom xelmwifis baRSi Semosulxaro?
_ miadga yarauli daviTs.
_ me isa var, Tqvens xelmwifes rom TvalSi eklad amouvalo!
yarauli gaSterda. wavida da biWis naTqvami xelmwifes moaxsena.
xelmwifem Tavis nazirs dauZaxa da uTxra:
_ is biWi SimSiliT iqneba gaafTrebuli, cotaodeni puri
wauReT, Wamos da mogvSordeso.
nazirma waiRo puri da mivida biWTan.
_ ai, xelmwifem puri gamogigzavna, Wame da daikarge aqedano!
_ me mSieri ara varo, _ miugo biWma. mere qaRaldi aiRo, zed
TxuTmeti datvirTuli aqlemi daxata da nazirs gauwoda.
_ es Tqvens xelmwifes miutaneo.
xelmwifem Tavis mxriv erTi muWa xorbali daxata da biWs ga-
mougzavna, viTom amden jars gamoviyvan da dagamarcxebo.
biWma axla qaTami daxata da gaugzavna xelmwifes, viTom Sens
magodena xorbals Cemi erTi qaTami akenkavso, anu _ erTi kaci var,
magram mainc mogereviTo!
xelmwifem rom naxa, araferi gamodis, Seyara jari da gamoemar-
Ta biWTan saomrad.
biWi cxens moevlo, Tavisi ocdaaTlitriani xmliT daeria im
jars da sul sisxlis Rvari daayena.
xelmwife xedavs, rom biWma sul gauwyvita jari; adga da, sami
devi hyavda, isini miusia. biWma im devebsac Tavebi daayrevina.
sxva Cara aRar iyo da xelmwifem darbazi moiwvia, ra vqnaT, es
biWi rogor moviSoroTo.
_ didebulo xelmwifev, vinme mkiTxav xucess davuZaxoT,
­vnaxoT, ras gvetyviso, _ urCies darbaislebma.
dauZaxes mkiTxavs. mkiTxavma wignSi Caixeda da xelmwifes
hkiTxa:
_ didebulo xelmwifev, am oci wlis win rom Tafagiozma aslant
xelmwifis qali gaitaca, Tu gaxsovso?
735

735
_ maxsovso, _ miugo xelmwifem
_ hoda, es biWi wasula, is Tafagiozi mouklavs, gogo wamouyva-
nia da axla aq mosula. Tqven Tormetma xelmwifem ver daamarcxeT
Tafagiozi, amas ki martos daumarcxebia, Tqven magas ras uzamTo!
_ Tu eg marTalia, TxuTmets ki ara, ocdaaT sapalne oqros mi-
vcemo, _ Tqva xelmwifem.
mere biWs marTlac ocdaaT sapalne oqro gaugzavna, aslant
xelmwifesTan ki Sikriki afrina:
_ mogilocav, Tafagiozis mier gatacebuli Seni qali axla Cems
qveyanaSia da wamodio!
aslant xelmwifem rogorc ki es gaigo, maSinve aqeT gamoeSura.
mivida, gogo da biWi Tavis qalaqSi waiyvana da biWis mamasac xma awv-
dina, TavisTan daibara.
aslant xelmwifem biWs Tavisi gogo colad misca da xelmwifo-
bac mas dauloca, mZaxals ki meWurWleTuxucesoba Caabara.
qorwili Svidi dRe da Svidi Rame gagrZelda.
rogorc imaT miaRwies TavianT sawadels, ise Tqvenc miaRwieT
Tqvensas.
cidan sami vaSli Camovarda: erTi mTqmelsa, erTi gamgonebelsa
da erTic yuris mgdebelsa.

Wiko

didi xnis winaT cxovrobda erTi Raribi da-Zma. bazris maxlo-


blad miwuri saxli hqondaT. da Sin rCeboda, Zma tyeSi dadioda,
TiTo gudura SeSa mohqonda, yiddnen da iolad gadiodnen.
erT dResac Zma tyeSi wavida, Sekra gudura, zurgze wamoikida
da wamovida. erT mindors rom miadga, xma Semoesma, _ Cemi wamRebic
inanebs da damtovebelico. _ vaJma mimoixeda da miwaze dagdebuli
gamofituli Tavis qala dainaxa. Cavarda sagonebelSi, ra vqna, ro-
gor moviqce, rom arc waviRo da arc davtovoo. bolos Tqva:
_ kargi iqneboda, zed cecxli damenTo, damewva da ise wavsu-
liyavio.
marTlac moukida vaJma cecxli da TviTon xelcarieli dab-
runda Sin.
da SeekiTxa:
736

736
_ Zmao, SeSa ratom ar moitane, xval ra unda vqnaTo?
_ SeuZlod viyavi da wamoReba ver SevZelio, _ icrua Zmam.
erT mSvenier dRes Zma isev wavida tyeSi. gudura Sekra, zurgze
moigdo, wamovida da miaRwia isev im mindors. gaifiqra, modi, vnaxav,
xom araferi momxdarao. joxiT nacari gaqeqa da erTi mwvane mZivi
ipova. vaJma mZivi ubis jibeSi Caido, gudura isev zurgze moikida
da Sinisaken gaswia.
gavida xani. erT dRes Zmam das uTxra:
_ tanisamosi gamirecxe. waval samuSaoze davdgebi, iqneba erTi-
ori Canaxi* xorbali viSovo, davTesav da purs moviyvan, Torem ase
cxovreba aRar SeiZlebao.
dam tanisamosis recxvisas Zmas jibeSi is lamazi mZivi unaxa.
saxeldaxelod adgili ver moZebna, aiRo da pirSi Caido. ifiqra,
enis qveS Sevinaxavo, magram mZivi uneblied gadaeylapa. das ZmisT-
vis araferi uTqvams. tanisamosi gaurecxa da misca. vaJic samuSaos
saZebnelad gaudga gzas.
bevri dro gavida Tu cota, Zmam xorbali iSova, zurgze moikida
da ukan dabrunda. movida Sin da ras xedavs, imisi da orsulad aris!
Zma gajavrda:
_ me kardakar davdivar, vmojamagireob, rom Tavi virCinoT,
Sen ki eg ra saqme Cagideniao?
dam Sehfica:
_ kaci TvaliTac ar minaxavs. mxolod Sens jibeSi aseTi da ase-
Ti mZivi vipove, rom ar damkargoda, enis qveS Sevinaxe, magram un-
eblied gadameylapao.
Zmam TiTze ikbina, magram araferi uTqvams.
vaJma mezoblisagan erTi uReli xari iTxova, guTani gamarTa
da miwis saxnavad wavida. roca moxna da ramdenime Canaxi xorbali
daTesa, swored am dros das biWi eyola.
biWi akvanSi jer ar CaewvinaT, rom laparaki daiwyo. dedas
uTxra:
_ dedi, puri momeci, biZaCems wavuRebo.
deda gauwyra, magram bebiaqalma puri xelsaxocSi gamoukra da
bavSvs misca. biWi wavida da Tavisi biZis yanas miadga. mivida Tu ara,
gasZaxa:
_ biZaCemo, puri mogitane, modi, Wameo!
TviTon biWi xnulSi idga da ara Canda. kacs gaukvirda, _ es ra
737

737
ambavia, CemTvis puri vis unda moetana, eSmaki ar iyoso?! _ SeSineb-
ulma xarebi gamouSva, Tu eSmakia da gaqceva momixda, uRelSi ar
damrCneno. Tanac kiTxulobda:
_ vina xar, gainZeri, daginaxo, sada xaro?
biWma erTi goroxi isrola da kacma maSinRa dainaxa, xnulSi
bavSvi rom idga. guli moeca, axlos mivida da naxa, bavSvs xelsax-
ocSi gamokruli puri moetana.
_ vina xaro? _ hkiTxa.
_ Seni diswuli varo.
kacma TiTze ikbina, magram araferi uTqvams. puri Wama, adga,
xarebi Seaba da is iyo xvnis gagrZelebas apirebda, rom biWma sTxova:
_ mimiSvi, xarebs me gavrekavo.
marTlac, dajda uremze da gaireka xarebi. boloSi rom gavida,
biZam gasZaxa:
_ yoCaR, biWoo!
amis Semdeg biWs Wiko Seerqva.
moxnes, daTeses, dafarcxes da rodesac muSaoba daasrules,
Sinisaken gaudgnen gzas. sofels rom miuaxlovdnen, Wikom biZas
uTxra:
_ Sen guTani waiRe Sin, me ki aq bavSvebTan viTamaSebo.
biZam guTani Sin waiRo, Wiko bavSvebTan saTamaSod darCa. uceb
ori Savadmosili mxedari dainaxa. Wikom TamaSobas Tavi mianeba,
mxed­rebs win gadaudga da uTxra:
_ vici, sadac midixarT, mefes erTi sizmari unaxavs, Tqven ki
misans eZebT. gindaT, waiyvanoT da sizmari aaxsnevinoT. magram is
misani sizmris amxsneli ar iqneba, eg saqme marto me SemiZliao.
_ saxelad ra gqviao? _ hkiTxes kacebma.
_ biZaCemma Wiko damiZaxa da SemrCa es saxelio.
xelmwifis kacebma Wiko arafrad Caagdes, mis naTqvamze mxolod
gaicines da wavidnen. mividnen misanTan, waiyvanes sasaxleSi, magram
iman, marTlac, ver axsna sizmari.
adgnen maSin xelmwifis kacebi da mefes moaxsenes:
_ mavan da mavan adgilas erTma patara biWma aseTi da aseTi ram
gviTxrao.
mefem brZana:
_ wadiT, is biWi aq momgvareTo!
marTlac mihgvares Wiko mefes.
738

738
xelmwifes undoda sizmari eambna, magram Wikom ar daacala,
uSenodac vici, rac naxeo: dagesizmra, viTomc Seni palatis Tavze
mwvane da wiTelma Suqma gaielva, xolo sasaxlis garSemo xeebi amo-
suliyo. axla erTi Samfuri momeci da erTic muSa gamayoleo.
gavida Wiko gareT, daaso erT adgilas Samfuri da muSas ubrZa-
na, aq gaTxareo!
muSam im adgilas miwa gaTxara da erTi koWobi* oqro amoiRo.
axla sxva adgilas gaaTxrevina da iqidanac erTi koWobi vercxli
amoiRo. Wikom orive mefes miutana.
xelmwifes rac misnisaTvis oqro unda mieca, Wikos gaatana, mu-
SisaTvis ki araferi gaumetebia. maSin Wikom didi qeifi gamarTa,
erTi muWa oqroc muSas misca da Tavis gziT wavida.
misans Surisagan kinaRam Tvalebi wamoscvivda, adga da Wikos
ukan gaedevna. Wiko gzaSi daiRala da erT wyarosTan Camojda dasas-
veneblad. amasobaSi misanic wamoewia da dayvavebiT uTxra:
_ biWo! uSvilo kaci var, modi, meSvileo.
_ me erTi sawyali biWi var, Tu gasamrjelos momcem, msaxurad
dagidgebio.
_ gasamrjelod ras iTxovo? _ hkiTxa misanma.
_ rasa da, Cem wona oqrosao.
misanma moagrova rac oqro hqonda da Wikos misca. Wikom oqro
Tavis dedasa da biZas wauRo, TviTon ki misanTan dabrunda.
misans erTi gogo hyavda, erTxel mamam Svils daubara:
_ me abanoSi mivdivar, Cem mosvlamde biWi dakali, tvini amoa-
cale, flavSi moxarSe, vWam da mec magasaviT Wkviani gavxdebio.
lesavs gogo danas, magram gunebaze ver aris, ebraleba Wiko.
_ ginda giTxra, danas risTvis lesavo? _ uceb hkiTxa Wikom.
_ aba, miTxario!
_ danas Cem dasaklavad lesav, tvini unda amomacalo da mama-
Sens aWamo, rom Wkua moematos, magram sul tyuilia, magiTi araferi
eSvelebao.
_ aba, maS ra vqna? mamaCemi rom mova da cocxals daginaxavs, me
TviTon momklavso.
_ wadi, erTi xbo iyide, davklaT da imisi tvini moxarSe, mamaSe-
ni verafers mixvdebao.
gogom, marTlac, iyida xbo. Wikom dakla, tvini amoacala da
moxarSes. mere skivrSi CaZvra da gogos uTxra, dakete da gasaRebi
jibeSi Caideo.
739

739
dabrunda misani Sin, flavi mzad daxvda. dajda da ise SeWama,
gumani araferze auRia.
gavida ori dRe da mefem axla sxva sizmari naxa. isev movidnen
xelmwifis kacebi da misani waiyvanes. mefem uambo: wuxel sizmarSi,
viTomc, Savi da lurji zRvebi erTmaneTs SerTvodnen, netavi ras
unda niSnavdeso?
misanma verc es sizmari axsna. dabrunda Sin da erTi iseTi
amoioxra, guli Tan amoatana:
_ eh, ra oqrosa vkargav, exla Wiko aq rom iyos, xom mixsnida
gasaWirisgano!
Wikom skivridan amosZaxa:
_ aqa var, aqa, nu geSiniao!
gaocebulma misanma skivrs axada da Wiko amoiyvana.
_ Wiko, mefes sxva sizmari unaxavs, sami dRis vada momca, Tu ver
avuxseni, Tavs wamacliso.
_ aba, maS Cqara wavideTo.
darcxvenilma misanma Svils Tvali ver gauswora, qveS-qveS
gaxeda da wasvlisas uTxra:
_ roca davbrundebi, mawvnis SeWamands me TviTon movamzadebo.
Wiko da misani gaudgnen gzas. sasaxleSi rom mividnen, Wikom
mefes uTxra:
_ xelmwifis dRegrZelobam, cota xniT xelmwifoba me momeci
da sizmars agixsnio.
_ kargio, _ daTanxmda mefe.
Wikom samefo qoSebi Caicva, xmali Semoirtya da mefes sTxova:
_ erTi sazamTro moatanine, daRlilebi varT, SevWamT da siz-
marsac agixsnio.
mefem msaxuri gagzavna sazamTros mosatanad. Wikom sazamTro
magidaze dado, gaWra, dana Sig Catova da mefes uTxra:
_ didebulo xelmwifev, dana daikarga, albaT vinmem moiparao.
_ daikarga da moZebne. xelmwife xar, da, rasac izam, Seni nebaa,
me daSla ar SemiZliao.
Wiko wamodga, viTom danas veZebo, dedofali da veziri gaCxri-
ka, Caicina, mobrunda, dajda da sazamTros Wama dauwyo.
mefem veRar moiTmina da hkiTxa:
_ Tu rame ici, Tqvi, nu malodinebo!

740

740
_ maS, kargi, Sen xom sizmrad naxe, viTomc Savi da lurji zRvebi
erTmaneTs SerTvodnen. es imas niSnavs, rom Seni coli mxevlad qceu-
la, vezirTan uqeifia, isev mobrunebula da colad dagjdomiao.
_ axla ra gzas davadgeo? _ hkiTxa mefem.
maSin Wiko wamodga, xmali iZro da misans Tavi mohkveTa.
_ eg ra hqenio? _ hkiTxa mefem.
_ me Cems mters samarTali gavuCine, Sen kidev Seni mtrisa
icodeo, _ miugo Wikom, mere qoSebi waiZro, xmalic iqve dado, adga
da dedasTan wavida.
veziri yvelafers mixvda da Wikos mokvla gadawyvita. manamde
ki mefes coli mostaca, sxva qalaqSi wavida, aaSena sasaxle da dide-
bulad daiwyo cxovreba.
mefem ramdeni jaric ar gagzavna veziris winaaRmdeg, veraferi
daaklo. veziri glexebs awiokebda, TviTon ki gancxromiT atarebda
dReebs.
amasobaSi Wiko dedasTan mivida da hkiTxa:
_ dedi, sada gvyavs Raribi naTesavebi? waval, miveSvelebi da
bedsa vwevo.
dedam upasuxa:
_ Svilo, ama da am sofelSi erTi moxuci dideda gyavs, saxelad
Telo hqvia. Tu SegiZlia, wadi, imas miexmare, Raribad cxovrobso.
adga biWi da wavida. ipova dideda da hkiTxa:
_ bebi, aTasSi erTxel SviliSvili rom gestumros, ras izam,
riT gaumaspinZldebio?
_ agremc miwa da ferfli dameyaros Tavze, Svilo, riT gavu-
maspinZlde, roca araferi mabadiao.
_ aba ra garCenso?
_ erTi Txa da erTi koWli bati myavda, Txa vezirma wamarTva,
axla Cemi bati yoveldRe kvercxsa debs, vyidi da imiTi vcxovrobo.
_ kargi bebi, moiyvane is Seni bati, gavyidoT da dRevandel
dRes imiT gadaviaroTo.
_ mere me raRa meSvelebao?
_ nu geSinia, me vicode da Cemma biWobamao.
_ kargi, rogorc Sen ginda, ise moviqceTo.
Wikom bati iRliaSi amoiCara da bazarSi wavida. xedavs, veziri
Tavis amfsonebTan damjdara da qeifobs.
_ aba, kargi bati, bati vis undao! _ yviris biWi.
741

741
vezirma gaigona, xeli dauqnia da TavisTan miixmo.
_ ra mogce mag batSio? _ ekiTxeba.
_ sami maneTio.
_ xma gakminde, maneTic metiao.
vezirma biWs TavSi Caartya, bati xelidan gamoglija da fuli
gadaugdo. Wikom fuli aiRo da Cumad ukan gahyva.
veziri mivida Sin, bati dakla da cols uTxra: _ Sewvi, Sebrawe,
da gamomigzavne, amxanagebTan vqeifobo.
kars ukan damaluli Wiko maT laparaks yurs ugdebda.
qalma qmars hkiTxa:
_ bati vis gamovatanoo?
_ vinc mova da neks giCvenebs, imasao.
esa Tqva vezirma da wavida. qalma bati rom Sewva, Wikoc mivida,
neki aCvena da uTxra:
_ veziri bats iTxovso.
qalma bati misca. Wikom wasvlisas kars daawera: `me Wiko var, Sen
_ veziri, jer sada xar, uaresi win geliso~.
Wikom Semwvari bati Sin waiRo. is da deida dasxdnen da madianad
Seeqceodnen.
amasobaSi vezirma erTi amxanagi Sin gagzavna batis mosatanad.
_ bati erTi iyo, aTi xom ara, aki gamovataneo?! _ gaocda qali.
vezirs qalis naTqvami rom gadasces, adga da Sin wavida. karze
Wikos dawerili waikiTxa, TiTze ikbina, magram araferi uTqvams.
Wikom didedas fuli misca da uTxra:
_ erTi xeli qalis tanisamosi miyide, Cavicvam da quCa-quCa
Camomatare, moaxle vis unda-Tqo. sanam fexze fexs ar dagadgam,
ramdenic ginda SemogaZlion fuli, aravis mourigdeo.
dedaberi wavida, rac biWma daabara, yvelaferi iyida, Caacva
da quCa-quCa Camoatara. bevri SeevaWra, magram yuri aravis ugdo,
amasobaSi veziric gamoCnda. Wikom didedas fexze fexi daadga. maSin
dedaberi aT maneTad mourigda vezirs da Wiko moaxled gaayola. im
dros veziris coli abanoSi iyo wasuli. vezirma gasaRebi moitana,
gaaRo yvela kari da moaxles saxli daaTvalierebina. bolo oTaxSi
gamarTuli wnexi daanaxva da uTxra:
_ xom xedav am wnexs, Tavze Tma ara gaqvs imdeni, rac me amiT
kaci gamisresia. Tu kargad ar momemsaxurebi, Senc am wnexis qveS
amogZvreba sulio.
742

742
_ erTi miTxari, magiTi rogor gamsresav, wnexiT kaci moikvle-
bao? _ SeekiTxa Wiko.
_ ai, am xvrelSi Tavi gayav da giCvenebo.
Wikom gaugona. nazirma wnexi nel-nela mouWira. Wikom iyvira:
_ vaime, vixrCobio!
vezirma wnexi aswia da Wiko gamouSva.
_ modi, axla Sen Cade Tavi wnexSi, vnaxoT erTi, mec SevZleb
moWeraso? _ uTxra vezirs Wikom.
vezirma gaugona, Wiko wnexs daawva, rac Zali da Rone hqonda.
ramdensac mets yviroda veziri `vixrCobi, gamiSvio~, Wiko ufro uW-
erda. mere ase wnexSi Tavgamoyofili datova, wavida da kars miawera:
`me Wiko var, Sen _ veziri, jer sada xar, uaresi sxva geliso~.
dabrunda veziris coli abanodan da ras xedavs, saxlis kari
Riaa, veziri ki wnexSi ixrCoba. qalma qmari gaaTavisufla. waiyvana
da loginSi Caawvina.
Wikom didedas oqro moutana da uTxra:
_ rac am sofelSi Rarib-Ratakia, yvelas gaunawile da cota
SenTvisac daitoveo. _ mere bebia bazarSi gagzavna da daabara: _
erTi xeli eqimis tanisamosi miyide, erTi samarTebeli, erTi naWeri
saponi, cota marili da erTic kalaTao.
dideda wavida da danabarebi Sin moitana. Wikom Caicva, kalaTa
aiRo da gzas gaudga. mivida veziris saxlTan da daiZaxa:
_ aba, kargi eqimi, aba kargi eqimio!
nazirma coli gagzavna dasaZaxeblad. mivida Wiko.
_ momarCeno? _ hkiTxa nazirma.
_ mogarCen, Tu rasac getyvi, gamigonebo.
_ miTxari, ras unda vqna, gagigonebo.
_ erTi abano unda daaclevino, auzi wyliT aavsebino da Sig
Caxvide. mec moval da gimkurnalebo.
rogorc Wikom moiTxova, yvelaferi ise moawyves. biWma ki winas-
war xalxi gaafrTxila, kaci avad aris, ikbineba da raRas ara sCadis,
saSiSia, axlos aravin gaekaroso.
Casva Wikom veziri auzSi, zurgze saponi wausva, Semdeg samarTe-
bliT dasera da zed sapnis qafSi areuli marili daayara. gamware-
buli veziri Rrialebs, Wiko ki arxeinad ganagrZobs Tavis saqmes,
Tan amSvidebs:
_ ara giSavs ra, moiTmine, amaze naklebad arc Sen giwamebia
xalxio.
743

743
amis Semdeg Wiko gareT gavida da abanos kars daawera: `me Wiko
var, Sen _ veziri, jer sada xar, uaresi sul sxva geliso~.
gavida xani, mefem kvlav naxa sizmari da Wiko asaxsnelad dai-
bara. mivida Tu ara Wiko, mefem uTxra:
_ Sevityve Seni oinebi da gulic movifxane, axla Tu am sizmar-
sac amixsni, momTxove, rac ginda, SenTvis arafers daviSurebo.
Wikom miugo:
_ me Seni araferi minda, sizmarSi ki mkvdari gveli naxe, Sens
karTan egdoo.
_ mere da ras unda niSnavdeso? _ hkiTxa mefem.
_ Seni mteri Tavisi fexiT mogadgeba karsao.
_ eg rogorao?
_ mova da dainaxavo!
mere Wiko wavida, Svidi wlis Txis tyavi iSova, yovel Svid be-
wvze TiTo fifina Camohkida, Sig gaexvia, iqirava dafa-zurna, etlSi
Cajda da vezirisaken gaemarTa. etli da mezurneebi soflis bolos
datova, TviTon SuaRamisas veziris saxlSi sakvamuridan CaZvra, na-
zirsa da mis cols Tavs waadga da njRreva dauwyo. Wikos yovel gan-
Zrevaze fifinebi JRarunebdnen.
namZinarevma nazirma erTi ki wamoiZaxa, vina xaro? _ da mere ena
veRar daZra.
_ meo, _ uTxra Wikom, Ggabriel mTavarangelozi var: radganac
bevri udanaSaulos sisxli dagiRvria, bevri glexi giwamebia, lukma
piridan gamogiclia da mtkaveli miwa aRar SegirCenia, RmerTi Sens
sulsa Txoulobs, unda wagiyvanoo.
veziri Seevedra, erTi dRe kidev madroveo.
_ kargio, _ upasuxa Wikom, _ xvalamde movicdi. manamde ki sax-
lis win muxa rom gidgas, is moWeri, erTi didi kubo Seakvrevina da
Senca da Seni colic Sig CaweqiT. me moval da wagiyvanTo.
esa Tqva da gauCinarda. meore dRes nazirma muxa moaWrevina,
erTi didi kubo Seakvrevina, Savi ZaZebiT Semosa da gzaze daadg-
mevina mTavarangelozis mosvlamde.
rogorc ki SeRamda, Wikom etli moiyvana da veziris WiSkar-
Tan gaaCera. xedavs Wiko, rom vezirica da misi colic SiSisagan
caxcaxeben.
Wikom ubrZana kuboSi CaweqiTo. Cawvnen. Wikom kubo daaxurvina
da etlze Seadgmevina. mere mezurneebi gverdiT moisxa da dafa-
zurniT sasaxlis gzas gauyena.
744

744
imave saRamos sofelSi xma gavarda: Ggabriel mTavarangelozi
mosula da veziri da misi coli wauyvaniao. am ambavma yvela gaaxara.
gamarTes lxini da mTeli Rame Rreobdnen.
Wikom etli sasaxlis karze gaaCera. Sekriba xalxi da kubos
axada. dainaxa nazirma sadac iyo da gaqceva daapira, magram imodena
xalxs sad gaeqceoda?
Wikom veziri da dedofali Sekra da xalxs mimarTa: _ xom
dainaxeT, mefis coli visac hyavda! mefes Tavisi colis patronoba
rom ar SeuZlia, iman qveyana rogor unda marToso?
xalxma mefe taxtidan Camoagdo, samive erTad waiyvana da mdina-
reSi gadayara.
amis Semdeg Wikom mefisa da veziris qoneba Rarib-Ratakebs dau-
riga, warTmeuli miwebic xalxs ukan daubruna. moxnes, daTeses da
daiwyes Tavisuflad cxovreba.
biWic aseTi unda, ai!

RmerTi didxans raze fiqrobs?

erTxel erTma xelmwifem ixmo Tavisi vezirebi da uTxra:


_ vezirebo, sam kiTxvas mogcemT. Tu ver mipasuxebT, Tavebs da-
gayrevinebT. pirveli: RmerTi rodis ibrunebs pirs? meore: RmerTi
didxans raze fiqrobda? mesame: caze ramdeni varskvlavia?
vezirebma moaxsenes:
_ dido xelmwifev, Cven mag kiTxvebis pasuxi ar viciT, egeTi
araferi gvsmenia. erTi Tvis vada mogveci. wavalT, qveyanas Semoviv-
liT, gavikiTxavT-gamovikiTxavT, gavigebT da pasuxs mogaxsenebTo.
misca xelmwifem erTi Tvis vada. gaudgnen vezirebi gzas. erTi
Tve iares, magram, gawbilebulebi dabrundnen, xelmwifis kiTxvebze
pasuxi ver ipoves.
_ Cemo nazir-vezirebo, qveyana daiareT, ra qeniT, Cems kiTxve-
bze pasuxi ipoveTo? _ hkiTxa xelmwifem.
_ dido mefeo, bevri viareT, mivdeq-movdeqiT, magram pasuxi
ver vipoveTo.
gawyra xelmwife. jalaTebs ubrZana:
_ eseni waiyvaneT, CamoaxrCeT, qveS cecxli SeunTeT, dawviT da
ferfli qars gaataneTo.
745

745
waiyvanes. is iyo, unda CamoexrCoT, rom gamoCnda viRac kaci.
ikiTxa:
_ mag vezirebs ratom axrCobT, ra dauSavebiaTo?
_ amaT xelmwifem sami kiTxva misca da erTsac ver upasuxeso.
_ ra kiTxvebio?
_ RmerTi pirs rodis ibrunebso, RmerTi didxans raze fiqrob-
so da caze ramdeni varskvlaviao?
_ xelmwifesTan wamiyvaneT, mag kiTxvebze pasuxi vici da am
kacebs saxrCobelidan davixsnio.
xelmwifes moaxsenes:
_ erTi kacia, Sens kiTxvebze pasuxi aqvso.
moayvanina xelmwifem is kaci da eubneba:
_marTla ici Cems kiTxvebze pasuxio?
_ vici da Tu am kacebs aRar CamoaxrCob, getyvio.
hkiTxa xelmwifem:
– RmerTi pirs rodis ibrunebs? caze ramdeni varskvlavia da
RmerTi didxans raze fiqrobdao?
kacma upasuxa:
– adamiani pirs rom ibrunebs, RmerTi maSin ibrunebs pirso.
– eg kargad mipasuxe. axla isic miTxari, caze ramdeni varskv-
laviao?
– mag pasuxisaTvis cota dro mindao, – Tqva kacma, adga, wavida,
iloca. mere dabrunda da xelmwifes moaxsena:
– dido batono, mibrZane Tavze ramdeni Tma gaqvs da mec getyvi,
caze ramdeni varskvlaviao.
– aba, ra vici, Tavze ramdeni Tmaa?! magas rogor daviTvlio?!
– hoda, mec ver getyvi, caze ramdeni varskvlaviao.
vezirebs ambavi miutanes: im kacma xelmwifis or kiTxvas upa-
suxa, ori dagixsnaTo.
xelmwifem isev hkiTxa:
– axla es miTxari, RmerTi didxans raze fiqrobso?
– Seni mefoba eqvsi saaTiT damiTme da magazec gipasuxebo.
xelmwifem Raribi kacis tansacmeli Caicva, Tavisi samosi imas
Caacva, gvirgvinic daadga.
dajda is kaci xelmwifis taxtze. xelmwife ki mis adgilze dadga
da uTxra:
– aba, pasuxi momaxseneo.
746

746
moaxsena:
– RmerTi didxans fiqrobda imaze, rom mefoba SenTvis waerT-
mia da CemTvis moecao.
mefed qceulma Raribma brZana:
– jalaTebi da jariskacebi saCqarod aq movidneno!
mividnen.
– gvibrZane ra ginda da SegisrulebTo.
– axlave momaSoreT es kaci! waiyvaneT, Tavi mohkveTeT da tani
damarxeTo! – brZana.
marTlac, waiyvanes xelmwife, Tavi mohkveTes, tani damarxes.
vezirebi aRar CamoaxrCes. isinic gverdiT daudgnen Rarib kacs –
taxtze aiyvanes da didi ambiT mefed akurTes.

fexi iqamde gaWime, sadamdec


sabani gagwvdes

erTma xelmwifem mis qveyanaSi mcxovrebi yvela TerZi ixmo.


ubrZana, erTi iseTi sabani SemikereT, arc grZeli iyos, arc –
mokleo. verc erTma TerZma ver SeZlo am brZanebis Sesruleba. ami-
tom yvelas Tavebi daayrevines.
bolos erTi TerZi gamoCnda. movida da mefes moaxsena:
– sicocxle da dRegrZeloba did xelmwifes! me SemiZlia Seni
survilis Sesruleba. iseT sabans Segikerav, arc grZeli iqneba, arc
– mokle. mibrZane da saqmes Sevudgebio.
– kargi, Sekere, magram gafrTxileb: odnav grZeli an mokle Tu
gamovida, Tavs wagaclio.
– yabulsa var, sicocxle da dRegrZeloba xelmwifes! Tu ver
SevZeli, Tavi momkveTeo.
TerZi Wkviani iyo. sabani yasidad odnav mokle Sekera. miutana
xelmwifes. Tan maTraxi hqonda damaluli.
– sicocxle da dRegrZeloba xelmwifes! ai, sabani Segikere,
naxe, mogewonebao.
– aba, vnaxoT, an grZeli xom ar aris, an mokle, – Tqva xelmwi-
fem, dawva da sabani daixura. fexebi gareT darCa. TerZma damaluli
maTraxi amoaZvrina da fexebze ise dahkra, xelmwifem fexebi xelad
sabanqveS Seyo.
747

747
– sicocxle da gamarjveba xelmwifes! – Tqva TerZma. – kacma
fexi iqamde unda gaWimos, sadamdec sabani gaswvdebao.
xelmwifes moewona TerZis sazriani xumroba. krinti ar dauZ-
ravs. piriqiT, didi fuliT daasaCuqra da ise gaistumra.
marTlac, kacma Ffexi sabnis kvalobaze unda gaWimos.

kunZuli axTamari*

erTi ymawvili glexi xSirad modioda am kunZulze. lamazi gogo


uyvarda, Tamari erqva. piroba hqondaT micemuli, RamRamobiT Cu-
mad xvdebodnen erTmaneTs.
Tamari yovel Rame kunZulis Soreul napirze, kideze dadgebo-
da, cecxls aanTebda da gulis fancqaliT elodeboda Tavis Seyva-
rebuls.
mklavebiT moapobda ymawvili talRebs. Tamaris sinaTlisaken,
misi Suqisaken modioda.
ase gavida erTi kvira, Tve, Tveebi. axalgazrdebi bednierebi
iyvnen erTmaneTis siyvaruliT. magram axlomaxlo mcxovreblebma
gaiges maTi Sexvedris ambavi, maT gza-kvals miagnes da erT kunapet
Rames cecxli dauSrites, Cauqres.
mocurave vaJs axla ki, vaglax, gza aebna da talRebSi Caikarga...
`ax, Tamar! ax, Tamar, es ra miyavi?!” – butbutebda Seyvarebuli
vaJi da misi naTqvami eqod gadadioda talRidan talRaze.
im dRidan im kunZuls axTamar Searqves.

Sidari

somxebs hyavdaT mefe artavazdi, mas hyavda erTi vaJi, saxelad


Sidari. artavazdma sikvdilis win Tavisi samefo Sidars ar gadasca,
radganac igi damTxveuli iyo. amis gamo Cveni qveyana airia da gav-
eranda.
erT dRes Sidari cxens moaxta, mebukeebs ubrZana:
– buki daukariT da mTel qveyanas amcneT, rom mefoba mindao!
Tqva da rCeuli mxedrebiT salaSqrod wavida. mdinare unda ga-
daevlo. xidze Sedga Tu ara, borotma sulma SeafarTxala. Sidarma
748

748
Tavi veRar Seikava da mdinareSi Cavarda. wyalma waiRo da daikarga.
misma mxedrebma xma dayares:
– RmerTebma Sidari Sav mTaSi gamoamwyvdies. masSi jaWviT
daabes. ori ZaRli miuCines; erTi TeTri, meore – Savi. ZaRlebi Si-
dars jaWvs ulokaven. wlis bolos jaWvi ise gaileva, bewvis ode-
naRaA rCeba. is aris, unda gawydes, rom wlis dasawyisSi, axali wlis
dilas, mWedlebi uros samjer dahkraven grdemls, am dartymiT Si-
dars jaWvi umTeldeba, bewvisxelaRa darCenili isev msxvildeba.
ase dauwesebiaT misnebs, raTa Sidarma Tavi ar aiSvas, ar gamov-
ides da qveyana ar daangrios.

749

749
andazebi

axlo mezobeli Soreul naTesavs sjobiao.


gveli perangs gamoicvlis, xasiaTs – arao.
erTi xeli taSs ver daukravso.
im wyals eride, romelic arc Cxrialebs da arc CuxCuxebso.
kvercxis qurdi cxensac moiparavso.
mdidarma gveli SeWama, Tqves, wamaliao; Raribma SeWama, Tqves,
mSieriao.
naTesavTan svi da Wame, vaWrobaSi Sors iyavio.
ramdeni enac ici, imdeni kaci xaro.
rasac xeliT gascem, suliT miiRebo.
qurdma erTis codva daido, damkargavma – aTasisao.
Raribi rom qaTams SeWams, an qaTamia avad, an – Raribio.
cxeni da jori waikidnen, SuaSi viri gaiWylitao.
WkvianTan qva zide, uWkuosTan flavsac nu SeWamo.
wyaroSi, saidanac xalxi wyalsa svams, qva ar unda Caagdoo.
xalxi mZinare lomia, Tu gaiRviZa, aRar daiZinebso.

750

750
osuri folklori

poezia

Zveli sufruli

vugaloboT afsaTis,*
hei, hei, vari-rara, hoi, hoi,
mogvcems irems _ lamazrqians,
mindvris mfarvels vugaloboT _
yanas mogvcems uxvmarcvlians,
borxvaraldars* vugaloboT _
mindors mogvcems baraqians.
wminda vasTirjs* vugaloboT _
is gaavlebs lamaz xnuls,
narT saTanas* vugaloboT _
gamogvicxobs xaWapurs.
vugaloboT, mogvarTmevs,
moSiSxine neknis mwvads.
savarZeli _ taxtad aqvs,
oqros qurqi asxia,
simaRliT Cvenxelaa
misi Savi qoTani.
mogvitane, mogvarTvi,
RvTisniero diasaxliso!
dagvloce Cvens saxl-karSi,
RvTisniero diasaxliso!
dagvloce Cvens saxl-karSi
bedniero patrono,
sTxove Cvens meufeso
CvenTvis saukeTeso!

751

751
Ziqkas* simRera

cidaioni Ziqkas xarSavs,


ver veRirseT cximis gaSlas,
wvima modis aqac, iqac,
cxims ar igdebs Cveni Ziqka!

Cveno Ziqka, mofafavdi!


gareT isev wvims,
fafavdeba Cveni Ziqka
da ikeTebs cxims.

karaqis dRvebis dros samReri

iqec erbod,
iqec erbo-karaqad
da amodi Cemi Tavisxela.
iqec erbod,
iqec erbo-karaqad,
erbo dadnes _
gaaocos yvela!

narTuli simdis* simRera

CamouareT wriuli simdi,


o-rai-da, o-rai-da,
wriuli simdi, mWidro simdi,
o-ri-o-ri, o-ri-o-rai-da,
tannarnarad, fexmsubuqad,
o-ri-o-ri, o-ri-o-rai-da,
fexnarnarad, tanmsubuqad,
o-ri-o-ri, o-ri-o-rai-da,
ufrosi gvyavs uruzmagi,*
o-rai-da, o-rai-da,
umcrosi ki _ acamazi,*
752

752
o-ri-o-ri, o-ri-o-rai-da,
CamouareT wriuli simdi,
wriuli simdi, narnara simdi,
o-ri-o-ri, o-ri-o-rai-da.

baraqiani Semodgomis simRera

dadga uxvi Semodgoma


mogvitana xalisi.
ra kargia Semodgoma,
xvav-baraqiT avivseT,
ceris simsxo xorbliTa da
WirnaxuliT vixaroT,
saRvTos bevrjer gadavixdiT,
dardic gadaviyaroT.
kargi vaJi gaizrdeba,
cudi _ wava, mogvSordeba.
o, Semodgomav, kalTabaraqiano,
o, mdidaro Semodgomav,
o, mobrZandi, gvestumre!
ehei, Senc, vaJkaco,
celi rom foladis gqondes,
salesavi _ sipi qvisa,
daRlil-damaSvralma rom
daisveno lamazad,
maSin, albaT, Cemo mzev,
muSaobas kvlav SeZleb.
aba, maS, vimuSaoT,
sarCo davabinaoT.

753

753
dovlaTis frinveli

mofrinda dovlaTis frinveli,


uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
datkepnil kaloze Camojda.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
keTili diasaxlisi miegeba,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
ludiT savse fiala,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
sami xaWapuri tabakiT
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
miarTva.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
daudo win,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
SesTxova dovlaTis frinvels _
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
cvar-nami _ jejilis dasapureblad.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
dovlaTis frinveli gafrinda,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
varfis* mwvervalze Camojda,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
mis irgvliv Seikribnen
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
angelozebi da wmindanebi.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
yvelaferze fiqroben,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
msjeloben, bWoben _
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
kacs riT SeveSveloTo.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
kavi gamoTales,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
gaitanes TagarsarSi, * _
754

754
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
xnulis gavleba undodaT,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
irmebs ver moaxvnevines.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
isev gafrinda is frinveli,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
da kurfis* mTaze Semojda.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
gamoWedes rkinis guTani,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
TuTiris* Savi xarebi
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
im guTanSi Seabes.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
farTo xnuli grZlad gaavles,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
ai, maSin ki moxnes.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
iseTi mosavali movida,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
mwyrebi sixaruliT simds cekvavdnen.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
TavTavi urems swvdeba,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
wels rogori mosavalic dagvidga,
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
kvlav iseTive mogvivides.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali,
am purs saRvToSi movixmarT.
uxvad gvaqvs xorbali, uxvad gvaqvs xorbali.

755

755
nabdis mTelavTa simRera

I
ei, onai,* ei, moTeleT, mTelavebo,
ei, onai, ei, moTeleT, Cemo mzeno.
ei, onai, ei, kargi kacis nabadia,
ei, onai, ei, mdidris nabadia,
ei, onai, ei, saklavsac dagviklavs,
ei, onai, ei, saklavi ra ambavia?
ei, onai, ei, saklavi rad gvinda?
ei, onai, ei, xalifafa mogvimzados.
ei, onai, ei, moTeleT, mTelavebo,
ei, onai, ei, ufro swrafad, Cemo mzeno,
ei, onai, ei, mxar-mklavi nu moaduneT,
ei, onai, ei, katis bewvze ufro
ei, onai, ei, kargi mosaTelia,
ei, onai, ei, marjves xelSi
ei, onai, ei, sisqe emateba,
ei, onai, ei, zarmacis xelSi
ei, onai, ei, ufro icriceba,
ei, onai, ei, xeli gaanZrieT,
ei, onai, ei, dauCqareT, mTelavebo,
ei, onai, ei, hei, RmerTo, xeli mogvimarTe,
ei, onai, ei, kargi nabadi gamosuliyos!

II
onai, ei, onai, moTeleT, mTelavebo,
onai, ei, onai, moTeleT, moTeleT!
onai, ei, onai, sanefos nabadia,
onai, ei, onai, sanefo ki iseTi
onai, ei, onai, Tvalcecxla biWia,
onai, ei, onai, gogoebs irCevs,
onai, ei, onai, maTraxis wveriT,
onai, ei, onai, gverdze moqceuli qudqveSidan
onai, ei, onai, RimiliT Sehyurebs maT.

756

756
III
onai, ei, onai, moTareSe kacis nabadia,
onai, ei, onai, umTvaro RameSic ise daTareSobs, rogorc _
dRisiT,
onai, ei, onai, gogoebs maTraxis wveriT rom irCevs,
onai, ei, onai, gogoebs qudqveSidan rom Sescqeris,
onai, ei, onai, kldis pitaloebs mkerdiT rom angrevs,
onai, ei, onai, xelmwifis cixesimagreebs qusliT rom lewavs,
onai, ei, onai, uval qedebze gzebs vinac ikvalavs,
onai, ei, onai, umTavro RameSic ise rom dadis, viT dRisiT,
onai, ei, onai, ai aseTi moTareSea.
onai, ei, onai, moTeleT, moTeleT,
onai, ei, onai, mxar-mklavi gaanZrieT!

IV
oi, onai, onai TqviT,
onai TqviT, qalebo,
oi, onai, es iseTi kacis nabadia,
oi, onai, visi maTraxis dartymac cis quxilsa hgavs,
oi, onai, cxvris bRavilsa da goWis Wyvirilsa hgavs,
oi, onai, es iseTi kacis nabadia,
oi, onai, _ zurgidan Sexedav _ koSki gegoneba,
oi, onai, cxenze amxedrebuli mTas edareba,
oi, onai, vinc umcrosia, wamodges da xomamasTi* mogvimzados.

rogor amzadeben Sav luds

TuTiris* Sobili Savi xarebi


o, maTrobela, noyiero, Savo ludo!
mindorSi xnuls gaavl-gamoavleben,
TeTrwvera kaci miTes-moTesavs,
grZeltara arnads* gaaTr-gamoaTrevs,
mere ki miToxn-moToxnian.
TeTrwvera kaci da TeTrTmiani qali micel-mocelaven,
TavTuxis Znebad midgam-modgamen,
757

757
uReli xariT miaTr-moaTreven,
kalos piras dadgamen,
mamlis yivilze miSli-moSlian,
sadilobisas aabululeben,
TeTrwvera moxuci grZeltara niCbiT
gaaniav-gamoaniavebs,
TeTrTmiani moxuci qali xorbals waiR-wamoiRebs,
didi cxriliT* miiqn-moiqnevs,
namjis qveS marcvlebs miabn-moabnevs,
sufTa kaloze gaaxmob-gaaSrobs,
TeTrdalala qali cxrils miiqn-moiqnevs,
wylis wisqvilze xorbals Camofqvaven,
brtyelZira spilenZis qvabSi moaduReben,
brtyelZira qvabSi safuars moukideben,
sxva WurWelSi gadaiReben,
did Sav kaTxaSi gadmoasxamen,
TeTrwvera moxuci miiloc-moiloceba,
Tvalebbriala vaJi cotas mosvams,
TeTrwvera berikacebi Tavs moiyrian,
Sav kaTxas erTmaneTs miawvd-moawvdian.
ase mzaddeba Savi ludi,
o, didebulo Savo ludo!

alardis* simRera

I
alardim oqros kibe
CamouSva zecidan _
Cvensken gamoemarTa.
Semoxvda RvTismSobeli:
_ saiT, mTis angelozo?
alardim upasuxa:
_ mTis beCavi xalxisken.
Seevedra deda RvTis:
_ moiRe mowyaleba _
mxiarulad gvestumre,
mxiarulad dagvtove.
758

758
II
hoi, oqros alardo,
gTxovT da gemudarebiT,
dReSi TiTo verZs gwiravT.
hoi, oqrosfrTiano,
gTxovT da gemudarebiT.
iyav Cven SvilT mfarveli,
Seni angelozis frTiT daifare isini.
oqros taxti gidgas da
farSevangis bumbuliT
morTuli sagebeli.
hoi, oqros alardo,
gTxovT da gemudarebiT.

RvTismSobeli mariami

RvTismSobelma mariamma
oqros kibe CamouSva
da zecidan Camovida.
_ oi, Cveno qalbatono,
Cveno dido imedo,
RvTismSobelo mariam,
TiToeul gorakze Seni salocavia,
SenTvis Sesawiravi rqebiani xaria,
uSviloni Svils gTxoven, RvTismSobelo mariam.
yovel daburul tyeSi SenTvis mosula svia.
xorblis xodabunebSi salude marcvalia,
yuryviTela batkani SenTvis dasaklavia,
Sen hfarvide Cvens Svilebs, RvTismSobelo mariam,
RmerTma didxans gvicocxlos, visac ra gviwyalobe,
visac ar hyavs, imasac isev Sena swyalobde.

759

759
vasTirjis simRera

modiT, wminda vasTirjize vilocoT da vimReroT,


is Cveni mfarvelia, Cven ki _ misi stumrebi,
zecidan gadmogvxede, gadmogvxede,
Cveno oqrosfrTiano,
Sens kars momdgar sabralo stumrebs.
stumaric Sen gebarebodes, wmindao vasTirji.
stumarsac Sen mixede,
maspinZelsac _ vasTirji.
mudam maRla myofo, win mimavalma
ukan mavalni Segviwyale,
ukan yofnisas, wmindao vasTirji,
Seni frTiT dagvifare.
maS, gza mSvidobisa, gza mSvidobisa,
Cveno oqrosfrTiano.
marTalo vasTirji!
maRlidan gadmogvxede,
dablidan gevedrebiT.
maRla myofo, vasTirji,
Sen daifare,
Seni samwyso.

afsaTis simRera

ehei, afsaT, Segvewie,


mogvec qorbuda iremi,
yvelani, Senze mlocvelni,
agvavse wyalobiT.
gamobrZandi, gadmogvxede
maRlobidan dablobSi myofT.
gamobrZandi, gadmogvxede,
mxcovano afsaT, Segvewie.
dilis Zili
yvelas uyvars
da afsaTsac mTis kalTaze
760

760
didi xis qveS tkbilad sZinavs.
gareSemo Svidi vaJi
foTliani rtoebiT buzebs ugeriebs.
kidev Svidi misi vaJi
vaxSmis Tadarigs eweva.
xevSi Tofma igriala,
umal wamoxta afsaTi _
`ehe-hei, ra ambavia,
biWebo, ra xmauria~.
gavarda fexmardi vaJi,
moiCrdila xeli, ambobs:
_ qvemoT, xeobis bolodan
Svidi mxedari moimReris.
Sav cxenebze amxedrebulT
Tofi mxariRliv gadugdiaT,
simReriT gevedrebian:
_ gamobrZandi, gadmogvxede,
maRlobidan dablobSi myofT.
Cveno mxcovano afsaT, Segviwyale.
gviwyalobe irmis jogi.
afsaTma vaJebs gasZaxa:
_ `ei, ei, vaJebo,
Cveni stumrebi yofilan.
pativi vceT sakadrisi,
wamoasxiT irmis jogi.
umaspinZleT Sesaferad~.

alai*

bednieri dRe gaTenda,


oi, alai, oi, alai!
Semousvleli TavTuxi,
oi, alai, oi, alai!
kacTmoyvare mercxali
oi, alai, oi, alai!
migvyavs CvenTan, ojaxSi.
761

761
oi, alai, oi, alai!
zrdili gogona,
oi, alai, oi, alai!
ojaxSi _ Tafl-karaqi,
oi, alai, oi, alai!
ubanSi _ angelozi,
oi, alai, oi, alai!
iqneba is,
oi, alai, oi, alai!
vinc Cven migvyavs ojaxSi,
oi, alai, oi, alai!
sve-bednieri iyos.
oi, alai, oi, alai!
Svid-Svidi leibi,
oi, alai, oi, alai!
rva-rva kidev sabani
oi, alai, oi, alai!
mziTevSi mohyveba.
oi, alai, oi, alai!
skivrSi calke uwyvia,
oi, alai, oi, alai!
dedamTil-mamamTilisTvis
oi, alai, oi, alai!
abreSumis TeTri saperange,
oi, alai, oi, alai!
TivTikisa _ saCoxe.
oi, alai, oi, alai!
umcrosebsac saCuqrad
TiTqmis saocrebani:
oi, alai, oi, alai!
tolaRi Tu qamari,
oi, alai, oi, alai!
Txis matylisa zonari,
oi, alai, oi, alai!
dambaCisTvis sartyeli
sul bajaRlo oqrosi.
oi, alai, oi, alai!
762

762
TauCe

lamazo qalo, TauCe,


oi, varaida, TauCe,
pirmcinaro TauCe,
oi, varaida, TauCe,
lerwamtana TauCe,
oi, varaida, TauCe,
dedas gogo TauCe,
oi, rira-rira, TauCe,
gulkeTilo TauCe,
oi, varaida, TauCe,
TmaabreSuma TauCe,
oi, varaida, TauCe,
o, eSxiano TauCe,
oi, rira-rira, TauCe,
o, SavTvalwarba TauCe,
oi, rira-rira, TauCe,
narnarad mogogmaneb.
oi, varaida, TauCe,
gedis msgavso TauCe,
oi, varaida, TauCe,
lerwamtana TauCe,
oi, rira-rira, TauCe,
o, SavTvalwarba TauCe,
oi, rira-rira, TauCe.

qal-vaJis gasaubreba

_ siyvaruli dardiT mavsebs,


ra vqna, Tavi viT vicocxlo,
qalo, piroba momeci,
da sicocxles ganacvaleb.
gamxmar StosRa davemsgavse,
Sen ver dagTmob verasodes _
vidre suli midgas pirSi.
763

763
_ me pirobas Sen ver mogcem,
frTamal mercxlad gadviqcevi.
mdinareSi CaveSvebi,
mere raRas daapireb?
_ Sav yornad gadaviqcevi,
wylis napirze gamogiyvan.
_ did daburul tyed viqcevi...
_ wamoviReb alesil culs.
CagTli, guldagul gagsxvepav,
RerZad gagTli, gagasworeb,
zed migabam Cems uremze,
misi borblebis trialSi
daviwyeb SenTan saubars.
_ miminod gadaviqcevi,
avfrindebi mTis mwvervalze
da iqidan gadmogxedav.
_ rkinis qalamans Cavicvam,
amovZvrebi mTis mwvervalzec,
rogorc marjve monadire
gesvri zustad, aucdenlad.
_ momakvdavad gadviqcevi
davapireb sulis mixdas.
_ eqimis xalaTs gadvicvam,
momvleladac dagidgebi,
kargad mogemsaxurebi.
_ SeSis naWrad gadviqcevi,
Sua cecxlSi Cavvardebi.
_ muguzlad gadaviqcevi,
keriaze daganarcxeb,
_ xorblis marcvlad gadviqcevi,
xnulebSi CaviTesebi.
_ krux-wiwilad gadviqcevi
da wamogkref marcval-marcval.
_ gveleSapad gadviqcevi,
irgvliv yvelafers gavwvdebi.
_ vasTirjis israd viqcevi,
mag enaze dagerWobi.
764

764
_ sabnis nemsad gadviqcevi,
deda ubeSi dammalavs.
TavSals irgvliv Semomaxvevs.
_ me ki abreSumis Zafad
viqcevi, Zirs davegdebi.
dedaSeni amiRebs da
is amagebs nemsze frTxilad.
_ oi, eSmaksac wauRixar!
albaT, Cemi bedi Sen xar,
magram, aba, vaJkacoba
miCvene da damimtkice.
_ mindors vxnav da
siminds vTesav...
_ vaiTu, setyva wamovides,
muStis simsxo, msxvili setyva?
_ Tuki siminds mklavis simsxo
Rero eqna, ras daaklebs?

visac kargi coli hyavs

visac kargi coli hyavs,


is lxinSi ratom midis, ratom midis,
gamudmebiT lxini Sin aqvs, lxini Sin aqvs, hei.

visac cudi coli hyavs,


mkvdris satirlad raRad midis, raRad midis,
yoveldRe mkvdari Sina hyavs, yoveldRe mkvdari Sina hyavs, hei,

avi coli visaca hyavs,


gvelis ratom eSinia, ratom eSinia?
yoveldRe gveli Sin uzis, yoveldRe gveli Sin uzis, hei.

ori coli visaca hyavs,


gamSveleblad raRad midis, raRad midis, hei.
yoveldRe gamSvelebelia, gamSvelebelia, hei.

765

765
mSvenieri qalwulis simRera

mSveniero qalwulo, mravalT sanatrelo!


Savi mTis jixviviT lamazSubliano.
oi, qalav, dila mSvidobisa!
TeTri mTis arCviviT warbebmokalmulo.
oi, qalav, mravalT sanatrelo,
oi, qalav, dila mSvidobisa!
daburuli tyis iremo _ amayad mziralo,
Celis daTvis msgavsad grZeldalaliano,
oi, qalav, dila mSvidobisa!
Savi tyis SveliviT laRad monavardev,
Semodgomis meliviT mfrTxalad momziralo,
oi, qalav, dila mSvidobisa!
ariyis* tyis SveliviT moqnil-asxletilo,
Tergis ixvis msgavsad monarnare qalo,
oi, qalav, dila mSvidobisa!
gul-mkerdi _ TeTri gedis,
bageebi _ mercxlis frTis.
oi, qalav, dila mSvidobisa!
Tvalebi _ varskvlavT sxivis.
oi, qalav, mravalT sanatrelo,
oi, qalav, dila mSvidobisa!

basilebis* simRera

oi, basilebo, basilebo,


kargo basilebo, hoi, hoi,
hoi, Tqvenma diasaxlisma vaJi Svas,
hoi, Tqveni ojaxis ufrosma iremi moklas,
Cven sabasilo mogveciT, mogveciT,
lurji boTliT cxare arayi, cxare arayi,
Savi doqiT Savi ludi, Savi ludi,
moSiSxine Roris neknebi, Roris neknebi,
Cveni sami xaWapuri, Cveni sami xaWapuri,
gamogvitaneT, gamogvitaneT,
766

766
oi, baTa, TqvenTan movdivarT,
Tu Zunwi xar, ar movalT,
gavbrundebiT umal.

vis mivutan rZes

waval, mival sofelSi,


iq vipovi Tmas,
TmaSi kidev _ savarcxels,
mas mivarTmev dedas.
deda momcems kvers,
kvers mivugdeb ZaRls,
ZaRli momcems lekvs,
lekvs mivuyvan mwyemss,
mwyemsi momcems erkemals,
mas Sevwirav RmerTs,
RmerTi mogvcems wvimas,
wvimas mivcemT miwas,
miwa momcems balaxs,
mas mivutan Zroxas,
Zroxa momcems rZes,
rZes mivutan vaJs,
vaJi momcems SeSas,
SeSas vugzneb Rumelsa _
damicxobs puriskversa.

pawawinas qudi

dage, dage, dageca*


Seni oqros ququa,
abreSumis perangi
brol-sadafiT Semkuli.
foladisa fari gaqvs,
xmali _ bora foladis.*
Sens sabrZanis cixe-koSks
767

767
aqvs dovlaTiT marani.
oqros taxti gigia,
icocxle Cvens imedad,
Tvalni qorebr mxedvelni gaqvs,
mklavni _ camde awvdili,
simtkice _ sal kldisao,
Zal-Rone _ daTvisao,
saxe _ kvercxze kriala,
guli _ mgelze Zlieri.
qar-RrubelTa megzuro,
iyavi bednieri!

akvnis simRerebi

I
lo-lo, * lo-lo, a-lo-lo!
biWma daiZinZilos.
acxa fiso, misi lukma
Sen ar gaacunculo.
acale, daiZinos,
sizmrad mogefereba,
manamde daiWire
Tagvebi da mwyerebi.
Tagvi Seaxramune,
mwyeri miec pawias,
bavSvi mas daapurebs,
gulSi Caixutunebs.
Senc maT gverdiT iqnebi,
zRapars CauCurCuleb:
Cumad rogor svlipe rZe,
yveli rogor mogvpare,
anda rogor gvwapnidi
qonis naWers Weridan,
CiCias _ magididan,
bebo rom dagiWerda
da cocxs gadagiWerda.
768

768
II
a-lo-lo, pawawina,
daweqi, daiZine.
gamezrdebi, meyolebi,
marCenali, momxedi.
acxa, katav, moSordi,
Sen ki iweq, iZine,
a-lo-lo, daiZine,
Cemo TeTro batkano,
xato Cemi cxovrebis
_ iyavi bednieri,
moxuc dedis mimxedi.
daweq, Cemo yvavilo,
deda Sen genacvalos,
a-lo-lo.

xmiT natirali

voi, nuravin damcinebs, nuravin, Cemo mzeno,


ase rom dameqca ojaxi,
aseTi glovis dRe rom damidga!
voi, vinc Cems javrs aravis SeaWmevda,
gaWirvebis Jams, vinc Cemi marCenali iyo,
is dameRupa da upatronod davrCi.
voi, Cemi mosiarule mTa, mtkice cixesimagre,
saZirkvlianad moirRva
da upatronod davrCi.
voi, mitireT, mitireT, xalxo...
voi, ratom ar tiriT, visac CemsaviT
marCenali dageRupaT,
an uTvistomod, umegobrod
romelic darCiT!
an vinc oblebis erTaderTi marCenalia,
ratom ar tiris isic CemsaviT
am sacodavi mkvdris sasTumalTan?
visac wvalebiT gazrdili Svili
769

769
daewva cecxlSi,
Savad damwvari
Sav miwaSi vinc Caawvina,
ratom ar tiris isic CemsaviT
am sacodavi mkvdris sasTumalTan?
voi, visac ZlivsZlivobiT gazrdili Svili,
Tavis Semnaxvel-dammarxveli
aRelvebulma zRvam mostaca,
qviSa leibad uqcia da wyali ki _ sabnad.
Tevzni uCina samaremde mimcileblebad,
ase gagzavna moSTobili
sulT saufloSi,
ratom ar moTqvams isic CemsaviT
am sacodavi mkvdris sasTumalTan?
voi, daburul tyis SuagulSi,
marCenali rom xis qveS mouyva,
civi Tovli rom sudarad eqca,
qari _ mozared,
xolo nadiri ki _ Wirisuflad,
ratom ar moTqvams isic CemsaviT
am sacodavi mkvdris sasTumalTan?
voi, visi Semnaxvel-dammarxvelic, visi patronic
im wyeul omSi wyeuli mtris nasroli tyviiT
ise gacivda, Tvalis damxuWavic ar gamouCnda,
wyalic veravin miawoda, roca iZaxda: `wyali, wyalio~!
ise wavida wyurvilisgan xaxagamSrali.
ratom ar moTqvams isic CemsaviT
am sacodavi mkvdris sasTumalTan?
magram dabneldes CemTvisac dRe, dRe damibneldes
gana tiriliT vinme mkvdreTiT
mobrunebula?
amaze metad moTqma-godebiT Tu SegawuxoT,
piri amevsos qviTa da miwiT.

770

770
cxenSewirva

kargi kaci iyo da mokvda _


kargi cxeni unda SevwiroTo.
mis sakadris cxens versad miagnes,
Terq-Turqis remaSic aTvalieres,
marcxnivac eZebdnen,
marjvnivac Cxrekdnen,
mis sakadris cxens versad miagnes.
_ caSi, yviTeli kldis Ziras
vasTirjis _ dideba mis saxels, _
sami raSi hyavs:
aqeT romelicaa, xels nu axleb,
ikbineba,
iqiTasac nu wamoiyvan:
wixli icis,
SuaSi mdgari airCie,
zecas mihgvare qurdalagons* _
foladis nalebs gamouwrTobs,
foladis lursmniT dagiWedavs,
mzis vaJi unagirs gaCuqebs,
mTvarisa _ aRvir-mosarTavs.
amxedrdi xolme Sens cxenze,
aRmarTze agyveba,
daRmarTze dagyveba,
oRroCoRroze ToxarikiT gagaroninebs,
gzajvaredinTan misuls gaxsovdes:
marjvniv nu waxval,
mosisxarTa gza aris is gza,
nurc marcxniv waxval _
borotmoqmedTa savali gzaa.
Sua gzas gahyev,
erTi bewvis xidTan migiyvans,
magram ar Sedrke, ar SeSinde,
cxens maTraxi gadauWire
ise Zlier, rom xelisgulze tyavi agaskdes,
cxens ki barZayze _ xorci.
771

771
da miadgebi
mkvdarTa sauflos.
karebs aravin gamogiRebs,
`mze Cavidao~, _ ase getyvian.
locva warmoTqvi: `RmerTo maRalo,
iyav mowyale, mTis wverebze
mzis naTeli gamoabrwyine~.
mTebze mzis Tvali gamokrTeba,
qusli hkar karebs
da gaiReba.
kars iqiT Zukna ZaRli iwveba,
lekvebi, jerac muclad myofni,
wkmutun-wkmutuniT Tavs Segawyenen.
hkiTxe Sens megzurs _
mzis vaJs _ maxamaTs _
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ eg sicocxleSi
yvelas borotad eqceoda,
aq, saiqios wesiT axla ase isjeba.
iqidan waxval,
naxav col-qmars erTad mwolares,
qveS xaris tyavi ugiaT da
sabnadac xaris tyavi axuravT.
erTi Tavisken eqaCeba,
meore _ Tvisken,
da ara hyofniT, ara hyofniT amxela tyavi,
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ maT sicocxleSi erTmaneTi
ar hyvarebiaT.
ase miezRoT da sasjeli aseTi ergoT.
kidev ivli da...
naxav col-qmars, erTad mwolares,
qveS kurdRlis tyavi ugiaT da
sabnadac kurdRlis tyavi hxuravT.
magram hyofniT da kideca rCebaT.
772

772
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ maT erTmaneTi Zlier uyvardaT.
roca iq iyvnen, asea aqac.
kidev ivli da erT qals Sexvdebi,
mas yelze gvelis tyavi hkidia,
Tavze bayayis tyavi hxuravs.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ eg mxolod sxvaTa dasanaxad icavda marxvas,
Cum-Cumad igi miirTmevda Turme yvelafers.
saiqios ki ai, ase isjeba axla.
iqidan waxval,
erT qals naxav, xelSi maxaTi uWiravs
da kldeebs akerebs.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ eg qali Tavis qmris sakeravs blandavda uSnod,
sxvas ki sul wmindad ugviristebda,
axla aseTi tanjva ergo samagierod.
isev ivli da
erTi qali Segxvdeba,
mkerdze wisqvilis qvebi hkidia da
brunaven qvebi _ kldis qimebs fqvaven.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ es qali kidev mewisqvile yofila, Turme.
minds iq kuTvnilze mets iRebda, minds iparavda,
aseTi tanjva miezRo aq.
kvlav ivli, ivli...
qali kasrSi rZes wuravs blomad,
yveli ki qaTmis kvercxis tola amohyavs mxolod.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ mag qals ki Turme araferi hklebia iqa,
aravisaTvis araferi emeteboda.
sul `ara maqvs~ da `ara maqvso~, _ gaiZaxoda.
773

773
ase miezRo, ase ixdis axla eg sasjels.
kvlav ivli, ivli...
Segxvdeba qali,
sul pawawina koWobidan amohyavs yveli,
magram imxela, ise didi _ joxiT abrunebs.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ eg sicocxleSi Tavis lukmas uyofda sxvebsac.
_ yvelaferi me bevri maqvso, _ ambobda Turme.
axla aq imkis iq daTesil sikeTes igi.
kvlav ivli, ivli...
naxav erT kacs, romelic qviSas
Zirgavardnili godriT zidavs.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ eg sicocxleSi sxvis mijnaze gadadioda,
aqaur wesiT ase miezRo.
ivli, ivli da...
Sexvdebi erT kacs,
romelsac xari uReWavs ulvaSs.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ es kaci Turme Tavis xarebs Tivas aWmevda,
naTxovars _ namjas.
aqaur wesiT ase miezRo.
kvlav ivli, ivli...
Sexvdebi erT kacs,
kvercxis naWuWi saxlad rom aqvs,
karebad _ nemsi,
gzad _ danis piri.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
am kacs amqveynad aravinac ar hyvarebia,
gulborots mxolod Tavis Tavi erCia yvelas
da saiqios wesiT igi ase isjeba.
ivli, ivli da
naxav: qali da kaci sxedan,
774

774
win sanovage uwyviaT blomad,
kidec svamen da kideca Wamen,
sxvaTac guluxvad maspinZloben,
sufras ki Turme araferi akldeba sulac,
piriqiT, ufro emateba.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ sicocxleSive pur-mariliT ganTqmulni iyvnen,
axlac aseTi wesiT cxovroben.
isev wamoxval,
erTi kaci yinulebSi zis.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ magan megobris coli acTuna
da ase ixdis.
isev ivli da
naxav erT kacs, cali fexiT xidze dakiduls.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ eg sicocxleSi biZaSvilebs gulRrZod xvdeboda,
saiqioSi ase isjeba.
wamoxval, ivli...
erTgan sami kacis zis sworad,
sworad ki sxedan, magram
mruded laparakoben,
skamebic yinulisa udgaT
da magidebic,
xelTac yinulis xeljoxebi dauWeriaT.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
_ egeni mosamarTleebi iyvnen imsoflad,
samarTals mudam amrudebdnen,
Raribs sjidnen da mtyuan mdidars ki amarTlebdnen,
axla ki ase isjebian.
ivli, ivli da
sami kaci zis. gverdulad sxedan,
magram sworad ki msjeloben da
775

775
skamebic vercxlisa udgaT,
magidac _ vercxlis,
xeljoxebic vercxlisa aqvT.
`es ase ratom aris,
es ras niSnavs-Tqo?~
esenic mosamarTleebi iyvnen imsoflad,
mdidars da Raribs ar arCevdnen,
WeSmariteba iyo maTTvis upirvelesi.
kvlav ivli, ivli,
samoTxis kars miaRwev bolos,
mogegebeba bavSvTa jgufi,
zogi qamarSi qudgaCrili,
sxva _ xelSi qamriT,
zogs fexT ecmeva, albaT, ukuRma,
zogi mamikos dagiZaxebs,
zogi _ dedikos.
uTxari: me arc mama var da
arc dedaTqveni.
magram ki mainc miefere _
zogierTs qudi Seuswore,
zogs _ fexsacmeli,
zogsac qamari Semoartyi welze lamazad,
gagiWirdeba samoTxeSi Sesvla Zalian,
magram am bavSvTa xaTriT mainc kars gagiReben _
iq, samoTxeSi barasTiris*
marjvniv iqnebi.
RmerTma gamyofos naTelSi da
rac pativi gca xalxma, isic
alali iyos.
cxenic SenTvis Semogviwiravs
da rogorc is Cven aq gvemsaxura,
Senc gemsaxuros,
naTelSi iyav!

776

776
badilaanT Zveli simRera

badilaani Tavs iyrian


lamaz, mwvane mdeloze,
mdidrulad Sekazmuli
cxenebi gverdiT udgaT, hei!
yaraZauTi misirbim
umcrosebs mouwoda:
_ wavideT, Cemo kargebo,
valagirSi saalafod.
wamovasxaT didi jogi,
pativi vceT Cvens ufrosebs.
daaskvnes, wasuliyvnen
badilaanT rCeulebi.
valagirSi rom mividnen
cxenebis TamaS-TamaSiT,
valagirelTa jogebi
rom gamoirekes,
simRer-simReriT rom modiodnen
cxenebis TamaS-TamaSiT,
rom CamoaRwies
bizidan, gzad modioda
buTaanT patarZali.
qali ukan mitrialda,
Sin airbina,
Tavis umcros vaJs
CasCurCula:
papas uTxari, Cemo mzeo,
moZaladeni modian-Tqo.
maSin moxucma mamamTilma vaisadga* rZals ase uTxra:
_ axla raRa dros umZraxobaa?
Cveni axalgazrdebi mindvrebSi
saTibad arian wasulni,
moZaladeebs udaraje, rZalo,
vaiTu mwyemsebma TavianTi farebi
ukve morekon, Cemo mzeo.
maSin daarRvia umZraxobis wesi* qalma
777

777
da moxucs mimarTa:
_ did jogebs cxendacxen
mierekebian moZaladeni,
Cvens saqonelsac daerivnen
da midenian jogTan erTad.
amoefara karebs moxuci,
yirimuli Tofi moimarjva,
dauwyo srola
moZalade badilaanT.
pirvelma tyviam gadmoagdo
maTi sardali laRi cxenidan.
badilaani viwroebSi
Tavzardacemulni gaifantnen,
didi jogebi ki iqve
bizis qveS, viwro xeobaSi miatoves.

aidaruyis simRera

roca megobris saCuqrisTvis


donifarsS* avida aidaruyi,
TulianT Tulabegma Zmobils
kargi merani aCuqa.
badelaanT rCeul vaJebTan erTad
roca wavida am cxeniT sajiriTod,
mxari rom gahkra
yvav-yornebiviT
mimofanta yvela,
badelaanT didi badelis
macuTis Sua saxlSi
mcveli rom daayena,
aidaruyi ai, maSin iyo aidaruyi!
axlad mofifqul Tovlze
kurdRelze sanadirod rom dadioda,
badelaanT qal-rZalni
mis nakvalevze Custebis
Targs rom Wridnen,
778

778
xolo mis Crdilze _
Coxis Targs.
badelaanT qalebma
mkerdi misTvis aikokres.
maTma rZlebma ki
mkerdi win wamoiwkipes.
aidaruyi ai, maSin iyo aidaruyi!
axla ki daberda igi,
faraskarTis* nixasSi* myofs gaaJrJola.
_ ex, marTla davberebulvaro,
raki badelaani rigSi Camsxdarano,
hait, digora, Tqveni daRupvis dRe damdgara.
aidaruyi imqveynad xom
saflavSi gadabrundeba,
mis fafaraSlil TeTr meranze
misi ugergilo vaJi rom Sejdeba,
Svidi vayacis did stonaze* mis merans
dilidan saRamomde Tokze mibmuls,
mSier-mwyurvals rom datovebs.
Svidi vayacis axalgazrdoba am cxeniT
Seusvenebliv rom ijiriTebs,
misi uzangebidan
rkinis qalamans rom gamoWeden,
xolo samkerduls
wvril-wvril Tasmebad rom daWrian,
imqveynad myofi aidaruyi
albaT saflavSi gadabrundeba!

779

779
proza

acamazi da agunda-mzeTunaxavi

narT acas sami vaJi hyavda. aca rom gardaicvala, misma vaJeb-
ma gayra moindomes. momrigeblebad warCinebuli, saxelganTqmuli
narTebi moiwvies, Zmebis gayras saSveli verc maT daayenes. nixasSi
Svidjer gamoitanes saqme, Svidjer iTaTbires, magram am ambavs Tavi
ver moabes. bolos saqme narTebis uxucesma _ Tvaldavsebulma ma-
guragma ase gadawyvita: ufros Zmebs pirutyvi arguna, umcros Zmas
ki _ mxolod oqros maradiuli salamuri.
ufrosi Zmebi Zalian kmayofilebi darCnen. umcrosma acamazmac
usityvod aiRo kuTvnili salamuri.
es maradiuli salamuri acas Tavisma Zmobilma afsaTim* aCuqa.
vasTirjisa da wminda niqolasTan* erTad stumrobis dros afsaTim
acas saCuqrad ra aRar SesTavaza, magram man maradiuli salamuris
garda araferi indoma.
gayris Semdeg acamazi savxoxisken* gaemarTa. midioda da misi
silamaze aremares aciskrovnebda. nixasSi msxdomebma Tqves:
_ qeds gadaRmidan ciskris varskvlavma amoanaTa!
erT-erTma maTganma upasuxa:
_ eg ciskris varskvlavi ki ar aris, acas umcrosi vaJi acamazi
modiso.
erTma nixasSi myofma SeniSna:
_ rogorc etyoba, aRmosavleTidan qardagis* varskvlavi amo-
sulao!
mas sxvebi Seepasuxnen:
_ eg qardagis varskvlavi ki ara, acas umcrosi vaJi acamazia,
Tavisi salamuriT savxoxisken sainag-aldaris* qaliSvil agundas-
Tan miiCqariso.
sainag-aldari savxoxis Tavze cxovrobda. hyavda mzeTunaxavi
qaliSvili, romelsac saxelad agunda erqva. sainag-aldars mis gar-
da sxva Svili ar hyavda da erTaderTi asuli usazRvrod uyvarda.
agunda-mzeTunaxavs oqrosferi abreSumis kululebi koWebamde
swvdeboda. welwvrilsa da mkerdmaRals Sav-Savi Tvalebi mzeze mo-
780

780
cimcime wvimis wveTebs miugavda. saqmis dros xelebidan cecxli
gasdioda, siaruliT ki gediviT dagogmanebda. diliT wyalze nar-
nariT rom Camoivlida, ityodiT, mzis naTeli swored misi saxidan
iRvreba da mTvaris Suqsac misi yelyaryara doqi gamoscemso.
narTi fexmardi ymawvilebi qaliSvilis dasanaxavad cxenebs
jiriTSi siqas aclidnen, magram gunda-mzeTunaxavs savxoxis pital-
oebidan erTxelac ar gadmouxedavs.
narTebis moxucebs savxoxis mTaze sainag-aldaris asul agun-
da-mzeTunaxavTan Suamavlad siaruliT quslebi daacvdaT. narTeb-
Si axalgazrda aRar darCenila, sainag-aldarisTvis agundas xeli
ar eTxova, magram qalma yvela uariT gaistumra.
acas vaJma acamazma mamiseuli ganZi _ Savad mozarniSebuli
oqros maradiuli salamuri waiRo da savxoxze avida. yvelaze maRa-
li klde airCia, Camojda da salamuri aakvnesa.
salamuris xmaze qorbuda irmebi ayvirdnen, datotvili rqebi
zeaswies da narnarad acekvdnen. daburul tyeSi jixvebmac Cam-
ouares. savxoxis Savma Txebma Savi pitaloebi Camoirbines da rqa-
grexil xarjixvebTan msubuqi simdi gaaCaRes, furirmebi da Svlebi
lelianis pirs moawydnen da laRi Widili gamarTes.
meliebma da kurdRlebmac cdunebas veRar gauZles, gaxaliseb-
ulni gaSlil mindorze gamocunculdnen. afsaTis uricxvi jogebi
kldis Zirs moaskdnen, xolo falvaras* farebi mindvrebs moedvnen.
acamazma kidev ufro gulSi Camwvdomad aarakraka salamuri.
daTvebma burdRun-burdRuniT miatoves Tbili bunagebi da dabu-
ruli tyis SuagulSi bajbajiT iwyes cekva.
mindvrebi aTasferi lamazi yvavilebiT moiCiTa. yvavilebs Wre-
li peplebi dahfarfatebdnen da damSeuli futkrebi dabzuodnen.
frinvelebma udaburi tye stvena-WikWikiT aikles da narT acamazs
aTas xmaze bans aZlevdnen. gvimis velze mwvane savaTebisa da Savi
SaSvebis gogmanze qveyanas Tvali rCeboda.
Rrublis qulebic erTmaneTs wabmodnen da Tbili cremlebi
RapaRupiT scviodaT. casac sixarulis quxili astexoda da balax-
ic, JuJuna wvimiT pirdabanili, siamiT yelyelaobda.
acamazi kvlav ostaturad aTamaSebda TiTebs salamurze da
kidev ufro tkbili xmiT arakrakebda. daburuli tye sixaruliT
lamis cas Seswvda. SiSveli kordebi da daSaSruli gorakebi, sadac
adre balaxis Reric ar xarobda, mwvaned abibinda.
781

781
acamazis salamuris xmas mTebma jer bani misces, mere savxoxi
da ursxoxi* acekvdnen, savxoxi moimzRvla, xolo ursxoxi TeTr
qviSad iqca.
acas vaJis acamazis xmatkbilma simReram aremare SeZra: mara-
diulma myinvarebma dnoba iwyes da mTis giJmaJi mdinareebi viwro
xeobebidan gaSlili velebisken xarxariT gaeqanen.
gazafxulis mzem cisqveSeTs siciliT gadmoxeda da adamianebma
sufTa haeri laRad, mTeli mkerdiT SeisunTqes.
acas vaJma acamazma rva xmaze momarTa Tavisi salamuri, jados-
nurad aaJRera da savxoxis pitalos kari odnav gaiRo. agunda-mze-
Tunaxavma veRar sZlia cdunebas, miatova xelsaqme da kldis qimi-
dan gadmoixeda.
acamazi Zlier gaocda: _ oho, ra xdeba? sainag-aldaris asuli,
TviT agunda-mzeTunaxavi, visTvisac mzesac Tvali ar moukravs,
kldis qimidan ixedeba!
acamazs siyvarulis cecxli Semoegzno. agunda-mzeTunaxavsac
vaJis danaxvaze siyvarulis JrJolam daurbina da kldis qimidan ac-
amazs CamosZaxa:
_ ei, kargo biWo, narT acas vaJo acamaz! RmerTma Seni dedis
gulis gasaxarad didxans gacocxlos, me ki Seni salamuri momces!
am sityvebma narT acas vaJi acamazi Zlier gaabraza, Tavisi
oqros salamuri savxoxis pitalos mianarcxa, salamuri wvrilad
daifSvna. TviT acamazi ganawyenebuli gamobrunda da TavCaqindru-
li, mxrebCamoyrili Sinisaken gamoemarTa.
pirmSvenieri Tamami qaliSvili _ sainag-aldaris memkvidre
agunda-mzeTunaxavi dabla Camovida, salamuris namsxvrevebi akrifa,
Sin Seitana, nabdis maTraxi dahkra da namsxvrevebi erTmaneTs mieweba
_ salamuri rac iyo, imadve iqca. agunda-mzeTunaxavma igi abreSumSi
gaaxvia da Tavis samziTvo sadafis skivrSi Rrmad Seinaxa.
acas vaJi acamazi Sinisaken daRvremili midioda.
am dros cxenebze amxedrebuli niqola da vasTirji modiodnen
da TvalismomWrelad moanaTebdnen. cxenebi mfrinavi mernis jiSisa
hyavdaT, mamakacTa mfarveli RvTaebis remidan; qurdalagonis na-
lebiT daWedil mernebs floqvebidan naperwklebi scviodaT. win
gaSlili velebi edoT, marcxniv _ besTaus maRali mTa.
SeniSnes gzaze mimavali acas umcrosi vaJi acamazi da gamoe­
laparaknen.
782

782
_ mSvidobis gza gqonodes, patara acamaz!
_ saiT midixar egre fexareuli?
_ TavCaqindruli da mxrebCamoyrili?
_ sad datove Seni Zvirfasi salamuri?
_ dideba Tqvens saxels, Cemo RvTaebebo, magram sainag-aldar-
Tan misi asulis agunda-mzeTunaxavis xelis saTxovnelad Suamav-
lebad rom mimegzavnebodeT, maSin aRar vivlidi TavCaqindruli da
mxrebCamoyrili, aRar vivlidi fexareuli.
vasTirji da niqola Suamavlobaze daTanxmdnen. mividnen sain-
ag-aldarTan da uTxres:
_ Cven narT acas umcrosi vaJis acamazis Suamavlebi varT. Zne-
lia Suakacoba, magram acas vaJs acamazs veravin daiwunebs: mamamisi
narTebSi saxelovani, gavleniani kaci iyo. TviTon ki axalgazrdeb-
Si saukeTesoa, salamurs amRerebs _ guls atyvevebs. samoyvrod da
sanaTesaod ukeTess ver inatrebT _ ZmasaviT mxarSi mdgomi da na-
musiania. Cveno mwyalobelo sainag-aldar, aseTi mTxovneli uariT
ar unda gaistumro.
sainag-aldari Sevida agunda-mzeTunaxavTan da Suamavlebis
mosvlis mizezi uTxra.
agunda-mzeTunaxavma ase upasuxa:
_ acas umcrosi vaJi acamazi Cemi Rirsi maSin gaxdeba, Tu Cvens
ezoSi erT weliwads dabadebul as irems morekavs!
mamam warbi maRla azida da saxe gauciskrovnda. qaliSvilis pa-
suxi Suamavlebs moaxsena. vasTirji da niqola daRonebulebi gamo-
brundnen _ sad ipovos patara acamazma erT weliwads dabadebuli
asi iremio?
acamazma pasuxi rom moismina, Sinisaken ki ara, gezi pirdapir
udaburi tyisken aiRo. Zlier iwyina agunda-mzeTunaxavis pasuxi da
gadawyvita, sadme gadakarguliyo.
daexeteboda acamazi udabur tyeSi martodmarto da fiqrobda:
`as irems fexiTac daviWerdi, magram erT weliwads dabadebulebi
sad vipovo?~ braziT TiTebs iWamda da mamiseul ganZs _ oqros sal-
amurs natrobda.
bevri ixetiala daburul tyeSi, magram xelT veraferi igdo.
acamazma rom daigviana, narTebi Zalian Sewuxdnen.
adgnen narTebis axalgazrdebi da TavianTi umcrosi TanamoZ-
mis _ acamazis saZebnelad wavidnen. tyeSi, erTi didi xis qveS is-is
783

783
iyo cecxli gaaCaRes da mwvadis Sewvas Seudgnen, rom Tavs acamazi
waadgaT. narTma ymawvilebma TavianTi Zmis danaxviT Zlier gaix-
ares. hkiTxes ambavi da manac uambo Tavisi gasaWiri. narT axalgaz-
rdebs Zlier ewyinaT, agunda-mzeTunaxavma uari rom uTxra acamazs
da sainag-aldaris cixe-koSkze Tavdasxma gadawyvites.
xeobis gziT mimaval narT axalgazrdebs win afsaTi SemoxvdaT.
is xom acamazis mamis Zmadnafici iyo da misma danaxvam yvela Zlier
gaaxara. acamazma uambo Tavisi gasaWiri.
_ magaze nu wuxxar, Cemi Zmadnaficis memkvidrev, patara acamaz,
magas rogor ver movaxerxebT, _ uTxra afsaTim, _ ager adas xevSi
aTni SediT da erT wels dabadebul aT-aT irems CaigdebT xelSio.
narTi axalgazrdebi Sevidnen adas xevSi, erT wels dabadebuli
aT-aTi iremi ukana fexebiT daiWires da win gamoirekes.
narT acas vaJma patara acamazma dilaadrian Tavisi cxeni ariyis
sapniT* dabana. mze rom amoiwvera, narTebis fexmardi axalgazrdo-
ba da narTi Zalgulovnebi sainag-aldaris asulis agunda-mzeTu-
naxavis wamosayvanad savxoxisaken gamoemarTnen. acamazs marjvniv
narTul cxenze amxedrebuli saxelovani soslani mohyveboda. igi
ufrosi mayari iyo. gzad mayrions gamouares _ arjinarejSi TaTar-
TufTan* mividnen, qurifis maRlobze _ vel-mindvris RvTaebasTan,
Tibavis xoxze _ wminda eliasTan, vazas mTaze _ didebul niqolas-
Tan, adas mwvervalze _ didebul afsaTisTan, yarivis mTaze _ pi-
rutyvis falvarasTan, zecidan ki maRali vasTirji Camoiyvanes.
TmaWaRara TaTarTufi ufrosad waimZRvares. mas marcxniv
mamaci elia* mihyveboda, marjvniv ki _ moxuci uruzmagi. vasTirji
maTze umcrosi iyo da lurj cxenze amxedrebuli misdevda.
danarCenebi jguf-jgufad ukan mihyvebodnen. maTi cxenebis
xvixvinze mTebi zanzarebdnen, xolo maTive oxSivari mimavlebs
Tavze lurj nislad adga. movercxlil sadaveebze dilis mze das-
cimcimebdaT. angelozebi, RvTaebebi da narTebis rCeulebi grZel
gzas maslaaTiT imoklebdnen: beberma sainag-aldarma bevri sasiZo
ymawvili gagviwbila, Tu amjeradac ar dagvTanxmda, rogor movrig-
debiT masTan?
winda vasTirjim mayrions uTxra:
_ me acas vaJis mejvare var da yvelas gTxovT, Tu sainag-al-
dari nebiT mogvcems Tavis qals, xom kargi, Tu gajiqda, miT uaresi
misTvis: im beber jiuts amdeni xalxi mzeTunaxavs movtacebT.
784

784
_ savxoxis koSki Zalze maRali da magaria. agunda-mzeTunaxavi
mamis erTaderTi memkvidrea da misi motaceba Zalian gaZneldeba, _
Tqva TaTarTufma.
moRalateTa risxvam, mamacma eliam TaTarTufs sTxova:
_ Cveno ufroso, RvTis sayvarelo! RmerTs nisli gamosTxove
da me giCvenebT, savxoxis koSki ufro mtkicea Tu Cemi Zliereba.
_ Cveno wminda elia! savxoxis daqceva Sen gevalebodes, sain-
ag-aldaris asulis agunda-mzeTunaxavis motaceba me da vasTirjis
mogvande, _ uTxra wminda niqolam.
usmenda maT saubars saxelovani afsaTi da gagulisebulma
manac Tqva:
_ aba, mec kacurad gavirjebi: savxoxis Ziras vercxlis etls
dagaxvedrebT, Sig Svidi qorbuda iremi iqneba Sebmulio.
_ me megzurad win wagiZRvebiTo, _ Tqva Tavis mxriv vel-mind-
vris RvTaebam.
_ me ki imden pirutyvs dagaxvedrebT, ramdenic dagWirdebaTo,
_ Tqva falvaram.*
_ Tu sainag-aldari dagvedevneba, Cemi mSvild-isriT gverdebs
davucxrilavo, _ Tqva soslanma.
ase laparak-laparakiT mayrioni savxoxs miuaxlovda. gzis pi-
ras, pantis qveS cxenebidan CamoqveiTdnen, xeTa CrdilebSi, mwvane
molze, TeTri nabdebi gaSales. xeobidan monaberi niavi grZel
wverebze elamunebodaT.
vasTirji da niqola sainag-aldarTan Suamavlebad gagzavnes.
is erT weliwads dabadebuli asi iremic Tan gaatanes. ori RvTae-
ba _ vasTirji da niqola sainag-aldaris karwin SeCerdnen. irmebi
aldaris ezoSi kuntruSiT Secvivdnen. aldaris mardi umcrosebi
ficxlad eaxlnen stumrebs da cxenebs sadaveebSi xeli wauvles. st-
umrebi Camoxdnen.
sainag-aldarma kuStad gadmoixeda. irmebi rom dainaxa, uares-
ad daRonda da stumrebs uxalisod gamoegeba. TeTrwverosans,
welwvrilsa da mxarbeWians lamazad Sekerili aqlemis bewvis Coxa
Svenoda, xelT vercxlis joxi eWira.
_ stumrebs sicocxle! _ miesalma igi mosulT.
_ tkbili sibere gqonodes! _ upasuxes stumrebma salamze da
adaTis mixedviT pativi miages.
sainag-aldarma mosulni sastumro darbazSi SeipatiJa. zemoT,
785

785
sapatio adgilze, orive spilos Zvlis savarZlebSi Casxa. stumrebma
mosvlis mizani auwyes.
_ o, wminda sulebo! Cemo Zvirfaso stumrebo, dRevandel dRes
Cemi cxovrebis yvelaze naTel dRed CavTvli. rogorc geneboT, ise
moiqeciT; me Tqveni naTqvamis sawinaaRmdegod verafers getyviT;
magram, wminda RvTaebebo, moxedeT sacodav berikacs, sabralo ma-
mas. sadRaa Cemi Zveleburi jani da Rone?! sicocxlis zamTari kars
momdgomia. Zvali damiberda, goneba mRalatobs. cali fexi samareSi
midgas. moRrublul dReebSi mzis nacvlad _ madli ufals _ Cemi
erTaderTi qaliSvilis SemoxedvaRa maTbobs. rogorc misi azri
vici, igi moxuci mamis martod dagdebas ar apirebs. gasaTxovrad
jer Zlier norCia.
Suakacebma sainag-aldars veRaraferi upasuxes; uxmod adgnen
da TavianT amxanagebTan gamobrundnen.
alvistana, mkerdmaRali agunda-mzeTunaxavi gamovida da mamas
hkiTxa, Suakacebs ra pasuxi gaecio.
mamis pasuxi rom moismina, agunda-mzeTunaxavi ganawyenda, warb-
Sekrulma lamazi, qaTqaTa xeliT kari gaijaxuna da gavida.
mama qaliSvils gulisnadebs miuxvda, gaiRima da uTxra:
_ e, Cemo Tavnebav, Cemo erTaderTo damtirebelo, rogorc
gatyob, usazRvrod gyvarebia oqros salamuri, lamazi simRerebi
da erT wels dabadebuli qorbuda irmebi; magram maTze Zlier acas
umcrosi vaJi patara acamazi Segyvarebia.
sainag-aldars bevri aRar ufiqria, stumrebs mopatiJe daadev-
na. stumrebic mobrZandnen.
moxucma sainag-aldarma mayrions mimarTa:
_ Tqveni xaTriT Cems erTaderT asuls nebas vrTav, narT acas
vaJs acamazs gahyves colad. narTebi Cemi Sesaferisi xalxia. sain-
ag-aldarma stumrebi Sin SeipatiJa. mere yvelgan mopatiJeebi af-
rina da uamrav xalxs mouyara Tavi. RvTaebebsa da narT xalxs win
vercxlisfexiani mrgvali magidebi daudga da kviridan kviramde
umaspinZla.
marifaTianma, zrdilma ymawvilebma sami xaWapuri da rkinis Sam-
furze agebuli mwvadi Semoitanes, magidaze aluTon ludiT* savse
veeba oryura doqebi Semodges, rongis* doqebi gaamwkrives.
wamodga TmaWaRara TaTarTufi, qudi moixada da sadRegrZelo
warmoTqva. quvagqagiT* waixemsa acas vaJma acamazma. amis Semdeg qeifi
786

786
gaCaRda. sufraze cxare rongi da aluTon ludi wyaliviT uxvad mo-
hqondaT. saWmeli kidev ufro uxvad iyo magidaze. mxiarul simRerebs
bolo ar uCanda, magram ufro lamazi simRerebis mosmena moindomes.
_ Cemo axalo siZev, ratom ar daukrav Sens oqros salamurs,
romliTac Tavneba qaliSvilis guli daipyari? _ hkiTxa sainag-al-
darma acamazs.
narT acas vaJma, patara acamazma sainag-aldars moaxsena:
_ kai xania, moaklda Cems guls Cemi ganZis xma _ oqros maradi-
uli salamuri kldis qims mivanarcxe da wvril-wvrilad daifSvna!
agunda-mzeTunaxavma es moismina Tu ara, gamoitana abreSumSi
gaxveuli oqros salamuri da acamazs gauwoda. acamazs salamuris
danaxvaze saxe mzesaviT gauciskrovnda. gamoarTva da daukra. vi-
sac ki salamuris xma miswvda, yvela acekvda. ezoSi jgrod mdgarma
irmebma datotvili rqebi gaSales da rokva iwyes.
stumrebi acamazis salamurs bans aZlevdnen.
warCinebulma narTebma sma-Wama moiTaves da axla mrgval magid-
aze mdgar ludiT savse veeba Tasis pirze cekva gaaCaRes.
kviridan kviramde isxdnen stumrebi; iqeifes, imReres, icekves
da mere savxoxidan gamoemgzavrnen _ mohgvares acas vaJs acamazs
agunda-mzeTunaxavi. agundas saqorwilo etli vercxlisa iyo da
Sig Svidi qorbuda iremi eba _ igi afsaTim miarTva saCuqrad.
mayrions dedoflis mziTevi Svidi urmiT gamoatanes.
agundas xelismomkided wminda vasTirji hyavda, mayrad _ nar-
Ti uruzmagi. maT wminda niqola miuZRoda, droSa vel-mindvris
RvTaebas mohqonda. wminda elia mayrionis win cxens moaTamaSebda,
misi maTraxis gatkacuneba cis quxilsa hgavda, Subs gacvenili na-
perwkali _ cis gaelvebas. cxenis oxSivari _ zamTris qarbuqs.
agunda-mzeTunaxavi mxiarulad wamoiyvanes da narTebis saxlSi
miiyvanes. patarZalma narTebis ubadlo diasaxliss Tavi mdablad
daukra. mayrionma saTanas karidan miumRera:
oi, Cveno didebulo diasaxliso saTana!
oi, dovlaTiT savse cxovrebis saTana!
oi, Sen gimReriTo,
oi, Sen, Cveno diasaxliso saTana!
oi, Tu bevri qonia Sens sakuWnaoSi,
oi, Tu baraqiani gaqvs xeli!
oi, gamogvitane Savi ludi!
787

787
oi, Savi ludi da cvriani mwvadi,
oi, Savi ludi moSiSine,
oi, cvriani mwvadi moSiSxine,
oi, Cveno didebulo diasaxliso saTana!
oi, dovlaTiT savse cxovrebis saTana!
oi, gamogvitane xaWapurebi,
oi, msuye da erboiani.
oi, gamogvitane rongis doqi!
oi, gamogvitane, aba, gamogvitane,
oi, yveli saukeTeso!
oi, narTo diasaxliso saTana!
oi, dovlaTiT savse cxovrebis saTana!
narTebma didi qorwili gadaixades. sufris TavSi TeTrwvera
uruzmagi ijda da iloceboda:
`RmerTo didebulo, vasTirji simarTlis damcvelia da Cveni
yvela saqme marTlad da sworad waeyvanos!
RmerTo, Cvens umcrosebs, romlebic cxovrebis SeZenas cdi-
loben, xeli moumarTe. vinc Cvenze Ronis gamocdas cdilobs, imas
Zal-Rone gamoulie. cxovreba eZieT, axalgazrdebo!~
roca uruzmagma sadRegrZelo daasrula, TaTarTufma simRera
wamoiwyo:
saxli, saxli, kargi saxli,
oTxkuTxedi, rvakunWula,
ise mkvidrad naSenia,
boZebi udgas donbedTirisgan* moziduli,
Tavxeebi _ farnis xeobidan motanili,
naWa cidan Cakiduli.
narTebis ufrosi uruzmagia,
diasaxlisi _ saTana,
meriqife _ soslani,
axalgazrdoba narTulia,
isemc didxans ucocxliaT,
daTviviT toriani yofiliyvnen,
iremiviT _ qorbudebi,
kruxiviT _ wiwilianni.
mxiarulad ecxovroT
oi, Cvens sayvarel axalgazrdebs!
788

788
narTebis aRsasruli

Zlevamosilma narTebma cxovreba brZolebSi galies. uamravi


moZalade daamarcxes. iseTi aRaravin darCaT, visTanac Rones ga-
moscdidnen. dRe da Rame imis fiqrSi iyvnen, vis Sebmodnen, Rone
kidev visTan ecadaT. maSin eSmakma sirdonma uTxra maT:
_ RmerTs rom loculobT, erTi Rone imasac mousinjeTo.
_ sad aris mere, rom ar viciTo? _ hkiTxes narTebma.
sirdonma isini ase daariga:
_ gaarisxeT da TviTon gamogecxadebaTo.
narTebma sirdons hkiTxes:
_ rogor gavarisxoTo?
_ Tqve gasawyvetebo, nuRar ilocebT, daiviwyeT misi saxeli.
saxls iseTi maRali kari SeabiT, Sig Sesvlisas Tavis daxra rom ar
dagWirdeT, Torem RmerTi ifiqrebs, Tayvans mcemeno. ase moiqeciT
da igi TviTon mognaxavTo.
narTebma sirdons daujeres _ saxls maRali kari Seabes da
RvTis locvasac SeeSvnen.
narTebma RmerTi rom miiviwyes, man mercxali daibara:
_ wadi erTi da narTebs hkiTxe, raze Semomwyrneno?
mercxali narTebis nixasSi mifrinda, xeze Semojda da maT xaTi-
agurad* daelaparaka:
_ vis saxelzec loculobdiT, TqvenTan Suakacad iman ga-
momgzavna da SemogiTvalaT: ra dagemarTaT, narTebo, ratom Se-
momwyeriTo?
uruzmagi Cafiqrda mercxlis naTqvamze da narTebs uTxra:
_ visac veZebdiT, Suakaci TviTon gamogvigzavna. moiTaTbireT
da miTxariT, ra vupasuxoTo.
narTebma uTxres:
_ ra moTaTbireba gvinda, Cven xom didi xania, davTqviT. Rmer-
Ts bevri pativi veciT, is ki TvaliTac arasodes dagvnaxvebia. gamo-
vides axla da daveWidoTo.
uruzmagma es pasuxi mercxals gadasca. mercxalic gafrinda da
narTebis pasuxi RmerTs moaxsena.
RmerTma mercxals uTxra:
_ erTxel kidev dabrundi da erTi narTebs hkiTxe: rom da-
gamarcxoT, dedabudianad amogwyvitoT, Tu cudi naSieri mainc
dagitovoT-Tqo?
789

789
gamobrunda mercxali, mofrinda narTebTan da RmerTis danaba-
rebi gadasca.
narTebma erTmaneTs gadaxedes da Tqves:
_ Tu Cveni gadaSeneba surs, dae, mTlianad mogvsposo.
uWkuoebma:
_ mTlad gadaSenebas, dae, cudi naSieri mainc dagvrCeso.
uruzmagma gaaCuma isini:
_ cudi naSieris yolas uSvilZirod gadaSeneba jobia. ras
vaqnevT marad sicocxles? ar gvinda maradi sicocxle, dae, samara-
diso dideba mogvces.
narTebs aRaraferi uTqvamT, uruzmags daeTanxmnen.
ganrisxebulma RmerTma narTebs axla vasTirji mougzavna.
vasTirjim isini daswyevla: `Tqveni dRiuri naSromi erT tomaraze
meti arasodes gamosuliyoso!~
galewavdnen narTebi ramdenime bulul qers da mxolod erTi
tomara marcvali gamodioda, magram narTebi gana uWkuoebi iyvnen!
dReSi mxolod erT xeleurs lewavdnen da yoveli xeleuri TiTo
tomara marcvals iZleoda, bululi ki _ aT tomaras. amrigad,
Zveleburad, ZRomisad Wamdnen. RmerTi miuxvda maT eSmakobas, das-
wyevla isini da mas Semdeg maTi yana dRisiT mwvaned bibinebda, RamiT
ki mosamkeli xdeboda.
narTebi dRisiT rom samkalad gavidodnen _ yana mwvane xvde-
bodaT. meore dRes yana isev mwvane iyo. adgnen da yanebTan axlos
karvebi dadges, isrebs orkapa wverebi gaukeTes da TavTavs esrod-
nen. moWrili TavTavi dilamde xmeboda.
TavTavTan erTad Rerosac fqvavdnen da erTi weli ase
gaatares.
mere Tqves: `RmerTs xom Cven TviTon SevuTvaleT _ maradiul
sicocxles maradiuli dideba gvirCevniao~.
saflavi TviTonve gaiTxares da Sig Cacvivdnen.
aseTi aRsasruli ergoT saxelovan narTebs. uvargisi naSieris
yolas gadaSeneba amjobines.

