This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
 >
3
~>
1
■%

•••
1
71
V
>.,-
к,-»
\••>"
to
-•-'
->
>
1О 1э-
-1

ri'
Л*

11 I •л
■>1 >
>

I1
V ч
1

■•
i1
К-•
4
-гЛ•■*"

Л
■
*■»^
1
1 2.2
. 1. (..
 '«■. TF.A'CTÀTVS.

ЦБ CpNTRACÏIB VS /

IN G EN EX Б !e Y SPECIE ,

P AR.S радок^ ' -;

REVERENDI JATRIS Vi ¿

PETRI W A' Ó J N CI; *

SOÇIETATIS JE SV- * r «."y

m •
■■•» «V
 !
".

©
c
5
 TRACTAT
DE CONTRACT I.By
IN GENERE , ET IN SPECIE
AV THORE
O
R.P. PETR WADINGO WATER
FORDI ENSI HIBERNO E SÓCTE
I ESV
S.S. THEOL: DOCTORE , E T EIVSDEN
OLIM IN VA RI IS VNIVERSL :
3ATIBVS ; NUNC VERO SA :
CRORVM CANONV
TRACII PRO FBSSORB
DY

VI
VI
LIL VIIL
IV IX .
X

MTTIS
CVM
Græci Styrorum 1.6.14. PRIVILEGIO
umritibus S : Fcbastiani Haurt. bibliopole
‫܀‬ ‫‪.‬‬

‫‪..‬‬
 ILL V S TR I S S I M О

AC

G E O R GI О

ADAMO ;\' '

в о R z i т £ ;

С OMITI A MARTINItZ,

Domino HbrfcRcovitijiKlènon de Opale«. Ordu "

nisSIacobideGàlîtiaEçjuiti. Sac.CajCRegiasqi * *
Majcft. Intimo Confílíarror Carnerario, & Regni
Bohcmix Cancellario. У

I infra invidiam eft4 ícriptio , M œ с -

К*атемпоп requirit. » '
S Li^orTK>n rodir, niiîxjuem aeftimát,

" Nec tanje ipfa virtus prodeû publier

V, - Si jacet.

* 5 Sperni
Sperni non optet fcripior, qui publicaelaborat wtîlU

Non teres manibus, quam oculis non dignaris lu-

- cubrationem.
Qui invidiam déclinât, eminere non ambiat.
Calumnias Temper fuiuobnox^quae laude gloriaque
claruit • .

4 V JT V s.
Optimum áfiena colluftrari luce*

• Ne fi deTvA lûcerefvelisVobfcurex
k Invldentia.'

»• * * Lêgetur Liber,

iQçn eiprobatur,cujusfententiam probare fólent

• » . cacteri.

Excel\entis sime Gomes,

_ V.etuftum meTheologica in arena gladiatorem,
Quafi .injecta manu in jus traxifti;

Vt jura explanaren* , quae non didiceram,

Et contractus explicarem, quos inire

: - Non coniueueram.
Vnum Te сум celfebravi,
(Nefcioan fatielicjter)
Vt îrudis ingenij foctum е^асЪштоТуо judîcio

iifterem,?

Tv

•••
 Did ica tor ka»

t Tv.authoritatem-accommodares;.. •.-

Vadimonium ego non deferui ;

Favorem expeéto.
Opus iifto,
QuocK nulla Parentis Claritudo Nobilitat,,

Si benigniori fecundas oculo,pretium Facies.

• ~ Eruditinomen referet,

: Quod tantus do&{¿ índoétique arbiter

Eublica luce non lndignunv
EroBunGiabit*

Incurrerunt #
Impubères Excel LENTLjETv£anni
Ihdeploratae,depofitaîquepeneBatriae tempeftates¿
Sed triftifsimj temporis, fatum
Et P a R E N T i s T v*i Gloria» >

т. л Et Tva extitit
Felicitas.
Vtriufque enîm fpléndori militavit rebellant!? Re-
gni furor.
Efublimi Précipita tvs ille;

Sédcum Herois ruinam terra nolletfuftinere, ,

Glpriofo repercuiîu;
Iii ¿dtum projecit, vr celfius ftaret firmiufque. •
. Xv-A veror " . \ -, ; ¿
 E P I S T О L A

Rebus tracbndis'nondum tunc matura,

Inter fcientiarum decora

Adolevit «tas,
Et in communia Patria exilio»
Prifco ftemmatum numero nemine inferior,

Doctrinas opinione ceteris

Anteftábas/ • * •
IuGríecens f'noflbrfi AcademiaAriftotelica in

Palseífra,
Sola Tibi fuffragente virtute
In Svprema qua Donatus es Lavrea,
Publico Vniverfitatis judicio Praelatus omnibus ,

Primahonoris fubfellia

V PJebeioercpta ordini
In nobilitatis jura tranftuleras.
Sed ¿lluílria clari fanguinis nomina,cum labores hor-

rerent ,
Scientias ipfas tanejuamnobilitati indecores

Infamarunt.
- Decorumque ducunt prorerumfuarumpraefidio

Alienae litare Sapíentiae,

Cum de fuá fe pomiftent fofpitare.

Quia. л
Ad rempub.deftinabaris^poft difeeptatrices difci-

plinas Adjurif-
 Dedicatoria.

AdjuriscoiTconcefsifti,

Iuftinianolegum inftitutisïnformandum tradidifti,

Poll: acre toc annorum ftudium

Iuridicac fchobe honores eapeiîèndo

Honorätioresreddidifti,
Sed quia nonlibrorum, fed rerum gerendarum vfu

Obtineturexperientia,
Et plerumque non pa*udentior eft ille>
Qut^plura legit,

Sed qui plura obfervavit,

Celebratiores Europas Provincias peragrafti,

Magno prudentix compendio » - *

Nullo integritatis detrimento,

Peregrinos fpectafti mores, quibjis non imbuifti*

pectus.
ExplorataTi в i aliorum ingenia,
TV a Temper Tib i ftetit

Pietatis indoles.
Apud exteros germanicam adulterare finceritatem
Non didicifti,fed earn munire,ne circumveniretur*

A Tva virtute nunquam abijfti peregrè, ,

Quam è Paterna domo extulifti,intaminatam

revexifti »
Innoce ntlam.

** Et
 Б F I• 9 T O L A!

Et.di verfie variorum facies, conftantem T,vm

Probitatis faciem non decolorarunt.
bifigni morum facilitate omnium Tibí adjunxifti.

Animos, nuUorum vitia.

Aliorum gratiam non prenfafti fordidè,

QuamTvA comitas gratiosè imperabat..

N«c favorem emendicafti, •

Quern hmnánitas violenter extorquebat.

FortunawisHqfpes,
Qui ijfdem nummis-

EЫímenta >& animorívtracl:andorum dcxteritate:

*' Comparait!..
Sitranquillus Patriae eft ftatus,
w > Onerofa лоп eft pdlïèiïori virtus :

Si impacatus.

Eft operofá :
Karae uirtutisOpinio privatae quieti Temper

Adverfata.
Tvje virtuttnunquam otiofae eflelicutt,
ь Quia Remano Imperio femper lubuit eile

Turbulento
. 'AJaboribusreípirarenunquamconceíIimv.
Quia in horas expirabat

Publica/alus.
Magno С sa » Т Domi
 D ED ЬС А Т O RI A.

Domifemper vtilis,

Foris Гавре neceiïârius,

Vtrobiqúefelix.
Vive igitur vfque dumRempublicam,quam ea

lamitolàm
Iam luges, quam confiJijs fuftentas

Ferdinañdo
Triumphanre pace,ielicitatetn gratuleris,

Secundiores Superum favores

Et Princeps роШсешь óícaufa:
IlÜusPlETAS, hujuSi^OyiTAS. .

In recurrentis Anni caîendis quifque

Plerumque eft Vates,

Et fuá Guique voçà
Futuras profperitatis funt auguria.
Quid vetatluriftas> vt olim in Arufpicum

Cœtumcooptari?
Auguralem &ego ftrenam
In nafcentis Anni primordijs
Fauftis gravidataominibu^
Excellente Vest RiE

Çonfecro.
Primi font Tv o imperio ex Iuris horto . •

С ollecfti flores,

** г Sed
 Epístola Dedicator i'a.

Sed quia ^Capricorno cducatí,

Sunt H Y В E R N I

Et parenteniloquuntur;

Nec odore grati nec colore vividi..

HumanitatisTviE foie

Si tepefîant,

vernabunt.
Kalendislanuarij

Anno 1 644.

Graccio..
«

4
t
Iliufir'ifiirnœExçcllentiœ: •

Veßra

Servushumillimusi

. '■ AD
 AD LECTOREM.
D jurídica explananda acccífi afllietus tra&are materias
Theologico more diffusé, &polemicè:proindéquediipu-
tatio prima materiam quidem continet juridicana, ôc
principia ipfa Juris de Contractib vs ; fedmodus tra.
aandi Theologie« potiùs difeeptationi eft accömodarus, quam Ju-
rifconir.brevioribus decifionibus;matcriarpoftea»vbertas rae in an-
guftum coëgir „ & adjuriftas propiùs- juffit accederé , quamvis ne
hoc quidem Juriftarum Laconifmo rei ámpliffima;.fatisfaaurn fit,
vt jurepluraàme defiderarc poilîs. nec deero,fipropitij.Superi fa-
verint y. Caetera enim parre fecunda complccTar mox cvulganda-,.
Tu interim hac prima fruere , in qua ego nullius certiMagiftridi-
fcipulum me profeflus- fum , vt eflem.1 emnium ¿c Tuus ero Le-
ûor, fi dignaris~

FA CVL. TAS

R. P. PROPOSITI PROVINCIA.

LIS PROVINCIA A-VSTRIA

SOCIETA.TIS. IESV-
Go Gvlielmvs- Lamoraiaini Societatis Je sv per
ШРгоугааат AvsTrial Pr a-posiïtvs Provincialis,
facta mihi poteûate ab< Admodum R. P.. N. Mv r i о'
Vi T E i L e s с o- Proposito Gk'E n e r a l i fa-
cultatem concedo, vt Prior Pars TracTat-vs de Contra-
CTIBVS IN- GENIRE ЕГ IN SPECIE à P. Pe TRO W A D I N-
c o ejufdemSociETATis Sacerdote compofita, & a dicta? Socie-'
tatis Censoribvs apptobata; Typis mandetun,. In cujus reb
fidem has literas manu meâ fubfcripras, & orficij mci Sigillo muni
rai dedi. Vienna Auitii«, Die XI. Iulij, Anni Ai DC.XLIII.

GVL IELM VS LAMO R MAINT,

** 3 - INDEX
 INDEX

Diíputationum & Dubiorum,

DIfputatio i.De contrañibus &fartis in¿entre &particulari,iorum materia &fir

ma, fol. i
Dubium i. Quidfit contrarius. , Ibid.
Dub. г. An paäum nudumpariât Migathnem. 5
Dub. 3 . Quidfit materia & forma contractu, 18
Dub. a.. Quomodo confenfus adcontraflum requiratur, 24
Dub. jr . Quomodo confenfinfiñus fuppleripoßtt. 36
*Dub.6. Quomodo obligatio contrarius tollatur, & an redirepoßit. 46
Dn"b. 7, Лп contractus dolo,vel errare initifubfiflant. ff
Dub. 8 . Quomodofe habeat metus circa contrarius. £7
Dub.c). Quam vim habeat luranAntum ad\c6lum contraBuifine dolo & metu inito. 9 e
D //putatio г . Deperfonis^ua pojfunt contrahere, & rebus, de quibus poßunt contrailus
iniri. 113
Dub~ i. An quando contrail** prohibetur à Repub. cenfiatureo ipfi decerns irritus. ntf
Dujb. 2 . tAn cont raíl/u jure pofitivi irritipariant obligationem, ./bid.
2)ub.%. Qui nampoßint contrahere,acprimum de Religiofis. 127
• Dub. 4. An p:tpt Ut put habiles ad contrahendum. y 13g
-Dub.^. An poßint minores contrahere.
Dub.6. Ля filijfamilias poßint contrahere. *47
JDub.y, Quos contrarius pofii¡ vxor celebrare. 158
Dub.Q. An , & quomodo de rebus Ecclefia poßintfieri contrarius, \¿x
Dub. . De rtfiitutione in integrum. \%¿
D/Jputatio 3. De Promißionibus & Donationibus. j^g
Dubium i , an promißiofine accept atiene obliget. I
Dub-г. Quantafit obligatiopromißionü acceptait. 2 04
Dub.$. An.quoddiS-um eílde promißione humana,habeat locü in divinaprtmißione. г i %
Dub. 4. Anpromiß.o nos obliget ergaomnesperfinas, ad quas dirigitur, 22o
Dub. <¡, Anpromißio ob turpemcaufam obliget. л3у
Dub,6. Quid dker.dum depromißionibus conditional. 244,
Dub. -j. Quidfit Donatiofitb modo. 2S9
Dub. 8 . Quid donatio & qnotup!ex. 2 7^
9)ub.^.Quidfit donatio mortis caufit,& quomodo inter Vivos différât à donatione. 275
'Dubiio. Quinampoßint donare. 277
Dub. 1 1 . *Dc Donationibus inter Virurn & Vxerem, .28*
D4sb. 1 2 . quantum donare, & quomodo oporteat. 288
Dub.13, Quando poßit donatio revocaru 25м.
D /putatio 4. *De teßamentis & vltimis voluntatibut,
Dubium l *An teßamentifailiofit \urit natura. 3 0$
Dubium
 Index Difpurationum & Dubiorum»
Dub. 2,Qttid& quotuplexfit teßamentum. y fbf*
Dùb. г , Quid reqmiratur ad teßamentumfolennrinfcriptjs. ^ll
Dub.^. An,& quomodo poßint Clerici beneficium habe»tu tefiari. . j-j g
Dub. f . De teßamentis Religioforum. ^ 2a
Dub.ó.Quinam aliifint jure inteßabiles.
Dub. 7. Quid dice»dum de teßamento ad piat сaufu* . 3 ¿j¿*
Dub.S, Deteßamentismilitis. jöi
Dub.j. De teßamento inter liberos, ,
■D*b.\o.De codiсi/Us. 3 gg-
f?.*b, il. De mutua conjugumfucceßtone, 3 87
Dub. 1 2, 2)f legatis, ¡¡k,
Dub, i j . De Exceut¡ene teßamenti, & commutation voluntatis teßatoris, 3 pp
D //futatio e. Defubflitutionibus, .
Dub. i, Quidfitfubßitutio in materia teßamentaria. 42$
Dub. %, Explicatur fidei commiJ¡hria,& aßignantur differentia tilinta direttUfubflitu-
tionibus. 42 rf '
Dub. j .Quid TrebeRianica& Falcidia, & quando, & quomodo detrahenturt 439
Hub.^, Anfilius gravatus poßit detrahere duos quartas, . 45 7
Dub, e . Quomodo tranfmittatur fideicommiffunt, . 441
*Dub. 6, Quid fitfubßitutio vulgaris. 44^
*Dubq.An vulgnriterfubfiitutus aliquando exclúdatur et'tafi hereditas nonßt adita,<^rj
Dub.%. Defubßitutione pupittàri 4J4
Dub.ç,Angfubßitutitme papilläre excludatur a legitima materpupiHifive tefiatork.tf 7
Dub. 10. Quiddicendum de fubfiitutione facht militi.
Dub, 1 1. Quid, quando,& quibusfiatfubßitutio exemplarà, 467
Dub. iz.tsinnaturaUbui-fecundum jus antiquum potuerit fubßitu'r extmplariter <? &
quid de naturalibus Uberis,quales jam funt, 473
Dub, r 3 . De alitn entis illegitimorum, . 4.-7^
Dub i^,rDefubßitutione compendiofa. 4,7p
Dub, if . Qujdfit reciproca vtl breviloqua,' 483
DIfputatio 6. De mutuo & vfura.
Dub, i • Quomodo différant contractus nominati ab innominatis, 485
Dubinin 2 » Quid fit mutuum, 4p f
Dub, 3 . Q*id mutuum civile & de except ionc pecunia non numerata, 451p
Dub. 4. De obligationefolvendi mutuum. 5oi
Dub. 5» ¿4n vfura ex mutuo fit licita, . J op
Dub. £. Romani approbaverint veras ufaras, quat lex Chrißiana reprobat. y13
Dib.y- JJevfura impropria five Intereffe. 5 1f
Dub, S. Qaomodo4x\adiciis poßint explican cotraüus.qui funt apudplerofy in vfu, <¡ 3 1
Dub. p. De fnjußiiia, qjucomitiiturin non computandisfruElibuspignorü in firte.f^i
Dub. i o, ^4*t'facT:um legis commijforia in pignoribus vfuram contineati 54j
DjtbiH/в I X.' Tutores poßint pecuntam pupillorum mutttare fub vfurk,- 455
Dubinm "
 Index Difputationum & Dubiorum.
Dubium 1 2. tsfn in montibus.qui vocantur pietatis . vfura inventât ur, ff%
Dubium i j . An vfurarij tolerari poßint л Repub.fivejudtifint tili, five Chrifliani. t 64
Dubinin 14» De pañis vfurariorum. %6~i
Dubinin i j» ^An dominum vfisrarum transferatur in vfurarium, & An contralius
fubfiflat aliqua fui parte. 580
Dljputatiof, De empitone & vendit¡ene, 58 J
Dub. i . Quidemptio & vendido, & quomodo différât* permutatione, & alijs. 585
Dub'mm 2. Quomodo perficiatur venditio infcriptis, y8<£
Dubium j ♦ Лn -vendi pofSit res aliena, f89
Dubium 4, Quid fit ßatuendum de prêt to, & quidillud} (95
Dubium f . Ex cjuibpu capitibut augeatur pretium in venditione, 606
Dubium is. Anliccat, femper fidem habere de pretio. 61 г
Dub. 7. Quid dicendumde merceduobus in folidum vendita. 61 3
Dub, 8 . Ad quern pertineat commodum, &periculum rei venditл ante traditionem. € 1 7
Dubs p, гАп teneatur venditor vitsa mercis indicare emptori? & Ulis non indicatif vendi-
■tio fit nulla ratione doli, éif
Dub. i о. An emptor teneatur indicare venditori valorem mercistquam vendit. 629
Dub, 1 1 , Vcnditio alieu] m , qua comprehendat. 630
Djib. 1 2. An emptor teneatur dominium pretq transferre in venditortm, 632
Dub, 1 3 , Quid fit ntgotiatiOy & quomodo Clericis interdiäa. 63 3
Dub. 1 4. De lege commijforia in venditione & alijspatlis inter emptorс & venditore. 64»
Dub. i ¿.De emptione juris altcujus, quod habet venditor* 644
*J)ub. 1 6. De eviction*. -6f 2
Dub. 17. De jure retraites. 66 7
DÍJputatio 8. De folutionibut.
Dub. i . Quid folutio ? quid novatio ? & quomodo inter fe différant, €6$
Dub. г, Cuinam debet fieri folutio, vt debitor libtretur, 6бЪ
Dub. 3 ♦ Quomodo debeat fieri folutio, 680
Dub. 4. An in folutioneJpecTandusJit valor rei, qui efl tempore folutionis , an qui fuerit
tempore contractus* dpi
Dub.e. Quidcirca filutionts vperenturíittera moratoria^ an hoc tepore cocedenda.dgi
Dub. 6. De condtflione indebiti. ¿pS
Dut. 7 .An déliteront non pottßfifcere oibstt creditoribnspeßit Ç»up'ferre alteriinfolutione. 7 от
-ТЛ Jftutatio?. De tribu tit ÇeBigalibns.
YJ Dubium 1 . Quid tributurn i & quid bc&igal g? сiter* impofititnes Î 7 1 1.
Dubium i . Quú peßit imfonere ieíligaliafive tributa . 711
Dubium 3 • Quarttarn poteftatcm babent Sufremi Principes in bacparte circafitlditos laicos. 7 1 8
Dubium 4. Quanam fnt iuftt caußt imponendi tributa. • 719
Dubium 7. Virum Princeps,guando concedit alicuiimmunitatem J tr'tbutit, teneatur compenfit-
t re alijs non exceptis. 7J I
Dub. f. An fubdttißnt obligati in cofiietiafiltere tributSetia anteauSexigaturaCoUeRoribimn
Dub. 7. An Iiceat Principifaculari Clericit imponere btñigalia, 738
Dub. 8. Quid in praxi circa bec punSum fit licitumfrel iUicitum, 74+
Dut.}. Quid dieendum in ргл/ènti return fiatи, 7 Я•
TRACTA-
 TRACTATUS DE CONTRACTIBUS

7>IS PVTATIO P%IMA

DE CONTKACTT-

BUS, ET PACTIS, IN GENERE

ET PARTICULARI EORUM
MATERIA ET FORMA.

DubiumPnmum

Quid ßt Contractus ?
S V M M A R I V M.
/. Communis definitio Contrailus. quodfit Vitro citrotfc obligatio, non eil vn.i.
Derfalü ad omnes Contractu.
2. DiV/fio Contrarius inproprium & improprium habet vfum in praxi. Et $ta.
tutumde Contraffibus in vommuni non ineludit eos, qui non fariunt ex
vtrajj parte obligationem.
j. Vitro Citrofy nonfignificat, idem, ac Negotium-».
4. Contrarius efl ConDentio vitro citroifc habita,partens obligationem Cibilem,
in altera faltem parte Contrahentium. \
I.
Missis varijs acceptionibus verbi Contraho, & vo
ris Contractus, de со agimus prout eft in vfu Theolo-
gico Se Jurídico, ас primum omnium aliqua definido
tradenda eft, vt ejus natura perfeftè inrelligatur. In
afllgnanda definitione verâ &propriâ laborant omnes.
Dum enimdefinitionem aiîlgnatam ab Vlpiano l. ba
beo ip. §. de verb : Jtgnificat. nituntur defenderé, in
varias difficultates incidunt, Scaliqui docent eam ab effeftu iumi°, alij
vero à vera caufa quafi à priori. Sed vtmox apparcbit, nee à prioriita
àDoéroribus explicatur, пес à pofteriori, vr generatim omnes contra
ctus comprehendat, aut excludat omnia, qua non funt contractus. Ver-
A bafunt

г
2 ТгдЯаш de Cotttrattif?n¿,
bafunthaec. Contractus eft Vitro, citn>4uc obligatio. Оиле'т ad. D.
Leg. dicit cf&clum in ifta definitione poni pro caufa, & cumeopaflTm
fentiunt Thcologireccntiorçs, & pleriquejuriftx, vtfcnfus fit, Contra
ctus eft eonventio pariens ultro citroqYobligationem. Vnde formaliter
loquendo contractus non eft obligatio, fed Caufa obligationis. quiaau-
tem nobis innotefcit per Obligationen!, quae poft Contraftum relmqui-
tur, propterea I. C. per obligationem ejus naruram explicat. Sed contra;
hanc explicationem id facit,quod nimis ftrictè aeeiperetur nómen Con
tractus,^ contravfum Juris, nec comprchenderetcontractus fatis famo-
fos & nominatos; qualiseft mutui, quod, inter contractus propriè dictos
à Doctoribusponitur: óevidetur id fupponi §. derebm cred: p& multas
leges, quia in mutuo non eft vitro citroque obligatio „ fed tantum in
mutuatario; nam obligatio illa*quam habet mutuans non repetendi fta-
t¿m fortem, per quam aliqui putant poffe falvati rationcin ftricti contra^
¿tus in mutuo, noneftvaldeconfiderabilis à Jure, neevocari folet obli
gatio. Deindedepofitum eft contractus propriè. dictus vtfupponitur/./.
jf.depoftti. ieexprefle traditur /.7. §.i.ff.de paftis, obligationem civilem-
&д£Нопет pariens, & tarnen non requirit obligationem in vtraq; parte,-,
fed tantum in Depofitario, faltemcafu quo fe offert ad fervandum gratis
rcmalicnam , vel ex officio fine peculiari ftipendio, cuftodia illi ineum-
bit, vt infra deducetur. e
2. Verum ad omnia, quae in contrarium adferemus exempla, re-
ipondent, non effe tales contrarius propriè di étos, nec ftrictè fumptos,,
quos folos definivit Vlpianus, fed improprios, & latè acceptos, & faten-
tur injure ipfocreberrimè.vfurparinomen contractus latè,& impropriè,
Vtquando l.comraB. cod.defide infirum. Donatio Contractus vocatur.
At alij idnegarent. tum quia depofi tum. l.7.ffi. depattit< Dicitur-
habere proprium nomen contractus, tum quia Iuftinianus I.s.inßit.tit.
/4. dividensobligationes in easquasfunt ex contractu,quafi contractu, 06
<telicto,intcr obligationes ex contractu|numeratmutuum, Depofitum Sc.
esteros, quiabalijsvocantur improprij,necillam facitdiftinetionenw
autdivifionem in contractus proprios, & improprios : пес in toto Jure,
aut VJpianus , autalij diftinguunt contractum,àquafi contractu aliter,
quam penes confenfum, &. non confenfum. nec contractus impropriè
dicti memincrun t quando fuit vtrinq, verus confenfus.
Verum communis explicado cum fit de vocis fignificationc,
non poteft quidem clare convinci effe falla, fcargumentaomnia in con-
trarium
 Dtffutatio 7. Bnbium t. J. i. |
frarium foîvent per diftinctionem propri) & improprîj contractus. Et
habetufum m praxi. quia Barrol. i.ßipulat iones ff. de Verb, obliga, quem
fequuntur quam p'lurimi, vtßercharus ad banc leg: &alij,ex eo, quod
contractus propriè & fidèle eos folos comprchendat, qui ex v traque
parte obligationem pariunt, Docent fiftatutum feratur decontractibus,
nullum in particular! exprimendo, non comprchendiifto ftatur^dona»-
tiones,itipulatiorK,s,mutiranv& c»teros,qui non pariunt obligationem,
ex generali principio, quod difpofitioneslcgummaximè quandoreftrin-
gen tes font, aut pœnales, fint od ioCx, & propterea ftrictè interpretanda?;
& per confequens, cumftricta interpretado vocis contractus compre-
hendatfolas convenciones, quas pariunt invtraque parte obligationem»
ad illas Tolas deberé extendi.
3. Secunda recentiorum lureconfultorum eft explicado in T>. I. Lx*
beo. Gdddai, Guiberti, & aliquot äliorum-» , qui ifta verba in definition*
poilta, dicunt accipiendaeffenon vulgari modo, fed peculiari ratione,
&àcommuni modo valde remota, vtícilicet ifta verba: Obligado, vi
tro» citroq;, idem íonent acfi diceretur, Contractus eft obligatio, liego-
tium five cauiam habens. Ergo vitro екгоф idem apud illos eft, quod
negotium, haicautemex pofitio, licet quöd ad id, quoddicit adeontra-
ctum requin negotium, & cauiam, eft qiiidcra in Jure fundata, fed in eo
di/plicet, qu-öd & novum plane fenium verbis affingat, пес explicct
quomodo emptio,& vendido fitillis vitro citroej; contractus hic defi-
xiitus, quando finetradidone mercis, aut numeratione pretij eft cele-
brams, quia totam rationem negotijponunt iftiauthoresin tradition с
alieuius rei.
Multa: alix quoq; exeogitantur à varijs explicariones, Ted aut
con torta; aut valde inadarquata:, falvo itaqj aliorum rectius fentientium
judicio.
4. Dico contractum reete definid polTe. Conïenwnem vitro citro£
bibit.immanentem Obligationen* etilem in alterafait em farte contrahentium.
Huic Defcriptioni, aut definitioni loco generis eft, vitro citroq;, quia
conventio eft quidgenerale, & convenitetiam paftisnudis, quae non
fun t contractus injure, rcliquafimul fumptaloco differentiae fehabenr.
diftinguitur autem per illud ipfum quod eftloco generis, five pervltro
citroque,àquaficontractibus &obligationibusexijsorris,dequibustra-
ctatur inßtt : de obligat: quia non nafeuntur de con ventione vitro, ci
troq; habita;actio enim quam habet negotiorum geftor in eum cujus geil
4 . TnttAttu de Contractibus,
fit negotia nafcitur fine conventione vtriufq; partis, vt traditur Inftit: de
obligat: ex quafi contractu. Deinde actiones& obligationes, quae ex
delicto oriuntur fine partium conventione & confenfu ex difpofitio-
ne legis aut rei natura, per ilia, verba, caufans actionem.., & Obliga
tionen! civilcmj , diftïnguitur à nudo pacto, de quo dicctur dub :
fequcnt.
Hanc vero quam afllgnavi definitionem puto efle in praefenti
commodifllmam , & facilcm & forte àjure faltemlnftitut intentara...
Commodifllmam dixi, quia includit onirics contractus, & tollit iJ lam di-
ftinetionem proprij &improprij conrraclus, mulrarum difficultatum in
hoc materia originemj nam mutuum, depofitum , donatio, ftipulatio &
fimiles funt proprij contractus, in ill is . enim invenitur con ventio vitro
citroque, & obligatio in vna faltem parte contrahentinm,& in altera ci-
\ulisactio:& Jus vt dixivoluit fine dubio omnes contrarius jam dietos
includi, cum eos Temper intercontractusnumeret, nec vilo verbo often-
deritfe pro improprijs eos habere«. Z)/wfuflkienteriddcclaravir,quan-
do iu'l.Labeo. Definiyit earn efle obligationem in vtracj; parre contra*
hentium, fiveultro citroq^c- Rejp: àFornerioin il lam leg: bene vi*
dcriid explicari,vt vlrrocitroq; noncadat fuper obligationem, aut cum
ea cpnjungatut, quafi obligatio debeat efle vitro citroqj, fed cum tra*
clam, velconucntione, quafi fit fenfus, quöd obligatio' qua: eftcfFeclus
contractus) fit non quaîvis, aut quomodocunqj orra, fed nata ex tractatu
vítrocitroqi five conventione & confenfu partium inter fe.. Etlicet in
vna fola parte aliquando nafcatur obligatio, vt fit in donatione, mutuo,
depofito, ¿cfimilibus, tamen illam ipíamprodüxit confenfus vitro, ci-
troqi datus, quia vterq; confenfit, vnus acccptando,alter dàndo.
Нагс explicado contractus mihi femper placuit, tanquám Juri
conformior, quam à Fornçrio indica tam advertí, qui loco cit.ex profeflb
probar ex varijslocisfuris.quos vocantal;j improprios efleproprioscon-
tractusjnec fpectandu an vtrin4¡, & vltro citrocj; fitobligatio, fed an ea fit
orta^ex confenfu vltrocitroqj.qui fi adfit, nec defint alia Juris adminicu
la, efle proprium contractual ctiamfi obligatio fit tantùm invna parre.
Er haec quidem dicta fun t de contractu fccundùm communem fpeculandi
modumaccepto, namindub: 3,magis précisé & Me taphy fie è ejus eilen-
tiam indagabimus~\

Dubium
 Dißutatio i. Dubium г. §, г. S

- - Dubium Secundum.
AnраЕЫт nudum pariât obligationem ?
§• л £¿"1рлс7чт? & an Jure Natur* pariât obligationem^.
S V M M A R I V M.
/. Paclum nudum efl quod confiflit infilis terminù consentionis naturalis, nee
veßitum cH alt qua jut ti forma.
г. Pactum in genere efi diiorum plut tumbé in idem placitum confenfus. quodß
babeat aliqua extrinfeca à Jure requißta, v.g. verba, velliteras,vel tra-
dit ionem ft сertus contractus: finihil borum habeat eilpactum nudum. *.
3. Paffum nudumfimplex parit obligationem Juris natura , proutfub hoc com-
prehenditur etiamjus Gentium^ >
4. Naturalis obligations certum ell indicium, quando quis v.g. nonpotefijure re-
. petere■ pecuniamà/è folut am, quodfit in nudo pacJo. m
5. Pa&a,& obligat ionesJuris natura non requirunt certam formam aliam, nifi
vt conftnfitsinternUxttrnofigno manifeßentur altert , nifi Reßublica
aliudßatuerit,.quodpoteß.,
1. T) Actum nudum, tefie Panormit. inc. 1. de paftis eft quod confi-
1~ ftit infolis terminisconventionis naturalisj nec veftitum cfta-
Jiquâ extrinfeca Juris forma- proquo; •
2. Nora pactum in genere definirá, quod fit duorumpluriumvé in
idem placitum confenfus. /. 1.ff. de paftis. Sic autem generatim fum-
ptum idem eft cum eo> quod diximus prarcedenti Dub: efle genus ad
contractum* pactum autem live confenfus duorum* plùriumvéinidem,
vel habet aliqua extrinfeca rcquifira ex Jure & vocaturcontractus, vel ni
hil habet exillis requifitis, ôevocatur pactum nudum .• pactum en im vel
veftitur verbisàJurepraticriptis, & eft contractus Stipulationis;" vellite-
ris,vt quandö eft chirographum, dé re aJiqua pra:ftanda; vel reali alicujus
materia; rraditione, vt in pernrutationibus, & fimilibus; vel etiam folo
confeniu, etiam fine feripturae, aut alicujus materia: traditione, aut ргаг-
feriptis verbis, quando fcîlicet confenfus ille certo aliquo modo circa
rem quampiam verfatur, & vocaturcontractus cmptionis.conductbman-
dati,&c. Hincfi confentiam Jn emptionem per oblationempretij, &tu
confentias in venditionem fub tali pretio, etiamfi nec mereem mihi tra-
dideris, nec pretium tibi fol verim, eft contractus emptionis, & civilem
parit actionem, fi permutes mam domumeum horto Petri, & neutra pars
mdiderit actu, eft pactum nudum, ¿ccivilefti actionem non parir vt ex-
A 3 prefsè
6 Traftatи* de Contraftibus,
preise dcciditml.rff.de rerum permutât: quodoptimè confirmât, quod
drximus in Dub: praeced: quàd íciiicct contractus à paito nudo différât
penes folamobligationem & adioncm civilem, atq; adeó tantùm -pcrjus
civile difponcns in certis padis nafci actionem, in alijs non item, & pro-
inde illis padis exquibus vult nafci a&ionemdatnomen contractus, illis
ex quibus non vultnafci,datnomen midi padi. lftispofitis, examine-
mus д. an dcturaliqua obligatio expado nudo ? 2, andetur añio ? & quo
Jutc- ^
3., Dico i.padum nudum parit Obligationen! efficacem Juris nata.
-».'Eft communis fententia Theologorum & etiam Juriftarum, & pauci£
fimi funtquicontradicunt. nihil autcm in prasfenti ago de contradibus
innominatis, de quibus ex profeffo agetur infra in materia de mutue
4ub. г. fed de padis fimplicibus, vtpromiiTionibus& alijs fimilibus. Vt
autem non fitdiflcnfioin vocibus , accipiojus natura; fccundum ufum
Theologorum, vtfit five formaliter, five caufaiiter obligatio certa in
natura rationali j'uxta didamem reda; rationis operantes & fub eaaecc-
ptionc compreaendimus quod Juriftá; vocant Jus gentium. Et in prar-
fenti fatendum efl: deberé hanc obligatíoncm,,quam Juriftaeipfi vocant
naturalem, confundí cum obiigà-fione Juris gentium,- quia obligatio pa-
darum non eft communis homini cum beftij&,fed eft quid confequens
folamnaturam rafÍQnalem,&itaftatuimr/.í,«w<«^//w/jí. ff.de regulùju*
ris, eum qui uaturaliter obliga turJure gentium efle obligatum.
Probatura Jure, i.x.ff. de paêtts.]. C- laudat edidum Praztori*
de fisruandïs padis > rationem addensi Quid enim tam congruumfidei
humana;, quam ea, qua: intereos placuerunt femare ? Sc /. /.ff. de pecun:
tonßit: dicit: Prator favet naturali arquitati, quiconftituta ex confenfu
fàdacuftodit,quoniam graue eftfidem fallere. vbi triatradit. i.Prœto-
rem mandare fervari pada, de quo paulo poft age mus. 2. naturalem x-
qukatemrequirere'Vtpada ferventUL. 3. effe graue fidem fallere. Duo
poftrema claré indican ^obligation em, quia naturalis a;quitas, guando
agltur de padis, idem eft quod naturalis obligatio, nam /. ßichum §, 4. de
film : obligatio naturalis vocatur, quae refultat ex pado, Sc ftatim ibidem
ifta naturalis obligatio vocatur vinculum aequitatis & /, confinßt.ff. de
obligat: dicitur in contradibus alterum alteri obligariexeo, quödake-
rum alteriex aequo, Sc "bono praeftare oportet, in quibus locis&apertè
fupponitur&deciditur effe naturalem obligationem , & obligari ídem
cÜc, quod deberi aliquid ex aequo 6c bono. 2, deciditur eum qui padura
non
 Dijfcutaiio i. Dubium a¡ §. i. y
non fervar,rîdem fallerc,5c rem gravem coramittere, ergo obligatur,quia
finon feruans fit perfidus, habuit obhgationcm, & quidem gravem non
fâllendi.
4. Altera probatio-ex lure eft adhuc clarior jf. de cbl'tgat. l. natura
les, vbidicitur naturales obligaciones non cofoloaeftimantur,Tractlo a¿
liqua eorum nomine competir, verum etiam eo, fi foluta pecunia repetí
non poflit. &■ Г. ßrVi, cvd : firtñ ex contraftibtts citiiliter qaidem non ob¿
liganiur, fed natnrditer &obligantur& obligant. quibuslocis aperte de-
cidirur, naturalis obligatipnis certum efíe indicium, quando quis non
poteft jure repetere pecuniama íc folutam, atqui foluta ex nudo pacía
nunc habet eífieftum, vtomnes fatentur, ergo. Etdeinde ftatuitur di*
ftinftio obligationis naturalis & civilis, & oceurritur ob;e£tioni> quae fie-
ripoíTct ex verbis Vlpiani /. Iarùgentium.cit, vbi dicit nudas paftiones
non parère Obligationen!, fed exceptionem, obligationem cnimintellia
git civilem, & quae lure Rom. deta&ionem, non verb naturalem. Poflet
conclufio multis alijs Iuris locis probari , & maxime ex effc¿tibus,quos
etiam ipfo Iure pariunt pafta nuda, qui omnino fupponuat obligatio
nem naturalem, alioquin enim leges ftatuentes tales effe&us cflent in-
juftx, vt.poftea dicam-
5. Prob: 2,nCx ratione quia pa£fca&obligationesexijsrcfultantesdf-
cunrurluris naturae, quatenus ftando in lure naturae quisqj pofilt fe alteri :
«bljgare, qtiâformâ, & modó,ipfi übet* Nec cextae vllae formae funt а/
natura requifitaealiae, quàm vteonfenfus interni externo figno manife-
ítentur, Scadalterumdirigantur, vt humano modo intelligat alter quid
fiat; atqui id totum fitinpa£tonudo. EtJicet-refpublica poflltaliquas
formas, vel folennitates requirere,fine quibus obligatio non confiftercr,
tarnen quando idnonfaeit, obligatio ipfa<:xfe,vtnaícatur, nullam сег»
tamformam verborum poftulat, cum autem in praefenti rcfpubliea non,
feceritj aut contrahentes fine certis folennitatibus ad contrahendum in
habiles, nec contractus ipfos, aut pa&a invalida efle voluerit, led tantùm
negaverit obbonum publicum aliquôs<ffc£tus fori externi five remedia.
certi generis ad cogendum akerum praeftare quodpae"tuseft>paâain fuá
natura, & vi naturali pariendi obligationem remanent:
Verùm hau: ratio in fequcntibus magis illuftrabirur, fuffieit enim.
cambie, indícafle.
ReftantaliaemajorcsdiflïcuItatès;quidab ipfo-Iure civili obligîL-
tioais autcffec~tûs mbuatur paftis ?
S.2. gUid
 Trac!atus de Contrae!ibust

§. г. Quid Ins chile triluat pa&U?

S y M M A R I V M.

/, Expatio nudo regulariter non datur ailiо Jure chili, ex hoc tunen non pa-
trocinaturpeccato Rejpublica.
t. Adäquata hujus ratio non eftprajùmptioJuris quod non facíusfit ferius con-
]enfus,fed delatio quadam affeffus & benCbolentia , cùmh&cfolumpro-
mißionesgratuiw includat.
j. Nec item eil ratio, quod talis actio nuUam certamformant, ac nomen habeat.
4. Ratio ergo eß, Commodumpublicumtx refcißtone Iitium, &fimul non magnum
incommodumpritat orum emergens.
I. T~*\ Ico 2. Ex .pado nudo reguîariter non datur a&io Iure ciuili.
* . JL/ Conclufíoapudomnes pene Authoreseft indubitata, &fatis
clarè deciditur inl. Iurisgentium. ff. depadis. & pluribus alijs locis, à
quorum citationc fuperfedeocumàneminehoc negetur.
Quod vero contra moveri poffer, hoc vnicum eft, quodfcilicct
cumlusciuile fupponat, &ftatuat ex pado oriri Obligationen! natura
lem, & Iurisgentium, qua: ftrida cft,&iub peccato, negando adionem vi-
deatur peccatum fouere, & per confequens non bene Reipublica; provi-
dere. Ad hoc Resp. lus ciuile non approbare peccatum, non pro
nunciare redé illos faceré, quipada non feruant, nec darc lus parti vt
non prüftet quodpadaeftjfedtantùm ad fummum permittere, five non
puniré peccatum, & nonaiïîltcrc, fiuenon conftitucre rcmedium ordina-
rium perfequendi lus acquiiitum, adionem nempe per quam cogatur
ipfe Iudex requifitus fe interponerc, Sccompcllere partem vt fterpaflis.
Ppteft au tern Legislator quandograuiora mala timerentur, velle permit-
tere, fiuc non puniré certa peccata, & ob bonum publicum in certis cafi-
bus, non velle tueri Iuspriuatorum,autdicere jus in omnibus caufis. Cur
autemnullam ftatuerit adionem pro nudo pado, varias quidemrario-
nesadferunt Dodores;pra:cipua;funttres.
2. i. Eft praeiumptio Iuris, quando funt nuda pada, noninterue-
nifle verum & ferium confenfum, fed tantum delationem quandam af-
fedus & bcneuolcntiae. Hanc adferunt pleriq; Iuris ciuilis Interpretes
apudMantuam, с. Antigonus, depadisfed non videtur adœquata : quia
tantum probaret ad fummum de promifsionibus, & quidem gratuitis,
non vero oncroíis, autpadis,qua;in vtraq; parte paeifeentiumnata eíTent
obli
 Di/p. i. dub'tum, i. §. 2. 9
Obligationen! faceré, íaltem quamsum eft ex natura fua;quia quandopa-
cifcorme aliquidtibi daturum,non poffum ex natura rei & fepofitis a-
lijs conjecturis prude n ter praefu mi non habuiffe fcriamvoluntatempa-
cifcendi. Si fidemtuam acceptauerim de prerio mihi dando, & fidem
meamdcmercetradcnda,prœmmorfcri6egiffe.curnon prafumor ferio
egifle fi fidemtuam acceptauerim, prohortotuopermutandoS & inulta
poífent alia contra hanc rationem vrgerï , fi effet operae pretium.
3. z. Eft quod omnis actio certain & determinatam formam , & no-
men habeat. Haec eftrecentiorum Iurifconful: ratio; fedmcoludicio
non íatisefrícax,quiaapertam petitioncm principij continet: non cnim
contendimusan in lure fit conftituta aliqua actio pro obligatione orta
ex pacto nudo, fupponimus enim non effe aflignatam, fed petimus ratio-
nem,quae mouere porueritLegislatores, cur,cum pomcrint actiones pro
alijspa&is.nonpofuerintpropromiifione, aut conventione duorum in
ter fc? actionum enim forma;, & nomina fuñt Iuris pofiti vi & humani,
vtcommuniterdocetur, & indicatur /. г.§. 6. ff. de orig: Iuris, Sicut er
go alias obligationes populusRom.voIuitreddi ciuiies, curnonSc has?
de nomine enim non fuiffetlaboratum : ficut enim contractus innomi-
nati, quiinlureantiquo nullam habebant civilemobligationem, & ta
rnen, q uando ab vna parte comple ti funr,parituractio , qua compellatur
alter ad complendum, quae vocaturprxferiptis verbis, itapotuifletali-
quod nomen inveniri actionis ex pacto nudo, fiLcgislator voluiffet ex ea
oriri actionem, nomen enim à volúntate cjuslibera &inftitutioncpen-
debat, ficut&ipiàactïo.
4. 3 . Ratio, & mclior mihi viderar,quö dad ípecialem vtiíitatem pu-
blicam, rcfpectum habuetit Legislator, ex pacto nudo actionem negan
do; quia ex vna parte Reipublica; expediebat non multiplican lites, &
cum tot jam effent ftatutae acciones, non addi plures ; & ex altera parte
negando pactis nudis actionem, priuatis ex natura rei non inferebat dam
num, non enim ex natura rei tibi damnum infero, licet forian injuriam
faciam,quandopromiffumgratuitum non fervo.Duo ergo hicfimulcon-
currebant, & commodum publicum ex refcifsionc litium, & non ma
gnum incommodum privatorum,quinullârefuâ, ordinariè loquendo
ex perfidia non implcntium pacta privantur.
Si dicas i.idcmcontingereinemprionc& venditionc,antc tradi-
tionemmercis & folutionem pretij. Refponderi poteft, non debuiffe
quidquam mutari in contractibus famofis, & nominatis apud omnes
В gentes,
 iо TraeJatusde contract¿bus ,
gentes, qualis eft venditio, poftquam petmutationes defícrunt efle in víu
frequentiori: & Respub : non poteft fine emptionibus & vendilionibus
fiare, proptereaq; valdc intererat boni publici illas tueri; nudisautem
pa£tis,qu3E rariora funt extra promifllones poteft carerc, proindequenoa
tantum oportuit earurn haberi rationem, quantum emptionum.
Si dica&2. aliquan do graue damnum oriri ex fide frada in pado
nudo, quia forte fperans rempadam, fuadifpofueratcum aliquo fuo da-
mno. Rcjpondeo de ifta re inferius agendum, &dercmedio,quodIus
prouidit damnum paflb ex pado mrdo. í,¡ ■
Dix i in conclufione regulariter non dari adionem.quod verum
eft; propterca autem addidi regulariter, quiamulti cafus à Dodoribus a£
fignantur,in quibus oritur adió.
§. j. Hïroponuntur са/ш alic¡uot,in cjtitkm ex nudopaElo oritur a&io.

. - S Y M. M A R I V M.
г. Datur Actio expacto etiam nudo, primo quando pactum repetitur. quod in
praxifiqui licet, non exJurisdijpoßtione,ex doctorum tarnen attt hont ate ,
fequi tutum eß.
s. Secundo, guando cum contractu nominate nudumpactum in continenti, non
ex intervaäo conjungitur. quod verum eß tarn in contractibtu bon*fidei,
quamßricti Juris. . '
£ Нас Actio eß eadem, cum ел, qua eß ex contrail и,cuipactum eß adjecturn.
4. Et iam illapacta in continenti dicuntur Contract ibus adijci, qua perfecto con
tractu ineuntur, modo idßat antequam contrayentes ad alia dh>erterent.
5, Tiertioinpacto nudo promtfionù dotis, quod tomenprobabilités intelligendum
eß de contractu innominatopoß impletum ab vnaparte opus.
A ¿guarto. Jjhtandopacto adijeitur Juramentum. quod etiam noneß certum,
nifi tranfiat in contr actum innominattfm.
U T) Rimus eft quandopadum, etiamfi alias nudum,repetiturtamen-
JL autiteratur, quandoenim fecundo mihi quidpiam promittis >
quamvis nec alias formasluris adhibueris,tamcn habeo adioncm ei vilem
vtcogamteaddandum,quodpromifsifti. hunc cafüm tradit ^Alciatusl.
' г, de verb:fignißc\ & alij plures, itavtvidea tur communis. Sed hu jus ex
ceptions nullum folidumfundamentumIurisinvcnio,quia nee eft textus
expreflus, пес ratio evidens. Quod enim dicunt iteratam padionem ef-
fe fignum voluntatis enixè promitten tis,hoc habet, vt faciat Judici pra?-
Aimptionem fed; confenfus; ilia autem non fuflkit vt Iudex inferior ex
fuo ar
 Ъ'ф,1.4иЬштл. §<3. Il:
fu о arbitrio det adionem; quia cum prohibeatur generarimàlege dare
actionem, ncc hie cams fit exceptus in lege, tcnetur legi parereludex.
Nec viderarprobabilceiTerelidumälurccjus arbitrio, vt detadionem,
quoties prudentcrpratfumit, voluiffc ferio promifloreni paciíci : alio-,
quróetiamfinonfuiflet itcrata promifsio,- quotiefcunq; ex circumftan-
tijs praefumcrc potcrit deícria volúntate contrahentium, non potent
negare actionem i quia fecundùm Dodores praefumi debet eamfuiflc.
Legislatoris me ntem; vt darctur adió, quoties de ferio confenfu apparet.
vnde iànè hic cafus non ex diípoíitione Iuris , fed ex Dodorum authori-
tatefubfiftit: poterit tarnen Iudex fe illi in praxi conformare tamquam
communi fententiae,& exiftimare fuifle Legislatorum mentem,vtfualexr
к communi lurisconfultorum fenfu interprctationem acciperct.
2. Secunduscafus eft,quandocnm contradu nominato nudum pâ-<
dum con/'ungitur,modö tarnen id fiat non ex intervalle, fed incontincrr-
ti. tuncenmidocemrcommuniteràconrradu,cui conjungitur, robur
&civilem obligation cm accipere. Acquidem de contradibus Ьопаггь
deirescft indubitata, cùm Iura id definierint /. Jurisgentium. §. quin-
itnoff. de paiïù & I. in bon* fidei.e, depaftis, & alibi fxpe. Diiputant.
autem lurisconf: an idhabcat locum in bona; fidci contradibus tantùm,
an vero etiam in ftridi Iuris, quaíes funt,ftipulationis;&c. alij id aíTerunt»
alij verö negant.
Probabilius vidcrur in vtrinfq, generis contradibus id habere lo
cum; quamvis enim dc bona; fidei contradibus, id fscpius & expreisius ftâ-
tuatur, tarnen multx leges de contradu ftridi Iuris idem conftituunt /.7<r-
Ha.ff.de rebus creditis ait Paulus, Pacta incontinenti adjeêfaßifulationi in-
rffè creduntur, cum tarnenfiipulatiofit firifti Juris. Pada autem ha;c con
tradibus, autftipulatis promißionibus adjeda debentaddi ftatim, fivc^
in contiuenti, vtobligationcm, five adionem pariant.- quia fi per inter-
vallum adijciantur,manent in fuá natura padi nudi; ftatim autem adje
da со loco habentur à Iure,acfiipfiuscontradûs tempore fuiflent appo
rta; dicunturenim/. «л incflecontradui,aut ftipulationi.&faciunteum
conditionatum, vcl aliter reformant, veladijciunt, veldetrahuntprout
ipfa funt,
3. Et adionem pariunt eandem cum contradu v. g. fi fint adjedâ
emptioni, pariunt adionem ex emptojfi ftipularioni, ex ftipula'tu. c'um c-
mmcx fidione Juris infintcontradui &fint pars eius, aiquum eftvvtin
eiusnamram & condiciones tranfeant. Poftrema autem h£c clau fula
В г -dena
 I г- TraftAtm de Contraftibuí ,
de natural nomine hujusactionis, quamvis fit contra Molin de infiit :
traft: z.dijp. zss. Ôcquofdam alios ex Theologis, & Juris conf: tamen
multieam tenent, & ratio afsignari vide tur fatis bona: actio enim,quam
alij volunt dari ex prasfcriptis verbis non folet in Jure Dari, nifi indefe-
¿bimalteriusactionis l.z-ff- deprxfiriptiverb: in praefenti autem eft alia
aftio ad manum,ncmpe exilio contractu, cui pactum eft adjc&iim, qua;
res potcft fufius deduci.nifi propofuiifem non nimis me immergere in
tricas Juris civilis. Depa&is autem adjedis contradui, critadhuc infe-
rius agendi locus, cum de conditionibus tradabitur.
4., Hictantùmbrevifsimèadvcrtendum non redé aliquos Dodo-
res fenfire illa paira cenferi incontinenti.adjccía, qua; contradu nec-
dum perfedoadijeiuntur; ex communion enim Dodorum fententia,
pacta illa dici poflunt incontinenti adijei, quae etiam perfecto contradu
ihcunrurj modo ftatimpoftcontractum fiant, & fidionc Iifris cenfentur
in ipfö contractu fada, &> vr loquuntur Iura citata, ineife contradui:.
% quod enim agantdepactis, quae contradum fequuntur videtur fatis соГ-
ligi cxcitj.lefta.ff.de rebus. cred. <5c clarius inl. Item.ff. depaftü diciturfti-
pulationi pure concepta;* conventiones ira ineife acfi in ipsa ftipulatio-
ne fuiífent expreífa; ftatim,.vcl incontinenti adjecta dici poifunt illki
qua; facta funt antequam conrrahjentes-adaliadivcrrcrent,ex intervalle
autem, quarinita poftquam contrahentes ad alia diverterunt qux expli-
CbÜOCO\ligiturt\l.hxredespalamff.quit.eßAtn.
5. Tertiuscafuscft inpactonudo ptomiísionis dotis, illud enim
parit actionem l.adexxftiouem cod. dé dot. promiß. Verum fi bene respcr-
pendatur, non videturin hoc cafu'.aliquod'fingulare priviiegium fieri.
promilHoni dotis,necrccedi, vtmulti tarnen opinantur, ab antiquo lu
xe ff,
Adïertendùm enim contractos, qui vocanturinnominati,efle nu
da padtaante implctum opus,aut-iccutam traditionemj quando autem
impletum eft ab vna parte id; quodîconventum eft, daturadio contra al-
terum, vt ipfequoq; cogaturimplere¿ in cafu autem /. adexaftionem , vi
detur efle pactum tendtns ad:contra£tuminnominatum , dabo tibi tan-
tamdotem.fi talem in¡vxorem düxerisj perinde enim eft ac fi diceres
dabo fi feceris. Quando ergo vir vxorem dUxit, fecit quod promifit, &
proinde alter tenetur dare, quod Tub conditionc iftius operis promifit
&compctitactio ordinaria ex contractu innominato, nempe prxferiptis
verbis. Qui dicont. favorem ah quem fadum cue doti, probarent alt-
. • . .i quid,
 Dißutatio r. Dubium г. §, j. 13
quid , fi oftenderenr í Iii cui fafta -eft promifsio dotis competeré actio
nem, etiam antcquanrr vxorem ducat,- fi autem hoc non probanr,quod
non puto facile probaturos, non probant inhoccafu reccdi à Iure com-
muni,aut particulare Privilegium datum eflc pado dotis,quia vt dixi pro-
miiiio dotis habet fe inftar aliorum contraduum innominatorum, ncc
dudâ uxoremanetinterminisnudipadi, fedveftiturperoperis promif-
fi implctionem. ^
6. Quarta exceptio paßim ffatuiturex juramento, quia dicünt quan-
do pado adijcitur jucamentnm, nafci adionem civilem. itaPanormit.
inc. cumveniffènt,de inßit. Covarr: c. quamt>¿s,pa£íump. г. п. ¿tí. Molin: Leí-
fiu&& plures alij praefertim Theologi, fed fané haïe fentenrianon eftcer*
ta, turn quia píutimi tum ex Canoniftis , tum ex Legiftïs contrarium fen-
r/nnr.citatipfe Panormit.Innocent. inc. novit, dejudieijs. & tenet Mantua
ínc.AnlTgonus. DepaèTù. Sc Legifíar. Bartolus, Baldùs , & prarclárióres
alii citantur pafsim tum» à Mantua, tum à recenrioribus Iurisconf tum
quia in Iure civili non eft'fatis fundata: in-Iute enim noneft fundamen-
lum nifiin l. vt Jusjurandum ff. de oper. ltberr.& l.fin.ffyde саи/л liber, fed
ad.costextusrefpondcturcommimitereiTe cafum Specialem, St peculia-
rem deeifionem de operis quas liberti fuis Dominis ptomiferunt, ex fpe-
ciali autem cafu non ftatuendam ftatim generalem regulàm pro omnibus
juramentis. Verum ifta refponfio ex eo non fatisfacit, quöd non fuf-
ficienter explicent Dodotes, quarc hoc debeat eíTe fpcciale in operis
libertorum. DicendUm potiusin iftis locis nihil fingularc ftatui. Fa-
teorquidem efle valdè apparentes antilogias in iftis textibus, cum inv-
no decidatur deberé- juramentum in continenti adijci, in altero verö
fufficere,fi etiam ex intcrvaIlo«adijciatur, necGloiTam aliter cos con ci
liare, quàm.perarbitrartam conjeduram: Sedomifsisanrilogijs quarad
prafentem- difficultatcnv non fpedant, puto ibi ftàtui, eontradurrij
innominatum faeiov vt facias. Hiceftlcafus , dominus cum fervo in
fervitute. exilíente non potuit civiliter contrahere pro tempore fervi-
tutisî quia autem aut debebat aut volebat cum manumittcre, & fimul
tarnen habere abeo-operas tempore libertatis, exegit ab eo juramen-
tum ßromitttendi tempore libertatis fuas operas cum juramento, &
ipfccx parte füapromifit & defado dedit libertatem, vndè hic fuit con-
tradus> facio, vt faciàs qui quia non potuit fieri immediate, medianti-
bus juramentis fieri debuit. Quod autem hic fit cafus probarur ex t.
/», cit. ideo autem Jusjurandüm л ßrvü extgitur, vt fie religioue adflritfi ,
£ J . poß^uAtn

t
14 Traftattu de Contractibtis,
pvßqnam ßiA ptteßatü ejfe ecepißcnt, jurandi neceßitatem haberent, &c. Sup-
ponitergo Ï. С à fcrvo fuiíTc exadum juramenrum de promittendo,
fivc;cum juramento, five fine juramento, operas tempore libertatis.- &
ira, vtdixi nihil pcculiare hieftataitur, fed cum propter conditioner]*
lêrvitutis non poflet contradum inirc fervus, juravit fe tum initurum
tempore libertatis. Iraq, non erat neccftarium,vt poft manumifsionem
juraret,quia fufficiebat folapromifsio ad contrahendam Obligationen!
civilem, Sccomplcndum contradum innominatum Obligatorium, cùm
dicatur inl. cit. Si poßquant in poteßatefit* ej]i cœpit, juraret aut promittf-
r¿/, proindeqVnihil in hifee legibus pro opinionc aíferentium, jura
mento veftiri nudum pactum, ftatuitur; Ted idfolum, vtcùm Dominus
ex parte fua implcvcrit contractum, & manumiferit, libertus, quod jura-
vit.incipiat implerc, promittat operas caíq; prüftet. Sed de juramento
ex profeflo agemus infra, vbi difputabimus, an, & quomodo contractus
confirmet; & an ex fe pariat civilem Obligationen!, & adionem, quia res
illapeculiarem habet, & valdecontroverfamdifficultatem.
Alia multa à Doctoribus hîc traduntur de varijs cafibus, quibus
pedum nudum obligationcm civilem parit , nempe quando accedit fi
dejuflor,quandoquis alterius debituminfe fufcepit,&c. hasc vero cum
peculiares habeant controverfias, fuis locis infra tradabuntur. Iam
verö remedia Iuris proadimplendis padis nudis, non privilegiatis,per-
fcquamur_..

§. 4. zAn lus Prœtorium patroc'tnetur p&Elis nudis.

S V M M A R I V M.
■
ж. Pactum nudum parit exceptionem Juris Ciyilù.
t. Probabile eít expafto nudo competeré actionem JureprAtorte.
Judex Laicuí male facit , ß ad implendum nudum pactum Jêrûm, пол
sogit partes.
4. Judex pArti Ufa ex nudo pacto poteß /àltem Officium imploratus impen
deré^.
«./'"vErtum eft, padum nudum etfi actionem Juris civilis non pariat, pare-
v^re tarnen exceptionem. ita ftatuitur /. Iurifgtnt'tHm ff.de-pahit & omnes
concedunt. v.g. fi inter nos convenerit, vt mihi mutuö dares 100, & non im-
pletihacpromifsione voces me in jus propter 100, quos tibi debeo ex vcn-¡
dito,petenti in judicio 100, poíTum opponerc exceptionem promifsionis mu.
tui non implet«, & Judex admitcat exceptionenu , пес me condemnabit ad
. - -. - complca
 Dtjßutatio l. ВиЫит г. §. , .
complcndüm debirum ex vcndito donec impleatur pactum de dando mutuo.
Sedpra-cipua dificultas eft an ex pafto nudodetur áñiojurc prartorio. Com-
mimiter Dodores negant, ita vt difficile fie contra, hunc torrentem niti. Ni-
hilominus tamen».
a. Dico з„ Si textum Juris fëpofitâ Docbrum authoritate refpiciàmus ,
probabileeftex pacto nudo competeré actionem Jure pra:torio. Probatur /.
lurùgtnt'mm §. 7. TrttoraitfaÜA convtntA, e¡M* ntfy dtlo malo,nt% contra Ugtt&c.fd.
Uatrant, firvAbo, quoiedtíium VlpiantuUudans. I. 1. Sic habet; Huit» tdiüi Aquitat
naturalis tfí, quid tnim tam congruumfidti humant. , quam ta, qua inter tes placutrunt
firvart? & Li.ff dtconft.pecun. idem repetitur, cuius legis. 5 8. diftinguitur ho
noraria five pretoria a&ioàjuris civilis actione, & ad conftitutum ( quod fané
eftpaäum nudum ) dicitconftituentem obligari aäione honoraria, non Juris
civilis; Scedictum iftud Pr-etoris reciratur Sdaudatur àluftiniano. /. Siqtàs.ced.
de paüis.
Hos eextus Doctores Iegerunt, & fie conati funt explicare, ita vt fust
fentenrúr non noce rent.
Dicunt i. Prastoremfervare pacta dando exceptionem, nam modo Io-
quendi Juris, Pra:torem dicitueri, quando dat exceptionem, L inter ff, famih
txcif:.
SedRefp. r.oportuifle eosadferretextumaliquemclarum, in quo ne-
getur dari actionem honorariam, ex nudo pacto generatim Ibquendo, & tune
ad concilianda inter fe Jura, & vitandas antilogias licuiíTet illam reftri&ioncm
adhibercj.
a. Refp. explicationem illam ncm eiTe adiequatam, aut convenientem,
quia nemo dubitat non folum Pra:toris edicto, fed etiam Jure civili, defendí-
aliquem, vel fervari injure fuo, quando legitima ejus exceptio admittitur,quod
non folum inpa&is, fed in omni lite habet locum, deinde non folùm ediäo
Praîtoris, fed etiam Jure civili daturexnudo pacto exceptio, vt omnes faren-
tur, quomodo ergoconftanter in jf. & ced. citatur ediftum Pr«oris de pactis
ope Judiéis fcrvandis, & Pra?tori resilla afcribitur, fi nihil peculiare Praetor in
hac parte edixit/ & proinde manifeftum vidctur »Praetoremaliquid peculiarc
in pacto nado conftituifle, quod Jure civili ftatutum non erat.
Dicunt a. pacta convcnta,ca eíTe paña, qua: cum aliquo contractu funt
«onjunâat
Refp. hano interpretationem fubtiliorcm efle , quàm folidîorenb. т.
quia pacta, quae contractui adhaerent, non exJurePratorio, fed civili actionem
pariunt, vt fupra diximus. 2. quia Lpenultim.c.depaBU. intelfigitur ediétum de
pactis nudis, quia expaéto nudo fumitur argumentum à minçriad majus, ad
eafum ibipropofitunb.
Dicunt 3. Specialiter dari actione n honorariam in pecunia conftituta.
Refp. fine fundamento id injure afleri: quia nufquam injure dicitur
feculiare aliquid ftatui pro conftituto,iive conventione nuda de folvenda pe>
«un'ûi& deiûdc PfetorU ediÄumcft generale, &ratio,quam dat ad omnia pa-
£a*qua-
 ITS'* ** * Traftatusde СомгаШЬш^
ctaa:qualiter fe cxtcn dit, quia fecundum VIpianum lociscit. PrttorfavettqHi-
tati. quiagrave eflfidem fallcre. quae ratio generalis plané eft de omnibus conven
us ; atqui quando lex principio aliquo generali nixa, ex illo principio cafum
particularem définit, pofiumus, & debemüs adeafus fimiles id extendere, in
quibus eadem ratio militate. Vnde cùm Prstror propter naturalem aequiratem
fervandam neimpunè quis fidem fallatprovidcrit de remedio mitigando rigo-
rem Juris civilis, debuit& ad omnia fe extendere, & in omnibus adionemeon-
cedere, quia per folam exceptionem, non fatis de remedio fuiíTet provifum.cum
fit valdè rarum, ei cui fides fallitur competeré exceptionemi quia valdccon-
tingens eft mihi aliquid ex promîfsione deberiab co.quiàme debitum aliud
exigit, ergo plerumq; eflent fine remedio illi, quibus fides fallitur,& Prartor ma
le diceret, fe generatim pada, five omnia pada, qua; non funt contra leges , aut
dolo inita, curaturumfervari. Vnde Barttl. in d. lurùgentium mérito dicit, fe
nunquam vidifte folutionemnonarn argumenti, quod jam attulimus. Et fané
cum communis fententia fateatur, Jure canónico adionem concedi,&putent id
benèdeduci ex yerbfs qua: habenturin c. Antigonus. de padis, quiadicitur,
paSla firventur, deberentidem colligere ex verbis qua; Praetor habet,pa£la ftrvabo.
quare ilia verba, paEldftrventur, interpretantur demr аШо, & non interpretantur
hare verba Pratforis, pahafirvabe, аШопет daboi
3. Quare omnino puto non bene faceré Judices Laicos qui adimplendum
padum nudum quandoferium illud eft, & deJiberatuna, «on <ogunt partes. I*
quia ab vnâ parte certum illiseft, peccare mortaliter cos, qui paâa non fer-
vant; exaltera parte habent pro fe fatis clarè Pratoris edidum, jubentis dari
adionem, ergo debent earn concederé: ne-c enim -omnewi debent abijeerecu-
ram virtutis in fubditisr vt eos non cogant fecundum confeientiam vivere,quan-
do habent probabilepro fefundamentum Jurisadidftatuendum. г. quia fub-
tilitas ilia Juris antiqui Romani inplerifq; tribunalhbus, Se maximè fupremis ,
no n fervatur ut teftatur rrefimbec.inpAratit.jf.depatbf §. quanquam* & aliquot
alij&pafsim dantadionem expado nudo, ergo tribunalia qua: non confue-
verunt dare adionem, poííunt fe accommodare communiorioifui, & praxi tri-
bunalium fupremorum, qaando pro fe habent, & naturalem aequitatem, & Iu
ris difpofitionem, quiacumPmorisofficium fuerit mitigare, & temperare ri-
gorem Juris antiqui & ad naturalem arquitatetn judicia rcducere,&in prsrfen-
tiidfecerintPrartores. deberentipii hac in parte Praetoris exemplumfequi.
4. 3. Si Scrupulofior Judex fit in danda actione, indicet adori, vt imploret
officium Judiéis, & imploratus, officium impendat; nam imploratus Judex po-
teft officium impenderé, etiamfi nulla fit obligatio civilis folvendi in eo quem
cogit, vt Dodores cómuniter fe-ntiunt ad.l. qui per ceüußenem. ff.de яШомЬш empt'u

parti & omnino decet vt Judex imploratus, officium turn impendat; cùm
«quitas naturalis didat, grave е(Ге fidem fallere, Scilla ratione fiet.vt pada ple
rumq; ferventur.
5, J, An-
 Difyutatio i. Bttb'mm з. $, s* Тф

Ç. /. AnJure Canónico ortatur аШо ex paEío nudo.

S V M M A R I V M.
/. Datur Âftio expacJo nudo Jure Canónico.
VLtima controveriïa eft, an Jure canónico oriatura&io ex paéto nudo, St
du* Amt hac de re fentetuia», vna negat cum Aldato l. s parad. 3 .ГлсЫплш
p. 2. centro. 1 oJnmc. inenovit. de Iudic. quem citac Panormit. in с. i ,de païïxum.
aliquot Juris civilis interpretibus, Salicet, Angel. &alijs: Altera & longc
communier affirmât, ex profeíToeam docetPanormît. fupra Covarr. in с,
t¡uamvi¿p.2. Mantua, in с/,depaiïù. Sc pleriqi Theologorum, & eft fententia
jam recepta peneinfcholis.
i. DÍC04. longe probabiliuseftjure canónico dari adionem ex pa&o
nudo.
Probant quîdem omnes ex c. ¡.de pa&is. Sed ut paulo ante monuï,
ineorum principijs non videtur folidaprobatio , qnia, vel debent confe-
quenterdicere. Jure pretorio dariaétionem expadonudo, vel Jure ca
nónico nondari, cum cade m pene verba habeantur in edido Prxtoris, Se
in can, cit.
PoíTetforfan melius formar! argumentum ex с. ¡.extr.eod. fireferi-
ptum Gregorij magni,unde defumptum eft , integré poneretur. quod habe
tur Li. epiß. j/.caíuseftifte, incaufa minorum&pauperumoppreiforumà
ditioribusnolentibus fervarepada, recurrit Epifcopus Carthaginenfis ad
federn Apoftolicam. Gregoriusrefcripfit Caralitano Epifcopo vt ftudïosè
curaretpromifliones, &defígnatJudicemquicogatpartempadisftare. ex
hoc referipto (modo concedamuscontroverfíam fuilfe depadonudojma-
nifeftum eft dariadionemexpado nudo, quiajubetPontifex,vt Judex co-
gnofeat de padoquod in controvertían* deducebatur, & folicitè «uret, vt
quôd promiíTum eft, folvatur. ex quo fado Gregorij , cum non fíat alicuius
particularispromiífionis, aut certae fpeciei mentio, ftatuitur lexgeneralis»
i. ut promiífiones ftudiosè adimpleantur ; deinde vt Judex cogaofcat de
pacto quocunque & curet impleri; atqui hoc eft dari adionem , aut faltem
remedium inftar adionis, legem eíTe latam de padis fervandis , & Judicem
deberé audire querelam partis cui fides fallitur,& cogeré fallentemferva-
re fidem, vt& partem poífe querelam proponere, & perfequi apud Iudi-
cem. & quamvis feiam Iurisconfultosdiftinguere adionem ab officio Iudi-
cis, tamen fatentur ijdem officium Judicis fubrogari in locum adionis, nos
autem non laboramus in praefenti an vocanda fit aâio, nec ne : hoc conten-
dimus perjus canonicum mandarijudicibus, vt admittant querelam de
non feruatis paftis, & fervari curent; in reipfa autem officium nec effarium
Judicis,quod,quoties imploratur.debet impendercparùm difFerr ab adio-
ne^cimus quidemJudicem non quotiefeunque imploramr deberé officium
С impenderé
If. TraftAtui de Contraftîbus,
impendere,fed f*pccjüs arbitrio relinqui vt impendat, aut neget, & de hoc
officio libero intelligendum, quoddiximus in fine concluf. prateed, nempe
ftandoin ipfojure civilis proatdiftinguitur i Jure prstorio, Judicem im-
ptoratum per fe officium impenderé : hic verô dieimus feeuudum lus cano
nicum non folumpofle,fed deberé efficaciter affiftere, nontantum conce-
dendo exceptionem, fed etiamaudiendoquerelam &ex ea procedendo.
Alia, quaradmateriam depa&is fpeftamin difput: tercia tracta-
buntur, cum de promiilione agetur.

V DubiumTerrium.
Qu<e ßt materia >& forma contra&us?
S V M M A R I V M.
Jd Sententia propomntur. .
a. Materia in omni contractu eflres,dè qua dffioniinr,firma vero exter*
na figna conßnfus.
gi ¿¡>uod verum eff , licet Sacramenta haberint materiam Ex qua dißin-
¿~fam a materia Circa quam. *
4. Etiamfifolus confenßa ejficiat obligationem* totus tarnen contractus bene
dicitur obligare.
jf... Confenßa in contractu nonßibit vicem materia.
MOraliaimitanturphyfica quoad compofitionem, & phyficam&meta-
phyficam. Hominem quando confideramus vt totum quoddam me-,
taphyficum, inquirimus quod fit genus, qua; differentia-, quando vt totum
phyficum, qua materia conftet, & qua forma; & dieimus communiter cor.
pus eile materiam, animamefle formam, ita & in iftis moralibus proeedi-
mus. contraâum enim, cum ad eum plurarequirantur > dieimus non eífe
quid (implex, fed artificíale quoddam compofitum: & metaphyficam ejus,
compofitionem ex genere & differentia facile eft invenire, &illam acuratè.
traélant Iurisconf: led quafi phyficam nonefttam facile ftatuere, quid fei-
licet ex totdiverfis, qua: ad contraâum concurrunt, habeat rationem mate
rias, &quid forma?. Variar funt fententia: & Theológi quidém¿ & Ganonifta:
non ita traftantquaeftionem fub formalirate ilia contractus in genere, fed
fpeciatim de Matrimonio, & qua:dicuntur de Matrimonio,quod eft verus
contractus, accommodari poffunt ad contractus generatim fumptos.
i. Prima ergo Sententia eft Canoniftarum, materiam effc ipfum con-
fenfum internum, formam verô verba, five externam exprefïïonem mu:ui
confenfiis, ita Glofftinc.tuanosidt fronfaU; Panormit. ibi ни. 20. Navarr:/'«
fitmmac. 22 .». г e. qui fupponit de ftipulaticjne idem dicendura, quod ibi di-
cic de Matrimonio.
Secunda
 DiJputAth i. ЪиЫитз. §.r. fj
Secunda Principalis (multos enim minus principales modos lo-
quendiin hac materia confultôomitto)eft,ipfos confenfus contrahentiü,
-quatcnus concipiuntur fubratione traditionis, eife materiam, quatenus
fub ratione acceptations, efle formam. ita tradit Sanchez. 1. 2, dc Matrim.
difp. f. Suarez to.j.in j.pjijp, 2.feft. i. "Bc\la.rminus l. i,dt%2rtatrim¿;.4. &plu-
res alij> prarfertim qui jam in fcholis profitentur.
Tertia eft materiam eife res ipfas,de quibus in contractu difponi-
tur, formam verba, vel figna externa confenfumexprimentia, hancquidem
paffim docent Juris civilis Interpretes» quamvis non ita Thcologicè di-
ftinguant, an intelligant de materia circa quam tantùm , an verö ex qua.
cumijs fcntk. Co\zn,l.4.dccret.p.2,c. 1 .& plurimi ex Theologis vt.Vafquez,
*Ujp. ¡.de Afatrtmt».c.f. Turrianusflfe Contrat!. dijj>. j j.dub. / . Scplures, turn
antiquiores tum Recentiores.
a. Dico i. videri probabilius fi in contractu debeat ftatui compofitio
<x materia & forma, materiam in omni contra&uefle rem de qua difponi-
*ur, formam externaconfenfûs figna. eft Authorum tertise fcntentis.
Prob. i. quia communior,eft enim apud Legiftas recepta^ dein quia
facilior. & evadit nullo negotio omnes difficultates,& rem dare explicat, vt
fpatebit pauló poft.
%, Prob, pofitivè, quia non debemus aliter fpeculari de compofitîs
-moralibus, quajfunt quafi artificialia, quâm de naturalibus, aut artefadis
•&nonmoralibus; fed in artefacto ftatua verbi gratia, materia ex qua. Sc
circa quam, nondiftinguuntur, lignum enim eft id, circa quod ver faturfta-
tuarius poliendo fcindendo &c. & ftmul eft id, ex quo componitur fta-
tuaj&generatim loquendo in compofitisetiam naturalibus, plerumque id
quod refpeâu efficients eft materia, circa quam, refpeétu compofiti eft mate
ria ex qua, cùm efficients fit fuá actione verfari circa materiam difponen-
damad ufum forma;, & per produftionem forme in materia formaliter pro-
ducitcompofitum, ita etiam in contraöibus accidit. contrahens qui eft
-caufa efficiens per fuum confenfum exterrus expreflum déterminât cquum,
vtfigaificetaliquidinordineadufus morales, & fit merx, cujus dominium
aquirat contrahens, vel quid fimile. "Si veroconfideremus, contradum per
njodum tranfeuntis, & poft confenfum non permanents ( vt veré debemus
fi ve/iraus redé fpeculari) non erit nccefle tarn anxiè querere differentiatn
inter materiam circa quam, & ex qua. quia in Omnibus compofitis morali
bus etiam permanentibus, licet materia,circa quam verfatur efficiens,ple-
rumq; fit realis, tarnen materia** qua, eft rationis, cum compofitio moralis
fiatperfolamnoftram rationem, eft enim à parterei in Baptifmo&fimili-
ius, aqua, ftblutio, prolatio verbot urn &c : Sed quod ex illis tribus fiat
compofítum eftper intelledum noftrum ; intalibus ergo compofitionibus,
idvocamus formam, quod terminât alterum ad vfummoralem, &quod
pucipuum locum 5c vim obtinetj illudverô materiam, quod determina-
C a turad
 20 Traftatus deContratttbus,
turadfignificandum vfummoralem, & pariendum novam aliquam denö-
minacionem moralem; equum enim déterminât contrahens per fuum con-
fcnfum , ad habcndam rationem mercis in adu fecundo j & vt accipiat va-
riam denominationem poífeífi, vel debiti Petro, &c.
j. Dices i« hicdifcurfus etiamfi fiftendo in contractibus. forte non
poffetconvinci, tarnen in Sacramentis, qua: funftompofitamoralia, & in
Matrimonio, quod eflenrialiter eft contractus, non habet locum , quia in
iftis videmur deberé neceífario diftingucre materiam circa quam, à materia
ex qua, & Florentinum Concilium fingulis Sacramentis aiïïgnat fuam mater
riam, ex qua fcilicet, & propriè dictam*
Refp. i. nos in prxfenti non agere de Sacramentis fed de contra
ctibus. Etiamfi ergo Chriftus votuiífet Sacramenta haberí fuam peculia-
rem formam, & materiam ex qua, non tarnen fequeretur aliquid immutaf-
fe circa civiles contractus.
Refp: 2. ex nullo loco nobis confiare, Chriftum voluiífe, vt Sacra
menta haberent materiam**^, diftindam à materia circa quam, nam Con.
cilium Florent: intelligi potril de materia circa quam, & vero debet, quiadù
cit Sacramenti Euchariftia: materiam eifepanem & vinum, formam verô
yerba, quod in communion fententia accipiendum de materia circa quam,
cum materia ex qua in compofitofemper maneat. Nec etiam formas ac-
cipiunt propriè proformisinformantibus, cum verba Chrifti in Euchari-
ftia.'non fint forma informans, fed potins efficiens,, & fine vlla neceifitate
affereretur verba virtualiter remanentiaeife formam informantem; Vult
ergo tantùm docere , quasnam ad Sacramenta requirantur ; & cum res fint
exfe indeterminate, verba verô quid determinatum, ex analogía indeter-
minati& deterniinativocavitea formam, & materiam. Sed de his alibi la-
tius. Quod autem attinet ad Matrimonium, cum fit contractus, aliquid di-
cendum erit in 2. concluf.
4. Dices 2. contractus obligationem parit, fed equus in venditionc
non parit obligationem, fed folus confenfus, ergo equus non eft materia ex
qua*
Refp. i. nego confequentiam quia etiamfi omnes partes contra
ctus non concurrerent per fe &immediatè ad producendam obligationem,
non tarnen ex hoc negaretur de contractu, quôd obligationem pariât: ficut
cnim dicitur totushomo intelligere, autvelle,quamvis anima fola intelli-
gat, & corpus non fit principium intellcctionis; ita etiam totus contractus
producit obligationem, etiamfi folus confenfus efficiat earru. Ordinarium.
eft vt totum denominetur agere, quod vnajpfius pars efficit¿
Refp, 2. nego minorem: пес cnim qua: alij putant abfurda, funt ta-
lia. i.enimnoneftabfurdum equum ad obligationem concurrere. 2. cm-
ptionem conftare ex equo & confenfu. j .equum eife materiam.ex qua con-
flat contractus,* eife materiam circa quam rerfatur , non quidem contra
ctus
 Di/putatio /. Bubium j. $ti. zi
öus (quia homo non verfatur circa corpus iuutrb,fed conftat cOrporc )
fed contrahens , & eciam ipfe confenfus.
y. Dices j . nulla eft ratio negandi confenfus habere rationem materia:
& forms; & injure paifim dicitur confenfu contrahi obligationem, confen-
fum faceré contraâum &c: ergo debemusinvenire rationem materia: &
format in ipfo confenfu.
Refp. nego antecedens, quia confenfus non commode materia* vi_
cem obeunt;, cum materia fît quid indeterminatum, & per formamderer-
. minatum; confenfus veröexternis fignisexprefïï funt femper determiiiati,
quia hie verba, vendo tibi equum, dono tibi hunc Ubrum, occipio te in теат,&с. non
funt inciter minata ad producendum contractu emptionis, donationis &c.
fed femper ad hoc funt determinatiffima, licet non finr ad id fufficientia fi
ne interventu, vel acceflu alterius confensûs. Hare autem funt valde diver.
fa,aliquid cfl'c fufficiens fe folo ad aliquem efFectum» & determinari ab alte
ro quad formá. calor vt fex, femper ex fe eil determinatus addifponen.
dumadformam ignis, & tarnen fe folo non eil: fufficiens ad faciendam vl_
tima m difpofitionem; quando autem duo gradus accedunt, non fe habenc
inflar forma: informantis gradus priores, nec fexgradus funt materia re-
fpeäuduorum» fi propriè loquamur, & fee und um communiora principia,
fed complentur priores gradus per pofte «ores in ordine forma: totalis &
fufficientisdifpofitionis.-itactiarn confenfu&vnius infufficiensjper confensu
alterius completurin ratione totalis & fufficientis,equus vero aut liber , auc
res qui in contractions interveniunt,funt ex fe indeterminate ad talem,vel
talem ufum civilem, & ut accipiantdenominationes varias.proptercaqj per
verbadeterminantur ad cerros vfus, & fubeunt recle vicem materia*.

§. 2. чЛп Contrarius. Metaphyßcefit ens compofitum ex ma

terialfirma..

