‫ﻣﻼﺻﺪرا ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ‬

‫ﻣﻼﺻﺪرا‬

‫ﻼﺻﺪرا‪ ‬و‪ ‬ﺻﺪراﻟﻤﺘﺄﻟﻬﯿﻦ‪) ‬درﮔﺬﺷﺘﻪ ‪۱۰۴۵‬‬
‫ﺑﻪ‪ ‬ﻣ َ‬
‫ُ‬ ‫ﺻﺪراﻟﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻗﻮام ﺷﯿﺮازی‪ ‬ﻣﻌﺮوف‬
‫ﻗﻤﺮی(‪،‬ﻣﺘﺄﻟﻪ‪ ‬و‪ ‬ﻓﯿﻠﺴﻮف‪ ‬ﺷﯿﻌﻪ‪ ‬اﯾﺮاﻧﯽ‪ ‬ﺳﺪه ﯾﺎزدﻫﻢ ﻫﺠﺮی ﻗﻤﺮی‪ ‬و ﺑﻨﯿﺎنﮔﺬار‪ ‬ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﻪ‪ ‬اﺳﺖ‪ .‬ﮐﺎرﻫﺎی او را ﻣﯽﺗﻮان ﻧﻤﺎﯾﺶ‬
‫ٔ‬
‫دﻫﻨﺪه ﻧﻮﻋﯽ ﺗﻠﻔﯿﻖ‪ ‬از ﻫﺰار ﺳﺎل‪ ‬ﺗﻔﮑﺮ‪ ‬و اﻧﺪﯾﺸﻪٔ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺶ از زﻣﺎن او ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ .‬ﯾﮑﯽ از ﺧﯿﺎﺑﺎن ﻫﺎی‪ ‬ﺷﯿﺮاز‪ ‬و‪ ‬ﺗﻬﺮان‪ ‬ﺑﻪ‬
‫ٔ‬
‫ﻧﺎم اﯾﻦ ﻓﯿﻠﺴﻮف ﺑﺰرگ اﺳﺖ‬
‫ﻣﻼﺻﺪرا‪ ‬ﺷﯿﻌﻪ‪ ‬ﻣﺬﻫﺐ و ﭘﯿﺮو آﺋﯿﻦ‪ ‬دوازدهاﻣﺎﻣﯽ‪ ‬ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‪ ‬اﺻﻮل‪ ‬و‪ ‬ﻓﺮوع دﯾﻦ‪ ‬اﺳﻼم و ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫در ﻓﻘﻪ ﺷﯿﻌﻪ ﭼﻬﺎر اﺻﻞ ﻗﺮآن‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و اﺟﻤﺎع ﺑﺮای ﺑﺪﺳﺖ آوردن اﺣﮑﺎم ﺑﮑﺎر ﻣﯽرود‪ ،‬ﻣﻼﺻﺪرا ﻧﯿﺰ در ﻣﺒﺎﺣﺚ ﻋﻘﻠﯽ ﺗﻼش‬
‫واﻓﺮی ﻧﻤﻮد ﺗﺎ اﯾﻦ وﺟﻬﻪ از ﺑﺮﻫﺎن ﺟﺎﯾﮕﺎه ﺧﻮد را در ﻣﺬﻫﺐ ﺷﯿﻌﻪ دوﺑﺎره ﺑﺎزﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬وی در ﮐﺘﺎب اﻻﺳﻔﺎراﻻرﺑﻌﻪ ﺟﻠﺪ ‪ ۸‬آورده اﺳﺖ‪:‬‬
‫"ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻗﻮاﻧﯿﻦ اﯾﻦ دﯾﻦ ﺑﺮ ﺣﻖ اﻟﻬﯽ )اﺳﻼم( ﮐﻪ ﭼﻮن ﺧﻮرﺷﯿﺪ روﺷﻦ و درﺧﺸﺎن اﺳﺖ ﺑﺎ داﻧﺶ اﺳﺘﺪﻻﻟﯽ ﯾﻘﯿﻨﯽ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﯿﺴﺖ ﺑﺎد ﻓﻠﺴﻔﻪ ای ﮐﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻨﺶ ﺑﺎ ﮐﺘﺎب ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪا و اﺋﻤﻪ اﻃﻬﺎر ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬
‫ﻣﮑﺘﺐ ﻣﻼﺻﺪرا ﮐﻪ‪ ‬ﺣﮑﻤﺖ ﻣﺘﻌﺎﻟﯿﻪ‪ ‬ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮ اﺻﻞ »وﺟﻮد« و ﺗﻤﺎﯾﺰ آن از »ﻣﺎﻫﯿﺖ« اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ دﯾﺪﮔﺎه او‪،‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪٔ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪٔ وﺟﻮد ﯾﺎ ﻫﺴﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ ﺣﻀﻮری و درﯾﺎﻓﺖ دروﻧﯽ ﺧﻮد‪ ،‬آن را درک ﮐﺮده و ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ‬
‫اﺛﺒﺎت آن ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ‪ ،‬آن ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ و ﺗﮑﺜﺮ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻫﺮ وﺟﻮد‪ ،‬ﻗﺎﻟﺒﯽ وﯾﮋه ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﻪٔ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎی ﺟﻬﺎن در ﯾﮏ اﺻﻞ ﻣﺸﺘﺮﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن »وﺟﻮد« ﻧﺎم دارد و وﺟﻮد‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪاﺳﺖ؛ زﯾﺮا از ﻫﺴﺘﯽﺑﺨﺶ )ﯾﻌﻨﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‬
