11/27/2018

26 November 2018

धम  णजे पारलौिकक बाब!

रा  घटने ा अनु े द २५ने  दले ा धम ातं ावर अ  कलम ची बंधनेही आहेत.  ामुळे धम ातं  अ नबध नाहीच,
पण नीट पा ह ास असे ल ात येईल क , ‘धम’ आ ण सु व हत लौिकक जीवन य ातील भेद रा  घटनेन े ओळखला आहे..

घटनेतील धम ातं ा ा कलम २५(१) अनुसार चार अट ा अधीन राहून धमपालन करायचे आहे व  ापैक  कायदा-सु व ा,

नी तम ा व आरो  या तीन अट चा अथ गे ा लेखात (९ नो .) आपण पा हला.  ापुढची चौथी अट इतर ा मूलभूत ह ा
अधीन राहून धमपालन कर ाची आहे. याचा अथ मा ा धम ातं ापे ा दुस य चे अ  ( वशेषत: कलम १३ ते २४ मधील)
मूलभूत ह   े  व वरचढ आहेत.

उदा. कलम १९ अनुसार नाग रक चा र ाने चाल ाचा मूलभूत ह हा कलम २५(१) अनुसार धा मक  मरवणूक काढ ा ा

ह ापे ा वरचढ आहे. बंगालम  े दूषण  नयं ण काय ाखाली रा ी १० ते सकाळ  सातपयत  न प
े क वापरास बंदी लागू
झाली. काही म शद ा  मुख नी यास कोलकाता उ   ायालयात आ ान  दले.  चे  णणे, क  बंदीमुळे पहाटे ा वेळ

1/4
11/27/2018

न प
े काव न  दली जाणार  ‘अजान’ बंद झा ाने  चा धम ातं ाचाच न े तर कलम १९ मधील अ भ  व
भाषण ातं ाचा ह ही  हरावला गेला आहे.  न प
े काव न  दली जाणार  ‘अजान’  णजे  ावान ना वेळेची आठवण देऊन
सामू हक  ाथनेसाठ  बोलावणे होय. हा भाषण ातं ाचा मूलभूत ह   हरावून घे ाचा  दूषण  नयं ण मंडळाला अ धकार नाही.
हा दावा फेटाळू न लावताना खंडपीठाने  टले आहे : ‘घटने ा कलम १९(१)(अ) अनुसार  दान केले ा अ भ  व
भाषण ातं ाम  े ते न ऐक ाचे वा श त राह ाचे  ातं सु ा अप रहायपणे समा व  आहे.. हा ह  इ ु क ा मनापयत
जा ासाठ   दलेला आहे, अ न ु क वर (ऐक ाचे) दडपण आण ासाठ  न े!’ (एआयआर१९९९सीएल१५) या  नकालावर
अिपलात सव   ायालयाने  श ामोतब केले व रा ी ा  न प
े कबंदीचा आदेश नंतर भारतभर लागू झाला. या  नकाल चा
अथ असा क , भाषण ातं ा ा मूलभूत ह ात ते ‘न ऐक ा’चाही दुस याला मूलभूत ह  आहे. दुस या ा घरात  शरताना
जशी घरमालकाची अनु ा घेतली जाते, तशीच दुस याला बोल ापूव   ाची अनु ा घेतली पा हजे. ‘इतर ा मूलभूत ह ा
अधीन राहून धमपालनाचा ह ’ याचा अथ काय होतो हे याव न ल ात येईल.

आता उपकलम २५(२) पाहा.  ात घटनेला अ भ त
े  असणा या धम चा व ‘से ल
ु र’ सं च
े ा अथ   झाला आहे.  ात  टले आहे
: ‘या कलमातील (धम ातं ा ा) तरतुद मुळे पुढ ल बाब वर ल स ा ा कोण ाही काय वर िकं वा पुढे कायदे कराय ा
रा ा ा अ धकारावर  तबंध येणार नाही : (अ) आ थक,  व ीय, राजक य िकं वा धा मक ( र ल जअस) आचरण शी संबं धत
असणा या अ  इहलौिकक (से ल
ु र) बाब चे  नयमन वा  तबंधन कर ासंबंधात; (ब) समाजक ाण व समाजसुधारणा वा
सावज नक  पा ा  हंद ू धा मक सं ा  हंदंत
ू ील सव वग व घटक साठ  मु  कर ासंबंधात.’

