Professional Documents
Culture Documents
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ
LIFE COACHING
www.athenscoaching.gr
ΟΡΟΙ ΧΡΗΣΗΣ
Διανέμεται Δωρεάν.
Πετράς Χαράλαμπος, Ιδρυτής & Διευθυντής.
O Χαράλαμπος Πετράς είναι ιδρυτής και διευθυντής του
Athens Coaching Institute, από τους πρώτους Έλληνες
ερευνητές και εκπαιδευτές στον κλάδο της Coaching
Ψυχολογίας στην Ελλάδα. Είναι Coaching Psychologist,
Ψυχοθεραπευτής, Εκπαιδευτής και Συγγραφέας, πλήρες
μέλος του International Society for Coaching Psychology,
του Association for Coaching, του European Mentoring & Coaching Council και του
American Anthropological Association.
Από το 2010 δραστηριοποιείται στον χώρο του Coaching. Σχεδιάζει και συντονίζει
προγράμματα εκπαίδευσης επαγγελματιών Coaches, πιστοποιημένα από διεθνείς
οργανισμούς, παρέχει υπηρεσίες Performance & Executive Coaching και
Συμβουλευτικής Ηγεσίας. Μέχρι σήμερα έχει συνεργαστεί με το Εθνικό Ίδρυμα
Ερευνών, την Διεπιστημονική Εταιρία Ψυχολογικής Παρέμβασης «Ομπρέλα», το
Κέντρο Ψυχολογικών Ερευνών, μεγάλες ελληνικές και πολυεθνικές επιχειρήσεις,
τραπεζικούς ομίλους και υπηρεσίες. Από το 2016 εργάζεται ως εξωτερικός
συνεργάτης - εκπαιδευτής στα αντικείμενα της Ψυχολογίας και του Coaching, στο
Πανεπιστήμιο Αιγαίου και στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Είναι συγγραφέας του βιβλίου Η Τέχνη του Coaching, Εισαγωγή στην θεωρία και
πρακτική της Coaching Ψυχολογίας, που κυκλοφορεί από τον όμιλο εκδόσεων Πηγή
– iWrite.gr.
1. Ιστορική ανασκόπηση του Life Coaching
Γιατί χρειαζόμαστε την ιστορία του Coaching; Τι θα μπορούσε να σημαίνει για
εμάς, αλλά και για τον κάθε εκπαιδευόμενο νέο Coach, η έννοια Personal / Life-
Coaching-history; Η ιστορία δεν είναι απλώς μια γνώση για το παρελθόν, αλλά μια
σχέση. Είναι μια σχέση ανάμεσα στον Coach και το ευρύτερο πλαίσιο ανάπτυξης
αυτού του νέου επαγγέλματος. H ιστορία μας είναι η διερεύνηση του ποιος είμαι
επαγγελματικά, πού ανήκω και τι προσφέρω, πώς τελικά τοποθετώ και
αντιλαμβάνομαι τον εαυτό μου μέσα στην βιομηχανία του Coaching- σε μια
βιομηχανία μάλιστα που συνεχώς εξελίσσεται. Επομένως η ιστορία είναι μια σχέση
που αφορά το παρόν. Ποιο είναι το Coaching; Πού βρίσκεται τώρα; Πώς
ενεργοποιούμαι εγώ ως νέος Coach σήμερα και πώς επικοινωνώ το επάγγελμα του
Coaching στην κοινωνία; Παράλληλα όμως, η έννοια της ιστορίας στον δυτικό μας
πολιτισμό σημαίνει ταυτότητα. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ταυτότητας, τόσο της
ατομικής όσο και της συλλογικής. Έτσι και για το Coaching, αποκτώντας την ιστορία
του, αποκτά την ταυτότητά του, τη θέση και τον ρόλο του. Ξέρουμε πια ότι
προέρχεται από κάπου, διατηρεί κάποια στοιχεία από τις ρίζες του, ενώ σε άλλα
διαφοροποιείται και προχωρά προσανατολισμένο στο μέλλον. Η μελέτη της ιστορίας
του Life Coaching μας βοηθά στον προσδιορισμό του, να καταλάβουμε την ουσία του
και να το οριοθετήσουμε σε σχέση με τη συμβουλευτική, τη διοίκηση και τις άλλες
προσεγγίσεις από τις οποίες αναδύθηκε.
Μέχρι σήμερα η ακαδημαϊκή έρευνα για το Coaching και πιο συγκεκριμένα το
Personal Coaching, είναι ελάχιστη μπροστά στις ανάγκες που υπάρχουν. Ωστόσο, ήδη
από τις αρχές του 2000, κυρίως στην Ευρώπη, έχει διαμορφωθεί ένα νέο πλαίσιο
μελέτης τόσο της μεθόδου όσο και της ιστορίας της, με γνώμονα τη σύνδεσή της με
τις ρίζες της στην Ψυχολογία και την Ψυχοθεραπεία. Κομμάτια από την ιστορία του
Coaching, λιγότερο ή περισσότερο διάσπαρτα ή δομημένα, εμπεριέχονται στις
εισαγωγές σχετικών εγχειριδίων και προγραμμάτων εκπαίδευσης όπως αυτό που
συμμετέχετε. Προφανώς κι αυτή η έλλειψη αποτελεί έναν δείκτη για το στάδιο στο
οποίο βρίσκεται η ανάπτυξη του νέου αυτού χώρου. Περιμένουμε λοιπόν με
ανυπομονησία νέες και πολλές διατριβές και μονογραφίες για την ιστορία του
Coaching.