‫ﯾﮕﺎﻧﻪ( ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻣﺎ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪهﻫﺎ از ﺗﻔﺎوت ﻣﯿﺎن ذات و ﻣﺎﻫﯿﺖ آنﻫﺎ ﺣﮑﺎﯾﺖ دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه‪،‬‬
‫اﺻﻞ ﺑﺮ وﺟﻮد اﺷﯿﺎء اﺳﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮل وﺟﻮد ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻣﻼﺻﺪرا در ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﺳﺘﺎدش‪ ‬ﻣﯿﺮداﻣﺎد‪ ‬ﮐﻪ ﺧﻮد ﭘﯿﺮو‪ ‬ﺳﻬﺮوردی‪ ‬ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺪﻋﯽ ﺷﺪ ﮐﻪ »وﺟﻮد« اﻣﺮی ﺣﻘﯿﻘﯽ اﺳﺖ و ﻣﺎﻫﯿﺖ‬
‫درﺑﺎره ﺣﺮﮐﺖ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺟﺪﯾﺪی ﻋﺮﺿﻪ ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﻪ‪ ‬ﺣﺮﮐﺖ ﺟﻮﻫﺮی‪ ‬ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﻗﺒﻞ از آن ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻼﺳﻔﻪ‬
‫ٔ‬ ‫اﻣﺮی اﻋﺘﺒﺎری‪ .‬ﺻﺪرا‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺣﺮﮐﺖ در ﻣﻘﻮﻻت ﻧﻪﮔﺎﻧﻪ ﻋَ َﺮض ﺑﻮدﻧﺪ و ﺣﺮﮐﺖ را در ﺟﻮﻫﺮ ﻣﺤﺎل ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺪرا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺮﮐﺖ در ﺟﻮﻫﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﻮد و ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ ﭼﻬﺎر ﺟﺮﯾﺎن ﻓﮑﺮی ﯾﻌﻨﯽ‪ ‬ﮐﻼم‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬اﻓﻼﻃﻮن‪ ‬و ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ‬ارﺳﻄﻮ‪ ‬را در ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ ﮔﺮد‬
‫آورد و ﻧﻈﺎم ﻓﻠﺴﻔﯽ ﺟﺪﯾﺪ و ﻣﺴﺘﻘﻠﯽ ﺑﻪ وﺟﻮد آورد‪.‬‬
‫ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﮐﻪ »وﺟﻮد ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ اﺳﺖ و ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺷﯿﺌﯽ اول ﺑﺎﯾﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎﻫﯿﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ«‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮای ﻣﻼﺻﺪرا ﻣﺨﺼﻮﺻﺎ در ﻣﻮرد ﺧﺪاوﻧﺪ و ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ در‬
‫ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺖ ﺻﺎدق ﺑﻮد‪ ،‬ﺧﺼﻮﺻﺎ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﺪاوﻧﺪ را از دﯾﺪﮔﺎه ﻗﺮآن ﺑﺎ ﺟﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ ﻓﻠﺴﻔﯽ دوران ﻃﻼﯾﯽ‬
‫اﺳﻼﻣﯽ ﮐﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪی ﯾﻮﻧﺎن ﺑﻮد وﻓﻖ دﻫﺪ‪.‬‬

