‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻋﺪهای از ﻋﻠﻤﺎی ﺷﯿﻌﻪ ﺗﺪرﯾﺲ و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﻨﺎﺑﺮ ﺣﺪﯾﺜﯽ از ﺣﺴﻦ ﻋﺴﮑﺮی در ﻣﻮرد آﺧﺮ اﻟﺰﻣﺎن؛ »‪ ...‬ﻋﺎﻟﻤﺎن و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان‬
‫آﻧﻬﺎ)اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﻏﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎن( ‪ ،‬ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ آﻓﺮﯾﺪه ﻫﺎی اﻟﻬﯽ در روی زﻣﯿﻦ اﻧﺪ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﺗﺼﻮّ ف ﺗﻤﺎﯾﻞ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬
‫ﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ! آﻧﻬﺎ از ﻋﻘﯿﺪه ]و ﻓﻄﺮت[ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺸﺘﻪ و از راه ﺣﻖ ﻣﻨﺤﺮف ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬در ﻋﻼﻗﻪ و ﻣﺤ ّﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺎ زﯾﺎده روی‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﺷﯿﻌﯿﺎن و دوﺳﺘﺪاران ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽ ﮐﺸﺎﻧﻨﺪ‪ «… .‬ﺣﺮام ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻀﻌﯿﻒ ﺟﺮﯾﺎن‪ ‬ﻣﻌﺘﺰﻟﻪ‪ ‬و ﺗﺴﻠﻂ ﻣﺴﻠﮏ‪ ‬اﺷﻌﺮی‪ ‬و اﻫﻞ ﺣﺪﯾﺚ در ﻣﯿﺎن‪ ‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺿﺪﯾﺖ ﺑﺎ‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﻓﮑﺮی ﻏﺎﻟﺐ در‬
‫اﻫﻞ ﺳﻨﺖ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻧﻤﻮﻧﻪ‪،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺧﻮارزﻣﯽ)ﻣﺘﻮﻓﺎی ‪۳۸۳‬ق( از ﻋﺎﻟﻤﺎن‪ ‬ﺳﻨﯽ‪ ،‬ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن را ُﻣﻠﺤﺪ‪ ،‬و‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬را ﻣﺒﻨﺎی‪ ‬اﻟﺤﺎد‪ ‬ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻮﺣﺎﻣﺪ ﻏﺰاﻟﯽ)ﻣﺘﻮﻓﺎی ‪۵۰۵‬ق( از ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻧﺎﻣﺪار‪ ‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪- ‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﺛﺎرش »ﺗﻬﺎﻓﺖ اﻟﻔﻼﺳﻔﻪ« در ﻧﻘﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ‪-‬‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن را در ﺳﻪ دﺳﺘﻪ‪ ‬دﻫﺮی)ﻣﻨﮑﺮ ﺧﺪا(‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ)ﻣﻨﮑﺮ‪ ‬آﺧﺮت( و‪ ‬اﻟﻬﯽ)ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺮﺧﯽ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻤﭽﻮن‪ ‬ﻣﻌﺎد ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ(‬
‫ﻣﯽﮔﻨﺠﺎﻧﺪ و ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ اﺳﺎس‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻓﻼﺳﻔﻪ ‪-‬از ﺟﻤﻠﻪ اﻓﻼﻃﻮن و ارﺳﻄﻮ و‪ ‬اﺑﻦﺳﯿﻨﺎ‪ ‬و‪ ‬ﻓﺎراﺑﯽ‪ -‬را‪ ‬ﺗﮑﻔﯿﺮ‪ ‬ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﺑﻦ رﺷﺪ)ﻣﺘﻮﻓﺎی‬
‫‪۵۹۴‬ق( از ﻋﺎﻟﻤﺎن و ﻓﻘﯿﻬﺎن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬در ﮐﺘﺎب »ﺗﻬﺎﻓﺖ اﻟﺘﻬﺎﻓﺖ« ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از اﺷﮑﺎﻻت‪ ‬ﻏﺰاﻟﯽ‪ ‬ﺑﻪ‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﻧﺎﺷﯽ از ﺑﺪﻓﻬﻤﯽ او از آرای ﻓﯿﻠﺴﻮﻓﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ)ﻣﺘﻮﻓﺎی ‪۷۲۹‬ق( از ﻋﺎﻟﻤﺎن ﻧﺎﻣﺪار‪ ‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ‬ﻧﯿﺰ در ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن »اﻟﺮدّ ﻋﻠﯽ ﻋﻘﺎﯾﺪ اﻟﻔﻠﺴﻔﻪ«‪» ،‬ﻧﺼﯿﺤﮥ اﻫﻞ اﻻﯾﻤﺎن‬