Το Coaching επηρεασμένο από τη συμβουλευτική ψυχολογία, την
ψυχοθεραπεία, την προσωπική ανάπτυξη και τη διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού,
διαμορφώθηκε ως μια νέα διάδοχη κατάσταση στα επαγγέλματα υποστήριξης των
σύγχρονων ανθρώπων αποστασιοποιημένο από την αναζήτηση παθολογίας. Η
γνώση όλων αυτών των προσεγγίσεων όπως η αναλυτική – ψυχοδυναμική, γνωσιακή
– συμπεριφορική, ανθρωπιστική κλπ, θεωρείται απαραίτητη. Ωστόσο οι σχολές αυτές
και οι μεγάλοι (και πολλοί) θεωρητικοί και θεραπευτές, δεν μπορούν να
περιλαμβάνονται σε ένα μάθημα Life Coaching καθώς αποτελούν ο καθένας ένα
μάθημα από μόνος του. Χρειάζεται δηλαδή περαιτέρω μελέτη και σπουδή. Ωστόσο,
εδώ θα παρουσιαστούν συνοπτικά τα πεδία από τα οποία το Coaching έλκει αρχές,
μεθόδους και εργαλεία.
Οι απαρχές του Coaching ως τον δρόμο για την αυτογνωσία και την και την
αυτό-ανακάλυψη, βρίσκονται κυρίως στη Σωκρατική μέθοδο, φυσικά όχι ως
Coaching, αλλά τρόπος σκέψης. Επομένως αυτού του είδους η σχέση με στόχο τη
διάκριση και την επιτυχία εντάσσεται στη δυναμική μιας σκέψης που δεν
προσδιόρισε μόνο την κλασική Ελλάδα και τον πρόσφατο 20ό αιώνα. Αυτή η λογική
αναβιώνει αρχικά τη δεκαετία του 1950 στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις Ηνωμένες
Πολιτείες Αμερικής στον χώρο των επιχειρήσεων ως μέσο διοίκησης. Από τη δεκαετία
του 1980 και μετά, το Personal / Life Coaching ενίσχυσε την παρουσία του αρχικά στα
δύο αυτά κράτη.
Μέχρι και τη δεκαετία του 1990, το Coaching αφορούσε αποκλειστικά το
εταιρικό περιβάλλον, ήταν προϊόν και ταυτόχρονα συστατικό στοιχείο της εταιρικής
κουλτούρας. Στις αρχές τις δεκαετίας αυτής (1992) ιδρύθηκε το International Coach
Federation στις ΗΠΑ και μέσα από αρκετές προσπάθειες κατάφερε να κάνει αισθητή
την παρουσία του το 1996 στο πρώτο συνέδριο που διοργάνωσε. Με κύριο πεδίο
παραγωγής τις ΗΠΑ, άρχισαν παράλληλα να δημοσιεύονται τα πρώτα άρθρα
αυξάνοντας την παρουσία του Coaching στη δημόσια συζήτηση στον Τύπο, την
τηλεόραση και το διαδίκτυο. Στη στροφή του αιώνα είχε ήδη κάνει την εμφάνισή
του σε Ευρώπη, Αυστραλία, Καναδά, Ιαπωνία και άλλες χώρες. Σε αυτό το
αναπτυξιακό πλαίσιο, το Coaching ξεπέρασε τα στενά όρια της διοίκησης
επιχειρήσεων και ως Life Coaching πλέον έκανε τα πρώτα του βήματα στα μεγάλα
αστικά κέντρα. Μέσα από τη συνάντησή του με τους κατοίκους των πόλεων, δέχθηκε
και ανταποκρίθηκε στο αίτημα για τη συγκρότηση μιας μεθόδου αλλά και μιας
ευρύτερης λογικής, που απευθύνεται σε υγιείς ανθρώπους και δεν αναζητά ασθενείς.
Έτσι διατυπώθηκαν ερωτήματα για τον ορισμό και προσανατολισμό του Coaching, τη
σχέση του με τη θεραπεία, τη συμβουλευτική και αναδύθηκε η ανάγκη για
εξειδικευμένη εκπαίδευση νέων επαγγελματιών. Το Personal Coaching είναι
επομένως μια ιστορία της μη ψυχοπαθολογίας που βιώνει εσωτερικές ζυμώσεις και
παγκόσμια διάχυση.