S V M M A R I V M.
/. Aliud eft quxrere, quidfit соиtraftш a parte rei & qua ad ilium requi-
r antun Aliud quidfit juxta modum noflrum coneipiendi.
3, Contractusformaliter non confiât materia & forma,fedeil quidfimplex
dißinftum à confenfu.
DTxi in conclufione i.eontraftum fi conftat materia & forma, habere pro
materia res ipfas, nunc vero videamus , an metaphyficè& prarcisèlo-
quendo fir ens compofitum, &conftans materia & forma, proquo.
i Notavtex profeflo diximusi« materia de Incarnat, dijp. г. dub'. /.aliud
«ffepetere quidentiamoralia fint à parte rei, & aliud quid fecundumno-
¿tum modum concipiendi: deinde aliud quxrere quaenam à parte rei re-
C 3 quirantur
22 Traitâtus de ContraftHl ш ,
quiranttir ad aliqaam denominationem, aliud an denominarlo ex ijs con-
ftet tamqúam partibus, nec ne. Vtamur cxemplo quod loco cît : atculimus.
In PhilofophiadiTputaturanRelatiopraîdicamentalisfit aliquod accidcns
diftinctum à multis entibus fimul fumptis,anverôfolùm ipfa varia entiain
certis circumftantijs confiderata ; & communicer refolvitur, non efle ali
quod accidcns alicui proprièinhaerens | Logicus tanien earn confiderat
tanquam accidens diftinctum, &inhsrrens, &deeafic concepta format ló
gica fuá entia, facit fundamentum & terminum, quant an ter mine tur ad re-
ïativum, velabfoIutum,&c. quae de Relatione prout eft à parte rci funt fai
fa, cum nec fit â parte rei fundamentum, necterminus, nec terminetur ad
abfolutum.aut relativumj de Relatione tarnen prout in noftro eft conceptu,
per modum accidentis diftinfti, funt vera, &habcntfuum vfum. Et idem
eft in Entibus moralibus, & maxîmè in contractibus, ad contraflum con-
currunt Entia phyfica.nempe res ill? de quibus fiunt contractus, &aftus phy-
fici voluntatis, & hi adus пес cum illa redequadifponitur,nec inter fe fa-
ciunt compofitum aliquod formaliter; & contraftus fi accipiatur fecundutn
phyfica, quardicit, nec eft à parte rei quidvnum, nec quid compofitum, fed
plures aâus, &jres fimul fumptae : quiaautem ifta in fuo eflephyfico,&natu-
rali confiderata nonfaciunt ens morale, intelleäus concipit ex iílisnafci
aliquod accidens morale, quod fit conjundio quídam. &vnio, fivcvnitas
animoruniiquœ concipitur ex confenfu oriri, eft propriè & formaliter ens
morale, namvtdixi, confenfus funt efltiaphyfica& non funt contractus
formaliter, fed tantùm fundamentaler : formaliter enim contractus eft v-
nioillaanimorum per modum accidentis<oncepta; ficutautem.vt alibi no-
tavi, fundamenta Entium rationis fumuntur inprsedicationibus pro ipfis
entibus rationis formaliter; ita & hic contingit ; ipfi enim phyfici actus vo
luntatis five confenfus vocantur contraftus, qua: locutio fi précisé velimus
«xaminare, non eft vera formaliter fed fundamentaliter. Hispofitis,
2. Dico г. probabile videtur contra&um formaliter loquendo non
«onftare materia &formâ, fed efle quid fimplex, & diftinctum à confenfu,
tanquam effectumà caufa. Prob, ex Conc. Florent.in decreto defkeram.
Septimum eil Sacramcntum Matrimonii quod efl figrium con}Hnt~ltonisChrU
ßi & Eccleßa, слнри efficient Matrimony eft mutmu confenfu fer verba exprejßs.hoc
argumentum fcio multis vifum iri valde infirmum,quia communiter recen-
tiores explicant quod Conc: dicatconfenfura eífe caufam efficientem Ma
trimonii, non pro ipfocontradu, fed pro vinculo, Scftatu accepti. Sed ta
rnen puto ex verbis Concilijpronoftraconclufione aliquid pofle deduci.
Concilium enim dicitSacramentum Matrimonii eífe fignum conjunctions
Chrifti& Ecdefía?. atqui non eft fignum hujus conjuncltionis, nifi quatenus
conjunctio civilis maris & feemina?. ergo fentit Concilium rationem Sacra-
menti confiftere in ipfa civili conjun&ione quatenus figniiîcativâconjun-
ôiomsChrifticumEcclefia,& pronüffione gratia;, Sec. & de hac conjun
âionc
 Diß. /. dubium. s, §. i. 23
ôione in quaponit Matrimonii five contraáúie(Tentiam,,ftatim Cubdh,Can~
fa Matrimony eß confenfus per verba exprejfm. nec eft mihi valde probabile con
cilium ftatim à contradu ad ftatum Matcimonij tranfijfle, &ineadem linea
Matrimomum aliter atq; alicer accepifle, i. quia Concilium accepit fuum
mod um loquendi ex D.Thomatn äiß. 29. q,i.art. j.ad 1 .atqui D.Thomas di--
citefle caufam ipfius Sacramenti. г. quia Concilium id non exprefllr , ex.
preflurum vtiq, fi idfenfiflet j. quia optimè omnia congruunt retinendo
noftram explic.ationem. Cone, enim volens Armenos inftruere circa hocSa.
cr amentum primum tradic ejus eflentiam,quod videlicet fit fighum conjun
ction's Chrifti cum Ecclefia, five coiijunäio maris &fcemina: quatenus fi-
gnificativa, d'einde caufam efficientem tradit hujus conjundionis, &.dicit
earn cue confenfuni. notavi enim ante Concilium in materia Sacramento,
rum vocare caufam efficientem Sacramenti formam; ficut inEuchar. verba
qua? funtcaufa efficiens ^nfecrationis, & per confequens Sacramenti
Tocar formam , & fic quod nos vocamus formam Sacramenti vocac caufam
efficientem» vt oftendat non fe reqnirere in hifce formam informante!» , fed
efficientem, quia faltem ordinariè loquendo caufa efficiens eft diftindaá
forma totiuscompofiti, &eriamfi aliquando poifint forte in idem coinci-
dere, tarnen nunquameft nifi partialis caufa, &communiter nec partialis
efficiens ipfa forma. Concilium autem loquitur communi modo fe-
cundùm quem folet caufa efficiens diftingui à formali. in Sacramentis au
tem caufa efficiens vocatur forma, exalijs analögijs cum forma phyfica,nó:>
ex analogía informationis, &tandemdicit Concilium efle tria bonaMarri-
monij, vbi optimoordine procedit, dat enim primum eflcntiam rei, qua: eft
conjunctio; deinde caufam efficientem proximam , quar eft confenfus per
verba expreflus. &demum effedus.quosintelligit nomine crium bonoruni
iMatrimonii, quia bene qua: ex re émanant, funtproprièerîedus rei. •
Vbiq; igitur concilium loquitur didacticè &propriè, &Matrimo-
nium Temper accipiceodemmodo,pro ipfo contradu & non pro ftatu. Con
tractus enim five conjundiocaufatur à confenfu.&caufatifta tria bona, quae
funt proprietates quaedamextaliconjundione emanantes, & ipfi debit*.
Habemus igitur valde probabiliter ex Cone. Florent, contradum Matrimo
nii fi praccisè fumatur ( & idem eft de alijs contradibus ) non conftare mate
ria & forma, cum confenfus verbis expreflus, qui formacenfeiipoflicdica-
turà Conc: efle caufa efficiens Matrimonii, veriflïmum tarnen eft perfici
verbis, ficut & perficitux Euchar. qua- ex illis verbis vt forma informante non
conftat. Difficultatum verô, quae contra conclufionem poflent afferri fo-
Iutio habetur ex ijs quae paulo ante notata funt circa conclufionem. Fate,
mur quidem in contradibus nihil phyficum reperiri prater ipfos contra,
he ntes, phyficos eorura adus, (k rem circa quam verfantur ifti adus.ex phy-
ficis autem illis nafcitur qu*dam moralis vnio voluntatum. vt vnafiat vtri-
ufq; voluocas judicio moral!, & iuhac vnione & vnitatc voluntatum ex. ta.
libus
i4 Traftatus de Contraft¿bus,
Iibusadibus cerró puto confifterê ratîonem contradûs, quia exilia vnione
fie caufatâ oritur obligatio proximè; enm enim per confenfum fada fit vnio
voluntatum, natura poftulat ut unus velit quod alter, & inter fe non difere-
pent. ipfi adus phyfici non funt formaliter contradûs fed fundamental!»
tcr&caufaliter.

DubiumQuartum.

Quomodo conßnßts ad contraElum recjuiratur.

%. I. zAn Conßnfus internus pariât obligationem in contraEiu.
S V M M A R I V M.
/. Intelleftüs & voluntatis aftus requiruntur ad contrailum.
г. Confenfus alius eil internus, alius externus. ф
j. Cum Deo& Angelis iniripoteßpaftum perfilos internos aftits.
4~ SententU de contractu inter homines.
j. Stando injure naturapromißio mere internafaftл homini indueit obli
gationem. quamvù centrar'tumfit etiamprobabile.
i. Judicio temerariofilamentefafto poteß fieri mortale peccatum contra
Jußitum.
7. Neminempofßtm mihi obligare aftиfilo interno.
S. Propofitumé"promißio diffèrunt.
p. Non omnù obligatio in vno infertjus in altero.
10. Poteß donans кfe abdicare dominium rei,abf^ transIat ione ejufdem in
o donatarium ejjintialiter.
//. Per filumaftum internum poteß transferri dominium in alterurn abftfr
eiufdemfcientia,aut acceptationeßando in jure Natura.
12. In praxi tenendum eft exfilo aftu interno no n oriri obligationem.
I, д D conrradum requiruntur turn intelledus turn voluntatis adus,
J\ deadu voluntatis qui primo & principalirer requiritur, & vocatur
confenfus, agendum eft prius; in dub. 7. de adu intelledus.
a. Confenfus ergo qui in contractu interveniunt partim funt aftu s in
te rn i voIuntatis,partim externi iftorum aduum exprefsivi per verba aut alia
fignafenfibilia. Contractus autem alij funt onerofi. & reciproci, vtem-
ptiones. Sc fponfalia, &c. alij non reciproci vt donatioties,&c.
Quarritur ergo an foli adus inter ni fine externis fufficiant ad fa
ciendum contradum &producendas obligaciones in contrahentibus, vel
an adus externi fine internis fufficiant. Alij fub his terminis quaeftionem
proponunc , an ex confenfu fido nafcatur obligatio ? aut ex adu mere in.
temo/
5.D1C0
 Diß. t. dubium 4. §,r, г$
3. Dico i. paftum cum D 1 о & Angelis iniri poteft per folos internos
adus. eftcertum. &patettum ex voris, qua: funtve rapada ex nomine pro-
mittente , Sc D б о acceptante, & fine vilo externo adu per folam internan»
promiflionemobligant; tum ex natura rei , quia ad inducendam Obliga
tionen! fufficitjVt confenfus ad fe invicem dirigant contrahentes convenien
te modo ftatui,in quo funtj atqui De us Sc anima refpedu fui invicem non fe
habent cçrporali & fenfibili.fedfpiritualimodo. ergo fpirituali modo age-
re inter fe poífunt,& confequenter dicendum eft idem de Angelis, tum inter
fe, tum etiam cum Deo, aempe quod ficut habent per aftus puré fpiritua-
les fubordinationem & fubjedionem, Sc Obligationen) parendi, &Jusprx-
eipiendi, ha per eofdemadus poflint inter fe contrahere, & vitro citroqj
obligan*
4. An obligatio interhommescontrahipoífit per folos adus internos
eñaliqua con trove rfia. Aliqui enim dicunt per folos adus internos etiam-
fi exreriùs nullo figno prodantur, nospoíTe contrahere obligationem. non
loquunturautemdecontradibus onerofis, & reciprocis. quia intalibus
cumfintrefpedivi, &reciproc¡ confenfus, non eft mens contrahentium fe
obligare.nifí alter fe viciffim obligetj alter vero non poteft fe obligare, nul
fciat.quid pars vclic;fcire autem alterius partis mentem nó poteft, quamdiu
voluntas interiùs tantùm manet, &inadum externum non prodit. agunc
crgo deobligationibusnon reciprocis, de promiffionibus v. g, donationi-
bus &c; & quzrunt,an quando aliquis non expedatâ alterius acceptatione
abfolutè promitteret> aut donaret adu mere interno, contraheret natura
lem obligationem prseftandi, id quod promiíit. Aliqui id fentiunt. vt M$-
Una d:j}.2 б e. LcdcfmA z.p.q. i t.art.i. Contraria fententia eft communior. earn
tenet D.ThomM 2.%.tj.S S .art. 1. SancheT^l. 1 .de Aíatrim.dijp. 3 . Henri^ucx, de ex-
ammmn.l.i 3 .с ' 7'■ »• s'• plurimos alios citans . pro quo.
ft Dico г» probabilius videtur ftando in Jure natura; promiffionem
mere inter nam fadam homini inducere obligationem; quamvis etiam alte
ra quoque pars fit probabilis.
Prob: prior pars, nullum eft caput.ex quo probetur impoffibile.nec
enim ex natura adûsinterni,nec ex abiurdis, quae ex hac fententia feque-
rentur. nonprius; quia negari non poteft contrahi obligation es, &acqui-
ri Jus in rem aliquam fine vilo adu illius,qui obligatur,aut quiJus acquirit
reí. Sine vilo meo adu.aut interno aut externo,qui ad obligationem parien-
dam concurrerit.habeo obligationem dandi aliquid ex rebus meis proximo
indigenti, &c. deindeinfans in cunis fine vllofuo adu acquirit Jus ad harre-
ditatem &c»& qui bona parentis defundi invaderet.faceret veram injuriam»
& violaret Jus iftius infantis. ergo adcontrahendasobligationesaut Jus ac
quire ndum etiaminordinead eivilem communitatem,non requirituradus
externus.
Pices iftis «emplis non redé id probari, quia inter venit adus ex-
D ternus
 26 Tractatas de contrae!;ibus ,
ternus illius.qui transtulit Jus in puerum, ctiamfi puerlipfius aâus non-in-
tervenerit» nos aut¿m volumus in conclufione,& obligationem & jus acqui
ri, fine aâu externo, auc acquirentis, aut rransferentis.
Refp. nos vfos iftisexemplis, vt oftendercmus morale Jus aut obli
gationem acquiri fine aâu ipfius, cuiacquiritur, vtiude à fortiori inferrc.
mus, poffe acquiri per folumaâum internum, cum cnim aliquis fine vilo
aâu fuoacquirat obligationem, multó magispoteric cam acquirers, pera
num fuum internum. ■
6, г, Oariu^dhuc id apparctin judicio temerario, etiamfi in Tola
mente maneát, & in aâum externum non prodeat. Secundum enim com
mun iorem fcntentiam.quam haber Leßittsäe i*ßit. l. г.е.Л ç.dub.2 Reginali.l.z 4.
n,2 о, &лЩ judicio temerario poteftcommitti peccatum mortale, & contra
jüftitiam, ita vt fiatverainjuriaproximo, cum obligarione reftitutionis.Ex
hoc iîc argumentor. per internum judicium temerariutn veré violatur jus
proximi.&voluntas auferc proximo aliquid>quod ad ipfum pertinet.&quod
in bonis fuis numerat, netnpc bonam opinionem , & contrahit veram obli
gationem reddendi proximo a!iquid,quod ipfi abftulit, reponendo aâum
internum bona: opinionis de illo. ergo per aâus mere interrtos imponcre
fibi poteft voluntas veras obligationes erga proximum, quarum nonim-
pktiofaciat materiam injirititix. Deinde per aâum internum violas Jus
juHitiv.quod habet proximus; ergo non repugnar me producere per folum
aâum internum aliquam juftitisc obligationem erga proximum. De ab-
ftirdis, quod nulla hinc fequantur, probabitur folvcndo argumenta, qua:
petuntur-cx abfurdo.
7. Dices feqiy' videtur ex difeurfu noftro nos poffeper aâum mere
irirernum altcrum nobis obligare, faltem quando alias habemus potefta-
tem cum obligan di , & ita fuperiorem aâu merè interho pofle fubdituiru
obligare ad aliquid faciendum; quod de fe eft fads abfurdum. Sequela pro-
barur. quia fipoffim per aôum merè internum me ipfum alteri obligare, &
dare ipfi Jus ad aliquam rem meam, quarc non poífum mihi ipfum obli
gare/
Refp. non efle eandem rationcm obligationis in me produâar, & in ■
*lio;quia non habeo naturaliser tantam poteftatem voluntatis alienar, ve
eamcogam, quantam mea*, quia velaliena voluntas nullo modo eíl fub-
jecla, & tune non poffum earn obligare ipfá non concurrente ; vel eft fub-
jeâaperhumanam poteftatem; & tunc non poteft amplius obligare, quam,
respub, adhoedederit poteftatem. Sed refpub. non dat poteftatem invitos
obligandi nifi per aâum externum, & modum convenientem, vt obligatio
feiatur & impleatur : ve! me ipfum, & meam voluntatemfpontèfubijcio al
teri, vel alijs modisper naturam fu m in alterius poteftate, & nec tunequi-
dem ex aâu interno alteráis pofTum obligad, quia generatim loquendo
ftibordinatiovnius, hominis ad alterum, & gubernatio humana requiritvt
 Dijputatio j. Dubium 4. $. i, 27
fi*tper externos aôus, cum imperium gubernantis & direAiofubditi, de-
beat eo modo fieri, rtnaturali modoagendi ab eo poílit fciri , &efle regula
a&ionum; adus autem interni ad hoc officium funt inepti, fi foli fine, & fine
. externis» perquos quodammodoad fubditum perferarur voluntas impe-
rantis, aut dirige ntis: nec funt apti, vt fe folis fint regula adionum Subditi,
cum non poflint humano aut naturalimodó applicari voluntati fubditi. &
proindedocui in materia de legibus, ad eifentiam legis requiri actum ex.
ternum.per quem poffit innotefeere fubdito; alioquin non elfe regulam pro-
ximè aptam ad dirigendas ejus adiones : hare autem non habent locum in
cafu conclufionis. quia quando per adum internum obligo me alteri pro-
mittendo, aut donando, non difpono de volúntate, aut rebus alterius, nec
caguberno, aut dirigo; fed difpono de mea volúntate , & earn dirigo modo
convenient] & naturali; & de adu meo externo, & rebus proprijs aliquid
fiaruo per adum internum, &quamvis camdirigam in ordine ad alterum,
tarnen propriè non dirigo alterum, & ficut fpoiye & fine vllâ ©bligatione do
eleemofynam pauperi, in quo difpono de rebus meis , & dirigo aäum exter
num meum in ordine ad alterum; quart nonpoífum mihiimponere obliga-
tionem,& neeeifitatemquandam illudipfum faciendi.?
Dicent forte adobligationem & neeeifitatem imponendam deberé
-coneurrere alterius voluntatem five acceptando,five aliter fe habendo cir
ca me, auteertè actum externum meunt,
Refp.hocipfumeft,quod.controvertitur. quarc fcilicet Mando in
natura rerum, obligatio mea; voluntatis pendeat ab alterius volúntate, aut
adu meo externo, dandaeftenim ratio prateifa, cur voluntas non poflît
fe obligare alteri per adum internum, aut quid ad hoc conducat adus ex-
ternus,cùm,vtdixi,dealteronondifponatur,fedde me per meum adum?
Refpondere poífuntad hoc faltem conduccre adum externum , v,t
propofitum nudum diftinguatur àpromiflione aut donatione. Contra.non
erit ad illam diftindioncm necefiarius adus externus, propofitum eft vo
luntas (implex faciendi aliquid v.g. dandi eleemofynam &c, & cum hocadu
poteft alius adus conjundus efle, quafiaddens fitmitatem ifti propofito ,
quo ftatuamus non revocare priorem adum, five per confirmationem illius
five per quandam affcrtionemintelledûs, & adum voluntatis ifti adui in-
teJIedus correfpondentem ; & his omnibus pofitis, licet aliquando virtus
euminclinet ad faciendum bonum^uod propofuit, tarnen noneumobli-
.gat. quando autem voluntasper adum fuum fe obligat ad vlreriorem alique
adu five effedum externum prœftandum; tunc virtus fldelitatisnon folùm
inclinât, fed etiam obligat ad non retradandum faltem fine gravi caufa fuú
iftum adum.breviter ergo differunt propofitum&promiifum penes volunta-
té (e,obligandi, vel non obligandi.promiffio ergo interna licet non procedat
ex virtute fidelitatisjfed ex graritudine, vel liberalitate &C. tarnen pofito a-
4u,quo obligo me ad dandumPetroiftutnlibrum, virtus fidelitatis cqncur-
D 2 rit ad
 at TrAftâtusdeContrâftibm,
rit ad producendam obligationem non retraäandiiftum aÄum fine gravi
causâ;itavt licet fidelitas adaftumnon concurrat.ad Obligationen! tarnen
producendam concurrat, 4c per voluntatem illamobligandime, do jus, fi
non Temper homini , at faltem Deo, tanquam naturae authori me cogendi
ad pra-ftandum ad quod me obligavi.
p. Dices 2. fequereturhocabfurdum, quod ille.cui faâaeft donatio,
autpromiffio mentalis, fi cafu, vel rcvelatione fcirct internam alterius vo
luntatem, poíTetíibi occulté furriperc,aut compenfare, quando alter nol-
lec tradere.
Refp. malamefleconfequentiam: eft obligatio in Perro dandi ali
quid Paulo, ergo Paulus habet Jus ad remillam. licet enim Jus fupponat,
aut inferatin altero obligationem, non tarnen è contrario obligatio infere
jus in altero. Petrus enim habet obligationem fublevandi gravem neeeifi-
tatem Pauli.non tarnen Paulus habetj us, vt fublevetur ä Petro. & ita in prü
fend etiamfi ex actu meo interno poífitoriri in me obligatio, non tarnen fe-
quitur in altero nafci Jus, & defacto id contingit in votis , & juramentis in-
ternis, quando v.g. voveo Deq me daturum pauperiprimum obvio eleemo-
finam, eft in me obligatio refpicjens non tantùm D e u m , fed etiam paupe-
rem. & tamen pauper non acquiritJus fecundùm communem fententiam.
Ynde ille,,cui proraiflio interna innotefeeret five per confelfionem
promittentis, five aliunde, non poffétfibi occulté compenfare ex eo folo,
quod alter habeat obligationem dandi rem promifTam ; ficuc nec ille poflet
compenfare, qui de voto aut juramento non feiret,
io. Sedcontra. Solutionon videtur exhauriredifficulratem,quia inter-
rogabitur quare non poflit per aftum internum tamfacilè parère Jus in al
tero, quàtn in fe. ipfo obligationem? Deinde in donatione videtur certum
transferre dominium, cum donans fe privet dominio, ergo ille, cui faâa eft
donatio,poterit occulté compenfare.
Refp» id nos non agere.anproducatur Jus in altero nec ne, fed pro«,
bare velle non fequi ex negations Juris in altero negarionem obligations
in me. pofle enim confiftere obligationem veram. in me. etiamfi non fit lus
in altero : an autem per a&um internum poflim dare lus alteri, nec ne, eft
aliaquxftio. Quod autem de donatione di&um eft, nego fequi, donans à
fe abdicat dominium rei, ergo donatarius acquirit; quia poteft fieri, vt res
fub nullius dominio fit,ficut accidie quando quistes fuas derelinquit,&per-
mittit efte primó occupantis, derelinquenb dominium amittit, & tarnen ne
mo acquirit, quia nemo adhuc. occupavit, quando. feram.cœpi, Sc inclufî,
acquifivi dominium illius, fi erumpat & effugiat manus meas, perd о ejus do.
minium, & tarnen nemo alius acquirit, & ita cum tot alixres fine adefpotar,
noneiTetabfurdum in tali cafu rem donatam eíTe adefpotam. Verum quia
adhuc aliquiddifficultatis rcftat, cum donatio non dicatfolùm abdiçatio-
ncra domini j in douante* fed etiam cranslationem ejus in donatarium, quo»
modo
 Di/put4tio i. ЪиЬ'шт /. §, j. 29
modo poflet donare, & non transferre dominium ? Ad hocRcfp. fupporu
falfum, quia in ipfis donationibus externis, etiam acceptatis &c. rcgulariter
non transfertur dominium anre traditionem, vt communiùs docetur. ad
eflentiam ergo donationis non requiritur translatio dominij.
1 1. Si ulteriùs inquiras, an faltem non detur Jus aliquod .?
Refp. banc efte vltimam difficulratem hujus fententis, an fcilicec
per aftum internum poffit voluntas noftra dare jus verum & ftriftum alteri
in res meas, nechocfuperiùseft perfeôtè refolutumi quia paulo ante fuie
data ratio, cur non poífitaótus internus voluntatis produeere in alio obli
gat ioncm, non vere fuit data, <:ur non poffirjus aliquod dare, funtenimifta
diverfa > obligare alterum ad aliquid faciendum, & dare alicui Jus ad rem
meam. & qui poccft dare Jus non ftacimpotcft obligare, cum obligatio or-
dinethom'mem ad a&ionemaliquam, vel omiflionem adionis neceflariam
&non Jiberam, frafcilicet vt pro arbitrio non poflitomitti fine peccato; Jus
verofavoremdicât&ordiaarièloquendo liberum, &ex quo non tenctur
quis operan. Vnde puto rem totam penderé è volúntate donantis. Et fî
fimplicitcr & abfolutè velit,vt alter fit Dominus, ftando in jure natura?,& fe-
clusâdifpofitione legis civilis transfern dominium in alterum, nec requiri
a ut feientiam aut aeeeptationem donatarij; ficut debent fateri,qui cum fen-
tentiafatiscommunidocentteftamenca& tranfmiffionem hxreditatis poft
mortem effe Juris natura;, quiamorruo teftacore hires infeius difpofitionis
faitar , Staute aeeeptationem acquirit Jus ad barreditatem, etiamfi nec pof-
ießionem,nec forte plenum dominium ( de quo infra) & ira ignorantia vel
non accepta tió non impedit acquifitionemjuris. & per confequens,qui rem
fie donatam fumeret,faceret injuriam donatario , Sc donator teneretur rem
trade re_«
ia. Hxc à me difputata funf,vt appareat probabiliras fente ntiae.P.Mo-
Hnx,quia tarnen contraria & valde communis eft, & congruentiam hanc pro
fe habet, quod ícilicet respub. bumana,qux ho mi nib 11 s corporeis & fenfibi-
libus conftat, nonaliter obligationes aut moralia Jura acquirere debeat,
aut foleat, quam per externa quxdam figna, qux confenfus apta fint ex-
primere &alijsindicare;tum quia Juri civili eft conformis ( vt mox dice-
mus) in praxi earn fequor..
Secunda quaeftiovaldè commode hic inftitui pofTet de accepratio-
ne, quatenus&quomodoea fit neceííariaad valorem obliçationis; fed quia
habet peculiaremdifficultatem in donationibus & promilfiontbus , 8c tra-
ôari non poteft nifi defcendendo ad multos cafus particulares, earn trafta-
tione m dirTeremus in difput. $ . Hoc loco verô agemus de confenfu externo.

g. 2. кЛп filas externum confinfm ßne interno pariât

ohligautyem.

D 3 S VM
 ЗО ' TractatHt âe Contract :b»s,
S V M M A R I V M.
j. Separabilù eïl -volunt** non fhendi, ¿volúntatefe obligandi.
2. St défit volunt/u internafi obligandi, licet adfit ferio ponendiftgna ex
terna, non oritur obligatio ex vi contractus,fed aliunde,
j. Promifio&propofttum diffcrunt penesvltintatemfe obligandi, vel поя.
4. Promittensfiele non obligatur ex virtutefidelitatù adpraftandum pro-
miffum, quamvù teneatur exveracitxte kddicendum verum in pro-
mijstone^..
/. , Separabilù eft Ttêlunta»proferendi verba, &ponendi figna externa à vo-
• • luntatefe obligandi, tarn ante, quam in Contractu.
<Г. Signa externa abfifa interna volúntate nonfufficiunt adperficiendos con
tractus.
7. Necfarmit obligationem inConftientia. poteft tarnen iBù pofitis forum
externum de confenfu facto pr*fumerey & obligare valide adpr<e-
ftandum-t.
5, Solía actus externas poteft parère obligationem ex damno illato; remote
tamen &vt conditio fôlùm,fi habet ad contractus obligationem.
f>' S^îijfiftèpromifit, non tenet fir in confienti*folgere, nifi damnumfitfe-
cutumpromiffario. Nec Confejfariuspoteft eum adigere. £>uodfifoL
Tverit,ù qui accepit non tenetur refelvere, licet putet promiftionem
fete eße factam.
t, T*\Iximus. Solum internum confenfum fine externis fignis probabi-
*~J liter parère obligationem , fi folam rei naturam vclimus fpcétare ;
nunc auteminquirimuS) an confenfus externus fufficiat ad produce ndam
obligationem, aut faciendum contraâum ? Poteft a-utem ilia quiftio multis
modi's formari. 1. an obligeturille, quiaut promificaliquid, aut emrtin-
tendens, autftatuens in animo fuonon folvere pretium, aut rem promif.
• iam, & de hac rc non eit magna controverfia. quiapaflimconcedunttalem
nihiloTiinus obligan' adlolvendum. Voluntas enim non adimplendi, quod
.promiffumeft.confiftitcum obligatione folvendi; quod eft clarum faltcm
in volúntate tali, quando fupervenit contraäui jam faño. quotidie enim
cernimus homines poft celebratam legitime emptionem, aut fafíam pro-
miífíonem nolle omnino folvere; & tarnen à nemine judicari liberos ciTc ab
obligatione folvendi. Vnde benecolligitur volunratem non folvendi, eifc
feparabilem à volúntate fe obligandi, &propterea etiam ante contractum
initum poíTe illas duas fimul confiftere, & in materia de voto folet -id fufius
traâari.
. ; г. Poífet fie formaban, voluntas non fe obligandi poífit confiftere cum
volúntate
 Bifputâtto i. Bnhmm 4. §. a. 31
volúntate ponendi figna, vcl proferesdi verba cum ceteris circumftantijs
auttíeremomjbinforo txterno requifitis: five an voluntas fola proferendi
aut ponendi externa iîgiu fufficiat ad contradum , qualifcunqj alia volun
tas, autadus fit interius conjunduscumifto adu ; & hoc fenfu difputatuc
quxftio.
Duplex eft fententia. Prima abfolutè negatvllam obligationem
confeienti* oririexconfenfu fido fepofito damno proximi, &alijs extrin-
fecis. tunc autem vo, ant fidum>quandorantum eft animus ponendi exter
na figna,& nullo modo per tftafigna fe obligando banc tenet Sanchez, 1. 1.
de MAtrim.difp ». Reginaldus/ is » 9S- Leífius £¿.íw f. dub. S, in fine. Suarez.
i..de vot.c.3. Navar. c. f.&c eft communior.
Secunda negatrequiri voluntatem expretfam fe obligandi diftin-
âamà volúntate ponendi ferio externa figna. imoctiamfi nolis obligari, fi
tame n ferio velis poneré figna. veldicere verba folitadici in contractu, ve
ré, & à parte rei tc obligari. Earn fentcntiam tenet Vafq. turn fipe alibi
tum ex profefio d/Jputat. (.de Matrim.c.j. Turrianus dijp. f+. de lajbtu. dub, is.
Bafil.Pont. Li.de tjfyCatrim.c.j.. & aliquot alij.
Dico 4. Quandodecft voluntas interna fc obligandi, etiamfi adfit.
voluntas feria ponendi figna extern?., nonobligatur ex vi contractus, fed
aliunde, pro quo.
3. Nota Vafquez& qui eum fequuntur hac via velle fuam fententiam
defenderé, fupponunt promiflionem fadi-m Iwmini» primario confifterc
in adu'inreiJedus ad hominem per figna externa diredo, deinde doce n г has
duas voluntatis clic incompoffibilcs. Dolo promit cert & tarnen non voll obligari.
aut fi ûm'ul concurrantjvoluntatem illam non fe obligandi interimi à volún
tate promittendi, & ex voluntr.te illâ pfomittendi manere obligatum ad fol-
vengumid, quodpromifit: Öiiftasduas voluntatcsperinde fe habere, ac fi
aliquisdiceret, voto narrare crimina- occulta tua alijs, & tarnen nolo te in-,
famare, ficut ergo impoffibile eft me velle proferre verba, per quaralter co-
gnofcat tua peccata, Se non velle tc infamare, ( cum te infamare non fit
aliud, quàm narrare tua crimina ) ¡ta impoffibile eífe me vclle ad te dirigere
verba promiffionis.& nolle promptere, cum promitterc non fit aliud, quàm
verba illa aut figna ad te dirigere, vt tu intelligas, & acceptes, quando au-
tem quis habet voluntatem promittendi, fi non fit ignarus eiTentie promif-
fionis, habere quoq; necefiariô voluntatem fc obligandi ; cùm pofitâ pro-
miflîone virtus veritatis, & fidelitatis eum neceffariö obliget a'd fer vandum,
quodpromifir.
Verum ha;c explication difeurfus P. Vafquer non placet mihi quo
ad omnia. Ldefinitiopromiffionis abeoaffignatanonvidcturbona; hanc
с aim dat. in c.2.diß>,6 .Promtßio eïî aßrmatio aUcuius reiinfttturttm facienda, ei infi-
nuata, in си')шgratiam rti facienda eil. Scd certum eft banc definitionem con-
venire propofito, quçdwuMea vult ip.fe didjadum à promiffione, Probo r
quia
 Tratfatiis deContraUibtHt
quia folemus ficloquif&quotidie fitmtximè à viris religiofis.quî pictatis
opera proximo exhibent,) propono faceré tale quid in tuam utilitatem, &
faciam omnino fine obligatione tarnen; in quo niodo loquendi & agendi eft
affertio de futuro, quia enunciamus ferio nos aliquid faöuros in gratiam aU
terius, & iniinuamus ei,in cujus obfequium facturi fumus,& tarnen nort pro*
mittimus.fed tantum proponimus. ergo illa definitio non eft bona.
Et ex eodem formo fecundum argumentum, & infero, ergo pro-
miffio.&propofitum different tantum penes voluntatem feobligandi, vel
non obligandi ; cum omnia externa poffint effe paria in vtroque; & tarnen
debeant in aliquo diftingui.
4. Secundo non puto verum efle.quod dicit virtutem fidelitatis obli
gare, vt prallet, quodpromifit,etiamquandononhabuit animum fe obli
gandi. quia virtus veracitatis cum quidem obligat ad dicendum veritatem,
& faciendum, vt verbaexterna refpondeant menti; & proptcrea.qui dicit
faciam hoc in gratiam tui. Si non habeat auimum faciendi, tunc.cum profert
verba, mentitureo modo, quomentitur nonfcntiensinteriùs, quodexte-
rius loquitur. Sed fidelitas eum non obligat, cum nihil promiferit, Sc ca_
merit animo promittendi,five fe obligandi. Vndc quando promiífio gra
tuita fuit fiäa, & fine animo faciendi, quod exteriùs promiffum eft.fi nul
lum damnum parti obvenerit, aut nulla: al ix circumftantis intervenerine
nulla virtus eum obligabit ad prarftandum id , quod promifit ; fie ut quando
quisofficiosèmentituseft, nonobligatur cxvllâ virtute aut revocarequod
dixit, aut faceré, vt verba fua fiant de novo vera; fed tantùm vt non amplius
mentiatur, & à Deo petat veniam de prxteritis; eodemq; modo, qui officio-
sè promifit fine animo feobligandi, aut prarftandi, ex natura rei ad nihil a-
liud tenetur, quàm ad peccati fui, five mendacij veniam à Deo flagitan-
danu.
y. Tertio, animus proferendi verba, five ponendi externa figna, de fe
eft feparabilis ab animo fe obligandi; ergo poteft velle proferre verba Sc
nolle fe obligare, affumptum five antecedens negat Vafquez, & in con*,
trario tanquam <erto principio fefundat, fedvidetur committere petitio-
nem principij. nam alij id negant, nec ipfe probat. & pro alijs funt duo ar.
gumenta fatis efficacia; vnum eft ex Matrimonio, in quo certum eft animum

cantia. quia iu omnium fententia inter conjuges poteft dariconfenfus ri

ctus, & in ifto cafu non com rahitur Matrimonium. alterum eft generalius
de omni contractu, quiapoffum intendere proferre verba ex animo deci-
piendi, & abfolutè nolle obligari. Verum quidem eft verba illa fie prolata
fignificare me habere animum me obligandi, fed non faciunt me habere ani
mum. & non poffum proferre hiscircumftantijs, quinaltcriindicemme ha
bere verum animum; fed non propterca habeo animum; quia poffum velle
menciri&alcerumdecipere^,
Ad pri.
 Doutâth г. ЪиЬшп>4. «g
Ad primum ex his argument's refpondet Bafilius Pontius fup. in
Matrimonii contractu elfe aliquid fpeciale, nee pofle defeâam interni con.
fens ûs per ulla fígna externa, aut rcipub. authoritatem fuppleri.quia.vt di-
cit, Matrimoni um eft non tantùm corporum, fed Sc animorum conjundio,
& proinde requirit affedum internum, &confenfum conjugum &c. inalijt
vero contradibus hoc non reperitur.Sc propterea refpub. in alijs defectum
con fen sus fuppkt, cum tarn elfcntialiter »eum non requirat, in Matrimonio
verö non fupplet.
Se d contra i.adhuc ce rttim manet voluntatem pone ndifigna exter
na diftingui à volúntate fe obIigandi;& ratio di íparitatis.qus datur, non ad.
fe rtur ex natura rei, fed ex reipiib:autoritate, &de qua re paulo poil age tur.
i. Per animorum conjundioncmvelfignificatur internum confen-
fum eife neceffarium ad contrahendum Mátrimonium-, fed hocnonpoteft
dici,quit effet petitioprincïpij, non vero ratio differentiae inter Matrimo-
nium& alios contractus: vcl fignificat affedum &amorem , quod fcilicec
traditio corporum procederé de be at eífcntialiter ex affedu interno erga
compar tern. Scd hoc non eft verum, quia voluntas transferendi in alterutn
corporis dominium, nuflo modo includit affectum erga perfonam, in quam
transfers. Videmus enim quotidie Matrimonium contrahi inter perfo-
nas fibi invicem non affedas ; quando propter divitias, aut nobilitatem,
a uc alios re fpedus humanos volunt aliquam conjugem,cum qua nullant
habent fy mpathiam morum aut affeduú; & liber homo ex neceifitate trans,
fert dominium corporis quoad operas vendendo fe in fervum domino, cui
nullo modo eft affedus.
Si dicas valde conveniens effe.vt ex affedu & am ore id liât.
Refp. verum quidem cue id, fed propterea non elfentiale id cenfe-
ri deberé, ficut etiam eft conveniens, vt qui per profeífionem «ontrahit
cum religione, & perpetuo fe illi aftringit ad fervandasomnesaufteritates
religionis. hoc faciat examore&affedu; &tamen illi, contra quos agimus,
conceduntaninrum folumprofcrcndi verba inducere obligatîonem; & eo-
dem modo difcurrendum de votis, ficut de c«eris*ontractíbus. & fané pu
to fententiam Vafquez&fequacium^jusvaldè infirman ex collatïonc Ma
trimonii cum pröfeffione religionis; quia non facilè oftendent ftando in na
tura rei, quomodo ad Matrimonii valorem requiratur confenfus internus»
& voluntas fe obligandi diftinda à volúntate proferendi verba contradûs.
êenon requiratur înprofeffionereligiosâ, cum profeifio fit contractus reci-
procus, inducat ftatumperpetuum, máximas habeat difficultates conjun-
das, &dcniq; multo majora onera, fi humanitùs omnia fpedentur, quam
Matrimonium.
Recurrunt tandem ad inftiturionem humanam.
Refp. recedi à principali & precipoè intenta" dificúltate ; quia non
jam ex natura rei, & naturaliobligatione, fed ex pofitivi Juris difpofitione
E defen
34* TrvftAtmctt Contr&ibusy~
defenditur conclufiö: certum cnim eft contractus, &eorumobligationej
efle Juris naturalis, licet enimjushumanum, vt dicemus, varias folenni-
tates poffit addere; tame n fine т11а legis humanar conftitutione,bomines na-
turaliter coxitrahunt, & fignis externisconceptus fuos & confenfus fibi mu
tuo indicants
6. Exhisautem,qua:diximus, fftis probarur ex natura: inftitutione
nonfequifigna externa efle ex fe eficacia ad inducendas obligationes, aut
contra&usperficiendós fine interna volúntate, nunquam enim oftendetur
natu ra m inftituifle, vt quantumeunq-, interiùs nolis te obUgare.per figna ta
rnen externa obligareris,2ut. per ea Tola c&ntraclusperficeretur. Natura e-
xwm inftituit fignaexterna, vteífent figna internas voluntatis fe obligandi*.
aut transfère ndi rerum dominium, cum aliter non potuerint confenfus
innotefeere, auteoire invnum;. non vero voluir.vt figna feparata à volun-
tate,velquando faifa aut ficta client, facerent voluntaran aut animum fe
Qbligandi, maxime vbi nullum damnum proximo obvenit ex illo mendacio
velfiâione_,. , , .'.
Dices i. impoffibile eft eum , qui novit prolatis verbis in circum-.
ftantijstalibus veltalibus fe pbligandum, nonvelle yirtualiter fe obligare,
crgofifingamusconjungi tune aliam voluntaran expreflam nolendife ob
ligare, illa er it inc fiîcax. (к ut quando voló narrare altcrius crimina, necef.
ûrio vqIq ípfam infamare.
Hoc eft fundamentum alcerius fententia: Cxpc ante jam ta&um & .
folutum brevker,hic autem ex profeflo rradandum.
Refp. diftinguo antecedens impoffibile eft eum,qui novit fe per ifta .
yerba coram Deo, & in confeientia obligandum non velle faltem virtualiter
fe obligare,, fie concedo , qui novit tantùm fecundum prsfumptionem fori
externi fe obligandum, nolle in confeientiá obligari fie nego, vt res cxpfice-
tuc_.,
7« Not. conrrovcriïam efle pofie an Verba exfíelo corríenfu profecía
obligationem ve ram & coram Dtofemper pariant, ao vero tantùm quoad,
prarlumptionem fori externi.
Ve ra m in. confeientia obligationem contrahi per verba, & quid em
tx contractu legitimo aflerun* alij, nos verô negamus, faltem quoad omnet ,
cafus. Verum quidem eftforumexternum, quod de interno noftro confen-
fu non judicatnifi ex acíu externo, ex verbis aut alijs fignis legittmis, quoad.
requifitaàJure,autcommuni confuetudine colligere, ík prifumerc inter
num animum, & farpe ita vehementer praefumere , vt allegantem defe
ctum intern» confenfus audire nolit-.. Sed exeo, quôdpracfumat forum
externum confenfifle aliquem, nonfàcîteumconfenfiflej пес femperin-
ducit obligationem iaconfeientia. ficut apparet claré in Matrimonio, in
qaio ex verbis pirïfumitur confenfus & tarnen non fit. proptereaq; qui fiétó
confeufit, praslumi quidem potcft efle conj ux al:erius,fcd tarnen à parte ref
' ПОП
 Dijp.i. duhium.*. §. 2. , 35
non eft cenjux. & idem dicendum de ftatu religiofo, qui enim fide profeflus
eftprafftimiturintcriùsvovifle, nee tarnen propterea obligationem habet
internamexvoto. propter hanc autem prjcfuftiptionem interni confensûs
Jus aliquando mandat fervari, quod fiâè promiflum eft. qua lexquando
materia non eft nimis difficilis aut ardua in confeientia obligat. Sed in tali
cafu verum eft quod diximus in conclufione, non vi contractus, fed aliunde
nafci obligationem; dc qua re in dubio fequcnti agendum, quia contra
ctus non poteft perjushumanum fuppleri, пес poniefFeétus ejus proprius.
qui eft obligatio cum refpectu ad contractum. quia venditio v. g. non poteft
per vilam poteftatem humanam poni fine meo confenfu libero.c um venditio
effcntialiter fit duorum confenfus, autconjunctio voluntatum liberarum.
&perconfequeUs non poflum per legem humanam obligari propriè quafi
cx vendito. licet enim in multis cafibus poffim etiam in pcenamfidi con
fenfus obligari à Judice, vtequumtradam; tarnen ilia obligatio non eft ex
Tcndirione, fed ex prarcepto.obligatioenim multis modis poteft contrahi &
multis caufis; ncc cxobligatione fequitur contractus, cum per aliasmukas
caufas,quàm per contractum poílit nafci, fed de hac re paulo inferios.
• g. Dices 2. certumvidetut actus legítimos externos,autcerto modo fa-
ôosinducere fecum obligationem eíTentialiter, vtpatetin homicidio, aut
furto, &c in quibus obligatur ex folo animo ponendi actum externum. Sc
in juramento id videre eft.- quia qui vult jurare etiam fine animo fcobli-
gandi,obligatur nihilominus ex juramento.ergoqui vult contrahere,etiamfi
üicat fe non habuiife animum, obligatur cx contractu. i
Refp. i. neg: confeq. quia actus externusin allatisexemplis. pro
pria loquendo, ponitfundamentum obligationis fuppofitâtantùm volunta-
te eum ponendi. quia damnum proximi eft formaliter caufa obligations
reftituendi; damnum autem formaliter infertur per actum externum: in
contractu autem contrarium accidit , quia cum contractus fit propriè con-
junctio, vel vnio voluntatum ad rem faciendam,patiendam,&c. actusexter-
nus ad eum non pertinet, nifi tanquam conditio, &inftrumentum,per quod
perferatur humano modo voluntas vnius adalterum; & proindèad obli
gationem pariendam per fe non concurrir tanquam caufa,fed tanquam con
ditio fine quâ non , & quidem aliquo modo remota ; quia proximè tantùm
eft conditioi quafi applicans & conjtmgens volúntate s , v-oluntates autem
conjuncta: obligationem pariunt.
Contra.Nos ipfi hie laboramus petitione ptincipij, quiaaffuraimu*
tauquana probatum quod erat probandum.
• \ " * Refp. neg.aifump. quia contractus per fe eft voluntatum in idem
conienfus.proindeq; nullus alius actus ad complendos contractus requiri-
tur, niiî qui-fic voluntatum vak>; actus autem fenfibilis facit illamvnionem
noncx natura contradûsiftfe.fed contractus humani. damnum vero for
tunar um maxime confiftit per fe & formaliter in actu externo, hinc poteft
E a fine
 3i Traftstut de Contrxftibiu,
fine vilo aftu voluntatis infer r¡ etiá à beftiâ,& fine vUoaétum-ar voluntatit
'faltem qui fit peccatnm.poíTum obligari ex damno, vt fi boni fide rem alie,
nam auferam putansefle meam, obligor reftitucre domino: &patetmagis
requiri per fe actum externum ad damnum, quàm ad contraâum; quia an
gelí poflunt fine actu externo contraâus inire, non verô poflunt fine aâu еж*
cerno inferre damna fortunar unu.
Quod attinct ad juramentum, fi fit aflertorium nihil eft aliud.qudm
invocatio Dei, vtteftetur verum eflè, quod dicis; vnde obligatio naturalis .
qua: eft nondicendifalfum.eftctiamnonadhibendi Deum adteftandum te
id fentirc,quod non fentis,fi vero fit promiiforhim videri quidempoflet ali
qua difficultas.an voluntas fe obligandi, aut promittendi poffit ieparari à
«volúntate jurandi. quia de hac re funtdiverfse. fententix. Sed hoc loco non
poifumus rem pro dignitatc explicare , commodius id prscftabitur vbi age.
tur de vi juramenti ad confirmandos contractus.
¡f. Ex didis in hoc dubio quoad praxim dodrina aliqua deduci poteft.
Петре eum.qui fi&è promifit.five fine animo fe obligandi non tcneri in có_
feientia fol vercquod promifit; fi nullum damnum fecutum promiflario eft,
&confe(Tarium non pofle fepofitis alijs extrinfecisad folvendum cum obli
gare, quiapoenitens probabiliflimam profc habetjententiam : fi tarnen fol.
verit ille, qui accepir,non tenetur reftituere,çtiamfi ex conjeduris varijs fibi
perfuadeat promittentem non habuifieaninium fe obligandi. quia ille quo.
que probabilem tot Dodorum pro fe habet fententiam, quod promiffio ex.
terius legitimé fada obliget,& Jus verum det promiflario, idemq; quod da.
ret,fi ad tu ¡(Te t animus expreflus fe obligandi. Quia aut em aliqua dicenda
adhuc fuper funt de hac diffic ultate • vt clarius res tota explicc t ur, tradabi-
fflus earn am plius in dub, fe q. . '

Dubium Quintum.
Quomodo conßnßsfiStus ßppleri poßt.

%. i. Quidpoßt poeeßat humana circa confinfamfiïïnm.

S V M M A R I V M.
/. toteß ЩнЬ. aliquando ßpplere confinßm ßftum, & obligáre adpro.

». Propria obligstiones & efeftш alitorum contraЯuum пиВо modofibfont

Reif. human*.
3. £«id, & quomodo poßtpraeipert humané poteßas tina Matrimonian»
ßfteinitunu.
<f. In
 Dijputdtio т. Dubiumj. f. /. 3.7
In voto velfrofefltone religioßfielefktfa, multa foteß fupplere humana
poteftas, non tarnen omnia.
S. FicJèprofeflutfine jußa eau/à,poteß a Judice eogi ddо mnes obfirtantias
religioftt.
OMnisquiderapromiffîo vcl contrañus fiétuseft ex fe dolofus; fed quia
dolus prxcipuè coofideratur à Iurisconf. circa ipfam rem, de qua dif-
ponitur in contractu, feparatim agemus de contraáibus doloinicis dub.
icq. nunc veröde fifto confenfu traäamus. &pc timus quid retnedij fir,quan-
do vet e & à parte rei pars non habuitanimum fe obligandi. Duplicimodo
huic malo fuecurritur, per legem fcilicer five publicam poteftatem, per vir-
íutem juftitiïe& pee confenfum verum illius, qui fictum confenfum prae-
bui^.
r. Dico i . Poteft pote (las humana aliquando fupplere defectum con-
fenfùsproducendoobligationem praeftandi id, de quo fiâè confenfum eft,&
alios etfeñuscaiifando.hinc multa dcducuntur.i.quodpoííít refpub.produ-
cere obligationenb. 2. quod aliquando tantùm. 3. praftandiremdequa
convent urn eft.
Primapars prob, ex generali principio quod respub. humana vel
propter cnlpam civium, vcl etiam fine culpa.quando bonum publicum exi
gir, poffit varié difponere de temporalibus rebus , transferendo domi-
nia,producendoobîigationes, &fimilia_,. nec res hace operofiorem proba-
tionenrexigit, quia generacim fic propofitanon videtur excederé pqtefta-
tem reip.humanar^poterit ergo vel in pœnam ficU con fensûs obligare ad fol-
vendum, vel ob alias caufas producere in tali vecas obligationes.
». Dico 2» non poteft in omnibus aut femper fupplere, nec Temper
iupplet-.-
Prêt, quia aliquor um contraâuu m p ropriar obligationes & e fFeâus
ne quidem quoad fubftantiam fubfunt reipub. humans. Matrimonium eft
hujus generis. Ipfius enim obligatio propria eft teneri reddere debitum,&
cohabitare quoad vfum conjugalem; &eftedusefttranslatio dominij cor*
poris quoad iftum vfum, <5¿ vtfornicans etiam cum foluta committat pecca-
tum adulrerij. harcautem in communi fencentiâ non.poiTunt fuppleri» quia
non poteft pote ftas-humana faceré, vt fit mea vxor illa, in quam non confen-
6, nec jubere»vtiine.confenfupftsftito earn cognofeam : quia praçcipere non
poteft fornicationem,qa« hic fuppono,quia prohari folent & de duc i in ma
ter ia de Matrimonio.
Dices, ergo in Matrimonii contractu nihil poteft facra vcl profana
potcftas.
Rtfp. »e¿:ajptmp, poteft enim reddere perfonas inhabiles ad contra-
hendum: poteft pro forma verías folennitates requirere. & quoad hare ha-
bet candem poteftatem circa contraaumMatrimooij.quam circa ¿Uoscon-
£ 3 tradus
 39 V ТгШлш de СшглШЬиь
-traâus humanos, fed non poteft quidem aut dominium corporis transfer-
re, autprxciperc conjugibus immediate vfum Matrimonij fine con fenfu»a.
çoteft prarcipere direâè , & immediate confenfum, quando v.g. exfponfa-
libus ipfi conjuges tenentur contrahere , quo cafu fi non contrahant , & ve
rum confenfum prxftenr, peccant non folùm contra juftitiam,"au't fidclita-
tem; fed ctiam contra praceptum Supcrioris legitimé prarcipientis con
tracture, deinde poteft prarcipere contraftum vel confenfum etiam tum ,
quando lex natur* ad eum précisé non obligat, vt quandoJudex in pcenam
fiéti confensûs aut deception is, aut injuria? prarcipit confenfum. Ifto cafu ex
Tolo precepto pofitivo obligátur:quia qui decepit per fiâum confenfum non
teneturprscisè contraâumin fpecie poneré , fed tan turn refarcire dam
num illatum parti, damnum autem fiepe poteft aliter refarciri quàmponen-
docontraâuni; nihilominüs tarnen, quandojudex, qui pcenam potcu deli
cto ifti ftatuere, illam pxnam deter miftatjuftxfeníentiasftandüm tíft,& con
tractus legitimé celcbrandus. Quod fi pars perjudicem condemnata no-
lit confenfum prsbere, peçcat quîdem rcgulariter nonparendo, añtequam
-tarnen confentiat,non poteft alteram cognofeere, Porelt quoq; quafi indi-
reâè confenfum prseeipere, dum nop credens parti alleganti fiâum confen
fum, fed pra»fumcnsV€rtimYuifle&legítímum'pra:cipir, vt fimulhabitenC
conjuges; & vr debitum reddanr. hoc cafu non obligat quidem direâè Ec.
clefia , vt confenfum prüftet, quia fupponit jam eflepra-ítitum, fed direâè
•prarcipitvfumMatrimonij,quiquiae(re non poteftfine confenfu priusprx-
-ftito, tenetur per confequentiam &mediatè ad confenfum, fed quiahoc
-punâum peculiarem involuit difficultatem, aliqùid de eo dicemus infra.
4. . Alter contraâus, qui quoad omnia non poteft fuppleri àpoteftate-
■humana éft votum, vel profeifioreligiofa, quando defuitverus confenfus»
, Nçt. peculiarem voti Obligationen! elfecalem, vt ejus violatio conftituàt
peccatum facrilegij, Se contra reiigionem ; &aliquaalia peculiariahabct_*
quando autem ira fit promiffioDEO, vt etiam fimul contrahatur cum nomi
ne, &acquiraturhomini verum Jus, vt fit in profelfione, qui eft contractus
rerus vitro citrocji, quando fit vt oportet, tunc poteft humana poteftas rriul-
tumfupplere, non autem omnia.,. In qua re dicùnt multi aliter procèdent
dùm.quàm in contractu Matrimonij, quando fuit fiâus, quia in matrimonio
vt dixi, non poteft ejus propria obligatio nee quidem materialiter fuppleri,
autpratcipi nifi mediante confenfu adcoriiraâum requifito : poteft tarnen
aliquando ipfc confenfus vcl contractus matrimonialis in certie<afibus di
reâè praecipi. Jn profeffione religiosa contrarium fit ex vtroq; capite. qui*
•Obligatio voti , vel profeffionis faltem quoad fuum materiale fuppleri po
teft quoad plurima ex prxcepto humano , vr jam dicam, Ratiodiverfitatis
quoad hoc punâum inter utrumq; cafum eft, quod obligatio matrimonialis
fine contractu ipfo involuat peccatum, & per confequens non poífit poni,
cumcontradidionemimplieet me obligari ad peccatum. Si autem obli-
■ ... ■ garer
 . Dißutatto j. Dubгит j. §. /. 3^
garer adcogmofcendumcarnaliter cam, in quam non confeniî tanquam in
Txorem,obligarer ad formalem fornícatiotiem. in voto vcroautprofcffione,
obligatio quoad material? eâ ris bona, Sexfe materia prscepti, v. g.ferva-
re caüitatem, obedire alteri &c,deinde Matrimoni um non eiires ardua,fed
valde naturalis^ natura confentanea; profeííio res valde ardua, &naturalí
appetitûs inclinationi valde contraria. & propterea vtputant píurimi,non
poceftdireäe pracipi» Verum hoc vltimum pun&um, quodfcilicet non
poffit dire&èpnecipr vera emiffio votorum religionis, non cft ita certum. 1.
quandoaliqüis five monaftc rio alicui promifit,vel D во vovit fe profeffionem
cmiilurum, íiEcclefia id refciatpoteft per praeceptum , aut legem eum obli
gare, vt veram profeffionem emittat i quia cum Jure natura; ex fuâprofeffio-
neautvotaadidobligetur, poteft respub. pra*cipere ufaciat, quodfui eft
officij, & ad quod obligatur. г. etiamfi concederemus, non poíTe ftarum re
ligionis fine p ra: via obligationein profcfluroiauç culpâ, dirtétè prarcipi, ta
rnen nonconcedimus , honpoíFe przeipi in pcenam delicti, injuria feil icec
quam fecit religioni, & Deo, fiâè prominentia. Sed hase res requireret lon-
gius examen,nec propriè lequendo ad hune locura fpectat. Suffîcitcnim hoc
loco dicere confenfum quoad multa polie fuppleri à repub. ctiam in emif-
fione votorum. poteft enim producere irr fi&è prominente Obligationen!
ad fervandamcaftitatem, illîus tamen pracepti violatio non façeret facri-
lëgium. Deinde poifet praecipere perpetuam obedientiam,fed violatio pra?-
cepti iftius facerer inobedientem, nun facrilegum ■ & idem penè eft de pau-
pertato. PoiTetenim inhabilem reddere ad acquirendum dominium, aut
difponendum de rebus tempbralibus, etiamfi nunquam \oviiTet_.. Poifet
eu m obligare ad perpetuam с lau fur am, & fer vanda ïtatuta ordinis, Si vjven-
dumquoadexternacommunimodocum alijs.
•f. Quae cum fit valde gravis pœna, li«et videri poflît improportionata
delido, & illudfuperans; tamen fi ex vna parte çonfideretur, valde eife pro.
babil e profeffionem fiâamex fe, & Сил natura Obligationen! parère, cum
plurimi authores id fentiant, quorum aliquos citavi Ы<1яЬ.рглс14. & ex alte
ra fu mmope re expediré poffit reipub. fictè confc ntientes quando fine caufa-
fiifficiente decîpiuntjgravitér punir:-; & in pr'aefenti magna fequeretur diifo-
lntio flatus religiofi; aperiretur enim oftium dicendi fe finxiife confenfum &■
multî eamoccafionemarripérent cum detrimento notabilireligiofotumor*
dinum, noncenfebitur po?na,ta,Lidelidoimproporcionau, maximètùm vl,
dixi, poffit Judex non tarn per mödum poena:, quàm per modum'declaratio-
nis Juris pronunciare ilium cflfe veré. & realiter profelfum, & itá ilium coge-
re ad omnesobfervantias religiofas. fed ha:c intelligenda funt quandofine*
iufta caufa quis fiâè contraxit. Si enim vi, autmetu adjaöus idfeeibaudie^-
torinjudicio^&näusconfcnfusnonnoceb^ .
•Ia,
4о Traffatm de Contrat!ibu/,
%. г. Quomodo ContraElusinvaltdi pofint reyafidari.
SVMMARIVM.
А Tn Contractu onerofibfi défit confienfus ab vna parte, frobabiHuí eftße~
Slando rei плшлт ordinariè deberé vtramfy partem demo con-
ficntirc-j.
a. Vfius reiex contratfu, non fiemper arguit eonfienfium aparte ret mañerea ,
out tranfijfifi in abfiolutum. Sea eft vfius Domini/ transtatt , non v$-
luntas transfierendi.
j. Jn centraitibm onerofisconfenfiits eß conditionattu.
4. Stating définit, nonfiubfißente exaltera parte conditione , five defieÛu
confiensâs,Jh>e inhabilitatù adcontrahendunu.
5. Probabile&practice fiecurum ctt3maneresonfienfium fiemel in contrat!tt
datum, donee per contrariumreVocetur , valere^ ad ratißcandum
соntractum abfitfa notifia altertus parti,
f. Contrailus initio nullus,fiólo pracisè tratht temporù nonfirmatur ¡ Fait'
datur tarnenfiublato fiólo impedimento occafione temforis.
7. JnValida P.rofießio Religionü,poteß quidemtacitèabfify notitга Prälati гл-
tíficari,íoc.tamenj>roVenit ex rati habittone Ponttficù; qui pars eß
contrabens.
i» A Lia.qurftio eft difficilior , quonam modo fiäus confeofus poífit ab
J\ ipfo contraríente fuppleri, & gencratim loquendo contractus ex
quocunq; capite invalidi poífint re validan. Hace difficul tas in praxi parie
magnas moleftias, prarcipuè in Matrimouioeocafii, quo vna pars bona fide
contraxit, & nullomedo eft confeiainvaliditatis contractas, пес expédie il-
lam feire defectum-,. Si enim vtraq; pars malâ fide egit, auteonfeia fuit fi-
dionis alcerius partis, autdefeétûs, propter quem contractus non fubfiftit.
res expedidor eft ; quia vtraq; pars poteftconfenfum renovare, & de novo
contrahere, & Temper implicite idfacit,dum vterq; contrahentium in con.
traftuperfeverat, & non réclamât, cum poffit, quod falte m verum videtur.
quando ratificado contractus pendet à folis conrrahentibus. Tora autem,
vtdixi.controverfiaeft, quando altera fola pars eft confeiafidionis aut im
pediment]'.
Diverfx funt haede refententise. Sanchez deMatrim. L1.d1jp.32. &
fiq. diftinguit inter conrradum invalidumdcfedu confensûs, & invalidum
rationeimpedimenti : quando rationc impediment! fuit in valid us, debet
vterq;, vt elicit, confenfum mutuum five refpeftivum renovare ; quando ve
rb folius confensûs defeótu, tunc fufficit, vt ille folus renovet,qui finxit.cum
alter in coufenfu legitimo priusprxftito pcifcvcret. cumSanchez fentiunc
1 plurimi
 Dißutatior. Vttbium /. §,x. 41
plurimi praffertim ex recentioribus, & videtur hodie communis , dixi hodic
quia licet plurimi ex veteribus citentur à Sanchez maxime D.Thom.& D.Bo-
navent. tarnen non funtcontrarijconclufionh quam mox ponemus. fed lo-
quuntur de cafu, in quo manet ferió contrahentis confenfus adhuc quafi
fufpenfus, non verô in eo cafu , in quo confenfus non manet. quieftcafus
nofter. vnde contrarium fentitBafilius Pontius/.*, de Matrim. e. 24. &2jt
Comitolus refponf.moral. /. i.<j.i2o.8i aliquot alij.Nos hic praccipuè agimus
de revalidando contradu irrito d efe du confensûs. "
Dico i. Probabilius eft fpedandorei naturam, in contradu onero-
fo, quandodefuit confenfus ab unaparte,ordinariè deberé vtramq; partem
de novo confentire_>.
Prob, quia in contradibusonerofis, & refpedivis communiter lo.
quenefo confenfus non funt abfoluti $ fed refpedivi , & aliquo modo condi-
rionati. habe ntenim ex natura rei hanc conditionatá tacite inclufam, volo
me obligare adtradendum domum, fi tu te relis obligare ad tradendunu
pretium. & itain ceteris comnjuniter. ergo fi alter non prsftat confenfum
in obUgationem ex parte fuâ, ille qui ferió egit, non dédit confenfum abfo-
lutum, nec ejus confenfus tranfijt inabfolutum, cum conditio fub quâ prar-
ftitit, non fubftiterit.
Hoceftfundamentum conclufionis, &meo judicio fatis folidutrb,
quia prudentes non folent in contradibus onerofis fe obligare nifi refpedi-
vè, & in ordine ad obligationem alterius, quâ non pofitâ intendunt fe non
obligare^»
2. Dices i. five abfoluté five conditionatè intenderit fe obligare manet
Temper in ifta prima volúntate, cum earn non revocaverit per adum contra»
rium. ergo accedente alterius confenfu, jam fit contractus > fivefciat_», five
non...
Rejp.neg. antecedens quia prima yoî untas per fecorruitnon fubfi-
ftente conditione.fub quâ fuit praeftitus confenfus. hinc non fuit opus ulla
tevocatione aâuali, & exprefsà.
Contra, manet in vfu contradus; quia rem poflidet, aut eâ vtitunj}
quod tarnen nullo modo faceret,fi confenfus ejus prior nonmaneret, quia
non fupponendus eft velle peccare vtendo re aliena.
Jcej^.»<£.fcquelam. quia vfus ille non arguit confenfum à parte reí
m an er с, aut tranfijífe in abfolutum, fed rantum probat errorem in vtente_*
quod feilicetexiftimet alterum veré confenfifle,&proinde confenfum.queia
ipfe prafftitit, tranfijfle in abfolutum* Verum error contrahentis non fa-
cit confenfum in abfolutum transiré. quia non confentit fub conditione ilia,
fi credam five veré five falso te confenfiíTc; fed fi veré confentias. vnde pof-
funtbenéconfiftere illa duo. nempequod putemveré me confenfiíTe, de
timen à parte rei me non confenfiííe. Sicuí acciditin conrradu ex erróte
eitca fubftantiam, & clariùs io errorc circa qualicatem. Docuimus enimin
F mate.
,|й Туaftаш de сшглШЬш,
materia deMatrim.quando error qualitatis caufá dedit cótractui.fi qualiras
per modum conditionisfine quâ non fue rit àcontrahente exprcfla, non fub*
filíente qualitate non fubíiftcre contraáü v.g. accipiote in raeá.fi fisnobilis,
dives, aut qualéte efle dicis^fi veré talis non íit» Matrimonium non fubílflit,
q uanturncunqj exiftimet efle talem qualem dicit, & fe abfolutè confenfifle_,.
Contra, non explicacur quomodo coufenfusnon manear,aut quan-
do (It revocatus>quia non videtur polfe negari cum ve ru confondre inillam,
cui cohabitat, alioquin peccaret_..
Reft, ne¿. aífump. quia diximus putare quidcni fe confenfiííe abfolu-
tèi fed veré nunquam confenfifle defectu conditionis , quar tempore initi
contractus non fubftitit ; voluntas autem aut confenfus, quem jam habet,
non eft translationisdominij, fed vfusdominij transían. Et hoc forte ali-
quosfallit, dum opinantur voluntatem vtendiretanquam fuâ, efle vol un*
tatem continuant transferendi dominium pittij, vcl rei contrapofita: in al
te rum, quia voluntas vtendi re tanquam fuá, rantùm prífupponicperfua-
fionem translatidominij, & difpofitionem talem, ve fi errare fe feiret; aut
nolletvti, aut certèhaberet voluntatem no vam transferendi dominium al-
tero confentiente_»»
3. Dices». Malè fupponimus in probation-e conclüfionis, confenfus in
«ontractibus onerofis efle conditionatos¡& etiamfí daretur habere inclufam
conditionem,fi alter confentiät, tarnen non benè diciturftatim defijflealte-
ro non confentiente; cùm certum fit confenfus die i poiíe permanere virtua
lité r aut habit ualiter. quare ergo non police diciin prxftnti, efle fufpenfura
donee alter confentiät ?
^<$.»ííg.aflump.quia comuniter nemo prudens fupponicur aliter con
tractu celebrare velle,quàm juxtanaturaincontraâûs.eûauté contractus na»
turâ fuâfit reciprocusjqui célébrât cenfetur intendere cú celebrare nó aliter
quàm vt fit reciprocus;& nó velle fe obligare.nifi altero viciífim fe obligante*,
Deinde quod dicitur de virtuali permanentiâ confensûs,vel aquivoertionc
cótinet, vel falfû aflumit.quia virtualis permanentiâ poteft cogitari dup" °.xr
vt feilicet maneat in effeótu , vel quafi in efFeétu. In effeftu, qui eft obligatio-
vitro citroq,-, non manfitjquia fupponimus-non efle ortam obligationem ve-
ram.fed tantùm falso exiftimatam.Si in quafi effeéhbfive in vfu licito rei tan*
qui fi fua eflet,non eft ad rem;quia jam diximus vfum licirum nou-requirere
confenfum verum,aut exftitifle aliquando ant jam exiftere.fed exiftimationc
veri confensûs fuflicere. Sicut Iacob licite vfus eft Lia, quia putavit fe in earn
confenfifle, etiamfiâ parte rei nunquam confenferit. & res illa fatis eft clara
Side virtualipermanentiá.fivepotiusmorali ipfius confensûs in feobjeäio
intelligatur.quod feilicet maneat confenfus femeldatus quafi fufpenfus, &
expeétansconfenfumalterius: nego id fieri communher, quia licet in con-
tradibus fubiude , qui prior confentit & profert verba, expedet ad tempus
aiiquod,cVetjam det alteri tempus deliberandi de fua confeniu i tarnen ne-
». m©
 D$. i. duhiumj. $. г. . 4j
mo folctpoftproîationcm verborum, aut figna externa confensûs pofitaab
altero velle, vt fuus confenfus adhuc pendear, fed eo tempore, quo alter ex-
tcrius oftendit figna confensûs ex parte fuá, confenfus ipfius tranfcat in ab-
folutum; ita vt fi alter veré confenferit.ccnfeatur ipfe quoque veré, & abfo-
lutè confenfifle.-fieotempore non con fen ferit, ipfius quoque confenfus eo
vfque conditionatus, non fubfiftente conditions fub qua eft datus, prorfue
delinat&riullusfit: Opinio autem, quam habet de confenfu alterius noa
facit.vt ipfius confenfus tranfi verit à parte rei in abfolutum, aut vt veré ma-
neat.fed vt putetur tranfivifle, vt ante monui.
Advertí fupponi ab Authoribus contrariar fententias permanen-
tiam voluntarAara in vfu conrtadûs efle continuum confenfum & quafi
repetitionern continuatam primi confensûs. Sed hoc ipfifm eft quod nega-
-mus. dicimusenim efle tantùm voluntatem manendi in obligations quám
filso purat fubetfe.
Dices j . profeflto religionis eft yerus contradus, & tarnen fi ex par
te emittentis fuit fidio, ratificatur, & fit validé fine novo confenfu prselati;
quod, tame non poflct fieri.nifi prior confenfus cenferetur manere, & no efle
revocatus: ergo falfum eft, quod fupponimus, confenfus contrahentiuna
non manere, fed opus efle novo confenfu utriufque Rejp. hie tangi contre
rerfiam celcbrem de ratificatione profeifionis invalids, de quâ multi exiftir
niant non efle eodem modo philofophandum , quo de alijs contradibus»
nee fine omni ratione id affericur', vt mox dicam. plurimi tarnen exiftimant
quando profeflîo fuit invalida, fufficere ratificarionemtacitam vel expref-
fam ejus, ex cujus parte contingit profeifionis defedus. Vide fusé Sanchez
i.j.de Matrim. dijp, 32.&I.7. Dub. 3 7.
Not; Profeifionem religiofam efle veré & propríé contradum inter
monafterium &profitentem, & vlto citroque nafci Obligationen!, obligatur
enimreligiofusad manendum in monafterio & accipiendam diredionem
ifuperiore fecundùm regulam : prilatusvero obligatur ad habendam cu-
ramiubditi, &eumalendum &c. contradus autem turn pcrficitur, quan-
doprofefllo& admifiio exteriusponitur, fi adfuit vtrinque confenfus cum-,
cateris.à Jure requifitis; aut fi non fuerint tunc pofita omnia requifita con
tradus prorfus non ponitur. ficut de alijs diximus. Quod autem commu-
niterdicitur, fuperiorisacceptationemfemper manere, cùm non fit revo
cara, nonmagis hie habet locum, quam in ceteris contradibus, de quibus
pauló ante egimus. quia,vt verum fatear,non fatis capio. quomodo accepta*
tio ilia, qua; videtur conditionem hanc incluflam habuifle, admitto te ad or.
dmtm.ftt parte tua te velis hoc tempore tradere ordirti, cenfeatur ultràtempu»
profeflicMiis, vel iftiusadus folemnis durare.
Vt ergô rem totam inpauca coutraham, video controverfiam hue
reduci deberé, an confenfus tamdiu cenfeatur durare, quamdiu quis vtitur
re, quàm ratione confensûs femel dati poffidet; fiue an femel datusperfeve-
cet, donee per confenfum contrarium re voce tur. F г Dicunt
44 / Troffаш deControffïhus>
Dîcuntillî contra quos agimos femper pcrfcverare donec revoce-
tur; & proptcrcà, ii initio obligationem non peperit, polie pofteà parcrc.
Nos verô id negamus accidcre in contradibus rcfpediuis & oncrofis.in qui.
bus confenfus prsebetur cum refpcduad alterum.&fub condicione confen
sûs ponendi abaltera parte, quando ergo contradus ordinario modo fiunt,
fi legitimus fuie vtriufq-, confenfus, confenfus in fe définit, & manee in efTe-
ftu juxta explicationcm datam in dub. j. Quando vero altera pars inicio
non confenfit, non manet aut in fe, autin fuo cffeftu five obügatíone verá.
2. Dicimus, confenfus quoad fe femper defincrc, nifi contrarium ve-
lit confentiens; manereautem virtualiter ficuteaufa manet in üioeíFcctu.
longé autem diverfafunt inotdine ad moralem confiderationem manere
confenfum moraliter quoad fe five in fe, & manere tantùm in fuo effedu. 3.
dicimus quoties quis vtitur re, quam habet ex contractu, non toties reno
vare confenfum, aut de novo confentirc, nee complaccnciam, quam habet
quis de confenfu pretérito, maxime quando illa complacencia fundatur in
errore, & falsâ exiftimatione confensûs rcciproci,efle novum confenfum..,
aut fufficicntcm ad contradum ineundum, quiaad fummum eft ratifican©
confensûs olim exhibiti.olim auté exhibitus nó fuit fufficiens ad transferen-
dum dominium, aut contradum perficiendum defedu condirionis, ex alte
ra parte requifitx, necomnis complacencia in adu prxterito, aut confenfu
eft vfu Juris confenfus in translationem dominij pro hoc tempore, fed gau-
dium quoddam de prarterito confenfu,ut tune translativus erat dominij.vel
potiùs eft gaudium de translato dominio, &commodis, qux ex eo jamper-
cipiuntur. 4. dicimus quando quis itaabfolutè confentit, vt velitexpreíTé
fuum confenfum non revocatumeenferi, donec per novum aétum eum rc-
vocet, tune manere femper in fe, & fufficereadtransferendum dominium
quandocunq; alter voluerit confentirc. raro tarnen hiccafus accidit,& pro
ptereà raro permanct confenfus initio datus.
Exquo fequiturinrigore loquendo, quando contradus rationefi-
£ti confensûs invalidus venit revalidandus, deberé vtrumq; de nullitate có*
ftnsûs certiorem reddi, ut vtercj; de novo confentiat. & hoc verum eft fiue
defedu confensûs, five propter impedimentum, aur inhabitalitatem con
tractus fnitnullus. quia argumentum à nobis allatum arqué contra vtrumq;
facit.&Clemens VHI.interrogarus àP. StephanoTuecio.ut refertComitolus
fup. quid agendum cûmuliercquaefictèconfenferat.&cupiebat ritè cófen-
tire. refpondit neceflarium elTe, ut de novo confentiret coram Parocho & te-
ftibus admonito marito de nullitate prioris fui confenfus in validi. Qu« re-
fponfio etiamfi non fit decifio authentica fedis Apoftolica: (quidquid fentiat
Comitolus, &pofteum Bafilius)cùm non fit verifimile Pontificcm à priva-
toprivatim interrogatum, non prxmiífovllo examine confueto, contra.,
communem antiquorum &modernorum Dodorum fententiam definiré.,
aliquid voluiiTci tarnen magni momenti mérito ce ßfer i debet, &ad с on fi r-
■ ■ шап
 DiJpHUtto i. Dubium j. $. i. 45
mandam opinionem , quam propofuimus, magnum pondus obtinere.
Etlicet hafc, qua- á nobis difpurata funt, ftando injure, & rei ipfius
natura videantur probabiliora, quam qua; dicuntur aparre contraria, nihil-
ominùs.
5. DÍC04. fententia contraria eft valde probabilis, &pradicè fecura.
i» quia communis. 2. quia habet aliquod inipfojurefundamentumprsci-
puè circa Matrimonium, & profeifioncm religionis.
Quam vis autem corhuniùs quidem fcntiant,quando uterq; fuit ha-
bilis ad contrahendum,& contradus fuit nullus ex defedu confensûs in vna
patte, fufficere ut fidè confentiensconfenfum verum pra:ftet,nec eife opus
ut alteriindiceturdefedusille.Quandoverôfueruntipficontrahentesinha*
biles debereindicariutriq; parti fublatum efle irapedimentum>ut utracj; de
novo confentiarjquamvis ut dixi Ьгес doceantur communiùs; tarnen non vi-
detur ftando inJure & ratione confticuenda differentia inter vtrumque ca-
fum. quia fecundùm eos in utroque cafu manet confenfus utriufque, donec
revocetur. ergo èodem modo de utroque cafu difeurrendum, & in vno ca
fu, fi non debeant partes fieri certiores, пес in altero debebunt. Quamo-
pinionemin cafu neeelfitatis poife nosfequi, docet Sanchez/. 2.diß>. jtf.nos
vero dicimus ftando injure licere etiam extra earn, с ùm eadem fit ratio con
fensûs przftiti cum impedimentodirimente, qui eft confenfus fidi.
Dices, in cafu, in quo ponitur fuiile impedimentum, ab initio con
fenfus fuit nullus, & perfeverantia in со eft in confenfu invalido & infuffici-
entiad transfe rend urn dominium. & eft regulajuris./*.*» e. nonfirmaturtra-
íímíemporis, ejuod ab initio deJure nonfubßflit in cafu autem fidi confensûs ille,
qui non erat confeius fidionis przftitit confenfum validum & fufficientem_»
ex parte fuâ ad transferendum dominium, ergo non eft eodem modo de u-
troq; cafu philofophandum;-
Rejpyneg: aßimp; &fequelam.- quia in hoc eft parirás inter utrum-
que,quod n'eut confenfus feriô confentientis non fuit ab initio fufficiens
ad transferendum dominium, quia alterius confenfus non concurrebac~.,
quo concurrente fecundùm iftosDodores jam fir fufficiens; ita confenfus
habentis impedimentum non erat ab initio validus, fed fublato impedi
mento fit validus.idem ergô confenfus quatenusconjundum habens impe
dimentum eft invalidus,& quatenus concipirur poft fublatum impedimento
durans eft validus.eft ergo a?quivocatio,quando dicittir perfe verare in con
fenfu invalido, quia perfev«rat in confenfu, qui fuit invalidas, dum primo
priberetur propter impedimentum; fed non eft perfeverantia in confenfu
OtinvalidOifiue uthabente impedimentum perfons conjundnm.
6. Ad regulam autemjuris allatam benè refpordet Dinus. inUEt. ad reg:
ig m в. contradum aliquem vel adum invalide geftum ab initio folotradu
temporis non firmari; ita feilicet, vt folüm tempusnullo alio accedente
xedd&c adum validum; fed in Шо cafu non fieri validum perfolumtràduin
F j tem
 46 TrattattudeContrABibtis ,
temporis, fed perconfenfum aut ceflarionem impediment! occafiotve tem-
-poris fupervenicntem, & adfert aliquot textus fatis commodos noftro pro-
pofito./. -vmcaCod.de contrail. jud. vbi donatio facta ludici téporeofficij decla-
ratur invalida, & tarnen ibidem additur depofito officio con vale (cere ex
prifumpta volúntate donatoris non revocantis donationem; quo loco de-
«ernitur aftualem & phyficum confenfum donatoris non efle fufficientem
ad transferendú dominiú tempore officijjudicis , quia pro eo tempore erat
-Iudex inhabilis ad aeeeptandum-», & tarnen donatoris voluntas moraliter
manens poftdepofitum officium eft fufficiens, quia perfonadonatarij traftu
«mporis facta eft habilis.
Scdclariffimus textus eft*.v»/V*, de defponfat impub. in в, vt cum
■declaraflet Matrimonium puberis cum impubère non efle verum Matrimo
nium, fed tantùm fponfalia. poftea addit. per adventum pubertate non tranfe-
lint in Matrimonium, ntc Matrimonium, quod ante non tenait per lapfum temporis con-
valefeit, nifconfliterit per alitjutm modttm contrahentts eofdem cum perfeverantia eiuf-
dem voluntatis adpubertatem pervenißi. & paulo ante idem dixcrat de fpon fa li
ons minorum fèptennio, excipit tarnen nifi permutuam еогит cobabttationcm,
feu alias verbo velfaito ipforum appareat eofdem in tadem volúntatefaÜоs majora per-
durare, vbi claré deciditur ex perfeverantia confensûs nafci obligationem.,,
pefficiq; contraóhim ab initio in validum, & fublato impedimento, confen-
•fumante invalidum reddi validum. regula ergo Juris, vtdiximus, tunc ha
bet locum, quando aliqui aftum aut contracture invalidé celebrarunc , Sc
poftea nullofigno vel aétueum legitimé ratificarunt, vt quando contraxe-
runtfponfaliainvaUdapropterimpedimentum, & nec cohabitarunt inter
fe fublato impedimento, nec dedararunt aliquo figno fe habere voluntatem
permanendi in contractu eo temporcquo facti funt habiles.
7. Adverte in ratificandaprofeífione religionis invalida, aliquid videri
peculiarc ftarutum à Iure, & tarnen ex eo non infirman" , quod diximus in
priori conclufione. quia etiam hoc dato, quód fiâè promittens debeat ad
cam ratificandamàPrelatoadmitti, tarnen ratificansexprefsè, vel tacite
fuam profeifionem,â Prarlato fçmper admittitun lus enim five Rom. Pon-
tifex, quieft proprius Pralatus regularium.talesadmittit, dum déclarât in
Iure с. /.de regular, in tf.geftationem habitus profeflorum Sec. efle fufficien
tem ad ratificandam profeffioneminvalidam. & in hoc contractu plus po-
teftfupplerePontifex, quàm inalijs, nam inalijsnon eft pars contrahens,
m profeifione eft contrahens fi velit, cum fit acceptans tanquam proprius
Praîlatusj&itaexprofeffione religionis nonpoteft duci lblidum argumen
tum ad alios contractus.

Dubium Scxtum.
Quotnodo ehligatio contrarius toUatur, & anredire poßit?

s уM
 Dißutatio и Dubiumj. S. и 47
> SVMMARIVM.
Oíligationes fontraftuum, per quas caufas пл/cuntur, regulaniterper eafdem
difßluuntnr,non tarnen omnes.
N On eft nobis propofirum onmes peculiares modostolléndi obligatio-
nes reccnfcrc, videri illi poüunt inflitut, quibtumodü obligatio tol/itur,8c
Doctores fusé eos profequuntur,fed generatim tradere modum.quo obliga*
tionestolli pofluni.
Supponoigitur, quod dicitur, caff. /. de regul: Juris re per quafiuti*
Mi CAufiunafatur, per eafdem dijfoluitnr, & habetur L. nihil tarn naturale, ff, codera
tit. ficutigitur Contra¿ruum obligaciones exmutuo partium confenfu po-
fitac funt; ita per confensum earundem regulariter tolluntur. & eodem mo
do obligationes, qux ex deliéto, aut aliter contrahuntur, per volúntateme
ejus, qui obJfgationem impofuir,auferuntur.
Dixi regulariter. quia multi funt contractus ex confenfu pofiti, qui
per mutuum confenfum non poíTunt diflolvi, vt apparet in -Matrimonio, vn>
de aucem fiat, Tt Matrimoniara femel ratum ex confenfu Conjugum non-
poflîtfolvi, non eft hu/us loci. Profeflîo religionisper ingrcdientis& ac
ceptants confenfum contrahitur, per eorumdem confenfum diflolvi non-
poteft,& idem fit in emptione bonorum ecckfiaiücorum, & alijsaliquibust
▼oluit enim Respub. ob graues caufas, vt quidam contractus fortirentut_.
quandam perpetuitatem, & eorum diifolutio à fola Contrahentium volunw
me non penderet, quos inferius particulatimtlifcutiemus.