‫در ﻧﮕﺮش ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﯿﻌﯽ ﻣﻼﺻﺪرا وﺟﻮد ﺑﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻣﻘﺪم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻫﯿﺎت‪ ،‬ﮐﺜﺮت دارﻧﺪ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺷﺪت )ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫از ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻫﺎﻧﺮی ﮐﻮرﺑﻦ( »وﺟﻮدﺷﺎن« ﻣﺘﻐﯿﺮ و ﻣﺘﻌﺪدﻧﺪ )ﺗﺸﮑﯿﮏ وﺟﻮد(‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻻﯾﺘﻐﯿﺮ و ﻗﺪﯾﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻣﺰﯾﺖ اﯾﻦ‬
‫ﺟﻬﺎنﺑﯿﻨﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺻﻮل ﻗﺮآﻧﯽ ﻫﻤﺨﻮاﻧﯽ دارد و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻫﯿﭽﯿﮏ از ﻓﻼﺳﻔﻪی ﻣﺸﺎﯾﯽ ﯾﺎ اﻓﻼﻃﻮﻧﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺶ از ﺧﻮد‬
‫را ﻧﻔﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺳﺎن ﻣﻼﺻﺪرا ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﮑﺮدن را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻌﻠﻖ ﻣﯽدﻫﺪ و ﻫﻤﺰﻣﺎن وﺟﻮد و ﻣﺎﻫﯿﺖ را دروﻧﺎ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﻣﯽدﻫﺪ ‪،‬‬
‫و ﻗﺪرت ﺧﺪا را ﻣﺤﻴﻂ ﺑﺮ وﺟﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﻗﺪرت داده اﺳﺖ و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺑﺎ آن‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪی ﻋﻠﻢ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﻣﺼﺎدﯾﻖ را‪ ،‬ﻋﻠﯽاﻟﺨﺼﻮص ﺑﺮ ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺑﺪی ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺧﻮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺌﻮل ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ ﺳﻠﻄﻪی‬
 ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ زﯾﺮﺳﺎﺧﺖ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪن ﺑﺪی ﻫﺴﺘﻨﺪ را ﺣﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ راهﺣﻞ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ‪ ،‬اﺧﺘﯿﺎر‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮی ﺧﺪاوﻧﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯽﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﻮدن ﻋﻠﻢ ﺧﺪا‪ ،‬وﺟﻮد ﺑﺪی‪ ،‬ﺗﻌﺎرﯾﻒ وﺟﻮد و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﺣﻘﯿﻘﺖ درﻫﻢ ﺗﻨﯿﺪه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ از ﻣﻨﻈﺮ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ آن‬
‫ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دو ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﺑﻨﯿﺎن ﻣﺠﺰا وﻗﺘﯽ از ﻣﻨﻈﺮ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﺎه ﻣﯽﺷﻮد را ﻧﯿﺰ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺣﺮﮐﺖ ﺟﻮﻫﺮی‬

