Ulrih Bek - Kosmopolitsko društvo i njegovi neprijatelji

Milutin Raković

U tekstu „Theory, Culture & Society“, Bek se bavi pitanjem promena u savremenoj
sociologiji koje moraju pratiti dinamiku društvenih promena i pokušava da stavi
temelje za novu sociologiju koja bi delimično isključila „stare“ pristupe i prncipe.
Članak je podeljen u tri celine i otvara tri pitanja: šta je kosmopolitska sociologija, šta
je kosmopolitsko društvo i na kraju razmatra neprijatelje, odnosno prepreke
kosmopolitskog društva.
U prvom delu Bek govori o kosmpolitskoj sociologiji, odnosno sociologiji koja bi prevazišla
metodološki nacionalizam koji isključuje drugost drugoga i izostavlja faktore koji su itekako
bitni za proučavanje savremenog društva. Metodolški kosmopolitizam predstavlja
alternativnu imaginaciju koja uključuje drugost drugog i u njeno središte stavlja protivrečna
kulturna iskustva. Uključuje pet dimenzija koje obuhvataju spoljašnju i unutrašnju drugost:
uključivanje drugosti prirode, civilizacija i modernosti, i budućnosti. U unutrašnjem smislu,
to znači uključiti drugost objekta i prevazilaženje državne prevlasti racionalizacije. Bek
smatra da je novi društveni kontekst otvorio nova pitanja na koja se uz pomoć klasika
sociologije nisu mogla objasniti, tako insistira na transformaciji koja bi uključila reinvenciju,
redefiniciju i reorganizaciju nauke, odnosno stvaranje novih pojmova i naučnih okvira. Novi
pristup zasniva na „globalnosti“ što predstavlja redefiniciju perspektive koja više ne bi bila iz
središnje tačke uz pomoć globalne mreže međukomunikacije gde bi se napravio preokret „od
nacije u severnoatlantskom referentnom prostoru ka globalnom društvenom kosmosu u kojem
nema prirodno datih povlašćenih osmatračkih pozicija niti apsolutnog vremena (Bek, 2002:
4)“. Naglašava nekoliko bitnih pojmova i najpre ističe pojam „međupovezanosti“ za koji
smatra da nije adekvatan jer u sebi sadrži postojanje odvojenih jedinica, nacija, koje su
međusobno povezane. Sledeći pojam je fluid, odnosno metafora fuida koji teče i na osnovu
njega definiše društveni prostor u kom granice nekad postoje, a nekad nisu prisutne što je
veoma bitno njegov pristup. Na kraju naglašava distinkciju između kosmopolizma koji
označava kao skup ideja ideologija i filozofija i kosmopolitizacije koju označava kao okvir
unutar kog se izučava internalizovana globalizacija, odnosno globalizacija „iznutra“.

Ulrih Bek u drugom delu članka suprostavlja kosmopolitsko društvo, odnosno metodološki
kosmopolitizam i metodološki nacionalizam na osnovu dimenzija vremena i kolektivnog
sećanja. On smatra da je za formiranje kosmopolitskog društva neophodna komponenta koju
već poseduje nacionalizam, a to je kolektivno deljena prošlost, samo što u kosmopolitskom
društvu postoji okrenutost ka budućnosti. Odnosno, kosmopolitsko društvo će se integrisati
na osnovu globalne deljene kolektivne buduće krize koju Bek definiše kao krizu kosmosa i
prirode, tj. krizu koju prouzrokuju protivrečnosti zasnovane na „svesti globalno deljene
budućnosti bez odgovarajućih oblika institucionalizovanog delanja i na prošlosti zasnovanog
nacionalnog pamćenja bez globalno deljene kolektivne budućnosti (Bek, 2002: 9)“. U
kosmopolitskom društvu osnovna pitanja pitanja načina života, više se ne mogu smestiti u
nacionalni ili lokalni kontekst, već u kontest globalnog i glokalnog. Bek izdvaja i objašnjava
aspekte koji se moraju ponovno promisliti i drugačije razumeti: prostor i vreme, identitet,
proizvodne paradigme, klasa i moć

Na kraju, u trećem delu teksta se bavi neprijateljima kosmopolitizma i kao prvi fenomen
uzima nacionalizam koji doživljava preporod, iako je kroz istoriju izazivao haose. Na osnovu
toga, nacionalizam bi bio velika opasnost za kulturu političke slobode koja je neophodna da
bi se kosmopolitsko društvo razvijalo. Sledeći problem je globalizam koji za posledicu ima
pored priznanja drugosti drugog pojavu ekonomski sloboda i, liberalizaciju tržišta i političkih
sloboda što nije aktuelno među zemljama koje čeka ovakav tretman zbog lošeg stanja u
državama koje su prošle ili prolaze ovakav proces. Poslednji problem je demokratski
autoritarizam koji nastaje kada država manipulativno upotrebljava zakon, silu i tehnologiju na
takav način da iznutra bude autoritarna, dok spolja ističe demokratska načela.