ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ 
ΤΜΗΜΑ  ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ 
ΤΟΜΕΑΣ ΕΦΑΡΜΟΣΜΕΝΗΣ ΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΦΥΣΙΚΗΣ 
 
 
 
 
 
 
 
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ 

ΧΡΗΣΗ  ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ  ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ  ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ  (G.I.S.) ΓΙΑ ΕΠΙΛΥΣΗ 
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ 

ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΝΤΩΝΑΚΟΣ 
Γεωλόγος – M.Sc. 

Επιβλέπων της διδακτορικής διατριβής:

Καθηγητής Ν. Λαμπράκης

Συμβουλευτική Επιτροπή:

Καθηγητής Ν. Λαμπράκης
Καθηγητής Γ. Καλλέργης
Καθηγητής Γ. Κούκης

Μέλη της Εξεταστικής Επιτροπής:

Καθηγητής Γ. Σταμάτης
Αναπλ. Καθηγητής Γ. Παπαθεοδώρου
Επικ. Καθηγητής Κ. Βουδούρης
Επικ. Καθηγητής Κ. Νικολακόπουλος

ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ

Υποβλήθηκε στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών

ΠΑΤΡΑ 2012
Στην Φένια, τον Βαγγέλη και τον Κωνσταντίνο
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 
ΠΡΟΛΟΓΟΣ .................................................................................................................................................................... 8 
ΣΥΝΟΨΗ ...................................................................................................................................................................... 11 
ABSTRACT ................................................................................................................................................................... 15 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ................................................................................................................................................................ 18 
ΕΙΣΑΓΩΓΗ ..................................................................................................................................................................... 18 
1.1 ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ....................................................................................................................... 18 
1.2 ΣΥΝΤΟΜΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΕΥΡΥΤΕΡΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ. .............................................................................. 18 
1.3 ΠΡΟΓΕΝΕΣΤΕΡΕΣ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΕΣ ΕΡΕΥΝΕΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ. .............................................................................. 19 
1.4 ΒΑΣΙΚΕΣ ΈΝΝΟΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ............................................................................. 22 
1.5 ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗ‐ΡΟΦΟΡΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΔΙΑΤΡΙΒΗ ... 23 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ................................................................................................................................................................ 25 
ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ .................................................................................................................. 25 
2.1 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΝΕΟΓΕΝΟΥΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ. .................................. 25 
2.2 ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΓΕΩΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΛΠΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ. ............................................................ 29 
2.3 ΣΤΟΙΧΕΙΑ  ΣΕΙΣΜΟΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ................................................................................................. 33 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ................................................................................................................................................................ 39 
ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ .............................................................................................................................. 39 
3.1 ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΠΑΛΑΙΟ‐ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ........................................................ 39 
3.2 ΜΟΡΦΟΜΕΤΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ .................................................................................................... 45 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ................................................................................................................................................................ 56 
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ‐ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ. ........................................................................................... 56 
4.1 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ‐ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ........................................................................................ 56 
4.2 ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΤΟΜΕΩΝ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ .................................................................... 56 
4.3 ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΙΚΩΝ ΑΝΑΓΚΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ................................................................................ 63 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ................................................................................................................................................................ 70 
ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ................................................................................................................................... 70 
5.1 ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΤΑΞΗ ΤΩΝ ΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ. ...................................................... 70 
5.2 ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ ............................................................................................................... 74 
5.2.1. Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας ................................................................................................................. 79 
5.2.2. Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού ................................................................................................................ 79 
5.2.3. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου .................................................................................................. 79 
5.2.4. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων‐Πετρίου .............................................................................................. 79 
5.2.5. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας ................................................................................................................... 80 
5.2.6. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου‐Βάλτου ............................................................................................ 80 
5.2.7. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας ................................................................................................................ 81 
5.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ΜΕ ΒΑΣΗ ΤΙΣ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΑΘΜΗΣ – ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΠΙΕΖΟΜΕΤΡΙΚΟΥ‐
ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΟΥ ΧΑΡΤΗ. ....................................................................................................................................... 81 
5.3.1 Γεωστατιστική ανάλυση για την κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού ..................................................... 82 
5.3.1.1  Μέθοδοι Τοπικών Εκτιμήσεων ................................................................................................................. 84 
5.3.1.1.1. Inverse Distance Weighting – IDW ....................................................................................................... 85 
5.3.1.1.2. Radial Basis Functions ........................................................................................................................... 85 
5.3.1.2. Γενικευμένοι Μέθοδοι ................................................................................................................................. 85 
5.3.1.3  Γεωστατιστικές μέθοδοι χωρικής συσχέτισης (kriging) ............................................................................ 86 
5.3.2. Δείκτες στατιστικού ελέγχου αποτελεσμάτων και επαλήθευσης των μεθόδων χωρικής παρεμβολής ............... 89 
 5.3.3. Εφαρμογή των μεθόδων χωρικής παρεμβολής για την δημιουργία πιεζομετρικού χάρτη της περιοχής 
έρευνας (Περίοδος 5/2003). .................................................................................................................................. 90 
5.3.3.1. Μέθοδοι Τοπικών Εκτιμήσεων. ................................................................................................................... 90 
5.3.3.1.1. Inverse Distance Weighting. ................................................................................................................. 90 
5.3.3.1.2. Radial Basis Functions – Splines ............................................................................................................ 92 
5.3.3.2. Γεωστατιστικές μέθοδοι. ............................................................................................................................. 92 
5.3.3.2.1. Ordinary Kriging .................................................................................................................................... 92 
5.3.3.2.2. Ordinary Cokriging ................................................................................................................................ 92 
5.3.3.2.3. Ordinary Kriging – Trend removal ........................................................................................................ 99 
5.2.3.2.4. Ordinary cokriging – Trend removal ..................................................................................................... 99 
5.3.3.3. Συμπεράσματα εφαρμογής των μεθόδων χωρικής παρεμβολής για την κατανομή της στάθμης του 
υπόγειου νερού. ............................................................................................................................................................. 99 
5.2.4. Εφαρμογή της μεθόδου χωρικής παρεμβολής, Ordinary Cokriging‐trend remove,  για την δημιουργία 
πιεζομετρικού χάρτη της περιοχής έρευνας (Περίοδος 10/2004 & 10/2005). .................................................... 103 
5.4 ΥΔΡΑΥΛΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ. ........................................................................ 103 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 .............................................................................................................................................................. 110 
ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ – ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ...................................................................... 110 
6.1 ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΩΝ ΕΛΛΙΠΩΝ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΩΝ ............................................................................................................... 112 
6.2 ΈΛΕΓΧΟΣ ΟΜΟΓΕΝΕΙΑΣ ΒΡΟΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ .............................................................................................. 112 
6.3 ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕ ΦΥΣΙΟΓΡΑΦΙΚΟΥΣ‐ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ........ 112 
6.4 ΜΗΝΙΑΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ .................................................................................................................. 113 
6.5 ΕΤΗΣΙΑ ΠΟΡΕΙΑ ΤΩΝ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΕΩΝ ..................................................................................................................... 114 
6.6 ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ ................................................................................................................................................... 114 
6.7 ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ......................................................................................................................................... 115 
6.8  ΗΛΙΟΦΑΝΕΙΑ .................................................................................................................................................... 116 
6.9  ΆΝΕΜΟΙ ........................................................................................................................................................... 116 
6.10  ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΗ ΥΓΡΑΣΙΑ .................................................................................................................................... 116 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 .............................................................................................................................................................. 118 
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ ....................................................................................................................................... 118 
7.1. ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ........................................................................................................................................ 118 
7.2. ΌΓΚΟΣ ΝΕΡΟΥ ΑΠΟ ΒΡΟΧΟΠΤΩΣΗ ......................................................................................................................... 118 
7.3. ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗ ........................................................................................................................................... 121 
7.5. ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗ ...................................................................................................................................................... 125 
7.6.  ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΟΓΚΟΥ ΚΑΤΕΙΣΔΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ‐ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΤΙΚΟ ΥΔΑΤΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ............................................ 125 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 .............................................................................................................................................................. 131 
ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ – ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΩΝ ................................................................................... 131 
8.1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ......................................................................................................................................................... 131 
8.2 ΑΝΑΛΥΤΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ........................................................................................................................................ 131 
8.2.1 Μετρήσεις υπαίθρου ........................................................................................................................................... 131 
8.2.2  Αναλύσεις κύριων στοιχείων ............................................................................................................................... 131 
8.2.3  Αναλύσεις ιχνοστοιχείων και βαρέων μετάλλων ................................................................................................ 132 
8.2.4  Επεξεργασία χημικών αναλύσεων ....................................................................................................................... 132 
8.3 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ........................................................................................... 132 
8.4 ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΥΔΡΟΧΗΜΙΚΩΝ ΠΑΡΑΜΕΤΡΩΝ .................................................................................................... 138 
8.4.1 Χωρική κατανομή φυσικοχημικών παραμέτρων ................................................................................................. 145 
8.4.2 Χωρική κατανομή των ενώσεων αζώτου στην περιοχή έρευνας. ........................................................................ 149 
8.4.3 Χωρική κατανομή χλωριόντων και αλκαλίων ‐ Διερεύνηση του φαινομένου της υφαλμύρινσης στην 
περιοχή έρευνας. ................................................................................................................................................. 149 
8.4.4 Χωρική κατανομή ιχνοστοιχείων στην περιοχή έρευνας. .................................................................................... 163 
8.4.5 Χωρική κατανομή σπάνιων γαιών στην περιοχή έρευνας. .................................................................................. 164 
 8.5 ΑΝΑΛΥΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΙΣΟΤΟΠΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ............................................................................................... 188 
8.5.1. Βασικές έννοιες ισοτοπικής υδρολογίας ............................................................................................................. 188 
8.5.2. Χωρική κατανομή και ερμηνεία δ18Ο και 3Η ....................................................................................................... 190 

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 .............................................................................................................................................................. 197 
ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ ............................... 197 
9.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ .......................................................................................................................................................... 197 
9.2 ΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ SWAT ..................................................................................................... 197 
9.3 ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ SWAT. ....................................................................................................................... 206 
9.4 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ SWAT ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΡΕΥΝΑΣ. ..................................................................................... 210 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10 ............................................................................................................................................................ 229 
ΜΟΝΤΕΛΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ ΤΗΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΚΑΙ 
ΓΕΩΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ..................................................................................................................................... 229 
10.1. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΑΙ ΟΡΙΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ ....................................................... 229 
10.2 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΜΕΘΟΔΟ DRASTIC ................................................... 230 
10.2.1 Εφαρμογή της πρωτότυπης μεθόδου DRASTIC.................................................................................................. 232 
10.2.2 Αναθεώρηση της κλίμακας μετατροπής κάθε παραμέτρου .............................................................................. 233 
10.2.3 Αναθεώρηση των συντελεστών βαρύτητας  – Αφαίρεση παραμέτρων ............................................................ 236 
10.2.4 Εισαγωγή της παραμέτρου του ρυπαντικού φορτίου – Προσδιορισμός του Δυναμικού Ρύπανσης ................ 237 
10.2.5 Σύνοψη των αποτελεσμάτων των διαδικασιών βελτιστοποίησης της μεθόδου DRASTIC ................................. 240 
10.3 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΤΗΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΛΟΓΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ 
ΡΥΠΑΝΣΗΣ. ........................................................................................................................................................ 240 
10.4 ΜΕΘΟΔΟΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ. ................................................................................................................ 245 
10.5 ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ ΡΥΠΑΝΣΗΣ ΤΩΝ ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ...................................... 250 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ............................................................................................................................................................ 251 
ΜΟΝΤΕΛΟ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ΓΙΑ ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΘΕΣΗΣ ΑΝΟΡΥΞΗΣ ΝΕΩΝ ΥΔΡΟΜΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ 
ΕΡΓΩΝ. ...................................................................................................................................................................... 251 
11.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ........................................................................................................................................................ 251 
11.2 ΕΠΙΛΟΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΩΝ .......................................................................................................................................... 251 
11.3 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ ....................................................................... 259 
11.4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΛΟΥ ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ ΑΝΑΛΥΣΗΣ .......................................................... 266 
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ............................................................................................................................................................ 267 
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. ..................................................................................................................... 267 
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ........................................................................................................................................................... 275 
ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΙΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ..................................... 287 
ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΙΙΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ......................................... 291 
ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ ΓΑΙΩΝ ........................................ 295 
ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ IVΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ ............................................................. 297 
       ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ  VΠΙΝΑΚΕΣ  ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ  ΤΗΣ  ΜΕΣΗΣ  ΕΤΗΣΙΑΣ  ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ  ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗΣ  ΚΑΤΑ 
THORNTHWAITE ............................................................................................................................................... 301 
      ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ VIΠΙΝΑΚAΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΑΝΑ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ
 .......................................................................................................................................................................... 304 

 
 
ΠΡΟΛΟΓΟΣ 
 

Αντικείμενο της παρούσας διατριβής αποτελεί η εφαρμογή των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (ΓΣΠ)
στον επιστημονικό τομέα της εφαρμοσμένης περιβαλλοντικής υδρογεωλογίας. Η περιοχή έρευνας είναι το ΒΑ τμήμα
του νομού Κορινθίας. Με τον όρο «Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών» νοούνται όχι μόνο τα πακέτα λογισμικού,
μέσω των οποίων υλοποιούνται διαδικασίες που αφορούν την ανάλυση χώρου και την χωρική στατιστική, αλλά και
αυτή καθ’ αυτή η ανάλυση χώρου και η χωρική στατιστική που αποτελούν τους δύο βασικούς άξονες της επιστήμης
της γεωγραφίας.
Η ανάλυση χώρου και η χωρική στατιστική αποτελούσαν ανέκαθεν εργαλεία ανάλυσης της γεωλογικής επιστήμης.
Με την ανάπτυξη των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών τόσο σε θεωρητικό όσο και σε τεχνολογικό επίπεδο τα
εργαλεία αυτά απέκτησαν ευρύτερες δυνατότητες και εφαρμογές σε όλους τους επί μέρους τομείς της επιστήμης της
γεωλογίας.
Στη παρούσα διατριβή γίνεται μια προσπάθεια να αξιοποιηθούν τα προηγμένα εργαλεία ανάλυσης χώρου και
χωρικής στατιστικής που προσφέρουν τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών για την πληρέστερη και σε βάθος
διερεύνηση των γεωμορφολογικών, γεωλογικών, υδρογεωλογικών, υδρολογικών και υδροχημικών συνθηκών μιας
περιοχής, αλλά κυρίως μια προσπάθεια να αξιοποιηθούν υφιστάμενα και να αναπτυχθούν καινούργια μοντέλα
προσομοίωσης και μοντέλα χωρικής ανάλυσης, με εφαρμογή στην περιβαλλοντική υδρογεωλογία.
Η ανάθεση του θέματος έγινε από τον καθηγητή κ. Νικόλαο Λαμπράκη και ανακοινώθηκε στη Γενική Συνέλευση
με Ειδική Σύνθεση 2/3-11-2000 του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Η βασική έρευνα που διεξήχθη
στο πλαίσιο εκπόνησης της διατριβής χρηματοδοτήθηκε, από την Επιτροπή Ερευνών του Πανεπιστημίου Πατρών, στα
πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος «Κ. Καραθεοδωρή», με τίτλο «Διερεύνηση των μηχανισμών ποιοτικής
υποβάθμισης των υπόγειων νερών του Νομού Κορινθίας από φυσικές διεργασίες και ανθρωπογενείς δραστηριότητες με
χρήση υδροχημικών, ισοτοπικών μεθόδων, γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών και μοντέλων προσομοίωσης» και
επιστημονικό υπεύθυνο τον καθηγητή κ. Νικόλαο Λαμπράκη (Λαμπράκης κ.α., 2006).
Στην ολοκλήρωση της παρούσας διατριβής συνέβαλε ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων τους οποίους στο σημείο
αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω από καρδιάς.
Καταρχάς τον επιβλέποντα καθηγητή κ. Νικόλαο Λαμπράκη για την αμέριστη συμπαράσταση, υπομονή και
κατανόησή του, καθ’ όλη την διάρκεια της μακρόχρονης προσπάθειάς μου, για την εμπιστοσύνη που έδειξε στο
πρόσωπό μου και τις προσπάθειες που κατέβαλλε για τη χρηματοδότηση της έρευνας αυτής. Η συμβολή του ήταν
καθοριστική, τόσο στην διαμόρφωση του επιστημονικού υποβάθρου πάνω στο οποίο στηρίχθηκε η έρευνα, όσο και
στην επίλυση δεκάδων πρακτικών προβλημάτων που ανέκυψαν κατά την διάρκεια της έρευνας και της συγγραφής της
παρούσας διατριβής.
Επίσης, ιδιαίτερες ευχαριστίες θέλω να εκφράσω στα υπόλοιπα δύο μέλη της Τριμελούς Συμβουλευτικής Επιτροπής
τους ομότιμους καθηγητές κ. Γεώργιο Καλλέργη και Γεώργιο Κούκη.
Η μακρόχρονη και πολυεπίπεδη τριβή με τους τρεις αυτούς εξαιρετικούς δασκάλους και επιστήμονες διαμόρφωσε
σε μεγάλο βαθμό, όχι μόνο την δομή και το περιεχόμενο της διατριβής μου αλλά συνολικά την επιστημονική μου
κατάρτιση, ακόμα και το χαρακτήρα μου.
Θερμές ευχαριστίες θα ήθελα να εκφράσω στον επίκουρο καθηγητή και φίλο κ. Κωνσταντίνο Βουδούρη, ο οποίος
όντας άριστος γνώστης τόσο του αντικειμένου όσο και της περιοχής έρευνας, με βοήθησε καθοριστικά στα πρώτα
στάδια της έρευνας τόσο σε θεωρητικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο αλλά και καθ’ όλη την διάρκεια της εκπόνησης
της παρούσας διατριβής. Επίσης θα ήθελα να τον ευχαριστήσω για την συμμετοχή του στην Επταμελή Εξεταστική
Επιτροπή.
Τον καθηγητή κ. Γεώργιο Σταμάτη, τον αναπληρωτή καθηγητή κ. Γεώργιο Παπαθεοδώρου και τον επίκουρο
καθηγητή κ. Κωνσταντίνο Νικολακόπουλο ευχαριστώ πολύ για τη συμμετοχή τους στην Επταμελή Εξεταστική
Επιτροπή και τα εποικοδομητικά σχόλια επί του τελικού κειμένου.
 Τον Δρ. υδρογεωλόγο του ΙΓΜΕ κ. Κωνσταντίνο Νίκα για την άριστη συνεργασία στο πλαίσιο ερευνητικού
προγράμματος του ΙΓΜΕ στην περιοχή έρευνας, για την δυνατότητα χρήσης ορισμένων από τα δεδομένα του
προγράμματος αυτού στην παρούσα διατριβή, αλλά και για την μακρόχρονη επιστημονική μας συνεργασία και την
συνεχή συμπαράστασή του καθ’ όλη την διάρκεια της μέχρι τώρα επιστημονικής και επαγγελματικής μου πορείας.
Τον Δρ. υδρογεωλόγο κ. Γεώργιο Παναγόπουλο επίκουρο καθηγητή του τμήματος Μηχανολογίας και Υδάτινων
Πόρων, Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου, για τη εποικοδομητική ανταλλαγή απόψεων σε θέματα υδροχημείας και για την
συνδιαμόρφωση ορισμένων από τα μοντέλα υπολογισμού της τρωτότητας των υδροφόρων που αναπτύσσονται στην
παρούσα διατριβή.
Τον συνάδελφο και φίλο κ. Βασίλη Τάντο για την σημαντική βοήθειά του κατά την διάρκεια των εργασιών
υπαίθρου και των εργαστηριακών αναλύσεων, καθώς και για την συμμετοχή του στην σύνταξη της τελικής έκθεσης
του ερευνητικού προγράμματος «Κ. Καραθεοδωρή», μέσω του οποίου χρηματοδοτήθηκε η βασική έρευνα της
παρούσας διατριβής.
Την υποψήφια διδάκτορα του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Κωνσταντίνα Κατσάνου για την
πολύτιμη βοήθεια της στην διεξαγωγή των εργαστηριακών αναλύσεων, καθώς και στην επικοινωνία με το Εργαστήριο
Υδρογεωλογίας καθ’ όλη την διάρκεια εκπόνησης της διατριβής.
Τους συναδέλφους κ. Κωνσταντίνο Στρατικόπουλο και Εμμανουήλ Πυτικάκη για την βοήθειά τους στις
εργαστηριακές αναλύσεις.
Τους φορείς του νομού Κορινθίας (Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση, δήμους, κ.τ.λ.) για την πρόθυμη βοήθειά τους στις
εργασίες υπαίθρου με την παροχή υπαλλήλων και οχημάτων. Ιδιαίτερα θα ήθελα να ευχαριστήσω τον κ. Αναστάσιο
Κουτσούκο υπάλληλο της ΔΕΥΑ Σικυωνίων για την βοήθειά του κατά την διεξαγωγή των εργασιών υπαίθρου.
Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τη σύζυγο μου Φένια Λαμπρινίδου για την αμέριστη συμπαράσταση, υπομονή και
κατανόηση που επέδειξε καθ’ όλη την διάρκεια εκπόνησης της διατριβής, καθώς και τους γονείς μου Κωνσταντίνο και
Μαρία Αντωνάκου και τα αδέλφια μου Παναγιώτη και Αντώνη Αντωνάκο, οι οποίοι μου παρείχαν απεριόριστη αγάπη
και φροντίδα, καθώς και την απαραίτητη οικονομική και ηθική στήριξη καθ’ όλη την διάρκεια των σπουδών μου και
όχι μόνο.

 

ΣΥΝΟΨΗ 
Η παρούσα διδακτορική διατριβή εξετάζει τις
πιθανές εφαρμογές των Γεωγραφικών Συστημάτων
Πληροφοριών (ΓΣΠ) στο επιστημονικό πεδίο της
Περιβαλλοντικής Υδρογεωλογίας. Ως περιοχή έρευνας
για την εφαρμογή των μεθόδων αυτών οριοθετείται το
ΒΑ τμήμα του νομού Κορινθίας που περιλαμβάνει της
λεκάνες απορροής Ξεριά, Ράχιανης, Ζαπάντη και
Ασωπού.
Η γεωλογική δομή της ευρύτερης περιοχής έρευνας
περιλαμβάνει σχηματισμούς τόσο του Προνεογενούς
υποβάθρου όσο και μεταλπικούς χερσαίους,
λιμνοθαλάσσιους και θαλάσσιους σχηματισμούς. Το
κυρίαρχο από γεωμορφολογικής και γεωτεκτονικής
άποψης στοιχείο στην ευρύτερη περιοχή έρευνας
αποτελεί ο Κορινθιακός κόλπος, ο οποίος είναι ένα
ευρύ τεκτονικό βύθισμα με υψηλούς ρυθμούς
απομάκρυνσης, μεταξύ των δυο τεμαχών, της
Πελοποννήσου και της στερεάς Ελλάδας, αποτέλεσμα
της εφελκυστικής τεκτονικής που επέδρασε και
συνεχίζει να επιδρά στην ευρύτερη περιοχή, μετά το
τέλος των αλπικών πτυχώσεων κατά το Μέσο
Μειόκαινο.
Το προνεογενές υπόβαθρο της περιοχής δομείτε από
τις γεωτεκτονικές ζώνες της Υποπελαγονικής, της
ζώνης Γαβρόβου-Τριπόλεως και της ζώνης Πίνδου, οι
οποίες εμφανίζονται σε μικρά τμήματα στο ΝΑ και ΝΔ
άκρο της περιοχής. Τα ιζήματα του Τεταρτογενούς
αποτελούνται από ποταμοχερσαία αλουβιακά ριπίδια
και παράκτια λιμνοθαλάσσια κροκαλοπαγή στα νότια,
λιμνοθαλάσσια δελταϊκά κροκαλοπαγή τύπου Gilbert
και λιμνοθαλάσσιες μάργες στο κέντρο και τέλος
λιμνοθαλάσσιες μάργες και θαλάσσιες αναβαθμίδες από
μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή στο βορειότερο
παράκτιο τμήμα.
Η νεοτεκτονική της περιοχής χαρακτηρίζεται από τις
έντονες εφελκυστικές τάσεις που είναι υπεύθυνες για
την δημιουργία της Κορινθιακής τάφρου και των
πολυάριθμων κανονικών και πλαγιοκανονικών
ρηγμάτων παράλληλα και κάθετα προς τον άξονα της
τάφρου. Μεγάλο ποσοστό των ρηγμάτων αυτών είναι
ενεργά και υπεύθυνα για την γένεση σεισμών, μεσαίου
και μεγάλου μεγέθους, κατά τους ιστορικούς χρόνους.
Το ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται από τρεις
μεγάλες πεδινές ενότητες, την παράκτια περιοχή μεταξύ
Κορίνθου και Κιάτου γνωστή και ως κάμπος της Βόχας,
την περιοχή Αγίου Βασιλείου – Σπαθοβουνίου και την
πεδινή περιοχή Νεμέας. Το υπόλοιπο της περιοχής
μπορεί να χαρακτηρισθεί ως λοφώδες-ημιορεινό, με
11
μέτριες κλίσεις πρανών και ομαλές απολήξεις
κορυφογραμμών, με εξαίρεση το ΝΔ και ΝΑ άκρο της
περιοχής όπου η επικράτηση των ανθρακικών
σχηματισμών του προνεογενούς υποβάθρου δημιουργεί
ορεινό ανάγλυφο, με μεγάλες κλίσεις πρανών, βαθιές
χαραδρώσεις και οξύληκτες κορυφογραμμές.
Η μορφομετρική ανάλυση καταδεικνύει ότι οι
λεκάνες της περιοχής αναμένεται να παρουσιάζουν
υδρογραφήματα «βραδείας απορροής» και χαμηλό
δυναμικό εκδήλωσης πλημμυρών. Οι λεκάνες των
Ξεριά, Ζαπάντη, Ελλισώνα και Σέλιανδρου είναι αυτές
που ο συνδυασμός μορφομετρικών χαρακτηριστικών
καθιστούν πιο επιδεκτικές στην εκδήλωση «ταχείας
απορροής» και «αστραπιαίων» πλημμυρικών
επεισοδίων.
Από υδρογεωλογικής άποψης στην περιοχή
αναπτύσσονται μια σειρά από υδροφόρα συστήματα
καθώς και πρακτικά στεγανοί σχηματισμοί. Για την
διερεύνηση της κίνησης του υπόγειου νερού στα
υδροφόρα συστήματα αυτά εφαρμόστηκαν έξι
διαφορετικές μέθοδοι χωρικής παρεμβολής και
διαπιστώθηκε πώς η επιλογή μεθόδου, επηρεάζει
καθοριστικά το τελικό αποτέλεσμα. Τα κριτήρια για την
αξιολόγηση κάθε μεθόδου ήταν αφενός το κατά πόσο η
επιφάνεια που προκύπτει δεν αλλοιώνει τις φυσικές
ιδιότητες που πρέπει να έχει μια πιεζομετρική επιφάνεια
(μικρές υδραυλικές κλίσεις, συμφωνία με την
τοπογραφία κ.τ.λ.) και αφετέρου μια σειρά από
στατιστικούς δείκτες σφάλματος που εκφράζουν
ποσοτικά την συμφωνία της παραγόμενης επιφάνειας με
τις υφιστάμενες τιμές στα σημεία μέτρησης.
Συνδυάζοντας τις ανωτέρω παρατηρήσεις
καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, η πλέον
ενδεικνυόμενη μέθοδος για την δημιουργία κατανομής
στάθμης με την διαδικασία της χωρικής παρεμβολής,
για περιπτώσεις ευρύτερων περιοχών με εναλλαγές
υδροφόρων και πρακτικά μη υδροφόρων σχηματισμών
και γενικά ανομοιογένεια στα υδραυλικά
χαρακτηριστικά, είναι η μέθοδος Ordinary Cokriging
με απομάκρυνση των τάσεων (trend remove).
Σχετικά με την υπερετήσια μεταβολή της στάθμης
του υπόγειου νερού, όπως προκύπτει από την σύγκριση
των επιφανειών στάθμης μεταξύ των περιόδων 5/2003
και 10/2004 στους προσχωματικούς υδροφόρους, εκτός
του παράκτιου τμήματος του υδροφόρου της Βόχας,
παρατηρούμε μια άνοδο του επιπέδου στάθμης που
κυμαίνεται από 1 έως και 10 μέτρα, ενώ στους
υδροφόρους των κροκαλοπαγών αλλά και του υπό

πίεση ορίζοντα που αναπτύσσεται εντός του
σχηματισμού των μαργών παρατηρούμε μια μικρή
πτώση που κυμαίνεται από 1 έως και 10 μέτρα. Η
διαφοροποίηση αυτή μπορεί να αποδοθεί στο ότι οι
αβαθείς προσχωματικοί υδροφόροι έχουν ταχύτερη
επαναπλήρωση σε σχέση με τους βαθύτερους
ελεύθερους ή υπό πίεση ορίζοντες και επηρεάζονται
από το υδρολογικό ισοζύγιο μόνο του τρέχοντος
υδρολογικού έτους, ενώ οι βαθύτεροι υδροφόροι
ορίζοντες επηρεάζονται από παραπάνω από ένα
υδρολογικά έτη.
Η αντίστοιχη εικόνα για τις περιόδους 10/2004 και
10/2005 είναι σχεδόν αντεστραμμένη, με την άνοδο της
στάθμης να παρατηρείται τόσο στους βαθύτερους
υδροφόρους όσο και στο παράκτιο τμήμα του
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας, ενώ πτώση
στάθμης παρατηρείται στους υπόλοιπους
προσχωματικούς υδροφόρους. Η επανάληψη της
διαφοροποίησης, μεταξύ προσχωματικών και
βαθύτερων υδροφόρων, ενισχύει την άποψη ότι
επηρεάζονται με διαφορετική χρονική υστέρηση από το
υδρολογικό ισοζύγιο.
Με βάση κυρίως την υδρολιθολογική κατάταξη των
σχηματισμών αλλά και την χωρική τους κατανομή όπως
αποτυπώνεται στον υδρογεωλογικό χάρτη, αλλά
επιπρόσθετα με βάση πληροφορίες από τις τομές των
γεωτρήσεων που απογράφτηκαν αλλά και από την
κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού
καταλήγουμε στην οριοθέτηση των υδρογεωλογικών
ενοτήτων για την περιοχή έρευνας.
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα στοιχεία
οριοθετούνται πέντε κοκκώδη υδροφόρα συστήματα,
και δύο καρστικά υδροφόρα συστήματα στα νότια όρια
της περιοχής έρευνας.
Και τα δύο καρστικά υδροφόρα συστήματα
αναπτύσσονται τμηματικά στην περιοχή έρευνας με το
μεγαλύτερο τμήμα τους να βρίσκεται εκτός περιοχής.
Για το λόγο αυτό δεν ερευνήθηκαν διεξοδικά στο
πλαίσιο της παρούσας διατριβής. Το χαρακτηριστικό
που εξετάστηκε σε αυτά τα συστήματα ήταν, ο τρόπος
με τον οποίο αλληλεπιδρούν με τα υπόλοιπα υδροφόρα
συστήματα, αλλά και ο τρόπος που επηρεάζουν τα
υδρολογικά ισοζύγια των λεκανών απορροής της
περιοχής έρευνας.
Από τα πέντε κοκκώδη υδροφόρα συστήματα τα
τρία (Βόχας, Αγίου Βασιλείου και Νεμέας)
αναπτύσσονται εξ ολοκλήρου στην περιοχή έρευνας και
περιλαμβάνουν κυρίως αβαθείς προσχωματικούς
υδροφόρους, οι οποίοι αναπτύσσουν ενιαία ή και
επάλληλη υδροφορία με βαθύτερους υδροφόρους
ορίζοντες των Πλειο-Πλειστοκαινικών ιζημάτων.
Τα υπόλοιπα δύο κοκκώδη συστήματα (Αηδονίων-
Πετρίου και Κρυονερίου-Βάλτου) αναπτύσσονται εντός
των κροκαλοπαγών του Πλειστοκαίνου (Καλάβρια
12
κροκαλοπαγή) και παρά το γεγονός ότι
περιλαμβάνονται τμηματικά στην περιοχή έρευνας,
ερευνήθηκαν διεξοδικά διότι παίζουν καθοριστικό ρόλο
στην υδροοικονομία της περιοχής, εντός της οποίας
εκφορτίζονται μέσω υψηλής δυναμικότητας πηγών
επαφής με τις υποκείμενες μάργες του Πλειοκαίνου.
Οι αποδοτικότεροι υδροφόροι στην περιοχή είναι
εκείνοι των κροκαλοπαγών, ενώ οι υδροφόροι που
αναπτύσσονται στα υδροφόρα συστήματα Βόχας,
Νεμέας και Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου
παρουσιάζουν κυμαινόμενη απόδοση με γενικά μέσες
έως χαμηλές αποδόσεις. Τέλος διαπιστώνεται ότι η
υδροφορία που αναπτύσσεται εντός του σχηματισμού
των μαργών είναι χαμηλής απόδοσης χωρίς ιδιαίτερη
πρακτική σημασία.
Η ανάπτυξη των καλλιεργειών στην περιοχή
επιφέρει σημαντικές πιέσεις στους υδατικούς πόρους
τόσο στο ποσοτικό κομμάτι λόγω των αυξημένων
αρδευτικών αναγκών, όσο και στο ποιοτικό κομμάτι
λόγω της διάχυτης ρύπανσης που καταλήγει στους
υδατικούς πόρους από τις καλλιεργητικές πρακτικές
(λιπάσματα, φυτοφάρμακα).
Οι διάφοροι υδροφόροι της περιοχής παρουσιάζουν
σημαντικές υδροχημικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες
εντοπίζονται τόσο από την κατανομή τους στο
διάγραμμα Piper, όσο και από τους διάφορους
συσχετισμούς μεταξύ των υδροχημικών παραμέτρων
όπως για παράδειγμα, η σχέση αλκαλικότητας –
ασβεστίου, αλκαλικότητας-συγκέντρωσης σπάνιων
γαιών και Eh–pH, αλλά και στους στατιστικούς δείκτες
υδροχημικών παραμέτρων όπως η αλκαλικότητα, η
αγωγιμότητα, τα θειικά και νιτρικά ιόντα και η
συγκέντρωση βαρέων μετάλλων.
Οι διαφοροποιήσεις αυτές οφείλονται στην
διαφορετική σύσταση του σκελετού των υδροφόρων,
στην διαφορά του χρόνου παραμονής του υπόγειου
νερού εντός των υδροφόρων, των οξειδοαναγωγικών
συνθηκών και άλλων παραγόντων, οι οποίες βέβαια
ομαλοποιούνται στις περιπτώσεις που υφίσταται
υδραυλική επικοινωνία μεταξύ των υδροφόρων.
Όπως προκύπτει από την μελέτη της κατανομής του
pH, όξινες συνθήκες επικρατούν σχεδόν στο σύνολο
του παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου συστήματος
της Βόχας, με επίκεντρο τις περιοχές Βέλου και Άσσου-
Λεχαίου, ενώ αλκαλικές συνθήκες επικρατούν στα
υδροφόρα συστήματα των κροκαλοπαγών, αλλά και
στην περιοχή Ισθμίων-Εξαμιλλίων-Αρχαίας Κορίνθου
στον βαθύτερο υδροφόρο ορίζοντα που αναπτύσσεται
στην περιοχή. Αντίστοιχα από την κατανομή του
δυναμικού οξειδοαναγωγής προκύπτει ότι οξειδωτικές
συνθήκες επικρατούν στο μεγαλύτερο τμήμα της
περιοχής έρευνας με εξαίρεση το τμήμα Βραχατίου-
Κοκκωνίου-Ευαγγελίστριας στον προσχωματικό
υδροφόρο της Βόχας το τμήμα Πάσιου-Λαλιώτη-

Σικυώνος, καθώς και μεγάλα τμήματα των υδροφόρων
που αναπτύσσονται στον σχηματισμό των μαργών.
Από την μελέτη των κατανομών των ενώσεων
αζώτου στο υπόγειο νερό, διαπιστώνεται μια ευρεία
ρύπανση του υπόγειου νερού από νιτρικά ιόντα, κυρίως
στο παράκτιο υδροφόρο σύστημα της Βόχας, με
εξαίρεση την περιοχή μεταξύ Βραχατίου-Κοκκωνίου-
Νεράτζας αλλά και σε ολόκληρη την ζώνη μεταξύ
Εξαμιλίων-Σολωμού-Σπαθοβουνίου-Αγίου Βασιλείου
τόσο στους ελεύθερους όσο και στους βαθύτερους υπό
πίεση υδροφόρους ορίζοντες.
Από την κατανομή των παραμέτρων που σχετίζονται
με υφαλμύρινση, διαπιστώνεται επέκταση του μετώπου
υφαλμύρινσης στον άξονα μεταξύ Άσσου και
Σπαθοβουνίου, και μάλιστα σε μεγάλη απόσταση από
την ακτογραμμή. Η παρατήρηση αυτή ενισχύεται από
το γεγονός ότι γεωτρήσεις μεγάλου βάθους στην
περιοχή του Σπαθοβουνίου έχουν εγκαταλειφθεί λόγω
υφαλμύρινσης. Αντίστοιχα υποχώρηση του μετώπου
υφαλμύρινσης, διαπιστώνεται στην περιοχή Ισθμίων-
Εξαμιλλίων. Από την ταυτόχρονη παρατήρηση και
μελέτη της κατανομής των χλωριόντων, της
πιεζομετρίας και των υδροχημικών τύπων του υπόγειου
νερού, στην περιοχή έρευνας εντοπίζονται έντονα
προβλήματα υφαλμύρινσης, τα οποία αναπτύσσονται
κυρίως κατά μήκος άξονα που προαναφέρθηκε. Στην
υπόλοιπη παράκτια ζώνη, αν και οι συνθήκες άντλησης
δεν διαφοροποιούνται, έχουμε περιορισμένες ενδείξεις
υφαλμύρινσης γεγονός που μπορεί να αποδοθεί τόσο
στην καλή τροφοδοσία και επαναπλήρωση των
υδροφόρων, όσο και στην σχετική ανύψωση του
λεπτομερούς σχηματισμού των μαργών ο οποίος
λειτουργεί ως φυσικό φράγμα προς την διείσδυση του
θαλασσινού νερού.
Οι προσχωματικοί υδροφόροι της περιοχής
παρουσιάζουν την μεγαλύτερη συγκέντρωση βαρέων
μετάλλων, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οι τιμές είναι
τόσο υψηλές που παραπέμπουν σε ρύπανση του
υδροφόρου από σημειακή πηγές ή σε επίδραση από
υδροθερμικά ρευστά.
Στο πλαίσιο διερεύνησης των υδρογεωλογικών και
υδροχημικών διεργασιών στους υδροφόρους της
περιοχής, μελετήθηκαν τόσο οι κατανομές των σπάνιων
γαιών, όσο και οι μεταβολές των συγκεντρώσεών τους
κατά μήκος γραμμών ροής του υπόγειου νερού, σε
συνάρτηση με τις μεταβολές των υπόλοιπων
υδροχημικών παραμέτρων, όπως οι συγκεντρώσεις των
κύριων στοιχείων και οι οξειδοαναγωγικές συνθήκες.
Υψηλότερες τιμές σπάνιων γαιών παρουσιάζουν οι
υδροφόροι που αναπτύσσονται εντός του σχηματισμού
των μαργών και των θαλάσσιων αναβαθμίδων, γεγονός
που αποτελεί ένδειξη ότι ουσιαστικά πρόκειται για
υδροφόρους σε πλήρη υδραυλική επικοινωνία ή ακόμα
και για ένα ενιαίο υδροφόρο τουλάχιστον στην
13
βαθύτερη υπό πίεση υδροφορία. Οι υδροφόροι των
κροκαλοπαγών και οι προσχωματικοί υδροφόροι Βόχας
και Νεμέας παρουσιάζουν γενικά χαμηλότερες τιμές,
ενώ στο υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου-
Σπαθοβουνίου έχουμε υψηλές γενικά τιμές, γεγονός που
ομοίως αποτελεί ένδειξη ότι η βαθύτερη υδροφορία του
συστήματος αυτού είναι σε υδραυλική επικοινωνία ή
αναπτύσσεται εντός των υδροφόρων στρωμάτων που
εντοπίζονται στις μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου.
Η αθροιστική συγκέντρωση των σπάνιων γαιών
φαίνεται να αυξάνεται με την μείωση του δυναμικού
οξειδοαναγωγής, όπως επίσης και με την μείωση του
pH. Όξινες και αναγωγικές συνθήκες φαίνεται ότι
ευνοούν την εν διαλύσει παραμονή των σπάνιων γαιών
στο υπόγειο νερό.
Βάση της κατανομής δ18Ο και σύμφωνα με την
σχέση της τιμής του δ18Ο με το υψόμετρο της περιοχής
προέλευσης, τα υδροφόρα συστήματα των
κροκαλοπαγών τροφοδοτούνται απευθείας από την
περιοχή στην οποία αναπτύσσονται επιφανειακά ή
ενδεχομένως και πλευρικά με υπόγειο νερό των
καρστικών υδροφόρων που προέρχεται από περιοχές με
υψηλότερο υψόμετρο. Το υπόλοιπο της περιοχής
έρευνας τροφοδοτείτε αποκλειστικά από τις περιοχές
στις οποίες οι σχηματισμοί που φιλοξενούν την
υδροφορία αναπτύσσονται επιφανειακά, με εξαίρεση τις
περιοχές Σικυώνος-Βέλου και Λεχαίου που φαίνεται να
τροφοδοτούνται προφανώς με νερά από περιοχές με
υψηλότερα υψόμετρα.
Υψηλές τιμές τριτίου παρατηρούνται σε τμήματα
του παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας,
αλλά και στο κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας και
κυρίως στην περιοχή Κουτσίου χωρίς να παρατηρούνται
μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ δ18Ο και υψομέτρου
δειγματοληψίας στις ίδιες θέσεις. Οι υψηλές τιμές
τριτίου μπορούν να αποδοθούν κυρίως στην
προβληματική τροφοδοσία και εκφόρτιση του
υδροφόρου που οδηγεί σε μεγάλους χρόνους παραμονής
του υπόγειου νερού στον υδροφόρο.
Στο πλαίσιο εφαρμογής προηγμένων μεθόδων με
την χρήση ΓΣΠ εφαρμόσθηκαν και δημιουργήθηκαν
μοντέλα προσομοίωσης και μοντέλα πολυκριτηριακής
χωρικής ανάλυσης για την επίλυση προβλημάτων που
αφορούν τις υδρολογικές και υδροχημικές διεργασίες σε
κλίμακα λεκάνης απορροής, την τρωτότητα των
υδροφόρων οριζόντων και την χωροθέτηση νέων
υδρομαστευτικών έργων.
Το μοντέλο προσομοίωσης λεκάνης απορροής που
εφαρμόσθηκε είναι το SWAT, ακρωνύμιο των λέξεων
Soil and Water Assessment Tool, το οποίο είναι ένα
πλήρως κατανεμημένο (fully distributed), φυσικής
βάσεως (physically based) μοντέλο που εκτελείται σε
περιβάλλον ArcGIS.

Η εφαρμογή του μοντέλου SWAT
πραγματοποιήθηκε για τις τέσσερις κύριες υδρολογικές
λεκάνες Ασωπός, Ζαπάντης, Ράχιανη, Ξεριάς και για
την περίοδο 1991-2001 με ετήσιο και μηνιαίο χρονικό
βήμα.
Μετά την αρχική εφαρμογή του μοντέλου
ακολούθησε χειροκίνητη ρύθμιση αυτού με την χρήση
χρονοσειράς μετρήσεων απορροής από σταθμό
μέτρησης στον ποταμό Ασωπό και συγκεκριμένα στη
γέφυρα Νεμέας-Πετρίου. Στα αποτελέσματα του
μοντέλου περιλαμβάνονται οι κατανομές ανά
υδρολογική υπολεκάνη και ανά υδρολογική λεκάνη
παραμέτρων όπως η άμεση και η ολική επιφανειακή
απορροή, η τροφοδοσία του φρεάτιου υδροφόρου
ορίζοντα και η ποσότητα αζώτου και νιτρικών που
φτάνει στο επιφανειακό νερό και στο νερό τροφοδοσίας
του υδροφόρου.
Η μελέτη της τρωτότητας των υδροφόρων
πραγματοποιείται με την βελτιστοποίηση της πρότυπης
μεθόδου DRASTIC και προτείνονται διάφορες
τροποποιήσεις και μετασχηματισμοί, που βασίζονται
στις στατιστικές παραμέτρους της κατανομής της
συγκέντρωσης νιτρικών ως δείκτη ρύπανσης. Τελικά
επιτυγχάνεται η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης
μεθόδου, η οποία θα μπορεί να προβλέπει επιτυχώς την
ειδική (specific) τρωτότητα ή το δυναμικό ρύπανσης
(Pollution Risk) ενός υδροφόρου ορίζοντα, ο οποίος
βρίσκεται κάτω από έντονη περιβαλλοντική πίεση.
Εκτός της παραπάνω διαδικασίας βελτιστοποίησης
αναπτύσσονται και δύο άλλες μεθοδολογίες οι οποίες
βασίζονται στις αρχές της μεθόδου DRASTIC, αλλά
χρησιμοποιούν δύο μεθόδους χωρικής στατιστικής και
πιο συγκεκριμένα την μέθοδο της «πολλαπλής
λογιστικής παλινδρόμησης» (multiple logistic
regression) και την μέθοδο «βαρύτητας των στοιχείων»
(weighted evidence), για τον προσδιορισμό της ειδικής
τρωτότητας των υδροφόρων. Τα αποτελέσματα των
τριών μεθόδων συγκρίνονται με κριτήριο επιτυχίας την
σύμπτωση των υψηλών τιμών δυναμικού ρύπανσης με
τις υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών στο υπόγειο νερό.
Με την δημιουργία ενός μοντέλου πολυκριτηριακής
ανάλυσης με την χρήση μεθόδων ασαφούς λογικής και
κριτήρια υδρογεωλογικά, περιβαλλοντικά και
οικονομοτεχνικά προσδιορίζεται η κατανομή της
καταλληλότητας κάθε θέσης της περιοχής έρευνας για
την ανόρυξη νέων υδρομαστευτικών έργων.
Από την κατανομή της καταλληλότητας φαίνεται
ότι μεγάλες εκτάσεις της περιοχής έρευνας είναι
εντελώς ακατάλληλες για ανόρυξη νέων
υδρομαστευτικών έργων, γεγονός που οφείλεται κυρίως
14
στην ύπαρξη πολυάριθμων υδρομαστευτικών έργων
που καθιστούν αδύνατη την ανόρυξη νέων έργων στην
περιοχή γειτονίας τους, αλλά και στην ευρεία εξάπλωση
του σχηματισμού των μαργών εντός του οποίου δεν
αναπτύσσεται αξιόλογη υδροφορία. Η επιλογή της
μεθόδου της ασαφούς λογικής και του συνδυασμού
τελεστών που χρησιμοποιήθηκαν αποκλείουν εντελώς
τις περιοχές αυτές και καταφέρνουν να επικεντρώσουν
τα αποτελέσματα σε θέσεις κατάλληλες από κάθε
άποψη, βαθμονομώντας περαιτέρω τις θέσεις αυτές με
βάση τη συγκέντρωση των βέλτιστων συνθηκών.
Η μεθοδολογία της πολυκριτηριακής ανάλυσης με
την χρήση ασαφούς λογικής διαθέτει μεγάλη ευελιξία
και προσαρμοστικότητα. Με αλλαγές στο είδος και τους
δείκτες των συναρτήσεων συμμετοχής, αλλά και
επιλογή διαφορετικού συνδυασμού τελεστών, μπορεί το
τελικό αποτέλεσμα να διαμορφωθεί ανάλογα με τις
προτεραιότητες της έρευνας. Εάν για παράδειγμα η
έρευνα επικεντρώνεται σε έργα υδρομάστευσης με
σκοπό την ύδρευση μπορούμε να αυξήσουμε την
επίδραση των κριτηρίων ποιότητας και να μειώσουμε
την επίδραση των κριτηρίων απόδοσης, δεδομένου ότι
για την ύδρευση απαιτούνται πολύ καλά ποιοτικά
χαρακτηριστικά και σχετικά μικρές αποδόσεις.
Οι βέλτιστες θέσεις τοποθετούνται στους
σχηματισμούς των κροκαλοπαγών δυτικά της πεδινής
περιοχής της Νεμέας και πέριξ των οικισμών Κρυονέρι
και Σούλι καθώς επίσης στο ανάντη τμήμα του
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας και πλησίον της
κοίτης όλων των ποταμών της περιοχής έρευνας.

ABSTRACT 
The present doctoral thesis examines the potential
applications of Geographic Information Systems (GIS)
in the scientific field of environmental hydrogeology.
The research area for the application of these methods is
the northeastern part of the prefecture of Corinth which
includes from east to the west the Xerias, Rachianis,
Zapantis and Asopos river basins.
The wider study area includes both prealpine and
postalpine geological formations of terrestrial, lagoonal
and marine origin. The dominant geomorphological and
tectonic structure in the wider study area is the
Corinthian Gulf which is a wide rift zone with high rates
of displacement between the two parts of the
Peloponnese and Central Greece, as a result of the
tensile tectonics that has affected and still affects the
region after the end of the Alpine Orogenic episode in
the middle Miocene.
The neotectonic of the study area is characterized by
intense tensile stresses responsible for the creation of
the Corinthian trench and numerous normal and oblique
faults, parallel and perpendicular to the axis of the
trench. A large proportion of these faults are active and
responsible for the genesis of medium and large
magnitude earthquakes during historical times.
The relief of the survey area is characterized by
three large plane sections, the coastal area between
Corinth and Kiato known as Vochas plane, the area
between Agios Basilios and Spathovouni villages and
the plane area around the historical city of Nemea. The
remainder of the study area can be described as hilly or
semi - mountainous with moderate slopes and rounded
mountain peaks, with the exception of the SW and SE
edge of the area where the predominance of carbonate
formations of the prealpine basement creates
mountainous terrain with steep slopes Slope deep
ravines and sharp mountain peaks.
The morphometric analysis shows that watersheds in
the study area are expected to have hydrographs of
“slow runoff” and low flooding potential. The
morphometric characteristics of Zapantis, Ellison and
Seliandros basins make them more susceptible to “flash
flood” events.
From the hydrogeological point of view, a number
of ground water bodies (aquifers) and practically
impermeable formations are developing in the study
area. To investigate the movement of groundwater in
aquifers, six different spatial interpolation methods were
implemented and it was found that the interpolation
method, considerably affects the final formation of the
15
piezometric surface. The criteria for the evaluation of
each method were firstly whether the resulting surface
does not alter the physical properties a piezometric
surface must have (small hydraulic gradient, agreement
with the topography, etc.) and secondly a number of
statistical error indicators quantify the agreement of the
resulting surface with the existing values at the
measuring points.
Combining the above mentioned observations, we
conclude that the most appropriate method for creating
groundwater level surfaces, with the process of spatial
interpolation, for cases of regional areas with alternating
aquifer and practically non- aquifer formations and
general heterogeneity in hydraulic characteristics, is the
method of Ordinary Cokriging with prior removal of
data trends.
The annual variation of ground water level, as it was
shown by the comparison of ground water level surface
of periods 5/2003 and 10/2004 in alluvial aquifers,
except the coastal portion of Vocha aquifer, we observe
an increase in ground water levels varying from 1 to 10
meters while within the conglomerate aquifers and the
confined aquifer that develops within the marl
formation we observe a slight decline ranging from 1 to
10 meters. This variation can be attributed to the fact
that shallow alluvial aquifers are recharged faster than
the deeper confined aquifers and are influenced by the
water balance of only the current hydrological year
while the deeper confined aquifers are affected by more
than one hydrologic year.
The corresponding situation for the periods 10/2004
and 10/2005 is almost inverse because a rising in
ground water level is observed both in the deeper
confined aquifers and in the coastal part of the alluvial
aquifer of Vocha while drawdown is observed in other
alluvial aquifers. The repeated differentiation between
alluvial and deeper confined aquifers suggests that they
are responding to recharge with a different time lag.
Based mainly on hydrolithological classification of
geological formations but also on their spatial
distribution as it is represented in the hydrogeological
map but additionally on the basis of information from
borehole lithological sections and also the spatial
distribution of the groundwater level we end in the
delineation of “groundwater bodies” or “aquifer
systems” for the study area.
According to the above mentioned evidence five
porous and two karstic aquifer systems were defined.
Both karstic aquifer systems are developed partly in the

study area with their bigger part located outside of the
study area. For this reason, they were not investigated
thoroughly in this research. The feature that was
examined in these systems was the way they interact
with other aquifer systems and how they affect the
hydrological balance of the watersheds of the study
area.
Three of the five porous aquifer systems (Vocha,
Agios Basilios and Nemea) developed entirely within
the study area and they include mostly shallow alluvial
aquifers which form unified or multilevel aquifers with
deeper confined aquifers of the Plio - Pleistocene
formations.
The other two porous aquifer systems (Aidonia -
Petri and Kryoneri - Baltos) developed within the
Pleistocene conglomerates (Calabrian conglomerates)
and despite the fact that they are partially included in
the study area they were investigated in detail because
they play a key role in water balance of the study area
within which they are discharged through high capacity
contact springs in places where with come in contact
with the underlying impermeable Pliocene marls.
The most prolific aquifers in the study area are the
conglomerate aquifers while aquifers of Vocha, Nemea
and Agios Basilios - Spathovouni have a highly variable
productivity and have average to low yields. Finally it
was found that the aquifer developed in the marl
formation has low productivity and small practical
importance.
The extensive development of cultivations in the
study area bring significant pressures on water resources
in both the quantitative part due to increased irrigation
needs and the qualitative part because of diffuse
pollution on water resources resulting from agricultural
practices (fertilizers, pesticides etc.).
The various aquifers in the study area have
significant hydrochemical variations which are found
both in the distribution they have in Piper diagram and
from the various relationships between hydrochemical
parameters such as the relationship between alkalinity
and calcium or alkalinity and concentrations of REE and
Eh-pH, but also in the statistical indicators of
hydrochemical parameters such as alkalinity,
conductivity, sulphate, nitrate and heavy metals
concentrations.
These variations are due to the different composition
of the aquifer materials, the difference in residence time
of groundwater within the aquifer, the redox conditions
and other factors. These variations are normalized in
cases where there is hydraulic connection between
different aquifers.
As it was shown by the spatial distribution of pH
values, acidic conditions prevailing almost in the entire
coastal alluvial aquifer system of Vocha with the most
16
acidic conditions located in the areas of Velo and Assos
- Lecheo while alkaline conditions prevailing in the
water systems of conglomerates and also in the deeper
confined aquifer that develops in the Isthmia - Examillia
- Ancient Corinth area. Correspondingly the spatial
distribution of redox potential reveal that oxidizing
conditions prevail in most of the study area except for
the part Vrahati -Kokoni - Evangelistria in Vocha
alluvial aquifer, the Pasio - Laliotis – Sikyon area and
large parts of the aquifer developed in the formation of
marls.
By studying the spatial distribution of nitrogen
compounds in groundwater, we come to the conclusion
that there is a widespread contamination of groundwater
by nitrate, mainly in the Vocha coastal aquifer system
except the area between Vrahati - Kokoni - Neratza and
also throughout the whole area between Examilia -
Solomos - Spathovouni - Agios Basilios both in the
upper unconfined and deeper confined aquifers.
As shown by the spatial distribution of the
parameters associated with seawater intrusion, there
seems to be a propagation of the seawater intrusion
front, to the axis between Assos and Spathovouni even
at great distance from the coast. This conclusion is
confirmed by the fact that, deep boreholes in the
Spathovouni area have been abandoned due to
salinization. Similarly there seems to be a retreat of the
seawater intrusion front near Isthmia-Examillia area.
From the simultaneous observation and study of the
spatial distribution of chloride, ground water level and
the hydrochemical types of groundwater, it is obvious
that in the study area, sea water intrusion represent a
very serious problem mainly along the axis indicated
above.
In the rest of the coastal zone, although
hydrogeological conditions do not differs seawater
intrusion is quite limited. This fact may be attributed
both on good recharge of coastal aquifers and on the
relative uplift of the practically impermeable marl
formation which acts as a natural barrier to seawater
intrusion.
The alluvial aquifers of the study area are showing
the greatest concentration of heavy metals. In some
cases the concentration values are so high that they can
be attributed to contamination of groundwater from
point sources or to the influence by hydrothermal fluids.
For the better understanding of hydrogeological and
hydrochemical processes in aquifers in the study area,
the spatial distributions of rare earth elements (REE), as
well as their evolution along groundwater flow lines
were investigated in response to evolution of other
hydrochemical parameters such as concentrations of
main elements and redox conditions.

The aquifers developed in marls and marine terraces
show the higher values of REE elements, which is an
indication that in fact these aquifers are in full hydraulic
connection or even compose a single confined aquifer.
The conglomerates and alluvial aquifers of Vocha and
Nemea show generally lower REE concentration values
while the aquifer system of Agios Basilios-Spathovouni
generally have high REE concentration values which
also indicates that the deeper confined aquifer of the
system, is hydraulically connected or developed within
the Plio - Pleistocene marls.
The cumulative concentration of rare earth elements
seems to increase with the decrease in redox potential as
well as the decrease in phi Acidic and reducing
conditions appear to favor the preservation of dissolved
rare earth elements in groundwater.
According to the spatial distribution of δ18Ο values
and according to the relationship between δ18Ο values
and the altitude of the sampling point, the aquifer
systems of the conglomerates appears to be recharged
directly from the area where they have surface
development, or possibly laterally recharged with
groundwater of the adjacent karst aquifers initially
recharged in areas of higher altitude. The remainder of
the study area appears to be recharged from the areas
where the formations that host the aquifer have surface
development, excluding the areas of Sikyon-Velo and
Lecheo that seems to be recharged with water from
areas with higher altitudes.
High tritium values were  observed in parts of the
coastal alluvial aquifer of Vocha, but also in the porous
aquifer system of Nemea, particularly around Koutsi
while no big discrepancies between δ18Ο and altitude of
sampling points occurred in the same sites. High rates of
tritium can be attributed mainly to problematic recharge
and discharge of aquifers, resulting in long residence
times of groundwater in the aquifer.
Under the framework of application of advanced
methods using GIS, simulation models and spatial
multi-criteria analysis models were used and developed,
for solving problems related to hydrological and
hydrochemical processes at river basin scale, the
vulnerability of aquifers and the placement of new water
wells.
The river basin simulation model that was applied is
called “SWAT”, acronym for Soil and Water
Assessment Tool, which is a fully distributed physically
based model that may be applied in ArcGIS
environment. Application of SWAT model in the study
area was conducted for the four main river basins
(Asopos, Zapantis, Rachiani and Xerias) for the period
1991-2001 with annual and monthly time step.
After the initial implementation, the model was
manually calibrated using time series of runoff
17
measurements from a station on the River Asopos,
namely the bridge between Nemea and Petrio. The
results of the model include distributions of parameters
such as the direct and total runoff, recharge of the
phreatic aquifer and the quantity of nitrogen and nitrate
that reaches the surface water and water of aquifer
recharge, on a sub basin or basin scale.
The investigation of aquifer vulnerability is carried
out by the optimization of the standard DRASTIC
method and various modifications and transformations
are proposed, based on statistical parameters of the
distribution of nitrate concentration as an indicator of
aquifer pollution. Eventually, an integrated method, that
can successfully determine the specific vulnerability or
the pollution risk of an aquifer under intense
environmental pressure, is provided.
Besides the above optimization process of the
DRASTIC model, two other hybrid methodologies
based on the principles of DRASTIC method were
developed. These two methodologies are based on two
methods of multivariate spatial statistics and more
specifically the method of " multiple logistic regression
» and the method of “weighted evidence”, in order to
determine the specific vulnerability (pollution risk) of
aquifers. The results of the three methods are compared
in terms of success on the coincidence of high values of
pollution risk with high nitrate concentrations in
groundwater.
By creating a multi-criteria analysis model using
fuzzy logic methods and hydrogeological,
environmental and socioeconomic criteria, the
distribution of the suitability of each location of study
the area for drilling new water wells was accomplished.
From the distribution of suitability it appears that
large parts of the study area are totally unsuitable for
drilling new water wells. This is due to the large number
of existing water wells and the large extend of the marl
formation which holds very low productivity aquifers.
The choice of the method of fuzzy logic and the
combination of criteria used, manage to focus in fully
appropriate areas for the drilling of new water wells.
These areas are then further classified based on the
combination of the above mentioned criteria.
The methodology of multi-criteria analysis using
fuzzy logic has great flexibility and adaptability. By
altering the type and coefficients of fuzzy functions and
choosing a different combination of operators the final
result can be tailored to the priorities of research.
The best positions in the study area are located in the
formation of conglomerates, west of Nemea plane area
and around villages Kryoneri and Souli as well as the
upstream part of the alluvial aquifer of Vocha and
within recent river deposits nearby all the rivers of the
study area.
Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή   18 

Κεφάλαιο 1 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 

το στυγερό έγκλημα της παιδοκτονίας από την

1.1 Οριοθέτηση της περιοχής έρευνας 
πριγκίπισσα της Κολχίδος. Κατόπιν, η παιδοκτόνος,
Η περιοχή έρευνας τοποθετείται στο ΒΑ τμήμα του κατέφυγε στο Ηραίο της Περαχώρας για να κρυφτεί.
νομού Κορινθίας και οριοθετείτε στα βόρια από τον
Στην Κόρινθο, επίσης, κυνηγημένος κατά μία έννοια
Κορινθιακό κόλπο, στα ανατολικά από τον Ισθμό της
κι από την ίδια του την τραγική μοίρα έφτασε μωρό
Κορίνθου τον Σαρωνικό κόλπο και τον υδροκρίτη της
ακόμη ο Οιδίποδας, ο οποίος υιοθετήθηκε από τη
λεκάνης του χειμάρρου Ξεριά, ενώ στα νότια και δυτικά
βασιλική οικογένεια της πόλης και ανατράφηκε ως
από τους υδροκρίτες των υπόλοιπων υδρολογικών
βασιλόπουλο στην Τενέα. Η Τενέα, οικίστηκε σύμφωνα
λεκανών (Ράχιανης, Ζαπάντη, Ασωπού, Ελισσώνα,
με το μύθο από Τενέδιους που μετέφερε με τη βία, ο
Κυρίλλου, Σέλιανδρου) και συμπίπτει περίπου με τα
Αγαμέμνων από την Τένεδο κατά την επιστροφή από την
διοικητικά όρια επτά πρώην «Καποδιστριακών» δήμων
Τροία, έτσι άλλωστε δικαιολογείται η ονοματολογική
(Κορίνθου, Άσσου-Λεχαίου, Βόχας, Βέλου, Σικυωνίων,
συγγένεια των δύο περιοχών
Τενέας και Νεμέας) του νομού Κορινθίας. (Εικόνα 1.1).
Η Κορινθία μπορεί να καυχάται και για την πόλη της
Η γεωγραφική οριοθέτηση έγινε κυρίως με γεωλογικά
Σικυώνος. Πόλη πλούσια και κατά καιρούς πολιτικά
υδρολογικά και υδρογεωλογικά κριτήρια, φροντίζοντας
ισχυρή που δοξάστηκε και ως σπουδαίο καλλιτεχνικό
παράλληλα να ακολουθούνται και διοικητικά όρια όπου
κέντρο. Η περιοχή της Σικυωνίας εμφανίζει συνεχή αλλά
αυτό ήταν εφικτό.
και δόκιμη ανθρώπινη παρουσία από την μυκηναϊκή
Το ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται από τρεις εποχή ως τις μέρες μας. Ονομάστηκε έτσι από τον
μεγάλες πεδινές ενότητες, την παράκτια περιοχή μεταξύ ομώνυμο ήρωα, γιο του Μαραθώνα και αδελφό του
Κορίνθου και Κιάτου γνωστή και ως κάμπος της Βόχας, Κόρινθου, που αναφέραμε νωρίτερα.
την περιοχή Αγίου Βασιλείου – Σπαθοβουνίου και την
Λίγο νοτιότερα από τη Σικυώνα, στις όχθες του
πεδινή περιοχή Νεμέας. Το υπόλοιπο της περιοχής μπορεί
Ασωπού ποταμού, υπάρχει η ακρόπολη της Τιτάνης, η
να χαρακτηρισθεί ως λοφώδες-ημιορεινό με μέτριες
οποία, σύμφωνα με τη μυθολογία, ήταν η πρώτη κατοικία
κλίσεις πρανών και ομαλές απολήξεις κορυφογραμμών με
των Τιτάνων και ιδιαιτέρως του θεού Ήλιου.
εξαίρεση το ΝΔ και ΝΑ άκρο της περιοχής, όπου η
Η Νεμέα, πολλαπλά συνδεδεμένη με μύθους και
επικράτηση των ανθρακικών σχηματισμών του
παραδόσεις, έγινε περισσότερο γνωστή από τον περίφημο
προνεογενούς υποβάθρου δημιουργεί ορεινό ανάγλυφο,
άθλο του Ηρακλή, την εξόντωση δηλαδή του φοβερού
με μεγάλες κλίσεις πρανών, βαθιές χαραδρώσεις και
λιονταριού που λυμαινόταν την περιοχή. Στη γη της
οξύληκτες κορυφογραμμές. Οι κυριότεροι ορεινοί όγκοι
Νεμέας, βασίλεψε σύμφωνα με το μύθο, ο Φλίας γιος του
στο ΝΑ άκρο της περιοχής είναι τα Όνεια όρη και το
θεού Διόνυσου, ο οποίος ίδρυσε πόλη που έφερε το
όρος Τραπεζώνα με υψόμετρο 1.137 m, ενώ στο ΝΔ
όνομά του, τη Φλιασία. Εκεί, σύμφωνα με μία εκδοχή,
άκρο το όρος Φαρμακάς με υψόμετρο 1.615 m.
καλλιεργήθηκε για πρώτη φορά η άμπελος και παράχθηκε
οίνος, ο περιώνυμος Φλιάσιος οίνος, το δε κλήμα
1.2  Σύντομη  ιστορική  αναδρομή  της  ευρύτερης  θεωρείται πως ήταν δώρο του θεού προς το θνητό γιο του.
περιοχής έρευνας.  Η περιοχή έρευνας ταυτίζεται περίπου με την αρχαία
Κορινθιακή χώρα. Έτσι, τα δυτικά σύνορα της αρχαίας
Ο μύθος θέλει δύο μεγάλους Ολύμπιους θεούς να
γης ακολουθούσαν την κοιλάδα του ποταμού Σύθα στο
ερίζουν για τον ευλογημένο Κορινθιακό τόπο. Τελικά, ο
σημερινό Ξυλόκαστρο, αφήνοντας απ' έξω τα Τρίκαλα
Απόλλωνας πήρε τον Ακροκόρινθο και ο Ποσειδώνας τον
και το όρος της Κυλλήνης. Τα νότια σύνορά της δεν
Ισθμό. Πάμπολλοι άλλοι αρχαίοι μύθοι συνδέονται με
περιελάμβαναν τις περιοχές της Στυμφαλίας και του
πόλεις και οικισμούς της περιοχής. Σύμφωνα με αυτούς,
Φενεού, που ανήκαν στην Αρκαδία, ενώ μετά τη Νεμέα,
το όνομά της η πόλη της Κορίνθου, το οφείλει στον
η Κορινθία ενωνόταν με την Αργολίδα
ομώνυμο ήρωα Κόρινθο, ο οποίος ήταν γιος του
Μαραθώνα και μακρινός απόγονος του θεού Ερμή. Τα πρώτα σημάδια οίκησης κατά την προϊστορική
εποχή τα βρίσκουμε στην περιοχή της Νεμέας, αλλά
Στην Κόρινθο, σύμφωνα πάντα με τους μύθους,
κυρίως στον οικισμό του Κοράκου, στην δυτική έξοδο
έφτασε κυνηγημένο το βασιλικό ζευγάρι Ιάσων και
της σημερινής πόλης της Κορίνθου. Οι ανασκαφές
Μήδεια, εκεί λέει η μία εκδοχή του μύθου, συντελέστηκε
Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή
απέδειξαν ότι κατοικείτο ήδη από την 5η π.Χ. χιλιετία και
γνώρισε μεγάλη άνθιση μέχρι τις αρχές της 2ης π.Χ.
χιλιετίας, που διαπιστώνεται η καταστροφή του. Το 1900
π.Χ. η παραλιακή Κορινθία εποικίζεται από Ίωνες, ενώ η
νότια (Φενεός, Στύμφηλος) από Αρκάδες. Το 1500 π.Χ.
εμφανίζονται, σε όλη την Κορινθία, Αχαιοί και
δημιουργούνται μυκηναϊκά κέντρα, τα οποία
μνημονεύονται στον Κατάλογο των Νηών της Ιλιάδας:
Κόρινθος, Κλεωναί, Σικυών, Γονόεσσα, Πελλήνη,
Φενεός και Στύμφηλος. Το 1200 π.Χ. οι Δωριείς ή
Ηρακλειδείς όπως είναι γνωστοί στην αρχαιότητα,
εισέβαλλαν στην Πελοπόννησο. Ένα από τα τέσσερα
τμήματα, στα οποία χωρίστηκαν, κατέλαβε το Σολύγειο
λόφο κι εν συνεχεία κυρίευσε όλη την Κορινθία πλην των
Αρκαδικών πόλεων, Φενεού και Στύμφηλου.
Από τα μέσα του Θ' π.Χ. αιώνα οι Κορίνθιοι αρχίζουν
τις εξαγωγές αγγείων στην Δυτική Ελλάδα κι εν συνεχεία
ιδρύουν αποικίες στην Ιθάκη και την Κέρκυρα, ενώ το
734 π.Χ., Τενεάτες με αρχηγό τον Αρχία ιδρύουν την
πόλη των Συρακουσών στη Σικελία. Το 704 π.Χ. ο
Αμεινοκλής, κατά διαταγή των Κορινθίων, κατασκευάζει
τις πρώτες τριήρεις, ανοίγοντας νέους δρόμους στην
ναυπηγική ιστορία του τόπου μας. Την ίδια εποχή, τα
κορινθιακά κεραμικά εργαστήρια παρουσιάζουν μεγάλη
άνθιση και υιοθετούν μια νέα τεχνική διακόσμησης των
αγγείων, που ονομάζεται μελανόμορφη και φέρνει
επανάσταση στην ελληνική τέχνη.
Η αρχαία πόλη της Κορίνθου καταστράφηκε
ολοσχερώς από τον Μόμμιο και τους Ρωμαίους του (146
π.χ.) και ξαναχτίστηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα (51 π.χ.)
για να λάμψει και πάλι στη Μεσόγειο. Ο απόστολος
Παύλος ιδρύει στην Κόρινθο γύρω στα 50 μ.Χ. την
πρώτη χριστιανική εκκλησία και την θεωρεί σφραγίδα της
εαυτού αποστολής.
Κατά το τέλος της πρώτης χιλιετηρίδας μ.Χ., η
Κόρινθος γνώρισε μεγάλη βιοτεχνική ακμή, γεγονός που
της απέφερε μεγάλο πλούτο, ο οποίος έγινε η αφορμή για
τη λεηλασία της από τους Νορμανδούς, κατά το έτος
1146.
Στις 14 Μαρτίου του 1821, στον Άγιο Γεώργιο της
Ζάχολης έγινε πανηγυρική δοξολογία και υψώθηκε η
σημαία της Επανάστασης, με τα χαρακτηριστικά
σύμβολα της Φιλικής Εταιρίας. Τελικώς, μετά τη
ναυμαχία του Ναυαρίνου, τον Οκτώβριο του 1827, η
στρατιά του Ιμπραήμ διαλύθηκε και η Πελοπόννησος,
μαζί και η Κορινθία, απελευθερώθηκαν οριστικά και
απετέλεσαν τον πυρήνα του πρώτου ελληνικού κράτους.
Ένα από τα χαρακτηριστικότερα σημεία της περιοχής
έρευνας αποτελεί ο Ισθμός ή διώρυγα της Κορίνθου. Ο
Ισθμός αποτελεί το κατεξοχήν στρατηγικό σημείο του
ελλαδικού χώρου κι ένα από τα σημαντικότερα της
Ανατολικής Μεσογείου. Η διάνοιξή του αποτέλεσε από
την αρχαιότητα μείζον θέμα, καθώς η δημιουργία της
  19 
διώρυγας θα έλυνε πολλά προβλήματα και θα διευκόλυνε
τη ναυσιπλοΐα και το εμπόριο.
Έτσι, πρώτος συνέλαβε το έργο της διάνοιξης του
Ισθμού ο τύραννος της Κορίνθου Περίανδρος, περί το
602 π.Χ., ο οποίος τελικά αρκέστηκε στη δημιουργία της
δίολκου. Εν συνεχεία ο Δημήτριος ο Πολιορκητής, ο
Ιούλιος Καίσαρ, ο Καλιγούλας και ο Νέρων διαδοχικά
μελέτησαν και επιχείρησαν τη διάνοιξη, όμως χωρίς
επιτυχία. Μάλιστα ο τελευταίος, κατά το 67 μ.Χ., άρχισε
εργασίες εκσκαφής χρησιμοποιώντας χιλιάδες εργάτες
και προχωρώντας σε μήκος 3.300 μέτρων. Ο Ηρώδης ο
Αττικός, οι Βυζαντινοί στη συνέχεια και οι Ενετοί τέλος
ήταν οι "διάδοχοι" του Νέρωνα στο όραμα της διάνοιξης
του Ισθμού, αλλά εγκατέλειψαν την προσπάθεια για
διάφορους λόγους. Τελικά, το έργο πραγματώθηκε μόλις
το 1893, από το νεότερο ελληνικό κράτος.
Το μήκος της διώρυγας φθάνει τα 6.343 μέτρα, το
ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας τα 78 μέτρα, το
βάθος τα 8,30 μέτρα και έχει χωρητικότητα πλοίων των
8.000 τόνων. Η διάνοιξη της κορινθιακής διώρυγας, παρά
το γεγονός ότι είναι αξιοθαύμαστο επίτευγμα του 19ου
αιώνα, απαίτησε θυσίες και αποδείχθηκε έργο κατώτερο
των προσδοκιών. Φαίνεται να δικαιώνεται τελικά το
Μαντείο που χρησμοδότησε: «Μην επιχειρήσετε να
κάνετε τίποτα. Αν ο Ζεύς ήθελε ένα νησί στο σημείο
αυτό, θα το είχε δημιουργήσει». Στα 107 χρόνια της
λειτουργίας της η Διώρυγα έχει κατά καιρούς κλείσει,
κυρίως λόγω των καταπτώσεων των πρανών της, εξαιτίας
της ιδιόμορφης γεωλογικής σύστασης της περιοχής. Έτσι,
μέχρι το 1940 παρέμεινε κλειστή συνολικά 4 χρόνια λόγω
καταπτώσεων -με αποκορύφωμα το 1923 (2 χρόνια). Το
1944 κατά την αποχώρησή τους οι Γερμανοί προκάλεσαν
την πτώση 60.000 κυβικών μέτρων χωμάτων και οι
εργασίες εκφράξεως κράτησαν 5 χρόνια.
Στη Διώρυγα λειτουργούν σήμερα δύο βυθιζόμενες
γέφυρες και δύο σταθερές καθώς και σιδηροδρομική
γέφυρα, που εξυπηρετούν την επικοινωνία μεταξύ
Στερεάς και Πελοποννήσου, ενώ κάθε χρόνο το πιο
διάσημο κανάλι του ελλαδικού χώρου διαπλέεται από
15.000 περίπου πλοία, 50 τουλάχιστον διαφορετικών
εθνικοτήτων, αποτελώντας αυτή τη στιγμή τον
αδιαμφισβήτητο θαλασσινό "ομφάλιο λώρο" μεταξύ
Δυτικής και Ανατολικής Μεσογείου.
1.3  Προγενέστερες  υδρογεωλογικές  έρευνες  στην 
περιοχή έρευνας.  
Στην ευρύτερη περιοχή έχουν πραγματοποιηθεί στο
παρελθόν πολύ σημαντικές έρευνες και μελέτες στο
ευρύτερο αντικείμενο των υδατικών πόρων. Τα
συμπεράσματα αλλά και τα πρωτογενή στοιχεία των
μελετών αυτών λήφθηκαν υπόψη και χρησιμοποιήθηκαν
στην παρούσα διατριβή. Στην συνέχεια παρατίθενται
σύντομες περιγραφές των μελετών αυτών που
αποτέλεσαν σοβαρό υπόβαθρο για την παρούσα διατριβή.
Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή
Η πρώτη χρονολογικά μελέτη που πραγματοποιήθηκε
με θέμα τους υπόγειους υδατικούς πόρους ήταν από το
Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών και
δημοσιεύτηκε το 1971 (Μάστορης et al., 1971).
Αφορούσε τις περιοχές της ΒΑ Κορινθίας και
Κρομυωνίας. Στο πλαίσιο της μελέτης αυτής
πραγματοποιήθηκε εκτενές πρόγραμμα απογραφής
σημείων ύδατος, μετρήσεων στάθμης υπόγειου νερού,
μετρήσεις απορροής των παράκτιων καρστικών πηγών
της ΒΑ Κορινθίας και χημικές αναλύσεις σε δείγματα
επιφανειακού και υπόγειου νερού. Η έρευνα
επικεντρώθηκε στην δυνατότητα υδροδότησης της πόλης
της Κορίνθου από τις καρστικές πηγές και από άλλες
εναλλακτικές πηγές υπόγειου νερού.
Το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών
Ερευνών έχει πραγματοποιήσει ένα ακόμα ερευνητικό
πρόγραμμα, με σκοπό την αποτίμηση του υδατικού
δυναμικού της περιοχής Κορινθίας, σε δύο φάσεις. Στην
πρώτη φάση που διήρκεσε από το 1996 έως το 1999, στα
πλαίσια του δεύτερου ΚΠΣ και με τίτλο «Έρευνα-
Αξιοποίηση Υδατικών Πόρων Βόρειας Πελοποννήσου»
(Καμμάς και Καλούμενος, 1999), πραγματοποιήθηκε
απογραφή 341 σημείων ύδατος, μετρήσεις στάθμης του
υπόγειου νερού σε 300 σημεία και χημικές αναλύσεις σε
780 δείγματα νερού.
Στην δεύτερη φάση που διήρκεσε από το 2005 έως το
2009, στα πλαίσια του τρίτου ΚΠΣ και με τίτλο «Μελέτη
Υδατικών Αποθεμάτων Βορ. Πελοποννήσου, με Έμφαση
στα Ποιοτικά Χαρακτηριστικά και σε Φαινόμενα
Υφαλμύρινσης (Υ.Δ. 02)» (Νίκας και Αντωνάκος, 2010),
και στην οποία ο γράφων συμμετείχε ως εξωτερικός
επιστημονικός συνεργάτης, πραγματοποιήθηκε
απογραφή 704 σημείων ύδατος, 2.968 μετρήσεις στάθμης
του υπόγειου νερού, 375 μετρήσεις απορροής ποταμών
και πηγών, 3.397 μετρήσεις φυσικοχημικών παραμέτρων
στο πεδίο, χημικές αναλύσεις σε 1.728 δείγματα υπόγειου
νερού και ισοτοπικές αναλύσεις σε 108 δείγματα
υπόγειου νερού, απογραφή 359 ρυπογόνων εστιών και
κατάρτιση μοντέλου προσομοίωσης της υπόγειας ροής
για τον παράκτιο προσχωματικό υδροφόρο της Βόχας. Τα
αποτελέσματα του προγράμματος αυτού περιελάμβαναν
την οριοθέτηση των κύριων υδροφόρων συστημάτων του
υδατικού διαμερίσματος βόρειας Πελοποννήσου και την
αποτίμηση της υδρολογικής και υδροχημικής τους
κατάστασης, με επίκεντρο την επίδραση των
ανθρωπογενών δραστηριοτήτων και των φαινομένων
υφαλμύρινσης στην κατάσταση των υδατικών πόρων του
υδατικού διαμερίσματος.
Το τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών με
επιστημονικό υπεύθυνο τον Καθηγητή κ. Γεώργιο Κούκη
πραγματοποίησε το 1993 ερευνητικό πρόγραμμα για
λογαριασμό της Νομαρχίας Κορινθίας με τίτλο
«Τεχνικογεωλογική-γεωτεχνική έρευνα του Νομού
Κορινθίας. Διερεύνηση των δυνατοτήτων κατασκευής
  20 
φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών για την εξυπηρέτηση
αρδευτικών και υδρευτικών αναγκών». (Κούκης 1993,
1994, 1995, 2008; Κούκης et al., 1996, 2005). Στο
πλαίσιο του προγράμματος αυτού διερευνήθηκε η
δυνατότητα αξιοποίησης των επιφανειακών υδατικών
πόρων με την δημιουργία φραγμάτων και
λιμνοδεξαμενών. Αναλυτικότερα στο πλαίσιο του
προγράμματος μεταξύ άλλων πραγματοποιήθηκαν η
δημιουργία τράπεζας δεδομένων και αξιολόγηση των
υδρομετεωρολογικών στοιχείων, έγινε διαχωρισμός του
νομού σε 15 υδρολογικές λεκάνες, ενώ για κάθε μία από
αυτές υπολογίζονται τα αντίστοιχα ισοζύγια και κατ'
επέκταση το πλεόνασμα νερού που απορρέει επιφανειακά
και συνήθως καταλήγει στη θάλασσα. Επίσης
προτάθηκαν τα έργα που είναι σκόπιμο να εκτελεσθούν
σε κάθε μία από τις υδρολογικές λεκάνες (φράγματα ή
λιμνοδεξαμενές) σε συνδυασμό με αξιολόγηση των
μορφολογικών, γεωλογικών και γεωτεχνικών συνθηκών
θεμελίωσης και των διαθέσιμων υλικών κατασκευής για
τους ταμιευτήρες και τις θέσεις των έργων και εκτίμηση
της αποδοτικότητας των έργων σε υδατικά αποθέματα.
Το τμήμα Μεταλλειολόγων Μηχανικών του Εθνικού
Μετσόβιου Πολυτεχνείου έχει πραγματοποιήσει
ερευνητικό πρόγραμμα χρηματοδοτούμενο από το
Υπουργείο Γεωργίας με τίτλο «Υδρογεωλογική έρευνα
τεχνητού εµπλουτισµού υπόγειων υδροφορέων της
παραλιακής και ηµιλοφώδους ζώνης του Νοµού
Κορινθίας» (Κουμαντάκης et al., 1999). Στο πλαίσιο του
προγράμματος αυτού πραγματοποιήθηκε απογραφή 836
σημείων ύδατος, μετρήσεις στάθμης σε 465 σημεία κατά
την διάρκεια τριών περιόδων, χημικές αναλύσεις σε 224
δείγματα υπόγειου νερού, αντλητικές δοκιμασίες σε
τέσσερις γεωτρήσεις καθώς και δοκιμές τεχνητού
εμπλουτισμού σε δύο από αυτές.
Τα κύρια μέλη της ερευνητικής ομάδας του
προγράμματος αυτού που αποτελούνται από τους Ιωάννη
Κουμαντάκη, Κωνσταντίνο Βουδούρη, Ανδρέα
Παναγόπουλο, Ξενοφώντα Σταυρόπουλο και
Κωνσταντίνο Μαρκαντώνη έχουν διεξάγει ή συμμετάσχει
σε πληθώρα ερευνητικών προγραμμάτων και
δραστηριοτήτων στην ευρύτερη περιοχή του νομού
Κορινθίας με πλούσιο συγγραφικό έργο το οποίο
παρατίθεται στο παράρτημα της βιβλιογραφίας
(Κουμαντάκης, 1999b, 2002, 2004, 2005; Κουμαντάκης
και Μαρκαντώνης, 2007)(Voudouris et al., 2000a, 2000b.
2002, 2004; Βουδούρης, 2001, 2005, 2006; Βουδούρης
κ.α., 2002, 2005). Τα δεδομένα και τα συμπεράσματα
όλων αυτών των ερευνητικών δραστηριοτήτων λήφθηκαν
σοβαρά υπ’ όψη σε όλες τις φάσεις της παρούσας
διατριβής.
 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή
21 

Εικόνα 1.1. Χάρτης γεωγραφικής και διοικητικής οριοθέτησης της περιοχής έρευνας
 Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή
1.4  Βασικές  Έννοιες  Των  Γεωγραφικών 
Συστημάτων Πληροφοριών 
Τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ),
γνωστά ευρέως και ως G.I.S. Geographic Information
Systems, είναι συστήματα διαχείρισης χωρικών
δεδομένων (spatial data) και συσχετισμένων ιδιοτήτων.
Στην πιο αυστηρή μορφή τους είναι ψηφιακά
συστήματα, ικανά να ενσωματώσουν, αποθηκεύσουν,
προσαρμόσουν, αναλύσουν και παρουσιάσουν
γεωγραφικά συσχετισμένες (geographically-referenced)
πληροφορίες. Σε πιο γενική μορφή, ένα ΓΣΠ είναι ένα
εργαλείο, το οποίο επιτρέπει στους χρήστες του να
αποτυπώσουν μια περίληψη του πραγματικού κόσμου,
να δημιουργήσουν διαδραστικά, ερωτήσεις χωρικού ή
περιγραφικού χαρακτήρα, να αναλύσουν τα χωρικά
δεδομένα (spatial data), να τα προσαρμόσουν και να τα
αποδώσουν σε αναλογικά μέσα (εκτυπώσεις χαρτών και
διαγραμμάτων) ή σε ψηφιακά μέσα (αρχεία χωρικών
δεδομένων, διαδραστικοί χάρτες στο Διαδίκτυο).
Τα συστήματα GIS, όπως και τα συστήματα CAD,
αποτυπώνουν χωρικά δεδομένα σε γεωγραφικό ή
χαρτογραφικό ή καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων.
Βασικό χαρακτηριστικό των ΓΣΠ είναι ότι τα χωρικά
δεδομένα συνδέονται και με περιγραφικά δεδομένα, π.χ.
μια ομάδα σημείων που αναπαριστούν θέσεις πόλεων
συνδέεται με ένα πίνακα, όπου κάθε εγγραφή εκτός από
τη θέση περιέχει πληροφορίες όπως ονομασία,
πληθυσμός κλπ.
Τα δεδομένα αυτά συνήθως λέγονται γεωγραφικά ή
χαρτογραφικά ή χωρικά (spatial) και μπορεί να
συσχετίζονται με μια σειρά από περιγραφικά δεδομένα
τα οποία και τα χαρακτηρίζουν μοναδικά.
Η χαρακτηριστική δυνατότητα που παρέχουν τα GIS
είναι αυτή της σύνδεσης της χωρικής με την
περιγραφική πληροφορία (η οποία δεν έχει από μόνη
της χωρική υπόσταση). Η τεχνολογία που
χρησιμοποιείται για την λειτουργία αυτή βασίζεται:
 Είτε στο σχεσιακό (relational) μοντέλο δεδομένων,
όπου τα περιγραφικά δεδομένα πινακοποιούνται
χωριστά και αργότερα συσχετίζονται με τα χωρικά
δεδομένα μέσω κάποιων μοναδικών τιμών που
είναι κοινές και στα δύο είδη δεδομένων.
 Είτε στο αντικειμενοστραφές (object-oriented)
μοντέλο δεδομένων, όπου τόσο τα χωρικά όσο και
τα περιγραφικά δεδομένα συγχωνεύονται σε
αντικείμενα, τα οποία μπορεί να μοντελοποιούν
κάποια αντικείμενα με φυσική υπόσταση
Το αντικειμενοστραφές μοντέλο τείνει να
χρησιμοποιείται όλο και περισσότερο σε εφαρμογές
GIS εξαιτίας των αυξημένων δυνατοτήτων του, σε
σχέση με το σχεσιακό μοντέλο της δυνατότητας που
παρέχει για την εύκολη και απλοποιημένη
22 
μοντελοποίηση σύνθετων φυσικών φαινομένων και
αντικειμένων με χωρική διάσταση.
Πολλές φορές η ολοκληρωμένη έννοια των GIS
(integrated GIS concept) επεκτείνεται για να
συμπεριλάβει τόσο τα δεδομένα (που αποτελούν
ουσιαστικά τον πυρήνα τους), το λογισμικό και τον
μηχανικό εξοπλισμό, όσο και τις διαδικασίες και το
ανθρώπινο δυναμικό, που αποτελούν αναπόσπαστα
τμήματα ενός οργανισμού, ο οποίος έχει σαν
πρωταρχική του δραστηριότητα την διαχείριση
πληροφορίας με την βοήθεια GIS.
Αναλυτικότερα ένα ΓΣΠ, ως σύστημα, αποτελείται
από τα παρακάτω στοιχεία:
1. Εισαγωγή
Το τμήμα που είναι υπεύθυνο για τροφοδότηση του
συστήματος με δεδομένα. Αυτά πρέπει να είναι σε
ψηφιακή δομή και συνήθως προκύπτουν με
ψηφιοποίηση αναλογικών δεδομένων (π.χ. τυπωμένοι
χάρτες) ή με τη συλλογή πρωτογενών δεδομένων με τη
χρήση ψηφιακών μεθόδων αποτύπωσης χώρου
(αποτύπωση με GPS, Τηλεπισκόπηση). Αυτό το στάδιο
αφορά τόσο τη γεωγραφική όσο και την περιγραφική
διάσταση των δεδομένων.
2. Επεξεργασία
Τα δεδομένα πρέπει να υποστούν εκείνη την
επεξεργασία που τα καθιστά κατάλληλα για παραπέρα
ανάλυση και χρήση. Αυτό μπορεί να αφορά την ορθή
απόδοση του συστήματος συντεταγμένων, την
δημιουργία σχέσεων μεταξύ των δεδομένων, τη
διόρθωση σφαλμάτων, την μετάβαση από μια δομή σε
μια άλλη.
3. Ανάλυση
Ο χρήστης - αναλυτής θέτει ερωτήσεις σύμφωνα με
την δυνατότητα των ίδιων των δεδομένων. Οι
ερωτήσεις μπορεί να είναι του τύπου : Πώς
απεικονίζεται η περιοχή ενδιαφέροντος; Πού βρίσκεται
το Α; Που βρίσκεται το Α σε σχέση με το Β; Πόσο
από το Α υπάρχει στην περιοχή Γ κ.τ.λ.
4. Απόδοση
Η απόδοση των αποτελεσμάτων της ανάλυσης
γίνεται σε αναλογικά μέσα με την οργάνωση της
εκτύπωσης χαρτογραφικών προϊόντων ή με την
απόδοση σε ψηφιακές πλατφόρμες είτε με τη χρήση του
Διαδικτύου, μέσω διαδραστικών χαρτών (Web-based
GIS), είτε μέσω εσωτερικών δικτύων οργανισμών μέσω
εφαρμογών που υποστηρίζουν πολλαπλούς χρήστες με
διακριτούς ρόλους (Enterprise GIS).
5. Έλεγχος
Κάθε σύστημα οφείλει να έχει μηχανισμούς
ανάδρασης (feedback), ώστε να εξασφαλίζεται η
ορθότητα και ακρίβεια των πληροφοριών. Αυτό μπορεί
να γίνεται μέσω λογισμικού με διαδικασίες κανόνων
επικύρωσης, με διαδικασίες ελέγχου ακρίβειας
Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή
συντεταγμένων και γενικότερα με διαδικασίες
ποιοτικών και ποσοτικών ελέγχων ανάλογα με τη φύση
των δεδομένων.
Αναφορικά με τις δομές δεδομένων μπορούμε να
αναφέρουμε ότι σε ένα ΓΣΠ τα χωρικά δεδομένα
μπορούν να αναπαρίστανται με δύο βασικές δομές: την
διανυσματική δομή και τη ψηφιδωτή δομή. Σε όλα τα
ΓΣΠ οι δύο δομές αποδίδονται ταυτόχρονα σε κοινές
απεικονίσεις, ενώ πολλά λογισμικά GIS προσφέρουν
την δυνατότητα μετάβασης από τη μία δομή στην άλλη.
Αναλυτικότερα τα χαρακτηριστικά των δύο δομών
δεδομένων έχουν ως κάτωθι:
1. Διανύσματα (Vector).
Όλα τα χωρικά δεδομένα μπορούν να
αναπαρασταθούν με τρεις βασικούς τύπους
γεωμετριών: σημεία, γραμμές, πολύγωνα. Έτσι για την
απόδοση της θέσης μια πόλης σε ένα χάρτη μπορεί να
χρησιμοποιηθεί ένα σημείο, για την αποτύπωση του
οδικού δικτύου μια γραμμή αποτελούμενη από πολλές
κορυφές και για την αποτύπωση μιας ιδιοκτησίας ένα
πολύγωνο. Στην ουσία τα πάντα αναπαρίστανται από
γραμμές. Το σημείο είναι μια γραμμή μηδενικού
μήκους, ενώ το πολύγωνο είναι μια ακολουθία γραμμών
με αρχή και τέλος την ίδια κορυφή. Η γεωμετρία που θα
υιοθετηθεί για το συμβολισμό ενός αντικειμένου
εξαρτάται από την κλίμακα απεικόνισης και το σκοπό
της εφαρμογής που αναπτύσσεται. Έτσι π.χ. σε μια
πολύ μεγάλη κλίμακα (1:1000) τα κτίσματα
αποτυπώνονται ως πολύγωνα, ενώ σε μικρότερες
κλίμακες (1:10.000) είναι ορθότερο να χρησιμοποιηθεί
η γεωμετρία του σημείου. Τέλος, κάθε γεωμετρία
συνδέεται με μια σχέση 1-1 με μια εγγραφή σε ένα
πίνακα περιγραφικών χαρακτηριστικών.
2. Ψηφιδωτά (Raster).
Η ψηφιδωτή δομή δεδομένων χρησιμοποιείται σε
περιπτώσεις που το χωρικό φαινόμενο, το οποίο
αποτυπώνεται, χαρακτηρίζεται ως συνεχής μεταβλητή
(π.χ. το υψόμετρο του εδάφους, η κατανομή του
θορύβου) ή σε περιπτώσεις που στο ΓΣΠ θέλουμε να
ενσωματώσουμε μια δορυφορική εικόνα ή μια
σαρωμένη αεροφωτογραφία. Οι ψηφιδωτές δομές
δεδομένων έχουν περιορισμένες δυνατότητες σύνδεσης
με περιγραφικά χαρακτηριστικά.
Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο στην δομή των
δεδομένων ενός ΓΣΠ αποτελεί η τοπολογία. Στη
γεωπληροφορική ως τοπολογία εννοούμε το σύνολο
των γεωμετρικών κανόνων που πρέπει να ακολουθεί η
γεωγραφική πληροφορία ανάλογα με την φύση της.
Έτσι για παράδειγμα, εάν η πληροφορία είναι τα όρια
των γεωλογικών σχηματισμών, τότε τα πολύγωνα που
τα αναπαριστούν θα πρέπει να ακολουθούν μεταξύ
άλλων τους κανόνες: δεν επιτρέπεται η πραγματοποιείται μια σε βάθος ανάλυση των
αλληλοεπικάλυψη και επιβάλλεται η ταύτιση των
ορίων. Σε άλλες περιπτώσεις και για την ίδια
  23 
γεωγραφική περιοχή ο κανόνας μπορεί να ισχύει
αντίθετα. Π.χ. στην περίπτωση που το χαρακτηριστικό
που απεικονίζεται είναι τα οικοδομικά τετράγωνα, δεν
επιτρέπεται η ταύτιση των ορίων.
Τα τελευταία χρόνια, όπως προαναφέρθηκε, τα ΓΣΠ
παρουσιάζουν ευρεία διάδοση, στην οποία συνέβαλε το
γεγονός ότι οι εταιρείες λογισμικού κατάφεραν να
αναπτύξουν εκδόσεις φιλικές προς τους χρήστες τους
μέσω του γραφικού περιβάλλοντος, όπως επίσης και η
δημιουργία και διάθεση αξιόπιστων ψηφιακών
δεδομένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα
συστήματα αυτά (ψηφιακοί χάρτες), και τέλος η
αυξημένη υπολογιστική ισχύς των προσωπικών
ηλεκτρονικών υπολογιστών (desktop PCs) η οποία
απαιτείται για την εύρυθμη λειτουργία τους.
1.5 Χρήσεις των Γεωγραφικών Συστημάτων Πλη‐
ροφοριών  στην  περιβαλλοντική  υδρογεωλογία 
στην παρούσα διατριβή  
Οι πιθανές εφαρμογές των ΓΣΠ στην
περιβαλλοντική υδρογεωλογία μπορούν να
περιοριστούν μόνο από την διαθεσιμότητα των
δεδομένων και την ευρηματικότητα του εκάστοτε
ερευνητή, δεδομένου του ευρέως φάσματος χωρικών
δεδομένων και χωροχρονικών διαδικασιών, που
υπεισέρχονται στον συγκεκριμένο επιστημονικό τομέα
και σε καμία περίπτωση δεν εξαντλούνται στην
παρούσα διατριβή.
Η προσπάθεια που καταβάλλεται στην παρούσα
διατριβή, είναι να διερευνηθούν πιθανές εφαρμογές των
ΓΣΠ σε όλο το φάσμα της εφαρμοσμένης
υδρογεωλογικής και περιβαλλοντικής έρευνας, κυρίως
μέσω των διαδικασιών της χωρικής ανάλυσης και της
χωρικής στατιστικής, αλλά και μέσω της απλής
χαρτογραφικής απεικόνισης των χωρικών δεδομένων, η
μελέτη της οποίας οδηγεί πολλές φορές σε πολύτιμα
συμπεράσματα. Στο πλαίσιο αξιοποίησης της
δυνατότητας αυτής στην παρούσα διατριβή
δημιουργήθηκαν και παρουσιάζονται περισσότεροι από
100 χάρτες.
Επίσης καταβάλλεται μια προσπάθεια να
εφαρμοστούν ή να δημιουργηθούν μοντέλα
προσομοίωσης και μοντέλα πολυκριτηριακής χωρικής
ανάλυσης, για την επίλυση σημαντικών προβλημάτων
που αφορούν τις υδρολογικές και υδροχημικές
διεργασίες, σε κλίμακα λεκάνης απορροής, την
τρωτότητα των υδροφόρων οριζόντων και την
χωροθέτηση νέων υδρομαστευτικών έργων.
Αναλυτικότερα, στο τρίτο κεφάλαιο, της
γεωμορφολογικής επισκόπησης, με την χρήση των ΓΣΠ
γεωμορφολογικών χαρακτηριστικών και ιδιαιτεροτήτων
της περιοχής έρευνας, υπολογίζονται με ακρίβεια μια
Κεφάλαιο 1. Εισαγωγή
σειρά από γεωμορφολογικές και υδρογραφικές
παραμέτρους και εξάγονται χρήσιμα συμπεράσματα για
τον υδρογραφικό-υδρολογικό χαρακτήρα των λεκανών
απορροής.
Στο πέπμτο κεφάλαιο, της υδρογεωλογικής
επισκόπησης, με την χρήση των ΓΣΠ, πραγματοποιείτε
μια ανάλυση για την χρήση των μεθόδων χωρικής
παρεμβολής, με στόχο την παραγωγή συνεχών
κατανομών από σημειακές παρατηρήσεις. Η ανάλυση
επικεντρώνεται στην δημιουργία αξιόπιστων συνεχών
κατανομών της στάθμης του υπόγειου νερού
(πιεζομετρικής επιφάνειας), στο σύνολο των
υδροφόρων συστημάτων της περιοχής, στην οποία
παρατηρούνται ανομοιογένειες και υδραυλικά όρια.
Στο έβδομο κεφάλαιο, της ανάλυσης υδρολογικών
στοιχείων και κατάρτισης υδρολογικών ισοζυγίων, με
την χρήση των ΓΣΠ πραγματοποιείται μια σειρά από
χωρικούς υπολογισμούς με την χρήση μαθηματικών
πράξεων μεταξύ επιφανειών κατανομής, για την
κατάρτιση των προσεγγιστικών υδρολογικών ισοζυγίων
ανά λεκάνη απορροής με την μέγιστη δυνατή ακρίβεια.
Στο όγδοο κεφάλαιο, της υδροχημικής επισκόπησης,
όπως και στο κεφάλαιο της υδρογεωλογικής
επισκόπησης, με την χρήση των ΓΣΠ πραγματοποιείται
η δημιουργία συνεχών κατανομών από σημειακές
παρατηρήσεις, με την χρήση των κατάλληλων μεθόδων
χωρικής παρεμβολής για παραμέτρους που αφορούν την
χημική σύσταση του υπόγειου νερού και προκύπτουν
σημαντικά συμπεράσματα τόσο για τις διεργασίες που
οδηγούν σε ποιοτική υποβάθμιση του υπόγειου νερού,
όσο και τις υδροχημικές και υδρογεωλογικές σχέσεις
μεταξύ των υδροφόρων συστημάτων της περιοχής.
Στο ένατο κεφάλαιο της παρούσας διατριβής, με την
χρήση των ΓΣΠ εφαρμόζεται στις κύριες λεκάνες
απορροής, ένα μοντέλο προσομοίωσης σε κλίμακα
λεκάνης απορροής, το οποίο προσομοιώνει το σύνολο
των υδρολογικών και υδροχημικών διεργασιών, μεταξύ
των οποίων και η ποσότητα και ποιότητα του
κατεισδύοντος νερού που καταλήγει στην τροφοδοσία
των υδροφόρων οριζόντων.
Στο δέκατο κεφάλαιο με την χρήση των ΓΣΠ
εφαρμόζεται μια πρότυπη μέθοδος για τον υπολογισμό
της τρωτότητας των υδροφόρων και αναπτύσσονται με
την χρήση της χωρικής στατιστικής και χωρικής
ανάλυσης άλλες τρεις πρωτότυπες μέθοδοι για τον
υπολογισμό της τρωτότητας και του δυναμικού
ρύπανσης των υδροφόρων. Όλες οι παραπάνω μέθοδοι
ελέγχονται ως προς την ακρίβειά τους με την χρήση
στατιστικών δεικτών και εξάγονται συμπεράσματα τόσο
για την τρωτότητα και το δυναμικό ρύπανσης των
υδροφόρων της περιοχής όσο και για την
αποτελεσματικότητα των μεθόδων υπολογισμού τους.
  24 
Στο ενδέκατο κεφάλαιο με την χρήση των ΓΣΠ
δημιουργείται ένα μοντέλο πολυκριτηριακής χωρικής
ανάλυσης, για τον προσδιορισμό βέλτιστων θέσεων για
την χωροθέτηση νέων υδρομαστευτικών έργων, βάσει
υδρογεωλογικών, περιβαλλοντικών και
οικονομοτεχνικών κριτηρίων και την χρήση μεθόδων
ασαφούς λογικής. Το προϊόν του μοντέλου, είναι η
κατάταξη κάθε σημείου της περιοχής έρευνας σε μια
κλίμακα καταλληλότητας για χωροθέτηση
υδρομαστευτικών έργων και μπορεί να αποτελέσει ένα
ιδιαίτερα χρήσιμο επιχειρησιακό εργαλείο για τους
φορείς διαχείρισης των υδατικών πόρων της περιοχής.
Τα μοντέλα και οι μεθοδολογίες που αναπτύσσονται
και εφαρμόζονται στην παρούσα διατριβή, δεν
βρίσκουν εφαρμογή μόνο στην περιοχή έρευνας, αλλά
μπορούν να εφαρμοστούν σε οποιαδήποτε περιοχή
υπάρχουν διαθέσιμα τα απαραίτητα στοιχεία και
παρουσιάζει παρεμφερή γεωλογικά και υδρογεωλογικά
χαρακτηριστικά.
Εννοείται ότι οι πιθανές εφαρμογές των ΓΣΠ στην
περιβαλλοντική υδρογεωλογία δεν εξαντλούνται στην
παρούσα διατριβή, δεδομένου ότι ήδη στην διεθνή
βιβλιογραφία έχουν αναπτυχθεί εκατοντάδες άλλες και
όπως προαναφέρθηκε περιορίζονται μόνο από την
διαθεσιμότητα των στοιχείων και την ευρηματικότητα
των ερευνητών.
Το σύστημα συντεταγμένων που χρησιμοποιήθηκε
σε όλους τους χάρτες και τις χωρικές αναλύσεις στην
παρούσα διατριβή είναι το Ελληνικό Γεωδαιτικό
Σύστημα Αναφοράς (ΕΓΣΑ 87). Το ΕΓΣΑ 87 βασίζεται
σε ένα τοπικό, μη γεωκεντρικό datum, το οποίο είναι
συνδεδεμένο με τις γεωγραφικές συντεταγμένες του
γεωδαιτικού σταθμού του Διονύσου ΒΔ των Αθηνών
(38.0784, 23.932939). Παρόλο που το ΕΓΣΑ 87
χρησιμοποιεί το ελλειψοειδές GRS80, δηλαδή το ίδιο με
το γεωδαιτικό σύστημα WGS84, η αρχή των αξόνων
έχει μετατοπισθεί σχετικά με το κέντρο της Γης κατά
GRS80, ώστε η επιφάνεια του ελλειψοειδούς να
προσαρμόζεται καλύτερα στο γεωειδές στην περιοχή
της Ελλάδος. Η προδιαγραφείσα μετατόπιση σε σχέση
με το WGS84 είναι: Δx = -199.87 m, Δy = 74.79 m, Δz
= 246.62 m.
Το ΕΓΣΑ'87 βασίζεται επίσης σε μια εγκάρσια
μερκατορική (TM) χαρτογραφική προβολή με
m0=0.9996, που καλύπτει έξι μοίρες γεωγραφικού
μήκους εκατέρωθεν του 24ου μεσημβρινού (180E-
300E). Με τον τρόπο αυτό όλη η ελληνική επικράτεια
(η οποία εκτείνεται περίπου σε 90΄ γεωγραφικού
μήκους) προβάλλεται σε μία ζώνη. Οι χαρτογραφικές
συντεταγμένες είναι σε μέτρα.
 Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
Κεφάλαιο 2 
ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 
Η γεωλογική δομή της ευρύτερης περιοχής έρευνας
περιλαμβάνει σχηματισμούς τόσο του Προνεογενούς
υποβάθρου, όσο και μεταλπικούς, χερσαίους,
λιμνοθαλάσσιους και θαλάσσιους σχηματισμούς. Το
κυρίαρχο από γεωμορφολογικής και γεωτεκτονικής
άποψης στοιχείο, αποτελεί ο Κορινθιακός κόλπος, ο
οποίος είναι ένα ευρύ τεκτονικό βύθισμα, με υψηλούς
ρυθμούς απομάκρυνσης, μεταξύ των δυο τεμαχών, της
Πελοποννήσου και της Στερεάς Ελλάδας, αποτέλεσμα
της εφελκυστικής τεκτονικής που επέδρασε και
συνεχίζει να επιδρά στην ευρύτερη περιοχή μετά το
τέλος των αλπικών πτυχώσεων κατά το Μέσο
Μειόκαινο. Το μήκος του είναι περίπου 100 Km και το
μέγιστο πλάτος 40 Km, χωρίζοντας την ηπειρωτική
Ελλάδα από την Πελοπόννησο (Doutsos et al., 1988;
Doutsos and Piper, 1990).
2.1  Γεωλογική  δομή  και  γεωτεκτονική  εξέλιξη  των 
σχηματισμών του προνεογενούς υποβάθρου.  1985). Από τους σχηματισμούς αυτούς στην περιοχή
Το προνεογενές υπόβαθρο της περιοχής έρευνας
δομείτε από τρεις γεωτεκτονικές ζώνες, η γεωτεκτονική
θέση και τοποθέτηση των οποίων καθορίστηκε κατά την
διάρκεια των αλπικών ορογενετικών κινήσεων και
δύναται να χωριστεί σε δύο τμήματα, ανατολικό και
δυτικό. Tα τμήματα αυτά οριοθετούνται με την μεγάλη
τεκτονική επαφή-επώθηση με ΝΝΔ-ΒΒΑ διεύθυνση της
Υποπελαγονικής επί της ζώνης Γαβρόβου-Τριπόλεως, η
οποία έχει επιφανειακή εμφάνιση στο νότιο άκρο της
περιοχής έρευνας πλησίον της μονής Αγίου Σώστη
μεταξύ των οικισμών Αρχαίας Νεμέας και Αγίου
Βασιλείου (Τάταρης κ. α., 1970; Μπορνόβας κ.α., 1971;
De Wever, 1975; Γαϊτανάκης κ. α., 1981)
Η ζώνη της Τρίπολης αποτελεί την αυτόχθονη ή
παρααυτόχθονη ενότητα με επιφανειακή εμφάνιση στο
δυτικό τμήμα της περιοχής έρευνας. Πάνω στην ζώνη
αυτή έχει επωθηθεί με την μορφή καλύμματος η ζώνη
της Πίνδου. Στο ανατολικό τμήμα της περιοχής έρευνας
επί του παλαιοζωικού υποβάθρου αναπτύσσονται
τεμάχη της Υποπελαγονικής ζώνης ή σύμφωνα με
άλλους ερευνητές (Κατσικάτσος 1985, Ξυπολιάς, 2000)
τεμάχη μίας αλλόχθονης σειράς μεταβατικού
χαρακτήρα, μεταξύ της ζώνης Πίνδου και της
Πελαγονικής και ενδεχομένως της Νότιας απολήξεως
Παρνασσού, η οποία αποτελείται από πέντε ενότητες
25 
(από Βορρά προς Νότο): Κόζιακα, Τρίλοφου,
Πεντεορίων, Γερανείων και Τραπεζώνας
Η ζώνη της Τρίπολης έχει καθοριστεί σαν ύβωμα
που είχε συνεχή νηριτική ιζηματογένεση κατά τους
αλπικούς χρόνους και έδωσε μια σειρά ανθρακικών
πετρωμάτων συνολικού πάχους μεγαλύτερου από 2.000
m. Αυτά αποτελούνται από Άνω Τριαδικούς δολομίτες
και μεσοζωικούς ασβεστόλιθους που επικαλύπτονται
από ένα φλύσχη κυρίως ψαμμιτο-μαργαϊκό (De Wever,
1975; Μουντράκης, 1985). Η επιφανειακή εμφάνιση της
ζώνης στην περιοχή έρευνας περιορίζεται στο
νοτιοδυτικό άκρο νοτίως του Γαλατά και δυτικά του
Λεοντίου (Εικόνα 2.6).
Η ζώνη της Πίνδου αποτελείται από ασβεστόλιθους
και δολομίτες του Τριαδικού, την σχιστοκερατολιθική
διάπλαση του Ιουρασικού, τον Κάτω Τριαδικό φλύσχη,
τους Άνω-Κρητιδικούς πελαγικούς ασβεστόλιθους και
τέλος από τον Ηωκαινικό φλύσχη (Τάταρης κ. α., 1970;
De Wever, 1975; Μουντράκης, 1985; Κατσικάτσος
έρευνας παρουσιάζουν επιφανειακή εμφάνιση οι Άνω-
Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι και ο Ηωκαινικός φλύσχης σε
μικρή περιοχή στο ΝΔ άκρο της περιοχής πέριξ και
νοτιοανατολικά του Λεοντίου (Εικόνα 2.6).
Το τεκτονικό κάλυμμα της Πίνδου χαρακτηρίζεται
γενικά από ασύμμετρες τεκτονικές δομές, επωθήσεις και
πτυχές με ροπή προς τα δυτικά. Έτσι, λόγω της
προέλασης προς τα δυτικά, το κάλυμμα της Πίνδου
παρουσιάζεται έντονα τεκτονικά παραμορφωμένο.
Αντίθετα η ζώνη της Τρίπολης αποτελεί μία μεγάλου
πάχους και μηχανικά δύσκαμπτη ανθρακική πλατφόρμα
που σε μεγασκοπικό πεδίο χαρακτηρίζεται από μεγάλα
ανοικτά αντίκλινα και σύγκλινα.
Η Υποπελαγονική ζώνη ή ζώνη ανατολικής Ελλάδας
στην περιοχή έρευνας αντιπροσωπεύεται από μια σειρά
ασβεστολίθων Κάτω-Τριαδικής έως Κάτω-Ιουρασικής
ηλικίας και μια σειρά ασβεστολίθων Μέσο-Ιουρασικής
ηλικίας, εντός των οποίων παρεμβάλλονται μια
σχιστοκερατολιθική ενότητα και σώματα οφιολίθων
(Μουντράκης, 1985).
Στην περιοχή έρευνας η ζώνη αυτή εμφανίζεται
επιφανειακά σε διάσπαρτα τεμάχη που αποτελούν κατά
κανόνα τεκτονικά κέρατα (Ακροκόρινθος, Ξυλοκέριζα,
Αθίκια, Κουταλάς), καθώς και σε ένα εκτενές τμήμα στο
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
ΝΑ άκρο της περιοχής νοτίως του Αγίου Βασιλείου και
της Κλένιας.
Κύριο χαρακτηριστικό γνώρισμα της
Υποπελαγονικής ζώνης είναι οι μεγάλες οφειολιθικές
μάζες και η συνοδεύουσα αυτές σχιστοκερατολιθική
διάπλαση. Η σημασία που απέκτησαν οι οφειόλιθοι με
τη νέα παγκόσμια τεκτονική, δημιούργησε την ανάγκη
επανεξέτασης του γεωτεκτονικού ρόλου της
Υποπελαγονικής. Σύμφωνα λοιπόν με τις σημερινές
γεωτεκτονικές αντιλήψεις οι οφειόλιθοι της
Υποπελαγονικής χαρακτηρίζονται σαν η εξωτερική
(δυτική) οφειολιθική λωρίδα της Ελλάδας, γνωστή με το
χαρακτηρισμό ERO. Θεωρείται έτσι η Υποπελαγονική
ότι αντιπροσωπεύει την οφειολιθική συρραφή (suture)
της παλιάς ωκεάνιας περιοχής που βρισκόταν Δυτικά
του Πελαγονικού ηπειρωτικού τεμάχους. Με την έννοια
αυτή η Υποπελαγονική μαζί με τη ζώνη Πίνδου
αντιστοιχούν πιθανόν σε ένα ενιαίο παλαιό - ωκεάνιο
χώρο (Μουντράκης, 1985).
Η αναλυτική στρωματογραφία των προνεογενών
σχηματισμών στην περιοχή μελέτης αναπτύσσεται
παρακάτω.
Α. Ζώνη Τριπόλεως
Η ανθρακική ιζηματογένεση της ζώνης άρχισε το
Άνω Τριαδικό, με δολομίτες και συνεχίστηκε αδιάκοπα
όλο το Μεσοζωικό και το Τριτογενές μέχρι το Ηώκαινο
(Μουντράκης, 1985), με νηριτικούς ασβεστολίθους,
μαύρους η σκοτεινούς τεφρούς και μερικές φορές
λατυποπαγείς και πλούσιους σε απολιθώματα. Στο μέσο
Ηώκαινο, από την εμφάνιση μερικών μικρών βοξιτικών
οριζόντων, πιθανολογείται μικρής διάρκειας διακοπή της
ιζηματογένεσης. Το πάχος του όλου ανθρακικού
σχηματισμού υπολογίζεται στα 2.000 μέτρα, ενώ κατά
μερικούς είναι δυνατό να φθάνει και μέχρι τα 4.000
μέτρα.
Ακολουθεί από το Ανώτερο Ηώκαινο η απόθεση
σχηματισμού φλύσχη, του οποίου το πάχος φθάνει μέχρι
τα 2.000 μέτρα. Η απόθεση του σχηματισμού αυτού
έληξε στο τέλος του Ολιγοκαίνου, με την σαβική
πτύχωση και την οριστική ανάδυση της ζώνης.
Στην περιοχή έρευνας, οι λιθοστρωματογραφικές
ενότητες της ζώνης, από κάτω προς τα πάνω, έχουν ως
εξής (Εικόνα 2.1):
α)Μέσο - Άνω Τριαδικοί σχηματισμοί: Είναι κυρίως
δολομίτες και δολομιτικοί ασβεστόλιθοι και λιγότερο
ασβεστόλιθοι, πάχους από λίγα μέχρι και μερικές
εκατοντάδες μέτρα. Είναι ιζήματα ρηχής θάλασσας και
αποτελούν τη βάση της ανθρακικής σειράς της ζώνης
Γαβρόβου - Τρίπολης. Η επαφή των Μέσο - Άνω
Τριαδικών ανθρακικών σχηματισμών με το υπόβαθρο
τους είναι κατά κανόνα τεκτονισμένη, υπάρχουν όμως
και θέσεις στις οποίες αυτή είναι σύμφωνη, καθώς και
  26 
άλλες στις οποίες οι σχηματισμοί αυτοί βρίσκονται με
ασυμφωνία επίκλυσης στα υποκείμενα τους στρώματα.
β) Ιουρασικοί σχηματισμοί: Αποτελούνται από
νηριτικούς ασβεστόλιθους με παρεμβολές δολομιτικών
ασβεστόλιθων, πάχους από 500 έως και περισσότερα
από 1.000μ. Εγκλείουν, κατά κανόνα, χαρακτηριστικές
μίκρο και μακρο πανίδες, με τις οποίες οι Ιουρασικοί
αυτοί σχηματισμοί είναι δυνατόν να διακριθούν σε επί
μέρους ορίζοντες.
γ)Κρητιδικοί σχηματισμοί: Είναι ιζήματα ανθρακικά,
ρηχής θάλασσας, πάχους 450μ. έως και περισσότερα από
1000 μ. Στα στρώματα του Ανώτερου Κρητιδικού
απαντώνται, μερικές φορές, λατυποπαγείς - κλαστικοί
ασβεστολιθικοί ορίζοντες, που πρέπει να αποδοθούν σε
τεκτονική διαταραχή της περιοχής κατά το διάστημα
αυτό.
δ) Παλαιοκαινικοί – Άνω Ηωκαινικοί σχηματισμοί:
Συνιστούν το ανώτερο τμήμα της ανθρακικής σειράς της
ζώνης Γαβρόβου - Τρίπολης και είναι ιζήματα ρηχής
θάλασσας, πάχους 300μ. περίπου. Τα ανώτερα μέλη
τους έχουν Λουτήσια ηλικία.
Εικόνα 2.1. Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη της ζώνης
Γαβρόβου - Τρίπολης. 1: μαρμαρυγιακοί σχιστόλιθοι, 2: φυλλίτες, 3:
χαλαζίτες, 4: ασβεστολιθικές ενστρώσεις, 5: δολομίτες, 6: μαύροι
ασβεστόλιθοι, 7: λατυποπαγείς ασβεστόλιθοι, 8: βοξιτική εμφάνιση, 9:
φλύσχης. (Μουντράκης, 1985).
ε)Ιζήματα φλύσχη: Η έναρξη του φλύσχη της ζώνης
Γαβρόβου -Τρίπολης, στο δυτικό τμήμα της αρχίζει στη
βάση του Ολιγοκαίνου. Αντίθετα, στο κεντρικό και
ανατολικό τμήμα της ζώνης αυτής ο φλύσχης αρχίζει
κατά το Ανώτερο Ηώκαινο (Πριαμπόνιο) και
συνεχίζεται η απόθεση του και στο Μέσο Ολιγόκαινο. Η
επαφή του φλύσχη με την υποκείμενη ανθρακική σειρά
είναι κατά κανόνα, ασύμφωνη Ο φλύσχης της ζώνης
Γαβρόβου - Τρίπολης παρουσιάζει συχνές λιθοφασικές
αλλαγές, τόσο κατά την κατακόρυφο όσο και κατά την
οριζόντια. Σε κάποιες περιπτώσεις, αρχίζει με
κροκαλοπαγή και χονδρόκοκκους ψαμμίτες που
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
εξελίσσονται προς τα πάνω σε ψαμμίτες και αργιλικούς
σχιστόλιθους, ενώ σε άλλες περιπτώσεις αποτελείται
από δύο σαφώς διακρινόμενα λιθοφασικά τμήματα:
i) Ένα κατώτερο τμήμα που αποτελείται από
συνεκτικούς ψαμμίτες, πάχους 1.000μ. περίπου,
Πριαμπόνιας ηλικίας και ίσως Ολιγοκαινικής στα
ανώτερα μέλη του, και
ii) Ένα ανώτερο τμήμα από εναλλασσόμενα
στρώματα πηλιτών, μαργαϊκών ιλυόλιθων και
λεπτόκοκκων ψαμμιτών, με διάσπαρτες κροκάλες και
παρεμβολές κροκαλοπαγών, με στοιχεία προερχόμενα
τόσο από τη ζώνη Γαβρόβου - Τρίπολης όσο και της
ζώνης Πίνδου. Το πάχος του τμήματος αυτού κυμαίνεται
από 50 έως 300μ. και υπέρκειται ασύμφωνα του
κατώτερου τμήματος του φλύσχη. Η ηλικία του
τμήματος αυτού είναι Κάτω – Μέσο Ολιγοκαινική.
Β. Ζώνη Ωλονού-Πίνδου
Στην ζώνη αυτή, σύμφωνα με τον Μουντράκη
(1985), από το Μέσο Τριαδικό αρχίζει η απόθεση
πελαγικών πλακωδών ασβεστολίθων, με παρεμβολές
κερατολίθων, ηφαιστειο-ιζηματογενών και
άργιλοψαμμιτικών υλικών. Σε όλη την διάρκεια του
Ιουρασικού υπήρξε συνεχής απόθεση ιζημάτων βαθιάς
θάλασσας, δηλαδή κερατολίθους, ραδιολαρίτες,
αργίλους, ψαμμίτες, πυριτικούς ασβεστολίθους και
ιάσπιδες, που συνιστούν την γνωστή στην ελληνική
βιβλιογραφία “σχιστοκερατολιθική διάπλαση”. Η
διάπλαση αυτή εξελίσσεται προς τα επάνω στο Κάτω
Κρητιδικό σε μια σειρά ρυθμικών εναλλαγών, από
πηλίτες, ψαμμίτες, μάργες, μικρολατυποπαγή,
ραδιολαρίτες, πελαγικούς λατυποπαγείς ασβεστολίθους
και αναφέρεται στην βιβλιογραφία σαν “πρώτος
φλύσχης της Πίνδου”. Η ιζηματογένεση συνεχίζεται στο
Άνω Κρητιδικό, με την απόθεση πελαγικών, πλακωδών,
ασβεστολίθων, με ενστρώσεις πυριτικές και συνολικό
πάχος 500 μ.,
Από τα τέλη του Κρητιδικού (Μαιστρίχτιο- Δάνιο), η
ιζηματογένεση τροποποιείται, γίνεται περισσότερο
ασβεστομαργαϊκή, μεταβατική προς φλύσχη. Η απόθεση
του φλύσχη αρχίζει από το Δάνιο συνεχίζεται στο
Τριτογενές, μέχρι το Ηώκαινο - Κάτω Ολιγόκαινο. Ο
τριτογενής αυτός φλύσχης αναφέρεται στην
βιβλιογραφία και σαν “δεύτερος φλύσχης της Πίνδου”.
Χαρακτηριστικό του φλύσχη της Πίνδου είναι οι ωραίες
πτυχωμένες εικόνες που παρουσιάζει σε ορισμένες
θέσεις.
Τα τεκτονικά λέπια της Πίνδου, σύμφωνα με τον
Μουντράκη (1985), εμφανίζονται επωθημένα, το ένα
επάνω στο άλλο, με κατεύθυνση από τα ανατολικά στα
δυτικά και δημιουργούν συνεχείς επαναλήψεις των
στρωμάτων της ζώνης, που πολλές φορές αυξάνουν το
φαινομενικό πάχος τους. Μια συνεχής σειρά από ένδεκα
τέτοια λέπια , αναφέρεται για την οροσειρά της Πίνδου,
  27 
με γενική διεύθυνση Β-Ν ως ΒΒΔ- ΝΝΔ και κλίση Α.
Κατά την διάρκεια της πτυχώσεως δημιουργήθηκε
επίσης, σε όλη την έκταση της ζώνης, μεγάλος αριθμός
εγκαρσίων ρηγμάτων, οριζόντιας μετατόπισης, τα οποία
διακόπτουν την επιμήκη συνέχεια των λεπίων.
Στην περιοχή έρευνας, οι λιθοστρωματογραφικές
ενότητες της ζώνης, από κάτω προς τα πάνω, έχουν ως
εξής (Εικόνα 2.2):
α) Άνω Κρητιδικοί ασβεστόλιθοι: Είναι ασβεστόλιθοι
πελαγικής φάσης, βιομικριτικοί, μεσοστρωματώδεις, με
διαστρώσεις και κονδύλους πυριτόλιθων, χρώματος
τεφρού έως υπόλευκου και στα κατώτερα τους μέλη
ερυθρίζοντες. Στα μεσαία και στα ανώτερα τμήματα
τους απαντώνται πολλές παρεμβολές μικρολατυποπαγών
ασβεστόλιθων. Το πάχος τους κυμαίνεται από 200 έως
400μ. και, γενικά, είναι ασβεστόλιθοι που εγκλείουν
πλούσια μικροπανίδα, κυρίως πολλά είδη
Globotruncana, με τα οποία οι Ανωκρητιδικοί αυτοί
ασβεστόλιθοι διακρίνονται σε πολλούς επί μέρους
στρωματογραφικούς ορίζοντες. Η έναρξη της απόθεσης
των ασβεστόλιθων αυτών γίνεται στο Κονιάσιο ή στο
Σαντώνιο και συνεχίζεται η απόθεση τους στο Ανώτερο
Μαιστρίχτιο και μερικές φορές μέχρι και το τέλος του
Μαιστριχτίου.
β) Δεύτερος φλύσχης: Αποτελείται κυρίως από
ψαμμιτοπηλιτικά στρώματα, με κροκαλοπαγή και έχει
πάχος μαζί με τα στρώματα μετάβασης, από 500 έως και
1.000 μ. Η έναρξη του γίνεται στο Παλαιόκαινο και
συνεχίζεται μέχρι το Ανώτερο Ηώκαινο. Η περιοχή της
Πινδικής αύλακας άρχισε να πτυχώνεται και, στη
συνέχεια, να αναδύεται και να επωθείται προς τα δυτικά
κατά το τέλος του Ανώτερου Ηωκαίνου.
Εικόνα 2.2. Σχηματική λιθοστρωματογραφική στήλη, αντιπροσωπευτική
της ζώνης Ωλονού - Πίνδου, 1: δολομίτες, 2: πλακώδεις ασβεστόλιθοι,
3: αργιλοψαμμίτες, 4: ηφαιστειοϊζηματογενή υλικά, 5: κερατόλιθοι, 6:
ασβεστόλιθοι με πυριτικές ενστρώσεις, 7: λατυποπαγή, 8: Ανωκρητιδικοί
ασβεστόλιθοι, 9: σχηματισμός φλύσχη. (Μουντράκης, 1985).
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
Γ. Υποπελαγονική Ζώνη
Η ζώνη αυτή είχε χαρακτηρισθεί αρχικά από τους
Renz (1955) και Μαρίνο (1957) με το όνομα Ζώνη
Ανατολικής Ελλάδας. Ο όρος Υποπελαγονική δόθηκε
από τον Aubouin (1959) για να υπογραμμίσει την στενή
σύνδεση αυτής με την Πελαγονική ζώνη. Καθόρισε
δηλαδή την παλαιογεωγραφική θέση της
Υποπελαγονικής ως τη δυτική κατωφέρεια του
υβώματος της Πελαγονικής προς την αύλακα της ζώνης
Πίνδου, και της απέδωσε έτσι χαρακτήρες
ιζηματογένεσης ενδιάμεσους μεταξύ νηριτικής και
πελαγικής φάσης.
Το προαλπικό υπόβαθρο της ζώνης, σε όσες θέσεις
συναντώνται πετρώματα του υποβάθρου, είναι
ουσιαστικά το ίδιο κρυσταλοσχιστώδες Κάτω
Παλαιοζωικό υπόβαθρο με της Πελαγονικής, που
αποτελείται από γνευσίους, μαρμαρυγιακούς
σχιστολίθους, αμφιβολίτες και παρεμβολές μαρμάρων.
Εκτός όμως από τα βαθιά μεταμορφωμένα
πετρώματα διαπιστώθηκαν σε πολλές περιοχές της
ζώνης και ιζηματογενή ή ημι-μεταμορφωμένα στρώματα
του Παλαιοζωικού εξακριβωμένα με χαρακτηριστικά
απολιθώματα.
Οι σχηματισμοί που μετέχουν στις παραπάνω
στρωματογραφικές - τεκτονικές διαδοχές περιγράφονται
στη συνέχεια. Στην περιοχή έρευνας, οι αλπικοί
σχηματισμοί της ζώνης, από κάτω προς τα πάνω, έχουν
ως εξής (Εικόνα 2.3):
α. Τριαδικά ιζήματα
Στις περιοχές που εμφανίζεται προ - οφειολιθικό
ανθρακικό υπόβαθρο, η αλπική ιζηματογένεση αρχίζει
στο Βερφένιο (πρώτη βαθμίδα του Τριαδικού) με
κροκαλοπαγή, ψαμμίτες, ασβεστόλιθους και παρεμβολές
τοφφικών υλικών. Ακολουθούν ασβεστόλιθοι Κάτω-
Μέσου Τριαδικού οι οποίοι είναι είτε πελαγικοί με
κονδύλους πυριτικούς είτε νηριτικοί με φύκη,
Χαρακτηριστικοί είναι οι κόκκινοι, αμμωνιτοφόροι,
πελαγικοί ασβεστόλιθοι της φάσης του Hallstatt που
αντιπροσωπεύουν το Μέσο - Άνω Τριαδικό. Στην
Επίδαυρο είναι πολύ χαρακτηριστικός ο κόκκινος
κονδυλώδης ασβεστόλιθος με πλήθος αμμωνιτών
(Ammonitiko Rosso). Προς τα πάνω το Ανώτερο
Τριαδικό αντιπροσωπεύεται από τεφρούς ασβεστόλιθους
συχνά ωολιθικούς, καθώς και δολομίτες.
β. Σχιστοκερατολιθική διάπλαση και οφειόλιθοι
Ο πιο βασικός σχηματισμός της Υποπελαγονικής
ζώνης είναι η λεγόμενη «σχιστοκερατολιθική
διάπλαση», η απόθεση της οποίας κράτησε όλο το
Ιουρασικό. Η σχιστοκερατολιθική διάπλαση συνίσταται
από λεπτόκοκκα ιζήματα δηλαδή κόκκινους, πράσινους,
μαύρους αργιλικούς σχιστόλιθους, ραδιολαριτικούς
κερατόλιθους, μάργες, λεπτόκοκκους ψαμμίτες, πηλίτες,
αργιλοπηλίτες, παρεμβολές λεπτόκοκκων πελαγικών
ασβεστόλιθων. Τα ιζήματα αυτά βρίσκονται σε συνεχείς
  28 
εναλλαγές και συγκροτούν μια σειρά αρκετού πάχους
που αντιπροσωπεύει ιζηματογένεση πελαγική - ωκεάνια.
Σε ορισμένες θέσεις τα ανώτερα στρώματα της
σχιστοκερατολιθικής διάπλασης έχουν τουρβιδική
εμφάνιση που προσομοιάζει με φλυσχοειδή
ιζηματογένεση και επεκτείνεται μέχρι το Κατώτερο
Κρητιδικό. Μέσα στη σχιστοκερατολιθική διάπλαση
βρίσκονται συχνά παρεμβαλλόμενα - συμπτυχωμένα
μικρά και μεγάλα οφειολιθικά σώματα γι αυτό και το
σύνολο ονομάζεται «σχιστοκερατολιθική με οφειολίθους
διάπλαση». Συχνές επίσης είναι οι διεισδύσεις μέσα στα
ιζήματα της διάπλασης βασικών ηφαιστιτών (διάβασες,
δολερίτες κλπ) καθώς και βασικών τόφφων έτσι ώστε η
διάπλαση να αποκτά χαρακτήρα
ηφαιστειοϊζηματογενούς σειράς.
γ. Ασβεστόλιθοι Ιουρασικού
Παρ' όλο που η σχιστοκερατολιθική διάπλαση
δεσπόζει στην ιζηματογένεση του Ιουρασικού, στην
περιοχή έρευνας οι οφειόλιθοι βρίσκονται τεκτονικά
τοποθετημένοι πάνω σε ανθρακικά πετρώματα που
αποτελούν συνέχεια των αντίστοιχων Τριαδικών
(περιγράφηκαν παραπάνω) και η απόθεση τους
συνεχίστηκε και στο Ιουρασικό. Πρόκειται για
ασβεστόλιθους πελαγικούς ή νηριτικούς τυπικούς
ηπειρωτικού περιθωρίου. Συγκεκριμένα πρόκειται για
ασβεστόλιθους Λιασίου (Κάτω Ιουρασικού) μαύρους,
τεφρούς περισσότερο νηριτικούς, επίσης ασβεστόλιθους
πλακώδεις, τεφρούς, συχνά ωολιθικούς (Μέσου - Άνω
Ιουρασικού) οι οποίοι εναλλάσσονται με αλλεπάλληλες
ενστρώσεις κερατολίθων, πηλιτών και πυριτικών
μαργών, στοιχεία που δείχνουν τον πελαγικό χαρακτήρα
της όλης σειράς
 