‫ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﭘﺎﯾﻪﻫﺎی ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻼﺻﺪرا ﻧﻈﺮﯾﻪی ﺣﺮﮐﺖ ﺟﻮﻫﺮی )اﻟﺤﺮﮐﺔ اﻟﺠﻮﻫﺮﯾﺔ ﺑﻪ ﻋﺮﺑﯽ( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﯾﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در ﻃﺒﯿﻌﺖ از ﺟﻤﻠﻪ ﮐﺮات آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺗﺤﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮی در ﺟﻮﻫﺮ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻮاﺳﻄﻪی ﺟﺮﯾﺎﻧﯽ دروﻧﯽ )ﺳﺮﯾﺎن اﻟﻮﺟﻮد( و‬
‫رﺧﻨﻪﮐﺮدن وﺟﻮد در آﻧﻬﺎ )ﻓﯿﺾ( اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﻬﻢ وﺟﻮد ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻮﺟﻮدات را ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ارﺳﻄﻮ و اﺑﻦﺳﻴﻨﺎ‪ ،‬ﮐﻪ‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ را ﺗﻨﻬﺎ در ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪی ﮐﻤﯿﺖ‪ ،‬ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ و ﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻼﺻﺪرا ﺗﻐﯿﯿﺮ را واﻗﻌﯿﺘﯽ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل ﻣﯽ داﻧﺴﺖ‬
‫ﮐﻪ در ﻫﻤﻪﭼﯿﺰ از ﺟﻤﻠﻪ در ﺟﻮﻫﺮﻫﺎ ﻧﯿﺰ ﺟﺮﯾﺎن دارد‪.‬‬

‫ﺣﻘﯿﻘﺖ وﺟﻮد‬

‫ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎور ﺑﻮد ﮐﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬وﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬او ﺑﺎور داﺷﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﺑﻪ ﺧﻮدی ﺧﻮد ﯾﮏ ﻟﻔﻆ ﮐﻠﯽ اﺳﺖ و در واﻗﻌﯿﺖ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﻮل ﻓﻀﻞاﻟﺮﺣﻤﻦ در ﺑﺎرهی ﺟﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﯽ وﺟﻮدی ﻣﻼﺻﺪرا‪ :‬وﺟﻮد ﺗﻨﻬﺎ واﻗﻌﯿﺖ )ﺣﻘﯿﻘﺖ( اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ وﺟﻮد و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﯾﮏ ﻣﻔﻬﻮم واﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬وﺟﻮد‪ ،‬واﻗﻌﯿﺖ ﺟﻬﺎنﺷﻤﻮل اﺳﺖ و ﭼﯿﺰی ﺧﺎرج از آن ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺎﻫﯿﺎت ﺑﻪ ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ‬
‫ﻧﯿﺎز دارﻧﺪ ﺗﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ و اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﻤﺎن وﺟﻮد اﺳﺖ‪ .‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﻨﮑﺮ وﺟﻮد ﺷﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻧﻤﯽﺗﻮان ﻣﻨﮑﺮ‬
‫وﺟﻮد ﺷﺪ ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺟﻮد ﻫﻤﺎن ﺧﺪا اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪا را ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﮐﻮن و ﻣﮑﺎن ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻮﺟﺪ ﺗﻤﺎم وﺟﻮدات‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﻗﺮآن ﻧﯿﺰ ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﺷﺪه ﯾﮑﯽ از اﺳﻤﺎء ا‬

‫ﻣﯽﺗﻮان ﺑﺮﻫﺎن وﺟﻮد ﺧﺪا را از دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻼﺻﺪرا ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺧﻼﺻﻪ ﮐﺮد‪:‬‬

‫‪ .۱‬ﯾﮏ وﺟﻮد ﻫﺴﺖ‬

‫‪ .۲‬ﮐﻪ اﯾﻦ وﺟﻮد ﮐﻤﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﻓﻮق ﺗﻤﺎم ﮐﻤﺎلﻫﺎ‬