§. /. Quidfit ohhgatio?
S V M M A R I V M;
л Obligatio eßferaitus agendi,patiendicum rcßettuad alterum.-
2; Obligatio non inbaret obligat0per modkm form* Phyßca, inbarere tarnen
intelligiturjuxta modum noßrum concipiendi.
Slcutjus eftpoteftasquxdam moralisaliquid agendi,exigcndi &c. ita ob
ligatio eft quidam fervitus agendi,patiendi, &c. cum refpcctu ad alte-
rum.& aliquando cum Jure confiftit obligatio eo vrendi, ficut Judex habet
Jus puniendi reum, & fimul obligationem id faciendi. Quid autem fit ob
ligatio, fine explicatione benè videtur intelligi, explicata vero reddîtur ob-
fcurior: omnes enira mortales doñi firaul 8c indoâi intelligere fe putantj^
quid fie fe alijs» vel alios fibi obligari.
Quia tarnen Theologi , qui metaphyficè res hafce examinant ma.
gnam faciunt difficultatem, pra?fertim circa objeftum condonacionis divi
na?, in gratiam eorum paulo fufius explicare decrevi.
г. Nota, vtfup.diximus: Gontraâum ipfum añibus, per quos initus-
eft, deímentibus ftatim perire, & manere tantum inefFeétibus,quiinpcc-
«otisquidem funt qua-daju dignitas odij>& Cms faciendi obligatio, bic au-
. ... . - tern.
4S Traitaim de Contraffibus, \
tem effedus phyficè loquendo.nulla eil emitas in rerum natura exiftens, fed
tantùm in ge ne re moris. Explico.quando duo actus voluntatis vitro citró-
que poííti funt, talibus circumftantij^&c. judicat reda ratio, propter iftutn
adum jam poflcum,ponendos eife aliquos alios adus, vel omiilioncs &c.
quosíi non ponas, male faois,& ex hoc didamine nafcitur denominatio
obligan, qua: fecundùm phyficadicit negationem adus, qua? eft fuo modo
intrinfeca obligato 5 non habet verôrationem obligations, nifi cum refpe-
du ad voluntatem alterius partis iftum adum, cujus habet negationem.exi-
gentem. nos autem denominationem illam concipimus, per modum alicu-
jus formar intrinfecae in ipfo obligato exiftentis, & in hoc noftro modo con-
cipiendi fundantur iftar propofitioncs: Obligatio eft in Petro.eft in Paulo ex-
tinda, &c. & eodem modo difcurrendum de injuria habituali, qua: quidem
àparte reí non eft ens intrinfecum exiftens in delinquente, fed eft denomi
natio ex rede rationis judicio, quod ille,qui injuriam intulit , faciat contra
redam rationem non ponendo adum fubmiifionis, aut reftitutionis, fecun-
dum quod offen fus exigit. & licet hie inveniatur negatio adûs fatisfacien-
di, qua; ex refpedu adperfonam offen fam ilium exigentem judicatur eifc
contra redam rationem, tarnen non fufHcit totum hoc ad falvandos modos
loquendi aut fcripturar, aut Conciliorum de peccato habituali. quia de fi
de credimus peccatum originale ineife par vu lis, tolli peccatum pcrbapti-
fmum,&c. qui non eíTent veri, vt mox dicetur, nifi noftro modo concipiendi
peccatum intelligeretur forma mo ralis intrinfecsu.

%. 2. Quomodo tollatur h*c obligatio?

S VMMARIVM.
7. Obligatio toffitur vel mediate fer attum poßtivum exigitum л credit
tore, vel immediateper condonationem.
я. Perfila Phyfica nonpoteß explicari offenfa habitualis formaliter , bene
tarnenfundamentaliter,
g. Objectum condonationû eß тогаИш obligations, qua a condónatiene efe»
&h>e deflruitttr non formaliter.
4. Phyßcas negationes potefi appetere voluntas, vtfui perfecciones.
S• ObjecJumcondonationù divina eil id,quod hominesper modum obligatis-
nis inexißentts concipiunt.
f> In Deo admittendafunt moralisâtes, qua* quotidie acquitit, &perdit.
>• TJ* Xplicatâ naturâ obligations facilior erit hujus dubij reiblutio prar-
■I—' fertim in realibus obligationibus ; quandoenimquisfolvitpecu_
niam.quam debet, tollit immediatè & phyficè negationem adûs. quam ante
«xplicuimus, tk eâ mediante moralera obligationcm, & denominationem
debí
 Biß. i, dubiurn, f. §. s, 49
débitons; & idem eft in reparatione injuria: perfonalis. quando autemper
condonationem folam tollitur obligatio aut offenfa, aliqui majorem putant
eíTe difficulcarem; fed re vera non eft. nam in omni exrinäione obligationis
ipfa obligatio moralis per fe & in fe tollitur. & quando condono injuriara
nihil phyficum aufero.quia manent omnia phyfica, qua: antefuerunr, nam
adhuc durât in eo, cui condono, negatio fatisfaftionis. fed non manet in ge
nere mods, cum nonxeferatur adalterum tanquam exigentem illam, &per
confequens nec tanquam debita apprebenditur. & ha:c eft caufa, cur antea
dixerim omnia phyfica, qua: hîc interveniunt, non fufficere ad conftituen-
dam obligationem , vel offenfamhabitualem. quia peccatum prsrteritum...
non fatisfadio , non condonado, &c. non faciunt injuriam habitualem, nifi
quatenus ad fe mutuo referuntur; atqui Phyficè nonreferuntur, turn quia
negarionesjcùmfintnonentia, non habent phyficum refpectum ad fe invi-
cem; turn quiaaclus fubmiffionis, numerationis pecuniar, &c nondicunt ex
fevllum ordinem ad injuriam prasteritam, & fine injuria poftentconfiftere:
( de qua re egi dijp. 2. de Incarnat, dnb. г.) Intelledus ergô in ordine ad for-
mandos bonos mores naturx rationalis, illosadfeinvicemrefert;&inhac
relatione confiftit formaliter obligatio & olfenfa habitualis, in illa quarru
memoravi dignitate pdij aut averfionïs.
2. Dices, fi concipiamus Petrum fecifle injuriam Paulo, & needum fa-
tisfeciife, nec Paulum condonaiTe, habemus ada-quatum conceptum peccati
habitualis, nec opuserit alia requirere.
Rtfp. Omnia rece nfita tantùm diceremateriale peccati habitualis,
non formale; &folùm omnia phyfica, qua: ad illam denominationem con-
currunt. verum enim eft ad offenfamhabitualem conftituendam in fuo efle_»
phyfico & fundamentali, nihil aliud requiri, fi tarnen illa concipïam folufe-
cundum fuum elfe phyficum, non habeo per ea formaliter rationcm-orFenfar.
quia non fubmifiio non concurrir ad rationem peccati nifi quatenus debita;
debitum autem elfe dicit moralitatem. fatisfaâio ergô vt talis includit obli
gationem, obligatio autem noneftentitas phyfica, fed moralis, vtdiâunLf
eíbdeinde condonado debet fieri in aliquodobjeâum, quia debet aliquid
condonari , imo per fe & direâè debet fieri ad tollendum peccatum, & id,
quod in delinquente noftro modo concipiendi exiftens habet rationem pec
cati, fed in nihil fertur, nifi in obligationem fatisfaciendi, quam tollit , cùm
omnia phyfica maneant, nimirum pra:teritioaâûs, non fatisfaâio & qux-
cunq; alia. Vnde patet, non poífe per phyfica fola explican rationem offen
fa; habitualis. fed ilia recenfita fundamentaliter tantùm conftituere ejus ra
tionem, formaliter vero conftitui per obligationem.
Patet 2. fruftrà laborari à multis, vt inveniant phyfitum aliquod ob-
)«fikum condonationis five in creatis,five in divinis;cùm re vera non fit aliud,
quàm moralitas illa obligationis; &ad illam deftruendam formaliter ftra-
tui voluntas; & condonationem definiere peccatum non in genere cauf«
G forma
 y& Traftam de Contraffibus,
formalis. fed efficicntis. quia ficut voluntas peccandi eftedivè noftro modo
concipiendi caufat peccacum habitúale» ¡ta Deus condonans quad effective
deftruit. & ita terminus, ad qué tendit illa ¿"ondonatio, eft non eile peccati.
4, Dices. Illa obligatio à parte reí nihil eft, ergó non poteft elfe ob-
jedumadûsintelledûsaut voluntatis. .
Rejp. negando confequtntum > nam intelledus& voluntas feruntur in
»on entia. oftendienim alibi Ens &bonum non converti adequate, fed la-
tiùs patere, quam Ens reale, & phyficas ipfas negationes efle bonas fubjedo
&perfediones voIuntatis,& ab eapoflfe appeti. nec dubium vidcturdamna-
tosapud inferos apprehendere ipfum non efie, tanquambonum & amarc_,
illud. De Entibus moralibus res videtur certiffima;quia poteftatem & Jus in
alios appetunt plurimi. nec in phyficos adus voluntas fcrtur, nifi quatenus
fine il lis non poteft moralitasilla haberi; morale autem jus in fc & propter
fe amatur.
$. Dices 2. Quantumcunq, vera eflent omnia jam diöainhominibus,
qui loquuntur de rebus faepè non vt in fe funt, fed prout ab ipfis coneipiim-'
tur, & vt tales ab ijsamantur, tarnen in Deo non habent locum. D*e u s e-
nimnon facitconceptus fimiles noftris, & claré videtinpeccatorenon eiTc
aliquam qualitatem , per quam conftituatur peccator , & proptereà volun
tas ejus rediifima non poteil amare tanquam res, quje à parte rei non funt,
HeJp.S'we Deus faciat relationes illas in ordine ad mores, five non;
ridettàmen fadas abhominibus, & volúntate fuá fertur ad illas deftruen-
das, & ita condonando tollit id, quod homines per modum obligationis in-
exiftentis conceperunt, &objedum condonationis eft id, quod homines
apprehendunt per modum obligationis inexiftentis homini, & illam mora,
litatem prxcisé tfmittit; & per adumpofitivurn dicit , nolovt ifte fit talis,
.qui à redojudicio adme referri pofilttanquam objeduin inimiciti*.
6. Falluntur, qui à Dboremovent moralitates. plurimasenimquoti-
dièacquirit & perdit, quandoquis vovitDEO paupertatem, acquirit Deus
Jus particulate punieiidi ilium , fi vtatur re vllâ tanquam fuá; & per difpen-
fationem, quam facitDE 1 nomine Pontifex, deftruit in fe DEUsilludJus&
in vovente obligationem ; & fit ex non condonante condonans nulla fadà
mutatione phyficâ in aliquo aut extrinfeco, aut intrinfeco,faltem quan
tum eft ex natura condonationis prœcifè fumptíe.eodemq, modo Deus per
folam voluntatem producit entia moralia v. g. SaulemRegem conftituit , &
fecit vt Saul eiTet is, cui reda ratio judicaret obedientiam deferendam, &c.
Etquoddidum eftde moralibus, extendi poteft ad phyficas denominatio-
nes, poteft enimfolâ volúntate faceré caufam denon concurrente concur-
rentem, &itacontradidoria»denominationes multa: falvari poiTunt fine vl-
Jareali mutatione fada in creaturâ,per folam mutationcm virtualem vo.
Iuntatis divinx. de quâreplufculunadiximus in di/p. precmial. de Incarnat,
& in dub. г. cit.
i,}.A»*bïi-
 Dißutatio i. Dubium /. S- p.]

An ohùgctt'w fimel extinEla poßt iterum reyhißeref

SVMMARIVM.
7. Obligatio ceßhredicitur, qua adtempus eonfopita fujpenditur, extinguí
vero, qua abfolute aufertur. Jn noxü tarnen extinguí accipiturpro
cefares.
г. Obligationes alia oriuntur ex contractu, alia ex delistо , fùnttfc vel dilfi-
du£ vel individua,
j. PoJJitnt remitti vel abfolute, velfub conditione,qua varia efepoteß.
4. Obligatio diVtdua extincla quoadpartent, poteß in alteraparte remane*
re, non tarnen in rigore exfi»da reT>iT>ißit.
j. /nd/vidua Obligationes abfolute extincta non reT>it>ißunt.
f. ' Poteß manere obligatio quoadfepro hoc tempore, quarnbü pro eodem ceß
ßt quoad executionem-t.
f. obligattonespendent à volúntate contrahentium, velà legeu.
i. Obligatio femel abfolute condonata, nonpoteß redire, & expaffo inju.
riarum actio non nafiitur.
f. Impojffibilü ett condonatio abfolutapeccatiin diem. pana tarnen ficßeri
poteff.
X. TT JEc quaeíHo fute inter antiquos Juris confultos valde agitata, "vt
П patet ex contrarias legibus quae in ff. habentur. namCelfas. L SI.
ohorutff~.de legat.3. cenfet extinótam feruirutem iterum redire. Paulus ve
ro L quires, ff. de folut. aegat fervitutem.., fi libertas fit perpetuo concerta,
porte revivifeere. & Pauli fententia in judieijs & fcholis videtur obtinuiife,
•»t advertit Cuiacius ad L. interffipulationemff. de verbor. oblig. & ponunt ex
di£tö Pauli generalem regulam,^»«/ obligatio cejfans revivifiât, ext infla non item.
Sccejfare dcñniuat obligationem, quaadtemptyftifpenditur , quo tempore durât
quidem, fed quafi confopita. txtinflam dicunt, quando abfolute fnblata eil ita
Cuiaciusy»^. Gotofredus./*</£..^«»ra«i, Schztdxnsin Lexieo. verb. Cejfare. &
paÄimalij. Quamvis injure videam noxales aétiones extin&asrefufcitari
b.ßdtmqnis g.fin.ff.defurtiSfôcL.i.ff.fiexnoxalicaufà. Sedeft id peculiarc
in noxis, &extincium in iftis legibus pro ceífaífe capitur, &potius eft con
donatio fub conditioner bono publico id exigente,vt похге non fint impuni- •
tar. Et idem prineipium affumunt Cano'nifhe» dum docent communiter
hornigem a mort ais fufeitatum necvxorem, пес officia, пес alia recuperaturum. quia
cura Mors omniafolvat, Anthem, de nuptijs,f.¿o. obligado morte femel ex-
tinâa non revivifeit, licet exarquitate forte reciperet fua bona temporalia.
itaPanormit. cap.fraternitatU de frigid. & malefic. Glofla extravag.fufiepta. ne
ßdtv.v.jfcciht. de ftatuMonach. q.i s.&zW], Exhacvero diiiinctione, aux
G г commu.
$2 TriftAtus de Contraftîbui,
coiñunis.eft res effet expedita. Sed quiaTheologi,qui res magîs meraphyficè
cxaminant,aliquidampliu<, requirunt.in gratiam illoi-umaddemus aliquid.
X, Not. t. obljgationes alias oriri ex contraâu. alias ex deliâo vel in
juria dcinde alias eue ad vnum aâum, alias ad multos. v.g.obligatjo ex mu
tuo &c. eft advnam numeracionem pecunia: , quâ facta itatirn cxtinguitur.
Servorum obligatio eft ad varios aótus perlongum tempus, пес extin-
guit fervus obligationem hodie ferviendo, fed debetadhuc operas crafti-
nas. & has vocabimus obligationes> quoad prarfensinftitutum, dividuas»
priores individuas.
j. Not. г- obligationes tollipoíTe & injurias remitti, vei coriditionatè,
vel abfolutè, deinde vel fub conditione refolutivâ aâûs, vel fufpenfiva, ( de
his dicemusinfra¿/#. *.)з. vel puré, vel cum aliquo modo, autoncre, 4. in
diem, velinperpetuum. exempta fubijeio. Remitto tibiinjuriam, fi des
pauperibus 100. in talicafu, quia fub conditione fufpenfiva datur remiífio,.
antequamdet loo.nonextinguitur obligatio injuriar, fi dicam, dono 100.
fed voló vt hoc facias, abfolutus eft contractus ftatim ab initio, & ctiam po-
ftea, donecàludice refcindatur, fed fempermanet obligatus-ad przftan-
dum onus. Si dicam, dono tibi mille, fed fiante Calendas Ianuaijijnon des
decern meofratri, volo vt hare fu m ma fit indonata. conditio eft refolutiva a—
ôûs, & donatio vfq? ad Calendas Ianuarij eft valida &abfoluta, fed portil
las fi non nuineravit 10. fratri, donatio refolvitur, & périr. Si dicam fervum
meum volo eife liberum, fed tantùm vfque Calendas Ianuarij, talis remiífio
fcrvitutisefletindiem&non perpetua.
Quajftio ergo eft. An poifit obligatio extinguí in diem, aut fub con
ditione refolutiva, vt extinâa iterum redeat. 1. agemus de Civilibus & ex
contractu, deinde ex deliño & injuria.
4. Dico i. Obligatio dividua extinâa quoad partem, in altera parte_»
poteftremanere, Vt fi fervum meum ad vnum annum manu mittam, poft
annum revivifcit obligatio. H*c conclufio non eft contra mentem Iuriscoif,
inch. L qui ra. quia ibi tantùm dicitur, fi perpetuó fucrit manumilfus, non_t
redire iterum ad priorem Dominum, nos autem hic agimus de libértate îoj
diem. Qnpd autem veré & abfolutè poifit fieri taÜs remiífio. <РгоЬ. Quia
fervitus eft obligatio divifibilis, & quod funt dies vita: ejus, tot- funt quafi
partiales obligationes praeftandii ferviles operas, & nihil fibi acquirendi.
ergo Dominus porc ft il Ii remitiere obligationes vniusanni, &permittere,
vtpertotum ilium annum dominus fit rcrum fuarum, &nonvlrra. In ri-
gore loquendo tarnen in hoc cafu non revivifcit obligatio extinâa , quia li
bertas, quam acquifivk, & quâ früitus eft ifto anno, eft rata, & pro ifto anno
non redit fervitus, fed tantùm fublatâvnâ parte obligations, caetera: omnes
mancnt vt ante, prout patet difcurrenti.
5. Dico 2. Obligationes individua? fi abfolutè extinâa: funt , non revi-
tilcunt, Trab, ex regula propofica in principio hujus dubij , Quia ilia eft na
tura
 Dißutatio i. Bubгит ff. §.4. 53
tura earum; quam ex judicio communi colligimus. fed folutione objedio-
numresfietclarior.
Dices.CertiJuris eft,obligationes poíTe fieri in diem, five ad certunV
tempus. contractus enim,& donationes non funt neceflarió perpetua qua-
re ergo liberationes, five condonationes abfoluta? & purae , non poflfunt fieri
ad menfem tantùm, ita vt port menfem revivifcat obligatio ? Rejp. illam elfe
natu ram abfoluti interitûs, vt fit perpetuus, dnratio vero rcrum poteft eífe
temporalis, vtpatet in naturalibus.
. 6*. Not. tarnen, aliud eífe quempiam obligatum hoc tempore, aliud ef.
fe obligatum pro hoc tempore, nam qui hodie non poteft folvere debicura,
non eft obligatus pro hodierno die, five vt contra redam rationem faciat
non fol vendo hodie; manet tarnen in eo vera obligatio, etiam hodie. poteft
ergo Creditor illi remittere obligationem, quatenus executionem refpicit-.
ad vnum menfem; quo cafu non tollit abfolutè obligationem folvendi, fed
tantùm executionem-.-, & non exige ndo debirum ad certum tempus, non
cenfeturdebitum remittere: fic Dominus potfft fervo remittere operas ad
vnum annum, non tarnen ex hoc ilium manu mittit.aut liberar ab obligatio-
ne, non magis, quàm (î ad vnum annum segrotaret.
Etde hac liberatione refpiciente executionem loquitur L.cit, Qh*
res. S Агелт. cùm dicit obligationem ceflare, non extinguí, ceífat enim quo
ad executionem, non ceífat quoad fe.& in peccatis res apparet clarior.quan-
do peccamus , contrahimus obligationem fatisr'aciendi Deo, & tamerL.
Dbusnon exigit fatisfacHonem ftatfm, cum non peccemus, fiftatim non có-
teramur. & eo tempore, quo non fatisfacimus, aut non exigit cam D e u s,
nemodicet Deuu remittere nobis obligationem fatisfaciendipropeccato.
Ex quo appareti temporalem extinctionem non eífe plerumq; veram & pro-
priam extinctionem obligationis, fed non executionem, aut ceflationenu,
quando obligatio eft tantùm ad vnum aflum.
7. Not. 2. obligaciones penderé à volúntate contrahentium, vel à lege»
poteft quidemrespub, in nomine etiam invito prodúcete obligationcs mul
tas five ratione-dçlicti, five fine delicto propter bonum publicum, dicitut.,
etiam aliquandó lex fupplere défeâum confensûs in varijs contractibus.Sed
hocaliquâ moderatione indiget, vt fusé deduximus in dub. f. poteft enirru
£nemeo confenfu me obligare ad tradendum equum Petro, perindè acfi
Tcndidiifem, fed non poteft faceré illam obligationem cííe ex vendito, quia.,
talis eflentialiter pendet à meâ volúntate. poíTumus etiam ex mutuo con
fenfu tollere obligationem aliquam, v.g. fidebeas mihi centum exempto,
poflum per pactum actionem tollere , quam haheo ad petendum, &rurfus
per novum pactum reponere actionem, vt liceatiterumàtepetere in Judi
cio centum, fed illa nova actio non erit exempto, quia illa extinâa eft, fed
ex novo pacto, vt rraditurin l.ß vntuf. de p^âis. & ita quando obligatio ex-
tinaaeft, nonrefufcdtaturaliquaejuldem rationis. fed nova nafcitur ex pa
cket ex lege. • C3 8.Dico
55 Traftatus de Contraftihns^
g. ■' Dico offcnfa femel abfolutè condonata, nunquam potcft redire*
Prob. ел: l.fivr.ui. cit. fipJÍlumfuerit quodtollerct actionem in')Mrinrumxntn
poteritpoßea ejjîcere, ut tigere poßit, quia & prima afttofublata сП} & poßerixs paüunu>
ad AÍhanem > cparjndam tneffice.x tfi. f20»enimexpacloift')urittruma£iio»afiitur,fed
ex contumelia. Vbi non folum concluíio noftra, fed & ejus ratio ponitur. v. g.
fecicontumeliam Petro.ipfe vero injuria mihi remittit, &pacifcitur, vt fi
uon dem ante menfem cleemofynam Monaíterio, fe iterum habiturum pro
inimico; die it Iuriscoíf.Tale padum eíTe irritum ad i (tum efFedum,quia per
pactum nemo poteil-elÎe injuriofus.fcdper ipfam realem injuriam.
p. Dices non eile opus pado fuperaddito, fed ab initio poífe fieri con-
donationem in diern. Dius v.g. quihabetjusper totam acternitaté habendi
odio peccatoré, dicat fe condonare ad vnú menfem tantum.manebit in tali
cafuper fe peccatum poft ilium menfem, ficut didum eft in i. conclufione.
Reß>. male videriconcipi rationemoffenfie. nam iron eft divifibilis;
ficut nec ejus condonado, quod additur Deum habere Jus pro tota xterni-
tate peccatorcm odio habendi , hoc ranrùm eft verum cafu, quo nullo mo
mento iftiustemporis ponatur aut fatisfadio, aut condonado, ficut fi de-
beam tibi mille, habes Jus exigendi perpetuo, donee folvantur. quocunquc
autem momento ponetur folutio, debitumin perpetuumextinguitur,& i-
dé eft de condonatione.nec enim eft in peccatore alia obligatio fatisfaciendi
hodie & eras; fed eademomnino. vnde fublata pro hodierno die, tollitur_.
pro omni tempore. Nec eftfimiliscafusde fervitute. quia in fervo,eft obli
gatio prsrftandi alias operas hodie, quàm eras, &proptereà ipfa obligatio
eft quafi divifibilis.-in peccatore non eft obligatio dandi aliam fatisfadionem
hodie, quàm eras. & proindè femel fublata tollitur pro omni tempore, quia
nulla eft caufa, quae iterum producat. quia vt diximus ante ex fententiáju-
riscoC injuriarum adio non poteft nafci ex pado.aut volúntate noftra, пес
ex volúntate Del fed ex folonoftro delicto. Vnde patet, cafum, qui in ob-
jedione proponitur, fi de veraextindione obligationis intelligatur,efle im-
poflîbiJem,& folùm роЯЪ habere locum in non exadione fatisfadionis, five
quod nolit toto hoc menfefatisfadionemexigere, quod non eft abfolutè
condonare, juxtadidá. in Not. i. concluf. a. Quomodo peccata femel di-
jniifa propter ingratitudinem non redeant. diximus in materia de poenL
tentia, vbi explicuimus locum Matth, i8- & S. Auguftinum, qui aliquibus
yidcripoffit contrarius.

Dubium Septimum.
An Contrarius do/o,ve¿ errore tmtißthfißant?
%. i.Prtmittuntur aliquaneceffariaad cju^ßionudecißonem.
SVMMARIVM.
f. Volm dim efi fama , alius eft mdm, ф is eft сallidил* , ftiïaeis , мл
chin*-
 • Dißutatio i. Dubium j. §. /. — 54

tßinatio, ad circumveniendttm , fallendum , decipiendum alterum

adhibita.dißinguiturjf a culpa.
:ti Dolus aut error veleß caufacontracttis, vei'in ечт incidit, id£ velcir-
eaßibßantialia, vel accidentalia contrat!Us.
I. rj Rrorem & dolum hicconjungimus; quia licet omnis error norL.
Xlf fit dolus, cùm fimplex ignorancia rei poffit cadere in partem vtram-
que concrahencium ; tarnen omnis dolus malus involvic errorem in eo, qui
dolum patitur. Agimusautem de dolo malo , nam vt habet IG. /. i.ff. de
dolo malo, Vcttru dolum bon um dkebant,& pro foltrtu hoc nomtn acc-piebant. &
notant paífim Doctores; injure dividí dolum in bonum & malum. Vide Pa-
normit.c.«»»*/?'*. de fepult.
Quid autem dolí nomine intclligendum veniat. magna eft contro
vertía inrer/uriftas propter definitionem, quam tradit Servius, quarvidetur
reprehendí á Labcone, /. /.^dedolovbi Vlpianus aliquibus vifuscorredio-
niLabeonis fubfcripfifie. Sed quia res non cil tanti momenti,nec inter. Ser-
vium,& Labeonem in re ipfa forte magna eftdifcrepantia, controverfiam il-
lam an Servius rede fit reprehenfus à Labeone nec ne, omitientes définie,
mus doJum cum communion', & Vlpianoloco cit.efle cailiditatem,faliaciam,
machinationtm, ad circumvtmtndum , fallendum, decipiendum л1шит adhibitam-ы
Vndeex vfujnris maximè in commirtendo invenitur. per quod à culpa in
Jure diftinguitur, quaípra-cipué in omiífione , five negligentia reperitut.,.,,
quamvis culpa nomine doli in Jure veníar, & vocetur non verus,fed prstfum-
ptus dolus, vt paflim tradunt DD.ex / quod Ncrva.jf. depofiti. Quia vero reí
hace de dolo habet graves, & íntricatasdifficulcates, vtclarius explicetur ai
Jiquapraemittenda funt,
2. Primo fupponendum eft, cùm dolum jnferens caufet errorem, Se
ignorantiam in decepto, errorem illum vel antecederé ipfum contrad un?,
&dare Uli caufam v.g. venditor perfuadet mihi vitrum,quod voló emercef-
fe gemmam, talis error caufar in me voluntatem emendi, & fine illo errore
Tel ignorantiâ non habuiíTem vnquam voluntatem ¿elebrandi illum contr3i-
öiim. aliquando vero error, vel dolus non caufat contradum, fed in con
tractual quodammodo incidit. vt fi omnino velim vinum aliquod delicatum
eniere, & mihi falso perfuadeatRhcnanum vafe, quod intendi cmere, con
finen", dolus ille in conrradum incidir, & ejusnoneft caufa, quiaeriamfi
dolus abfuifiec, initus fuiífet contractus, vt fuppono.
Secundó errorem, aur dolum verfari poífe vel circafubftantialia.vel
âccideutaliacontradûs; qui termini licet à varijs varié explicentur,ramcn
fan's placet explicado illa, vt fubílantia contradûs in prarfenti voectur ipsu
objecT:um,in quodferturconfenfus, five de quo difponitur per contradum,
&mutuos confenfus, accidentia vero fint.qua» quidem in ipfoobjedo.vt fub<
eftmco coníenfuinon contiaentur, fed tarnen ad illud pertinent, & funt e».
turn
5б ' Traftatus de Contraffibus,
tiam aliquandô occafio contradûs» vel quafi applicantia voluntatis mca«, ad
volendum objedum tale. v. g. quandoinitur contractus Matrimonii, Tub.
ftantia illius funt conjugum corpora, quia de illis per contradum difpont-
tur, & funt objedum circa quod verfatur confenfusjaccidentia funt divitiar,
nobilitas.&c. quia circa ilia tanquam objeda qon verfatur confenfus, funt
tarnen occafio confenfus circa ipfum objedum, quia fine illis non fuifletvo- /
luntas mota, aut applicata ad volendum tale objedum-..
Quoad intelligendum Jus civile magni referre an dolus fuerjt
commiflus in contradu, an vero folus error fine dolo inttrvcnerit. Deinde
an dolus à parte contraríente provenerit, an ab alio, qui ex contradu nihil
percepit. fepe enim contingità Dodoribus confundí dolum cum erroreJi,
6 quando ftatuitur contradus, quibusdolus caufam dedit.eíTe írritos, idem
intelligi volunt de errore, & contra, quando declaratur ex errore initos efle
validos, inde inferunt contradus in quibus dolus intervenit, effe quoq; Ju
re validos, cum tarnen, vt moxpatebit,valde fit inter vtrùmque diftinguen-
duou»
§. 2, Quid dicendum ßcundum 1ш chile»
S V M M A R I V M.
/. Contraffus dolo initos fubfiftere quidam affirmant,fed communius nega-
tur de contraffibus bonafidei. licet jurefient contractusftriffijuris,
s. Viriuffy Sententta argument*-»* ,
S. Nonpojfunt omnes antilogíajuris conciliari .
4, Centraffus bonafidei, quibus dolus caufamdcdit,funt jure nullK
/. Rejpondetur eontrarijs argumentù. Et Datur actio ex com raffиjure
valido, atfo vt talù j-efiindatur fatà eft, fi defaffo teneat.
4, . AdConciiianda jurapofifunt diei contraffus dolo initi claudicare.
i. T T Is prsmkfis controverfia Celebris eft an contradus.quibusdolus
X~l caufam dedit, fint ipfo Jure irriti. de Iure enim natur* diccmus *
póftea.D uz-funt.in hac re fententia* extrema;. Vna dicit omnes contradus,
dolo initos fubfiftere, fed per ludicem poftea refcindi ad arbitriunu ejus
qui dolum paifus eft. jtaBellapertica, Ioannes Andre. &alij Panormit. inc.
cumdtUSH.de empttone. & Covarru. reg. pofefor. 2. p. §. tf. & fequitur LeflT./. г.
de]aA.c.i z.dub./. iEgid. Coninck, de Sacram.dijp .2 3 dub.9. & aliquot ex Iuris
coíf.recentioríbus. Altera fententiaefteorum qui dicunt contradus bonas
fidei, quales funt emptiones &c. dolo initos efle lure nullos , contradus ve
ro ftridi luris.quales funt ftipulationes,&c. eflfe lure validos , fed remedio
exceptionisautfimili, pofle fieri írritos. Ьгес fententia eft omninö commu
nis tarn inter Canoniftas,quàm Legiftas,& etiamTheologos. Eä tenet Glof_
fa in с.ент 4iU8i.dc empt.Panormit. i£/'.Covarr,fup.Cuiacius/'e 1.& eleganter jf.
de dolo. Mcyfinus. стяг. ff.tbftrvat.3S, & alij pafsim, quos citare non eft ne-
cefle.
 Ыфяшк 'i. Tiuhmm 7. $, ш. gm
ceflTc,cùm res fît manifefta. Etquamvis multifecutiBaldunmShnedivvL
nusinftit.de *8.n.2p. Wefembecius,Gotefredus,& alij exiftiment diâam fen.
tenciam procederé tantùm de Iure civili,Canonicum enim nullam agnofee-
re diffère ntiam inter ftriÄi Iuris. & bons fidei contractus, fed omnes omni,
no dolo initos declarare Írritos, tarnen пес citant ipfï text um, нес G lo (fa,
eut alij Doctores Iuris canonici agnofcunt hoc ftatutum eile IureCanoniT
cum, Tt contractus ftriâiJuris dolo initi.fintipfo Jure nulli. ImoPanormit,
fup.fupponit lus Canonicum in hoc puncto nihil habere diverfum à lure ci-
vUi, licet crcdiderimpraxim in yarijs Tribunalibus EcclelïaiUcis obtiner©
Tt nulla fit differentia.
. z. Fundamenta eorum.quïJure fubfiftere cos roIuntfunth«c. 1, argu.
mentaturBellapertica apudPonormit. Tup. non eft major ratio, cur dolus
danscaufam coiitraâuibon^r fidei eum irritet, quàm dans caufam contra»
Gui ftri&iJuris; atqui non irritât cortraâus ftrictijuris in communi fenten-
tú; & clare traditur inftit* de ezceptionibusM/ri/vc^. ergo non reddit nuL-
Jos contractus bbnx fidei.
Secundoprobant fpecialîter de emptîone(dequâ pcenefela fontJu
ra in hac re tàm contraria faltem in fpeciem.) quia in emptione , cui dolus
caufam dédit, datura&io ex empto. £ 13.fi de ad. empti. certunu
eurem eft non dari actionem ex empto, quandoemptio Jure nulla eft, ergo
illa emptio fuit valida.
Tertio l. qui vas 4. t, ff. de furris deciditur vendentem rem furtivam
fieri dominum p ret ¡j, ergo venditio fuit valida, cum tarnen fuiflet dolo ex
torta & clarius. I remalienam л S.ff. de contrarient, empt. dicitur. rem лИеплт
quemquam difirahere pojft, nulla dubitatio efl, nam emptio eîî & venditio. fid res ею-
ftoriauferripoteîi. 4. refeinditur venditio dolo inita » ergô fuit valida» quia
eihilrefcinditur, aifiquod te nu it.
Communis verö fententiaetiamfi omnes iftas, quas dixi leges vi
dent; tarnen conftanter affirmât contractus bon* fidei dolo initos ipfoJure
cue nullos. t. quia exprefsè id deciditur in particular! de aliquibus con-
tradibus, & datur ratio, qua; pro omnibus feryit /. j.ff. pro focio, Societat
fidtlo malo initafit, ipfi Jure nullius momentiefl, & ratienem addit omnibus contra-
¿ribusbonx fidei dolo initis communem. quiafides bona contraria eH firaudi &
delo.èccod. de refcind. vendit./. /. dicitur generatim malafidei emptio irrita efl, L
& eleganter ff. de dolo, dicit Vlpianus. nullam effe venditionem, fiinhocipfiout
venderetcircumferiptmefi, Sc alibi faepe eadem repetuntur. 2. quia concedunt
paffim eandem eííe rationem de dolo, quas eft de metu ad infirmandum con-
cradum. atqui oftendemusia dub.feq. contractus ex graui&injuftomcttt
initos eife Jure nullos*
». Mihi remvtrinqueperpendenti videtur omninôdici deberé, fru-
fttilaborare eos, qui omnes antilogias Juris Civilis, maximèqua? habentur
in Digcftis conantur conciliarej funtenim refponfa dive riorum JurifcofT.
H diverfo
58 ^TraBâtnsdc confratfîbas , '
diverfo tempore data, Sc л Triboniano Ппе magno examine collefta, qu* fi
ne dubiointer fepugnant. quiergo conaretur omnium recentiorumjurif-
cofT. refponfa à diverfis five diverfo five eodem tempore data, vel ètiam ab
vno & eodem diverfo tempore y. g. omnia confilia & refolutionesBaldi,vel-
le fic conciliarevt Baldus oftendatur nunquam fibi confradixilfe, laborenu
inanem aftumeret. ita etiam de conciliandis inter fe antiquis Jurifcoff. fen-,
tíendum. &inpra»fenti materia id maxime habet locum, quis enim benè
conciliabit /. quid tarnen, cum l. cum ab to, ff, de contrah. empti. in vna dici-
tur,ßquis menßim argento coopertam profolidavendideritemptionem ejfe нн11лт.\л+
altera, fiquts viriolam inauratam art conßantem pro ангел vendiderit ejfe vcndit'n-
nem. &quamvisCuiacius Hb. 2. obfernat>c, &alijpoft eumconati fint fub-
tiliter eas conciliare, tarnen apparet Icg^nti non eífefolidamconeiliatio-
nem. Нас de rc dicemus infrà aliquid cum de^mprione traâabimus. ' •'■ *
4. Dico i. licet utraque pars habeat fundamenta aliqua pro fe exjure;
fecunda tarnen fententiaaflerentium contractus bona; fidci.'quibus dolus
caufam dedit, eífc Jure millos videtur conformiorjuri. Prob, ex locis paulo
ante allcgatis, qua: adjuneu commuai fenfui & interpretation Doctorum.,,
faciunt probationem evidentem, prarfertim cum argumenta prioris fenten-
tia:folvi poifint.
f. Ad primum refpondit jam ofimPanormit. nobis confiare ex textu
claro contractus bona: fidei efle nullos. non autem ftricti Juris, quid autenu
Legislators moverit, vt in vno potiusidftatuerent, quam in altero, fuit illa
çongruentia, quod in contraétibus, qui ftridi Juris funt, ftrictiim quoq;
dabatur judicium, necjndici libertas erat ex bona fide &xquo aliqua arbi
tran, contra quam accidit in contraâibus bonar fidei.
Ad fecundum, in quo przeipua vis abalterius fententia: Patronis
ponitur, & quod axiomate nititur, nunquam datur actio ex contractu, nifi
contractus fit Jure validu¿. atqui datur actio ex emptione dolo celebrara,
ergo. &c, '*
Jieß>. neg. wahrem, ñeque enim, vt illi putant, iftud eft axioma Juris;
contrarium enim à quam plurimis difertè traditur. Glojf.inc, cum dilecli. dc
Cmpt. fic habet: nota quod quandoc^ non tenet contractai, & tarne» ex eo agitur. Si id
probat ex I, lulianujff.de aä.& empr, § .?7.oxquo§.Gotcfrcdus notât ex con
tractu aliquandoagi vtiam quando eft nullus. & idem tradit Cuiacius hb.s.
$bfervat. с. s. & plures alij, & puto rem eííe certiífimam dari actionem ali-
quandoex empto etiam tum, cùm emptio fuirJure nulla Sic enim expref-
fis verbis decifum eft l.qui offietj. 62. de contrah. cmpt. qui nefiiens loca fa-
tra proprivatis comparavtt, lic et emptio non teneat, ex empto tarnen adverftu> vendito-
rtmexperietur Sil. 1. Cod.dc refeind vendit.poftquam ftatuiftct imperar, mal*
'fidei emptio eß irrita, addit tarnen provincia: prxfidem interpellatum deberé
autoritärem interponere &c.
Adtmiumpucat. Salas. diftut. de empt. ¿*¿./.vendirionem, rei
alie-
 alienar non elfe propriamvenditionem, cum per earn, non transferarur do
minium reí vendita: in emptorem, fed quia de venditione rei aliena; eft fpe-
cialis dificultas, cum non folum Doctores, fed & Jura ipfaconftanter de ea
loquantur;&neceflariodicendumfitaliquid particulate in ifta venditione
ftatutum eile; quod hoc loco nonpofl'umus prodignitate tractare, déeaa-
gemus infra cum de contractu emptionis.
Ad quarrumRefp. malam eue confequentiam, contractus refein-
ditur, ergo eft validus. quia vt multi bene advertunt , ad refeindendum.»
contractum non eft necefle, vt de Jure teneat,modo teneat de facto, deinde
Cuiaciusad/.cí'f/í^4«íír.J^dedolo. monet refeindi venditionem dolo ini-'
tarn non efie aÜud.quám revocan" dará vel traditá vindicatione vel conditio«
nc.-& fané nonpoteft negari,quin refeindi dicantur venditiones,aut emptio-
ncs, qua-Jure non tenent. CW.praedijs mihorum per totum titulum hoc px-
«e agitur prardia minorum non pofle alienari fine decreto ludicis, & in tali
venditione dominium non traniîre à minori пес rransferri in emptorem. 8i
tamen inl, Etfi&c. eodem tit. dicitur deberé refeindi talem venditionenu,
ergo non eft invfitatum injure venditiones Jure aullas refeindi.
6. Died, videntur repugnantia luraconciliaripoife, fidicamus con
tractus dolo initos claudicare, & ex parte decepti efle validos , ex parte de-
cipientisnon fubfiftere. &itapo(fediciJure nullos quatenus nonfunt ob
ligatio vitro citroq-,. (quodad contractus onerofosrequiritur) pofie vero
dici fubfiftere, quatehus in decipiente pariuntobligationem, qusfolet ta
lem contractum confequi , Jure eum fie obligante, ас fi veré confenfiífet. fie
y idetur negotium explicare. Fradcr. deftn>confil. Sp.Si Panormit.non multum,
abhorre t ab hac explicatione conß.22.
Prob, quia ha»c explicatio nihil videtur habere incommodi. cum Iu
ra claré admittant contractus claudicantes, & ex rno latere confiantes, vt
habetur/*. Млпш. §.2s>-ff- de actionibus empti, & non fit in congrvum faveri
dolum paflo, vt ex bona fide id confequatur, vt eodem loco fit, ac fi alter ve
ré Scnon fictè contractu inij(fct;nec tamen ad hoc cogatur.fed vtdicir./.c-rf.
alterum fibi obliget, cui tamen non obligetur. ( Vide $. 27. ibidemj dolofus
verôexfua fraude commodum non reportet. Occafioneautem difpofitio-
.nisluris de contractu dolo initodifputáripoteft: ex quo fundamento lus
civile contractus jftosvoluerit efle nullos. aliqui enim exiftimant Iura hu
mana in hoc puncto tantùm declararte lus naturx, in contractu autem, cui
dolus caufam dédit, duo pofluntfpectari. 1. injuria. 2. defectus voliuitarij,
•videndnm ad vtram ex his capitibus lus refpexerit, quando iftos contractus
ílatuic eile inválidos, vel an aliquod ftatuerit vitra id, quod eft Iuris naturar.

% . 3. An lus Chile aliquid hic ßatuerit dherßma Iure natura,

& quid dicendum ßcundum lus natura í - ;
H 2 ¿YM
 TraSÍAtffs de ContrxBibus ,"
SVMMARIVM.
/, Cireл contractus dolo initos ßatuit quadam Jtts chile d'rterfa, àJure né-
tur*.
I, y\ Ico 3 -Ius Civile in hac materia ftatuit aliquid quo J non eft ftatu-
L-У cum à lure naturae.
Prob, i quiacontraâu&ftri&i Iuris voluit obligationem parère, vt
fup.dictum eft.atqui ftando Iure naturtc atquè funt irriti contra&us ftriâi Iu
ris, ac bonxfidei.vt per fe notumeft. quiadivifioconrxaäus in bon» fidei,
& ftrifti Iuris, eft tota Iuris pofitivi. nec lus natura: aut diviiionem illam fe
cit, aut diftlnftionem» aut varictatem affe&uum. & confirmatur. quia Cic
¡t offic. conqueritur fuo
cumferiptus hortos emit, cum nondum cflet diftinetio contraäuura bonx
fidei, <k ftridi Iuris.
a.Ius Civile refpexittantúmadinjuriamfañam abipfocontrahen-
te. quia fi contrahensnonfuerit doli confeius, fed ille provenerit à tertio
1 «tiamfi caufam dederit contraftui, non tarnen eum facit irritum,vt fatis col-
Hgitur ex 1.& eleganter, ffl de dolo. & Doctores id tradunt Cuiacius. ibi Glojf*
inc.cum diletti. de empt. & plures alij; atqui Jure natura non videtur ftatuen-
da differentia inter vtrumque cafum.quia vndecunq; proveniat dolus» five
àcontrahentefiveàtertio,contrahens dolo inducitur ad contrahendum, 8c
aequè injuriam patitur, & arqué involuntarius eft, fed quia hare ratio à roultis
negatur, paulo poftexaminanda. concedunt e ni m contract um, cui dolus
tertij caufam dedit, omnijure validuhbfed tarnen volunt contra&um ex do
lo contrahentis initum, effelure natura; invalidú.Potuit autem JusCivile ob
graves caufas, &reipub.vtiles contractus, qui fpeftato folo Jure natura: ef-
fent validi declarare írritos, quod infra deducetur. & ita non eft neceife
omnes contraetus.quos Jus Civile Írritos voluit, Jure natura: effe irritos-,ne-
ganttamenaliqui potuiife contractus Jure naturae inválidos maximè defe-
ûu confenfûsjdeclarare validos: proindeq; fi contractus dolo initi eflent ir-
ritidefectu confensûs, non porte fieri validos. Verùm etfi fatendum fit in
aliquo fenfu plus efle Juris reipub. humanas circa invalidarionem contra-
¿tuum, quàm circa validationnm, quatenus poteft impediré contraduum
obligationem, five reddendo contrahentes inhabiles» five certam formam
conftituendo&c. five etiamtollendo obligationem , quam reliquit contra-
ôusj'non poteft autem, vt fupra diximus, fupplere defectum confensûs di-
reftè, faciendo vt fit confenfus legitimus, quandoâparte rei non fuit; poteft
tamen-eatenus faceré validum quatenus producitobligationem in vtraque
parte,ac fi verè 5c realiter confenfiflent fupraenim deduximus, quomodo
. hoc poffit fieri. in prafenti ergo dicimuspolfe principen» id exigente bono
publico fuá lege efficerejvt ego obligarer tradere merces Petro, ac fi aparte
rei confenfiifem in venditionem, vide de hac re dub. j. an autem à parte rei
id flat ue rit police ciTc controve rua.
 ч bißutitk i. ЪиЬшт^. f.£ $j
§. 4. An contraEtm dolo initwsJure naturaßihßßat?

S V M M A R I V M.
/. Contraftus dolo initus, ob injurUmpracisè decepti, non eß Iure natura in
validas, licet injuria,fiat л contrahente.
2. Aliud eßpraceptumjurü natur<e,aliudpermißlo]prius nonpotefi humana
Jure in contrariummutari,poßerius pote/?.
3. Ißicitum eß jure natura ex dolo commodum conßqui, non tarnen eft té-
validum.
Error circafubßantitm contrarius ,ßt>e cum,ßt>eßne dolo contrahentik
Jurenitигл contraftum reddit irritum,
j. In confenfu exprcße conditionato dolus etiam circa Qualitäten» irritât
contracium.
f. In confenfu abfolufo error circa qualitatem non vitiat contraftumjure
naturx.
7. CircumßantU aliquando tranfeunt inrationem objefti, &ßtbßantiam
contrarius, aliquando non. Dolus circa priores vitiat contraftum,
circapoßeriores non.
I. Moveri adexercitium aftüs, & adipßm aftum infe differunt.
ß. Accidentia & conditiones expreßa tranfeunt aliquando in motbumfor-
male contraftùs. & error circa talia irritât contraftum..
jo. guande conditiones implicitл refcindant contraftum?
j/. Error etiam non dolofusfemper to/lit confenßm circa id, in quo erratur,
EXaminandumeftan contractus, quibus dolus ipfius contrahentis dedit
caufam fint Jure naturae validi. diximus autem exdupltci capite id po-
tuiffe provenire, prius agemus de injuria.
DÍC04. fiBabeatur ratio fol ius injuria», qua? decepto infertur, non
videntur contractus efle in validi. banc conclufio ncm tenent omnes illi, qui
generatim docent contractus dolo initos efleJure naturae validos, nempe ci-
tatipro primâ opinione initio dubij traditâ.
Prob, quia fatenrur communiterDoäores, qaando dolus non pro-
ceflît à contrahente, fed ab aliquo tertio; necjure Civili nec naturali con
traftum efliirritum. atquicertum eftinjuriam fieri decepto, etiamfi à ter
tio, & non à contrahente proceffit dolus, ergô ratio injuriar prxcifè loquen-
do non vitiaccontraâum.
Dicunt non vitiari propter injuriam prarcisè acceptam , fed pro
pter injuriam talem, nempe quae fit ab ipfo contrahente, quia peculiaris eû
«Uformitasin deceptione, quae provenic à contrahente, propter quam Jus
H 3 naturae
Ci TratíatUideCoHtractíhut¡
naturas impeditoblîgationem ne ipfe ex fuofcelere reportée cômmodunb;
fed пес hoc videtur vfquequaq; folidum. &proinde contra haneviam for
mo argumentum. Matrimonium cum errore qualitatis contractum com-
muniter eft validum, çtiamfi error in contraríente provenerit ex dolo con-
' trahentis. ergo dolus vel injuria à contrállente ülata non facit contractum
eiTe Jure natura: nullum, quin in omni cafu facerct cortfraétum irritum. пес
facile adferetur folidum difcrimcn quoad pra:fentem difficultatetn inters
Matrimonium & esteros contractus. 2. ratio injurias quando пес libertatem
lsdit, пес feientiamad earn necclfariam tollit non eft, cur dicatur faceré-,
contra&um irritum. atqui in propoiîto cafu пес libertatem, пес feientiam
ad earn heceífariam tollic fecundumadverfarios.' quia fi de fcicntiaaut li
bértate agatur, tàm illa invenitur , quando contrahens dolum facir>,
quam quando tercius. ergo ex Jure natura: non magis in vno cafu, quàm iru»
altero contra¿tus*vitiabitur. Negabunt maiorem & femper recurrent ad in-
juriamfactamabipfo contrállente, quod natura non patiatur induci obJi-
•gationem in decepto ab со, qui decepit.fed hoc ñor» probant пес oftendunt,
quare natura volueritita abeífe injuriamá contractu, vt eâ interveniente-,
non volueriteontraftum valere, &probaturcontrarium potiùseflc verum.
& fit tertium argumentum. Jus Civile ftatuit contractus ftriâi Juris etiam,
quibus dolus contrahentîum dédit caufam, parère vtrinque Obligationen^;
Tt fuppono ex didis fup. & ex fententia communi. ergôjure natura: non funt
invalidi. prob. confeq. quia fi Jus naturae írritos fécitfet contractus rationo
injuria:, utiqjidfecifietpermodumpcena:, & prohibuiifet decipientem ac-
quirerejus in deceptum; & per confequens non potuiifet JusCivilc contra-
rium praîcipere. pro quo.
г. „Not, ftatuendam cífedifferentiam inter pra?ceptum & permiífio-
nem Juris natura:.deinde inter prsefumptionem Judicis, & feientiam ejus de
aliquo fado, qua: Jus natura: prohibet fieri, pertinent adpra:cepta& non.,
pofiunt per Jushumanum mutari, itafaltem, vt contrarium pra:cipiatur_,,
manentibus ijfdem circumftantijs,fub quibus natura fieri prohibuit. Vndc
fi Jus natura: prohibuerit nafei in decepto obligationerr! refpedu deeipien-
tis, non potuit Jushumanum ftatuere vt oriretur obligatio. aliud enim eft
aliquid ftatui à poteftate humana, quod eftpra:tcr Jus naturale, aliud ali
quid pra:cipi contra illudj prius poteft- faceré, pofterius non poteft. Vnde_,
quando diximus fuperiusjus ob bonum publicum , vel in pœnam produce-
re Obligationen! in fi£tècoiifentiente,qualera non haberet ex Jure natura:
prarcisè Ioquendo}iion conceffimus pofle contra Jus natura:, quia natura di
ktat potius bonum efle ftatui talcm peenä & fidè, vel dolosè agentes fie cafti-
gari:in noftro verô cafu fijus natura; aliquid ftatuit in favoré innocentis.hoc
non potuit nec debilita Jure humano tolli; maximè cum ceflec generating
praefumptio negligentia:, vel alterius culpa: in decepto. Vnde ex hoc argu
mento fatis daré oftenditur Jus natura: под irriufle tales contractus falten»
ex
 Diß. i. dulmm. 7, $. £ «3
ex ratîonc injuriz, an yero exalio capite id feccrit dicecur in fequenti con*,
clufione. ф
3. Solùmfupereft foluenda dificultas, quomodo ex fraude & dolo
quispoífit commodum reportare, cum Jus naturae id videatur vetare.
Refp. Jure natura? quidem efle illicitum velle fraude, vel dolo com
modum aliquodconfequi, fed non probari indeeíTe adum ta lern invalidum
fient apparet claré in Matrimonio ex errore qualitatis contradó; ibi eninu
ordinariè intervenit fraus & dolus, & illicite omninó facit, qui tali dolo iiv
ducit partem ad contrahendum, & tarnen ex dolo (faltem mediate, quia im-
mediatèexconfenfualteriusid provenit) confequitur omnia commodb
quae cófequitur is.qui fine fraude contraxit.nec vt faepè dixi,folida differen
tia adferturinter matrimonium & alios contractus, fi ftetur in folo Jure na
tura?, verum eft quidem in alijs contradibus commodum, quod obtinetur,
e/Tèminoris momenti, cùm dolofus femper obligetur ad reftitutioncm.
4. Alterum verô caput eft difficiliùs, nempe an deftdu voluntarij non.,
fint irriti contradus dolo ink?,, quia fuprà deduximus ad eflentiam contra*
dûs requiriturconfenfus five voluntas contrahendi, voluntas autem nihil
appétit, nifiquod ipfiabintelleduproponitur, intelledus verô non poteft
aliud proponere, quam ipfi obijeitur, proindeq; fi ex dolo contrahentis,auc
carlctur objedum, autaliud pro alio obijeiatur, non poteft voluntati pro-
ponere»quod ignoret, &per confequens voluntas non confentit, nifiinid,
quod ab intellect u ponitur &non in id quod dol um facie n s intendit, ad hoc
autem caput parùm réfert, an dolus intervenerit nec ne; quia error poteft
fine vilo dolocontrahentis reperiri,&a?quècaufat involuntarium, five ex
dolo oriatur five fine eo. Hue ergo recurrir qusftio, an & quomodo error
Jure natura; contradum vitiet. Recolenda funt, quae diximus initio hujus
dubijde errore circa fubftantianu, aut circa qualitates.
Dico y. error circa fubftar.tiam contradus five cum dolo, five fine
dolo contrabentis acciderit, Jure naturae contradum reddit irritum. Eft
communis Se certa. & ratio eft clara , quam pofuimus paulo ante in rationc
dubitandi, quia deeft confenfus ad contradum requifitus. nec enimfertur
■voluntas in id, quod ibi à parte rci txiftit, fed in aliud, quod intelledus ipii
proponit, & quod ibi non eft. necdehac re poteft effe controvertía; fed de
dolocaufantc trrorem non quidem circa fubfiantiam, fed circa aliqua ac
cidentia, vel qu'alitâtes rei, de quadifponitur incontradu.
f. Suppono autem controvcríiam tantíim eífe de confenfu abfoluto
ron de conditionato, quia fi deceptusconditionatè confenferit, five fuutnj
confenfum voluetit poneré ab aliqua qualitate , vel affedioneref.de qua_,
contraxit, ilia condirione non fubliftente, contradus eftnullus. v. g. fi ex-
prtfsè intenderit, & dixerit fe inemptionem iftius vini confentire fi fit trium
annorum, & aliter non ; fi vendens deceperit in ifta qualitate, & mentitus
eft effe trium annorum, toncradus eft oullus defedu confensûs, & itain^
confçnfu
$4- TrAtfatut de ContraSfibfU,
conferí fu conditionato, quando fuie conditio exprefla, non confideratur an
fucric dolus circa fubftanciam an circa qualitates. perinde enim eft an fue-
ritqualicas» an fubftantia (quamvis in tali cafu farpè redundet ifte error in
fubftantiam, vt ftatim dicam) de confenfu ergôabfoluto agimus &pctimus.
an quando dolus eft circa fola rei accidentia aut qualitates vitietur contra
ctus Jure naturx ex defectu confenfûs.
€. Dico 6. error circa qualitatem non viciât contrañum Jure natura;,
hxc eil communis Dodorum fententia. Prob, quiacum errore qualitatís
ftut circumftantia: pod une ftare omnia requifita à Jure nature ad eflentianu
contraâûs. nam fi quid decifetmaximèeflet confenfûs. atqui il le nondeeft.
quiacum errore iftorum accidentium poteft confifterc voluntarium. & li
ber confenfûs, circa ipfum objeâum, de quoin contradu difponitur, licet
ex dolo alterius velfuo errore putet aliquibus accidentibus eife arTedum.»
quibus caret. Et hoc modocommuniterdefendunt Doâores valorem Ma
trimonii cum errore qualitatis contradum. fed quia res harebre viter non
poteft dici.nec fecundùm dignitatem explican.
7. Not. i. Qualitatem illam, fivecircumftantiam , à quâ nos diximus
moueri, & quafi applicariad contrahendum ahquando tranfire in obje
âum, & fieri partem ejus; aliquando veromanere in folá condicione ratio,
nis afficrcntis objedum, vel circumftantia: ad illudfpedantis velad ipfam
perfonam, five extrinfecè, five intrinfecè, quando perfonam ipfam & ejus
voluntatem afficic, & in objeâum non tranfit, fsepè fit vt fit quidem motivum
five applicans voluntatem hie & nunc ad contrahendum , fed ipfum contra-
£tum non ingrediatur, nec eum vitiet. v, g. venditor, vtad emendum allice-
ret, falso perfuafit emptoribrevi foremagnamcaritatemtalium mercium,
&proinde pofleemptorcm magnum lucrum fpcrare ex ijs. emptor dolo eft
indudus ad emendum, & ifte error caritatis futura? fuit motivum ejus vo
luntatem hie & nunc applicans, & fine quo non voluiífet fe ad iftam emptio-
aem determinare; tarnen contradum non ingrediturordinajrièIoquendo#
nec per inodumeonditionis apponitur.& voluntas habet omnia requifita-*
ad confenfum verum circa ipfas merces eliciendum:proindeq; talis contra
ctus ex errore talis circumftantia; initus fubfiftit. aliquando vero objedu no
qusritur propter fe, fed propter aliquam qualitaté.quarputatur ipfi ineífe.
▼.g,dives puella vult nobilitari, & ex eo defiderio inPetrum confenfit,qucm
falso credidit cfle nobilem. in tali cafu anMatrimoniú fubfifteret valdè^pof- •
fet controvertí; & licet quidem in conclufione tenuerimuscumcommuni
fententia contractus non vitiari dolo circa qualitatem interveniente, in
praricntftarnen difputaretur, an talis error non vitiaret Matrimonium?
Refolutio pender ex ijs qua» diximus in fuppofitione fecundâfada.
in principio Dubij de qualitate aut circumftantia, quod ilia cenfenda fit
qualitas,quatenusdiftinguitur à fubftantia, qua: non eft motiva voluntatis
tanquam finis proprius, aut quid fpecificausadum, quo contractus inirur.
 ttiJpufâtU t. ЪиЬшт f. $.4. ff
fed tanquam împcHcns aut moyens ad exercitium adûs. Sî ergo în prarfentt
nobilkasfe habeatinftarqualitatisautaccidentis, error illîus non vitiate
contradum propter rationem in conclufione aflîgnaram. Si verô tranfeat
in rationem objedi, five tanquam pars ejus, five tanquam conditio.fub qui
aut exprefsè aut virtualiter fcrtur inobjedum, tune vitiat contradum} fed
quia tantumgencratimadhuc rem tradamus, necin particulari cafumrc-
folvimus.
8. Not. г. ftatuendam eflfe differentiam inter hxc duo impelli ad exer-
citium adiis, & mo veri ad ipfum adum in fe. licet en im nunquam movear ad
exercitium adûs, quinad ipfum aâum fecundum fe movear, tarnen diife-
r unt. vulgare enim eft pro vcrbiutn. Occafio fteitfurent, nam occafio five fpes
impunitatis eft caufa,cur voluntashrc& nunc feapplicet ad exercenduma-
âum furti,& tarnen illa occafio non eft caufafurti in fenee id fpecificatmam
ratio Formal is furti eft commoditas, quam ex re aliena expecto , aut quid fi-
milc. Sc кг innumerxfunt circumftantix extra rem, five in re, qux me mo
vent ad exercitium alicuius actus, qua: tarnen objedum five formale five ma-
terialcadus non ingrediuntur.
9. Ylterius quoq; fciendum. in accidentia nos pofle ferri duobus mo.
dis. alter eft quando diverfo adu in objedum & qualitates illas feror: alter
eft quando vno tantùm, vt applicando exemplum allât um de puella cupien.
te nobilitari per Matrimonium tanquam res diverfas, & tarnen conjundas;
& diver fus fitadus, quo appétit nobilitatem ab eo, quo appétit Matrimo
nium, & alius ad hxc accedit adus.quo gaudet ilia duo e (Te conjunda; vel uc
nobilitas prius fucrit intenta quàmMatrimoniù;& Matrimonium appetatur
tanquam mediú ad obtinendam nobilitatem. cum hoc tarnen confiftit.quod
▼eré ineat urMatr i monij contract us. qu ia voluntas acquire ndi nobilitaté im
perar contradú verum tanquam medium;cùm contradus verus fit medium
ad obtinendam nobilitaté. quando ergo primo modo à nobis jam explicate
qualitas appetitur itafcilicct.ut diverfo adu appetatur ab co.quo objeâum
appetitur,etiamfi in earn feratur voluntas tanquá conjundamcum objedo.
tarne cum non appetatur tanquá pars objedi,& quafi vno adu cum objedo,
auttanquam ratio formalis ejus, error aut dotes circa earn, eft dolus circs
accidentia objedi,& non circa fubftantiam.& fic intelligenda eft communis
fententia dicens dolum circa accidentia non vitiare contradum in fe.Quan*
do verô fecundo illo modo fertur voluntas in nobilitatem,dcfinit jam elfe_»
accidens aut qualitas & tranfit in fubftantiam : non quidem eo fenfu, quod
deca prxcisè per contradum difponaturj fed quod fitvolüntati ratio auc
motivum.cur velit transferre dominium corporis.-proindeq; error circa no*
bilitatem redundar in contradum, eumque tacit nullum, ut tradunt multi
Sanchez. L 7. dijp. 1 1. Conic, dt Mutrim. dijp. 3. dnb. 1. Valent. 22. dijp. j. f¿
zo f.4.: & alij plures. quia involuntarium circa motivum, vel rationcnu
formalem adus> facit totum aduna eífe fimpliciter involuntarium , & con-
1 ftnfum
 éti i Traftatus de Centrattibut,
fenfumpenitusaufert. Conditiones etiam.quando exprefsè intenta* íunt*
tranfeunt aliquomodoínmotivum, & rationem formalem objedi; cùm vo.
hintas fuum confenfum velit penderé ab exiftentia prxterita, pr*fenti . vcl
futura conditionis.
io, Quia verô conditiones non Temper ita explicite intenduntur , fed
aliquando tantùm implicitèj & implícita tendentia quandoq; a?quivalet ex
plicitai, fupereft pro praxi expücandum, quandonam voluntas, qua: adu
explícito diftinélè multa non cOgitauit , qua» portea ignoravir, poflit con-
cradum refeindere i 11 is portea cognitis.&hçc eft diflicultas magni momenti,.
contingit enim interdum contractus refeindi propteraliqua de novo cmer-
gentía,qua* ante latueruntj interdum vero non refcindijhic ergo petitur ge
neralis aliqua regula.
Not. 3. Plurimos negare.pofle daricertarn aliquam regulam, quan
donam implícita: conditiones ante ignoratar.fi poftcà appareant.contradum
refeindant, aut dent parti Jus ab eo refilicndi quafi ab initio non valuerit-w;
fed hoc toaim relinquendum arbitrio prudenti. ., ,
Alij verô dicunt,quandocunque poftea aliquid apparet, quod fi ab
initio fuiflet feitum, non voluitlet pars cóntrahere, contraólum defeétu có- '
fenfùs éiTe nullum. Sed prior explicatio quatenus negatpoife regulam dari,
non multum fervitadcxplicationcmjpofterior nimis laxa eft,& praxi parùm
comoda,quia multa przfertim vota,& alios cótradus dilfolverer.funr enim
multi.quinunquam uoviuentreligionem,fifciviiTenttalia fieri in rellgionc,
qualiajam experiuntur, & tarnen abfurdum effet generatim aíTerere taies,
nóobligari votis. deinde eftfallax regula, quia in particular) quisfirpè nefeit,
quamnam in talibus vel talibus circumftantijs habiturus fühlet volunta-;
tem, &proprereàputoaIiampotius dandam elfe regulam in cafu ifto, feilj--
cet quo quis adu & exprefsè à nullâ tircumftanciâ in particularitanquairu
cbnditione voluit pendere fuura confenfumjgnorantiam illius tantùm con
ditionis contradum reddere irritum,cujus feientia fi adfuifletjhomines cor- ,
datos & prudentes à contrahendo deteruiiTet. qur res latiùs dednettur in-,
frâ, cumageturdepromiffionibus&conditionibus.quaïtacifè ijsinfunt. .,
xi. ExdiâisautcminhÂnotabili&praîcedcntibusfequiturerrorerrb,
«iamfi fine dolo accidat.femper tollere confenfum circa id. in quo errarur.
fi circa fubftantialiacontingat, tollere confenfum circa torum contradum,
& faceré, vt fit ominiö null us; fi verô tantùm circa accidentia, illaq; per mo
dus) conditionis non apponantur, tollere confenfum circa ilia, qua? igno-
rantur v.g, quando emptor deeeptus eibvelerravitinpretio, vtplusfcilicct
dederit, quâmres valuerit, circa excciTum ilium non dt dit confenfum, &
proptereà compenfandus, non tarnen contractus re feindi debet, aut ab ini
tio cenfendus eft fuifle irritus, quia eonfenfit in emptionem, & in transla-
tionem dominij pretij fecundùm earn partem, quâ fuit pretium arquale mer-
«Lquàm alter vendidit, non verö fecundùm quod fuitinxquale.
Dubxuna
 Dtßutatio r. Dubittm t. §. t. 6f

Dubium O&avum.
Qitomodofihalreatmetus circa contraElutt

¡ §.i.Qiùd теш? qttis gravit, qttis levis cenßndvu?

SVMMARIVM. .
* . I
j. Metm est, confiant if velfuturipericuli catt/k теми trépidâth. ùfi tur-
bet vfum rattonù,annullat contralfum.
2. Proponent ente ebrietatem contrahere, in ebrietate invalide cont rabie.
valide tarnenpoteß baptizari.
f. Licet теш cattfet dißltcentiam inejficacem contraitAs v.g. rare tomen
toüitlibertatem. «
4. Aietms altfiando eß caufa adäquata altionù, altquandofolttm impttlßva.
f. Vari* decißones metus.
f. fericulumret notabilü amittend*, qua non fit maior pars bonorum,five
non obtinendi Inert., non inditeitgrobem metum.
7. Excommunicato iniußagraVem metum parit, non jußa.
£. Aliudeß agere ex reverentid, aliud ex metu reVerentiali.
Mettu reverenttalis tùmgravà, '"tum let>ù ejfepoteß.
fi — С» » \ л -M ' л I ^
jo Metus irritant eontraltum nonfolumfieltari debet reßelfu contrahentù,
ßdetiamreßeffuperfonarum valdè ei conjunctarum,
1. л è Etus vtcum définitJuriscof./. t.ff. de eo, quod metm caufa eßin-
XVI ßaatüper'tCHli,velfuturicaufa mentis trepidado, quanmsautem mul
ta circa hanc definitionem philofophicè portent difcuti, tarnen quia ad rem
moralem, dequahicagimus» non magnam haberent vtilitatem, ea omitti-
ffius. nam metum omnft fatis intelligunt, pro noftro verô inftituto, &vt_
fciamus quomodo fe habeat ad contractus.
Not. i. tantam pofle efle aliquando trepidationem ex metu, vt tur-
betur vfu s rationis, & tunc certum videtur nullum efle contraftum, quia ad
contraôum requiritur confenfus liber, ad libertatem autem requiritur per
fects rationis vfus. Vndcconcedunt omnes'non pofle amentes five defti-
tutos rationis vfu validé contrahere»
2. Sed tarnen difficile eft hujus ipfius doürinar rationem adarquaram &
generalero dare, fi ftatuamus enim hunc cafum, quod aliquis ante ebriera-
tern propofuerit contrahere, vcl donare, & plané ebrius faâus traditio-
nem faciat, auteontraftum ineat.quaré ille contractus non fubfifteret?cùm
fimilis videatur cafus, quem communiter admittuntin Sacramenris , ante,
ebrietatem Titius petijtbaptifmum, & id fufficievt. tempore ebrietatis ei
I г validé
¿$ ТгаЯлш ieCbntttâtbm,
▼alidè conferatur. omiifis varijs folutionibus,quas varij tradunr, Se praefer-
tim Sanchez/, /.de Macrim. dijp, s.
Rcß>. rationcm difparitatis in со confiftere, quod ín ebrio dùnu
baptizatur, maneat virtualiter voluntas fufeipiendi baptifmum, in ebrio ve
ro concrahente nullafîcaut actualisant virtualis voluntas contrahendi. Si
dicas nos hic petere principium & aflumere proprobatione id, quod eft in.,
conrtove'rfia^,.
Jtejp. »/£.¿^*iw/>í.quienimvoluir fufcipere baptifmum, habuitactna-
ltm voluntatcm cum fufeipiendi quandocunque alter cum vellet conferre,
perindeentm eft ac fi dixiilet.volo ex parte mea, & conferir io vt alter confé
rât, & habeo ramm ex nunc actum alteráis, quem circa me exercebit. & fi-
mili modo fe habet, atque is, qui prior confentit, fí dicat fe dare tempus de.
libcrandfralteri parti, & ex nuncacceptare ejusconfcnfum, q uando i И e vo-
lueticçum priberejquo cafu in cörhuni fenfentia complttur córrafttis, со?
qui prior confenfit, dormiente;in noli ra vero cafu ante ebrietatcm norL¿
confenfit, fedpropofuit, vel promifit confentire, & illud quidem propofí-
tüm, five promiilio Virtualiter manet, fed confenfus ex viiliius non pote ft
praeítari tempore ebrietatis. imo in tali propofito vcl promiffione, fi refer-
rctur ad tempus ebrietatis.involveretur contradicho, dicere enim propono
confentire.vel contraheretemporisebrietatis, cftperindc acfi diceret, voló
exercere aâum liberum eo tempore>quononeroliber. quia voluntas íiv*
propofitum contrahendi,eft voluntas exercendi actum liberum. Aliud ferv-
tienduin eíTet, fi ante ebrietatem veré confenfiflet, & ebrietatem requireref,
tanquam tempus, auteonditionem à quâ vellet penderé fuum confenfurtbj
tunc enim ebrietas fe haberet inflar aliarum condition um.
j. Not. 2. exdcfectuliberratisautvoluiitarijnonbenè aliquos velle_>
contractus, quibus metas canfam dédit, elfe írritos, nam quam vi s crebro
contingat, ut is, qui ad actus vi vcl metu verba confcnfùs profert, verè non.,
confentiat, fed tantùm fimulet confenfum, & in foro externo audiretur me-
tum paífus,fi alleget fe nó cófenfi(fe,& de fimulato confenfu intelligant plu-
rimi /. quii»aliena:§ fimnlier.ffl quoi mtins canfa. fed tarnen fi ñon fictè, fed or
dinario modo fe gerar,confcntit.metus enim nó tollit voluntariú aut liber-
tatem nifi valde raro, quando fcilicetinducitturbationcm.de quaegimus
in priori not. nam qui metu tormentorum negatfidem aut De um, peccat
mortaliter,& fit reus infcrni,quz fupponunt libertatcm & voluntarium.& in
c.facrù.de hisqux vi &c, deciditur metum minuere quidem culpam.non ta
rnen earn tollere. & / fipatrt.ff. de ritu nupt. ftatuitur non fuiífe invitum.qui
metu coa¿lu$ cótraxit.quomodoautem hare confentiant cum alijs tcxtibus
4ecernentibusvim& metum excludere confenfum. dicemus in §. feq. cùm
quid Juris fit, circa contractus metu initosexplicabitur. Net probo mo-
dum fpeculandicorum, qui dicunt actum metu factum eífe partim vohinta-
rium, parcha iuvolunurium, сию fie fimpliciter voluntarais, fed habet fe-
cum
 DîjPutatîo i. bubium i. S. Л 69
cum adjündum alium adum, qui fit difpliccntia inefficax talis cOrttrâdûs.
accipiamusexemplumde proijciente mercesin mare metu naufragij.quan-
do enim timet mortem, &apprehendit medium ad earn efFugiendam е(Ге_*
projedionem mercium in mare, tunc voluntas abfolutè imperat projedio-
nem; vnde me tus non facit adum, qui ex eo fit, efie involuntarium, fed facie
eumefle maxime voluntarium; fed tarnen voluntas proijeientis merces ha
bet in fe aliquidinvoluntarij exilio adu, qui eft amor iftarum mercium fe-
cundum feconfideratarum: qui amor caufatdifplicentiaminefficacem calis
projedionis. & ille adus caufat repugnantiam aliquam in volúntate, metus
vero o¿on facit repugnantiam. qu* metu mortis, aut magni mali contrahice
Matnmonium cum eo, quem alias non amat, contrahendo exteriùs exercée
adum maxime voluntarium refpedu metus. quia metusfacit eum maxime
libentem, &eum impellit, non vero retrahit à contradu externo, amor vero
libertatis fuar,aut diípliccntix maritifecundùm fe fpectati , rctrahit aliquó
modo à contradu.
4.. Not. 5. .quando ex metu operamur modo jam explicato fubindefié-'
ii.vt metus fitquafi adzquata caufa actus, aliquando verô fit quafi inada?-
quatatantùm &impulfiva. Caufa ad¿rquata quoad prarfens tunc eft; quan
do Temper manet in volúntate difpliccntia contractus fecundùm fe, & tan-
tum placet, quia eft medium ad evitandum malum, quod time tur.& quando
in materia virtutis metus eft tali modo caufa, tollit me rit um ab adu & in-
ducit peccatum. & fie intelligo Thomiftâs docentes timorem fervilem efle_»
malum, quia fi timor inferni v. g. fit caufa cur evites peccatum, ita vt in vo
lúntate manear affedus peccati fecundùm fe , & eatenus tantùm difplicear,
quatenus eft occafio inferni, & nullo modo fecundùm fe, illa fuga peccati пб
eft meritoria. Caufa impulfi va, aut inadxquata tunc eft metus, quando con-
tradum quidem noluifles celebrare, nifiá metu fuifies impulfus, tarnen cùnr
animum adjeceris, jam placet tibi in fe, & fecundùm fe, & non tantùm qua
tenus eft: medium ad efFugiendum malum imminens, Se in materia virtutis,0
quando timor inferni fie me movet ad deteftandum peccatunwtXecundum
fc & in fe mihi plané difpliceat, tune timor eft falutaris. In contradibu»
metum maxime çonfideramus, fecundumvquod cft caufa adxquata contra-
dûs, quia fi tantùm effet impulfi va, aut certè licet initio futrir caufa adae-
quata, tarnen fi voluntas per ad um reflexum abijeiat illud motivum & con-
tradum fecundum fe, & fine difplicentia vult inire¡Jnre natura: pereunL»
nonvitiatur contradus.de quare agetur fufiùsin $.4. quia eft hic aliqua_,
dificultas.
5» Not.4. metüm varié foler« dividí. & primo dividitur ex parte caufae
inferentis mecum: io efficiente m & quafi formalem. Efficiens aut eft natura-
Vis-, morbus, naufragiuni, tempeftas, incurfus ferarum&c. aut moralis; re
homines liberé agentes, rurfùs efficiens fubdivíditur in earn, queinjuftèmi-
namr malum, & in earn quarjullè infert metum: deinde ex parte efficientis
I 3 fpeda
70 ТгаЯаш deContr*ftilntr,
ípcflatur an infercns mctum fit ipfc contrahens. an aliquis tertius. quae om
nia di ver fas habere confide ration es patebitex fequentibus. Ex parte caufsr
form al is five ipfius malí, quod timetiir , dividitur met us in gravem & le vem.
gravis autem aliquando abfolutus eft, & fine refpeduadpatientem, vcl in-
fcrentem.'vt mortis, exilij, fervitutis &c. quia refpcâu cujufcuncj; fubjeéti,
fi probabiliter putentur inferenda.cenfentur gravia. aliquando vero non ab-
folucc.fcd cum refpeétu ad paticntcm,aut inferentem. nam malum.quod le
ve cenfererur refpeétu viri, rcfpeftu feeminar, autvirginis, aut pueri judica-
tur fubinde grave, nam iftius fortis homines illismalis graviter percellun-
tur, viri verô confiantes folent talia contemnere; cum refpeäu etiam ad cf-
cfiîcicn tem aliquando xftimatur malum;!! enim isminatur malum, quííolet,
aut poteft illud inferre, eft probabilis timor iftius mali: fi vero foleat can rum
minan, &non exequi, nec poífit communiter exequi; eft timor levis &
van us.
Not. y. gencralia illa, qua: diximus, quando ad particularia defeca-
ditur.habere fuasdifficulrates, & primum quidem certum eft.illa.quse recen,
fuimus eífe mala gravia abfolutè loquendo.'cùm habeantur per varias leges
Jf. & cod. quodmttw. his addendus metus ftupri /. t.$.2.ff. eodem. practereà ti
mor infamia:, non quidem verbalis aut levis, fed realis. fie enim authores
conciliant leges in fpeciem contrarias, nam /. 7-ff-f*p- rradit Vlpianus F*-
dium dixijft timoreminfamitne» c*nt¡»cri edtílo Pratorn de metu Sil. t. contrarium
videturindicari. & proptereáGloíTa. &eam fecuti alij Doctores fie, vtdixi,
conciliant. Et mérito, quia infamia realis eft maximum malum, & quod vi.
ri cordati, & prudentes folent maxime formidare. puto tarnen hic diftin-
guendum eile со modo, quo paulo port, cùm agemus de met u excommuni-
cationis, fuppofito nempe.quod fit gravis,con(iderandum с île, a n fit jufta in-
famia,quartimetur,an injufta. & fecundùm regulas , quas de alijsdabimus,
dehacquoq; re judicandum. Addunt quoq; pleriq; metum amifllonis bo
norum omnium , aut maxima* partis, qui titulus faite m quoad metum amif-
fionis magna: partis bonorum , licet exprefsè Jure nonftatuatur, tarnen.,
communior eft Doftorum fententia, qua: in re moral i abundé fufHcit ad
formandum judicium quid grave fit.aut leve. & lud ices, quando contrarium
exprefsè non deciditur, debent féqui morale, & commune judicium, maxi
me fi ratio & textus poftea illam confirmer, vt in pra:fenti áccidit. habetur.,
enim textusc. abbat, de his qua: vi.vbi deciditur, metum amifllonis fux fub-
ftantiaf, &po(íefl!onis efle gravem. deinde inc. i.reßitut. ßttlüa.tm б. dicicur
metum amiífionis maxima: partis omnium bonorum dare Jus reftitutionis
fpoliato; & Pontifexibi fatis clare xquiparat quoad effeäus Juris amiflio-
nem omnium bonorum & maioris eorum partis. Et cum amiífionis vita: peri-
culum ineutiat gravem metum, etiam confequenter amiifio eorum, fine
qiiibus vita non poreft conícrvari. Vide hoc pun&um fusé deduâum apud
Panormit inf. Abbtufuf,
6. Ah
 Düjmt.T. Dubiumt. §. i.
'g. An amiífio rei notabilis, quae non fit maïor pars Bonorum, inducac
metum gravem & à iudice contiderabilcm, poteft difputari.Bafilius de pon
te U 4. de Matrum, л-f-'id afle rit. & confirmât authoricate Henriquez. /. //.
t. 9.n.+.Sc aliorum. quorom aliqui nihil de ca re dicunt¿ vt Henriquez, alij
non loquuntur clarè pro illo & Covarr. qui de Matrim.^. 2. §. 4. in fine dicic
amiflionem rei notabilis eflc juftam caufam timons, per rem notabilem vi_
detur intelligere magnam partem bonorum. Alij Yerö doctores exprefsè
negant alium metum efle juftum.quàm qui fit amiflïonis Omnium bonorunu,
aut majorîs eoriim partis, itaPanormit. C. Genna de fponfal. & eft commu
nier fententia fundata fan's in ratione. quia viri cordati & confiantes Ucee
amiflionem alicujus rei notabilis fentiant, & a?grè ferant, tarnen non folent
itapereelli autmetu concuti, vt aliquid indtgnum fe pratftent, aut confen-
fum quafi extortum pra-beant.cùm adhuc maximara bonorum partem re-
tincan:, & notabilem ftatus fui mutationem non fuíHneant, Ex quo à for
tiori fequitur, quando tantùmagitur de lucro non obtinendo, non vero de
damno incurrendo, nullum lucri non obtinendi metum in virum conftan
tem cadere, nifi tum forte, quando Jus ad rem, vel lucrum illud haberet^.
Tune enim ceñferi poífet damnum faceré in re quodammodo fuá, Se atqui-
parareturtalismetus metui amiffionis bonorum.
7. Excommunicato in dubium abaliquibus revocatur. fed recentio-
res line magna controverfia rem defirïimn per diftinttionem. vel enim eft
jufta, vel injufta: tieft jufta, metusillius non debet virum conftantem per-
ccllere. quia eft in potcftate illiu s earn evitare fefe emendando, & verö obli-
gaturfc fubdereEcclefiar, quâfubjeâione pofitâ ceflat metus excommu
nication is. fi verö injuftam prxlatus minitetur etiamfiin re ipsa & coram*
Deo fit invalida, tarnen in foro externo infert grave incommodu m.& privat
publico facramentorum vfu, & fidelium confortio. & proinde fi per appel-
iationem, aut aliud remedium non poífit commode impedid docent com.
muniter gravem metum parère.
8. Not. 6- fpecialem videripofle difficultatem de metu reverentialiaa
cefendus (it gravis, & cadens in conftantem virum. Aliqui enim abfoluti
cenfent ftietum reverentialem effe gravem. Alij verô Sc communiùs volunc
clíelevem, nifi fit conjunâus cum verbcribus, autaliquaatrocitate. citar
pro vtraq, parte Autheres Thorn. Sanchez. 1. 4. de Mitrim.dtjp. 6. vtráquo
pars habetaliquid veri, indigettamen explicatione.
Reverenda apudJuriscolT.accipitur pro honore,quem debemus fi
ve verbo five faétoijs, in quorum poteftatefumus, qualesfunt parentes do-
mini Sec. & fieobfervavi jf.de in Jusvtcandt. nuncjuriscofl". dicere reveren-
tiam, nunc honorem; & pro eodem habere reverentiam & honorem. /. fidfi
W. St alibi f*pè. & proinde reverenda bene accipitur non tantùm pro a-
ôuali honoris exhibitione; fed etiam pro virtute, quae nos inclinât ad hono
rarios parentes dominos &c. &i itabenè dicimur agere cxreverenda, quod
facimus
7$ Trâfffitw tfa Contn&'ibttii
fa,cimuse.t vîrtute, qui oos inclinât ad honorem pr*fbndu m UHs. quibtis
natura nos fubjeciq. vode qiiando in bac figniheationcaccipitur, non cftidç
agere aliquid ex reverencia» & ex meçu reverencian", vt bene obftrvav it Pa
ter Suarez. 1.6. de (Ucu relig.c.*.Pontius A*. de M&rim.c /.fubinde en im fa-
fimus,qu* defide ratic fuperiores oullo habito refpedu ad metum, vel quia
nullus incutitur, vcl il incutiatur.nori eftcaufaadxquata aâûs, vtcxphcui-
mus in notât. 5. & tamen cune operamur ex reverencia; fed: quia farpifiimé
çonjunétus dt mecuscum reverencia. Sc trepidado aliqua in nobis oritur ex
apprehcnllonemalb quod incnrreremusifi fuperiorum voluntaci uonfatis-
faceremus.Scriptura promifeuè revcrentiam, vel piecatcm, vel rcligionetnu
nomine timoris appellat. Pfalm. 1 10. Initiumjapientu timer Domini & Luc. ».
Simeon vacatur Viri*ßtu,& timortttus. Act. 8 ■ feptlitrunt Stephanum viri ttrr.er».
fit pi) &filicitiplaceré Duo in omnibtu. & aliquando revere ntia, vcl re vercri acci.
iturpro metu ad Hx-br. iz. reveremurparenta; cum metu & reverenda ju-
emur faceré noftra. Quando autem difputatur an metus rcverentialie
fiegrauisöc contractus irriter, nonagimusde virtute ilia re verentix au t ti
moré ex ea proveniente; fed de metuincuflo à fuperiore, qui fit caufaadr.
quata adûs; itavtadus fecundumfc difpliceat, & eatenus nobis placéate
quatenus eft medium ad evitandum malum, quod apprehendimus immine»
re.ncmpe indignationem fuperioris.illius enim elcdionis & conn aâûs саи-
fa formaliter non eft virtus pictatis.aut revere ntia; fed materialiter quidem
re verenda, formaliter amor noflri . iuxta fuperius diéta; vocatur tarnen me*
Cus re vcrcntialis, quatenus ab ijs incutitur, quos re vereri debemus . & quo
rum indign atio eft nobis mala.
p. Hoc pofito, puto in hac re confiderandutn 1. an mctus fuerit caufx
idxquatacontradûs, an vero tantùm occafio: fioccafio tantùm,quod fu-
perior per preces fuas, aut imperiumquodammodocxcitavcric virtutenx*
reverenda: ad exhibendum honorem, non pertinct ad contradum. natura-
liter enim audito mandato illius, cui ex virtute placeré volumus. oritur ар-
prehenfio mali ni pareamus, & exilla apprehenfione nafeitur trepidado:
quetamen proprie loquendo non influitfemper in contradum quoad ejus
fubftan tiam. fi uerô fuerit caufa adzquata, tunc ad rem facie, fed circa me.
cum tali modo confideratumadhuc vide nd urn eft , an fueric gravis vel levis,
datur enim inmeturevcrentiali. ficut & in alijs, materia grauis 1 & levis»
hinc non probo eos.qui fine diftindione hic loquuntur, certum eft enim a-
pudomncs, fi parens male tradet filium , vcrberet , minetur perpetuarte,
iuam indignationem, & alia gravia.talem metum eife juftum& non vanum.
aut le vcm. folùm poteft efle controverfia de indignacione parent um aut fu
periorum. fi indign atio ilia levis fit, aut cito tr an feat, non debet fie homt-
nempercellere, utad earn cvitandam eligat medium aliquod valdè. grave,.
& perpetuum. v. g. Matrimonium cum illo,quem non. amar, aut profited re-
ligioncm,à quà abhorre r, aut quid fimilc. quia tix coatingit, quin parentes.
à fuis
 Dißutatio /. Dubiumf. §. г. 71
á fuis filijs offendantur; & licet aliquo modocùm perceîlantur, dum paren
tes in digna mur, tamcn nonfolcnt extraordinaria media ad earn vitandam
adhibere. fi verô indignatio fit gravis & prsefertim diuturna, & filius aut fub-
ditusprudenter appréhende re poifit talem eam futuram, cenfeo graue ma
lum &juítum metumincutere, etiamfi nee ad exheredationem procedat-,
пес grave incommodum externum minitetur parens aftualiter. Ita fentit
Leir.de Iuftit.c. 4.0. dub. /, & fan's indicat Henriquez fait em de риеИл. I, it,
c. 0. ». /.quia filius, maxime fi fue rit bene educatus, nihil apprehendit gra-
viusquàm pare ntem, quem impensèamat, habere diu, aut perpetuó fibi of-
fenfum. quia illa apprehenfio minuit confidenriam erga patrem, & inipfo
pâtre minuit» aut tollit aftedum erga filium. & ex natura rei ipfaofiFenfio
diuturna nata ell grave malum parère, & auferre à filio aliqua, qux alias da-
Curus eflet ipfi parens. & hune metum puto magis habere locum in filia_,,
quàm in filio, & in nobilibus & magnatibus , quàm in vilioribus perfonis,
&dec!aratioCardinaIiumadferendain$. feq. deprofeifioncex metu reve-
rentiali nuUâ,fatis apertè probat, quod diximus,¡& aliquid adhuc addemus
paulo pod.
10. Not. 7. metum in ordine ad irrirandos contractus, non folùm Гре-
ctari refpeâu contrahentis, fed ctiam quando infertur perfonis valdè con.
junctis. non minus enim percellitur parens injuria illatâ fuo filio, aut malo,
quod ipfi imminere formidatur, quam fuo proprio malo, non tarnen hxc
conjunäio eft nimisextendenda ad quofeunque fanguine júnelos, non c-
nim omnium cognatorum noftrorum mala noftra exiftimamus , пес o-
nrnium infortunijs folemus valdè percelli, poflunt tamcn dari varij cafus.in
quibus cognatorum mala, aut infamia in nos, auttotam familiam redun
dant; Saune funt materia jufti metus refpeâu noftri.

