АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ

МАССИВ БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ

ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
ACI 207.3R-18

ACI 207-с боловсруулав

'

~
0
N

�
� acI •
American Concrete Institute
Always advancing
�
 Анхдугаар хэвлэл
American Concrete Institute 01-2018
Always advancing
ISBN: 978-1-945487-97-2

АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР

Америкийн Бетоны Холбоо (Фэрминтон Хиллс, Мичиган)-с эрхлэн боловсруулсан ба Америкийн
Бетоны Холбооноос албан ёсны зөвшөөрөл авалгүйгээр бүтнээр болон хэсэгчлэн хуулбарлан
олшруулахыг хориглох ба хуулбарлах гэдэгт хэвлэх, цахим хувилбар бэлтгэх зэргийг ойлгоно.

АБХ-ны техникийн хороодын зүгээс хариуцсан салбар шинжлэлд ойлгомжгүй, хийдсэн, алдаатай
асуудлуудыг арилгах зорилготойгоор ажилладаг ба хэрэглэгчийн зүгээс тодруулга авах, шүүмж өгөх
зэрэг зорилгоор http://concrete.org/Publications/DocumentErrata.aspx. хаягаар хандаж, холбогдох
боломжтой. Бичиг баримтыг хамгийн сүүлийн үеийн хувилбараар ашиглавал зохино.

Америкийн Бетоны Холбооны зүгээс тухайн бичиг баримтуудын хэрэглэгдэх цар хүрээг ойлгох, үнэлж
дүгнэх чадамж бүхий мэргэжлийн этгээд ашиглах зорилготойгоор боловсруулсан ба холбогдох бүх
үүрэг, хариуцлагыг хэрэглэгч этгээд үүрнэ.

АБХ болон түүний гишүүд энэхүү нийтлэлийг ашигласнаас үүдэн гарах аливаа шууд болон шууд бус
хохиролд хариуцлага хүлээхгүй ба баталгаа өгөхгүй.

Стандартыг ашиглаж буй этгээд холбогдох ХАБЭА дүрэм журмыг мөрдлөгө болгон, ашиглах үеийн
аюулгүй байдлын тооцооллыг хийж, шаардлагатай алхамуудыг авах үүрэг хүлээнэ. Тухайн бичиг
баримтыг ашиглахтай холбоотой үүсч болох ямар нэгэн эрсдэлд Америкийн Бетоны Холбооноос
ямарваа үүрэг хариуцлага хүлээхгүй.

Америкийн Бетоны Холбооны стнадарт, заавар, зөвлөмжийг батлахад засгийн газрын оролцоо
байхгүйгээс гадна батлуулахад засгийн газрын зүгээс оролцдоггүй болно.

Америкийн Бетоны Холбооны ихэнхи стандарт, заавар, зөвлөмжийг бусад холбогдох баримт
бичгүүдтэй хамтатган ашиглах шаардлагатай.

American Concrete Institute 38800

Country Club Drive Farmington
Hills, MI 48331
Phone: +1.248.848.3700
Fax: +1.248.848.3701

www.concrete.org
 ACI 207.3R-18

АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС

БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ,
ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
ACI 207-С БЭЛТГЭВ

Жон В.Гажда, Ахлах Кристофер С. Ферраро, Нарийн бичгийн дарга

Фарес Y. Абдо Даррелл Ф. Элиот Рональд Л. Козиковский Кунтай К. Талай

Жеффери С. Аллен Барри Д. Фехл Гэри Р. Масс Натаниэл Ф. Тарбокс
Терренс И.Арнольд Марио Гарза Тибор Ж. Патаки Стефен Б. Татро
Кэти Ж.Бартожай Майкл Г. Эрнандес Жонатан Л. Пул Майкл А. Уизонант
Энтони А. Бомбич Жеймс К. Хикс Генри Б. Пренгер Фуад Х.Язбек
Тек Л. Чуа Родни И. Холдербаум Эрнест А. Рогалла
Тимоти П. Долен Дэвид И. Кейфер Эрнест К.Шредер

Зөвлөх гишүүд
Рэндалл П. Басс Эрик Ж.Дитчи Аллен Ж.Хулшизер Уильям Ф.Кеплер
Роберт В. Кэннон Брайн А. Форбс Ричард А.Каден

