FOT103U-FOTOĞRAF TARİHİ
Ünite 2: Fotoğrafın Bulunuşu
Giriş
Fotoğrafın bulunuşu optik ve kimya gibi farklı alanlarda
gerçekleştirilen icat ve yeniliklere dayanmaktadır. Birçok
bilim insanın katkısı ile ortaya konmuş olan fotoğraf aynı
zamanda farklı teknolojilerin de üretilmesinde araç olarak
kullanılmıştır.
Sanayi Devrimi Dönemi
Fotoğrafın 1827 yılında bulunuşu ile birlikte fotoğraf kısa
sürede büyük bir ilgi görerek yaygınlaşmıştır. Fotoğrafın
bulunduğu 19. yüzyıl, aynı zamanda sanayi devriminin hız
kazandığı, büyük ekonomik, toplumsal, siyasal ve kültürel
dönüşümlerin yaşandığı bir dönemdir. Sanayi devrimi ile
toprağa, yani tarıma ve insan gücüne dayalı ekonomik
yapı yerini, makinelerin ve seri üretimin egemen olduğu
bir ekonomik yapıya bırakmıştır. El işçiliğinin azaldığı,
makineleşmenin hızlandığı bu dönemde fabrikalar, buhar
makineleri, seri üretim, demiryolu, haberleşme
yaygınlaşmıştır. Liberalizm, komünizm ve işçi sınıfı gibi
fotoğraf da bu dönemin eseri olarak ortaya çıkmıştır.
Sanayi Devrimi, insan ve onun içinde yaşadığı toplumsal
yapıyla ilgili bir dönüşüm dönemidir. Teknolojik
gelişmelerle başlayan bu dönem, sosyoekonomik ve
kültürel alanlara yayılarak insanlık tarihindeki dönüm
noktalarından birini oluşturmuştur. Sanayi Devrimi
öncesine egemen olan ekonomi biçimi, tarım ve
hayvancılığa dayalı organik bir ekonomidir. Sanayi
Devrimi sonrasında ise öncekilere benzemeyen,
değişmeye yönelik, durağan olmayan yeni bir toplum
düzeni ortaya çıkmıştır. Fiziksel, siyasal, kültürel ve
toplumsal değişiklikler sonucunda toplumsal yaşam baştan
sona değişmiştir. Yaşanan bu toplumsal değişim süreçleri
modernleşme olarak adlandırılır.
İnsanın kol gücüne, hayvancılık ve zanaata dayalı
geleneksel yaşam biçiminin yerini alan yeni yaşam
biçiminde, insana sunulan birçok yeni olgu vardır. Bu
yeniliklerden biri de resmetme tekniklerindeki
gelişmelerdir. 19. yüzyıla kadar resmetme için yalnızca
geleneksel resmetme teknikleri olan çizme, boyama ve
kazıma kullanılıyordu. Modernleşme sürecindeki bu yeni
dönemin tipik özelliği olan makineler, hayatın her alanına
girdiği gibi bir resmetme aracı olarak da ortaya çıkmıştır.
Makine kullanılarak gerçekleştirilen tekniklerde hem
resmedilen yüzey açısından hem de resmetme aracı
açısından geleneksel yönetmelerden bir kopuş yaşanmıştır.
Bu doğrultuda üretim ve tüketimle ilgili olarak kullanılan
teknik ve tekniğin kullanılmasıyla ortaya çıkan nesnenin
üzerinde önemle durulması gerekmektedir. Fotoğrafın
getirdiği yeni resmetme tekniği, fizik biliminin sağladığı
bilgiler doğrultusunda ışığı kullanarak nesnelerin hayali
görüntülerinin yüzey üzerinde oluşturulması ve bu hayali
görüntünün kimya biliminin sağladığı bilgilerle ışığa
duyarlı bir yüzey üzerine kaydedilerek sabitleştirilmesi,
hayali görüntünün gerçek görüntüye dönüştürülmesidir.
Bu yeni teknik, ışığı kullanarak resmetme tekniğidir.
Döneme özgü bu yeni tekniğin kullanılmasıyla ortaya
çıkan nesne, başka bir deyişle tekniğin kullanıldığı ortam
fotoğraftır.