Μέσα από όλες αυτές τις ζυμώσεις έχει διαμορφωθεί ως μια διεπιστημονικά
συγκροτημένη μέθοδος ανάπτυξης και αυτογνωσίας με πολλές και σημαντικές
επιρροές από τις κοινωνικές επιστήμες και τη φιλοσοφία. Το Coaching δεν είναι μια
παρθενογένεση όπως πολλοί το παρουσιάζουν. Ο διάλογος μεταξύ των επιστημών,
των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων και η μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα
προέκυψε από τους ίδιους τους επαγγελματίες. Άνθρωποι από όλους τους χώρους,
στελέχη τμημάτων ανθρώπινου δυναμικού, θεραπευτές, σύμβουλοι ψυχολόγοι,
κοινωνιολόγοι, ψυχίατροι, εκπαιδευτικοί, έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στη νέα
αυτή Μεθοδολογία και Ηθική, αναζητώντας όχι μόνο απαντήσεις αλλά και νέα
ερωτήματα. Ο καθένας με το διαφορετικό του υπόβαθρο συνέβαλλε και
συνδιαμόρφωσε το Coaching και για να είμαστε ειλικρινείς αυτή η διαδικασία ακόμη
συνεχίζεται. Το Coaching θα συνεχίσει να αναπτύσσεται, να διευρύνεται, να
ενσωματώνει νέα στοιχεία για πάντα, κι αυτή είναι η μαγεία του. Είναι επομένως
χρήσιμο και αναγκαίο να αναφερθούμε πολύ συνοπτικά στις θεμελιώδεις
προσεγγίσεις της ανθρώπινης ύπαρξης και συμπεριφοράς που προσδιόρισαν το
Coaching ώστε να κατανοηθεί το παρελθόν αλλά και οι αλλαγές που συμβαίνουν
σήμερα. Βεβαίως μπορείτε να μελετήσετε εκατοντάδες άρθρα και μονογραφίες γι
αυτές τις σχολές σκέψης, εδώ θα παραθέσουμε κάποιες από αυτές.
Η Ανθρωπιστική - Υπαρξιακή προσέγγιση.
Η ανθρωπιστική προσέγγιση της προσωπικότητας προέκυψε από το
ανθρωπιστικό κίνημα των δεκαετιών του 1960 και 1970, σε ένα ευρύ φάσμα
επιστημών όπως η ψυχολογία, η ανθρωπολογία, η γλωσσολογία, πρωτίστως στις
Ηνωμένες Πολιτείες και αργότερα στην Ευρώπη. Το κίνημα αυτό διαμόρφωσε τομές
στις κοινωνικές επιστήμες εισάγοντας τις έννοιες του συμβόλου, του νοήματος, της
ελεύθερης επιλογής, της θετικής προσέγγισης και του συστήματος. Οι πρωτοβουλίες
αυτές λειτούργησαν περισσότερο συνδυαστικά προσπαθώντας να μηδενίσουν τις
θεωρητικές αποστάσεις μεταξύ των πειθαρχιών, και να αναζητήσουν τη λανθάνουσα
γνώση που ένωνε τις διαφορετικές προσεγγίσεις. Η ανθρωπιστική ψυχολογία από τη
μεριά της, απέρριψε σχεδόν ολοκληρωτικά την αναλυτική θεωρία και τον
συμπεριφορισμό, στρέφοντας το ενδιαφέρον της στη μελέτη των αρχών και των
αξιών που διέπουν την ανθρώπινη ύπαρξη. Ενώ οι μέχρι τότε προσεγγίσεις
αναζητούσαν το πρόβλημα, το σύμπτωμα, τη δυσλειτουργική κατάσταση των
ανθρώπων, οι ανθρωπιστικοί ψυχολόγοι εστίασαν στην ανάδειξη των θετικών
χαρακτηριστικών του ανθρώπου και στις ικανότητες που μπορούν να καλλιεργήσουν,
δουλεύοντας με τις δυνάμεις και τις αρετές της ανθρώπινης ύπαρξης.
Κύριοι εκπρόσωποι αυτού του ρεύματος είναι οι Abraham Maslow και Carl
Rogers. Ο Maslow διατύπωσε μια θεωρία με βάση την ιεράρχηση των αναγκών του
ανθρώπου σε έναν άξονα εξέλιξης της προσωπικότητας η οποία ολοκληρώνεται στο
στάδιο της αυτοπραγμάτωσης του εαυτού. Στη γνωστή σε όλους πυραμίδα του, ο
Maslow περιγράφει ιεραρχικά τα εξής στάδια.
Στη βάση της πυραμίδας βρίσκονται οι φυσιολογικές ανάγκες (νερό, τροφή,
ύπνος, σεξ), μετά η ανάγκη για ασφάλεια, αίσθηση του ανήκειν και αγάπη, η ανάγκη
για εκτίμηση από τους άλλους (αναγνώριση κοινωνική) και από τον εαυτό (αυτό-
εκτίμηση), και στη κορυφή η ανάγκη για αυτοπραγμάτωση (self-actualization). Όσο
πιο χαμηλά βρίσκονται οι ανάγκες στην πυραμίδα τόσο πιο σημαντικές είναι για την
επιβίωση άρα και πιο ισχυρές. Ο στόχος της αυτοπραγμάτωσης είναι να αναγνωρίσει
και συνειδητοποιήσει κάποιος τις δυνατότητές και τις αδυναμίες του. Η κινητοποίηση
προς την αυτοπραγμάτωση δεν προκύπτει από κάποια ενδοψυχική παρόρμηση ή
ένστικτο, αλλά από την θετικά βιωμένη επιθυμία για ολοκλήρωση της ζωής και του
εαυτού. Οι self-actualizers, εκείνοι δηλαδή που καλύπτουν την ανάγκη της
αυτοπραγμάτωσης χαρακτηρίζονται από επαρκή αντίληψη της πραγματικότητας,
αποδοχή του εαυτού και των άλλων, απλότητα, ιδιωτικότητα και ανεξαρτησία, από
ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις κλπ. Ο Maslow έδωσε έμφαση στην ελεύθερη
επιλογή των ανθρώπων κατά την ανάπτυξη των ανθρώπων έχοντας ως απώτερο
σκοπό της ζωής τους την αυτοπραγμάτωση.