Энэхүү зааварт одоо байгаа бетон бүтээцийн физик шинж

чанарыг тодорхойлох талаар авч үзсэн. Бүтээцийн шинж АГУУЛГА
чанарыг тодорхойлж, үнэлгээг хийхдээ тухайн бетон
бүтээцийн тооцоо хийсэн нөхцөлтэй нийцэж байгаа эсэхийг
БҮЛЭГ 1- УДИРТГАЛ, ХАМРАХ ХҮРЭЭ, Х. 2
тодорхойлох суурь зарчмыг баримтална. Өөрөөр хэлбэл
туршилт, шинжилгээ хийх байршил болон процедурыг 1.1- Удиртгал, х.2
тооцоо хийсэн нөхцөлтэй хамааруулан тодорхойлдог. Энэхүү 1.2- Хамрах хүрээ, х. 2
зааварт тооцооллын шатнаас ашиглалтын шат хүртэлхи
төслийн бичиг баримтын хөтлөлтийн талаар дурдаж, БҮЛЭГ 2- ТЭМДЭГЛЭГЭЭ, ТОДОРХОЙЛОЛТ,
талбайн нөхцөл байдлын судалгаа, үл эвдэх туршилтын
талаар авч хэлэлцсэн ба эвдэх туршилтын талаар ч зухас Х. 2
дурдсан. Дээрхи туршилт, шинжилгээний тусламжтайгаар
үр дүнг боловсруулж, бетоны нөхцөл байдлын талаар эцсийн 2.1- Тэмдэглэгээ, х. 2
тайлан бичих аргыг мөн тайлбарлалаа. 2.2- Тодорхойлол, х. 2
Түлхүүр үг: Дүүргэгчийн шүлтжих урвал; цемент; ан цав
үүсэлт; өгөршил; масс бетон; урьдчилан хүчитгэх; пуццалон; БҮЛЭГ 3- ҮЗЛЭГ ШАЛГАЛТ ГҮЙЦЭТГЭХ,
булдаж нягтруулсан бетон; бутлах
БЭЛТГЭЛ АЖИЛ, Х. 2
3.1- Барилга угсралтын ажлын өмнөх шатны
болон ашиглалтын үеийн үнэлгээ, х. 2
3.2- Тооцооны нөхцөл, х.3
Америкийн бетоны холбооны тайлан, зааварчилгаа нь 3.3- Лабораторийн туршилтын үр дүн, х.3
төлөвлөлт, тооцоо, гүйцэтгэлд зөвлөмжийн чанартай 3.4- Зуурмагийн үйлдвэрийн болон талбайн
ашиглагдах ба энэхүү зааварчилгааг ашиглаж буй этгээд туршилтын үр дүн, х. 3
нь холбогдох эрх бүхий мэргэжлийн хүн байж, 3.5- Ашиглалт, засварын бүртгэл, х. 4
хариуцлагыг ашиглагч этгээд үүрнэ. Америкийн Бетоны 3.6- Ашиглалтын үеийн шинжилгээ, х. 4
Холбооноос эвдрэл гэмтэл гарсан, дутагдал гачигдалд
ямарваа нэгэн хуулийн хариуцлага хүлээхгүй.
Энэхүү зааврыг гэрээний хавсралт болгож ашиглахгүй
ба хэрвээ гэрээний хавсралтаар ашигласан тохиолдолд ACI 207.3R-18 нь ACI 207.3R-94-г орлох ба 2018.01-р сараас
хүчин төгөлдөр мөрдөгдөх болсон.
Архитектор/ Инженер, тэдгээрийн харилцагч этгээдийн
Зохиогчоос бичгээр албан ёсны зөвшөөрөл авалгүйгээр
ашигладаг үндсэн хэл дээр баталгаат орчуулга хийлгэсэн хуулбарлан ашиглахыг хориглоно. Хуулбарлан ашиглах гэдэгт
байх шаардлагатай. зураг дарах, хэвлэх, бичгэн болон аман бичвэр үүсгэх зэргийг
ойлгоно.
2 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
БҮЛЭГ 4- ТАЛБАЙН ТАНДАЛТ, ТУРШИЛТ, Х. 5
4.1- Гадаргуугийн гэмтлийг шинжлэх, х. 5
4.2- Бетон заадсын шинжилгээ, х. 7
4.3- Хүчдэл тодорхойлох талбайн шинжилгээ, х. 7
4.4- Нэмэлт багаж хэрэгсэл, х. 8
4.5- Үл эвдлэх багажаар турших, х. 9
4.6- Ус нэвчүүлэлтийн хяналт, х. 9
БҮЛЭГ 5- ДЭЭЖ АВАХ, ЛАБОРАТОРИЙН
ТУРШИЛТ Х. 10
5.1- Өрөмдлөгийн аргаар дээж авч, турших, х. 10
5.2- Петрографийн шинжилгээ (ASTM C 856), х. 11
5.3- Химийн шинжилгээ, х. 11
5.4- Физик шинжилгээ, х. 12
5.5- Тайлан, х. 12
БҮЛЭГ 6- ЭВДРЭЛ, Х. 12
6.1- Согог үүсэх эх сурвалж, х. 12
6.2- Засварлах, нөхөн сэргээх арга зам, х. 13
БҮЛЭГ 7- ТАЙЛАН, Х. 13
7.1- Ерөнхий зүйл, х. 13
7.2- Тайлангийн агуулга, х. 14
БҮЛЭГ 8- ХАВСРАЛТ, Х. 14
Ашигласан ном, товхимолууд, х. 14
БҮЛЭГ 1- УДИРТГАЛ, ХАМРАХ ХҮРЭЭ
1.1- Удиртгал
Массив бетон бүтээцийн нөхцөл байдлын талаар үнэн
зөв мэдээллийг цуглуулах нь тухайн бүтээцийн аюулгүй
байдал, найдваржилтыг үнэлэхэд чухал ач
холбогдолтой. Тухайн мэдээллүүдийг цуглуулснаараа
нураах, эсхүл засварлах шаардлагатай эсэх, мөн
засварлахад тохиромжтой тоног төхөөрөмжийн сонголт
зэргийг шийдвэрлэнэ. Тухайн зааварт бетон боомт
болон гидротехникийн байгууламж дахь масс бетоныг
үнэлэх талаар жишээ болгон авч үзсэн нь уламжлалт
аргаар цутгасан болон булдаж нягтруулсан зэрэг аль ч
масс бетоны ажилд ашиглах боломжтой. Мөн энэхүү
зааварт дурдсан үндсэн зарчмуудыг гүүрийн суурь,
тулгуур, цөмийн байгууламжууд болон масс бетоны
тодорхойлолтод хамаарах "Цементийн гидратацийн
урвалаас үүсэх дулаан, түүнээс үүдэх ан цавыг багасгах
шаардлага бүхий том овор хэмжээний бетон" бүх л
бетон бүтээцийг үнэлэхэд ашиглах боломжтой. ACI
201.1R, ACI 201.2R, ACI 224.1R, ACI 228.1R, ACI 228.2R,
ACI 437R, ASTM C823/C823M зэрэг стандарт,
заавруудыг энэхүү бичиг баримттай хамтатган
ашиглавал зохино.
1.2- Хамрах хүрээ
Энэхүү заавар нь ашиглалтын шатанд буй массив
бетон бүтээцийг үнэлэхэд зориулагдсан ба үүнд барилга
угсралтын ажил гүйцэтгэх үеийн болон ашиглалтын
үеийн туршилт, шинжилгээний тайлан, талбайн нөхцөл
байдлын тодорхойлолт, багаж болоод тоног төхөөрөмжийн
сонголт, эвдрэл гэмтлийн шалтгаан, бетоны нэгдсэн
дүгнэлт зэргийг авч хэлэлцэх үндсэн функцүүд болгож
ойлгоно. Заавар нь ашиглалтын шатанд буй бетон
бүтээцийг тооцоо гүйцэтгэсэн нөхцөлтэй харьцуулан
дүгнэх, бетоны шинж чанарт ажиглагдахуйц өөрчлөлт
явагдаж болох эсэхийг урьдчилан прогнозлох зорилготой.
БҮЛЭГ 2- ТЭМДЭГЛЭГЭЭ БОЛОН ТОДОРХОЙЛОЛТ
2.1- Тэмдэглэгээ
E Уян харимхайн модуль
k Хүчдэл хуваарилах итгэлцүүр
P Ачаа
E Хэв гажилт
a Хүчдэл
2.2- Тодорхойлолт
нуман боомт- Эгц хадан хясаа бүхий газар ихэвчлэн
баригддаг ба усны ачааллыг зөв хуваарилахын тулд эгц
дээш чиглэсэн нуман боомтыг энэ ангилалд ойлгоно.
цооног хэмжигч- бетонд нүхлэн гаргасан цооногийн
тусламжтай хэв гажилт хэмжих багаж.
хүндийн хүчний боомт- Өөрийн тогтворшилоо
жингээрээ хадгалдаг боомт юм.
петрографийн шинжилгээ- Микроскопын
тусламжтайгаар бетоны бичил бүтцийг судална.
Ан цав хэмжих хуудас- Нимгэн метал хавтан болон
утасны тусламжтайгаар хэмжилт хийх багаж.
БҮЛЭГ 3- ҮЗЛЭГ ШАЛГАЛТ ГҮЙЦЭТГЭХ,
БЭЛТГЭЛ АЖИЛ
Үзлэг, шалгалт гүйцэтгэхийн өмнө тухайн ажилтай
холбогдолтой бүх бичиглэл, мэдээлэлтэй танилцах
боломжтой байхаар зохион байгуулсан байх
шаардлагатай. Үүнд: тооцоо гүйцэтгэсэн нөхцөл;
барилга угсралттай холбоотой тэмдэглэл; барилгын
гүйцэтгэлийн явцын тайлан; тоног төхөөрөмж, багаж
хэрэгслийн бүртгэл; ашиглалт засварын бүртгэл;
барилга усгралттай холбоотой архивлагдсан
мэдээллүүд орно. Ашиглалтын нөхцөлд бодит өөрчлөлт
оруулахуйц нэмэлт төсөл, ажилбар, тохируулгын
мэдээллүүдийг мөн багтаасан байвал зохино.
3.1- Барилга угсралтын ажлын өмнөх шатны болон
ашиглалтын үеийн үнэлгээ
Тооцоо хийсэн нөхцөл, баригдах газрын судалгаа,
төслийн зориулалт, төслийн төлөвлөгөө болон
гүйцэтгэлтэй холбоотой инженерийн мэдээллүүдийг
ашиглахад ойлгомжтой, цэгцтэй байдлаар хадгалах
шаардлагатай. Нэн тэргүүнд ашиглах боломжтой бэлэн
байгаа материалуудыг эрэмбэлэх ба бүтээцийн үнэлгээ
гаргахад шаардлагатай материалуудын жагсаалтыг
дараагийн ээлжинд тодорхойлно.
a) Төслийн тодорхойлолт
i) Хүчин төгөлдөр зөвшөөрөл
ii) Цөмийн байгууламжийн хувьд аюулгүй байдлын
үндсэн тооцоолол
iii) Тухайн байгууламжтай холбогдолтой албан ёсны
зураг төсөл, инженерийн тооцоолол
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
b) Гэрээний бичиг баримт
I. Техникийн шаардлага болон ажлын зургууд орох ба
үүнд өөрчлөлтийн болон нэмэлт хувилбаруудыг
хавсаргана
II. Гүйцэтгэлийн зураг
III. Өөрчлөлтийн зураг
c) Байршлын судалгаа
i. Байршлын ерөнхий төлөвлөгөө
ii. Топографийн зураглал, ус зайлуулах байршил
iii. Геологийн байгуулалт, зүсэлт
iv. Газар хөдлөлийн бүсчлэл, үзүүлэлт
v. Усны зарцуулалтын тооцоо
d) Газрын гадаргуугаас доошхи хэсгийн мэдээлэл
i. Цооногийн тодорхойлолт
ii. Геологийн тогтоц, хөндлөн огтлол
iii. Хөрсний бичиглэл
iv. Усны илэрц
v. Геогидрологийн мэдээлэл
e) Гадаргуугаас дээшхи хэсгийн мэдээлэл
i. Барилга байгууламжийн хувьд: дүүргэлтийн түвшин,
суурь, шал, дээвэр гэх мэт
ii. Боомт болон даланд: Хашицын хамгийн их болон
хамгийн бага хэмжээ, урсацын хэмжээ, хавхлагаар
өнгөрөх усны хамгийн их болон хамгийн бага утга,
далангийн өндөр
f) Ус зайлуулалт
i. Бүтээц болон суурийн ус зайлуулах бүтээцлэл
ii. Ус зайлуулалтаар өнгөрөх усны урсацын хэмжилт
g) Хүрээлэн буй орчны судалгаа
i. Хоногийн хамгийн их, хамгийн бага, дундаж
температур
ii. Хоногийн хамгийн их, жилийн дундаж хур тунадасны
хэмжээ
iii. Чийгшил
iv. Өвлийн болон зуны улирлын үргэлжлэх хугацаа
v. Агаар мандал дахь хорт хийн агууламж, органик
хүчил зэрэг орчны хортой нөлөөлөл
3.2- Тооцооны нөхцөл
Дараахь зүйлсийг зайлшгүй багтаасан байх
шаардлагатай:
i. Зураг төсөл зохиохтой холбоотой санамж бичиг,
гүйцэтгэлийн тайлан
ii. Түр болон тогтмол үйлчлэлтэй статик ба динамик
ачааллын утгууд
iii. Гидротехникийн барилга байгууламжид гидростатик
болон гидродинамик ачааллууд
iv. Статик болон динамик үйлчлэлд тооцоо гүйцэтгэсэн
тайлан
v. Цутгалт гүйцэтгэх хуваарь
3.3- Лабораторийн туршилтын үр дүн
a) Ашиглагдсан материал
i. Цемент
1) Үйлдвэрлэгчийн сертификат
3
2) Физик, химийн шинж чанар тодорхойлох туршилт
ii. Пуццолан
1) Хөндлөнгийн байгууллагын туршилт хийсэн тайлан
2) Физик, химийн шинж чанар
iii.Дүүргэгч
1) Төрөл, эх үүсвэр
2) Ангилал
3) Физик шинж чанарын тодорхойлолт
4) Химийн идэвхийг тодорхойлсон туршилтын үр дүн
5) Петрографийн туршилтын үр дүн
iv.Ус
1) Эх үүсвэр
2) Химийн шинж чанарын дүгнэлт
v. Бетоны шинж чанар тодорхойлсон дүгнэлт
vi.Зуурмагийн найрлага
vii. Нэгж эзэлхүүн дэхь материалуудын жин
viii. Ус-цементийн харьцаа
ix.Хөдөлгөөнт чанар
x. Нягт, агаарын агууламж
xi.Цутгалт гүйцэтгэсэн огноо
xii. Цутгалтын температур хэмжсэн бүртгэл,
температурын график
xiii. Бат бэх тодорхойлсон хүснэгт
xiv. Хэв хашмалын ажлын зураг
xv. Ажил гүйцэтгэсэн аргачлалын зураг
xvi. Химийн нэмэлтийн төрөл, орц, үйлдвэрлэгчийн
мэдээлэл (төлөвлөгөөт агаарын агууламж болон
бодит гүйцэтгэл)
3.4- Зуурмагийн үйлдвэрийн болон талбайн
туршилтын үр дүн
a) Дүүргэгч боловсруулах, хадгалах
i. Дүүргэгчийн ангарын нөхцөл байдлын дүгнэлт
ii. Дүүргэгчийг угаах, эцсийн боловсруулалт хийх
iii. Хөнөг, Силос
iv. Сорт тодорхойлох, чийглэгийн агууламж тодорхойлох
туршилтын давтамж
b) Цемент, пуццолан химийн нэмэлтүүдийн хадгалалтын
нөхцөл
c) Хэв хашмал
i. Төрөл, бэхэлгээ
ii. Угсарч буулгах цикл хоорондын хугацаа
iii. Хэв хашмалаас ил гарсан хэсгийн цэвэрлэгээ,
тэгшлэх аргачлал
d) Угсралтын заадлын бэлтгэл ажил болон гүйцэтгэл
i. Хэвлэх;
ii. Бүтээцлэл;
e) Бетон хольц бэлтгэх
i. Зуурмагийн узелийн хүчин чадал, төрөл
ii. Холих төхөөрөмжийн төрөл, хольц бэлтгэх хугацаа
iii. Тоног төхөөрөмжийн үнэлгээ
iv. Хяналтын арга хэмжээ
v. Багаж, тоног төхөөрөмжид тохируулга хийсэн
давтамж, үр дүн
vi. Цаг агаарын нөхцөл байдал болон эвдрэл гэмтлээс
шалтгаалсан төлөвлөгдөөгүй зогсолт
vii. Төлөвлөгөөт тогтмол зогсолт (Өвлийн улирлаас
шалтгаалсан гэх мэт)
f) Бетон тээвэрлэсэн технологи: помп, туузан дамжуурга,
ачааны машин, хөнөг гэх мэт
i. Ашиглагдсан тоног төхөөрөмж
ii. Ажил гүйцэтгэсэн багийн хүчин чадал
4 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
g) Нягтруулалтын технологи
i. Доргиулалтын үед: өргөлтийн түвшин, доргиурын
төрөл, давтамж, тоо
ii. Булдаж нягтруулах үед: үеийн зузаан, тоног
төхөөрөмжийн сонголт
iii. Угсралтын схем зураг
h) Арчилгаа
i. Арчилгааны аргачлал: усан цацлага болон усан
хучлага, арчилгааны түрхлэг, сүүдрэвч, арилгаа
эхэлсэн, үргэлжилсэн хугацаа, арчилгаа
гүйцэтгэхтэй холбоотой техникийн шаардлага
болон бодит гүйцэтгэлийн мэдээлэл
ii. Хүйтэн цаг уурын нөлөөллөөс сэргийлэх; авсан
арга хэмжээ, үргэлжлэх хугацаа, хяналтын арга
хэлбэр
iii. Хүйтэн цаг уурын нөлөөнөөс сэргийлэх; авсан арга
хэмжээ, үргэлжлэх хугацаа, хяналтын арга хэлбэр
3.5- Ашиглалт, засвар үйлчилгээний бүртгэл
Ашиглалт, засвар үйлчилгээний бүртгэл нь бетон
бүтээцтэй холбоотой өнгөрсөн болон одоо үеийн нөхцөл
байдлын мэдээллийг өөртөө агуулах ба ирээдүйд хийх
засвар, шинэчлэлийн ажлыг мөн уялдуулан
тодорхойлно.
a) Ашиглалтын үеийн бүртгэл
i. Суурилуулсан тоног төхөөрөмжийн мэдээлэл, фото
зураг
ii. Ус нэвчүүлэлт: Нэгж хугацаанд нэвчүүлэх усны
хэмжээ, төрөл, хэмжилтийн төхөөрөмжийн байршил
iii. Тогтмол бус ачааллын нөхцөл
1) Газар хөдлөлт
2) Үер
iv. Эрс тэс температур (Түр болон удаан хугацааны
үйлчлэлтэй)
v. Ашиглалттай холбоотой асуудлын бүртгэл
vi. Бүтээцийн шинж чанарын өөрчлөлт
vii.Ашиглалтын горимд орсон өөрчлөлт
viii. Системийн бүрэн болон хэсэгчилсэн хаалт
ix. Нэмэгдсэн ачаалал
b) Засвар үйлчилгааний бүртгэл
i. Байршил, цар хүрээ
ii. Засвар үйлчилгээний төрөл
iii. Засвар үйлчилгээ үзүүлсэн огноо
iv. Засварласан материал болон холбогдох туршилт
v. засварласан ажлын гүйцэтгэлийн үр дүн
3.6- Ашиглалтын үеийн шинжилгээ
3.6.1- Ерөнхий зүйл- Бүрэн гүйцэтгэж, ашиглалтанд орсон
бетон бүтээцийг шалгаж, шинжлэх нь тухайн бүтээцийг
зураг төслийн дагуу, аюулгүй ашиглагдаж байгаа эсэхийг
тодорхойлох зорилготой. Энэ нь ихэвчлэн эзэмшигч