§. 2. Quidjurafiatuerint circa contraEtusmetu initos?

SVMMARIVM.
A Matr'tmonium exgravi mewineuffocontraftum, jure irritum eß.
2. Profeßto rcligiofa exgravi metu ctiam rcvercntiali, out injurioß fkffé
eßjure irrité.
3. Votum itemfimplex.
4. furamentum cum injuria extortumfine dolo obligat.
$ч obligatur qui jurat metugravi ctiam iniußo adatfut. quamvisßando in
jure contrarium nonfit improbabiletvnde talis abfiluitur ajuramenté
filum in cautelam.
f. Juramentum metu extortum de atfu lege humana prohibit0 & annußato,
по» tenet, licet ejm obfirVatto non inVoluatpeecatum.
К r- Pro
 74 Traftatm de Contract'ibtts ,
»..»• • . . .....
7. Promißto dotù, Abfilutiea cenfura> Contracid carceratt cum injußo de*
. . tentore, met и extort a, nullafunt.

REcolenda hie qux di&a funt in §. prarccd. not.4. de metu injuftè inculTo,
vel juftè; de metu ab ipfa parte contrahente proveniente, vel ab aliquo
tertio;&r tandem an metus gravis fit incuflus ad extorquendum contractant,
yelaliamcaufam.
Hispofitiscum magna fitdiverfitas in hoc puncto opinionum, certa ab in-
certis feparanda funt, & deinde in particularibus calibus oftendendum quid
fitjurcirritum&quid non»
I. Matrimonium ex gravi metu in judo, & ad extorquendum contra-
фит incuflo Jure irritum eíTe confentiunt omnes.nam etiamfi Jura non-,
çonftituhTent alios contractus ex metu factos efle Írritos, fed tantùrïi irri
tabiles ; tarnen debuit id ftatui in Matrimonio , cùm femel ratum_>
non polfit per Ecclefiam folui , vnde abfolutc loqucndo à Matrimo
nio ad alios contractus non eft firmum argumentum-. , quia alijs con-
tractibus, etiamfi non declarentur, aut deccrnantur irriti,fi tamen refcindi
poifint, autjubeat Juseos refcindi, fatis fuccurritur, Matrimonio non i-
çem: anautemaliqua fintjeirca hoc in Matrimonio p3rticularia, hoc loco
non poífumus examinare, in proprio enimtractatu id agendum eft.
. a. Secundo loco eft proreifioRcligionis.quoe ex metu grain" aut injurio-
fo facta eft Jure irrita, ut omnes fatentur. Sc quidem fatis id fupponitur in_»
Jure Canonicoin e. 1, &c. àiltftatde hü, qiu vi mttitfue &c. & etiamfi nul
lum dareturjus, quod hoc exprefsè decideret; abunde tamen ad rem com.
probandam fufficcrer confenfustotius Ecclefiae, & perpetuus vfus. quando-
cunqueenimallegatur metus faltem intra quinquennium, auditureum al-
legans, & quando probatur, declaratur profeifio fuiife nulla, ita vt ip& con-
fuetudo fit in hac parte lex. An metus reverenrialis profeífionem reddar ir-
ritam, pendet exquacftione ,quam difcuifimus in not. 4. quia pro certo ha
bendum eft, metum inanemaut Icvem non faceré profeífionem nullam^con-
traverôomnemmetum gravem injuftè ad hoc incuiïum reddere earn irri-
tam. Quaîftio igitureo tandem redit, an metus reverentialis fit ex natura_»
fuagravis?fi enimfit gravis, irritam profeífionem facit;fi non fit gravis, ei
non nocet, gravem metum reverentialem poífedarr fine minis autverbo-
rurru verberumque atrocitare , diximuslococit. & in fpecie videntur Jura
magis favere profeifioni, quàm alijs contractibus, quia in fe magis ardua, 3c
difficiliùs diíTolvitur, quàm alij contradus.& proptereà magAam habent ra-
tionem metus reverenrialis. vnde'c. />«*//*. 20. q^.áickux-.fHclU^Mtnoncoa^
Ш parentum imperio &c. vbi fupponiturparentum Imperium eíTe coadionem
nec minas aut vcrbera.autfimiliaatrocia requiritPontifex (ex Leone enirr»
recitatur ifte canon) & indicat profeífionem elíeinvalidam, iiimperium ad
Шага

V
 Di/putâtio i. ЪиЬ'шт /. §. s. 7У
îJlam emittendam induxerir. quem Caiionem citans Pontifex in c. cum v%-
rur.j. de regularibus. approbar, nihilque aliud addit. quàm intelligenduroj
de puellain artate nubili conftitutá.five poft annum n.ergôeum confirmât,
& adirritandam profeilîonem non requirit aliud, quam coactionem, quae ex
parentum imperio proficifcitur.& Pontius lococit. с. в. ex Farinacio citatde-
clarationcm Cardinalium approbantem quandam deeifionem rotar in hsec
verba: obtenía еЯ caußtcujußiam Domina ad annuBandam profeßionem ex metu re-
virent iali faß'am aune i s S в. menfe Februarioin Reta coram D. Oradino. Nec iiL»
contrarium poteft folidum argumentum exjure adferri. quia quod dicitur
in с. infmuante. Qui Clerict &c. etiam Pontificem fupponere inet um reveren-
tialemeifelevem.&nonfufficientem ad profeilîonem irritandam, non vi_
detur folidum. quia in ifto cap. non eil magna mentiometûs incufliadex-
torquendam profeilîonem, fed tantùmad extorquendum Matrimoniunb;
quia ibi tantùm narratur mulierem, qua: videbatur compellendaad Matri-
monium, à quo abhorrebat, aceepifle coníiüum àconfanguineis, vt ad evi-
tandam illam coaâionem voveret caftitatem. quod & fecit. Vnde Pontifex
confultus, an deberet compelli ad fervandam profeilîonem, refpondit : cum
nuBaaut medica coatlio interce]ferit&c. compellcndam ad manendum in religio«
ne. Verum enim fuit, quod dicit Pontifex nullam fuilfcillic ad profiten.
dum coaâionem, quia nullus fuit mctus re verentialis ; confanguinei eniiru
cùm vidèrent earn nullo modocupere Matrimonium, ad quod regio juflu
compellcbatur, confilium dederunt, vt votum religionis emitteret, (k fie
Jibetaretur. itaque confanguinei nonintulerunt mctum, fed prudentec
fuggeiTcrunt medium ad evadendum metum jam illatum injuftè abalijs, Sc
proinde rectè docet Pontifex aut nullo modo fui fíe соайат ad emittendam
profeilîonem, auteertè coaâionem five metum à confanguineis illatunu, fi
quisfuerit, modicum fuifle, & nondignum confideratione, przfertim cum
poftea manendo in habitu facro metum purgaverit. Alia, qux hue fpeâant
dicentur alijs locis.
3. Tertio loco eft votum, de quo fune diferepantes fententiar, quia c-
tíamfi omnes excepto vno, vel altero confentiant, metum gravem Jure pofil
tivoprofefllonemefficere nullam, tarnen de votofimplici non omnes con-
fentiunt. Suarez/. /.de voto с. S, docetJure pofitivo non efle irritum, & ci
tât Cardinal, in c. Abhat, de his qui vi Sec. & filveft. \ctb.metw §. S. qui ad ftneni
dicit fe in nulloJure legiiTe votum metu gravi abhomine ineuflo extortum,
efle irritum, & propterea, fi intendat quis vovere in cafu metûs , obligan'.
Contraria fententia, quod feilicet votum metu gravi & injufto ex
tortum non valeat, eftcommunisDoâorum. Eamtenent Glofa inc. Abbat,
de bis íjH£ vi metúfue слн[л. Panormit. ibidem п. ti. Navar. infumma. с. 12. я.
/¿.Sánchez/. +. de praecept.c. j.n. /¿.vbiplur irnos citat. & licet textus,qui
alligat i folent, de profeffione agant, & non de voto fimplici , propter quam
caufam dixerunt Cardinalis & Silvcíkr fup. in Jure non haberi irritatio-
K г пет
7б fraStatHsdeContrtftibuf,
nemvoti (implicis ex metu fa<3i, tarnen expenderé oportet ratîonem, qui
fe Pontífices moveri dicunt, dum profeífionem exmetu live decemunt, live
declarant irritam; quacomninóeadem eft in fímplicibus & folcnnîbus votis.
nam non rc cur run taut ad folennitatem > aut traditionem, a ut donation ein
fadam religioni, fed fimpliciteradpromidioncm Dbofadam, quam vult_.
De us efle fponraneam. & plané liberam, non coaäam, vt patet ex Nicoiao
i. с frtftns. 2o,q. j. & dicunt coram Deo tanrum obligare votum (implex
quam folenne. crurßu. Qui Cltricivel voventes. ergô non habemus exjure_>
fundamentum diftinguendi in hoc puncto votum folenne à fimplici, fed po-
tius ex identitate rationis accedente communiori Doclorum confenfu dc_*
vtroque idem ftacuendi. Nec obftat c. venteux. Qui Clerici &c. vbiPontifex mu-
lierem, quattimore fa?viti« fui fponfi ne cogereturei nubere, vovit caftita-
tem, dícit violare votum.fi nubat, proindeq; decernere videatur votum fim-
plex ex metu emiíTum efle validum. Quiant benèibiadvertitPanormir,
metus ille fuit levis,non verö gravis, quodetiam indecolligo; quia judicauit
ibi Pontifex non fuiífe metiim rantx fxuitia», qui fuffîceretad folvcndafpon-
falia, nam dicitillam violaife fidem;cum tarnen fi fuifletmetusgravis & pru-
dens magni Cxvizix, potuifiet fponfa fine fidei Yiolatione relilire, utcom-
m uniter docetur.
An autem omnis metus gravis, vel injuftus votum irritet.&quo-
modo, dicemus paulo inferiùs. hic enimtantùm verfamurin generali do
ctrina, &dicimus aliquem metum gravem irritare votum; Nec hic traâa-
mus illam quziHonem> arl potuerit Ecclefia votafimplicia, maxime fi exter-
noactu non fintfignificata, irritare, hoc, inquam, non traétamus, fed fup-
ponimus id tanquam certum, cùm poilit remittereDßi nomine interna vo
ta, quâautem pote ftate id faciat, non eft hujus loci examinare.
Solûmfupereft argumentum fatisdifScile.quoSuarezutiturà jura-
mentum ad votum. Iuramentum enim metu extortum Jure Ecclcfiaftico de-
claratum eft obligare ,e rgô nulla erat ratio, cur contrarium de voto fimplici
ftatueretur. •
4, Examinandum ergotertio loco, quid Juris fit circa juramentum, cui
gravis metus dedit caufam. nam reliqua de juramento quoad effeäum con.
firmandi contrarius dicemus in dub. fcq.
Iuramentum metu extortum an obliget, invenio efle controver-
«fum inter Dodores, &quidem diverfiin hac re videntur JurisCivilis Inter
pretes áCanoniftis & Theologis, ut advertit Gail. /, 2.obftrvat, 4.2, Legiftat
eniminauthent. facramenta puberum , Cod. de refeind. vendit, docent non_>
obligare abfolutè. Canoniftac verô&Theologi communius docent obliga
re, vt non confundamus rem.
Advertendum hic non efle de confirmatione contractus fermonem
faltemprincipaliter; fed an juramentum metu extortum obliget, (i ve inte
rim promiiuo,autcontradus,fuper quem cadic, valide tur ratione júrame n-
- ■ ti, five
 Dijp. i. dubium 8 . §. g. 77
ti, five non. Nam datur apud Ganonift as & Theologos Juramentum per fe_,
Hdus, quod hominem obligat non parti cui fit promiíno faltem primario,
ft J Deo, quiinteftem vocatus eft. Deindc fupponendum eft non efle idem
juramentum efleextortum per injuriam, &per metunijquia quando vfura-
rius non vult dare mutuo, nifi jurem me foluturum v furas, injuriam mihi
facit exigendo vfuras cum juramento, fed vim & metumnoninfert, & pro
ccrto habendum eft, juramentum fine metu & dolo extortum, quantum vis
interveneritineo extorquendoinjuria, efle fervandum, nifi legitimé ineo
difpenfetur, ut fpeciatim decifum eft de juramento folvendi vfuras in c, débi
tons de jure jurando.
5. Dificultas eíTe poteft de juramento gravi, & injufto metu extorto.
g. fi latro captivo minetur mortem, nifi juret fe numeraturum mille tali
loco & die. Etquidem de hoc cafu communiùs docent Thcologi& Cano,
mïbr fie jurantem veré obligan*. D. Thorn. 2. 2.<¡. Ss. *п. 7. ad 3. Glofla inj
с. s-de hü ум* vi &c. fivero. c. verum, de Jure juran. Panormit.ibi, & paifima-
Hj. & Sanchez/. 3. de juram. c, 11. negat dehacre pofle à quoquam dubitari.
Nec egoin materia, quxeonfeientiam tangitacommuniori Theo,
logorum, Si Canoniftarum fenfu recedere cupio. hoc tarnen indico, fi jura,
quibus nitunturDoâores prxcifsè & fine prejudicio examinentur.non pro
bare claré, quodintenditur -, &alia exprefla in contrai ium pofle allegan";
nam in с. perve»it 1. de jurejurando. dicitPontifex Epifcopum Lcodienfem ,
qui in Romana via ab Arnulpho comité ftwrat coañus metu mortis ju
rare feablata non repetiturum, nonpotuifle in hoc cafu aftringi vineulis
juramenti, fed tarnen eum abfolvere.
Refpondentmulti juramentum illud fuifle extortum de rebus Ec-
clefiaefuxnon recuperandis, quod fine dubio erat nullum , cùmEpifcopus
^ non potueritfine peccatoidfervare. Stdcontra. qui fie refpondent fe ipfas
epiûolas Gregorij feptimi, ex quibushoc capitulum eft defumptum, de
clarant non legifle, nam epißola 1 3.8c ¿7. dicit Gregorius Henricum E-
pifcopum Leodienfem cum Romamtenderet ab Arnulpho fpoliatum , rc-
Ьш futí,c¡uAifecHtnferebat, non vtique fux Ecclefix, fedproprijs. nec enim ib.
lent Epifcopi peregrinantes Romam, ferre fecum in via res fuarEcclefiar, &
portea ftridis gladijs, five metu mortis intentato coadum jurare fe nunqua
res ablatas repetiturum. tale juramentum déclarât Pontifex, non fuifie Ob
ligatorium, ergô manifeftè définit juramentum metu extortum non obliga
ré3, etiamfi poílit fe rvari Gnedifpendiofalutis. quia ifte Epifcopus fine vilo
pec cato potuit non repetere ablatas, cùm eflent fux propria.
Dices, qiure ergo Pontifex dicit fe nihilominuseum abfoluiflc_,?
Rtfp. prout capitulum refertur in jure Canónico, apertè nobis favere, quia
poftquam ftatuiflet non potuiiTe illumobligari, addit fe tarnen abfolvere.
\bi déclarât pofle dari abfolutionem, vbi non eft vinculum: & hoc debenc
fautiomnes, qui doce ntibi agi de rebus Ecclefia:, non verö proprijs Epi-
K 3 feopi.
 78 Tractatus de contrAcíibm,
fcopiAGlofla ibî fatctur efleabfolutionem impropriam. пес cil novum da-
riabfolntionemadcautelam, quia cum. vt patct exepiftolis citatis, moni-
tus fuiflet à Pontífice Epifcopus, vrres fibiablatas juridicè rcpcrerer, ne
ipfi poffit obijci juramentum, abfoluic cuniPontifex: quae abfolutio h'ot ope-
rabatur, vt non poiTet Iudex de juramento cognofcere validumne effet, агь.
invalidum.
Habemus igitur vnâ decifionem claramGregorij feptimi pro nobis.
Jura verô, qua: in contrariutn citantur, non probant. Tres funttextus pri_
marij. с,fi vero, с, verum. de)ure]uran.8cc, adaudientiam dehn, qutvi fed puto ex
«. verum, quod pofterius eftciteris.rem polte definiri. Sic habet. Verumana
Sacramenté vinculo abfoluantur, qui Œudinuiti pro vita, & rebutfcrvanàUfecerunt;
nihil aliud arbitramur, quam quod antecesores noßri Romani Pontífices arbitrati no-
feuntur, qui tales к juramenti nexibus abfiluerunt. Caterum vt agatur confultiùs, &
materia deierandi auferatur, пои eisita expref'e dicatur, vt juramenta nonferuent,
fedfi ел tionattenderint, non ob hocfunt tanquam mortalt criminepuniendi.
Vbi Pontifex de obligatione juramenti nihil habet.fed tantùm dicit
confuevííTe Rom. Pontífices à talibus juramentis abfolvere, quod necelTario
non inferí Obligationen» juramenti, ut paulo ante dixi. &manifcftumid eft
тех quotidiana Ecclefix praxi; Romani enim Pontífices, antequam gratias &
privilegia concédant, folent abfolvere à cenfuris, fiquasfortè oratores in-
* currermt. abfoluimus à vinculo excommunicationis, in confeífione abfolut-
mus à peccatisante4egitimè confeífis,& vtputamus. veré condonatis, &
paulo ante monuimusin c.pervenit. ein neceiTariô deberé intelligi ahfolutio-
nem impropriam, etiam Mando in communi explicatione. Et multó claríús
id patet exc. cum quidam.de \ure\ur. in fine.cùm declarafTetPontifex juramen
tum de non exhibendo humanitatis obfequio patri vel matri fuiííe illici-
tum, &rationicontrarium; tarnen addít eos, qui fie jurarunt, abfol vendos
ab illius juramenti obícrvantia; magis auté confirmor in dubio de folidira-
te communis fententiar, ex eo, quod fubditur, vbi Pontifex docet non ex
pediré, vt exprefsè dicatur eis, ne fervent juramenta, fed tarnen implicicè
dicit non teneri, quatenus non vult eos puniri, fi non fervent, quod meo ju_
dicio eft fatis apertè indicare non eíTe eos veré obligatos. Advertí enimPon-
tifices ante Innocentium Tertium fuiiTe hac in parte valdc reftriâos, ne da-
rentvllam occafionem peierandi, &quandointerrogabantur àplebeis de_,
valore juramenti, quod rêvera erat invalidum , raro dixiile exprefsè noiL
valere.fedtantum rcfpondifleRomanosPontifices folere abfolucre; & defa
cto licet declararent illicitum , confuevere tarnen abfolvere vt patct exc.
cum f«w/dw.cit.Innocentius vero illis pofterior ccepit apene declarare jura
menta illicita non habere opus abfolutione in с. quant». & aliquot icq. äc)n-
rejur. Priores autem Pon drices, q uando de juramento metu praeftito confu-
lebantur, non voluerunt vnquam compelli jurantes ad ejusobfcrvantianu,
пес poena affici non fervantcsj cùm tarnen jurantes folvere vfuras, in quâ re
interve-

\
 DißutAtio 2. ЬиЬтт i. S. i.
interveniebatinjuftitiain exigente, volueritcompelH adfolvendum, vr pa
tee /п c. debitora. cum ergo non legamus vfpiàm eos, qui gravi metu injuftè a-
liquidjurarunt, fuifle coaños id fervare, Sc inalijs juramentisetiam injufté
exactis, legamus compulfos efle jurantes ad pneftandum; videtur finis benè
probariPontificesin caufaplebcorú confultos cautè noluifle clarè refpon-
clere;vtin capitulisillisprocommuni fententiacitatis apparet;ab Epifco-
pis verô in fuis caufis interpellates clarè definiuifle nó teneri in c.pervemt.cit,
&proinde, nifi communis effet opinio in contrarium , ftando injure dicj
non obligari. .
6. Verum etiamfi non audeamus à communi recedere, tarnen quando
juramentum metu extortum eft de aliquo adu, quem lex humana prohiber,
& irritum reddit, five illa lex prohibeat fub peccato. five non; & quantumvis
illius obfervatio non invol vat peccatum; tarnen probabilités cenfeo non ob
i/gare, quod fatis benè probatur ex с, cum continuât, de jurejurando Sc с. 2. dt
paîla in б. in quibus alienaciones rcrum dotaliumeum mulierum confenfu
fadar, cum juramento metu extorto non obligant. nec renuntiatio legitimé
fada à filia, Scauthent. Sacramenta рнЬегит. cod.ßadversüs vendit шкет; ftatui-
tur u juramentum in alienatione, quam facitminorjvi vel metuextorquea-
tur,nullius efle momenti(de hoc tarnen vltimo aliquid paulo poft dicetur J
firproptereainhac fententia funt Panormit.in §,c.contingat. Reculât. cit. de le
gato. §. nunc ofiendendttm п. г s, Philippus. Francus с. licet mnlieru. de jure-
jur./'л f. pluresalios citansGrammaticus¿f«/í»»« / 03. n, 70. Gail. /. 2. abfir-
vat. +2. qui' dicit in Camera Imperij fic folere judicari. & Cavarr. w2.p, +.
tjuarti décret. §. f. fatetur in tribunalibus opinionem Panormit, communi-
ter Kneri, Sc ftcundùm earn judicarij & mihi videtur pradicè tuta. quia cum
lex civilis loco cit. apertè décernât juramentum vi extortum, nullius efle».
momenti, non debemus ab ea recedere, nifi ubijus Canonicum apertè con-
trarium ftatuit. atqui in hoc cafu non folùm non dicit contrariutn; fed etiam
apertè nobis faveti nec argumenta Sanchez, in contrarium, aut explicatio,
quam adhîbet citatisjuribus videtur folida.
Primo enimponittanquam axioma: quôd juramentum femper ob-
liget, quando poteftfervari fine peccato, vel magno detrimento fortuna.
riun,aut ceteris conditionibus.qua: requiruntur à Dodoribus ad obliga-
tionem juramenti; nec de hac re eft controverfia.fed negamus taie juramen*
tum efle validum: dí berent prius ¡pfi probare omne juramentum , vi & me
tu extorrum efle validum, fed hoc non facile probabuntinhoccafu. quia_,
cùm ipfi fateantur, pofle per legem tàmEcclefiaticam, quàm civilem irritari
juramentum» antequam nat,&impedirî ejus obligationem, & Jus civile &
Canonicum clarè dicat, juramenta in cafibus à nobis propofitis nullius efle
tnomenti, non eft tatio , с ur in proprio fenfu non accipiuntur.
- Dicit 2. textus illçsbenè explican de validitatecontraduum; vt
fitfeafus, quod juramentum vi, vel metu extortum non confirmet contra-
äus
to " Тгл&Atш de ContratTtbm,
ôus jure inválidos, quostamen-confirmat quandojeft prseftitum fine viii
metu,
Rejp. illam cxpticarionem vidert prarter mentem textûs. quia Pon-
tifex in r.om«/w'«¿4f.cif.nondicitquicquam de valore contractus, fie eniui
loquitur: ttfi тиИегит confenfus in talibtu non videatur obligatorias feennditm legitU
rntufitntliones, nt tali tarnenpretext н viam contingatperjury: aperiri muliera ipfifer-
vare dehnt hujufmodi juramenta fine vi, ant dolofronte prxßita. Vbi Pont ¡fe x non
dicit contraäum valere, aut firmari} fed tantùm fervandum èfle jutamen-
tum, quod fponte Se fine vi, aut dolo prxftitum eft, quomodo autem hxc fo-
lutiopeíTicaptari. c. c¡uamvis. de рай. in в. dice mus dub. feq. cùmagecur de
uiribus juramcnti ad validandos contractus.
7. Alios cafus particulares, quos fatencur aut omnes,au t plerique me.
tum reddere Írritos, recenfet fusé Panormit./ж с. Abbat, de his, qua vi&c. ex
Glofla ibidem, enumerat enim ibicafus duodecim ipfojure írritos, quando
ex gravi metu facti funt. & licet aliqui ex ijscommuni fenfufint approbati,
non tarnen omn*sipfe approbat. &alij aífígnant alios cafus ab ipfo praeter-
midos; confequenter ergo ad ordincm nobis propofitum fit 5. cafus promif-
fio dotis. Certum enim eft, promiífionem dotis metu extortam non parere_»
Obligationen!. l.fimulierff,%.fia'os.ff Quod canfametm&c. &omncsid conce.
dunt, & qui negantalios contractus metu initos с (le nullos, de proiniíT¡onc_,
tarnen dotis id fatentur. g. abfolutioá cenfura metu extorta eft ipfoJure_r
nulla, с. vnico. de his qua vi, ihfexto. 7. contractus carecrati cum eo, qui fe in-
juftèdetinet incarcère»/, quiin carctrem.jf.quodmetui. &c. quam fententiam
Farinac. /. /. praxi crimin. tit. +. q. 31. ». 2. dicit efle veriífimam, & omninö
communem, &citatinnumeros, additque folum Angelumfibiinhoc pun
cho contrarium diífentire,
Alij cafus apudeitatosvideripoflunr. ad generalemenimquxftio-
nem venio, an fcil¡cetpermetumgiavemgefta,fint ipfojure irrita.

§ 3. An gefia ex metu gravi,fint Iure irrita.

S V M M À R I V M.
/. Contrains bon*fidei metu extortifunt nullt jurefalten* pr,etorio,ßric7t
vero jurù licet obligationem pariant , tomen fer actionem refiin-
duntur.
г. Ajure prafimitur non veré confienfiße, qui metu eß ada&us.
j. Metus iuße incujjks non eß caufaprœfiumftionù de confienfu пдпfací*.
4. Res eß in bonä ejus, qui vimpajjhs eß.
5, Actio quodmetus сaufia datur in actionem, & rem.
ff. objecliones dißblvuntur. Nonfiolum id per actionem refieinditur, quod
jure tenet, fid etiam quod defach tant um-».
Doâores
 Dißutath i. Dttbmm f. §. /. gi
DOâores pro vtraqYpartefunt plurimi, ficutdedolodixiin dub.pra?/ed.
Animadverti Legiftas vti diftin&ione, quam adhibuimus ante de clolo,
de contradibus ftridi Juris, & bonffjfidei. Fundamentum eorum.qui negant
Jure irrita, eil Celebris illaaéiio, qusdatur ad refeindenda illa= qua: metu
geftafunr. refeindi enim non poflunt, niiiquas Jure tenent. aíTerentium verö
fundamenta funt, Cam modi loquendi Juris pronunciantis nullius efle mo-
mcotí, qui pep metum fada funr, deinde axioma illud àjure Canónico, &
ci V il i ufurpatum. nihil tant contrarium cotifenfui, quam vis & там. In hac opinio-
num diveriitate. . •
i. pico i. fatis probabüe videtur contradus boni fidei metu extor-
tos» eífe Jure faltem pretorio millos; ftridi verö Juris falte m ßipulationis
Jure quidemobligationem parère , fed per aôionem quod mttiu caufit re
feindi. ha-cconclufioquod attinet adDodores,eftplurimorum tum Theolo-.
gorum, tum Jurifcofl". Ex Theologis tenent, Molina torn, 2. de juftit. difl>. 32 f.
Rebellus. p. 2. 1. t.q. /. &alij. Jurift.? verö plurimi ut Cuiacius. /./«" mulier. ff.
quad vi mttüfut. Panormit. inc. adaudientiam. de his, qua vi. я. 1, dicensjurc_»
quidem civili efle validos, prstorio verö non itemj & ita fe ipfum explicate,
&Gloflam.»»c. Abbas, cod. cit, atqueBartolumdocentem, efle abfolutè Írri
tos. Jura autem pro pofteriori parte conclu(ionis,five pro contradibus ftri»
diJuris vix invenio praeter eum textum, quem citavi indub. priced. Imfiitmt,
de except. §. t. fi metu coaílusaut dolo indublusfiipulantiTitiopromififti,quod non de,,
bueraspromittere, palam eñ Jure civili te obligatum ejfe &c. quod tarnende omni
bus ftipularionibus non poteftaiferi; cùm aliquae iint Jure nulls, vt ftipula-.
tio facta partium ex metu tollendae libertatis, /. 1. §, qui onerandaff.quarum re
turn atlio. licet illi, qui docent omnes omninô contradus mctu extortos efle
Jure nullos, Juftinianum ibi velint loqui de Jure civili, non de Jure preto
rio, quod hoc puneb rigorem Juris civilis mitigauit, & fubvenit injuriofo
metu oppreflîs; tamen non multum ibi eil pofitum operarpretij, quia ftipu-
lationes jam non funt in vfu, & Tus non loquitur de contradibus ftridi Ju
ris ; fed tantùm de itipulationibus. & proptereàde âlijs contradibus ftridi
Juris forte loquendum effet, ficutde contradibus bona: fidei.
г. De his igitur probacur 1. ex axiomate illo, quod citavirnus & habe
tur /. / 1 S. jf. de divertís reg. Juris, nihil tarn confenfui contrarium , qui bona fi
dei judicia fUflinet , quam vis & nutut, quem comprobare contra bonos mora efi. Ex
quo axiomate infer tur cum Jure Canónico, tum civili contraäus bona.1 fidet
meru extortos elfe nullos. certum enim eft apud omnes faltem hodie, Ma-
trimonium metu exrortum, Jure efle nullum, atqui nullus efttextus Juris,
qui hoc clare décernât, nifi c. cumlecumde fponfal. vbi Pontifex non aliud
ponit fua? decifionii, fundamentum, quàm hoc axioma exjure defumptum.
AiTumitenim Pontifex hanc regulam, cùm locum von habeat confenfus vbi met ut
&coatlio intercede, cujus non poteft alius efle fenfus commodus, quâm fecun-
dùmjuris íiftionem, & prasfumpcionem non confenfilVe eum, qui metu ada-
l ¿tus
gг TractatmdeContmcithut,
cYúe fecit, aparte enim rei omnes decent concederé cum metu etiam gra_
viffimo verum confenfum exiftere, vtpatct exdicxisi. $. cùm coram Deo
ille coufentiat, & reus fit infernî, qui iïtetu mortis flagitium committit: &
commune eft pronunciatumjurifcoff". coiclavolantas, eft voluntas, eatenus er
go confenfus dicitur non habere locum , aut metusefle contrarius confen-
fui,quatenus Jusprïfumit non adfuifle verum confenfum ; cum ita fiat val-
de crebrô, vt qui metu adacti aliquid faciunt, licet, vt dixi in notab. 2. fup»
aftum externum faepe valdè prompte exerceant tanquam medium ad e-
vitandum malum, quod intentaturjtamen confenfüs internus ad verum có-
traäum requifitus non eft neceífarium medium ad evitandum malum, pro-
indeq; eum fçpè non adhibent. diximus enim in dub. 4. contra Vafquez vo-
luntatem, aut confenfum in aéhim externum non elfe propriè confenfunu
requifitum ad contraétum, fed pofle voluntatem ponendi aétum externum
feparari à volúntate ponendi contraâum : quando autem metusinfertur,
habet cum patiens juftam occafionem feparandi confenfum internum.,
transferendi dominium, à volúntate ponendi actum externum. & firpe ita
defacto contingit, proindeque mm ex eo, quqd communiter accidit, tum
ad puniendam injuriam illatam ab extorquente contraâum lus prsefumic,
generalitcr non confenfifle interiùs eos, qui ex metu externum aftum po-
fucrunt. & declarar tales contractus eife Írritos defeâu confensûs, пес in_.
metu locum habere coçifcnfum prsfumptione faltem Juris, & vtbeneA-
lexand conßl. 24.1. vol. tf. citatusàFarinac, ¡npraxiq. ¡}. vbi non eß libertas cor
poris , ibi non pr<tfitmitttr Ubertas mentis.
». Dices ille difeurfus nimium probaret, & quidem contra jus, quia_»
a:què habet locum in contractu caufato à metu liciro, quam illicito.Nam
vndecunque proveniat metus, aâus externus eft medium ad metum evi
tandum, non verô internus confenfus;& ita metum paflus tarn h*mulabic_
confenfum,in vno cafu, quam in alio.
Rejp. neg. ajfumpt.'quia. alia longé eft ratio prifumptionis in metu ju-
ftè ineuflo, quàm incuifo injuftè. in vno enim cafu vera injuria infertur ab
ineutiente metum, &propteràpromeritus eftdecipiâ metum paffo, fibiq;
debet imputare, fi decijpiatur, & innocens confenfum fimulet; & proptereà
inillojus pr«fumitdefuifle confenfum: quando vero metus juftc incuifus
eft, vt bene dicit Juriftoif. /. / /. mnlierff. Quod vi metúpse, qui p.a ¡tur ipfe ßbi me.
tnmintulit. indeque fir, vt Jus non habe at caufam prxfumendi fictum con
fenfum. quia non praefumit metum partum, cùm nulla intervenerit ex parte
inferentis injuria, voluiife alterum decipere, & fingere confenfum; fed
prxfu mit potiùs contrarium, de qua re aliquid pauló pôft dicetur.
4. Secunda probatio conclufionis eft textus. /. 9 jf- quod metus caufa §. li
cet vbi dicitur. Ret eß in bonis е\ш, e¡uivimpaffus eß. fi eft in bonis, ergó qui metu
coactus contraâum celebrauit, non transtulit dominium, ergo contractus
non fuitJure validus; quia contractusJure validi ctiamfi refcindibiks, do
rn iu
 I>tSput. i. "Dubinin !. §,3. Sí
minium tarnen rransferunc, antequam refcindantur. Explicationes quas
huictextuiadhibent contrarias fententia: authores funt extorter, & orraeex
prxjudicio, quod contractus metu initi Obligationen! pariant.
Tertio probatur ex omnibus, qua: attulimus ante de dote , fcilicet,
quôdillius promiffio metuextortafit nulla ipfojure, vtomnes fatentur_,.
fed nulla eft ratio folida, cur in promiffione dotisidhabeat locum, & non in
alijscontraftibus, vt enim omittam rationera difparitatis, quàm aiiîgnat-,
Accurfíus, qua?alijs videtur non ejus internum, fed contrarium potiùs pro
bare, communis recenciorum Ьгс eft, dotemeffe accetforiam ad Matrimo-
ni u m. & proinde cíim Matrimonium.metu initum fitJure nullum, debuiíTe
quoq; ide ftatui de dote, fed hec ratio non videtur omninó ¡olida hoc poíito,
quôddoceturàplerifque , Matrimonium metu contractum folojure pofi-
tivo eífe nullum, quiaJus graviífimam habuit caufam, cur Matrimonium-,
metu extortumveltetplanè effe invalidum; quia matrimonium femel vali-
dumeftindiííolubile, necadmittitreftitutionem in integrum per refciflïo-
nemcontradus. qux ratio non militât in dotis promiifione, qua; eft refein-
dibilis inflar citerorum contraétuum.immoobhoc ipfum plurimiex ijs.
qui contract us metu initos volunt non eífe Jure nullos, exiftimant fponfa-
lia meru contracta с líe valida; quia vt dicunt, пес Jus vilum illafacit invali
da, пес eft ratio, curiddebuerit fieri, fie fentiunt Hcnriqucz. /. / /. c. 9.». в.
Leífiusde juftitia. c. ij.dub. tf.prarpofitus.^, 3. de Marrim.¿*¿. 10.& аЩ.
Quarto quidquid promittit carceratusinjuftècarceranti, eft irri-
tum. I. qui i» carcerem. fflquod metu* &c. пес eft folida ratio diverfitatis inter_»
contractus carcerati cum incarcérante, & aliorum,qui ex gravi metu fiunt.
ergo fihabeamusexpreiTaJuradc hoc cafu,&confenfum maioris partisDo-
âorum, poffumus idem dicere de al ijs. & multi alij cafus aifignantur in Ju
re, dc quibus dicere omneseife fpeciales, videtur alienum à Jure*/, i.eod.
de refcindenda vendit, dicitur. maUfidei tmptio eft irrita, agit autem ibide_.
metu, & vocat mala- fidei emptionem tarn qua; ex metu, quàm quas ex dolo
provenit, dicitq; non irritandam venire, fed eífe irritam, nempe ipfojure.
%. Quintó me mover in hac re, qud videam in actione, quod metûs caufa
dari actionem inperfonam & rem,.& omnia pçnè hic ftatui, qua: folentin_.
fures,& raptores conftitui, res enim metu rradira, reftituenda eft apud
quemcunq;in veniatur.metum inferens debet reftituere non tantùm fruâus
perccptos, fed etiá percipiendos ab eo.qui metum paffus cft.vt deefheitur in
xototit.jf.ctt. maxime in I.fid & parttu & Doftorescommuniterconfentiunt.
ergo non magisjure tenentcontraéiusmetu initieriam fecutâ traditions,
quàm fi per furem aut latronem raperentur, cùm eadem reftitutio fequatur
utrobiq;. .Etquamvis fequendo fubtilirates Juris aliqua fit inter hasduas
fententias differentia; tarnen quoad praxim non eft magna, abfurdaeninru
qux ex Navarr. collegit Sanchez/. 4- de Matrim. dijp. 8,n, t. auc non funt ab-
furda, a^t ex fententia noftra non fequuntur.
L 2 Sexto
84 TtA¿fatns de Contrattihusi
Sexto promiíTio fada larroni eft Jure nulla. 'ergo & cartera:, quia fi
fpedemusjus nature, poffum tam donare aliquid larroni, q^dm a'.ijs, tk аса
eft alia hic ratio particulars, nifi communis ilia, quod contractus metu gra
vi Scinjuftoiniti , fint {niverlim declarati efle irritti. Dcnique fi contrarium
manifeftè injure non ftatuatur, exdidis farispatet,noftram fentcntiam ctíc
conformiorem Juri. Diluamusergó argumenta, quibus alij fe putant con-
vinci.
6. Primumeft: quod certmn fit Jure dari adionem illi, qui metum paf-
fuseft, atqui ex contradu»Jure nullonon datur actio. Sed huic argumento
jam fu p. refponfumeftiW«¿. prtced. §.з. vbi ad concluí, i.ex Dodoribus,
&Jure oftendimus, ex venditione Jure nulla dari adionem. /. qnioffici] 62.jf.
de contrah. empt.
Majorem vim ponunt in alio a.rgamento.1fin.cod.de hti, que vi.vendithna,
donationesytransañione( c¡t*a permttû extort*fu»t,pracipimH6 infirmari.Jude in fe rúe.
ergô fuerint Jure valida», quia nihil infirmatur, nifi quod fuit firmum , ju-
bentur revocan', refcindi, &c. ergo Jure tenent. Et confequenter ad itlos
tcxtus putant fe benè explicare leges à nobis ante citatas, & multas alias fi-
miles, quod dicantur talcs contractus irriti, nullius momenti, pes per mc-
tum traditasefle in bonis ejus, qui metum paííus eft 8rc, quoad eftcdum fci-
licet Juris, & ftabilem Obligationen); quod Judex ica tila omnia refcindat, &
in integrum reftituat, acfi nihil vnquam fuiííct inter tosgeftum , rem rcfti-
tuendo cum omnibus frudibus& vtilitacc. &c.
Rejp.tx modi's loquendi, qui injure reperiiintur nihil condudi,
nam infirmatur & refeinditur non folùm id, quod de Juré tenet, fed etiam
quod de fado tantùm, licet non té neat dcjure.vr. ad ver tit Treutie rus dijp.i t.
€¡ з i.felettarumJurü.PatiQrmh.c.fi/juuderebujEcckCix non alien, и. s. cvalij.
Etcertum eft ea refcindi, qui fccuiidùm adverfarios ipfojure non tenent;
refeinditur teftamentum per qiurclam inoflîciofi; & tarnen plurimi exifti-
mant teftamentum inofficiofum efle nullum, refeinduntur tyranni ada, qua»
de fado, non de Jure tenent. refeinditur fententia Jure nulla, communior
JuriscoiT. fententia eft in crimine perducllionisàdie commiificriminis, ma
xime fi inchoatum eít, mandan' executioni omnes contradus àdonationes
efle invalidas, & tarnen curat poftca omnestalcs alienationes caííari, revo-
cari, infirman', refcindi. Et qnod rem convincit, dacur adio ad repeten-
dum vfutas ex juramento folutas,& tarnen non facittranslatum dominium*
vrinfrà dicam.-ad refciífionem ergô.&reftirutionem non requiritut aliud,
quàm vt de fado res proccn*erit,& ille,qui defado caret aliquo , quod fuum
eft, aut vrgetur, utdct, quod non debet, reftituitur in integrum, & vt dici-
tur in/. vltima.jflqHod i»««i.quando mttu aliquis contradus eft cckbratiis.
rufut ¿quitatiper prafidem provincia reßituatur. tunc enim res fuá* iquitati re
ftituitur, quando metum paifus in libértate fuà reponitur reddendo illi.
quod fuum eft, aut liberando à moleftijs, quas alter ei facit in exigendo,
quod non debet. Adde
 Dißutatio т. ЬиЫит i. §. 3. \ 6jr
Adde fuifle peculiarem rationem, cur à Prstore in metu ftatuere-
fur aftio. quia cum non omnismetus Jure fufficiat ad reddendum contra
ctual nullum.fed rantùm gravis & injußus.^raetoris aut India's eftcognofee-
re de qualitate merus; nec judieavit hoc relinquendum itageneraliter cu-
jufque arbitrio, maxime in fuá caufa¡ cum verö cognofeit Iudex de metu,
fimul pronunciatcontraäum fuifle nullum.
7. Obijciunt /. 3. finiMlier. jf. qmd mettu. àccexni zum, qui metu heredita-
tem adivit, heredem fieri, ergó contractus metu fadtusjure fubfiftit.
Reß>. & quarro,cur cum tot textus nos.'citaverimus.in quibus exprefsè
declaramiu multi contractus metu facti eíTeirriti, efle nullius momenti,
non parère obligationcm &c. & eos explicatif, vel die endo fpecialiter inca-
fibus à nobis citacis id decerni, vel quoad fidionemjuris id procederé , non
explicenrquoque fpceiale aliquid decerni in materia aditionis hereditatis,
quod ad alios contractus non t ft extendendum. vt iniinuat Cuiac. /. /«. eb-
firvat.'e. 4.0. prarfertim cum nullum textum proférant, in quo ftatuarur ge-
neralitcr contractus motu initos efle Jure validos. &quod inferunt per con-
fcquentiam aliquam exloqucndi modisnon neceííarióincludatjcúni phraiï
etiam propria Juris, & vfitata loquendi forma dicantur eain irritum revo
can', & infirman', quïdcclarantur ab initio fuifle nulla , vt patetex allatis
exemplisde refeiilione &infirmatione fententia?Jure invalida*, potuit ergo
in aditione hereditatisjus aliquid fpeciale decernere.niii malisdicere hunc
rextum efle;cqntrariuni.j^ de acquirendaheredit. /. qui in aliena, §. celßts. Er.
quamvis Doctores cum Accurlio ibidem conentur textus illos conciliare,
tarnen non plenè fatisfaciunt, quia ponunttoram vim in verbo Fallens, quod
in à\&.zl.ejHiin aliena. habetur, quod Cuiacius fup. &Gotefredus explicante,
vt idem fit, quod fimulatè. .Accurlîus verô cum Bart. & Dyon.quôd fecerit
clam proteftationem fe invitum adiré hereditatem. fed hoc non fatisfacit.
quia vt dixi fup. Jus femper prjefumitlimulatum confenfum, vel nullum in_.
metu intercefîfle. &proinde alij abfolutè putant non obftante illotoctu,
nullam efle aditionem hereditatis metu fadam, cum Wefenbec. paratit. de
acquir.heredit.PetroGrcg./..f<f..5)'»i<«g. c^&alijs.

§, +. Explicantur alicjua rec¡u)fita àJure circa metum.

SVMMAR1VM.
1. Metusjnße incujjîu vcl provenies ex naturalibus сaußs mortis jure пес
vitiat contrailurn, пес dat actionem ad ejus refeißionem.
2. Mammonium tarnen ex metu etiamjuflè ineuflo, eß irritum.
3. lußus тешplerumtfe non vitiat contrac~tum,fi non adeum extorquendum
ßt ineußus. Vtinec iniußu-s,ß contrahens пвп eßpartieeps injuria.
4. Injußtts теш ad aliumJwem ineuffus vittat contraftum cum incutientey
Jaltem cum eum tpfi offert. L s j.Ettarn
«6 TrdlAtúsele Contraftibuf,
/, Etiam non valet contractus exmetu injußo cum confèrente licet pattens
eum offerat.
a. Levis metus contractumjure non irritât quidem, poteß tarnen Ufus offi
cium ludias implorare, & Iudex ei impender e, ad contrae!um refein-
dendum.
G Irca conftirutionemJuris in caufa metûs.aliqua obfervanda funt.
г. Dico 2. metus juftèincuifus fecundùm Jura пес vitiat contra-
ftum, пес dat actionem ad illius refeiffionem. Ratio eft, quia is, qui metum
pafluseft, fibi ipfenietum intulit. l.fimulier.ff.quodmetm. quia liberé pecca-
vit, & legem transgreflus eft.cui poena eft annexa: & Judex tenetur fuo offi
cio fatisfacere pcenam legis ab eoexigendo: proindeque vt pcenam legis e-
vitet , vel metu illius fubeunds promittat aliquid, valide id facit, & obliga-
tur. Idemquecenfeudumeftde metu mortis proveniente ex cauíis natu-
ralibus. quando enim ex morbo vel naufragio vovet religionem, validum eíl
votum, vtpaffimdocentCanoniftíEadí.y?í«f nobis, de regular, vbi dolía id
notât, & Panormit. cum alija, & ex ipfo textu fatis colligitur. Et banc dant_,
rationemde votofaltem. Qupd Deusexfpecialiprovidentiapericulum il-
lud mortis aliquandoimmittat, utiftaoccafione converfionem ab homine
extorqueat, & quod de voto dictum eft, extendendum quoque ad alios
contractus; fie quando quis mortem timens ad legitimandam prolem cum
concubina Matrimonium contraint, validuseft contradus, vtfatenturo-
mnes. & donationes facbc à conftituto in extremis tenent.vt habetur l. fita,
infineff. de mortu caufa donat. J ura cnim metum ilium, qui à cauíis five natura-
libus. five fortuit is provenit, поп с on fi de rant, nifi quando infertur vis in-
juriofa metum paifo, & ita relinquunt ifta in terminis Juris n3tur*.
2. Contra haue tarnen refolutionem poteft obijei /. nectimorem.Scl. ijll
quidem.jf. quodmctus caufa. vbi ftatuitur infurto vel adulterio deprehetifo,
quipr*omiiit, aut aliquid ded"it, ne accufaretur, competeré actionem quod
metm caufa. & tarnen totus difeurfusá nobis faclus, poteft accomodari ta-
libus. quia quiadulterium patravit, ipfefibi liberé fecit metum cruciatus
.aut morris, eodem modo, quo liberta ingrata fuo patrono, & rationem ad-
dir.curin adulterio deprehenfus fi fe redemerit, habeat reftitutionem in-,
integrum, quia Prdtor hoc non rejpicit an adulterfit, qui dedit, fed hoc folum, quod hie
accipit metu mortis illato. Et in c.fenievis. 2, de fponfal. ftatuitur metum mor
tis etiam à parente juftè illatum obftarc Matrimonio, vt fi parens filiá cura*
juvene in domo fuá inventa côegerit earn vfam accipere in Matrimonium,
Refp. conclufionem, quamftatuimus, licetcommunior omnino lie
Sc forte verior; tarnen non approbari ab omnibus.
Gloífaenimwf. Veltens, cit. contrarium docet propter textusà no
bis allegaros, fed tarnen non eft neceífe proptç^eà recedere à communion
fententia fatis fundata injure, & proinde ad c, veniens, cit. poteft refponderi
.in Ma.
 T) ¡/pufat h л ЪиЫ»т$. £ 4. 8f
in Matrimonio id е(Ге Грес iale; vt mctus gravis il lud reddat irritum, etiamfi
caufamdederit is, cui metus incutitur.maximè il àcaufa libera incutiacur;
&pr«fertimfi confenfus iniftometu extorqueatur. ira enim docetGlofla.
inc. AbbM. de his ^«¿w. Panormir,! »> c.vtnitns. cit. Cavarr. p. 2. deMatrim»
S. f. n. 7. & plures alij» volucrunt enim Jura maiorem requiri liberrarem itu.
Matrimonio, quàm in alijs contractibus propter indiíTolubilitarem ejus. &
hare folutio poteft defendi, etiamfi forte alia melius pofler textui convenire;
ilia fcilicet, quam ftarim adhibebimus,
5. An autem , vt metus vitiet contractum, requiratur, vt inferatur ad
cxtorquendumcontraftum, dubitari poteft: &quidem Sanchez/. tit. dijp.
/^.ftatuictanquamcertum principium. nullum metum quantumvis gra-
vem,aut injuftè incuflum viriare contractu m.nifi ad hoc incutiatur, vt con
trarius inearur. fi enim-ob alium finem vis inferatur. & conrractus offeratur
canquam medium ad evadendum pcriculum.quod imminet, valere contra
ctual: & ex hoc principio innúmera deducir corollaria. Sententiam San
chez quam vis fequantur.qui port eum fcripferunt. Rebellus, Conine, Regi-
naldus', Bafilius. &alij.- Sc vidcantur eandem tradere. Panonnit. c. cùm lo
cum defponfal. ».>? citans Innoc. Covarr.-г. />.deMatrim. §. + Farinacius.
i.p. praxis criminum. q. ¡s- & fan's ea videri poftit favere /. quicarctre.ff. qua vi
meritfue &c. vbi dicitur: quicarcere quern detinet , vt aliquidei extorqueat, quicquid
ob banc caufamfailurn eft, nullius eft momenti. vbi tantùm declarar mcrum incuf-
fumad extorquendum conrractum, eum reddere irritum , tacitè inuens.
fi ob aliquamcaufam inferatur, nihil nocere: non tarnen earn approbo fic
generatim &indiftinâè, vt traditur à Sanchez, & proptereà diftinguendam
potiusexiftimo, vt fcilicet habeat locum plerumque quidem inmetu jufto:
in metu verö injufto tunc tantùm, quando initur conrraäus cum eo,qui me*
turn non incuffit, fed cum rertio non participe injuri*. Et quidem, vt cum.
Sanchez in vnâ {entend* hujus parte fentiam.movcor non rationibus, quas
communitcr adferuntcxCovar. fup. quarum prima eft, quando metusob
alium fincm infertur, quàm ad contractum, habet fe refpectu contraäus in-
ftar metûs ab intrinfeco provenientis,&de Ce non eft immediatacaufa con-
tractûs.fed tantùm mediata & quodaihodo per accidens. quia per accidens
efthuicinetui.quod perillum efficiatur contractus, cùmnonfuerit ex in-
tentione inferenrisad eum finem, fed alium direâus. Rrrationes non me
multum movent, quia fupponunt falfum, vt mox dicam. nam ré vera metus
eftcaufa immediata contractus, me autem movet, quod nulla fuerir ratio,
curJura tales contractus facerent írritos: cum eos exigendo nulla fiat inju
ria metum paflb, fed potiùs favor, quod iHi offeratur ab alio, qui metûs noib
eft particeps, medium aliquod ad evadendum periculum, in quod conje-
aus eft cx alia caufa. Et hant vltimam rationem Jus ipfum reddir. I. metum.
S.fedlicet f quodmetuscaufavbiPompomusÙt. Si quo magis devihoftium, aut
latronitmtuerer, vclliberartm,aliquidateactepcro, vtl tcobligaverim, nondtbtrt mt
88 ТглЙаш de Contratfibtts,
hoc editlo tentri: ego emm open тел mercedem potiw accepijfe videor. Et harcquldem
ratio vltimo loco polie» tacit, yt acquumivideatur reddi potiùs prarmium ei,
qui metus non fuit particeps , nee injuriam intulit. fed quandocum illo
contrahitur, qui injuriofum metum intulit, quantumvis ob ah'am caufam,
non probat; cùm tunc offerenti contraflum taiiquam medium ad evaden-
dum metum non debeaturprsemium, fed poena potius, tenebatur enim me
tum & periculum nulloonere impofitoauferre.
4. Dico j. videtur probabile, e.tiamli injuflus metus ad alium finem fit
ineuflus, tarnen fi contraflus ineatur cum ipïoinfc rente, cum elfe Iure nul
lum faltem tum, cum ipicineutienscontraflum offert, pro hac conclufionc
funt & authores multi ex ijs, quos Sanchez pro fe citat, & ratio fatis clara t x
ipfojure dedufla. 1. quando metus injuftus eft immediata caula contra-
flus, fatentur omnes vitiari contraflum , atqui in cafu noftro ira fit, ergó
contraflus vitiatur. minorem hujus argumenti probo, & pono hunc cafum;
latro Titium capit propter inimicitias, quas habet cum ejus cognato, &in^
vindiflam vult eum interficcre, offert tarnen vitam, fivelit cum filia con-
trahere Matrimonium, in tali cafu, etiamíi metus non fit primo ill'atus ad
extorquendum contraflum, fed ad vindicandum, tarnen contraflus veré Sc
immediate caufaturámetu, & in fui continuatione ad contraflum ex-
tenditur: & mors ejus,fi fuiifet fecuta, fuiifet caufata ab omiííione contra-
flus matrimonialis. quia licet mors fuiffet fecuta, ctiamfi nulla fafla fuiifet
mentioMatrimonij, tarnen defaflo non eft fecuta cx ca fola, fed adjunflum
eft Matrimonium tanquam concaufa. & verum eft dicere talem occifunu,
quia noluit contrahere Matrimonium, etiam'i non ob earn folam caufam,
fedetiam quia fuitcognatus inimici. duae caufic enim fimul concurrentes
non faciunt; vt altera earum non fit caufa, fed vtutraque propriè& inime-
diacè influât. 2. res omniiio patet in metuabintrinfeco, vel à caufis natu-
ralibus proveniente, quia quando in tempeflate quis jaflat merces in mare,
nemo dubitat metum mortis efle caufam immediatam iftius projeflionis,
çùmrevera propter metum mortis proijeiat: & tarnen metus non t fi à na
tura, vel alia caufa incuflus ad extorquendam jaflationem mercium. j.ne-
gari non poteft, quin in propofirocafu contraflus fit medium ad evaden-
dum periculum, vel malum, quodimmincreexiftimatur. ergo hon or ma.
li imminentis, five metus, vohmtatem impulit ad illud medium ch'gcndum.
Dices rationes ha? militant eciam in me tu jufio, & in conrraflu ini-
tocumtertio,qui nictus non eft particeps; Rejp. quod attinet ad illud pun-
Ôum de metucaufante immediate contraflum efle eandem rationem iflo_
rum, & noftricafiis. quia re vera qui, ut mortem evaderet*, vovit religionem
ex mctu immediate vovit. fed in hoc eft differentia, quod in contractu inito
cum tertio non participante cum incutiente metum, licet fuçrit à metu in-
jufto caufatus, tarnen nulla committitur injufiitia. quia & qui metum pati-
tuiijus habet feliberandi ab iílo malo per contraflum, & pars contrahens
под
 Т)Щ. i. ctuhinm. i. г9
eon facit male contra&um five offerendo, five acceptando, quia beneficium
indebitum pratftar. in cafu vero concluíionis metum inferens facie novam
injuriam petendo contradum, & ftatuendo ilium tanquam medium ad e-
vadendum malum, vt ante dixi, quia & injuriam fecitvolendo euminvin-
dictam occidere, & novam injuriam addit petendo ab eo obligationem a-
liquam pro liberatione: cùm debuerit gratis avertereabeo periculum, ia
•quodmalitiafuaeum conjecit,& proptereà jura noluernnt patrocinan'; ad
vertí enim Jura in raetupr3ctipuèfpeftareinjunam,quar infertur, & nolle in
jur iofi s actio nib t: s fa /ore m p^xftarc.
Contra, debet fieri 'avornon quidem inferenti metum, fed mctum
paAbi alioquin enim fine remedio peribit. quia fi metum inferens exi (timet,
contradum cum eo initum nullius eífe momenti, eum occidet, & ita rcspub.
optimis civibus fa?pè (poliabitur magno fuo detrimento.
Rejp. non magis id habere locum in hoc cafu, quàm in alio, qui
extra controverfiam eft; quia quando metus incutitur in juftèad contradum
txtorquendum,conceduntomnes contradum non fubfíftere faltem firmi»
ter. Sc tarnen in ifto çafu, qui multo communior eft, respub. non fuccurrit
со modo, quo ipfi vohmt.reddendo feilicet contradum validum & firmum.
ergo nec debuit in hoc cafu aliter fuectírrere. f
Dices 2. in cafu, quem nosdefe ndimus, non infertur mctuSjfed an
te fllatus aufertur. ergo non eft.cur conrradus tanquä metu initus irritetur.
Rejp. neg. aßkmpt. quia ut ante dixi, veré infertur metus, &contra-
ftusmetu iniuftocxtorquetur -, & talis metu mortis immediate contrahit.
quod autem dicatur auferri metus per contradum, eft quidem verum, quia
in omni metu contractus eft medium ad tollendum mctum. Sicut projedio
mercium in mare eft medium ad falvandam vitam. ex hoc tarnen non fequi-
tur projedionem mercium non fieri ex metu : nobis ergo fufficit ad irritan-
dum contradum eum fieri ex metu injuftoex parte illius, qui eum init, &
metum, quem injuftèintulit, per novam injuriam vultauferre.
f. Multi ex ijs.qui nobifeum fentiunt, putant quidem eífe verum.quod
die im us in eo cafu,quo metum inferens contradum extorqueat.fed quando
Tltro offert metum patiens, tune valere» Sic videtur judicare Vivaldus in*
cAftdel.de Matrim. in 2. rez¡H¡fito. fed hate limitatio non eft nobis neceflaria-,,
quia licet quidem fpedando folamarquitatem naturalem opinioVivaldi fit
rationabilis; tarnen affertio abfolutè pofita videtur cit.textibus conformior.
quia & ille, qui mctum injuftum infert, moraliter cogit ad tale medium eli-
gendum, 3c acceptando tale medium tanquam pretium metûs tollendi malo
more agit, & contra jus, five turpiter accipit, ut ante dedudum eft.
é. Dico 4. levis metus contradum ipfo Jure non reddit nullum, eft
quidem certa conclufio, & extra controverfiam, fed tarnen indiget aliqua
expUcationc.
Not.enim quando metus omnibus fpedatisjudkatur levis (cujus
M reí
90 . Tractatив de Contractibus,
rcî arbitrîum eft inpoteftatcjudiçis, cui jura.&Doftores in judicio dc qua-
licate metus plurimum tribuunt ) non facile Judicem pra:fiimere mecu illo
fuifle permotum, ii tarnen verè appareac iftometu vano alias &levi fuifle
mot um, vt contraétum iniret, Judexofficiutn illiimpendetadcontraâunv*
refcindendum,& la: fus.pote rit illud officium implorare, quo imploratoex
arquitatc Iudex extendit ediâum Praetoris de metttad levem quóque me-
tum, ut tmdk WeCcmbcc.inparAttt.quodmet/Hcaufa citans Bart. Bald. Arer,
& alios, quia licet actionem vcl intentionem fundatam non habeat,qui m с tú
levem allegar, & ita Praetor non teneatur admitiere ad probandum inetum;
tarnen quando exfuabenignitateadmifit, parum curet, quo metu aliquis
impulfus fuerit, modo conltet eum fuifle compul fum.quia tunc cenfet fuifle
refpedivè gravem, quando verè ei confiât aliquem eo fuifle permotum, nifi
forte fuerit plané ftultus & indignusfavore Judicis.
An metu celebrans contradum Iure prohibitum ineurrat peenas à
Jure ftatutas, dicemus in difputatione fequenti.

§. /. Quid dicendum de contraSlihm metu initufiando

in Iure natura?

SVMMARIVM.
/, flacha authorum.
2. Validas eß jure naturx contrae! us ßveßt «nerofite ßve lucratives ß
metum paffks exißimans contractum verum ejfe vnicum medium ad
evadendum malum, confenßum internum adb:bet.
j. Donatio non requirit vtßtperpetua.
4, Verus Dominus reifiepe earn tenetur reßituere antefientemiam ludicù.
/. Vere donans ex metu patitur injur tarn. Si tarnen donatarimftit verum
intereeßiße donantùconfenfum, non tenetur adrem infpecie redden-
dam.ficusfiprm/mmatfquod debetfaceré) de non fació vero conftnßt.
f. novit naturam contractus, & poßeftparari voluntatem ponendi a~
ctum externum, abintentioneveri contraclits,fi nibilominus metum
patiens intendat contrabere, contractusjure natur&eß validus.
I. "pvlximus de lurepofitivo. nunc autem inquirimus quid jus ipfuitL»
Y.) natura: circa tales contractus ftatuerit. multi exiftimant jus hu
manuni in hac re nihil peculiare ftatuifle, fed tantùm declararte quid i p Га ret
natura exigat.Aliqui verödiftinguunt de cótractibuslucrativis, & oneroíis;
&dicunt Qontradus mere lucrativos, donationes videlicet, promiflîones
rerum. metu injufto extortos efle jure natura: nulios; onerofos vero efle va
lidos* Alij vero docene contractus de rebus fpiritualibus requirere fummam
liber.
 D'fyttatio i. ЪиЫит S. §. /. 91
Iîbertatcm, & proinde ex mctu inítos efle nullos; reliquos rero de rebus
re mporalib us eile validos: anchores parcimeicatifunt in §. г. partim paulo
pofteicabuntur.
Generatim ergô in duasclafles contrarias authores dividemus. a-
liquiaíTerunt fpe&ando jus naturas eíTe írritos, ¡ta Rebell, de juftiria
/. y.j.SotUsde IuftiC./. 8. q.i.art. 7-§-ftri<fitatamen.Si\àsdc vfurz.dub.j 8. ai
i. &alïquotaIij. NegantcommuniusDo&ores filu. cmetu¿c¡.8. Navar. in
fumma.c. 22.Va.fq. /.2, difl>. 27. c. vltimo, & alijpaffim. faltcm in alijs concra-
cYibus diftin&is à matrimonio, quia in matrimonio putant aliquid fpeciale
reperiri. licet aliqui tamen velint, quod dicitur de matrimonio, extendi
quoque ad contractus lucrativos, & gratuitos. In qua reconíiderandunb
puro, an metum paflus feiat Ге ро(Ге evade re malum, quod im m i ne t per pro.
miffionem, donationem , emptionem externam fine volúntate interior!
transferendi dominium, auteonfentiendi in Obligationen^ an vero pute t_,
fe non pofle poneré actum externum fine volúntate celebrandi contraétum
verum, quia ad prsfentis difficultatis deeifionem multum id referr. De po-
fterioricafudicamprius, deinde de priori.
2. Dico j.quando aliquis exiftimat contractum verum efle vnicum me
dium ad evadendum malura imminens, &proptereà veré adhibet confen-
fum internunb; licet exmetu idfaciat, contractus eft jure natura; validus.
Conclufio quo ad contractus onerofoseft communior. quo ad contractus
■vero lucrativos, donationes v. g. aut promiffiones, de quibus eft major con-
troverfia, probatur.quia jus natura: ad transferendum rerum fuarum dornig
niu m in alter um non requirit aliud, quam voluntatem transferendi fignifi-
catam extends >& aeeeptationem ejus in quem dominium transfert, atqui in
metu graviflimo, quando rationem non turbat.poteft inveniri hare voluntas,
Äracceptatio in altero, ergö&c. BafiLPontius/.*. de Matrimonio, с. ff. hanc
doârinam noftram multis impugnar, & ex profeflo conatur oftendere, non
pofle cum metu confiftere contractum lucrativum. & proinde negat id,quod
nosaflutnimus, nempe fufficere voluntatem transferendi dominium, niii
adfit tirulus;in donatione auté non pofle efle titulum, five animum donandi
ex titulo liberalitatis.quia qui metu cogitur, non pofle velleliberaliter dare.
Sed contra 1. vttransferam dominium, non debeo habere aliquem
ipecialem titulum; fedfufficit in genere, vtvelim rem meamadte transiré
quocunque titulo non fpeeificando hune, vel illum.&ita fit, quando metu
hoftium fugiens fua proijcit, & dominium à feabdicat,permkritqueefle
primo occupantis. in quo cafu vult tranfire dominium in alios quocunque_»
titulo nullum in particular! fpeeificando. Si velis dicere in tali cafu efle_,
donationem; jam habes donationem cum metu confiftere. Sinegesvoca-
ti deberé donationem ; non laboro de nomine, fufficitenim rransfrrre do
minium titulo nononerofo. fed quia hocexemplum fortè non convincir,
quia poflet dici metum in tait cafu non efle mo ci v um actus, fed tantùm eau.
M a fam
fil ТглИаш it ContraBibuet
fam impulfiVam. quae duofuperiùsdiftinximus, & in materia moraT vaíde
funt diftinguéda. Agamus exipfa natuta rei,& omifsâ fubtili & propria verat
liberalitatis racione, aut pratcifsa fignificatione donationis liberalis, qui ad
prarfentcm difficultatem expediendam nobis non eft neceflaria, accipiamui
generalem donationis dciinitioncm, qnx tradicur /. donari. 82. $. deregulis
juris. & /• donari. ff, de don at. donari Tjidctnr.qHod пиИо]иг1 cogente conccditur. vbi
kx adgeneralem racionem donationis hoc folùm requirit, тс пес à lege со»
gatur quis concederé, quod fuum etat, пес in altero fit aliquod jus, ratione
cujus debeatur concedió, itaq; donatio exdudit, & opponitur juri in altero*,
aut neceffitati provenienti ex lege aut precepto, imö fi propriè accipiamus
rem fecundùm dermitionemJuriscoflT.donatio cantùm requirit; vt is, cui do-
nacur, nonhabeac jus ad remillam, пес in concedence fit obligatio illi juri
refpondens. & Panormit. in rnbr.dedonat,ài<:itcWûtm Obligationen! folanv
quando non fimul additur & naturalis.impedire erfectum donationis. Vnde
qui promittit Deo fe daturum aliquid tali monade rio, quando dac, exercée
¿áum donationis refpeflu monafterij. quia licet refpeâu Dei схегсеаса-
ctumfidelitacis, &religionis; tarnen cum ex promiflîone illâ fa6â Deo nul
lum jus fie acquificum monafterio ( ftippono enim fuifle mentale votum, &
non ultimatum monailerio^) refpeftu illius verè donat.quia nihil ei debebac
cùm ergo metum incutiens nullum habuerit jus ad rem illam,qi:a? datur,po-
oeftcefpeâu illius cçnieri vera donatio.
Dices non habet, пес habere poteft animum donandi , cum ad hoc
cogatur. Refti, manifeftè peti prineipium, &adumiproargumento,quod eft:
in controuerfia. nos enim dieimusnon coaftionem,feddonationiopponi
©bligationem. in praefenti ergo licet metus ineutiatur; nulla tarnen inme-
tumpafloeftadillum-contra£tumponcndum obligatio, & proindè cum Ii»
ber fit abobligatione, nihil eum impedit abanimo veré donandi: fi animum,
non habuit non donauit. nos aucem fuppouimus habuide animuni.
3. Dices г. donatio requirit, vc fit in clonatore animus, vt res donata:,
nunquam ad fe redeat. l.donationesffl dedonat. ergo cùm mctumpadus ha-
beat plerumque animum, aut habere faltempoflit repetendi quod dtdit,
non poteft efle donatio.
Xtfr. vel ifto loco defcribitantùm donationem ftriâam,& perfe-
ôiifimam » & qualis vulgo celebrari folet, & tunc non facit contra nos, qui
non docemus donationem metu extortam ede perfedidimam, пес commua
niter vfurpari: fufficit enim nobis eíTc pode veram donationem. nam dona
tio ftrida habet quidem fuum vfum in alijs.in praefenti non habet, quia in...
ordine ad reftitutionem juris odiolt ftrictèaccipitur, quando quis àjurc-t.
prohibetur donare , ftriôtidïmè accipitur. & ita donatio remuneratoria.,,
non eft donatio. & in nodro cafu Doâores vocant donationem mctui
fa£tam redemptionem. vide Navar. in comment, dedatis &c. п. ¡f. Vel fi o-
mnis у*гд donatio ibi dicauir. defcribi, re ftjondem us legem Шаш с or r t dam
 Рф&ё/Ц*. bulium f. f.
efltê per Jura pofteriora. eft enira certi juris pofle veras donationes fieri ad
eercum temp us. /. 2. cod. de donat. ^ил[нЬ modererttmSc docet Clarus^.*.
dedonat. cxGloiTa, & communifententiâ donationes ipfas condicionales
efíe veras donationes» Et infràcùm de hac re exprofeflb agetur, often.
demus pofle fieri donationes ad certum tempus, &hoc ex ipla natura reí.
Etvidemusita prafticari quotidie,vt fiant donationes bonorum , domi-
aiorum &c.donec revocavero. Nec verum eft, quod author citatus ob-
tjeit. talem donacionem non differre à precario, quia faltem quoad fubti-
Ktates juris differt. cùm in precario non transferatur dominium, in dona
tione,verô ad tempus faôâ transferatur; licet quo ad vtilitatem, vt paulé»
pôft dicam, vix différât à precario, quia donatarius non pluspercipit com.
modi ex tali dono, quam fi non fuilfet eidonatum. fed hoc idem, vt dix»
fhp. habet in omni fententia locum, quia contractus metu faéti , fi jure fubw
àftant, nihil plus deferunt vtilitatismetum inferenti, quàm fi non fubfifte-
rent, cùm refcindantur, &totumquod datum eft, rcftituendum fit cum o-
mnibus fru&ibus perceptis, & qui percipi debuiflcnr.
4, Dices j . donatarius tenetur ante omnem fententiam judicis refti
tuere totumillud donum,. quod metu extorfit. ergô non eft verüs dominus^
prob, confeq. quia ifta duo repugnant eífe verum dominum rei fibi dona
ta-, & obh'gari quovis tempore reftituere id, quod accepít. Hoc argumento»
valdè gloriantur Rebellus, Salas, Bafilius, &propter illudputant Sanche*
&Leffiumnon loqui confequenter in hac materia.
Heß?, hic tangi generalem vnam quaeftionem, an dominus veíus te-
neatur reftituere ante fententiam Judicis? pro quo dicendum non viderï
dubium faepe numero teneri. v„g. fi teftator heredem gravetjvt totam here
ditärem reftituat alteri etiam non detracta Trebellianicâ , ante o-
mnemfententiam tenetur reftituere, &tamert fadus eft verus dominushe-
reditatis. Deinde in mutuo tenetnrquis reftituere, vel folvere, & tarnen fa-
fluseft verusDominus mutui, pecuniar furtivae.quando cum fua itaeft corn—
mixta, vt difcerni non poffit, fur fit dominus; & tarnen ante omnem fenten
tiam reftituere tenetur, & itacafus innumeri poffunt dari. non ergo répu
gnât aliquem fieri dominum , & ramcn teneri ad reftitutionem.
y, Si dicas in cafibus recenfitis id fieri vel ex contractu, quöd teneatur
reftituere, quia nimirum cum altero ei convenit, vt rem illam , velfimilenu.
reftitueret: vel exdelido, vel ratione injuftae acceptionis. in propofito vero>
neutrum ex his capitibus inveniri. quiametum infcrens non contraxit cunu
metum paflb de reftituenda re donata-deinde non accepit injuftè, quod fuite
titro donatum.
Rejp.'iti cafu noftro teneri ratione injuria:, quam fecit liberrativoï-
lfcntatis> impeliendo earn injuftè ad iftam translationem dominij. семит eíH
enim vol úntate me (Te paflam quafi vim aliquam contra fuam, quam habeatt
incoutrarium, iadinarioncm, Se ex illa vi» autmetu рго«ШГеасЯитех-
M 5 иешшда
9+ ТгаЯаш de ContfAÍtibut,
ternum traditionis, & voluntatem internam transferendi dominium, Iícec*
non fuerit forte propriè caufaca ex metu; fuit tarnen orta ex occaííone me-
tûs. &itacum jus, quodhabuit voluntasad liberum ufum rerum fuarum.»
fuerit larfumj debet reparan injuria, reponendo voluntatem in fuá liberta-
te; nonpoteftautem reponinifi reddendo id, quodacceptumeft.quiaillata
voluntatis vis> licet aétu tranfierit, manettamen in effeâuifto, qui eft ca-
rentia fuá: reí. quamdiu enim non reftituitur res ablata five in fuá fpecie,fivc
in fimili, cenfetur voluntas eífe invita, & carere fuá libértate. Crediderim
tarnen translationem illam dominij.fi qui faâa eft, id operari, vt fi conftet-.
donatario habuiífe donatorem veram voluntatem internam donandi, non
obligetur rem donata in fpecie reddcre.fed fufficere fi reddat äquivalente,
fi autem putet ( quod pa? nè femper debebit prudenter exiftimare ) donato,
rem non habuiífe veram voluntatem donandi,fed tantùm tradendi cxteriùs»
tunc tenebitur rem ipfam in fpecie reddere, quia tunc fe habet inftar fun's.
Qupd vero attinet ad cafum ilium, quo donans, vel contrahens
metu, naturam conrra&us novit, & feit fine interno confenfu contraâum..
eífe nullum, &infuper poífe feparari voluntatem ponendi aä um externum
à volúntate ponendi verum contraâum.
Dico 6- in tali cafu aut non habet voluntatem ponendi contraâum,
aut fi habet, contraâus jure natura; eft validus. Fundamentum hujus con.
clufionis dependetab vno fuppofito, quod fuperius'taâum eft, & puto ve
rum effei nempe in eo.qui novit naturam veri contractus, fi forte habeat cô-
fenfum internum in ipfam obligationem, talis confenfûs metum nullo mo
do eífe caufam. quia met us non eft caufa, nifi mcdiorum ad с vadendum ma
lum imminensj atqui confenfus ille internus non eft medium, fed folusex-
tcrnus contractus, ergô folus externus contraâus eft à metu caufatus. ergo
fi adhibuit internum confenfum , ille non à metu, fed à libera vol úntate^
proceífic. Hoc autem fuppofito. vltcriusprobatur, quod inteiidimus. quia_.
talis interiùs liberé, & fine vilo metu vult contraâum poneré, &fiunt aut
applicantur liberé omnia externa requifita ad contraâum. ergo eft omnino
validus.
Dices contraétum vt humano modofiat.debere confiflereexaâu
interno & externo, & ita quidcm.vt voluntas intereá,qua; primarium locum
obtinet, imperet actum externum, & actus externus procedat à volúntate
illa producendi veram obligationem. atqui in prxfenti traditio illa, vel
contraâus externus non proceditá volúntate ponendi contraâum verum,
fed tantùm á volúntate evadendi malú. quia five confenfiífet, five non, sequé
bené fuiífet pofitus contraâus ille externus. quia omni modo voluiflet ma
lum illud á fe depellere.
Rejp. non eífe neceífé.vt traditio externa procedat, &imperetur à
volúntate contrahendi, vel fe obligandi. fufficit enim, vt adhibeatur tan-
quam inftrumentum ad transferendum dominium, five ad declarandum
novam
 Dißutatio i. Buhmm f. §.i. 9$
novam voluntatcm internam. poiTum enim vti conditionibus aliquibus
nullo modo mihi liberis adtransferendum dominium, pofiûm enim meum.
librum tibi donare, fi eras pluat. in quo cafu pluvia refpedu mei neceflaria,
eft fignum liberum mei confensûs. nam liberum eft mihi aflumere, vel non_,
aflumere iftam pluviam in fignum mei confenfûs, & ita in praffenti licet non
eilet mihi liberum faceré iftam promiflionem , aut celebrare contradum
externum , tarnen eft mihi liberum velle per iftum adum transferre do
minium, те1 non, aut velle vt fit fignum confensûs mei. metus ergo, & vo
luntas evadendi mortem, caufavit adum ilium externum in genere fuo qua«
fiphyfico, fed voluntas libera fecit eífe fignum morale confensûs, & dedic
vim producendi in me obligationem. Et propterea omnino fit verifimile tt_
los, qui noverunt naturam contradûs , rarô confentire interiùs, quando
mttus fuit injuftè incuflus, proindeque vt fup. advertimus, jus prudenter
prsfumeregeueratimloquendoeos non confenfilíc, пес habuiíTe volunta-
tero fufficientem ad ponendum contradum, meritoque omnes judicaíTe ir-
ritos five veré confenferint, five non. Et quamvis illi, qui exiftimant fe ob-
ligandos, fi figna externa proférant, communiter confentiant; tarnen illo-
rumignorantiae debuit fuccurriàjure; ne & aliorum malitia ipfis eíTct fru-
duofa, &ignorantiamiferisdamnofa, Et etiamfi vera eífet fenrentia Vaf-
quez quam dubio 4. refutavimus, nimirum voluntatem contrahendi figna
externa efle formaliter voluntatem contrahendi, tarnen Jus magnam habu-
iflet occafionem propter injuriam &vim illatam voluntad, contradus iftos
irritandi.

Dubium O&avum.

Quam Hjim habeatjuramentum adjeEium contra£im ßne

dolo Ó" metu irrito?

Iuramenti materia in ordine ad confirmandos contraduseft res

intricatiífima; & quamvis multar adhibeantur à multis diftindiones, nulla-,
tarnen rem fatis explicat , ordine tarnen aliquo ut procedatur, fit

§./. Supponuntur aliejua adqutßionis deciftonemfacientia.