790

790
ratom aris vasTirji mamakacTa RvTaeba

vasTirji adamianTa mfarveli RvTaeba iyo da angelozebTan


erTad zecaSi cxovrobda. Soreul warsulSi zRvaTa da mdinareTa
baton-patronebi gveleSapebi iyvnen, amitom wyals xarkis gareSe
aravis aZlevdnen. xarkad ki qalwuls Txoulobdnen. yvela sofeli
yovel wels TiTo gasaTxovar qals aZlevda gveleSaps wylis safa-
surad.
es ambavi vasTirjis yuramde mivida. Zlier ewyina vasTirjis gve-
leSapebis saqcieli. Sejda Tavis TeTr cxenze da zecidan dedami-
waze Camovida. moiara soflebi da moinaxula Tavisi xalxi. erTgan
gzaze Rarib kacs Sexvda. am kacs Turme tyidan SeSa mohqonda. marx-
ili da xarebi talaxSi Cahfloboda da veRar amoeyvana. gadawyvita
sofelSi wasuliyo da vinmesTvis daxmareba eTxova. datova xarebi
da marxili iqve da xmamaRla Tqva:
_ Cems dabrunebamde, vasTirji, Cemi xarebi Sen gebarebodeso!
kaci gzas gaudga. karga manZili rom gaiara da Tvals miefara,
vasTirjim talaxSi Cafluli gatexili marxili gaamTela, amoiyva-
na, xarebi Seaba da gzaze daayena. am dros Rarib kacs dasaxmareblad
xalxi mohyavda, rom dainaxa Tavisi xarebi axali marxiliT, sixaru-
liT cas ewia.
vasTirjim gza ganagrZo. erT sofelSi mivida da ras xedavs!
_ yvela dResaswaulobs, erT Rarib kacs ki vaJi gaxdomia avad da
ukvdeba. sofeli Turme vasTirjis dResaswauls ixdida. avadmyofi
Svilis patroni Raribi kaci ki sadardebelSi iyo Cavardnili _
vasTirjis saxelze saklavi axla rom davkla, Svili rom momikvdeba,
mere raRa vqna, qelexisTvis sxva aRar myavso.
vasTirji moxuc kacad iqca; mivida avadmyofis patronTan.
gulTbilad gamoegeba maspinZeli:
_ mobrZandi, stumaro, mobrZandi!@dRes vasTirjis dReobaa.
magram ra vqna, aRar vici. iqneb Sen mainc maswavlo, rogor moviqce?
dReobac aris da momakvdavi Svilic miwevs loginSi, romels davuk-
la es erTi saklavi?
_ Sen Seni salocavi iloce, dResaswauli daiyene, momakvdavze
nu dardob, _ uTxra vasTirjim.
daujera maspinZelma da bosels miaSura. am dros vasTirjim
avadmyofs suli Seubera da vaJi rac iyo, Svidjer imaze ukeTesi
791

791
gaxda _ ganikurna! wamoxta gamojansaRebuli vaJi da mamis misax-
mareblad boselSi gavarda. mama gaocda da Tqva:
_ oqrod iqeci, mamakacebis salocavo RvTaebav! Sena xar Rari-
bebis Semwe da damxmare. dae, Seni saxeli Cveni STamomavlobis ime-
dad darCeniliyos.
vasTirji ki kvlav Tavis TeTr cxens moaxta da gzas gaudga. mi-
adga mdinares da napir-napir gauyva. xedavs, mdinaris piras erTi
qaliSvili zis da cxare cremliT tiris.
_ ra iyo, qalo, raze tirio? _ hkiTxa vasTirjim.
_ rogor ar vitiro. uwylobiT ixoceba mTeli xalxi, yovel
wels gveleSaps wylis safasurad qaliSvils aZleven. dRes Cemi
rigia. Cems mSoblebs Cems meti Svili ara hyavT. daniSnuli var erT
CemisTana Rarib vaJze, magram es ubedureba gvewvia. daniSnulma
miTxra, wadi, Seexvewe gveleSaps, iqneb Segvibraloso, TviTon ki
Sors gamecala, rom Cems tanjvas ar ucqiros. axla mova is urCxuli
da gadamylapavso.
_ wadi Sin, nuRar tiri, gveleSaps ki me movuvlio, _ uTxra
vasTirjim.
sityva damTavrebulic ar hqonda, rom gveleSapi gamoCnda.
vasTirji Tavisi TeTri cxenidan Zirs arc Camosula, ise Casca Subi
Sig beWebSi, miwaze daanarcxa da suli gaafrTxobina.
gaxarebuli qali Sinisken gaiqca da es ambavi mSoblebs miaxara.
maT ar daujeres, tyuils ambobo.
_ aba, maS xarebi gavuSvaT wylis dasalevado, _ Tqves da xare-
bi wyalze gauSves.
xarebma imdeni sves wyali, imdeni, rom gaibernen da ukan dab-
runebulebi Sua gzazeve gaskdnen.
axla ki daijeres qalis naTqvami, gavarda xma sofel-qalaqSi da
miawyda xalxi wyals. ezidebodnen, visac ramdeni SeeZlo. xelmwifem
vasTirji uxvad daasaCuqra, man ki yvelaferi Raribebs Camouriga.
wamovida vasTirji iqidan da erTgan, tyis axlos, patara mind-
orze erTi vaJi SeniSna, gulamoskvnili tiroda. vasTirji rom mi-
uaxlovda, vaJi mis cxens fexebSi Cauvarda.
_ Camomecale, Torem cxeni qveS dagitanso, _ gaafrTxila
vasTirjim.
_ dae, momklas, Cems sicocxles mainc sikvdili sjobso! _
uTxra vaJma.
792

792
_ rad mogZulebia Tavi, Sen xom jer ase axalgazrda xaro?
_ Cemi qorwilis dRe axlovdeba, me ki Sors gadmovixvewe. ai, aqa-
mde movaRwie. Cemi sacole ki ukve daRupuli iqneba, gveleSapisTvis
unda miecaT xarkad. aba, raRad minda Tavi cocxalio? _ amoigmina
vaJma.
_ nu dardob, Svilo! gaswi Sinisken, sacole Sin uvnebeli dagx-
vdeba, gveleSapi ki _ akuwuli.
gaixara vaJma, madloba gadauxada da Sinisken gaeSura. vasTirji
ki zecaSi afrinda. vaJi sixaruliT kviris savals erT dReSi gadio-
da. mivida Sin gaxarebuli, gadaixades didi qorwili, sadac pirveli
sadRegrZelo vasTirjisa dalies.
amis Semdeg vasTirji RvTis Tanaswori gaxda, mamakacTa da mg-
zavrTa mfarvel RvTaebad CaTvala xalxma da mis saxelze didi
mowiwebiT loculoben.

eSmakis oinebi

lagis vaJi ZambolaTi kargi monadire iyo. erT mSvenier dRes


sanadirod wavida. mivida erT xeobaSi, inadira da rqebgabarjRuli
Tvrametrqiani iremi mokla. vaJs dauRamda da Ramis gasaTevad iqve
darCa. iremi gaatyava, mwvadi Seiwva da miirTva. mere nabadi waixura
da dasaZinebladac iqve miwva.
SuaRamisas ZambolaTs xeobis bolodan kivili Semoesma. miayu-
rada monadirem. xma TandaTan uaxlovdeboda da male vaJma eSmakis
Zaxilic gaigona:
_ lagis vaJo ZambolaT, mgelma biWi momtaca da, Sens gaxarebas,
Seni stumari iyos, miSvele rame, nu daanebeb!
ZambolaTi buCqs moefara da iqidan uTvalTvalebs. xedavs,
mgels piriT bavSvi uWiravs da moarbeninebs. ZambolaTs rom gaus-
worda, dascxo monadirem da mgeli gulaRma amoatriala, nadirs
bavSvi piridan gauvarda. eca ZambolaTi bavSvs, undoda xelSi aeyva-
na, magram mgelma uTxra:
_ mklav, mklav, magram sikvdilis win erTi Txovna mainc Semi-
srule, xeli ar axlo, lagis vaJo, bavSvs. Tu magas Seni xeli mox-
vdeba, me veRar vixeireb.
lagis vaJma Seusrula mgels es Txovna.
793

793
amasobaSi moaRwia deda eSmakmac. aiyvana Svili da ubeSi Caisva.
moubrunda lagis vaJs, xeli CamoarTva da madloba gadauxada:
_ Sen mteri momikali, wamomyevi Sin. me didi ojaxis rZali var.
mazlebi da mazlis colebi sakmaod myvanan.
lagis vaJi Secba, gulSi gaifiqra: `rogor gavyve axla eSmaks
Sin?~
eSmaki miuxvda da uTxra:
_ nurafrisa geSinia, gamomyevio.
raRas izamda, gahyva lagis vaJi. midian erT xeobaSi, bnela. la-
gis vaJs moswyurda. daixara mdinareze da wyals daewafa. eSmakma
uTxra:
_ egre ratom svam, Se kai kaco! pirdapir rom daewafe wyals,
xari xar Tu cxeni?
saxeloebi aikapiwa eSmakma da misma SiSvelma mklavebma gaanaTes
iqauroba. eSmakma aiRo peSviT wyali da Seasva ZambolaTs. Tvali
waugorda ZambolaTs da gulSi gauelva: `ra lamazia!~
eSmaki miuxvda yvelafers da uTxra:
_ rac gulSi Tqvi, mesmis da barem survilzec uars ar getyodi,
magram mere sakuTari colisagan kargs nuRarafers moelio.
lagis vaJs Sercxva: `ai, sakvirveleba, xmamaRla sityvac ar
damcdenia da mainc mimixvda~.
midian, midian da miuaxlovdnen eSmakis saxls. eSmakma uTxra
lagis vaJs:
_ nurafrisa SegeSindeba, mxolod rasac getyvi, daimaxsovre.
me bevrze bevri mazli da bevric mazlis coli myavs. mTel Rames mo-
galxenen, mogeferebian. diliT ki saCuqrebs SemogTavazeben, magram
nurafers aiReb. mxolod ase upasuxe xolme: `rac Cemia, Cemi iyos~.
lagis vaJi sagonebelSi Cavarda: `Tu araferi wamoviRe, ra gamo-
va, rac `Cemia, Cemis~ ZaxiliT?
miiyvana eSmakma kaci saxlSi. amosva ubidan vaJi da ojaxis ufros
diasaxliss Caugora kalTaSi am sityvebiT:
_ lagis vaJma mteri momikla da ager isic moggvareTo.
ufrosumcrosobis mixedviT usxdnen magidas ojaxis wevrebi,
Wamdnen da svamdnen. lagis vaJis stumrobiT yvelam Zlier gaixara,
miefernen, mere umcrosebs gadasZaxes:
_ aba, Cveni stumari Cvennairad moaqcieTo!
lagis vaJs gulSi SiSi Seepara: `namdvilad TavianTnairs gamx-
794

794
dian!~. romelma rZalmac Semoiyvana ojaxSi, manve daamSvida:
_ nu geSinia, rac gaifiqre, magisi nu gedardeba. TqvenSi mT-
vral xalxTan fxizeli rom moxvdeba, maSin xom egre ambobT xolme:
`stumaric Cvennairi gaxadeTo~. egeni mTvralebi arian, Sen fxizeli
da roca dagaTroben, Senc maTnairi gaxdebio.
mTeli Rame did pativSi hyavdaT lagis vaJi.
SuaRamisas kvari gauTavdaT da erTi rZali mis mosatanad gag-
zavnes.
qals Seagvianda kvaris motana. bolos, rogorc iqna, movida da
mTeli muWa osuri kvari Semoitana. ufrosebma Cxubi dauwyes:
_ sad iyavi, Se kai qalo, aqamde, rad daigvianeo?!
_ ra meqna, `aRar aris~ aravin meubneboda, yvela gaiZaxoda.
`savsed gvaqvso~. eseniRa iyo _ mec davavle xeli da gamovitace.
gaukvirda lagis vaJs da gulSi Tqva: `Cveni qoneba Turme eS-
makebis xelT yofila da rogor araferi vicodiTo~.
gaTenda dila da lagis vaJma ZambolaTma wasvla daapira. moaqvT
eSmakebs aTasgvari saCuqrebi da sTavazoben. vaJi ki erTsa da imaves
umeorebs:
_ rac Cemia, Cemi iyos, meti araferi mindao.
amis gagonebaze eSmakebis diasaxlisi daRonda. daiwyes masTan
rigrigobiT eSmakebma misvla da Txovna:
_ mieci lagis vaJs Tavisio.
qali ar Tanxmdeboda. bolos mivida qmari da uTxra:
_ mieci lagis vaJs Tavisi, xodel ZuqoTebis baraqa Cems xel-
Taa da miCuqebia. Tu kaci var, sxva adgilidanac movitan baraqaso.
eSmakebis diasaxlisi miubrunda lagis vaJs da uTxra:
_ lagis vaJo, Seni baraqa Cems xelSia. etyoba, Cemma rZalma gas-
wavla es, Torem Sen saidan gecodineboda. dReis Semdeg Seni iyos
Seni baraqa, me masTan aRaraferi mesaqmebao.
gamoemarTa iqidan lagis vaJi Sinisaken. modis da gzaSi fiqri ar
asvenebs: `Tan araferi gamoutanebiaT, marto sityviT _ `rac Cemia,
Cemi iyoso~, ra unda Semematos? es saqme Tu ar Sevamowme, ar iqnebao~.
mivida Sin da cols uTxra:
_ qalo, aba, erTi saCqarod puri gamoacxeo.
qalma gacra fqvili, daasxa wyali, zels da comi varclSi aRar
eteva. axla ki mixvda lagis vaJi, raSic iyo saqme _ mis ojaxs baraqa
daubrunda.
795

795
meore dRes vaJma xorbali waiRo dasafqvavad da fqvilis zid-
vas veRar audioda.
SuadRemde rasac moxnavda, im miwaze wlis samyofi sarCo mos-
dioda.
Cveni baraqa Turme eSmakebs miaqvT; amitom `ara maqvso~ aravin
Tqvas, `savsed maqvso~, _ mxolod ase unda vTqvaT yovelTvis, _
daaskvna vaJma.
kacs Turme ori eSmaki hyavs: erTi keTili, meore _ boroti.
oriveni sul Tan dahyvebian. Tu boroti eSmaki ufro Zlieria, kacs
saqme sul ukuRma misdis Sinac da gzaSic. Tu keTili eSmaki hyavs
Zlieri, maSin yvela saqmeSi, Sin Tu gareT, xeli emarTeba da bedni-
erad cxovrobs.

sami ganZis zRapari

odesRac erTi col-qmari cxovrobda. hyavdaT erTaderTi vaJi.


mas Sroma ar uyvarda; erTTavad amxanagebTan dadioda, sad ra eWama
da esva, mxolod imaze fiqrobda. ase gadioda dReebi, wlebi.
mSoblebi berdebodnen da dardobdnen, Cven rom aRar viqnebiT,
amas vin Seinaxavso. erTxelac mama avad gaxda, dauZaxa Svils da
uTxra:
_ me vkvdebi, magram Seni dardi mimyveba. daimaxsovre: roca
movkvdebi, Seni qoneba sul SeWame da mere Tavi moikalio.
mokvda mama, darCa deda-Svili. vaJi dRe da Rame qeifobda da
mTeli qoneba gaaniava.
gavida dro, vaJs aRaraferi darCa gasayidi. amxanagebi aRar
dadiodnen masTan, is ki arada, zedac aRar uyurebdnen. vaJi Zalze
dadardianda.
_ rogor SevaWame mamis qoneba amxanagebso, _ nanobda.
erTxel dedasTan mivida da uTxra:
_ rogorc mamaCemma mianderZa, ise unda moviqce. Tavi unda
moviklao.
dedas SeeSinda:
_ oRond Tavs nu moiklav da sam gadanaxul ganZsac mogcem.
waiRe samive, gayide, gamoiyene da mere rac ginda, isa hqenio.
dedam vaJs sarke, beWedi da samajuri misca. rac ki qveyanaze
xdeboda, im sarkeSi yvelaferi Canda; beWedi da samajuri ki iseTi
796

796
iyo, rom dedamiwis zurgze imisTana aravis araferi enaxa.
vaJma aiRo, didxans uyura, mere Cafiqrda da dedas uTxra:
_ me samogzaurod mivdivar da Tu beds mainc ver vewie, maSin ki
Tavs moviklav. sanam saWmel-sasmeli blomad mqonda, amxanagic bev-
ri myavda, axla ki, roca aRaraferi maqvs, aRaravis vWirdebi. hoda,
axla aqedan mivdivar.
dedam sagzali gaumzada da gauSva.
vaJma mravali qalaqi moiara. erTxelac erT did qalaqSi Sevi-
da. xedavs, erT koSkTan xalxi Segrovila. gaukvirda da ikiTxa, ra
ambaviao. upasuxes:
_ am koSkSi erTi mzeTunaxavi cxovrobs, Tormeti moaxle uv-
lis. Zalian mdidaria. visac misi naxva unda, fuli unda gadaixados,
naxviT ki bevrs unda misi naxvao.
biWma ifiqra: axla an Cemi aRsasrulis dRe dadga, an im qals
vnaxavo.
im koSkTan daido bina. gaTenebamde uros urtyamda grdemls da
ar daaZina arc qali, arc misi moaxle gogoebi.
rogorc ki gaTenda, mzeTunaxavma moaxleebi gagzavna:
_ gaigeT, vin gabeda Cemi Sewuxebao!
moaxleebi vaJTan mividnen da Cxubi autexes. maSin vaJma beWedi
aCvena da uTxra: mTeli Rame amas vakeTebdio.
moaxle gogoebi gancvifrdnen, aseTi beWedi arasdros enaxaT.
mividnen mzeTunaxavTan da gakvirvebulebma moaxsenes, rac naxes.
mzeTunaxavma uTxra:
_ wadiT da rac unda daafasos, mainc iyideTo.
gogoebi mividnen vaJTan da uTxres: mzeTunaxavma SemogiTvala,
momyideo.
_ yidviT ara vyidi, magram karebSi xeli gamoyos da me TviTon
gavukeTeb TiTzeo.
moaxleebma vaJis survili gadasces mzeTunaxavs. qali Zlier
gabrazda, magram moaxleebma mainc daiTanxmes, Ze-xorcieli ver
gaigebs, xels Tu gayof da vaJi beWeds gagikeTebso.
ase gaukeTa vaJma beWedi mzeTunaxavs da dabrunda.
meore Ramesac daiwyo vaJma CaquCis kakuni. verc amjerad da-
iZines mzeTunaxavma da misma moaxleebma. diliT gogoebi mividnen
vaJTan da uTxres: axlave adeqi da moSordi aqaurobaso.
vaJma gamoaCina oqros samajuri da uTxra:
_ am samajurs vakeTebdi, naxeT, iqneb mogewonoTo!
797

797
gogoebma rom dainaxes samajuri, gaocdnen. mividnen mzeTunax-
avTan da yvelaferi uambes.
_ Cqara wadiT da iyideTo, _ uTxra mzeTunaxavma.
gogoebi mividnen vaJTan da gadasces mzeTunaxavis survili.
hkiTxes, ras afasebo.
vaJma uTxra:
_ ara vyidi, Tu mzeTunaxavi xels gamoyofs, majaze me TviTon
gavukeTeb da vaCuqebo.
mzeTunaxavi vaJis am pirobazec daiTanxmes. vaJma gaukeTa sama-
juri da ukan dabrunda.
vaJi dardobs, fiqrobs: beWedi da samajuri aRara aqvs, mxolod
sarke darCa, meti aRaraferi abadia.
axla imaze fiqrobs, xelSi rogor Caigdos mzeTunaxavi, sxva ra
gza aqvs.
gaTenebamde isev urtya da urtya CaquCi. isev daufrTxo Zili
mzeTunaxavs da mis moaxleebs. meore dRes isev mividnen gogoebi da
Cxubi autexes. vaJma uTxra:
_ ra vqna, Cemi xeloba aseTia, _ Tan sarke aCvena, _ am sarke-
Si Tu CaixedavT, rac qveyanaze xdeba, yvelafers dainaxavT. Tu
SegawuxeT, bodiSs vixdi, aRar SegawyenT Tavs, avdgebi da Cems gzas
vewevio.
gogoebma mzeTunaxavs moaxsenes yvelaferi. man sarkis sayid-
lad gamogzavna moaxleebi, vaJma uTxra:
_ sarkes ara vyidi, magram Tu Tqvens mzeTunaxavs qveynierebis
danaxva surs, maSin gaSiSvldes, meCvenos da am sarkes vaCuqebo.
gogoebma galanZRes, gaTaTxes da wavidnen mzeTunaxavTan, ma-
gram TqmiT ki veraferi gaubedes.
mzeTunaxavi moaxleebs ar moeSva, ratom ar iyideTo. maSin go-
goebma yvelaferi daufaravad uambes. mzeTunaxavs sibrazisgan
kinaRam guli wauvida... magram bolos gaaxsenda ra nazad gaukeTa
vaJma jer beWedi, mere _ samajuri. ras mizamso, gaifiqra da vaJs
pirobaze daTanxmda.
vaJma moaxleebi gauSva da maSinve mzeTunaxavis oTaxSi Sevida.
mzeTunaxavi gamovida da erTmaneTs Caexvivnen; oriveni iseTi lama-
zebi iyvnen, iseTi lamazebi, rom Tvals ver moswyvetdiT. didi qor-
wili gadaixades. mere ki dabrunda colTan erTad vaJi Tavis saco-
dav dedasTan da dResac yvelani bednierad cxovroben.
798

798
Wkua da bedi

Wkua da bedi gzad midiodnen.


bedma Wkuas uTxra:
_ me rom ar gyavde, marto Sen bevri verafris gamkeTebeli iqne-
bodio.
Wkuam upasuxa:
_ piriqiT, me rom ar gyavde, Sen TviTon araferi iqnebodio.
midiodnen ase saubar-saubriT. dainaxes, mindorSi erTi mwyemsi
xarebs aZovebda.
bedma Wkuas uTxra:
_ am kacs xom xedav? eg ubadrukia, magram axlave daganaxveb, ra
bedsac vwevo.
bedma ubidan oqros burTi amoiRo da im mwyemss win gaugora.
oqros burTis brwyinvaleba mzesac Crdilavda.
Wkua da bedi im adgils gaSordnen. am dros mandeT-qalaqidan
sami vaWari modioda. mwyemss rom miuaxlovdnen, im burTis brwyinvam
Tvali mosWraT. suleli mwyemsi burTs bzrialasaviT aTamaSebda.
vaWrebs gaukvirdaT, netav, vin misca amas aseTi Zvirfasi burTio?
erTma vaWarma Tqva:
_ modi, SevevaWroT, iqneb mogvyidoso.
meore gabrazda:
_ ras ambob? magas patronma, albaT, imitom misca, rom gaer-
Tos, ar daeZinos da xarebi ar daekargoso.
mesamem Tqva:
_ vkiTxoT, kaco, kiTxviT ra daSavdebao!
mividnen mwyemsTan da miesalmnen:
_ dRe mSvidobisa!
sulel mwyemss ra gaegeboda misalmebisa da ukmexad upasuxa:
_ ras mekiTxebiT dRe cudia Tu mSvidi!
vaWrebma kvlav uTxres:
_ nu gviwyen, magram xelSi rom burTi giWiravs, ver mogvyidio?
mwyemsi ufro ganawyenda.
_ rogor unda mogyidoT! erTi xari Zalian mawanwala myavs. am
burTs kiserze Camovkideb da mis Suqze bnelSic mivagneb.
vaWrebi gaocdnen: amas oqros burTi Tu xaris kiserze Camo-
sakideblad aqvs, TviTon Sin ra aRar eqnebao da gabrundnen.
799

799
mwyemsi dafiqrda da inana, ase ukmexad rad moveqecio da gadaug-
do burTi:
_ aha, waiReT da mandeTis maliqs* miarTviTo.
aiRes vaWrebma burTi da mandeTis maliqs miutanes, _ Tqven
gamogigzavnes saCuqrado.
gaocda maliqi burTis danaxvaze:
_ ra aris es, vin gamomigzavna? es burTi mTel Cems samefos ai-
wonis, me raRa gavugzavno sanacvlodo?
bolos maliqma brZanaL_ momgvareT nazir-vezirebio.
movidnen nazir-vezirebi. maliqma SesCivla:
_ es burTi saCuqrad gamomigzavnes, ra vqnaT, sanacvlod Cven
raRa mivarTvaTo?
burTis danaxvaze nazir-vezirebi gaocdnen. daiwyes bWoba: am
burTis gamomgzavni Tu ucolo vaJia, maSin maliqis qaliSvili mi-
vaTxovoT. Tu Cveni maliqiviT colSviliania, asi viris sapalne
oqro gavugzavnoT da CvenTan movipatiJoTo.
gagzavnes biWTan burTis momtani vaWrebi, fasi gaatanes da
daabares: wadiT da am burTis gamomgzavni aq mogvgvareTo.
vaWrebi sagonebelSi Cacvivdnen: ra vqnaT, ra wyalSi Cavcviv-
deT, saidan moviyvanoT is mwyemsi, sul im gzis piras xom ar iqnebao.
magram sxva ra gza hqondaT, wavidnen. bevri iares Tu cota, miaRwies
im adgils da is biWic iq dauxvdaT. gaixares vaWrebma. Soridanve mi-
axares biWs:
_ Sen rom maliqs burTi gaugzavne, iman migipatiJa. wamo Cven-
Tan erTad da migiyvanTo.
biWi gabrazda:
_ vin oxrebi xarT, albaT Cemi wiTeli xaris warTmeva gindaTo!
vaWrebi Sefiqriandnen:
_ Tu ar waviyvanT, maliqi dagvsjis. TavisiT es, rogorc Cans,
ar wamogvyveba. SevkraT da ise CavuyvanoTo.
ecnen biWs, Sekres da mihyavT.
am ambavs Wkua Soridan adevnebs Tvals.
biWi waiyvanes, miuyvanes maliqs ase daZonZil tanascmelSi
gamoxveuli, maliqma gaifiqra: `es, albaT, Zalian mdidaria da Zvir-
fas tansacmels gangeb ar icvamso~.
maliqma nazir-vezirebs hkiTxa:
_ ras mirCevT, riTi davasaCuqroTo.
800

800
nazir-vezirebma moaxsenes:
_ yvelafers jobia, Tqvens qaliSvilze davweroT jvario.
maliqs bevri aRar ufiqria, daibara mRvdeli da dasweres jvari
am biWsa da maliqis qaliSvils. qorwilic didi gadaixades.
gaistumres qal-vaJi sanTioboSi. dawva qali sawolSi. biWi ax-
losac ar gaekara _ xarebis dardiT mTeli Rame uZilod gaaTena.
diliT qaliSvili adga, magram aravisTvis araferi uTqvams. ase gan-
meorda meore Ramesac.
mesame Rames orive isev erT oTaxSi moasvenes. biWi sul gadair-
ia, kari dalewa. maliqis qali adga da mamasTan mivida: ase da asea
Cemi saqmeo. an gadamarCine im kacs, an arada, Tavs moviklavo.
maliqma Sekriba nazir-vezirebi _ asea Cemi qaliSvilis saqme da
ra ekuTvnis Cems siZes, gadawyviteTo. maT CamoxrCoba miusajes. gaa-
keTes saxrCobela da unda CamoaxrCon biWi.
Wkua Tvalyurs adevnebs _ aba, erTi bedi ras daexmarebao. mix-
vda, beds aRaraferi SeeZlo.
biWi waiyvanes CamosaxrCobad. ucbad biWs Wkua moemata da
wamoiZaxa:
_ ori kviraa Tqveni siZe var. siZe ki moridebuli unda iyos, _
rogorc vici, pirvel sam Rames qals ar unda miekaros. pirvel Rames
RmerTis xaTriT ar gavekare, meored _ dedis xaTriT, mesamed ki
mamis xaTriT. es mama-papaTa wesia; me xom ver davarRvevdi da axla
amis gamo unda CamomaxrCoT?
mividnen nazir-vezirebi maliqTan da moaxsenes es ambavi. maliqi
vaJis Wkvianurma pasuxma Zalian gaaxara, xelaxla dapatiJa xalxi,
kvlav gadaixada qorwili, siZes Tavisi taxti dauTmo da daloca.

jadosnuri fiala

osebis winaprebi xuTni Zmani yofilan: aRuzi, sidamoni, cara-


zoni, yusagi da waxili.
aRuzis erT-erTi vaJi _ azRari TanatolebSi yvelas sjobda.
mas hyavda sami vaJi: Toma, abai da gagilo.
gagilos ar SeeZlo sisxlis safasuris gadaxda da Tavis or
vaJTan _ TugasTan da qorTiasTan _ erTad Tavis samSoblo kora-
dan* kusCiTaSi* gadasaxlda.
801

801
Zmebma Rame kusCiTaSi gaaTies. axali sacxovrebeli adgili ki
naxes, magram dardiT Tvalze ruli ar ekarebodaT.
diliT adre orma Zmam gaixeda da iqve axlos dainaxa salocavi.
vaJebma qudebi moixades da SehRaRades: RmerTo, o, RmerTo, dagvex-
mare! dagvloce!
miuaxlovdnen oqros salocavs da ras xedaven _ kedlis niSSi
ludiT savse fiala dgas!
_ ra saocrebaa, _ gaikvirves Zmebma, _ aq aravinaa da es fiala
vin aavsoo?
fiala isev Tavis adgilze dadges da, raki iqauroba moewonaT,
aRarsad wasulan. im adgils kusCiTa daarqves.
saRamos Zmebi TavianT momavalze saubrobdnen.
diliT rom adgnen, iqauroba ufro metad moewonaT.
samlocvelosTan mividnen. fiala isev savse daxvdaT. Tugam
aiRo da dalia. qorTias xma ar amouRia.
mesame dRes rom mividnen, fiala isev savse daxvdaT. Savi ludi
Sxefebs aqeT-iqiT isroda. qorTia dawinaurda da Zmas uTxra:
_ Zmao, axla Cemi jeria, ufross orjer pativiscema eyofa.
Tugam uTxra:
_ RvTis gulisaTvis, isev me damiTme. vaiTu rame saubeduroa,
dae, me mavnos, Sen ki gvaris gamgrZeleblad darCebio.
ludi amjeradac Tugam dalia.
Zmebi meoTxe dResac mividnen da ai, sakvirveleba: fiala cari-
elia. veRaraferi iRones, magram mainc iq dasaxldnen.

yesaTi* eba

yesaTi eba eqvs ZmaSi yvelaze ufrosi iyo. Zalian mdidari kaci
iyo da stumaric xSirad misdioda. dRe ise ar daRamdeboda, Torme-
ti kaci ar gaestumrebina. CerqezeTidan, digoridan _ yvela mxri-
dan mosdioda pativsacemi xalxi. dilidan saRamomde eba stumrebT-
an erTad ijda da qeifobda.
erTxel misma Zmis colebma uTxres TavianT qmrebs: Cven mTeli
dRe erT kacsa da mis stumrebs vemsaxurebiT, meti saqme ara gvaqvs
am saxlSi. gadawyvites gayriliyvnen. ebam uTxra: dRes paraskevia,
erTi kviris mere gaviyaroTo. ebam cxeni Sekazma, Tofi gadaikida da
802

802
digorSi gaemgzavra. digorSi Zmobili hyavda, molo erqva, mivida
masTan. molom hkiTxa:
_ ra dagemarTa, ratom Camoxvedio?
ebam uTxra:
_ viRupebi da raime miSvele. stumrebi xSirad modian CemTan
da Zmebi meyrebian. Sens gaxarebas, iseTi rame maswavle, rom stumari
aRar momivides. maswavle, rogor moviqce, rom stumarma Cems saxl-
Si fexi aRar Semodgaso.
molom uTxra:
_ rogorc ki mze Tavs amoyofs, esrole Tofi da Tqvi: Sors
Cemgan, stumaro-Tqo. vidre kargad amoyofs Tavs mze, meored es-
role da Tqvi: Sors Cemgan, stumaro. mzec Cemi mowmea, mTvarec Cemi
mowmea-Tqo. rodesac mTlianad amocurdeba, kidev esrole da Tqvi:
Sors Cemgan, stumaro, varskvlavebia Cemi mowme-Tqo.
mzem rogorc ki Tavi amoyo, ebam samjer esrola da Tqva: dReis
iqiT stumarze xels viReb, mzec Cemi mowmea da varskvlavebic. mere
Sinisken gaswia.
ebas aRaravin ekareboda. Zmebic aRar gaeyarnen. miwas xnavdnen,
magram mosavals veRar iRebdnen. maT saTibSi balaxi ar amodioda
da gaRaribdnen. maSin Zmebma uTxres ebas:
_ wadi Sens molosTan, iqneb raime wamali gaswavloso.
ebam isev Sekazma cxeni, gadaikida Tofi da molosken gaswia.
molo ekiTxeba:
_ ra mogivida, eba, ratom moxvedio?
_ ubedureba damatyda. Zroxa xbos aRar igebs, cxvari _ bat-
kans, mosavals veRar viReb, balaxic aRar amodiso.
_ RmerTs rasac sTxovdi, is mogca, axla raRa giSveloo, _
upasuxa molom.
_ Tu rame SegiZlia, miSvele, rom Cemi cxovreba kvlav Tavis ka-
lapotSi Cadges, Tu ara, Tavs aqve moviklavo.
molom daariga:
_ mze Tavs rom amoyofs, samjer esrole da Tqvi: `RmerTo,
Sevcdi, Cems yefas yurs nu ugdeb-Tqo~.
mzem rogorc ki Tavi amoyo, ebam samjer esrola da Tqva: `Rmer-
To maRalo, Cems yefas yurs nu daugdeb, Cemi cxovreba isev Tavis
Zvel kalapots daubruneo~.
isev daiwyes stumrebma siaruli, isev gamdidrda eba. es
803

803
yvelaferi SeSurdaT yesaanT da mokvla daupires. erTi glaxaki
waaqezes, eba mokalio. maSin mTidan raRac yvirili gaisma: `yesaani
Tavis wil vasTirjis klaven, msmenels _ sikeTe~. Rame ebasTan naja-
xiT mivida glaxaki da eZaxis:
_ eba, kari gamiRe, sxvagan mivemgzavrebi da unagiri maTxove.
ebam karebi gauRo da uTxra:
_ Sens win doqi dgas, arayi Camoisxi da dalie.
glaxakma sami Wiqa arayi dalia da eba rogorc ki wamowva, culi
TavSi Caartya da mokla. am ambavma yesaani Zalze gaaxara, lxinis
gadaxdac ki daapires.
ludis gamosaxdelad cecxlze qvabi Semodges, wyals mili
SeuerTes. im milidan gveli gamoZvra da qvabSi CaZvra. rogorc ki qvab-
ma duRili daiwyo, saidanaRac yvavi Semofrinda da mis garSemo daiwyo
frena. xan qvabis pirze Camojdeboda, xan qvabisken iwevda, gaagdeben
_ mofrindeba, gaagdeben _ mofrindeba. sxva rom veRara gaawyo ra
yvavma, adga da qvabSi Caxta. yesaanT Tqves, aq raRacaSia saqmeo. qvabi
gadmoapirqvaves da iqidan xis simsxo gveli gadmovarda.
_ RmerTi gvRupavda da yvavma gadagvarCinao, _ gaifiqres ye-
saanT da gadawyvites yvavisTvis madlobis niSnad lxini gadaexa-
daT.
ludi axla sxva qvabiT Semodges da gamoxades. saklavic dak-
les da yvela eklesiaSi Sevida salocavad. eklesiidan TeTri xari
gamovida da yvelaferi _ rac xalxs iq moetana _ puri, mwvadi _
kiserze Camoikida da waiRo. mere isrola mwvadi da xaWapuri da vi-
sac ki moxvda, yvela avad gaxda da mokvda. xari gaqra, qvesknelSi
Cavarda.
maSin erTi aTi wlis biWi qadagad davarda da Tqva:
_ eba rom mokaliT, RmerTi gaginawyendaT da imitom gxocavT.
yvavisaTvis ki imarxuleT weliwadSi erT Tves. Tqveni ZRveni salo-
cavma ar miiRo, xaWapurebi da mwvadebi imitom gadmogiyaraTo.
xaWapurebic da mwvadebic qvesknelSi dainTqa. visac ara sjera,
mivides da yesaanT kacsa hkiTxos.
im dRis Semdeg yesaani yvavis gamo marxuloben.

804

804
muziaanT gvari

lekianobamde muziaanT gvari saerTod ar arsebobda. es gvari


gvian warmoiSva, adre isini doRuzaani yofilan.
doRuzaanT gvaris xalxi cxovrobda axlandeli elxotis teri-
toriaze. lekianobis dros baris soflebi Zalian Seawuxes lekebma,
gaRaribdnen osebi da mTebSi gaixiznen. iq aSenebdnen cixesimagree-
bs lekebisagan Tavis dasacavad.
doRuzaanT sofelSi cxovrobda sami Zma: cofani, elxani da mu-
zari. am sam Zmas hyavda erTi da. Zalian lamazi iyo da lekebi mosata-
ceblad dasdevdnen, magram xelSi ver CaegdoT. qali iseT adgilze
damales Zmebma, rom aravin icoda misi samyofeli.
am dros mezobeli soflidan erTi yabardoeli vaJi movida
doRuzaanT dis saTxovnelad. Zmebs didi qoneba SeaZlia, magram
Zmebma `Cven das qonebaze ara vcvliTo~, _ uTxres. maSin yabar-
doelma vaJma Zmebi daabezRa lekebis ufrosTan, `isini TavianTi
dis Sesaferisad ar gTvlian da amitomac gimalaveno~.
meore dRes lekebis jari miadga Zmebs. aba, Zmebi ras gaawyobdnen
amxela jarTan? misces TavianTi da, magram daTqves: `Tu Cveni gam-
cemi ver vipoveT, dasTan erTad davixocoTo~.
yvelaze umcrosma, muzarma gaigo, vinc iyo moRalate, magram
yabardoeli frTxilobda, icoda, osebi Surs iZiebdnen da mcvelis
gareSe wyalzec ki ar dadioda.
maSin muzarma ganizraxa, eSmakoba exmara da uTxra Zmebs:
_ gavgzavnoT yabardoel vaJTan kaci da SevuTvaloT. Cveni da
lekebs ar Cavardnia xelSi, davmaleT, magram didxans damalva ar
SegviZlia. Sen Zlieri xar da daicav, modi, waiyvane colad, qorwili
gavaCaRoTo.
ase gadawyvites da kacic gagzavnes yabardoSi.
gaxarebuli yabardoeli umal ZmebTan gaCnda. miitana Zvirfa-
si saCuqrebi, yvelaferi, rac qorwilisTvis iyo saWiro da mivida.
biWebi kargad gaumaspinZldnen, gaSales sufra da aqeifes. yabar-
doelma sacolis naxva iTxova. biWebma veRar moiTmines da mokles
sasiZo, amxanagebic dauxoces. Sekazmes cxenebi da gamoiqcnen Ta-
vianTi soflidan. bevri eZeba yabardoeli vaJis mamam Zmebi, magram
amaod. biWebma qsnis xeobas moaRwies.
erT mTasTan ipoves wyaro, dalies. cota xnis Semdeg wyalTan mi-
805

805
vida lamazi, saocarrqebiani iremi. SuaTana vaJi _ elxani _ mizanSi
marjved isroda. styorcna isari irems da mokla. biWebs gauxar-
daT da Tqves: `albaT, es adgili gviwyaloba RmerTmao~. cota xanSi
aiSenes bina da iq dasaxldnen.
biWebisaTvis aRar SeiZleboda doRuzaanT gvaris tareba. gva-
rebi sakuTari saxelebidan miiRes.
cofani uSvilo iyo. muzarisa da elxanis Svilebi muziaanad
da elyanaanad iwodebodnen. axla im adgils hqvia kusxaTi da iq
cxovrobs muziaanT TerTmeti ojaxi. maT eklesiaSi axlac aris
irmis rqebi.
muziaani da elyanaani rom momravldnen, miwa aRar eyoT da iq-
idan gadasaxldnen: muziaani _ zayorSi, elyanaani ki _ armazSi,
zogni sxva sofelSic wavidnen da mTeli qsnis xeobaSi gaifantnen.
isini dResac biZaSvilebad Tvlian erTmaneTs.
ase warmoiSva muziaanT gvari.

pur-marilis fasi

iyo erTi Raribi kaci. hyavda erTi vaJi da cxovrobdnen TavisT-


vis. erTxel Raribma kacma ixmo vaJi da uTxra:
_ sanam cocxali var, wadi Cems megobarTan, inaxule da Cemi
valic gamoarTvi. Sori gza gaqvs da daimaxsovre: sadac ginda mogix-
des puris Wama _ gzad Tu binad _ lukma martom arasodes gatexo.
gaumzades vaJs sagzali da wavida, aba, ras izamda. iara, iara,
ramdeni iara, vin icis? erT wyaros miadga.
wyarosTan erTi moxuci kaci ijda. saWmeli ara hqonda ra, ijda
da isvenebda. Raribi kacis vaJma amoalaga Tavisi sagzali da moxu-
cic miipatiJa:
_ ikadre, moxuco kaco, Cemi Raribuli sadili, pur-marili
RmerTs yvelasTvis saerTo miuciao.
moxucma madloba uTxra vaJs, daewvia da erTad isadiles. mere
ki adgnen da gza ganagrZes. iares, iares da saRamos erT sofels
miaRwies. ucbad Raribi kaci sadRac gaqra da vaJi marto mivida
maspinZlebTan.
mamis megobrebma vaJi kargad miiRes, uxvad gaumaspinZldnen,
misces rac mamamisisa emarTaT da meore dResve gamoistumres.
806

806
soflidan karga manZili rom gamoiara, xedavs, is moxuci kaci
midis gzaze. vaJi wamoewia da uTxra:
_ uzrdelobaSi nu CamomarTmev, moxuco, magram unda gamo-
gityde, Zalian mawyenine, rom mimatove da ar wamomyevi Cems
maspinZlebTan, isini Senc gulTbilad migiRebdneno.
_ marTali xar, ymawvilo, magram mec xom iq viyavi, Sens
maspinZlebTano.
_ auh, aba, me rom ar daminaxixaro?
_ me kaci ara var, _ uTxra moxucma, _ me sulTamxuTavi var da
Seni maspinZlis sulis amosarTmevad viyavi. aqamdec unda mivsuli-
yavi, magram RmerTs sul imas exveweboda: RmerTo, vali mmarTebs da
sanam ar gadavixdi, nu momklavo.
idarda vaJma Tavisi maspinZlis sikvdili, magram dardiT raRas
uSvelida.
_ aba, maS Cemi sulis wasaRebad rodisRa moxvalo? _ hkiTxa
vaJma.
_ gerCivna, ar gekiTxa, sul magis fiqrSi iqnebi da gagiWirdeba
cxovrebao.
_ raki SevxvdiT, miTxari, aRar aqvs amas mniSvnelobao, _
Caacivda vaJi.
_ cols rom miiyvan, mTavarangelozs Seavedreb Tu ara, moval
da suls amogarTmevo, _ gamoutyda sulTamxuTavi.
ase dascildnen erTmaneTs.
vaJs didi xania gadaucda colis Txovnis dro, magram daqorwine-
bas ar apirebda. autydnen naTesavebi Tu mokeTeebi da aRar misces
saSveli, daqorwindio. rom aRar da aRar moeSvnen, raRa eqna biWs da
daTanxmda. sulTamxuTavma rac uTxra, imisi gamxela ver ikadra.
moiyvana coli. rogorc ki patarZali Sin Seiyvanes da saxlis an-
gelozs Seavedres, sulTamxuTavic iqve gaCnda da vaJs Tavs daadga.
_ erT wams madrove, mamas sityvas vetyvio, _ sTxova sulTamx-
uTavs vaJma da mamasTan mivida. uambo, sulTamxuTavi rom movida
misi sulis wasaRebad.
_ etyoba, Svilo, Cemi darigeba, ar Segisrulebiao, _ uTxra
mamam.
_ RmerTia mowme, orjer Sevxvdi am berikacs da orjerve er-
Tad visadileTo.
_ aba, maS midi da uTxari: _ pur-marils ar afaseb-Tqo?
807

807
mivida biWi da gadasca mamis naTqvami. veRaraferi upasuxa sul-
TamxuTavma da wavida saiqiosa da RmerTis mosamarTleebTan. kviri-
dan kviramde iTaTbires, imsjeles da pur-marilis fasi ver gansaz-
Rvres, ise eZviraT.
ase gadarCa cocxali axaldaqorwinebuli vaJi.

xazna, xugaTi milos da

xugaTi milos das xazna erqva. deviviT qali iyo, wisqvilis qve-
bi xeliT dahqonda.
erTxelac lekebma mZinare moixelTes, xelebi Seukres da gait-
aces. TavianT sofels rom miuaxlovdnen, erTi qarTvelis venaxSi
dabinavdnen Ramis gasaTevad. erT-erTma lekma xazna venaxis Suagu-
lisken waiyvana, Rame iq unda gaeTiaT. venaxSi Rrmad rom Sevidnen,
xaznam leks Tavi waacala, TviTon ki gaiqca da saqarTveloSi erT
eklesias Seefara. mRvdels Seecoda qali da eklesiaSi damala.
lekebma diliT amxanagi moZebnes da mkvdari ipoves. bevri eZe-
bes xazna, magram raRas ipovidnen!
maSin xaznam werili afrina kudarSi Tavis ZmasTan _ milosTan.
milo Tavis ramdenime biZaSvilTan erTad wamovida qalis saSvelad.
mRvdeli mivida xaznasTan da uTxra: `Seni Zma movida~. xaznam ar
daujera, egona lekebi ariano da mRvdeli matyuebso.
xaznam mRvdels uTxra: _ Tu Cemi Zma milo aris, maSin misi xur-
jini momitane, Cemi moqsovilia da vicnobo.
mRvdelma miutana xurjini. xaznam icno da wamovida Tavis Zmas-
Tan. milom mRvdels madloba gadauxada, uxvad daasaCuqra, Tavisi
da ki Tan waiyvana da wavida.

rogor ipoves Zmebma dakarguli cxenebi

iyo sami Zma. sakuTari SromiT irCendnen Tavs, aravis awuxebdnen.


sagazafxulo samuSaoebi iyo gaCaRebuli, rom samives cxenebi
mohpara.
dadardiandnen Zmebi, aRar ician, ra wyalSi Cacvivdnen, rogor
moiqcnen!
808

808
erTma Tqva:
_ cxenebi unda movZebnoTo.
meorem urCiaT:
_ am gaxurebuli muSaobis dros cxenebis Zebna rom daviwyoT,
dagvagviandeba da Tu droze ver davamuSavebT mindvrebs, xom da-
viRupebiTo.
mesamec daeTanxma:
_ ho, movaTavoT sagazafxulo saqmeebi da mere SevudgeT Ze-
bnaso.
samuSao ki gazafxulidan Semodgomamde aRar da aRar mTavrde-
boda. erT saqmes morCebodnen, meore gamoCndeboda da amgvarad,
gvian Semodgomamde ver moaxerxes cxenebis saZebnelad wasvla.
acivda, dildilobiT ukve TrTvils debda.
erT diliTac Zmebma Sekazmes cxenebi, adre gazafxulze moparu-
li cxenebis kvali Semodgomis TrTvilze mainc ipovnes da gahyvnen.
iares, iares da erTi batonis sofelSi mividnen. male Zmebi mixvdnen,
rom kvali erTi batonis galavanSi Sedioda. maT cxenebi batonis sas-
tumros saxlis win boZze daabes da sastumroSi Sevidnen.
moaxsenes batons stumrebis misvla. kargad umaspinZla batonma
stumrebs; saklavi daukla, pur-marili gaumarTa. mere ki Rame nebi-
sa usurva da dilamde daemSvidoba.
Sevida Tu ara batoni Tavis oTaxSi, msaxuri ixmo da daavala:
_ miipare sastumros karTan da yuri miugde, aba, ras ilapara-
keben. mere mobrundi da momaxsene, rasac ityvian. icode, mouTmen-
lad gelio.
wavida msaxuri, dadga karTan da yurs ugdebs oTaxSi myof Zmebs.
ufrosma Zmam Tqva:
_ erTi rame gamikvirda dRes: es batoni sav lags* hgavs.
SuaTanam SeniSna:
_ me ki vigrZeni, rom purs mkvdris suni asdioda.
mesamem:
_ me ki mgonia, rom xorcs ZaRlis suni asdiodao.
amiT daasrules Zmebma saubari da daiZines.
dabrunda batonTan msaxuri da rac moismina, Tavidan bolomde
dawvrilebiT uambo.
batoni gaabraza stumrebis naTqvamma, Tavi veRar Seikava da de-
das dauZaxa:
809

809
_ dedaCemo, ras niSnavs es, stumrebi sav lags rad mamsgavse-
ben? mwunoben Tu sinamdvilea, rasac amboben?
_ deda Semogevlos, Svilo. mamaSens Cems garda nomilusic*
hyavda. me sul gogoebi miCndeboda, nomiluss ki _ biWebi. Sen rom
gauCndi nomiluss, mec swored maSin gamiCnda gogo. adgnen da Sen
Cems ferxTiT dagawvines, Cemi gogona ki nomilusis ferxTiT. ai, ase
iyo es saqme.
_ purze raRas ityvi, rom uTqvamT _ mkvdris suni asdiodao?
_ erTxel mezobel sofelSi satiralze mimaval qals davemg-
zavre. ukan rom vbrundebodiT, gzis gadaRma beWis Zvalze amosu-
li xorblis TavTavebi davinaxe, ukve mosamkali iyo. damenana gasa-
oxreblad, movkrife TavTavebi, movfSvnite, marcvali wamoviRe da
Sin rom movedi, saTesle xorbals zed gadavabnie.
_ kargi, _ Tqva batonma. axla mwyemsi daibara da hkiTxa: _ mipa-
suxe, stumrebs rom saklavi daukali, ra iyo, ra saqoneli? aba, miambe!
_ erTma cxvarma batkani moigo Tu ara, im wams suli gaafrTxo.
batkani oblad darCa, farexSi Zukna ZaRli gvyavda. swored im xaneb-
Si dayara lekvebi. batkani Zuknas mieCvia, rogorc lekvebi wovdnen,
isic egreve wovda da ase gaizarda ZaRlis rZiT.
_ es ra ubedur stumrebs gadaveyareo, _ gaifiqra aldarma.
diliT adre gamoayvanina is moparuli cxenebi, daadgmevina Ta-
visi unagirebi, Seakazmvina da ase uvneblad gamoistumra Zmebi Sin.

vasTirji da mela

xalxis mfarveli RvTaeba vasTirji gaWirvebul adamians Sin


Tu gareT yovelTvis exmareba. mas erTaderTi vaJi hyavda, romelic
sul Tan dahyavda, rom xalxTan axlos yofiliyo, adamianebi hyvare-
boda, radgan TviTon vasTirjis Zlier uyvarda isini.
vasTirjis vaJi rom davaJkacda, cecxlSi awrTobina isrebi,
aiRo mSvildi da angelozebis samflobeloSi sanadirod wavida.
erTi mTis ferdobze Sveli dainaxa; styorcna isari da moaxvedra.
Svelma Zlivs miaRwia Sinamde. sasikvdilod daWrili cecxlis piras
daeca. swored am dros angelozebi saRvTos ixdidnen.
vasTirjis vaJi daWrili Svlis kvals gahyva da kvalma angelo-
zebis samflobeloSi miiyvana. gamoucvivdnen gabrazebuli ange-
810

810
lozebi vaJs da karga gvarianad mibegves, Sublze sami TiTis dadeba
kanic aaZres.
vaJma erTi es ki moaswro eTqva: _ moicaT, mamaCemi vasTirjia,
sulerTia, is Cems sisxls ar SegarCenTo da suli ganuteva.
SeSindnen angelozebi, dafrTxnen da zecaSi afrindnen.
vasTirjim Svilis sikvdili rom gaigo, raRa Tqma unda, Sewux-
da, magram amas sxva sadardelic daemata _ Sublze kangadamZvral
micvalebuls saiqioSi ar miiRebdnen. dadardianebulma vasTirjim
xalxs mimarTa:
_ xalxo, ra wyalSi Cavvarde aRar vici, zecaSi ver davmarxav,
radgan miwieri cecxliT myavda gazrdili. miwasac ver mivabareb,
radgan Sublze kani ara aqvs da micvalebulebi axlos ar gaikareben.
am gasaWirisagan vasTirji miwierma mWedelma ixsna: brinjao
gaabrtyela da micvalebuls Sublze miaWeda. cxedari saerTo akl-
damaSi daasvenes.
rogorc ki daabinava vaJi vasTirjim, Sejda Tavis raSze da
zecisken gaswia sisxlis asaRebad. aiRo Tu ara Svilis sisxli, kvlav
dedamiwaze dabrunda da im akldamasTan gamoiara, sadac misi Svili
iyo dasvenebuli. xedavs _ misi Svilis saflavs erTma melam samjer
miafurTxa da gaiqca.
gamoudga vasTirji mosaklavad. mela moubrunda da uTxra:
_ oRond nu momklav da getyvi ase ratomac moviqecio.
Sedga vasTirji da:
_ aba, ras metyvio?
_ pirvelad im mkvdars mivafurTxe, vinc kacs mourigdeba da
sityvas ki gatexs, radgan es sakuTari gadafurTxebulis alokvas
niSnavso.
meored im mkvdars mivafurTxe, vinc sificxiT saqmes waaxdens.
es imas niSnavs, rom ar gafurTxeben da Sen ki ilokavo.
mesamed im mkvdars mivafurTxe, vinc kacs jer daaimedebs da
mere ki molodins gaucruebs. es igivea, cud mkvdars cudi msxver-
pli Seswiroo.
mousmina vasTirjim da aRaraferi uTxra, gauSva mela. misi
naTqvami ki daimaxsovra. ganagrZo gza. erT sofelSi mivida da ras
xedavs! Segrovila xalxi, ZaRlis gobSi CausxamT wyali da erT kacs
ZaliT asmeven.
gaukvirda vasTirjis da hkiTxa xalxs:
811

811
_ xalxo da jamaaTno, gana iseTi ra daaSava am kacma, ase rom
awvalebTo?
_ am kacs vaJi moukles. man sisxli aiRo, Semdeg mosisxleebs Seu-
rigda. Serigebis merec ar dawynarda, sityva gatexa. mas amieridan su-
lieri aravin miekareba da Sinac aravin SeuSvebs, aRaravin miawvdis
lukmas da mis pur-marilsac aRaravin miiRebso, _ upasuxes erTxmad.
vasTirjim gaifiqra: es xom melas pirveli sityva amixdao!
vasTirjim gza ganagrZo. iara, iara da axla sxva sofelSi mivida.
xedavs, xalxi erT kacs misdgomia da zed afurTxebs.
_ ra gindaT mag kacisgan, ras erCiTo? _ ikiTxa vasTirjim.
_ am kacma marTal adamians ar daujera. samogzaurod Sors
iyo wasuli. misi gamgzavrebis Semdeg cols vaJi SeeZina. Sin mosuls
Sviliani coli rom dauxvda, ar ikiTxa, raSi iyo saqme, ar daujera
cols da orive _ oci wlis vaJi da Tavisive coli sicocxles ga-
moasalma. axla Cven ase gadavwyviteT: am kacs aravin miaTxovos qali,
aravin gauwodos daxmarebis xeli da amieridan misi gvari wyeulimc
iyoso, _ upasuxes vasTirjis.
vasTirji aqedan pirdapir Sinisken gamoeSura. Sin movida da ai,
saocreba, misi colis gverdiT vaJs ar sZinavs?! sastikad gabrazda
vasTirji da kars muSti dascxo. wamocvivdnen colica da vaJic da
gaxarebulebi miegebnen. vasTirjim vaJs rom Sexeda, ra Tqma unda,
mixvda Secdomas, es xom misi Svili iyo da gaifiqra, melas meore
naTqvamic amixdao.
diliT vasTirji kvlav gzas gaudga. mivida erT sofelSi da ras
xedavs! erTi kacisTvis TokiT yelze ZaRli gamoubamT, daatare-
ben nexvebze, aRma-daRma da awvaleben, mere miiyvanes es kaci sasa-
flaoze da viRacis samareze msxverplSewirvis wess ugeben.
_ ra daaSava am kacma, risTvis swiravT mkvdarso? _ hkiTxa
Sewuxebulma vasTirjim Segrovil xalxs.
_ es kaci ucxo qveyanas Cvens ambebs Cumad atyobinebda _ sa-
kuTar xalxs hRalatobda. axla aseTi ganaCeni gamovutaneT _ cud
mkvdars unda SevwiroT. TviTon gansaje, sworad viqceviT, Tu arao?
_ aseTi adamiani cofiani ZaRliviT daundoblad unda gadaag-
do kldidan! _ ar daindo moRalate vasTirjim.
xalxs moewona misi azri da moene kaci yelze gamobmul ZaRlTan
erTad maRali kldidan ufskrulSi gadaCexes.
vasTirjim gaifiqra _ melas mesame sityvac amixdao da Sin da-
brunda.
812

812
mela da mwyerCita

erTi mela da erTi mwyerCita daZmobildnen.


erTxel melas qaTmis xorci, xaWapuri da qada mounda. sad aRar
ixetiales Zmobilebma, magram verafers waawydnen. amasobaSi Semo-
aRamdaT. SabaTi saRamo iyo. xedaven, modian jguf-jgufad qalebi
da xelSi xoragiT savse tabakebi uWiravT.
mwyerCitam melas urCia:
_ modi, Sen aq Robis Ziras daimale, me fexs aviTrev, frTasac
CamovifarTxuneb da am qalebs gzas gadavuWri. qalebi tabakebs Zirs
dadgamen da dasaWerad gamomidgebian. mere Sen ici da Senma biWobam
_ saWmel-sasmeli gaacunculeo.
mela, rasakvirvelia, sixaruliT daTanxmda.
mwyerCitam koWlobiT gadaiara gzaze.
_ SexeT, SexeT, frTamotexili mwyerCita, _ SesZaxes qalebma,
_ bavSvebs amaze ukeTess ras mivuyvanTo?
dadges tabakebi Zirs da yvelani mas daedevnen. mwyerCitam jer
skup-skupiT iara da mere ucbad afrinda.
gadmoxta mela da tabakebze rac ki ewyo: xaWapuri, qaTami Tu
qada _ sul gaacuncula. melam da mwyerCitam kai gvarianad iqeifes.
megobrebi Sin rom mividnen, ukve daRamebuli iyo. mwyerCita melas
ekiTxeba:
_ gaZRomiT ki gaZexi, magram erTi miTxari, qristiani xar Tu
muslimio?
_ muslimi varo! _ upasuxa melam.
sxedan oriveni cecxlis piras da Tbebian. mela ambobs:
_ ki gamaZRe, Zmobilo, magram Tu SiSsac gamagebineb ra aris,
Senze Zvirfasi aravin meyolebao.
_ kargi, arc magaze gawyeninebo, _ dahpirda mwyerCita.
meore dRes erTi batoni meliebze sanadirod gamosuliyo. es
Cveni mwyerCitac win dauskupda! meZebrebma SeamCnies da gamoudgnen.
Citi meliisaken gaeSura. es rom melam dainaxa, rac Zali da Rone
hqonda, mokurcxla. meZebrebi axla melas gaekidnen. erTma melas nax-
evari kudi waawyvita. kudmoglejilma melam Zlivs Seaswro soroSi.
daRamda. zis mwyerCita xis totze, mela ki Zirs cecxls eficxe-
ba, qSinavs, wkmutunebs da enagadmogdebuli dablidan Sescicinebs
mwyerCitas.
813

813
daRlil-daqancul mwyerCitas amasobaSi CaeZina da ucbad Zirs
ar moadina zRarTani!
_ axla ki veRar wamixval da Cagaxramunebo, _ uTxra melam.
_ Zmobilo, Sen xom muslimi xar da bismilahis* uTqmelad ro-
gor unda SemWamoo? _ Seaxsena mwyerCitam.
_ bismilahio! _ daaRo piri melam da mwyerCitamac dro ixel-
Ta, afrinda da isev xeze Semojda.

sikeTe sikeTiT aravis gadauxdia

erTxel mindor-vels xanZari moedo. irgvliv yvelaferi iwvo-


da. visac SeeZlo, rac Zali da Rone hqonda garboda iqidan. erTi
mxedari cxens miaWenebda, rom gveli Semoxvda.
_ RvTis gulisaTvis, keTilo adamiano, oRondac gadamarCine
da mec rameSi gamogadgebio, _ Seevedra gveli.
kacma ubeSi Caisva gveli da gza ganagrZo.
xanZars rom Tavi daaRwia, gvelma sTxova.
_ Sens gaxarebas, qeni sikeTe, Sens ubeSi suli mexuTeba da iqne-
ba Tavze damisvao.
kacma amoiyvana gveli ubidan da Tavisken misca gza. gvelma dro
ixelTa, kacs pirSi CauZvra da mis kuWSi Casrialda.
samSvidobos rom gavidnen, kacma cxeni SeaCera da gvels mimarTa:
_ xanZari aRar aris, amoZveri axlao!
_ amovZvrebi im SemTxvevaSi, Tu iseT suliers maCveneb,
romelsac sikeTe sikeTiT gadauxdiao.
mTeli qveyana moiara kacma, sulieri ar darCenila, ar ekiTxa,
magram arc aravin icoda, arc aravis gaegona, sikeTisaTvis sikeTe
vinmes gadaexada Tu ara.
qveynierebaze aravin darCa gamosakiTxi katis garda.
_ modi, barem am katasac vkiTxav, guli rom ar meTanaRre-
bodeso, _ ifiqra kacma da mivida katasTan.
_ maS, raRa kata var, eg rom ar vicodeo, _ miugo katam.
_ vin ginaxavso? _ hkiTxa gvelma.
_ amoZveri, rom Cumad giTxra, Torem kaci gaigonebso, _ uTxra
katam.
gvelma Tavi amoyo Tu ara, katamac Caavlo piri da amoaTria.
814

814
Tqvens mters, imas dRe daayena _ suli gaafrTxobina!
amis Semdeg damegobrdnen kata da adamiani da erTad daiwyes
cxovreba.

gaumaZRari Tvali

Turme erTi maliqi iseTi mdidari iyo, misi qoneba dedamiwaze


aRar eteoda. magram mainc wavida saalafod. miadga moZalade erT
sofels. Sexvda erTi mojamagire, romelmac gaafrTxila:
_ Seni saqme kargad ar damTavrdeba, ukan Tu ar gabrundebio.
maliqma upasuxa:
_ Sen ra gaSinebs, Raribi xar, wadi da SeZveri sadme, daimaleo.
maliqs Wkviani cxeni hyavda da iman uTxra:
_ daujere mag kacso.
maliqic ukan gabrunda, aRar aiklo sofeli, magram saxls rom
miuaxlovda, Tqva:
_ ratom Tavi ar momikvdeba, mekiTxa mainc, rad gamomabrunao.
maliqi ukan gabrunda da Rarib kacs hkiTxa:
_ miTxari, ratom gamabruneo?
Raribma kacma uTxra:
_ aha, aiRe Tvali, awone da maSin mixvdebio.
maliqi saxlSi wavida, Sekriba sofeli da Tvalis awonva daiwyo,
magram verafriT ver awona.
maSin erTi koWli kaci mivida da uTxra:
_ me gaswavli, amas rac gadawoniso.
koWlma kacma sasworis erT mxareze Tvali dado, meoreze ki _
Tavisi dana, Subi da xmali, magram saswori arc ki Setokebula. ma-
Sin koWlma joxis wveriT miwa moTxara da Tvals daayara. axla ki ga-
daixara saswori, gadawona Tvali. xalxs ewyina es ambavi da koWlis
mokvla daapira, kudianobac ki daswames. koWlma uTxra:
_ kudiani ara var. me mxolod winaprebis danabarebidan vici:
_ rac ufro mdidrdeba kaci, miT ufro xarbi xdeba da mis Tvals
sikvdilamde veRaraferi aZRobs, miwis metio.

815

815
xarbi kaci

iyo erTi xarbi kaci. erTxel dasaZineblad dawva, magram Zili


ara da ar miekara. iwva da fiqrobda, ocnebobda. ocnebaSi wasuls
xma moesma:
_ Tu gamdidreba ginda, aha, qisa. Sig mxolod erTi oqros koWia,
magram ramdeni amoiReb, imdeni mis adgilze sxva gaCndeba. amoiRe,
ramdenic ginda, mere ki qisa wyalSi isrole. Tu ase ar moiqcevi,
oqros ver moixmar, radgan qvad iqceva.
xarbi lamis sixaruliT gagiJda. daiwyo qisidan oqros amoReba.
amoiRebda erT koWs, mis adgilze sxva Cndeboda, amoiRebda erTs,
meore emateboda: _ ra bedi mewia, _ xarobda kaci, _ amaRam oqros
mTas davayeneb da gavmdidrdebi. diliT ki qisas wyalSi movisvri da
arxeinad vicxovrebo.
ijda saRamomde xarbi, iRebda qisidan oqros da awyobda. kidev
erTi gora daayena. mosaRamovda da isev guli daswyda xarbs:
_ axla es qisa rogor gavimeto wyalSi gadasagdebad? jobia,
jer cota kidev mivumato Cems oqroso, _ ifiqra.
ase ganagrZo oqros dagroveba _ iRebs da awyobs, iRebs da
awyobs. dilamde kidev erTi gora daayena. ramdensac mets iRebda,
metis amoRebis survili uCndeboda. moSivda, SimSiliT suli eleo-
da, magram saxlSi xmela puris meti araferi ebada. oqrosTvis rom
moeklo, qvad iqceoda da SiSobda!
xarbi xandaxan gaReWavda xolme erT lukma xmela purs da isev
qisas miutrialdeboda. iRebda da iRebda oqros. Rame TiTqmis aRar
iZinebda da dRisiT arafers Wamda. dro enaneboda.
gavida kvira, Tve, weliwadi. xarbi qisas mainc ver eleoda.
_ simdidriT vin gamZRara, _ imarTlebda Tavs xarbi, _ rac
meti gaqvs, meti gindeba!
agrovebda oqros xarbi, gorebs ayenebda, magram ver xarjavda
da isev Zveleburad siRaribeSi atarebda dReebs. isic ki daaviwyda,
rom erT dros mdidrulad cxovreba surda. xan ifiqrebda, meyofa
axla, gadavagdeb qisas wyalSio, mere isev daenaneboda da itovebda
qisas TavisTan.
amasobaSi daberda xarbi kaci, daCaCanakda. qisas mainc ar eSvebo-
da. iRebda da iRebda oqros, xmarebiT ki ver xmarobda, ver imetebda.
oqros grovebs Sua xelSi qisaCabRujuli ijda xarbi kaci da
aseT siRaribeSi amoxda suli.
816

816
gviriRiyo da misi wuRa

lacSi* cxovrobda erTi xani, barziyavSi* ki _ sami Zma: abiragi,


uruzmagi da gviriRiyo. lacis xanma Tqva: `vinc saubarSi CamaZinebs,
Cemi sami asulidan erTs mivaTxovebo!~ barziyavidan masTan mivida abi-
ragi. bevri elaparaka, magram ver daaZina. lacis xanma zurgze tyavi
sam pirad aaWra. abiragim zurgi daifara da Sercxvenili gabrunda.
amis Semdeg mivida uruzmagi. masac igive daemarTa.
umcrosis jeric dadga. gviriRiyo lacis xanTan mivida da
uTxra:
_ Cveno xano! Tqveno udidebulesobav! TqvenTan patara saqme
maqvso.
xanma is sasaxleSi Seiyvana da uTxra:
_ axla, Seni jeri dadga! aba, daiwyeo!
gviriRiyom gabedulad daiwyo:
_ barziyavSi vcxovrobdiT samni Zmani. me, yvelaze umcrosi,
mTaSi wavedi mwyemsad da barziyavSi, dedaCemis keriamde Rari gavi-
yvane. cxvars rom movwvelidi, rZes RarSi vasxamdi da dedaCems yve-
li amohyavda. erT nislian dilas ruSi mgeli Cawoliliyo, me ver
SevamCnie da RarSi rZe Cavasxi. rZem mZinare mgeli gaiyola, mgeli
sawuravis naxvretSic gaZvra da moxvda yvelSi. mkaTaTveSi Zmebma
daviwyeT mka... erT dRes dedaCemma im yveliT xaWapurebi gamoacxo
da amoitana kaloze. me umcrosi viyavi da rodesac xaWapurebi
davWeri, iqidan ruxi mgeli gadmoxta, celi vesrole, kiserSi Caer-
Wo. ocdaaTi bululi movaTibine da mere gavagde.
Tibva rom davamTavreT, Sevjeqi cxenze da remis mwyemsad wave-
di. erTxel cxenidan Camovxti da davjeqi. Tavze mwyerma gadamif-
rina. kombali vesrole da movkali, gamovSigne da Tormeti qoTani
qoni amovarTvi. xom ici, Rarib kacs wuRebi uxmeba xolme da rom
darbilebuliyo, is qoni wavusvi, mTeli qoni erT wuRaze gaTavda,
meore ki gamebuta da gameqca. gamovekide, mivdev, vxedav _ kalos
ar lewavs Cemi wuRa! miviTvale xorbali da marTnaxevari* Semxv-
da wilad. wamoiRo im uvargisma wuRamac Tavisi wili. xidTan rom
movediT, vuTxari:
_ momeci, me gadavitan, Sen xidze ar waiqce. ar damijera, is-
eTi urCi da uvargisi iyo. amasobaSi xidze waiqca da xorbali wyalSi
Caucvivda.
817

817
kruxad viqeci da amovkenke. magram marcvalnaxevari don-
bedTirma waiRo. sami qvabi fafa iq movxarSe.
iqidan wamovedi. ivnisis Tve iyo, rema gavreke wylis dasalevad.
wyaro gayinuli iyo. mdinarisaken gaveSure, isic gayinuliyo. Cemi
mklavidan soli gavakeTe, Tavis kanisgan _ uro, yinuli Cavamtvrie,
_ cxenebi davarwyule da ukan gamovreke.
vuyureb da ai, saocreba: xis SuagulSi erTi kaci Tormeti ka-
meCiT kaloze xorbals lewavs:
_ Sen amogiwydes keTilebi, Cven gaSlil mindorSic ver vax-
erxebT amas da Sen ki xis SuagulSi lewav...
_ keTilebi Sen dagexocos! Tavis qala aRara gaqvs da Tanac
naxevar cxenze Semjdarxaro, _ mipasuxa im kacma.
gavixede da Cems cxens naxevari, marTlac, aRara hqonda, Tavze
xeli movisvi da ai, saocreba, _ sadRaa naxevari qala.
ukan davbrundi da Cemi cxenis naxevari WyantobSi Cafluli vi-
pove. mivade erTmaneTs es nawilebi, vaSlis xis toti movWeri, fo-
Tlebi movacile da cxens welze SemovuWire. totze erTi Reri mo-
saWreli damrCenoda da cxenis zurgze vaSlis xe amovida.
cxenis zurgze, totidan totze, vaSlis Wama-WamiT camde avedi:
iq qurdalagons foladis qala gavakeTebine. iqidan wvrili TokiT
gadmoveSvi, gzad fexebze Semcivda da cecxli davanTe; CameZina ce-
cxlis piras da miwaze Camovvardi, gverdebi Camelewa. Tu ara gjera,
TviTon daxede Cems neknebs, lacis xano.
xans amden laparakSi ise CaeZina, rom gviriRiyom naxevari ul-
vaSi Camohparsa.
xans rom gamoeRviZa, Tqva:
_ wadiT da im vaJkacs Cemi erTi asuli SerTeTo.
gogo moiyvanes. gviriRiyom amoiRo dana da gogos sam nawilad
gaWra daupira. xani ekiTxeba:
_ ras akeTeb, ra dagemarTao?
gviriRiyom upasuxa:
_ samni Zmani varT da samivem unda gaviyoT Seni gogoo!
xanma Tqva:
_ es ra eSmaks gadaveyare! wadiT da is ori gogoc gaataneTo!
ase rom, gviriRiyom lacis xanis sami asuli wamoiyvana barzi-
yavSi. didi qorwili gadaixades, xalxi kargad aqeifes. didi qoneba
hqondaT da bednierebi iyvnen.
Tqvenc bednierebi iyaviT.
818

818
gavzi*

ori Zma sxvadasxva sofelSi cxovrobda. erTi mdidari iyo,


meore _ Zalze Raribi.
erTxel, erT did dResaswaulze Raribi Zma estumra mdidars da
uTxra:
_ Cemo Zmao, dResaswaulze movedi da aba, Sen ici, rogor gami-
maspinZldebio.
_ ager, jamSi saSeno sasmelia, midi da, ramdenic ginda, dalieo,
_ miuTiTa wyalze.
Raribma Zmam marTlac wyali dalia da Tavis saxlSi wavida. mid-
is da miimReris vasTirjis simReras, esmis _ viRaca bans aZlevs, ma-
gram Raribi vera xedavs.
_ vina xar? vin maZlevs bans?
_ me var, me!@
_ Sen vina xar?
_ me gavzi var, Raribis amxanagi.
_ sad midixar axla?
_ SenTan movdivar, SenTan.
_ rogor Tu CemTan?
_ rogor da ise, me sul SenTan erTad davexetebi.
_ me rogorc ki sofelSi mival, movkvdebi.
_ hoda, mec SenTan erTad...
_ rogorc ki Rataki Sin Sevida, maSinve kubos keTeba daiwyo.
gaakeTa da Tqva:
_ axla kubo mzadaa da vkvdebi... gavz, o, gavz! Senc CemTan er-
Tad modixar saiqioSi?
_ aba, ra ggonia?
_ maS Cqara, Caxti kuboSi!
mere isev hkiTxa:
_ siRatakev, kuboSi xar?
_ aqa var, aq! Sen raRas ucdi?
Ratakma saCqarod daaxura kubos saxuravi, lursmnebiT magrad
daWeda, sasaflaoze waiRo da miwaSi Rrmad Cafla.
mas Semdeg Raribi gamdidrda.
mdidarma Raribi Zmis gamdidrebis ambavi rom Seityo, SeSurda.
mivida da hkiTxa:
819

819
_ rogor gamdidrdi, Cemo Zmaoo?
man yvelaferi gulaxdilad uambo.
Surianma Zmam gulSi Tqva: `damacade, gavzi Tu ukan ar dagibru-
no da ar gavaRatakebino Seni Tavio!..~
wavida sasaflaoze, amoTxara gavzis saflavi, axada kubos Tavi
da uTxra:
_ gavz, gavz! aqa xar?
_ aqa var, v-k-v-d-e-b-i, _ amoikvnesa kubodan gavzim.
_ wamodi Cems ZmasTan, is axla Zalian gamdidrda da isev
gaaRatake!
_ SenTan rom viaro ukeTesi iqneba, dReis Semdeg me Sen aRar
mogSordebi, Torem Seni Zma momklavs!
mas Semdeg gavzi mdidar Zmas gadaekida da gaaRataka. meore Zma
ki axlac mdidrulad cxovrobs.

matyuara

erTi kaci Tavisi tyuilebiT mTels oseTSi iyo ganTqmuli. erT


dRes erTma cxenosanma mgzavrma Soridanve SeniSna fexiT momavali
matyuara. gaifiqra, aba, erTi Cems motyuebasac Tu SeZlebso. erT-
maneTs rom miuaxlovdnen, miesalmnen. mgzavrma hkiTxa:
_ matyuaras rom eZaxian, Sen is kaci ara xaro?
_ isa var, raSi dagWirdio?
_ Sen araferSi mWirdebi, magram Tu marTla magari matyuara
xar, aba erTi, mec momatyueo.
matyuara cota Sefiqrianda, mere Sewuxebuli xmiT uTxra:
_ ki mogatyuebdi, magram mosatyueblad saWiro xelsawyoebi
Tan rom ara maqvs!
_ magaze nu dardob! ager Cemi cxeni, Sejeqi da moitane. moxval
da vnaxoT erTi, rogor momatyuebo.
_ Zalian miWirs Seni motyueba, magram raki ase guliT ginda,
sxva ra gza maqvso, _ uTxra matyuaram, mere ki Sejda mis cxenze da
gaqusla. mgzavri im adgilze darCa... da dResac elodeba.

820

820
ori Zma

erT sofelSi cxovrobda ori Zma. erTi matyuara iyo, magram


sofelSi igi Zalian uyvardaT. mis Zmas ukvirda _ aseTi matyuara
iyo da xalxs mainc is erCia yvelas. gadawyvita, TviTonac ecada
tyuilebis Tqma.
erT dRes mivida nixasSi da iq myofT uTxra:
_ xalxo, saocreba unda giamboT! dRes tyeSi viyavi, irems ves-
role da tyvia yurSic moxvda, rqis wverzec da ukana fexis Cliqzec.
imave dros cidan lekvis yefac Semomesma!
xalxi aCoCqolda da pirSi miaxales, tyuils ambobo!
nixasSi misi matyuara Zmac ijda, wamodga da xalxs mimarTa:
_ Tqve kai xalxo, eg ra gasakviria, anda ra aris magaSi daujerebe-
li? iremi ukana fexiT yurs ifxanda da swored maSin moxvda tyviao.
_ mere cidan lekvi rogorRa daiyefebda? _ Seepasuxa viRac.
_ magaSic araferia daujerebeli. arwivma saidanRaca lekvi
aitaca caSi da is iyefebodao, _ ase gaamarTla matyuaram Zma.

marTali kaci

cxovrobda sami Zma. ori qurdi iyo, mesame ki _ patiosani. erT­


xel patiosans coli Caacivda:
_ ver uyureb Sens Zmebs, mihbaZe maT da Senc rame moipareo.
_ kargio, _ uTxra kacma.
erT saRamos wavida da Tavisi Zroxa moipara, dauZaxa cols da
naqurdali sibneleSi dakles.
_ wadi, Wraqi gamoitane da gavatyavoTo, _ gagzavna qmarma
coli.
qalma gamoitana Wraqi da Suqze rom Zroxas daxeda, mixvda, rom
Tavisi iyo. ikivla, loyebi Camoikawra.
qmari miubrunda:
_ visac Zroxas movparavdi, isic xom ase gamwardeboda. aseve
daiwyebda TavSi cemasa da Rrials, codva ar iqnebodao?

821

821
cxenis kargi patroni

erTxel erT kacs cxeni mohpares da Zalian dadardianda. amx-


anagebma hkiTxes, ase ratom javrob, cxeni sxva drosac dagikargavs
da ase arasodes gijavriao.
_ ufro metad isa mwyins, rom Cemi cxeni dasanali iyo, _ Tqva
man, _ da axla qurdebi amas rom naxaven, damcineben, ityvian: eg cx-
enis Rirsi ar yofila, adre iyo magisi cxeni mosaparavio.

ori mezobeli

erT sofelSi ori mezobeli cxovrobda. isini sul erTmaneTs


atyuebdnen. ise mieCvivnen tyuilebs, rom TavianTi naTqvamisa Tvi-
Tonve sjerodaT.
erTxel erTi mezobeli uyveba meores:
_ mamaCems iseTi grZeli boseli hqonda, iseTi, karebTan rom
cxvari damakdeboda, sanam boloSi gavidoda, batkans igebda.
meore uyveba:
_ Cven kidev iseTi grZeli joxi gvqonda, iseTi, wvima wamosvlas
rom daapirebda, dedaCemi aiRebda xolme da imiT Rrublebs aqeT-
iqiT fantavda.
_ ki magram, iseT grZel joxs sad inaxavdiT xolme? _ viTom
sityva mouWra pirvelma.
_ Se dalocvilo, nuTu im Tqveni grZeli boslis Tavze is joxi
arasodes SegimCneviao? _ eSmakuri RimiliT miugo meorem.

RmerTi da eSmaki

erT mSvenier dRes eSmaks zadini* moesurva. waiRo wisqvilSi


saalaoed* gamzadebuli marcvali, dafqva da Sin amoitana. alao ga-
reT mdgar kasrSi Cacala da zadinis gamocxobis Tadarigs Seudga.
sad iyo, sad ara, mopatiJe moadga kars _ mezobel sofelSi viRac
gardacvliliyo da qelexSi epatiJebodnen.
wausvleloba ar iqneboda, eSmakma miatova yvelaferi, kasrisT-

822

822
vis Tavsaxuric ar daufarebia, ise gaeSura gasvenebaze. wavida Tu
ara eSmaki, wvimam dauSva da TavRia kasrSi wyali Cavida. dalba alao
da gafuvda, zedmeti wyalic Tavze moigdo.
eSmaks iq karga xans Seagvianda. rodesac dabrunda, mivida
kasrTan, rom fqvili amoiRos da comi mozilos, magram ras xedavs
_ alao mTlad dasvelebula da cxare sunic asdis! amoiRo sasmisiT
alaos Tavze momdgari wyali da gemo gausinja. moewona da bolomde
gamocala. meorec dalia, mesamec miayola da Troba Seepara. Semdeg
moifiqra aryis gamoxda da gamoxada kidec cxare arayi.
erTxelac eSmakis ezosken RmerTma Caiara. dainaxa eSmakma da
win gadaudga:
_ RmerTo, Seisvene cota xans, sasmeli gamisinjeo.
RmerTi Sedga. eSmakma gamourbenina Tavisi gamoxdili arayi,
auvso yanwi da miarTva.
dalia RmerTma arayi da moewona. kidev isurva da uTxra:
_ erTi xom wyevlaa, eSmako!
meoredac Seuvso yanwi eSmakma. isic gadahkra RmerTma.
_ ori arafers gvaswavlis, eSmako! _ kvlav uTxra eSmaks.
mesamedac gauvso yanwi. esec dalia RmerTma da gaxalisda, mix-
vda, Troba Seepara. gaxalisebuli RmerTi miubrunda eSmaks.
_ dae, es sasmeli amqveynad darCes. oRond, vinc sam yanws da-
levs, is me damemsgavsos. vinc samze mets, is _ Senao! _ uTxra Rmer-
Tma da mxiarulad ganagrZo gza.
marTlac da vinc sam yanw arays dalevs, SezarxoSdeba da karg
gunebaze dadgeba, vinc samze mets _ daTvreba, gadaireva da Wkuas
dakargavs.
ai, ase gaCnda xalxSi es sasmeli.

Raribi kaci da eSmaki

iyo erTi Raribi kaci. erTxel eSmakma Rarib kacs Txebi sanaxev-
rod miabara, oRond gaafrTxila:
_ arc Savi dakla, arc TeTri, arc nacara da arc wiTelio.
Raribi mixvda, eSmaki motyuebas rom upirebda da amanac Tavis
mxriv uTxra:

823

823
_ aba, maS, nurc Sen momakiTxav _ nurc orSabaTs, nurc samSa-
baTs, nurc oTxSabaTs, nurc xuTSabaTs, nurc paraskevs, nurc Sa-
baTs, nurc kviraso.
SeTanxmdnen. gavida xani.
eSmaki iTvlis dReebs da aRar icis, romel dRes mivides Rarib
kacTan. Raribi kacic uyurebs Txebs da romeli daklas, ver gadauw-
yvetia. amgvarad, imravles Txebma da Raribi kaci gamdidrda.
gabrazda eSmaki da kacs uTxra:
_ kargi, aba, da Tu yovel kiTxvaze pasuxs gamcem, Txebi Sen
dagrCeba. Tu ara da, Txebic Cemi iqneba da mwyemsadac muqTad unda
memsaxuroo.
dahyabulda Raribi, ras izamda.
eSmakma daiwyo:
_ erTi ras niSnavso?
_ erTi me var da Cemze ukeTesi aravinaao.
_ orio?
_ ori xom Tvali maqvso.
_ sami raRaao?
_ samfrTa isari zecasac aswvdeba da qvesknelSic CaaRwevso.
_ oTxio?
_ oTxi naliT daWedili cxeni barSic dadis da mTaSico.
_ xuTze raRas metyvio?
_ xuTi TiTi mqondes da wyalSi Tevzs ar gavuSvebo.
_ eqvsio?
_ eqvsjer oci Savi xar-Zroxa rom myavdes, Raribi xom aRar
viqnebodio.
_ Svidio?
_ Svidnaqmarevi qali Cems mters Sexvdeso.
_ rvao? _ Caacivda eSmaki.
_ rvaze aq ar vyofilvar: Tergs gavcildi, TurqeTs viyavio.
_ mdinareze riTi gaxvedio?
_ koWli koRo daviWire, wvivsakraviT unagiris mosarTavi da-
vumagre, Cemive qudi _ unagirze baliSad vixmare da Cemi qamridan
_ aRviri gamovWeri. mere ki zurgze movaxti da iman gamiyvanao.
_ iqneb mdinare iyo pawawinao?
_ patara rogor iqneboda: iqiTa napirze rom arwivi afrinda,

824

824
aqeTa napirs ver uwia, wylis SuagulSi didi lodi egdo da imaze
Camojdao.
_ iqneb arwivi iyo patarao?
_patara rogor iqneboda: narTebis sofels rom daawvima, am
arwivma mTeli sofeli cali frTis qveS moiqcia da erTi wveTic ar
dascemiao.
_ iqneb sofeli iyo patarao?
_ sofeli patara rogor iqneboda: virma Sua sofelSi daiyroy-
ina da soflis bolos ver gaigoneso.
_ iqneb patara CoCori iyoo?
_ patara rogor iqneboda: qalaqidan marilis sami qva amoitana,
ase datvirTulma waxTebis aRmarTSi kurdReli SeniSna, gamoekida
da daiWira kideco.
_ iqneb baWia iyo patarao?
_ baWia patara rogor iqneboda: misi tyavisagan narTebis
ufross qurqi Seukeres da qudic imiTi mourTeso.
_ iqneb ufrosi patara tanisa iyoo?
_ patara rogor iyo: mis fexze mjdarma mamalma rom daiyivla,
xmam mis yuramdec ver aaRwiao.
_ iqneb yru iyoo?
_ yru rogor iqneboda, roca qvesknels rom ori WianWvela Cxu­
bobda, imaTi xmac ki esmodao.
_ iqneb Wkviani iyoo?
_ romeli Wkviani is iyo, Tavisi uWkuobiT Cakvdao.
ase damarcxda eSmaki, Txebis arve ki Rarib kacs darCa.

rogor atyuebda eSmaki xorbals

erTxel eSmakma xorbals uTxra:


_ adamianebi miwas moxnaven da Sen ki xnulSi Cagflaveno.
xorbalma miugo:
_ mere da rao, damflan, lamaz fesvebs gavidgam rbil miwaSi da
mere ki mwvaned amovRaRandebio.
_ Sen ggonia, magas dagjerdebian? roca daTavTavdebi, das-
ruldebi, adgebian da mogcelaveno.

825

825
_ didi ambavi, Cems marcvals CenCos moacileben da viqnebi Ta-
visufalio, _ ixtibari ar gaitexa xorbalma.
_ Sens TavTavs pirutyvis fexqveS galewaven da mere bzesa da
nakmazSi airevio, _ ar moeSva eSmaki.
_ ufro kargi, qarze gamaniaveben, bzes qari gamaclis, nak-
mazsac momacileben da gasufTavebuls damabinavebeno, _ ar daibna
xorbali.
_ arc mere mogasveneben, wagiReben wisqvilSi, dagfq-
vaven, varclSi mogzelen, purad, xaWapurad gamogacxoben, cxel
naRverdalze migaficxebeno, _ Caacivda eSmaki.
_ mere ra, lamaz, gemriel purs miirTmeven adamianebio, _ mi-
ugo xorbalma.
_ magasac ar gakmareben, dilamde Tu darCebi, xelaxla gaga-
ficxebeno, _ ar daindo eSmakma.
xorbalma veRaraferi upasuxa da mwared atirda.

mze da bayayi

uZveles droSi mzes vaJiSvili moukvda da dadardianebulma


sxivebi damala, _ dedamiwaze erTsac aRar uSvebda. erT dRes bay-
ayi daadga gzas da avida mzesTan. mivida da miusamZimra:
_ o, mzeo, Sen ggonia, marto Sen dagemarTa ase? ar ici, rom
yoveli adamiani ibadeba da kvdeba? Sen ki vaJiSvilis sikvdilis Sem-
deg guli ise gaitexe, dedamiwaze erT sxivsac aRar uSveb. Seni Svili
Cemi vaJisnairi rom yofiliyo, Tvalebbriala, oTxive fexiT zRvaSi
mcuravi, maSin raRas izamdi, albaT Tavsac aRar icocxlebdio.
mzes gaecina da uTxra:
_ Tu Cemi vaJi Seni Svilisnairic ki ar iyo, maSin marTla
tyuilubralod momiklavs tanjviT Tavio.
mas Semdeg mzem isev gamoanaTa da Tavisi sxivebi kvlav mohfina
dedamiwas.

826

826
sirdonis viri

sirdonTan erTxel erTi mezobeli mivida da sTxova:


_ sirdon, Sens gaxarebas, viri maTxove, dRes Tu ar gWirdebao.
_ Se dalocvilo, cota adre mainc mosuliyavi, es-es aris Cemma
biWma tyeSi waiyvana SeSis mosatanado, _ miugo sirdonma.
sityva damTavrebuli ar hqonda sirdons, rom boslidan viris
yroyinic moisma.
_ ara grcxvenia, sirdon, viri boselSi gibia Turme, _ uTxra
ganawyenebulma mezobelma, _ Sen ki tyuilebs kadrulob.
_ saidan ici, rom boselSi mibiao?
_ magas ra didi codna unda, viris yroyini Cemi yuriT gavigoneo!
_ Sen TviTon rogor ar grcxvenia, virisa gjera da Cemi ki _
arao! _ nirSeucvlelad upasuxa sirdonma.

827

827
andazebi

beber Cits sakenkiT ver miityuebo.


bevr laparaks bevri Sroma sjobiao.
gvian vaxSmobiT purs ver dazogavo.
guli klitea, ena _ gasaRebio.
dedamkvdari obolia, mamamkvdari _ sawyalio.
didi piri xarsaca aqvs, magram ver laparakobso.
didi suli did tkivils itevso.
dids daapataraveb, pataras ver gaadidebo.
ekali pantas ver moisxamso.
ena visac uWriso, imas ara uWirso.
enamWreli cxeniTao, enabrgvili _ fexiTao.
erT melas or tyavs ver gaaZrobo.
vinc bevrs Zravs, bevrsac hkidebeno.
visac kbilebi aqvs, Wama ar eswavlebao.
TavSekavebuls Tavi arasodes astkivdebao.
Tu ar ari mgelio, risTvis gvinda mwyemsio.
karg cxens kargi mxedari Sveniso.
kargi diasaxlisis Tvali sasworia, sityva ki sitkboo.
kargi Svili dedas aravis gaalanZRvinebso.
kacs ena kidec aaSenebs, kidec daRupavso.
mamis megobari mamis danatovari ganZiao.
marTali kaci brma TvaliTac xedavso.
marils marils aRar uSvrebiano.
marto xe yvavebis sabudariao.
mze samareSic gaaTbobs kacso.
mSieris wamali puriao.
mZime qvas msubuqi sityvebiT ver aswevo.
mjdomares _ mTeli sufrao, mdgomares _ erTi lukmao.
ra gind uxvi iyos sufra, marili aucilebeliao.
rasac mSobels eubnebi, Svilebisgan moismeno.
saqme viriviTaa, saxre aiRe da win gaigdeo.
sinaTlis fass sibneleSi gaigebo.

828

828
stumari stumarTmoyvaresTan midiso.
sulis Zliereba gaWirvebaSi gamoCndebao.
unaklo megobris mZebneli umegobrod darCebao.
uSviloca tiroda da cudi Svilebis patronico.
Cemi ena Cemi mteriao.
carieli sityviT stumars ver daapurebo.
colis kai qaloba qmars etyobao.
cud Svils uSviloba sjobiao.
ZaRli ZaRlia _ Savica da TeTricao.
xe rom iqceva, mezobels eyudebao.

829

829
TaTuri folklori

poezia

xatoRuri simRerebi

***

moabrune piri Cemsken,


SavTvalebav, saamuro,
mesmis Seni gulis Zgera
purim, Cemo, metad tkbilo.

***

Tu miawvdi stumars skamsa,


isic mova, zed dajdeba,
siyvaruli iseTia, Tu movida,
guls gaglejavs.

***

miyvarxar rogorc
das Zma da
gavSordiT erTurTs
mtrebada.

***

kasrze carieli tolCa,


Sin arvin myavs

830

830
modi, qalo, CemTan,
tolTan.

***

qvabidan sadils
TefSze visxam,
Senze Zvirfasi
aravin myavs.

***

ebraul simReras
sxva ver imRerebs,
Cems suls Seni sxeulidan,
romc gindodes, ver amoiReb.

***

rom vewevi,
sigaretebs boli asdis.
me rom gnaxe, Segiyvare,
Cems siyvaruls ar daadga
bolo arsiT.

***

xeli gaviWer daniTa,


gasivda didi ambiTa,
me davamTavre saTqmeli,
jeri dagidga, ram miTxra.

831

831
***

raSic xorci irecxeba,


imas hqvia badiao,
me simRera ver viswavle,
mRera Sen gabadiao.

***

Cemo TeTro sayelo,


ar damcino,
Tu moxval,
sirCiT gasmev arayso.

***

Sen rom gainZrevi da


windas moqsov Cqar-Cqara,
SenisTana momRerals
vnaxav bare as calsa.

***

manqanebi xisao,
gverdi SuSebisao,
Zmao, dambrunebodi,
mudam mSvidobiTao.

***

sufra gaSlilia uxvi,


dana minda, aris Tuki.
nu damZraxavT, megobrebo,
cols daveZeb ZmisTvis Tuki.
832

832
***

maSa minda cecxlisTvisa,


Svili minda me ZmisTvisa,
vaJi hyavdes, sayvarelo,
xelSi aviyvandi maSin.

***

saxli sada gaqvs, qalo,


patroni sada gyavs, qalo,
koWls deidaSens
minda Seni xeli vTxovo.

***

Seni jibis cxvirsaxoci


am Cems jibes idosa,
Seni tani, mSvenieri,
Cems mklavebze iyosa.

***

Sens cxvirsaxocze
Cemi saxelia amoqarguli
vici, Cemo lamazo,
gulSi gyavar da mwyalob.

***

banze qviSa damiyria,


Sens RarSi CaWedilao.
me rom vilxende,
vmRerode, amisTvis guli mindao.
833

833
***

xelze samajuri maqvs,


Zewkvze _ saaTi.
es simRera momiZRvnia
Seni sulisTvis.

***

tyeSi unda frTxilad iyo,


gvelma rom ar daggeslos.
omis ambavs roca vigeb,
tanSi Jruanteli mivlis.

***

es fanjara maRla aris,


TokiT aval da mivaRwev
gulis wadils,
satrfos vnaxav.

***

maRaziaSi Sevedi,
Tofi viyide
farCa-qsovili.
es WuWyiani gogoebi
Tavs ifaseben, rogorc yvavilebi.

***

Cai lambaqze
davisxi,
834

834
gogov, xels nu mkrav,
Seni siyvaruliT
daviwvi.

***

sadac vzivar,
sadac vdgavar,
sul Tana mdev, axlos myavxar,
ase rom mtanjav, damiwyevlixar.

***

mivdivar,
xinkali gamixvieT.
simRera TqvenTvis miCuqnia,
nu daiviwyebT.

qal-vaJis simRera

gogo:
rad maRviZeb diliT
adre, mwyemso vaJo,
ratom damdev.

Zili isec gamkrTali maqvs,


ar meZina wuxel didxans
Senze fiqri amedevna,
sad iyavi, vaJo, miTxar.

damcinian mezoblebi:
rad irCieo mwyemsi biWi,
masTan yofniT ar geqneba
cxovreba da dReni kargni.

835

835
vaJi:
me Sen ase gipasuxeb,
ici, visi Sromac fasobs:
mebaduris, mepuris,
mewaRis da mwyemsi biWis.

gogo:
dards moeSvi,
Savo biWo,
dahkar dols da
daamRere.
simRerebi mimRere,
wignebi wamikiTxe,
xeli xelSi momkide,
dedasTan mimiyvane.

vaJi:
erTs Sen metyvi,
erTs me getyvi.
xels CavkidebT
erTmaneTs
da wagiyvan Cvensa me.

gogo:
vinc yoCaRad ar Sromobs,
zarmacia, wels iwyvets
ver gamiwevs qmrobas me.

vaJi:
miTxar, Cemo iriguz,
ra ginda da ras iTxov,
rasaca mTxov,
mogcem me.

gogo:
me is minda,
vinc Cemebr
836

836
vazs furCnis
da ubaravs.

Seviyvareb me imas,
gamrje, muyaiT
kacsa,
vinc xnavs da
baravsa.
Seviyvareb me imas,
yadri icis vinc Sromis,
erTi Wiqa aryisTvis
saqmes ar uRalatebs.

vaJi:
erTs Sen ityvi da
erTs me da,
Cemo lamazo gogo,
rasac momTxov
mogarTmev, damrCebi
kmayofili.

simRera xaidarze

cuds nu ityvi sityvas,


Torem gagasilaqeben.
minda, yuri momigdoT da
leqsi giTxraT xaidarze.
buxaris wyaroebi
moiyina, daifara lurji SuSiT.
maralma, Svilma mavanis
da xaidarma Seiyvares erTmaneTi.
vinc gamorCenas eZebs,
qveynad sikeTes ver eweva.
Zalze Seiyvara
maral-xanumi xaidarma.
masTan Sori gzebiT movel,
837

837
gzaSi bevri safrTxe vnaxe.
WiSkars mivadeq da darajs vkiTxe:
_ maralis kars sad SevaReb?
iqve xel-piri davibane,
SevimSrale pirsaxociT.
xaidaris xma rom gaigo,
maralma kari gamiRo.
xeli xelSi gavuyare,
da laparak-laparakiT,
kibeebi aviareT.
zemoT, oTaxSi davsxediT.
maralma xaidars skami
SemomTavaza.
deda Semovida, marals hkiTxa:
_ es vin ariso?
_ mere ra, rom Sin
mama ar aris.
oTaxSi vsxedvarT.
es megobaria Cemi, dedi.
_ iyavi frTxilad,
ar aCqarde, ar gasulelde.
vicnob xaidars,
kargi biWia.
_ xaidari iseTia,
sasacilo icis bevri.
me is miyvars
da veravin verasdros dagvaSorebs.
Sori viare gzebiTa,
cxeni davRale WenebiT,
mindoda meTqva ambavi
maralisa da xaidaris Seyrisa.
xaidarma maRaziaSi
qsovili SearCia sayidlad.
Zmam revolveri aiRo
da gulSi maralis mokvla Caido.
cxeni daRala WenebiT,
Seityo xaidarma,
838

838
rom misma Zmam
maralis mokvla ganizraxa.
dilidan saRamomdis deda
fqvilsa scris saxlSi.
xaidarma maralis xeli mohkida
da qalaqSi gamoiqcnen.
fqvili icreba sacerSi,
comi izileba varclSi,
Zmac gaemarTa
maralis saZebrad.
kartis TamaSSi tuzi
ver daiZebna.
samiv Sexvdnen erTmaneTs
xaidaris mamasTan.
xaidaris dagvianeba
mamas Zalian adardebda.
samive erTmaneTs Sexvda,
bolo Serigeba hqondaT.
xaidaris mamas
erqva saxelad musa.
rom Serigdnen, maSinve
dedas Seatyobines.
am werilis werisas
fanqars wveri stydeboda,
gavixare baraTiT,
Tqvengan gamogzavniliT.