‫‪ .۳‬ﺧﺪا ﮐﺎﻣﻞ اﺳﺖ و ﮐﻤﺎل وﺟﻮد اﺳﺖ‬

‫‪ .۴‬وﺟﻮد واﺣﺪ اﺳﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﺴﻴﻂ‪.‬‬

‫‪ .۵‬اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ واﺣﺪ در ﺷﺪت ﮐﻤﺎل ﺧﻮد ﻣﺸﮑﮏ اﺳﺖ‬

‫‪ .۶‬اﯾﻦ ﻃﯿﻒ ﺷﺪت ﮐﻤﺎل ﺑﺎﯾﺪ ﯾﮏ ﺣﺪ ﻣﺸﺨﺺ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در ﯾﮏ ﺳﺮ ﻧﻘﻄﻪای ﺑﺎﺷﺪ در ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ ﺣﺪ ﺧﻮد و ﺷﺪﯾﺪﺗﺮﯾﻦ‬
‫وﺟﻮد‬

‫‪ .۷‬ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ ﺧﺪا وﺟﻮد دارد‬

‫ﻋﻠﯿﺖ‬

‫ﻣﻼﺻﺪرا اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻤﮑﻦاﻟﻮﺟﻮد ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻋﻠﺘﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﻌﺎدﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻤﮑﻦاﻟﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ وﺟﻮد و ﻋﺪم دارد را ﺑﻪ ﻧﻔﻊ وﺟﻮد‬
 ‫ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ‪ .‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻋﻠﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﺑﯿﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آﻧﮑﻪ ﻫﺴﺘﯽ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ ﻋﻠﺖاﻟﻌﻠﻞ دارد‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ وﺟﻮد‬
‫ﺧﺪا ﺿﺮورت ﭘﯿﺪا ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺪا ﻟﺰوﻣﺎ ﻣﺴﺌﻮل اوﻟﯿﻦ ﮐﻨﺶ ﺧﻠﻘﺖ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﻼﺻﺪرا اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ ﮐﻪ ﺗﺴﻠﺴﻞ ﻣﺤﺎل اﺳﺖ زﯾﺮا زﻧﺠﯿﺮهی ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﺗﻨﻬﺎ در ﺻﻮرﺗﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻣﯿﺎﻧﻪ‬
‫و اﻧﺘﻬﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در اﺑﺘﺪا ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻋﻠﺖ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻌﻠﻮل ﻣﻄﻠﻖ و در ﻣﯿﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫ﺳﻠﺴﻠﻪای از ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﺑﺮای ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺳﻠﺴﻠﻪی ﻋﻠﯿﺖ ﻣﻼﺻﺪرا ﻧﻮﻋﯽ از ﻫﺴﺘﯽﺷﻨﺎﺳﯽ وﺟﻮدی درون ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮐﯿﻬﺎنﺷﻨﺎﺳﯽای اﺳﺖ ﮐﻪ اﺳﻼم آن را ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﻣﻼﺻﺪرا ﻏﺎﯾﺖ در ﻋﻠﯿﺖ ﻫﻤﺎن ﻗﺪر ﺧﺎﻟﺺ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻏﺎز در آن زﻧﺠﯿﺮه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﺎرﺑﺮدی ﺧﺪا را در اﺑﺘﺪا و اﻧﺘﻬﺎی‬
‫ﺧﻠﻘﺖ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ :‬ﻇﺮﻓﯿﺖ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﺮای ﺣﺴﺎب ﺷﺪت ﯾﮏ واﻗﻌﯿﺖ وﺟﻮدی و ارﺗﺒﺎط آن ﺑﺎ ﻣﺒﺪأ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺟﺎی داﻧﺴﺘﻦ اﺛﺮات آﻧﻬﺎ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﺎری ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎ اﺳﻼم ﺑﺮای ﻗﻀﺎوت ﺧﺪاوﻧﺪ در ﻣﻮرد واﻗﻌﯿﺖ ﺑﺪون آﻧﮑﻪ ﺑﺎ ﻣﺼﺎدﯾﻖ آﻟﻮده ﺷﻮد ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﯾﮏ‬
‫راهﺣﻞ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮای ﺳﻮاﻟﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪی اﺳﻼﻣﯽ را ﺑﺮای ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﺰار ﺳﺎل درﮔﯿﺮ ﺧﻮد ﮐﺮده ﺑﻮد‪ :‬ﭼﻄﻮر ﺧﺪا ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮔﻨﺎه‬
‫را ﻗﻀﺎوت ﮐﻨﺪ ﺑﺪون آن ﮐﻪ ﺧﻮد ﮔﻨﺎه را ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
‫آﺛﺎر ﻣﻼﺻﺪرا را ﺑﯿﺶ از ﭘﻨﺠﺎه اﺛﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ آنﻫﺎ را ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻧﻮع ﺗﻔﮑﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ﭘﺲ ﻫﺮﯾﮏ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮان در دو دﺳﺘﻪ‬
‫اﺻﻠﯽ‪ ‬ﻋﻠﻮم ﻧﻘﻠﯽ‪ ‬و‪ ‬ﻋﻠﻮم ﻋﻘﻠﯽ‪ ‬ﺟﺎی داد‪.‬‬