‫ﻓﯽ اﻟﺮدّ ﻋﻠﯽ ﻣﻨﻄﻖ اﻟﯿﻮﻧﺎن« و »ﺻﻮن اﻟﻤﻨﻄﻖ و اﻟﮑﻼم ﻋﻦ ّ‬
‫ﻓﻦ اﻟﻤﻨﻄﻖ و اﻟﮑﻼم« ﺑﻪ ﻧﻘﺪ‪ ‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ‬و‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬اﺑﻦ ﻗﯿﻢ‬
‫ﺟﻮزی)ﻣﺘﻮﻓﺎی ‪751‬ق( ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﯿﺖ از اﺳﺘﺎدش)اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ( ﺑﻪ ﻧﻘﺪ ﻣﻨﻄﻖ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﺮداﺧﺖ و اﺷﻌﺎری در ردّ ﻣﻨﻄﻖ‬
‫ﺳﺮود‪ .‬ﺟﺮﯾﺎن ﺿﺪ ﻓﻠﺴﻔﯽ در اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬در ﻗﺮن دوازدﻫﻢ ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی ﺗﻮﺳﻂ‪ ‬ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب‪ ‬ﺑﻪ اوج ﺧﻮدش رﺳﯿﺪ و ﻫﻨﻮز‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺮﺧﯽ از وﻫﺎﺑﯿﺎن ﻣﻌﺎﺻﺮ ﭘﯿﮕﯿﺮی ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻼف ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﺎﻟﺐ در‪ ‬اﻫﻞ ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺟﺮﯾﺎن ﻏﺎﻟﺐ در ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ‬ﺷﯿﻌﻪ‪ ‬ﺟﺮﯾﺎن ﻋﻘﻠﮕﺮاﯾﯽ ﺑﻮد؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻓﻘﯿﻬﺎن‬
‫ﺣﻠﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺮداﻣﺎد‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺳﺒﺰواری‪ ،‬ﻓﺎﺿﻞ ﻫﻨﺪی‪ ،‬ﻣﻼﻫﺎدی‬‫ﻧﺎﻣﺪار ﺷﯿﻌﻪ ‪-‬ﻫﻤﭽﻮن‪ ‬ﺧﻮاﺟﻪ ﻧﺼﯿﺮ اﻟﺪﯾﻦ ﻃﻮﺳﯽ‪ ،‬ﻋﻼﻣﻪ ّ‬
‫ﺳﺒﺰواری‪ ،‬آﺧﻮﻧﺪ ﻣﺤﻤﺪ ﮐﺎﻇﻢ ﺧﺮاﺳﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﯿﻦ ﻏﺮوی اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﻣﻈﻔﺮ‪ ،‬اﻣﺎم ﺧﻤﯿﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﯽ ﻣﻄﻬﺮی‪ ،‬ﺳﯿﺪ‬
‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر‪ -‬اﻫﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺷﯿﻌﻪ در ﻗﺮن ﯾﺎزدﻫﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »اﺧﺒﺎریﮔﺮی« ﺑﻪ ﻧﻘﺪ‪ ‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ‬و‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬در‬
‫دﻫﻪﻫﺎی اﺧﯿﺮ‪ ،‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺷﯿﻌﻪ ‪-‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻔﮑﯿﮏ« ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ -‬ﺑﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪآﻣﻮزی و ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫در ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﻌﺎرف دﯾﻨﯽ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ..‬اﯾﻦ ﻣﮑﺘﺐ‪ ،‬دارای ﻃﯿﻒﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ اﺳﺖ؛ ﮔﺮوﻫﯽ از آﻧﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن‪ ‬ﻣﯿﺮزا ﻣﻬﺪی‬
‫اﺻﻔﻬﺎﻧﯽ‪ ‬و‪ ‬ﺷﯿﺦ ﻣﺤﻤﻮد ﺣﻠﺒﯽ‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن را »ﻧﻪ ﺧﺎدم ﺑﻠﮑﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﻨﻨﺪه اﺳﻼم« داﻧﺴﺘﻪ‪ ‬و ﻓﻠﺴﻔﻪ را »دﺷﻤﻦ ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎرف‬