Στο ίδιο πλαίσιο o Carl Rogers, με την πελατο-κεντρική (client-centered) του
προσέγγιση, έθεσε νέα στοιχεία στη συμβουλευτική και την ψυχοθεραπεία. Στη
Ροτζεριανή αντίληψη, εισάγονται με το περιεχόμενο που τις ξέρουμε σήμερα, οι
έννοιες της αποδοχής και της αγάπης, ο ρόλος τους στις ανθρώπινες σχέσεις γενικά
αλλά και στη μοναδική σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στον θεραπευτή και τον
θεραπευόμενο. Τα κύρια χαρακτηριστικά της προσωποκενρικής θεραπείας είναι (α)
η επικέντρωση στο παρόν, στο «εδώ και τώρα», απορρίπτοντας αναλυτικού τύπου
προσκολλήσεις, (β) η άνευ όρων αποδοχή του πελάτη και (γ) η πίστη στη θετική
πλευρά των ανθρώπων και στις δυνατότητές τους. Έτσι, η θεραπεία ορίζεται ως
σχέση, η μοναδική σχέση αποδοχής και εμπιστοσύνης ανάμεσα στον θεραπευτή και
τον θεραπευόμενο. Η σχέση αυτή γίνεται το μέσον με το οποίο θα μοιραστούμε και
θα επεξεργαστούμε τα συναισθήματά μας. Έτσι, η επικοινωνία χαρακτηρίζεται από
αυθεντικότητα, γνησιότητα, στοιχεία που επιτρέπουν το καθρέφτισμα των
συναισθημάτων από την πλευρά του θεραπευτή. Ο Rogers εισήγαγε αυτό που
σήμερα περιγράφουμε ως μη κατευθυντικού τύπου παρέμβαση με βάση τη σχέση
που αναπτύσσεται ανάμεσα στον θεραπευτή και τον πελάτη.
Μεθοδολογικά, το Personal Coaching είναι μια διάδοχη μέθοδος της
Συμβουλευτικής σε μη παθολογικό πλαίσιο με κύριες επιρροές την ανθρωπιστική και
προσωποκεντρική οπτική. Με την ανθρωπιστική και συστημική στροφή της
ψυχολογίας, οι θεωρίες προσωπικότητας που καθόριζαν τη συμβουλευτική και
θεραπευτική πράξη, άλλαξαν προσανατολισμό και μεθοδολογία. Στη νέα αυτή
οπτική, η προσοχή μετατοπίστηκε από την ανάλυση των αδυναμιών και τον
εντοπισμό των συμπτωμάτων προς την αναζήτηση των θετικών στοιχείων των
ανθρώπων με πίστη στις δυνάμεις και τις ικανότητές τους. Το Coaching όπως το
γνωρίζουμε σήμερα, διατηρεί αυτό τον προσανατολισμό, αλλά ταυτόχρονα
απαγκιστρώνεται από οποιαδήποτε θεωρητική εξάρτηση. Οι σύμβουλοι και
θεραπευτές χρησιμοποιούν τη θεωρητική τους γνώση, το μοντέλο ανάπτυξης της
ανθρώπινης προσωπικότητας για να αξιολογήσουν τον πελάτη τους και να
οργανώσουν την παρέμβασή τους. Στο Coaching ο ίδιος ο πελάτης είναι που κατανοεί
τον εαυτό του χωρίς την επίβλεψη και τον επικαθορισμό κάποιας θεωρητικής
αυθεντίας . Ο Coach γίνεται ο αγωγός αυτής της επικοινωνίας- έχει αρχές και τεχνικές
αλλά δεν έχει θεωρία με την οποία ταξινομεί τις πληροφορίες που συλλέγει. Δεν
καθοδηγεί το υποκείμενο, αλλά μέσα από τις ερωτήσεις του και τον τρόπο που
διαχειρίζεται την επικοινωνία βοηθά τον πελάτη να βοηθήσει τον εαυτό του. Σκοπός
είναι η δυναμική ισορροπία, η ευεξία και η αυτοπραγμάτωση.
Θετική Ψυχολογία.