Εικόνα 2.3. Λιθοστρωματογραφική στήλη της Υποπελαγονικής στην
περιοχή Όθρυς. 1: Μετακλαστικά ιζήματα Περμίου, (2- 9):
ασβεστόλιθοι. 3: μαζώδεις και λεπτόκοκκοι, 4: με απολιθώματα
Megalodon, 5: με Lithiotis. 6: ωολιθικοί, 7: με ενστρώσεις
κερατολίθων, 8: λατυποπαγείς, 9: μικρολατυποπαγείς, 10:
ραδιολαριτικοί κερατόλιθοι, 11: πηλίτες, 12: ηφαιστειοϊζηματογενής
σειρά, 13: Pillow lavas, 14: οφειόλιθοι. (Κατά Ferriere 1976).
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση   29 

Δ. Τεκτονική προνεογενούς υποβάθρου ανατολικό τμήμα της Τουρκίας και β) ένα πεδίο
Όσον αφορά την ζώνη Γαβρόβου –Τρίπολης, οι συμπιέσεων που περιβάλλει το Ελληνικό τόξο.
σχηματισμοί εμφανίζονται πτυχωμένοι σε ανοιχτές Το εφελκυστικό πεδίο τάσεων έχει δημιουργήσει
πτυχές (μεγάλης ακτίνας καμπυλότητας), με άξονες στην Ελληνική χερσόνησο μια σειρά πρόσφατης ηλικίας
γενικής διεύθυνσης Β-Ν. Πρόκειται κυρίως για (~5 εκ. ετών) τάφρων και κεράτων, με διεύθυνση ΔΒΔ
συγκλινικές και αντικλινικές μορφές μεγάλης κλίμακας, (Εικόνα 2.4). Σχηματίζεται έτσι η χαρακτηριστική
που προκλήθηκαν κατά την τελική φάση πτυχώσεων. μορφολογία βυθισμάτων και ράχεωv, που έχουν μέσο
Πολύ χαρακτηριστικές δομές αντικλίνων παρατηρούνται μήκος ~70 χλμ και μέση απόσταση μεταξύ τους ~ 100
στους σχηματισμούς του φλύσχη, στο νοτιανατολικό χλμ. Κατά μήκος των βυθισμάτων ρέουν ποταμοί όπως ο
τμήμα της περιοχής έρευνας . Σπερχειός και ο Αλφειός, σχηματίζονται λίμνες, όπως
Τα ιζήματα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου, λόγω της της Τριχωνίδας και της Βόλβης-Λαγκαδά, καθώς και
πλαστικότητας που τα χαρακτηρίζει, είναι έντονα κόλποι όπως ο Αμβρακικός και ο Κορινθιακός κόλπος
πτυχωμένα και λεπιωμένα. Η πλαστικότητα οφείλεται (Doutsos and Piper, 1990 ).
κυρίως στο μικρό σχετικό πάχος των επιμέρους Η τάφρος του Κορινθιακού κόλπου όπως
στρωμάτων της, ενώ η λεπίωση στην ύπαρξη επιπέδων προαναφέραμε αποτελεί ένα ευρύ τεκτονικό βύθισμα με
εσωτερικών ολισθήσεων. Η αποκόλληση-διάρρηξη των επιμήκη άξονα 140 χιλιόμετρα μήκος και διεύθυνση
λεπίων γίνεται μεταξύ των άνω Κρητιδικών ΔΒΔ-ΑΝΑ το οποίο τέμνει περίπου κάθετα τον άξονα
ασβεστόλιθων και του υποκείμενου ορίζοντα των πτύχωσης των ελληνίδων γεωτεκτονικών ζωνών.
ραδιολαριτών. Οι γενικοί άξονες των πτυχώσεων, όπως
και τα μέτωπα των επωθήσεων μεταξύ των λεπίων,
έχουν διεύθυνση ΒΔ-ΝΑ Κατά τη διάρκεια της
πτύχωσης δημιουργήθηκε επίσης σε όλη την έκταση της
ζώνης μεγάλος αριθμός εγκάρσιων ρηγμάτων,
οριζόντιας μετατόπισης, τα οποία διακόπτουν την
επιμήκη συνέχεια των λεπίων.
Οι σχηματισμοί της Υποπελαγονικής ζώνης, αν και
έντονα πτυχωμένοι, δεν παρουσιάζουν την λεπιοειδή
δομή της ζώνης Πίνδου, ενώ το κυριότερο τεκτονικό
τους χαρακτηριστικό είναι οι μεγάλες ρηξιγενείς ζώνες
με διεύθυνση Α-Δ, οι οποίες οριοθετούν τόσο την επαφή
με τους μεταλπικούς σχηματισμούς στις περιοχές
Αθικίων, Κλένιας και Αγίου Βασιλείου όσο και
διάφορες τεκτονικές ενότητες με την μορφή, τάφρων και
κεράτων όπως στις περιοχές του Ακροκόρινθου, του
Κουταλά και των Ονείων.
2.2 Γεωλογική δομή και γεωτεκτονική εξέλιξη των 
μεταλπικών σχηματισμών. 
Πρόσφατες έρευνες (McKenzie 1970, 1972, Rotsein,
1985) που έχουν γίνει στον ελλαδικό χώρο, έδειξαν ότι η
γεωδυναμική συμπεριφορά του χώρου αυτού κατά το
Νεογενές - Τεταρτογενές, δεν ήταν μόνο αποτέλεσμα  
της εξέλιξης του Ελληνικού τόξου, που και σήμερα Εικόνα 2.4. Χάρτης των ΔΒΔ-ΑΝΑ διευθύνσεως τάφρων στην Ελληνική
συνεχίζεται με την καταβύθιση της Αφρικανικής χερσόνησο. Οι διάστικτες περιοχές είναι λεκάνες του Νεογενούς. Τα
γράμματα αναφέρονται στις παρακάτω τάφρους.• VLG Βόλβη-Λαγκαδά,
λιθοσφαιρικής πλάκας, στα νότια της Κρήτης και δυτικά
AMG Αμφιλοχίας, TG Τριχωνίδας, ALG Αλμυρού, SG Σπερχειού, EG
της Πελοποννήσου περιοχή, κάτω από την Αιγιακή Ευβοϊκού κόλπου, CPG Κορινθιακής - Πατραϊκής και< PG Πύργου
μικροπλάκα, αλλά ήταν ακόμα αποτέλεσμα και άλλων (Doutsos and Piper, 1990 ).
πλευρικών τάσεων, όπως ήταν αυτές που ασκούσε (και
σήμερα ασκεί) η μικροπλάκα της Μικράς Ασίας, από τα Το νότιο άκρο της τάφρου οριοθετείται από ένα
ανατολικά, πάνω στην Αιγιακή. Με βάση την ανάλυση κύριο υποθαλάσσιο κανονικό ρήγμα το οποίο δημιουργεί
των εστιακών μηχανισμών των σεισμών μπορούμε να ένα υποθαλάσσιο τεκτονικό σκαλοπάτι περίπου 500
διακρίνουμε εκατέρωθεν της Ελληνικής αύλακας δυο μέτρων. Η γεωμετρία του ρήγματος αυτού όπως και
τασικά πεδία: α) ένα πεδίο εφελκυσμού προς βορρά που σχεδόν του συνόλου των κανονικών ρηγμάτων της
καταλαμβάνει ολόκληρο τον Ελληνικό χώρο και το περιοχής είναι λιστρική (καμπυλωτή) με μια μέση κλίση
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
45 μοιρών και συναντά την ζώνη πλαστικής
παραμόρφωσης σε βάθος περίπου 15 χιλιομέτρων
(Brooks and Ferendinos, 1984).
Η τεκτονική στο τμήμα νοτίως του κύριου αυτού
ρήγματος χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη πολυάριθμων
κανονικών ρηγμάτων με ΔΒΔ-ΑΝΑ διεύθυνση και
βύθιση βόρεια, τα οποία συμπληρώνονται από μια
λιγότερο πολυάριθμη σειρά αντιθετικών ρηγμάτων και
μια σειρά ρηγμάτων μετασχηματισμού κάθετα περίπου
στην προηγούμενη διεύθυνση με πλαγιοκανονικό
χαρακτήρα. Τα πρώτα οριοθετούν μια σειρά τεκτονικών
τάφρων και κεράτων ενώ τα δεύτερα οριοθετούν τις
κοιλάδες του υδρογραφικού δικτύου της περιοχής, το
οποίο λόγω της ύπαρξης των ΔΒΔ-ΑΝΑ ρηγμάτων και
των αντίστοιχων τάφρων και κεράτων χαρακτηρίζεται
από επεισόδια αναστροφής της ροής και δημιουργία
κλειστών λεκανών (Doutsos and Piper, 1990 ).
Τα πρώτα στάδια της ιζηματογένεσης στην
Κορινθιακή τάφρο πραγματοποιούνται κάτω από
καθεστώς χαμηλής ενέργειας σε ένα ήσυχο
λιμνοθαλάσσιο περιβάλλον απόθεσης με αποτέλεσμα
την απόθεση λεπτομερών φάσεων και κυρίως μαργών με
κυμαινόμενο ποσοστό ασβεστιτικού υλικού. Το
καθεστώς αυτό φαίνεται να αλλάζει δραματικά κατά το
μέσω Πλειστόκαινο με έντονη εφελκυστική τεκτονική
και την απόθεση ποταμοχερσαίων αλουβιακών και
δελταϊκών ριπιδίων στο νότιο περιθώριο της λεκάνης και
δελταϊκών ριπιδίων τύπου Gilbert και μαργών
βορειότερα. Η αλλαγή αυτή αποδίδεται στην μεταβολή
του πεδίου τάσεων στην ευρύτερη περιοχή.
Ουσιαστικά τα ιζήματα του Τεταρτογενούς που
αναπτύσσονται στην περιοχή έρευνας, συνιστούν μια
βορείως μετατιθέμενη δελταϊκή ακολουθία ιζημάτων, η
απόθεση της οποίας συνεχίζεται μέχρι σήμερα εντός του
Κορινθιακού κόλπου. Τα ιζήματα αυτά αποτελούνται
από ποταμοχερσαία αλουβιακά ριπίδια και παράκτια
λιμνοθαλάσσια κροκαλοπαγή στα νότια, λιμνοθαλάσσια
δελταϊκά κροκαλοπαγή τύπου Gilbert και
λιμνοθαλάσσιες μάργες στο κέντρο και τέλος
λιμνοθαλάσσιες μάργες και θαλάσσιες αναβαθμίδες από
μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή στο βορειότερο
παράκτιο τμήμα.
Πρώτος ο Deperet (1913), διαπιστώνει την ύπαρξη
των αναβαθμίδων αυτών και τις αποδίδει σε ένα ενιαίο
επεισόδιο θαλάσσιας επίκλησης του Τυρρηνίου. Ο
Keraunder (1970, 1971), αναγνωρίζει περισσότερα από
ένα επίπεδα απόθεσης, ενώ στην συνέχεια οι Dufaure et
Al. (1975), Serbier (1977) και Dufaure and Zamanis
(1980), αποδίδουν την απόθεση των αναβαθμίδων, σε
έξη έως δέκα διαφορετικά επεισόδια επίκλησης. Οι
Keraudren and Sorel (1987), υποστηρίζουν ότι οι
αναβαθμίδες αυτές αποτελούν το αποτέλεσμα των
ευστατικών διακυμάνσεων της στάθμης της θάλασσας
κατά τα τελευταία 500 χιλιάδες χρόνια και δεν
  30 
συνδέονται με την εφελκυστική τεκτονική της περιοχής.
Οι ίδιοι ερευνητές χρησιμοποιώντας ραδιοχρονολόγηση
με ισότοπα οξυγόνου, αντιστοιχούν την απόθεση των
αναβαθμίδων σε 20 διαφορετικά επεισόδια θαλάσσιας
επίκλησης χρησιμοποιώντας ένα μοντέλο που
προτείνεται από τους Imbrie et al. (1984), και
προτείνουν ότι η επαφή των αναβαθμίδων με τις
υποκείμενες μάργες είναι κατά κανόνα σύμφωνη. Οι
Vita-Finzi and King (1985) και οι Doutsos and Piper
(1990) αμφισβητούν τα παραπάνω συμπεράσματα και
υποστηρίζουν ότι οι αναβαθμίδες που κατανέμονται σε
περίπου 20 διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα αποτελούν
το τελικό αποτέλεσμα τεκτονικού κερματισμού και
κατακόρυφης τεκτονικής μετατόπισης μιας αρχικής
σειράς από τρεις ή τέσσερις αναβαθμίδες που μπορούν
να συνδεθούν με ευστατικές κινήσεις της στάθμης της
θάλασσας, ενώ ορισμένες από τις αναβαθμίδες είναι
ποτάμιας προέλευσης και έχουν αποτεθεί ασύμφωνα επί
των υποκείμενων μαργών. Τέλος οι Armijio et al. (1996)
υποστηρίζουν βασιζόμενοι σε γεωμορφολογικά στοιχεία
και ραδιοχρονολογήσεις ότι οι αναβαθμίδες
κατανέμονται σε 10 διαφορετικά επεισόδια ευστατικής
διακύμανσης της θάλασσας τα οποία παρουσιάζουν κατά
τόπους επαναλήψεις λόγω της εφελκυστικής τεκτονικής
της περιοχής.
Οι μάργες που αναπτύσσονται στην περιοχή είναι
στους βαθύτερους ορίζοντες, όπου υπόκεινται των Κάτω
Πλειστοκαινικής ηλικίας (Καλάβριων) κροκαλοπαγών,
Κάτω Πλειοκαινικής έως Άνω Πλειστοκαινικής ηλικίας,
ενώ στους ανώτερους ορίζοντες αναπτύσσονται
πλευρικά με τα προαναφερθέντα κροκαλοπαγή και είναι
Μέσω έως Άνω Πλειστοκαινικής ηλικίας όπως
προσδιορίστηκε από λιμνοθαλάσσια απολιθώματα
(Keraudren et al., 1970; Richter et al., 1979; Kerauden
and Sorel, 1987).
Η επαφή των μαργών με τις υπερκείμενες θαλάσσιες
αναβαθμίδες είναι άλλοτε σύμφωνη και άλλοτε
ασύμφωνη ενώ οι Kerauden and Sorel (1987),
υποστηρίζουν ότι είναι ασύμφωνη σε ολόκληρη την
περιοχή, εκτός ίσως από την περιοχή της πόλης της
Κορίνθου.
Η ηλικία των κροκαλοπαγών έχει προσδιοριστεί από
απολιθώματα θηλαστικών ως Άνω Πλειστοκαινική
(Καλάβρια) (Symeonidis et al., 1987)
Η αναλυτική στρωματογραφία των μεταλπικών
σχηματισμών στην περιοχή μελέτης από τα αρχαιότερα
προς τα νεότερα αναπτύσσεται παρακάτω (Εικόνα 2.6
και ένθετος χάρτης 1).
α) Σειρά μαργών
Πρόκειται για αποθέσεις λιμνοθαλάσσιας-
ποταμολιμνοθαλάσσιας προέλευσης στα κατώτερα μέλη
της σειράς και θαλάσσιας προέλευσης στα ανώτερα,
Πλειο - Πλειστοκαινικής ηλικίας. Σύμφωνα με τις
παρατηρήσεις υπαίθρου, τις γεωλογικές τομές των
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
γεωτρήσεων που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή
κατά το παρελθόν, και την τομή που αποκαλύπτεται
στην διώρυγα της Κορίνθου ο σχηματισμός αυτός
αποτελείται από υποκίτρινες έως λευκές, ενίοτε
ανοιχτότεφρες ή κυανίζουσες μάργες με παρεμβολές
κατά περιοχές ψαμμιτών, ψηφιτοπαγών, κροκαλοπαγών
και μαργαϊκών ασβεστολίθων. Απαντώνται σε ολόκληρη
τη λοφώδη περιοχή και επεκτείνονται και προς τα
βόρεια αποτελώντας το υπόβαθρο των προσχωματικών
και νεότερων αποθέσεων της παραλιακής πεδινής ζώνης
μεταξύ Κορίνθου και Κιάτου. Πρόκειται για
συνεκτικούς σχηματισμούς με υψηλή περιεκτικότητα σε
πηλό (75-87 %) και άργιλο (13-24 %) ενώ το ποσοστό
άμμου περιορίζεται σε λιγότερο από 12 %.
(Anagnostopoulos et al., 1989). Η κοκκομετρική
σύσταση τους απεικονίζεται στην εικόνα 2.5. Η
ορυκτολογική τους σύσταση αποτελείται κυρίως από
ασβεστίτη (73-77 %) και από αργιλικά ορυκτά (ιλύτης,
χλωρίτης).
β) Καλάβρια κροκαλοπαγή αλουβιακών ριπιδίων.
Πρόκειται για συνεκτικά κροκαλοπαγή με ευρύ
κοκκομετρικό φάσμα και πτωχή διαβάθμιση
αποτελούμενα κυρίως από ασβεστολιθικές κροκάλες
αλλά και γωνιώδη τεμάχη διαφόρων μεγεθών. Τα
παραπάνω χαρακτηριστικά τους φανερώνουν ότι
αποτέθηκαν σε αλουβιακό περιβάλλον υψηλής
ενέργειας.
Εικόνα 2.5. Χαρακτηριστική κοκκομετρική καμπύλη του σχηματισμού
της μάργας από δείγμα που λήφθηκε από την διώρυγα της Κορίνθου
(Anagnostopoulos et al., 1989)
γ) Καλάβρια κροκαλοπαγή δελταϊκών ριπιδίων
τύπου Gilbert.
Συνεκτικά κροκαλοπαγή με αποστρογγυλωμένες
κροκάλες μεγέθους μέχρι 4 εκατοστά με χαρακτηριστική
διασταυρούμενη στρώση και ενστρώσεις άμμων και
αργίλων. Από τα παραπάνω συνάγεται ότι αποτέθηκαν
  31 
σε δελταϊκό περιβάλλον με χαρακτηριστικά δελταϊκών
ριπιδίων τύπου Gilbert.
δ) Τυρρήνιες αναβαθμίδες
Αποτελούνται από συνεκτικές αποθέσεις, κυρίως
θαλάσσιες και παράκτιες, δηλαδή από κροκαλοπαγή,
κροκάλες, λατύπες, άμμους και ψηφίδες, με κατά τόπους
ενδιαστρώσεις μαργών. Το πάχος τους κυμαίνεται από 5
έως 30 μ., τα υλικά είναι τοποθετημένα σε οριζόντια
στρώματα και εμφανίζονται επιφανειακά με διεύθυνση
Α-Δ, αμέσως νότια της εθνικής οδού Κορίνθου-Πατρών.
Αυτοί οι σχηματισμοί υπέρκεινται των Πλειστοκαινικών
μαργών. Η σημερινή μορφολογία τους και η τοποθέτησή
τους στο χώρο αποδίδεται σε σύστημα κλιμακωτών
ρηγμάτων με γενική διεύθυνση Α-Δ η οποία προς τα
ανατολικά σταδιακά μεταπίπτει σε ΒΔ- ΝΑ. Έτσι
εμφανίζονται βόρεια εκατέρωθεν των ρηγμάτων ενώ
στις περιοχές νότια των ρηγμάτων δεν εμφανίζονται
αφού αυτά έχουν διαβρωθεί. Οι Τυρρήνιες αναβαθμίδες
κατά περιοχές καλύπτονται από κολουβιακές αποθέσεις
και από αλουβιακές προσχώσεις σημαντικού πάχους
στην παραλιακή πεδινή ζώνη. Οι κολουβιακοί
σχηματισμοί που αποτελούνται από κοκκινοχώματα,
αργιλούχα υλικά, πηλούς και ιλυοαμμούχους πηλούς
που προέρχονται από την εξαλλοίωση των σχηματισμών
του Τυρρήνιου και του Πλειόκαινου. Εμφανίζονται κατά
μήκος της γραμμής που ορίζει η επιφανειακή ανάπτυξη
των Τυρρήνιων αναβαθμίδων και των Πλειοκαινικών
σχηματισμών καλύπτοντας τις επιφάνειες επιπέδωσης
που δημιουργούνται στη ζώνη νότια των αναβαθμίδων.
ε) Ερυθρά αργιλομιγής άμμος
Υλικό που υπέρκειται των Τυρρήνιων σχηματισμών
και πιθανά πρόκειται για παλαιές παράκτιες αποθέσεις
διότι περιέχει μικρά θαλάσσια απολιθώματα. Έχει πάχος
μικρότερο των 5 μ. και αναπτύσσεται νότια και
ανατολικά της Κορίνθου και βόρεια του Λεχαίου όπου
παρουσιάζεται επιφανειακά αποσαθρωμένο
σχηματίζοντας ελεύθερη άμμο.
ζ) Σύγχρονες αλουβιακές αποθέσεις πεδινών
περιοχών.
Υλικά αποσάθρωσης και εξαλλοίωσης παλαιότερων
σχηματισμών που έχουν μεταφερθεί από μικρή σχετικά
απόσταση. Πρόκειται για χαλαρά έως ελαφρά
συνδεδεμένα υλικά αποτελούμενα συνήθως από άμμους,
αργίλους, πηλούς και κροκάλες σε μίγματα επί το
πλείστον ποικίλων αναλογιών. Καλύπτουν σχεδόν όλη
την πεδινή περιοχή από το Λέχαιο έως το Κιάτο σε
ζώνη που εκτείνεται από την παραλία έως περίπου τον
άξονα της εθνικής οδού Κορίνθου-Πατρών αλλά και όλη
την έκταση των πεδινών περιοχών Νεμέας και Αγίου
Βασιλείου-Σπαθοβουνίου.
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
  32 

Εικόνα 2.6. Γεωλογικός χάρτης της περιοχής έρευνας

Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
η) Παλαιοί και νέοι κώνοι κορημάτων και
πλευρικά κορήματα
Συντίθενται από χαλαρές έως συνεκτικές και καλά
συγκολλημένες αποθέσεις, αποτελούμενες κυρίως από
άμμους, χάλικες, κροκάλες και λατύπες.
θ) Σύγχρονοι παράκτιοι σχηματισμοί
Αποτελούνται από χαλαρούς και ασύνδετους
άμμους και κροκάλες ενώ κατά θέσεις τα υλικά αυτά
είναι καλά συγκολλημένα. Εμφανίζονται σε όλη την
παραλιακή έκταση από το Λέχαιο έως τις εκβολές του
Ασωπού σε ζώνη πλάτους 5-10μ.
ι) Σύγχρονες αποθέσεις κοίτης
Πρόκειται για αποθέσεις χειμάρρων που
αποτελούνται από πολύμικτα αδρομερή υλικά κυρίως
άμμους, κροκάλες και λατύπες. Τα υλικά αυτά είναι
συνήθως χαλαρά έως ελαφρά συνδεδεμένα και
αναπτύσσονται εντός και εκτός της κοίτης των
κυριοτέρων χειμάρρων της περιοχής, σχηματίζοντας σε
ορισμένες περιπτώσεις αναβαθμίδες μικρού πάχους.
Η γεωγραφική οριοθέτηση των γεωλογικών
σχηματισμών καθώς και μια χαρακτηριστική γεωλογική
τομή εγκάρσια στην περιοχή έρευνας παρουσιάζονται
στην εικόνα 2.6.
2.3  Στοιχεία    σεισμοτεκτονικής  της  περιοχής  Μάλιστα τα τελευταία 150 χρόνια έχουν καταγραφεί
έρευνας  7 ισχυροί σεισμοί με μέγεθος μεγαλύτερο από Ms= 6.0
Η νεοτεκτονική της περιοχής έρευνας όπως
προαναφέρθηκε χαρακτηρίζεται από τις έντονες
εφελκυστικές τάσεις που είναι υπεύθυνες για την
δημιουργία της Κορινθιακής τάφρου και των
πολυάριθμων κανονικών και πλαγιοκανονικών
ρηγμάτων παράλληλα και κάθετα προς τον άξονα της
τάφρου. Μεγάλο ποσοστό των ρηγμάτων αυτών είναι
ενεργά και υπεύθυνα για την γένεση σεισμών μεσαίου
και μεγάλου μεγέθους κατά τους ιστορικούς χρόνους.
Στον χάρτη της εικόνας 2.7 παρουσιάζονται τα
επίκεντρα των κυριότερων ιστορικών σεισμών
σύμφωνα με το Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού
Αστεροσκοπείου καθώς και τα κυριότερα χερσαία και
υποθαλάσσια ενεργά ρήγματα της ευρύτερης περιοχής.
Η σεισμικότητα της τάφρου της Κορίνθου αποτελεί
αντικείμενο έρευνας από την αρχαιότητα καθώς οι
ισχυροί σεισμοί που φιλοξένησε η περιοχή είχαν σαν
αποτέλεσμα την απώλεια πολλών ανθρώπινων ζωών ή
ακόμα και την καταστροφή ολόκληρων πόλεων
(Ζυγούρη, 2006). Ήδη ο Στράβων (64 - 24 π.Χ.) στα
«Γεωγραφικά» και ο Παυσανίας (110 - 170 μ.Χ.) στις
«Περιηγήσεις» περιέγραψαν την ολική καταστροφή
αρχαίων πόλεων όπως της Βούρας, της Ελίκης και της
Εφύρας (αρχαία Κόρινθος) που οφείλονταν στη δράση
καταστρεπτικών σεισμών.
Αλλά και η σημερινή ενόργανα καταγεγραμμένη
σεισμικότητα είναι εξίσου έντονη και καταστρεπτική.
Τα σεισμικά γεγονότα εμφανίζουν μεγαλύτερη
  33 
συγκέντρωση στις περιοχές μεταξύ Αιγίου και Ακράτας
και μεταξύ Κορίνθου – Αλκυονίδων. Καλύτερα και
πληρέστερα μελετημένη είναι η σεισμική ακολουθία
του 1981. Η σεισμική ακολουθία του 1981 με επίκεντρο
αρχικά το χώρο των Αλκυονίδων νήσων και τη προς τα
βορειανατολικά μετανάστευσή της στη συνέχεια
προκάλεσε εκτεταμένες καταστροφές, στην Κορινθία,
τη Βοιωτία αλλά και στη δυτική Αττική, ενώ
παράλληλα εκδηλώθηκε επιφανειακή διάρρηξη μήκους
περίπου 20 km με μέση μετατόπιση από 0.7 -1.2 m
(Jackson et al., 1982, Mariolakos et al., 1982, Collier et
al., 1998, Morewood and Roberts, 2001, 2002).
Η ακολουθία ισχυρών σεισμών η οποία έλαβε χώρα
κατά τη διάρκεια του Φεβρουαρίου και του Μαρτίου
του 1981, καθώς και ο σεισμός των Αθηνών τον
Σεπτέμβριο του 1999, αποτέλεσαν το έναυσμα
εκτεταμένης τεκτονικής και σεισμολογικής έρευνας του
ανατολικού τμήματος της τάφρου της Κορίνθου.
Παρόμοια γεγονότα έχουν λάβει χώρα στην περιοχή
κατά το παρελθόν σύμφωνα με ιστορικά
καταγεγραμμένες πηγές (Papadopoulos et al. 2000) και
με παλαιοσεισμολογικές μελέτες (Collier et al., 1998,
Benedetti et al., 2003, Chatzipetros et al. 2005,
Kokkalas et al., 2007).
και μικρό εστιακό βάθος, που δεν ξεπερνά τα 15 km
των οποίων η περίοδος επανάληψης υπολογίζεται
μεταξύ 25 και 30 ετών (Papadopoulos, 2000).
Γεωλογικές μελέτες αποκάλυψαν ένα μεγάλο αριθμό
κύριων ενεργών ρηγμάτων που διαθέτουν εντυπωσιακές
επιφανειακές εμφανίσεις, καθιστώντας με αυτό τον
τρόπο πολυπληθείς πόλεις όπως η Κόρινθος και η
Αθήνα ευάλωτες στη σεισμική επικινδυνότητα.
Μεγάλος σε ένταση και διάρκεια σεισμός
ισοπεδώνει την πόλη της Κορίνθου και τους γύρω
οικισμούς στις 9 Φεβρουαρίου 1858 (Κούστας, 1858).
Το μέγεθος του σεισμού εκτιμάται στο 6.7, ενώ
τουλάχιστον 20 άτομα έχασαν τη ζωή τους και άλλα 60
τραυματίστηκαν. Πριν από το σεισμό η θερμοκρασία
είχε ανέβει καθιστώντας τον αέρα πνιγηρό σαν να
πρόκειται για μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα, ενώ στην
πραγματικότητα ήταν Φεβρουάριος. Επίσης σύμφωνα
με μαρτυρίες (Κούστας 1858) οι κάτοικοι των
Εξαμιλίων και των Κεγχρεών άκουγαν υπόκωφους
θορύβους που προέρχονταν από το έδαφος δύο ώρες
πριν την εκδήλωση του φαινομένου. Κατά τη διάρκεια
του σεισμού οι εδαφικές κινήσεις ήταν τόσο βίαιες που
όσοι ήταν όρθιοι δεν μπορούσαν να σταθούν
(Ανδρεάδης 1996). Κατά το σεισμό του 1928 που
θεωρείται ως η 33η καταστροφή που υπέστη από την
κτίση της είτε από πολέμους είτε από φυσικά γεγονότα
και σύμφωνα με τηλεγράφημα που απέστειλε ο αρχηγός
του πεζικού της ΙΙΙ Μεραρχίας «τέσσερα πέμπτα των
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
  34 

Εικόνα 2.7. Χάρτης επικέντρων των κυριότερων ιστορικών σεισμών και των κυριότερων χερσαίων και υποθαλάσσιων ενεργών ρηγμάτων της ευρύτερης περιοχής.
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση   35 

Πίνακας 2.1 Κυριότεροι ιστορικοί σεισμοί από την ευρύτερη περιοχή έρευνας (Από Ζυγούρη, 2006)

Έτος Περιοχή Μέγεθος Καταστροφές Αναφορές

373 π.Χ. Αρχαία Ελίκη 7.0 Καταστροφή των αρχαίων πόλεων Ελίκη και Βούρα, Παυσανίας (Αχαϊκά Κεφ.
εκτεταμένα κατολισθητικά φαινόμενα και δημιουργία 24, παρ. 6-12)
παλιρροϊκού κύματος
Σπυρόπουλος (1997) Papadopoulos et al. (2000)
Papazachos and Papazachou (2003)
23 μ.Χ. ΒΔ του Αιγίου 6.5 Εκτεταμένες καταστροφές στο Αίγιο Ξινόπουλος (1912) Σπυρόπουλος (1997)
Papadopoulos et al (2000) Papazachos and
Papazachou (2003)
524 Κόρινθος 6.4 Αλλεπάλληλες καταστροφές της Κορίνθου Papazachos and Papazachou (2003)
1300 Κόρινθος 6.0 Δεν αναφέρονται καταστροφές Papadopoulos et al. (2000)
1402 Ξυλόκαστρο 6.8 Παλιρροϊκό κύμα πλήττει το Αίγιο, το Διακοπτό και το Ευαγγελάτου - Νοταρά (1986)
Δερβένι
1723 Κόρινθος 6.0 Καταστροφές του Πύργου της Κορίνθου και στις Κεγχρεές Ambraseys and Jackson (1997)
1742 Τρίκαλα Κορινθίας 6.7 Υλικές καταστροφές σε μοναστήρια και σε οικίες στην Ambraseys and Jackson (1997)
Εβροστίνη, στα Τρίκαλα και στο Ψάρι
1748 Αίγιο 6.8 Σημαντικές ζημιές μετά από τη δημιουργία παλιρροϊκού Σταυρόπουλος (1954)
κύματος
1753 Εβροστίνη 6.2 Μικρές ζημιές στην ευρύτερη Αιγιαλεία Και Κούστας (1858)
κατάρρευση του Προφ. Ηλία της Εβροστίνης
1754 Κορινθιακός κόλπος 7.0 Αισθητός σε όλη την Πελοπόννησο και τη Στερεά Papazachos and Papazachou (2003)
Ελλάδα μέχρι την Σικελία Σπυρόπουλος (1997)
1775 Κόρινθος 6.2 Βλάβες στην ευρύτερη περιοχή της Κορίνθου Ambraseys and Jackson (1997)
1817 Αίγιο 6.5 Καταστροφή των 2/3 του Αιγίου και δημιουργία Αντωνόπουλος (1972) Papadopoulos et al.
παλιρροϊκού κύματος μήκους περίπου 2 km και ύψους 5 m. (2000) Papazachos and Papazachou (2003)
1858 Κόρινθος 6.7 Καταστροφή της Κορίνθου. Μεταφορά της πόλης στη Κούστας (1858) Σπυρόπουλος (1997)
σημερινή της θέση Papadopoulos et al. (2000) Papazachos and
Papazachou (2003)
1861 Αίγιο 6.6 Εκτεταμένες επιφανειακές διαρρήξεις, ρευστοποιήσεις και Papazachos and Papazachou (2003),
δημιουργία παλιρροϊκού κύματος Schmidt (1867)
1876 Νεμέα 6.0 Καταρρεύσεις οικιών στον Αγ. Γεώργιο στο Ψάρι και στο Schmidt (1879)
Γαλατά και πτώσεις βράχων στη Νεμέα
1887 Ξυλόκαστρο 6.5 Σημαντικές ζημιές στο Ξυλόκαστρο αλλά και στην Galanopoulos 1960
Περαχώρα και στα Πίσσια. Παρατηρήθηκε επίσης
τσουνάμι.
1888 Αίγιο 6.1 Καταστροφές στο Αίγιο και στα χωριά Βαλιμίτικα, Σπυρόπουλος (1997)
Κουλούρα όπου παρατηρήθηκαν ρωγμές και κατολισθήσεις Papazachos and Papazachou (2003)
του εδάφους Galanopoulos (1960)
1889 Αίγιο 7.0 Σημαντικές καταστροφές στο Αίγιο, τη Φτέρη και το Galanopoulos (1960)
Διακοπτό Papazachos and Papazachou (2003)
1917 Κορινθιακός κόλπος 6.0 Αισθητός σε Καλάβρυτα, Πάτρα, Αίγιο, Μεσολόγγι Τιγκαράκης (1987β)
και Ναύπακτο
1925 Καλάβρυτα 6.6 Ρωγμές σε κτίσματα των Καλαβρύτων Σπυρόπουλος (1997) Critikos (1928)
1928 Κόρινθος 6.3 Καταστροφή στην Κόρινθο και γύρω από αυτή. 33η Τιγκαράκης (1987α) Sieberg 1932 Ambraseys
καταστροφή της Κορίνθου από την πρώτη κτίση της and Jackson 1990
1930 Κορινθιακός 6.0 Σημαντικές ζημιές στο Σοφικό, Αλμυρή και Εξαμίλια Critikos (1932)
1953 Ισθμός 6.0 Βλάβες στο Καλαμάκι, στο Κάτω Λουτρό και στην Κυρά Stiros (1995)
Βρύση
1962 Αρχαία Κόρινθος 6.8 Σεισμός ενδιαμέσου εστιακού βάθους που έγινε αισθητός Σπυρόπουλος 1997
σε διάφορα μέρη της Ελλάδας με καταστροφές πολλών Papazachos and Papazachou (2003)
κατοικιών σε όλη την βόρεια Πελοπόννησο.
1972 Άνω Καλλιθέα 6.3 Σεισμός ενδιαμέσου βάθους που προκάλεσε βλάβες στην Papazachos and Papazachou (2003)
Κορινθίας Κορινθία, στην Αχαΐα και στην Αιτωλία
1981 Αλκυονίδες 6.7 Εκτεταμένες καταρρεύσεις σε Κορινθία, Αττική και Mariolakos et al. (1982) Papazachos et al.
Βοιωτία (1984), Perissoratis et al. (1984) Koukis and
Rozos (1985)
1995 Αίγιο 6.2 Σημαντικές καταρρεύσεις στο Αίγιο Koukouvelas and Doutsos (1996), Lekkas et al.
(1998)
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση   36 

οικιών της Κορίνθου κατέρρευσαν εκ θεμελίων ενώ Συνεπώς, στην περιοχή οι μεγάλες καταστροφές δεν
υπήρξαν 13 θύματα φονευθέντες και 21 τραυματίαι». είναι αποτέλεσμα ενός και μόνου μεμονωμένου
Επίσης αναφέρεται ότι οι σεισμικές δονήσεις πέρα από σεισμικού γεγονότος, αλλά αποδίδονται σε μια σειρά
την Κόρινθο έπληξαν τους οικισμούς των Κεγχρεών, από σεισμικά γεγονότα, πολύ κοντά μεταξύ τους
της Ξυλοκέριζας, των Εξαμιλίων, του Λουτρακίου του χρονικά, με περίοδο επανάληψης περίπου τα 50 - 100
Καλαμακίου και της Ποσειδωνίας στα ανατολικά, ενώ χρόνια (Ζυγούρη, 2006).
προς στα δυτικά επλήγησαν το Βραχάτι και το Κιάτο
(δημοσίευμα της εφημερίδας Νεολόγος Πατρών,
23/04/1928).
Συγχρόνως προκλήθηκε τσουνάμι (Papadopoulos, 2000,
εφημερίδα Νεολόγος Πατρών, 26/04/1928), ενώ η
εκδήλωση επιφανειακών διαρρήξεων ήταν
περιορισμένη με σημαντικότερη την επιφανειακή
διάρρηξη στα ΒΑ του Ισθμού (Tanakade, 1929;
Mariolakos and Stiros, 1987) μήκους 50 m η οποία
συσχετίζεται και με την βλάβη που υπέστη ο
σιδηροδρομικός σταθμός στο Καλαμάκι.
Κατά τη διάρκεια της σεισμικής ακολουθίας των
Αλκυονίδων κατέστη φανερό ότι η σεισμική ενέργεια
μεταδόθηκε σε διεύθυνση Α - Δ με τις υψηλότερες
εντάσεις να καταγράφονται στις περιοχές Κιάτο,
Περαχώρα, Πίσσια, Σχίνο, Αλεποχώρι κατά την Εικόνα 2.8: Χάρτης σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού
24/02/1981 και 25/02/1981 και στις περιοχές χώρου σύμφωνα με το νέο αντισεισμικό κανονισμό (ΝΕΑΚ).
Καπαρέλλι και Πλαταιές στις 04/03/1981. Ο
μεγαλύτερος σεισμός στις 24/02 είχε μέγεθος 6.7 με
επίκεντρο της Αλκυονίδες νήσους, ενώ ο μικρότερος
από τους τρεις σεισμούς είχε μέγεθος 6.2 με επίκεντρο
την περιοχή κοντά στις Πλαταιές και έλαβε χώρα στις
04/03. Ολόκληρο το διάστημα από τα τέλη
Φεβρουαρίου ως τις αρχές Μαρτίου καταγράφηκε
μεγάλο πλήθος μετασεισμών στην ευρύτερη περιοχή
που ορίζουν τα επίκεντρα των κύριων σεισμών (Jackson
et al., 1982; Mariolakos et al., 1982; Papazachos et al.,
1984; King et al., 1985; Ambraseys and Jackson, 1990;
Taymaz et al., 1991; Abercombie et al., 1995; Hubert et
al., 1996; Morewood and Roberts, 2001). Η σεισμική
ακολουθία προκάλεσε τον θάνατο 20 ανθρώπων και τον
τραυματισμό 500, ενώ οι οικονομικές απώλειες
υπολογίζονται στα 65 εκατομμύρια δολάρια
(Papazachos et al., 1984). Το αποτέλεσμα των δύο
πρώτων γεγονότων ήταν επιφανειακές διαρρήξεις που
εμφανίστηκαν στη ζώνη Περαχώρα - Πίσσια - Σχίνος - Εικόνα 2.9: Χάρτης ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας του
Ψάθα συνολικού μήκους 15 - 20 km και κατακόρυφη Ελληνικού χώρου σύμφωνα με τους Papazachos and
μέγιστη μετατόπιση που έφθασε τα 1.2 m σε θέσεις Papaioannou (1993).
όπου τα μέτωπα των ρηγμάτων καλύπτονταν από
κορήματα ή αλουβιακές αποθέσεις (Κούκης 1981, Βάση του νέου αντισεισμικού κανονισμού η περιοχή
Κούκης και Ρόζος 1982, Jackson et al., 1982, King et
έρευνας εντάσσεται στην ζώνη επικινδυνότητας ΙΙ
al., 1985, Rondoyanni and Koukis 1989). Το τρίτο
(Εικόνα 2.8) με μέγιστη αναμενόμενη σεισμική
σεισμικό γεγονός επηρέασε την περιοχή μεταξύ
επιτάχυνση 0,24 g. Σύμφωνα με τους Papazachos and
Καπαρελλίου και Πλαταιών στην οποία δημιουργήθηκε
Papaioannou (1993), η περιοχή έρευνας ανήκει στην
επιφανειακή διάρρηξη 12 km (Papazachos et al. 1981,
ζώνη 8b του δυτικού Κορινθιακού με μέγιστο
Jackson et al., 1982, Pavlides 1993), και κατακόρυφη
αναμενόμενο μέγεθος 6,8 βαθμούς της κλίμακας
μετατόπιση 70 cm (Jackson et al. 1982,Morewood and
Richter (Εικόνα 2.10), ενώ σύμφωνα με τους
Roberts 2001). Papaioannou and Papazachos (2000), η περιοχή έρευνας
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση
ανήκει στην ζώνη 44 (Εικόνα 2.9) για την οποία
σύμφωνα με τους Tsapanos et al. (2003), η πιθανότητα
υπέρβασης μεγέθους σεισμού 6,0 R, είναι 39,4% για τα
επόμενα 10 χρόνια, 62,1% για τα επόμενα 20 χρόνια και
95,7% για τα επόμενα 75 χρόνια. Σύμφωνα με τους
Banitsiotou et al., (2004), το μέγιστο αναμενόμενο
μέγεθος σεισμού στην περιοχή είναι 6,8 R και η μέγιστη
αναμενόμενη σεισμική επιτάχυνση σε 0,26 g.
Τέλος σύμφωνα με τους Theodulidis and
Papazachos (1992), η μέγιστη αναμενόμενη σεισμική
επιτάχυνση για την περιοχή με πιθανότητα υπέρβασης
Εικόνα 2.10: Χάρτης ζωνών σεισμικής επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου σύμφωνα με τους Papaioannou and Papazachos
(2000).
  37 
90% δεν πρόκειται να ξεπεράσει για τα επόμενα 50
χρόνια την τιμή των 300 cm/sec2 ή 0,3 g (Εικόνα 2.11),
ενώ σύμφωνα με τροποποίηση της αρχικής εξίσωσης
των παραπάνω ερευνητών από τους Burton et al. (2003)
η μέγιστη αναμενόμενη σεισμική επιτάχυνση για την
περιοχή με πιθανότητα υπέρβασης 90% δεν πρόκειται
να ξεπεράσει για τα επόμενα 50 χρόνια την τιμή των
240 cm/sec2 ή 0,24 g (Εικόνα 2.12a ) και την τιμή των
291 cm/sec2 ή 0,29 g για τα επόμενα 200 χρόνια
(Εικόνα 2.12b)
Κεφάλαιο 2. Γεωλογική Επισκόπηση   38 

Εικόνα 2.11. Χάρτης ζωνών σεισμικής

επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου
κατά Theodulidis and Papazachos
(1992). Οι καμπύλες αντιστοιχούν σε
μέγιστες αναμενόμενες σεισμικές επι-
ταχύνσεις (cm/ sec2) με 90% πιθανό-
τητα μη υπέρβασης για τα επόμενα 50
χρόνια.

Εικόνα 2.12. Χάρτης ζωνών σεισμικής

επικινδυνότητας του Ελληνικού χώρου
κατά Barton et al. (2003). Οι καμπύλες
αντιστοιχούν σε μέγιστες αναμενόμενες
σεισμικές επιταχύνσεις (cm/sec2) με
90% πιθανότητα μη υπέρβασης (a) για
τα επόμενα 50 χρόνια και (b) . για τα
επόμενα 200 χρόνια
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
Κεφάλαιο 3 
ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ  
3.1  Γεωμορφολογική  δομή  και  παλαιο‐
γεωγραφική εξέλιξη της περιοχής έρευνας  and Alexander, 1993; Keraudren and Sorel, 1987;
Η περιοχή έρευνας χαρακτηρίζεται γενικά από ένα
ήπιο ανάγλυφο, με εξαίρεση την νότιες παρυφές της
καθώς και μεμονωμένες τοπογραφικές εξάρσεις όπως
της Ακροκορίνθου του Κουταλά-Μαψού και των
Ονείων, που οφείλονται στη αποκάλυψη του
προνεογενούς υποβάθρου λόγω τεκτονικής. Σχεδόν
κατακόρυφες κλίσεις δημιουργούνται σε ορισμένες
περιπτώσεις σε πρανή του σχηματισμού των μαργών,
λόγω της ποτάμιας αλλά και της αιολικής διαβρωτικής
δράσης και του ευδιάβρωτου χαρακτήρα των
σχηματισμών αυτών. Το μέγιστο υψόμετρο της
περιοχής ανέρχεται σε 1.600 μέτρα (όρος Φαρμακάς)
ενώ το μέσο υψόμετρο υπολογίζεται σε 376 μέτρα. Η
μέση κλίση της περιοχής έρευνας ανέρχεται σε 20,7%
(11,2 μοίρες). Οι τιμές αυτές δικαιολογούν τον
χαρακτηρισμό του αναγλύφου ως ήπιο δεδομένου ότι η
αντίστοιχες τιμές για άλλες περιοχές με παρεμφερή
χαρακτηριστικά όπως η ΒΑ Αχαΐα ανέρχονται σε 862
μέτρα για τα μέσο υψόμετρο και 33,5 % για την μέση
κλίση (Νίκας, 2004).
Η διαμόρφωση της γεωμορφολογικής εικόνας
μιας περιοχής είναι συνάρτηση πολλών ανεξάρτητων
παραμέτρων, σημαντικότεροι από τους οποίους είναι η
γεωλογία, η τεκτονική, τα κλιματολογικά
χαρακτηριστικά και οι χρήσεις γης. Στην περιοχή
έρευνας η ιδιαίτερα έντονη τεκτονική δραστηριότητα
φαίνεται να είναι ο κυρίαρχος παράγοντας
διαμόρφωσης της γεωμορφολογίας. Πιο συγκεκριμένα,
η ισοστατική ανύψωση που υφίσταται το νότιο τμήμα
της Κορινθιακής τάφρου καθ΄ όλη την διάρκεια του
Τεταρτογενούς, λόγω της λειτουργίας των
εφελκυστικών τάσεων αλλά και της γενικότερης
νεοτεκτονικής εξέλιξης του ελληνικού τόξου και του
ευρύτερου Αιγιακού χώρου και η συνακόλουθη
δημιουργία και δράση των ΔΒΔ-ΑΝΑ διεύθυνσης
κανονικών ρηγμάτων και των κάθετων σε αυτά
ρηγμάτων μετασχηματισμού έχουν επιδράσει
καθοριστικά τόσο την διαμόρφωση του αναγλύφου όσο
και την ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου.
Σύμφωνα με διάφορους ερευνητές η ανύψωση που
έχει υποστεί το νότιο τμήμα της Κορινθιακής τάφρου
  39 
κυμαίνεται από 600 έως και 1700 μέτρα (Doutsos and
Piper, 1990; Kelletat et al., 1987; Zelilidis, 2000; Seger
Armijio et al., 1996), ενώ συνεχίζεται καθ’ όλη την
διάρκεια του Ολοκαίνου με ρυθμούς που κυμαίνονται
από 2,2 mm/year για την περιοχή του Αιγίου (Frydas,
1991; Poulimenos et al., 1993) έως 0,3 mm/year για την
περιοχή της Κορίνθου (Keraudren and Sorel, 1987;
Armijio et al., 1996; Dia et al., 1997). Στην εικόνα 3.1
παρουσιάζεται σχηματικά ο ρυθμός ανύψωσης κατά
μήκος του Κορινθιακού κόλπου σύμφωνα με τους
παραπάνω ερευνητές ενώ στην εικόνα 3.2
παρουσιάζεται σχηματικά ο ρυθμός ανύψωσης για την
ίδια περιοχή όπως εκτιμήθηκε από τα μέγιστα υψόμετρα
στα οποία απαντώνται σχηματισμοί του Πλειο-
Πλειστοκαίνου (Pirazzoli et al., 1994).
Στην εικόνα 3.3 παρουσιάζεται ο χάρτης
σκιασμένου αναγλύφου της περιοχής έρευνας ενώ στις
εικόνες 3.4 και 3.5 παρουσιάζονται οι χάρτες κλίσεων
και προσανατολισμού του αναγλύφου.
Η κύρια γεωμορφολογική ενότητα μέσω της οποίας
πραγματοποιείται η μορφομετρική ανάλυση μιας
περιοχής είναι η λεκάνη απορροής ποταμού ή
υδρολογική λεκάνη. Η περιοχή έρευνας περιλαμβάνει 7
κύριες και 5 δευτερεύουσες λεκάνες απορροής
(μεσολεκανώδεις περιοχές) οι οποίες παρουσιάζονται
στον χάρτη της εικόνας 3.6.
Η δημιουργία και δράση των κανονικών ΔΒΔ-ΑΝΑ
ρηγμάτων και των κάθετων σε αυτά ρηγμάτων
μετασχηματισμού ευθύνεται για την δημιουργία και
ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου στις λεκάνες
απορροής της περιοχής έρευνας. Πιο συγκεκριμένα,
πάνω ή παράλληλα στα ρήγματα μετασχηματισμού
αναπτύσσονται οι κύριοι κλάδοι του υδρογραφικού
δικτύου ενώ η δημιουργία τεκτονικών τάφρων και
κεράτων από τα ρήγματα ΔΒΔ-ΑΝΑ διεύθυνσης
δημιουργεί φραγμούς στην κύρια ροή των ποταμών
δημιουργώντας αποκομμένους και αντεστραμμένους
κύριους κλάδους ποταμών.
Σύμφωνα με τους Seger and Alexander (1993) και
Zelilidis (2000), οι ποταμοί της ευρύτερης περιοχής της
βόρειας Πελοποννήσου μπορούν να καταταγούν σε
τέσσερις κατηγορίες ανάλογα με τις μεταβολές στην
κατεύθυνση ροής του κύριου ρεύματος, που έχουν
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   40 

υποστεί λόγω κυρίως της δράσης των κανονικών
ρηγμάτων που προαναφέρθηκε. Ως «πρότεροι» ή
«πρόδρομοι» (antecented) χαρακτηρίζονται οι ποταμοί
που έχουν διατηρήσει την ίδια κατεύθυνση ροής καθ’
όλη την διάρκεια της ύπαρξής τους, ως
«αποκατεστημένοι» (re-established) εκείνοι οι οποίοι
έχουν υποστεί τουλάχιστον μια μεταβολή στην
κατεύθυνση ροής τους και έχουν επανακάμψει στην
αρχική κατεύθυνση ροής, ως “πολλαπλού ιστορικού»
(multistory) εκείνοι που έχουν διασπαστεί σε δύο
τμήματα, ένα που έχει διατηρήσει την αρχική
κατεύθυνση ροής και ένα αντεστραμμένο και ως
«νεαροί» (juvenile) εκείνοι με μικρής έκτασης λεκάνη
απορροής και υψηλή διαβρωτική δράση.

Εικόνα 3.1 Διαγραμματική απεικόνιση του ρυθμού ανύψωσης κατά μήκος της Πατραϊκής - Κορινθιακής τάφρου. Τα γράμματα
αντιστοιχούν σε δεδομένα προερχόμενα αντίστοιχα από S=Stamatopoulos et al (1994), P= Piper et al, (1990), K=Kontopoulos and
Zelilidis, (1997), F=Frydas, (1991), D=Doutsos and Piper, (1990), K-A-D=Keraudren and Sorel, (1987), Armijo et al, (1996),
Dia et al, (1997), από Zelilidis (2000)

Εικόνα 3.2 Διαγραμματική απεικόνιση του ρυθμού ανύψωσης κατά μήκος της Πατραϊκής - Κορινθιακής τάφρου σύμφωνα με τα
μέγιστα υψόμετρα των Πλειο-Πλειστοκαινικών αποθέσεων. ΚΑ: Καμάρες, ΜS: Μέγα Σπήλαιο, EV: Ευροστίνη, ΜΟ: Μόσσια, Ζ:
Ζευγολατιό, AC: Αρχαία Κόρινθος. Από Pirazzoli et al. (1994)
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
  41 

Εικόνα 3.3. Χάρτης σκιασμένου αναγλύφου της περιοχής έρευνας

Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
  42 

Εικόνα 3.4. Χάρτης κλίσεων του αναγλύφου της περιοχής έρευνας

Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
  43 

Εικόνα 3.5. Χάρτης προσανατολισμού του αναγλύφου της περιοχής έρευνας

Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
  44 

Εικόνα 3.6. Χάρτης λεκανών απορροής της περιοχής έρευνας

Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
Στον πίνακα 3.1 που ακολουθεί παρουσιάζεται η
κατάταξη των ποταμών της περιοχής έρευνας σύμφωνα
με την ανωτέρω κατηγοριοποίηση.
Πίνακας 3.1 Κατηγοριοποίηση των επτά κύριων λεκανών
απορροής της περιοχής έρευνας σύμφωνα με εξέλιξη της
κατεύθυνσης ροής των κύριων κλάδων του υδρογραφικού τους
δικτύου σύμφωνα με Zelilidis, (2000).
Κατηγοριοποίηση Αντεστραμμένο
Λεκάνη απορροής
(Zelilidis, 2000) τμήμα
Πολλαπλού ιστορικού
Ασωπός Ίναχος
(multistory)
Πολλαπλού ιστορικού
Ράχιανη Ίναχος
(multistory)
Ξεριάς(Ποταμιά)
Αποκατεστημένος (re-
established)
Πολλαπλού ιστορικού
Ζαπάντης Ίναχος
(multistory)
Πολλαπλού ιστορικού
Ελλισών
(multistory)
Σούτενη
Πολλαπλού ιστορικού
Σέλιανδρος Ρέθις
(multistory)
Κυρίλλου Νεαρός (juvenile)
Οι ποταμοί Ασωπός, Ράχιανη και Ζαπάντης ρέουν
σύμφωνα με την αρχική τους κατεύθυνση αλλά λόγω
της ανύψωσης που έχει υποστεί η περιοχή στο σημερινό
νότιο υδροκρίτη τους ένα μεγάλο τμήμα των αρχικών
λεκανών απορροής τους αποστραγγίζεται από τον
ποταμό Ίναχο που εκβάλει στον Αργολικό κόλπο.
Αντίστοιχα για τους ποταμούς Ελλισώνα και
Σέλιανδρο τα αντεστραμμένα τμήματα είναι οι ποταμοί
Σούτενη και Ρέθις που αποστραγγίζουν τις εσωτερικές
λεκάνες Στυμφαλίας και Σκοτεινής. Ο ποταμός
Κυρίλλου αποτελεί τον μόνο «νεαρό» ποταμό της
περιοχής έρευνας ενώ ο ποταμός Ξεριάς αποτελεί τον
μόνο «αποκατεστημένο» ποταμό. Στην εικόνα 3.7
παρουσιάζεται σχηματικά η εξέλιξη της ροής και της
γεωμορφολογικής δομής της λεκάνης απορροής του
Ξεριά κατά τα τελευταία 400.000 χρόνια (Zelilidis,
2000). Όπως φαίνεται στην εικόνα αυτή η δημιουργία
τριών επάλληλων τεκτονικών ανυψώσεων (Ονείων-
Ακροκορίνθου, Κουταλά-Μαψού και Κορίνθου)
οδήγησε στην δημιουργία υπολεκανών και αντιστροφή
της ροής του ποταμού προς την παράκτια περιοχή
Εξαμιλίων-Ισθμού. Η διαβρωτική δράση του ποταμού
κατάφερε τελικά να αποκαταστήσει την αρχική ροη του
ποταμού στην μορφή που έχει και σήμερα.
3.2  Μορφομετρική  ανάλυση  της  περιοχής  δυνατότητα για περαιτέρω ανάλυση και διερεύνηση της
έρευνας  γεωμορφολογικής δομής των λεκανών απορροής. Στο
Η μορφομετρική ανάλυση των λεκανών απορροής
εισήχθη από τον Horton (1932, 1945) και στην συνέχεια
αναπτύχθηκε και από άλλους ερευνητές (Strahler 1952;
  45 
Schumm 1956; Morisawa 1958). Ως μορφομετρική
ανάλυση νοείται ο υπολογισμός ή η καταγραφή των
διαφόρων χαρακτηριστικών του αναγλύφου και της
γεωμετρίας της λεκάνης απορροής και του
υδρογραφικού δικτύου που αναπτύσσεται εντός αυτής
και η διερεύνηση των μεταξύ τους συσχετισμών. Ο
σκοπός της μορφομετρικής ανάλυσης είναι να
ποσοτικοποιήσει την γεωμορφολογική δομή και να
προβλέψει την υδρολογική και κατ’ επέκταση
υδρογεωλογική απόκριση της λεκάνης απορροής
(Patton and Baker 1976; Smith and Stopp 1978).
Η κυριότερη συνεισφορά του Horton στην
μορφομετρική ανάλυση είναι ότι απέδειξε ότι η
ανάπτυξη του υδρογραφικού δικτύου μιας λεκάνης
απορροής διέπεται από συγκεκριμένους νόμους που
αφορούν τον αριθμό και το μήκος των κλάδων και την
επιφάνεια των κάθε τάξεως υπολεκανών. Σύμφωνα
λοιπόν με τον πρώτο νόμο του Horton «Ο αριθμός των
διαδοχικών μικρότερης τάξεως κλάδων ενός
υδρογραφικού δικτύου τείνει να σχηματίσει μία
αύξουσα γεωμετρική ακολουθία, της οποίας ο πρώτος
όρος είναι η μονάδα και έχει για λόγο το μέσο
συντελεστή διακλάδωσης». Αντίστοιχα ο δεύτερος
νόμος του Horton αναφέρει ότι «Τα αθροιστικά μέσα
μήκη των διαδοχικά μεγαλύτερης τάξεως κλάδων ενός
υδρογραφικού δικτύου τείνουν να σχηματίσουν μία
αύξουσα γεωμετρική ακολουθία, της οποίας ο πρώτος
όρος είναι το μέσο μήκος των 1ης τάξεως κλάδων και
έχει για λόγο το συντελεστή μήκους». Τέλος ο τρίτος
νόμος του Horton αναφέρεται στα αθροιστικά μέσα
εμβαδά των διαδοχικά μεγαλύτερης τάξεως
υπολεκανών τα οποία επίσης σχηματίζουν μια
γεωμετρική πρόοδο.
Εκτός των νόμων του Horton έχουν δημιουργηθεί
δεκάδες άλλες σχέσεις που προκύπτουν από
συσχετισμούς και συνδυασμούς μεταξύ των
πρωτογενών μορφομετρικών χαρακτηριστικών. Ως
πρωτογενή μορφομετρικά χαρακτηριστικά νοούνται τα
γεωμετρικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά της
λεκάνης και του υδρογραφικού δικτύου που είναι άμεσα
μετρήσιμα. Σε αυτά περιλαμβάνονται η έκταση της
λεκάνης (Α), η περίμετρος της λεκάνης (Π), το μέγιστο
ανάγλυφο (Hb), το μέγιστο μήκος (Lmax) και πλάτος
(Dmax) της λεκάνης καθώς και ο αριθμός και το μήκος
των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου. Η
μορφομετρική ανάλυση όταν πραγματοποιούνταν με τις
παραδοσιακές τεχνικές αποτελούσε μια χρονοβόρο και
επίπονη διαδικασία. Η ανάπτυξη των Γ.Σ.Π έχει
απλοποιήσει την διαδικασία και έχει δώσει την
πλαίσιο της παρούσας έρευνας πραγματοποιήθηκε
ψηφιοποίηση των ισοϋψών καμπυλών με ισοδιάσταση
20 μέτρων και παράχθηκε το ψηφιακό μοντέλο εδάφους
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση
Εικόνα 3.7 Διαγραμματική απεικόνιση της παλαιογεωγραφικής εξέλιξης και των μεταβολών κατεύθυνσης ροής του ποταμού Ξεριά τα τελευταία
400.000 χρόνια από Zelilidis, (2000)
(DEM) με μέγεθος φατνίου 10 x 10 μέτρα καθώς
επίσης και ψηφιοποίηση του υδρογραφικού δικτύου,
όπως αποτυπώνεται στους τοπογραφικούς χάρτες
κλίμακας 1:50.000 της ΓΥΣ και των ορίων των
υδρολογικών λεκανών, με την χρήση του λογισμικού
ArcGIS 9x (ESRI, 2008). Στην συνέχεια μετρήθηκαν
όλες οι πρωτογενείς μορφομετρικές παράμετροι,
υπολογίστηκαν οι δευτερογενείς μορφομετρικές
παράμετροι, πραγματοποιήθηκε ανάλυση του
υδρογραφικού δικτύου με βάση την αρίθμηση κατά
Strahler, (1964) και έγινε έλεγχος ισχύος των νόμων
του Horton. Για τον υπολογισμό των μορφομετρικών
χαρακτηριστικών αναγλύφου των λεκανών
  46 
κατασκευάστηκαν οι υψογραφικές καμπύλες των
λεκανών απορροής. Η κατασκευή των υψογραφικών
καμπυλών πραγματοποιήθηκε με στατιστική ανάλυση
επί της κατανομής υψομέτρων του ψηφιακού μοντέλου
εδάφους και όχι με την παραδοσιακή μέθοδο της
εμβαδομέτρησης των υψομετρικών ζωνών της λεκάνης
επιτυγχάνοντας την μέγιστη δυνατή ακρίβεια στους
υπολογισμούς. Στον πίνακα 3.2 παρουσιάζονται οι
μορφομετρικές παράμετροι που υπολογίστηκαν στο
πλαίσιο της παρούσας διατριβής καθώς και οι εξισώσεις
που τις προσδιορίζουν.
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   47 

Πίνακας 3.2 Μορφομετρικές παράμετροι που υπολογίστηκαν στην παρούσα διατριβή και οι εξισώσεις προσδιορισμού τους
α/α Μορφομετρική παράμετρος Εξίσωση προσδιορισμού Βιβλιογραφική
αναφορά
1 Αριθμός κλάδων N1, N2,…,Nu όπου 1, 2,…,u= τάξεις κλάδων Strahler (1957)
2 Μήκος κλάδων L1, L2,…,Lu όπου 1, 2,…,u= τάξεις κλάδων Horton (1945)
3 Μέγεθος λεκάνης (Μ) είναι
το πλήθος κλάδων 1ης τάξης Ν1
4 Συντελεστής διακλάδωσης Nu Horton (1945)
Rb 
N u 1
5 Συντελεστής μήκους
RL 
L u
Horton (1945)

L u 1

6 Υδρογραφική πυκνότητα
(RD) RD 
L Horton (1932)
A
7 Υδρογραφική συχνότητα
(RN) RN 
N Horton (1932)
A
8 Μέσο υψόμετρο (Hm) ∑ · Horton (1945)
όπου Hi=το υψόμετρο του φατνίου i του DEM
∑
Ai = Η επιφάνεια του φατνίου i του DEM
= 10 m * 10 m = 100 m2
9 Υψόμετρο 50% (H50%) Tο σημείο τετμημένης 50% της υψογραφικής καμπύλης Horton (1945)
10 Υψόμετρο μέγιστης Αντιστοιχεί στο μεγαλύτερο ιστό του ιστογράμματος των Horton (1945)
συχνότητας (Hf) υψομετρικών κλάσεων
11 Δείκτης αναγλύφου (Rr) Schumm (1956)
Όπου Hb = Μέγιστο ανάγλυφο λεκάνης
Lmax = Μέγιστο μήκος λεκάνης
12 Μέση κλίση ποταμού (Sr) Horton (1945)
όπου Hrmax
και Hrmin υψόμετρα στις πηγές
και στις εκβολές του ποταμού
Lr = μήκος κύριου κλάδου ποταμού
13 Μέση κλίση λεκάνης (Sb) ∑ · Horton (1945)
όπου Si=η μέση κλίση του φατνίου i του
∑
ψηφιδωτού κλίσεων αναγλύφου
Ai = Η επιφάνεια του φατνίου i του DEM
= 10 m * 10 m = 100 m2
14 Συντελεστής κυκλικότητας 4   Όπου Α = Έκταση λεκάνης Miller (1953)
(C.R.) C.R. 
2
Π = Περίμετρος λεκάνης
15 Συντελεστής επιμήκυνσης · Morisawa (1958).
(Re)     όπου

16 Συντελεστής μορφής (Rf) A Horton (1932)

Rf 
Lmax
17 Συντελεστής τραχύτητας (Ro) · Patton and Baker (1976)

18 Λόγος αναγλύφου (Rh) Schumm (1956)

 
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   48 

Πίνακας 3.3 Αποτελέσματα εφαρμογής του πρώτου νόμου του Horton στις λεκάνες της περιοχής έρευνας
α/α Λεκάνη N1 N2 N3 N4 N5 N6 R1 R2 R3 R4 R5 Rb Εξίσωση συσχετισμού
1 Ασωπός 510 145 36 8 2 1 3,5 4,0 4,5 4,0 2,0 3,6 Nu = 1773,2e‐1,301u
2 Ράχιανη 382 99 27 7 1 3,9 3,7 3,9 7,0 4,6 Nu = 1841,8e‐1,454 u
3 Ξεριάς 341 84 21 5 1 4,1 4,0 4,2 5,0 4,3 Nu = 1523,7e‐1,449 u
4 Ζαπάντης 248 70 14 7 1 3,5 5,0 2,0 7,0 4,4 Nu = 961,23e‐1,333 u
5 Ελλισών 65 22 4 2 1 3,0 5,5 2,0 2,0 3,1 Nu = 162,87e‐1,075 u
6 Σέλιανδρος 27 7 1 3,9 7,0 5,4 Nu = 154,95e‐1,648 u
7 Κυρίλλου 21 5 1 4,2 5,0 4,6 Nu = 99,072e‐1,522 u
8 Χαϊκάλη- 41 13 3 1 3,2 4,3 3,0 3,5   
Περιστεριώνα
9 Λίτσα 34 11 3 1 3,1 3,7 3,0 3,3   
10 Φίλιζα 28 7 1 4,0 7,0 5,5   
11 Ρέμα Βέλου 17 7 2 1 2,4 3,5 2,0 2,6   
12 Παράκτια περιοχή 15 5 1 3,0 5,0 4,0   
Εξαμιλίων-Ισθμού

Πίνακας 3.4 Αποτελέσματα εφαρμογής του δεύτερου νόμου του Horton στις λεκάνες της περιοχής έρευνας
α/α Λεκάνη L1 L2 L3 L4 L5 L6 R1 R2 R3 R4 R5 RL Εξίσωση συσχετισμού
1 Ασωπός 533 949 1822 3202 3916 30624 1,8 1,9 1,8 1,2 7,8 2,9 Lu = 217,04e0,7161u
2 Ράχιανη 387 1006 1546 3416 15347 2,6 1,5 2,2 4,5 2,7 Lu = 151,9e0,8583u
3 Ξεριάς 368 972 1994 4000 15800 2,6 2,1 2,0 4,0 2,7 Lu = 146,82e0,8934u
4 Ζαπάντης 384 712 1234 1193 16061 1,9 1,7 1,0 13,5 4,5 Lu = 132,43e0,7983u
5 Ελλισών 488 894 1686 3389 8571 1,8 1,9 2,0 2,5 2,1 Lu = 221,74e0,7063u
6 Σέλιανδρος 836 1514 12570 1,8 8,3 5,1 Lu = 167,27e1,3552u
7 Κυρίλλου 689 1341 8427 1,9 6,3 4,1 Lu = 162,05e1,252u
8 Χαϊκάλη- 533 1386 4749 3323   
2,6 3,4 0,7 2,2
Περιστεριώνα
9 Λίτσα 321 1297 2128 3205 4,0 1,6 1,5 2,4   
10 Φίλιζα 666 1657 11129 2,5 6,7 4,6   
11 Ρέμα Βέλου 590 1615 3786 2500 2,7 2,3 0,7 1,9   
12 Παράκτια 579 1475 1391   
περιοχή 2,5 0,9 1,7
Εξαμιλίων
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   49 

Ασωπός
Στους πίνακες 3.3 και 3.4 παρουσιάζονται τα 10000

αποτελέσματα της αρίθμησης και καταμέτρησης του

1000
αριθμού και του μέσου αθροιστικού μήκους των

Αριθμός κλάδων
κλάδων του υδρογραφικού δικτύου κατά Strahler 100

(1957) μαζί με τις εξισώσεις που συνδέουν τις τάξεις

των κλάδων με το πλήθος και το συνολικό μήκος 10

αντίστοιχα. Στις εικόνες 3.8 και 3.9 παρουσιάζεται η 1

γραφική απεικόνιση του συσχετισμού της τάξης κλάδου y = 1773,2e‐1,301x
με το πλήθος (1ος νόμος του Horton) και το αθροιστικό 0,1

μέσο μήκος (2ος νόμος του Horton) των κλάδων για τις
0 1 2 3 4 5 6 7
Τάξη κλάδων
επτά κύριες λεκάνες απορροής της περιοχής έρευνας.
Όπως διαπιστώνουμε από τους πίνακες και τα Ράχιανη
10000
διαγράμματα αναφορικά με τις επτά κύριες λεκάνες
απορροής ο πρώτος νόμος του Horton ισχύει χωρίς 1000
σοβαρές αποκλίσεις για όλες τις λεκάνες. Αντίθετα η

Αριθμός κλάδων
εφαρμογή του δεύτερου νόμου του Horton παρουσιάζει 100

μια ανωμαλία στις λεκάνες Ασωπού και Ζαπάντη

10
αναφορικά με το μέσο μήκος των κλάδων 4ης τάξεως. Η
διαπίστωση αυτή και για τις δύο λεκάνες μειώνει την 1
πιθανότητα να είναι τυχαία και οφείλεται μάλλον σε y = 1841,8e‐1,454x
μορφολογική ιδιαιτερότητα που παρουσιάζουν οι δύο 0,1
0 1 2 3 4 5 6
λεκάνες. Τάξη κλάδων

Η κλίση της γραμμής τάσης των διαγραμμάτων

εφαρμογής του πρώτου νόμου του Horton σύμφωνα με Ξεριάς
10000
τους Smith and Stopp (1978), συνδέεται με την
γεωλογική-λιθολογική δομή της λεκάνης απορροής. 1000
Σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές υδρογραφικά δίκτυα
Αριθμός κλάδων

που αναπτύσσονται σε καρστικά ή σκληρά διερρηγμένα 100

πετρώματα παρουσιάζουν μικρότερες κλίσεις ενώ

10
υδρογραφικά δίκτυα που αναπτύσσονται σε χαλαρούς
ιζηματογενείς σχηματισμούς μεγαλύτερες. Από ένα 1

σύνολο 18 αντιπροσωπευτικών λεκανών από διάφορα y = 1523,7e‐1,449x

0,1
γεωλογικά υπόβαθρα που εξετάζουν οι συγκεκριμένοι 0 1 2 3 4 5 6
ερευνητές προκύπτουν συντελεστές της εκθετικής Τάξη κλάδων

μορφής της εξίσωσης του πρώτου νόμου του Horton με

τιμές γύρω στο 1 για καρστικές λεκάνες, 1,2 για σκληρά 10000
Ζαπάντης
διερρηγμένα πετρώματα και 1,5 για χαλαρά
ιζηματογενή πετρώματα. Οι λεκάνες της περιοχής 1000

έρευνας παρουσιάζουν, με εξαίρεση τον Ελισσώνα

Αριθμός κλάδων

100
συντελεστές με τιμές από 1,3 έως και 1,6
επαληθεύοντας την παραπάνω παρατήρηση. 10

1
y = 961,23e‐1,333x
0,1
0 1 2 3 4 5 6
Τάξη κλάδων

Εικόνα 3.8α. Διαγράμματα συσχετισμού του αριθμού και της

τάξης των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου σύμφωνα με τον
1ο νόμο τουHorton για τις επτά κύριες λεκάνες της περιοχής
έρευνας.
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   50 

Ελλισώνας Ασωπός
10000 100.000

y = 217,04e0,7161x
1000
Αριθμός κλάδων

10.000

Μήκος κλάδων
100

10
1.000

1
y = 162,87e‐1,075x
0,1 100
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6 7
Τάξη κλάδων Τάξη κλάδων

Σέλιανδρος
10000
Ράχιανη
100.000
1000
y = 151,9e0,8583x
Αριθμός κλάδων

100
10.000

Μήκος κλάδων
10

1 1.000
y = 154,95e‐1,648x
0,1
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
Τάξη κλάδων 100
0 1 2 3 4 5 6
Τάξη κλάδων

Κυρίλλου
10000
Ξεριάς
100.000
1000
y = 146,82e0,8934x
Αριθμός κλάδων

100
10.000
Μήκος κλάδων

10

1 1.000
y = 99,072e‐1,522x
0,1
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5
Τάξη κλάδων 100
0 1 2 3 4 5 6
Τάξη κλάδων
Εικόνα 3.8β. Διαγράμματα συσχετισμού του αριθμού και της
τάξης των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου σύμφωνα με τον
1ο νόμο τουHorton για τις επτά κύριες λεκάνες της περιοχής
έρευνας. 100.000
Ζαπάντης

y = 132,43e0,7983x

10.000
Μήκος κλάδων

1.000

100
0 1 2 3 4 5 6
Τάξη κλάδων

Εικόνα 3.9α. Διαγράμματα συσχετισμού του μέσου αθροιστικού

μήκους και της τάξης των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου
σύμφωνα με τον 2ο νόμο του Horton για τις επτά κύριες
λεκάνες της περιοχής έρευνας.
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   51 

Ασωπός
100.000
Ελισσώνας 35 100
90
30

Αθροιστική επιφάνεια (%)
80
y = 221,74e0,7063x
25 70

Επιφάνεια (%)
10.000
Μήκος κλάδων

60
20
50
15
40
1.000 10 30
20
5
10
0 0
100
0 1 2 3 4 5 6
Τάξη κλάδων

Ράχιανη
100.000
Σέλιανδρος 35 100
90
30

Αθροιστική επιφάνεια (%)
80
y = 167,27e1,3552x
25 70
Μήκος κλάδων

10.000

Επιφάνεια (%)
60
20
50
15
40
1.000 30
10
20
5
10
100 0 0
0 1 1 2 2 3 3 4
Τάξη κλάδων

Κυρίλλου
100.000 Ξεριάς
35 100

y = 162,05e1,252x 30
90

Αθροιστική επιφάνεια (%)
80
10.000
Μήκος κλάδων

25 70
Επιφάνεια (%)

60
20
50
15
1.000 40

10 30
20
5
10
100
0 1 1 2 2 3 3 4 0 0

Τάξη κλάδων

Εικόνα 3.9β. Διαγράμματα συσχετισμού του μέσου αθροιστικού

μήκους και της τάξης των κλάδων του υδρογραφικού δικτύου Ζαπάντης
σύμφωνα με τον 2ο νόμο του Horton για τις επτά κύριες
35 100
90
λεκάνες της περιοχής έρευνας. 30
Αθροιστική επιφάνεια (%)

80
25 70
Επιφάνεια (%)

60
Στην εικόνα 3.10 παρουσιάζονται οι υψογραφικές 20
50
καμπύλες των λεκανών απορροής της περιοχής έρευνας 15
40

ενώ στον πίνακα 3.5 παρουσιάζονται οι τιμές όλων των 10 30

20
πρωτογενών και δευτερογενών μορφομετρικών 5
10
παραμέτρων όπως μετρήθηκαν ή υπολογίστηκαν για τις 0 0

λεκάνες της περιοχής έρευνας.

Ο κυριότερος λόγος για τον οποίο υπολογίζονται οι  
μορφομετρικές παράμετροι είναι για να δημιουργηθούν Εικόνα 3.10α. Υψογραφικές καμπύλες και ραβδογράμματα
ποσοτικοί γεωμορφολογικοί δείκτες που περιγράφουν κατανομής συχνότητας υψομέτρου για τις επτά κύριες λεκάνες
τις λεκάνες, καθιστώντας εφικτή όχι μόνο την της περιοχής έρευνας
περιγραφή τους αλλά και την μεταξύ τους σύγκριση.
Ένας άλλος σημαντικός λόγος είναι ότι μέσω των
μορφομετρικών παραμέτρων επιχειρείται η πρόγνωση
της υδρολογικής συμπεριφοράς της λεκάνης απορροής.
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   52 

Ελισσών ένταση των βροχοπτώσεων. Άλλοι παράγοντες που

35 100 επίσης επηρεάζουν την υδρογραφική πυκνότητα είναι η
90
30 φυτοκάλυψη και οι κλίσεις του αναγλύφου. Στην εικόνα

Αθροιστική επιφάνεια (%)
80
25 70 3.11 παρουσιάζεται διαγραμματικά η επίδραση της
Επιφάνεια (%)

20
60 υδρογραφικής πυκνότητας στο υδρογράφημα της
15
50
λεκάνης απορροής.
40

10 30 Η μέγιστη αναμενόμενη απορροή καθώς και η

5
20 μορφή του υδρογραφήματος επηρεάζονται και από
0
10
0
άλλες παραμέτρους όπως το μέγεθος και το σχήμα της
λεκάνης απορροής. Γενικά όσο μικρότερη και όσο
κυκλικότερη είναι μια λεκάνη απορροής τόσο μειώνεται
ο χρόνος εμφάνισης της αναμενόμενης μέγιστης
Σέλιανδρος
35 100
απορροής και αυξάνεται η πιθανότητα εκδήλωσης
30
90 πλημμυρών (Patton and Baker, 1976; Smith and Stopp
1978; Zavoianu 1985). Στην εικόνα 3.12 συνοψίζεται
Αθροιστική επιφάνεια (%)
80
25
διαγραμματικά η επίδραση των κυριότερων
70
Επιφάνεια (%)

60
20
50 παραμέτρων που επηρεάζουν την μορφή του
15
40 υδρογραφήματος της λεκάνης απορροής.
10 30
20
5
10
0 0

Κυρίλλου
35 100
90
30
Αθροιστική επιφάνεια (%)

80
25 70
Επιφάνεια (%)

60
20
50
15
40

10
5
0 0
Εικόνα 3.10β Υψογραφικές καμπύλες και ραβδογράμματα
κατανομής συχνότητας υψομέτρου για τις επτά κύριες λεκάνες
της περιοχής έρευνας
Η πιο σημαντική από τις μορφομετρικές
παραμέτρους είναι κατά γενική ομολογία η
υδρογραφική πυκνότητα (Horton 1932; Strahler 1957;
Schumm 1956; Morisawa 1958). Η παράμετρος αυτή
συνδέεται άμεσα με τον χρόνο εμφάνισης της μέγιστης
απορροής μετά από ένα επεισόδιο βροχόπτωσης.
Δεδομένου ότι το νερό της απορροής κινείται πιο
γρήγορα από την στιγμή που φτάνει σε κάποιο κλάδο
του υδρογραφικού δικτύου η υψηλότερη υδρογραφική
πυκνότητα μειώνει τον χρόνο που μεσολαβεί μέχρι την
εμφάνιση της μέγιστης απορροής και αυξάνει την
πιθανότητα εμφάνισης πλημμυρικών επεισοδίων κυρίως
με την μορφή «ξαφνικών» πλημμυρών (flash floods). Η
υδρογραφική πυκνότητα επηρεάζεται κυρίως από δύο
παράγοντες, την γεωλογική δομή της λεκάνης και την
30
20
10
Εικόνα 3.11 Διαγραμματική απεικόνιση της επίδρασης της
υδρογραφικής πυκνότητας στο υδρογράφημα της λεκάνης
απορροής
Με βάση τα όσα αναφέρονται στις παραπάνω
βιβλιογραφικές αναφορές μπορεί να ειπωθεί ότι οι
λεκάνες της περιοχής έρευνας αναμένεται να
παρουσιάζουν υδρογραφήματα «βραδείας απορροής»
και χαμηλό δυναμικό εκδήλωσης πλημμυρών. Οι
λεκάνες των Ζαπάντη, Ελλισώνα και Σέλιανδρου είναι
αυτές που ο συνδυασμός μορφομετρικών
χαρακτηριστικών καθιστούν πιο επιδεκτικές στην
εκδήλωση «ταχείας απορροής» και «ξαφνικών»
πλημμυρικών επεισοδίων.
Προχωρώντας ένα βήμα πιο πέρα από την ποιοτική
συσχέτιση των μορφομετρικών παραμέτρων με τον
τρόπο εκδήλωσης της απορροής ορισμένοι ερευνητές
(Rodda, 1969; Patton and Baker, 1976; Newson, 1978;
Harlin, 1984;) επιχείρησαν μέσα από την χρήση
μεθόδων πολλαπλής παλινδρόμησης να συσχετίσουν
ποσοτικά τις μορφομετρικές παραμέτρους με την
μέγιστη αναμενόμενη απορροή καθώς και με τον χρόνο
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   53 

που απαιτείται για να εκδηλωθεί η μέγιστη . .

αναμενόμενη απορροή σε μια λεκάνη. tc = 0,01947 Lrm0,77 Srm-0,385 (3.1)
όπου tc = ο χρόνος συγκέντρωσης σε min,
Lrm = το μέγιστο μήκος διαδρομής του νερού πάνω στη
λεκάνη σε m και
Srm = η κλίση όπως προκύπτει από το λόγο H/L, με Η
την υψομετρική διαφορά σε m ανάμεσα στο πιο
απομακρυσμένο υδρολογικός σημείο της
λεκάνης και του στομίου της

Δεδομένου ότι ο τύπος του Kirpich αναφέρεται σε

λεκάνες απορροής με απουσία φυτοκάλυψης, οι τιμές
που προκύπτουν από τον τύπο αυτό πρέπει να
διπλασιάζονται, ώστε να προσεγγίζουν ικανοποιητικά
λεκάνες απορροής με την συνήθη μεσογειακή
Μορφομετρική Υδρογράφημα 2 φυτοκάλυψη.
Υδρογράφημα 1
παράμετρος (Βραδείας
(Ταχείας απορροής) Όπως παρατηρούμε στον πίνακα 3.6 ο χρόνος
απορροής) συγκέντρωσης για τις κύριες λεκάνες της περιοχής
Έκταση λεκάνης έρευνας κυμαίνεται από 24 έως 92 λεπτά ενώ οι
Μικρή Μεγάλη
απορροής (Α) μέγιστες αναμενόμενες πλημμυρικές απορροές
Υδρογραφική πυκνότητα κυμαίνονται για τον Ασωπό μεταξύ 158 και 797 m3/sec
Υψηλή Χαμηλή
(RD) για την Ράχιανη μεταξύ 115 και 746 m3/sec, για τον
Μέγιστη τάξη Ξεριά μεταξύ 115 και 901 m3/sec και για τον Ζαπάντη
υδρογραφικού δικτύου Υψηλή Χαμηλή
μεταξύ 53 και 394. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν
μετρημένες πλημμυρικές απορροές στις εξόδους των
(Ru)
λεκανών είναι αδύνατο να «βαθμονομήσουμε» τις
Μέγιστο ανάγλυφο Υψηλό Χαμηλό
εξισώσεις συσχέτισης. Η εκτίμηση ότι η πλημμυρική
Συντελεστής τραχύτητας
Υψηλός Χαμηλός απορροή του Ξεριά κατά το ακραίο πλημμυρικό
(Ro) επεισόδιο του 1997 ξεπέρασε τα 600 m3/sec
Σχήμα λεκάνης απορροής Στρογγυλοποιημένο Επιμήκες (Μπαλούτσος κ.α., 2000; Michas etal., 2002; Lazaridou
Εικόνα 3.12 Διαγραμματική απεικόνιση της επίδρασης etal., 2004) καθιστά τις τιμές που προκύπτουν από τις
ορισμένων μορφομετρικών παραμέτρων στο υδρογράφημα της εξισώσεις αυτές λογικές με πιο ρεαλιστικές εκείνες που
λεκάνης απορροής προέρχονται από λεκάνες απορροής της Καλιφόρνιας.
Αίσθηση προκαλεί το γεγονός ότι η εκτιμώμενη μέγιστη
Οι εμπειρικές σχέσεις που προτείνουν οι Patton and πλημμυρική απορροή για τον Ξεριά είναι μεγαλύτερη
Baker, (1976) και οι οποίες προέκυψαν από την από τον Ασωπό με πολύ μεγαλύτερη σε έκταση λεκάνη
ανάλυση 59 λεκανών απορροής με μεγάλη διακύμανση απορροής σε συνδυασμό με το γεγονός ότι ο Ξεριάς
στα μορφομετρικά χαρακτηριστικά και εκτάσεις έχει στο παρελθόν παρουσιάσει πλημμυρικά επεισόδια,
ανάλογες με αυτές των λεκανών της περιοχής έρευνας σε αντίθεση με τον Ασωπό που δεν έχει ιστορικό
θεωρούνται γενικά ρεαλιστικές και κοινής αποδοχής τέτοιων γεγονότων.
(Zavoianu, 1985). Οι εξισώσεις αυτές χρησιμοποιούν Διαπιστώνουμε ότι η χρήση των μορφομετρικών
ορισμένες από τις μορφομετρικές παραμέτρους όπως η παραμέτρων, των οποίων η άλλοτε επίπονη και
υδρογραφική πυκνότητα RD και συχνότητα RN, το χρονοβόρα διαδικασία υπολογισμού, έχει απλοποιηθεί
μέγεθος της λεκάνης M και τον συντελεστή τραχύτητας με την χρήση των Γ.Σ.Π μπορεί να οδηγήσει σε
Ro. Χρησιμοποιώντας τις εξισώσεις αυτές στις λεκάνες χρήσιμα και σχετικά ρεαλιστικά συμπεράσματα τόσο
απορροής της περιοχής έρευνας καταλήγουμε σε τιμές για την γεωμορφολογική δομή μιας λεκάνης απορροής
για την μέγιστη αναμενόμενη πλημμυρική απορροή που όσο και για την υδρολογική της συμπεριφορά.
παρουσιάζονται στον πίνακα 3.6. Στον ίδιο πίνακα
παρουσιάζονται και οι χρόνοι συγκέντρωσης, οι χρόνοι
που μεσολαβούν από την εκδήλωση του επεισοδίου
βροχόπτωσης έως την εμφάνιση της μέγιστης απορροής
στην έξοδο της λεκάνης, όπως υπολογίστηκαν από τον
ευρέως χρησιμοποιούμενο τύπο του Kirpich (1940):
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   54 

Πίνακας 3.5 Τιμές μορφομετρικών παραμέτρων για τις λεκάνες της περιοχής έρευνας
Υψόμετρο Μέγιστο Μέγιστο Μέση κλίση
Μέσο Συνολικός Συνολικό Μέγιστο μήκος
Έκταση Περίμετρος Μέγιστο Υψόμετρο μέγιστης μήκος πλάτος κύριου
Λεκάνη υψόμετρο αριθμός μήκος κύριου κλάδου
(Κm2) (m) ανάγλυφο (Hb) 50% (m) συχνότητας λεκάνης λεκάνης ρεύματος
(m) κλάδων (ΣN) κλάδων (ΣL) (Lrm)
(m) (Lmax) (Dmax) (μοίρες) (Srm)
Ασωπός 277,5 97.401 1.600 511 360 350 31.200 17.750 702 539.591 45.550 3,51
Ράχιανη 177,3 66.368 1.060 287 270 250 21.400 13.500 516 328.556 26.490 4,00
Ξεριάς 168,5 80.407 1.120 406 330 250 23.700 10.630 452 284.886 28.138 3,98
Ζαπάντης 73,0 54.979 845 334 340 350 21.170 6.680 340 186.860 25.556 3,30
Ελλισών 35,5 41.347 1.200 495 500 50 16.580 3.950 94 73.511 17.206 6,97
Σέλιανδρος 18,9 28.752 780 266 610 850 12.650 2.430 35 45.762 14.883 5,24
Κυρίλλου 16,8 24.719 640 233 205 50 9.730 2.040 27 29.621 10.769 5,94
Χαϊκάλη-
30,2 26.055 560 92 185 50 7.300 4.770 58 57.447 13.666 4,10
Περιστεριώνα
Λίτσα 27,6 28.563 686 203 60 50 12.260 2.890 49 34.795 7.794 8,80
Φίλιζα 26,0 33.261 980 536 260 50 12.190 4.390 36 41.388 13.109 7,48
Ρέμα Βέλου 14,1 21.950 480 159 145 50 9.780 1.980 27 31.404 9.653 4,97
Παράκτια
περιοχή 37,4 29.206 560 97 70 50 5.250 4.300 21 17.465 4.658 12,02
Εξαμιλίων
 
Μέγεθος
Μέση
Υδρογραφική Συντελεστής Συντελεστής Λόγος Δείκτης Συντελεστής Συντελεστής λεκάνης
κλίση Υδρογραφική Συντελεστής Συντελεστής
Λεκάνη πυκνότητα τραχύτητας διακλάδωσης αναγλύφου αναγλύφου κυκλικότητας επιμήκυνσης (αριθμός
(μοίρες) συχνότητα (RN) μήκους (RL) μορφής (Rf)
(RD) (Ro) (Rb) (Rh) (Rr) C.R (Re) κλάδων 1ης
(Sbm)
τάξης)
Ασωπός 14,4 1,9 2,5 3,11 3,6 2,1 0,0030 0,05 0,37 0,60 510 8.894
Ράχιανη 9,5 1,9 2,9 1,96 4,6 1,8 0,0032 0,05 0,51 0,70 382 8.285
Ξεριάς 11,0 1,7 2,7 1,89 4,3 1,7 0,0039 0,05 0,33 0,62 341 7.110
Ζαπάντης 12,8 2,6 4,7 2,17 4,4 1,9 0,0045 0,04 0,30 0,46 248 3.446
Ελλισών 11,9 2,1 2,6 2,49 3,1 1,6 0,0163 0,07 0,26 0,41 65 2.140
Σέλιανδρος 8,2 2,4 1,9 1,89 5,4 1,5 0,0170 0,06 0,29 0,39 27 1.493
Κυρίλλου 7,8 1,8 1,6 1,13 4,6 1,5 0,0216 0,07 0,35 0,48 21 1.731
Χαϊκάλη-
5,8 1,9 1,9 1,07 3,5 2,3 0,0097 0,08 0,56 0,85 41 4.130
Περιστεριώνα
Λίτσα 8,1 1,3 1,8 0,87 3,3 1,7 0,0197 0,06 0,42 0,48 34 2.249
Φίλιζα 10,5 1,6 1,4 1,56 5,5 1,3 0,0237 0,08 0,30 0,47 28 2.133
Ρέμα Βέλου 4,9 2,2 1,9 1,07 2,6 1,8 0,0153 0,05 0,37 0,43 17 1.443
Παράκτια
περιοχή 5,4 0,5 0,6 0,26 4,0 5,8 0,0321 0,11 0,55 1,31 15 7.120
Εξαμιλίων
Κεφάλαιο 3. Γεωμορφολογική Επισκόπηση   55 

Πίνακας 3.6 Χρόνοι συγκέντρωσης και μέγιστες αναμενόμενες πλημμυρικές απορροές με βάση τις εμπειρικές εξισώσεις πολλαπλής παλινδρόμησης των Patton and Baker, (1976)

Χρόνος Μέγιστη αναμενόμενη Μέγιστη αναμενόμενη

Μέγιστη αναμενόμενη παροχή Μέγιστη αναμενόμενη Μέγιστη αναμενόμενη παροχή
Λεκάνη συγκέντρωσης παροχή Qmax (Απαλάχια) παροχή Qmax
Qmax (Ινδιάνα) (m3/s) παροχή Qmax (Γιούτα) (m /s) 3
Qmax (Τέξας) (m3/s)
(tc) (min)  (m3/s) (Καλιφόρνια) (m3/s)
Εξίσωση Qmax=424*(M)0,46(Ro)0,73(RN)0,21 Qmax=100*(M)0,79(Ro)0,19(RN)-0,29 Qmax=23*(M)0,90(Ro)1,19(RN)-1,58 Qmax=380*(M)0,89(RD)-1,87 Qmax=36.650*(M)0,64(Rh)0,54(RD)-1,68
 
Ασωπός 46,39 556,4 369,6 158,6 797,0 791,8
Ράχιανη 29,06 344,7 258,8 115,7 674,4 746,9
Ξεριάς 30,50 312,4 240,6 115,6 723,6 901,5
Ζαπάντης 30,44 324,7 163,5 52,8 250,7 394,7
Ελλισών 16,83 185,6 68,7 26,1 113,1 478,4
Σέλιανδρος 16,80 104,8 36,1 6,7 38,6 214,6
Κυρίλλου 12,48 59,8 28,0 4,8 56,3 355,8
Χαϊκάλη-
17,30 79,5 44,6 7,2 87,8 310,5
Περιστεριώνα
Λίτσα 8,36 57,5 37,8 9,1 160,7 805,2
Φίλιζα 13,29 84,8 39,0 10,6 87,5 531,2
Ρέμα Βέλου 12,28 54,9 22,3 2,5 30,0 173,7
Παράκτια
περιοχή 4,99 13,4 22,0 5,0 497,2 3290,4
Εξαμιλίων
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης. 56 

Κεφάλαιο 4 

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΑ‐ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΧΡΗΣΕΙΣ ΓΗΣ.  

παρατηρούμε ότι ο πρωτογενής και ιδιαίτερα ο

4.1  Διοικητικά‐δημογραφικα  στοιχεία  της 
δευτερογενής τομέας είναι διευρυμένος σε σχέση με τον
περιοχής έρευνας  εθνικό μέσο όρο, φανερώνοντας τις αυξημένες
Στο πλαίσιο της διερεύνησης των ανθρωπογενών ανθρωπογενείς περιβαλλοντικές πιέσεις στην περιοχή
ποσοτικών και ποιοτικών πιέσεων που ασκούνται στους έρευνας. Η ανάπτυξη των δύο τομέων αναφέρεται
υπόγειους και επιφανειακούς υδατικούς πόρους, έγινε κυρίως στις πεδινές παράκτιες περιοχές αλλά και στις
προσπάθεια να καταγραφούν όλες οι ενδεχόμενες πηγές πεδινές περιοχές των εσωτερικών λεκανών Νεμέας,
ρύπανσης των υπόγειων νερών αλλά και να υπολογιστεί Αγίου Βασιλείου και Χιλιομοδίου.
η κατανομή των υδατικών αναγκών στην περιοχή
έρευνας. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν βοηθητική Πίνακας 4.1 Κατανομή των παραγωγικών τομέων στην
πληροφορία στην προσπάθεια ερμηνείας των περιφερειακή ενότητα Κορινθίας
υδροχημικών χαρακτηριστικών του υπόγειου νερού, ΑΕΠ (Περιοχή ΑΕΠ Απασχόληση
ενώ χρησιμοποιούνται και ως δεδομένα εισόδου σε έρευνας) (Επικράτειας)
διάφορα μοντέλα προσομοίωσης και πολυκριτηριακής Πρωτογενής τομέας: 8,60% 7,00% 32,31%
ανάλυσης που αναπτύσσονται στην συνέχεια της Δευτερογενής 48,90% 22,20% 18,85%
παρούσας διατριβής. τομέας:
Τριτογενής τομέας: 42,50% 70,80% 48,84%
Η περιοχή έρευνας τοποθετείται το ΒΑ τμήμα της
Περιφερειακής Ενότητας (Πρώην Νομαρχία) Κορινθίας
και περιλαμβάνει το μεγαλύτερο τμήμα του Στον πίνακα 4.3 και το διάγραμμα της εικόνας 4.3
«Καλλικρατικού» δήμου Κορίνθου, το σύνολο των παρουσιάζεται η κατανομή των χρήσεων γης σύμφωνα
«Καλλικρατικών» δήμων Βέλου-Βόχας και Νεμέας, με το πρόγραμμα Corine Land Cover, 2000 (Bossart et
καθώς και μεγάλο τμήμα του δήμου Σικυωνίων. al., 2000) στην περιοχή έρευνας ενώ στον χάρτη της
Πληθυσμιακά στοιχεία των Δημοτικών Ενοτήτων και εικόνας 4.4 παρουσιάζεται η αντίστοιχη χωρική
των αντίστοιχων Δημοτικών Κοινοτήτων κατανομή.
παρουσιάζονται στον πίνακα 4.2, ενώ η κατανομή του Στους πίνακες 4.4 και 4.5 παρουσιάζεται η
πληθυσμού και η κατανομή της πυκνότητας πληθυσμού κατανομή των χρήσεων γης ανά λεκάνη απορροής και
παρουσιάζονται στις εικόνες 4.1 και 4.2 ανά υδροφόρο σύστημα. Από τους πίνακες αυτούς
φαίνεται ότι όλες οι λεκάνες απορροής καλύπτονται από
καλλιέργειες σε ποσοστό από 50 έως 73 %. Αντίστοιχα
τα κοκκώδη υδροφόρα συστήματα Βόχας, Αγίου
4.2  Χρήσεις  γης  και  ανάπτυξη  παραγωγικών  Βασιλείου και Νεμέας καλύπτονται από καλλιέργειες σε
τομέων στην περιοχή έρευνας  ποσοστά 63 έως 95%.
Από την κατανομή του ποσοστού των παραγωγικών
τομέων στην περιοχή έρευνας (πίνακας 4.1),

.
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης. 57 

Πίνακας 4.2 Δημογραφικά στοιχεία των ΔημοτικώνΕνοτήτων και Κοινοτήτων της περιοχής έρευνας
Δήμοτική ενότητα Δημοτική κοινότητα Έκταση(Km2) Πληθυσμός 2001 Πυκνότητα πληθυσμού
(κάτοικοι) (κάτοικοι/Km2)
ΑΣΣΟΥ 13,725 2592 188,86
ΑΣΣΟΥ-ΛΕΧΑΙΟΥ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΥ 1,422 1153 810,88
ΛΕΧΑΙΟΥ 4,308 3726 864,84
ΠΕΡΙΓΙΑΛΙΟΥ 4,951 1691 341,53
ΒΕΛΟΥ ΝΕΡΑΝΤΖΗΣ 1,549 515 332,41
ΒΕΛΟΥ ΝΕΡΑΝΤΖΗΣ 9,066 3129 345,12
ΕΛΛΗΝΟΧΩΡΙΟΥ 10,257 325 31,69
ΒΕΛΟΥ ΚΟΚΚΩΝΙΟΥ 3,699 1003 271,19
ΚΡΗΝΩΝ 7,492 618 82,49
ΠΟΥΛΛΙΤΣΗΣ 5,147 682 132,5
ΣΤΙΜΑΓΚΑΣ 35,854 1031 28,76
ΤΑΡΣΙΝΩΝ 4,191 402 95,92
ΒΟΧΑΪΚΟΥ 5,420 935 172,5
ΒΡΑΧΑΤΙΟΥ 3,011 2656 882,22
ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ 3,319 231 69,59
ΒΟΧΑΣ ΖΕΥΓΟΛΑΤΕΙΟΥ 41,808 4536 108,5
ΜΠΟΛΑΤΙΟΥ 5,455 656 120,26
ΣΟΥΛΗΝΑΡΙΟΥ 8,407 238 28,31
ΧΑΛΚΕΙΟΥ 20,745 294 14,17
Κ. ΑΛΕΑΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 54,591 122 2,23
ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ 28,940 2503 86,49
ΕΞΑΜΙΛΙΩΝ 18,886 2185 115,69
ΚΟΡΙΝΘΙΩΝ ΚΟΡΙΝΘΟΥ 17,312 30434 1758
ΞΥΛΟΚΕΡΙΖΗΣ 19,297 1118 57,94
ΣΟΛΟΜΟΥ 17,591 751 42,69
ΚΟΥΤΣΟΠΟΔΙΟΥ ΜΑΛΑΝΤΡΕΝΙΟΥ 45,135 525 11,63
ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΙΣΘΜΙΑΣ 10,579 2421 228,85
ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ 3,357 2360 703,02
ΛΥΡΚΕΙΑΣ ΓΥΜΝΟΥ 49,928 507 10,15
ΜΥΚΗΝΑΙΩΝ ΛΙΜΝΩΝ 53,117 898 16,91
ΑΗΔΟΝΙΩΝ 9,104 290 31,85
ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΕΜΕΑΣ 32,597 626 19,2
ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΛΕΩΝΩΝ 23,978 757 31,57
ΓΑΛΑΤΑ 12,161 79 6,5
ΝΕΜΕΑΣ ΔΑΦΝΗΣ 7,004 332 47,4
ΚΑΣΤΡΑΚΙΟΥ 16,819 276 16,41
ΛΕΟΝΤΙΟΥ 23,468 330 14,06
ΚΟΥΤΣΙΟΥ 12,249 158 12,9
ΝΕΜΕΑΣ 56,261 4078 72,48
ΠΕΤΡΙΟΥ 12,507 360 28,78
ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ 39,084 358 9,16
ΑΘΙΚΙΩΝ 49,982 2077 41,55
ΓΟΝΟΥΣΣΗΣ 10,265 254 24,74
ΔΙΜΗΝΙΟΥ 5,264 633 120,24
ΚΑΤΩ ΔΙΜΗΝΙΟΥ 1,902 953 501,08
ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ 23,983 938 39,11
ΛΑΛΙΩΤΟΥ 7,357 400 54,37
ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΛΤΟΥ 14,500 491 33,86
ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ ΜΟΥΛΚΙΟΥ 7,486 1347 179,92
ΜΠΟΖΙΚΑ 17,896 293 16,37
ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΟΥ 3,459 134 38,74
ΠΑΣΙΟΥ 1,730 1069 617,96
ΣΙΚΥΩΝΟΣ 11,175 954 85,37
ΚΙΑΤΟΥ 6,118 9655 1578,16
ΣΟΥΛΙΟΥ 18,662 434 23,26
ΤΙΤΑΝΗΣ 8,020 250 31,17
ΣΟΛΥΓΕΙΑΣ ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟΥ 56,433 491 8,7
ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ ΨΑΡΙΟΥ 21,524 367 17,05
ΑΓΙΟΝΟΡΙΟΥ 14,723 256 17,39
ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 34,591 1342 38,8
ΤΕΝΕΑΣ ΚΛΕΝΙΑΣ 19,376 766 39,53
ΚΟΥΤΑΛΑ 31,553 725 22,98
ΣΤΕΦΑΝΙΟΥ 40,754 395 9,69
ΧΙΛΙΟΜΟΔΙΟΥ 26,825 1652 61,58
ΣΥΝΟΛΟ 1.187 103757 185,11
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης.
58 

Εικόνα 4.1 Χάρτης κατανομής του πληθυσμού ανά Δημοτική κοινότητα

 Κεφάλαιο 7 Διοικητικά-Δημογραφικά Στοιχεία και Χρήσεις Γης της Περιοχής Έρευνας
59 

Εικόνα 4.2 Χάρτης κατανομής της πυκνότητας του πληθυσμού (κάτοικοι/τετραγωνικό χιλιόμετρο) ανά Δημοτική κοινότητα
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης. 60 

Πίνακας 4.3 Κατανομή των χρήσεων γης σύμφωνα με το πρόγραμμα Corine Land Cover, 2000 (Bossart et al., 2000) στην περιοχή
έρευνας
Χρήση γης (Corine land cover 2000) Έκταση Ποσοστό
(Km2) (%)
Σκληροφυλλική βλάστηση 203,509 22,545
Ελαιώνες 147,457 16,336
Αμπελώνες 142,358 15,771
Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας 98,539 10,916
Γη που καλύπτεται κυρίως από τη γεωργία με 73,721 8,167
σημαντικές εκτάσεις φυσικής βλάστησης
Δάσος κωνοφόρων 63,475 7,032
Μεταβατικές δασώδεις θαμνώδεις εκτάσεις 61,361 6,798
Οπωροφόρα δένδρα και φυτείες με σαρκώδεις καρπούς 61,068 6,765
Διακεκομμένη αστική οικοδόμηση 18,630 2,064
Φυσικοί βοσκότοποι 8,909 0,987
Λιβάδια 6,112 0,677
Οδικά σιδηροδρομικά δίκτυα και γειτνιάζουσα γη 5,505 0,610
Δάσος πλατυφύλλων 4,726 0,524
Βιομηχανικές ή εμπορικές ζώνες 2,956 0,327
Μη αρδεύσιμη αρόσιμη γη 1,458 0,162
Εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής 1,179 0,131
Μικτό δάσος 0,687 0,076
Συνεχής αστική οικοδόμηση 0,654 0,072
Χώροι εξορύξεως ορυκτών 0,370 0,041

ΣΥΝΟΛΟ 902,672 100,000

Οδικά σιδηροδρομικά  Λιβάδια Βιομηχανικές ή εμπορικές  Εγκαταστάσεις 

Δάσος πλατυφύλλων Μη αρδεύσιμη αρόσιμη γη αθλητισμού και αναψυχής
δίκτυα και γειτνιάζουσα γη 0,68% ζώνες
0,52% 0,16%
0,61% 0,33% 0,13%
Συνεχής αστική 
Φυσικοί  βοσκότοποι Μικτό δάσος οικοδόμηση
Διακεκομμένη  0,08%
0,99% αστική οικοδόμηση 0,07%
Χώροι εξορύξεως ορυκτών
2,06% 0,04%
Οπωροφόρα δένδρα και 
φυτείες με σαρκώδεις 
καρπούς Σκληροφυλλική βλάστηση
6,77% 22,55%
Μεταβατικές δασώδεις 
θαμνώδεις εκτάσεις Δάσος κωνοφόρων
6,80% 7,03%

Ελαιώνες
16,34%
Γη που καλύπτεται κυρίως 
από τη γεωργία με 
σημαντικές εκτάσεις  Σύνθετα συστήματα 
καλλιέργειας
φυσικής βλάστησης
10,92% Αμπελώνες
8,17%
15,77%

Εικόνα 4.3 Κατανομή των χρήσεων γης σύμφωνα με το πρόγραμμα Corine Land Cover, 2000
(Bossart et al., 2000) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης.
61 

Εικόνα 4.4 Χάρτης κατανομής των χρήσεων γης σύμφωνα με το πρόγραμμα Corine Land Cover, 2000
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης. 62 

Πίνακας 4.4 Κατανομή των χρήσεων γης ανά λεκάνη απορροής στην περιοχή έρευνας
Χρήσεις γης (Corine land cover 2000) Ασωπός Ράχιανη Ξεριάς Ζαπάντης Ελισσών Σέλιανδρος Κυρίλλου
(Ποταμιά)

Διακεκομμένη αστική οικοδόμηση 1,632 3,606 5,084 1,958 1,637 1,751 1,095
Συνεχής αστική οικοδόμηση 0 0 0 0 630 0 23
Βιομηχανικές ή εμπορικές ζώνες 0 570 1,114 0 0 0 0
Εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής 0 0 593 0 0 0 0
Οδικά σιδηροδρομικά δίκτυα και γειτνιάζουσα γη 645 2,323 2,024 32 0 0 0
Χώροι εξορύξεως ορυκτών 0 0 370 0 0 0 0
Αστικές-Βιομηχανικές περιοχές- Σύνολο 2,277 6,499 9,184 1,990 2,267 1,751 1,118
Αστικές-Βιομηχανικές περιοχές- Ποσοστό (%) 0.81 3.19 5.45 1.46 6.73 5.83 8.14

Οπωροφόρα δένδρα και φυτείες με σαρκώσεις 10,609 10,530 11,174 13,510 4,654 4,559 2,257
καρπούς
Γη που καλύπτεται από την γεωργία με εκτάσεις 19,322 10,629 15,846 15,998 2,836 4,671 714
φυσικής βλάστησης
Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας 12,516 30,202 20,316 11,012 3,569 3,510 1,905
Αμπελώνες 54,869 33,287 581 39,047 5,314 6,722 2,527
Ελαιώνες 32,002 55,289 30,829 19,710 3,676 0 1,800
Λιβάδια 1,729 0 4,383 0 0 0 0
Μη αρδεύσιμη αρόσιμη γη 0 267 1,190 0 0 0 0
Καλλιέργειες - Σύνολο 131,047 140,204 84,320 99,276 20,049 19,462 9,203
Καλλιέργειες - Ποσοστό (%) 46.84 68.90 50.06 72.99 59.52 64.80 67.00

Σκληροφυλλική βλάστηση 100,851 37,909 53,068 7,267 2,879 533 8

Δάσος κωνοφόρων 21,462 5,746 15,945 8,467 4,922 1,813 2,925
Μεταβατικές δασώδεις θαμνώδεις εκτάσεις 16,672 11,010 5,496 18,768 3,399 3,720 482
Δάσος πλατυφύλλων 1,973 0 0 0 0 2,756 0
Μικτό δάσος 272 0 0 252 164 0 0
Φυσικοί βοσκότοποι 5,193 2,100 434 0 0 0 0
Φυσική βλάστηση - Σύνολο 146,423 56,766 74,943 34,753 11,364 8,822 3,414
Φυσική βλάστηση - Ποσοστό (%) 52.34 27.90 44.49 25.55 33.73 29.37 24.86

Γενικό Σύνολο 279,794 203,540 168,503 136,093 33,747 30,105 13,810

 Κεφάλαιο 7 Διοικητικά-Δημογραφικά Στοιχεία και Χρήσεις Γης της Περιοχής Έρευνας 63 

Πίνακας 4.5 Κατανομή των χρήσεων γης ανά υδροφόρο σύστημα στην περιοχή έρευνας
Χρήσεις γης (m2) (Corine land cover 2000) Κοκκώδες Καρστικό Κοκκώδες Καρστικό Κοκκώδες Κοκκώδες Κοκκώδες
υδροφόρο υδροφόρο υδροφόρο υδροφόρο υδροφόρο υδροφόρο υδροφόρο
σύστημα σύστημα σύστημα σύστημα σύστημα Αγίου σύστημα σύστημα
Βόχας Σοφικού Νεμέας Νεμέας Βασιλείου Αηδονίων Κρυονερίου-
Βάλτου

Διακεκομμένη αστική οικοδόμηση 10.990 15 415 0 538 0 250

Συνεχής αστική οικοδόμηση 492 0 0 0 0 0 0
Βιομηχανικές ή εμπορικές ζώνες 2.922 0 0 0 0 0 0
Εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής 921 28 0 0 0 0 0
Οδικά σιδηροδρομικά δίκτυα και γειτνιάζουσα γη 1.636 26 573 96 576 0 0
Χώροι εξορύξεως ορυκτών 0 177 0 0 0 0 0
Αστικές-Βιομηχανικές περιοχές- Σύνολο 16.960 246 988 96 1.114 0 250
Αστικές-Βιομηχανικές περιοχές- Ποσοστό (%) 11,00 0,30 1,71 0,16 4,70 0 1,15

Οπωροφόρα δένδρα και φυτείες με σαρκώσεις 44.515 24 0 0 4.194 298 0

καρπούς
Γη που καλύπτεται από την γεωργία με εκτάσεις 4.529 2.479 312 1.006 0 1.773 969
φυσικής βλάστησης
Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας 40.406 456 6.020 189 13.528 77 1.237
Αμπελώνες 32.476 59 24.024 277 1.610 0 6.133
Ελαιώνες 11.874 1.042 6,403 583 3.224 360 0
Λιβάδια 0 3.496 0 94 0 1.478 0
Μη αρδεύσιμη αρόσιμη γη 0 204 0 0 0 0 0
Καλλιέργειες - Σύνολο 133.799 7.759 36,758 2.148 22.555 3.986 8.340
Καλλιέργειες - Ποσοστό (%) 86,80 9,50 63,51 3,53 95,23 13,50 38,40

Σκληροφυλλική βλάστηση 295 62.430 19.600 43.087 9 23.530 1.546

Δάσος κωνοφόρων 284 5.978 159 8.609 0 51 2.365
Μεταβατικές δασώδεις θαμνώδεις εκτάσεις 1.709 3.234 111 4.569 5 255 6.337
Δάσος πλατυφύλλων 0 0 0 0 0 0 2.755
Μικτό δάσος 0 0 0 0 0 0 127
Φυσικοί βοσκότοποι 1.081 2,071 262 2.313 0 1.696 0
Φυσική βλάστηση - Σύνολο 3.369 73.712 20.133 58.577 14 25.533 13.130
Φυσική βλάστηση - Ποσοστό (%) 2,19 90,20 34,78 96,31 0,06 86,50 60,45

Γενικό Σύνολο 154.226 81.727 57.944 60.825 23.783 29.532 21.759

Η ανάπτυξη των καλλιεργειών στην περιοχή
έρευνας αναμένεται να επιφέρει σημαντικές πιέσεις
στους υδατικούς πόρους τόσο στο ποσοτικό κομμάτι,
λόγω των αυξημένων αρδευτικών αναγκών, όσο και στο
ποιοτικό κομμάτι, λόγω της διάχυτης ρύπανσης που
καταλήγει στους υδατικούς πόρους από τις
καλλιεργητικές πρακτικές (λιπάσματα, φυτοφάρμακα).
Στο πλαίσιο διερεύνησης των πιέσεων που ασκούνται
στους υδατικούς πόρους από ανθρωπογενείς
δραστηριότητες, πραγματοποιήθηκε απογραφή των
πιθανών σημειακών πηγών ρύπανσης, στις οποίες
περιελήφθησαν μεγάλες βιομηχανικές μονάδες,
ελαιοτριβεία, χώροι ανεξέλεγκτης διάθεσης
απορριμμάτων και νεκροταφεία. Στους πίνακες του
προσαρτήματος IV παρουσιάζονται τα συνοπτικά
στοιχεία των δυνητικών σημειακών πηγών ρύπανσης
και η κατάταξή τους σε λεκάνες απορροής και
υδροφόρα συστήματα, ενώ στον χάρτη της εικόνας 4.5
παρουσιάζεται η χωρική τους κατανομή σε συνδυασμό
με τις διάχυτες δυνητικές πηγές ρύπανσης, όπως
προέκυψαν από την ανάλυση των χρήσεων γης
4.3  Υπολογισμός  καταναλωτικών  αναγκών  της 
περιοχής έρευνας 
Ο υπολογισμός των υδατικών αναγκών, όπως
πραγματοποιήθηκε στην παρούσα έρευνα, είναι
προσεγγιστικός και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί
κριτήριο για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων
και τη λήψη αποφάσεων. Κατά τον υπολογισμό
λήφθηκαν υπ’ όψιν οι δύο κυριότερες χρήσεις και πιο
συγκεκριμένα οι υδρευτικές και αρδευτικές ανάγκες.
Οι άλλες χρήσεις νερού (βιομηχανική, πότισμα ζώων,
κτλ.), αποτελούν ένα μικρό ποσοστό επί του συνόλου
του χρησιμοποιούμενου νερού στην περιοχή και
 Κεφάλαιο 7 Διοικητικά-Δημογραφικά Στοιχεία και Χρήσεις Γης της Περιοχής Έρευνας
μπορούν να υπολογιστούν προσεγγιστικά, εάν
προσαυξήσουμε την ποσότητα που θα προκύψει από
την άθροιση των δύο κύριων χρήσεων κατά περίπου
10%.
Για τον υπολογισμό των υδρευτικών αναγκών
χρησιμοποιήθηκαν τα στοιχεία απογραφής πληθυσμού
της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ανά δημοτικό
διαμέρισμα, για το έτος 2001, σύμφωνα με τον τύπο:
VΥΔΡ = ( Π x q ) + D (4.1)
Όπου VΥΔΡ = Υδρευτικές ανάγκες
Π = Πληθυσμός
q = Μέση κατά κεφαλή κατανάλωση νερού
= 250 lit/24ωρο
D = Απώλειες δικτύου ύδρευσης = 30-40 %
Στον χάρτη της εικόνας 4.6 παρουσιάζονται οι
Δημοτικές Κοινότητες της περιοχής έρευνας με βάση
τις υδρευτικές τους ανάγκες, ομαλοποιημένες ως προς
την έκτασή τους, δηλαδή οι υδρευτικές ανάγκες ανά
μονάδα επιφάνειας σε επίπεδο Δημοτικής κοινότητας.
Όπως φαίνεται καθαρά, τις μεγαλύτερες ανάγκες σε
αναλογία με την έκτασή τους παρουσιάζουν οι
Δημοτικές Κοινότητες της πεδινής παράκτιας περιοχής.
Αναλυτικά οι υδρευτικές ανάγκες ανά Δημοτική
Κοινότητα παρουσιάζονται στον πίνακα 4.6. Όπως
φαίνεται στον πίνακα αυτό, οι συνολικές υδρευτικές
ανάγκες για την περιοχή έρευνας ανέρχονται σε
11.929.475 m3/έτος, ενώ μεγαλύτεροι καταναλωτές
είναι η πόλη της Κορίνθου με περίπου 3,5 * 106 κυβικά
μέτρα ετησίως και η πόλη του Κιάτου με 1,1 * 106
κυβικά μέτρα ετησίως.
Για τον υπολογισμό των αρδευτικών αναγκών
χρησιμοποιήθηκε η χωρική κατανομή του είδους των
καλλιεργειών, όπως αποτυπώνεται στον χάρτη χρήσεων
γης της περιοχής έρευνας (Εικόνα 4.4). Ο υπολογισμός
των αρδευτικών αναγκών κάθε καλλιέργειας, έγινε με
βάση την μέθοδο Blaney and Griddle, (1950). Σύμφωνα
με την μέθοδο αυτή οι αρδευτικές ανάγκες για κάθε
καλλιέργεια σε μηνιαία βάση υπολογίζονται από την
σχέση:
VΑΡΔ(i) = VΕΤp(i) - VPr(i) (4.2)
Όπου
VΑΡΔ(i) = Αρδευτικές ανάγκες καλλιέργειας (i)
VΕΤp(i) = Όγκος νερού δυνητικής
εξατμισοδιαπνοής καλλιέργειας (i)
VP(i) = Όγκος νερού βροχόπτωσης
Ο όγκος νερού δυνητικής εξατμισοδιαπνοής δίνεται
από τον τύπο:
64 
VΕΤ(i) = ΕΤp(i) . Α(i) = [Κ(i) . (8,13 + 0,46 . t).P] . Α(i) (4.3)
Όπου
ΕΤp(i) = Δυνητική εξατμισοδιαπνοή (mm)
A(i) = Έκταση που καταλαμβάνει η
καλλιέργεια (i) (m2)
K(i) = Φυτικός συντελεστής
υδατοκατανάλωσης της καλλιέργειας (i)
t = Μέση μηνιαία θερμοκρασία
P = Ποσοστό διάρκειας της μέρας κατά την
διάρκεια του μήνα
Οι φυτικοί συντελεστές, για τις καλλιέργειες που
απαντώνται στην περιοχή έρευνας, προσαρμοσμένοι
στις Ελληνικές συνθήκες, για την ξηρή περίοδο
(Απρίλιος-Οκτώβριος), έχουν υπολογιστεί από το
Υπουργείο Γεωργίας και παρουσιάζονται στο
διάγραμμα της εικόνας 4.7 και στον πίνακα 4.7 που
ακολουθούν.
Ο συντελεστής P είναι συνάρτηση του γεωγραφικού
πλάτους της περιοχής έρευνας και προσδιορίζεται με
βάση τον πίνακα 4.8. Μετά τον υπολογισμό των
αρδευτικών αναγκών ανά μήνα και για τους μήνες που
προβλέπεται από την περίοδο ανάπτυξης της κάθε
καλλιέργειας, όπως περιγράφεται από τον φυτικό
συντελεστή υδατοκατανάλωσης, οι αρδευτικές ανάγκες
όλων των μηνών αθροίζονται για να προκύψει η ετήσια
ανάγκη άρδευσης κάθε καλλιέργειας. Στην παρούσα
έρευνα οι αρδευτικές ανάγκες υπολογίστηκαν
ξεχωριστά για κάθε πολύγωνο που αντιστοιχεί σε
καλλιέργεια, σύμφωνα με την κατανομή χρήσεων γης
του Corine Land Cover (2000).
Στον χάρτη της εικόνας 4.8 παρουσιάζεται η χωρική
κατανομή των αρδευτικών αναγκών ανά καλλιέργεια,
ομαλοποιημένη σε σχέση με την έκταση που
καταλαμβάνει, ώστε να προκύπτουν οι αρδευτικές
ανάγκες ανά μονάδα επιφάνειας. Με τον τρόπο αυτό
εντοπίζονται οι περιοχές όπου πραγματικά οι
αρδευτικές ανάγκες είναι αυξημένες. Όπως φαίνεται
από τον χάρτη αυτό, οι μεγαλύτερες αρδευτικές ανάγκες
παρουσιάζονται στην παράκτια περιοχή και
συγκεκριμένα στις περιοχές Κορίνθου - Εξαμιλίων και
Κιάτου – Βέλου. Το σύνολο των αρδευτικών αναγκών
για την περιοχή έρευνας ανέρχεται σε 164.721.638
m3/έτος, ποσότητα πολλαπλάσια των υδρευτικών
αναγκών, γεγονός που αποδεικνύει ότι ο μεγαλύτερος
με διαφορά καταναλωτής στην περιοχή έρευνας είναι η
άρδευση.
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης.
65 

Εικόνα 4.5 Χάρτης κατανομής των σημειακών και διάχυτων πηγών ρύπανσης στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 7 Διοικητικά-Δημογραφικά Στοιχεία και Χρήσεις Γης της Περιοχής Έρευνας
66 

Εικόνα 4.6 Χάρτης κατανομής υδρευτικών αναγκών, ομαλοποιημένων ως προς την έκταση, για τις Δημοτικές Κοινότητες της περιοχής έρευνας.
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης. 67 

Πίνακας 4.6 Υδρευτικές ανάγκες των πρώην Καποδιστριακών δήμων της περιοχής έρευνας ανά δημοτικό διαμέρισμα.
Δήμος Δημοτικό Διαμέρισμα Έκταση Πληθυσμός Υδρευτικές
(Km2) 2001 ανάγκες (m3/έτος)
ΑΣΣΟΥ 13,725 2592 298015
ΑΣΣΟΥ-ΛΕΧΑΙΟΥ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΥ 1,422 1153 132564
ΛΕΧΑΙΟΥ 4,308 3726 428397
ΠΕΡΙΓΙΑΛΙΟΥ 4,951 1691 194421
ΒΕΛΟΥ ΝΕΡΑΝΤΖΗΣ 1,549 515 59210
ΒΕΛΟΥ ΝΕΡΑΝΤΖΗΣ 9,066 3129 359755
ΕΛΛΗΝΟΧΩΡΙΟΥ 10,257 325 37369
ΒΕΛΟΥ ΚΟΚΚΩΝΙΟΥ 3,699 1003 115318
ΚΡΗΝΩΝ 7,492 618 71055
ΠΟΥΛΛΙΤΣΗΣ 5,147 682 78413
ΣΤΙΜΑΓΚΑΣ 35,854 1031 118537
ΤΑΡΣΙΝΩΝ 4,191 402 46220
ΒΟΧΑΪΚΟΥ 5,420 935 107500
ΒΡΑΧΑΤΙΟΥ 3,011 2656 305374
ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑΣ 3,319 231 26561
ΒΟΧΑΣ ΖΕΥΓΟΛΑΤΕΙΟΥ 41,808 4536 521527
ΜΠΟΛΑΤΙΟΥ 5,455 656 75424
ΣΟΥΛΗΝΑΡΙΟΥ 8,407 238 27364
ΧΑΛΚΕΙΟΥ 20,745 294 33803
Κ. ΑΛΕΑΣ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ 54,591 122 14027
ΑΡΧΑΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΟΥ 28,940 2503 287784
ΕΞΑΜΙΛΙΩΝ 18,886 2185 251219
ΚΟΡΙΝΘΙΩΝ ΚΟΡΙΝΘΟΥ 17,312 30434 3499149
ΞΥΛΟΚΕΡΙΖΗΣ 19,297 1118 128542
ΣΟΛΟΜΟΥ 17,591 751 86348
ΚΟΥΤΣΟΠΟΔΙΟΥ ΜΑΛΑΝΤΡΕΝΙΟΥ 45,135 525 60364
ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ ΙΣΘΜΙΑΣ 10,579 2421 278356
ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ 3,357 2360 271341
ΛΥΡΚΕΙΑΣ ΓΥΜΝΟΥ 49,928 507 58294
ΜΥΚΗΝΑΙΩΝ ΛΙΜΝΩΝ 53,117 898 103248
ΑΗΔΟΝΙΩΝ 9,104 290 33343
ΑΡΧΑΙΑΣ ΝΕΜΕΑΣ 32,597 626 71974
ΑΡΧΑΙΩΝ ΚΛΕΩΝΩΝ 23,978 757 87038
ΓΑΛΑΤΑ 12,161 79 9085
ΝΕΜΕΑΣ ΔΑΦΝΗΣ 7,004 332 38172
ΚΑΣΤΡΑΚΙΟΥ 16,819 276 31733
ΛΕΟΝΤΙΟΥ 23,468 330 37942
ΚΟΥΤΣΙΟΥ 12,249 158 18166
ΝΕΜΕΑΣ 56,261 4078 468868
ΠΕΤΡΙΟΥ 12,507 360 41391
ΣΑΡΩΝΙΚΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ 39,084 358 41161
ΑΘΙΚΙΩΝ 49,982 2077 238805
ΓΟΝΟΥΣΣΗΣ 10,265 254 29204
ΔΙΜΗΝΙΟΥ 5,264 633 72781
ΚΑΤΩ ΔΙΜΗΝΙΟΥ 1,902 953 109569
ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ 23,983 938 107847
ΛΑΛΙΩΤΟΥ 7,357 400 45990
ΜΕΓΑΛΟΥ ΒΑΛΤΟΥ 14,500 491 56451
ΣΙΚΥΩΝΙΩΝ ΜΟΥΛΚΙΟΥ 7,486 1347 154873
ΜΠΟΖΙΚΑ 17,896 293 33690
ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΟΥ 3,459 134 15407
ΠΑΣΙΟΥ 1,730 1069 122910
ΣΙΚΥΩΝΟΣ 11,175 954 109686
ΚΙΑΤΟΥ 6,118 9655 1110082
ΣΟΥΛΙΟΥ 18,662 434 49899
ΤΙΤΑΝΗΣ 8,020 250 28744
ΣΟΛΥΓΕΙΑΣ ΑΓΓΕΛΟΚΑΣΤΡΟΥ 56,433 491 56451
ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ ΨΑΡΙΟΥ 21,524 367 42198
ΑΓΙΟΝΟΡΙΟΥ 14,723 256 29434
ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ 34,591 1342 154296
ΤΕΝΕΑΣ ΚΛΕΝΙΑΣ 19,376 766 88071
ΚΟΥΤΑΛΑ 31,553 725 83359
ΣΤΕΦΑΝΙΟΥ 40,754 395 45417
ΧΙΛΙΟΜΟΔΙΟΥ 26,825 1652 189939
ΣΥΝΟΛΟ 1.187 103757 11.929.475

Παρατηρούμε ότι η παράκτια περιοχή σχεδόν στο στοιχεία για να υπολογιστούν ακριβώς, όσο και οι
σύνολό της παρουσιάζει αυξημένες καταναλωτικές ανάγκες που προκύπτουν από την αύξηση του
ανάγκες, στις οποίες θα πρέπει να προστεθούν τόσο οι πληθυσμού, λόγω τουριστικής κίνησης κυρίως τους
ανάγκες για βιομηχανική χρήση που δεν υπάρχουν θερινούς μήνες
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης. 68 

Πίνακας 4.7 Φυτικοί συντελεστές για τις καλλιέργειες που απαντώνται στην περιοχή έρευνας
ΑΠΡΙΛΙΟΣ ΜΑΙΟΣ ΙΟΥΝΙΟΣ ΙΟΥΛΙΟΣ ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
Εσπεριδοειδή 0.55 0.5 0.5 0.5 0.5 0.6 0.8
Ελαιώνες 0.25 0.35 0.45 0.45 0.3
Αμπελώνες 0.3 0.35 0.5 0.45 0.35
Σαρκώδεις
0.45 0.65 0.8 0.65 0.6
καρποί
Μονοετείς
0.4 0.4 0.65 0.65 0.85 0.85 0.4
καλλιέργειες

Φυτικοί συντελεστές Κc
0,9
Εσπεριδοειδή
0,8
0,7
Τιμή φυτικού συντελεστή

Ελαιώνες
0,6
0,5 Αμπελώνες
0,4
0,3 Σαρκώδεις 
0,2 καρποί

0,1 Μονοετείς 
καλλιέργιες
0 ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ
ΜΑΙΟΣ

ΙΟΥΛΙΟΣ

ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ
ΙΟΥΝΙΟΣ
ΑΠΡΙΛΙΟΣ

Εικόνα 4. 7 Τιμές φυτικών συντελεστών Kc για τις κυριότερες καλλιέργειες της περιοχής έρευνας.