839

839
proza

ukvdavi kaci

erT Zvel qalaqSi ori amxanagi cxovrobda _ nisani da nemuru-


mi. erTi dRiTac rom ar enaxaT erTmaneTi, vera Zlebdnen.
erTxel nisani avad gaxda. mSoblebma vin ar miuyvanes, eqimic da
eqimbaSic, ymawvils ki verafriT uSveles. dRiTidRe anTebuli san-
TeliviT ileoda da dneboda. tirifs daemgvana. nemurumi avadmyo-
fi megobris sawols wamiTac ar Sordeboda. ase Tendeboda Rame da
Ramdeboda dRe. nisani mokvda. damarxes megobari. `sikvdils kaci
rogor ver moeriao? _ fiqrobda nemurumi, _ nuTu arsad aris ad-
gili, sadac gaeqceva da Tavs Seafarebso?~ dro gadioda da es fiqri
aCrdiliviT sul Tan dasdevda. erTxel dedas hkiTxa:
_ dedi, Senc iseve mokvdebi, rogorc nisanio?
dedas Svilis SekiTxva gaukvirda da RimiliT upasuxa:
_ Cveni papis papebi, papebi, bebiebi, mamebi da dedebi rom ar
momkvdariyvnen, arc me movkvdebodi. magram, Svilo, yvelani manam
vcocxlobT, sanam sikvdili Cvens wasayvanad ar mova. am qveyanaze
marad cocxali, mudmivi, aravin da araferia. geyofa, magas nuRar
idardeb. sikvdils versad gaveqceviTo.
nemurumma wamoiZaxa:
_ ara, ar mjera Seni naTqvami! me sul cocxali viqnebi, ar
movkvdebi!
_ sikvdilsac daviwyebixar, mteri mogkvdomia! _ uTxra
dedam.
biWi Tavisas gaiZaxoda:
_ dedi, ar mjera, rom kaci sikvdils ver gaeqces. iqneba sadme
adgili, sadac xalxi ukvdavia. vipovi aseT qveyanas.
_ ara, Svilo, ver vipovi. amqveynad yvela sikvdilis Svilebi
varT, _ eubneboda deda.
Svilma Tavisi ar daiSala.
_ xurjinSi sagzali Camilage, unda wavide da vnaxo is qveyana,
sadac xalxi ar ixocebao! _ ukve meramdened ambobda.
dedam bevri uSala, exvewa, ar waxvide, nu gasuleldio. magram
840

840
Svilma qva aagdo da Tavi SeuSvira, xurjinSi Caawyobina sagzali.
dedamac Cauwyo da Tvalcremlianma gza dauloca.
dilaadrian gaudga gzas.
iara nemurumma erTi dRe, ori dRe... gavida erTi Tve, ori Tve...
gaiara bevri qalaqi, bevri auli, bevri tba da mdinare. gavida bevri
Tve, is ki midioda da midioda. gaiara udabno, sadac cocxali, suli-
eri aravin da araferi iyo. caSi frinveli ar dafrinavda. nemurumma
moiwyina. uceb xeze Semomjdari mgalobeli bulbuli SeniSna. biWs
gauxarda bulbulis danaxva da uTxra:
_ modi, davmegobrdeTo!
_ Tanaxma varo, _ upasuxa bulbulma.
nemurumma hkiTxa:
_ sikvdili Senc wamogeweva, Tu ara?
bulbulma upasuxa:
_ ra Tqma unda, wamomeweva. yovel wels TiTo bumbuli mcviva.
xis qveS miwa Cemi bumbulebiT rom daifareba, me zed davecemi da
movkvdebi.
nemurumma daiZaxa:
_ ara, Tu egrea, SenTan megobroba ar minda! me iqiT mivdivar,
sadac aravin arasdros kvdeba.
bulbuls gaecina:
_ sadac waxval, sikvdili yvelgan mogeweva da Senc iseve
mokvdebi. qveynad mudmivi aravin da araferiao.
biWma bulbuls ar daujera. xurjini mxarze gadaikida da isev
gzas gaudga. mze samjer Cavida da amovida, roca erT mdinares mi-
adga. xedavs, iqve erTi didi muxis qveS iremi wevs.
_ modi, davmegobrdeTo! _ uTxra nemurumma irems.
_ kargi, vimegobroTo, _ upasuxa iremma.
biWi eubneba:
_ Senc mokvdebi, Tu arao?
iremma upasuxa:
_ ra Tqma unda, mec movkvdebi. yvela Cemi winapari mokvda da
mec sikvdili ar amcdeba. ager, yovel wels Cems rqas TiTo toti
stydeba. am xis qveS miwa erTianad Cemi motexili rqebiT rom dai-
fareba, mec davecemi da movkvdebio.
_ aba, SenTan Cemi megobroba ar iqneba. me gza iqiT miWiravs, sa-
dac arasdros da aravin kvdebao! _ daiZaxa biWma da gzas gaudga.
841

841
gavida ramdenime dRe da gzaSi did xeze Semomjdari xo­xobi
dainaxa.
_ hei, adamiano, saiT gagiwevia? _ CamosZaxa xoxobma, _ aq said-
an moxvedi? jer kaci, Ze sulieri am mxares ar gahkarebia.
nemurumma upasuxa:
_ samegobros daveZeb da vera vnaxe, modi, davmegobrdeTo!
xoxobs gauxarda da eubneba:
_ megobari mec mindao.
biWma hkiTxa:
_ ukvdavi xar, Tu arao?
xoxobs gaukvirda:
_ amdeni xania vcxovrob amqveynad da aseTi ram CemTvis jer ar-
vis ukiTxavs. sikvdili rom karze mogvikakunebs, yvelani imas mive-
barebiT. mec sikvdilis Svili var, es feradi bumbuli rom gamcviva,
sulsac davlevo.
biWma Tqva:
_ Cveni megobroba ar iqneba. me nemurumi mqvia, rac ukvdavs niS-
navso.
daemSvidoba xoxobs da isev gzas gaudga.
udabur adgilas bevri iara, magram veravin naxa. ormoci dRis
Semdeg didsa da lamaz saxls miadga.
xedavs, fanjridan lamazi qali iyureba. iseTi lamazia, rom
kaci inatrebda, erTi wyvili Tvali, netav, kidev momca, vuyuro da
imisi cqeriT gavZReo.
_ saiT gagiwevia, ymawvilo? _ hkiTxa qalma.
_ im mxares, sadac sikvdili ver mivao.
qalma uTxra:
_ is mxarea eso.
gaixara nemurumma, rogorc iqna, mivageni, rasac amden xans ve-
Zebdio.
mzeTunaxavs uTxra:
_ SenTan SemomiSvio.
qalma fanjridan Toki CauSva da nemurumi Sin Seiyvana. cxov-
robdnen erTad ise, kaci natvriTac rom ver inatrebda. rasac indo-
mebdnen, maSinve usruldebodaT. gavida dro. ramdeni? Tvla ar iyo,
radgan ukvdavebis qveyanaSi dros ar iTvlian. qalsa da nemurums
Svilebi eyolaT. gadioda dro da bavSvebi izrdebodnen. didxans
842

842
cxovrobdnen ase erTad. cxovrobdnen tkbilad, uyvardaT erTma-
neTi. gadioda dro, bevri dro, imdeni, ramdenic adamianTa sicocx-
leze bevrad metia. cxovrobdnen da ar berdebodnen.
erTxelac nemurums mSobliuri mxare da deda moenatra, ise Za-
lian moiwyina, idarda. cols uTxra:
_ oriode dRiT CemTan, Sin minda davbrunde. vnaxav dedas da
Cems nacnob-megobrebs.
colma gaicina da uTxra:
_ aq rom moxvedi, imis Semdeg imdenma xanma gaiara, rom iq vinc
datove, imaTgan dRes cocxali aRaravin darCeboda. mas Semdeg erTi
ki ara, ramdenime Taoba Seicvalao.
nemurumma aixira, unda wavideo.
_ ra gaewyoba, Cemi naTqvami rom ara gjera, wadi da Tavad
gaigeb, _ uTxra colma. guli ki cuds eubneboda. rom verafers gax-
da, Cauwyo xurjinSi blomad sagzali, Tan oTxi vaSlic gaatana da
daariga: _ es oTxi vaSli gaWirvebaSi gamogadgeba, oRond icode,
arc xelidan gagivardes da arc piri daakaro. wadi da RmerTma xeli
mogimarToso.
gamoarTva es oTxi vaSli nemurumma, jibeebSi Caiwyo, cols
gamoeTxova, gadakocna Svilebi da gzas gaudga.
bevri iara, Tu cota, daiRala, Tu ara, es Tavad ukeT ecodine-
boda. ukan imave gziT midioda, riTac ukvdavebis qveyanaSi mivida.
mivida im did muxasTan, erTxel rom naxa da xedavs, xis qveS
bumbulebs zemoT Zvlebi yria. mixvda, xoxbis Zvlebi rom iqneboda.
es is xoxobi iyo, nemurumma megobrobaze uari rom uTxra. daixara
­ZvlebTan da jibidan erTi vaSli amouvarda. gadmouvarda vaSli ji-
bidan da Tmac gadauTeTrda. daemSvidoba nemurumi xoxbis Zvlebs
da gza gaagrZela. bevri iara, gzaSi daiRala, Tu ara, es man ukeT
icis. mivida erTgan da irmis Zvlebi daxvda. daixara irmis ZvlebT-
an da jibidan meore vaSlic amouvarda. igrZno, rom daberda, Zala
gamoecala. Zalagaclili Camojda irmis ZvlebTan, daisvena, Semdeg
adga da wavida.
bevri iara, Tu _ cota, daiRala, Tu ara, es Tavad ukeT icis.
mxolod is viciT, rom im Wadars miadga, sadac erT dros bulbuli
ijda da tkbilad galobda. mivida xis Ziras, naxa bulbulis bum-
bulebi da zed dayrili bulbulis Zvlebi.
_ eh, marTals ambobdnen eseni, qveyanaze mudmivi aravin da
843

843
araferia. vcocxlobT, sanam sikvdili ar mogvakiTxavs, _ Tqva es,
daixara da bulbulis Zvlebs akoca. gadmouvarda mesame vaSlic da
uceb igrZno, fexebs Zala ise gaecala, rom siaruli uWirda.
xes nemurumma toti moatexa, zed daeyrdno da gza ise ga-
nagrZo.
rogorc iqna, mSobliur qalaqs miadga, sadac erT dros miwas
megobari miabara da moxuci deda miatova. Sevida qalaqSi, gaiara
quCebi, magram erT nacnobsac ki ver gadaawyda. iq yvelaferi ga-
mocvliliyo, saxlebi, xalxi da Cacmuloba. nemurumma gamoikiTxa,
dedis naxva undoda, aravin araferi icoda. bolos orasi wlis mox-
uc qalTan miagzavnes. moxucma uTxra:
_ me TviTon Sens mSoblebs ar movswrebivar, ar minaxavs. mox-
ucebisagan msmenia, rom didi xnis winaT am adgilas erT moxuc qals
ucxovria. sawyali, Turme sikvdilis winac Tavisi Svilis saxels ax-
senebda, eZaxda, elodeboda. ase ambobdnen, is biWi im qveynis saZe-
brad wasula, sadac sikvdils xeli ar miswvdebao.
nemurumma es rom gaigo, Zalian daRonda. `ex, ra tyuilad
wamovedi, neta ar movsuliyavi, damejerebina colisTvis da col-
Svils ar davSorebodi, maTTan mecxovrao~.
dilaadrianad gaemzada sasaflaoze wasasvlelad, movZebni de-
daCemis saflavs da iqidan isev Cems col-Svils davubrundebi, ukv-
davebis qveyanaSio.
nemurumi dedis saflavTanac daixara, akoca da aq ukve ubidan
meoTxe, bolo vaSli gadmouvarda da igrZno, Zala imdenad gasclo-
da, ukan dabrunebas veRar moaxerxebda. Camojda iqve, saflavze da
azrails _ sikvdilis angelozs Seexvewa, suli amomarTvio. gaigo
misi Txovna RmerTma, daibara azraili da daavala, wadi im moxuc-
Tan, suli amoarTvi da daamSvideo.
daeSva azraili miwaze, saflavisaTvis miwa SearCia, dadga da
Txra daiwyo. nemurumma es rom naxa, fexze Zlivs wamodga, milas-
lasda azrailTan da hkiTxa:
_ magas ras Svrebio?
_ erTi moxuci kvdeba, imisTvis saflavs vTxri. Seni zomisaa,
modi Sig Caweqi, minda vnaxo, moergeba Tu ara.
nemurumi gaWril saflavSi Cavida da dawva. azrailma maSinve
suli miibara. nemurumi mokvda. miwac miayara azrailma, frTebi
aatylaSuna da maRla caSi aiWra, sadac RmerTi elodeboda.
marTlac, qveynad ukvdav-uberebeli aravinaa.
844

844
yru, brma da ufexo

erT Zvel aulSi sami Zma cxovrobda _ yru, brma da ufexo. cxov-
robdnen Raribad. erTxel tyeSi sanadirod wasvla gadawyvites.
samzadiss didi dro ar dasWirvebia, radgan Sin araferi hqondaT.
Svindis totebisagan mSvildebi gaakeTes, lerwmebi isrebad moWres
da nadirobas Seudgnen.
xSir, bnel da nestian tyeSi Zmebi patara qoxs gadaawydnen. kar-
ze daabraxunes. kari axalgazrda qalma gaaRo. Zmebi TavianT ambavs
mouyvnen da sTxoves:
_ iyavi Cveni da, Cven vinadirebT, Sen diasaxlisi iqnebi.
qali daTanxmda. daiwyes erTad cxovreba.
erTxel Zmebi sanadirod wavidnen. dobili Sin darCa saWmlis mo-
saxarSad. im dRes Zmebs cecxlis gaCaReba daaviwydaT. qalma cecxli
ver gaaCaRa, avida maRal muxaze, rom enaxa, axlomaxlo xom aravis
enTo cecxli. sadRac Sors zeviT asuli wvrili kvamli SeniSna. xidan
Camovida da iqiT gaeSura. bevri iara, gaiara uRrani da xSiri tye da,
rogorc iqna, miadga martod mdgar, naxevrad Camongreul qoxs. qalma
karze daakakuna, kari daCaCanakebulma moxucma gauRo. Tvalebi ise
ubrwyinavda, rogorc mSier mgels, sakbilos rom gadaawydeba. TeTri
Tma awewili hqonda, piridan ori eSvi mouCanda, xelebi ki jiqis klan-
Webs miugavda, xan rom gamoiSleboda, xanac ki _ damokldeboda.
_ aq ram mogiyvana? _ hkiTxa jadoqarma boxi xmiT. _ Cem saxl-
Tan gza vin mogaswavla?
_ cecxli minda gTxovoT, _ uTxra qalma da Tavisi ambavi
mouyva.
_ maS, mezoblebi vyofilvarT. kargi, Semodi. dRes Cemi stumari
iqnebi, _ uTxra jadoqarma da gaicina.
Sevida qali qoxSi. dedaberma lursmnidan saceri Camoxsna da
Sig naRverdali Cayara. qalma dedabers madloba gadauxada da gamo-
brunda. Sin rom mivida da cecxls aCaRebda, karze daukakunes. adga,
kari gauRo da xedavs karwin jadoqari dgas.
_ martoobiT moviwyine da SenTan stumrad mosvla gadavwyvite,
_ upasuxa ukiTxavad.
_ maS, mobrZandiT.
jadoqari qoxSi Sevida, dajda iatakze, gaSlil xaliCaze da
eubneba:
845

845
_ mezobelo, ginda Tmas gagixilav?
qali daeTanxma, daujda stumars axlos da Tavi kalTaSi Caudo.
dedaberi didxans uxilavda Tmas da roca qalma daiZina, nemsiT Tavi
gauCvrita, Signidan tvins iRebda da Wamda. Semdeg dedaberma qals
cxvirSi Cabera da qalma gaiRviZa. jadoqarma madloba gadauxada
gaweuli maspinZlobisTvis. qali fexze ver dadga, Zala ise gaecala.
saRamos Zmebma nanadirevi blomad moitanes. xedaven maTi da wevs
da fexze vera dgeba. hkiTxes, ra mogividao. mouyva qali yvelafers.
mixvdnen Zmebi, raSic iyo saqme.
ufexom Tqva:
_ axla is aq siaruls mouxSirebs. Zmebo, Tqven xval uCemod wa-
diT sanadirod, me Sin davrCebi Cvens dasTan, qoxSi. kars zemoT da-
vimalebi. roca jadoqari Semova, zemodan davaxtebi da davaxrCob.
meore dRes, is iyo, dedaberma qoxSi fexi Semodga, rom calfexa
zed daaxta da yelSi wauWira. dedaberma iolad moiSora ufexos xe-
lebi, Zirs daagdo, Tavi gauCvrita da tvini gamoswova. mere ase Zirs
dagdebuli datova da qoxs gaecala.
Zmebi nadirobidan dabrundnen da ufexom da maTma dam dawvr-
ilebiT mouyvnen, rac moxda.
_ xval Sin me davrCebi, _ Tqva brmam, _ Tqven sanadi­rod wa-
diT, oRond me kars zemoT SemomsviT.
meore dRes dedaberi, rogorc ki Semovida, zed brma Zma daax-
ta. didxans iWidaves, magram jadoqari masac moeria, Zirs daagdo da
tvini amoswova, gaZRa da gaecala iqaurobas.
dabrundnen Sin Zmebi. da mouyva, rac moxda.
_ xval Cemi jeria, me davrCebi Sin, _ Tqva yrum.
is iyo, jadoqari Sevida qoxSi, rom yru daeca da yelSi wauWira.
dedaberi Seexvewa:
_ ei, Sen, yruv, gesmis Cemi, xeli gamiSvi, Semibrale da rasac
mTxov, Segisruleb!
_ kargio, _ upasuxa yrum, _ magram mainc gakoWa, Sekra deda-
beri.
nadirobidan brma da ufexo Zmebi dabrundnen, naxes Zirs dagde-
buli gakoWili jadoqari.
_ mTxoveT rac gindaT, oRond, nu momklavT@! _ exveweba deda-
beri.
_ maS, kargi, _ uTxra yrum, _ minda Cemma ufexo Zmam fexze ga-
iaros.
846

846
jadoqarma gadaylapa ufexo da rom gadmoafurTxa, fexebi
hqonda mobmuli.
_ axla Cems brma Zmas Tvali auxile! _ ubrZana yrum.
dedaberma gadaylapa brma da amoafurTxa Tvalxiluli.
_ axla yru moarCine, _ uTxres dedabers saRsalamaTad qceul-
ma Zmebma.
gadaylapa dedaberma yru Zma da aRar amoafurTxa.
_ Cveni Zma sad aris? _ ekiTxebian danarCeni Zmebi dedabers.
dedaberi ki xmas ar iRebs. amasobaSi marcxena xelis cera TiTi
gaebera, moikvnita da fanjridan gadaagdo.
_ sad aris Cveni Zma? _ isev ekiTxebian Zmebi. jadoqari ki ici-
nis da eubneba:
_ Zma aRar gyavT!
dam am dros gareT gaixeda, dainaxa beRurebis gundi rogor
Seesia buCqs.
_ buCqSi raRacaa, _ Tqva qalma.
erTi Zma gareT gaiWra da naxa, gdia erTi didi, uSvelebeli
TiTi, saidanac yru Zma, romelic ukve yru aRar aris, moZvreba.
samma Zmam da erTma dam gadawyvites, moeklaT da daemarxaT
boroti dedaberi. asec moiqcnen da gaTavisufldnen avi da sastiki
dedaberisagan.
amboben, gavida ramdenime weli da Zmebi ise gamdidrdnen, rom
saTiTaod didi saxlebi aiSenes, moiyvanes colebi da dac gaaTxoves.
ase tkbilad da sixaruliT cxovrobdnen erTmaneTis axlos, erTma-
neTis gverdiT da erTmaneTis gulis gasaxarad.

Wkua da iRbali

erTxel Wkua da iRbali erTmaneTs Sexvdnen. Sexvdnen da ika-


maTes. iRbalma uTxra:
_ me Senze ufro Zlieri da saWiro varo.
_ Sen ki ara, me varo, _ ar uTmobda Wkua.
didxans ikamaTes. bolos maT kamaTs bolo ar eqneboda, Wkuas
rom ar eTqva:
_ modi, Cveni Zala vinmeze vcadoTo.
iRbali daeTanxma.
847

847
_ fadiSahTan erTi qaCali msaxurobs. yvela mas dascinis,
uamravi wkipurtic moxvedria motvlepil Tavze. mag ubedurs me ga-
vabedniereb.
esa Tqves da Wkua da iRbali amiT daSordnen erTmaneTs. iRbali
melot kacSi Cumad Seipara. gavida erTi dRe da qaCalma mxolod
aTiode dartyma iwvnia, meore dRes mxolod sami, mesame dRes ki _
arc erTi. meoTxe dRes fadiSahi sana­dirod gavida, Sexvda qaCali.
xedavs fadiSahi, rom motvle­pili Tavi uamravi wkipurtisagan Cal-
urjebuli aqvs, sisxli aqvs Caqceuli. Seecoda Tavisi msaxuri, mi-
ixmo da uTxra:
_ hoi, Cemo Zvirfaso qaCalo, vici, rom dReSi asze meti wkip-
urti gxvdeba motvlepil Tavze. amitom dReidan meTuluxCeobidan,
wylis mzidaobidan, saqonlis momvlelobaze gagamweseb. dReidan
gomurs daasufTaveb.
ase iqca qaCali gomurisa da Zroxebis momvlelad.
erTxel gomurTan fadiSahma Caiara. Sevida Sig da naxa, qaCali
gomurSi nexvs xvetavda.
dauZaxa fadiSahma qaCals da uTxra:
_ rogorc vxedav, am saqmiT qanci gaqvs gawyvetili. dReidan,
Cemi gadawyvetilebiT sasaxleSi imsaxureb.
qaCali axla darajad iqca. yovel dRe stumrebis miReba-gast-
umrebas andomebda. zogs tansacmlis gaxdaSi exmareboda, zogs _
CacmaSi, zogs skams SesTavazebda, dabrZandiTo, zogsac fadiSahTan
misasvlel gzas aswavlida.
am saqmes qaCalma didi dro moaxmara Tu ara, ar vici, oRond is
ki vici, rom fadiSahma erTxelac gadawyvita misTvis swavla-gana-
Tleba mieRebinebina rabinTan.*
didxans swavlobda qaCali rabinTan Tu ara, arc es vici, oRond,
gamigia, Turme, roca qaCalma swavla daamTavra, adaTis* mixedviT,
yovel SabaTs sinagogaSi* msaxurobda. roca ki am samsaxurs morCa,
fadiSahma Tavisi safadiSahos erT-erTi qalaqis gamgeblad daniSna.
ramdenime xans qaCali im qalaqs ganagebda. amis Semdeg fadiSah-
ma erT cixe-qalaqis sinagogaSi rabinad daniSna. am samsaxurs Tavs
rogor arTmevda, es ar vici, oRond, erTxel fadiSahma waiyvana da
Tavis mrCevlad daniSna.
dRe dRes misdevda, kvira _ kviras, mas Semdeg bevrma wyalma Cai-
ara, rac qaCali fadiSahis pirad mrCevlad dadga. dadioda xaliCe-
848

848
biT mofenil-moCardaxuli etlebiT. fadiSahTan daaxloebuli
adamianebi pativs scemdnen, endobodnen. Tavs aRar SegawyenT, erTs
ki getyviT, rom qaCali fadiSahis sayvarel da erTgul mrCevlad
gadaiqca. fadiSahis bevr vezirs Surda qaClis da fiqrad hqondaT,
rogorme Ziri gamoeTxaraT.
erTxel fadiSahma qaCali, mrCeveli da vezirebi TavisTan erT
mniSvnelovan saqmeze daibara.
qaCalma ezoSi SemTxveviT vezirebis laparaks mohkra yuri.
erTi meores eubneboda:
_ xedav, es Cveni qaCali ra bednieri kacia, winaT visac moepri-
aneboda, motvlepil Tavze uTaqebda, axla ki fadiSah­Tan yvelaze
axlos eg ariso.
meore vezirma uTxra:
_ xo, marTali xar, yvela suleli bednieria.
pirvelma Tqva:
_ modi, movatyuoT. vuTxraT, Tu vaJkaci xar, fadi­Sahs Tavze
xeli wamohkario. sulelia, dagvijerebs da wamoartyams. fadiSahi
gabrazdeba da Tavidan moiSorebs.
vezirebi asec moiqcnen. qaCalma vezirebs uTxra:
_ RmerTma jani mogceT, Zvirfaso vezirebo! Tu es Zalian gin-
daT, fadiSahs Tavze xeli wamovartya, Txovnas SegisrulebT.
vezirebs gauxardaT.
male fadiSahic movida. misulebisTvis salmis Tqma ar daes-
rulebina, rom qaCalma Tavze xeli wamohkra. fadiSahs Tavidan gvir-
gvini gadauvarda. im gvirgvinidan didi gveli gamoZvra, gasrialda
da xvrelSi SeZvra.
fadiSahs jer SeeSinda, mere dawynarda, gons moego da Tqva:
_ hoi, Cemo qaCalo, Sen me sikvdils gadamarCine da amitom Cemi
qali unda mogaTxovoo.
vezirebma erTmaneTs gadaxedes da orivem gaifiqra:
_ es ra xdeba, Cven gvindoda fadiSahs amiT Tavidan moeSore-
bina qaCali. saqme ki ise mobrunda, rom CaisiZa.
ramdenime dRis Semdeg fadiSahma isev daibara qaCali da vezirebi.
vezirebi axlac adre mividnen. ezoSi Sesulma qaCalma isev Sem-
TxveviT mohkra yuri erTi meores rogor eubneboda:
_ modi, qaCals vuTxraT, taxtze fadiSahi rom dajdeba, fexi
hkras. Camovardeba fadiSahi taxtidan da qaCals gaagdebs.
849

849
meorem uTxra:
_ yoCaR, kargad gifiqria!
uTxres qaCals. qaCalma:
_ RmerTma jani da janmrTeloba mogceT, Cemo kargo vezirebo!
egre Zalian Tu gindaT, fadiSahi taxtidan Camo­vagdo, Camovagdeb.
vezirebs gauxardaT.
male fadiSahic movida da miwveulebi masTan oTaxSi SeipatiJa.
is iyo, taxtze unda damjdariyo, rom qaCalma xeli hkra da Zirs
daagdo. imwams _ bedi ar ginda! _ saidanRac gaSiSvlebuli xanja-
li daeca fadiSahis najdomze. fadiSahma, es rom naxa, daiyvira:
_ Cemo mxsnelo, isev gadamarCine sikvdils!
fadiSahma saswrafod gadauxada qorwili mis qalsa da qaCals.
qorwilSi yvela misi axlobeli da naTesavi dapatiJa. stumari bevri
iyo, bevri gemrieli xorag-saWmeli ewyo sufraze. Wamdnen, svamdnen,
cekvavdnen. yvelaferi ise xdeboda, kaci ukeTess ver inatrebda, ma-
gram uceb _ RmerTi sulels weras ubams _ qaCali yvelas mouyva,
qaCal Tavze rogor uTaqebda yvela, rogor xvetavda nexvs boselSi.
es ambebi qalis naTesavebma gaiges da gaagebines. fadiSahis qalma
wamoiZaxa:
_ mag suleli qaClis coloba ar minda!
mama mivida SvilTan, Svilma mamasac igive uTxra:
_ ar minda mag gaqaClebuli sulelis coloba.
fadiSahma ra ar uTxra Svils, rogor ar Seexvewa, magram qalma
arao, aagdo qva da Tavi SeuSvira.
iRbali xedavs, rom qaCalis saqme ukuRma datrialda, bedi xel-
idan ecleboda. ra ar ifiqra, ra ar iRona, rom daxmareboda qaCals,
magram verafers gaxda. bolos isev Wkuas mimarTa:
_ ra ar viRone, ra ar vqeni da yvela Cemi Roneca da saqmec wy-
alSi iyreba, midi, iqneba miexmaro.
Seecoda Wkuas megobari da qaCali suleli qaCal Wkvianad
gadaaqcia. Sevida Wkua qaCal sulelSi da Wkvianurad aalaparaka.
Seiyarnen mis garSemo qorwilSi dapatiJebuli stumrebi da usmend-
nen mis Wkuis damrigeblur sibrZnes, Tavgadasavlebs. fadiSahma
Svili miiyvana qaCalTan, rom sakuTari yuriT moesmina misi piridan
gadmosuli sibrZne. naxa qalma, rom qaCali suleli ar iyo. Sevida
qaCali fadiSa­his SvilTan oTaxSi da ase eubneba:
_ hoi, Cemo mzeTunaxavo qalbatono, me da Sen erTaderTi vaSli
850

850
varT, xolo Cvens SigniT, vaSlis Tesli, Cveni Svilebia.
aseTi Tqma metad moewona fadiSahis qals, Wkviani saqmro myoliao,
sixarulisagan saxe gaebadra. fadiSahmac sixa­ruliT wamoiZaxa:
_ maS, mezurnev, dahkar, simRera da sixarulia dRes Cems sasax-
leSi. Cemi mzeTunaxavi qali Wkvian qaCals colad mihyveba.
ilxendnen stumrebi, svamdnen, Wamdnen, cekvavdnen. mec iq vi-
yavi, vWamdi, vsvamdi, vcekvavdi... ar gjeraT? aba, me iq rom ar vyo-
filiyavi, saidan mecodineboda maTi ambavi?

lomis wili

tyeSi mSieri lomi daexeteboda. gzaSi mgeli da melia SeniSna,


mieWra maT da uTxra:
_ gindaT sanadirod wagiyvanoT da nanadirevi ki ise gavyoT,
rogorc wesi da rigia?
amaze rogor ar daeTanxmebodnen.
midian samni sanadirod. moinadires pirvelad ciyvi, mere kur-
dReli da bolos _ iremi.
_ aba, mgelo, nanadirevi Sen unda gayo, _ ubrZana lomma.
_ Sen xar lomi, Cveni mbrZanebeli. pirveli nanadirevi Sen ge-
kuTvnis, ciyvi Senia, iremi _ Cemi, melias ki...
lomi gabrazda. metad yuri aRar ugdo mgels, dahkra tori da
mgels kiseri mouRrica, moswyvita.
_ aba, axla Sen unda gayo, _ uRriala lomma melias.
_ dideba Sen, lomo, mxecebis mefev, Cveno xelmwifev, _ dai-
wyo melam, Tan cali TvaliT Tavwawyvetil mgels uyurebda, _ Sen
yvelaze didi xar Cvens Soris da lomis wili Sen gergeba. kurdReli
diliT miirTvi, iremi _ sadilad, ciyvi ki vaxSmad. me sul cotac
meyofa, Sens nasufralze.
loms WkuaSi daujda naTqvami, moewona, rogorc gayo melam.
_ yoCaR, ra Wkviani yofilxar, saidan egeTi Wkua da goneba?
_ iqidan, Cemo batono, rom zogjer mglis enis narCenic mrge-
bia wilad.
im dRidan lomi da melia erTad nadiroben. loms wilad lomis
wili ergeba, melas ki _ lomis nasufrali.

851

851
sixaruli ymawvilebisa _ bedniereba moxucisa

iyo da ara iyo, erT qalaqSi erTi mewaRe cxovrobda. Sromob-


da, keravda fexsacmels. yofila isec, Raribs xelobis fuli ver
gadauxdia. mas ki ase uTqvams: wadi da mSvidobaSi gagecviTos eg Cemi
naoflario! xalxi keTil mewaRes am sityvebiT locavda: `RmerTma
didxans gacocxloso!~.
egeb amitomac, mewaRem didxans icocxla, asi wlis si­cocxles
usurvebdnen da as welsac miaRwia. an iqneb, ase ewe­ra. eyola ormoc-
ormoci qal-vaJi SviliSvili, mravali SvilTaSvilic, imdeni, rom
verc ki iTvlida. yvelani kargebi: zogi _ mewaRe, zogi _ TerZi,
zogi _ mequde, Woni, yvela _ mSromeli. erTxel RamiT moxucTan
sikvdili mivida da uTxra:
_ ori dRe da ori Rame rom gava, gestumrebi da Sens suls mivi-
barebo.
_ axla marto miwis suniRa amdis, _ naRvlianad gaifiqra mox-
ucma, _ waval, vnaxav Svilebs da SviliSvilebs da mere amqveynidan
wasvlac ar gamiWirdebao.
mivida moxuci samoci wlis SviliSvilTan. SviliSvilma saqme
gverdze gadado. papa Sin Seiyvana, rbil xaliCaze dasva, gemrieli
sadili moumzada da gaumaspinZlda. erTad isxdnen asi wlis moxuci
da samoci wlis SviliSvili. Tqves aqeTur-iqeTuri, gaixsenes war-
suli. Semdeg moxucma SvilTaSvilebTan iTamaSa. gaaxsenda, rom ori
dRe-Ramis vada hqonda micemuli sulis amorTmevamde. ymawvilebis
sixaruli bednierebaa bebrisa.
RamiT SviliSvilma papas rbili logini gauSala, Tbili sabani
gaumzada da usurva:
_ tkbili Zili da mosveneba, papaCemo.
_ ara, Svilo, _ uTxra papam, _ axla sxva SviliSvilebTan unda
mivide, isinic unda vnaxo.
_ moisvene axla da mere waxval, gana Cemi saxli da ojaxi Seni
saxli da ojaxi ar aris?!
sxva ra darCenoda moxucs? umcrosi ufross Tu pativs scems,
pativiscema marTebs ufrossac, umcrosebi xom ufrosebis magali-
Tze unda swavlobdnen. darCa papa Rame SviliSvilTan. dawva rbil
loginSi, zemodan Tbili sabani daixura; Zili ki Tvals vera da ver
miekara. fiqrobs, eha, sikvdili mova da Cemi jilagi ver vinaxuloo.
bevri iwvala da rom inaTa, gamoeTxova SviliSvils da wavida.
852

852
im dResve SvilTan mivida. Svils gauxarda, mama didi pativiT Sen
Seiyvana da daabrZana. rZalma sufra gauSala. dasxdnen sufrasTan
mama-Svilni, Wames, Rvino dalies, aqeTur-iqeTuri Tqves, gaixsenes
warsuli. Semdeg moxuci Svili­Svilebsa da SvilTaSvilebs eTamaSa,
mouyva zRaprebs da im RamiT sikvdilis molodini mTlad gadaavi-
wyda. ymawvilebis Jriamuli xom bebris bednierebaa.
RamiT Svilma mamas Tbili logini gauSala da usurva:
_ RmerTma jani da Rone mogces, daweqi, daisvene, daiZine!
_ ara, ar minda, unda wavide.
Svils ewyina:
_ Tu waxval, SenTan fexs ar movadgam. Cemi saxli da ojaxi gana
Senic ar aris?!
ra unda eqna moxucs? umcrosi ufross Tu pativs scems,
ufrosmac pativiscema unda Seiferos. amitom asi wlis mama SvilT-
an meore dRemde darCa.
dawva moxuci rbil loginSi, zevidan Tbili sabani daixura, ma-
gram daZineba ver SeZlo. wevs da sikvdils elodeba.
_ ex, ver vinaxule yvela Cemiani, _ fiqrobs papa.
SuaRamea da sikvdili mainc ar gamoCnda, Tendeba da sikvdili
isev ar aris, gaTenda da isev ar movida.
_ netav, ratom agvianebs? _ fiqrobs moxuci, _ an iqneb, ukve
movkvdi? loginSi Tavi aswia, mixvda, rom cocxalia. aswia erTi xeli,
meore: xo, cocxalia! _ madloba RmerTs, sikvdili xval momadgeba,
me axla sxvasTanac mival.
mivida meore SviliSvilTan. karze daakakuna, kari SvilTaS-
vilebma gauRes. gauxardaT, didi papis garSemo xtunaobdnen, wver-
ze xels usvamdnen. gaixara moxucmac da hkiTxa:
_ sad aris mamaTqveni?
_ samuSaod, _ eubnebian bavSvebi, _ axlave davuZa­xebT.
bavSvebma mamas dauZaxes. movida, naxa papa da Zalian gau­
xarda. guluxvad gaumaspinZlda. Semousxdnen magidas, Wames, sves,
ilaparakes.
moxuci bavSvebs eTamaSa, uambo zRaprebi. bavSvebi icini­an,
didi papac icinis. moxucs sikvdilis mosvla sul gadaa­viwyda.
ymawvilebis Jivil-xivili moxucis bednierebaa.
daRamda. SviliSvilma papas rbili logini gauSala Tbili sab-
niT da eubneba:
853

853
_ daweqi, daiZine, tkbili sizmrebi naxe.
moxuci wamodga:
_ ara, sxvebTan unda wavide, isinic sanaxavi myvanan.
_ bnela, xval adgebi da waxval, _ eubneba SviliSvili, _ Tu
waxval, mawyenineb.
ras gaawyobda moxuci? umcrosi ufross pativs rom gcems, pa-
tiviscema pativiscemiT unda gadauxado. ase rom, darCa moxuci
SviliSvilTan im RamiT. dawva rbil loginSi, Tbili sabani daixu-
ra, Zili ki ar ekareba. sadacaa sikvdili unda movides da waiyvanos.
yovel gafaCunebaze moxuci loginSi iWimeba, rom sikvdilis Semdeg
lamazad gamoiyurebodes. Tan imas dardobs, vai, rom yvelas naxva
ver moaswro.
Turme sikvdili wuxelac misula moxucis wasayvanad. mivida
masTan Sin, naxa, rom iq ar iyo. eZeba oTaxSi da ver naxa.
_ daica, xvalac moval da versad damemalebio, daemuqra.
meore Rames isev miadga sikvdili saxlSi, isev carieli daxvda
logini. isev daiara oTaxi da ver ipova. gaigo, rom SviliSvilTan
wavida. isic iqiT gaemarTa. amasobaSi gaTenda. moxuci adga, Caicva.
isev RmerTs madloba Seswira, dRes ar movida sikvdli, kidev erTi
SviliSvilis naxvas SevZlebo.
mivida axla sxva SviliSvilTan, iq biWis dabadebis dRes ixdid-
nen. SviliSvilma papa naxa, gauxarda.
_ ra kargia, rom moxvedi. SenTan mosvlas vapirebdio.
SviliSvilma papa Sin Seiyvana, sapatio adgilas dasva, mezurn-
eebs SesZaxa:
_ aba, CabereT! papaCemis sadRegrZelod daukariT!
mezurneebi ukraven. stumrebi cekvaven, Wamen da svamen. asi wlis
papas gulma ver gauZlo. sacekvaod gavida. aris taSi da yiJina. cek-
va ufro aaCqara. TiTis wverebze dgeba.
sikvdili dgas da uyurebs, am moxucs suls advilad ver amovar-
Tmevo, fiqrobs da isic taSs ukravs.
_ icekve, moxuco, icekve; taSi, taSi, taSi, versad gameqcevi.
taSi, taSi, taSi. dResac Tu ver amogarTvi suli, xval amogarTmev.
taSi, taSi, taSi.
daiRala moxuci cekviT, dajda magidasTan, sva, Wama, imRera.
sikvdili dgas da uyurebs, Tan fiqrobs:
_ axla ki amovxdi suls, xom ukve vici, sadac aris.
854

854
droebiT miatova da sxvasTan wavida sulis amosarTmevad.
moilxina asi wlis papam, dawva da daiZina. diliT gaiRviZa da
gaaxsenda, sikvdili unda mestumroso. iq aRar darCa da axla sxva
SviliSvilisken gaswia.
mivida. SviliSvilma didi pativiT miiRo. dasva, umaspinZla.
didi papa aqac eTamaSa SvilTaSvilebs, uambo zRaprebi da dawva
dasaZineblad.
ase iara xan erT, xan meore SviliSvilTan, yvelgan uxarodaT
misi naxva. uxaroda papasac.
amboben, is kaci dResac cocxalia da stumrad SvilTa­
SvilTaSvilebTan dadiso. imaTac iseve uxariaT papispapispapis
naxvao. sikvdilma ki dRemde xelSi ver igdo daumorCilebeli
moxucio, radgan im moxucs gulSi sixaruli udgas; sixarulTan ki
sikvdili uZluria. xalxi ambobs: `SvilebTan gaixare da idRegrZe-
leo~. SvilebiT gaxarebuli kaci dRegrZelia. marTals amboben.
vusurvoT Cvenc erTmaneTs Svilebis sixaruli da Cvenc iseve
vidRegrZelebT, rogorc es Cveni papa gaxda dRegrZeli.

rustamis omi CinmaCinis jaris winaaRmdeg

bumberaz bols hyavda vaJi rustami. rustami iseTive Zlieri da


keTili iyo, rogorc mamamisi. erTxel mamas uTxra:
_ yvelaferi aviTvise. Sevjdebi axla Cems bedaurze da qveyanas
Semovivli, vnaxav, xalxi sad da rogor cxovrobs. Caicva Zvirfasi
tansacmeli, Sekazma Tavisi bedauri, fexi uzangSi gauyara da unag-
irze Semojda. cxeni rustamisa sxve­bis cxens ar hgavda. erT dReSi
imdens gadioda, sxvisi cxeni Svid dRe-Rames rom moandomebda.
daiZra rustami. Svidi dRe-Rame iqrola raSma ise, rom miwaze
fexi erTxelac ar daukarebia. Svidi mTa da zRva gaifrina bedaurma
da rustami mTa-kldesTan miiyvana. yvela WiSkari Ria daxvda. gauk-
virda rustams, es ra qalaqiao? Sevida WiSkarSi da xedavs: qalaqi
Zalian didia. fexiT Semovlas ori-sami Tve dasWirdeba. cxeni gaa-
Wena da SuadRemde gza marto qalaqis misasvlelamde gaiara. xedavs,
mis win oTxi uSvelebeli auzia. im auzebSi iseTi gamWvirvale wya-
lia, rom dalio, erbosaviT Cadis. Sig Caixedav da Sens Tavs, rogorc
sarkeSi, ise dainaxav.
855

855
amasobaSi namazis droc dadga. Camoxda cxenidan, daibana xel-
fexi* da daiwyo namazis Sesruleba. daiwyo xetiali qalaqSi. daaT-
valiera yvela quCa da quCabandi, Seixeda saxlebSi, undoda gaego,
ra qalaqi iyo es da vin iyo misi patroni. uceb TiTqos yurSi mamis
xma Caesma: `es ra qalaqs gadaeyare gzad, Svilo, sircxvilia, sir-
cxvilia~. maSin rustami isev Seaxta cxens da isev Semoiara qalaqi.
didxans aWena. quCebSi erT kacsac ver Sexvda. rustamma bedauri
mTaze aaWena, sadac qalaqi mTavrdeboda. mivida maRal, umaRles
cixesimagresTan. am cixesimagris WiSkarze uzarmazari boqlomi
hkidia, sxva aseTs versad naxavda kaci.
rustamma cixes Semouara, yvelaferi daaTvaliera. aravin WaWa-
nebs. gabrazda _ mamas rogor unda veCveno, jadoqrobis swavla
raSi gamomadgao. gaaxsenda, rom jadoqro­basac swavlobda. Svidi
Selocva icoda. pirveli SelocviT mTis Zalas Rebulobda, meoriT
_ ori mTisas, Svidi Seloc­viT kaci Svidi mTis Zalas iZenda.
rustamma pirveli Selocva Tqva:
_ dae, iseTi Zala gadmovides Cemze, rom yvela obols, Raribs
qomagad davudge; iseTi mTis Zala mqondes, davamsxvrio es saketu-
ri, am qalaqis karze rom hkidia.
Tqva rustamma es Selocva da igrZno, rom sxeulSi mTis Zala
Caudga. dahkra saketurs da nakuwebad aqcia. gaiRo cixis Tujis
WiSkari. Sevida Sig. xedavs maRali saxli dgas. saxlTan kamkama wy-
liT savse auzia. marjvniv sisxliT gasvrili isrebis goraa.
rustamma bedauri boZze miaba da im saxlSi Sevida. saxli Sig-
niT iseTi lamazia, ityvi, Tvali Tvalze gamomebas da imas vuyuroo.
iataksa da kedlebze Zvirfasi xaliCebia. kuTxeebSi oqros Sandle-
bze sanTlebi anTia. magidaze didi jamia, Sig flavia da mrgvalad
Semwvari cxvari. rustamma cxvris xorci gaReWa da gaifiqra: `es
flavica da xorcic axali Semwvar-moxarSulia, etyoba, aq viRac
aris; modi, davimalebi da saxlis patrons vnaxavo~.
miaba bedauri WiSkris ukan da iqve daimala.
caze mTvare rom gamoCnda, rustamma igrZno, mis fexqveS miwa
daiZra. gaixeda WiSkridan da xedavs, misken cxenosani kaci moqris.
is mxedari mas arafriT CamorCeba, im cxenosnis cxens aqeT-iqiT
uamravi isari aqvs gaCrili. ukvirs rustams. am dros is kaci WiSkars
miuaxlovda da damsxvreuli saketuri da Ria kari rom dainaxa, gai-
kvirva:
856

856
_ cis qveSeTSi vin aris iseTi, Cemi saketuri ase rom daemsxvria?
Sevida cxenosani kaci WiSkriT, Camoxta cxenidan. cxens sxeulSi
CarWobili isrebi amoaZro da doqis piridan gadmomskdariviT ixu-
vla sisxlma. kacma cxenis sadaves Caavlo xeli da im kamkama wyliT
savse auzSi Cavidnen oriveni Wrilobebis Camosabanad.
mere kaci saxlSi Sevida. rustamic samalavidan gamovida da Cu-
mad gahyva. Sevida saxlis patroni oTaxSi da xedavs, viRacas fla-
visa da xorcis nawili uWamia. gaukvirda da Tqva:
_ amqveynad rustami xom ar gamoCenilao?
gaigo rustamma, Cemi saxeli axsenao da im oTaxSi Sevida.
_ salam aleiqum!
_ vaaleiqum assalam! _ salamze salmiT upasuxa dabneulma
cixis patronma.
rustami ekiTxeba, vin xar da es qalaqi ra qalaqia, Ze sulieri
rom arsad WaWanebso, Tanac Cemi saxeli rad axseneo?
_ modi, jer Camojeqi, lukma gavReWoT da mogiyvebi am qalaqis
ambavso, _ uTxra cixis patronma.
_ ara, mag Sen sadils pirs ar davakareb, sanam simarTles ar me-
tyvio.
_ kargi, iyos ise, rogorc Sen ginda, _ dayabulda ci­xis pa-
troni, _ kargad damigde yuri, ymawvilo. me am qalaqis fadiSa-
his erTaderTi Svili var. mamaCems erTi ulamazesi qalic hyavda.
Cvens qalaqSi mcxovrebni yvela gamrje da muSa iyo. erTni baRebs
aSenebdnen, sxvebi miwas Toxnidnen da baravdnen, zogic duqanSi
idga da vaWrobda. qalaqSi saxelosnoebic bevri iyo. erT dResac
mamaCemma Sekriba vezirebi da TaTbiri gamarTa, undoda brZeni
kacebisTvis mivebarebine saswavleblad. TaTbrize gadawyda, Cemi
maswavlebeli Seix-ul-islami* unda yofiliyo, romlis sibrZnesac
mileTi aRiarebs. Turme im brZen moxucs Svidi mTis iqiT ucxovria.
gagzavna mamaCemma Seix-ul-islamTan Tavisi elCebi, rom Cven-
Tan moewvia. movida CvenTan brZenkaci da mamam sTxova, minda Svili
saswavleblad Sen mogabaro, aswavle yvelaferi, rac Sen ici da ra-
sac momTxov, gadaxidio.
_ dRegrZeli iyavi, fadiSaho! swavlis qira me ar minda, erTs ki
gTxov, Seni Svili Sin gamayolo. vaswavli Svid weliwads, gavwvrTni
da mere isev Sen dagibruneb.
mamaCemma da Seix-ul-islamma piroba dades.
857

857
mere bumberazis tansacmliT Semmoses, Semsves karg ulayze da
jaris TanxlebiT daviZariT iqiTken, sadac Seix-ul-islami cxov-
robda. mivediT mis saxlSi da swavlas Sevudeqi. dRes dRe mihyve-
boda, kviras kvira. mamisgan yovel Tve baraTs vRebulobdi.
gavida oTxi weli da mexuTe wels mamisagan baraTebis miReba
Sewyda. Sevwuxdi da Seix-ul-islams Sevevedre, mamaCemis sanaxavad
gamiSvi-meTqi. man ki ase miTxra:
_ me mamaSenTan pirobis qaRaldi maqvs dadebuli, vidre Svid
wels aq ar gaiwvrTnebi, Seni Sin gaSvebis ufleba ara maqvso.
gavida naxevari welic da isev araferi ismis mamaCemisgan. isev
vTxove da Sevevedre moxuc brZens, gamiSvi Sin da maleve movbrunde-
bi-meTqi. man ki miTxra:
_ hoi, Zeo fadiSahisa, me Seni ukan dabruneba ar manaRvlebs.
piroba davdeT da is unda Sevasrulo.
gulma ver gamiZlo, amomijda da avtirdi. cremlebi rom SemamC-
nia, Seix-ul-islamma miTxra:
_ gareT gadi da mere dabrundi.
mec gavedi gareT da ukan movbrundi. Seix-ul-islamma miTxra:
_ axla dajeqi da am kiTxvaze mipasuxe: rac Sen aqedan gaxvedi,
miwa Sesqelda Tu SeTxelda?
davfiqrdi da vupasuxe:
_ bewvis xeladac ar Secvlila.
_ baraqala, _ miTxra Seix-ul-islmma.
amiyvana xelSi baliSidan da maCvena baliSqveS bewvi ido. me
wveridan es Tma amoviglije da Sens baliSqveS amovde. baraqala!
wadi, rac ki SevZeli da vicodi, yvelaferi gaswavle. icode bevri
isari verafers gavnebs. magram qveynad roca rustami gamoCndeba,
yvelaze Zlieri is iqneba. Tu qveyana gadabrunda, is SeZlebs Semoa-
brunos da isev waRma daayenos. kacTmoyvare da omebis risxva iqne-
ba. misi momrevi aravin iqneba. Senc Tu vinme mogereva, _ mxolod
rustami. wadi, Svilo, gza dalocvili gqondes.
Sevjeqi bedaurze, gavaWene da sami dRe-Rame cxens miwaze fexi
ar davakarebine, ise gavfrindi Sinisaken. mivedi mamaCemis safa-
diSahoSi. Sevedi qalaqSi da Ze sulieri vera vnaxe. movedi mamaCemis
cixesimagreSi _ aqac aravin aris. cxeni TavlaSi Seviyvane, vaWame
da davarwyule. Camovjeqi da fiqrs miveci Tavi. maSin kvnesis xma
Camesma. mivirbine im xmisken da mamaCemis mcveli egdo da kvnesoda,
858

858
suli ZlivsRa edga. ra moxda, sad aris mamaCemi-meTqi, SevekiTxe.
erTi sityvis daZvrac ver moaxerxa. aviyvane, Sin Semoviyvane, wya­li
davalevine, movasuliere da acremlebulma miTxra:
_ CinmaCinma* mamaSens qalis xelis mTxovnelebi gamougzavna,
Seni da Tavisi vaJisTvis undoda colad.
sanam cocxali var, eg saqme ar iqnebao, uTqvams mamaCems.
is dRe iyo da meore dRes fadiSahis jarsa da qalaqs CinmaCini
daesxa Tavs. daiwyo omi, cisa da miwis risxvas hgavda es omi. CinmaCi-
nis xalxi Cven xalxs Zarcvavda. gaitanes rac saxlebsa da duqnebSi
qoneba iyo. amowyvites mTeli Cveni gvari. Cemi da moitaces da Cin-
maCinis Svils ZaliT SerTes. dedaCemic Tan waiyvanes. yvela mokles
da amowyvites. ai, ase iyo! _ saTqmeli bolomde miiyvana ymawvilma,
_ dRes yoveldRe CinmaCinis sazRvrebTan mivdivar da martod-
marto veomebi. imaTi isrebi verafers maklebs. am auzis macocxle-
beli wyali Wrilobebs miSuSebs. sisxlian isrebs rom viZrob tani-
dan, gorad vaxvaveb. ai, is, rac mindoda SenTvis meTqva. mogiyevi da
gTxov, sadilze damewvio.
dasxdnen erTad, isadiles da rustamma ase uTxra maspinZels:
_ Cemo Zvirfaso ymawvilo, fadiSahis Svilo, me var is rustami,
Svili zolisa, brZenma Seix-ul-islamma rom giTxra. im moxucis Se-
girdi erTxel mec viyavi. axla ki modi, davwveT, daviZinoT da xval
rom avdgebiT, waval, minda Seni da davixsna.
gaTenda. odnav inaTa Tu ara, rustami adga, cxeni gaamzada, Tu-
jis tansacmeli Caicva da is iyo CinmaCini­saken unda daZruliyo,
rom ymawvilma SeaCera.
_ Cemi da Sen ar dagijerebs, ar gendoba. Tan es beWedi waiRe,
aCvene da uTxri, rom misi Zmis megobari xar da mis dasaxsnelad mix-
vedi. aseve uTxari, rom Sena xar rustami, Svili zolisa. axla ki
wadi, gza mSvidobisa! _ daloca ymawvilma.
rustamma madloba gadauxada, TiTze beWedi gaikeTa da gaqusla.
sul orjer gadauWira maTraxi cxens da Tvalisdaxam­xamebaSi
CinmaCinSi gaCnda. Sevida qalaqSi, mivida auzTan, naxa ori axalgaz-
rda qali. erTs xelSi didi oqros sura eWira, meores _ ufro pata-
ra da vercxlisa. pirvels sura ukve aevso, meore avsebda. rustami
mivida maTTan da, romelsac sura avsebuli hqonda, uTxra:
_ qalo, wyali damalevine.
qalma gabrazebiT uTxra:
859

859
_ am suras ucxo kacis xeli ar Seexeba.
gabrazda rustami, qals sura gamohglija da xelic moswyvita.
meores SeeSinda da vercxlis sura miawoda. rustamma gamoarTva da
ekiTxeba:
_ Sen vin xar?
_ me aSaris qveynis fadiSahis asulis mxevali var, CinmaCinis
fadiSahma colad rom SeirTo.
umal rustamma TiTidan kbilebiT amoiZro beWedi, malulad
Caagdo suraSi da ase daubara:
_ uTxari Sens qalbatons, rom viRac ymawvilma am doqidan wya-
li dalia da ase brZana, gadmocale wyali da ise dalieo.
rustamma sura qals daubruna, msaxurma qalma Tavissa da mego-
bris surebi aiRo da wavida. mivida fadiSahis qalTan, unda raRac
uTxras da ver ambobs.
_ ra moxda? _ ekiTxeba fadiSahis qali.
mosamsaxurem araferi daumala, mouyva, rac moxda.
aSaris fadiSahis Svili metad gonieri iyo. calke oTaxSi Sevida,
gadmoasxa wyali da beWedi gadmovarda. icno Zmis beWedi da brZana:
_ wadi Cqara im auzTan, gamorecxe es sura da axali wyali moitane.
im ymawvils ki ase SeuTvala:
_ wadi iqidan, mixval did kldesTan. kldis Tavze sasaxlea,
sadac vcxovrob, iq gelodebi, kldidan CemTan jaWvi amogiyvans,
amovwev da amoxval. aba, Cqara, oRond, icode, aravis araferi uTxra,
vinmem SemTxveviTac ar unda mohkras yuri am ambavs.
mivida mxevali auzTan, naxa rustami da qalbatonis danabarebi
gadasca. mere sura wyliT gaavso da gabrunda.
rustami cxenze Sejda da tyeSi SeiWra. mivida im kldes­Tan da
daicada. Ramdeboda. zevidan qalma jaWvi CamouSva da aswia. fanjri-
dan fadiSahis qalma dainaxa, rom is ymawvili mis Zma ar aris, ucxoa
da misi Cagdeba moindoma. vaJma uTxra:
_ me rustami var, zolis vaJi da Seni Zmis megobari. Senma Zmam
gamomgzavna Sens gasanTavisufleblad. daujera qalma rustams da
oTaxSi SeuSva.
_ daiko, momiyevi, ra moxda, _ sTxova rustamma.
qali mouyva, rac Tavs gadaxda da daamata:
_ aq momiyvanes da undodaT CinmaCinis fadiSahis SvilsiT-
vis miveTxovebine. me ase vuTxari, sanam Cemi mSoblebis wlisTavi
860

860
ar iqneba, ver gavTxovdebi-meTqi. am dros Cemi Zma Svidi mTis iqiT
Seix-ul-islamTan Segirdad iyo. vifiqre, amasobaSi Sin dabrunde-
boda da tyveobidan damixsnida. gavida erTi weliwadi. Cemi Zma ar
gamoCnda. es avi sulebi daviTanxme, rom kidev ormoci dRe damlo-
debodnen. ager ocdaaTi dRea, rac Cemi Zma CinmaCinis jars ebrZvis.
dRes is ar wamosula saomrad, xom araferi SeemTxva? amaRam iZule-
biT CinmaCinis fadiSahis vaJis sareceli pirvelad unda gaviyo.
_ dardi nu gaqvs! _ eubneba rustami, _ yvelaferi kargad
iqneba. gaixade eg saqorwilo kaba, morTuloba Camoixseni da Cadi
qvemoT, tyeSi damelode. mag Sens saqmros aq me gavuswordebi.
amis Semdeg rustamma qali frTxilad CauSva qvemoT, TviTon pa-
tarZlis kaba Caicva da daeloda siZis mosvlas.
daRamda. oTaxSi siZe Semovida. colis sawolTan mivida, un-
doda, gverdiT miswoloda, magram rustamma xelSi Cahkida xeli,
daiqnia da moawyvita. is mowyvetili xeli erT kedelze dahkida,
mere meore xelic moawyvita da is meore xeli meore kedelze Camo-
hkida. moawyvita fexi da mesame kedelze dahkida, moawyvita meore
fexi da meoTxe kedelze Camohkida. gaixada, rac ecva, Caicva isev
Tavisi tansacmeli, Cajda iaraRSi da fanjridan jaWviT qvemoT
daeSva, sadac fadiSahis qali elodeboda. Semoisva cxenze da mamis
saxlisken waiyvana. amasobaSi qalis Zmas flavi moexarSa da cxvari
Seewva. darwmunebuli iyo, rom rustami uvnebeli dabrundeboda da
das miuyvanda. igrZno, miwa rogor azanzarda. mixvda, rom rustami
cxens moagelvebda, gamoiWra dasaxvedrad. Zmam da gulSi Caikra da
atirdnen. Tvalze cremli rustamsac moadga, Tavi Seikava da da-
Zmas ase uTxra:
_ geyofaT tirili. modiT, sjobs, davsxdeT da viqeifoT.
maZRrisad Wames da dasaZineblad dawvnen.
modi, eseni aq davtovoT, tkbilad daiZinon. Cven ki mivideT da
vnaxoT, ra xdeba CinmaCinis fadiSahis saxlSi.
roca fadiSahis Svili, siZe pirvel Rames Tavisi colis oTaxSi
Sevida, megobrebi kars ukan datova, rom raRaca drois Semdeg isev
gasuliyo maTTan. isini siZes didxans elodebodnen. siZe oTaxi-
dan aRar gamovida. erTma karze daukakuna, aravin upasuxa. isev
daakakunes, isev aravin gasca xma.
siZis megobrebma es ambavi fadiSahs Seatyobines. CinmaCinis fa-
diSahi mixvda, aq raRac sxva ambaviao. mivida rZlis sawol oTaxTan,
861

861
kari Seamtvries da Sevidnen. oTaxSi zRva sisxlia, sisxlSi muTaqa-
saviT gdia siZe da aqeT-iqiT, oTxive kedelze misi xel-fexi hkidia.
aRrialda mama:
_ amas imisi Zma izamdao.
Tqva da gasca brZaneba samocdaaT wlamde kacebi, xolo qalebi
samoc wlamde unda amxedrebuliyvnen da aSaris fadiSahis qalaqi
erTianad gadaewvaT.
iTqva da iqmna. CinmaCinis fadiSahis jari aSaris fadiSahis qa-
laqSi Sevida da gzaze yvelaferi gadabuga.
is iyo Tendeboda, rom rustamma Tvali gaaxila da xedavs, qa-
laqi cecxlis alSia gaxveuli. mixvda yvelafers. ifiqra, vidre
aSaris fadiSahis qal-vaJs sZinavT, amovJuJav mag CinmaCinis jarso.
Caicva tansacmeli, Cajda bumberazis Tor-iaraRSi. kvamlma fa-
diSahis Svilic gaaRviZa, naxa, mis qalaqs cecxli rom ekida da manac
aseve ifiqra: modi, sanam rustams sZinavs, ar gavaRviZeb da mters
amovwyvitavo. Caicva, Sejda cxenze da gaemarTa.
gaiRviZa qalmac. gaaRo fanjara da xedavs, qalaqs erTianad ce-
cxli ukidia. SeeSinda da Zmas gasZaxa:
_ Zmao, qalaqi iwvis!
_ Cumad, daiko, ar gaaRviZo rustami, Tavad gavuswordebiT
magaT.
gaigo rustamma da-Zmis Canafiqri da daiZaxa:
_ me ukve didi xania movemzade mterTan Sesabmelad!
rustami cxens Semoaxta da mtrisaken unda gaWriliyo, rom fa-
diSahis vaJma SeaCera.
_ rustam, viciT, ra Zalac gaqvs. Seni cali da badali ar aris,
magram Cven gvinda viZioT Suri, Cven mSoblebis sisxli aviRoT.
modi, Sin darCi da gemrieli flavi mogvixarSe. Cven amasobaSi fa-
diSahis jars amovwyvitavT.
vaJma rustami daiyolia. Camovida bedauridan da Sin Sebrunda.
moxarSa rustamma flavi, gaixeda erTi fanjridan mTebisken da xe-
davs, cocxali aravin aris, yvela moklulia. Semdeg meore fanjri-
dan zRvisaken gaixeda da xedavs, fexze mdgari aravin aris, yvela
daxocilia. aRmosavleTiT _ yvela mkvdaria, dasavleTiT _ aqac
mkvdrebi yria, cocxalebi aRar arian.
_ fadiSahis qal-vaJi raRa iqnen? _ Sefiqrianda rustami. Se-
jda raSze da gaaWena. sami dRe da sami Rame gaatara fadiSahis qal-
862

862
vaJis ZebnaSi da ver ipova. meoTxe dRes erTi xis qveS miagno. omis
qarcecxlSi Zmas da moekla, das _ Zma.
idarda rustamma. miabara da-Zma iqve xis qveS miwas: vaJi mar-
jvniv, qali _ marcxniv. Sejda raSze da wavida.
bevri iara da meSvide dRes erT qalaqs miadga. Ramdeboda.
rustamma miakakuna erTi saxlis kars Ramis gasaTevad.
im qalaqis fadiSahi feiRamberi* yofila. Turme kbili Zli-
er stkiebia. daibara moxuci xalxi TavisTan, rom kbilis tkivili
gauyuCon. uyvebian isini aTasgvar zRapars, sasacilos, daujereb-
els da masac droebiT kbilis tkivili aviwydeba.
swored maSin, im Rames, roca rustami qalaqSi Sevida, fadiSahs
ise astkivda kbili, rom cremlebs aRvarRvarebda. dauZaxa mox-
ucebs, momiyeviT zRaprebi, an raime sasacilo ambavi. bevrs uyve-
bodnen, magram kbilis tkivilma ar gauara. maSin feiRamberma Sekre-
bilebs uTxra:
_ rasac miyvebiT, yvela vici, rame sxva momiyeviTo!
_ hoi, dido fadiSaho, ra vqnaT, rac vicodiT, yvelaferi mogi-
yeviT, _ upasuxes moxucebma. _ axal zRapars axali kaci Tu mogi-
yveba, visac bevri qveyana unaxavs da Tavs bevri gadaxdenia.
_ eseTi kaci sad iqneba? _ ikiTxa fadiSahma.
feiRambers erTma moxucma moaxsena, bobosTan dRes erTi kaci
dadga, imas ecodineba rameo.
feiRamberma bobosTan kaci gagzavna im mgzavrisa da bobos mo-
sayvanad.
misulebi fadiSahs miesalmnen. salamze aleiqum salami miiRes.
fadiSahma rustami gverdiT daisva.
_ aba, momiyevi vina xar da sadaurio?
ymawvilma uTxra, rom rustami hqvia, Svilia zolisa. fadiSahma
uTxra:
_ Cemo rustam, me kbili Zalian mtkiva. eseni zRaprebs da sa-
sacilo ambebs miyvebian da kbilis tkivili miamdeba. magram rac
icodnen, ukve momiyvnen da axla kbilis tkivils verafriT Svelian;
axali araferi aqvT mosayoli. iqneba Sen icode rame da miSvelo?
_ hoi, dido fadiSaho, rac Cemi mSoblebis saxl-kars movSordi,
Zalian didma drom gaiara da Tu ram zRapari vicodi, yvela damavi-
wyda, _ eubneba rustami.
_ egeb imis Sesaxeb momiyve, gzaSi ra naxe da Tavs ra gadagxda,
_ Seexvewa feiRamberi.
863

863
_ kargi, mogiyvebi, rac ki Cemi TvaliT vnaxe, _ daeTan­xma
rustami da mouyva rac aSaris qalaqSi naxa. da-Zmis Tavgadasavali.
CinmaCinis fadiSahis veragoba. rogor gaaTa­visufla man qali, ro-
gor ibrZodnen da-Zma mtris winaaRmdeg da rogor daixocnen erT-
maneTis xeliT.
usmenda am ambavs feiRamberi da kbilis tkivili sul gadaavi-
wyda. rustamma daamTavra moyola da uneburad Cumad atirda.
feiRamberma rustams uTxra:
_ SegiZlia im da-Zmis saflavi maCveno?
_ SemiZlia.
_ maS, Cemo brZenkacebo, iloceT, RmerTs daxmareba sTxo­veT.
SejeqiT cxenebze da wavideT im fadiSahis Svilebis saflavTan.
Sejda ormocive brZenkaci cxenebze da erTad wavidnen. bevri
Tve gavida Tu cota, vin icis. miadgnen aSaris fadiSahis qalaqs. mi-
vidnen da-Zmis saflavTan. Camwkrivdnen saflavis garSemo, waikiTx-
es sibrZnis wignebi da feiRambers uTxres, maTraxi dahkari safla-
vso. dahkra erTxel feiRamberma da miwam micvalebulTa Zvlebi
gamoiRo, dahkra meored da Zvlebma xorci Seisxes, dahkra mesamed
da mkvdrebs suli CaudgaT, gacocxldnen.
amoiyvanes qal-vaJi saflavidan da fexze daayenes. qal-vaJma
gaixara, rom sicocxle daubrundaT da atirdnen.
_ Zmao, xom ar ici, rustami axla sad aris? _ ekiTxeba da Zmas.
_ misi dardi nu geqneba. ager, rustami aq aris, _ uTxra fei-
Ramberma.
gauxarda da-Zmas da feiRambers madloba gadauxades.
_ didi madlobeli varT, keTilo fadiSaho. Sens sikeTes aras-
dros daviviwyebTo.
_ madloba me ki ara, bumberazebs ekuTvniT, _ Tqva feiRam-
berma. _ Tqven marTal saqmes akeTebdiT da Rirsni xarT sicocxli-
sa. unda icocxloT! Svilebo, axla Cems safadiSa­hoSi minda erTad
wavideT. raRac kargi ram Cavifiqre.
roca yvelani erTad mis safadiSahoSi mividnen, feiRamberma
Tavisi ulamazesi qali ixmo da aSaris fadiSahs uTxra:
_ Cemi qali SenTvis colad momicia, xolo Sens das colad va-
Zlev mamac rustams.
ormoci dRe da ormoci Rame qorwili ar Camcxrala, ormoci sa-
fadiSahodan iyvnen stumrebi mowveulni. iq rustamis mamac iyo _
864

864
zoli. sva, Wama, dro gaatara. ormoci dRis Semdeg Sin dabrunda. mas-
Tan erTad dabrunda misi Zec, vaJi rustami da misi lamazi colic.
aisrules yvela natvra. Cven ki, modi, cota SevisvenoT.

oqros skivri

erT qveyanaSi, erT safadiSahoSi, dRes ki ara, Zalian didi xnis


winaT cxovrobda erTi Zalian mdidari kaci. am mdidars erTader-
Ti vaJi hyavda, sigiJemde rom uyvarda da, rasac sTxovda, maSinve
usrulebda. vaJi Tvrameti wlis rom gaxda, mivida mamasTan da ase
uTxra:
_ sayvarelo mama, RmerTma jani da Rone ar mogiSalos, nadi-
roba minda da sanadirod gamiSvi. gavizarde, mombezrda Sin jdoma
da minda qveyana sakuTari TvaliT vnaxoo.
gauxarda mamas, ifiqra, bednieri kaci var, Svilis davaJkacebas
rom moveswario. es ifiqra da Tan gulSi SiSi Cauvarda. SiSica da
sixarulic orive erTad gauCnda. Svils ase uTxra:
_ Svilo, eg nadiroba rad ginda? me imdeni qoneba davagrove,
as weliwads Tavisuflad geyofa. me xom Sens meti sxva Svili ara my-
avs!
bevri uSala da ar daiSala:
_ didi var, qveynis naxva mindao.
mamas ra unda eqna? sxva gza ar hqonda, daeTanxma. oRond es ki
sTxova da gaafrTxila:
_ icode, aRmosavleTisaken ar waxvideo!
vaJi saCqarod gaemzada. Tavlidan saukeTeso cxeni gamoiyvana.
dedam xurjini gauvso da sanadirod gaemarTa.
mdidari kacis Svili mTeli dRe cxenze ijda da cxenidan ar
Camosula. naxa bevri auli;* tyeSi yvela kuTxe-kunWuli daiara, ma-
gram arc erTi nadiri da frinveli ar mouklavs. daRamda. mdidari
kacis Svils gulze dardi Semoawva:
_ mamas TvalebSi rogor Sevxedo, xelcarieli rom miuval?!
modi, aRmosavleTisken waval, mere ra, rom mamam damiSalao.
vaJma cxeniT aRmosavleTisaken gaqusla. bevri iara Tu cota,
bevri auli Caiara Tu cota, erTi dRe-Rame mounda Tu ori, rogorc
iqna, romeliRac tyes miadga. tye Zir-Zirobamde daiara da mosana-
865

865
direbeli veraferi naxa. sagzali gauTavda. tyeSi mosanadirebeli
arc caze iyo da arc miwaze. adga da ufro Sors wavida. bevri iara
Tu cota, mSobliuri qalaqis quCebze grZeli gza ki gaiara. bo-
los, rogorc iqna, tyidan gamovida da rom gamovida, cixesimagre
dainaxa. gadahkra cxens maTraxi da cixis galavans miadga. radac ar
unda damijdes, cixeSi unda Sevideo, ifiqra.
gadmoxta cxenidan da igrZno, rogor daRliliyo. moswyurda.
Sevida cixeSi da Sig aguris lamazi saxli daxvda. miawva kars, Sev-
ida. xedavs, ulamazesi qali xSiri TmiTa da grZeli nawnavebiT mux-
lebze dgas, vercxlis taStSi tilos asvelebs da iataks recxavs. is
adgili, sadac tilos usvams, sarkesaviT prialebs. mdidris Svilma
uyura da wyurvilisa Tu priala iatakisagan Tvalebi auWrelda
da davarda. xmaurze qals SeeSinda da wamoxta. dayvireba undoda,
magram Zirs davardnili lamazi ymawvili rom naxa, xma ar amoiRo,
dawynarda da miuaxlovda.
_ wyali! _ amoiluRluRa mdidari kacis Svilma.
qalma vercxlis suriT wyali miutana da ucnobs daalevina. biWma
Tvali gaaxila. xedavs, Tvalwin ulamazesi qali udgas. Sercxva, guli
rom wauvida. didxans iyvnen Cumad biWi da gogo, erTmaneTs uyure-
bdnen. biWi qalis silamaziT iyo gaocebuli. bolos qalma hkiTxa:
_ sadauri xar? sad midiodio?
mdidris vaJma uambo Tavisi ambavi. isic uTxra, rom mamam aR-
mosavleTisaken wasvla dauSala.
qalma uTxra:
_ mamam marTali giTxra. yvela vaJi, aqeT vinc wamovida, daiRu-
pa. bedi gqonia, rom me Segxvdi. Torem sikvdili ar agcdeboda. minda
icode, es cixesimagre mamaCems ekuTvnis. mamaCemis brZanebiT, yvela
mosuli ymawvili unda moeklaT da cxedari ZaRlebisaTvis miegdoT
sajijgnad, rom aravis scodnoda Cemi arseboba.
gogo amas uyveba, biWs ki misi naTqvami ar esmis, misCerebia da
fiqrobs, netav mTeli Cemi sicocxle amis gverdiT mamyofao.
qalma biWs Sehyvira:
_ wadi aqedan, mamaCemma rom gaigos, aqa xar, mogklavs!
qalma kari gaaRo da biWi malulad gaipara cixidan. biWi Sej-
da cxenze, gadahkra maTraxi, raSi afrinda da gadafrinda. meored
gadauWira maTraxi nislSi da raSi Rrublebs zemodan moeqca, mesa-
medac gadauWira da cxeni mamis saxlis kars miadga.
866

866
ded-mamas Svilis mSvidobiT dabruneba gauxardaT. moefernen,
Seaqes, gamohkiTxes, sad iyavi da ra naxeo. biWi garSemo veravis da
verafers xedavda, Tvalwin is qali edga. arc xma esmoda vinmesi. ami-
tom ded-mamis SekiTxvebs pasuxs ar scemda. yurSi im qalis xma edga.
ase iwvala Ramemde. RamiTac Tavi ver daaRwia. gaiwela da gagrZel-
da is Ramec. yvelaferi iwyeba da Tavdeba. is Ramec, rogorc iqna,
gaTavda. gaTenda. gariJraJda. biWi loginidan wamodga, wamodga da
fexebi ar daemorCila, isev dawva.
mSoblebi didi xania fexze arian, Svili ki loginidan jerac ar
amdgara. bolos mze Subis wverze rom moeqca, mama Sewuxda, Svilis
oTaxSi Sevida da hkiTxa:
_ Svilo, ra iyo, ra dagemarTa, ratom ar dgebio?
_ mama, RmerTma jan-Rone ar mogaklos, cudad var.
moxucma mdidarma TiTze ikbina, mixvda, rac moxda. inana, Svili
Sinidan rom gauSva. magram Svils amiT ver uSvelida. wevs biWi da
ver dgeba. loginSi mitanil saWmel-sasmels pirs ar akarebs. mSier-
mwyurvalia. mdidarma kacma yvela eqimi da eqimbaSi miiyvana da ve-
raferi uSveles. vaJi avadmyofobis mizezs malavda.
mdidris Svils erTaderTi megobari hyavda, Raribi kacis Svi-
li. biWebi uerTmaneTod erT dResac ver Zlebdnen. mdidris Svili
loginad rom Cavarda, Raribis Svili maSinve mis sanaxavad mivida.
mis oTaxSi tomriT nacari Seitana, dajda Zirs da Tavze nacars
iyrida.* didxans uyura amas mdidris Svilma, gulma veRar gauZlo
da daiZaxa:
_ guli gagiskdes, ra guls mixeTqav, magas ras Svrebi?
amis Semdeg Raribi kacis vaJma mdidris vaJs ase uTxra:
_ gana Sen ki ar mixeTqav guls, Seni siCumiT? xmas ratom ar
mcem? megobarma megobris Wiric da lxinic ar unda gaiyos?!
gaeRima mdidris Svils da upasuxa:
_ xo, marTali xar, yvelafers mogiyvebi.
adga Raribi kacis Svili, nacari daiferTxa, avadmyofs loginze
Camoujda da megobarma megobars dawvrilebiT uambo, rac gadaxda.
moyola rom daamTavra, Raribi kacis Svilma uTxra:
_ eg qali pirsisxliani fadiSahis Svilia da Svilis gaTxoveba
ar unda.
Seyvarebulma ymawvilma wailuRluRa:
_ eg qali Tu Cemi gaxda, movrCebi, Tu arada, Cemi mkurnali
aravinaa.
867

867
Raribi kacis Svili Sewuxda, magram ar SeimCnia da dasamSvide-
blad uTxra:
_ kargi, damSviddi, raRacas vizamT.
adga Raribi kacis Svili, mdidar moxucTan mivida da uTxra:
_ Zvirfaso mdidaro kaco, Seni Svili Seyvarebulia da avadac
amitom aris.
_ miTxras, vin uyvars da umalve davaqorwineb.
Raribi kacis Svilma uTxra, rac icoda da Tan daumata:
_ bevr ymawvils vicnobdi, im cixis patronis xeliT rom daiR-
upnen. rame unda viRonoT, Torem am saqmes kargi piri ar uCans.
daRonda mdidari kaci, TavSi xeli Semoirtya da Tqva:
_ aki vicodi da davuSale aRmosavleTisaken wasvla. mTel Cems
avladidebas mivcemdi imas, vinc Svils gadamirCenda. ra vqna, mival
im pirsisxlian fadiSahTan, iqneb rame movaxerxo.
mdidarma msaxurebs dauZaxa da wasasvlelad gaemzada. msaxureb-
ma cxeni Seukazmes, xurjinSi sagzali Caudes da ramdenime msaxurTan
erTad gaemarTa fadiSahTan Sesaxvedrad. bevri iares Tu cota, Svidi
dRis Semdeg miadgnen sisxlismsmeli fadiSahis cixis kars. manamde
mdinaresTan cota xniT Caimuxles, xel-piri daibanes, cxenebi daarw-
yules, Wames, sves da amis SemdegRa miadgnen cixis kars.
mdidarma kacma Tujis karze daakakuna. kari sisxlis­msmelma
fadiSahma gauRo.
_ salam aleiqum! _ miesalmnen misulebi.
_ vaaleiqum assalam! _ upasuxa cixis patronma. _ mobrZandiT.
_ keTili iyos Cveni fexi, _ TqQva mdidarma.
msaxurebma cxenebi daabes, stumrebi da maspinZeli saxlSi Sevi-
dnen. fadiSahma stumrebis misaRebad sufris gaSla brZana. sufras
Citis rZe ar aklda. Camoariges saukeTeso RviniT savse surebi. mdi-
dari kaci ar Cqarobda, saTqmeli ase daiwyo:
_ gmadlobT maspinZlobisTvis. me aq erTi saqmisTvis movedi,
Tu Cven is saqme erTad ar gadavwyviteT, saWmels pirs ar davakareb.
maspinZelma Sublze xeli daido* da upasuxa:
_ Tqvi, rac ginda.
mdidarma uTxra:
_ ama da am dRes, ama da am Tves, erTxel Cemma erTaderTma vaJma
Sens cixesimagresTan Caiara da wylis dasalevad Semovida. wyali
Senma mzeTunaxavma qalma daalevina. Cemma Svilma erTi naxviT Sei-
868

868
yvara da dRemde avad aris, loginad Cavarda. sami Tvea fexze ar am-
dgara. davasie eqimi, eqimbaSebi, magram ver gankurnes. Cemma Svilma
Tavis megobars uTxra: im mzeTunaxavs Tu SevirTav, movrCebi, Tu
ara _ aravin da veraferi momarCenso. es aris Cemi SenTan mosvlis
mizezic da mizanic. minda, Cemi vaJisTvis Seni qalis xeli gTxovo da
amisTvis araferi menaneba.
rogroc wesi da rigia, maspinZelma bolomde mousmina da
uTxra:
_ Zvirfaso mdidaro, icocxle da idRegrZele. mag Txov­niT
bevri mosula CemTan da vinc mosula, yvelas ase veubnebodi, me
qali ara myavs-meTqi. Sen ki amas ver getyvi, Senma Svilma Cemi qali
naxa, magram Cems qals ver mivaTxoveb, radgan mas patroni hyavs. im
patronis saxelis Tqmis ufleba me ara maqvs.
ewyina mdidars da Zalian Seexvewa qalis mamas. qalis mamam if-
iqra, ifiqra da ase uTxra:
_ erTi pirobiT, dRiT qmarTan iyos, saRamos ukan unda dab-
rundes.
mdidarma daiZaxa:
_ eg rogor iqneba, egeTi ram sad gagonila?!
aRSfoTda, magram sxva ra gza iyo, daTanxmda. sul araraobas es
xom mainc unda erCia! erT dRes meore dRe xom mohyveba da, rac aris,
aris, iyos neba qalis mamisao.
sisxlismsmelma fadiSahma da mdidarma kacma dades xel­werili,
sadac Caweres qalis mamis piroba. xeli moaweres. dasxdnen da qeifi
gaTenebamde gaagrZeles.
dilaadrianad mdidari kaci da misi mxleblebi Sin dabrundnen.
moutanes vaJs sasixarulo ambavi.
am ambis gagonebaze vaJi fexze wamodga.
qorwilis dRec male dadga. mdidarma yvela misi axlobeli da
megobari qorwilSi dapatiJa. Svidi dRe da Svidi Rame ar gaCerebu-
la barabani da zurna, moilxines.
qorwilis dros qali dRisiT iq iyo, RamiT _ mamasTan midioda.
damTavrda qorwili, damTavrda saqorwilo lxini da sazruna-
vi. darCnen orni, qali da vaJi, axaldaqorwinebulebi. vaJi cols
ekiTxeba:
_ RamRamobiT mamaSenTan ratom midixaro?
_ magis Tqmis ufleba ara maqvso, _ upasuxa qalma.
869

869
gadioda dro, dReebi da Tveebi da araferi icvleboda. qali
dRisiT qmarTan iyo, RamiT _ mamasTan. ymawvils es ambavi mobezr-
da, Tanac xalxis rcxvenoda. xan imas ambobda, viTom coli biZasTan
wavida, xan mamasTano, xan _ sad da xan _ sad.
erTxel vaJi saxlis WiSkris gareT Cafiqrebuli ijda. iqve mox-
ucma Caiara, Sexeda ymawvils da mixvda, amas raRac dardi aqvso. Se-
Cerda moxuci da ase uTxra:
_ saRamo mSvidobisa gqondes, Svilo!
mdidris Svilma upasuxa:
_ Senca.
miujda moxuci vaJs da gamohkiTxa:
_ ra gadardebs? Tu rame dardi gaqvs, miTxari, iqneb dagexmaro?!
vaJma upasuxa:
_ rom giTxra, mainc verafriT miSveli.
moxucma jibidan qudi amoiRo, vaJs daaxura da ekiTxeba:
_ mxedav?
_ gxedav.
_ me ki ver gxedav, _ uTxra moxucma. misca qudi vaJs da Tan
daayola:
_ aiRe, gamogadgebao!
mdidris Svilma madloba uTxra moxucs da erTmaneTs daSordnen.
diliT qali Sin rom dabrunda, qmari gaxarebuli daxvda. qals
gauxarda, mTeli dRe col-qmari xumrobdnen, icinodnen. dRe ise
gavida, Ramis dadgoma ver igrZnes. qals etlma moakiTxa. qali
qmars gamoeTxova da gareT gavida. vaJma uCinmaCinis qudi daixura
da gauCinarda. adga da cols ukan gaekida. isic etlSi Cajda da am-
jerad erTad wavidnen.
bevri iares Tu cota, es sulerTia, mividnen sisxlismsmeli fa-
diSahis cixesTan. qali etlidan Cavida da saxlisken wavida. vaJic
fexdafex mihyva. Sevida qali Tavis oTaxSi da qmaric Sehyva. qali
taxtze dajda Tu ara, maSinve inCeguzi mivida da ekiTxeba:
_ ra gnebavs?
_ sul erTia.
gavida inCeguzi da qiSmiSiani flavi moutana, flavze Semwvari
bati ido. qalma xeli daibana da Wamas Seudga. igive qna vaJmac. qali
erTi mxridan Wams, vaJi _ meoredan. Wamas rom morCnen, inCeguzi
oTaxSi Semovida da sufra aalaga. qalma gaixada da dawva dasaZine-
blad. vaJmac gaixada da meore sawolSi dawva. qali dawva da daiZina.
870

870
vaJi Tvalsac ar axamxamebs, wevs da elodeba, ra moxdeba.
uceb, SuaRamisas grgvinva gaisma, mTeli saxli azanzarda. xe-
davs vaJi, rom bani ise gadaixsna, rogorc karis darabebi da oTaxSi
oqros skivri Semofrinda. rogorc ki iatakze daeSva, qali wamoxta,
Caicva, Cajda skivrSi, skivris saxuravi braxuniT daixura, maSinve
zeviT aiWra da gauCinarda. saxlis bani isev daixura da yvelaferi
Zveleburad dadga. mdidris Svili gakvirvebuli wevs da aseTi sao-
crebisa veraferi gaugia. fiqrobs: `axla vici, Sin ratom brundeba,
magram eg skivri sad gafrinda da sad waiyvana, rom ver gavigeo?!~
wevs da fiqrobs amaze, fiqrSi CaeZina. gruxunma gaaRviZa, saxli
zanzarebda gruxunisagan. isev gaixsna saxuravi, isev mofrinda
oqros skivri, Signidan qali amovida da skivric isev gafrinda. ukve
Tendeboda. qalma oTaxi mialag-moalaga. xel-piri daibana, gamoew-
yo. erTi sityviT, qmarTan wasasvlelad moemzada. Tavis saxlis kar-
Tan vaJi etlidan gadmoxta, Tavis oTaxSi gaiqca, uCinmaCinis qudi
moixada da loginSi Cawva. qali oTaxSi Sevida da mZinare qmari rom
naxa, daiZaxa:
_ ra dros Zilia, amden xans Zili vis gaugia?!
vaJma Tvalebi gaaxila da uTxra:
_ ratom gamaRviZe?! saintereso sizmari Suaze gamawyvetine!
qals gaecina:
_ momiyevi, ras xedavdi.
vaJma daiwyo:
_ vnaxe, rom me da Sen erTad CavsxediT etlSi da mamaSenis saxl-
Si mivediT. iq qiSmiSiani flaviTa da Semwvari batiT gagvimaspinZld-
nen. mere davweqiT da daviZineT. male raRac gruxunma gagvaRviZa,
yvelaferi zanzarebda, saxuravi gadaixsna da oTaxSi oqros skivri
mofrinda, Cajeqi im skivrSi da gafrindi. mere ra moxda, ver gavige
imitom, rom gamaR­viZe.
qals gaukvirda sizmari, magram ar SeimCnia.
_ adeqi, _ uTxra qalma, _ Cemze fiqrobdi da eg abdaubda siz-
maric eg ariso.
vaJma araferi upasuxa. Rames daeloda. dRe metismetad gaiwela.
mosaRamovda da qalic mamasTan wavida. qmaric gahyva. mamis saxlSi
qali dedasTan gaiqca da mouyva qmris sizmari.
_ nu geSinia, ase uTxari, sizmars ra Wkua aqvs. rac sizmarSia, is
cxadSi xom ar xdeba-Tqo! _ daamSvida dedam.
vaJic iqa dgas uCinmaCinis qudiT da ara Cans.
871

871
qali Tavis oTaxSi Sevida, isev ivaxSmes, isev qiSmiSiani flavi
da Semwvari batis xorci Wames, isev gaixades da isev dawvnen, qali
erT sawolSi, vaJi_ meoreSi. isev mofrinda oqros skivri, rogorc
ki Tavi aexada, Caxta vaJi Sig da kuTxeSi miiyuJa. Sig qalic Cajda,
afrinda is skivri da rogor frinavda maRla Tu dabla, biWma ar
icoda. Seityo, rom Svidi zRva da Svidi mTa gadaiara da meSvide
caSi raRaca kariT Sefrinda. rogorc ki skivri iataks Seexo, aixada
saxuravi da qal-vaJi amovidnen. qali erT oTaxSi Sevida, skivri _
meoreSi. gaukvirda vaJs. skivrs ukan gahyva da xedavs, iq ormoci
erTnairi skivria, iseTebi, erTmaneTisagan rom ver gaarCev. SeeSi-
nda ymawvils, sxva skivrSi Cveni skivri ar SemeSaloso. mivida da Ta-
vis skivrTan dadga.
mdidris Svils sazis xma Caesma. ise tkbilad ukravda viRac, rom
SiSi maleve gauqra da sazis xmas gahyva. didi oTaxSi aRmoCnda da
xedavs, xaliCebze ormoci qali zis da xelSi sazebi uWiravT. erTi
qali meores sjobs silamaziT. SexmatkbilebiT ukraven, maT dakvras
Tvaltanadi qali xelmZRvanelobs. Tu vinmes dakvra SeeSleba, is
qali xelze oqros joxs artyams.
naxa biWma es da ukvirs. axla is qali mis colTan mivida, xelze
oqros joxi dahkra da uTxra:
_ ra dagemarTa, ratom SegeSala?
vaJs coli Seecoda. mivida, sazs xeli mohkida da sxvebis dak-
ruls xma auwyo. qals SeumCnevlad CaeZina. roca gaiRviZa, qmarma
kalTaSi sazi Caudo da ganze dadga. ganagrZo qalma dakvra da isev
daarRvia, xma ver Seuwyo danarCenebs.
bolos xelmZRvanelma brZana, CasxediT skivrebSi da Sin dab-
rundiTo. qalebi Casxdnen skivrebSi. vaJi colis skivrSi Caxta da
Sin dabrundnen. skivri oTaxSi Cafrinda, amovidnen skivridan. qa-
lma Zveleburad oTaxi mialag-moalaga, gamoewyo wasasvlelad da
qmarTan etliT gaemgzavra. vaJi Zveleburad umal amoxta skivri-
dan, gaiqca Tavis oTaxSi, uCinmaCinis qudi moixada da loginSi Caw-
va. qali Sevida da xedavs, qmars sZinavs. eubneba:
_ amden xans rogro gZinavs, adeqi.
vaJma Tvalebi gaaxila, gaizmora da cols uTxra:
_ isev gamaRviZe, sizmari Semawyvetine.
qalma uTxra:
_ kargi, adeqi! bolo dros sizmrebis naxvas daeCvie.
872

872
adga vaJi da, viTom sizmarSi naxa, mouyva, rac Tavs gadaxda. am
ambavma qali ufro gaakvirva, magram ar SeimCnia da araferi uTxra.
isev gaiwela dRe. isev dadga saRamo. qali mSoblebis saxlSi
wavida. qmaric gahyva uCinmaCinis qudiT. qali isev dedasTan gaiqca
da SesCivla:
_ sizmarSi yvelafers xedavs, rasac Rame vakeTeb!
dedam isev daamSvida:
_ mere ra, sizmari sizmaria, naxos rac unda!
Sevida qali Tavis oTaxSi, qmaric fexdafex mihyva. isev daudges
win saWmeli. Wamis Tavi aRara aqvs. piri ar daakara. zis da uyurebs
flavs, flavi TavisiT gaqra, SeiWama. `es ra ambavia?~ fiqrobs qali.
SeSinda. gaixada da loginSi dawva. dawva vaJic. Cveulebisamebr mo-
frinda skivri. qali Cajda, Cajda Sig vaJic. afrinda skivri da isev
im sasaxleSi gaCnda, meSvide caze. qalma sazi aiRo, sxvebTan dajda
da daukra. sxvebi xmaSewyobiT ukravdnen, isev es ukravda areulad.
xelmZRvaneli mivida, oqros joxiT cema dauwyo, Tan uyviroda:
_ ai, Se uxeiro, gviRalate, ara?! Segiyvarda viRaca, ara?!
vaJma veRar moiTmina, mivida im qalTan, xeli xelSi Caavlo da ise
mouWira, rom atkina. xelidan oqros joxi dauvarda da daiyvira:
_ wyeulimc iyavi, gamiSvi xeli!
vaJma xeli ar gauSva. uTxra:
_ daifice, rom cuds arafers gvizam!
xelmZRvanelma uTxra:
_ vinca xar, gamiSvi xeli da cuds arafers gizam, geficebi!
vaJma uTxra:
_ Cven erTmaneTTan gasayofi araferi gvaqvs. aq me Cems colTan
erTad movfrindi. waviyvan mas aqedan da amis Semdeg Ram-RamobiT aq
aRar mova, qmarTan darCeba!
xelmZRvaneli ekiTxeba:
_ vin aris amaTgan Seni coli?
mdidris vaJi mivida colTan, xeli Cahkida da Tqva:
_ ai, es!
TavSi Semoikra xelmZRvanelma da daiyvira:
_ Cems sasaxleSi kacs fexi arasodes daudgams! vin mogca ufle-
ba gaTxoviliyavi?! ratom daarRvie Cveni kanoni?!
bolos dawynarda da Tqva:
_ kargi, rac aris, aris. raRas vizam, saqmes verafriT vuSveli!
873

873
raxan ukve col-qmarni xarT, iyaviT bednieri. axla yvelani Sin gaf-
rindiT!
ocdacxramet skivrSi Casxdnen qalebi saTiTaod, meormoceSi ki
_ mdidris Svili da misi coli. xelmZRvanelma Seuloca da skivre-
bi gafrindnen.
Svidi ca, Svidi zRva da Svidi mTa gadair-gadaifrina im oqros
skivrma da qalis oTaxSi daeSva. amovidnen skivridan da ded-mamas
uambes, rac Tavs gadaxdaT. uTxres, rom meSide caze myofma xelmZ-
Rvanel-diasaxlisma, qalebis musikis maswavlebelma yvela sazze
damkvreli gaaTavisufla, daiTxova.
sisxlismsmelma fadiSahma Tqva:
_ raxan es yvelaferi ase damTavrda, Cems qals dReis Semdeg
RamiTac qmarTan darCena SeuZlia.
mdidris Svilma cols xeli mohkida da Sin waiyvana.
amboben, am ambis Semdeg dawynardnen da ufro metad Seiyvares
erTmaneTio.

moxuci xis mWrelis qalebi

iyo odesRac qvrivi kaci. hyavda sami qali. cxovrobdnen erTad.


es kaci Zalian Raribi iyo. mTeli misi simdidre gacveTili culi
iyo. Tumca Wkviani xalxis TqmiT, mdidrisTvis bedniereba misi lari
da salaroa, Raribisa ki _ saqme. moxuc xis mWrels guli sixaru-
liT evseboda, roca Svilebs uyurebda. sxvisi araferi Surda, arc
gaWirvebas da uqonlobas uCioda. zogjer culs xels wamoavleb-
da, wavi­doda, fadiSahis tyeSi wiwvebis mosaWrelad. Tan qalebic
mihyvebodnen. wiwvebis nawils yidda, nawils _ keriaSi cecxlis
gasaCaReblad itovebda. ase gadioda wlebi. erTxelac fadiSahis
kacebma SeniSnes, rom batonis tye nel-nela gamoixSira. viRaca tyes
iparavso, ifiqres da moaxsenes batons. fadiSahma Causafra kacebi
qurds dasaWerad da rom daiWerdnen, misTvis Tavi unda moeWraT.
erTxel fadiSahma sauzmis Semdeg Tan ori msaxuri waiyvana da
tyeSi wavida. gzaSi oTxi ucxo kaci Sexvda. oTxives TiTo Sekvra wi-
wvi mihqonda. eseni iyvnen moxuci xis mWreli da misi sami qali.
_ ai, qurdebi daviWireT, Cvens tyes iparaven, _ daiZaxa fa-
diSahma da cxeni miuSva maTze. _ axlave Tavs wavacli!
874

874
miadga moxuc xis mWrels da mis gverdiT sami qali rom dainaxa,
gaukvirda. Tanac samive Seuyvarda. brazi gaunelda da xis mWrels
Tbilad uTxra:
_ ici, WaRara moxuco, rom mefis qonebis, tyis qurdobisT-
vis iqve Tavs aWrian?! Tu ginda eg Tavi mxrebze SegrCes, erTi Seni
lamazi qali colad unda gamayolo!
moxucma mxrebidan Sekvra Zirs daagdo, fadiSahs Tavi mdablad
daukra da moaxsena:
_ Cveno fadiSaho, RmerTma didxans gacocxlos. verc erT qals
colad ver mogcem. es imaTi nebaa, me mxolod SemiZlia vkiTxo, un-
daT Tu ara Seni coloba.
moxucma ufros qals hkiTxa:
_ Cvens fadiSahs colad xom ar gahyvebi?
_ ara, _ upasuxa ufrosma.
igive hkiTxa mamam SuaTanas. SuaTanam, vifiqrebo. Semdeg um-
cross hkiTxa. umcrosma ase upasuxa:
_ Seni survili CemTvis brZanebaa. Tanaxma var gavyve fadiSahs
colad.
gauxarda fadiSahs, mohkida xeli lamaz qals, Seisva cxenze da
sasaxleSi waiyvana.
ase daiwyo umcrosma qalma fadiSahis gverdiT cxovreba. mox-
uci xis mWreli da misi ori ufrosi qali ki isev TavianT gamWvar-
tlul qoxSi agrZelebdnen cxovrebas. isev ise midiodnen fadiSa-
his tyeSi da iqidan CamoWrili wiwvebi mohqondaT, nawils yiddnen,
nawiliT Tbebodnen.
erTxel moxucs umcrosi qali moenatra da ufros qalebs
uTxra:
_ waval, vnaxav Tqvens umcross das. rogor aris, rogor cxov-
robs.
adga da wavida. mivida fadiSahis qalaqSi. dadis quCebSi da
daeZebs fadiSahis sasaxles. erT did saxlTan rom mivida, dainaxa
aivanze gadmomdgari abreSumis kabaSi gamowyobili qali. Tvali ver
moaSora mis silamazes. Turme is qali misi Svili yofila. Svilma
mama rom SeniSna, mamamTils sTxo­va mamis dapatiJeba.
_ is kaci mamaCemia, _ uTxra.
mamamTilma Zvirfasi stumari Sin miiRo.
xedavs mama, mis Svils kargi abreSumis kaba acvia, garSemo
875

875
xaliCebia gafenil-dafenili. mis Svils gars mosamsaxure evleba.
gauxarda, moexvia qals da ase uTxra:
_ yoCaR, qalo!
dasxdnen da erTmaneTs ambavi hkiTxes, ra uWirT, ra ulxinT.
male gaseirnebidan fadiSahic dabrunda. naxa simamri, gauxar-
da, msaxurebs ubrZana sufris gaSla da simamrisTvis Zvirfasi xa-
laTis mirTmeva.
sami dRe-Rame gaatara Raribma xis mWrelma qalTan, siZis ojax-
Si. momdevno dRes ase uTxra:
_ xvavi da baraqa ar mogeSaloT, RmerTma jani da Rone mogceT,
me ki gamiSviT da waval Cems ojaxSi, SvilebTan. Cemi molodini eqne-
baTo.
fadiSahma simamrs hkiTxa:
_ saCuqrad ra gindao?
moxucma upasuxa:
_ Tqveni janmrTelobao.
_ gmadlobT. magram saCuqari mainc unda mogce.
aCuqa moxucs eJvani da ase uTxra:
_ etyvi amas `voku tep~ da Sen win aTasi nugbari gaCndeba. axla
ki SegiZlia waxvide!
gamoeTxova moxuci Tavis siZes da qals, mZaxlebs, msaxurebs da
wavida.
bevri iara Tu cota, erT borcvs miadga. moSivda. avida bor-
cvze, xurjinidan eJvani amoiRo da uTxra:
_ voku, tep!
amis Tqma jer ar daemTavrebina, rom mis win aTasi saWmeli
gaCnda. iyo puri, flavi, tolma, aseve tkbileuli. erTi sityviT,
rac ginda, sulo da gulo!
gaZRa moxuci, cota Rvinoc daayola da Tqva:
_ saxtoboni, tep, gmadlobT!
es rom Tqva, gaqra, rac gaCnda. Caido xurjinSi eJvani da gae-
Sura Sinisaken, sadac qalebi elodebodnen.
bevri iara Tu cota, es mxolod man icis; bolos, rogorc iqna,
mivida. Sevida qoxSi, Svilebs gadaexvia da uTxra:
_ Svilebo, gadiT aulSi da yvela stumrad dapatiJeT. minda
yvelas gavumaspinZlde. minda icodnen, rom moxuci xis mWrelic ka-
cia da gamaspinZleba SeuZlia.
876

876
qalebma erTmaneTs gadaxedes da fiqroben, mamaCveni Wkuas xom
ar gadascda, Tu gvexumrebao. dganan da fexs ar icvlian.
moxucma mamam gaumeora:
_ Svilebo, wadiT, stumrebi dapatiJeT.
mxrebi aiCeCes qalebma, mamas ki sityvas rogor Seubrunebdnen
da wavidnen stumrebis mosayvanad. daiares sofeli da yvelas eub-
nebodnen:
_ mama gepatiJebaT gaSlil sufrazeo.
xalxi dascinoda:
_ TavisTvis araferi aqvs, sxvas ra unda aWamoso?!
gulSi ki fiqroben, modi, wavideT, vnaxoT, ra aqvs, riTi unda
gagvimaspinZldeso. erTi qoxidan meoreSi gadadian da erTmaneTs
Cumad eubnebian:
_ beberi kaci xom ar gagiJda? ra aqvs da riTi gvimaspinZldeba?
iqneb rame axali ambavi unda gviTxras?
moxuci xis mWreli ki gamovida gareT da kiTxulobs:
_ yvelani aqa xarTo?
_ yvelanio, _ upasuxes misulebma.
amoiRo xurjinidan Tavisi eJvani da Cumad uTxra:
_ voku, tep, stumrebs umaspinZle!
Tqma ver moaswro, rom ezoSi gaCnda magidebi, gadaefara sufra,
gaiwyo saWmel-sasmeliT. savsea puri, flavi, qaTmis xorci, mwvadi,
Semwvar-moxrakuli, Rvinoc, namcxvaric da yvelaferi, rasac kaci
inatrebs.
_ WameT, sviT, gaixareT, SegergoT, Cemo kargo stumrebo, _
Tqva moxucma da sufras SvilebTan erTad miujda.
gvian Ramemde iqeifes da dro atares xis mWrelis ezoSi, mere
nel-nela daiSalnen da yvelani wavidnen. marto erTi moxuci kaci
ar wavida da RamiT xis mWrelTan darCa.
erTad dasxdnen moxucebi. im moxucma es moxuci xis mWreli
daaTro, mopara zRapruli eJvani da gaqra. xis mWrelma qurds Zebna
ar dauwyo, Caqindra Tavi da gulze dardi Semoawva. isev siRaribeSi
cxovreba mergoo, ifiqra. naxes qalebma dardiani mama, mixvdnen ra-
Sic iyo saqme da uTxres:
_ kargi, mami, nu idardeb. etyoba, aseTi bedi gvqonia. simdidre
da qoneba Cveni saqme ara yofilao.
adga moxuci da SvilebTan erTad fadiSahis tyeSi wiwvebisT-
877

877
vis wavida. nawils hyiddnen, nawiliT _ Tbebodnen. cxov­reba isev
Zveleburad midioda.
gavida sami Tve da moxuc mamas isev moenatra umcrosi qali. if-
iqra, waval da vnaxavo. daemSvidoba ufros qalebs da wavida.
umcros qals mamis naxva gauxarda. gauxarda simamris naxva siZ-
esac. gaiSala sufra. lxinSi dro atares moxucma xis mWrelma, siZem
da xis mWrelis qalma. meoTxe dRes moxuci Sin wasasvlelad gaemza-
da. siZem isev hkiTxa:
_ saCuqrad ra gindao?
simamrma upasuxa:
_ Tqveni jani da bednierebao!
amjerad fadiSahma moxucs qisa aCuqa da uTxra:
_ qisas uTxari `surxe-zar~ da Signidan Tval-margaliti gad-
moiyreba.
madloba gadauxada moxucma xis mWrelma maspinZlobisa da
saCuqrisaTvis; yvelas gamoemSvidoba da wavida. gavida erTi saaTi,
ori, sami, moxucs guli ar uZlebs, unda naxos qisidan rogor gad-
moiyreba Tval-margaliti. mivida isev borcvTan, amoiRo qisa da
uTxra:
_ surxe-zar!
Tqma ar daemTavrebina, rom xurjini oqros fuliT da brilian-
tiT gaivso. gauxarda moxucs, xelSi amdeni ganZi Cauvarda. ifiqra,
`axla ki mdidrad vicxovrebo~.
Sin mivida mama da Svilebs es mSvenieri qisa aCvena.
_ aba, modiT, Svilebo, ra gaCvenoT. _ qisas ki uTxra: _ surxe-
zar!
qisis xaliCaze dadeba ver moaswro, rom Signidan oqros fuli
da brilianti gadmoiyara. debs gauxardaT, bRuja-bRuja xveten
oqros da briliantis qvebs, icinian da mamas exvevian.
sami dRis Semdeg moxuci abanoSi wasasvlelad gaemzada, Zvlebs
gaviTbobo. Tan qisis waReba indoma. qalebma dau­Sales:
_ mama, qisa Sin datove. naxavs vinme da mogparavso.
moxucma xis mWrelma ar daujera Svilebs. qisa xalaTis jibeSi
Caido da abanoSi wavida.
abanoSi erTi abazi gadaixada. gaixada da banvas Seudga. meaba-
noes Cvevad hqonda muStris jibeebSi qeqva. xis mWrels jibeSi qisa
upova, amoiRo da damala. nabanebi xis mWreli gamovida, xalaTis
878

878
jibeSi xeli Cayo da Sig qisa rom ver naxa, eca meabanoes, damibrune
Cemi qisao.
iman ki:
_ Sen xom ar gagiJdi. Rarib kacs qisa vin mogca! me Seni araferi
maqvs da magas arc vinme dagijerebs. sjobs, Sin waxvide, xaTabalaSi
ar gaexvio.
ra unda eqna sacodav xis mWrels. TavCaqindruli wavida Sin da
Svilebs mouyva, rogor dakarga qisa. Svilebi gaujavrdnen, ar dagvi-
jere da imitomo. sityviT saqmes ver uSvelidnen da isev Zvelebu-
rad daiwyes cxovreba.
sami Tve is oqro da brilianti, rac qoxSi darCaT, xarjes, mere
isev gavidnen tyeSi wiwvis mosatanad, nawils hyiddnen, nawils ce-
cxlSi SesakeTeblad tovebdnen.
mamas umcrosi Svili isev moenatra. waval, vnaxav, Tan vuCivleb
fadiSahTan im meabanoes da im moxucs, romlebmac eJvani da qisa_
siZis saCuqrebi mompareso. adga, daemSvidoba Svilebs da wavida.
qalsa da siZes moxucis naxva gauxardaT. gaiSala sufra. dasxd-
nen sufrasTan, gavida dro, cota rom Wames da sves, xis mWreli siZ-
es mouyva im moxucisa da meabanoes qurdobis ambavs. mousmina siZem
simamrs da uTxra:
_ eg araferia. mTavari janmrTelobaa. ar idardo. amjerad
joxs gaCuqeb. Seaxeb am joxs, visac ginda, etyvi `ze-kuS~ da mere rac
moxdeba, naxav da mixvdebi, rac unda qna.
moxuci siZesTan sam dRe-Rames darCa. meoTxe dRes madloba
gadauxada maspinZlobisa da saCuqrisTvis, aiRo joxi da wamovida.
bevri iara Tu ara, es marto iman icis. me ki vici, rom borcvTan
joxis gamocda moindoma. amoiRo joxi, mxarze daido da Tqva: `ze-
kuS!~.
Tqma ar daemTavrebina, rom joxma auWrela mxrebi, zurgi da
gverdebi ise daurbila cemiT, rom ayvirda: miSveleTo. bolos
moifiqra da joxs madloba gadauxada. joxi gaCerda. xis mWrel-
ma joxi xurjinSi Cado da gza ganagrZo. mivida aulSi. midis da
fiqrobs, mival im moxucTan, eJvani rom mompara da im meabanoesTan
qisa jibidan rom amomacala da Wkuas vaswavlio. yoCaR, Cemo siZev,
aseTi kargi joxi rom maCuqeo! joxma me rom gverdebi amiWrela,
Rirsi viyavi, Cems qalebs rom ar davujere da ar gavufrTxildio.
Sevida aulSi, qurdi moxucis qoxTan mivida da dauZaxa.
879

879
_ damibrune eJvani, qurdo!
qurdi gamovida, ificeba da Tan aqeT imuqreba. amoiRo xis
mWrelma Tavisi joxi, zurgze Seaxo da uTxra:
_ ze-kuS!
daiwyo joxma qurdis begva, urtyams zurgze, mxrebze, gverde-
bze, Tavze. xis mWreli isev eubneba qurd moxucs:
_ damibrune eJvani, qurdo!
joxi ki urtyams, ise scems, rom Zirs daagdo da fexze ver dgeba.
bolos, joxis patrons Seexvewa:
_ nuRar mcem da dagibruneb mag Sens eJvanso.
xis mWrelma joxs madloba gadauxada da joxic gaCerda.
nacemma misca eJvani da axla meabanoesTan mivida.
_ damibrune Cemi qisao!
meabanoem xeli hkra da kars iqiT gaagdo. amoiRo xis mWrelma
Tavisi mSvenieri joxi, Seaxo qurds da ubrZana:
_ ze-kuS!
joxi saqmes Seudga. urtyams, Zval-rbili gauerTiana, yviris
kaci, xalxi ara xarT?! modiT, miSveleTo! gamocvivdnen abanodan
titveli kacebi, uyureben seirs da verafers xvdebian.
xis mWreli gahyviris:
_ qurdo, sxvis jibeSi rom Zvrebi, damibrune qisa!
nacemma kacma amoiluRluRa:
_ kargi, nu mcem, mogcemo.
madloba gadauxada xis mWrelma joxs da isic gaCerda.
aiRo qisa da Savi dRe rom daayara orives, axla Tavis gamWvart-
luli qoxisken wavida. Sevida da Svilebs joxisa da misi gmirobis am-
bavi mouyva. gauxardaT Svilebs. Cvens umcros das da siZes RmerTma
jani misces da didi xnis sicocxleo, daloces. mamas ase uTxres:
_ mami, rad gvaSimSileb, eJvans uTxari, puri gvaWamoso.
xis mWrelma:
_ voku, tep! _ Tqva da sufra gaiSala, gaiwyo nugbar-nugbariT.
Wames, gaZRnen, daisvenes. gavida dro da moxuc xis mWrels qisam
qviTkiris ori didi saxli auSena, SigniT gawyobili, damSvenebuli.
Sesaxldnen: erT saxlSi erTi qali, meoreSi _ meore. moxuci ki xan
erTTan midioda stumrad, xan _ meoresTan. ambobda:
_ axla sasiZoebi buzebiviT damexvevian da fexebsac damikoc-
nian. sanam fuli ara mqonda, aravis vWirdebodi. yvelas mdidari
880

880
unda. me mdidari ara mWirdeba, siZed Raribi da Wkviani ymawvili
minda, rom tkbilad da bednierad icxov­rono.
moxuci asec moiqca. SerTo Svilebs Raribi da Wkviani ymawvile-
bi. mere xan erTTan, xan meoresTan da xanac mesamesTan dadioda st-
umrad. siZeebi didi pativiT xvdebodnen, sufris TavSi svamdnen,
qveS rbil baliSs udebdnen. moxucs ki uxaria, igrixavs wiTur ul-
vaSebs da ase ambobs:
_ arc ise cudi yofila qalebis yolao.