Η Carol Kauffman (2006), βασισμένη σε πειραματικές έρευνες για τα
συναισθήματα, υποστήριξε ότι η Θετική Ψυχολογία είναι η καρδιά του Coaching. H
θετική ψυχολογία αποτελεί μία από τις πηγές γνώσης και νοήματος του Coaching
καθώς αναδεικνύει πόσα επιτεύγματα μπορούν να προκύψουν από την ενίσχυση των
θετικών μας συναισθημάτων. Η ανάπτυξη και η αποτελεσματικότητα των ανθρώπων,
ιδιαίτερα σε πολύπλοκα περιβάλλοντα όπως το επιχειρησιακό, απαιτεί την
καλλιέργεια θετικής ενέργειας. Τι σημαίνει όμως αυτό και πώς καταλήξαμε σε μια
τέτοια άποψη;
Η Ψυχολογία δεν διακρίνεται σε αρνητική και θετική, ούτε και τα
συναισθήματά μας. Κάθε ψυχοσυναισθηματική και γνωστική μας εμπειρία έχει το
νόημά της, τις αιτίες, τα οφέλη και τις συνέπειές της. Θα ήταν γραφικό ως επικίνδυνο
να αξιολογούμε με μανιχαϊστικό τρόπο τα συναισθήματά μας, κάτι που ωστόσο
κάνουν επανειλημμένως όσοι υποστηρίζουν ότι το coaching είναι απλώς μια
«δοκιμασμένη τεχνική επιτυχίας» και αρκεί «να πιστέψουμε στον εαυτό μας». Με
τον όρο «Positive Psychology» περιγράφεται ένα κίνημα έρευνας και εφαρμογής στις
Νευρο-επιστήμες και την Ψυχολογία, που μελετά αυτό που ορίζει ως «Θετικά
συναισθήματα», τις δεξιότητες που αναπτύσσει ο άνθρωπος που βιώνει αυτά τα
συναισθήματα και τα επιτεύγματα που προκύπτουν από αυτές τις δεξιότητες. Μέχρι
τα μέσα 20ού αιώνα, είχε δοθεί έμφαση στον εντοπισμό των ελλειμμάτων του
ανθρώπου (άρα και της όποιας συμπτωματολογίας) με σκοπό να αντιμετωπιστούν. Η
διερεύνηση των αρνητικών συναισθημάτων όπως το άγχος, το στρες και ο φόβος είχε
σχεδόν κυριαρχήσει. Σε αυτή τη στροφή του ενδιαφέροντος διαμορφώθηκαν χώροι
όπως η Ανθρωπιστική Ψυχολογία και η Θετική Ψυχολογία αργότερα, που έδιναν στην
ανθρώπινη ύπαρξη το δικαίωμα στην προοπτική, στην ελεύθερη επιλογή ανάπτυξης
με στόχους που έχουν θετική χροιά. Κυρίαρχοι στόχοι ήταν αρχικά η αυτογνωσία, η
αυτονομία και η αυτενέργεια.
Αυτή η σύντομη και σχηματική απεικόνιση της αλλαγής της εστίασης στην
έρευνα, είναι απαραίτητη για να μιλήσουμε με σοβαρότητα για το Coaching. Ας
συγκρατήσουμε ωστόσο, ότι δεν αξιολογούμε και δεν επιλέγουμε τα συναισθήματά
μας, αλλά αναδεικνύουμε πού μας βοηθούν και πώς επηρεάζουν την αποδοτικότητά
μας. Κάθε προσέγγιση, η «αρνητική» ή η «θετική» είναι χρήσιμη. Με αυτή την
ισορροπία λοιπόν, ας δούμε πώς μας βοηθά το Coaching να επιτύχουμε σε
πολύπλοκα περιβάλλοντα. Τόσο ο φόβος, όσο κι η χαρά ή ο ενθουσιασμός, φαίνεται
να αυξάνουν τις σωματικές και ψυχολογικές μας ικανότητες, εφόσον βιώνονται με
την κατάλληλη ένταση και χρονική διάρκεια ώστε να μας βοηθούν να λύνουμε
προβλήματα χωρίς να δημιουργούμε καινούρια. Καθοριστικός παράγοντας στην
απάντηση «ποιο είναι τελικά αυτό που χρειαζόμαστε, ο φόβος ή ο ενθουσιασμός;»
είναι το πλαίσιο στο οποίο αναφερόμαστε. Το πλαίσιο περιλαμβάνει τις εσωτερικές
και εξωτερικές συνθήκες, τους πυροδότες, τις απαντήσεις μας σε αυτούς, καθώς και
τους στόχους και τις δραστηριότητες που καλούμαστε να επιτύχουμε. Όπως
αναδεικνύεται από την ανασκόπηση της Kauffman, τα θετικά ή αρνητικά
συναισθήματα συμβάλλουν στην επιβίωση και ανάπτυξή μας σε διαφορετικά
πλαίσια αναφοράς. Ο φόβος και το στρες θα ενεργοποιήσουν μηχανισμούς άμεσης
απάντησης, που θα μας βοηθήσουν να επιβιώσουμε σε καταστάσεις κινδύνου
αντιδρώντας ωστόσο μονοσήμαντα και με μόνο σκοπό την άμεση επιβίωση. Άρα
χωρίς μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Από την άλλη, τα χαμηλά επίπεδα άγχους και
στρες (όχι τα μηδενικά), η ικανοποίηση και ο ενθουσιασμός, απελευθερώνουν τόσο
τις ανώτερες διανοητικές μας λειτουργίες όσο και τις πηγές ενέργειας που
χρειαζόμαστε, επιτρέποντάς μας να αναπτύξουμε δεξιότητες απαραίτητες για την
επιτυχή μας εξέλιξη σε πολύπλοκα συστήματα, όπως είναι ο σύγχρονος δυτικός
κόσμος. Έτσι, εν απουσία φυσικού και φαντασιακού κινδύνου και απειλής, το
Coaching απελευθερώνει και ταυτόχρονα μας βοηθά να καλλιεργήσουμε δεξιότητες,
δίνοντας έμφαση στα θετικά συναισθήματα. Τέτοιου είδους εφαρμογές είναι
ενδεικτικά:
Η διαμόρφωση οράματος άρα και απόδοσης θετικού νοήματος. Ο
σχεδιασμός ενός πλάνου είναι μια σύνθετη διαδικασία που πρέπει να γίνει
βιώνοντας θετικά συναισθήματα και απαιτεί φαντασία και δημιουργικότητα. Θετική
αφετηρία θα οδηγήσει σε θετικό πλάνο, μια συστολική στάση απογοήτευσης θα
γεννήσει ένα πλάνο περιορισμένων δυνατοτήτων.