Πίνακας 4.8 Τιμές του συντελεστή γεωγραφικού πλάτους της εξίσωσης υπολογισμού της δυνητικής εξατμισοδιαπνοής κατά Blaney-
Griddle
ΜΗΝΑΣ 0° 2ο 4° 6ο 8° 10ο 12ο 14° 16ο 18ο 20ο 22ο 24ο
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 8.49 8.42 8.35 8.27 8.21 8.13 8.05 7.98 7.9 7.83 7.75 7.66 7.57
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 7.73 7.69 7.66 7.61 7.57 7.53 7.49 7.44 7.4 7.35 7.31 7.26 7.21
ΜΑΡΤΙΟΣ 8.49 8.48 8.47 8.47 8.46 8.45 8.44 8.43 8.43 8.42 8.41 8.4 8.39
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 8.21 8.24 8.27 8.3 8.33 8.36 8.39 8.42 8.45 8.48 8.52 8.55 8.59
ΜΑΪΟΣ 8.49 8.55 8.61 8.67 8.74 8.81 8.88 8.95 9.02 9.09 9.16 9.24 9.32
ΙΟΥΝΙΟΣ 8.21 8.28 8.36 8.44 8.52 8.6 8.68 8.76 8.84 8.92 9.01 9.1 9.19
ΙΟΥΛΙΟΣ 8.49 8.56 8.63 8.7 8.77 8.84 8.93 9.01 9.09 9.17 9.25 9.33 9.41
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 8.49 8.53 8.57 8.61 8.66 8.71 8.75 8.79 8.84 8.89 8.94 8.99 9.04
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 8.21 8.21 8.22 8.23 8.24 8.25 8.25 8.26 8.27 8.28 8.29 8.3 8.31
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 8.49 8.46 8.43 8.4 8.37 8.33 8.3 8.27 8.24 8.21 8.17 8.14 8.11
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 8.21 8.16 8.1 8.04 7.98 7.92 7.85 7.78 7.71 7.64 7.57 7.5 7.43
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 8.49 8.41 8.33 8.24 8.15 8.06 7.98 7.89 7.8 7.71 7.62 7.53 7.43
ΜΗΝΑΣ 26° 28° 30° 32ο 34ο 36ο 38° 40ο 42ο 44ο 46ο 48ο 59ο
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 7.48 7.38 7.29 7.18 7.08 6.97 6.86 6.76 6.6 6.43 6.27 6.1 5.94
ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 7.15 7.1 7.05 6.99 6.93 6.87 6.81 6.75 6.67 6.59 6.51 6.43 6.35
ΜΑΡΤΙΟΣ 8.39 8.38 8.37 8.36 8.35 8.34 8.33 8.32 8.31 8.29 8.27 8.25 8.23
ΑΠΡΙΛΙΟΣ 8.63 8.67 8.71 8.75 8.79 8.83 8.88 8.93 8.98 9.04 9.1 9.16 9.22
ΜΑΙΟΣ 9.4 9.48 9.56 9.65 9.74 9.81 9.92 10.01 10.14 10.28 10.42 10.56 10.7
ΙΟΥΝΙΟΣ 9.29 9.39 9.49 9.6 9.71 9.83 9.95 10.07 10.24 10.41 10.58 10.75 10.93
ΙΟΥΛΙΟΣ 9.49 9.57 9.66 9.77 9.88 9.99 10.1 10.21 10.36 10.51 10.66 10.81 10.97
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 9.09 9.15 9.21 9.27 9.33 9.4 9.47 9.54 9.63 9.73 9.83 9.93 10.03
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 8.32 8.33 8.34 8.35 8.36 8.37 8.38 8.39 8.4 8.41 8.42 8.44 8.46
ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 8.07 8.03 7.99 7.95 7.91 7.86 7.81 7.76 7.7 7.64 7.58 7.52 7.45
ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ 7.36 7.28 7.2 7.11 7.02 6.93 6.83 6.73 6.6 6.47 6.34 6.21 6.08
ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 7.33 7.23 7.13 7.01 6.89 6.77 6.65 6.53 6.36 6.18 6 5.82 5.64
 Κεφάλαιο 4. Διοικητικά-δημογραφικά στοιχεία και χρήσεις γης.
69 

4.8 Χάρτης κατανομής αρδευτικών αναγκών, ομαλοποιημένων ως προς την έκταση, για τα τμήματα της περιοχής έρευνας που καλύπτονται από καλλιέργειες.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
Κεφάλαιο 5 
ΥΔΡΟΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ 
Στα πλαίσια της υδρογεωλογικής επισκόπησης,
εξετάζονται τα υδρογεωλογικά και υδραυλικά
χαρακτηριστικά κάθε γεωλογικού σχηματισμού και
οριοθετούνται τα υδροφόρα συστήματα και οι διάφοροι
τύποι υδροφόρων που αναπτύσσονται σε αυτά. Για τον
σκοπό αυτό συλλέχθηκαν στοιχεία από τομές
γεωτρήσεων και αντλητικές δοκιμασίες, τα οποία
χρησιμοποιήθηκαν σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα
της γεωλογικής επισκόπησης. Επιπρόσθετα
πραγματοποιήθηκε γεωγραφικός εντοπισμός της
πλειονότητας των σημείων ύδατος της περιοχής έρευνας
και λεπτομερής απογραφή των κυριότερων από πλευράς
δυναμικότητας και χρήσης σημείων ύδατος. Στο
πλαίσιο του γεωγραφικού εντοπισμού καταγράφηκαν οι
συντεταγμένες, το υψόμετρο και το είδος του
υδροσημείου (γεώτρηση, φρέαρ, πηγή), ενώ στο
πλαίσιο της απογραφής εκτός των παραπάνω στοιχείων
συλέχθηκαν πληροφορίες σχετικά με την γεωμετρία,
την στρωματογραφία, την δυναμικότητα και το
καθεστώς εκμετάλλευσης των σημείων αυτών.
Πρόκειται για γεωτρήσεις και πηγές, η εκμετάλλευση
των οποίων ανήκει κυρίως σε δήμους και αρδευτικούς
συνδέσμους αλλά και ιδιώτες. Συνολικά εντοπίστηκαν
2926 γεωτρήσεις και φρέατα και 318 πηγές ενώ
απογράφτηκαν 271 γεωτρήσεις και φρέατα και 19
πηγές.
Στον χάρτη της εικόνας 5.1 παρουσιάζεται η
πυκνότητα των γεωτρήσεων-φρεάτων στην περιοχή
έρευνας. Όπως φαίνεται από τον χάρτη αυτό η
μεγαλύτερη πυκνότητα υδροσημείων παρατηρείται
κυρίως στον παράκτιο προσχωματικό υδροφόρο (10-40
σημεία/Km2) αλλά και στους προσχωματικούς
υδροφόρους Νεμέας και Αγίου Βασιλείου-
Σπαθοβουνίου (5-20 σημεία/Km2). Η πυκνότητα αυτή
αντικατοπτρίζει τις ισχυρές πιέσεις που δέχονται οι
υδροφόροι αυτοί, οι οποίοι παρά την υψηλή τους
δυναμικότητα (παροχές εκμετάλλευσης 40-80 m3/h) και
την καλή τους τροφοδοσία βρίσκονται σε οριακές
συνθήκες λόγω της υπεράντλησης.
Στον υδρολιθολογικό χάρτη της εικόνας 5.2
παρουσιάζονται οι θέσεις των γεωτρήσεων, φρεάτων
και πηγών που εντοπίστηκαν στο πλαίσιο της έρευνας.
Όπως παρατηρούμε οι πηγαίες εκφορτίσεις
συγκεντρώνονται κυρίως στα όρια των κροκαλοπαγών
70 
του Πλειστοκαίνου εκεί δηλαδή όπου οι υψηλής
δυναμικότητας υδροφόροι των κροκαλοπαγών έρχονται
σε επαφή με τις υποκείμενες μάργες του Πλειοκαίνου οι
οποίες μπορεί να θεωρηθούν πρακτικά αδιαπέρατος
σχηματισμός. Εντός του σχηματισμού αυτού βέβαια
παρατηρούνται αρκετές πηγές, μικρής δυναμικότητας
και κατά κανόνα διαλείπουσες, γεγονός που φανερώνει
τη ύπαρξη περιορισμένης υδροφορίας εντός φακών και
στρώσεων αδρομερών υλικών.
5.1  Υδρογεωλογική  κατάταξη  των  γεωλογικών 
σχηματισμών της περιοχής έρευνας.  
Η υδρογεωλογική κατάταξη των γεωλογικών
σχηματισμών πραγματοποιήθηκε με βάση τα
υδρολιθολογικά και υδραυλικά χαρακτηριστικά, ο
συνδυασμός των οποίων καθορίζει και την
δυναμικότητα της υδροφορίας που αναπτύσσεται εντός
των γεωλογικών σχηματισμών. Η κατάταξη αυτή έγινε
σύμφωνα με τα πρότυπα της Διεθνούς Ένωσης
Υδρογεωλόγων (Struckmeier and Margat, 1995; Nikas
et al., 2010).
Σύμφωνα λοιπόν με το πρότυπο της Διεθνούς
Ενώσεως Υδρογεωλόγων, το σύνολο των γεωλογικών
σχηματισμών δύναται να καταταγεί σε έξι επιμέρους
υδρογεωλογικούς τύπους (τρεις κύριους τύπους με δύο
υποκατηγορίες έκαστος), με βάση την παραγωγικότητα-
αποδοτικότητα των υδροφόρων, την γεωγραφική και
στρωματογραφική τους ευρύτητα, το είδος της
υδροπερατότητας (πρωτογενής-δευτερογενής) και
βέβαια τα λιθολογικά-ιζηματολογικά τους
χαρακτηριστικά. Στην εικόνα 5.3 παρουσιάζεται η
κατάταξη αυτή με την χρωματική διαβάθμιση που
περιλαμβάνεται στο πρότυπο της Διεθνούς Ενώσεως
Υδρογεωλόγων (Struckmeier and Margat, 1995; Nikas
et al., 2010), ενώ στις επόμενες παραγράφους
πραγματοποιείται κατάταξη των σχηματισμών της
περιοχής έρευνας με βάση το πρότυπο αυτό καθώς και
περιγραφή των υδρογεωλογικών και υδραυλικών
χαρακτηριστικών κάθε σχηματισμού.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
71 

Εικόνα 5.1 Χάρτης κατανομής της πυκνότητας των σημείων υδρομάστευσης των υδροφόρων(γεωτρήσεις-φρέατα) που εντοπίστηκαν και απογράφηκαν στο πλαίσιο της έρευνας.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση 72 

Εικόνα 4.2 Υδρολιθολογικός χάρτης της περιοχής έρευνας.

 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση 73 

1. Πορώδεις (κυρίως μη συνεκτικοί) σχηματισμοί  πεδινή παράκτια περιοχή να θεωρηθεί ως μία ενιαία

υδρογεωλογική μονάδα.
α.  Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση υδροφόροι
1.α.2 Σύγχρονες αποθέσεις κοίτης
β.  Τοπικοί και μικρού πάχους υδροφόροι  Οι σύγχρονες αποθέσεις χειμάρρων λόγω του ότι
      με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι άλλα  αποτελούνται από αδρομερή υλικά, κυρίως λατύπες και
      μέτριας απόδοσης υδροφόροι
κροκάλες, τα οποία κατά θέσεις σχηματίζουν
2. Συνεκτικοί (κυρίως ανθρακικοί)  σχηματισμοί 
    με δευτερογενή περατότητα  αναβαθμίδες μικρού πάχους, είναι υδροπερατές και
χαρακτηρίζονται από ικανοποιητικές υδραυλικές
α.  Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση υδροφόροι
παραμέτρους ανάλογες η και μεγαλύτερες εκείνων των
β.  Τοπικοί και μικρού πάχους υδροφόροι  αλουβιακών αποθέσεων με συνέπεια εντός αυτών να
      με υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι άλλα  αναπτύσσονται συχνά φρεάτιοι ορίζοντες
      μέτριας απόδοσης υδροφόροι
(Κουμαντάκης, 1999). Ο ρόλος των αποθέσεων αυτών
3.  Πορώδεις και συνεκτικοί σχηματισμοί με 
      περιορισμένη ή μη συγκέντρωση υπόγειων 
είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη λειτουργία και εξέλιξη
      υδάτων ‐ Γενικά άνευ πρακτικής σημασίας  του υδροφόρου συστήματος της πεδινής ζώνης αφού
α. Τοπικής σημασίας υπόγεια νερά κυρίως  μέσω αυτών διακινούνται σημαντικές ποσότητες νερού
     σε ζώνες διάρηξης και αποσάθρωσης  οι οποίες το τροφοδοτούν με υπόγειες πλευρικές
     συνεκτικών σχηματισμών 
μεταγγίσεις.
β.  Υδροφόροι χωρίς πρακτική σημασία 
      ή μη υδροφόροι σχηματισμοί 1β. Τοπικοί ή μικρού πάχους υδροφόροι με
υψηλή απόδοση ή εκτεταμένοι αλλά μέτριας
Εικόνα 5.3 Κατηγορίες κατάταξης γεωλογικών σχηματισμών απόδοσης υδροφόροι.
βάση της υδρογεωλογική τους συμπεριφορά και το πρότυπο της
1.β.1 Τυρρήνιες αναβαθμίδες
Διεθνούς Ενώσεως Υδρογεωλόγων
Οι σχηματισμοί εμφανίζονται επιφανειακά κυρίως
νότια της εθνικής οδού και έχουν πάχος που κυμαίνεται
1. Πορώδη (κυρίως μη συνεκτικά) πετρώματα μεταξύ 20 και 40 μέτρων. Στις περιοχές που
1α. Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση εμφανίζονται επιφανειακά δημιουργούν υδροφόρους
υδροφόροι μικρής δυναμικότητας και πλευρικής εξάπλωσης με
1.α.1 Σύγχρονες αλουβιακές αποθέσεις πεδινών φρεάτιο χαρακτήρα. Στις περιοχές που παρουσιάζουν
περιοχών. σημαντική εξάπλωση στην επαφή τους με τις
Τα σύγχρονα προσχωματικά υλικά που συναντούμε υποκείμενες μάργες εμφανίζονται περιοδικές
στην πεδινή ζώνη έχουν πάχος που κυμαίνεται μεταξύ μικροαναβλύσεις. Έχουν μεγάλη σημασία για την
10 και 30 m και μεταβάλλεται σημαντικά στο χώρο. τροφοδοσία της πεδινής ζώνης αφού βρίσκονται σε
Αποτελούνται από άμμους, κροκάλες, λατύπες καθώς υδραυλική επικοινωνία μ’ αυτή. Τμήματα των
επίσης και από λεπτομερή αργιλοαμμώδη και Τυρρήνιων σχηματισμών διατρήθηκαν από γεωτρήσεις
πηλοαμμώδη υλικά. στην πεδινή παράκτια ζώνη βόρεια της εθνικής οδού,
Με βάση την μελέτη υπαρχουσών λιθολογικών όπου μαζί με τις υπερκείμενες αλουβιακές αποθέσεις
τομών από γεωτρήσεις που έχουν ανορυχθεί στην δημιουργούν ενιαία υδροφορία, φρεάτιου χαρακτήρα, η
περιοχή, παρατηρείται ότι παρουσιάζουν έντονη οποία μεταπίπτει σε υπό πίεση η μερικώς υπό πίεση όσο
ανομοιογένεια και ανισοτροπία με πλευρικές πλησιάζουμε στην ακτογραμμή.
λιθολογικές μεταβάσεις που άλλοτε είναι προοδευτικές Ο σχηματισμός αυτός στα σημεία που έχει
κι άλλοτε απότομες. Είναι όμως δυνατόν να επιφανειακή εμφάνιση, μπορεί μαζί με τις επικαλύψεις
αναγνωριστεί κάποια γενική λιθολογική ομοιομορφία του να χαρακτηριστεί ως μία αυτόνομη υδρογεωλογική
προς συγκεκριμένες κατευθύνσεις. Από αδρομερή ενότητα, αφού τόσο οι λιθολογικοί χαρακτήρες όσο και
συστατικά στη νότια περιοχή προς λεπτομερή στη η γενικότερη υδρογεωλογική συμπεριφορά που
βόρεια. Πιο απότομη μετάβαση προς λεπτομερή υλικά εμφανίζει, τον διαφοροποιεί σημαντικά από τις άλλες
παρατηρείται όταν απομακρυνόμαστε από τις ενότητες, ειδικά αυτής των πεδινών προσχώσεων.
σύγχρονες κοίτες των ποταμών προς τις περιοχές που Παρουσιάζει μέτρια υδραυλικά χαρακτηριστικά με
βρίσκονται μεταξύ τους. τιμές υδραυλικής αγωγιμότητας γύρω στα 2 m/day.
Πρόκειται για υδροπερατές αποθέσεις μέσα στις 1.β.2. Παλαιοί και νέοι κώνοι κορημάτων
οποίες εμφανίζεται η κύρια υδροφορία της πεδινής Πρόκειται για υδροπερατές αποθέσεις, με
παράκτιας ζώνης με φρεάτιο χαρακτήρα και τιμές περιορισμένο πάχος και φρεάτια υδροφορία με τοπικό
υδραυλικής αγωγιμότητας που κυμαίνονται από 8,64 μόνο ενδιαφέρον. Ο ρόλος τους είναι σημαντικός διότι
έως 69,12 m/day. Παρά το γεγονός της ανομοιογένειας αποτελούν ζώνη τροφοδοσίας με πλευρική μετάγγιση
στα υδρολιθολογικά χαρακτηριστικά κρίθηκε σκόπιμο η για τους υποκείμενους σχηματισμούς της πεδινής
ζώνης. Στην πεδινή ζώνη μαζί με τις σύγχρονες

Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
αποθέσεις χειμάρρων και τα αλουβιακά υλικά της
πεδινής ζώνης αναπτύσσουν ενιαία υδροφορία.
2. Συνεκτικά πετρώματα με δευτερογενή
περατότητα – κυρίως ανθρακικά.
2α. Εκτεταμένοι και με υψηλή απόδοση
υδροφόροι.
2.α.1. Ασβεστόλιθοι των ζωνών Υποπελαγονικής,
Γαβρόβου-Τριπόλεως και Ωλονού-Πίνδου
Πρόκειται για ολοκαρστικούς σχηματισμούς στην
περίπτωση της Υποπελαγονικής και της ζώνης
Γαβρόβου-Τριπόλεως και για μερικώς καρστικούς
σχηματισμούς στην ζώνη Ωλονού-Πίνδου. Εντός των
σχηματισμών αυτών αναπτύσσεται μεγάλης
δυναμικότητας υδροφορία με δευτερογενή περατότητα
που κυμαίνεται από 0,34-775,6 m/day και πάχος που
μπορεί να ξεπεράσει τα 400 μέτρα. Οι σχηματισμοί των
ζωνών Γαβρόβου-Τριπόλεως και Ωλονού-Πίνδου
καταλαμβάνουν μικρό τμήμα στο νοτιοδυτικό άκρο της
περιοχής έρευνας, σε ορεινή και αραιοκατοικημένη
περιοχή, ως εκ τούτου η πρακτική σημασία τους
περιορίζεται στην πλευρική τροφοδοσία που παρέχουν
στους παρακείμενους σχηματισμούς των
κροκαλοπαγών. Οι σχηματισμοί της Υποπελαγονικής
καταλαμβάνουν επίσης μικρό τμήμα στο
νοτιοανατολικό άκρο της περιοχής έρευνας και
παρουσιάζουν εκτενή φαινόμενα υφαλμύρινσης λόγω
της ανοιχτής επικοινωνίας του σχηματισμού με τον
Σαρωνικό κόλπο στα ανατολικά.
3. Συνεκτικά και πορώδη πετρώματα με
περιορισμένη ή μη, συγκέντρωση υπόγειων υδάτων –
γενικά άνευ πρακτικής σημασίας.
3α. Τοπικής σημασίας υπόγεια νερά κυρίως σε
ζώνες διάρρηξης και αποσάθρωσης συνεκτικών
πετρωμάτων. Βαθύτεροι υδροφόροι με μέτρια ή
υψηλή απόδοση δεν αποκλείονται
3.α.1. Φλύσχης
Ο Φλύσχης των ζωνών Γαβρόβου-Τριπόλεως και
Ωλονού-Πίνδου μπορεί να θεωρηθεί πρακτικά στεγανός
σχηματισμός, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις εντός
της ψαμμιτικής φάσης ή εντός κερματισμένων ζωνών
μπορεί να φιλοξενεί υδροφορία ελάσσονος σημασίας.
3.β. Υδροφόροι χωρίς πρακτική σημασία ή μη
υδροφόροι σχηματισμοί
3.β.1 Μάργες
Η σειρά των μαργών είναι πρακτικά υδατοστεγανή
με εξαίρεση τοπικού χαρακτήρα περιορισμένη
υδροφορία που εμφανίζεται εντός των κοκκωδών
ενστρώσεων, δηλαδή των ψαμμιτών, των ψηφιτοπαγών
και κροκαλοπαγών που αναπτύσσονται σε διάφορα
βάθη με πάχη που δεν ξεπερνούν τα 5-10 μέτρα. Σε
74 
τμήματα του μέσου ρου του Ασωπού οι στρώσεις των
κροκαλοπαγών, άμμων και ψαμμιτών έχουν ικανό
πάχος επιτρέποντας έτσι την ανάπτυξη τοπικής
υδροφορίας, η οποία αξιοποιείται από μικρό αριθμό
γεωτρήσεων. Στην πεδινή ζώνη αποτελεί το αδιαπέρατο
υπόβαθρο του ελεύθερου ή μερικώς υπό πίεση
προσχωματικού υδροφόρου Το βάθος που απαντάται
στην πεδινή ζώνη κυμαίνεται από 20 m έως 60 m. Κάτω
από την σειρά των μαργών ή και εντός αυτής, σε
σημαντικού πάχους αδρομερείς διαστρώσεις,
αναπτύσσεται κάποια υπό πίεση υδροφορία, η οποία
έχει διαπιστωθεί σε γεωτρήσεις μεγάλου βάθους της
πεδινής ζώνης (Θέση Tουρκογέφυρα παρόχθια του
ποταμού Ασωπού)
3.β.2 Σχιστοκερατολιθική διάπλαση
Πρόκειται για υδατοστεγανούς σχηματισμούς εντός
των οποίων αναπτύσσονται φτωχές υδροφορίες στις
περιοχές ανάπτυξης των ψαμμιτών, κερατολίθων,
θρυμματισμένων οφιολίθων και στις ζώνες
εξαλλοίωσης.
Η γεωγραφική κατανομή των γεωλογικών
σχηματισμών σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση που
προηγήθηκε παρουσιάζεται στον χάρτη της εικόνας 5.2.
5.2 Οριοθέτηση υδρογεωλογικών ενοτήτων  
Με βάση κυρίως την υδρολιθολογική κατάταξη των
σχηματισμών αλλά και την χωρική τους κατανομή όπως
αποτυπώνεται στον υδρολιθολογικό χάρτη της εικόνας
5.2 και επιπρόσθετα με βάση πληροφορίες από τις
τομές των γεωτρήσεων που απογράφτηκαν, αλλά και
από την κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού
όπως αποτυπώνεται στην επόμενη παράγραφο,
μπορούμε να καταλήξουμε στην οριοθέτηση των
υδρογεωλογικών ενοτήτων για την περιοχή έρευνας.
Μια σημαντική, προς την κατεύθυνση της
οριοθέτησης υδρογεωλογικών ενοτήτων παράμετρος,
είναι η παροχή εκμετάλλευσης των υδροσημείων, που
προέκυψε από την απογραφή των σημείων ύδατος. Από
την κατανομή της παροχής εκμετάλλευσης ή της
αποδοτικότητας των υδροσημείων (Εικόνες 5.4 και 5.5),
παρατηρείται μια διαφοροποίηση των υδροφόρων
συστημάτων των κροκαλοπαγών και του παρακτίου
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας, οι οποίοι
παρουσιάζουν γενικά υψηλότερη αποδοτικότητα από τα
υπόλοιπα υδροφόρα συστήματα. Η παράμετρος της
παροχής εκμετάλλευσης χρησιμοποιείται αντί της
παραμέτρου της ειδικής απόδοσης των υδροσημείων
(παροχή/πτώση στάθμης), η οποία είναι πιο
αντιπροσωπευτική της απόδοσης ενός υδροφόρου,
δεδομένου ότι ήταν εύκολο να προσδιοριστεί σχεδόν
για το σύνολο των υδροσημείων που απογράφτηκαν, σε
αντίθεση με την ειδική απόδοση η οποία είχε
προσδιοριστεί σε ένα πολύ μικρό αριθμό υδροσημείων.
 75 
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση

Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα στοιχεία στην
περιοχή έρευνας οριοθετούνται πέντε κοκκώδη και δύο
καρστικά υδροφόρα συστήματα στα νότια όρια της
περιοχής. Στον πίνακα 5.1 αναφέρονται όλα τα
υδροφόρα συστήματα της περιοχής με βάση την
παραπάνω ταξινόμηση αλλά και με το κατά πόσο
αναπτύσσονται εξ ολοκλήρου ή τμηματικά στην
περιοχή.
Όπως διαπιστώνεται από την γεωγραφική κατανομή
των συστημάτων αυτών στον χάρτη της εικόνας 5.6,
υπάρχουν μεγάλα τμήματα της περιοχής έρευνας,
κυρίως εκεί όπου αναπτύσσονται επιφανειακά οι μάργες
του Πλειο-Πλειστοκαίνου, που δεν εντάσσονται σε
κάποιο υδροφόρο σύστημα. Στις περιοχές αυτές όπως
έχει προαναφερθεί και όπως επιβεβαιώνεται από την
ύπαρξη υδροσημείων, αναπτύσσεται υδροφορία
ελάσσονος σημασίας και απόδοσης, εντός αδρομερών
στρωμάτων, η οποία εκτός της χαμηλής απόδοσης δεν
παρουσιάζει και χωρική συνέχεια. Για τους λόγους
αυτούς η υδροφορία αυτή δεν μπορεί να θεωρηθεί ως
υδροφόρο σύστημα.
Και τα δύο καρστικά υδροφόρα συστήματα
αναπτύσσονται τμηματικά στην περιοχή, με το
μεγαλύτερο τμήμα τους να βρίσκεται εκτός ορίων
περιοχής. Για το λόγο αυτό δεν ερευνήθηκαν διεξοδικά
στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής. Κυρίως
εξετάστηκε ο τρόπος με τον οποίο αλληλεπιδρούν με τα
υπόλοιπα υδροφόρα συστήματα, αλλά και ο τρόπος που
επηρεάζουν τα υδρολογικά ισοζύγια των λεκανών
απορροής της περιοχής.
Από τα πέντε κοκκώδη υδροφόρα συστήματα, τα
τρία (Βόχας, Αγίου Βασιλείου και Νεμέας)
αναπτύσσονται εξ ολοκλήρου στην περιοχή έρευνας και
περιλαμβάνουν κυρίως αβαθείς προσχωματικούς
υδροφόρους, οι οποίοι αναπτύσσουν ενιαία ή και
επάλληλη υδροφορία με βαθύτερους υδροφόρους
ορίζοντες των Πλειο-Πλειστοκαινικών ιζημάτων.
Τα υπόλοιπα δύο κοκκώδη συστήματα (Αηδονίων-
Πετρίου και Κρυονερίου-Βάλτου) αναπτύσσονται εντός
των κροκαλοπαγών του Πλειστοκαίνου (Καλάβρια
κροκαλοπαγή) και παρά το γεγονός ότι
περιλαμβάνονται τμηματικά στην περιοχή έρευνας
ερευνήθηκαν διεξοδικά, διότι παίζουν καθοριστικό
ρόλο στην υδροοικονομία της περιοχής, εντός της
οποίας εκφορτίζονται μέσω υψηλής δυναμικότητας
πηγών επαφής με τις υποκείμενες μάργες του
Πλειοκαίνου.
Στις επόμενες παραγράφους γίνεται μια εκτενής
αναφορά στα υδρογεωλογικά και υδραυλικά
χαρακτηριστικά κάθε υδροφόρου συστήματος καθώς
και στο καθεστώς πιέσεων που επικρατεί σε κάθε
σύστημα.

Πίνακας 5.1 Υδροφόρα συστήματα της περιοχής έρευνας

Κατανομή στην περιοχή Έκταση εντός περιοχής

Ονομασία υδροφόρου συστήματος Είδος υδροφόρου
έρευνας έρευνας (Km2)

Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας Καρστικός Τμηματικά 60,833

Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Καρστικός Τμηματικά 81,721
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Κοκκώδης Εξ ολοκλήρου 23,68
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων-Πετρίου Κοκκώδης Τμηματικά 29,515
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Κοκκώδης Εξ ολοκλήρου 154,122
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-Βάλτου Κοκκώδης Τμηματικά 21,715
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Κοκκώδης Εξ ολοκλήρου 57,871
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
76 

Εικόνα 5.4 Χάρτης κλιμακούμενων συμβόλων της κατανομής της παροχής εκμετάλλευσης των γεωτρήσεων που απογράφηκαν.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση 77 

Εικόνα 5.5 Χάρτης της κατανομής της παροχής εκμετάλλευσης των γεωτρήσεων που απογράφηκαν.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση 78 

Εικόνα 5.6 Χάρτης γεωγραφικής κατανομής των υδροφόρων συστημάτων της περιοχής έρευνας.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
5.2.1. Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας        κατεύθυνση ροής του υπόγειου νερού, υποδηλώνουν ότι
Αναπτύσσεται στο νοτιοδυτικό άκρο της περιοχής
έρευνας εντός των ανθρακικών σχηματισμών της ζώνης
Γαβρόβου-Τριπόλεως και Ωλονού-Πίνδου. Κατά
τόπους μεταξύ των σχηματισμών των δύο ζωνών,
αναπτύσσεται ενιαία υδροφορία, ενώ σε άλλες
περιπτώσεις η συνέχεια διακόπτεται, από την
παρεμβολή του φλύσχη μίας εκ των δύο ζωνών.
Δεδομένου του έντονου αναγλύφου της περιοχής και
της απουσίας υδροσημείων, τουλάχιστον στα όρια της
περιοχής έρευνας, δεν κατέστη εφικτή ούτε κρίθηκε
σκόπιμη η περαιτέρω διερεύνηση των υδρογεωλογικών
χαρακτηριστικών του εν λόγω συστήματος.
Η στρωματογραφική θέση των ανθρακικών
σχηματισμών σε σχέση με τους σχηματισμούς των
κροκαλοπαγών του Πλειο-Πλειστοκαίνου, καθώς και η
στάθμη του υπόγειου νερού, όπως μετρήθηκε στο
μοναδικό υδροσημείο που απογράφηκε εντός του
συστήματος αυτού (ΚΓ40), σε σχέση με την στάθμη
στα όμορα κοκκώδη υδροφόρα συστήματα,
υποδηλώνουν ότι υπάρχει υδραυλική επικοινωνία
μεταξύ των συστημάτων αυτών, η οποία όμως δεν
μπορεί να πιστοποιηθεί και να ποσοτικοποιηθεί.
Η απουσία έντονων ανθρωπογενών δραστηριοτήτων
εντός των ορίων του εν λόγω συστήματος δημιουργεί
συνθήκες χαμηλών περιβαλλοντικών πιέσεων που
αντικατοπτρίζονται και στην χημική σύσταση του
υπόγειου νερού στο προαναφερθέν υδροσημείο.
5.2.2. Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού  βιοτεχνικών-βιομηχανικών μονάδων στην περιοχή και
Αναπτύσσεται στο νοτιοανατολικό άκρο της
περιοχής έρευνας εντός των ανθρακικών σχηματισμών
της Υποπελαγονικής ζώνης καθώς και στα τεκτονικά
κέρατα των Ονίων, της Ακροκορίνθου και της περιοχής
Κουταλά-Μαψού. Πρόκειται για τυπική καρστική
υδροφορία με υπόγειους αγωγούς που εκφορτίζεται
προς τον Σαρωνικό κόλπο με μεγάλες παράκτιες ή
υποθαλάσσιες υφάλμυρες πηγές, όπως οι πηγές
Αλμυρής και Ωραίας Ελένης. Η ροή στο σύστημα αυτό
καθορίζεται κυρίως από την ύπαρξη των μεγάλων
ρηξιγενών επιφανειών με διεύθυνση Ανατολή-Δύση
ενώ βρίσκεται σε ανοιχτή υδραυλική επικοινωνία με
τον Σαρωνικό κόλπο. Λόγω των χαρακτηριστικών
αυτών παρουσιάζει φυσική υφαλμύρινση, η οποία
εκτείνεται σε ακτίνα πολλών χιλιομέτρων από την
ακτογραμμή και η οποία κατά τόπους ενισχύεται από
την ύπαρξη μικρού αριθμού γεωτρήσεων, οι οποίες
υδρομαστεύουν το εν λόγω σύστημα κυρίως για την
κάλυψη των υδρευτικών αναγκών των οικισμών της
περιοχής.
Η διαφοροποίηση στην χημική σύσταση του
υπόγειου νερού σε σχέση με τα υπερκείμενα ή
παράπλευρα αναπτυσσόμενα κοκκώδη υδροφόρα
συστήματα, αλλά και η διαφορά στην γενική
79 
δεν υπάρχει υδραυλική επικοινωνία των συστημάτων
αυτών.
5.2.3. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου 
Αναπτύσσεται μεταξύ των οικισμών Χιλιομοδίου,
Αγίου Βασιλείου, Σπαθοβουνίου και Αρχαίων Κλεωνών
εντός των σχηματισμών του Ολοκαίνου αλλά και των
υποκείμενων αδρομερών φάσεων των Πλειο-
Πλειστοκαινικών ιζημάτων. Η υδροφορία αναπτύσσεται
σε επάλληλα επίπεδα και με ποικίλη δυναμικότητα. Ο
ελεύθερος αβαθής υδροφόρος περιορίζεται στο κέντρο
της περιοχής και πέριξ της κοίτης του ποταμού Ράχιανη
με πάχος που δεν ξεπερνά τα 10-15 μέτρα, ενώ στις
παρυφές των Ολοκαινικών αποθέσεων είναι μικρού
πάχους με αποτέλεσμα να παρουσιάζει μικρή
δυναμικότητα και να στειρεύει εποχικά. Ο βαθύτερος
υδροφόρος ορίζοντας αναπτύσσεται σε κυμαινόμενα
βάθη από 80-120 μέτρα με μέση έως υψηλή
δυναμικότητα.
Η τροφοδοσία του συστήματος πραγματοποιείτε
τόσο από απευθείας κατείσδυση, μέσω των
Ολοκαινικών αδρομερών σχηματισμών, όσο και
επαγωγικά από την κοίτη του ποταμού Ράχιανη, όπως
προκύπτει και από την διαμόρφωση της πιεζομετρικής
επιφάνειας στην περιοχή. (εικόνες 5.12, 5.13, 5.16 και
5.17).
Λόγω, αφενός της έντονης καλλιεργητικής
δραστηριότητας αλλά και της ύπαρξης αρκετών
αφετέρου της ύπαρξης μεγάλου αριθμού
υδρομαστευτικών έργων για την κάλυψη κυρίως των
αρδευτικών αναγκών των καλλιεργειών, το υδροφόρο
σύστημα βρίσκεται κάτω από καθεστώς σημαντικών
περιβαλλοντικών πιέσεων, οι οποίες και θα αναλυθούν
περαιτέρω σε επόμενο κεφάλαιο.
5.2.4.  Κοκκώδες  υδροφόρο  σύστημα  Αηδονίων‐
Πετρίου 
Μεγάλο τμήμα του υδροφόρου αυτού συστήματος
αναπτύσσεται δυτικά των οικισμών Γαλατά, Αηδονίων
και Πετρίου και μέχρι το δυτικό περιθώριο της περιοχής
έρευνας. Πρόκειται για σύστημα που αναπτύσσεται
εντός του σχηματισμού των κροκαλοπαγών αλουβιακών
ριπιδίων Καλάβριας ηλικίας. Στο σχηματισμό αυτό, ο
οποίος είναι μεγάλου πάχους (>100 m), επικρατούν οι
αδρομερείς φάσεις δημιουργώντας ένα υδροφόρο μέσο
υψηλής μεταβιβαστικότητας και αποθηκευτικής
ικανότητας. Η τροφοδοσία του συστήματος αυτού
επιτυγχάνεται από απευθείας κατείσδυση του νερού της
βροχής. Η ποσότητα της κατείσδυσης, όπως θα δούμε
στο κεφάλαιο της υδρολογικής επισκόπησης, είναι
αυξημένη, λόγω υψηλών βροχοπτώσεων και χαμηλής
εξατμισοδιαπνοής αλλά και λόγω υψηλού συντελεστή
κατείσδυσης στις αδρομερείς φάσεις του σχηματισμού.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
Η γενικότερη κατεύθυνση ροής του υπόγειου νερού
είναι ανατολή-δύση και η εκφόρτιση του συστήματος
επιτυγχάνεται μέσω μεγάλων πηγών επαφής στο
ανατολικό όριο του συστήματος, όπου τα Καλάβρια
κροκαλοπαγή είναι σε επαφή με τον πρακτικά
αδιαπέρατο σχηματισμό των μαργών του Πλειο-
Πλειστοκαίνου. Οι πηγές αυτές εντοπίζονται και στους
τρεις προαναφερθέντες οικισμούς και οι παροχές τους
κυμαίνονται από 50 έως και 150 κυβικά μέτρα ανά ώρα
καταδεικνύοντας την υψηλή δυναμικότητα του
σχηματισμού. Το σύστημα εκτός των πηγών αυτών,
υδρομαστεύεται και από μικρό αριθμό γεωτρήσεων. Ο
περιορισμένος αριθμός γεωτρήσεων οφείλεται στην
συστηματική υδρομάστευση των πηγών αλλά και στο
έντονο ανάγλυφο που δημιουργείται στα όρια του
συστήματος αυτού.
5.2.5. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας  αναγκών.
Το υδροφόρο σύστημα της Βόχας αποτελεί τόσο
από υδρολογικής-υδρογωλογικής, όσο και από
οικονομικοκοινωνικής πλευράς, το σημαντικότερο
υδροφόρο σύστημα της περιοχής έρευνας.
Καταλαμβάνει το βόρειο παράκτιο τμήμα της περιοχής
έρευνας και οριοθετείτε στα νότια από τους οικισμούς
Εξαμιλίων, Ξυλοκέριζας, Αρχαίας Κορίνθου,
Ελληνοχωρίου, Σικυώνος και Λαλιώτη. Αναπτύσσεται
εντός των αλουβιακών σχηματισμών του Ολοκαίνου και
των υποκείμενων θαλάσσιων αναβαθμίδων του
Τυρρηνίου. Το συνολικό πάχος των σχηματισμών
αυτών δεν ξεπερνάει τα 50 μέτρα και η υδροφορία που
αναπτύσσεται σε ένα κορεσμένο πάχος 20-30 μέτρων,
είναι κατά κανόνα ελεύθερη, η οποία μεταπίπτει κατά
τόπους σε υπό πίεση κυρίως στην παράκτια ζώνη. Η
ρηξιγενής ζώνη που εκτείνεται κατά μήκος της εθνικής
οδού Κορίνθου-Πατρών καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την
γεωμετρία και την υδρογεωλογική συμπεριφορά της
υδρογεωλογικής ενότητας, δεδομένου ότι βορείως της
εθνικής οδού υποβιβάζει το επίπεδο των σχηματισμών
κατά αρκετές δεκάδες μέτρα δημιουργώντας πρόσφορες
συνθήκες για δημιουργία υδροφόρου μέσου μεγάλου
πάχους και ικανοποιητικής απόδοσης. Νοτίως της
εθνικής οδού η υδροφορία αναπτύσσεται αποκλειστικά
εντός των θαλάσσιων αναβαθμίδων με μικρότερο
κορεσμένο πάχος και μειωμένα υδραυλικά
χαρακτηριστικά και απόδοση. Παρά το γεγονός ότι το
επίπεδο του υδροφόρου σχηματισμού μεταβάλλεται
εκατέρωθεν της ρηξιγενούς ζώνης, τα δύο τμήματα του
υδροφόρου συστήματος βρίσκονται σε υδραυλική
επικοινωνία. Εκτός του εν λόγω ελεύθερου υδροφόρου,
σε μεγαλύτερο βάθος που κυμαίνεται από 120 έως και
180 μέτρα, αναπτύσσεται υπό πίεση υδροφόρος εντός
αδρομερών στρωμάτων του υποκείμενου σχηματισμού
των μαργών, ο οποίος κατά τόπους παρουσιάζει
ικανοποιητικές αποδόσεις. Όπως προκύπτει από τις
τομές των γεωτρήσεων, που εντός του υδροφόρου
  80 
παρουσιάζουν μεγάλη πυκνότητα, το απόλυτο
υψόμετρο της οροφής του πρακτικά αδιαπέρατου
σχηματισμού των μαργών κυμαίνεται από -20 έως +10
μέτρα, δημιουργώντας σε κάποια τμήματα της
παράκτιας ζώνης φυσικά φράγματα έναντι της
διείσδυσης του θαλασσινού νερού προς τον υδροφόρο
και περιορίζοντας τα φαινόμενα υφαλμύρινσης, τα
οποία παρατηρούνται παρ΄ όλα αυτά σε αρκετά μεγάλη
έκταση στην παράκτια ζώνη.
Η τροφοδοσία του συστήματος γίνεται τόσο με
απευθείας κατείσδυση του νερού της βροχής όσο και
επαγωγικά από τους ποταμούς που το διαρρέουν. Η
εκφόρτιση του συστήματος γίνεται προς τον
Κορινθιακό κόλπο αλλά και μέσω των πολυάριθμων
γεωτρήσεων που υπάρχουν στην περιοχή για την
κάλυψη αρδευτικών, υδρευτικών και βιομηχανικών
Η γενική κατεύθυνση ροής του υπόγειου νερού είναι
από νότο προς βορά κάθετα προς την ακτογραμμή, ενώ
παρουσιάζονται τοπικές διαφοροποιήσεις στην γενική
κατεύθυνση, όπου η ροή του υπόγειου νερού συγκλίνει
προς τις κοίτες των ποταμών. Τέλος στην περιοχή
μεταξύ Ισθμίων και Εξαμιλίων διαμορφώνεται ένας
υπόγειος υδροκρίτης με την ροή του υπόγειου νερού να
κατευθύνεται βόρια του υδροκρίτη προς τον
Κορινθιακό και νότια του υδροκρίτη προς τον
Σαρωνικό κόλπο.
Οι πιέσεις που ασκούνται στο σύστημα αυτό είναι
τόσο ποσοτικές, από την ύπαρξη πολυάριθμων
γεωτρήσεων που οδηγούν σε υπεράντληση για την
κάλυψη των καταναλωτικών αναγκών της περιοχής
δημιουργώντας ένα ελαφρά αρνητικό ισοζύγιο στον
υδροφόρο και εκτεταμένη υφαλμύρινση στην παράκτια
ζώνη, όσο και ποιοτικές λόγω της εκτεταμένης
αστικοποίησης της περιοχής και των έντονων
καλλιεργητικών δραστηριοτήτων. Οι πιέσεις αυτές
καθώς και οι επιπτώσεις που δημιουργούν στο
υδροφόρο σύστημα εξετάζονται διεξοδικά σε επόμενα
κεφάλαια.
5.2.6.  Κοκκώδες  υδροφόρο  σύστημα  Κρυονερίου‐
Βάλτου 
Το σύστημα αυτό αναπτύσσεται τμηματικά εντός
της περιοχής μελέτης και δυτικά των οικισμών
Γονούσα, Κρυονέρι, Σούλι και Μέγας Βάλτος.
Παρουσιάζει σημαντικές ομοιότητες με το σύστημα
Αηδονίων-Πετρίου, δεδομένου ότι αναπτύσσεται και
αυτό εντός του σχηματισμού των κροκαλοπαγών
αλουβιακών ριπιδίων Η τροφοδοσία του συστήματος
αυτού επιτυγχάνεται από απευθείας κατείσδυση του
νερού της βροχής. Η γενικότερη διεύθυνση ροής του
υπόγειου νερού είναι ανατολή-δύση και η εκφόρτιση
του συστήματος επιτυγχάνεται μέσω μεγάλων πηγών
επαφής στο ανατολικό και νότιο όριο του συστήματος,
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
όπου τα Καλάβρια κροκαλοπαγή είναι σε επαφή με τον
πρακτικά αδιαπέρατο σχηματισμό των μαργών του
Πλειο-Πλειστοκαίνου. Οι πηγές αυτές εντοπίζονται σε
όλους τους προαναφερθέντες οικισμούς και οι παροχές
τους κυμαίνονται από 20 έως και 100 κυβικά μέτρα ανά
ώρα καταδεικνύοντας την υψηλή δυναμικότητα του
σχηματισμού. Το σύστημα, εκτός των πηγών αυτών,
υδρομαστεύεται από μικρό αριθμό γεωτρήσεων λόγω
κυρίως του έντονου αναγλύφου που δημιουργείται στα
όρια του συστήματος αυτού αλλά και της απουσίας
οικιστικής δραστηριότητας εντός των ορίων του.
5.2.7. Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας  κατ’ επέκταση η κίνησή του, από τις περιοχές
Το σύστημα αυτό το οποίο είναι το τρίτο που
περιλαμβάνεται εξ ολοκλήρου στην περιοχή έρευνας
εκτείνεται μεταξύ των οικισμών Νεμέας, Λεοντίου,
Γαλατά, Αηδονίων, Πετρίου και Κουτσίου.
Αναπτύσσεται εντός των Ολοκαινικών αλουβιακών
αποθέσεων της πεδινής περιοχής της Νεμέας και των
υποκείμενων σε αυτές σχηματισμών του Πλειο-
Πλειστοκαίνου που κατά περίπτωση αποτελούνται από
Καλάβρια κροκαλοπαγή ή μάργες. Η υδροφορία
αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα, με έναν αβαθή ελεύθερο
υδροφόρο πάχους 10-20 μέτρων, ο οποίος
αναπτύσσεται εντός των Ολοκαινικών αποθέσεων και
ένα βαθύτερο που αναπτύσσεται στο νότιο και
ανατολικό όριο εντός των κροκαλοπαγών με χαρακτήρα
ελεύθερου υδροφόρου και στο βόρειο και δυτικό όριο
του συστήματος εντός αδρομερών τμημάτων των
σχηματισμών των δελταϊκών κροκαλοπαγών και των
μαργών με χαρακτήρα υπό πίεση υδροφόρου. Η
απόδοση του αβαθούς υδροφόρου είναι χαμηλή έως
μέση και παρουσιάζει εποχικές διακυμάνσεις, ενώ η
απόδοση του βαθύτερου υδροφόρου είναι μέση έως
υψηλή στο νότιο και δυτικό όριο του συστήματος και
χαμηλή έως μέση στο βόρειο και δυτικό. Η τροφοδοσία
του συστήματος επιτυγχάνεται με απευθείας
κατείσδυση του νερού της βροχής και επαγωγικά από
την κοίτη του ποταμού Ασωπού που στην περιοχή
διατηρεί ροή καθ΄ όλη την διάρκεια του έτους. Τέλος
όσον αφορά το βαθύτερο υδροφόρο πιθανολογείτε και
μια πλευρική μετάγγιση από τον παρακείμενο καρστικό
υδροφόρο.
Οι πιέσεις που ασκούνται στο σύστημα είναι ποσο-
τικές λόγω του αρκετά αυξημένου αριθμού γεωτρήσεων
αλλά και ποιοτικές λόγω της αστικοποίησης και των
έντονων καλλιεργητικών δραστηριοτήτων προκαλώντας
ποιοτική υποβάθμιση κυρίως στον αβαθή υδροφόρο. Οι
πιέσεις αυτές καθώς και η επακόλουθη ποιοτική υπο-
βάθμιση εξετάζονται διεξοδικά σε επόμενα κεφάλαια.
5.3 Ανάλυση της κίνησης του υπόγειου νερού με  αλλά με την αξιοποίηση των εργαλείων της
βάση  τις  μετρήσεις  στάθμης  –  κατασκευή  γεωστατιστικής ανάλυσης. Δεδομένου ότι η περιοχή
πιεζομετρικού‐υδρογεωλογικού χάρτη. 
  81 
Για την ανάλυση της κίνησης του υπόγειου νερού
στην περιοχή έρευνας χρησιμοποιήθηκαν οι μετρήσεις
του βάθους της στάθμης του υπόγειου νερού σε 165
σημεία μέτρησης. Χρησιμοποιώντας τις μετρήσεις του
βάθους της στάθμης σε συνδυασμό με το απόλυτο
υψόμετρο κάθε σημείου μέτρησης, το οποίο προήλθε
από τους χάρτες 1:5.000 της ΓΥΣ, αφού προηγήθηκε
προσδιορισμός των συντεταγμένων με συσκευή
δορυφορικού προσδιορισμού (GPS), προέκυψε το
απόλυτο υψόμετρο στάθμης κάθε σημείου μέτρησης.
Η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού και
τροφοδοσίας προς τις περιοχές εκφόρτισης, επηρεάζεται
από την τοπογραφία και από τα επιφανειακά στρώματα
νερού (ποτάμια, λίμνες, θάλασσα), τα οποία συνήθως
αποτελούν υδραυλικά όρια. Εάν η υδροφορία
αναπτύσσεται σε ένα ενιαίο και κατά παραδοχή
ομοιογενές υδροφόρο μέσο, τότε η κατανομή της
πιεζομετρικής επιφάνειας είναι συνεχής. Σε ευρείας
έκτασης περιοχές όπου το υδροφόρο μέσο
διαφοροποιείται και παρατηρείται εναλλαγή μεταξύ
υδροπερατών και πρακτικά αδιαπέρατων σχηματισμών,
εκτός των θετικών υδραυλικών ορίων που αποτελούν τα
επιφανειακά σώματα νερού, απαντώνται και αρνητικά
υδραυλικά όρια ή φραγμοί, οι οποίοι διακόπτουν την
ομαλή συνέχεια της πιεζομετρικής επιφάνειας.
Επιπλέον σε πολλές περιπτώσεις, όπως και στην
περιοχή έρευνας, σε μεγάλα τμήματα που
αναπτύσσονται πρακτικά αδιαπέρατοι σχηματισμοί δεν
αναπτύσσεται υδροφορία φρεάτιου χαρακτήρα ή ακόμα
και εάν αναπτύσσεται μια υποτυπώδεις υδροφορία είναι
αδύνατο να μετρηθεί λόγω της απουσίας υδροσημείων.
Στην περιοχή έρευνας εντός του σχηματισμού των
Πλειοκαινικών μαργών, αναπτύσσεται υπό πίεση
υδροφορία χαμηλής δυναμικότητας, η στάθμη της
οποίας έχει μετρηθεί σε αρκετά σημεία. Η στάθμη αυτή
διαφοροποιείται σε ορισμένες περιπτώσεις σημαντικά
από την στάθμη των όμορων ελεύθερων υδροφοριών με
αποτέλεσμα να καθιστά δυσκολότερη την δημιουργία
ενός ενιαίου πιεζομετρικού χάρτη για την περιοχή
έρευνας.
Ο πλέον ενδεδειγμένος τρόπος για την απόδοση της
πιεζομετρικής επιφάνειας σε αυτές τις περιπτώσεις,
είναι η χρήση μαθηματικών ομοιωμάτων, τα οποία
επιτρέπουν την ενσωμάτωση στοιχείων υδραυλικών
ορίων για τον υπολογισμό της πιεζομετρικής
επιφάνειας.
Στην παρούσα διατριβή εξετάζονται τρόποι για την
κατασκευή κατά το δυνατό αξιόπιστων πιεζομετρικών
χαρτών χωρίς την χρήση μαθηματικών ομοιωμάτων
έρευνας περιλαμβάνει παραπάνω από ένα υδροφόρα
συστήματα, τα οποία μπορεί να μην έχουν μεταξύ τους
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
υδραυλική επικοινωνία, ενδέχεται η ενιαία αποτύπωση
της πιεζομετρικής επιφάνειας να οδηγήσει στην
παραγωγή μη ρεαλιστικών τιμών κυρίως στα όρια των
υδροφόρων συστημάτων. Το φαινόμενο αυτό όμως δεν
επηρεάζει την κατανομή της πιεζομετρικής επιφάνειας
εντός των ορίων των υδροφόρων συστημάτων, όπου
συνήθως έχουμε και υψηλή πυκνότητα υδροσημείων,
ενώ μπορεί να αποτελέσει ένδειξη για την υδραυλική ή
μη επικοινωνία μεταξύ υδροφόρων συστημάτων.
Για την αξιοποίηση των γεωστατιστικών μεθόδων
απόδοσης συνεχών επιφανειών υπάρχουν κάποιες
παραδοχές τόσο για το είδος όσο και για την πυκνότητα
των δεδομένων που χρησιμοποιούνται.
Αναφορικά με το είδος των δεδομένων αναφέρουμε
ότι αυτά θα πρέπει να έχουν τα χαρακτηριστικά
κανονικής κατανομής. Στην περίπτωση που αυτό δεν
ισχύει, απαιτείται μετασχηματισμός των δεδομένων
ώστε να αποκτούν κατά το δυνατό τα χαρακτηριστικά
κανονικής κατανομής.
Επίσης η κατανομή των δεδομένων στο χώρο,
τουλάχιστον για τις γεωστατιστικές μεθόδους, θα πρέπει
να έχει χαρακτηριστικά στάσιμης (stationary) ή
ομοιογενούς διαδικασίας. Ως τέτοια ορίζεται η χωρική
διαδικασία, της οποίας οι στατιστικοί δείκτες είναι
ανεξάρτητοι από την απόλυτη θέση στην περιοχή
μελέτης. Δηλαδή, η μέση τιμή και η διασπορά είναι
σταθερές στην περιοχή μελέτης και δεν εξαρτώνται από
τη θέση. Στασιμότητα σημαίνει επίσης ότι η
συνδιασπορά μεταξύ των τιμών σε δυο σημεία
εξαρτάται μόνο από τη σχετική θέση των σημείων
αυτών, καθώς και την απόσταση και την κατεύθυνση
μεταξύ τους και όχι από την απόλυτη θέση τους στην
περιοχή μελέτης. Επιπλέον, σε ορισμένες περιπτώσεις
μια στάσιμη χωρική διαδικασία θα πρέπει να είναι και
ισοτροπική. Αυτό ισχύει όταν η συνδιασπορά εξαρτάται
μόνο από την απόσταση μεταξύ των σημείων και όχι
από την κατεύθυνση κατά την οποία διαχωρίζονται. Εάν
η μέση τιμή, η διασπορά ή η συνδιασπορά
διαφοροποιούνται στην περιοχή μελέτης, τότε η
διαδικασία θεωρείται μη-στάσιμη ή ετερογενής και
θεωρητικά, κάποιες από τις μεθόδους χωρικής
παρεμβολής δεν μπορούν να εφαρμοστούν
(Κουτσόπουλος 2008).
Για να μειωθεί η πιθανότητα, μια διαδικασία και η
κατανομή της να θεωρηθούν μη-στάσιμες, είναι καλό
να γίνεται ένας έλεγχος γενικών τάσεων στα δεδομένα
και οι τάσεις αυτές να αφαιρούνται. Πολλά πακέτα
λογισμικού, περιλαμβανομένου και του ArcGIS, δίνουν
αυτή την δυνατότητα η οποία όπως προαναφέρθηκε
κρίνεται σκόπιμη πριν την εφαρμογή γεωστατιστικών
μεθόδων χωρικής παρεμβολής.
Σχετικά με την πυκνότητα των σημείων μέτρησης,
δεν υπάρχει κάποιος σαφής κανόνας, αλλά γενικά όσο
μικρότερη είναι η πυκνότητα των σημείων τόσο πιο
  82 
επισφαλή είναι τα αποτελέσματα και γενικά απαιτείται
μεγαλύτερος αριθμός γειτονικών σημείων, για να
προσδιοριστεί με ακρίβεια η τιμή της κατανομής σε ένα
σημείο της εγγύς των σημείων αυτών περιοχής.
Στην περιοχή έρευνας και για την περίπτωση των
σημείων μέτρησης της στάθμης του υπόγειου νερού, η
πυκνότητα παρουσιάζεται στον χάρτη της εικόνας 5.7
Όπως παρατηρούμε στον χάρτη κατανομής
πυκνότητας, υπάρχουν τμήματα της περιοχής έρευνας,
όπου η πυκνότητα είναι ιδιαίτερα μικρή. Στις περιοχές
αυτές, όπου δεν έχουμε κανένα σημείο σε επιφάνεια
ενός τετραγωνικού χιλιομέτρου, τα αποτελέσματα των
μεθόδων χωρικής παρεμβολής δεν μπορεί να
θεωρηθούν αξιόπιστα και οι τιμές της κατανομής που
προκύπτουν δεν πρέπει να λαμβάνονται υπ’ όψη.
5.3.1  Γεωστατιστική  ανάλυση  για  την  κατανομή  της 
στάθμης του υπόγειου νερού 
Ο πιο πάγιος τρόπος δημιουργίας συνεχών χωρικών
κατανομών είναι η χωρική παρεμβολή, η οποία
επιτρέπει τη δημιουργία μιας συνεχούς επιφάνειας από
ένα σύνολο μετρήσεων που αντιστοιχούν σε ένα
συγκεκριμένο αριθμό σημείων. Ουσιαστικά, η χωρική
παρεμβολή αποτελεί μια διαδικασία εκτίμησης της
τιμής ενός χαρακτηριστικού, σε σημεία που δεν
ανήκουν στο δείγμα, με βάση τις μετρήσεις στα σημεία
του δείγματος. Επομένως, δυο βασικές υποθέσεις
στηρίζουν τη διαδικασία της χωρικής παρεμβολής.
Πρώτον, ότι η επιφάνεια που εκφράζει το υπό εξέταση
χαρακτηριστικό είναι συνεχής και, επομένως, η τιμή σε
κάθε θέση μπορεί να υπολογιστεί αν υπάρχουν
ικανοποιητικά στοιχεία για την επιφάνεια αυτή. Η
σαφής αυτή υπόθεση είναι εκείνη που επιτρέπει την
δημιουργία των μεθόδων παρεμβολής. Η δεύτερη
υπόθεση αναφέρεται στη χωρική εξάρτηση των τιμών
του υπό εξέταση χαρακτηριστικού, οι οποίες πρέπει να
είναι ανεξάρτητες της απόλυτης θέσης τους στο χώρο
(στάσιμη και ισοτροπική κατανομή) (Κουτσόπουλος,
2002).
Οι μέθοδοι χωρικής παρεμβολής, αυτές μπορούν να
καταταχθούν σε τρεις κατηγορίες:
 Μέθοδοι τοπικών εκτιμήσεων (local estimation),
 Μέθοδοι γενικευμένων προσεγγίσεων (global
approximation) και
 Γεωστατιστικές μέθοδοι χωρικής συσχέτισης
(kriging).
Οι δυο πρώτες μέθοδοι είναι σχετικά απλές και
απαιτούν τη γνώση στοιχειωδών στατιστικών
στοιχείων. Η τρίτη κατηγορία απαιτεί μια καλή
αντίληψη της έννοιας της χωρικής συσχέτισης και γι'
αυτό εξετάζεται ως διαφορετική κατηγορία.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
83 

Εικόνα 5.7 Χάρτης κατανομής της πυκνότητας των σημείων μέτρησης της στάθμης του υπόγειου νερού.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση 84 

5.3.1.1  Μέθοδοι Τοπικών Εκτιμήσεων  δεύτερη περίπτωση (σχήμα 5.8.β) αφορά μια μέθοδο με

Οι μέθοδοι αυτοί αναφέρονται στην εκτίμηση της βάση την οποία η περιοχή μελέτης διαιρείται σε
τιμής ενός χαρακτηριστικού σε μια συγκεκριμένη θέση, τέσσερα τεταρτημόρια με κέντρο το σημείο
με βάση στοιχεία τα οποία προέρχονται από σημεία που ενδιαφέροντος. Από κάθε τεταρτημόριο επιλέγεται ένας
βρίσκονται στην άμεση γειτονική περιοχή του. Ένα ίσος αριθμός σημείων (στην συγκεκριμένη περίπτωση
βασικό πλεονέκτημα αυτών των προσεγγίσεων είναι ότι δύο) και τα οποία είναι τα πλησιέστερα προς το σημείο
η εκτίμηση βασίζεται σε πληροφορίες που αφορούν ενδιαφέροντος.
περιοχές κοντά στο υπό εκτίμηση σημείο και επομένως
αντανακλούν διαφοροποιήσεις στην «γειτονία» του.
Από την άλλη μεριά, βέβαια, βασικό μειονέκτημα
αποτελεί η ανάγκη καθορισμού αυτής της περιοχής
εκτίμησης που θεωρείται ως «γειτονία». Γενικά, η
διαδικασία αυτή απαιτεί τα εξής βήματα:
 Πρώτον, τον ορισμό της τοπικής περιοχής
εκτίμησης ή την αποδεκτή «γειτονία» γύρω από το
υπό εκτίμηση σημείο.
 Δεύτερον, την εύρεση του αριθμού των σημείων
που οι τιμές τους θα πρέπει να ληφθούν υπόψη για
την εκτίμηση.
 Τρίτον, την επιλογή των σημείων αυτών από το
σύνολο των σημείων της περιοχής μελέτης, και,
 Τέταρτον, την επιλογή της μαθηματικής
συνάρτησης που αντιπροσωπεύει την
διαφοροποίηση της τιμής του χαρακτηριστικού,
δηλαδή την διαδικασία εκτίμησης.
Η απάντηση στα δυο πρώτα ερωτήματα γίνεται
Εικόνα 5.8 Διαδικασίες επιλογής σημείων στις μεθόδους
ταυτόχρονα, αφού ο αριθμός των σημείων καθορίζει και «Τοπικών Εκτιμήσεων»\ (Κουτσόπουλος 2008)
την περιοχή εκτίμησης. Όμως, η διαδικασία αυτή από
τη φύση της είναι αυθαίρετη και υποκειμενική και,
Με τον τρόπο αυτό, τα σημεία που επιλέγονται
επομένως, απαιτεί καλή γνώση τόσο της περιοχής
προέρχονται από κάθε κατεύθυνση στην περιοχή
μελέτης όσο και των υπαρχόντων στοιχείων. Γενικά, αν
μελέτης. Βέβαια, με την προσέγγιση αυτή υπάρχει
τα στοιχεία είναι άφθονα (υπάρχουν πολλά σημεία σε
περίπτωση απομακρυσμένα σημεία να επιλεγούν έναντι
ολόκληρη την περιοχή μελέτης) ή η κατανομή της τιμής
άλλων που βρίσκονται πλησιέστερα στο σημείο
είναι σχετικά ομοιογενής (π.χ. επίπεδη επιφάνεια), τότε
ενδιαφέροντος. Για να ξεπεραστεί το εμπόδιο αυτό, μια
δεν υπάρχει ανάγκη να επιλεγεί ένας μεγάλος αριθμός
τρίτη προσέγγιση είναι αυτή του διαχωρισμού της
σημείων για την εκτίμηση. Αντίθετα, αν η πυκνότητα
των υπαρχόντων σημείων που εκπροσωπούν και τα περιοχής σε οκτώ τομείς (και γενικότερα σε τόσους
τομείς όσα και τα προς επιλογή σημεία) και επιλογή του
στοιχεία είναι μικρή, τότε ο αριθμός των σημείων που
πλησιέστερου σημείου σε κάθε τομέα. Είναι αυτονόητο
πρέπει να επιλεγεί είναι σαφώς μεγαλύτερος.
ότι η προσέγγιση αυτή δίνει σαφώς καλύτερα
Όταν καθοριστεί ο αριθμός των σημείων, το
αποτελέσματα. Βέβαια, στην περίπτωση που το υπό
επόμενο βήμα είναι η επιλογή τους. Η επιλογή αυτή
εκτίμηση σημείο βρίσκεται στα άκρα της περιοχής
μπορεί να πάρει πολλές μορφές που όλες έχουν
μελέτης είναι συνήθως δύσκολο να επιλεγούν τα
πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα. Στην εικόνα 5.8
αναγκαία σημεία. Μια τελευταία προσέγγιση φαίνεται
παρουσιάζονται τέσσερις τέτοιες διαδικασίες για την
στο σχήμα 5.8.δ., όπου η επιλογή των σημείων γίνεται
επιλογή, στο συγκεκριμένο παράδειγμα, οκτώ σημείων
με τη δημιουργία μιας κυκλικής επιφάνειας της οποίας
από το σύνολο των σημείων της περιοχής μελέτης.
η ακτίνα επιλέγεται, ώστε να περιέχει τουλάχιστον τόσα
Στην πρώτη περίπτωση (σχήμα 5.8.α) η επιλογή γίνεται σημεία όσα είναι αναγκαία. Στη συγκεκριμένη
με βάση την απόσταση. Δηλαδή, επιλέγονται τα σημεία περίπτωση επελέγησαν εννέα σημεία, όσα βρίσκονται
που είναι πλησιέστερα στο υπό εκτίμηση σημείο. Η εντός της κυκλικής επιφάνειας (Κουτσόπουλος, 2002).
μέθοδος αυτή έχει το μειονέκτημα ότι, αν τα
Με το πέρας της διαδικασίας επιλογής των σημείων,
πλησιέστερα σημεία βρίσκονται σε μια συγκεκριμένη
η διαδικασία της χωρικής παρεμβολής εισέρχεται στο
κατεύθυνση από το σημείο ενδιαφέροντος, η εκτίμηση
βασικό της στάδιο, δηλαδή την εκτίμηση της τιμής του
σίγουρα δεν μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική. Η
χαρακτηριστικού στη θέση που μας ενδιαφέρει. Η
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
εκτιμηθείσα τιμή διαφοροποιείται σημαντικά ανάλογα
με τη μέθοδο εκτίμησης που χρησιμοποιείται. Δύο από
τις κυριότερες και πιο συχνά χρησιμοποιούμενες
μεθόδους «Τοπικών Εκτιμήσεων» των πακέτων
λογισμικού Γ.Σ.Π είναι οι ακόλουθοι:
 Παρεμβολή με απόδοση βαρών σε σημειακά
δεδομένα - Inverse Distance Weighting, IDW (με
διάφορες παραλλαγές π.χ. “Modified Shepard’s
Method”, “Spatial Moving Average” κτλ.)
 Τοπικές πολυωνυμικές συναρτήσεις (Splines) ή
συναρτήσεις «αξονικής βάσης» ( Radial Basis
Functions)
5.3.1.1.1. Inverse Distance Weighting – IDW  α) thin-plate spline,
Η μέθοδος αυτή ονομάζεται μέθοδος του
πλεισιέστερου γείτονα ή μέθοδος κινητού μέσου όρου
των παρατηρήσεων με βάρη (Spatial Moving Average)
και αποτελεί μία συνήθη προσέγγιση χωρικής
παρεμβολής στην οποία αποδίδεται βάρος στα γειτονικά
σημεία του δείγματος των μετρήσεων. Τα επιλεγμένα
σημεία του δείγματος θα είναι τα πλησιέστερα n σημεία
ή όλα τα σημεία μέσα σε μία δεδομένη ακτίνα. Όσο
μεγαλύτερη είναι η τιμή του n τόσο μεγαλύτερο θα
είναι το αποτέλεσμα εξομάλυνσης του μέσου όρου. Η
εξομάλυνση μπορεί να εξισορροπηθεί με τη χρήση ενός
μέσου όρου με βάρη, κατά την οποία το βάρος που
αποδίδεται σε σημείο είναι αντιστρόφως ανάλογο της
απόστασής του από το σημείο παρεμβολής. Η
αντίστροφη αναλογία μπορεί να είναι γραμμική ή
εκθετική (δύναμη του δύο) ώστε να παρέχει μία
αντίστροφη τετραγωνική σχέση. Ουσιαστικά η μέθοδος
IDW ακολουθεί το συμπέρασμα ότι κάθε εκτιμώμενο
σημείο παρεμβολής έχει μία τοπική επιρροή που
μικραίνει με την αύξηση της απόστασης από τα
μετρημένα σημεία του δείγματος.
Γενικά η μέθοδος IDW θεωρείται μία παλαιά
τεχνική με ένα σημαντικό μειονέκτημα ότι δεν εκτιμάει
τιμές εκτός των ορίων του σημειακού δείγματος. Με
άλλα λόγια οι μέγιστες και ελάχιστες τιμές της
παραγόμενης επιφάνειας που προκύπτει με την
εφαρμογή της IDW είναι ίδιες με τις μέγιστες και
ελάχιστες τιμές του αρχικού σημειακού δείγματος της
εκτιμώμενης μεταβλητής.
5.3.1.1.2. Radial Basis Functions  διαφοροποίηση και κυρίως να υπάρχει η δυνατότητα για
Οι μέθοδοι τύπου Radial Basis Function (RBF)
διαφέρουν από τις τοπικές και γενικευμένες τεχνικές
παρεμβολής γιατί η επιφάνεια παρεμβολής που
παράγεται περνάει ακριβώς ανάμεσα από τα σημεία της
δειγματοληψίας. Σε σχέση με την μέθοδο του
πλησιέστερου γείτονα ή του κινητού μέσου (IDW), οι
τεχνικές RBF έχουν τη δυνατότητα να προβλέψουν
τιμές μεγαλύτερες από τη μέγιστη τιμή μεταβλητής και
  85 
μικρότερες από την ελάχιστη τιμή μεταβλητής
δειγματοληψίας. Επιπροσθέτως οι τεχνικές RBF
χρησιμοποιούνται ευρέως στον σχεδιασμό, με σκοπό
την δημιουργία μιας εξομαλυμένης ή τουλάχιστον καλά
ελεγχόμενης αναπαράστασης επιφανειών. Κυρίως
αρκετά ικανοποιητικά αποτελέσματα παράγονται για τις
ήπια μεταβαλόμενες επιφάνειες όπως η πιεζομετρική
επιφάνεια ενός υδροφόρου, όμως οι τεχνικές RBF
θεωρούνται ακατάλληλες όταν υπάρχουν μεγάλες
αλλαγές στις τιμές της επιφάνειας μέσα σε μια σύντομη
οριζόντια απόσταση ή/και όταν η μεταβλητή της
δειγματοληψίας είναι επιρρεπής σε λάθος ή σε
αβεβαιότητα.
Υπάρχουν πέντε διαφορετικές παραλλαγές:
β) spline with tension,
γ) completely regularized spline,
δ) multiquadric function και
ε) inverse multiquadric function.
Κάθε μία παραλλαγή οδηγεί σε μια ελαφρώς
διαφορετική επιφάνεια παρεμβολής. Σε όλες τις
παραλλαγές υπάρχει μία παράμετρος που ρυθμίζει την
εξομάλυνση των επιφανειών παρεμβολής στις οποίες
όσο αυξάνεται η παράμετρος αυτή η επιφάνεια
παρεμβολής γίνεται πιο ομαλή, ενώ το αντίθετο
συμβαίνει κατ' εξαίρεση στην πέμπτη παραλλαγή.
5.3.1.2. Γενικευμένοι Μέθοδοι 
Οι γενικευμένοι μέθοδοι εκτίμησης, σε αντίθεση με
τις τοπικές μεθόδους, χρησιμοποιούν όλα τα υπάρχοντα
στοιχεία από ολόκληρη την περιοχή μελέτης
επιτυγχάνοντας εκτιμήσεις για το σύνολο της περιοχής
που ενδιαφέρει. Οι γενικευμένοι εκτιμητές
χρησιμοποιούνται συνήθως εμμέσως για χωρικές
παρεμβολές, κι αυτό γιατί αποτελούν εργαλεία κυρίως
εξέτασης και πιθανόν απομάκρυνσης των γενικευμένων
για ολόκληρη τη περιοχή χωρικών διαφοροποιήσεων
που δημιουργούνται από διάφορες περιφερειακές τάσεις
ή από διαφορετικές κατηγορίες φαινομένων, τα οποία
χαρακτηρίζουν περιοχές με διαφορετικές μέσες τιμές.
α. Επιφάνεια Τάσης (Trend surface)
Όταν η διαφοροποίηση σε ένα χαρακτηριστικό είναι
συνεχής στο χώρο, υπάρχει ανάγκη για τη δημιουργία
ενός μοντέλου, ώστε να μπορεί να εξηγηθεί αυτή η
την εκτίμηση της τιμής του χαρακτηριστικού σε θέσεις,
εκτός αυτών για τις οποίες υπάρχουν στοιχεία. Μια
τέτοια μέθοδος είναι γνωστή με το όνομα ανάλυση
επιφάνειας τάσης (trend surface analysis). Η μέθοδος
αυτή προσαρμόζοντας στα υπάρχοντα δεδομένα μια
επιφάνεια παλινδρόμησης, επιτυγχάνει το διαχωρισμό
των παρατηρήσεων μιας χωρικά κατανεμημένης
μεταβλητής, σε ένα τμήμα που σχετίζεται με τις
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
γενικευμένες (Global) τάσεις που υπάρχουν στα
στοιχεία, και ένα τμήμα που είναι το αποτέλεσμα των
τοπικών επιδράσεων. Συγκεκριμένα, οι τιμές που
εκτιμούνται από την επιφάνεια παλινδρόμησης,
θεωρούνται ότι αποτελούν τις περιφερειακές
επιπτώσεις, ενώ οι αποκλίσεις των παρατηρούμενων
στοιχείων (τα υπόλοιπα) θεωρούνται ότι αποτελούν τις
τοπικές επιπτώσεις.
Βασικά, οι περιφερειακές επιδράσεις θεωρείται ότι
δημιουργούν μια ομαλή και κανονική κατανομή, που οι
διακυμάνσεις της είναι τόσο «βαθιές» και «πλατιές» και
κυρίως τόσο μεγάλες, που να μην μπορούν να
εξηγηθούν από τοπικά αίτια ή επιδράσεις. Στις
τελευταίες επιδράσεις αντιστοιχούν τα υπόλοιπα,
δηλαδή οι αποκλίσεις της επιφάνειας αυτής, που
ονομάζεται επιφάνεια τάσης, από τις παρατηρήσεις.
Δεδομένου, ότι διαφοροποιήσεις με μορφή μιας
χωρικής σειράς αντιστοιχούν σε χωρικές
διαφοροποιήσεις στην ένταση και ισορροπία των
παραγόντων που επιδρούν σε αυτές, οι επιφάνειες τάσης
μπορούν να θεωρηθούν σαν εργαλεία ανάλυσης, που
μπορούν να εξηγήσουν χωρικές αιτίες ή διαδικασίες.
Συγκεκριμένα, η ανάλυση επιφάνειας τάσης θεωρεί ότι
κάθε τιμή Z(s) ενός φαινομένου μπορεί να διαχωριστεί
σε δυο μέρη, που το καθένα είναι αποτέλεσμα μιας
ξεχωριστής, σε διαφορετική κλίμακα, χωρικής
διαδικασίας. Το πρώτο τμήμα είναι αποτέλεσμα μιας
διαδικασίας μεγάλης κλίμακας, λειτουργεί δηλαδή σε
μια μεγάλη περιοχή και δημιουργεί την επιφάνεια
τάσης. Συγκεκριμένα, η επιφάνεια αυτή σχετίζεται με
μεγάλης κλίμακας συστηματικές αλλαγές που
εκτείνονται από το ένα άκρο του χάρτη στο άλλο και
αντιπροσωπεύει το τμήμα αυτό των στοιχείων που
μεταβάλλεται ομαλά (Krumbein and Graybill, 1965).
Με άλλα λόγια, αποτελεί μια συνάρτηση που έχει
αναμενόμενη συμπεριφορά (Grant, 1961). Το δεύτερο
τμήμα συνδυάζει τις τυχαίες μεταβολές και τα
σφάλματα μέτρησης και είναι αποτέλεσμα μιας χωρικής
διαδικασίας που επιδρά σε μια σημαντικά μικρότερη
περιοχή από την περιοχή μελέτης. Η δεύτερη αυτή
διαδικασίας, που εκφράζεται με τα υπόλοιπα, είναι ένα
υποτιθέμενο σφάλμα και αντιπροσωπεύει τους τοπικούς
παράγοντες, που μπορούν να οριστούν σαν τις μη
συστηματικές μεταβολές, που προστίθενται στα
μεγάλης κλίμακας πρότυπα (Krumbein and Graybill,
1965). Δεδομένης της φιλοσοφίας της, η μέθοδος αυτή
δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον υπολογισμό της
πιεζομετρικής επιφάνειας.
5.3.1.3  Γεωστατιστικές μέθοδοι χωρικής συσχέτισης 
(kriging) 
To Kriging παρουσιάζει μερικές βέλτιστες, από
στατιστική άποψη, ιδιότητες, από τις οποίες οι δύο
σημαντικότερες είναι η αποφυγή της μεροληπτικής
  86 
εκτιμήσεως στην περίπτωση συσσωρεύσεως σημείων
με μετρήσεις σε ορισμένες θέσεις και η εκτίμηση σε
κάθε σημείο, του μέτρου του σφάλματος ή της
αβεβαιότητας για την επιφάνεια που υπολογίστηκε.
Το όνομα της μεθόδου δόθηκε προς τιμή του
Νοτιοαφρικανού μεταλλειολόγου μηχανικού D.G.Krige,
που είναι πρωτοπόρος στην εφαρμογή στατιστικών
μεθόδων στη διερεύνηση των κοιτασμάτων ορυκτών.
Σε ένα πεδίο μεταβολής ενός φυσικού μεγέθους
συνήθως δεν γνωρίζουμε την τιμή της μεταβλητής που
εκφράζει αυτό το φυσικό μέγεθος παρά σε λίγα σημεία.
Ακόμη δεν είναι δυνατόν να εκφράσουμε κατά τρόπο
γενικό, πέρα από τις μέσες τιμές και τις επιφάνειες
χωρικής τάσεως, τις τιμές που θα πάρει η μεταβλητή σε
κάθε σημείο του πεδίου. Όμως είναι δυνατόν να
εκφρασθεί ο ρυθμός μεταβολής της μεταβλητής κατά
μια ορισμένη κατεύθυνση, ή και γενικά, αδιάφορα από
την κατεύθυνση, αν το πεδίο είναι ισότροπο. Η
έκφραση αυτής της ιδιότητας μιας χωρικής μεταβλητής
γίνεται από την ημιδιακύμανση, η οποία αποδίδει το
βαθμό της χωρικής εξαρτήσεως των τιμών της
μεταβλητής που απέχουν μεταξύ τους απόσταση h.
Γίνεται δηλαδή δεκτό ότι η μεταβολή, που παρουσιάζει
η μεταβλητή, από σημείο σε σημείο στο χώρο,
εξαρτάται από την απόσταση των σημείων μεταξύ τους
και όχι από την απόλυτη θέση τους στο χώρο. Αυτό
είναι γνωστό σαν "εσωτερική υπόθεση", που τη
δεχόμαστε για το πεδίο, και που πράγματι ισχύει σε
πολλές περιπτώσεις.
Εάν η ημιδιακύμανση υπολογισθεί για διάφορες
αποστάσεις h, συνήθως πολλαπλάσιες κάποιου βήματος
στο χώρο, μπορεί να χαραχθεί ένα διάγραμμα που
καλείται ημιμεταβλητόγραμμα ή βαριόγραμμα
(Semivariogram).
Βέβαια, το βασικό ερώτημα που τίθεται είναι σε τι
χρησιμεύει το βαριόγραμμα όσον αφορά τη χωρική
παρεμβολή. Η απάντηση βρίσκεται στην θεωρία των
περιφερειοποιημένων μεταβλητών (regionalized
variable theory), η οποία υποθέτει ότι η χωρική
διαφοροποίηση μιας οποιασδήποτε μεταβλητής μπορεί
να θεωρηθεί ως το άθροισμα των εξής τριών βασικών
συνισταμένων (Burrough and McDonell, 1998) (εικόνα
5.9):
α) Τη δομική συνιστάμενη, η οποία έχει μια
σταθερή μέση τιμή ή «τάση»,
β) Μια τυχαία αλλά χωρικά συσχετισμένη
συνισταμένη, γνωστή και ως περιφερειοποιημένη
(regionalized) μεταβλητή, και
γ) Ένα μη χωρικά συσχετισμένο τυχαίο θόρυβο ή
ένα υπόλοιπο τυχαίο σφάλμα.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση   87 

Όπου

το άθροισμα για όλα τα ζευγάρια των παρατηρούμενων

σημείων που απέχουν μεταξύ τους διάστημα h
n(h) = ο αριθμός των προαναφερθέντων ζευγαριών

Καθώς το h μεταβάλλεται παράγεται μια σειρά από

εκτιμώμενες τιμές, δημιουργώντας το δειγματικό ή
πειραματικό βαριόγραμμα (εικόνα 5.10)
Βέβαια, στην πραγματικότητα, όταν τα σημεία του
Εικόνα 5.9 Απεικόνιση της χωρικής διαφοροποίησης μιας δείγματος στην περιοχή μελέτης έχουν ακανόνιστη
μεταβλητής κατανομή, σπάνια θα υπάρχουν αρκετές παρατηρήσεις
που η διανυσματική απόσταση μεταξύ τους θα είναι
Με βάση τα παραπάνω η τιμή της μεταβλητής Ζ σε ακριβώς h, με αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται μια
ένα σημείο si δίνεται από τη σχέση: σειρά από διαστήματα και η εκτίμηση να γίνεται με
βάση τις αποστάσεις που βρίσκονται μέσα στα όρια
Z(si )=m(si )+U(si )+ε (5.1) αυτών των διαστημάτων, δηλαδή να είναι κοντά στο h.
Στην περίπτωση αυτή καθορίζονται όρια ανοχής για την
απόσταση ή/και την κατεύθυνση.
Όπου
m(si): είναι μια αιτιοκρατική συνάρτηση που περιγράφει
τη δομική συνισταμένη της Ζ στο σημείο si.
U(si): είναι ένας στοχαστικός όρος που εκφράζει τα
υπόλοιπα από την m(si) που μεταβάλλονται
τοπικά, αλλά είναι χωρικά συσχετισμένα,
δηλαδή την περιφερειοποιημένη μεταβλητή,
και
ε: είναι τα χωρικά ανεξάρτητα σφάλματα που
ακολουθούν μια κανονική κατανομή με μέση
τιμή μηδέν
Αν υποτεθεί ότι η εξίσωση 5.1 εκφράζει μια
ενδογενή (intrinsic) στάσιμη χωρική διαδικασία,
εφόσον οι δομικές επιπτώσεις (π.χ. η μέση τιμή στην
περιοχή μελέτης) μπορούν να εξηγηθούν, η
Εικόνα 5.10 Διαγραμματική απεικόνιση δειγματικού ή
εναπομείνασα διασπορά είναι ομοιογενής ως προς τη πειραματικού βαριογράμματος
διαφοροποίηση της, έτσι ώστε οι διαφορές μεταξύ
σημείων του δείγματος είναι απλά μια συνάρτηση της
απόστασης μεταξύ τους. Σαν αποτέλεσμα, η εξίσωση Εξετάζοντας την εικόνα 5.10, παρατηρούνται τα
5.1 μπορεί να πάρει τη μορφή: εξής:
Z si    m si  * γ h    ε  5.2    Καθώς οι τιμές του h αυξάνουν, η τιμή της γ(h)
αυξάνεται ασυμπτωτικά προς ένα ανώτερο όριο
 
που ονομάζεται κατώφλι (sill). Αυτό σημαίνει ότι
για την κατανόηση της οποίας αρκεί η εκτίμηση της
σε μεγάλες αποστάσεις δεν υπάρχει χωρική
γ(h). Η τιμές της συνάρτησης γ(h), οι οποίες καθορίζουν
εξάρτηση μεταξύ των σημείων,
και την μορφή του βαριογράμματος μπορούν να
εκτιμηθούν από τα στοιχεία ενός δείγματος ως εξής:  αφού οι εκτιμήσεις της διαφοράς της διασποράς
παραμένει σταθερή, καθώς η απόσταση των
σημείων διαφοροποιείται.
 Η καμπύλη της γ(h) αυξάνεται μέχρι να φτάσει στο
κατώφλι, οπότε λαμβάνει τη μέγιστη τιμή της σε
(5.3) μια απόσταση που ορίζει τη ζώνη επιρροής (range),
η οποία με τη σειρά της καθορίζει το χώρο εντός
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση   88 

του οποίου οι μεταξύ των σημείων

διαφοροποιήσεις είναι χωρικά εξαρτημένες. Έτσι.
εντός της ζώνης επιρροής όσο πιο κοντά είναι δυο
σημεία, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ομοιότητα
τους. Επιπλέον, αν ένα σημείο εκτός δείγματος
απέχει από ένα σημείο του δείγματος απόσταση
μεγαλύτερη από αυτήν που ορίζει η ζώνη επιρροής,
η συνεισφορά του στην χωρική παρεμβολή είναι
αμελητέα.
 Η εκτιμηθείσα καμπύλη γ(h) δεν περνά από την
αρχή των αξόνων, αλλά τέμνει τον κάθετο άξονα σε
ένα σημείο με θετική τιμή. Μολονότι θεωρητικά
ισχύει ότι γ(0)= 0, δειγματικά σφάλματα και μικρής
κλίμακας μεταβλητότητα συχνά οδηγούν σε
δειγματικές τιμές, όπου κοντινά σημεία
παρουσιάζουν διαφορές. Επομένως, θετική τιμή Εικόνα 5.11 Διαγραμματική απεικόνιση των διαφόρων τύπων
y(h) με h→0 είναι μια εκτίμηση του ε, δηλαδή του θεωρητικών βαριογραμμάτων.
μη-χωρικού θορύβου ή υπόλοιπου, που είναι Σφαιρικό Μοντέλο: Στην περίπτωση που οι επιπτώσεις
γνωστό ως nugget. Βέβαια, στην περίπτωση που το nuggett (διασπορά) είναι σημαντικές, αλλά όχι ιδιαίτερα
βαριόγραμμα παρουσιάζει μόνο τις επιπτώσεις μεγάλες και παρατηρείται ένα ξεκάθαρο κατώφλι και
nugget, δηλαδή έχει τη μορφή οριζόντιας γραμμής, ζώνη επιρροής, μια καλή προσέγγιση είναι το σφαιρικό
τότε η υπό εξέταση διαδικασία δεν παρουσιάζει μοντέλο που δίνεται από τη σχέση
χωρικές εξαρτήσεις. Επομένως, σε αυτή την
περίπτωση η καλύτερη εκτίμηση της Z(s) είναι η
συνολική μέση τιμή. υπολογιζόμενη από όλα τα
σημεία της περιοχής μελέτης, χωρίς να λαμβάνεται
υπόψη οιαδήποτε χωρική εξάρτηση. Όπου r: είναι η ζώνη επιρροής (range)
 Στην περίπτωση που παρατηρείται ένα σ 2 : είναι το κατώφλι-διασπορά
βαριόγραμμα, όπου οι τιμές των διασπορών είναι
h: είναι η απόσταση μεταξύ των σημείων
ευρέως διασκορπισμένες, αυτό δηλώνει καθαρά ότι
η εκτίμηση της y(h) έγινε με τη χρήση ενός μικρού α: είναι το τμήμα της διασποράς που αφορά το nugget
δείγματος. Ένας εμπειρικός κανόνας καθορίζει, ότι
το μέγεθος του δείγματος πρέπει να είναι Εκθετικό Μοντέλο: Όταν παρατηρείται μια βαθμιαία
τουλάχιστον 50-100 σημεία για να επιτευχθεί ένα μετάβαση προς τη μέγιστη τιμή της ζώνης επιρροής, με
σταθερό βαριόγραμμα, το οποίο βέβαια εξαρτάται σαφώς οριοθετημένο κατώφλι και nugget, η
από το είδος της χωρικής διαφοροποίησης που βιβλιογραφία έχει δείξει ότι το εκθετικό μοντέλο είναι
παρατηρείται. μια καλή επιλογή και δίνεται από τη σχέση:

Επειδή το "πειραματικό ημιμεταβλητόγραμμα"

(βαριόγραμμα) που προκύπτει από τα δεδομένα
παρουσιάζει διακυμάνσεις που οφείλονται σε σφάλματα
των μετρήσεων, γίνεται η προσαρμογή του σε κάποιο
θεωρητικό πρότυπο βαριογράμματος, που εκφράζεται
από μια η περισσότερες εξισώσεις.
Η μορφή του βαριογράμματος είναι ιδιαίτερα
κατατοπιστική για το είδος της χωρικής
διαφοροποίησης που υπάρχει στην περιοχή μελέτης και
μπορεί να βοηθήσει σημαντικά στη διαδικασία χωρικής
παρεμβολής. Για το σύνολο σχεδόν των εφαρμογών,
τέσσερα είναι τα βασικά μοντέλα (μορφές) του
βαριογράμματος που χρησιμοποιούνται (εικόνα 5.11).
Πιο συγκεκριμένα:
Το Κανονικό ή Μοντέλο Gauss: Πολύ συχνά, όταν οι
διαφοροποιήσεις είναι ομαλές (π.χ. στοιχεία για το
υψόμετρο) και η διασπορά nugget (το ε) είναι πολύ
μικρή, συγκρινόμενη με τη χωρική συσχετισμένη
τυχαία διασπορά (την U(si)), τότε, σύμφωνα με τη
βιβλιογραφία, το βαριόγραμμα ακολουθεί μια καμπύλη
που εκφράζεται βέλτιστα από το Γκαουσικό μοντέλο,
που δίνεται από τη σχέση:
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
· 1  
 
0                                               
Γραμμικό Μοντέλο: Στα παραπάνω μοντέλα η δομή
της χωρικής συσχέτισης μεταβάλλεται με το διάνυσμα
h, γι' αυτό και αναφέρονται ως μεταβατικά (transitive)
βαριογράμματα. Στην περίπτωση που δεν παρατηρείται
κατώφλι για τη διασπορά εντός της περιοχής μελέτης,
τότε ένα μη μεταβατικό βαριόγραμμα την εκφράζει
καλύτερα, ως εξής:
      γ h    σ2   β h             5.7   Το πλεονέκτημα με την χρήση του αναγλύφου είναι ότι
όπου β: είναι η κλίση της γραμμής του
βαριογράμματος.
Στο σημείο αυτό πρέπει να τονιστεί ότι η επιλογή
των διαφόρων αυτών μοντέλων δεν μπορεί να είναι μια
απλή, υποκειμενική διαδικασία, αφού η χρήση τους
πρέπει να ακολουθεί συγκεκριμένες μαθηματικές
προϋποθέσεις (Isaacs and Snivastrava, 1989). Γενικά, η
προσαρμογή των στοιχείων ενός δείγματος σε ένα
συγκεκριμένο μοντέλο είναι μια διαδικασία, που
καθορίζεται από την γνώση της φυσικής διάστασης των
μεταβλητών, την εμπειρία και τα στατιστικά στοιχεία.
Σήμερα υπάρχουν για χρήση από τους ερευνητές πολλά
προγράμματα προσαρμογής μοντέλων για βαριόγραμμα
(Pebesrna. 1996, Pannatier, 1996).
Η γεωστατιστική μέθοδος χωρικής παρεμβολής
Kriging εφαρμόζεται με διάφορες παραλλαγές όπως τα
simple kriging, ordinary kriging, universal kriging
κ.τ.λ., με μικρές διαφοροποιήσεις τόσο στο θεωρητικό
τους υπόβαθρο όσο και στα αποτελέσματα της χωρικής
παρεμβολής.
Μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή του kriging για τα
δεδομένα των γεωεπιστημών και συγκεκριμένα για την
δημιουργία κατανομών στάθμης του υπόγειου νερού
αποτελεί η μέθοδος Cokriging.
Στη μέθοδο Cokriging επεκτείνεται η αρχή της
καλύτερης εκτίμησης μέσω της θεωρίας των
περιφερειακών μεταβλητών (regionalized variables) σε
περιπτώσεις που υπάρχουν δύο ή περισσότερες
μεταβλητές που οι τιμές τους εμφανίζουν χωρική
εξάρτηση και καλούνται συνχωρικές (co-regionalized)
(McBratney and Webster, 1983). Έτσι παρέχεται η
δυνατότητα εκτίμησης της χωρικής μεταβολής των
τιμών μίας ιδιότητας για την οποία υπάρχει μικρός
αριθμός δεδομένων, από τη χωρική μεταβολή μίας
συμεταβλητής της για την οποία υπάρχουν επαρκή
δεδομένα. Βασική προϋπόθεση είναι η ύπαρξη
στατιστικά σημαντικής συσχέτισης μεταξύ των δύο
μεταβλητών.
  89 
Θεωρούμε δύο σύνολα τιμών Y και V χωρικά
εξαρτημένων, τότε μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε
0 πληροφορίες για τη χωρική διακύμανση της V για να
0 βελτιώσουμε την πρόβλεψη της Y. Η cokriging τιμή της
μεταβλητής Y υπολογίζεται ως η σταθμισμένη μέσω
κατάλληλων συντελεστών, μέση τιμή των τιμών από
γνωστές θέσεις μεταβλητών Y και V. Στην εκτίμηση
συνυπολογίζονται μόνο όσες τιμές υπάρχουν μέσα σε
προκαθορισμένη απόσταση από το εκτιμούμενο σημείο.
Στην περίπτωση της κατανομής της στάθμης του
υπόγειου νερού ως δεύτερη μεταβλητή μπορεί να
χρησιμοποιηθεί το ανάγλυφο, το οποίο παρουσιάζει
σαφή χωρική εξάρτηση με την στάθμη, εξάρτηση η
οποία αποδεικνύεται τόσο φυσικά όσο και στατιστικά.
δεν υπάρχει πρακτικά περιορισμός των σημείων που
μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην διαδικασία της
χωρικής παρεμβολής, αφού πρακτικά η κατανομή του
είναι γνωστή στο σύνολο της περιοχής ενδιαφέροντος.
Περαιτέρω ανάλυση του θεωρητικού υποβάθρου
των μεθόδων χωρικής παρεμβολής ξεπερνάει τους
σκοπούς της παρούσας διατριβής και μπορεί να
αναζητηθεί σε εγχειρίδια γεωστατικής (Isaacs and
Snivastrava, 1989; Kitanides, 1997; Κουτσόπουλος,
2004).
5.3.2.  Δείκτες  στατιστικού  ελέγχου  αποτελεσμάτων 
και επαλήθευσης των μεθόδων χωρικής παρεμβολής 
Για τον έλεγχο της ορθότητας των αποτελεσμάτων ή
την επαλήθευση των αποτελεσμάτων των μεθόδων
χωρικής παρεμβολής, χρησιμοποιούνται ορισμένοι
στατιστικοί δείκτες οι οποίοι προκύπτουν από την
σχέση των μετρημένων τιμών και των τιμών που
υπολογίζονται από κάθε μέθοδο. Οι δείκτες αυτοί
μπορεί να υπολογίζονται για το σύνολο του δείγματος ή
και για υποομάδες του δείγματος, οι οποίες εξαιρούνται
από την διαδικασία της χωρικής παρεμβολής. Στην
περίπτωση των μετρήσεων στάθμης του υπόγειου νερού
δεδομένου του μικρού αριθμού δείγματος,
χρησιμοποιήθηκε η πρώτη περίπτωση με το σύνολο των
σημείων μέτρησης να συμμετέχουν τόσο στην χωρική
παρεμβολή όσο και στην επαλήθευση.
Ο πιο ευρέως διαδεδομένος δείκτης σφάλματος μιας
κατανομής είναι το τυπικό σφάλμα μέτρησης
(measurement standard error), το οποίο υπολογίζεται
από τον τύπο:
(5.8)
√
Όπου s = Τυπική απόκλιση σφάλματος
n = αριθμός σημείων μέτρησης
Η τυπική απόκλιση του σφάλματος υπολογίζεται
από τον παρακάτω τύπο:
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
1 για την δημιουργία πιεζομετρικού χάρτη της περιοχής
·       5.9
1 έρευνας (Περίοδος 5/2003).
Εκτός του σταθερού σφάλματος υπάρχουν και άλλοι
στατιστικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται για την
αξιολόγηση των μεθόδων χωρικής παρεμβολής.
Ορισμένοι από τους δείκτες αυτούς δύναται να
υπολογιστούν για όλες τις μεθόδους, όπως το μέσο
σφάλμα (mean error) σm:
∑ ζώνες με πολύ μεγάλη μεταβολή στάθμης και κατ’
            5.10
και η ρίζα του μέσου τετραγωνικού σφάλματος (root
mean square error) σsq:
∑ συμπίπτουν σε μεγάλο βαθμό με τα πιθανά υδραυλικά
        5.11
Τέλος υπάρχουν κάποιοι στατιστικοί δείκτες που
μπορούν να υπολογιστούν μόνο για τις γεωστατιστικές
μεθόδους όπως το μέσο τυποποιημένο σφάλμα (mean
standardized prediction error) σs:
∑ /
       5.12
Όπου = το σταθερό σφάλμα μέτρησης για την
θέση i
Όλοι οι παραπάνω δείκτες όπως προαναφέρθηκε
ελέγχουν την ορθότητα των μεθόδων χωρικής
παρεμβολής από πλευράς στατιστικής και αποτελούν
πολύτιμους δείκτες αξιολόγησης, σε καμία περίπτωση
όμως δεν υποκαθιστούν την γνώση του ερευνητή για το
φυσικό μέγεθος που αφορά η χωρική παρεμβολή και για
τις ιδιαιτερότητες της κατανομής του στο χώρο καθώς
και την αντίληψη ότι μια κατανομή έχει φυσική
υπόσταση ή όχι. Στην περίπτωση της κατανομής της
στάθμης του υπόγειου νερού δεν μπορεί να θεωρηθεί
ορθή μια μέθοδος που δίνει καμπύλες ίσης απόλυτης
στάθμης, κάθετες προς θετικά υδραυλικά όρια όπως η
ακτογραμμή ή που δίνει υδραυλικές κλίσεις
μεγαλύτερες από μερικές μοίρες. Στην προσπάθεια
αξιολόγησης των μεθόδων αυτών, στην συνέχεια αυτού
του κεφαλαίου γίνεται μια προσπάθεια να
συνεκτιμηθούν όλοι οι παραπάνω παράμετροι, ώστε να
καταλήξουμε στην βέλτιστη για την περίπτωση μέθοδο
χωρικής παρεμβολής.
  90 
5.3.3.  Εφαρμογή  των  μεθόδων  χωρικής  παρεμβολής 
 
 
5.3.3.1. Μέθοδοι Τοπικών Εκτιμήσεων.  
5.3.3.1.1. Inverse Distance Weighting. 
Η επιφάνεια που προκύπτει από την εφαρμογή της
μεθόδου αυτής για τα δεδομένα της περιόδου 5/2003
φαίνεται να ακολουθεί γενικά την τοπογραφία, ενώ η
ροή του υπόγειου νερού είναι κάθετη προς την
ακτογραμμή που είναι και το κυρίαρχο υδραυλικό όριο
στην περιοχή (Εικόνα 5.12). Ένα άλλο κυρίαρχο
χαρακτηριστικό της κατανομής είναι ότι παρουσιάζει
επέκταση με δυσανάλογα μεγάλη υδραυλική κλίση. Οι
ζώνες αυτές, αν και αρχικά δίνουν την εντύπωση
ανωμαλίας της μεθόδου χωρίς κάποιο φυσικό λόγο
ύπαρξης, αν προβληθούν σε αντιπαραβολή με τον
υδρογεωλογικό χάρτη της περιοχής φαίνεται να
όρια μεταξύ υδροφόρων και μη υδροφόρων
σχηματισμών στην περιοχή έρευνας. Ανάμεσα στις
ζώνες υψηλής μεταβολής η κατανομή της στάθμης είναι
σχετικά ομαλή, γεγονός που καταδεικνύει μια σχετική
ομοιογένεια στο υδροφόρο μέσο και τα υδραυλικά του
χαρακτηριστικά.
Το συμπέρασμα που προκύπτει είναι ότι αν και η
μέθοδος φαίνεται να παράγει μια κατανομή στάθμης
υπόγειου νερού με μη παραδεκτές μεταβολές στον
χώρο, έχει όμως το ιδίωμα, πιθανότατα λόγω του
μαθηματικού υποβάθρου στο οποίο βασίζεται, να
οριοθετεί περιοχές με ομοιογενή χαρακτηριστικά καθώς
και υδραυλικά όρια στα περιθώρια αυτών των
περιοχών. Έτσι στην περιοχή έρευνας οριοθετούνται τα
καρστικά υδροφόρα συστήματα Νεμέας και Ονείων
καθώς και το καρστικό σύστημα Κουταλά-Μαψού,
όπως επίσης και τα κοκκώδη υδροφόρα συστήματα των
κροκαλοπαγών στο δυτικό όριο της περιοχής, το
κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας και το παράκτιο
υδροφόρο σύστημα της Βόχας.
Εκτός βέβαια της παραπάνω χρήσιμης
παρατήρησης, το αποτέλεσμα της μεθόδου αυτής δεν
μπορεί να χαρακτηριστεί ως επιτυχές για την κατανομή
της στάθμης του υπόγειου νερού σε ευρύτερες περιοχές
με εναλλαγές υδροφόρων συστημάτων και πρακτικά μη
υδροφόρων σχηματισμών που βασίζονται σε αριθμό
σημείων δειγματοληψίας με πυκνότητα που κυμαίνεται
από 0,5 έως 1,5 σημεία ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο.
Το σταθερό σφάλμα που προκύπτει για την μέθοδο
αυτή ανέρχεται σε 3,49, το μέσο σφάλμα σε 7,48, ενώ η
ρίζα του μέσου τετραγωνικού σφάλματος σε 45,31. Οι
τιμές αυτές μπορούν να εξεταστούν μόνο συγκριτικά με
τις αντίστοιχες των άλλων μεθόδων χωρικής
παρεμβολής που θα εφαρμοστούν στην συνέχεια. Τα
αποτελέσματα της σύγκρισης αυτής συνοψίζονται σε
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
91 

Εικόνα 5.12 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου IDW για την περίοδο 5/2003
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
σχετική παράγραφο μετά την ολοκλήρωση εφαρμογής
όλων των μεθόδων.
5.3.3.1.2. Radial Basis Functions – Splines  επιλογές (default) και χωρίς διερεύνηση για την ύπαρξη
Η επιφάνεια που προκύπτει από την εφαρμογή της
δεύτερης κατά σειράς μεθόδου τοπικών εκτιμήσεων για
τα δεδομένα της περιόδου 5/2003, παρουσιάζει
ομοιότητες με την προηγούμενη, αλλά είναι σαφώς πιο
ομαλή για το σύνολο της περιοχής έρευνας (Εικόνα
5.13). Και σε αυτή την κατανομή οριοθετούνται
ευδιάκριτα οι περιοχές που αναφέρθηκαν και στην
προηγούμενη μέθοδο. Ιδιαίτερα έντονες είναι οι
ανωμαλίες που παρουσιάζει η στάθμη στις περιοχές
μεταξύ Μαψού-Κουταλά και Σπαθοβουνίου-
Σουληναρίου, όπου η στάθμη φαίνεται να
διαμορφώνεται σε διαφορετικό επίπεδο από την πέριξ
περιοχή. Μια πιθανή ερμηνεία του γεγονότος αυτού
είναι ότι στις περιοχές αυτές διαμορφώνονται τοπικές
υδροφορίες ελεύθερου χαρακτήρα σε υψηλά υψόμετρα
λόγω αναθόλωσης του αδιαπέρατου υποβάθρου των
Πλειο-Πλειστοκαινικών μαργών. Στην περίπτωση αυτή
βέβαια, η διαφορές στις τιμές στάθμης θα ήταν
χαμηλότερες, οπότε καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι
μάλλον τα υδροσημεία των περιοχών αυτών
υδρομαστεύουν τον βαθύτερο υπό πίεση υδροφόρο
ορίζοντα που κατά τόπους αναπτύσσεται εντός ή και
στην βάση του σχηματισμού των Πλειο-
Πλειστοκαινικών μαργών ή ακόμα και τον υποκείμενο
υπό πίεση υδροφόρο ορίζοντα που αναπτύσσεται εντός
των ασβεστολίθων της Υποπελαγονικής ζώνης.
Όσον αφορά την ροή του υπόγειου νερού, φαίνεται
να δημιουργούνται υπόγειοι υδροκρίτες περίπου στα
ίδια σημεία με τον επιφανειακό υδροκρίτη της λεκάνης
της Ράχιανης, καθώς επίσης και στον άξονα Ισθμίων-
Εξαμιλίων.Στον παράκτιο υδροφόρο της Βόχας
φαίνεται να έχουμε υπόγεια ροή με γενική κατεύθυνση
προς την ακτογραμμή, αλλά και συγκέντρωση ροής
στην περιοχή μεταξύ Ζευγολατιού, Μπολατίου,
Ευαγγελίστριας και Βραχατίου. Στην περιοχή αυτή
έχουμε μεγάλη πυκνότητα υδρομαστευτικών έργων και
γενικά υδρομαστευτικά έργα με μεγαλύτερη
παραγωγικότητα σε σχέση με γειτονικές περιοχές,
γεγονός που μαζί με την συγκέντρωση της υπόγειας
ροής που παρατηρείται, ενισχύει την άποψη ότι στην
περιοχή αυτή έχουμε μια ζώνη υψηλής περατότητας και
ειδικής ικανότητας, εντός του παράκτιου
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας. Το σταθερό
σφάλμα που προκύπτει για την μέθοδο αυτή ανέρχεται
σε 3,60, το μέσο σφάλμα σε 2,52 ενώ η ρίζα του μέσου
τετραγωνικού σφάλματος σε 46,16.
 5.3.3.2. Γεωστατιστικές μέθοδοι.    που φαίνονται στην εικόνα 5.16.
5.3.3.2.1. Ordinary Kriging 
Η πρώτη εφαρμογή της μεθόδου kriging για την
περιοχή έρευνας έγινε με την πιο απλή εκδοχή της
92 
μεθόδου (ordinary kriging), επιλέγοντας τα
χαρακτηριστικά που δίνει το λογισμικό ως αρχικές
τάσεων και την αφαίρεση τους. Το
ημιμεταβλητόγραμμα που επιλέχθηκε ήταν σφαιρικού
τύπου με χαρακτηριστικά που φαίνονται στην εικόνα
5.14.
Η επιφάνεια που προκύπτει από την εφαρμογή της
μεθόδου (εικόνα 5.15), συμπίπτει σε μεγάλο ποσοστό
με την επιφάνεια που προκύπτει από την προηγούμενη
μέθοδο ιδιαίτερα στις περιοχές με υψηλή πυκνότητα
σημείων. Η περιοχή στην οποία παρατηρείται έντονη
διαφοροποίηση μεταξύ των δύο μεθόδων είναι η
περιοχή μεταξύ Σπαθοβουνίου-Χαλκείου-Σουληναρίου,
όπου παρατηρούνται και υψηλές διακυμάνσεις μεταξύ
των σημείων δειγματοληψίας. Η διαφοροποίηση
αυτή φανερώνει και την διαφορετική φιλοσοφία των
δύο μεθόδων, με την μέθοδο Radial Basis Function να
είναι πιο «σημειοκεντρική» και την μέθοδο kriging να
είναι πιο γενικευμένη ομαλοποιώντας την επιφάνεια
στα τμήματα με υψηλή διακύμανση. Κατά τα άλλα
διακρίνονται και πάλι οι υπόγειοι υδροκρίτες της
προηγούμενης μεθόδου, ενώ η ζώνη συγκέντρωσης
υπόγειας ροής Ζευγολατιού, Μπολατίου,
Ευαγγελίστριας και Βραχατίου αποτυπώνεται λιγότερο
έντονα. Το σταθερό σφάλμα που προκύπτει για την
μέθοδο αυτή ανέρχεται σε 3,11, το μέσο σφάλμα σε
2,22, ενώ η ρίζα του μέσου τετραγωνικού σφάλματος σε
38,89. Επιπρόσθετα υπολογίζεται και η παράμετρος του
μέσου τυποποιημένου σφάλματος, η οποία για την
μέθοδο αυτή είναι -0,01636.
Παρατηρούμε ότι εκτός της γενικότερης ποιοτικής
βελτίωσης που παρουσιάζει η επιφάνεια που προέκυψε
με την μέθοδο αυτή και οι στατιστικοί δείκτες
σφάλματος της κατανομής είναι σαφώς χαμηλότεροι.
 
5.3.3.2.2. Ordinary Cokriging 
Η μέθοδος του cokriging όπως προαναφέρθηκε
παρουσιάζει ενδιαφέρον για την περίπτωση της
κατανομής της στάθμης του υπόγειου νερού, δεδομένου
ότι σαν δεύτερη παράμετρος για τον υπολογισμό μπορεί
να χρησιμοποιηθεί το ανάγλυφο, το οποίο παρουσιάζει
σαφή συσχέτιση με την στάθμη και είναι γνωστό με
μεγάλη ακρίβεια για το σύνολο της περιοχής έρευνας. Η
εφαρμογή της μεθόδου cokriging πραγματοποιήθηκε,
επιλέγοντας τα χαρακτηριστικά που δίνει το λογισμικό
ως αρχικές επιλογές και χωρίς διερεύνηση για την
ύπαρξη τάσεων και την αφαίρεση τους. Το
ημιμεταβλητόγραμμα που επιλέχθηκε και για τις δύο
μεταβλητές ήταν σφαιρικού τύπου με χαρακτηριστικά
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
93 

Εικόνα 5.13 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου Radial Basis
Functions για την περίοδο 5/2003
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
στην οποία παρουσιάζεται και το διάγραμμα
συνδιακύμανσης των δύο μεταβλητών. Η επιφάνεια που
προκύπτει από την εφαρμογή της μεθόδου (εικόνα
5.17), μοιάζει με πρώτη ματιά να είναι σχεδόν
πανομοιότυπη με την αντίστοιχη της μεθόδου ordinary
kriging, αλλά εάν συγκρίνουμε τις δύο κατανομές
αφαιρώντας την μια από την άλλη, διαπιστώνουμε ότι
στις παρυφές της περιοχής έρευνας και στα τμήματα της
περιοχής με χαμηλή πυκνότητα σημείων έχουμε
σημαντικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες παρουσιάζονται
με την μορφή κατανομής στην εικόνα 5.18.
Οι κυριότερες διαφορές εντοπίζονται στο περιθώριο της
περιοχής έρευνας καθώς και σε τμήματα της περιοχής
Εικόνα 5.14. Χαρακτηριστικά
σχεδιασμού και σχετικό ημιμε-
ταβλητόγραμμα της μεθόδου
ordinary kriging.
94 
με χαμηλή πυκνότητα σημείων μέτρησης όπου γενικά
παρατηρούνται οι σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ
των μεθόδων. Τέλος διαφοροποίηση παρουσιάζεται και
στις τιμές των στατιστικών δεικτών σφάλματος οι
οποίοι διαμορφώνονται αισθητά χαμηλότερα από την
μέθοδο ordinary kriging. Το σταθερό σφάλμα που
προκύπτει για την μέθοδο αυτή ανέρχεται σε 2,94, το
μέσο σφάλμα σε 1,51 ενώ η ρίζα του μέσου
τετραγωνικού σφάλματος σε 37,72. Επιπρόσθετα
υπολογίζεται και η παράμετρος του μέσου
τυποποιημένου σφάλματος η οποία για την μέθοδο αυτή
είναι -0,00011.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση 95 

Εικόνα 5.15. Χαρακτηριστικά σχεδιασμού,

σχετικά ημιμεταβλητογράμματα και διάγραμ-
μα συνδιακύμανσης της μεθόδου ordinary
cokriging.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
96 

Εικόνα 5.16 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου ordinary kriging για την περίοδο
5/2003
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  97 

Εικόνα 5.17 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου Ordinary
Cokriging για την περίοδο 5/2003
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  98 

Εικόνα 5.18 Χάρτης κατανομής της διαφοράς μεταξύ της στάθμης του υπόγειου νερού που προέκυψε από την εφαρμογή των μεθόδων Ordinary Kriging και Ordinary Cokriging για την περίοδο
5/2003
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
5.3.3.2.3. Ordinary Kriging – Trend removal  επιφάνεια της εικόνας 5.21 και στον ένθετο χάρτη 2. Η
Όπως αναφέρθηκε σε προηγούμενη παράγραφο, για
την εφαρμογή των γεωστατιστικών μεθόδων χωρικής
παρεμβολής, είναι σκόπιμο να διενεργείτε ένας έλεγχος
για την ύπαρξη γενικών τάσεων στα δεδομένα. Οι
τάσεις αυτές εφόσον διαπιστωθούν, είναι σκόπιμο να
αφαιρούνται πριν από την μαθηματική ανάλυση της
χωρικής παρεμβολής. Χρησιμοποιώντας τα εργαλεία
που παρέχει το λογισμικό πακέτο ArcGIS επιχειρήθηκε
η ανάλυση τάσεων στα δεδομένα στάθμης του υπόγειου
νερού. Πιο συγκεκριμένα με την χρήση του εργαλείου
“trend analysis” προκύπτει ότι υφίστανται γενικές
τάσεις δεύτερου βαθμού στα δεδομένα στάθμης και στις
δύο διευθύνσεις x και y. Προκύπτει δηλαδή ότι τα
δεδομένα στάθμης στους δύο άξονες μπορούν να
προσεγγιστούν ικανοποιητικά με εξισώσεις 2ου βαθμού,
οι οποίες παρουσιάζονται γραφικά στο διάγραμμα της
εικόνας 5.19.
Κατόπιν της διαπίστωσης της ύπαρξης τάσεων η
μέθοδος ordinary kriging εφαρμόστηκε ξανά μετά την
απομάκρυνση τάσεων. Η επιφάνεια που προκύπτει από
την εφαρμογή της μεθόδου (Εικόνα 5.20) δεν ανατρέπει
την εικόνα των προηγούμενων κατανομών, αλλά
παρουσιάζει μικρές διαφοροποιήσεις, ενώ οι
στατιστικοί δείκτες σφάλματος διαμορφώνονται
ελαφρώς χαμηλότερα. Πιο συγκεκριμένα το σταθερό
σφάλμα ανέρχεται σε 2,53, το μέσο σφάλμα σε 1,07 ενώ
η ρίζα του μέσου τετραγωνικού σφάλματος σε 32,38.
Επιπρόσθετα υπολογίζεται και η παράμετρος του μέσου
τυποποιημένου σφάλματος, η οποία για την μέθοδο
αυτή είναι -0,01855.
Εικόνα 5.19. Διάγραμμα ανάλυσης τάσεων για τα δεδομένα
απόλυτης στάθμης της περιόδου 5/2003.
5.2.3.2.4. Ordinary cokriging – Trend removal  παρατηρούνται διαφοροποιήσεις θα έπρεπε να
Εφαρμόζοντας την ίδια διαδικασία για την
ανάλυση και απομάκρυνση τάσεων με την προηγούμενη
παράγραφο και χρησιμοποιώντας την μέθοδο cokriging
με δεύτερη μεταβλητή το υψόμετρο καταλήγουμε στην
99 
επιφάνεια αυτή είναι η πιο ομαλή και γενικευμένη από
όλες όσες έχουμε εξετάσει μέχρι τώρα. Η εικόνα αυτή
συνάδει γενικά με την φυσική διάσταση της
πιεζομετρικής επιφάνειας, η οποία είναι μια ισχυρά
ομαλοποιημένη εκδοχή της τοπογραφίας. Εκτός της
παραπάνω διαπίστωσης η μέθοδος αυτή παρουσιάζει
και πολύ καλούς στατιστικούς δείκτες σφάλματος,
δεδομένου ότι το σταθερό σφάλμα ανέρχεται σε 2,96,
το μέσο σφάλμα σε 0,23, ενώ η ρίζα του μέσου
τετραγωνικού σφάλματος σε 37,96. Επιπρόσθετα
υπολογίζεται και η παράμετρος του μέσου
τυποποιημένου σφάλματος, η οποία για την μέθοδο
αυτή είναι -0,00945.
5.3.3.3.  Συμπεράσματα  εφαρμογής  των  μεθόδων 
χωρικής  παρεμβολής  για  την  κατανομή  της  στάθμης 
του υπόγειου νερού.  
Όπως αναφέρθηκε και στην εισαγωγή της
παραγράφου 5.3 η δημιουργία ενιαίων πιεζομετρικών
χαρτών για μεγάλες περιοχές, οι οποίες περιλαμβάνουν
υδραυλικά όρια και ανεξάρτητα υδροφόρα συστήματα
μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται περιοχές με
πρακτικά στεγανούς σχηματισμούς, μπορεί να
επιτευχθεί μόνο με την χρήση μαθηματικών
ομοιωμάτων και η χρήση μεθόδων χωρικής παρεμβολής
ενέχει αντικειμενικές δυσκολίες και προϋποθέτει
σημαντικές παραδοχές.
Όπως προκύπτει από την μελέτη των
αποτελεσμάτων εφαρμογής όλων των μεθόδων χωρικής
παρεμβολής που χρησιμοποιήθηκαν στις προηγούμενες
παραγράφους, η πιεζομετρική επιφάνεια που προκύπτει
παρουσιάζει κάποιες ανωμαλίες που δεν
ανταποκρίνονται στην φυσική της διάσταση, ιδιαίτερα
στα όρια μεταξύ υδροφόρων συστημάτων όπου
παρατηρούνται μεγάλες διαφοροποιήσεις στις τιμές
στάθμης του υπόγειου νερού, οι οποίες παράγουν
αφύσικα μεγάλες υδραυλικές κλίσεις. Παρά το γεγονός
αυτό στις επιμέρους περιοχές των ανεξάρτητων
υδροφόρων συστημάτων η πιεζομετρική επιφάνεια
αναπαρίσταται ικανοποιητικά, ενώ αναδεικνύονται και
υδραυλικά όρια, τα οποία δεν είναι προφανή με άλλα
υδρογεωλογικά κριτήρια. Μια διαφορετική
αντιμετώπιση θα μπορούσε να περιλαμβάνει την
αφαίρεση των σημείων μέτρησης στάθμης που
διαφοροποιούνται σε σχέση με το γενικότερο επίπεδο,
μετά την αρχική εφαρμογή των μεθόδων, με σκοπό την
ομαλοποίηση της παραγόμενης πιεζομετρικής
επιφάνειας, αλλά στην περίπτωση αυτή οι περιοχές που
εξαιρεθούν διότι σε αυτές θα εισάγονταν τεχνητές
ομαλοποιημένες τιμές, οι οποίες δεν θα
ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
Στην παρούσα έρευνα επιλέχθηκε η διατήρηση όλων
των μετρήσεων εις γνώση της ανωμαλίας την οποία
εισάγουν στους υπολογισμούς και η ερμηνεία των
αποτελεσμάτων έγινε, διατηρώντας κατά νου τις
παραδοχές που προαναφέρθηκαν. Η εφαρμογή πολλών
διαφορετικών μεθόδων, επέτρεψε την παραγωγή
πιεζομετρικών επιφανειών που αναδεικνύουν τις
τοπικές διαφοροποιήσεις όπως οι μέθοδοι τοπικών
εκτιμήσεων και ομαλοποιημένων πιεζομετρικών
επιφανειών που απαλείφουν μερικώς τις
διαφοροποιήσεις αυτές όπως οι γεωστατιστικές μέθοδοι
με ανάλυση τάσεων.
Γενικότερα μετά την εφαρμογή έξι διαφορετικών
μεθόδων χωρικής παρεμβολής για την εκτίμηση της
κατανομής της στάθμης του υπόγειου νερού έχουμε μια
σχετικά καλή εικόνα, για το πώς η επιλογή μεθόδου
επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα. Τα κριτήρια για την
αξιολόγηση κάθε μεθόδου ήταν, αφενός το κατά πόσο η
επιφάνεια που προκύπτει δεν αλλοιώνει τις φυσικές
ιδιότητες που πρέπει να έχει μια πιεζομετρική επιφάνεια
(μικρές υδραυλικές κλίσεις, συμφωνία με την
τοπογραφία κ.τ.λ.), με την επιφύλαξη που
προαναφέρθηκε για τις περιοχές των ορίων των
υδροφόρων συστημάτων και αφετέρου μια σειρά από
στατιστικούς δείκτες σφάλματος που εκφράζουν
ποσοτικά την συμφωνία της παραγόμενης επιφάνειας με
τις υφιστάμενες τιμές στα σημεία μέτρησης.
  100 
Οι γεωστατιστικές μέθοδοι παρήγαγαν ομαλότερες
επιφάνειες και με μικρότερες υδραυλικές κλίσεις με την
τελευταία μέθοδο (ordinary Cokriging –trend remove)
να δίνει την επιφάνεια, η οποία ακλουθούσε καλύτερα
τους φυσικούς νόμους που διέπουν την πιεζομετρική
επιφάνεια.
Στον πίνακα 5.1 συνοψίζονται οι στατιστικοί δείκτες
σφάλματος όλων των μεθόδων που εφαρμόστηκαν.
Όπως προκύπτει από τον πίνακα 5.1 το χαμηλότερο
σταθερό σφάλμα καθώς και η χαμηλότερη ρίζα του
μέσου τετραγωνικού σφάλματος επιτυγχάνεται με την
μέθοδο Ordinary Kriging-trend remove, ενώ το
χαμηλότερο μέσο σφάλμα και μέσο τυποποιημένο
σφάλμα με την μέθοδο Ordinary Cokriging-trend
remove.
Συνδυάζοντας τις ανωτέρω παρατηρήσεις
καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, η πλέον
ενδεικνυόμενη μέθοδος για την δημιουργία κατανομής
στάθμης με την διαδικασία της χωρικής παρεμβολής,
για περιπτώσεις ευρύτερων περιοχών με εναλλαγές
υδροφόρων και πρακτικά μη υδροφόρων σχηματισμών
και γενικά ανομοιογένεια στα υδραυλικά
χαρακτηριστικά είναι η μέθοδος Ordinary Cokriging-
trend remove.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
101 

Εικόνα 5.20 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου Ordinary
Kriging-trend removal για την περίοδο 5/2003
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  102 

Εικόνα 5.21 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου Ordinary
Cokriging-trend removal για την περίοδο 5/2003
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
Πίνακας 5.2 Στατιστικοί δείκτες σφάλματος όλων των μεθόδων χωρικής παρεμβολής που εφαρμόστηκαν
Σταθερό
Μέσο σφάλμα
σφάλμα
Inverse Distance Waiting 3,49
Radial Basis Functions 3,60
Ordinary Kriging 3,11
Ordinary Cokriging 2,94
Ordinary Kriging – Trend remove 2,53
Ordinary Cokriging – Trend remove 2,96
5.2.4.  Εφαρμογή  της  μεθόδου  χωρικής  παρεμβολής,  μεταξύ προσχωματικών και βαθύτερων υδροφόρων
Ordinary Cokriging‐trend remove,  για την δημιουργία  ενισχύει την άποψη ότι επηρεάζονται με διαφορετική
πιεζομετρικού χάρτη της περιοχής έρευνας (Περίοδος 
10/2004 & 10/2005).  5.4  Υδραυλικά  χαρακτηριστικά  των  υδροφόρων
Εφαρμόζοντας την μέθοδο χωρικής παρεμβολής,
Ordinary Cokriging-trend remove, η οποία στην
προηγούμενη παράγραφο αποδείχτηκε ως η πλέον
ενδεικνυόμενη για δεδομένα μέτρησης στάθμης του
υπόγειου νερού, προκύπτουν οι επιφάνειες που
απεικονίζονται στις εικόνες 5.22 και 5.23.
Η γενικότερη κατανομή της στάθμης δεν διαφέρει
σημαντικά από αυτή της περιόδου 5/2003 με την γενική
κατεύθυνση ροής και τους υπόγειους υδροκρίτες να
παραμένουν και για τις δύο περιόδους. Όπως προκύπτει
από την σύγκριση των επιφανειών στάθμης μεταξύ των
περιόδων 5/2003 και 10/2004 (Εικόνα 5.24) στους
προσχωματικούς υδροφόρους, εκτός του παράκτιου
τμήματος του υδροφόρου της Βόχας, παρατηρούμε μια
άνοδο του επιπέδου στάθμης που κυμαίνεται από 1 έως
και 10 μέτρα, ενώ στους υδροφόρους των
κροκαλοπαγών αλλά και του υπό πίεση ορίζοντα που
αναπτύσσεται εντός του σχηματισμού των μαργών
παρατηρούμε μια μικρή πτώση που κυμαίνεται από 1
έως και 10 μέτρα. Η διαφοροποίηση αυτή μπορεί να
αποδοθεί στο ότι οι αβαθείς προσχωματικοί υδροφόροι
έχουν ταχύτερη επαναπλήρωση σε σχέση με τους
βαθύτερους ελεύθερους ή υπό πίεση ορίζοντες και
επηρεάζονται από το υδρολογικό ισοζύγιο μόνο του
τρέχοντος υδρολογικού έτους, ενώ οι βαθύτεροι
υδροφόροι ορίζοντες επηρεάζονται από παραπάνω από
ένα υδρολογικά έτη.
Η αντίστοιχη εικόνα για τις περιόδους 10/2004 και
10/2005 (Εικόνα 5.25) είναι σχεδόν αντεστραμμένη, με
την άνοδο της στάθμης να παρατηρείται τόσο στους
βαθύτερους υδροφόρους όσο και στο παράκτιο τμήμα
του προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας, ενώ πτώση
στάθμης παρατηρείται στους υπόλοιπους προσχωματι-
κούς υδροφόρους. Η επανάληψη της διαφοροποίησης
103 
Ρίζα του μέσου τετραγωνικού Μέσο τυποποιημένο
σφάλματος σφάλμα
7,48 45,31
2,52 46,16
2,22 39,89 -0,0164
1,51 37,72 -0,0105
1,07 32,38 -0,0186
0,23 37,96 0,0094
χρονική υστέρηση από το υδρολογικό ισοζύγιο.  
 