Raribis Svili

ra giTxraT, visze mogiyveT?


mogiyvebiT zRaparsa Tu marTalsa. es didi xnis winaT iyo. erT
qalaqSi moxuci qali da misi vaJi cxovrobdnen. Rarib-Ratakebi
iyvnen. diliT adre adgeboda Svili da bazarSi midioda, rom mdi-
dar vinmes an vaWars muSad dasdgomoda. rasac Soulobda, Sin mi-
hqonda da dedas aZlevda. erTxelac, roca bazarSi mivida, mTeli
dRe uqmad daxarja, aravin aiyvana samuSaod. dardiani qalaqSi gav-
ida da xetialSi TerZis saxelosnosTan aRmoCnda. is TerZi Sahis
Svilis xelosani yofila. TerZma ucxo vaJi saxelosnoSi Seiyvana.
biWi mouyva Tavis ambavs. Seecoda TerZs vaJi da saxe­losnoSi muS-
aoba SesTavaza. SeTanxmdnen. erTs SuadRemde unda emuSava, meores
_ daeZina, SuadRis Semdeg ki _ piriqiT. kidev erTi piroba dades,
droze adre erTs meore ar unda gaeRviZebina.
diliT xelosani saqmes Seudga, vaJi dasaZineblad dawva. siz-
mari naxa: viTom xeli gaiwvdina da caze mTvare daiWira, gaiwvdina
meore xelic da mzes miswvda. Caisva mze da mTvare kalTaSi, eTamaSe-
ba da efereba.
am dros saxelosnos patronma vaJi gaaRviZa.
_ ade, biWo, ra dros Zilia!
vaJs gaeRviZa da xedavs, rom SuadRemde dro jer ar misula.
_ ratom gamaRviZe, jer xom adrea? _ usayvedura ostats, _
iseT karg sizmars vxedavdi!
ostatma uTxra, momiyevi, ra naxeo.
_ me TviT Sahsac ar movuyvebi Cems sizmars, araTu Sahis Svilis
xelosans.
881

881
ewyina ostats ymawvilis Tavxedoba da Sahis Svils mihgvara.
Sevidnen Sahis sasaxleSi. ostatma Sahis Svils mouyva biWis
saqcieli. gabrazda Sahis Svili da dauyvira:
_ vin mogca neba, Cems msaxurs ase moeqce?! moyevi sizmari!
_ mamaSeni, Sah-abazic rom movides da mibrZanos, imasac ar
movuyvebi Cems sizmars.
maSin Sahis Svilma brZana qalaqgareT dilegSi Caag­deTo!
vaJi dilegSi Caagdes. idarda, ra bedi mqoniao. mere dardians
CaeZina. rom gaeRviZa, ifiqra, SimSiliT xom ar unda movkvde, rasac
adamianebi Wamen, yvelaferi miwaze modis. ra iqneba, miwa vWamoo. ase
daiwyo miwis Wama, Txrida da Wamda. ase gaTxara grZeli gvirabi. gvi-
rabma miwis zeviT aiyvana, avida da naxa galavani. galavanze gadaZvra
da mSvenier baRSi aRmoCnda. Sig mSvenieri sasaxle idga. amisTana sa-
saxleSi aucileblad unda Sevideo, ifiqra.
RamiT sasaxleSi Seipara, karTan oTaxSi msaxurebs eZinaT. vaJ-
ma frTxilad SeaRo kari da oTaxi gaiara. Sevida sxva oTaxSi, Sua
oTaxSi oqros sawoli idga, Sig viRacas eZina, exura lamazi sabani.
sawolis orive mxares vercxlis magidebi iyo. erTze Semwvari batia,
meoreze _ flavi.
_ eh, rac iqneba, iqneba, flavi unda vWamo, _ Tqva, daikapiwa sax-
elo da batisa da flavis Wamas Seudga. SeWama naxevari bati da nax-
evari flavi. moiwminda tuCebi da oqros sawolisken wavida. frTxi-
lad gadaxada sabani da xedavs mis win mzeTunaxavi wevs, Tvals rom
ver mowyvitav. akoca loyaze da Cumad gavida sasaxlidan. mivida da
isev miwaSi daimala.
ra mogiyveT, vis Sesaxeb mogiyveT?
modiT, im mzeTunaxavis Sesaxeb mogiyvebiT, Sah-abazis Svilis
qalze.
gaiRviZa da puris Wama rom daapira da naxa, misi saWmeli sxvas
eWama, daibara megobari qalebi da hkiTxa:
_ Cems oTaxSi vin Semovida?
_ aravin, geficebiT Cvens mama-papebso.
daibara darajebi da axla maT hkiTxa:
_ miTxariT, romeli iyaviT Cems oTaxSio?
_ aravin, geficebiT mama-papas, _ upasuxes darajebma.
_ hei, Tqven uxeiroebo, ra, dabrmavdiT! _ gabrazda mzeTu-
naxavi.
882

882
qali sarkesTan mivida, Tma unda daevarcxna da naxa, rom im loy-
aze, romelzec vaJma akoca, kaklisxela laqa adevs.
Sah-abazis Svilis qalma darajebs ubrZana: aba, ifxizleT da
mosuls Tu daiWerT, momgvareTo.
daRamda. amoZvra miwidan vaJi da sasaxlisken gaswia. karTan mi-
vida. ifiqra, modi, jer ar Seval, sanam gviani Rame ar dadgeba. dara-
jebs ar eZinebaT da guSindeli damnaSavis daWeras ecdebiano. marT-
lac, didxans Tvali ar moxuWes darajebma. TavzexelaRebulis daW-
eras fiqrobdnen. magram SuaRames rom gadaSorda dro, Tavs Zlivs
ikavebdnen, quTuToebi daumZimdaT. ifiqres, aravin movao da Tvals
movatyuebTo.
Sahis Svilis qalmac gadawyvita, ar daeZina. amisTvis TiTi dais-
era, zed marili daiyara, amewveba da ar dameZinebao.
gadavida SuaRame da oTaxSi vaJma Semoyo Tavi. qalma Tavi
moimZinara. axuravs sabani da iqidan uyurebs, aba, ras izamso. vaJma
saxelo aikapiwa da Wamas Seudga. miirTva naxe­vari bati da naxevari
flavi. moiwminda tuCebi, mivida mzeTunaxavTan. is iyo saxidan sa-
bani unda gadaexada, rom qali wamoxta, xeli xelSi Caavlo da Zirs
daanarcxa.
_ vin xar, eSmaki Tu angelozi? _ mkacrad SeekiTxa qali.
_ arc erTi var, arc meore, _ upasuxa vaJma, _ iseTi kaci var,
rogoric Sen.
_ ici, mamaCemma rom gaigos Seni aq mosvlis ambavi, mogklavs.
_ me Sah-abazisac ar meSinia, _ upasuxa vaJma.
Sahis Svilis qals moewona vaJi. vaJi mouyva vin iyo da Tavs ra
gadaxda. bolos uTxra:
_ colad gamomyevio.
qalma:
_ mamaCemi Rarib-Rataks rogor gamayolebs, roca CinmaCinis
fadiSahs Tavisi SvilisTvis vundodi da imas ar mimca. CinmaCinis
fadiSahma mamaCems gamocana uTxra. mamaCemma is Tu ar gamoicno,
CinmaCinis fadiSahis coloba ar amcdeba. mamaCemma, Sahis Svilma
gamoacxada mTels qveyanaSi, vinc im gamocanas gamoicnobs, uxvad
davasaCuqrebo. im gamocanis pasuxi marto me vici da sxvas aravis
ecodineba. modi, ase vqnaT, me gamocanis pasuxs getyvi, Sen mamaCem-
Tan Sedi da uTxari: gamocanis pasuxs getyvi, Tu Sens qals colad
SemrTav-Tqo.
883

883
SeTanxmdnen. vaJi gamovida sasaxlidan, gamoipara da CaZvra isev
ormoSi.
Sahis Svilma gamocanaze pasuxi mTel qveyanaSi rom ver ipova,
brZana is ymawvili momgvareT, didi xnis winaT ormoSi rom Cavagde,
Tu jer ar momkvdarao.
iTqva da iqmna. mouyvanes vaJi Sah-abazis Svils.
_ me CinmaCinis fadiSahis gamocanis pasuxs getyvi, _ eubneba
vaJi, _ oRond Seni qali colad unda momce.
Sahis Svils ar undoda is vaJi siZed, SeaZlia Tavisi samefos nax-
evari, vaJma simdidreze uari uTxra. bolos Sahis Svili daTanxmda.
sabuTze xeli moaweres, sadac ewera: `Tu gamoicnobs vaJi gamoca-
nas, colad Sah-abazis SviliSvils waiyvans, Tu ara _ Tavi waecle-
ba!~ gamocana aseTi iyo: CinmaCinis fadiSahma sami vaSli gamogzavna.
erTi vaSli wlevandeli mosavlisa iyo, meore _ SarSandeli, mesame
ki _ SarSanwindeli. gamosacnobi iyo, romeli vaSli romeli wlis
mosavals ekuTvnoda.
vaJma, rogorc qalma daariga, moatanina vedroTi wyali, aiRo
samive vaSli da TiTo-TiTod CauSva wyalSi.
vaSlze, romelic wyals zedapirze moeqca, vaJma Tqva, SarSan-
windeliao. vaSlze, romelic vedros ZirSi aRmoCnda, _ wlevande-
liao, xolo SuawyalSi gaCerebul vaSlze ki _ SarSandelio.
Sah-abazis vaJma TavSi xeli Semoirtya da dauyvira iq myofT:
_ hei, Tqve doylapiebo. eseTi advili gamocana rogor ver
gamoicaniTo.
sxva ra darCenoda Sahis Svils, gagzavna vaJi Tavis qalTan.
_ ra qeni? _ hkiTxa qalma vaJs.
mouyva vaJi, rac moxda.
_ madloba RmerTso! _ Tqva qalma.
Tumca sixaruli erTia da Suriani adamianebi ki bevrni. gaigo
qalaqelma molam, Sah-abazis Svili Tavis qals viRAac Rarib kacze
aTxovebso, Sevida Sahis SvilTan da eubneba:
_ hoi, didebulo Sahis Svilo, Sens qals viRac Rarib-Rataks
colad rogor atan. gana is Seni Svilis Rirsia?!
daeTanxma molas Sahis Svili da ase uTxra:
_ Sen jadoqrobiT cnobili kaci xar. hqeni ise, rom eseni erT-
maneTs davaSoroT.
imave dRes mola mivida Sahis Svilis qalTan da bevrs ecada
884

884
Raribi kacis colobaze uari eTqmevinebina. amas rom eubneboda,
vaJi qalis sawol oTaxSi iyo damaluli.
mola eubneba:
_ eg ra Seni Rirsia?! colad Cems Svils gahyevio.
_ momSordi Tavidano! _ daiTxova qalma.
molam ki yurani amoiRo, daiwyo kiTxva da Cumad Seuloca. ismi-
na, ismina vaJma molas Cumi Selocva. gulma ver gauZlo, gamostaca
molas yurani da TavSi Caartya.
molam vaJi dawyevla. vaJma molas xeli Caavlo da gareT gaag-
do.
gabrazebuli mola mivida Sahis SvilTan da eubneba:
_ didebulo Saho. Sen me mosaklavad gamgzavne, _ da mouyva,
rac Tavs gadaxda.
gabrazda mama da Svils werili miswera:
`colad molas vaJs unda gagayolo. eg Rarib-Rataki ki mande-
dan gaagde!~
waikiTxes es werili qal-vaJma da dadardiandnen. vaJma bevri
ifiqra, ra eqna da moifiqra.
rodesac CamoRamda, vaJi minareTTan mivida, daeloda, rodis
movidoda mola, minareTze avidoda da daiyvirebda: `allah aqbar~.
vaJi molas ukan gahyva da minareTis Tavze zurgidan TavSi Caartya
da gadaagdo.
diliT Sah-abazis SvilTan vezirebi mividnen da uTxres:
_ mola mokvda, minareTidan gadavarda!
damarxes mola da daiviwyes.
ormoci dRis Semdeg Sah-abazis vaJis qalisa da Raribi vaJis
qorwili gadaixades. kargi sufra gaiSala, imReres, icekves, imxia-
rules.
erTi welic ar gasula da tyupebi eyolaT _ qal-vaJi.
CinmaCinis fadiSahis yuramde mivida, rom Sahis Svilma qali
Rarib vaJs miaTxova da is vaJi Zalian lamazi da Wkvianiao.
fadiSahma gulSi Zviri Caido da Sahis Svils werili miswera,
Seni siZe mastumreo!
estumra vaJi CinmaCinis fadiSahs. didi pativiT miiRo stumari
fadiSahma. ocdacxra dRe gaatara iq. ocdameaTe dRes, roca vaJi
ukan unda dabrunebuliyo, fadiSahma marmarilos naWeri miitana da
fexqveS daugdo.
885

885
_ msmenia, _ eubneba fadiSahi, _ Sen ganTqmuli TerZi xar. am
marmarilosgan beSmeTi Semikere!
vaJs gaukvirda, beSmeTs marmarilosagan rogor Sevkeravo?!
fadiSahs ki uTxra:
_ Sevecdebi.
vaJi TavCaqindruli gavida. SeniSna CinmaCinis fadiSahis qalma
daRonebuli stumari da hkiTxa:
_ Sah-abazis vaJis siZev, ra iyo, rad daRonebulxar?
_ rogor ar davRonde, mamaSenma marmarilos naWrisgan beSme-
Tis Sekerva mibrZanao.
Seecoda qals vaJi da urCia:
_ adeqi, mdinaridan kenWebi amoitane da mamaCems fexqveS
dauyare. gkiTxavs, es kenWebi ratom Segigrovebiao? Sen ki etyvi,
Sin meCqareba, am kenWebisagan Zafi damirTe, rom beSmeTis Sekerva
SevZlo-Tqo.
vaJi asec moiqca.
_ kenWebiT Zafi vis daurTavso? _ gaikvirva fadiSahma.
_ kenWebiT Zafi Tu aravis daurTavs, marmariloTi beSmeTi vis
Seukravso? _ upasuxa vaJma.
mixvda fadiSahi, rom vaJi marTlac Wkviani iyo da dac­xra.
gaamzada vaJi samgzavrod, gaatana saCuqrebi, gaayola msaxurebi sa-
fadiSahos sazRvramde misacileblad.
vaJi cols daubrunda. didi sufra gaSala fadiSahis Svilma
siZis dabrunebis aRsaniSnavad. Sua lxinSi fadiSahis Svilma siZes
uTxra:
_ gaxsovs, Sen rom sizmari naxe, rogor ar dagemuqre da ar mo-
miyevi. iqneb, axla mainc momiyve?!
vaJma Svilebi kalTaSi Caisva da maTTan TamaSi daiwyo. eTamaSe-
ba bavSvebs da Sah-abazis Svili ki ekiTxeba:
_ eg ras niSnavso?
_ ai, ras, _ upasuxa vaJma, _ maSin me sizmari vnaxe, erT xelSi
mze meWira, meoreSi _ mTvare. Cavisxi kalTaSi da veTamaSebodi. ai,
Cemi mze da mTvare _ Cemi sicocxlisa da saqmis gamgrZeleblebi.
_ baraqala, baraqala! _ gaukvirda yvelas vaJis Wkua da sazri-
anoba. maT Soris vaJis ostati TerZic iyo, vinc odesRac fadiSahTan
Segirdis saqcielis saCivlelad mivida.

886

886
sami monadiris sizmrebi

erTxel sami biWi tyeSi sanadirod wavida. didxans hqondaT ime-


di, rom an frinvels an mxecs moinadirebdnen, magram arc frinveli
da arc mxeci maT Tvalwin ar gaWaWanebula. roca mzem gasasvleli
gza naxevrad gaiara, monadireebs fexSi Zala gamoeliaT.
_ momSivda, _ Tqva erTma monadirem.
_ mec, _ Tqva meorem.
dasxdnen da Wamas Seudgnen. mere wyaros wyali daayoles da
sanadirod gaemarTnen. bevri ixetiales tyeSi da veraferi naxes.
amasobaSi daRamda da daiRalnen kidec.
_ momSivda, _ Tqva erTma monadirem.
_ mec, _ Tqva meorem.
_ mec, _ Tqva mesamem.
gauTavebeli araferia. monadireebma dRisiT rom Wames, daavi-
wydaT, saRamosTvisac raRac gadaenaxaT, erTianad moaTaves da
saRamosTvis mxolod mogonebaRa SemorCaT.
didxans daexetebodnen tyeSi mSier-daRlilni. xmas ar iRebdnen,
SimSilma ena mucelSi Caugdo. SiodaT, laparaki ras gaaZRobdaT?!
uceb erTi monadire SeCerda.
_ saWmlis suni gcemT? _ hkiTxa megobrebs.
_ eg SimSilis sunia, _ gaixumres megobrebma.
_ kargad daakvirdiT, _ Tqva isev iman.
monadireebma daiwyes Zebna, romeli mxridan unda wamosuliyo
saWmlis suni.
im orma yvela mxares daiwyes saWmlis sunis Zebna, magram saidan
modioda, ver gaarkvies. maSin erTma Zala moikriba da xeze avida.
xeze sunma cxvirSi SeuRitina. ijda da suniT ZReboda. megobrebi ki
ar asvenebdnen:
_ Tqvi, moCans? ras xarSaven, Tu wvaven?
Camovida xidan da samiveni iqiT gaeSurnen, saidanac saWmlis
suni modioda. tyidan rom gavidnen, naxes tyis piras mwyemsi ijda.
mayalSi cecxli gaeCaRebina, cecxlze qvabi Semoedga da raRacas
xarSavda.
salam-qalamis Semdeg monadireebma mwyemss uTxres, vin iyvnen
da risTvis iyvnen wamosulebi tyeSi.
mwyemsma mousmina da uTxra:
887

887
_ Cemo yonaRebo, stumrebo, ra giTxraT, stumari RvTi­saa, Tum-
ca am qvabSi mxolod sami kartofili ixarSeba. Tqven samni xarT, me
_ meoTxe. raca maqvs, vaxSmad ar gveyofa. modiT, ase moviqceT, sa-
miveni daweqiT da daiZineT. diliT ki kartofili imas ergeba, vinc
yvelaze saintereso sizmars naxavs.
sxva raRa darCenodaT monadireebs, dawvnen da maSinve daeZi-
naT.
diliT, frinvelebTan erTad gaeRviZaT monadireebs. gaiRviZa
mwyemsmac.
_ aba, Cemo stumrebo, vin ra naxa? _ hkiTxa mwyemsma.
wriulad dasxdnen monadireebi, SuaSi mwyemsi Cajda da win kar-
tofiliani jami daido.
_ wuxel sizmarSi TviT Seix-ul-islamis stumari viyavi, _ dai-
wyo moyola erTma monadirem, _ Tan jams Tvals ar aSorebs, _ da
ra ggoniaT, gverdidan ar mSordebodnen da Tavs damtrialebdnen
molebi, vezirebi _ yvela didi pativiscemiT Sin mepatiJeboda.
yvelasTan viyavi stumrad. movuyevi imaT monadiruli ambebi. Za-
lian moewonaT, rac movuyevi. kidev mobrZandio, dampatiJes. ai, es
iyo Cemi sizmari.
_ hoo, Cemo yonaRo, marTlac, saintereso ambavi dagsizmrebia,
magram modi, Seni megobrebis sizmrebic movisminoT.
_ damesizmra, TiTqos iranis SahTan viyavi, _ daiwyo meorem.
_ Sahs marjvniv goliaTebi esxdnen, marcxniv _ nazir-vezirebi.
yvelam Tavi mdablad damikra. es rom Sahma naxa, amiSena sasaxle.
kedlebze erTi qva Tu oqrosi iyo, meore _ marmarilosi. taxti
sadafisa mqonda buxaruli xaliCebiT dafenili. Tavze oqros gvir-
gvini medga, win mwvadi da Rvino medo. ai, es sizmari vnaxe. _ daam-
Tavra moyola. Tan cali TvaliT jams uyurebda.
_ Zvirfaso stumaro, eg sizmari Seni megobris sizmars sjobda,
_ uTxra mwyemsma da Tan daayola, _ axla vnaxoT, Tqveni mesame me-
gobari ras ityvis.
mesame adga, Tavi mdabla daukra da uTxra:
_ hoi, stumarTmoyvareo da Wkviano mwyemso, rasac eseni mogi-
yvnen, yvela eg sizmari me vnaxe. vnaxe, erTi Cemi megobari rogor iyo
sapatio stumrad Seix-ul-islamTan. meorem rogor miiRo saCuqrad
sasaxle, oqrosa da marmarilos agurebiT aSenebuli. vnaxe, rogor
svamda sasaxleSi Zvirfas Rvinos da mwvads Samfurs rogor agle-
888

888
jda. arc erTi da arc meore arafriT gamimaspinZldnen. arc erT-
ma TavianT megobars Zvalic ar gadmomigdo, roca cxvris xorcs
gemrielad Seeqceodnen. amitom ise momSivda, rom ver gavZeli,
RamiT gaviRviZe da mag jamidan kartofilebi SevWame, _ daamTavra
moyola mesame monadirem da Tan maSinve daamata, _ es Cemi mdidari
megobrebi moxarSul kartofils mainc ar ikadrebdnen, riTic Cven,
stumarTmoyvare da Zvirfasi mwyemsi unda gagvmaspinZleboda.
monadireebma erTmaneTs Cumad gadaxedes, mwyemsma ki gulianad
gaicina, moewona mesame monadiris moxerxebuloba.

rasac gascem, RmerTi dagibrunebs

erT qalaqTan axlos cxovrobda Raribi qvrivi qali. hyavda


eqvsi Svili. is qali yoveldRe qalaqSi samaTxovrod dadioda. mow-
yalebis gamcemT is glaxa amas eubneboda: rasac gascem, RmerTi da-
gibrunebso.
imxanad im qalaqSi cxovrobda wuwuraqi da sastiki mdidari.
erTxel im qvrivma am mdidris saxlis karzec daakakuna. kari kacis
colma gaaRo.
_ rasac momcemT, RmerTi ukanve dagibrunebT! _ rogorc yve-
las, amasac uTxra glaxam.
es sityvebi ar moewona mdidris cols, gabrazda da gadawyvita,
maTxovari masTan arasodes misuliyo.
erTxel, roca sacodavi glaxa meored miadga mdidris kars,
mdidris colma mowamluli puris naWeri miawoda. glaxam madloba
gadauxada da axla sxvasTan wavida. xurjini gaavso, gavida qalaqi-
dan da saxlisken gaemarTa. gzaSi ori ymawvili Sexvda, isxdnen cx-
enze da nadirobidan Sin brundebodnen. erTi maTgani im mdidris
Svili iyo, vinc glaxas mowamluli puris naWeri misca. mdidris vaJs
gzaSi Zalian moSieboda. maTxovari rom SemoxvdaT, Tavis amxanags
uTxra:
_ Zalian momSivda. am glaxas minda lukma puri vTxovo. oRond,
gTxov, es ambavi Cems mSoblebs ar uTxra.
megobarma urCia:
_ moiTmine, male Sin viqnebiT.
_ ver moviTmen.
889

889
miuaxlovdnen maTxovar qvrivs da vaJma puris naWeri sTxova:
_ dedi, Zalian momSivda, lukma puri Tu geqneba, momeci.
amisTana ymawvilebs nakbeCi puri rogor vakadroo, gaifiqra
glaxam. xurjinSi xeli Cayo, gadaqeqa da swored is puri amoiRo da
gauwoda, romelic mdidris colma misca.
_ WameT, Svilebo, SegergoT!
misca da gza Sinisaken ganagrZo.
mdidari kacis Svilma puri gadatexa, nawili amxanags miawoda,
meore _ CakbiCa. cxens aTi nabijic ar eqneboda gadadgmuli, rom
biWi cxenidan gadmovarda. tkivilisagan yviroda, maTxovars ag-
inebda, RmerTs gadarCenas sTxovda. ver gadarCa da mokvda.
megobarma mkvdari qalaqSi miiyvana da megobris saxlis karze
daakakuna. kari dedam gaaRo. Svili mkvdari rom naxa, Tmas iglejda
da tiroda. biWma dedas is puris naWeri miawoda, riTac misi Svili
moiwamla da mouyva glaxasTan Sexvedris ambavi.
mdidris colma, mkvdari Svilis dedam, misi xeliT mowamluli
puri rom dainaxa da gaigo, rac SeemTxva, gagiJda.
_ rasac momcemT, RmerTi ukan dagibrunebT! rasac momcemT,
RmerTi ukan dagibrunebT! rasac momcemT, dagibrunebT! _ yviro-
da mTeli Rame gaTenebamde.
rodesac im mdidris Svils marxavdnen, erTma Wkvianma kacma ase
Tqva:
_ marTalia, rasac gascem, imasve miiReb. vinc sikeTes Tesavs,
sikeTes imkis, borotebis mTesveli _ borotebas!

890

890
andazebi da gamocanebi

visac yuri ara aqvs, sayure rad eqnebao.


wyali wyalTan Tu ar miva, maSin wyali daSrebao.
martoxela xe tyeSic nu yofilao.
fexi sabnis sigrZemde gaSaleo.
qalo Cemo, Sen getyvi, rZalo, Sen gaigeo.
ena Cemi, mteri _ Cemi.
vinc sxvas samares gauTxris, Sig TviTon Cavardebao.
Tavs nu iqeb, sxvam gaqoso.
asjer gazome, erTxel gaWerio.
colis namusi, qmris saxeliao.
rasac dasTes, imas momkio.
yvela gvels Tavisi Sxami aqvso.
kameCi zaqs moigebs, kaci ver gaigebs;
qaTami kvercxs dadebs, sofels esmiso.
kacs fafaxi mxolod sicxis an sicivis gamo ar xuravso.
Zveli Zafisgan kaba ar iqneba, Zveli mtrisgan _ moyvareo.
kapikis fasi vinc ar icis, fulis patroni ver gaxdebao.
virze mjdomi virs eZebso.

***

didi saxlis patronia,


hyavs Svilebi lekvunia.
(ZaRli)

891

891
***

RamiT _ msaxuri,
dRisiT _ mzis dari.
(logini)

***

fardagad fexT gefinebiT,


mariliviT fexqveS vdnebi.
(Tovli)

892

892
893

893
894

894
azerbaijanuli folklori

poezia

***

mzeo, amodi, amodi, amodi...


Sens quran cxenze Sejeqi, amodi.
qarafidan gadafrinda Seni vaJi,
buxarSi Cafrinda Seni qali.
qaCali gogo Sin datove, mzeo.
grZelTmiani gogo gamogvigzavne, mzeo.
mze wylis dasalevad wasula,
wiTeli kabis Sesakerad wasula.
Tovlis aRebas eSureba.
qaCali gogos wayvanas eSureba,
grZelTmiani gogos gamogzavnas eSureba.

semeni*

semeno, ai semeno,
gzrdi, mwvaned agabibineb.
Sengan me sicocxle minda,
ZarRvebSi sisxli minda,
is sisxli sufTa minda.
megobris pativi minda,
pativi cocxals unda.
uSenod ki sicocxle ar minda,
Cemi satkivris mkurnalo
da gaWirvebis wamalo,
semeno, Cemo semeno,
gzrdi, mwvaned agabibineb.
semeno, mipatrone me.
yovel wels mwvaned agabibineb.

895

895
***

CemTvis ca gaavdardisa,
guls raRa gauxardisa,
Sevbmivar sevdis guTansa,
mxvneli var qveynis dardisa.

***

mebaRem baRi SeRoba,


qurds uWirs cxviris Seyofa.
me sevdis baRi vaSene,
Robedac sevda eyofa.

***

bedma isari mwia ra,


guls damaCina iara,
kargisTvis xidad gavede,
cudmac zed gadamiara.

***

rac und kalami gavwvero,


Cemi Savi dRe ra vwero.
amevso dardis davTari.
es dardi sadRa Cavwero.

***

vaJkacs mTaze Tovli uyvars,


mTis yvavili Slili uyvars,
me Tu miyvars Cemi Svili,
Cems Svils Tavis Svili uyvars.
896

896
***

trialebs qveynis kevria,


es guli uxmod mWevria,
dosti aTasic cotaa,
mteri ki erTic bevria.

***

droo, Sengan mekadreba,


isriT guli mefatreba,
viri narCev qersa Wams da
cxens ki namja enatreba.

***

mTaze cixe Cans CeniTa,


Cems dards vin ityvis eniTa.
romels qoneba alaRebs,
Svilo, me vlaRob SeniTa.

natirlebi

***

tyve var ramdeni dardisa,


sisxlis cremlebi damdisa.
glova atexes bulbulTa
vin moWra toti vardisa?

***

me movkvdi da deda damrCa,


cecxlisgan nacari damrCa,
897

897
amqveynad ver gavixare,
arc rame niSani damrCa.

***

es mTebi, maRali mTebi,


wyaroiani, maRali mTebi,
aq erTi yaribi mokvda,
ca qviTinebs da Rrubeli tiris.

***

cxens Sevjeq, Tavi ar hqonda,


wyals gavel, qvebi ar hqonda,
aq erTi yaribi mokvda,
gverdiT Zmakaci ar hyavda.

***

Cemi vardi Calad iqca,


movwyvite da Calad iqca,
rac dagcildi, rac dagSordi,
tirili xelobad meqca.

***

baRs Sevxvdi umebaRosa,


aqlems _ umeaqlemosa,
qveyanas wamlad davede,
mtoveben uwamalosa.

898

898
***

is napiri am napirs gamohyurebs,


Sua Caudis mdinare,
dameTxaros es Tvalebi,
uSenod qveyanas uyurebs.

***

vtiri cxared, mtiraliviT,


guls dardi mawevs mTebiviT.
gadavxmi da gadavyviTldi
upatrono baRebiviT.

***

Savcxeniano, nu waxval,
Zalze Soria Seni gza.
dedis da debis cremlebi
Seni maxea, nu waxval.

***

Savze Savi iyo Seni bedauri.


Sejeqi da saTareSod waxvedi.
sanam iqidan mobrundebodi,
ZaZa Caicva dedaSenma.

***

Tofi, romlis gasrolac ki


ver moaswari,
xanjali, romlis alesvac ki
899

899
ver moaswari,
Seni sulis sanacvlo iyos.
mTvaresaviT amodiodi,
mzesaviT Cadiodi.
cxens SiSiT guli uskdeboda,
vidre zurgze moaxtebodi.
mters axlos ar ikarebdi,
Sens datovebul eqvs bedaurs,
Sens datovebul Tofs,
mxarze rom gqonda gadebuli,
Sens alesil sityva-pasuxs
enacvalos dedaSeni!
vaime, Svilo!

***

maRla cidan ra modis?


wvimis farebi modis.
beReli savse, savse,
xelada wyliT savse.
cas Zal-Rone da
miwas _ baraqa.
RmerTo, RmerTo,
dauSvi wvima!
Rvarad dauSvi!

nisli

nislo, wadi da Tvals miefare.


fardebi aswie, maRla aitane,
Torem im kldidan gadagCexav,
mzis sxivebs mogisev, dagwvav da dagdaRav.

900

900
***

satrfos baRs Sevel,


yvavilebi gadaSliliyo.
satrfom Sig gulSi gamiyara
vardis ekali da im ekalma
mZimed damWra, sisxli madina.
siyvarulis zRvaSi Sevcure,
gemi ar myavda.
ymawvili viyavi, erTi qali
rom Semiyvarda.
gverdiT ar myavda...
modi, Cemo furiremo,
momiaxlovdi!
modi, Cemo jeirano,
momiaxlovdi.
me rom iRbali damyoloda,
Cemi coli Sen iqnebodi.

satrfov orgulo

satrfov orgulo,
davijero Seni Ralati?
bedma survilis asruleba
aRar maRirsa.
movSordi Cems vards,
Cems vardsa da bulbuls
movSordi.
hei, orgulo,
axla Sens xelSi Cavardnilma
Svela vis vTxovo?
Senze vwuxvar da
Senze vdardob.
Cemi saqme moTminebaa.
meti ra gza maqvs?
TavSi weraqvi unda davice.
901

901
me xom farhadis*
modgmisa var!

***

aqeT rom modis, is lamazi


Cems satrfosa hgavs.
saxe TeTri aqvs,
spetak Tovlsa hgavs.
ehei, qalo! SeCerdi da
erTi momxede!
saxes wyvili xali umSvenebs,
rxeviT modis da moirweva.
qalo, patara xelebiT
amiyvane da amisrole.
mag mklavebSi momiqcie.
erTi sawyali biWi var.
lamazo, ar Semibraleb?

genacvale
erT WerqveS gvaqvs binebi,
gverdigverd _ aivnebi;
Sen mandedan gamomxede,
mters dauyene Tvalebi!
vardi xar da Seni sityvac vardia.
Seni Tmebi sumbulia gaSlili.
magidaze qoTani dgas,
am guls Seni ndoma miklavs.
sikeTe hqmen, makocnine.
Senc gauge kocnas gemo.
vardi xar da Seni sityvac vardia,
Seni Tmebi sumbulia gaSlili.

902

902
***

yarabaRis yurZeni,
gzaze damrCeba Tvali.
ar Cans wamsvlel-momsvleli,
arca myavs xmis gamcemi.
nu mospob, nu amoZirkvav venaxs.
isedac sul gahxmobia foTlebi.
aqeT rom qali modis,
is xom Cemi satrfoa!
lamazi aqvs Tvalebi _
jeirnis Tvalebs ugavs.
Sevxede _ ver vicani.
meoredac Sevxede _
Cemi satrfo gamodga.
nu mospob, nu amoZirkvav venaxs.
isedac sul gahxmobia foTlebi.
kaloze fiwali darCa,
samTiTa fiwali darCa.
am biWis xelsaxoci
lamaz gogosTan darCa.
nu mospob, nu amoZirkvav venaxs.
isedac sul gahxmobia foTlebi.
firuzisTvliani oqros beWedi.
vexvewebi mamlayinwas,
ar iyivlos am dilas.
amaRam Cemi satrfo mova.
nu mospob, nu amoZirkvav venaxs.
isedac sul gahxmobia foTlebi.

***

TeTr qals davuxvde gzad unda,


arada, guli dadunda.
kaci rom undo ar iyos,
am baRs meseri rad unda?
903

903
***

mijnuris sevda didia,


baRi mijnurTa ridea,
iq vardis gamo dasjili,
rtoze bulbuli hkidia.

***

siyvarulis werils veli,


naqargs Seni oqros xeliT,
Tu qaRaldi ver iSovno,
Camohglije vards furceli.

***

maRali mTis wversao


TeTri Tovli Zevsao.
me miyvars da sxvas mihyavs,
damixede bedsao.

***

mijnuri var daisruli,


sisxlis cremliT gabasruli,
me CamagdeT galiaSi,
satrfos gaugzavneT suli.

***

Sav cxens nali rad unda,


Sav warbs xali rad unda.
visac satrfo erTgulebs,
oqro-lali rad unda?
904

904
wyaroze iyo

wavel da vnaxe _ wyaroze iyo,


xel-pirs ibanda, wyaroze iyo,
oqros beWedi TiTze ekeTa,
aseTi gulqva sxva ar iqneba,
SuRlis Camomgdebi sxva ar iqneba.
wyaros civi wyliT pirs ibanda,
TmaSi yaiTans* Caiwnavda, CaikvanZavda,
miyurebda da Tavs iwonebda,
aseTi gulqva sxva ar iqneba.
SuRlis Camomgdebi sxva ar iqneba.
wyarosTan Savi qvebi yria
da guls wveric Savi maqvs,
aseTi SavTvalwarba sxva ar iqneba,
aseTi gulqva sxva ar iqneba,
SuRlis Camomgdebi sxva ar iqneba.

Cemo zarniSiano*

TmebSi rehani gaurWvia,


warbebze surma gadausvia.
CemTan mosula es axtajana,
Cemi zarniSiani, Cemi zarniSiani.
wasula da qorwilebi mouvlia,
Tvaltanadi vaJkacebic gaucvnia,
mTeli qveynis asavali, dasavali gaugia.
Cems zarniSians, Cems zarniSians.
dildilaobiT gamodis baRSi,
banaobs wyaros ankara wyalSi.
ufro ilamazebs wiTel loyebs.
Cemi zarniSiani, Cemi zarniSiani.

905

905
***

es quCebi wyliT momirwyavs,


satrfo mova, sufTa iyos,
ise mova, ise wava,
miTqma-moTqma aRar iyos.

***

samovarSi cecxli vyare,


WiqaSi Saqari vyare,
satrfom roca mimatova,
marto davrCi, cremli vRvare.

***

cac ki ahyveba xan javrsa, _


wvimas cremlada xarjavsa,
es gogo am biWs uxdeba,
rogorc ro vercxli xanjalsa.

***

ase mgonia, gmiri var,


Cemi duSmanis Wiri var,
sayvarlis gaxsenebaze
ymawviliviT ki vtirivar.

***

ara vgavar TuTis xesa,


suyvela rom Searxevsa,
Seni var da Sen gakoceb,
sxvas ar movexvevi yelsa.
906

906
***

mijnuri vdevar sulzeda,


satrfos daRi mWirs gulzeda,
baRSi ar darCa foToli,
rom ar damedos wylulzeda.

***

vina varo da ra varo, _


isev Cems Tavsa vgavaro,
sxvisTvis rom batoni viyo,
Cemi sayvarlis yma varo.

***

wyali modis, arxs ra unda?


Carxs abrunebs, Carxs ra unda?
turfam me Tu mawyenina,
ver gavige, xalxs ra unda?

***

ras metyvi da raisasa,


qudisa da Tavisasa?
Senc miyure, mec giyureb,
RmerTi izams Tavisasa.

***

Tumc siyvaruli amoa,


naRvelic imis gamoa.
saqmeSi Sens Wkvas daende,
sxvisi WkviT ara gamova.
907

907
Cemsken moixede, moixede

fanjridan qvebi cviva,


Sav Tvalebs cremli scviva,
Sen Tavs Tu gamomatanen,
RmerTsac es moewoneba.
erTi, Cemsken moixede, moixede,
Cemo sulo, moixede, moixede.

fanjrebze gisosebi,
gaSlila wiTeli vardebi.
gogos tkbili sityvebi
biWs gza-kvals ubnevs.
erTi, Cemsken moixede, moixede,
Cemo sulo, moixede, moixede.

fanjaraSi Citi me var,


Tu metyvian, gafrindio,
me mainc ar gavfrindebi.
satrfo Tvals mikravs _
verafers vxvdebi.
erTi, Cemsken moixede, moixede,
Cemo sulo, moixede, moixede.

ra lamazia!

bulbuli ustvens.
naxe, erTi, ra lamazia!
es Taveli vardebSi amosula.
naxe, erTi, ra lamazia!
me Sen miyvarxar, mSveniero.
aba, am mdelos gadahxede,
ramdeni yvaviliT morTula.
naxe, erTi, ra lamazia!

908

908
qali da vaJi

qali _ Cvens orRobeSi rom dgaxar, biWo,


ulvaSs rom igrex, biWo,
Tvalsac rom mikrav, biWo,
damibrune Cemi moxatuli qoSebi,
quslebmoxatuli lamazi qoSebi.

vaJi _ Tqvens orRobeSi me ara vmdgarvar,


ulvaSic ar damigrexia,
me SenTvis Tvali ar Camikravs,
me ara maqvs Seni moxatuli qoSebi,
quslebmoxatuli lamazi qoSebi.

qali _ Seni baRnaris vardi viqnebi,


tkbili komSi da broweuli viqnebi,
samudamod Seni satrfo viqnebi,
damibrune Cemi moxatuli qoSebi,
quslebmoxatuli Cemi qoSebi.

vaJi _ Cemi baRnaris vardi Tu iqnebi,


tkbili komSi da broweuli Tu iqnebi,
dagibruneb Sens moxatul qoSebs,
quslebmoxatul Sens lamaz qoSebs.

deda da Svili

deda _ nu waxval, Svilo, wyaroze.


wyaroze, wyaros wyalze, Cemo gogov.
iq erTi SavTvalwarba biWia,
TavSals mogtacebs, Cemo gogov.
Svili _ wyaroze waval, dedaCemo,
wyaroze, wyaros wyalze, dedaCemo.
im SavTvalwarba biWs, erTxel mainc
Tvals Sevavleb, dedaCemo.
deda _ nu waxval, Svilo, wyaroze.
909

909
wyaroze, wyaros wyalze, Cemo gogov.
biWi, romelic TavSals mogtacebs,
Senc mogitacebs da Cadrs dagxuravs.
Svili _ wyaroze waval, dedaCemo,
wyaroze, wyaros wyalze, dedaCemo.
Seyvarebulisagan Cadris daxurvaze
arc erTi qali uars ar ambobs, dedaCemo.

ras izam?

_ frTebi rom gamogesxas


da caSi rom gafrinde,
me naperwklad viqcevi da
cecxls wagikideb.
maSin ras izam?
_ Sen Tu naperwklad iqcevi da
cecxls wamikideb,
me erT muWa fetvad viqcevi
da miwaze gavifantebi.
maSin ras izam?
_ Sen Tu muWa fetvad iqcevi
da miwaze gaifantebi,
wiwilebian kruxad viqcevi
da sul agkenkav.
maSin ras izam?
_ Tu wiwilebian kruxad iqcevi
da sul amkenkav,
me jeirnad viqcevi
da mindorSi gaviWrebi.
maSin ras izam?
maSin ras izam?
_ Tu jeirnad iqcevi
da mindorSi gaiWrebi,
me monadired viqcevi da
moginadireb,
maSin ras izam?
910

910
_ Tu monadired iqcevi da
mominadireb,
wiTel vaSlad viqcevi da
zandukSi Caviketebi.
maSin ras izam?
_ Tu wiTel vaSlad iqcevi da
zandukSi Caiketebi,
me Jangian gasaRebad viqcevi da
zanduks gavaReb.
maSin ras izam?
_ Tu Jangian gasaRebad iqcevi da
zanduks gaaReb,
sapatarZlod morTul qalad
viqcevi da zandukidan amoval.
maSin ras izam?
_ Tu sapatarZlod morTul qalad
iqcevi da zandukidan amoxval,
me lamaz vaJad viqcevi da
gulSi Cagikrav.
maSin ras izam?

sona xanumi*

_ sona xanum, karSi gamo,


aivanze gadmodeqi.
erTi Sexe am lamaz biWs,
gamotydi da alalad Tqvi,
xom Zalian lamazia?
_ eg biWi me nanaxi myavs,
ra xania, kidec miyvars.
saxelic vici magisi _
xaliani gaSemia.
masTan stumrad namyofi var.
dedamisic kargad Semxvda,
uxvi sufra gamiSala:
Tafli, karaqi momarTva,
911

911
erbokvercxi gamikeTa.
didi dovlaTi hqoniaT.
TavlaSi lurja ubiaT,
ise darbis, rogorc vefxvi.
kud-fafaric lamazi aqvs.
mamaCems gamovutydebi:
`meti aRar SemiZlia,
Tu gaSems ar mimaTxoveb,
an movkvdebi, an fexs davkrav,
waval, gadavikargebi~.

***

Cemi xeli SenTvis Sromobs,


Cemi xmali SenTvis omobs.
ver iqceva lomad mela
lomad kvlavac lomi lomobs.

***

TerTmeti aTsa sjobia,


Coxa sarCulsa sjobia.
duSmanTan qedis moxrasa,
rom movkvde, isa sjobia.

912

912
akvnis simRerebi

***

Cvens karze dgas Cinari,


foTlebamomCinari.
gamizarde, gamCeno,
es patara mZinari.

***

`lailai~ giTxar xmamaRla,


xma buxridan gavarda.
RmerTma Senamc agaSoros
`yvavili~ da `wiTela~.

***

karwin didi Cinaris


CurCuleben foTlebi.
Cems Svilebs, Cems patarebs
maRali RmerTi hfaravdes.

***

surneli vardisgan modis,


vardisgan, bulbulisgan modis,
vardis akvanSi miwevs patara.
amitom aris, kargad rom sZinavs.
akvanze bulbulebi sxedan,
dilas galobiT egebebian.
nuRar daustven, bulbulo,
Cemma Svilma ena amoidga.

913

913
mwyemsuri

caze Rrublis qulebi


sabania mwyemsisa,
brtyel-brtyelTava borcvebi
baliSia mwyemsisa,
mrgval-mrgvalTava kldeebi
muStebia mwyemsisa.
xelT naWeri kombali
far-xmalia mwyemsisa,
gverdiT ZaRli rom dasdevs,
Zmobilia mwyemsisa,
Savxaxiani mgeli
duSmania mwyemsisa.

914

914
proza

Raribi da veziri*

iyo da ara iyo ra, iyo erTi Raribi berikaci, am berikacs erTi
ram sCveoda: visac ki Sexvdeboda, yvelas eubneboda, keTils sik-
eTiT miuzRe, avs Tavisi siave eyofao.
erT dRes fadiSahi mogzaurobidan brundeba da xedavs, modis
berikaci da TavisTvis raRacas butbutebs. fadiSahi metad gonieri
kaci iyo, swrafad wamoewia mimavals da gverdiT gahyva. cota xnis
Semdeg ki Seexmiana:
_ ras butbuteb, ra dardi gawuxebso?
berikacma fadiSahs ahxeda da upasuxa:
_ fadiSaho, keTils sikeTiT miuzRe, avs Tavisi siavec eyofao.
fadiSahs es sityvebi Zalze moewona da berikaci TavisTan dai-
bara, xval CemTan modi da eg sityvebi gamaxseneo.
meore diliT berikaci marTlac miadga sasaxlis kars. winadRiT
fadiSahma msaxurebs daavala, aseTi da aseTi garegnobis moxuci
rom movides, SemouSviTo. msaxurebma berikaci sasaxleSi SeuSves.
isic eaxla fadiSahs da moagona:
_ keTils sikeTiT miuzRe, avs Tavisi siavec eyofao.
fadiSahma araferi uTxra, aiRo kalami, qaRaldze ramdenime si-
tyva dawera, zed beWedi daasva, mere berikacs misca da uTxra, es
werili mavan da mavan kacs wauRe, xval ki isev modi da is sityvebi
gamaxseneo. berikaci wavida, ipova is ucnobi da fadiSahis werili
gadasca. werilSi ki Turme ewera: `visac Cemi siyvaruli aqvs, am
berikacs daasaCuqrebso~. im kacmac berikaci guluxvad daasaCuqra
da ise gamoistumra.
berikacs Cveulebad hqonda, rasac iSovida, Rarib-Ratakebi-
saTvis daerigebina. axlac ase moiqca: yvelaferi, rac saCuqrad mi-
iRo, Raribebs daunawila. meore diliT ki kvlav eaxla fadiSahs da
gaaxsena:
_ keTils sikeTiT miuzRe, avs Tavisi siavec eyofao.
fadiSahma kvlav dauwera qaRaldze raRac da beWeddasmuli wer-
ili gaatana. Tan adrindebulad daubara, xval isev modi da Seni si-
915

915
tyvebi gamaxseneo. berikacma fadiSahis werili patrons Caabara. wer-
ilSi ewera: `visac Cemi pativiscema aqvs, am moxucs daasaCuqrebso~.
im kacmac guluxvad daasaCuqra berikaci. amanac ar uRalata Tavis
Cveulebas da rac saCuqrad miiRo, yvelaferi xeibrebs dauriga.
axla karis veziris ambavs giambobT:
es veziri erTi usindiso da gulboroti kaci iyo. misgan sik-
eTe aravis axsovda, mTel sicocxles Woraobasa da mabezRarobaSi
atarebda. axlac, rom dainaxa, fadiSahi moxucs keTili TvaliT uy-
urebso, boroteba Caido gulSi. mivida fadiSahTan da uTxra:
_ is moxuci, SenTan rom dadis, Turme xalxSi laparakobs, fa-
diSahs piridan myrali suni amosdiso.
fadiSahi ganrisxda:
_ Tu marTali gamodeqi, im berikacs ise davsji, sxvebisTvis
kargi magaliTi iyos. Tumca, ar mgonia, im patiosan kacs aseTi ram
ekadroso.
vezirma uTxra:
_ gamoscade da, Tu marTali ar gamovdeqi, me damsajeo.
meore diliT berikaci fadiSahs unda xleboda. gzad mimavals
win veziri dauxvda da uTxra:
_ kargi adamiani Canxar, raki fadiSahi ase mowyale TvaliT giy-
urebs. ra iqneba, mec damafaso da Cems saxlSi gatexo purio.
berikaci daeTanxma da Sin wahyva. vezirma stumars iseTi nivri-
ani kerZebi miutana, axlos ver gaekareboda kaci.
berikacma mainc Wama cotaodeni saWmeli da fadiSahs eaxla. fa-
diSahma gamosacdelad berikaci axlos ixmo. is ki moSorebiT gaC-
erda _ fadiSahi nivris sunma ar Seawuxoso.
_ ufro axlos modio, _ ubrZana fadiSahma.
berikaci win wadga da pirze xeli aifara. fadiSahma, es rom
dainaxa, veziris naTqvami eniSna da ganrisxda.
am fadiSahs erTi Cveuleba hqonda: dasjis brZanebas mwerlebs
awerinebda, mowyalebis brZanebas ki _ Tavisi xeliT werda. amjerad
Cvevas uRalata da mosamarTles TviTon miswera: `am qaRaldis mom-
tani Suaze gakveTeT, qalaqis SemosasvlelTan CamohkideT da zed
daawereT: `yvela cilismwamebels aseTi sasjeli eliso~.
fadiSahma qaRalds beWedi daasva da berikacs gaatana. vezirma
xelSi qaRaldi rom daunaxa, ifiqra, isev saCuqris misaRebad midi-
so. sixarbem sZlia da uTxra:
_ ei, berikaco, fadiSahma Sen bevri pativi gca, ra iqneba, eg qa-
916

916
Raldi axla me momce da saCuqaric amjerad me mergoso.
_ kargio, _ uTxra berikacma, _ me simdidre da qoneba ara
mWirdeba. Tu raime meqneba, mainc Raribebs davurigeb, dee, saCuqari
amjerad Sen gergoso.
vezirma qaRaldi waiRo da mosamarTles gadasca.
mosamarTlem werili gaxsna, waikiTxa da gakvirvebulma vezirs
Sexeda. veziri ki saCuqris molodinSi sixaruliT cqmutavda. ma-
gram, rodesac mosamarTlis brZanebiT xelebi gaukres, atirda da
xvewna dauwyo:
_ Secdomaa, me is kaci ara var, vinc unda daisajos. jer fa-
diSahs hkiTxeT da ise momkaliTo.
amaze mosamarTlem upasuxa:
_ me fadiSahis brZanebas ver gadavuxvev. movale ara var, raime
vikiTxo. fadiSahi mwers, es kaci orad aqcie da qalaqis karTan
Camokideo, morCa da gaTavda. Cemi valia, brZaneba Sevasruloo.
fadiSahis brZaneba marTlac Seasrules. veziri Suaze gakveTes,
qalaqis karibWesTan Camokides da daaweres: `yvela cilismwamebels
aseTi sasjeli eliso~.
axla fadiSahs mivxedoT.
fadiSahs moaxsenes brZaneba Sesruldao. fadiSahs Seecoda
berikaci da Zalian dadardianda, sindisis qenjna igrZno. meore
diliT Zalian ugunebod adga. uceb, xedavs, berikaci Semovida da
Cveulebisamebr uTxra:
_ o, fadiSaho, keTils sikeTiT miuzRe, avs Tavisi siavec eyofao!
fadiSahi metad gancvifrda da hkiTxa:
_ moxuco, es ra ambavia, gana ar mogkleso?
_ ratom unda movekalio? _ gaikvirva berikacma.
_ guSin qaRaldi vis miecio? _ hkiTxa fadiSahma.
_ karis vezirma mTxova da mas mivecio.
fadiSahi uceb mixvda yvelafers da berikacs hkiTxa:
_ guSin rom gixme, ratom ar gindoda axlos mosvla, an cxvir-
pirze xeli ratom aifareo?
_ guSin karis vezirma nivriani saWmeli maWama da pirze xeli
imitom avifare, nivris suns ar Seewuxebineo.
axla ki mixvda fadiSahi yvelafers. moxucs Tavisi xazinidan
didZali qoneba gaatana da uTxra:
_ moxuco, CemTan siaruliT nuRar Seiwuxeb Tavs, Seni sityvebis
simarTleSi davrwmundio.
917

917
CiraRdniani isa

iyo da ara iyo ra, iyo erTi Raribi dedaberi, amqveynad erTi
oboli SviliSvilisa da erTi mewveli Txis garda aravin da araferi
gaaCnda. obols isa erqva. yovel cismare dRes dedaberi Txas erT
sawvelel rZes Camoswvelida xolme, isas ki rZe bazarSi mihqonda,
yidda, aRebuli fuliT purs yidulobda da bebiasa da SviliSvils
imiT gahqondaT Tavi. erT dResac isam bazarSi rZe waiRo. saidan iyo
da saidan ara, taruRa* wamoadga Tavs, isas erTi fiala rZe gamo-
arTva da dalia. taruRas rZe Zalze egemriela da hkiTxa:
_ ei, obolav, es rZe kameCis ariso?
_ ara, erTi Txa gvyavs da imisiao! _ upasuxa isam.
_ yoCaR! _ Seaqo taruRam. _ etyoba, jiSiani Txaa, aseT Ra-
lian* rZes rom iZlevao.
_ jiSiania, is rom ar gvyavdes, SimSiliT suli amogvZvrebodao.
_ obolav, is Txa unda momyido, _ Tqva uceb taruRam.
_ vera da vera, ver mogyidio.
_ Tu Seni nebiTa da siamtkbilobiT ar momyidi, maSin Txas Za-
liT waviyvano, _ daemuqra taruRa.
isam mainc uari uTxra. rZe gayida, Sin dabrunda da bebias
yvelaferi uambo.
_ Svilo, is taruRa erTi urjulo, ajami kacia. vaiTu, Txa
wagvarTvas da ulukmapurod dagvyaros, maSin raRa vqnaTo, _
Sewuxda bebia.
amasobaSi taruRa yadisTan* mivida da iCivla:
_ yadi aRa*, erTma biWma Txa mompara. Tu damibruneb, Senc gas-
argeblebo.
yadim ramdenime kaci gagzavna, isas Txa waarTves da taruRas
mihgvares. dedaberma simwriT sul Tma iglija, itira, ivaglaxa, ma-
gram taruRas guli verafriT moulbo. maSin adga dedaberi da kvne-
sa-tiriliT yadis miadga.
_ yadi aRa, Cems biWs Txa aravisTvisac ar mouparavs, is Txa Cve-
nia, cikani gavzardeTo.
_ ras ambob, Txa moparulia da kanoniT taruRas ekuTvniso, _
upasuxa yadim.
yadim bebia-SviliSvili gareT gamoyara. dedaberma kvlav bevri
itira, muxlebze bevri ica xeli, magram sul tyuilubralod. bo-
los isev isam daamSvida:
918

918
_ nu tiri, bebi, taruRas da yadis samagieros me gadavuxdio.
_ yadis dauZinebeli mteri eSmakia, Svilo, _ daariga dedaber-
ma, _ Tu eSmaks miagneb, is dagexmarebao.
isa bebias gamoemSvidoba da eSmakis saZebnelad gaudga gzas.
Svidi dRe da Svidi Rame iara, bolos erT udabur adgilas erTi kaci
Semoeyara.
_ saiT gagiweviao? _ hkiTxa im kacma.
_ saiTa da, eSmaks daveZebo, _ upasuxa isam.
_ eSmaki raSi dagWirvebia, xalxs eSmaki dawyevlili da SeCveneb-
uli hyavs, Sen ki imas daeZebo? _ gaukvirda kacs.
_ eg ki egreao, _ upasuxa isam, _ magram me eSmakTan yadize
saCivlelad mivdivar. gamigia, eSmaki yadis mteriao.
_ ucnaurad laparakob, girCevnia ukan dabrunde! ramdenic ar
unda iaro, eSmaks vera da ver miagnebo, _ uTxra im kacma.
_ sxva gza ara maqvs, radac ar unda damijdes, unda vipovo. Tu
Cems saCivars yurad iRebs, gavuamxanagdebi, Tu arada, jandabamdi-
sac gza hqonia, mec davwyevli da SevaCvenebo.
_ maS kargi, raki ar dagiSlia, eSmaks me gapovnineb da uambe Seni
gasaWirio, _ uTxra kacma.
isa gahyva. iares, iares da erT gamoqvabulSi Sevidnen. kacma
uTxra, eSmakis samyofeli es gamoqvabulia da, sadac ar unda iyos,
axlave aq gaCndebao.
isa qvaze Camojda da kacisken mibrunda. uceb ras xedavs _ mis
win im kacis magier erTi Wabuki ara dgas?!
_ aq rom kaci iyo, ra iqnao? _ ikiTxa gaocebulma isam.
_ kaci rad ginda, Sen rom eSmaks daeZeb, me var. Tqvi, ra gag-
Wirvebiao!
_ Tavs Semogevle, batono eSmako, SenTan yadize saCivlelad mov-
sulvar. erTaderTi Txa myavda, isic wamarTva da taruRas miscao.
maSin Wabukma uTxra:
_ isa, ai, am jadosnur kombals gagatan. Tu kombals cisken aiS-
ver, uceb aenTeba, aelvardeba, caSi agiyvans da, sadac moisurveb, iqiT
gagafrens. xolo Tu vinmeze miuSveb, erTi magrad gagityepavso.
eSmakma kombali isas misca da gauCinarda. isa gamoqvabulidan
gamovida da kombali maRla aswia. uceb komblis bolo aalda, ael-
varda, isa zeviT-zeviT varskvlavebTan aiyvana. isam ifrina, ifrina
da swored Tavisi soflis Tavze gaCnda. xalxma rom caSi cecxli
dainaxa, saswaulad CaTvala da yvela yadis saxlTan Seikriba.
919

919
_ xalxo, iloceT, aRapyariT xelebi, waiSineT Tav-pirSi,
igvemeT, iqneb ubedureba agvcdeso, _ mimarTa yadim xalxs.
xalxi miwaze daemxo. am dros oboli isa nel-nela daeSva miwaze.
xalxma aixeda da ras xedavs _ is saswauli oboli isaa, xelSi ki kom-
bali uWiravs. es ambavi maSinve yadis moaxsenes. yadim taruRa ixmo
da uTxra:
_ taruRa, yvela xriki da fandi im kombalSia damaluli, ro-
gorme xelT unda vigdoTo.
taruRa Sin dabrunda da imis fiqrs mieca, kombali rogor Cae-
gdo xelSi.
amasobaSi isa taruRas miadga karze da uTxra:
_ taruRav, Cemi Txa damibruneo.
_ romel Txasa mTxov, _ Seutia taruRam, _ is xom Cemia. Tu
Zalian ginda, mag kombalSi gamicvaleo.
isa kombals miubrunda da uTxra:
_ aba, Cemo kombalo, erTi magrad mibertye taruRao.
kombali datrialda da iqamde urtya taruRas, sanam miwaze
gulwasuli ar gaSxlarTa.
_ axlac ar momcem Cems Txasao? _ hkiTxa isam.
_ mindorSia, saRamos dabrundeba da waiyvane, xom xedav, vkvde-
bi, Tavi damanebeo, _ Zlivs amoikvnesa taruRam.
isa wamovida, axla yadis miadga karze da hkiTxa:
_ yadi aRa, kanoniT Txa vis ekuTvniso?
_ visa da taruRas, magram Tu kombals momcem, Txas imas wavar-
Tmev da Sen Cagabarebo, _ uTxra yadim.
isam kvlav kombali daatriala. yadi xariviT abRavlda, sadac
ki gaiqca, kombali ukan gamoudga da imdeni urtya, sanam TvalT ar
daubnela da ar waaqcia. maSin ki isam kombali aiRo da yadis hkiTxa:
_ aba, ras ityvi, Txa Cemia, Tu kombali kidev davatrialoo?
yadi Seexvewa:
_ Semibrale, isa, kombali waiRe da gamecale, Txa kanoniT Sen
gekuTvnis, taruRas gamoarTvi da Sin waiyvaneo.
isa pirdapir taruRasaken gaemarTa. taruRam krintis dauZvre-
lad daubruna Txa. isam Txa Sin miiyvana.
dedaberma ise gaixara, ise, Txas sul Tav-piri daukocna. amis
mere, yovel cismare dRes dedaberi Txas swvelida, isas rZe bazarSi
mihqonda, an purSi cvlida.
920

920
erT dRes yadim TavisTan erTi kudiani dedakaci daibara da
uTxra:
_ qveynis qoneba-sacxovrebliT agavseb, Tu CiraRdnian isas im
kombals dastyueb da me momitano.
kudianma dedakacma Tavi Sors daiWira, _ ras ambob, yadi aRa,
meSiniao, magram yadim, rogorc iqna, mainc daiTanxma.
erT saRamos kudiani dedakaci joxis bakuniT isas saxls miad-
ga da mowyaleba iTxova. isa Sin ar iyo da bebiam gamoixeda. undoda
mowyaleba mieca, kudianma ki xvewna-mudariT aiklo:
_ alahis gulisaTvis amaRam Semifareo.
_ dao, alahsac venacvale da Sens stumrobasac, SigniT Semo-
brZandio, _ upasuxa bebiam.
Sevida kudiani da iseTi TavSesaqcevi saubari gauba, rom dedab-
ris guli uceb moinadira da gaudobilda. am dros isac dabrunda Sin.
_ es dedakaci vin ariso? _ ikiTxa isam.
_ stumaria, Svilo, iseTi tkbili laparaki icis, imdeni macina,
imdeni, siciliT lamis gavigudeo.
_ sulerTia, TvalSi mainc ar momdis, kudian dedakacsa hgavso,
_ Tqva isam.
_ ras ambob, Svilo, _ Seutia bebiam, _ Sen da Seni RmerTi, mag
sityevbs nuRar gaimeoreb. es sacodavi sul Sens qebaSiao.
isam xma aRar amoiRo, dajda da im dedakacis saubars miugdo
yuri. kudianma imdeni ilaparaka, rom isas da bebias Zili mohgvara.
dedakacic amas ucdida. maSinve wamodga, isas sasTumlis qveSidan
kombali gamoaZro, wamoiRo da yadis miutana. yadim maSinve taruRa
ixmo. taruRam kudian dedakacs mTeli erTi soflis mosavali aCuqa.
roca dedakaci wavida, taruRas da yadis dava autydaT.
_ kombali Cemiao!
_ ara, Cemiao!
saqme iqamde mivida, rom erTmaneTs muStebi dauSines, kombali
ki sul gadaaviwydaT.
amasobaSi isas da mis bebias gaeRviZaT. adgnen, miixed-moixedes
da is beberi dedakaci veRarsad naxes. axla kombali eZeba isam, ve-
Rarc kombali ipova. bolos mixvda, is kudiani moiparavdao da ma-
Sinve yadisken gaeSura. Sin rom Sevida, xedavs, yadis da taruRas
muSti-krivi gaumarTavT. yadim rogorc ki isa dainaxa, imwamsve kom-
bali gaaxsenda da ubrZana:
921

921
_ aba, Cemo kombalo, isas imdeni sceme, sanam suli ar gasZvrebao.
kombali misdga isas da iqamde scema, sanam gulwasuli Zirs ar
dasca. yadi taruRas Seexvewa:
_ taruRa, am wyeulis gvami aiRe, sadme Sors gadaagde da kom-
bals Sen mogcemo.
gaxarebuli taruRa wavida da kacebi moiyvana. amaT isa fardag-
Si gaaxvies, waiRes da Sors, erT udabnoSi gadaagdes. kacebs egonaT,
eg aris, isa mkvdariao da arxeinad dabrundnen ukan. taruRam jer
isas saxlSi Seiara, Txa wamoiyvana da Semdeg yadisTan mivida.
gavida sami dRe. CiraRdniani isa gons movida. xedavs, eSmaki das-
dgomia Tavs. isas undoda wamomdgariyo, magram ise iyo daJeJili,
ver SeZlo.
_ ra dagmarTniao? _ hkiTxa eSmakma.
isam Tavisi Tavgadasavali uambo. eSmakma uTxra:
_ nu dardob, axla sxva kombals mogcem. es kombali iseTia, iq
wagiyvans, sadac moisurveb da, Tanac, yadim Tavis kombals ramdenic
ar unda ubrZanos isas scemeo, axlos ar gagekareba. ase rom, im kom-
balsac daibruneb da rasac moindomeb, imasac gaakeTeb. magram kv-
lav gimeoreb _ sifrTxile vaJkacis mSvenebaao.
isam eSmaks kombali gamoarTva, caSi aiWra da pirdapir Tavisi
soflis Tavze daeSva. xalxma rom caSi ali SeniSna, yadis karze Seg-
rovda. yadim taruRa ixmo da uTxra:
_ CiraRdniani isas gvami ra uyaviTo?
_ aviReT da erT udabnoSi gadavagdeTo, _ upasuxa taruRam.
_ taruRa, isa cocxalia, caze rom ali moCans, is unda iyos. ro-
gorme Tavi unda daviZvrinoTo.
yadim da taruRam moilaparakes, rogorc ki isa karebSi Sevi-
doda, kombals miuSverdnen, sikvdilis pirsac miiyvandnen da meore
kombalsac daepatronebodnen.
amasobaSi isa cidan miwaze daeSva da Sin mivida. xedavs, bebia
cremlad iRvreba. isam jer bebia daamSvida, saxe daukocna da mere
taruRas saxlisken gaeSura. isam Txa Sin waiyvana da moxuci gaax-
ara. dedaberma Txa mowvela da rZe dalia. rZem umal TvalSi Suqi
da muxlSi Zala daubruna. isa ki yadisTan wavida. rogorc ki kari
SeaRo, yadim kombals ubrZana, isas sanam suli ar amosZvreba, sce-
meo. isamac Tavisi kombali moimarjva da SesZaxa:
_ aba, axla ki gauZeliTo.
922

922
orive kombali yadisa da taruRas miesia da sikvdilis piramde
miiyvana. isam Tavmoyril xalxs yvelaferi uambo. gabrazebulma
xalxma yadi da taruRa SeaCvena.
CiraRdnianma isam, misma bebiam da Txam ki tkbilad galies dar-
Cenili wuTisofeli.

droni mefoben...

mtkvris napirze erTi kaci cxovrobda, saxelad almardani erq-


va. es sacodavi dResa da Rames asworebda, magram kuWi mainc SimSil-
iT uxmeboda. dadgeboda weli _ es xvnao, es Tesvao, es farcxvao.
uvlida, zed dahkankalebda, magram rogorc ki mosavals moiwevda,
aqedan begi* wamoadgeboda Tavs, iqidan sxva mevale aetuzeboda da
yvelafers kalozeve waarTmevdnen xolme, Sin mitanasac aRar ac-
didnen. dadgeboda Tu ara Semodgoma, sawyali kvlav kardakar da-
dioda da valebs iRebda.
erT dResac almardani cols moelaparaka, modi, qalaqSi waval,
iqneba bedma gamiRimos da cotaodeni ram viSovoo. marTlac, inaTa
Tu ara, almardani gzas gaudga. bevri iara Tu cota, eSmakis xeobas
miadga. eSmakis xeobas imitom eZaxda xalxi, rom iqiT gamvleli kaci
erTi ra aris, erTi aRar dabrunebula Sin cocxali _ nislsa da
burusSi gza ekargeboda da bolos mxecebis lukma xdeboda. qalaq-
isken ki sxva gza ar midioda.
_ gavivli am eSmakis xeobas, _ Tqva almardanma, _ rac mosax-
denia, moxdes, ra bedenaa, Sin SimSiliT gamZvreba suli, Tu aq mxece-
bi SemWameno.
almardans Tan ubralo danac ki ar hqonda wamoRebuli. puric
Semoelia, dilamde TuRa eyofoda. Sevida xeobaSi.
erTxans ase iara. gza TandaTan mixveul-moxveuli da RorRiani
gaxda. xeobis viwrodan rogorc ki gaSlil adgilze gavida, ukani-
dan Zaxili moesma:
_ almardan! hei, almardan, daica, kaco!
almardanma fexs auCqara. ukanidan mainc viRaca eZaxis:
_ almardan, moica, kaco, Seniani var, moica!
moxucma guli gaimagra, mobrunda da gzas gaxeda. veravin
dainaxa.
923

923
_ etyoba, eSmakis xeobaSi ase iciso, _ Cailaparaka TavisT-
vis, _ kacma Tavi ar unda dakargos. rac mosaxdenia, moxdeso, _
da kidev ufro auCqara nabijs, magram is xma axla zed yuris ZirTan
moesma. almardans SiSisgan kriWa Seekra: erTi TeTri gveli kudze
Semdgara, gverdiT mosdevs da ar eSveba:
_ almardan, kaco, me xom Seniani var, daicao!
almardans xaxa gauSra, magram arafers imCnevs, viTomcda
araferiao. gvelma sul axlos miiwia da uTxra:
_ almardan, keTili iyos Cveni Sexvedra, ase sad mieCqarebio?
_ sad miveCqarebi, Tavs Semogevle, da qalaqs, iqneb cotaodeni
puris fuli viSovoo.
_ mere da am xeobaze gavlisa ar geSiniao?
_ eh, Cemo kargo, ufulo kaci qvaze magaria. CemTvis sulerTia,
Sin SimSiliT movkvdebi Tu aq gvel-bayayi SemWamso.
_ almardan, rogorc vxedav, urigo kaci ar unda iyo, modi,
davmegobrdeTo.
_ davmegobrdeTo.
_ maS, dReidan ukve megobrebi varT. axla ki yuri damigde: aqe-
dan pirdapir, ager, im qalaqSi Caxval da naxav, rom xalxs duqnebic
dauketavs, bazaric dauxuravs da fadiSahis moedanze miiCqaris. iq
fadiSahi mogiyvebaT, sizmrad vnaxe, viTomc cidan gareuli mxecebi
cvioda, me ise SemeSinda, loginidan wamovvardio. visac am sizmris
axsna SeuZlia, win gamovideso.
kaciSvili xmas ar amoiRebs. maSin Sen dauZaxe, sizmars agix-
sni-Tqo. wagiyvanen fadiSahis baRSi, gaWmeven, gasmeven, mere gamo-
giyvanen baRis SuagulSi tba rom aris, imis napiras. iq fadiSahi
sizmris axsnas mogTxovs. Sen cota xans Cafiqrdi, tbaSi Caixede,
cas ahxede, varskvlavebs daakvirdi da uTxari: dRegrZeli iyos
fadiSahi, didi adamianis sizmarsac didi azri aqvs-Tqo. eg sizmari
imas niSnavs, rom cudi dro dadgeba, qveyana air-daireva, xalxi mx-
ecebs daemgvaneba, Zlieri uZlurs daCagravs da gaandgurebs-Tqo.
amis Semdeg Sen xalaTs giboZeben, oqroTi dagasaCuqreben. rac
ar unda mogcen, Seni iyos, mxolod oqro Suaze gamiyavio.
almardani wavida da pirdapir qalaqs miadga. undoda Caixana-
Si Sesuliyo, magram xedavs, rom xalxi gareT gamodis, Caixanis pa-
tronic ukan mohyvebaT:
_ Svilo, am dros duqans rada ketav, saiT miiCqario? _ hkiTxa
almardanma.
924

924
_ biZaCemo, fadiSahi xalxs eZaxis da yvelani iqiT midian, Tu
ginda, Senc wamodio, _ upasuxa meduqnem.
almardani xalxs gahyva. moedanze imden xalxs moeyara Tavi,
imdens, nemsic ar Cavardeboda. almardani gverdze gadga da cqera
dauwyo.
fadiSahi gamobrZanda, xalxma Tayvani sca.
_ xalxo da jamaaTno! _ mimarTa fadiSahma xalxs, _ wuxelis
sizmari vnaxe, viTom cidan mxecebi cvioda. SiSisgan loginidan
wamovxti. aba, Tu vinmes SegiZliaT, amixseniT, Cemi sizmari ras niS-
navso.
almardani xedavs, rom gvelis naTqvami yvelaferi marTldeba.
fadiSahma kvlav ikiTxa:
_ xalxo, visac SeuZlia sizmari amixsnas, zeviT amovideso.
yvela gaisusa. maSin almardanma fafaxi zemoT aswia. fadiSahis
kacebma moxuci maSinve zeviT aiyvanes. Wama, sva, karg xasiaTze dadga.
saRamo Jams fadiSahi Tavis nazir-vezirebiT saseirnod gamovida,
tbis napiras Camojda da almardans uTxra:
_ kargia, rom sizmaris axsna SegiZlia. aqamdec unda gamego
misi azri da mniSvneloba, magram ise SemaSina, kiTxvas vera vbedav.
miTxari, ra ambavia Cems Tavso.
almardanma wverebze xeli Camoisva, jer Zirs daixeda da wyals
daakvirda, mere zemoT, cisken awvdil xeebs Tvali gaayola da uTxra:
_ idRegrZelos fadiSahma. didi adamianis sizmris azric did-
ia. Seni sizmari imas moaswavebs, rom qveyana air-daireva, adamianebi
gamxecdebian, rasac moaxelTeben, erTmaneTs xelidan wahglejeno.
fadiSahi almardanis kmayofili darCa. nazir-vezirebs ubrZana,
almardans xalaTi uboZeTo. aiRes da moxuci kaci TaviT fexebamde
Semoses. ramdenime qisa oqroc misces da gamoistumres.
berikaci kvlav eSmakis xeobaSi Sevida. gvelis xvrels rom mi-
adga, TeTri gveli versad dainaxa. netavi gvels oqro raSi undao,
_ gaifiqra almardanma, _ imis wilsac me waviReb, bavSvebi mSivrebi
myavs da imaT movaxmaro. asec moiqca.
gavida xani. Wamda, svamda almardani da gancxromaSi iyo. erT
dResac fadiSahs daebarebina, almardani sasaxleSi gamocxaddeso.
colma qmars gza dauloca. eSmakis xeobas dafiqrebuli Cauyva
almardani _ fadiSahi axlo megobrebs an camde amaRlebs, an Tavs
kveTs. mec albaT ver gadavurCebio. axla rom uceb saidanme gveli
925

925
gamoZvres da dameZgeros, `vaisac~ ver movaswreb, ise gamaTavebso,
_ amis gafiqreba iyo da, gvelis xmac Caesma yurSi. almardans SiSis-
gan yeli gauSra.
_ kaco, sad midixaro? _ ekiTxeba gveli.
raRas izamda, almardanma guli gaimagra, pativiT miesalma da
upasuxa:
_ fadiSahi TavisTan mixmobs, albaT Tavs wamacliso.
_ nu geSinian, _ uTxra gvelma, _ Sexval Tu ara fadiSahTan,
sityva ar acalo da uTxari, sizmrad ginaxavs, viTomc cidan xmali
Camovarda-Tqo. fadiSahi sizmris axsnas mogTxovs. Senc uTxari, dro
dadgeba da qveyana erTmaneTs daereva. erTi fadiSahi meores gadaem-
tereba da sisxlis mdinare idens. Sen ki Tavs gaufrTxildi-Tqo.
almardani fadiSahs eaxla. fadiSahs jer xmac ar amoeRo, rom
almardanma daaswro:
_ idRegrZelos fadiSahma, vici risTvisac damibare, sizmarSi
naxe, viTomc cidan xmali Camovardao.
nasiamovnebma fadiSahma almardans wyalobis TvaliT gadahxe-
da da sizmris axsna sTxova:
_ dRegrZeli iyos fadiSahi! qveyana Zalze air-daireva. mTeli
qveynis fadiSahebi erTmaneTs daerevian da sisxli mdinaresaviT
idens. Sen ki Sen Tavs gaufrTxildio.
fadiSahs eama almardanis sityvebi da brZana:
_ visac me vuyvarvar, am kacs xalaTs uboZebso!
almardanma saCuqrad xalaTebi, oqro da vercxli miiRo. fa-
diSahma brZana, almardanisTvis Sahis sajinibodan erTi kargi ra-
Sic miecaT, xazinidan ki _ Zvirfasad moWedili xmali.
cxenze gamoWimuli almardani TxuTmeti wlis Wabuks daemsgav-
sa. eSmakis xeobas rom gadioda, Soridan TeTr gvels mohkra Tvali.
almardanma imwamsve xmali iSiSvla da gvels gauqanda:
_ amis Semdeg aRarc fadiSahi naxavs sizmars da aRarc me da-
mibarebs. suls gagafrTxobineb da am simdidris menaxevred ki
ar gagixdio, _ iyvira almardanma, xmali mouqnia da TeTr gvels
kudi waawyvita, mere cxeni gareka, Sin mivida da mSvidad ganagrZo
cxovreba.
erT dRes, roca almardani gancxromas miscemoda, fadiSahis
brZaneba movida, sasaxleSi gamocxaddeso. almardans muxli moeWra:
_ axla ki sikvdils veRarsad gaveqcevi. an gveli damSxamavs, an
926

926
fadiSahi wamaclis Tavs. ra unda vuTxra fadiSahs, gveli gadavi-
kide da Wkuas vinRa damarigebso.
meore dRes col-Svilma almardans gza dauloca. roca gvelis
xvrels gauara, gvelma miaZaxa:
_ icode, fadiSahs sizmari unaxavs, viTomc cidan cxvari Cam-
ovarda. Tu sizmris axsna gTxovos, uTxari _ qveyana gamosworebis
gzazea, kargi droeba dadgeba. Rarib-RatakisTvisac gaTendeba,
aRarc omi iqneba da aRarc xmlis triali-Tqo.
almardani midioda da fiqrobda: _ am gvelma ramdeni sikeTe
gamiwia, me ki sul cudiT vuxdi. TeTri gvelis wyalobiT dovlaTi
SeviZine. axla aRarc xalaTi mWirdeba da aRarc oqro-vercxli. am
gzobas Tuki rame miwyalobes, yvelafers qisaSi movuyri Tavs da
gvelis sorosTan davdeb. Tavs Sevabraleb, patiebas vTxov. Tundac
momklas aRar vnaRvlob, Svilebi uCemodac icxovrebeno.
asec moiqca. miitana rac oqro-vercxli aCuqes, gvelis xvrelT-
an daawyo da dauZaxa. gveli gareT gamoZvra.
almardani Seevedra da patieba sTxova.
_ almardan, me Seni arc oqro minda da arc vercxli. eg
yvelaferi Sens col-Svils wauRe. patiebas ki nu mevedrebi. ar gam-
tyuneb, droni mefoben da Senc imis Sesaferisad iqceodi. im dros,
roca xalxi gadairia da erTmaneTs xelidan stacebda yvelafers,
Senc Cemi wili wamglije; amis Semdeg sisxlisRvris dro dadga, Senc
meomrad iqeci da kudi wamawyvite. axla kacuri dro modis da Senc
droebas Seewyve, xasiaTi Seicvale. waiRe es oqro-vercxli da wadi.
alali iyos Senze, dedis rZesaviT Segergoso, _ Tqva gvelma da
xvrelSi Seimala. almardani dabrunda Tavis col-SvilSi da tkbi-
lad da bednierad gaatara wuTisofeli.
imaT Wames, sves da im qveynis gzas gaudgnen.

fadiSahi da mWedeli

iyo da ara iyo ra, iyo erTi mdidari fadiSahi. erT dRes fa-
diSahma veziri ixmo da hkiTxa:
_ ici, ra unda giTxrao?
_ ara, ar vici, samyaros yiblav,* _ upasuxa vezirma.
_ Cemze xom iTqmis, fufunebaSi cxovrobs, uricxvi jari da mama-
927

927
ci falavani hyavs, Tvaluwvdeneli samflobelos mbrZanebelia da
yvela fadiSahi mas monebso, magram Wmunva mainc ar mcildeba. dRisiT
vicini da vsaubrob, RamiT _ fiqrebi mawvalebs. WaRara gamomeria,
dRiTi dRe sicocxle makldeba, sikvdili miaxlovdeba da memkvidre
ki ar myavs, rom taxti davuloco. aba miTxari, gana kidev moiZebneba
adamiani, visac Cemdeni sadardebeli da safiqrali eqnebao!
_ Cemo mbrZanebelo, qveyanaze erTi kacic ar meguleba iseTi,
safiqrali da sadardebeli rom ara hqondeso, _ miugo vezirma.
idaves, ikamaTes fadiSahma da vezirma, magram ver SeTanxmdnen.
bolos fadiSahma mTel qveyanaSi kacebi dagzavna da udardeli ada-
mianis povna daavala. bevri eZebes msaxurebma, bevrs ecadnen, magram
udardel kacs vera da ver miagnes.
msaxurebi dabrundnen da fadiSahs moaxsenes:
_ qveynis oTxive kuTxe moviareT, magram Sens sawadel kacs
versad wavawydiTo.
maSin fadiSahma vezirs uTxra:
_ me mainc Cems sityvaze vdgavar. modi, sxva samosi gadavicvaT,
mTeli qveyana moviaroT da aseTi kaci Cven TviTon veZeboTo.
marTlac fadiSahma da vezirma ubralo samosi gadaicves da
wavidnen. iares, iares, bolos erT duqanSi Sevidnen da meduqnes
miesalmnen. meduqnem salmiTve upasuxa da saqoneli SesTavaza.
_ arafris yidvas ar vapirebT, ubralod SemovediT, rom cota
wavisaubroT da dardi gaviqarvoTo, _ uTxra fadiSahma.
meduqnes saxe moeRrubla:
_ alahis madlma, salaparakod ara mcxelao.
_ ratomo? _ hkiTxa fadiSahma.
_ rogor Tu ratom? ramdeni xania, vaWroba aRara maqvs. xalxs
fuli gamoelia da nisiad miaqvs yvelaferi. sawyobi saqonliT maqvs
savse, puris fuli ki menatreba. aba, ra laparakis gunebaze unda vi-
yoo, _ upasuxa meduqnem.
xedaven fadiSahi da veziri, rom meduqnes marTlac hqonia
sadardebeli da gaecalnen. gzaSi erT mebaRes Sexvdnen da saubari
gaubes. mebaRem amoioxra:
_ eh, Zmebo, iseT gunebaze var, dana pirs ar mixsnis, mTeli Cemi
sarCo-sabadebeli es baRia. fadiSahis merebebma* ki wyali dawyvites
da baRi sul gadamixma. ra meSveleba, ar vicio.
fadiSahi da veziri mebaRes gamoeTxovnen da axla erTi micva-
928

928
lebulis satiralSi moxvdnen. visac gamoelaparaknen, yvela Tavis
gasaWirs Cioda. erTi ambobda:
_ Cemi qaliSvili udrood gamoaklda am wuTisofelso.
meore moTqvamda:
_ Cemi TvalisCini, Cemi erTaderTi vaJi fadiSahma CamoaxrCoo,
_ da vin icis, kidev ras ar ambobdnen.
fadiSahma vezirs uTxra:
_ aq yvela mgloviarea mosuli da Tavisi dardi alaparakebso.
_ maSin qorwilSi wavideTo.
iares, iares da im saxlSi Sevidnen, sadac qorwili hqondaT.
zogi ukravda, zogi mReroda, zogi cekvavda da zogic icinoda.
fadiSahma vezirs uTxra:
_ ai, aq ki vipoviT, rasac veZebTo.
_ didebulo mbrZanebelo, ukeTesia movicadoT da vnaxoT,
qorwilis Semdeg ra xasiaTze dadgebiano, _ miugo vezirma.
uceb fadiSahma Tvali mohkra erT ucnaur stumars. mis danax-
vaze kaci sicils ver Seikavebda. fexze mdgari kaci Tu odnav waixre-
boda, xelebi ise gauqandeboda win, TiTqos gafrenas apirebso. ram-
denjerac uTxres, qorwilSi xar, rame miirTvio, imdenjer upasuxa,
Sinidan naWami wamovedi da ara mSiao. fadiSahi da veziri xelsayrel
dros elodnen, rom im kacs gamolaparakebodnen. uTvalTvales,
uTvalTvales da xalxi rom daiSala, am kacs gahyvnen. ucnobi erT
saxlSi Sevida. fadiSahma da vezirma karze daakakunes. kari gaiRo:
_ aq ucxoda varT mosulebi, nacnobi aravina gvyavs da iqneb
Rame gagvaTevinoTo! _ sTxoves saxlis patrons.
saxlis patronma miugo:
_ Zmebo, stumari Rame gareT ar daitoveba, Sin SemobrZandiTo.
fadiSahi da veziri Sin Sevidnen da saxtad darCnen: _ saxli sul
Zvirfasi qvebiT iyo moWedili, oTaxebi _ mdidrulad morTul-mo-
kazmuli. karebTan msaxurebi idgnen. erTi sityviT, saxli iyo iseTi,
TviT fadiSahis sasaxlec ki masTan sorod mogeCvenebodaT. isxdnen,
saubrobdnen. amasobaSi vaxSamic moitanes. maspinZelma stumrebi
sufrasTan miiwvia. sufras rom miusxdnen, maspinZels oxvra aRmox-
da. fadiSahi da veziri gancvifrdnen, amas raRa aqvs sadardebelio,
da oxvris mizezi hkiTxes.
_ ara, mizezs ver getyviTo, _ iuara maspinZelma.
fadiSahi bevrs ecada, magram, marTlac, veraferi aTqmevina.
929

929
bolos vezirma uTxra:
_ Zmobilo, CvenSi stumris pativiscema adaTi da wesia. Tu Sens
dards ar gagvimxel, saWmels pirs ar davakarebTo.
_ maSin ra gaewyoba, getyviT, rac mawuxebs, _ xelebi ar maqvs
da saWmels ver SevWamo.
_ aba eg mklavebi visiao? _ hkiTxa gaocebulma vezirma.
_ mklavebi ki ara, TiviT gatenili saxeloebiao, _ kacma Coxa ga-
daiZro da Tavis simarTleSi daarwmuna orive. vezirma nekze ikbina.
_ ase vin dagasaxiCrao? _ hkiTxa fadiSahma.
_ vina da, Cvenma utvino fadiSahmao!
fadiSahs cecxli waekida, magram Tavi droze Seikava da hkiTxa:
_ erTi gviambe, mizezi ra iyoo?
_ sakuTari samWedlo medga da ostatobiTac mTel qveyanaze
cnobili viyavi. erT dRes CemTan fadiSahis gamogzavnili taruRa
movida da misi brZaneba gadmomca, iseTi pirbasri xmali gamomeWeda,
qva Suaze gaepo. marTlac, mSvenieri xmali gamovWede, diliT is vaJ-
batoni movida da xmali waiRo. ar gasula erTi dRec da vxedav, Ta-
viT fexebamde wiTlebSi gadacmuli ori jalaTi Semovida samWed-
loSi da, sanam gons movidodi, xmlebiT mklavebi Camisxipes.
erTma jalaTma Tqva:
_ fadiSahis motyuebisa da uvargisi xmlis gamoWedvisaTvis
mogkveTeT mklavebi, aseTi iyo fadiSahis brZanebao.
amaze me vupasuxe:
_ Cemi gamoWedili xmali qvas Suaze apobda-meTqi.
jalaTebs es ambavi fadiSahisTvis mouxsenebiaT, magram mas ar
daujerebia. fadiSahis veziri ki, etyoba, Wkviani kaci iyo. daeWveb-
ula, egeb taruRas cdunebam sZlia, xmali Secvala da fadiSahs sxva
moutanao, da saqmis Zieba daiwyo. mec, Cemi mxriv, visac Sevxvdebodi,
yvelas vuambobdi fadiSahis usamarTlobisa da borotebis ambavs.
aq fadiSahma veRar moiTmina da hkiTxa:
_ aseTi dardi gqonia da sul mxiarulad yofnas rogor axerxebo?
_ Zmobilo, moTmineba iqonie, saTqmeli maTqmevine da sityvas
nu gamawyvetineb. fadiSahze Zvirs rom vambobdi, Turme mis yuramde
miuRwevia. fadiSahma veziri gamomigzavna da SemomiTvala, Tu Cems
augad xsenebas ar moiSli, CamogaxrCob, Tu qebas damiwyeb da sul
pirmocinari ivli, Tavs daganebebo. vezirma fadiSahis es brZaneba
gadmomca da swored amis Semdeg aris, rom tyuilad vicini. gulSi ki
930

930
ormagad vwyevli da vagineb fadiSahs. mogzavnili veziri patiosan
kacad momeCvena da yvelaferi dawvrilebiT vuambe. vezirma manug-
eSa, simarTle ar daikargebao.
fadiSahma kvlav hkiTxa:
_ Tuki fadiSahi moatyues, brals raRaze sdebo?
_ Zmobilo, ra bavSviviT laparakob? rogor Tu brals raze
vdeb! vinme rom mivides da uTxras, Cemi mamali dReSi as oqros kver-
cxs sdebso, Wkvianma fadiSahma unda daijeros? mere ra, rom mWedeli
var, ar unda Seemowmebina Cemi simarTle? ra iqneboda, an TviTon, an
mis romelime kariskacs TavisTan daveZaxe da ekiTxaT, ra iyo Cemi
danaSauli, mec simarTles vetyodi da am sasjels avcdebodio.
fadiSahma da vezirma erTmaneTs gadaxedes, am kacs marTlac
didi dardi hqoniao. amasobaSi didi dro gasuliyo. yvela dasaZine-
blad dawva, magram Zili arc erTs ar miekara.
vezirma fadiSahs Cumad hkiTxa:
_ didebulo fadiSaho, es kaci gagaxsenda Tu arao?
fadiSahma upasuxa:
_ rogor ara, yvelaferi wvrilad gamaxsenda. marTlacda,
uWkuo vyofilvar! marto Cemi kariskacebis mjeroda, sxvebs ki arc
vusmendi. ise damitanjavs xalxi, yvela Cems ginebaSi aris Turme.
dReis iqiT ase aRar iqneba. ganukiTxavad aRaravis davsji. Rarib-
Ratakebs, qvriv-oblebs, moxucebs da xeibrebs xels gavumarTav. ma-
gram, aqedan rom wavalT, taruRas, mainc davsjio.
_ Cemo mbrZanebelo, maSin misi Semowmeba me momandeo, _ sTxo-
va vezirma.
_ magas ra Semowmeba unda, vixmob CemTan, movatanineb xmals da
imave xmliT kisers gavagdebinebo, _ uTxra fadiSahma.
_ didebulo fadiSaho, did Secdomas dauSveb, Tu im gaiZveras
pirdapir daibareb da xmlis motanas daavaleb. is kaci xmals ar moi-
tans. dafiqrebaa saWiroo, _ uTxra vezirma.
amasobaSi gaTenda kidec, stumrebma madloba moaxsenes
maspinZels da wamovidnen.
fadiSahma vezirs hkiTxa:
_ maS ras mirCev, rogor moviqceo?
_ Cemo xelmwifev, brZaneba gaeci, xval moedanze moewyos Seji-
bri cxenosnobaSi, isris tyorcnasa da xmliT kafvaSi. saukeTeso-
sTvis jildoc daawese. taruRa albaT gamoaCens Tavis xmalso.
931

931
moedani dilidanve xalxiT gaiWeda. yvela mosuliyo: fadiSahi,
veziri, veqili,* didebulni. didsa Tu pataras moeyara Tavi.
dahkres buki da naRara, moedanze falavnebi Semovidnen. zogi
cxens moaWenebda, zogi xmals iqnevda, zogic fars ifarebda. fa-
diSahi da veziri mxolod taruRas uyurebdnen. taruRas xelSi is-
eTi xmali eWira, kacs Tvali zed darCeboda. romel farsac ki mox-
vdeboda, Suaze apobda. fadiSahma brZana, taruRa xleboda. taruRa
male eaxla. fadiSahma xmali gamoarTva, daaTvaliera da Tavisi
SekveTili xmali icno, zed xom misi saxeli iyo amokveTili. gan-
risxebulma fadiSahma taruRas hkiTxa:
_ es xmali saidan gaqvso?
taruRas Tqma ar undoda, magram mixvda, Cemi saqme wasulia, da-
naSauli gamimJRavndao, da yvelaferi aRiara.
fadiSahma brZana da taruRas imave xmliT mohkveTes Tavi.

qaClis oinebi

iyo da ara iyo ra, iyo erTi qaCali, saxelad vali erqva. mTeli
misi avladideba erTi dekeuli iyo. erTxel mamasaxlisma mezoblebi
Seagrova da uTxra:
_ modiT, wavideT da qaCals raime eSmakobiT dekeuli davakv-
levinoT. ra xania Cvens pirs xorcis gemo aRar unaxavso.
sityvidan xelad saqmeze gadavidnen da wavidnen qaCalTan.
_ vali, kai xania xorci ar gviWamia da, modi, aseTi rame vqnaT:
yvela CvenTaganma kviraSi erTxel Cven-Cveni dekeuli davklaT da
erTad viqeifoT xolmeo.
ase rom, daakvlevines qaCals Tavisi dekeuli, moxarSes da Wames.
gavida amis Semdeg erTi kvira, magram dekeuli aRaravis dauklavs.
valim kidev icada ori kvira, sami... da naxa, rom dekeulis dakvlas
aravinac ar fiqrobs. maSinRa mixvda, momatyueso da gaifiqra: kar-
gi, mec damacadeT, ra oini giyoTo!
valim dekeulis tyavi mzeze gaaSro da Soltebad daWra. mere
es Soltebi xurjinSi Caawyo, xurjini virs ahkida da qalaqis gzas
gaudga. gzad erT wyaroTan dauRamda da Ramis gasaTevad iq darCa.
erTic vnaxoT, vinme sovdagris qaravani dasasveneblad am wyarosTan
SeCerda. valim sovdagars uTxra:
932

932
_ Tqven cota moSorebiT dasxediT, rom Cemi Zvirfaseuloba
TqvensaSi ar airioso.
sovdagarma gaifiqra: giJisagan simarTleo! adga Rame, qaClis
xurjini moipara, mis adgilze Tavisi mafraSebi* daawyo da TviTon
Tavisi qaravniT gzas gaudga. qaCals Turme ar eZina, Tvalebi gangeb
mielula da yvelaferi dainaxa. meore dilas qaCalma sovdagris
mafraSebi virs ahkida da ukan, saxlSi gamobrunda. Sin sovdagris
mafraSebi daxsna da naxa, rom Zvirfasi farCeulobiT iyo savse. qa-
Calma maSinve cols uTxra:
_ dedakaco, wadi, mamasaxliss arSini* sTxove da momitaneo.
coli wavida da mamasaxliss arSini sTxova.
_ arSini raSi dagWirvebiaTo? _ SeekiTxa qals mamasaxlisi.
_ qaCalma erTi sapalne farCa moitana da asazomad gvindao.
mamasaxlisma arSini misca da TviTonac ukan mihyva; xedavs, qa-
Cals marTlac bevri farCa moutania.
_ qaCalo, eg farCa sad giSovniao? _ SeekiTxa mamasaxlisi qa-
Cals.
qaCalma miugo:
_ Tqven gegonaT, dekeulis dakvlam Zalian mazarala? sulac
ara! me im dekeulis tyavi Soltebad davWeri, qalaqSi waviRe, TiTo-
TiTo oqrod gavyide da im fuliT es farCa viyideo.
mamasaxlisma es ambavi mezoblebs uambo. maTac maSinve TavianTi
dekeulebi dakles, tyavebi gamoiyvanes, Soltebad daWres da qa-
laqSi waiRes gasayidad. qalaqSi dadiodnen da gahyvirodnen:
_ aba aqeT! dekeulis tyavis Soltebi, cali _ erT oqrodao!
bazris xalxma sicili daayara, _ TiTo SoltSi TiTo oqros vin
mogcemTo! bolos mixvdnen, qaCalma oini gviyoo da gamwarebulebi
sofelSi dabrundnen, qaCali movklaTo. eseni rom qaClis saxlisken
modiodnen, qaCali amaT Turme Tavisi saxlis banidan uTvalTva-
lebda; sanam mividodnen, qaCali gaiqca da mdinaris piras erT Tavis
mezobel mwyemss miadga qaqaniT.
_ sad garbixar, qaCalo, ra mogividao? _ hkiTxa mwyemsma.
_ raRa ra momividao, _ miugo qaCalma, _ fadiSahis qalsa
mrTaven ZaliT, me kidev imisi SerTva ar minda da imaze gavrbivar.
Tu ginda, tansacmeli gavcvaloT, Sensas me Cavicvam, Cemi Sen Caicvi
da qals Sen mogaTxovebeno.
gacvales mwyemsma da qaCalma tansacmeli. mamasaxlisic movida,
933

933
qaClis tansacmliani mwyemsi rom dainaxa, qaCali egona, hkra xeli
da mdinareSi gadaagdo.
axla isev qaCals mivubrundeT. mamasaxlisi rom wavida, qaCalma
mwyemsis cxvari Sin gamoireka. gzad mamasaxlisi Semoxvda da hkiTxa:
_ me xom Sen mdinareSi gadagagde, cxvari saidanRa mogidiso?
_ Senc gadavardi mdinareSi, daiyvire `drijjo~-Tqo da cxvar-
ic gamoCndeba; mec es cxvari mdinaridan momidiso, _ miugo qaCalma.
_ maS, mdinareSi rom Cavvarde da vTqva `drijjo!~, cxvari
marTla mova? _ dajereba ar undoda mamasaxliss.
_ raRa Tqma unda!
mamasaxlisi diliT adga da swored im adgilas mivida, saidanac
wina dRes Tavisi WkuiT qaCali gadaagdo mdinareSi, TviTonac gada-
varda, rom `drijjo~ daeZaxna, magram wyalSi daixrCo.