‫اﻟﺤﮑﻤﺔ اﻟﻤﺘﻌﺎﻟﯿﺔ ﻓﯽ اﻷﺳﻔﺎر اﻟﻌﻘﻠﯿﺔ اﻻرﺑﻌﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮐﺎﻣﻞ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »اﺳﻔﺎر ﻋﻘﻠﯽ ارﺑﻌﻪ« ﺑﺎ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‬
‫ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺷﺪهاﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ اﻟﻐﯿﺐ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫أﺳﺮار اﻵﯾﺎت‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫اﻟﺘﻌﻠﯿﻘﺔ ﻋﻠﯽ إﻟﻬﯿﺎت اﻟﺸﻔﺎء )ﻧﺎﺗﻤﺎم(‬

‫ﺷﺮح اﺻﻮل اﻟﮑﺎﻓﯽ )ﻧﺎﺗﻤﺎم‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ‪.‬‬

‫اﻟﻤﺸﺎﻋﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻏﻼﻣﺤﺴﯿﻦ آﻫﻨﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫إﯾﻘﺎظ اﻟﻨﺎﺋﻤﯿﻦ‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻟﻮاردات اﻟﻘﻠﺒﯿﺔ )اﻟﺘﺴﺒﯿﺤﺎت اﻟﻘﻠﺒﯿﺔ(‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻟﺤﺸﺮ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ إﺗﺼﺎف اﻟﻤﺎﻫﯿﺔ ﺑﺎﻟﻮﺟﻮد‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻟﺘﺸﺨﺺ‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻟﺤﺪوث‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻟﻘﻀﺎء واﻟﻘﺪر‬

 ‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ ﺳﺮﯾﺎن اﻟﻮﺟﻮد‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻣﺴﻤﺎة ﺑﺈﮐﺴﯿﺮ اﻟﻌﺎرﻓﯿﻦ‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘﺮآن اﻟﮑﺮﯾﻢ‪:‬‬

‫اﻟﻒ ـ آﯾﺔ اﻟﻨﻮر‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬ب ـ آﯾﺔ اﻟﮑﺮﺳﯿﺞ ـ ﺳﻮرة اﻷﻋﻠﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬د ـ ﺳﻮرة اﻟﺒﻘﺮة )ﻧﺎﺗﻤﺎم(ه ـ ﺳﻮرة اﻟﺠﻤﻌﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬و ـ ﺳﻮرة‬
‫اﻟﺤﺪﯾﺪز ـ ﺳﻮرة اﻟﺰﻟﺰال‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬ح ـ ﺳﻮرة اﻟﺴﺠﺪةط ـ ﺳﻮرة اﻟﻄﺎرق‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬
‫ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬ک ـ ﺳﻮرة اﻟﻔﺎﺗﺤﺔل ـ ﺳﻮرة اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻣﻮﻟﯽ‪.‬م ـ ﺳﻮرة اﻟﯿﺲ‬