της περιοχής έρευνας. 
Τα υδραυλικά χαρακτηριστικά των υδροφόρων
σχηματισμών υπολογίζονται ως γνωστό μέσα από
αντλητικές δοκιμασίες. Δεδομένου ότι οι αντλητικές
δοκιμασίες κατά πάγια τακτική πραγματοποιούνται σε
γεωτρήσεις που υδρομαστεύουν παραπάνω από ένα
υδροφόρα στρώματα, τα αποτελέσματά τους συνήθως
αντικατοπτρίζουν μια μέση τιμή των υδραυλικών
χαρακτηριστικών των επάλληλων υδροφόρων.
Επιπρόσθετα, συνήθως δεν πραγματοποιούνται
αντλήσεις μακράς διάρκειας, αλλά αντλήσεις μικρής
διάρκειας σε βαθμίδες για τον προσδιορισμό της
ωφέλιμης παροχής άντλησης. Για τους παραπάνω
λόγους, αλλά και λόγω του γεγονότος ότι οι αντλητικές
δοκιμασίες έχουν σχετικά υψηλό κόστος και κυρίως
ερευνητικό ενδιαφέρον τα αξιόπιστα δεδομένα
υδραυλικών παραμέτρων είναι δυσεύρετα (Νίκας et al.,
2008).
Στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής έγινε μια
προσπάθεια να συγκεντρωθούν όλα τα δεδομένα
αντλητικών δοκιμασιών που αφορούσαν την περιοχή
έρευνας και έχουν πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο
προηγούμενων ερευνών. Έτσι συγκεντρώθηκαν
αποτελέσματα τεσσάρων αντλητικών δοκιμασιών που
πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του ερευνητικού
προγράμματος «Υδρογεωλογική Μελέτη Τεχνητού
Εμπλουτισμού Υπόγειων Υδροφορέων Βόρειας
Παραλιακής και Ηµιλοφώδους ζώνης Ν. Κορινθίας»
(Κουμαντάκης et al., 1999) και αφορούν το υδροφόρο
σύστημα της Βόχας καθώς και πέντε αντλητικών
δοκιμασιών που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του
έργου «Οριστική υδρογεωλογική μελέτη αναρρύθμισης
πηγών Στυμφαλίας Ν. Κορινθίας» (Ζερβογιάννης,
1991) και αφορούν το καρστικό υδροφόρο σύστημα
Νεμέας και το υδροφόρο σύστημα Αηδονίων-Πετρίου.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση   104 

Εικόνα 5.22 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου Ordinary
Cokriging-trend removal για την περίοδο 10/2004
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  105 

Εικόνα 5.23 Υδρολιθολογικός χάρτης στον οποίο απεικονίζεται και η κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού (υδρογεωλογικός χάρτης) που προέκυψε από την εφαρμογή της μεθόδου Ordinary
Cokriging-trend removal για την περίοδο 10/2005
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  106 

Εικόνα 5.24 Χάρτης διαφοράς μεταξύ των κατανομών της στάθμης του υπόγειου νερού των περιόδων 10/2003 και 10/1004.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  107 

Εικόνα 5.25 Χάρτης διαφοράς μεταξύ των κατανομών της στάθμης του υπόγειου νερού των περιόδων 10/2004 και 10/1005.
 Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση   108 

Στον χάρτη της εικόνας 5.26 παρουσιάζονται οι αναπτύσσεται στο σύστημα Αηδονίων-Πετρίου. Οι
θέσεις των γεωτρήσεων στις οποίες καρστικοί υδροφόροι του συστήματος Νεμέας
πραγματοποιήθηκαν οι αντλητικές δοκιμασίες, ενώ παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις με τιμές
στον πίνακα 5.3 παρουσιάζονται συνοπτικά τα μεταβιβαστικότητας από 28 έως και 1320 m2/day.
αποτελέσματα που αναφέρονται κυρίως στον Αρκετά σημαντική διακύμανση παρουσιάζουν οι τιμές
προσδιορισμό της μεταβιβαστικότητας και μεταβιβαστικότητας και στο υδροφόρο σύστημα της
δευτερευόντως στον προσδιορισμό την Βόχας με τιμές από 12 έως και 540 m2/day, ενώ οι τιμές
αποθηκευτικότητας. του συντελεστή αποθηκευτικότητας φανερώνουν
Παρότι οι θέσεις των γεωτρήσεων του έργου συνθήκες υπό πίεση υδροφορίας. Η ερμηνεία αυτή
«Οριστική υδρογεωλογική μελέτη αναρρύθμισης πηγών γίνεται με την επιφύλαξη ότι οι γεωτρήσεις στις οποίες
Στυμφαλίας Ν. Κορινθίας» βρίσκονται ελαφρώς εκτός πραγματοποιήθηκαν οι αντλητικές δοκιμασίες
περιοχής έρευνας, εντούτοις τοποθετούνται στα υδρομαστεύουν επάλληλα υδροφόρα στρώματα με τα
υδροφόρα συστήματα Αηδονίων-Πετρίου και Νεμέας, βαθύτερα να είναι κατά κανόνα υπό πίεση, ενώ το
τα οποία όπως προαναφέρθηκε αναπτύσσονται πρώτο να μεταβάλει το χαρακτήρα του χωρικά
τμηματικά στην περιοχή έρευνας. υποπίπτοντας από ελεύθερο στις περιοχές τροφοδοσίας
Όπως προκύπτει από τον πίνακα 5.3 τις υψηλότερες σε υπό πίεση στις περιοχές εκφόρτισης.
τιμές μεταβιβαστικότητας παρουσιάζει ο υδροφόρος
των κροκαλοπαγών αλουβιακών ριπιδίων που

Πίνακας 5.3 Αποτελέσματα αντλητικών δοκιμασιών που έχουν πραγματοποιηθεί στην περιοχή έρευνας.
Παροχή
Ειδική απόδοση Μεταβιβαστικότητα
Κωδικός Υδροφόρος σχηματισμός εκμετάλλευσης Αποθηκευτικότητα
3
(m2/day) (m2/day)
(m )
G3 Ασβεστόλιθοι Τριαδικού Τριπόλεως 95 204 240
G8 Ασβεστόλιθοι Άνω Κρητιδικού Πίνδου 200 1092 1320
G9 Κροκαλοπαγή αλουβιακών ριπιδίων 170 6480 7800
G10 Ασβεστόλιθοι Άνω Κρητιδικού Πίνδου 90 24 28,8
G24 Ασβεστόλιθοι Άνω Κρητιδικού Πίνδου 65 26,4 31,2
Ε1 Αλουβιακές αποθέσεις Ολοκαίνου 45 217 1,35E-03
Ε3 Αλουβιακές αποθέσεις Ολοκαίνου 6 12,5 6,15E-04
ΒΕ1 Αλουβιακές αποθέσεις Ολοκαίνου 95 540 7,53E-03
Ε7 Αλουβιακές αποθέσεις Ολοκαίνου 7,5 43,1 3,00E-03

Ως πρόσθετη πληροφορία, αναφορικά με τα αλουβιακών ριπιδίων, ενώ στο παράκτιο υδροφόρο

υδραυλικά χαρακτηριστικά των υδροφόρων και στο
πλαίσιο της απογραφής των υδροσημείων,
πραγματοποιήθηκε και μια καταγραφή της παροχής
εκμετάλλευσης κάθε υδροσημείου, όπως
προαναφέρθηκε και στην παράγραφο 5.2. Η παροχή
εκμετάλλευσης δεν μπορεί να συσχετιστεί άμεσα με τις
υδραυλικές παραμέτρους των υδροφόρων δεδομένου
ότι είναι συνάρτηση και των μη γραμμικών απωλειών
μιας γεώτρησης και γενικότερα των κατασκευαστικών
της χαρακτηριστικών, αλλά δεν παύει να αποτελεί μια
σαφή ένδειξη της αποδοτικότητας ενός
υδρομαστευτικού έργου η οποία καθορίζεται κυρίως
από την αντίστοιχη αποδοτικότητα των υδροφόρων που
υδρομαστεύει (Νίκας κ. α., 2008). Η κατανομή της
παροχής εκμετάλλευσης των υδροσημείων που
απογράφηκαν παρουσιάζεται στους χάρτες των εικόνων
5.5 και 5.6. Όπως προκύπτει από τους χάρτες αυτούς, οι
μεγαλύτερες παροχές εκμετάλλευσης παρατηρούνται
στα υδροφόρα συστήματα των κροκαλοπαγών
σύστημα της Βόχας παρουσιάζονται μεγάλες
διακυμάνσεις. Τέλος προκύπτει ότι για το τμήμα της
περιοχής στο οποίο αναπτύσσονται επιφανειακά οι
μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου οι παροχές
εκμετάλλευσης είναι γενικά χαμηλές και δεν ξεπερνούν
τα 20 m3/h. Οι παρατηρήσεις αυτές είναι γενικά σε
συμφωνία με τα όσα διαπιστώθηκαν από τα
αποτελέσματα των αντλητικών δοκιμασιών που
αναλύθηκαν προηγουμένως.
Συμπερασματικά μπορεί να ειπωθεί ότι οι
αποδοτικότεροι υδροφόροι στην περιοχή έρευνας είναι
εκείνοι των κροκαλοπαγών, ενώ οι υδροφόροι που
αναπτύσσονται στα υδροφόρα συστήματα Βόχας,
Νεμέας και Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου
παρουσιάζουν κυμαινόμενη απόδοση με γενικά μέσες
έως χαμηλές αποδόσεις. Τέλος διαπιστώνεται ότι η
υδροφορία που αναπτύσσεται εντός του σχηματισμού
των μαργών είναι χαμηλής απόδοσης χωρίς ιδιαίτερη
πρακτική σημασία.
Κεφάλαιο 5. Υδρογεωλογική Επισκόπηση
  109 

Εικόνα 5.26 Χάρτης θέσεως γεωτρήσεων στις οποίες έχουν πραγματοποιηθεί αντλητικές δοκιμασίες.
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας    110 

Κεφάλαιο 6 

ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΚΑ – ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 
ΕΡΕΥΝΑΣ 
 
 
Στα πλαίσια της μελέτης των υδρομετεωρολογικών μέσου όρου, που προτείνεται για τις πεδινές περιοχές
δεδομένων συλλέχτηκαν στοιχεία σχετικά με (Beran and Rodier 1985). Οι σταθμοί αυτοί καλύπτουν
βροχοπτώσεις, θερμοκρασία, υγρασία, ηλιοφάνεια, και ένα φάσμα υψομετρικών κλάσεων από τα 20 m έως τα
ανέμους από έξι μετεωρολογικούς σταθμούς (Χαλκί, 340 m (Πίνακας 6.1). Πέντε σταθμοί ανήκουν στην
Σπαθοβούνι, Πετρίο, Αγ. Βασίλειος, Λεόντιο, Βέλο) αρμοδιότητα του ΥΠΕΧΩΔΕ, ενώ ένας στην Εθνική
για την περίοδο 1975-2004. Οι θέσεις και τα Μετεωρολογική Υπηρεσία.
χαρακτηριστικά των σταθμών αυτών δίνονται στον
πίνακα 6.1 και στην εικόνα 6.1.
Η πυκνότητα του δικτύου (0.006 σταθμοί ανά Km2)
είναι ικανοποιητική, αφού είναι περίπου τριπλάσια του

Πίνακας 6.1. Θέσεις και χαρακτηριστικά των μετεωρολογικών σταθμών της περιοχής έρευνας.
Μέσο ετήσιο ύψος
Όνομα σταθμού Φορέας Περίοδος λειτουργίας Συντεταγμένες (ΕΓΣΑ 87) Υψόμετρο
βροχόπτωσης

Αγ. Βασίλειος Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ 1975 - 2003 394643 4183477 280 508

Βέλο ΕΜΥ 1975 - 2004 391621 4204518 20 470
Λεόντιο Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ 1975 - 2002 376038 4184002 340 688
Πετρίο Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ 1975 - 2003 376828 4189795 310 592
Σπαθοβούνι Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ 1975 - 2003 394417 4189507 130 440
Χαλκείο Υ.ΠΕ.ΧΩ.ΔΕ 1975 - 2003 387822 4193458 230 541

Πίνακας 6.2. Μέσες μηνιαίες τιμές βροχόπτωσης των μετεωρολογικών σταθμών της περιοχής έρευνας.
Μέση
Σταθμός Ιαν. Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ
Ετήσια
Πετρίο 102,3 72,8 78,6 41,9 27,9 14,8 7,6 16,9 14,6 54,8 93,2 85,2 612
Λεόντιο 97,0 80,1 75,6 50,8 31,5 13,5 8,9 17,8 16,4 69,0 113,1 109,2 688
Χαλκείο 85,3 65,8 71,5 36,2 24,1 9,2 5,3 10,9 14,0 54,0 83,3 92,9 541
Βέλο 77,1 48,3 57,5 26,2 27,0 4,8 4,9 15,3 21,5 37,2 87,1 64,5 470
Σπαθοβούνι 51,0 47,8 48,3 30,2 16,2 14,5 5,7 10,9 16,5 56,1 68,4 64,1 440
Αγ. Βασίλειος 71,8 46,0 55,4 30,7 11,8 18,1 2,2 9,2 9,9 47,5 48,0 63,9 388
Μέσος 80,75 60,13 64,48 36,00 23,08 12,00 5,80 14,00 15,48 53,10 82,20 80,00 523
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας
   111 

Εικόνα 6.1. Χάρτης θέσης των μετεωρολογικών σταθμών της περιοχής έρευνας.
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας    112 

αέριες μάζες, ο προσανατολισμός και η υψομετρική

6.1 Εκτίμηση των ελλιπών παρατηρήσεων 
Η εκτίμηση των ελλιπών παρατηρήσεων των
βροχομετρικών σταθμών έγινε με χρήση της μεθόδου
του κανονικού λόγου (normal ratio method), κατά την
οποία η εκτίμηση της ελλείπουσας παρατήρησης ενός
σταθμού Χ βασίζεται στις ταυτόχρονες παρατηρήσεις
των σταθμών αναφοράς (1, 2,….n) και υπολογίζεται
από τη σχέση:
Px 
Px
( P1 P2 P
  ....  n
(n  1) P1 P2 Pn
) μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης. Η σχέση αυτή
(6.1)
όπου
Px = η ελλείπουσα τιμή βροχόπτωσης στο σταθμό Χ.
P1 , P2 ,…., Pn = η βροχόπτωση στους σταθμούς
αναφοράς για την ίδια περίοδο.
Px = το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης στο σταθμό Χ.
P1 , P2 ,…, Pn = το μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης
στους σταθμούς αναφοράς.
n = το πλήθος όλων των σταθμών .
διαφορά μεταξύ σταθμού και υψηλότερου σημείου από
το σταθμό σε ακτίνα 5 μιλίων κ.ά. (Spreen 1947). Εάν
θεωρήσουμε ότι οι παράγοντες αυτοί δεν επιδρούν στη
διαμόρφωση του ετησίου ύψους βροχόπτωσης και
μοναδικό παράγοντα αποτελεί το υψόμετρο, τότε η
μαθηματική σχέση που συνδέει τα δύο αυτά μεγέθη
είναι µία εξίσωση πρώτου βαθμού, της μορφής
y = ax + b, µε ανεξάρτητη μεταβλητή το απόλυτο
υψόμετρο των σταθμών και εξαρτημένη μεταβλητή το
ονομάζεται εξίσωση της βροχοβαθµίδας και μπορεί να
χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή του βροχομετρικού
χάρτη μιας περιοχής. Ο έλεγχος της αξιοπιστίας της
σχέσης αυτής γίνεται με τον υπολογισμό του
συντελεστή προσαρμογής (r2) των δύο μεγεθών,
εφαρμόζοντας τη μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων.
Η σχέση αυτή θεωρείται ικανοποιητική εφόσον ο
συντελεστής προσαρμογής (r2) είναι μεγαλύτερος από
0.7.
Από την εφαρμογή της μεθόδου στην περιοχή
έρευνας προέκυψε ότι η βροχοβαθμίδα της περιοχής
έρευνας (Εικόνα 6.2) είναι μία εξίσωση της μορφής:

6.2  Έλεγχος  ομογένειας  βροχομετρικών  y = 0.587 * x + 411,7 (6.2)

δεδομένων  όπου x είναι το υψόμετρο (m) και
y μέσο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης (mm).
Οι μεταβολές κάποιων τεχνικών-γεωμετρικών
χαρακτηριστικών των βροχομετρικών σταθμών Από την εξίσωση αυτή φαίνεται ότι το ύψος
μπορούν να προκαλέσουν μια συστηματική μεταβολή βροχόπτωσης αυξάνεται κατά 58,6 mm ανά 100m
στις παρατηρήσεις, οι οποίες πλέον μετατρέπονται σε υψομετρικής διαφοράς και το μέσο ετήσιο ύψος
ακατάλληλες για επεξεργασία. Για να εξασφαλιστεί βροχόπτωσης στο επίπεδο της θάλασσας είναι 411,7
λοιπόν η ομοιογένεια των δεδομένων όλων των mm. Η αντίστοιχη εξίσωση που προσδιορίζεται για όλο
σταθμών της περιοχής έρευνας χρησιμοποιήθηκε η το νομό Κορινθίας για την περίοδο 1971-1991
μέθοδος της καμπύλης διπλής μάζας, κατά την οποία οι (Βουδούρης, 2001; Βουδούρης και Αντωνάκος, 2003)
αθροιστικές ετήσιες τιμές βροχόπτωσης ενός σταθμού είναι:
συγκρίνονται µε τη μέση αθροιστική βροχόπτωση μιας y = 0.40 * x + 448 (6.3)
ομάδας γειτονικών σταθμών, οι οποίοι είναι μεταξύ Από την εξίσωση αυτή φαίνεται ότι το ύψος
τους ομοιογενείς. Εφόσον δεν υπάρχει άλλη επίδραση, βροχόπτωσης αυξάνεται κατά 40 mm ανά 100m
εκτός αυτής των κλιματολογικών μεταβολών, η υψομετρικής διαφοράς και το μέσο ετήσιο ύψος
καμπύλη είναι ευθεία. βροχόπτωσης στο επίπεδο της θάλασσας είναι 448 mm.
Η εφαρμογή της ανάλυσης της διπλής μάζας στους
βροχομετρικούς σταθμούς της περιοχής έρευνας έδειξε
ότι όλοι οι σταθμοί είναι ομοιογενείς, αφού τα σημεία 800
Λεόντιο
όλων των γραφημάτων προσομοιώνονται από µία 700
ευθεία γραμμή. 600
Βέλο
500 Πετρί
Χαλκί Αγ. 
400 Βασίλειος
6.3  Συσχέτιση  βροχοπτώσεων  με  Σπαθοβούνι
300
φυσιογραφικούς‐γεωγραφικούς παράγοντες και  200
100 y = 0,587x + 411,760
χωρική κατανομή βροχοπτώσεων   R² = 0,628
0
Ο βασικότερος παράγοντας που επηρεάζει το ετήσιο 0 100 200 300 400
ύψος βροχόπτωσης μιας περιοχής είναι το υψόμετρο της
επιφάνειας του εδάφους. Άλλοι παράγοντες μικρότερης Εικόνα 6.2. Διάγραμμα συσχέτισης υψομέτρου και ύψους
όμως σημασίας θεωρούνται, η έκθεση του σταθμού στις βροχής για τους μετεωρολογικούς σταθμούς της περιοχής
έρευνας
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας
Ο συντελεστής συσχέτισης της παραπάνω εξίσωσης
ανέρχεται σε 0.628, γεγονός που σημαίνει ότι το ετήσιο
ύψος βροχόπτωσης επηρεάζεται σημαντικά και από
άλλους παράγοντες εκτός του υψομέτρου της περιοχής.
Σημαντικό ρόλο βέβαια παίζει και ο μικρός αριθμός
σταθμών. Σύμφωνα με διάφορους ερευνητές το ετήσιο
ύψος βροχόπτωσης στην Ελλάδα επηρεάζεται
καθοριστικά και από την γεωγραφική θέση δεδομένου
ότι εν γένει οι βροχοπτώσεις μειώνονται από βορά προς
νότο και από δύση προς ανατολή.
Για την καλύτερη μελέτη της χωρικής διακύμανσης
των βροχοπτώσεων στο Νομό Κορινθίας εφαρμόσθηκε
το γραμμικό μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης
ανάμεσα στο ετήσιο ύψος βροχόπτωσης και τις
γεωγραφικές παραμέτρους κάθε σταθμού, που
περιγράφεται από την παρακάτω εξίσωση:
P=b0+b1λ+ b2φ+b3H (6.4)
Όπου: P = Βροχόπτωση (mm)
Λ = το γεωγραφικό μήκος (δεκαδικές μοίρες)
φ = το γεωγραφικό πλάτος (δεκαδικές μοίρες)
Η = το υψόμετρο από την επιφάνεια της
θάλασσας (m)
b0, b1, b2, b3 = οι παράμετροι της εξίσωσης
To b0 είναι σταθερά, το b1 εκφράζει το ρυθμό
μεταβολής της βροχόπτωσης για κάθε μοίρα
μετατόπισης προς Α/κά (γεωγραφικό μήκος), το b2
εκφράζει το ρυθμό μεταβολής της βροχόπτωσης για
κάθε μοίρα μετατόπισης προς Βόρεια (γεωγραφικό
πλάτος) και το b3 εκφράζει το ρυθμό μεταβολής της
βροχόπτωσης για κάθε μέτρο αύξησης του υψομέτρου.
Η εφαρμογή του μοντέλου της πολλαπλής
παλινδρόμησης ανάμεσα στα μέσα ετήσια ύψη
βροχόπτωσης των βροχομετρικών σταθμών και των
γεωγραφικών παραγόντων (λ, φ) για την περίοδο 1975-
2003 έδωσε την παρακάτω εξίσωση:
Ρ = 11.084 – 422,01 λ - 27,92 φ + 0.324 Η (6.5)
Ο συντελεστής πολλαπλής συσχέτισης (coefficient
of multiple correlation) ανέρχεται σε 0.93 και ο
συντελεστής προσδιορισμού r2 (r-square) είναι 0.87 που
υποδηλώνει ότι το μοντέλο εξηγεί το 87% της
διασποράς και με βάση τα επίπεδα εμπιστοσύνης οι
μεταβλητές γεωγραφικό μήκος (λ) και το υψόμετρο (Η)
και λιγότερο το γεωγραφικό πλάτος (φ) συμβάλλουν
σημαντικά στην πρόβλεψη της εξαρτημένης
μεταβλητής Ρ (ετήσια βροχόπτωση).
Από την παραπάνω εξίσωση προκύπτει μια
ελάττωση κατά 422 mm ανά 1ο μετακίνηση προς Α/κά.
113 
Με δεδομένο ότι 1ο αντιστοιχεί σε 88.5 Km προκύπτει
μια ελάττωση του ύψους βροχόπτωσης κατά 4.76
mm/Km μετατόπισης προς Α/κά. Επίσης προκύπτει μια
ελάττωση κατά 27,92 mm ανά 1ο μετακίνηση προς
Βόρεια. Με δεδομένο ότι 1° αντιστοιχεί σε 111 Km,
προκύπτει μια ελάττωση του ύψους βροχόπτωσης κατά
0.25 mm/Km μετατόπισης προς Βόρεια. Επίσης
προκύπτει μια αύξηση της βροχόπτωσης με το
υψόμετρο κατά 32.4 mm/100m.
Η αντίστοιχη εξίσωση που προσδιορίζεται για όλο
το νομό Κορινθίας για την περίοδο 1971-1991
(Βουδούρης, 2001) είναι:
Ρ = 11.009 – 414 λ – 30,15 φ + 0.33 Η (6.6)
Η εφαρμογή της εξίσωσης αυτής για την παραγωγή
βροχομετρικού χάρτη είναι αδύνατη με την χρήση
παραδοσιακών αναλογικών μεθόδων. Με την χρήση
των ΓΠΣ είναι δυνατή η εφαρμογή της εξίσωσης για
τον χωρικό υπολογισμό του όγκου βροχόπτωσης και
την παραγωγή βροχομετρικού χάρτη, η οποία
αναπτύσσεται στο επόμενο κεφάλαιο.
 
6.4 Μηνιαία πορεία των βροχοπτώσεων 
Τα μέσα μηνιαία ύψη βροχόπτωσης των σταθμών
της περιοχής παρουσιάζονται αναλυτικά στον πίνακα
6.2 και γραφικά στο διάγραμμα της εικόνας 6.3. Όπως
φαίνεται από το διάγραμμα ο πλέον υγρός μήνας του
έτους είναι ο Νοέμβριος και ακολουθεί ο Δεκέμβριος
και ο Ιανουάριος.
Εικόνα 6.3. Διάγραμμα κατανομής των μέσων μηνιαίων τιμών
βροχόπτωσης για την περιοχή
Αντίστοιχα, ο μήνας με τις λιγότερες βροχοπτώσεις,
δηλαδή ο ξηρότερος μήνας, είναι ο Ιούλιος και ο
Αύγουστος. Όσον αφορά την εποχιακή κατανομή των
βροχοπτώσεων το 55% του ετησίου ύψους
συγκεντρώνεται στη χειμερινή περίοδο, το 13% στη
φθινοπωρινή, το 22% στην εαρινή και μόλις το 10 %
στη θερινή περίοδο.
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας 114 

6.5 Ετήσια πορεία των βροχοπτώσεων  σταθμού του Βέλου αυξάνεται γραμμικά με το χρόνο

και ο ρυθμός αύξησης ανέρχεται σε 1,65 mm ανά έτος.
Για την διερεύνηση της ετήσιας πορείας των
Η τάση είναι αντίστροφη για την ημιορεινή και ορεινή
βροχοπτώσεων στην περιοχή έρευνας εξετάσθηκαν οι
ζώνη της περιοχής έρευνας όπως προκύπτει από τα
τάσεις που παρατηρούνται κατά την τελευταία
αντίστοιχα διαγράμματα των σταθμών Χαλκείο και
εικοσαετία (1984 – 2004). Η ευθεία της τάσεως της
Λεόντιο και μάλιστα με τιμές 5,3 και 9,3 mm ανά έτος
χρονοσειράς προσδιορίστηκε με τη μέθοδο των
αντίστοιχα (εικόνα 6.4).
ελαχίστων τετραγώνων. Από τα διαγράμματα
παρατηρείται ότι το ετήσιο ύψος βροχόπτωσης του

Εικόνα 6.4. Διαγράμματα ετήσιων τιμών βροχοπτώσεων και των αντίστοιχων τάσεων για τρεις σταθμούς της περιοχής έρευνας

6.6 Θερμοκρασία  πρωινές πριν την ανατολή του ήλιου. Η μέση ημερήσια

Η θερμοκρασία του αέρα θεωρείται ένα από τα
κυριότερα κλιματολογικά στοιχεία, δεδομένου ότι
αποτελεί έναν από τους βασικούς παράγοντες που
επηρεάζουν την τιμή της εξατμισοδιαπνοής. Η
ημερήσια μεταβολή της θερμοκρασίας του αέρα
ακολουθεί, με κάποια καθυστέρηση, την αντίστοιχη
μεταβολή της ηλιακής ακτινοβολίας. Οι μέγιστες τιμές
της θερμοκρασίας καταγράφονται τις πρώτες
απογευματινές ώρες και οι ελάχιστες τις πρώτες
θερμοκρασία ορίζεται από την παρακάτω σχέση:
Τμ=1/4(Τ0+Τ6+Τ12+Τ18) (6.7)
όπου Τ8, Τ14 ,Τ20 είναι οι αντίστοιχες τιμές της
θερμοκρασίας τις ώρες που δείχνει ο δείκτης.
Η μικρότερη ελάχιστη ημερήσια τιμή της
θερμοκρασίας στο σταθμό του Βέλου παρατηρήθηκε το
1992 και ήταν –3.6 oC, στις 24 Ιανουαρίου 2004 ενώ η
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας 115 

αντίστοιχη μέγιστη ημερήσια ήταν 42 oC στις 23 μπορεί να χρησιμοποιηθεί για των υπολογισμό της
Ιουλίου 2002. θερμοκρασίας σε διάφορα υψόμετρα στην περιοχή
Η μέση μέγιστη και η μέση ελάχιστη ημερήσια τιμή μελέτης.
της θερμοκρασίας στο σταθμό του Βέλου για την
περίοδο 1992 – 2005 ήταν 22,4 oC και 11.76 oC
αντίστοιχα.
Από τον πίνακα με τις μέσες μηνιαίες θερμοκρασίες
φαίνεται ότι ο ψυχρότερος μήνας είναι ο Ιανουάριος
ενώ υπάρχουν έτη κατά τα οποία ψυχρότερος μήνας
είναι ο Φεβρουάριος. Ο θερμότερος μήνας για όλους
τους σταθμούς είναι ο Ιούλιος και ακολουθεί ο
Αύγουστος.

Εικόνα 6.6. Διάγραμμα συσχέτισης υψομέτρου και

θερμοκρασίας για τους μετεωρολογικούς σταθμούς της
περιοχής έρευνας

Εικόνα 6.5. Διάγραμμα κατανομής των μέσων μηνιαίων τιμών
θερμοκρασίας για την περιοχή έρευνας
Η μέση ετήσια θερμοκρασία του ατμοσφαιρικού
αέρα γενικά ελαττώνεται με το υψόμετρο. Ο ρυθμός της
μεταβολής αυτής αποτελεί την «θερμοβαθμίδα» Για
τον υπολογισμό της στον νομό Κορινθίας έγινε
προσαρμογή στα δεδομένα της μέσης ετήσιας
θερμοκρασίας των σταθμών Βέλου, Σπαθοβουνίου και
Πετρίου. Έτσι προκύπτει ότι η μέση θερμοκρασία στην
επιφάνεια την θάλασσας είναι 17,82 οC και η ελάττωση
της είναι 1,34 οC ανά 100 m. Η παραπάνω εξίσωση
6.7 Ηλιακή ακτινοβολία 
Η ηλιακή ακτινοβολία που φθάνει στην γη είναι
σημαντική γιατί συντελεί στις μεταβολές της
θερμοκρασίας και του αέρα και του εδάφους και
επομένως επιδρά και στην εξάτμιση. Το μέρος της
ηλιακής ακτινοβολίας που φθάνει απευθείας στην
επιφάνεια της γης, όταν δεν παρεμβάλλεται κάποια
νέφωση, αποτελεί την άμεση ακτινοβολία, ενώ το μέρος
εκείνο που διαχέεται στην ατμόσφαιρα και εν συνεχεία
προσπίπτει στην επιφάνεια, αποτελεί την διάχυτη
ηλιακή ακτινοβολία. Το άθροισμα της άμεσης με την
διάχυτης αποτελεί την ολική ακτινοβολία. Όταν ο
ουρανός είναι συννεφιασμένος η ολική ακτινοβολία που
φθάνει στην γη είναι η διάχυτη.
Μετρήσεις της ηλιακής ακτινοβολίας διατίθενται
μόνο από το μετεωρολογικό σταθμό του Βέλου, οι
μέσες μηνιαίες τιμές των οποίων παρουσιάζονται στον
πίνακα 6.4.

Πίνακας 6.3. Μέσες μηνιαίες τιμές θερμοκρασίας των μετεωρολογικών σταθμών της περιοχής έρευνας.

ΣΤΑΘΜΟΣ Ιαν. Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Μέση Ετήσια

Βέλο 8,8 9,1 11,2 15,0 20,3 25,3 27,9 27,2 23,2 18,3 13,1 10,0 17,5
Σπαθοβούνι 7,4 8,4 10,3 13,7 18,8 23,2 26,2 25,3 21,9 17,0 12,1 8,8 16,1
Πετρίο 5,1 5,6 6,2 10,8 17,7 22,3 24,4 23,7 19,2 14,4 10,2 7,0 13,9
Μέσος 7,1 7,7 9,2 13,2 18,9 23,6 26,2 25,4 21,4 16,6 11,8 8,6 15,8
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας    116 

Πίνακας 6.4. Μέση ημερήσια ανά μήνα ολική ηλιακή ακτινοβολία [cal/(cm2 · day)] στο σταθμό Βέλου (περίοδος 1987 – 2004).
ΣΤΑΘΜΟΣ Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάιο Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ Οκτ Νοεμ. ∆εκ.

Βέλο 197,4 260,6 336,6 453,7 513,7 563,1 561 524,5 431,1 290,1 198,9 152,9

Στον πίνακα 6.5 που ακολουθεί παρουσιάζονται οι τιμές

6.8  Ηλιοφάνεια 
διάρκειας ηλιοφάνειας ανά μήνα για τους σταθμούς της
Η διάρκεια της ηλιοφάνειας για μια περιοχή είναι περιοχής έρευνας.
επίσης ένας παράγοντας που επηρεάζει την
Όπως παρατηρούμε και η ηλιοφάνεια ακολουθεί την
εξατμισοδιαπνοή, δεδομένου ότι η εξάτμιση ευνοείται
ίδια κατανομή με την θερμοκρασία παρουσιάζοντας
κάτω από συνθήκες ηλιοφάνειας, διότι τότε φτάνει στην
μέγιστα τον μήνα Ιούλιο και ελάχιστα τους μήνες
επιφάνεια του εδάφους το σύνολο της ηλιακής
Δεκέμβριο και Ιανουάριο. Το εύρος κύμανσης της
ακτινοβολίας.
παραμέτρου κυμαίνεται από 350 h έως 151 h για τον
Στοιχεία για την διάρκεια της ηλιοφάνειας έχουμε σταθμό Βέλου.
από το σταθμό του Βέλου για την περίοδο 1977-2004.

Πίνακας 6.5. Κατανομή της διάρκειας ηλιοφάνειας ανά μήνα για τον σταθμό της περιοχής έρευνας.
ΣΤΑΘΜΟΣ Ιαν. Φεβ. Μαρ. Απρ. Μάιο Ιουν. Ιουλ. Αυγ. Σεπτ Οκτ Νοεμ. ∆εκ.

Βέλο 157,6 144,1 184,9 223,9 271,4 315 337,4 340,4 273,2 195,7 151,1 120,8

6.9  Άνεμοι 
Ο άνεμος, η οριζόντια δηλαδή κίνηση του
ατμοσφαιρικού αέρα, λόγω διαφοράς στην
ατμοσφαιρική πίεση μεταξύ δύο περιοχών, είναι μια
ακόμα σημαντική παράμετρος για το υδρολογικό
ισοζύγιο μιας περιοχής, αφού επηρεάζει άμεσα την
εξατμισοδιαπνοή, αλλά και την ξηρότητα της
ατμόσφαιρας. Για την περιοχή έρευνας συλλέχθηκαν
στοιχεία για την ένταση και τη κατεύθυνση των ανέμων
για τον σταθμό Βέλου, με την μορφή επί της εκατό
συχνότητας εμφάνισης.
Στους πίνακες 6.6 και 6.7 παρουσιάζονται οι
κατανομές κατευθύνσεων και ταχυτήτων ανέμων για
τον σταθμό της περιοχής.
Παρατηρούμε ότι η περιοχή δεν χαρακτηρίζεται
γενικά από ισχυρούς ανέμους. Οι τιμές ταχύτητας
φθάνουν μέχρι τα 7 Beaufort, ενώ οι επικρατούσες
διευθύνσεις στον σταθμό του Βέλου, είναι οι ΒΑ/κοι
και οι ανατολικοί άνεμοι .
6.10  Ατμοσφαιρική υγρασία  χαρακτηρίζονται από την ελάχιστη σχετική υγρασία και
Η ατμοσφαιρική υγρασία είναι η ποσότητα των
υδρατμών που περιέχεται στον ατμοσφαιρικό αέρα.
Προέρχεται από τις διαδικασίες της εξάτμισης και της
διαπνοής, αλλά η κύρια πηγή προέλευσης είναι η
εξάτμιση του νερού από την επιφάνεια της θάλασσας.
Αποτελεί ένα σημαντικό κλιματικό παράγοντα, διότι,
εκτός του ότι επηρεάζει την εξάτμιση και τη διαπνοή
των φυτών, αποτελεί την πηγή όλων των
ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων.
Οι παρατηρήσεις της ατμοσφαιρικής υγρασίας
αναφέρονται στην σχετική υγρασία της ατμόσφαιρας.
Ως σχετική υγρασία (hr) ορίζεται η εκατοστιαία
αναλογία της ποσότητας των υδρατμών που υπάρχουν
σε κάποιο χώρο, προς την ποσότητα που θα μπορούσε ο
χώρος αυτός να συγκρατήσει υπό κορεσμένες συνθήκες
στην ίδια θερμοκρασία (Σακκάς, 1992).
Από τον πίνακα 6.8 φαίνεται ότι ο υγρότερος μήνας
είναι ο Δεκέμβριος και ο ξηρότερος μήνας είναι ο
Ιούλιος.
Η μηνιαία κατανομή της σχετικής υγρασίας και της
θερμοκρασίας του αέρα εμφανίζουν αντίθετη πορεία,
δηλαδή οι μήνες με τη μέγιστη θερμοκρασία
το αντίθετο.
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας    117 

Πίνακας 6. 6. Συχνότητα εμφάνισης % για την κατεύθυνση ανέμων του σταθμού της περιοχής έρευνας.

Βόρειος ΒΑνατολικός Ανατολικός ΝΑνατολικός Νότιος ΝΔυτικός Δυτικός ΒΔυτικός Νηνεμία

Βέλο 5,861 14,379 9,78 3,974 7,936 3,711 2,492 5,346 46,521

Πίνακας 6.7. Συχνότητα εμφάνισης % για την ταχύτητα ανέμων σε κλίμακα Beaufort.

  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

Βέλο 46,52 3,43 19,62 13,13 11,14 3,99 1,74 0,39 0 0 0 0

Πίνακας 6.8 Μέση μηνιαία σχετική υγρασία (%) στον σταθμό Βέλο (περίοδος 1988 – 2004).

Σταθμός Ι Φ Μ Α Μ Ι Ι Α Σ Ο Ν Δ Ετήσια
Βέλο 73.9 70.6 71.0 66.5 60.4 53.8 51.7 54.1 61.5 68.8 75.6 75.9 65.3
(1988-1997)
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
Κεφάλαιο 7 
ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΗ ΥΔΡΟΛΟΓΙΑ 
7.1.  Υδρολογικό ισοζύγιο  με την χρησιμοποίηση βιβλιογραφικών στοιχείων για την
Η κατανομή του νερού εντός μιας υδρολογικής
λεκάνης μπορεί να περιγραφεί σε γενικές γραμμές από
την μαθηματική εξίσωση:
P=R+E+I+ΔW+Δq+Q (7.1)
όπου:P= τα ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα
R= η επιφανειακή απορροή
Ε=η πραγματική εξατμισοδιαπνοή
Ι= η κατείσδυση
ΔW=η διαφορική αποθήκευση νερού στη γη
Δq=Προσφορές και απολείψεις νερού από
ανθρωπογενείς παρεμβάσεις
Q=η εξωτερική τροφοδοσία της υδρολογικής
λεκάνης
Με την προϋπόθεση ότι οι υδρολογικές λεκάνες
αποτελούν αυτοτελή συστήματα και ότι, οι ανθρώπινες
παρεμβάσεις και οι μεταβολές στα υπόγεια αποθέματα
είναι αμελητέες, οι παράγοντες ΔW, dq, q της εξίσωσης
(7.1.) παραλείπονται και παίρνει τη μορφή (7.2):
P=R+E+I (7.2)
Σύμφωνα με την εξίσωση (7.2) το ύψος των
ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων, σε μια υδρολογική
λεκάνη, ισούται με το άθροισμα των αντιστοίχων υψών,
των παραγόντων της επιφανειακής απορροής, της
εξατμισοδιαπνοής, και της κατείσδυσης στην λεκάνη
αυτή.
Μέσω της εξίσωσης (7.2) μπορούμε να υπολογίσουμε
προσεγγιστικά έναν εκ των τριών παραγόντων R, E, I
εφόσον γνωρίζουμε τους άλλους δύο, καθώς και το ύψος
των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Στο πλείστο των
περιπτώσεων οι παράγοντες που προσδιορίζονται
έμμεσα, μέσω του προσεγγιστικού ισοζυγίου που
προκύπτει από την εφαρμογή της εξίσωσης (7.2) είναι η
επιφανειακή απορροή, ή η κατείσδυση, παράγοντες οι
οποίοι είναι δύσκολο να προσδιοριστούν άμεσα με
μετρήσεις και παρατηρήσεις (Nikas et al., 2007).
Στην παρούσα έρευνα αφού προσδιορίστηκαν οι
παράγοντες P, E και I είτε από την επεξεργασία
μετρούμενων στοιχείων για τον όγκο νερού από
βροχόπτωση και την πραγματική εξατμισοδιαπνοή, είτε
   118 
κατείσδυση, υπολογίστηκε μετά έμμεσα ο όγκος νερού
της επιφανειακής απορροής.
Ο υπολογισμός των παραμέτρων του υδρολογικού
ισοζυγίου πραγματοποιήθηκε και με την χρήση ενός
κατανεμημένου μοντέλου προσομοίωσης λεκάνης
απορροής σε επόμενο κεφάλαιο. Με την χρήση του
μοντέλου αυτού είναι εφικτός ο προσδιορισμός των
υδρολογικών παραμέτρων σε διάφορα χρονικά βήματα
καθώς και η βαθμονόμηση του μοντέλου με αποτέλεσμα
τον προσδιορισμό των παραμέτρων αυτών με αυξημένη
ακρίβεια. Παρά ταύτα ο προσεγγιστικός προσδιορισμός
που περιγράφεται σε αυτό το κεφάλαιο διατηρεί την αξία
του για λόγους σύγκρισης αλλά και για τον ιδιαίτερα
απλό και γρήγορο τρόπο με τον οποίο πραγματοποιείται.
Και στην προσέγγιση αυτή η χρήση των Γ.Σ.Π είναι
καθοριστικής σημασίας αφού επιτρέπει τον υπολογισμό
των διαφόρων παραμέτρων γρήγορα και με την μέγιστη
δυνατή ακρίβεια (Voudouris et al., 2007a).
7.2.  Όγκος νερού από βροχόπτωση 
Για τον υπολογισμό του όγκου νερού που δέχεται η
περιοχή έρευνας αρχικά προσδιορίστηκε η σχέση που
συνδέει το υψόμετρο και την γεωγραφική θέση με το
ύψος βροχής για το χρονικό διάστημα 1975-2003. Η
σχέση αυτή εφαρμόστηκε στο ψηφιακό μοντέλο εδάφους
(DEM) της περιοχής έρευνας, το οποίο προέκυψε μετά
από ψηφιοποίηση και μετατροπή των υψομετρικών
καμπυλών της περιοχής με ισοδιάσταση 20 m, καθώς και
στα ψηφιδωτά του γεωγραφικού μήκους και πλάτους της
περιοχής έρευνας. Στην συνέχεια η επιφάνεια κάθε
μοναδιαίου τετραγωνικού στοιχείου (φατνίου) του
ψηφιακού μοντέλου εδάφους πολλαπλασιάστηκε με το
υπολογισμένο από την εξίσωση ύψος βροχής και
αθροίστηκαν τα επί μέρους γινόμενα για όλη την έκταση
της κάθε υδρολογικής λεκάνης και του κάθε υδροφόρου
συστήματος της περιοχής έρευνας (Voudouris et al.,
2007a). Η χωρική κατανομή του μέσου ετήσιου ύψους
βροχής (βροχομετρικός χάρτης) για την περιοχή έρευνας
για την περίοδο 1975-2003 παρουσιάζεται στην εικόνα
7.1.
Η κατανομή του όγκου νερού από βροχόπτωση, για
κάθε υδρολογική λεκάνη και κάθε υδροφόρο σύστημα,
παρουσιάζεται στους πίνακες 7.1 και 7.2 αντίστοιχα.
Όπως προκύπτει από τον πίνακα 7.1, ο μέσος ετήσιος
όγκος νερού από βροχόπτωση, για την περίοδο 1975-
2004 ανέρχεται σε 496 εκατομμύρια κυβικά μέτρα.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
   119 

Εικόνα 7.1. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης (Βροχομετρικός χάρτης) της περιοχής έρευνας για την περίοδο 1975-2003
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία    120 

Πίνακας 7. 1. Κατανομή του μέσου ετήσιου όγκου νερού και της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης (mm) για της υδρολογικές λεκάνες της
περιοχής έρευνας.
Βροχόπτωση
Λεκάνη απορροής Έκταση (m ) 2
Ελάχιστο *(mm) Μέγιστο* (mm) Μέσος* (mm) Όγκος (m3)
Ασωπός 277.354.000 398,4 1.016,9 627,2 173.946.000
Ράχιανη 177.247.000 393,0 770,2 516,3 91.510.700
Ξεριάς(Ποταμιά) 168.342.000 368,5 769,5 532,9 89.710.000
Ζαπάντης 72.942.800 397,9 705,5 543,0 39.607.000
Ελλισών 35.476.300 398,7 834,4 585,2 20.762.000
Σέλιανδρος 25.975.500 401,7 755,3 596,9 15.503.700
Κυρίλλου 16.844.900 401,0 636,1 488,6 8.230.470
Χαϊκάλη-Περιστεριώνα 27.577.500 399,7 657,0 483,9 13.345.200
Λίτσα 30.153.000 384,9 576,8 425,7 12.835.400
Φίλιζα 18.886.900 399,6 688,6 506,1 9.559.050
Ρέμα Βέλου 14.113.500 399,4 584,1 466,7 6.587.290
Παράκτια περιοχή Εξαμιλίων-Ισθμού 37.183.100 363,2 568,0 405,0 15.058.700
ΣΥΝΟΛΟ 902.096.500 496.655.510

*Οι στατιστικές παράμετροι για κάθε υδρολογικό μέγεθος υπολογίστηκαν με την χρήση των εργαλείων στατιστικής ανάλυσης
ψηφιδωτών (spatial analyst tools) του λογισμικού ArcGIS 9x. Ουσιαστικά πρόκειται για στατιστική ανάλυση επί του συνολικού αριθμού
των φατνίων κάθε ψηφιδωτού σε κάθε ένα από τα οποία αντιστοιχεί μια τιμή για κάθε υδρολογικό μέγεθος.

Πίνακας 7. 2. Κατανομή του μέσου ετήσιου όγκου νερού και της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης (mm) για τα υδροφόρα συστήματα της
περιοχής έρευνας.
Βροχόπτωση
Έκταση Ελάχιστο* Μέγιστο* Μέσος* Όγκος
Υδροφόρο σύστημα
(m2) (mm) (mm) (mm) (m3)

Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού 81.556.700 398,7 770,2 625,4 51.003.500

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου 23.682.100 461,0 543,7 495,0 11.722.700
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων-Πετρίου 29.513.300 583,6 850,1 700,0 20.659.900
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας 153.924.000 363,2 549,4 416,8 64.154.300
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-Βάλτου 21.700.900 569,3 786,1 697,8 15.143.300
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας 57.832.600 539,1 723,6 588,2 34.017.600
Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας 60.735.100 529,2 1.016,9 723,6 43.949.100

*Οι στατιστικές παράμετροι για κάθε υδρολογικό μέγεθος υπολογίστηκαν με την χρήση των εργαλείων στατιστικής ανάλυσης
ψηφιδωτών (spatial analyst tools) του λογισμικού ArcGIS 9x. Ουσιαστικά πρόκειται για στατιστική ανάλυση επί του συνολικού αριθμού
των φατνίων κάθε ψηφιδωτού σε κάθε ένα από τα οποία αντιστοιχεί μια τιμή για κάθε υδρολογικό μέγεθος.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
7.3.  Εξατμισοδιαπνοή  Για τον υπολογισμό της πραγματικής (Er)
Ως εξατμισοδιαπνοή ορίζεται η ποσότητα του νερού
που επανέρχεται στην ατμόσφαιρα, κάτω από τη
συνδυασμένη δράση της εξάτμισης και της διαπνοής,
όπου εξάτμιση είναι η διαδικασία μεταφοράς, με μορφή
υδρατμών, του ύδατος από την επιφάνεια της γης στην
ατμόσφαιρα με σύγχρονη κατανάλωση ηλιακής
ενέργειας και διαπνοή το σύνολο διαδικασιών με τις
οποίες το νερό μεταβαίνει από την υγρή στην αέρια
φάση δια μέσου του σώματος των φυτών.
Η εξατμισοδιαπνοή, όπως προαναφέρθηκε,
εξαρτάται από πολλούς παράγοντες όπως:
θερμοκρασία, υγρασία, ταχύτητα ανέμου, ηλιακή
ακτινοβολία, φυτοκάλυψη, κοκκομετρία του εδαφικού
ορίζοντα κ.α.
Πολλές μέθοδοι έχουν αναπτυχθεί για τον
υπολογισμό της εξατμισοδιαπνοής (δυνητικής και
πραγματικής) και πολυάριθμοι εμπειρικοί τύποι έχουν
προταθεί, χωρίς κανένας απ’ αυτούς να έχει καθολική
αποδοχή.
Ως δυνητική εξατμισοδιαπνοή ορίζεται η ποσότητα
του νερού που θα εξατμιζόταν ή θα χρησιμοποιούταν
από τα φυτά για τη διεργασία της διαπνοής, αν τα
αποθέματα σε νερό ήταν αρκετά για να αντισταθμίσουν
τις απώλειες.
Ο Thornthwaite, (1944) προτείνει μια εμπειρική
σχέση μεταξύ της δυνητικής εξατμισοδιαπνοής και της
μέσης μηνιαίας θερμοκρασίας του αέρα. Η σχέση αυτή
έχει την ακόλουθη εκθετική μορφή:

 10  T 
E p  16    το έδαφος από την ελάττωση της υγρασίας του. Η
 I  (7.3)
όπου: Εp=μέση μηνιαία τιμή της δυνητικής
εξατμισοδιαπνοής σε mm
T= μέση μηνιαία θερμοκρασία σε οC
α= ένας συντελεστής που υπολογίζεται από τη
σχέση:
α=6,75.10-7 Ι3-7,71.10-5 Ι2+0,01792 Ι + 0,49239
Ι= είναι ο ετήσιος θερμικός δείκτης (annual
heat index) και δίνεται από το άθροισμα των 12
μηνιαίων θερμικών δεικτών:
1.514
T 
I   
5 (7.4)
Για τον υπολογισμό της Ep από τη σχέση (7.3) έχει
εισαχθεί και ένας διορθωτικός παράγοντας που
εξαρτάται από το γεωγραφικό πλάτος του σταθμού. Η
σχέση του Thornthwaite παρέχει ικανοποιητικά
αποτελέσματα σε υγρές περιοχές με επαρκή βλάστηση.
Για την κατάρτιση του υδρολογικού ισοζυγίου μιας
περιοχής, όπως προαναφέρθηκε, απαιτείται η γνώση της
πραγματικής εξατμισοδιαπνοής (Er).
   121 
εξατμισοδιαπνοής από τη δυνητική (Ep) εφαρμόζεται το
ισοζύγιο κατά Thornthwaite-Mather, (1955):
Αν η βροχόπτωση (Ρ) υπερβαίνει την Ep τότε η
πραγματική εξατμισοδιαπνοή Er= Ep. Η διαφορά (Ρ-
Ep) αποθηκεύεται στο έδαφος μέχρις ότου κορεσθεί
από υγρασία. Η ικανότητα κατακράτησης νερού στο
έδαφος εξαρτάται από τη φύση του και τη βλάστηση.
Εκτιμήθηκε όμως μια αντιπροσωπευτική τιμή για
ολόκληρη την περιοχή έρευνας.
Ο Παπούλιας (1973), δέχεται μια μέση
αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους 100mm για
εδάφη μέσης κοκκομετρικής σύστασης σε βάθος 60 cm.
Ο Λαμπράκης (1989), εκτιμά ότι, η ικανότητα
κατακράτησης νερού στο έδαφος γύρω από τις ρίζες
των φυτών είναι 100mm για τις αποκαρστωμένες
περιοχές και 150 mm για τις περιοχές όπου επικρατούν
τα νεογενή ιζήματα.
Ο Βουδούρης (1995), εκτιμά μια μέση
αποθηκευτική ικανότητα του εδάφους 135 mm για τα
εδάφη της Βορειοδυτικής Αχαΐας.
Για την περιοχή έρευνας δεδομένης της επικράτησης
των Τεταρτογενών αποθέσεων εκτιμήθηκε μέγιστη
ικανότητα κατακράτησης νερού από το έδαφος (Sto) τα
180 mm που μεταβάλλεται από μήνα σε μήνα σύμφωνα
με τη σχέση (Thornthwaite-Mather, 1955):
APWL

St  St0  e St0
(7.5)
όπου: St είναι η ικανότητα κατακράτησης κάθε μήνα
και APWL εκφράζει την απώλεια νερού που υφίσταται
APWL είναι μηδέν όταν η βροχόπτωση είναι
μεγαλύτερη από τη δυνητική εξατμισοδιαπνοή. Στην
αντίθετη περίπτωση για τον υπολογισμό της APWL
προστίθεται στην αρνητική τιμή (Ρ-Ep) του μήνα την
τιμή του APWL του προηγούμενου μήνα.
Αν οι μηνιαίες βροχοπτώσεις είναι μικρότερες από
την Ep τότε η Er είναι ίση με το άθροισμα των
βροχοπτώσεων και της ΔSt. Το Δst εκφράζει τη
μεταβολή του νερού που υπάρχει στο έδαφος από μήνα
σε μήνα (Βουδούρης και Λαμπράκης, 1993).
Οι υπολογισμοί αρχίζουν από το μήνα Ιανουάριο,
κατά τον οποίο το έδαφος έχει ικανοποιήσει τις ανάγκες
σε νερό κατακράτησης. Στους πίνακες που ευρίσκονται
στο Παράρτημα του παρόντος τεύχους υπολογίζονται
αναλυτικά η Ep κατά Thornthwaite, για τους σταθμούς
Βέλου Πετρίου και Σπαθοβουνίου και μέσω αυτής η Er.
Στον Πίν. 7.3 παρουσιάζονται συνοπτικά τα
αποτελέσματα.
 Κεφάλαιο 6. Μετεωρολογικά – Υδρολογικά στοιχεία της περιοχής έρευνας 122 

Πίνακας 7. 3. Μέση ετήσια πραγματική εξατμισοδιαπνοή για ύψη βροχής όλων των μοναδιαίων στοιχείων (φατνίων)
τους σταθμούς της περιοχής έρευνας. για όλη την έκταση της κάθε υδρολογικής λεκάνης και
ΣΤΑΘΜΟΣ Er(mm) Er (%) του κάθε υδροφόρου συστήματος της περιοχής έρευνας.
Ο χάρτης κατανομής του ισοδύναμου ύψους
Βέλο 420,54 89,20 εξατμισοδιαπνοής παρουσιάζεται στην εικόνα 7.3.
Πετρί 438,91 82,12 Στον Πίνακα 7.4. παρουσιάζεται η μέση ετήσια
Σπαθοβούνι 422,61 69,21 απώλεια νερού λόγω της εξατμισοδιαπνοής για κάθε
λεκάνη απορροής και στον πίνακα 7.5 η αντίστοιχη για
κάθε υδροφόρο σύστημα. Υπολογίζεται ότι η μέση
Όπως προαναφέρθηκε η εξατμισοδιαπνοή εξαρτάται ετήσια απώλεια νερού λόγω εξατμισοδιαπνοής στις
από διάφορους κλιματολογικούς παράγοντες, υδρολογικές λεκάνες της περιοχής έρευνας ανέρχεται
κυριότεροι εκ των οποίων είναι η θερμοκρασία, η σε 315,2x106m3 νερού που αντιστοιχεί σε ποσοστό 63,4
ηλιακή ακτινοβολία, η σχετική υγρασία της % του όγκου νερού της βροχόπτωσης.
ατμόσφαιρας και το ύψος των ατμοσφαιρικών Ο δείκτης αυτός είναι σχετικά υψηλός, και αυτό
κατακρημνισμάτων. Δεδομένου ότι οι περισσότεροι από αποδίδεται στο ήπιο ανάγλυφο και στο χαμηλό μέσο
αυτούς τους παράγοντες επηρεάζονται καθοριστικά από υψόμετρο που επικρατεί στην περιοχή.
το υψόμετρο αναμένεται και η κατανομή της
εξατμισοδιαπνοής, ως ποσοστό επί της βροχόπτωσης να
διέπεται από την ίδια σχέση. Στο διάγραμμα της εικόνας 100
7.2 παρουσιάζεται η σχέση μεταξύ της
εξατμισοδιαπνοής ως ποσοστό επί της βροχόπτωσης και 90 Βέλο
Εξατμισοδιαπνοή (%)

του υψομέτρου για τους τρεις σταθμούς της περιοχής 80 Σπαθοβούνι

έρευνας.
70 Πετρίο
Χρησιμοποιώντας την σχέση συσχέτισης αυτή και
εφαρμόζωντάς τη στο ψηφιακό μοντέλο εδάφους 60
y = ‐0,0692x + 90,796
προκύπτει το ψηφιδωτό κατανομής της R² = 0,9992
50
εξατμισοδιαπνοής ως ποσοστό της βροχόπτωσης. Στην
συνέχεια χρησιμοποιόντας μαθηματικά μεταξύ 40
ψηφιδοτών πολαπλασιάζουμε το ψηφιδωτό αυτό με το 0 100 200 300 400
ψηφιδωτό κατανομής του ύψους βροχής ώστε να Υψόμετρο (m)
προκύψει το ψηφιδωτό κατανομής της
Εικόνα 7.2. Διάγραμμα συσχέτισης υψομέτρου και του
εξατμισοδιαπνοής εκφρασμένης ως ισοδύναμο ύψος
ποσοστού πραγματικής μέσης ετήσιας εξατμισοδιαπνοής για
βροχής. Τέλος για τον υπολογισμό του ισοδύναμου τους μετεωρολογικούς σταθμούς της περιοχής έρευνας
όγκου εξατμισοδιαπνοής αθροίστηκαν τα ισοδύναμα
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία    123 

Πίνακας 7. 4. Μέση ετήσια απώλεια νερού λόγω της εξατμισοδιαπνοής για κάθε λεκάνη απορροής
Εξατμισοδιαπνοή
Λεκάνη απορροής Έκταση (m )
2
Ελάχιστο* (mm) Μέγιστο* (mm) Μέσος* (mm) Όγκος (m3)
Ασωπός 277.354.000 132,1 399,4 364,3 101.053.000
Ράχιανη 177.247.000 278,0 378,8 353,1 62.586.200
Ξεριάς(Ποταμιά) 168.342.000 258,9 354,9 331,9 55.878.900
Ζαπάντης 72.942.800 319,8 378,3 362,3 26.430.100
Ελλισών 35.476.300 251,5 361,8 335,8 11.914.200
Σέλιανδρος 25.975.500 299,5 357,2 338,5 8.792.640
Κυρίλλου 16.844.900 328,0 357,4 345,6 5.821.480
Χαϊκάλη-Περιστεριώνα 27.577.500 326,7 363,2 349,5 9.637.940
Λίτσα 30.153.000 312,5 348,4 329,9 9.946.320
Φίλιζα 18.886.900 326,9 363,4 349,0 6.591.460
Ρέμα Βέλου 14.113.500 326,7 360,2 347,5 4.904.620
Παράκτια περιοχή Εξαμιλίων-Ισθμού 37.183.100 297,1 333,8 313,1 11.642.400
ΣΥΝΟΛΟ 315.199.260

*Οι στατιστικές παράμετροι για κάθε υδρολογικό μέγεθος υπολογίστηκαν με την χρήση των εργαλείων στατιστικής ανάλυσης
ψηφιδωτών (spatial analyst tools) του λογισμικού ArcGIS 9x. Ουσιαστικά πρόκειται για στατιστική ανάλυση επί του συνολικού αριθμού
των φατνίων κάθε ψηφιδωτού σε κάθε ένα από τα οποία αντιστοιχεί μια τιμή για κάθε υδρολογικό μέγεθος.

Πίνακας 7. 5. Μέση ετήσια απώλεια νερού λόγω της εξατμισοδιαπνοής για κάθε υδροφόρο σύστημα
Εξατμισοδιαπνοή
Έκταση Ελάχιστο* Μέγιστο* Μέσος* Όγκος
Υδροφόρο σύστημα
(m2) (mm) (mm) (mm) (m3)
Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού 81.556.700 258,9 383,8 329,5 26.876.900
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου 23.682.100 350,7 372,7 359,3 8.509.560
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων-Πετρίου 29.513.300 256,7 399,4 356,6 10.524.100
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας 153.924.000 297,1 360,4 328,6 50.573.800
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-Βάλτου 21.700.900 284,2 359,6 325,6 7.066.770
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας 57.832.600 351,0 399,3 384,7 22.250.000
Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας 60.735.100 132,1 399,4 349,6 21.235.400

*Οι στατιστικές παράμετροι για κάθε υδρολογικό μέγεθος υπολογίστηκαν με την χρήση των εργαλείων στατιστικής ανάλυσης
ψηφιδωτών (spatial analyst tools) του λογισμικού ArcGIS 9x. Ουσιαστικά πρόκειται για στατιστική ανάλυση επί του συνολικού αριθμού
των φατνίων κάθε ψηφιδωτού σε κάθε ένα από τα οποία αντιστοιχεί μια τιμή για κάθε υδρολογικό μέγεθος.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
   124 

Εικόνα 7. 3 Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας εξατμισοδιαπνοής σε mm ισοδύναμου ύψους βροχής στην περιοχή έρευνας.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
7.5.  Κατείσδυση 
Η κατείσδυση αντιπροσωπεύει το μέρος εκείνο των
ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων και της απορροής
που κινείται κατακόρυφα, λόγω βαρύτητας, προς το
υπέδαφος και φθάνει στους υδροφόρους ορίζοντες,
προστιθέμενο στα αποθέματα των υπόγειων νερών και
μετέχει στην κίνηση του υπόγειου νερού.
Η ικανότητα κατείσδυσης εξαρτάται, από την
υγρασία του εδάφους, τη λιθολογία, την κλίση του
εδάφους, τη βλάστηση, την ένταση και κατανομή των
βροχοπτώσεων κλπ. Μέτρο της κατείσδυσης είναι ο
συντελεστής κατείσδυσης, ο οποίος εκφράζει το
ποσοστό του νερού που κατεισδύει, σε σχέση με την
ολική βροχόπτωση. Για την εκτίμηση του συντελεστή
κατείσδυσης των γεωλογικών σχηματισμών που
απαντούν στη περιοχή έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν
εκτιμήσεις και μετρήσεις από άλλες περιοχές του
ελληνικού χώρου.
Ο Μάστορης (1967), για την ασβεστολιθική περιοχή
Ν. Γκιώνας, υπολογίζει την κατείσδυση με εφαρμογή
της μεθόδου Kessler, ίση με 60% των βροχοπτώσεων.
Ο Κακαβάς (1995), υπολόγισε κατείσδυση, με
άμεσες μετρήσεις παροχών, στους Τριαδικο-
Ιουρασικούς ασβεστολίθους της Υποπελαγονικής
53,6%, στους Ανωκρητιδικούς ασβεστολίθους της
ζώνης Ανατολικής Ελλάδος 50,4% και στους
Ανωκρητιδικούς ασβεστολίθους της ζώνης Παρνασσού-
Γκιώνας 49,9%
Ο Μαρίνος (1975), εκτιμά για τους ασβεστόλιθους
της πηγής Κρύας στο Μιτσικέλι Ιωαννίνων της ζώνης
Πίνδου, συντελεστή κατείσδυσης 55%
Ο Γιαννάτος (1999), υπολογίζει με βάση την δίαιτα
καρστικής πηγής στον άνω ρου του Βουραϊκού ποταμού
συντελεστή κατείσδυσης, για τους Ανω-Κρητιδικούς
ασβεστολίθους της ζώνης Ωλονού-Πίνδου, 47%.
Οι Καλλέργης-Χριστοδούλου (1972), υπολογίζουν
με τη χρήση λυσιμέτρου τιμές 16-21% στις αλουβιακές
αποθέσεις της περιοχής Καλαμπάκας.
Ο Σούλιος (1975), εκτιμά το συντελεστή
κατείσδυσης των προσχωσιγενών περιοχών μεταξύ 10-
25%.
Ο Λαμπράκης (1989), δέχεται την κατείσδυση στα
αλούβια της περιοχής Ιεράπετρας Κρήτης ίση με
13.35% της βροχόπτωσης.
Οι Κάντας-Τηνιακός (1988), μετρούν συντελεστή
κατείσδυσης 21% στο σχηματισμό των κροκαλοπαγών
της Δυτικής Τριφυλίας.
   125 
Ο Σταυρόπουλος (1992), εκτιμά τιμές 16% για τις
σύγχρονες και χαλαρές αποθέσεις της πεδινής ζώνης,
στην περιοχή Κάτω Αχαΐας-Μανωλάδας με μέτρια
φυτοκάλυψη.
Ο Βουδούρης (1995), υιοθετεί βάση βιβλιογραφικών
δεδομένων, συντελεστές κατείσδυσης 7 % για τις
μάργες του Νεογενούς και 15 % για τα Πλειο-
Πλειστοκαινικά ιζήματα της Βορειοδυτικής Αχαΐας.
Στον Πίνακα 7.6 συνοψίζονται οι συντελεστές
κατείσδυσης που υιοθετήθηκαν για τους κυριότερους
γεωλογικούς σχηματισμούς που απαντώνται στην
περιοχή έρευνας.
7.6  Υπολογισμός  του  όγκου  κατείσδυσης  και 
απορροής ‐ Προσεγγιστικό υδατικό ισοζύγιο  
Με δεδομένο τον όγκο βροχής που δέχεται κάθε
γεωλογικός σχηματισμός κατά λεκάνη απορροής (Πίν.
7.1) και τους συντελεστές κατείσδυσης που
εκτιμήθηκαν σε κάθε γεωλογικό σχηματισμό της
περιοχής έρευνας (Πίν. 7.6), υπολογίσθηκε ο μέσος
ετήσιος όγκος νερού που κατεισδύει ανά λεκάνη
απορροής και ανά υδροφόρο σύστημα, αφού το
ψηφιδωτό (με διαστάσεις μοναδιαίου στοιχείου 20x20
m) των συντελεστών κατείσδυσης πολλαπλασιάστηκε
με το ψηφιδωτό της βροχόπτωσης, δηλαδή τον
βροχομετρικό χάρτη της περιοχής έρευνας. Τα
αποτελέσματα παρουσιάζονται στους πίνακες 7.7 και
7.8 που ακολουθούν, ενώ στον χάρτη της εικόνας 7.4
παρουσιάζεται η γεωγραφική κατανομή της
κατείσδυσης για την περιοχή έρευνας.
Ως άμεση επιφανειακή απορροή (Qd) ορίζεται το
ποσοστό της βροχόπτωσης, το οποίο αφού πέσει στην
επιφάνεια της γης, διοχετεύεται μέσω των κλάδων του
υδρογραφικού δικτύου προς τα επιφανειακά σώματα
νερού (θάλασσα, λίμνες), τα οποία αποτελούν τους
τελικούς υδατικούς αποδέκτες.
Το ποσοστό αυτό καθορίζεται από κλιματολογικούς,
μορφολογικούς και γεωλογικούς παράγοντες. Πιο
συγκεκριμένα, τους πλέον καθοριστικούς παράγοντες
κατανομής της επιφανειακής απορροής αποτελούν η
ένταση των βροχοπτώσεων, η εξατμισοδιαπνοή, η
κλίση της λεκάνης απορροής, η φυτοκάλυψη και η
περατότητα των πετρωμάτων και εδαφών της
επιφάνειας του εδάφους κλπ..
Ο υπολογισμός της άμεσης επιφανειακής απορροής
(Qd) γίνεται έμμεσα, μέσω της κατάρτισης του
προσεγγιστικού υδρολογικού ισοζυγίου.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία    126 

Πίνακας 7. 6. Συντελεστές κατείσδυσης των γεωλογικών σχηματισμών της περιοχής έρευνας

Ενότητα Σχηματισμός Συντελεστής
κατείσδυσης (%)
Σύγχρονες αποθέσεις κοίτης 18
Σύγχρονοι παράκτιοι σχηματισμοί 21
Παλαιοί και νέοι κώνοι κορημάτων και πλευρικά κορήματα 21

Μεταλπικοί σχηματισμοί Σύγχρονες αλουβιακές αποθέσεις πεδινών περιοχών 18

Ερυθρά αργιλομιγής άμμος 14
Ελουβιακός μανδύας 18
Τυρρήνιες αναβαθμίδες 12
Καλάβρια κροκαλοπαγή δελταϊκών ριπιδίων τύπου Gilbert 14
Καλάβρια κροκαλοπαγή αλουβιακών ριπιδίων 18
Μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι 30
Μάργες 3
Ασβεστόλιθοι Ιουρασικού 52
Υποπελαγονική

Σχιστοκερατολιθική διάπλαση και οφειόλιθοι 5

Ζώνη

Τριαδικά ιζήματα 52

Δεύτερος φλύσχης 7
Πίνδου
Ζώνη

Ανωκρητιδικοί ασβεστόλιθοι 47

Ιζήματα φλύσχη 7
Ζώνη Τριπόλεως

Παλαιοκαινικοί – Άνω Ηωκαινικοί ασβεστόλιθοι 52

Ιουρασικοί ασβεστόλιθοι 52

Μέσο - Άνω Τριαδικοί ασβεστόλιθοι και δολομίτες 52

Ως ολική επιφανειακή απορροή (Qt) ορίζεται το παρουσιάζεται το αντίστοιχο ποσοστό που

άθροισμα την άμεσης επιφανειακής απορροής της αντιπροσωπεύει κάθε ένας παράγοντας του
υποδερμικής υπόγειας ροής, η οποία μετά από μικρό υδρολογικού ισοζυγίου. Στον χάρτη της εικόνας 7.5
χρονικό διάστημα καταλήγει στους κλάδους του παρουσιάζεται η γεωγραφική κατανομή της
υδρογραφικού δικτύου και τέλος της βασικής ροής. Η προσεγγιστικής μέσης ετήσιας απορροής για την
ολική απορροή δύναται να προσδιορισθεί με την χρήση περιοχή έρευνας.
μοντέλων προσομοίωσης λεκάνης απορροής μέσω του
υπολογισμού των επιμέρους παραγόντων, από τους
οποίους συνίσταται ή άμεσα με μετρήσεις στην έξοδο
κάθε λεκάνης. Οι μετρήσεις αυτές μπορεί να είναι
περιοδικές με την χρήση μυλίσκου και παρεμφερών
συσκευών, ή συνεχείς, με τον προσδιορισμό της σχέσης
στάθμης – παροχής, για συγκεκριμένη θέση και διατομή
του υδρορεύματος και τη συνεχή καταγραφή της
στάθμης με σταδία ή σταθμηγράφο. Δεδομένου ότι στην
περιοχή έρευνας δεν υπάρχουν μετρήσεις απορροής στις
εξόδους των λεκανών, κρίθηκε σκόπιμη η κατάρτιση
ενός μοντέλου προσομοίωσης λεκάνης απορροής η
λειτουργία του οποίου περιγράφεται αναλυτικά σε
επόμενο κεφάλαιο.
Στον Πίνακα 7.9 συνοψίζεται το προσεγγιστικό
μέσο ισοζύγιο ύδατος, κατά λεκάνη απορροής, στην
περιοχή έρευνας, για τη χρονική περίοδο 1975-1999 και
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
   127 

Εικόνα 7. 4 Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας κατείσδυσης σε mm ισοδύναμου ύψους βροχής στην περιοχή έρευνας.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία
   128 

Εικόνα 7. 5 Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας ολικής απορροής σε mm ισοδύναμου ύψους βροχής στην περιοχή έρευνας.
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία    129 

Πίνακας 7. 7. Μέσος ετήσιος όγκος νερού που κατεισδύει ανά λεκάνη απορροής για την περιοχή έρευνας
Κατείσδυση
Λεκάνη απορροής Έκταση (m2) Ελάχιστο (mm) Μέγιστο (mm) Μέσος (mm) Όγκος (m3)

Ασωπός 277.354.000 12,7 509,8 127,8 33.940.200

Ράχιανη 177.247.000 11,2 400,2 146,1 13.096.100
Ξεριάς(Ποταμιά) 168.342.000 12,5 400,5 79,6 22.661.200
Ζαπάντης 72.942.800 13,0 181,7 40,1 2.921.700
Ελλισών 35.476.300 12,5 135,9 59,6 2.110.870
Σέλιανδρος 25.975.500 12,3 130,1 67,4 1.753.240
Κυρίλλου 16.844.900 12,3 111,1 57,1 947.960
Χαϊκάλη-Περιστεριώνα 27.577.500 12,9 92,0 42,5 1.171.100
Λίτσα 30.153.000 11,6 299,9 57,7 1.690.590
Φίλιζα 18.886.900 13,0 97,3 46,5 878.370
Ρέμα Βέλου 14.113.500 12,7 97,9 56,9 802.860
Παράκτια περιοχή Εξαμιλίων-Ισθμού 37.183.100 11,1 289,2 75,8 2.559.909
ΣΥΝΟΛΟ 902.096.500 84.534.099

Πίνακας 7. 8 Μέσος ετήσιος όγκος νερού που απορρέει ανά λεκάνη απορροής για την περιοχή έρευνας
Απορροή

Λεκάνη απορροής Έκταση (m )

2
Ελάχιστο (mm) Μέγιστο (mm) Μέσος (mm) Όγκος (m3)

Ασωπός 277.354.000 0,0 736,5 140,5 38.952.800

Ράχιανη 177.247.000 0,0 403,1 89,3 15.828.400
Ξεριάς(Ποταμιά) 168.342.000 0,0 381,4 66,4 11.169.900
Ζαπάντης 72.942.800 0,8 326,8 140,6 10.255.200
Ελλισών 35.476.300 0,0 524,0 190,0 6.736.930
Σέλιανδρος 25.975.500 0,0 424,3 191,2 4.957.820
Κυρίλλου 16.844.900 0,0 271,7 86,8 1.461.030
Χαϊκάλη-Περιστεριώνα 27.577.500 0,8 288,4 92,0 2.536.160
Λίτσα 30.153.000 0,0 175,6 39,8 1.198.490
Φίλιζα 18.886.900 0,8 327,3 110,7 2.089.220
Ρέμα Βέλου 14.113.500 0,8 209,6 62,4 879.810
Παράκτια περιοχή Εξαμιλίων- 37.183.100 0,0 222,6 23,1 856.391
ΣΥΝΟΛΟ 902.096.500 96.922.151

Πίνακας 7. 9. Προσεγγιστικό ισοζύγιο ύδατος ανά λεκάνη απορροής για την περιοχή έρευνας.
Βροχόπτωση Εξατμισοδιαπνοή Κατείσδυση Απορροή

Λεκάνη απορροής Έκταση Όγκος (m3) Όγκος (m3) Ποσοστό επί Όγκος Ποσοστό επί Όγκος Ποσοστό επί
2
(m ) της (%) (m3) της (%) (m3) της (%)

Ασωπός 277.354.000 173.946.000 101.053.000 58,1 33.940.200 19,5 38.952.800 22,4

Ράχιανη 177.247.000 91.510.700 62.586.200 68,4 13.096.100 14,3 15.828.400 17,3
Ξεριάς(Ποταμιά) 168.342.000 89.710.000 55.878.900 62,3 22.661.200 25,3 11.169.900 12,5
Ζαπάντης 72.942.800 39.607.000 26.430.100 66,7 2.921.700 7,4 10.255.200 25,9
Ελλισών 35.476.300 20.762.000 11.914.200 57,4 2.110.870 10,2 6.736.930 32,4
Σέλιανδρος 25.975.500 15.503.700 8.792.640 56,7 1.753.240 11,3 4.957.820 32,0
Κυρίλλου 16.844.900 8.230.470 5.821.480 70,7 947.960 11,5 1.461.030 17,8
Χαϊκάλη- 27.577.500 13.345.200 9.637.940 72,2 1.171.100 8,8 2.536.160 19,0
Περιστεριώνα
Λίτσα 30.153.000 12.835.400 9.946.320 77,5 1.690.590 13,2 1.198.490 9,3
Φίλιζα 18.886.900 9.559.050 6.591.460 69,0 878.370 9,2 2.089.220 21,9
Ρέμα Βέλου 14.113.500 6.587.290 4.904.620 74,5 802.860 12,2 879.810 13,4
Παράκτια περιοχή 37.183.100 15.058.700 11.642.400 77,3 2.559.909 17,0 856.391 5,7
Εξαμιλίων-Ισθμού
ΣΥΝΟΛΟ 902.096.500 496.655.510 315.199.260 84.534.099 96.922.151
 Κεφάλαιο 7. Επιφανειακή Υδρολογία 130 

Πίνακας 7. 10. Μέσος ετήσιος όγκος νερού που κατεισδύει ανά υδροφόρο σύστημα για την περιοχή έρευνας
Κατείσδυση
Υδροφόρο σύστημα Έκταση Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Όγκος
2
(m ) (mm) (mm) (mm) (m3)
Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού 81.528.800 13,1 400,5 323,6 23.376.911
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου 23.682.100 13,8 97,9 88,7 2.099.580
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων-Πετρίου 29.502.600 18,8 336,3 97,8 2.888.980
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας 153.809.000 11,3 97,9 70,3 10.804.400
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-Βάλτου 21.689.800 17,1 135,9 99,2 2.156.800
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας 57.831.900 16,2 374,1 98,1 5.666.160
Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας 60.734.100 16,0 509,8 359,8 20.134.210

Πίνακας 7. 11. Μέσος ετήσιος όγκος νερού που απορρέει ανά υδροφόρο σύστημα για την περιοχή έρευνας
Απορροή

Υδροφόρο σύστημα Έκταση Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Όγκος

2
(m ) (mm) (mm) (mm) (m3)

Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού 81.528.800 0,0 403,1 9,2 749.689

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου 23.682.100 24,7 165,1 47,0 1.113.560
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων- 29.502.600 0,0 474,4 245,6 7.246.820
Πετρίου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας 153.809.000 0,0 158,6 18,0 2.776.100
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου- 21.689.800 131,4 453,4 272,9 5.919.730
Βάλτου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας 57.831.900 0,0 272,4 105,5 6.101.440
Καρστικό υδροφόρο σύστημα Νεμέας 60.734.100 0,0 736,4 42,5 2.579.490

Πίνακας 7. 12. Προσεγγιστικό ισοζύγιο ύδατος ανά υδροφόρο σύστημα για την περιοχή έρευνας.
Βροχόπτωση Εξατμισοδιαπνοή Κατείσδυση Απορροή
Υδροφόρο σύστημα Έκταση (m )
2
Όγκος (m )3
Όγκος Ποσοστό Όγκος Ποσοστό Όγκος Ποσοστό
(m3) επί της (m3) επί της (m3) επί της
(%) (%) (%)

Καρστικό υδροφόρο
81.556.700 51.003.500 26.876.900 52,70 23.376.911 45,83 749.689 1,47
σύστημα Σοφικού
Κοκκώδες υδροφόρο
23.682.100 11.722.700 8.509.560 72,59 2.099.580 17,91 1.113.560 9,50
σύστημα Αγίου Βασιλείου
Κοκκώδες υδροφόρο
σύστημα Αηδονίων- 29.513.300 20.659.900 10.524.100 50,94 2.888.980 13,98 7.246.820 35,08
Πετρίου
Κοκκώδες υδροφόρο
153.924.000 64.154.300 50.573.800 78,83 10.804.400 16,84 2.776.100 4,33
σύστημα Βόχας
Κοκκώδες υδροφόρο
σύστημα Κρυονερίου- 21.700.900 15.143.300 7.066.770 46,67 2.156.800 14,24 5.919.730 39,09
Βάλτου
Κοκκώδες υδροφόρο
57.832.600 34.017.600 22.250.000 65,41 5.666.160 16,66 6.101.440 17,94
σύστημα Νεμέας
Καρστικό υδροφόρο
60.735.100 43.949.100 21.235.400 48,32 20.134.210 45,81 2.579.490 5,87
σύστημα Νεμέας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Κεφάλαιο 8 
ΥΔΡΟΧΗΜΕΙΑ – ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΩΝ  
8.1. Εισαγωγή 
Η υδροχημική έρευνα έχει ως στόχο να συμβάλει
στην καλύτερη κατανόηση των υδρογεωλογικών
συνθηκών της περιοχής έρευνας και στον εντοπισμό
περιβαλλοντικών προβλημάτων που συνδέονται με την
ποιοτική υποβάθμιση του υπόγειου νερού. Η τελευταία
μπορεί να οφείλεται είτε σε φυσικά είτε ανθρωπογενή
αίτια.
Στο πλαίσιο της διερεύνησης των υδροχημικών
συνθηκών των υδροφόρων της περιοχής έρευνας
πραγματοποιηθήκαν επιτόπου μετρήσεις των
φυσικοχημικών παραμέτρων θερμοκρασία, pH,
δυναμικό οξειδοαναγωγής (Eh), ηλεκτρική
αγωγιμότητα (EC) και αλκαλικότητα του υπόγειου
νερού, σε 124 υδροσημεία (Γεωτρήσεις, φρέατα και
πηγές). Επίσης πραγματοποιήθηκαν εργαστηριακοί
προσδιορισμοί των κύριων χημικών στοιχείων του
υπόγειου νερού, καθώς επίσης και 21 ιχνοστοιχείων και
16 σπάνιων γαιών. Τα αποτελέσματα όλων των χημικών
προσδιορισμών παρουσιάζονται στους πίνακες του
προσαρτήματος ΙΙ.
Τέλος αξιοποιήθηκαν τα συμπεράσματα που
προέκυψαν από τις ισοτοπικές αναλύσεις
προσδιορισμού τριτίου και ισοτοπικού λόγου οξυγόνου
που πραγματοποιήθηκαν από το ΙΓΜΕ στο πλαίσιο του
έργου «Μελέτη Υδατικών Αποθεμάτων Βορ.
Πελοποννήσου, με Έμφαση στα Ποιοτικά
Χαρακτηριστικά και σε Φαινόμενα Υφαλμύρινσης
(Υ.Δ. 02)», του οποίου ο συγγραφέας της παρούσας
διατριβής αποτελούσε ειδικό επιστημονικό συνεργάτη
καθ’ όλη την διάρκεια διεξαγωγής του (2005-2009).
Με βάση τα αποτελέσματα των υδροχημικών
αναλύσεων, κατασκευάσθηκαν υδροχημικά
διαγράμματα και υδροχημικοί χάρτες, μέσω των οποίων
εξήχθησαν χρήσιμα συμπεράσματα, σχετικά με τις
υδρογεωλογικές συνθήκες της περιοχής έρευνας, αλλά
και σχετικά με το είδος, το μέγεθος και την προέλευση
των προβλημάτων ποιοτικής υποβάθμισης του υπόγειου
νερού.
Η λήψη δειγμάτων πραγματοποιήθηκε σύμφωνα με
τους κανόνες δειγματοληψίας, που προτείνονται από
την Υπηρεσία Περιβαλλοντικής Προστασίας των
Η.Π.Α. (U.S. E.P.A. 1976). Έτσι λοιπόν, τα δείγματα
του νερού ελήφθησαν μετά από άντληση τουλάχιστον 1
ώρας, έτσι ώστε να έχει ανανεωθεί το νερό της
γεώτρησης ή του φρέατος. Οι φιάλες της
   131 
δειγματοληψίας είχαν προηγουμένως πλυθεί καλά με
υδροχλωρικό οξύ (HCl) 5% κ.β., ενώ πριν τη λήψη του
δείγματος ξεπλένονταν αρκετές φορές με το ίδιο νερό
της δειγματοληψίας. Τα δείγματα αποθηκεύονταν σε
δύο φιάλες πολυαιθυλενίου. Στην πρώτη φιάλη, όγκου 1
lt, αποθηκευόταν, χωρίς περαιτέρω επεξεργασία το
δείγμα που χρησιμοποιήθηκε για την ανάλυση των
ανιόντων. Στην δεύτερη φιάλη, όγκου 100 ml,
αποθηκευόταν δείγμα, το οποίο είχε επί τόπου διηθηθεί
και οξινιστεί και προορίζονταν για την ανάλυση των
κατιόντων. Για τη διήθηση των δειγμάτων
χρησιμοποιήθηκε φορητή αντλία κενού και φίλτρα
μεμβράνης των 0.45 μm (Millipore®). Η οξίνηση των
δειγμάτων έγινε με προσθήκη 0.5 ml υπερκάθαρου
(suprapure) νιτρικού οξέος (ΗΝΟ3) (Merck®), έτσι
ώστε το pH να γίνει μικρότερο από 2 (Appelo and
Postma 1994), με σκοπό να αποτραπούν η ανάπτυξη
βακτηρίων, οι οξειδωτικές αντιδράσεις και η
προσρόφηση ή καθίζηση κατιόντων (Lloyd and
Heathcote 1985). Τα δείγματα σφραγίζονταν καλά και
φυλάσσονταν σε μικρά φορητά ψυγεία μέχρι την
αποστολή τους στο εργαστήριο, όπου και
αποθηκεύονταν σε θερμοκρασία 4 οC. Η διάρκεια της
δειγματοληψίας ήταν μικρότερη από μία εβδομάδα, στο
τέλος της οποίας πραγματοποιήθηκαν οι χημικές
αναλύσεις.
8.2 Αναλυτικές μέθοδοι 
8.2.1 Μετρήσεις υπαίθρου 
Οι ασταθείς φυσικοχημικές παράμετροι του νερού
μετρήθηκαν επί τόπου, κατά τη διάρκεια των
δειγματοληψιών. Πιο συγκεκριμένα:
 Η θερμοκρασία (Τ) και η ειδική ηλεκτρική
αγωγιμότητα (E.C.) μετρήθηκαν με φορητό
θερμόμετρο/αγωγιμόμετρο (Delta Ohm®).
 Το pH και το δυναμικό οξειδοαναγωγής (Eh)
μετρήθηκαν με την ποτενσιομετρική μέθοδο, σε
φορητό pH-μετρο Consort® και Metrohm®
αντίστοιχα.
 Η αλκαλικότητα (alk.) μετρήθηκε με την
ογκομετρική μέθοδο (τιτλοδότηση) της Hach®.
8.2.2  Αναλύσεις κύριων στοιχείων 
Όλες οι χημικές αναλύσεις νερού πραγματο-
ποιήθηκαν αποκλειστικά με τον εργαστηριακό
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 132 

εξοπλισμό που διαθέτει το Εργαστήριο Υδρογεωλογίας 8.2.4  Επεξεργασία χημικών αναλύσεων 

του Πανεπιστημίου Πατρών.
Για την επεξεργασία των αποτελεσμάτων των
Οι χημικές παράμετροι του νερού προσδιορίστηκαν χημικών αναλύσεων χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό
εργαστηριακά, σχεδόν αμέσως μετά την εισαγωγή των πρόγραμμα AquaChem v.4 (Calmbach, 1997).
δειγμάτων στο εργαστήριο. Αναλυτικότερα:
Το σφάλμα των χημικών αναλύσεων μπορεί να
 Τα χλωριόντα (Cl-) προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο προσδιοριστεί με τον υπολογισμό της Ηλεκτρο-
τιτλοδότησης της Hach®. ουδετερότητας (Electro Neutrality), Ε.Ν (%), η οποία
 Τα νιτρικά (ΝΟ3-), νιτρώδη (ΝΟ2-), αμμωνιακά είναι (Λαμπράκης, 1991, 1992):
(ΝΗ4+), θειικά (SO42-), φωσφορικά (PO43-) ιόντα   ό   ό 
E.N .(%)   (8.1)
και το διοξείδιο του πυριτίου (SiO2)   ό  ό  x100
προσδιορίστηκαν με τη μέθοδο της  
φασματοφωτομετρίας μοριακής απορρόφησης, σε
φασματοφωτόμετρο της Hach® (DR/4000). όπου τα κατιόντα και ανιόντα εκφράζονται σε meq/l.
 Τα ιόντα Ca2+, Mg2+, Na+ και Κ+ μετρήθηκαν με τη Το σφάλμα αυτό δεν πρέπει να ξεπερνά το 5%.
μέθοδο της φασματοφωτομετρίας ατομικής Τα αποτελέσματα όλων των υδροχημικών
απορρόφησης, σε φασματοφωτόμετρο GBC αναλύσεων παρουσιάζονται αναλυτικά στους πίνακες 1
AVANTA®. – 4 του Προσαρτήματος ΙΙ. Το σφάλμα όλων των
αναλύσεων είναι μικρότερο από 5%, αφού σε μερικές
8.2.3  Αναλύσεις  ιχνοστοιχείων  και  βαρέων  περιπτώσεις, που υπερέβαινε το όριο αυτό, η χημική
μετάλλων  ανάλυση επαναλαμβανόταν.
Οι συγκεντρώσεις των ιχνοστοιχείων και των 8.3  Ανάλυση  αποτελεσμάτων  υδροχημικών 
βαρέων μετάλλων του νερού προσδιορίστηκαν με τη
αναλύσεων  
μέθοδο της φασματοφωτομετρίας μάζας με επαγωγικά
συζευγμένο πλάσμα, σε φασματοφωτόμετρο ELAN Στo πλαίσιο ερμηνείας των αποτελεσμάτων των
6100 της Perkin Elmer®. Τα ιχνοστοιχεία που χημικών αναλύσεων των δειγμάτων υπόγειου νερού
αναλύθηκαν, η ισοτοπική μάζα στην οποία έγινε η κατασκευάσθηκαν υδροχημικά διαγράμματα Piper,
μέτρηση κάθε στοιχείου και τα όρια ανίχνευσης της διαγράμματα συσχετισμού παραμέτρων, χάρτες
μεθόδου παρουσιάζονται αναλυτικά στον πίνακα 8.1. κατανομών των κυριότερων παραμέτρων που αφορούν
την χημική σύσταση και την ποιοτική υποβάθμιση του
υπόγειου νερού (Αγωγιμότητα, χλωριόντα, ενώσεις του
Πίνακας 8.1 Ισοτοπική μάζα και όρια ανίχνευσης για τα
αζώτου, βαρέα μέταλλα) και χάρτες κατανομών των
ιχνοστοιχεία που αναλύθηκαν
παραμέτρων που αντανακλούν την φυσικοχημική
Ισοτοπική Όριο Όριο
Στοιχείο μάζα ανίχνευσης Στοιχείο
Ισοτοπική
ανίχνευσης
ταυτότητα των υδροφόρων συστημάτων (pH, Eh,
(amu) (μg/l)
μάζα
(μg/l)
ιχνοστοιχεία και σπάνιες γαίες).
Li 7 0.1 Ga 69 0.1 Στον πίνακα 8.2 που ακολουθεί παραθέτονται οι
Be 9 0.1 As 75 1
κυριότερες στατιστικές παράμετροι των χημικών
αναλύσεων των κύριων χημικών και φυσικοχημικών
B 11 4 Rb 85 0.1
παραμέτρων που προσδιορίστηκαν. Στους πίνακες 8.3
P 31 10 Sr 88 1
και 8.4 παρουσιάζονται οι κυριότερες στατιστικές
Sc 45 1 Se 82 1
παράμετροι των χημικών αναλύσεων των ιχνοστοιχείων
Ti 48 1 Y 89 0.1 και των σπάνιων γαιών αντίστοιχα, ενώ στον πίνακα 8.5
V 51 1 Mo 95 0.1 παρουσιάζονται οι κυριότερες στατιστικές παράμετροι
Cr 52 1 Cd 114 0.1 των χημικών αναλύσεων των κύριων στοιχείων ανά
Mn 55 1 Ba 138 1 υδροφόρο σύστημα.
Fe 56 20 Te 130 0.1 Από τον τελευταίο πίνακα είναι φανερή η
Ni 58 1 Tl 205 0.1 διαφοροποίηση που παρουσιάζεται ανάμεσα στα
Co 59 0.1 Pb 208 0.1 διάφορα υδροφόρα συστήματα. Η διαφοροποίηση αυτή
Cu 63 1 Bi 209 0.1 εντοπίζεται και από άλλες διαφορές και συσχετισμούς
Zn 64 1 U 238 0.1 παραμέτρων που αναπτύσσονται στην συνέχεια του
κεφαλαίου.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    133 

Πίνακα 8.2. Οι κυριότερες στατιστικές παράμετροι των χημικών αναλύσεων των κύριων χημικών και φυσικοχημικών παραμέτρων που προσδιορίστηκαν
Αγωγιμότητα pH Eh Αλκαλικότητα Ca+2 Mg+2 Na+ K+ HCO3- Cl- SO4-2 NO3- NH4+ NO2- PO4-
Παράμετρος
(μS/cm) (mV) (mg/L CaCO3) (mg/L)

Μέσος 1.242,32 7,29 117,40 376,27 126,71 54,98 53,11 10,78 466,26 104,23 123,78 47,75 0,52 0,09 0,11
Τυπικό σφάλμα 95,74 0,03 8,21 10,68 5,68 5,74 9,51 3,30 11,81 21,75 11,94 4,19 0,18 0,03 0,01
Διάμεσος 1.057,00 7,27 147,00 376,00 118,00 43,00 20,00 3,00 463,00 46,00 78,90 35,20 0,03 0,02 0,09
Μέση απόκλιση
1.035,59 0,28 88,79 115,48 61,45 62,06 102,88 35,67 127,71 235,24 129,17 45,34 1,99 0,28 0,10
τετραγώνου
Κύρτωση 33,24 -0,46 1,40 0,83 5,11 26,02 28,98 34,35 -0,42 49,45 3,72 7,40 31,38 32,65 17,79
Ασυμμετρία 4,96 0,34 -1,40 -0,25 1,71 4,34 4,83 5,74 0,28 6,49 1,68 2,23 5,47 5,24 3,62
Εύρος 8.925,00 1,28 422,00 678,00 347,00 496,00 809,00 266,00 663,00 2.097,00 714,40 278,90 14,13 2,20 0,77
-
Ελάχιστο 305,00 6,74 0,00 28,00 3,00 1,00 1,00 163,00 2,00 0,60 0,10 0,00 0,00 0,00
180,00
Μέγιστο 9.230,00 8,02 242,00 678,00 375,00 499,00 810,00 267,00 826,00 2.099,00 715,00 279,00 14,13 2,21 0,77

Πίνακα 8.3. Οι κυριότερες στατιστικές παράμετροι των χημικών αναλύσεων των ιχνοστοιχείων που προσδιορίστηκαν
As Ba Be Cd Cr Cu Fe Ga Li Mn Ni Pb Rb Se Sr U V Zn B Co Mo
Παράμετρος
(ppb)

Μέσος 4,12 69,56 0,04 0,04 7,63 7,65 218,42 4,59 41,90 16,68 3,20 0,62 1,63 3,64 56,82 8,26 8,86 67,60 276,65 0,68 1,70

Τυπικό σφάλμα 0,61 10,63 0,00 0,00 1,23 2,08 44,40 0,69 3,91 3,71 1,85 0,17 0,27 0,59 25,85 1,07 3,11 8,86 210,67 0,08 0,28

Διάμεσος 1,37 13,42 0,03 0,03 4,17 2,70 77,76 3,21 34,19 2,14 0,00 0,23 0,91 1,18 0,86 4,08 4,91 36,41 35,38 0,44 0,90
Μέση απόκλιση
6,79 119,36 0,03 0,04 13,85 23,32 498,37 7,71 43,89 41,60 20,81 1,94 3,05 6,63 290,15 12,03 34,90 99,44 2364,75 0,93 3,17
τετραγώνου
Κύρτωση 26,93 7,35 22,22 6,03 81,09 63,55 19,90 81,57 5,72 15,59 119,75 83,48 36,50 25,19 40,36 15,47 119,24 10,71 125,74 59,33 29,62

Ασυμμετρία 4,31 2,73 3,33 2,11 8,29 7,48 4,28 8,29 1,92 3,85 10,82 8,60 5,54 4,33 6,16 3,49 10,79 3,12 11,21 6,94 5,01

Εύρος 55,67 540,99 0,27 0,21 145,55 224,50 3153,72 81,46 260,15 237,70 232,10 20,07 25,57 52,71 2349,38 81,93 392,12 632,63 26596,28 9,12 23,15

Ελάχιστο 0,00 0,39 0,00 0,00 0,50 0,44 0,00 0,33 0,00 0,15 0,00 0,00 0,14 0,00 0,56 0,03 0,24 0,00 0,43 0,07 0,05

Μέγιστο 55,67 541,39 0,27 0,21 146,04 224,95 3153,72 81,79 260,15 237,85 232,10 20,07 25,70 52,71 2349,94 81,96 392,35 632,63 26596,71 9,20 23,20
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 134 

Πίνακα 8.4. Οι κυριότερες στατιστικές παράμετροι των χημικών αναλύσεων των σπάνιων γαιών που προσδιορίστηκαν
Ce Dy Er Eu Gd Ho La Lu Nd Pr Sm Tb Tm Y Yb
Παράμετρος
(pmol/L)
Μέσος 77,64 3,24 2,63 229,13 7,17 1,06 1.178,04 0,88 33,00 11,48 342,87 0,72 0,56 164,16 2,88
Τυπικό σφάλμα 7,44 0,30 0,21 78,52 0,56 0,10 607,12 0,10 2,43 0,88 117,72 0,07 0,06 24,15 0,20
Διάμεσος 65,38 3,15 2,45 131,73 7,09 1,00 256,14 0,75 29,56 10,57 191,91 0,65 0,57 132,97 2,65
Μέση απόκλιση τετραγώνου 49,33 1,98 1,36 520,84 3,73 0,65 4.027,17 0,68 16,12 5,85 780,85 0,50 0,37 160,17 1,31
Κύρτωση 15,08 -0,21 1,44 38,77 3,40 1,37 42,28 17,56 4,95 14,76 38,96 0,46 -0,71 14,47 0,98
Ασυμμετρία 3,21 0,37 0,94 6,07 0,98 0,82 6,45 3,67 1,96 3,14 6,09 0,75 0,09 3,33 0,52
Εύρος 312,03 7,92 6,78 3.489,86 21,11 3,24 26.865,65 4,44 81,52 37,82 5.236,44 2,10 1,40 935,77 6,78
Ελάχιστο 16,45 0,00 0,00 17,61 0,00 -0,07 176,86 0,00 9,83 3,22 27,20 0,00 0,00 29,94 0,00
Μέγιστο 328,48 7,92 6,78 3.507,47 21,11 3,17 27.042,51 4,44 91,35 41,04 5.263,64 2,10 1,40 965,70 6,78
Πίνακα 8.5 Οι κυριότερες στατιστικές παράμετροι των χημικών αναλύσεων των κύριων στοιχείων ανά υδροφόρο σύστημα
Σύστημα Αγίου Σύστημα Αηδονίων- Σύστημα Βόχας- Σύστημα Κρυονερίου- Σύστημα Νεμέας
Σύστημα Βόχας Υδροφόρα μαργών
Παράμετρος Βασιλείου Πετρίου Αναβαθμίδες Βάλτου (κοκκώδες)
Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο Μέσος Ελάχιστο Μέγιστο

Ηλεκτρική
αγωγιμότητα 853 548 1412 454 342 563 1863 968 9230 1160 533 2450 551 305 728 1067 486 2210 896 627 1353
(μS/cm)
pH 7,36 6,86 7,86 7,46 7,14 7,79 7,12 6,74 8,02 7,36 6,94 7,85 7,44 7,07 7,91 7,27 6,90 7,73 7,56 7,24 7,82
Eh(mV) 96 -127 180 160 125 178 116 -180 242 118 -120 224 147 -6 225 121 -38 189 105 -69 220
Αλκαλικότητα
296 238 417 244 170 294 464 0 678 366 0 558 289 135 434 359 211 560 378 296 518
(mg/L CaCO3)
Ca (mg/L) 110 28 157 83 64 115 159 50 375 101 28 212 101 63 165 161 78 372 96 37 129
Mg (mg/L) 27 12 56 9 4 18 88 20 499 60 18 129 16 6 28 36 3 113 10 7 12
K (mg/L) 2 1 4 0 0 1 25 2 267 8 1 103 1 0 2 2 0 11 3 2 4
Na (mg/L) 19 0 63 0 0 1 99 6 810 46 3 300 0 0 0 28 0 95 110 0 331
HCO3 (mg/L) 361 290 508 297 206 358 582 414 826 457 273 680 351 163 528 437 257 683 459 360 629
Cl (mg/L) 28 3 81 3 2 5 207 26 2099 88 3 288 4 2 11 69 3 241 36 3 91
SO4 (mg/L) 50 9 130 7 1 13 226 1 715 109 0 373 17 1 54 103 1 477 13 3 19
NO3 (mg/L) 66 6 135 12 7 22 66 0 279 39 0 139 17 5 33 55 6 144 29 8 57
NH4 (mg/L) 0.0 0.0 0.4 0.1 0.0 0.5 0.6 0.0 9.2 0.9 0.0 14.1 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 1.0 0.1 0.0 0.3
NO2 (mg/L) 0.0 0.0 0.2 0.0 0.0 0.0 0.1 0.0 0.5 0.1 0.0 1.2 0.0 0.0 0.0 0.2 0.0 2.2 0.0 0.0 0.1
Αθροιστική
συγκέντρωση
651 122 3301 298 193 526 1348 0 26810 773 0 2610 276 0 881 407 129 1086 384 214 640
Βαρέων μετάλλων
(ppb)
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    135 

Εικόνα 8.1.Διάγραμμα
Piper με την μορφή
σημειακής απεικόνισης
για τα δείγματα υπόγει-
ου νερού από τους
διάφορους τύπους υδ-
ροφόρων της περιοχής
έρευνας.

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων‐Πετρίου Εικόνα 8.2.Διάγραμμα συσχέτισης

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας‐θαλάσσιες αλκαλικότητας και συγκέντρωσης
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου‐Βάλτου Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας ιόντων ασβεστίου για τα δείγματα
Υδροφόρα μαργών
800
υπόγειου νερού από τους διάφορους
τύπους υδροφόρων της περιοχής
700 έρευνας.
Αλκαλικότητα (mg/L CaCO3)

600

500

400

300

200

100

0
0 100 200 300 400 500
Ca(mg/L)
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 136 

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Εικόνα 8.3.Διάγραμμα συσχέτισης της

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων‐Πετρίου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας‐θαλάσσιες
600
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου‐Βάλτου
αθροιστικής συγκέντρωσης σπάνιων
γαιών και της αλκαλικότητας για τα
δείγματα υπόγειου νερού από τους
διάφορους τύπους υδροφόρων της πε-
ριοχής έρευνας.

400
ΣREE (ppb)

200

0
0 100 200 300 400 500 600
Αλκαλικότητα (mg/L CaCO3)

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Εικόνα 8.4.Διάγραμμα συσχέτισης της

Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων‐Πετρίου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας‐θαλάσσιες
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου‐Βάλτου
300
200
συγκέντρωσης pH και δυναμικού
οξειδοαναγωγής (Eh) για τα δείγματα
υπόγειου νερού από τους διάφορους
τύπους υδροφόρων της περιοχής έρε-
υνας.

100
Eh (mV)

‐100

‐200
6,6 6,8 7 7,2 7,4 7,6 7,8 8 8,2
pH

Στην εικόνα 8.1 παρουσιάζεται το διάγραμμα Piper
από τα δείγματα της περιοχής έρευνας ανά υδροφόρο
σύστημα. Όπως φαίνεται από το διάγραμμα, τα
δείγματα υπόγειου νερού από τα διάφορα υδροφόρα
συστήματα παρουσιάζουν μια εκλεκτική κατανομή στο
διάγραμμα. Αυτό ισχύει κυρίως για τα υδροφόρα
συστήματα των κροκαλοπαγών και τα υδροφόρα
συστήματα Βόχας και Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου,
τα οποία καταλαμβάνουν εντελώς διακριτές περιοχές
στο διάγραμμα. Η διασπορά που παρουσιάζουν τα
δείγματα του υδροφόρου της Βόχας οφείλεται κυρίως
στην έντονη επίδραση των ανθρωπογενών
δραστηριοτήτων, αλλά και στο φαινόμενο της
υφαλμύρινσης στην παράκτια ζώνη. Τα δείγματα που
προέρχονται από τον υδροφόρο που αναπτύσσεται
εντός του σχηματισμού των μαργών παρουσιάζουν μια
αντίστοιχη ευρεία κατανομή.
Η υδροχημική διαφοροποίηση μεταξύ των
δειγμάτων των διαφόρων υδροφόρων αποδεικνύεται και
από τους διάφορους συσχετισμούς μεταξύ των
υδροχημικών παραμέτρων όπως για παράδειγμα η
σχέση αλκαλικότητας – ασβεστίου, αλκαλικότητας-
αθροιστικής συγκέντρωσης σπάνιων γαιών και Eh–pH
που παρουσιάζονται στα διαγράμματα των εικόνων 8.2
έως 8.4 (Lambrakis et al., 2004; Panagopoulos et al.,
2004; Voudouris et al., 1997), αλλά και στις κατανομές
υδροχημικών παραμέτρων όπως η αλκαλικότητα, η
αγωγιμότητα, τα θειικά και νιτρικά ιόντα και η
συγκέντρωση βαρέων μετάλλων που παρουσιάζονται
στα θηκογράμματα της εικόνας 8.5.
Οι διαφοροποιήσεις αυτές οφείλονται στην
διαφορετική σύσταση του σκελετού των υδροφόρων,
στην διαφορά του χρόνου παραμονής του υπόγειου
νερού εντός των υδροφόρων, των οξειδοαναγωγικών
συνθηκών και άλλων παραγόντων, οι οποίες βέβαια
ομαλοποιούνται στις περιπτώσεις που υφίσταται
υδραυλική επικοινωνία μεταξύ των υδροφόρων
(Stamatis et al., 2006).
Από τα θηκογράμματα κατανομής αλκαλικότητας,
αγωγιμότητας και θειικών, προκύπτει μια σαφής
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
διαφοροποίηση των υδροφόρων των κροκαλοπαγών και
του υδροφόρου συστήματος Αγίου Βασιλείου-
Σπαθοβουνίου σε σχέση με τα υπόλοιπα υδροφόρα
συστήματα. Επίσης από το διάγραμμα συσχετισμού
αλκαλικότητας-ασβεστίου (Εικόνα 8.2) προκύπτει μια
διαφοροποίηση του υδροφόρου συστήματος Αγίου
Βασιλείου, το οποίο είναι το μόνο που τοποθετείτε
κάτω από την τυπική γραμμή 1:2 (Petalas et al., 2006).
Διαφοροποιήσεις μεταξύ των υδροφόρων συστημάτων
προκύπτουν και από τα διαγράμματα συσχετισμού
αλκαλικότητας-συγκέντρωσης σπάνιων γαιών και Eh-
pH (Εικόνα 8.3), ενώ από όλα τα διαγράμματα
137 
συσχετισμού παραμέτρων και κατανομής παραμέτρων
προκύπτει μια συγγένεια μεταξύ των δειγμάτων που
προέρχονται από τα υδροφόρα των μαργών και το
τμήμα του υδροφόρου συστήματος Βόχας που
αναπτύσσεται στις θαλάσσιες αναβαθμίδες. Η
παρατήρηση αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική και οδηγεί
στο συμπέρασμα ότι ο βαθύτερος υπό πίεση υδροφόρος
που αναπτύσσεται στην περιοχή που καταλαμβάνουν οι
θαλάσσιες αναβαθμίδες, αναπτύσσεται κατ’ ουσία στα
αδρομερή στρώματα του υποκείμενου σχηματισμού των
μαργών.
Εικόνα 8.5. Θηκόγραμμα κατανο-
μής της αλκαλικότητας, αγωγιμό-
τητας,θειϊκών, νιτρικών και συνο-
λικής συγκέντρωσης βαρέων με-
τάλλων στο υπόγειο νερό ανά
υδροφόρο σύστημα.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
8.4 Χωρική κατανομή υδροχημικών παραμέτρων 
Εκτός των συμπερασμάτων που προκύπτουν από
την στατιστική ανάλυση των υδροχημικών δεδομένων,
ιδιαίτερα χρήσιμα συμπεράσματα μπορούν να
προκύψουν και από την ανάλυση της χωρικής
κατανομής των υδροχημικών παραμέτρων. Η ανάλυση
της χωρικής κατανομής πραγματοποιείτε με την χρήση
των εργαλείων χωρικής παρεμβολής, οι οποίες
αναλύθηκαν διεξοδικά σε προηγούμενο κεφάλαιο.
Όπως και στην περίπτωση της χωρικής κατανομής
της στάθμης του υπόγειου νερού, έτσι και στην
περίπτωση των υδροχημικών παραμέτρων υπάρχουν
ιδιαιτερότητες που πρέπει να ληφθούν υπ’ όψη για τον
βέλτιστο υπολογισμό της χωρικής κατανομής των
παραμέτρων αυτών. Πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η
κατανομή αφορά μια ευρύτερη περιοχή με παραπάνω
από ένα υδροφόρα συστήματα, ορισμένα από τα οποία
δεν έχουν υδραυλική επικοινωνία με τα υπόλοιπα, με
αποτέλεσμα να διαμορφώνουν και ιδιαίτερες
υδροχημικές συνθήκες, γεγονός που προκύπτει και από
την στατιστική ανάλυση των υδροχημικών παραμέτρων
που προηγήθηκε. Δεδομένου ότι η χωρική κατανομή
μιας παραμέτρου είναι μια συνεχής επιφάνεια, οι
διάφορες τοπικές διαφοροποιήσεις που παρατηρούνται
ενώνονται με μεταβατικές ζώνες σταδιακής ή και
απότομης μετάβασης οι οποίες όμως μπορεί να μην
έχουν φυσική υπόσταση και να μην ανταποκρίνονται
στην πραγματικότητα. Κατόπιν τούτων, ως αξιόπιστα
μπορούν να θεωρούνται τα τμήματα της χωρικής
κατανομής που βρίσκονται σε άμεση γειτονία με σημεία
μέτρησης και τα τμήματα στα οποία τα σημεία
μέτρησης παρουσιάζουν σχετικά καλή πυκνότητα και
ομοιογένεια στο χώρο.
Αναφορικά με το ποια μέθοδος χωρικής παρεμβολής
είναι η πλέον δόκιμη για χρήση στην κατανομή των
υδροχημικών παραμέτρων, η διεθνής βιβλιογραφία
αποφαίνεται σαφώς ότι πρόκειται για την μέθοδο
Kriging με τις διάφορες παραλλαγές της. Η παραπάνω
διαπίστωση βέβαια ισχύει στην περίπτωση που η
κατανομή αφορά παραμέτρους που κατανέμονται μέσα
σε συνεχές και κατά το δυνατό ισότροπο μέσο, όπως για
παράδειγμα ένας ενιαίος υδροφόρος σχηματισμός με
παρεμφερή χαρακτηριστικά σε όλη του την έκταση.
Δεδομένου ότι στην περιοχή έρευνας έχουμε την
   138 
ανάπτυξη διάφορων υδροφόρων με ιδιαίτερα
υδρογεωλογικά χαρακτηριστικά, γεγονός που
παραβιάζει τις παραδοχές της ανωτέρω διαπίστωσης,
θα επιχειρήσουμε, κατ’ αναλογία με την μεθοδολογία
που ακολουθήσαμε για την στάθμη του υπόγειου νερού,
να διερευνήσουμε την επίδραση της επιλογής μεθόδου
στις κατανομές των υδροχημικών παραμέτρων. Πιο
συγκεκριμένα, θα διερευνήσουμε την κατανομή του pH,
μιας παραμέτρου που καθορίζεται κυρίως από φυσικά
αίτια (υδρογεωλογικά, γεωχημικά, στρωματογραφικά)
και των νιτρικών ιόντων, μιας παραμέτρου που σε
μεγάλο βαθμό καθορίζεται από τις ανθρωπογενείς
παρεμβάσεις.
Στους χάρτες των εικόνων 8.6 έως και 8.11
παρουσιάζονται οι κατανομές τόσο του pH, όσο και των
νιτρικών, οι οποίες προέκυψαν από την εφαρμογή των
μεθόδων Inverse Distance Weighting (Εικόνες 8.6 και
8.9), Radial Basis Functions (Εικόνες 8.7 και 8.10) και
Ordinary Kriging (Εικόνες 8.8 και 8.11).
Όπως προκύπτει από τους χάρτες αυτούς, η μέθοδος
Inverse Distance Weighting παράγει επιφάνειες με
έντονες αυξομειώσεις και πολλαπλά μέγιστα και
ελάχιστα, αναπαριστώντας καλά τις τοπικές ανωμαλίες
σε βαθμό που ίσως να μην αφήνει να αναδειχθούν
γενικότερες τάσεις στα διάφορα τμήματα της περιοχής
έρευνας. Η μέθοδος Radial Basis Functions παράγει
επιφάνειες που συμπίπτουν σε μεγάλο ποσοστό με
αυτές της προηγούμενης μεθόδου, αλλά οι τοπικές
εξάρσεις τιμών είναι πιο ομαλοποιημένες με
αποτέλεσμα να αναδεικνύονται τόσο οι τοπικές
ανωμαλίες τιμών όσο και οι τάσεις στις μεταξύ τους
περιοχές. Τέλος η μέθοδος Ordinary Kriging παράγει
επιφάνειες που είναι σαφώς ομαλοποιημένες σε σχέση
με τις προηγούμενες, περιγράφοντας καλά τις γενικές
τάσεις και μεταβολές των παραμέτρων, αλλά μη
αναδεικνύοντας τις τοπικές ανωμαλίες τιμών, οι οποίες
ιδιαίτερα στις περιπτώσεις παραμέτρων που εξαρτώνται
από ανθρωπογενείς παρεμβάσεις, όπως τα νιτρικά, είναι
ιδιαίτερα σημαντικές.
Στους πίνακες 8.6 και 8.7 παρουσιάζονται οι τιμές
των δεικτών στατιστικού σφάλματος των μεθόδων
χωρικής παρεμβολής και για τις δύο παραμέτρους.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   139 

Εικόνα 8.6 Χάρτης κατανομής του pH που προέκυψε από την μέθοδο Inverse Distance Weighting
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
140 

Εικόνα 8.7 Χάρτης κατανομής του pH που προέκυψε από την μέθοδο Radial Basis Functions
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
141 

Εικόνα 8.8 Χάρτης κατανομής του pH που προέκυψε από την μέθοδο Ordinary Kriging
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
142 

Εικόνα 8.9 Χάρτης κατανομής των νιτρικών που προέκυψε από την μέθοδο Inverse Distance Weighting
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
143 

Εικόνα 8.10 Χάρτης κατανομής των νιτρικών που προέκυψε από την μέθοδο Radial Basis Functions
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
144 

Εικόνα 8.11 Χάρτης κατανομής των νιτρικών που προέκυψε από την μέθοδο Ordinary Kriging
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Πίνακας 8.6 Τιμές των δεικτών στατιστικού σφάλματος των μεθόδων χωρικής παρεμβολής για την παράμετρο του pH
Μέσο
Σταθερό σφάλμα
σφάλμα
Inverse Distance Waiting 3,201 1,923
Radial Basis Functions 3,146 0,951
Ordinary Kriging 3,704 0,352
Πίνακας 8.7 Τιμές των δεικτών στατιστικού σφάλματος των μεθόδων χωρικής παρεμβολής για την παράμετρο των νιτρικών
Μέσο
Σταθερό σφάλμα
σφάλμα
Inverse Distance Waiting 0,0238 0,0146
Radial Basis Functions 0,0236 0,0013
Ordinary Kriging 0,0234 0,0045
Όπως προκύπτει από τους πίνακες και σε αντίθεση
με ότι ίσχυε για την κατανομή της στάθμης του
υπόγειου νερού, τις μικρότερες τιμές, με μικρές
διαφοροποιήσεις, τις μοιράζονται οι μέθοδοι Ordinary
Kriging και Radial Basis Functions. Μια ποιοτική
ανάλυση των κατανομών των δύο μεθόδων τόσο για το
pH, όσο και για τα νιτρικά, φανερώνει ότι η μέθοδος
«Ordinary Kriging» παράγει γενικευμένα
αποτελέσματα, ομαλοποιώντας τις τοπικές
διαφοροποιήσεις που αναδεικνύονται με την μέθοδο
«Radial Basis Functions» στερώντας κατά αυτό τον
τρόπο πολύτιμη πληροφορία από τις κατανομές.
Δεδομένης λοιπόν της ικανότητας της μεθόδου Radial
Basis Functions να αναδεικνύει τόσο τις γενικότερες
τάσεις, όσο και τις τοπικές ανωμαλίες τιμών, αλλά και
των χαμηλών στατιστικών δεικτών σφάλματος που
παρουσιάζει, επιλέγεται ως η πιο ενδεικνυόμενη για την
κατανομή των υδροχημικών παραμέτρων.
8.4.1 Χωρική κατανομή φυσικοχημικών παραμέτρων 
Εκτός του pH στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας οι
φυσικοχημικές παράμετροι που προσδιορίστηκαν ήταν
το δυναμικό οξειδοαναγωγής (Eh), η θερμοκρασία και η
αλκαλικότητα. Στους χάρτες των εικόνων 8.12 έως και
8.14 που ακολουθούν παρουσιάζονται οι κατανομές των
παραμέτρων αυτών, όπως προέκυψαν με την εφαρμογή
της μεθόδου χωρικής παρεμβολής «Radial Basis
Functions».
Όπως προκύπτει από την μελέτη της κατανομής του
pH, όξινες συνθήκες επικρατούν σχεδόν στο σύνολο
του παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου συστήματος
της Βόχας με επίκεντρο τις περιοχές Βέλου και Άσσου-
Λεχαίου, ενώ αλκαλικές συνθήκες επικρατούν στα
υδροφόρα συστήματα των κροκαλοπαγών, αλλά και
στην περιοχή Ισθμίων-Εξαμιλλίων-Αρχαίας Κορίνθου
στον βαθύτερο υδροφόρο ορίζοντα που αναπτύσσεται
στην περιοχή.
Από την αντίστοιχη κατανομή του δυναμικού
οξειδοαναγωγής προκύπτει ότι αναγωγικές συνθήκες
   145 
Ρίζα του μέσου Μέσο τυποποιημένο
τετραγωνικού σφάλματος σφάλμα
1,387
0,975
0,593 0,007896
Ρίζα του μέσου Μέσο τυποποιημένο
τετραγωνικού σφάλματος σφάλμα
0,1208
0,0360
0,0669 -0,01668
αναπτύσσονται σε μεμονωμένα τμήματα της περιοχής
και συγκεκριμένα στο τμήμα του υδροφόρου
συστήματος Βόχας, μεταξύ Βραχατίου-Μπολατίου-
Ευαγγελίστριας-Κοκκωνίου, καθώς και στο ανάντη
τμήμα του υδροφόρου αυτού συστήματος, όπου η
υδροφορία αναπτύσσεται εντός των θαλάσσιων
αναβαθμίδων και του ελουβιακού μανδύα, μεταξύ των
οικισμών Μεγάλου Βάλτου-Ελληνοχωρίου-Σικυώνος-
Πάσιου-Λαλιώτη. Επίσης αναγωγικές συνθήκες
δημιουργούνται στο υδροφόρο σύστημα Αγίου
Βασιλείου-Σπαθοβουνίου και στην περιοχή μεταξύ των
οικισμών Κουτσίου και Δάφνης. Οι αναγωγικές
συνθήκες φανερώνουν απουσία οξυγόνου, γεγονός το
οποίο με τη σειρά του φανερώνει υπό πίεση
υδροφόρους ορίζοντες και πιθανή παρουσία οργανικού
υλικού, το οποίο επιταχύνει την κατανάλωση οξυγόνου.
Στην περίπτωση του τμήματος του υδροφόρου
συστήματος Βόχας, μεταξύ Βραχατίου-Μπολατίου-
Ευαγγελίστριας-Κοκκωνίου, η υπόθεση αυτή ενισχύεται
από την έντονη οσμή υδροθείου που συνόδευε το
υπόγειο νερό κατά την άντληση των γεωτρήσεων της
περιοχής ακόμα και όταν η άντληση συνεχιζόταν για
αρκετές ώρες. Ενδεχομένως παλαιοέλη ή και άλλες
μορφές οργανικής ύλης εγκλωβίστηκαν από την
απόθεση αλουβιακών αποθέσεων οι λεπτομερείς
φάσεις, οι οποίες εμποδίζουν την ανανέωση του
οξυγόνου στα υποκείμενα υδροφόρα στρώματα. Η ίδια
εκδοχή μπορεί να ισχύει και στην περίπτωση των
θαλάσσιων αναβαθμίδων, μόνο που στην περίπτωση
αυτή το περιβάλλον απόθεσης είναι θαλάσσιο και οι
μορφές οργανικής ύλης διαφορετικές.
Τέλος οι αναγωγικές συνθήκες μπορεί να αποδοθούν
και στον επηρεασμό από υδροθερμικά ρευστά, τα οποία
ενδεχομένως αναδύονται μέσα από εκλεκτικές οδούς
(ρήγματα, ασυνέχειες) προς τους αβαθείς υδροφόρους.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   146 

Εικόνα 8.12 Χάρτης κατανομής του δυναμικού οξειδοαναγωγής (Eh) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
147 

Εικόνα 8.13 Χάρτης κατανομής της θερμοκρασίας του υπόγειου νερού στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
148 

Εικόνα 8.14 Χάρτης κατανομής της αλκαλικότητας του υπόγειου νερού στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Η τελευταία υπόθεση, ενισχύεται και από την
παρουσία αυξημένων συγκεντρώσεων σπάνιων γαιών
στις περιοχές αυτές όπως θα δούμε στην συνέχεια,
αλλά και από την κατανομή της θερμοκρασίας του
υπόγειου νερού (εικόνα 8.13), η οποία φαίνεται να είναι
σχετικά αυξημένη σε περιοχές με χαμηλό δυναμικό
οξειδοαναγωγής και υψηλές συγκεντρώσεις σπάνιων
γαιών.
Η κατανομή της αλκαλικότητας παρουσιάζει σχεδόν
την αντίστροφη κατανομή από αυτή του pH, γεγονός
αναμενόμενο από την φυσικοχημική σχέση που συνδέει
τις δύο παραμέτρους. Η αναμενόμενη αρνητική
συσχέτιση μεταξύ των δύο παραμέτρων, αν και όχι
στατιστικά σημαντική, είναι εμφανής και στο
διάγραμμα της εικόνας 8.15
800
R² = 0,2609
700
Αλκαλικότητα (mg/L CaCO3)
600
500
400
300
200
100
0 8.4.3  Χωρική  κατανομή  χλωριόντων  και  αλκαλίων  ‐
6,50 7,00 7,50 8,00 8,50
pH
Εικόνα 8.15. Διάγραμμα συσχέτισης της αλκαλικότητας και του
pH για τα δείγματα υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας
Η κατανομή των φυσικοχημικών παραμέτρων είναι
ιδιαίτερα σημαντική για την υδροχημική εξέλιξη και
μεταβολή των κυριότερων ουσιών που συνδέονται με
την ποιοτική υποβάθμιση του υπόγειου νερού, όπως οι
ενώσεις του αζώτου και τα βαρέα μέταλλα.
8.4.2  Χωρική  κατανομή  των  ενώσεων  αζώτου  στην  κατά την ιζηματογένεση, όταν αυτή γίνεται σε
περιοχή έρευνας.   θαλάσσιο περιβάλλον, και τέλος, τα οικιακά και
Στις εικόνες 8.16 και 8.17 παρουσιάζονται οι
κατανομές των υπόλοιπων, πλην των νιτρικών που
παρουσιάστηκε νωρίτερα, ενώσεων αζώτου στο υπόγειο
νερό, δηλαδή νιτρωδών και αμμωνιακών ιόντων. Από
την μελέτη των κατανομών αυτών και της κατανομής
νιτρικών διαπιστώνεται μια ευρεία ρύπανση του
υπόγειου νερού από νιτρικά ιόντα, κυρίως στο παράκτιο
υδροφόρο σύστημα της Βόχας με εξαίρεση την περιοχή
μεταξύ Βραχατίου-Κοκκωνίου-Νεράτζας αλλά και σε
ολόκληρη την ζώνη μεταξύ Εξαμιλίων-Σολωμού-
Σπαθοβουνίου-Αγίου Βασιλείου τόσο στους ελεύθερους
όσο και στους βαθύτερους υπό πίεση υδροφόρους
ορίζοντες. Οι τιμές της συγκέντρωσης νιτρικών
ξεπερνούν το όριο ποσιμότητας των 50 mg/L σχεδόν
στο σύνολο της έκτασης των παραπάνω περιοχών.
Όπως προαναφέρθηκε, η ρύπανση αυτή αποδίδεται
   149 
κυρίως στις εντατικές λιπάνσεις των καλλιεργειών που
αναπτύσσονται στις αντίστοιχες περιοχές, αλλά και
στην έντονη οικιστική ανάπτυξη αφού στις
περισσότερες περιπτώσεις η απουσία κεντρικού
αποχετευτικού δικτύου και η χρήση απορροφητικών
βόθρων επιβαρύνουν σημαντικά τους υδροφόρους
(Antonakos and Lambrakis, 2000; Lambrakis, 1998).
Τέλος στην διαμόρφωση της κατάστασης αυτής
συνεισφέρουν και οι διάσπαρτες στην περιοχή έρευνας
σημειακές πηγές ρύπανσης (ΧΑΔΑ, ελαιοτριβεία,
νεκροταφεία, βιομηχανικές μονάδες). Η εξάρτιση των
υψηλών τιμών νιτρικών από τις ανθρωπογενείς
παρεμβάσεις αλλά και από τα ενδογενή-φυσικά
χαρακτηριστικά των υδροφόρων εξετάζεται εκτενώς σε
επόμενο κεφάλαιο, όπου διερευνάται η τρωτότητα των
υδροφόρων της περιοχής έρευνας.
Διαπιστώνεται επίσης ότι αυξημένες τιμές σε
νιτρώδη και αμμωνιακά ιόντα παρουσιάζονται στις
περιοχές Πάσιου-Λαλιώτη, Κοκκωνίου και Χαλκείου-
Σπαθοβουνίου. Οι αυξημένες αυτές τιμές φαίνεται να
ταυτίζονται με την εμφάνιση αρνητικών ή οριακά
θετικών τιμών δυναμικού οξειδοαναγωγής, συνθήκη
που ευνοεί την επικράτηση αυτών των ενώσεων του
αζώτου.
 