байгууллагын ашиглалт, засварын төлөвлөгөөний дагуу,
эсвэл хуулийн хариуцлагын хүрээнд хийгддэг (Кортрайт
1970; Мартин 1971). Хуучны бетон байгууламжуудтай
харьцуулахад ашиглалтын үеийн шалгалт, шинжилгээг
тогтмол хийдэг болсон нь нийтийн эрх ашиг, аюулгүй
байдлыг нэн тэргүүнд тавьдаг болсонтой холбоотой ба
ажлын цар хүрээ нь төслийн цар хүрээтэй шууд
пропорциональ хамааралтай байдаг.
Бүтээцийн ашиглалтын шатны үнэлгээг үнэн зөв
байлгахын тулд нийт тогтмол болон тогтмол бус шалгалтын
дүнг үнэлгээ гаргах үеийнхтэй харьцуулан гаргавал зохино.
3.6.2 Тогтмол үзлэг шалгалт- Бүтээцийг ашиглалтанд
орсноос багахан хугацааны дараа суурь шалгалтыг хийх
бөгөөд үүнээс хойш 0.5-2 жилийн давтамжтайгаар өөр
өөр байгууллагуудаар тогтмол шалгуулна. Томоохон
хэмжээний үер болон газар хөдлөлийн нөлөөлөлд автсан
даруйд мөн зайлшгүй шалгах шаардлагатай. Тогтмол
шалгалтын бүрэлдэхүүнд бүтээцийн ил гарсан хэсгийн
нүдэн үзлэг багтана. Түүнчлэн усан доорхи
байгууламжийн нэвтрэх боломжгүй хэсэгт байрлуулсан
камерийн үзлэг ба Бүлэг 4-т дурдсан уян харимхайн
модуль тодорхойлох, шахалтын бат бэх хэмжих, сүвшил,
ан цавын хяналттай холбоотой үл эвдэх туршилыг
давхар гүйцэтгэж болдог. Мөн зарим тохиолдолд бетон
бүтээцэд суурилуулсан хэмжилтийн тоног төхөөрөмжийн
үр дүнг ашиглах нь бий.
Үе шатны үзлэг шалгалтыг тогтмол явуулсны үр дүнд
тухайн бетон бүтээцтэй холбоотой хэвийн бус
өөрчлөлтийг тухай бүрд нь илрүүлэх чухал ач
холбогдолтой. Цутгалтын ажлыг гүйцэтгэж дууссаны
дараахан суурь үзлэг шалгалтыг гүйцэтгэж, тухайн
шалгалтын үр дүнгээр байгууламжийн ашиглалтын
нөхцөлд ч өөрчлөлт оруулах бололцоотой ерөнхий
дүгнэлтийг гаргана. Үүний дараа хийсэн хяналт шалгалт
нь бүтээцийн бүрэн бүтэн байдал, түүний цаашдын
ашиглалтын байдалд нөлөөлж болзошгүй аливаа
өөрчлөлтийг тодорхойлоход чиглэгдэх ёстой. Төслийн
үзлэг шалгалтын төлөвлөгөөний дагуу мэргэжлийн
инженер, эсвэл техникч ажиллуулж үзлэг шалгалтыг
гүйцэтгэх шаардлагатай. Тайланд нөхцөл байдлын
мэдээлэл, тогтмол үзлэгээс илэрсэн өөрчлөлт,
засварлах арга хэмжээний талаар тусгаж өгнө. Сэжиг
бүхий нөхцөл байдал илэрсэн тохиолдолд илүү
нарийвчилсан шинжилгээг нэн даруй эхлүүлнэ. Үзлэг
шалгалттай холбоотой тайлан, авсан арга хэмжээний
талаар мэдээллүүдийг тухайн байгууламжийг эзэмшигч
байгууллага архивлаж хадгалах үүрэг хүлээх ба үүнд
тогтмол үзлэг шалгалтуудыг гүйцэтгэсэн огноо, өмнөх
болон тухайн хугацаанд авсан засварлах арга хэмжээ,
засварласан огноо, түүнтэй холбогдох өөрчлөлтийн
зураг зэргийг багтаасан байна.
3.6.3 Тогтмол бус үзлэг шалгалт- Тухайн ангиллын
үзлэг шалгалтын хувьд 1-10 жилийн давтамжтайгаар,
өндөр эрсдэл бүхий бүтээцүүдэд тухайлчлан гүйцэтгэдэг
ба тогтмол үзлэг шалгалтаас хараат бусаар тусад нь
гүйцэтгэнэ. Бетон бүтээцийн шинж чанар болон харагдах
байдалд анзаарагдахуйц өөрчлөлт ороогүй бол онцын
шаардлагагүй байж болно.
Тогтмол бус шалгалт гүйцэтгэхэд ус нөөцлөх
байгууламжийн суурийг бэлтгэх, шуудууны ероолыг ухах
гэх мэтээр нилээдгүй төвөгтэй бэлтгэл ажил
шаардагддаг. Үүнээс гадна тогтмол бус үзлэг шалгалтад
шүүрэлтийн болон резервуарын уснаас дээж авах,
хүчдэлийн нөхцөл тодорхойлох зэрэг орно. Үзлэг
шалгалт явуулах цар хүрээ нь тухайн байгууламжийн
онцлогтой шууд хамааралтай. Тогтмол бус үзлэг
шалгалтаар засварын ажлыг хэрхэн хийх, ямар
технологи баримтлах талаар хангалттай нарийн
мэдээлэл өгөх ёстой. Зарим тохиолдолд тогтмол бус
шалгалтыг тогтмол шалгалттай зэрэгцүүлэн хийх нь ч бий
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Түүнчлэн эдгээр шалгалтын үр дүнд гэмтэл, согог
илрүүлсэн тохиолдолд шалтгаан, эх сурвалжыг
тодорхойлох ёстой. Үзлэг, шалгалт явуулах арга,
аргачлалын талаар Бүлэг 4-т илүү дэлгэрэнгүйгээр
тайлбарлалаа.
3.6.4 Үзлэг, шалгалтын ажлын тайлан, бүртгэл-
Ашиглалтын үеийн үзлэг шалгалтын зорилго нь тухайн
байгууламжийн ашиглалтын түүхийг тухайн үзлэг,
шалгалтын үр дүнтэй уялдуулан, ирээдүйд учирч болох
аюул эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх боломжийг олгоно.
Эдгээрт зөвхөн чанарын тодорхойлолт өгөхөөс гадна
барилга бүтээцийн зураг төслийн тооцооллыг бодитоор
хангаж буй эсэхийг инженерийн тооцооллоор
баталгаажуулан үнэлэх ажилбарууд ч мөн хамаарна.
Тогтмол болон тогтмол бус үзлэг шалгалттай холбоотой
нийт бичиг баримтын бүрдлийг тухайн байгууламжийг
хариуцаж буй эзэмшигч байгууллага болон түүний эрх
бүхий төлөөлөгч бүрэн хариуцна.
БҮЛЭГ 4- ТАЛБАЙН ТАНДАЛТ, ТУРШИЛТ
Талбайн тандалт туршилтын цар хүрээнд бетон
бүтээцэд үүсэх согогын хамрах хүрээг тодорхойлох
нүдэн үзлэг, бетон цөмийн шинж чанар тодорхойлох
туршилт шинжилгээнүүд багтана. ACI 201.1R-д бетон
бүтээцэд үүсэх согогуудын талаархи тодорхойлолт,
нүдэн үзлэг гүйцэтгэж тайлан боловсруулах
зааварчилгааны талаар дэлгэрэнгүй авч үздэг бөгөөд
нүдэн үзлэг гүйцэтгэхийн өмнө дээрхи стандартыг
зайлшгүй уншиж, танилцсан байх шаардлагатай.
Талбайн тандалт судалгаа гүйцэтгэхтэй холбоотой
нэмэлт мэдээллүүдийг ASTM C823/C823M-с авсан
байвал зохино. Тухайн төрлийн шинжилгээг гүйцэтгэхдээ
зайлшгүй тэмдэглэх шаардлага бүхий асуудлуудын
жагсаалтыг мөрдлөгө болгох ба үүнд: өмнөх
шинжилгээгээр тодорхойлсон асуудлын бүртгэл,
шинжилгээг гүйцэтгэсэн этгээдийн мэдээлэл, шинжилгээ
гүйцэтгэсэн аргачлал зэрэг хамаарна. Нүдэн үзлэг
гүйцэтгэхээс урьтаж тухайн бүтээцтэй холбоотой ажлын
зураг, тэмдэглэгээ, өмнөх үзлэгийн тайлан, зурган
тайлантай танилцаж, тухайн бүтээцийн үзлэг шалгалт
болон нөхцөл байдлын талаар мэдээлэл авахуйц
хариуцагчидтай уулзаж тодруулга авах шаардлагатай
(Ферраро 2003). Нүдэн үзлэгээс гадна талбайн
туршилтаар хүчдэл хэв гажилт, бетоны шинж чанар,
нэгэн төрлийн байдал, цуллаг чанар, бүтээц дээр
үйлчилж буй ачаалалын хэмжээ, бүтээцийн шилжилт
зэргийг тодорхойлно.
Туршилт, шинжилгээг гүйцэтгэгч нь зураг төсөл
зохиосон тооцооны үндэслэлүүдийг судалж, хүчдэл их
үүсэх бүтээц, ан цав үүсэх магадлал өндөр бүсүүдтэй
сайтар танилцсан байвал зохих ба тухайн бүсүүдээс
бетон дээж авч шинжлэх нь бүр илүү тохиромжтой.
Материалын шинж чанарыг тодорхойлохын тулд эхлээд
тухайн бүтээцийн зориулалт, тооцооны нөхцлийг мэдсэн
байх хэрэгтэй. Жишээ нь нуман боомтын хувьд бат бэх,
уян харимхайн модуль, захын нөхцлүүдтэй урьдчилан
танилцсан байх шаардлагатай бол хүндийн хүчний
боомтод бат бэх тийм ч чухал асуудал болж
тавигддаггүй. Харин шүүрэлт, суурийн түрэлт, ан цав
нээгдэлтэд илүүтэй анхаарал хандуулах шаардлагатай.
5
Боомтын аль ч төрөлд орчны нөлөө тэсвэрлэлт чухал
асуудал болж тавигдана.
ACI 228.1R- д бетон бүтээцийг туршиж, шинжилхэд
тохиромжтой үл эвдэх туршилтын арга, цутгагдсан
бетон бүтээцийг туршихад шаардлагатай тоног
төхөөрөмжийн сонголтын талаар зааж, стандартчилсан
байдаг.
ACI 228.2R- д төрөл бүрийн бетон бүтээцийг үл эвдлэх
аргаар туршиж шинжлэх, үнэлэх зааварчилгааны талаар
дэлгэрэнгүй авч хэлэлцдэг ба үл эвдэх туршилт
гүйцэтгэхийн тулд дээрхи бичиг баримтуудыг хамтатган
ашиглах шаардлагатай.
Хэмжилтийн тоног төхөөрөмж дээрхи заалтуудыг зөв
унших, бүтээцийн нүдэн үзлэгийг анхааралтай гүйцэтгэх
зэрэг нь үнэлгээний процесс дахь хамгийн чухал алхам
юм. Учир нь цааш үнэлгээг гүйцэтгэх бүх алхмыг дээрхи
урьдчилсан дүгнэлттэй улдуулан тодорхойлно.
4.1- Гадаргуугийн гэмтлийг шинжлэх
Хөлдөж, гэсэх болон хатаж норох орчил, химийн
урвалд идэгдэлт, усны урсгалд угаагдах зэргээс
шалтгаалан бетон бүтээцийн гадаргуу гэмтдэг.
Гадаргуугийн гэмтлийг шалгах хугацааны мөчлөгийг
бүтээцийн зориулалт, насжилт, онцлогт нийцүүлэн
тогтооно. Ихэвчлэн насжилт удаантай, эс бөгөөс
гадаргууд гэмтэл түлхүү ажиглагдсан бүтээцүүдэд
гэмтлийн шинжилгээг ойрхон мөчлөгтэй хийх ба шинэхэн
бетон бүтээцэд гэмтлийн судалгаа гүйцэтгэх бараг
шаардлагагүй байдаг. Тухайн төрлийн шинжилгээний үр
дүнд гэмтлийн нөлөөллийн цар хүрээ, гүн, шинж чанарыг
тодорхойлдог ба бүтээцийн шинж чанараас хамаарч 10
жилд нэг, эсвэл жилд хэд хэдэн удаа гүйцэтгэх нь ч бий.
Зурган баримтжуулалт хийх, хэмжилтийн профайл
ашиглах замаар гэмтлийн өргөн, гүнийг хэмжих зэргээр
шижилгээг илүү үр дүнтэй болгож болно. Мөн гэмтлийн
төрлийг тэмдэглэх нь түүний шалтгааныг тодорхойлоход
гол түлхүүр нь болдог. Үүнд: саланги болж хуваагдсан
хэсэг, орчны нөлөөллөөс үүдэлтэй ан цав, дүүргэгчийн
сулрал, сийрмэгшилт, арзайлт, гадаргуугийн өнгөний
хувирал зэргийг тэмдэглэх шаардлагатай. Мөн гэмтсэн
хэсгийн болон түүний эргэн тойрныг шинжилж, дээрхи
бүх ажиглалтыг тэмдэглэж, бүртгэх хэрэгтэй.
Тойм зургаар нь авч үзвэл тогтмол шалгалтын цар
хүрээнд ихэвчлэн бетон бүтээцийн ил гарсан гадаргууг
шалгадаг бол тогтмол бус үзлэгт газар доорхи, усан
доорхи бүтээцийн өндөр төвөгшилтэй ажилбарууд
хамаардаг. Шалгалт шинжилгээ гүйцэтгэх аргачлалыг
бүтээцийн талбай, үйлчлэх усны гүн, шалгалт гүйцэтгэх
хугацаа зэргээс хамааруулан сонгоно. Тогтмол бус
шалгалтад газар шорооны ухалт малталт, ус зайлуулах,
зургийн аппаратыг хөдөлгөөнт зам дээр бэхлэх, усанд
шумбах, зондоор хэмжих зэрэг ажилбарууд орно.
Эдгээрээс ус зайлуулах, газар шорооны ухалт малталтын
ажил гүйцэтгэх ажилбарууд хамгийн их өртөгтэй байдаг тул
онцгой нөхцөлд л тухайн төрлийн шалгалтыг гүйцэтгэнэ.
Бетон гадаргууд хоосон орон зай үүсэх үзэгдлийг зөв
тодорхойлж, шинжлэх нь маш чухал. Учир нь дээрхи
төрлийн согогоос шалтгаалан бүтээцийн гидравлик
тооцооны шинж чанар алдагдах, механик тоног
төхөөрөмжүүдийн ашиглалтын функцэд алдаа заах,
зарим тохиолдолд барилгын тогтвор ч алдагдаж болдог
 6 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Зураг 4.1.1- Бүтээцийн ан цавыг зураглах
4.1.1 Гадаргуугийн зураглал- Бетон бүтээцийн
гадаргуугийн зураглалыг гар зураг, фото зураг, видео
болон бусад ижил төстэй арга хэрэгсэл, тэдгээрийн
хослолоор гүйцэтгэнэ. Гадаргуугийн зураглал нь тухайн
хугацаан дахь бетоны нөхцөл байдлын мэдээллийг
илэрхийлэх тайлангийн салшгүй хэсэг болдог.
Гадаргуугийн зураглалыг гүйцэтгэхдээ бетоны төлөв
дэхь ан цав, нуралт, өнгөр тогтолт, арзайлт, цементийн
шингэний ялгарал, үрэгдэлт, шүүрэлт, угаагдалт, нүх
үүсэлт, суулт, өнгө хувирал, өгөршил, бетон заадлын
шинж чанар, заадал дахь материалын төлөв, арматурын
зэврэлт, хуваагдал зэргийг тусгаж өгдөг.
Зураглалыг бүтээцийн нэг захаас нөгөө зах хүртэл
систематик байдлаар гүйцэтгэх хэрэгтэй. Боломжтой бол
гадна болон дотор гадаргууг аль алиныг зураглалд
тусгах шаардлагатай ба бүтээцийн шилжисхийлт болон
хэв гажилтыг илэрхийлэхэд гурван хэмжээст изометрийн
зураглал гүйцэтгэвэл бүр илүү нийцтэй байдаг. Жишээг
Зураг 4.1.1-с үзнэ үү.
Зураглалд бүх нөхцлийг дэлгэрэнгүй тайлбарлах
хэрэгтэй бөгөөд харьцуулсан үр дүнг хангалттай
тодорхойлоогүй тохиолдолд ерөнхий дүгнэлт гаргахаас
зайлсхийх хэрэгтэй. Өгөршлийн гүнийг харуулахад
хөндлөн зүсэлт ашиглавал илүү тохирно. Шаардлагатай
тохиолдолд томсгосон масштаб ашиглахыг зөвлөдөг ба
ажиглагдахуйц томоохон хэмжээний согогыг фото
зургаар баримтжуулан, алслалыг илэрхийлэх үүднээс
шугаман масштаб, эсвэл ямар нэгэн ойлгомжтой биет
зүйлийг алслалын хэмжүүр болгон ашиглаж болдог.
ftQJn
reproduction��or
4.1.2 Ан цавын шинжилгээ- Ан цавын шинжилгээ гэдэг
нь ан цавыг тодорхойлох, тэмдэглэх, хэмжих болон ан
цав үүсэх эх сурвалжийг судлана. Үүнд:
Гадаргуугийн сулрал, шүлтжих урвал, динамик ачаалал,
сунгах хүчдэл, суулт, агшилт болон эзэлхүүн тэлэлттэй
холбоотой шилжисхийлтийн нөлөөлөл зэргийн аль нь
болохыг тодорхойлох ажилбар юм. Ихэнхи тохиолдолд
ан цав нээгдэлт нь бетоны эвдрэлийн анхны шинж
тэмдэг болох ба цаашдын ашиглалтын нөхцлийг
үнэлэхэд ан цавын шинжилгээ ихээхэн ач холбогдолтой.
Зарим ан цав бетоны бэхжилтийн эхэн үед үүсээд
зогсох бол зарим нь цааш хугацааны туршид тогтмол
өссөөр байдаг. Мөн тогтмол бус үйлчлэлийн нөлөөгөөр
ан цав үүсэх нь ч бий.
Бүх ан цавыг зураглалд оруулдаггүй. Техникч нь
материалын болон бүтээцийн инженерээс зөвлөгөө
аван зөвхөн эрсдэл учруулж болохуйц ан цавуудыг
зураглалд оруулна.
4.1.2.1 Процедур- Ан цавын шинжилгээ хийх эхний
алхам нь ан цавуудыг тэмдэглэж, төрлөөр нь ангилах
явдал юм. ACI 201.1R-н дагуу чиглэлээр нь дагуу,
хөндлөн, босоо, диагоналийн дагууд тархсан, дурын
чиглэлийн гэх мэтээр ангилдаг. ACI 224R- т өргөнөөр нь:
1) Нарийн: 1мм болон түүнээс бага хэмжээтэй
2) Дундаж: 1-2мм хэмжээтэй
3) Өргөн: 2мм болон түүнээс өргөн гэж ангилах ба гүний
хувьд бетон бүтээцийн хөндлөн огтлолтой харьцангуйгаар:
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР 7