melia da yaryati

erTi melia da yaryati daZmobildnen. erTxel meliam yaryati


TavisTan miipatiJa, erTi qvabi brinjiani dos SeWamandi moxarSa da
sinze dasxmuli yaryats miarTva. Seudgnen Wamas. aba, grZelniskar-
ta yaryati sinidan ras SeWamda, brinjis erTi marcvlis aRebac ki
ver moaxerxa. meliam ki gadmoagdo grZeli ena da dos SeWamandi xe-
lad mosvlipa. darCa Cveni yaryati im dRes mSieri. nawyeni krusuniT
dabrunda Sin. im Rames SimSilisagan sul muceli ubuybuyebda.
gavida ramdenime dRe da meliam isev miipatiJa yaryati. yary-
ati Zalian keTili xasiaTisa iyo da Zveli wyena ukve gadaviwyebuli
hqonda; TavpatiJi aRar daudia da isev gahyva melias. meliam am-
jeradac dos SeWamandi moxarSa, isev sinze daasxa da dado sufraze.
yaryatma oriode brinjis marcvlis SeWmac ver moaxerxa xeirianad,
rom meliam SeWamandi mTlianad moloka. isev mSieri darCa yaryati
da gulSi gaifiqra: kargi, meliav, Sen xom aseTi saqme miyavi, magram
erTxelac sxvanairad mogagonebo, Tavi ki ise daiWira, viTomdac Za-
lian nasiamovnebi varo da melias uTxra:
_ didi madloba, Zmao, rom CemTvis ase Seiwuxe Tavi. mec, odesme,
samagiero pativiscemiT gadagixdi. axla ki, modi, cota gaviaroT da
Tvalsa da guls wyali davalevinoTo.
_ kargi, gaviaroT, _ miugo meliam, _ Sen damaswar, Torem mec
eg unda meTqva SenTvisao.
934

934
_ maSin frTebze Semajeqi, caSi gaviseirnoTo, _ uTxra yaryatma.
melia Seajda yaryats frTebze da yaryati afrinda. cota xani
rom ifrines, yaryatma melias uTxra:
_ Zmao, erTi gadaixede, aqedan dedamiwa rogor moCanso?
_ kaklisodenad moCanso, _ miugo meliam.
yaryatma kidev ufro maRla aiwia.
_ aba, axla rogor moCanso?
_ axla sul ar moCanso.
yaryatma kidev aimaRlaura da melias eubneba:
_ Zmao, erTi frTa metkina da Zalze daviRale, cota xans Camo-
di, davisvenoTo.
_ ras ambob, genacvale, Zmao, haerSi rogor Camovide, miwaze
damsvi da Camovalo, _ uTxra meliam.
_ aba, frTebi metkina! ar Caxval da gadagagdebo, _ daiJina
yaryatma.
melia mixvda, rom yaryatma maxeSi gaaba, eSmakobas mimarTa da
xvewna-mudaraze gadavida:
_ Zmao, mapatie Cemi miqarva! naTqvamia, borots sikeTiT
gadauxadeo. axla mapatie Secodeba da sikvdilamde Seni mona-mor-
Cili viqnebio.
yaryatma misi mudara arad Caagdo.
_ borots boroti miage da keTils _ keTilio! ai, ase aris naTq-
vami da ara ise, Sen rom ambobo, _ uTxra melias, _ isic uTqvamT: ra-
sac daTes, masve moimkio; me Seni movale viyavi da axla vals gixdio.
magram mainc Seecoda yaryats melia. TandaTan dabla daeSva da
ase, xuTi-aTi arSinis simaRlidanRa gadmoagdo Zirs. dabla skolis
mowafeebi TamaSobdnen, meliam zed imaT Sua moadina tyapani. mowa-
feebi rom miscvivdnen, erTs wigni gauvarda xelidan. meliam im-
wamsve piri dastaca wigns da rac Zali da Rone hqonda mousva. gaiq-
ca da erT mTaSi, gamoqvabulSi daimala. raki cali gverdi dabeJili
hqonda da Sors ver midioda, amitom iqve, gamoqvabulis piras Camo-
jda, wigni gadaSala da RiRini daiwyo.
erTma daTvma Camoiara. xedavs, melias wigni gadauSlia da kiTx-
ulobs.
_ mela batono, eg ra giWiravs xelSio? _ SeekiTxa melias.
_ rogor Tu ra miWiravso! vera mxedav, mola var da bavSvebs
vaswavlio! _ iwyina meliam.
935

935
_ mapatie, molav, ar vicodio, _ uTxra daTvma, _ ori beli
myavs da ro mogiyvano, Tu aswavlio. valSi arc me dagrCebi, xorci
Sena da Zvali meo.
_ ratomac ar vaswavli, momiyvaneo, _ miugo meliam, _ or Tve-
Si yovelgvar mecnierebas Sevaswavlio.
daTvi wavida, belebi moiyvana da melias Caabara. meliam uTxra:
_ axla Sen wadi da arxeinad iyavi, amaTi swavla Cemze iyoso!
melias bunagi winidan ganieri iyo, ukan ki viwrovdeboda. man
daTvis belebi bunagis siRrmeSi, im viwro adgilas waasxa, orTaves
yeli gamoRadra da qeifi gaswia. maTi xorci ramdenime dRes eyo.
belebi rom SeWama, meliam maTi Zvlebi erT toprakSi Cayara da Tavi
moukra. ori Tve rom gavida, daTvic movida.
_ aba, erTi Cemi belebi gamomiyvane, vnaxo, rogori kiTxva iswav-
leso, _ uTxra melias.
_ jerjerobiT ver gaCvenebo, _ miugo daTvs meliam, _ axla
rom gamogiyvano, Tvalebi auWreldebaT da rac axsovT, isic daavi-
wydebaTo. wadi da mere modio.
daTvi wavida da ramdenime Tvis Semdeg isev moakiTxa melias:
_ Zalian guliT mominda Svilebis naxva, gamomiyvane, maCveneo.
meliam isev winandeburad uTxra:
_ ver gaCveneb, maxsovrobas dakargaveno.
daTvi isev gamobrunda ukan, magram Tvis Tavze isev miadga
melias:
_ Svilebi gamomiyvane, eyofaT swavlao!
meliam belebis ZvlebiT savse pirmokruli topraki gamoutana
da daTvs win daudo.
_ es ra ariso, _ SeekiTxa daTvi.
_ Sen xom miTxari, Cemi Svilebis xorci Sena da Zvlebi _ meo;
mec ase moviqeci: xorci SevWame da Zvlebi kidev eg ariso, _ miugo
meliam.
daTvi mietana melias, rom lukma-lukma daeglija, magram melia
gausxlta da Tavisi sadgomis viwro xvrelSi Seimala. daTvi xvrel-
Si ver Seetia, melia ki soros ukana saZromidan gaZvra da gaiqca.
daTvi ris vai-vaglaxiT ukanve gamoZvra. wamovida, iara, iara da bo-
los erT glexTan mivida. glexi miwasa xnavda.
_ RmerTma Zal-Rone mogces, guTnisdedao! _ miesalma daTvi
glexs.
936

936
_ icocxle, Cemo Zmobilo daTvoo! _ salami daubruna glexma.
_ me rom meliam Svilebi SemiWama, albaT gecodinebao? _
SeekiTxa daTvi.
_ vicio, _ miugo glexma.
_ hoda, nuravis etyvi da samagierod, yoveldRe TiTo cxvars
mogarTmevo.
_ kargi, aravis vetyvio, _ daaimeda glexma daTvi.
amis Semdeg daTvs yoveldRe TiTo cxvari mohyavda glexTan.
erTxelac coli autyda glexs:
_ yoveldRe rom TiTo cxvari mogyavs, saidan da visgan ariso?
_ ra Seni saqmea, dedakaco, Sen vin rasa gkiTxavso! _ Semoswyra
cols glexi.
erT dRes, kidev rom moiyvana cxvari, colma uTxra qmars:
_ Tu ar metyvi, saidan mogyavs cxvari, me Sens saxlSi damdgomi
ara var, mivdivaro.
maSin qmari adga da yvelaferi uambo cols.
_ daTvi maZlevso.
_ daTvi Turme maT laparaks garedan usmenda. gaigona
yvelaferi esa da kacs SesZaxa:
_ kargi, xval giCveneb seirsao!
qmarma ki cols dauwyo javroba:
_ eg cxvari ra mucelsa ggvremda, rom sasikvdilod gamimeteo!
meore dRes is kaci daTvis SiSiT saxnavad aRar gasula. amaze
naTesav-mezoblebma kaci sayveduriT aavses:
_ kaco, xvnis dro axlaa, raze acden miwas, wadi moxanio.
raRas izamda es kaci, adga meore dilas da didis SiSiT saxna-
vad gavida.
am dros im Cvenma nacnobma meliam Camoiara.
_ glexkaco, es erTi Tu ori dRea am saxnavSi aRar gamoCenilx-
ar, ra ambaviao? _ SeekiTxa melia glexs.
_ he, mela batono, erTi daTvi myavs gadakidebuli da imisi
SiSiT veRar gamovdiodi, _ SesCivla melias glexma.
_ ras momcem, is daTvi rom mogakvlevinoo? _ uTxra meliam.
_ or dedalsa da erT mamals mogcemo, _ dahpirda glexi.
melias gauxarda da glexs uTxra:
_ xval, ager, im mTaze gaval, kudze cocxs movibam, aqeT-iqiT
gaviqcev-gamoviqcevi da mtvris koriantels davayeneb. daTvi Sen-
937

937
Tan mova da SegekiTxeba: eg ra mtveriao? Sen uTxari, fadiSahis
Svili avad gamxdara da Turme eqimebma daTvis naRveli urCies-Tqo.
axla fadiSahis jari daTvis saZebnelad modis da eg mtveric imaTi
ayenebulia-Tqo. daTvs SeeSindeba da getyvis, sad davimaloo. Sen
uTxari: modi, am tomaraSi CaZveri da jari rom mova, ifiqreben, to-
maraSi xorbaliao. danarCeni Cemze iyos-Tqo.
meore dilas meliam kudze cocxi moiba, mTaze avida da daelo-
da, sanam daTvi gamoCndeboda. roca daTvi glexTan mivida, meliam
mTaze aqeT-iqiT sirbili daiwyo da erTi mtvris korianteli daay-
ena. daTvma rom imodena mtvris buRi SeniSna, glexs SeekiTxa:
_ es ra mtveri moCanso?
_ rao, jer ar gagigia? _ viTomda gaikvirva glexma, _ modi,
Cqara daimaleo.
_ viTom raTao? _ SekiTxa isev daTvi.
_ raTa da, fadiSahis Svili avad gamxdara da eqimebs misTvis
wamlad daTvis naRveli urCeviaT; eg mtveric swored fadiSahis ja-
risagan aris dayenebuli, daTvs eZebeno, _ uTxra glexma.
daTvs axla ki SiSis elda eca.
_ aba, sad unda davimaloo?
_ modi, am tomaraSi CaZveri, me pirs movukrav; isini rom mov-
len, ifiqreben, saTesle xorbali uyriao, _ uTxra glexma.
daTvi CaZvra tomaraSi da glexma tomaras magrad moukra piri.
glexma xeliT aniSna melias da meliac movida. orTavem TiTo
keti aiRo da dauwyes daTvs cema. imdeni scemes, sanam ar mokles.
_ xval ki qaTmebsa da mamals mogiyvano, _ daaimeda glexma mela.
diliT kaci mindorSi gavida da meliac gamoCnda.
_ qaTmebi ra uyavio? _ SeekiTxa glexs.
_ vah, damaviwyda, xval mogiyvano!
meore dRes isev miadga melia glexs. glexs do hqonda naWami da
muceli uWuyWuyebda.
_ glexo batono, eg ra xmauri gagidis, ra ariso? _ SeekiTxa
melia.
_ ra vici, am ramdenime wlis win didi SimSilianoba iyo da maSin
erTi ZaRlis lekvi SevWame. exla Seni xma rom gaigo, gareT gamosas-
vlelad iwevso, _ miugo glexma.
_ Seni Wirime, jer ar gamouSva, damaca, jer gaviqceo, _ Seex-
vewa melia glexs.
938

938
_ aba, maS, mococxe da gaiqce, me ki rac SeimZlia davakaveb, rom
ar gamovideso! _ uTxra glexma.
meliam xelad mtveri aayena da Tvals miefara. glexi gaxarebu-
li dabrunda Tavis saxlSi.

suleli kaci

iyo da ara iyo ra, iyo erTi suleli kaci. erTxel am kacma Tavis
Tavs uTxra:
_ modi, bedis saZebnelad waval, iqneb vipovo da sxvebiviT bed-
nieri gavxdeo.
meore dilas marTlac adga da gzas gaudga. bevri iara Tu cota
iara, mTa da xeoba gadaiara da erT uRran tyeSi erT loms Sexvda.
_ kaco, sad midixaro? _ hkiTxa lomma.
_ bedis saZebnelado, _ upasuxa sulelma.
_ Tu Cemi bedic Segxvdes, uTxari rame miSvelos. zafxulSi
balani amomdis, zamTarSi ki mcviva. ra gamodis _ zafxulSi sicxi-
Ta vkvdebi, zamTarSi _ siciviTo.
suleli loms gamoeTxova da gza ganagrZo. bevri iara Tu cota
iara, erT mebaRes Semoeyara. mebaRem hkiTxa:
_ kaco, sad midixaro?
_ bedis saZebneladao.
_ raxan egrea, modi, barem Cemi bedic ipove da hkiTxe, ratom
aris, rom Cemi vaSlis baRi zafxulobiT kargad yvavis, SemodgomiT
ki maJalosac veRar inarCunebso.
_ kargi SevekiTxebio, _ dahpirda suleli da gza ganagrZo.
bevri iara Tu cota iara, axla erT fadiSahs Semoxvda.
_ kaco, sad midixaro? _ hkiTxa fadiSahma.
_ bedis saZebnelado, _ upasuxa sulelma.
_ Tu Cemi bedic naxe da hkiTxe, ratom aris Cemi guli dReniadag
naRvliani, mudam mwuxare ratom davdivaro?
_ kargi vkiTxavo? _ dahpirda suleli da gza ganagrZo.
iara, iara da erT zRvas miadga. kaci Camojda zRvis napiras da
Cafiqrda, meore mxares rogor gavideo.
uceb erTma loqom wylidan Tavi amoyo da hkiTxa:
_ kaco, sad midixaro?
_ bedis saZebneladao.
939

939
_ modi, Cemi bedic inaxule da hkiTxe, rogor moviqce, amodena
zRvaSi var da wyliT ki ver gavmZRarvaro.
_ Tu zRvis meore napirze gamiyvan, Sen beds ueWvelad movZebni
da vkiTxavo, _ uTxra sulelma.
_ modi, zurgze Semajeqio.
suleli maSinve zurgze gadaajda loqos. Tevzma zRvis meore
napirze gaiyvana. suleli gamoemSvidoba da gzas gaudga.
bevri iara Tu cota iara, bolos im adgils miaRwia, sadac bedi
budobda. jer Tavisi bedi moZebna da ras xedavs _ gdia miwaze da
goraobs. suleli daswvda da fexze wamoayena. mere lomis bedi mo-
Zebna da danabarebi gadasca. bedma uTxra:
_ im lomma erTi suleli kaci unda SeWamos. amis Semdeg balani
zamTarSi amouva da zafxulSi gascvivao.
suleli axla mebaRis bedis sanaxavad gaeSura. ipova da imasac
uTxra, mebaRis sawuxari. bedma upasuxa: _ mebaRes uTxari, vaSlis
xeebis Ziras ganZia damarxuli da xils imitom ar isxams-Tqo. is
saunje vinmes unda amoaTxrevinos da baRi maSinve moisxamso. iqi-
dan suleli fadiSahis bedTan wavida. bedma daabara: fadiSahs uTx-
ari, rom is qalia da vidre am saidumlos ar gaandobs vinmes, manam
guljavriani darCeba. erTi megobari unda moZebnos da dardi gu-
lidan gadaeyrebao.
suleli kaci bolos Tevzis beds miadga.
bedma uTxra: _ Tevzs xaxaSi erTi veeba Zvirfasi qva aqvs gaCx-
erili. qvis gadmosagdebad erTi magari wamortyma unda. amis Semdeg
gaZReba wyliTao.
yvelas naxva rom moaTava, suleli ukan dabrunda. iara, iara da
zRvasTan mivida. xedavs, loqos wylidan Tavi amouyvia da imis gzas
gascqeris.
_ Cemi bedi naxeo? _ ikiTxa loqom.
_ wylis meore napirs gadamiyvane, mere getyvio.
suleli loqos zurgze gadaajda. Tevzma meore napirisken ga-
cura. napirze rom mividnen, sulelma Tevzs erTi magari muSti Cas-
cxo TavSi. Tevzs piridan qva gadmouvarda da miwaze daeca.
_ axla ki wyliT gaZRebio, _ uTxra sulelma.
_ aiRe es Zvirfasi qva da Tan waiRe, gamogadgebao, _ SeaZlia
Tevzma.
_ ara, me Cemi bedi mindao, _ upasuxa sulelma da gza ganagrZo.
940

940
iara, iara da fadiSahs miadga.
_ ra hqeni, Cemi bedi inaxuleo? _ hkiTxa fadiSahma.
_ vinaxule. Turme qali yofilxar. bedma SemogiTvala, me-
gobari iSove, saidumlo gaande da gulidan dardi gadageyrebao.
_ Cemi saidumlo Sen ukve ici. modi da erTad vicxovroTo, _
uTxra fadiSahma.
_ arao, _ Sors daiWira sulelma, _ me Cems beds unda vdioo,
_ Tqva da Tavisi gza ganagrZo. iara, iara da mebaResTan mivida.
_ Cemi bedi ipoveo? _ SeekiTxa mebaRe.
_ Senma bedma Tqva, rom vaSlebis Ziras saganZuria Camarxuli.
Tu vinmes moaTxrevineb, baRi maSinve daisxamso.
_ modi, kaco da, amoviRoT is ganZi! naxevari Cemi iyos, naxevari
_ Senio, _ uTxra mebaRem.
_ ara, me Cems beds unda vewioo, _ Tqva sulelma da Tavisi gza
ganagrZo.
iara, iara da lomis samyofelSi mivida.
_ Cemi bedi ipoveo? _ ikiTxa lomma.
_ Senma bedma Tqva, erTi suleli kaci unda SeWamos, rom zam-
TarSi balani amouvides da zafxulSi gascvivdeso.
_ modi, erTi saganZuri vici, gaCveneb, amoiRe da waiReo, _
uTxra madlierma lomma.
_ ara, me Cemi sakuTari bedi mWirdeba. egre rom ar yofiliyo,
loqosgan Zvirfas Tvals wamoviRebdi, fadiSahs davumegobrde-
bodi, arc mebaRisgan SemoZleuli ganZis naxevars ar gavuSvebdi xe-
lidano.
_ aba, Senze sulel kacs sadRa vnaxavo, _ Tqva lomma da sule-
li gadasansla.

941

941
andazebi

vaJkacs eyme, arakacs ebatoneo.


Tu katisa geSinia, sorodan ratom Zvrebio?
koka wyalze gatydebao.
matyuaras saxli daewva da aravin daujerao.
mgeli balans icvlis, xasiaTs ki arao.
meaqlemes megobars alayafis kari didi unda hqondeso.
megobars saidumlos nu gaandob, imasac hyavs Tavisi mego­bario.
Rvedma ra icis, ra Wir-varams itans guTanio.
ZaRls daumegobrdi da keti gadaagdeo.
Wkua asakSi ki ar aris, TavSiao.

942

942
yaraCaul-balyaruli folklori

poezia

afsaTi*

oraida, mzeo Cemo, damaSvralo,


qvabebSi qoni agviduRe,
cvriani xorci gvaReWvine,
biWebs binaze nadiris xorcs nu gamoulev,
oraida, mzeo Cemo, damaSvralo,
mogvec didi jixvi Cven.
oraida, mzeo Cemo, damaSvralo,
mogvec sqelkisera Cven!
rogori xvavrielia Seni jixvi!
gadagvaWrevine saTlis simsxo misi kiseri,
dagvacxrilvine misi gverdebi!
maRal cicabozea jixvis cixe-koSki,
mis koSks rkinis kari abia,
mis cikans oqros akvani udgas,
akvnis artaxic oqrosia.
vinac gaglija oqros artaxi,
manve moswyvita jixvi cicabos.
Tendeba! adeqiT, biWebo!
romelsac sikvdili uweria, me Semaxvedre,
numc Sehxvedria igi Cems mosisxles.
Tu maZlev, barem momireke!
damalewvine misi sxeulis mZime nawilebi.*
arve gyavs yovel xeobaSi.
momeci, agremc genacvlebi!
romeli nadiric gemeteba, momeci barem!
romelic ar gemeteba, Sors gadareke!
monadire RmerTis mamalia _ sisxamze dgeba,
RviZlis naWers, civ wyals sjerdeba!

943

943
ar aris masze ubeduri ara suldgmuli.
rkinis uReli adgas kiserze,
damwvari xmiadi udevs ubeSi.
Zneli savalia arynari Rrante.
gviwyalobe jerze ori-sami nadiri.
rqadagrexilia Seni jixvi da Tvalmaxvili.
vinc moixelTebs, bevrs ixeirebs.
RvediT damakidebine rqadagrexili.
dae, eqvsTa SexvdeT eqvstoti rqiani.
mTis mwvervalze erTi kunZia,*
avsa da kargs Tanabrad nu gaunawileb.
mTasaviT aris garegnobiT,
TovliviT TeTri aqvs rcmelebi.*
Tovlze daiqces misi sisxli,
erTad dajdes iq sami-oTxi,
marjved iwves beberi jixvi,
gverdSi kargad davumizneb Sav Tofs.
ra damaviwyebs misi xorcis gemos!
ra xvavrielia Seni jixvi,
napativebi ciknebi gyvanan,
maTi xorci mTel qvabs gaavsebs.
Semogveyaros rqadagrexili!
Tendeba, biWebo, wavideT!
xelidan ar wagvivides Cveni nadavli.
kargad daaZRe mwyemsis ZaRlebi!
iolia jixvis xorcis zurgiT tareba,
sixarulia igi mwyemsi biWebisaTvis.
Tavs Seiqceven safixvnoze berikacebi.
oraida, mzeo Cemo, gvamxiarule!
qvabebiT qoni Cvenc agviduRe.
yvela xeobaSi jogebi dagidis,
maT Soris erTi agvarCevine.
Sors midis jixvis nakvalevi.
afsaTis asulT qera Tmebi aqvT.
maT kvals mivyvebiT.
afsaTis qalebimc gamxdaran qalbatonebi!
jixvebze miuSveben isini berw Txas.
944

944
Seni jixvi yurebdacqvetilia,
misi Sunebi tyup-tyup ciknebs igeben xolme.
tyupebSi amogvarCevine Cveni wili!
roca rasme gamoimeteb, rZesaviTa xar,
roca wyalobas dagviZvireb, ZaRlebiviT migverekebi.
Sena xar igi, vinc tyupebis kvals migvaswavlis,
Sena xar igi, vinc tuCze qoni Segvayine.*

biinogeri

_ gezoxis Zeo, vaJkacad dabadebulo biinoger,


umars, Sens ufros Zmas, ZaRlis seni Sehyria.
_ Sehyria da ra wamali uSvelis, netav?
_ TeTri irmis rZe Tu uSvelis.
misi damWeri biZaSenis ZaRlia mxolod.
_ dedaCemis ZmebTan viyavi da ZaRli vTxove.
lekvic ar momces,
maTi disSvili stumariviT rodi mimiRes.
_ ZaRlad iqces, vinc SenTvis ZaRli dainana.
am qveynidan ise wavides, rogorc wavida biinogeri.
_ mere mivedi, ZaRli vTxove yubaidianT.
stumrad mimiRes.
vTxove da momces ori lekvi.
wamoviyvane, sanadirod wavedi.
didi baqsanis* mTaze avedi,
kldeebze bRotviT daviqance.
koWli iremi SemomefeTa,
mters gauTendes aseTi dRe!
samfexa irems gadaveyare.
mesame fexi im or fexze maRali hqonda,
saqalamne sadgisiviT Cliqebi hqonda,
rqebi ki hqonda, rogorc Samfuri.
wamivida, ver vesrole.
ise idga, ver davumizne.
vdie, vdie im irems da Rone wamerTva,
Cavimuxle, bevri vifiqre.
945

945
Tovlis gundebiT gavivse yabalaxi.
kldeze vakravdi Tovlis gundebs
da safexurebs vakeTebdi.
cicabo kldis wvers mivaRwie.
dardi daadga gezoxis Zes!
oTxive mxares gavixede,
ver davinaxe Cemi iremi.
cotac viare. Tvali movkari.
rom mivdiodi, sqeli nisli,
rogorc boli, Semomexvia.
isev Tvalidan mimefara TeTri iremi.
aRar vicodi, ra unda meqna:
_ Tu nadiri xar, damanebe, gesrolo-meTqi,
Tu furi xar, momewveline,
nu damimalav, gamagebine,
jini* xar Tu SeiTani?*
_ arc jini var, arc SeiTani,
arc iremi, rom damimizno da mesrolo,
arc furiremi, rom gamomwvelo.
me iremi ki arada, afsaTis lamazi asuli var.
raki ar maZlev mosvenebas,
aqedan cocxali numc dabrunebulxar.
Wamdi da svamdi, ver gaZexi Sen Cveni xorciT,
ar gvayenebdi am qarafebSi.
erT karg rasme mainc gisurveb:
fexqveS mRelvare zRva gqonodes,
Tavs zemoT _ mxolod cis simaRle,
aqeT-iqidan ise mWidrod mogadgnen kldeni,
SeiTanic ver gaetios,
aq bevri dRis gatareba gargunos bedma!
raki ar gvaZlev mosvenebas,
Senamde kaci ver amovides!
Semomeyara SeiTanis msgavsi iremi.
rogorc ki Tqva,
aqeT-iqidan ise mWidrod momadgnen kldeni,
rom SeiTanic ver gaivlida.
grZeli iyo is dReebi,
946

946
me rom am kldeze gavatare.
TxuTmeti dRe davyavi kldeze.
mklavebze xorci aviWeri da isa vWame.
roca ZaRlma daminaxa, ymuili morTo,
roca kldis qimze garCenili isic itanja,
kanWebze xorci aviWeri da is vaWame.
TxuTmet dRes gavaZlebine Cemi xorciT.
sizmari unaxavs umars, biinogeris Zmas.
meTeqvsmete dRes miagno Zmis samyofels.
bevri exvewa, Camodio,
ver miawvdina xma qvemodan,
verafers gaxda, holams gaiqca.
Seiyarnen holamelebi, Cegemelebi, baqsanelebi,
dainaxes, biinogeri cicaboze garCeniliyo.
ra ar iRones, ras ar ecadnen,
verafers gaxdnen, ukan gabrundnen.
mxolod umari ar Sordeba iqaurobas.
biinogeri yurs ar ugdebs Zmas.
umari ambobs:
_ `Tu ar Camoxval, naxe, ra giqna:
Sens ufros asuls mzis amosvlis mxares gavyidi,
umcros asuls mzis Casvlis mxares gagiyidi,
Sens lamaz colTan davwvebi da gulSi Cavikrav!~
_ `vici, fuWia, aras margebs me eg sityvebi,
nu ambob magas, nu ggonia damiyolieb.
veRar vipovi Camosasvlels, im gzas,
romliTac aq amovedi.
miyvars suli da aqedan ver gadmovvardebi.
babugeeSi sayvareli myavs,
is rom manaxa, vetyodi rasme.
gaagebineT Cemi ambavi
da rasac mirCevs, davujereb,
Tu metyvis, kldidan gadmoveSvebi~.
Zmam Seusrula saTxovari.
wavida da Seatyobina:
_ `yabardoelo Cemo rZalo,
Cqara wamodi,
947

947
Sens Sesaxvedrad emzadeba biinogeri~.
sayvarelma gaTenebamde sagzali amzada,
daifica: `iq movkvdebi, sadac mokvdeba biinogeri~.
da gzas gaudga. fexebi cxenad hqonda,
xSiri Tma _ nabdad.
mwared tiroda, cremli gulispirs usvelebda,
fexebze xelebs maTraxebad itylaSunebda,
miirbina biinogerTan:
`rom mogwvdebode, Cemi xeliT Camogxsnidio,
asruldes Cemi dRevandeli saTxovario,
Camodi barem. Tu ar Camoxval,
Sens leSs yornebi daZiZgnian.
Seecodebi Sens megobrebs,
sicocxle tanjvad gadaeqcevaT.
Camoxti-meTqi, nu datoveb Sens cxedars mag kldeze,
nu daxocav Sens megobrebs da naTesavebs.
Cemi nakeri TeTri perangiT Tvali aikar,
gadmoeSvi Cems TeTr mkerdze,
romelsac ase eferebodi!~
TeTri perangiT Tvalebi aikra,
moisrola mooqrovili Tavisi Tofi,
im qalis win gulaRma daeca.
da im dRidan gaTavda biinogeris nanadirevi mwvadi.
roca aqedan adioda, kldes CangaliviT eWideboda,
Camovarda da daikepa, rogorc saxinkle xorci.
mxolod qoCori daeca misi sayvarlis win.
qalma aiRo makrateli da muceli gamoifatra,
Turme Zalian maRla yofila afsaTis asulis koSki!
ai, ra bedi ewia gezoxis mamac Zes!

inai

haida, inai!* inai!


inais qali rom vyofiliyav,
TeTrsa da cisfer tansacmelSi gamomawyobda,
ufals Cems suls Seayvarebda!
948

948
`inais~ xma gavides Cvengan!
Sors tirilis xma!
Tu swrafad moTelav, tansacmeli kargad dagadgeba,
ver moTelav da Wilobi dagcinebs.
de, kaba kargad damadges,
Wilobma ki Cems mters dascinos!

erirei

hoi, erirei,* Zalis momcemo, mwyalobelo!


RaribisaTvis xelis gamarTva qveli saqmea,
RaribisaTvis wyalobis gaReba sulis sargoa,
mdidrisaTvis ramis micema simdidreze wamatebaa.
hoi, xaro, Seni Rirsni ar arian begebi da mdidrebi.
erireis simReraSi Cavides Cveni mze!
erireis mReris mTeli auli.
Tan Wirnaxuls aniaveben.
hoi, Cemo sulo, Cemo Tvalis Cino, Savo xarebo!
TafliT daibanen xel-pirs bednierebi,
visac Tqven eyolebiT.
Wirnaxulis lewviT, Wirnaxulis lewviT
daRlili dawves erTi Tqvengani.
bednierebiT agvsebodeT saxli da kari!
iriJraJebs da adgebian.
bednieria, visac eseni eyoleba.
zafxulSi wavlen sabalaxod,
iq fexs gaSlian, dawvebian.
wavlen da iq ibalaxeben,
sadac zamTarSi Rrma Tovli ido.
hoi, zarmacs colad vin iTxovs!
Tu iTxova, ar eyvareba!
adeqiT, dadga ganTiadi!
ukve CaSales Zna gasalewad.
sadilobamde movaTavebT.
xarebi xelad galewaven!

949

949
dolai

oi, dolai,* dolai, karaqis dolai!


oi, dolai, esec karaqis sadRvebeli!
Zroxebi modian, viT Cerqezuli cxenebis rema,
modian Txebi _ buCqebidan Camocvenili foTlebi.
mTelia Cemi sadRvebeli, zadi ara aqvs.
masSi karaqi doze metia.
oi, karaqs amoviRebT, gobebs davavsebT,
win davudgamT Tamadas* da
isic uxvad Camogvirigebs.
saqmes gamiCens, aqeT-iqiT damarbeninebs,
Tu gaqceva davagviane,
kanWebs wkepliT amiWrelebs.
oi, dolai, esec karaqis dolai!
sapatio stumrebi gvyvanan,
lamis lodiniT daixocon.
Tu modixar, modi, karaqo.
Tu karaqis xar, sadRvebelo, iyavi barem.
Torem, yels gagixsnian,
mec yurs momaWrian,
Cems yurs Sens yelze gamoabamen,
qveS did cecxls SeunTeben.
qarma dagberos, sadRvebelo, agaWanWyaros!
mwyemsebs kargi wili argunon!
oi, dolai, dgafuna sadRvebelo!
me giambobT dolais Civils...
Tu ar modis es karaqi, muclis gvrema Sen!
sadRvebelSi Savi Zroxis karaqia.
Tavad yviTeli Txis tyavisaa.
oi, dolai, dolai, karaqis dolai!
oi, napirze bati TamaSobs,
lelianebSi wero iyivlebs,
oi, vaJi qals wamoeweva,
eTamaSeba, qali icinis.
aravin icis, gulSi ra udevT.
es mxolod maT Svils ecodineba,
950

950
roca akvanSi Caawvenen,
mxolod im moxucs ecodineba,
safixvnoze rom Camomjdara.
oi, napirze ori batia,
erTi Wrelia, meore _ ruxi.
Wreli gauSvi, ruxi daiWire,
deda naxe da qaliSvili ise iTxove!
qaliSvils dedis marifaTi aqvs,
vaJs ki _ mamisa.
Tu mamas kargi vaJi eyola,
trial mindorSi sasaxles dadgams,
ganZiT gaavsebs,
cxovrebis azrs Caufiqrdeba, mogebas naxavs.
Tu mamas cudi vaJi eyola,
mis danatovar mTel qonebas gaaniavebs,
mevaleebi waarTmeven.
Tavis qoCors qalebs daavarcxninebs.
diasaxlisi, romelic cudad eqceva mwyemsebs,
gazafxulze Cawves da Semodgomamde veRar adges.
amis Semdeg mainc mixedos mwyemsebs.
diasaxlisi, romelic avad hkidia mwyemsebs,
mokvdes cudi sikvdiliT.
svanuri jvalos sudara hqondes,
diasaxliss, romelic kargad eqceva mwyemsebs,
koWebamde swvdebodes egvipturi Tavsafari,
janmrTelad hyavdes yvela, vinc uyvars.
koWebze scemdes yaiTnebi, romlebiTac nawnavebs ikravs.
gars exveodnen SavTvalwarba patarZlebi,
kargi sikvdiliT mokvdes igi,
wminda abreSumis sudara hqondes.

951

951
beliau

beliau, beliau, axla Segaxvev.


Svilo, Sens Semdeg numc macocxla!
dRegrZeli iyav, Sens sikeTes momaswros RmerTma.
gaixsnas Seni akvnis artaxi,
Tavze dagZaxos keTilma yvavma*
Sens xelT aris yvavebis TavSesafari.
albaT, modis mamaSeni, axla gzaSia,
SemxvedrT Svilisas ekiTxeba,
yvela karg ambavs eubneba.
rasac Soulobs, xurjinSi debs, SenTvis inaxavs.
Tafli igemos, Svilo, Senma sasam.
Sens sofels Tbili nisli faravdes.
sofelSi oqros xe gazrdiliyos,
fesvi TaSli sirTaSi edges,
kenweroTi varskvlavebs Tvlides,
SoriT mosul stumars miebas zed cxeni!
foTlebi TiTo mtkaveli hqondes,
mis CrdilSi aTas mgzavrs daesvenos,
sul savse iyos Seni sastumro oTaxi, Svilo,
stumrebs dauklan berwi saqoneli,
dauklan JRali saqoneli!
Sengan naTqvami sityva wamlad daedos Sens qveyanas!
Savze Savi Tvalebi aqvs Cems Svils.
Svilo, naTeli Cagidges lamaz TvalebSi,
bevri hyavdes dedas Senferi!
saqoneli da dovlaTi gimravlos, Svilo,
grZeli dRe mogces, sasmel-saWmeli nu mogaklos!
Svilo, perangis saxeloSi halvas Cagideb,
raTa ar gqondes megobris Suri,
raTa Seni megobrebisTvis samagaliTo ojaxi gqondes,
rom sruli iyos, Svilo, Seni bedniereba,
sixarulSi rom galio sicocxlis dReni,
alions mSvidi ZiliT rom Sexvde,
Sengan sikeTe naxos, Svilo, mTelma aulma!
Cemi Svili iyos nugeSi Rarib-RatakTa,
952

952
mxiaruli da janmrTeli gadmovides igi akvnidan,
Semoirbinos quCebi patara kacma!
daiZine, Svilo, beliau, beliau, Cagawven akvanSi.
roca gRviZavs, aRar masveneb,
saqme veRar mikeTebia,
roca gZinavs, simSvides hpovebs Cemi suli,
orive xeliT saqmes vakeTeb.

sadRegrZelo

RmerTma keTili dRe gagvimravlos, baraqa mogvces,


RmerTma dagvlocos, gvwyalobdes igi yvela saqmeSi,
sikeTe mogvces, siave gvaSoros,
ise gvamyofos, rogorc Cven gvinda,
bednieri qnas Cvens ojaxSi mosuli rZali,
iyos igi patiosani. fexmorTxmiT ijdes
da TiTistrebs swrafad avsebdes.
gaRimebuli Semovides, gulmxiaruli,
icodes saqme saojaxo,
uyvardes saxli, sadac Semodis.
pirvelad matylis mCeCveli Sobos,
Semdeg _ xelSi komblis damWeri,
matylis mCeCveli saCeCels ujdes,
komblis damWers kombali hqondes.
RmerTma sikeTe mogvces, siave gvaSoros,
mogvces cxvari sqelmatyliani, Zroxa _ mewveli.
sikeTe nu migvatovebs, wyevla nu wamogveweva,
avma kacma avi zraxva ver aisrulos.
RmerTma isminos es dalocva:
visac vZulvarT, nu gamolios mis ojaxSi aurzauri,
ixaros iman, visac vuyvarvarT. lamazad ecvas!
RmerTma isminos es dalocva:
mSvidobiani cxovreba mogvces, didi qoneba.
Rrma iyos igi, rogorc Tamis tba
da xSiri, rogorc wvima da Tovli,
rogorc miwidan amosuli balaxi,
953

953
rogorc Cveni patarZlis narTi,
rogorc samsxverplo cxvris matyli!
RmerTma misces Cvens patarZals Svilebi,
nabdis moTelvac rom SeeZlebaT,
cxenze jdomac, Soltis tylaSunic!
baraqiani Tasi savsea! movsvaT igi, Sig TafluWia!
es TafluWia, TafluWi, vaJkacTa sasmeli!
mSier kuWs anayrebs igi, siaves gvaSorebs.
xSiri yanebi mogcemodeT, TiTo mtkaveli
TavTavi esxas.
yanaSi gvelma ver isrialos.
av kacs lukma gauwydes.
es orni ise amyofos RmerTma,
rogorc TviTon gauxardebaT!
axdenodeT yvela ocneba! erTimeores gamosdgomodnen!
ise Seewyvnen, rogorc wyali da xorblis marcvali!
Tqvas, visac eTqmis sadRegrZelo, sxvebma Tqvan `amin~.
vinca Tqva `amin~, auxdes ocneba,
vinc ara, ena moikvnitos!

ra ufro Zlieria?

_ ra ufro Zlieria, ra ufro Zlieria?


_ mzea Zlieri, mzea Zlieri!
_ eh, me rom Zlieri viyo,
Rrubeli veRar damfaravda.
_ Rrubelia Zlieri, Rrubelia Zlieri!
_ eh, me rom Zlieri viyo,
Cems wvimas miwa ver SeiSrobda.
_ miwaa Zlieri, miwaa Zlieri!
_ eh, me rom Zlieri viyo,
Cems balaxs nerbi ver mowiwknida.
_ nerbia Zlieri, nerbia Zlieri!
_ eh, me rom Zlieri viyo,
Cems batkans stumars ver dauklavdnen.
_ stumaria Zlieri, stumaria Zlieri!
954

954
_ eh, me rom Zlieri viyo,
ver SemiWamda Tagvi avSaras?
_ Tagvia Zlieri, Tagvia Zlieri!
_ eh, me rom Zlieri viyo,
kata ver damaxrCobda!
_ kataa Zlieri, kataa Zlieri!
_ hai, hai, rom Zlieri var!
magari kbilebi maqvs,
gamxmari xorcia Cemi sazrdo,
adamianTan vcxovrob,
bumbulis baliSze mZinavs!

Cemi sazi ukravs, sazi ukravs

Cemi sazi ukravs, sazi ukravs,


marto davrCebi, alahs vficav!
Cems xmals sisxli rom swveTavdes,
ver gavZRebi, yurans vficav!
Tu Cems xmals sisxlis wveTi dascviva,
buCqad viqcevi
da miwaSi fesvebs gavidgam,
maSin ras izam?
_ Tu buCqad iqcevi
da miwaSi fesvebs gaidgam,
me basr najaxad viqcevi
da amogZirkvav. maSin ras izam?
_ Tu basr najaxad iqcevi
da buCqs amoZirkvav,
me lurj mtredad gadaviqcevi
da gavfrindebi. maSin ras izam?
_ Tu lurj mtredad iqcevi
da gafrindebi,
yviTel Sevardnad viqcevi
da wamogewevi. maSin ras izam?
_ Tu gadaiqcevi yviTel Sevardnad
da damewevi,
955

955
me yviTel fetvad viqcevi
da davifantebi. maSin ras izam?
_ Tu yviTel fetvad iqcevi
da daifantebi,
wiwilebian kruxad viqcevi
da fetvs avkenkav. maSin ras izam?
_ Tu wiwilebian kruxad iqec,
fetvi akenke,
me yviTel Tevzad viqcevi
da wyalSi CavyvinTav. maSin ras izam?
_ Tu gadaiqcevi yviTel Tevzad,
wyalSi CayvinTav,
xelad ankesad gadaviqcevi
da amogiyvan. maSin ras izam?
_ Tu Sen ankesad gadaiqcevi
da amomiyvan,
me saxnisad viqcevi
da miwaSi Caval. maSin ras izam?
_ Sen Tu saxnisad iqcevi
da miwaSi Caxval,
me guTneulad gadaviqcevi
da amogiyvan. maSin ras izam?
_ Tu guTneulad iqcevi
da miwidan saxniss amoiReb,
alahi sens gamomigzavnis,
avad gavxdebi, maSin ras izam?
_ Tu alahi sens gamogzavnis,
avad gaxdebi,
me Sens eqimad viqcevi
da kargad mogivli. maSin ras izam?
_ Tu eqimad iqcevi da
kargad momivli.
mova sikvdili alahisgan
da me movkvdebi. maSin ras izam?
_ Tu alahisgan sikvdili mova
da Sen mokvdebi,
me TeTr sudarad viqcevi
da Semogexvevi. maSin ras izam?
956

956
stambols wasulTa simRera

wamsvlelebi wavidnen stambols.


vinc aq darCa, ra simware gamoiara!
maSin gadagvxda gadasaxdeli!
Rawvebs gadascilda wiTeli feri,
aTasi juris mstovrebiT gaivso sofeli.
meored mosvlis dRe dagvidga.
Svidi jojoxeTi iyos amis samyofeli!
Teberdis didi zeimebi glovam Secvala.
buu iolgenSi darCenili cxvris farebi
bRaviliT ukan mihyveboda ubedur gaTas.
viRam dagiklas axla stambolSi Savi batkani,
rogorc giklavdnen TeberdaSi?
muqTad saxlis CrdilSiac ar Segafareben.
moiCqarian xomaldebi Cvens Sesaxvedrad,
Cven ki, sawylebi, sixaruliT wavidodiT
am stambolidan,
Tu Zveleburad migviRebda Cveni Teberda.
netav, gvanaxa Teberdis wyali!
purs SevWamdiT da im wminda wyals davayolebdiT.
netav, inebos alahma da
rogorc uwin, mZime dReebSi,
isev Svid soflad dagvasaxlos.
eh, dedaCemo, dedaCemo, gamogeketa saxlis kari!
Teberdis xeoba iseT mTad iqces,
eSmakmac rom ver gaiaros!
mivalT, vacilebT muhajirebs.
vai, zulihaT, Cemo zulihaT! _
moTqvams anisaT, aq darCenili baraqas qali.
_ vai, dedaCemo, gamogeketa saxlis kari,
vai, mamaCemo, aisrule Seni wadili
da ori Svili, sakuTari sisxli da xorci,
miuyare ucxo Teslis xalxs.
vai, dedaCemo, gamogeketa saxlis kari!
tiriliT, moTqmiT Camomixma lamazi tani!
CemTan gayrili ubeduri Cemi ori da
957

957
upatrono lekviviT ymuis.
sad aris axla mamaCemis Zveli saxli?
gaRebuli yubanis mxares?
Seni ymawvilebi, gogonebze ufro lamazni,
moTqma-tiriliT eSvebian aTCafhanaze.

gafalau

oblobaSi izrdebodi, gafalau!


bevri simwris mnaxveli iyavi, gafalau,
daCagrulebis qomagi iyavi, gafalau,
vaJkacad dabadebulo, gafalau.
Sen iyav imedi Raribebisa,
maT gabedulad esarClebodi,
Sen uSenebdi xids sawylebs,
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
sustebs, Raribebs esarClebodi,
Tqvi, mieciTo maT miwis wili.
mokvdi cxra xanjliT gangmiruli, gafalau,
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
ukan daswie Seni debi,
mainc mixvedi iq, sadac miwebs anawilebdnen,
uTxari: ar daiviwyoT sawylebio.
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
cxra qvabi TuxTuxebs farexis ezoSi,
Sens irgvliv elavs cxra xanjali!
vai, mzeze elavs cxra xanjali!
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
saxels ufrTxildebi, ukan ar ixev,
ibrZvi sisxliT wiTlad SeRebili.
cxra kacma alya Semogartya yoveli mxridan,
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
ar dasTme suli, vidre cxra kacma ara gcema,
ar dasTme suli, vidre ar dagWra cxra xanjalma,
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
ara gyavs mama, Tvali dagixuWos,
958

958
ara gyavs deda, sisxli mogbanos,
ara gyavs da, mogexvios da dagitiros,
vaJkacad dabadebulo, gafalau!
Cagiqra cecxli, kera gacivda!
Raribi, oboli _ yvela dagtiris.
CoTCaianTa darCa qalwuli _ Seni daniSnuli,
vaJkacad dabadebulo, gafalau!

qanSaubiis simRera

beqmurza biis* oTxi vaJi hyavs,


ufross qamguTbii hqvia,
mis momdevnos _ elbuzduqi,
masze umcross _ qanSaubii,
nabolaras ki _ giliasTani.
giliasTani saxedrebs mwyemsavda,
qanSaubiim ki patarZlebis sanTioboTa
saidumlo icoda yvela.
ZmebSi ufrosi _ qamguTbii daTareSobda.
da erTxelac uasako gogoebs Soris
goSaiaxi dainaxa.
Zalze lamazi gogo iyo, nakli ar hqonda.
qamguTbiim moitaca da eljurTSi ZiZas mihgvara.
ase fiqrobda: `dro mova da colad SevirTav~.
_ dedaCemo, me rom gamzarde, esec ise gamomizarde,
Tvali aravis daakvrevino.
sardafSi zarde Svidi weli, aravin naxos.
qamguTbiis erTgulma ZiZam
qals goSaiax biiCe daarqva,
axlos aravis akarebda, masTan eZina.
Cvidmeti wlisa rom Sesrulda,
qamguTbiim moinaxula.
Sexeda da maSinve mixvda,
kargi coli rom dadgeboda.
sixaruli veRar damala da gaicina.
goSaiax biiCemac dainaxa Tu ara igi, Seuyvarda.
959

959
da moedo aulebs xelad
goSaiax biiCes qeba.
goSaiax biiCem es naRvliani simRera Tqva:
`jer iyo da, qamguTbiis gavyevi colad,
male davqvrivdi.
netav, es Zmebi ras izamdnen,
me rom qmari ar momkvdomoda?
miwam uyos piri elbuzduqs,
sanam me misi coli ar gavxde!
mere qanSaubiis gavyevi colad.
mas Svilobili hyavda erTi,
Tu mkiTxavT, getyviT imis saxels:
xadaujukianT gurqoqbii.
qanSaubii misi xSiri stumari iyo.
lamazi iyo qanSaubii.
gurqoqbiis cols Seuyvarda.
da uTxra qalma qanSaubiis:
_ lamazi xar da Zlier momwonxar,
ver movrevivar Cems ymawvil guls,
sul Sensken iwevs.
_ Cemi gazrdili Svilis coli xar,
Sens siyvaruls rogor vikadreb!
egec ar iyos, goSaiaxs ver mivatoveb,
ver wamogyvebi.
maSin Tqva qalma atirebulma:
erTmaneTzemc damxobila baqsanis mTebi,
am viwro vakes, sadac me vsaxlob,
Savi sisxlis wvimam awvimos.
Tvalcremliani goSaiaxi qanSaubiis eubneboda:
gurqoqbiisTan nuRar dadixar,
xifaTs aras gadaeyaro.
sawamlavis damzadeba scodnia mis cols,
vidre sawadels ar miaRwevs
da ar gaZReba Seni sisxliT, ar moisvenebs.
gurqoqbiis colma, imedi rom gadaiwyvita,
qanSaubiis mowamluli buza miarTva.
dalia da ulvaSebze xeli gadaisva,
960

960
xelSi SerCa ulvaSebi, sul mTlad gascvivda.
amis mnaxveli Semoaxta genje tais
da daRestans gadaixvewa.
daRestanSi erT qals miagno, mkurnali iyo.
am qalma uTxra: `giwamleb da kidec mogarCen
erTi pirobiT _ colad SemirTav, CemTan darCebi~.
marTlac SeirTo da rogorc ki mkerdSi Caekra,
ulvaSebi Zveleburad aubibinda.
tandabali iyo is qali, skivrsac ki vera swvdeboda.
rogor unda moexibla qanSaubii?
erT dRes naxa qanSaubiim,
rom misi coli skivrs ver Seswvda, sicili waskda.
qalma icoda, qanSaubiis gulSi nadebi.
amitom uTxra: _ `ra gacinebs? gyavs gana coli?
anda Tu gyavs, tanmaRalia?~
_ `myavs tanmaRali coli, goSaiax hqvia saxelad.
gulidan ar amomdis misi grZeli, Savi Tmebi.
imis gamo daeRupnen beqmurzas Zeni~.
maSin qalma Tqva: `axla Sin wadi,
moinaxule goSaiax, sakuTar Tavs rom girCevnia.
erTi wlis Semdeg damibrundi.
Tu ar dabrundi, ulvaSebi isev dagcviva~.
wamali misca, mxolod erT wels rom eyofoda
da gaistumra.
qanSaubii Sejda Tavis genje taize,*
gaaWena da baqsanSi gaCnda.
gzaze Semxvedrma mgzavrebma uTxres,
goSaiax dadis, geZebso.
saCqarod eljurTSi mivida,
iq naxa Tavisi goSaiaxi,
romelic sulze metad uyvarda.
iq darCena gadawyvita:
`es yofilao Cemi bedi~.
erTi weli xelad gavida.
`is wamali Semomelia da ulvaSebi
uwindeburad xelSi SemrCa.
gajavrebulma movisrole,
961

961
isev daRestans mivaSure~.
qanSaubiim ase uTxra goSaiaxs:
`SenTvis vkvdebi, ver gavCerdebi daRestanSi,
Tu senma bolo ar momiRo, isev Camoval.
manamde ki unda gnaxo tanze gaxdili~.
Sercxva goSaiax biiCes. Zalian Sercxva.
magram ra eqna? tanT gaixada.
mkerdi grZeli TmiT daifara,
zurgzec Tmebi gadaiyara, oTaxSi gaiar-gamoiara.
Tmebi ufaravda sxeuls, ase egona qanSaubiis:
`SiSveli qali TvalisaTvis cudi sanaxavia,
davinaxav da SemZuldebao. ar gamovida.
yvela qals aseTi grZeli Tma rom hqondes,
Tavis TmebqveS daimaleboda.

962

962
proza

urCxuli

didi xnis winaT cxovrobda erTi col-qmari. cxra vaJi hyav-


daT da arc erTi qali. rva vaJi mSoblebTan cxovrobda sofelSi,
mecxre, yvelaze umcrosi ki sxva sofelSi mola iyo. gavida xani da
meaTe Svilic eyolaT _ gogo. gogos gaCeniT gaxarebuli mSoblebi
bavSvs didi siyvaruliT uvlidnen. mecxre vaJma gaigo, Cems mSob-
lebs gogo miscemiaTo da Sin wavida. mivida da dedas sTxova: `Cemi
da maCveneo~.
_ ai, naxe Cemi gogoo, _ uTxra dedam da bavSvi aCvena.
rogorc ki Zmam bavSvi dainaxa, dedas uTxra:
_ an es moaSore aqedan, an me wavalo.
_ erT dResac gawyvetilxarT yvelani, vidre amas rame gau-
Wirdebodeso, _ upasuxa dedam.
_ Tu egrea, es saxl-kari da saqoneli TqvenTvis damitove-
bia, oxradamc dagrCeniaT yvelaferi. me ki gzas davadgebi, is ma-
povninebs sikeTeso, _ Tqva vaJma da gzas gaudga.
iara, iara da erT saRamos daRlil-daqanculma Sors boli
dainaxa. iqiT wavida. erT saxls miadga. im saxlSi usinaTlo moxuci
col-qmari cxovrobda.
_ miSvileTo, _ sTxova vaJma.
moxucebi sixaruliT aRar iyvnen:
_ nuTu RmerTma gadmogvxedao?
marTlac, iSviles.
_ asi suli Txa gvyavs, sxva saqoneli ar gvabadia. Txebs mom-
wyemsav, _ uTxra moxucma da Tan miaswavla is adgili, sadac unda
eZovebina. gaafrTxila: `sxvagan arsad waxvideo~.
daiwyo ymawvilma Txebis mwyemsva. erTxelac, Txebi im adg-
ilze mireka, sadac mamam dauSala. mireka da xedavs _ lamazi min-
doria. yvela xexili aqa dgas: vaSli, qliavi, msxali. vidre Txebi
balaxobdnen, Tavad vaSlis xeze avida da Wama daiwyo. sad iyo, sad
ara _ gaCnda xuTTaviani emegeni.*
_ dedac SegerTos colad! saidan moxvedi, roca Cemi SiSiT
963

963
aqeT Citsac ver gadmoufreniao? _ uyvira vaJs.
man ki yuradRebac ar miaqcia, vaSlis Wama gaagrZela. rodis,
rodis Camovida xidan.
_ daveWidoT, Tu vesroloT erTmaneTso? _ hkiTxa emegenma.
_ srola xom qalebsac SeuZliaT, daveWidoTo, _ upasuxa vaJma.
daeWidnen. vaJma aiyvana emegeni, dasca da yelamde Cafla miwaSi.
mere xuTive Tavi mohkveTa. erTi Tavi Sin waiRo da sxvenze Seagdo.
meore dRes isev gareka Txebi, isev iq mireka da rogorc ki xeze
avida, movarda sxva emegeni. yvelaferi ise moxda, rogorc wina
dRes. biWma isev daaWra emegens Tavebi. erTi Tavi Sin waiRo da sx-
venze Seagdo.
mesame dResac ise moiqca, meoTxe dResac. roca meoTxe dRes
kidev Seagdo emegenis Tavi sxvenze, moxucma qalma hkiTxa:
_ Svilo, ras agdeb yovel dRe sxvenzeo?
_ Tqveni Txebis Tavebiao, _ upasuxa vaJma.
_ rao? Cveni Txebis gaJleta dagipirebiao? _ gajavrda qali.
berikacs ar moewona colis sityvebi:
_ ra Seni saqmea, qalo, erT dResac gawyvetilano! _ uTxra
cols.
mexuTe dRes rom gareka Txebi, aRaravis Seuwuxebia. mSvidad
mihyveboda arves. dainaxa, mindvris napirze, mzvares mxares boli
amodioda. miuaxlovda. xedavs, koSkia. Sig emegenis qali zis. Tmebi
zurgze gadauyria, zis da matyls CeCavs. cecxlze buza ixarSeba.
vaJma dauZaxa:
_ hei, deda! deda!
_ Svilo, karg dros miTxari `deda~, Torem vicodi, rasac giza-
mdio, _ uTxra emegenis qalma.
_ mec karg dros gavxdi Seni Svili, Torem vicodi, rasac giza-
mdio, _ upasuxa vaJma.
_ Svilo, cota xans aq ijeqi, karSi gaval, xorbals davfqvavo,
_ uTxra qalma da gavida.
vaJma uTvalTvala da dainaxa, qali dajda da salesi qviT
kbilebis lesvas mohyva. vaJi miepara, mouqnia xmali da Tavebi
daayrevina. mxolod erTi Tavi SearCina.
_ Tu am erT Tavsac ar momaWri, rasaca mTxov, Segisrulebo, _
uTxra emegenis qalma.
_ emegenebma ded-mama damibrmaveso.
964

964
_ Svilo, am erT Tavs nu momaWri da yvelafers getyvi. aq erT
oTaxSi skivri dgas, skivrSi erTi yuTi devs, Sig vercxliswyali
asxia. vercxliswyalSi mamaSenis Savi da dedaSenis Taflisferi
Tvalebi awyvia.
vaJi Sevida saxlSi da marTlac ipova ded-mamis Tvalebi. gamov-
ida, ukanaskneli Tavic mohkveTa emegenis qals da Sin dabrunda. im
Rames daiZines da rom gaTenda, vaJma berikaci mzis sinaTleze gamoi-
yvana, Tvalebi Causxa, mere deda gamoiyvana, imasac Causxa Tvalebi.
amis Semdeg moxucebs kidev ufro SeuyvardaT vaJi. magram erT
dRes man gamoucxada:
_ Cems sofelSi dabruneba mindao.
am ambavma Zalian daamwuxra moxucebi, magram ras izamdnen?
_ rac gzaSi dagWirdeba, waiReo, _ uTxres vaJs.
_ Tu momcemT Tqvens qisas da rac Sig devs, meti ara minda rao.
qisaSi ki jayva, salesavi da sadgisi ido. vaJs isini Zalian
sWirdeboda, radgan Sor gzas adga.
bevri iara Tu cota, mivida Tavis sofelSi. xedavs, maTi saxlis
garda yvela saxli dangreulia. ZaRlic ki arsad yefs. Sin mxolod
da dauxvda. Zma rom dainaxa, gadaexvia, uTxra: `mTeli sofeli ai-
yara, marto damagdeso~. vaJi mixvda, rac momxdariyo.
_ saWmeli araferi maqvs, gaval, xorbals davfqvavo, _ uTxra
dam da gavida.
vaJma fanjridan gaixeda da dainaxa, misi da kbilebs ilesavda.
maSinve gaecala iqaurobas da, rac Zali da Rone hqonda, gaiqca.
dam gaugo da daedevna. garbis vaJi, qanci gamoelia, amoiRo qisidan
salesavi, gadaagdo da RmerTs SesTxova:
_ RmerTo, es salesavi did klded aqcie, rom gogom ver
gamoiaroso.
salesavi marTlac iqca did klded, magram vaJs imedi ar hqonda
da isev agrZelebda sirbils. amasobaSi ki misma dam klde gaRrRna
da Zmas daedevna. is iyo, unda wamosweoda, rom vaJma qisidan jayva
amoiRo, gadaagdo da RmerTs SesTxova:
_ RmerTo, es jayva rkinis klded aqcie, rom Cemma dam ver ga-
moaRwioso.
marTlac, iqca jayva rkinis klded, magram dam isic gaRrRna da
is-is iyo, unda dasweoda Zmas, rom man sadgisi gadaagdo da RmerTs
SesTxova:
965

965
_ RmerTo, es sadgisi maRal, rkinis xed aqcie, cxra-aTma kacma
xeli rom ver Semouwvdinos, da me xis kenweroze damsvio.
RmerTma es Txovnac Seusrula, magram da eca xes da RrRna dau-
wyo. am dros mofrindnen yvavebi.
_ Cems ded-mamas uTxariT, meZebrebi gamouSvan, _ sTxova vaJma
yvavebs.
_ Sen rom frinvels moinadirebdi xolme, Cven ras gvaZlevdi?
_ upasuxes yvavebma da gafrindnen. dam xe naxevramde gadaRrRna. am
dros mofrindnen mtredebi.
_ mtredebo, Cems ded-mamas uTxariT, meZebrebi gamouSvan,
Torem Cemi da SemWamso, _ uTxra vaJma mtredebs.
_ axlave vetyviTo, _ upasuxes mtredebma da gafrindnen.
gogom gadaRrRna xe. is iyo, xe unda waqceuliyo, rom mocvivd-
nen ZaRlebi. maT danaxvaze gogo moswyda miwas da caSi afrinda.
ZaRlebic Tan mihyvnen.
axlac, roca mTvaris an mzis dabneleba xdeba, ityvian xolme:
amas is gaumaZRari gogo akeTebso.
rogorc Cven es ar gvinaxavs, ise nu gvenaxos nura avadmyofoba.

gogo da batkani

didi xnis winaT erT aulSi cxovrobda da-Zma. deda mohkvdomo-


daT, mamaRa hyavdaT. dedinacvali avi qali iyo da ar uyvarda gerebi.
sul eCxubeboda, scemda. mama erTi ueno kaci iyo da Tavisi Svilebis
qomagoba ar SeeZlo. ase cxovrobdnen. erT dRes dedinacvals avi
azrebi mouvida da qmars uTxra:
_ rac ginda qeni da es Seni Svilebi Cemma Tvalebma aRar dain-
axon. Tavi verafriT mirCenia, amaT ra vaWamoo.
_ ra vqna, sad waviyvano es ubedurebio? _ uTxra qmarma.
_ sadac ginda, iq waiyvane, Tu arada Cemi xeliT davklav
oriveso.
am dros gogo da biWi taxtqveS iwvnen da Tavs imZinarebdnen.
dedinacvals egona, sZinavTo. maT ki yvelaferi gaigones. sawyalma
mamam ra ar uTxra, magram avma dedinacvalma daiyolia. mama da dedi-
nacvali dasaZineblad dawvnen. bavSvebma ki Tvali ver moxuWes. sul
imaze fiqrobdnen, rogor daexsnaT Tavi.
966

966
gogom uTxra:
_ dilas, rogorc ki avdgebiT, Cemi zardaxSa moitane da gai-
qeci. me viTom zardaxSis wasarTmevad gamogidgebi da ase gavalT
soflidan. mere sadme davimalebiT. Tu axla gaviqeciT, dedinacva-
li veRar gvipovis da ase davaRwevT Tavs sikvdils.
meore dRes ise moiqcnen, rogorc moilaparakes. soflidan rom
gavidnen, erTi moixedes, naxes, aravin mosdevdaT da mokurcxles,
rac Zali da Rone hqondaT.
didxans irbines. karga manZili gaiares. sadilobis dro iyo did
mdinares rom miadgnen. biWs Zalian swyuroda.
_ ieluka (das ieluka erqva) es wyali daileva?
_ am mdinareSi saqonels gauvlia. amitom, vinc am wyals da-
levs, xbod iqceva. Sen rom xbod iqce, me ra meSveleba? nu dalev,
genacvale, _ Seexvewa da.
biWma daujera da aRar dalia. cota xnis Semdeg isev miadgnen
erT mdinares.
biWma uTxra:
_ ieluka, wyurvili mklavs. am mdinaris wyali daileva?
_ vinc am mdinaris wyals dalevs, kvicad iqceva. Sen rom kvicad
iqce, me ra meSveleba? _ uTxra dam.
daujera biWma da aRar dalia. ganagrZes gza. male isev miadgnen
erT momcro mdinares. biWs siaruli aRar SeeZlo, wyals Txoulob-
da, lamis tiroda.
_ am wylis damlevi batknad iqceva, Sen rom batknad iqce, me
raRa vqnao?
magram biWs metis moTmena aRar SeeZlo.
_ ieluka, nela iare, dagewevio, _ uTxra das.
imanac daujera da gza ganagrZo. biWi ki daewafa wyals da didx-
ans svamda. rogorc ki wyurvili moikla, batknad iqca da das dae-
devna. dam bRavili gaigona, moixeda da batknad qceuli Zma dainaxa.
gogom gulSi Caikra batkani, dajda da didxans tiroda. mere adga,
aiyvana batkani da wavida. midioda da tiroda. midioda da tiroda.
saRamo xans erT mindorSi gavidnen. Sua mindorSi vaSlis xe idga.
mindors uRrani tye ertya. mxecebis SiSiT gogo xis kenweroze av-
ida. totebiTa da foTlebiT sagebi gaakeTa, batkanic aiyvana da is
Rame iq gaaTenes.
meore dilas, adrianad am xis qveS didi laSqari Seiyara. gogo
967

967
maTma xmaurma gaaRviZa. daRlili mebrZolebi, rogorc ki Camo-
qveiTdnen, maSinve dasaZineblad miwvnen. yaraulebsac daeZinaT.
ieluka, SeSinebuli da gakvirvebuli, xidan uyurebda mebrZo-
lebs. mere, roca isini Rrma ZilSi iyvnen, Camovida, maTi saWmliT
sauzme moamzada, cota xeze aitana, danarCeni Zirs datova. dilas
gaiRviZes mebrZolebma, naxes, sauzme mzad iyo. jer gaikvirves, mere
ki gemrielad Seeqcnen. ase gagrZelda ramdenime dRes. erTxelac
gogom, xeze rom adioda, wiTeli vaSli dainaxa, mowyvita da SeWama.
SeWama da erTbaSad gaizarda. Zalian gaukvirda, ar icoda, ra moxda.
vidre mebrZolebs eZinaT, gogom moumzada saWmeli, daukera tansac-
meli da isev xeze avida. mebrZolebs verafriT gaegoT, vin umzadebda
saWmels, vin ukerebda tansacmels, garda im mcvelebisa, romlebic
moSorebiT idgnen, axali mcvelebi daiyenes, ufro axlos. gogom es
ar icoda da Zveleburad Camovida xidan. dainaxes mcvelebma, dai-
Wires da xanis karavSi miiyvanes. xans gogo Zalian moewona.
_ lamazo gogo, colad gamomyevio, _ uTxra.
ra unda eqna sawyal gogos? daTanxmda, oRond es uTxra:
_ Tu erT Txovnas Semisruleb, mec Segisruleb mag Txovnaso.
_ pirobas gaZlev, arafers gawyeninebo, _ uTxra xanma.
_ erTi batkani myavs, vidre cocxali var, CemTan unda iyoso.
_ kargio, _ uTxra xanma.
gaudgnen gzas. ramdenime xnis Semdeg xanis sasaxleSi mividnen.
gogo xanis coli gaxda. erTxelac, sasaxle rom moiara, wylis piras
mivida, iq erTi jadoqari dedakaci wamoewia. am dedakacs TviTon
sdomoda xanis coloba, amitom uTxra boroti ganzraxviT:
_ xanis colma am wyalSi unda ibanaos. vinc ibanavebs, yvela
survili ausruldebao.
xanis colma daijera, magram rogorc ki wylis napirs mi-
uaxlovda, jadoqarma xeli hkra da wyalSi Caagdo. TviTon misi
tansacmeli Caicva da sasaxleSi mivida. ise damsgavseboda xanis
cols, rom eWvi aravis auRia. ase SeaRwia jadoqarma sasaxleSi.
gavida ramdenime dRe.
roca jadoqarma xanis coli wyalSi gadaagdo, batkanic iq iyo,
magram ra eqna? mas marto bRavili SeeZlo. jadoqarsac eSinoda,
batkans ar gaeca misi saidumlo. amitom undoda, rogorme Tavidan
moeSorebina igi. erTxelac xans mosTxova, batkani dakalio. xans
Zalian gaukvirda, magram uari ver uTxra. xanis msaxurebma danebis
968

968
lesva daiwyes. moikiTxes batkani, magram versad naxes. ufrosi msax-
uri saZebrad wavida. erTbaSad bRavili moesma. gahyva xmas, xmam igi
wylis piras miiyvana. xedavs, dgas batkani, bRavis da tiris. xanis
msaxurma cxvris ena icoda da gaigo, ras Cioda batkani:
_ ieluka, Savma jadoqarma xans Cemi dakvla mosTxova. msaxure-
bi danas lesaven. daklaven Sens batkans, vin uSvelis?
msaxuri maSinve sasaxleSi dabrunda da yvelaferi xans uambo.
mividnen wylis napiras, CanglebiT dauwyes Zebna qalis cxedars,
ipoves, napirze gamoitanes da sasaflaoze waiRes, damarxes. meore
dRes mivida xani colis saflavze da naxa, oqros xe amosuliyo.
amoTxares, sasaxleSi gadaitanes da Sua oTaxSi darges.
im sofelSi erTi sawyali qali cxovrobda. mivida es qali xan-
Tan da sTxova: `erTi patara toti momecio~. xanma ar misca:
_ saidanac es xe wamoviReT, fesvi darCeboda, wadi moTxare
saflavis Ziri da ipovio.
sawyalma qalma bevri eZeba da did siRrmeze marTlac ipova pa-
tara fesvi. gaxarebulma waiRo Sin da skivrSi Seinaxa. meore dilas
axada skivri da ras xedavs! skivrSi lamazi qali wevs. Zalian gaux-
arda, ver ki gabeda, vinmesTvis eCvenebina. magram ra daimaleboda!
`sawyal qalTan Zalian lamazi gogo cxovrobso~. am xmam jer iqaur
ymawvilebamde miaRwia, mere mTelma sofelma gaigo. soflis axal-
gazrdobam lxini gamarTa da gogoc miiwvia. sawyalma qalma marto
ver gauSva da TviTonac gahyva. xalxi gogos yurebiT vera ZReboda.
cekva-TamaSiT daRlili axalgazrdoba dasasveneblad dajda da,
rogorc wesad hqondaT im droSi, daiwyes sxvadasxva ambis moyola.
isic Tavidan bolomde mohyva, rac gadaxdenoda.
_ Tu simarTles vambob, xanis taxtTan rom batkani dgas, kacad
iqces da aq movideso, _ daasrula gogom Tavisi ambavi.
marTlac, kari gaiRo da lamazi biWi Semovarda, miiWra go-
gosTan:
_ Cemo ieluka, sayvarelo dao, ai, mec movedio!
mTels im mxareSi gavarda maTi ambavi. cxovrobdnen sawyal qal-
Tan, dedasaviT hyavdaT.
erT dRes maT saxls sami maTxovari miadga. erTi maTgani, beri-
kaci, sisustiT fexze Zlivs idga. meore, aseve dasustebuli ded-
aberi iyo, mesame _ Suaxnis qali. ieluka gamovida mowyalebis mi-
sacemad da icno Tavisi mama da dedinacvali. Caulaga gudaSi, rac
969

969
gamoutana, magram Tavi veRar Seikava da:
_ mama! _ iyvira, gadaexvia berikacs.
mamamac icno Svili, gaaxsenda Tavisi avkacoba da gaiqca, iqau-
robas gaecala. amis mere mama-Svils Sexvedra aRar eweraT. amboben,
borotebis Camdenma avma dedinacvalma, mamam da jadoqarma adamia-
nis saxe dakarges da mSier-mwyurvalni Ram-RamobiT tye-RreSi dae-
xetebiano.
sawyali qali da misi Svilobilebi ki bednierad cxovrobdnen.
es aris yvela patiosani da yvela unamuso kacis xvedri.

wruwuna da zanzalaki

didi xnis winaT iyo erTi wruwuna. wruwunas kiserze zanzalaki


ekida. `Zin! Zin! Zin!~ _ rekda zanzalaki.
erTxel wruwuna xorblis mosaparad ZnaSi SeZvra da zanzalaki
daekarga. maSinve cecxlTan miirbina:
_ cecxlo, cecxlo, erTi muguzali momeci.
_ muguzali rad ginda?
_ ZnaSi zanzalaki damekarga, unda vipovo.
_ arasdidebiT. SenisTanebs muguzals rogor mivcem?
wruwunam miirbina mdinaresTan:
_ mdinarev, cota wyali momeci.
_ wyali rad ginda? _ hkiTxa mdinarem.
_ cecxlma muguzali ar momca da wyali unda davasxa, unda
Cavaqro.
_ ara, SenisTanebs wyals rogor mivcem?
wruwuna mivida saxedrebTan:
_ saxedrebo, gexvewebiT, midiT da wyali aamRvrieT.
_ ratom? _ hkiTxes saxedrebma.
_ ase da ase iyo. mivedi, wyali vTxove da ar momcao.
_ ara, magis gulisTvis wyals rogor avamRvrevT. Cvenc mag
­wyals ara vsvamT?
wruwunam aRar icoda ra eqna da mivida ymawvilebTan:
_ ymawvilebo, erTi es saxedrebi ise arbenineT, rom siqa gasZ-
vreT. wyali aamRvrieT-meTqi vTxove da uari miTxres.
_ ara, magis gulisTvis rogor varbeninoT saxedrebi. Cvenc mag
970

970
saxedrebze ara vsxdebiT xolme? _ upasuxes ymawvilebma.
maSin wruwuna qalebTan mivida da uTxra:
_ qalebo, galaxeT Tqveni Svilebi, raRac vTxove da ar Semis-
rules.
_ erTi amas uyureT! Seni gulisaTvis Cvens Svilebs ratom gav-
laxavT! _ gawyrnen qalebi.
bolos imedgadawyvetili wruwuna kacebs miadga:
_ kacebo, Tqvens colebs saWmeli gadaumalavT da uTqvenod
Wamen!
daijeres kacebma, daavles xeli celebs da ecnen TavianT co-
lebs. colebi TavianT Svilebs etaknen, Svilebi _ saxedrebs, saxe-
drebi _ mdinareSi Secvivdnen, mdinare cecxls eca, cecxli _ Znas.
Zna daiwva da wruwunam Tavisi zanzalaki ipova.

TeTri batkani

didi xnis winaT cxovrobda erTi kaci. kacs cxovel-frinvelis


ena esmoda. erTxel mwyemsebTan stumrad midioda. is iyo farexs mi-
uaxlovda, rom mglebis ymuili Semoesma:
_ xval qarbuqi amovardeba da cxvrebs SegiWamTo, _ ymuodnen
mglebi.
_ amovardes. erTi im JRali cxvris duma momagdebina pirSi da
rasac SemiWamT, imasac vnaxavo, _ pasuxobda mecxvaris ZaRli.
stumarma gaigo mglebisa da ZaRlis laparaki da gunebaSi gaeci-
na. Sevida farexSi. mwyemsebma didi pativiT miiRes.
_ yvelaze msuqan cxvars dagiklavTo, _ uTxres.
_ araferic ar minda, magram raki ar iSliT, is JRali cxvari
dakaliTo, _ uTxra stumarma.
dakles mwyemsebma JRali cxvari da duma stumars miarTves.
iman ki aiRo da ZaRls miugdo. mwyemsebma iwyines, magram stumars
ras etyodnen?! xorci miarTves. Wamas rom morCnen, stumars logini
gauSales, TviTonac dawvnen, daiZines.
diliT adre gaiRviZes, xedaven didi Tovli mosula, qarbuqia.
farexSi arc cxvaria, arc ZaRli.
_ Cvenma stumarma ubedureba mogvitanao, _ Tqves mwyemsebma da
dauwyes Zebna cxvars. male ipoves _ mTeli fara farexis siaxloves
971

971
Segroviliyo. bewvic ar aklda. iqve iwva ZaRli da eyarnen daxocili
mglebi. mwyemsebi gaakvirva ZaRlis Zal-Ronem. imasac mixvdnen, rom
es Zal-Rone stumris wyalobiT Semateboda.
_ stumaro, Zalian saqme gagvikeTe, gviCuqnia naxevari fara,
waiyvane, Seni iyoso, _ uTxres.
stumarma iuara, magram mwyemsebma mainc morekes fara. rom mo-
erekebodnen, erTi TeTri batkani ukan rCeboda.
_ ratom rCebi ukan? _ hkiTxa deda cxvarma.
_ rogor ar davrCebi, roca mTeli faris baraqa zurgze mawevs,
lamis gamsrisoso, _ upasuxa batkanma.
gaigo stumarma batknis naTqvami da mwyemsebs uTxra:
_ raki ar iSliT, maSin is, faras CamorCenili TeTri batkani mo-
meciTo.
misces mwyemsebma TeTri batkani. kacma batkani Sin miiyvana da
im dRidan mokidebuli emateboda da emateboda qoneba. Zalian gam-
didrda.
erTxel kaci da misi coli erTad isxdnen. iqve qaTmebi dadiod-
nen. kacma gaigona mamlisa da dedlis saubari. mamals erTi marcva-
li fetvi epova da dedals sTavazobda, Wameo. ara, Sena Wame, me ara
mSiao, uarobda dedali. kacs gaecina.
_ raze icinio, _ hkiTxa colma.
_ dedlisa da mamlis laparaki gavige da imaze gamecinao.
_ miTxari, ras ambobdneno? _ Caacivda coli.
_ marTalia, cxovel-frinvelis ena mesmis, magram Tu visme rame
vuTxari, ueWvelad movkvdebio, _ upasuxa qmarma.
_ ginda Tu ara, unda miTxra, mokvdebi da mokvdio, _ ar moeSva
coli.
kacs sxva Zala aRar hqonda da uTxra cols dedal-mamlis nala-
parakevi. uTxra da maSinve suli dalia.

simdidre, bedniereba da Wkua

erTxel simdidre, bedniereba da Wkua Seiyarnen.


_ me Tqvenze Zlieri varo, _ daitrabaxa simdidrem.
_ sadac bedniereba ar aris, iq simdidres ra Zala aqvso? _ Tavi
gamoido bednierebam.
972

972
_ kacs Wkua Tu ar eqna, verc simdidres moixmars da verc bed-
nierebaso, _ Tavmomwoned ganacxada Wkuam.
bevri idaves da gzas gaudgnen. erT Rarib kacs gadaeyarnen.
kacs yana moexna da Tesda. simdidre, bedniereba da Wkua Soriaxlo
SeCerdnen. mere simdidrem nabiji wadga, xelebi aRapyro da Tqva:
_ mibrZanebia xnuli oqroTi gaivsos!
amis danaxvaze Wkuam, Tavisi Zala rom eCvenebina, Raribs goni
waarTva. Raribi maSinve erT mdidar kacTan miiWra da uTxra:
_ Cems miwaze simindis nacvlad qva amovidao.
mdidars gaukvirda da wahyva Raribs yanaSi. rom mivida da naxa,
raSic iyo saqme, daTafluli eniT uTxra:
_ modi, yanebi gavcvaloT, simindiT gabibinebuli Cemi yana
SenTvis damiTmia, Seni qvaRorRiani me momecio.
gaixara sawyalma kacma da Tavisi yana mdidars gaucvala.
mdidarma oqro uremze dado da Sin waiRo. Raribma ki ar icoda,
ra eqna da miwis CiCqnas mohyva.
maSin bednierebam Tavisi Zalis Cveneba moindoma, aswia xelebi
da Tqva:
_ iyav bednieri!
maSinve Raribs mdidrulad Cacmuli sovdagrebi moadgnen.
uTxres:
_ qaravnis winamZRols veZebT. swored SenisTana kaci gvWird-
eba, gTxovT Cveni winamZRoli iyavio.
sawyalma kacma ar icoda, ra eTqva da Tavi dauqnia Tanxmobis
niSnad. sovdagrebma maSinve wveri gaparses, Zvirfas tansacmelSi
gamoawyves, Sav cxenze Sesves, SuaSi Caiyenes da waiyvanes.
bevri iares Tu cota, erT sofelSi mividnen da erT mdidar begs
estumrnen. am begs lamazi qali hyavda. Tqves, modi, es qali Cvens wi-
namZRols SevrToTo, sTxoves begs qali.
_ Tu Tqvens winamZRols Cemi qali moswons, me Tanaxma varo, _
Tqva begma.
Seiyarnen begis naTesav-megobrebi, didi qorwili gaaCaRes da
begis qali sawyal kacs miaTxoves.
mTeli sofeli movida begis siZis sanaxavad. siZes ki SiSisagan
ena Cavardnoda, rasac ar ekiTxebodnen, pasuxs vera scemda. Sewuxda
naTesaoba:
_ ratom xmas ar iRebs, gvamasxaravebs Tu ra ariso?
973

973
naxes saqme cudad iyo da simdidrem da bednierebam Wkuas
sTxoves, sawyal kacs goni daubruneo. Wkuam daubruna sawyal kacs
goni da manac maSinve iTxova, sityva maTqmevineTo.
_ Cems patarobaSi Cvens sofels mteri Semoesia. mamakacebTan
erTad mters qalebic Seebnen. maTSi erTi mamaci gogona eria. ka-
cis tansacmeli Caecva, Semjdariyo cxenze da ibrZoda, sanam mteri
soflidan ar garekes. guSindels aqeT Cumad imitom viyavi, am qals
im gogos vadarebdi da vfiqrobdi: netav, esec masaviT mamaci Tua-
meTqi. gTxovT, SemindoT Cemi danaSauli.
_ Cven ki gvegona, dagvcinodio, _ gauxarda begs da lxini
gaagrZeles.
amis Semdeg is kaci vaWrebs meTaurobda, siRaribes Tavi daaR-
wia da gamdidrda.
Tu kacs Wkua ar eqna, verc simdidres moixmars da verc bed-
nierebas.

daTvi, mgeli da mela

didi xnis winaT daTvi, mgeli da mela daZmobildnen. erTxelac,


sazrdo gamoeliaT da mis saSovnelad gzaze gamovidnen. ipoves erTi
guda erboTi savse, viRacas dahkargvoda. aiRes. `am saRamos vWamo-
To~, _ Tqves da xeze dakides. ganagrZes gza da erT faras waadgnen.
Zalian ki undodaT, faras dascemodnen, magram rom dainaxes, mwyem-
si fxizlobda, iqve, gamoqvabulSi SeZvrnen da daiwyes lodini, iqn-
eb faras erTi cxvari mainc CamorCeso. didxans ucades. SimSiliT
kuWi aewvaT. melam daapira megobrebisagan namalevad SeeWama erbo,
gudaSi rom eguleboda. dafiqrda, rogor movatyuo esenio.
meore dilas mela adrianad adga.
_ gesmiT fexis xma? viRac modis. erTi gavxedav, vin ariso, _
Tqva da gamoqvabulidan Tavi gamoyo. mere miubrunda megobrebs da
uTxra:
_ aqve, erT sofelSi xanis vaJs biWi SesZenia. kaci gamougzav-
niaT, mela efendi, mobrZandi, bavSvs saxeli dagvirqvio. mivirben
da axlave davbrundebio.
Tqva da wavida. mivida im xesTan, romelzedac guda ekida, avida
zed, CamouSva guda, gaxsna da kargad miaZRa erbos. mere guda isev
xeze dahkida da Tavis TanamgzavrebTan dabrunda.
974

974
_ mela, uxeirov, ra daarqvi xanis SviliSvilso? _ hkiTxes maT.
_ ra davarqvi da baSlamiSio,* _ upasuxa melam.
is Ramec gamoqvabulSi gaiTenes. dilas isev dainaxes fara. isev
moindomes ramis xelSi Cagdeba, magram araferi gamouvidaT. or
dRes iSimSiles, ferdebi CaucvivdaT, Zlivs miitanes suli sadilo-
bamde. melam kvlav ieSmaka da Tavis Tanamgzavrebs uTxra:
_ mgoni, viRac iZaxis, erTi gavixedav.
gavida. cota xnis mere dabrunda da Tqva:
_ isev meZaxian, modi xanis SviliSvilis Svils saxeli daarqvio.
_ wadio, _ uTxres Tanamgzavrebma.
mela mivida gudasTan, avida xeze, guda CamouSva, erbo naxevar-
ze daiyvana, isev Camokida da mibrunda Tavis amxanagebTan.
_ axla ra daarqvio? _ hkiTxes melas.
_ orTamiSi* davarqvio.
im dRes, saRamo xans, melas Tanamgzavrebma Tqves:
_ Tu dResac veraferi movwyviteT am faras, SimSiliT davixo-
cebiT, modiT, Cvens erbos gudas mivakiTxoTo.
mela dafiqrda: `rogor mivaswro amaT, rom barem gamovcalo
is gudao~. ar icoda, rogor daeZvrina Tavi. gavida karSi, mere mo-
brunda da Tqva:
_ kidev meZaxian, gamiWires saqme. waval, rac iqneba, iqnebao.
gamovida mela da mokurcxla gudisaken. aZvra xeze da mTeli
erbo gamoloka. mere guda gabera, isev dakida da gamoqvabulSi dab-
runda. megobrebma hkiTxes, axla raRa daarqvio?
_ ras davarqmevdi? jalamiSi* davarqvio, _ upasuxa melam.
gadauwydaT sakbilos Sovnis imedi da gvian RamiT gamovidnen
gzaze Zalze damSeulebi. Tqves, erbo SevWamoTo, mividnen im xesTan,
sadac guda ekida. aq Cxubi mouvidaT: `ara Sen adi xeze, ara Senao~.
_ me ver aval, Tqven Cemze Ronivrebi xarT, Tqven adiTo, _ Tqva
melam.
avida mgeli xeze da guda CamouSva. moxsnes Tu ara piri, `fSuo~
da guda daifuya. naxes, Sig aRaraferia, carielia. ayvirdnen:
_ Seni SeWmuli iqneba!
_ me ar SemiWamia, Sen SeWamdi!
_ me ar SemiWamia. yvelaze susti rom var, imitom mibriyvebT.
aba, uTqvenod rogor SevWamdi? _ Tavi moikatuna melam.
_ me vici, rogor gamovicnoT, vin SeWama erbo, _ Tqva mgelma.
975

975
_ aba, Tqvi.
_ amaRam didi cecxli davanToT da samiveni miveficxoT. kar-
gad gaviTboT zurgebi. qveS gobebi SevidgaT da davwveT. dilas ukve
gvecodineba, vinc SeWama erbo da, roca gvecodineba, damnaSaves
davklavT, avqniT da SevWamT, _ Tqva mgelma.
daujeres mgels da ise dawvnen dasaZineblad, rogorc man
uTxra. dawvnen Tu ara, mgelma da daTvma maSinve daiZines, mela ki
mousvenrad iyo, _ muceli stkioda. bevrs ecada, magram moTmena
veRar SeZlo da gaavso gobi. aRar icoda, ra eqna. wamoxta, daavlo
xeli Tavis gobs da mgels Seudga qveS. mglis gobi ki TviTon Seidga
da dawva. diliT adre adgnen da Seamowmes. naxes, melas da daTvs
araferi aqvT, mglis gobi ki savsea.
_ Turme mgels SeuWamia! axla xom viciT, visac SeuWamiao. _
Tqves daTvma da melam da mgeli dakles, gainawiles da waiRes: daT-
vma Tavisi wili bunagSi, melam _ soroSi.
erTxel diliT adre gamovidnen daTvi da mela bunagidan da
Sexvdnen erTmaneTs. melam daTvis bunagis WuWrutanaSi Caixeda da
dainaxa, dakiduli qonis naWeri, SeSurda: `rogor avwapno es qonio~,
_ ifiqra.
_ daTvo, saxlikaco, modi, qoni Cveni bunagebis win davkidoT,
Soridan gamoviqceT da SevWamoT. vinc pirveli mova, imas meorem im-
deni sazrdo daumzados, mTel zamTars eyoso.
_ kargi, _ daTanxmda daTvi. ifiqra, me melaze Ronieri var, or
naxtomze ukan Camovitovebo.
wavidnen niSnisaken, saidanac unda gamoqceuliyvnen, magram
melam fexi aiTria da rogorc ki daTvi dawinaurda, eca da moitaca
mis bunagTan dadebuli qonis naWeri. imis magivrad didi TeTri qva
dado.
mividnen daniSnul adgilze, daiZaxes `xara~! da gamoqandnen.
erTdroulad moirbines. melam `ham~! da gadasansla qonis rbili,
fumfula naWeri. daTvma `RrW~! _ ukbina TeTr qvas da kbilebi
daimtvria. Zalian gabrazda, magram meliis soro viwro iyo da ver
Seetia. mela ki SiSiT sorodan ver gamodioda.
moSivda daTvs. ifiqra, iqneb rame viSovoo da mohyva xetials.
iara, veraferi naxa da SimSilisagan gasavaTebuli rom brundeboda,
Tavisi soros xvrelidan dainaxa melam. igi daTvis SiSiT sorodan
ver gamosuliyo, TvalebdaxuWuli ijda da tuCebs acmacunebda.
976

976
_ daTvo, rogora xar, Zmao, saidan modixar? _ dauZaxa melam.
_ rogor viqnebi? SimSiliT vkvdebi. Tvalebi ratom dagixuWavs?
_ Seni ar iyos, mec Zalian momSivda. Tvalebi daviTxare, qoni
Sevacale da vWam. gemrieli yofila.
_ mere rogor daiTxare Tvalebi? mec maswavle! _ sTxova daTvma.
_ wina TaTebis frCxilebi Caivle da moswie, xelad amoiglej
Tvalebs, mere qonsac aacli.
daTvi ise moiqca, rogorc melam daariga: Caivlo frCxilebi,
moswia da Tvalebidan siTxe gadmosdinda. ase dabrmavda daTvi.
midis brma daTvi mindorze, TviTonac ar icis _ saiT, midis da
fiqrobs, rogor viZio Suri melazeo. dainaxa melam, uSiSrad gamoZ-
vra sorodan, gamoekida daTvs, daewia da viTom kurdReli iyo, ise
dauwyo laparaki:
_ daTvo, saiT gagiwevia, ram dagabrmava?
daTvma hkiTxa:
_ vina xar, aq ras daexetebio?
_ kurdReli var, Cems megobrebs veZeb. isini ver vnaxe da Sen ki
Segxvdi, _ upasuxa melam.
_ kurdRelo, nurasa mkiTxav, verafers getyvi. bevri Wiri
manaxa cudma amxanagma. xom xedav, erTi kbili aRar SemrCa, orive
TvaliTac davbrmavdio, _ uTxra daTvma.
_ Cemi mteri iyos cudi amxanagis imedad. sawyalo, melasTan me-
gobrobdi. gagonili maqvs mag melas ambavi, amqveynad ufro cbieri
aravin aris.
mela win midioda, Tan zanzalaks awkarunebda, daTvi ukan mis-
devda zanzalakis xmaze. ase miadgnen maRali kldis qims. melam
uTxra:
_ daTvo, aqve axlos, saxedrebis remas vxedav, Tu marjved
gadaxtebi, iqneb zurgze daaxte romelimes. jer me gadavxtebi, mere
Sen momyevi.
melam Cumad moixsna kisridan zanzalaki da kldidan gadaagdo.
zanzalaki rawkuniT Cavarda ufskrulSi. daTvi mihyva zanzalakis
xmas da ufskrulSi gadaiCexa. muceli gauskda da mokvda.
melam bilikiT Cairbina da daTvis leSs zed waadga.
rogorc Cven es ar gvinaxavs, ise nu gvanaxos RmerTma avadmyo-
foba da cimbiris wyluli.

977

977
cxvari da Txa

didi xnis winaT cxovrobdnen erTi berikaci da misi coli. Za-


lian Raribebi iyvnen, erTi cxvrisa da erTi Txis meti ara ebadaT
ra. maT sofelSi Tiva Zneli saSovneli iyo. erTxel berikacma uTxra
cols:
_ qalo, xom xedav, ra dro dadga, Tiva ar iSoveba. Cven ki cxvari-
ca gvyavs da Txac. erTierTmaneTze gaZvaltyavebulebi arian. magaT-
gan ra xeiri gvaqvs? isa sjobia, gavrekoT, sadac undaT iq wavidnen.
coli daTanxmda. qmarma gamoreka ezodan cxvari da Txa:
_ wadiT, moSordiT, ukan ar moixedoT, Tqveni fexi ar vnaxo am
ezoSi!
ra unda eqnaT cxvarsa da Txas? daikides kiserze tyavis abgebi
da gzas daadgnen.
karga manZili rom gaiares, mglis moWril Tavs waawydnen. SiSi-
sagan kankali daawyebinaT.
isev Txam moikriba goneba da uTxra cxvars:
_ modi, mglis Tavi abgaSi CavidoTo.
marTlac, aiRes, Caides abgaSi da gaagrZeles gza. mTeli dRe
iares, arc stumarTmoyvare maspinZeli SehxvedriaT, arc mezobeli
vinme. daRlilebi da moSiebulebi mesame saRamos erT xeobas miadgnen.
gaRma cecxli dainaxes da gaxarebulebma bRavil-peteli morTes.
_ arc erTi sulierisagan ziani ar gvelis. cecxlTan mivideT,
vestumroTo, _ Tqves.
miuaxlovdnen cecxls. xedaven, sami mgeli damjdara da qvabSi
raRacas aduRebs. amis danaxvaze cxvarsa da Txas SiSiT fexebi au-
kankaldaT, magram ra eqnaT? gaqceviT Tavs ver uSvelidnen, ukve
gvian iyo. pirveli Txa moego gons da mglebs miesalma:
_ saRamo mSvidobisa, mglebo!
maT danaxvaze mglebma pirebi daabCines, lezvi wamouvidaT.
_ mSvidoba Tqvens mosvlas! saidan gaCndiT? getyobaT, si-
cocxle mogbezrebiaT. swored bedze gamoCndiT, qvabSi carieli
wyali gviduRso.
mglebma Txasa da cxvars SeWma daupires. cxvars fexebi aukank-
alda, ena waerTva. Txam guli gaimagra da cxvars uTxra:
_ amoiRe, erTi, abgidan mglis Tavi, movxarSoT da vWamoT!
cxvarma amoiRo da miawoda mglis Tavi.
_ es ara, is didi Tavi amoiRe, movxarSoT da SevWamoT.
978

978
cxvari miuxvda, ukan Cado mglis Tavi da viTom yvelaze dids var-
Cevo, xelaxla amoiRo da Txas miawoda. cxvarma es erTi Tavi samjer
Cado abgaSi da samjer amoiRo. bolos Tavi mglebs miarTva da uTxra:
_ Tu gSiaT, abgaSi saWmlis meti ra gvaqvs? Tqvenc geyofaT da
Cvenc. jer es CaagdeT mag qvabSi.
amis mnaxvel mglebs moeCvenaT, rom abga sul mglis TavebiT iyo
savse. gulSi SiSi CaudgaT da imasRa fiqrobdnen, aqedan rogor ga-
viparoTo.
ufrosma mgelma Tqva:
_ waval, SeSas movitan, vaiTu, wyali ar aduRdeso, _ da tyes
misca Tavi.
didxans ucades, ar mobrunebula. meore mgelmac Tqva:
_ ase ratom daigviana? waval, davuZaxebo.
wavida da aRarc is dabrunebula.
axla mesame mgelma Tqva:
_ netav, ra daemarTaT, sad daikargnen? fiCxi ratom ar moaqvT?
waval, vnaxav, ratom daigvianeso, _ da gaipara.
Txasa da cxvarsac es undodaT. xelad Sesansles, rac qvabSi
fafa iyo da dasaZineblad dawvnen.
gariJraJze Sexvdnen mglebi erTmaneTs:
_ SevcdiT, rogor SevcdiT! sircxvili iyo Cveni wamosvla. Tx-
ama da cxvarma rogor unda SegvaSinon?! Tavis fexiT movidnen da
Cven imdeni ver vivargeT, dagveWira da SegveWama. usaTuod unda vi-
povoT da SevWamoTo, _ gadawyvites mglebma da dabrundnen Txisa
da cxvris saZebrad. isini ki mglebis SiSiT erT beber muxaze amZ-
vraliyvnen. cxvari erT totze, Txa _ meoreze. mglebi mividnen
xesTan. drunCebi aswies, kbilebi ukawkawebdaT. cxvari SiSiT akank-
alda, totze Tavi veRar Seimagra, Camovarda da `tyap~! erT mgels
daeca. Txa ayvirda:
_ Sen ki genacvale! yoCaR! ar gauSva, Cqara, meore mgelic dai-
Wire!
mglebi dafrTxnen, marTla ar dagviWirono, ifiqres da mokur-
cxles. Txa da cxvari ki darCnen uvnebeli da gancxromiT cxov-
robdnen.

979

979
qaTami imas, vinc laparaki icis

Zvel droSi cxovrobda erTi didebuli xelmwife. hyavda erTi


vaJi da erTi qali. xelmwifis sasaxlis maxloblad, sofelSi cxov-
robda erTi Raribi berikaci. naTqvamia, visac sicocxle unda, rbi-
li xasiaTic unda hqondeso.
erTxel, berikacma dakla qaTami da xelmwifes wauRo. ifiqra,
mis guls movigebo.
_ dido mbrZanebelo, am qaTmis meti araferi mabadia da isic
SenTvis Semomiwiravs. egeb, arc ki miirTva, magram me Cemi mad-
lierebis dadastureba mindodao.
_ berikaco, rac moitane, imaze didi madloba, magram rakiRa
mogitania, kidevac gaanawileo, _ uTxra xelmwifem.
_ kargi, mbrZanebelo, Sen ara mxolod ojaxis Tavi xar, aramed
mTeli qveynisac, amitom qaTmis Tavi Sen gekuTvnis. Seni coli, ojax-
is diasaxlisi, cocxiviT aris _ yvelgan midis, yvelafers swvdeba
misi xeli, amitom misTvis qaTmis bolo mimirTmevia. Seni qali sacaa
wava, gagifrindeba, amitomac mimirTmevia misTvis qaTmis frTa. Senma
vaJma ki Sens Semdeg unda marTos qveyana, unda iaros, amitom misTvis
qaTmis fexebi mimirTmevia. danarCeni nawilebi ki me mqondeso.
xelmwifes moewona berikacis sityva-pasuxi, Seaqo igi da ux-
vadac daasaCuqra.
im sofelSi erTi Suriani kaci cxovrobda, Tavis dReSi sikeTe
aravisTvis eqna. gaigo, xelmwifem qaTmis mimtani berikaci uxvad
daasaCuqrao. ifiqra: aman Tu erTi qaTami miutana, me oTxs mivutan
da xelmwife oTxjer met saCuqars momcemso.
marTlac, dakla oTxi qaTami, gaputa, gaasufTava, xelsaxocSi
gaaxvia da xelmwifes miarTva:
_ dido xelmwifev, Tqveni maRali Rirsebebis pativsacemad da
Cemi erTgulebis dasamtkiceblad oTxi qaTami momirTmevia da nu
gamirisxdebiTo.
_ didi madloba, magram rakiRa mogirTmevia, gaanawile kideco,
_ uTxra xelmwifem.
_ ra gasayofia, sul inebeTo, _ uTxra kacma.
xelmwife ganrisxda:
_ ar SegiZlia, adamianurad mipasuxo? ratom mogitania es qa-
Tmebi? qaTami maklia? me Seni sityva, Seni adamianoba mainteresebs.
wadi da Seni mezobeli berikaci moiyvane!
980

980
kacs SiSis oflma daasxa. Zalianac ar undoda, magram ra gza
hqonda? gaiqca xelmwifis brZanebis Sesasruleblad.
es boroti kaci karg saqmeze ar wamiyvanso, _ ifiqra berikacma,
magram mainc wahyva.
_ dido xelmwifev, movedi, rogorc damibareo.
_ kargia, rom moxvedi. am kacma oTxi qaTami momarTva, Sen ici,
rogor gaanawilebo, _ uTxra xelmwifem.
amis gagonebaze berikacma gaixara, damSvidda, aiRo qaTami:
_ dido xelmwifev, Tu am oTxi qaTmidan erTs Sena da Sens vaJs
mogarTmevT, samni gaxdebiT. meore qaTams Sens colsa da qaliSvils
mivarTmev, isinic samni gaxdebian. ors me davitoveb da Cvenc samni
viqnebiT. yvelani sam-samni viqnebiT da nawyenic aRaravin darCebao.
xelmwifes Zalian moewona:
_ ai, esec oTxi qaTami! kacma saWiro sityvebis povna unda SeZlos.
xelmwifem berikaci Seaqo da dasaCuqrebuli gaistumra Sin.
meore ki gaagdo:
_ wadi da TvaliT aRar damenaxo! RmerTma Senc gagaTavos, Seni
sityvaca da Seni qaTmebico!

vin ufro didia?

Zvel droSi, roca adamianebi da cxovelebi cotani iyvnen, roca


mTebsa da velebze jer kidev ar izrdeboda naZvi da fiWvi, roca xe-
obebi iseTi Rrma ar iyo, rogoric axlaa, roca Cveni WaRara mama-
papa jer kidev ar saxlobda balyareTis mTebSi, qveyanaze sul sxva
cxovreba idga.
rogorc gadmogvcemen, im dros mTiswineTSi erTi xari cxov-
robda, qveyanaze sididiT badali ar hyavda. Tvalebi urmis Tvle-
biviT hqonda, wamwamebi _ TiTo mxari; viwro xeobaSi rom Sevidoda,
rqebiT aqeT-iqiT kldeebs Cxveravda; dadioda da mis fexTa qveS
didi xeebi balaxiviT iRuneboda; kuds moiqnevda da xeebs Zirfesvi-
anad Txrida; gorakze Tu dawveboda, misi simZimiT goraki miwasTan
swordeboda. arc deda hyavda, arc mama da arc patroni. aravin ico-
da, saidan movida. cxovrobda marto, TavisTvis; bevrs dadioda da
siarulis dros fexebi miwaSi efloboda; velze iwva da eniT myinva-
rebs lokavda; mowyurebuli mdinares rom daewafeboda, wveTs aRar
datovebda, riyes gamoaCenda xolme. am xars Jelmaiuzs eZaxdnen.
981

981
`Tu ar mokvdebi, daberdebi mainco~, _ naTqvamia. gavida xani
da xari daberda. Zlierica da sustic, moxucica da axalgazrdac
_ yvela sikvdilis Svilia. xarsac ewvia sikvdili. hoda, mokvda da
gaWima fexebi. `sikvdili naCuqari saWmeliao~, _ uTqvamT. xaris
mZors nadir-frinveli daesia. gaglijes tyavi, daiTries xorci
da nawlavebi. bevri dRe Wamdnen. erTxelac mofrinda uzarmazari
arwivi. imxela iyo, frTebiT mzes abnelebda. isariviT daeca xars,
moaglija beWi da waiRo. ifrina, ifrina da ori gamxmari xe dainaxa.
erTis kenweroze Camojda da beWis ZiZgnas mohyva. Tavsxma iyo da
arwivi Tvals ver axelda. xe drodadro irxeoda, magram arwivs ver
gaego, ra arxevda. axlomaxlo sxva xe, an ram mcenare ar izrdeboda.
Turme arwivi sulac xeze rodi mjdara! am adgilebSi erT mwy-
emss fara uZovebia. faraSi erTi Txa hyolia. wvima rom wamosula,
fara da mecxvare Txis mucelqveS Sefarebulan. mecxvares dauZinia.
fara ki iwva da icoxneboda. Txac idga da Tvlemda, drodadro Tavs
Searxevda da rqebic inZreoda.
bolos, mwyemsma gaiRviZa, gamovida, undoda gaego, wvimam gadai-
Ro Tu arao. mwyemsis danaxvaze arwivi dafrTxa da gafrinda. beWi
klanWebidan gauvarda da mwyemss TvalSi Cauvarda. imas ki egona,
mtveri Camicvivdao da Tvali moisrisa. saRamos, Sin rom dabrunda,
ver gaego, ra moxda. Seiyarnen mezoblebi, Cavidnen mwyemsis TvalSi
da niCbiT amoiRes iqidan xaris beWi. Zlivs gaitanes soflis gareT
da gadaagdes.
aseuli wlebi gavida. beWs miwa waeyara da zed balaxi amovida,
mindori gakeTda. mindorze sofeli gaSenda. erTxel, mela daexete-
boda da dainaxa, miwidan raRac amoCrila. miadga da RrRna dauwyo.
Turme xaris beWi yofiliyo! manamde RrRna, sanam Ziri ar gamouTx-
ara. Seirya beWi, Sebrunda da masTan erTad Sebrunda mTeli sofe-
li. dafrTxnen soflelebi, karSi gamocvivdnen. maT danaxvaze mela
gaiqca, magram daewivnen da mokles. gatyaveba moundomes, magram
mxolod erT gverdze Seacales tyavi, meoreze veRar gadaabrunes.
naxevari meliis tyaviT mTelma sofelma qudebi Seikera.
erTxel im sofleli qali fiCxs agrovebda. dainaxa naxevrad gaty-
avebuli mela, daavlo xeli, TiTistariviT msubuqad gadaatriala,
darCenili tyavic gaaZro, magram is tyavi mis Svils saquded ar eyo.
vin ufro Ronieria da vin ufro didia?
saniZlaos davdeb, Tu gamoicnobT.