याव न तीन गो ी   होतात. एक आ थक, राजक य, सामा जक, समाजक ाण व मं दर वेश या पाच बाब चा खास उ ख

े
क न  ासंबंधात, धम चा  वचार न करता, कायदे कर ाचा पूण अ धकार रा ाला दे ात आला आहे. याचा अथ हे  वषय
धम ा  े ातून काढू न रा ाकडे दे ात आले आहेत. दोन, यात एकाच वा ात ‘ र ल जअस’ व ‘से ल
ु र’ हे दो ीही श  आ ण
तेही पर र  वलग अथ ने आले आहेत. धा मक बाब पासून से ल
ु र बाबी  वलग कर ाची व जे धा मक नाही ते धा मकेतर या
अथ ने से ल
ु र मान ाची ही संक ना आहे. तीन, अशी  वभागणी क न वर ल पाच शवाय उव रत सव से ल
ु र बाब संबंधातही
कायदे कर ाचा पूण अ धकार रा ाला  दान कर ात आला आहे.

ापुढ ल धम ातं ा ा तीन कलम म हे ी (२६ ते २८) धा मक व से ल

ु र श  पर र  वलग अथ नेच आले आहेत. ‘धा मक
बाधा’, ‘धा मक  योजन’, ‘धा मक सं ा’, ‘धा मक  श ण’, ‘धा मक उपासना’ (worship) हे  ातील श योग हीच  वलगता
दाखवून देतात.

से ल
ु र बाब पैक  फ  एकच बाब अपवाद क न ‘धम’  णून पाळ ाचे  ातं  दे ात आले आहे. २५ ा कलमात पुढ ल
ीकरण आले आहे : ‘कृपाण धारण करणे हा शीख धमपालनाचा भाग मानला जाईल’, व त
ु : कृपाण बाळगणे ही से ल
ु र बाब
आहे व २५(२) ा अ धकारानुसार रा ाने केले ा श बंदी काय ा ा मय देत येणार  आहे. परं त ु घटना स मती सद
हरनाम संग य ा आ हाव न  ास अपवाद क न ‘धम’ मान ाचे  ीकरण जोड ात आले.  ामुळे ‘कृपाण’ हा  वषय २५(२)
ऐवजी २५(१) ा मय देत गेला.  ामुळे  ातील चारपैक  कोण ाही अट चा भंग न करता  शख ना कृपाण नेहमी बाळगता येत.े
याच ह ानुसार दस याला न देडम  े हजारो शीखधम य तलवार  पर जत ‘ह ाबोल’ नावाचा  व श  काय म र ावर साजरा
करतात. अशीच बंगालम  े शवभ  ‘आनंदमाग’ धमपंथात हातात खंजीर घेऊन काही  म नटे सावज नक  ठकाणी
शव स तेसाठ  त डवनृ  कर ाची धम था होती. परं त ु सव   ायालयाने  ातील श वर आ प
े  घेऊन तीवर बंदी घातली
2/4
11/27/2018

(एआयआर१९८४ एससी ५१). याव न   होते, क  २५ ा कलमात ‘ र लजन’ व ‘से ल

ु र’ या सं ा श कोशातील अथ ने
योजले ा आहेत. ऑ फडस हत कोणताही मा ता ा  श कोश  ा.  ात ‘ र लजन’चा अथ, ‘देवावर ल  ा;  व नम ता व
मनु ातील संबंध;  व श  धम ा व उपासना प ती; पारलौिकक  ा’ असा  दला आहे, तर ‘से ल
ु र’ श ाचा अथ, ‘ र ल जयस
व आ ा क नसलेल;े  इहलौिकक, ऐ हक, या जगासंबंधीचे’ असा  दला आहे. ते ा ‘ र ल जयस’ व ‘से ल
ु र’ हे श  अनु मे
पारलौिकक (व आ ा क) व इहलौिकक या श कोशातील पर र  वलग अथ नेच या कलमात योजलेल े आहेत.

याचा अथ २५(१) अनुसार चार अट ा अधीन राहून पारलौिकक अथ ा धम चे  ातं  दे ात आले असून, २५(२) अनुसार,