Διερεύνηση του φαινομένου της υφαλμύρινσης στην 
περιοχή έρευνας.   
Όπως προκύπτει από την χωρική κατανομή που
παρουσιάζεται στην εικόνα 8.18 οι συγκεντρώσεις
χλωριόντων στα δείγματα υπόγειου νερού των
παράκτιων πεδινών περιοχών, είναι σχετικά υψηλές και
σε ορισμένες περιπτώσεις υπερβαίνουν το όριο
ποσιμότητας. Οι κυριότερες πηγές χλωριόντων στο
υπόγειο νερό είναι η διείσδυση του θαλασσινού νερού,
ο εγκλωβισμός αλάτων στο σκελετό του υδροφόρου,
βιομηχανικά απόβλητα, τα οποία σε ορισμένες
περιπτώσεις περιέχουν ενώσεις και σύμπλοκα του
χλωρίου (Cl- ).
Όταν το θαλασσινό νερό διεισδύει προς την
ενδοχώρα λαμβάνουν χώρα διαδικασίες μίξης του
γλυκού και αλμυρού νερού και φαινόμενα ανταλλαγής
ιόντων μεταξύ του νερού και των υλικών του
υδροφορέα (Λαμπράκης, κ. ά.,1994).
Στην περίπτωση που η απλή συντηρητική
(conservative) μίξη είναι η μοναδική υδροχημική διαδι-
κασία που λαμβάνει χώρα, ο υδροχημικός χαρακτήρας
του νερού μπορεί να θεωρηθεί ως το αποτέλεσμα της
μίξης δύο ακραίων μελών, δηλαδή του θαλασσινού και
του γλυκού νερού του υδροφόρου, το οποίο δεν έχει
επηρεαστεί καθόλου από το θαλασσινό νερό.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   150 

Εικόνα 8.16 Χάρτης κατανομής των αμμωνιακών ιόντων (ΝΗ4+) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
151 

Εικόνα 8.17 Χάρτης κατανομής των νιτρωδών(ΝΟ2-) ιόντων στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
152 

Εικόνα 8.18 Χάρτης κατανομής των χλωριόντων (Cl-) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Έτσι, η συγκέντρωση όλων των ιόντων, που
προέρχονται από το θαλασσινό νερό, θα αυξάνεται
σταδιακά από την τιμή που αντιστοιχεί στο μη
ρυπασμένο νερό προς τη μέγιστη συγκέντρωση που
παρατηρείται στο περισσότερο υφάλμυρο νερό. Για
παράδειγμα, εάν προβληθούν σε ένα διάγραμμα οι
συγκεντρώσεις των ιόντων Na+ και Cl-, τότε η διάταξη
των σημείων θα ακολουθεί μία ευθεία γραμμή, την
καλούμενη γραμμή συντηρητικής μίξης (conservative
mixing line), η οποία ενώνει το γλυκό με το θαλασσινό
νερό (Petalas and Lambrakis, 2006). Αποκλίσεις των
ιόντων, δηλαδή διάταξη των σημείων εκτός της γραμμή
μίξης, υποδηλώνει συνήθως την παρουσία φαινομένων
ιοντοανταλλαγής (cation exchange phenomena) μεταξύ
του νερού και των υλικών του υδροφορέα.(Mandilaras
et al., 2008; Lambrakis, 2006; Lambrakis et al., 1997)
Πιο συγκεκριμένα:
Το υπόγειο νερό του παράκτιου υδροφόρου
ορίζοντα της Βόχας χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία
των ιόντων Ca2+ και HCO3-, τα οποία προέρχονται
κυρίως από τη διάλυση του ασβεστίτη (CaCO3). Έτσι,
οι ανταλλάκτες κατιόντων (cation exchangers) έχουν
προσροφήσει στην επιφάνειά τους κυρίως ιόντα Ca2+.
Στο θαλασσινό νερό τα κυρίαρχα ιόντα είναι το Na+ και
το Cl-, οπότε τα ιζήματα που βρίσκονται σε επαφή με το
θαλασσινό νερό έχουν προσροφήσει, κατά μεγάλο
μέρος, ιόντα Na+. Κατά τη διείσδυση του θαλασσινού
νερού στον παράκτιο υδροφόρο θα λάβει χώρα η εξής
ανταλλαγή κατιόντων (Appelo and Postma 1994):
Na+ + ½ Ca-X2 → Na-X + ½ Ca2+ (8.3)
όπου Χ δείχνει τον εδαφικό ανταλλάκτη.
Η αντίδραση αυτή δείχνει ότι το Na+ λαμβάνεται
από τον ανταλλάκτη, ο οποίος και απελευθερώνει
κατιόντα Ca2+. Κατά συνέπεια, η ποιότητα του
υφάλμυρου νερού μεταβάλλεται από NaCl σε CaCl2
τύπο νερού.
Αντίστοιχες αντιδράσεις μπορούν να γραφούν και
για τα κατιόντα Mg2+ και Κ+, τα οποία βρίσκονται σε
υψηλές συγκεντρώσεις στο θαλασσινό νερό.
Η αντίθετη ακριβώς διαδικασία λαμβάνει χώρα κατά
τη διάρκεια της απορρύπανσης του υδροφόρου, όταν
   153 
δηλαδή, λόγω φυσικού ή τεχνητού εμπλουτισμού, ο
υφάλμυρος υδροφόρος εκπλένεται από γλυκό νερό
(Appelo and Postma 1994):
½ Ca2+ + Na-X → ½ Ca-X2 + Na+ (8.4)
δηλαδή το Ca2+ λαμβάνεται από τον υδροφορέα, ο
οποίος τότε απελευθερώνει ιόντα Na+ και προκύπτει
ένας τύπος νερού της μορφής NaHCO3.
Αυτές οι χημικές αντιδράσεις κατά τη διάρκεια των
αντικαταστάσεων γλυκού – θαλασσινού νερού μπορούν
να προσδιοριστούν και ποσοτικά. Σύμφωνα με τους
Appelo-Postma (1993), όταν στους παράκτιους
υδροφόρους υπάρχει μείξη γλυκού και θαλασσινού
νερού, η συγκέντρωση του στοιχείου i προσδιορίζεται
ως κλάσμα συμμετοχής των δύο ακραίων μελών, που
είναι το θαλασσινό και το γλυκό νερό, με μέσες
συστάσεις αυτές που φαίνονται στον πίνακα 8.6 και
βάσει της εξίσωσης:
mi ,mix  f sea  mi ,sea  1  f sea   mi , fresh
(8.5)
όπου mi = συγκέντρωση στοιχείου i
fsea = κλάσμα του θαλασσινού νερού που
συμμετέχει στο δείγμα
mi,sea = συγκέντρωση του στοιχείου i στο
θαλασσινό νερό
mi,fresh = συγκέντρωση του στοιχείου i στο
γλυκό νερό
Έτσι κάθε μεταβολή στη χημική σύσταση του
υπόγειου νερού, που δεν οφείλεται στη διαδικασία της
μείξης, μπορεί να προσδιοριστεί από την εξίσωση:
mi ,react  mi ,sample  mi ,mix
(8.6)
όπου mi,react = συγκέντρωση του στοιχείου i που
μεταβάλλεται λόγω διαδικασιών πλην τις μείξεως
mi,sample = συγκέντρωση του στοιχείου i που
μετρήθηκε στο δείγμα υπόγειου νερού
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    154 

Πίνακας 8.8. Τυπικές συστάσεις των ακραίων μελών γλυκού και θαλασσινού νερού που λαμβάνουν μέρος στην διαδικασία της μείξης.
Τυπική σύσταση Τυπική σύσταση Τυπική σύσταση γλυκού νερού πριν Τυπική σύσταση γλυκού νερού
θαλασσινού νερού θαλασσινού την δράση υδροχημικών διεργασιών πριν την δράση υδροχημικών
(meq/L)* νερού (mg/L)* (meq/L)* διεργασιών (mg/L)

Na+ 485,00 18.967,54 0,00 0,00

+
K 10,60 414,55 0,00 0,00
Mg+2 55,10 669,83 0,00 0,00
Ca+2 10,70 214,43 3,00 60,12
Cl- 566,00 20.063,81 0,00 0,00
-
HCO3 2,40 146,43 6,00 366,08
SO4-2 29,30 1.407,30 0,00 0,00

*(Appelo and Postma, 1994)

Δεδομένου ότι η συγκέντρωση Cl- στο γλυκό νερό ποσότητα Careact σε συνδυασμό με αρνητικές τιμές στην
θεωρείται 0 meq/L, ενώ στο θαλασσινό 566 meq/L, ποσότητα Nareact φανερώνουν επικράτηση του τύπου
όπως φαίνεται στον πίνακα 8.6, η εξίσωση παίρνει την υπόγειου νερού CaCl2 και διείσδυση του μετώπου
απλοποιημένη μορφή υφαλμύρινσης, ενώ η αντίστροφη διαδικασία, δηλαδή η
υποχώρηση του μετώπου υφαλμύρινσης, υφίσταται
mCl 

f sea  όταν έχουμε επικράτηση του υδροχημικού τύπου

sample

566 (8.7) NaHCO3 έχουμε δηλαδή θετικό Nareact και αρνητικό

Careact.
Με βάση τις εξισώσεις 8.5, 8.6, 8.7, έγινε ο
υπολογισμός των ποσοτήτων mi,mix και mi,react για όλα
τα βασικά ανιόντα και κατιόντα των δειγμάτων
υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας.
Τα αποτελέσματα από αυτή τη διαδικασία
παρουσιάζονται στον πίνακα 8.9. Θετικές τιμές στην
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    155 

Πίνακας 8.9. Ποσότητες mi,sample , mi,mix και mi,react για τα βασικά ανιόντα και κατιόντα των δειγμάτων υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας.
Ca Ca Mg Mg Na K K HCO3 HCO3 SO4 SO4
fsea (%) Ca+2 Mg+2 Na+ Na mix K+ HCO3- Cl- SO4-
mix react mix react react mix react mix react mix react

FX10 0,47 98 60,85 37,1 102 3,17 98,8 28 52,79 -24,8 4 1,96 2,0 446,0 365,04 81,0 95,0 99,5 6,66 92,8
FX11 0,31 50 60,60 -10,6 69 2,07 66,9 26 34,45 -8,5 7 1,28 5,7 499,0 365,40 133,6 62,0 0,0 4,35 -4,3
-
FX12 10,46 375 76,26 298,7 499 70,07 428,9 810 1166,41 45 43,37 1,6 440,0 343,10 96,9 2099,0 715,0 147,23 567,8
356,4
FX13 0,20 155 60,44 94,6 12 1,37 10,6 6 22,78 -16,8 1 0,85 0,2 290,0 365,63 -75,6 41,0 63,6 2,88 60,7
FX14 0,92 347 61,54 285,5 113 6,14 106,9 95 102,25 -7,2 7 3,80 3,2 577,0 364,06 212,9 184,0 477,0 12,91 464,1
-
FX2 6,30 106 69,85 36,2 350 42,23 307,8 529 702,96 164 26,14 137,9 545,0 352,23 192,8 1265,0 215,0 88,73 126,3
174,0
FX3 0,73 175 61,25 113,7 114 4,91 109,1 148 81,69 66,3 6 3,04 3,0 622,0 364,47 257,5 147,0 379,0 10,31 368,7
FX4 0,13 133 60,32 72,7 38 0,87 37,1 10 14,45 -4,4 3 0,54 2,5 458,0 365,79 92,2 26,0 119,0 1,82 117,2
FX5 0,29 164 60,57 103,4 40 1,94 38,1 14 32,23 -18,2 5 1,20 3,8 533,0 365,44 167,6 58,0 208,0 4,07 203,9
FX6 0,15 154 60,36 93,6 57 1,03 56,0 7 17,23 -10,2 4 0,64 3,4 597,0 365,74 231,3 31,0 177,5 2,17 175,3
FX7 1,43 117 62,33 54,7 77 9,58 67,4 67 159,49 -92,5 4 5,93 -1,9 548,0 362,93 185,1 287,0 192,0 20,13 171,9
FX8 0,30 175 60,58 114,4 55 2,00 53,0 29 33,34 -4,3 6 1,24 4,8 542,0 365,42 176,6 60,0 211,0 4,21 206,8
FX9 0,36 104 60,67 43,3 72 2,40 69,6 49 40,01 9,0 6 1,49 4,5 403,0 365,29 37,7 72,0 209,0 5,05 203,9
GX1 1,44 81 62,34 18,7 58 9,61 48,4 300 160,04 140,0 26 5,95 20,0 479,0 362,92 116,1 288,0 234,5 20,20 214,3
GX10 0,53 169 60,94 108,1 67 3,54 63,5 82 58,90 23,1 10 2,19 7,8 567,0 364,92 202,1 106,0 235,0 7,43 227,6
GX11 0,45 185 60,81 124,2 65 3,00 62,0 54 50,01 4,0 4 1,86 2,1 592,0 365,09 226,9 90,0 230,5 6,31 224,2
GX12 0,39 176 60,73 115,3 41 2,64 38,4 32 43,90 -11,9 3 1,63 1,4 503,0 365,21 137,8 79,0 130,0 5,54 124,5
GX13 0,37 147 60,70 86,3 41 2,50 38,5 39 41,68 -2,7 4 1,55 2,5 516,0 365,26 150,7 75,0 113,0 5,26 107,7
GX14 0,40 203 60,74 142,3 20 2,70 17,3 45 45,01 -0,0 4 1,67 2,3 500,0 365,19 134,8 81,0 168,5 5,68 162,8
GX15 0,21 138 60,45 77,5 42 1,44 40,6 20 23,90 -3,9 3 0,89 2,1 414,0 365,61 48,4 43,0 136,4 3,02 133,4
GX16 0,39 188 60,73 127,3 68 2,64 65,4 83 43,90 39,1 13 1,63 11,4 689,0 365,21 323,8 79,0 223,0 5,54 217,5
GX17 0,34 149 60,65 88,3 68 2,30 65,7 99 38,34 60,7 11 1,43 9,6 662,0 365,32 296,7 69,0 291,0 4,84 286,2
GX18 0,13 144 60,32 83,7 38 0,87 37,1 18 14,45 3,6 4 0,54 3,5 518,0 365,79 152,2 26,0 156,0 1,82 154,2
GX19 0,59 209 61,03 148,0 43 3,94 39,1 37 65,57 -28,6 7 2,44 4,6 620,0 364,79 255,2 118,0 230,0 8,28 221,7
GX2 0,63 82 61,09 20,9 83 4,21 78,8 43 70,02 -27,0 2 2,60 -0,6 475,0 364,70 110,3 126,0 94,5 8,84 85,7
GX20 0,41 148 60,76 87,2 37 2,77 34,2 45 46,12 -1,1 4 1,71 2,3 597,0 365,17 231,8 83,0 113,5 5,82 107,7
GX21 0,19 178 60,41 117,6 55 1,27 53,7 10 21,12 -11,1 16 0,79 15,2 573,0 365,66 207,3 38,0 287,0 2,67 284,3
GX22 0,19 119 60,42 58,6 34 1,30 32,7 22 21,67 0,3 5 0,81 4,2 618,0 365,65 252,4 39,0 61,2 2,74 58,5
GX23 0,23 155 60,47 94,5 35 1,54 33,5 19 25,56 -6,6 5 0,95 4,0 564,0 365,57 198,4 46,0 136,0 3,23 132,8
GX24 0,71 50 61,22 -11,2 40 4,77 35,2 107 79,46 27,5 26 2,95 23,0 718,0 364,51 353,5 143,0 0,6 10,03 -9,4
GX25 0,39 144 60,73 83,3 49 2,64 46,4 36 43,90 -7,9 10 1,63 8,4 591,0 365,21 225,8 79,0 180,0 5,54 174,5
GX26 1,25 138 62,04 76,0 160 8,35 151,7 149 138,92 10,1 5 5,17 -0,2 717,0 363,34 353,7 250,0 495,0 17,54 477,5
GX27 0,24 130 60,49 69,5 48 1,60 46,4 46 26,67 19,3 5 0,99 4,0 500,0 365,55 134,4 48,0 151,0 3,37 147,6
GX28 0,43 205 60,78 144,2 49 2,87 46,1 38 47,79 -9,8 4 1,78 2,2 585,0 365,14 219,9 86,0 175,5 6,03 169,5
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 156 

Πίνακας 8.9 (Συνέχεια). Ποσότητες mi,sample , mi,mix και mi,react για τα βασικά ανιόντα και κατιόντα των δειγμάτων υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας.
Mg Mg K K HCO3 HCO3 SO4
fsea (%) Ca+2 Ca mix Ca react Mg+2 Na+ Na mix Na react K+ HCO3- Cl- SO4- SO4 react
mix react mix react mix react mix

GX29 0,61 114 61,06 52,9 113 4,07 108,9 74 67,80 6,2 4 2,52 1,5 679,0 364,74 314,3 122,0 237,5 8,56 228,9
GX3 0,22 60 60,46 -0,5 59 1,47 57,5 14 24,45 -10,5 1 0,91 0,1 361,0 365,60 -4,6 44,0 34,0 3,09 30,9
GX30 1,38 94 62,25 31,7 117 9,25 107,8 175 153,93 21,1 5 5,72 -0,7 826,0 363,04 463,0 277,0 194,0 19,43 174,6
GX31 0,55 188 60,97 127,0 52 3,71 48,3 48 61,68 -13,7 4 2,29 1,7 612,0 364,86 247,1 111,0 192,5 7,79 184,7
GX32 0,39 83 60,72 22,3 82 2,60 79,4 45 43,34 1,7 4 1,61 2,4 522,0 365,22 156,8 78,0 126,0 5,47 120,5
GX33 0,28 86 60,55 25,4 102 1,87 100,1 42 31,12 10,9 2 1,16 0,8 680,0 365,46 314,5 56,0 100,5 3,93 96,6
GX34 0,25 60 60,51 -0,5 58 1,70 56,3 11 28,34 -17,3 2 1,05 0,9 449,0 365,52 83,5 51,0 14,3 3,58 10,7
GX35 0,77 70 61,31 8,7 104 5,17 98,8 87 86,13 0,9 6 3,20 2,8 466,0 364,38 101,6 155,0 53,0 10,87 42,1
GX36 0,44 97 60,80 36,2 62 2,97 59,0 37 49,46 -12,5 3 1,84 1,2 367,0 365,10 1,9 89,0 187,0 6,24 180,8
GX37 0,22 89 60,47 28,5 49 1,50 47,5 23 25,01 -2,0 2 0,93 1,1 359,0 365,58 -6,6 45,0 68,1 3,16 64,9
GX38 0,88 72 61,48 10,5 84 5,91 78,1 67 98,36 -31,4 2 3,66 -1,7 441,0 364,14 76,9 177,0 25,9 12,42 13,5
GX39 1,22 114 62,00 52,0 129 8,18 120,8 125 136,15 -11,1 6 5,06 0,9 548,0 363,39 184,6 245,0 344,0 17,18 326,8
GX4 0,33 51 60,63 -9,6 42 2,20 39,8 94 36,68 57,3 3 1,36 1,6 396,0 365,35 30,6 66,0 42,5 4,63 37,9
GX40 1,29 182 62,11 119,9 48 8,65 39,4 46 143,93 -97,9 14 5,35 8,6 424,0 363,24 60,8 259,0 108,2 18,17 90,0
GX41 0,22 28 60,47 -32,5 56 1,50 54,5 31 25,01 6,0 1 0,93 0,1 355,0 365,58 -10,6 45,0 17,0 3,16 13,8
GX42 0,25 112 60,51 51,5 47 1,70 45,3 18 28,34 -10,3 1 1,05 -0,1 425,0 365,52 59,5 51,0 24,7 3,58 21,1
GX43 0,76 158 61,30 96,7 86 5,11 80,9 74 85,02 -11,0 3 3,16 -0,2 620,0 364,40 255,6 153,0 169,5 10,73 158,8
GX44 0,15 80 60,35 19,6 55 1,00 54,0 20 16,67 3,3 10 0,62 9,4 467,0 365,75 101,3 30,0 30,9 2,10 28,8
GX45 0,03 109 60,17 48,8 24 0,20 23,8 0 3,33 -3,3 1 0,12 0,9 359,0 366,01 -7,0 6,0 29,0 0,42 28,6
GX46 0,02 118 60,15 57,8 18 0,13 17,9 0 2,22 -2,2 2 0,08 1,9 365,0 366,03 -1,0 4,0 46,8 0,28 46,5
GX47 0,01 156 60,14 95,9 6 0,10 5,9 0 1,67 -1,7 0 0,06 -0,1 443,0 366,04 77,0 3,0 6,8 0,21 6,6
GX48 0,01 77 60,14 16,9 28 0,10 27,9 0 1,67 -1,7 1 0,06 0,9 364,0 366,04 -2,0 3,0 1,2 0,21 1,0
GX49 0,01 79 60,14 18,9 17 0,10 16,9 0 1,67 -1,7 1 0,06 0,9 336,0 366,04 -30,0 3,0 2,2 0,21 2,0
GX5 2,04 120 63,27 56,7 157 13,69 143,3 322 227,84 94,2 215 8,47 206,5 748,0 361,59 386,4 410,0 499,0 28,76 470,2
GX50 0,01 84 60,14 23,9 24 0,07 23,9 0 1,11 -1,1 1 0,04 1,0 360,0 366,05 -6,1 2,0 23,4 0,14 23,3
GX51 0,01 165 60,14 104,9 16 0,07 15,9 0 1,11 -1,1 1 0,04 1,0 528,0 366,05 161,9 2,0 3,9 0,14 3,8
GX52 0,01 58 60,14 -2,1 34 0,10 33,9 15 1,67 13,3 3 0,06 2,9 388,0 366,04 22,0 3,0 11,8 0,21 11,6
GX53 0,02 69 60,16 8,8 32 0,17 31,8 42 2,78 39,2 4 0,10 3,9 476,0 366,02 110,0 5,0 10,6 0,35 10,2
GX54 0,28 138 60,55 77,4 62 1,87 60,1 32 31,12 0,9 4 1,16 2,8 561,0 365,46 195,5 56,0 37,1 3,93 33,2
GX55 0,19 149 60,41 88,6 46 1,27 44,7 18 21,12 -3,1 2 0,79 1,2 683,0 365,66 317,3 38,0 52,9 2,67 50,2
GX56 0,02 99 60,16 38,8 4 0,17 3,8 0 2,78 -2,8 0 0,10 -0,1 329,0 366,02 -37,0 5,0 6,4 0,35 6,0
GX57 0,12 119 60,30 58,7 18 0,80 17,2 14 13,34 0,7 2 0,50 1,5 397,0 365,81 31,2 24,0 48,9 1,68 47,2
GX58 0,02 78 60,15 17,8 23 0,13 22,9 15 2,22 12,8 2 0,08 1,9 332,0 366,03 -34,0 4,0 23,0 0,28 22,7
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 157 

Πίνακας 8.9 (Συνέχεια). Ποσότητες mi,sample , mi,mix και mi,react για τα βασικά ανιόντα και κατιόντα των δειγμάτων υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας.
Mg Mg K K HCO3 HCO3 SO4
fsea (%) Ca+2 Ca mix Ca react Mg+2 Na+ Na mix Na react K+ HCO3- Cl- SO4- SO4 react
mix react mix react mix react mix
GX59 0,61 146 61,07 84,9 42 4,11 37,9 58 68,35 -10,4 3 2,54 0,5 448,0 364,73 83,3 123,0 126,4 8,63 117,8
GX6 0,54 170 60,96 109,0 50 3,64 46,4 42 60,57 -18,6 2 2,25 -0,3 588,0 364,88 223,1 109,0 203,5 7,65 195,9
GX60 0,18 130 60,40 69,6 20 1,24 18,8 19 20,56 -1,6 3 0,76 2,2 351,0 365,67 -14,7 37,0 78,9 2,60 76,3
GX61 0,08 38 60,25 -22,3 51 0,57 50,4 19 9,45 9,6 3 0,35 2,6 343,0 365,89 -22,9 17,0 30,5 1,19 29,3
GX62 0,05 106 60,20 45,8 37 0,37 36,6 0 6,11 -6,1 2 0,23 1,8 358,0 365,96 -8,0 11,0 22,5 0,77 21,7
GX63 0,04 59 60,18 -1,2 28 0,27 27,7 15 4,45 10,6 1 0,17 0,8 347,0 365,99 -19,0 8,0 12,1 0,56 11,5
GX64 0,13 139 60,33 78,7 12 0,90 11,1 18 15,00 3,0 4 0,56 3,4 341,0 365,78 -24,8 27,0 61,0 1,89 59,1
GX65 0,01 157 60,14 96,9 12 0,10 11,9 10 1,67 8,3 1 0,06 0,9 475,0 366,04 109,0 3,0 129,5 0,21 129,3
GX66 0,40 146 60,74 85,3 49 2,70 46,3 63 45,01 18,0 2 1,67 0,3 508,0 365,19 142,8 81,0 44,2 5,68 38,5
GX67 0,35 183 60,66 122,3 16 2,34 13,7 25 38,90 -13,9 1 1,45 -0,4 363,0 365,31 -2,3 70,0 68,5 4,91 63,6
GX68 0,11 142 60,29 81,7 18 0,73 17,3 12 12,23 -0,2 1 0,45 0,5 326,0 365,84 -39,8 22,0 63,0 1,54 61,5
GX69 0,02 85 60,16 24,8 15 0,17 14,8 8 2,78 5,2 1 0,10 0,9 325,0 366,02 -41,0 5,0 8,8 0,35 8,4
GX7 1,84 153 62,97 90,0 124 12,35 111,6 194 205,61 -11,6 9 7,64 1,4 683,0 362,03 321,0 370,0 427,0 25,95 401,0
GX70 0,30 28 60,58 -32,6 56 2,00 54,0 43 33,34 9,7 4 1,24 2,8 365,0 365,42 -0,4 60,0 21,1 4,21 16,9
GX71 0,67 212 61,15 150,8 83 4,47 78,5 95 74,46 20,5 7 2,77 4,2 534,0 364,61 169,4 134,0 372,5 9,40 363,1
GX72 0,27 136 60,54 75,5 71 1,80 69,2 73 30,01 43,0 8 1,12 6,9 569,0 365,49 203,5 54,0 275,0 3,79 271,2
GX73 0,19 116 60,42 55,6 55 1,30 53,7 17 21,67 -4,7 16 0,81 15,2 456,0 365,65 90,4 39,0 142,0 2,74 139,3
GX74 0,01 116 60,14 55,9 28 0,10 27,9 5 1,67 3,3 2 0,06 1,9 422,0 366,04 56,0 3,0 102,5 0,21 102,3
GX75 0,19 165 60,42 104,6 69 1,30 67,7 15 21,67 -6,7 4 0,81 3,2 467,0 365,65 101,4 39,0 171,0 2,74 168,3
GX76 1,20 372 61,97 310,0 75 8,05 67,0 92 133,92 -41,9 11 4,98 6,0 592,0 363,44 228,6 241,0 332,5 16,90 315,6
GX77 1,14 340 61,87 278,1 72 7,61 64,4 85 126,70 -41,7 7 4,71 2,3 602,0 363,58 238,4 228,0 276,5 15,99 260,5
GX78 0,34 163 60,64 102,4 37 2,27 34,7 24 37,79 -13,8 3 1,40 1,6 464,0 365,33 98,7 68,0 206,0 4,77 201,2
GX79 0,07 120 60,24 59,8 18 0,50 17,5 3 8,34 -5,3 1 0,31 0,7 463,0 365,91 97,1 15,0 49,5 1,05 48,4
GX8 0,43 183 60,78 122,2 66 2,87 63,1 59 47,79 11,2 4 1,78 2,2 569,0 365,14 203,9 86,0 251,5 6,03 245,5
GX80 0,05 106 60,20 45,8 21 0,37 20,6 4 6,11 -2,1 2 0,23 1,8 389,0 365,96 23,0 11,0 33,3 0,77 32,5
GX81 0,19 170 60,41 109,6 40 1,27 38,7 13 21,12 -8,1 4 0,79 3,2 480,0 365,66 114,3 38,0 188,5 2,67 185,8
GX82 0,23 110 60,47 49,5 93 1,54 91,5 20 25,56 -5,6 2 0,95 1,0 511,0 365,57 145,4 46,0 157,0 3,23 153,8
GX83 0,01 141 60,14 80,9 14 0,10 13,9 0 1,67 -1,7 0 0,06 -0,1 401,0 366,04 35,0 3,0 53,6 0,21 53,4
GX84 0,11 118 60,29 57,7 27 0,73 26,3 15 12,23 2,8 2 0,45 1,5 393,0 365,84 27,2 22,0 83,6 1,54 82,1
GX85 0,07 129 60,23 68,8 7 0,47 6,5 0 7,78 -7,8 2 0,29 1,7 360,0 365,92 -5,9 14,0 19,1 0,98 18,1
GX86 0,01 122 60,14 61,9 12 0,10 11,9 0 1,67 -1,7 2 0,06 1,9 388,0 366,04 22,0 3,0 18,2 0,21 18,0
GX87 0,01 115 60,14 54,9 4 0,07 3,9 0 1,11 -1,1 1 0,04 1,0 358,0 366,05 -8,1 2,0 1,4 0,14 1,3
GX88 0,01 64 60,14 3,9 18 0,07 17,9 1 1,11 -0,1 1 0,04 1,0 315,0 366,05 -51,1 2,0 11,8 0,14 11,7
GX89 0,45 37 60,82 -23,8 12 3,04 9,0 331 50,57 280,4 4 1,88 2,1 629,0 365,08 263,9 91,0 3,1 6,38 -3,3
GX9 0,88 155 61,48 93,5 76 5,91 70,1 146 98,36 47,6 12 3,66 8,3 559,0 364,14 194,9 177,0 293,5 12,42 281,1
GX90 0,02 111 60,15 50,8 5 0,13 4,9 0 2,22 -2,2 1 0,08 0,9 366,0 366,03 -0,0 4,0 8,8 0,28 8,5
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 158 

Πίνακας 8.9 (Συνέχεια). Ποσότητες mi,sample , mi,mix και mi,react για τα βασικά ανιόντα και κατιόντα των δειγμάτων υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας.
Mg Mg K K HCO3 HCO3 SO4
fsea (%) Ca+2 Ca mix Ca react Mg+2 Na+ Na mix Na react K+ HCO3- Cl- SO4- SO4 react
mix react mix react mix react mix
KFX92 2,83 78 64,48 13,5 213 18,93 194,1 6 315,08 -309,1 267 11,72 255,3 571,0 359,87 211,1 567,0 138,0 39,77 98,2
KGX402 0,83 31 61,40 -30,4 65 5,58 59,4 9 92,80 -83,8 103 3,45 99,5 391,0 364,25 26,8 167,0 50,4 11,71 38,7
PX1 0,01 91 60,14 30,9 12 0,10 11,9 0 1,67 -1,7 0 0,06 -0,1 336,0 366,04 -30,0 3,0 17,7 0,21 17,5
PX10 0,02 110 60,15 49,8 10 0,13 9,9 0 2,22 -2,2 0 0,08 -0,1 353,0 366,03 -13,0 4,0 5,4 0,28 5,1
PX11 0,01 99 60,14 38,9 10 0,07 9,9 0 1,11 -1,1 0 0,04 -0,0 315,0 366,05 -51,1 2,0 6,5 0,14 6,4
PX12 0,02 77 60,16 16,8 25 0,17 24,8 0 2,78 -2,8 1 0,10 0,9 356,0 366,02 -10,0 5,0 24,4 0,35 24,0
PX13 0,05 142 60,20 81,8 6 0,37 5,6 0 6,11 -6,1 0 0,23 -0,2 373,0 365,96 7,0 11,0 31,0 0,77 30,2
PX14 0,03 149 60,17 88,8 6 0,20 5,8 0 3,33 -3,3 1 0,12 0,9 394,0 366,01 28,0 6,0 58,7 0,42 58,3
PX15 0,01 63 60,14 2,9 20 0,07 19,9 0 1,11 -1,1 0 0,04 -0,0 291,0 366,05 -75,1 2,0 7,5 0,14 7,4
PX16 0,01 95 60,14 34,9 4 0,10 3,9 0 1,67 -1,7 0 0,06 -0,1 342,0 366,04 -24,0 3,0 3,5 0,21 3,3
PX17 0,01 82 60,14 21,9 7 0,07 6,9 0 1,11 -1,1 0 0,04 -0,0 281,0 366,05 -85,1 2,0 2,4 0,14 2,3
PX18 0,02 72 60,16 11,8 16 0,17 15,8 0 2,78 -2,8 0 0,10 -0,1 280,0 366,02 -86,0 5,0 12,8 0,35 12,4
PX19 0,02 67 60,16 6,8 5 0,17 4,8 0 2,78 -2,8 0 0,10 -0,1 206,0 366,02 -160,0 5,0 10,4 0,35 10,0
PX2 0,10 136 60,27 75,7 11 0,67 10,3 8 11,11 -3,1 1 0,41 0,6 377,0 365,86 11,1 20,0 21,6 1,40 20,2
PX3 0,23 90 60,47 29,5 45 1,54 43,5 7 25,56 -18,6 1 0,95 0,0 377,0 365,57 11,4 46,0 69,4 3,23 66,2
PX4 0,01 89 60,14 28,9 3 0,10 2,9 0 1,67 -1,7 0 0,06 -0,1 313,0 366,04 -53,0 3,0 0,9 0,21 0,7
PX5 0,21 117 60,45 56,5 18 1,44 16,6 14 23,90 -9,9 3 0,89 2,1 273,0 365,61 -92,6 43,0 39,8 3,02 36,8
PX6 0,10 136 60,27 75,7 16 0,67 15,3 10 11,11 -1,1 1 0,41 0,6 298,0 365,86 -67,9 20,0 60,9 1,40 59,5
PX7 0,03 97 60,17 36,8 7 0,20 6,8 0 3,33 -3,3 1 0,12 0,9 257,0 366,01 -109,0 6,0 9,8 0,42 9,4
PX8 0,02 84 60,15 23,8 9 0,13 8,9 0 2,22 -2,2 0 0,08 -0,1 297,0 366,03 -69,0 4,0 7,9 0,28 7,6
PX9 0,05 67 60,20 6,8 8 0,37 7,6 0 6,11 -6,1 0 0,23 -0,2 163,0 365,96 -203,0 11,0 24,2 0,77 23,4
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 159 

Εικόνα 8.19 Χάρτης κατανομής του αντιδρώντος ασβεστίου (Ca react) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 160 

Εικόνα 8.20 Πιεζομετρικός χάρτης της περιόδου 5/2003 στον οποίο παρουσιάζονται οι γραμμές ροής πάνω στις οποίες μελετήθηκε η εξέλιξη του μετώπου υφαλμίρυνσης.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    161 

Όπως φαίνεται από την κατανομή της ποσότητας 120,0

Γραμμή ροής 1
Careact που παρουσιάζεται στο χάρτη της Εικόνας 8.19, 100,0 R2 = 0,9842
2004 1996 1997

διείσδυση του μετώπου υφαλμύρινσης φαίνεται να 2

R = 0,9103
80,0
έχουμε στον άξονα μεταξύ Άσσου και Σπαθοβουνίου R2 = 0,9392

Cl-1 (mg/L)
και μάλιστα σε μεγάλη απόσταση από την ακτογραμμή. 60,0

Η παρατήρηση αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι 40,0

γεωτρήσεις μεγάλου βάθους στην περιοχή του

20,0
Σπαθοβουνίου έχουν εγκαταλειφτεί λόγω
υφαλμύρινσης. Αντίστοιχα υποχώρηση του μετώπου 0,0
0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000
υφαλμύρινσης, φαίνεται να έχουμε στην περιοχή Απ όσταση απ ό την ακτογραμμή (m)

Ισθμίων-Εξαμιλλίων. Όπως λοιπόν διαπιστώνουμε, από 90

Γραμμή ροής 1
την ταυτόχρονη παρατήρηση και μελέτη της κατανομής 80
R2 = 0,9108
2004 1996 1997

των χλωριόντων, της πιεζομετρίας και των 70

R2 = 0,6356
υδροχημικών τύπων υπόγειου νερού, στην περιοχή 60
R2 = 0,7846

Na+1 (mg/L)
50
έρευνας εντοπίζονται έντονα προβλήματα
40
υφαλμύρινσης, τα οποία αναπτύσσονται κυρίως κατά 30
μήκος άξονα που προαναφέρθηκε. Στην υπόλοιπη 20
παράκτια ζώνη αν και οι συνθήκες άντλησης δεν 10

διαφοροποιούνται έχουμε περιορισμένες ενδείξεις 0

υφαλμύρινσης, γεγονός που μπορεί να αποδοθεί τόσο 0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m)
7.000 8.000

στην καλή τροφοδοσία και επαναπλήρωση των 350

υδροφόρων αλλά και στην σχετική ανύψωση του Γραμμή ροής 1 2004 1996 1997
300
λεπτομερούς σχηματισμού των μαργών, ο οποίος R2 = 0,9872
R2 = 1
250
λειτουργεί ως φυσικό φράγμα προς την διείσδυση του R2 = 0,9401
Ca+2 (mg/L)

θαλασσινού νερού.
200

150
Για την περαιτέρω διερεύνηση του φαινομένου της
κατιοανταλλαγής, αλλά και για την μελέτη της 100

χωροχρονικής εξέλιξης του μετώπου υφαλμύρινσης 50

στην περιοχή έρευνας, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από 0

0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000
δύο προηγούμενες μελέτες και πιο συγκεκριμένα από Απόσταση από την ακτογραμμή (m)

την “Υδρογεωλογική μελέτη τεχνητού εμπλουτισμού 120

Γραμμή ροής 1
υδροφορέων παραλιακής και λοφώδους βόρειας R2 = 1
2004 1996 1997
100
Κορινθίας” (Κουμαντάκης κ.α., 1999) και από την ‘‘ R2 = 0,9786

Έρευνα – αξιοποίηση υδατικών πόρων νομού 80 R2 = 0,9534

Mg+2 (mg/L)

Κορινθίας’’ (Καμάς και Καλούμενος, 2003). Με βάση 60

τις χημικές αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν στην 40

παρούσα έρευνα και στις δύο αυτές μελέτες
κατασκευάστηκαν τα διαγράμματα των εικόνων 8.21- 20

8.24 που παρουσιάζουν την εξέλιξη της χημικής 0

0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 6.000 7.000 8.000
σύστασης του υπόγειου νερού σε τέσσερις γραμμές Απόσταση από την ακτογραμμή (m)
ροής της παράκτιας πεδινής περιοχής για τρεις χρονικές
Εικόνα 8.21. Υδροχημικές τομές για τα στοιχεία Cl-, Na+, Ca+2
περιόδους (10/1996, 10/1997 και 10/2004) .(Mandilaras
και Mg+2 κατά μήκος της γραμμής ροής 1 (Νεράτζα-Σικυών).
et al., 2008; Lambrakis, 2006; Lambrakis and Kalergis,
2001). Οι θέσεις των γραμμών ροής παρουσιάζονται
στον χάρτη της εικόνας 8.20.
Όπως παρατηρούμε στην γραμμή ροής 1 (Νεράτζα-
Σικυών, εικόνα 8.21) έχουμε μια ελαφρά διείσδυση του
μετώπου υφαλμύρινσης (έως και 1000 m) όπως
καταδεικνύει η μετατόπιση της καμπύλης χλωρίου προς
την ενδοχώρα με τις τιμές χλωρίου, να μην ξεπερνούν
πάντως τα 100 mg/L. Επίσης διαπιστώνονται
περιορισμένα φαινόμενα κατιοανταλλαγής μόνο κατά
την περίοδο 10/2004, σε απόσταση 4 Km από την
ακτογραμμή όπως καταδεικνύει η αύξηση των
συγκεντρώσεων ασβεστίου και μαγνησίου.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    162 

300,0 1800,0
Γραμμή ροής 2 2004 1997 2004 1996 1997
1600,0 Γραμμή ροής 3
250,0 R2 = 0,99
1400,0
R2 = 0,9955 R2 = 0,9989
200,0 1200,0
Cl-1 (mg/L)

R2 = 0,8396

Cl-1 (mg/L)
1000,0
150,0
R2 = 0,9741
800,0
100,0 600,0

400,0
50,0
200,0
0,0
0,0
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m) Απόσταση από την ακτογραμμή (m)

500 800
Γραμμή ροής 3
450 Γραμμή ροής 2 2004 1997 2004 1996 1997
700
400 R2 = 0,8891
2
R = 0,9928
600
350 R2 = 0,9263 R2 = 0,8229
Na+1 (mg/L)

500

Na+1 (mg/L)
300
R2 = 0,9823
250 400
200
300
150
100 200

50 100
0
0
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m) Απόσταση από την ακτογραμμή (m)

160 400
Γραμμή ροής 3
2004 1997 2004 1996 1997
140 350

120 300
Ca+2 (mg/L)

100
250
Ca+2 (mg/L)

Γραμμή ροής 2
80
2 200 R2 = 1
R =1
60
R2 = 0,9795 150 R2 = 1
40 R2 = 0,6947
100
20
50
0
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 0
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m)
Απόσταση από την ακτογραμμή (m)

350 450
Γραμμή ροής 2 Γραμμή ροής 3
Σειρά1 Σειρά2 2004 1996 1997
400
300 R2 = 0,915
350
R2 = 0,7822
250
R2 = 0,9187 300 R2 = 0,9802
Mg+2 (mg/L)

Mg+2 (mg/L)

200 250
R2 = 1
150 200

150
100
100
50
50
0
0
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000
0 2.000 4.000 6.000 8.000 10.000 12.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m) Απόσταση από την ακτογραμμή (m)

Εικόνα 8.221. Υδροχημικές τομές για τα στοιχεία Cl-, Na+, Εικόνα 8.23. Υδροχημικές τομές για τα στοιχεία Cl-, Na+, Ca+2
Ca+2 και Mg+2 κατά μήκος της γραμμής ροής 2 (Βραχάτη- και Mg+2 κατά μήκος της γραμμής ροής 3 (Λέχαιο-
Σουληνάριο). Σπαθοβούνι).
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 163 

1600,0
Γραμμή ροής 4 ακτογραμμή όπως καταδεικνύει η αύξηση των
1400,0 συγκεντρώσεων ασβεστίου και μαγνησίου.
R2 = 0,7891
1200,0 Στην γραμμή ροής 3 (Λέχαιο-Σπαθοβούνι, εικόνα
1000,0 8.23) όπου έχουμε επίσης μια ελαφρά διείσδυση του
Cl-1 (mg/L)

800,0 μετώπου υφαλμύρινσης (έως και 1500 m) όπως

600,0 καταδεικνύει η μετατόπιση της καμπύλης χλωρίου προς
400,0
την ενδοχώρα με τιμές χλωρίου που φτάνουν τα 250
200,0
mg/L και περιορισμένα φαινόμενα κατιοανταλλαγής και
για τις δυο περιόδους, σε απόσταση 4 Km από την
0,0
0 1.000 2.000 3.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m)
4.000 5.000 ακτογραμμή όπως καταδεικνύει η αύξηση των
700
συγκεντρώσεων ασβεστίου και μαγνησίου.
Γραμμή ροής 4

600
Στην γραμμή ροής 4 (Εξαμίλια-Λέχαιο, εικόνα 8.24)
R2 = 0,9908 δεν έχουμε δεδομένα από παλαιότερες του 2004
500
αναλύσεις και έτσι δεν μπορούμε να αποφανθούμε για
Na+1 (mg/L)

400
την πορεία του μετώπου, το οποίο βρίσκεται σε
300 απόσταση περίπου 1500 μέτρων από την ακτογραμμή.
200 Η καμπύλη της συγκέντρωσης ασβεστίου αποτελεί
100
ένδειξη ότι και σε αυτή την γραμμή ροής και σε
0
απόσταση περίπου 3000 μέτρων από την ακτογραμμή
0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000 έχουμε φαινόμενα κατιοανταλλαγής.
Απόσταση από την ακτογραμμή (m)
Η υφαλμύρινση στην περιοχή έρευνας σχετίζεται
250
Γραμμή ροής 4 προφανώς με τις υπεραντλήσεις στην παράκτια ζώνη
200
και ανάντη αυτής. Ο μόνος τρόπος για τον περιορισμό
του φαινομένου είναι ο περιορισμός των αντλήσεων,
κάτω από μια ορθολογική διαχειριστική πολιτική των
Ca+2 (mg/L)

150

υδατικών πόρων και η χρήση μεθόδων τεχνητού

100
εμπλουτισμού, όπου αυτό είναι οικονομικά εφικτό και
οι υδρογεωλογικές συνθήκες το επιτρέπουν.
50 R2 = 1

 
0
0 1.000 2.000 3.000 4.000 5.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m) 8.4.4  Χωρική  κατανομή  ιχνοστοιχείων  στην  περιοχή 
400
έρευνας.   
Γραμμή ροής 4
350
Δεδομένου του μεγάλου αριθμού ιχνοστοιχείων που
300
αναλύθηκαν (συνολικά 37 στοιχεία), δεν εξετάστηκαν
R2 = 0,9721
250
όλα ως προς την χωρική τους κατανομή. Εξετάστηκαν,
Mg +2 (mg/L)

200 αφενός το άθροισμα της συγκέντρωσης των βαρέων

150
100
50
0 των σπάνιων γαιών, καθώς και επί μέρους σπάνιες γαίες
0 1.000 2.000
Απόσταση από την ακτογραμμή (m)
Εικόνα 8.24. Υδροχημικές τομές για τα στοιχεία Cl-, Na+, Ca+2
και Mg+2 κατά μήκος της γραμμής ροής 4 (Λέχαιο-Εξαμίλια).
Στην γραμμή ροής 2 (Βραχάτη-Σουληνάριο, εικόνα
8.22) έχουμε επίσης μια ελαφρά διείσδυση του μετώπου
υφαλμύρινσης (έως και 1500 m) όπως καταδεικνύει η
μετατόπιση της καμπύλης χλωρίου προς την ενδοχώρα
με τιμές χλωρίου που φτάνουν τα 250 mg/L και
περιορισμένα φαινόμενα κατιοανταλλαγής και για τις
δυο περιόδους, σε απόσταση 4 Km από την
μετάλλων και αφετέρου τα κυριότερα βαρέα μέταλλα,
που αποτελούν δείκτες ρύπανσης του υπόγειου νερού.
Επίσης εξετάστηκαν το άθροισμα της συγκέντρωσης
3.000 4.000 5.000
οι οποίες θεωρούνται ως φυσικός ιχνηθέτης κατάλληλος
για τον προσδιορισμό υδροχημικών διεργασιών, που
δεν οφείλονται σε ανθρωπογενή παρέμβαση.
Στους χάρτες των εικόνων 8.25 έως 8.31
παρουσιάζονται οι χωρικές κατανομές των
ιχνοστοιχείων Fe, Mn, Cu, Cr, As και Zn, καθώς και της
συνολικής συγκέντρωσης ιχνοστοιχείων στην περιοχή
έρευνας. Τα στοιχεία αυτά επιλέχθηκαν διότι, αφενός
είναι τα πιο διαδεδομένα και αφετέρου γιατί κατά
κανόνα αποτελούν δείκτες ρύπανσης του υπόγειου
νερού από ανθρωπογενείς δραστηριότητες. Τα στοιχεία
Fe και Mn, εκτός της ανθρωπογενούς προέλευσης,
απαντώνται σε υψηλές συγκεντρώσεις στα υπόγεια νερά
των γειτονικών περιοχών. Η παρουσία τους σχετίζεται
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
με τις υψηλές συγκεντρώσεις που παρουσιάζουν στα
πετρώματα της ζώνης Ωλονού-Πίνδου και τα
υπολειμματικά ιζήματα που δημιουργούνται στην ζώνη
Τριπόλεως (Νίκας, 2004; Antonakos and Nikas, 2006).
Όπως προκύπτει από τον χάρτη κατανομής της
αθροιστικής συγκέντρωσης ιχνοστοιχείων (εικόνα
8.25), ιδιαίτερα υψηλές συγκεντρώσεις παρουσιάζονται
στον παράκτιο προσχωματικό υδροφόρο της Βόχας,
στον προσχωματικό υδροφόρο Αγίου Βασιλείου-
Σπαθοβουνίου και στην περιοχή Κιάτου-Πάσιου-
Λαλιώτη, όπου η υδροφορία αναπτύσσεται εντός των
θαλάσσιων αναβαθμίδων. Στις περιοχές αυτές, εκτός
των εντατικών καλλιεργητικών δραστηριοτήτων και τις
έντονης αστικοποίησης έχουμε και μικρό πάχος
ακόρεστης ζώνης (εικόνα 8.32) γεγονός που περιορίζει
την δυνατότητα μείωσης των συγκεντρώσεων των
στοιχείων αυτών μέσω γεωχημικών διεργασιών όπως η
κατιοανταλλαγή (Αντωνάκος, 1998). Στις περιοχές
Βραχατίου-Νεράτζας και Πάσιου-Λαλιώτη είναι πιθανό
οι υψηλές τιμές ιχνοστοιχείων να οφείλονται και στην
επίδραση υδροθερμικών ρευστών από βαθύτερα
υδροφόρα στρώματα, Την υπόθεση αυτή ενισχύει και η
ανάλυση των φυσικοχημικών παραμέτρων που
πραγματοποιήθηκε σε προηγούμενη παράγραφο
(Lambrakis and Stamatis, 2008; Lambrakis and
Kalergis, 2005).
Αυξημένες συγκεντρώσεις ιχνοστοιχείων έχουμε
σχεδόν στο σύνολο των υδροφόρων που αναπτύσσονται
στις μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου και στις
θαλάσσιες αναβαθμίδες. Στις περιοχές αυτές έχουμε
επίσης έντονη καλλιεργητική δραστηριότητα, κυρίως
αμπελώνες, αλλά ενδεχομένως και φυσικό
εμπλουτισμό, λόγω υψηλότερων συγκεντρώσεων στο
σκελετό του υδροφόρου και μεγαλύτερου χρόνου
παραμονής του υπόγειου νερού εντός του υδροφόρου.
Μια ακόμα πηγή προέλευσης βαρέων μετάλλων εντός
του σχηματισμού των μαργών αποτελούν οι
διαστρώσεις οργανικού υλικού, κυρίως με την μορφή
λιγνιτικών στρώσεων, οι οποίες όπως διάφοροι
ερευνητές διαπιστώνουν παρουσιάζουν υψηλές
συγκεντρώσεις σε βαρέα μέταλλα και ιχνοστοιχεία εν
γένει (Stamatis et al., 2011; Siavalas et al., 2007;
Filippidis et al., 1996). Χαμηλές συγκεντρώσεις
παρατηρούνται στους υδροφόρους των κροκαλοπαγών
και των ασβεστολίθων πιθανότατα λόγω απουσίας
ανθρωπογενών δραστηριοτήτων, μεγάλου πάχους
ακόρεστης ζώνης και μικρής παραμονής του υπόγειου
νερού στους υδροφόρους. Τέλος, εντοπίζονται κάποιοι
θύλακες χαμηλών τιμών εντός του υδροφόρου
συστήματος Βόχας όπως για παράδειγμα μεταξύ Άσσου
και Λεχαίου και μεταξύ Κορίνθου και Αρχαίας
Κορίνθου για τις οποίες δεν υπάρχει προφανής λόγος
και πιθανότατα οφείλονται σε ένα συνδυασμό
υδρογεωλογικών, υδροχημικών και περιβαλλοντικών
παραμέτρων.
164 
Αναφορικά με την κατανομή των επί μέρους
στοιχείων ο σίδηρος (Εικόνα 8.26) παρουσιάζει γενικά
υψηλές τιμές στα υδροφόρα που αναπτύσσονται εντός
των μαργών και χαμηλές τιμές στους προσχωματικούς
υδροφόρους και τους υδροφόρους των κροκαλοπαγών,
γεγονός που καταδεικνύει ότι η προέλευση του είναι
κυρίως φυσική και οι αναγωγικές συνθήκες που
επικρατούν επί το πλείστον στα υδροφόρα των μαργών
ευνοούν την παραμονή του σε διάλυση στο υπόγειο
νερό.
Το μαγγάνιο (Εικόνα 8.27) παρουσιάζει παρόμοια
κατανομή, με εξαίρεση τις υψηλές τιμές που
παρουσιάζει στην περιοχή μεταξύ Βραχατίου-
Κοκκωνίου που οφείλονται πιθανά στην επίδραση των
υδροθερμικών ρευστών.
Ο ψευδάργυρος (Εικόνα 8.28) παρουσιάζει γενικά
χαμηλές συγκεντρώσεις σε όλα τα υδροφόρα
συστήματα, ενώ οι υψηλές συγκεντρώσεις που
παρουσιάζει στις περιοχές Εξαμιλίων, Ζευγολατιού,
Ελληνοχωρίου και Καστρακίου οφείλονται μάλλον σε
σημειακές πηγές ρύπανσης (Ελαιοτριβεία, ΧΑΔΑ,
βιομηχανίες τροφίμων και ζωοτροφών).
Το αρσενικό (Εικόνα 8.29) παρουσιάζει γενικά
υψηλότερες τιμές στους αβαθείς προσχωματικούς
υδροφόρους και χαμηλότερες στους βαθύτερους
υδροφόρους των μαργών, των κροκαλοπαγών και των
θαλάσσιων αναβαθμίδων, ενώ οι εξάρσεις υψηλών
τιμών που παρουσιάζει στις περιοχές Κοκκωνίου,
Λεχαίου και Ξυλοκέριζας οφείλονται μάλλον στους
ίδιους λόγους με τον ψευδάργυρο.
Το χρώμιο (Εικόνα 8.30) παρουσιάζει παρόμοια
κατανομή με τον ψευδάργυρο με εξαίρεση την περιοχή
του Καστρακίου, γεγονός που μπορεί να οφείλεται τόσο
στις ίδιες πηγές προέλευσης αλλά και στην παρεμφερή
υδροχημική συμπεριφορά των δύο στοιχείων.
Τέλος ο χαλκός (Εικόνα 8.31) παρουσιάζει και
αυτός παρόμοια κατανομή με το χρώμιο και των
ψευδάργυρο πιθανότατα για τους λόγους που
προαναφέρθηκαν, ενώ επίσης πρέπει να αναφερθεί ότι
και τα τρία στοιχεία περιλαμβάνονται σε υψηλές
συγκεντρώσεις σε λιπάσματα και φυτοφάρμακα ευρείας
χρήσεως στην περιοχή έρευνας.
8.4.5 Χωρική κατανομή σπάνιων γαιών στην περιοχή 
έρευνας.   
Η ομάδα των σπάνιων γαιών αποτελεί την έβδομη
σειρά του περιοδικού πίνακα με ατομικούς αριθμούς
από 57-70. Η σειρά των σπάνιων γαιών αποτελείται από
τα ακόλουθα στοιχεία: Λανθάνιο (La), Δημήτριο (Ce),
Πρασινοδύμιο (Pr), Νεοδύμιο (Nd), Προμήθιο (Pm),
Σαμάριο (Sm), Ευρώπιο (Eu), Γαδολίνιο (Gd), Τέρβιο
(Tb), Δυσπρόσιο (Dy), Όλμιο (Ho), Έρβιο (Er), Θούλιο
(Tm), Υτέρβιο (Yb), Λουτέτσιο (Lu) που συχνά
αναφέρονται και ως λανθανίδες.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   165 

Εικόνα 8.25 Χάρτης κατανομής της αθροιστικής συγκέντρωσης των βαρέων μετάλλων στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
166 

Εικόνα 8.26 Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης σιδήρου στο υπόγειο νερό στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
167 

Εικόνα 8.27 Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης μαγγανίου στο υπόγειο νερό στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
168 

Εικόνα 8.28 Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης ψευδαργύρου στο υπόγειο νερό στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
169 

Εικόνα 8.29 Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης αρσενικού στο υπόγειο νερό στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
170 

Εικόνα 8.30 Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης χρωμίου στο υπόγειο νερό στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
171 

Εικόνα 8.31 Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης χαλκού στο υπόγειο νερό στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
172 

Εικόνα 8.32 Χάρτης κατανομής του πάχους της ακόρεστης ζώνης στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Στην ομάδα αυτή συνήθως εντάσσεται και το Ύτριο
το οποίο αν και παρουσιάζει διαφορετικό ατομικό
βάρος έχει παρεμφερή χημική συμπεριφορά με τις
λανθανίδες. Το κύριο χημικό χαρακτηριστικό των
λανθανίδων είναι ότι κάτω από κανονικές συνθήκες
παρουσιάζονται ως τρισθενείς, εκτός του Ce, που σε
οξειδωτικό περιβάλλον παρουσιάζεται σαν τετρασθενές
και του Eu, που σε αναγωγικές συνθήκες ανάγεται σε
δισθενές. Τα ορυκτά που περιέχουν σπάνιες γαίες είναι
ο μοναζίτης, σερίτης, ο γαδολινίτης και ο σαμαρσκίτης.
Συνήθης είναι ο διαχωρισμός της ομάδας των
λανθανιδών σε δύο υποομάδες, τις ελαφρές σπάνιες
γαίες (LREE) από το Λανθάνιο έως το Ευρώπιο και τις
βαριές σπάνιες γαίες (HREE) από το Γαδολίνιο έως το
Λουτέσιο και επιπρόσθετα το Ύτριο. Οι δύο αυτές
υποομάδες λόγω της διαφοράς ατομικού βάρους
παρουσιάζουν ενίοτε διαφοροποιημένη υδροχημική
συμπεριφορά.
Δεδομένου ότι οι συγκεντρώσεις των σπάνιων γαιών
στο υπόγειο νερό καθορίζονται αποκλειστικά από την
ύπαρξη φυσικών πηγών στο πέτρωμα που φιλοξενεί την
υδροφορία και τις οξειδοαναγωγικές συνθήκες και ότι
αποτελούν μια ιδιαίτερα συνεκτική ομάδα στοιχείων ως
προς την υδροχημική συμπεριφορά χρησιμοποιούνται
στην υδρογεωλογική έρευνα ως φυσικοί ιχνηθέτες.
Οι κύριες πηγές του Λανθανίου (La) είναι τα ορυκτά
μοναζίτης και απατίτης, ενώ συναντάται προσροφημένο
στα ορυκτά του ασβεστίτη και φθορίτη, έχει ειδικό
βάρος 6,15 και ατομικό βάρος 138,91.
Το Δημήτριο (Ce) είναι το πιο άφθονο στη φύση
στοιχείο των σπάνιων γαιών. Τα ορυκτά που περιέχουν
το Ce είναι ο μοναζίτης, ο μπαστνίτης, ο σερίτης και ο
αλλανίτης, έχει ειδικό βάρος 6,77 και το ατομικό του
βάρος είναι 140,12.
Το Πρασινοδήμιο (Pr) βρίσκεται κυρίως στο ορυκτό
Σερίτης και σε άλλα σπάνια ορυκτά, έχει ειδικό βάρος
6,64 και ατομικό βάρος 140,9.
Το Νεοδύμιο (Nd) ανακαλύφθηκε το 1885 από τον
Γερμανό χημικό Carl Auer von Welsbach, ο οποίος το
διαχώρισε από το Pr. Πριν το διαχωρισμό τα στοιχεία
αυτά θεωρούνταν ένα και ονομαζόταν Διδύμιο. Το
ειδικό βάρος και το ατομικό του βάρος είναι 7,01 και
144,24 αντίστοιχα.
Το Προμήθειο (Pm) είναι ένα από τα τελευταία
ανακαλυφθέντα στοιχεία. Ανακαλύφθηκε το 1926 όταν
προέκυψε από τη διάσπαση του ουρανίου. Είναι
ραδιολογικά ασταθές και το πιο σταθερό ισότοπο του
Pm, έχει χρόνο ημιζωής 2.6 χρόνια. Έχει ειδικό βάρος
7,26.
Το Σαμάριο (Sm) βρίσκεται στα ορυκτά, όπως ο
Σερίτης, ο Γαδολινίτης και ο Σαμαρσκίτης. Έχει εδικό
βάρος 7,52 και ατομικό βάρος 150,4.
Το Ευρώπιο (Eu) βρίσκεται στα ορυκτά Μοναζίτης
και Μπασταεσίτης, όπως και στα προϊόντα διάσπασης
   173 
του ουρανίου, του θορίου και του πλουτωνίου. Το
Ευρώπιο έχει ειδικό βάρος 5,2 και ατομικό βάρος
151,96.
Το Γαδολίνιο (Gd) βρίσκεται σε πολλά ορυκτά όπως
τα Σαμαρσκίτης, Γαδολινίτης, Μοναζίτης και
Υτερόκλαστο. Το ειδικό και το ατομικό του βάρος είναι
7,9 και 157,25, αντίστοιχα.
Το Τέρβιο (Tb) βρίσκεται σε μικρές συγκεντρώσεις
σαν οξείδιο σε ορυκτά όπως ο Γαδολινίτης. Το ατομικό
βάρος του τέρβιου είναι 158,925.
Το Δυσπρόσιο (Dy) συναντάται στα ορυκτά
Γαδολινίτης, Ξενοτίμης και Ευξενίτης. Το ειδικό του
βάρος είναι 8,55 και το ατομικό το βάρος162,5.
Το Χόλμιο (Ho) έχει ατομικό βάρος 164,93 και
ειδικό βάρος 8,8.
Το Έρβιο (Er) βρίσκεται στα ίδια ορυκτά με το
Δυσπρόσιο. Το ατομικό του βάρος είναι 167,26.
Το Υττέρβιο (Yb) ανακαλύφθηκε το 1878.
Μεταγενέστερα το 1907 και 1908, διαχωρίστηκε
περαιτέρω σε δύο στοιχεία τα οποία τα ονομάστηκαν
Υτέρβιο και Λουτίσιο.
Το Υτέρβιο είναι αξιοσημείωτα σταθερό αλλά δρα
με το νερό αργά και απελευθερώνει υδρογόνο. Το
Υτέρβιο υπάρχει στα ορυκτά Ξενοτίμης, Ευξενίτης,
Μοναζίτης, και Γαδολινίτης. Το ειδικό του βάρος είναι
7 και το ατομικό του είναι 173,04.
Το Λουτέσιο (Lu) είναι το πιο σπάνιο μέταλλο της
ομάδας των λανθανίδων και συνυπάρχει στα ορυκτά με
το Ύτριο. Το ραδιενεργό ισότοπο του Λουτέσιου έχει
χρόνο ημιζωής περίπου 30 δισεκατομμύρια χρόνια και
χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της ηλικίας των
μετεωριτών σε σχέση με την ηλικία της γης. Το ατομικό
του βάρος είναι 174,97.
Για να διευκολυνθεί η σύγκριση, μεταξύ των
ποσοτήτων των σπάνιων γαιών, τόσο στα υπόγεια νερά
όσο και στα πετρώματα, αλλά και να μεγιστοποιηθούν
οι τοπικές επιδράσεις, αναπτύχθηκε μια μέθοδος
ομαλοποίησης-κανονικοποίησης των τιμών
συγκέντρωσης των σπάνιων γαιών. Η μέθοδος αυτή
στηρίζεται στην μέτρηση μερικών δειγμάτων
πετρωμάτων, μετεωριτών και θαλασσινού νερού, που
θεωρούνται ως πρότυπα. Για τα πετρώματα έχουν
επιλεχθεί οι βασάλτες, οι σχιστές άργιλοι και οι
χονδρίτες (Pitikakis et al., 2011).
Οι συγκεντρώσεις των σπάνιων γαιών που
χρησιμοποιούνται για την κανονικοποίηση προκύπτουν
σαν ο μέσος όρος των συγκεντρώσεων των δειγμάτων
μιας ευρείας περιοχής. Έτσι υπάρχουν πρότυπα σχιστών
αργίλων για την Ευρώπη, την Βόρεια Αμερική και την
Αυστραλία, θαλασσινού νερού για τον Ατλαντικό
Ειρηνικό και Ινδικό ωκεανό.
Οι λόγοι των συγκεντρώσεων των σπάνιων γαιών
των δειγμάτων ως προς τις αντίστοιχες συγκεντρώσεις
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 174 

των πρότυπων, προβάλλονται με βάση τον ατομικό Η ποσότητα των σπάνιων γαιών στα πετρώματα δεν
αριθμό των σπάνιων γαιών, σε αύξουσα σειρά σε μια εξαρτάται μόνο από την ορυκτολογία τους. Σημαντικός
λογαριθμική κλίμακα, επιτρέποντας την απευθείας επίσης είναι και ο ρόλος των οξειδοαναγωγικών
σύγκριση των σχετικών συγκεντρώσεων των σπάνιων συνθηκών και των συνθηκών κορεσμού, που
γαιών, με αυτή κάποιου άλλου δείγματος. Αυτή η επικρατούν κατά την διάρκεια σχηματισμού τους, είτε
διαδικασία σύγκρισης δειγμάτων με βάση τις κατά την κρυστάλλωση του μητρικού μάγματος είτε
συγκεντρώσεις των σπάνιων γαιών πολύ συχνά κατά την απόθεσή τους. Το Ce κάτω από οξειδωτικές
πραγματοποιείται σε δείγματα υπόγειου νερού που συνθήκες οξειδώνεται από την τρισθενή του μορφή
τοποθετούνται περίπου κατά μήκος μιας γραμμής ροής, στην τετρασθενή του και καθιζάνει με τη μορφή του
ώστε να διερευνηθούν οι μεταβολές που προκύπτουν ορυκτού Σερίτης (Ce2O4), ενώ το Eu σε αναγωγικές
από την υδροχημική εξέλιξη του υπόγειου νερού από τις συνθήκες ανάγεται στη δισθενή του μορφή. Οι βαριές
περιοχές τροφοδοσίας προς τις περιοχές εκφόρτισης. σπάνιες γαίες, HREE, (Tb, Dy, Ho, Er Tm, Yb, Lu), με
Στην παρούσα έρευνα κρίθηκε κατάλληλο να μεγαλύτερο ατομικό βάρος από τις ελαφριές, LREE,
χρησιμοποιηθεί ο μέσος όρος των συγκεντρώσεων των (La, Ce, Pr, Nd, Sm, Eu, Gd) είναι λιγότερο ευκίνητες,
σχιστόλιθων της Ευρώπης, όπως δίνονται από τον με αποτέλεσμα να κλασματώνονται ευκολότερα και
Sholkovitz, (1988). Οι συγκεντρώσεις των σπάνιων κατακρημνίζονται στα αρχικά στάδια είτε της
γαιών για αυτό το πρότυπο δίνονται στον Πίνακα 8.10. ιζηματογένεσης είτε της κρυστάλλωσης του μάγματος.
Σημαντικές συγκεντρώσεις των σπάνιων γαιών Οι σπάνιες γαίες μεταφέρονται στο μεγαλύτερο
έχουν καταγραφεί στα ορυκτά του οπάλιου, του ποσοστό τους στο αιωρούμενο υλικό, είτε σαν
φωσφορίτη, του βαρίτη, του ζιρκονίου, του σερικίτη και προσροφημένες είτε συμμετέχοντας στο κρυσταλλικό
στις μοντμοριλονιτικές αργίλους. Επίσης σημαντικές πλέγμα αυτών. Το αιωρούμενο υλικό αποτελείται από
μπορεί να θεωρηθούν και οι ποσότητες των ελαφρών υδροξείδια του Fe-Mn και άλλες οργανικές ενώσεις.
σπάνιων γαιών στα ανθρακικά ορυκτά, στα Ένα πολύ μικρό μέρος των σπάνιων γαιών μεταφέρεται
σιδηρομαγγανιούχα ορυκτά καθώς και στα υδροξείδια διαλυμένο. Έχει υπολογιστεί ότι περίπου το 95 με 97%
τους. Έτσι, σαν πηγές τροφοδοσίας των σπάνιων γαιών των σπάνιων γαιών μεταφέρεται με τη μορφή
στο υπόγειο νερό μπορούν να θεωρηθούν κυρίως τα αιωρούμενου υλικού και ότι μόνο το 3-5 % μεταφέρεται
μαγματικά και ηφαιστειακά πετρώματα και σαν διαλελυμένο στο υπόγειο νερό και στο νερό των
δευτερευόντως οι μάργες και τα ανθρακικά πετρώματα. ποταμών (Elderfield et al., 1987).
Τέλος, όπως αναφέρθηκε και για τις συγκεντρώσεις Η σύσταση το υπόγειου νερού σε σπάνιες γαίες
των βαρέων μετάλλων και για τις σπάνιες γαίες μια συσχετίζεται άμεσα με τη σύσταση των σπάνιων γαιών
πιθανή πηγή προέλευσης αποτελούν οι διαστρώσεις στον υδροφορέα, με την απόσταση από τη περιοχή
οργανικού υλικού που εντοπίζονται εντός του τροφοδοσίας, την ταχύτητα ροής του υπόγειου νερού,
σχηματισμού των Πλειο-Πλειστοκαινικών μαργών. την υδραυλική επικοινωνία των υδροφόρων και τις
(Stamatis et al., 2011; Siavalas et al., 2007; Filippidis et φυσικοχημικές συνθήκες που ευνοούν την απόπλυση,
al., 1996). τη μεταφορά, την κλασμάτωση και κατακρήμνιση των
Πίνακας 8.10: Ο μέσος όρος των συγκεντρώσεων των σχιστών σπάνιων γαιών (Pitikakis et al., 2011).
αργίλων της Ευρώπης, κατά Sholkovitz, (1988). Στο πλαίσιο διερεύνησης των υδρογεωλογικών και
Μέσος όρος υδροχημικών διεργασιών στους υδροφόρους της
Σπάνιες γαίες συγκεντρώσεων περιοχής έρευνας κρίθηκε σκόπιμο να εξεταστούν τόσο
(ppm) οι κατανομές των σπάνιων γαιών, όσο και οι μεταβολές
La 41 των συγκεντρώσεών τους κατά μήκος γραμμών ροής
Ce 83 του υπόγειου νερού σε συνάρτηση με τις μεταβολές των
Pr 10,1 υπόλοιπων υδροχημικών παραμέτρων όπως οι
Nd 38
συγκεντρώσεις των κύριων στοιχείων και οι
Sm 7,5
οξειδοαναγωγικές συνθήκες. Οι γραμμές ροής που
Eu 1,61
Gd 6,35 επιλέχτηκαν παρουσιάζονται στον χάρτη της εικόνας
Tb 1,23 8.33. Οι γραμμές ροής αυτές δεν έχουν την στενή
Dy 5,49 έννοια του όρου, δεδομένου ότι διέρχονται από
Ho 1,34 παραπάνω από έναν υδροφόρους οι οποίοι μπορεί να
Er 3,75 έχουν περιορισμένη υδραυλική επικοινωνία.
Tm 0,63 Αντικατοπτρίζουν όμως την γενικότερη κατεύθυνση
Yb 3,51 ροής του υπόγειου νερού και δεδομένου ότι στην φύση
Lu 0,61
δεν υπάρχουν απόλυτα υδραυλικά όρια ή απόλυτα
στεγανοί σχηματισμοί αντιπροσωπεύουν την γενικότερη
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
κατεύθυνση μίξης μεταξύ των όμορων υδροφόρων
συστημάτων.
Στον χάρτη της εικόνας 8.34 παρουσιάζεται η
κατανομή της αθροιστικής συγκέντρωσης των σπάνιων
γαιών στην περιοχή έρευνας ενώ στα διαγράμματα των
εικόνων 8.35 έως 8.46 παρουσιάζονται οι διακυμάνσεις
της αθροιστικής και των επί μέρους συγκεντρώσεων
των σπάνιων γαιών όπως και οι κατανομές των
υπόλοιπων υδροχημικών παραμέτρων (Eh, pH,
συγκεντρώσεις κύριων στοιχείων) κατά μήκος των
γραμμών ροής, ενώ στα διαγράμματα των εικόνων 8.47
έως 8.50 παρουσιάζονται οι διακυμάνσεις των
ομαλοποιημένων συγκεντρώσεων των σπάνιων γαιών
στα δείγματα νερού κατά μήκος των γραμμών ροής.
Όπως προκύπτει από τον χάρτη της εικόνας 8.34
υψηλότερες τιμές σπάνιων γαιών παρουσιάζουν οι
υδροφόροι των μαργών και των θαλάσσιων
αναβαθμίδων, γεγονός που αποτελεί μια ακόμα ένδειξη
ότι ουσιαστικά πρόκειται για υδροφόρους σε πλήρη
υδραυλική επικοινωνία ή ακόμα και για ένα ενιαίο
υδροφόρο τουλάχιστον στην βαθύτερη υπό πίεση
υδροφορία. Οι υδροφόροι των κροκαλοπαγών και οι
προσχωματικοί υδροφόροι Βόχας και Νεμέας
παρουσιάζουν γενικά χαμηλότερες τιμές, ενώ στο
υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου
έχουμε υψηλές γενικά τιμές γεγονός που ομοίως
αποτελεί ένδειξη ότι η βαθύτερη υδροφορία του
συστήματος αυτού είναι σε υδραυλική επικοινωνία ή
αναπτύσσεται εντός των υδροφόρων στρωμάτων που
εντοπίζονται στις μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου.
Όπως προκύπτει από τα διαγράμματα των εικόνων
8.35-8.38 η αθροιστική συγκέντρωση των σπάνιων
γαιών φαίνεται να αυξάνεται με την μείωση του
δυναμικού οξειδοαναγωγής όπως επίσης και με την
μείωση του pH. Όξινες και αναγωγικές συνθήκες
φαίνεται ότι ευνοούν την εν διαλύσει παραμονή των
σπάνιων γαιών στο υπόγειο νερό όπως έχει διαπιστωθεί
και από άλλους ερευνητές (Guo et al., 2010;
Johannesson et al., 2005; Willis and Johannesson,
2011). Η τάση αυτή είναι πιο ευδιάκριτη στις γραμμές
ροής 2 και 3 για το δυναμικό οξειδοαναγωγής και στις
γραμμές ροής 1 και 4 για το pH.
Από τα διαγράμματα κατανομής της συγκέντρωσης
των επί μέρους σπάνιων γαιών προκύπτει μια
διαφοροποίηση στην συμπεριφορά μεταξύ βαρέων και
ελαφρών σπάνιων γαιών. Από την ομάδα των βαρών
σπάνιων γαιών τα στοιχεία Ευρώπιο (Eu) και Σαμάριο
(Sm) φαίνεται να έχουν σχεδόν πανομοιότυπη
συμπεριφορά, παρά τις μεταβολές στις υπόλοιπες
υδροχημικές παραμέτρους, ενώ από την ομάδα των
ελαφρών σπάνιων γαιών τα περισσότερα στοιχεία
παρουσιάζουν κοινή συμπεριφορά με μικρές
αποκλίσεις.
175 
Και από τις δύο σειρές διαγραμμάτων δεν προκύπτει
σαφής διαφοροποίηση τόσο στις φυσικοχημικές
παραμέτρους, όσο και στις συγκεντρώσεις των σπάνιων
γαιών ανά υδροφόρο σύστημα, ενώ παρατηρείτε μια
ελαφρά και όχι συστηματική αύξηση της συγκέντρωσης
των σπάνιων γαιών κατά μήκος των γραμμών ροής. Η
ίδια τάση διαφαίνεται και στα κύρια στοιχεία, οι
κατανομές των οποίων παρουσιάζονται στα
διαγράμματα των εικόνων 8.43 έως 8.46. Έντονο
συσχετισμό φαίνεται να παρουσιάζουν οι
συγκεντρώσεις των σπάνιων γαιών με τα όξεινα
ανθρακικά ιόντα, γεγονός που αποδίδεται στο ότι οι
σπάνιες γαίες δημιουργούν πληθώρα διτανθρακικών
ενώσεων (Johannesson et al., 1999)
Από τα διαγράμματα κατανομής των
κανονικοποιημένων τιμών συγκέντρωσης των σπάνιων
γαιών προκύπτει ότι τα στοιχεία Ευρώπιο (Eu) και
Σαμάριο (Sm) είναι τα πιο διαδεδομένα στο υπόγειο
νερό, γεγονός που έχει διαπιστωθεί και σε άλλους
υδροφόρους (Guo et al., 2010). Υψηλές
κανονικοποιημένες τιμές παρουσιάζουν και τα στοιχεία
Λανθάνιο (La) και Ύτριο (Y).
Στους χάρτες των εικόνων 8.51-8.56
παρουσιάζονται οι κατανομές ορισμένων
αντιπροσωπευτικών σπάνιων γαιών και από τις δύο
υποομάδες. Από την μελέτη των κατανομών αυτών
προκύπτει ότι τα στοιχεία Ευρώπιο (Eu) και Σαμάριο
(Sm) παρουσιάζουν πανομοιότυπες κατανομές με μια
θετική ανωμαλία στην περιοχή Κουτσίου-Νεμέας και
ιδιαίτερα χαμηλές τιμές στους υδροφόρους των
κροκαλοπαγών. Η έντονη θετική ανωμαλία στην
περιοχή Κουτσίου αποτελεί ένδειξη ότι και στην
περιοχή αυτή μπορεί να έχουμε επίδραση από
υδροθερμικά νερά, δεδομένου ότι οι γεωτρήσεις της
περιοχής είναι μεγάλου βάθους και η περιοχή
παρουσιάζει σχετική ανωμαλία στην θερμοκρασία το
pH, το δυναμικό οξειδοαναγωγής και την
αλκαλικότητα. Παρεμφερή κατανομή, αλλά ελαφρώς
εξομαλυμένη, παρουσιάζουν και τα στοιχεία Λουτήσιο
και Υττέρβιο, της υποομάδας των ελαφρών σπάνιων
γαιών με υψηλότερες τιμές στους υδροφόρους των
κροκαλοπαγών και σε ορισμένα τμήματα του παράκτιου
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας. Η κατανομή
των στοιχείων Δημήτριο και Χόλμιο παρουσιάζει μια
ενδιαφέρουσα αντιστροφή τόσο στην περιοχή Κουτσίου
όσο και στους υδροφόρους των κροκαλοπαγών, ενώ και
στα στοιχεία αυτά, όπως και στα στοιχεία Λουτήσιο και
Υττέρβιο, παρουσιάζεται μια ενδιαφέρουσα
διαφοροποίηση μεταξύ του υδροφόρου συστήματος
Πετρίου-Αηδονίων και του υδροφόρου συστήματος
Κρυονερίου-Βάλτου, τα οποία αναπτύσσονται εντός
των ίδιων πρακτικά γεωλογικών σχηματισμών και
παρουσιάζουν παρεμφερή εικόνα στα υπόλοιπα
υδροχημικά τους χαρακτηριστικά (Συγκεντρώσεις
κύριων στοιχείων, φυσικοχημικές ιδιότητες κτλ.).
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   176 

Εικόνα 8.33: Χάρτης στον οποίο απεικονίζονται οι γραμμές ροής επί των οποίων υπολογίζεται η διακύμανση των συγκεντρώσεων σπάνιων γαιών
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
177 

Εικόνα 8.34: Χάρτης κατανομής του αθροίσματος συγκέντρωσης σπάνιων γαιών στην περιοχή έρευνας.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    178 

ΣREE pH ΣREE pH

Υδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο 

Κρυονερίου‐Βάλτου Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας Βόχας Υδροφόρα  Υδροφόρα  Υδροφόρο  Υδροφόρο 
σύστημα Αγίου 
3000 7,6 μαργών Βασιλείου μαργών σύστημα Βόχας σύστημα Βόχας
7,5 1600 7,8
2500 7,4 1400 7,6
7,3
2000 1200 7,4
7,2
7,1 1000 7,2
1500
7 800 7
6,9 600 6,8
1000
6,8
400 6,6
500 6,7
6,6 200 6,4
0 6,5 0 6,2
PX 1 GX 79 GX 80 GX 18 GX 24 GX 90 GX 70 GX 77 GX 7 GX 9
.
ΣREE Eh(mV) ΣREE Eh(mV)

Υδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 

Υδροφόρο 
Κρυονερίου‐Βάλτου Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας Βόχας Υδροφόρα  σύστημα Αγίου  Υδροφόρα  Υδροφόρο  Υδροφόρο 
6000 250 μαργών Βασιλείου μαργών σύστημα Βόχας σύστημα Βόχας
1600 200
5000 200
1400
150
150 1200
4000
1000 100
100
3000 800
50 50
600
2000
0 400
0
1000 ‐50 200
0 ‐50
0 ‐100
GX 90 GX 70 GX 77 GX 7 GX 9
PX 1 GX 79 GX 80 GX 18 GX 24

Εικόνα 8.37: Διακύμανση των τιμών αθροιστικής

Εικόνα 8.35: Διακύμανση των τιμών αθροιστικής
συγκέντρωσης σπάνιων γαιών (ppt), pH και δυναμικού
συγκέντρωσης σπάνιων γαιών (ppt), pH και δυναμικού
οξειδοαναγωγής(mV) για την γραμμή ροής 3.
οξειδοαναγωγής(mV) για την γραμμή ροής 1.
ΣREE pH
ΣREE pH
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Αγίου Βασιλείου Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
Νεμέας Νεμέας Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας 3000 8
3500 7,8

3000 7,6 2500 7,8

2500 7,4 2000 7,6

2000 7,2 1500 7,4

1500 7
1000 7,2
1000 6,8
500 7
500 6,6
0 6,8
0 6,4 GX 62 GX 2 GX 3 GX 4 GX 36 FX 12
GX 85 GX 89 GX 55 GX 59 GX 27

ΣREE Eh(mV)
ΣREE Eh(mV)
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Αγίου Βασιλείου Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
Νεμέας Νεμέας Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας 3000 250
3500 250

3000 200 2500 200

2500 150 2000 150

2000 100
1500 100
1500 50
1000 50
1000 0
500 0
500 ‐50

0 ‐100 0 ‐50
GX 85 GX 89 GX 55 GX 59 GX 27 GX 62 GX 2 GX 3 GX 4 GX 36 FX 12

Εικόνα 8.36: Διακύμανση των τιμών αθροιστικής Εικόνα 8.38: Διακύμανση των τιμών αθροιστικής
συγκέντρωσης σπάνιων γαιών (ppt), pH και δυναμικού συγκέντρωσης σπάνιων γαιών (ppt), pH και δυναμικού
οξειδοαναγωγής(mV) για την γραμμή ροής 2. οξειδοαναγωγής(mV) για την γραμμή ροής 4.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 179 

Υδροφόρο σύστημα Yδροφόρο σύστημα Yδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο 
Κρυονερίου‐Βάλτου Βόχας‐ΑναβαθμίδεςΒόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας Βόχας
Υδροφόρα  σύστημα Αγίου  Υδροφόρα  Υδροφόρο  Υδροφόρο 
500 60 μαργών Βασιλείου μαργών σύστημα Βόχας σύστημα Βόχας
450 200 60
50 180
400
160 50
350
40 140
300 40
120
250 30 100 30
200 80
20 60 20
150
40 10
100
10 20
50 0 0
0 0 GX 90 GX 70 GX 77 GX 7 GX 9
PX 1 GX 79 GX 80 GX 18 GX 24
Ce  Eu Sm Pr Nd 
Ce  Sm Eu Pr Nd 
Υδροφόρο 
Υδροφόρα  σύστημα Αγίου  Υδροφόρα  Υδροφόρο  Υδροφόρο 
μαργών Βασιλείου μαργών σύστημα Βόχας σύστημα Βόχας
Υδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Κρυονερίου‐Βάλτου Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας Βόχας
7 2
6 1,8 1,8
6
1,6 1,6
5 5 1,4
1,4
4 1,2
4 1,2
1
1 3 0,8
3
0,8 2 0,6
2 0,6 0,4
1
0,2
0,4
1 0 0
0,2 GX 90 GX 70 GX 77 GX 7 GX 9
0 0 Dy Er Yb Ho Tb Lu 
PX 1 GX 79 GX 80 GX 18 GX 24

Dy Er Yb Ho Tb Lu 
Εικόνα 8.41: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης
Εικόνα 8.39: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης βαρέων(HREE) και ελαφρών (LREE) σπάνιων γαιών(ppt), για
βαρέων(HREE) και ελαφρών (LREE) σπάνιων γαιών (ppt), για την γραμμή ροής 3.
την γραμμή ροής 1.
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Αγίου Βασιλείου Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  350 100
Νεμέας Νεμέας Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Υδροφόρο σύστημα Βόχας
6000 120 90
300
80
5000 100
250 70
4000 80 60
200
50
3000 60 150 40
2000 40 100 30
20
1000 20 50
10
0 0
0 0
GX 62 GX 2 GX 3 GX 4 GX 36 FX 12
GX 85 GX 89 GX 55 GX 59 GX 27

Sm Eu Ce  Pr Nd 
Sm Eu Ce  Pr Nd 

Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 

Αγίου Βασιλείου Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  5 2,5
Νεμέας Νεμέας Υδροφόρα μαργών Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
5 1,6 4,5
4,5 1,4 4 2
4 3,5
1,2
3,5
3 1,5
3 1
2,5
2,5 0,8
2 1
2 0,6
1,5 1,5
0,4
1 1 0,5
0,5 0,2 0,5
0 0 0 0
GX 85 GX 89 GX 55 GX 59 GX 27 GX 62 GX 2 GX 3 GX 4 GX 36 FX 12
Dy Er Yb Lu  Ho Tb Dy Er Yb Lu  Ho Tb

Εικόνα 8.40: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης Εικόνα 8.42: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης
βαρέων(HREE) και ελαφρών (LREE) σπάνιων γαιών(ppt), για βαρέων(HREE) και ελαφρών (LREE) σπάνιων γαιών(ppt), για
την γραμμή ροής 2. την γραμμή ροής 4.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού 180 

PX 1 GX 79 GX 80 GX 18 GX 24 Υδροφόρο 

Υδροφόρα  σύστημα Αγίου  Υδροφόρα  Υδροφόρο  Υδροφόρο 
800 180
μαργών Βασιλείου μαργών σύστημα Βόχας σύστημα Βόχας
700 160 800 120

600 140 700

100
120 600
500
100 80
400 500
80
300 400 60
60
200 300
40 40
200
100 20
20
100
0 0
Υδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Yδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Κρυονερίου‐Βάλτου Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας Βόχας 0 0
GX 90 GX 70 GX 77 GX 7 GX 9
HCO3 CL SO4 NO3
SO4 CL HCO3 NO3

Υδροφόρο σύστημα Yδροφόρο σύστημα Yδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα 
Κρυονερίου‐Βάλτου Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας Βόχας
Υδροφόρο 
160 140 Υδροφόρα  σύστημα Αγίου  Υδροφόρα  Υδροφόρο  Υδροφόρο 
μαργών Βασιλείου μαργών σύστημα Βόχας σύστημα Βόχας
140 120 400 250
120
100 350
100 200
80 300
80
250 150
60
60
200
40
40 100
150
20 20
100
50
0 0
50
PX 1 GX 79 GX 80 GX 18 GX 24
0 0
MG Ca K+NA GX 90 GX 70 GX 77 GX 7 GX 9

MG Ca K+NA
Εικόνα 8.43: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης κύριων
ανιόντων και κατιόντων(mg/L), για την γραμμή ροής 1. Εικόνα 8.45: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης κύριων
GX 85 GX 89 GX 55 GX 59 GX 27 ανιόντων και κατιόντων(mg/L), για την γραμμή ροής 3.
800 160
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα Υδροφόρο σύστημα 
700 140 Αγίου Βασιλείου Υδροφόρα μαργών Βόχας‐ΑναβαθμίδεςΒόχας‐ΑναβαθμίδεςΒόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
2500 800
600 120
700
500 100 2000
600
400 80
300 60 1500 500

200 40 400

100 20 1000 300

0 0 200
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρα μαργών Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  500
Νεμέας Νεμέας Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
100
HCO3 CL SO4 NO3 0 0
GX 62 GX 2 GX 3 GX 4 GX 36 FX 12

GX 85 GX 89 GX 55 GX 59 GX 27 CL SO4 NO3 HCO3

400 60
350
50 GX 62 GX 2 GX 3 GX 4 GX 36 FX 12
300 900 600
40
250 800
500
200 30 700
150 600 400
20
100 500
10 300
50 400

0 0 300 200
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρα μαργών Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Νεμέας Νεμέας Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας 200
100
100
K+NA Ca MG
0 0
Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρα μαργών Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα  Υδροφόρο σύστημα 
Αγίου Βασιλείου Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας‐Αναβαθμίδες Βόχας
Εικόνα 8.44: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης κύριων
ανιόντων και κατιόντων(mg/L), για την γραμμή ροής 2. K+NA Ca MG

Εικόνα 8.46: Διακύμανση των τιμών συγκέντρωσης κύριων

ανιόντων και κατιόντων(mg/L), για την γραμμή ροής 4.
Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    181 

1,E‐04
Εικόνα 8.47: Διακύμανση των ομα-
λοποιημένων κατά σχιστές αργίλους
τιμών συγκέντρωσης σπάνιων γαι-
PX 1 ών, για την γραμμή ροής 1.
1,E‐05
GX 79
GX 80

1,E‐06 GX 18
GX 24

1,E‐07
La Ce  Pr Nd  Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu  Y
1,E‐03
Εικόνα 8.48: Διακύμανση των
ομαλοποιημένων κατά σχιστές αρ-
1,E‐04 γίλους τιμών συγκέντρωσης σπάνι-
ων γαιών, για την γραμμή ροής 2.
GX 85
1,E‐05 GX 89
GX 55
1,E‐06
GX 59
GX 27
1,E‐07

1,E‐08
La Ce  Pr Nd  Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu  Y
1,E‐04
Εικόνα 8.49: Διακύμανση των
1,E‐05 ομαλοποιημένων κατά σχιστές
αργίλους τιμών συγκέντρωσης
GX 90
σπάνιων γαιών, για την γραμμή
1,E‐06 GX 70 ροής 3.
GX 77
1,E‐07
GX 7
GX 9
1,E‐08

1,E‐09
La Ce  Pr Nd  Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu  Y
1,E‐04
Εικόνα 8.50: Διακύμανση των ομα-
λοποιημένων κατά σχιστές αργίλους
τιμών συγκέντρωσης σπάνιων γαι-
1,E‐05 GX 62 ών, για την γραμμή ροής 4.
GX 2

1,E‐06 GX 3
GX 4
GX 36
1,E‐07
FX 12

1,E‐08
La Ce  Pr Nd  Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu  Y
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   182 

Εικόνα 8.51: Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης Ευρωπίου (Eu) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
183 

Εικόνα 8.52: Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης Σαμαρίου (Sm) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
184 

Εικόνα 8.53: Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης Λουτισίου (Lu) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
185 

Εικόνα 8.54: Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης Υτερβίου (Yb) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
186 

Εικόνα 8.55: Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης Δημητρίου (Ce) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
187 

Εικόνα 8.56: Χάρτης κατανομής της συγκέντρωσης Χολμίου(Ho) στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
8.5  Ανάλυση  αποτελεσμάτων  ισοτοπικών 
αναλύσεων  ισοτοπικό είδος, ενώ συγχρόνως κάποιο άλλο γίνεται
Στα πλαίσια των εργασιών του έργου 12 «Μελέτη
Υδατικών Αποθεμάτων Βορ. Πελοποννήσου, με
Έμφαση στα Ποιοτικά Χαρακτηριστικά και σε
Φαινόμενα Υφαλμύρινσης (Υ.Δ. 02)» που
πραγματοποίησε το ΙΓΜΕ και με σκοπό την
πληρέστερη αξιολόγηση της υδροχημικής κατάστασης
αλλά και την αποσαφήνιση των συνθηκών τροφοδοσίας
και εκφόρτισης των υδροφόρων συστημάτων
πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία και ισοτοπικές
αναλύσεις σε μια σειρά δειγμάτων από την ευρύτερη
περιοχή του νομού Κορινθίας. Οι αναλύσεις
πραγματοποιήθηκαν στο εργαστήριο Ισοτοπικής
Υδρολογίας του Ε.Κ.Ε.Φ.Ε «Δημόκριτος».
Πιο συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκε
δειγματοληψία από 69 υδροσημεία κατά την περίοδο
6/2007 στα οποία πραγματοποιηθήκαν ισοτοπικές
αναλύσεις δΟ18 και Τριτίου.
8.5.1. Βασικές έννοιες ισοτοπικής υδρολογίας  αποτέλεσμα νέα συμπύκνωση και περαιτέρω ελάττωση
Η Ισοτοπική Υδρολογία είναι ο διεπιστημονικός
κλάδος που μελετάει, τη συμπεριφορά των σταθερών
ισοτόπων 18Ο, 2Η, 13C και των ραδιενεργών 14C, 3H
στον κύκλο του νερού στη φύση.
Με τις μεθόδους της Ισοτοπικής Υδρολογίας
μπορούμε να προσδιορίσουμε το υψόμετρο
τροφοδοσίας ενός υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα, την
προέλευση και ανάμιξη υπόγειων νερών, το βαθμό
ανάμιξης επιφανειακών και υπόγειων νερών, το βαθμό
εξάτμισης, εισροής κι εκροής του νερού των
επιφανειακών συστημάτων, την υφαλμύρινση υπόγειων
νερών και το χρόνο παραμονής των υπόγειων νερών
στο υπέδαφος (Zagana et al., 2007).
Ορίζουμε ως ισοτοπικό λόγο, R , ενός ισοτόπου σε
δείγμα νερού τον αριθμό των ατόμων του ισοτόπου στο
δείγμα προς το συνολικό αριθμό των ατόμων του ίδιου
στοιχείου στο δείγμα :
ό   ό   ό αναφέρθηκε, και κατά τις χημικές αντιδράσεις (π.χ.
(8.8)
ό   ό   ί όταν το υπόγειο νερό αντιδρά με τα πετρώματα μέσα
Ως «ισοτοπική κλασμάτωση» ορίζουμε την
τροποποίηση ενός ισοτοπικού λόγου (π.χ, 18Ο/16Ο) κατά
τη μετάβαση των μορίων μιας χημικής ένωσης από μία
φάση σε μια άλλη ή κατά τη διάρκεια μιας χημικής
αντίδρασης. Όταν σε μία διεργασία δεν έχουμε
ισοτοπική κλασμάτωση, λέμε ότι τα ισότοπα που
παίρνουν μέρος σε αυτή βρίσκονται σε ισοτοπική
ισορροπία.
Τα τρία ισοτοπικά είδη νερού, λόγω της
διαφορετικής μοριακής τους μάζας, παρουσιάζουν
διαφορές στις φυσικοχημικές τους ιδιότητες (π.χ. τα
ελαφρύτερα μόρια Η216O εξατμίζονται πιο εύκολα από
ότι τα βαρύτερα Η218Ο). Έτσι, κατά τα διάφορα στάδια
   188 
του υδρολογικού κύκλου (εξάτμιση, συμπύκνωση), ένα
μέρος του περιβάλλοντος εμπλουτίζεται σε κάποιο
φτωχότερο. Παρατηρείται, λοιπόν, μεταβολή του
ισοτοπικού λόγου δηλαδή «ισοτοπική κλασμάτωση»
(Kendall and Caldwell, 1998)
Επειδή στα συμπεράσματα της εργασίας αυτής,
πρωταρχική σημασία έχει η συμπεριφορά του λόγου
18
Ο/16Ο, αναφέρουμε και το παρακάτω παράδειγμα
ισοτοπικής κλασμάτωσης από τον κύκλο του νερού στη
φύση. Κατά την εξάτμιση του νερού των ωκεανών, ο
ατμός που προκύπτει είναι φτωχότερος σε βαρέα
ισότοπα (18Ο, 2Η). Όταν ο ατμός συναντήσει τα ψυχρά
στρώματα του αέρα σχηματίζεται ένα συμπύκνωμα
(σύννεφο) που είναι πλουσιότερο από τον ατμό σε
βαρέα ισότοπα. Ο ατμός που παραμένει είναι κατά
συνέπεια φτωχότερος στα ισότοπα από τον αρχικό. Το
νερό που συμπυκνώθηκε πέφτει σαν βροχή, ενώ ο
ατμός που παραμένει, κινείται προς το εσωτερικό των
ηπείρων, όπου συναντάει νέες ψυχρότερες μάζες με
της περιεκτικότητας του σε βαρέα ισότοπα.
Η ελάττωση της περιεκτικότητας του ατμού σε
βαρέα ισότοπα είναι τόσο περισσότερο έντονη, όσο η
θερμοκρασία που γίνεται η συμπύκνωση είναι
μικρότερη. Έτσι η βροχή που πέφτει στις παράκτιες
περιοχές έχει την ίδια ισοτοπική σύσταση με το νερό
της θάλασσας, ενώ το νερό της βροχής που πέφτει στην
ενδοχώρα είναι γενικά τόσο φτωχότερο σε βαρέα
ισότοπα, όσο η απόσταση από τη θάλασσα είναι
μεγαλύτερη. Το νερό της βροχής που πέφτει στα
υψίπεδα παρουσιάζεται περισσότερο φτωχό σε βαρέα
ισότοπα από το νερό της βροχής που πέφτει σε πεδινές
περιοχές (Kalergis and Leontiadis, 1983)
Η υψηλή ακρίβεια των μετρήσεων που μας δίνει η
φασματογραφία μάζας, μας επιτρέπει να διακρίνουμε
νερό βροχής μεταξύ περιοχών που παρουσιάζουν
υψομετρική διαφορά 200 μέτρων.
Ισοτοπική κλασμάτωση παρατηρείται, όπως ήδη
στα οποία κυκλοφορεί).
Για την ποσοτική έκφραση των αποτελεσμάτων της
ισοτοπικής κλασμάτωσης σε μία αμφίδρομη αντίδραση
ή σε μία αλλαγή φάσης σε κατάσταση ισορροπίας της
μορφής Α↔Β, εισάγουμε τον παράγοντα ισοτοπικής
κλασμάτωσης ή συντελεστή κλασμάτωσης, α:
(8.9)
Όπου i: το υγρό και ν: ο υδρατμός
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Ο παράγοντας ισοτοπικής κλασμάτωσης α,
εξαρτάται από τη θερμοκρασία και μάλιστα αυξάνει με
τη μείωση της θερμοκρασίας.
Ο ισοτοπικός λόγος δεν μπορεί να μετρηθεί με
ακρίβεια διότι μεταβάλλεται ακόμα και κατά τη
διάρκεια της μέτρησης. Όμως στο φασματογράφο
μάζας μετράται με μεγάλη ακρίβεια η διαφορά του
ισοτοπικού λόγου του δείγματος από ένα θεωρούμενο
πρότυπο. Ως πρότυπο, παγκόσμια, χρησιμοποιείται το
SMOW (Standard Mean Ocean Water) για τα ισότοπα
18
O και 2Η και προσεγγίζει τη μέση ισοτοπική σύσταση
του νερού των ωκεανών (International Atomic Energy
Agency , 1981).
Η διαφορά αυτή συμβολίζεται με δ, αναφέρεται επί
τοις χιλίοις και δίνεται από την παρακάτω σχέση :
‰ · 1000 (8.10)
Όπου Rx είναι ο ισοτοπικός λόγος του δείγματος και
Rst είναι ο ισοτοπικός λόγος του προτύπου.
Αν η τιμή δ είναι θετική (Rx/ Rst > 1), τότε το
δείγμα είναι πιο πλούσιο από το πρότυπο σε βαριά
ισότοπα. Αν η τιμή δ είναι αρνητική (Rx/ Rst < 1), τότε
το δείγμα είναι πιο φτωχό από το πρότυπο σε βαριά
ισότοπα (Kendall et al., 1995).
Για παράδειγμα, αν έχουμε ένα δείγμα νερού με δ
18
O = - 5 ‰, παίρνουμε την πληροφορία ότι το δείγμα
έχει κατά 5‰ λιγότερο 18O απ' ότι το πρότυπο. Η
ακρίβεια των μετρήσεων είναι ±0.1 ‰ για την τιμή του
δ 18O και ±0.1 ‰ για την τιμή του δ 2Η.
Οι βασικές μεταβολές στην ισοτοπική σύσταση των
φυσικών νερών πραγματοποιούνται στην ατμόσφαιρα
και στα επιφανειακά νερά. Τα νερά που βρίσκονται στο
έδαφος και στο υπέδαφος διατηρούν τα χαρακτηριστικά
των μετεωρικών κι επιφανειακών νερών που διεισδύουν
στο έδαφος καθώς δεν μεταβάλλεται η σύσταση τους
(εκτός κι αν αναμιχθούν με άλλα νερά διαφορετικής
ισοτοπικής προέλευσης).
Ο Διεθνής Οργανισμός Ατομικής Ενέργειας
(ΔΟΑΕ) έχει κάνει πολλές έρευνες για τα ισότοπα του
οξυγόνου και του υδρογόνου στο κατακρήμνισμα από
το 1961, δημιούργησε 144 ερευνητικά κέντρα από τα
οποία πολλά λειτουργούν και σήμερα. Σε αυτά τα
κέντρα περιλαμβάνονται νησιά, παράκτιες και
ηπειρωτικές περιοχές. Τα βασικά συμπεράσματα στα
οποία έχει οδηγηθεί η μελέτη του ΔΟΑΕ είναι τα
ακόλουθα (Leontiadis et al., 1996):
1. Τα μετεωρικά νερά είναι πιο φτωχά σε βαριά
ισότοπα από το νερό της θάλασσας.
2. Οι ωκεανοί έχουν σταθερή ισοτοπική σύσταση.
189 
3. Οι συγκεντρώσεις δευτερίου και οξυγόνου-18 στο
νερό της θάλασσας μεταβάλλονται κατά τρόπο
ανάλογο.
4. Η σύσταση των κατακρημνισμάτων σε βαριά
ισότοπα μειώνεται με τη θερμοκρασία
συμπύκνωσης (temperature effect). Αυτό
εκδηλώνεται μέσω:
 της μείωσης της ισοτοπικής σύστασης στο
κατακρήμνισμα με την αύξηση του
γεωγραφικού πλάτους και του υψομέτρου
(latitude effect, altitude effect),
 της εποχιακής διακύμανσης της ισοτοπικής
σύστασης στα κατακρημνίσματα (seasonal
variation),
 της μείωσης της ισοτοπικής σύστασης με την
αύξηση της ποσότητας του κατακρημνίσματος
(amount effect),
 της μείωσης της ισοτοπικής σύστασης στο
κατακρήμνισμα με την αύξηση της απόστασης
από τον ωκεανό (continental effect).
5. Η έντονη εξάτμιση επηρεάζει την αναλογική σχέση
των τιμών δ2Η και δ18O (kinetic effect).
Το τρίτιο είναι ραδιενεργό ισότοπο του υδρογόνου,
με χρόνο ημιζωής 12,26 χρόνια. Παράγεται στη φύση,
στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας, από την
επίδραση της κοσμικής ακτινοβολίας πάνω σε μόρια
αζώτου. Το τρίτιο, που παράγεται με αυτό τον τρόπο,
αντιδρά με το οξυγόνο του αέρα και σχηματίζεται νερό,
το οποίο πέφτει στη γη μαζί με το νερό της βροχής. Η
συγκέντρωση του νερού της βροχής σε φυσικό τρίτιο
είναι μεταξύ 6 και 15 μονάδες τριτίου (μια μονάδα
τριτίου ισοδυναμεί σε ένα άτομο τριτίου κάθε 1018
άτομα υδρογόνου). Η ισορροπία μεταξύ του σταθερού
ρυθμού παραγωγής του φυσικού τριτίου, του σταθερού
ρυθμού διάσπασης του και των διαφόρων μεταβολών
κατά τον κύκλο του νερού στη φύση, διαταράχθηκαν
από τις θερμοπυρηνικές δοκιμές στην ατμόσφαιρα.
Μεγάλες ποσότητες τριτίου πέρασαν στην
τροπόσφαιρα, απ' όπου ακόμα και σήμερα επιστρέφουν
στην ατμόσφαιρα (Christodoulou et al., 1993).
Συστηματικές μετρήσεις της περιεκτικότητας σε
τρίτιο του νερού της βροχής άρχισαν από το 1961 σε
πλήθος σταθμών σ' όλο τον κόσμο. Η συγκέντρωση
τριτίου στο νερό της βροχής έφτασε τις 6000 περίπου
μονάδες τριτίου (TU) το 1963 και από τότε
ελαττώνεται, εξακολουθεί όμως να είναι σε ψηλότερο
επίπεδο από την περίοδο πριν το 1952.
Σε περιοχές παρόμοιου γεωγραφικού πλάτους,
παρατηρείται ικανοποιητική αντιστοιχία στην τιμή
συγκέντρωσης του τριτίου στο νερό της βροχής. Αλλά
και ανεξάρτητα από το πλάτος, οι διάφορες περιοχές
μπορούν να ταξινομηθούν σε ομάδες, οι οποίες
επηρεάζονται από αέριες μάζες της ίδιας προέλευσης
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
και στις οποίες, κατά συνέπεια, οι γραμμές
ισοσυγκέντρωσης του τριτίου είναι παράλληλες. Έτσι,
είναι κατά κανόνα δυνατή, με ικανοποιητική ακρίβεια,
η αναφορά στην προϊστορία τριτίου μιας συγκεκριμένης
περιοχής, συσχετίζοντας την με κάποια άλλη
χαρακτηριστική περιοχή.
Όταν μια ποσότητα νερού βρίσκεται στην επιφάνεια,
αποκαθίσταται ισορροπία μεταξύ του ρυθμού
πρόσληψης από την ατμόσφαιρα, με διάφορους
μηχανισμούς, τριτίου και του ρυθμού απωλειών, λόγω
διάσπασης ή άλλης αιτίας. Όταν το νερό απομονωθεί
από την ατμόσφαιρα, η περιεκτικότητα του σε τρίτιο
ελαττώνεται σύμφωνα με τους γνωστούς νόμους της
διάσπασης των ραδιενεργών ισοτόπων. Από την
ελάττωση αυτή, είναι δυνατό να υπολογιστεί ο χρόνος
που πέρασε από τη στιγμή που το νερό απομονώθηκε
από την ατμόσφαιρα. Επειδή, σα συνέπεια των
θερμοπυρηνικών δοκιμών, η συγκέντρωση τριτίου στο
νερό της βροχής δεν υπήρξε σταθερή τα τελευταία 50
περίπου χρόνια, για οποιοδήποτε υπολογισμό της
ηλικίας υπογείων νερών απαιτείται η γνώση, με αρκετή
ακρίβεια, των τιμών τριτίου του νερού κατά την
τροφοδοσία. Κατά τη σχετική μαθηματική επεξεργασία,
οι τιμές αυτές συνιστούν τη «συνάρτηση εισόδου» .
Το τρίτιο χρησιμοποιείται για τη χρονολόγηση
υπόγειων νερών, ηλικίας μερικών δεκαετιών. Για τη
σπουδή της δυναμικής υπόγειων συστημάτων, των
οποίων το νερό έχει μέση ηλικία μεγαλύτερη από 500
χρόνια, χρησιμοποιείται, κατά ανάλογο τρόπο, ο 14C ,
που έχει χρόνο ημιζωής 5730 χρόνια. Στην παρούσα
μελέτη δεν προχωρήσαμε στον ακριβή προσδιορισμό
του μέσου χρόνου παραμονής του νερού στο υπέδαφος,
διότι δεν διαθέτουμε μεγάλο αριθμό μετρήσεων Τριτίου
τόσο των δειγμάτων όσο και των εποχιακών
βροχοπτώσεων. Περιοριστήκαμε στην αξιοποίηση των
τιμών Τριτίου των δειγμάτων για σχετικές συγκρίσεις
που μας δείχνουν τον μεγαλύτερο ή μικρότερο χρόνο
παραμονής του νερού στο υπέδαφος των διαφόρων
σημείων μεταξύ τους.
8.5.2. Χωρική κατανομή και ερμηνεία δ18Ο και 3Η 
Στον πίνακα 8.11 που ακολουθεί παρατίθενται τα
αποτελέσματα των ισοτοπικών αναλύσεων για την
ευρύτερη περιοχή του νομού Κορινθίας όσον αφορά τις
τιμές του δ18Ο και τριτίου. Στον χάρτη της εικόνας 8.57
παρουσιάζεται η θέση των σημείων δειγματοληψίας,
στα δείγματα των οποίων πραγματοποιήθηκαν
ισοτοπικές αναλύσεις, ενώ στους χάρτες των εικόνων
8.58 και 8.59 παρουσιάζονται οι κατανομές δ18Ο και 3Η
(τριτίου) για την περιοχή έρευνας.
Όπως παρατηρούμε από τον χάρτη κατανομής δ18Ο
και σύμφωνα με τα όσα προαναφέραμε για την σχέση
της τιμής του δ18Ο με το υψόμετρο της περιοχής
προέλευσης, τα υδροφόρα συστήματα των
190 
κροκαλοπαγών φαίνεται να τροφοδοτούνται απευθείας
από την περιοχή στην οποία αναπτύσσονται
επιφανειακά ή ενδεχομένως και πλευρικά με υπόγειο
νερό των καρστικών υδροφόρων που προέρχεται από
περιοχές με υψηλότερο υψόμετρο. Το υπόλοιπο της
περιοχής έρευνας φαίνεται να τροφοδοτείτε
αποκλειστικά από τις περιοχές στις οποίες οι
σχηματισμοί που φιλοξενούν την υδροφορία
αναπτύσσονται επιφανειακά, με εξαίρεση τις περιοχές
Σικυώνος-Βέλου και Λεχαίου που φαίνεται να
τροφοδοτούνται με νερά από περιοχές με υψηλότερα
υψόμετρα.
Από την ανάλυση παλινδρόμησης, μεταξύ των
παραμέτρων δ18Ο και υψόμετρο σημείου
δειγματοληψίας, προκύπτει μια στατιστικά σημαντική
συσχέτιση, η οποία εκφράζεται με την γραμμική σχέση
που παρουσιάζεται στο διάγραμμα της εικόνας 8.60
Όπως προκύπτει από το διάγραμμα αυτό αρκετά
σημεία δειγματοληψίας βρίσκονται εκτός της περιοχής
ασφάλειας εκτίμησης 95% της εξίσωσης γραμμικής
παλινδρόμησης, που απεικονίζεται με τις στικτές
κόκκινες γραμμές. Στα σημεία αυτά παρατηρείται
δηλαδή απόκλιση μεταξύ της αναμενόμενης τιμής δ18Ο
βάση του υψομέτρου του σημείου δειγματοληψίας και
της τιμής δ18Ο που πραγματικά μετρήθηκε στο δείγμα.
Στην περίπτωση που η απόκλιση αυτή είναι αρνητική,
τότε αποτελεί σαφή ένδειξη ότι το συγκεκριμένο
υδροσημείο τροφοδοτείται με νερό από ανάντη περιοχές
Εάν για κάθε σημείο δειγματοληψίας υπολογίζουμε τα
υπόλοιπα (residuals), την διαφορά δηλαδή μεταξύ
μετρημένης και υπολογισμένης από την εξίσωση τιμής
δ18Ο και με την βοήθεια των μεθόδων χωρικής
παρεμβολής υπολογίσουμε την χωρική τους κατανομή,
προκύπτει ο χάρτης της εικόνα 8.61. Όπως
παρατηρούμε στον χάρτη αυτό, ο παράκτιος
προσχωματικός υδροφόρος της Βόχας σχεδόν στο
σύνολό του φαίνεται να τροφοδοτείτε από νερό που
προέρχεται από υψηλότερα υψόμετρα. Το νερό αυτό
μπορεί να μεταφέρεται με δύο τρόπους στον υδροφόρο.
Είτε με πλευρική υπόγεια τροφοδοσία από τους
παρακείμενους ανάντη υδροφόρους είτε επιφανειακά
μέσω του υδρογραφικού δικτύου και επαγωγική
τροφοδοσία του υδροφόρου από τους ποταμούς και τα
ρέματα που τον διαρρέουν. Εάν ισχύει η πρώτη
περίπτωση, θα πρέπει το υπόγειο νερό στον
προσχωματικό υδροφόρο να έχει μεγαλύτερους χρόνους
παραμονής στον υδροφόρο, άρα και σχετικά υψηλές
τιμές τριτίου, ενώ εάν ισχύει η δεύτερη περίπτωση θα
πρέπει να έχει μικρό χρόνο παραμονής και χαμηλές
τιμές τριτίου. Όπως παρατηρούμε στον χάρτη
κατανομής τριτίου της εικόνας 8.59 στο τμήμα
Σικυώνος - Βέλου και στο τμήμα Βραχατίου-Λεχαίου
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού    191 

Πίνακας 8.11. Αποτελέσματα των ισοτοπικών αναλύσεων για την ευρύτερη περιοχή του νομού Κορινθίας όσον αφορά τις τιμές του δ18Ο
και τριτίου (Νίκας και Αντωνάκος, 2010)
Κωδικός Κωδικός
υδροσημείου X Y Υψόμετρο δ18O 3
Η υδροσημείου X Y Υψόμετρο δ18O 3
Η
(ΙΓΜΕ) (ΙΓΜΕ)
KP12 360.223 4.189.269 619,6 -9,027 KG227 374.535 4.204.038 920,3 -8,077 2,69
KG616 365.098 4.192.914 652,1 -9,015 5,73 KF26 394.198 4.189.363 137,1 -6,491 0,00
KG154 379.796 4.214.480 29,3 -7,569 0,00 KG225 374.933 4.207.161 815,0 -7,83 3,17
KG141 383.445 4.210.334 126,3 -7,64 1,57 KF8 392.735 4.198.500 64,1 -6,247 4,92
KG47 391.316 4.205.712 10,5 -7,405 KG226 370.649 4.205.257 796,5 -7,715
KF78 398.918 4.196.425 29,9 -7,432 KP23 360.628 4.193.429 982,1 -8,085
KG28 378.830 4.192.951 447,0 -8,237 KG245 361.598 4.190.619 654,9 -7,422
KG188 385.907 4.203.105 77,4 -7,455 0,00 KP18 352.973 4.186.637 879,7 -7,852 2,93
KG21 390.098 4.202.894 40,0 -7,361 4,05 KG258 349.627 4.195.475 728,6 -7,543 4,54
KG20 389.364 4.203.945 35,0 -7,162 2,23 KG39 376.682 4.185.722 323,3 -6,7 3,65
KG181 385.927 4.206.628 198,1 -7,266 KG43 381.027 4.191.417 253,3 -6,505 4,62
KG177 397.454 4.199.404 15,4 -6,881 0,00 KG253 353.347 4.194.181 717,8 -7,43 5,68
KP9 364.751 4.195.166 1042,9 -8,937 2,83 KG31 382.286 4.183.829 332,1 -6,561
KP103 380.381 4.208.140 522,1 -7,865 3,84 KF159 408.874 4.180.855 629,9 -7,132
KP102 381.262 4.207.345 485,8 -7,782 3,35 KF21 396.628 4.185.424 204,1 -6,274
KG220 367.207 4.194.139 720,1 -8,253 0,00 KG35 381.139 4.185.333 291,1 -6,408 3,39
KG16 392.462 4.201.499 21,3 -6,847 KG37 376.488 4.187.383 283,0 -6,367
KG13 395.601 4.200.379 13,6 -6,688 KG101 386.244 4.189.002 278,6 -6,335
KP16 353.756 4.201.551 819,6 -8,302 3,86 KG112 400.667 4.184.822 299,6 -6,345
KP11 368.469 4.203.213 915,5 -8,493 KF30 400.725 4.196.595 14,0 -5,743 2,98
KG160 381.616 4.214.002 5,8 -6,613 KG163 385.688 4.210.495 92,5 -5,851
KG14 394.612 4.201.197 12,7 -6,602 KG136 383.197 4.207.903 411,9 -6,484
KP104 378.557 4.208.112 716,3 -7,92 KG117 391.794 4.185.580 204,8 -6,05
KG131 389.502 4.207.501 8,9 -6,494 3,61 KG210 415.025 4.187.123 98,8 -5,831
KP14 357.531 4.193.904 979,2 -8,418 4,39 KG122 395.050 4.190.826 122,6 -5,828 3,41
KG617 359.632 4.189.326 624,0 -7,702 3,96 KG106 403.241 4.189.085 171,8 -5,905
KG135 384.014 4.205.959 394,5 -7,198 KG91 388.459 4.200.241 158,9 -5,856 3,36
KP10 371.018 4.197.799 681,1 -7,773 3,25 KG119 393.647 4.185.379 183,6 -5,89 2,47
KG256 352.843 4.197.930 760,7 -7,894 3,10 KG1 403.460 4.197.193 32,1 -5,559 1,88
KG146 376.146 4.206.669 797,4 -7,944 KF18 399.269 4.183.193 332,9 -6,118
KG82 380.573 4.204.372 647,4 -7,627 KP101 386.212 4.187.026 309,1 -6,029 3,79
KG85 378.386 4.197.433 602,4 -7,477 1,35 KG97 389.904 4.196.990 207,7 -5,806 0,00
KG243 368.204 4.194.325 692,0 -7,653 2,92 KG103 386.382 4.185.349 331,6 -5,968 0,00
KG218 373.592 4.194.613 798,8 -7,861 1,61 KG270 349.627 4.195.475 728,6 -6,655 4,14
KG138 385.423 4.209.263 119,9 -6,492 2,65
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   192 

Εικόνα 8.57: Χάρτης κατανομής των σημείων δειγματοληψίας στα οποία πραγματοποιήθηκαν ισοτοπικές αναλύσεις στο πλαίσιο ερευνητικού προγράμματος του ΙΓΜΕ στην ευρύτερη περιοχή
έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   193 

Εικόνα 8.58: Χάρτης κατανομής της λόγου δ18Ο στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
194 

Εικόνα 8.59: Χάρτης κατανομής τριτίου στην περιοχή έρευνας

 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
Εικόνα 8.60. Διάγραμμα συσχέτισης τιμών δ18Ο με το υψόμετρο δειγματοληψίας (z)
έχουμε σχετικά χαμηλές τιμές τριτίου, γεγονός που
φανερώνει ότι ο υδροφόρος στις περιοχές αυτές
τροφοδοτείται επαγωγικά από τους ποταμούς Ασωπό
και Ράχιανη αντίστοιχα. Αντίθετα στο τμήμα Κρήνες-
Ζευγολατιό οι υψηλές τιμές τριτίου φανερώνουν
πλευρική τροφοδοσία από τους παρακείμενους
υδροφόρους των θαλάσσιων αναβαθμίδων και των
μαργών ή τον επηρεασμό των υπόγειων νερών του
συγκεκριμένου τμήματος από υδροθερμικά ρευστά,
υπόθεση που ενισχύεται και από άλλες υδροχημικές
παραμέτρους.
Υψηλές τιμές τριτίου παρατηρούνται και στο
κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας και κυρίως στην
   195 
περιοχή Κουτσίου, χωρίς να παρατηρούνται μεγάλες
τιμές υπολοίπων παλινδρόμησης μεταξύ δ18Ο και
υψομέτρου δειγματοληψίας. Στην περίπτωση αυτή οι
χαμηλές τιμές υπολοίπων φανερώνουν τροφοδοσία του
υδροφόρου αποκλειστικά από απευθείας κατείσδυση
του μετεωρικού νερού, άρα οι υψηλές τιμές τριτίου
μπορούν να αποδοθούν είτε στην προβληματική
τροφοδοσία και εκφόρτιση του υδροφόρου που οδηγεί
σε μεγάλους χρόνους παραμονής του υπόγειου νερού
στον υδροφόρο, είτε και εδώ στην επίδραση
υδροθερμικών ρευστών.
 Κεφάλαιο 8 Υδροχημεία – Ποιοτική Υποβάθμιση Υπόγειου Νερού
   196 

Εικόνα 8.61: Χάρτης κατανομής υπολειπόμενων τιμών παλινδρόμησης μεταξύ των τιμών υψομέτρου και δ18Ο
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    197 

Κεφάλαιο 9 

ΑΝΑΠΤΥΞΗ  ΚΑΙ  ΕΦΑΡΜΟΓΗ  ΜΟΝΤΕΛΟΥ  ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ 

ΛΕΚΑΝΗΣ ΑΠΟΡΡΟΗΣ ΠΟΤΑΜΟΥ 
 
«υδρολογικές μονάδες» (Hydrological Response Units).
9.1 Εισαγωγή  
Οι υδρολογικές μονάδες αντιπροσωπεύουν ομοιογενή
Τα μοντέλα υδρολογικής προσομοίωσης λεκάνης και ισότροπα εδαφικά τμήματα, στα οποία αντιστοιχούν
απορροής είναι εννοιολογικά μοντέλα βασισμένα στις διαφορετικές χρονοσειρές φόρτισης και διαφορετικές
μαθηματικές ή εμπειρικές σχέσεις που συνδέουν της τιμές παραμέτρων.
διάφορες μετεωρολογικές, υδρολογικές,
Τα τελευταία χρόνια με την ανάπτυξη των
υδρογεωλογικές και υδροχημικές παραμέτρους στην
Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών έχει καταστεί
έκταση μιας λεκάνης απορροής, τα οποία με την χρήση
εφικτή η εφαρμογή μοντέλων με τα παραπάνω
μιας πλατφόρμας λογισμικού, βασισμένου συνήθως σε
χαρακτηριστικά και έχουν αναπτυχθεί δεκάδες
γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών, προσπαθούν να
λογισμικά πακέτα, εμπορικά και ανοιχτού κώδικα, για
προσομοιώσουν όλες τις υδρολογικές διεργασίες στην
τον σκοπό αυτό.
έκταση της λεκάνης απορροής. Ο πυρήνας κάθε τέτοιου
Το μοντέλο SWAT, ακρωνύμιο των λέξεων Soil and
εννοιολογικού μοντέλου είναι η σχέση μεταξύ
Water Assessment Tool, είναι ένα πλήρως
βροχόπτωσης και απορροής.
κατανεμημένο (fully distributed), φυσικής βάσεως
Απλά εννοιολογικά μοντέλα για την προσομοίωση
(physically based) μοντέλο, το οποίο βασίζεται στην
της παραπάνω σχέσης άρχισαν να αναπτύσσονται από
επίλυση εκατοντάδων εξισώσεων που συνδέουν τις
την δεκαετία του 1960 (De Zeeuw, 1973; Kraijenhoff
υδρολογικές παραμέτρους μιας λεκάνης απορροής και
van de Leur, 1973). Τα μοντέλα που αναπτύχθηκαν
για το λόγο αυτό απαιτεί πλήθος δεδομένων που
ήταν κατά κύριο λόγο παραμετρικά μοντέλα, τα οποία
αφορούν τον εδαφικό ορίζοντα, την ακόρεστη ζώνη, τον
λάμβαναν υπ' όψη τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά
φρεάτιο υδροφόρο ορίζοντα, την βλάστηση, την
της υπό εξέταση λεκάνης. Σκοπός αυτών των μοντέλων
τοπογραφία και τις πρακτικές εκμετάλλευσης των
ήταν κυρίως η εκτίμηση της πλημμυρικής αιχμής, αλλά
χρήσεων γης της λεκάνης απορροής. Πρόκειται για ένα
και η δημιουργία συνθετικών υδρογραφημάτων για την
πακέτο λογισμικού ανοιχτού κώδικα το οποίο εκτός των
υπό μελέτη λεκάνη απορροής (Lichty and Liscum,
άλλων περιλαμβάνει και μια εκδοχή που εκτελείται σε
1978).
περιβάλλον ArcGIS. Με την χρήση του ArcGIS
Με την ανάπτυξη της επιστήμης της υδρολογίας, πραγματοπιείται τόσο η προετοιμασία των δεδομένων
αλλά και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων χρήσης εισόδου του μοντέλου (preprocessing), όσο και η
λογισμικού, τα μοντέλα αυτά γίνονταν πιο σύνθετα και επεξεργασία και προβολή των αποτελεσμάτων του
μετατρέπονταν από «παραμετρικά» σε «μοντέλα μοντέλου (postprocessing).
φυσικής βάσεως» και από «αδιαμέριστα» ή
Αναπτύχθηκε και υποστηρίζεται πλήρως από το
«συγκεντρωτικά» σε «κατανεμημένα» (Bathurst, 1986;
United States Department of Agriculture (Arnold et al.,
Nix, 1991).
1992; Arnold et al., 1998), έχει εκατοντάδες εφαρμογές
Με τον προσδιορισμό «μοντέλα φυσικής βάσεως» σε όλο τον κόσμο (Betrie et al., 2011; Gassman et al.,
εννοούμε μοντέλα που χρησιμοποιούν εξισώσεις 2010; Jeong et al., 2010; Srinivasan et al., 2010; Zhang
μικροκλίμακας, που διέπουν το φυσικό φαινόμενο. et al., 2008; Santhi et al., 2005) και ετήσιο συνέδριο,
Είναι θεωρητικά πλήρη, αλλά παρουσιάζουν αδυναμία στο οποίο παρουσιάζεται η πρόοδος σε επίπεδο
σε σχέση με άλλα, θεωρητικά λιγότερο πλήρη μοντέλα, λογισμικού και τα συμπεράσματα που προκύπτουν από
λόγο της απαίτησής τους για μεγάλο όγκο δυσεύρετων τις εφαρμογές του.
δεδομένων, καθώς πολλές μεταβλητές που περιέχουν
απαιτούν δεδομένα που είναι πολύ δύσκολο να
μετρηθούν στο πεδίο. 9.2 Θεωρητική επισκόπηση του μοντέλου SWAT  
Με τον προσδιορισμό «κατανεμημένα» εννοούμε τα Το μοντέλο SWAT επιτρέπει την προσομοίωση ενός
μοντέλα στα οποία το φυσικό σύστημα κατατέμνεται σε μεγάλου αριθμού φυσικών και ανθρωπογενών
μικρής κλίμακας χωρικές ενότητες που καλούνται
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
διεργασιών που έχουν συμμετοχή στο ποσοτικό και
ποιοτικό ισοζύγιο ύδατος σε μια λεκάνη απορροής.
Κάθε λεκάνη απορροής διαιρείται σε υπολεκάνες,
και κάθε υπολεκάνη σε υδρολογικές μονάδες, σε
περιοχές δηλαδή με μοναδικό συνδυασμό εδαφικού
τύπου και χρήσεως γης. Ο διαχωρισμός αυτός γίνεται
αφενός για υπολογιστικούς λόγους και αφετέρου γιατί ο
συνδυασμός των δύο παραμέτρων (εδαφικός τύπος,
χρήση γης) είναι ο καθοριστικότερος για την
διαμόρφωση των υδρολογικών συνθηκών σε μια
περιοχή.
Η διαδικασία προσομοίωσης καθορίζεται από την
βασική εξίσωση του ισοζυγίου ύδατος, στην οποία όλες
οι υδρολογικές παράμετροι έχουν μονάδα μέτρησης το
ισοδύναμο ύψος βροχόπτωσης σε mm:
SWt  SW0  Rday  Qsurf  E  Qperc  Qgw (9.1)
t
i 1
Όπου SWt = η τελική περιεκτικότητα του εδάφους σε νερό
SW0 = η αρχική περιεκτικότητα του εδάφους σε νερό
την δοσμένη ημέρα i
t = το χρονικό διάστημα προσομοίωσης (days)
Rday = η βροχόπτωση την δοσμένη ημέρα i (mm H2O)
Ε = η εξατμισοδιαπνοή την δοσμένη ημέρα i (mm
H2O)
Qsurf = η επιφανειακή απορροή την δοσμένη ημέρα i
(mm H2O)
Qperc = η κατείσδυση από τον εδαφικό ορίζοντα προς
την ακόρεστη ζώνη την δοσμένη ημέρα i (mm H2O)
Qgw = η βασική ροή ή επιστροφή νερού από τον
φρεάτιο ορίζοντα προς το υδρογραφικό δίκτυο την
δοσμένη ημέρα i (mm H2O)
Η διαδικασία προσομοίωσης χωρίζεται σε δύο
φάσεις, την φάση των διεργασιών επιφάνειας που
καθορίζει τις ποσότητες νερού, ιζήματος και χημικών
συστατικών που φτάνουν στο πλησιέστερο κλάδο του
υδρογραφικού δικτύου και στον φρεάτιο υδροφόρο
ορίζοντα και την φάση των διεργασιών καναλιού που
περιγράφει την κίνηση όλων των προαναφερθέντων
συστατικών εντός του κλάδου του υδρογραφικού
δικτύου.
Τα δεδομένα που απαιτούνται για τη λειτουργία του
μοντέλου συνοψίζονται στα κάτωθι:
1. Ψηφιακό μοντέλο εδάφους
2. Χρήσεις γης
3. Εδαφικοί τύποι (στοιχεία κοκκομετρικής
ανάλυσης σε όλους τους εδαφικούς ορίζοντες)
4. Κλιματολογικά δεδομένα σε ημερήσια βάση για
βροχόπτωση, μέγιστη και ελάχιστη θερμοκρασία,
ηλιακή ακτινοβολία, ένταση ανέμων και σχετική
υγρασία. Εναλλακτικά μπορούν να δοθούν
μηνιαίες τιμές των παραπάνω παραμέτρων, οι
οποίες σε συνδυασμό με τα στατιστικά τους
χαρακτηριστικά, μπορούν να χρησιμοποιηθούν
198 
από το μοντέλο για να προσομοιωθούν οι
ημερήσιες τιμές τους.
Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του μοντέλου
SWAT είναι ότι διαχωρίζει τα ατμοσφαιρικά
κατακρημνίσματα σε βροχόπτωση και χιονόπτωση. Για
να γίνει αυτό εφικτό διαιρεί κάθε λεκάνη απορροής σε
υψομετρικές ζώνες (έντεκα για την περιοχή έρευνας)
και με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνει τον υπολογισμό του
ποσοστού των ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων που
έχει τη μορφή χιονιού, με βάση τη θερμοκρασία της
κάθε ζώνης. Στην συνέχεια προσομοιώνει τη
συσσώρευση και το λιώσιμο χιονιού στις αντίστοιχες
χρονικές περιόδους.
Οι υδρολογικές διεργασίες που προσομοιώνονται
από το μοντέλο, από τη στιγμή που τα ατμοσφαιρικά
κατακρημνίσματα φτάνουν στην επιφάνεια του
εδάφους, είναι οι ακόλουθες:
1. Κατακράτηση από τη βλάστηση
2. Κατείσδυση στον εδαφικό ορίζοντα.
3. Ανακατανομή υγρασίας εντός του εδαφικού
ορίζοντα
4. Εξατμισοδιαπνοή
5. Υποδερμική ροή
6. Διείσδυση νερού στον φρεάτιο υδροφόρο μέσω της
ακόρεστης ζώνης
7. Εξάτμιση από τον υδροφόρο μέσω της ακόρεστη
ζώνης
8. Διαστάλαξη από τον φρεάτιο προς τον υπό πίεση
υδροφόρο
9. Επιφανειακή απορροή
10. Επιστροφή νερού από τον φρεάτιο υδροφόρο προς
το υδρογραφικό δίκτυο (βασική ροή)
11. Απώλειες νερού από το υδρογραφικό δίκτυο προς
τον φρεάτιο υδροφόρο.
Στις εικόνες 9.1 και 9.2, που ακολουθούν,
παρουσιάζεται η διαγραμματική απεικόνιση των
παραπάνω διεργασιών, καθώς και το διάγραμμα ροής
των διεργασιών που προσομοιόνονται από το μοντέλο
SWAT.
Όπως φαίνεται από το διάγραμμα της εικόνας 9.2,
το μοντέλο έχει δυνατότητα προσομοίωσης φυσικών
και τεχνητών ταμιευτήρων επιφανειακού νερού, αλλά
και την δυνατότητα προσομοίωσης άλλων
ανθρωπογενών παρεμβάσεων, όπως οι διαδικασίες
άρδευσης, με ποσότητες νερού τόσο από τα
επιφανειακά όσο και από τα υπόγεια σώματα
αποθήκευσης νερού.
Ο υπολογισμός της εξατμισοδιαπνοής σε κάθε
υδρολογική μονάδα γίνεται με μία εκ των μεθόδων
Penman (Penman, 1948), Priestley-Taylor (Priestley and
Taylor, 1972), ή Hardgraves (Hargreaves and Samani,
1982). Ο υπολογισμός του κλάσματος επιφανειακής
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    199 

Εικόνα 9.1. Διαγραμματική απεικόνιση των διεργασιών που προσομοιώνονται από το μοντέλο SWAT. (Arnold et al., 1992)

απορροής γίνεται με την βοήθεια της μεθόδου SCS την χρήση γης. Η παράμετρος κατακράτησης
(USDA-SCS, 1985). υπολογίζεται από τον τύπο:
Η μέθοδος SCS, η οποία έχει αναπτυχθεί από την
υπηρεσία Soil Conservation Service των ΗΠΑ,  1000 
υπολογίζει το περίσσευμα βροχής, δηλαδή την S  25 , 4    10  (9.3)
 CN 
επιφανειακή απορροή, με τη βοήθεια τριών
μεταβλητών: του ύψους βροχής, της αρχικής Όπου CN = ο αριθμός της καμπύλης απορροής
κατάστασης υγρασίας του εδάφους και του
υδρολογικού συνδυασμού εδάφους – χρήσεως γης. Η Ο αριθμός καμπύλης απορροής εξαρτάται από το
μέθοδος της SCS μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την είδος του εδαφικού ορίζοντα και την χρήση γης και
εκτίμηση του περισσεύματος της βροχής ή την προσδιορίζεται από πίνακες που έχει καταρτίσει
εκτίμηση της συνολικής άμεσης απορροής που προήλθε βασισμένη σε πληθώρα μελετών η υπηρεσία Soil
από βροχή συγκεκριμένης διάρκειας (π.χ. βροχή Conservation Service των ΗΠΑ.
24ώρου). Με βάση την παραδοχή ότι οι αρχικές απώλειες Ια
Σύμφωνα με τη μέθοδο SCS γίνεται η παραδοχή ότι είναι 20% των συνολικών απωλειών δηλαδή ότι
οι αρχικές απώλειες Ια (συγκράτηση από την I   0,2  S η εξίσωση 9.2 με την βοήθεια της
φυτοκάλυψη, εξάτμιση και κατείσδυση) είναι 20% των
συνολικών απωλειών, δηλαδή της διαφοράς μεταξύ εξίσωσης 9.3 γίνεται:
βροχής (Rday) και περισσεύματος βροχής
(επιφανειακής απορροής) (Qsurf). R  0,2  S 
2


day

R  0,8  S 
Qsurf (9.4)
Σύμφωνα με τη μέθοδο:
day

R  Ia 
2

Qsurf 
day

R  Ia  S
(9.2)
day Στο διάγραμμα της εικόνας 9.3 παρουσιάζεται ο
γραφικός τρόπος για τον υπολογισμό της επιφανειακής
Όπου S = παράμετρος κατακράτησης απορροής με βάση τη βροχόπτωση και τον αριθμό της
καμπύλης απορροής.