a) Гадаргуугийн: Огтлолын 10 хувьд хүртэл гүнтэй

b) Гүехэн: Огтлолын 10-20 хувьд хүртэл гүнтэй (J (J
c) Гүн: Огтлолын 20-80 хувьд хүртэл гүнтэй
d) Тууш: 100 хувь огтлолыг дайран гарсан
ACI 224.1R- стандартад төрөл бүрийн бетон элементийн
� � � l �
зөвшөөрөгдөх ан цавын өргөний талаар заасан байдаг.
Ан цавын өргөнийг ан цавын өргөн хэмжигчийн механик
хэмжилтийн тусламжтайгаар хялбархан хэмжих
(J
боломжтой. Мөн түүнээс илүү өндөр нарийвчлалтай
хэмжилтийг 0.02мм-ийн нарийвчлалтай гар микроскоп цөм
ашиглан хийж болно. Хэмжилтийн цэгийн байршлыг
тэмдэглэж, ан цавын шовх ирмэгийг хамгаалах
шаардлагатай. Зарим тохиолдолд резин түрхлэг түрхэж
хамгаална. Ан цавын гүнийг нарийн утас, ан цавын
өргөн хэмжигч хуудас зэргээр хэмжих ба ихэнхи
тохиолдолд өрөмдөх, илрүүлэх нарийн ажилбар , ,(J , , , (J
шаардагддаг тул 4.5-р хэсгээс энэ талаар дэлгэрэнгүй
үзнэ үү. (a) (b)
Ан цавын шинж чанарыг илэрхийлсэн тодорхойлолт нь
мэргэжлийн бус энгийн хүнд ч ойлгомжтой хялбар
байвал тохиромжтой. Жишээ нь: хээлсэн, гадаргуугийн,
хялгасан, орчны нөлөөллөөс үүдэлтэй, суурийн хэв Зураг 4.3.1- Хүчдэл өрөмдлөгийн цооног дахь сарнисан хүчдэлийн
арга
гажилтаас үүдэлтэй, дулааны үйлчлэлтэй ан цав гэх
мэт. Ан цавыг бүх талаас нь хэмжиж, баримтжуулах заадалд хог чигжсэн эсэх, ус нэвчүүлэлт, хатуу бодисын
шаардлагатай. ялгаралт, химийн нөлөөлөлд автсан үгүйг шинжлэх
Мөн уртын дагууд хэрхэн тархсаныг тодорхойлох хэрэгтэй. Заадсын бүх талд болоод нэгэн төрлийн
шаардлагатай ба жишээ нь ан цавыг дайран шүүрэлт байдлаа алдсан хэсэгт шинжилвэл зохино. Хэрвээ
явагдсан, ялгарал ажиглагдсан, ирмэг хөвөөгөөр ус тохиромжтой ажлын зураг байхгүй бол бетон заадлын
нэвчсэн, өрөмдлөгийн явцад ус гэнэт алдсан зэрэг хэсэглэл дээр үр дүнг тэмдэглэж, тайланд хавсаргана.
нөхцлүүдийг хамруулан ойлгоно. Шүүрч ялгарсан усны
4.3- Хүчдэл тодорхойлох талбайн туршилт
химийн шинж чанарыг мөн тодорхойлбол зохилтой.
Бүтээцийн төлөв доройтсон, тооцооноос давсан статик
Ан цавын өргөн өөрчлөгдсөн байх магадлалтай гэж
болон динамик ачаалал үүссэн зэрэг сөрөг нөлөөлөл
сэжиглэж буй тохиолдолд хэмжилтийг цаг агаарын өөр
ажиглагдсан тохиолдол бүрийд бетон бүтээцийн
өөр нөхцөлд хийж харьцуулах нь зүйтэй. Дуу авиагаар
хүчдэлийн бодит төлвийг шалгах шаардлагатай. Эхний
бетоны шинж чанар тодорхойлох туршилт гүйцэтгэхдээ
ээлжинд нуман боомтын хүчдэл тодорхойлох талбайн
алхны цохилтын чимээг ашиглаж болох ба ингэснээрээ
туршилтын талаар авч үзье. Зарим тохиолдолд
гүехэн ан цав, гадаргуугийн цаагуур болон гадаргуутай
ашиглалтын үеийн бүтээцийн шилжилтээс шалтгаалж
паралель үүсэлттэй цементийн шингэний ялгаралтын ан
тооцооны нөхцөл өөрчлөгддөг ба үр дүнг тодорхойлох
цавыг илрүүлж болдог. Дээрхи ан цавуудад бетон
шаардлагатай байдаг. Үүний нэг жишээ нь өрөмдлөгийн
зөвхөн хөндий дуугарч сонсогдох ба согог нь нүдэнд ил
цооног дахь сарнисан хүчдэлийн арга юм.
харагдахгүй. ASTM D4580/D4580M стандартын дагуу
гинжин анжисаар хэвтээ гадаргуугийн ан цавыг илрүүлэх 4.3.1 Өрөмдлөгийн цооног дахь сарнисан хүчдэлийн
боломжтой. Мөн фото зургаар баримтжуулалт арга- Бетон бүтээц дахь тогтвортой хүчдэлийн орчинд
хийснээрээ бетоныг согог үүсэхээс өмнөх болон тухайн өрөмдлөгийн нүх гаргаж, эсвэл зүссэнээр цуллаг байдлыг
үеийн бетоны шинж чанарыг харьцуулж боломж олгох алдагдуулах явцад хүчдэл шинээр дахин хуваарилагддаг
төдийгүй бетоны үнэлгээнд чухал бичиг баримт болдог. ба үүнийг хэмжсэнээр бодит хүчдэлийг тодорхойлох
боломжтой. Ойлгомжтой энгийн жишээг Зураг 4.3.1-т
4.2- Бетон заадсын шинжилгээ
үзүүллээ. Тогтмол ачааллын үед бетон цөмийн дотор
Массив бетон бүтээцийн заадсууд нь зураг төсөлд өрөмдлөгийн нүх гаргаснаар хүчдэлийн дахин
тусгасан тооцооны нөхцлийг хэрхэн хангаж байгаа, хуваарилалт явагдаж байна. (Ряал 2001 ).
ашиглалтын шаардлагыг хангаж буй эсэхийг шалгаж байх
шаардлагатай. Бетон заадсын талаар болон заадаст
Зураг 4.3.1(a)-д тогтмол ачаалалд буй материалын
ашиглагдах материалын талаар ACI 224.1R стандартад
хүчдэлийн нөхцөлийг харуулсан ба хүчдэлийг хэмжээ
заасан байдаг. Хэв гажилтын, угсралтын, температурын
нь Гукын хуулийн дагуу тодорхойлогдоно.
гэлтгүй бүх заадлын болон тэдгээрийн нөхцөл байдлын
талаар тэмдэглэсэн байх шаардлагатай. Заадлын
өргөнийг халуун хүйтний нөлөө болон бүх төрлийн σ=Eε (4.3.1)
ачааллын үед шалгаж үзсэн байвал зохино. Заадсуудад
орчны нөлөөллөөс шалтгаалсан ан цав үүссэн эсэх, th�
заадлын чигжээс байгаа эсэх, тэдгээрийн шинж чанар,_ Энд: σ- Хүчдэл; Е- Уян харимхайн модуль; ε- хэв гажилт
8 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Зураг 4.3.1.b- с бүтээцийг нүхэлснээрээ нэгэн төрлийн
байдал алдагдаж, ачаалал хэрхэн дахин хуваарилагдаж
байгааг харж болно. Нүхний орчим дахь хамгийн их
хүчдэлийг (ks) бодит хүчдэлтэй харьцангуйгаар дараахь
томъёогоор тодорхойлж болно.
P=kσ (4.3.2)
энд: P- үйлчилсэн ачаалал; k-ачаа төвлөрлийн
коэффициент, σ- нүхний эргэн тойрон дахь хамгийн их
хүчдэл бөгөөд энэ нь материалын уян харимхайн модуль
болоод ачаалал төвлөрлийн коэффициентээс харгалзан
тодорхойлогддог (Ряал 2001 ).
Өрөмдлөгийн цооног дахь сарнисан хүчдэлийн аргаар
олон төрлийн бетон бүтээцийг шинжлэх боломжтой ба
үүнд: гүүр, хучилт, суурь, болон боомтын байгууламжууд
багтана. Шаардлагатай гэж үзвэл УНАЭТ-ноос Финиксийн
ойролцоох гурван ч бетон боомт дээр хийсэн туршилтын
тайлан болон аргачлалтай танилцаж болно. (Копэн,
Валлас 1971; Валлас 1 9 6 9). Тухайн туршилтыг
гүйцэтгэхдээ юуны өмнө 45мм диаметртэй урьдчилсан
өрөмдлөг хийж, түүний дараачаар туршилтад зориулсан
152мм диаметртэй өрмөөр нүхийг өргөсгөх ба нүхний
эргэн тойрон дахь хүчдэлийг хэмжиж, хүчдэлийг
тодорхойлно. Туршилтыг бүтээцийн төврүү чиглэлтэй
гурван нүхний (өрөмдлөгийн) дундаж утгаар хийсэн
хэдий ч үр дүнгээс харахад нуман боомтын босоо
шүргэгч хүчдэл тодорхойлоход ганц өрөмдлөгийн үр дүн
хангалттай байна. (Пайнэ. 1 983). Үр дүнгийн найдвартай
байдал нь өрөмдлөгийн тохиромжтой багаж, техник
ашигласан эсэх, туршлагатай баг гүйцэтгэсэн эсэхээс
ихээхэн шалтгаална. Уян харимхайн модулийг хэмжилт
гүйцэтгэсэн цэг бүр дээр тодорхойлбол зохино. Уян
харимхайн модулийг хэмжилтийн цэг бүр дээр
тодорхойлох ба ASTM C 469/C469M-н дагуу уян
харимхайн модулийг илүү найдвартайгаар тодорхойлж
болно.
4.3.2 Хүчдэл тодорхойлох бусад арга- Дээр өгүүлснээс
гадна домкратын даралтаар хүчдэл тодорхойлох арга гэж
байх ба чулуулгийн механикт түлхүү хэрэглэгддэг.
(Обэрт, Дувол l967) мөн өрлөгийн бүтээцэд ашиглаж
болно. (ASTM C 1196; ASTM C 119 7; Ноланд. 1990).
юдомкратын даралтын аргад заалтын хоорондох
шилжилтийг хэмжих, бетонд ховил гаргаж ухах,
домкрат суурилуулах, даралтын утгуудыг тэмдэглэх
зэрэг ажилбарууд хийгддэг. Домкрат суурилуулах
хэсгийн өргөнг хэмжилтийн өмнө болон дараа хэмжинэ.
Тухайн аргаар гадаргуугийн хавтгайд үүсэх хүчдэлийг
хэмжих боломжтой ба учир нь хэмжилтийн ховилыг гүн
ухах нь төвөгтэй тул зөвхөн гадаргуугийн хүчдэл
тодорхойлох ажилбараар хязгаарлагддаг.
4.4- Нэмэлт багаж хэрэгсэл
Бүтээцийн шилжисхийлт, заадсын дагуух гулсалт, ан
цав хоорондын бетон хэсгүүдийн шилжилт зэргийг
тогтмол хэмжилтийн багажаар бүрэн тодорхойлох
боломжгүй үед нэмэлт багаж хэрэгсэл ашигладаг. Жишээ
нь ан цав болон заадал дээр үүсэх гидростатик даралтыг
хэмжих багажийг дурдаж болно. Түгээмэл ашиглагддаг
нэмэлт багаж хэрэгслийн талаар 4.4.1- 4.4.12- с үзнэ үү.
4.4.1 Экстензометрийн хяналтын цэг- Ан цавын нэг
талд хоёр ширхэг, эсрэг талд нэг ширхэг хяналтын
бэхэлгээ суурилуулснаар ан цавын хэвтээ тэнхлэг дэхь
шилжилтүүдийг тодорхойлох боломжтой болно.
Тэдгээр шилжилтүүдийг механик хэмжилтийн багажаар
хэмжих ба бүтээц болон бүтээцийн элементүүдийн
хугацаанаас хамааралтай шилжилтийг тодорхойлох
боломжтой.
4.4.2 Цооногийн экстензометр- Ихэнхидээ сул
давхаргуудын суултыг хэмжих зорилгоор ашиглагддаг
боловч зарим тохиолдолд ан цавын дотоод
хөдөлгөөнийг илрүүлэх нь бий.
4.4.3 Заадсын өргөн хэмжигч- Заадсын хоёр талд
бэхлэн, өгөгдсөн хугацаан дахь ан цавын өргөнийг
хэмжинэ. Цахилгаан холболтын тусламжтайгаар
зайнаас хэмжих байдлаар тохируулж болно.
4.4.4 Цахилгаан удирдлагатай тэгш ус- Энэ нь
1/2000 хүртэл өндөр нарийвчлалаар хэмжих
тохиргоотой тэгшлүүр юм. Тэгш усыг хяналтын
хавтгайд дайрсан зэвэрдэггүй ган хавтан дээр л
байрлуулан ашиглахыг зөвшөөрөх бөгөөд хэрвээ тэгш
усыг өгөршилд орох материалаар хийсэн тохиолдолд
эпокси цавуугаар нааж гадаргууг хамгаалах хэрэгтэй.
4.4.5 Дижитал инклинометр- Цуваа холбогдсон урт
трубан шугаман дээр суурилуулсан өндөр давтамжийн
чичиргээ хэмжигч бөгөөд 1/10000 хүртэл өндөр
нарийвчлалтай өнцгийн хэмжилт гүйцэтгэх боломжтой.
Энэ нь хөрсний жигд бус суулт хэмжих зорилготой
налуугийн хэмжигчийн илүү боловсронгуй хувилбар юм.
4.4.6 Налуулга хэмжих төхөөрөмж- Дижитал
инклонометрээс ялгаатай нь өнцөг шижилтийг хэмжих
боломжтой.
4.4.7 Хяналтын худаг- Бүтээцэд гаргасан нээлттэй
нүхний тусламжтайгаар усны статик даралт
тодорхойлох хэмжилтийн хэрэгсэл.
4.4.8 Пьезометр- Хоолой дахь шингэний даралтыг
хэмжих зориулалттай хаалттай системүүд үүнд
хамаарах ба бордон багаж, хаалттай болон нээлттэй
систем гсэн үндсэн гурван төрлийн пьезометрүүд
байна.
4.4.9 Босоо болон хэвтээ тэнхлэгийг хянах шугам-
Хугацаанаас хамаарсан дифференциаль шилжилтийг
хэмжих зориулалттай бүтээцэд тэмдэглэсэн хатуу цэг
бөгөөд энгийн, огцом шилжилтүүдийг хянах зорилготой.
Шинж чанартай холбоотой мэдээллийн баазыг ачаа ба
температурын үйлчлэлийн мөчлөгүүдэд хийсэн
хэмжилтийн үр дүнгээр боловсруулж болно. Боломжтой
бол хэв гажилт ба шилжилтийн утгыг бүтээцийн шинж
чанартай уялдуулан цаашид үүсэх доголдлыг
урьдчилан прогнозловол зохино.
Ажиглагдсан утгууд нь тооцоолсон, эсвэл нормаль
утгаас хэтэрсэн үед бүтээцийн эвдрэлийг илтгэх
боломжтой. Электрон хэмжилтийн тусламжтайгаар 9км
хүртэлхи зайнд 5-10мм нарийвчлалтай хэмжих
боломжтой ба түүнээс хол зайд агаар мандал, орчны
нөлөөллийн залруулах итгэлцүүрээр засварлана. Энэ
нь бүтээцийн шилжилтийг хэмжих хамгийн тохиромжтой
хэрэгсэл юм.
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
4.4.10 Цөөрөм/ шуудуу- Усны урсгалыг тогтворжуулж,
фонд үүсгэснээр усны шүүрэлтийг хянах боломжтой
болно.
4.4.11 Температур хэмжих төхөөрөмж- Масс
бетонд температурын хэмжилтийн төхөөрөмжийг
бэхжилтийн эхэн үеийн температурын зөрүүг хэмжих
зорилготойгоор ашигладаг. Температурын мэдрэгчийг
бэхжилтээс хойшхи үеийн бүтээцийн гадаргуу дахь
хөлдөлт гэсэлтийн мөчлөгийн тоо, хөлдөлтийн гүн
зэргийг хэмжинэ (УНАЭТ 2007). Температур хэмжих
төхөөрөмжид термометр, хэт улаан туяаны термометр,
термопар, термистор, эсэргүүцлийн термометр зэрэг
орно. Эдгээр төхөөрөмжийг бүтээцэд суурилуулж,
бүтээц дээр байрлуулж, эсвэл бүтээцийн ойролцоо
байршуулан ашигладаг. Сүүлийн үеийн төхөөрөмжүүд
нь хэмжилтийг зайнаас хянах, зайнаас удирдах
боломжтой болсон.
4.4.12 Эгцлүүр- Эгцлүүрийн тусламжтайгаар шугамын
доод бүс ба дээд бүсний хоорон дахь харьцангуй
шилжилт байгаа эсэхийг тодорхойлог хүндрүүлэгч юм.
Томоохон хэмжээний бүтээцийн хэмжилтэд оптик
эгцлүүр ашигладаг.
4.5- Үл эвдэх туршилт
ACI 228.1R-д шинэ болон хуучин бетон бүтээцийн бат
бэхийг үнэлэх аргачлалын талаар заасан байдаг. Үүнд
доорхи төрлийн туршилтын аргуудыг авч хэлэлцэнэ.
a. Хатуулгийн тоо (ASTM C805/ C805M)
b. Цохилт тэсвэрлэлт (ASTM C803/ C803M)