धम चा  वचार न करता, मानवी जीवनातील सव से ल
ु र  वषय चा अ धकार रा ाकडे दे ात आला आहे. पारलौिकक धम
आचरतानाही पूजा,  ाथना, उपासना, उपास, कमक डे, साधना, उ व, या ा इ ादी इहलौिकक कृ  े करावी लागतातच.  चा हेतू
पारलौिकक क ाण साधणे व आ ा क सुख  मळ वणे हा असतो. यासाठ  २५(१) ा चार अटी आहेत. आप ाला बु ीला,
आ ाला वा मनाला पटणारे   वचार मान ाचा ह  आहे. यास आपण आ ा क  वचार  णू शकतो. पण  ा  वचार चा
इहलौिककावर प रणाम झाला, क  २५(१) ा चार अटी लागू होतात. जगाचे क ाण कर ाचा  वचार आ ा क होय, पण
 क ाण कर ासाठ  इहलौिकक कृ  े करावी लागतात.  ास चार अटी लागू होतात. एखा ा अनो ा सुंदर मुली ा
स दय वर  म
े  करणे हे आ ा क आहे, पण ते  म
े  मनात असेपयतच.  त ासमोर ते  म
े    करणे वा  त ाकडे नजर लावून
बघणे ही इहलौिकक कृ  े होत.  ास चार अटी लागू होतात. ऐ हक (से ल
ु र) हेतस
ू ाठ  केलेली इहलौिकक कृ  े मा  पूणपणे
रा ा ा अ धकारात येतात व  ासाठ  २५(२) लागू होते. अशा  कारे  ‘धम ’चे  ातं   कडे व ‘से ल
ु र’ बाब चा अ धकार
रा ाकडे दे ाला से ल
ु ॅ रझम  णतात.

या कलमाचा मूळ  ाव तयार करणारे  के. एम. मु ी घटना स मतीत  णाले होते, ‘वैय क काय चा धम शी काय संबंध?..

ाचीन काळ  धम चाच अ धकार सव मानवी जीवनावर चालत असे.. आता वेळ आली आहे क  ते बंद क न आपण  टले पा हजे,
क  या धम ा बाबी नसून शु  इहलौिकक  पा ा आहेत. धम हा धम ा  े ापुरताच मय दत केला पा हजे.’ हे  वचार इतके
मह ाचे, क  सव   ायालयाने एका  नकालात ते उ त केले आहेत (एआयआर१९९६ एससी १०११). या कलमावर ल चचत
घटना स मतीत धम ची मय दा स गताना डॉ. आंबडे कर  णाले होते, ‘या देशातील धा मक संक ना एवढय़ा सव ापक आहेत, क
ात ज ापासून मृ प
ू यत ा  क
े  बाबीचा समावेश होत असतो. अशी कोणतीही गो  नाही जी धम त मोडत नाही. वैय क
धा मक काय चे संर ण करायचे असेल, तर मला खा ी आहे, क  सव सामा जक सुधारणा शू वत बनतील.. यासाठ  आता
आपण ‘धम ’ची  ा ा अशी मय दत केली पा हजे, क   ात  ा, धम वधी व कमक डे या शवाय अ  कोण ाही बाबीचा
अंतभ व होता कामा नये.. मला हे समजत नाही क  धम चा एवढा  ापक अथ कशासाठ   ायचा, क   ामुळे मनु ाचे सव
जीवनच धम ा अ धकारात यावे व कायदे कर ाचे  व धमंडळाचे अ धकार े  मय दत  ावे.’ ते ा घटनाकार नाही
धम ातं ातील धम चा अथ पारलौिकक धम असाच अ भ त
े  होता.

रा ाला असे अ धकार  मळा ामुळे  नी आतापयत बहुत शी ऐ हक  वषय वर कायदे केले आहेत. घटने ा सात ा
अनुसच
ू ीम  े कायदे कराय ा २१०  वषय ची क  व रा  अशी  वभागणी आहे. ते सारे  ऐ हक  वषय असून, धम ंथातून वा
धम ा अ धकारातून काढू न घेतलेल े आहेत. आता आपले सारे  ऐ हक जीवनच रा ा ा अ धकार  े ात गेल े आहे. ल  िकती
वयानंतर करावे यापासून कमाल िकती मुल े ज ाला घालावीत याचे कायदे रा  क  शकते. आप ा प ी ा पोटात मुलगा आहे
का मुलगी हे तपास ाचा आप ाला ह  नाही. कलम २५ ची म डणीच अशा बु कौश ाने व दूर ीने केली आहे, क  या पूण

3/4
11/27/2018

कलमाचा एकि तपणे कायदेशीर अ याथ लाव ा शवाय  ातील ‘धम ’चा अथ पारलौिकक धम एवढाच आहे हे ल ात येऊ नये.

ते ा घटनेनस
ु ार धम आता फ   ग, मो , मु , मान सक व आ ा क समाधान यासाठ ची पारलौिकक बाब एवढाच उरला
आहे. सव   ायालयाने ‘धम ’चा व ‘से ल
ु ॅ रझम’चा असाच अथ घेतलेला आहे!

लेखक इ तहासाचे अ ासक आहेत.

ता ा बात साठ  लोकस ाचे मोबाईल ॲप डाऊनलोड करा.

First Published on November 23, 2016 3:18 am

Web Title: Freedom Of Religion And Indian Constitution

0
Shares
Share

4/4