982

982
yumuxuri folklori

poezia

***

Tu lamazi bedauri Tavs moiwonebs,


ityvis, brZolaSi pirveli varo,
Tu ori qori Tavs moiwonebs,
`gafrenil gedebs ise viWerT,
ZaRli ar gvindao~,
Tu aTola* Tavs moiwonebs,
ityvis: qveyana moviare,
magram bolos mamis keras davubrundio.

***

wvima wamova _ dedamiwa gadamwvandeba,


gamoCndebian ukeTurebi _ oms daiwyeben,
gamoCndebian laCrebi da samSoblos miatoveben.

***

mindorSi numc gazrdila martoxe,


Tu gaizrdeba, nu gaiRuneba, nu gadatydeba.
dedas nu gauCndeba erTi vaJi,
Tu gauCndeba, avad nu gauxdeba, nu moukvdeba.

983

983
***

sikvdilsamc gahqrobia kera!


Sav miwasac gamohketvia kari!
ra axlos aris wasasvlelad
da ra Soria dasabruneblad!
kari aqvs, magram ara aqvs Teri,*
versad ipovi gamosasvlels.
albaT, gaSinebs bneli samare,
dedamiwaze martoobac mogbezrda, albaT.

***

uamravia lamazi qali,


magram sxvas vervis Seviyvareb.
Sens danaxvaze Cemi Tvalebi
sisxls afrqveven cremlebis nacvlad.

***

mTebs rom esmodeT Cemi ambavi,


dadnebodnen da wylad iqceodnen,
aboboqrebul zRvad iqceodnen
da walekavdnen qveynierebas.

kazakuri mokle simRerebi

Tovls Camoyris da gatydeba Savi sicive.


gzas galeven da bedaurs daiviwyeben.
bedauri rom daZabundeba,
saWmels iqve dauyrian, sadac iwveba.
wevs. iReWeba TavCaRunuli.

984

984
***

qveyanaze megobari ar eyoleba.


roca kaci daZabundeba.
sabralo, rasac xels mohkidebs,
yvelaferi qvad eqceva.
roca gvari daknindeba,
roca masSi ukeTesni amowydebian,
glova dadgeba.
roca xalxi daknindeba,
saTaveSi unamusoni da
laCrebi moeqcevian.

***

bavSvio, _ amboben Senze.


iyavi ki rodisme bavSvi?
gana sxva bavSvebs hgavdi rameTi?
xodabunebze dadebuli Tovli iyavi,
CrdilSi mosuli broweuli iyavi!
netav, ras vaqnevT miwebis moxvnas,
Tu ar idina im miwaze TeTrma mdinarem?*
netav, ras gvargebs biWebis yola,
Tu Semoqmedi aaridebs maT mowyale Tvals?

***

ramdenma kacma miatova wuTisofeli,


ramdeni fafaxi darCa upatronod
lursmanze dakidebuli?
ramdeni lamazi daaRones sanTioboSi?
sad aRar darCa vaJkacis Tavi?
maT azraili* trial mindvrebze
uxednavi cxenebiviT daaqrolebda.
vis ar mouswrafa man sicocxle?
985

985
uZlieresi angelozia azraili,
sulis saSovrad gamosuli
xelcarieli ar dabrundeba.
rogor waiyvans azraili suls,
Tu ar darTo neba xudaim?*
Cemma kazakma rogor unda dauTmos suli,
Tu ar dacala sapiriswamle?

***

Cemo kumuzo* tirifis xisav, dagiWimav simebs, agawyob.


mogiyvebiT, rac gadamxda uTvistomos da upatronos:
mamas sami vaJkaci vyavdiT,
Zmebic viyaviT, megobrebic.
roca RmerTma moindoma Cveni wayvana,
Cemi ori Zma waiyvana, me marto davrCi.
hei, uRirsno, nu damciniT,
raki marto var!
aqaoda uTvistomo var,
gana laqucs davuwyeb visme!
Raribi rom var, gana fexebSi CagivardebiT?
me xom Tqveni mdevneli var da Tqveni risxva!
mgeli var TqvenSi gamoreuli.
`Saviao~,* _ amboben Cemze.
diax, Savi var da martoxela!
zRvaSic rom mabanaoT, ar gavTeTrdebi!
me gerzelidan* amozrdili mrude toti var,
Tund marwuxebSi momaqcioT,
ar gavswordebi!
Tu Semoqmedi ar damCagravs,
sxva ras damaklebs!
yvela Cems samtrod gamosula: edili,* eli,*
memterebian naTesavebi da megobrebi.
Cemi mteria mze, yovel diliT amosuli,
Cemi mteria saRamos mTvare.
de, yvelam mimtros, ar menaRvleba!
gaumarjos Cems orive xels!
986

986
sawesCveulebo simRerebi

zemire*

erTi: hei, zemire, zemire!


gundi: Ralai!*
erTi: zemires ra surs?
gundi: Ralai!
erTi: doqebiT wyali!
gundi: Ralai!
erTi: mwyemss raRa unda?
gundi: Ralai!
erTi: fexSi ekali!
gundi: Ralai!
erTi: ra unda mwyems biWs?
gundi: Ralai!
erTi: Tmafafuki gogo!
gundi: Ralai!
erTi: Tavze davixuroT Wreli tomrebi!*
gundi: Ralai!
erTi: raTa movides TeTri wvimebi!*
gundi: Ralai!
erTi: Tavze davixuravT lurj tomrebsac.
gundi: Ralai!
erTi: Weqa-quxils Tavsxma rom mohyves!
gundi: Ralai!
erTi: dae, agvevsos beRlebi!
gundi: Ralai!
erTi: Cveni baRebis mteri
gundi: Ralai!
erTi: yviTeli gvalva gadaikargos!
gundi: Ralai!
erTi: mwvaned abibindes yana!
gundi: Ralai!
erTi: Tavisi yaniT gaxarebuli
gundi: Ralai!
erTi: glexi galaRdes!
gundi: Ralai!
987

987
navruzi*

erTi: es saxlebi lamazi saxlebia,


oqros lursmnebi aWedia.
assalamu aleiqum!*
dila mSvidobisa Tqven!
RmerTma akurTxos navruzis dRe!
gundi: RmerTma akurTxos navruzis dRe!
SaTman, SaTman!*
kurTxeul iyos navruzis dRe!
erTi: gazafxuli moixaris,
cxovelebi TamaSoben,
awon-dawone Seni gonebiT, kargad ifiqre,
xelcariels nurc Cven dagvtoveb.
RmerTma akurTxos navruzis dRe!
gundi: RmerTma akurTxos navruzis dRe!
SaTman, SaTman!
kurTxeul iyos navruzis dRe!
erTi: movsulvarT `navruzis~ simReriT
ramazanis* Tves,
Tan gogoebs vaTvalierebT,
mdidrebsaca da Raribebsac.
RmerTma akurTxos navruzis dRe!
gundi: RmerTma akurTxos navruzis dRe!
SaTman, SaTman!
kurTxeul iyos navruzis dRe!
erTi: am saxlSi gogo davinaxe,
kubur vaSlebs* ugavs loyebi,
dedisa rom ar eSinodes,
erT lamaz qisas gvaCuqebda.*
RmerTma akurTxos navruzis dRe!
gundi: RmerTma akurTxos navruzis dRe!
SaTman, SaTman!
kurTxeul iyos navruzis dRe!
erTi: im saxlSi fqvili icreba,
am saxlSi _ marili.
Tu kakas ar mogvcemT,
mola gagvlaxavs.
988

988
RmerTma akurTxos navruzis dRe!
gundi: RmerTma akurTxos navruzis dRe!
SaTman, SaTman!
kurTxeul iyos navruzis dRe!

wuxelis, dedav, sizmari vnaxe

wuxelis, dedav, sizmari vnaxe,


ucnauri ram damesizmra:
ezoSi daTvi Semosuliyo da Rrialebda.
kancelariis gzas gamiyenes.
samzadSi iWreboda TeTri daraia,
sastumro oTaxSi TafluWsa svamdnen.
viTom, saxls ukan TeTri tba iyo,
im tbaSi _ erTi Savi ixvi, fexmotexili.
tbis napiras broweulis xe idga erTi,
xidan cvioda broweulebi.
miTxari, dedav, ra unda iyos?
_ Svilo, wuxelis sizmari naxe,
ucnauri ram dagesizmra:
ezoSi daTvi Semosuliyo da Rrialebda?
Svilo, es xom azrailia!
kancelariis gzas gagiyenes?
es xom Seni dakrZalva aris!
Tu samzadSi iWreboda TeTri daraia,
Svilo, es Seni sudara aris!
sastumro oTaxSi TafluWsa svamdnen?
Svilo, es Seni qelexia!
Tu saxls ukan TeTri tba iyo,
gana is Seni gansabani wyali ar aris?
im tbaSi erTi Savi ixvi, fexmotexili,
es xom moxuci dedaa Seni!
tbis napirze broweulis xe,
Camocvenili broweulebi
Seni colis cremlebi aris!
Sen mokvdebi, Svilo, mokvdebi…
Sens moxuc dedas ar ascdeba ubedureba!
989

989
samma kacma safixvnoze* vilaparakeT

Cven, samma kacma safixvnoze vilaparakeT,


samiveni Zmebi varT da amxanagebi.
wyalic erTi doqidan SevsviT
da erT yuranze davificeT…
mwvane mindorze gavidnen,
Tavzari dasces iqaurebs,
Zlieri yofila maTi mdevari.
yvelas saxsrebi SeuTamaSda.
sawyals cud adgils mohxvda isari,
wyeuli isari sasikvdilod mohxvda.
hait, biWebo, nu CurCulebT,
aq ar damtovoT, ar waxvideT!
Tu waxvalT da aq mimatovebT,
numc dabrundebiT Sin mSvidobiT!
vidre aqedan waxvidodeT,
movaswreb saTqmels:
Cemi moxuci mama gamova Tqvens sanaxavad.
Cemi ambavi aqvs sakiTxavi.
me dagabarebT, rac unda uTxraT:
iabo, misi naCuqari, rom egona
arasodes daiRleboda,
erT mSvenier dRes daiRala. ase uTxariT!
vidre cotaTi gascdebodeT iqaurobas,
movaswreb saTqmels:
Cemi moxuci deda gamova Tqvens sanaxavad.
Cemi ambavi aqvs sakiTxavi.
me dagabarebT, rac unda uTxraT:
xmali rom momca da egona, ar gatydeboda,
xuTad gadatyda. ase uTxariT!
vidre cotaTi gascdebodeT iqaurobas,
movaswreb saTqmels:
Cemi da mova Tqvens sanaxavad,
Cemi ambavi aqvs sakiTxavi.
me dagabarebT, rac unda uTxraT:
dRes mis Sekeril CiTis perangs
990

990
yvela naxatSi isari mohxvda.
yvela gviristSi sisxlma gaJona.
vidre cotaTi gascdebodeT iqaurobas,
movaswreb saTqmels:
Cemi ymawvili coli mova Tqvens sanaxavad.
qmris ambis kiTxva endomeba.
me dagabarebT, rac unda uTxraT:
mTebze avides, mimoixedos,
momavals rom ver daminaxavs,
saTiTaod daiglijos Tavis xSiri Tma.
mlaSobze gavides, mimoixedos,
im mlaSobebze momavals rom ver daminaxavs,
mlaSe cremlebiT damitiros…
Cemi mSoblebi kvnesa-tiriliT Cavlen saflavSi,
ymawvili coli mesame Rames qmars kvlav iSovis.
Cemi da TavSi xels waiSens, wesi asea,
Zma gaixarebs Cems qonebaze.
icodeT, borcvze nu dammarxaven.
roca RvTis nebiT qariSxali amovardeba,
is dawyevlili miwas datovebs da me wamiRebs.
esec icodeT: dablobSic ar damasaflavon.
roca RvTis nebiT TeTri wvimebi wamouSens,
is dawyevlili qvebs datovebs da me wamiRebs.
esec icodeT: safixvnoze damasaflavon,
TavTiT damidgan saflavis lodi,
vinc micnobs, locviT Camiaros,
vinc ar micnobs, piri ibrunos da gaiaros.

Samilis simRera

daRestanSi Runibis mTebi


is adgilia, sadac iyo Samilis saxli.
TmayviTelma mefem nel-nela Camoacila
Cvens qveyanas is miwa-wyali,
sadac aago simagreebi.
iq cixeebi aaSena, moulodnelad aaSena.
991

991
aaSena da misma Savma xelqveiTebma
Cveni qalaqic daikaves.
_ haji-murat,* yaziyumuxelT meTaurobdi,
haji-murat, laRad zixar bedaurze
da Zlieri gaqvs xasiaTi.
Sen Cems aseuls meTaurobdi…
vaglax, ramdeni vilaparakeT,
magram waRma ver movabruneT Cveni gemebi,
haji-murat, erTi mtkaveli tyvia iyavi,
rad gamimware sicocxle?
Sen xom veravis Segadarebdi?
haji-murat, laRad zixar bedaurze
da Zlieri gaqvs xasiaTi.
Sen mouZexi bevr giaurs,*
imaT aikles Cemi qveyana.
axla mijobs samSoblodan gadavixvewo.
Tu wavedi, aRarasodes davbrundebi,
aRar meqneba daRestani.
gana SeeZlo mters aq Semosvla,
Cems naibebs* oqroze rom ar gavecvale?
sul cotac veRar moviTmineT,
rom mogvekriba axali Zala.
eh, rogori imedi mqonda,
rom me, Samili, erTiani saxelmwifos
Seqmnas SevZlebdi.

haji-muratis simRera

aafriale abreSumis bairaRebi,


gaiyolie ubralo xalxi,
Seni razmebiT gadmohyevi viwro bilikebs.
haji-murat, siwminde mogdgams winaparTagan.
mtris jogi, mTeli msoflioc rom ver garekavda,
Sen daifrine, Seni wera gaxda.
Sen aRmarTe sakuTari droSa,
Sen waiyvane ocdaaTi rCeuli vaJkaci.
992

992
Samxalis* cixe-koSks miadeqi.
ise dalewe rkinis WiSkari,
TiTqo ficrisa yofiliyos.
gauxedneli kvicebiviT gaacecxle mecixovneni.
cixis guSagni cxvrebiviT kafe…
haji-murati nuhbikes* mieWra…
oh, rogor Cavardnoda gulSi im qals!
ar ikadre, rom qurdulad wageyvana Tavadis qali,
gindoda, geTqva SamxalisaTvis
da amitom mixvedi masTan.
Samxal biim* erTi mZimed amoioxra.
_ eh, Samxal bii, ratom oxrav?
an Tavi ratom Cagiqindravs?
mTidan imitom Camovsulvar,
rom waviyvano Tavadis qali.
Tavi momikvdes, Tu dagitovo,
imasac vnaxav, Tu ar gamatan!
es uTxra Samxals da
taxtaze Semoisva nuhbike qali,
Sors waiyvana mTebSi, TavisTan.
Samxals sircxvili arguna wilad.
sircxvili, Tan rom gahyveboda mTeli sicocxle…
haji-muratma am werilis dawera brZana:
`Tumca Raribma dedam mSoba,
Tumc mamaCemic Raribi iyo,
me, haji-murat, laRad vcxovrobdi.
Samxalo, rogor ara grcxvenia,
mTels daRestanSi TavmoWrili
isev am qveynis Samxalad rCebi?!
aba, sicocxlis ra Rirsi xar?!~
haji-murat, naTeli daadges Sens saflavs!
mters Tu sadme Seeyrebodi,
Tavs waaclidi.
SenisTanebs did dRes rodi aZlevs ufali.
amitom xSirad udgas xolme
Cvens qveyanas mZime dReebi.

993

993
asevis Svilebis simRera

sikvdiliT dasjis dRe gaTenda


da fanjridan gaixeda abdullaTifma.
abdullaTifma fanjridan rom gadaixeda,
dainaxa _ modis jalaTi,
iRliaSi amouCria Zuis qamandi,
jaWvebs miwaze moaTrevs da
mwkrivad mosdeven saldaTebi.
modis jalaTi, xelSi uWiravs Zuis qamandi,
ukan mohyveba uzomo xalxi.
mtveri dgas gzaze.
_ eh, abii,* axla raRa unda vqnaT?
Tavs riT vuSveloT?
_ eh, Cemo Zmao, mTavaria, SiSiT ar wavxdeT.
Tu varT, viyoT, rogorc foladi,
Tu arada, miwaSi CavlpeT!
Cven uTavbolod viqceodiT.
axla ras uzam nikolozis jars?
Zmao, gmirulad SevxvdeT gansacdels,
romelic RmerTma mogvivlina,
SuadRisas, roca namazi Seasrules,
vaJkacebi sasikvdilod gaemzadnen.
roca gamoiyvanes da win gairekes,
roca Zuis qamandebs miuaxlovdnen,
abdullaTifma ufros Zmas Tvali gauswora.
_ Zmao, ras SemomCerebixar?
guli rkinaze magari maqvs.
rogorc mavalebs Cveni wesi,
guls ar gavitex!
vidre ar Caval Sav miwaSi
da vidre mkerdiT yviTel Tixas ar Sevexebi,
vidre jer kidev suli midgas,
Sors iqneba Cemgan simxdale.
dRes aq Seyrili ubralo xalxi
nu dabrundeba Sin naRvliani,
dRes aq Seyrilma oficrobam rusT xelmwifisa
994

994
ver unda Tqvas, rom sikvdiliT dagvaSineben!
Tu Senze adre me avedi saxrCobelaze,
Sens suls gaZleba gauWirdeba,
sicocxleSive naxav azrails,
gadmokarklavs vaSliviT Tvalebs,
ciskris varskvlaviviT wiTlad moelvares.
vaiTu, gagiWirdes amis atana,
agikankaldes tuCebi, cxviris nestoebi,
uzneo laCars daemsgavso.
amitom Cemze adre adi saxrCobelaze.
abdullaTifi marTlac pirveli avida saxrCobelaze,
ufrosma Zmam ki erTi samjer waiforxila.
_ hait, ymawvilebo, Cems Tavs ra aRar datrialda!
hait, ymawvilebo, erTxel ki ara,
meored vkvdebi. ai, esec Cemi sikvdili.
Cemi mSobeli dedis Svilma, Cemma umcrosma Zmam
Cems Tvalwin Tavi CamoixrCo Zuis qamandze.
Tumca ar medga sxeulSi seni,
sasikvdilo sneuleba axla vigrZeni!
ufrosi Zmac Tavis fexiT avida saxrCobelaze.
foladis zambarasaviT gaiWima.
viwro samare gauTxares.
kvlav amwvandeba balaxi gazafxulze…
roca vaJkacebs aseTi bedi wamoewevaT,
maT rCeulebs raRa darCeniaT? _ saxlebi gavon.

wkaruniT rom ReWav Sens lagams

wkaruniT rom ReWav Sens lagams,


maTraxis dartymiT TxasaviT rom SeiTamaSeb,
sisvi bedauris RvinisferTvaleba pirmSov,
vici, rom miabijeb fexareuli.
amis mizezi Seni sigamxdrea.
Tu safixvnoze Seni baTirebi* moiwyenen,
amis mizezi siRaribea.
miTqvams: sigamxdres cxeni ar mouklavs,
995

995
unagirma zurgi Tu ar gadautyava, ar dauwylula,
miTqvams: martoobas kaci ar mouklavs,
Tu axlomaxlo mteri ar iqna.
siRaribev, dageqces saxl-kari!
martoobav, Cagiqres kera!
siRaribe da martooba _
orive erTad wamogvewia da gavitanjeT.
mere ra, rom martoxela var?
mxdalebi ver SemaSineben!
_ ras gaxdebi, martokaco, yvelas Tu ar moefere?
Tu saZovrebs gadagiwvaven?
Tu SarbaTSi sisxls Cagisxamen?
Tu Seni sisvi bedauri daiqanceba?
Tu xelSi Cagatydeba spilenZis maTraxi?
Tu nagazebs dagadevneben?
_ Tu saZovrebs gadamiwvaven,
abreSumiviT norC balaxs SevWam,
Tu SarbaTSi sisxls Camisxamen,
fskerze darCenil SarbaTs davlev,
Tu Cemi sisvi bedauri daiqanceba,
Sevardens daviWer da imas Sevkazmav,
Tu xelSi Camitydeba spilenZis maTraxi,
gorakebidan yviTel gvelebs avitaceb,
Tu nagazebs damadevneben,
me maTTvis tyavi ki arada, mgeli viqnebi.
cal muxlze wamoviCoqeb da
nemsis yunwSi gavaZvren tyvias!
me fiWvis xis mrude toti var,
Tund marwuxebSi momaqcion, ar gavswordebi!
me dedaCemma Savi mSoba,
sapniT rom mbanon, ar gavTeTrdebi!
Tumca Raribi kazaki var, Cemo batono,
me mxolod Sens qals movitaceb!

996

996
simRera abdulaze

_ adeqi, Cqara wamodeqi, Cemo abdula,


aulis TavSi mteri gamoCnda.
moxucebs Sin dabrunebas ar anebeben,
tyved mihyavT Cveni qalebi da qaliSvilebi!
_ ver wamovdgebi, dedaCemo, ver wamovdgebi,
Tavi amtkivda, deda, vkvdebi,
dRes Tu movkvdi, Sen iqnebi amis mizezi!
_ Tu Tavi gtkiva, wamoweqi da daiZine!
ggonia, akvanSi CagaTbuneb?
Tu, patara xar? geSinia, ar gadamTvarde?
kalTaSi mewvine, ginanavebdi,
eqvs Tves Cemi xelisguliT gaWmevdi saWmels.
Cems Tavze cikaniviT gaTamaSebdi,
mokle RameebSi ormocjer vdgebodi,
Cemi ormoci ZarRvidan SenTvis nawovebi TeTri rZe, Svilo,
Wrilobebidan alisfer sisxlad gadmogeRvaros!
amaRamdeli Cemi dalocva
yels avgarozad dagekidos!
_ rad ar masveneb, dedaCemo, rad ar masveneb?
Cemi sikvdilic ver dagamSvidebs!
wuxelis, deda, sizmari vnaxe:
TafluWs svamdnen zeda oTaxSi,
qveda oTaxSi saxalaTed qsovilsa Wridnen.
WiSkarTan idga xis cxenebi,
zed farCa hqonda gadafarebuli.
_ zeda oTaxSi SarbaTs rom svamden,
sasmelia Seni qelexis.
qveda oTaxSi qsovils rom Wridnen,
es, albaT, Seni sudaraa,
WiSkarTan rom xis cxenebia,
albaT, Seni cxedaria sinaJaze* dasvenebuli!
Tu zed farCa aqvs dafarebuli,
datyvevebaa, albaT, Seni.
abdulas brazi moeria da risxvad iqca.
lursmnidan Camoglija Tavisi far-xmali.
997

997
paWiWisamaram cxeni Sekazma,
unagirs mietana, magram ver Sewvda.
mivida deda, zurgSi ubiZga.
abdula cxens moevlo da maTraxi dahkra,
soflis Tavisken gaaWena,
mters daewia, gaafTrebiT ekveTa da
risxvad daatyda, arnaxuli saqme dahmarTa.
sisxlis tbori uzangebs miswvda,
xevebi aivso mtris TavebiT!
sust adgilze mohxvda isari
da sasikvdilod daiWra igi.
Tavi miabruna, marjvniv gaixeda _
ufrosi Zma aRara hyavs, veravin hkiTxavs,
`rogora xaro?~
Tavi miabruna, marcxniv gaixeda _
umcrosi Zma aRara hyavs,
fexze veravin wamoayenebs.
Seexmiana erTgul megobars,
isic maSinve masTan gaCnda.
_ aiRe, Zmao, Cemi sxeuli _ yviTeli oqro,
amiyvane da momexvie,
gadamiWeri xerxemali, cxens gadamkide,
dedas miarTvi Cemi cxedari!
_ Cemi abdulas sxeuls _ yviTel oqros
aviyvan da gulSi Cavikrav,
ar gadavuWri xerxemals, cxenze ar gadavkideb,
mis cxedars dedas ar mivarTmev.
Sejeqi cxenze, rogorc vaJkacs Seefereba,
sisxliT auvse mters Tvalebi!
Sejda cxenze, rogorc vaJkacs Seefereba,
sisxliT auvso mters Tvalebi!
miadga Tavisi saxlis WiSkars.
_ deda, gamiRe, numc Rirsebia gaReba am kars!
Sens Svils isarma uwia da veRar inZreva.
wyeulimc iyos! sasikvdiloda var daWrili!
_ Svilo, isari kiara da, birTvi unda mogxvedroda.
miabrune eg Seni cxeni,
998

998
samjer maTraxi gadauWire
da vidre Seni Zmakacebi mogrovdebian,
cxeni quCaSi gaaWene, gamoaWene!
abdulam cxeni miabruna,
samjer maTraxi gadauWira
da vidre misi Zmakacebi mogrovdebodnen,
cxeni quCaSi gaaWena, gamoaWena.
amasobaSi azraili mivida masTan da waiyvana.
_ gana iseTi mZime iyo Wriloba, rom momkvdariyavi?
Cemebr ikvnesos im mxdalis dedam,
vinc Cemi Svili daamarcxa!
_ dedav, xevebSi, albaT, ukve
dafrinaven gareuli batebi, dedav!
Seni Svili rom daamarcxa, im mxdalis dedam
Senze adre daiwyo glova.
Sen Tu erT dRes itireb da erT dRes mokvdebi,
maTTvis yoveldRe cremlebia, moTqma, tirili.

yafir-yumuxeli* budaiCis qali viyavi

yafir-yumuxeli budaiCis qali viyavi,


Sida oTaxSi* Senaxuli ganZi viyavi,
qorwilSi rom gamovCndebodi, yvelas Tvali Cemze rCeboda.
satiralSi gamovCndebodi, damfrTxal Cits vgavdi.
yvavilnari da ayvavebuli xe viyavi,
baRebSi laRad gadaSlili vardi viyavi,
xodabunebze dadebuli Tovli viyavi,
broweuli viyavi, Tavissave CrdilSi mosuli.
yuri damigdeT, giambobT Cems ubedurebas:
vinc Semibralebs, itiros Cemze.
yelze Sebmuli marjnis mZivebi
yafir-yumuxis sasaxleSi
gamiwyvites da damibnies,
ulamazesi Cemi sxeuli
sastiki Samxal-biisaTvis gadaixsna.
Sercxvenilia Cemi qaloba.
999

999
erTbaSad gaqra yvela ocneba,
Sav mdinareSi CaiZira yvela imedi,
cecxlis zRvaSi Caikarga Cemi ocneba,
qaliSvilobis saxelze Savi xufi damafares.
Samxals borkildadebuli vyavdi.
viwro saflavSi CaumarxavT qalwulis suli.
sisxlis cremlebi mdis Tvalebidan.
mcvelebad nukerebi momiCines,
moxucebuli mamaCemi cxenis sabelze gamoabes,
sul wamebaSi ratom gadis Cveni cxovreba,
ise varT savse ubedurebiT, rogorc sasmeliT.
dardi zedized daedo Cems guls.
mZime dReebi damatyda Tavze.
ymawvilqalobis naTeli dRe
damibnelda da gamiSavda,
am sircxvilma gamiwama saTuTi suli.
didxans vfiqrobdi, sisxlis cremlebiT
mevseboda Savi Tvalebi.
gamiskda RviZli, nafleTebadRa meqca guli.
Cemo sabralo, moxuco mamav,
Raribi mojamagire ki iyavi,
magram patiosnebiT gana bevri Segedreboda?
mtanjvelebma Tavi mogWres da
sicocxle Sxamad giqcies.
aivso guli, uWirs xerxemals!
Samxal-biiebs xalxisTvis sircxvili moaqvT:
ymawvil qalebs vaWrebs urcxvad mihyidian,
Tivis zviniviT gadabuges sawyali xalxi.
sacodavebs wivac ara aqvT,
cecxlic verafriT daunTiaT,
guli auyriaT am cxovrebaze.
ymawvil qalebs cxare cremlebs aRvrevineben,
saxeze Sav murs asmevineben _
Samxals TavianT silamazes
umalaven, pirs ar ibanen,
eSiniaT, Samxal-biis ar moewonos isini da
yafir-yumuxis maRali kldidan
1000

1000
Tavis ankesi ar esrolos.
netav cxoveli vyofiliyavi,
rom Tavisuflad mecxovra tyeSi!
Samalis xeli amcdeboda,
laRad unda merbina tyeSi!
CitiviT unda mefrina caSi!
netav SemeZlos ukvalod gamaqro amqveynidan!
dardis badeSi gaeba suli, arsaidan aris Cemi xsna.
aRar minaxavs mSobeli deda _ ar aris igi!
umowyalod mcems Tavadis coli,
pirze marfurTxebs,
mTel dRes baRis kuTxeSi vzivar,
Rames vatareb Samxalis mklavebSi.
Cemi cxovreba Caileva am xafangSi _
Samxalis saxlSi, sadac didi codva trialebs.
Cveni sisxli cecxliviT iwvis,
suli wagvarTves Samxal-biiebma,
zurgze tyavi rom gadamaZres,
wvivebi gamisisxlianda.
tanjvad miqcies es cxovreba,
gauTavebel omSi gadis Cemi sicocxle.
urmis xelnebiviT grZeli nawnavebi
marwuxebiT Camomaglijes,
kokori mkerdi uToTi damiwva Tavadis qalma.
ra dro dagvidga, cocxlad wvaven adamianebs,
debi namusaxdilebi ixocebian.
Sevardnebo, mTebisken gafrindiT Cqara,
saTaveSi CaiyeneT beladi, Suris maZiebeli!
moemzadeT da magrad geWiroT xelSi Tofebi!
gamagrdiT, Cemo naTesavebo,
dadga dro, unda davixocoT namusisaTvis!

1001

1001
simRera rva mamalze

guTans Sevubi rva mamali


da rva dRes vxnavdi.
bevri viSrome da mere
erTi saTiTe fetvi davTese.
yarauli davuyene
da Sin davbrundi.
yaraulma kacis piriT SemomiTvala:
fetvis samkelad mobrZandio.
xelSi aviRe namgali,
mxrebze movisxi qurqi,
pirSi gavirWe Cibuxi
da fetvis samkelad wavedi.
yanaSi taxi Semosuliyo.
`rom daminaxos, gamomekidos,
cudad iqneba saqme-meTqi~.
gavixed-gamovixede,
vera vnaxe ra, rom damertya.
bolos, Cibuxi rom meWira,
is movuqnie da vesrole.
taxi garbis, fetvi ki iwvis…
mTeli yana gadaibuga,
taxic gaiqca,
momkili fetvi rom gavlewe,
erTi saTiTe Zlivs gamovida,
isic mwonavs miveci da
Sin wamovedi…

simRera kurdRelze

ar gamovkidebivar,
ise daviWire erTi kurdReli,
ar damiWeria,
ise davkali erTi kurdReli.
im kurdRels aTi girvanqa
1002

1002
xorci dascvivda,
im kurdRels ormoci girvanqa
qoni dascvivda.
im qoniT cali qalamani
Zlivs gavipoxe.
meore cali momemdura.
Cavicvi momduravi qalamani.
gzas gavudeqi.
sami zRvis napirs mivadeqi,
ori zRva sul damSraliyo,
mesame ki uwylo iyo.
uwyloSi bade gavSale.
sami lifsita amohyva.
ori sulmTlad gamomxmari,
mesame ki _ usulado.
usulado wamoviRe,
gzas davadeq, wamovedi.
sami auli Semomxvda:
ori sulmTlad dangreuli,
mesame _ ukacrieli.
ukacrielSi Sevedi,
sami qvabi Zlivs vipove,
ori qvabi damtvreuli,
mesame _ Zirgavardnili.
Zirgavardnili cecxlze Semovdgi,
Camqral buxarSi Semovdgi.
Sig mkvdari Tevzi movxarSe.
buxridan wyali gadmoskda,
qvabi ki TavisTvis duRda.
ise gavZexi, ar miWamia.
iqidan rom wamovedi,
Rrma WaobSi Cavifali.
ekal-bardebimc amova
berbiWa kacis sawolze.

1003

1003
proza

xadar-dudarxanisa da inJilCarxis zRapari

erT kacs Svidi vaJi da erTi qali hyavda. qals inJilCarxi erqva.
erTxel qali fanjarasTan ijda. dainaxa, xeze Zalian lamazi Citi
Semoskupda.
_ xalxno, qveyanaze rame iqneba am Citze lamazio? _ SesZaxa
qalma.
_ xadar-dudarxanis silamazesTan Cemi ra saxsenebeliao, _
adamianis eniT upasuxa Citma.
amis gagoneba iyo da, qals xadar-dudarxanis siyvaruli Cau-
varda gulSi, dRiTidRe dneboda. gadioda dReebi, Tveebi, veravis
gaego, ra seni sWirda inJilCarxs. bolos mamam erTi dedaberi moay-
vanina. dedaberma qali gasinja da Tqva:
_ Tu amis avadmyofobis mizezis gageba gindaT, mouxarSeT
msuqani da mWle xorci, miarTviT da miayuradeT, ras ityviso.
asec moiqcnen. xorci rom miutanes, qalma daxeda msuqan naWers
da Tqva:
_ erT dros mec am xorciviT msuqani viyavio; mere aiRo mWle
xorci da Tqva:
_ rac xadar-dudarxani Semiyvarda, amaze gamxdari varo.
amis gagonebaze mamam Svidive vaJs uxmo:
_ vin aris xadar-dudarxani? aucileblad moZebneTo! _ ubrZana.
wavidnen Zmebi xadar-dudarxanis saZebrad. eqvsi Zma uambod
dabrunda, umcrosma ki gaigo: xadar-dudarxani erT-erTi saxanos
patronia, did, lamaz sasaxleSi cxovrobs da Tavadac Zalian lama-
ziao.
moZebna umcrosma Zmam xadar-dudarxanis saxano, mis sasaxle-
Sic Sevida, Sexeda xadar-dudarxans, misi silamazis Semxedvarem
goni dakarga. roca moasulieres, xadar-dudarxanma hkiTxa:
_ vina xar da risTvis mosulxaro?
imanac yvelaferi uambo. maSin xadar-dudarxanma uTxra:
_ kargi, Cems tansacmels gamogigzavniT, garecxeT, WuWyiani
wyali sadme gadaRvareT, sufTa ki Tqveni saxlis garSemo moasxiT.
1004

1004
sadac WuWyian wyals daRvriT, iq Savi ekali amova, sadac sufTas _
fiWvebi gaizrdeba da imiT mogagnebTo.
Zma gaxarebuli dabrunda Sin. tansacmeli erT dedabers misces
gasarecxad. im dedabers erTi qeciani gogo hyoloda. ifiqra, Cems
qals mivaTxoveb xadar-dudarxansao. amitom sufTa wyali Tavisi
saxlis garSemo moasxa, WuWyiani ki inJilCarxis saxlTan daRvara.
meore dRes marTla movida xadar-dudarxani. fiWvebSi Zlivs miag-
no dedabris qoxs da waiyvana misi qeciani gogo. inJilCarxi ki darCa
Sin, fanjarasTan.
_ RmerTo, lamaz Citad maqcieo, _ SesTxova da marTlac, iqca
Citad, gafrinda da xadar-dudarxans mxarze daajda.
_ ra lamazi Citia, _ Tqva xadar-dudarxanma da moefera.
qecianma gogom eWvi aiRo da xans Caacivda:
_ am Cits Tvalebi dasTxare da gadaagde, Torem ukan dav-
brundebio.
_ ras erCi am mSvenier Citso? _ uTxra xadar-dudarxanma, ma-
gram bolos iZulebuli gaxda, dahyoloda gogos nebas. qecianma
gogom Citis Tvalebi jibeSi Caiwyo. gza gaagrZeles. gzaze dagde-
buli TvalebdaTxrili inJilCarxi ki kvlav exveweboda RmerTs:
_ RmerTo, oqrostarian maTraxad maqcie da xadar-dudarxanis
gzaze damdeo.
marTlac, iqca maTraxad da xadar-dudarxanis gzaze daido.
_ ra lamazi maTraxiao, _ Tqva man, aiRo, Sin waiRo da lurs-
manze dakida. qeciani gogo isev Caacivda:
_ Zalian mciva, Tu mag maTraxs ar dawvav, ver gavTbebio!
xans barem ki enaneboda maTraxi, magram ra eqna? dawva da nacari
ezoSi gadayara. im adgilas oqros cxensabeli amovida.
qecianma gogom isev moiavadmyofa Tavi:
_ Tu am cxensabels ar dawvav, ver gavTbebio.
isic dawves. nacari erTi saxlis ukan gadayares. im saxlSi erTi
Raribi qali cxovrobda, ori vaJi hyavda. vaJebi mTel dRes muSao-
bdnen, saRamoobiT Sin brundebodnen da sixaruliT avsebdnen dedis
guls. erT dRes gaiRviZes vaJebma da dainaxes, saxlis ukan Zaxveli
amosuliyo. dedas sTxoves, amiT Rvezeli gamogvicxeo, TviTon sa-
muSaod wavidnen.
dedam gamoacxo Rvezeli, dado magidaze da Svilebis dabrune-
bamde dasaZineblad wamowva.
1005

1005
dabrundnen saRamos vaJebi. xedaven, Rvezeli ar ari. eZebes,
ver ipoves. ifiqres, viRac Semosula da SeuWamiao. carieli puriT
ivaxSmes, dawvnen, daiZines.
diliT oTaxebi dagvil-dasufTavebuli daxvdaT. gaukvirdaT,
magram axlac verafers mixvdnen da samuSaod wavidnen.
meore dResac saxli dagvil-dasufTavebuli daxvdaT. mesame
dRes daudarajdnen da naxes, skivridan Zalian lamazi usinaTlo
qali amovida, iqauroba daalaga, dagava. gaocebulma Zmebma hkiTxes:
_ vina xar, SeiTani* Tu jinio?*
_ alahma damifaros SeiTnobisa da jinobisagan! adamiani var.
visac qaliSvili ara hyavs, misTvis qaliSvili var, visac vaJiSvili
ara hyavs, misTvis vaJiSvili varo.
_ valahi,* me ori vaJiSvili myavs, Cemi qaliSvili iyavio! _
sTxova Raribma qalma. misma Svilebmac qali dasaviT miiRes, Zalian
ufrTxildebodnen da siamtkbilobiT cxovrobdnen. inJilCarxi
Tmebs rom ivarcxnida, oqroebi scvioda. moagrova is oqroebi, mis-
ca Zmebs da uTxra:
_ xom xedavT, Tvalebi ara maqvs. aiReT es oqroebi da Tvalebi
miyideT, oRond, cxvrisasa da Zroxisas nu miyidiT, Citis Tvalebi
miyideTo.
_ kargio, _ uTxres Zmebma da wavidnen. cxvrisa da Zroxis Tva-
lebi ar iyides, magram Citis Tvalebic ver iSoves. Zebna-ZebnaSi xa-
dar-dudarxanis sasaxles miadgnen. qeciani gogo oqros daexarba
da xadar-dudarxans mxarze rom daajda, im Citis Tvalebi mihyida
Zmebs. moitanes Zmebma Citis Tvalebi da misces inJilCarxs. manac
Caisxa isini da mSvenier Tvalxilul qalad iqca.
amis Semdeg inJilCarxis Tmis varcxnisas mogrovili oqros
nawili xalxs dauriges, nawiliT ki didi sasaxle aaSenes. sasaxlis
kari yovel gaRebaze `inJilCarxi, xadar-dudarxanis siyvaruliT
Sepyrobilio~, _ ambobda.
injilCarxs erTi cxeni hyavda, Zalian kargad uvlida. Turme
xadar-dudarxani karg cxens eZebda, magram ver Soulobda. bolos
gaugia, ama da am qals kargi cxeni hyavso. mivida inJilCarxis sa-
saxleSi. kari rom gaaRo da Semovida, moesma: `inJilCarxi, xadar-
dudarxanze sevdiT Sepyrobilio~. gaukvirda, magram veraferi
gaigo da cxenis sanaxavad wavida. cxeni iwva. xanma maTraxi gadahkra.
cxeni adgilidan ar daiZra. kidev gadahkra, arc axla ganZreula.
bolos erT-erTma Zmam uTxra:
1006

1006
_ mag cxens cemiT ver wamoayeneb, amqveynad erTaderTi adami-
ania, romelsac eg emorCilebao.
_ vin ariso?
_ Cveni da inJilCarxio, _ upasuxes Zmebma da qali aCvenes.
roca inJilCarxi sasaxlidan gamodioda, isev gaisma karis xma:
`inJilCarxi, xadar-dudarxanis siyvaruliT Sepyrobilio~. qalma
cxens xeli Seaxo da uTxra, adeqio. cxeni wamoxta. xadar-dudarxans
cxeni kidevac daaviwyda, qals Tvali veRar moaSora.
_ es qali vin aris da sasaxlis kari ras ambobso, _ ikiTxa.
yvelaferi wvrilad uambes. xadar-dudarxani ganrisxda: es ra
tanjva gadaxdenia inJilCarxso.
Sin rom dabrunda, cols hkiTxa:
_ gauxednavi raSi girCevnia, Tu gaxednili jaglagio?
_ jaglagi rad minda, gauxednavi raSi mirCevniao.
_ nurc ganSorebixar Sens arCeul cxenso, _ Tqva xadar-
dudarxanma, qeciani qali gauxednav raSs fexze gamoabes da mind-
orSi gaagdes.
amis Semdeg xadar-dudarxanma didi qorwili gadaixada da in-
JilCarxTan erTad bednieri cxovreba daiwyo.

qiliCTeSi*

iyo erTi monadire. sanadirod rom midioda, cols ubarebda:


_ aramc da aramc cecxlSi RviZli ar Caagdoo!
erTxel colma ifiqra:
_ viTom, ra moxdeba, Tu Cavagdebo? da gavarvarebul nakverCx-
lebze RviZli daagdo. cecxlma daiSiSina da nel-nela Caqra.
_ ai, Turme ratom meubneboda Cemi qmari, cecxlSi RviZls nu
Caagdebo. axla sad viSovo cecxli? xalxno, es ra Cavidineo! _ Tqva
qalma, aiRo aqandazi da cecxlis saSovnelad wavida.
iara, iara, Sors sinaTle SeniSna. miuaxlovda da ra dainaxa! calT-
vala qiliCTeSi misjdomia cecxls da saqonlis barkals wvavs. qalma
gaqceva daapira, magram qiliCTeSma ar gauSva, cecxlTan dasva.
saRamos qmari nadirobidan rom dabrunda, naxa, saxls klite
adevs.
_ netav, sad wavida Cemi colio, _ Tqva da Tovlze darCenil
1007

1007
nakvalevs gahyva. iara, iara da qiliCTeSis sadgoms miadga. xedavs,
misi coli gamoqvabulSi zis, iqve qiliCTeSs sZinavs. monadirem
cols aniSna, gareT gamoiyvana da gaiqcnen.
Sin rom mividnen, qmarma uTxra:
_ ratom ar Seasrule Cemi naTqvami? cecxlSi rom RviZli ar
Cagegdo, es dRe xom ar dagvadgeboda. axla qiliCTeSi Cvens kvals
gamohyvebao.
_ ZaRli avuSvaT da fanjrebs gisosebi gavukeToTo, _ uTxra
colma.
_ qiliCTeSs Seni ZaRli da gisosebi ras daaklebso? _ gaecina
qmars.
rom daRamda, qmarma kunZSi xmali CaarWo, nabadi gadaafara,
TviTon ki Tofi aiRo, xeze avida da lodni daiwyo.
ar gasula didi xani da, ezoSi qiliCTeSi Semovida. miixed-moixe-
da, raRac Savi SeamCnia. miuaxlovda, xedavs, nabadia! ifiqra, nabdis
qveS kaci iqnebao da mokvla daupira, zed daawva. daawva da xmals ki
wamoego! saSineli yvirili morTo da wamoxta. am dros monadirem
xidan Tofi daaxala. Wrilobebisagan Zalagamoleulma qiliCTeSma
gaqceviT Zlivs uSvela Tavs.
diliT naxes, mTeli ezo sisxliT iyo mosvrili!
_ netav, ra mouvidao, _ ifiqra monadirem da sisxlian kvals
gahyva. kvalma erT gamoqvabulTan miiyvana. gamoqvabulidan tiri-
li Semoesma. Sevida da xedavs, qali zis da tiris.
_ ei, vina xar, eSmaki Tu adamianio? _ hkiTxa monadirem.
_ eSmaki rad viqnebi? adamiani var. didi xnis winaT qiliCTeSma
momitaca da colad damisva. axla igi daWrili dabrunda da mokvda.
aRar vici, sad wavide da amitom vtirio, _ upasuxa qalma.
monadirem naxa, rom qiliCTeSi marTla momkvdariyo. qalis
gverdiT ki calTvala bavSvi iwva _ qiliCTeSisagan hyoloda.
monadirem bavSvi mokla da qali aulSi waiyvana. xalxma qali
icno. faraulidan, dergelidan Tu sxva romeliRac aulidan ram-
denime wlis winaT erTi qali dakargula. Turme qiliCTeSs mouta-
cia. naTesavebs Zalian gauxardaT misi dabruneba.

1008

1008
feimaxani, romelmac mamasaxliss ajoba

erT paraskevs, roca qosTeqelebi* locvidan brundebodnen,


SemoxvdaT mTvrali mamasaxlisi Toqai.
_ ei, jamaaTno!* me Tqven arafrad mimaCnixarT da ai, ras gety-
viT: Tu am sam dReSi qoisus* napirebisaTvis tyavi ar gagiZvriaT,
Tqven TviTon gagaZrobT tyavso! _ uyvira mamasaxlisma.
xalxma vin bariT, vin weraqviT flateebis Camongreva da qvebis
Camoyra daiwyo, magram gana SeiZleba, miwas tyavi gaaZro? miatoves
es fuWi saqmianoba da dafiqrdnen. am dros xalxs ori oboli Zma
gamoeyo:
_ gvijobs gaviqceT, Torem Toqai dagvxocavso, _ Tqves.
gaqceulebma boTaiurTs* rom miaRwies, moSivdaT. erT saxls
miadgnen da wyali iTxoves. ymawvilma qalma gamoutana. am qals fei-
maxani erqva. feimaxanma Zmebs Sexeda da hkiTxa:
_ ra feri wagsvliaT, moxda rameo?
_ Cven qosTeqelebi varT. mamasaxlisma qoisus gatyaveba gvi-
brZana. aba, rogor gavatyavebT?! arada, daxocviT gvemuqrebao, _
upasuxes Zmebma.
feimaxanma urCia:
_ dabrundiT, midiT Toqai mamasaxlisTan da uTxariT: cocxa-
li batknis gatyavebas Cveuli ara varT. jer dakali mdinaris napir-
ebi da mere gavatyavebT-Tqo.
dabrundnen oblebi qosTeqSi. mamasaxlisi ki ukve yviroda:
_ sad aris napirebis tyavio?
ori Zma win wamodga:
_ hei, Toqai, sad gagonila cocxlis gatyaveba? Sen dakali mdi-
naris napirebi da gatyaveba Cvenze iyoso!
mixvda Toqai, rom ajobes. xalxi Sin gauSva, oblebi ki TavisTan
ixmo da hkiTxa:
_ vin gaswavlaT es pasuxio?
_ boTaiurTelma feimaxanmao.
meore dRes mamasaxlisma Tanasoflelebs cxra kevri moatanina
da biWebs ubrZana:
_ es kevrebi feimaxans wauReT, safuarSi Cados, kargad gamoi-
yvanos, moTelos da qurqi Semikeroso.
biWebma kevrebi uremze Seawyves da feimaxans wauRes. qali st-
1009

1009
umrebs Seegeba da hkiTxa:
_ ra mogitaniaTo?
_ Toqaim gamogigzavna. safuarSi Cade, gamoiyvane, moTele da
qurqi Semikereo.
_ kargi, fardulSi daawyveTo.
mere biWebi Sin SeipatiJa, sufra gauSala, TviTon ki tomara
aiRo da ezoSi gavida. sanam stumrebi Wamdnen, tomara kenWebiT aav-
so, Tavi moukra da uremze Seagdo. stumrebi wasasvlelad rom mo-
emzadnen, feimaxanma uTxra:
_ Toqais gadaeciT, Seni gamogzavnili kevrebiT qurqs Segik-
erav, oRond axla Zafi ara maqvs. abreSumis parks vugzavni, nu da-
izarebs da Zafi amoaxvevinos. rogorc ki Zafs gamomigzavnis, qurqs
Sevukeravo.
qosTeqSi mamasaxlisma biWebs hkiTxa:
_ ra moitaneTo?
_ feimaxanma gamogigzavna, Zafi amoaxvie, rom qurqi Segikeroo,
_ upasuxes biWebma da kenWebiT savse tomara miarTves.
ramdenime xnis Semdeg feimaxani da mamamisi tyeSi SeSis mosaWre-
lad wavidnen. gzis piras veeberTela muxa idga. feimaxanma misi moW-
ra daiwyo, mamamisi ki tyeSi Sevida. am dros Toqai hasaviurTSi mid-
ioda. muxis mWreli qali rom dainaxa, uremi SeaCera:
_ sadauri xar da ra gqviao? _ hkiTxa.
_ boTaiurTeli var da feimaxani mqviao, _ upasuxa qalma.
_ hoo, gamigia, rom Zalian Wkviani qali xaro, _ uTxra mamasax-
lisma _ Tu marTalia, mipasuxe ramdenjer Semohkari am xes da ram-
deni nafoti dascvivdao?
feimaxanma upasuxa:
_ me erTi sawyali qali var, Seni saxeli ki Sors gavardnila.
aba, SenTan sad moval? jer me gkiTxav da Tu mipasuxeb, mere mec gi-
pasuxebo.
_ kargi, mkiTxeo, _ Tavmomwoned Caicina mamasaxlisma.
_ rac qosTeqidan gamoxvedi, ramdeni nabiji gadadga Senma cx-
enma da ramdeni bruni gaakeTa Seni urmis Tvalmao.
_ sjobs, am qals moveSvao, _ ifiqra mamasaxlisma da cxens ma-
Traxi gadahkra.

1010

1010
WriWina yadi*

Zvel droSi cxovrobda erTi mwyemsi, WriWina erqva. saqonlis


mwyemsvis garda sxva saqme ara hqonda ra.
erTxel WriWinas coli qorwilSi wasula. wasula, magram iq yu-
radReba aravis miuqcevia. karTan Zlivs argunes Turme adgili, ya-
dis coli ki sapatio adgilas gamouWimiaT, iq, sadac pativsacemi da
dasafasebeli xalxi msxdara.
qorwilidan dabrunebuli coli Casciebia WriWinas:
_ ei, kaco, ginda Tu ara, yadi unda gaxde. qorwilSi rom mivdi-
var, aqaoda, mwyemsis coliao, zedac aravin miyurebs, yadis cols
sapatio adgilze wamoaskupeben xolmeo!
WriWinas gaukvirda:
_ qalo, mTeli cxovreba mwyemsobaSi gamitarebia, Cemgan ra
yadi dadgebao?
magram coli ar moeSva: `gaxdi yadi da gaxdi yadio~. sxva gza
ar iyo da saRamos samwyemsuridan dabrunebulma WriWinam xalxs
Seatyobina, xvalidan Tqveni saqonlisTvis aRara mcalia, yadi unda
gavxde, sxva mwyemsi eZebeTo.
diliT xalxma saqoneli gamoreka, WriWina ki ar Cans. Sin mia-
kiTxes. xedaven, wamowolila da arca fiqrobs gamosvlas. ramdeni
ar exvewnen: gamo, geyofa xumroba, sadauri yadi xar? Seni saqonel-
ic gamorekeo, verafers gaxdnen.
gavida erTi dRe, meore. WriWina Sinidan fexs ar dgams. am ambav-
ma xanis yuramdec miaRwia. xanma, misma vezirebma, yadim bevri icines.
bolos yadim Tqva:
_ dido xano, ra iqneba, uboZeT yadioba erTi sami dRiT, gaigos
am WriWina mwyemsma, rom yvelas ar SeuZlia yadiobao.
xanma Tqva:
_ kargi, vsinjoT da vicinoTo.
daibara saxlSi WriWina da yadioba uboZa. Tan imaze fiqrobda,
rogor gamoecada. gavida erTi dRe, meore. mesame dRes xans aqle-
mebi daekarga. man ixmo WriWina da uTxra:
_ aqlemebi damekarga. Tu yadi xar, unda gaigo, sad arian.
Caixede Sens wignebSi, gaige, ras geubnebian. Tu xvalamde ipovi, ipo-
vi, Tu arada, Tavs mogaWrio.
Sin mowyenili dabrunda WriWina. mis cols qorwil-qorwil sia-
1011

1011
rulSi utarebia dro da pativiscemisa da dafasebis yadri gaugia.
_ ratom mogiwyenia, ra mogividao? _ hkiTxa qmars.
WriWinam uambo, raSic iyo saqme da uTxra:
_ droze sagzali momimzade, iqneb gaqceviT vuSvelo Tavs! im
wignebis wakiTxvac ki ar SemiZlia da aqlemebs rogor vipovio?!
aiRo WriWinam Tavisi sagzali da soflidan gavida. mTeli Rame
iara. diliT erT RartafSi Cavida da ras xedavs?! xanis aqlemebi aq
ara wvanan? WriWina maSinve Sin dabrunda da, TiTqos araferi momx-
darao, lodini daiwyo. roca dro movida, aiRo yurani* da xanis sa-
saxlisaken gaemarTa.
_ aba, yadi akam,* sad arian Cemi aqlemebio? _ hkiTxa xanma.
_ vnaxoT, ras gveubneba yuranio, _ upasuxa WriWinam, Camojda,
abgidan yurani amoiRo, cota xans yuradRebiT Caacqerda da Tqva:
_ dido xano, rogorc es wminda wigni ambobs, Seni aqlemebi sof-
lis bolos rom Rartafia, iq ariano.
_ kargi, vnaxoT, magram Tu matyueb, Tavi aRar SegrCebao, _
uTxra xanma da msaxurebi gagzavna. maT marTlac ipoves aqlemebi da
sasaxleSi morekes.
amis Semdeg WriWinas saxeli gauvarda. mis colsac qorwileb-
Si didi pativiT iRebdnen. qurdobamac iklo _ qurdebs eSinodaT,
yadi mogvagnebso.
erT Rames, roca WriWina da misi coli gancxromaSi iyvnen, xanis
xazina gaqurdes. xanma isev ixmo yadi da ubrZana:
_ WriWina yadi, wuxel xazina gamiqurdes. Tu qurdebi ar gipo-
via, Tavs gagagdebinebo.
im Rames WriWinas saxlis erdodan isev amodioda boli: gas-
aqcevad gamzadebuls coli sagzals ucxobda. is iyo, unda wasuli-
yo, rom WiSkarze daakakunes. WiSkari gauRes Tu ara, sami-oTxi kaci
Semovarda. yadis win muxlebze daecnen:
_ yadi, gevedrebiT nu gagvwiravo!
yadis ver gaego, vin iyvnen, ra undodaT.
_ WriWina yadi, Segvibrale! ukve gagebuli geqneba, vin gaqurda
xazina. waiRe naqurdali, oRond xans ar uTxra, rom Cven viyaviTo.
WriWinam xelad iazra, raSic iyo saqme, magram ar SeimCnia, viTom
dafiqrda da Tqva:
_ rasakvirvelia, vicodi, oRond xanisaTvis araferi miTq-
vams. mecodebodiT, sasikvdilod ver gagimeteT. axla waiReT eg
1012

1012
naqurdali da qalaqs rom dasCerebia, im kldeSi damaleT. xani ve-
rafers gaigebso.
gaxarebulma qurdebma WriWinas madloba gadauxades da wavidnen.
diliT aiRo WriWinam Tavisi dafleTili yurani da sasaxlisak-
en gaemarTa. iq xalxi Sekrebiliyo, yadis elodebodnen, aintereseb-
daT, ipovida Tu ara naqurdals.
WriWina Tavis adgilze dajda, gadaSala yurani da Tqva:
_ aba, ars gvetyvis es wminda wignio? _ Tan Caacqerda, viTom
kiTxulobda.
_ dido xano, rogorc es wminda wigni gvatyobinebs, Seni xazinidan
waRebuli ganZi qalaqis Tavze rom didi kldea, iq aris damarxuli.
wavidnen, moZebnes. marTlac iq aRmoCnda.
amis Semdeg mTel qveyanas moedo WriWina-yadis saxeli. mis
colsac, vis qorwilSic ar unda misuliyo, didi pativi da dafaseba
hqonda.
dro gadioda. `ase xom yadiobasac davemSvidobebio~, _ SeS-
foTda yofili yadi da xans uTxra:
_ dido xano, am WriWinam orjerve Tavisi codniT ki ara, SemTx-
veviT gamoicno. aba, sad gagonila uswavlel mwyemss yadioba SeZle-
bodao?
xanma ifiqra, mesamedac Sevamowmeb WriWinaso. Seyara xalxi,
iaxla da WriWinas saxlisaken wavida. gzaSi sul imaze fiqrobdnen,
rogor SeemowmebinaT WriWina. am dros fexebTan patara WriWina ga-
mouxtaT. xanma rom dainaxa, Tqva:
_ am WriWinas daviWer, muWSi davmalav da yadis vkiTxav, muWSi
ra maqvs-meTqi. daixara, magram WriWina gverdze gaxta.
xanma uTxra:
_ amjerad gadamirCi, magram meoredac vcdio.
marTlac, isev daapira daWera, magram WriWina isev gverdze gax-
ta. xani ganrisxda:
_ mag xtunaobiT Tavs ver uSveli, mesamed veRar gadamirCebio!
daafara xeli da daiWira, muWSi damala da WriWina-yadisTan mivida:
_ aba, Tu marTla yadi xar, unda gamoicno, xelSi ra maqvs. ver
gamoicnob da, Tavs mogkveTo.
_ es ra ubedureba mewviao? _ ifiqra WriWinam _ orjer ki ga-
davrCi, magram mesamed raRa gadamarCenso? da Tavis Tavze ase Tqva:
`erTxel skup-skup, WriWinav, _ gadarCi,
1013

1013
meored skup-skup, WriWinav, gadarCi,
mesamed ki namdvilad Cavardi, WriWinav~.
_ daxeT, namdvilad gamoicnoo, _ wamoiZaxa xanma.
ena ver ityvis, amis Semdeg rogor gauvarda saxeli WriWina-ya-
dis, rogor pativSi iyo misi coli!
im qveyanaSi qurdoba gaqra, WriWina-yadis Semowmeba Sewyda da
igi bednierad agrZelebda Tavis yadiobas.

Zunwi baiebi* da Raribi bamaTi

Zvel droSi erT aulSi* cxovrobda Zunwi bai, saxelad haji*


qerimi. erT dRes bazarSi wasvla daapira, ifiqra, sagzlad ra wavi-
Roo. cxvaric bevri hyavda, ixvic da qaTamic, magram TavisTvis ki ar
emeteboda. `erTi cxvari rom davkla, cxraas oTxmocdacxrametiRa
damrCeba, ixvi davkla da, cxraas oTxmocdacxrameti ixviRa dam-
rCeba, qaTami davkla _ cxraas oTxmocdacxrameti qaTamiRa dam-
rCebao~. ifiqra, ifiqra, magram veraferi moifiqra. wavida da rCeva
hkiTxa TavisaviT Zunwsa da eSmak mezobels _ davleTgireis:
_ davleTgirei, miTxari, ra vqna? bazarSi wasvla minda, magram
ar vici, sagzlad ra waviRoo.
_ Zalian Tavsatexi ki gagCenia, _ uTxra davleTgireim _ Cvens
mezobels bamaTs msuqani indauri hyavs. albaT, bamaTic wamova ba-
zarSi, hoda, daklas Tavisi indaurio.
gaixara haji qerimma, gaiqca bamaTTan:
_ Zvirfaso mezobelo, gavige, bazarSi wasvla gadagiwyvetia,
me da devleTgireic wagviyvane. sagzals wamoviRebT. Senc indauri
dakalio.
bamaTi sulac ar apirebda bazarSi wasvlas, magram mezoblebma
aiZules. dakla indauri, moxarSa, Semoisva uremze orive bai da
gzas gaudga.
ukan rom brundebodnen, Ramis gasaTevad erT adgilas SeCerd-
nen. `ra vqna, rom indauri sakuTrad me damrCeso~, _ TavTavisTvis
fiqrobda samive. bolos Rormucela haji qerimma Tqva:
_ indauri iman SeWamos, vinc yvelaze karg sizmars naxavso.
danarCenebic daeTanxmnen, dawvnen da daiZines. dilas, gaiRviZ-
es Tu ara, haji qerimma sizmris moyola daiwyo:
1014

1014
_ viTom Sin viyavi, davinaxe, viRac kaci Semovida, ori cxeni mo-
hyavda. ikiTxa: `batoni Sin brZandebao?~ gamovedi. `wavideT, haji
qerim, Sens wasayvanad movedio~, _ miTxra. Sevjeqi cxenze da wavyevi.
male erT baRSi SevediT. saiTac gaixedav, ferad-feradi yvavilebi,
nairnairi xexili, xeebze Citebi WikWikeben. erTi sityviT, samoTxe-
Si viyavi. am dros momiaxlovda angelozi da miTxra:
_ haji qerim, dReidan aq icxovreb. dalie, rac ginda, Wame, rac
mogesurveba, gaakeTe, rac gindao. icocxle, me iq movilxine! ai, ra
sizmari vnaxeo.
Semdeg davleTgireim daiwyo:
_ me ki mesizmra, viTom TeTr cxenze Sevjeqi da zecaSi avfrin-
di. davinaxe _ yvela mdidars iq mouyria Tavi. didi pativiT mim-
iRes, ise, rogorc ekadreba CemisTana mdidar kacs. rom icodeT, ra
xalxSi viyavio!
jeri midga bamaTze.
_ ra movyve? _ daiwyo man. _ marTlac kargi sizmrebi ginax-
avT, erTi samoTxeSi yofilxarT, meore zecaSi. me ki aq martodmar-
to davrCi. ras vifiqrebdi, aseTi adgilebidan mSivrebi dabrunde-
bodiT?! amitom wuxel indauri SevWameo.
Zunwma haji qerimma da devleTgireim gakvirvebisagan piri
daaRes, magram saTqmeli araferi hqondaT. xaxamSralebi dabrund-
nen Sin.

sami rCeva

erT mTiels saxedriT xurma mihqonda gasayidad. viRac moxuci


daemgzavra. midian. moxucs xurma mounda da mTiels uTxra:
_ erT muWa xurmas Tu momcem, raRacas girCevo.
_ mogcem, Zmao, _ uTxra mTielma da misca erTi muWa xurma.
_ yuradRebiT iyavi, yovelTvis ikiTxe Seni Tanamgzavris sax-
elio, _ uTxra moxucma.
_ vah, gana yvela naTqvami rCevaao? _ gaifiqra mTielma.
cota rom gaiares, moxucma isev uTxra:
_ erTi muWa xurma momeci da erTs kidev girCevo.
misca mTielma erTi muWa xurma. moxucma uTxra:
_ roca jdebode, Sens adgilze dajeqio.
1015

1015
mTiels gaecina, magram araferi uTqvams. iares, iares. moxucma
isev uTxra:
_ erT muWa xurmas Tu kidev gaimeteb, mesame rCevasac mogcemo.
misca mTielma xurma. moxucma urCia:
_ roca ar gekiTxebian, Cumad iyavi, nuraferSi Caerevio.
_ eh, Zmao, Tu xurma ginda, pirdapir miTxari, ras mied-moede-
bio! _ gaifiqra mTielma, Zalian gabrazda, magram isev Seikava Tavi,
araferi uTqvams.
cota rom gaiares, erTmaneTs dascildnen. moxuci sxva mxares
wavida, mTielma ki saxedari wyalze Caiyvana. mividnen Tu ara mdin-
aresTan, saxedarma Tavi daado da Sevida mdinareSi, Suamde Sevida
da gaoCnda. mTielma xan winidan dauara, xan _ uknidan, urtya, ma-
gram fexi ver moacvlevina. miixed-moixeda, mSveleli aravin iyo.
mxolod misi nacnobi moxuci moCanda Sors.
_ ei, Zmao, SeCerdi! _ dauyvira. moxuci ar SeCerda.
_ ei, moxuco, miSveleo! _ iyvira, rac Zali da Rone hqonda, ma-
gram amaod.
_ ei, adamiano! ei, moxuco! ei, Zmao! _ araferi gamovida. iZule-
buli gaxda gamohkideboda. aqoSinebuli daewia da uTxra:
_ ei, Zmao, saxedari wylidan ver amomyavs, miSvele. geZaxe, geZ-
axe, magram ver gagagone.
_ vis eZaxdio?
_ visa da Senao.
_ me saxeli maqvs. Tu meZaxi, saxeli unda damiZaxo. `Zmao!~ _
yviris viRac, me ki am mxareSi Zma ara myavs. vifiqre, sxvas eZaxian-
meTqi. `ei, moxuco, ei adamiano!~ _ yviris viRac. Cems garda amqvey-
nad bevri moxuci da bevri adamianaia. me rom meZaxdnen, saxels
damiZaxebdnen-meTqi, vifiqre. saxedris amoTreva advilia, magram
ufro Zneli da saswrafo saqmisTvis rom dagWirvebodi, ras izamdi?
amitom geubnebodi: Tu vinme dagemgzavra, saxeli hkiTxe-meTqi. me
Sahabasi mqviao.
wavidnen, gamoiyvanes saxedari da TavTavianT gzas daadgnen.
mTielma iara, iara da erT qalaqSi mivida. iqaur xans wveuleba hqono-
da. Cveni mTielic miipatiJes. xalxi is-is iyo grovdeboda. mTielma
salami Tqva da xanis gverdiT dajda. am dros erTi kaci Semovida da
damxvdurebs miesalma: `assalam aleiqum!~ `va aleiqum assalam~ _
upasuxa xanma, wamoxta da didis pativiT miiRo, moikiTxa:
1016

1016
_ ra ambavia Sens saxanoSio? _ modi, gverdiT momijeqio!
mTielma Caiwia da maspinZelma stumari gverdiT moisva. mogrovd-
nen xanis naTesavebi, megobrebi, nacnobebi. isini sapatio adgilebze
sxdebodnen, xanTa axlos, mTieli ki TandaTan karTan mieWylita.
_ eh, yvelaze sapatio adgilas rom ar wamovskupebuliyavi da
naklebs davjerebodi, xom vijdebodi axla sxvebiviT mSvidad. gamo-
dis, Sahabasis meore rCevac Wkvianuria; saCemo adgili unda mepova
da iq davmjdariyavi, _ gaifiqra mTielma.
am dros erT kacs dana dasWirda da Tavis amxanags sTxova.
mTielma daaswro: _ me maqvs danao, _ da lamazad gamoyvanili dana
miwoda. amas Tvali hkida yadim.
_ moicaT, es dana visiao? _ ikiTxa.
_ Cemiao, _ upasuxa mTielma.
_ Cemo xano, ubrZane, es aramzada dilegSi Caagdon! _ daiyvira
yadim _ gaxsovT, SarSan saxli rom gamiZarcves? maSin es danac mom-
pares. etyoba, am kacs gavuqurdivaro!
_ erTi am usircxvilos damixedeT! qurdi yofila da Cems gver-
diT dajdoma ki gabeda, axlave waiyvaneT da dilegSi CaagdeTo! _
brZana xanma.
`xalxno, xedavT, ra ambavia? vina mTxovda danas? vyofiliyavi
CemTvis. ai, Turme ras mirCevda moxuci, es ra ubedurebaa, axla raRa
meSvelebao?!~ _ fiqrobda mTieli.
Sahabasma yvelaferi gaigo. ras ver gaigebda?! ucbad moedo iqa-
urobas, yadis qurdi ipoveso.
Sahabasma xans nebarTva gamosTxova da mTieli moinaxula. mTiels
ise gauxarda, TiTqos sakuTari mama daenaxos. Svela sTxova.
_ swored magitom movedi, _ uTxra Sahabasma. _ Cemi rCeva rom
migeRo, es aRar dagemarTeboda. amis Semdeg mainc gafrTxildi, am-
jeradac giSveli. yadis unda uCivlo. sasamarTloSi hkiTxe, dana
Senia-Tqo? yadi getyvis, Cemiao. maSin Tqvi: `am ramdenime wlis wi-
naT mamaCemi vnaxe buCqebSi mokluli. gulSi es dana hqonda gayrili.
ra xania, veZeb mkvlels da ver mipovia. axla TavisiT gamoCnda. Suri
unda viZio-Tqo~.
marTlac, ase moiqca mTieli. yadis SeeSinda, Tavi momeWrebao
da mTiels patieba sTxova, cxeni, fuli da saCuqrebi gaugzavna.
aRar icoda, riTi esiamovnebina. mTielmac apatia. amboben, amis Sem-
deg aRarasodes aviwydeboda Sahabasis sami rCevao.
1017

1017
moxuci da vezirebi

erTxel erTi bai Tavisi sami veziriT gzaze midioda. dainaxa,


moxuci kaci yanas mkida. gaCerda da hkiTxa:
_ hei, Tamaza,* mgoni, mwvervali ukve TovliT daifara, ara?
marto mwvervali ki ara, barsac ukve nisli moedoo, _ upasuxa
moxucma.
_ sakvebis saqme rogora gaqvso?
_ kargad, purs xorciT vReWavo, _ upasuxa moxucma.
_ axla ras akeTebo? _ hkiTxa baim.
_ madloba alahs, adre gavasesxe da axla gasesxebuls vibrunebo.
_ sami msuqani mamali ixvi rom giwyalobo, ras izamo?
_ ise gavputav, erT bumbulsac ar SevarCeno.
baim da misma vezirebma gza gaagrZeles. vezirebma am saubrisa
veraferi gaiges. karga manZili rom gaiares, erTma veRar moiTmina
da bais hkiTxa:
_ im moxucs raze elaparakebodiT, veraferi gavigeo.
_ verc Tqven gaigeTo? _ miubrunda bai danarCenebs.
maTac veraferi gaegoT. bai gajavrda:
_ ra vezirebi xarT, Tu esec ver gagigiaTo! an gaigebT, raze
vlaparakobdiT, an Cemi vezirebi aRar iqnebiTo!
vezirebi ganze gadgnen. bevri ifiqres, magram veraferi
moifiqres. bolos erTma Tqva:
_ mivideT im moxucTan da vkiTxoT, raze laparakobdnen isa
da baio.
marTlac mividnen da hkiTxes:
_ Tamaza, Tqveni laparakisa veraferi gavigeT. amis gamo baim
gamogvyara. iqneb gviTxra, raze laparakobdiTo?
_ ratomac ara, getyviT, oRond Tqveni cxenebi, tansacmeli da
fuli unda momceTo.
vezirebma erTmaneTs gadaxedes. Zalianac ar eTmobodaT qone-
ba, magram raRas izamdnen?!
_ qonebis gulisTvis veziroba rogor davkargoTo?
Camoxdnen cxenebidan, gaixades tansacmeli, jibeze xeli gai-
kres da yvelaferi moxucs misces.
moxucma uTxra:
_ baim mkiTxa: `hei, Tamaza, mgoni mwvervali ukve daTovlil-
1018

1018
iao?~ es niSnavs: `hei, Tamaza, mgoni, Tavi WaRariT Segemosa?~ me vu-
pasuxe: `marto mwvervali ki ara, barsac ukve nisli moedo~, rac niS-
navs: `ukve Tvalic aRar miWris~. `sakvebis saqme rogora gaqvso?~ _
mkiTxa baim. me vupasuxe: `kargad, purs xorciT vReWav.~ amiT vuTx-
ari, rom yvela kbili damcvivda da purs RrZilebiT vReWav. `axla
ras akeTebo?~ _ mkiTxa baim. vupasuxe: `adre gavasesxe, axla ki gas-
esxebuls vibruneb-meTqi~. amiT vuTxari, rom Semodgomaze daTe-
sil xorbals vimki-meTqi. Semdeg baim mkiTxa: `sami msuqani ixvi rom
giwyalobo, ras izam?~ me vupasuxe: `ise gavputav, erT bumbulsac ar
SevarCen-meTqi~. gana gaputuli ixvebi ara xarT?

qulbai

iyo da ara iyo ra, iyo sami Zma. umcross qulbai erqva. ufrosi
Zmebi yoveldRe tyidan saxedriT SeSas azidvinebdnen.
erTxel qulbaim, Sin rom brundeboda, nemsi ipova. aiRo da Se-
Sis konaze dado.
Sin qulbaim SeSa gadmotvirTa da mere raRacis Zebna daiwyo.
_ ras eZebo? _ hkiTxes Zmebma.
_ gzaze nemsi vipove da SeSis konaze davde. axla veRar vpou-
lobo.
_ uh, Se bedovlaTo! vina debs nemss SeSis konazeo? _ gauwyrn-
en Zmebi.
_ aba, sad unda davdoo?
_ rogor Tu sad? ar SegeZlo, tansacmelze dagemagrebinao?
_ Tu kidev vipovi, egre moviqcevio, _ upasuxa qulbaim.
meore dRes qulbaim gzaze maxaTi ipova. aiRo maxaTi, tansac-
melze daimagra da muclis kanic zed miayola.
dabrunda Sin, Zmebi xedaven, perangi sul sisxliTa aqvs mosvrili.
_ ra dagemarTao? _ hkiTxes.
_ rogor Tu ra? Tqven ar miTxariT, tansacmelze daimagreo?
hoda, mec davimagre da axla muceli mtkivao.
_ Se sacodavo, Sena! Cven nemsis damagreba girCieT, maxaTisa
ki ara! ar SegeZlo naWerSi gagexvia, jibeSi Cagedo da ise mogetana
Sino?
_ kidev Tu vipovi, naWerSi gavaxvevo, _ Tqva qulbaim.
1019

1019
mesame dRes qulbaim lekvi ipova, naWerSi gaaxvia da Zlivs Cait-
ena jibeSi.
Sin, saxedars tvirTi rom moxada, qulbaim Zlivs amoiyvana lek-
vi jibidan. sawyalma lekvma kinaRam suli gaafrTxo. sacodavad wmk-
mutunebda. amis danaxvaze Zmebi gajavrdnen:
_ Se briyvo, Sena, es xom lekvia! sad gagonila, lekvs jibiT at-
arebdnen? puris natexi unda gadagegdo da TviTon gamogekideboda,
an TokiT migeba saxedris kudzeo.
_ Tu kidev vipovi, aucileblad egre moviqcevio, _ Tqva qulbaim.
meoTxe dRes qulbaim didi qvabi ipova. motexa mWadi, daugdo
qvabs win da dauwyo Zaxili: `aha! aha!~ _ qvabi adgilidan ar iZro-
da. mTeli mWadi gauTavda, qvabi ki ar iZroda da ara. maSin qulbaim
aiRo Toki, qvabi saxedars kudze gamoaba da haida! roca mTidan eS-
vebodnen, qvabi saxedars fexqveS Seugorda, saxedari dafrTxa da
gavarda!
_ sad garbixar, saxedaroo? _ daiyvira qulbaim da gaekida. qv-
abis xmiT SeSinebuli saxedari ki siCqares umatebda, tlinkebs yri-
da da bolos ezoSi Sevarda. ezoSi xalxma moiyara Tavi. cota xnis
Semdeg dafeTebuli qulbaic movarda. najaxi aiRo, Toki gadaWra
da qvabs cema dauwyo. manamde urtya, sanam qvabi WiSkris gareT ar
gagorda.
_ ras akeTebo? _ gaukvirdaT Zmebs.
_ rasac movisurveb, imas gavakeTb! _ uwindelze metad ga-
brazda qulbai. _ aTas sisuleles maswavliT, mere ki yvelaferze
me unda vidardo! mTeli mWadi am qvabs mivalie _ ar wamomyva. mere
saxedris kuds mivabi, rogorc Tqven mirCieT. qvabi saxedars eca da
gaaWena. kidev kargi, rom ver daewia. albaT, saxedars SeWamda kidec!
aba, uyureT, sawyal cxovels fexebidan sul sisxli adinao!
_ rogor dagvsaja alahma da amnairi Zma mogvcao, _ Sewuxdnen
Zmebi. _ gana SeiZleba, qvabi saxedars gamoaba kudze? SeSis konaze
unda dagedga, migeba da ise mogetanao.
_ kargi, meti ra gzaa, Tu kidev vipovi, egre moviqcevio.
mexuTe dRes qulbai tyeSi wavida, iq uzarmazari gamxmari xe
naxa da moWra dauwyo. xeSi fuRuro aRmoCnda, fuRuroSi _ ska,
skaSi ki _ futkrebi. qulbaim fuRuro gadaWra da saxeze Taflis
wveTi moxvda.
_ ras ifurTxebio! _ gacecxlda qulbai da najaxiT dauwyo
1020

1020
`Wkuis swavleba~ xes. SeSinebuli futkrebi fuRurodan gamofrind-
nen da qulbai dakbines.
_ mTeli jari damesxa Tavso! _ ifiqra qulbaim da gaiqca. Sin
isariviT Sevarda da kari Caketa.
_ ra moxda, qulbai, ratom Cakete kario? _ hkiTxes Zmebma.
_ Cvensken jari daiZra, daimaleTo!
misi saxe rom dainaxes, Zmebi yvelafers mixvdnen.
_ aba, sad aris jario?
_ tyeSi xes vWridi, iqidan jari gamovarda da Tavs damesxao.
_ gviCvene is xe, Cven gavyriT im jarso, _ uTxres Zmebma.
_ valahi, ar giCvenebT! _ upasuxa qulbaim. _ ar wamoval, Tvi-
Ton wadiT da gayareTo.
magram Zmebma qulbai mainc daiTanxmes da tyeSi waiyvanes. qul-
bai xes miuaxlovda da SeCerda:
_ ai, am xidan gamovarda jari, Tqven TviTon garekeT. me erT
nabijsac aRar gadavdgamo.
xedaven Zmebi _ iq marTlac skaa _ fuRurodan Tafli gadmo-
dis.
gaaCaRes koconi, boliT garekes futkrebi da qulbais uTxres:
_ Cven WurWlis mosatanad wavalT, Sen ki Tafls udaraje, ara-
vin waiRoso.
rogorc ki Zmebi wavidnen, qulbaisTan maSinve mela gaCnda.
_ qulbai, cota Tafli maWameo! _ Seexvewa mela.
_ ara, ar mogcem! _ dauyvira qulbaim. _ Zmebi ar damanebeben.
ver mogcem. Tu ginda, Sen TviTon aiReo.
melakudam TafliT guli ijera da mousva. kvaldakval daTvi
mohyva.
_ qulbai, Tafli maWame, Zalian mindao! _ Seexvewa.
_ ver mogcem _ Zmebi ar manebeben. Tu ginda, Sen TviTon aiRe,
patara aRara xaro.
miirTva daTvmac Tafli da mere hkiTxa:
_ qulbai, roca Seni Zmebi Sin ar iqnebian, rom movide, Tafls
momcemo?
_ Tu ginda, TviTon aiRe, me ar mogcemo!
daTvi wavida. ska veeberTela iyo. amitom Zmebi rom dabrund-
nen, ver Seatyves, rom Tafli aklda. Zmebma qilebi TafliT aavses da
qulbaisTan erTad Sin dabrundnen.
1021

1021
meore diliT Zmebi bazarSi wasasvlelad gaemzadnen da qulbais
daubares:
_ yuradRebiT iyavi, Cven Tafli unda gavyidoT, Sin ijeqi, dar-
Cenil Tafls uyaraule, aravis misceo.
rogorc ki Zmebi wavidnen, movida daTvi:
_ qulbai, Tafli momecio!
_ me xom giTxari: ar mogcem, Zmebi miSlian-meTqi! Tu ginda,
Semodi da Wameo.
miirTva daTvma Tafli da hkiTxa:
_ qulbai, xval rom movide, momcemo?
_ ramdenjer unda giTxra! _ gabrazda qulbai, _ ar mogcem!
_ kargio, _ Tqva daTvma da wavida.
dabrundnen Zmebi bazridan, xedaven, Tafls aklia.
_ qulbai, vin SeWama Taflio?! _ uyvires Zmebma, man ki mSvidad
upasuxa:
_ daTvi movida. egona, rom Tafls mivcemdi. me vuTxari, Tu
ginda, Sen TviTon aiRe-meTqi.
_ kargi, qulbai, daTvi xvalac Tu mova, Semovides Sin da Wamos.
Cven davudarajdebiT da iqve movklavTo.
meore dRes daTvi isev mobrZanda:
_ qulbai, momeci Taflio!
_ ar mogcem, Tu ginda, TviTon aiReo.
rogorc ki daTvma zRurbls gadaabija, qulbaim uTxra:
_ hei, hei, mand Cemi Zmebi sxedano!
daTvi TavpirismtvreviT gaiqca, qulbai ki misZaxoda:
_ ra dagemarTa, daTvo! me xom gexumreo!
_ es ra xumrobaa? kinaRam suli gavafrTxeo, _ ewyina daTvs,
magram mainc dabrunda. rogorc ki Sin Sevida, Zmebi xanjlebiT mis-
cvivdnen, muceli gaufatres, tyavi gaaZvres, gasaSrobad Camokides
da dasaZineblad dawvnen. qulbai kedelTan dawva, sadac daTvis ty-
avi ekida. tyavidan sisxli wveTavda da qulbais saxeze ecemoda.
_ ras ifurTxebi! _ wamoxta qulbai. _ imitom, rom mucelze
gagfatres, xom? cota Tafli geWama da muceli mTeli geqnebodao!
_ morCi, qulbai, nuRar xumrob, dagvaZineo, _ sTxoves Zmebma.
_ me rom miSlian, es araferi? ver xedavT, ifurTxebao?
_ meore kuTxeSi daweqi da aravin mogafurTxebso.
qulbai asec moiqca.
1022

1022
ori dRis Semdeg Zmebi qorwilSi dapatiJes. wasvlisas qulbais
uTxres:
_ yuradRebiT iyavi, Zmao, Cven qorwilSi mivdivarT, kar-fan-
jaras umeTvalyurod nu datoveb, Sin ijeqio.
cota xani gavida da ucbad saxlis win bavSvebis jgufi gamoCnda:
zogs puri eWira xelSi, zogs _ xorci.
_ bavSvebo, sad midixarTo? _ hkiTxa qulbaim.
_ vai, qulbai, gana ar ici, rom aulSi qorwilia, pursa da xorcs
arigeben. Senc wamodio!
qulbaim najaxi aiRo, gamoangria kari da fanjrebi, kari kiser-
ze uReliviT Camoicva, xelebSi TiTo fanjris CarCo daiWira da ase
datvirTuli braxabruxiT qorwilSi gaqanda.
_ naxeT, qulbai modis, qulbais uyureT! qulbais uyureTo! _
yvirodnen bavSvebi da gars exveodnen. qulbai ki, kar-fanjriT dax-
unZluli pirdapir qvabebisken garboda. fanjris darabebi qvabebs
wamoedo, qvabebi erTmaneTs miejaxa, cecxlze gadapirqvavda, mTeli
keria flaviTa da wvnianiT aivso da erT wamSi Waobs daemsgavsa.
_ qulbais uyureT, rasa hgavso! _ icinodnen garSemo.
Zmebmac moirbines.
_ alahma SegaCvenos, sulelo, es ra hqenio?!
_ valahi, TviTona xarT Cemze sulelebio! _ iwyina qulbaim. _
gana Tqven ar damibareT, kar-fanjara umeTvalyurod ar datovoo?
bavSvebi qorwilSi gamorbodnen da mec mominda wamosvla. kar-fan-
jara rom dametovbina, xom wameCxubebodiT! aba, ra unda meqnao?
xalxi icinoda, muclebi xeliT ekavaT.
qulbais Zmebma kar-fanjara aiRes da sircxviliT damwvrebi Sin
wavidnen.
RamiT qulbaim Zmebis CurCuli gaigona: `modi, yvelaferi tom-
rebSi CavawyoT da gavecaloT am sulelso!~ Zmebs egonaT, qulbais Zi-
navso, Cumad adgnen, tomrebSi raRac-raRaceebi Caawyves da ezoSi gav-
idnen. qulbai maSinve adga da tomaraSi SeZvra. Zmebi dabrundnen, to-
maraSi kidev Caumates raRaca, Tavi moukres, saxedarze Seagdes, gzas
gaudgnen da Tan ambobdnen: `Zlivs ar moviSoreT Tavidan qulbaio!~
RamiT erT sofelSi mividnen. xedaven, duqania, kari Riaa, Sig-
niT ki aravinaa. Zmebma Tqves:
_ modi, SevideT, iq fuli an sxva rame iqneba da aviRoTo.
_ Zmebo, mec minda duqanSi, Torem fexebi damibuJda, gamomi-
yvaneTo! _ moesmaT ucbad Zmebs qulbais xma tomridan.
1023

1023
moulodnelobisagan Zmebs tomara xelidan gauvardaT, mere
ufrosma iyvira:
_ daiqca Seni saxl-kari! Cven gvegona, Sengan gavrbodiT da
Turme, SenTan erTad ki gamovqceulvarTo!
_ xo, CemTan erTad mirbixarTo.
gaaTavisufles qulbai, Sevidnen duqanSi, sxvadasxva saqoneli
da fuli aiRes. qulbaic gamovida, Tan wisqvilis dolabi mohqonda.
_ rad ginda eg qva, gadaagdeo, _ urCies Zmebma.
_ ar gadavagdeb. Sin rom mivalT, aulis boloSi wisqvils
avaSeneb, xalxs fqvili rom gauTavdeba, xorbals davufqvavo.
_ Cven xom Sin aRar vbrundebiT, gadaagde, nu ewamebio!
_ mere ra? sadac mivalT, xalxi yvelgan iqnebao.
Zmebma xeli Caiqnies da wavidnen, qulbaic maT mihyveboda da
Tan dolabs miaTrevda. sofels rom gascdnen, dainaxes, maT Sesaxve-
drad didi qaravani modioda. SeeSindaT Zmebs, saxedari saswrafod
bardebSi Seiyvanes, TviTon ki xeze aZvrnen da qulbais dauyvires:
_ gadaagde qva, xeze amodi, Torem dagiWereno!
_ ara, ara, dolabs ar gadavagdebo! _ ar epueboda Zmebs qul-
bai da dolabianad gaWirvebiT mifofxavda xeze.
roca qaravani xes gausworda, qaravnis patronma vaWarma Tqva:
_ ai, ra kargi adgilia dasasveneblad, aq SevCerdeTo.
meqaravneebi SeCerdnen, cecxli gaaCaRes da saWmlis momzadeba
daiwyes. vaWari cecxlTan dajda, fexebi cecxls miuficxa.
_ oh, xelebi dameRala, gadavagdeb dolabso! _ uCurCula
Zmebs qulbaim.
_ nu gadaagdeb, Cven daviWerTo! _ SeeSindaT Zmebs.
_ qva me wamoviRe da meve gadavagdebo, _ upasuxa qulbaim da
dolabs xeli uSva. qva vaWars daeca TavSi, qvabi gadabrunda da na-
perwklebi zeviT acvivda.
_ alahma Cveni codvebisTvis qvebi dagviSinao! _ daiyvires
vaWris msaxurebma da aqeT-iqiT gaifantnen. koconTan mxolod
mokluli vaWari darCa.
Zmebma cota xans moicades, mere xidan Camovidnen da ufrosma Tqva:
_ qulbai rom ar yofiliyo, albaT, sicocxles gamovesalme-
bodiT. axla ki aRar movcildebiT qulbaiso!
Zmebma aiRes vaWris mTeli qoneba, Sin dabrundnen, colebi
SeirTes. axla erTi qvabidan Wamen da erT ezoSi cxovroben.
1024

1024
azrailis gamocxadeba

erT kacs azraili gamoecxada da uTxra:


_ aba, moemzade, Seni suli unda waviyvanoo.
_ ase moulodnelad mosvla gagonila? ra iqneboda, gagefrTx-
ilebine mainco?
_ kargi, momavalSi gagafrTxilebo, _ uTxra azrailma da gaf-
rinda.
gavida erTi weli, meore, mexuTe. azrailisagan araferi ismis.
_ etyoba, kidev karga xans vicocxlebo, _ uxaria kacs. magaram
ai, erT dRes isev gamoCnda azraili:
_ aba, adamiano, ukve droa, Seni sulisTvis movedio.
_ rogor iqneba! aki Sempirdi, gagafrTxilebo?!
_ gana ar gamifrTxilebixaro?
_ ar gagifrTxilebivaro.
_ gagafrTxile da egre? samjer gagafrTxile. Tma gagiTeTrda?
_ gagiTeTrda. es Cemi pirveli gafrTxileba, kbilebi dagcvivda?
_ dagcvivda. es meore gafrTxileba. Tvali adrindeliviT giWris?
_ aRar giWris. esec mesame gafrTxilebao.

albasli*

oras ormocdaaTi wlis winaT iyo ori da: aJii da koWli faTii.
erTxel koWli faTii aulidan gasuliyo da mindorSi balaxs
glejda. erTbaSad didi tanis raRac arseba wamoimarTa. faTii wel-
Si gasworda da Sexeda. Sexeda da ras xedavs?! Turme albasli yo-
fila! uzarmazari ZuZuebi dasTrevs. Tanac cali ZuZu mxarze aqvs
gadagdebuli. faTii SiSiT adgilze gaqvavda, ena Cauvarda, miwas
dasCereboda da Tavis awevas ver bedavda.
_ ei, faTii, ramdenic ar unda ucqiro, dedamiwa ar gaileva.
tyuilad fiqrob, rom magiT Tavs uSveli. Tu ginda, cocxali gadarCe,
aravisTan wamogcdes, rom mnaxeo, _ uTxra albaslim da gaqra.
gaiqca Sin koWli faTii da yvelaferi aJiis uambo. Turme al-
basli fanjridan xedavda amas. gajavrebuli SeiWra aulSi. aJiim da
faTiim dainaxes da kari Caketes. albaslim WiSkari Seglija, ezoSi
Sevarda. iq sami ZaRli daxvda. isini kuTxeSi mireka, mere saxls mi-
1025

1025
adga da daiZaxa:
_ ei, faTii, me ra giTxari da Sen ra Caidine?! ggonia, kars Tu
Caketav, gadamirCebi? ver mogarTvi!
Tavsafari moiglija da saxlis garSemo triali daiwyo.
amis Semdeg didxans ar gauvlia da faTiis qmari moukvda.
buglinSi dResac cxovroben aJiisa da faTiis Camomavlebi. imaT
erTi patara gogoc hyavT, aJii hqvia im ufrosi aJiis pativsacemad.

RmerTma gvaSoros qalis motanili ubedurebao

ori Zma erT ojaxad cxovrobda. erTxel Zmebi ezoSi isxdnen da


laparakobdnen. umcrosma Tqva:
_ ra siamtkbilobiTa vcxovrobTo.
_ sxvanairad rogor iqneba, Cven xom Zmebi varTo! _ gaukvirda
ufross.
es gaigona misma colma da uTxra:
_ Tqven rom Sexmatkbilebulebi xarT, es Cveni rZlebis damsax-
urebaa. Cvena varT debiviT da Tqvenc imitoma xarT megobrulad,
Cveni ojaxebic imitom cxovroben TanxmobiTo.
_ Tqven mand Cumad iyaviTo! _ SeuZaxa ufrosma Zmam.
meore dRes Zmebma cxvari dakles. ufrosma rZalma cxvris erTi
Tirkmeli Tavis Svils misca, meore _ umcrosi rZlisas. ufrosma
rZalma Tavis Svils Tirkmeli xelidan gamostaca da ezoSi mois-
rola:
_ Sens Svils didi Tirkmeli mieci, Cemsas ki _ patara, Se usir-
cxvilo, Senao! miiWra Tavis qmarTan da gacecxlebulma uTxra:
Cvens Svils patara Tirkmeli misca, Tavisas ki _ didio. ganawy-
enebulma umcrosma rZalmac SesCivla qmars, ase da ase moxdao. mo-
hyvnen rZlebi erTmaneTis lanZRvas, ra ar Tqves! saqmeSi qmrebic
Caerivnen, qalebi cecxlze navTs asxamdnen. Zmebi TandaTan gacx-
ardnen, ayvirdnen, lanZRva-ginebis korianteli daayenes. xanjle-
bzec ki gaikres xeli.
am dros ufrosma rZalma Tqva:
_ Tqven ki ra giTxariT! qveyanas unda gaagebinoT, rom sule-
lebi xarT? sad gagonila, cxvars sxvadasxva zomis Tirkmeli
hqondeso?
1026

1026
moitanes Tirkmelebi, Seadares, zustad erTi zomisa iyo.
_ ai, xedavT? _ Tqves rZlebma _ ojaxSi Tanxmobaca da Cxubic
Cvenze yofila damokidebulio!
amis Semdeg gaCnda yumuxebSi Tqma: `RmerTma gvaSoros qalis
motanili ubedurebao~.

ambavi imaze, Tu rogor Searqves saxeli endireis

didi xnis winaT aul endireis mtris laSqari miuaxlovda. is-is


iyo, saZirkvels uyridnen. aravin icoda, vin iyo is mteri. xan yal-
muxebs eZaxdnen maT, xan _ xazarebs,* xan _ azarebs.*
auls miaxloebulebma dainaxes, saxlebis sakvamurebidan boli
amodioda. mefem erTi sardali, saxelad endirei gagzavna: gaige, iq
vin cxovrobso.
sardali mivida da naxa, sofelSi sul cxra-aTi komli iyo.
_ ra xalxi xarTo? _ ikiTxa.
_ Cven is xalxi varT, vinc aq bina daidoo, _ upasuxes.
_ me ama da am mefem gamomgzavna. dapyrobas gipirebT, Tqvens
auls daepatroneba, _ uTxra endireim. _ ver gaumklavdebiT, Za-
lian cotani xarTo.
_ verafriT davixsniT Tavso?
_ daixsniT, Tu am auls Cems saxels daarqmevTo.
_ davarqmevT, oRond gviTxari, ra unda vqnaTo.
_ mTeli aulis mamakacebi mogrovdiT, SesxediT cxenebze,
moamzadeT sxvadasxva feris droSebi: lurji, yviTeli, wiTeli, Te-
Tri, xan erTi feris droSa daiWireT, xan _ meore ferisa da dili-
dan saRamomde am mTaze adiT da CamodiT. me xanTan mival da vetyvi,
rom mravalricxovani da Zlieri xalxi xarT. ase amoZravebulebs
rom daginaxavT, damijerebs, TqvenTan Sebmas moerideba da wava. me
ki CamovrCebi, davbrundebi da TqvenTan davrCebi sacxovreblado.
asec moiqcnen.
endirei xanTan mivida da moaxsena:
_ dido xano, Zalian Zlieri xalxi Cans. Tanac imdeni arian, ver
daTvlio.
am dros mTis kalTaze jari daeSva, lurj droSebs moafri-
alebdnen. jarma itriala, itriala da mTas moefara. maSinve meore
gundi gamoCnda. meomrebs axla wiTeli droSebi eWiraT. cotac
1027

1027
da SavdroSebiani jari gamoCnda, mere yviTeldroSebiani, mere _
TeTrdroSebiani. mokled, bolo ar uCanda!
xazarTa xani xedavda, rom ukve mosaRamovda, jari ki ar ileoda.
_ ara, amaTTan sabrZolvelad Zala ar meyofao, _ ifiqra, mia-
bruna Tavis laSqari da CrdiloeTisaken gaiqca.
endirei ki CamorCa, aulSi dabrunda da iq darCa. swored im en-
direis saxeli Searqves auls.

muzairis kurdRlebi

erTxel vinme muzairma Tqva:


_ guSin, tyidan rom vbrundebodi, erTi buCqis Ziras asi kurd-
Reli davinaxeo.
_ daujerebelia! _ Tqva misma amxanagma.
_ asi Tu ara, ormocdaaTi mainc iqnebodao.
_ kargi erTi, muzair, vis unaxavs erTi buCqis Ziras ormocdaa-
Ti kurdReli?
_ ormocdaaTi Tu ara, aTi mainc xom iqneboda? _ gajiutda mu-
zairi.
_ ra unda aT kurdRels erTi buCqis Ziras, tyeSi sxva adgili
veRar naxes?
_ RmerTmani, namdvilad davinaxe! magram ra vici, iqneb aTic ar
iyo, ar damiTvlia. yovel SemTxvevaSi, xuTi mainc iqneboda.
_ arc xuTi iqneboda.
_ rogor ara, iyo, TviTon davinaxe erT-erTi.
_ ara mgonia, erTi mainc genaxa.
_ RmerTmani, buCqis Ziras raRac faCuni namdvilad ismoda!

andazebi

avi Svili zedmeti TiTiviT aris: moikveTav _ getkineba, ar moi-


1028

1028
kveTav _ gagawamebs.
almass almasiT Wriano.
laCris colobas gmiris qvrivoba sjobso.
mgels kravi Seecoda da TviTon SeWamao.
sakuTar qveyanaSi gatarebuli Savi dReebic zeimi da qorwil-
iao.
saxedarTan Wvavis Wamas cxenTan qviSis Wama gerCivnoso.
unamuso sicocxles namusiani sikvdili sjobso.
xalxis sityva vaJkacis xmalze Zlieriao.
xe nayofiT fasdeba, kaci _ saqmiT.

1029

1029
noRauri folklori

poezia

yaidari da yizil-guli
(nawyveti)

Tu gindaT, getyviT,
wvrilad giambobT.
rakiRa mTxovT,
gasiamovnebT.
am simReraSi ar Camidvia
araferi gasarTobad an saxumarod.
dasxediT da yuri damigdeT.
giambobT, rogor Semiyvarda
ulamazesi yizil-guli.
rogorc mijnuri,
vexetebodi Cvens velebze.
axla dro dadga, yaraidarma Tavisi guli gadagiSaloT.
modiT, dasxediT, moismineT
simRera or Seyvarebulze:
Tavze gibrwyinavs
cecxlisferi araxCini,
siasamuris bewvis qudi.
bavSvobidan lamazi xar.
sul Tvalwin midgas
Seni warbebi, wamwamebi.
roca bnelSi gaivlidi,
sinaTlis sxivi dagyveboda.
yizil-gul, netav erTxelac
gvaTamaSa Sens lamaz baRSi, _
gaifanteboda Cemi naRveli.
davrCi amqveynad SenTan gayrili.
ra mwarea sayvarel qalTan ganSoreba.