Fotoğrafın Bulunuşu
Fotoğrafın bulunuşuna kadar geçen zaman içinde, yüzey
üzerine resmetme çizerek, boyayarak ve kazıyarak
gerçekleştirilmiştir. Geleneksel resmetme teknikleri olarak
isimlendirilen bu yöntemlerde iki temel kullanım alanı söz
konusudur:
• Resmetme tekniğinin yüzey üzerinde bir şeyi
resmetmek için kullanılması; resmetme
tekniğinin resmetme aracı olarak ortaya çıkışı.
• Bu resmetme tekniğinin kendine özgü
özelliklerini kullanarak sanatın ortamına
girmesidir. Diğer söyleyişle çizerek ve boyayarak
resmetme tekniği sanatın ortamında resim sanatı
içinde ortaya çıkarak gelişmiştir.
Bu durumdan birincisi yüzey üzerine resmetme olarak
bulunması, kullanılması. İkincisi ise sanatın aracı olarak
kullanılmasıdır. Baskı makinelerinin geliştirilmesiyle
birlikte özellikle çizerek ve boyayarak resmetme teknikleri
çoğaltım aracı ortamına girmiştir. Bundan dolayı yüzey
üzerine resmetme teknikleri denildiğinde üç farklı
bulunuştan söz etmek gerekir:
1. Resmetme tekniği için buluş
2. Çoğaltım aracı olarak buluş. Çoğaltma aracı
olarak resmetme tekniğinde yüzey üzerine
resmedilen şeyin aynı zamanda mekanik olarak
çoğaltılır (yeniden üretilir) olması söz konusudur.
Bu aşamada baskı tekniği devreye girer. Baskı
tekniğiyle resmetmek aynı zamanda çoğaltmak
demektir.
3. Sanatın ortamı için buluş. Bu resmetme
tekniğinin kendine özgü özellikleriyle sanatın
ortamına girme aşamasıdır. Yani sanatın ortamı
için bulunuşudur.
Fotoğrafın Resmetme Tekniği Olarak Bulunuşu
Fotoğraf (Photographe) sözcüğü ışıkla yazı yazmak
anlamına gelen eski Yunanca Photos (ışık) ve Graphe
(yazı) sözcüklerinden oluşturulmuştur. Fotoğraf, fiziksel
ve kimyasal bir süreç sonucu biçimlenmiştir. Camera
Obscura (Karanlık Oda), milattan beri güneş tutulmasını
gözlemlemekte kullanılmış, daha sonra da ressamların
yardımcısı olmuştur. Karanlık bir oda içinde oluşan bu elle
tutulamaz görüntüyü yakalayabilmek, bir yüzey üzerinde
tespit etmek ve kutusunun içinden çıkartmak için, 19.
yüzyılın ilk yıllarını beklemek gerekti. Bu amaçla,
kimyacılar, ışığa duyarlı cisimleri incelemeye ve gümüş
nitrat ile gümüş klorürün özelliklerini daha ayrıntılı bir
biçimde çözümlemeye çalışmışlardır. Nesnelerin
görüntüsünün kalıcı olarak bir yüzey üzerine kaydedilmesi
çalışmalarında birçok araştırmacının payı olmakla birlikte,
ilk görüntü kaydını gerçekleştiren, diğer deyişle fotoğrafı
bulan kişi olarak Fransız Joseph Nicephore Niepce
(1765-1833) kabul edilmektedir. Niepce, bilim
1
 FOT103U-FOTOĞRAF TARİHİ
Ünite 2: Fotoğrafın Bulunuşu
dünyasındaki gelişmeleri takip ederek kendi çalışmaları
için kullanmıştır. Niepce, ışığa duyarlı gümüş tuzları
üzerine yapılan çalışmaları, yüzey üzerinde kalıcı görüntü
elde etme noktasında birleştirmiştir. Karanlık kutuyu
kullanarak, yüzey üzerine görüntüyü kaydetmeyi
başarmıştır. Kaydettiği görüntüdeki resmin fonu siyah ve
nesneler fonda ışıklı, yani beyaz olarak belirmiştir. Yani
konunun az ışıklı bölümleri koyu olarak, konunun çok
ışıklı bölümleri açık ton olarak görülmektedir. Niepce’in
penceresinden doğayı resmettiği bu görüntü bulanıktır ve
kaydettiği görüntüyü henüz kalıcı kılacak formülü
bulamamıştır. Gün ışığında bakıldığında ışığa duyarlı
kâğıt karararak yok olmaktadır. Niepce’in retinas adını
verdiği bu görüntü kaydı, aslında negatif görüntüdür.