SVMMARIVM.
/, Iuramenti divifio. Et aliud eß validum eß juramentum, &aliudton-
ßrmare contraéfum.
г. bifferunt Гигamentum ejjè illicitum, & e/fe invalidum.
X. 1 Vram,entum dmditur in aflertorium , & promiflorium, cujus divi-
9б TraEtdtusde tontrtÏÏÏbtu*
fionis, fufficîentîam, & rationes accurratè expendunt, qui de Jaramente
tradant ex profeffo, &maximè Suar. to. 2. de relig. /. /. de juramen. Afler-
toriura non eft ad noftrum propofitum, fed folùm promiffbrium. Promif-
forium autem dupliciter adhibctiirjnam aliquando continetur in ipfo con-
tradu, ve juro me daturum tibi nunc librum. aliquando verö adijcitur_.
quodammodo contradui jam celebrato. v.g.fi vendam tibi equum, & poftea
dicam juro me habiturum ratum, five nunquam contraventurumhuic con
tradui. AiTertorium enim non facit. ut dixi, ad rem prifenrem. vt fi dicas
juróme tibi venderé hune equum» tantum juras te habere verum animum
vendendi; quoad roburdandum contradui proprièloquendo non multum
facit, nififortè in cafu, quo allegaret concrahens defedum confensûs, tune
enim juramentum illudaflertoriumvaldè noceret, &parerer praefumptio-
nem veri confensûs. Oeinde advertendum eil aliud eííe juramentum valu
dum, & fervandum,& aliud confirmare contradum. quam diílindionemj
bene deducit Panormit in с. cum contingtt. de jurejur. ex Angelo de Perußo.
farpè enim fit, vc juramentum fitvalidum, & fervandum;& tarnen contra
dum non confirmer Vulgare exemplom eft in juramento fado vfurario de
folvendis vfuris, in quo certum videtur juramentum obligare, vt deciditur
inc. débitera. Cup. Sc tarnen contradum nullum confirmât. &hoc juramen.
tum à recentioribus vocatur per fe ftans. explicat autemPanormit. fnpquid
fit confirmari contradum juramento, quia quando contradus alias invali-
dus firmatur juramento, tunc etfiamfi impetretur abfolucio à juramento,
contradus tarnen manee firmas, tranfit ejus obligatio ad heredes, & nafeun-
tur cateri efFedus, qui folent feqni contradus jure validos, abfolutio autem
à juramento hoc operatur, vt contraveniens contradui noncenfeatur per«
jurus. duplex enim oritur obligatio, quando contradus confirmatur jura
mento, vna religionis erga D e u m. altera juftitiaserga proximum. in jura
mento autem fado de folvendis vfuris fola fufficit abfolutio à juramento,
quâ data ceflatomnis obligatio, quia quando contradum non confirmât, v.
nica tantùm in со invenitur obligatio, ncmpè religionis erga Deum, qu«
pcrabfolutioncmtollitur.
г. Quarto obfervandum eft ex eodemPanormit. in c. Etfi Chrifîw de ju
rejur. ». /.aliud longé elle juramentum efle illicitum, aliud efle invalidum,
five non obligare, quia vt ibi dicit, aliquando committitur peccatum juran
do indiferetè, vel fine neceifitate &c. & tarnen res. qua: juratur non eftma-
la, & tune juramentum obligat. & licet multi ex recentioribus Legiftis hanc
dodrinam Panormitani contemnant, eft tarnen optima, & in ipfa natura-,
fundara, vixenimpoteft negari,quinquis fsepè contradus aliquos impru.
denter celebret, & peccatum aliquod commmittat, nec tarnen contradus
cenfeantur irriti, &faltemapud Ca'tholicos nemo dubitac, quin obügatus
voto caftitatis illicite matrimonium ineat, & tarnen validé, quomodo au-
tem hoc non adverfetur dodrina: juris L nonáubmm.cod. de legibus. dicemus
CS
 "Dißutatio i. Dithmm /. §. i. ■ 97
ex profeflo infra. Se fortè juramentum Iofve & Princîpum faâum Gabao-
nitislofue?. fuit illicitum faltem venialiter, quia indifcretum in re magni
moment! Deo non confultopraeftitum. Quodvidetur ipfe textus fatis in
dicare. Quando autem jus àïcitinc. Qnanto. de jurejurando. juramenta ¡Ilí
cita non efle obligatoria, intelligitur de juramentis illicitis ex ipfa materia.,,
quando fcilicet res promiíTa eft mala, volunt enim dicere nullam promiífio-
neminfe illicitam efle Obligationen!; quamvis obligatoria fit, quando fo-
lùm illicíta eft in modoproinittendi, idemq; nosdicemuscum communio-
ri recentiorum fententia. juramentum enim in fe illicitum non obligated
obligat illicitum in modo tanrùm jurandi , nifijus obligationem juramenti
impediat.

§. 2. An contrarius tÜicitus accedentejuramentófíat licitus?

SVMMARIVM.
j. ContrActus quifinepeccatofieri, aut impleri nonpoteß, nonfit licitus acce
dentejurAmento.
г. Contractus Iofue cum Gabaonitù & juramentum ex natura rei non obli-
gabit,fuit tarnen à Deo approbatum.
3. lut'amentum de non rebocando contractujure civili invalido eßJipe va*
Iidum. Nec tales contractus celebrare efifemperpeccatum.
4. lus probtiensfieri сontractum, non hoc ipfo obligatßbpecсat0 Ad non v*
tendum tali contractu, bene tarnen ad non obligandum.
/• JÇuAmvùjurAmentum de re indiffèrenti factum Deo non te neat, facíum
tAmen homini obligat. Vnde ßrvare juramentum de nonret>ocAndt
contractu incalido virtutüeß actus.
lt ^-r Ota eft illa regula s S. de reg. juris in f. нею efi Obligatorium contra bo~
1Л* ms mores juramentum. Seine. Quanto.Cup. dicit gen с rati m Iuramen.
tum non efi infiitutum, vtfit vinculum iniquitatis. poteft tarnen dubitari, an noiu.
res illa, qus alias eflet illicíta, accedente juramento praefertim publico non
fiat farpe licita, propter bonú publicú, & honorem De 1. & quidem fi res.quse
promittitur fit malapropttr prohibitionem legis five divina?, five humana?;
pofletdici accedente juramento ceffare prohibitionem, quafi illa intelliga-
tur tantùm fada in eo cafu,'quo res promittitur fine juramento* fed
Dico i . contractus alias illicirus non fit licitus accedente juramento.eíl
comunis fènteatia. intelligo autem de contractu, qui aliàs fine peccato non
poffet fieri.aut impleri.ratio autem eft clara.quia juramentó in eo cafu effet
vinculum iniquitatis. vi juramenti enim obligarer ad peccandum.quod fieri
nu\\o modo poteft. Nec verum eft prohibitionem legis ceffare in cafu appo-
fiti juramenti; quiaillarcs nullum fundamentum habet in ijs pratfertim le-
N gibus
9S TraftAtta de Contraftibtts ,
gibus, qua: füb pcccato, & in confcientia obligant.& axiomata ilia juris funt
«reneralia, & à Doftoribus fie paiïîm inrellefta. Sunt camen aliqua: difiicul-
tates circa hanc refolutionem. prima eft exfaéto Iofue.
Dices i. lof. 9. Iofue & Principes injerunt fœdus cum Gabaonitis
contra divinum prxceptum, quo jubebantur interficere omnes habitatorce
Chanaan:&tamenquiaijuraverunt fe fervaturos illud pactum, cenfue-
tunt fe obligari; & D e u s eorum fententiam hàc in parte approbavit exer-
cendo vindiftam in Saulis filios, qui illud fœdus violavit 2. Reg. 2 / .Pro folu-
tione hujus difficultatis, & multarum fimilium ex fcriptura.
AdvertendumeftDbUM initio Synagogae non ita earn illuminafle.,,
& inftruxifle de omnibus veritatibus, ficut fecit poftea. Verum quidem eft,
quando de aliqua veritate interrogabatur per oraculum, refpondiflY quod
verum erat, vel filuiífe. пес vnquam doârinam falfam tradidiflb. permific
tarnen eos laborare aliqua ignorantiâ, quia hoc illis magis expedicbat, ma.
ximè in materia voti,& juramenti, in quibus fueruntvaldè ftrifti. ficlephrc
Jnd i f.laboravit ignorantiâ, & eft valde credibile, & tradit Ribera ad c. 1 1.
AclHtbr. Toftatus t¡. 4-7. & 4*- *'» & alij. exiftimavit enim fe obligatum^
roto occidendi filiam. пес legimus fpatioduorum menfium, quibus filia
cum Patris licentia vixit,aliquem de populo monuiííe eum de voti illius nul-
litate. quod indicium eft fuifle tunc communemignorantiamiftius populi,
votum de immolandâ filia in honorem D e 1 fuifle licitum &validum, Dro
fpecialiter permútente ignorantiam talem, vt populus rantoamplius fibi
imprimeretícftimationem religionis erga DEUMÍnvotis& juramentis. пес
▼erum videtur, quod dicunt alij, fuifle rem illam ira notam lumine naturar»
vtnon potucritiquoquam ignoran, quia re vera rudis ille populas, cum
haberet exemplum immolationis filij à D в o prarcepta? Abrahame potuit_
exiftimare efleaftum alicujus vircutisin certis cafibusDso vovere imnüfc.
lacionem filij, & illam peragere, fi D e u s exprcfsc executionem non prohi-
beret.
Hoc pofito. de praífenti cafu tria videntur dicenda. Primo non fu
ifle Iofue» aut Principes ifto juramento obligaros ex natura rei, dim fueriu.
dolo extortum. ha:c eft apertafententia D. Auguftini.f. / 3. Ы lofite.tk. quam-
▼isexfcholafticismultihoc negant exiftimantes non fuifle híc errorem cir
ca fubftantialiacontraâûs, fed tantùm circa accidenralia ; tarnen videtur_»
Auguftini fententia defendenda. quia vicinitas, vel diftantia multum facie-
bat ad contractu m foederis, &ad fubftantialia confensûspertinebat.quia_.
cùm intenderenttotam terram Chanaan fibi àDEodonatam poffidere, fub-
ftantialis erat error contrahere fœdus cum ijs, qui de ¡Ha terra erant: & nuL_
10 modo ▼idebatur expediré in medio fui habere, quos formidare poreranc.
cum remotisautcmgentibus expedicbat illis habere fœdera>ne ütisinitijs
imuUitudine inimicorum opprimerentur. 2. fpedatis omnibus non o-
mnino improbabilçm videri fententiam Abuleolisia e.g. Iofue, jure divino
 nifyttt.i. bubiumt. §.*. 99
fuíflc prohibitum Hlud fcedu^ Scproindeà parre rci nôn fuifle validum talc
juramentutn; lofue autem laborafle ignorantiá1 invincibili , quôd exiftima-
verit De им non tuliffc fie fu um prxceptum, vt vellet íllud obligare in cafu
juramenti bona fide praeftiti. Prior pars probari poteftex Deuter. 7. Exodi,
23.&2+. vbi tories prxcipit exprefleDEUS.neineanturcum ijsfcedera пес
parcatur eis, fed plané deleanrur. Et quam vis addatur ibi ratio, ne ferviatù
Dijs alienü. tarnen &prarceptum erat generale, & non conftabat filijs lfrae'l ,
totamgentemGabaonitarum fuifie converfamad veram fidetd, & proinde
ratio legis adhuc durabar. quia veré ex feript. non colligitur fu i (Te veri D ei
cultores, fed tantùm magnifecifle Deum Ifraè'l, tanquam vnúex potentiffi-
mis Dijs; fuit enim fatisfrequens illa ftultitia apud Gentiles plurium Deo-
rum cultores, vt aliarum gentiumDbOs fuis aliquando pro; ferrent, & poten,
tiores exiftimarent, prouc alibi explicui. & deinde, fi fuifient facti veri fide.
Jes, cùm habitaverint interJudxos, fuifient habiti de populo Judaico, ficut_,
contigittoti populo, quem fecum habuit Haber Cinxus /. & +. Ind. cùm ta-
men dicantur 2. Rcg. 2 /.Gabaonita: reliqnix ^morrhiorum.hxc inquam fen
tentia Abulenfis non eít improbabilidad quamampleftendam duobus ar
guments moveor. Primum, quod videam ipfum lofue, & Principes.quibus
Deus mandatumdedit, & quierant conftituti executores, fie intelle xiílc_,
prarceptum fibi datum, vt nullum fœdus inirent cum populis terrarChanaan,
quantum vis fièrent fupplices.vt ex textu liquet, debebant autem exec uto.
res divini mandati bene feire, quid De us illis praxepifiet circa fupplices»
cùmnatum effet fieri humanitùsloquendo, vtaliqui vidorijs territi pacem
effentpetituri. 2. quia in communion fententia afferentium feedus potuifie
iniricum vitro fupplicibus, non inveniri fuflkientem titulum poena: gravif-
íima: illis infliâat; quia lofue non eratJudex eorum, qui fupplices erant ven-
turi, Se pacem vitro petituri; cùm debuerit fecundùm cos pacem dare. & de
facto lofue pacem fine vllis duris legibus illis dederit. nec potuit e am exí
gete in compenfationem injurias fadac per deceptionem. quia illa injuria«
Fuit fine damno Ifraclitarum, quiaetiamfi veritatem fafli fuifient, deburflet
feedus cum illis iniri, cum praecepto Domini non fuiffenteomprehenfi itu,
fententia autem Abulenfts facilè eft affignare caufam& titulum. quia 8e
tanquam Iudex & executor fententia: contraeos lata; potuit tali poena eos
aíHcere.deinde tanquá privatis licuit exigere compenfationem quanti inte*
reat non fuifle deceptoslfraélitas.habebant enim jus inGabaonitarú terris
habitandi ijs inde expulfis. hoc jure per fraudem exclufi mérito potuerunt
iervitutem illam compenfationis loco exigere. Hare pro fententiaAbulenfis
probabiliter dicta funt: qui vero communis fententia; с upitrationes vide-
re, eas apud Suarez vide re poterit./. 2. de juram.c. ; i. vbi conatur oftende-
re fuifle de re licita; & in explicatione valde fe fundat in divina infpiratione,
quam tarnen non facilè conceflerim inipfa emiflîone juramenti, cum lofue,
& Principes reprehenfi potius videantur ob incautum juramentum, quoad
N » fcilicet-i
I oo . Tra&atiu de Contratfihiit,
fcilicet ante illud padunu , aut fcedus initum os Domini non_. confu-
luerinc*
Tertio videtur dicendumhoc juramentura fuiffe pofteà à Deo
probatum, five abeo juflum fervari. quamvis cnimex natura rei juramen-
tum non obligaverit Principes, faltem ex capite doli, vel erroris* tamers.
Deus propter altiores caufas, & vtreligionis juramenti opinionemalrius
imprimerct rudi populo, voluiteos obligari ex iflo juramento faltemali-
quovfque cortîmutatâ pœnâ mortis in pœnam fçrvitutis, ne juramentum in,
cotumreddercturirritum>& tarnen etiam contrahentium dolus pcenâ non
care ret. ,
Dices 2. Levitici 5. Anima e¡uA)uraver'tt, &protuleritlabi)s futí; vt vel
male quidfaceret, vel bene, & id ipfum juramento, vel fermone affirmaverit, oblitáque
peßeaintellexerit, agatpanitentiam depeccatofuo. ergô juramentum etiam de rc_.
mala eil Obligatorium.
Rejp. breviter neg. confeq. omnesenimDpdoresproccrtohabent»
non poíTe nos obligari ad peccandum. quod ad citatum textum attinet, dux
funt expofitiones vocis male\ altera, quod aeeipiatur propriè pro malo mo-
rali, 8c tunc fenfus fit, deberé talemagere pœnitentiam pro peccato, quod
commifitinemittendojuramentodeaétumalo defignando. altera eft, quod
male ibi aeeipiatur pro malo non morali, fed pecnali , quod fcilicet il 1 e , qui
juravit fe facturum fibi malè fefe affligendoperjejunium, vel quid taie-, de-
beat peccatum expiare, quod commifit in nonfervando, quod juravit. vtra
expoiitio priferenda fit, ad nos non fpeâat determinare, fuflficitenim no
bis nullum Doâorum ita explicare, vt contra nos eííepoífic. videatur inte
rim Lorinus/'я Levit. c. s.
3. Alia quatftio difficilior eft an valeat juramentum additum contra-
¿tui, quem jus irritum decernit;nec enimpoifumus principalem quxfiio-
nemdecidere de juramento confirmante contraftum aliás invalidum ,niíi
prius ftatuatur, an juramentum appofitum talibus contrañrbus fit validitm.
quia fi juramentum appofitum nullius in fe fit valoris, certum eft non pofte_»
dare valorem aétui. De propofita ergô qua-ftione dua? funt fententiae gene
rales. Prima eft, juramentum quod adhibetur contraftibus jure civili nul-
lis.eflc illicitum, &iovalidum. itaTeutlerus diß>. 1 1. q. tp. valdè reprehen-
dens Canoniftas ftatuentes alienationem fundi dotalis juramento firmatam
cíTevalidam. ex Theolog. Bafilius Pontius/. 12. deMatrim. fentit juramen
tum adhibitum contraäibus jure civili invalidis, non parère Obligationen!,
citât pro iftafententia multos; inter esteros Akiatum. с. cumcontingat.àz-*
jurejur^qiu tarnen contrarium dotet in eo cafu, quo contractus non prohi-
betur fub peccato. Fundamentum Teutleri eft. quod quidquid à jure civil!
prohibetur fieri, à D eo quoque fieri prohibeatur. quod aurem prohibetur_,
fieri à D в о, non poteft juramento firmari.quia juraretaliquis fefaéhirum
contra D e i ordinationenb, quod ànobisipfis cil jamante improbat инь,
Baúl.
 Li/putatto r. Duhitm S. §. 2. 101
Bafîl. verô &aliquiTheologi ex alio fundamento procedunt. fupponunt e-
nim in tali cafu juramentum cííe nullum ex eo $ quod fît de materia indif
ferente-».
Secunda fententia eft, juramentum de re, quae tantùm eft contra bo
nos mores civiles, five políticos, & non fimul contra bonos mores natura
les, five qua: in executione peccatum non involuit,efle Obligatorium. Eft
fententiacommunis, vt videreeft apud Sanchez/. 3. de pra:c. c. /¿.&alios,
potiifimùm recentiores: licet autem inhoepundofie generatim propofito
omnes pene conveniant; tarnen quia in applicatione hujus generalis didi
ad particulares materias magna eft diverfitas inter authores, remaliquâ
methodo proponemus.
Dico 2. juramentum de non revocando contradu jureeivili inva-
lidoeftfarpè validum. nondum dico confirmare contradum, quiadehacre
po/rearradabitur; fed tantùm eile validum & fervandum. Prob, aflumen-
doduo fundamenta contraria fententix primar, nempe non efle peccatum
.contradum inire ex eopra:cifsè capite, quôd jus civile illud reddat in vali
dum. & fecundo in obfervatione juramenti talis ex natura rei exerceria-
dum virtutis.
Prior pars probatnr. fupponendo poiTe legislatorem fie ferre le
gem, vtnon velitoperantem contra earn ad peccatum obligare, fed tantùm
aliquid deejusadu dffponerc, autde aliquibus obligationibus, aut effe-
dibus exadu refultantibus. & deinde legein civilem pofle obligare fub pec-
cato, & quidem mortali, quod alibi probatüm eft4 contra quofdam, qui id
neganr. in przfenti enim folùm id agirons, legem civilem quoties contra-"
dum decernit irritum, non ftatim fub peccato eum prohibere. Ьгс autem
eft communis dodrina , vt pater ex Snar. /. 2. de juram, c.zo. & feq. Prob,
quia fecundùm eos, quos impugnamus, promiifiö metu fada latroni , aut fi
ne m etu faâa vfurario, eft lege civili invalida.cùm obligationem non pariât.
& tarnen non peccat is, qui timoré amittendi vitam promittit latroni. er<go
generatim loquendo contradus inirein jure inválidos non eft peccatunij.
deindè teftamentumeondere fine teftibus, aut folennitatibus juris civilis,
non eft peccatum in communi fententia, & tamen jure eft difpofitio illa in
valida in ratione publici inftrumenti. nam non videtur contra redam ratio-
nem agere, qui de bonis fuis difponit, prout ipfilubet, ineo cafu, in quo
nullus habet peculiare jus adea bona; & poteft honeftam habere caufam,
cur velic fine folennitatibus teftari. & idem eft de donationibus fine folenni-
tate à jure requifita. poteft enim privatim velle omnia fuá donare alteri fine
cujufquam injuria, & poteft iuftam habere rationem,cur id velit faceré, de-
nique inferiùs hanc rem fufins deduce mus, cùm oftendemas quibus cafibus
ïiceatinire contradus jure inválidos.
4. Dicent forte non poneré fetantamvimincontradu jure invalido,
quàaicontradu jure illkito. poteft enim fieri, vt contradus dedararetur
N 5 invali
 iог ' 7У â£i а№ de Contratttbat ,
invalidus , & timen à príncipe non prohibeatur-, quando antetn prohibetur
iniri , aut vetatur, ue quidquam obrineatur ex vi ralis contractus, tunc pec-
care earn, qui tali contracta vticur. Sed contra, teftamema fiue folennita-
te cam prohibenrur fieri, quam alienaciones, jura enim quando folennitates
inteftamentisconftituunt, vtuntur formalibus prxcipiendi verbis. /. ]мЬс-
mm. cod. de teftam. lubcmiu ommno teßatortm narren heredü in quacun^ parte tejhi-
menti poneré, Sc fiepe in illo titulo, &alijs verba preceptiva habentiir. ergo
quoad hoc nulla eft differentia inter leges dilponétes de teftainentis.& alias.
Secundo vt cenfeatur legislator fuá lege obligare aliquos in con-
fcientia, non eft ad fola verba attendendum; fed ad fubjectam maceriam,
& circumftantias varias; & ex ijs mens Sc intcntio debet colligi, an obligare
ftrictè voluerit, пес ne. deinde confiderandum, an obftet contractai alicui,
vel difpoficioni non folùm in fieri, fed etiam in cxecutione. fieri enim poteft.
vt tantüm prohibeatnafci Obligationen! ex aliquo contractu, non vero
prohibeat fine obligations fieri rem.., de qua per contractant difpo-
nitur. & poteft contingere«., vtobligari aliquem alteriquafi cx vi contra
ctus, fit contra bonos mores civiles, traditio vero rei, aut translatio domi-
nijexalio titulo , quàm contractus, non fit contra bonos mores, ex his au-
tem& fimilibuspoteft fieri prudens conjectura de mente, & intentîone le.
gislatoris. fi enim in lege fiat privaras favor ipfi perfona?, quatenus perfona
privara eft, quantumvis vtatur lex verbis prarceptivis ,*qu« ad ipfam perfo-
namdirigantur; tarnen noncenfetur prohíbete fubpeccaro ipfum actum,
fed obligationem contractus, ne quod in favorem fuitá lege conftitutum,
'fiat ei in peccatum coram Deo. &deinde prohibentur ij, cum quibus con-
, trahit, confequi jus aliquod folidum ex contracta. Et ex jure ipfo videor_.
huncdifcurfum poife colligere. accipiamus enim alienationem fundi de
tails, ilia quidem maritoprohibecur. S, i.Iuflit. Quibus alienare &c. atqui ibi
non prohibetur vxori prxbere confenfum, fed declaratur alienado nulla,e-
t^rpfi acceflerit, ergo faltcm ex parte vxoris juramentum erit validum, cùm
non fit contralegemprohibentem, fedtantùm irritantem. Clariusautenu
id adhuc deducitur ex Nov. t. vbi Iuftinianus vulr, vt fi mulier fecundo con-
. fentiat, alienatio fit valida; quia ccflatprafumptio inductionis faâxàma-
rito. cùm ergo alienationem cum confenfu mulieris femel tan turn dato
confenfu voluerit eife invalidam, Sc earn prohibuerit fieri à marito, & dato
confenfu fecunda vice earn eífc validam, fatis indica v it fe in confcientia non
obligare ad non tentandam alienationem, fedtantùm quôd prohibuerit-*
potiùs alterum, cum quo contrahitur.quafi Jure fibi debitam rem illam aut
vendicare poífe aut retiñere, quia fi voluiflet fub peccato& firictè prohibe,
re contractant prohibido adquamlibet vicemextendererur; fie ut fitina.
Iijs prseceptis ftrictè obligantibus, quorum transgreifioiterata non folet_>
tollere obligationem, fed potiùs augere peccatum.
Tertio me id mo vet, quod videam cam eifepraxim rribunalium, Si
judices^
 Ы/ptttâtto /.' ВиЫит S. S, 3. i о ?'
judicespaffim habere juramenta calibus contradibnsadjeda provalidis,&
obligator's, hanc praxim fatis indicar Gail. /. л, obfervat. ¡p. Sc cxprefsè af-
ferit Laim. 1. 4- trail, j.c. /.Ex quo bene colligitur judicespaffim exiftimare
aut legislarores nô vol uiíTe iftas conftitutiones obligare Tub peccato¡aut ceiv
tècondicionaliter tancùm,nempè in eotantùmcafu,quo juramento non fir
mare ntur. quiafijudicarent ftridè, &fubpeccato obligare, non cogèrent»,
ad executionem partem illam , quœ juravit, cùm probè fciant jurarnentuiru
non pofle effe vinculum iniquiraris, ncc pofle fe cogère, vt quifquam contra
legem obi igant em agar. De alia probations qua; eft QxsluthcntSacramentaри-
herum, cod.ßadverßu vendit, dicetur paulo inferiùs.
. f. Reftat confutandum alrerum argumentum, quod eft Bafilij. /. /2,
de Matrim. c. 8. §. «. quod in hune modum proponit : fecundùm comma,
лет Theologorum fenteatiam juramentum cadens fuper rnateriam indif
ferentem eft invalidum. v. g. fi quis juret fe non iturum per iftam plateam.,,
quia cafu in ea lubrieavit il Ii pes, tale juramentum non obligat, quia non eft
de adu virtutis. fed juramentum,quod cadit fuper contradum jure nullum,
non eft de adu virtutis;fed tantum de re indifferentere rgô ex natura fuá non
poteftcffe Obligatorium, quod argumentum dcfumpfit ex Gabr. Vafquex
deteftam.c. $. ». 39.
Adhoc argumentum refponderi poífet abalijs fupponi falfum ia
argumento, nempè juramentum illud eífe de re indifferenti, ex difpofitione
enim juris habere earn vim. vt faciat contradum jure alias nullum eífe vali-
dum.&per hoc confequens efficere materiam, fuper quam cadit effeadum
virtutis.aut juftitii.aut ñdelitatis.fed quia ha?c refponfio aliqua in vol vit meo
judicio non fatis certa, vt mox dicam, malo aliá via refpondere.
Refl>. igitur neg. minorem, quamvis enim probabiliorem cenfeanu
opinionem eorum, qui afferunt vota, & juramenta de rebus indifFerentibus
fada non obligare;tamen hoc locú habet in ijs.quaf fiunt foli Обо, non vero
qushomini.Qupd claré mihi videor probare pofle ex juraméto fado latroni .
de folvendo lytro, aut fado vfurario de vfurrs. harc enim juramenta fecun- *
dùmeosobligant;& de vfuris habetur inc. débitera, de jurejur. atqui iftud
juramentum non eft de adu virtutis; quia vfuras folvere nec eft adus ju-
- ûiti*, cùm nullum jus fit ad illas in vfurario, nec fidelitatis, cum promiifio
non fit obligatoria.,.
Refpondetadhoc Vafquezfup. efle adum charitatis fui, quia pro.
mifit illas ad redîmendâ vexationem;nec enim aliter erat vfurarius daturus
mutuo. Sed contra 1. videtur illa fubtilitas de charitate fui, tantum exeo-
citara ad aífignandam aliquam diffère nriam. demus enim aliquem fine ne»
ceflitate ob folam voluptarem;imo exiftence alio, qui mutuum gratuiturru
daret, petere ab vfurario mutuum, & juramentum faceré de fol vendis vfu-
t\%\ taie juramentum effet validum,&fervandum;cùm c.debitoret. générali
ser, loquatur, & tamen non poífet invenid honeftas > quam requirunt ifti au
thotei
 IO+ . Traclatus deContrafttbm,
thores, cum Charitas honeftè non poífit ad ilium adum inclinare, ncc vita fit
redemptiovexationis; cum liberum fit ab illopetere fub vfuris. habet enim
admanum. qui daturus eft fine vfuris. fateor ingenuè me non viderc quo-
modo Charitas fui honeftè poífit inclinare ad actum ilium, cujus пес neceífi-
tas, пес vtilitas propriè fuit caufa, fed fola voluptas, & quidem mala firpe-
numero: cum fortè.petierit mutuum ab.vfurario, vt in res malas, aut rurpes
voluptatesexpenderet. 2.fiita fit. vt de illa traditio vfurarum accipiat ali-
quamhoneftaté àcharitate fui, multó majorem accipiet juramentum inca-
fibus, quqs ipfi negant. quia moraliterloquendonullusvendet fundumdo-
talem, maxime accedente confenfu vxoris, quiaintereft illum fundum noiu
alienari, nifi ob aliquam vtilitatem mariti & vxoris faltem apparentem. Ter
tio vt non effet vtilius ipfi contrahentifufficit.vt fit vtilis parti, cum qua inî-
tur contractus, honeftum enim eft procurare vtilitatem proximi, quando fi
ne peccato poteft procurari; & honeftum ctiameft ad id fe velle obligare-.,
пес foliciti debemus eífe, vt inveniamus virtutem particularem ad quam i-
ftahoneftaspertineat. quia poífumus aliquandoeífe certiexdiâamine re-
rationisefle honeftum aliquam operationem exercere; & tarnen nefeia-
mus. ad quam virtutem in particulari illahoneftasXpeftet. пес adprxfen-
tem materiam id nobis eft neceífarium. Vndèquandocunque juramentum
fit in proximi vtilitatem, nifi à lege, aut alijs circumftanrijs ejusimpletio
fiat mala_,, femper eft honeftum illudpraeftare, quod promittitur, vtetiaou
notavit Suar. /, x. de juram.f. / 6.

§. 3. An habeat u'im conßrmandi concra&um?

SVMMARIVM.
/. Juramentum ex naturafun non habet vim contratfum conßrmandi.
а. Stando injureprobabitius eß, contractu*jure millos non confirmari jura-
Ib mentó, ita vtfi obligatio juramenti tollatur, valeat contractus.
3. Eccleßaßica poteflas licet contrarius naturalem obligationem nonparien
tes nonfoß/t confirmare, eos tarnen contractш, quiinconfiientiâ va-
lidifolum inforo externo adionem nonpariunt, accedente juramen
topoteßjubere ejfe validos.
4. Jus, & Authentica explicatur.
j. Contraclus aliquijure civHi inValidijuramento confirmante.
î.
TT Ic eft, vtdixi7pra?cipuus nodus hujuscontroverfix, an fcilicet vl-
JlI tra obligationem religionis erga Deum, inducatur per juramen
tum peculiaris obligatio ex contractu. Multide hac re feribunt Doâoies
pratfertim recentiores. &famofa eft diftinâio, quam ponunt paífim de con-
traäibu$jurenullis,velprohibitism favorem privatorum,& nullis ob fa
vorem
 T>ijp. r. duh'tum. i, $. j. 1 0j
▼oreoi publicum, ob privatum enim favorem nullos juramento firmarf.
nullosob publicum favorem non confirman, quando vero doctrina hace ge
neralis applicanda eft in particular!' ad cafus.qui proponútur,valdé labora-
tur ab authoribus; ácvixvllus eft, qui folidam dare poifit racionem contra-
dûs ob privatam & publicam vtilitatem irriti: fi contractus juramento non*
confirmentur, pauló clariùs res ifta explican poterit, & proptereà primo
eft examinandum an contractus ill i juramento confirmentur. Duplex poteft
movcri difficultas. vnade juramento fecundùm fe, &propriam fiiam natu-
ram; altera de illo fecundíimjus humanum , five ex natura fuá, vel exdiipo-
fitione juris habeat vim confirmandi contractus alias inválidos. Molin. de j*«
flit. traft, s. diß>. iso. videtur fe ntire júrame ntum ex natura fuá habere pecu-
Jiarem vim confirmandi contractum. & dandi ei robur, aut firmitatem*
quam ex fe non habebat. Contraria fententia eft communion pro qua.
Dico i.Iuramentú ex natura fuá nó habet vim contractum confirman
di. ita Gabr. Vafq.de teftam-r. }.iub. 2. Suar.de juram./.¿.c.¿í.& alij.Probat
Vafq;boni r3tione.quia juramentum ex natura fuá rantùm id habet.vtobli-
get ex virtute religîonis. nempè vt verum eile id prxftes, pro quoDEUM quaii
ndejuflorem, &teftcm adhibuifti. hoc autem totum fieri poteft etiamfi ipfc
contractus & promiffio infcnullamvim, aut robur habeat: ex natura reie-
nim, quando fidejufiorem adhibestuocontractui.fi fit de fe nullus, non accî
pit valorem» aut firmitatem exadjunâafidejuflione. пес juramentum pro-
miíforium aliud eft, quam fidejuifio divina.quz licet obligationem majorem
adferat.quàmfolahumanafidejuilio, non tarnen immutat naturam contra
ctus magis, quam humana. Sc fecundo id claré cernitur in juramento de v iu
ris fol vendis, quod promiífioncm non facit efle in fe validam, & tarnen obli
gat, non ex virtute juftitiar, fed religionis tantùm. Vnde fi juramentum ha
beat vim vHá ad confirmandum contractum.fine dubio id habebit ex difpo-
fifione juris humani. videndum ergo an jus humanum dederitei aliquod
particuliare Privilegium ad hunc efrectum producendum.
». Triplexeft hîc|!fententia principalis, prima communis'.nempe con
tractus initos principaliter ob favorem publicum,juramento non çonfirma-
ri; fed quando fecundarlo tantum prohibentur ob publicam vtilitatem, pri
mario autem ob vtilitatem privatorum juramento confirman"» Hare quidem
quoad illa verba eft, vt dixi, communis, nam pleriquedicuntconfirmari
juramento; fed non adeô communis quoad rem fignificatam,nempè fecun
dùm eamfignificationemi quam initio dubij recenfuimus. vt feiliceteo ac
cedente contractus fiat validus in fe,&in ratione contractus, ita vt fublatài
obligatione juramenti maneat adhuc obligatio contractus, пес enim hoc
exprimant ita claré Doctores, tenettamen iniftâ ftrictâ fignificatipne Pa-
normir. l.cùm conmgat. de jurejur. я. S. &ejt 2. n. 9. videtur poneré funda-
mentum fust fententix ex parte jurantis.quod jurans renuntiet favori,quem
fecit ci le* contr*ctumingratiamipfius annullando. &iuoccafionejura-
O menti
 I о!б Tra&atus de contraStißus ,
menti eveniat,vt contractus codem loco fit, quo effet, fijus eiirn non r.ed-
didhTet irritum. Panormitanum fequuntur plurimi ex recent. Cavar. releSl.
c.cjuamvis рлйит p.2'.'§. i. n. 1 7 .M.o\.dï]p. 1+8. ôi feq. plures citât & fequitur
Sanchez is- de jurara, с. / i, n.i 1.
Secunda fententia principalis eft, juramento nunquam confirmar!
contractum alias irritum. licet cnim juramentum, quandononeft contra-
bonos mores naturales, necà jure declaratur irritum, fit feruandum; ta
rnen non facit, vt ipfe contractus in fe valeat. ita Anton, de Butr. apud Pa-
' normit. in с. cùm contingAt.fiip. decißona Rota in antiejnntit.de jurejur. Gcminia-
nus Ы с. licet de)ure)ur. in s. Alciatus in ç. снт contingat. putat valdè probabilc
Yti & Suarez /. ¿.de jurejur. c. 2 S. plures citât Sanchez fuprá.
Tertiaeft ipfius Suarez.juramento non confirman contractus dire,
ûè, fed indirectè,ponendo fcilicet efFectum, qué poneré t contractus verus»
& pariendo obligationes. quas parit contractus, non tarnen efficieudo, ve
contractus in fe ponatur.& hoc vult habere locü in ijs tantùm contractibus,
quibus promiífio addita de t rade n da re, de qua convênit.eft valida, fi enim_,
& ipfa promiífio fit invalida, tunc contractum ne quidem indireöc con»,
firman.
Dico 2. ftando injure videtur omninô probabiliùs contractus Ju
re nullos non confirman juramento eo modo, quoprima fententia explicar.
Eft authorum fecunda; fententia: & prob, quia nullum habemuscertum hu-
jufce reiexjure fundamentum. 1. enim Jus Canonicum пес potuit, пес vo-
luit contractus reddere validos: prior pars oftenditur, quiacivilcsLaicorum
contractus non fubfunt difpofitioni Juris Canonici, nifi quatenus hoc re-
quirit falusanimarum , vtfupponoexhis. qua- alibi docui, & video placeré
paífím recentioribus Theologis, qui in temporalia Laicorum poteftatem di-
reftamEcclefi* negant, & indireäam tantùm concedunt, eamque quac ne-
ceflaria eftad dirigendas animas adfalutem a:ternam.atqui ad bonum re
gimen animarum non eft necefle, vt juramenrum confirmer contracture;
fufficit enim ad falutem,vt juramentum ipfum fervetur, & hoc quod jura
mento promiífum eft.prarftetur.
Hune difeurfum & difficultatem movit Vafquez fup.& ex eo alij de-
fumpferunt;& mihi videtur in fe fatisfolidus, fifitqua-ftiode contractibus
Jure civili fie irritis, vt ne quidem naturalem obiigationé pariant, quia cùrat
poteftasEcclefiaftica tollere non poifit leges fecuIariumPrincipum, quae fa-
luti aut pietati non incommodant; nonefteurdicamus leges inducentes
inhabilitares in contractibus civilibus ab ea tollipotuifle, & propter folum
juramentum redditos habiles eos, quia legitima poteftate fa:culari redditi
funt inhabiles, fi vero agatur de legibus, qua: tantùm irritant quoad actio
nem pariendam inforo civili, & relinquunt contractus validos in foro coru
feientia?; puto pofle Ecclefiam ftatuere, vt juramento adhibito tales contra.
Äusfintvalidi. quiapoteft expediré adfalutem animarum &promovendam
pieta-
 bijputatioz. Dubittm S. §. i. J 07
pîetatem. vt Judex farcularis cogat eos.'qui naturaliser obliganturad fer-
vanda paâa, vel promifla, quando jurarunc ea pra-ftarej & ad hoc concederé
. actionem, &íimilia remedia adobtinendum, qaoddebetur; & vt,cumlege
cívilinon ftatuatur ralis coaftio, Ecclefiaftica ftatuatur, debeatque Iudex
fxcularis, cùm res fit, qua? ad piecaeem & falutem animarum pertmcar; Ec-
cleiîaftics poteftati hacinarte obtemperare. Vthoc ergôargumentumj
probaret.opoiteret prius examinare, an contraâtusjure civili pariant па*
turalem obîigationem an non, fed quiaeífetid valdc operofum> & hoc loco
non fatis oportunum in (ingulfs id difeutere, aljquid de ea re attingemus
in difp. feq. Probemus ergo defado id non е(Ге ftatutu*ijure. quia jura,quas
cîtanrurnonampliùs in rigoreprobant,quámjuramentumobDEi reveren-
tiam eile fervandum , nam in c. cùmcontingat. de jurejur. rantùm Ptatuitur^,
juramentó eâe fervandum , etiamfi legitimas fanctioues, id eft, leges civiles^
raits contractus improbent. ergo ex illotextu nihil habetur folidi pro con.
Cractus confirmatione,
Dicunc etiam ex illo ipfo text u rede id coll igi, quia plus ibi tribu it u г
juramento ílne dolo aut metu pra:ftito, quam dolo& metu extorto, atqui
etiam ex metu prsftitum eft validum,ergô fine metu confirmât contraâum.
quiaalioquin nulla eflet differentia inter vtrumque.
• Rejp. i.affumi falfum. probavunusenim indub.prarced. juramcn-
tum metu extortum non obligare Jure obîigationem prohibente. ». falfunu
cftnuUam aliam aflignari pofle diffcrentum,quàm confirmationem contra.
£tùs, vt paulo poftdicetur. *
4. Vrgent aliqui c. quanrvif. de paâis in б. in quo habentur hxc verba:
Si ftfhmfirmatum fnerit juramento-, ergo fupponitur pactum alias invalidum
juramento confirmari, & fieri validum. -,
Refp. neg,confeq.quia firmari.&firmum efle,eftfaâi plerumquc_f,
ßc non Juris, vt notât Oldendorp. & alij ex Bart, inl. idqnodpattperi. cod. de E-
pifcop. & Cler, vnde cum Juramentum propter reverentiam divini nominis
faciat filiam ita obligatam ad ftandum renunciationi legitima:, quam in gra.
«am parris fecit, ac fi paâum foret in fe validum; potuit dici per illud fui (Га.
padum firmatum, & proptereà vt notauit Paulus Caftrenfis apud Philip,
Francum in illa v sxb&, fervaridebebit non ad pa£tum, fed ad juramentum re-
ferri debent. quafi dicat, juramentum illud,quod pacto eft adhibitum,</í¿«
fervari. & rationem ftatim fubdit Pontifex, сит non vergat in aternafaltttit
dijpendium. nempè juramentum adjeäum.
J Rtjp. 2, videri Doäores fruftrà laborare, dum volunt oftenderc*
Pontífice m in hoc с. aut in с. licet, de jurejur. in tf.loqui fecundùm vfum Juris,
8c non modo vulgari.loquitur enim vfitato & vulgari modo,fecundüm quem
juramento firmamus.vel confirmamusnon folùm quat funt vera, fed etianu
quae funt faifa. Sic Ezech. 18. dicuntur falfi Propheta:,quimendacium dice-
baot populo/ berrexifle confirmare fermonem. communi enim vfu firmarte
r \ r О г aliquid
 I0| Trsftatas de Contraliibm,
aliquid juramento idem eft, quod jurare, five âiTertoriè, five promifforiè,
Refpondetj. Bafilius Pontius/. 12. de Matrim.i. S. §. 7. firmari juramento
illud pactum in terris jurifdictioni temporali Pontificis fubjectis, non vero
in terris ajiorumPrincipum, & hoc confirmât authoritate Archidiaconi,&
Petri Buffi, fed hssc refponfio nobis non eft neceífaria,
Ma»is videtur contra nos faceré authcntlt&icramcr,ta pnberttm. cod.fi
tdversus vendit, quia poteft Imperator ftatuere directe de contractibus Lai-
COrum. fie autem habetur. Sacramenta púberumfpontefalla fuper contrattibiu rtrm
fнагum n- rttraÜandis immobilier eußodiantur. banc authent. varij varié intelli-
gunt.Hunniusad Trtutlerum dijp. it. tbeßfi. putzt ibiagidecontradujurc
valido, & non dici juramento confirman contractu, fed hoc tantùm efficere,
" tteinegetur reftitutioin integrum. eodemmodoexplicatBafil. fup. 5.*. ci-
tatq; Domeilum /. 21. ci j.Bufum. Burgo de Paz, Mathienzo, fed diligenter
perpendenti dictam anthent. videbitiir nihil inca ftatui diverfum quoad
hoc punctum il. 1. t\ufdem tit. & Frederic um quoad juramenti eíHcaciam re.
novaífe tantùm conftitutionem Alexandri, addidiífeq; illt, juramenti vi, auc
me tu extorta non eífc valida, in vtraq; autem lege nihil aliud dicitur, quàrn
quôd pofteajure Canónico eftconftirutum, nempe juramenta valida efle,
quxfiunt à minoribus, five puberibus de non revocandis atienationibus à
fe factis, & propt«reà non dari illis actionem ad refeindendum contractum
nee alijs Juris remedijs illis fuccurri.ne perjuriaaut perfidia àjure videatur
fuftineri. Нжс autem licet fpedatâ ratione & rigore Juris probabiliora vide
antur, nihilominus tarnen
y. Dico j. probabilius eft contractus aliquos Jure civili inválidos ju
ramento confirmari,& non folùm juramentum eífe validura aut fervandum»
fed etiam aliquam obligationem diftinctam ab obligatione juramenti in-
contrahenre oriri. hanc fententiám fequor,tum quia communis eft Docto-
rum,tum quia praxi pene orbis munitur. non judico autem in materia pra
ctica à communi vfu, & interpretatione legum eífe recedendum. praxis
Communis teftes funt MeyRng. cent, ¿.obfervat. 1 9. Gail, l. 2,obfervat $8. & alU
mpot ftq.be alij paífim.&quidquid fit de rationibusá nobis allatis, videtur Ref*
pub. Chriftianaadmifiífe iftamauthenticam, & Pontificias conftitutioneseo
modo, ut juramenti occafionealiqua mat or vis tribuatiir contrañibusjurc -
tantùm pofitivo nullis, quàm Jure naturali irritis: v. g. quöd plus obligetur
mulier.qusconfenííirínalienationem fundi dotalis, & juramento obftrinxit
fe ad non revocanduro, quàm ille,qui vfurario juravit vfuras fe foluturum»

$.^Explieatur melius quonam modoßath<ec con-

ßrmatio concraElus.
SVMMARIVM.
A CmrAtb&AhfticMjßHMinfrmißatteferwatide ßaurü*

• -
 bißutatio т. ЪиЫит i. §. /. ï<5$
i, Magni refert an eontraftusßupromißioßt irrita jure natura , autjure
pofitivo.
3. 2£ui jurat fe ßluturum Deo inteßem, autfidejußbrem vocato , obliga-
tur Deo, vtfaciat verum ejjè, quodpromißtfuturtm-.homo tarnen in
cujusgratiamjuraT>itynullum jutfer hoc asquirit.
4. Contraclusjure natura valides, irrites autern ex dijpoßtionejurù civilis,
aliquando eo loco habendes eß , acfinunquam fuijfet invalidates à
jure.
j. In hocfenß non eß necejßrium fiire, anßt contractusprohibitus prima,
rio ob favorem publicum & ficundartb ob privatum, vele contrai
fedfatis eßfiire>anprohibitusßbpeccato quoadexecutionem.
VErum quia communis fententia difKcuItatem patitur; videndum quo-
nam modo fiat hic confirmarlo contractus. Suarez, citato c. 29. conatus
eft rem hanc mel¡us>quám alij explicare, pleraqueinipfius dlfcurfu mihi
placent, non tarnen omnia, pro quo
i. Not. i. contractus aliquos confiftere in promiffione formali de fu
turo, vt funt paâa,& promiifiones onerofsc.-alios verô non confiftere in pro
miffione alieujus aâûs, fedinconfenfu realiquafi prsfentis negotij.vtfunt
emptiones fecutâ faltem traditione, & fimiles alienationes. in iftis enim nul
la formalis promiifio invenitur.licet fit ex natura rei ordinartè inclufa obli
gatio non cótraveniendi; cùm côtraâus ritè perfeâus habcat in fe perpetui-
taté ordinariè loquendo.Cótingit autem aliquos contractus aut nullo nîo-
do eife validos jure eis obfiftente; aut certè efle debiles> & revocabiles ad ar-
bitrium partis. Juramentum quoque, quod contraâum confirmât, débets
efle promiflorium.nec fufficit,vt fit aflertorium.aflertorium enim,five quod
quisjuret fe verè &nonfîâè contrahere, ad hoc tantùm ferviret, vtpoftea
allegans defectum confensûs non audiretur. promiflorium autem regula-
riter debet efle de non revocando contractu, aut pacto, fi juramentum.»
illuddenon revocando cadatfuper contraâum de jure validum.&perfe-
âum, non confirmât contraâum in fe, fed fuperaddit naturali &civili ob-
ligationi,quxante inerat.novam Obligationen! religionis.Sc de tali juramen
to cadente fuper aâusjure validos, verum eft commune diäufn, quod fe-
quatur naturamaâûs cui adjungitur.&recipiateafdem omnes conditio-
nes, quas reeipit ille contraöus in fe; & difloluto legitimé contraâu.five ex
confenfu partium, five excaußs jure coneeifis, aut de novo fupervenienti-
bns, définit juramentum obligare, quia nort intendebat jurans fe obligare,
■nifi fccundùm naturam contraâûs infe;& imponere fibi obligationem reli-
gionis, quód non effet quidquam illegitime t^ntarurus circa invalidandum
iftum contraâum. contraâus ergo iure validi 9t kgitimi non fpeâant ad
p rifentem confideratiooem. fed ипшпфПь qui aut vaiidi non funt, aut
certe debiles. O a 3,Noc
 jió Tfa&afuf deContr*ctihití,~
-. z. Not. 2. magni rcferrc an contractus, vel promiffiones fínt irrifarjure
natura:, an folum jure poíítivó. & an jure pofitivo fint folum irritar, an veré
fimuletiam fub peccato prohibits?, quia jure nature irritar promiiTiones non
confirmántur juramento, fed juramentum in talibus eft per fe ftans; exem-
plum eft in promiffione vfurarum. talis enim promiffio jure naturarnon eft
obligatoria, vt eft communis feniontia faltem in illo cafu, quo mutuatarius
non inducir mutuantem addanduin fubvfuris. ratio quidem hujus ftnteu-
rias eft difficilis, quarrenda tarnen eft aliqua, vt con^lufio, quam intendimus
de juramento melius intelligatur,^ Рлиогям'г. i» с. débitera, de )нге\мг. adfert-.
cam rationem, quod folurio illacontineat turpitudinem & peccàtum in reci*
píente; nemo autenipoteft obligare fe vt peccato alteriuscoöperetur. Sed
éintra, i Hare ratio non videtur efle folida. quiaetiamfi peccet vfurarius acci-
piendo.ego tarnen non induco illú, multo minus cogo ad accipiendum; imô
mihi foret multo gracius fi non acciperet,& opto ut nonaccipiat. fed tan-
tiim ex gravi caufa¿í vt fidelitatis virtutem fervem, offero Uli, quod datu-
run^nie.a(Cer4Mn multis enim cafibus licet mihi ofFcrre materiam peccati,
quando illum ad vt'eifdum non induco; vel potiusnontam ill i orTeromatc-
rjaTTi > quàm patior iniuftitiam, quia injuftitia eft, quod vfurarius tanquanu
initrumento vtatur promiffione & virtute fidelitatis ad extorquendum ei
vfuras. & res hare videtur certa; quia alioquin nec juramentum de folvendis
vfuris efle t valid urn, aut fervandum. quia non poflum me obligare Deo ad
faciendum pec cat um. nec eflet Deo honor cooperan alce ri ad offendendutn
De им. 2. ratio, quam adfert Suarez /. 2.0.9, qaod per injur iam fit extorta illa
promiffio.ctiam non cócludit.quia docet ipfe promiffiones faltem levi metu
extortas, & contra&us efle jure natura: validos, & tarnen funtextorti per-. _
injuriam.& fupra deduximus ex communi recentiorum fententia contra
äus metu injufto initos efle validos faltem quoad transferendumdominiú,
nifi quando lex humana eis refiftit. &in dolo circa qualitates docet contra,
fihim efle validum donec refeindatur; & tarnen ibi intervenit injuria. -
,. Verior ergo videtur ratio, quam etiam Suarez fup. attingit , quöd
promittens vfuras ex natura rei non intendat fe obligare, aut fi intendat-*
non poifit. & per confequens ipfius promiffio non fit vere promiffio, fed fim-
plexaífertio de futuro, de qua fupra egimus fufficienter contra Vafq. quod
autem non intendat fe obligare, veletiamfi vellet, non poflet ordinariè lo-
quendo.fic oftendo.quia promiffio.quam facit.non eft gratuita, fed onerofaj
nec enim intendit donare, fed dare tanquam debitum pro mutuo, atqui
mutuo nullum ex fe refpondet debitum. ergo non poteft fe obligare ex de
bito, quod nullum eft. ergo non intendit fe obligare, prob, confeq. quia vel
non feivit, nihil pofle pro mutuo elfe debitum, vel feivit. fi feivit; non po- '
tu it habere animum fe obligandi ex titulo nullo. fi non feivit, fuit error cir
ca fubftantiam obligations, & proinde notvpotuit efle verus animus fe ob
ligandi, quod fi fat inftruâus de obligatione talis promiífionis onerofar in-,"
c,.\%t * <. tenderer.
 bißutdtio л ЪиЫит í. $. f. ii i
tenderer gratuito promptere aut donare, (quod raro fit) tunc obligaretur
vt doce t Anton, de Butr. apud Panormit. fup. quia jam non tanquam rem debi-
tam ex mutuo promittitfolvere ufuras, fed liberaliser vulttalcm fummanb
donare. Ju rame ntum autem, quod tali promiffioni jure natura: irrita: acce-
dit, non quidem earn confirmât aut facit eifeinfe validam, cùm non fit iliac
aflertio de futuro capax accipiendi vim promiffionis, fed parit obligatio-
nenn in eo, qui jurat ad pradtanduna id, quod juravit. fed quia eft dificultas
quomodo id fiat. . -л
3. Not. î.quandoquis jurat fe foluturum aíTertionem illam, ad cujus'
impletionem de futuro Deus vocatur in teftem aut fidejuíforem, obligare^»
jurantem D e o, vt faciat eife verum, quod aiferuit futurum, quia autem non
eft vera fada promiifio homini, licet fit facia in gratiam hominis, non acqui
re homo propriè diâumjusexvi iftius aífertionis. putat tarnen Panormit.
fip, &a nte e um Haldm in tali cafu competeré actionem vfurario ad compel,
lendum eu, qui juravit» adfervandum juramentum.fedponit hu jus fu.-Б fen<
tentiœ fundament um falfum, nempè acquiri vfurario jus ex vi iftius jura-
metui. & id с i reo exiftímo cum alijs communiter non competeré propriê
dictam actionem vfurario, fed forte querclam aliquam, ex quâ poteritJu
dex ex officio procederé & compellere jurantem ad folvendum juxta ede-
bttorM.cit. : 'i
Si dicas ex diôis fequi creditorem ilium five vfuràrium non poflo
relaxare juramenturmquia cùm nullum fitipfijus acquifítum, nullum fuun»
Jus poterit remittere. Rejp. neg. aflumptum : & ad rarionem dico etiamfi
nullum fitipfiacquifitum, pofle tarnen juramentum relaxare tollendo con*
ditionem fub quâ obligabat, quia juramentum vt dixi, eft Deo quidem prar-
ftitum, fed in gratiam hominis, proindeque conditio ifta fuit tacite inclufa,
aífero & promitto Deo me daturum vfuras, fi alcer velir. cùm autem alter
no! it, juramentum non obligat. Sc ad hanc relaxationem five ad tollendatn
conditiontm , fub quâ obligabat juramentum , poflunt vfurarij à Iudice
compelli, vt deciditur in c. /.de )иге)нг. tenentur enim ipfi jure natura? nolle
fibifolvi vfuras, & fie impropriè relaxare juramentum, cui officio fuo fi de-
fint , poflunt à Judice ad id compelli.
4. Not. 4 quando pactum aliquod aut contraflus, aut promifllo Jure
quidem naturaceflent valida, & ex fe aptaadpariendam Obligationen!, ex
fola autem difpofitione Juris civilis funt irritaron quidem fic vt fub peeca-
toprohibeatur executioautefFeâus eorum, fed vtaut impediatur omnis o.
inninó ex ill is obligatio, autfaltem in foro externo negeturex ijsaäio,
tune, fi addatur eispromiffio jurata de illis nunquam revocandis, confir
mante. & eoloco funt.acfi nunquam fuiflent à Jure invalidata.& licet5*4r.
«t.c. 29Л.2. de]nram. operosè& fubtiliter hîc fpeculetur de modo confir
mations indirecto, Sc detranslationedominijexvi promiflionisfuperad-
diticontractuij tarnen quia illc modus non eftitaclarus,&fimul©bnoxius
» _ muleis
112 TrAiï&tusdeContrattibut, .
inultis óbjectíoníbus, facîliùs vidctur dîci, quod propter re«rentîam Jurif.
jurandi, appofíco juramento cenfeaturjus auferreàperfonis jurantibuso-
jmnem , quem eis fecerat favorem, & à contraria omnc Juris virium , &ex
confequenti producere incontr«hentibus omnes effeäus Juris & obliga
tions, quosverus& legitimus confenfus ab initio prxftitus produxifler,
& quos ifti confenfus produxiífent_. fi in fuá natura^ fuiíTent reli-
£ti, necàjurc impediti. ad has autcm obligaciones produccndas con-
currit juramentum non propriè tanquam efficiens immediatè & direétè,
fed tanquam conditio fine quâ non, &quidcm in fieri folùm, non verö in.,
confervari. quia etiamfitolleretur obligatio juramenti (quod quidemirL.
hoc cafudifficulter fieri poteft) tarnen maneret obligatio contractus, cùrru
juramentumfolamobligationem religionisefficiat, nonveroexempto, aut
▼endito; promiffio ctiam non revocandi non poteft dominium transferre,
aut etiamfi transferrer, id faceret folùm generatim, nec poíTet obligaciones
producere peculiares» empti, venditi, locati &c. Reftat igitur,vt Tola lex,
autjrespublicaid prïftet, fupplendo defectum legitimi confensûseo mo-
do, quo diximus in dub/4 hujus difputationis> pofle fuppleri à repub. de
fectum confensûs. vel cùm in promiffione jurata de non re vocanda me) uda-
tur, aut implicitus aut expreflus confenfus incontrachun, volendo vt h г*
ratificatio fit quafi legitimus & novus confenfus.Si quarratur vnde hoc nobis
conftet? refpondemus cum ex communi Doäorum fententia, & praxi tri-
bunalium etiam farcularium habeamus juramento contraâum confirma
rá & non fit modus facilior ad idexplicandum, quàmifte,qucm attulimus,
excoq; nihil fequatur abfurdi, vifus eft nobis prxferendus alijs.vnde etiamfi
diceremus,autjure civili antiquo non confirman, autJure Canónico noiu
potuifleidftatui, tarnen habemus confcnfumpoítearcipub,Chriftiana:in-,
hoc fado , qui loco legis efle poteft.
y. Not. j.in hac explicatione non eífe nobis neceífarium feire, an con
tractus fit prohibitus ob favorem publicum primario , & fecundariö ob
privatum., , an primario ob privatum & fecundariö ob publicum^ , fed
tantùnu, an prohibíais fub peccato quoad executionem. vt feiamusau-
tem, anfubpeccato lexobliget, nec ne, illa diftinétiopublici & privan non
eft fufficiens; cum particularibus cafibus, vt fup.infinuavi.non poiTitbene
applicari.incommuniori enim fententia teftator nonteneturfub peccato
adhibere folennitatesjure requifitas; & tarnen folennitatesteftamentorum,
tarn bene fpectant favot em publicum primarid, quam alix leges irritantes.
ÄinnumcraaliapoiTent adferri exempta, qusfatisoftendunt, licet inali-
quibus cafibus poíTimus aliquo modo explicare diftinetionem publicar Se
privatar vtilitatis, tarnen non pofle generalem in hifee regulam affignari.Nec
etiam quôd lexdirigaturad ipfos contrahentes, vel ad ipfum contraftum;
qui diftinetio à Bartolo inventa, à recentioribus quàm plurimis approbata,
áPanormit, tarnen»'/» с. cam çontingpt. de)urc)ur. impugnatur. & ex Jure ipfo
fatis>
 Dityut.t. Dubtumf. $. ¿ • tl%
fktis confiât leges, qn* videntur ad ipfos contractus, dirigí etîam ad con.
rrahentes. folam igitur hanc regulam in hac materia conílitueudam cenfeo,
vtaut contractus veré à parce rei juramentonon confirmetur fecunduta«
probabilem fententiam.quam paulo antèdeduximus, & пес ad heredes
t ran feat obligatio, пес alios effedus Juris pariat.-aut in probabiliori & com.
muniori fententiaconfirmet conrraftum , tanquam conditio à lege requi-
fita modo explicate. & tunc ateendendum an contractus, fuper quern cadit,
fit Jure invalidus, &tali cafu confirmatur : (i vero ex natura fua.&fedufis
Jurisdifpofitionibus fit validus; tunc videndum an jus ilium reddat tantutn
ir ri tum, non vero prohibeat in confeientia, non fol um in fieri, vt fíe loquar,
fed etiam in exécucione ;fí enim prohibeatin confeientia oriri obligatio,
hem ex contractu, aut rem.de quaconventumeft tradi, juramentum nihil
operatur, fí vero non prohibeat fub peccato, fed folùm reddat irritunb.
five id fiat ob privatum, five ob publicam vtilitatem primario, juramentum
de non revocando obligat plcnè, jus datur parti, tranfit obligatio ad here,
des, & fequuntur estera, quae folent ex contractu valido. Quando autenu
lex fub peccato obliget, & quando non, in materia de legibus dicitur, pen-
det emm hoc ex intencione Legislators, verbis legis, & varijs circumitan-
tijs, Sc via ipfo cordatorum & doftorum vlrorum, qui non fe r van t, aut non*
ferrant tanquam obligantem fub peccato.

DISPVTATIO II.

De perßnis qua; foffunt contrajere, & rebus dequtbut fp/Z

Jùnt contractus iniri.

Dubium Frimum.
An quando contrarius prohtbetur arefub. cenfiatureoipfi
decerni irritusf
SVMMARIVM.
/. Poteft Resfub. сопплЯш adfuum forum pertmentesfaceré Írritos.
i. Siendo Lex clari dicit contraetum aliquem particularem ejfe irritum,
debet talis cenferi,filtern quoadpraßtmptionemfori externi.
j. Solaprohibitto non eftfufficiensfignum irritationù otitis.
4, Sttont in legibus humanisgêneraliter loquendo.
S* guando,folùm legcpofitivàprohibetur contractus, judicanduseft irritus.
i, Poteft legislator, velprohibere üntttm & non irritare contraÚum,vej¡
P trrttéL,
 1 14 Tralîdtuselè СмНлШЬш ^
irritлге tintum &flriSie frohibereivelvtrHmqîfrohibetefmnl&.
K irritare. í
jr. Neqttit ajjtgnari regulagcneralù, quâfc'tAm соМглЯит аЩиет iiïicitum,
ejpprohibitum tantùm & non irrhum, vele contra.
S^N dubio vicimo pricedentis difputationis diximus, nono,.
I times contraâus, qui dcclarantur irriti prohiber! ftriäc,& in
iconfcientia. hk vero diiputamus, an quoties aliquem oon-
'traftum prohibet, cenfcatur eo ipfo declarare irritum, Í»
jcontra legis prohibitionem ineatur? >■
I i. Supponendum eft, poffc rempub.fi ve fecularera. iu
vTEcclefiafticam contractus ad fuum forum pertinentes faceré írritos, vfus»
çnim omnium gentium id habet. & ad reipub. gubcrnationem neccflarium,
id eft, Yt obligationes efte&usque morales contraftuum difpofitioni fupre-i
mimagiftratüs fubfint, & in hac parte certoquodam ordine & lege proce„
datur. hsc autem irritatio fit áut conftituendocertas iolennitaccs, &quafi»
formam contraduum, vel reddendo perfonascontrahcntes abfolutè inha
biles ad contrarius certosincundos iub quacunque folennitate. ,
2.' Supponendum fecundo, quando lex claré & exprefsè dkit contra-
ftum aliquem particularcm eife irritum, deberé dici eife ijrritum, ialteroj
quoad prxfumptionem fori externi.tota ergo dificultas eft, quando lex con-
%' tra&umaliqueuifimpliciter prohibet, &nullam addit particulam irritan-
tem, an fola prohibido fit fufficiens fignuro irritationis, cum id videatiir ex
prefsè ftatutum in l.Nondubium cod.de leg.Non agimus autem hoc loço de ir»
ritatiöne acKis, qúi reipub. non fubeft quoad fuum valorem, fe&tantüm de
illiscótradib'.qüihabcnt effeáusmorales,&taks,qüifunt'fubdifpo(ítione
Juris humani. hinc quantutneunque prohibeat Eccleiia, ne Sacerdosdcgra-
datus, aut irregularis conficiat facramentum Eucbariftia:, tarnen validé id
facir,vteft certaTheolog. fententia contra aliquosjuriftas.qui contrarium
malê docuerunc.quia confecratioEucharifti« à folo charaâereordinispen-
det.inquemEcclefia, quando fcmel fuitcollatus, nonhabetjus, vi ejus ef>
feftumimpediat. & validé occîdit homicida , quantumvis prohibeatur id
faceré; quia a&um iftum validum eife, non eft aliquid morak,fed phyficum..
3. Dico primo, fola prohibido non eft fufficiens fignum irritationis a-
£tûs. hieconclufio eft certa, & ab omnibus debet admito, fiintellígatur de
ptohibitione legis naturae, vel divinar. Prob.qni promifit legitiméSemproniat
fe earn duâurum, prohibetur cum vlla alia Matrimonium inirc , & tarnen íi
contrahat Matrimonium cum Caiaillud eft validum non obftante prohibi-
tione» fi vendidit Petroequum, & needum tradidit, prohibetur venderé 8¿
tradere eum Paulo, & tarnen fi vendat & tradat, quantumvis peceet id raer,
endo, tarnen validum contta&uminiti Si infinita talia exempla adferri poG-
unt de jarepofitiyo» L ' ^'**"1 -¿
í ¿Dkfc
 Dtßutdth t. Т)иЬtum ¿v 1 ti s
4. Duro fecundó fola prohibido in legibus humanîs, non eft generä-
liter iufficiens irritationis actùs, aut contractus, hsecconclufio eft certa, il
agatur faltera de lcgecanonica,& etiam civili. ■ Prob.r. adslpoftolicamàcvç-
guiar, dat Pontifex decifionis , quam ibi facit,hoc fundamentum. multa fieri
prohibentur,qu*fifañafucrintiobtinent,firmitatemM\vi)mzw\№
l. /. §.b¡duum.ff. quand» appeU. ybideelaratur, prohibitum efle fententiam*
ferri à judice fub conditions & tarnen fi fèratur, efle validam: hacauterou,
quasdiximus non obftant deeifionibusalijs civilis & canonici juris, vt fta-
tim explicabimus. Videtur igitur conclufioni repugnare l. non dubiunc.
cod.de leg. nullumpattum, nullum contrañum inter eos voluntas videri fubfecutum^
qui contrahunt lege contra here prohibente. Quodad отпы etiam legum interpretation
ati tarn veter», quam novellas generaliter trahi imperamus,vt legislatori, quodfitri non
vult, tantùm prohibuijfe fufficiat,cateraq2quafi expreßa ex legis volúntate liceat colli-
gere, hoceß, vt qua legefieri prohibentur.fifuerintfaila, non folùm inutilia , fedetiant»
infecía habeantur, licet legislatorfieri tantùmprohibuerit, neq^jpecialiter dixerit inutile
ejfe dcbere,quedfailMm efi, quam legem Gregorius Magnus, lib. 7. cpl«7.recepit
pro fundamento decifionis fus in cafu particulari,&refertur<r. Imperially
q. 2. Imperiali conftitutione fancitumefl,vt qua contra leg» fiunt, nonfolùm inutiliat
fid etiam pro infetlis habenda fint. interrogates enimde tcftamento cujufdam
Abbatiflàr,aneflctcenfendum validum, refpondet, cum Imperator prohi-
b ue rit monachis teftari, tale teftamentum judicandum efle nullum, & quse-
cunque viilliusad alios pervenerint efle reftituenda monafterio, & ratio-
ncm dat generalempro omnibus: quia qua contra legesfiunt, habendafunu prt
infetlis. & ex Gregorio videtur defumpta rcg11latf4.de reg. juris in¿. qua con-
tra )ш fiunt, debentvtijj pro infetlis haberi. Quarquidem ab omnibus pené
Doftoribus explicantur, fed meo judicio à paucisbene, & itavt generalis
regula poífit ftatui, & non fit inter hanc legem.&Ius Canonicum«/, c.adapo-.
fiolkam aliqua contradicho, hxc enim lex eft plané generalis, Sccxplicationcs
multar.quaf dantur, funt contra ipfum textum. Satis quidem Celebris eft ex-
plicatio, quam varijs in locis traditPanormit.c«¿^/>e/?í>/»c4». cit.c.rz/л. de
fponfaduorum.confil.j>5.&alibi"& earn amplectuntur GailJ.z.obfervat. y^.
&plurc$ alij. quod I. nondubium. Si reguía juris cit.habeant tunc tantum. lo
cum, quando prohibido habet caufam perpetuam, non verö quandotem*
pôralemtantùm. fed revera tote expofitionon fervit ad claritatem, пес e>
aim datur ratio, cur fi abfoluta fit prohibido proaliquotempore durante..,
illo tempore contractus illicite initus fubiiftat, quiatam ferio prohibée*
Ecclefia, ne pendente lite de valore fponfaliumeontrahatur matrimoniurrt
cum altera, quàm prohiber, he contrahatur cum cohfanguinea. deinde pro*
hibitioalienandi fada impuberi eft temporalis, quia eft durante ilia state, 8c
umen alienatio.faôacontraprohibitionem eft irrita, & molta taHfipoflune
congeri, qua: fatis clarèoftendunt illam explicationem efle excogitatarrb,
vt kxxon dubium défende retar deinde alia expofició de prohibitione ob
'• i'i P 3 ptivatum
j г• TriftatHS de Coñtfáffthi/t.,
privatum âuc publicum favorem eft Temper obnoxia difficultatibus, quando
ad particularia dcfccnditur. nam licet in aliquibus cafibus v. g: in Ckricij
nótrahendisadfeculare judicium oftendi pofiiraliquo modo publicavtilitas,
tarnen difficile e rit id omnibus oftendere, &dare claram rationem privat«
vtilitalisin vno médiate» & in altero publiez immediate. Et propterм
Ulis omiffis. - * •
, у» Dico j. quando folùm lege pofitivâ prohibetur contractus, judi-
candus eft irritus,nifi legislator indicet fe tantùm prohibcre,& non reddere
irritum.hxc conclufio fumitur ex Dino ad regul. cit. in ¿. & Sil v. v. lex. ¡7.
г f. Sc conciliar textus juris in fpeciem contrarios, ut autem melius intcl-
ligatuc-м *
\ ¿, Nota legislatorem poífe prohibere tantùnb, & non irritare contra.
dum,deinde irritare tantùm. & non ftridè prohibere» vt in difr.fraced, de«
dudum eft; denique prohibere fimul & irritare; hoc enimtotum ab ipiius
volúntate pendet.quia autem in /. non ¿«¿/'¿.cod.de leg. & in reg.^.juris in <s".
declaravitgencratim fe.quotiefcunq; prohiber contradum nihil aliud ad.
dendo.velleeumeífe irritum.íic judicandüeftgeneratim.quoriesdc volún
tate ejus contraria non conftar, quia verô in aliquot cafibus partie ularibus
declaravit voluntatem fuam efle,ut contractus tantùm с Act illicitus, & non
irritus.ftandum eft hac in parte ejus volúntate. & ita verum eíbquod habetur
in/. «a^«£f'««.prohibiticmern cd'e fufficiens indicium voluntatis irricandi,
quando nihil addit,nec explicar ulterius fuam me ntc.quia auté fzpe, ut dixit
cxplicat fuam mentem voleado tantùm elíc aâum illicit um, fubfiil ere nihilo»
minus quando eft femel fadus, propterca bene dixit Pontifex inc. «d аро-
ßaticam. de regular, multa in fieri prohiben, qua; fada firmitatem obtinenr.
'Si quatras autem regùlam generalé,quâfciam hunc contradum vel iftú»
quem illicitèquis celebrar. е(Ге prohibitum tanrùm, & non irritum, Sc con
tra. Rejp. cùm hare fit exceptio á lege generali, non commode porte vni-
verfim aliquid dici, vel aifignari certam regulam, quxomnes excepriones
comprehendat, fed ad particulares cafus attendendum . & vt dixi, legisla
tor plerumque déclarât, quandonam prohibeat tantùm, & non reddat irri
tum. fi ergo non declaret , przfumitur irritarte, nifi vfus contrarium ha.
beat, potcft diciprobabiliterînhoc pundo, quando lex prohiber contra
dum fûb peccato, fatis evidens eflefignum invalidationis. Sed vt dixi ex.
ceptiones non poflumus omnes recenfere, nec generalcm dare regulam-,
pro lilis.

Dubium Secundum.

J./. An côntraSltMjure poßtiyoirritipariant

obligawnemnaturalem? '
*- , i svmà
 S Y M M A & I Vil
/. txflicdturßatm quaflionù. ■'
a. Referuntur variafententi*.
/» Explicatur vit/mut fenfiu quxßionüt. \
In irritâttone contrailuum attendendum, quomodo déclarentur irrhi.
S, Probabiliorfententia ßatuitur aßirens jus irritando eontrattum fimul
etUm impediré naturalem Obligationen,
f. guando contractus redduntur immediate mili , ettarn contrahentes red*
duntur immediate inhabiles adßc contrabendum.
7. Lex , qua fundatur infraßtmptione fraudistnon fimper cejfat cejfantè
fraude.
t. Inhabilitas ad contrabendum inducía к lege in fernem eriminù, покл.
contrahitur non exißente crimine,
>. Contractusjuri nuäi defeclu folennttatum,quacun^ fofita neceßitatCJ
_, fùnt ordiñarte mili, î
Leges humana communiter non obligant in сaßt песeft tatú, ércumno-
tabili ßbditorum damno,
п. In сaßt neceßttatis licit è qu'idemt non tarnen validé tentatur contrae!m.

t. д Liqui contraftus funt ipfo jure naturat irriti v. g. contraflus vfu-

t\ rarum, & fimiles; & de talibus non difputamus, fed de ijs , qui fe-
poiltá difpofitione juris humanieíTent ex fe obligatorij, quales funtprofef.
fionovitij ante annum, au t donatio ab ea fafla religioni tempore novitia-
tús&c. quia quôd requiratur tarn longa probado, vtfe obliget religioni,
aut quôd non poífit donare aliquid de fuis bonis monafterio in quo eft,
non provenir exobligatione juris naturalis, quamvis enim valde convenu
eus fit fecundùm reflam rationem, ut nihil doner, aut ut diu & bene probe«
tur, tarnen hoc natura (trifle non obligat» proindeque fi jus pofitivum hîc
non interveniffet, potuíflet tarn firmiter fe tradere religioni, quàm fe tradat
vxor i fine longâ probatione.au t experimentas. Quacftio ergo eft.an, quando
jus pofitivum contraflum aliquem reddit irrituro, quem jus natura fepoíu
to jure humano non reddit irritum, ficeumanuller, vtabeo tollatomnenu
vimobligandi etiam in confeientiafive naturalem, diftingui enim ex vfu &
mente juris obligations civilem à naturali diximus fusé difp-przced. dub. г.
vbi diximus etiam pacta nuda obligare naturaliter, licet non obligent civu
liter fecundùm jus civile, uteitdiftinflurnâprsetorio. &fatisnotacftin ipfo"
jure diftinflio illa contrafluum parientium civilem aut naturalem obliga.
tioncm,&jus fatpe exprimir ex certis contraflibus. ne quidem naturaliter
obligan contrahentes, vtpatet ex de condifl.indeb, & alijsmultis. '
la., i P '3 ' ' a. Variât
 TraStätusdeConmifibutfl
a. 1 Varl« funt dchac re febtentix, cclebríorcínotabo, Vna aflcrit-.»
guando jus contraftumreddit irritum fimulquoque impediré naturalem
obligationem, ita vt contrahentes nequidem naturaliser obligentur ftaré
pactis, aut contractui. hace fententiain contractons, excepto teftamentoj
eft communiorpqáqrü.Sanchez.l.t. de matrim.difp. 7.Salaz de leg. difp.i 6,
fe&. it. 'Azor töm.j .;î. 6, с. >. Leflíus 1, 2.de iuftic.c. ip, n. 3 j.Cavar. in reguj,
ftccíttfim. §. 3 . num. <?. &plures alij.. ■• ¡. .-. ; .
Secunda abfolutè aflerir,quando contrahentes non fuerunt inha
biles adeantrahendum, fi in contractu fuo obfervirint folennitatesjure_.
gentium &ànatur£requifitas&adhibuerint verum confenfum, etiamfi ai
miferint folennita'tes à jure pofitivo requifitas, obligan in confeientia ad
Cönteactum ferVandum. ita Panormir. cqniAfleri^ de immunit.Eccl. ci. de
in integ.reftir.&creberrimè alibi Sil v.v.4/iV»4//'o. s. 12. Navar» comment, de
allen, rerum Eeclef. annot. r*« Gigas de penfion. q. 54,- , '. - .*
Tertia fententia media quodammodo eft inter vtramquc jam re-
latarn, dicitque q ni ex contractu, vcl teftamento jure millo aliquid acquirit,
pofleillùd in confcientia retiñere, donee per fententiam judiéis ci aurera-
tur. hxc -fententia eft vt diximcdia.quiacontraprimam fententiam admir-
tittransferri dominium per côrrtractura jure nullum, fed contra fecundará
afierit efle illud valde debile, & políe per judicem auferri.ita Sotus de juftic.
1^4.q. 4. Sá. v. ctntrafttu.\ Suarcz 1. 5. de leg» с. Jî.Reginalduslib. zf.n. 10/.
Tannerus torn. 3. difp. 6. d» 1 г. Laiman 1. 1. tract. 4. c.17. pro folutionc quar-
ftionis hujus fatisdifficilis, & tarnen valdc practicar. <
""1 Not i. vt ante monui híc controvertí, non de poteftate legislator^,
an poffît,nec ne auferre à contraâibus fine folennitate priferipta celebratis
omnem vim obligandi etiam in confcientia,aut tribuere obligationem, pofle
énim id fieri tanquá omninó verius fuppono cótraFortunium/. GaOw, f. di
l.&poßb.&L aliqiios alios negantes pode legem auferre obligationem naturale
ÉxVeroconfen'fuortam fed folùm de fado, an feilicet legislatures ftatuen-
tes certas folennitates intenderint reddere contractus Írritos folùm quoad
&rum.externum;an verô ab fol utè&etiam quoad confeientiam.
4. Not. 2. magni referre, an contractus abfolutè irritus. declaretur, aiv
vero fubaíiqua conditions poteft cnim fieri, ut lex contractumfínecertis-
folennitatibusdeclaret irritum, & tarnen vel exprimat, vel fubintelligat ali- '
quam conditioner!!; quod f*pe acciditquandoirritatio fit ingratiam priva-:
fprú,v.g. minorú pupillorum &c. tunc enim poteft condirio fubintelligi.nili
alter cedat fuo j'uri:' deinde videndum, an contractus irritetur in poenam ali--
cujus criminis, an verö immediate ob bonum publicum. 3.anpcrfonai-
pfa reddatur inhabilis immediate, ita ut inhabilitas aUiciat volúntateme
contrahentis, an vero folùm aliquod inftrumentum vel feriptura, per quam
4eclaretur voluntas Vel confenfus. reddatur invalida ad producendos efte-
«äu$, quos fcripturje authentic* pariunt, demum, an bonum publicum fpc-
'r '* étetu*
 , Dljp; ¿\ ditbivm. г. ~з»
öttür pro omni occafíonc, an verô pro ccrtis tantùm circuraftantijs.« qua^
paulopóft ad particulares cafus applicabim us. Hispofiris.
5„ Dico i. licet omnes tres fententiae fint probabiles, tarnen prima vL;
detur ceteris probabilior. Patet prima pars, quia omnes habet pro fc_Ȕ
magnos authores, qui rem bene examinarunt. pars prob, tum quia com-,
nmnior eft Theologorum.àquibus in materia, quœ peccatum involvit, S¿
tangitconfcientiam, non eft recedendum .fine ratione firma, tertiaautenu!
fententianon videtur vllampro fefolidam rationem adferre, nifi ex tefta-'
mentis minus folennibus petkam, in quibus tarnen non efteadem ratio,quas
in ceteris cótradibus.utmoxdicemus ex profeflo. Prob. г. quia vel omncs!
contractus, qui Tub cadem verborum forma à jure irritantur, funt irriti iaJ.
confcientia, vel nulli. atqui non poflumus dicerc nullos efle írritos, cùnu
certum fit contradum matrimonii inter confanguineos, five fine parocha
Sc teftibus.efle nullum in confcientia¿nec poiTe fie conjunctos fine reatu pec-
cati mortalis fe cognofcere matrimoniante r. & idem eilet dicendum hodic
poll Trident.de profeifionc ante annum i<r. ergo de omnibus idem cftaffir-
mandum, cùm fit eadem ratio.
6. Dicesin allatisexemplisipfxperfonxfiuntàjureinhabilesadconJ
trahendum, proindeque non eft mirum, quod contractus talium fint nulli
in confcientia; in alijs vero foli contractus declarantur invalidi, & perfon«
manenthabilesutante. • . ... v . '■ .-■ .,
%tfi>. Híc imam involvi fubtilitatem,quá non intelligo.nempè contra-*
¿tus ipfos immediate reddi nullos, & tarnen contrahentes non reddi inha
biles ad fie contrahendum. quiacontrañus in fe non poteft reddi nullus,
nifi redditonulloaut infufficiente confenfu, confenfus auté non fit nullus»
nifi redditá volúntate inhabiii,& per confequens ipsa perfonâ redditâ inha-
bili ad pratbendum talibus circumftantijs confenfum. deinde ut diftinctio
illa eilet verain aliquibus cafibus, faltem in exemploallato de profeifionc
non haberetlocum, quia inTrident,fcíT. 25. c.ij.de regular, non reddunrur
perfonx inhabiles ad profitendum, fed ipfa proíeífio redditur irrita^*
Trob. 3. Si in-contractibusjure nullistransferatur Dominium, & o-
riatur obligatio naturalis ut vult 2. & 3. fententia, ergo ille, qui petit refeif-
fionem contractus, aut cogit ad id partem malè facit, &Judex agit injuftè
cùm aliumcogitredderc quod juftè poífidet,quia Judex non poteft jus al-
reriacquifitum tollere,, & Obligationen) naturalem elidere,nifi in cafibus
jureexpreifisv.g. injuriar, vel doli, vel quando privilegium infirmiori actati
conceditur &c. cafus autem, de quibus controvertimus non funt jure ex-'
preffi. Imo exprefsè ftatutum eft, quando quisobligatusnaturaliter ali
quid folvit, non detur ei per judicem repetido foluti. 1. naturaliter. ff.de
condict.in deb. & notant ad Ifrateràfratre. ff. «ofap.Doctores paifim,& dant
iUudtanquam axioma juris, non dari repetitioné ejus, quod folutumeftex
obligation© natuxali.VÀde, C9çafium.ioannemC.r<>çtam,Qodefrcdù,& alioç
i - * . i- »а<Ц
 fié Traftatuí de Conträfttita ,
in,<Ll:fr4ttr. deïnde iscui riatúralitér debetur, poteft fibi compenfare ¿ #-
titmf.àz cópenfat. quomodo- ergo judex contra leges poterie condemnare
Alomad folvendum, qui legum prarfidio tutus eft/ пес puro judices, quan-
do partes cogunt non ftare contradibus jure nulüs, fequi illam tertiam fen-
tentiam, fed noftram, folent en im tantùm declarare contradumab initio
fuiffe nullum propter omiffas folennitates jure requifitas ad ejus valorem,
proindequc quod utrinque datum eft, reddi tanquam indebitè folutunb.
Necrerertpotuifleftatui a legibus id quod tercia fentencia docet. quia non
difputamus quid potucrit fieri, fed quid fadum fit, & negamus leges fie fta-
fuiffe, cùm id non expren'erint>& apertè doceant obligationes naturales eflc
fervandas. пес folent judices juvareeos, quos fciunt agere contra natura
lem obligadoncm, quandofciunt earn fubeffe, licet propter bonum publi
cum fubinde non affiftant ut diximus, in difp. priced, dubio 2.
7. Dices pro fententiaPanormit. lex quae fundatur in pr*fumptione_,,
ceñante prarfumptione non obligat, ergo cùm leges irritantes contractus
fundenrur in prarfumptione fraudis, quando frausceifat & bona fide con.
trahunt, obligantur in confeientia. Rejp. d¡fi.*nttced. lexquz fundatur in^
prarfumptione fraudis in quolibet cafu particulari, ceflanre fraude in par.
ciculari cafu definir quoque irritare, quae vero in prarfumptione generali
periculi fraudis fundatur, non ceffat ceflante fraude in cafu particulari.
Explico, legislator vel Iudex pratfumit aliquid re ipsa contingere in omni
Cafu particulari. &propterca circa omnes cafus particulares aliquid gene-
rale deccrnit, &Ьгес vocatur prxfumptio juris &dc jure, exemplum da no
. comuniter ex c. Is <7wZ.de fponfal. vbi Pontifex pratfumit fponfum ad fponfam
accedentem habere animum maritalem , quia non prxfumit quemquam ac
cederé cum animo fornicandi ad с am, ad quam poteft & debet accederé fine
peccato. cùm ergo hare fit prarfumptio de fado particulari, & animo quem
quis habet, fi quis veré habuit animum fornicandi, non contraxit matrimo-
niutn, &proindenon tenctur in confeientia parère judici jubenti, vt ma-
fteat cum illa, пес poteft, faltem in cafu quo aliam duxit: & idem eft de fen-
tentiajudicis lata ex faifa prarfumptione fafti tui hic &nunc. Communi-
ter autem leges irritantes contractus, non fundantur in prarfumptione fa-
ftipeculiarisfallaci farpe & incerta, fed in generali prarfumptione periculi
fraudis, vel nocumenti publia, quar non tameftprarfumptio, quàm certa-,
Veritas, quar non ceffat с tiam, cùm omnis frausaut nocumentum publicum
de fado & in particulari ceffat. quia etiamfi in hoc matrimonio , quod Titiùs
cum Scmproniahîc & nunc contrahit, nulla fit frausaut deceptio, tarnen-,
adus hicclandefünus ex natura fua fpedatus, eftfraudi obnoxius; & illud
generale periculum eft fundamentum legis irritantis. & illud femper ma
ßet, etiamfi enim in particulari & de fado non fubfitfraus, tarnen idpec_»
accidensefteontradui infe fpedato,per fe enim iddiciturconvenireadui,
quod ordinär iè eiconjundum invenitur, per accidens vero quod in parti,
tulari cafu, & nou communiter, g. Dico
 jyijputatio г. Dubium г: j% /. Í2I
■ Dico fecundo, quandoinEabilitas ad aliquem actum ïndùcta eft à
lege in poènam criminis immediate, non exilíente crimine inhabilitas non.,
contrahitur. v. g. Concilium Lateran. Sc Pius V. ftatiierunt, rt beneficiarij
pro eo die, quo non orant breviarium, non capiant fructus fuos , fed eos
reftituant, fi forte perceperint; h?c inhabilitas cùm fit in pcenam ftatuta,. qui
omittit breviarium fine culpa mortal i non incurrit banc inhabilitatcuv, fed
validé contraint de fructibus cjusdiei, quo breviarium inculpabiliter omifio
In primaergo conclufione locutifumus decontraäu irrito non in pcenam
¿licujus criminis, fed immediate ob bonum publicum, etiamfi contingat il.
lüm contraéhim fie initum non iniri fine crimine.
Sed difficultas efle poteft, an contractus jure initi, quando ineuntur
non folùm fine crimine, fedetiam ex ncccifitatc , quae non permifit adhiberi
folcnnitates, non fintvalidi ex benigna interpretatione mentis legislators
volentis, ut contractus.quando fieri poteft.celebrentur cum ralibus circum-
ftantijs: quando verö еж non poífunt haberi, fufficiat adhibererequifitas à
jure gentium , aut naturar.
Aliqui Doctores exiftimant in cafu neceífitatis legem irritantenu
non habere eft'ectum, &in terminis iddrcunt de -matrimonio clandeftino«
Sotus in 4. dift. 22. q. i.art. 2. Iacobus deGraffijs. 1. г» decif. ió. Sed com-
rounior & verior eft fententia contraria. Unde
" 9. Dico 3. contractus jure nulli defectu folennitatum eflentialiunu
quacunquepofitaneceflitate funtordinariè nulli. Sanchez lib. 3, de ma-
trim, difp. 17. Suarezl j. dc leg. c.ij.&plcrique Reccntiores, & habetur
Ьл?с fententia fatis certa, & in praxi recepta.
Probatur communiter , quia lex irritans contraflum fine folennira-
tibus ftatuit f>lennitates pro forma eflentiali contractus, atqui quocunqj
cafu, vel neccflitate non poteft contractus efle validus, fi défit fubftantialis.
ejus forma, ergo.
Verum hare ratio poflctcalumnixefle obnoxia. Diceretenim ali-
quispcti principium. nee enim efle controverfiam, an poflit contractus fub-
fiilerefine fua forma, fubftantiali, fed an legislator voluerit folcnnitates illas
eífe formam etiam in cafu neceífitatis, & an non fit contentus, vt in tali cafu
fervetur forma jure gentium requifita. ;
Sed Rejp. firmam efle rationem illam, quia qui ponit formam fub-
ftantialem pro tali contractu, cenfeturcam poneré pro omni cafu, nificon-
trarium declarer, fie claré videmus fieri in formis Sacramentorum, quai in
nullius neceífitatis cafu validé conferuntur fine forma d Chrifto inftituta, &
tarnen Chriftus inftituendo formas non dixit fe comprehendere etiam ca-
íum neceífitatis, fed, quia cum cafum nonexclufit,Ecclefiafemperintellexic
formas ab illo inftitutas efle pro omni cafu.
10. Dices i. lexaliquid jubens vel prohibens non habet locum in cafu
magna: neceífitatis, ergo пес lex irritans contractum.», _ . ,
« - Q^, Reft-
лгг TrAStâtmûeContrâttihiU,
Хф. nego confeq. pro quo Nota leges humanas' prateipientes,
vel prohibentes non obligare communiter in cafu neceflîtatis.vel cum máxi
mo fubditorum damno. cùm fuperiores non habeant potcftatem cos in tali-
bus circumftantijs obligandi faltem ordinariè loquendo, ut docetur in ma
teria de leg. deinde, quando poena: imponuntur tranfgredientibus leges,
illarnonincurrunturnifiabeo, qui culpabiliter legem transgreditur. hinc
qui fine peccato, vel quia nefcivit, vel quia oblitus eft legem eife latam fub
tali poena, non incurrit in confeientia faltem Obligationen! fuftinendi poe-
nam. Vnde vlterius fequitur, quando irritatio contractus fit per prohibi-
tionc propriè didam, de quâ egimus in dub. prarced. qui fine peccato legem
irritantem transgreditur, validé contradum célébrât, modo fervet rcquifi-
ta à jure gentium. Cujusrei ratio eil ea, quam in conclufionc fectrndaat-
tulimus, &exfundamentis jam pofitispatet. quia legislator tantùm in pce-
nam transgreifionis irritât; fed non incurritur pœna fine crimine, quod fi Sc
reddat irritum, & prohibeat, tunc ignorantia velneceífitas facit, vt licité
quidem,& fine peccato adum tentet; non tarnen fufficit, vt fiat validé, v. g.
alienado bonorum Ecclefiafticorum fine caufa. & certis folennitatibus eft
fubgraviffimis pcenis prohibita; qui ergo inculpabilitcr ignorans talero*
legem aliénât fine folennitatibus, non peccat, nec incurrit pœnas jure fta-
tutas; invalidé tarnen aliénât in communi fententia. Ratio diferiminis in.
ter prohibentes, & irritantes leges quoad hoc pundum eft, quöd prohiben
tes non poifint communiter obligare in cafu magna: necefficatis, nec pcena-
les.fi pœna fit gravis, fine culpa, 6c proinde legislator noli cenfetur velte
fuà lege comprehendere cafum, ad quem ipfius poteftas ordinariè non ex-
tenditur;in lege autem irritante poteft comprehendere cafum cuiufcunq;
neceflîtatis, cùm non fit pcenalis, vt fuppono, fed aut puré irritans, aur irri-
tans fimul, & prohibens;& cenfetur velle omnem cafum côprehcndere,cùm
neminem excipiat, &formam fubftantialem conftituerit, qua: de fe eft vni-
ve-rfalis, & pro omni cafu. ÍVhíc videtur communis fenfus fidelíum, qui pu-
tant contradum matrimonij non poífc confifterc inter confanguineos uu»
quacunque neceifitate fine difpenfatione.
il. Dices fecundo, ergo fine remedio erunt cafus neceífitatis, пес
poterit tilo modo hinc iniricontradus.
Rtjp. in cafu neceífitatis licité quick m rentari contradum, fed non_.
validé, & hoc in omni pœnè fententia necefiariô dicendumeft, maxime fi ne-
ceífitas illa veniatex metu injufto.diximus enim fup. rempub. iudicâfie nia-
gis expediré, ut in metu etiam graviffimo contradus effet nullus faltem ma
trimonii, aut profeifionis religionis, quàm vt fuccurreret aliquorum damnis
particularibus faciendo contradus validos.
Dixi autem in conclufionc ordinariè cafum neceífitatis non faceré
contradum validum, qui aliàs eífet irritus. quia inaliquibus contrarium
contingit» v. g. inalienatione bonorum Ecclelia\ nam Ytdicemus pauló in
fer îùs,
 Ъгфшш г. Dubium i.§.2. ггj
fcriùs » aliénât io bonorum Ecclefiarin tali cafu neceflitatis, qui non patiatur
m ora m fufficienrem ad folcnnitatesadhibendas fincillis fubfiftit, nolentc
repub. irritationem, quaein vtilicatemEcclefia?, & bonorum ejusconferva-
tionem fa&a eft in nocabile ejus damnum cederé, aut Ecclefiafticorunu
ipforum detrimcntum. Scimus autem hanc fuiíTe Ecclefia: mencemcunu»
ex natura ipfa_. reí; tum ex communi Doâorum. qui fie interpretantun-.,
cùm vero de alijs nihil tale fciamùs, mérito judicamus innuUocafu cefla-
rc irritationem.