c. Сугалах туршилт (ASTM C900)
d. Хэт авианы импульсын арга (ASTM C1074)
e. Арчилгааны нөхцлийн дагуу бетоны бат бэхийг
тодорхойлох арга (ASTM C1074)
f. Талбайн туршилтын цилиндр (ASTM C873/C873M)
ACI 228.1R- д дээрхи туршилтуудын хэрэглэгдэх цар
хүрээ, тоон боловсруулалтын хийх оновчтой арга, бат
бэхийн хамаарал, турлитын талаархи дэлгэрэнгүй
тайлбар ба туршилт тус бүрд тохирсон тайлан бэлтгэх
талаар авч үздэг.
ACI 228.2R- д бетон болон арматурчлалын туршилт,
үнэлгээний талаар хэлэлцдэг бөгөөд доорхи төрлийн
туршилтууд, тэдгээрийн хэрэглээ багтана. Үүнд:
1. Нүдэн үзлэг
2. Хүчдэл тодорхойлох долгионы арга
3. Хүлээн авагч хооронд хэт авианы багажаар турших
4. Хэт авианы эхо
5. Хэт авианы томографи
6. Доргионы эхо
7. Гадаргуугийн долгионы спектр туршилт
8. Хариу импульсийн арга
9. Цуурайны арга
10. Гүн суурийн хүчдэл тодорхойлох долгионы арга
11. Цөмийн шинжилгээ
12. Цахилгаан соронзон долгионы туршилт
13. Цохилт тэсвэрлэлт
9
14. Хэт ягаан туяагаар температур хэмжих
15. Радарын арга
ACI 228.2R- д үл эвдэх туршилт гүйцэтгэх төлөвлөгөө,
гүйцэтгэлийн талаар дэлгэрэнгүй авч үздэг бөгөөд
бетон шинжилгээ гүйцэтгэж байгаа шинжээч талбайн
шинжилгээг гүйцэтгэхийн өмнө урьдчилж ACI 228.1R,
ACI 228.2R стандартуудыг зайлшгүй уншиж, танилцсан
байх шаардлагатай. Учир нь үл эвдэх туршилт бүрд
өөрийн гэсэн давуу болон сул тал байх ба тэдгээрийг
зөв цар хүрээнд ашиглах тодорхой мэдлэгтэй байхыг
шинжээчээс шаарддаг.
4.6- Ус нэвчүүлэлтийн хяналт
Ус нэвчүүлэлт гэдэг нь бетон дахь нүх болоод ан
цавын дагууд шингэн нэвчих үзэгдэл юм. Зарим
бүтээцийг ус нэвчүүлэлтээс хамгаалах зорилгоор
тооцооны шатанд тодорхой арга хэмжээнүүдийг
авахаар тусгасан байдаг. Өөрөөр хэлбэл ус
нэвчүүлэлтийг зогсоох тэлдэг материалаар бетон
заадлыг чигжих, чигжээс ашиглах, ус зайлуулах нүх
гаргах, ус зайлуулах галлерейн систем төлөвлөх зэрэг
системүүдийг зураг төсөлд тусгаж өгсөн байдаг. Дээр
дурдсан хамгаалах арга хэмжээг ашигласан
тохиолдолд функциональ төлөвлөлтийн дагуу
ашиглагдаж байгаа эсэхийг шалгах шаардлагатай. Мөн
бүтээцийн орчны нөлөөнд тэсвэртэй байдал, цуллаг
чанар, ус нөөцлөх байгууламжийн хувьд ашиглалтын
горим зэрэг нь ус нэвчүүлэлттэй шууд хамааралтай
функциуд болно. Усны хөдөлгөөн зогсоох тэлдэг
материалын хажуугаар, хэвтээ болон босоо угсралтын
заадсаар, хяналтын заадсаар, ан цавын дагууд, бетон
бүтээц болон бусад бүтээцийн заагаар, болтны нүх,
бетонд суурилуулсан бусад эд ангиудын орчимд, чанар
муутай цутгагдсан хэсгүүдэд ус шүүрэлт түлхүүтэй
ажиглагддаг.
Ус нэвчүүлэлтийг тодорхойлох хэд хэдэн арга
байдаг. Эдгээр нь ихэвчлэн нээлттэй хоолойн усны
урсацыг ашиглан ус нэвчүүлэлтийг суваг, цөөрмийн
тусламжтайгаар хэмжих зарчмыг баримталдаг.
Дөрвөлжин, гурвалжин, трапец хэлбэрийн хаалтын
тусламжтайгаар цөөрөмд ирэх усны урсацыг
боогдуулж, тогтворжуулна. Мөн үүнтэй ижил паршалл,
трапец, нээлттэй призм хэлбэрийн урсны урсацад саад
бага учруулах шуудуунуудын тусламжтайгаар
хуримтлагдсан усны гүн, эзэлхүүнийг хэмжин, бодит
харьцуулалтыг хийж, шүүрэлтийн утгыг тодорхойлдог.
Шүүрэлтийн нөлөөгөөр бүтээцийн хэсгүүдэд хэт их
гидростатик даралт үүсэх, химийн нөлөөнд автах,
арматурчлал зэврэх, хөндийлж үүсэх зэрэг сөрөг
нөлөөллүүд явагдах ба бетонд хэт их ус нэвчсэний
улмаас хөлдөөлт гэсгээлтийн орчилд хялбархан
механик гэмтэлд ордог. Шүүрэлтээр ялгарсан усны
химийн идэвхийг шинжлэх шаардлагатай. Хөрсөн
дээгүүр урсах, бүтээцээр дамжих үеүүдэд усны шинж
чанар хэрхэн хувирсныг сайтар тодорхойлох
шаардлагатай. Энэ нь ерөнхий үнэлгээнд чухал ач
холбогдолтой. Лабораторийн шинжилгээгээр
тодорхойлсон химийн тоо хэмжээ, төрлийг эрс өөрчилж
чаддаг тул бүтээцээс шүүрсэн уснаас авсан дээжүүд
бохирдуулагч бодис агуулагдаагүй байх хэрэгтэй.
 10 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Нэвчиж буй усны температурыг резервуар дахь усны
температуртай харьцуулан хэмжих шаардлагатай.
Шүүрэлтийн явцад усны шинж чанар хэрхэн хувирч
байгааг тодорхойлох туршилтыг усанд уусгасан
будагны тусламжтайгаар, шаардлагатай байршлуудад
хийнэ. Энэ нь нэвчилтийн хурд тодорхойлох,
нэвчилтийн байршлыг илрүүлэхэд чухал ач
холбогдолтой. Тухайн туршилтад улсын стандартаар
баталгаажсан материал ашиглах шаардлагатай.
БҮЛЭГ 5- ДЭЭЖ АВАХ,
ЛАБОРАТОРИЙН ТУРШИЛТ
Ажиглалт хийх боломжгүй газруудад өрөмдлөгийн
цилиндр шоон сорьц авснаар хамгийн бодитой үр дүнг
гаргадаг. Гүнд өрөмдлөг хийхэд өртөг өндөртэй боловч
бетон цөмийн шинж чанарыг тодорхойлох нь түүнээс
илүү ач холбогдолтой.
Бетоны ил гарсан хэсэг дээр илэрсэн согог нь бетоны
төлөв байдалд физик болон химийн шинж чанарын
өөрчлөлт гарсан эсэх тал дээр асуудал дэвшүүлэхээс
хэтрэхгүй. Дээрхи согог гэдэгт гадаргуугийн арзайлт,
угаагдалт, хээлсэн хагарал, хөлдөлт гэсгээлтээс
шалтгаалсан гэмтэлүүд орох ба илрүүлсэн тохиолдолд
өрөмдлөгийн аргаар цилиндр сорьц бэлтгэж шинжлэх
шаардлагатай байж болох юм.
Нэг туршилт шинжилгээ гүйцэтгэхэд нилээдгүй хэдэн
сорьц хэрэгтэй болох ба бэлтгэсэн сорьцыг
зориулалтын технологиор арчлах шаардлагатай. Ямар
ч тохиолдолд өрөмдлөгийн ажлыг арматурчлал
дайруулж хийж болохгүй ба арматурын байршлыг
өрөмдлөгийн өмнө үл эвдэх аргаар зайлшгүй
илрүүлсэн байх хэрэгэтэй. ASTM C823/C823M
стандартын дагуу бетон сорьц бэлтгэх хамгийн бага
зузаан 0.6мм байдаг.
Зарим тохиолдолд өрөмдлөгийн дээжийг бетоны
цуллаг чанарыг үнэлэхэд ашиглах ба суурийн
шинжилгээ гүйцэтгэхийн тулд өрөмдөх нь ч бий.
Өрөмдлөгийн нүхийг үл эвдэх туршилтанд,
инклинометрийн суурилуулалтанд ч ашиглаж болно.
Сорьцын диаметрийг туршилтын зориулалтаас
шалтгаалан тогтоодог. Шахалтын бат бэх, уян
харимхайн модуль тодорхойлох зэрэгт дүүргэгчийн
нэрлэсэн диаметрээс гурав дахин их, хамигийн багадаа
хоёр дахин их байх хэрэгтэй. Гэсэн хэдий ч туршилт
хийх өртгөөс шалтгаалан 150мм хүртэлхи диаметр
бүхий дүүргэгчтэй бетонд туршилтын төвөгшил, өртөг
өндөр байдаг тул 200-250мм диаметртэй цилиндр
сорьц өрөмдөж авдаг.
Өрөмдлөгийн нүхнээс авсан цилиндр сорьцод
холбогдолтойгоор нүхний ерөнхий мэдээлэл,
гадаргуугийн төлөв байдал, эргэн тойрон дахь
ажиглагдахуйц согогийн илэрсэн гүн, гадаргуугийн ан
цав, бүтээцээс нэвчиж, ялгарсан хэвийн бус тунадас,
өнгөний өөрчлөлт, нүхний хэмжээ болон тархац,
ажиглагдсан угсралтын заадсын байршил, суурь ба
бусад бүтээцтэй хэрхэн холбогдож байгаа талаархи
тодорхойлолтуудыг геологийн цооногийн өрөмдлөгийн
шинжилгээтэй адил байдлаар тэмдэглэж, бүртгэлжүүлнэ.
ftQJn
reproduction��or
Өрөмдлөгийн явцад гэмтсэн цилиндрийн хэсэг, гүнийг
мөн тэмдэглэх хэрэгтэй ба цилиндр дээжийн
шинжилгээнд 5.2-т заасан шинжилгээний аргачлалыг
хамтатган ашиглана.
Өрөмдлөгийн нүхнээс цилиндр дээжийг гаргаж авсан
даруйд нүхний байршил, гүн, дээд, доод талыг ялгасан
тэмдэглэгээ зэрэг дээжтэй холбоотой мэдээллүүдийг
тэмдэглэж өгөх ба хамгаалалтын хайрцагт хадгалан,
хатахаас сэргийлнэ. Цилиндр дээжийг цаг агаарын
үйлчлэлээс, ялангуяа бүрэн хатаагүй үед хөлдөлтөөс
хамгаалах шаардлагатай. Хамгаалалтын метал хайрцаг
нь чийглэгийг нэгэн хэмжээнд барьж байхуйц байвал
зохино.
5.1.1 Өрөмдлөгийн цилиндр сорьцын тусламжтайгаар
бетон бүтээцийн бат бэх болон уян харимхайн шинж
чанар тодорхойлох туршилтын процедурыг дор 5.1.1.1-
5.1.1.3 хэсгүүдэд авч үзье.
5.1.1.1 Стандарт туршилт- Дор дурдсан ASTM
Америкийн Стандарт Туршилтын холбооны туршилтын
процедуруудыг бүтээцийн физик шинж чанарын
тодорхойлолтод ашигладаг. Үүнд: ASTM C42/C42M -д
суналт шахалтын бат бэх тодорхойлох ASTM C215- д
уян харимхайн модуль буюу Юнгийн модуль
тодорхойлох ASTM C469/C469- Уян харихайн модуль
тодорхойлох статик туршилт буюу Пуассоны
коэффициент тодорхойлох туршилтууд тус тус
хамаарна.
5.1.1.2 Динамик ачааллын туршилт- Хугацаанаас
хамаарсан суналт-шахалтын ачааллын болон
тэдгээрийг ачааллаж, суллах орчилоос тогтсон статик
дамнуруу, цилиндрийн туршилтууд багтана. Жишээ нь
газар хөдлөлт болон төрөл бүрийн тэсрэлтийн үйлчлэл
дэхь бетоны чадавхийг тодорхойлох зорилготойгоор
ашиглагддаг.
7-300Гц давтамжийн динамик ачааллын нөлөөнд
бетоны шилжисхийлтийн эсэргүүцэл энгийн статик
ачааллаас даруй 50-80 хувиар илүү байдаг. (Хансэн
1961; Чун 1978)
(Маляар, Росс 1998) судалгаанаас харахад динамик
ачааллын хурдатгал ихэсхэд динамик өсөлтийн
коэффициент ихэсдэг нь харагддаг ба динамик
өсгөлтийн коффициентийг газар хөдлөл, тэсрэлт гэх мэт
тооцоо хийсэн динамик ачаалын төрлөөс хамааруулан
тодорхойлдог.
5.1.1.3 Газар хөдлөлт- Газар хөдлөлтийн ачаалал
гэдэг нь 1-10Гц давтамжтай суналт-шахалтын орчил
бүхий динамик ачааллын төрөл юм. Нэг хэлбэрийн
үргэлжлэх оргил хугацаа 0.25-0.025 секунд байна. Үүнд
хэлбэлзлийн давтамжаас илүүтэйгээр хүчдэлийн хувийг
чухалчилж үздэг.
Динамик туршилтын үр дүн нь бетон сорьцын
чийглэгийн нөхцөлтэй шууд хамааралтай байдаг.
Сунгалт, шахалтын бат бэх тодорхойлох энгийн статик
туршилтын үед чийглэг ихтэй (ханасан) бетон сорьцыг
хатаасан сорьцтой харьцуулахад бат бэх бага байдаг.
Гэсэн хэдий ч усанд ханасан бетон сорьцын энгийн
статик туршилтын үед ачааллын хугацааг 0.25-0.025
секунд байхаар тохируулахад бат бэхийн утга даруй 30
хувиар өсдөг нь хүчдэлийн хувийг тооцоонд чухалчилж
үзэх шаардлагатай болохыг харуулж байгаа хэрэг билээ.
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Энэ талаар хийсэн бусад судалгаа (Кириллов 1977)-ны
үр дүнг харахад ачааллын хурд өөрчлөгдөхөд бат бэх
мөн 30-50 хувиар ихэсч байгаатай танилцаж болно.
Түүнчлэн (Рафел 1984) судалгаанаас харахад боомтын
сорьцын шинжилгээний бат бэх шууд сунгах туршилтад
66 хувиар, шахалтын багажаар сунгах хүчдэл
тодорхойлох туршилтад 45 хувиар тус тус өссөн байна.
Цилиндр сорьцын чийглэгийн нөхцлийг бодит
байдалтай симуляци утгыг илэрхийлэх ижил шинж
чанартайгаар хадгалж бэлдсэн байна.
5.2- Петрографийн туршилт (ASTM C8566)
Петрографийн шинжилгээг албан ёсны зөвшөөрөл,
сертификаттай мэргэжлийн шинжээч гүйцэтгэнэ.
Барилга байгууламжийн ажил гүйцэтгэлийн өмнөх,
гүйцэтгэлийн үеийн, нөхцөл байдлын талаархи Бүлэг 3,
4-т дурдсан тайлан мэдээллүүдтэй танилцаж, бетон
дээж авах талаар зөвлөгөөг өгнө.
5.2.1 Дээж авах - Бетоны үнэлгээ, шинжилгээнд
ашиглагдах дээж нь тухайн бүтээцийн шинж чанарын
бодит мэдээллийг өгч чадахуйц байх ёстой. Дээж
авахдаа магадлалт ба магадлалт буюу санамсаргүй
түүвэрлэлтийн аргаар авна. Магадлалт түүврийг
ажиглагдсан материалын сайн ба муу төлвийг
харьцуулж, эсвэл бүтээцийн эвдрэлтэй хэсгийг
тэмдэглэх зорилгоор ашигладаг ба бүтээцийн шинж
чанарыг тодорхойлоход ихэвчлэн санаандгүй түүврийн
аргыг ашигладаг. Сорьц авах байршил, тоог Бүлэг 3, 4-д
зааварласан байгаа. Туршилтын үр дүнг хэт сайн, эсвэл
хэт муу байлгахгүйн тулд сорьцыг обьектив байдлаар
цуглуулна. Бүтээцийн шинж чанарыг зөв тодорхойлохын
тулд талбайгаас авсан дээжийг бохирдол гэмтлээс
хамгаалах хэрэгтэй. Өрөмдлөгийн аргаар бетон сорьц
авахыг түлхүү зөвлөдөг. Учир нь цохилтын аргаар
бетоныг шинжилхэд бетоны ан цавын өргөнийг нэмэх,
бетоныг нэмж хагалах зэрэг сул талтай бөгөөд бетоны
шинж чанарыг бодитоор илэрхийлэх боломжгүй юм.
Ан цав, цементийн шингэний ялгаралт, цемент ба
дүүргэгчийн урвал болон бусад хүчин зүйлүүдийн
нөлөөллөөс шалтгаалж бүтээцийн гүн дэхь бетон
гадаргуугаас өөр шинж чанар үзүүлдэг тул аль алинаас
нь дээж авах хэрэгтэй. Петрографийн бүх шинжилгээг