‫ﺳﻪ اﺻﻞ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫رﺳﺎﻟﺔ اﻟﻌﺮﺷﯿﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫اﻟﻤﻈﺎﻫﺮ اﻹﻟﻬﯿﺔ‬

‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻬﺎت اﻟﻘﺮآن‬

‫اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ اﻟﻘﺪﺳﯿﺔ )اﻟﺤﮑﻤﺔ اﻟﻘﺪﺳﯿﺔ ـ اﻟﻘﻮاﻋﺪ اﻟﻤﻠﮑﻮﺗﯿﺔ ـ ﻃﺮح اﻟﮑﻮﻧﯿﻦ(‬

‫أﺟﻮﺑﺔ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻌﺾ اﻟﺨﻼن‬

‫اﻟﺸﻮاﻫﺪ اﻟﺮﺑﻮﺑﯿﺔ ﻓﯽ اﻟﻤﻨﺎﻫﺞ اﻟﺴﻠﻮﮐﯿﺔ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫اﻟﻤﺒﺪأ و اﻟﻤﻌﺎد‬

‫زاد اﻟﻤﺴﺎﻓﺮ )زاد اﻟﺴﺎﻟﮏ(‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ إﺗﺤﺎد اﻟﻌﺎﻗﻞ واﻟﻤﻌﻘﻮل‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫أﺟﻮﺑﺔ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ اﻟﺠﯿﻼﻧﯿﺔ‬

‫أﺟﻮﺑﺔ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ اﻟﮑﺎﺷﺎﻧﯿﺔ‬

‫أﺟﻮﺑﺔ اﻟﻤﺴﺎﺋﻞ اﻟﻨﺼﯿﺮﯾﺔ‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ إﺻﺎﻟﺔ ﺟﻌﻞ اﻟﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫اﻟﺘﻨﻘﯿﺢ ﻓﯽ اﻟﻤﻨﻄﻖ )اﻟﻠﻤﻌﺎت اﻹﺷﺮاﻗﯿﺔ ﻓﯽ اﻟﻔﻨﻮن اﻟﻤﻨﻄﻘﯿﺔ(‬

‫اﻟﺤﺸﺮﯾﺔ‬
 ‫اﻟﺨﻠﺴﺔ‬

‫ﺧﻠﻖ اﻷﻋﻤﺎل )اﻟﺠﺒﺮ واﻟﺘﻔﻮﯾﺾ ـ اﻟﻘﺪر ﻓﯽ اﻷﻓﻌﺎل(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﺎﺑﺎﯾﯽ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫دﯾﺒﺎﺟﺔ ﻋﺮش اﻟﺘﻘﺪﯾﺲ‬

‫ﺷﻮاﻫﺪ اﻟﺮﺑﻮﺑﯿﺔ‬

‫اﻟﻔﻮاﺋﺪ‪:‬‬

‫اﻟﻒ ـ رد اﻟﺸﺒﻬﺎت اﻹﺑﻠﯿﺴﯿﺔب ـ ﺷﺮح ﺣﺪﯾﺚ »ﮐﻨﺖ ﮐﻨﺰا ﻣﺨﻔﯿﺎ …«ج ـ ﻓﯽ ﺑﯿﺎن اﻟﺘﺮﮐﯿﺐ ﺑﯿﻦ اﻟﻤﺎدة واﻟﺼﻮرة وإرﺗﺒﺎﻃﻬﺎ ﺑﻘﺎﻋﺪة‬
‫ﺑﺴﯿﻂ اﻟﺤﻘﯿﻘﺔد ـ ﻓﯽ ذﯾﻞ آﯾﺔ اﻷﻣﺎﻧﺔه ـ ﻓﯽ اﻟﻤﻮاد اﻟﺜﻼث‬