§. 2. An teßamentum ßneßlennitaie fit irritum

in confiientia ?
SVMMARIVM.
/. Referuntur fintentu.
3. In teßamento minus folenni ad caifas profanas oritur naturalis obli
gatio &jus in confiientia.
3. Aliud eß ttßamentum reddi invalidum , aliud ifJàm voluntatem teßats-
rü reddi inhabilem ad transferendum dominium.
4. Jßignatur diferimen, cur in teß1amento minus folenni ortatur natural/*
obligatio, non item alijs conti aefibusßnefilennitate célébrâtù.
f. Praxis Iudicum nil facitfro oppofita fententio-»,
f. Heres firiptus in teßamento minus folenni poteß tuta confiientia here*
ditatemßbi retinert. '_
7. Heres ab inteßato certus de volúntate defuneli peccat mortaliter, fi
petat à Iudice fibi dart hereditatem.
f. Judex certusfoltern ex confeßione partis, non poteß hereditatem foßti-
vè eripere heredi, qui earn tenet ex volúntate defunel i ,&Ji fit le-
gatum, tenetur infuper ad refiitutioncm.
9. Heres vel legatarios ejufmodi, non tenetur ad executionem fententia Its-
diets, fi condemnetur.
10. guando difiofnio eil ad caufam piam, non eß dubium, quinfit obliga-
tío in confiientia. . ,
I. Ç Olennis eft hare controvertía. & licet, vt diximus 5. prarced, con-,
^ traâus per legem five civilem, five Ecclefiafticamfa&iirriti.fintquó-
que irritiin foro confeientia: fecundùro comunem fententiam; tarnen de te-
ftamenro, aut vltima volúntate eft peculîaris controvertía, agemus autem
primo de teftamentoad car fas profanas, deindead pias.
Covarruviasc. cù» ejfis. de teftam. fusé défendit teftamentum pro-
fanum Gne folennitate tefliura i jure requifita efle irritum non folum in foro
Q^a exte
 TtAttAtusdeContrattibus;
exteriori,fedetiamininteriori, ica vt nulla ex ea fcquatur obligatio, auc*
jus. Eum fequiturex Theolog. Salaz de leg, difput. \6 fed. i». Vaf-
quezinmoralibusdeteftam. c. 3,Bonacinadexontrad. q. i.punâo j.^&a-
liquot alij.
Sentencia contraria eft omnino commumor, vt fatetur Covar. fup.
& tradit exprefsè lui. Clarus deteftam. q. 90. dicens communem feru
tentiam Dodorumeffe, ex teftamento invalido ob defectum folennicatura
oriri naturalem obligationem, &citat multos. Inter Canoniftaseít plane
communis, nam citati§. priced. in fecunda fententia id tcncnt.&plures a-
lij. deThçologisrcs eft certa, nam te net Left, lib. 2. deJuftitia. trait. 1. c. 11.
Rcginaldus 1. 2f-n. iof*Filucius trad. 34. с 7. n. 1 fo. & alij communiùs ma
xime in cafu,quo hires ab inteftatb fcicvel fatetur earn fuificdefunäi volun*
tatem, qui in teftamento minus folenni habetur.
2. Dico4.longèprobabilius eft in teftamento adeaufas profanas miv
41ÙS folenni oriri naturalem obligationem , & jus in confeientia.
Prob, primo quia communior, vt dixi, eft Doftorum.quœ proinde car-
teris paribus eft priferenda. 2. quia nihil impedir obligationem naturalem
"irritado teftamenti fada à jure, pro quo *
. 3 Nota, ex Suariolib. j.de leg. с. j 2. Maldcro loco cit. &alijs,qui illos
4ecutifunt, aliud cíTe teftamentum reddi invalidum, ajiud ipfam volunt*.
tem teftatoris reddi inhabilem ad transferendum dominiiim^poreft enim
fieri, vt tantùm teftamentum five infitumentum illud publicum riatà jure in#
.fufficiens ad probandum in judicio fuiife defundi voluntatem, qui iftoin-
ftrumento deelaratur ; & tarnen voluntas ipfa teftatoris transférât domi
nium in eum , qui tali teftamento inftitutuseft. Verum ergo eft illud tefta
mentum, five chartam inratione inftrumenti publici eife invalidum, pro
nullo haberi &c. ita fcilicet. vt ex vi illius ncc peti hireditas poffit » ncc dari
*à Judice, & hoc eft, quod intelligunt Judices, quando declarant tcftà-
•menta eife irrita, nempc per illud inftrumentum in ratione publici fcripri,
non translatum efle dominium, & fi hires feriptus non habcat aliud pro fe,
.quàm illud teftamentum, nihil ipfi deberi; cùm hoc tarnen bene confiftic-,,
quod fihires fciat voluntatem fuiife defundi, ut haberethircditatem, re
tiñere poífit illam. Quod autem hic diftindio non fit vana aliqua.fubtili-
tas exipfojure patet. 1. Paulus ff.de rebus eorum &c. Р*и1ш refyondit ttfi tefta
mentum patris poftea irritum ejfe apparuit, tarnen tutores pupilli nihil contra volun
tatem divorum principum fecifti vidert. ft fecundttm voluntatem defut.Cli teftamento
.feriptam prtdium rufticum papilläre vendidcrunt. ex qua lege videor dodrinam
noftram fan's apte comprobare, Edixit Severus ut habetur 1. i.ejufdem
ftitjnc tutores pupillorum eorum pridia venderent fine decreto Judiéis,
nifi parens in teftamento caviífet vendi pridium. tutor ex teftamento mi-
.nùs folenni fciens voluntatem de fundi pridium vendidic_,finc decreto,
Paulus leípoudit non feciûe cum contra volúntateme Imperatoris pro-
». .• • ¿ . . hibemis
 DiSput. i. ЪиЫитз. §.-/. - 125
hibentis vendipra?dium, nifi in cafu, quo teftator id mandâflct.quia non
fuit eorum mens auferre àteftamento minus folenni omnemomninovinv
fed & pode & deberé fehsredem accomodare voluntati teftatoris» quam
ctiam in teftamento minus folenni agno vit. & hanc legem fie intellexitloao-
nes Papon, tit. de teftament. 5. 28p. dicitque voluntatem teftatoris bene
probari ex teftamento minus folenni, & in Gallia non requiri aliud ad va
lorem, quàm utconftet de volúntate teftatoris. confentit quoad priorenu
partem Baldus & Godefredus in d. 1.
Probant conclufionem noftramMol, Left". 6c alijpaifimçx L finals'.
с de fid ci com. & §. ultimo inftitut. de fidei com. harredit. fed vtrefpondet
Salaz fup. indiâis legibus non agiturde fideiconunilfo in teftamento mi
nus folenni relido , fed extra teftamentum commiflo fidei harredis. fed
contra argumentum ex illis legibus defumptum eft fatis Ьопипъ, & ad
rempertinens obquxdamgeneralia axiomata, qua; ibi lex récitât- : Cùrn
res per teßiunzj filennitates oftenditur tunc & numerus teßiunu , &< nimia
fubtilitat rcqutrenda tfl; cum., autem is , qui ex volúntate defunci's lucratur , com-
fcllitur dicere veritatem^ , quis locus teßibus relinquitur? vel quemadmodum ad ex-
traneam fidem decurratur , preprià & tudubitatâ fide relíela ? vbi fupponitun_»
indubitatam e fife, probatjoncm , &pra:ferendam quibufcunque_. teftimo-
nijs, quando is, qui ex teftamento lucratur. fatetur contra fe teftatoris
volúntateme, additque hacrcdem deberé fequi volúntateme teftatoris fibi
notam, eriamfi non-, fir exprefla folenniter, & licet fpecialitcr loquatur_.
L de fideicommiflis, & d{ß>onat ibi ftandum eííe ifti probationi in foro
externo, & cogendum eum, qui fatetur fuifle defun&i voluntatem ad
'prxftandum; tamen tacite infinuat in ipfis etiam teftamentis pofle ftari
confeifioni haeredis ab inteftato, cum contrarium nufquam ftatuatur: Et
male Salas, & qui cum fequuntur reftringunt ifta ad fidei comtniflunie,
quia certi juris eft idem intelligi de legatis & libertatibus. I. non dxbiunt.
cod.de teftam. Unde Ferdin. Vafquius, qui cum Covarruvia fentit te_
ftamenra minùs folennia non parère obligationem naturalem, tamen ex-
cipit cafum ilium, quern {. final, cod. de fideicom. habet, dicitque libro
i. de teftatoris potentials. 1. num. 24. quando hares ab inteftato certó
ícit fuiife defunäi voluntatem. ut legatum pra-ítaretur alteri, deberé in
confeientia illud pra;ftare. additque §. 2. num. 1 1, pofle harredem in minus
folenni teftamento feriptum retiñere fibi harreditatem, quando certô i 1 1 £
conftat,eam fuiife dtfunfti, voluntatem , judicefque ei cam adjudicaturos,
fi ipfi quoque certi eflent.
4. Dices I. non eft affignata ratio diveifitatis inter teftamentum &
alios contractus, cùm tamcn_, docuerimus alios contractus jure írritos
non parère obligationem naturalem.
Rejp. negan. aflump. nam exdidis facile poteft diverfitas colligi.
quiabcae conûftere pofluut ifta duo, ut feilicet teftamentum fit invalidum,
% Q^j & tamen
 126 Traftatus de Contratibufî
& tarnen voluntas validé poilît transfcrrc dominium-, five vtvalidus fit con-
traäus, & teftamentum fit nullum, quia teftamentum cil tantùm inft rumen-
tum.aut teftimonium publicum de volúntate teftatoris, Se diftinftum quid
ab ipfo contractu, cujus valor, aut non valor non afficit voluntatem in fe: &
patct id, quod diximus infimili. funtmulti contractus, qui fine fcriptiira_.
pcrficiimtur: contrahtntcs autem ad majorem fecuricatem & probationer!],
ir vclintfcripturam adhiberi, poteft fieri, vt feriptura propter defeâum ali-
cujùs folennitatis fit invalida, &à judice prouuucictur invalida_, & ta.
men contractus in confeientia maneat validus, & Obligationen! pariât-,.
q iiarc autem hoc dicamus de teftamentis, & non de alijs, ratio eft, quia de
teftamentis invalid! s declararunt leges nonfuiiTe fuam mente m ab ijs au-
ferre omnem vim, fed tantùm juridicam vim probandi; quöd fi aliunde...
vel occafione eorum confier heredi de mente teftatoris pofle fe tuto ac-
commodare ejus voluntad, ut manifeftè colligitur ex cir. finaliff: de rebus
eorum, & idem judicarem dealijs contraétibus, dequibus feriptura con-
feéta eft. nempè fi lex folam feripturam irritam déclarât non reddendo
voluntatem inhabilem. feripturam pofle judicari in validam,& tarnen vt con
tractus in fe fit validus.
y. Dices 2. faltem praxis tribunalium eftin contrarium: folentcnim in
dices heredem feriptum in teftamento minus folenni jubere abftinere, Se
adjudicare hereditärem venLenti abinteftato.ergo cenfent non oriri oblù.
gationem naturalem.
Rejp. negeonfeq. quiajudices hac in parte fortè fcquuntur alteram
fententiam. vclpotiùseft, vtnonaififtant altcrutri parti pronunciantenitn
îllum, qui petit ex teftamento minus folentii non haberi jus profe. &puto
hoc procederé in eo cafu, quo de volúntate teftatoris maxime perconfef-
fionem ipfiusheredisabinteftato non funteertî. quando enim eflent certi
de contraria volúntate teftatoris, non judicarent pro herede ab inteftato,
fed pro herede feripto , vt dicit Ferdinan. Vafquez;in § 2. cit. n. II« &i-
dempeenedicit Left. fup. & ante diximus, (i her es ab inteftato agnofccrec_,
legatum, á judicecogereturillud folvere./. non dubium. cod. de teftam. c¡mi
txteflamento, vel ab inteflato hera exfliterit; ttfi voluntas defun&i eirtalegata, feu
fideicommiffa feu libértate! legibus nonfitfnbnixa, tarnenfifuájj>onte agnoverit implendi
earn ntcefitattm ¿«fotf.quod ex identitatc rationis ad hereditärem ipfam ex
tendi poflet.
6. Ex his fcquitur refolutio practica multarum veritatum. Prima.,
eft heredem feriptum in teftamento minus folenni polfe tutâ confeientia har-
reditaté fíbi retiñere, modo fibi prudenrer perfuadeat earn fu iile de fu néti
voluntatem, faltem doñee à judice per fententiam auferatur. hare eft fen.
twntiaomninocommunior faltem Theologorum.
j. 2. eft, quando heresab inteftato certus eft earn fuifle defunfti vo
luntatem, qux in teftamento minus foleoni (cripta eft, peccarc eum morta
lité r,
 Dißutatio 2 . Dubium 5. *• H7
liter, fi petat à judLce fibi dari har reditatem. ita Recentiores Theologi in ma
gno numero fentiuntpoftantiquos Canoniftas. MaJderus traft, i. de juftit.
c, Ii. « dub. 7. I.effius, Molina, Fillivcius, Reginaldus locis cit. in princi«
pio hujus §. quia revera facit contra jus alterius, cui in confeienria de-
betur illa hereditas: nec adminiculo juris fulcitur, cum vt diximus , jura.,
non agant de cafu,inquo heres efteertus.
Tertia eft, Iudicem.quando eft certusfaltemex confeifione partis,
non porte hereditatem pofitive eripere heredi, qui illam tenet ex volunta-
te derundi, quöd fi non fit hereditas, fed legatum, non folùm non pofle eri
pere, fed fi faciat.teneri ad reftitutionem legatario, quia ut de hereditate ha-
beret pro fe fententiam probabilem, legatum tarnen adjudicando heredi ab
inreftato, in cafu quo agnofeit heres ab inteftato fuifle contrariam volunta-
tem defunéti.facit contra apertum text u m. /. non dubium. cod.de teftam. cit.
Quarta eit.fi Judex per fententiam auferat hereditatem vel legatum
heredi feripto, cui certo confiât de volúntate defunäi non teneri parère tali
fententiac fundat« in faifa prsfumptione, proindeq\ quando non poteft fine
feandaloeffugere, pofle vti occulta compenfatione. vttradunt cit. authores»
Quinta, ha:c, qua: diximus intelligenda.in cafu, quo de volúntate
confiât, quia quando dubium eft, poteft ille, qui eft in poíTeífione fibi reti
ñere, nec tenetur alteri dare, aut cum eodividere: potefttamen alter.qui
nefeit voluntatem defunäi, àjudicc petere fibi adjudican hereditatem. &
de hoc cafu intelligo fententiam Navar. ¿onfil. r, de teftam, Laiman. Pan-
veri, & aliorum , quos citavi initio dubij.
io. Dico quinto, quando difpofitio eft adeaufam piam non videtuc-,
dubium, quin fit obligatio in confeientia, hanc condulionem hiefuppono
ranquameertam probandam inferius fuo loco.

Dubium Tcrtium.

Qmnam foßint contrajere ? ас primo de

Reltgiofis.
С Rcduntomnes.paffimReligioíoj Profertos, cum dominij fint incapa
ces, eífc'quoquc inhabiles ad contractus ineundos. Sed fane fola inca
pacitas dominij non fufficeret ad inducendam.. inhabilitatem ad contra-
hendum. nam incapax dominij modo habeat liberam adminifirationentb,
& independentem aliquorum, bonorum poteft contrahere validé, quod
ergo Reli"iofi non poífint contrahere , provenit & ex defeâu dominij, &
adminiftrationis liber», quorunj alterum fi haberent, portent ordinariè
contrahere, Doftrina autem hxc , quia habet allouas difficul-
taces, particularité! cltcxa-
Qiinanda.
12 S ' Traftatш de ConfracJibus,

§. /, Quo jure ßnt T^cligiofi faSli inhabiles,

ad contrahendum ?
S V M M A R I V M*
i, good Rel'tgioßfint inhabiles ad contrahendum , non provenit ex veto
paupertatis,
3, Inhabilitas front defacto in Religioßs invenitur , magna exparte in
ducía efi a jurepofitivo.
QVxiiio ha»c ex alia folvitur, quo jure fci'licet Religion* fint inhabiles ad
acquirendum dominium, nonagoautem de communitatc religiofa.,,
cumordinariè loquendo fint communicates Religiofa capaces ad contra
hendum, fed de quovis Religiofo particular*.
i. Multi exiftimant id provenirc ex voto paupertatis. Sed hie fen-
tentiaTheologis Recentioribus difplicct, & mérito, quia votum non eft ni-
ijpromiflio non utendi re vllâ tanquam fuá, qui licet faciat acquifitionem
dominij illicitam, non tarnen facit invalidant, quia etiamfi tibi promit-
tam me nunquam accepturum dominium bonorum, qu* habet Petrus; ta
rnen fi mutatâ portea volúntate acceptem, validé id fació; quia non funu
fa&usadhoc inhabilis.
Communiorergo fententia Doctorum hoc tempore videtur eifo
quöd inhabilitas Religioforum ad contrahendum proveniat tx difpofitio-
ne juris pofitivi. neminem enim privatá fuá volúntate fe poffe reddcre in-
lïabilem ad acquirendum, vel transferendum dominium, vel ad contra
ctus celebrandos. Verum Ьжс communis doftrina in eo, quod dicit inha/
bilitatemad contractus non poife induci, nifi juris authoritate mihi appa-
ret difficilis. Ratio difficultatis eft, quôd videam fpeâato folo jure_, na
tura; poffe qucmcunque fe ipfum,& omnia fuaalteri donare; automnino
abfolutè fubijeere voluntatcm quoad morales obligationes; quo cafu
altero acceptante, qui fe donat, fit omnino donatarij, & jure natura: noiî
poteft de rebus, aut de fe ipfo difponere, aut contractus inire. cum nihil
nabeat_j, aut poflldeat tanquam fuum_,. &ita videniusfervitutes,five jus.
fervoruni introduci potuiffe volúntate privatorum... er^o& privatorurru
volúntate incroduci inhabilitates ad contractus. Siintdligatur commu
nis fententia, quôd jus poffit immediatè reddere inhabiles ad contractus,
privati autem id non pofiînt, fie quidem effet vera, quia non poteft Petrus
efficere, ut fit inhabilis immediatè fuá volúntate, volendo tantùm, ut fiat in
habilis, cùmquantumcunq; à fe abijciatrerum dominium, poflîriterum an-
tequam alius id acquirat, illud refumere mutatâ priori volúntate; poteft au
tem fe reddere inhabilem'mcdiatè , mediante fcilicet contractu donationis
fui, quam fidonatarius acceptet, non video, cur non fiat inhabilis. quia_,
donatio
 Dißutatio 2. "Dub'tnm г. S. i. 129
donatio Illa de fe eftperpetua. Sc ex natura fua irrevocable à donatore. Ее
ka puto exnatura rei per folam traditionem potuiíTe introduci inhabilita-
tem ad contractus, cum nihil haberet religiofus de quo difponeret. ra men
i. Dicoi. Inhabilitas, qua: in Religiofis iuvenitur, prout de fado eft,
magna ex parte á jure pofitivo introdu&a eft. Prob, hxc communis fenten-
tia i. quia eft inhabilitas perpetua in profe (Iis. quam пес profe flus, necipfa,
religio poteft tollere, fed calis nonpoteftextraditione. aut donatione oriri.
quia licet religiofus. qui fe tradjdit, aut donavir, fecit fe inhabilem.non pof-
fit inhabilítate m tollere, cum non poífit donationem revocare; tarnen reli
gio ex natura rci poífet relaxare, & redderc ipfifeipfum, vel omnino cum
dimittendo, vcl faltem in ordine ad effectum contrahendi, linde cum non
poifit Religio dimittere à fefuumprofeiíum, vel faceré cum habilem ad con-
trahendum privatofuo nomine, manifeftum eftillam inhabilitatem perpe-
tuam efle introduâamàfuperiore ipíi us commun itatis religiofx,& non tan-
tùmexvi donationis.
Secundo in profcflTs eft inhabilitas non folùm ad contractus civiles,fe«t
etiam ad matrimonium; fed profefsi donatio ex natura rei non poteft habe,
re iftos effectue, qui enim facit fe fervum alterius, etiamiî reddat fe inhabi-
lern ad contractus, non tarnen ad matrimonium. communis enim fententi»
eft, fervos validé contrahere matrimonium inter fe etiam invitis Dominis.
quia in fui donatione aut traditionc faââalteri femper excipîtur matrimo
nium. deinde matrimonium ratum, & non confummatum per profeffio-
.nem religionis folvitur. hocautem non fit ex natura rei, ergoexfolo jure
& privilegio à Chriftoacccpto, &non ex natura rei. patet turn quia per mi-
trimoniuni ratum eft translatum dominium in compartem, quod ex fe & di-
Tina inftitutione eft irrevocabile ; turn quia vinculum conjugij noneftin-
compatibile cum ftatu religionis, vt clarum eft ex converfioneconjugato-
rum,in quavterqueconjux profitetur religionem,&tamen,fi matrimonium
fuerit confummatum, manent veri conjuges.vt fuerant ante profeífionem.
Et multa alia argumenta adferri poiTent, qua; fatis probant inhabi
litatem illam, qui de facto invenitur in Religion's provenire penè principa-
liter ex jare Ecclefiaftico. & licet vt dixi, traditio aut donatio fui, aliquo vf-
que pofiet inhabilitare, maximè fi omnino perfecta eft ( qualem tarnen non
faciunt Religiofi.vt inox dicam) non tarnen ¡ta adequate, vt totaliter, & irre-
»ocabiütcr etiam ex parte ipfius religionis, de qua re fufius fuo loco.
§. 2. Quinarn» & adcjuoí contractus fint inhah'tles •

"Religiofi ?
S V M M A R I V M.
r. Traditio fiti, quam facit Religiofus{ил religiom поп Сft omninoplena, тс
tft codent in omnibtu,
R 2. Valu
ijо Trattatus de ContraВibutt
г. Faltdißnt contrHeins Relighforum Soc: Jes У de rebm, quarum habent
;« dominium, non tarnen liciti. '■ #
A Religio/! qui admintßrationem non habent, aut licentiam Pralati ád fuos
contractus, comparantur pupiäis.
4. Religioßtsfine licentia contrahens,non obligatur in conßientia adßandum
contrae!ui.
5. Religioßts babens admintßrationem rerum five extra five intra monaße-
rium degat, non eximitur л votopaupertatú,
f. Religiofus ajfumpttts ad fummum Pontificatum-j, eß liber a voto p' auper*-
tatú.
7. Religioßts affumptus ad Epifcopatum eft et um Uber, probabile tarnen etiana
eß contrarium.
/. Monachi non fuerunt femper privati omni dominio. л
p. Aliud eft vendicarefibi, & vendicare fita Eccleß*.
10. Poteft quù efe veras Religioßts, & tomen habere dominium rerum.
Л. In quibufdam partibttspropter Ecclefia necejßtates dc*> liccntiaPontific»
Mendicantesparoch¿/spraficiuntur.
12. Regulares Bénéficiait habent Uberam dißrofitimem fruftuum fui bene-
ficif.
/j. per votum paupertat is, out dijpofitioncm juris non abdicavit a fe Religio
ßts dominium rerumßiritualium-».
14, Regularis fecundum communem fententiamfruBuum benefieij non habet
dominium,fed liberam tantum admintßrationem.
if. ' Regulará adminißrans beneßeium valide expendit fruclus adquemeunfa.
vfum-я. i
16. Commendatarij milites, qui in duplici funt differentia , habent omnino
liberam adrninißrationem fua commenda.

I. -pRaditio, vel donatio fui, quam facie Religiofus fuïReligiom, non eil
JL omniiio plena, & totalis, fed quantum neccflarium eft ad pcrfectio-
nem, quam Religio intendit, nee etiam eft eadem in omnibus Religionibus,
aliqui enim plenius , alij minus plenè fe tradunt, fecundum diverfitatcm ob-
fervantiar votorum, qux eft in varijs ordinibus. Agamusergo primo loco
deReligiofisSocietans. In SocietatejEsv Scholaftici & coadjutores emic-
tuut tria vota fubftantialia,quae eos veré & propriè Religiofos efficiunt, cùtn
yoto autempaupertätis retinenc dominium bonorum temporalium tanti-
fpcr.donecà fuperiorejubeantur illis fe abdicare, fed nihil poflunt eotem_
pore de rebus fuis difponere fine licentia fuperioris, dubitacur autem, an
■ valu
 bifyut. J. Dubmms. §. г. 1 3\
validé contraâusineant de bonis, quorum dominium habent, fine licentia,
fcperiorum.
2. Quod illicite contrahant, nemo dubitat» cum certum fit contra vo-
tum eos peccare. Qüpd invalidé contrariant exiftimant Molina de juftic,
difp. 1 39. & Leflîusde juftic. 1. 2. c. 4. dub. f. Validos efle eorum contractus
docet. Suar. tomo 4, de relig.l.4.c,4. Sanchez 1. 7.de pTscepris c. 1 Я. num. 28.
& pluresalij. Et hoc pofterius videturefie probabilius, quia licet quidertu»
non fequatur legitimé, habet dominium, ergo validé contrahit, aut alienar»
cum jus veros dominos reddat quandoque inhabiles ad contrahendum; ta
rnen bene fequitur, habet dominium rerum foarum, Sc vtitur ratione_,&c
ergo nifi j'us obfiftat validé difponit. adverfarijs igitur oflendendum eft.jus
obfifteretranslarioni dominij faltem in ufus bonos, quando dominium re-
Jigiofo relinquit_ : nullum autem justxtat, quod Religiofos Socictatis ante
profeiïïonem , aut vota çoadjutorum formatorum reddat inhabiles ad con
trahendum de rebus fuis, aut acccptandum dominium rei alien* , nec vo-
tum paupertatts reddit inhabiles, quia vr ante dixi, votum eft tantùmpro-
miffio nonvtendi re tanquam fua, fivemdependenter à volúntate fuperio-
ris.promiífio autem de non rransferendo rei fua? dominio non facit actum
translations ge fi um contra promiûïoncm e fle invalid um, fed tantùm illici.
tum, -idifponentem perfidum.
3 Secundódifficultasefle poteft de rcligiofis.qui aut intra claufirum in
beneficio degunt, aut de licentia fuperioris extra claufirum non tarnen in-j
beneficio, an validé contrahant, five erficaciter id fiat, five inefficaciter. la
hoc punño invenio comm unem pené fententiam religiofos.qui adminiftra-
tioné non habent, aut licencian) prarlati quoadfuos contractus, comparari
pupillis, de quibusagemus dub. feq.poflir enim contrahendo obligare mo.
nafterio alterum, non autem fe, aut monafterium alteri, proindeque fi con
tractus fiat in vtilitatem monafterij, poffe Pralatum ilium ratificare,ficut pu-
pilli contractum tutor, übt rumque efle Prarlato contractus fine fua licentia
factos ratificare vel irritare.ita pené Suar.-to.j.deRelig.l. 8. en. Filliucius
tract, «i, c.j.q.p- & alijeommuniter poftNavar. in C.nen dkatis. Se comment.
Secundo de regular, quando verö habet religiofus faltem tacitam licentiam
vt quando mittitur aliquo, vel in eo officio, vel circumftantijs conftituituc, j
vt nccefle habeat aliquos contractus inire, firmiter obligatur tum ipfe , tum
Pralatus , fi rationabiliter contrahat fpeâatâ qualitate perfona*, negotij , Sc
circumftantiarurru. vtfi religiofus verfeturinftudijs, nec Praclatus eft ad.
manum,habet licentiam emendi,qua: necefsaria funt,et contraôus non po
teft pro. arbitrioPrajlati refcindi. &ficde fimilibuscafibus iudicandum eft,
Filliucius fup. & alij.quando vero irrationabiliter contrahit religiofus,in tali
cafu Prilatus poteft non habere ratum : aat fi lsefum fit monafterium in con
tractu: poteft peterereftitutionem in integrum,juxta dicenda in dubio.
4. An verö ipfe Religiofus fine licentia contrahens obligetur naturali-
R г ^ ter,

/
ХЗа Träftaw deCoMTAciibiu,
ter, vtrinque difpuratur : Leffiusl. 2. dejufticc.4i.dub.il, obligari natu-
ralitcr, &non obligari putatprobabile, obligari naturaliter putat Sanchez
1.7.depra:ccp. C.31. num,37. pluresalios citans. Nonobligari docct Mol,
difp. 140. Panormit. in c. cxrefcripto.de jurcjur.&alij plures. Ec hare fen-
tentiavidcrurprobabilior. quia cum fint Religiofi fadi à jure inhabiles ad
dominium acqüirendum, veltransíerendum; nifi dependenter à volúntate
fuperiorisjconfequenterfunt inhabiles ad obligationes fufeipiendas. nec
à voto ad obligationes humanas с ft bona argumentado, quia inhabilitasRe-
ligioforum ad obligationes non eft in ordine ad D s v м , fed ad humana &
temporalia, quibus renunciar un t, quarfunt in ordine ad dominium rransfe-
rendum,& hzc funt conformia illis qua? dicemus in dub. feq. de contra&ibus
pupillorum. Molina loco cit. addit vnam limitationem. fi Rcligiofus in ju-
ftitiam committeret five furandó, five aliter; obligaretur in confeientia da
mnum reparare, quandocunq; poterit.
j. Quando vero Religiofus de HccntiaPrilati vivit extra monaftenumt
▼el etiam intra, habens adminiftrationem fpiritnalium & temporalium
non pertinentiuro ad monafterium, necadbencficium, non per hoc eximi.
tur à votopaupertatis ; fed quarcunque fuá induftriâacquirit, fi talia fiiiL,,
quar ad ipfum pertinereot, fi effet frcularis, in dominium monafterij fui
tranfeunt, nec poteft de ijs aliter difponere, quàni fuperior permittat. Si
autem fuperior ob juftas ratienes det ipfi liberam faculratem de talibùs lu-
cris in pios vfusdifponcndi, poterit validé contrahere, & obligationes fuf-
cipere,& imponere alijs ex fuo contractu :& res lúas pro fuo arbitrio in res
non malas , aut fartera pias expenderé.
€. Tertiaeftde rcligiofisad beneficium promotis, an mancant inhabi
les ad contractus ineundos. ac prima eft de regulari promoto ad fummum
Pontificatum. Res harependet ab alia quarftione, an talis fit liber à voto pau.
pertatis, & acquirat dominium eo modo , quo alij Pontífices non regulares,
Negant efle liberum à voto paupertatis Philippus Franc, rubrica de teftam.
in é, q» ig. Sanchez de prarceptis L 6. c. 6. num. Affirmât efte liberum Sua-
rez to. j de Rclig. 1. 8. c. 1 8. & alij. Qua; fententia videtur longé probabilior.
In voto paupertatis duo in veniuntur, folennîras • & promiflîo. à folennitate
provenu incapacitas dominij , non verô ab ipfo voto praecipe, folennitas au-
lemprout defaftoinvenitureftàjureEcclefiafticourdiximusS. priced vel
vt aliqui exiftimant ex ipfa natura traditionis, quamdiu religio donationem
acceptât, fed quoroodocunqueidfiat.Pontifexnon teíieturillá inhabilíta
te, fi enim à jure proveniat, non fubditur humano juri Ecclefiaftico ; fi ex vi
acceptionisfaâaràcommunitate religiosa, ipfe eft fuperior communitatis,
&quodcunque potuit illa communitas, ipfe poteft. ergo fi communitas»
cui Religiofus fc devovit, potuit faltem loquendo ex natura rei donatio
nem relcindere, poterit & Pontifex. cùm noncontraxerit utPontifex, fed
nprivatus. quôd autem attinct ad votum paupertatis , id ceflàtper fe. ficuc
&V0-
 bißutätlo2.bubium2.§.2. 13-3
Sc voeu m obedientix, quia fíe ut, quia non habet, пес habere poteftfuperio-
rem , cui obedirc роЯк, propter impoífibilitatem aâûsceflàt votum, ira cùn»
non habeat áquo dependeré poffit in vfurerum, autà qúo licentiam petat,
celîat obligatio voti paupertatis. Denique lî nolint hoc modo votum ceña
re, ceflabitper difpenfationem, qui enim cum alijsdifpenfarepoteft, pote,,
rit & fccum.fi fitfufficienscaufa, quannhoccafudeeflè non poteft.
Secunda claífís Beneficiariorum funtEpifcopi, de quibus contro-
Tcrti poteft, an quandoMonachus,aut alius religiofusalfumitur ad Epifco-
patum, liber lit à voto paupertatis, & dominium acquirat, po/Iitque liberé
contractus inire, ficutalijEpifcopi non regulares- ,
Negant quamplurimi quos citât & fequitur Sanchez 1, 6. de prxcep.
с. 6. nu m. 8 . & Henriquez 1. 10. с. j г.& 3 3 .& ex profeflo Suarez to. 4. de Rc-
lig, lib. 3.C 17. & finedubionmlto plures cam tenent, quàm contrariam,
Aflerit habere dominium Soto multis in locis; ex profeflo autem id
agit lib, 10. de judie, с. vltimo, conaturque oftendere D. Thomam in eadem
fuifle fententia Anglez 2. p. q. de voto. art. 2. Mich. Medina U /. de conti
nent. Sacerdot. с.гб. Palacios in 4. dift. 3 8. difp.a.Vafquez, 1. a.difp. 6%. c. 8.
&fufiusin opufc. de redit. с. 3. dub. 7. Balilius Pontius 1. 7. dematrim. c.
13. num.9. & Sanchez fupranum. 13. fatetur efle fententiam probabilcm,
& practice fecu ram,
7. Dico fecundo, quamvis prior fententia propter Doftorum author^
täte m in re practica videaturefle probabilor, tarnen pofterior praâicè eft
probabilis&fecura. TVe^. hxc pofteriorparsprimo,quiatotDoctoresre-
centiores magni nominis earn fequuntur, argumentis contraria fententia;
bene perpenfis. Secundo quiavtitur argumento juris à parte contraria ha.
âenusnon bene foluto c.flatutnm. 18. q. 1. vbidiciturEpifcopumexMona-
chofadum, velut legitimum heredem habere poteftatem iibi vendicandi
paternam hereditatem, &c. & defumptus eft canon ex concilio apudAlthem
eclebrato pratfente legato Sedis Apoftolicx , &ab Ecclefia longo vfu re
cepto, ibique ftatuiturEpifcopum ex Monatho pofletanquam legitimumj
heredem fibi vendicare hereditatem paternam , fi dominium nonhaberet,
fibi non vendicaret, fed monafterioautEcclefi«, cum fatentibusadverfarijs
Religiofi carentes dominio non fibi vendicent, fed monafterio. Sedargu.
menti vis patebit amplius ex folutione refponfionum, qusadiftum Cano-
nempaffim adferuntur.
8. Dices primo, 1. Dzonobù. cod. de Epifcopis. & múltis alijs illotir,
& de facrofandis Eccl.ftatuitur fandimoniales, vel alios Monachos fibi pof-
fe vendicare hereditatem parentum, & tarnen Monachiprofeflî non habe,
bant dominium. Reß>. in hocviderilapfosadverfarios, quód puravcrint_.
ab initio monachos femper fuifle privaros omni dominio, nam vt multis
probar i poflet, tempore luftiniani eeepit inhabilitas qusedam induci, non ta
rnen llmul, fed paulatino. uam primo fuerunt religiofi privati dominio bo.
ft 3 norum
134 - Trattatus de Contractil us ,
noriitn, qti* Tecum tulérant in monafterium , & transfercbatur eorumdo-
rtiinidm inmönafterium ut pacetex 1. nuncautem. cod. deEpifcopis &Ckr.,
que eft defumpta ex novella j. c. j. & varijs legibus ; illo autem tempore fuit
ípfis reîiâa facultas fuccedendi ab inteftato& vendicandi proprio nomine
hereditärem, five fibi vt patetcit. X.dco nobis, pofteaccepit ea res adhuc magis
reftringi,& monafterium fuccedere locoíilij, vt dicemusinfrà fuo loco,
cum ergo poftquam monachi facti funt inhabiles ad fuccedcndum pro
prio nom'intf \ five fibi vendicandi hereditatem, Epifcopi ex mor.afterijs af-
fumpti faäi funt habiles ad fuccedcndum tanquam legitimi heredes, & ad
vcndicandum fibi hereditatem paternam , clarum judicium eft reftitutum
illis ab Ecclefià Dominium, quo ante fuerant privati,
5>. - Dices г. ille Canon commodè poteft intelligi hoc modo,quod ex
monacho faóhts Epifcopus jam non acquirat monafterio, ex quo difccffir,
led fuse Eccïefie, cùm alij monachi acquirant monafterio : & hoc infinuatur
apertè m fine Canon is, vbi dicitur deberé eum omnia Ecclcfie rcftituere.
£ejf>, hanc explicationem , que tarnen valde placet Recentioribusniultis
non viderifubfiftere.cùm dicat text us tumfibi vendicandi \un hahere potefla-
ttm. quia non eft idem vendicare fibi ,& vendicare fue Ecclefie, alioquiru.
monachus propriè,&vfu juris diceretur fibi acquirere, vel habere jus fibi
vendicandi, queacquirit monafterio. Nec refert, quöd in fineCanonis di-
catur deberé reftituere Ecclefie. quia hoc intelligitur de tempore mortis,
& hîc habet locum illa, quam adferunt, diftinclio- nam illa, que poft mor
tem Epifcopi talis manent, non monafterio fedEcclefiedebcutur. Verum
hoc nihil illosjuvat. quia non íequitur, debent in morte relinquere fuanu
fubftantiamEcclefie. ergo in vita non fuerunt domini. nam teftamenti fa-
âio Clericisfecularibus jure negatur : etiamfi in communiori fententiafint
domini redituum beneficij. Epifcopi ergo cxMonafterio aflumpti à jure e-
quiparanturEpifcopis fecularibus, nec facile difcrimen inter eos reperio.
io. Dices 3. Epifcopus illemanet religiofus, ergo non habet Domini-
nm. Rejp. quidquid fit , de anteced. nego confeq. quia vt §. preced. dixi-
mus inhabilitas adacquirendum veltransferendum dominium eft cx jure
pofitivo, nec fuit femper annexa ftatui religiofo,vt bene deducit Bafil. t.7.
dematrim.c. Suar.to. ¿.de Relig. I. 8- c. 7. potuit ergo jus relicHiru.
taliEpifcopo obligatione voti paupertatis reddereilli dominium, nec ex
hoc define: efle verus monachus. nec obftatc. сит ad monaflerium, de ftatu
monach. quia fcholafticiSocietatis í es u habent dominium bonorum , tarnen
habent veram abdicationem proprietatis', que in ifto cap. requiritur ad
conftituendum monachum. abdicatio enim proprietatis non eft abdicatio
dominij , fed vsûs indcpetidentis à volúntate fuperioris. hec enim eft ilia
proprietas, quam Cañones infe&antur, & Pontifex in ifto cap. nempe re-
ligiofos aliquid detinere tamquam fuum contra fuperioris volúntateme,
velleque de illa re diíponere independeuter à fuperiore. Deindc quid
 Üißuuth 2. Dulium ß. §. ¿. <д$|)
efl-abfurdi, fi dicatur non manere_, verum & perfedum religiofum, fed
tantum fecundùm quid, jure difpenfante in voto paupertatis id exigente*»
fear u i 1 1 о, in quo eil, & relidâ obligationc duorum aliorum uocor um. quod.
fieri poíTe fuo locooftendetur. . , • , ,
ti. Tercia dificultas de Rcligiofis , qui obtinent beneficia. Sunt autem
beneficia duplicis generis, alia regularía, alia fsecularia ; five. qua? regulari.
bus folis de jure conferri pofTunt, alia qua? folis fsecularibus. alia funt pleno
june fubjeda Pra lacis Regulari bus, alia quam vis à Regularib us obtineantur
fubjeda funt Epifcopis. In hocBohemia? regno propterEcclefiauieceflitates
Sc defedum Parochorum ftreularium, conceffit Summus Pontifrx, vt Reli.
giofi etiam mendicantes Paróchiis fiecularibus prsficerentur. deinde funt
Religiofi militares, qui fuas commendas, vt vocant, inftar prebendarían
poifident.de omnibus igitur Regularibus beneficia obtinentibus formari
poteft quarftio ,.an & quatenus funt inhabiles ad contradus. ■
1 2. Dico tertiö Regulares beneficiati habent liberam adminjftrationem
•fruduum fui beneficij eomodo »quo fzcularesbeneficiarijfaaben.t. «Л fen
te ntia communis, vt patet exMaldero de Iuftic. c. j.dub. 7. Sanchez de
pracc. C.6. nurn. ij. & feq. Hoc autem pofito fequitur eos polte contra-
here de fructibus fui beneficij &alijs, qua? ipfis obveniunt tempore bene,
fieij. nec multùm hic laborandum eft, an-.acquirant dominium^, nec ne.
quia vt fup. advertí poteftas, contrahendi non-, pendèt-, à dominio, fed
ad contradum legitime celebrandunu fufficit poteftas^ liberé admiai-
ftrandi. • ' г "-.' .'Л . '•■ !.,-_.!
Sed difficultas videri pote ft, an qui habent liberam adminiftratio- .
nem fruduum , rcdituum, non habeant etiam dominium-,, au l. quo.
modo poífit talis libera adminiftratio. confiftere_, cum voto.pauperratis»
ptoquo ' , : • ;
13. Not. i. Per votum paupertatis aut difpoficíonemjuris non abdi-
câlTc â fe Religiofum dominium rerum fpiritualium »autjusad'HUu^hinc
Navar. q, 1. de reditibus monieo?. (quem alijcommiiniùs fequuntur_.jl
docet Regulärem habere dominium quafi beneficij, & age re_, non mona-
fterij, fed fuo nomine-, ad illud polfidendum, retinendum , recuperan-
dum &c. & illud non_. Ecclefiar, fed (ibi acquirere, &idem eftdicendum
de alijs aliquibus juribus fpiritualibus, ctiamfi habeanL, conjunda_,
emolumenta temporalia. circa temporalia vero conjunda non eadem eifc
ratio quae fpiritualium» >; ■ '*:
14. Not*. 2. communcm efte fententiam fruduum beneficij regularen»
non efte dominum, fed liberum adminiftratorem. adminiftratio auteça
hxc eft multöliberior & magis ampia in beneficiario propriè dido^quàm
in Prîelato regulari. Prjclatus enim habet magis reftridam poteftatera.»
contrahendi aut difponendide rebus monafterij,quam benefiçiarius.ex
eo autem, quod regularis tam amplam habeat facultatem difponendi de
frudibds
 tjб Traft'at ш de ContraÜibu* ,
•frudibus beneficij, autij s , quae acquirit со tempore, quo poflldet benefî-
cium t quàm frcularis , dubitari poteft in quo différât à fzculari, qui in com-
-muniRecentiorum fententia contra Navarrum fupponitur habere domi
nium fruduum, Pleriqueinhoc ponunt dife rimen, quod licet in eofinc
pares fatcularis & regularisbeneficiarius, quod vterque illicite expendac
fuos frudus, quando in vfus malos eos infumit ; tarnen in eo differant.quod
fsecularis, qui dominium habet, пес peccet contra juftitiam malèexpo-
nêndo fuá, necteneatur ad reftitutionem ; Regularis autem cum dominio
eareat, peccet contra juftitiam, & accipientesnon poífint tutá conicicntiá
retiñere, quae acceperuntindebitè à Beneficiario Regulari. fie doect Suar.
to. 4. de Relig. 1. j.c. vltimo. MoI.de juftic.;difp. 176. &alij paffim.
ly. Sed haec fententia non eft ita cerra, quia vt tradunt Mol. difp, cit.
Leif.U'î.c. -41. dub. 15. qui addit id cífe praxi conforme. Sanchez |.<Г. с.
ç. numero 47. & alij. Rcligiofus ejedus etiamfi careat dominio fe с 11 n-
dùm eos, & retineat votum paupertatis ; tarnen., fi expendat in res illici-
-tas, validé difponit, ergo generatimloquendo diftindio allata ínter faecu-
cularem habentcm dominium, & rcligiofum eo carentem n oil, eft foli-
da. Vnde puto probabile Regulärem dum adminiftrat beneficium , va
lidé expenderé in quofcunque vfus, quia hoc eft praxi conforme, non vu
-demus enim Epifcopos aut Pontificem quoad difpofitionem fruduunu
effe mag i s folicitos de regularibus, quam de faecularibus, пес refeindere
difpofitiones ab alijs illicitè fadas, forte tarnen magis expediret fuperio-
res Ecclefiafticos in hoc pundo fequi fententiam communiorerru, & ta
les continere_» ab illicitis donationibus per-, reftitutionem. Diftindio
autem inter farcularem. & regulärem Beneficiarium ftatui poteft. quôd
•licet regularis non poffit aut à fuis Praelatis, quibus non fubeft, пес ab
Epifcopo prohibe ri i libera adminiftratione, cùm illam habeat à jure, pofi
fit tarnen à Pontífice aliter, quàm poífint ficculares. quia licet jus ei dederit
liberam ádminiftrationem, tarnen cum non dederit dominium , пес à voto
abfolrerit, fubconditione tantùm videtur conceífiffe, quamdiu Romanus
Pontifcxnon reftrîngit, пес revocat. poteft ergo Pontifex tanquam fupre-
mus regularium Praelatus praeferibere illis cerrum modum expendendi,
&certummodumà fe dependendi, quôd tarnen regulariter non poteft fa
ceré in beneficiario fxculari.
Alia hic poífynt examinan' circa illa bona, quae acquirit regularis j
fed quia dum in beneficio vivit, non eft magna dificultas, cùm poffit ea pro
fuo arbitrio liberé expenderé, & tota fit in eo, ad quern pertineant poft mor-
tern aut reditum ad monafterium, deea agemusindif. 4-deteftam.
i¿. De commendatarijs Militibus facit Navarrus difficultatem. q. 1. de
tedit.&fsîpe alibi, & poft eum Azorius to, t. 1. 13. c. 4. & f. qui omni-
no liberam ádminiftrationem bonorum ijs non concedunt. Sed contra
ria fententia eft communier, Sí pané omnium, pro quo
Adver-
 Z>$' J. dubmm. 2. §. i. tjf
Advertendumordines militares eiTc in duplici differentia, omnes
quidem emittunt tria vota fubftantîalia, ucrùm ex ijs aliqui non vovent per
fedam caftiratem , fed tantùm conjugalem:& per confequens nec perfe-
fedam paupertatem , quia perfe&a cum ftatu matrimonii , & procréât ione
liberorum non bene confifteret. Se hi funt, quos vocamus Equités S. Ia-
cobi, Alcantara &c. alij vero vovent perfedam quidem caftitatem, & fo-
lennem, habctque in ijs omnes effedus juris, quos in quoeunque-pro-
fcilo cujufcunque rcligionis , ad dirime nd uni matrimonium etiam ratú &ç.
paupertatem autem vovent non omnino perfedam, fed ftatui militari ac-
comodatam. taies funt EquitesSandi Ioannisfive Melitenfes, & ordinis
Teutonia, ifti autem équités ram conjugan, quàm non conjugan, etiamíi
non fíntClerici, funt tarnen Religion*. & perfona: Ecclefiafticac gaudentes
exemptione fori , & Canonis, vt fusé deducit Suar. to. 4. de Relig, C.JU
de variet. Reí ig. с. 4. & hi Equités Sandi Ioannis &Teutonici habent fui
Ordinis Clericos , qui collegialitcr, & intra Clauftrum vivunt, habentque_»
ardioris paupertatis vorum, quàm Equités, licet non tarn arâar, quàm.»
mendicantes, aut monachi. Duplicia vero didi Equités habere pofïunr_*
bona; primo patrimonialia, fub quibus comprehenduntur fuá induitriâ»
aut aliorum donatione вес. acqirifîta. Secundo ipfíus commends, five bene*
ficij. quôd Equités conjugati liberé poífint de fuis bonis patrimonialibug
in vita & morte difponerc inftar aliorum fxcularium, & etiam defrudibùs
commendar, tradit Mol. to. 1. difp. 141. & alij communiter , ita ference v-
fu, & confuetudine legitima ab Eçclcfia approbatâ, oftenditque Bullan»
Pij V.quse commendatarios videbatur reftringere, non de hi fee conjuga-
tis. fedde altjs > qui perfedam caftitatem vovent intelligendam, nec in alio
fenfu eñe receptam. quôd vero attfnet ad eos Equités, qui perfedam ca
ftitatem vovent, concedunt pené omnes illos eflc_» incapaces dominij, &
ftridiùsaliquid habere in hoc genere, quàm religiofos conjugatos » cùql*
religioñ conjugati habeant verum dominium etiam fruduum commendr
fecundùm Molinam fup. Saakchez 1,7, c. S.Malderum trad. r. c.4. dub. 7.
quamvisSuarei fup. id neget. Equités ergoilli Sandi Ioannis & Teutonici
quamvis incapaces dominij, liberam tarnen habent ex fuorum fuperiorum
licentia poteftatem difponendi de fuis bonis, &per confequens poiTunc
contradusinire, transferre dominium, fed nonaccipere; quandoenim c-
munt , aut vendunt , transferuntquidemdominium pecuniae aut mercis, fed
reiempt* dominium in illos non transfertur, faltem utapud eos perma-
ûcat, fed folus liber vfus, de quibus & illius Ordinis Clericis, quando ex
tra clauftrum degunt, videndus Sanchez fup. qui eandempe-
. ne libertatem adminiftrandi Clericis extra de-
gentibus, quàm ipfis Equitibus
concedit.
S *' Dubium
i ¿I TraSiamdeCmralfib^

Dubium Quartum. ■ • .„

An pup'tlli fint habiles ad contrahendumt

S V M M A R I V M. ;
/. Explicatur quid fit PnpiBus, Minor , Tutor & Curator,
г. Pup illus alterum fibi obligare potefi fine authoritate tutorи : ipfi ver*
obligari non poteft.
j. Pupillus ex promijfionc vel contractu folùm tbtigatar eatenus,c¡uatehm
. . facJus eft locupletior. \_ \
ys, Explieantur jura contra noßram fententiam. - >
5. O** * P*pillo lufu notabilem fummam lucratur, non potefi in confiten*
' * ' tia iUam retiñere, faitem fi Pupillus cupiat earn recipere. ,'.
6. In contractu onerofo emptionis in materia aotabili pupiliusßt dominus,
non item alter.
7' Oppofita fententiaefi etiamin praxi tutл. щ '
it ту Ra?mîttenda eft huic qnasftioni explicatio terminornmPupifH,Mî-
1 noris,Tutoris, &Curatoris. Pupillus definirur 1. jj^.flf. de verb*
fignific. «fut cum impuba fittdtfijt ejfi in patris poteßat* , aut mortt, ant emancipa*
tione Ad conftituendum ergo pupillum-duorequiruntur ,& setas teñera; Sc
non efle in poteftatc Patris. teñera setas , five impubertas durât in pueris
vfque ad deeimum quartum annum completum, in puetlis vfqueaddcci-
tnumfecundum completum, vt habetur Inftit. цмАш meáis tutela fiaitur.vî.
que ad decimum quartum mafculi vocantur impubères» fi au te m pater_»
habeat eosin fua poteftate,non vocantur pupilli. fi vero dum funtimpu-'
beres, definant elle in pote fbte patris five per mortem naturalem, vel ci.
vilem ejus, five per emancipationem vocantur pupilli, quamvis fciam in_>
jure aliquando pupillum vocari etiam in potcftare patris pofitum, fed vt
notant authores, accipitur ilia vox impropriè. Port annum decimum quar
tum completum vfque_, ad vigefimum quintunu completum-, vocan
tur tum mafculi »tum foeminx Minores ( aliquibus tarnen locis minor г-
tas finitur anno vigefimo, de qua re infra agetur, cum de fubftitutionej,
pupillari erit fermo) pro computatione ante m 2j. annorum, aut 14. accL
piendi funtanni} & dies naturalice r non civiliter.id eft de momento un,
momentum, vt habetur 1. j. ff, de minoribus nec fufficit vltiraum diem_,
25. anni eife inchoatum , fed debet efle perfedus , quamvislex fubindc
civiliter aeeipiat, & mónita, rigide aut marhematicc. vt quando decerni-
tur impuberem non pofle tcltamentum condere , facit favorem, vt noru,
requiratur annus deeimus quajftus abfolute,3inaturalitercomp!etus;fed
¿ . inchoate
 Dlßatatto г.ЪиЫит 4. г%Ь
închoatè vlcimo diccenfeatur pubes & habîlisad tefiamenrum , vt habré,
rurl. * qua Atate, ff. Qui teftamtnta. & alios aliquot cafus recenfet Goede-
hrusad 1. 98. ft", de verb, ficnific. in quibus annus non debet compuraride
momento ad momentum, led ad vltimum tantum diemanni inchoatuirb.
Verum non invenio certam regulam, quandonam de momento in monten,
tum fiat computado, lex enim plerumque exprimit, quomodo relit annos
computar i. 1 ' . : -- I
Tutor eft, qui pupilli habet curam. Curator yerô vacatur is, qui mi-
hori datur. de vtriufque officio multa habet Mol. de jáftic. difp. 220. Sc
feqq. & Dolores juris ex proferto Inftit. detutelis. &feqq. quar pra-fen-
ti inftirutö non funt neccflaria,cùm non de tutorum,aut curatorum offi
cio led de pupillorum & minorum contraétibus agamus. Quaerimus ergo,
anpupillus,& minor fint inhabiles ad contrahendum ? ac primum de pu
pillo, de quo non eft omm'noeadem ratio, qua? minoris. 11 >.
2. Dico i. Pupillus alterum fibi obligare poteft in contractu fine au-
thoritatetutoris:ipfe veröalteri obligarinon poteft civiliter, nifi tutor с on-
fentiat. haben tur hare claré Inititut.de authoritate tutorú. & alibi creberri-
mc v. g. fi aliquis pupiHo promittat 100. valide acceptât donationem fi
ne confenfti fui tutoris, & donator manet obligatus rem donaram tradere.
& dat ibi Iuftinianus hancgeneralem Regulam pro contraétibus autobli-
gationibus pupillorum pUcuit meliorem quidem fuam conditionem licere pupißie
faceré ßne tutorú autboritate , deterioren кои pop, vnde infertnort folum in con>.
tra&ibus onerofis emptione v. g. & fimilibus, liccre pupillo refilirc invi
to altero contrahente, pupillo verö invito non polfe alterum refilire etiam
»nijs, qui videntur lucrativi, qui tarnen portea damnum afFerrepofTunt_»
ut in aditione h créditât i s &c. Concluíioautem generation intelligenda eft
de omnibus bonis pupilli ctiam Caftreniibus,autquafi Caftrcnfibus. quia
nullorum bonorum habent adminiftrationem vfque ad annos pubertatis.
aliter loquendum de minoribus, qui Caftreniis peculij habent adminiftra*
ttonem » ut dicetur portea.
Major controvertía., eft & nobis magis ferviens , an pupillus ex
promiifione vel côntraâu obligetur naturaliter.' quia illa obligado con-
feientiam tangit, quam hic formare prsscipuèintendimus. Sunt hic jura
contraria 1. 41. fF. de condiét, indeb. quod pupiüm fine authoritat* tutorù fit-
pulanti promifirit, fdverit , repetitio eft, quia пес naturaliter debet. Sel. 5?. ff. de
obligat. Sç aft. рнрШш mutuant pecuniam accipiendo , пес tjuidem jure natural*
•bligatur. Quod autcnv obligetur naturaliter fatis apertè traditur 1. i.ff.de
novit. Sc l. Marceäw. ff. de fidejufloribus. ' ■"'"«
• ~" ' Vtvcrum fatear , res eft fatis dubia, Sc quod ad legesattinet, ni*
mis eft difficile eas vindicare á contradiäione. licet enim jurifcoíT.fubti-
lttet conati fint multas conciliationes inveniro, tameru fatis patet_.
fix vllarrb folidam repcriri. Vt autem dicamus aliquid. Dux fiint hac
'*• n * S * de re.
Г 40 Tratiâtus de Contrdftibw,
de re fententix. vna afferit pupillum, Ci veré confenferit, obligari natu--
raliter, & in confeiencia, hxc videtur communier Theolog. earn défen
dit Mob. deluftic. difp. 224. Sanchez de matrim. lib. ¿. difp. 38. Leflîus
1.2, de Iuílic. c. 17. dub. 8. pucac cam probabiliorem. Filiuc. traft, ■$, с
3. Azor p. 3. \.<S.c. 14. q. 10. & plurimi ex Jurifb's idem tenent. Altera-,
fententia negat naturaliser obligari, nid taitas (it ex contractu locuple-
tior. Leflîus fup. exiftimat— earn probabilem-. , & pradicè fecutarru.
pro quo.
j. Dico 2. videtur juri conformius aííercre_,, pupillum non., facturo
locupletiorem non obligari naturaliter : factum autem locupletiorera*
catenus obligari» quacenus factus eíl loe up le tior... priorem partem con-
clufionistenentCovarru. rclcâ.c.qttamvi*§ 4,num.i o. in fine. Cuiacius ad 1.
127. ff. de verb, obligat. Godcfredus ad 1. ? 1. ff. ad legem Falcidiarrb,
& alibi farpe. Alciac. \.рлйл. cod. de pactis. vbi dicit pupillum pubertati
proximum , ne quidem juramento obligari, quôd adhuc pra- fumât ur carcre
judicio. Wefentec. Inilit. de mutil. ftipulat. §. рнрШш.
'Prob. 4. quia jura pro hac parte valdè funt clara & generalia. ci.
tavimus ea paulo ante & przterea Inftit. quibiu alienare See. §. aÀmontridi.
dicitur, fi pupiUus fine authoritate tutoris mutuum dederit, non trans,
ferri dominium >& non fieri aeeipientis. & idem eil, fi aliquid folvat , folu-
tum non fieri aeeipientis. quod idem ílatuitur 1. óbligari. ff. de authority,
tut. Quxdus adjunctis tot alijs legibus, qua; negant vel naturaliter-,
obligari, faciteertum mihi indicium earn fuiíTe legislatorum meutern, vt_,
■ullam obligationem parèrent tales contractus. Denique principia poü-
tain dub. 2. de irritatione contractu um etiamin confeientia hanc conclu»
fionem confirmante, nifi claré probctur legislatorem voluiííe contractus
pupillorum effe Írritos folùm quoad forum externum.,; hoc autem noiL.
probatur, vtilatim patebitexfolutione argumentorum.
4, Dices i.), i. de novat. cit. & main's alijs in locis dicitur daré ob
ligari naturaliter. Reß>. quamvis difficile fit jura in hoc puncto conci
liare,- tarnen poffe vteunque bene explican fiando in conclufione noftra.
aimirum vt jura-., qua» dicunt eum obligan naturaliter-., intelligantur-,
qua.ndo factus eil locupletior, necenim decens eile, vtcunu damno al-
teriusquis augeat res fuas: jura vero, qua; dicunt non obligari intelligan-
tur, quando non eíl factus locupletior ;& hœc eft conciliatio, quam habet
Cuiacius fup. & poil eumalij.
Contra expreíTé ftatuitur contrarium , nempe-, etiamfi pupillus
non effet factus locupletior, deberé tamen naturaliter. 1. сит НЫЛ ff. 9*4«.
do diu Itguti &c. ' Rejp. mendum in textum irrepfiffe, vt bene obfervavic,
Cuiacius fup. & poft eum Godefrcdus, Teutlerus , & alij: & Pandeâas
Florentinas ceteris corrections omifcrant пес. & mérito ¡ legendum enim
effet vtfaäht tjfet locMpletitr. fie enim & fenius melius con itab it, & alij«
legibus
 J)i(putitte г. ЪиЫитз. §. г. • %4 1
legibus non contradîcetur. fie enim loquitur l pupiäus. ff. de zuthorit. tut-*
Si tutor pupiHo mutuant pecunia/» demerit, vel ab to ßipttletur, non tril obligattu-
tutori \ кat uraliter tarnen obligatиг , in quantum locupletior faiïw tß, & fxp i fil
me ¡o* jure repecicur obligatio pupilli in quantum., locupletior fadus
eft.
Contra; in quantum fadus eft locupletior, obligatiir_, clvilîtec_* •
quia datur contra e um actio, ergo obligatio naturalis etiam tum exori-
tur,quando non eft fadus locupletior. Rejj>. dubium hoc folvi ab ipíb
Jurifcof.ini. cit. dicit Vlpianus &naturaliter obligari in quantum fadus
eft locupletior^, , & tarnen dandum contra cum actionem, non tarnen ex
jure civili : quia ex obligatione naturali non fequitur juris actio faltenu
rcgularircr, fed quaíí ex privilegio & peculiari refcripto Antonini Pij,
& proinde non vocatur hxc actio direda, fed utilis,vt vocatur lib. j. ff, com-
modati.Sc hoc quoque obfervavit Cujacius fupra..
Dices 2. contradibus pupillorüm accederé poteft fidejuflor, &îs
efficaciter obligabitur 1. Млгсщйш. ff. de fidejuíf. ergo obligatur pupillus
natu rali ter; quiavbi nulla eft obligatio principalis, non poteft efle accef-
foria alicujus momcnti. KeJJz. Primo ex ilia lege nihil folide poffe ad-
fern'. I. quia non fat is conftat , quomodo lex illa fit legenda, ut fenfus con*
ftetíkut redé ibi oftendit Gotefredus.
Secundo quidquid fit de germana ledione concedo totuijj-., fed'
»ihil contra nos. ibi enim ficdicitur. Si quis pro pupillo ßne tutorù authors-
tote obligate , prodigóve aut furtoft fidejujfirit, t't non fubvtntttur фс. vbi aper-
tè fupponitlex non obligari hdejuflorem , nifi in cafu, quo pupillus obli
gatur. Secundo efle eandem ejusrationem , quat furiofi & prodigi, & «-
qualiter eos с (fe obligatos,ut fidejuflorem pro reis, qua de re prodigus
non obligatur ex contradu ne quidem naturaliter_,, fecundùm commu-
ncm , niíi locupletior fadus. Contra illos ergo, etiamfi fidejuflor non.,
habeat actionem mandan* , ut ibi ftatuitur > tarnen contra ipfum eft ve
ra adió civilis, ergo non fcquitur fidejuflor obligatur civiliter; ergo prin
cipalis naturalitcr.-quia prodigi fidejuíTor obligatur ex dida Г. & tarnen-
principalis non obligatur naturaliser. Alia eft explicado, quam ex Bal
do confíl. jtf?. adfert Tufcho v. minor concl. 445». quod fidejuflor in con-
tradibus pupillorüm fit principalis. Si propterca non obligetur in defe-
-dum pupilli, qui non poteft in fuá perfona obligari. fed tanquam prin
cipalis. Sed quia omnia, qua: diximus non fufficiunt ad convincendanu
banc fe ntentiam, quia licet per jus claré ftatuatur noftra, tarnen per jus
quóque videtur clarènegari. Hunniusdifp.de pad.q. 13. invenitaliani
fubtilitatem , qua putat omnia pofle conciliari. nempe quando jura nc-
gant pupillum obligari, id intelligatur (fi non eft ex contradu fadus lo
cupletior ) de eo non in fua perfona , fed in aliena , nempè fidejufloris,
auc heredis» aut débitons, per novationem ab eo conftituti , in fua vero
S 3 perfona'
Г4Ъ # Troffлт de СомглШЬш,
perfona поп obligetur,nifi quatenus faftus eft ditior. privilegiutneninb.
datum eñe perfona: ipfius à jure., ut non obligetur , quod extra ipfius
perfonam non exit, & proinde quando dicitur fidejuiïorem de jure non
obligari principal! naturaliter. non obligate , id intelligi regularircr, &
fine favore fpeciali juris. Sc proinde ad obligandumfidejuflorem non re-
quiri aliud; quàm vt principalis fuiflet jure natura; obligatUs,nifi fpecia-
ïe » Äperfonaleprivilegium^ fuiflet ei à jure conceftiim.
f. Ex hac autem conclufione, qua; meo judicio debet cenferi pra
ctice probabilis, non tam ex jure Digeftorum, in quo varietas & apparens
Contradiftio reperitur , fed maxime ex jure noviiïlmo Inftitutionum Tu.
ftiniani fequuntur aliqua pro praxi, primo ludentem cum pupillo,& lu-
crantem ab eo fummam notabilem, non poiTe in confeientia illam reti-
aerc_> , faltem fi feiat, pupillum velle earn recipere. Ratio eft. quia_. fal-
tem ex jure Inftitutionum, cui tanquam vltimô ftandum eft claré habe
tur non., transferri dominium per contractus pupilli. nifi quando lucra-
tur & condicionan fuam meliorem facit » & potius dominium accipere_»
quàm transferre, cum ergo colindáis non acquifiverit dominium rei cx
viâoria lusûs fibi traditx , jure obfiftente translatione dominij. non po-
teft ex principijs gencralibus rem alienam retiñere, nifi quatenus non eft
dominus invitus. ergo fi feiat dominum eífe invitum , debet reftituerc.
hxc auttm intelligenda funt de fumma aliqua notabili. nam fi pupillus
res parvas ludoamittat, Sc folvat, videtur transfcrre dominium ex tacita
tutoris & juris licentia,cùm honeftx recreaciones, inter quas eft aliquidexi-
guum.pro qualitatefui ftatus ludo exponere pupillo permiflsr.
6*. Sequitur x. cum pupillo ineuntcm contraftum onerofum emptio-
nis v. g. aut fimilem • non quidem acquircre dominium mercis aut pretij ;
fi fit res notabilis , vt patet ex di£tis, pupillum tarnen acquirere domi-
niunb, & proinde contraftum claudicare, contrahentem enim obligari
rclinquere pupillo rem , quam vendidit, pupillum vero non efle obligai
tum cam redderc repetito pretio ab altero: venditorem tarnen-. polîe_,
pre tium ( cujus tarnen dominium non acquiferar) retiñere, &eovti ex ta
cita licentia pupilli, cum illud nonrepetit; nee mercem reftituit. curan-
dum igitur eft venditor!, fi fecurusefte velit, ut tutor contractum ap-
probet, nee fit contentus fola pupilli ratificarione.
7. Quod fi quis velit fequi alteram fententiam, qux fine dubio pra
ctice eft fecura, poterit retiñere rem fibi datamà pupillo', non quafi do
minus, cum reverá dominium ejus non acquifierit, fed tanquam remfibi
debitam,& quia vi promiffionis & contractus tenetur ex naturali obliga-
tione curare, ut contractus ratificeturà tutore.quod fi tutor nolit, fed re
petat mercem ab emptore nonreftituto pretio, vtpote quia pupillus inu-
tiliter illud coniumpferit, nee eft faâus ditior, poterit fervarc lîbi mer-
¿em donce compenfetur damnum, quia in probabili-fentcntia pupillus te-
netur.
 • Dityut.i. ЪиЫнт s. 1лл

псш prctium redare. Tutor autem poteft in tali cafii pçtcre reftitutio-
nem in integrum, & cogeré emptoreiii ad reddendam mercem.

DubiumQuintum. 1
An minores poßinc contrahere ?
SVMMARIVM. 1
"S - ' • ' 1 i
/. Difiintfio bonorum.
г. Minor Vtlidè ßne confenfu Curatorù bona Caßrenfia, tut quafi'caßretr-
ßa aliénât.
j. foteß minor fe obligareperpromiftonemfùam non confiniiente Curatore.
+. In aliénâtionibus rerum minorum procedendum, eodern репе modo, quo
in aliénâtione rerum Ecclefiaßicarum.
S. Minor non habens curatorem validé fita mobilia vendit qua non pofi
fiintfirvari fine confinfit cuiufiuntfc.
o~. Res Caßrenfit &c. etiam mobiles, alieuius prêty , non poteß alienare
fine cvnfenjk Curatorù. . .
7V; Alie natío immobilium ad fui valorem vitra confenjùm Curatorй e-
tiam requirit regulariter deeretum Indiek dr cognifionem сauf* ,
quodfit futura vtilù. . \
/. Excïpiuntur quidam cafiu à jure.
f. Idem tenendum de minoribta, qui veniam atatùimpettarunt.
S. ТЛЕ Minoribus, ijs nimirum , qui 14. annum exceflerunr, fi mafcnîÎ
JLvfunt.aut 12. fi pudlaf. alia eft ratio, ut ante dixi, quàm fit pir-
pillorum, five impuberum, pro quo
Not. eile hic adhibendam diftinetionem bonorum, vtaliafint ca-
ftrenfiafivequafi cafirenfia, dequibus infra, aliquid dicetur; alia non-, rur-
fus alia eile mobilia pretiofa.alia non pretiofajnec quarfervando fervaripoí-
funt ; alia immobilia. Deinde obfervandum minores aliquos eífe, quiCura-
torem habent, alios qui non habent. licet enim pupillo invito detiir tutor,
tarnen puberi five minori non datur invito Curator Inftitut.de curator. 5.
lumtKviti. nififortèà patre fit confticutus, vel Judex omninoid néceflarium
judicer.quando auté curatorem acceptavit Minor, non poteft cum reijeere,
.nee efficere, quo minus juta in ejus contract ibus habeant locum, his pofitisv
2. Dico 3. Etiamfi minor Curatorem habeat, poteft tarnen validé a-
lienare fine ejus confenfu bona caftrer:iiaaut quafi cafirenfia { eft commul
munis Lefllj fup Filiucij Bonac. & reliquorum.; & in hoc punito differL.
à pupillo. dixinms- enim ad conclut primanu pupillum ne quidenu bod
na quafi caftcenfiiu. pofle alienare fine licencia-, tutoris , hic veröde*
' ■ '' 4 *' ' . mino-
Ï до. TraitâtUs de ConttAStihut,
minoribus contrarium dicimus.quia bonorum caftrenfíum 8c quafi ca-
ftrenfium liberam habet adminilYrationem, ctiam turn, cum in. patris pote-
ftate eil conftitutus, modo ad annos pubertatis per vénerie.
}, Dico 4. poteft fe obligare per promilfioncm fuam, etiamfi cura
tor non confentiar. eft expreffi juris 1. 101. fF. de verb, obligate, putera
fine curaterib.-u finis poflknt exfi!pu!atMo!>!>£ar¡. luriftx circa hanc legem omni,
no claram máximas lites fovent propter fu'a prejudicial, fed nobis pla
cet Cuiacius.ex quo conclufionem iuropfimus, & idem fentit ex profef-
ibfachinsus 1. 3. controv. p. defendens cum. ab impugnarionibus Duare-
ni. Cuiacius vero addit pubercm > five minorem habentem Curatorem.
licet fine Curators non poífit_. reales obligationes in bonis , aut rebus
£uis contrahete ; pofle tarnen perfonales, quales funt ex promiiïïonibus.
pofle etiam fide Curatore validé promittere matrimonium, & illud a#n
contrahere, ingredi religionem, faceré tcftamentum, & fimilia_,. Obli-
gationcm aurem ex promitlîone ortam non folùm naturalem, fed ctiam
civilem interpreter, cùm jus inveniatur irritans quidem venditiones fa-
■ñas i minoribus fine curatoribus, non autem promiifiones, nec eadctn
debuiteiTe ratio in illisj qua: in pupillis, qui judicio carere à jurc_, prar-
fumuntur , & proinde quoad perfonas fuas tutor ib us dircûè fubijeiun-
tur, minore« autem quoad perfonas non fubijeiantur curatoribus falterh
immediate, fed folum quoad bona. Quoad bona eftmajor controverfia
proter I. fi Curatorem^. cod. de in integrum reftitut. vbi decernitut Mino
rem, qui habet curatorem, invalidé venderé res fuas fineauthoritate : qui
verô non habet-., validé venderé.. , fed reftituendum in_. integrum, hac
occafionc plurima hie difputantur_,; fed quia longumetfet &inutilc fin-
gula refutare, omiffis fententijsdicam quod probabilius videatur.
4. Prsmitto autem breviter in alienationibus rerum Minorum pro-
cedendum eodem pené modo, quo in alicnatione rerum Ecclefiafticarum;
& qua: poflunt ab Ecclefiafticis fine folennitatibus alicnari , vel non pof-
funt, pofle quoque vel non pofle à Minoribus. & quod in rebusEcdefia-
fticis eftlicentia Romani Pontificis, in rébus Minorum efle decretum Ju
diéis $ quod con fen fus. Epifcopi in Ecclefiafticis, hoc authoritatem Cura-
toris faceré in rebus Minorum. quia autem indub. 7. fusètraâabimusde_.
alienationc bonorum Ecclefiafticorum, & examinabimus, qua; mobilia..,
qua: immobilia cenferi debeano, hie fupponemus , qua: ibi probanda.,
font.
f. Dico f, Minor curatorem nonhabens validé vendit fua fine con.
fenfu cujufpiam. hic vidctur cafus diéta: I. fi Curatorem. Qua: funt autcm_t
ifta, quorum venditio fit permitía Minoricarenti Curatore ? ccrtum apud
о nines habetur non poííe ab eo diftrahi immobilia fine decreto judiéis, vt
mox conftabit. folùm ergo dubitatur de mobilibus. fed quia ilia funt du-
plicis generis, pretiofa» five qu* fetvaudo fenrari poflunt, & qua: nonfo-
lenc
 Dijputxttez. Dubiums. §. r, 145
lent fervari. ut fruäus, vinum,frumentum &c. dixerunt aliqui de omni
bus effc legem illam intelligendam ; j)rofaabih'us omnino eft de folis mo.
bilious, qux non poflunt fervari. accipiendam. ica Fachinzusl. 3. c, i.&
pluresalij.
Prob, quia videtur valde rationabile, ut dicamus non concedí plus
ilege puberi, qui caret tutore , quam ipfi curatoriconcedatur. nifi claré
cxprimeretur contrarium, atqui Curatori non conceditur , ut mobilia_i
pretiofa vendac fine decreto judicis. 1. lex ana tutora. cod. de administrât,
tut. ergo non conccditipfi minori, vt fine curatore id faciat. Quod au-
tem plurimihîc doccnt per venditionem intelligi contraftum ipfum non-
dum fecuti traditione , videtur fubcilitas fupcrflua. Verum quidem eft
in rigorc venditionem non fecutâ traditione non elfe alîenationem , & an
te tradicionem partes obligationem pcrfonalem contrahere non realem^
fed tarnen non eft necefle intílligere venditionem fine traditione. quiau.
poifumus omnino confummatam , & alienationem accipere. vt aliquid am-
pliùsàlcge dicamus conceflum Minori carenti Curatore, quàm eum ha
bend. Nomine autem mobilium, quar fervando fervari non poflunt vc-
nit pecunia, vt ex Piraquetto, & alijs diccmus infra: & fpecialitcr in hoc
punâo de Minoribus exiftimant Ferdin. Vafquez 1. i.dc potentia teftat.
$. 10. numero 7г. pecuniam porte à minore alienari fine decreto judicis.
qui «ddi't numero 81. resillas mobiles, quas potcft per contradurtu one-
rofum alienare , pofle etiam liberalster donare, quod eft omnino pro-
babil e.
6. Dico 6. Minor Curatofemj habens non.» poteft res non_.caftren-
fes Sec. etiam mobiles alicujus pretij alienare fine confenfu Curatoris.
eft communis ex tit. Ï. Si Снгшгет->. Vbi id videtur fatis claré decer-
ni, & Dodores pondérant Minorem , cui datus eft cutatoc, in citata.il.
xquiparati quoad alienationem -prodigo ; cui bonis interdi&um eft. at
qui confiât prodigum non pofle res etiam qua; fervari non poflunt fine
confenfu Curatoris alienare , ergo &c. nec quas hie diximus adverfan-
tur conclufioni quart* , nam ibi obligationes perfonalesei conceflimus,
fate Verd alienationes negamus. qua: funt diverfa-., пес тпиаь ex alio
fe.quitut-..
7. Dico 7. alienatio immobilium vltra confenfum Curatoris requi-
tit decretum Judicis , & cognitionem caufx , quod fit alienatio futura v-
t: lis minori. & fine hac folennitate alienatio eft invalida regulariter lo-
quendo. Hare conclufio habet duas partes, & vtraque eft communis, r-
traque pars ftatuitur cod. de prardijs Minorum, per_, omnes pené leges,
& ff. de rebus eorum &c. Immo nec in confeientia valere , aut obliga
tionem naturalem parère talem contradum communitcr docetur, & nos
♦ in dubio fecundo probavimus conrraclus à jure Írritos in foro externo
tales с fíe ceufendos, nifi lex ipfa contrarium déclarée & in pratfeoti habe
T шив
14б Tr0*tm de Contraffibtti, :-.
mus ínter citera hoc fundamentum, 'quod lex exprefsè neget venditío-
nem fine decretó faítam„etiamad íolvenda debita transferre dominium ,
fed illudmanere penes ipfum Minorem 1. Si Minor: cod.de prasd. min. ne-
gatejue necetTariam efle reftitutionem in integrum in tali alienatione, fed.
tantum perfecutionem fiverei venditionem quod fcilicet res nullo modo
fuerit alienado. \.»oncilvobn. cod. cod. & hocquidem quoddiximusde alie
natione immobilium concedunt plerique, non tarnen de alienatione mo-
bilium fineconfenfu Curatoris. dicunt enim ex tali alienatione oríri ob-
ligationem naturalem, quod quidem eft probabile, fed contrarium pro-
babilius vt fup. diximus.
• 8. Dixi Regulariter quia ab ipfo jure excipitur cafus, quo pater tefta-
mentó juiferit prxdium aut rem immobilem vendí, tunc enim Curator_#
folus(valideid faciet fine decreto Judicis.l. Si probare. 1. prardium. cod.
cit. & paífim in jure_> ifta exceptio tradituc* Imóin fententiaprobabili
Bald.i, Iafonis & aliorum poteft Minor in fuo teftamento dare Iicentiarru
cxecutoribus alienandi immobilia fine decreto, quia licet quatenus Mi
nor à jure fit inhabilis ad difponendum de immobilibus per contractus
inter vivos, tarnen cum fit habilisad teftandum \tAurtlio. rt.de libert. leg.
& alibi fspe , potent qua teftator faceré , qua: alij teftatorcs folent faceré,
&inhac reinftar patris fe gerere. Altera limitatio eft, fi minor rellgio-
nem ingrediatut.tunc enim poteft de fuis bonis dilponere per teftamenf urn,
aut aliter fine decreto, quia tunc œftimatur major, ita Ferdin. Vafquius
fup. num. 8 1* & alij.
• 9- Quod autem in contlufione diximus intelligendum quoque de Mi-
noribus,qui veniam actatis impetrarunL.. Jure quidem conftitutum eft
cod.de his qui veniam <ttatü. 8cc.\t Minor mafculus cum 20. annos expleve-
rit, fcemina cum 18. poifint à principe veniam aetatis impetrare (provin
cia; varia: variam hac in parte habent confuetudinem) qua; principis in-
«Julgentia hoc operatur, vtà Curatoribusampliùsnonpcndeant, fed tan-
quam majores fua gubernent, nec habent beneficium reftitutionis in inte
grum 1. omnu cod. cit. fed tarnen in hoc adhuc funt minores, quod non.,
•poifint bona immobilia , aut alienare, aut hypothecare fine decreto Judi
éis. L tosquu cod. quod Mol.de juft. difp. 224. accipiendum ftrifteputac
vt fola immobilia prohibeantur alienare fine decreto, mobilia vero pre-
tiofa,qua; ante impetratam veniam artatis non potuerunt finedecretoa-
lienare,Yt dixjmus paulo fuperiùs, jam poifint. De juramento
Minorum confirmante contractumdixi-
, mus in difp. i. dub. vlti-
fflO.