Η παράμετρος κατακράτησης μεταβάλλεται χωρικά

και εξαρτάται από το είδος του εδαφικού ορίζοντα και
Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    200 

Εικόνα 9.2. Διάγραμμα

ροής των διεργασιών που
προσομοιώνονται από το
μοντέλο SWAT. (Arnold et
al., 1992)
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Εικόνα 9.3. Διάγραμμα γραφικού υπολο-
γισμού της επιφανειακής απορροής με
βάση την βροχόπτωση και τον αριθμό της
καμπύλης απορροής CN (USDA-SCS,
1985).
Όπως προκύπτει από τα παραπάνω, το βασικό
ζητούμενο για τον προσδιορισμό της σχέσης
βροχόπτωσης-επιφανειακής απορροής, είναι ο αριθμός
καμπύλης CN. Πριν την παρουσίαση του τρόπου
εκτίμησης του αριθμού καμπύλης CN είναι χρήσιμο να
παρουσιασθούν οι κατηγορίες των εδαφών από
υδρολογική άποψη και οι κατηγορίες που αναφέρονται
στην αρχική κατάσταση υγρασίας του εδάφους.
1. Κατηγορίες Εδαφών από Υδρολογική Άποψη
Οι κατηγορίες εδαφών από υδρολογική άποψη είναι:
Κατηγορία Α
Εδάφη με υψηλή βασική διηθητικότητα και
υψηλή διαπερατότητα. Συνήθως αμμώδη ή χαλικώδη
εδάφη (περιεκτικότητα σε άργιλο <10%).
Κατηγορία Β
Εδάφη με μέτρια βασική διηθητικότητα και
διαπερατότητα που αποτελούνται από μέσης μέχρι
ελαφριάς σύστασης εδάφη (περιεκτικότητα σε άργιλο
10-20%).
Κατηγορία C
Εδάφη με μικρή βασική διηθητικότητα και
διαπερατότητα. Περιλαμβάνουν εδάφη μέσης μέχρι
βαριάς σύστασης (περιεκτικότητα σε άργιλο 20-40%).
Κατηγορία D
Εδάφη με πολύ μικρή βασική διηθητικότητα και
διαπερατότητα. Περιλαμβάνουν κυρίως αργιλώδη
εδάφη, εδάφη με υψηλή στάθμη υπόγειου νερού ή με
αδιαπέρατο στρώμα (περιεκτικότητα σε άργιλο >40%).
2. Αρχική Κατάσταση Υγρασίας
Με βάση το συνολικό ύψος βροχής των
προηγούμενων 5 ημερών διακρίνονται τρεις
καταστάσεις που χαρακτηρίζουν το έδαφος σύμφωνα με
   201 
την περιεχόμενη υγρασία. Οι καταστάσεις αυτές
διαφέρουν μεταξύ χειμερινής και θερινής περιόδου
(περίοδος βλάστησης του εκάστοτε τύπου
φυτοκάλυψης) και παρατίθεται στον πίνακα 9.1
3. Συνδυασμός εδάφους – χρήσεως γης
Ο συνδυασμός εδάφους- χρήσεως γης που
αντιπροσωπεύει τον τύπο του εδάφους από και την
κατηγορία φυτοκάλυψης-χρήσης γης, μπορεί να
εκφρασθεί με τον αριθμό καμπύλης απορροής CN που
προκύπτει εμπειρικά για την μέση εδαφική υγρασία
(κατάσταση 2 της αρχικής υγρασίας του Πίνακα 9.1).
Στον πίνακα 9.2 εμφανίζονται οι αριθμοί CN για μια
ποικιλία συνθηκών με τις υποθέσεις που αναφέρθηκαν
προηγουμένως.
Αντίστοιχα οι αριθμοί απορροής για τις καταστάσεις
υγρασίας 1 και 3 του πίνακα 8.1 υπολογίζονται από
τους τύπους:
20  100  CN 2 
CN1  CN 2 
 
(9.5)
100  CN 2  e 2,5330,0636100CN2 
CN 3  CN 2  e 0 , 00673 100  CN 2  (9.6)
Το περίσσευμα της βροχής, Qsurf (mm), προκύπτει
με είσοδο του ύψος βροχής Rday (mm) και με γνωστό
τον αριθμό καμπύλης CN από το διάγραμμα της εικόνας
9.3.
Εναλλακτικά χρησιμοποιείται ο Πίνακας 9.2 που
δίνει επίσης και τις αντίστοιχες τιμές των απωλειών S
που αντιστοιχούν στην κατάσταση υγρασίας 2 (μέση
εδαφική υγρασία).
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    202 

Πίνακας 9.1. Καταστάσεις του εδάφους με βάση την περιεχόμενη υγρασία του (USDA-SCS, 1985).
Κατάσταση Συνολικό ύψος βροχής των 5 προηγούμενων ημερών (mm)

Χειμερινή περίοδος Περίοδος βλάστησης

1. (Σημείο μαρασμού) < 13 < 35

2. (Μέση εδαφική υγρασία) 13 - 28 35 - 53
3. (Μέγιστη εδαφική ικανότητα) > 28 > 53

Πίνακας 9.2. Αριθμός καμπύλης απορροής CN2 ανάλογα με τον εδαφικό τύπο και την χρήση γης για αρχική κατάσταση υγρασίας 2
(Μέση εδαφική υγρασία).
Υδρολογικός τύπος εδάφους
Χρήση Γης
Α Β C D
Καλλιεργημένες εκτάσεις
• Χωρίς έργα συντήρησης 72 81 88 91
• Με έργα συντήρησης 62 71 78 81
Ορεινοί βοσκότοποι
• Κακή κατάσταση 68 79 86 89
• Καλή κατάσταση 39 61 74 80
Λιβαδικές εκτάσεις
• Καλή κατάσταση 30 58 71 78
Δασικές εκτάσεις
• Αραιή συστάδα 45 66 77 83
• Πυκνή συστάδα 25 55 70 77
Ελεύθερες εκτάσεις, γήπεδα γκολφ, πάρκα
• Καλή κατάσταση, κάλυψη με γρασίδι στο 75% της έκτασης 39. 61 74 80
• Μέτρια κατάσταση, κάλυψη με γρασίδι στο 50% της περιοχής 49 69 79 84
Εμπορικές περιοχές (85% αδιαπέρατες) 89 92 94 95
Βιομηχανικές περιοχές (72% αδιαπέρατες) 81 88 91 93
Οικιστικές περιοχές
Μέσο μέγεθος Ποσοστό αδιαπέρατης επιφάνειας οικοπέδου
<500 65 77 85 90 92
1000 40 61 75 83 87
1500 30 57 72 81 86
2000 25 54 70 80 85
4000 20 51 68 79 84
Χώροι παρκινγκ, στέγες, κλπ. 98 98 98 98
Δρόμοι
• με οδόστρωμα και αγωγούς ομβρίων 98 98 98 98
• χαλικόστρωτοι 76 85 89 91
• χωματόδρομοι 72 82 87 89
Αστικές συνθήκες
• Γυμνό έδαφος 77 86 91 94
• Κήποι ή θάμνοι 72 81 88 91
• Μεγάλη κάλυψη με πράσινο (>75% της διαπερατής περιοχής) 39 61 74 80
• Μέτρια κάλυψη πρασίνου (50-75% της διαπερατής περιοχής) 49 69 79 84
• Μικρή κάλυψη πρασίνου (<50% της διαπερατής περιοχής) 68 79 86 89
• Άλση 36 60 73 79
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού 203 

Πίνακας 9.3. Μετατροπή αριθμών καμπύλης απορροής CN από την κατάσταση υγρασίας 2 στις καταστάσεις 1 και 3 και σχετικές τιμές
της παραμέτρου S.
Αντίστοιχος αριθμός καμπύλης
Αριθμός καμπύλης
απορροής για Τιμές του S για τιμές CN Ελάχιστη τιμή του hr για
της στήλης (1) (mm) έναρξη απορροής (mm)
Κατάσταση 2 Κατάσταση 1 Κατάσταση 3

100 100 100 0.0 0.0

95 87 99 13.4 2.7
90 78 98 28.2 5.6
85 70 97 44.8 9.0
80 63 94 63.5 12.7

75 57 91 84.7 16.9
70 51 87 108.9 21.8
65 45 83 136.8 27.4
60 40 79 169.3 33.9
55 35 75 207.8 41.6

50 31 70 254.0 50.8
45 27 65 310.4 62.1
40 23 60 381.0 76.2
35 19 55 471.7 94.3
30 15 50 592.7 118.5

25 12 45 762.0 152.4
20 9 39 1016.0 203.2
15 7 33 1439.0 287.9
10 4 26 2286.0 457.2
5 2 17 4826.0 965.2
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    204 

Το περίσσευμα νερού, που είναι διαθέσιμο για slp = η κλίση του εδαφικού στρώματος
διήθηση ή υποδερμική ροή, από κάθε στρώμα του φd = το πορώδες του εδαφικού στρώματος
εδαφικού ορίζοντα στο υποκείμενο στρώμα είναι: Lhill = το εύρος πρανούς μέχρι τον
πλησιέστερο κλάδο του υδρογραφικού δικτύου
 SWly  FCly  SWly  FClr (m)
SWly , excess   (9.7)
0  SWly  FClr
Η ποσότητα νερού που εισέρχεται στον φρεάτιο
υδροφόρο ορίζοντα προσδιορίζεται από τον τύπο
Όπου: SWly = η περιεκτικότητα του εδαφικού
 
 1   1 
  
στρώματος σε νερό για μια δοσμένη μέρα (mm   gw 
Qrech , i  1  e    Q  e
  gw 
 
 Qrech , i 1 (9.11)
H2O)   perc , end
FCly = η περιεκτικότητα του εδαφικού στρώματος  
σε νερό σε συνθήκες ικανότητας κατακράτησης Όπου:
(mm H2O) Qrech, i = η ποσότητα τροφοδοσίας του υδροφόρου για
Η ποσότητα διηθουμένου νερού διαμέσου των την ημέρα I (mm H2O)
διαφόρων στρωμάτων του εδαφικού ορίζοντα Qperc, end = η ποσότητα διηθουμένου νερού από το
υπολογίζεται για κάθε στρώμα ξεχωριστά και δίνεται τελευταίο εδαφικό στρώμα. (mm H2O)
από τον τύπο: Qrech, i-1 = η ποσότητα τροφοδοσίας του υδροφόρου για
   t 
  την ημέρα i-1 (mm H2O)
  TT perc  
Q perc  SWly , excess  1  e  
 (9.8) δgw = ο χρόνος καθυστέρησης της τροφοδοσίας ο
  χρόνος δηλαδή που χρειάζεται το νερό για να
  διανύσει την ακόρεστη ζώνη και προσεγγίζεται
Όπου: από τον τύπο:
SWly, excess = περίσσευμα νερού, που είναι διαθέσιμο για Ld
διήθηση ή υποδερμική ροή (mm H2O)  gw  (9.12)
Δt = το χρονικό βήμα (h) K d , unsat
TTperc = ο χρόνος που απαιτείται για την διήθηση και Όπου:
δίνεται από τον τύπο: Ld = το πάχος της ακόρεστης ζώνης
Kd, unsat = η μέση τιμή ακόρεστης υδραυλικής
SATly  FCly αγωγιμότητας του σχηματισμού της ακόρεστης
TT perc  (9.9) ζώνης.
K sat
Όπου: Τέλος η ποσότητα νερού που επιστρέφει από τον
SATly = η περιεκτικότητα του εδαφικού φρεάτιο υδροφόρο στο υδρογραφικό δίκτυο ως βασική
στρώματος σε νερό σε συνθήκες κορεσμού ροή για μια δοσμένη μέρα i δίνεται από τον τύπο:
(mm H2O)
FCly = η περιεκτικότητα του εδαφικού
Qgw, i  Qgw, i 1  e
 gw

 Qrech  1  e
 gw
 (9.13)
στρώματος σε νερό σε συνθήκες ικανότητας Όπου:
κατακράτησης (mm H2O) Qgw, i = η ποσότητα βασικής ροής για την ημέρα I
Κsat = η κορεσμένη υδραυλική αγωγιμότητα (mm H2O)
του εδαφικού ορίζοντα (mm/h) Qgw, i-1 = η ποσότητα βασικής ροής για την ημέρα i-1
Αντίστοιχα η υποδερμική ροή για κάθε στρώμα (mm H2O)
υπολογίζεται από τον τύπο: αgw = ο συντελεστής στείρευσης της υπολεκάνης ο
οποίος προσδιορίζεται από τον τύπο:
 2  SWly, excess  K sat  slp 
Qlat  0,024    (9.10)
   L  1  Q gw, n 

d hill  gw   ln
n  Q gw, 0  (9.14)
Όπου: SWly, = περίσσευμα νερού, που είναι
excess 
διαθέσιμο για διήθηση ή
υποδερμική ροή (mm H2O)
Όπου :
Κsat = η κορεσμένη υδραυλική
Qgw, n = η ποσότητα βασικής ροής κατά την τελευταία
αγωγιμότητα του εδαφικού ορίζοντα (mm/h)
ημέρα εμφάνισης βασικής ροής (mm H2O)
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Qgw, 0 = η ποσότητα βασικής ροής κατά την πρώτη
ημέρα εμφάνισης βασικής ροής (mm H2O)
n = διάρκεια εμφάνισης της βασικής ροής (days)
Όλες οι υπόλοιπες υδρολογικές παράμετροι
υπολογίζονται με επίλυση πληθώρας εξισώσεων που
περιγράφονται αναλυτικά στο θεωρητικό εγχειρίδιο που
συνοδεύει το λογισμικό (Neitsch et al., 2002).
Εκτός από τη δυνατότητα ποσοτικής προσομοίωσης
των υδρολογικών παραμέτρων, το μοντέλο δίνει τη
δυνατότητα προσομοίωσης και υδροχημικών
διεργασιών που αφορούν θρεπτικά συστατικά (ΝΟ3-,
ΝΟ2-, ΝΗ4+, ΡΟ43-), βαρέα μέταλλα και φυτοφάρμακα,
είτε αυτές λαμβάνουν χώρα στον εδαφικό ορίζοντα είτε
στην κοίτη των υδρορευμάτων και τους ταμιευτήρες.
Δεν δίνεται η δυνατότητα προσομοίωσης των
διαδικασιών αυτών στους υδροφόρους ορίζοντες.
Ως προέλευση των παραπάνω ουσιών το μοντέλο
μπορεί να προσομοιώσει σημειακές και διάχυτες πηγές
ρύπανσης. Το ρυπαντικό φορτίο καθορίζεται από τον
χρήστη για τις σημειακές πηγές και από το μοντέλο για
τις διάχυτες. Για τον υπολογισμό του φορτίου των
διάχυτων πηγών ρύπανσης το μοντέλο απαιτεί δεδομένα
που αφορούν την λίπανση και την χρήση
φυτοφαρμάκων στις διάφορες κατηγορίες χρήσεων γης.
Εικόνα 9.4. Διαγραμματική
απεικόνιση των διεργασιών
και των αποθηκών του
κύκλου του αζώτου που
προσομοιώνονται από το
μοντέλο SWAT (Arnold et
al., 1992)
205 
Αναλυτικότερα για το άζωτο το οποίο αποτελεί και
την κυριότερη μορφή θρεπτικών στην περιοχή έρευνας,
το μοντέλο διαχωρίσει τρεις μορφές αζώτου:
1. Το οργανικό άζωτο που συνδέεται με το χούμο
του εδαφικού ορίζοντα
2. Το ανόργανο άζωτο που φιλοξενείται στα
κολλοειδή του εδαφικού ορίζοντα
3. Το ανόργανο άζωτο που βρίσκεται σε διάλυση
στο εδαφικό νερό.
Το άζωτο, όπως προαναφέρθηκε, μπορεί να
προστεθεί στο σύστημα από την λίπανση, από φυτικά
υπολείμματα, από σημειακές πηγές ρύπανσης, και από
την ατμόσφαιρα μέσω της βροχόπτωσης, ενώ μπορεί να
απομακρυνθεί από το σύστημα μέσω της απορρόφησης
από το ριζικό σύστημα των φυτών, της διαδικασίας της
απονίτρωσης, της διαδικασίας της εξαέρωσης της
αμμωνίας, της διαδικασίας της διαστάλαξη προς τον
φρεάτιο υδροφόρο και τέλος της διάβρωσης. Όλες οι
παράμετροι του κύκλου του αζώτου που
προσομοιώνονται από το μοντέλο παρουσιάζονται
διαγραμματικά στην εικόνα 9.4. Το μοντέλο
προσομοιώνει πέντε αποθήκες αζώτου, δύο αποθήκες
ανόργανου αζώτου (ΝΟ3- και ΝΗ4+) και 3 οργανικού
αζώτου («φρέσκο άζωτο» που συνδέεται με τα
υπολείμματα φυτών και ενεργό και αδρανές οργανικό
άζωτο του χουμικού υλικού).
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    206 

Η μετάβαση μεταξύ των διαφόρων μορφών αζώτου SWly

και η επικράτηση της μιας ή της άλλης διαδικασίας  sw , ly  (9.17)
ελέγχεται από τρεις κυρίως παράγοντες: FC ly
Όπου: Τsoil, = η θερμοκρασία του εδαφικού
ly
1. Την θερμοκρασία ορίζοντα (οC)
2. Την περιεκτικότητα του εδάφους σε νερό SWly = η περιεκτικότητα του εδαφικού
3. Την περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανικό ορίζοντα σε νερό (mm H2O)
υλικό. FCly = η περιεκτικότητα του εδαφικού
ορίζοντα σε νερό σε συνθήκες
Για παράδειγμα η διαδικασία της απονίτρωσης ικανότητας κατακράτησης (mm
καθορίζεται από την σχέση: H2O)

N denit, ly 
 
 NO3ly  e 1, 4 tmp , ly orgCly    sw, ly  0,95
Οι εξισώσεις που χρησιμοποιούνται για την
προσομοίωση των υπόλοιπων διεργασιών
0   sw, ly  0,95 περιγράφονται αναλυτικά στο θεωρητικό εγχειρίδιο που
(9.15) συνοδεύει το λογισμικό (Neitsch et al., 2002).
Τέλος, παρέχεται η δυνατότητα χειροκίνητης ή
Όπου: Νdenit, ly = η ποσότητα αζώτου που χάνεται από αυτόματης ρύθμισης του μοντέλου με χρήση
τον εδαφικό ορίζοντα λόγω χρονοσειρών μετρήσεων που αφορούν τις διάφορες
απονίτρωσης (kg N/ha) παραμέτρους του υδρολογικού ισοζυγίου (Moriasi et al.,
2007)
NO3ly = η ποσότητα νιτρικών στον εδαφικό
ορίζοντα (kg N/ha)
γtmp, ly και γsw, ly συντελεστές θερμοκρασίας 9.3 Προϊόντα του μοντέλου SWAT. 
και περιεκτικότητας σε νερό που
παρέχονται από τις σχέσεις:
Τα προϊόντα του μοντέλου κατανέμονται σε τρία
βασικά αρχεία με την μορφή λογιστικών φύλλων. Το
Tsoil , ly ένα αρχείο αποδίδει διάφορα χαρακτηριστικά σε
 tmp , ly  0,9  9,930,312Tsoil , ly   0,1 επίπεδο υδρολογικής μονάδας, το δεύτερο σε επίπεδο
Tsoil , ly e υπολεκάνης και το τρίτο σε επίπεδο εξόδου από κάθε
(9.16) υπολεκάνη. Οι παράμετροι που υπολογίζονται σε κάθε
ένα από αυτά τα αρχεία δίνονται στους πίνακες 9.4 έως
9.6 που ακολουθούν.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    207 

Πίνακας 9.4. Παράμετροι που αποδίδονται από το μοντέλο SWAT για κάθε υδρολογική μονάδα.
α/α Παράμετρος Περιγραφή παραμέτρου

1 LULC Κωδικός χρήσης γης της υδρολογικής μονάδας

2 HRU Αύξων αριθμός υδρολογικής μονάδας

3 SUB Αύξων αριθμός υπολεκάνης στην οποία ανήκει η υδρολογική μονάδα

4 MON Χρονικό βήμα στο οποίο αντιστοιχούν τα αποτελέσματα

5 AREA Επιφάνεια υδρολογικής μονάδας

6 PRECIP Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα που δέχεται η υδρολογική μονάδα (mm H2Ο).

7 SNOFALL Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα με την μορφή χιονιού, χιονόνερου ή πάγου (ισοδύναμο ύψος νερού mm
H2Ο).
8 SNOMELT Ποσότητα χιονιού που λιώνει κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (ισοδύναμο ύψος νερού mm H2Ο).

9 IRR Ποσότητα νερού άρδευσης που δέχεται η υδρολογική μονάδα (mm H2Ο) κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος.
10 PET Ποσότητα δυνητικής εξατμισοδιαπνοής στην υδρολογική μονάδα (mm H2Ο) κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος.
11 ET Ποσότητα πραγματικής εξατμισοδιαπνοής στην υδρολογική μονάδα (mm H2Ο) κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος.
12 SW Ποσότητα νερού (mm H2O) αποθηκευμένη στον εδαφικό ορίζοντα στο τέλος του χρονικού βήματος.

13 PERC Νερό που διασταλάζει από τον εδαφικό ορίζοντα προς την ακόρεστη ζώνη (mm H2Ο).

14 GWRCHG Ποσότητα νερού που τροφοδοτεί τους υδροφόρους (φρεάτιο και υπό πίεση) κατά τη διάρκεια του χρονικού
βήματος (mm H2Ο).
15 DA RCHG Ποσότητα νερού που τροφοδοτεί τον υπό πίεση υδροφόρο κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (mm H2Ο).

16 REVAP Νερό που επιστρέφει στον εδαφικό ορίζοντα από τον φρεάτιο υδροφόρο μέσω τριχοειδών φαινομένων και νερό
που αφαιρείται από τον φρεάτιο υδροφόρο μέσω του ριζικού συστήματος κατά τη διάρκεια του χρονικού
βήματος (mm H2Ο).
17 SAJRR Ποσότητα νερού που αφαιρείται από τον φρεάτιο υδροφόρο για άρδευση κατά τη διάρκεια του χρονικού
βήματος (mm H2Ο).
18 DA IRR Ποσότητα νερού που αφαιρείται από τον φρεάτιο υδροφόρο για άρδευση κατά τη διάρκεια του χρονικού
βήματος (mm H2Ο).
19 SAST Ποσότητα νερού (mm H2O) αποθηκευμένη στον φρεάτιο υδροφόρο στο τέλος του χρονικού βήματος.

20 DAST Ποσότητα νερού (mm H2O) αποθηκευμένη στον υπό πίεση υδροφόρο στο τέλος του χρονικού βήματος.

21 SURQ Συνεισφορά της επιφανειακής απορροής στην συνολική ροή του ποταμού στην έξοδο της υδρολογικής μονάδας
κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (mm H2Ο).
22 TLOSS Απώλειες κοίτης από τα υδρορεύματα της υδρολογικής μονάδας μέσω του υλικού υψηλής υδροπερατότητας της
κοίτης.
23 LATQ Συνεισφορά της υποδερμικής ροής στην συνολική ροή του ποταμού στην έξοδο της υδρολογικής μονάδας κατά
τη διάρκεια του χρονικού βήματος (mm H2Ο).
24 GW Q Συνεισφορά της βασικής (υπόγειας) ροής στην συνολική ροή του ποταμού στην έξοδο της υδρολογικής μονάδας
κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (mm H2Ο).
25 WYLD Υδατική απόδοση (mm H2O). Συνολική ποσότητα νερού που φεύγει από την υδρολογική μονάδα κατά τη
διάρκεια του χρονικού βήματος (WYLD = SURQ + LATQ + GWQ - TLOSS)
26 SYLD Απόδοση ιζήματος (metric tons/ha). Ίζημα που μεταφέρεται στον κύριο κλάδο του υδρογραφικού δικτύου από
την υδρολογική μονάδα κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος
27 N APP Συνολική ποσότητα Αζώτου (οργανικού και ανόργανου) που διατίθεται στην υδρολογική μονάδα μέσω της
λίπανσης (kg N/ha) κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος.
28 P APP Συνολική ποσότητα Φωσφόρου (οργανικού και ανόργανου) που διατίθεται στην υδρολογική μονάδα μέσω της
λίπανσης (kg Ρ/ha) κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος.
29 NAUTO Συνολική ποσότητα Αζώτου (οργανικού και ανόργανου) που διατίθεται στην υδρολογική μονάδα μέσω της
διαδικασίας της αυτόματης λίπανσης (kg N/ha) κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος.
30 PAUTO Συνολική ποσότητα Φωσφόρου (οργανικού και ανόργανου) που διατίθεται στην υδρολογική μονάδα μέσω της
διαδικασίας της αυτόματης λίπανσης (kg Ρ/ha) κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος.
31 NGRZ Συνολική ποσότητα Αζώτου (οργανικού και ανόργανου) που διατίθεται στην υδρολογική μονάδα μέσω της
διαδικασίας της βόσκησης (kg N/ha) κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος.
32 PGRZ Συνολική ποσότητα Φωσφόρου (οργανικού και ανόργανου) που διατίθεται στην υδρολογική μονάδα μέσω της
διαδικασίας της βόσκησης (kg Ρ/ha) κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού 208 

33 NRAIN Νιτρικά ιόντα που εισέρχονται στον εδαφικό ορίζοντα μέσω της βροχής (kg N/ha).

34 DNIT Απονίτρωση (kg N/ha). Ποσότητα νιτρικών που μετατρέπονται σε αέριο άζωτο κατά τη διάρκεια του χρονικού
βήματος.
35 NUP Απορρόφηση αζώτου από τα φυτά κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).

36 PUP Απορρόφηση φωσφόρου από τα φυτά κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).

37 NSURQ NO3 (νιτρικά ιόντα) στο νερό επιφανειακής απορροής κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).

38 NLATQ NO3 (νιτρικά ιόντα) στο νερό υποδερμικής ροής κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).

39 NΟ3L NO3 (νιτρικά ιόντα) στο νερό που διασταλάζει από τον εδαφικό ορίζοντα προς τον φρεάτιο υδροφόρο κατά τη
διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).
40 NΟ3GW NO3 (νιτρικά ιόντα) στο νερό της βασικής ροής κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).

Πίνακας 9.5. Παράμετροι που αποδίδονται από το μοντέλο SWAT για κάθε υπολεκάνη.
α/α Παράμετρος Περιγραφή παραμέτρου

1 SUB Αύξων αριθμός υπολεκάνης

2 MON Χρονικό βήμα στο οποίο αντιστοιχούν τα αποτελέσματα

3 AREA Επιφάνεια υπολεκάνης

4 PRECIP Ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα που δέχεται η υπολεκάνη (mm H2Ο).

5 SNOMELT Ποσότητα χιονιού που λιώνει κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (ισοδύναμο ύψος νερού mm H2Ο).

6 PET Ποσότητα δυνητικής εξατμισοδιαπνοής στην υπολεκάνη (mm H2Ο) κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος.

7 ET Ποσότητα πραγματικής εξατμισοδιαπνοής στην υπολεκάνη (mm H2Ο) κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος.

8 SW Ποσότητα νερού (mm H2O) αποθηκευμένη στον εδαφικό ορίζοντα στο τέλος του χρονικού βήματος.

9 PERC Νερό που διασταλάζει από τον εδαφικό ορίζοντα προς την ακόρεστη ζώνη (mm H2Ο).

10 SURQ Συνεισφορά της επιφανειακής απορροής στην συνολική ροή του ποταμού στην έξοδο της υπολεκάνης κατά τη
διάρκεια του χρονικού βήματος (mm H2Ο).
11 GW Q Συνεισφορά της βασικής (υπόγειας) ροής στην συνολική ροή του ποταμού στην έξοδο της υπολεκάνης κατά τη
διάρκεια του χρονικού βήματος (mm H2Ο).
12 WYLD Υδατική απόδοση (mm H2O). Συνολική ποσότητα νερού που φεύγει από την υπολεκάνη κατά τη διάρκεια του
χρονικού βήματος (WYLD = SURQ + LATQ + GWQ - TLOSS)
13 SYLD Απόδοση ιζήματος (metric tons/ha). Ίζημα που μεταφέρεται στον κύριο κλάδο του υδρογραφικού δικτύου από την
υπολεκάνη κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος
14 NSURQ NO3 (νιτρικά ιόντα) στο νερό επιφανειακής απορροής κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N/ha).
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού 209 

Πίνακας 9.6. Παράμετροι που αποδίδονται από το μοντέλο SWAT για κάθε έξοδο υπολεκάνης.
α/α Παράμετρος Περιγραφή παραμέτρου

1 SUB Αύξων αριθμός υπολεκάνης στην οποία αντιστοιχεί η έξοδος

2 MON Χρονικό βήμα στο οποίο αντιστοιχούν τα αποτελέσματα

3 AREA Επιφάνεια υπολεκάνης που αποστραγγίζεται από την έξοδο

4 FLOWIN Μέση ημερήσια ροή ποταμού που φτάνει στην έξοδο κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (m /s).

5 FLOWOUT Μέση ημερήσια ροή ποταμού που φεύγει από την έξοδο κατά τη διάρκεια του χρονικού βήματος (m /s).

6 EVAP Μέση ημερήσια ροή ποταμού που χάνεται από την έξοδο με τη μορφή εξατμισοδιαπνοής κατά τη διάρκεια του
χρονικού βήματος (m /s).
7 TLOSS Μέση ημερήσια ροή ποταμού που χάνεται από την έξοδο με τη μορφή απωλειών κοίτης κατά τη διάρκεια του
χρονικού βήματος (m /s).
8 SEDFN Ποσότητα ιζήματος που μεταφέρεται στην έξοδο με το νερό κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (metric
tons).
9 SEDOUT Ποσότητα ιζήματος που φεύγει από την έξοδο με το νερό κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (metric
tons).
10 SEDCONC Συγκέντρωση ιζήματος στο νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (mg/L).

11 ORGN IN Οργανικό άζωτο που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

12 ORGN OUT Οργανικό άζωτο που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

13 ORGP IN Οργανικός φώσφορος που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg Ρ).

14 ORGP OUT Οργανικός φώσφορος που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg Ρ).

15 N03 IN Νιτρικά ιόντα που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

16 N03 OUT Νιτρικά ιόντα που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

17 NH4IN Αμμωνιακά ιόντα που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

18 NH40UT Αμμωνιακά ιόντα που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

19 N02_IN Νιτρώδη ιόντα που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

20 N02 OUT Νιτρώδη ιόντα που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg N).

21 MINP IN Ανόργανος φώσφορος που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg
Ρ).
22 MINPOUT Ανόργανος φώσφορος που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg Ρ).

23 ALGAEIN Βιομάζα φυτοπλαγκτόν που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg).

24 ALGAEOUT Βιομάζα φυτοπλαγκτόν που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg).

25 CBOD IN Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος (kg Ο2).
26 CBOD OUT Βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος (kg Ο2).
27 DISOX IN Διαλυμένο οξυγόνο που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg Ο2).

28 DISOX OUT Διαλυμένο οξυγόνο που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (kg Ο2).

29 SOLPSTIN Διαλυμένο φυτοφάρμακο που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος
(mg ενεργού συστατικού)
30 SOLPSTOUT Διαλυμένο φυτοφάρμακο που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (mg
ενεργού συστατικού)
31 SORPSTJN Φυτοφάρμακο προσροφημένο στο ίζημα που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του
χρονικού βήματος (mg ενεργού συστατικού)
32 SORPSTOUT Φυτοφάρμακο προσροφημένο στο ίζημα που φεύγει με το νερό από την έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος (mg ενεργού συστατικού)
33 REACTPST Απώλειες φυτοφαρμάκου λόγω χημικών αντιδράσεων κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (mg ενεργού
συστατικού)
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού 210 

34 VOLPST Απώλειες φυτοφαρμάκου λόγω εξαέρωσης κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (mg ενεργού συστατικού)

35 SETTLPST Μεταφορά φυτοφαρμάκου στις αποθέσεις κοίτης λόγω καθίζησης κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος
(mg ενεργού συστατικού)
36 RESUSPPST Μεταφορά φυτοφαρμάκου από τις αποθέσεις κοίτης στο νερό λόγω επαναδιάλυσης κατά την διάρκεια του
χρονικού βήματος (mg ενεργού συστατικού)
37 DIFFUSEPST Μεταφορά φυτοφαρμάκου από τις αποθέσεις κοίτης στο νερό λόγω διάχυσης κατά την διάρκεια του χρονικού
βήματος (mg ενεργού συστατικού)
38 REACBEDPS Απώλειες φυτοφαρμάκου από τις αποθέσεις κοίτης λόγω χημικών αντιδράσεων κατά την διάρκεια του
T χρονικού βήματος (mg ενεργού συστατικού)
39 BURYPST Απώλειες φυτοφαρμάκου από τις αποθέσεις κοίτης λόγω θαψίματος κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος
(mg ενεργού συστατικού)
40 BEDPST Φυτοφάρμακο στις αποθέσεις κοίτης κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος (mg ενεργού συστατικού)

41 BACTP OUT Αριθμός βακτηρίων που μεταφέρονται με το νερό στην έξοδο κατά την διάρκεια του χρονικού βήματος

42 BACTLP OUT Number of less persistent bacteria transported out of reach during time step.

43 CMETAL#1 Συγκέντρωση μετάλλου (1) που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο (kg).

44 CMETAL#2 Συγκέντρωση μετάλλου (2) που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο (kg).

45 CMETAL#3 Συγκέντρωση μετάλλου (3) που μεταφέρεται με το νερό στην έξοδο (kg).

Όλες οι παραπάνω παράμετροι μπορούν να χρησιμοποιήθηκαν ημερήσιες τιμές βροχόπτωσης,

αποδοθούν σε ετήσιο, μηνιαίο ή και ημερήσιο χρονικό
βήμα για το σύνολο των υπολεκανών και των εξόδων
από αυτές, ενώ μόνο σε ετήσιο χρονικό βήμα για τις
υδρολογικές μονάδες λόγω του τεράστιου αριθμού
αποτελεσμάτων που προκύπτει στην περίπτωση αυτή.
9.4  Εφαρμογή  του  μοντέλου  SWAT  στην  περιοχή 
έρευνας. 
Η εφαρμογή του μοντέλου SWAT στην περιοχή
έρευνας πραγματοποιήθηκε για τις τέσσερις κύριες
υδρολογικές λεκάνες (Ασωπός, Ζαπάντης, Ράχιανη,
Ξεριάς) και για την περίοδο 1991-2001 με ετήσιο και
μηνιαίο χρονικό βήμα.
Το ψηφιακό μοντέλο εδάφους της περιοχής προήλθε
από ψηφιοποίηση των ισοϋψών καμπυλών των χαρτών
της ΓΥΣ σε κλίμακα 1:50.000. Ο χάρτης χρήσεων γης
(Εικόνα 5.13) προήλθε από το πρόγραμμα Corine Land
Cover, ενώ ο χάρτης εδαφικών τύπων της περιοχής
(Εικόνα 9.5) κατασκευάστηκε με την βοήθεια των
χαρτών γαιών του ινστιτούτου δασών του ΕΘΙΑΓΕ σε
κλίμακα 1:50.000 και την χρήση 16 εδαφοτομών του
ινστιτούτου δασών του ΕΘΙΑΓΕ και 214 εδαφοτομών
του ινστιτούτου εδαφολογίας του ΕΘΙΑΓΕ από την
περιοχή της ζώνης οίνου (V.Q.P.R.D) Νεμέας
(Ευαγγελίου κ.α., 1986). Στον χάρτη αυτό
διαχωρίζονται 16 εδαφολογικές μονάδες, τα αναλυτικά
χαρακτηριστικά των οποίων παρουσιάζονται στον
πίνακα 9.7.
Μετεωρολογικά δεδομένα χρησιμοποιήθηκαν από 6
σταθμούς που βρίσκονται στην περιοχή έρευνας
(Εικόνα 9.5) για την περίοδο 1991-2001. Πιο
συγκεκριμένα από τον σταθμό της Ε.Μ.Υ Βέλο
θερμοκρασίας, υγρασίας, έντασης ανέμων και
ακτινοβολίας. Από τους σταθμούς του ΥΠΕΧΩΔΕ
Λεόντιο και Σπαθοβούνι χρησιμοποιήθηκαν ημερήσιες
τιμές βροχόπτωσης και θερμοκρασίας, ενώ από τους
σταθμούς του ΥΠΕΧΩΔΕ Χαλκείο, Πετρί και Άγιος
Βασίλειος χρησιμοποιήθηκαν ημερήσιες τιμές
βροχόπτωσης.
Για τις ανάγκες προσομοίωσης των ποιοτικών
χαρακτηριστικών εισήχθησαν στο μοντέλο πληροφορίες
που αφορούσαν την λίπανση των καλλιεργειών. Οι
πληροφορίες αυτές ελήφθησαν μετά από πρόχειρη
έρευνα στους τοπικούς καλλιεργητές και προμηθευτές
λιπασμάτων. Οι πρακτικές και οι ποσότητες ρύπανσης
που χρησιμοποιήθηκαν για κάθε καλλιέργεια
παρουσιάζονται στον πίνακα 9.8.
Το μοντέλο διαχώρισε το σύνολο των τεσσάρων
υδρολογικών λεκανών σε 128 υπολεκάνες με ελάχιστη
έκταση 3 Km2 και σε 843 υδρολογικές μονάδες με βάση
τον συνδυασμό εδαφικού τύπου και χρήσης γης. Στον
χάρτη της εικόνας 9.6 παρουσιάζονται οι υπολεκάνες με
αύξοντα αριθμό κατανεμημένες ανά λεκάνης απορροής
στην οποία εντάσσονται.
Μετά την αρχική εφαρμογή του μοντέλου
ακολούθησε χειροκίνητη ρύθμιση του μοντέλου με την
χρήση χρονοσειράς μετρήσεων απορροής που
πραγματοποιήθηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ για σταθμό
μέτρησης στον ποταμό Ασωπό και συγκεκριμένα στη
γέφυρα Νεμέας-Πετρίου (Εικόνα 9.5). Λόγω έλλειψης
δεδομένων δεν κατέστη δυνατή η ρύθμιση του
μοντέλου για τις υπόλοιπες τρεις υδρολογικές λεκάνες
όπως επίσης και για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και
των τεσσάρων υδρολογικών λεκανών.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    211 

Εικόνα 9.5. Χάρτης εδαφολογικών μονάδων που κατασκευάσθηκε για χρήση από το μοντέλο SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού 212 

Πίνακας 9.7. Κυριότερες παράμετροι των εδαφολογικών τύπων της περιοχής έρευνας.
Κορεσμένη Εδαφική υγρασία Εδαφική
Φαινόμενο Διαθέσιμο Οργανικό
Εδαφικός Εδαφικός υδραυλική Άργιλος Ιλύς Άμμος Χάλικες Υδρολογική Εδαφική υγρασία στο στο σημείο υγρασία
βάρος νερό υλικό
τύπος ορίζοντας αγωγιμότητα (%) (%) (%) (%) ομάδα σημείο μαρασμού εδαφικής στο σημείο
(gr/cm3) (cm/cm) (%)
(mm/h) ικανότητας κορεσμού

Ksoil1 1a 1,35 0,13 2,45 2,7 42 31 27 2 B 25,6 38,9 48,9

Ksoil1 1b 1,34 0,12 1,86 2,6 45 30 25 5 B 27,1 40,1 49,5
Ksoil1 1c 1,33 0,12 1,54 2,0 47 32 21 7 B 28,0 41,1 50,0
Ksoil1 1d 1,31 0,08 0,91 1,9 48 34 18 40 B 28,5 41,6 50,6
Ksoil2 2a 1,41 0,11 4,74 3,2 32 26 42 14 A 20,6 33,4 46,8
Ksoil2 2b 1,45 0,07 1,59 2,1 34 26 40 48 A 21,2 33,9 45,3
Ksoil2 2c 1,47 0,09 1,48 1,2 36 26 38 31 A 22,0 34,6 44,5
Ksoil3 3a 1,37 0,12 7,33 3,8 30 30 40 10 A 19,8 33,4 48,4
Ksoil3 3b 1,42 0,06 1,54 2,5 35 27 38 50 A 21,9 34,8 46,4
Ksoil3 3c 1,46 0,06 1,19 1,4 35 28 37 50 A 21,5 34,3 44,9
Ksoil4 4a 1,38 0,13 8,95 3,4 28 32 40 4 B 18,5 32,2 47,7
Ksoil4 4b 1,42 0,12 4,70 2,5 32 31 37 9 B 20,3 33,7 46,5
Ksoil4 4c 1,48 0,10 1,99 1,3 36 23 41 15 B 22,1 34,3 44,3
Ksoil4 4d 1,48 0,07 0,60 0,7 40 20 40 45 B 24,1 36,3 44,3
Ksoil5 5a 1,39 0,08 16,08 4,2 20 18 62 25 B 15,0 25,8 47,4
Ksoil5 5b 1,37 0,06 0,69 2,9 44 24 32 50 B 26,8 39,4 48,3
Ksoil6 6a 1,38 0,13 10,43 3,6 27 31 42 3 B 18,2 31,7 48,0
Ksoil6 6b 1,41 0,12 6,02 2,7 30 32 38 8 B 19,3 32,8 46,7
Ksoil6 6c 1,48 0,11 2,42 1,5 35 22 43 12 B 21,6 33,7 44,2
Ksoil6 6d 1,49 0,06 0,74 0,9 38 20 42 48 B 23,0 35,0 43,9
Ksoil7 7a 1,34 0,13 3,74 3,4 39 33 28 4 D 24,2 37,9 49,6
Ksoil8 8a 1,38 0,13 7,78 3,5 30 30 40 2 B 19,7 33,1 47,9
Ksoil8 8b 1,41 0,13 4,59 2,6 33 30 37 5 B 20,8 34,2 46,7
Ksoil8 8c 1,47 0,11 1,94 1,4 37 22 41 10 B 22,6 34,9 44,5
Ksoil8 8d 1,48 0,06 0,63 0,8 39 21 40 50 B 23,6 35,8 44,3
Ksoil9 9a 1,40 0,13 3,74 2,3 35 34 31 5 C 21,7 35,6 47,2
Ksoil9 9b 1,40 0,13 2,52 1,8 38 34 28 7 C 23,2 36,9 47,3
Ksoil9 9c 1,41 0,13 1,62 0,9 40 35 25 9 C 24,0 37,8 46,8
Ksoil9 9d 1,42 0,12 1,23 0,3 40 38 22 15 C 23,9 38,0 46,4
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού 213 

Πίνακας 9.7 (Συνέχεια). Κυριότερες παράμετροι των εδαφολογικών τύπων της περιοχής έρευνας.
Κορεσμένη Εδαφική Εδαφική υγρασία
Φαινόμενο Διαθέσιμο Εδαφική υγρασία
Εδαφικός Εδαφικός υδραυλική Οργανικό Άργιλος Ιλύς Άμμος Χάλικες Υδρολογική υγρασία στο στο σημείο
βάρος νερό στο σημείο
τύπος ορίζοντας αγωγιμότητα υλικό (%) (%) (%) (%) (%) ομάδα σημείο εδαφικής
(gr/cm3) (cm/cm) κορεσμού
(mm/h) μαρασμού ικανότητας

Ksoil10 10a 1,37 0,13 1,24 0,6 45 34 21 2 D 26,8 40,3 48,3

Ksoil10 10b 1,34 0,13 1,22 0,5 47 36 17 3 D 27,8 41,4 49,4
Ksoil10 10c 1,36 0,13 1,15 0,4 46 36 18 5 D 27,3 40,9 48,8
Ksoil10 10d 1,35 0,12 1,02 0,1 46 40 14 12 D 27,2 41,2 49,1
Ksoil11 11a 1,43 0,08 4,37 2,6 27 33 40 40 A 17,6 31,1 46,1
Ksoil11 11b 1,44 0,09 2,88 2,0 32 32 36 30 A 20,0 33,4 45,7
Ksoil11 11c 1,45 0,08 1,12 0,9 37 33 30 40 A 22,4 35,9 45,4
Ksoil11 11d 1,42 0,07 0,70 0,4 39 40 21 50 A 23,3 37,7 46,4
Ksoil12 12a 1,46 0,10 3,54 1,8 31 30 39 20 D 19,4 32,4 44,8
Ksoil12 12b 1,46 0,09 1,51 1,0 35 32 33 35 D 21,3 34,7 44,8
Ksoil12 12c 1,44 0,08 1,16 0,8 35 40 25 45 D 21,2 35,6 45,5
Ksoil12 12d 1,41 0,07 0,62 0,1 40 44 16 50 D 23,8 38,6 46,9
Ksoil13 13a 1,46 0,10 3,34 1,9 31 30 39 25 C 19,5 32,5 45,0
Ksoil13 13b 1,46 0,08 1,39 1,1 35 32 33 40 C 21,3 34,7 44,9
Ksoil13 13c 1,46 0,07 0,94 0,5 35 40 25 50 C 21,1 35,5 45,1
Ksoil13 13d 1,39 0,07 0,60 0,1 41 44 15 50 C 24,4 39,1 47,4
Ksoil14 14a 1,38 0,12 2,75 2,4 38 32 30 10 C 23,4 37,0 47,8
Ksoil14 14b 1,43 0,11 3,36 1,9 32 35 33 20 C 20,0 33,8 45,9
Ksoil14 14c 1,48 0,09 2,24 1,1 32 32 36 30 C 19,7 32,8 44,1
Ksoil15 15a 1,42 0,14 8,59 2,6 27 35 38 1 D 17,6 31,4 46,4
Ksoil15 15b 1,44 0,13 6,06 2,1 29 34 37 3 D 18,4 32,0 45,5
Ksoil15 15c 1,50 0,13 4,75 1,0 28 37 35 5 D 17,4 31,1 43,5
Ksoil15 15d 1,47 0,08 1,27 0,5 34 38 28 40 D 20,6 34,6 44,5
Ksoil16 16a 1,36 0,13 3,06 2,6 39 34 27 5 D 23,9 37,7 48,7
Ksoil16 16b 1,36 0,13 2,32 2,2 41 34 25 7 D 24,9 38,5 48,6
Ksoil16 16c 1,38 0,12 1,61 1,2 42 35 23 9 D 25,2 38,9 47,9
Ksoil16 16d 1,40 0,12 1,33 0,7 41 36 23 15 D 24,5 38,4 47,1
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
Πίνακας 9.8. Πρακτικές λίπανσης των καλλιεργειών της περιοχής έρευνας
Καλλιέργεια Είδος λιπάσματος
Ελαιώνες Νιτρική αμμωνία (32-0-0)
Οπορωφόρα δέντρα Νιτρική αμμωνία (32-0-0)
Αμπελώνες Νιτρική αμμωνία (32-0-0)
Σύνθετες καλλιέργειες Νιτρική αμμωνία (32-0-0)
Η περίοδος ρύθμισης ήταν η τριετία 1993-1996, ενώ
οι παράμετροι που τροποποιήθηκαν με μια διαδικασία
δοκιμής-σφάλματος ήταν οι αριθμοί καμπυλών CN που
χρησιμοποιούνται στην μέθοδο SCS, καθώς και η
παράμετρος δgw (χρόνος καθυστέρησης τροφοδοσίας)
του φρεάτιου υδροφόρου. Οι δύο αυτές παράμετροι
επιλέχθηκαν διότι καθορίστηκαν με βάση εμπειρικές
σχέσεις η πρώτη και με βάση εκτιμήσεις η δεύτερη.
Στο διάγραμμα της εικόνας 9.6 παρουσιάζονται οι
μετρημένες τιμές απορροής για την γέφυρα Νεμέας-
Πετρίου του Ασωπού ποταμού καθώς και οι
εκτιμημένες από το μοντέλο SWAT μέσες μηνιαίες
τιμές απορροής πριν και μετά τη ρύθμιση, ενώ στο
διάγραμμα της εικόνας 9.7 παρουσιάζονται οι
μετρημένοι και εκτιμημένοι από το μοντέλο ετήσιοι
όγκοι απορροής του Ασωπού για το ίδιο σημείο. Τέλος,
στο διάγραμμα της εικόνας 9.8 παρουσιάζεται η
συσχέτιση μεταξύ των μετρημένων και εκτιμημένων
τιμών απορροής στην γέφυρα Νεμέας-Πετρίου του
ποταμού Ασωπού. Παρατηρούμε ότι οι εκτιμημένες
τιμές μετά την ρύθμιση του μοντέλου παρουσιάζουν
αρκετά καλή σύμπτωση με τις μετρημένες τιμές με ένα
συντελεστή συσχέτισης που ανέρχεται σε 0,88.
Στο διάγραμμα της εικόνας 9.9 παρουσιάζονται οι
μέσες μηνιαίες τιμές απορροής και για τις τέσσερις
λεκάνες για την περίοδο 1994-2001. Τα δύο πρώτα έτη
της προσομοίωσης δεν παρουσιάζονται γιατί
θεωρούνται ως ο απαραίτητος χρόνος για την επίτευξη
ισορροπίας στις αρχικές συνθήκες του μοντέλου. Στο
διάγραμμα της εικόνας 9.10 παρουσιάζεται η μέση
μηνιαία απορροή των τεσσάρων υδρολογικών λεκανών
για το υδρολογικό έτος 2000-2001. Από τα δύο
διαγράμματα φαίνεται ότι κατά τους μήνες Αύγουστο
έως Οκτώβριο έχουμε μηδενική απορροή και για τις
τέσσερις λεκάνες στην έξοδο τους, ενώ κατά τους μήνες
Νοέμβριο έως και Ιούλιο παρουσιάζονται μέγιστες τιμές
μέσης μηνιαίας απορροής που για τον Ασωπό
κυμαίνονται από 4,5 έως 10 m3/sec, για τον Ζαπάντη
   214 
Ποσότητα Περίοδος εφαρμογής
80 Kgr/στρέμμα) Ιανουάριος-Φεβρουάριος
80 Kgr/στρέμμα) Ιανουάριος-Φεβρουάριος
50 Kgr/στρέμμα) Ιανουάριος-Φεβρουάριος
60 Kgr/στρέμμα) Ιανουάριος-Φεβρουάριος
από 1 έως 2,5 m3/sec, για την Ράχιανη από 2 έως 8
m3/sec και για τον Ξεριά από 1,5 έως 9 m3/sec.
Στους χάρτες των εικόνων 9.11 έως 9.21
παρουσιάζονται οι κατανομές ανά υπολεκάνη όλων των
παραμέτρων του υδρολογικού ισοζυγίου (βροχόπτωση,
πραγματική εξατμισοδιαπνοή, άμεση και συνολική
επιφανειακή απορροή, τροφοδοσία υδροφόρου, βασική
ροή), καθώς επίσης η κατανομή της ποσότητας νιτρικών
που διασταλάζει στον φρεάτιο υδροφόρο και η
ποσότητα νιτρικών που μεταφέρεται μέσω του
επιφανειακού νερού στο υδρογραφικό δίκτυο. Τέλος
παρουσιάζεται η μέση ετήσια ποσότητα ιζήματος που
μεταφέρεται από το επιφανειακό νερό στην έξοδο κάθε
υπολεκάνης.
Από τις χωρικές κατανομές των παραπάνω
παραμέτρων παρατηρούμε ότι η άμεση επιφανειακή
απορροή παρουσιάζει αυξημένες τιμές στις περιοχές,
όπου αναπτύσσονται οι μάργες και χαμηλότερες όπου
αναπτύσσονται αλουβιακοί σχηματισμοί και
ασβεστόλιθοι, όπως είναι αναμενόμενο. Αντίθετα η
βασική ροή αυξάνεται στις υπολεκάνες που
αναπτύσσονται πάνω σε ασβεστολίθους και Καλάβρια
κροκαποπαγή. Η παρατήρηση αυτή επιβεβαιώνει
ποιοτικά ότι τα αποτελέσματα του μοντέλου είναι
ρεαλιστικά και δεν παρουσιάζουν τεχνητές
στρεβλώσεις. Αντίστοιχη κατανομή με αυτή της
βασικής ροής παρουσιάζει και η τροφοδοσία του
φρεάτιου υδροφόρου, ενώ η συγκέντρωση νιτρικών στο
νερό τροφοδοσίας του υδροφόρου παρουσιάζει αύξηση
στις περιοχές όπου έχουμε έντονες καλλιεργητικές
δραστηριότητες φθάνοντας μέχρι και τα 47 mg/L.
Τέλος, η ποσότητα ιζήματος που μεταφέρεται από το
νερό επιφανειακής απορροής είναι αυξημένη στις
λεκάνες Ασωπού και Ζαπάντη λόγω κυρίως της
επικράτησης των ευδιάβρωτων γεωλογικών
σχηματισμών (μάργες) στις λεκάνες αυτές αλλά και του
εντονότερου αναγλύφου.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    215 

7,5
7,0 Εκτιμημένη ρυθμισμένη ετήσια απορροή Ασωπού στην γέφυρα Νεμέας-Πετρίου (m3/sec)
6,5
6,0 Μετρημένη ετήσια απορροή Ασωπού στην γέφυρα Νεμέας-Πετρίου(m3/sec)
5,5 Εκτιμημένη ετήσια απορροή Ασωπού στην γέφυρα Νεμέας-Πετρίου (m3/sec)
Απποροή (m3/sec)

5,0
4,5
4,0
3,5
3,0
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0

Ιουλ-96
Ιουλ-94

Ιουλ-95

Αυγ-95

Σεπ-95

Οκτ-95

Νοε-95

Δεκ-95

Μαρ-96

Απρ-96

Μαϊ-96

Ιουν-96

Αυγ-96

Σεπ-96

Οκτ-96

Νοε-96

Δεκ-96
Οκτ-93

Νοε-93

Δεκ-93

Μαρ-94

Απρ-94

Μαϊ-94

Ιουν-94

Αυγ-94

Σεπ-94

Οκτ-94

Νοε-94

Δεκ-94

Μαρ-95

Απρ-95

Μαϊ-95

Ιουν-95
Ιαν-94

Φεβ-94

Ιαν-95

Φεβ-95

Ιαν-96

Φεβ-96
Εικόνα 9.6. Διάγραμμα μέσων μηνιαίων μετρημένων και εκτιμημένων από το μοντέλο SWAT τιμών απορροής για τον σταθμό μέτρησης του ΥΠΕΧΩΔΕ (Γέφυρα Νεμέας-Πετρίου).

Εκτιμημένη ρυθμισμένη ετήσια απορροή Ασωπού στην γέφυρα Νεμέας-Πετρίου (m3)

Μετρημένη ετήσια απορροή Ασωπού στην γέφυρα Νεμέας-Πετρίου (m3)
5,0

Μετρημένες τιμές μέσης μινηαίας απορροής 
R² = 0,8428
70.000.000 4,5
4,0
60.000.000
3,5
50.000.000 3,0

(m3/sec)
2,5
40.000.000
2,0
30.000.000 1,5
1,0
20.000.000
0,5
10.000.000 0,0
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0
0
Εκτιμημένες τιμές μέσης μηνιαίας απορροής (m3/sec)
1994 1995 1996

Εικόνα 9.7. Διάγραμμα ετήσιων μετρημένων και εκτιμημένων από το μοντέλο SWAT Εικόνα 9.8. Διάγραμμα συσχέτισης μέσων μηνιαίων μετρημένων και εκτιμημένων από το
όγκων απορροής για τον σταθμό μέτρησης του ΥΠΕΧΩΔΕ (Γέφυρα Νεμέας-Πετρίου). μοντέλο SWAT τιμών απορροής για τον σταθμό μέτρησης (Γέφυρα Νεμέας-Πετρίου)
 Εκτιμημένη μέση μηνιαία απορροή (m3/sec) Εκτιμημένη μέση μηνιαία απορροή (m3/sec)

10
12
14
16

0
2
4
6
8
0
1
2
3
4
5
6
7
8

Οκτ‐94 Οκτ‐94
Δεκ‐94 Δεκ‐94
Φεβ‐95 Φεβ‐95
Απρ‐95 Απρ‐95
Ιουν‐95 Ιουν‐95
Αυγ‐95 Αυγ‐95
Οκτ‐95 Οκτ‐95
Δεκ‐95 Δεκ‐95
Φεβ‐96 Φεβ‐96
Ράχιανη

Απρ‐96 Απρ‐96
Ιουν‐96 Ιουν‐96
Αυγ‐96 Αυγ‐96
Οκτ‐96 Οκτ‐96
Δεκ‐96 Δεκ‐96
Φεβ‐97 Φεβ‐97
Απρ‐97 Απρ‐97
Ιουν‐97 Ιουν‐97
Ζαπάντης

Αυγ‐97 Αυγ‐97
Οκτ‐97 Οκτ‐97
Δεκ‐97 Δεκ‐97
Φεβ‐98 Φεβ‐98
Απρ‐98 Απρ‐98
Ιουν‐98 Ιουν‐98
Αυγ‐98 Αυγ‐98
Ασωπός
Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού

Οκτ‐98 Οκτ‐98
Δεκ‐98 Δεκ‐98
Φεβ‐99 Φεβ‐99
Απρ‐99 Απρ‐99
Ιουν‐99 Ιουν‐99
Αυγ‐99 Αυγ‐99
216 

Ξεριάς

Οκτ‐99 Οκτ‐99
Δεκ‐99 Δεκ‐99
Φεβ‐00 Φεβ‐00
Απρ‐00 Απρ‐00
Ιουν‐00 Ιουν‐00
Αυγ‐00 Αυγ‐00
Οκτ‐00 Οκτ‐00
Εικόνα 9.9β. Διάγραμμα μέσων μηνιαίων εκτιμημένων από το μοντέλο SWAT τιμών απορροής για τις εξόδους των λεκανών Ράχιανη και Ξεριάς (1994-2001).
Εικόνα 9.9α. Διάγραμμα μέσων μηνιαίων εκτιμημένων από το μοντέλο SWAT τιμών απορροής για τις εξόδους των λεκανών Ράχιανη και Ζαπάντη (1994-2001).

Δεκ‐00 Δεκ‐00
Φεβ‐01 Φεβ‐01
Απρ‐01 Απρ‐01
Ιουν‐01 Ιουν‐01
Αυγ‐01 Αυγ‐01
Οκτ‐01 Οκτ‐01
Δεκ‐01 Δεκ‐01
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού    217 

9
Ασωπός Εικόνα 9.10. Διάγραμμα μέσων
μηνιαίων εκτιμημένων από το
8
Ξεριάς μοντέλο SWAT τιμών απορροής
για τις εξόδους των λεκανών
Ζαπάντης
Εκτιμημένη μέση μηνιαία απορροή (m3/sec)

7 Ασωπού, Ζαπάντη, Ράχιανη και

Ράχιανη Ξεριάς για το υδρολογικό έτος
6 2000-2001.

Σεπ‐01
Νοε‐00

Ιαν‐01

Φεβ‐01

Μαρ‐01

Απρ‐01
Οκτ‐00

Δεκ‐00

Μαϊ‐01

Ιουν‐01

Ιουλ‐01

Αυγ‐01

Από τους πίνακες παραμέτρων που εξάγονται από αυξάνει το ποσοστό αβεβαιότητας στην πρόγνωση των
το μοντέλο, αλλά και από τους χάρτες και τα υπόλοιπων παραμέτρων κυρίως στις υπόλοιπες τρεις
διαγράμματα που παρατίθενται, γίνεται φανερό ότι το υδρολογικές λεκάνες. Αν λάβουμε όμως υπ’ όψη ότι για
μοντέλο SWAT μπορεί να αποδώσει με σχετική της λεκάνες αυτές δεν υπάρχει καμία ενόργανη μέτρηση
ακρίβεια πρακτικά όλες τις επιμέρους παραμέτρους του καμίας εκ των παραμέτρων που υπολογίζονται από το
υδρολογικού ισοζυγίου τόσο σε ποσοτικό όσο και σε μοντέλο και ότι οι λεκάνες αυτές παρουσιάζουν τόσο
ποιοτικό επίπεδο. Στην παρούσα έρευνα το ενδιαφέρων γεωμορφολογική όσο και κλιματολογική συγγένεια με
επικεντρώθηκε στον υπολογισμό των ποσοτικών αυτή του Ασωπού, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι
παραμέτρων του υδρολογικού ισοζυγίου εκτιμήσεις του μοντέλου αποτελούν πολύτιμα στοιχεία
(Εξατμισοδιαπνοή, επιφανειακή απορροή, τροφοδοσία για την εικόνα του υδατικού ισοζυγίου στις λεκάνες
των υδροφόρων) αλλά και στην κατανομή των νιτρικών αυτές.
ως κυρίαρχη μορφή των ενώσεων αζώτου στην περιοχή
έρευνας.
Το γεγονός ότι το μοντέλο ρυθμίστηκε μόνο για την
επιφανειακή απορροή της λεκάνης του Ασωπού,
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
   218 

Εικόνα 9.11. Χάρτης διαχωρισμού από το μοντέλο SWAT των υδρολογικών λεκανών της περιοχής έρευνας σε υπολεκάνες.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
219 

Εικόνα 9.12. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
220 

Εικόνα 9.13. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας πραγματικής εξατμισοδιαπνοής ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
221 

Εικόνα 9.14. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας «άμεσης επιφανειακής απορροής» ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
222 

Εικόνα 9.15. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας συνεισφοράς του υπόγειου νερού στην επιφανειακή απορροή (βασική ροή) όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
223 

Εικόνα 9.16. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας συνολικής επιφανειακής απορροής ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
224 

Εικόνα 9.17. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας τροφοδοσίας του φρεάτιου υδροφόρου ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
225 

Εικόνα 9.18. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας ποσότητας νιτρικών στο νερό τροφοδοσίας του φρεάτιου υδροφόρου ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
226 

Εικόνα 9.19. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας συγκέντρωσης νιτρικών στο νερό τροφοδοσίας του φρεάτιου υδροφόρου όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
227 

Εικόνα 9.20. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας ποσότητας νιτρικών στο νερό της επιφανειακής απορροής όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου SWAT.
 Κεφάλαιο 9 Ανάπτυξη και Εφαρμογή Μοντέλου Προσομοίωσης Λεκάνης Απορροής Ποταμού
228 

Εικόνα 9.21. Χάρτης κατανομής της μέσης ετήσιας ποσότητας ιζήματος που μεταφέρεται από το νερό επιφανειακής απορροής ανά υπολεκάνη όπως υπολογίστηκε από την εφαρμογή του μοντέλου
SWAT.
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   229

Κεφάλαιο 10 

ΜΟΝΤΕΛΑ  ΓΙΑ  ΤΟΝ  ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟ  ΤΗΣ  ΤΡΩΤΟΤΗΤΑΣ  ΥΔΡΟΦΟΡΩΝ 

ΟΡΙΖΟΝΤΩΝ  ΜΕ  ΧΡΗΣΗ  ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ  ΚΑΙ  ΓΕΩΣΤΑΤΙΣΤΙΚΗΣ 
ΑΝΑΛΥΣΗΣ 

κατάταξης των διαφόρων παραμέτρων εισάγουν και

 10.1.  Βασικές  έννοιες  και  ορισμοί  για  την 
συντελεστές σχετικού βάρους για κάθε παράγοντα.
τρωτότητα των υδροφόρων οριζόντων 
Παράλληλα με τις μεθόδους Σημειακής Εκτίμησης –
Ως ενδογενής τρωτότητα (intrinsic vulnerability) Βαρύτητας των στοιχείων, αναπτύχθηκαν και μέθοδοι
ενός υδροφόρου ορίζοντα ορίζεται η ευκολία με την προσδιορισμού της τρωτότητας με την χρήση
οποία ένας ρύπος, που εισάγεται στην επιφάνεια στατιστικών και στοχαστικών μεθόδων (Nolan et al.,
εδάφους, μπορεί να φτάσει και να διαχυθεί στον 2002; Rupert, 1998; Tesoriero and Voss, 1997; Mueller
υδροφόρο ορίζοντα. (Margat 1968, Vbra and Zaporotec et al., 1997).
1994). Πρόκειται για μία σχετική, αδιάστατη και μη
Σε ορισμένες περιπτώσεις χρησιμοποιούνται
μετρήσιμη ιδιότητα, που εξαρτάται από τα
στοιχεία τόσο από τις μεθόδους κατάταξης, όσο και από
χαρακτηριστικά του υδροφόρου συστήματος, αλλά και
τις στατιστικές μεθόδους, με αποτέλεσμα να
τα χαρακτηριστικά του ευρύτερου γεωλογικού και
δημιουργούνται μέθοδοι υβριδικού χαρακτήρα που
υδρολογικού περιβάλλοντος (ακόρεστη ζώνη, εδαφικός
περιλαμβάνουν στοιχεία και από τις δύο διαφορετικές
ορίζοντας, ανάγλυφο, τροφοδοσία κ.ά.).
θεωρήσεις.
Ως ειδική τρωτότητα (specific vulnerability) ενός
Μία από τις πιο διαδομένες μεθόδους Σημειακής
υδροφόρου ορίζοντα ορίζεται η πιθανότητα ρύπανσης
εκτίμησης ή Βαρύτητας των Παραμέτρων - και ίσως η
του υδροφόρου ορίζοντα από ρύπους που εισάγονται
πιο διαδεδομένη εν γένει μέθοδος προσδιορισμού της
στην επιφάνεια του εδάφους. Αυτή καθορίζεται από την
τρωτότητας - είναι η μέθοδος DRASTIC (Aller et al.
ενδογενή τρωτότητα του υδροφόρου και το ρυπαντικό
1987). Για τον προσδιορισμό της ενδογενούς (intrinsic)
φορτίο που εφαρμόζεται στο συγκεκριμένο σημείο της
τρωτότητας των υδροφόρων, η μέθοδος DRASTIC
υδρογεωλογικής λεκάνης ή ακόμα και σε μια ευρύτερη
λαμβάνει υπ’ όψη της επτά παραμέτρους του
περιοχή γύρω από το σημείο αυτό. Το ρυπαντικό φορτίο
γεωλογικού και υδρολογικού περιβάλλοντος.
καθορίζεται από την ποσότητα, τις φυσικοχημικές
Αναπτύχθηκε στις ΗΠΑ, όπου και έχει εφαρμοστεί
ιδιότητες και τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζονται στο
αρκετές φορές (Durnford et al. 1990, Evans and Myers
περιβάλλον οι διάφορες ρυπαντικές ουσίες.
1990, Halliday and Wolfe 1991, Rundquist et al. 1991,
Η διερεύνηση της τρωτότητας των υδροφόρων Fritch et al. 2000, Shukla et al. 2000), αλλά και σε
οριζόντων έχει αποτελέσει αντικείμενο έρευνας πολλές άλλες περιοχές του κόσμου (Johansson et al.
δεκάδων περιπτώσεων τα τελευταία χρόνια. Για τη 1999, Kim and Hamm 1999, Lobo-Ferreira and Oliveira
διερεύνηση τόσο της ενδογενούς, όσο και της ειδικής 1997, Lynch et al. 1997, Melloul and Collin 1998, Zabet
τρωτότητας, έχουν αναπτυχθεί διάφορες μέθοδοι. Οι πιο 2002).
απλές στην εφαρμογή - και για το λόγο αυτό και πιο
Στο πλαίσιο της παρούσας διατριβής γίνεται μια
διαδεδομένες - είναι οι μέθοδοι των Μοντέλων
προσπάθεια βελτιστοποίησης της πρότυπης μεθόδου
Κατάταξης (Rating Models). Οι μέθοδοι αυτές
DRASTIC και προτείνονται διάφορες τροποποιήσεις
κατατάσσουν κάθε παράμετρο, που θεωρητικά
και μετασχηματισμοί, που βασίζονται στις στατιστικές
επηρεάζει την πιθανότητα ρύπανσης του υδροφόρου, σε
παραμέτρους της κατανομής ενός δείκτη ρύπανσης. Ο
μια κλίμακα και καταλήγουν σε μία αθροιστική τιμή
τελικός στόχος είναι η ανάπτυξη μιας ολοκληρωμένης
(score), η οποία χαρακτηρίζει την τρωτότητα του
μεθόδου, η οποία θα μπορεί να προβλέπει επιτυχώς την
υδροφόρου (LeGrand 1964, Foster 1987, U.S EPA
ειδική (specific) τρωτότητα ή το δυναμικό ρύπανσης
1993).
(Pollution Risk) ενός υδροφόρου ορίζοντα, ο οποίος
Μία εξέλιξη των μεθόδων αυτών αποτελούν τα βρίσκεται κάτω από έντονη περιβαλλοντική πίεση
Μοντέλα Συστήματος Σημειακής Εκτίμησης (Point (Panagopoulos et al., 2006).
Count System Models) ή αλλιώς Βαρύτητας των
Εκτός της παραπάνω διαδικασίας βελτιστοποίησης,
Παραμέτρων (Parameter Weighting) και οι Μέθοδοι
στην παρούσα έρευνα αναπτύσσονται και δύο άλλες
Κατάταξης (Rating Methods), οι οποίες εκτός της
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
μεθοδολογίες υβριδικού χαρακτήρα, οι οποίες
βασίζονται στις αρχές της μεθόδου DRASTIC, αλλά
χρησιμοποιούν δύο πολυμεταβλητές μεθόδους χωρικής
στατιστικής και πιο συγκεκριμένα την μέθοδο της
«πολλαπλής λογιστικής παλινδρόμησης» (multiple
logistic regression)( Hosmer and Lemeshow, 2000) και
την μέθοδο «βαρύτητας των στοιχείων» (weighted
evidence) (Bonham-Carter, 1994), για τον
προσδιορισμό της ειδικής τρωτότητας των υδροφόρων
(Antonakos and Lambrakis, 2007).
Ο δείκτης ρύπανσης, που χρησιμοποιήθηκε για αυτή
την ανάλυση, είναι η συγκέντρωση νιτρικών ιόντων. Η
επιλογή του συγκεκριμένου δείκτη έγινε με κριτήριο το
γεγονός ότι αποτελεί τον κυριότερο ρύπο που εισάγουν
στο περιβάλλον οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες που
αναπτύσσονται στην περιοχή έρευνας, αλλά και γιατί
έχει προταθεί σαν αντιπροσωπευτικός δείκτης ποιοτικής
υποβάθμισης του υπόγειου νερού (U.S.EPA 1996).
 
10.2  Προσδιορισμός  της  ειδικής  τρωτότητας 
υδροφόρων με την μέθοδο DRASTIC  DRASTIC,
Η πρόγνωση του βαθμού ρύπανσης ενός υδροφόρου
από την εφαρμογή μιας ρυπογόνου ουσίας, όπως τα
νιτρικά, σε μία περιοχή με τη χρήση δεδομένων του
φυσικού γεωλογικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος
αποτελεί θέμα προτεραιότητας και μεγάλης πρακτικής
σημασίας.
Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας επιχειρείται ο
προσδιορισμός της ενδογενούς και ειδικής τρωτότητας
των υδροφόρων της περιοχής έρευνας, με τη βοήθεια
της μεθόδου DRASTIC. Η μέθοδος περιλαμβάνει μια
βάση υδροχημικών δεδομένων και την καταγραφή των
ανθρωπογενών φορτίσεων στο υπόγειο νερό βασισμένη
στην κατανομή των χρήσεων γης και του ρυπαντικού
φορτίου, που η εκάστοτε χρήση γης εισάγει στο φυσικό
περιβάλλον.
Όπως προαναφέρθηκε, η μέθοδος DRASTIC
λαμβάνει υπ’ όψιν της επτά παραμέτρους, από τα
αρχικά γράμματα των οποίων προκύπτει το ακρώνυμο:
 Βάθος του υδροφόρου ορίζοντα (Depth to
groundwater)
 Φυσικός εμπλουτισμός (Recharge)
 Τύπος των υλικών του υδροφορέα (Aquifer type
media)
 Εδαφικός τύπος (Soil media)
 Τοπογραφία (Topography)
 Επίδραση των υλικών της ακόρεστης ζώνης
(Impact of the vadose zone media)
 Υδραυλική αγωγιμότητα (Conductivity hydraulic)
230 
Οι παράμετροι αυτοί εισάγονται σε μια απλή
γραμμική εξίσωση, αφού αναχθούν από τη φυσική
κλίμακα διακύμανσής τους σε μια δεκαβάθμια σχετική
κλίμακα. Κάθε μια από τις παραμέτρους αυτές
πολλαπλασιάζεται με ένα συντελεστή βαρύτητας, ο
οποίος έχει καθοριστεί με ποιοτικά και όχι ποσοτικά
κριτήρια, βασισμένα στην κρίση των δημιουργών της
μεθόδου. Με την ίδια φιλοσοφία γίνεται και η αναγωγή
της φυσικής κλίμακας διακύμανσης των παραμέτρων
στη σχετική δεκαβάθμια κλίμακα. Η γραμμική εξίσωση
προσδιορισμού έχει τη μορφή:
V( ή )  D  D  R  R  A  A  S  S  T  T  I  I  C  (10.1)
C
Η υποκειμενικότητα του ποιοτικού προσδιορισμού
τόσο της κλίμακας βαθμονόμησης (rating scale), όσο
και των συντελεστών βαρύτητας, αποτελεί και την
κυριότερη αδυναμία της μεθόδου. Αμφιβολίες έχουν,
επίσης, εκφραστεί και για την επιλογή των
συγκεκριμένων παραμέτρων και τον αποκλεισμό
άλλων.
Εκτός βέβαια της αρνητικής κριτικής για τη μέθοδο
έχουν αναγνωριστεί και αρκετά
πλεονεκτήματα στη μέθοδο αυτή, αλλά και γενικότερα
στις μεθόδους αυτής της φιλοσοφίας, τα κυριότερα εκ
των οποίων είναι:
- Η μέθοδος έχει χαμηλό κόστος εφαρμογής και
μπορεί να εφαρμοστεί σε μεγάλης έκτασης περιοχές,
λόγω των σχετικά λίγων και εύκολων στην συλλογή
στοιχείων που απαιτεί (Aller et al., 1987).
- Η επιλογή πολλών παραμέτρων και οι μεταξύ τους
συσχετίσεις μειώνουν την πιθανότητα παράληψης
κάποιας σημαντικής για την τρωτότητα παραμέτρου,
περιορίζουν την επίδραση ενός τυχαίου λάθους στον
υπολογισμό κάποιας εκ των παραμέτρων και ενισχύουν
τη στατιστική ορθότητα του μοντέλου (Rosen, 1994).
- Η μέθοδος δίνει σχετικά ακριβή αποτελέσματα για
περιοχές μεγάλης έκτασης με πολυποίκιλη γεωλογική
δομή και απουσία μετρήσεων για τον προσδιορισμό
ειδικών παραμέτρων, που θα απαιτούσαν οι πιο
εξειδικευμένες μέθοδοι (Kalinski et al. 1994, McLay et
al. 2001).
Η μεθοδολογία που αναπτύσσεται στην επόμενη
παράγραφο, για τον υπολογισμό του Δυναμικού
Ρύπανσης (Pollution Risk), προσπαθεί να εκμεταλλευτεί
όλα αυτά τα πλεονεκτήματα, διατηρώντας τη βασική
δομή του μοντέλου DRASTIC, ενώ παράλληλα, με
διάφορους μετασχηματισμούς και προσθήκες, επιχειρεί
να το βελτιώσει. Εφαρμόστηκε για πρώτη φορά με
επιτυχία στην περιοχή της Τριφυλίας (Panagopoulos,
Antonakos and Lambrakis, 2006) και στην παρούσα
διατριβή εφαρμόζεται με σκοπό να πιστοποιηθεί, αν η
μεθοδολογία μπορεί να εφαρμόζεται
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
  231

Εικόνα 10.1. Χάρτης κατανομής της ενδογενούς τρωτότητας όπως υπολογίζεται από την μέθοδο DRASTIC στην περιοχή έρευνας.
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   232

εν γένει ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε
περιοχής το επηρεάζουν σε τέτοιο βαθμό που να μην
μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία.
Κριτήριο για την αποτελεσματικότητα των
μετασχηματισμών αποτελεί η τιμή του συντελεστή
συσχέτισης των παραμέτρων «τρωτότητα του
υδροφόρου» και «συγκέντρωση των νιτρικών». Οι
προϋποθέσεις για την εφαρμογή της μεθοδολογίας
DRASTIC, οι οποίες και πληρούνται στην υπό έρευνα
περιοχή, είναι ότι οι ρυπαντικές ουσίες, όπως τα
νιτρικά:
- προέρχονται κυρίως από τις καλλιεργητικές
δραστηριότητες που εφαρμόζονται στην περιοχή για
περισσότερο από μια εικοσαετία.
- έχουν την κινητικότητα του νερού, δηλαδή
συμπεριφέρονται ως αδρανής ρύπος.
- εισάγονται από την επιφάνεια του εδάφους μέσω
της βροχόπτωσης.
- είναι σχετικά ομοιόμορφα κατανεμημένες στο
μεγαλύτερο τμήμα της περιοχής έρευνας.
Η περιοχή έρευνας συγκεντρώνει και άλλα στοιχεία,
απαραίτητα για την εξασφάλιση της στατιστικής
ορθότητας της μεθόδου:
- Παρουσιάζει ευρεία διακύμανση τιμών σε όλες τις
παραμέτρους του μοντέλου, δεδομένου ότι περιέχει
αρκετούς διαφορετικούς γεωλογικούς σχηματισμούς,
αρκετά είδη υδροφόρων με μεγάλες διακυμάνσεις
υδραυλικών και γεωμετρικών χαρακτηριστικών,
αρκετούς διαφορετικούς εδαφικούς τύπους και μεγάλες
διακυμάνσεις τόσο στο βάθος, όσο και την τροφοδοσία
του υδροφόρου.
- Η συγκέντρωση του ρύπου που θα χρησιμοποιηθεί
ως δείκτης, δηλαδή η συγκέντρωση νιτρικών,
παρουσιάζει μεγάλο εύρος κύμανσης τιμών, ενώ τα
σημεία δειγματοληψίας κατανέμονται σε περιοχές που
καλύπτουν σχεδόν όλο το εύρος κύμανσης όλων των
παραμέτρων του μοντέλου.
αναβαθμίδων, ενώ υπερεκτιμά την τρωτότητα στην
περίπτωση των κροκαλοπαγών.
Η βελτίωση της αρχικής εφαρμογής της μεθόδου
DRASTIC βασίζεται στην βελτίωση της συσχέτισης
των τιμών τρωτότητας και συγκέντρωσης νιτρικών για
τα 123 σημεία δειγματοληψίας της παρούσας έρευνας,
αλλά και άλλα 102 σημεία από προηγούμενες έρευνες
στην ίδια περιοχή (Κουμαντάκης, 1999; Stamatis and
Voudouris, 2003). Η συσχέτιση αυτή εκφράζεται από
τον δείκτη Pearson’s (r) (Pearson 1896) και τη μορφή
του σχετικού διαγράμματος κατανομής. Η εφαρμογή
του δείκτη Pearson’s (r) προϋποθέτει κανονική
κατανομή των τιμών συγκέντρωσης νιτρικών, συνθήκη
η οποία δεν ικανοποιείται για τα δεδομένα της περιοχής
έρευνας, όπως φαίνεται στο γράφημα Κανονικής
Πιθανότητας (Normal Probability Plot) της εικόνας 10.2
καθώς και στη στατιστική σημαντικότητα της τιμής της
δοκιμής Shapiro-Wilk’s W test (Shapiro et al. 1968).
Μετά από λογαριθμικό μετασχηματισμό των
συγκεντρώσεων των νιτρικών (Εικόνα 10.3),
επαναϋπολογίζεται η συσχέτιση μεταξύ τρωτότητας και
συγκέντρωσης νιτρικών. Όπως φαίνεται στο διάγραμμα
της εικόνας 10.4, η σχέση μεταξύ των δύο παραμέτρων,
αν και είναι στατιστικά σημαντική (p = 0.00), δεν είναι
αρκετά σαφής και ο συντελεστής συσχέτισης είναι
αρκετά χαμηλός, της τάξης του 0.3

10.2.1 Εφαρμογή της πρωτότυπης μεθόδου DRASTIC  
Εικόνα 10.2. Διάγραμμα Κανονικής πιθανότητας των τιμών
Στον χάρτη της εικόνας 10.1 παρουσιάζεται η
συγκέντρωσης νιτρικών των υπόγειων νερών της περιοχής
κατανομή των τιμών ενδογενούς τρωτότητας για την έρευνας
περιοχή έρευνας, μετά από την αρχική εφαρμογή της
Συνοψίζοντας μπορεί να ειπωθεί ότι η μέθοδος
μεθόδου. Στον ίδιο χάρτη - και για λόγους γεωγραφικής
DRASTIC, αν και φαίνεται να δίνει τιμές ενδογενούς
αντιπαραβολής - παρατίθενται και οι συγκεντρώσεις
τρωτότητας στατιστικά και γεωγραφικά σχετικές με την
νιτρικών με τη μορφή κλιμακωτών συμβόλων
κατανομή των νιτρικών, δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί
(graduated symbols). Διαπιστώνεται μία σχετική
ως έχει, σαν εργαλείο πρόγνωσης του Δυναμικού
σύμπτωση των υψηλών συγκεντρώσεων νιτρικών με τις
Ρύπανσης του υπόγειου νερού της περιοχής έρευνας. Το
υψηλές τιμές τρωτότητας στην παράκτια ζώνη, αλλά
γεγονός αυτό οφείλεται, στο ότι η μέθοδος χρησιμοποιεί
φαίνεται ότι η μέθοδος υποεκτιμά την τρωτότητα σε
συντελεστές για κάθε παράγοντα που έχουν προκύψει
σχέση με την υφιστάμενη συγκέντρωση νιτρικών, σε
από την εκτίμηση των ερευνητών και ισχύουν για
διάφορες περιοχές, όπως η ανώτερη ζώνη του
περιοχές της βορείου Αμερικής χωρίς δυνατότητα
παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου κοντά στη
προσαρμογής στις ιδιαίτερες τοπικές συνθήκες, αλλά
εθνική οδό ή ο υδροφόρος των Τυρρήνιων
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
και στο γεγονός ότι δεν λαμβάνει υπόψη το ρυπαντικό
φορτίο το οποίο μαζί με την ενδογενή τρωτότητα
συνδιαμορφώνει το δυναμικό ρύπανσης ενός
υδροφόρου.
Εικόνα 10.3. Διάγραμμα Κανονικής πιθανότητας της
συγκέντρωσης νιτρικών των υπόγειων νερών της περιοχής
έρευνας, μετά από το λογαριθμικό μετασχηματισμό.
Εικόνα 10.4. Συσχέτιση του δείκτη ενδογενούς τρωτότητας
DRASTIC με τις, λογαριθμικά μετασχηματισμένες,
συγκεντρώσεις νιτρικών ιόντων για την περιοχή έρευνας
Με στόχο την καλύτερη πρόγνωση του δυναμικού
ρύπανσης των υδροφόρων, επιχειρήθηκε η βελτίωση
της μεθοδολογίας, η οποία βασίστηκε:
 Στην αναθεώρηση της κλίμακας μετατροπής
(rating scale) της κάθε παραμέτρου.
 Στην αναθεώρηση των συντελεστών βαρύτητας
(factor weights).
233 
 Στην πρόσθεση και αφαίρεση παραμέτρων, χωρίς
όμως να αλλάξει δραματικά τον τελικό αριθμό και
χωρίς να αγνοήσει τη φυσική υπόσταση της κάθε
παραμέτρου.
10.2.2  Αναθεώρηση  της  κλίμακας  μετατροπής  κάθε 
παραμέτρου 
Η αναθεώρηση των κλιμάκων μετατροπής (rating
scales) μπορεί να επιτευχθεί με την χρήση του
αριθμητικού μέσου (mean) της συγκέντρωσης νιτρικών
κάθε μιας από τις κλάσεις κάθε παραμέτρου, όπως
ορίζονται στο αρχικό μοντέλο. Στην κλάση κάθε
παραμέτρου με τον ανώτερο αριθμητικό μέσο
συγκέντρωσης νιτρικών αποδιδόταν η τιμή 10, ενώ οι
συντελεστές των υπόλοιπων κλάσεων υπολογίζονταν με
αναλογικό τρόπο (απλή μέθοδος των τριών). Σε κάθε
παράμετρο πραγματοποιούνταν έλεγχος με τη χρήση
της μη-παραμετρικής στατιστικής δοκιμής αθροίσματος
βαθμού του Wilcoxon (Wilcoxon rank-sum
nonparametric statistical test) (Wilcoxon 1945), ώστε να
πιστοποιηθεί, εάν ο μέσος όρος δύο γειτονικών
κλάσεων μιας παραμέτρου διέφερε στατιστικά. Στις
περιπτώσεις που δύο κλάσεις δεν διέφεραν στατιστικά,
ομαδοποιούνταν.
Για τις παραμέτρους που είναι μη συνεχείς και
έχουν διακριτές κλάσεις (nominal factors), όπως ο
τύπος υδροφόρου, διατηρήθηκαν όλες οι υπάρχουσες
στην περιοχή κατηγορίες, ανεξαρτήτως στατιστικής
διαφοροποίησης. Στην εικόνα 9.5 παρουσιάζονται τα
θηκογράμματα για όλες τις στατιστικά διαφορετικές
κλάσεις όλων των παραμέτρων του μοντέλου
DRASTIC. Στον πίνακα 10.1 παρουσιάζονται οι
κλάσεις των παραμέτρων, καθώς και ο αντίστοιχος
βαθμός (rating) κάθε κλάσης, σε παράθεση με το μέσο
όρο (mean) της συγκέντρωσης νιτρικών και το σχετικό
τροποποιημένο βαθμό (modified rating) κάθε κλάσεως
ή ομάδας κλάσεων.
Από τη μελέτη των παραπάνω διαγραμμάτων και
πινάκων διαπιστώνεται ότι:
Σε όλες τις συνεχείς (continuous) παραμέτρους
(Βάθος υδροφόρου, Εμπλουτισμός, Εδαφική κλίση,
Υδραυλική αγωγιμότητα), οι μέσοι όροι συγκέντρωσης
νιτρικών ακολουθούν την ίδια ανοδική ή καθοδική
πορεία με τις αντίστοιχες φυσικές τιμές μεταβολής,
αλλά και τις σχετικές παραγοντικές τιμές (factor rates)
της κάθε κλάσης.
Μετά την αναθεώρηση της κλίμακας μετατροπής, η
εφαρμογή του τροποποιημένου DRASTIC αυξάνει το
συντελεστή συσχέτισης με τη συγκέντρωση νιτρικών
στην τιμή r = 0.42
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   234

Εικόνα 10.5. Θηκογράμματα που δείχνουν την κατανομή των νιτρικών ιόντων στους υδροφόρους ορίζοντες της περιοχής έρευνας για
τις στατιστικά διαφορετικές κλάσεις των παραμέτρων της μεθόδου DRASTIC
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   235

Πίνακας 10.1. Αρχικοί και τροποποιημένοι βαθμοί των παραγόντων της μεθόδου DRASTIC.
Εμπλουτισμός.
Βάθος υδροφόρου ορίζοντα (Depth to groundwater) Είδος υδροφόρου (Aquifer Media) Εδαφικός τύπος (Soil Media)
Εμπλουτισμός (Recharge)
Μέση Μέση Μέση
συγκέ- Τροποποι- Μέση συγκέ- Τροποποι- συγκέ- Τροποποι- συγκέ- Τροποποι-
Κύμανση Αρχικός Κύμανση Αρχικός Τύπος Αρχικός Εδαφικός Αρχικός
ντρωση ημένος ντρωση NO3- ημένος ντρωση ημένος ντρωση ημένος
(m) Βαθμός (mm) Βαθμός υδροφόρου Βαθμός τύπος Βαθμός
NO3- Βαθμός (mg/l) Βαθμός NO3- Βαθμός NO3- Βαθμός
(mg/l) (mg/l) (mg/l)
Αλουβιακοί
0-1.5 10 0-50 1 50.8 6.3 5 66.5 8.5 Άργιλος 1 58.9 9
υδροφόροι
Υδροφόρος Αργιλούχος
1.5-4.5 9 50-100 3 65.0 10 4 17.4 2.1 3 46.2 7.1
κροκαλοπαγών πηλός
Αμμούχος
Καρστικός
4.5-9 7 100-180 6 8 78.2 10 αργιλούχος 4 14.8 2.1
υδροφόρος
67.9 10 πηλός
Υδροφόρος
αναβαθμίδων
9-15 5 180-250 8 49.1 7 57.0 7.3 Πηλός 5 64.9 10
5 και ελουβιακού
μανδύα
Υδροφόρος Αμμούχος
15-23 3 51.0 7.5 250+ 9 6 39.5 5 5
μαργών άργιλος
Υδροφόρος Αμμούχος
23-30.5 2 3 33.4 4.2 6 24.0 3.7
φλύσχη πηλός
42.6 6.1 Πηλούχος
30.5+ 1 2 60.6 9.3
άργιλος
Επίδραση της ακόρεστης ζώνης
Τοπογραφία (Topography) Υδραυλική αγωγιμότητα (Conductivity Hydraulic)
(Impact of the Vadose Zone Media)
Μέση
Μέση συγκέ- Τροποποι- Μέση συγκέ- Τροποποι- συγκέ- Τροποποι-
Κύμανση Αρχικός Γεωλογικός Κύμανση Αρχικός
ντρωση NO3- ημένος Αρχικός Βαθμός ντρωση NO3- ημένος ντρωση ημένος
(%) Βαθμός σχηματισμός (m/day) Βαθμός
(mg/l) Βαθμός (mg/l) Βαθμός NO3- Βαθμός
(mg/l)
Αλουβιακές
0-2 10 8 66.5 8.4 0.01-1.3 1 41.8 6.1
αποθέσεις
64.6 10
2-6 9 Κροκαλοπαγή 6 17.4 2.1 1.3-3.9 2
56.3 8.3
6-12 5 34.1 5.3 Φλύσχης 3 33.4 4.2 3.9-8.6 4
Τυρρήνιες
12-18 3 6 38.8 4.8 8.6-13 6 67.3 10
20.4 3.1 αναβαθμίδες
18+ 1 Ασβεστόλιθοι 6 78.2 10 13-24.2 8
17.4 2.5
Μάργα 2 39.5 5 24.2+ 10
Ελουβιακός
6 63.5 8
μανδύας
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   236

10.2.3  Αναθεώρηση  των  συντελεστών  βαρύτητας    –  εξαιρείται από την εξίσωση υπολογισμού της
Αφαίρεση παραμέτρων 
Το επόμενο στάδιο τροποποίησης του αρχικού
μοντέλου είναι η αναθεώρηση των συντελεστών
βαρύτητας, με τους οποίους κάθε παράμετρος
DRASTIC συμμετέχει στην εξίσωση 10.1 Η
αναθεώρηση αυτή επιτυγχάνεται από τη μελέτη της
συσχέτισης κάθε παραμέτρου (συνολικά και όχι κατά
κλάση) με τη συγκέντρωση νιτρικών, για τα 224 σημεία
δειγματοληψίας της περιοχής έρευνας. Για τον
προσδιορισμό της ποσοτικής συσχέτισης των μη
συνεχών παραμέτρων (nominal parameters) με τη
συγκέντρωση νιτρικών, χρησιμοποιήθηκαν οι
παραγοντικές τιμές, οι τιμές δηλαδή που αποδίδει το
μοντέλο DRASTIC σε κάθε κατηγορία της μεταβλητής
και όχι οι φυσικές τιμές διακύμανσης. Επίσης, λόγω του
ότι οι παραγοντικές τιμές μεταβάλλονται με κλιμακωτή
μορφή (interval scale) και όχι με συνεχή κλίμακα
(continuous scale), η μέτρηση της συσχέτισης
εκτελέστηκε με χρήση των συντελεστών συσχέτισης
Spearman’s Rho και Kendall’s Tau (Kendall 1975), οι
οποίοι ενδείκνυνται για τέτοιου είδους παραμέτρους.
Με βάση αυτούς τους συντελεστές συσχέτισης και
αφού οι τιμές τους αναχθούν στην κλίμακα με μέγιστο
5, όπως ορίζεται από το μοντέλο DRASTIC,
υπολογίστηκαν οι νέοι συντελεστές βαρύτητας. Σε
περίπτωση που κάποιος από τους συντελεστές είναι
στατιστικά μη σημαντικός, η αντίστοιχη παράμετρος
τρωτότητας. Στον πίνακα 10.2 παρουσιάζονται τόσο οι
τιμές των συντελεστών συσχέτισης, όσο και οι
αναθεωρημένοι συντελεστές βαρύτητας για όλες τις
παραμέτρους. Από τον πίνακα αυτό φαίνεται ότι οι
παράμετροι «Εδαφικός τύπος (Soil media)» και
«Υδραυλική αγωγιμότητα (Hydraulic conductivity)»
είναι στατιστικά μη σημαντικές και πρέπει να
εξαιρεθούν. Φαίνεται, επίσης, ότι ο μεγαλύτερος
συντελεστής βαρύτητας αποδίδεται στην παράμετρο
«Είδος υδροφόρου (Aquifer type media)», ενώ οι
συντελεστές για το «Βάθος του υδροφόρου (Depth to
groundwater)» και το «Είδος της ακόρεστης ζώνης
(Impact of the vadose zone media)» υποβιβάζονται σε
σχέση με τους αρχικούς, αλλά παραμένουν σχετικά
υψηλοί.
Η διαπίστωση της μη σημαντικής συσχέτισης,
μεταξύ της «συγκέντρωσης νιτρικών» και του «τύπου
της εδαφικής ζώνης», φανερώνει ότι στην περιοχή
έρευνας η εδαφική ζώνη δεν επηρεάζει τη
συγκέντρωση των νιτρικών που καταλήγουν στον
υδροφόρο ορίζοντα. Στη διαπίστωση αυτή καταλήγουν
και άλλοι ερευνητές (McLay et al., 2001, Lambrakis et
al., 2004), ενώ η φυσική σημασία του γεγονότος πρέπει
ίσως να αποδοθεί στην απουσία αναγωγικών
αντιδράσεων στην εδαφική ζώνη, λόγω περίσσειας
οξυγόνου.

Πίνακας 10.2. Αρχικοί και τροποποιημένοι συντελεστές βαρύτητας των διαφόρων παραγόντων και συντελεστές συσχέτισης των
παραγόντων με τη συγκέντρωση των νιτρικών ιόντων.
Παράγοντες Drastic Αρχικός Συντελεστής Συντελεστής Τροποποιημένος
Συντελεστής Spearman's Rho Kendall's Tau Συντελεστής Βαρύτητας
Βαρύτητας

Βάθος υδροφόρου ορίζοντα (Depth 5 0.34* 0.19* 3.5

to groundwater
Εμπλουτισμός (Recharge) 4 0.05 -0.01 -

Είδος υδροφόρου (Aquifer Media) 3 0.39* 0.22* 3.8

Εδαφικός τύπος (Soil Media) 2 0.00 -0.02 -

Τοπογραφία (Topography) 1 0.47* 0.28* 5

Επίδραση της ακόρεστης ζώνης 5 0.35* 0.18* 3.5

(Impact of the Vadose Zone Media)
Υδραυλική αγωγιμότητα 3 0.08 0.03 -
(Conductivity Hydraulic)
Χρήσεις γης (Land use) - 0.33* 0.24* 4

* p < 0.05
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
Αντίστοιχα, η μη σημαντική συσχέτιση της
«συγκέντρωσης νιτρικών» με την «Υδραυλική
αγωγιμότητα» φανερώνει ότι οι διακυμάνσεις της
υδραυλικής αγωγιμότητας του υδροφόρου δεν
επηρεάζουν τη συγκέντρωση νιτρικών στο υπόγειο
νερό. Προβληματισμό για τη χρήση αυτής της
παραμέτρου στον υπολογισμό της τρωτότητας των
υδροφόρων έχουν εκφράσει και άλλοι ερευνητές
(Rosen, 1994), προβάλλοντας ως κύριο επιχείρημα το
γεγονός ότι η παράμετρος αυτή δε συνδέεται άμεσα με
διαδικασίες μεταβολής των διαλυμένων στο υπόγειο
νερό ουσιών, όπως η προσρόφηση, η αναθεώρησης
κατιοντοανταλλαγή και οι οξειδοαναγωγικές
αντιδράσεις.
Με την εφαρμογή των αναθεωρημένων
συντελεστών βαρύτητας και την αφαίρεση των δύο
παραμέτρων που δεν παρουσιάζουν συσχέτιση, η
εξίσωση 10.1 παίρνει την μορφή:
V( ή )  3  D  R  5  A  2  T  2.5  I
(10.2)
Με την εφαρμογή της εξίσωσης αυτής, η
συσχέτιση μεταξύ των τιμών τρωτότητας και της
συγκέντρωσης νιτρικών αυξάνει περισσότερο,
δεδομένου ότι ο συντελεστής συσχέτισης ανέρχεται σε r
= 0.53, ενώ η αφαίρεση των δύο παραγόντων έχει
αλλάξει ελαφρώς την κλίμακα των τιμών μεταβολής της
τρωτότητας, με τις μέγιστες τιμές να είναι κάτω από
160.
10.2.4  Εισαγωγή  της  παραμέτρου  του  ρυπαντικού  του υδροφόρου και η εξίσωση υπολογισμού παίρνει την
φορτίου – Προσδιορισμός του Δυναμικού Ρύπανσης  μορφή:
Η εφαρμογή του αρχικού μοντέλου DRASTIC,
καθώς και οι τροποποιήσεις της μεθόδου, αναφέρονται
στον υπολογισμό της ενδογενούς τρωτότητας. Η
ενδογενής τρωτότητα του υδροφόρου είναι ο
σημαντικότερος παράγοντας, που επηρεάζει τη
συγκέντρωση των συγκεκριμένων ρύπων, όπως τα
νιτρικά, στο υπόγειο νερό. Εντούτοις, όπως
προαναφέρθηκε, σημαντική επίδραση στη συγκέντρωση
των ρύπων αυτών στο υπόγειο νερό έχει και το
ρυπαντικό φορτίο, που εφαρμόζεται στην επιφάνεια του
εδάφους της υπό εξέταση περιοχής Το ρυπαντικό
φορτίο μαζί με την ενδογενή τρωτότητα αποτελούν την
ειδική τρωτότητα (specific vulnerability) ή το δυναμικό
ρύπανσης (Pollution Risk) του υδροφόρου. Για τον
υπολογισμό της ποσότητας αυτής θα πρέπει στην
εξίσωση 10.2 να εισαχθεί ένας επιπλέον παράγοντας,
  237
που θα εκφράζει το ρυπαντικό φορτίο σε κάθε σημείο
της περιοχής έρευνας. Στην παρούσα έρευνα, για τον
καθορισμό του παράγοντα αυτού, χρησιμοποιήθηκε η
κατανομή των χρήσεων γης της περιοχής έρευνας, όπως
αυτή καθορίζεται από το πρόγραμμα Corine Land
Cover (Bossard et al. 2000). Ο βαθμός κάθε κατηγορίας
χρήσης γης προέκυψε αρχικά από βιβλιογραφικές
αναφορές (Secunda et al. 1998, Rupert 1999, McLay et
al. 2001). Στη συνέχεια - και για τις κατηγορίες χρήσης
γης στις οποίες υπήρχαν υδροσημεία ελέγχου -
τροποποιήθηκε με μια διαδικασία ανάλογη με αυτή της
των παραγοντικών τιμών των
παραμέτρων της μεθόδου DRASTIC. Χρησιμοποιήθηκε
δηλαδή, ο μέσος όρος (mean) της κατανομής νιτρικών
σε κάθε μια από τις κατηγορίες χρήσεων γης, από την
αναγωγή του οποίου στην κλίμακα του 10 προέκυψε ο
αναθεωρημένος βαθμός. Οι αρχικοί, καθώς και οι
αναθεωρημένοι βαθμοί των κατηγοριών χρήσεων γης
για την περιοχή έρευνας παρουσιάζονται στον πίνακα
10.3.
Στα διαγράμματα της εικόνας 10.5 παρουσιάζονται
τα χαρακτηριστικά της κατανομής νιτρικών στις
διάφορες κατηγορίες χρήσεων γης. Το σχετικό βάρος
του νέου παράγοντα του ρυπαντικού φορτίου
καθορίζεται όπως και των υπολοίπων από τους δείκτες
συσχέτισης μεταξύ των βαθμών των χρήσεων γης και
της συγκέντρωσης νιτρικών (Spearman rho = 0.33,
Kendall tau = 0.24), σε επίπεδα αντίστοιχα με αυτούς
του «Είδους του υδροφόρου», όπως φαίνεται στον
πίνακα 10.2.
Με την προσθήκη του νέου παράγοντα, στην
εξίσωση 10.2 προσδιορίζεται πλέον η ειδική τρωτότητα
V(ειδική) = 3,5 • D +3,8 • A + 5 • T + 3,4 • I + 4 • L (10.3)
όπου L = το ρυπαντικό φορτίο ανά κατηγορία
χρήσης γης.
Με την εφαρμογή της εξίσωσης αυτής παράγεται ο
χάρτης ειδικής τρωτότητας ή δυναμικού ρύπανσης της
περιοχής έρευνας, ο οποίος παρουσιάζεται στην εικόνα
10.6 και στον ένθετο χάρτη 3. Η συσχέτιση της ειδικής
τρωτότητας με τη συγκέντρωση νιτρικών
παρουσιάζεται στο διάγραμμα της εικόνας 10.7 και
εμφανίζει συντελεστή συσχέτισης r = 0,65.
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   238

Πίνακας 10.3. Συγκεντρώσεις νιτρικών και αναθεωρημένοι βαθμοί των διαφόρων κατηγοριών χρήσεων γης.
Μέση συγκέντρωση
Χρήση γης Βαθμός
NO3- (mg/l)
Δάσος κωνοφόρων 15.9 1
Δάσος πλατύφυλλων - 1
Μικτό δάσος - 1
Μεταβατικές δασώδεις θαμνώδεις εκτάσεις 17.1 2
Γη που καλύπτεται κυρίως από τη γεωργία με σημαντικές
26.5 3
εκτάσεις φυσικής βλάστησης
Σκληροφυλλική βλάστηση 32.0 4
Χώροι εξορύξεως ορυκτών - 4
Φυσικοί βοσκότοποι - 5
Μη αρδεύσιμη αρόσιμη γη - 5
Λιβάδια - 5
Ελαιώνες 41.7 6
Οδικά σιδηροδρομικά δίκτυα και γειτνιάζουσα γη 50.9 7
Οπωροφόρα δένδρα και φυτείες με σαρκώδεις καρπούς 53.4 8
Εγκαταστάσεις αθλητισμού και αναψυχής - 8
Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας 67.7 9
Αμπελώνες 67.2 9
Διακεκομμένη αστική οικοδόμηση 72.0 10
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
  239

Εικόνα 10.6. Χάρτης κατανομής του Δυναμικού Ρύπανσης (ειδική τρωτότητα) των υδροφόρων οριζόντων της περιοχής έρευνας
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   240

Εικόνα 10.7. Συσχέτιση του Δυναμικού Ρύπανσης και της
συγκέντρωσης των νιτρικών στην περιοχή έρευνας
Η βελτίωση της συσχέτισης, που επιφέρει η
εισαγωγή του παράγοντα του ρυπαντικού φορτίου, είναι
της τάξης του 0.12, μικρότερη δηλαδή από την
αναμενόμενη λόγω της φυσικής σπουδαιότητας της
παραμέτρου αυτής. Το γεγονός αυτό μπορεί να
αποδοθεί, στο ότι στην περιοχή έρευνας τα σημεία που
παρουσιάζουν υψηλή ενδογενή τρωτότητα έχουν και
υψηλά ρυπαντικά φορτία. Εάν η σχέση μεταξύ
ενδογενούς τρωτότητας και ρυπαντικού φορτίου ήταν
αντίστροφη, η επίδραση του συγκεκριμένου παράγοντα
θα ήταν καθοριστική στην αύξηση της συσχέτισης
δυναμικού ρύπανσης και συγκέντρωσης νιτρικών, όπως
έχει, εξάλλου, διαπιστωθεί και από άλλους ερευνητές
(Secunda et al. 1998, Rupert 1998).
10.2.5 Σύνοψη των αποτελεσμάτων των διαδικασιών 
βελτιστοποίησης της μεθόδου DRASTIC 
Στον πίνακα 10.4 συνοψίζονται όλοι οι συντελεστές
συσχέτισης της ενδογενούς τρωτότητας, αλλά και του
δυναμικού ρύπανσης, όπως προέκυψαν από τη
διαδικασία τροποποίησης και βελτιστοποίησης της
μεθοδολογίας DRASTIC, μέσω της χρήσης της
συγκέντρωσης νιτρικών ως δείκτη ποιοτικής
υποβάθμισης. Διαπιστώνεται μία σταδιακή βελτίωση
της συσχέτισης της ενδογενούς και ειδικής τρωτότητας
με τη συγκέντρωση νιτρικών στο υπόγειο νερό, όπως
εκφράζεται από το συντελεστή συσχέτισης Pearson’s
(r). Η βελτίωση αυτή αφορά κυρίως την ενδογενή
τρωτότητα, όπου μετά την τροποποίηση της αρχικής
μεθοδολογίας, τόσο ως προς τις παραγοντικές τιμές,
όσο και ως προς τους συντελεστές βαρύτητας,
επιτυγχάνεται μια βελτίωση στη συσχέτιση, της τάξης
του 23,4%. Η εισαγωγή του ρυπαντικού φορτίου για τον
υπολογισμό της ειδικής τρωτότητας επιφέρει μία
επιπλέον βελτίωση, της τάξης του 11,2%.
Τελικά, επιτυγχάνεται ένας συντελεστής συσχέτισης
r = 0.6481, που φανερώνει ότι ο υπολογισμός του
δυναμικού ρύπανσης, με την μεθοδολογία που
προτείνεται, προσεγγίζει ικανοποιητικά την υφιστάμενη
κατάσταση ρύπανσης στον υδροφόρο, όπως αυτή
εκφράζεται από την κατανομή της συγκέντρωσης
νιτρικών στο υπόγειο νερό.

Πίνακας 10.4. Συντελεστές συσχέτισης και ποσοστιαία βελτίωση του πρωτότυπου μοντέλου DRASTIC και των διαφόρων
τροποποιημένων μοντέλων.
Συντελεστής Βελτίωση Συνολική βελτίωση
συσχέτισης συντελεστή συντελεστή συσχέτισης
Pearson’s (r) συσχέτισης (%) (%)
Αρχικό μοντέλο DRASTIC 0.3014 - -

Μοντέλο DRASTIC (τροποποίηση κλίμακας μετατροπής) 0.4208 11,9 11,9

Μοντέλο DRASTIC (τροποποίηση κλίμακας μετατροπής
0.5359 11,5 23,4
και συντελεστών βαρύτητας)
Μοντέλο DRASTIC (τροποποίηση κλίμακας μετατροπής
και συντελεστών βαρύτητας και εισαγωγή ρυπαντικού 0.6481 11,2 34,6
φορτίου)

10.3  Εφαρμογή  της  μεθόδου  της  πολλαπλής  μεταξύ των δύο προσεγγίσεων είναι ότι στα μοντέλα
PCSM η επιλογή των συντελεστών βαρύτητας γίνεται
λογιστικής  παλινδρόμησης  για  τον 
υποκειμενικά ενώ, στην πολλαπλή παλινδρόμηση
προσδιορισμό του δυναμικού ρύπανσης.   εξάγονται στατιστικά από ένα σετ δεδομένων.
Η πολλαπλή παλινδρόμηση έχει χρησιμοποιηθεί
Όπως προαναφέρθηκε τα μοντέλα PCSM όπως το ευρέως σε περιβαλλοντικές έρευνες και ειδικά στην
DRASTIC χρησιμοποιούν μια απλή γραμμική εξίσωση διερεύνηση τις τρωτότητας των υδροφόρων. Η
για την εκτίμηση της τρωτότητας. Η εξίσωση αυτή είναι πολλαπλή γραμμική παλινδρόμηση είναι η πιο
της ίδιας μορφής με αυτή που προκύπτει από τα διαδεδομένη μορφή παλινδρόμησης και χρησιμοποιεί τη
μοντέλα πολλαπλής παλινδρόμησης. Η βασική διαφορά
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
μέθοδο των ελαχίστων τετραγώνων για τον
προσδιορισμό των συντελεστών βαρύτητας. Η μέθοδος
των ελαχίστων τετραγώνων έχει ορισμένους
περιορισμούς που αφορούν το σετ δεδομένων που
χρησιμοποιείται για την ανάλυση. Οι κυριότερες από
αυτές αφορούν την κατανομή τον υπολοίπων
(residuals), η οποία πρέπει να είναι κανονική και με
σταθερή διακύμανση. Οι εξαρτημένες μεταβλητές που
θα χρησιμοποιηθούν πρέπει να είναι σε συνεχή η
κλιμακωτή μορφή, για το λόγο αυτό δεν μπορούν να
χρησιμοποιηθούν οι παράμετροι DRASTIC με την
αρχική τους μορφή αλλά με τις τιμές βαθμονόμησης
τους, που είναι σε κλιμακωτή μορφή.
Ο έλεγχος κανονικότητας των υπολοίπων (residuals)
για εφαρμογή της πολλαπλής γραμμικής
παλινδρόμησης, με ανεξάρτητες μεταβλητές, τις
παραμέτρους DRASTIC και τις χρήσεις γης στην
περιοχή έρευνας και εξαρτημένη μεταβλητή την
συγκέντρωση νιτρικών έδειξε ότι τα υπόλοιπα δεν
έχουν κανονική κατανομή. Για το λόγο αυτό
αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθεί μια εναλλακτική
μέθοδος παλινδρόμησης, η λογιστική παλινδρόμηση.
Για την εφαρμογή της μεθόδου αυτής η εξαρτημένη
μεταβλητή πρέπει να έχει δυαδική μορφή. Μια συνεχής
παράμετρος όπως η συγκέντρωση νιτρικών, μπορεί να
μετατραπεί σε δυαδική με τη χρήση μιας τιμής ως
κατώφλι πάνω από το οποίο αποδίδεται η τιμή 1 και
κάτω από αυτό η τιμή 0. Για την μετατροπή των τιμών
συγκέντρωσης νιτρικών στην περιοχή έρευνας
χρησιμοποιήθηκε η τιμή 50. Η τιμή αυτή
χρησιμοποιήθηκε γιατί αφενός έχει συμβατική σημασία
(όριο ποσιμότητας) και αφετέρου χωρίζει τα δεδομένα
σε δύο περίπου ισάριθμες ομάδες.
Η λογιστική παλινδρόμηση με τη χρήση μιας
εκθετικής εξίσωσης της μορφής
e b0 b1 X1 ...bn  X n
P (10.5)
1  e b0 b1 X1 ...bn  X n
Όπου: P η πιθανότητα εμφάνισης της εξαρτημένης
μεταβλητής
X1 έως Xn οι εξαρτημένες μεταβλητές
b0 έως bn οι συντελεστές συσχέτισης των
εξαρτημένων μεταβλητών
Η εξίσωση αυτή υπολογίζει την συνεχή κατανομή
της πιθανότητας (Ρ) εμφάνισης της εξαρτημένης
μεταβλητής, την πιθανότητα δηλαδή η συγκέντρωση
νιτρικών να υπερβεί το όριο των 50. Για τον
υπολογισμό των συντελεστών της εξίσωσης δεν
χρησιμοποιείται η μέθοδος ελαχίστων τετραγώνων,
αλλά η μέθοδος της εκτίμησης της μέγιστης
πιθανότητας (maximum likelihood estimation) . Η
241 
μέθοδος αυτή χρησιμοποιεί ως μέτρο επιτυχίας
πρόγνωσης τον συντελεστή ο οποίος δίνεται από την
εξίσωση:
n
l   yi  lnPi   (1  y i )  ln1  Pi  (10.6)
i 1
Όπου: yi είναι οι 1 έως n δυαδικές τιμές και Ρ είναι
οι αντίστοιχες πιθανότητες.
Ο λογάριθμος είτε του Pi είτε του (Pi-1) είναι
αρνητικός αριθμός κατά συνέπεια αρνητικός είναι και ο
συντελεστής l, ο οποίος μεγιστοποιείται μέσω της
διαδικασίας της εκτίμησης της μέγιστης πιθανότητας.
Συνήθως, ως δείκτης επιτυχίας του μοντέλου
χρησιμοποιείται ένας μετασχηματισμός του δείκτη l, ο
δείκτης G = -2*l. Ένα συνολικό τεστ για το κατά πόσο
το μοντέλο περιγράφει ικανοποιητικά τα δεδομένα σε
σχέση με το μοντέλο, όπου όλοι οι συντελεστές είναι 0
ανάλογο του F τεστ στην γραμμική παλινδρόμηση είναι
το τεστ του «συνολικού λόγου πιθανότητας» (overall
likelihood ratio) L που υπολογίζεται από τον τύπο:
L = G0 - G (10.7)
Όπου
G0 = -2*l0 με l0 τον συντελεστή εκτίμησης της μέγιστης
πιθανότητας για το μοντέλο όπου όλοι οι
συντελεστές b1 έως bn είναι 0 και
G = -2*l με l τον συντελεστή εκτίμησης της μέγιστης
πιθανότητας για το μοντέλο που εξετάζεται.
Αντίστοιχα για την σύγκριση επιτυχίας δύο
μοντέλων, που το ένα αποτελεί πιο σύνθετη μορφή του
άλλου χρησιμοποιείται το τεστ του «μερικού λόγου
πιθανότητας» (partial likelihood ratio) Lp που
υπολογίζεται από τον τύπο:
Lp = Gc - Gs (10.8)
Όπου Gc = -2*lc με lc τον συντελεστή εκτίμησης της
μέγιστης πιθανότητας για το πιο σύνθετο μοντέλο και
Gs = -2*ls με ls τον συντελεστή εκτίμησης της
μέγιστης πιθανότητας για το πιο απλό μοντέλο.
Ένα ακόμα τεστ που χρησιμοποιείται για την
σύγκριση μοντέλων πολλαπλής λογιστικής
παλινδρόμησης είναι το κριτήριο AIC (Akaike, 1973)
το οποίο χρησιμοποιεί το συντελεστή l σε συνδυασμό
με τον αριθμό των παραμέτρων που συμμετέχουν στο
μοντέλο ή διαφορετικά με τους βαθμούς ελευθερίας του
μοντέλου και δίνεται από τον τύπο:
AIC = -l + k (10.9)
Όπου l ο συντελεστής εκτίμησης της μέγιστης
πιθανότητας και k ο αριθμός των ανεξάρτητων
μεταβλητών του μοντέλου.
Στην παρούσα έρευνα, ως ανεξάρτητες μεταβλητές
για το μοντέλο της πολλαπλής λογιστικής
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων 242 

παλινδρόμησης χρησιμοποιήθηκαν οι επτά παράμετροι Στον πίνακα 10.5 συνοψίζονται τα αποτελέσματα

της μεθόδου DRASTIC και επιπλέον ο παράγοντας του
ρυπαντικού φορτίου όπως προκύπτει από τις χρήσεις
γης. Η επιλογή των παραμέτρων αυτών καθιστά τα
αποτελέσματα της μεθόδου άμεσα συγκρίσιμα με αυτά
της τροποποιημένης μεθόδου DRASTIC της
προηγούμενης παραγράφου και διατηρεί το αρχικό
εννοιολογικό μοντέλο για τον υπολογισμό του
δυναμικού ρύπανσης. Για να προσδιορισθεί, ποιες από
τις παραμέτρους αυτές είναι στατιστικά σημαντικές για
το μοντέλο, χρησιμοποιήθηκε απλή λογιστική
παλινδρόμηση μεταξύ κάθε παραμέτρου και της
δυαδικής μορφής της συγκέντρωσης νιτρικών και
αξιολογήθηκε τόσο με τους δείκτες l όσο και με
στατιστικά τεστ τύπου Wald (Wald, 1945).
των δοκιμών αυτών και φαίνεται ότι μόνο πέντε
παράμετροι και πιο συγκεκριμένα το βάθος του
υδροφόρου, το είδος του υδροφόρου, η κλίση του
εδάφους, το είδος της ακόρεστης ζώνης και το
ρυπαντικό φορτίο, είναι στατιστικά σημαντικές και
αυτές που θα περιληφθούν στο τελικό μοντέλο
πολλαπλής παλινδρόμησης. Όπως παρατηρούμε είναι οι
ίδιες πέντε παράμετροι που περιλαμβάνονται στην
τροποποιημένη μέθοδο DRASTIC βάσει των
στατιστικών δοκιμών Spearman’s ρ και Kendall’s τ
(Kendall, 1975). Το γεγονός αυτό αποτελεί μια ακόμα
ένδειξη ότι οι παράμετροι αυτές είναι πράγματι
σημαντικές για τον καθορισμό του δυναμικού
ρύπανσης.

Πίνακας 10.5. Αποτελέσματα απλής λογιστικής παλινδρόμησης και δοκιμής Wald μεταξύ κάθε παραμέτρου και της δυαδικής κατανομής
νιτρικών.
log-likelihood χ2 p value Wald t p value
Μηδενικό μοντέλο -155,18
Βάθος υδροφόρου -148,77 12,821 0,0003 12,10 0,0005
Τροφοδοσία υδροφόρου -155,18 0,009 0,9256 0,01 0,9256
Είδος υδροφόρου -147,07 16,228 0,0001 14,93 0,0001
Είδος εδαφικού ορίζοντα -155,00 0,360 0,5486 0,36 0,5490
Κλίση εδάφους -138,11 34,146 0,0000 22,05 0,0000
Είδος ακόρεστης ζώνης -148,71 12,959 0,0003 11,77 0,0006
Υδραυλική αγωγιμότητα -155,12 0,125 0,7240 0,12 0,7241
Χρήσεις γης -143,30 23,768 0,0000 20,12 0,0000

Πίνακας 10.6. Συντελεστές G και AIC για τα πέντε καλύτερα μοντέλα πολλαπλής λογιστικής παλινδρόμησης.
Βαθμοί
Σύνθεση μοντέλου G χ2 p value AIC χ2 p value
ελευθερίας
DATIL 5 265,83 44,54 0,00 277,83 44,54 0,00
DATL 4 266,35 44,02 0,00 276,35 44,02 0,00
DTL 3 267,06 43,31 0,00 275,06 43,31 0,00
ATL 3 267,93 42,44 0,00 275,93 42,44 0,00
TL 2 269,44 40,93 0,00 275,44 40,93 0,00
Όπου D Βάθος υδροφόρου, A Είδος υδροφόρου, T Κλίση εδάφους, I Είδος ακόρεστης ζώνης L Χρήσεις γης, G = -2log-
likelihood και AIC το κριτήριο Akaike
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
  243

Εικόνα 10.8. Χάρτης κατανομής του Δυναμικού Ρύπανσης (ειδική τρωτότητα) των υδροφόρων οριζόντων της περιοχής έρευνας όπως υπολογίζεται από το μοντέλο πολλαπλής παλινδρόμησης
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
  244

Εικόνα 10.9. Χάρτης κατανομής της πιθανότητας υπέρβασης της τιμής των 50 mg/L για την συγκέντρωση νιτρικών όπως υπολογίζεται από την μέθοδο indicator kriging
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
Όλοι οι πιθανοί συνδυασμοί των πέντε παραμέτρων
δοκιμάστηκαν σε μοντέλα πολλαπλής λογιστικής
παλινδρόμησης και τα αποτελέσματά τους συγκρίθηκαν
με βάση τα κριτήρια Lp και AIC. Τα αποτελέσματα της
διαδικασίας αυτής για τα πέντε καλύτερα μοντέλα
παρουσιάζονται στον πίνακα 10.6. Ανάμεσα σε αυτά
επιλέχθηκε εκείνο που περιέχει και τις πέντε
παραμέτρους, δεδομένου ότι παρουσίασε το μικρότερο
συντελεστή G και μια μικρή διαφορά στον συντελεστή
AIC από τα υπόλοιπα.
Με την χρήση των πέντε αυτών παραμέτρων και
των αντίστοιχων συντελεστών καταλήγουμε στην
εξίσωση, που περιγράφει την πιθανότητα η
συγκέντρωση νιτρικών στην περιοχή έρευνας να
ξεπεράσει τα 50 mg/L.
e 5.16  0.067D  0.0426 A  0.192T  0.225I  0.279L
P
1  e 5.16  0.067D  0.0426 A  0.192T  0.225I  0.279L
(10.10)
Όπου D = Βάθος υδροφόρου
Α = Είδος υδροφόρου
Τ = Κλίση εδάφους
Ι = Είδος ακόρεστης ζώνης
L = Χρήσεις γης
Με τη βοήθεια της εξίσωσης αυτής και του
λογισμικού ArcGIS κατασκευάστηκε ο χάρτης
κατανομής της πιθανότητας η συγκέντρωση νιτρικών να
ξεπεράσει τα 50 mg/L (Εικόνα 10.8).
Για να εξετάσουμε την συσχέτιση της πιθανότητας,
που υπολογίζεται από το μοντέλο πολλαπλής
παλινδρόμησης με την κατανομή των νιτρικών στην
περιοχή, είναι καλύτερα να μην χρησιμοποιήσουμε την
κατανομή των τιμών συγκέντρωσης νιτρικών, αλλά την
κατανομή της πιθανότητας υπέρβασης της τιμής των 50
mg/L όπως υπολογίζεται από τη μέθοδο χωρικής
παρεμβολής του indicator kriging (Εικόνα 10.9). Το
indicator kriging παράγει την κατανομή της
πιθανότητας υπέρβασης της συγκέντρωσης νιτρικών,
χρησιμοποιώντας τις ίδιες αρχές με το ordinary kriging
αφού πρώτα μετατρέψει την συγκέντρωση νιτρικών
χρησιμοποιώντας μια συνάρτηση του τύπου:
1  z  x   z c

 x    (10.11)
0  z x   z
 c
Ο συντελεστής συσχέτισης μεταξύ των δύο
κατανομών πιθανοτήτων για τα 224 σημεία
δειγματοληψίας ανέρχεται σε 0,69 (εικόνα 10.10), ενώ
  245
για το σύνολο της κατανομής στην περιοχή έρευνας
ανέρχεται σε 0,62.
Εικόνα 10.10. Συσχέτιση του Δυναμικού Ρύπανσης (πιθανότητα
η συγκέντρωση νιτρικών να υπερβεί τα 50 mg/L) όπως
υπολογίζεται από την μέθοδο της πολλαπλής λογιστικής
παλινδρόμησης και της πιθανότητα η συγκέντρωση νιτρικών να
υπερβεί τα 50 mg/L όπως υπολογίζεται από την μέθοδο του
“indicator kriging” για την περιοχή έρευνας
10.4 Μέθοδος βαρύτητας των στοιχείων. 
Η μέθοδος βαρύτητας των στοιχείων είναι μια
ποσοτική μέθοδος η οποία χρησιμοποιεί ένα συνδυασμό
δεικτών για την στήριξη μιας υπόθεσης. Αρχικά
δημιουργήθηκε για μη χωρικές εφαρμογές της ιατρικής
επιστήμης. Η πρώτη χωρική εφαρμογή της μεθόδου
ήταν για την διερεύνηση του δυναμικού μεταλλοφορίας
μιας περιοχής με την βοήθεια των ΓΣΠ (Agterberg and
Cheng, 2002; Bonham-Carter et al., 1988). Τελευταία
χρησιμοποιείται και σε περιβαλλοντικές εφαρμογές,
περιλαμβανομένων και των εφαρμογών διερεύνησης
του δυναμικού ρύπανσης των υδροφόρων.
Πρόκειται για την λογαριθμική εκδοχή του
μοντέλου που βασίζεται στους νόμους του Bayes
(Bayes and Price, 1763; Bonham-Carter, 1997) και το
οποίο στηρίζεται στις έννοιες της αρχικής (χωρίς
συνθήκες) και της μεταγενέστερης (υπό συνθήκες)
πιθανότητας. Με την υπόθεση ότι αναφερόμαστε σε ένα
ψηφιδωτό (grid), χωρισμένο σε φατνία (cells)
διαστάσεων u, στο οποίο η περιοχή έρευνας (T) έχει
έκταση A(T), τότε η έκταση της περιοχής έρευνας σε
αριθμό φατνίων υπολογίζεται από τον τύπο:
AT  (10.12)
N T  
u
Αν υποθέσουμε ότι εντός της περιοχής έρευνας
έχουμε έναν αριθμό φατνίων Ν(D), εντός των οποίων
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων 246 

εντοπίζεται ένας παράγοντας που χρησιμοποιείται ως Χρησιμοποιώντας λογαριθμικό μετασχηματισμό των

ένδειξη, στην περίπτωση του δυναμικού ρύπανσης η παραπάνω σχέσεων και διάφορους άλλους
συγκέντρωση νιτρικών με τιμή μεγαλύτερη των 50 μαθηματικούς μετασχηματισμούς καταλήγουμε στις
mg/L, τότε η αρχική πιθανότητα εμφάνισης σημείων με εξισώσεις:
συγκέντρωση νιτρικών μεγαλύτερη των 50 mg/L είναι:  P B D  
N D (10.13) log it D B   log it D   log it    log it D B   log it D   W 
PD   
P BD 
 
N T 
(10.16)
Αν υποθέσουμε ότι εντός της περιοχής έρευνας
 P B D  
έχουμε ένα χαρακτηριστικό B, το οποίο έχει χωρική  
log it D B  log it D   log it 

P B D 
 
  log it D B  log it D   W 

έκφραση (π.χ. αλουβιακοί σχηματισμοί ως είδος της  
ακόρεστης ζώνης) με έκταση Α(Β) εκφρασμένη με (10.17)
αριθμό φατνίων ως Ν(Β) και αντίστοιχα N B την   Εάν υποθέσουμε ότι έχουμε παραπάνω από ένα
έκταση όπου απουσιάζει το χαρακτηριστικό Β, τότε η χαρακτηριστικό Β τότε οι παραπάνω εξισώσεις
μεταγενέστερη πιθανότητα εμφάνισης σημείων με μετασχηματίζονται σε:
συγκέντρωση νιτρικών μεγαλύτερη από 50 mg/L,
log it D B1  B2  ...Bn   log it D   W 
n
δεδομένης της παρουσίας του χαρακτηριστικού Β,
δίνεται σε σχέση με την αρχική πιθανότητα Ρ(D) από i 1
τον τύπο: (10.18)
PB / D  (10.14)
P D / B   P ( D ) 
 
n

P B  log it D B1  B2  ...Bn  log it D   W 

i 1
Όπου:
(10.19)
N B 
P( B) 
N T 
Οι συντελεστές βάρους W+ και W- υπολογίζονται με
η πιθανότητα εμφάνισης του χαρακτηριστικού Β
βάση την συσχέτιση που παρουσιάζει η ύπαρξη
εντός της περιοχής έρευνας
σημείων με συγκέντρωση νιτρικών μεγαλύτερη των 50
mg/L και η παρουσία ή απουσία συγκεκριμένων
N D / B  χαρακτηριστικών, όπως το είδος της ακόρεστης ζώνης.
P B / D  
N B  Συνδυάζοντας τους συντελεστές βαρύτητας από κάθε
Όπου: κλάση όλων των παραμέτρων που χρησιμοποιούνται ως
δείκτες, παράγεται η κατανομή μεταγενέστερης
Ν(D/B) = ο αριθμός των φατνίων με συγκέντρωση
πιθανότητας η συγκέντρωση νιτρικών να υπερβαίνει τα
νιτρικών μεγαλύτερη από 50 mg/L
50 mg/L για την περιοχή έρευνας.
παρουσία του χαρακτηριστικού Β
Για την εφαρμογή της προαναφερθείσας
Ομοίως
πολύπλοκης μαθηματικής επεξεργασίας είναι
 
P D / B  P( D) 

P B/D  (10.15) απαραίτητη η χρήση εξειδικευμένου λογισμικού. Για
PB  την εφαρμογή της μεθοδολογίας στην περιοχή έρευνας
Όπου: χρησιμοποιήθηκε ο λογισμικό ArcSDM3 (Bonham-

P(B) 
NB  Carter, 1997) το οποίο αποτελεί επέκταση του
λογισμικού ArcGIS 9x. Το λογισμικό αυτό
N T  χρησιμοποιεί ως παραμέτρους δείκτες, ψηφιδωτά είτε
η πιθανότητα μη εμφάνισης του χαρακτηριστικού Β με δυαδική μορφή είτε με μορφή πολλαπλών κλάσεων.
εντός της περιοχής έρευνας και Τα δυαδικά ψηφιδωτά είναι πιο απλά στη χρήση και
δημιουργούν μικρότερη διακύμανση στα αποτελέσματα

 
αλλά οι περισσότερες παράμετροι που εμπλέκονται

P B/ D   N D/ B

στον υπολογισμό δυναμικού ρύπανσης είναι πολλαπλών
κλάσεων, ακόμα και αφού απλοποιηθούν κατά το
NB
όπου δυνατό. Ο μικρότερος αριθμός κλάσεων στους χάρτες
αυτούς παράγει πιο αξιόπιστα αποτελέσματα, ιδιαίτερα
 
N D / B = ο αριθμός των φατνίων με συγκέντρωση όταν ο αριθμός των σημείων που χρησιμοποιούνται ως
νιτρικών μεγαλύτερη από 50 mg/L απουσία του ενδείξεις είναι μικρός. Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι
χαρακτηριστικού Β μεγαλύτερος αριθμός κλάσεων εντοπίζει με μεγαλύτερη
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων 247 

λεπτομέρεια, τις ευνοϊκές ή όχι συνθήκες, και παράγει συσχέτισης μεταξύ της μεταγενέστερης πιθανότητας
πιο λεπτομερή αποτελέσματα. που παράχθηκε από το μοντέλο και της πιθανότητας
Έχοντας κατά νου τις παραπάνω παρατηρήσεις που προήλθε από το indicator kriging ήταν για τα 244
κρίνεται ότι ο χωρισμός των παραμέτρων της σημεία δειγματοληψίας της τάξης του 0,68 (Εικόνα
τροποποιημένης μεθόδου DRASTIC σε κλάσεις είναι 10.11) ενώ για το σύνολο της περιοχής έρευνας ανήλθε
ικανοποιητικός για την εφαρμογή της μεθόδου της σε 0,56. Η μικρή τιμή του συντελεστή συσχέτισης για
βαρύτητας των στοιχείων στην περιοχή έρευνας. το σύνολο της περιοχής φανερώνει ότι η μέθοδος έχει
Δεδομένου ότι από όλα τα στατιστικά τεστ που ικανοποιητικά αποτελέσματα, μόνο όπου η πυκνότητα
προηγήθηκαν, διαπιστώθηκε ότι τέσσερις από τις εφτά των σημείων δειγματοληψίας είναι μεγάλη, ενώ στις
παραμέτρους συνδέονται στατιστικά με το δυναμικό ενδιάμεσες περιοχές παράγει λιγότερο ικανοποιητικές
ρύπανσης των υδροφόρων. Αυτές οι παράμετροι προγνώσεις.
χρησιμοποιήθηκαν και στη μέθοδο βαρύτητας των Στο διάγραμμα της εικόνας 10.11 παρατηρούμε μια
στοιχείων. συγκέντρωση σημείων στις ελάχιστες και μέγιστες τιμές
Μια σημαντική παραδοχή της μεθόδου είναι ότι οι πιθανότητας υπέρβασης της συγκέντρωσης νιτρικών
παράμετροι που χρησιμοποιούνται ως δείκτες πρέπει να των 50mg/L. Το φαινόμενο αυτό προκύπτει μάλλον από
είναι χωρικά ανεξάρτητοι. Η ανεξαρτησία αυτή πάντοτε την πιθανολογική λογική της μεθόδου, η οποία
παραβιάζεται μέχρι ενός σημείου και είναι αποδεκτή μετατρέπει την φυσική κατανομή της συγκέντρωσης
όταν δεν ξεπερνάει κάποιο όριο. Η δοκιμή, που έχει νιτρικών σε πιθανότητα υπέρβασης μιας τιμής με
αναπτυχθεί από τους Agteberg and Chung, (2002) για πιθανές τιμές εξόδου 0 ή 1.
το λόγο αυτό, αποκάλυψε ότι για τις παραμέτρους
εφαρμογής της μεθόδου στην περιοχή έρευνας η
συνθήκη παραβιάζεται σε μια αποδεκτό βαθμό. Έτσι
κρίθηκε σκόπιμο να αφαιρεθεί η μία εκ των τεσσάρων
παραμέτρων, πιο συγκεκριμένα η επίδραση της
ακόρεστη ζώνης, διότι αφενός παρουσίαζε τον
μικρότερο συντελεστή συσχέτισης με την συγκέντρωση
νιτρικών και αφετέρου είχε τη μεγαλύτερη χωρική
συνάφεια με την παράμετρο του είδους του υδροφόρου
αφού και οι δύο προέκυψαν από τον γεωλογικό χάρτη
της περιοχής έρευνας. Μετά την αφαίρεση της
παραμέτρου αποδείχτηκε ότι η συνθήκη της
ανεξαρτησίας ισχύει και έτσι η μέθοδος εφαρμόστηκε
για τις υπόλοιπες τρεις παραμέτρους. Στον πίνακα 10.7
παρουσιάζονται οι συντελεστές βάρους W+ και W- για
κάθε κλάση όλων των παραμέτρων καθώς και μεταξύ
τους διαφορά (C = W+ - W-), το μέγεθος της οποίας Εικόνα 10.11. Συσχέτιση του Δυναμικού Ρύπανσης (πιθανότητα
καθορίζει και την επίδραση της κλάσης στο τελικό η συγκέντρωση νιτρικών να υπερβεί τα 50 mg/L) όπως
αποτέλεσμα. υπολογίζεται από την μέθοδο της βαρύτητας των στοιχείων και
της πιθανότητας η συγκέντρωση νιτρικών να υπερβεί τα 50
Από την εφαρμογή της μεθόδου προκύπτει ο χάρτης
mg/L, όπως υπολογίζεται από την μέθοδο του “indicator
της μεταγενέστερης πιθανότητας, η συγκέντρωση kriging” για την περιοχή έρευνας
νιτρικών να υπερβαίνει τα 50 mg/L, ο οποίος
παρουσιάζεται στην εικόνα 10.12. Ο συντελεστής
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   248

Πίνακας 10.7. Συντελεστές βαρύτητας και διαφορές- διακυμάνσεις των συντελεστών βαρύτητας για τις κλάσεις των παραμέτρων που
συμμετέχουν στο μοντέλο βαρύτητας των στοιχείων.
Έκταση Αριθμός σημείων
Κλάση W+ s(W+) W- s(W-) C s(C)
(km2) παρατήρησης
Βάθος υδροφόρου ορίζοντα
0-15 m 532.0 23 -1.111 0.213 0.788 0.123 -1.899 0.246
15-23 m 162.3 19 -0.033 0.244 0.007 0.113 -0.040 0.269
>23 m 208.5 67 1.242 0.148 -0.758 0.159 2.000 0.218

Είδος υδροφόρου
Υδροφόρος κροκαλοπαγών + Υδροφόρος φλύσχη 128.2 1 -2.835 1.004 0.161 0.104 -2.995 1.009
Υδροφόρος μαργών 335.3 10 -1.496 0.321 0.430 0.111 -1.926 0.340
Υδροφόρος αναβαθμίδων
107.5 25 0.786 0.228 -0.150 0.115 0.936 0.256
και ελουβιακού μανδύα
Αλουβιακός υδροφόροι 189.1 72 1.500 0.150 -0.921 0.169 2.421 0.226
Καρστικός υδροφόρος 142.5 1 -2.970 1.004 0.188 0.104 -3.158 1.009

Τοπογραφία
0-6 μοίρες 374.9 4 -2.545 0.503 0.593 0.109 -3.139 0.514
6-12 μοίρες 166.7 3 -2.017 0.583 0.204 0.105 -2.221 0.592
>12 μοίρες 360.8 102 1.053 0.117 -2.350 0.380 3.403 0.398

Χρήσεις γης
Δάσος κωνοφόρων + Δάσος πλατύφυλλων
+ Μικτό δάσος + Μεταβατικές δασώδεις
θαμνώδεις εκτάσεις + Γη που καλύπτεται κυρίως 356.6 3 -1.776 0.585 0.150 0.105 -1.926 0.594
από τη γεωργία με σημαντικές εκτάσεις φυσικής
βλάστησης
Σκληροφυλλική βλάστηση + Χώροι εξορύξεως
99.9 12 -0.088 0.308 0.011 0.109 -0.099 0.326
ορυκτών
Φυσικοί βοσκότοποι + Μη αρδεύσιμη αρόσιμη
119.0 10 -0.484 0.330 0.065 0.108 -0.549 0.348
γη + Λιβάδια
Ελαιώνες 26.9 1 -1.354 1.019 0.027 0.103 -1.381 1.024
Οπωροφόρα δένδρα + Εγκαταστάσεις
193.3 73 1.407 0.148 -0.929 0.172 2.336 0.227
αθλητισμού και αναψυχής
Σύνθετα συστήματα καλλιέργειας
8.1 3 1.394 0.730 -0.021 0.104 1.415 0.738
+ Αμπελώνες
Διακεκομμένη αστική οικοδόμηση 37.1 7 0.449 0.420 -0.025 0.106 0.474 0.433

W+ = log it  P B D  
 

P BD 
 

W- = log it  P B D  
 

P B D 
  
C = W + - W-
s = Διακύμανση
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων
  249

Εικόνα 10.12. Χάρτης κατανομής του Δυναμικού Ρύπανσης (ειδική τρωτότητα) των υδροφόρων οριζόντων της περιοχής έρευνας όπως υπολογίζεται από το μοντέλο βαρύτητας των στοιχείων
 Κεφάλαιο 10 Μοντέλα για τον Υπολογισμό της Τρωτότητας Υδροφόρων Οριζόντων   250

της πιθανότητας η συγκέντρωση νιτρικών (ή άλλου

10.5  Ανακεφαλαίωση  των  μεθόδων 
υπολογισμού  του  δυναμικού  ρύπανσης  των  μια καθορισμένη τιμή. Η συσχέτιση που παρουσίασαν
υδροφόρων.  οι κατανομές αυτές με την κατανομή συγκέντρωσης
Η μέθοδος DRASTIC, η οποία χρησιμοποιείται για
τον υπολογισμό της ενδογενούς τρωτότητας των
υδροφόρων, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σαν γενικό
θεωρητικό υπόβαθρο για την δημιουργία υβριδικών
μεθόδων για τον υπολογισμό της ειδικής τρωτότητας ή
του δυναμικού ρύπανσης των υδροφόρων, εφόσον στην
περιοχή έρευνας υπάρχει μια βάση υδροχημικών
δεδομένων.
Η χρήση απλών στατιστικών δεικτών, όπως ο
αριθμητικός μέσος ή απλών στατιστικών δοκιμών όπως,
οι δοκιμές συσχέτισης μεταξύ των παραμέτρων που
χρησιμοποιούνται για την πρόγνωση του δυναμικού
ρύπανσης και υδροχημικών δεικτών όπως η
συγκέντρωση νιτρικών, μπορούν να χρησιμοποιηθούν
για να τροποποιήσουν την αρχική μέθοδο DRASTIC
κατά τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί να προβλέψει με
σχετική ακρίβεια το δυναμικό ρύπανσης των
υδροφόρων.
Πιο σύνθετες στατιστικές μέθοδοι όπως η μέθοδος
της «λογιστικής παλινδρόμησης», η μέθοδος της
«βαρύτητας των στοιχείων» μπορούν να
χρησιμοποιήσουν τις παραμέτρους και την
βαθμονόμηση του μοντέλου DRASTIC για την
παραγωγή χαρτών κατανομής της πιθανότητας
ρύπανσης των υδροφόρων, με την μορφή κατανομής
ρύπου που χρησιμοποιείται ως δείκτης) να υπερβαίνει
νιτρικών στην περιοχή έρευνας ήταν ικανοποιητικές
ιδιαίτερα σε περιοχές με υψηλή πυκνότητα σημείων
δειγματοληψίας.
Στον πίνακα 10.8 παρουσιάζονται οι συντελεστές
συσχέτισης μεταξύ του δυναμικού ρύπανσης όπως
υπολογίζεται από τις μεθόδους που αναλύθηκαν στις
προηγούμενες παραγράφους και τις συγκεντρώσεις
νιτρικών τόσο για τα 244 σημεία δειγματοληψίας όσο
και για το σύνολο της περιοχής έρευνας.
Όπως φαίνεται και στον πίνακα αυτό οι πιο σύνθετες
στατιστικές μέθοδοι παράγουν ένα μεγαλύτερο
συντελεστή συσχέτισης για τα σημεία δειγματοληψίας,
αλλά αρκετά χαμηλότερο για το σύνολο της περιοχής
έρευνας. Το γεγονός αυτό μπορεί να αποδοθεί στο ότι,
τόσο η μέθοδος της λογιστικής παλινδρόμησης όσο και
η μέθοδος της βαρύτητας των στοιχείων είναι μέθοδοι
καθοδηγούμενες από τα δεδομένα (data driven) και δεν
αποδίδουν σε περιοχές με χαμηλή πυκνότητα η απουσία
δεδομένων. Αντίθετα η μέθοδος βελτιστοποίησης της
μεθόδου DRASTIC (Panagopoulos, Antonakos and
Lambrakis, 2006), ενισχύοντας την αντικειμενικότητα
της πρότυπης μεθόδου DRASTIC καταφέρνει να
παράγει ικανοποιητικά αποτελέσματα για το σύνολο της
περιοχής έρευνας.