‫اﻟﻬﯽ« ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬اﻣﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از ﻃﺮﻓﺪاران ﻣﻌﺎﺻﺮ ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻔﮑﯿﮏ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ‬ﺳﯿﺪﺟﻌﻔﺮ ﺳﯿﺪان‪ ‬و‪ ‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ ﺣﮑﯿﻤﯽ‪ ،‬ﺣﮑﻢ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻔﯽ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ و ﻣﮑﺘﺐ ﺗﻔﮑﯿﮏ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺟﺪاﯾﯽ ﻣﯿﺎن روشﻫﺎی‪ ‬دﯾﻦ‪ ‬و‪ ‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ‬ﺗﺎ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ‪،‬‬
‫ﻣﻌﺎرف‪ ‬وﺣﯿﺎﻧﯽ‪ ‬را از ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﺎ ﻣﻌﺎرف ﺑﺸﺮی‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫از‪ ‬اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع(‪ ‬در ﺳﺮزﻧﺶ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻓﻼﺳﻔﻪ رواﯾﺘﯽ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه ﮐﻪ »ﻧﺎﺑﻮدی و ﻧﺎﮐﺎﻣﯽ ﺑﺎد ﺑﺮ ﻓﯿﻠﺴﻮفﻧﻤﺎﯾﺎن! ﭼﮕﻮﻧﻪ‬
‫ﻗﻠﺐﻫﺎﯾﺸﺎن از دﯾﺪن اﯾﻦ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﻋﺠﯿﺐ ﮐﻮر اﺳﺖ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ در آن را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از‪ ‬اﻣﺎم ﺣﺴﻦ‬
‫ﻋﺴﮑﺮی)ع(‪ ‬رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ »زﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﮐﻪ ‪ ...‬ﻋﺎﻟﻤﺎنﺷﺎن ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﺧﻠﻖ ﺧﺪا در زﻣﯿﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﭼﺮا ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬
‫و‪ ‬ﺗﺼﻮف‪ ‬ﺗﻤﺎﯾﻞ دارﻧﺪ؛ آﻧﻬﺎ از زﻣﺮه اﻫﻞ ﻋﺪول و ﺗﺤﺮﯾﻒ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دوﺳﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎن ﻣﺎ اﻓﺮاط ﮐﺮده و ﺷﯿﻌﯿﺎن را ﮔﻤﺮاه‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ‪ ...‬اﯾﻨﺎن دزدان راه ﻣﻮﻣﻨﺎن و دﻋﻮت ﮐﻨﻨﺪه ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺳﻮی ﮔﺮوهﻫﺎی اﻟﺤﺎدی ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺤﻘﻘﺎن‪ ،‬ﺳﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺎت را ﺿﻌﯿﻒ داﻧﺴﺘﻪ و ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﺑﺮ ﻓﺮض ﻗﺒﻮل ﺳﻨﺪﺷﺎن‪ ،‬ﻣﻔﺎد آﻧﻬﺎ ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﺳﺮزﻧﺶ‬
 ‫ﻓﯿﻠﺴﻮفﻧﻤﺎﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از دﯾﻦ روی ﺑﺮﮔﺮداﻧﯿﺪه و ﻣﺮدم را ﮔﻤﺮاه ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ‪ ‬اﻣﺎﻣﺎن)ع(‪ ‬ﻫﺮ‬
‫ﻓﯿﻠﺴﻮف و ﻓﻠﺴﻔﻪای را ﺗﻮﺑﯿﺦ ﮐﺮدهاﻧﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻧﻘﺪ و ﺗﻮﺑﯿﺦ اﻣﺎﻣﺎن)ع( درﺑﺎره ﮔﺮوﻫﯽ از ﻓﻘﯿﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻧﻔﯽ‪ ‬ﻓﻘﻪ‪ ‬و ﺗﻮﺑﯿﺦ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻓﻘﯿﻬﺎن ﻧﯿﺴﺖ‬

‫زﻣﺎن اﯾﺠﺎد‪ :‬ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ‪۱۱:۲۰:۴۱ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۲‬‬

‫‪http://bit.ly/SimNote‬‬