‫رﺳﺎﻟﺔ اﻟﻠﻤﯿﺔ ﻓﯽ إﺧﺘﺼﺎص اﻟﻔﻠﮏ ﺑﻤﻮﺿﻊ ﻣﻌﯿﻦ )ﺣﻞ اﻹﺷﮑﺎﻻت اﻟﻔﻠﮑﯿﺔ(‬

‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻟﻤﺰاج‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرة اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ )‪(۱‬‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺳﻮرة اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ )‪(۲‬‬

‫رﺳﺎﻟﺔ اﻟﻮﺟﻮد‬

‫ﺣﻞ ﺷﺒﻬﺔ اﻟﺠﺬر اﻷﺻﻢ‬

‫ﮐﺴﺮ اﺻﻨﺎم اﻟﺠﺎﻫﻠﯿﺔ‬

‫اﻟﺘﺼﻮر واﻟﺘﺼﺪﯾﻖ‬

‫ﺷﺮح اﻟﻬﺪاﯾﺔ اﻷﺛﯿﺮﯾﺔ‬

‫اﻟﺘﻌﻠﯿﻘﺔ ﻋﻠﯽ ﺷﺮح ﺣﮑﻤﺔ اﻹﺷﺮاق‬

‫اﻟﺤﺎﺷﯿﺔ ﻋﻠﯽ اﻟﻘﺒﺴﺎت‬

‫اﺛﺒﺎت ﺷﻮق اﻟﻬﯿﻮﻟﯽ ﺑﺎﻟﺼﻮرة‬

‫ﺷﺮح ﺣﺪﯾﺚ »ﺧﻠﻖ اﻷرواح ﻗﺒﻞ اﻷﺟﺴﺎد ﺑﺄﻟﻔﯽ ﻋﺎم«‬

‫اﻟﺤﺮﮐﺔ اﻟﺠﻮﻫﺮﯾﺔ‬

‫اﻟﺤﺎﺷﯿﺔ ﻋﻠﯽ اﻟﺮواﺷﺢ اﻟﺴﻤﺎوﯾﺔ )ﻣﺸﮑﻮک(‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺣﺪﯾﺚ »اﻟﻨﺎس ﻧﯿﺎم ﻓﺈذا ﻣﺎﺗﻮا إﻧﺘﺒﻬﻮا« )ﻣﺸﮑﻮک(‬

 ‫رﺳﺎﻟﺔ ﻓﯽ اﻹﻣﺎﻣﺔ )ﻣﺸﮑﻮک(‬

‫دﯾﻮان ﺷﻌﺮ )ﺟﻤﻊآوری‪ ‬ﻣﻼ ﻣﺤﺴﻦ ﻓﯿﺾ ﮐﺎﺷﺎﻧﯽ(‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻣﺤﻤﺪ ﺧﻮاﺟﻮی‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻮﻟﯽ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎ )دو ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ‪ ‬ﻣﯿﺮداﻣﺎد‪ ‬و…(‬

‫ﻣﺘﻔﺮﻗﻪ‬

‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه او از ﮐﺘﺐ ﻓﻠﺴﻔﯽ و ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ و ﺷﻌﺮ(‬

‫ٔ‬ ‫ﮐﺸﮑﻮل‪) ‬ﻋﺒﺎرات و ﻧﮑﺘﻪﻫﺎی‬

‫زﻣﺎن اﯾﺠﺎد‪ :‬ﭘﻨﺞ ﺷﻨﺒﻪ ‪۱۱:۱۵:۰۲ - ۱۳۹۹/۰۴/۱۲‬‬

‫‪http://bit.ly/SimNote‬‬