Πίνακας 10.8. Συντελεστές συσχέτισης και διαφόρων μοντέλων υπολογισμού του δυναμικού ρύπανσης για την περιοχή έρευνας..
Συντελεστής Pearson (r) Συντελεστής Pearson (r)
Μοντέλο προσδιορισμού δυναμικού ρύπανσης
(σημεία δειγματοληψίας) (σύνολο της κατανομής)

Τροποποιημένη μέθοδος DRASTIC (Panagopoulos et al,

0.64 0.65
2005)
Πολλαπλή χωρική λογιστική παλινδρόμηση 0.69 0.62
Μέθοδος βαρύτητας των στοιχείων 0.68 0.56

 
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων
Κεφάλαιο 11 
ΜΟΝΤΕΛΟ  ΠΟΛΥΚΡΙΤΗΡΙΑΚΗΣ  ΑΝΑΛΥΣΗΣ  ΓΙΑ  ΕΠΙΛΟΓΗ  ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ
ΘΕΣΗΣ ΑΝΟΡΥΞΗΣ ΝΕΩΝ ΥΔΡΟΜΑΣΤΕΥΤΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ. 
11.1 Εισαγωγή  εξασφαλίζει μια ικανοποιητική απόδοση, σε σχέση με
Ένα από τα κρισιμότερα ερωτήματα, που καλείται
να απαντήσει μια η υδρογεωλογική έρευνα είναι, το
ποιές είναι οι καταλληλότερες θέσεις για τη δημιουργία
νέων έργων υδρομάστευσης του υπόγειου νερού. Τα
κριτήρια για την επιλογή αυτή είναι πολλά και κατά
κανόνα ανεξάρτητα μεταξύ τους, δεδομένου ότι στην
επιλογή αυτή παίζουν ρόλο παράγοντες που αφορούν
την απόδοση των υδροφόρων οριζόντων, την
υφιστάμενη αλλά και την αναμενόμενη στο μέλλον
ποιότητα του υπογείου νερού, αλλά και
οικονομοτεχνικά στοιχεία όπως η ευκολία προσπέλασης
ή το αναμενόμενο βάθος διάτρησης.
Τα περισσότερα από τα προαναφερθέντα κριτήρια
έχουν γεωγραφική έκφραση, αφού μπορούν να
αποδοθούν με την μορφή χωρικών κατανομών είτε
διακριτών είτε συνεχών.
Στην παρούσα έρευνα επιχειρείται να συνδυαστούν
όλα τα πιθανά κριτήρια επιλογής μέσω μιας
πολυκριτηριακής ανάλυσης σε περιβάλλον ΓΣΠ με
απώτερο σκοπό την δημιουργία ενός χάρτη κατάταξης
της περιοχής έρευνας με βάση την καταλληλότητα του
κάθε σημείου για την τοποθέτηση νέων
υδρομαστευτικών έργων.
11.2 Επιλογή κριτηρίων   νερού στην περιοχή όσο και η απόσταση από
Η επιλογή των κριτηρίων βασίστηκε στην
υπάρχουσα διεθνή γνώση και εμπειρία γύρω από το
ζήτημα, αλλά και στις ιδιαίτερες υδρολογικές,
υδρογεωλογικές και υδροχημικές συνθήκες της
περιοχής έρευνας, ενώ καταβλήθηκε προσπάθεια, ώστε
να μην παραλειφθεί κάποιος σημαντικός παράγοντας
για την διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος.
Τα κριτήρια επιλογής κατατάχθηκαν σε τρεις
κατηγορίες
 Κριτήρια απόδοσης
 Κριτήρια ποιότητας
 Κριτήρια οικονομοτεχνικά
Η επίδραση της πρώτης κατηγορίας κριτηρίων
έγκειται στο γεγονός ότι μια θέση για να ενδείκνυται για
ανόρυξη ενός υδρομαστευτικού έργου πρέπει να
  251
 
τις γειτονικές θέσεις, τις ιδιαιτερότητες της περιοχής,
και τις ανάγκες του αποδέκτη του έργου. Η απόδοση
ενός υδρομαστευτικού έργου καθορίζεται, πέρα της
τεχνικής του αρτιότητας, κυρίως από τα υδραυλικά
χαρακτηριστικά και την τροφοδοσία του προς
εκμετάλλευση υδροφόρου. Τα υδραυλικά
χαρακτηριστικά μπορούν να προσεγγιστούν με τη
χρήση ενός μεγέθους όπως η μεταβιβαστικότητα, η
οποία αποδίδει τον συνδυασμό της υδραυλικής
αγωγιμότητας και του κορεσμένου πάχους του
υδροφόρου. Δεδομένου ότι οι μετρήσεις
μεταβιβαστικότητας ή ειδικής απόδοσης στην περιοχή
έρευνας δεν ήταν αρκετά πυκνές, κρίθηκε σκόπιμο ως
ένα επιπλέον κριτήριο απόδοσης, να χρησιμοποιηθεί η
παροχή εκμετάλλευσης των υφιστάμενων
απογεγραμμένων υδρομαστευτικών έργων η οποία όπως
αναφέρθηκε και στο κεφάλαιο της υδρογεωλογικής
επισκόπησης, δεν μπορεί να υποκαταστήσει την ειδική
απόδοση ενός υδρομαστευτικού έργου, αλλά αποτελεί
μια σαφή ένδειξη για την απόδοση των υπό
εκμετάλλευση υδροφόρων.
Η τροφοδοσία ενός υδροφόρου μπορεί να είναι
άμεση μέσω του κατεισδύοντος νερού της βροχής ή
επαγωγική μέσω παρακείμενων σωμάτων επιφανειακού
νερού, όπως ποτάμια ή λίμνες. Έτσι ως κριτήρια για την
επάρκεια της τροφοδοσίας του υδροφόρου μπορούν να
χρησιμοποιηθούν τόσο η ποσότητα κατεισδύοντος
επιφανειακά σώματα νερού.
Με τους παραπάνω συλλογισμούς καταλήγουμε σε
τέσσερα κύρια κριτήρια απόδοσης, τα οποία είναι:
 Μεταβιβαστικότητα του υδροφόρου (όπως
προσδιορίζεται από αντλητικές δοκιμασίες)
 Αποδοτικότητα υδροφόρου (όπως προσδιορίζεται
από την παροχή εκμετάλλευσης των
υδρομαστευτικών έργων)
 Απευθείας τροφοδοσία του υδροφόρου (όπως
προσδιορίζεται από την ποσότητα της κατείσδυσης )
 Επαγωγική τροφοδοσία υδροφόρου (όπως
καθορίζεται από την απόσταση από επιφανειακά
σώματα νερού).
Η επίδραση της δεύτερης κατηγορίας κριτηρίων,
δηλαδή των κριτηρίων ποιότητας, έγκειται στο γεγονός,
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων
ότι ένα υδρομαστευτικό έργο, για όποια χρήση και αν
προορίζεται, πρέπει να έχει μια εξασφαλισμένη
ποιότητα νερού, πού να το καθιστά κατάλληλο για την
συγκεκριμένη χρήση. Εκτός από την υφιστάμενη
κατάσταση θα πρέπει, εάν είναι δυνατόν να λαμβάνεται
υπ’ όψη και η μελλοντική ποιοτική κατάσταση του
υπόγειου νερού, με βάση εκτιμήσεις για την εξέλιξη της
ποιοτικής κατάστασης των υδροφόρων.
Η υφιστάμενη ποιοτική κατάσταση του υπόγειου
νερού, μπορεί να αποδοθεί με τη χρήση ενός γενικού
δείκτη της χημικής σύστασης του υπόγειου νερού, όπως
τα συνολικά διαλελυμένα στερεά ή η ηλεκτρική
αγωγιμότητα ή και με επιμέρους δείκτες, όπως η
συγκέντρωση συγκεκριμένων στοιχείων. Για
παράδειγμα στην περιοχή έρευνας θα μπορούσαν να
χρησιμοποιηθούν οι συγκεντρώσεις των νιτρικών ή του
χλωρίου. Για την περιοχή έρευνας κρίθηκε
καταλληλότερη η χρήση ενός γενικότερου δείκτη, όπως
η ηλεκτρική αγωγιμότητα, δεδομένου ότι η ποιοτική
υποβάθμιση οφείλεται σε πολλούς παράγοντες και
εκφράζεται κατά τόπους με διαφορετικούς ποιοτικούς
δείκτες.
Η μελλοντική ποιοτική κατάσταση του υπόγειου
νερού στην περιοχή έρευνας καθορίζεται κυρίως από
την ειδική τρωτότητα (δυναμικό ρύπανσης) της
περιοχής, όπως υπολογίστηκε από τις μεθόδους της
προηγούμενης παραγράφου, αλλά και από τον κίνδυνο
υφαλμύρινσης (δυναμικό υφαλμύρινσης), δεδομένου
ότι η υφαλμύρινση είναι ένα φαινόμενο που βρίσκεται
σε εξέλιξη τόσο στους προσχωματικούς όσο και στους
καρστικούς σχηματισμούς της περιοχής έρευνας. Το
δυναμικό υφαλμίρυνσης καθορίζεται για την περιοχή
έρευνας από την απόσταση από την ακτογραμμή. Αντί
της απόστασης από την ακτογραμμή θα μπορούσε να
χρησιμοποιηθεί η απόλυτη στάθμη του υπόγειου νερού,
η οποία έχει προσδιοριστεί για την περιοχή έρευνας.
Δεδομένου όμως ότι για μεγάλης έκτασης περιοχές, για
τις οποίες ενδείκνυται η εφαρμογή του μοντέλου, είναι
δύσκολο να προσδιοριστεί η απόλυτη στάθμη των
υδροφόρων, λόγω του μεγάλου αριθμού μετρήσεων που
απαιτούνται, επιλέχθηκε για λόγους ευκολίας
εφαρμογής η απόσταση από την ακτογραμμή. Με τους
παραπάνω συλλογισμούς καταλήγουμε σε τρία κύρια
κριτήρια ποιότητας που είναι:
 Υφιστάμενη ποιοτική κατάσταση (όπως εκφράζεται
από την ηλεκτρική αγωγιμότητα)
 Ειδική τρωτότητα (δυναμικό ρύπανσης)
υδροφόρων (όπως εκφράζεται από την εφαρμογή
της τροποποιημένης μεθόδου DRASTIC)
252 
 Κίνδυνος υφαλμύρινσης (όπως εκφράζεται από την
απόσταση από την ακτογραμμή)
Η επίδραση της τρίτης κατηγορίας κριτηρίων,
δηλαδή των οικονομοτεχνικών κριτηρίων, έγκειται στο
γεγονός ότι η κατασκευή ενός νέου υδρομαστευτικού
έργου πρέπει να είναι αφενός οικονομικά συμφέρουσα
σε σχέση με εναλλακτικές ευνοϊκές θέσεις βάσει των
κριτηρίων απόδοσης και ποιότητας, και αφετέρου
συμβατή με περιορισμούς που έχουν να κάνουν με την
απόσταση από υφιστάμενα υδρομαστευτικά έργα, τόσο
για λόγους τήρησης των νομικών περιορισμών, όσο και
για λόγους διατήρησης της ισορροπίας στο ισοζύγιο των
υδροφόρων. Ορισμένοι από τους πιο σημαντικούς
παράγοντες, που επηρεάζουν το κόστος ενός
υδρομαστευτικού έργου, είναι το βάθος διάτρησης το
οποίο καθορίζεται από το πάχος της ακόρεστης ζώνης
για τους ελεύθερους υδροφόρος και το πάχος της
αδιαπέρατης οροφής για τους υπό πίεση υδροφόρους.
Ένα επιπλέον στοιχείο, που καθορίζει το κόστος
κατασκευής, είναι η ευκολία προσπέλασης η οποία
καθορίζεται από την απόσταση κάθε σημείου από το
υφιστάμενο οδικό δίκτυο και τέλος η μορφολογία του
σημείου, δεδομένου ότι σημεία με μεγάλες κλίσεις
εδάφους είναι δύσκολα στην προσπέλαση και απαιτούν
επιπλέον έργα διαμόρφωσης πριν την ανόρυξη του
υδρομαστευτικού έργου.
Τέλος, το κατά πόσο μια θέση είναι συμβατή από
νομικής και υδρογεωλογικής άποψης, σε σχέση με τα
υφιστάμενα υδρομαστευτικά έργα καθορίζεται από την
απόσταση της θέσης τόσο από τα τεχνητά έργα
υδρομάστευσης (φρέατα, γεωτρήσεις) όσο και από τις
φυσικές εκφορτίσεις των υδροφόρων (πηγές). Με τις
παραπάνω παραδοχές καταλήγουμε σε πέντε κριτήρια
οικονομοτεχνικής φύσεως που είναι:
 Κόστος ανόρυξης (όπως εκφράζεται από το πάχος
της ακόρεστης ζώνης)
 Ευκολία προσπέλασης (όπως εκφράζεται από την
απόσταση από το οδικό δίκτυο)
 Μορφολογία (όπως εκφράζεται από την κλίση του
εδάφους)
 Απόσταση από υφιστάμενα τεχνικά έργα
υδρομάστευσης (απόσταση από φρέατα,
γεωτρήσεις)
 Απόσταση από φυσικές εκφορτίσεις των
υδροφόρων (πηγές).
Οι κατανομές και των 12 κριτηρίων παρουσιάζονται
με την μορφή χαρτών στις εικόνες 11.1 έως 11.12.
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων   253

Εικόνα 11.1. Χάρτης κατανομής της μεταβιβαστικότητας των υδροφόρων για την περιοχή έρευνας

Εικόνα 11.2 Χάρτης κατανομής της παροχής εκμετάλλευσης των υδρομαστευτικών έργων για την περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 254 

Εικόνα 11.3 Χάρτης κατανομής της κατείσδυσης για την περιοχή έρευνας

Εικόνα 11.4. Χάρτης κατανομής της απόστασης από τους κύριους κλάδους του υδρογραφικού δικτύου για την περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 255 

Εικόνα 11.5 Χάρτης κατανομής της ηλεκτρικής αγωγιμότητας του υπόγειου νερού για την περιοχή έρευνας

Εικόνα 11.6. Χάρτης κατανομής του δυναμικού ρύπανσης των υδροφόρων για την περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 256 

Εικόνα 11.7 Χάρτης κατανομής της απόστασης από την ακτογραμμή για την περιοχή έρευνας

Εικόνα 11.8. Χάρτης κατανομής του πάχους της ακόρεστης ζώνης για την περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 257 

Εικόνα 11.9 Χάρτης κατανομής της απόστασης από το οδικό δίκτυο για την περιοχή έρευνας

Εικόνα 11.10 Χάρτης κατανομής των κλίσεων του εδάφους για την περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 258 

Εικόνα 11.11 Χάρτης κατανομής της απόστασης από υφιστάμενα υδρομαστευτικά έργα για την περιοχή έρευνας

Εικόνα 11.12 Χάρτης κατανομής της απόστασης από πηγές για την περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων
11.3  Διαδικασία  κατάρτισης  του  μοντέλου  Η συνάρτηση μ(x) μπορεί κατά περίπτωση να
πολυκριτηριακής ανάλυσης 
Η βαρύτητα με την οποία κάθε ένα από τα 12
κριτήρια επηρεάζει την τελική βαθμονόμηση ενός
σημείου καθορίζεται από τις εκάστοτε υδρογεωλογικές
και οικονομοτεχνικές συνθήκες, αλλά μπορεί να λεχθεί,
ότι σε γενικές γραμμές τα κριτήρια απόδοσης και
ποιότητας παίζουν καθοριστικότερο ρόλο σε σχέση με
τα οικονομοτεχνικά.
Για τον υπολογισμό της τελικής βαθμονόμησης κάθε
σημείου όλα τα παραπάνω κριτήρια πρέπει να υπαχθούν
σε μια κοινή αριθμητική κλίμακα και να τους
αποδοθούν σχετικοί συντελεστές βαρύτητας. Η
διαδικασία αυτή μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς
τρόπους, ο απλούστερος εκ των οποίων, είναι η
μετατροπή κάθε παραμέτρου σε μια κοινή δεκαβάθμια
κλίμακα και η αυθαίρετη απόδοση συντελεστών
βαρύτητας, κατά την υποκειμενική κρίση του ερευνητή.
Στην συνέχεια όλες οι παράμετροι εισάγονται σε μια
απλή γραμμική εξίσωση με συντελεστές των
ανεξάρτητων μεταβλητών, τους συντελεστές βαρύτητας
που επιλέχθηκαν.
Η κυριότερη αδυναμία αυτού του συστήματος,
εκτός από την υποκειμενικότητα επιλογής, που είναι
αναπόφευκτη λόγω μη ύπαρξης αντικειμενικών
κανόνων μετατροπής, είναι η γραμμικά αυξητική τάση,
τόσο των επιμέρους κριτηρίων όσο και του συνδυασμού
τους, η οποία δεν μπορεί να ενσωματώσει απότομες
μεταβολές τόσο στα επιμέρους κριτήρια όσο και στο
αλγεβρικό άθροισμα τους.
Μια εναλλακτική προσέγγιση βασισμένη σε
παρόμοια λογική, αλλά πολύ πιο ευπροσάρμοστη τόσο
στην μετατροπή της κλίμακας των παραμέτρων όσο και
στον μεταξύ τους συνδυασμό, είναι η προσέγγιση της
ασαφούς λογικής. Η βασική αρχή της ασαφούς λογικής
είναι η μετατροπή κάθε παραμέτρου που υπεισέρχεται
στο πρόβλημα σε μια σχετική κλίμακα από το 0 έως το
1 και η δημιουργία των λεγόμενων ασαφών ζευγών που
ορίζονται από μία παράμετρο Χ και μια συνάρτηση
συμμετοχής μ(x) :
 x, x  x  X  (11.1)
Η συνάρτηση συμμετοχής μ(x) έχει τη μορφή:
 0 x 
 των παραπάνω συναρτήσεων ανά περίπτωση:
  X    x  x (11.2)
 1 x

Όπου Χ = η αρχική παράμετρος
x = οι τιμές της παραμέτρου Χ
α, β = η κατώτερη και ανώτερη τιμή της
παραμέτρου Χ
μ(x) = συνάρτηση του x για την οποία ισχύει
0 < μ(x) < 1
  259
υποκαθίσταται από ένα πίνακα μετατροπής, με τον
οποίο σε κάθε καθορισμένο εύρος τιμών της
παραμέτρου Χ αποδίδεται αυθαίρετα μια τιμή, κυρίως
σε περιπτώσεις, όπου η μεταβλητή Χ έχει διακριτές και
όχι συνεχείς τιμές.
Η επιλογή της κατάλληλης συνάρτησης συμμετοχής
για την μετατροπή των παραμέτρων εναπόκειται στην
κρίση του ερευνητή, και θα πρέπει να αντικατοπτρίζει
τόσο την σχετική βαρύτητα κάθε κλάσεως της
παραμέτρου, όσο και την σχετική βαρύτητα της
παραμέτρου στο σύνολο των παραμέτρων που
καθορίζουν την τελική βαθμονόμηση. Οι συναρτήσεις
συμμετοχής μπορεί να έχουν διάφορες μορφές, ανάλογα
με την φύση του προβλήματος, κυριότερες από τις
οποίες είναι οι τραπεζοειδείς, οι τριγωνικές, οι
σιγμοειδείς, και άλλες (εικόνα 11.13).
Στην παρούσα έρευνα χρησιμοποιούνται σιγμοειδείς
συναρτήσεις γιατί κρίθηκε ότι ανταποκρίνονται
καλύτερα στον τρόπο μεταβολής των παραμέτρων, οι
οποίες παρουσιάζουν συνεχείς κατανομές με σχετικά
ομαλές μεταβολές. Για την μετατροπή των κατανομών
των αρχικών παραμέτρων με αυτές τις εξισώσεις και για
την εφαρμογή του συνόλου της διαδικασίας
χρησιμοποιήθηκε το λογισμικό ArcSDM3, το οποίο
αποτελεί επέκταση (extension) του λογισμικού ArcGIS
9.x. Το συγκεκριμένο λογισμικό χρησιμοποιεί για την
δημιουργία των ασαφών ζευγών τις παρακάτω
σιγμοειδείς συναρτήσεις:
1 x  
1 (11.3)
f1
 x
1   
 f2 
η οποία χαρακτηρίζεται “large”
 2 x 
1 (11.4)
 f1
 x 
1   
 f2 
η οποία χαρακτηρίζεται “Small”
Όπου f1 = δείκτης διασποράς των τιμών x
f2 = κεντρικό σημείο των τιμών x, το σημείο
δηλαδή όπου μ(x) = 0,5
Για την μεγιστοποίηση της ευελιξίας μετατροπής
των παραμέτρων χρησιμοποιήθηκαν και δύο παράγωγα
3  x  1  x 2 (11.5)
η οποία χαρακτηρίζεται “Very large”
 4  x   1  x  (11.6)
η οποία χαρακτηρίζεται “Somewhat large”
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων   260

Εικόνα 11.13 .Γραφικές παραστάσεις των διαφόρων τύπων συναρτήσεων συμμετοχής

Εικόνα 11.14. Γραφικές παραστάσεις των έξι τύπων συναρτήσεων συμμετοχής που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία των ασαφών
ζευγών στην περιοχή έρευνας

 5 x    2 x 2 (11.7)
η οποία χαρακτηρίζεται “Very Small” και
 6 x    2 x  (11.8)
η οποία χαρακτηρίζεται “Somewhat Small”
Στην εικόνα 11.14 παρουσιάζονται τα
διαγράμματα των 6 σιγμοειδών συναρτήσεων που
χρησιμοποιούνται από το λογισμικό, ενώ στον πίνακα
11.1 παρατίθενται τα είδη και οι δείκτες των
συναρτήσεων που χρησιμοποιήθηκαν για την
ασαφοποίηση των παραμέτρων του μοντέλου. Τέλος,
στις εικόνες 11.15 και 11.16 παρουσιάζονται οι
γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων συμμετοχής
για όλες τις παραμέτρους.
Οι παράμετροι, δείκτης διασποράς f1 και κεντρικό
σημείο f2 προσδιορίστηκαν με κριτήριο, το πώς η
μεταβολή των φυσικών τιμών κάθε παράγοντα
επηρεάζει την καταλληλότητα κάθε θέσης. Για
παράδειγμα, η απόσταση από τους κλάδους του
υδρογραφικού δικτύου επηρεάζει την τροφοδοσία των
υδροφόρων σημαντικά για μικρές αποστάσεις, αλλά
ελάχιστα ή καθόλου σε αποστάσεις μεγαλύτερες των
1000 μέτρων ή αντίστοιχα, η απόσταση από την
ακτογραμμή φανερώνει μεγάλο κίνδυνο υφαλμύρινσης
για τα πρώτα 2 έως 3 χιλιόμετρα, όπως προσδιορίστηκε
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων   261

Πίνακας 11.1 Είδος και χαρακτηριστικοί δείκτες των συναρτήσεων συμμετοχής των παραμέτρων του μοντέλου.
Συνάρτηση Δείκτης Κεντρικό
Παράμετρος
συμμετοχής διασποράς f1 σημείο f2
Μεταβιβαστικότητα υδροφόρου (m2/day) μ4(x) 1 5
Κατείσδυση (mm) μ1(x) 4 250
Απόσταση από κεντρικούς κλάδους του υδρογραφικού δικτύου (m) μ5(x) 1 500
Ηλεκτρική αγωγιμότητα υπόγειου νερού (μS/cm) μ2(x) 5 1000
Δυναμικό ρύπανσης υδροφόρων μ5(x) 5 80
Απόσταση από την ακτογραμμή (m) μ4(x) 4 1000
Πάχος ακόρεστης ζώνης (m) μ6(x) 4 30
Απόσταση από οδικό δίκτυο (m) μ6(x) 3 1000
Κλίση εδάφους (μοίρες) μ5(x) 5 10
Απόσταση από υφιστάμενα υδρομαστευτικά έργα (m) μ1(x) 5 500
Απόσταση από πηγές (m) μ1(x) 5 1000
Παροχή εκμετάλλευσης υδρομαστευτικών έργων (m3/h) μ1(x) 3 40

Εικόνα 11.15. Γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων συμμετοχής που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία των ασαφών ζευγών
στην περιοχή έρευνας
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 262 

Εικόνα 11.16 .Γραφικές παραστάσεις των συναρτήσεων συμμετοχής που χρησιμοποιήθηκαν για την δημιουργία των ασαφών ζευγών
στην περιοχή έρευνας

στην παράγραφο 8.4.3 «Διερεύνηση του φαινομένου
της υφαλμίρυνσης στην περιοχή έρευνας», ενώ μετά
την απόσταση αυτή ο κίνδυνος υφαλμύρινσης μειώνεται
δραματικά. Έτσι στην πρώτη περίπτωση επιλέγουμε ως
κεντρικό σημείο τα 500 μέτρα και ως δείκτη διασποράς
το 1, ενώ στην δεύτερη περίπτωση επιλέγουμε ως
κεντρικό σημείο τα 1000 μέτρα και ως δείκτη
διασποράς το 4, γιατί οι παραγόμενες συναρτήσεις
αποδίδουν καλύτερα τους παραπάνω συλλογισμούς.
Με παρόμοιο τρόπο υπολογίζονται οι τιμές των
παραμέτρων αυτών και για τους υπόλοιπους
παράγοντες. Όπως είναι φανερό, ο τρόπος
προσδιορισμού των συναρτήσεων μετατροπής και των
παραμέτρων τους, εναπόκειται στην κρίση του
ερευνητή. Η υποκειμενικότητα του τρόπου
προσδιορισμού είναι αναπόφευκτη λόγω της απουσίας
αντικειμενικών κανόνων μετατροπής κάθε παράγοντα,
ενώ δεν μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητα κακή, διότι
δίνει στον ερευνητή την δυνατότητα να διαμορφώσει το
μοντέλο σύμφωνα με τις ιδιαίτερες υδρογεωλογικές και
λοιπές συνθήκες κάθε περιοχής.
Με την βοήθεια των ΓΣΠ και των συναρτήσεων
συμμετοχής οι αρχικές κατανομές όλων των παραπάνω
παραμέτρων μετατράπηκαν σε ασαφείς.
Για τον συνδυασμό των ασαφών κατανομών, ώστε
να παραχθεί μια τελική κατανομή βαθμονόμησης,
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων 263 

υπάρχουν διάφοροι μαθηματικοί τελεστές,
σημαντικότεροι εκ των οποίων είναι οι ακόλουθοι:
1. Το καρτεσιανό γινόμενο ή ασαφές «ΚΑΙ» το οποίο
υπολογίζεται από την συνάρτηση:
 AND  min1 , 2 , ..., n  (11.9)
2. Το καρτεσιανό άθροισμα ή ασαφές «Η» το οποίο
υπολογίζεται από την συνάρτηση:
Η χρήση των διαφόρων τελεστών εναπόκειται στην
κρίση του ερευνητή, αλλά κάθε τελεστής εξυπηρετεί
καλύτερα συνδυασμούς παραγόντων με διαφορετική
επίδραση στο τελικό αποτέλεσμα. Σε περιπτώσεις όπου,
οι συνδυασμένες υψηλές τιμές δύο παραμέτρων
αποτελούν σημαντική ένδειξη, τότε ενδείκνυται η
χρήση του καρτεσιανού γινομένου, σε περιπτώσεις
όπου, η υψηλή τιμή σε οποιονδήποτε από τους
παράγοντες αποτελεί καθοριστική ένδειξη, ενδείκνυται
η χρήση του καρτεσιανού αθροίσματος, ενώ σε
περιπτώσεις συνδυασμού πολλαπλών παραμέτρων με
αθροιστική επίδραση ενδείκνυται η χρήση του τελεστή

OR  max1 , 2 , ..., n 

«γάμμα»
(11.10) Για τις ανάγκες της παρούσας ανάλυσης
χρησιμοποιήθηκε το καρτεσιανό άθροισμα για τον
3. Το αλγεβρικό γινόμενο το οποίο υπολογίζεται από συνδυασμό παραμέτρων που ανήκουν στην ίδια
την συνάρτηση: κατηγορία κριτηρίων και που ανεξάρτητα ο ένας από
τον άλλο μπορεί να καθορίσουν την επίδραση της
ομάδας κριτηρίων, όπως για παράδειγμα, οι παράγοντες
n
 P   i (11.11) κατείσδυση και απόσταση από κύριους κλάδους του
i 1
υδρογραφικού δικτύου (επαγωγική τροφοδοσία), οι
οποίοι ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο μπορεί να
εξασφαλίσουν την καλή τροφοδοσία των υδροφόρων.
4. Το αλγεβρικό άθροισμα το οποίο υπολογίζεται από Για τον συνδυασμό παραμέτρων, που ανήκουν στην
την συνάρτηση: ίδια κατηγορία κριτηρίων και που αθροιστικά
n
επηρεάζουν την επίδραση της ομάδας χρησιμοποιήθηκε
 S  1   1   i  (11 .12 ) το καρτεσιανό γινόμενο, όπως για παράδειγμα στην
i 1
απόσταση από υφιστάμενα έργα υδροληψίας και στην
5. Ο τελεστής γ (γάμμα) ο οποίος υπολογίζεται από την απόσταση από πηγές, όπου πρέπει να συνηγορούν και οι
συνάρτηση: δύο συνθήκες, για την καταλληλότητα της θέσης. Με
την χρήση των δύο αυτών τελεστών δημιουργήθηκαν 7
 1 συνδυαστικοί παράγοντες που επηρεάζουν την τελική
 n
  n 
  1   1  i    i  (11.13) βαθμονόμηση, οι οποίοι συνδυάστηκαν με έναν τελεστή
 i 1   i 1  «γάμμα» με γ=0,95. Το συνολικό οργανόγραμμα
εφαρμογής ασαφών τελεστών παρουσιάζεται στην
Η επιλογή ενδιάμεσων τιμών του γάμμα περιορίζει εικόνα 11.17 ενώ στο χάρτη της εικόνας 11.18 και στον
την αυξητική τάση του αλγεβρικού γινομένου και την ένθετο χάρτη 4 παρουσιάζεται η κατανομή της τελικής
μειωτική τάση του αλγεβρικού αθροίσματος και βαθμονόμησης θέσεων για την ανόρυξη νέων
παράγει ένα ισορροπημένο τελικό αποτέλεσμα. υδρομαστευτικών έργων.
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων   264

Εικόνα 11.17. Οργανόγραμμα εφαρμογής της πολυκριτηριακής ανάλυσης με την βοήθεια των τελεστών ασαφούς λογικής για την
δημιουργία του χάρτη κατανομής καταλληλότητας για την ανόρυξη νέων υδρομαστευτικών έργων.
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων
  265

Εικόνα 11.18. Χάρτης κατανομής καταλληλότητας για την ανόρυξη νέων υδρομαστευτικών έργων.
 Κεφάλαιο 11 Μοντέλο Πολυκριτηριακής Ανάλυσης για Επιλογή Θέσης Υδρομαστευτικών Έργων
11.4  Αποτελέσματα  και  σχολιασμός  του 
μοντέλου πολυκριτηριακής ανάλυσης  αναζητούσαμε τις καταλληλότερες θέσεις για έργα
Όπως παρατηρούμε στον χάρτη κατανομής της
καταλληλότητας μεγάλες εκτάσεις της περιοχής έρευνας
έχουν τιμή 0, είναι δηλαδή εντελώς ακατάλληλες για
ανόρυξη νέων υδρομαστευτικών έργων. Το γεγονός
αυτό οφείλεται στο ότι στις περιοχές αυτές όλοι ή οι
περισσότεροι από τους παράγοντες που συμμετέχουν
μετά την ασαφοποίησή τους, έχουν την τιμή 0. Για
παράδειγμα, ο παράγοντας ποιότητα για μεγάλα
τμήματα της παράκτιας περιοχής, όπου η ηλεκτρική
αγωγιμότητα λόγω των υψηλών συγκεντρώσεων των
νιτρικών αλλά και του φαινομένου της υφαλμίρυνσης
είναι υψηλή (>2000 μS/cm), ή ο παράγοντας απόσταση
από υφιστάμενα υδρομαστευτικά έργα και πηγές για την
ίδια περιοχή, όπου έχουμε μεγάλη πυκνότητα
υδρομαστευτικών έργων. Ομοίως σε μεγάλα τμήματα
της περιοχής όπου έχουμε την ανάπτυξη του
σχηματισμού των μαργών τόσο τα κριτήρια της
απόδοσης του υδροφόρου όσο και τα οικονομοτεχνικά
κριτήρια μετά την ασαφοποίησή τους έχουν την τιμή 0.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι η επιλογή της μεθόδου της
ασαφούς λογικής και του συνδυασμού τελεστών που
χρησιμοποιήθηκαν καταφέρνουν να επικεντρώσουν τα
αποτελέσματα σε θέσεις κατάλληλες από κάθε άποψη
για την ανόρυξη νέων υδρομαστευτικών έργων,
βαθμονομώντας περαιτέρω τις θέσεις αυτές με βάση τη
συγκέντρωση των βέλτιστων συνθηκών.
Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι η μεθοδολογία της
πολυκριτηριακής ανάλυσης με την χρήση ασαφούς
λογικής διαθέτει μεγάλη ευελιξία και
προσαρμοστικότητα. Με αλλαγές στο είδος και τους
δείκτες των συναρτήσεων συμμετοχής αλλά και επιλογή
διαφορετικού συνδυασμού τελεστών μπορεί το τελικό
266 
αποτέλεσμα να διαμορφωθεί ανάλογα με τις
προτεραιότητες της έρευνας. Εάν, για παράδειγμα,
υδρομάστευσης που προορίζονται για ύδρευση, θα
αυξάναμε την επίδραση των παραγόντων ποιότητας και
θα μειώναμε στο ελάχιστο την επίδραση των
οικονομοτεχνικών παραγόντων. Επίσης θα μπορούσε,
εάν επρόκειτο για συγκεκριμένους αποδέκτες, να
προστεθεί και ο παράγοντας της απόστασης από τους
τελικούς αποδέκτες
Όπως παρατηρούμε οι βέλτιστες θέσεις στην περιοχή
έρευνας τοποθετούνται στους σχηματισμούς των
κροκαλοπαγών, δυτικά της πεδινής περιοχής της Νεμέας
και πέριξ των οικισμών Κρυονέρι και Σούλι, καθώς
επίσης στο ανάντη τμήμα του προσχωματικού
υδροφόρου της Βόχας και πλησίον της κοίτης όλων των
ποταμών της περιοχής έρευνας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον
παρουσιάζουν κάποιες θέσεις με υψηλή καταλληλότητα
που εντοπίζονται στην ανώτερη ζώνη του παράκτιου
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας, καθώς και στον
προσχωματικό υδροφόρο της Νεμέας δεδομένης της
μεγάλης ζήτησης νερού στις περιοχές αυτές και την
ύπαρξη μεγάλων τμημάτων ακατάλληλων για
χωροθέτηση νέων υδρομαστευτικών έργων λόγω της
υποβαθμισμένης ποιότητας του υπόγειου νερού αλλά
και της πυκνότητας των υφιστάμενων έργων.
Τέλος παρατηρούμε ότι μεγάλα τμήματα του
υδροφόρου των θαλάσσιων αναβαθμίδων
παρουσιάζονται ως οριακά κατάλληλα ή μέτρια και
μπορεί να θεωρηθούν ως εναλλακτική λύση για την
υδροδότηση του παράκτιου τμήματος της περιοχής
έρευνας που παρουσιάζει τις μεγαλύτερες υδατικές
ανάγκες, αλλά και τα σοβαρότερα προβλήματα
υδροδότησης λόγω κυρίως της ποιοτικής υποβάθμισης
του παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου.
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
Κεφάλαιο 12 
ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗ – ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ. 
Στο παρόν κεφάλαιο παρατίθενται τα συμπεράσματα
που προέκυψαν από την επεξεργασία των
αποτελεσμάτων όλων των ερευνητικών εργασιών της
παρούσας διατριβής με σκοπό την συνοπτική
παρουσίαση του ερευνητικού έργου.
Η περιοχή έρευνας τοποθετείται στο ΒΑ τμήμα του
νομού Κορινθίας και οριοθετείτε στα βόρια από τον
Κορινθιακό κόλπο, στα ανατολικά από τον Ισθμό της
Κορίνθου τον Σαρωνικό κόλπο και τον υδροκρίτη του
χειμάρρου Ξεριά, ενώ στα νότια και δυτικά από τους
υδροκρίτες των υπόλοιπων υδρολογικών λεκανών
(Ράχιανης, Ζαπάντη, Ασωπού, Ελισσώνα, Κυρίλλου,
Σέλιανδρου) και συμπίπτει περίπου με τα διοικητικά
όρια επτά πρώην «Καποδιστριακών» δήμων (Κορίνθου,
Άσσου-Λεχαίου, Βόχας, Βέλου, Σικυωνίων, Τενέας και
Νεμέας) του νομού Κορινθίας.
Η γεωλογική δομή της ευρύτερης περιοχής έρευνας
περιλαμβάνει σχηματισμούς τόσο του Προνεογενούς
υποβάθρου, όσο και μεταλπικούς χερσαίους,
λιμνοθαλάσσιους και θαλάσσιους σχηματισμούς. Το
κυρίαρχο από γεωμορφολογικής και γεωτεκτονικής
άποψης στοιχείο στην ευρύτερη περιοχή έρευνας
αποτελεί ο Κορινθιακός κόλπος, ο οποίος είναι ένα ευρύ
τεκτονικό βύθισμα με υψηλούς ρυθμούς απομάκρυνσης,
μεταξύ των δυο τεμαχών, της Πελοποννήσου και της
στερεάς Ελλάδας, αποτέλεσμα της εφελκυστικής
τεκτονικής που επέδρασε και συνεχίζει να επιδρά στην
ευρύτερη περιοχή μετά το τέλος των αλπικών
πτυχώσεων κατά το Μέσο Μειόκαινο.
Το προνεογενές υπόβαθρο δομείτε από τρεις
γεωτεκτονικές ζώνες, η γεωτεκτονική θέση και
τοποθέτηση των οποίων καθορίστηκε κατά την διάρκεια
των αλπικών ορογενετικών κινήσεων και δύναται να
χωριστεί σε δύο τμήματα, ανατολικό και δυτικό. Tα
τμήματα αυτά οριοθετούνται με την μεγάλη τεκτονική
επαφή-επώθηση με ΝΝΔ-ΒΒΑ διεύθυνση της
Υποπελαγονικής επί της ζώνης Γαβρόβου-Τριπόλεως, η
οποία έχει επιφανειακή εμφάνιση στο νότιο άκρο της
περιοχής πλησίον της μονής Αγίου Σώστη, μεταξύ των
οικισμών Αρχαίας Νεμέας και Αγίου Βασιλείου.
Τα ιζήματα του Τεταρτογενούς που αναπτύσσονται
στην περιοχή, συνιστούν μια βορείως μετατιθέμενη
δελταϊκή ακολουθία ιζημάτων, η απόθεση της οποίας
συνεχίζεται μέχρι σήμερα εντός του Κορινθιακού
κόλπου. Τα ιζήματα αυτά αποτελούνται από
ποταμοχερσαία αλουβιακά ριπίδια και παράκτια
λιμνοθαλάσσια κροκαλοπαγή στα νότια, λιμνοθαλάσσια
δελταϊκά κροκαλοπαγή τύπου Gilbert και
λιμνοθαλάσσιες μάργες στο κέντρο και τέλος
λιμνοθαλάσσιες μάργες και θαλάσσιες αναβαθμίδες από
267 
μάργες, ψαμμίτες και κροκαλοπαγή στο βορειότερο
παράκτιο τμήμα.
Η νεοτεκτονική της περιοχής έρευνας όπως
προαναφέρθηκε χαρακτηρίζεται από τις έντονες
εφελκυστικές τάσεις που είναι υπεύθυνες για την
δημιουργία της Κορινθιακής τάφρου και των
πολυάριθμων κανονικών και πλαγιοκανονικών
ρηγμάτων παράλληλα και κάθετα προς τον άξονα της
τάφρου. Μεγάλο ποσοστό των ρηγμάτων αυτών είναι
ενεργά και υπεύθυνα για την γένεση σεισμών μεσαίου
και μεγάλου μεγέθους κατά τους ιστορικούς χρόνους.
Το ανάγλυφο της περιοχής χαρακτηρίζεται από τρεις
μεγάλες πεδινές ενότητες, την παράκτια περιοχή μεταξύ
Κορίνθου και Κιάτου, γνωστή και ως κάμπος της Βόχας,
την περιοχή Αγίου Βασιλείου – Σπαθοβουνίου και την
πεδινή περιοχή Νεμέας. Το υπόλοιπο της περιοχής
μπορεί να χαρακτηρισθεί ως λοφώδες-ημιορεινό με
μέτριες κλίσεις πρανών και ομαλές απολήξεις
κορυφογραμμών με εξαίρεση το ΝΔ και ΝΑ άκρο της
περιοχής, όπου η επικράτηση των ανθρακικών
σχηματισμών του προνεογενούς υποβάθρου δημιουργεί
ορεινό ανάγλυφο με μεγάλες κλίσεις πρανών βαθιές
χαραδρώσεις και οξύληκτες κορυφογραμμές.
Οι ποταμοί Ασωπός, Ράχιανη και Ζαπάντης ρέουν
σύμφωνα με την αρχική τους κατεύθυνση αλλά λόγω της
ανύψωσης που έχει υποστεί η περιοχή στο σημερινό
νότιο υδροκρίτη τους ένα μεγάλο τμήμα των αρχικών
λεκανών απορροής τους αποστραγγίζεται από τον
ποταμό Ίναχο που εκβάλει στον Αργολικό κόλπο.
Αντίστοιχα για τους ποταμούς Ελλισώνα και Σέλιανδρο
τα αντεστραμμένα τμήματα είναι οι ποταμοί Σούτενη
και Ρέθις που αποστραγγίζουν τις εσωτερικές λεκάνες
Στυμφαλίας και Σκοτεινής. Ο ποταμός Κυρίλλου
αποτελεί τον μόνο «νεαρό» ποταμό, ενώ ο ποταμός
Ξεριάς αποτελεί τον μόνο «αποκατεστημένο» ποταμό.
Οι λεκάνες της περιοχής έρευνας αναμένεται να
παρουσιάζουν υδρογραφήματα «βραδείας απορροής»
και χαμηλό δυναμικό εκδήλωσης πλημμυρών. Οι
λεκάνες των Ζαπάντη, Ελλισώνα και Σέλιανδρου είναι
αυτές που ο συνδυασμός μορφομετρικών
χαρακτηριστικών καθιστούν πιο επιδεκτικές στην
εκδήλωση «ταχείας απορροής» και «αστραπιαίων»
πλημμυρικών επεισοδίων.
Ο χρόνος συγκέντρωσης για τις κύριες λεκάνες
κυμαίνεται από 24 έως 92 λεπτά, ενώ οι μέγιστες
αναμενόμενες πλημμυρικές απορροές κυμαίνονται για
τον Ασωπό μεταξύ 158 και 797 m3/sec, για την Ράχιανη
μεταξύ 115 και 746 m3/sec, για τον Ξεριά μεταξύ 115
και 901 m3/sec και για τον Ζαπάντη μεταξύ 53 και 394
m3/sec. Δεδομένου ότι δεν υπάρχουν μετρημένες
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
πλημμυρικές απορροές στις εξόδους των λεκανών είναι
αδύνατο να «βαθμονομήσουμε» τις εξισώσεις
συσχέτισης. Η εκτίμηση ότι η πλημμυρική απορροή του
Ξεριά κατά το ακραίο πλημμυρικό επεισόδιο του 1997
ξεπέρασε τα 600 m3/sec, καθιστά τις τιμές που
προκύπτουν από τις εξισώσεις αυτές λογικές με πιο
ρεαλιστικές εκείνες που προέρχονται από λεκάνες
απορροής της Καλιφόρνιας.
Μέσα από την εφαρμογή έξι διαφορετικών μεθόδων
χωρικής παρεμβολής για την εκτίμηση της κατανομής
της στάθμης του υπόγειου νερού διαπιστώθηκε το πώς η
επιλογή μεθόδου επηρεάζει το τελικό αποτέλεσμα. Τα
κριτήρια για την αξιολόγηση κάθε μεθόδου ήταν αφενός
το κατά πόσο η επιφάνεια που προκύπτει δεν αλλοιώνει
τις φυσικές ιδιότητες, που πρέπει να έχει μια
πιεζομετρική επιφάνεια (μικρές υδραυλικές κλίσεις,
συμφωνία με την τοπογραφία κ.τ.λ.) και αφετέρου μια
σειρά από στατιστικούς δείκτες σφάλματος που
εκφράζουν ποσοτικά την συμφωνία της παραγόμενης
επιφάνειας με τις υφιστάμενες τιμές στα σημεία
μέτρησης.
Με βάση το πρώτο κριτήριο, όλες οι μέθοδοι εκτός
της inverse distance waiting, μπορεί να θεωρηθούν
επιτυχείς. Ειδικότερα οι γεωστατιστικές μέθοδοι
παρήγαγαν ομαλότερες επιφάνειες και με μικρότερες
υδραυλικές κλίσεις με την τελευταία μέθοδο (ordinary
cokriging –trend remove) να δίνει την επιφάνεια η οποία
ακλουθούσε καλύτερα τους φυσικούς νόμους που
διέπουν την πιεζομετρική επιφάνεια.
Το χαμηλότερο σταθερό σφάλμα, καθώς και η
χαμηλότερη ρίζα του μέσου τετραγωνικού σφάλματος
επιτυγχάνεται με την μέθοδο Ordinary Kriging-trend
remove ενώ το χαμηλότερο μέσο σφάλμα και μέσο
τυποποιημένο σφάλμα με την μέθοδο Ordinary
Cokriging-trend remove.
Συνδυάζοντας τις ανωτέρω παρατηρήσεις
καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι, η πλέον
ενδεικνυόμενη μέθοδος για την δημιουργία κατανομής
στάθμης με την διαδικασία της χωρικής παρεμβολής, για
περιπτώσεις ευρύτερων περιοχών με εναλλαγές
υδροφόρων και πρακτικά μη υδροφόρων σχηματισμών
και γενικά ανομοιογένεια στα υδραυλικά
χαρακτηριστικά είναι η μέθοδος Ordinary Cokriging-
trend remove.
Η γενικότερη κατανομή της στάθμης δεν διαφέρει
σημαντικά κατά τις τρεις περιόδους μέτρησης με την
γενική κατεύθυνση ροής και τους υπόγειους υδροκρίτες
να παραμένουν και για τις δύο περιόδους.
Όπως προκύπτει από την σύγκριση των επιφανειών
στάθμης, μεταξύ των περιόδων 5/2003 και 10/2004
στους προσχωματικούς υδροφόρους, εκτός του
παράκτιου τμήματος του υδροφόρου της Βόχας,
παρατηρούμε μια άνοδο του επιπέδου στάθμης που
κυμαίνεται από 1 έως και 10 μέτρα, ενώ στους
υδροφόρους των κροκαλοπαγών αλλά και του υπό πίεση
ορίζοντα που αναπτύσσεται εντός του σχηματισμού των
268 
μαργών παρατηρούμε μια μικρή πτώση που κυμαίνεται
από 1 έως και 10 μέτρα. Η διαφοροποίηση αυτή μπορεί
να αποδοθεί στο ότι οι αβαθείς προσχωματικοί
υδροφόροι έχουν ταχύτερη επαναπλήρωση σε σχέση με
τους βαθύτερους ελεύθερους ή υπό πίεση ορίζοντες και
επηρεάζονται από το υδρολογικό ισοζύγιο μόνο του
τρέχοντος υδρολογικού έτους ενώ οι βαθύτεροι
υδροφόροι ορίζοντες επηρεάζονται από παραπάνω από
ένα υδρολογικά έτη.
Η αντίστοιχη εικόνα για τις περιόδους 10/2004 και
10/2005 είναι σχεδόν αντεστραμμένη με την άνοδο της
στάθμης να παρατηρείται τόσο στους βαθύτερους
υδροφόρους, όσο και στο παράκτιο τμήμα του
προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας, ενώ πτώση
στάθμης παρατηρείται στους υπόλοιπους
προσχωματικούς υδροφόρους. Η επανάληψη της
διαφοροποίησης μεταξύ προσχωματικών και βαθύτερων
υδροφόρων ενισχύει την άποψη ότι επηρεάζονται με
διαφορετική χρονική υστέρηση από το υδρολογικό
ισοζύγιο.
Με βάση κυρίως την υδρολιθολογική κατάταξη των
σχηματισμών αλλά και την χωρική τους κατανομή όπως
αποτυπώνεται στον υδρογεωλογικό χάρτη αλλά
επιπρόσθετα με βάση πληροφορίες από τις τομές των
γεωτρήσεων που απογράφτηκαν αλλά και από την
κατανομή της στάθμης του υπόγειου νερού καταλήγουμε
στην οριοθέτηση των υδρογεωλογικών ενοτήτων για την
περιοχή έρευνας.
Σύμφωνα με τα προαναφερθέντα στοιχεία
οριοθετούνται πέντε κοκκώδη και δύο καρστικά
υδροφόρα συστήματα στα νότια όρια της περιοχής
έρευνας. Όπως διαπιστώνεται από την γεωγραφική
κατανομή των συστημάτων αυτών, υπάρχουν μεγάλα
τμήματα, κυρίως όπου αναπτύσσονται επιφανειακά οι
μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου, που δεν εντάσσονται
σε κάποιο υδροφόρο σύστημα. Στις περιοχές αυτές,
αναπτύσσεται υδροφορία ελάσσονος σημασίας και
απόδοσης εντός αδρομερών στρωμάτων η οποία εκτός
της χαμηλής απόδοσης δεν παρουσιάζει και χωρική
συνέχεια. Για τους λόγους αυτούς η υδροφορία αυτή δεν
μπορεί να θεωρηθεί ως υδροφόρο σύστημα.
Και τα δύο καρστικά υδροφόρα συστήματα
αναπτύσσονται τμηματικά στην περιοχή με το
μεγαλύτερο τμήμα τους να βρίσκεται εκτός περιοχής.
Για το λόγο αυτό δεν ερευνήθηκαν διεξοδικά στο
πλαίσιο της παρούσας διατριβής, αλλά κυρίως στον
τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν με τα υπόλοιπα
υδροφόρα συστήματα αλλά και στον τρόπο που
επηρεάζουν τα υδρολογικά ισοζύγια των λεκανών
απορροής.
Από τα πέντε κοκκώδη υδροφόρα συστήματα τα τρία
(Βόχας, Αγίου Βασιλείου και Νεμέας) αναπτύσσονται εξ
ολοκλήρου στην περιοχή έρευνας και περιλαμβάνουν
κυρίως αβαθείς προσχωματικούς υδροφόρους οι οποίοι
αναπτύσσουν ενιαία ή και επάλληλη υδροφορία με
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
βαθύτερους υδροφόρους ορίζοντες των Πλειο-
Πλειστοκαινικών ιζημάτων.
Τα υπόλοιπα δύο κοκκώδη συστήματα (Αηδονίων-
Πετρίου και Κρυονερίου-Βάλτου) αναπτύσσονται εντός
των κροκαλοπαγών του Πλειστοκαίνου (Καλάβρια
κροκαλοπαγή) και παρά το γεγονός ότι περιλαμβάνονται
τμηματικά στην περιοχή έρευνας, ερευνήθηκαν
διεξοδικά διότι παίζουν καθοριστικό ρόλο στην
υδροοικονομία της περιοχής, εντός της οποίας
εκφορτίζονται μέσω υψηλής δυναμικότητας πηγών
επαφής με τις υποκείμενες μάργες του Πλειοκαίνου.
Οι αποδοτικότεροι υδροφόροι στην περιοχή έρευνας
είναι εκείνοι των κροκαλοπαγών ενώ οι υδροφόροι που
αναπτύσσονται στα υδροφόρα συστήματα Βόχας,
Νεμέας και Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου
παρουσιάζουν κυμαινόμενη απόδοση με γενικά μέσες
έως χαμηλές αποδόσεις. Η υδροφορία που αναπτύσσεται
εντός του σχηματισμού των μαργών είναι χαμηλής
απόδοσης χωρίς ιδιαίτερη πρακτική σημασία.
Η ανάπτυξη των καλλιεργειών στην περιοχή έρευνας
αναμένεται να επιφέρει σημαντικές πιέσεις στους
υδατικούς πόρους τόσο στο ποσοτικό κομμάτι λόγω των
αυξημένων αρδευτικών αναγκών όσο και στο ποιοτικό
κομμάτι λόγω της διάχυτης ρύπανσης που καταλήγει
στους υδατικούς πόρους από τις καλλιεργητικές
πρακτικές (λιπάσματα, φυτοφάρμακα).
Βάσει των διαγραμμάτων υδροχημικής κατάταξης
Piper τα δείγματα υπόγειου νερού από τα διάφορα
υδροφόρα συστήματα παρουσιάζουν μια εκλεκτική
κατανομή. Αυτό ισχύει κυρίως για τα υδροφόρα
συστήματα των κροκαλοπαγών και τα υδροφόρα
συστήματα Βόχας και Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου,
τα οποία καταλαμβάνουν εντελώς διακριτές περιοχές
στο διάγραμμα. Η διασπορά που παρουσιάζουν τα
δείγματα του υδροφόρου της Βόχας οφείλεται κυρίως
στην έντονη επίδραση των ανθρωπογενών
δραστηριοτήτων αλλά και στο φαινόμενο της
υφαλμίρυνσης στην παράκτια ζώνη. Τα δείγματα που
προέρχονται από τον υδροφόρο που αναπτύσσεται εντός
του σχηματισμού των μαργών παρουσιάζουν μια ευρεία
κατανομή, η οποία όμως σε αντιδιαστολή με το
υδροφόρο σύστημα της Βόχας οφείλεται μάλλον σε
φυσικά αίτια.
Η υδροχημική διαφοροποίηση μεταξύ των δειγμάτων
των διαφόρων υδροφόρων αποδεικνύεται και από τους
διάφορους συσχετισμούς μεταξύ των υδροχημικών
παραμέτρων, όπως για παράδειγμα η σχέση
αλκαλικότητας – ασβεστίου, αλκαλικότητας-
συγκέντρωσης σπάνιων γαιών και Eh–pH, αλλά και στις
κατανομές υδροχημικών παραμέτρων, όπως η
αλκαλικότητα, η αγωγιμότητα, τα θειικά και νιτρικά
ιόντα και η συγκέντρωση βαρέων μετάλλων.
Οι διαφοροποιήσεις αυτές οφείλονται στην
διαφορετική σύσταση του σκελετού των υδροφόρων,
στην διαφορά του χρόνου παραμονής του υπόγειου
νερού εντός των υδροφόρων, των οξειδοαναγωγικών
269 
συνθηκών και άλλων παραγόντων οι οποίες βέβαια
ομαλοποιούνται στις περιπτώσεις που υφίσταται
υδραυλική επικοινωνία μεταξύ των υδροφόρων.
Από τα θηκογράμματα κατανομής αλκαλικότητας,
αγωγιμότητας και θειικών προκύπτει μια σαφής
διαφοροποίηση των υδροφόρων των κροκαλοπαγών και
του υδροφόρου συστήματος Αγίου Βασιλείου-
Σπαθοβουνίου σε σχέση με τα υπόλοιπα υδροφόρα
συστήματα. Επίσης από το διάγραμμα συσχετισμού
αλκαλικότητας-ασβεστίου προκύπτει μια διαφοροποίηση
του υδροφόρου συστήματος Αγίου Βασιλείου το οποίο
είναι το μόνο που τοποθετείτε κάτω από την τυπική
γραμμή 1:2. Διαφοροποιήσεις μεταξύ των υδροφόρων
συστημάτων προκύπτουν και από τα διαγράμματα
συσχετισμού αλκαλικότητας-συγκέντρωσης σπάνιων
γαιών και Eh-pH ενώ από όλα τα διαγράμματα
συσχετισμού παραμέτρων και κατανομής παραμέτρων
προκύπτει μια συγγένεια μεταξύ των δειγμάτων που
προέρχονται από τα υδροφόρα των μαργών και το τμήμα
του υδροφόρου συστήματος Βόχας που αναπτύσσεται
στις θαλάσσιες αναβαθμίδες. Η παρατήρηση αυτή είναι
ιδιαίτερα σημαντική και οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ο
βαθύτερος υπό πίεση υδροφόρος που αναπτύσσεται στην
περιοχή που καταλαμβάνουν οι θαλάσσιες αναβαθμίδες,
αναπτύσσεται κατ’ ουσία στα αδρομερή στρώματα του
υποκείμενου σχηματισμού των μαργών.
Όπως προκύπτει από την χωρική κατανομή του pH,
όξινες συνθήκες επικρατούν σχεδόν στο σύνολο του
παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου συστήματος της
Βόχας με επίκεντρο τις περιοχές Βέλου και Άσσου-
Λεχαίου, ενώ αλκαλικές συνθήκες επικρατούν στα
υδροφόρα συστήματα των κροκαλοπαγών αλλά και στην
περιοχή Ισθμίων-Εξαμιλλίων-Αρχαίας Κορίνθου στον
βαθύτερο υδροφόρο ορίζοντα που αναπτύσσεται στην
περιοχή.
Από την αντίστοιχη χωρική κατανομή του δυναμικού
οξειδοαναγωγής προκύπτει ότι αναγωγικές συνθήκες
αναπτύσσονται σε μεμονωμένα τμήματα της περιοχής,
και συγκεκριμένα στο τμήμα του υδροφόρου
συστήματος Βόχας μεταξύ Βραχατίου-Μπολατίου-
Ευαγγελίστριας-Κοκκωνίου καθώς και στο ανάντη
τμήμα του υδροφόρου αυτού συστήματος, όπου η
υδροφορία αναπτύσσεται εντός των θαλάσσιων
αναβαθμίδων και του ελουβιακού μανδύα, μεταξύ των
οικισμών Μεγάλου Βάλτου-Ελληνοχωρίου-Σικυώνος-
Πάσιου-Λαλιώτη. Επίσης αναγωγικές συνθήκες
δημιουργούνται στο υδροφόρο σύστημα Αγίου
Βασιλείου-Σπαθοβουνίου και στην περιοχή μεταξύ των
οικισμών Κουτσίου και Δάφνης. Οι αναγωγικές
συνθήκες φανερώνουν απουσία οξυγόνου, γεγονός το
οποίο με τη σειρά του φανερώνει υπό πίεση υδροφόρους
ορίζοντες και πιθανή παρουσία οργανικού υλικού το
οποίο επιταχύνει την κατανάλωση οξυγόνου. Στην
περίπτωση του τμήματος του υδροφόρου συστήματος
Βόχας μεταξύ Βραχατίου-Μπολατίου-Ευαγγελίστριας-
Κοκκωνίου η υπόθεση αυτή ενισχύεται από την έντονη
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
οσμή μεθανίου που συνόδευε το υπόγειο νερό κατά την
άντληση των γεωτρήσεων της περιοχής ακόμα και όταν
η άντληση συνεχιζόταν για αρκετές ώρες. Ενδεχομένως
παλαιοέλη ή και άλλες μορφές οργανικής ύλης
εγκλωβίστηκαν από την απόθεση αλουβιακών
αποθέσεων, οι λεπτομερείς φάσεις των οποίων
εμποδίζουν την ανανέωση του οξυγόνου στα υποκείμενα
υδροφόρα στρώματα. Η ίδια εκδοχή μπορεί να ισχύει και
στην περίπτωση των θαλάσσιων αναβαθμίδων, μόνο που
στην περίπτωση αυτή το περιβάλλον απόθεσης είναι
θαλάσσιο και οι μορφές οργανικής ύλης διαφορετικές.
Οι αναγωγικές συνθήκες μπορεί να αποδοθούν και
στον επηρεασμό από υδροθερμικά ρευστά, τα οποία
ενδεχομένως αναδύονται μέσα από εκλεκτικές οδούς
(ρήγματα, ασυνέχειες) προς τους αβαθείς υδροφόρους.
Η τελευταία υπόθεση ενισχύεται και από την παρουσία
αυξημένων συγκεντρώσεων σπάνιων γαιών στις
περιοχές αυτές και από την κατανομή της θερμοκρασίας
του υπόγειου νερού η οποία φαίνεται να είναι σχετικά
αυξημένη σε περιοχές με χαμηλό δυναμικό
οξειδοαναγωγής και υψηλές συγκεντρώσεις σπάνιων
γαιών.
Από την μελέτη των κατανομών των ενώσεων
αζώτου στο υπόγειο νερό, διαπιστώνεται μια ευρεία
ρύπανση του υπόγειου νερού από νιτρικά ιόντα κυρίως
στο παράκτιο υδροφόρο σύστημα της Βόχας, με
εξαίρεση την περιοχή μεταξύ Βραχατίου-Κοκκωνίου-
Νεράτζας αλλά και σε ολόκληρη την ζώνη μεταξύ
Εξαμιλλίων-Σολωμού-Σπαθοβουνίου-Αγίου Βασιλείου,
τόσο στους ελεύθερους όσο και στους βαθύτερους υπό
πίεση υδροφόρους ορίζοντες. Οι τιμές της
συγκέντρωσης νιτρικών ξεπερνούν το όριο ποσιμότητας
των 50 mg/L, σχεδόν στο σύνολο της έκτασης των
παραπάνω περιοχών. Η ρύπανση αυτή αποδίδεται
κυρίως στις εντατικές καλλιέργειες που αναπτύσσονται
στις αντίστοιχες περιοχές αλλά και στην έντονη
οικιστική ανάπτυξη αφού στις περισσότερες περιπτώσεις
η απουσία κεντρικού αποχετευτικού δικτύου και η
χρήση απορροφητικών βόθρων επιβαρύνουν σημαντικά
τους υδροφόρους. Τέλος στην διαμόρφωση της
κατάστασης αυτής συνεισφέρουν και οι διάσπαρτες στην
περιοχή έρευνας σημειακές πηγές ρύπανσης (ΧΑΔΑ,
ελαιοτριβεία, νεκροταφεία, βιομηχανικές μονάδες).
Διαπιστώνεται επίσης ότι αυξημένες τιμές σε
νιτρώδη και αμμωνιακά ιόντα παρουσιάζονται στις
περιοχές Πάσιου-Λαλιώτη, Κοκκωνίου και Χαλκείου-
Σπαθοβουνίου. Οι αυξημένες αυτές τιμές φαίνεται να
ταυτίζονται με την εμφάνιση αρνητικών ή οριακά
θετικών τιμώ δυναμικού οξειδοαναγωγής συνθήκη που
ευνοεί την επικράτηση αυτών των ενώσεων του αζώτου.
Όπως φαίνεται από την κατανομή των παραμέτρων
που σχετίζονται με υφαλμύρινση, διείσδυση του
μετώπου υφαλμύρινσης εμφανίζεται στον άξονα μεταξύ
Άσσου και Σπαθοβουνίου και μάλιστα σε μεγάλη
απόσταση από την ακτογραμμή. Η παρατήρηση αυτή
ενισχύεται από το γεγονός ότι γεωτρήσεις μεγάλου
270 
βάθους στην περιοχή του Σπαθοβουνίου έχουν
εγκαταλειφθεί λόγω υφαλμύρινσης. Αντίστοιχα
υποχώρηση του μετώπου υφαλμύρινσης, φαίνεται να
έχουμε στην περιοχή Ισθμίων-Εξαμιλλίων. Όπως λοιπόν
διαπιστώνουμε, από την ταυτόχρονη παρατήρηση και
μελέτη της κατανομής των χλωριόντων, της
πιεζομετρίας και των υδροχημικών τύπων υπόγειου
νερού, στην περιοχή εντοπίζονται έντονα προβλήματα
υφαλμύρινσης, τα οποία αναπτύσσονται κυρίως κατά
μήκος άξονα που προαναφέρθηκε. Στην υπόλοιπη
παράκτια ζώνη, αν και οι συνθήκες άντλησης δεν
διαφοροποιούνται, έχουμε περιορισμένες ενδείξεις
υφαλμύρινσης γεγονός που μπορεί να αποδοθεί τόσο
στην καλή τροφοδοσία και επαναπλήρωση των
υδροφόρων, αλλά και στην σχετική ανύψωση του
λεπτομερούς σχηματισμού των μαργών, ο οποίος
λειτουργεί ως φυσικό φράγμα προς την διείσδυση του
θαλασσινού νερού.
Η υφαλμύρινση στην περιοχή έρευνας οφείλεται στις
υπεραντλήσεις στην παράκτια ζώνη αλλά και ανάντη
αυτής. Ο μόνος τρόπος για τον περιορισμό του
φαινομένου είναι ο περιορισμός των αντλήσεων κάτω
από μια ορθολογική διαχειριστική πολιτική των
υδατικών πόρων και όπου αυτό είναι οικονομικά εφικτό,
αλλά και οι υδρογεωλογικές συνθήκες το επιτρέπουν, με
τη χρήση των μεθόδων τεχνητού εμπλουτισμού.
Όπως προκύπτει από την κατανομή της αθροιστικής
συγκέντρωσης ιχνοστοιχείων, ιδιαίτερα υψηλές
συγκεντρώσεις παρουσιάζονται στον παράκτιο προσχω-
ματικό υδροφόρο της Βόχας, στον προσχωματικό
υδροφόρο Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου και στην
περιοχή Κιάτου-Πάσιου-Λαλιώτη, όπου η υδροφορία
αναπτύσσεται εντός των θαλάσσιων αναβαθμίδων. Στις
περιοχές αυτές εκτός των εντατικών καλλιεργητικών
δραστηριοτήτων και τις έντονης αστικοποίησης έχουμε
και μικρό πάχος ακόρεστης ζώνης γεγονός που μειώνει
την δυνατότητα μείωσης των συγκεντρώσεων των
στοιχείων αυτών μέσω διεργασιών όπως η
κατιοανταλλαγή. Στις περιοχές Βραχατίου-Νεράτζας και
Πάσιου-Λαλιώτη οι υψηλές τιμές ιχνοστοιχείων
οφείλονται προφανώς και στην επίδραση των
υδροθερμικών ρευστών στο υπόγειο νερό, όπως
προκύπτει από την ανάλυση των φυσικοχημικών
παραμέτρων. Αυξημένες συγκεντρώσεις ιχνοστοιχείων
έχουμε σχεδόν στο σύνολο των υδροφόρων που
αναπτύσσονται στις μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου
και στις θαλάσσιες αναβαθμίδες. Στις περιοχές αυτές
έχουμε επίσης έντονη καλλιεργητική δραστηριότητα,
κυρίως αμπελώνες, αλλά ενδεχομένως και φυσικό
εμπλουτισμό λόγω υψηλότερων συγκεντρώσεων στο
σκελετό του υδροφόρου και μεγαλύτερου χρόνου
παραμονής του υπόγειου νερού εντός του υδροφόρου.
Χαμηλές συγκεντρώσεις παρατηρούνται στους
υδροφόρους των κροκαλοπαγών και των ασβεστολίθων
πιθανότατα λόγω απουσίας ανθρωπογενών
δραστηριοτήτων, μεγάλου πάχους ακόρεστης ζώνης και
μικρής παραμονής του υπόγειου νερού στους
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
υδροφόρους. Τέλος εντοπίζονται κάποιοι θύλακες
χαμηλών τιμών εντός του υδροφόρου συστήματος Βόχας
όπως για παράδειγμα μεταξύ Άσσου και Λεχαίου και
μεταξύ Κορίνθου και Αρχαίας Κορίνθου για τις οποίες
δεν υπάρχει προφανής λόγος και πιθανότατα οφείλονται
σε ένα συνδυασμό υδρογεωλογικών, υδροχημικών και
περιβαλλοντικών παραμέτρων.
Αναφορικά με την κατανομή των επί μέρους
στοιχείων, ο σίδηρος παρουσιάζει γενικά υψηλές τιμές
στα υδροφόρα που αναπτύσσονται εντός των μαργών
και χαμηλές τιμές στους προσχωματικούς υδροφόρους
και τους υδροφόρους των κροκαλοπαγών, γεγονός που
καταδεικνύει ότι η προέλευση του είναι κυρίως φυσική
και οι αναγωγικές συνθήκες που επικρατούν επί το
πλείστον στα υδροφόρα των μαργών ευνοούν την
παραμονή του σε διάλυση στο υπόγειο νερό.
Το μαγγάνιο παρουσιάζει παρόμοια κατανομή με
εξαίρεση τις υψηλές τιμές που παρουσιάζει στην περιοχή
μεταξύ Βραχατίου-Κοκκωνίου όπου οι υψηλές τιμές
οφείλονται πιθανά στην επίδραση των υδροθερμικών
ρευστών.
Ο ψευδάργυρος παρουσιάζει γενικά χαμηλές
συγκεντρώσεις σε όλα τα υδροφόρα συστήματα ενώ τα
υψηλά που παρουσιάζει στις περιοχές Εξαμιλλίων,
Ζευγολατιού, Ελληνοχωρίου και Καστρακίου
οφείλονται μάλλον σε σημειακές πηγές ρύπανσης
(Ελαιοτριβεία, ΧΑΔΑ, βιομηχανίες τροφίμων και
ζωοτροφών).
Το αρσενικό παρουσιάζει γενικά υψηλότερες τιμές
στους αβαθείς προσχωματικούς υδροφόρους και
χαμηλότερες στους βαθύτερους υδροφόρους των
μαργών, των κροκαλοπαγών και των θαλάσσιων
αναβαθμίδων, ενώ οι εξάρσεις υψηλών τιμών που
παρουσιάζει στις περιοχές Κοκκωνίου, Λεχαίου και
Ξυλοκέριζας οφείλονται μάλλον στους ίδιους λόγους με
τον ψευδάργυρο.
Το χρώμιο παρουσιάζει παρόμοια κατανομή με τον
ψευδάργυρο με εξαίρεση την περιοχή του Καστρακίου,
γεγονός που μπορεί να οφείλεται τόσο στις ίδιες πηγές
προέλευσης αλλά και στην παρεμφερή υδροχημική
συμπεριφορά των δύο στοιχείων.
Τέλος ο χαλκός παρουσιάζει και αυτός παρόμοια
κατανομή με το χρώμιο και τον ψευδάργυρο, πιθανότατα
για τους λόγους που προαναφέρθηκαν, ενώ επίσης
πρέπει να αναφερθεί ότι και τα τρία στοιχεία
περιλαμβάνονται σε υψηλές συγκεντρώσεις σε
λιπάσματα και φυτοφάρμακα ευρείας χρήσεως στην
περιοχή.
Δεδομένου ότι οι συγκεντρώσεις των σπάνιων γαιών
στο υπόγειο νερό καθορίζονται αποκλειστικά από την
ύπαρξη φυσικών πηγών στο πέτρωμα που φιλοξενεί την
υδροφορία και τις οξειδοαναγωγικές συνθήκες και ότι
αποτελούν μια ιδιαίτερα συνεκτική ομάδα στοιχείων ως
προς την υδροχημική συμπεριφορά χρησιμοποιούνται
στην υδρογεωλογική έρευνα ως φυσικοί ιχνηθέτες.
271 
Στο πλαίσιο διερεύνησης των υδρογεωλογικών και
υδροχημικών διεργασιών στους υδροφόρους της
περιοχής κρίθηκε σκόπιμο να διερευνηθούν τόσο οι
κατανομές των σπάνιων γαιών όσο και οι μεταβολές των
συγκεντρώσεών τους κατά μήκος γραμμών ροής του
υπόγειου νερού σε συνάρτηση με τις μεταβολές των
υπόλοιπων υδροχημικών παραμέτρων όπως οι
συγκεντρώσεις των κύριων στοιχείων και οι
οξειδοαναγωγικές συνθήκες.
Υψηλότερες τιμές σπάνιων γαιών παρουσιάζουν οι
υδροφόροι των μαργών και των θαλάσσιων
αναβαθμίδων, γεγονός που αποτελεί μια ακόμα ένδειξη
ότι ουσιαστικά πρόκειται για υδροφόρους σε πλήρη
υδραυλική επικοινωνία ή ακόμα και για ένα ενιαίο
υδροφόρο τουλάχιστον στην βαθύτερη υπό πίεση
υδροφορία. Οι υδροφόροι των κροκαλοπαγών και οι
προσχωματικοί υδροφόροι Βόχας και Νεμέας
παρουσιάζουν γενικά χαμηλότερες τιμές ενώ στο
υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου-Σπαθοβουνίου
έχουμε υψηλές γενικά τιμές γεγονός που ομοίως
αποτελεί ένδειξη ότι η βαθύτερη υδροφορία του
συστήματος αυτού είναι σε υδραυλική επικοινωνία ή
αναπτύσσεται εντός των υδροφόρων στρωμάτων που
εντοπίζονται στις μάργες του Πλειο-Πλειστοκαίνου.
Η αθροιστική συγκέντρωση των σπάνιων γαιών
φαίνεται να αυξάνεται με την μείωση του δυναμικού
οξειδοαναγωγής όπως επίσης και με την μείωση του pH.
Όξινες και αναγωγικές συνθήκες φαίνεται ότι ευνοούν
την εν διαλύσει παραμονή των σπάνιων γαιών στο
υπόγειο νερό όπως έχει διαπιστωθεί και από άλλους
ερευνητές.
Από τα διαγράμματα κατανομής της συγκέντρωσης
των επί μέρους σπάνιων γαιών προκύπτει μια
διαφοροποίηση στην συμπεριφορά μεταξύ βαρέων και
ελαφρών σπάνιων γαιών. Από την ομάδα των βαρέων
σπάνιων γαιών τα στοιχεία Ευρώπιο (Eu) και Σαμάριο
(Sm) φαίνεται να έχουν σχεδόν πανομοιότυπη
συμπεριφορά παρά τις μεταβολές στις υπόλοιπες
υδροχημικές παραμέτρους ενώ από την ομάδα των
ελαφρών σπάνιων γαιών τα περισσότερα στοιχεία
παρουσιάζουν κοινή συμπεριφορά με μικρές αποκλίσεις.
Και από τις δύο σειρές διαγραμμάτων δεν προκύπτει
σαφής διαφοροποίηση τόσο στις φυσικοχημικές
παραμέτρους όσο και στις συγκεντρώσεις των σπάνιων
γαιών ανά υδροφόρο σύστημα, ενώ παρατηρείτε μια
ελαφρά και όχι συστηματική αύξηση της συγκέντρωσης
των σπάνιων γαιών κατά μήκος των γραμμών ροής. Η
ίδια τάση διαφαίνεται και στα κύρια στοιχεία. Έντονο
συσχετισμό φαίνεται να παρουσιάζουν οι συγκεντρώσεις
των σπάνιων γαιών με τα όξινα ανθρακικά ιόντα γεγονός
που αποδίδεται στο ότι οι σπάνιες γαίες δημιουργούν
πληθώρα διτανθρακικών ενώσεων.
Από τα διαγράμματα κατανομής των
κανονικοποιημένων τιμών συγκέντρωσης των σπάνιων
γαιών προκύπτει ότι τα στοιχεία Ευρώπιο (Eu) και
Σαμάριο (Sm) είναι τα πιο διαδεδομένα στο υπόγειο
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
νερό γεγονός που έχει διαπιστωθεί και σε άλλους
υδροφόρους. Υψηλές κανονικοποιημένες τιμές
παρουσιάζουν και τα στοιχεία Λανθάνιο (La) και Ύτριο
(Y).
Από την μελέτη των κατανομών ορισμένων
αντιπροσωπευτικών σπάνιων γαιών και από τις δύο
υποομάδες προκύπτει ότι τα στοιχεία Ευρώπιο (Eu) και
Σαμάριο (Sm) παρουσιάζουν πανομοιότυπες κατανομές
με μια θετική ανωμαλία στην περιοχή Κουτσίου-Νεμέας
και ιδιαίτερα χαμηλές τιμές στους υδροφόρους των
κροκαλοπαγών. Η έντονη θετική ανωμαλία στην
περιοχή Κουτσίου αποτελεί ένδειξη ότι και στην περιοχή
αυτή μπορεί να έχουμε επίδραση από υδροθερμικά νερά
δεδομένου και ότι οι γεωτρήσεις της περιοχής είναι
μεγάλου βάθους και η περιοχή παρουσιάζει και
ανωμαλία στην θερμοκρασία το pH, το δυναμικό
οξειδοαναγωγής και την αλκαλικότητα. Παρεμφερή
κατανομή αλλά ελαφρώς εξομαλυμένη παρουσιάζουν
και τα στοιχεία Λουτήσιο και Υττέρβιο, της υποομάδας
των ελαφρών σπάνιων γαιών με υψηλότερες τιμές στους
υδροφόρους των κροκαλοπαγών και σε ορισμένα
τμήματα του παράκτιου προσχωματικού υδροφόρου της
Βόχας. Η κατανομή των στοιχείων Δημήτριο και Χόλμιο
παρουσιάζει μια ενδιαφέρουσα αντιστροφή τόσο στην
περιοχή Κουτσίου όσο και στους υδροφόρους των
κροκαλοπαγών ενώ και στα στοιχεία αυτά, όπως και στα
στοιχεία Λουτήσιο και Υττέρβιο παρουσιάζεται μια
ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση μεταξύ του υδροφόρου
συστήματος Πετρίου-Αηδονίων και του Υδροφόρου
συστήματος Κρυονερίου-Βάλτου τα οποία
αναπτύσσονται εντός των ίδιων πρακτικά γεωλογικών
σχηματισμών και παρουσιάζουν παρεμφερή εικόνα στα
υπόλοιπα υδροχημικά τους χαρακτηριστικά.
Βάσει της χωρικής κατανομής του δ18Ο τα
υδροφόρα συστήματα των κροκαλοπαγών φαίνεται να
τροφοδοτούνται απευθείας από την περιοχή στην οποία
αναπτύσσονται επιφανειακά ή ενδεχομένως και
πλευρικά με υπόγειο νερό των καρστικών υδροφόρων
που προέρχεται από περιοχές με υψηλότερο υψόμετρο.
Το υπόλοιπο της περιοχής έρευνας φαίνεται να
τροφοδοτείτε αποκλειστικά από τις περιοχές στις οποίες
οι σχηματισμοί που φιλοξενούν την υδροφορία
αναπτύσσονται επιφανειακά, με εξαίρεση τις περιοχές
Σικυώνος-Βέλου και Λεχαίου που φαίνεται να
τροφοδοτούνται με νερά από περιοχές με υψηλότερα
υψόμετρα.
Ο παράκτιος προσχωματικός υδροφόρος της Βόχας
σχεδόν στο σύνολό του φαίνεται να τροφοδοτείτε από
νερό που προέρχεται από υψηλότερα υψόμετρα. Το νερό
αυτό μπορεί να μεταφέρεται με δύο τρόπους στον
υδροφόρο. Είτε με πλευρική υπόγεια τροφοδοσία από
τους παρακείμενους ανάντη υδροφόρους είτε
επιφανειακά μέσω του υδρογραφικού δικτύου και
επαγωγική τροφοδοσία του υδροφόρου από τους
ποταμούς και τα ρέματα που τον διαρρέουν. Εάν ισχύει
η πρώτη περίπτωση θα πρέπει το υπόγειο νερό στον
272 
προσχωματικό υδροφόρο να έχει μεγαλύτερους χρόνους
παραμονής στον υδροφόρο άρα και σχετικά υψηλές
τιμές τριτίου ενώ εάν ισχύει η δεύτερη περίπτωση θα
πρέπει να έχει μικρό χρόνο παραμονής και χαμηλές
τιμές τριτίου. Στο τμήμα Σικυώνος-Βέλου και στο τμήμα
Βραχατίου-Λεχαίου έχουμε σχετικά χαμηλές τιμές
τριτίου γεγονός που φανερώνει ότι ο υδροφόρος στις
περιοχές αυτές τροφοδοτείται επαγωγικά από τους
ποταμούς Ασωπό και Ράχιανη αντίστοιχα. Αντίθετα στο
τμήμα Κρήνες-Ζευγολατιό οι υψηλές τιμές τριτίου
φανερώνουν πλευρική τροφοδοσία από τους
παρακείμενους υδροφόρους των θαλάσσιων
αναβαθμίδων και των μαργών.
Υψηλές τιμές τριτίου παρατηρούνται και στο
κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας και κυρίως στην
περιοχή Κουτσίου χωρίς να παρατηρούνται μεγάλες
τιμές υπολοίπων παλινδρόμησης μεταξύ δ18Ο και
υψομέτρου δειγματοληψίας. Στην περίπτωση αυτή οι
χαμηλές τιμές υπολοίπων φανερώνουν τροφοδοσία του
υδροφόρου αποκλειστικά από απευθείας κατείσδυση του
μετεωρικού νερού άρα οι υψηλές τιμές τριτίου μπορούν
να αποδοθούν στην προβληματική τροφοδοσία και
εκφόρτιση του υδροφόρου που οδηγεί σε μεγάλους
χρόνους παραμονής του υπόγειου νερού στον υδροφόρο.
Τα μοντέλα υδρολογικής προσομοίωσης λεκάνης
απορροής είναι εννοιολογικά μοντέλα βασισμένα στις
μαθηματικές ή εμπειρικές σχέσεις που συνδέουν της
διάφορες μετεωρολογικές, υδρολογικές, υδρογεωλογικές
και υδροχημικές παραμέτρους στην έκταση μιας
λεκάνης απορροής τα οποία με την χρήση μιας
πλατφόρμας λογισμικού βασισμένου συνήθως σε
γεωγραφικά συστήματα πληροφοριών προσπαθούν μα
προσομοιώσουν όλες τις υδρολογικές διεργασίες στην
έκταση της λεκάνης απορροής. Ο πυρήνας κάθε τέτοιου
εννοιολογικού μοντέλου είναι η σχέση μεταξύ
βροχόπτωσης και απορροής.
Το μοντέλο SWAT, είναι ένα πλήρως κατανεμημένο
(fully distributed), φυσικής βάσεως (physically based)
μοντέλο το οποίο βασίζεται στην επίλυση εκατοντάδων
εξισώσεων που συνδέουν τις υδρολογικές παραμέτρους
μιας λεκάνης απορροής και για το λόγο αυτό απαιτεί
πλήθος δεδομένων που αφορούν τον εδαφικό ορίζοντα,
την ακόρεστη ζώνη, τον φρεάτιο υδροφόρο ορίζοντα,
την βλάστηση, την τοπογραφία και τις πρακτικές
εκμετάλλευσης των χρήσεων γης της λεκάνης απορροής.
Εκτός των άλλων περιλαμβάνει και μια εκδοχή που
εκτελείται σε περιβάλλον ArcGIS.
Η εφαρμογή του μοντέλου SWAT στην περιοχή
έρευνας πραγματοποιήθηκε για τις τέσσερις κύριες
υδρολογικές λεκάνες (Ασωπός, Ζαπάντης, Ράχιανη,
Ξεριάς) και για την περίοδο 1991-2001 με ετήσιο και
μηνιαίο χρονικό βήμα.
Το μοντέλο διαχώρισε το σύνολο των τεσσάρων
υδρολογικών λεκανών σε 128 υπολεκάνες με ελάχιστη
έκταση 3 Km2 και σε 843 υδρολογικές μονάδες.
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα
Μετά την αρχική εφαρμογή του μοντέλου
ακολούθησε χειροκίνητη ρύθμιση του μοντέλου με την
χρήση χρονοσειράς μετρήσεων απορροής από σταθμό
μέτρησης στον ποταμό Ασωπό και συγκεκριμένα στη
γέφυρα Νεμέας-Πετρίου Λόγω έλλειψης δεδομένων δεν
κατέστη δυνατή η ρύθμιση του μοντέλου για τις
υπόλοιπες τρεις υδρολογικές λεκάνες όπως επίσης και
για τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και των τεσσάρων
υδρολογικών λεκανών. Η περίοδος ρύθμισης ήταν η
τριετία 1993-1996, ενώ οι παράμετροι που
τροποποιήθηκαν με μια διαδικασία δοκιμής-σφάλματος
ήταν οι αριθμοί καμπυλών CN που χρησιμοποιούνται
στην μέθοδο SCS καθώς και η παράμετρος δgw (χρόνος
καθυστέρησης τροφοδοσίας) του φρεάτιου υδροφόρου.
Από τους πίνακες παραμέτρων που εξάγονται από το
μοντέλο αλλά και από τους χάρτες και τα διαγράμματα
που παρατίθενται γίνεται φανερό ότι το μοντέλο SWAT
μπορεί να αποδώσει με ακρίβεια όλες τις επιμέρους
παραμέτρους του υδρολογικού ισοζυγίου τόσο σε
ποσοτικό όσο και σε ποιοτικό επίπεδο. Στην παρούσα
έρευνα το ενδιαφέρων επικεντρώθηκε στον υπολογισμό
των ποσοτικών παραμέτρων του υδρολογικού ισοζυγίου
(εξατμισοδιαπνοή, επιφανειακή απορροή, τροφοδοσία
των υδροφόρων) αλλά και στην κατανομή των νιτρικών,
ως κυρίαρχη μορφή των ενώσεων αζώτου στην περιοχή
έρευνας.
Το γεγονός ότι το μοντέλο ρυθμίστηκε μόνο για την
επιφανειακή απορροή της λεκάνης του Ασωπού, αυξάνει
το ποσοστό αβεβαιότητας στην πρόγνωση των
υπόλοιπων παραμέτρων κυρίως στις υπόλοιπες τρεις
υδρολογικές λεκάνες. Αν λάβουμε όμως υπ’ όψη ότι για
της λεκάνες αυτές δεν υπάρχει καμία ενόργανη μέτρηση
καμίας εκ των παραμέτρων, που υπολογίζονται από το
μοντέλο και ότι οι λεκάνες αυτές παρουσιάζουν τόσο
γεωμορφολογική όσο και κλιματολογική συγγένεια με
αυτή του Ασωπού μπορούμε να συμπεράνουμε ότι οι
εκτιμήσεις του μοντέλου αποτελούν πολύτιμα στοιχεία
για την εικόνα του υδατικού ισοζυγίου στις λεκάνες
αυτές.
Η τρωτότητα των υδροφόρων πραγματοποιείται με
την βελτιστοποίηση της πρότυπης μεθόδου DRASTIC
και προτείνονται διάφορες τροποποιήσεις και
μετασχηματισμοί, που βασίζονται στις στατιστικές
παραμέτρους της κατανομής της συγκέντρωσης νιτρικών
ως δείκτη ρύπανσης. Τελικά επιτυγχάνεται η ανάπτυξη
μιας ολοκληρωμένης μεθόδου, η οποία θα μπορεί να
προβλέπει επιτυχώς την ειδική (specific) τρωτότητα ή το
δυναμικό ρύπανσης (Pollution Risk) ενός υδροφόρου
ορίζοντα, ο οποίος βρίσκεται κάτω από έντονη
περιβαλλοντική πίεση.
Εκτός της παραπάνω διαδικασίας βελτιστοποίησης
αναπτύσσονται και δύο άλλες μεθοδολογίες υβριδικού
χαρακτήρα, οι οποίες βασίζονται στις αρχές της μεθόδου
DRASTIC αλλά χρησιμοποιούν δύο πολυμεταβλητές
μεθόδους χωρικής στατιστικής και πιο συγκεκριμένα,
την μέθοδο της «πολλαπλής λογιστικής παλινδρόμησης»
273 
(multiple logistic regression) και την μέθοδο
«βαρύτητας των στοιχείων» (weighted evidence), για
τον προσδιορισμό της ειδικής τρωτότητας των
υδροφόρων.
Διαπιστώνεται μέσω των συντελεστών συσχέτισης
με την συγκέντρωσης νιτρικών μία σταδιακή βελτίωση
της ακρίβειας υπολογισμού της ενδογενούς και ειδικής
τρωτότητας. Η βελτίωση αυτή αφορά κυρίως στην
ενδογενή τρωτότητα, όπου μετά την τροποποίηση της
αρχικής μεθοδολογίας, τόσο ως προς τις παραγοντικές
τιμές, όσο και ως προς τους συντελεστές βαρύτητας,
επιτυγχάνεται μια βελτίωση στη συσχέτιση, της τάξης
του 23,4%. Η εισαγωγή του ρυπαντικού φορτίου για τον
υπολογισμό της ειδικής τρωτότητας επιφέρει μία
επιπλέον βελτίωση, της τάξης του 11,2%.
Τελικά, επιτυγχάνεται ένας συντελεστής συσχέτισης
r = 0.64, που φανερώνει ότι ο υπολογισμός του
δυναμικού ρύπανσης, με την μεθοδολογία που
προτείνεται, προσεγγίζει ικανοποιητικά την υφιστάμενη
κατάσταση ρύπανσης στον υδροφόρο, όπως αυτή
εκφράζεται από την κατανομή της συγκέντρωσης
νιτρικών στο υπόγειο νερό.
Ένα από τα κρισιμότερα ερωτήματα που καλείται να
απαντήσει μια υδρογεωλογική έρευνα είναι το ποιές
είναι οι καταλληλότερες θέσεις για τη δημιουργία νέων
έργων υδρομάστευσης του υπόγειου νερού. Τα κριτήρια
για την επιλογή αυτή είναι πολλά και κατά κανόνα
ανεξάρτητα μεταξύ τους, δεδομένου ότι στην επιλογή
αυτή παίζουν ρόλο παράγοντες που αφορούν την
απόδοση των υδροφόρων οριζόντων, την υφιστάμενη
αλλά και την αναμενόμενη στο μέλλον ποιότητα του
υπογείου νερού, αλλά και οικονομοτεχνικά στοιχεία
όπως η ευκολία προσπέλασης η το αναμενόμενο βάθος
διάτρησης.
Με την δημιουργία ενός μοντέλου πολυκριτηριακής
ανάλυσης με την χρήση μεθόδων ασαφούς λογικής
καταλήγουμε στην κατανομή της καταλληλότητας κάθε
θέσης για την ανόρυξη νέων υδρομαστευτικών έργων.
Από την κατανομή της καταλληλότητας φαίνεται ότι
μεγάλες εκτάσεις της περιοχής έρευνας έχουν τιμή 0,
είναι δηλαδή εντελώς ακατάλληλες για ανόρυξη νέων
υδρομαστευτικών έχουν. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο
ότι στις περιοχές αυτές ένας οι περισσότεροι από τους
παράγοντες που συμμετέχουν καθιστούν τη θέση
ακατάλληλη. Για παράδειγμα, ο παράγοντας απόσταση
από υφιστάμενα υδρομαστευτικά έργα και πηγές ή ο
παράγοντας ποιότητα, καθιστούν ακατάλληλα μεγάλα
τμήματα της παράκτιας περιοχής, όπου η ηλεκτρική
αγωγιμότητα λόγω των υψηλών συγκεντρώσεων των
νιτρικών αλλά και του φαινομένου της υφαλμίρυνσης
είναι ιδιαίτερα υψηλή.
Παρατηρούμε λοιπόν ότι η επιλογή της μεθόδου της
ασαφούς λογικής και του συνδυασμού τελεστών που
χρησιμοποιήθηκαν καταφέρνουν να επικεντρώσουν τα
αποτελέσματα σε θέσεις κατάλληλες από κάθε άποψη
για την ανόρυξη νέων έργων υδρομαστευτικού,
 Ανακεφαλαίωση-Συμπεράσματα 274 