хийхэд хүрэлцээтэй байхаар дээж авах бөгөөд туршилт
бүрд суналт шахалтын туршилт хийгдээгүй шинэ дээж
ашиглана.
5.2.2 Нүдэн үзлэг- Нүд, томруулдаг шил, дуран авайн
тусламжтайгаар ан цав, нүх, хөндийлж, арзайлт, хүйтэн
залгаас зэрэг гадаргуугийн төлөв байдлыг тодорхойх
зорилготой урьдчилсан үзлэгүүд үүнд багтана.
Нүдэн үзлэгийн тусламжтайгаар дор дурдсан үзлэг
шинжилгээнүүдийг гүйцэтгэж болдог. Үүнд:
a. Дүүргэгчийн нөхцөл байдал
b. Цемент-дүүргэгчийн урвалжилт
c. Цементийн шингэний бусад нэгдэлтэй холигдсон
байдал
d. Бетоны нэгэн төрлийн байдал
e. Шинэхэн бетоны цементийн шингэний ялгарал,
аргууншилт
11
f) Зэврэлт
g) Хагарал, түүний тархалт
h) Сүвшилт
i) Бохирдуулагч бодис байгаа эсэх гэх мэт.
Нүдэн үзлэгийн нэг хэсэг болгож бүр илүү дэлгэрэнгүй
микроскопын шинжилгээг тухайлсан хэсэг дээр хийж,
калтеметийн нарийвчилсан үзлэг, дүүргэгчийн
дэлгэрэнгүй шинжилгээ хийнэ.
5.2.3 Петрографийн микроскопи- Петрографийн
шинжилгээнд зориулсан нарийн хэсгийн тусламжтайгаар
бетонд гэрэл нэвчүүлэн 1000х, 2000х дахин ихэсгэсэн
микроскопын үзлэг хийх боломж олгодог ба дараахь
төрлийн шинжилгээг хийх боломжтой.
a. Том ба жижиг дүүргэгчийн бүрэлдэхүүн
b. Цемент-дүүргэгчийн урвалын шинжилгээ
c. Усанд уусаагүй цементийн эзлэх хувь
d. Химийн нэмэлтийн орц гэх мэт.
Зүсэлт хийсэн хэсгийн ором болон дүүргэгчдийн
ширхэглэл нарийн харагдахуйц гадаргууг ASTM
C457/457M стандартын дагуу агаарын агууламж
тодорхойлох, сүвэрхэгшил тодорхойлох туршилтын
зорилгоор ашигладаг. Энэхүү аргыг мөн дүүргэгч
материал, цементийн шингэн, сүвэрхэг хэсгийн
эзэлхүүн тодорхойлох зорилгоор ашигладаг.
5.2.4 Петрографийн бусад шинжилгээ- Зарим
тохиолдолд микроскопоос гадна рентгэн туяа,
дифференциал дулааны шинжилгээг нарийн ширхэгтэй
материалын шинж чанар тодорхойлоход ашиглах нь
бий.
5.3- Химийн шинжилгээ
Бетон дахь цементийн агууламж тодорхойлох (ASTM
C1084 стандартын), органик бус нэмэлтийн агууламж
тогтоох зэрэг хэд хэдэн зорилгоор химийн шинжилгээ
хийгддэг.
Одоогоор нэгдсэн мөрдлөгө болгон ашиглаж буй
органик нэмэлтийн агууламж тодорхойлох туршилтын
арга хараахан батлагдаагуй байгаа боловч зарим
лабораторид энэ төрлийн туршилтыг хийлгэх
боломжтой.
Химийн шинжилгээгээр хамгийн хялбар тодорхойлох
боломжтой бетоны нэмэлт бол кальцийн хлорид юм.
Бетоны насжилтын 2 жилээс хойшхи хугацаанд
портланд цемент дахь лигносульфонатын задралаар
үүссэн бодисыг усанд уусган флюресцентийн аргаар
илрүүлж болно. Энэхүү арга нь тоон үзүүлэлтийг
илтгэхгүй боловч цементийн агууламжийн 0.1 хувь
хүртэлхи лигносульфонатыг илрүүлэхэд хангалттай тус
болдог.Органик нэгдлүүдийг тодорхойлох өшөө аргууд
байдаг хэдий ч стандарт туршлага болж
баталгаажаагүй байдаг.
Бетон нь өөртөө хольц бэлтгэх, бэхжих, зуурах
үеүүдэд янз бүрийн органик болон органик бус
нэгдлүүдийг агуулж байж болох ба тэдгээрээс органик
бус нэгдлүүдийг тодорхойлоход ашигладаг хангалттай
олон тооны батлагдсан сонгодог аналитик аргууд байдаг.
��
OCI j.
OC 1 .. . •
 12 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Бетонд химийн нэгдэл зориудаар оруулсан тохиолдолд
ялгаж танихад төвөгтэй болдог. Мөн газрын тос, замаг
зэрэг тогтоцууд нь химийн шинжилгээг будлиулдаг.
Химийн нөлөөллийн талаар нэмэлтээр (Керхгоф 2007)-г
үзэж танилцах нь зүйтэй.
5.4- Физик туршилт
ASTM C666/C666M-д бетон сорьцын хөлдөлт болон
хөлдөлт-гэсэлтийн туршилт хийх талаар стандартчилсан
байдаг. Дүүргэгчийн шүлтжих урвалын үед бетон
тэлэлтийн туршилт хийж болно. Зарим тохиолдолд
эдгээр туршилтыг урвалыг үргэлжлүүлэхэд шүлтийн
хэмжээ хангалттай байгаа эсэхийг тодорхойлох
зорилгоор хийнэ.
5.5- Тайлан
Лабораторийн туршилт шинжилгээний үр дүнг
тайлагнахдаа дараахь мэдээллүүдийг багтаасан байна.
a. Өрөмдлөгийн сорьц авсан зүг чиг, байршил, огтлол
b. Хийгдсэн физик, химийн туршилтын жагсаалт, үр дүн
c. Туршсан цилиндрийн фото зураг, шаардлагатай
нимгэн хэсгийн фотомикрографик зураглал
d. Туршилтын үр дүнд суурилсан бетоны нөхцөл
байдлын үнэлгээ
БҮЛЭГ 6- ЭВДРЭЛ
6.1 Бүтээцийн шинж чанар доройтох
Бүтээцийн үнэлгээг гаргасан ихэнхи туршлагаас
харахад бетоны шинж чанар зөвхөн нэг эх сурвалжаас
хамаарч доройтоогүй байдаг. Тэдгээрийн шалтгаан,
бүтээцийн шинж чанарт хэрхэн нөлөөлж байгаа
талаархи үнэлгээ, бүтээцийн засвар үйлчилгээ үзүүлэх
хугацаа, шаардлагатай засвар, үйлчилгээний төрөл
зэргийг тодорхойлох ёстой. Хамгийн их тохиолдолддог
бүтээцийн эвдрэл, гэмтлийн төрлүүдийн талаар
6.1.1-6.1.7д дэлгэрэнгүй тайлбарлалаа.
6.1.1 Бетоны тэлэлт агшилттай холбоотой ан цав-
Ан цав нь төлвийн хувьд чиглэл тодорхой, тодорхой бус
янз бүрийн байдлаар үүсдэг. Илэрцийн хувьд ихэвчлэн
гүехэн, хэдхэн миллиметрийн өргөнтэй, зарим
тохиолдолд долгионы аргаар ч тодорхойлох боломжгүй
нягт шахагдсан байдаг. Ан цав бүрэн хэмжээгээр
нээгдсэн тохиолдолд ан цавын өргөнийг хэт авианы
импульсын арга, цохилтын эхо шинжилгээ, гадаргуугийн
хариу спектрийн аргаар тодорхойлох боломжтой.
Арматургүй бетон бүтээцийн хувьд температурын
үйлчлэлтэй ан цаваас шалтгаалж нийт өргөний дагууд
тархсан хагарал үүсэх магадлал өндөр байдаг бол
гадаргууд ойрхон арматур байрласан үед ан цаваас
шалтгаалсан ус нэвчилт явагдаж, үр дүнд нь зэврэлт,
өнгө хувирал, нүүрсхүчлийн давхар ислээр баяжих зэрэг
сөрөг нөлөөлөл ажиглагдана. ACI 222R стандартад
арматурын зэврэлтийн талаар тухайлчлан авч үздэг.
Бэжилтээс шалтгаалсан гадаргуугийн агшилтын ан цав
нь ортогональ ба блокчилсон хэлбэрээр явагддаг
бөгөөд цутгалтын турш, цутгалтаас хойшид ижилхэн
илэрцтэй байдаг тул температурын үйлчлэлтэй ан
цаваас ялгаж ойлгох хэрэгтэй. Барилга угсралтын
технологи ба бүтээцлэлийн онцлогоос шалтгаалсан ан
цавууд нь илэрцийн хувьд ижил байж болох хэдий ч үр
дүнгийн хувьд эрс тэс шинж чанаруудтай байдаг тул эх
сурвалж, шалтгааныг нарийвчлан судлах шаардлагатай.
ftQJn
reproduction��or
6.1.2 Бүтээцийн ан цав- Дээрхи ангиллын ан цавууд
нь тооцооноос давсан ачаалал, эсвэл бат бэх
хангалтгүйгээс шалтгаалж үүсдэг. Бүтээцийн тооцоог
дахин нягтлах, эсвэл шинээр хийх зарчмаар
найдваржилтыг шалгадаг. Удаан хугацааны
үйлчлэлтэй тасралтгүй ачааллын улмаас ан цав
ихэнхи тохиолдолд нэмж нээгдэх хандлагатай байдаг.
Өрөмдлөгийн цилиндр сорьцоор дээж авч, эсвэл ижил
төстэй талбайн туршилтаар бат бэхийн болон уян
харимхайн модулийн өөрчлөлтийг тогтоодог. Тэдгээр
шинжилгээний үр дүнг магадлалт болон тооцооны бат
бэхтэй харьцуулж дүгнэлт гаргавал тохиромжтой.
6.1.3 Өгөршил, арзайлт, хоосон орон зай үүсэлт-
Бетоны гадаргуу 12м/с болон түүнээс өндөр хурдтай
усны урсгалаас болж эвдэрдэг. Зарим тохиолдолд
үүнээс бага хурдтай усны урсгал ч эвдлэх боломжтой.
ACI 207.6R-д гидравликийн барилга, байгууламжийн
элэгдлийн талаар авч үзнэ. Эсрэг даралтын нөлөөгөөр
усанд агаарын бөмбөлөгүүд үүсч, дүүргэгч болон
зуурмагын хатуу хэсгээс угааж зайлуулах замаар бетон
бүтээцийг элэгдэлд оруулах ба үр дүнд нь бетонд
хоосон орон зай үүсдэг. Тэгш бус гадаргуу, усны
урсгалын чиглэл өөрчлөгдөх, тооцоологдоогүй нөхцөл
байдал гэнэт гарч ирэх зэргээс шалтгаалан бетонд
хоосон орон зай үүсэх эсдэл улам нэмэгддэг.
Бетоны өгөршил гэдэг нь хатуу хэсгүүдэд
барьцалдсан сул хэсгүүд зайлуулагдсанаар үүсдэг.
Шинж тэмдгийн хувьд ил гарсан хатуу хэсгүүдэд шовх
орой үүссэн байдалтайгаар харагддаг. Хоосон орон зай
үүсэлттэй харьцуулахад арзгар хэсгийн талбай
багатай, тэгш хэм муутэй байна.
Бетон бүтээцийн харьцангуй бага талбайд чулуу,
арматур, мөс зэрэг хатуу биетүүдийн үрэлтийн
нөлөөгөөр арзайлт үүсдэг. Хугацааны туршид эдгээр
материалуудаас бетон гадаргууд том нүх үүсгэж,
хоосон орон зай үүсэх явц бетоны гүнийг нэвтлэх
хүртэл үргэлжилсээр байдаг. Хурдтай, томоохон
хэмжээний хаягдал арзайлтыг улам хурдасгадаг.
6.1.4 Цемент-дүүргэгчийн урвал- ACI 201.1R ба ACI
221.1R-д шүлтжих урвалын талаар дэлгэрэнгүй авч
үзнэ. Дүүргэгчийн ширхэгүүдийн эргэн тойронд шүлт-
цахиурын, шүлт- карбонатын урвалуудын аль аль нь
явагдаж байдаг (Хансэн 1966; Тээврийн Судалгааны
Хэлтэс 1964; Томоохон Боомтуудын Холбоо 1995 ).
Аль алиных нь үр дүнд эзэлхүүн тэлэлт үүсдэг.
Нөлөөллийн далайц нь дүүргэгчийн эрдсийн агууламж,
цементит материалын шүлтлэг хэсгийн эзлэх хувь,
чийглэгийн хэмжээ, бүтээцийн насжилтаас хамааран
харилцан адилгүй байдаг. Энэ төрлийн ан цав нь
гадаргуу дээр болон нимгэн бүтээцэд, эсвэл гурван
тэнхлэгийн дагуу хөшүүн холбогдоогүй чөлөөт
бүтээцүүдэд түлхүү ажиглагддаг. Бүтээцэд цааш үүсэх
тэлэлт, цаашдын ашиглалтын хугацаа тодорхойлох
нарийвчилсан тооцоолол хийх боломжтой. Зарим
тохиолдолд нэрсэн усаар зуурсан бетон сорьцыг
шүлтлэг чанар ихтэй бетонтой харьцуулан шаашид
үүсэх тэлэлтийг тооцоолдог. Тэлэлт бууруулах арга
хэмжээг бүтээцийн бат бэх, уян харимхай чанарыг
муудуулахгүйгээр тодорхой цар хүрээнд авч, гүйцэтгэнэ.
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Үүссэн ан цавыг үл агших бетон зуурмаг ба тохиромжтой
чигжээсээр битүүлж, ус үл нэвчүүлэх гадаргуу үүсгэснээр
бетонд чийг нэвчиж урвалжилт явагдахаас сэргийлж
чадна. Гэвч зарим тохиолдолд бүтээцийн шинж чанарыг
сайжруулах зорилгоор ч ашигладаг.
6.1.5 Бусад тэлэх урвал- Цахиур-шүлтийн урвал ба
шүлт-карбонатын урвалаас гадна кальцийн
сульфалюминатийн урвалын нөлөөллөөс шалтгаалан
тэлэлт үүсдэг. Мөн магнийн хэт их хэмжээнээс тэлэлт
үүсч, шохойг чөлөөлдөг талууд ч бий.
6.1.6 Орчны доройтол- Суурь болон бүтээцтэй
харьцах усны бүтцэд орших тохиромжтой хэмжээнээс
давсан хортой химийн бодисууд нь гадаргуугийн хээлсэн
ан цавын орчимд ууссан байдлаар ялгарч харагдах,
зуурмагийг задлах, хэт тэлэлт өгөх зэрэг байдлаар согог
үүсгэнэ. Хамгийн түгээмэл тохиолдол нь хөрс, гол,
давстай усанд байх натри, кальци, эсвэл магнийн
сульфат юм. Хүчил, давс зэрэг төрөл бүрийн
материалаас үзүүлэх хортой нөлөөллүүдийг ACI 20l.IR-д
тайлбарласан болно.
Бетоны усанд автсан гадаргуугаас шохойн лагшин
урссаны улмаас бат бэх 50 хүртэл хувиар унаж болох ба
энэ нь зөвхөн 6мм хүртэл гүнд нөлөөлнө. Дээрхи үзэгдэл
нь тунгалаг усанд илүү хүчтэй явагдах бол
температураас хамааран буурдаг. Зөвхөн шохой л
халуун уснаас илүү хүйтэн усанд хурдан уусдаг.
Сүүлийн 50 жилд бүх масс бетоны ажлыг агааржуулах
нэмэлттэйгээр гүйцэтгэсэн нь нэг талаас хөлдөөлт
гэсгээлтийн нөлөөлөл тэсвэршилтийг нэмэгдүүлдэг
хэдий ч нөгөө талаар дээр дурдсан байдлаар бетоны
шинж чанарыг доройтуулах эрсдэлийг би болгодог.
Бетоны ажил гүйцэтгэх явцад агаарын агууламжын
хэмжээг тохиромжгүй байдлаар сонгох, хөлдөлт-
гэсэлтэнд тэсвэр муутай усанд хэт ханасан дүүргэгч
ашиглах нь дээрхи эрсдэлийг бодитой болгож, үр дүнд
нь бүтээцийн ирмэг орчмын ойрхон байрлалтай ан
цавууд үүсдэг. Ан цав, нүх нэмэгдэх тусам тэрүүгээр
нэвчсэн ус хөлдөх, гэсэх орчилд хагарал, ан цавыг
тогтмол нэмсээр байх юм. Булдаж нягтруулах
технологоор бетоны ажил гүйцэтгэх үед агаар оруулах
нэмэлт ашиглагддаггүй.
6.1.7 Дулааны Ба физикийн шинж чанар- Ачааллын
хэмжээ, чиглэлийг тодорхойлох эсвэл бүтээцийн
тогтвортой байдлыг үнэлэхдээ одоо байгаа бүтээцийн
суналтын бат бэх, шахалтын бат бэх, уян харимхайн
модулийг тодорхойлох шаардлага тулгардаг. Эдгээр
өгөгдлүүдийг одоо байгаа бүтээцээс авсан өрөмдлөгийн
дээжээс боловсруулах нь хамгийн найдвартай байдаг.
Тооцоонд агшилтын бат бэх, дулаан тэлэлтийн
коэффициент, дүүргэгчийн төрөл болон чийглэгийн
агууламж, Пуассоны коэффициентийг тодорхойлохдоо