Η μακρόπνοη στοχοθεσία. Ο Coaching στόχος είναι μόνο ο θετικά
διατυπωμένος στόχος που προκύπτει από μια θετική αυτοεικόνα και απαντά στο
επιθυμητό μας μέλλον με βάση το όραμα που διαμορφώνεται. Δεν είναι μια λύση
ανάγκης για να ξεφύγουμε από μια αρνητική κατάσταση αλλά μια ελεύθερη επιλογή
για το πού θέλουμε να πάμε.
Ο συνυπολογισμός πολλαπλών παραγόντων και ανάπτυξη στρατηγικών
επίλυσης προβλημάτων. Έμφαση δίδεται στον εντοπισμό, την ανάδειξη και
περαιτέρω ενδυνάμωση των θετικών χαρακτηριστικών και των πηγών ενέργειας και
πόρων για την επίλυση προβλημάτων. Έτσι, το αρχικό πρόβλημα μετατρέπεται
σταδιακά σε επιθυμητός στόχος (άρα και λύση). Η απόκτηση στρατηγικών
συμπεριφορών αφορά τη διαδικασία της μάθησης, «μαθαίνω από την εμπειρία» με
θετικό προσανατολισμό. Δηλαδή, στοχάζομαι πάνω σε αυτή, εντοπίζω μεθοδικά τα
θετικά στοιχεία και τι μπορώ να μάθω, πού αλλού μπορώ να συμπεριφερθώ και να
σκεφτώ με παρόμοιο τρόπο για να έχω αποτελέσματα.
Πραγματοποιώντας ένα λογοπαίγνιο, αν η μέχρι τώρα κλινική πρακτική της
ψυχολογίας αναζητούσε διαγνώσεις δυσλειτουργιών και ελλειμμάτων, η θετική
ψυχολογία διαγιγνώσκει δυνάμεις και δεξιότητες. Η Θετική προσέγγιση δεν
προσπαθεί μειώσει το άγχος αλλά να αυξήσει τις εμπειρίες θετικών συναισθημάτων
και τα ταλέντα των ανθρώπων. Αυτή η θέση δεν έχει απόλυτη εφαρμογή, ωστόσο
περιγράφει μέσα από την υπερβολή, το νέο προσανατολισμό. Υπάρχουν στην αγορά
εργαλεία, τεστ και ερωτηματολόγια τα οποία βοηθούν τον Coach να εντοπίσει και να
αναδείξει τα θετικά στοιχεία στο άτομο ή την ομάδα με την οποία εργάζεται.
Ελάχιστα είναι τυποποιημένα, έγκυρα και αξιόπιστα σύμφωνα με τα κριτήρια
ελέγχου τους. Πάρα πολλά διανέμονται και μέσω διαδικτύου. Όποιο και να επιλέξετε
ωστόσο, σημασία κατά τη γνώμη μου έχει να ενστερνιστεί κανείς αυτόν τον
προσανατολισμό και να τον ενσωματώσει στην καθημερινή του πρακτική.
Η θετική Ψυχολογία έχει συνδεθεί με το Coaching στην αναζήτηση της
ευτυχίας. Η ευτυχία είναι ένας τόσο πολιτισμικά όσο και υποκειμενικά
προσδιορισμένος στόχος για να αποπειραθούν γενικεύσεις. Γι αυτό και το Coaching
δεν ορίζει έναν συγκεκριμένο τύπο ευτυχίας και επιτυχίας, αλλά σέβεται τις επιλογές
και επιθυμίες των ανθρώπων. Ο καθένας αποφασίζει ελεύθερα το πώς θέλει να δει
τον εαυτό του. Το Coaching που επηρεάζεται από την Θετική Ψυχολογία, ακολουθεί
κατευθύνσεις, δηλαδή άξονες στους οποίους μπορεί να υφανθεί η ευτυχία. Αυτοί
έχουν προκύψει ερευνητικά. Αναφέρω ενδεικτικά από το άρθρο της Kauffman, το
έργο του Seligman που ορίζει τρία μονοπάτια προς την ευτυχία: 1) Μέσα από την
αύξηση των θετικών συναισθημάτων 2) Μέσα από τη σύνδεση – επαφή μας με
εσωτερικές και εξωτερικές δραστηριότητες [αυτογνωσία και σχέσεις] και (3) Μέσω
της απόκτησης προσωπικού νοήματος.
Βλέπουμε δηλαδή ότι συνδυάζεται η εμπειρία θετικών συναισθημάτων, με
την ενεργοποίησή μας στις ανθρώπινες σχέσεις, είτε με τον εαυτό είτε με τους
άλλους, και βέβαια με υπαρξιακού τύπου απόδοσης νοήματος, οράματος και
σκοπού. Αυτές τις αρχές μπορεί να ακολουθήσει και το Coaching, ώστε να συμβάλλει
στην πρωτοβουλία των ανθρώπων για ενδυνάμωση και αυτοβελτίωση. Χρειάζεται
χρόνος και μεθοδικότητα, δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές και εύκολα βήματα προς
μια αόριστη επιτυχία. Έτσι, οικοδομείται σταθερά και σταδιακά, η πίστη σε έναν
εαυτό που ορίζει τη ζωή του ικανοποιητικά, βιώνει αίσθημα θετικής
ανατροφοδότησης, διαμορφώνοντας θετική αυτοεικόνα, δηλαδή εσωτερικές και
εξωτερικές συνθήκες προοπτικής, κινητοποίησης, ελπίδας και ισορροπημένης
αυτοπεποίθησης.