Niepce, karanlık kutuya delikten giren ışığı, miktarını
kontrol edebilmek için diyafram sistemine (büyüyüp
küçülen delik) yönelik çalışmalar yapmıştır. Işıktan
etkilendikçe beyazlaşan ve çözülmeyen bir tür asfalt olan
yahuda bitümü maddesine ulaşmıştır. Işığa duyarlı yüzey
olarak kullandığı bu madde, lavanta özünde eritilmiş olan
kömür tozundan oluşmaktadır. Kurşun ve kalay alaşımlı
bir levhayı yahuda bitümü maddesiyle kaplayarak ışığa
duyarlı yüzey elde etmiştir. 1827 yılında evinin
penceresinden Le Gras köyünü resmetmiştir. Niepce
tarafından ışığa duyarlı yüzey üzerine karanlık kutu
yoluyla kaydedilen bu resmin, ilk fotoğraf olarak kabul
edilmektedir. Niepce bu şekilde optik yoluyla yüzey
üzerinde yeni bir resmetme tekniğini de bulmuştur.
Niepce’in bilgi birikimi, daha sonra beraber çalışacak olan
Luis Jaques Mandé Daguerre daha da ileri götürmüştür.
Niepce’in ilk fotoğraf olarak kabul edilen 1827’de çektiği
helyografi levhadan sonra, Daguerre’in geliştirdiği
dagerotip ile ışığa duyarlı yüzey üzerine optik aracılığıyla
görüntüleri kaydederek sabitlenmiştir. Daguerre’ün
çalışmaları ile kaydedilen gelişmeler:
• Pozlama süresi kısalmıştır. Niepce’in saatler
süren pozlama süresini Daguerre, ortamın ışık
durumuna göre on dakikanın altlarına
düşürmüştür.
• Gizli görüntüyü ortaya çıkarmak için cıva buharı
kullanıp görüntüleri gümüş iyot kaplı bakır
levhalar üzerine kaydetmiştir.
• Fotoğraflarda en ince detaylar, ışıklı ve karanlık
alanlardaki ton değerleri görülen, görüntü kalitesi
mükemmel fotoğraflar elde etmiştir.
Dagerotiple birlikte insanlar artık hem doğanın, hem
sevdikleri kişilerin, görüntülerini yüzey üzerinde kalıcı
kılmaya başlamışlardır. Ressamlar herhangi bir konunun
resmedilmesini birkaç saat içinde sonuçlandırırken
Daguerre’in yöntemiyle resmetme çok daha kısa bir
zaman diliminde gerçekleşmekteydi. Dagerotiple birlikte
optik ve ışığa duyarlı yüzeyin kullanımı yaygınlaşmıştır.
Geleneksel resmetme tekniklerinde, kişi çıplak gözle
çevresini görür ve aygıtlarıyla da resmeder. Doğal olarak
insan eli doğrudan sürecin içindedir. İnsan eli belirleyici
bir öğe olarak sürecin her aşamasında vardır. Ortaya çıkan
ürün, doğrudan insan elinin bir üretimidir. Dagerotipe
gelindiğinde ise fotoğrafı çeken kişinin gözü, çıplak göz
değil, çıplak gözle birleşmiş olan optiktir. Yani fotoğraf
makinesinin objektifidir. Boya, fırça, kazıma bıçakları gibi
resmederken kullanılan aygıtlar yerine fotoğrafın
resmetme tekniğinde sadece ışık vardır. Nesneden
yansıyarak fotoğraf makinesinin optiğine giren ışık, hem
yüzey üzerinde elde edilecek resmi görüntü şeklinde
gösterir hem de bunu ikiboyutlu yüzey üzerine kaydeder.
İnsan eli, bu resmetme tekniğinde belirleyici bir öğe
olarak sürecin içinde değildir. İnsan eli süreci başlatır,
resmeden ise bir aygıttır. Dagerotiple birlikte yüzey
üzerine resmetme, insan elinden uzaklaşarak makinenin
denetimine girmiştir.