мөн өрөмдлөгийн аргаар авсан дээжийг ашиглан, шууд
ба урвуу хамааралтай физик тооцооллоор тодорхойлж
болно.
6.2- Сэргээн засварлах арга хэмжээ- Эвдрэл, гэмтлийг
үнэлж тодорхойлсны дараа тохиромжтой засварлах арга
ажиллагааны талаар тайлбар, зөвлөмж гаргах хэрэгтэй.
13
Зөвлөмжүүдийн зорилго нь бүтцийн инженер
шаардлагатай гэж үзсэн тохиолдолд эвдрэлийн явцыг
саатуулах, нөхөн сэргээх, нэвчилтээс урьдчилан
сэргийлэх, бүтээцийн тогтвортой байдлыг хадгалахад
чиглэсэн оновчтой хувилбаруудыг танилцуулах явдал
юм.
Бүтээцийн шинж чанарыг хадгалсан геометр алдааг
засварлах зориулалттай материал сонгох нь хамгийн
төвөгтэй ажилбаруудын нэг байдаг. Засварын материалд
чийглэгтэй холбоотой эзэлхүүний өөрчлөлтөөс
шалтгаалан олон төрлийн асуудал үүсдэг. Үүнд: Агшилт
үүсэх, ачаалал даах чадвар алдагдах, арматур болон
суурилуулсан метал эд ангиуд зэврэх, харагдах байдалд
согог илрэх зэрэг хамаарна. Бэхжих үедээ хамгийн бага
агшдаг материал сонгох шаардлагатай (Эммонс 1993).
6.2.1 Засвар үйлчилгээ үзүүлэх хуваарь тодорхойлох-
Бүтээцийн нэгэн төрлийн байдал алдагдаж буй байдал,
элэгдлийн хурдыг тооцсоноор цаашид бетон ямар
хугацааны дараа эвдрэх бололцоотойг тодорхойлох ба
тухайн тооцсон хугацааны дотор засварласнаар дээрхи
эрсдэлийг бууруулна.
6.2.2 Бүтээцийн шинж чанарыг доройтуулж буй
нөхцөл байдлыг арилгах- Бүтээцийн шинж чанарт
бодитоор заналхийлж буй химийн бодис гэх мэтийн эх
сурвалжийг устгаснаар бодитоор сэргийлж чадна.
6.2.3 Гадаргуугийн хамгаалалт- Гадаргууг нимгэн
бүрхүүл үүсгэж хамгаалах нь сулавтар нөлөөлөлд л
хамгаалалт болдог. Угтаа бетоны шинж чанар доройтсон
гэсэн бүх хэсгийг хэдэн сантиметр хэмжээтэйгээр хуулан,
чанартай материалаар бүрэх хэрэгтэй. Химийн
идэвхитэй, хөлдөлт-гэсэлтийн орчилд ашиглагдах
боомтын хана, тунелийн гадаргуу зэрэг бүтээцүүдэд
поливинил хлоридын үл барьцалдах хамгаалалтыг
ашигласнаар 10 болон түүнээс олон жилийн туршид
ямарваа нэгэн доголдол гарахгүй эдлэгдэж буй
тохиолдлууд байдаг. Талбайд полимержуулсан бетон
зуурмаг, эпокси цавуу, хэт бага ус цементийн харьцаатай
бетон нь механик элэгдэлт, химийн нөлөөг тэсвэрлэх
шинж чанар давуу байдаг тул чигжээс, дүүргэлтэнд
ашигладаг (Хьютон 1971; Лью 1981).
6.2.4 Бүтээцийн цуллаг байдлыг хангах- Нилээдгүй
өргөн ан цав, дулааны үйлчлэл ба ачааллаас хамаарч ан
цавын өргөн өөрчлөгдөх, их хэмжээний шүүрэл явагдах
зэрэг нь бүтээцийн нэгэн төрлийн байдал алдагдсаны
илрэл болдог хэрэв ан цавын хөдөлгөөний хурд ба
гидростатик даралтын утга бага байвал ан цав тархах
магадлалтай уялдуулан уян харимхай чигжээс, эсвэл үл
агших зуурмагаар нөхөөс хийдэг. Хэт өндөр гидростатик
даралттай үед нэвчилтийг ус зайлуулах систем төлөвлөж
шийддэг. Бүтээцийн тогтвортой байдлын асуудал
яригдсан үед нэмэлтээр хүчитгэлийн систем төлөвлөх
боломжтой. Энэ тохиолдолд арматурчлалыг зэврэлтээс
хамгаалах тал дээр анхаарах хэрэгтэй.
БҮЛЭГ 7- ТАЙЛАН
7.1 Ерөнхий зүйл
Бүтээцийн бодит нөхцөл байдлыг үнэлсэн албан ёсны
тайланг үнэлгээ хийсэн байгууллагаас бэлтгэж, тухайн
байгууламжийг эзэмшигч байгууллага, холбогдох агентлаг,
болон шаардлагатай инженерингийн хэлтсүүдэд илгээнэ.
14 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Үнэлгээний явцад аюултай нөхцөл байдал илэрсэн
тохиолдолд хугацааны алданги үүсгэхээс сэргийлж,
холбогдох этгээдүүдэд цаг тухайд тайлагнавал зохино.
Бетон бүтээцийн тооцооны нөхцөлийг ашиглалтын
үеийн бодит шинж чанартай харьцуулсан байдлаар
үнэлгээг гаргаж, тайлагнана. Хэрэв боломжтой бол
ашиглалтын хугацааг сунгах, бодит чадамжийг
сайжруулах зорилгоор засварын ажил гүйцэтгэх заавар
зөвлөмжийг өгөх шаардлагатай.
7.2- Тайлангийн агуулга
7.2.1 Төслийн тодорхойлолт- Байршлын ерөнхий
төлөвлөгөө, бүтээцийн байгуулалт, огтлол, зүсэлт,
геологийн тогтоцыг харуулсан байх шаардлагатай. Мөн
зориулалт, ашиглалтын шаардлага болоод бүтээцийн
эвдрэл гарсан тохиолдолд учирч болох аюул эрсдэлийн
үнэлгээ, эдийн засгийн хор уршгийн талаар
тайлбарласан байх хэрэгтэй.
7.2.2 Тооцооны шалгуур үзүүлэлт- Үнэлгээг хийсэн
бетон бүтээцийн тооцооны шалгуур үзүүлэлтийг
танилцуулж, үнэлгээг гаргахдаа туршилтын арга, өгөгдөл
шинжлэх арга, аналитик аргын аль тохирохыг, ямар
үндэслэлээр ашигласан талаар тодорхой тайлбарлах
7.2.3 Үнэлгээнд шаардлагатай зүйлсийн жагсаалт:
a) Архивлагдсан бичиг баримтууд
b) Бүтээцийн нүдэн үзлэг
c) Хяналт шалгалтанд ашиглагдаж буй багаж тоног,
төхөөрөмж болоод тэдгээрийн аргачлал, үр дүнд дүн
шинжилгээ хийх
d) Шинээр хийгдсэн туршилт, шинжилгээний дүн
шинжилгээ
7.2.4 Ерөнхий дүгнэлт- Дараахь зүйлсийг багтаана. Үүнд:
a) Яаралтай засвар хийх шаардлагагүй бүтээцийн
үнэлгээ
b) Яаралтай засвар хийх шаардлагатай бүтээцийн үэлгээ
c) Хамааралтай засварлах аргачлал
БҮЛЭГ 8- ХАВСРАЛТ
American Concrete Institute
ACI 201 .1R-08-Guide for Conducting a Visual Inspection of
Concrete in Service
ACI 201.2R-16-Guide to Durable Concrete
ACI 207.6R-17-Report on Erosion of Concrete m Hydraulic
Structures
ACI 221.1 R-98(08)-Report on Alkali Aggregate Reactivity
ACI 222R-01(10)-Protection of Metals in Concrete against
Corrosion
ACI 224R-01(08)-Control of Cracking m Concrete Structures
ACI 224.1 R-07-Causes, Evaluation, and Repair of Cracks
in Concrete Structures
ACI 228.1 R-03-In-Place Methods to Estimate Concrete
Strength
ACI 228.2R-1 3-Report on Nondestructive Test Methods
for Evaluation of Concrete in Structures
ACI 437R-03-Strength Evaluation of Existing Concrete
Buildings
ASTM International
ASTM C42/C42M-16-Standard Test Method for
Obtaining and Testing Drilled Cores and Sawed Beams of
Concrete
ASTM C215-14-Standard Test Method for Fundamental
Transverse, Longitudinal, and Torsional Resonant
Frequencies of Concrete Specimens
ASTM C457/C457M-1 6-Standard Test Method for
Microscopical Determination of Parameters of the Air-Void
System in Hardened Concrete
ASTM C469/C469M-1 4-Standard Test Method for
Static Modulus of Elasticity and Poisson's Ratio of Concrete
in Compression
ASTM C597-1 6 -Standard Test Method for Pulse
Velocity through Concrete
ASTM C6 6 6 /C6 6 6 M-1 5-Standard Test Method for
Resistance of Concrete to Rapid Freezing and Thawing
ASTM C803/C803M-17-Standard Test Method for
Penetration Resistance of Hardened Concrete
ASTM C805/C805M-1 3-Standard Test Method for
Rebound Number of Hardened Concrete
ASTM C823/C823M-1 2(2017)-Standard Practice
for E xamination and Sampling of Hardened Concrete in
Constructions
ASTM C856-17-Standard Practice for Petrographic
Examination of Hardened Concrete
ASTM C873/C873M-1 5-Standard Test Method for
Compressive Strength of Concrete Cylinders Cast in Place
in Cylindrical Molds
ASTM C900-15-Standard Test Method for Pullout
Strength of Hardened Concrete
ASTM C1 074-11-Standard Practice for Estimating
Concrete Strength by the Maturity Method
ASTM C l 084-1 0-Standard Test Method for Portland-
Cement Content of Hardened Hydraulic-Cement Concrete
ASTM C1 1 9 6 -1 4 -Standard Test Method for In Situ
Compressive Stress within Solid Unit Masonry Estimated
Using Flatjack Measurements
ASTM C1 1 97-1 4-Standard Test Method for In Situ
Measurement of Masonry Deformability Properties Using
the Flatj ack Method
ASTM D4580/D4580M-12-Standard Practice for
Measuring Delaminations in Concrete Bridge Decks by
Sounding
Ашигласан ном товхимол
Carlson, R. W., 1 975, Manual for Use of Strain Meters
and Other Instruments, Campbell, CA, pp. 1-24.
Chung, H. W., 1 978, "Shear Strength of Concrete
Joints Under Dynamic Loads," Concrete (London), V. 12,
No. 3, Mar., pp. 27-29.
 АШИГЛАЛТЫН ШАТАНД БУЙ МАСС БЕТОН БҮТЭЭЦИЙГ ШИНЖИЛЖ, ҮНЭЛЭХ ЗААВАР
Copen, M. D., and Wallace, G. B., 1971, "Determination
of ln-Situ Stresses in Concrete Dams," Journal of the Power
Division, V. 97, pp. 455-473.
Cortright, C. J., 1970, "Reevaluation and Reconstruction
of California Dams," Journal of the Power Division, V. 96,
pp. 55-72.
Emmons, P. H., 1993, Concrete Repair and
Maintenance Illustrated, R. S. Means Company, 295 pp.
Ferraro, C., 2003, "Advanced Nondestructive Monitoring
and Evaluation of Damage in Concrete Materials," MS
thesis, University ofFlorida, Gainesville, FL, 310 pp.
Hansen, R. J.; Nawy, E. G.; and Shah, J. M.,
1961, "Response of Concrete Shear Keys to Dynamic
Loading," ACJJournal Proceedings, V. 57, No. 11,Nov., pp.
1475- 1490.
Hansen, W. C., 1966, "Chemical Reactions,"
Significance of Tests and Properties of Concrete
and Concrete-Making Materials, STP-169A, ASTM
International, West Conshohocken, PA, pp. 487-497.
Houghton, D. L.; Borge, 0. E.; and Paxton, J. A., 1978,
"Cavitation Resistance of Some Special Concretes," ACJ
Journal Proceedings, V. 75, No. 12, Dec., pp. 664-667.
Kerkhoff, B., 2007, Effects of Substances on
Concrete and Guide to Protective Treatments,
Portland Cement �ssociation, Skokie, IL, 36 pp.
Kirillov, A. P., 1977, "Strength of Concrete Under Seismic
Loads," U.S. Bureau of Reclamation, Washington, DC.
Liu, T. C., 1981, "Abrasion Resistance of Concrete,"
ACI .Journal Proceedings, V. 78, No. 5, Sept.-Oct., pp. 341
-350.
Malyar, L., and Ross, C. A., 1998, "Review of Shear Rate
Effects for Concrete in Tension," ACJ Materials Journal, V.
95, No. 6, Nov.-Dec., pp. 735-739.
Martin Jr., A., 1971, "Safety Inspection of Hydro Projects-
FPC Order 315," Journal of the Power Division, v. 97, pp.
449-453.
Noland, J. L.; Atkinson, R. H.; Kingsley, G. R.; and
Shueller, M. P., 1990, "Nondestructive Evaluation of
15
Masonry Structures," National Science Foundation
Report,
Atkinson-Noland & Associates, Inc. , Boulder, CO.
Obert, L., and Duvall, W. 1., 1 967, Rock Mechanics and
the Design ofStructures in Rock, John Wiley and Sons, New
York, pp. 41 7-42 1.
Pine, R. J.; Tunbridge, L. W.; and Kwakwa, K., 1 983, "In-
Situ Stress Measurement in the Carnmenellis Granite-I.
Overcoring Tests at South Crofty Mine at a Depth of 790
m," International Journal of Rock Mechanics and Mining
Sciences & Geomechanics Abstracts, V. 20, No. 2, Apr.,
pp. 51 -62. doi: 10.1 0 16/0 1 48-9062(83)90327-3
Raphael, J. M., 1 984, "Tensile Strength of Concrete,"
ACI Journal Proceedings, V. 81, No. 2, M ar. -Apr., pp. 15
8-165.
Ryall, M. J., 2001, Bridge Management, Butterworth-
Heinemann, Boston, MA, 464 pp.
Saucier, K. L., 1 977, "Dynamic Properties of Mass
Concrete," Miscellaneous Paper No. C-77-6, U.S. Army
Engineer Waterways Experiment Station, Vicksburg, MS.
Transportation Research Board, 1 964, "Symposium on
Alkali-Carbonate Rock Reactions," Highway Research
Record, No. 45, Washington, DC, 244 pp.
U.S. Bureau of Reclamation, 2007, "Warm Springs Dam
Issue E valuation-Concrete Drilling and Sampling Program,"
Vale Project-Pacific Northwest Region- Oregon, Technical
Memorandum No. WSP-68180-IE-2007-1I MERL-06-20,
Denver, CO, June.
U.S. Committee on Large Dams, 1 995 , "Proceedings
of the Second International Conference on Alkali-
Aggregate Reactions in Hydroelectric Plants and Dams,"
Chattanooga, TN.
Wallace, G. B.; Slebir, E. L.; and Anderson, F. A., 1 969,
"Foundation Testing for Auburn Dam," Proceedings ofthe
Eleventh Symposium on Rock Mechanics, University of
California, Berkeley, Berkeley, CA, 55 pp.
 American Concrete Institute
Always advancing