βαθμονομώντας περαιτέρω τις θέσεις αυτές με βάση τη

συγκέντρωση των βέλτιστων συνθηκών.
Η μεθοδολογία της πολυκριτηριακής ανάλυσης με
την χρήση ασαφούς λογικής διαθέτει μεγάλη ευελιξία
και προσαρμοστικότητα. Με αλλαγές στο είδος και τους
δείκτες των συναρτήσεων συμμετοχής αλλά και επιλογή
διαφορετικού συνδυασμού τελεστών μπορεί το τελικό
αποτέλεσμα να διαμορφωθεί ανάλογα με τις
προτεραιότητες της έρευνας. Εάν για παράδειγμα
αναζητούσαμε τις καταλληλότερες θέσεις για έργα
υδρομάστευσης που προορίζονται για ύδρευση, θα
αυξάναμε την επίδραση των παραγόντων ποιότητας και
θα μειώναμε στο ελάχιστο την επίδραση των
οικονομοτεχνικών παραγόντων. Επίσης θα μπορούσε,
εάν επρόκειτο για συγκεκριμένους αποδέκτες, να
προστεθεί και ο παράγοντας της απόστασης από τους
τελικούς αποδέκτες
Οι βέλτιστες θέσεις στην περιοχή έρευνας
τοποθετούνται στους σχηματισμούς των κροκαλοπαγών
δυτικά της πεδινής περιοχής της Νεμέας και πέριξ των
οικισμών Κρυονέρι και Σούλι, καθώς επίσης στο ανάντη
τμήμα του προσχωματικού υδροφόρου της Βόχας και
πλησίον της κοίτης όλων των ποταμών της περιοχής
έρευνας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν κάποιες
θέσεις με υψηλή καταλληλότητα που εντοπίζονται στην
ανώτερη ζώνη του παράκτιου προσχωματικού
υδροφόρου της Βόχας, καθώς και στον προσχωματικό
υδροφόρο της Νεμέας, δεδομένης της μεγάλης ζήτησης
νερού στις περιοχές αυτές και την ύπαρξη μεγάλων
τμημάτων ακατάλληλων για χωροθέτηση νέων
υδρομαστευτικών έργων λόγω της υποβαθμισμένης
ποιότητας του υπόγειου νερού αλλά και της πυκνότητας
των υφιστάμενων έργων.
Τέλος παρατηρούμε ότι μεγάλα τμήματα του
υδροφόρου των θαλάσσιων αναβαθμίδων
παρουσιάζονται ως οριακά κατάλληλα ή μέτρια και
μπορεί να θεωρηθούν ως εναλλακτική λύση για την
υδροδότηση του παράκτιου τμήματος της περιοχής, που
παρουσιάζει τις μεγαλύτερες υδατικές ανάγκες αλλά και
τα σοβαρότερα προβλήματα υδροδότησης λόγω κυρίως
της ποιοτικής υποβάθμισης του παράκτιου
προσχωματικού υδροφόρου.
 ΒΒιβλιογραφία
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 
Abercrombie, R.E., Main, I.G., Douglas, A., Burton,
P.W. (1995). The nucleation and rupture process of
the 1981 Gulf of Corinth earthquakes from
deconvolved broad-band data. Geophys. J. Int. 120,
393-405.
Agterberg, F.P., Cheng, Q.Y. (2002). Conditional
independence test for weights-of-evidence modeling.
Natural Resources Research 11 (4), 249–255.
Akaike, H. (1973). Information theory and an extension
of the maximum likelihood principle. In: Petrov,
B.N., Csaki, F. (Eds.), Second International
Symposium on Information Theory.Budapest.
Aller, L., Bennet, T., Lehr, JH., Petty, RJ., Hackett, G.
(1987): DRASTIC: a standardized system for
evaluating groundwater pollution potential using
hydrogeological setting. EPA/600/2-87/035. US
Environmental Protection Agency, 163 p.
Ambraseys, N.N., Jackson J. (1997). Seismicity and
strain in the Gulf of Corinth (Greece) since 1694. J.
Earthquake. Eng. 1, 433-474.
Ambraseys, N.N., Jackson J. (1990). Seismicity and
associated strain of central Greece between 1890 and
1988. Geoph. J. Int. 101, 663-708.
Anagnostopoulos A.G., Kalteziotis N., Tsiambaos G.K.,
Kavvadas M. (1991). Geotechnical properties of the
Corinth Canal marls, Geotechnical and Geological
Engineering, , 9, 1-26
Αντωνάκος, Α. (1998). Προσδιορισμός των
χαρακτηριστικών ιδιοτήτων της ακόρεστης ζώνης
των υδροφόρων για εφαρμογή στην μελέτη
περιβαλλοντικών προβλημάτων: Η περίπτωση του
ελεύθερου προσχωματικού υδροφόρου του ποταμού
Ευρώτα. Πρακτικά 8ου Διεθνούς Συνεδρίου. Δελτίον
της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας; Τόμ. XXXII/4,
Αρ. 1, σελ. 43-50.
Antonakos, A., Lambrakis, N. (2007). Development and
testing of three hybrid methods for the assessment of
aquifer vulnerability. Journal of Hydrology, 333:
288-304.
Αντωνάκος Α., Λαμπράκης Ν. και Βουδούρης Κ.
(2007). Η χρήση της πολυκριτηριακής ανάλυσης και
των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών για την
επιλογή κατάλληλων θέσεων για την ανόρυξη νέων
υδρομαστευτικών έργων στο νομό Κορινθίας.
Συμπόσιο - Συνέδριο "Γη και θάλασσα της
Κορινθίας : γεωλογία - σεισμολογία - περιβάλλον".
Δελτίον της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας; Τόμ.
41, Αρ. 1, σελ. 121-133
Antonakos A., Nikas K. (2005) Investigation of iron-
manganese origin in the Achaia prefecture area
275 
sediments and groundwater, by the use of advanced
GIS and geostatistical techniques. In: Proceedings
Antonakos, N. Lambrakis (2000). Hydrodynamic
characteristics and nitrate propagation in Sparta
aquifer. Water Resources, 34 (16): 3977-3986.
Αντωνόπουλος, Ι. (1972). Tsunamis της ανατολικής
Μεσογείου. Αθήναι.
Appelo, C.A.J., Postma, D. (1994). Geochemistry,
groundwater and pollution. A.A. Balkema,
Rotterdam, Netherlands, 536 p.
Armijo, R., Meyer, B., King, GCP., Rigo A. and
Papanastassiou D. (1996). Quaternary evolution of
the Corinth Rift and its implications for the Late
Cenozoic evolution of the Aegean. Geophys. J. Int.
(1996) 126, 11-53
Arnold, J.G., R. Srinivasan, R.S. Muttiah and J.R.
Williams (1998). Large area hydrologic modeling
and assessment. Part I: Model development. J.
American Water Resources Association, 34 (1): 73-
89.
Arnold, J.G., Allen, P.M. and Bernhardt, G. (1993). A
comprehensive surface-groundwater flow model.
Journal of Hydrology 142(1-4), 47-69.
Aubuin, J. (1959): Contribution à l'étude géologique de
la Grèce septentrionale: les confins de l'Epire et de la
Thessalie. Thèse, sciences, Univ. Paris, 1958 et Ann.
géol. Pays hellén., 10, 1-525, Athènes.
Banitsiotou, D., Tsapanos, M., Margaris, N., and
Hatzidimitriou, M.(2004) Estimation of the seismic
hazard parameters for various sites in Greece using a
probabilistic approach. Natural Hazards and Earth
System Sciences vol 4: 399–405
Bathurst, J.C. (1986). Physically-Based Distributed
Modelling of an Upland Catchment Using the
Systeme Hydrologique Europeen. Journal of
Hydrology 87: 79-102.
Bayes, T., and Price, M. (1763). "An Essay towards
solving a Problem in the Doctrine of Chances.".
Philosophical Transactions of the Royal Society of
London 53 (0): 370–418
Benedetti, L., Finkel, R., King, G., Armijo R.,
Papanastassiou, D., Ryerson, F.J., Flerit, F., Farber,
D., Stavrakakis, G. (2003). Motion on the Kaparelli
fault (Greece) prior to the 1981 earthquake sequence
determined from 36Cl cosmogenic dating. Terra
Nova 15, 118-124.
Beran, M.A., Rodier, J.A. (1985). Hydrological aspects
of drought. WMO, No 39.
Betrie, G. D., Mohamed, Y. A. , Van Griensven A. and
Srinivasan, R. (2011). Sediment management
modelling in the Blue Nile Basin using SWAT
 ΒΒιβλιογραφία
model. Hydrol. Earth Syst. Sci., 15, 807-818.
doi:10.5194/hess-15-807-2011
Blaney, H. F., and Griddle, W. G. (1950): Determining
water requirements in irrigated areas from climatic
data. U.S. Dep. Agric., Soil Conservation Serv.,
Washington, D.C. 96p
Bonham-Carter, G.F., Agterberg, F.P., Wright, D.F.
(1988). Integration of geological datasets for gold
exploration in Nova Scotia. Photogrammetric
Engineering and Remote Sensing 54 (11), 1585–
1592.
Bonham-Carter, G.F. (1994). Geographic Information
Systems for Geoscientists. Pergamon, New York.
Bossard, M., Feranec, J., Otahel, J. (2000) The revised
and supplemented Corine Land Cover nomenclature.
European Environmental Agency Technical Report
38: 110 pp
Βουδούρης, Κ. (2006). Ρυπαντική επιδεκτικότητα των
γεωλογικών σχηματισμών και εδαφική διάθεση των
λυμάτων: Η περίπτωση των υγρών αποβλήτων των
ελαιοτριβείων του Νομού Κορινθίας. Πρακτικά
Συνεδρίου «Μονάδες επεξεργασίας υγρών
αποβλήτων μικρής κλίμακας». Παν. Θεσσαλίας,
Τμήμα Χημείας σελ. 279-286 (Εκδότες Α.
Ζουμπούλης, Α. Κούγκολος, Π. Σαμαράς, Χ.
Προχάσκα).
Βουδούρης, Κ. (2005). Οι επιπτώσεις της αγροτικής και
τουριστικής ανάπτυξης στη βιωσιμότητα των
υπόγειων νερών: Δύο παραδείγματα από τη Νότια
Ελλάδα. Γεωγραφίες, Τεύχος 10, 130-146.
Βουδούρης, Κ. (2001). To κλίμα του Νομού Κορινθίας.
Εκδ. Καταγράμμα.
Βουδούρης, Κ. (1995): Υδρογεωλογικές συνθήκες του
Β.Δ. τμήματος του Νομού Αχαΐας , Διδακτορική
Διατριβή Πανεπιστημίου Πατρών. Τμήμα
Γεωλογίας. Σελίδες 230
Βουδούρης, Κ., Αντωνάκος, Α., Κουμαντάκης, I., 2005.
Συμβολή στην εκτίμηση του υδατικού δυναμικού της
λεκάνης του Ασωπού ποταμού του Νομού
Κορινθίας. Πρακτικά 5ου Εθνικού Συνεδρίου της
Ελληνικής Επιτροπής Διαχείρισης Υδατικών Πόρων
(ΕΕΔΥΠ). Ξάνθη, 119-127.
Βουδούρης Κ , Νίκας Κ., Αντωνάκος Α. (2004).Μελέτη
της εξέλιξης του μετώπου υφαλμίρωσης σε
παράκτιους υδροφόρους ορίζοντες. Η περίπτωση του
παράκτιου τμήματος της ΒΔ Αχαΐας. Πρακτικά 10ου
Διεθνούς Συνεδρίου, Θεσ/νίκη. Δελτίο της
Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τομ. XXXVI, σελ.
1952-1961.
Βουδούρης Κ., Αντωνάκος, Α. (2003). Κατανομή των
βροχοπτώσεων στο Νομό Κορινθίας. Γεωγραφίες
Εκδ. Εξάντας. Τεύχος Νο 4, 53- 61.
Βουδούρης, Κ., Παναγόπουλος, Α., Μαρκαντώνης, Κ.
(2002). Υδρολογικό ισοζύγιο και δυνατότητες
276 
βιώσιμης διαχείρισης των υδατικών πόρων της
λεκάνης Στυμφαλίας (Ν. Κορινθίας). Πρακτικά 6ου
Πανελλήνιου Γεωγραφικού Συνεδρίου,
Θεσσαλονίκη, 3-6 Οκτωβρίου 2002. Τόμος II, 327-
334.
Βουδούρης Κ. και Παπαδόπουλος Κ. (1998). Ποσοτική
ανάλυση της ραγδαίας βροχόπτωσης της 12/1/1997
στην περιοχή της Κορίνθου. Πρακτικά 8ου Διεθνούς
Επιστημονικού Συνεδρίου, Πάτρα. Δελτίον της
Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας; Τόμ. 32, Αρ. 4,
σελ. 33-41
Βοδούρης, Κ., Λαμπράκης, Ν. (1993): Στατιστικά
χαρακτηριστικά των βροχοπτώσεων της Δυτικής
Ελλάδας. Πρακτικά 2ου Συνεδρίου Υδρογεωλογίας.
33-41
Brooks, M., and Ferentinos, G. (1984): Tectonics and
sedimentation in the Gulf of Corinth, the Gulf of
Corinth and the Zakynthos and Kefallinia Channels,
Western Greece. Tectonophysics, 101: 25-54;
Amsterdam
Burrough, P.A, McDonnell, R.A. (1998). Principals of
Geographical Information Systems: Oxford
University Press.
Burton, P., Yebang Xu, Tselentis A., Sokos E., and
Aspinall W., (2003) Strong ground acceleration
seismic hazard in Greece and neighboring regions.
Soil Dynamics and Earthquake Engineering vol. 23:
159–181
Γαϊτανάκης Π., Μέττος Α., Φυτίκας Μ. (1981):
Γεωλογικός χάρτης φύλλο Σοφικό 1: 50.000.
Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα
Calmbach, L. (1997). AquaChem version 3.7. Aqueous
Geochemical Data Analysis and Plotting. Waterloo
Hydrogeologic, Ontario, Canada.
Chatzipetros, A., Kokkalas, S., Pavlides, S.,
Koukouvelas, I. (2005). Palaeoseismic data and their
implication for active deformation in Greece. J.
Geodyn. 40, 170-188.
Christodoulou, Th., Leontiadis, I.L., Morris, A., Payne,
B.R. and Tzimourtas, S. (1993). Isotope hydrology
study of Axios River plain in northern Greece. J.
Hydrol., 146: 391-404.
Γιαννάτος, Γ. (1999): Υδροδυναμική ανάλυση
υδροφορίας ανθρακικών σχηματισμών με
επικράτηση ασυνεχειών. Η λεκάνη του Άνω
Βουραϊκού. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο
Αθηνών. Σελίδες 141
Collier, R.E.L., Pantosti, D., D'Addezio, G., De Martini,
P.M., Masana, E., Sakellariou, D., 1998.
Paleoseismicity of the 1981 Corinth earthquake fault:
seismic contribution to extensional strain in central
Greece and implications for seismic hazard. J.
Geophys. Res. 103, 30001–30019.
 ΒΒιβλιογραφία
Criticos N. (1932) Le tremblement de terre du 7 April
1930 dans le golf Saronique. Ann. De l; Observateur
Nat. d; Athens 12, 233-237.
De Zeeuw, J.W. (1973). Hydrograph analysis for areas
with mainly groundwater runoff. In: Drainage
Principle and Applications, Vol. II, Chapter 16,
Theories of field drainage and watershed runoff. p
321-358. Publication 16, International Institute for
Land Reclamation and Improvement (ILRI),
Wageningen, The Netherlands.
Dia, A.N., Cohen, A.S., O’nions, R.K., Jackson, J.A.
(1997). Rates of uplift investigated through 230Th
dating in the Gulf of Corinth (Greece). Chemical
Geology 138, 171-184.
Dufaure, J.J. (1977). Neotectonique et morphogenese
dans une peninsula mtditerraneenne: Le Ptloponnese,
Rev. Gtog. Phys. Gtol. Dyn.,19, 27-58.
Dufaure, J.J. & Zamanis, A. (1980). Styles
neotectoniques et etagements de niveaux marins sur
un segment d’arc insulaire, le Peloponntse,in Proc.
Conf. Niueaux mavins et Tectonique Quaternaire
dans I’Aire Mtditerranienne, pp. 77-107, CNRS,
Paris, France.
Deperet, C. (1913). Observations sur l'histoire
geologique Pliocene et quaternaire du golfe et de
l'isthme de Corinthe, C.R. Acad. Sci.Paris, 156,
1048-1052.
De Wever., P., (1975): Γεωλογικός χάρτης φύλλο
Κανδήλα 1: 50.000. Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα
Doutsos T, Piper DJW, (1990): Listric faulting
sedimentation and morphological evolution of the
Quaternary eastern Corinth rift, Greece. First stages
of continental rifting Geol. Soc. Am. Bull. 102. 812-
829.
Doutsos T, Kontopoulos N, Poulimenos G, (1988): The
Corinth-Patras rift as the initial stage of continental
fragmentation behind an active island arc (Greece).
Basin Research. I. 177-190.
Durnford, D.S., Thompson, K.R., Ellerbrook, D.A.,
Loftis, J.C., and Davies, G.S. (1990), Screening
methods for ground water pollution potential from
pesticide use in Colorado agriculture: Colorado
Water Resources Research Institute, Fort Collins,
Completion Report No. 157, 165 p.
Elderfieldh, H., and Sholkovitze . R. (1987) Rare earth
elements in the pore waters of reducing nearshore
sediments. Earth Planet Sci. Lett. 82, 280-288.
Environmental Systems Research Institute, Map
Projections. Redlands, California: ESRI, 1994.
Environmental Systems Research Institute. (1994).
Understanding GIS, The ARC/INFO Method.
Redlands, California: ESRI.
277 
Environmental Systems Research Institute. (1992).
Understanding GIS: The Arc-Info Method. Redlands:
ESRI,.
Environmental Systems Research Institute. (1991).
Network Analysis: ARC/INFO User’s Guide 6.0.
Redlands, California: ESRI.
Ευαγγελάτου – Νοταρά, Φ. (1986). Ο σεισμός του 1402
στην Αχαΐα και άλλες περιοχές. Πρακτικά Β΄
Τοπικού Συνεδρίου Αχαϊκών Σπουδών, Καλάβρυτα
1983, 241-251.
Ευαγγελίου Σ., Στάμος Γ., Σούλης Κ., Τσακαλέρης Π.
(1986). Εδαφολογική μελέτη ζώνης οίνου ‘VQPRD’
Νεμέας. Υπουργείο Γεωργίας. Ινστιτούτο
Εδαφολογίας Αθηνών Αδηµοσίευτη έκθεση σελ. 55
Evans, B. M. & Myers, W. L. (1990). A GIS-Based
Approach to Evaluating Regional Groundwater
Pollution Potential with DRASTIC. Journal of Soil
and Water Conservation. pp. 242-245.
Ferrière, J. (1976). Sur la signification de séries du
massif d’Othris (Grèce continentale centrale) : la
zone isopique maliaque. Ann. Soc. Geol. Nord, 96/2,
121-134.
Filippidis, A., Georgakopoulos A., Kassoli-Fournaraki
A., Misaelides, P., Yiakkoupis, P., Broussoulis,
J.,(1996). Trace element contents in cornposited
samples of three lignite seams from the central part
of the Drama lignite deposit, Macedonia, Greece.
International Journal of Coal Geology 29, 219-234
Foster, S.S.D. (1987): Fundamental concepts in aquifer
vulnerability, pollution risk and protection strategy.
In: van Duijvenbooden W., Waegeningh H.G. (eds)
TNO Committee on Hydrological Research, The
Hague. Vulnerability of soil and groundwater to
pollutants, Proc. Inf. 38, 69-86.
Fritch T.G., McKnight , Yelderman , Dworkin and
Arnold. (2000). A predictive modeling approach to
assessing the groundwater pollution susceptibility of
the Paluxy Aquifer, Central Texas, using a
Geographic Information System Environmental
Geology, (39) No. 9 pp. 1063-1069
Frydas, D.(1991). Palaookologische und stratigraphische
untersuchugen der diatomeen des Pleistozans der N-
Peloponnes, Griechenland. Bull. Geol. Soc. Greece
XXV 2, 499–513.
Galanopoulos A. (1960). A catalogue of shocks with
I0≥VI or M≥5 for the years 1801-1958. Athens
p.119.
Gassman, P. W., J. R. Williams, X. Wang, A. Saleh, E.
Osei, L. M. Hauck, R. C. Izaurralde, J. D. Flowers.
(2010). The Agricultural Policy Environmental
EXtender (APEX) Model: An Emerging Tool for
Landscape and Watershed Environmental Analyses.
Transactions of the ASABE. 53(3): 711-740.
 ΒΒιβλιογραφία
Guo H., Zhang, B., Wang G., and Shen, Z. (2010).
Geochemical controls on arsenic and rare earth
elements approximately along a groundwater flow
path in the shallow aquifer of the Hetao Basin, Inner
Mongolia. Chemical Geology 270: 117–125
Halliday, S.L., and M.L. Wolfe. (1991). Assessing
ground water pollution potential from nitrogen
fertilizer using a geographic information system.
Water Resour. Bull. 27(2):237-245.
Harlin, J. M. (1984). Watershed Morphometry and Time
to Hydrograph Peak. Journal of Hydrology 67:141-
154
Hargraeves, G.H., and Z.A. Samani. (1982). Estimating
potential evapotranspiration. ASCE, J. Irrigation and
Drainage Division, 108(3): 225-230.
Hionidi, M., Panagopoulos, A., Koumantakis, J., &
Voudouris, K. (2001). Groundwater quality
considerations related to artificial recharge to the
aquifer of the Korinthos Prefecture, Greece.
Proceedings of the third international conference on
groundwater quality 2001 (pp. 85–90). Sheffield,
UK, IAHS Publ. No. 275.
Horton, R.E. (1945). Erosional development of streams
and their drainage basins, hydrophysical approach to
quantitave morphology. Bul. Geol. Soc. Amer. 56,
275-370.
Horton, R.E. (1932). Drainage basin characteristics. Am.
Geoph. Union 13, 350-361.
Hosmer, D. W. and Lemeshow, S. (2000). Applied
Logistic Regression, 2nd ed.. New York; Chichester,
Wiley. ISBN 0-471-35632-8.
Hubert, A., King, G., Armijo, R., Meyer, B.,
Papanastasiou, D. (1996). Fault re-activation stress
interaction and rupture propagation of the 1981
Corinth earthquake sequence. Earth Planet Sci. Lett.
142, 573-585.
Ζερβογιάννης, Γ. (1991). “Οριστική υδρογεωλογική
µελέτη αναρρύθµισης πηγών Στυµφαλίας”.
Υπουργείο Γεωργίας.
Ζυγούρη Β. (2009). Αλληλεπίδραση Ρηγμάτων και
Σεισμική Επικινδυνότητα στον Ανατολικό
Κορινθιακό. Διδακτορική Διατριβή, Πανεπιστήμιο
Πατρών Τμήμα Γεωλογίας, σελ. 272.
http://nemertes.lis.upatras.gr/dspace/handle/1234567
89/1997
Imbrie, J., Hays, J.D., Martinson, D.G., McIntyre, A.,
Mix, A.C., Morley, J.J., Pisias, N.G., Prell, W.L. &
Shackleton, N.J. (1984). The orbital theory of the
Pleistocene climate: support from a revised
chronology of the marine 6”O record, in
Milankouitch and Climate,Part I, pp. 269-305, ed.
Berger A, et al. Reidel, Dordrecht.
278 
Isaaks, E. H. and R. M. Srivastava. (1989). An
Introduction to Applied Geostatistics. Oxford Univ.
Press, New York, Oxford.
International Atomic Energy Agency (IAEA). (1981).
Statistical treatment of environmental isotope data in
Precipitation. Tech. Rep., Ser. No. 206, IAEA,
Vienna.
Jackson, J.A., Gagnepain, J., Houseman, G., King,
G.C.P., Papadimitriou, P., Soufleris, C., Vireux, J.,
(1982). Seismicity, normal faulting, and the
geomorphological development of the Gulf of
Corinth (Greece): the Corinth earthquakes of
February and March 1981. Earth Plan. Sci. Lett. 57,
377-397.
Johannesson, K. H. (ed.)(2005). Rare Earth Elements in
Groundwater Flow Systems. Springer p. 293
Johansson PO, Scharp C, Alveteg T, Choza A. (1999a)
Framework for ground-water protection-the Managua
Ground Water System as an example. Ground Water
37(2):204–213
Johannesson, K.H., Farnman, I.M., Guo, C.,
Stetzenbach, K.J. (1999b). Rare earth element
fractionation and concentration variations along a
groundwater flow path within a shallow, basin-fill
aquifer, southern Nevada, USA. Geochim.
Cosmochim. Acta 63, 2697–2708.
Jeong, J., Kannan, N., Arnold, J., Glick, R., Gosselink,
L. and Srinivasan R. (2010). Development and
Integration of Sub-hourly Rainfall-Runoff Modeling
Capability Within a Watershed Model. Water Resour
Manage. DOI 10.1007/s11269-010-9670-4.
Κακαβάς Ν. (1995): Υδρολογικό ισοζύγιο σε καρστικές
περιοχές της Κεντρικής Ελλάδος. Annales
goelogiques des pays Helleniques τ. ΧΧΧVI Αθήνα
Kallergis, G. and Leontiadis, I.L, (1983). Isotope
hydrology study of Kalamos Attikis and Assopos
river plain areas in Greece. J. Hydrol., 60: 209-225.
Καλλέργης, Γ., Χριστοδούλου, Θ., (1972): Σχέσεις
ενεργού κατεισδύσεως και βροχοπτώσεως εις τις
αλλουβιακές αποθέσεις περιοχής Καλαμπάκας.
Δελτίο Ελλ. Γεωλ. Εταιρ. ΙΧ/1, σελ. 119-128.
Kalinski R.J., Kelly W.E., Bogardi I., Ehrman R.L.,
Yamamoto P.O. (1994). Correlation between
DRASTIC vulnerabilities and incidents of VOC
contamination of municipal wells in Nebraska.
Ground Water 32(1):31–34
Καμμάς Γ. και Καλούμενος Ν. (2003). Έρευνα-
Αξιοποίηση Υδατικών Πόρων Βόρειας
Πελοποννήσου. ΙΓΜΕ Αδημοσίευτη έκθεση
Κάντας, Κ., Τηνιακός, Λ. (1988): Ενεργός κατείσδυση
και γενική υδρογεωλογική συμπεριφορά των
κροκαλοπαγών Μεσσηνίας στο δυτικό τμήμα των
βουνών της Κυπαρισσίας. Δελτίο Ελλ. Γεωλ. Εταιρ.
Χ/3, 57-77.
 ΒΒιβλιογραφία
Κατσικάτσος, Γ. (1992): Γεωλογία της Ελλάδας.
Πανεπιστήμιο Πάτρας, Ο.Ε.Δ.Β., Σελίδες 451
Kendall M.G. (1975). Rank correlation methods, 4th
edn., Griffin, London
Kendall, C. and Caldwell, E. A. (1998). "Fundamentals
of Isotope Geochemistry", In: C. Kendall and J.J.
McDonnell (Eds.), Isotope Tracers in Catchment
Hydrology. Elsevier Science, Amsterdam, pp. 51-86.
Kendall, C., Sklash, M.G. and Bullen, T.D. (1995).
"Isotope Tracers of Water and Solute Sources in
Catchments", In: S.T. Trudgill (Ed.), Solute
Modelling in Catchment Systems, John Wiley and
Sons Ltd., New York, pp. 261-303.
Keraudren, B. (1971). Les formations quaternaires
marines de la Grece (deuxieme partie), Bulletin du
Musee d’hthropologie et de Prkhistoire de Monaco,
17, 87-169.
Keraudren, B. (1970). Les formations quaternaires
marines de la Grece (premiere partie), Bulletin du
Musee d’hthropologie et de Prihistoire de Monaco,
16, 6-153.
Keraudren, B. & Sorel, D. (1987). The terraces of
Corinth (Greece detailed record of eustatic sea-level
variations during the last 500,000 years, Mar. Geol.,
77, 99-107.
Kirpich, Z. P. (1940). Time of concentration of small
agricultural watersheds. Civil Engineering 10 (6),
362.
Kim YJ, Hamm S. (1999). Assessment of the potential
for ground water contamination using the DRASTIC/
EGIS technique, Cheongju area, South Korea.
Hydrogeol J 7(2):227–235
King, G.C.P., Ouyang, Z.X., Papadimitriou, P.,
Deschamps, A., Gagnepain, L., Houseman, G.,
Jackson, J.A., Soufleris, C., Virieux, J. (1985). The
evolution of the Gulf of Corinth (Greece): an
aftershock study of the 1981 earthquakes. Geophys.
J.R. Astron. Soc. 80, 677-693.
Kitanidis, P.K. (1997). Introduction to Geostatistics:
Applications in Hydrogeology, Cambridge
University Press.
Kokkalas, S., Pavlides, S., Koukouvelas, I., Ganas A.,
Stamatopoulos L. (2007). Paleoseismicity of the
Kaparelli fault (eastern Corinth Gulf): evidence for
earthquake recurrence and fault behavior. Boll. Soc.
Geol. It. (Ital. J. Geosci.) 126, 387-395.
Κούκης Γ. (2008). «Νομός Κορινθίας. Υδατικό
δυναμικό και διαχείριση επιφανειακών νερών με την
κατασκευή φραγμάτων και λιμνοδεξαμενών.»
Πρακτικά συνεδρίου Γη και θάλασσα της Κορινθίας.
Δελτίο της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας τομ.
ΧΧΧΧΙ/Ι σελ. 111-119.
Κούκης Γ. (1995). Υδατικό δυναμικό και δυνατότητα
κατασκευής έργων ταμίευσης στο Νομό Κορινθίας.
279 
Εισηγήσεις και συμπεράσματα της Ημερίδας "Το
υδατικό πρόβλημα του Νομού Κορινθίας", Κόρινθος.
Κούκης Γ. (1994). Προκαταρκτική γεωτεχνική-
τεχνικοοικονομική έρευνα του Νομού Κορινθίας.
Προτάσεις για τη δυνατότητα κατασκευής έργων με
σκοπό την αξιοποίηση των επιφανειακών νερών για
την εξυπηρέτηση αρδευτικών και υδρευτικών
αναγκών. Παν/μιο Πατρών, Τομέας Εφαρμοσμένης
Γεωλογίας και Γεωφυσικής - Ερευνητικό πρόγραμμα
για λογαριασμό της Νομαρχίας Κορινθίας, Πάτρα.
Κούκης Γ. (1993). Τεχνικογεωλογική-γεωτεχνική
έρευνα του Νομού Κορινθίας. Διερεύνηση των
δυνατοτήτων κατασκευής φραγμάτων και
λιμνοδεξαμενών για την εξυπηρέτηση αρδευτικών
και υδρευτικών αναγκών. Παν/μιο Πατρών, Τομέας
Εφαρμοσμένης Γεωλογίας και Γεωφυσικής -
Ερευνητικό πρόγραμμα για λογαριασμό της
Νομαρχίας Κορινθίας, Πάτρα.
Κούκης, Γ. (1981). Τεχνικογεωλογικές – γεωμηχανικές
συνθήκες στον Ελληνικό χώρο σε σχέση με τους
σεισμούς. Δελτίο ΚΕΔΕ 1-2, 31-43.
Koukis, G., Sabatakakis, N., Ferentinou, M., Lainas, S.,
Alexiadou, X., Panagopoulos, A. (2009). Landslide
phenomena related to major fault tectonics: rift zone
of Corinth Gulf, Greece. Bull. Eng. Geol. and the
Env., 215-229.
Κούκης Γ., Ρόζος Δ., Σαμπατακάκης Ν. (2005). Η
διαχείριση των επιφανειακών νερών με την
εκμετάλλευση μεγάλων τεχνικών έργων. Παράδειγμα
εφαρμογής στο Νομό Κορινθίας. 7ο Πανελλήνιο
Υδρογεωλογικό Συνέδριο, τόμος I, σελ 187-194,
Αθήνα.
Κούκης Γ., Νικολάου Ν., Πυργιώτης Λ. (1996).
Δυνατότητες κατασκευής έργων με σκοπό την
αξιοποίηση των επιφανειακών νερών στο Νομό
Κορινθίας. ΓΕΩΤΕΕ Κεντρικής Ελλάδος, Πρακτικά
2ου Πανελληνίου Συνεδρίου "Εγγειοβελτιωτικά
έργα, Διαχείριση υδατικών πόρων, Εκμηχάνιση
Γεωργίας", Λάρισα.
Koukis, G. and Rozos, D. (1985). Engineering
geological characteristics of the 1981 earthquakes in
the Eastern Corinthian Gulf, Greece. Bull. Int. Assoc.
Eng. Geol. 32, 91-95.
Κούκης, Γ. και Ρόζος, Δ. (1982). Γεωτεχνικές συνθήκες
και κατολισθητικές κινήσεις στον Ελληνικό χώρο σε
σχέση με τη γεωλογική δομή και γεωτεκτονική
εξέλιξη. Ορυκτός Πλούτος 16, 53-97.
Koukouvelas, I.K., Doutsos, T. (1996). Implications of
structural segmentation during earthquakes: The
1995 Egion earthquake, Gulf of Corinth, Greece. J.
Struct. Geol. 18, 1381-1388.
Κουμαντάκης Ι. (2005). Ανάσχεση της υφαλμύρωσης
υδροφορέων μέσω υπόγειων στεγανών
διαφραγμάτων. Η περίπτωση του καρστικού
υδροφορέα των πηγών Ωραίας Ελένης Κορινθίας.
 ΒΒιβλιογραφία
Πρακτικά 7ου Πανελλήνιου Υδρογεωλογικού
Συνεδρίου. Αθήνα, 195-201.
Κουμαντάκης I. (2004). Υφιστάμενο υδατικό καθεστώς
Κεντρικής Κορινθίας. Σχεδιασμός διαχείρισης
υπόγειων και επιφανειακών νερών. Έκδοση Ε.Μ.Π.
Τιμητικός τόμος Αντ. Κοντόπουλου.
Κουμαντάκης I. (2002). Ανάγκη αξιοποίησης των
ορεινών υπόγειων υδροφορέων. Παραδείγματα από
την Κορινθία. Πρακτικά 6ου Πανελλήνιου
Υδρογεωλογικού Συνεδρίου.
Κουμαντάκης I., Μαρκαντώνης Κ. (2007). Έρευνα
αξιοποίησης παράκτιων και υποθαλάσσιων
υφάλμυρων καρστικών πηγών Κορινθίας.
Ερευνητικό Πρόγραμμα Ε.Μ.Π., χρηματοδοτηθέν
από τη Νομαρχία Κορινθίας.
Κουμαντάκης I., Βουδούρης Κ., Μαρκαντώνης Κ.
(2007). Το υδατικό καθεστώς του νομού Κορινθίας.
Συμπόσιο - Συνέδριο "Γη και θάλασσα της
Κορινθίας : γεωλογία - σεισμολογία - περιβάλλον".
Δελτίον της Ελληνικής Γεωλογικής Εταιρίας; Τόμ.
41, Αρ. 1, σελ. 99-110
Κουμαντάκης Ι., Παναγόπουλος Α., Βουδούρης, Κ.,
Σταυρόπουλος Ξ., Μαρκαντώνης Κ. (1999a).
Υδρογεωλογική έρευνα τεχνητού εμπλουτισμού
υπόγειων υδροφορέων της παραλιακής και
ημιλοφώδους ζώνης Νομού Κορινθίας. Τελική
έκθεση ερευνητικού προγράμματος. ΕΜΠ.
Κουμαντάκης, I., Παναγόπουλος, Α., Σταυρόπουλος,
Ξ., Βουδούρης, Κ. (1999b). Εφαρμογή τεχνητού
εμπλουτισμού στο παράκτιο υδροφόρο σύστημα του
Βόρειου τμήματος του Νομού Κορινθίας. Πρακτικά
5°"Πανελλήνιου Υδρογεωλογικού Συνεδρίου.
Κούστας, Γ., (1858). Σεισμός Κορίνθου. Πανδώρα 8,
225-229.
Κουτσόπουλος, Κ. (2002): Γεωγραφικά Συστήματα
Πληροφοριών και Ανάλυση Χώρου. Εκδόσεις
Παπασωτηρίου, Αθήνα.
Kraijenhoff van de Leur, D.A. (1973). Rainfall-runoff
relations and computational models. In: Drainage
Principle and Applications, Vol. II, Chapter 16,
Theories of field drainage and watershed runoff. p
245-320. Publication 16, International Institute for
Land Reclamation and Improvement (ILRI),
Wageningen, The Netherlands.
Krumbein, W.C. and Graybill, Franklin A. (1965). An
introduction to statistical models in geology.
McGraw-Hill (New York), p. 407
Lambrakis, N. (2006). Multicomponent heterovalent
chromatography in aquifers: Modelling salinization
and freshening phenomena in field conditions.
Journal of Hydrology, 323 (1-4): 230-243.
Lambrakis, N. (1998). The impact of human activities in
the Malia coastal area (Crete) on groundwater
quality, Environmental Geology 36 (1-2): 87-92.
280 
Λαμπράκης, Ν. (1992). Εισαγωγή στην Υδροχημεία.
Πανεπιστήμιο Πατρών, 158 σελ.
Λαμπράκης, Ν. (1991). Επεξεργασία των δεδομένων
αναλύσεων των νερών. Ορυκτός Πλούτος 74, 53-60.
Λαμπράκης, Ν. (1989): Πειραματικά αποτελέσματα για
τη διερεύνηση σχέσης ανάμεσα στην
εξατμισοδιαπνοή και την κατείσδυση. Μετ. Μεταλ.
Χρον., 71, 63-69.
Lambrakis, Ν., Stamatis, G. (2008). Contribution to the
study of thermal waters of Greece. The thermal
springs of Lesvos, chemical patterns and origin of
thermal water. Intern. Journal Hydrol. Process, 22:
171-180.
Λαμπράκης, Ν., Αντωνάκος Α., Παναγόπουλος, Γ.,
Πυτικάκης, Ε., Τάντος, Β., Κατσάνου, Κ.,
Στρατικόπουλος Κ., και Λεμέσιος Ι. (2006).
Διερεύνηση των μηχανισμών ποιοτικής υποβάθμισης
των υπόγειων νερών του Νομού Κορινθίας από
φυσικές διεργασίες και ανθρωπογενείς
δραστηριότητες με χρήση υδροχημικών, ισοτοπικών
μεθόδων, γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών
και μοντέλων προσομοίωσης. Τελική έκθεση
προγράμματος “Κ. ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ”, Επιτροπή
Ερευνών Πανεπιστημίου Πατρών, σελ. 201
Lamprakis, N., Kallergis, G. (2005): Contribution to the
study of Greek thermal springs. Hydrogeological and
hydrochemical characteristics and origin of thermal
waters, Hydrogeology Journal, 13 (3): 506-521.
Lambrakis, N., Antonakos, A., Panagopoulos, G. (2004).
The use of multicomponent statistical analysis in
hydrogeological environmental research, Water
Research, 38: 1862-1872.
Lambrakis N, Marinos P. (2003) The salinisation of
coastal aquifers inGreece; a general review. Paper
presented at the conference of the coastal aquifers
intrusion technology: Mediterranean countries,
IGME, Spain, Serie: hydrogeologia y Aguas
Subterraneas, No. 8, VII, pp 251–263
Lamprakis, N., Kallergis, G. (2001). Reaction of
subsurface coastal aquifers to climate and land use
changes in Greece. Modeling of groundwater
refreshening patterns under natural recharge
conditions. Journal of Hydrology, 245: 19-31.
Lambrakis N, Voudouris K, Tiniakos L, Kallergis G.
(1997). Impacts of drought and overpumping on the
Quaternary aquifers of the Glafkos basin (Patras
region, W. Greece). Environmental Geology 29:209–
216.
Λαμπράκης, Ν., Τηνιακός, Λ., Λαζάρου, Α., Καλλέργης,
Γ. (1997). Νιτρορρύπανση γεωργικής προέλευσης
υδροφόρων οριζόντων Πελοποννήσου. Πρακτικά
4ου Υδρογεωλογικού Συνεδρίου «Ποιότητα και
μόλυνση – ρύπανση του υπόγειου και επιφανειακού
νερού». Νοέμβριος 1997, Θεσσαλονίκη, 163-178.
 ΒΒιβλιογραφία
Λαμπράκης, Ν., Βουδούρης, Λ, Τηνιακός, Λ.,
Καλλέργης, Γ. (1994): Τα αποτελέσματα της
συνδυασμένης δράσης ξηρασίας και υπερεντατικών
αντλήσεων στον υδροφόρο ορίζοντα της λεκάνης του
Γλαύκου ποταμού. Δελτίο Ελλ. Γεωλ. Εταιρ. ΧXX,
411-419
Lazaridou P.L., Daniil E.I., Michas S.N., Papanicolaou
P.N., Lazarides L.S. (2004). Integrated
environmental and hydraulic design of Xerias river,
Corinthos, Greece, training works, Water, Air,
Pollution: Focus/Protection and restoration of the
environment, Kluwer Academic.
LeGrand H. E. (1965). Environmental Framework of
Ground-Water Contamination, Ground Water, (3)
No. 2, pp. 11-15
Lekkas, E., Lozios, S., Skourtsos, E., Kranis, H. (1998).
Egio earthquake (15 June 1995): An episode in the
neotectonic evolution of Corinthiakos gulf. J.
Geodynamics 26, 487–499.
Leontiadis, I.L., Vergis, S., and Christodoulou, T.
(1996). Isotope hydrology study of areas in Eastern
Macedonia and Thrace, Northern Greece. Journal of
Hydrology 182: 1-17
Lichty, R.W., and Liscum F. (1978). A Rainfall-Runoff
Modeling Procedure for Improving Estimates of T-
Year (Annual) Floods for Small Drainage Basins.
U.S. Geological Survey Water-Resources
Investigations 78-7, Lakewood, CO.
Lloyd, J., Heathcote, J. (1985). Natural inorganic
hydrochemistry in relation to groundwater. An
introduction. Oxford, 296 p.
Lobo-Ferreira J.P., Oliveira M.M. (1997) DRASTIC
ground water vulnerability mapping of Portugal. In:
Proceedings from the 27th Congress of the
International Association for Hydraulic Research,
Aug. 10–15, San Francisco, pp 132–137, URL
http://www-dh.lnec.pt/gias/novidades/drastic e.html
Lynch S.D., Reynders A.G., Schulze R.E. (1997). A
DRASTIC approach to ground water vulnerability in
South Africa. S African J Sci 93(2):59–60
Mandilaras, D., Lambrakis, N., Stamatis, G. (2008). The
role of Bromide - Iodide to the salinization mapping
of the aquifer of the Glafkos river basin (NW-Achaia,
Greece) Intern. Journal Hydrol. Process, 22: 611-622
Μαρίνος, Π. (1975): Ενεργός κατείσδυσις εντός
ασβεστολίθων. Σφάλματα κατά τον υπολογισμό εκ
διαφοράς μέσω του υδρολογικού ισοζυγίου. Ισχύς
των συνήθως εξισώσεων πραγματικής
εξατμισοδιαπνοής εις την Ελλάδα. Αnn. Geol. Pays
Hell., v. 27.
Μαρίνος Γ., Αναστόπουλος Ι., Μαράτος Γ., Μελιδώνης
Ν. & Ανδρονόπουλος, Β. (1957). Γεωλογικός
χάρτης, φύλλο «Ανάβρα»., 1: 50.000. Ι.Γ.Μ.Ε.,
Αθήνα
281 
Margat, J. (1968): Groundwater vulnerability maps,
conception-estimation-mapping (in French).EEC
Institut Europeen de l’ Eau, Paris, France.
Mariolakos, I., Papanikolaou, D., Simeonidis, N.,
Lekkas, S., Karotsieris, Z., Sideris, C. (1982). The
deformation of the area around the eastern Corinthian
gulf affected by the earthquakes of February–March
1981. In: Proc. Int. Symp. on the Hellenic Arc and
Trench (HEAT), 400–420.
Μάστορης, Κ. (1967): Υδρογεωλογική έρευνα εις την
ασβεστολιθική περιοχή Νοτίου Γκιώνας, Αθήνα.
Διατριβή Ε.Μ.Π.
Μάστορης, Κ., Μονόπολης, Δ. & Σκαγιάς, Σ. (1971):
Υδρογεωλογική έρευνα περιοχής Κορίνθου-
Λουτρακίου. Υδρολ. και Υδρογεωλ. Έρευνες Τ.3,
Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα.
McBratney, A. B., Webster, R., McLaren, R. G. and
Spiers, R. B. (1982). 'Regional variation of
extractable copper and cobalt in the topsoil of south-
east Scotland', Agronomie 2: 969-82
McLay C.D.A., Dragden R., Sparling G., Selvarajah N.
(2001). Predicting groundwater nitrate concentrations
in a region of mixed agricultural land use: a
comparison of three approaches. Environ Pollut
115:191–204
Mc Kenzie, D. P. (1972): Active tectonics in the
Mediterranean region. Geophys. J. R. astr. Soc. , 30:
109 -182
Mc Kenzie, D. P. (1970): Plate tectonics in the
Mediterranean region. Nature, 226: 239-243
Melloul M., Collin M. (1998) A proposed index for
aquifer waterquality assessment: the case of Israel’s
Sharon region. J Environ. Manage 54(2):131–142
Michas S., Papanikolaou, P., Daniil, E., and Lazarides,
L. (2002). Hydroinformatics: Proceedings of the
Fifth International Conference on Hydroinformatics,
Cardiff, UK.
Μπαλούτσος, Γ., Κουτσογιάννης, Δ., Οικονόμου, Α.,
και Καλλίρης, Π. (2000). Γεωτεχνικά και
Επιστημονικά Θέματα. Τόμος 10, τεύχος 1, σελ. 77-
90
Μπορνόβας Ι., Λάλεχος Ν., Φιλιππάκης Γ. (1971):
Γεωλογικός χάρτης φύλλο Κόρινθος 1: 50.000.
Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα
Morewood, N.C., Roberts, G.P., (2002). Surface
observations of active normal fault propagation:
implications for growth. J. Geol. Soc. London 159,
263–272.
Morewood, N.C., Roberts, G.P. (2001). Comparison of
surface slip and focal mechanism slip data along
normal faults: an example from the eastern Gulf of
Corinth, Greece. J. Struct. Geol. 23, 473-487.
Moriasi, D. N. Arnold, J. G Van Liew, . M. W. Bingner,
R. L. Harmel, R. D. Veith T. L. (2007). Model
 ΒΒιβλιογραφία
evaluation guidelines for systematic quantification of
accuracy in watershed simulations. Transactions of
the ASABE Vol. 50(3): 85−900
Morisawa, M.E. (1958). Measurement of drainage basin
outline for. Jour. Geol. 66, 587-591.
Μουντράκης, Δ., (1985): Γεωλογία της Ελλάδας. (Univ.
Studio Press). Θεσσαλονίκη. Σελίδες 207
Mueller, D.K., Ruddy, B.C., and Battaglin, W.A. (1997).
Logistic model of nitrate in streams of the upper-
midwestern United States. Journal of Environmental
Quality v. 26, no. 5, p. 1223-1230.
Neitsch, S.L. Arnold, J.G. Kiniry, J.R. Williams, J.R.
King K.W. (2002). "Soil Water Assessment Tool
Theoretical Documentation" Blackland Research and
Extension Center, Temple, Texas BRC Report 02-05.
http://swatmodel.tamu.edu/media/1290/swat2000theo
ry.pdf
Nίκας, K. (2004). Υδρογεωλογικές συνθήκες του ΒΑ
τμήματος του νομού Αχαΐας. Διδακτορική διατριβή.
Τμήμα Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών, 331σελ.
Νίκας, Κ. (2001). Έρευνα – Αξιοποίηση υδατικών
πόρων νομού Αχαΐας.. 199 σελ. Μελέτη ΙΓΜΕ.
Νίκας Κ. και Αντωνάκος Α. (2010). Μελέτη Υδατικών
Αποθεμάτων Βορ. Πελοποννήσου, με Έμφαση στα
Ποιοτικά Χαρακτηριστικά και σε Φαινόμενα
Υφαλμίρυνσης (Υ.Δ. 02). Τεύχη παραδοτέων
ερευνητικού προγράμματος ΙΓΜΕ -3ο E.U.
Πρόγραμμα Πλαίσιο. 80 σελ, 47 θεματικοί χάρτες .
Βιβλιοθήκη ΙΓΜΕ.
Nikas K., Antonakos A., Kallergis G., and Kounis G.
(2010). International Hydrogeological Map of
Europe: Sheet D6 “Athina”. Bulletin of the
Geological Society of Greece, 2010, Proceedings of
the 12th International Congress Patras. XLIII, No 4:
p. 1821-1830
Νίκας Κ., Αντωνάκος Α., Μαραβέγιας, Δ. (2008).
Διερεύνηση των υδραυλικών χαρακτηριστικών των
ανθρακικών σχηματισμών των ζωνών Γαβρόβου-
Τριπόλεως και Ωλονού-Πίνδου στην περιοχή της
Πελοποννήσου. Ορυκτός Πλούτος, 147: 7-30
Nikas, K., Antonakos, A., Lambrakis, N., Kallergis G.
(2007). The use of antecedent precipitation index and
delay factor yo estimate runoff from rainfall. A case
study from eight drainage basins - Achaia
Peloponnesus Greece. Proceedings of the 11th
International Congress, Athens Bulletin of the
Geological Society of Greece vol. XXXV/II, p. 523-
535
Νίκας Κ., Αντωνάκος Α. (2005). Επίδραση της ενεργού
τεκτονικής στην διαμόρφωση υδρογεωλογικών-
υδραυλικών συνθηκών και στην οριοθέτηση
αντίστοιχων ενοτήτων. Το παράδειγμα της ΒΑ
Αχαΐας. Πρακτικά 7ου Πανελλήνιου
Υδρογεωλογικού Συνέδριου Αθήνα, σελ. 375-383
282 
Νίκας, Κ., Αγγελικάκης, Ι., Βέργου, Α., Βασιλειάδης Ε.,
(2001). Υδρογεωλογικές και γεωχημικές έρευνες στο
νομό Αχαΐας. Δελτίο Ελλ. Γεωλ. Εταιρ. ΧXXIV/5,
1875-1884
Nix, S.J. (1991). Applying Urban Runoff Models. Water
Environment and Technology: 47-49.
Nolan, B.T. (1998). Modeling approaches for assessing
the risk of nonpoint-source contamination of ground
water. U.S. Geolgical Survey Open-File Report 98-
531. 15 p.
Noller, J.S., Lightfoot, K.G. (1997). An archaeoseismic
approach and method for the study of active strike-
slip faults. Geoarchaeology - An International
Journal 12, 117-135.
Noller, J.S., Wells, L.E., Reinhardt, E., Rothaus, R.M.,
(1997). Subsidence of the Harbor at Kenchreai,
Saronic Gulf, Greece, During the earthquakes of AD
400 and AD 1928, Am. Geophys. Union Trans. 78,
636.
Ξινόπουλος, Π. (1912). Το Αίγιον δια μέσου των
αιώνων. Αθήναι
Ξυπολιάς Π. (2000). Η κινηματική εξέλιξη της Βόρειας
Πελοποννήσου. Διδακτορική διατριβή. Τμήμα
Γεωλογίας Πανεπιστημίου Πατρών. σελ. 167
Pannatier, Y. (1996). “Variowin: Software for Spatial
Data Analysis in 2D”. Ιn Statistics and Computing.
Berlin: Springer Verlag,.
Panagopoulos, G., Antonakos, A., Lambrakis, N. (2006).
Optimization of DRASTIC method for groundwater
assessment, by the use of simple statistical methods
and G.I.S. Hydrogeology Journal, 14: 894-911.
Panagopoulos, G., Lambrakis, N., Tsolis- Katagas, P.,
Papoulis, D. (2004). Cation exchange processes and
human activities in unconfined aquifers,
Environmental Geology, 46: 542-552.
Panagopoulos, A., Voudouris, K., Hionidi, M., &
Koumantakis, J. (2002). Irrational water resources
management impacts on the coastal aquifer system of
Korinthia. Proceedings of international conference
‘‘Restoration and protection of the environment V’’
(Vol. I, pp. 419–426). July 2002, Skiathos.
Panagopoulos, A., Voudouris, K., Koumantakis, J., &
Hionidi, M. (2001). Groundwater evolution of the
northern Corinthian region coastal aquifer system, as
indicated by Hydrochemistry. Proceedings of the
ninth international conference of the geological
society of Greece. (Vol. XXXIV, No. 5, pp. 1991–
1997). Athens, Greece.
Papadopoulos, G., Vassilopoulou A., Plessa, A. (2000).
A new catalogue of historical earthquakes in the
Corinth rift, Central Greece: 480 BC – AD 1910. In:
Historical Earthquakes and Tsunamis in the Corinth
rift, Central Greece. National Observatory of Athens,
Institute of Geodynamics (G. Papadopoulos
 ΒΒιβλιογραφία
ed.),Publication No 12, 9-119. National Observatory
of Athens, Athens.
Papaioannou A., and Papazachos, B. (2000) Time-
independent and time-dependent seismic hazard in
Greece based on seismogenic sources, Bull. Seismol.
Soc. Am, 90, 22–33,2000.
Papatheodorou, G., Lambrakis, N., Panagopoulos, G.
(2006). Application of multivariate statistical
procedures to the hydrochemical study of a coastal
aquifer: An example from Crete, Greece. Intern.
Journal Hydrol. Processes, 21 (11): 1482-1495.
Papatheothorou, G., Lambrakis, N., (1997). “Trend
surface analysis of Hydrochemical data. Case studies
of Plio-Pleistocene Aquifers from N.W.
Peloponnesus and Central Crete”, Proceedings of the
Annual Conference of the International Association
for Mathematical Geology. pp 972-979, 22-27
September, Barcelona Spain.
Papazachos, B.C., Papazachou, C., (20031991. The
earthquakes of Greece. Ziti, Thessaloniki
Papazachos B., and Papaioannou C., (1993) Long-term
Earthquake Prediction in the Aegean Area Based on
a Time and Magnitude Predictable Model. Pageoph,
Vol. 140, No. 4 593-612
Papazachos, B.C., Comninakis, P.E., Papadimitriou,
E.E., Scordilis, E.M., (1984). Properties of the
February – March 1981 seismic sequence in the
Alkyonides gulf of central Greece. Annales
Geophysicae 2, 537-544.
Παπούλιας, Ι., (1973): Το υδατικό ισοζύγιο εις τινάς
ορεινούς σταθμούς της Ελλάδος επί τη βάσει της
δυνητικής εξατμισοδιαπνοής. Περιοδικό “Το Δάσος”
27-29.
Patton, P. C., and V. R. Baker (1976), Morphometry and
floods in small drainage basins subject to diverse
hydrogeomorphic controls, Water Resour. Res., 12,
941– 952.
Παυσανίας. Ελλάδος Περιήγησις ΙΙ. Μετάφραση Π.
Θεωχαρίδης, Κάκτος, 235.
Pavlides, S., (1993). Active faulting in multi – fractured
seismogenic areas; examples from Greece. Zeitschrift
fur Geomorphologie, Supplementband 94, 57-72.
Pearson K (1896) Regression, heredity, and panmixia.
Philosoph. Trans. Royal Soc. London Ser A
187:253–318
Pebesrna, E, (1996)Mapping Groundwater Quality in the
Nederlands. Utrecht: Royal Dutch Geographical
Association/Faculty of Geographical Sciences,
Utrecht University,.
Penman, H.L. (1948): Natural evaporation from open
water, bare soil and grass. Proc. Roy. Soc. London
A(194), S. 120-145.
Pentari, D., Foscolos, A.E. and Perdikatsis V. (2004)
“Trace element contents in the Domenico lignite
283 
deposit, Elassona basin, Central Greece.”
International Journal of Coal Geology 58 pp 261-
268.
Perissoratis, C., Mitropoulos, D., Angelopoulos, I.,
(1986). Marine geological research at the eastern
Corinthiakos Gulf. In: Geological and Geophysical
Research Special Issue, 381-401.
Petalas, C., Lambrakis, N. (2006). Simulation of intense
salinization phenomena in coastal aquifers - the case
of the coastal aquifers of Thrace. Journal of
Hydrology, 324 (1-4), 51-64.
Petalas, C., Lambrakis, N., Zagana, E. (2006).
Hydrochemistry of waters of volcanic rocks – The
case of volcanosedimentary rocks of Thrace, Greece,
Water, Air, and Soil Pollution, 169 (1-4): 375-394.
Pirazzoli, P.A., Stiros, S.C., Arnold, M., Laborel, J.,
Laborel-Derguen, F., Papageorgiou, S., (1994).
Episodic uplift deduced from Holocene shorelines in
the Perachora Peninsula, Corinth area, Greece.
Tectonophysics 229, 201-209.
Priestley, C.H.B., and R.J. Taylor. (1972). On the
assessment of surface heat flux and evaporation using
large-scale parameters. Monthly Weather Review,
100(2): 81-92.
Poulimenos, G., Zelilidis, A., Kontopoulos, N. and
Doutsos, T. (1993). Geometry of trapezoidal fan
deltas and their relationship to extensional faulting
along the southwestern active margins of the Corinth
rift. Greece. Basin Research 5, 179-192.
Pitikakis, E., Katsanou, K., and Lambrakis, N. (2011).
The behaviour of REE in Agios Nikolaos karstic
aquifer, NE Crete, Greece. Advances in the Research
of Aquatic Environment Environmental Earth
Sciences, 2011, Part 2, 161-168
Πυτικάκης, Ε. (2005). Περιβαλλοντική έρευνα των
υδροφόρων οριζόντων του ΒΔ Λασιθίου με την
χρήση σπάνιων γαιών. Μεταπτυχιακή εργασία
ειδίκευσης. Τμήμα Γεωλογίας Πανεπιστημίου
Πατρών.
http://nemertes.lis.upatras.gr/dspace/handle/1234567
89/399
Renz C. (1955) Die vorneogene Stratigraphie der
normalsedimentaren formationen Griechenlands,
I.G.S,R. p. 637, Athens
Richter, D.K., Herforth, A. & Ott, E. (1979). Pleistozane,
brackische Blaugrunalgenriffe mit Rivularia
haematites auf der Perachorahalbinsel bei Korinth
(Greichenland). Neues Jahrburgh fu¨r Geologie und
Palaontologie, Abhandlungen, 159, 14–40.
Rodda, J. C. (1969), The flood hydrograph, in Chorley,
R. J., ed., Water, earth, and man: London, Methuen
and Company, p. 405-418.
Rondoyanni, T., Koukis, G. (1989). Neotectonics,recent
seismic activity and geotechnical implication in the
 ΒΒιβλιογραφία
Eastern Corinthian Gulf, Greece. Bull. AFEQ 3, 171-
180.
Rotsein, Y. (1985): Tectonics of the Aegean block:
Rotation, Side Arc Collision and Crustal extension.
Tectonophysics 117: 117-137 Amsterdam
Rosen, L. (1994) A study of the DRASTIC
methodology with emphasis on Swedish conditions.
Ground Water 32:278–285
Rundquist, D., D. Rodekohr, A. Peters, R. Ehrman, L.
Di, and G. Murray. (1991) Statewide groundwater-
vulnerability assessment in Nebraska using the
DRASTIC/GIS model. GeoCarto International, 6:2,
51-58.
Rupert M.G. (1999) Improvements to the DRASTIC
groundwater vulnerability mapping method. U.S.
Geological Survey Fact Sheet FS-066-99, USGS,
Reston, VA
Rupert, M.G. (1998), Probability of detecting atrazine/
desethyl-atrazine and elevated concentrations of
nitrate in ground water of the Idaho part of the upper
Snake River Basin. U.S.Geological Survey Water-
Resources Investigations Report 98-4203. 27 p.
Santhi, C., R. Srinivasan, J.G. Arnold, J.R. Williams.
(2005). A modeling approach to evaluate the impacts
of water quality management plans implemented in a
watershed in Texas. Environmental Modelling &
Software. 21 (2006): 1141-1157.
Schumm, S.A. (1956). Evolution of drainage systems
and slopes in badlands at Perth Amboy, New Jersey.
Bull. Geol. Soc. Am. 67, 597-646.
Schmidt J. (1879). Bemerkungen zu dem Katalogue der
Orient Erdbeben 1874-1878. Alwin Georgi, Leipzig
356-360.
Secunda, S., Collin M.L., Melloul, A.J. (1998)
Groundwater vulnerability assessment using a
composite model combining DRASTIC with
extensive agricultural land use in Israel’s Sharon
region. J. Environ Managept 54:39–57
Seger, M., Alexander, J. (1993). Distribution of Plio-
Pleistocene and modern coarse grained deltas south
of the Gulf of Corinth, Greece. Spec. Publs. Int. Ass.
Sediment. 20, 37-48.
Shapiro, S.S., Wilk, M.B., Chen, H.J. (1968). A
comparative study of various tests of normality. J
Amer Statist Assoc 63:1343-1372
Shukla, S., Mostaghimi, S., Shanholt, V.O., Collins,
M.C. and Ross, B.B. (2000) A county-level
assessment of ground water contamination by
pesticides. Ground Water Monitoring and
Remediation, 20: 104–119.
Sholkovitze, R. (1988) Rare earth elements in the
sediments of the North Atlantic Ocean, Amazon delta
and East China Sea Reinterpretation of tenigenous
284 
input patterns to the oceans. Amer. J. Sci. u18, 236-
28 1.
Siavalas, G., Zilakou, S., Kalaitzidis, S.,
Chatziapostolou, A., Bouzinos A. and Christanis, K.
(2007). Trace element leachability from lignite and
combustion by-products under certain pH conditions.
Proceedings of the 10th International Conference on
Environmental Science and Technology Kos island.
Greece, 5-7. Pp B 800-807.
Sieberg, A. (1932). Untersuchungen über Erdbeben und
Bruchschollenbau im östlichen Mittelmeergebiet-
Denkschriften der medizinisch-naturwissens
chaftlichen Gesellschaft zu Jena, 18. Band, 2. Lief.
Smith, D. L. and Stopp P. (1978). The river basin: An
introduction to the study of hydrology. Cambridge
University Press (Cambridge Eng. and New York), p.
120
Σούλιος, Γ. (1975): Υδρογεωλογική μελέτη της λεκάνης
Ξυνιάδος (Φωκίδος). Διατριβή επί διδακτορία
Α.Π.Θ. Σελίδες 99
Spreen, W. (1947). Determination of the effect of
topography uppon precipitation. Amer. Geoph.
Union 28, 285-290.
Σπυρόπουλος, Π. (1997). Χρονικό των σεισμών της
Ελλάδος από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα.
Εκδόσεις Δωδώνη, 453.
Srinivasan, R., X. Zhang, J. Arnold. (2010). SWAT
Ungauged: Hydrological Budget and Crop Yield
Predictions in the Upper Mississippi River Basin.
Transactions of the ASABE. Vol. 53(5): 1533-1546.
Stamatis G., Alexakis D., Gamvroula D., Migiros G.
(2011) Groundwater quality assessment in Oropos-
Kalamos basin, Attica, Greece. Environ Earth Sci,
DOI 10.1007/s12665-011-0914-2.
Stamatis, G., Lambrakis, N., Alexakis, D., Zaggana, E.
(2006). Groundwater quality in Mesogea basin in
eastern Attica (Greece). Intern. Journal Hydrol.
Process, 20: 2802-2818.
Stamatis, G., Voudouris, K. (2003). Marine and human
activity influences on the groundwater quality of
southern Korinthos area (Greece). Hydrological
Processes 17, 2327–2345.
Σταυρόπουλος Α. (1954). Ιστορία της πόλεως του
Αιγίου. Πάτραι.
Strahler, A.N. (1952). Hypsometric (area – altitude)
analysis of erosional topography. Bull. Geol. Soc.
Am. 63, 1117-1142.
Stiros, S.C. (1995). The 1953 seismic surface fault:
Implications for the modeling of the Sousaki (Corinth
area, Greece) geothermal field. J. Geodyn. 20, 167-
180.
Stewart, I., Hancock, P.L. (1991). Scales of structural
heterogeneity within neotectonic normal fault zones
in the Aegean region. J. Struct. Geol. 13, 191-204.
 ΒΒιβλιογραφία
Struckmeier, W., Margat, J. (Ed.) (1995):
Hydrogeological Maps: a Guide and a Standard Leg-
end. Int. Contibution to Hydrogeol., Vol. 17;
Hannover.
Symeonidis, N., Theodorou, G., Schutt, H., Velitzelos,
E. (1987), Paleontological and stratigraphical
observations in the area of Achaia and
Etoloakarnania (W Greece), Ann. Geol.Pays. Hellen,
38, 317-353.
Tanakade, H. (1929). Some remarks on the earthquake in
Korinthos 1928. Πρακτικά Ακαδημίας Αθηνών 4,
400-420.
Τάταρης Α., Μαραγκουδάκης Ν., Κούνης Γ. (1970):
Γεωλογικός χάρτης φύλλο Νεμέα 1: 50.000.
Ι.Γ.Μ.Ε., Αθήνα
Taymaz, T., Jackson, J., McKenzie, D. (1991). Active
tectonics of the north and central Aegean Sea.
Geophys. J. Int. 106, 433-490.
Tesoriero, A.J., and Voss, F.D. (1997), Predicting the
probability of elevated nitrate concentrations in the
Puget Sound basin: Implications for aquifer
susceptibility and vulnerability. Ground Water, v. 35,
no. 6, pp. 1029-1039
Τιγκαράκης Γ. (1987α). Η τραγωδία της Κορίνθου.
Αθήναι.
Τιγκαράκης Γ. (1987β) Οι μεγάλοι σεισμοί από τους
αρχαίους χρόνους στην Κορινθία. Αθήνα, 80
Τheodoulidis, N. P. and Papazachos, B. C. (1992).
Dependence of strong ground motion on magnitude,
distance, site geology and macroseismic intensity for
shallow earthquakes in Greece. I. Peak horizontal
acceleration, velocity, and displacement. Soil Dyn.
Earthq. Eng., 11, 387-402
Thornthwaite, C.W. (1951). An approach towards a
rational classification of climate. Geogr. Rev. 38, 55-
94.
Thornthwaite, C.W. (1944). Report of the comitee on
transpiration and evaporation. Am. Geoph. Union 25
(5), 683-693.
Thornthwaite, C.W. and Mather, J.R. (1955). The water
balance. Thornthwaite Ass. Lab., New Jersey. In:
Climatology 8 (1), 1-37.
Tsapanos M., Papadopoulos A., and Galanis C. (2003)
Time independent seismic hazard analysis of Greece
deduced from Bayesian statistics. Natural Hazards
and Earth System Sciences vol 3: 129–134
U. S. Environmental Protection Agency (1996)
Environmental indicators of water quality in the
United States: Washington, D.C., Office of Water,
EPA 841-R-96-002, EPA, Washington, DC
U. S. Environmental Protection Agency (1993) A review
of methods for assessing aquifer sensitivity and
285 
ground water vulnerability to pesticide
contamination. U.S. EPA/813/R-93/002
U.S. Environmental Protection Agency (1976). Quality
criteria for water. Washington, D.C., 501 p.
USDA-SCS. (1985). National Engineering Handbook,
Section 4 - Hydrology. Washington, D.C.: USDA-
SCS.
Vita-Finzi, C. & King, G.C.P., (1985). The seismicity,
geomorphology and structural evolution of the
Corinth area of Greece, Phil. Trans. R. SOC. Lond.,
314, 379-407.
Vrba, J., and Zaporotec, A. (eds.). (1994) Guidebook on
Mapping Ground Water Vulnerability. IAH
Int.Contribution for Hydrogeology, 16(94), Heise,
Hannover, 131.
Voudouris, K.S., Mavrommatis Th., P., Antonakos A.
(2007a). Hydrologic balance estimation using GIS in
Korinthia prefecture, Greece Adv. Sci. Res., 1, 1–8,
2007, www.adv-sci-res.net/1/1/2007/
Voudouris, K.S., Alexopoulos, A., Antonakos, A.,
Kallergis G.(2007b). Water resources in the wider
area of the Aposelemis basin, Crete island, Greece.
Bulletin of the Geological Society of Greece vol.
XXXV/II, Proceedings of the 11th International
Congress, Athens, p: 617-628
Voudouris, K.S., Daskalaki, P., Antonakos A. (2005).
Water Recourses and Groundwater Quality in North
Peloponnesus(Greece). Global NEST Journal, Vol 7,
No 3, pp 340-353
Voudouris, K.S., Mandilaras, D., Antonakos A. (2004a).
Methods to define the surface distribution of the salt
intrusion zone. 18th SWIM (Salt Water Intrusion
Meeting) , Cartagena (Spain), pp 340-353
Voudouris, K., Panagopoulos, A., & Koumantakis, I.
(2004b). Nitrate pollution in the coastal aquifer
system of the Korinthos Prefecture (Greece). Global
Nest: The International Journal, 6(1), 31–38.
Voudouris, K., Hionidi, M., Panagopoulos, A., &
Koumantakis, I. (2002). Extreme climatic events in
the prefecture of Korinthos (Greece) and their impact
on groundwater resources. Proceedings of the fifth
international conference ‘‘Water resources
management in the era of transition’’. Athens 4–8
September 2002 (pp. 107–114).
Voudouris, K., Panagopoulos, A., & Daniil, D. (2000a).
Implications to surface water quality of Korinthos
Prefecture from anthropogenic activities. Proceedings
of international conference on protection and
restoration of the environment V (Vol. I, pp. 235–
242). Thassos, Greece, 2000.
Voudouris, K., Panagopoulos, A., & Koumantakis, J.
(2000b). Multivariate statistical analysis in the
assessment of hydrochemistry of the northern
Korinthia Prefecture alluvial aquifer system,
 ΒΒιβλιογραφία 286 

Peloponnese, Greece. Natural Resources Research,

9(2), 135–143.
Voudouris, K., Lambrakis, N., Papatheothorou, G.,
Daskalaki P., (1997). An Application of Factor
Analysis for the Study of the Hydrogeological
Conditions in Plio-Pleistocene Aquifers of NW
Achaia (NW Peloponnesus, Greece). Mathematical
Geology, 29 (1): 43-59.
Wald, A. (1945). Sequential tests of statistical
hypotheses. Annals of Mathematical Statistics 16,
117–186.
Wilcoxon, F. (1945). Individual comparisons by ranking
methods. Biometr Bull 1:80–83
Willis, S. S. and Johannesson, K. H. (2011). Controls on
the geochemistry of rare earth elements in sediments
and groundwaters of the Aquia aquifer, Maryland,
USA. Chemical Geology 285: 32–49
Wyse, Th. (1865). An excursion in the Peloponnesus,
London.
Zabet, T.A. (2002) Evaluation of aquifer vulnerability to
contamination potential using the DRASTIC method.
EnvironGeol 43:203–208
Zagana, E., Obeidat, M., Kuells, Ch. & Udluft, P.
(2007). Chloride, hydrochemical and isotopes
methods of groundwater recharge estimation in
eastern Mediterranean – A case study in Jordan,
Hydrological Processes 21(16), 2112-2123.
Zhang, X., R. Srinivasan, and M. Van Liew. (2008).
Multi-Site Calibration of the SWAT Model for
Hydrologic Modeling, Transactions of the ASABE.
51(6): 2039-2049.
Zavoianu, I. (1985). “Morphometry of Drainage Basins.”
Developments in Water Science, v. 20. Elsevier,
Amsterdam, 238 p.
Zelilidis, A. (2000). Drainage evolution in a rifted basin,
Corinth graben, Greece. Geomorphology 43, 253-
262.
 Προσαρτήματα 287 

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ Ι 
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 
A/A LABEL X Y EC ph Eh Alkal Ca Mg K Na HCO3 Cl SO4 NO3 NH4 NO2 PO4
1 FX10 405.246 4.194.882 1364 7,35 181 366 97,50 102,00 3,7 27,6 446 95 99,5 139,04 0,000 0,027 0,132
2 FX11 408.282 4.194.428 937 7,47 170 410 49,75 69,32 6,6 26,2 499 62 0,0 26,84 0,021 0,015 0,195
3 FX12 408.494 4.199.771 9230 7,16 213 361 375,00 498,50 45,0 810,0 440 2.099 715,0 240,24 2,944 0,063 0,141
4 FX13 394.846 4.186.159 920 7,16 110 238 154,50 12,38 0,8 6,0 290 41 63,6 111,76 0,000 0,016 0,770
5 FX14 395.968 4.194.186 2110 7,21 106 474 347,00 112,50 7,0 95,2 577 184 477,0 22,44 0,146 0,024 0,177
6 FX2 400.435 4.198.184 5870 7,38 130 448 105,50 350,00 164,0 529,0 545 1.265 215,0 167,00 0,800 0,155 0,132
7 FX3 398.593 4.197.756 2510 6,86 179 510 174,50 114,10 5,6 148,0 622 147 379,0 70,00 0,038 0,012 0,076
8 FX4 388.511 4.203.578 926 6,94 93 376 133,00 37,88 3,4 9,7 458 26 119,0 30,80 0,011 0,012 0,091
9 FX5 391.728 4.204.832 1040 7,06 153 437 163,50 40,44 5,2 13,6 533 30 208,0 21,97 0,056 0,022 0,080
10 FX6 390.436 4.203.164 1142 6,86 164 490 154,00 56,48 3,5 7,4 597 31 177,5 59,56 0,078 0,020 0,089
11 FX7 402.394 4.197.100 1394 7,11 192 450 117,00 76,92 4,1 67,0 548 87 192,0 47,08 0,000 0,017 0,065
12 FX8 396.083 4.198.007 1321 7,12 195 445 174,50 54,68 6,4 28,6 542 60 211,0 64,24 0,082 0,010 0,098
13 FX9 405.443 4.196.921 1261 7,27 224 331 103,50 72,28 6,2 48,8 403 72 209,0 69,08 0,092 0,018 0,122
14 GX1 403.363 4.197.069 2450 7,64 138 394 81,25 57,76 26,0 300,0 479 288 234,5 8,80 0,000 0,013 0,081
15 GX10 396.841 4.200.223 1707 6,80 182 465 169,40 66,72 10,0 82,0 567 106 235,0 115,28 0,016 0,030 0,053
16 GX11 395.849 4.198.899 1798 6,99 178 486 184,50 64,64 4,2 53,5 592 16 230,5 80,52 0,000 0,012 0,072
17 GX12 394.069 4.199.744 1272 7,01 242 413 175,75 41,30 2,5 31,8 503 16 130,0 56,76 0,035 0,014 0,078
18 GX13 393.944 4.201.160 1165 7,43 92 424 146,50 40,49 3,8 39,1 516 50 113,0 32,00 0,050 0,014 0,073
19 GX14 395.522 4.201.000 1143 7,31 40 411 203,00 20,40 4,4 45,0 500 70 168,5 16,72 0,036 0,012 0,041
20 GX15 392.179 4.199.149 1036 7,59 100 341 137,50 42,18 2,9 19,6 414 21 136,4 48,84 0,035 0,021 0,121
21 GX16 392.688 4.201.629 1692 6,74 101 565 188,00 68,32 12,8 83,0 689 79 223,0 66,44 0,035 0,113 0,066
22 GX17 393.058 4.202.716 1556 8,02 -106 548 148,50 67,56 10,5 98,8 662 69 291,0 43,12 4,305 0,069 0,080
23 GX18 391.334 4.203.087 1089 6,88 189 425 144,00 38,30 4,3 17,8 518 26 156,0 43,45 0,034 0,014 0,075
24 GX19 391.265 4.201.162 1323 7,30 172 509 209,00 43,02 7,4 36,6 620 47 230,0 57,00 0,101 0,013 0,133
25 GX2 402.600 4.190.150 1631 7,71 172 391 81,50 82,72 2,0 42,5 475 106 94,5 73,92 0,004 0,016 0,100
26 GX20 392.260 4.202.550 1197 7,17 -145 490 148,00 37,22 3,9 44,8 597 15 113,5 27,28 0,123 0,015 0,032
27 GX21 390.350 4.204.511 1231 7,00 -12 470 177,50 54,56 16,0 10,3 573 38 287,0 6,60 0,470 0,017 0,058
28 GX22 389.373 4.203.929 968 7,14 162 507 118,50 34,06 5,2 21,9 618 7 61,2 7,92 2,439 0,022 0,045
 Προσαρτήματα 288 

A/A LABEL X Y EC ph Eh Alkal Ca Mg K Na HCO3 Cl SO4 NO3 NH4 NO2 PO4

29 GX23 391.697 4.202.717 1057 7,11 149 463 154,50 34,50 5,2 18,5 564 3 136,0 36,96 0,000 0,012 0,174
30 GX24 392.766 4.203.755 1071 7,40 203 590 50,00 39,66 26,0 107,0 718 7 0,6 11,00 9,235 0,009 0,105
31 GX25 392.928 4.200.837 1186 7,26 -8 485 144,00 49,28 9,6 36,4 591 9 180,0 48,40 0,086 0,497 0,094
32 GX26 393.859 4.202.207 1899 7,02 -180 588 138,00 159,50 4,5 149,0 717 495,0 11,23 1,281 0,100 0,103
33 GX27 394.411 4.198.650 1170 7,05 138 410 129,50 47,68 5,0 46,0 500 48 151,0 58,08 0,020 0,015 0,058
34 GX28 394.850 4.200.176 1276 7,12 136 480 205,00 48,60 4,2 37,5 585 43 175,5 45,32 0,050 0,014 0,091
35 GX29 404.391 4.197.660 1724 7,04 141 557 114,00 112,60 3,7 74,0 679 122 237,5 65,56 0,047 0,662 0,237
36 GX3 406.406 4.193.639 1133 7,58 129 297 59,60 59,00 1,3 14,1 361 44 34,0 66,00 0,015 0,015 0,131
37 GX30 402.720 4.198.192 1940 7,12 115 678 94,00 117,10 5,0 174,5 826 30 194,0 95,92 0,096 0,009 0,103
38 GX31 397.244 4.197.267 1434 7,09 177 502 188,00 52,24 3,5 48,3 612 75 192,5 43,45 0,000 0,008 0,054
39 GX32 404.632 4.196.375 1199 7,54 181 429 83,15 81,92 3,5 45,1 522 78 126,0 38,72 0,008 0,016 0,122
40 GX33 407.753 4.193.206 1268 7,10 212 558 85,50 102,10 2,3 41,5 680 56 100,5 58,52 0,074 0,160 0,464
41 GX34 410.451 4.192.578 829 7,36 208 369 59,50 58,12 2,2 11,2 449 51 14,3 34,76 0,027 0,013 0,391
42 GX35 411.289 4.196.538 1479 7,42 110 383 69,75 103,90 6,0 86,5 466 155 53,0 58,08 0,037 0,017 0,233
43 GX36 406.802 4.196.465 1025 7,71 209 302 97,25 61,96 2,7 37,3 367 89 187,0 5,72 0,080 0,011 0,139
44 GX37 406.991 4.197.847 823 7,51 203 295 88,75 48,70 1,9 22,5 359 45 68,1 39,60 0,026 0,014 0,139
45 GX38 412.543 4.195.076 1327 7,34 211 362 71,75 83,80 2,4 67,2 441 177 25,9 27,28 0,000 0,016 0,126
46 GX39 404.132 4.195.995 2040 7,23 185 450 114,00 129,00 6,0 124,5 548 42 344,0 99,44 0,057 0,766 0,119
47 GX4 407.232 4.195.058 1275 7,85 -15 327 51,13 41,96 2,8 94,0 396 66 42,5 20,68 0,000 0,020 0,211
48 GX40 401.877 4.195.411 1441 7,64 147 349 182,25 47,51 14,0 46,0 424 259 108,2 34,76 0,000 0,021 0,133
49 GX41 401.800 4.194.800 533 7,83 151 293 27,50 56,40 1,2 30,6 355 9 17,0 11,44 0,035 0,015 0,173
50 GX42 409.216 4.196.568 813 7,45 195 349 112,00 47,36 1,2 18,4 425 51 24,7 59,56 0,000 0,016 0,178
51 GX43 402.364 4.192.875 1692 6,93 189 509 158,10 85,76 2,7 74,4 620 153 169,5 113,08 0,064 0,012 0,178
52 GX44 386.195 4.205.773 844 7,38 -52 384 80,00 55,08 10,4 19,8 467 30 30,9 35,20 12,300 0,472 0,532
53 GX45 379.875 4.202.146 621 7,36 140 295 108,50 23,46 0,5 0,0 359 6 29,0 22,00 0,000 0,022 0,021
54 GX46 379.144 4.197.455 686 7,17 -6 300 118,00 17,51 1,5 0,0 365 4 46,8 8,36 0,008 0,024 0,025
55 GX47 376.785 4.198.318 508 7,51 143 364 155,50 5,50 0,3 0,0 443 3 6,8 33,44 0,000 0,013 0,030
56 GX48 375.357 4.205.184 558 7,49 176 299 77,25 28,04 0,7 0,0 364 3 1,2 14,96 0,027 0,011 0,058
57 GX49 376.506 4.206.123 533 7,47 179 276 78,50 17,43 0,6 0,0 336 3 2,2 19,36 0,000 0,013 0,032
58 GX5 400.622 4.197.152 3890 7,10 150 614 120,00 156,90 215,0 322,0 748 410 499,0 84,92 0,082 0,348 0,166
59 GX50 379.770 4.204.423 552 7,44 158 296 84,25 24,27 0,7 0,0 360 2 23,4 20,24 0,000 0,014 0,063
60 GX51 379.816 4.207.098 605 7,47 169 434 165,00 16,30 0,6 0,0 528 2 3,9 25,08 0,048 0,011 0,036
 Προσαρτήματα 289 

A/A LABEL X Y EC ph Eh Alkal Ca Mg K Na HCO3 Cl SO4 NO3 NH4 NO2 PO4

61 GX52 384.995 4.207.853 647 7,73 -120 320 58,25 34,06 3,4 14,8 388 3 11,8 16,28 3,976 0,000 0,257
62 GX53 386.011 4.208.565 729 7,61 12 392 68,75 32,30 3,7 42,4 476 5 10,6 38,72 14,130 0,901 0,307
63 GX54 389.060 4.207.477 1325 7,04 107 460 137,50 61,56 3,8 32,1 561 56 37,1 55,00 0,010 0,013 0,095
64 GX55 387.148 4.192.798 1032 6,91 72 560 149,00 46,00 1,6 18,2 683 38 52,9 15,40 0,668 0,102 0,085
65 GX56 392.382 4.191.355 544 7,43 172 270 99,00 4,13 0,3 0,0 329 5 6,4 90,20 0,008 0,008 0,096
66 GX57 391.709 4.192.422 507 7,24 164 326 119,00 18,24 1,9 13,7 397 24 48,9 136,84 1,005 2,205 0,121
67 GX58 392.332 4.194.502 642 7,73 157 274 78,00 22,48 2,0 14,6 332 4 23,0 24,64 0,025 0,011 0,111
68 GX59 392.878 4.197.286 1372 7,25 184 368 146,00 41,78 3,2 57,8 448 123 126,4 57,20 0,031 0,015 0,070
69 GX6 397.575 4.197.994 1484 6,80 149 482 170,00 50,30 1,8 41,8 588 50 203,5 62,48 0,144 0,017 0,095
70 GX60 400.543 4.181.855 901 7,73 121 289 130,00 19,54 2,6 19,2 351 37 78,9 84,48 0,000 0,012 0,084
71 GX61 401.309 4.183.444 671 7,86 139 283 37,75 50,88 3,3 18,6 343 17 30,5 21,12 0,000 0,015 0,187
72 GX62 400.965 4.182.975 740 7,31 160 294 106,00 36,56 1,9 0,0 358 11 22,5 66,44 0,026 0,014 0,047
73 GX63 396.050 4.182.688 551 7,44 162 285 58,50 27,96 1,0 14,8 347 8 12,1 8,36 0,000 0,013 0,128
74 GX64 394.650 4.183.288 951 7,10 180 280 139,00 11,60 4,4 17,5 341 27 61,0 134,75 0,000 0,011 0,041
75 GX65 392.131 4.186.049 899 6,86 -127 390 157,00 12,08 1,3 10,2 475 3 129,5 5,72 0,443 0,224 0,040
76 GX66 397.738 4.186.867 1412 7,33 70 417 146,00 49,08 1,9 62,6 508 81 44,2 112,20 0,029 0,021 0,074
77 GX67 399.519 4.188.980 1050 7,10 91 298 183,00 16,28 0,7 24,8 363 70 68,5 143,88 0,000 0,012 0,058
78 GX68 393.507 4.184.628 976 7,23 151 268 142,00 17,73 1,0 11,9 326 22 63,0 121,00 0,000 0,011 0,054
79 GX69 391.311 4.184.502 548 7,45 -23 267 85,00 14,91 1,0 8,0 325 5 8,8 11,88 0,045 0,130 0,060
80 GX7 398.832 4.197.084 2660 6,81 146 560 153,00 123,70 9,2 194,1 683 427,0 79,20 0,006 0,014 0,111
81 GX70 395.110 4.188.434 788 7,70 132 301 28,25 56,40 3,8 42,5 365 60 21,1 16,72 0,000 0,007 0,109
82 GX71 388.341 4.209.054 1915 6,97 207 438 212,00 83,08 6,6 95,2 534 134 372,5 51,04 0,150 0,020 0,250
83 GX72 387.485 4.209.966 1401 7,07 45 467 136,00 70,52 8,4 72,8 569 54 275,0 23,00 0,063 1,218 0,144
84 GX73 387.233 4.210.023 1018 7,18 77 374 115,50 55,04 16,4 17,2 456 39 142,0 19,00 0,058 0,013 0,140
85 GX74 385.909 4.203.132 794 7,04 -19 346 116,00 27,98 2,2 4,8 422 3 102,5 14,96 0,029 0,015 0,083
86 GX75 389.583 4.204.373 1213 6,95 89 383 164,50 69,24 3,5 15,4 467 39 171,0 66,00 0,000 0,022 0,079
87 GX76 395.520 4.192.339 2210 6,90 -15 486 372,00 74,64 11,0 92,2 592 241 332,5 33,00 0,648 0,922 0,056
88 GX77 394.691 4.190.472 2120 7,09 -38 494 340,00 71,48 7,0 84,8 602 228 276,5 103,40 0,058 0,017 0,045
89 GX78 388.848 4.200.044 1142 7,07 -55 381 163,00 36,82 3,0 23,9 464 68 206,0 7,92 0,420 0,018 0,044
90 GX79 385.536 4.201.585 713 7,20 -63 380 120,00 18,00 1,4 3,2 463 15 49,5 3,02 0,319 0,020 0,048
91 GX8 397.444 4.199.401 1727 7,11 155 467 182,50 65,72 4,3 59,4 569 86 251,5 70,00 0,016 0,018 0,061
92 GX80 386.928 4.201.996 687 7,50 142 320 106,20 21,23 2,2 4,1 389 11 33,3 11,00 0,064 0,010 0,075
 Προσαρτήματα 290 

A/A LABEL X Y EC ph Eh Alkal Ca Mg K Na HCO3 Cl SO4 NO3 NH4 NO2 PO4

93 GX81 391.447 4.205.871 1137 6,95 207 394 170,00 39,64 4,4 13,3 480 38 188,5 30,03 0,020 0,025 0,074
94 GX82 389.534 4.205.985 1246 7,06 199 419 110,00 92,90 1,8 19,7 511 46 157,0 64,68 0,053 0,019 0,115
95 GX83 374.542 4.201.283 728 7,07 225 329 140,50 14,16 0,4 0,0 401 3 53,6 30,03 0,000 0,014 0,029
96 GX84 387.868 4.206.018 891 7,42 193 323 118,00 26,54 2,4 14,6 393 83,6 29,04 0,039 0,013 0,064
97 GX85 381021 4185074 707 7,24 220 296 129,00 7,12 1,7 0,0 360 14 19,1 56,88 0,013 0,014 0,079
98 GX86 376119 4185213 627 7,82 165 320 121,50 11,76 1,6 0,0 388 3 18,2 21,56 0,005 0,019 0,083
99 GX87 373798 4187293 563 7,14 178 294 115,00 4,34 1,0 0,0 358 2 1,4 22,44 0,000 0,012 0,068
100 GX88 377892 4191586 458 7,76 125 260 64,05 18,22 0,9 0,9 315 2 11,8 8,80 0,487 0,030 0,174
101 GX89 381446 4189745 1353 7,61 -69 518 37,37 11,58 4,1 331,0 629 91 3,1 8,36 0,343 0,050 0,053
102 GX9 398.495 4.199.497 2080 6,94 130 459 155,00 76,30 11,6 145,5 559 177 293,5 58,96 0,000 0,015 0,060
103 GX90 387468 4184171 626 7,33 133 301 111,00 4,99 0,6 0,0 366 4 8,8 24,66 0,000 0,016 0,042
104 PX1 380.040 4.202.193 556 7,28 158 276 90,50 12,01 0,4 0,0 336 3 17,7 24,00 0,032 0,012 0,032
105 PX10 377.440 4.199.499 546 7,69 100 291 110,00 10,19 0,3 0,0 353 4 5,4 5,28 0,000 0,012 0,047
106 PX11 378.944 4.200.386 521 7,32 149 259 98,50 10,17 0,4 0,0 315 2 6,5 9,24 0,010 0,016 0,046
107 PX12 381.206 4.207.308 585 7,23 171 292 77,00 24,64 0,8 0,0 356 5 24,4 11,23 0,040 0,012 0,043
108 PX13 385.309 4.195.569 667 7,27 142 306 141,50 5,55 0,3 0,0 373 11 31,0 31,24 0,033 0,011 0,108
109 PX14 384.435 4.197.022 794 7,34 155 324 149,00 5,49 0,8 0,0 394 6 58,7 47,96 0,000 0,015 0,099
110 PX15 374.359 4.202.372 489 7,82 194 240 63,25 19,84 0,3 0,0 291 2 7,5 10,12 0,031 0,016 0,051
111 PX16 374637 4189485 472 7,23 160 281 94,50 4,30 0,4 0,0 342 3 3,5 8,80 0,000 0,012 0,041
112 PX17 376491 4189904 427 7,41 164 231 81,50 6,55 0,3 0,0 281 2 2,4 10,12 0,002 0,010 0,071
113 PX18 376847 4194039 461 7,41 167 230 72,00 15,95 0,3 0,0 280 5 12,8 6,60 0,023 0,014 0,115
114 PX19 376197 4194449 342 7,79 163 170 67,00 5,17 0,3 0,0 206 5 10,4 13,92 0,015 0,013 0,025
115 PX2 389.685 4.195.882 815 7,27 174 310 135,50 11,30 0,7 7,7 377 20 21,6 35,64 0,016 0,014 0,061
116 PX3 389.765 4.194.802 681 7,33 173 310 90,00 45,04 1,1 7,0 377 46 69,4 6,60 0,003 0,011 0,120
117 PX4 389.753 4.192.291 486 7,65 130 258 88,50 2,76 0,2 0,0 313 3 0,9 6,16 0,000 0,014 0,056
118 PX5 391.418 4.197.841 810 7,33 193 224 117,00 17,98 2,9 14,3 273 43 39,8 54,12 0,021 0,013 0,087
119 PX6 398.202 4.187.163 883 7,16 78 245 136,00 16,00 1,2 10,2 298 20 60,9 99,00 0,015 0,016 0,053
120 PX7 383.539 4.201.623 531 7,23 85 211 96,50 7,08 0,5 0,0 257 6 9,8 20,68 0,005 0,012 0,203
121 PX8 380.641 4.200.869 475 7,41 123 244 83,50 9,26 0,3 0,0 297 4 7,9 9,68 0,000 0,018 0,045
122 PX9 379.034 4.199.093 305 7,91 131 135 67,00 7,50 0,2 0,0 163 11 24,2 9,24 0,015 0,018 0,050
 Προσαρτήματα 291 

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΙΙ 
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 
LABEL As Ba Be Cd Cr Cu Fe Ga Li Mn Ni Pb Rb Se Sr U V Zn B Co Mo
FX10 2,559 148,224 0,000 26,879 3,592 0,000 4,913 2,078 3,617 0,104 1,517 911,355 1,428 5,875 14,339 141,492 0,326 0,317
FX11 13,201 0,554 0,051 0,037 30,748 5,678 63,329 5,102 65,600 1,867 0,000 0,275 1,114 2,097 0,751 2,964 12,077 29,007 153,304 0,524 1,649
FX12 23,200 0,539 0,004 0,088 13,292 12,016 3,347 3,112 52,293 8,268 1,480 0,254 7,147 25,629 0,773 15,063 34,802 222,633 31,360 1,272 0,447
FX13 7,420 63,544 0,055 0,104 10,838 4,017 154,453 1,843 8,316 6,870 0,000 0,404 0,452 0,834 0,735 0,688 6,610 63,364 43,494 1,069 1,128
FX14 2,523 82,765 0,009 0,013 2,886 6,124 140,848 3,216 138,555 51,396 0,000 0,220 1,701 17,015 0,774 11,376 23,829 79,181 10,683 0,915 0,975
FX2 21,555 82,072 0,004 0,067 3,899 6,721 3,215 2,742 203,695 3,190 0,000 1,124 17,057 52,711 0,733 16,845 37,767 138,910 64,396 0,585 6,962
FX3 0,616 50,779 0,018 0,020 10,090 2,725 0,000 1,849 123,008 0,221 0,000 0,182 1,181 9,221 0,768 12,848 7,021 57,861 28,710 0,487 1,008
FX4 6,669 0,561 0,048 0,065 2,866 2,281 69,211 3,770 62,211 4,123 0,000 0,173 0,955 1,393 0,763 1,806 6,432 58,615 90,655 0,937 1,499
FX5 4,700 0,581 0,065 0,059 4,165 2,072 69,392 3,215 46,842 6,787 0,000 0,130 1,028 6,435 0,788 2,783 6,414 36,944 152,681 0,997 2,877
FX6 0,000 0,394 0,019 0,009 9,845 2,085 0,000 3,654 35,183 2,163 0,000 0,123 0,471 1,783 0,565 2,596 1,361 71,999 7,810 0,392 0,484
FX7 0,000 0,415 0,001 0,031 9,285 3,469 0,000 2,967 30,495 0,148 0,000 0,252 1,624 2,085 0,595 4,130 4,020 58,095 16,871 0,370 1,109
FX8 4,674 0,677 0,062 0,042 6,093 5,320 72,343 3,525 48,853 1,698 0,000 0,269 0,679 2,000 0,919 3,699 9,364 50,158 104,515 1,229 1,025
FX9 8,894 0,692 0,070 0,041 21,622 10,124 69,525 3,457 31,203 1,687 0,000 0,264 1,012 1,272 0,939 2,479 14,167 53,111 131,062 0,718 1,485
GX1 5,986 42,576 0,000 0,039 2,436 9,091 0,000 1,591 52,527 0,222 0,000 0,660 11,036 4,343 0,769 1,244 7,863 31,107 62,431 0,204 6,118
GX10 0,000 0,473 0,010 0,010 2,596 2,496 0,000 5,142 61,919 1,526 0,000 0,287 1,556 19,814 0,678 5,174 5,305 39,385 21,097 0,590 0,578
GX11 0,000 0,498 0,002 0,009 10,347 8,379 0,000 3,855 60,360 0,300 0,000 0,910 0,976 4,701 0,715 6,353 5,186 51,314 13,458 0,488 0,327
GX12 4,643 0,711 0,067 0,085 10,814 22,272 71,453 3,935 76,496 1,475 0,000 1,543 0,581 2,329 0,965 2,539 8,802 419,004 101,037 1,035 1,098
GX13 6,906 0,623 0,094 0,067 8,122 16,976 614,760 3,258 66,427 66,442 0,000 1,565 1,308 7,455 0,849 2,902 10,087 67,469 161,311 1,522 1,354
GX14 6,158 34,064 0,081 0,059 5,257 4,680 123,218 2,662 65,415 200,655 0,000 5,466 1,071 5,492 0,844 1,984 9,280 54,198 135,139 1,140 0,949
GX15 5,772 90,681 0,061 0,052 12,001 6,600 85,786 2,445 52,440 5,428 0,000 0,403 1,127 2,123 0,825 3,193 7,798 41,653 133,012 0,859 1,295
GX16 0,000 0,480 0,013 0,037 4,589 6,607 0,000 3,680 73,099 23,343 0,000 0,578 0,376 15,508 0,687 5,224 4,060 143,160 25,426 0,691 0,390
GX17 0,000 0,454 0,008 0,018 3,344 1,321 1617,178 3,644 75,496 179,358 2,453 0,153 0,781 8,301 0,652 4,349 4,827 51,619 43,637 0,969 1,627
GX18 4,934 0,600 0,063 0,051 10,912 1,679 63,804 3,261 33,353 2,113 0,000 0,163 0,430 1,134 0,815 2,032 6,983 30,845 117,274 0,877 0,931
GX19 4,415 71,559 0,069 0,043 5,964 3,155 68,404 1,829 67,960 0,929 0,000 0,478 0,561 1,749 0,935 2,201 9,568 48,838 153,220 1,021 0,945
GX2 0,000 0,470 0,007 0,169 6,368 52,878 133,513 5,437 18,491 0,960 0,000 20,072 0,995 2,651 0,674 2,470 6,391 300,203 6,642 0,341 0,189
GX20 5,638 68,367 0,056 0,059 10,352 10,751 321,069 1,795 52,449 10,361 0,000 0,483 0,798 9,989 0,886 2,329 7,115 68,691 156,667 1,053 0,848
GX21 4,963 103,970 0,057 0,048 2,032 1,557 471,057 2,662 56,896 232,174 0,000 0,162 4,119 0,590 0,907 0,799 7,574 65,254 79,661 1,352 1,401
 Προσαρτήματα 292 

LABEL As Ba Be Cd Cr Cu Fe Ga Li Mn Ni Pb Rb Se Sr U V Zn B Co Mo
GX22 10,973 0,547 0,055 0,065 2,464 2,482 29,646 5,472 97,820 237,851 0,000 6,066 0,720 0,450 0,743 1,001 6,162 0,000 136,768 1,203 2,179
GX23 5,064 0,608 0,061 0,048 10,377 2,897 76,660 2,767 38,409 2,439 0,000 0,350 0,526 3,005 0,826 2,071 8,113 40,760 108,857 0,877 0,910
GX24 55,667 0,628 0,076 0,034 2,606 2,788 1888,140 4,015 73,121 91,149 0,000 0,350 4,220 0,859 0,854 0,028 7,768 12,198 551,290 0,639 1,895
GX25 4,976 0,667 0,070 0,090 146,040 4,863 179,894 2,970 58,292 13,381 0,000 0,295 2,086 5,937 0,907 4,054 9,388 56,319 156,137 1,302 6,067
GX26 0,000 0,474 0,032 0,028 3,228 2,405 3117,469 6,249 100,175 123,106 0,000 0,432 0,986 2,806 0,682 3,131 4,543 73,474 31,961 0,827 0,889
GX27 5,118 0,634 0,074 0,048 8,273 2,586 68,518 2,995 41,917 1,824 0,000 0,225 1,676 1,676 0,859 4,179 8,697 44,068 120,051 0,880 0,987
GX28 4,617 112,947 0,063 0,052 4,391 2,187 80,801 2,838 76,153 2,836 0,000 0,195 0,491 7,054 0,993 2,848 9,532 81,094 157,287 0,949 1,482
GX29 1,997 0,461 0,019 0,014 17,677 1,643 0,367 5,528 42,877 6,963 0,000 0,356 1,036 2,650 0,659 3,846 7,081 66,699 14,571 0,387 0,289
GX3 0,321 53,712 0,003 0,021 21,390 6,063 9,124 2,097 15,165 0,457 0,000 1,053 0,850 1,800 0,588 0,831 4,118 33,337 5,220 0,178 0,142
GX30 1,393 0,483 0,011 0,051 7,932 3,348 25,457 6,762 48,836 1,904 0,000 0,082 0,963 2,790 0,693 6,602 6,038 91,108 74,245 0,623 6,708
GX31 0,000 0,442 0,008 0,013 5,279 2,236 12,875 6,355 55,903 1,279 0,000 0,210 0,889 6,585 0,634 3,511 2,873 42,636 8,507 0,476 0,466
GX32 7,919 0,663 0,068 0,056 8,464 3,520 101,607 4,835 45,338 5,689 0,000 0,229 1,210 3,252 0,901 2,541 13,028 340,871 157,003 0,561 5,208
GX33 13,853 0,703 0,076 0,039 12,221 2,395 322,265 4,101 89,242 80,383 0,000 1,072 2,434 1,152 0,956 1,452 12,416 266,517 226,519 1,782 1,304
GX34 15,307 86,953 0,081 0,051 37,606 9,842 65,552 2,601 23,092 3,709 0,000 0,293 1,140 1,374 0,729 21,011 9,540 24,984 76,073 0,713 1,628
GX35 6,411 0,458 0,000 0,011 16,908 6,541 0,000 11,088 35,117 0,233 0,000 0,133 1,848 3,325 0,655 2,712 9,778 72,067 26,833 0,169 0,920
GX36 20,031 0,612 0,066 0,079 2,907 224,946 316,687 3,014 61,598 32,789 0,000 0,462 0,952 0,713 0,830 0,049 9,447 632,635 145,531 0,861 6,087
GX37 2,545 3,383 0,034 0,011 12,211 11,411 81,853 6,869 15,110 0,743 1,729 0,275 1,977 1,184 1,167 29,813 3,417 25,977 118,310 0,281 0,349
GX38 10,095 0,419 0,021 0,009 16,797 2,424 258,707 8,928 19,720 4,358 21,587 0,167 1,157 2,770 0,599 5,297 4,529 20,433 12,138 0,369 0,426
GX39 1,311 0,505 0,013 0,041 5,516 2,419 0,000 3,588 100,448 2,041 0,000 0,112 3,593 4,902 0,724 6,833 5,124 82,262 26,020 0,418 3,881
GX4 2,658 2,556 0,271 0,075 2,779 4,865 1707,117 4,533 70,671 6,531 11,658 0,763 0,866 1,396 0,884 1,103 2,201 22,370 318,472 0,167 4,621
GX40 0,570 0,449 0,010 0,211 25,053 4,897 85,678 5,436 15,307 4,920 0,000 1,962 2,081 4,037 0,644 1,103 7,425 393,044 6,428 0,266 0,680
GX41 0,833 45,872 0,021 0,014 6,468 2,887 82,820 0,561 2,478 0,569 1,254 0,214 0,647 0,475 0,875 2,563 3,864 37,525 32,542 0,110 0,195
GX42 0,351 96,544 0,031 0,013 3,145 1,923 105,186 1,094 1,528 0,534 1,626 0,251 0,316 0,613 0,945 16,215 2,515 13,003 11,371 0,261 0,130
GX43 0,000 0,460 0,017 0,028 8,117 1,913 0,000 8,897 66,624 0,212 0,000 0,188 0,982 3,082 0,660 4,104 5,755 42,511 30,614 0,692 0,488
GX44 1,348 3,484 0,024 0,013 2,907 1,204 387,753 19,567 191,256 67,628 1,047 0,211 1,708 0,328 1,201 0,513 2,509 23,014 248,966 0,238 0,345
GX45 0,592 91,559 0,034 0,018 3,498 1,118 76,740 1,033 3,078 2,202 0,797 0,110 0,575 0,796 1,082 64,942 2,091 9,565 9,547 0,264 1,538
GX46 1,449 460,144 0,021 0,130 3,585 0,813 239,086 4,682 13,126 24,865 15,440 0,206 4,377 0,509 1,122 33,427 1,840 18,654 31,069 4,697 22,018
GX47 0,326 64,939 0,024 0,010 3,447 1,353 85,966 0,758 1,368 0,919 0,850 0,219 0,229 0,563 0,915 11,934 2,274 13,366 11,352 0,321 0,114
GX48 0,334 115,753 0,037 0,011 3,715 2,087 92,602 1,348 2,202 1,434 0,874 0,168 0,234 0,376 1,036 22,566 2,617 11,614 11,109 0,212 0,094
GX49 0,478 15,639 0,000 1,574 1,349 30,917 0,618 0,493 1,626 0,153 0,309 200,973 0,671 0,651 11,752 15,435 0,205 0,126
GX5 23,410 60,029 0,000 0,127 2,734 28,096 8,440 2,058 83,400 11,657 0,000 0,251 25,701 4,456 0,750 4,594 30,955 89,599 113,266 0,625 23,199
GX50 0,370 120,119 0,025 0,024 2,636 1,009 80,201 1,359 3,173 1,061 0,731 0,200 0,513 0,942 1,012 81,961 1,774 10,279 12,093 0,237 1,250
 Προσαρτήματα 293 

LABEL As Ba Be Cd Cr Cu Fe Ga Li Mn Ni Pb Rb Se Sr U V Zn B Co Mo
GX52 4,476 2,974 0,032 0,011 3,585 1,031 1769,409 18,478 114,219 64,590 11,247 0,183 0,726 0,221 1,026 0,648 1,757 12,608 90,384 0,178 0,413
GX53 8,742 401,466 0,037 0,495 1,719 18,585 14,952 35,394 0,124 0,135 1,282 1624,406 0,041 0,239 9,063 266,122 0,199 0,579
GX54 1,283 138,002 0,000 1,980 0,876 0,000 4,671 3,651 0,534 0,002 1,549 2349,942 2,394 1,679 16,252 85,860 0,338 0,739
GX55 5,449 0,591 0,063 0,056 3,238 2,475 231,112 8,197 123,220 18,005 0,000 0,129 0,758 6,846 0,803 0,937 7,179 20,544 91,135 0,997 1,121
GX56 0,513 119,435 0,024 0,013 4,174 3,339 77,681 1,328 2,627 0,693 0,996 0,180 0,248 0,506 0,910 6,095 2,295 13,573 12,738 0,294 0,098
GX57 12,242 2,450 0,019 0,026 2,706 2,551 83,474 10,706 67,265 13,780 3,499 0,385 4,912 0,921 0,845 49,859 2,421 42,368 82,755 0,397 1,161
GX58 11,708 3,130 0,025 0,023 3,833 7,296 90,741 7,665 27,477 0,838 17,545 0,174 0,905 0,969 1,080 15,340 2,243 14,753 35,133 0,221 2,445
GX59 1,906 139,236 0,000 2,585 4,516 0,000 4,659 0,665 3,475 0,228 0,815 1306,194 2,081 3,408 24,431 69,466 0,337 0,549
GX6 0,000 0,396 0,020 0,011 8,756 3,098 45,244 4,827 54,372 2,514 0,000 0,186 0,642 4,177 0,569 3,191 0,665 60,493 11,988 0,436 0,476
GX60 7,281 0,492 0,052 0,071 3,661 1,584 121,988 2,647 16,035 12,928 0,000 0,155 0,865 0,631 0,667 7,790 5,856 26,749 117,146 0,966 1,762
GX61 1,407 195,632 0,022 0,019 4,348 1,320 70,817 2,122 15,875 0,373 2,918 0,280 1,159 23,515 0,955 13,195 10,193 28,610 48,057 0,112 0,920
GX62 0,548 131,252 0,025 0,020 4,847 7,767 82,871 1,341 4,739 0,728 1,611 0,591 1,195 0,865 1,263 14,535 2,707 32,402 20,563 0,309 0,150
GX63 4,110 2,637 0,024 0,027 3,761 1,260 72,708 6,994 24,856 0,557 4,421 0,194 1,249 0,303 0,909 5,794 2,090 16,800 37,708 0,150 3,397
GX64 5,884 40,923 0,056 0,068 6,547 3,405 86,208 1,261 2,676 4,530 0,000 0,220 2,253 0,426 0,696 0,356 7,058 37,428 168,743 0,911 0,745
GX65 20,009 0,498 0,081 0,077 3,735 9,310 3153,723 3,893 16,538 1,375 0,000 0,253 0,786 0,294 0,676 5,670 5,024 31,302 44,914 1,626 1,150
GX66 0,000 0,442 0,017 0,028 4,170 2,027 0,000 7,966 44,270 0,613 0,000 0,260 0,769 17,501 0,636 2,039 2,288 22,382 12,282 0,343 3,863
GX67 5,583 0,619 0,051 0,063 5,445 4,325 86,650 3,720 16,115 2,879 0,000 0,281 0,418 0,707 0,840 0,788 8,809 33,901 122,643 1,090 0,686
GX68 6,091 73,193 0,055 0,065 5,306 6,844 146,403 2,097 15,769 5,287 0,000 0,369 0,585 1,183 0,766 0,776 6,938 39,572 80,173 0,996 0,970
GX69 1,246 2,595 0,028 0,029 8,503 3,472 345,237 10,927 14,822 33,707 4,924 0,380 0,482 0,666 0,895 4,718 1,944 22,713 26,984 0,308 1,235
GX7 0,801 72,228 0,023 0,014 16,516 3,817 40,787 2,673 129,707 1,777 0,000 0,351 3,458 15,046 0,759 15,511 5,601 61,108 36,580 0,503 0,839
GX70 0,993 460,914 0,022 0,039 2,221 0,945 94,998 4,572 35,022 3,389 1,330 0,155 5,724 0,932 1,189 0,840 2,583 11,005 139,517 0,147 5,406
GX71 0,024 79,528 0,001 0,023 2,956 3,370 0,000 3,155 99,763 13,943 0,000 0,065 1,447 6,361 0,710 17,270 5,805 54,961 31,898 0,651 3,064
GX72 0,000 0,411 0,012 0,017 3,235 1,744 64,461 3,394 73,703 20,527 0,000 0,020 1,880 2,878 0,596 2,602 1,657 42,017 26,031 0,404 0,608
GX73 5,712 88,890 0,053 0,107 4,044 3,061 73,845 2,510 76,033 15,289 0,000 0,274 1,291 2,163 0,768 4,332 6,369 80,316 143,495 0,761 2,155
GX74 3,770 106,786 0,047 0,046 2,495 2,677 86,062 2,818 32,223 11,376 0,000 0,241 0,877 1,605 1,000 1,775 6,136 35,873 41,841 0,752 1,503
GX75 4,246 0,660 0,057 0,058 5,043 3,480 65,637 3,879 39,503 1,512 0,000 0,152 2,425 2,264 0,896 4,605 7,711 54,880 137,401 0,875 1,596
GX76 1,244 71,404 0,011 0,032 3,530 2,247 332,946 2,745 94,100 1,183 0,000 0,109 0,726 22,018 0,731 5,443 5,557 55,871 9,055 1,019 0,699
GX77 1,746 79,504 0,006 0,031 2,942 1,865 602,408 3,048 50,373 17,474 232,102 0,501 1,318 11,568 0,672 5,364 4,148 46,382 11,209 9,199 4,422
GX78 5,269 62,424 0,065 0,077 2,379 2,125 373,911 1,666 64,553 1,744 0,000 0,172 1,308 1,166 0,858 0,700 7,992 53,251 66,913 1,755 2,069
GX79 1,084 521,313 0,053 0,084 3,713 6,740 658,433 5,208 13,374 106,068 7,306 0,849 1,335 0,733 1,139 2,129 2,490 356,947 22,522 0,882 2,032
GX8 0,000 0,484 0,020 0,014 6,406 7,682 4,554 3,673 57,414 0,902 0,000 0,941 0,830 4,423 0,694 7,578 5,162 66,682 13,138 0,685 0,369
GX80 0,853 3,532 0,041 0,033 2,660 96,460 445,079 10,114 36,963 12,726 3,692 3,425 1,603 0,378 1,219 3,470 2,208 322,254 43,688 0,354 0,211
 Προσαρτήματα 294 

LABEL As Ba Be Cd Cr Cu Fe Ga Li Mn Ni Pb Rb Se Sr U V Zn B Co Mo
GX81 4,818 0,631 0,069 0,062 4,393 5,895 167,784 2,759 41,291 9,418 0,000 0,349 0,917 7,961 0,858 2,623 6,910 93,635 113,855 1,207 1,177
GX82 3,726 0,640 0,067 0,040 8,217 3,735 77,840 3,350 74,513 4,156 0,000 0,250 1,598 0,947 0,869 6,262 7,865 73,387 106,063 0,754 1,490
GX83 0,404 33,225 0,203 1,652 1,875 0,000 1,194 1,441 0,484 0,093 0,164 392,354 0,735 392,354 40,666 6,994 0,267 0,205
GX84 0,777 495,226 0,034 0,013 5,348 1,598 106,301 4,837 24,070 4,484 1,088 0,182 0,636 1,703 1,109 46,640 2,393 20,962 45,382 0,375 0,844
GX85 0,520 139,763 0,032 0,018 10,535 3,229 78,317 1,411 2,560 0,855 1,452 0,265 0,248 0,583 1,304 11,802 2,542 26,915 16,731 0,404 0,157
GX86 0,407 3,126 0,036 0,017 5,477 3,697 82,593 10,295 9,122 0,850 1,163 0,515 2,804 0,582 1,080 8,983 2,190 27,976 52,310 0,310 0,413
GX87 0,601 115,722 0,029 0,021 3,925 13,924 80,348 1,315 2,834 0,695 3,806 0,386 0,403 0,490 1,074 11,076 2,198 34,518 12,153 0,347 0,394
GX88 4,879 2,156 0,021 0,061 3,347 1,493 98,591 12,505 43,636 57,825 1,705 0,139 1,241 0,288 0,744 1,500 1,245 20,041 35,623 0,300 11,033
GX89 0,000 0,418 0,021 0,021 5,400 2,872 171,966 81,789 260,147 4,626 0,000 0,071 10,121 3,544 0,601 0,412 1,714 21,114 73,387 0,177 1,381
GX9 0,292 47,996 0,009 0,014 4,438 2,662 0,000 1,795 67,351 6,108 0,000 0,163 2,230 9,560 0,731 8,022 4,992 55,553 26596,710 0,631 0,854
GX90 0,608 161,640 0,022 0,010 4,044 1,568 76,925 1,729 4,776 0,297 1,087 0,154 0,393 0,373 1,112 9,554 2,131 11,162 18,254 0,333 0,252
PX1 3,750 13,916 0,050 0,034 1,364 1,987 65,291 0,509 1,263 0,921 0,000 0,698 0,182 0,415 1,030 0,888 6,780 16,212 9,806 0,645 0,546
PX10 0,334 56,645 0,031 0,011 4,604 1,800 72,315 0,706 0,880 0,355 0,885 0,175 0,168 0,338 0,921 12,620 2,204 9,078 9,133 0,306 0,071
PX11 3,497 12,077 0,061 0,030 1,749 1,503 64,881 0,464 1,500 0,939 0,000 0,174 0,199 0,564 1,005 0,670 8,157 14,083 10,180 0,630 0,452
PX12 0,407 109,593 0,015 0,114 5,661 1,414 66,693 1,229 2,464 1,161 0,838 0,132 0,413 0,495 0,906 17,205 1,858 10,685 9,141 0,212 0,172
PX13 0,719 93,839 0,035 0,012 4,050 1,750 77,338 1,029 4,159 1,146 1,189 0,176 0,138 0,802 1,086 10,687 2,151 19,967 13,603 0,400 0,092
PX14 0,552 130,935 0,026 0,017 3,299 1,335 173,520 1,341 3,321 1,405 3,686 0,194 0,191 0,892 1,198 13,674 2,517 27,256 14,209 0,562 0,168
PX15 0,442 160,841 0,024 0,011 3,219 10,144 73,874 1,748 6,733 1,600 0,989 0,492 0,920 0,559 0,940 12,560 1,733 11,061 9,676 0,238 0,365
PX16 0,365 80,664 0,024 0,013 4,386 1,516 80,241 0,896 1,816 0,544 1,248 0,244 0,276 0,534 0,852 10,108 1,785 17,419 11,740 0,277 0,249
PX17 0,466 62,321 0,034 0,013 3,702 1,684 74,306 0,719 1,795 0,464 1,156 0,121 0,284 0,524 0,823 9,565 1,955 20,074 12,465 0,244 0,215
PX18 0,468 141,554 0,024 0,017 3,865 0,836 71,324 1,499 5,872 0,480 0,861 0,125 0,534 0,793 0,776 13,918 1,696 8,511 15,663 0,198 1,267
PX19 0,460 58,405 0,047 0,024 2,214 1,158 102,194 0,678 1,210 2,344 1,695 0,375 0,264 0,802 0,834 10,477 1,848 323,223 17,169 0,217 0,306
PX2 0,992 541,386 0,026 0,010 4,956 1,201 77,441 5,189 15,005 0,448 1,190 0,194 0,314 0,976 1,239 17,374 3,490 10,132 26,349 0,426 0,381
PX3 0,793 2,867 0,021 0,014 4,397 2,666 67,212 6,571 31,406 0,880 1,116 0,119 0,297 3,447 0,988 32,014 1,980 16,683 25,391 0,244 1,334
PX4 0,394 70,255 0,034 0,014 3,191 7,820 124,642 0,807 1,253 5,639 2,143 0,483 0,219 0,436 0,875 5,255 1,958 31,557 11,331 0,350 0,085
PX5 8,685 0,542 0,062 0,072 3,562 1,497 83,822 3,953 22,478 5,445 0,000 0,203 0,581 1,073 0,738 23,118 6,597 16,135 60,949 0,967 1,783
PX6 0,644 532,373 0,028 0,027 5,987 7,225 90,262 5,139 8,012 2,956 2,001 0,437 0,366 1,784 1,265 12,420 3,444 41,233 19,260 0,444 0,253
PX7 3,744 17,057 0,080 0,037 1,472 1,397 63,584 0,574 2,727 1,179 0,000 0,164 0,274 0,385 1,009 0,616 7,306 14,114 11,838 0,659 0,649
PX8 0,395 68,779 0,030 0,011 3,382 1,725 75,683 0,787 1,713 0,642 0,910 0,165 0,195 0,507 0,865 14,146 2,109 19,287 11,359 0,268 0,188
PX9 0,572 8,559 0,000 0,861 0,443 0,000 0,329 0,512 0,000 0,023 0,460 159,153 0,460 1,187 3,997 5,283 0,133 0,198
 Προσαρτήματα 295 

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ ΙΙΙ 
ΠΙΝΑΚΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ ΣΠΑΝΙΩΝ ΓΑΙΩΝ 
LABEL Ce Dy Er Eu Gd Ho La Lu Nd Pr Sm Tb Th Tm Y Yb
FX12 4,164 0,549 0,355 21,971 1,035 0,354 139,410 0,448 13,177 1,877 33,847 0,333 0,972 0,142 85,861 0,766
GX1 15,720 1,286 1,134 11,051 1,969 0,523 39,026 0,203 7,003 2,460 16,919 0,293 1,067 0,201 17,601 1,173
GX14 2,305 0,000 0,000 3,465 0,000 0,000 76,626 0,000 1,419 0,454 4,986 0,000 1,853 0,000 3,836 0,000
GX18 14,289 0,879 0,475 28,427 1,714 0,258 27,858 0,121 6,884 1,926 43,989 0,180 0,606 0,120 15,546 0,683
GX2 7,188 0,351 0,322 31,793 0,543 0,081 124,846 0,120 4,206 1,140 45,613 0,079 2,882 0,019 7,635 0,264
GX24 9,958 0,241 0,369 20,178 0,611 0,044 448,259 0,043 4,322 1,370 28,642 0,044 0,505 0,000 11,648 0,251
GX25 6,226 0,110 0,125 27,016 0,562 0,050 192,788 0,079 3,549 1,177 38,444 0,000 0,960 0,000 22,141 0,223
GX27 13,623 0,573 0,578 24,598 1,594 0,245 29,083 0,158 6,323 1,909 39,599 0,161 1,197 0,114 15,110 0,518
GX3 5,143 0,051 0,222 12,951 0,573 0,079 117,728 0,075 2,729 0,821 18,379 0,054 3,623 0,037 5,034 0,414
GX34 9,497 0,416 0,431 18,309 0,900 0,161 27,991 0,127 3,513 1,382 28,154 0,088 0,436 0,127 8,016 0,455
GX36 5,149 0,724 0,594 24,621 1,113 0,189 24,568 0,180 2,988 1,003 35,577 0,142 0,383 0,120 24,921 0,543
GX38 10,779 0,740 0,355 49,144 1,313 0,263 34,581 0,223 4,408 1,719 72,382 0,100 0,365 0,132 21,195 0,849
GX39 9,114 0,982 0,823 22,299 1,299 0,390 31,179 0,228 5,532 1,634 33,821 0,254 1,312 0,192 34,584 0,768
GX4 8,979 0,405 0,583 18,585 1,228 0,200 35,065 0,137 3,120 1,524 28,896 0,154 0,351 0,102 11,997 0,340
GX44 46,027 0,505 0,249 88,471 1,968 0,192 135,524 0,124 12,357 5,783 127,353 0,188 0,649 0,043 17,747 0,301
GX46 6,563 0,422 0,309 19,252 1,103 0,147 25,064 0,123 3,662 0,972 28,816 0,075 0,535 0,112 6,432 0,465
GX49 13,099 0,505 0,335 4,605 1,320 0,210 27,201 0,171 4,827 1,672 6,918 0,193 0,320 0,175 4,676 0,546
GX51 5,203 0,016 0,150 8,049 0,443 0,070 119,141 0,088 2,651 0,944 12,379 0,071 0,381 0,000 4,121 0,272
GX55 6,517 0,269 0,355 76,791 0,693 0,114 130,211 0,072 4,057 1,001 112,330 0,034 0,975 0,090 13,670 0,427
GX57 9,752 0,894 0,404 50,730 1,138 0,248 133,794 0,149 5,021 1,623 73,206 0,032 0,327 0,082 12,784 0,442
GX59 9,371 0,475 0,474 34,366 0,785 0,129 129,004 0,135 4,191 1,454 49,954 0,092 0,553 0,028 14,054 0,343
GX62 11,410 0,324 0,482 5,798 1,138 0,114 147,989 0,209 4,352 1,851 8,638 0,085 2,162 0,100 4,266 0,421
GX64 14,094 0,335 0,208 11,437 0,854 0,089 123,069 0,052 3,959 1,656 18,040 0,039 1,300 0,043 3,838 0,483
GX67 5,978 0,108 0,114 33,575 0,716 0,054 117,981 0,078 2,829 0,958 50,109 0,014 0,453 0,000 5,059 0,389
GX69 4,429 0,000 0,271 53,005 0,218 0,011 118,003 0,129 2,218 0,817 78,601 0,000 0,363 0,000 8,614 0,036
GX7 15,481 0,646 0,836 17,356 1,585 0,252 30,456 0,181 7,319 2,380 25,093 0,224 0,764 0,107 46,224 0,569
GX70 8,278 0,275 0,232 19,859 0,028 0,093 118,226 0,048 2,390 1,136 28,383 0,043 1,152 0,069 14,686 0,347
GX73 7,615 0,159 0,279 23,064 0,786 0,093 118,082 0,094 3,413 0,982 34,077 0,000 0,918 0,007 15,177 0,380
GX77 8,257 0,413 0,475 19,656 1,566 0,224 30,100 0,231 6,278 1,548 28,793 0,127 1,525 0,179 15,480 0,496
 Προσαρτήματα 296 

LABEL Ce Dy Er Eu Gd Ho La Lu Nd Pr Sm Tb Th Tm Y Yb
GX79 15,560 0,824 0,692 22,501 3,319 0,208 3756,475 0,188 4,568 1,946 32,684 0,081 0,618 0,068 12,371 0,872
GX80 8,091 0,737 0,497 43,542 1,056 0,165 26,141 0,171 4,419 1,379 64,908 0,111 0,502 0,120 15,739 0,633
GX84 8,329 1,022 0,595 5,503 1,452 0,312 26,882 0,145 4,630 1,545 7,678 0,108 0,559 0,184 9,180 0,763
GX85 7,696 0,545 0,423 6,719 1,267 0,142 24,705 0,161 3,354 1,316 10,231 0,118 1,358 0,092 5,018 0,676
GX86 15,593 0,611 0,432 46,056 1,467 0,119 29,013 0,125 4,705 1,992 67,348 0,151 0,275 0,158 7,826 0,463
GX89 15,528 0,518 0,416 532,995 0,668 0,043 140,474 0,777 4,523 1,981 791,441 0,085 1,576 0,236 29,917 0,761
GX9 19,898 1,038 0,581 11,369 1,888 0,294 36,097 0,139 8,051 2,746 17,586 0,186 0,500 0,169 28,227 0,473
GX90 8,444 0,547 0,371 7,880 1,184 0,189 25,763 0,093 3,089 1,324 10,877 0,109 0,344 0,123 4,420 0,438
PX1 7,829 0,805 0,663 2,990 1,117 0,218 117,385 0,119 4,175 1,250 4,302 0,137 0,759 0,074 9,378 0,445
PX12 9,209 0,393 0,372 6,212 0,970 0,124 25,889 0,072 3,563 1,424 9,517 0,084 0,496 0,062 5,198 0,426
PX14 6,783 0,280 0,323 5,181 1,059 0,203 27,176 0,111 2,879 1,055 8,198 0,081 0,546 0,094 5,108 0,477
PX17 20,682 1,239 0,999 3,723 1,774 0,309 24,846 0,199 7,029 2,819 6,094 0,255 0,234 0,173 12,628 0,886
PX19 11,540 0,571 0,291 2,676 0,749 0,163 27,588 0,082 3,639 1,366 4,089 0,118 0,164 0,073 2,662 0,405
Προσαρτήματα 297 

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ IV 
ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΕΤΡΗΣΕΩΝ ΣΤΑΘΜΗΣ ΤΟΥ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΝΕΡΟΥ 
LABEL X Y ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΣΤΑΘΜΗ 5/2003 ΣΤΑΘΜΗ 10/2004 ΣΤΑΘΜΗ 10/2005
KF1 411195 4196525 70,2 13,1 14,8 15,9
KF10 391670 4198033 80,0 17,0 19,3 20,8
KF11 386287 4188378 308,5 10,6 11,8 13,5
KF12 385949 4186691 335,0 7,3 8,0 11,8
KF13 385715 4184798 383,0 8,7 9,7 9,3
KF14 405573 4186112 257,0 11,1 12,4 13,1
KF15 399568 4183543 304,0 7,7 8,4 6,4
KF16 402452 4192988 96,0 13,2 14,9 12,7
KF17 401271 4192570 123,0 3,4 3,4 3,9
KF18 399272 4183193 337,0 14,3 16,1 17,3
KF19 397352 4184381 247,0 17,8 20,2 21,1
KF2 410234 4196088 81,0 13,1 14,7 14,5
KF20 396841 4184870 230,0 16,2 18,4 25,5
KF21 396666 4185442 204,0 6,7 7,3 5,5
KF22 394323 4183220 298,0 4,0 4,1 4,1
KF23 393399 4184553 199,0 10,7 11,9 12,2
KF24 393454 4186256 170,0 2,9 2,8 2,1
KF25 393669 4187484 150,0 2,1 1,9 1,1
KF26 394193 4189336 139,0 1,4 1,1 2,8
KF27 395030 4188554 167,0 6,8 7,4 9,4
KF28 395968 4194186 71,0 4,4 4,6 5,9
KF29 395755 4193269 101,0 5,4 5,7 7,3
KF30 400837 4196447 14,5 6,8 6,1 3,8
KF31 400330 4196916 13,3 6,9 4,6 4,4
KF32 399671 4196955 18,4 12,5 9,4 17,3
KF33 399943 4197260 14,0 7,9 6,0 7,3
KF34 399901 4197784 12,5 5,9 4,9 11,5
KF36 398688 4198416 17,0 9,1 9,3 8,8
KF37 399117 4197272 19,9 12,7 12,1 12,3
KF38 398325 4197090 27,7 18,9 18,9 19,3
KF39 397427 4197892 26,5 17,4 16,9 17,0
KF40 397535 4199164 15,7 9,6 9,2 10,0
KF41 396507 4200565 8,2 6,4 6,8 6,0
KF42 396058 4197728 28,0 10,3 10,7 9,5
KF44 390449 4203146 31,4 11,5 14,4 14,3
KF45 390901 4204095 18,8 5,7 8,9 7,3
KF46 391477 4205167 8,5 2,8 4,6 5,3
KF49 390855 4204956 15,8 4,7 8,9 6,6
KF5 408148 4194692 82,0 26,6 30,5 29,4
KF50 401990 4196865 20,1 7,1 7,3 7,9
KF51 401952 4197790 16,0 7,2 5,8 5,9
KF52 402007 4198314 5,5 3,4 1,4 2,6
KF53 405457 4196794 34,2 7,5 8,2 9,3
KF54 405074 4195413 61,1 16,2 18,4 17,6
KF55 406411 4194779 70,5 11,9 13,3 12,6
Προσαρτήματα 298 

LABEL X Y ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΣΤΑΘΜΗ 5/2003 ΣΤΑΘΜΗ 10/2004 ΣΤΑΘΜΗ 10/2005

KF56 401331 4196873 15,5 5,8 5,2 4,8
KF57 399341 4196428 27,8 16,6 15,0 17,9
KF58 382197 4185873 311,0 13,2 18,4 17,5
KF59 380003 4186336 296,0 2,8 2,9 2,1
KF6 408743 4199615 11,0 9,0 10,0 10,5
KF60 378000 4188123 301,0 5,3 6,3 6,2
KF61 377223 4188505 308,5 1,4 2,2 1,4
KF62 376775 4187987 312,5 2,3 3,7 2,9
KF63 376141 4188058 316,5 1,3 4,7 4,4
KF64 378357 4189135 310,0 2,6 2,9 2,7
KF65 381040 4187030 320,5 1,4 1,4 1,6
KF66 380746 4187004 319,5 2,3 2,4 6,8
KF67 379941 4187077 317,0 1,7 1,8 1,8
KF68 380554 4185527 315,0 1,3 3,8 4,8
KF69 379041 4189125 302,6 3,4 6,2 6,7
KF7 389399 4200830 98,0 11,5 12,8 13,6
KF70 375773 4187971 307,9 2,7 5,4 5,8
KF71 404632 4197266 28,8 14,6 11,7 13,7
KF72 403218 4197436 26,9 14,1 11,3 12,2
KF73 402288 4197293 28,0 15,4 12,3 9,2
KF74 401674 4197023 16,8 5,4 4,4 3,5
KF75 399025 4198011 16,5 8,7 7,0 7,6
KF76 400626 4197128 11,9 4,3 3,5 2,5
KF77 397354 4197328 31,5 18,1 14,5 15,5
KF78 398609 4196600 32,5 20,1 16,0 18,7
KF8 392727 4198502 59,0 29,9 34,4 37,6
KF9 392164 4199394 44,0 8,9 9,9 10,3
KG1 396810 4199871 10,8 9,2 7,1 7,7
KG10 408191 4196685 98,6 20,5 23,4 25,9
KG100 387018 4192897 263,0 23,2 26,5 23,7
KG101 386249 4188983 301,0 8,5 9,4 10,1
KG102 386284 4186146 337,0 3,0 2,9 3,1
KG103 386377 4185345 351,0 5,6 6,0 6,5
KG104 385100 4201233 330,0 93,8 109,0 103,5
KG105 378237 4191690 501,0 65,1 75,5 93,6
KG106 403213 4189083 168,0 10,4 11,6 13,3
KG107 404366 4187915 192,0 37,9 43,7 30,7
KG108 404668 4185491 255,0 16,9 19,2 20,0
KG109 404278 4184715 289,0 28,7 33,0 52,5
KG11 410322 4197038 61,8 51,9 60,1 64,4
KG110 401421 4184911 306,0 16,9 19,2 18,9
KG111 401301 4185474 280,0 7,4 8,1 7,7
KG112 400685 4184130 308,0 20,2 23,1 23,9
KG113 400261 4184023 311,0 36,2 41,7 46,9
KG114 399574 4188963 448,0 17,7 20,1 25,8
KG115 395895 4185883 189,0 10,7 12,0 12,3
KG116 395202 4186305 186,0 10,1 11,3 10,7
KG117 391788 4185567 213,0 28,7 33,0 32,9
Προσαρτήματα 299 

LABEL X Y ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΣΤΑΘΜΗ 5/2003 ΣΤΑΘΜΗ 10/2004 ΣΤΑΘΜΗ 10/2005

KG118 391020 4184119 241,0 57,9 67,1 89,4
KG119 393647 4185387 196,0 6,9 7,5 6,2
KG12 409948 4194726 129,5 38,2 44,1 47,3
KG120 396025 4187694 199,0 56,9 65,9 84,3
KG121 395541 4192582 111,0 12,7 14,3 16,9
KG122 395040 4190811 131,0 28,0 32,1 18,8
KG123 391430 4193726 381,0 42,0 48,5 48,7
KG124 392027 4193283 377,0 118,6 138,0 139,7
KG125 392101 4192913 352,0 23,1 26,4 29,0
KG126 391917 4191512 332,0 21,0 24,0 25,7
KG127 392411 4194812 288,0 37,9 43,7 47,9
KG128 393309 4198114 81,0 7,7 8,4 9,6
KG13 395612 4200365 14,2 12,9 11,3 12,2
KG14 394595 4201211 11,6 12,9 9,8 11,7
KG15 393144 4200151 33,5 23,4 21,8 24,9
KG16 392454 4201516 21,5 12,4 11,2 8,2
KG17 391884 4200907 28,5 15,4 14,4 11,3
KG18 391417 4202485 27,9 15,3 16,0 17,2
KG19 390666 4202896 33,0 12,7 15,2 14,3
KG2 395974 4199530 16,8 11,8 9,8 9,1
KG20 389362 4203931 29,0 3,4 5,9 12,3
KG21 390029 4202720 58,0 18,4 20,9 20,0
KG22 390237 4203673 28,8 8,7 10,4 14,4
KG23 392194 4204047 8,6 4,0 4,7 3,2
KG24 391790 4204854 8,1 3,1 5,4 4,4
KG25 390235 4205337 14,1 3,9 7,9 4,8
KG26 400591 4198424 5,1 2,3 2,6 2,8
KG27 407491 4195260 89,0 83,0 96,4 103,2
KG28 378878 4192981 441,0 4,4 3,8 5,4
KG29 379800 4190871 287,5 16,4 21,7 23,8
KG3 394346 4198779 38,4 23,1 22,4 24,0
KG3 406272 4195997 51,8 69,3 80,4 76,5
KG30 401367 4197828 12,5 8,1 4,8 6,8
KG31 382315 4183837 331,5 37,2 42,2 44,0
KG32 382309 4185132 317,0 20,9 25,8 25,6
KG33 380655 4185741 297,0 1,3 4,7 4,5
KG34 380308 4185469 399,5 4,3 9,2 9,9
KG35 381138 4185333 313,5 7,5 13,0 13,9
KG36 377189 4187827 304,5 3,0 11,1 10,8
KG37 376497 4187375 309,5 8,1 15,8 15,5
KG38 375965 4186150 326,5 9,5 18,1 17,5
KG39 376669 4185800 334,5 17,3 25,8 26,7
KG4 406408 4193587 104,5 101,8 118,4 126,8
KG40 376098 4185223 373,0 54,2 63,2 67,7
KG41 378286 4189753 313,5 2,8 4,7 5,5
KG42 378683 4189654 304,3 6,6 9,8 10,5
KG43 380906 4191287 281,2 1,8 4,4 5,8
KG44 380733 4191166 283,0 8,2 11,7 22,7
Προσαρτήματα 300 

LABEL X Y ΥΨΟΜΕΤΡΟ ΣΤΑΘΜΗ 5/2003 ΣΤΑΘΜΗ 10/2004 ΣΤΑΘΜΗ 10/2005

KG45 376284 4186176 327,5 12,9 17,0 18,3
KG46 390973 4205821 9,2 4,4 7,3 7,9
KG47 391314 4205754 17,0 9,8 15,8 11,5
KG48 404023 4197396 34,8 14,9 11,9 12,8
KG49 403589 4197863 24,2 11,9 9,6 10,3
KG8 406676 4196794 53,0 35,4 40,9 44,8
KG81 385902 4205713 238,5 69,8 81,0 86,7
KG82 380565 4204379 637,5 6,6 7,2 28,6
KG84 378640 4197886 639,0 83,6 97,2 116,4
KG85 378388 4197424 678,0 48,2 55,8 55,2
KG86 376180 4194983 683,0 8,2 9,0 3,8
KG87 378649 4193446 514,0 18,0 20,5 24,9
KG88 379962 4190488 297,0 10,3 11,5 14,2
KG89 382063 4188597 310,0 25,6 29,3 31,9
KG9 407364 4197023 61,0 17,6 20,0 20,2
KG90 389856 4201480 83,0 14,0 15,8 16,9
KG91 388444 4200265 158,0 38,2 44,1 48,3
KG92 388838 4200098 138,0 31,6 36,3 39,7
KG93 402526 4189634 153,0 9,7 10,8 10,5
KG94 392650 4198700 59,0 19,1 21,8 23,6
KG95 391356 4198192 124,0 63,9 74,1 81,7
KG97 389894 4196998 204,0 75,5 87,6 96,8
KG98 390113 4195618 142,5 24,9 28,5 31,0
KG99 388860 4194267 172,5 10,9 12,2 11,4
Προσαρτήματα 301 

ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ V 
ΠΙΝΑΚΕΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΕΤΗΣΙΑΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗΣ ΚΑΤΑ THORNTHWAITE 

ΒΕΛΟ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗΣ ΚATA THORNTHWAITE

Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Σύνολο
Μέση μηνιαία βροχόπτωση P(mm) 77.1 48.3 57.5 26.2 27.0 4.8 4.9 15.3 21.5 37.2 87.1 64.5 471.40 P(mm)
o
Μέση μηνιαία θερμοκρασία T(C ) 8.8 9.1 11.2 15.0 20.3 25.3 27.9 27.2 23.2 18.3 13.1 10.0
1,514
(T/5) 2.35 2.48 3.39 5.28 8.34 11.64 13.50 12.99 10.21 7.13 4.30 2.86
I= 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47 84.47
a= 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86 1.86
Δυναμική εξατμισοδιαπνοή Ep(mm) 17.27 18.38 27.06 46.63 81.93 123.48 148.16 141.31 105.07 67.54 36.23 21.91

Διόρθωση
Γεωγρ.Πλάτους 0.9 0.87 1.03 1.08 1.18 1.17 1.2 1.14 1.03 0.98 0.89 0.88
Διορθωμένη Δυναμική
Εξατμισοδιαπνοή Ep(mm) 15.54 15.99 27.87 50.36 96.68 144.47 177.79 161.09 108.22 66.19 32.25 19.28
- - -
Πλεόνασμα 59.83 29.92 30.44 -20.43 54.93 -118.68 143.26 126.01 -83.57 -30.34 50.87 42.59
- - - -
APWL 0.00 0.00 0.00 -20.43 75.36 -194.04 337.30 463.31 546.88 -577.22 0.00 0.00
St 140.00 140.00 140.00 120.99 81.72 35.01 12.58 5.12 2.82 2.27 53.14 140.00
-
ΔSt 0.00 0.00 0.00 -19.01 39.27 -46.71 -22.43 -7.47 -2.30 -0.55 50.87 86.86
Πραγματική εξατμισοδιαπνοή Er(mm) 15.54 15.99 27.87 45.21 66.27 51.51 27.33 22.77 23.80 37.75 32.25 19.28 385.56 Er(mm)
81.79 Er %

Sto = 140 140 140 140 140 140 140 140 140 140 140 140 140
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Προσαρτήματα 302 

ΣΠΑΘΟΒΟΥΝΙ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗΣ ΚATA THORNTHWAITE

Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Σύνολο
Μέση μηνιαία βροχόπτωση P(mm) 54.5 47.2 57.7 31.0 17.0 13.0 5.7 10.2 16.9 48.1 72.8 70.5 444.47 P(mm)
o
Μέση μηνιαία θερμοκρασία T(C ) 7.4 8.4 10.3 13.7 18.8 23.2 26.2 25.3 21.9 17.0 12.1 8.8
1,514
(T/5) 1.81 2.19 2.99 4.60 7.43 10.21 12.28 11.64 9.36 6.38 3.81 2.35
I= 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05 75.05
a= 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69 1.69
Δυναμική εξατμισοδιαπνοή Ep(mm) 15.62 19.35 27.31 44.20 75.41 107.56 132.07 124.50 97.58 63.63 35.84 20.93

Διόρθωση
Γεωγρ.Πλάτους 0.9 0.87 1.03 1.08 1.18 1.17 1.2 1.14 1.03 0.98 0.89 0.88
Διορθωμένη Δυναμική
Εξατμισοδιαπνοή Ep(mm) 14.06 16.84 28.12 47.73 88.99 125.84 158.49 141.93 100.51 62.36 31.90 18.42
- - -
Πλεόνασμα 38.85 27.81 30.36 -13.22 58.41 -94.54 126.37 114.34 -80.67 -15.55 37.01 49.53
- - - -
APWL 0.00 0.00 0.00 -13.22 71.63 -166.16 292.54 406.88 487.55 -503.09 0.00 0.00
St 110.00 110.00 110.00 97.55 57.36 24.29 7.70 2.72 1.31 1.14 38.14 110.00
-
ΔSt 0.00 0.00 0.00 -12.45 40.19 -33.07 -16.59 -4.98 -1.41 -0.17 37.01 71.86
Πραγματική εξατμισοδιαπνοή Er(mm) 14.06 16.84 28.12 43.44 57.19 46.09 22.29 15.14 18.33 48.25 31.90 18.42 360.06 Er(mm)
81.01 Er %

Sto = 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Προσαρτήματα 303 

ΠΕΤΡΙΟ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΙΣΟΖΥΓΙΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΕΞΑΤΜΙΣΟΔΙΑΠΝΟΗΣ ΚATA THORNTHWAITE

Ιαν Φεβ Μαρ Απρ Μαϊ Ιουν Ιουλ Αυγ Σεπ Οκτ Νοε Δεκ Σύνολο
Μέση μηνιαία βροχόπτωση P(mm) 102.3 72.8 78.6 41.9 27.9 14.8 7.6 16.9 14.6 54.8 93.2 85.2 610.60 P(mm)
o
Μέση μηνιαία θερμοκρασία T(C ) 5.1 5.6 6.2 10.8 17.7 22.3 24.4 23.7 19.2 14.4 10.2 7.0
1,514
(T/5) 1.03 1.19 1.38 3.21 6.78 9.62 11.02 10.55 7.67 4.96 2.94 1.66
I= 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01 62.01
a= 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47 1.47
Δυναμική εξατμισοδιαπνοή Ep(mm) 12.01 13.77 15.99 36.13 74.62 104.75 119.54 114.54 84.08 55.12 33.22 19.11

Διόρθωση
Γεωγρ.Πλάτους 0.9 0.87 1.03 1.08 1.18 1.17 1.2 1.14 1.03 0.98 0.89 0.88
Διορθωμένη Δυναμική
Εξατμισοδιαπνοή Ep(mm) 10.81 11.98 16.47 39.02 88.05 122.55 143.45 130.58 86.61 54.01 29.57 16.82
- -
Πλεόνασμα 90.29 59.03 62.61 5.77 46.72 -89.95 111.94 -97.64 -69.48 -0.32 59.98 66.09
- - - -
APWL 0.00 0.00 0.00 0.00 46.72 -136.66 248.61 346.25 415.73 -416.05 0.00 0.00
St 110.00 110.00 110.00 110.00 71.94 31.76 11.48 4.72 2.51 2.50 62.48 110.00
-
ΔSt 0.00 0.00 0.00 0.00 38.06 -40.18 -20.28 -6.75 -2.21 -0.01 59.98 47.52
Πραγματική εξατμισοδιαπνοή Er(mm) 10.81 11.98 16.47 39.02 65.96 54.98 27.88 23.65 16.81 54.01 29.57 16.82 367.97 Er(mm)
60.26 Er %

Sto = 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110 110

Για την λειτουργία των τύπων αρκεί να πληκρολογηθούν οι τιμές των μέσων μηνιαίων τιμών βροχόπτωσης (πράσινες) και θερμοκρασίας (μπλε) καθώς και η τιμή του Sto δηλαδή της
μέγιστης κατακράτησης υγρασίας του εδάφους(Κόκκινες τιμές στον πίνακα)
 Προσαρτήματα 304 

 
ΠΡΟΣΑΡΤΗΜΑ VI 
ΠΙΝΑΚAΣ ΣΥΝΟΠΤΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΩΝ ΔΥΝΗΤΙΚΩΝ ΠΗΓΩΝ ΜΟΛΥΝΣΗΣ ΑΝΑ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ 
Υ(ΕΓΣΑ
α/α Επωνυμία Χ (ΕΓΣΑ 87) Λεκάνη απορροής Υδροφόρο σύστημα Είδος Δραστηριότητας
87)
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αηδονίων-
1 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 387,240 4,209,608 Ασωπός Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
Πετρίου
2 LOYCOFRYIT 391,524 4,204,512 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
3 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΒΑΣΙΛΙΚΟ 387,879 4,203,974 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
4 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΒΑΣΙΛΙΚΟ 387,945 4,203,834 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
5 ΧΑΔΑ ΒΕΛΟΥ 386,095 4,201,706 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
6 ΧΑΔΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΙΩΝΑ 387,332 4,203,695 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-
7 ΧΑΔΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΟΥ 381,151 4,200,754 Ασωπός Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Βάλτου
8 ΚΑΜΠΟΥΡΗΣ ΧΡ. Ο.Ε 379,953 4,187,070 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
ΓΕΩΜΠΡΕΣ,Γ ΣΤΑΦΙΔΕΣ
9 382,338 4,183,480 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
ΝΕΜΕΑΣ Α.Β.Ε.Ε.
10 ΜΩΡΑΙΤΗΣ 379,666 4,187,275 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
11 ΟΙΝΟΤΕΧΝΙΚΗ Ε.Π.Ε. 381,121 4,187,807 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
12 ΚΟΥΤΣΟΔΗΜΟΣ 381,132 4,188,309 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
ΟΙΝΟΠΟΙΗΤΙΚΟΣ ΣΥΝΕ-
13 381,419 4,187,912 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
ΤΑΙΡΙΣΜΟΣ
14 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΝΕΜΕΑΣ 381,423 4,187,039 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
15 ΡΕΠΑΝΗΣ 382,347 4,183,072 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
16 ΛΑΜΠΡΟΠΟΥΛΟΣ 382,700 4,185,397 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
17 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 376,210 4,194,338 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
18 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΝΕΜΕΑ 383,170 4,185,405 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
19 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 405,281 4,194,581 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
20 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 378,578 4,184,048 Ασωπός Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
21 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 376,889 4,196,805 Ασωπός Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
22 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 378,229 4,197,406 Ασωπός Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
23 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 387,741 4,205,908 Ασωπός Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
24 ΧΑΔΑ ΤΙΤΑΝΗΣ 380,184 4,196,641 Ασωπός Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
25 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 387,748 4,205,817 Ελισσών Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
26 ΧΑΔΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ 386,529 4,204,818 Ελισσών Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
27 ΧΑΔΑ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ 386,699 4,204,547 Ελισσών Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-
28 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΡΥΟΝΕΡΙ 380,318 4,202,761 Ελισσών Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
Βάλτου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-
29 ΧΑΔΑ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ 381,149 4,202,283 Ελισσών Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Βάλτου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-
30 ΧΑΔΑ ΚΡΥΟΝΕΡΙΟΥ 381,691 4,203,440 Ελισσών Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Βάλτου
31 MARKOS CORP. S.A. 389,072 4,203,095 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
32 ΣΤΑΡΦΕΑΣ 389,884 4,201,594 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας
 Προσαρτήματα 305 

Υ(ΕΓΣΑ
α/α Επωνυμία Χ (ΕΓΣΑ 87) Λεκάνη απορροής Υδροφόρο σύστημα Είδος Δραστηριότητας
87)
33 ΒΑΡΕΛΑ,Α.Ε &ΣΙΑ Ο.Ε. 390,455 4,200,297 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
34 ΓΑΛΚΟ Α.Ε. 391,754 4,199,210 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
35 ΧΟΥΝΔΡΟΣ 389,146 4,203,131 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Εγκαταστάσεις εκτροφής χοίρων, αγελάδων, προβάτων, κατσικών, πουλερικών
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΕΛΛΗΝΟΧΩ-
36 387,082 4,199,315 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΡΙ
37 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΤΑΡΣΙΝΑ 389,809 4,201,147 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
38 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΡΗΝΕΣ 391,444 4,202,514 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
39 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΒΟΧΑΙΚΟ 392,594 4,199,015 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΖΕΥΓΟΛΑ-
40 394,171 4,200,021 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΤΙΟ
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΖΕΥΓΟΛΑ-
41 394,575 4,200,224 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΤΙΟ
42 ΧΑΔΑ ΕΛΛΗΝΟΧΩΡΙΟΥ 386,828 4,200,293 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
43 ΧΑΔΑ ΒΕΛΟΥ 388,669 4,202,945 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
44 ΧΑΔΑ ΚΡΗΝΩΝ 389,196 4,201,518 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
45 ΜΑΤΖΩΡΟΣ 384,812 4,185,607 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
46 ΠΑΛΥΒΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ 384,940 4,184,959 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΟΥΤΣΟΜΟ-
47 384,842 4,185,631 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΔΙ
48 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΡΧ.ΝΕΜΕΑ 385,480 4,184,853 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
49 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΡΧ.ΝΕΜΕΑ 386,277 4,184,815 Ζαπάντης Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Νεμέας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΓΙΑΝΝΑΚΟΥΛΙΑ
50 Ε.,ΘΕΟΔΩΡΟΥ Ο.Ε. 386,852 4,197,488 Ζαπάντης Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
THIAMIS
51 ΠΕΡΣΕΥΣ 392,556 4,195,216 Ζαπάντης Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
52 ΠΕΠΠΑΣ ΑΝΔΡΕΑΣ 0.Ε. 385,707 4,184,903 Ζαπάντης Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
53 ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ,Α&Γ Ο.Ε 385,994 4,184,915 Ζαπάντης Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
54 ΘΕΟΔΩΡΟΥ 386,363 4,196,848 Ζαπάντης Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
55 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΣΤΙΜΑΓΚΑ 385,434 4,196,381 Ζαπάντης Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
56 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΧΑΛΚΕΙΟ 387,458 4,193,052 Ζαπάντης Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
57 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΧΑΛΚΕΙΟ 387,640 4,193,342 Ζαπάντης Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
58 ΧΑΔΑ ΣΤΙΜΑΓΚΑΣ 386,136 4,195,607 Ζαπάντης Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
59 ΧΑΔΑ ΠΟΥΛΙΤΣΑΣ 388,370 4,196,778 Ζαπάντης Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
60 ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΗ ΟΞΟΠΟΙΙΑ 387,815 4,206,699 Κυρίλλου Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
61 SEVINO 388,114 4,206,852 Κυρίλλου Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
62 ΧΑΔΑ ΜΕΓ. ΒΑΛΤΟΥ 387,305 4,207,236 Κυρίλλου Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
63 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΣΟΥΛΙ 381,895 4,205,267 Κυρίλλου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
64 ΧΑΔΑ ΣΟΥΛΙΟΥ 382,826 4,205,536 Κυρίλλου Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
65 ΧΑΔΑ ΣΟΥΛΙΟΥ 384,507 4,205,000 Κυρίλλου Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
66 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΘΙΚΙΑ 404,852 4,186,758 Ξεριάς (Ποταμιά) Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
67 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΘΙΚΙΑ 405,196 4,186,095 Ξεριάς (Ποταμιά) Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
68 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΘΙΚΙΑ 405,450 4,186,617 Ξεριάς (Ποταμιά) Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
69 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 401,945 4,187,798 Ξεριάς (Ποταμιά) Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
 Προσαρτήματα 306 

Χ (ΕΓΣΑ Υ(ΕΓΣΑ
α/α Επωνυμία Λεκάνη απορροής Υδροφόρο σύστημα Είδος Δραστηριότητας
87) 87)
70 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 406,926 4,186,885 Ξεριάς (Ποταμιά) Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
71 ΣΚΟΥΡΤΗΣ 399,934 4,185,017 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Εγκαταστάσεις εκτροφής χοίρων, αγελάδων, προβάτων, κατσικών, πουλερικών
72 ΜΑΤΖΩΡΟΣ Σ .ΘΩΜΑΣ 400,256 4,184,670 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
73 ΚΑΝΕΛΛΟΣ 400,308 4,184,203 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
74 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΧΙΛΙΟΜΟΔΙ 400,381 4,184,731 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
75 ΠΕΤΙΜΕΖΑΣ &ΣΙΑ Ο.Ε. 405,832 4,194,031 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
76 ΚΕΜΕΡΛΗΣ 405,148 4,193,483 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου και παραγωγής χαρτιού (Χαρτοβιομηχανίες)
77 ΡΕΠΠΑΣ ΑΡΓΥΡΙΟΣ 404,186 4,195,878 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες πλαστικών ειδών
78 ΕΥΡΩΦΑΡΜΑ 403,872 4,196,115 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Εγκαταστάσεις εκτροφής χοίρων, αγελάδων, προβάτων, κατσικών, πουλερικών
79 ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΗ ΟΙΝΟΠΟΙΙΑ 407,675 4,196,775 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
80 ΒΕΚΚΑ Α.Ε. 405,470 4,196,763 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες επεξεργασίας κρέατος, Σφαγεία )
ΔΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΧΡ.
81 406,502 4,197,061 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
Α.Ε.
82 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 398,342 4,187,201 Ξεριάς (Ποταμιά) Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
83 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΣΟΛΩΜΟΣ 401,962 4,192,003 Ξεριάς (Ποταμιά) Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
84 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΣΟΛΩΜΟΣ 402,132 4,191,338 Ξεριάς (Ποταμιά) Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
85 MEATLAND Ε.Π.Ε. 408,612 4,196,151 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
λίων
ΚΥΛΙΝΔΡΟΜΥΛΟΙ ΠΑΠΑ- Παράκτια περιοχή Εξαμι-
86 409,633 4,195,831 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
ΦΙΛΗ Α.Ε. λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
87 ΜΥΛΟΙ ΣΟΓΙΑΣ 410,012 4,197,258 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
88 ΚΡΑΝΙΔΙ Α.Ε. 410,869 4,197,707 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
89 ΞΥΛΕΚΟ Α.Ε.Β.Ε. 409,620 4,197,422 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου και παραγωγής χαρτιού (Χαρτοβιομηχανίες)
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
90 ΜΟΥΡΙΚΗΣ Α.Ε. 410,082 4,197,699 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου και παραγωγής χαρτιού (Χαρτοβιομηχανίες)
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
91 ΜΟΝΩΠΟΡ 409,681 4,196,970 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες πλαστικών ειδών
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
92 ΒΙΟΛΜΕΤ Ε.Π.Ε. 409,638 4,197,861 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες Χημικών λιπασμάτων
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
93 ΕΥΡΩΠΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΗ 408,363 4,195,860 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Εγκαταστάσεις εκτροφής χοίρων, αγελάδων, προβάτων, κατσικών, πουλερικών
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
94 ΓΚΕΛΗ,Ν. ΑΦΟΙ Α.Ε. 407,985 4,192,673 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες επεξεργασίας κρέατος, Σφαγεία )
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
95 ΦΥΡΚΟ Α.Β.Ε.Ε. 409,677 4,197,892 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
λίων
Παράκτια περιοχή Εξαμι-
96 ΜΥΛΟΙ ΠΑΦΙΛΗ 410,756 4,197,149 Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
λίων
97 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 405,545 4,196,739 Ράχιανη Καρστικό υδροφόρο σύστημα Σοφικού Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
98 ΜΕΝΕΓΑΤΟΥ ΣΠ.Ε.Π.Ε. 399,766 4,183,599 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
99 ΔΑΛΑΜΑΡΙΝΗ Ε.Π.Ε. 395,484 4,188,067 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Βιομηχανίες πλαστικών ειδών
100 ΕΦΥΡΑ ΒΡΑΚΑΣ- ΠΑΡΡΑΣ 393,109 4,188,479 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Εγκαταστάσεις εκτροφής χοίρων, αγελάδων, προβάτων, κατσικών, πουλερικών
101 ΚΑΝΕΛΟΣ 396,846 4,185,535 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Εγκαταστάσεις εκτροφής χοίρων, αγελάδων, προβάτων, κατσικών, πουλερικών
Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
102 ΛΑΦΑΖΑΝΗΣ 391,187 4,185,557 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου
 Προσαρτήματα 307 

Χ (ΕΓΣΑ Υ(ΕΓΣΑ
α/α Επωνυμία Λεκάνη απορροής Υδροφόρο σύστημα Είδος Δραστηριότητας
87) 87)
103 ΕΦΥΡΑ ΒΡΑΚΑΣ- ΠΑΡΡΑΣ 395,277 4,188,223 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
104 ΓΕΩΡΓΑΡΗ 398,382 4,185,463 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ.
105 390,574 4,185,938 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΑΡΧ.ΚΛΕΩΝΕΣ
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ.
106 393,679 4,183,735 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΑΓ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ.
107 394,115 4,184,040 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΑΓ.ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ
108 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΛΕΝΙΑ 399,298 4,182,965 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
109 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΛΕΝΙΑ 399,626 4,183,118 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
110 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΛΕΝΙΑ 399,776 4,183,546 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
111 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΧΙΛΙΟΜΟΔΙ 399,869 4,184,845 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Αγίου Βασιλείου Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
112 ΒΑΡΒΕΛ Α.Β.Ε.Ε. 394,917 4,198,976 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
113 ΜΥΛΟΙ ΑΦΩΝ ΜΑΡΡΑ Α.Ε. 401,127 4,198,431 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες ειδών διατροφής (Τυροκομεία, γαλακτοκομεία, κονσερβοποιεία,χυμοποιεία κτλ.)
114 ΚΑΡΤΟΝΠΑΚ 400,619 4,196,926 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου και παραγωγής χαρτιού (Χαρτοβιομηχανίες)
ΓΚΙΛΛΑΣ Γ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ
115 401,177 4,198,404 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες επεξεργασίας ξύλου και παραγωγής χαρτιού (Χαρτοβιομηχανίες)
Α.Ε.
116 ΜΑΝΤΖΑΡΗΣ Α.Ε. 394,249 4,198,685 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Βιομηχανίες πλαστικών ειδών
117 ΜΕΤΑΛΟΚΟΠΤΙΚΗ 401,011 4,196,689 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Μεταλλουργικές εργασίες, επεξεργασία μετάλλων και μεταλλικές κατασκευές
118 ΦΑΡΜΑ (ΜΗΤΣΟΠΟΥΛΟΣ) 401,326 4,198,270 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες επεξεργασίας κρέατος, Σφαγεία )
119 Ι &Μ ΤΖΑΒΕΛΛΑΣ Α.Ε. 403,028 4,196,994 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες επεξεργασίας κρέατος, Σφαγεία )
120 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 401,058 4,197,589 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
ΒΑΡΒΑΤΣΟΥΔΗΣ,Δ &ΣΙΑ
121 401,080 4,197,023 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Βιομηχανίες ζωοτροφών)
Ο.Ε.
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΑΡΧ. ΚΟΡΙΝ-
122 400,606 4,197,029 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΘΟΣ
123 ΧΑΔΑ 396,435 4,195,727 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
124 ΧΑΔΑ 396,608 4,196,420 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
125 ΧΑΔΑ 397,898 4,195,700 Ράχιανη Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
126 ΛΑΥΚΙΩΤΗΣ 389,605 4,186,323 Ράχιανη Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών ( Βιομηχανίες Αλκοολούχων και μη ποτών)
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ.
127 390,343 4,186,803 Ράχιανη Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΑΡΧ.ΚΛΕΩΝΕΣ
128 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΑΛΕΤΖΙ 391,910 4,192,247 Ράχιανη Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
129 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΚΑΛΕΤΖΙ 392,431 4,192,056 Ράχιανη Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
130 ΧΑΔΑ 395,304 4,193,810 Ράχιανη Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
131 ΕΛΙΟΤΡΙΒΕΙΟ 381,222 4,206,673 Σέλιανδρος Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
132 ΧΑΔΑ ΔΙΜΗΝΙΟΥ 385,995 4,209,163 Σέλιανδρος Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Βόχας Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-
133 ΧΑΔΑ ΚΛΗΜΕΝΤΙΟΥ 377,266 4,205,682 Σέλιανδρος Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Βάλτου
Κοκκώδες υδροφόρο σύστημα Κρυονερίου-
134 ΧΑΔΑ ΜΕΓ. ΒΑΛΤΟΥ 380,711 4,206,216 Σέλιανδρος Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων
Βάλτου
ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ.
135 381,206 4,206,754 Σέλιανδρος Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
ΜΕΓ.ΒΑΛΤΟΣ
136 ΑΓΡ. ΣΥΝΕΤ. ΛΑΛΙΩΤΗ 383,872 4,207,636 Σέλιανδρος Παραγωγή ειδών διατροφής και αναψυκτικών (Ελαιοτριβεία )
137 ΧΑΔΑ ΛΑΛΙΩΤΗ 383,397 4,207,166 Σέλιανδρος Χωματερές και χώροι υγειονομικής ταφής στερεών αστικών απορριμμάτων