Fotoğrafın Çoğaltma Tekniği Olarak Bulunuşu
Sanayi Devrimi’nin etkilerinin yaşandığı 1800’lü yılların
başında, İngiltere’de farklı alanlarda bilimsel çalışmalar
yürütülüyordu. Fotoğrafın tarihi açısından bakıldığında ise
özellikle optik ve kimya alanlarında önemli gelişmeler söz
konusudur. William Henry Fox Talbot, nesneden
yansıyan ışığın aydınlık kutuda, kâğıt üzerinde
oluşturduğu görüntüyü kalemle çizerek ortaya çıkartırken,
ışığın kendisinin de bu işi yapabileceğini düşünmüştür.
Optik yoluyla kâğıt üzerine düşen görüntünün, kâğıt
üzerinde sürekli kalabilmesini sağlamaya yönelmiştir.
Talbot denemeleri sonucunda negatif bir görüntü elde
etmiştir. Talbot, bu negatif siluet görüntülere fotojenik
çizim ve gölge çizim adını vermiştir. Talbot, fotojenik
çizimleri elde etmek için basit bir kâğıdı yüzey, yani taban
olarak kullanmıştır. Niepce ve Daguerre’in aynı amaçla
kullandıkları metal levhalar düşünüldüğünde, kâğıt hem
hafif hem de çok daha kullanışlı bir malzemedir. Işığa
duyarlı madde olarak da gümüş tuzlarını kullanmıştır.
Yüzey üzerindeki görüntüyü ise optik, yani karanlık kutu
kullanmadan elde etmiştir. Talbot, fotojenik çizimler
sonucunda fotoğrafla ilgili bazı önemli konuları ilk kez
belirlemiştir. Işığa duyarlı yüzeyde taban malzemesi
olarak metal yerine kâğıt kullanılmıştır. Optik
kullanmadan ışığa duyarlı yüzeye görüntü kaydetmiştir.
Negatif görüntüyü çoğaltılabilir bir malzeme şekline
dönüştürerek, kopya yaparak çoğaltmayı sağlamıştır.
Negatif görüntüyü ve bu negatifin bir kez daha
pozlandırılarak pozitife dönüşmesini belirlemiştir. Ayrıca,
Talbot, yüzey üzerinde elde ettiği görüntüyü sabitlemenin
basit ve kalıcı olacak yöntemini belirlemiştir. Fotoğraf
alanındaki ilk buluşu olan fotojenik çizimlerden sonra
Talbot, ikinci buluşunu gerçekleştirmek için ışığa duyarlı
hâle getirdiği kâğıt yüzeyi karanlık kutuda pozlamaya
yönelmiştir. Talbot 1839 yılında gallik asitle denemeler
yapmaya başlamıştır. Gallik asidi, hem ışığa duyarlı kâğıt
yüzey üzerinde hem de pozlanan kâğıt üzerindeki
görüntüyü ortaya çıkarmak için kullanmıştır. Böylece,
Talbot, pozlama yoluyla yüzey üzerinde resmetme
tekniğinin, yani fotoğrafik resmetme tekniğinin yeni bir
yöntemini bulmuştur. 1840 yılında gerçekleştirdiği bu yeni
buluşuna, Talbot, Yunanca kallos (güzel) ve typos
(izlenim) sözcüklerinden oluşan Kalotip (Calotype) adını
vermiştir. Pozlama süresi, bu yeni yöntemle bir saatten
2
 FOT103U-FOTOĞRAF TARİHİ
Ünite 2: Fotoğrafın Bulunuşu

birkaç dakikaya hatta saniyeye düşmüştür. Kalotiple

birlikte ortaya çıkan çoğaltma tekniği, doğrudan insan
eliyle değil insanın yönlendirdiği ışık ve kimyasal
maddeler aracılığıyla gerçekleşmektedir. Böylece insan
evladı tarihsel olarak yeni bir mekanik çoğaltma tekniğiyle
tanışmıştır. Işık ve ışığa duyarlı yüzeyleri kullanarak,
negatif-pozitif süreçleriyle yapılan çoğaltma, yüzey
üzerine insan eliyle yapılan çoğaltmadan çok hızlı ve
baskı tekniğiyle yapılan çoğaltmadan da farklıdır. Kalotip
yöntemiyle Talbot, yeni bir mekanik çoğaltma tekniğiyle
birlikte çağdaş fotoğrafçılığın temelini belirlemiştir.