Америкийн Бетоны Холбооноос бүх төрлийн бетоны ажлыг гүйцэтгэх хамгийн шилдэг арга
технологийг олох, түгээх зорилгоор хоёр зууны туршид дараахь үйл ажиллагаануудыг явуулж
байна.

- Төслийн хороодын зүгээс тайлан, зөвлөмж, заавар, техникийн шаардлага, норм боловсруулах

- Хавар, намрын чуулганаар хороодын ажлыг хэлэлцэх

- Батлагдсан зөв технологиор сургалт зохион байгуулах

- Бетоны салбарт чадавхижсан хувь хүмүүсийг мэргэжлийн гэрчилгээгээр хангах хөтөлбөр

- Тэтгэлэг, дадлага, тэмцээн уралдаан гэх мэт боловсролын хөтөлбөрүүд

- Олон улсын хурал, симпозиумыг ивээн тэтгэх

- Холбогдох олон улсын байгууллагуудтай хамтарч ажиллах

- Тогтмол хэвлэл: АБХ-ны сэтгүүл, Материалын сэтгүүл, Бетоны олон улсын хэвлэл

Гишүүнээр элссэнээр тогтмол хэвлэлд хамрагдах боломжтойгоос гадна бичиг баримт худалдан
авах зардал, сургалт, семинарын төлбөр, чуулга уулзалтын хураамж зэрэг АБХ-ны бүх
бүтээгдэхүүн үйлчилгээнээс 40%-н хөнгөлөлт эдэлдэг.

Мөн бетон бүтээцийн норм стандарт, технологийг шинэчлэн сайжруулах, мэдлэгээ хоорондоо
хуваалцах зорилготой дэлхийн өнцөг булан бүрт холбогдсон мянга мянган мэргэжилтэн,
дадлагажигчийн нэг болох боломжтой. Мөн харьяа орон нутаг дахь мэргэжилтэн хооронд мэдлэгээ
хуваалцах, зөвлөлдөх гүүр болж өгдөг.

American Concrete Institute 38800

Country Club Drive Farmington
Hills, MI 48331
Phone: +1.248.848.3700
Fax: +1.248.848.3701
www.concrete.org
American Concrete Institute
Always advancing

38800 Country Club Drive

Farmington Hills, Ml 48331 USA

+1.248.848.3700

www.concrete.org

Америкийн Бетоны Холбоо (АБХ) нь бетон хийц, барилга байгууламж,

материалын үйлдвэрлэлтэй холбоотой ажил эрхэлдэг, бетоны
хэрэглээг төгөлдөржүүлэх зорилго бүхий хувь хүн, албан
байгууллагуудад зориулж зөвшилцөлд суурилсан стандарт ба
техникийн нөөц бичиг баримт, боловсролын хөтөлбөр, мэргэжлийн
гэрчилгээг боловсруулах, түгээх, гардуулах чиглэлээр ажилладаг
дэлхийд тэргүүлэгч байгууллага юм.

Манай вэбсайтад зорчиж төслийн хороодын үйл ажиллагааны талаар

болон бетонтой холбогдолтой хоёр зууны турш хуримтлагдсан баялаг
сантай танилцахыг зөвлөе. Сайн дурын, гишүүнчлэлийн удирдлагатай
байгууллагын хувьд манай холбоонд гишүүнээр элссэнээрээ ижил
хүсэл сонирхол бүхий томоохон нэгдлийн нэгэн хэсэг болж,
мэргэжилдээ өсөн дэвших боломжыг та бүхэнд санал болгож байна.