Dubium
 D/ß. 2. dubium. S. §. г.

Dubiurti Sextum.
, An filijfamilias poßint contrajere ?
§. /. Quid patria poteßas f. & quou/% fi extendat .
in bonisfitij? Ô" quomodo definat?
SVMMARIVM.
i. Poteßas patria provt eß injure , eß introduit* к jure сivHi Roma-
.,, noruvtj.
г. SlíAm poteßatem olim, & quam jar» Pater confiequitttr infilium.
3. Jgu/dßnt bond profeilitis ßliorum.
4, Bonorum profetlitiorum reguUriter Piter habet dominium & vßnu»
fruclum.
ft gua ߻t bona adventitia filiorum.
f, £>aodfilias mera fuá indußrii lucratur ex pecunia Parent ù futura a-
lías otioßt, pertinet ad pecufium adventitium.
7, Filius adminßrans paterna bona ßue peculium profectitium lucratur
Patri nonfibi.
t. Non eß improbabile , etiamfi non fuerit expreße proteßatut fè-noHcs
gratis laborare, pojfe tarnen repetere a coheredibusaßimationem
fiuaindußria ,fi intenderit non laborare gratis.
fi. Диа ßnt bona Caßrenfia & quafi Caßrenfia,
/#. In hü bonis filim alias adhitc fiùb patria poteßate, cenfetur Paterfa
milias ,ßpubes ßt. ' ■; <
//. £uidßt emane¡patio , & qnomodo per ßontaneam voluntatemFatrü,
mortem naturalem, & eivilem fiat.
jz. Si filit/s profiteatur religionem , Pater per hoc non amittit v/itm frtt-
ctum bonorum adventitiorumfilff.
/ß, guando ipfe Pater preßtetur yprobabilius eß,qubdadbucretineat ißum
vfim frutfum, five monaßerium nomine ipfitts.
//. Harefis in quam Pater incidit, libérât filium d patriapoteßatef& ae-
quiritvßm fruäum etiam adventitiorum.
15. Filiusfamilias egreditur etiam a Patrû poteßate per matrimonium,
iff. Itemfifilias eligatur Epifcopus. . . • . .
r. T Icet jure naturae parentibus debeatur obfequium & revercntia,& .
.Lpater habeat filium in fuá poteftate quoad plurimsL- ; tarnen po#
teftas patria, prout in jure_,, & vfu noru, eft vfu naturalis пес gentium..,
fed eß; introducta à jure civili Romanorunu, vc teftatur Imperator., in.
•Ta ftitut.
1 4,jr ' ' Traftatш de Contractibus>
ûkut. de patria poteftate. continec enim quandam formsrn fubjeflionis
cx parte filij, quam natura non praecipir, & quandam potcfiatem in parre,
quam natura per fe fpeâata ei non cónceífit. In his autem confiftic; i.
enim filius ,& filia funt in poteftate patris, non in poteftate matris. ucol-
ligunt paifim Dolores ex S. <¡ui ¡gitMr. Inftit. de patr. poteft, & fupponi-
turia c. 2. de converf. infidelium. Per patrcm autcm intclligunt fupre-
pium afcendentium in linea mafcula. v. g. proavus meus habet in pote
ftate me, quia ex filio ipfius natus fum, ii enim ex filia fuiíTcm natus, non
eifern in poteftate proavi mei matçrni, fedtantùm in poteftate patris mei,
& a vi pater ni &c. fi pater moriatur me nondum emancipato recidoinpo-
teftatem avi. quod li pater meus emancipatus eft à meo proavo , ante-
quam egonafcerer, ego non fum in poteftate proavi, fed folius mei paren
tis. Filius, qui in patris poteftate cenfebatur, debebat efle legitimus: il-
legitimi enim quamdiu tales mancbant, nonerant in patris poteftate, fta-
tim vero ас legitimabantur, iucipicbant efle in poteftate patris-, maximè
G per fubfequens matrimonium legitimi facti funt. qua: colliguntut ex
Inftitut. de patr. poteft.
2. Secundo confequebatur pater magnum jus in filium,& ejus bona,
olim jusvitx & necis. hoc verô jam fublatum eft. habet tarnen jus mode
ratz caftigationis, incarcerations, exheredirationis ÍíC.Sí poteft in fua_,
nece iiirate eum venderé, prarcipuè autem in bonis filij poteftas patris cer-
situr. bonorum enim perfeiticiorum filij & dominium & vfum fruéhim-i;
adventiciorum vfum fruâum, non proprietatem; caftrenfium verö aut_.
quafi caftrenfium, nec proprietatem , nec vfumfruftum , fed filius in iftis
cenfetur paterfamilias, quia autem tota dificultas hujus dubijde contra-
öibus filijfamilias ex hifce bonis oritur ; explicanda funt , qua; vuo verbo
jae\ tetigimus.videri autem poteft dc his peculijs Azoriusp. 2. l.z-c. a a.
Shneduvinus Inftit. de patria poteftate, &alij
3> Nota filiumfamilias duplex genus bonorum habere pofle_.» alte-
runvab ipfopatre profedurrb, alterum aliunde, quod à patre proficifci-
tur vocatur profeâicium, datenim >aliquando pater filio aliquabona_.ad-
imntftranda^ , fibi tarnen fcrvans dominium, & vfum fruftum. in his fi
lius nihil habet, nift jus admirúftramii in conimodum & incommodum pa*
trts , & ex ilia adminiftrationc hoc faltem confequitun_. commodi, quod
publican's parentis bonis obaliquod crimen , peculium hoc profeeb'cium
Hon publicetur. vt tradit Silv. ресмй/ш, t, q. 5. & Sanchez lib. 2. de ргагс.
с. if. qui bene oftendit hoc privilégium convenire filio in quocunq; pa
tris fui crimine., etiam befsemajeftàtis. filiumqueidfibi tunc lucrari pro
alimcntis, teneri tarnen ex>eo folvere parentis dcbita_, fi aliabona non_.
fufficiant. Alia, acceptiooe diciturà patre proficifci non folùm, quôd pa
ter ipfe dedit filio, vel filia?, fed etiam qua: alijdederunt principaliterin-
tuitu patris v. g. fi ob patris bene meriu donavericquisequum filio, ille e-
quascenfetut bonumprofecucium. 4. Bono-
 Dijput at h г. Dub'mms. 149
4. Bonorum autcm profediciorum rcgulariter habet pater & domi.
nium,& vfum frudum, & filius, qui ca adminiftrat poft mortem patris
tenetur ea conferrc, five in parritionem adducerc cum alijs heredibus.
Dixi regulariter. quia quardanturin matrimonium á parre filio pro fufci-
pieudis ordinibus, propter nuptias, in dotem &c. funt filij quoad domi
nium , & vibm frudum , tenetur tarnen in partitionem ea adducerc j
hoc tarnen habet emolument!, vt frudusperceptosnon tcneatur confer.
re_., nec in portione Гиг hereditatis numerare, ut tradit Mol. fup. difp.

;. Adventicia bona funt, qua; filio aliunde proveniunt, quàm à pâtre,

etiamfi ab ¡pía matre, aut cognatis, vel parentibus matris, & quzcunque
non^ intuitu patris primario & principaliter , & nec caftreníia funt, nec
quaíi Caftrenfia_. horum autcm bonorum dominium eft penes filiunu,
vfus frudus vero penes parentenu.. praeterquam in certis cafibus quos
fusé recenfet Azorius c. 22. cit. & Schneduv. Inftir. per tjxiu рефям ntbit
dominium &c. primarius cafus eft, quando aliquid datur filio eâlege, vt_,
pater non habeatin eo vfum fructuni; tune cnim filius & dominium ас,
quirit & vfum frudum... Authent. Excipitnr. cod. de bonis qua? lib. Hoc
autcm adventicia diftindum habent à profedicijs , vt non teneatuc filius
ea conferred, contra quam accidit in profedicijs illis, quorum dominium
habet, vt paulo ante diximus, de dote & patrimonio adordines.
Neceflarium autem eft, vr hictrademus quxftionem fan's contro-
verfam , an lucrum . quod filius acqiiirir ex adminiftratioue bonorum.,
profediciorum.. , fit cenfendum inter profedicia_» an adventicia bona_, ?
Mol. difp. 234. fusé hic tradat, & multisargumentis conatur oftenderc
totum illud lucrum eífe profedicium. & pertinere ad patrem, non vero
ad filium. confentit Iafon 1. Hind. cod. de collât. Schneduvinus Inftit.
de adionibus de peculio, idem fentit Azorius fup. c. ¿3. Sil. рсснИмпи.
к. q. 12. qui quideiru fententia_, licet forte verior_, , eft tameiu fatis
rigida-.
Propterea alij contrarium faltem quoad aliqua pundafentiunt_,.
Navar. in Manuali c. 17. num. 144. & 148. dicit filium patri fervientem»
& fuá induftria.eiIlucrantem , iî exprefsè vel tacite proteftetur_. fe gratis
fervire nolle, cùm pater non indiget ad fe fuftentandum filij opera, pof-
fe filium fibicompenfare laboremfuum accipiendo tantum ex bonis pa
tris ; quantum externo deberet dare dedudis expends, quas pater in eo
alendo fecit... quod fi non proteftctur, nihil poifc cxigere, quia fuppo-
nitur expietate parenti fervire voluiflfe gratis. Leif. 1. 2. с. 12. dub. 13.
addit fententiac Navarri , fufficere fi vclic_, proteftari & tarnen ob patris
reverentiam non audeat. Malderus idem fentit-. trad. i.e. 4. dub. 4.
nec requirit proteftationenu. Bonacina difp. 2. q. 10. p. 1. curru Leffio
confencit aliofque с ira: Fillivc. trad. ; 1. с 4. vukque illud lucrum efle_,
T 3 mixtum -
■С IP Trallâtи* de Contrdtibus,

mixtum mediamque partem ad filiumv mcdiam adpatrem pertinerc. In

hac controvertía.
¿. Dico i. quôd filius merá fua induftria lue ratur ex pecunia paren
tis futura aliàs otiofa. pertinetad peculium adventiciurrb. hancconclu.
ííonem tenent plerique. quia non eft fruftus pecunia: patris, fed mere in- -
duftriar, communiter enim docetur negotiantem pecunia furtiva fibi ac-
quirere lucrum totum, faltem quando dominus non erat negotiaturus»
de hoc ergo non eft dificultas, hinc talia lucra non funt dividenda cum.,
hcredibus, quia funtbona_, adventitia. fi tamenfint res, in quibus conftítui
poteft vfus fruftus , debent parenti tradi , quia ad ipfum_.fpec~tat_ vfus
frudus.
7. Dico г. Quando filius adminiftrans paterna bona, five peculium
profectitium, lucratur patri, non fibi. hzc fententia vt dixi eft commu
nis tarn Thcologorum, quám Jurifooíf. & prob, quia totiis ille_. frutftus
eft ex re aliena, ergo ad patrem pertinct, cujus eft res illa_.. nec eft ra
tio excipiendi banc rem à communi regula , qux datur de fructibus pro- -
venientibus ex re aliena,,. Quod fi filius extraordinariam induftriam ad-
hibucrit, cantùm fequeretur inde ad fummum compenfandum filio labo
rem.., Sc induftriam , quam rei ifti excolenda: adhibui^. de ifta autenu
induftria. V
2- Dico j.'non eft improbabile ctiamfi non fuerit cxpreiTèprotefta-
tus fe nolle gratis laborare, poiïc tarnen repetere à coheredibus aeftima- .
tionem fui laboris & induftria: х tí intenderit non laborare gratis. & vr_.
dixi Leflij, Maldcri.ü aliorum. Prob, quia labor filij Sc induftria ejus
incolendis agris paternis, aut reddendis ejus bonis frugiferis eft in fc_,
pretio xftimabilis. ergo etiam & patri. prob, confeq. quia quôd patcr_,
fit, non habet jus exigendi à filio operam gratuitam , aut indußriz exer-
citium. quia licet teneatur filius obedire parenti jubenti , ut adminiftret
bona, & induftriam impendat ; tarnen non tenetur illum laborem gratis
impenderé, nifi pater omnino indigeau., nec poifit alios habere, qui ve-,
lint gratis faceré-,. Nec filendo & mercedem aäu non exigendo cen-
fendus eft patrem deeipere, quia habere poteft juftas rationes,cur no-
lit cum patre contendere , aut periculum indignationis ejus ineurrere^.
Et licet qua: ex bonis fruâifcris vcniunt, cenfeantur fruetus ipfius rei,&
proinde ad dominum pertineant, tarnen tenetur dominus compenfarc_,
non folùm laborem, fed etiam induftriam ejus, qui fruetum illum colli-;
glt_>. Confeflarius igitur in hac parte fit cautus;fi enim filius intenderic
laborare gratis pro parente, cogat illum conferreiti commune lucra ac-
quifita fi non fuerint fruftus mera: induftria:, fed eriam ipfius rei. fi vero
intenderit exigere mercedem , fed non fuit-, aufus diecro , tunc fi vi--
deat eum difficilem ad conferendum in communi fua lucra, poterit fe-
<jui fentenciam pofitamin concluiionc tertia , de duobus tarnen admoni-
• w со pce-
 В'фшлШ2. ЪиЫит ff. $. î. ' í5 1
. to pcenîtente. vnum eft , vtdeducat alimenta , qua» ei dedit pater eo tern* *
pore quo bonaadminiftrabat. non tenebatur enim cum pater_,alere,cum
haberet vnde fe aleret ex lucro fuá: induftriar. пес prarfumitur pater vo-
luifle alere filium. qui gratis pro patre laborare noluit-,. Alterum eft,
vt fi res fit integra.,, patri det lucra-, fua adminiftranda., , cum inter.,
bona-, adventitial numeranda fine , quorum vfus fruäus ad patrenu
pertinet,
9. Caftrenfia bona, & quafi Caftrenfia non habent magnam difficul-
tatcm. Caftrenfia enim funt, qua^ratione militia proveniunt, vt qui pa
rentes dant filijs ituris ad caftra', modo mobilia fin t. qua: à ducibus vel
ftipendij, vel honorarij loco dantur , qua: ex prardis obveniunt &c. nön.,
eft autem ncceflequemquam aétu pugnare, vt Caftrenfia bona dicatur_.
acquirercfufficit enim vtadmilitiam immediate pertineat, officium (la
bile inca habens. fie nauta; in bellicis navibus militibus accenfentur , &
fcribxia caftris &c. Qnafi Caftrenfia funt qua: privilegium habent bono
rum Caftrenfium.talia funt, qua: ex beneficio Ecclefiaftico obveniunt; qua; ■
infervicio áulico fupremi Principis acquirontur, fi ftipendia ilia fint, five
dona, five ex parfimoniacolleäa &c. vt habetur 1. vnica. cod. de caftr.palar.
. pecul. deinde , quat ex publica liberal) u m artium , aut fcientiarum profef-
. iione comparantur.qualiafunt ftipendia ProfefTorum, falaria Advocato-
rum,Tabellionum, Medicorum &c. etiamfi ex publico non habeant ftipen-
. dia> fedrantùm à privatis«
In his bonis filius etiamfi alias in patris poteftate pofitus , ceñfe-
tur Paterfamilias, & tarn liberé de ijs poteft (fi pubes fit) difponere, ac
fiomnino fui juris eilet, пес pater aut dominium in ijs obtinec, aut v-
fuai frudunb. non tarnen tenetur pater filium alere ex fuis bonis, cùm
.habeat vnde vivat_. ex caftrenfibus. quod fi pater ex bonis iftis aliquid
expendar_, tenetur filio reddere,& filius, quando aliter non poteft iua^
recipere , poteft occulte fibi compenfare, quantum fupra alimenta pater
exijsexpendit. J(
10. Opera: autem pretium ericpaucisintelligere, quomodo films ex
eat à patria poteftate, & quis iftius liberationis lïtefFeitus, Advertendum
enim eft patriam poteftatem non folvi per expletosannos îj.imô пес fo.
fed tota vitámanere in poteftate patris, nifi aliquiscafus ex ijs contingat,
quosjus requiritadliberandumà poteftate patris.
п. Famofiifimuseftemancipatio. quae requircbat olim multas folcnni-
tates, quas luftiniaiuis Jnftit. Quibiu modis filvitttr patria poteßns, reftrin-
xit, vt hodie fervatur—, * vt fcilice*-parer coram Judice etiam inferiore.,
dicat fe faceré-, filium fui juris. & de hoc decretum aliquod Judicis vel
. feriptum interveníate fecundùm loci confuetiidinerru. eft tarnen in_. ali-
quibus loci's emancipatio tacita invfu. quando nimirurru. filius ex vo
lúntate patris feparatè habitat, & res adminiftrat tanquara filas perlón.
gum
152 ТгШлш de Contrsiïibtu ,
gum tempes, per hanc emancipationem autem id ccofequitur filius, vr_.
laltem vfum fruótum bonorum adventiciorum quoad mediam partem ob.
tineat, media parte reliââ patri in prœmiunj beneficij emancipations. I.
eut» eportet §. cum autem. cod. de bonis qua: lib.
Secundus cafus eft mors naturalis, de qua re non eft dubium.
Terrius mors civilis per deportationem &c. de quo cafu & ali-
quibus fimilibus agitur inftit. fup. & à Doftoribus ibi. Vide Aior. lib. 2.
p. 2. с. го, qui fuse omnia ifta perfequitur, nobis praâica potius attinge-
replacet.
Quartuscafuseft profefllo Patris vcl Filij in religione approbate...
quod pater profeflus definan habere filios in poteftato • eft communis
Doftorum fententia. vt tradit Schneduvinus Inftit. quibtu mtdis раггы. Sec.
&rarionem dant ex 1. îw»î«. ï. *d legem Мыт de adult, vbidicitur: ûu
fm* poteflatt notuvidetur habere, qui ко» efl in fita ptteßatt. atqui profeflus non
eft fus poteftatis, fed fui fuperioris , ergo non habctalium in fua pote-
ftate. quod filius liberetur à patria poteftate per profeilîonem religionis,
eft quoque fententia communioc. vt tradit Schneduvinus fup. & quod
dicitur deprofeffione extendit Sanchez 1. 2. de pracc. с. r .numero 31. ad
religiofos Societaris Ie sv, qui vota fimplicia religionis poft bienniurru
emiferunt-, Se eadem eft ratio quoad hoc de profeflîs,& religiofis non_.
profeifis Societatis I esv. Quod falvatur Profeflus, ratio îUa datur.quôd
tranfeat omnino in poteftatem fui fuperioris, & per confequens fub po-
ceftate altetius efle dciinat.atqui eadem ratio in religiofis Societatis mi
litât, cùm fe totos tradunt in poteftatem fuperioris ex parte fuâ, xquè ac
profcflî.
Si petas quid operetur_. h«c liberatio â patria poteftate per pro-
feflîonem? Rejp, fi filius profit^atur , Parrem per hoc non amittere vfum
fruftum, quem habebat ante iñgrcflum religionis in bonis ejus ad ventitijs.
quia vfusfruäus ¡He eft'à jure concelfus Patriad vitam fuam 1. Онлснпуне
cod. de bon. quar lib. &non eft ratio, cur ipfieripiatur ( nifiincafu crimi-
nisdequoftatim) & proinde» cum profitente filio Pater adhuc vivat-., v-
futri fruñum retinet-, , vt habet communior fententia. hoc tarnen habet.,
privilegij , vt quarcunque poftprofeflionem, aut vota Societatis obveniunt,
quantumvis aliàs cflent adventicia ;& obnoxia vfufruâui paterno, tarnen.,
fiant quafi Caftrenfia, &per confequens à Pâtre prorfus exempta, vt colli-
guntcommunmsex Authent. Presbyter«*, cod. de Epifc,
13. Major eft controverfîa quandoipfe pater profitctur_.» an vfus fru-
ctus , quem habet in bonis ad ventitijs filij, ad filium rcdear_.? Tres func-
fententiae, prima abfolutè aflerit ceflare_,, Sc confolidari cum proprieta-
te, quat eft penes filium. ita Covar. de teftament. c. 2. num. p. Fachinarus
lib.^.c. 12. Boëcius decif. tfi, citatSalicetum aflerentera efle fententiara
communcm,
Secunda
 \
Ы/р. i. ЪиЫюп S.f. t. t$r
Secunda eft Bartoli authent. Idem efl. cod. de bonis quodlib. qui
poft fe traxit multos in vtroque jure Panormit. in cap, Inprtftnti* de pro.
bat. num. J7. & alios, quidocent in hoc cafu procedendum, ficut in^cafu
emancipation^, in quo, vt paulo ante diximus, ftatuitur_,,vt medietas v-
fus frudus tranfeatad filiunu., altera media parsapud parentem maneat.
Tertia eft parentem profitenté per totam vitam retiñere vfum fruäum, five
monafteriú nomine ipfius, fit modo monafteriúcapaxretinenditalem vfum
frudum. fienim fit incapax, à profeffione patris totum redire ad fili'um,
banc fenrentiam communius tuentur hodic tarn jurifcoiT. quàm Theologi
pod gloff. authent-,. Idemeß. cod. de bon. quodlib. Baldus ibidenu in au
thent. Excipimr. Boeriusfup.fatetur magis arquam. Pinellusl. t. parte.,
i. num. 49. & feqq. Guido Papa deciT. fpy. qui dicit ita fuiflc decifutn à
fenatu, Rebell. 1. 1. de juftic, q. 7. fed. *. & ca-teri frequentius.
Difficile eft determinatum ferre judicium.., tarnen tertia fenten-
ria videtur probabilior. 1. quia omninö communior& pietati& rtligt'oni
magis favens. 2. quia generation ftatuit jus. vt vfus fruftusin bonis ad.
ventitijs fit ad vitam, yt ante notatum eft ergo ab hac generali regula.»
non eft recedèndum, fine authoritate juris, fed nullum jus hunc cafunt
excipio. 3. filio profeflîonem emittente, licet pater perdat poteftatem
patriam, non tarnen perdit vfum fruâum.vt pené omnesconcedunt, quote .
ruse citât Sanchez lib. 7. de prxcept. с. 13. num. j8. quareergo pater ,Jl
ipfe profiteatur. privari debet vfu frudu ? prsfertim cum per_, official
monafterij «qué poflint adminiftrari bona filij. quam per ipfum patrenu
Я in fieculo manliifct. Fundamentum Bartoli & Panormit. eft, quod quan.
do filius furto aliquo patris emancípame-,, perdat mediam partem vfus
frudûs. X.'çmm oportet, cit. atqui hic furto patris, five profeffiono, quam e«
mittic—, emaneipatur filius. Sed huic argumento bene refpondet PineU
lus fup. agi in dida 1. de emaneipatione ex furto patris immediate id a-
gentis, in prasfenti autem pater non intendit immediate per_> fuum fur
tum emancipare, fed profiteri, nee profeffio ad eumefFedumdirigebatur,
fed tantùm ex ilia quafi acceflbriè fequitur emancipado.
*4» Qjyutus cafus eft hsrefis. ftatim enim atque pater fit hacreticus . fi-
lium définie habere in fua poteftate_,, vt eft ftatututiL, c. 2. $. fin, dehas-
rer. in 6. &tradit Panormit. c. abfolutos. de barreta. imô in hoc cafu vfuou
frudum, quem habebat in bonis adventitijs perdit quidenu, fed tamerL.
cum carterls bonis non confifcatuc, пес ad fifcum tranfit^, fed confoli-
datur cum proprietate, &adfilium venit, vt habet Suar.difp. 2*. de fido
fed. f. Mol. trad. 2. de juftic. difp. p. & alij. cujus communis fententie
rationem non dant alianu, quam quôd ita potenter egrediatur filius ex
patria poteftate, ac fi quodammodo nunquam fuiflet- fub eo. qux ratio
qmdem non concludit, fed tarnen puto praxin ita habere in locis, vbi ha£
refis folvit patciam poceftttemv. Scd nunquid in loci* vbi haeretici tole-
- V * rantur,

»
X 54 -л Traitлии de Contriitibus ,'.
rantur, riec can'onum pœnis in cos vindicatur, hoc pr ivîfegium habeat-,
Jocum, poflet difputar i. icio quidem in foro externo filium catholicunb»
cogendum manerefub poteftate patris,& patri à Judice auferendum v-
fum fru&um bonorum adventiciorum filij, tamen quia perillam toleran-
tiam Principunij, quae jufta aliquando eííe poteft publica neceflltate id
exigente, non datùr jus patri, nec filio jus.fuum aufertur_, $ nec cañones
volunt pofitivumfavorem faceré h<ereticis, & propterea probabile eft, poíTe
filium exiftimare in confeientia fe eíTe folutum à poteftate parentis fui hx-
retici, & occulté compenfare_, , ceflanre tamen feandalo damna, qua? per
fubje&ionem fub patria poteftate incarrit.
. ij. .Sextus cafus ftatui quidem poteft matrimoniurn filij, vel filise.ille
cafusnon excîpitur in jure communi. iraô contrarium fupponitur L Siv*.
xoremtuam. cod de condir. infercis, vttoto tit. cod. de bonis qua: lib. eft ta
men communi confuetudine vbiqueferè receptum , vt per matrimoniurn
egrediantur filij à poteftate patria, de jure Saxonico,& terris, qua: ifto>
jure vtuntur, teftis eft Schneduvinus. In (lit. Quibm modù pat» pot. fol. S.
vltimo. de jure Hifpania: & Lufitanias teftatur Mol difp гг.?. de confue
tudine t otitis Gallia; teftis eft Papon in confuctud. §. \6<s. & alij de alijs
locis. quando autem per matrimoniurn ex confenfu patris initum è po*
teftate patria exit, tunc omnia bona &vfusfruétus reftituitur filio ut tefta-
гшг Ae. communi fententia Bocrius decif. 1^7. ,
^%l6. Septimus cafus eft, fi filius Epifcopus eligatur , ¡authent. Sed Ept-
fiopalü. cod.de Epifcop. &c. fer venertbilem aui filij fint. legit., item confula-
ris autpatritiadignitas,aut illa: dignitates majores, qua: à neceflarjo cu
rias libérant, vt in eadem authent. habetur, filius autem faeerdosfaflus
manet in patria poteftate fecundùm communem fententiam. Panormir.
сект volúntate, de fententia excommunie. & aliorum pafllm , contraGlofl.
in dictum с. &in с. ¡ndecarunL,. de «täte & quaiit. Doftor quóque & miles?
manent in poteftate patris, vt notât Scheel u. fup. Alij traduntur cafus,
qui quia ad praxim confeientia: non ita ferviunt , videripoüunt apud au-
thorcs cit. pra:fertim Mol. & Azorium»

§. г. De contraEl'tlm qttos ßlimfamitias

potefl inire ?

; SVMMARIVM.
jr. Filwfamtltat pubes de Caßrenfibus & eptafi Caßrenfibus bona valide
contrahit fine confenfit patres.
3. fiVmfamilias etiam pubes non poteß alienare bona immob'tlia adven~
■ titia velfrofeftitia fine patris confenJU.
• 3. Pr».
 Dtßutatio г. Dubium Л §.*, iff
j. Probsbile eft etiam rcquiri confenfum Judicis.
+ Ftliusfamilias pubes fine confenfu patris contrahens excepto mutuo &
"voto redi civHiter obligari poteß. \
j. Poteßfilit*¡familias invito patre locare fuas operas dteri , quando pa
ter extreme out graviter non indiget. . \
Л Aliud efi aliénâtionern ejjè invalidar» , aliud ex contratи non oriri
obligationenui. ^
7. Filius contrahens de bonis adventit$/s peccat, & contra patrem & con
tra partem, quid in hoc Confejfario faciendum?

OCcafionc hujus difficultatis pra-mifimus ifta de patria poteílate.

1« Dico 4. filiusfamilias pubes de caftrenfibus & quafi caftrenfí-
bus bonis validé contrahit fine confenfu patris, modo pubes fit. eft com
munis. &patet exfundamento antepofito, quod fcilicec iftorum bonorum
& dominium habcat,& liberamadminiftrationem.
De adventitijs bonis poteft eife quarftio.in hoc quidem pundoeil
differentia inter mobilia, & immobilia bona, ficut diximus dub. pra-ced.
xlepupillis. nam mobilium alienationem faciliùsfemper permiferunc jura»
quam immobil ium . de immobilibus.
2. Dico 5. filiusfamilias etiam pubes non poteft alienare bona im«
mobilia âdventitia vel profeditia fine patris confenfu. harc conclufio paf-
fim habetur certa, & ftatuitur in 1. fin. cod. de bonis, qua: lib. 5. 5. fed du«
bitantaliqui, an fufficiat con Ten fus foliusPatris, an non vitra eumrequi-
ratur confenfns Judicis; ficut diximus in dub. prseccd. de tutore pupilli»
fine cujus confenfu non poteft fieri alienatio bonorum immobilium, &ta*
men non fufficitejus confenfus fine decreto Judicis,
3. In prarfenti ergo quamvis fpedando jus civile in diftal. fin. cod.
de bonis &c. dici poifit fufficere folius patris confenfus. cum illius fol i us
ibifiac mentio , nee fint extendenda: folennitates, qua; in alijs requiruntur..
ad parentes, quos naturalis affeâus ad majorem pro filiorumcommodo
•folicicudinem invitât, tarnen communis eft Doäorum fententia , requiri
•vlcra patris confenfum authoritatem Judicis & folennitates, quas diximus
dub priced, requiri in alienationibus faäis à Curatoribus, fatifque id in-
nuirurl. 3. cod.de bonis maternis, dum negatur patrem poífe obligare»
bona âdventitia filij. & exprefle fupponitur in c. conflitmm de in integrum re«
ftit. & id ibi fpecialiter ad vertitPanormit. & carteri pené, пес in hac parte in-
■venio magnam differentiam inter minorem exiftentem in poteftate patris. &
hahentem Curatorem quoad alienationes. ' Alijergo qui dominium habent,
poífunt illud alienare, fine licentiaejus.qui vfum fruclú habet.filius verô fine
«onfetifu patris vfu fruduarij non poteft lege obfiftente.De alijs cotradibus«
4. Dicoó.hliusfamilias modo pubes fit fine confenfu patris cótrahens, ex*
. . -, Va ceptq
I jб Träftatiis de ContratHbttt , .
cepto mutuo, & voto realiciviliter obligari potcft. prob, ex 1. ßliusfamUiat
г g. ff. de ad. & obligat. filiuifamilias ex omnibus caußs tanquam paterfamilias
obligatur; & ob id agí cum to tanquam сит patrefamilias potefl. idem pené ha
betur 1. fj. ff. de judicijs, 1. fin. ff, de verb, obligat, pubes, qui in patris efl
■poteßate , ptrinie ac ß paterfamilias effet obligari folet. Quod verum eft, vt_» fi
filiusfamilias habet profeditium peculium à patre, & negotietur, Sc con,
trahat, contra ipfum patrem deturadio ex filij contradibus, juxta vires
peculij,quod habet filius. Inftit. de aft. §. aEliones , & de peculij adione.
Dixi excepto mutuo & voto, devoto enim id habetur exprelTè 1.
2. ff. de pollicitat. votum igitur reale filium in patris poteftate pofitunb,
fijîne patris confenfu fit emiflum, non obligat, nilî Caftrenfe, aut quail
Caftrenfe peculium habeat. de mutuo vero in pecunia numerata acce-
pto patet : quia alTeritur per totú tit.ff. ad Senatuscoff. Macedon.& cod.eod.
fili Limfamilias ex mutuo non obligari, quando Caftrenfe, aut quafi Caftren
fe peculium non habet. Sed de mutuo filiorum familias agetur inferiùs
exprelTè in tract, de mutuo & vfuris.
y. Dices contra conclufionemfextam, videmur contradidoriainvol-
y ere. nam inS.preced. diximus dominium & vfum bonorum profeöitio-
rum effe penes patrem ; deinde in hoc §. filiumfamilias non poffe'aliena-
re bona immobiliaadventitia non folùm fine confenfu parentis , fed etiam
jfine decreto Judiéis, quomodo ergo poterit obligari ex omni -contractu ?
Ha:c objedio petit explicationem eorum, qux diximus«
Rejp. igitur, advertendo obligationes ortas ex contradibus, alias
.effe quafi perfonales , alias reales, de quafi perfonalibus fubfiftit noftra
,conclufio, Vocoautem in prasfenti perfonales , quando fuam perfonam
.obligat v. g. locando fuas operas &c. communis enim eft fententia pofle
filiumfamilias etiam infcio aut invito patre locare alteri fuas operas,quan-
do pater non extremé aut graviter indiget , ñeque enim tenetur extra
neceifitatem, autgravemindigentiam patri cohabitare faltem poft puber-
tatem, fed poteft ab eo fe feparare, vtartemaliquam addifcat, & maxi
me, ut iludeatjfi ergo filius fuam operam alteri promifitautcum eocon-
traxit de fervitioei exhibendo,aut aliquidin ejus gtatiam faciendo , obli-
gabitur ex tali contradu.&conveniri poterit etiam dum eft filiusfamilias.
item & de alijs contradibus v. g.ex cmpto & vendito , ex promiffioni-
bus&c.& poterit filius condemnari;fedcùm nihil inprjefens habeat, ju-
dicandiadiodabitur, cùm emancipatus fuerit , & propria habuerit. imo
poteft paeifei de rebus, qua? poftea ipfi obventura» funt_,. fi peculium pro
feditium habuerit, & ratione illius contraxerit , obligabitur in folidum &
pater & filius, vt habetur 1,44. ff. de peculio.
©"♦ Not 2. circa immobilia. aliud effe alienationem effe invalidam ; a.
liudexcontradu non oriri obligationem. fiepe enim fit, vt alienado non,,
íbmatur «ffedunb, & tarnen cootradusteneat; filiusfamilias fine patris
confenfu
 Difyut.2. bubiumf. j 57
confenfu invalidé aliénât immobilia adventicia ; Sc profeâicia five mobi
lia, five immobilia; & tarnen tenetur ex illo contractu. ille,qui contra,
hit cum filio non acquirit dominium rei fibi vendit», vel donatat j fed tarn in
fi bona fide exiftimavit filium eile patremfamilias,aut fui juris&c. habet
filium fibi obligatum, ut curet c'ontraftum fieri validum, tat reddatpr.c-
tium, & folvat quantum contrahentis intererat contraâum eífe validum.
7. Ex hisautem pro praxi adducendafunr aliqua. primo filium ineun-
tem contractus five onerofos five graruitosde bonis adventicijs aut pro.
fefticijs contra voluntarcm patris, peccare dupliciter; contra patrempec-
cato furti, attreétando bona contra ejus voluntatem, contra partem, cum
qua contrahit, earn decipiendo, dando ei aliquid, quodadhuc manet iru
bonis patris , & quod pater poteft quando lubet repetere & condicere_»
juxta \. Sedfu ff. ad Macedón . & hinc filium teneri utrique. 2. confeiTarium
deberé monere turn filium, vtvt.rique parti fatisfaciat, repetatque, quod
male alienavic, fi patrem credac id velle, turn eum,quiaccepit, vtreddat
domino fcilicet patri, & filium in jus vocee., vt compenfet quanti inter-
erat&c. quod habec locum etiam ineo cafu, quoquis lucratur ludo fi
ve licito, five vetito notabilem pecuniam à filiofamilias. tcnetur ehim re-
ftituere patri, fed jure poteft agere cum filio vbimoris eft, ut cogatuo
ludoamittens folvere. 3. non deberé confeíTarios in hac reeflc nimispra:-
cipites, quando res non funt profcfticice,aut nó tanti pretij.aliquando enim
poflunt prarfumere parentes non ëfleomninô invitos circa fubftantiam ac-
ceptionis, fedtantùm circa modum in adventicijs , quorum dominium eft
penes filium. nam vfus fructus mobilium non folet tanti arftimari; in pro-
fecticijs fires non funt notabilcs , non folentita arfic exigere reftitutio-
rem, quamvis acceptio difpliceat. imô fa:pe non poflunt eíTe rationabili-
ter inviti circa ipfam acceptionem , quando honefts recreationes, & em.
ptiones, & expofitioreruniparvarum inlufuad alimenta, quas pater tene
tur filio prarftare, pertinent. In hoc autem negotio fpe£tanda» varia; cir-
cumftantiai facultatum, quas habet parens , affedus in filium , fervitiorum
qua filiuspraeftat, habitationis apud parentem , feu feparationis ; fepa.
rati enim plus haben: libertatis expendendi, quae fuperHua
funt fuftentationi » aut qua; fibi fubtrahunt
quàm qui domi habitant. , ■
«•Çfo)Je*
m

Aflfl^ >4P"if*< ЛЛ&ЛЬ

V з Dubium
IjS Traitatus de Contractibus ,
J,f; DubiumSeptimum.

Qitos contrctElw poßit uxor celebrare ?

SVMMARIVM.
t. <$ua ßnt bona dótala, qux paraphernalia Гхогит, & quídam eircau
illa obfirvantur.
2. Si*ß prêter dotcm mulier acquirit, ad maritum non pertinent.
3. guidfit donatio olim vocataante nuptias, & contra dos, & quadam
circd earn notantur.
4. Contractu* inter vxorem & maritum regulariter fitnt validi.
j. Tundum dotalem non potejt vxor venderefive confentiente, five поп-t
confentiente marito,
6. guid fit fundus dotdis. Probables efl pojjè in vtilitatem vxorts e*
jufmodi fundum permutan, in punit0 tarnen juris contrarium-л
eß probabilité.
7, Ve bonis parapbernalibus potefi vxor contraheres fines eonfenfit
marit i.
5. Potefi fine confenfit mariti dare eleemoßnas competentes.
i. x rTcontradus vxoris facilius intelligantur : Noi. etfi aliquitripli-
V cia velintefle vxoris bona, ad noftrum inftitutum duplicia fuflï-
cere, nimiram dotem & parapherna , iive res dotales & prater dotales, qua
diftinftione vtitur IurifcoiT. 1. St ego. ff. de jure dotium. dos marito tradi-
tur ad onera_, matrimonii fuftinenda, & ad vxorem alendam. vnde&ipfe
earn adminiftrat, & vfum fruäum ejus habet, (i fine dote cam acceperhv
tenetur earn alere, fi cum promiifione dotis, & non fit dos tradita, non
teneturalere ex communi fententia. farpedicitur in jure maritum efle do
minum, & fipe vxorem, in veritate quidem dominium dotis âpud vxorem
manet, Sc quadam juris fubtilitate five rictione maritus dicitur ciTc ejus
dominus, vt habetur X.inribm. cod. de jure dotium. qua? lex indiftindè qui
dem dicit res dotales five a-ftimatas , five inarftimatas efle in dominio vxo
ris verè «epropriè. cxplicaiida autem eft, ne contradicat 1. quotiu I. cumdo-
tem, codera tit. vbi return xftimatarum verum dominium viro tribuitun...
diftinguenda eft igitur xftiaiatio; aut enim res dotales xftimantur со
modo, quo res qua; venduntur,&in ordine quafi ad venditionem facien.
dam marito, & convenitur cum illo de pretip earum reddendo, & tunc
dominium tranfit in maritum, & vxor pretium tantum vendicare poteft. aut
xftimantur tantum ad hunc finem, vt fciatur quantum traditum fit mari
to, & non eft fa«äa venditio, tunc vxor manet vera domina, & maritus tan-
Cum fiâione juris, diffère ntiaautera eftmagna inter vtrumque ftatum. il
, . * 4 ' vxor
 , -iPißutatifi 2 . ЪиЫит f. i j9
vxörmaneat vera^domina, res fine culpa mai^ti faâa-deterîor, vxori fit_>
detcrior , & tarnen niaritus tanquam vfufruftuarius iruâus pcrcipit_., Si
eos non teftituitpoftca. fi niaritus fit dominus ipfi percunt, ac meliorcsfi-
unt, & vxor earum valorem tantùmpercipit, i:.f. : -, ^tir; fl| '.,
. j. Not. 3. qua- prater dotem, mulier acquirit, five he-reditate > fivtj
donatione aliorum, five fuo labore ad maritum non pertinere. dixi fuo la
bore, quia licet vulgo dicatur, vxor efle in viri poteftate, tarnen hoc fano
fenfu intelligendum eft. nee enimeftin poteftate nriariti, ficut diximus in_»
dub. fup. filium efle in poteftate patris. nam jurecommuni vxor, nifi fit_,e-
maneipata. manet filiafamilias, & licet deconfuetudine pené vniverfaliper
matrimonium jam exeat è patris poteftate, t-атед non confequitur maritus
patriam poteftatem in illam. nam t ft fubjeäa tantum (excepto aöu ma.
rrimoniali, in quo maritus queque с ft il Ii fubjeâusj quoad adminiftratio-
nem^famili* ; vt| teneatiir ipfi obedire in rebus, quarad domefticam gu-
bernationcm fpedant, pofiltque à marito moderate caftjgari &c. debeat.
que obfequia fua, non vcrooperas.fi dotem attulit fufiicicntem ad fuam
fuftentat otrem. vt bene deducit Panormit. in c. Utteras, de reftitut. fppliat.
proindeque vxor , qua: dotem attulit fufficientem quxcunque hicratur_»
fuo labore, fibi non marito acquirir. fiverô aut infufficientem dotem, auc
nullani attulit, fed locodotis fuam induftriampollicira eft, vt aliquando fit
in plebeiorum nuptijs,tunc tenetur laborare pro marito, & familia, пес
tenebitur maritus illidare alimenta, nifi quatenus ipfa quóqtie in com.
rnune fuas operas, & fructum laboris confert.
3. Not. pra:ter ifta omnia efle donationem olim vocatam ant« nu
ptias, poftea propter nuptias Inftitut. de donate, propter пнрим.. quam.»
quidem dicit Mol. difp. 25*0. in Hifpanijs exolevifle , alibi tarnen fervatur,
& maxime in hifce partibus, eft autem quafi *»т»фг^г1», five contra dos, vel
compensatio dotis, ficut enim vxor dat marito dotem, ita maritus donate
vxoti propter nuptias, folcbat autem olim efle a;qualis doti, vt fi dos effet
mille, donatio quóque mille aftimaretur. in hifce autem partibus ex con-
fuetudine id fervatur, vt maritus duplum conftituat. hujus autem dona-
лаг/onis , ficut & ipfius dotis adminiftratiotota & vfusfruftus . eft penes
maritum, vnde mérito interrogar Panormit. с. fin. de donat. inter viruro*
& vxorem, quis fit effedus donationis propter nuptias, cum maritus il-
Jam apud fe habeat—, & toto ejus fructu gaudeat? refpondet autem effe_,
varios, praccipuus eft aflecuratio dotis. licet enim omnia bona mariti
fint vxorî tacitè hypothecata pro doter,, fpecialiter tamen donatio] pro
pter nuptias. Secundo fi fit paclum de lucranda dote marito poftmor.
tem vxoris, intelligitur illud paäurrb , vt viciïïim vxor_. quoque, fiprae.
moriatur, maritus lucretur donationenb. fi ob adulterium vxoris acqui,
ratur proprietas dotis marito, propter mariti acquiritur proprietas dona
tionis vxori- <5cc! alioquin fepofitis pañis, ficut dos redit ad vxorem Sc
be.ee..
T66 Traftatus de Contrsttibui,
heredes ejus íta donatio ad heredes mariti. Гипс & alise donationum fpe-
cies, vc fponfalitia largicas, quam aliqui vocant donationem ante nupcias *
arrhaé, doralicium, &c. quae fusé profequitur Sanchez !. g. de matrim. difp. t.
Si icq. In hifee camen, quse ad vxorcm pertinent sftimandis fpeâandue
eft, & contractus ipfe àncenuptialis, & locorutn coufuetudo. farpeenito*
initur matrimonium cum contractu Societaeis & communione bonorum
& lucrorutn , alijfque quibufdam paftis, qua: fecundùm vfum reeeprunu
fervanda fnnt.
His po(ttis,vt ad concraftus veniamus ( excepeâ tarnen donatio,
he » qua? peculiarem habet difficulcacem difp. feq. examinandam. )
4. Dico t. corieractus inter vxorem Sc maritum regulariter funt_.
talidi, modo bonâ fide fiant, & non fint re ipsa donationes. ita Gail. lib.
a. obfervat. $>o. Godefredusad 1. jl. ff. de donat. inter virum & vxorem,
& res eft clara ex ipfo jure \,fi Sponfai. j. 1. Sed fi vir: S. 4. ff. eod. 1. Лиге-
litfí.S, ij.fF.de liberar, legata. potett ergo vxor entere à marico, ei vende-
re-., dare mutuo &c. cum ha-c jure fine permitía, & ex nacura rei licita-.
finc_.,
5; Dico 2. fundum dotalem non poteft vxor venderé five fine con-
fenfu mariti.five cum eo. efteertum 1. vmk*. $.& cum lex. cod. de rei r-
xor. aft. de initie. анАт alienare licet, &c. cùm enim ance Iicuiflec maritoper
l./нИлт. cum confenfu vxoris fundum dotalem alienare , luftinianus it.
lam licentiam fuftulit, voluieque nc quidem vtriufque confenfu fufficere.
Qupmodoautem polfit mulierobligari, fi "hiramentum incerpofueric,dixi-
musindifp. priced, dub. vit. fed pro hac conclufione.
¿. Not. hoc loco per fundum dotalem intelligi omne prsdium, vel rent
immobilem, in qua dos eft cqnftituta, vt patet ex\.dotale. ff.de fundo do-
tali, folorum ergo immobilium alienado prohibeeur_,, nam concedunc-.
communius pone mobilia dotalia validé alienari à marito. 1. 3. cod. de_,
jure dotinm, quod concederem quando effenc ea, qua? fervando fervari
non portent , aut faltem non pretiofa_,. quia mobilia pretiofa non_, pof-
func alienari. & intelligo prohibicionem de alienatione voluntaria, noru
Tero de neceífaria. cum feilicet debita vxoris non poflunc aliter folvi.quam
per venditionem dotis. poteft enim maritus cum ipfius confenfu, quan
tum eft neceffarium ex ejus rebus dotalibus venderé-,. Conrroverfia«.
vero eft. an nonliceac cum licencia vxoris faltem permutare fundum do
talem cum alio. Mulri idnegant, quia cum jus prohibeac alicnacioncrrb,
& permutatio fit alienacio, videcur quóque illa prohiben*, fed tarnen plu.
rimi magni nominis exiftimant in vtilicacenb vxoris poffe permutan, e-
tiam confiante matrimonio, ica Speculacor cic. de dote. §. vlcimo. пипъ.
i6. Addicio ibi liccera P. Macchsus de afiliáis , decif. j ¿¿.cicans Baldurr».
qui addic poife vxorem permucare fundum docalem cum alijs bonis fui
mariti, й id veile videatur. alij quóque idem fentiimt-* qus feneencia_
propter
 Dijputatio г. Tutbmmj. ": хбд
propter Doüorum quidem anthoritatem eft probabilis, quamvis in pua
do juris contraria (it probabilior. Si tamen fundus ipfe dotalis fit datus
maritozftimatus, five per mo J um rci vcndita: , poteft ipfe per fe alienare..,
przftica*yxori fecuritatcde reddendo zquivalenti , aut jufto pretio. imo
quotics res. quzdantur in dotem, tecipiunt functionem » vtioquuntuc
qualiscft pecunia; & estera, qua: numero, pondere , &menfura confiant,
ut vin um, fr u men tu m & с. poteft maritus ad arbitri um alienare, fihabeat
vnde (imilem fpeciem vxori folvat_.. yt expreflé tradituc 1. rain dotcm. ff*.
de jure dotium. . a
7. Dico j. de bonis paraphernalibus five alijs à dote poteft contra,
ßus inirc fine confenfu mariti. Prob. quia clari juris eft maritum ad bo
na paraphernalia nullum habere jus. 1, Ьлс lege. cod. de pactis convenus,
ergo poteft de Ulis liberé difponere. fi tarnen fibi ea non fervaverit. fed
tradiderit marito adminiftranda , (quod prxdicta lex innuit, sqtiumef.
fe fieri jtunc de illis non poteft licité difponere fine mariti confenfu. quia
cùm maritus adminiculo juris fit legitimus eorum adminiftratoc, pofiti
corn m traditione facta ab vxore , non poteft fine confenfu legitimt admini.
ßratorisde ijs difponere. & licet vt die it Gail. 1. г. obfervat. 78. de jure_,
non fit maritus adminiftrator bonorum paraphernaîium, nifi ex volúnta
te vxoris .tarnen confuctudo obtinuit in multis locis, ut maritus fit o_
mnium bonorum vxoris quad dominus,& admin iftrator.Zypceus de foro со*
pe tum. 7. quomodo autem, eut quando maritus fit procurator legitimus
pro rebus vxoris. vide apud Meyfine. cent. 3. obfervat. Г3.
g. Dico 4. vxor poteft fine confenfu mariti dare eleemofynas com
petentes. Generatim propofita conclufio eft communis D. Tho. » ». q. 3.
a. 8. Silv. eltemef. q. f. & aliorum paffim. ncc eft dubium poiTe ex natura
reí faceré aliquas infcio & invito marito, fi habeat bona paraphernalia-.*
quorum adminiftrationem marito non tradidit; ficut enim ilia poteft ea-.
liberé alienare , & de ijs per contractus difponere, vt diximus in concluf.
priced, ita etiam per eleemofynam. modo non nimium excédât. & cum
detrimento filiorum. dificultas autem eft de illis bonis, quorum adminiftra-
tioeft penes maritum.
De his autem inter Doctores fatis convenit vxorem peccare gra-
viter, fi bona illa, quorum, aut vfu s fr uctus. aut adminiftratio penes ma
ritum eft, in notabili quantitate contrectet. docent ergo fine licentiaillius
nonpofte talia bona in alios vfus , quam domefticos expenderé, excipí-
unt tamen aliquos cafus* primó fi moderac*stantùm eleemofy ñas fecun*
dùmftatum faciat. maritum enim circa tales «Te irrationabiliter invitum.
quia faceré eleemofynas ad alimenta attinet. qui enim alteri tcnetur ali
menta prarftare, tenetur veftes fecundùm ftatum aut qualitatem , habita,
que ratione facultatum dare, imo etiam aliquos fumptus ad recreatio-
nem , & eleemofynas, & parvas donaciones: fine talibus enim non alitur
X convc-
ï6* ТглЯлт dé ContrABibwy
coîiTenienrer fuo ftatui .-ergo cùm maritus obligctur vxori prarftare afï-
mcnta_>, tenettiL. etiam aliqua prrftare ad donationes & eleemofynas/
Secundo fi ex rebus à marito datis ad fuftentationem fuá parfimoniâ ali-
qtiid fubtrahat, poteft in quofcunque vfus expenderé.,, fi verô ex bonis
fuis» quorum adminiftratio eft penes maritum-i, notabitem quantitatem^
contreäet,Hcetpeccet, гзтеп ordinariè non tenetur ad reftitutionem.
quia fua tantunu , eaque quorum habet dominium» tantùm accipir, fo-
lumquc debet compenfare heredibus , quanti yîus fruâus rerum ifta-
rum valeret, quod plerumque non eft magni moment!. Confeflarius ta-
men non deber eíTe nimis laxus circa foeininas, & potius fuadeat, vt raa-
ritis quibus fubjeâa: funt, pareant. Vide de hac te MoL difp. 374. & Lek.
бит I, a» c. la. dub. 14. & alios paflîm.

Dubium Oâraviim.

An & quomoda de relus Eccfeß* poßim fieri

• i. . ' contrarius ? . ^

$. /. Quid rueniat nomine mohilium r & immobt-

lium bonorum \

S V M M A R I V M.

ff« "Beließ* тег ant font mobiles лиг immobiles, Reditm perpetué , tut
qttaß perpettti inter immobilia cenfintur , pecunia inter mobilia
minus pretiofa , etiam pr<ediorum emptkni députata.
г. fecunia ex venditione rei immobilis comparâta, сотри ftnda eß inte*
mobilia ?ton pretiofa. '■•
S. Tecnnit pofita ad haneum feu cenfum eß per ateidens immobiles.
■4k JjÊÙ pecuuiavu» posait Ad cenfunu a ß aliénât dominium-» iä'm-pe
cunia. •,
/. Prtlati non pofptnt pro libitu omnia Ьопл immobilia alunaren ßne~?
' 'fotennitate.
f. 1пгл & ae~fiones ad recipiendum aliquod per тоdum лппил penßv.
nütyAutredhus,Aut ad rem ex natura ßtau immobilem.», qu<equ<~*
Ad Шитßncm~» obtinetur , inter immobil:a cenfintur : ficus act
mobilia.
 7. Foffunt donAntes faceré, vt res donata-» поп-з ßrtiatur rationetn ret
immobilà. •
S. Inter mobilia etiam cenfetur molendinum influmine Jufer naVtbm
fitum , licet aliл molendina immobilibttt annumerentur.
Grex ovium, çjr integra biUiotheca, inter immobilia amfoltern mobilia-»
fretiofa numeratur,
to. Mancipiumrufticum Ecclefia firviem ex dijpoßtione vtriuftfr jur'Hin
ter immobilia cenfitur. >
21. Sitbditi, qui funt ad inflar, adfiriptitiornm & addittorum gleba fof
funt ab Eccleßafticü alienari fine filen nit at ibus.
i. "pvlximus de perfonis, qu* jure prohibentur contraherc, hoc vero
jL J dubio agendum de rebus, qua» poífunt c(íe materia contrarias,
primo loco veniunr res Ecclefiaftica*. Ecclefiaftica autem bonain duplici
funt differentia quoad prsefens. ant enim funt res mobiles, aut immobi
les, nam non tupimus hoc loco difficulcatem illam eelebrem & contro- «
vetfam intcrjuris civilis interpretes pertraäare , an reditusannui, jura—,
& aftiones ad mobilia vcl immobilia referenda fint, vcl an tertiam claf-
fem diítinñam conftituant. de qua videri poflunt Doctores ad 1. moven-
tmm.ff. de verb, fignif. & fufiffimè Tiraquellus de retracto gentilit. glof-
fa i.J.y. & feqq. nobis enim fufficft decifio juris CanoniciClement. Exkti, de
verb, fignif. vbi habetur, .annul reditu* interintrnobiliacenfintnra )ure.t quod
egoquidem inteliigo cum Alciato , ad 1. moventiufru. cit. Tiraq. fup. &
communion fcnteçjck-,, quôdreditus perpetui, aut quafi perpetui inter-,
immobilia cenfeanTur à jure— » temporales verô five ad breve tcmpus,
infra decennium feilicet. inter_, mobilia-. Pecunia.., quod inter res mo
biles numeretur faltem generatim loquendo, non videtur dubiunu, fed
aninter pretiofa mobilia computetun-, quorum alienatio fit. prohibits,
poteft difputari. communior fentenria ell non folùm non eífe геггь im
mobilem- , 'fed ne— quidem mobilem preriofam-, qu* fcrvando fervari
poffir. & ita pecunia* alienationem non requirere folennitatcm à jure—
requifitanu. quod plurimis citatis oftendit Tiraq. fupen-gloífa- feptima;
num. ioj. Panormit. in cap. Nullt, de rebus Ecclef. non alien. & licet-
multicx Antiquis , & Recentioribus exiftiment pecuniam deftinatam cm-
ptioni prxdiorum cenferi rem immobilem, & aliqui ex illis hoc limitent
ad peccuniam minoris,& confequerçtcr etiam ad pecuniam Ecclefia: de
ftinatam ad emenda pra?dia, tarnen Tiraqu. fup, io8- & feqq. beiie often
dit contrarium: nam deftinatio ilia non facit efle rem immobilem, aut-
requiri folennitates à jure requifitas , fed facit- aliquando illicitara..,
aliquando nullam ejus alienationem in alios vfus.quàm ad quos fucrat—
deümata iècandùm mod um defiinationis, de quo infra. L .¿
7¿- X 2 2. An
164* ТглЯлШ deContrâftibus, \
. г* An тего pecunia, qua: ex venditione reí immobilis comparara.»
eft, inter res immobiles, auc faltem pretiofas mobiles computan poffit»
ita vt opus Ht in ejus alienatione fervare folennitates à jure requifitas,
licet fine controverfia id aflerat ßonacina in comment.de aliénât, bon.,.
Ecclef. р. г. п. muiros citet, Silveftrum, Mol. & alios, tarnen cerré id
non habet Silvef. & Mol, & quamvis aliqui fic loquantur, nihilominusta-
men puto longé probabilius eífe compurandam inter res mobiles nonpte«
tiofas > proindeque non requiri folennitates in ejus alienatione. ita.rra-
ditPanormit.fup.qui diftindè &generalirer dicit pecuniam femper inter res
mobiles computan. & Tiraq. fup. n. itj.citans profe Firmianum Bald. &
alios mukös, additquein praxi ira fervari, quod eft verum, quia videmus
Ecclefiafticos Praclatos tum farculares, tum regulares in emptione bonorum,
ordinariè non fervare folennitates, qua; fervari folent in alienationibus
immobilium, folicitos eiTe potiùs, vt impendant pecuniam in res ftabiles,
i& vtiliter collocent. quam vt folennitates fervent; пес fpeöari vndepeT
cuniaobvenerir , an ex fructibus, & reditibus , an verô ex venditione im
mobilium, modo impendatur benè & vtiliter, & ita vt dicit Silv. aliena-
tie. quzft. 7. in fine qui magnam pecunia; quantitarem expendit, fi non-,
vtiliter illam expofuit, reprehendí* poteft ranquam dilapidator , non ta
rnen tanquam veniens contra jura de non alienandis rebus Ecclefia\ Boé-
rius decif. 2oj>. re ex vtraque parte difcufsa , numerar 25. aurhores in jure
celebres, qui pro cerro habent pecuniam vndecunque conflatam , femper_.
manere rem mobilem, & addir fuo tempore ita judicatum in fupremis
ParlamentisParifienfi & Burdegalenfi. nee de ea re polfe dubirari. ,
j. Dices, ergo pecunia nunquam poreft fieri res immobilis , & per_.
confequens femper alienari poterit fine folennitate. ergo etiamfi pona,
tur-, ad hancum vt vocant, five ad cenfum perperuurrb , poterit extrahi
& alienari; atqui hoc eft contra communem, & eosipfos, quos pro no
bis citamus. Xejp. concedo primam confeq. per fe enim &. diredé pe
cunia femper eft res mobilis & non pretiofa, fed nego tarnen fecundanu
confeq. quia poteft per accidens, & vt conjunâa rci immobili, tanquam
fundementum ejus cenferi immobilis. fie quia cenfus', fi fintperpetui,aut
longitemporis, funt injure faltem quoad pracfentem materiam res im
mobiles, cum non poífint alienari fine folennitate_, , per confequens, пес
pecunia inde_, auferri, ex cujus ablationo cenfus corruit— , & extin-
guitur_>.
4. Rejp. 2. hune cafum non pertinerc ad pra;fentem difficultaterrb,
nam qui pecunia cenfum emit , alienavit еаггь, & tranftulit ejus domini
um in vendirorem cenfus, non poteft ergo illam pecuniam alienare de_,
novo, cùm dominium ejus penes ipfum non fit, íi vero aliter difpofuerît,
de ea, non eft ad rem prœfentem,
5. Dices 2, ergo Praelati pofient pro libitu omnia bona ioimobilia-»
alie-
 biß. z.duhium, s- ft Л " ié$
alienare, Л pecuniam exvenditione immobilium rrdaâam poiïïnt finc_. 1
folcnnitate alienare. Rtjp. neg. confeq. quia Pra-Iatus omni jure tene*
tur bona immobilia Гиг Ecclefiar, aut monafterij confervarc, neepermit-
tere ea minui ; vnde cenetur pecuniam ex vendicione immobilium colle,
ôam in emptionem bonorum immobilium impenderé, & in hoc cafuve*
rum eft pretium fuccedcre locorei. fi concrarium faciac, poflet tanquam
dilapidaior accufari& contractus ejus refeindi.
Authores cercè,qui concrarium fenciunt-,, videntur non fatisdi.
ftinguere illa duo , Петре pecuniam ex immobîlibus comparatattb, vel
ad immobilia deftinatam eile inalienabilem, Se efl'e inalienabilem fine fo-
lennicatibus juris, quia nostatemur е(Ге inalienabilem in alios vfus.quàm
in emptionem immobilium^, nec pofie ad modum pecunia; ex fructibus,
aut medijs alijs comparaca: inquofvis vfus lícitos aliàs, & vtiles impen-,
di : negamus aucem fieri propterea rem immobilem, ita vt non poffic_.
fine licencia Summi Poncificis in emptionem fundorum cum vtilitate roo.
nafterij impendí.
6. Iura, nomina, acciones» fervitutes , an ad mobilia pertí néant, an_.
immobilia difpucacur. & diitinguunt communiter poft Panormic. c.nulli.
de rcb. Recle, alien. & Silv. AiunAtïo. q. 9. ut jura ad immobilia bona an.
numérenme immobilibus, ad mobilia vero mobilibus. fed forré clariùs res
expiiearetur , quôd jura & aäioncs ad recipiendum aliquid per modum an.
nu<r pcn(iohis,aut reditus, aut ad rem, qua? fervari debet & folec , & ex
natura fua eftimmobilis, quxque ad ilium finem obtinetur, inter immo
bilia compucecur -, fi verôfint acciones adobtinendas res, qua five ex na.
tura fua, five ex partictilaribus conftitutionibus debent & folent ftatirru
confumi, inter mobilia cenfentur. hinc jus.quod habet Ecclefia, vel mo-
nafterium ad fummam aliquam pecunia: obtiuendam , qua? ex donacione,
vel legato debetuc, eft bonum mobile, jus etiam quod acquirir domus
profería Sociecacis IbSv ad aliquam domum,aut fundum fibi relidum ex
teftamento, vel alicer, eft bonum mobile, quia cùm prxterquam ad ha-
bitationem & ad earn neceflaria, non pofiltdomus profeila Societatis Ies v
jus obtinere ad retinenda immobilia, quando legatur illi domus, auc vi.
nea, aut aliquid aliud ex natura fua immobile, ex intentione donantis.
Sc aeeipientis fortitur rationem rei mobilis, quia datur & aeeipieur ea_.
incentione, vt ftatim alienetur , & quafi confumatur: & proinde in talis
rei alienacione non requiruntur folennitates juris , & nec quidem licen
cia PrxpoGti Generalis Societatis, cùm ex nccefllcate juris, alienado ifta_.
fiat, vt tradit multis citatis Sanchez 1. 7. de precept с. 27. num. 17. & с.
гб. num. 29. poft -Philip. France, и de rebus Eoclefiafticis non alien, iru
alios. ,
Quod etiam dicendum puto, quando debens Гит tri а пь pecuní*
ex donatione «legato &c* loco pecunia; dat domum vcl agrum, quódfci-
X i licet
 Träftüius de Contnffibui ,
ücetdomns illa fie data» & fuccedens in locum pecunia; fubcac quóque
■rationem ejus, ve fcilicet ficut pecunia. íi fuiífet foluta in fuá fpecie ha
bita , fuiífet res mobilis, alienabilis fine folennitate, ita& domus ejus lo
co tradita ; maximè quando Proelatus eam domum accipitintentionecom*
parandi ea, qux ilH pecunia fuiilet comparaturus > & non applicandi mo
nafterio jure petpetito & indar rei ftabih's. contrarium cnim in multis
cafibus videretur irracionabilc. quia fi Prslatus aliqua monafterio aut Ec
clefiat fu* comparäffec Гре acciptenda? folutionis pecuniaria: libi debita ac»
ceperitautem pecuniam non in fpecie, fed in ^equivalente, durum efl'er_.
Prelatura cogeré Roma; apud Papain fupplicare pro licentia fatisfacicn-
di fuis creditoribus per alienationtm domus fibi ad hoc data:, & á fe ad
hoc acceptât^. 8c itaad han'c rem judicandam puto magni referre quâ in-
tentione ,vel in quem finem aliquid faerit donatum Eccleíia:, aut ab ca_,
emptum, auc aliter comparatum. quia fi fimpliciter & perpetuo fervanda
fit resempta, vel data.prout cominuniter fit, tunc cenfetur res illa ma
ñero in fuá fpecie rei immobilis. quód fi comparetur ad certum Scdctcr-
minatúvfum velad certum tempus, quiancceffitas&vtilitasmonafterij id
cxigit, manet intra naturam mobilium. verbi gratia, quando Prarlatus mo-
nalterium , aut Ecclefiam edificare cupiens emit ad cum vfum aliquas do-
mos.quar hoc tempore cópararipoífunt & non alio.velemit aliquas domos»
non vt eas fervet,fcd vt per mutet cum alijsfibi neceífarijs, vel vaîdè vçilibus*
tunc omnino probabile eft cenferi res mobiles & ad earum deftruâionem,
autpermutationcm non requiri folennitates. & confirmatur ex eo.quod
docetur communiter .quando res emphyteutica ad Ecclefiam redit, pode
Prslatum itcrum concederé novam emphyteufim fine folennitate , modo
non applicaverit, aut incorporaverit fua: m:nfc, aut Ecclefiar, m qua re_,
fola prilati applicatio facit eiTerem inalienabilem , & non applicatio rem
âlienabilem. quam vis enim, vt ante dixi, deftinatio pecuniar ad emenda
immobilia non facit pecuniam effe immobilem , tarnen applicatio rei de f«
immobilis facit cam inalienabilem fine folennitate.
7» Dices privatorum conventiones nequeunt_. efficere, vt jura non-,
habeant locum in eorum contraftibus ; ergo quantumeunque dantes &
aeeipientes id velint non poffunt tarnen efficere, vt alienationes rcrunu
immobilium fiant validx fine folenniratibus à fnrtf requifitis. Rtß>. pri
vatorum voluntates non poffe efficere, vtres immobilis, & qua: tanquam
talis appropriata eft Eccléfiajvel monafterio alicnetur fine folennitatibus
juris; fed efficere poíTunt donantes ,vt res donata non fortiatur_. ratio-
né rei immobilis, five vt nóimmobiliter detur & accipiatur.Explico.quando
quis donavic Ecclefi* aut monafterio domum, aut agrum in perpetuum.,,
& abfolutè fine vlla conditione, fortè non poteftin fua donatione dicerc
fe faceré por cítate m alienandî iftam domum, quandocunq; Prxlatus volet
tiUm ¡i:».- fóK'iitiiiite (aliud eifecö тапЦгт teftator rem a Henar i 'i quia
* i • jura -
 Drjp. г. ТЗгцЫнт S. $. f. i6j
jura rali aliénation] obfiAunt,fcd poteft legare, vd donare rem Team inftajp
re i mobilis v.g. cùm pecuniam non habe at ad extruendum monafterium auc
Ecclefiam, domusaíiquas donar loco pecunia exquibus venditis aut per.
mutatis pecunia confit iatur , aut alia: domus vtilesad ardifkationem mona-
ícerij .- fi Ecclefia in talc m finem admittat donationem, manet res donata in
tra términos rei mobilis faltem moraliter, & ita fitalienabilis fine folenni-
tate. &mihi non eft dubium.quin aliquid pofíít donari Ecciefix ad certos
annos tantùm.poit quos teneatur íltud reddere alicui deiignato à'donatore>
quocafualienatio Merer validé fine folcnnitatibus, quia ficret ex neceffi-
tate juris,,vtantedixi. , V, . " . * . „ -,
8. Inter mobilia quóqne cenfetur molendinum in flumine fùper navi-
bus pofitum,&quafi ambulatorium, licet alianrolendina fixa in terra, aut_»
ad ripam pofita immobilibus annumercntur. vt fusé tradit Tiraq. Гир.и.рг.
ç. Gregem oviun» inter-irnhiobilia , autYaItfcm,pretiofa mobilia nu-
meratNavar¿ cönfil. 7. de rebus Ecclef.& ex eo Suar. to. 4. de relig.l. 2. cv
x?i ficut & D¡bliothccam_, integrara.,, liext enim fingulas oves , auc*
libros cenfeantefle inter mobilia, tamen totus grex aut totabibliotheca mé
rito cea fe tur pretiofum mobile, qu ia ex natura lúa poíTunt taliaquodammo-
do perpetúan", fupponendo fcilicet in locum pecor um occ ¡ for um alia,: & itá
grexeftde fe resdurabilis, qua? & fervari poteft, & foler fervari. De arbo-
ribusquiafpecialem habentdifficultatem, dicemusex profeifo in$.fcq.
- 10. Mancipium ruílicum Ecclefia: ferviens etiamíi natura fei fpectata
jnterbona. mobilia computarctur , ramen ex difpofitione juris tarn Cano,
nici.quám Civilis inter immobilia computatur,& inter res alienabHcs fi
ne fotennitate. c»»ä. de rebus Ecclef. & authent.cod. col!. 2. Sc 1. Inbemtu^
cod. de facróf. Eccl. neaurem quis dicat jura intelligi de folo mancipio
propriè diûo, non vero de adferiptitip cit. I. Iubemta. dubitationem to] lit»
dum vetat, ne coloinis aut mancipium alienctur. & ita iutelligunt paffimr
Doftores. & rationem defumuntexK 3. ff.de diverf. & tempor prarfcript.
rbi dicitur maneipia» qua: infundisfunr, eife partes fundi. & licet Suai. fup\
deciiionem illam juris extendat quóqueadjaga boum, ant fimilia depu-
tata ad vfum praedij , tamen idJurifcoíC non placet, Sc nominatim Baldo,
cuius verba fefert 8c fcquitur Tiraq» fup.num.. 1 13. qui dicunt in foloho-
aninc deputatoad vfum fundi id Qbtitiuifle_» non yerö in jumento, aut alio- -
animali. <
Ii. ■ in hifce partibus, in Bohemia, fcilicet, & mirltis alijs provinces , r-
bilicctnon (iiupropriè diíia maneipia.» funr tamen fubditi inttar adferi-
ptttiorum, & addictorumglebar, vfus habet, vt Ecc!*fiaûici fubditos donentJ.
permutent, vendant, & varijs contrañibus aliènent non fervatis Colennita-
tibus.credo^hujüsconfuetudiuisrationem eíte, quódaut nófint in hislocis,
fpccialit'er a^ldt&i aücuiEíelefia:, nec fiant fpecialiter res facrar,aut Deodfc-
dicatx, quod tauienrequiritc,'J^i»f/f/V»»de rerum Dermutat... autquodow
Л тле»
têt •" Traftatut de Centraftihm,

cines ruftict in_. his locis lint-, adfcriptitij glebx. durum... autcm_. viderí
pónete Pra>Iatum_> Ecclefufticurru, qui quandoque multa millia habet ru-
fticorum& colonorum nulli ex fuis pofle concederé facultatem tranfeun-
diad aliud dominium, ve) habitandi in civitace &c. fine tot juris folennita-
tíbus, & licencia Romani Pontificis. & moraliter id eflet impoflibile pro
pter matrimonia.. , qua; folent_> contrahi intec fubditos tuina domini &
alcerius, .

• ■
§. 2. §[md jura ßatuerint de contractihm circa
' bona Ecclefiaßica t

s V м м a a i V и.

I. Solicitado Pontifcum & Imperatorum ex augendù pot/% t quam mi-

nuendis Ecclefia bonis.
>. Explicatur ,in quo différant extravagant ambitiofa: & confiitutio
. Vrbani aftavi.
S. Extravagant ambitiofa non derogat cafibusl jure perm'ißls ante illam.
4. guinam contrarius in hù duabut extravagantibus prohibeantur &
quarum rerum.
f. gua arboretßnt cadua, qua incidua.
Л Ecclefiaßici in incidendit arboribus non ßnt regulandi fecundum le
get vjùfruftuarij.
7. jfrboret cadua inter mobilia computantur , ßlva vero inter immobil/a,
Hint moderata excifio licita efi, non vero deßruftio ßlva.
/, Defrugiferû & opacù non plus concedendum beneficiario , quam vfit-
fruftuario, plut vero Pralato.
)p. Locatio non poteßfieri, nifi ad triennium.
го. guando elocatio eft adbreve tempus,nimirum infra 10. ¿rJùpra). valet
quoad tret anuos: fießad 10. an nos, aut vitra пес valet quoad s.
//. Si Eccleßaßicus vna vicefaciat tres elocat iones , non valet niftpropri
mo triennio.
tt. Ante acquifitum jus in re poteß Pralatus fine folennitatibm repudia
re donum , vel legatum vel hereditatem.
tj. Fundum legatum ante agnitionem & acceptâtionem poteß repudiaren
pupiüus y fine Pratorù authoritate.
 DПриt. z. Dub/um f. §, ï.

4y. Vi dienâth bûttorum Eccleßaßicorum ßt valuta, debetprecederé (ra*

■" ' ' ¿fattu & tovfenfuí Capttuli.
ts. Jtegtiirùurpraterea cauja &folenmtat.