Θα μιλήσουμε τώρα για μια συχνή παγίδα που σχετίζεται με την ευτυχία. Οι
άνθρωποι συνήθως, λένε ότι «θα είμαι ευτυχισμένος όταν…» και το συμπληρώνουν
ανάλογα. Το πρόβλημα σ’ αυτή την περίπτωση είναι το εξής, πάντα θα υπάρχει ένα
ακόμα «όταν». Δεν τελειώνουν ποτέ. Μόλις επιτύχουν το πρώτο «όταν», θα
εμφανιστεί το επόμενο που πρέπει να κατακτήσουν. Μετά ένα τρίτο και μετά ένα
τέταρτο και πάει λέγοντας. Αυτό τον κύκλο, τον ονομάζει ο Sharp «Τυραννία του
Όταν» και έχει τη βάση του στην πεποίθηση του Δυτικού πολιτισμού, κατά την οποία
η δουλεία μας βοηθάει να πετύχουμε τους στόχους μας και αυτό είναι που θα μας
οδηγήσει στην ευτυχία. Είναι όντως πραγματική τυραννία γιατί το άτομο δε θα νιώσει
ποτέ την ευτυχία που θεωρεί ότι θα πάρει.
Ο λόγος είναι ότι με το που επιτύχει το πρώτο όταν, το δεύτερο «όταν» θα του
«εξαφανίσει» το θετικό συναίσθημα. Έτσι θα καταλήξει σε μια ουδέτερη
συναισθηματικά θέση, κυνηγώντας για άλλη μια φορά την ευτυχία, χωρίς κάποιο
ουσιαστικό αποτέλεσμα. Ο στόχος- «όταν» δε μας οδηγεί πάντα στην ευτυχία γιατί
δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις που πρέπει. Δηλαδή ο στόχος πρέπει να ταυτίζεται
με τις αξίες του ατόμου που θέτει τους στόχους, να είναι επιλεγμένες από το ίδιο το
άτομο και να του ανεβάζουν την διάθεση. Αν κάποιος θέλει να πετύχει έναν στόχο ή
να αλλάξει επειδή του το απαιτεί κάποιος άλλος, το πιθανότερο είναι ότι δε θα
πετύχει το στόχο του ή ακόμα και αν το κάνει δε θα είναι ευτυχισμένος. Αυτό πρέπει
να το έχει ο Coach στο μυαλό του όταν μαζί με τον πελάτη θέτουν τους στόχους.
Επομένως, ξεκαθαρίζουμε ότι το Coaching λειτουργεί με την «αρχή του
επιτεύγματος» που βασίζεται στην εμπειρία θετικών συναισθημάτων, την
ενθάρρυνση, την ελεύθερη επιλογή και τη δημιουργικότητα. Όχι με την αρχή της
επιτυχίας. Αν ταυτιστεί το πεδίο αυτό με μοντέλα εγγυημένης επιτυχίας, τότε
πιστεύουμε σε ανθρώπους έρμαια της εμμονικής ανάγκης για διάκριση, ενός lifestyle
που έκανε τον κύκλο του καταστροφικά στην χώρα μας, και μιας κατάστασης στην
οποία ελλοχεύει η ματαίωση. Όλα αυτά αντιβαίνουν στην Ηθική και Δεοντολογία του
κλάδου. Αυτό ακριβώς είναι και το αντίδοτο στην «Τυραννία του Όταν», ή όπως το
ονομάζει ο Sharp, «η Δύναμη του Τότε». Πιο απλά η θετική κινητοποίηση και η
έμφαση των θετικών συναισθημάτων πριν τη στοχοθεσία που οδηγεί στη δημιουργία
θετικών εμπειριών.
Οι θεωρητικές βάσεις
Γίνεται επομένως όλο και πιο ξεκάθαρο, ότι το Coaching έχει επηρεαστεί από
όλα όσα έχουν προηγηθεί μέχρι σήμερα, στοιχεία όλων των προσεγγίσεων θα
βρούμε «κρυμμένα» στη μεθοδολογία και τις αρχές του, ωστόσο διαθέτει
ταυτόχρονα μια νέα ριζοσπαστική αντίληψη στο τι σημαίνει «βοηθώ» και πώς. Τα
κύρια χαρακτηριστικά των σχολών που δάνεισαν πολλά στοιχεία στο Coaching τα
τελευταία χρόνια (reality therapy, systemic therapy etc), είναι η επικέντρωση στη
λύση, που λύση σημαίνει αλλαγή και όχι η έμμονη αναζήτηση ψυχοπαθολογικών
χαρακτηριστικών. Η αλλαγή έτσι, γίνεται ένας Στόχος ο οποίος επιτυγχάνεται μέσα
από τη συνειδητοποίηση και την ελεύθερη επιλογή του μέλλοντος, «εγώ ορίζω τους
στόχους μου, αποφασίζω και τους πετυχαίνω». Συνοψίζοντας, αν συμπυκνώναμε σε
3 άξονες τις ιστορικές επιρροές στο Coaching αυτοί θα ήταν (α) τα επαγγέλματα
συμβουλευτικής και θεραπείας, όμως κυρίως οι σύγχρονες θεωρητικές τους τάσεις
όπως η ανθρωπιστική, υπαρξιακή ψυχοθεραπεία και οι στρατηγικές παρεμβάσεις,
(β) η ανάπτυξη – διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού διότι πρώτον, εκεί
χρησιμοποιήθηκε αρχικά το Coaching και δεύτερον τα τελευταία χρόνια
εφαρμόστηκαν σύγχρονες συστημικές μέθοδοι και (γ) η ιδέα και έννοια της
προσωπικής ανάπτυξης (personal development) η οποία αναφέρεται στην
αυτενέργεια, δηλαδή εγώ αναλαμβάνω την ευθύνη του εαυτού μου, ζω σύμφωνα με
τις επιθυμίες και τους στόχους μου.