1030

1030
yizil-gul, Sen xom
bavSvobidan gekuTvnoda
es Cemi guli!
aRar vinaRvleb, rac gadamxda,
oRond keTili bolo hqondes
Cvens did siyvaruls.
uCemod darCa yizil-guli
TeTr sasaxleSi.
zis, mwared moTqvams:
`Savia Cemi naRveli da
mTasaviT didi Cemi dardi.
yaraidar, vinc dagvaSora
Cveni mteria...
vidre waxval, miwas gamakar,
xmliT amkuwe.
mTeli cxovreba
Sens lodinSi unda gavlio.
amas mijobs, damkla, amkuwo~...

yizil-guli zis momlodine


Tavis qaTqaTa sasaxleSi.
rkinis savarcxliT Tmebs ivarcxnis.
wiTuri Tmebi beWebs ufaravs.
Tmebs ivarcxnis _
TiTqo namqeri trialebso.
Wreli Tavsafari mouxvevia,
xelebi iniT SeuRebavs.

azavnuri

yalmurza begi mTel dRes Rreobda.


saRamo xans ki, mzis Casvlis Semdeg,
abazeks* wasvla moiwadina.
moiwadina da azavnurTan mivida igi.
ai, ra sityvebs eubneboda:
_ azavnur, adeq, cxens mTebisken uqeni piri,
1031

1031
gaawyve Seni mSvild-isari, mters daumizne!
zavnurma ki es upasuxa:
_ ar avdgebi, ar avdgebi, Cemo batono,
cxens mTebisaken pirs ar vuzam,
ar gavawyob Cems mSvild-isars.
didi nadavlis saSovnelad me xmals ar avwev Cerqezebze!
_ azavnur, rad gauCndi dedas laCari?!
nu meurCebi, Torem wagarTmev bedaurs da
xmals Sens kiserze fxas gavusinjav!
Sens lamaz cols, oTaurSi* rom dagisvams, CemTan waviyvan.
siberis dReebs gavumwareb Sens moxuc mSoblebs,
samaTxovrod gavuxdi saqmes.
ei, azavnur, adeqi-meTqi, geubnebi!
cxens mTebisaken uqeni piri,
mters daumizne Seni isari!
_ ara myavs cxeni, rom Sevkazmo,
arc tansacmeli gamaCnia,
arc isari maqvs _ kaparWSi Cavdo,
arc denTi maqvs _ Tofi gavteno.
_ me mogcem cxens, rom Sekazmo,
tansacmels mogcem, rom Caicva.
kaparWs isrebiT gagivseb,
denTs mogcem, rom Tofi gateno!
_ Cemo batono, cxens Sevkazmav da gamogyvebi,
magram ara Seni gulisTvis.
Cemi ded-mamis, Cemi lamazi colisaTvis.
azavnuri Sin mivida moxuc mamasTan.
ai, ra uTxra:
_ mamaCemo, kargad iyavi. ZaRlma yalmurzam
mTeli Tavisi boroteba Cvensken momarTa.
Tu brZanebas ar Sevusruleb,
saxl-kars dagvingrevs, veranad gviqcevs,
Tavebs dagvaWris.
es rom ar moxdes, cxens vkazmav da
mTaSi mivyvebi.
ras metyvi, mamav?
_ wadi, Svilo, keTilad gevlos.
1032

1032
Sens danaxvaze wiwilebiviT gaifantos
Seni duSmani.
kargi vaJkacis gzaze gevlos!
Sin uvnebeli damibrundi!
im oTaxSi dedaSeni zis.
RamiT ormocjer rom dgeboda Seni gulisTvis,
Tavisi mkerdiT rZesa da sisxls rom gawovebda,
muxlze ejeqi da kalTaSi, rogorc akvanSi,
ise garwevda.
vidre waxval, dedasTan Sedi!
zavnuri Sevida da ai, ra uTxra:
_ dedaCemo, kargad iyavi.
RamiT ormocjer rom dgebodi Cemi gulisTvis,
Seni mkerdiT rZesa da sisxls rom mawovebdi,
WeSmarit gzaze rom mayenebdi,*
Tavs mirCevnixar.
ZaRlma yalmurzam mTeli Tavisi boroteba Cvensken momarTa.
Tu brZanebas ar Sevusruleb,
saxl-kars dagvingrevs, veranad gviqcevs,
Tavebs dagvaWris.
es rom ar moxdes, cxens vkazmav da
mTaSi mivyvebi.
ras metyvi, dedav?
_ wadi, Svilo, sikeTiT gevlos!
gzaze mzis sxivi mogefinos!
gzaabneuls WeSmariti gza miaswavle,
dacemuls xeli gauwode, wamoayene.
Sens moxuc dedas Sin uvnebeli daubrundi.
im oTaxSi zis Seni da,
vinc dedis saSos SenTan iyofda,
visac ZuZus ecilebodi,
visac nafiqrals uziarebdi, rCevas hkiTxavdi.
vidre waxval, Sens dasTan Sedi.
azavnuri dasTan Sevida. ai, ra uTxra:
_ Sen, vinc miyofdi dedis saSos,
vinc dedis ZuZus mecilebodi,
visac nafiqrals giziarebdi, rCevas gkiTxavdi.
1033

1033
Cemo daiko, kargad iyavi!
ZaRlma yalmurzam mTeli Tavisi boroteba
Cvensken momarTa.
Tu brZanebas ar Sevusruleb,
saxl-kars dagvingrevs, veranad gviqcevs,
Tavebs dagvaWris.
es rom ar moxdes, cxens vkazmav da
mTaSi mivyvebi.
ras metyvi, dao?
_ wadi, Zmao, sikeTiT gevlos!
Sens das mSvidobiT daubrundi!
im oTaxSi Seni coli zis,
is, vinc akvanSi Senze dawindes,
vinc xuTi wlisa Sens sacoled gamoacxades,
vinc aTi wlisa pirvelad naxe,
TxuTmeti wlisa Sens oTauSi moiyvane,
visi Sokanac* miwas swvdeba,
vinc gagixedna bedauri,
vis TeTr Torze* jer buzic ki ar dafrenila,
visi wyevlac jer mizans ar ascilebia.
vidre waxval, Sens colTan Sedi.
azavnuri Sevida colTan. ai, ra uTxra:
_ Sen, vinc akvanSi Cemze dagwindes,
vinc xuTi wlisa Cems sacoled gamogacxades,
vinc aTi wlisa pirvelad gnaxe,
TxuTmeti wlisa Cems oTauSi mogiyvane.
visi Sokanac miwas swvdeba,
vinc gamixedna bedauri,
vis TeTr Torze jer buzic ki ar dafrenila.
visi wyevlac jer mizans ar ascilebia.
Cemo colo, kargad iyavi.
ZaRlma yalmurzam mTeli Tavisi boroteba
Cvensken momarTa.
Tu brZanebas ar Sevusruleb,
saxl-kars dagvingrevs, veranad gviqcevs,
Tavebs dagvaWris.
es rom ar moxdes, cxens vkazmav da
1034

1034
mTaSi mivyvebi.
rao, ras metyvi, Cemo colo?
maSin colma ai, ra uTxra:
_ akvnis bavSvi damwindes Senze,
aTi wlisam gagicani,
TxuTmeti wlisa viyavi, roca
erT baliSze davdeT Tavi.
me gagixedne bedauri. aRviris nacvlad
abreSumis yaiTani amovde da davimorCile.
erT xelSi karaqs mogarTmevdi, meoreSi _ Cais.
Tavisufleba moganiWe.
Senze avis mTqmels piri sisxliT amovuvse.
Tavs TafliT gbandi,
welze devgmiris sartyels gartyamdi.
cota xanSi Svils gagiCendi.
ra vicodi, Tu yalmurzasnair garewarTan
saqmis daWeras moindomebdi?!
nadavlis xelSi Casagdebad abezekebs miadgebodi?!
ra vicodi, rom me ubedurs
Camourecxav sircxvils maWmevdi?
Cemo batono, Semomxede, yuri damigde!
murzebi Seni mokeTeebi ar arian!
noRaelebi xom gvaswavlian:
`veragobas kargi bolo ar eqnebao~.
Sennairi vaJkacebi murzebs fexqveS rad egebian?!
Tu gaigoneb, Cemo batono, ai, es aris Cemi sityva,
Tu arada _ raRa unda vqna?
ar waxvide, ar waxvide, Cemo batono!
Tavs nu Seircxven.
Tu gasaWirSi Cavardebi, me viqnebi Seni patroni _
es iqneba Cemi piroba, Tu damijereb,
Tu ar ahyvebi yalmurzas survils.
magram Tu mainc wasvlas apireb,
ai, ras getyvi:
_ wadi, azavnur! Seni cxeni
boroti xalxis gzas gauyene!
moxuc mamas cocxali numc dahbrunebixar!
1035

1035
Cemi Sekerili beSmetis* yovel gviristSi
TiTo isari mogxvedrodes!
yovel RilSi ki _ TiTo tyvia!
Sens bedaurs daepatronos
mTaSi mcxovrebi vinme Cerqezi.
abezekebis cxenTa CliqebiT
gagCeCqvodes lamazi, magram uWkuo Tavi.
dilas, roca me ubeduri Tavs wamovwev da gavixedav,
ras davinaxav?
murzas karze morekaven nadavl pirutyvs,
CemTan ki urmiT cxedari moaqvT.
mxolod erT wels Cavicvam Savebs.
erTi wlis Tavze gavTxovdebi.
Tu ver gavTxovdi, ded-mamis saxlSi davbrundebi,
atirebuli mivadgebi ubedur mSoblebs.
Cemi bedic esa yofila.

amis gamgone azavnurma CerqezeTSi laSqrobaze


xeli aiRo.

qarebis klde

I
qarebis kldeo, aaJRere Seni sakravi!
Tu qariani amindia, mze ras gagaTbobs?!
yvavils ra gazrdis Cvens miwaze,
Tu mas mudam Telavs mtris fexi?!
wyals asmevs wvima dedamiwas.
mters mxolod gmiri SeaCerebs.
mterze midian guladebi,
laCrebi ki Sin SeyuJulan, imalebian.
batebi mSvidad veRar ifrenen,
Tu Sevardeni caSi boinobs.
roca gmirebi mterze midian,
sikvdilsac arad dagideven.

1036

1036
II
mimino kargi frinvelia.
ra vuyoT, Tu frTebi mokle aqvs?
icis, rogor Caigdos xelSi bati, romelic
gadafrenis dros gunds CamorCa.

Sevardeni kargi frinvelia.


ra vuyoT, Tu tanad momcroa?
icis, rogor Caigdos xelSi gedi, romelic
gadafrenis dros gunds CamorCa.

ra vuyoT, Tu Raribia
vaJkaci mamis vaJkaci Svili?!
sisxliani Setakebis dros
naRvlis buSts ise amoaclis mters,
rom mucelsac ki ar gaukawravs.*

III
bedauri sigamxdriT ar daiwuneba.
aqaoda gamxdariao,
ar amjobino namdvil bedaurs
sami wlis kvici!
gulad vaJkacs siRaribiT
nu daiwuneb, nu daamcireb.

mere ra, Tu ebes* cxeni


kargad suqdeba?
arc ki ifiqro, am jiSis cxeni
sanaSene ulayad gyavdes.
sanaSened Tu airCev am jiSis ulays,
unda icode _ ar geyoleba iseTi cxeni,
nislSi, qarbuqSi rom gataros,
rom dalaxos mTis bilikebi.
siRaribes Tavs daaRwev,
Tu SeirTav batonis asuls?
maSin icode:
batonis qali ver gagiCens
1037

1037
iseT vaJkac Svils,
xelSi iaraRs rom aiRebs
da gadarekavs Tqveni miwidan
momxdurs, sisxlismRvrels.

IV
kodis ZirSi yviTeli Tafli
RmerTma Seargos gulad vaJkacs.
is ki, vinc dedas
mxdalad, laCrad gauCenia,
vinc ginda iyos _
xanis Svili Tu batonisa _
RmerTma daswyevlos!
kargi vaJkaci, Tundac
erTaderTi Svili iyos
Tavis ded-mamis,
iyos pirveli yvelaferSi!
gana ara sjobs erTi kargi
bevr uxeiros?
erTi iyos da kargi iyos,
uerTgulos vaJkacis saxels,
magari iyos,
rogorc nagrexi abreSumi.

aqqermaneli lamazi qali

aqqermaneli lamazi qali


saCeqmene* matyls wewavda;
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene matyls CeCavda;
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene fTilebs awyobda;
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene Zafs arTavda;
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene Zafs Zaxavda;
1038

1038
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene mauds qsovda;
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene mauds recxavda;
aqqermaneli lamazi qali
saCeqmene mauds aSrobda;
aqqermaneli lamazi qali
Ceqmens gamoWrida im maudidan;
aqqermaneli lamazi qali
Ceqmens keravda im maudisas;
rom Sekeravda, Caicvamda?

momRerali da mgeli

Cvidmet noembers
cxens movaxti,
aulebs gverdi avuare,
Sig ar Sevedi.
vicodi, rom erT aulSi
qorwili iyo gaCaRebuli.
iq mivdiodi.
Camcieboda Cemi coli:
`ratom ar dgebi,
cxens ara kazmav?
ras Camomjdarxar am saxlSi,
sadac Cais meti araferia?!~
Rame qorwilSi gavatare.
sisxam diliT Sin vbrundebodi.
karg xasiaTze viyavi da
CorTiT momyavda Cemi taiWi.
Sua gzaze Semomegeba
Tvalcremliani Cemi gogona.
`mama, Txa mgelma SegviWamao.
haji qoqozma dacinviT mkiTxa:
_ sada brZandeba mamaSenio?
roca vuTxari, sadac iyavi,
1039

1039
gaicina: kargi qna mgelma,
Tqveni Txa rom Seaxramuna~.
gulnatkeni CamovqveiTdi,
Tavs SevuZaxe: kargad dafiqrdi,
gaxsovdes, rom momRerali xar!
Cems gogonas ki
ase vuTxari:
_ nu tiri, Svilo,
gulborotma adamianma
rac unda, is Tqvas.
mgels Sevekvrebi
da, Tu kaci var,
yvelas mivuzRav samagieros.
mgelma yviTeli Txa SegviWama.
im Txis garda Cvens ezoSi
erTi pirutyvic ar WaWanebda.
_ ehei, mgelo, ra dagiSave,
ratom Sevardi Cems gomurSi?
rad damiviwye yvela sikeTe?!
ar gaxsovs, gana? bavSvobaSi
burTis TamaSiT gaverTobodi da
faris movla maviwydeboda.
ramdeni cxvari SegaWame?
Seni simarjviT aRtacebuli
gzas vubnevdi da
sul sxva mxares vaZlevdi gezs
Sens dasaWerad gamosul mdevars.
mgelo, ar unda dagviwyeboda
Cemi amagi.
erTaderTi Txa SemiWame?
ar geRirseba sixaruli!
axla me Senze boroti var!
batono mgelo,
Cemi Txis xorciT gamaZRari
wevxar, nebivrob.
rogor minda, eg xaxa-piri
sisxliT moTxvrili davinaxo!
1040

1040
cxens movaxtebi, dagedevnebi,
dagewevi da erTi dartymiT
suls amogarTmev, CagaZaRleb.
ai, mgelma ra mipasuxa:
_ nu mijavrdebi, momReralo.
Sxamad Semergos im Txis xorci!
ra vicodi, Tu Seni iyo?
saRamomde ar vicocxlo,
Tu gulSi Seni mtroba mqonodes.
_ tyuilad nuRar ificebi,
Tavs nu isawyleb!
wyeulimc iyav!
sam wuTSiac gagZrobia
eg myrali suli!
_ eh, Cemo kargo momReralo!
Cems erTaderT lekvs geficebi,
Seni saxlis siaxloves
aRar gavivli.
_ RmerTma dagwyevloT
Senaca da is Seni lekvic!
mogikvdes lekvi!
marto darCenils
ise mogeqces yba,
ymuilic veRar SeiZlo!
_ me tyuilad ar geficebi,
Cems Tavs gaZlev mosaWrelad.
Seni xmali da Cemi kiseri!
gaakeTe, rac gulma giTxras!
magram icode:
Tu Cemi sisxliT xels ar gaisvri,
aqedan sul davikargebi.
sadme Sors waval.
oRond, miTxari, sad wavide?
_ erT rCevas mogcem:
wadi, haji kokozTan midi!
iq SegiZlia, kargad gamoZRe.
erTi Zveli filTa Tofi aqvs.
1041

1041
imis gatenvas naxevari saaTi unda.
vidre gatenis, kidec moaswreb _
Tergs gadacurav.
kokozis javri amomyare,
didi zarali miayene!

***

madlobeli var, Zmao mgelo,


Cemi Txovna rom Seasrule
da haji* kokozs
mTeli fara rom dauglije.

1042

1042
proza

bolaTis Svili baTirbeki

didi xnis winaT erT aulSi erTi berikaci cxovrobda, bolaTi


erqva. erTi vaJi hyavda, saxelad baTirbeki. erTi cxenic hyavdaT.
baTirbeks cxeni yoveldRe dasarwyuleblad dahyavda. Wa aulidan
karga Sors iyo. mTeli aulis ymawvilkacoba iq iyrida Tavs. iqidan
wamosulebi erTmaneTs cxenis WenebaSi ejibrebodnen. baTirbekis
cxeni yovelTvis ukan rCeboda. baTirbeks es Zalze eTakileboda.
erTxelac veRar moiTmina da mamas SesCivla:
_ mama, rac SemiZlia, vuvli am cxens, Tvals ar vaSoreb, ZRo-
maze vaWmev. is ki yvelas unda CamorCes. ra iqneba, erTi fexmardi
cxeni miyideo.
mama Sehpirda, ueWvelad giyidi karg cxenso. moxucma icoda,
Tu kargi cxeni eyoleboda, misi Svili yvelas daanaxvebda, rogori
vaJkacic iyo.
meore dRes bolaTi dilaadrian adga, sityva aravisTan dauZ-
ravs, ise wavida xanis mindorSi. iq aTasi cxeni balaxobda. mwyemss
uTxra, ra gasaWiric adga da daiwyo cxenis arCeva. dilidan saRa-
momde arCia, saTiTaod sinja, magram mosawoni vera naxa.
mwyemsma uTxra:
_ xans rva saZovari kideva aqvs, iqac naxeo.
wavida bolaTi xanis meore saZovarze. mivida da iqac aTas ­cxenSi
eZeba, magram ver ipova, rogoric undoda, iseTi cxeni.
ase iara cxra dRe. xanis cxrave saZovari moiara, sinja da amowma
xanis cxra aTasi cxeni, magram erTic ar gamodga iseTi, baTirbegs
rom sWirdeboda.
is iyo, Sin unda dabrunebuliyo, rom ifiqra: aba, erTi, mezo-
beli xanis saZovrebzec vnaxoo.
daadga mezobeli saxanos gzas.
bevri iara Tu cota, gzaze etlis nakvalevs gadaawyda. etlSi
Sebmuli cxenis kvals daakvirda Tu ara, mixvda, rom namdvili raSi
unda yofiliyo, swored iseTi, rogorsac eZebda.
maSinve gaaWena bolaTma cxeni, kvals mihyva da saRamo xans rome-
1043

1043
liRac aulSi Sevida. kvalma erT saxlTan miiyvana. bolaTma saxlis
patrons hkiTxa:
_ vin ijda im etlSi da sad wavidao?
_ viRac maTxovari ijda da mezobel aulSi wavidao.
gaixara bolaTma da isev gahyva kvals. maSin wamoewia maTxovars,
roca is aulis moedanze Sevida da erT WiSkarTan SeaCera etli. bo-
laTi miuaxlovda:
_ cxens xom ar gamicvlidio? _ hkiTxa.
bolaTis cxeni nasuqi iyo, balani ubzinavda, abreSumiviT fa-
fari hqonda. maTxovris cxens ki fafari gascvivnoda, iseTi gamx-
dari iyo, neknebi daeTvleboda. magram bolaTs cxenebisa gaegebo-
da. maSinve mixvda, mis win namdvili raSi idga.
_ damcini? _ iwyina maTxovarma, _ Cemi jaglagi Tavis Tavs
Zlivs daaTrevs, sxvas raSi gamoadgebao.
bolaTi eficeboda, ara vxumrobo, magram maTxovars gagoneba
arafrisa undoda. maT garSemo xalxi Seiyara.
_ bedi karze mogdgomia, ratom uarob, gaucvaleo, _ urCevd-
nen maTxovars.
rogorc iqna, daiyolies.
_ kargi, raki ar iSli, gavcvaloTo.
Camoxda bolaTi cxenidan, moxsna unagiri da miuyvana maTxovars.
imanac gamouSva etlidan Tavisi jaglagi da bolaTs gadasca.
lamis atirda baTirbeki, roca dainaxa, rogori cxeni mouyvana
mamam. mezoblebmac masxarad aigdes: daberdi da Wkua gamogeliao.
bolaTma aiRo argani,* mivida xanis sasaxleSi. uambo xans, ro-
gor eZebda da arCevda SvilisaTvis fexmard cxens, bolos rogor
Sexvda mezobel saxanoSi viRac maTxovars da rogor gaucvala Ta-
visi cxeni namdvil raSSi.
_ marTalia, Cemi cxeni uTvaladoa, jaglags hgavs, magram Tu
momavlevineb, iseTi raSi dadgeba, yvela doRSi gaimarjvebs da sax-
els mogitanso.
moewona xans es sityvebi, isic icoda, bolaTs cxenebisa gaege-
boda. brZana, mieciT sufTa qeri Cemi ambridano.
dauwyo baTirbekma cxens sufTa qeris Wmeva. wylis magivrad,
rogorc mamam daariga, rZes asmevda. ase gaagrZela ori kvira. cx-
enma Tvalsa da xels Sua xorci Seisxa, moixeda. baTirbekma gaixara.
uxaria bolaTsac, rom arCevanSi ar Semcdara.
1044

1044
_ erTi Tve, anu oTxi kvira kidev aZlie qerio, _ uTxra Svils.
ai, cxenma muxlic gaimagra da iseT lamaz raSad iqca, im mxareSi
badali ar hyavda.
bolaTi xans eaxla da yvelaferi moaxsena. xanma brZana, raSi
momgvareT, maCveneTo. mihgvares. Zalian moewona da gadawyvita, do-
Ris mere Cems sajiniboSi davitovebo.
_ vin SevsvaT am cxenzeo? _ hkiTxa bolaTs.
_ amas Cemi Svilis, baTirbekis meti Tavs veravin dauWerso.
dabrunda moxuci Sin da baTirbeki daariga, rogor moego
doRi.
ra daariga? jer sada xarT, mere gaigebT!
xanma doRis dRe daniSna. mezobeli aulebidanac moiwvies cno-
bili vaJkacebi. daTqmul adgilze Seiyarnen. bolaTi da misi Svilic
movidnen. doRis manZilad erTi dRis savali gza daTqves.
sisxam diliT mxedrebma TavTavianTi adgili daikaves da xanis
niSanze doRi daiwyo.
baTirbekma, rogorc mamam daariga, cxens wina fexebze mZime qve-
bi dahkida. amitom gzis dasawyisSi Zalian CamorCa. cxeni amas ver
egueboda da rac Zali da Rone hqonda, win iwevda. roca mTeli tani
TeTri qafiT daefara, baTirbeki CamoqveiTda, cxens fexebidan qve-
bi moxsna, cota gaatar-gamoatara da isev Sejda.
unda vTqvaT, kidev ra daariga mamam baTirbeks:
_ sadave sam adgilze gamokvanZeo.
vidre xelaxla gaaWenebda, baTirbekma pirveli kvanZi gaxsna.
gaxsna da Tvalebi daxuWa. rom gaaxila, naxa, ukve wamosweoda win mi-
maval mxedrebs. gaxsna meore kvanZi, daxuWa Tvalebi da rom gaaxila,
naxa, rom misi cxeni sxvebze adre misuliyo im adgilze, sadac doRi
mTavrdeboda.
mamam gaafrTxila baTirbeki:
_ aramc da aramc mesame kvanZi ar gaxsnao, magram gamarjvebiT
gaxarebuls es darigeba aRarc gaxsenebia _ mesame kvanZic gaxsna.
gaxsna Tu ara, raSi qariviT gafrinda _ veRaraferma SeaCera.
mosaRamovda. raSi zRvis napirze miWenda da pirdapir zRvas
misca Tavi. baTirbekma Zlivs moaswro gadmoxtoma. raSi zRvaSi
gauCinarda. ramdeni ar uZaxa patronma, ver moabruna.
ra unda eqna ukacriel napirze darCenil baTirbeks?! moWra
lelqaSi, patara qoxi aiSena da dasaZineblad dawva. roca gaiRviZa,
mze karga xnis amosuli iyo. uceb, qoxis Tavze raRacam gaiSriala,
1045

1045
Citebis frTebis xmas hgavda. mere zRvaSi wylis dgafuni atyda,
TiTqos viRac banaobso. baTirbeki Cumad gamoZvra qoxidan, xedavs,
zRvaSi sami ulamazesi qali banaobs. maTi tansacmeli _ Zalian
lamazi da mdidruli _ napirze alagia.
ymawvilma moxveta tansacmeli, qoxSi Seitana da zed dawva.
Turme, is qalebi jadoqari debi yofilan. TavianT tansacmels rom
icvamdenen, TeTr gedebad iqceodnen, Tu gaixdidnen, jadosnur Za-
las kargavdnen.
gamovidnen debi napirze. xedaven, tansacmeli aRar aris!
_ albaT, qarma waiRoo, _ Tqva umcrosma dam.
am dros SuaTanam wamoiZaxa:
_ naxeT, naxeT, qviSaze adamianis nakvaleviao!
ufrosma dam Tqva:
_ gamigonia, am qveyanaze erTi baTirbeki cxovrobs. cxenebis
mcnobis bolaTis Svili. mamamiss misTvis raSi uSovia. xom iciT,
dRemde Cvens samflobeloSi kacs ar SemouRwevia. amas mxolod
Tavis raSze amxedrebuli baTirbeki SeZlebda. etyoba, raSi ver
daimorCila da zRvaSi gaeqca.
debma gaiSales grZeli Tmebi, Sig gaexvivnen da qoxTan mividnen:
_ bolaTis Zeo baTirbek, Cveni tansacmeli dagvibrune da sam-
agierod, rac ginda, gvTxoveo, _ uTxra ufrosma dam.
baTirbeki maT tansacmels zed awevs, malavs.
_ minda, Cemi cxeni damibrundeso.
_ eg Cvens xelT ar aris, raSi ar dagvemorCileba. samagierod,
Tvalis daxamxamebaSi Sin dagabrunebTo, _ uTxra SuaTana dam.
_ xalxis TvalSi Sercxvenils Sin ra damabrunebs? aulSi Tavi
rogor gamovyo, Tu unagirze jdomac ki ar SemiZliao? _ wamoiZaxa
baTirbekma.
_ maSin erT-erTi colad SegvirTe. Cvenze lamaz qals qveyanaze
ver naxavo, _ uTxra umcrosma dam, romelsac baTirbeki gulSi Ca-
vardnoda.
_ marTlac, lamazebi xarT, magram, gamigonia, ulmes xans Zalian
lamazi qali hyavso. im qals, Turme, dabadebidan xma ar amouRia. ax-
laxans ubrZanebia, Cems qals imas mivaTxoveb, vinc aalaparakebso.
Tu xanis qals aalaparakebT, tansacmels dagibrunebTo, _ uTxra
baTirbekma.
_ kargi, wagiyvanT xanis sasaxleSio, _ uTxres debma. Tan daarig-
es, rogor moqceuliyo, rom xanis utyvi qali aelaparakebina.
1046

1046
ufrosma dam uTxra:
_ xanis asulis oTaxSi rom qaTibi kidia, imaSi davimalebi. Sen
qaTibs joxi daartyi. qaTibi zRapris moyolas daiwyebs. zRaparSi
dava iqneba gadasawyveti. Sen is dava arasworad gadawyvite. xanis
asuli ver moiTmens da Segedavebao.
_ me vercxlis zardaxSaSi davimalebi da iqidan movyvebi
zRaparso, _ Tqva SuaTana dam.
_ me oqros TasSi davimalebi. zRaparic mzada maqvso, _ Tqva
SuaTanam.
daubruna baTirbekma debs tansacmeli. debma uTxres, Tvalebi
daxuWeo. daxuWa da roca gaaxila, ukve sasaxleSi iyo da ulmes xanis
winaSe idga.
baTirbekma xans Tayvani sca:
_ dido xano, amboben, xani Tavis asuls imas miaTxovebs, vinc
aalaparakebso. neba miboZeT, bedi vcadoo.
_ marTlia, Cems asuls imas mivaTxoveb, vinc aalaparakebs, magram
isic simarTlea, rom yvelas, vinc amas ver moaxerxebs, Tavs vaWri. bev-
ri vaJkacis sisxli daRvrila am sasaxleSi, Senc es ginda, Sviloo?
baTirbekma Tavis survilze xeli ar aiRo da xanmac brZana, Cemi
asulis oTaxSi SeiyvaneT. Tan ori veziri gaayoleTo.
orive veziri gareT, karTan darCa. baTirbeki oTaxSi Sevida da
qalis farCis qaTibs joxi dahkra:
_ ilaparakeo!
_ raze vilaparako, imaze, risTvisac yuri momikravs, Tu imaze,
rac Cemi TvaliT minaxavso? _ hkiTxa qaTibma.
_ yurmokruli ramis dajereba Znelia. isev imaze ilaparake,
rac Seni TvaliT ginaxavso.
_ maS momismine: erT aulSi sam Zmas vicnobdi. oriode suli
cxvari hyavdaT. rigrigobiT mwyemsavdnen. ufros Zmas xurooba
uyvarda da patara walds sul Tan daatarebda. erT dRes cxvars rom
aZovebda, Zalian moewyina. ifiqra, gaverTobio. moWra xe da lamazi
qali gamoTala. saRamos Sin rom brundeboda, xis qali tyis piras
Txilis buCqis Ziras dadga.
meore dRes cxvari SuaTana Zmam gareka. Txilis buCqis Ziras xis
qali dainaxa. ifiqra, viRacas ar daszarebia da aseTi lamazi qali
gamouTlia. modi, tansacmels Cavacmev da mTlad cocxals davams-
gavsebo.
1047

1047
gaiqca aulSi, wiTeli kaba iyida da qali gamoawyo. rom mosaR-
amovda, qali Txilis buCqis Ziras dadga da cxvari Sin gareka.
mesame dRes umcrosi Zmis jeri dadga. gareka cxvari saZovar-
ze. Txilis buCqis Ziras xis qali rom dainaxa, ifiqra: ase lamazad
vin gamoTala, an wiTeli kaba vin Caacva? vcdi, egeb Cemma wamalma _
oTxmocdacxrameti balaxis naxarSma _ gaacocxloso.
marTlac, ramdenime wveTi wamali apkura, qali gacocxlda.
didi xnis namZinareviviT gaizmora, Tvalebi moifSvnita.
gaixara umcrosma Zmam, qali Sin waiyvana, magram naxeT, ra moxda?!
_ me rom ar gamomeTala es qali, ras gaacocxlebdi? qali me
mekuTvniso, _ Tqva ufrosma Zmam.
_ Sen mxolod gamoTale. me ki wiTeli kaba Cavacvi da adamians
davamsgavse. amitom me mekuTvniso, _ Tqva SuaTana Zmam.
_ vis raSi sWirdeba usicocxlo xe, Tundac wiTelkabiani?
Tqven gamoTaleT, Tqven CaacviT, magram Tqvenve miatoveT tyeSi.
axlac iq iqneboda, Cemi wamliT rom ar gamecocxlebina. qali me me-
kuTvniso, _ Tqva umcrosma Zmam.
_ axla Sen Tqvi, bolaTis Zeo baTirbek, am sami Zmidan romels
ekuTvnis qalio?
_ ra Tqma unda, umcros Zmas. qali xom iman gaacocxlao.
xanis asulma veRar moiTmina da xma amoiRo:
_ mama-papaTa adaTiT, umcrosi Zma ufrosze adre ver daqor-
windeba. egec ar iyos, ufros Zmas rom ar gamoeTala qali, umcrosi
ras gaacocxlebda? qali ufrosi Zmis coli unda gaxdeso.
xanis asulis xmis gagonebaze baTirbekis sixaruls sazRvari ar
hqonda.
_ Tu xis qali ufrosi Zmis coli unda gaxdes, Sen Cemi coli
gaxdebio! da xanTan gaiqca, rom exarebina, Seni asuli alaparakdao.
xanma vezirebi daibara:
_ es ymawvili simarTles ambobso?
vezirebma ifiqres, xani am mdabio mawanwalas Tavis qals mainc
ar miaTxovebso da upasuxes:
_ ityueba, Sens qals krintic ar dauZravso.
baTirbekma xans gabedulad gauswora Tvali:
_ Cems dReSi tyuili ar miTqvams. axlac sikvdilis SiSi rodi
malaparakebs. Tu eWvi gepareba, vinme gamayole, visac ufro endobi.
erTxel kidev avalaparakeb Sens qalso.
1048

1048
isev Sevida baTirbeki xanis asulis oTaxSi. xanma ori veziri da
Tavisi coli gaayola. vezirebi ezoSi, sarkmlis qveS dadgnen. xanis
colma ki karidan miayurada.
baTirbekma vercxlis zardaxSas joxi dahkra:
_ aba, zardaxSav, Tqvio!
_ ra vTqva, rac gamigonia, Tu rac TvaliT minaxavso?
_ Tqmula: `yuriT gagonils nu daijereb, TvaliT nanaxi daije-
reo~. miambe, rac Seni Tvali naxeo.
_ maS, momismine: erTxel sami Zma vnaxe. erTi xari hyavdaT. ufrosi
Zma im xaris Tavs mwyemsavda, SuaTana _ mucels, umcrosi _ barklebs.
erTxel umcros Zmas moeCvena, rom xari avad iyo. ifiqra, SuaTana Zmas
vetyvio. dilaadrian daadga gzas da saRamo xans xaris mucels miaR-
wia. Zmebma ilaparakes da gadawyvites, ufros ZmasTan wavideTo. gam-
Teniisas daadgnen gzas da RamiT, rogorc iqna, xaris Tavs miaRwies.
_ Cveni xari avad xom ar ariso? _ hkiTxes ufros Zmas.
_ ara, mTeli dRea Zovs. axla wevs da icoxnis. eg aris, karga xa-
nia, wyali ar damilevinebia. wamodiT, wyalze CaviyvanoTo, _ upa-
suxa ufrosma Zmam.
Zmebma xari zRvaze waiyvanes wylis dasalevad. xarma mTeli
zRva erT ylupad dalia, magram wyurvili ver moikla. sacodavad
abRavlda.
Zmebma Tqves, modi, Cveni xari zRvaSi rom kunZuli Cans, imaze
vaZovoTo. marTlac, xeebqveS qorfa balaxi bibinebda.
didi gaWirvebiT miuaxlovdnen kunZuls, magram kunZuli ki ara,
Tevzi yofiliyo. Tevzma piri daaRo da xari gadaylapa. Zmebma gons
mosvla ver moaswres, rom Tevzs arwivi daacxra, klanWebi Caavlo
da caSi aitaca.
arwivi Tavisi nadavliT erT velze daeSva. im velze moxuci mwy-
emsi cxvars aZovebda. daRlili damjdariyo yoCis wverebqveS da
isvenebda. arwivi im yoCis rqaze daeSva Tavisi balaxian-xeebianad.
rom Wamda, niskartidan gadmouvarda im xaris beWi, Tevzma rom ga-
daylapa. gadmouvarda da moxuc mwyemss TvalSi Cauvarda. moxucma
Tvali moisrisa:
_ etyoba, mtveri Camicvivdao.
saRamos moxucma cxvari Sin mireka:
_ Svilo, TvalSi raRac Camivarda, iqneb amomiRoo, _ uTxra
Tavis qaliSvils.
1049

1049
qali Cajda navSi, mousva niCbebi, Securda TvalSi, sigrZe-siga-
niT gadasera igi, ipova xaris beWi, frCxili gamohkra, amoagdo da
fanjridan moisrola.
beWi wyarosTan daeca. male im wyarosTan qaravani gaCerda Ra-
mis gasaTevad. qaravanSi oTxmocdaaTi aqlemi iyo. meqaravneebma
vaxSmis Tadarigi daiWires. erTbaSad maT fexqveS miwa atortmanda.
meqaravneebs SeeSindaT, saCqarod wamoyares aqlemebi da iqaurobas
gaecalnen. cota gaiares da miwisZvra Sewyda. ikiTxav, ra moxdao?
getyvi: Turme nu ityvi, meqaravneebs cecxli xaris beWze daenToT.
iqve melas gaevlo. Semwvari xorcis suni scemoda, misuliyo da be-
Wis RrRna daewyo. is rom beWs ZiZgnidan da aqeT-iqiT aqanebda, meqa-
ravneebs miwisZvra hgonebodaT.
gvian RamiT, roca meqaravneebs ukve eZinaT, wyarosTan erTi
qali mivida. mela rom dainaxa, mxarixe* dascxo da suli gaafrTxo-
bina. mokla, magram ar gaatyava, am sibneleSi tyavi ar gavafuWo, ga-
Tendeba da gavatyavebo.
gaTenda. meqaravneebma gaiRviZes. dainaxes mkvdari mela. gasa-
tyaveblad misdgnen, magram mxolod erTi gverdi gaatyaves. meore
gverdze ver gadaabrunes da imitom. naxevari tyaviT oTxmocdaaTma
meqaravnem TiTo qurqi Seikera. aiyarnen da wavidnen. amasobaSi qali
movida, naxa naxevrad gatyavebuli mela, wahkra wuRis wveri, gadaa-
bruna da dafiqrda: netav, Cems axalSobil Svils qudi Tu gamouvao?
axla miTxari, baTirbek, vin ufro didia? xari, romelmac erT
ylupad mTeli zRva Sesva da wyurvili mainc ver moikla; Tevzi,
romelmac xari gadaylapa; yoCi, romlis rqazec Camojda arwivi;
moxuci, romelsac TvalSi xaris beWi Cauvarda da mtveri egona;
mela, romlis tyavis naxevarSi oTxmocdaaTi qurqi gamovida, Tu ax-
alSobili biWi?
_ rasakvirvelia, Tevzio, _ daufiqreblad upasuxa baTirbekma.
xanis qalma ver moiTmina:
_ ara xar marTali! yvelaze didi is ToTo biWia, naxevari tyavi
saquded rom ar hyofnis, maSin, roca meore naxevarSi oTxmocdaaTi
qurqi gamovidao!
gaixara baTirbekma. gaiqca xanTan:
_ Seni qali alaparakdao!
xanma vezirebs dauZaxa:
_ es ymawvili marTlas ambobso?
1050

1050
vezirebma upasuxes:
_ ara, xano, ityueba. Sens qals krintic ar dauZravso.
xanma axla Tavis cols hkiTxa:
_ Cemi vezirebi simarTles meubnebiano?
_ swored egeni gatyueben. Cemi yuriT gavigone Cveni qalis xmao.
baTirbekma dainaxa, xan ulmess kidev eWvi epareboda, amitom isev
Sevida qalis oTaxSi, oRond, amjerad mowmend Tavad xani waiyvana.
xani, xanis coli da vezirebi karTan dadgnen.
baTirbekma dahkra joxi oqros Tass:
_ Taso, Tqvio!
_ ra vTqva, rac yuriT gamigonia, Tu rac TvaliT minaxavso?
_ `yuriT gagonili kvirtia, TvaliT nanaxi _ nayofio~. rac
TvaliT ginaxavs, isa Tqvio.
_ kargi, yuri damigdeo, _ uTxra Tasma, _ erTi qvrivi qali
vnaxe, cxra biWis deda. erTxel misi biWebi quCaSi koWaobdnen. yvela
koWi waages da umcrosi Zma Sin Seagzavnes koWebis gamosatanad. bi-
Wma Sin Seirbina. xedavs, deda zis da quds keravs.
_ deda, am quds vis ukeravo?
_ Sen gikerav, Cemo sixaruloo.
dabrunda biWi ZmebTan da daitrabaxa, deda quds mikeravso.
ufrosi Zma Sin gaiqca, dedas hkiTxa:
_ mag quds vis ukeravo?
_ Sen gikerav, Cemo sixaruloo.
axla ufrosma Zmam daitrabaxa, deda quds mikeravso.
momdevno Zmac gaiqca dedasTan:
_ mag quds vis ukeravo?
_ Sen gikerav, Cemo Tvalis Cinoo.
ase erTmaneTis miyolebiT Sediodnen Zmebi dedasTan da ekiTxe-
bodnen, mag quds vis ukeravo? dedac, Svilebs guli rom ar daswyve-
todaT, yvelas erT pasuxs aZlevda: Sen gikeravo.
biWebma karga xans iTamaSes. vaxSmobis xans Sin mividnen. dedam
sufra gaSala. Tan sul imis fiqrSi iyo, ra vqna, qudi romel erTs
mivceo. veraferi moifiqra, adga da qudi sufraze daagdo. Zmebi
quds waetanen;
_ Cemia!
_ ara, Cemia!
atyda Cxubi da gawev-gamoweva.
1051

1051
_ nu CxubobT, xanTan wadiT da is gagiCenT samarTalso, _
uTxra dedam.
mividnen Zmebi xanTan. yvelani sastumro oTaxSi Seiyvanes.
_ sanam Tqvens saqmes gavarCevde, miTxariT, risi gakeTeba ici-
To? _ hkiTxa xanma.
_ me yvelanairi kvalis cnoba SemiZlia _ adamianis iqneba Tu
cxovelisao, _ upasuxa ufrosma Zmam.
_ me mziri var. erTi dRis savalze buzis danaxva SemiZliao, _
Tqva meore Zmam.
_ me iseTi msroleli var, gafrenil Cits ar avacden, rac ar
unda maRla mifrinavdeso, _ Tqva mesame Zmam.
meoTxem:
_ me mSvild-isris ostati var. momeci fiWvis toti. mSvildsac
gagikeTeb da ormoc wyrTa isarsac zed dagigebo.
mexuTem:
_ me navis ostati var. muxis nafoti momeci da iseT navs gamog-
iTli, mTeli Seni auli Caetioso.
meeqvsem:
_ me kalatozi var. erTi kenWiT iseT sasaxles agiSeneb, mTeli
Seni saxano daitioso.
meSvidem:
_ me mzareuli var. erT xonCaze imden saWmel-sasmels davawy-
ob, mTel Sens saxanos daapurebso.
mervem:
_ me miwis mTxreli var. Tu mteri Tavs dagesxmis, iseT gvira-
bebs gagiTxri, sikvdilisagan gixsnaso.
xanma Zmebi Seaqo:
_ naTqvamia, gabeduli kaci or gansacdels gadaurCeba, marjve
ki _ samsao. erTi samsaxuri gamiwieT da mere gagiCenT samarTalso.
erTi wlis winaT erTaderTi asuli damekarga. didxans veZebe, ma-
gram ver mivakvlie mis asaval-dasavalso. mapovnineT da sakadrisad
dagasaCuqrebT. qudi ki imas darCeba, vinc yvelaze marjve iqnebao.
kvalis mZebnelma Tqva:
_ xanis asulis oTaxSi SemiyvaneTo.
Seiyvanes. miixed-moixeda, kvals gahyva da Tqva:
_ qali mTaSi wauyvaniaTo.
mzirma mTebisaken gaixeda. eqvsi mTis gadaRma dainaxa xanis asu-
li. Kkafis* mTis ZirSi calTvala gveleSaps tyved hyavda.
1052

1052
xans amis gagonebaze Tavzari daeca, Tumca kidevac gauxarda,
Cemi Svili cocxali yofilao.
umcrosma Zmam, ai, iman, araferi rom ar icoda, xans guli dauama:
_ gveleSaps ise movtaceb qals, veraferi gaigoso.
marTlac, cotac da, xanma Tavisi qali gulSi Caikra. mama-Svili
sixaruliT gons kidev ver mosuliyo, rom mzirma kafis mTas Sexeda
da Tqva:
_ xano, frTxilad iyavi, gveleSapma gaiRviZa, erTaderTi Tva-
li gaaxila da aqeT-iqiT icqirebao.
xanma ar icoda, ra eqna. maSin moisarma Tqva:
_ isars vesvri gveleSaps, oRond, xanis asulma miTxras, sad da-
vumiznoo.
qalma uTxra:
_ am siSoreze sasikvdilod ver daWri. isari TvalSi unda mo-
artya. dabrmavdeba da veRar gamogvekidebao.
mSvild-isris gamkeTebelma aiRo fiWvis toti da mSvildi gaa-
keTa. ormoci wyrTa isaric gamoTala da mSvildze daago. moswia ms-
rolelma mSvildi, gaisrola da es ormoci wyrTa isari gveleSaps
pirdapir TvalSi moartya.
xanis asulma Tqva:
_ gaviqceT! marTalia, gveleSapi dabrmavda, magram mainc
dagviwyebs Zebnaso. wavideT, zRvis gaRma gavideT da iq davemaloT,
zRvas ver gadacuravso.
Seyara xanma Tavisi xalxi da zRvis napirze miiyvana. navis ostatma
muxis nafotisagan imxela navi gamoTala, yvelani Caetivnen. ormoci
dRe da ormoci Rame icures da, rogorc iqna, meore napirs miaRwies.
gaRma napirze xurom erTi kenWiT imxela sasaxle aaSena, rom
yvelani Sig dabinavdnen, magram, amosunTqvac ver moaswres, rom zR-
vidan gveleSapi amovida.
miwis mTxrelma maSinve gvirabi gaTxara. xani, misi asuli, misi
xalxi da cxra Zma oTxmocdaaTi dRe da oTxmocdaaTi Rame midiod-
nen. iq tyeebic iyo, wylebic, nadir-frinvelic, magram adamians jer
fexi ar daedga.
gaxarebulma xanma purobis gamarTva brZana.
mzareulsac Tavisi ostatobis gamoCenis dro daudga. man xans
erTi patara xonCa miarTva, zed xeli gadausva da iseTi saWmel-sa-
smeli gaaCina, xansac ki Tavis dReSi rom ar enaxa.
1053

1053
imodena xalxi sami dRe da sami Rame Rreobda da sufras araferi
akldeboda.
axla, baTirbek, bolaTis Zev, Tqvi, vis ekuTvnis dedis Sekerili
qudio? _ daamTavra umcrosma dam Tavisi zRapari.
_ miwis mTxrels.
verc axla moiTmina xanis asulma:
_ ramdenjer unda giTxra, rom adaTis mixedviT yvelaferi jer
ufros Zmas ekuTvnis. egec ar iyos, qalis adgil-samyofels man ar
miagno?! qudi ufros Zmas unda ergoso.
_ qudi ufros Zmas unda ergos, Sen ki _ meo! _ wamoiZaxa baT-
irbekma.
_ verc axla gaigoneT? Turme Cems qals pirvelad ar amouRia
xma, Tqven ki tyuilis Tqmas mibedavdiTo! _ ganrisxda xani.
vezirebi xans fexebSi Caucvivdnen, gvapatieo. xanma apatia. mac-
neebs ubrZana, xalxi Cemi asulis qorwilSi SeyareTo.
marTlac Seyares: moxuci Tu axalgazrda, elami Tu koWli, Wkvi-
ani Tu suleli. sami dRe da sami Rame ilxines. moxucebi svamdnen.
Wkvianebi mRerodnen. axalgazrdebi Widaobdnen, sulelebi danebs
atrialebdnen, koWlebi aqeT-iqiT darbodnen, elamT buza eRvrebo-
daT, ZaRlebi Zvlebs xravdnen.
qorwili rom dasrulda, baTirbekma mamamisi _ moxuci bolaTi
_ TavisTan waiyvana da bednieri cxovreba daiwyes.

jinebis dedofali sarigizi

didi xnis winaT iyo erTi fadiSahi, hyavda sami vaJi. ufliswu-
lebs Zalian uyvardaT nadiroba. erT dResac wavidnen sanadirod.
umcrosi Zma ufrosebs dascilda da martom daiwyo nadiroba. mTe-
li dRe inadira. saRamo xans, mzis Casvlisas erT gorakTan SeCerda.
Camoxta cxenidan, daborka igi da sabalaxod miuSva. Tavad gorakze
wamowva da daiZina. erTbaSad raRacam gaaRviZa. yuri miugdo. gora-
kis siRrmidan qalebis laparaki moesma.
_ rom gavTxovdebode, _ Tqva erTma, _ vidre Cemi qmari cx-
enze Sejdebodes, beSmeTs Sevukeravdi da Rilebsac davukerebdio.
_ rom gavTxovdebode, erTi kvercxiT mTel auls davapureb-
dio, _ Tqva meorem.
1054

1054
_ rom gavTxovdebode, oqrosTmian gogos da vercxliswarbe-
bian biWs gavaCendio, _ Tqva mesamem.
ufliswulma yvelaferi gaigona. is goraki kargad daimaxsovra,
cxens moaxta, Sin dabrunda da yvelaferi Zmebs uambo.
meore dRes Zmebma waiRes barebi da gorakTan mividnen. cxenebi
daborkes, sabalaxod gauSves, Tavad ki gorakis gaTxras Seudgnen.
Txrian, Txrian...
Turme goraki ki ara, miwayrili yofiliyo, qveS sardafi iyo
gamarTuli. gaTxares Zmebma sardafi da miadgnen sam qals.
_ vina xarT? gamoqvabulis xalxi Tu jinebio, _ hkiTxa ufrosma
Zmam.
_ arc gamoqvabulis xalxi varT, arc jinebi. TqvensaviT ada-
mianis Svilebi varTo, _ upasuxes qalebma da ufliswulebi TavianT
mSoblebs mihgvares.
gaicnes ufliswulebma qalebis mSoblebi, Seeqcnen maT saWmel-
sasmels, mere sTxoves, Tqveni qalebi mogvaTxoveTo.
miaTxoves. mziTvSi imdeni xar-Zroxa gaatanes, mTeli aremare
_ im miwayrilidan fadiSahis sasaxlemde _ dafara.
ufliswulebma didi qorwili gadaixades.
gavida xani. ufrosma da SuaTana debma piroba ver Seasrules,
umcrosi ki ukve fexmZimed iyo. SeeSindaT ufros debs _ Cveni da
danapirebs asrulebso.
bevri ifiqres, ra vqnaTo.
moifiqres: ipoves erTi bebia qali, didZali oqro-vercxli
misces da uTxres:
_ Tu Cveni da marTla oqrosTmian qalsa da vercxliswarba vaJs
gaaCens, rogorme mospe isinio.
bebia qali daTanxmda. man da ufrosma debma Tadarigi daiWires
da mSobiarobis dawyebas daelodnen.
gamoxda xani. dadga bavSvis gaCenis droc. roca umcros das
muceli astkivda, ufrosma debma da bebia qalma yvelani gaiyvanes
oTaxidan, fanjris darabebi daxures, kars urduli gauyares.
didxans ar gauvlia. uceb oTaxi gaCaxCaxda da daibadnen
oqroskululebiani gogo da vercxliswarba biWi. maT danaxvaze be-
bia qali da ufrosi debi lamis gagiJdnen. magram male gons moegnen,
taxtqveSidan gamoaTries yuTi, romelSic ori lekvi ijda. lekvebi
amosxes, maT magivrad axlad dabadebulebi Casxes. bavSvebs pirSi
1055

1055
TiTo naWeri duma Caudes; yuTebi Sekres, daWedes, gafises da isev
taxtqveS damales. lekvebi ki melogines miuwvines. kari gaaRes.
_ biWia Tu gogo? _ ikiTxes karTan Sekrebilebma.
_ RmerTma daswyevlos ufliswulis coli! tyupi lekvi Svao,
_ upasuxes debma da bebia qalma.
rom daRamda, debma da bebia qalma bavSvebiani yuTi waiRes
da mdinareSi gadaagdes. maTi deda ki, fadiSahis brZanebiT, erT
kasrSi Casves, kasri kupriT naxevramde moyares, waiRes da Sors
gadaagdes.
fadiSahis sasaxle rom idga, im aulis mezobel erT patara aulSi
moxuci col-qmari cxovrobda. erTi gaquculi cxenisa da naxevrad
dangreuli qoxis garda araferi ebadaT. arc Svilebi hyavdaT.
Sekazmavda berikaci cxens da wavidoda sanadirod. xan kurd-
Rels moklavda, xan _ ras. zogjer Tevzaobda. dedaberi dilidan
saRamomde mowyalebas Txoulobda da ase gahqondaT Tavi.
erTxelac, roca berikaci nadirobidan dabrunda, dedaberma
aiRo ori vedro da wyalze wasvla daapira.
_ dedakaco, guSin mdinareSi ankesebi Cavage. barem isinic
Seamowmeo, _ sTxova berikacma cols.
mivida dedaberi mdinaresTan, aavso vedroebi, mere ankesebis
amokrefa daiwyo. amoiRo erTi _ carielia, amoiRo meore _ cari-
elia. mesamis amoReba daapira, magram ver amoiRo. eweva, ejajgure-
ba _ araferi gamosdis. mivida Sin da yvelaferi uambo berikacs.
oriveni wavidnen mdinareze. daejajgurnen ankess, magram Zvra ver
uyves. maSin berikaci wavida da cxeni moiyvana. Cauba ankess, gaawevi-
na. rogorc iqna, amoiRes. ankess erTi didi yuTi amohyva. amasobaSi
mosaRamovda.
moxucebma yuTi Sin waiRes. gaxsnes da ras xedaven?! yuTSi ori
bavSvi zis. iseTi lamazebi arian, av Tvals ar enaxvebian. pirSi du-
mis naWrebi udevT da wvanan! moxucebi sixaruliT aRar iyvnen.
amoiyvanes bavSvebi, abanaves, sufTa mCvrebSi gaaxvies da loginSi
Caawvines.
RamRamobiT berikaci Tavis saxlSi sardafs Txrida. amoTxara
da bavSvebi iq damala.
gavida didi xani. bavSvebi wamoizardnen. erT dResac biWma
uTxra berikacs:
_ mama, momwyinda uqmad yofna. cxensa da Tofs rom maTxovebde,
sanadirod vivlidio.
1056

1056
misca berikacma Tofi, cxeni. Tan daariga:
_ Svilo, gamTeniisas wadi da Sebindebulze dabrundio.
im dRidan ymawvili yovel dRe midioda sanadirod. rogorc
berikacma daariga, ise iqceoda: Sinidan gamTeniisas gadioda da Se-
bindebulze didZali nanadireviT brundeboda.
erT dilas mezoblis qalma Tvali mohkra Sinidan gamosul
ymawvils. Zalian gaukvirda: `RmerTo didebulo, netav, vin aris es
ymawvili martoxela moxucebis ezodan rom gamovidao?~
im qalma es ambavi Tavis nacnobs uTxra, iman _ Tavis nacnobs
da male mTels auls moedo. naTqvamia, `saidumlos nu gaandob Sens
nacnobs, gaxsovdes, imasac hyavs Tavisi nacnobio~.
martoxela col-qmris ezoSi gamoCenili ymawvilis ambavi au-
lidan aulSi gadavida da bebia qalisa da ori dis yuramde miaRwia.
debi SeSindnen:
_ rac ginda, qenio, _ uTxres bebia qals, _ bavSvebi gamoCnd-
nen, ukve didebi arian. Tu rogorme Tavidan ar moviSoreT, Savi dRe
gveliso.
erT dRes moxuci col-qmris saxlSi maTxovrad gadacmuli be-
bia qali mivida. Sin gogos garda aravin iyo. Zma sanadirod wasu-
liyo, berikaci _ saTevzaod, dedaberi ki melisa da kurdRlis ty-
avebis gasayidad.
bebia qali gogos gamoelaparaka. mixvda, vinc iyo da wasvlisas
hkiTxa:
_ Sens Zmas uyvarxaro?
_ vuyvarvar, maS ar vuyvarvaro?
_ gasaTxovari qali xar da sawoli ara gaqvs, Zirsa wevxar. Sens
Zmas rom uyvarde, wiTeli verZis rqis sawols gagikeTebdao, _
uTxra bebia qalma da wavida.
saRamos dabrunda Zma Sin. das kocna daupira. iman ki kopebSek-
rulma zurgi aqcia.
_ ra moxda, ratom gamirbixaro?
_ rogor Tu ra moxda?! amxela qali var da Zirsa vwevar. rom
giyvarde, wiTeli verZis rqebs moitandi da sawols gamikeTebdio.
amis gamgone biWi cud gunebaze dadga, Sinidan gavida da cxeni
wylis dasalevad waiyvana.
gzaSi cxenma ena amoidga:
_ ymawvilo, ra yurebi Camogiyria, ra sadardebeli gagCeniao?
1057

1057
_ rogor ar vidardo? erTaderTi da myavs da sawoli ara aqvs,
Zirs miwevso. wiTeli verZis rqebi unda viSovo da sawoli gavukeTo,
magram, ar vici, sad viSovoo.
_ ena unda gausivdes magis mTqmelsao, _ uTxra cxenma, _ wi-
Teli verZi xom gveleSapia?! Tu bedi gvwyalobs, gveleSapis sad-
gomSi maSin mivalT, roca sZinavs. berikacs sxvenze Tavisi winapre-
bis danatovari xmali aqvs. sTxove, gaTxovos. SenTvisac da CemTvi-
sac Svidi dRis sagzali wamoiRe. gamTeniisas gzas gavudgebiT. Tu,
rogorc giTxari, gveleSaps mZinars mivuswrebT, mivuaxlovdebi Tu
ara, gavCerdebi. ityvi `bismilas~,* gveleSaps xmliT rqebs mohkveT,
daiZaxeb: `Cems win naTeli mze iyos, Cems ukan _ Savi nisli~-Tqo da
gamaWenebo.
biWma maSinve moamzada sagzali, xmalic gamosTxova berikacs
da gzas gaudga. bedze, gveleSapis sadgomSi maSin mividnen, roca
mas eZina. biWma rqebSi xeli Caavlo, warmosTqva `bismila~, mouqnia
xmali da rqebi waacala. daiZaxa: `Cems win naTeli mze iyos, Cems ukan
_ Savi nislio!~ da cxeni gaaWena.
gveleSaps gaeRviZa da daedevna, magram nislSi gza aebna. miita-
na biWma Sin rqebi, ramdenime saRamo imuSava da das sawoli gaukeTa.
meore dilas, gamTeniisas, sanadirod wavida.
erT dRes berikacis saxlSi isev movida maTxovrad gadacmuli
bebia qali. Sin gogos garda aravin iyo. roca bebia qali Sevida, gogo
ijda wiTeli verZis rqis sawolze da keravda.
_ rogor gSvenis eg wiTeli gveleSapis rqis sawolio, _ uTxra
bebia qalma.
gogo gaumaspinZlda. bebia qali wasasvlelad rom gaemzada, go-
gos hkiTxa:
_ Svilo, Sens Zmas uyvarxaro?
_ vuyvarvar, rogor ar vuyvarvaro.
_ rom uyvarde, mTvaris mxares oqros xes dagirgavda, mzis mx-
ares _ vercxlisasao.
_ mereda, egeTi xeebi sad unda iSovoso?
_ wiTeli gveleSapis rqebis mSovneli sxva ramesac iSoviso, _
miugo dedaberma da wavida.
saRamos Sin dabrunebulma Zmam das kocna rom daupira, man isev
kopebSeyrilma zurgi Seaqcia.
_ ra mogivida, ratom gamirbixaro? _ gaukvirda Zmas.
1058

1058
_ rogor Tu ra momivida?! sul ar giyvarvar. rom giyvarde, mT-
varis mxares oqros xes damirgavdi, mzis mxares ki _ vercxlisaso,
_ upasuxa dam.
amis gamgone biWma Zalian moiwyina. gamoiyvana cxeni da wyalze
waiyvana. rom midiodnen, cxenma dainaxa, rom biWi mowyenili iyo da
isev amoidga ena:
_ ymawvilo, ra yurebi Camogiyria, raze dardobo?
_ rogor ar vidardo, roca Cems erTaderT das mTvaris mxares
oqros xe unda davurgo mzis mxares _ ki vercxlisa da ar vici, es
xeebi sad viSovoo.
_ ena unda gausivdes magis mTqmelso! _ Tqva iabom. es im gve-
leSapis xeebia. Tu bedi gvwyalobs, maSin mivalT, roca gveleSaps
sZinavs. moxucs xmali sTxove, sagzali gaamzade da gamTeniisas
wavideT. maSindeliviT Tqvi `bismila~, moWeri xeebi, daiZaxe: `Cems
win naTeli mze iyos, Cems ukan _ Savi nisli~-Tqo da gamoiqecio.
marTlac, biWma yvelaferi ise gaakeTa, rogorc cxenma daariga
da dilaadrian gaudgnen gzas.
sabednierod, gveleSapis sadgomSi maSin mividnen, roca mas jer
kidev eZina. biWma `bismila~ warmosTqva, xmliT moWra xeebi da gai-
qca. Tan daiZaxa: `Cems win naTeli mze iyos, ukan _ Savi nislio!~
gveleSapi daedevna, magram nislSi gza daebna. biWi ki mivida Sin
da dargo xeebi _ mTvaris mxares oqrosi, mzis mxares _ vercxlisa.
Tavad ki mzis amosvlamde sanadirod wavida.
erT dRes berikacis saxlSi isev mivida maTxovrad gadacmuli
bebia qali. gaego, biWi amjeradac cocxali gadarCao. Sin gogos
garda aravin iyo. biWi sanadirod wasuliyo, berikaci _ saTevzaod,
dedaberi _ melisa da kurdRlis tyavis gasayidad.
mivida bebia qali. gogo ki zis da keravs.
_ rogor gixdeba wiTeli gveleSapis rqis sawolze jdoma, ra
lamazad izrdeba Sens saxlTan mTvaris mxares oqros xe da mzis mx-
ares vercxlis xeo! _ pirferobiT uxarebda dedaberi gogos guls.
gogom aWama dedabers, asva. iman ki wasvlisas hkiTxa:
_ Svilo, Sens Zmas uyvarxaro?
_ vuyvarvar, rogor ar vuyvarvaro!
_ rom uyvarde, faSatis rZis kumiss gasmevdao.
_ sad unda iSovoso?
_ vinc wiTeli gveleSapis rqebi, oqrosa da vercxlis xeebi
iSova, faSatis rZis kumissac iSoviso.
1059

1059
saRamos nadirobidan dabrunebulma Zmam das kocna daupira. man
ki, kopebSekrulma, zurgi Seaqcia.
_ ra dagemarTa, ratom gamirbixaro?
_ rogor Tu ra damemarTa? rom giyvarde, erT Waks rogor ver
moiyvandi, rom misi rZis kumisi masvao?
amis gamgone Zmam moiwyina, Sinidan gavida da iabo wylis dasal-
evineblad waiyvana.
gzaze cxenma dainaxa, rom biWi dardiani iyo da hkiTxa:
_ yurebi rad Camogiyria, raze fiqrobo?
_ rogor ar vifiqro?! erTaderTi da myavs da faSatis rZis ku-
misi ver damilevinebia, ar vici, sad viSovoo.
_ ena gauxmes magis mTqmels! erTi ulayia, aravis ikarebs. vinc
miuaxlovdeba, cocxals aravis tovebs. am ulays aTi Waki dahyve-
ba. ai, is Wakebi unda vrekoT. Tu bedi gvwyalobs, unda mivaswroT
da wylis dasalevad mdinareze rom Camovlen, iq unda davxvdeTo.
Sens gamzrdel berikacs sxvenze cvilis didi natexi ugdia. sTxove,
mogces. sagzalic wamoiRe, unagirze niCabi da qamandi daikide. ri-
JraJze gavudgebiT gzas. mdinaris napirze rom mivalT, imsiRrme
ormo amoTxare, rom Sig Cavwve da davimalo. cvili gaadne da sqlad
wamisvi. Tavad aiRe qamandi da Cems ukan daimale. roca ulayi mova,
Cvens suns ikravs, WixviniT meZgereba da kbenas damiwyebs. Cems tanze
wasmuli cvilis kbenaSi kbilebis Zala daucxreba, dausustdeba. ma-
Sin wamovxtebi, Senc swrafad Semajeqi, ulays qamandi esrole, dai-
Wire da waviyvanoT. aTive Waki imas gamohyvebao.
biWma yvelaferi ise gaakeTa, rogorc iabom daariga. cxens gam-
dnari cvili wausva, daiWira xelSi qamandi da iabos ukan daimala.
didxans ar gauvlia. moWixvinda ulayi. maSinve daacxra iabos
da kbena dauwyo. manamde kbenda, vidre kbilebi ar dauClungda. ma-
Sin iabo ormodan amoxta, ymawvilic swrafad Seaxta, qamandi mosdo
ulays da waiyvana. aTive faSati fexdafex mihyva. ymawvilma isini Sin
mireka. dilamde Tavlas uSenebda. diliT ki sanadirod wavida.
gavida dro. moxucebis saxlSi isev mivida bebia qali. maTxovrad
gadacmuli. Sin gogos meti aravin iyo. ymawvili sanadirod wasuli-
yo, berikaci _ saTevzaod, dedaberi _ melisa da kurdRlis tyavis
gasayidad.
mivida bebia qali da xedavs, wiTeli gveleSapis rqis taxtze zis
mzesaviT gabrwyinebuli gogo da keravs.
1060

1060
_ rogor gixdeba wiTeli gveleSapis rqis taxtze jdoma. Sens
ezoSi, mTvaris mxares oqros xe Srialebs, mzis mxares _ vercxli-
sa. niavs kumisis suni moaqvs. genacvale, erTi jami kumisi momitane,
gemo gamasinje, _ ena daiTafla maTxovarma.
gogom saWmeli miarTva, kumisi daalevina. maTxovarma wasvla
rom daapira, gogos miubrunda da hkiTxa:
_ Svilo, Sens Zmas uyvarxaro?
_ vuyvarvar, rogor ar vuyvarvaro!
_ marTla rom uyvarde, rZlad jinebis dedofals _ sarigizs
mogiyvanda, mogivlida, mogemsaxurebodao.
_ mere, sad unda ipovos jinebis dedofalio?
_ vinc yvelaferi es iSova, imas jinebis dedoflis Sovnac ar
gauWirdebao, _ uTxra dedaberma da wavida.
saRamos, roca biWi nadirobidan dabrunda, das kocna daupira,
magram dam kopebi Seikra da zurgi Seaqcia.
_ ra mogivida, alTinSaS?* _ gaukvirda Zmas.
_ ra unda momsvloda? saxls sakuTari TmebiTa vgvi, saWmels
vamzadeb, nacarSi amogangluli da gamuruli var. marTla rom gi-
yvarde, rZlad jinebis dedofal sarigizs momiyvandio.
biWi TavCaqindruli gamovida Sinidan; cxeni wylis dasal-
evad waiyvana. cxenma patroni daRonebuli rom dainaxa, adamianis
xmiT hkiTxa:
_ ei, ymawvilo, ras Camogiyria yurebi, raze fiqrobo?
ymawvilma uTxra, rac adardebda.
_ ena daebas magis mTqmelso! _ Tqva cxenma, _ waxval da naxav,
rom yvela, vinc ki sarigizTan misula, gaqvavebuli isev iqa dgas.
Tu bedma gagviRima da im dros mivediT, roca Tavs ibans, xom kargi,
Tu arada, ukan dabruneba aRar gviweria. saRamo xans unda mivideT,
sasaflaoze gavCerdeT da saflavebs Soris davimaloT. jinebis de-
dofali yovel diliT Tavs ibans. swored am dros unda mixvide misi
saxlis karebTan, kibis pirvel safexurze dadge da daiZaxo:
_ jinebis dedofalo sarigiz, gamodi!
Tu ar gamovida, meore safexurze axval da kidev daiZaxeb:
_ jinebis dedofalo sarigiz, gamodi!
Tu kidev ar gamovida, mesame, bolo safexurze axval da daiZaxeb:
_ jinebis dedofalo sarigiz, Tu yurebSi bamba ar gikeTia,
gamodi!
1061

1061
maSin jinebis dedofali sarigiz gamova da gajavrebuli gkiTxavs:
_ ra gindao?
Senc gajavrebuli upasuxeb:
_ Sen mindixar-Tqo.
Sin Segiyvans. nurafrisa SegeSindeba. rasac getyvis, yvelaferi
Seasrule, _ daariga iabom ymawvili.
meore dRes, gamTeniisas, ymawvili cxenze Sejda da gzas gaudga.
bevri iara, Tu cota, sasaflaomde miaRwia. amasobaSi kidec daRam-
da. ymawvilma balaxi gaglija, nawili cxens daayara, nawili _ Tvi-
Ton gadaiyara. ase daifara Tavi da dafara cxeni.
gaTenda. ymawvili jinebis dedoflis sarigizis sasaxleSi mi-
vida. kibis pirvel safexurze Sedga da daiZaxa:
_ jinebis dedofalo sarigiz, gamodio!
aravin gamosula. ymawvili meore safexurze avida da isev da-
iZaxa:
_ jinebis dedofalo sarigiz, gamodio!
arc axla gamosula vinme.
maSin ymawvili mesame safexurze avida da mesamed daiyvira:
_ jinebis dedofalo sarigiz, gamodio!
gamovida jinebis dedofali sarigizi da gajavrebulma ikiTxa:
_ vin gindao?
_ Sen mindixaro!
jinebis dedofalma sarigizma ymawvili Sin Seiyvana, TeTr xel-
saxocgadafarebuli, TafliT savse fiala misca da uTxra:
_ ai, am kibeze adi. rac am fialaSia, ar dageRvaros. arc ara
Cagicvivdes fialaSio. moxval da miambob, rasac kars iqiT dainax-
avo.
avida ymawvili kibeze da gaixeda. dainaxa didi auli. quCebi
xalxiT iyo savse, magram aravin dadioda, gaqvavebulebi idgnen. Sua
quCaSi kasri idga, Sig qali ijda, welamde kuprSi. im qalis danax-
vaze ymawvils cremli wamouvida da fialaze gadafarebul xelsax-
ocs daeca.
dabrunda nanaxiT Sewuxebuli ymawvili. jinebis dedofalma
xelsaxocze dacemuli cremli dainaxa da hkiTxa:
_ es ra ariso?
ymawvilma uambo, rac naxa. `is, kasrSi mjdomi qali Zalian Sem-
ecoda, Tavi ver Sevikave da cremlebi wamomcvivdao~.
1062

1062
_ eg qali dedaSeniao, _ uTxra jinebis dedofalma, mere ga-
reT gavida, Seibertya axlad dabanili Tmebi da yvela gaqvavebuli
gaacocxla. mere brZana:
_ kuprSi rom qali zis, amoiyvaneT, gabaneT, sufTa tansacmeli
CaacviT da aq momgvareTo.
marTlac, jinebis dedofal sarigizsa da ymawvils male mihgva-
res axalgazrda, lamazi qali _ ymawvilis deda.
deda-Svili erTmaneTs gadaexvia. sixarulisagan aRar icodnen
ra eqnaT _ xan tirodnen, xan icinodnen.
pirveli sixaruli cotaTi rom SeuneldaT, sulis mosaTqmelad
da dasasveneblad jinebis dedoflis sarigizis sasaxleSi darC-
nen. iaboc saukeTeso sajiniboSi Seiyvanes, win abreSumiviT balaxi
dauyares, garCeuli qeri daudges. isic Zalian kmayofili iyo.
roca ymawvilma dedasTan da jinebis dedofalTan erTad Sin
dabruneba daapira, jinebis dedofalma sarigizma uTxra:
_ gzaSi sami monadire Segvxvdeba. maT gamorekil nadirs Sen
daxocav, magram ar aiReb, maT dautoveb. im sami monadiridan erTi
mamaSenia. mere im aulSi wavalT, sadac daibade.
didi pativiT Segxvdebian, fexqveS noxebsa da TeTr fiandazebs
dagigeben, magram zed ar daabijo, aiRe, gadayare da miwaze gaiare.
bumbulis baliSebze dasmas dagipireben, magram ar dajde, gadayare
da miwaze dajeqi. roca gagimaspinZldebian, pirveli lukma magi-
dis qveS rom kata zis, imas mieci. mere Seyare mTeli auli, moayva-
nine Seni gamzrdeli moxucebi, Seni da, uambe yvelaferi, rac Tavs
gadagxdenia.
ymawvilma jinebis dedoflis mTeli qoneba urmebze daatvirT-
vina, Tavad, dedamisi da sarigizi bedaurebSebmul etlSi Casxdnen,
iabo etls gamoubes da gaudgnen gzas.
marTlac SemoeyaraT gzaSi sami monadire. am dros kurdRelmac
gadaurbinaT. monadireebma esroles, magram aaciles. ymawvili gad-
moxta etlidan, moaxta cxens, wamoewia kurdRels da mokla. aiRo
da erT-erTi monadiris unagirze dahkida. ase xocavda, rac Sexvde-
boda da monadireebs urigebda.
erTma monadirem aulisaken gaaWena cxeni. mivida da nanaxi fa-
diSahs uambo. fadiSahma Seyara kariskacebi da ubrZana, im ymawvils
SeegebeTo. am ambavma debisa da bebia qalis yuramdec miaRwia. Se-
fiqriandnen. gadawyvites, erTxel kidev CaedinaT boroteba.
1063

1063
Sevida ymawvilis etli aulSi. etli mzeze ise brwyinavda, yve-
las Tvals sWirda. etls sarigizis qonebiT datvirTuli urmebi mi-
hyva. ymawvili pativiT gadmoiyvanes etlidan. bebia qalma da debma
fexqveS noxebi, TeTri fiandazebi dauges. ymawvilma noxebi da fi-
andazebi Sors moisrola da ras xedavs?! maT qveS uzomo Sxamiani
nemsia dagebuli.
Sin Sevidnen. ymawvili xedavs, gaSlilia sufra, uxvad alagia
saWmel-sasmeli. im sufrasTan, romelTanac ymawvili unda dam-
jdariyo, baliSi devs. ymawvilma baliSi Sors moisrola da pirda-
pir miwaze dajda.
Tamadam Wamis dawyebis niSani misca. ymawvilma aiRo erTi naWeri
xorci da katas miugdo. katam maSinve suli gaafrTxo.
amis damnaxavi ymawvili mixvda, rom mokvlas upirebdnen. fa-
diSahs sityvis Tqmis neba sTxova. fadiSahma neba darTo.
_ Cemi gamzrdeli moxucebi da Cemi da moiyvaneTo, _ uTxra
ymawvilma.
moiyvanes. maSin ymawvilma iq TavSeyril xalxs uambo, rac moxda.
yvela swyevlida bebia qalsa da debs. mere cxenis kudze ga-
moabes da velze gauSves.
Tu gainteresebT, ra moxda mere, getyviT:
umcrosi ufliswuli isev SeuerTda Tavis col-Svils. mi­
si Svilebis gamzrdeli moxucebi Tavis dedobil-mamobilad
­gamoacxada.
vercxliswarba ymawvilma jinebis dedofal sarigizze iqorwi-
na da bednierad cxovroben.

moxucis sibrZne

Zvel droSi erT qveyanaSi axalgazrda xani cxovrobda. xans


moxucebi ar uyvarda. erT dRes brZana, yvela moxuci mokaliTo.
Seasrules xanis brZaneba _ moxucebi erTad Seyares da Tave-
bi daayrevines. mxolod erTma ymawvilma ver gaimeta mamamisi _
sardafSi damala.
erTxel axalgazrda xanma mezobel qveyanaze galaSqreba gadaw-
yvita. Seyara laSqari _ qveynis yvela mamakaci. is ymawvili, mama

1064

1064
sardafSi rom hyavda gadamaluli, Cavida mamasTan gamosamSvidobe-
blad. uTxra, xans laSqrobaSi mivyvebio.
moxucma uTxra Svils:
_ Zalian Sors midixarT. gzaSi SimSili da wyurvili geliT.
iZulebuli gaxdebiT, sakuTari cxenebi SeWamoT. ucxenod dar-
Cenili molaSqreebi mosarTavebs gadayrian da Sin dabrunebdian.
rogorc ar unda gagiWirdes tareba, Seni cxenis mosarTavebi ar
gadayaro. aqeTobas Zalian lamazi cxeni SegxvdebaT. is cxeni imas-
Tan miva, visac mosarTavebi eqneba. miva da kisers moidreks. hoda,
roca is cxeni SenTan mova, Sekazme da xans mihgvare. maSin xani Tavis
pirvel megobard gaqcevs. axla wadi, gza mSvidobisao.
ase daemSvidobnen erTmaneTs.
marTlac, yvelaferi ise moxda, rogorc moxucma Tqva. laSqars
saWmel-sasmeli gamoelia. sxva gza rom ar iyo _ cxenebis dakvla
daiwyes. sul bolos xanis cxeni SeWames. tareba rom ar gasWirvebi-
yoT, mTeli mosarTavebi gadayares da ukan dabrundnen. daadgnen
gzas Sinisaken. mxolod erTma ar gadayara mosarTavebi _ daujera
moxuc mamas.
midian. sad iyo, sad ara, laSqars win ulamazesi cxeni Semoeyara.
molaSqreebma daWera daupires, magram ver moaxerxes. amasobaSi cx-
eni Tavad mivida im ymawvilTan, mosarTavebi rom eWira da mxareze
daado Tavi. ymawvilma Sekazma da xans mihgvara. xanma samsaxuri dau-
fasa da upirveles megobrad gaixada.
did dros ar gauvlia da, xanma Tavisi laSqari Seyara da zRvis
napirze miiyvana gasarTobad, dros satareblad. dainaxes, wyalSi ra-
Rac brWyvialebda. xanma brZana, amoiReTo. bevrma moindoma amoRe-
ba, bevri Sevida zRvaSi, magram ver amoiRes, yvela daixrCo. midga
jeri im ymawvilze, mama rom hyavda damaluli. bevri ar ufiqria. ma-
Sinve moaxta cxens da Sinisaken gaqusla. mivida, CaiWra sardafSi da
moxuc mamas yvelaferi uambo. moxucma usmina, usmina da uTxra:
_ Svilo, zRvis napirze didi xe izrdeba. im xis kenweroze yor-
nis budea. budeSi brWyviala qva devs. qvis elvarebaa zRvaze rom
irekleba. roca zRvaSi Sesvlis rigi mogiwevs, xans uTxari: xano,
neba momeci, sikvdilis win am xis kenweroze avide da iqidan gadavxe-
do Cems auls-Tqo. xani nebas mogcems. Senc adi xeze, qva Camoitane
da xans miarTvi.

1065

1065
dabrunda ymawvili zRvis napirze, Tavis megobrebTan. roca misi
jeri dadga, ise moiqca, rogorc mamam daariga: xans sTxova, xeze as-
vlis neba momecio. xanmac misca neba. ymawvili xeze avida, qva aiRo,
Camovida da qva xans miarTva. maSinve wylis zedapirze brWyviali
gaqra. xans gaukvirda:
_ Cemo megobaro, rogor mixvdi? anda aseTi Wkviani rogora
xar? mosarTavebi ar gadayare, cxeni Sekazme da momgvare. axla ai,
qveynis xalxi daixrCo. Sen ki brWyvialis saidumloeba gaige.
_ xano, vTqva, Zalian meSinia, arc uTqmeloba SemiZlia. ginda
damsaje, ginda _ Semiwyale. sikvdilisagan vixseni Cemi moxuci
mama _ ar Sevasrule Seni brZaneba da ar movkali. rac gavakeTe,
yvelaferi misi rCeviT gavakeTe. moxucebi rom ar amogeJlita, ram-
den sibrZnes gaziarebdneno, _ upasuxa ymawvilma.
xanma ubrZana ymawvils, amoiyvane mamaSeni sardafidan da aq
momgvareo. mihgvara. xanma bevri sibrZne moismina moxucisagan. mere
gavida Tavis laSqarTan:
_ Cemo mebrZolebo, didi Secdoma momivida, moxucebis gaJle-
ta rom vbrZane. dReidan gamiuqmebia Cemi brZanebao.
ase daiWires moxucebma Rirseuli adgili im qveyanaSi.

ormoci tyuili

Zvel droSi erTi xani iyo. Zalian lamazi qali hyavda. tuCebi
mTvares ugavda, Tvalebi _ mzes. Tu am qveyanaze ori lamazi qali
iyo, erT-erTi es iyo. Tu qveyanaze erTi lamazi qali iyo, is erTic
xanis qali iqneboda.
roca qalis gaTxovebis dro dadga, xanma gamoacxada:
_ Cems qals imas mivaTxoveb, vinc ormoc tyuils metyviso.
Tanac tyuilebi erTmaneTze daujerebeli unda iyos, erTimeores
ar unda hgavdes, erTmaneTs ar unda emTxveodeso.
gaiges Tu ara es ambavi, xanis sasaxles uamravi ymawvili mi-
awyda. yvelas undoda xanis asulis SerTva, yvela yveboda, rac ki
tyuili icoda, magram veravin SeZlo ormoci iseTi tyuilis Tqma,
erTimeores rom hgvaneboda, erTi meores rom ar damTxveoda.
xanis brZanebiT xelmocarulebs saxrCobelaze hkidebdnen, xo-
cavdnen.
1066

1066
karga xani gavida. aRaravin Canda.
erT dResac, roca xani Tavis oqros sasaxleSi abreSumis sage-
belze, gedis germis baliSebSi Cafluli iwva da usaqmurobiT daR-
lili amTqnarebda, mis win viRac ymawvili dadga.
xanma warbi Seikra:
_ ra ginda, Se mawanwalav?
_ ara, xano, me mawanwala ara var. mereme* var. movsulvar, rom
ormoci tyuili giTxrao.
_ Tavidan momwydi! Senze ufrosebi iyvnen da veraferi gaa-
keTes. tyuilad daiRupes Tavi. gatyob, Senc saxrCobelaze asvla
mognatrebia, wadi, vidre suli gidgaso! _ uyvira xanma.
_ ara, xano, verafersac ver mizam, ver CamomaxrCob. ormoc
tyuils rom getyvi, Sens qals momaTxovebo.
_ Tqvi, gismeno.
ymawvilma daiwyo:
_ me mamaCemze bevrad ufrosi var. didi xania, papaCemis remas
vmwyemsav. remaSi bevri cxenia. Tu cxenebi wvanan, daTvla rom dam-
Wirdeba, yurebs viTvli, Tu dganan _ fexebs.
erT dilas avdeqi. vxedav, mTeli rema wevs. movyevi yurebis Tv-
las. erTi make faSati aklia. rema wamovyare da fexebi daviTvale.
isev aklia is faSati. iqve maRali klde iyo. gaviqeci da avedi. mimov-
ixede. faSati arsad iyo. aviRe Cemi kuriki,* msxvili wveriT miwaSi
CavarWe da wvril wverze Sedgoma davapire. wverma ver damikava. ma-
Sin wvrili wveriT davarWe da msxvil wverze Sevdeqi. gavixede. ve-
raferi davinaxe.
aRar vicodi, ra meqna. dadardianebuli viyavi. vfiqrobdi: vai-
Tu, velze moigos da kvici mgelma SeuWamos-meTqi.
Tvalcremliani davadeqi CrdiloeTisaken mimaval biliks.
karga manZili rom gaviare, cxenis gamxmari ConCoriki davinaxe.
didis vai-vaglaxiT avbobRdi zed. oTxi mxriv mimovixede: davinaxe,
Cemi faSati mdinare volgaze gadasuliyo, myudro adgili moeZebna
da kvici moego.
gaxarebuli Camovxti ConCorikidan da volgisaken gaviqeci.
Cemi kuriki mdinareze xidad gavde da zed gadavirbine.
xelad Sevkazme faSati, zed Sevjeqi, kvici xelSi aviyvane da
volgaSi Sevcure. Suamde rom mivedi, vxedav, faSati veRar micuravs.

1067

1067
iRrCoba da mec Tan mimaTrevs. maSinve gadavjeqi kvicze, faSati
xelSi aviyvane.
mdinaridan gamosuli napirs gavuyevi. vxedav, vaciwveras Ziri-
dan kurdReli gamoxta. gadavjeqi kurkize da davedevne. davewie,
kvici vesrole da movkali.
xani mixvda, rom es ymawivli marTla iyo ormoci tyuilis mo-
myoli. ifiqra, xels SevuSlio da:
_ Sen rom kurdRels eZaxi, namdvilad baWia iqnebodao, _
uTxra.
_ iqneb baWiac iyo, magram misi barZayis Zvali erT did odas*
Tavxed gamoadgao.
_ Sen rom odas eZaxi, oTau* iqnebodao.
_ SeiZleba oTauc iyo, magram ormoci loini* Zlivs miaTrevdao.
_ Sen rom ormoci loini ggonia, ormoci kozaki* iqnebodao.
_ iqneb ormoci kozakic iyo, magram rom midiodnen, ormoci
saJenis simaRlis naZvis kenweroebs kvnetdneno.
_ Sen rom ormocsaJenian naZvebs eZaxi, namdvilad ormoci
nafoti iqnebodao.
_ SeiZleba ormoci nafotic iyo, magram moxucebi kenweroze
rom Sexedavdnen, Tavidan qudebi sZvrebodaTo.
_ maSindeli moxucebi jujebi iqnebodneno.
_ SeiZleba jujebic iyvnen, magram ormoci saJenis siRrmis WaSi
Caeyudebodnen xolme da wyals fskeridan svamdneno.
_ is Webi kolboxebiviT iqnebodao.
_ iqneb kolboxebiviTac iyo, magram diliT rom saTls CauS-
vebdnen, saRamomde fskers Zlivs aRwevdao.
_ maSindeli dReebi mokle iqnebodao.
_ iqneb moklec iyo, magram dilas damakebuli dekeuli Suad-
Risas ukve igebda. saRamos xbo ukve sami wlis mozveri iyo. uremSi
abamdnen da SeSas ezidebodneno.
xani gaCumda. saTqmeli aRaraferi hqonda.
ymawvilma ki uTxra:
_ xano, bolomde momismine. saTqmeli jer ar damimTavrebiao.
is kurdReli binaze miviyvane, gavatyave, gamovSigne. erTi fuTi
qoni amovarTvi. xorci movxarSe, qoniT ki Ceqmebis gapoxva daviwye.
erTi fuTi qoni cal Ceqmaze meyo, meore gaupoxavi damrCa.

1068

1068
xorci vWame da dasaZineblad davweqi. uceb raRac xmaurma
gamaRviZa. yuri mivugde _ Cemi Ceqmebi Cxuboben.
_ Sen gagpoxa, me ki _ ara! _ yviris erTi.
_ me gampoxa, Sen ki _ ara! _ yviris meore.
Zlivs gavaSvele. gapoxili Ceqma TavTiT davide, gaupoxavi _
fexTiT. dilas gaviRviZe da ras vxedav?! gaupoxavi Ceqma gabutula
da wasula.
sxva ra gza mqonda? orive fexi erT CeqmaSi Cavyavi da meore Ce-
qmis saZebrad wavedi.
mivdivar. vxedav, erT saxlSi qorwilia. Cemi Ceqma stumrebs em-
saxureba. xonCiT xaSlamas daatarebs. Cems danaxvaze ferfuri wau-
vida _ egona, wameCxubeba, rogor Tu gameqecio. magram me Tvali
Cavukari. imanac Camikra Tvali da amis Semdeg saukeTeso naWrebi
sul CemTvis mohqonda. TxuTmeti jami xorci rom SevWame, ise momwy-
urda, yvela kasri gamovcale. vifiqre, volgaze Caval da wyurvils
moviklav-meTqi. davuZaxe meore Ceqmas, magram man ise SemomibRvira,
rom Tavi davanebe. isev erT CeqmaSi Cavyavi orive fexi da mdinareze
gaviqeci.
mivdivar da ras vxedav?! am Sua zafxulSi volga gayinula. qa-
marSi culi mqonda gayrili. aviRe da yinuls mtvreva davuwye. ar
imtvreva. movisrole culi, moviSvlipe qudi da yinuls Tavi da-
vuSine. yinuli daimtvra. blomad wyali davlie da kmayofili iqi-
dan wamosvlas vapirebdi, roca davinaxe, rom gzaze uremi modioda,
magram Tvlebze manebi* ara hqonda. uremi fetviT iyo datvirTuli,
magram fetvi tomrebSi rodi eyara!
uremze yaranoRaelebi* isxdnen. daminaxes da damiZaxes:
_ ra naxe! ra naxeo!
_ Tqven gnaxeT. uremze sxedxarT, magram urmis Tvlebs manebi
ara aqvs. uremi fetviT dagitvirTavT, magram fetvi tomrebSi ar
giyriaT-meTqi.
mere me vkiTxe:
_ Tqven raRa naxeT-meTqi?
_ Cven erTi suleli vnaxeT, naxevari TaviT modiodao.
movisvi Tavze xeli da mivxvdi: iq, mdinareze, yinuls TaviT rom
vamtvrevdi, Tavi orad gamCexia da erTi nawili iqve damrCenia. ukan
davbrundi, vipove is nawili da adgilze mivide. am dros gavige, xani

1069

1069
Tavis qals imas miaTxovebs, vinc ormoc tyuils etyviso. maSinve
aqeT wamovedi.
xano, es aris, rac Cemi TvaliT vnaxe. axla imis moyola rom da-
viwyo, rac Cemi yuriT gamigonia, mTeli sicocxle ar meyofa. xani
sityvis patroni unda iyoso, _ daasrula meremem Tavisi saTqmeli.
xans sxva ra gza hqonda? qorwilis gamarTva brZana.
mereme ymawvili xanis qalis SerTviT CaiZira, rogorc RviZli
da amotivtivda, rogorc filtvi.

erTi dRe erTi Tvis Zmaao

Zvel droSi erTi Zalian xarbi batoni cxovrobda. savdiq-aJi


erqva. batonma zafxulis mosavlis asaRebad Raribi ymawvili _
savqaTi daiqirava. gasamrjelod TveSi TxuTmeti merke* xorbali
unda mieca.
_ TveSi TxuTmet merke xorbals gadavuxdi, samagierod mTel
samuSaos amas gavakeTebinebo, _ ifiqra Sevdiq-aJim da, marTlac,
sawyal savqaTs muSaobiT welSi wyvetda, suls ar aTqmevinebda.
_ Svilo, morCi Wamas? axla gainZeri, imuSave, Torem dRe midis.
erTi dRe ki erTi Tvis Zmaao, _ etyoda xolme da erTi wuTiT ar
dasvamda.
mixvda savqaTi: batons undoda, mTeli samuSao erT TveSi daem-
Tavrebina. `mova dro da gaCveneb, rogor aris erTi dRe erTi Tvis
Zmao~, _ ityoda xolme gulSi.
damTavrda mosavlis aReba. savqaTi batonTan mivida:
_ momeci Cemi gasamrjeloo.
_ merke ara maqvs. midi, Svilo, mezobelsa sTxove, moitane da
agirwyav Sens wil xorbalsao.
wavida savqaTi mezoblebTan, iTxova kodi da batons miutana.
_ batono, imaTac ar hqoniaT merke da es kodi wamoviRe. ara
uSavs, amiT amirwyeo.
_ Svilo, es rogor iqnebao?!
_ ratom ar iqneba? rogorc erTi dRea erTi Tvis Zma, ise kodi
merkes Zma iqneba. hoda, amiT arwye CemTvis mosacemi xorbalio.
savdiq-aJi mixvda, Tavisive sityvebiT rom ajobes. raRas iza-
mda? miurwya savqaTs TxuTmeti kodi xorbali.
1070

1070
namgali zRarbis gamogonilia

uZveles droSi adamianebi da cxovelebi erTad Zovdnen


balaxs.
erTxelac cxovelebma Tqves:
_ adamianebi nu Zoven, Torem male saZovari aRar gveyofao.
maSin adamianebma TavianTi sakvebi miwaSi Cafles da fetvi, qeri,
xorbali moiyvanes. moyvaniT ki moiyvanes, magram is aRar icodnen,
rogor aeRoT es zRvad gamskdari mosavali.
xanma Seyara adamianebi da cxovelebi da hkiTxa:
_ hei, aq Seyrilo xalxo! hei, aq Seyrilo cxovelebo! es Cveni
naTesebi amovida da gaizarda. axla ra vqnaT, rogor aviRoT mo-
savalio?
Tavmoyrilma xalxma da cxovelebma veraferi upasuxes. aravin
icoda Wirnaxulis aReba.
bolos xalxs erTi moxuci gamoeyo da Tqva:
_ aq zRarbs ver vxedav. zRarbi rom yofiliyo, rames moifiqreb-
da da gvirCevdao.
_ axlave wadiT da zRarbi moiyvaneTo! _ brZana xanma da kaci
gagzavna.
roca kaci zRarbis mosayvanad wavida, moxuci TavSeyril xalxs
miubrunda:
_ sacaa zRarbi mova. nawyeni iqneba, dagorgoldeba da dawveba.
icodeT, ar dascinoT, Torem arafers gvetyvis, gaibuteba da wava.
gimeorebT _ sicili ar daayaroTo.
zRarbi da mis mosayvanad gagzavnili kaci movidnen.
_ ratom mibarebeno? _ ukiTxavs gzaSi im kacisTvis.
marTlac, zRarbi movida Tu ara, gabutuliviT dagorgalda da
dawva.
moxucebs xma ar amouRiaT, magram axalgazrdebma Tavi ver Seika-
ves da gaicines. amaze zRarbi gajavrda da xmis amouReblad wavida.
maSin im moxucma Tqva:
_ zRarbi nawyeni wavida. buzRuniT midis. iqneb, vinme Cumad ga-
hyves da mousminos, ras ambobso.
_ magas Cemze ukeT veravin SeZlebso, _ Tqva katam da gahyva.
zRarbi midis da mibuzRunebs:

1071

1071
_ netav, Tua sadme aseTi briyvi xani?! ver moufiqrebia, rom
aiRos erTi rkina, moRunos, kbilebi gaukeTeso.* netav Tua sadme
aseTi briyvi xalxi. xanad gauxdiaT kaci, romelsac namgalic ki ver
gaukeTebia, rom mosavali aiRoso.
kata ki misdevs zRarbs da wvrilad imaxsovrebs mis sityvebs.
mere xalxTan brundeba da zRarbis naTqvams gadascems.
is moxuci iRebs rkinas, Runavs, kiblebs ukeTebs. esec namgali!
am dRidan xalxi Wirnaxuls namgliT iRebs.

1072

1072
SYNOPSIS

The edition presents 19 books of the multivolume corpus of Caucasian Folk-


lore published by the ,,Caucasian House’’ in 1995-2007. The book includes the best
specimens of oral tradition of the Caucasian peoples. Although the compiled mate-
rial is far form being exhaustive, the reader is offered the opportunity of gaining
some insight of the close spiritual assinity of the Caucasian peoples that is, among
other things, evidenced by the similarity of thems and stories in their folklore.

1073

1073
SeniSvnebi

a
abazeki//abezeki adiReuri tomi.
abrskili afxazuri eposis _ `abrskilis~ gmiria.
abii (Turquli `aRabeis~ Semoklebuli forma) 1. ufrosi Zma; 2. co-
taTi ufrosi mamakacisadmi mimarTvis formaa.
adaTi (arab.) mama-papaTagan momdinare Cveuleba, romelic xalxSi
damkvidrebula, rogorc savaldebulo wesi, da kanonis Zala miuRia.
adaga sofelia darguSi.
adau devi.
adli sigrZis sazomi erTeuli, udris daaxloebiT erT metrs.
avzalas dro uxsovari dro.
azaini yumuxTa Zveli aulia. axlandeli tarki.
azarebi xazarebi. (?)
azraili (arab.) sikvdilis angelozi.
aTari mzis RvTaeba Crdilo kavkasielTa warmarTul panTeonSi.
aTola (yumux.) keTilSobili, didgvarovani; pativsacemi kaci
yumuxebSi.
­
aiTari Sinauri pirutyvis mfarveli RvTaeba.
ainiJvi afxazur-adiReuri rwmena-warmodgenebis anTropomorfuli
arseba. Sdr. devi.
akam (Turq.-spars.) Cemo batono. (yumux.) Sdr. `aRam~ sxva Turqule-
novan xalxebSi.
alabaSa (afx.) kverTxi.
alai misamReri. mniSvneloba ucnobia.
alao aq: gaRivebuli, gamxmari da daRerRili marcvleuli. xmaroben
ludis mosaxarSad, aryis gamosaxdelad.
alardi bavSvTa mfarveli RvTaeba osur warmarTul panTeonSi.
`alah aqbar~ (<arab. alahu aqbar) did ars alahi.
albasli ix. ali.
aldari (os.) batoni.
aleiqum salam (arab.) mSvidoba mogceT [RmerTma] (pasuxi misalme-
baze `salam aleiqum~//`selamunaleiqum~ (ix.).
alTinSaS (<Turq. `alTinsaC~) oqrosTmiani.
ali (igive; al, almis, albis, al qarisi _ `alis qali~, albasTi
_ `alma [xeli] dahkra~ _ demoni, romelic cnobilia `CineTis kedlebi-
dan xmelTaSua zRvamde~ (abdulkadir inani). azerbaijanelebis, Turqebis,
1074

1074
Turqmenebis, uiRurebis, yazaxebis, uzbekebis, yirgizebis, iakutebis;
sparselebis, tajikebis, somxebis, qurTebis; qarTvelebis; bulgarelebis
demonologiaSi misi saxe da funqcia erTnairia: a) ali maxinji, WuWyiani
qalia; b) vnebs melogine qalebs, axalSobilebs, sacole vaJebsa da gasaTx-
ovar qalebs, Ramis mgzavrebs; g) uyvars sajiniboSi cxenis Weneba, Semdeg _
misi fafrisa da Zuis dawvna; d) cxovrobs wyalSi, qviSian da qvian adgi-
lebSi, nangrevebSi; e) maqciobis unaric Seswevs; v) adamians SeuZlia ali
daatyvevos, kabis kalTaSi nemsi gauyaros da manam imsaxuros, sanam vinme
kalTidan nemss ar gamoaclis. qarTuli ali iSviaTad warmogvidgeba lamaz,
oqrosTmian qalad, rac mogviano movlena unda iyos da dal RvTaebis gare-
gnobis Canacvlebis Sedegi, rasac maTi saxelebis akustikuri msgavsebac
Seuwyobda xels, Torem `iadigar daudi~, `kalmasoba~, `sityvis kona~ mas
im niSnebiT icnobs, rac saerToa maxlobeli aRmosavleTisaTvis.
alimi (arab.) brZeni, swavluli.
alifi // alpi 1. zRapruli cxenis jiSi (adiR.); 2. grZneuli cxe­
nis sakuTari saxelia. igi Turquli `alif~ sityvidan unda momdinareob-
des, rac `devgmirs~, `gulads~ niSnavs da xSirad sakuTar saxelebSic
gvxvdeba.
almas ix. ali.
a-lo-lo (os.) igivea, rac qarTulad nana.
aluTon narTebis sasmeli da imavdroulad saWmelic: ludSi mox-
arSuli mTeli cxvari, an misi duma. miiReba Sesqelebuli masa, romelsac
erTi weli bnel adgilze inaxavdnen da mxolod Semdeg miirTmevdnen.
alfani cecxlis RvTaeba lezgiur warmarTul panTeonSi.
alxamdula (arab.) dideba alahs!
amarjaqua (afx.) gamamxnevebeli SeZaxilia.
amira (arab.) mbrZanebeli, meTauri, mmarTveli; arabTa saxalifos
provinciebis mmarTveli.
amuzguri xmali mWedlobiT saxelganTqmul daRestnur sofel
amuzgSi damzadebuli xmali.
amuuyi (adiR.) toponimia.
amhara (afx.) nefe-dedoflisaTvis sagangebod mownuli facxa, san-
Tiobo. Sdr. adiRuri laRuni.
anadola (adiR.) epiTetia _ lamazi.
anana futkris mfarveli RvTaeba afxazTa warmarTul panTeonSi.
`andiuri nabadi~ igulisxmeba daRestnis erT-erTi tomis _
andielebis naxelavi nabadi.
aJveifSaa nadirTpatroni afxazur warmarTul panTeonSi. igi lamazi
1075

1075
asulebis mamaa. monadireebi sanadirod wasvlis win simReriT mimarTaven da
uxv nanadirevs sTxoven.
arami (arab.) aq: islamis mier akrZaluli, dauSvebeli _ mag., Roris
xorcis Wama.
araSi zRapruli cxeni afxazur folklorSi. Sdr. raSi.
araxlos Wala adgilia xevsureTSi.
araxCini (Turq.) Txeli qsovilis saSinao qudi.
argani grZeli sabjeni joxi.
arve `jogi TxaTa da cxovarTa~ (saba).
ariyi (adiR. os.) xSirborcviani tafobi adgili.
ariyis saponi (os.) Tixa, romelsac ariyebSi (ix.) moipovebdnen da
sapnis nacvlad xmarobdnen.
armxi md. Tergis marjvena Senakadi.
arnadi kaloze bzisa da xorblis Sesaxveti xis iaraRia.
arRuni mdinare CeCneTSi.
arSini Zveleburi rusuli sigrZis sazomi erTeuli, daaxloebiT 70 sm.
arxotionni arxotis Temis mcxovrebni. arxotelebi.
aspana dRes nasoflaria javaxeTSi, faravnis tbis aRmosavleT sana-
piroze.
assalam aleiqum (arab.) ix. salam aleiqum.
asli Turqul-azerbaijanuli romantikuli eposis _ `asli da qer-
emis~ personaJi qali, romelic maxlobeli aRmosavleTis folklorSi
sulieri da fizikuri silamazis simbolod qceula.
auargia sigrZis xalxuri erTeuli afxazebSi _ mklavebgaSlili
kacis xelis mtevnebs Soris manZilis tolia.
auli kavkasiis mTielTa sofeli.
`auaya, rauanei, sirmaho~ ritmuli bgeraTkompleqsia.
auSerji // auS jerje //aus gerg _ `berZeni ieso~, zogjer
wminda giorgi. meomarTa da mxedarTa mfarveli RvTaebaa adiRur tomebSi.
Sdr. wminda giorgi.
auSigera soflis saxelia.
afsaTi nadirTpatroni osebis, qarTvelebis (svanebis), yaraCaelebis,
balkanelebis warmarTul panTeonSi. mas `yvela xeobaSi arve hyavs, rqadag-
rexili jixvebi hyavs da ciknebi _ napatiebi. afsaTis koSks rkinis kari
abia~, mas SeuZlia wyalobiT aavsos monadire, anda _ sulac daRupos igi.
osuri folkloris afsaTi irmis jogebis patronia.
afsni (afx.) afxazeTi.
aqsakali (Turq.) `TeTrwvera~ _ Temis uxucesi.
1076

1076
aqqermani adgilis saxelia daRestanSi.
aRa (Turq.) 1. batoni, memamule; 2. mimarTvis forma: batono!
aRzevani adgili somxeTSi. cnobili iyo sufris marilis
sabadoebiT.
­
aSdagi urCxuli, gveleSapi. Sdr. sparsuli `aJdarha~.
acamazi narTebis eposis personaJi.
aci-baci sabavSvo zRaprebis personaJi.
awanebi afxazuri miTologiiT _ patara tanis, magram Zalian Zlieri
xalxia.
awangura (afx.) awanebis (ix.) mier agebuli yore.
aWarpini afxazuri xalxuri sasule instrumenti.
axTamari xalxuri etimologia msoflioSi cnobili siuJetiT ­xsnis
adgilis saxels.
axci soflis saxelia.

b
baTiri (Turq.) devgmiri; raindi.
bai (Turq.) 1. batoni; 2. mimarTvis forma: batono.
bail misamReria. `bail ilba, ilba bail~ sakulto simRerebSi
gvxvdeba.
­
`bairaRi da tyavi~ cxenosanTa Sejibri (adiReSi) tyavis mo-
sapoveblad. gamarjvebuls Txilis bairaRi gadaecemoda.
balTa inguSebis sofelia saqarTvelos samxedro gzaze.
baliqesiri qalaqi dasavleT anatoliaSi (TurqeTi).
bangi gamabruebeli, Zilis momgvreli wamali.
barasTiri osuri miTologiiT saiqios gamgebeli, suleTis mbrZane-
beli (bar–ufleba, sTir–didi `didi uflebiT mosili~). mas SeuZlia,
micvalebulis suli garkveuli droiT Sinac gauSvas, oRond, mzis Casv-
lamde unda dabrundes, sanam aminoni _ suleTis mekare _ karebs Caketavs.
banduli wvrili RvediT amosxmuli mTaSi sasiarulo qalamani.
barziyavi adgilis saxelia.
basilebi cnobili ar aris, vin arian `basilebi~. arsebobs mosazreba,
rom isini `wminda basilis dResaswauls unda ukavSirdebodnen~ ­(n. bepievi).
`batonebi~ saxadis angelozebi. igulisxmeba wiTelas, xunagis, qun-
TruSis, yivanaxvelis, Cutyvavilis, ybayurisa da yvavilis gamomwvevi `an-
gelozebi~, anu `batonebi~. qarTvelebi maTi gulis mosagebad rTul ritu-
alebs asrulebdnen, avadmyofis sarecelTan `iavnanas~ mRerodnen.
baqsani qalaqi yabardo-balyareTSi. iqvea am saxelis mdinarec.
1077

1077
baRdadi axlandeli erayis dedaqalaqi. igi VIII saukuneSi daaarsa
xalifa mansurma da abasianTa saxalifos dedaqalaqad aqcia. baRdadi _
`mSvidobis qalaqi~, rogorc mas arabebi uwodebdnen, maxlobeli aRmosav-
leTis umdidresi da ulamazesi qalaqi iyo. amitom misi saxelwodeba si-
lamazis, mdidrulobis, siuxvis simbolod iqca bevr xalxSi.
baSlami (inguS.) myinvarwveri; tarosis warmarTuli RvTaebis _ sie-
las (ix.) samyofeli miTiuri mTa.
baSlamiSi (Turq.) dawyebuli.
baSliqenTi yumuxuri sofelia.
baSliyi (Turq.) Tavsaburavi.
baZale (adiR.) Tofi.
baji (Turq.) 1. ufrosi da; 2. axlobeli qalisadmi mimarTvis forma.
begTari jaWvis perangi.
begi (Turq.) feodaluri tituli: memamule, batoni (azerbaijansa da
TurqeTSi).
`beTqili~ daRupuli monadiris ciklis leqsia. warmodgenili te-
qsti svanuridan Sesrulebuli bwkareduli Targmania.
beli (Turq. belli) naTelia, rasakvirvelia, diax.
beliau (yar.) akvnis simReris misamReria.
berxeni beberi (jixvi).
beSTau (Turq. beS _ `xuTi~ da Tau _ `mTa~) xuTTava mTa q. piati-
gorskis maxloblad.
beSmeTi mamakacis zeda samosi.
beCo igivea, rac bunagi.
bii ix. bai.
bike qalbatoni.
bismila (arab.) Semoklebuli `bismillahi rahmani rahim~: `saxeliTa
alahisa mwyalobelisa da mowyalisa~. am formulas warmoTqvams muslimi
yoveli saqmis dawyebis win.
boTaiurTa sofelia daRestanSi.
bora foladi (os.) yviTeli, maRali xarisxis foladi.
borxvaraldari marcvleulis naTesebis mfarveli RvTaeba osur
warmarTul panTeonSi.
bowaxi sofelia fSavSi.
buza ludis msgavsi sasmelia mTaSi.
buro q. Zaugis Zveli saxelia (axlandeli orjonikiZe).
bursa qalaqi das. anatoliaSi (TurqeTi), osmaleTis imperiis pirve-
li dedaqalaqi.
1078

1078
burseuli Txeli, Zvirfasi abreSumi, Sifonis msgavsi, saxelwodeba
modis q. bursadan (ix.). es qalaqi msoflioSi cnobilia Tavisi abreSumiT.

g
gagigavis (dial.) gagigia.
`gadamiWeri xerxemali~ brZolaSi daRupuli Tu ucxoobaSi
gardacvlili kacis cxedars kavkasielebi ucxo miwas ar miabarebdnen.
ueWvelad samSobloSi unda daebrunebinaT. advili rom yofiliyo misi cxe­
nze gadakideba, xerxemals gadauWridnen.
gavzi Raribi, Rataki.
gazi brWyali, klanWi.
galanWoJi adgilis saxelia.
gauwarde (dial.) gaukafe, gauwalde [gza].
geni Sinauri pirutyvis mfarveli RvTaeba lezgiur warmarTul pan-
TeonSi.
gerda marcvleulis an fxvieri nivTierebis sawyao CeCneTsa da in-
guSeTSi.
gerzeli adgilia daRestanSi.
giari adgilis saxelia.
giauri aramuslimi, urjulo; qristiani (salanZRavi sityvaa aramus-
limTa mimarT).
giergil mefe am saxeliT icnobs inguSuri folklori mefe
erekles.
­
girvanqa wonis Zveleburi erTeulia. udris daaxloebiT 400 grams.
gitirnavis (dial.) gitiria.
giyelebs gzas gadagiWris, win dagxvdeba.
grZelfexeba irmis tabuirebuli saxelia. monadire sanadirod was-
vlisas locvaSi nadiris saxels ver axsenebda _ tabu edo. amitom `momeci
grZelfexebao~, _ SesTxovda nadirTpatrons.
godekani ix. safixvno.
guaSe (adiR.) Tavadis qali.
guanSiriyi (adiR.) qalamani.
gudili tarosis RvTaeba Crd. kavkasielTa warmarTul panTeonSi.
gurji qarTveli.
gucari tarosis RvTaeba lezgiur warmarTul panTeonSi.