Σήμερα το Personal Coaching γνωρίζει μια άνευ προηγουμένου παγκόσμια
διάδοση και αποδοχή, στην οποία βέβαια συνέβαλλαν, (α) η ανάγκη για μια μέθοδο
αποκλειστικά για υγιείς ανθρώπους, (β) η προκατάληψη και το βεβαρημένο
παρελθόν των υπηρεσιών ψυχικής υγείας και (γ) οι νέες τεχνολογίες. Η συζήτηση σε
αυτή την ιστορική περίοδο, έχει προσανατολιστεί στην επαγγελματοποίηση και
θεσμοθέτηση του Coaching στη δυτική κοινωνία. Τι κάνει ένα επάγγελμα να είναι
επάγγελμα; Μα φυσικά οι άνθρωποι οι οποίοι ενδιαφέρονται γι αυτό είτε ως πελάτες
είτε ως επαγγελματίες και εκπαιδευτές. Θέλουμε την ανάπτυξη και εξέλιξη της
συλλογικής δράσης επαγγελματιών παγκοσμίως, τη διατύπωση ενός ενιαίου Κώδικα
Δεοντολογίας και Καλής Πρακτικής και την ίδρυση και εξέλιξη ανταγωνιστικών
προγραμμάτων εκπαίδευσης νέων επαγγελματιών με πρόβλεψη για εποπτεία και δια
βίου επιμόρφωση. Η παρουσία των Coaches σε διάφορα πλαίσια στο εξωτερικό,
όπως η εκπαίδευση, η πολιτική, η εταιρική διοίκηση, είναι πλέον γεγονός. Ωστόσο, η
κατάρα της πολιτικής νομιμοποίησης του βιο-ιατρικού μοντέλου καλά κρατεί,
ιδιαίτερα μάλιστα στην Ελλάδα όπου κυριαρχούν συντεχνιακές λογικές παραγωγής,
διανομής και μονοπώλησης της επιστημονικής γνώσης. Έτσι, το Coaching και οι
Coaches έρχονται αντιμέτωποι με ερωτήματα για το αν μπορούν να θεραπεύσουν,
αν μπορούν να κάνουν διάγνωση, αν είναι επαγγελματίες, έχουν κάποιο πτυχίο κλπ.
Είναι ερωτήματα που δεν μπορούν να απαντηθούν εύκολα διότι διατυπώνονται με
τη λογική αναζήτησης ασθενειών, της μανιχαϊστικής διάκρισης φυσιολογικό – μη
φυσιολογικό, καλό – κακό κλπ, με την οποία το Coaching ουδεμία επαφή διατηρεί.
Μοιάζει σαν να ρωτάμε στα ελληνικά έναν ιάπωνα ποιο είναι το όνομά του. Ξέρει
πώς ονομάζεται, αλλά δεν καταλαβαίνει την ερώτηση! Αν και η θεραπεία ήταν και
παραμένει αναγκαία στην κοινωνία μας, ιδιαίτερα για τους ψυχικά ασθενείς, το
Personal / Life Coaching μπορεί να βοηθήσει πραγματικά τον σύγχρονο άνθρωπο.
Μπορεί να συμβάλλει στην απόκτηση σκοπού και νοήματος στη ζωή και να τον
κινητοποιήσει προς τους αυθεντικούς του στόχους και την αυτοπραγμάτωση αλλά
δεν υποκαθιστά το έργο της ψυχοθεραπείας. Αρκετοί πιστεύουν ότι θα φτάσει και
πιθανώς να ξεπεράσει την ψυχοθεραπεία, σε μια εποχή που θα υπάρχει αμοιβαία
αναφορά μεταξύ θεραπευτών και Coaches.
Advice / Συμβουλές
Οι συμβουλές δεν βοηθούν και είναι αντιδεοντολογικές.
Ελέγχουμε την κατάσταση όχι τον πελάτη μας.
Ποτέ δεν ξέρουμε πώς θα καταλήξει μια συμβουλή.
Guidance / Καθοδήγηση.
Καθοδήγηση σημαίνει επιβολή των απόψεών μας στον υποστηριζόμενο.
Είναι αντίθετη με την βασική αρχή του coaching για την αυτονομία και
τον σεβασμό στις επιθυμίες και τους στόχους του πελάτη.
---------------------------------Τέλος Υλικού---------------------------------