1079

1079
d
dage, dage, dageca (os.) mosaferebeli sityvebia. Sdr. qarT. `da-
genacvle, geca~ (qarTlSi).
dad (afx.) mimarTvis forma. am sityviT mimarTavs mama vaJiSvils, an
ufrosi mamakaci _ umcross.
daviTi _ Zveli somxuri eposis `daviT sasuncis~ gmiri.
dali nadirobis qalRvTaeba, nadirTpatroni qarTul warmarTul pan-
TeonSi. igi lamazi qalia, cxovrobs miuval kldeze. jixvs, arCvs, iremsa
da sxva `wminda nadirT~ mfarvelobs. monadire misi gulis mosagebad
rTul rituals asrulebs, TxovniT mimarTavs. zogjer dali monadireebTan
sasiyvarulo urTierTobasac amyarebs.
`damalei~ simRera eZRvneba fSiyan mamsiruyos, metsaxelad damaleis
(`mxarbeWians~) XVII saukunis glexTa ajanyebis meTaurs yabardoSi.
damaski siriis arabTa respublikis dedaqalaqi.
damaskuri foladi umaRlesi xarisxis foladad iTvleboda.
dargu mTiani daRestnis Sua nawili.
daugdo dautova.
dauSjerji (adiR.) warmarTuli RvTaeba. monadireTa da molaS-
qreTa mfarveli.
dedilam mosaferebeli, saficari sityvaa, roca Svili dedas an deda
Svils (an kidev dedad an Svilad misaCnev adamians) mimarTavs.
`dedis TeTri rZiT gadavuxdidi~ igulisxmeba: misi Svilis
ZiZa gavxdebodi.
deela Crd. kavkasielTa warmarTuli panTeonis RvTaebaa.
derbendi// darubandi (<spars. dar _ `kari~, band _ `zRude~)
qalaqi daRestanSi, kaspiis zRvis sanapiroze.
derviSi (spars.) muslimi asketi, romelic ama Tu im seqtis (orde-
nis) wevria.
`diadi Solohi~ simRera eZRvneba yabardoel Tavads XVI sau-
kunis politikur moRvawes Soloh Tefseruyos da missave sicocxleSia
Seqmnili.
digora sofelia Crdilo oseTSi.
didi stona adgili digoris (ix.) xeobaSi, sadac imarTeboda xeobis
mamakacTa sabWo.
dirba//diba (spars.) saxiani abreSumis qsovili.
dolabi aq: mrgvali, SuaSi amoWrili ficari, romelsac curvis
dros mklavze wamoicvamdnen (maSveli rgoliviT xmarobdnen). Sdr.: `cal
xeliT dolabi miaqvs...~
1080

1080
dolai kavkasielTa uZvelesi Sromis simRera, romelic sxvadasxva
saqmis keTebisas sruldeboda.
donbeTiri (os.) wyalqveSa samefos mbrZanebeli, meTevzeTa mfarve-
li RvTaebaa _ naxevrad kaci, naxevrad _ Tevzi.
donifarsi (os.) `wylis napiri~. adgilis saxelia.
dubasari _ qalaqi moldaveTSi. `dubasaruli movi~ moldaveTidan
Semotanili erTgvari qsovilia. ix. movi.
dunei sityvasityviT: sinaTle. `ei, dunei~ _ `o, sinaTlev~.
duSva qalis saxelia.

e
ebe cxenis jiSia. momcro tanisaa da amtanobiT gamoirCeva.
ebelceni TabasaranelTa gazafxulis dResaswauli. Sdr. novruzi.
edili ix. idili.
ele _ adiReuri warmarTuli panTeonis wvimis RvTaeba.
eli (Turq.) xalxi, tomi.
elia warmarTuli RvTaeba, wvima-setyvisa da Weqa-quxilis gamgebeli.
qarTuli tradiciiT igi brmaa da amitom, sadac moxvdeba, iq uSens setyvas.
qarTvelebi setyvis Rrubels Tofs esrodnen, raTa elias gaego, rom iq
xalxi cxovrobda da setyva aRar gamoeSva.
elta CeCnur-inguSuri folkloris zoomorfuli arseba. nadirTpa-
troni. Sdr. afsaTi.
emegeni (yar.) anTropomorfuli boroti zRapruli arseba. Sdr.
devi.
emiri ix. amira.
enge (Turq.) qorwilis gamrige qali daRestanSi, mdade.
erirei mosavlis mfarveli RvTeba Crdilo kavkasielTa warmarTul
panTeonSi. `erirei~ kalospiruli simReraa.
erkemali mamali cxvari, verZi.
ermolovi aleqsi petres Ze (1777-1861). rusi samxedro da saxelm-
wifo moRvawe. kavkasiis mTavarmarTebeli 1816-1827 wlebSi. Crdilo kavka-
siis dapyrobis dros gansakuTrebuli sisastike gamoiCina.
ercaxu mTa afxazeTSi.
erjibi _ legendaruli xelosnis saxelia. igi gamorCeuli Rirse-
bebis Tofebs akeTebda.
exi bunebrivi gamoqvabuli kldeSi.

1081

1081
v
`va aleiqum assalam~ pasuxi `salam aleiqumze~.
vaisadga (os.) rZali, romelic vaisadins (ix.) icavs.
vaisadini (os.) uZvelesi wesi, romlis Tanaxmad ojaxSi Semosul
rZals pativiscemis, moridebis niSnad dedamTil-mamamTilisa da mazlebi-
saTvis xma ar unda gaeca. es umZraxoba wlebi _ zogjer mTeli cxovreba
grZeldeba.
valahi (arab.) Sorisd. RmerTmani!
vali (Turq.) didi administraciuli erTeulis (vilaieTis) mmarTve-
li Zvel TurqeTSi.
valJagi mamakacis zeda samosi.
vani aq: qalaqi aRmosavleT TurqeTSi, vanis tbis aRmosavleT na-
pirTan.
varandi toponimia.
varza toponimia.
varfi osuri miTologiis wminda mTa.
vasTirji mamakacTa da mgzavrTa mfarveli RvTaeba osur miTolo-
giaSi. qristianuli wminda giorgis oreulia.
`vaSli damwifebuliyo~ `damwifebuli vaSli~ SeRerebuli qa-
lis sinonimia. saerTod, vaSli siyvarulisa da vnebis simboloa qarTul
da somxur folklorSi. `vaSlis dakrefa~ sasiyvarulo urTierTobas gu-
lisxmobs.
vaxtang mefe igulisxmeba saqarTvelos mefe vaxtang gorgasali.
vahangi Sesaqmis simbolo somxur folklorSi.
veziri umaRlesi moxele axlo aRmosavleTis monarqis karze.
`ver giambobT, es xom Cemi bediao~ igulisxmeba: `Tu sizmars
movyvebi, aRar amixdeba~.
veqili (arab.) 1. (Zv.) samoxeleo terminia. sxvadasxva epoqaSi gan-
sxvavebuli mniSvneloba hqonda: moxele, mefis warmomadgeneli vasalur
saxelmwifoebSi; 2. advokati.
veZa//verZa mineraluri wyali (mJave an mlaSe).

z
zadini _ osuri nacionaluri kerZi.
zavTiani Zlieri, omaxiani xma.
zarbabTi igivea, rac zarbabi. Zvirfasi abreSumis qsovili.
zarniSi liTonis nakeTobaze amoWrili saxeebi, romelic oqroTi an
vercxliT aris amovsebuli.
1082

1082
zelimxani cnobili CeCeni saxalxo gmiri. mokles 1913 wels.
zemire yumuxuri warmarTuli panTeonis wvimis RvTaeba.
zilpipipi (darg.) bgeraTkompleqsi, mniSvneloba ara aqvs.
ziregxerani sof. yubaCis (ix.) Zveli saxelwodeba.
zovi (dial.) zvavi.
zulumi (arab.) aq: Zalumi, Zlieri.

T
Tagarsari adgilis saxelia da `motitvlebuls~ niSnavs.
Tavari wylis RvTaeba lezgiur warmarTul panTeonSi.
`Tavzardamcemi xmebi dairxa~ igulisxmeba CeCnebisa da in-
guSebis deportacia yazaxeTsa da Sua aziaSi 1944 wlis 23 Tebervals.
`Tavze dagZaxos keTilma yvavma~ yaraCaelebisa da balyarebis
rwmeniT, arsebobdnen keTili da boroti yvavebi. Tu axalSobils keTili
yvavi dasZaxebs, bednieri cxovreba eqneba, Tu boroti _ didi ubedureba
elis.
`Tavze davixuroT Wreli tomrebi~ wvimis dros tomaras
sigrZiT gakecavdnen _ Ziris wverebs erTmaneTSi Cadebdnen da ZabriviT ix-
uravdnen Tavze. ara marto Tavs icavdnen wvimisagan, aramed _ beWebsac.
Tavrizi//Tabrizi uZvelesi qalaqi Crdilo-dasavleT iranSi,
iranis kulturuli da politikuri cxovrebis mniSvnelovani kera III sau-
kunidan.
TaTarTufi osuri warmarTuli panTeonis RvTaeba, romelic ifaravs
mindvrad momuSaveT da mogzaurebs, uzrunvelhyofs did mosavlianobas.
Tamada 1. asakiTa da socialuri mdgomareobiT ufrosi mamakaci:
`Tamada Zma~ _ ufrosi Zma da a. S. 2. aseTi mamakacisadmi zrdilobiani
mimarTvis forma. 3. sufris xelmZRvaneli. fiqroben, rom sityva adiReu-
ridan (`ThamaTa~) unda iyos Sesuli kavkasiel xalxebSi (yaraCaelebSi,
balyarebSi).
Tamaza (yumux.) moxuci kacisadmi zrdilobiani mimarTva.
Tarali (lezg.) legendaruli ZaRli.
Tari1 (spars.) aRmosavluri simebiani sakravi.
Tari2 (lezg.) warmarTuli RvTaeba, miwaTmoqmedebis mfarveli.
Tafagozi (<Turq. `visac Tvali Txemze aqvs~). calTvala, kaciWamia
goliaTi, romlis dabrmavebis//mokvlis siuJeti msoflios mravali xalxis
folklorSia cnobili. anti aarnes siuJetebis katalogSi igi 1137 nomriT
aris Setanili.
Tafaravani dRes nasoflaria javaxeTSi, faravnis tbis aRmosavleT
sanapiroze.
1083

1083
`TeTri mdinare~ Turqulenovani xalxebis miTologiaSi TeTri
feri sikeTis, siwmindis simboloa. es sityva xSirad gamoiyeneba toponimeb-
sa da hidronimebSi. `TeTri idili~ (ix.) hqvia md. volgas. SeiZleba `TeTri
mdinarec~ volgas aRniSnavdes.
`TeTri mefe~ igulisxmeba ruseTis xelmwife, oRond aq `TeTri~
Tovliani qveynis aRmniSvneli unda iyos.
`TeTri wvima~ wvima, romelsac sikeTe, mosavlis siuxve moaqvs,
gansxvavebiT `Savi wvimisagan~, romelsac ngreva da walekva mosdevs.
TeTroni TeTri feris cxeni.
Temir-xan-Sura istoriuli qalaqia daRestanSi.
Temoba Temis yriloba, romelzec wydeboda TemisaTvis saWirboroto
sakiTxebi.
Temur lengi (1336-1405 ww.) Suaazieli mxedarTmTavari. erT-erT
brZolaSi fexSi daiWra da dakoWlda. amitom `koWli Temuri~ _ Temur-
lengi Searqves. man dapyrobiTi omebis Sedegad Seqmna uzarmazari saxelm-
wifo, romelSic Sedioda maverannahri, xvarazmi, xorasani, irani, penjabi,
kavkasia...
Tereqeme aq: dablobi daRestnis samxreTSi, sadac kargi pureuli
modis.
Teri/ Tori sapatio adgili yumuxur sacxovrebelSi.
`Tvalebi~ igulisxmeba stumari. amiT ubixebi misdami gansakuTrebul
pativiscemas gamoxataven. `an Tvalebs momcem, an _ sicocxles~: an stumars
momcem, an Sens sicocxleso. stumarTmoyvare kavkasiels stumris Ralats
sikvdili urCevnia.
TlefSi adiRuri warmarTuli panTeonis mWedelTa mfarveli RvTa­
eba; miTiuri mWedeli. Sdr. osuri qurdalagoni.
`TmayviTeli mefe~ igulisxmeba ruseTis imperatori.
ToqalTo (spars.) cxenis zurgze, unagiris qveS saofleze dasafeni
qeCa.
TuTiri Crdilo kavkasielTa warmaTul panTeonSi mravalfunqciuri
RvTaebaa. CeCnebi, inguSebi, yaraCaelebi, balyarebi da sxv. mas nadirTpa-
tronad, mglebis mbrZaneblad miiCneven. amas osebi Sinauri cxovelebis
mfarvelobasac amateben.
Tuluxi (Turq.) 1. wylis sazidavi rumbi an kasri; 2. mTaSi gavrcele-
buli didi Tungi.
Txagalej adiReuri miwaTmoqmedebis RvTaeba.
Txilis bairaRi bairaRi, romelsac adiReebi kanafze asxmuli
TxiliT akeTeben.
1084

1084
i
iari (Turq.) aq: satrfo. am mniSvnelobiT gvxvdeba somxur folk-
lorSic.
iarmula faSa igulisxmeba ermolovi (ix.).
idvan-xvan adgilia axlandeli xivis raionSi.
idi qalis saxelia.
idili//itili//ildari md. volga.
iergikari adgilis saxelia daRestanSi.
imami (arab.) win mdgomi; muslimuri Temis meTauri; muslimuri Teokra-
tiuli saxelmwifos mmarTveli.
inai/onai feiqarTa mfarveli RvTaeba yaraCaul-balyarul da osur
panTeonSi. `inais~ maudis qsovis dros mRerian.
indili ix. idili.
industani indoeTi.
iniJebi (adiR.) 1. narTebis eposis xalxi, narTebTan dapirispireb-
ulebi. 2. goliaTebi. Sdr. devi.
israfili kacis saxelia.
iurTa aq: momTabareTa gadasatani sacxovrebeli.
ifa (afx.) Ze, Svili.
`ixoSreboda cremliTa~ cremlad iRvreboda.

k
`kazakTa qveyana~ igulisxmeba ruseTis imperiis samxreT sazRvar-
Tan ganlagebuli kazakuri (ix.) mosaxleoba, romelTagan Crdilo kavkasie-
lebs uSualo Sexvedra Tergis kazakur TemTan hqonda.
kazaki (Turq.) Tavisufali adamiani, romelmac kavSiri gawyvita Ta-
vis socialur garemosTan. kazakebi ewodeboda ruseTis ganapira raionebis
mosaxleobas, romelic XVIII-XX ss. ruseTis samxedro fenas warmoad-
genda. maT imperiaSi Semavali xalxebis erovnuli Tu socialuri protes-
tis CasaxSobad iyenebdnen. kazakTa razmebi icavdnen imperiis interesebs
kavkasiaSic.
kaf-daxi ix. kafis mTa.
kafis mTa 1. miTosuri, legendaruli mTa, romlis miRma maxlobeli
aRmosavleTis miTologias saiqio eguleba; 2. kavkasionis qedi.
kegeri (Tab.) zRapruli raSi, Tavisuflebis simbolo.
kvibilisi ojaxis mfarveli suli, mamrobiTi sqesisa.
kodi 1. xis didi, gulamoRebuli morisagan gakeTebuli WurWeli mar-
cvleulisa da fqvilis Sesanaxad; 2. marcvleulis sawyao. sxvadasxva dro-
1085

1085
sa da sxvadasxva kuTxeSi misi moculoba oridan oTx fuTamde meryeobda.
koWobi patara qoTani.
`kuburi vaSlebi~ igulisxmeba azerbaijanis q. kubas vaSli.
kukuSuali cxenis jiSia.
kuTxva kuTxovani sanadiro Tofia erTgvari.
kumuzi simebiani musikaluri sakravia.
kuriki (noR.) yulfiT daboloebuli grZeli joxi. cxenis dasaWerad
iyeneben.
kurfi miTiuri mTis mwvervali.
kusTiCa toponimia.

l
laba _ mdinarea adiReSi.
lazare qarTuli warmarTuli panTeonis tarosis RvTaeba.
lalur-bai akvnis simReris misamReri lakurSi.
larsi inguSebis sofeli saqarTvelos samxedro gzaze.
lau, liau akvnis simReris misamReria. Sdr. nana, nanina.
laci toponimia.
levaSi qalaqia daRestanSi.
leRune//laRuni (adiR.) axaldaqorwinebulTaTvis gankuTvnili
oTaxi, sanTiobo.
liau//liao akvnis simReris misamReri.
liaCxoi mTiani inguSeTis erT-erTi Temi.
`lile~ mzis sadidebeli. teqsts droTa viTarebaSi cvlileba ga-
nucdia. masSi qristianobis elementebi gaCenila. warmodgenili teqsti
svanuridan Sesrulebuli pwkareduli Targmania.
lira (fuli) Turquli fulis erTeulia.
litra aq: wonis erTeulia. sxvadasxva drosa da sxvadasxva kuTxeSi
gansxvavebuli zoma hqonda _ erTidan oTx kilogramamde.
loini mamali aqlemi.
lo-lo/a-lo-lo akvnis simReris misamReria osur folklorSi.

m
maztli (yab.) tyis kaci.
maTe TavTavis Casayreli godoria.
maisa _ legendaruli, maRali xarisxis foladi. misgan iyo gamoWed-
ili narTebis (ix.) iaraRi.
maliqi//meliqi (arab.) mefe, mbrZanebeli.
1086

1086
mamluqi (arab. TeTri mona) aramuslimuri warmoSobis TeTrkaniani
monebi egviptesa da eraySi. isini umetesad qristianuli qveynebidan mo-
tacebuli bavSvebi iyvnen. maT saukeTeso meomrebad zrdidnen. mamluqebma
egviptesa da eraySi did Zlierebas miaRwies. erTxans (1383-1517 ww.) eg-
viptes kavkasiuri warmoSobis mamluqTa dinastia marTavda. XVIII-XIX
saukuneebSi egviptesa da erays qarTveli mamluqebi ganagebdnen.
mana _ urmis Tvlis nawilia.
manano (os. qarT.) mniSvneloba ucnobia.
marali (Turq.) irem-laRi. Sarvilis (ix.) cxenis saxelia.
marTve arwivis bartyi.
marja (adiR.) mimarTvis formaa.
mastani aq: katis saxelia.
mafraSa fardagis qsovilisagan Sekerili ganieri tomara. ixmareba
bargis (ZiriTadad loginis) gadasatanad.
medina (arab.) qalaqi saudis arabeTSi. 622 wels meqadan medinaSi
gadasaxlda islamis damaarsebeli muhamedi. aqedan iwyeba muslimuri wel-
TaRricxva.
medrese (arab.) muslimTa umaRlesi sasuliero saswavlebeli.
men (Turq.) me.
merebi (spars.) ufrosi merue, romelic sarwyavi wylis moxmarebas
ganagebs.
mereme cxenebis mwyemsi.
merke marcvleulis sawyao.
mesti rbili tyavisagan Sekerili mokleyeliani fexsacmeli
mamakacisa.
­
meqa qalaqi saudis arabeTSi. islamamdec did rols TamaSobda arabTa
religiur cxovrebaSi. islamis Camoyalibebis Semdeg ki muslimTa wminda
adgilia. aq aris qaaba (ix.) muslimTa upirvelesi salocavi, aq daibada
muhamedi.
meCeTi (arab.) muslimuri sakulto nageboba, salocavi.
`me xom farhadis modgmisa var~ igulisxmeba didi azerbai-
janeli poetis nizami ganjelis poema `xosrovi da Sirinis~ xalxuri
versiis gmiri farhadi, romelmac weraqviT moikla Tavi.
`mTebis qveyana~ ase iTargmneba daRestnis saxelwodeba.
`mTeli horoliT brundeba~ kavkasielTa tradiciiT, brZoli-
dan mTeli horoliT (ix.) dabruneba sircxvili iyo.
`mTielebi yajarTan brZolas ewirebian~ aq adgili aqvs
folklorisaTvis damaxasiaTebel Canacvlebas: nadir-Sahi (ix.) yajarad
1087

1087
aris moxseniebuli maSin, roca igi avSarTa dinastias ekuTvnoda. yajarebi
mogvianebiT ganagebdnen irans.
`mTis mwvervalze erTi kunZia~ igulisxmeba jixvi, romlis
saxels monadire ver ityvis _ tabu adevs _ mosanadirebeli cxovelis
dasaxelebas krZalavs nadirobis wesebi.
miSiyva _ adiReuri patara navi.
moalis (dial.) mova.
movi (Turq.) saperange qsovili iyo Zvelad. saxelwodeba misi feridan
modis _ `movi~ lurjs niSnavs. droTa viTarebaSi feris gageba daikarga
da `movi~ qsovilis saxeobis aRmniSvnelad iqca. aqedan: `wiTeli movis
perangi~, `movis logini~.
mola muslimTa kultis msaxuri.
`mola gagvlaxavs~ tarosis RvTaebisaTvis wvimis gamoTxovis
ritualSi molac monawileobs (gviandeli movlenaa). igi kardakar mosia-
ruleTa mier Segrovil sanovages Raribebs unawilebs.
muge aulia daRestanSi.
murza (noR.) batoni.
`mucelsac ki ar gaukawravs~ ase gamoxataven omSi did sis-
wrafesa da gambedaobas.
muhajiri (arab.) muslimur samyaroSi: gadasaxlebuli, emigranti. XIX
saukunis Sua wlebSi kavkasiaSi ruseTis eqspansiis Sedegad Crdilo kavkasi-
idan da saqarTvelodan ayrili da osmaleTSi gadaxvewili muslimi.
mcuravi gveli (tabua).
`mwyris kakanaTi~ igulisxmeba xeobis viwroebi.
mxarixe wylis sazidari specialuri Zeli, mxarze gasadebi. orive
boloze wylis WurWeli hkidia.
mheri Zveli somxuri eposis `daviT sasuncis~ erT-erTi gmiri _ ada-
mianTa keTildReobisaTvis mebrZoli arqauli epikuri saxe.

n
nagali naxleli, naxeTqebi.
nagulari saCeClis kbilebSi CarCenili matyli.
nadir-Sah avSari iranis Sahi 1736-1747 ww. kavkasia xSirad gamx-
dara misi dapyrobiTi omebis msxverpli.
navruzi//novruzi (spars.) `axali dRe~. iranuli warmoSobis
dResaswauli. aRiniSneba 22 marts. igi gazafxulis dadgomas, aqedan _
axali wlis Semosvlas ukavSirdeba. kavkasiaSi mas aRniSnaven yaraCaelebi,
balyarebi, daRestnelebi da azerbaijanelebi.
1088

1088
naTiyuajebi erT-erTi adiReuri tomia.
naibi (arab. nacvali, moadgile) administraciul-teritoriuli er-
Teulis mmarTveli daRestanSi Samilis (ix.) dros; provinciis gamgebeli
Sua saukuneebis muslimur qveynebSi.
namazi (spars.) muslimTa xuTjeradi locva, romelsac mkacrad
gansazRvruli rituali axlavs: ganbanva, salocavi pozebi da Jestebi.
nan (afx.) deda, bebia; mimarTvis forma: deda! bebi! Sdr. qarT. ­nana,
nena.
nandauri (dial.) sasurveli, sayvareli adamiani.
narTebis dro uZvelesi, zRapruli dro.
narTi Crdilo kavkasielTa saerTo eposis `narTebis~ gmirTa saerTo
saxelia. maT eposis Semqmneli xalxebi TavianT winaprebad moiazreben. isini
pirvel adamianTa modgmas ukavSirdebian. `narT~ sityvis etimologia bevrs
ucdia, ufro sarwmunod miCneulia vs. mileris mosazreba: `narT~ unda mom-
dinareobdes Zveli iranuli sityvisagan `nara~, rac `mamakacs~, `meomars~,
`vaJkacs~, `devgmirs~ niSnavs. meore mosazrebiT saxeli monRoluri `nar~
_ mze da osuri `Ta~ afiqsis Serwymis Sedegia da `mzis Svilebs~ niSnavs
(v. abaevi).
narT-orsTxoebi CeCnur-inguSuri eposis gmirebi. isini kavkasiis
sxva xalxTa narTebis zusti analogebi arian. Tavad CeCnebi narTebsa da
orsTxoebs erTmaneTisagan arc ganarCeven.
nari-d ekal (dial.) nari da ekali.
nauReli (dial.) naRveli.
nebisad (dial.) neba-surviliT, Zaldautaneblad.
nepsi mamakacis Tesli, sperma.
nibna tyea md. labis saTaveSi.
niqola osur RvTaebaTa panTeonSi vasTirjisa (ix.) da vacilis (ix.)
gverdiT mdgari mosavlianobis mfarveli RvTaebaa.
nixasi osurad saubars niSnavs. aqedan adgili, sadac Tavs iyrian ma-
makacebi da bWoben soflis, gvaris saWirboroto sakiTxebze. nixasis gadaw-
yvetileba yvelasaTvis kanoni iyo. adre nixasSi qals ar miesvleboda.
novraRazi qalis saxelia.
nomilusi ukanono coli. Zvelad osebSi mdidrebs ufleba hqondaT
kanonieri colis gverdiT hyolodaT ukanono colic. arc am colsa da
arc mis Svilebs aranairi ufleba ar hqondaT. ix. savlagi.
nuqeri (monR.) Tavdapirvelad gafeodalebuli monRoli didebulebis
samsaxurSi myofi razmeli. Sua saukuneebSi wina da Sua aziis xalxebSi
msaxuris mniSvnelobiT ixmareboda.
1089

1089
nuhbike silamaziT ganTqmuli qali, mahTulanis xanis coli, ro-
melic haji muratma moitaca. simReraSi igi Samxalis colad rom moix-
seneba, sinamdviles ar Seefereba.

o
oda (Turq.) oTaxi. aq: saxli.
oTau (Turq.) momTabare tomTa patara iurTa (ix.) Cveulebrivad,
lamazad Semkuli.
olari mRvdlis Sesamoselis nawili _ kiserze Camosacmeli viwro,
oqromkediT naqargi qsovili.
onai ix. inai.
onjayi sakvamuri, sadac yvels hkideben Sesabolad.
orTamiSi (Turq.) ganaxevrebuli, Suaze dayvanili.
oredade, ridade ritmuli bgeraTkompleqsi, misamReri, romlis
mniSvneloba ucnobia.
`orovela~ qarTuli guTnuri simReraa. fiqroben, rom igi mzis sa-
didebeli galobaa (d. Sengelaia). Sdr. somxuri `horoveli~.
orxova xaoiani xaliCa.
oquz (Turq.) xari.

p
paWiWi wvivze wamosacmeli, Cveulebriv msxvili, feradi narTiT
naqsovi. masSi Sarvlis toti iyo Catanebuli.
`piris, fexebis dasabanad...~ igulisxmeba muslimTa ritual-
uri ganbana yoveli locvis win.

J
Jakiaxrica (abaz.) demonuri arseba, gamorCeuli Zalisa da gareg-
nobis patroni.
Jamuyi yabardouli kerZia.
JveifSiryani ix. aJveifSa.

r
rabini ebrauli Temis sulieri moZRvari. iudaisturi religiis kul-
tis msaxuri.
ramazanis Tve (arab.) muslimuri kalendris mecxre Tve, roca mus-
limebi marxuloben. ramazan bairami ramazanis marxvis gaxsnileba _ didi
dResaswaulia.
1090

1090
rema cxenis jogi.
ridade ritmuli bgeraTkompleqsi.
`rkinas kbilebi gaukeTes~ noRauri namgali dakbilulia.
rongi narTebis sasmelad miCneuli magari, magram sasiamovno sasmelia.
rcmeli ferdis qoni, naferdali.

s
sabaTmano marcvleulis Sesanaxi saTavso.
sae adiReuri erovnuli tansacmeli.
savlagi `Savi kaci~. ase erqva osebSi uuflebo, tyved moyvanil an
nayid kacs. avlagi iyo ukanono colisagan _ nomilusisagan (ix.) SeZenili
Svilic, romelsac mamis qonebaze ufleba ar hqonda.
savxoxi (os.) `Savi mTa~ (toponimia).
sazi aRmosavluri simebiani sakravi.
saTana/saTanei guaSa narTebis deda, narTebis eposis central-
uri gmiri.
salamaleiqum (arab.) mSvidoba Tqvenda!
salamunaleiqum ix. salamaleiqum!
sali pitalo; magari; aq: magari qvis fila.
samZaliani samlariani fanduri.
sane (adiR.) Rvino. `sanes gamoxda~ Rvinis dayeneba.
saJeni (Zv.) rusuli sigrZis erTeuli. udris daaxloebiT 2 metrs.
saraji (arab.) unagirisa da cxenis sxva sakazmis xelosani.
sasriyva/sosriyo//sousiriyo narTebis eposis erT-erTi cen-
traluri, kulturuli gmiri.
sasuni istoriuli mxare Zvel somxeTSi. misi mkvidrni karg meom-
rebad iTvlebodnen.
sastumro saxli muslimi ojaxi ucxo kacs Tavis sacxovrebelSi
ver miiRebda. amitom mdidrebs stumrebisaTvis gankuTvnili saxlic edgaT
ezoSi. soflebSic iyo saerTo sastumro saxli, sadac stumars iRebdnen.
saxls sofeli morigeobiT emsaxureboda.
safixvno adgili sofelSi, sadac Tavs iyridnen soflis mamakacebi
da bWobdnen soflis saWirboroto sakiTxebze. mogvianebiT safixvnoze qa-
lebic dauSves. Sdr. osuri nixasi.
saji konusuri formis Tujis tafa, romelsac cecxlze daamxoben da
zed lavaSs acxoben.
semeni novruz bairamisaTvis (gazafxulis dResaswaulisaTvis) Tef-
Sze, bambaSi daTesili da ajejilebuli xorbali.
1091

1091
`sen bir oquz~ (Turq.) Sen erTi xari [xar].
seri naWdevi Sinauri pirutyvis yurze. seriT cnobs patroni Tavis
pirutyvs. aseT sers adebs nadirTpatroni Tavis nadirsac.
svreli miwis nakveTi yanis, venaxis sigrZeze, romelsac miwis muSa
erT jerze gaitans.
siaTa Zveleburi Tofia.
siela tarosis RvTaebaa Crdilo kavkasielTa warmarTul panTeonSi.
simdi osuri erovnuli cekva. adre igi ritualuri cekva iyo da mxo­
lod vaJebi asrulebdnen. Semdeg qal-vaJTa jgufur cekvad Camoyalibda.
sinagoga ebraelTa sakulto saxli; samlocvelo.
sinaJa micvalebulTa gadasayvani xis sakace, mogrZo formisaa da
fexebze dgas.
`siyvarulma didi qeremi dawva~ igulisxmeba kavkasiaSi pop-
ularuli Turqul-azerbaijanuli eposis gmiri, romelsac mijnurobis cec­
xli moedo da daiferfla.
solsa sesqa narT-orsTxoebis eposis personaJi, RmerTTan mebrZo-
li gmiria.
suneTi (arab.) aq: winadacveTis muslimuri rituali.
sunizmi orTodqsaluri islami.
suniti islamis ZiriTadi mimarTulebis _ sunizmis (ix.) mimdevari.
sufia (arab.) sufizmis (ix.) mimdevari.
sufizmi (arab.) mistikuri Teologiur-filosofiuri mimdinareoba
islamSi. igi VIII saukuneSi Caisaxa Tanamedrove erayisa da siriis teri-
toriaze. male mTel islamur samyaroSi gavrcelda. XI saukunidan iqmneba
sufiuri seqtebi. Tavdapirvelad orTodoqsuli islami sufizms ar cnob-
da, magram male iZulebuli gaxda eRiarebina igi. sufizmma udidesi roli
Seasrula islamuri qveynebis kulturul da politikur cxovrebaSi. su-
fizmis wiaRidan bevri didi moazrovne da poeti gamovida.
`sxeulis mZime nawilebi~ (tabu) monadire nadirTpatrons jix-
vis barklebs sTxovs.

t
tabaruki uqoneli, Raribi, Rataki.
tabla aq: dabali magida.
tai (Turq.) kvici. aq: `genje tai~ `axalgazrda kvici~ _ cxenis saku-
Tari saxelia. Sdr. `taiWi~.
talafariSu ubixuri xalxuri cekvis saxeobaa.
taltebi sof. taltSi mcxovrebi daRestnelebi.
1092

1092
tarki (daRes.) dabaa daRestanSi. aqedan modis gvari tarkovski.
taruRa (monR.) samoxeleo terminia: mouravi, gadasaxadis amkrefi
da sxva.
`totzeda dgeboda~ (dial.) yalyze dgeboda.
toti zogi didi cxovelis (vefxvis, daTvis) fexi, tori.
tusis/trusis suni matylis, bambisa da misT. wvis suni.
`tuCebze qoni Segvayine~ igulisxmeba: `qoniani xorci gvaWame~.

u
uara! (afx.) mimarTvis forma: kaco!
uei dunei ix. dunei.
uerjini toponimia.
ulayi mamali cxeni, mamali viri.
ulusi (monR.) saxelmwifo, xalxi. aq: tomi.
umzraxobis wesi ix. vaisadini.
uCmari boroti sulia.
undauri arasasurveli, undomi.
uneSxo ritmuli bgeraTkompleqsi, refrenad gamoiyeneba.
uoryi (adiR.) aznauri.
uraza bairami ix. ramazani.
uraxi sofelia daRestanSi.
urvadi Tanxa, romelsac sasiZos ojaxi uxdis qalis ojaxs. qalis
gamosyidvis tradicia kavkasiis mTielebisaTvis adaTis doneze dgas.
uruzmagi narTebis eposis erT-erTi centraluri personaJia.
urxali aulia Razi-yumuxis siaxloves.
ursxoxi `TeTri mTa~, toponimia.

f
fadiSahi (spars.) monarqis tituli axlo aRmosavleTis zogierT
qveyanaSi.
faiambari ix. feiRamberi.
falvara wvrilfexa pirutyvis _ Txa-cxvris mfarveli RvTaeba
osur miTologiaSi.
faraskarTi sofelia digoris xeobaSi.
fari didtaniani ZaRlis jiSia.
fari-mesedu qalis saxelia.
farsagi kargi, rigiani; farsag kargad, rigianad.
farhadi didi azerbaijaneli poetis nizami ganjelis poemis `xos-
1093

1093
rovi da Sirinis~ xalxuri versiis gmiri, romelmac weraqviT moikla
Tavi.
feiRamberi (spars.) winaswarmetyveli.
feria 1. grZneuli, lamazi qali. 2. gadat. lamazi qali.
fexoni igivea, rac qarTuli safixvno (ix.), osuri nixasi (ix.).
frangis qveynebi igulisxmeba evropis qveynebi.
fsiJi//fsizi (adiR.) md. yubanis saxelwodebaa.
fuTi wonis sazomi erTeuli Zvelad, udris Teqvsmet kg-s.
futkaric mosTxova igulisxmeba: skebi moiTxova.
fSarihi mzareuli.
fSerixiJace (adiR.) monadire (tabua).
fSi (adiR.) Tavadi.
fSi-Tamada (adiR.) aristokrati mamakacisadmi zrdilobiani mimarT-
vis forma.
fSimaziTha (adiR.) tyis mbrZanebeli, nadirTpatroni.
fhavaki (adiR.) erTgvari fexsamosia kaklis an muxis xisa, zogjer
mdidrulad inkrustirebuli. xmarobdnen aristokrati qalebi.
fharmani miTiuri personaJia. mZleTamZle mebrZoli da kulturuli
gmiri.

q
qaaba (arab. kubi, kubis formis Senoba) muslimTa wminda taZari
meqaSi. mis erT-erT niSaSi moTavsebulia muslimTa udidesi siwminde, `Savi
qva~ (rogorc fiqroben, meteoriti). qaaba yvela muslimis hajis (ix.) ad-
gilia da yibla (ix.).
qadagi xatis msaxuri, romelsac SeeZlo xatTan (ix.) urTierToba. am
dros is, transSi Cavardnili, xatis neba-survils auwyebs mrevls.
qaTibi qalis zeda samosi, bewvmovlebuli.
qardagis varskvlavi `mTibavis varskvlavi~. albaT, gamTeniisas
mTibavisaTvis Suqmfinari varskvlavi igulisxmeba (n. bepievi).
qasuri danis salesavi qva.
`qeif iCun~ (Turq.) siamovnebisaTvis.
qeremi Turqul-azerbaijanuli romantikuli eposis `asli da qer-
emis~ personaJi.
qiliCTeSi anTropomorfuli boroti arseba yumuxur folklorSi.
qisis Cuqeba navruzis (ix.) dResaswaulze kardakar moarul mom-
locvelebs qalebi TavianT naxelav nivTebs Cuqnidnen (lamaz windebs,
naqarg qisebs).
1094

1094
qmnilebis pirveli dRe Sesaqmis (qveynierebis gaCenis) pirveli
dRe.
qoisu (Turq. _ soflis wyali) mdinaris sakuTari saxelia.
qosTeqi sofelia daRestanSi.
quni-xunuli ojaxis mfarveli keTili suli, mdedrobiTi sqesisa.
hgavs qarTul `fuZis angelozs~.
qurana cxeni wablisferi cxeni.
qurdalagoni zeciuri mWedeli, samWedlo saqmis mfarveli RvTa­
eba. igi Wedavs sabrZolo iaraRs, cecxlSi awrTobs adamianebs, rogorc am
qveyanaze, ise suleTSi.

R
RadaRuda gauvali, ugzo da bneli adgilebi.
Rala (arab.) aq: nawveli, wvelis baraqianoba da cximianoba.
Ralai misamReria. mniSvneloba ucnobia.
`RmerTma veluri vazis lerwiT gaTrios~ igulisxmeba:
RmerTma `Rrma siberemde migaRwevinos~. momdinareobs uZvelesi tradici-
idan: moxucebul, dauZlurebul adamians vazis lerws Caabamdnen, xevSi
Caiyvandnen da datovebdnen.
Runibi auli daRestanSi, sadac Samili daatyveves (1859 w.).

y
yadi (arab.) mosamarTle muslimur qveynebSi, romelic ZiriTadad
saojaxo, religiur da memkvdireobiT davas ganixilavs SariaTisa (ix.) da
adaTis (ix.) safuZvelze.
yaiTani wnuli zonari rameze mosavlebad an ramis Sesakravad.
yairi nalis lursmani.
yalari moxaluli xorbali.
yala-yoreiSi Sua saukuneebis unikaluri xuroTmoZRvruli kom-
pleqsia darguSi.
yani aq: qalbatoni.
yarabaRi avtonomiuri erTeuli azerbaijanis teritoriaze.
yaranoRai `Savi noRai~. noRauri tomia.
yarayaSyatau mTa Cemeyis xeobaSi (yabardo), sadac XVI saukuneSi
moxda didi brZola yabardoelebsa da yirimel TaTrebs Soris. brZola
TaTrebis damarcxebiT dasrulda. simRera `yarayaSyatau~ eZRvneba am brZo-
lis gmirebs.
yaribi//Raribi (arab.) ucxoobaSi myofi, uTvistomo, gadaxvewili.
1095

1095
yafir-yumuxi auli, sadac tarkis SamxalTa rezidencia iyo.
yesaTi osuri gvaria.
yibla (arab.) mxare, saiTac meqa (ix.) da qaaba (ix.) igulisxmeba da
saiTac piri unda qnas muslimma locvis dros. kavkasielTaTvis yibla
samxreTiTaa. `samyaros yibla~ osmaleTis sulTnisadmi mimarTvis formaa.
yoble ix. yibla.
yoili (dial.) yvavili.
yonaRi kavkasiaSi gavrcelebuli megobrobis forma, romelic adaTiT
aris gamyarebuli.
yubaCi auli daRestanSi. ganTqmulia oqrosa da vercxlze momuSave
ostatebiT.
yuicuyo (yab.) qaCali.
yumRani (adiR.) spilenZis Tungi ritualuri ganbanvisaTvis.
yuraTi//yiraTi (Turq. `lurja cxeni~) cxenis sakuTari saxelia.
yuro adgilis saxelia.

S
Savi igulisxmeba mdabio; upovari, uuflebo.
SaTman gafoTlili totebi, romelTac kardakar daatareben da yve-
las novruzis (axali wlis) dadgomas ulocaven.
Sami damaski.
Samili (1797-1871) Crdilo kavkasielTa antirusuli, antikolon-
iuri brZolis meTauri _ CeCneTisa da daRestnis imami. man Seqmna Teokra-
tiuli saxelmwifo, romelic islamis religiur-mistikur mimarTulebas
– miuridizms efuZneboda. Samili 1859 wels daatyveves rusebma.
Samxali erT-erTi feodaluri tituli daRestanSi XII s-idan 1867
wlamde. igi eniWeboda didgvarovanTa Tavyrilobaze yazi-yumuxSi (ix.).
XVII saukunidan es tituli samemkvidreo iyo.
Sarvili daRestnuri folkloris popularuli gmiri, romelzec
bevri simReraa SemorCenili. miaCniaT, rom masze erTi didi eposi unda
yofiliyo Seqmnili, romelic mogvianebiT calkeul simRerebad daimsxvra.
p. bogatirevi maT `yaCaRur ciklSi~ ganixilavs, Tumca, Cveni azriT, Sar-
vili ufro kulturuli gmiria, vidre `keTilSobili yaCaRi~. is ubiwod
aris Casaxuli, zebunebrivi ZaliT aris dajildoebuli, qveynad cecxlis
momtania.
SariaTi (arab.) islamis religiur-eTikuri da samarTlebrivi normebis
krebuli. igi ZiriTadad yurans efuZneba. moicavs saxelmwifo, samoqalaqo,
saojaxo, sisxlis samarTlisa da saproceso samarTlis normebs.
1096

1096
Saroi adgili CeCneTis mTianeTSi.
Satoi raionuli centri CeCneTis mTianeTSi.
SaSii mWedlobisa da mWedelTa mfarveli RvTaeba afxazur warmar-
Tul panTeonSi.
Saxi fulis mcire erTeuli. Sdr. Sauri.
SeiTani (arab.) eSmaki, boroti suli, satana.
Seixi (arab.) arabuli Temis meTauri.
Seix-ul-islami (arab.) umaRlesi sasuliero piri osmaleTis im-
periaSi.
Sibi kldis wibo.
Sible Weqa-quxilis warmarTuli RvTaeba adiReebSi.
SimSa kalatozis, durglis iaraRia. ixmareba sazomad da kedlis
sisworis gasagebad.
`SiCan bike~ `qalbatoni Tagvi~.
Sokana TeTri Tavsafari, romelsac ixuraven gaTxovili noRaeli
qalebi.
`Sublze xeli daido~ igulisxmeba: miesalma (aRmosavluri mis-
almebis formas _ `Temenas~ Sublze xelis midebac axlavs).
Suni dedali jixvi.
Surilasi yabardouli erovnuli TamaSi _ cxenosnobaSi Sejibreba.
Suqurvarskvlavi ciskris varskvlavis (planeta veneras) qar-
Tuli xalxuri saxelia.
SuSa qalaqia azerbaijanSi.

C
Cabanos Wala adgilia.
Caixana (spars. `Cais saxli~) saCaie.
Calandari aq: mamakacis sakuTari saxeli.
Camauqadla (dial.) daumizna.
Canaxi (Turq.) aq: gulamoRebuli xis, an Tunuqis sawyao. ixmareboda
marcvleulisa da fqvilis asawyavad. daaxloebiT naxevari fuTi Cadioda.
CanCxura bawarze asxmuli wvrili nivTebi (Tvlebi, mZivebi). akvanze
kidebdnen. Cxaruna.
Ceqmeni qalis zeda samosia.
CibRabasTa (abaz.) Romismagvari saWmelia cxenis xorcze damzade-
buli.
CinmaCini (Zv.) CineTi.
Cogali kacis saxelia. niSnavs: `kaci, romelsac hqvia cvari~.
1097

1097
c
carguTi soflis saxelia.
cxavi sacris msgavsi msxvilnasvretebiani xelsawyo, romliTac mar-
cvleuls Senarevebisagan wmenden. `cxavi acxavebula~ ritualuri gamoTq-
maa da wvimis mosvlas niSnavs.
ZaRlismWamelebi~ TavianTi saqoneli yabardoelebma mTaSi gadama-
les. damSeuli TaTrebi mawanwala ZaRlebs iWerdnen da Wamdnen.

Z
Ziqva osuri erovnuli kerZia, yvelis fafa.

w
waRma ver movabruneT Cveni gemebi~ niSnavs: ver vuSveleT
Cvens saqmes.
wbila wvrili da grZeli Rero.
wivis agurebi saqonlis nexvSi gareuli bzisagan gakeTebuli
aguris msgavsi briketebi, romelsac kavkasiis maRalmTian aulebSi, sadac
tyeebi ar aris (alpuri zonaa), sawvavad iyeneben.
`wiTeli Tojina~ tarosis RvTaebisaTvis wvimis gamoTxovis
mizniT gakeTebuli Tojina. focxebs Sekravdnen, zed qalis wiTel kabas
Camoacmevdnen da simReriT kardakar Camoatarebdnen. romel saxlTanac gaC-
erdebodnen, ojaxis diasaxlisi `Tojinas~ wyals Seasxamda.
wminda aq: xorblis puri.
wriapi fexze amosakravi dakbiluli rkina. ixmareba kldeebze sasia-
rulod.
wudaraxi ?
wunta raioni daRestanSi.

W
WafSe avadmyofisa Tu daWrilis sawolTan gamarTuli ritualuri
TavSeyra _ saerTo mxiaruleba, simRera, xumroba, rasac avadmyofisaTvis
tkivili unda Seemsubuqebina (adiReSi).
`WeSmarit gzaze dayeneba~ igulisxmeba islamze moqceva vin-
mesi.
Wiuxi//Wauxi SiSveli wvetebiani klde.
WiSdvari svanuri Rvezelia: comSi CarTuli xorci.

1098

1098
x
xadari mamakacis sakuTari saxelia.
xalu mamakacisadmi zrdilobiani mimarTvis forma.
xani (Turq.) umaRlesi tituli. mefe, mTavari, Turquli da monRol-
uri tomebisa. Sdr. yaeni.
xanumi//hanumi (Turq.) qalbatoni. xanum mimarTvis forma: `qalba-
tono~.
xaraCoi soflis saxelia.
xati (arab.) 1. RvTaebis an wmindanis ferweruli gamosaxuleba; 2.
fSavSi, xevsureTSi _ warmarTuli RvTaeba, romelic mfarvelobs ama Tu
im Tems; 3. xatis sabrZaneblad miCneuli adgili, sadac kultmsaxureba
sruldeba.
xirimi//yirimi inglisuri kaJiani Tofia. saqarTveloSi yirimis
saxanodan SemohqondaT.
xvaneli (xvanal) didoeli.
xomamasTi osuri kerZia, yvelis, erbosa da moxaluli qeris an
simindis fqvilisagan momzadebuli.
`xorasnuli xaliCa~ igulisxmeba iranis Crdilo nawilSi, isto-
riuli xorasnis olqSi moqsovili xaliCa.
xoroni aq: jixvebis arve.
xoja//hoja (spar.) aq: sasuliero piri.
xudai (<spar. xuda) RmerTi.
xulefa aulia daRestanSi.
xunCi aulia daRestanSi.
xuCbari//xoCbari CeCeni moTareSe, saxelganTqmuli SurismaZie-
beli, romelic sikvdils Tesavda daRestanSi. erTma xunZma feodalma misi
Sepyroba moaxerxa da saqveynod cecxlze dawva rom daupira, xuCbarma feo-
dalis bavSvebs xeli dastaca da maTTan erTad gadaeSva cecxlSi. xuCbaris
saxe vaJa-fSavelam gamoiyena poemaSi `sisxlis Zieba~.
xoxi simRera.

j
jalamiSi (Turq.) gamolokili, galokili.
jamaaTi (arab.) 1. religiuri Temi; 2. erTad Tavmoyrili xalxi.
jgvaTi amJamad qalaqia md. yubanis napiras.
jegu _ mxiaruli Tavyriloba, qorwili, dReoba.
jemanSeriyi _ miTiuri grZneuli cxeni.
jigiti (Turq.) vaJkaci, guladi.
1099

1099
jilistanei mcire yabardo.
jini (arab.) boroti suli, grZneuli arseba (zRaprebSi).

h
halta yabardouli kerZia.
hambari (spar.) ambari, beReli.
harcigi?
haWeSi (adiR.) sastumro oTaxi.
haji (arab.) sapatio tituli muslimisa, romelmac meqaSi (ix.) pili-
grimoba aRasrula.
haji-murati kavkasielTa ganmaTavisuflebeli brZolis monawile,
Samilis naibi. 1851 w. rusebis mxares gadavida, magram male maTac gaeqca.
gaqcevis dros mokles.
hogali CeCen-inguSTa tarosis RvTaeba.
horoveli somxuri warmarTuli rwmena-warmodgenebiT miwis, mosav-
lis RvTaebad aris miCneuli. somxebi `horovels~ xvnis dros mRerodnen.
guTnuri simReraa qarTuli `orovelac~.
horoli erTgvari Subi.
hunza adgili daRestanSi.

1100

1100
gamoyenebuli literatura

`kavkasiuri saxlis~ mier `kavkasiuri folkloris~ seriiT gamo-


suli krebulebi:

yaraCaul-balyaruli folklori, Seadgina, winaTqma da komen-


tarebi daurTo lia ClaiZem. rusuli Targmani rima ortobaevasi
da azreT paloevisa, qarTuli – lia ClaiZisa. I gamocema, Tbilisi,
1995; II – 2001.

CeCnuri folklori, Targmani qarTulad naira gelaSvilis, ros-


tom fareuliZisa da zezva medulaSvilis. I gamocema, Tbilisi, 1999;
II – 2002.

yumuxuri folklori, Seadgina, winaTqma da komentarebi daurTo


lia ClaiZem. pwkareduli Targmani yumuxuridan rusulad abdul
haqim ajievis, filologiuri Targmani qarTulad lia ClaiZisa, ru-
sulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 1999.

darguuli folklori, Seadgina, Sesavali da komentarebi daur-


To fatima abaqarovam. pwkareduli da filologiuri Targmani dar-
guulidan rusulad fatima abaqarovasi, filologiuri Targmani qa-
rTulad lia ClaiZisa, rusulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 1999.

inguSuri folklori, Seadgina rostom fareuliZem, winaTqma


qeTevan sixaruliZisa da rostom fareuliZis. filologiuri Targ-
mani qarTulad rostom fareuliZisa, pwkareduli Targmani ingu-
Suridan rusulad abuqar Tanqievis, maia gaidarovasi da rostom
fareuliZisa, filologiuri Targmani rusulad maia gaidarovasi
da abuqar Tanqievis. Tbilisi, 2001.

ubixuri folklori, Seadgina, winaTqma da komentarebi daurTo


rusudan janaSiam. qarTuli Targmani elisabed yvavilaSvilisa, ru-
suli – givi oragveliZisa da rusudan janaSiasi. I gamocema, Tbili-
si, 1995; II – Tbilisi, 2001.

adiRuri folklori, Seadgines jondo bardaveliZem da lia


ClaiZem. qarTulad Targmna Tamar ujuxum, rusulad – Samsudin

1101

1101
xutma, abu sxaliaxom, asker gadagatlim, iunus Txarkaxom, nalbi
yuieyom, adam gutovma, leila bezikovam. Tbilisi, 2002.

osuri folklori, Semdgenlebi naira bepievi, meri cxovrebova,


winaTqma – `xalxi – sulieri muSaki~ nafi jusoiTisa; filologiuri
Targmani osuridan qarTulad naira bepievisa da meri cxovrebova-
si; pwkareduli Targmani rusulad naira bepievisa, filologiuri
Targmani maia gaidarovasi; Tbilisi, 2002.

afxazuri folklori, Seadgines ana wvinaria–abramiSvilma da


lia ClaiZem. winaTqma lia ClaiZisa, poeziis pwkareduli Targmani
afxazuridan qarTulad boris gurguliasi, filologiuri Targ-
mani qarTulad lia ClaiZisa, rusulad – gina WeliZisa; prozis
Targmani afxazuridan qarTulad da rusulad ana wvinaria-abra-
miSvilisa. Tbilisi, 2003.

noRauri folklori, Seadgina, Sesavali da komentarebi daurTo


lia ClaiZem, filologiuri Targmani qarTulad lia ClaiZisa, ru-
sulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 2003.

abazuri folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia ClaiZem.


pwkareduli Targmani abazuri enidan qarTulad Teimuraz gvancel-
aZisa, rusulad – vladimer tugovis. filologiuri Targmani qar-
Tulad lia ClaiZisa, rusulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 2003.

qarTuli folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia ClaiZem.


filologiuri Targmani rusulad gina WeliZisa da maia gaidarovasi.

azerbaijanuli folklori, Seadgina da winaTqma da komentarebi


daurTo lia ClaiZem; qarTulad Targmnes zezva medulaSvilma da
giorgi SayulaSvilma; filologiuri Targmani rusulad maia gaid-
arovasi. Tbilisi, 2004.

somxuri folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia ClaiZem,


filologiuri Targmani qarTulad givi luarsabiSvilisa da zezva
medulaSvilis, rusulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 2004.

Tabasaranuli folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia

1102

1102
ClaiZem; pwkareduli Targmani qarTulad cira baramiZisa, filolo-
giuri Targmani qarTulad givi luarsabiSvilisa, filologiuri
Targmani rusulad maia gaidarovasi. Tbilisi, 2004.

lakuri folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia ClaiZem;


filologiuri Targmani lakuridan qarTulad givi luarsabiSvi-
lis, rusulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 2006.

lezgiuri folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia Clai-


Zem. filologiuri Targmani lezgiuridan qarTulad mixo beroS-
vilis, rusulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 2006.

xunZuri folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia ClaiZem.


filologiuri Targmani xunZuridan qarTulad naira bepievisa, ru-
sulad – maia gaidarovasi. Tbilisi, 2006.

TaTuri folklori, Seadgina da winaTqma daurTo lia ClaiZem.


pwkareduli Targmani TaTuridan rusulad l. abramovasi; filolo-
giuri Targmani qarTulad givi luarsabiSvilisa, rusulad – maia
gaidarovasi. Tbilisi, 2006.

1103

1103
sarCevi

kKavkasiis xalxTa folklori

winaTqma........................................................................................................5

qarTuli folklori

poezia
mze, mTvare da varskvlavebi...................................................................11
lile..............................................................................................................11
mze daRma Camavalia..................................................................................12
mze Sina da mze gareTa..............................................................................12
Suqurvarskvlavi.......................................................................................13
lazare _ wvimis momyvani.......................................................................13
lazare _ daris momcemi.........................................................................13
bindisferia sofeli.................................................................................14
* * * wuTisofeli asea...............................................................................14
wuTisoflis stumrebi varT..................................................................14
* * * `ra vqnisa~ cixe avage........................................................................15
* * * saxl gvidga sagonebeli..................................................................15
* * * neta ro Cemi sasaxle........................................................................15
* * * wuTisofeli ra ari?.........................................................................16
sikvdili da oboli...................................................................................16
dali...............................................................................................................17
beTqili........................................................................................................18
leqsi vefxisa da moymisa.........................................................................20
qalsa visme...................................................................................................22
jarjo...........................................................................................................23
Svids ZmaTa, merves biZasa.......................................................................24
gazafxul iyo maSina.................................................................................25
* * * samSoblos arvis wavarTmevT.........................................................25
vaJkaci..........................................................................................................26
xogais mindi................................................................................................26
gamagrdiT, arxotionno..........................................................................27
* * * kidevac daizrdebian........................................................................27
* * * vaJkacsa _ guli rkinisa.................................................................27
* * * mtero, damCagre, ar vtiri..............................................................27

1104

1104
* * * sal kldeSi orbi budobda..............................................................28
mTieli..........................................................................................................28
* * * Savi xar Savsa cxens zixar...............................................................28
Semomeyara yivCayi.....................................................................................29
vaxtang mefe................................................................................................30
Tamar dedofali viyav.............................................................................30
batoniSvil ereklesa...............................................................................30
Tavfaravneli Wabuki................................................................................31
* * * iama gSoba SobiTa..............................................................................32
* * * xomaldSi CavCeq, zRvas gavel........................................................32
* * * Sen, Cemo dido imedo........................................................................32
* * * vercxlisamc Tasac maqcia.............................................................33
* * * netavi, movkvde xis Zirsa................................................................33
* * * qalma Tqva: netav, mze viyo.............................................................33
* * * mefeo, Sensa gvirgvinsa...................................................................34
mayruli........................................................................................................34
lazuri mayruli........................................................................................34
iavnana...........................................................................................................35
* * * iavnana, vardonana, iavnaninao.......................................................36
rkinis karis Sexsna....................................................................................37
sikvdilo, Svili gagizarde....................................................................38
* * * Rameo, Senamc genacvlebi...............................................................38
* * * dedilam, Svilo, dedilama.............................................................39
* * * dedaSens ra aqv satirali?.............................................................39
* * * davberdi, cremlic damiberda......................................................40
* * * mahkvdia, beCao ieremo.....................................................................40
* * * netav maqcia sikvdilada.................................................................40

Sairebi
* * * TqvenebianT kameCebi........................................................................41
* * * liaxvi adidebula.............................................................................41
* * * mTas viyav, civi wyaro vsvi.............................................................41
* * * netav, gogov, Senma qarma.................................................................41

kafiebi
* * * modi, fruSkav, erT qals mogcem..................................................42
1105

1105
urmuli.........................................................................................................43
* * * gaswie, xaro, gaswie...........................................................................43

proza
lerwmis qali..............................................................................................44
wiqara............................................................................................................52
dedinacvali da geri................................................................................57
monadiris Svili.........................................................................................62
miwa Tavisas moiTxovs..............................................................................66
nacarqeqia....................................................................................................69
melia da mwyerCita....................................................................................72
ambavi xelmwifis Svilisa, qali rom ar misTxovda,
sanam xelobas ar iswavlio................73
mefis Svilobili........................................................................................75

andazebi.......................................................................................................76

afxazur-adiRuri folklori

abazuri
poezia
sosriyva da eqvsi kaci..............................................................................79
sosriyva da soTraSi................................................................................83
sosriyva da sosranfa...............................................................................84
ktimis, ktiSisa da kakanas ambavi...........................................................86
qinas qali minaTi.......................................................................................87
warakuJvi.....................................................................................................89

proza
ainiJvfa........................................................................................................90
mzisa da mTvaris asuli............................................................................96
qalebis wyaloba.........................................................................................104
saiqiodan mosuli kaci.............................................................................111
sami Zmis sami saxedari.............................................................................114
qoneba da Wkua.............................................................................................116
1106

1106
mercxali da qalebi..................................................................................117

andazebi.......................................................................................................118

adiRur-Cerqezuli folklori
poezia
Zveli adiReuri simRera..........................................................................119
uZlevel narTTa simRera........................................................................120
yarayaSyatau...............................................................................................121
damalei.........................................................................................................122
goSaRaRi......................................................................................................123
simRera oSneus brZolaze.......................................................................124
Sibles cekva................................................................................................126
fSimaziTxa...................................................................................................126
simRera aidamiryanze...............................................................................127
Rirseuli dedis ori vaJiSvili............................................................128
labispirelTa tirili.............................................................................129
haTxis Svilis, mhameT Ruazas datireba colis mier......................131
saTanais moTqma..........................................................................................132
adiif.............................................................................................................133
adiuh.............................................................................................................134
ras izam, kargo?.........................................................................................135
mayruli........................................................................................................137
dedoflis dalocvebi..............................................................................137
saqorwilo simRera...................................................................................139
cxenze jdeba Cemi Svili..........................................................................140
monadiris simRera....................................................................................141
mgzavrTa dasaloci..................................................................................142
pirveli xnulis gavlebisas saTqmeli dalocva...............................142
kalouri.......................................................................................................143
Telis Civili..............................................................................................143
nana.................................................................................................................144

proza
avyia fSi.......................................................................................................146
rogor waiyvanes salaSqrod ymawvili andemiryani.........................148
1107

1107
Tqmuleba andemiryanze...........................................................................149
rogor moaxdines saswauli Sumaxo Sojenma da xarciJma..............153
SoyoTli.......................................................................................................154
gudaberdi....................................................................................................156
yuicuyo da iniJi........................................................................................160
dauSjerji da mazitli............................................................................165
yarbeCi..........................................................................................................168
kaci, romelmac Wkua iyida......................................................................177
beslanuyos coli......................................................................................182
rogor ixsna mezobelma mezobeli gaWirvebisgan............................187
fSerixiJace................................................................................................189
ambavi imisa, Tu rogor moindomes narTebma.....................................190
sousiriyos dabadeba................................................................................191
rogor mokles sasruyo...........................................................................191
bu....................................................................................................................192
rogor gaakeTa pirvelad TlefSma namgali......................................193
ratom Cerdeba mze saRamoobiT.............................................................196
Tu Cveni sicocxle xanmoklea...............................................................196
vin ufro adre Tvreba..............................................................................197
asi marTali sityva....................................................................................198

afxazuri folklori
aJveifSaas simRera....................................................................................202

xmiT natirlebi
dis natirali..............................................................................................203
colis natirali........................................................................................204
* * * dedaCemo, dedaCemo, oCamCires unda gamgzavnon!...................204
urmuli.........................................................................................................205
abaTaa beslani............................................................................................206
saluman bRaJba...........................................................................................210
laSqruli.....................................................................................................211
qal-vaJis gabaaseba...................................................................................211
zarmaci qali...............................................................................................213
mamlayinwas simRera..................................................................................214
Selocvebi
1108

1108
avi Tvalisa..................................................................................................215
wiTelasi.......................................................................................................216
gvelis nakbenisa.........................................................................................216

proza
awanebi...........................................................................................................217
riwa................................................................................................................218
gveli, mercxali da xoWo........................................................................219
ratom ar klaven saZbebi gvels..............................................................221
ratom ymuian mglebi.................................................................................221
abrskili.......................................................................................................223
rogor moswyvita sasriyuam cas varskvlavi.....................................228
rogor iqca vaJad xelmwifis qali.......................................................236
monadire da devebis da............................................................................244
micvalebulisTvis sikeTis mqneli......................................................247
qaliSvili, romelmac mze SeaCera........................................................254
qalis siyvaruli........................................................................................256
xaris gazrdili biWi.................................................................................257
qurdobac mravalnairia..........................................................................261
matyuara da marTlis mTqmeli..............................................................266
romels gvekuTvnis?.................................................................................271
Tanxmoba.......................................................................................................274
rogor gaiyo orma Zmam qoneba...............................................................276
afxazi da eSmaki.........................................................................................277

andazebi.......................................................................................................279

ubixuri �������� folklori


sasriyvas sikvdili...................................................................................280
berikaci da devi........................................................................................282
aidemir xani.................................................................................................284
glexis Svili...............................................................................................288
sami rCeva.....................................................................................................294
kaci, romelmac irCia, axalgazrdobaSi yofiliyo ubeduri........297
moxucTa daxocvis dasasruli...............................................................302
yelwiTela...................................................................................................303
1109

1109
quSiku begi..................................................................................................304
qalis Wkua....................................................................................................306
diRu didariyus Tavgadasavali...........................................................307
didariyus filosofia.............................................................................307
didariyus Turquli.................................................................................307
didariyus megobari..................................................................................309
salocavad wasuli didariyu.................................................................310
didariyu wisqvilSi..................................................................................310
didariyu, misi vali da mowme.................................................................311
ubixuri andazebi da sityvis masala....................................................313

vainaxTa folklori

inguSuri ��������
folklori
poezia
hai, hala, hala.............................................................................................317
Tesvisas........................................................................................................317
Zveli inguSuri simRera..........................................................................317
simRera moCayaze........................................................................................318
uSiSari sosi................................................................................................319
xaraCoeli zelimxani................................................................................320
Zveleburi dalocvis simRera...............................................................321
gadasaxlebis droindeli simRera.......................................................321
dis datireba Zmaze....................................................................................323
das davaviwydebi........................................................................................323
Tanxmobis gareSe gaTxovili qalwulis simRera.............................323
WirxliT daifarao....................................................................................324
qmarTan gayrili qalis simRera............................................................324
qalwulis namReri vaJisTvis..................................................................325
nu dardob, vaJkaco...................................................................................326
simRera satrfoze.....................................................................................326
simRera mercxlebis, beRurebis...........................................................327
saRamos bindiviT.......................................................................................327
mTvare rom ileva.......................................................................................327
mezoblis baRidan......................................................................................328
1110

1110
mzis amosvlas.............................................................................................329
TeTr kabas Cavicvam..................................................................................329
lurj caze guguniT.................................................................................330
caze rom mifrinavs...................................................................................330
dedamiwas rom artyia...............................................................................330
Seni mosvlis molodinSi.........................................................................331
Zlier qarSi.................................................................................................331
gazafxulis Tbilma..................................................................................332
satrfos.......................................................................................................333
Ramis mnaTobiviT.......................................................................................333
xnieri mama....................................................................................................334
wunia patarZlis simRera........................................................................334
mZaxloba.......................................................................................................335
qaliSvilisa da Wabukis paeqroba.........................................................336
salam-qalami...............................................................................................337
saxumaro simRera......................................................................................337
qalwulis saxumaro simRera..................................................................338

proza
rogor gaCndnen mze, mTvare da varskvlavebi...................................339
mze da mTvare..............................................................................................339
almasi da monadire meTviTon................................................................340
baraqis momtani Citi.................................................................................341
rogor gaCnda sofeli erzi....................................................................341
Wabuki borRa da qaliSvili suvi...........................................................342
ori saflavi................................................................................................342
giergal mefe...............................................................................................343
Samilma Tqva................................................................................................344
Rirseba.........................................................................................................344
yvelaze Zneli.............................................................................................345
Rirseba Tu SurisZieba.............................................................................346
Ca da CerbaJi................................................................................................346
mze da mTvare ver gaiyves........................................................................348
mefes mefe rad unda?...............................................................................350
jaWvis perangs aRar movqsov..................................................................351
vin dasaxlda pirvelad nesar-qerTSi.................................................351
1111

1111
ra aris?........................................................................................................353
dedis xeli...................................................................................................353
koWli Timari..............................................................................................354
cageni............................................................................................................357
sabanqveS dazrdili Zmebi.......................................................................361
lom-edalbi.................................................................................................363
kvali ar gamodis........................................................................................366
rogor moatyua kurdRelma mgeli.......................................................366
qori da yvavi...............................................................................................367

CeCnuri folklori
poezia
* * * im Rames viSviT, roca lekvebs yrida Zu mgeli.........................368
* * * Rames gahymuis beqobidan euli mgeli.........................................369
* * * hei, biWebo, numc davxocilvarT..................................................369
* * * mTis ferdobebze..............................................................................370
* * * agremc mogikvdes Cemi Tavi............................................................371
Coras sevdiani simRera............................................................................372
* * * mindorze alams rom aafrialeb....................................................373
dis natirali Zmaze...................................................................................374
* * * xom magaria rkina-foladi..............................................................374
iremi..............................................................................................................375
* * * rogorc mxargaSlil wifels sio ar moakldeba......................375
* * * nu ityvi, Zma ariso, nu ityvi, da ariso.......................................376
* * * irgvliv mTebia, _ ase uTxari.......................................................376
* * * nu ityvi, dRe Rrublianiao............................................................377
* * * rogor gavbede...................................................................................378
* * * suli risTvis miwrialebs, netav..................................................378
* * * logins mijaWvuli sneuli ara var...............................................379
* * * marJana..................................................................................................380
* * * wvima wamova da miwa Seisrutavs....................................................381
* * * nu daeSvebi, mwuxro lamazo, mzis midrekisas
bindi nu mogaqvs.....................381
* * * Sen, hogalai, hogalai......................................................................383
simRera qvrivis vaJiSvilsa da qarTvel Wabukze.............................383

1112

1112
proza
fharmaTi......................................................................................................397
oreuli.........................................................................................................402
nadirTa mfarvelebi.................................................................................403
nadirTa mwyemsi..........................................................................................403
Turs!.............................................................................................................403
sosla sesqas Zis ambavi.............................................................................404
Ronieri sosla...........................................................................................405
mgeli.............................................................................................................406
sami Zma da gveleSapi.................................................................................407
sami Zmis ambavi............................................................................................408
ambavi siyvarulisa....................................................................................413
Wkuis xidi....................................................................................................414
qarisTvis naTqvami madloba..................................................................416
mcuravis naTqvami.....................................................................................418
sesqa solsas oinebi..................................................................................418

daRestnis xalxTa folklori

darguuli folklori
poezia
darguelebze..............................................................................................421
sulTan-axmedi............................................................................................422
mamaci bekbulaTi.......................................................................................424
yumuxeli Wabuki da azaineli qali.......................................................428
gayiduli mesedu........................................................................................430
kubaCeli biWis ambavi................................................................................432
yala _ yoreiSeli qali...........................................................................436
ori megobari...............................................................................................438
murTuza ali da mesedu...........................................................................440
mSvenieri biqas ambavi...............................................................................444
nadir-Sahi da xartumi.............................................................................447
muWalebi.......................................................................................................448
Samili............................................................................................................450
simRera ermolovis laSqrobaze...........................................................453
1113

1113
suleimanis da.............................................................................................455
* * * cxeli tyvia mogxvdes......................................................................457

proza
oqros fuli................................................................................................459
zilpipipi.....................................................................................................462
iRbali...........................................................................................................464
rwyili...........................................................................................................465
quni-xunul..................................................................................................466
abulis Sexvedra goliaTebTan..............................................................467
iSbina xava....................................................................................................468
kvibilisis SurisZieba..............................................................................468
rac ar unda TqvaT.....................................................................................469
oh, ra cudi iqneba......................................................................................470
ismailis Zroxa...........................................................................................471
gubdeni da Temuri....................................................................................471
dRisiT sibrmave, RamiT jojoxeTi......................................................472
aidemiris xmali..........................................................................................473
ali-sulTanis oinebi................................................................................473
mugeeli da kubaCeli................................................................................474
Zunwi buzi....................................................................................................474
frTxili kurdReli..................................................................................475
saxedris sikvdili.....................................................................................475
rogor Wamdnen yurZens...........................................................................475
scadeT da damacdenineT.........................................................................476
Camodi, lurjsaxiano!..............................................................................476
vin giTxra?..................................................................................................476

lakuri folklori
poezia
lalur-bai...................................................................................................478
Sen saiT?.......................................................................................................479
kaWkaWi...........................................................................................................479
dasunsulobs mindvris Tagvi................................................................480
ciknis gamocana..........................................................................................481
bavSvis banaoba............................................................................................481
1114

1114
Cangis simRera............................................................................................482
glaxis namReri...........................................................................................483
marto mividodi da....................................................................................484
Seni orTav Tvalis mSvildi....................................................................484
modis siyvaruli........................................................................................485
sisxam dilaze.............................................................................................485
mxolod ylupi............................................................................................485
wyaros piras................................................................................................486
diliT tyeSi waval....................................................................................487
me TviTon var damnaSave...........................................................................488
mompare.........................................................................................................489
avi eniT.........................................................................................................489
me ra vuyo?...................................................................................................489
Wanga..............................................................................................................490
Tuki TviT Cangi tiris.............................................................................490
enZela...........................................................................................................490

proza
gugurCi........................................................................................................491
zaza, lamazi Zroxuna...............................................................................497
jadosnuri Wa..............................................................................................506
mSvenieri feria..........................................................................................510
baculai da kaculai.................................................................................513
izaguris qoSi.............................................................................................516
suleli mgeli.............................................................................................517
narTi _ arwivebi.......................................................................................520
mze _ RmerTi..............................................................................................521
aribni da barx-xu.......................................................................................521

andazebi.......................................................................................................523

lezgiuri folklori
poezia
sawesCveulebo
* * * cecxli mogveci, sxivebi mogvafrqvie, alfan!.........................525
* * * vinc Cven sixarulis suls STagvberavs _ genia!.....................526
1115

1115
* * * vinc Cven sicocxles suls STagvberavs _ Taria!..................526
* * * wylis patrono, sulo Cveno, Tavar.............................................527
mze rom amovides........................................................................................527
gazafxulis dadgomisas mRerian..........................................................528
satrfialo..................................................................................................528
maRali mTebi...............................................................................................528
* * * erT baRSi ori vardi yvavilobs....................................................530
* * * mTis ZirSi Tovlis namqeri.............................................................530
* * * Tu amohyvebi maRal mTis kalTebs...............................................530
* * * cad mimofantul varskvlavebs Soris........................................530
* * * sayvarelo, oTaxisTvis...................................................................531
* * * baRia TvalTunaxavi.........................................................................531
* * * Sav baRSi gana uberavs qari?..........................................................531
* * * amqveynad erTi simdidre ari.........................................................531
* * * mTis wverze xuTi aivania.................................................................531
* * * miTxar, lamazo, visi xar.................................................................532
* * * quCaSi modis qeremi..........................................................................532
* * * samoTxis baRSi dauWeriaT.............................................................532
* * * me sasimRerod nuRar gamiwvevT....................................................532
* * * mTis wverze fexi rogor Semovdga...............................................532
* * * iq, mTebSi erTi civi wyaro dis......................................................533
* * * alublis yvavili wyalSi Cavarda.................................................533
* * * TovliviT TeTri kbilni uelavs..................................................533
* * * dilis varskvlavi saxlSi ainTo...................................................533
* * * wvimis wyali zRvis madas ver daacxrobs...................................533
* * * saSinelia ori ram.............................................................................534
* * * civi ari wyaros wyali......................................................................534
* * * mindorSi puri damwifda.................................................................534
* * * miyvarxar, Senac giyvarvar.............................................................534
* * * mwyemsis biWo, momaxure...................................................................534
* * * kargo, erTad yofis dReni.............................................................535
* * * dadga turfa gazafxuli................................................................535
* * * egeb dastovo sofeli......................................................................535
* * * mesmis, Conguri wkrialebs.............................................................535
* * * minda cas kibe mivadga......................................................................535
saqorwilo...................................................................................................536
1116

1116
samaWanklo simRera...................................................................................536
aZageben patarZals...................................................................................536
saqmros ulocaven.....................................................................................536
patarZals ulocaven................................................................................537
rodesac sapatarZlos saqorwilod rTaven......................................537
roca patarZali saqmros saxls uaxlovdeba.....................................538
roca patarZali gamosvlas agvianebs..................................................538
nu tiri, nu tiri, suliko, SavTvalebav..............................................539

sayofacxovrebo simRerebi
* * * xaliCas vqsvodi, fardagsa.............................................................540
* * * yana aqvs xelisgulisodena............................................................540
* * * maRal mTazeda gogo mkis................................................................541
* * * maRal cazeda cels iqnev................................................................541
* * * dRes axtinis bazrobaze..................................................................541
* * * Svid baRCa-baRs xeliT vrwyavdi..................................................541
* * * baRSi balaxi Tu ara xarobs...........................................................542
* * * cxvris faraSi erTi ruxi Txa darbis..........................................542
* * * vaSli mtyorcne Sevardeni afrinda............................................542
* * * kalaTaSi abreSumis naWi devs........................................................542
* * * xelsaxoci CaubRujavs gogonas...................................................542
* * * cacxvis xeze bude ari......................................................................543
simRerebi Sarvilze..................................................................................543
Sarvilis mosvla giarSi..........................................................................543
rogor gaaTavisufla Sarvilma giarelebi geenebisgan.................543
giareli qalebis simRera Sarvilze.....................................................544
Sarvilis datireba....................................................................................544

natirlebi
Wabukis datireba.......................................................................................546
dedisgan Svilis datireba......................................................................546
mwyemsis datireba......................................................................................547
yaribis sikvdili.......................................................................................547
moxucis datireba......................................................................................548
saqmros datireba......................................................................................548
mamis datireba............................................................................................549
1117

1117
aSuR abdulas natirlebi Svilze.........................................................549

proza
Sarvili.........................................................................................................551
rogor moipova cecxli Sarvilim.........................................................551
Sarvilis anderZi.......................................................................................552
SvidarSiniani goliaTi zulum-muhamedi...........................................553
mama, qaliSvili da Cigali.......................................................................565
vis unda ergos?..........................................................................................569
xani da glexi...............................................................................................571
Wkviani bavSvi..............................................................................................571
aci-baci........................................................................................................574
wingil-wingil, begura Citi...................................................................576
SiCan-bike......................................................................................................578

andazebi.......................................................................................................582

xunZuri �������� folklori


poezia
mijnurTa sikvdili...................................................................................583
qal-vaJis gasaubreba................................................................................584
wuxili...........................................................................................................585
simRera Seyvarebul mutaalimze..........................................................586
* * * caze mTvare amodis da.....................................................................586
* * * logini me ar vici..............................................................................587
* * * Tvalic ar momixuWavs......................................................................587
* * * gamifrinda farSevangi....................................................................587
* * * myinvar mTebze yinuliviT..............................................................588
* * * tye-tye moarul nadirs..................................................................588
* * * cecxli misi Tvalebisa....................................................................588
* * * mTaSi gzakvalareuli mxeci...........................................................589
* * * misi nazi saxe jerac.........................................................................589
* * * mefeni aq sisxls Rvridnen.............................................................589

baladebi
suleimanis da.............................................................................................590
1118

1118
azainSi saomrad wasuli vaJis simRera................................................592
azaineli qali.............................................................................................596
xadari...........................................................................................................599
xramSi CarCenili ali................................................................................602
xuCbari.........................................................................................................606

proza
bayayi _ mefis asuli................................................................................610
mzisa da mTvaris asuli............................................................................615
mefis mejinibe lukmani............................................................................625
adalavi.........................................................................................................634
suraTi..........................................................................................................635
mefe da Samili............................................................................................636
didi locvani..............................................................................................637
rogor dadis cxeni?.................................................................................637
Raribi kacis natvra..................................................................................638
melia da mgeli............................................................................................638
melia da gveli............................................................................................639
kacis piroba................................................................................................640
bati da bayayi..............................................................................................640

andazebi.......................................................................................................641

Tabasaranuli folklori
poezia
borotis mqneli mdidari........................................................................642
siRaribe.......................................................................................................643
Semiyvarda erTi qali...............................................................................645
senems.............................................................................................................645
gaiRviZe, lamazo, gaiRviZe!....................................................................646
beiTebi..........................................................................................................647
* * * sali kldeebi melodebian...............................................................647
* * * es qveyana dabindulia......................................................................647
* * * ra sabraloa civi wyali...................................................................648
* * * mTels duniaze Cemze ubeduri aravin aris................................648
* * * lurji cis qveS, Sav miwaze.............................................................648
1119

1119
* * * sami weli Seyvarebuli viyav..........................................................648
* * * TavCaqindvriT mxvdebi karSi........................................................648
* * * mkiTxe: _ ratom daiRvrime?.........................................................649
* * * vinc me miyvars...................................................................................649
* * * sad xar, Cemo sayvarelo..................................................................649
* * * gzebi, razec davdiodiT.................................................................649
* * * alublis xes rom mostexe toti....................................................649
* * * gogo, romeli ubneli xar...............................................................650
* * * aqa vdgavar, gelodebi.....................................................................650
* * * mze amodis, mere Cadis.....................................................................650
* * * kargi dRe ar enaxos..........................................................................650
* * * ra vqna, ra vuyo gulsao..................................................................650
* * * mamas saxli enaneba............................................................................651
* * * caze Savi Rrubelia..........................................................................651
* * * TeTr WiqaSi wiTel Rvinos Caasxam...............................................651
* * * Cven rom erTad dagvinaxon.............................................................651

saqorwino simRerebi
* * * Sori mxridan movediT.....................................................................652
* * * Seni qali Casvi etlSi.......................................................................652
* * * wylis piras dgas rasul-begi........................................................652
* * * keTili mgzavroba, ialaler..........................................................652
* * * mwyeri qvemoT dagogmanobs, ialaler.........................................653
* * * wadi, dao, gzebi damilocia, ialaler........................................653
* * * yubaCuri vercxlis qamari gartyia.............................................653
* * * xanar xalu, samWedloSi Taro gamikeTe.....................................653
* * * gamoiyvaneT, gareT gamoiyvaneT, maWanklebo...........................653
* * * pirvel kuTxeSi dasviT...................................................................654
* * * qvemo kuTxeSi davjdebi..................................................................654
* * * yvela Cvens sofelSi gaaTxoves....................................................654
* * * hoi, qalo, hoi, kariat xanum..........................................................654
simRerebi bedze
* * * salami Sen, nu gewyineba, rasac getyvi........................................655
* * * Cvens Sua didi mTebia.......................................................................655
* * * ram gagvxada ubeduri......................................................................655
* * * sisxlis cremli Rvarad damdis....................................................655
1120

1120
* * * dedi, ratom gamaCine?......................................................................655
* * * Cemi dardis gamCarxveli.................................................................656
* * * mze jer isev cazea............................................................................656
* * * ca naTeli CemTvis moqufrulia...................................................656
* * * es ra xdeba amisTana..........................................................................656
* * * ar miyvarda, ise SemrTes.................................................................656

simRerebi ebelcenis dadgomamde, roca kvercxebs agroveben.....657


simRerebi ebelcenis dResaswaulze namReri dila-saRamos..........657
gudil............................................................................................................658
kegeri............................................................................................................658
mowodeba......................................................................................................659

proza
idvan-xvan.....................................................................................................660
deda-Svilis gaiZveroba..........................................................................662
Svidi Zma da erTi da..................................................................................664
xani bazubai.................................................................................................669
Jugai..............................................................................................................669
ostati maJvadi...........................................................................................670
brZola sofel xrejTan..........................................................................671
trabaxi isev Sen dagRupavs.....................................................................671
uraza-bairamis marxvis gaxsnileba droze adrec SeiZleba.........672
viri tiris....................................................................................................673
kvasagais gaquculi xari.........................................................................674
yvelas Tavisi saqme aqvs...........................................................................677
marifaTiani beRura..................................................................................678
Sen romeli baRdadi Segedreba.............................................................680
muqTad gasaRebuli survili.................................................................682
ori stumari................................................................................................684
vin ufro sulelia?...................................................................................684
vinc gabrazdeba, cxvirs sWrian............................................................687
dedinacvlis silaqi.................................................................................690
enebis mcodneebi........................................................................................691

1121

1121
kavkasiaSi mcxovreb indoevropel xalxTAa folklori

somxuri folklori
poezia
vahagnis dabadeba.......................................................................................697
mheri mamis saflavTan..............................................................................697
mheri kldeSi iketeba................................................................................698
aslan aRa......................................................................................................699

Sairebi
* * * rogori baRCa xar, bari ara gaqvs?...............................................701
* * * vardi davkrife TmebiTa.................................................................701
* * * vdgavar, fexi ver davZari..............................................................702
* * * mZimed iare, mTvareo........................................................................702
* * * Rrubelia da Tovli ar modis.......................................................702
* * * nu ggonia, ar maxsovde.....................................................................702
* * * baRi Tqveni Sori aris......................................................................702
* * * karg cxens nali rad unda?.............................................................703
* * * Savi var da eSxiani.............................................................................703
* * * Cinari xar, netav SevZlo.................................................................703
* * * qalo, iwame RmerTi...........................................................................703
* * * qaro, dahbere, mTaze Tovli dade................................................703
* * * caSi frinvels venacvale...............................................................704
* * * mze amofrinda, amovida...................................................................704
* * * mwvane yanaSi jeri waviRe................................................................704
* * * ara, ara, ver viTamaSeb.....................................................................704
* * * uban-uban daviare, vipove qaRaldi..............................................705
* * * mTvariani Rame, bani..........................................................................705
davTveri, ara misvams ra..........................................................................705
* * * lamazi gogos ZebnaSi.......................................................................705
* * * wvimis Rrublad gadaviqce.............................................................707
mTidan movdiodi.......................................................................................707
es dRe axali gaaxlda...............................................................................707
* * * werov, maRal mTebs gasZaxe............................................................708
* * * avada var, araqaTi ara maqvs...........................................................708
* * * yaribs saxli ara maqvs......................................................................708
1122

1122
* * * Seni Tvali mome, werov....................................................................709
wero...............................................................................................................709
* * * bulbulo, Cvensken iare..................................................................710
* * * wamavali var, gzaze vdgevar..........................................................710

Sromis simRerebi
* * * xaro, gaswie, Savi miwa gadaabrune................................................710
* * * muWanaxevari xorbali maqvs dasaTesad......................................711
simRera mkis dros.....................................................................................711
* * * qaro, qaro, daubere!........................................................................712
* * * itriale, Cemo jarav.........................................................................713

dedis natirali..........................................................................................714
bavSvTa simRerebi......................................................................................714

proza
ukvdavebis vaSli.......................................................................................715
arevhati da gvelis wiwili oZmanuki....................................................726
Tafagiozis zRapari.................................................................................730
Wiko................................................................................................................736
RmerTi didxans raze fiqrobs?.............................................................745
fexi iqamde gaWime, sadamdec sabani gagwvdes...................................747
kunZuli axTamari......................................................................................748
Sidari...........................................................................................................748

andazebi.......................................................................................................750

osuri folklori
poezia
Zveli sufruli..........................................................................................751
Ziqkas simRera.............................................................................................752
karaqis dRvebis dros samReri..............................................................752
narTuli simdis simRera.........................................................................752
baraqiani Semodgomis simRera...............................................................753
dovlaTis frinveli.................................................................................754
nabdis mTelavTa simRera........................................................................756
1123

1123
rogor amzadeben Sav luds.....................................................................757
alardis simRera........................................................................................759
RvTismSobeli mariami..............................................................................760
vasTirjis simRera....................................................................................760
afsaTis simRera.........................................................................................760
alai................................................................................................................761
TauCe.............................................................................................................763
qal-vaJis gasaubreba................................................................................763
visac kargi coli hyavs............................................................................765
mSvenieri qalwulis simRera..................................................................766
basilebis simRera.....................................................................................766
vis mivutan rZes.........................................................................................767
pawawinas qudi.............................................................................................767
akvnis simRerebi.........................................................................................768
xmiT natirali............................................................................................769
cxenSewirva.................................................................................................771
badilaanT Zveli simRera........................................................................777
aidaruyos simRera....................................................................................778

proza
acamazi da agunda-mzeTunaxavi.............................................................780
narTebis aRsasruli.................................................................................789
ratom aris vasTirji mamakacTa RvTaeba............................................791
eSmakis oinebi.............................................................................................793
sami ganZis zRapari...................................................................................796
Wkua da bedi.................................................................................................799
jadosnuri fiala......................................................................................801
yesaTi eba.....................................................................................................802
muziaanT gvari...........................................................................................805
pur-marilis fasi......................................................................................806
xazina, xugaTi milos da...........................................................................808
rogor ipoves Zmebma dakarguli cxenebi............................................808
vasTirji da mela.......................................................................................810
mela da mwyerCita......................................................................................813
sikeTe sikeTiT aravis gadauxdia.........................................................814
gaumaZRari Tvali......................................................................................815
1124

1124
xarbi kaci.....................................................................................................816
gviriRiyo da misi wuRa............................................................................817
gavzi..............................................................................................................819
matyuara.......................................................................................................820
ori Zma..........................................................................................................821
marTali kaci...............................................................................................821
cxenis kargi patroni...............................................................................822
ori mezobeli..............................................................................................822
RmerTi da eSmaki........................................................................................822
Raribi kaci da eSmaki................................................................................823
rogor atyuebda eSmaki xorbals..........................................................823
mze da bayayi................................................................................................826
sirdonis viri.............................................................................................826

andazebi.......................................................................................................828

TaTuri folklori
��������
poezia
xatoRuri simRerebi.................................................................................830
* * * moabrune piri Cemsken......................................................................830
* * * Tu miawvdi stumars skamsa..............................................................830
* * * miyvarxar rogorc............................................................................830
* * * kasrze carieli tolCa....................................................................830
* * * qvabidan sadils.................................................................................831
* * * ebraul simReras...............................................................................831
* * * rom vewevi............................................................................................831
* * * xeli gaviWer daniTa.........................................................................831
* * * raSic xorci ixarSeba......................................................................832
* * * Cemo TeTro sayelo..........................................................................832
* * * Sen rom gainZrevi da.........................................................................832
* * * manqanebi xisao...................................................................................832
* * * sufra gaSlilia uxvi.......................................................................832
* * * maSa minda cecxlisTvisa.................................................................833
* * * saxli sada gaqvs, qalo.....................................................................833
* * * Seni jibis cxvirsaxoci...................................................................833
* * * Sens cxvirsaxocze............................................................................833
1125

1125
* * * baqanze qviSa dagiyria.....................................................................833
* * * xelze samajuri maqvs.......................................................................834
* * * tyeSi unda frTxilad iyo..............................................................834
* * * es fanjara maRla aris.....................................................................834
* * * maRaziaSi Sevedi................................................................................834
* * * Cai lambaqze........................................................................................834
* * * sadac vzivar.......................................................................................835
* * * mivdivar...............................................................................................835
qal-vaJis simRera......................................................................................835
simRera xaidarze.......................................................................................837

proza
ukvdavi kaci................................................................................................840
yru, brma da ufexo....................................................................................845
Wkua da iRbali...........................................................................................847
lomis wili..................................................................................................851
sixaruli ymawvilebisa _ bedniereba moxucisa...............................852
rustamis omi CinmaCinis jaris winaaRmdeg........................................855
oqros skivri...............................................................................................865
moxuci xis mWrelis qalebi.....................................................................874
Raribis Svili.............................................................................................881
sami monadiris sizmrebi..........................................................................887
rasac gascem, RmerTi dagibrunebs......................................................889

andazebi da gamocanebi..........................................................................891

kavkasiaSi mcxovreb Turqulenovan xalxTa folklori

azerbaijanuli folklori
poezia
* * * mzeo, amodi, amodi, amodi...............................................................895
semeni.............................................................................................................895
* * * CemTvis ca gaavdardisa...................................................................896
* * * mebaRem baRi SeRoba..........................................................................896
* * * bedma isari mwia ra............................................................................896
1126

1126
* * * rac unda kalami gavwvero..............................................................896
* * * vaJkacs mTaze Tovli uyvars.........................................................896
* * * trialebs qveynis kevria.................................................................897
* * * droo, Sengan mekadreba...................................................................897
* * * mTaze cixe Cans CeniTa.....................................................................897

natirlebi
* * * tyve var ramdeni dardisa...............................................................897
* * * me movkvdi da deda damrCa..............................................................897
* * * es mTebi, maRali mTebi.....................................................................898
* * * cxens Sevjeq Tavi ar hqonda..........................................................898
* * * Cemi vardi Calad iqca......................................................................898
* * * baRs Sevxvdi umebaRosa...................................................................898
* * * is napiri am napirs gamohyurebs....................................................899
* * * vtiri cxared mtiraliviT.............................................................899
* * * Savcxeniano, nu waxval.....................................................................899
* * * Savze Savi iyo Seni bedauri............................................................899
* * * Tofi, romlis gasrolac ki...........................................................899
* * * maRla cidan ra modis......................................................................900
nisli.............................................................................................................900
* * * satrfos baRs Sevel.........................................................................901
satrfov, orgulo.....................................................................................901
* * * aqeT rom modis, is lamazi..............................................................902
genacvale.....................................................................................................902
* * * yarabaRis yurZeni.............................................................................903
* * * TeTr qals davuxvde gzad unda....................................................903
* * * mijnuris sevda didia......................................................................904
* * * siyvarulis werils veli.................................................................904
* * * maRal mTis wversao..........................................................................904
* * * mijnuri var daisruli....................................................................904
* * * Sav cxens nali rad unda..................................................................904
wyaroze iyo.................................................................................................905
Cemo zarniSniano........................................................................................905
* * * es quCebi wyliT momirwyavs............................................................906
* * * samovarSi cecxli vyare..................................................................906
* * * cac ki ahyveba xan javrsa.................................................................906
1127

1127
* * * ase mgonia, gmiri var.........................................................................906
* * * ara vgavar TuTis xesa......................................................................906
* * * mijnuri vdevar sulzeda................................................................907
* * * vina varo da ra varo.........................................................................907
* * * wyali modis, arxs ra unda?............................................................907
* * * rac metyvi da raisasa.......................................................................907
* * * Tumc siyvaruli amoa.......................................................................907
Cemsken moixede, moixede.........................................................................908
ra lamazia!..................................................................................................908
qali da vaJi.................................................................................................909
deda da Svili.............................................................................................909
ras izam?.......................................................................................................910
sona xanumi...................................................................................................911
akvnis simRerebi.........................................................................................912
mwyemsuri.....................................................................................................913

proza
Raribi da veziri........................................................................................915
CiraRdniani isa..........................................................................................918
droni mefoben............................................................................................923
fadiSahi da mWedeli.................................................................................927
qaClis oinebi..............................................................................................932
melia da yaryati........................................................................................934
suleli kaci................................................................................................939

andazebi.......................................................................................................942

yaraCaul-balyaruli folklori ��������


poezia
afsaTi...........................................................................................................943
biinogeri.....................................................................................................945
inai.................................................................................................................948
erirei...........................................................................................................949
dolai............................................................................................................950
beliau...........................................................................................................952
sadRegrZelo..............................................................................................953
1128

1128
ra ufro Zlieria?.....................................................................................954
Cemi sazi ukravs, sazi ukravs.................................................................955
stambols wasulTa simRera....................................................................957
gafalau........................................................................................................958
qanSaubiis simRera....................................................................................959

proza
urCxuli.......................................................................................................963
gogo da batkani..........................................................................................966
wruwuna da zanzalaki..............................................................................970
TeTri batkani.............................................................................................971
simdidre, bedniereba da Wkua................................................................972
daTvi, mgeli da mela................................................................................974
cxvari da Txa..............................................................................................978
qaTami imas, vinc laparaki icis.............................................................980
vin ufro didia...........................................................................................981

yumuxuri folklori
poezia
* * * Tu lamazi bedauri Tavs moiwonebs.............................................983
* * * wvima wamova _ dedamiwa gadamwvandeba......................................983
* * * mindorSi numc gazrdila martoxe..............................................983
* * * sikvdilsamc gahqrobia kera!.........................................................984
* * * uamravia lamazi qali.......................................................................984
* * * mTebs rom esmodeT Cemi ambavi......................................................984
* * * kazakuri mokle simRerebi.............................................................984
* * * Tovls Camoyris da gatydeba Savi sicive...................................984
* * * qveyanaze megobari ar eyoleba.....................................................985
* * * bavSvio, _ amboben Senze.................................................................985
* * * ramdenma kacma miatova wuTisofeli..........................................985
* * * Cemo kumuzo tirifis xisav, dagiWimav simebs, agawyob..........986

sawesCveulebo simRerebi
zemire...........................................................................................................987
navruzi.........................................................................................................988
wuxelis, dedav, sizmari vnaxe................................................................989
1129

1129
samma kacma safixvnoze vilaparakeT....................................................990
Samilis simRera.........................................................................................991
haji-muratis simRera..............................................................................992
asevis Svilebis simRera...........................................................................994
wkaruniT rom ReWav Sens lagams...........................................................995
simRera abdulaze.....................................................................................997
yafir-yumuxeli budaiCis qali viyavi.................................................999
simRera rva mamalze.................................................................................1002
simRera kurdRelze.................................................................................1002

proza
xadar-dudarxanisa da inJil Carxis zRapari....................................1004
qiliCTeSi.....................................................................................................1007
feimaxani, romelmac mamasaxliss ajoba.............................................1009
WriWina yadi................................................................................................1011
Zunwi baiebi da Raribi bamaTi................................................................1014
sami rCeva.....................................................................................................1015
moxuci da vezirebi...................................................................................1018
qulbai...........................................................................................................1019
azrailis gamocxadeba.............................................................................1025
albasli........................................................................................................1025
RmerTma gvaSoros qalis motanili ubedurebao.............................1026
ambavi imaze, Tu rogor Searqves saxeli endireis...........................1027
muzairis kurdRlebi................................................................................1028

andazebi.......................................................................................................1029

noRauri folklori
poezia
yaidari da yizil-guli............................................................................1030
azavnuri.......................................................................................................1031
qarebis klde...............................................................................................1036
aqqermaneli lamazi qali.........................................................................1038
momRerali da mgeli.................................................................................1039

proza
1130

1130
bolaTis Svili baTirbeki.......................................................................1043
jinebis dedofali sarigizi...................................................................1054
moxucis sibrZne.........................................................................................1064
ormoci tyuili..........................................................................................1066
erTi dRe erTi Tvis Zmaao.......................................................................1070
namgali zRarbis gamogonilia...............................................................1070

Synopsis...........................................................................................................1073
SeniSvnebi.....................................................................................................1074
gamoyenebuli literatura....................................................................1101

1131

1131
kavkasiis xalxTa folklori
Tbilisi
2008

madlobas vuxdiT evropul fond


HORIZON-s finansuri daxmarebisTvis

Our deep gratitude for financial support


to the European Foundation HORIZON

wignSi gamoyenebulia a. roinaSvilis fotoebi

operatori nino pipinaSvili


damkabadonebeli nikoloz gelaSvili

kavSiri _ `kulturul urTierTobaTa


centri – kavkasiuri saxli~
Tbilisi, galaktionis 20.

1132

1132

You might also like