ROtnani Pontífices & împeratores fuerunt Temper foliciti, vt Ecdefia.

ftica bonaaugerenturporiùs.quàmrninuerentur, proptereaque volue-
runt, vt Pr*lati& Redores poífcnt melioremquidem faceré conditionem
Ecclefiar, non vero deceriorem. hinc emptionibus ex pecunia donata-,, vcl
ex fructibus bonorum comparata, non pofucrunt certas formas, aut leges;
quia in empcione' nihil ftabile dccedit Ecclclise, fed potius accedit. aliena,
tiones autem voluerunt certis legibus contineri; quibus varias primùmj
prohibiciones , deinde foknnkatcs adhibuerunt. habentur autem ifta jara
Authent.dc rebus EccleC&c. coll. 2» 1. /яЬетш. cod. de facros. Ecclef. de
mnltis II. feqq. In Jure Canónico praeter ea_. , qux referuntur à Gratia«
no. eil totus titulus extra de rebus Ecclcfiar non alien. Sc idem in <?. & iiu
Clement, cum autem per tot conftitutiones needum fatis confultum vi*,
deretur indemnitati Ecclefix, Paulus II. exrravagan. e^w^/>/o/i. inter com
munes de rebus Ecclefiar Sec. ftriftius , quam alij prohibuic omnes con.
tractus. per quos dominium. transfertur , Sc locationes vltra_. triennium
See. additque graves pœnas alienantibus bona immobilia Ecclefiac fine_»
licentia Rom. Pontifkis» quam conftitutionem renovavit facra Congrega-
tio Çoncilij Tridentini , ex mandato fandiftimi Domini Vrbani VIH, an
no 1514.7. Septembris his verbis: Speciali S. D. N. 'yuffit Gentralibus, & Pro*
vincialibus , Capitulis , & CongrcgationAus , jibbattbus , & Generaiibus , & qui-
bufeunque alijj Superioribus cui/vts Ordinis , Congregationis , Secietatis, vtl inßituti
intra fina Europa txißentibus , omnium^rerum , & bonorum immobüinm , ac pre.
tioßrum ntobilium alienAtionem ,отпе^ patlum, per quod ipforum dominium tranf-
fertiír, cenfus perpetuos , feuvkalitios ,hypothecam , heationem , & conduñionem-*
vitra trienmum, сопсфопет in feudum-, , feu emphyteußnu , praterquam incaßbus
л jure permißis ßtri^perpetuo prehibet , atfa interdicit, abßjue tpfitu Congregationis
Çoncilij licentia in feriptis , & gratis concedenda. fub poena privationis omnium of.
ßciorunu &c. Sc poft renovaras conftitutiones priorum Pontificum & ma
xime extravag. г/fmbitiofa. fubdit: alienationct vero , райл ,tcnfus> hypvthecas,
locationes, concesiones quafcunq3 contra hu)ufmodi prohibitions facitndas Sanftitas
fua amhöritate , ipfo jure nullas, atque irritas decernh, non obßantibus quibufeuns^
contrary &c. Circa hoc decretum vtile omnino & falutare multa: funt_
exortae difficultates»
2, Primo quseritur ,an hoc decretum aliud contineat-., quam extra
vasan. cAriíbitiopt. vel an fit fol a illius renovatio? Ad quodrefpondetur.»
prfmó Conftitutionem Vrbani ad folos Pnelatos Regulares, & Religio,
oum Capitula dirigí, & proinde peeaas hujus conftitutionii non^ infur-
Y tuneur.
 I70 Traftatttsde Contraftibru,
runtur à f*cularîbusPrselatis, cum illinon nominentur. extravagans vero
Ambitiofit.zd vtrofque dirigitur. cur autem pro Rcligiofis cxtravag. Am.
bitioft rcnovaveric , ratio fuit, quia regulares ordines poftillam cxtravag.
acceperunt multa privilegia áSede Apoftolica , quibut дп multis deroga,
batur extravaganti, & abvfus non levis in vfu privilegiorum animadver-
fus cft. Rejp. fecundo differre quoad pœnas. nam in extravag. Ambitio-
ft. Abbares non privabantur ipfo faéto benefieijs, quorum bona aliena-
bant, in prüfend vero privantur deinde in conftitutione Pauli Ii. inferio
res Prselati,vel Reäores privantur tantùm illis benefieijs, quorum bona.,
aliénant, conftitutione Vrbani privantur omnibus offieijs, quae tempore a-
lienationisobtinent, & redduntur inhabiles ad ea impofterum obtinenda.
Rejp. Tertio, in Vrbani fublatam ambiguitatem, qua? videbacur_,
efle in extra vag. Ambitioft. circa confenfum Rom. Pontificis. quia multi Do
lores, licet exiftimaverint confenfum Pontificis poft illam cxtravag. fuifle
necelTariam, vt licité fieret alienatio, non tarnen vt validé, cum in extra
vag. Ambitioft. poft prohibitionem faftam , de alienatione contra jura an-
tiqua fubdatur poíiea fpecialis poena., alie nanti fine licencia Pontificis ,
quafiad licitam, non verô validam alienationem tá licencia requircretur.
Vrbanus tarnen claré fatis déclarât, licentiam inferiptis obtentam àCon-
gregatione Cardinalium efle folennitatem eifentialem ad valorem.» aäus
requifitam pro perfonis rcligiofis, & fimul tacitè declaravit licentiam rc-
quifitam à Paulo IK pertinere adformam fubftantialem aâûs.
3. Secunda dificultas eft ex illaparenthefi угшгцилтЫ cafibns л )нг$
fermißis, an feilicet referatur ad ilia omnia prxcedentia.an verô ad folá con-
ceífionem in emphyteufim,quarproximéprarcedit. verba illafuntextravag¿
Ambitioft. & propterea eodem modo in vtraq; conftitutione explicanda.diffi*
cultas autem haeceftmagnimomenti.lk eo tandem redit, an permittatPori-
tifex alienationcs , hypothecas &c. fine folennitate fieri.qua? fuerant permif-
fasàjureante illam conftitutionem, an verô folam conceffionem feudi vel
emphyteufis permittat fieri in cafibus a jure permiffis. Aliqui exiftimant ilia
parenthefim folam conceffionem feudi, qua; proximéprxceffir, afficere_i.
Probabilius videtur ad omnia prarcedentia referri , ita vt Pontifex nihil im-
inutetinhoc punfto quoad cafus jurepermiflos. fic docetNavar. confil.a.
de reb.Eccl.& in Manual, c. 27. п. 14p. MoI.de juftic. & jure difp. 46^. Tan-
ncrus de jufticdifp.4.q. 7. d. 7.Zypa*us de rebus Eccl. non alien, n, 2. Franc.
Leonis in praxi p. i.e. 15. & ratio videtur huicexplicarioni fuffragari. quia
textus ipfe hanc explicationem admittit: & maximè in conflit. Vrbani;& non.
eftfundamentumreferendiadid.quodproximéprsceífir, potiùs quàm ad
omnia, quia conceífio bonorum in feudum &emphyteufimeftmagisnoxia_.
, Ecclefix, quàm locatio corû ad 6. vel. 7. annos, ergo fi conceífio inagis noxia
• permittatur in cafibus jure conceífis, multo magis locatioaut permutado»
■ 4. Tertia dificultas eft, quinam contractus in hifee cxtravag. prohibe-
... antur,
 Ъ'фшйог. ЪнЫит S.%.}. ijï
ântur, &quarum rerum? Rtjp. priorem partem non habere difficultatem»
quia jus exprimit omnes contradus 8c pada.per qua: transfertiir dominium:
2. alienationem quameunque, etiamiï dominium non transferatur, qualis
eftdeftruâio reï. quia propriè rem à me alieno , quando earn deftruo , &
manumiiÏÏo injure vocatur alienado, quam vis per eamfolùm perdatur do-
minium \.obligari. if. de authoric. &confenfu tut. j permutationes. quîa_.
etfi gcneraliter prohibeantur fub contradibus, quibus transfertur domi
nium, tarnen voluit Pontifex in c, *«&. de reb. Ecci. declarare fe nomine a-
lienationis in hac materia intelligere permutationem. 4. prohibentur Prar-
lati 8c Redores conftiruerefuper fe cenfus perpetuos, aut etiam vitalitios,
aut fubijeere bona hypothecs faltem fpeciali. /. prohibetur locatio , Scr
condudio vitra triennium, vt nec locentur bona Eccleßaftica vitra trien
nium , nec conducantur abEcclefiailicisaliorum bona.negraventur penfio*
ne, q u je à condudoribus dari folet. non enim video, cumin Canonibus pro-
hibeatur locatio & condudio vitra triennium tanquam diftinâa, quomo-
do poffit id explican, nifi quôd prohibeantur Ecclefiaftici fe gravare cenfa
ex conductions 6. conceflloin feudum.aut emphyteufim, Pofterior pars
videtur ex pedica in §, priced. quia cum prohibeantur alienationes immobil
lium bonorú.autpretioforum mobilium,& explicatum fit.quznam cenfean*
tur nomine mobiliu, reliqua bona, quz in §. priced, non funt numerata cen-
fenturprohibitaalienari. difficultasquotidianaeft de arboribus, quàm fusé
traditFiUiucius trad.44.de alienat.rerumEccl.c.4.q.tf.& feq. &pofteum alij.
5. Advertendum arborum ( quarum nomine intelliguntur, qui folo ra
dices egerunt, & durions ligni funt) alias efleezduas, alias inciduasj cardua:
funt, quz ad eum fine m plántate funt, vt ezdantur, & non in alium vfum fal
tem primario, quales funt communiter arbores, quz in fylvis funt; inciduz
funr.quz ad alios vfus funt plantatz v. g. frugiferz,& frudiferz (in jure enim
ilia duo diftinguuntur ) & aliz, quz pro recreatione funt, & amoenitate, ad
facienda vmbrä.quales funt.magn* platani aut fimiles in przdijs fuburbanis.
Hocautem fuppoiito Eilliucius. Bonacina, & multi alij quzcunq; injure ha-
bentur de poteftate, quam habet vfufruduarius circa arbores, applicant Ec-
clefiafticis. & proptereacùm vfufruduarij poteftas circa arbores ezdendas
fit valdè limitata , limitant quóque valdè beneficiarij poteftatem,vt nonplus
poíTiC quàm merus vfufruduarius.
6. Verum nonomninoapproboiftamdodrinam, etiam circa ipfos bene/
ficiatos, vt moxdicam, nec puto e(Te fatis vfu com probat am. & vt eifet vera^,
non eft vniverfalis, nec ad communitates religiofas, aut Ecclefiafticas debité
poteft applicari. cum in fententia communion, & vt credo veriori, non finp
▼fufruduarij, fed veri domini bonorum. ícquamvis dominium habeant re-
ftridum, non tarnen magis,quàm jura expreíferint, 8c propterea non funt in
hac materia regulandi juxta leges pofitas vfufruduarijs, fed juxta Cañones
de aliénations bonorúEcclefiafticorum. proptera puto hanc difficulté ex
Y 2 alijs
.If i TräftAtus de Contrsttibus,
aîtjs princîpijs refoîvendum. nempe an arbores inter mobilia yel immo-
bilia computandx lïnt,& an fine fruétus foli ficutfegetcs, uvx &can vero-
pars fundi illiuscui inhatrent. deiride confide randumquis ille fit, quiarbö-
res incidir, an beneficiarius, qui bona in fini m commodum adminiftrat , an
vero quiineommodumEccIefiasvelcommunitatis, Tertio an arbores, qu»
caeduntur, fint magni pretij,valdèvtiles,an|pàrvipretij, & inutiles.
7» Quodattinetad primum Refpondeo, arbores quxfuntin fylva ca*.
dua, non inter immobilia, fed mobilia computan , fairem quoad aliquatn
quantitatem earn m, & quoad modum eas cxdendi. Prob, quia ex na
tura fua arbores funtin fylva,vt ligna fubminiftrenr turn ad focum, tínrL»
ad atdificia, &per confequens in euin fincmiunt , vt cxdantur. Imo alt-
quorum beneficîorum fruâus prxcipui funtconftitutiin fylvfs; ergo cum
habeat beneficiarius jus percipiendi fruâus ex bonis fui benefici j , nec pof-
fit percipere nifi mediante exfione arborum, poteft eas incidcre. Hare
xefponfio fic generatim propofita non poteft negari. Obijci tarnen poiTer,
quod bene quidem probet eife ipfijus colligcndi ligna, fed non propte-
rea cxdendi arbores. cùm ex amputatione ramornm.non verö ex arbo
rum excifione foleant colligi. Ad hoc Refpondeo, aliquas efle fytvas, quae
non d ant ligna aliter» quàm excifis ipfis arboribus, cùm ramos vtiles non_.
habeanc, vt funt fylva: pines , qux in Bohemia & multis Germania; par.
tibus funt frequentiflimar. ergo falte m habet Jus excidendi arbores pineasj
atioquin beneficiarius nee quibus fe calefaceret, nec qux alijs vendercr_.,
habere poder ligna. & ita videmus in hifee partibus fieri, ¿carbores pi
lleas, quasvocant,cxdi quotannis in magna copia fine vilo ferupulo. ín_.
quo tarnen hoc feduló caven dum , ne fylva deftruatur. quia certum eft fyl-
^am inter bona immobilia computari, &per fe confequcns.fi Prarlarus
'vel Beneficiarius quieunque tot arbores excideret , vt fylva inde notabi-
litcr corrumperetur, aut deftrueretur, nön foret immunisa crimine alie-
nantium indebiti bona Ecclefiaft'ca. modo ergo illa excifio fiat in debita
quantitate , &paulatim tantùm , &antiquiores excidantur, & fylva con*
ferveturj excifio moderata talium arborum non eft contra Cañones, ex-
-perti enim talium rerumdicunt arbores fefe ipfasfeminare,& plané exci-
fas fxpe repullulare, & ita fylvas perpetuar!. & hanc fententiam tenet Ti-
raq.plqrimis citatis de retractu convent. í. numero 25. vbi dicit gran
des arbores,qux funt iñ fruöu & ad vfum ligandi , vel xdificandi funt, pof-
fe ab ipfo vfufrucluario exfeindi. hanc autem niateriamcardendi arbores
fusètractat Cxpola de fervitut. ruft. prxd. cap. 2z. vbi de jure vfufru-
^uarij multa habentut-,. De frugiferis & opacis arboribus videturple-
Tifque alia ratio; cùm enim illa ad carde nd um non fint plantatx, fed vel ad
jpercipiendum ex ijs frufturrb, vclamœniratem,quamdiu folocohxrent-»
cenferi inter immobilia, & effe partes fundi, vnde nec potfe exfeindi fine ft>-
knnitatc. icá Ffliiuciüs fup» muitosciuns. fed atij contra fentiuntde o.
pads

/
 Difrutâtio г. Dfti/um t. $. <r. 17$
pacis. quando vtilirarcra non adfVrunr, fed potiùs ah'quod incommoduni
poiTe à Pratlato vel Beneficiario exfcindi. Emmanuel Rodriq.tom. i.regul»
q. 27. articul-4. ex Navar.conf1L7.de reb. Ecclef. additquc rales fe habe*
re indar herbarum noxiarum,ác proinde ficuc illas pofle evelli. confentic
Suar. tom. 4. de r elig. 1. 2. c. »7. num. 1 g.
8. In hac re puto diftinguendum inter Beneficiarium & Prxlatunb.
communitatis Ecclefiafticac. nam ßcneficiarius , qui habet fundos fui be-
ncficij feparatos ab alijs, & eos adminiftrat in fuum commodum.., non_,
deber habere tan tam libértate m, quantam Praelatus Religiofus , maxime
qui adminiftrat non in fuum commodum, fed in communitatis. Benefician
rius enim, qui fuum tantùm commodum fpeôat—, facile poflet fucceflori
fuoprxjudicare. Vnde non plus illi concederem, quàm vfufru&uario, de_»
quo dixi paulo ante, & videri poteft Tiraqueltus fup. quando autem eft
Pi- a-lac us, qui pro communicate laborar, qux& de fe perpetua eft, & do
minium habet bonorum fuorum immobilium, & multo magis fruäuurrb,
poteft aliquid ampliùs, quam vfufruäuarius. vnde puro pofle Prelatura*
arbores opacas, qua»parunihabentvtilitatisautpretij exfeindere. nam ta
les vt Suar.Navar. Rodrig. fup. inter res mobiles jndieio morali compu.
tantur. quando funt arbores frngiferar ft jam vetuftate corrupta; fine ex.
feindi poffe liberé eriam ab vfufruâuario concedit ex communi fentcn-
tia Tiraq. fup. num. 26. quando autcm. non funt corrupts & vtilitateoL*
adferunt communitati, fub prohibitionediâarum cxtravag. continentur.
nifi quando módica cflet ilia vtilitas. quia tunc fortirentur generatem ra-
tioncmrerum modicarum.dequibus dicemus §. feq. vbi etiam aliqua hue
facienda attingemus, vr & deillocafu , in quo non folùm nihil vtilitatis ado
ferrent, fed etiam fundo incommodarent.
9. Quarta dificultas eft de locatione : fed ilia in îpfotextu folvîtnc,
nempèvtnon fiat nifi ad triennium , quamvis enim tocario ad modicum*
temporis, five intra decennium non (it alienatio, juxta glofl". Clement, r.
de reb. Eccle'ix etiam communiter receptam , tarnen quiaEccIefixnocere
poteft, fpecialiter eft prohibita. Verum hoc triennium vtiliter_. compu-
tandum eft fecundùm communem fententiam Covar. 1, 2. Var.c. \6. &a-
liorum paifim. vudc fibona elocentur, qui alter nis tantùm annis fruñura*
ferunt, poteft ad fexennium fieri eloeatiofine folennitatibus. quia reveral*
tantùm eft ad tritmnum vtile, & ira cùm agri in multis provincijspoft tri
ennium foleant quiefcere, poflunt elocariad quadriennium.
10. Difputatur autem à Ooâoribus. an quando Prxlacus fine folennr-
tate ad plures annos elocavit, iftaetocatio valcat faltem pro triennio. Au-
thores plurimi pro vtraque parte flint, vt videre eftapud Covar. fup. &
non valere fentiunt ex modernis Vafquez c, 2. de redit, dub. j. Azor. p.
2. lib. p.c. a. q. 4. Filliucius fup. c. 2. num. 11, Valere vero quoad tres an-
nos vtiles>& folum quoad cxceíTum non valere, fentiunt multo plures.
Y 3 Mihi
i 7+ TraftAtш de Contrat?ibaf,
Mihi placet diftinétio, quam adhibet Mol.de judie, difp^^.quando locatio
eft ad breve tempus; infra 10. annos ad lex nempe, autaliú numerú fupra \.
8c infra io.valere quoad 3. annos. quandoautem eft ad 10. annos aut vltra
non valere quoad tres. Ratio ejus haec eft. fupponiclocationem ad decenniú
& vltra eífenon locationem, fed emphyteufim diftinäam fpecieà loca-
tione. locationem enlm propriè diäam eíTe tantùm ad breve tempus, five
infra decern, ex hoc firmat rationem Cax diftinâionis. contractus emphy-
teuticus rcquiritefientialiter vt ineatur ad longum tempus, necpoteftfer-
variejus eflentia in tempore breviori, quam fit decennium. vnde fi dice-
remus valere quoad triennium transferremus earn in alteram fpecienb.
fed locationis cilentia fervatur xquè bene in triennio quàm in novennio.
hincdicendo locationem novennalem valere quoad triennalem in noven-
nali inclufam non mutamus eifentiam locationis, nec transferimus in aliam
fpeciem, pofirâautem hac ratione differentia: dari potcft ratio, cur valcat
locatio ilia , dc qua eft quzftio.ad triennium, & fumo regulam juris in гГ.
Ftile per invtile non debet vitiari, atqui in hoc cafu eft vtile_,, nempe locatio
triennalisà jure concelTa, ergo non debet vitiari per inutile, nempe alios
annos vltra triennium. & patet in multis cafibus fimilibus. qui excedens
términos commiífionis fuá?, &cùm mandatum habcat dandi decern, alte-
ridât 20. illa donatio nonfubfiftit, &¿ revocarur tan tum quoad excelTunu
fupra decern • & fubfiftit quoad decern, quos potuit dare : quia alioquin ilia
.vtilis donatio decern vitiaretur per inutilem exceifum, & idem eft de pluri-
mis alijs. &puto ordinariè loquendo id elfe verum, quando vtile & inv
tile per modum dividuorum ponuntur,& non per modum individui. iiu
propofitoautem locatio vtilis cum inutili non ineuntur per modum indivi-
fibilis vt fuppono; cùm contrahentes non voluerint vt fi non valeretad
novennium nullo modo valeret,fed voluerint fuum contractum valere_,
omni modo quo poreft. fi cnim locatio ad annos per modum indivifl-
bilisiniretur, ira fcilicct vt contrahentes nollenteam valere ad j. annos
finon poífet valere ad p. quod vel ex verbis contraheutium , vel circum-
ftantijs ipfius contractus potcft colligi , tunc effet vera., fententia Vaf-
quez.
Dices jus abfolutè déclarât locationem vltra triennium effe nul-
lam, hare eft vltra triennium , ergo eft abfolutè nulla-,. Rejp. prohibitam^
eife locationem quatenus eft vltra triennium , non vero quatenus eft infra_.
triennium, five non prohiben locationem adequate & totaliter, fed inade
quate, feu quatenus excedit limites à jure conftitutos.
Ex refolutione autem data folvitur quóque alius cafus , quando
fcilicet Ecclefiafticus vná vice & fimul faceret .j. locationcs v» g. loco ad
proximum triennium, & illo finito iterumad aliud triennium. ¡11 tali cnim
cafu locatio ad proximum triennium valeret, juxta dicta paulo anre_,,ad
fequens non valeret, quia veré & formaliter eilet locatio vltra triennium^
fimul .
 Dijp. 2. dtdium, g, §. г. 175
fímulSt femelfada. fi verô dicatEcclefiaticus, loco hare bona adtrienniurm
& eo finito promittome iterum locaturum ad triennium, in rigore loquen-
do non eft contra extravag. Ambitiof*. cùm verè non fit locatio vitra trien-
niu m, fed tantùm promiífio locationis triennalis. cùm autem poffit Eccle-
íiafticus finito primo trien nio iterum ad triennium locare, poteft qúóq;
fpeöata natura reí ad hoc faciendum fe obligare, nifi obligatio ipfa ad id
faciendum fit fpecialiter prohibirá, non legimus autem in jure Canónico
obligationem locandi eíTe prohibí tarn. Nihilomin us tarnen prxdiclum con.
tr actum puro efle illicit um, & in fraudem legis Ecclefiaftica»; & fpecialitec
videtur prohibitus authent. cit. de non alienandis rebus Ecclef. §. quodautem
propterfinem. licet enim ibi agatur de prom i (Hone dandi ad emphyteufim, ta.
men rede etiam extenditur ad locationem. &Jus Canonicum cùm Impera,
toriam illam legem non reprobaverit, videtur earn approbâfle. »
Quinta difficultas eíTe poteft, an hifee extrag. contineatur repudia*
tiodoni, vel legad, vel hereditatis v. g. Prxlatus fine folennitatibus validé
repudiar hereditärem, vel legatum, vel donationem rei immobilis, atit mo.
bilis preriofa», qua fervandofervari folet , factam fuxEcclefixaut monade-
rio. Variar funt hîc fentendx. non eft autem controverfia de re mobili;
quia fi poffit fine folennitate alienare rem mobilem, quam derado poffidet,
multo magisrepudiare quam non poffidet. de re immobili igitur fentiunt
muid pofle id fieri ex hoc argumento, quod repudiado non fit alienado,
aliud enim eft nolle aliquid habere , & rem quam habet in alium transferre,
aut aliter deftruere. Alij verô utuntur diftindione;fi repudiado fiat ante
poffit contra officium noru
augendo cùm poteft, nec faciendo meliorem rem fux Ecclefix, tarnen non^
incidere in pcenas extra vag. jimkitiift, nec contra earn peccaro, fi vero jus
acquifitum eft, non pofle fine folennitate renunciare vel cederé. itaMoL
dif. 468. de juftic. & plurescxRecentioribus.
\г Rtjp- quandojusin re non eft acquifitum, valdè probabile eiTePras-
latum fine folennitate pofle repudiare, ita fentit Suar. torn. 4. de relig. L 2. С
1 j. & ante eum Panormir. c. 1. de rcftitut. in integrum, & alibi fxpe. Freder.
dc Senis.Confil. 9. Imola. in c. Tua de rebusEccIefix &c. licet ponat differen.
tiam inter repudiationem hereditatis &lcgati. de hereditate enim id ad.
mittit. Cravetta confil. 1 $ 2. num. Prob, quia in jure tantum prohibetur
alienano, imp ignoratio aut locatio, in hoc cafu nihil ho rum fit. de duo.
bus vltimis confiât, dc alienatione oftendo. quia alienare non dicor,quod
non acquiro.cx textu expreflo. 1. aliénation» 28. de verb.fignif. quioccafiont
acquirendi non vtitur, non dicitur alienare, veluti ejui hereditatem omittit. & ratio
hujus rei daturl. quod autem. §. 2. rf. qua: in fraudem credit, qui repudiavit
hereditatem noluit acquirere, non verofimmproprium minuit. & in jure non cenfe.
mur alienare, quod verè noftrum non eft. arqui quando folumhabemus jus
ad re m & non in re, non cenfetur res eile noitra. ergo illam non poflumus a-
licuare* Dices
1б7 TrAiïAtusdeCoMrxëlibut,
Dices 'cum Mol. difp. 468. etiamfi res ad quam habemus jus non>
Gt noftra, tarnen jus ipfum adillam rem eflc noftrum.». in propofito au-
tem abdicando vcl alienando jus ad hereditatem , alienamus veré quod no
ftrum eft. Riß), illam fubcilitatem in prohibitione hac non attendi.-quia
prohibido alienationisefttantumrerum& bonorum Ecclefiafticorum. jus
autem ad rem non eft res aucbonum Ecclefiafticum.Scio quidem in jure bo
norum nomine etiam adiones & jura contineri, vt pater 1. Bonorum 4?. ff. de
vcrb.fignif. tarnen id intelligendtim de jure in re,non vero ad rem tantum.tu
propter jura citara, quatnegantnomiue alienationisin jure venire ceífior
nem juris ad rem, turn quia juranon mandant fub pœnis gravifïïmis re-
iigiofis Prxlatis vtditentur, fed tantum vt confervenr, five non perdant-,
res monafterij. quomodo autera nonobftantibus extravag. citatis poffint
commutari vltimse voluntatis, dicemus infra in materia de teftam.
13. Dices 1. magis puts. ft.Acrcbpu tormm §. 8. dicitur fundumlegatum repu,
¿tare fine pntoris authoritate pupiJlu* no» potefl. tjfe eninu & kanc лШпайопет-,у
cumra ßtpftpitti %тютАяЬш. ergo пес Ecclefia poterie-.. Refp. quidquid
alij fendant, vid cri illam 1. interpretandam de legato agnito & aeeeptato.
quia alioquin tot alijs legibus ante citatis contradiecre^. & ita etiaou
quando P ra: latus acceptavit rem oblatam.non poterit repudiare ampliùs.
quia tunc effet alienatio, ante acceptationem autem repudiatio, vt_. dixi
non eftcommuniter in jure alienatio. prohibetur maritus donare vxori,
& tarnen repudiatio bereditatis in gratiam ejus eft pcrmiffa. \.fi Jponfia.if.
At donat. tnttr virant ck vxorenu». & ita prohibido alicnationis con; muniter
non inducit prohibitioncm repudiationis.
14« Sexta difficultas videri pofiet de modo fervando vt alienatio ííc_>
valida... Sed non eft magna, quia in jure ftatuitur, aut fignificatur deberé
tradatum precederé, & confenfum capituli. c. fine exceptant t iz. q)"V &
c. i. de rebus Ecclefia: non alien, in fcxto. differre ifta duo communiter_,
docetur, cum injure ranquam diftinda rcferantur. quomodo^verô diffé
rant, bene cxplicat Panormit_.. in c. tuanuptr. de his, qua? fiunt à Prila*.
to &c. tradatus enim eft, vt ibi elicit, confultatio , an alienatio, qua: propo-
nitur, fit expediens Ecclefia; пес ne, & propriè pertinet ad intcllcdum,
&conclufio, qua: in tradatu habetur eft judicium vel fententia, quôd illa_.
alienatio fit vtilis aut neceffaria Ecclefia:. confenfus vero eft primario adus
voluntatis, quo vocati capitulariter cócedunt illi, quorú intcreft.licentiam,
vt cótradus celebretur, & dominiú transferatur.& potcft fieri, vt in tradatu
conveniant.qui in dando confenfu poftea non conveniunfcpoftea debet fieri
de hoc tradatu & confenfu inftrumentum publicum, cui vel fubferibanc
illi, qui confenferunt, vel loco illorum notarius. funt enim diverf* di»
verforum locorum hàc de re confuetudines, ficut & de numero trada-
tuum, & modo eos habendi. Varia: religiones varia habent indulta circa
trada tu m incundum. in Societate Iesv cota poceftas aUenandiconceffa-,
 Hiffuïatio 2. Dubmm 7. §. 2, 1 77
eft Prepoiîto Generali , ille enini accepta informatiooe debitâ de vtilitatc
alienationis difcernic quid fit faciendum, informatio autcm mittitur habi
to traôatu fuperioris non cum capitulo , aut toto collegio, fed cum fuis con*
fulroribus, quifolent fubfcribere informationi, quae ad R. P. Generalenu
mittitur. hujusautemtraftatus omifllo non facit alienationem eife invali
dant quia tantùra ad fubftanriam contractus requiritur, vt PrxpofitusGe-
rïeralis, vel congregatio fît benè informata, modus àutem nuliushujus in«-
formationis eft effentialis,vt clarècolligitur ex Bullis varijsGregQrijXIir.
& maxime in Bulla ex debito, per Vi banian á autem conftitutionem circa for
mant traclatus nihil eft imm u tatum.ncc privilegijsGregorij aliter derogatú,
quàmquod cum per Privilegium Gregorij folius Prarpofiti Generalis con-
fenfus fufficeret ad validam alienationem, jam requiratur confenfus Sacras
Congregationis. . • ' •
if. Septimaeft.an ad validam alienationem prœter omnia jam dida.,
requiratur caufa? Rejp, abauthoribuspaifim doceri duo conjunâim re
quire , nempe & caufam legieimam & folennitatem, ita vt nec fola folennitas
fine caufa fufficiat.nec caufa fine folennitate. ita creberrimèPanormit. in_.
tototit. de rebus Ecclefix, non alien. & de his, qua: fiunt à Prxlato &c. fed
licet varix caufa; aífígnentur, tarnen vt dicemus in§. feq. non eft certunu
pro omnibus caufis, qua: aflignantur requiri folennitates juris. Ordinaria:
ergo caufa qux&requiritur, & tarnen non fufficitfine folennitate eft vtili-
tas Ecclefia:. illa enimtraditur in cit. с. fine exceptione. Vtilitas autem haso
debet eíTe pofitiva, & non fufficitvt fit negativa, five noninvtile. quia jura
non permittunt illam libertatem Praelatis Ecclefiafticis, quam habent do-
mini fsculares» vt feilicet poffint res fus Ecclefia: pro arbitrio commutare_.»
aut alienare, fed tum tantum quando Ecclefia» eft vtile. effet enimfpecies
nimisabfoluti dominij, poffefine vtilitateres alicujus momenti alienare-.,
ícproptereahoc fentitSuar. fup.&paffim alij»

§. j. An fintalicfui со/mí, inquibm alienado rerur»

Eccleßaßicarum ^valeat fine
folennitate.

S V M M A R I V M.

/. Res módica Ecclefiaßica poteftfine folennitatibus alienan ob majorem.*

vt ilitatem, quid vocetur terrula aut vineola exigua.
г. Item domus}in cuius reparationsplus impenditur , quàmvaleant cenfiu .
inde percepti ;fi non fit damnofa, fedfolumnon vtilù requiriturfi-
Ihm confenfus capttuli, ita tarnen» vt comparetur res vtilù ■ - .
Z 3. Item
178 TriftAtm de ContrAftibus,
f. item in cäßt neceßitatis, fub quo etiam comprehenditur redempth ein
ptivorum, & gravis neeeßttatpauperum , quandо nonpatet aeeeßua
ad Sedem Apoßolicbm.
a. Item permutât to cum Principe Patria , id¿ ßne folennhatibw ad a~
lias aliénâtiones requißtü.
S. Item dux Eccleßa eidem Pralato plenè fubjefta poffint cumlicentia^
ßti PrxLtt fine recurfu id Pontifiecm bona commutare.

I« X r Rbaniana conftitutio vt dixi, ligat fofos Pralatos Regulares, Ec-

V cleûaftici verô non regularesjurc coramuni vtunturi& maximè
extravag. Ambitiof*. & alijs juribus. deinde diximus ex plurimorum Re-
centiorum fententîa conftitut. Ambttioft. non requirere licenciant Roma
ni Pontificis, nifi in cafibus, in quibus jura requirunc folennicates , quan.
do autcm juspermittit alienationem fine folennitate , conftkutionem 9c
Pauli &Vrbani earn permitiere. Indagandi ergo fuiucafus, in quibus juca-,
antiqua permittunt alienationem line folennitate.
Primus cafus affignatur, quando res modiea alie rratur, ex cf«mh.
las 1г. q, 2. & Doäores eitati inprxced. doccnt, etiam hodie difpofi-
tionemc. urrmlm, habere locum. In cttrmlu. ponitur duplexlimitatio.vt
res exigua autnon iît vtilis, aut Gt longé polît a. Vndc fi propè fit & vtilis,
videtur jure non concedí poreftatem alicnandi, & fiando injure ficeflet-.-
dicendum. tarnen Doäores nullam limitationem ponunt ,fed abfolurè tra-
dunt multi.pofie rem modicam etiamft immobilis fit, alienari fine folen
nitate, vtpatet exgtoifainc. i, de bis quz fiunt àpralatis&c. & alijs. cre
do tarnen hk fpedandam majorem vtilitatem , nee jura permitiere Prarla-
tis rantara libertatem, vt terras, vel vincas etiam módicas poffint aliena
re finu vtilitate, quiafic paulatim alienando graviter incommodarent Ec-
clefiz.fed folum favorem ilium prarftare, vt poffint validé alienare fineíb-
Icnnitate* & itafcntitBertach.de Epif.q. jtf.&alij. Zerola in praxi Epifco-
pali V, alUnath putat à 1. tcrrulas, hodie receflum per contrariant confue-
tudinem. Verum qui licentiam à Sede Apoílolica nonpetunt, habent jus
pro fe, &Ша eonfuetudoquam citat eft particularis ,non vniverfalisin o-
mnibus provincijs. Sed contröverfum eft quid vocetur terrula , aut vi-
neola exigua... gîoffa cxiftimat dici ttrruLu qua valent 20. folidos juxta с
Sitfuitli. q. 2. Zerola centum ducatos allîgnat. placet mode-ratio Archi-
diaconi in diäum с. terruloi, quam habet ex Oftienfi , quod hoc prüden,
ti arbitrio sftimandum fit »infpedisfacultatibus iftiusEcclefiar, aut mona,
fterij. quodenim reípedu di vit is Ecclefii aut monaíierij eilet exiguum.,,
refpeâu pauperioris effet muttam. nam non placet quod dîcîtgloffa, rem
ilTam cenieri exigui valoris, qua non valet vltra 20. folidos, fëcundùm*
quod innuicur m c. & j«w 12. q. г, quia quid оЦт fcuçrit, aut quanti va-
' . lu criât
 ЪЩм.з*15иЫит8.$>^у " 179
luerinr folïdi, ncfcitur. ratio enim pecunia: & valor ejus & rerum pretia-.
multum difFerunc ab eo ftatu , qui fuie ante mille annos. & torce го. fo-
lidis fuilfet olini comparât um, quod jam 200. non com parare tur. ;
2. Secundus cafus eft, quando Prxlatus domos aliquas habet in vrbe,
inquarum reparationem plusiropenditur, quam valeant ce n fus ex ijsper.
cepti, talem enim dorn um Ecclefiarinvtilem poífe fine folcnnitate vendi
fatis indicatur с.яоя liceat Рарл, & с. ßne txceptione. 12. quxír. 2. & Doftores
hunc cafum communiter admittunc, c. x.dehis c¡u& fiunt л TrtUtis- &c. vbi
Oftienfis, Henricus , Imola, Cardin al i 3 Zabar. & alij rationem dant , quia
hzenon cam alienado cenfenda, quàm confervatio neceííaria bonorum*
monafterij. & proinde cumtcncatur nonpermittere, vt bona Ecclefia: pe-
rcant, jus illiomnem concedic poteftatem, qua: neceííaria eft ad bonorum
confervationem. Ynde quando evidenseft, remaliquam nonfolùm eíl'c-,
invtilem, fed etiam damnofam Ecclefue, пес fpes eft, pauló poft fore vt ad-
ferat vtilitatem.aut damnum non inferat, puto rem fine folennitate pof-
fe alienari, fed ita vt comparetur res vtilis, fi fieri ullo modo poífit; in*
qua reoneratur Prarlaticonfcientia. quando vero res non eft damnofa^,
fedtantùm non vtilis, concedit jus, vt Epifcopus cum confenfu capituli fi
ne recurfu ad Pootificem Romanum illam vendat, vt meliora comparée
ctiamfi juraverit fe non alienaturum inconfulto Papac. vt fitperius de rtbut
Ecclefi<t.8cc. inter priorem ergo cafum. & hunc pofteriorem illa eft differen
tia, quôd quando res eft damnofa ad ejus alienationem folennitates nulla:
requirantur, quando non eft damnofa, fed tantum inutilis , turn requira-
tur totum, quod in alijs alienationibus excepto confenfu Roman iPontificis.
Tertius cafus eft neceiïïratis, quando fciliceteft necefTarium ven*
dere_,,vel oppignorare aliquid de bonis Ecclefia-, пес res tantam moram
patitur vt poiïît petilicentia à Romano Pontífice ; hunc cafum tradit-.
Mol. difputatione 465. numero Я.& Filliucius c. f. de alienatione rerunu
Ecclefiafticarum quarft. 11. vbi oftendit efle communem. eft enim illa do
ctrina Panormit.ab alijs approbata inc. Tnanos. de Ecclef. aidific. neceffi-
catem faceré ceifareomnes folennitates alienationis. additq; hanc dodri-
na:n valde_> notandam pro exemptis, qui habent Pradatos procul pofiros.
&quidem hie cafus videtur eile peculiaris in hac materia.., docuimus e-
n/m fupra neceífitatem non efficere contractus validos, fi omittatur for
ma fubftantialis, aut aliquidà jurerequifitum ad ejus eifentiam, & tarnen.,
inprohibirione alienationis noluit Ecclefia includi cafum neceifitatis, ne_.
quod in favorem bonorum Ecclefia: ftatutumeft, indetrimentumipforumu
Ecclefiafticorum verteretur. hie autem cafus in hifce partibushoc tempore
habet magnum vfum. nam bcllicis tumultibus Ecclefiafticabonadeftruâa-.
ûint, ita vt nullum fruftum afferant, & monafteria incenfa, пес poflunt aliter
multiEccleûafticî &Religiofi fuftentari, nifi accipiendo pecuniam ad ccn-
him, ?el oppignorando aliquam partem bonorum, yelaliqua faciendo, qua:
Z 2 jure
It о ' Traftatas de Contrâftibus ,
jare alias eflent prohibita in materia alienationis, & tanta eft neceífitas, vt
non patiatur moram farpe ,'nec rccurfumadSedem Apoftolicam. &tamen
ne illa neceífitas det occafionem abufus, forte expediret fupplicari Sedi
Apoftolica:, vt conftituat in provinces turbatis, qui de hac neceífitate_»
cognofcant , & ad quos fit facilis acceífus. Sub hoc cafu neceiïïtatis, in_,
quo valeatalienatio fine licencia Romani Pontificis oomprchendunt paf-
fim Recentiores, vt Filliucins fup. & altj , redemptionem captivorum-., &
gravem necefittatem pauperum. quia cùm \\\x per fe fint ex conftitutio-
ne juris caufa: legitimar alienandi etiam vafa facra-., & alia prctiofa_,, I.
Sancimn¿. cod. de facrcfjncr. Ecclef. aurhent. de non alien. & multis cap.
12, q. 2. SicHtomn'mo с, ангит, с. gloria. 8c alijs, ita vt multi dubitent an_.
protalibus in vilo cafu fit neceflaria licentia Romani Pontificis, cùm jura_.
abfolutè velint & prarcipiant, & nontantùm permutant fieri alienationes,
faltem in caufa neceiïïtatis» quae non patitur recurfum, id habebit locum.
4. Quartuscafuseft de permutatione. quamyisenim permutatio bo
norum Ecclefiafticorum maximè cum Laicis fit jure prohibita-., tamciu
permutatio cum Principe patriar eftpermifla. In authent. de alienandis.
Imperator permittit liberé vt fiat permutado fecum , & 1. hoc )ut porrt-
Surtid, cod. de facrofanft. Ecclef. & relata eft illa lex in decretum с. hoc ]ш
îo. q. i. & in c. i. dererum permutatione abfolutè conceditur vt quan-
do eft rationabilis caufa. poflit Ecclefia cum Principe permutare pofief-
fioncs. v. g. quando Princeps vellet dilatare fuum palatium-, , aut viva-
cium faceré exaliquo prardio Ecclefia*, aut habet aliamcaufam rationabi-
lern vtendi pro fuis aut communibus vfibus aliqua poifeffione Ecclellafti-
ca_, tunc poteft, & debet Ecclefia confentire in permutationem , etiamfi
Princeps non compenfaret dando poífeífionem majoris valoris , modo det
«qualis. Vide Panormit. in c. 1. de rerum permutatione.
An autem hic cafus ita fit à jure privilegiatus, vt non requiran-
turfolennitates ad alias alienationes neceflaria:, difputatur. plurimienim
fecuti Innoc. negante, vt Zabar. Imola. Henricus & alij. Aíferunt vero
ita efleprivilegiatunu, vt non requirantur folennitates,Oftienfis inc. cit.
Archidiac. c./w j«* lo.quaribi.Nevifanus confil roo. & aliqui Recentio
res, vt TuCchus ЛИсялш coiicluf. 275. alios citant, qua; opinio videtur ra
tionabilis, quia vt benèargumentatur Oftienfis, Ecclefia.. voIuíl, aliquod
fingulare Privilegium concederé Imperatori vel fupremoPrincipi tanquam
Patrono & Fundatori ; parum autem concelïïflet, fi voluiifet requiri in illa
permutatione eafdem folennitates, qua? requiruntur in privato. nec fa-
tisfacitloannes Andr. quem communiter atij fequuntur dicentes.iiù. hoc
aliquid peculiareftatuiin Principe, quôd Ecclefia fit contenta permuta
tione pro re arquali, quod tarnen in privatorum permutationibus noru.
fufficeret, in quibus debet fieri permutatio pro nfagis vtili. ad hoc enitn
poflet refponderi negando vnquam in taü cafu inarqualem fieri permuta
tionem»
 Di/p. г. ЬнЫит f. §. ¡. iSt
tionem, fed Temper ilium contramuro fieri pro majori Ecclefí* vtilitatcy.
quiaíacentur omnes Ecclefiam & poífe & deberé lacere donationesremu-
neratorias de quibus infra. & dïcunt donationem fadam ex gratitudîne be-
nefadoribus eximijs efle ad majorem Ecclefit, vel monafterij vtiliratenb,
quia animantur alij ad benefaciendum , quando vident Ecclefiafticos cfle_»
gratos. Vnde exiftimo, fi privatus aliquis fundator peteret-, commuta-»
tionem äqualem fore illam caufam licitam permutationis, fervatis tarnen
folennitatibus. quia xquum eft, & valde expedit Ecclefia» fie permutare,
ergo cùm fecundùm omnes in hoc cap. fiat Imperatori vclRegi fingulare
Privilegium , debemus fateri in hoc confifterc_» qnod fine folennitatibus
poiïït fieri, reliquaenim omnia funt, vtdixi, Imperatori communia cunt»
q'uocunqiiç. Fundatoreprivato. Deindead hoc adhuc amplius inducor_.
quodvideam in dido capite primo ftatui, vt Imperator de_,hacpermuta-
tiore pragmaticam edat fandionenb, quafitacitè dicercr, jus in gratiam
Pr/ncipis optimè meriti commutare folennitatcs tradatuum,&inftrumen>
torum, quar folent requiriex parte Ecclefiar, in illam folam, vt ipfe Prin
ceps fàciâtinilrumentum permutationis.
5. Quintus cafus eft, quando dus Ecclefiar eidem Pr.Tlato plenèfub-
jeda* permutant invicem bona: tunc enim fuffícit vt Pralatus advocatis
iüis, qui ex vfu autftatutoadvocaridebent, aflum illum perficiat-.', nec
eft opus petere licentiartL, à Romano Pontífice-,; quia vt dicit Oldradus
confil. z48. bona permutata manent intra familiam in fubjedione Prar-
lati. confentit Tufchus v. Alietrntio. concluí". 273. proinde fuftinenttírperi
mutationes beneficiorunu cum confenfu Epifcopi quia omnia funt fub-
jeda perfedèEpifcopo. & propterea cùm in Societate Iesv omnium bo
norum & collegiorum_,perfeda adminiftratio commilfa fit Prxpofito Ge
nerali ejufdem, videtur fufficere ejus foliusauthoritas, vt bona vniuscolle-
gij permutentur, vendanturautalteri collegio. quiavtfusè deducitSuarez
t0m-4.de rtlig. l.i. c.28.numero7.& feq.GeneralisSocietatisI e s vhabec
ex inftituto & conftitutionibusj, poteftatem deflruendi .totum aliquod
collegium.,, quando Socierati id expedit, ergo cui major alienado, qua
eft deftrudio.convenit , & qui poteft bona integra alieujus collegij deftrudi
regulariter transferre inalterum, minor quóque, qua: eft vt falvafubftan-
tia^ aliquam partem bonorum in aliud transférât, aut permutet, ei con*
venic. bona enim ex hoc fado, nec extra poteftatem Generalis, necSo-
cietatis conftituuntur. Nec obftant quae Navarr confiL.15. difficultatem
fimilem pro vtraque parte difputans, adferr. nempèfolius Romani Pon-
tificis efle bona vniloco applicata à fundatoribus in alium vfum conver-
tere. quia (i fundatores exprefsè voluiflent fuabona apud iftud folum col
legium manere_,, vel alioquinfibi reddi, non pofl'ent alio transféra, fed
communicereorum intentio eft dare Societaci.rt in ejuscommodum non
Z j vero
Xtz Tra&atittdeContracTibui,
vero íncommodam , quam vis optent tali CollegiobeneeíTeprofpectuab,
quod omnino fervari debet àSocictate.
Sidicas omnes Regulares Sanâi Benediâi & alioriim ordinum_.
péfle ídem faceré» cum bona Temper mancantin ordine. Rejp. noru.
efTeeandcm rationcm. i.quia Religiones monachorumnonhabentrerum
omnium caput, cui fubfint perfeâè & omnes perfonse, & bonatotius or-
dinis ficut fubfunt homines & bona Societatis fuoGenerali. ». (i mendican
tes tale quid habeantexfuis conftitutionibus, id practicare poflunt_» mo-
nendi tarnen excommunicatione fola privilegiorum Societatis hoc lilis
non licere, quia Societas non ex vi privilegiorum hoc non facit, fed ex fuo
iaftituto, & conftitutionibus. conftitutionesauté non funt communes alijs,
& licet privilegia, qua; multa habuimus in hac materia per conftitutionem
Vrbanianam videantur fublata-., non tarnen que concedunt Generali ex vi
noftriinftituti. & conftitutionum noftriprimiFundatoris.

§. 4-, An bona CoÜegiorum , Confiât ernitatum &c.

fine filennitate pofint alie
nan.

S VMMARIVM.

ж. Aliud efl locus fins, aliud efl елиf pia ; item aliud efl Collegium ejjè
licit um & лрргоЬлгит, aliud ejfè locum religio/km.
г. Explicatur quid requiratur ad locum pium.
j. /leademia non comprehenditur in extravagante Ambitiofaf, dum pro-
hibet aliénâtionem bonorum Eccleßaßicorum.
4. ^uidrequiritur adperßnam Eccleßaßicam conßituendam.
/. Explicatur in quo différât 1осшpius À non pió.
f. Noßra fementis non aperit viam dilapidâtioni piarum.
f. guid faciendum cum foppellettilifacra & non facra7 Congregarionum
in CoBegijsér dornibus noßrüs eretfarum.
/. De redit ¡bus vero hoßitalium-» & feminariorum , ß eo-» contingat
dijjotviy fpettandus eß modus Fundatorü , & apud quem defaíl 0
fit dominium ißorum bonorum,

F Vit controverfia olim inter Doctores de locis pijs, non tarn in ordine
adpraefens inftitutum, quàmad quartam Epifcopalem. quoad aliéna
tions eninu, non um rerum, quam verborum eut diflenfio, aut certè
quoad nocionem vocis locmpitu.
I, Advertí
 J>iJputatio t. Dukium S. §. ¿, jgj
1. Advertí in hac controvertía aliquos non fatis difcrcvliTe locum*
pium à caufa pía, cum tarnen latum fit inter eadifcrimen. in omni Геп-
tentia legatum pauperibus vel mendicis hujus civitatis tft ad caufam pian»
& tarnen non eft faâum loco pió. -deinde aliud eft Collegium aliquodeííe
Hcitum Si approbatum, aliud eile locum religiofunb. nemo enim eft qui
non fateatur Collegium difcentium bonas litteras eííe maximè licitum,
maxime approbatum, & tarnen non omnes aequè confentiunt efle locum*
pium.coufuli poteft Bartolus 1, fin. fF.de collcg. illicit.
Ad locum pium & qualem requirunt jura.cùm de alienatione difpo-
nunt, cooftituendum. non fufficitin eo pietatis opera exerceri, nec col
legium aliquod locumque ab Epifcopo, vel etiam Romano Pontífice ap-
probari, fed vlteriusdefideratur, vtauthoritas ilia Pra?fulisinterveniat,fta-
bilitatem quandam confecrafcionemque locotribuentis. hare doflrina eft
à Doäoribus plerumque recepta, & earn ex profeflb & fatis copiosè de-
ducit Parifius confil. 30. volum. 4. traditBaldus authent. hoc\ut porrettum.
Cod. de facrof. Ecclefiac. Panormir. confil. ji. Freder. de Senisconfil. ij.
Felinus inc. de quarta. de pra?fcripc. Doctor Martha dc jurifdict. p.4. cafu
1 13. num. 14. clarius quam alij rem explicat in h*c verba : uid conflit»-
mdum locum pium , (¡ui gaudeat privileges tria copulattvè requiruntur : primo vt
fit talis , cui perfona itл adjunttt finL. , vt nequeant fepar#ttm confidcrari. 2. vt fit
brdinattu ad pia opera, eaque in iHo exerceantur. 3. vt fit approbatus , & ¡tdifica-
tm authoritate Pontificia, vel ordinäri). & taluloci buna non alieuantur fine folennU
täte, qua catira bona Ecclefit. & pene omnes alij. qui etiam difertè negante
talia loca, in quibus pietatis opera exercentur, fi propriè loqui velimos,
eíícdicenda pia, aut publica» aur religiofa, aut facra. VidePanormit. fup.
id egregiè explicantem. His verö conüitutis, quar in difcurfu paulatim fta-
bilientur , non erit difficilts hujus controverfiar refolutio.
3. Rtfp. igitur Académica extravag. Ambitiofe. noncomprehendr.Con*
chulo probatur magno non folùm Dociorum confenfu, fed etiam fol ida cla-
râque ratione, & perpetuo vfu óptimo legum interprete. Doftores quident
expreffis verbis earn trad unt. Felinus in c. de quarta ci t: Cùmtmponan.
tur hodie per confiitutionem Pauli II. grava peana alienantibus bona Ecclefiaflica fi
ne Jólenmtate, effet ra nova dicere, quad ifia haberent locum in alienatione rerum deptt-.
tatarum ad vfumpaupcrum. qui inultos ibi citat, Baldum fciltcet & Laurent»
de Rudolph- & alios. & idem quod Felinus tenet quóque Cardinalis con
fil. n.Corncus confil. 206. exrecentioribus quóq; multi id ailcrunt.Fillitt-
cius de aliénât. bonorumEccl. с. 4. q. 17,8c alij. Ratio aucem conckifio*.
nis eft clara, quia Paulus II. in conftitutione^w¿rt»_/i,etiamfiin proœmio>
mentioníinfeceritEcclefiarumJtlonafteriorum, cVlocorum piOrut», tanaca
in ipfadifputat.'one fie loquitur: Omnium rerum & bonorum Ecclefiaftkorum d_
lienationemfieri prohibemut. nihil ergo initia coníliturione alicnari prohibe.
tat nifires, vel bona Eccleiiaílica, atqui Académica bona non funt Ecde-
fiaûica»
 Trrfiatui deContractibttSy
íiaftica. quod oliendo, quia Eccclefiaftica non;funt bona, nifi pertineatvt_*
aut ad çommunitatem Ecclcfiafticam, aut ad locum Ecclefiafticum. fed com-t
munitas Académica-, cùm maxima^ cx parte_, juvenibus laicis confteL,
non eft Ecclefiaftica vt fup. deduximus ex fcriptorum communi judicio,,
fed Laka & profana, пес locus pins eft, cui bona funt reli&a. quia Col
legium aliquod vel Seminarium Academicum non eftf vt paulo anee me-,
moravi ) locus pius aut religiofus пес habet privilegia loci pij qtioad jus*
afyli& fimilia, nec confecrationem aliquam autperpetuitatem, &fi quan-
do à ftudiofis deièreretur nonjmagis effet pius aut religiofus. quàmdomus
cujuslibet civis.
Si dicat aliquis Collegium Academicum eífe ere&um cum con-
fenfti & authoritate Romani Pontificis, igitur eft locus pius. Verum exPon-
tiñeia approbatione non aliud fequitur. quàm Collegium quod approba-
tur eíTe de numero Collegiorum licitorum, vt bene advertit Dodor Mar
tha loco fup. cit. quam multa in Vrbe Romana, & alibi inftituta funtáPon-
tificibus per Bullas publicas Collegia, & Congrcgationes Laicarura per-
fonarum , ad curandas, ordinandafque res temporales ? deinde approbatiq
Collegij vel. communitatis non facit, aut communitatem effeEcclefiafti-
cam , alioquin omnes Sodales etiam conjugio obftridi inCongregationibus
Beata: Virginis in ncílris Collegijs effent perfona» Ecclefiaftica ; aut locum
ipfum in quo pietatis officia exercent effc fpecialiter pium_>. cum ad ar-
bitrium moderatorum in varijs locis etiam merè profanis pij lili conven-
tus habeantur.
4. Ad Pcrfonas igitur Ecclefiafticas,piumúe locum conftituendum re-
quitur perfonarum ad divina minifteria five per clericalem tonfuram, fi
ve quofdaro ftabilcs rirus, deputation ad locum pium neceffaria funt qua?
fup. memorabam ex Martha, qui etiam addit requiri vt perfona: Joco, Sc
locus perfonis inferatür. vndebona hare non debent dici Ecclefiaftica, ra-
tioheloci, fedratione communitatis ad quam fpeclant , at illa non eft Ec
clefiaftica.
f. Sed;inquies, quid refert.an locus confecrerurperpetuoue pijs offi
ces ab Ecclefiaftica poteftate deputetur, cùm pius fit omnis locus in quo
pietatis Chrirtiana: munia obcuntur: Rejp. multùm inte reffe an fit vulgari
loquendo moie_,, & large improprieque pius, an verô ftridè & vfu juris,
advertit enim Panormir.in c.officij, de reftament. locis propriè pijs legari '
poffe, improprie pijs non poffe. proindeque qua: loco pio legantur, loco
primario deberi, &communitatinon nifi mediante loco, contra verd ac-
cidere loco non fado publica authoritate pio ; qux enim loco videntur_,
data, non loco cederé fed communitati. indeq;fit vt loco pio communi
tatis delida parum.loco vero non pio noccant plurimum. Loci pij bona
inpeenam feeleris à communirate perpetrad non publicantuix.» vt colli-
gunt Dodores ex Clement, », de ha?ret, fecus accideret loco non pio. fce#
kitia
 Diß>ut»tio2. Duhium S, §.4* i S5
leftâ enitn exiftente communicate, aut publicantur bona, aut alios in vfus
convertuntur. fi ftudioforum communitas locum ieminarij déférât, aliaf"
que ¡n ardes juftáde caiifa commigret, etiamfi nullam à Summo Pontifie'
auc Epifcopo decretum interveniat, redditus tarnen cseteraque fecumbo*
na in novam defert habitarionem. fiEcclefia, fi hofpitale, publica autho"
ritace pium fine legitimo Epifcopivel Pontificisconfenfu deferatnc-., bo
na loco affixa hxrent, ntc fequuntur emigrantes: Et concluditconfrater-
nicatum aut feminariorum > qua; habentur pa/fim in Vniverfitatibus fiu-
diorum bona plerumque pode alienari fine folennitatibus bonorum Ее-
clefiafticörum.
6. Dices fententianoftra aperit viam dilapitationi fundationumpi a-
rum. quia adminiftratores fi folennitatibus JurisCanonici non arâentur»
pro arbitrio illas diítrahcnt. communius Poótores.qui ve dixi , nobifeum
ientiunt, & hoc argumentum fibi obijeiunt, nec tarnen proterea cenfuc
runt ad alienationem necesarias eíTe folenniraces, fed alijs vijs huic peri-
culo oceurrerunr. vt patet ex Felin. fup. num. 3. Rejp. ergo non propterea
quod eximanrur adminiftratores á folennitatibus bonorum Ecclcíiaftico-
rum, liberum efle alienare pro fuo arbitrio, & dilapidare, habe ht eninu
fuas folennitates, & cos, quibus rationem tenentur reddere five ex juro»
five ex privilegio , five ex mente fundatoris, & quando malè adminiftra-
rent,'daretur contra cos popularis aftio,& malè alienata recuperarenrurv
experiencia autem docuitminus eííe periculi, ne dilapidentur piar funda,
tiones i quàm bona Ecclefiaftica. quia plures invigilant, cum pluriunu.
interfir. quando autem Pra-latus fol us eít fine capitulo , aut habet fuá bona
à capitularibus feparata, facile poteft omnibus infeijs dilapidare, cùm ne«
miniratibnemreddat
y. Petes, quid fiet de bonis alicuj'us feminarij, aut hófpicalis privati»
aut confraternitatis fi contingeret eadiflolvi? Rejp. de hac re fpecialiter
agit Bart, ad 1. vltimam í. de colleg. illic. & ex eoad verbum defumpfit-,
Petrus.de Prufio in tra&at. de canon. Epifcop. q. 1 3. principali v. quoad attam.
Advertendum Congregaciones -В. V. qua: in Collegijs& domibús
Societatis Iesv func, efle quidem ereftasauchoricace Apoftolicâ, & magnrs
indülgenci/s àvarrsPoncificibus dicatas, conftieueumque à Sede Apoftolica
Vifitatorem peculiarem Congrcgationum PrspofitumGencralem Societa*
tis, aut Presbyterum quemeunque ejufdem Societatis abeodeputandum.
ut patet ex Bulla omnipotents Gregorij XIII. deinde à Sixto V. in Bulla
Superna dari eidem Prarpofito Generali liberam faculcacem difloluendi di
chas Congregaciones, fi forenc impedimento Societati. Congregationes au
tem Шаг ex vfu Societatis яоп habent bona ftabilia^, aut redditus perpe-
tuos.,fedtantum fuppelleäilem facram, petitur ergofiex caufa rationabili
Congregaeio alicujus Collegij difTolvcretur, quid fieretde ifta fupelledile.
Reib, nûnvideri maçnam hïc difficultaténb. primo enim fupellex
Jr Aa illa '
ISб Traftatits de Contraitthus ,
illa vcl eft facra, vein on facra? facram voco, qux benediftionemacee-
pic, quiaalcaris vfibus deftinata ; non facram, menfam, fellàs &ejufmodi,
quibus vtitur congregatio. Secundo illa fuppclltx facra vel donata.,
eft & approbata loco alicui facro, verbi gratia, faeello publico &c. vel
data ipfi communitati, vt in fuo Oratorio vbicunque eííet illa vteretur.
fi priori modo , deftrufta Congregatione fnppellex facra manee faccllo.fi
poileriori, CongregationisOfficiales anteqtiam ea diífolvatur dcillisrebu*
difpon^nt, vt qui funt facra. facro alicui loco députent , qus non facra_.
cuicunquc, libebit vfui. /
8. üe redditibus refpondeo fpeñandutru efle modum fundatior.is.
Fundator enim potuit applicare fundos", vel reditus ad certura vfum, ad a-
lendos pauperes in tali feminario, quamdiu fcholz ibi client, cupiendo it
finis ill e,quem exprcflit in fundatione non obtineretur ,aut ceflarcnt ftu-
dia&c. ilia bona adfe,& fuos heredes redire; & tunc fine dubio bona ad
fundatorem redeunt, fi verô dederic aliquam fummam pecunia; pro ani
ma fua in genere, & illa deftinata eft ex voluntare execurorum adcertum_»
vfum» vel hofpitalis privati, vel domûs pauperum, tunc fi illadorous de-
ftruaturmon ad heredes,fed ad ftiperioremEcclefiafticum bona ilia redeunt,
cum obligatione vt in piam aliquam aliam fundationem impendat, & iîc
"refolvit Petrus de Peruf. ex Bart fup.
Denique examinare hk -Oporteret apud quern defacto fit domi
nium bonorum Seminariorum, & Cbllcgiorum Academicorum , quia ex
bac re pendct refolutio hujus difficultatis. Std illam quarftionem txami-
nabimus alibi ex profeflo. <■ • ■
0
■ . DubiumNonum.

De reßitutione in integrum,
QVia fame contingit in coturactibus aliquos lsfos eife five ex imbecit-
litate judicij, five ex ignorantià juris, five ex atíjs caufis: jure preto
rio inventum eft remedium extraordianarium»quotalibus fubveniretur_»
quod vocaruntreftitutionem in integrum. De quare licet copiofi Ql metra*
. äent Doftorcs vtruifque_, juris , tarnen vt certa methodo procedamus»
primo dicemus quid fit, fecundo quibus competat, tertio à quibus fiât»
quarto quanto tempore»-

§. /. Quidfit> & quomodofiat reßitutio ?

:." ^ S V M M А К I V M.
, J. ' Reßitutio in integrü eß reduetio in ей locuy in qu» quù fuit ante Ufîoncm^
guando Im reßitutioft ex juflitUfommuniter dtbent reßitui>frufttit%
j. Si
 Ъ'фниш г . ВиЫит p.$.r. . ; iff
J. Si fruftus bona fide percepti non extent , пес ex ijs emptor faftus eft
locupletior falvafu* indemnitate non tenetur reflituère. ,
4.. Ad indemnitatem emptorisßeftat recipere fretmm cum lucro , quod
ëx pecunia percepïjfet. ■- ( -, . ,
/. FarU explications c. adnoflram, de reb$ts Ecclefie. \
d. Noflra expofitio hujm capitis- С
;7. - Si minor accepit mutuo pecuniam non cogitur folvere , nijtfit verJ/Ls
. j in ipfins vtilitatem.
S. Non efl generatim à jureßatutum, vt minor non teneatur reßituerz~>
prêtmm ,fi iliad confumpfit пес faftas eß locupletior.
fé ' Si filins minor repudiet hereditatem paternam , etiamfi illa dcßruft***
/ft, poteß petere reßitutionem in integrum,
го. idem dicendum,ß minor Eccleßaflicum beneficium ßbi collatum repu
dia , пес interim alterißt collatum.
il. Generatim loquendo reßitutio adverfus Isßonem^» in quacunque peni
materia datur, exceptü delictis. '
X. "pv Ico primo. Reftitutio in integrum eft redudio'in eum locum_ȉ'
1. J in quO quis fuit ante Lefionem. ita Doctores paifim ex gloflfainc.
auditis. dc in integrum reftitut. m fine, reponit cnim Judex omnia in anti
quum, & eum qui larfuseft eo locoftatuit, ac fi nunquam co.ntraxiflet, re-
ftitutis illi omnibus quarante habebac-.. hoc autem remedium eft extra«
ordinarium. vocatur enim l. irucauß. ff. de minoribus. extraordinariunu
auxilium à Prartore inventum , quo rigor nimius juris civilis temperatur.
vti ettam traditur non competeré reftitutionem in integrum » quando or
dinaria & communia juris remedia fuppetunt, fi enim deceptus es vitra
dimidium , non imploras auxilium Judiéis vt reftituarisin integrum, fed
habes actionem ordinariam ad refcindendum contractual &c. & ita pro.
prié loquendo non reftitueris in integrum, nifi quando contractus fuit-,
validus, & nullo alio remedio refcindibilis.quamvis in praxi faepe non cu-
rerur hrc fubcilitas, fed vocetur reftitutio in integrum, quandocunque_>,
rémedium quod Judex lsefo impendit ; cum tarnen magnum fit difcrimeru.
inter hoc auxilium, & alia. Hocautemauxilium-ficimpenditjudex, vt o-
mnia in priftir.um ftatum fic reducantur, vt qui reftituitur nec loeupjeretur
quidam ex alieno.nec tarnen pauperior fiat,quam fi non fuiífet la?fus,& vt ha#
betur I. it cod.de reputat. qua; fiunt &c. ejmrtßituiturnec in damno debet morari,
nec in lucro. Difputatur autem an hsc reftitutio ita fitinrelligenda, vt rid-
dendafitrescum omnibus fructibus perceptis.Mol.difp, 47s, fuum hac de
re judicium fusé deducit, & dicitfruÖus nullo modo efle reddendos, quan
do contractu onerofo res fuit alienara, cum enim fuerit ve rus ret dominus,
frueäusadeum omni jure pertinuiiTcproindeq; leges quat contrarium fta-
Aa a ' ftuunt'
 lit ТгаЯл/ш de Contrait¡bus,
tuunt elfe contra reñam racionera Sriniquas: fi verö contractu gratuito do
natione v. g. aut fimili tune conceditetiam fructuum reftitutioné. hancMo-
lim fententiam & radones valdc approbarunt.qui poft cum fcripfcruntLeíf.
1. i.c.f7.dub.io.Reginaldus I. г j. с num. 1 4?. Filliucius trad, j 3. c.4. q. g.
v Bonacinadifnj.decontract.q.i.puncto vltimo. Tannerusdifp.^q. 1. dub.
7. Laiman. 1. a.c. 11. in fine.
Contraria fententia quod fcilicet in reftitutioné in integrum, corrt-
prehendantur fructus percepti, eftcommunior Doctorum vtriufque juris
Panormit. inc. adnoßram, de rebus Ecclefiae &c. Sil v. reflitntio in principio. Cu.
jacius in l.ijModfi minor.ff. de min. Godefred. ibidem. Covar. til. i.Var. c.'|,
Villagut. Li. de rebus Ecclefiatrecuper.c. 3. numero 75-. &feq. Chaflán in
confuetud. rubr. j.de feud. §. flf. г. qui dicit commune fententiam quan-
dofit reftitutio ex juftitia, fine jubente lege. &alij. ¿Vaperte ftatuitur in ju
re 1. patri ff. dc Mi nor i bus. Simitioripretio, qukm oportuit, vendtdit adolefiens, em
ptor \nberi debebit prtdia cum fruïitbtu (quos fcilicet percepitvt habetur pau
lo ante) reßituere; \uvtnii auttm tattnm ex prttio rtddere , cjuatentu ex ел pecu
nia locHpletior eß. idemque mult is alijs locis ftatuitur.
2. Dico 2. quando reftitutio in integrum fit ex neceflltate legis, five_»
ex juftitia communiterdebent fructus reftitui. Prob. quia tum eft confor-
xnisjuri vt patet; tum eft communiorDoctoruin fententia: & denique nihil
' habet contrarium «quitaíi, aut ratio ni, quod maxime cx folutione argu-
mentorum liquebit.
Dices primo, ex Mol. certum eft illud contra quem fit reftitutio, fuif-
fe dominum reivenditz. ( fuppono eumcontractum fuiflc legitimum) ergo
fructus exea re percepti ad cum tanquam verum dominum pertinuerunt.
ergo injuftè jubetur eos reftituere. Refp. negó confcquentiam,quia_ rei
ipfius fuit-., vt fuppono verus dominus, & tarnen Judex eum_> privat dq-
niinio. ergo ficutiiivitum privat dominio rei fuae,ita_. quóq» & fructibus»
Contra : non cft parirás inter reftitucionem rei, & fructuum. quia
rciaequivalens redditur nempè pretium.. , fructus verö nulla re compen-
fantur,&per confequens injuftè pracipit Judex reftitutionem fructuura-».
* JReJp. quidquid fit de antecedente , in quo aflumitur reftituendum e(fe_»
pretium, de quo paulo poft; diftinguo confequens. fi Judex ex jurifdi-
ctionc propria idfaciac, injuftè id faceré, cùm emptor, vt fuppono nullam
culpam admiferit,fi verö authoritate juris id faciat, redé faceré, ficue e-
nim jus certam folennitatem ftatuenspro alienatione rerum minoris, Sc
■ Ecclefiat id efficit, vt illa deficiente dominium non rransferatur & emptor
teoeatur reftituere rem venditam cum fructibus perceptis;fic etiam po_
teftpermíttere vttransferatur dominin fcrvatisfolennitatibus.&pcrcipiae
fructus tanquam ex re fua,illofque retineat, donee minor lafum fe fenttens
per Judicem eos repetat. nee in hacdifpoíitionc juris eft vlla juftitia. imo
fatentur plurimicxpacroois contraria; fententia; vtTanerus Laiman, &alij
 J)$. 2. âulium, f. §. i.;-. jg9
ira fieri, quotîes quis hereditärem confequitur ex teftamento minus fo.
le n ni.. porte enim eum hereditärem retiñere ,& fieri dominum fr uduurrb,
doñee hcresabinteftatoperjudicem hereditatem cum fructibus repetat.
& in multis cafibus admittunt transferri dominium debile, & revocabilo
ad arbitrium ejus qui rranftulit.
Dices fecundo, ex naîtra fententia fequitur neminem poífe con.
trahere cum minore, aut Ecclefia.quia fi femper fit obnoxius reftitutioni
fructuum , quis vcllet pro altero laborare ? Rejp. hanc objedionem fuik
fe à lege confiderataro» & folutam.. 1. <¡md fi minor, s, 1. de min, dick е.
ni m lex. ne forte homines deterreantur á contrahendo cum minoribus, a
Prxtore non femper е£Ге concedendum beneficium reftitutionis , fed omnia
ad bonum & arquum religenda. de quo poftea.
3. In noftro ergo cafufi fruöus bona fide pereepti non exilant, пес
fx ijs fa ¿tus eft emptor locupletior non deben t re ititui. quia leges nolunt
minores locupletari ex alieno» fed tantum volunt eos efle indemnes.. &
propterea cxpenfas faâas ab eniptore jubent compenfan & laborcm illius
apftimari.
4. Contra, hoc ipfumeft vnum ex fundamentis contrarix fententiar.
quia reftitututio fructuum nunquam poteft imperan' fine damno reftituen-
tis. nam carero cogitur frudibus rei empes, & fruâu que m percepiífet
ex vfu fax pecuniae. Rtjp. fi pecunia fua lucraturusfuifiet, tunc. vera ef
fet etiam inpundo juris fententia Molina;, quia Judex in tali cafu non ad
judicare! minori omnes frudus, fed detraheret quanti intercrat empto-
ris non carere fuá pecunia, fcqueretur enim non folùm axioma juris à
nobis antè citatum ex i. 1. cod. de reput, qua: fiunt. вес. qm rtßituitttr tttt
in damno morari debet, пес in lucro, & ideo quidejuidadeumpervenit ехсотглЯи hoc
debet reflitHtre vt ficut- ipfe recipit rem fuam cum frudibus , vt fit inde-
mnis.ita & alter. & cùm ad indemnitatem minoris pertineat.vt rccipiat rem
cum frudibus, quos fueratpercepturus, fi res apud ipfum manfiflet y it*-
ad indemniratem cmptoris fpedat recipere pretium cum lucro, quod ex
pecunia percepiífet, áceftclarum )\xs\.patri: cit. ff. de minor, ex qua etiam
habetur quando contingit Minorem efle emptorem , fi reftituife velitad
recuperandum pretium, debet rem emptam reddere cum frudibus per-
ceptis.fi ex illisfadus fit locupletior. inquibusjex facie parem condi-
tioocm emptoris &venditoris inordinead reftitucndum.conclufioigitur
non de cafu quo bona: fidei emptor damnum incurrit ex carentia pecu
nia: inteiligitur, пес quando ex fructibus non eftfadus locupletior; fed de
jilo, quo magnum damnum ex carentia pecunia: non eft paflus.
5. Dices tertio, decifio juris Canonici eft in contraritim. c. ad noflram.
de rebus Ecclefia: nonalienand. Reß>. hujus capitis varias adferri àDo-
doribus explicationes. Molina refutatis explicationibusCovar.&aliorum
dicitiacaiu iftiùs capitis, fuifieLaicum emptorem obligatum in cohfeien-
Aa i tia
190 TraftAtш de Contn&ibttt,
tia fVu&us reftitaère .Ecclefianbautem iftam reftitútionem condonarte.,,
cafusenim cftmonafterium gravarum acre alieno, villam quandam deditin
fcudum Laico, vcfolverer xs alicnum.fed cum poftea advertilfet fefuifle
iniftainfeudatione enormitcr l*fum circa pretium, quod erat valde exi-
guum, pecijt à Pontífice refticui in integrum. Pontifex jd conceifit relj-
Ctis tarnen frudibns emptori. dicit ergo Molina gratiam illifaâam, quia
tenebatur in confcientia defedum pretij fupplerc-,, ôcfrudusjuftopretio
Tefpondentes. Sed fané hxc dodrina Mol. eft a-què incerta atque рггесе-
dens.quiaplurimidocent.vtdicemns infra in venditionefada infra vel vkra
juftum pretium, firefcindatur contractus auxilio. I. a.co.de rcfcind. vendit,
modo dolus abfuerit, non rcftituifrudus interim perceptos, aut vfuras pre*
tij. с it enim illa communior fenteiitia, & in praxi recepta ut teftatur Moz-
iiusde contractu cmpt, S. vltimo. num. гб.
Covarr. explicat.frudnsnon debuiífe reftitui, quia fuit reftitutio
illa gratise nonjaftitiï. quam expofitionem licet putet novam , tarnen do
ctrina illa eft communis, earn cnim tenet Chaifan. in confuetud. Burgund,
loco fup. cit. & citât Curtium feniorem, & alios. Henricusinc. i. de in in-
teg. reftit. Villagut. fup. & alij multi; Adverténdum autcm eft, in jure йз-
Tuitempus, intra quod minores, &alij, qui eorum privilege's gaudent.pof-
funt petere reftitútionem, & haeceft quam vocant reftitútionem juftitias;'
quia Judex imploratus tenetur reftituere, & licet fit controvcrfia interJuri-
ftas, an reftitutio in integrum fiat concedendo veramadionem lasfo, an ex
officiojudicis ; tarnen confentiunt effe officium hoc impendendum cx ne-
ceffitate. reftitutio verô gratix eft, quam Judex non tenetur faceré, cum lex
Don jubeat, tamen poteft faceré cum lex permittac.. St hare eft reftitutio,
qua datur elapfo tempore ftatutoàjure. &dehac dicunt commuaiter non
fieri reftitútionem fruduum; eamq; effe de qua loquitur Pontifex in cit...
cap. Alij alias adferuntintcrpretationes.
6. Nihilominus exiftimo dodrinam quidem Covar, cue verarrb, fed
non bene applicariiftitextui; expofitionem vero Molina: efie quidem con*
venientem, fed non dodrinam. Agir igitur Pontifex inifto capite, nondc
reftitutione in integrum propriè di&a, fed de refciífione venditionis, cùm
fuerit enormisl.?fío, frudibus vnîus anni ¿equantibus pretium. vnde fuie—
illalrlio valdè infra dimidium, proindeque jubet Pontifex refcindi. ne au-
tem Laicus quererecur fe magnos labores & fumptus feciífe in re ilia excol-
lenda, quoscompenfareoporteret.refpondit Pontifex ilios fumptus abundé
compenfatos enormi illoexceflu fruduum. Vnde in ifto capite nihil dici-
tur de noftra conclufione.
7. Dices 4.quando minor pretium confumpfit, nec quidem tcnetut-.
pretium reftituere. quia pretium non reftituit nifi quatenus faduseft lo-
cuplçtior , vt ex legibus citatis patét, & maxime ex 1. quod ft minor, atqui
hoc cft oranino contra rationem.Refpondeo li agatur de crédito, five dc
pecu-
 Dtß. 2, T>ub'mm fi. $. jr. i su
pecunia mutuo acceptai minore certi juris efle retinen* pofle, ita. ?tnon_.
cogacur folvcre, nifi Пс vetfa in vtilitatem ejus, ita enim habetur 1. quod fi
minor. Sc \.p*trik fiepe cit. & I,- i. «¡z.cod. fiadverfus creditorem. identique.»
dicendum eft de venditione , quando feilicet emptor feien s minorem malè
confumpturum pretium. ab eo tarnen rem emit, tunc cnimMinoris гепь
jubebitur redderc , & pretium non reeipiet. did. I. quod fi minor §.reftitutio.
8» Dubium atitem eiTe poteft, angeneratim ftatutum fit à jure vt Minor
nontcneatur reftituere pretium,fi illudc-onfumpfit, nec fadus eft locuple-
tior. Jus videtur aperté ftatuere nunquam reddendum pretium. nifi mi
nor fadus fit locupletior. fupponitur in 1. patri. cit. & apertè dicitiirl. fine
herede, j г. §. 4. ff de adminiftrat. tur, & fiepe alibi puto tarnen illas leges cum
fine non nihil rigid*, nec Impcratorum fint decreta, fed refponfa JurifcoíT.
eVquidem non Vlpiani cujus major eft, quam alicrum authoritas.fedPauli'i
Sc Modeftini , temperancias eile, & explicandas fecundùm id quod habetur.»
in !. i. cod. de prsfcripr, jo. annorum. quando Judex intellcxit dolo em-
ptoris minorem circumfcriptum, vt fcilicetruncin pcenam malae fidei il
ium privet pretio. & vt habetur in cir. I. quod fi minor reftitutio pretijpendec
àcognitione Pr*toris. vt fcilicetfi Pnttor inveniat juftam caufam jubeac—
pretium reftitui, & maxime in venditione quxfuitneceifitacis, vtadfolven-
du.7i£s alienum,&ad fimiles vfus. propter quam caufam etiam Pontifex
■inc. ad nofiram. cit. jubet venditores rei Ecclefiafticat reddere emptori pre
tium, qnod pro folvendis debitis datum eft. Verum quando Judex de-
prehenderet a?quum effe.ytminor vel ejus privilegio gaudens поп redde
re t pretium, dubitari poffet ad vtrum pertineret probatio, fuifie .vel non^
fuiffe convcrfum pretium in vtilitatem minoris. Varia: funt_. fententiar.
Refpondeo breviter per diftindionem. vel enim Minor petit fe reftitui in-,
integrum adverfùs obligationem folvendi pretij , vel Major petit fibi reddL
•fi minor, cùm fundet fuam intentionem in male eonfumpto pretio, i 11 í in-
cumbitonus probandi, cum quifque debeat probare id, in quo fe fundar.-»
& бс Цotic Menoçh, I. <f. pnefumpt. 27, fi major petatcondemnari minorem
ad reftitutionem pretij, eô quod fit fadus locupletior, puto ad ilium per-
tinere probationemcùnBfit ador. Non folum fit reftitutio quando dam
num incurfum eft, fed etiam quando lucrum à minori omiflum eft. quia e-
tj'am in eo quod non acquirit lardicur ex difpofitione juris, proindeque nom
íolum fidamnéfam hereditatemadierit, fed etiam filucrofam repudiaverrc
reftiruitur. l.ait prator. S- vir. & leg. feq. & 1. quod fi minor, coinmunior autem
• fententiaexdidajege quod [t minor. §ScavoIa. diftinguitde re integra, vtfei-
licet reftituatur.fi hereditas, à qua abftinuit nondum ab altero fucritaditai
íi vero res non fit integra, fed alter cam adicrit tunc non reftituatur. ira Pa-
normic. inc. exparte, de reftitur. fpoliat. n. 15. & Mol. difp. m.S.iUud ver*,
Sc plures alij. formantq; axioma quoddam generale minorem teftituendura
efte, quandodamnumincurrit etiam re non integra, quando yero in eo fotú
«ditur.quod lucrum non acquirat, reftituendum aoncifc. Sed
Ij>i' Trâtt*t»sde CenfraSfrku,
; 9. Sed contrahanc doftrinam facittextus fatis clarus. 1. final!, cod.
de repud. heredic. vbi dicicur minorem in repudianda heredicacc Ixfum,
etiamfiilla vendita fid poffe teftitul in integrum & iterum recuperare.
Covarru. 1. 1. Var. c. 5. putat folvi difficultatcm per diftinctionem dc re-
ftitutione ex gratia, & ex juftitia. alij aliter. Sed puto in I. fin. cit. ftatui a-
liquid contra id, quod jure digeftorum erat refolutum. & cùm reíponfa-,
JurisCoíT. in ff. de minoribus effent generalia, & ad omnem cafum cx-
tenderentur, Iuftinianum ilia revocâffe quoad heredes fuos vt vocanc_,..
five filios refpeâu hereditatis paterna*, fi ergo filius minor repudiet he-
reditatem paternam , etiamfi ilia deftructa fit , potent* petere reftitutio-
nem in integrum, & iterum illam adire ex conftitutione luftiniani. fi mi
nor extraneus, five qui non eft filius.illam repudiet, tunc vera eft commu
nis fententia, & leges cit. ex ff. habent locum. ,
10. Et licet JurisCoíT. Ethnici in tit. de minor, folùm mentionem fa-
ciant repudiate hereditatis, tarnen Chriftiani Doâoresdicunt eandem ef-
fe rationem, fi minor Ecclefiafticum beneficiumfibi collatum répudier, iba
enimcùm agatur de lucro acquirendo,poffe réftitui fibeneficium non fit-,
alreri collatum ; fi vero fit collatum non poffe. Ita Panormit. fup.& paf-
fim alij. Sed Covarr. fup. num. 3. contra communem dicit , etiamfi bene-
ficium fueritalteri collatum, poffe minorem reftitui , & beneficium ab eo
auferri, cui legitimé collatum eft per renunciatióncm fafíam à minore, di-
âas autem leges ex ff. de min. dicit intelligendas de reftitutione gratia:;
quando minor folùm ex gratia, & non ex juftitia reftituitur. tunc verum
effe commune axioma_. , vbi de lucro agitur reftituendum eile re adhuc
integrâ, fed quando reftituitur ex juftitia, tune non effe habendam ratio
nem, an alteri fit collatum nec ne, fed fimpliciter reftituendum. Verum
ha:c Covarr. opinio non habet fundamentum injure, quodabfolutc loqui
tur deminorum reftitutione , negatque abfolutè quando agitur de lucro,
& non de damno reftituende re non integrâ , vnaque eft exceptio de fi
lio fe abftinente ab hereditate patris. Imô nec puto in ufu effe vt con-
cedatur reftitutio in repudiatione benefieij. vt etiam notavitBonacina^
c. i.'cit. punfto vltimo, •
it. Generatim loquendo reftitutio adverfusbefionem in quacunquo
pené materia datur exceptis deliftis. necenim communiter reftituituc^.
quando crimen commifit vt ftatuitur 1, 1. cod. fi adverfus deliäum. nifi
vt dicit ibi Imperator deliâum non ex animo , fed extra venir ; fi factum-,
fit fine dolo , & potius ex ignorantia , vel negligentia.- quàm deliberato
animo.
Quandonam autem denegetur minoribus reftitutio dicetur pau
lo poft $. 29. quibus competat jure beneficium. Secunda quiftio à no
bis propofitafuit, quibusnam competatbeneficium reftitutionis.
 Dijputatio 2. Dubittmp. I £j

<$.2.Quibuföamconcediwrhotbenefic'mt]ft -\

S V M M A R I V M.

4Г. Beneficium reftimiottû eonceditur minor ibtu , Ecclefu , CommunitAti-

bus, mttlieribui ,& rußuü.
V, BiffèrentЫ inter reßitutionem minorttm & m*jorttm, tJ

"pv Ico tertio oeneficium reftiturionis concedîtur minoribus, Eccle-

±Jûx, communitatibus, mulieribus & rufticis.
Dcminoribus nullum eft dubium. toto jure nihil frequentius £
de minoribus & vbique penè..
De Ecclefia quóque eft certi juris in toto tit. de in integrum rfc-
fticut. vbi c. I. -habetur : Ecclefia ]нгетЫогй femper debet lUtfa firvari. & с. ан-
ditis. cod. nos attendentis quod Ecclefia fungamr\ure minoris &<. nec de hac rta
inter Catholic os eft vlla controvertía, nomine autem Ecclefia: veniuntho-
fpitalia. &-locapia, quae privilégias Ecclefia: gaudent-, monafterta item , &
Religiofa: communitates. perfon» vero Ecclefiaftica: quoad fu am per fo-
nam & bona propria, vel fruâus beneficij non gaudent hoc beneficio. De
-Communitatibus poteftefle aliqua difficultas, de Repub. enim ftatuitur_,
I. Refpub. cod. quibus ex caufis maiores. Rejpublica minorum jure vti filet, ideocfo
ямхШнт rtßitHthrttis implorare pot eß. idemque repetitur 1. j. cod, de jurellei-
pub. Dubitant autem aliquiex JurisCivilisInterpretibus, an nomine Rei-
publics veniat intelligenda foIaRespublica Romana-, anverö quselibet ci-
-vitas. Sed fané non videtur dubitari pofle &vfu Doctorum,& legis du
■fpofitienc quamcunque civitatem maxime, qua: fuas leges habet , nominee*
•Reipublicac vocari.1. finali. cod de jure Reipub.l. i. cod.de vendend is re
bus civitatum: & innumeris alijs locis. imo Panormit. in c. i. de in in.
teg.reftitur. num. 14. & fe-qq, quod dicit-ur decivitato, extendit ad quaf
fs communitates. in quibus (trat minores, modo habeant aliquos admi-
niilratores ad formant Reipub. vel civitatis, citatque Balduin, Ioannem An-
tires, & alios, Panormitani autem opinionem fecuti funt recentiores.Gail.
I. 2. obferva. 61. qui ad caftra & villas extendit hoc Privilegium. & Theo.
Jogipoft Molin. difp. 774. Vnivcrfitates ftudiorum , cum fint communita
tes magna? minoribus confiantes, habent hoc beneficium,vt notatpeculia-
Titer Panormit. íup. adduvGodefr. in 1, cit. cod. quibus ex caufis Sec. Re-
gem vel Principem Reipub. & citat Guidonem Papsq. 302, Guido quidem
-refert Carolo VII. Francorum Regi datam reftitutionem-, contra aliena
ciones faäas cum effet minor. Si ka probabilis eft illa fententia,& in pra
xi pofleat eâ vti Reges, quando la-fi funt in donationibus , Sc venditioni-

- 9b Vidw
tS>4 TrsffAtm de СотглШЬту
Video etiam hodiê Theolegis paffim placeré (quam vis in jure non
ßatuatur cxpreifèjvt rudibus & impends, qui racione flatus Facile poflunt
circumveniri, quaícs Funt mulieres. & ruftici, hoc beneficiufn concedatuc_»
itaLefl*. L а. c. i7»dub-. $. Bonac. difp. 3. q. и punño vit. Sc alij frequen-
tius,. fed fane de mulieribus jus contrarium ftatuitl. quamvis. cod. dejur.
Ъс furti ignor. quando tantum omiferunt captare lucrum. Fi autem., da
mnum ineurrerunt reftitui poíTunt, I. vltima.ibidem. quafillâsreftringit ad
cafus jure expreíTos,quos glofta ibi numerat. . Ifti verô. quos hañenus re-
cenfuimus vel memores funt, vel gaudent eorum privilégias : praeter eos
anterií habent in hoc pun&o Majores fuá privilegia reftitutionis, yt patee ex .
ff, & cod. Quibiu caußs majora, pro qua re
lt. Notanda.elt differentia inter reftitutionem minorurrv& majorum. .
prima quod.reftitutio minorumfit generalior, &ad omnes lsefiones Fe ex-
têndat ; Máiorum Verio praeipuè fit contra prasfumpriones , .& vFucapiones, .
quamvis fit etiam ad refcmdendos coarradus vt .habetur.!, î» соппаШЬш.
cod. cit. Sçtuiidaeft . in modo, quia reftitutio.minoriseft vniverFalior_,> 3c.

-notant ex t. fin. äe in integ. reftit. Tertia in eaufa*reftitntiônis>.vmc]ùe c--

tiim commune eft, ytfine.caufa non detur reftitutio. probare. enim débet-, ■
minor íé & minorem eíTe , & nonleviterla:fum, &infirmitate artatislapfum.
û aliquidex his tribusdefit, non audietur. l*fio enira parva non Fafficit-,, .
nec etiam magna fine fragilitate , & defedu circumfpeótionis. fi enim con.
traflum inijt eâ prudentiá, qua folent .maiores periti rerum, fed poftea_,
larfio cafualiquo fortuito* qui prudenter non potuit prarvideri , conti ge rit» .
•non, reftituetur.quia non eft la: fus propriè ex-.contraâu, cùm fit pruden
te r initus» Fed ex aliquo extrinfeco poft contraâum adveniente. Maioc .
aurem ex hiscaufis non feftituetùr. nam.noa.poteft allegare defectum ju--
dicij, Fed debet allegare aliquam neceflitatcm. v, g. abftntiam &c. & hxc
eft precipua differentia, quod minor ctiamfi debueric & potuerit abftinc- .
re à contraâu , aut impediré vfucapionem, tarnen fi id feiens omíferic, .
poffit portea acc ufa re fuam imprudentiamr& Judex de cerne ret ipil reftu
tntiohem,maiori verô alleganti fuam imprudentiam non deeerneret. Ne* -
ce (Fitas autem eft in maiori, qnod nempe legitimum habuerit impedimen-
tum agend i , Fe opponendi , impediendi prarfe riptioncm &c. quae Fusé dedu-
cuntur ff. cit.Qribm ex C4ufis тммги* . Dubitatur autern an ignorancia juris
velfadi tribuat Fufficientem occafionem reftitutionis. In qua re non be
ne proceduntaliqui, dum qua: habenturin jure de ignorantia non impe.
aliud e-
"omVeft prarFcriprionem.CBiHrere.,cttrrhigtiiorant¡ai aliud impediri reftitutio-
'nem. ctiamfi ením cutral pteFcriptia nihil obftante ignorantia , tamerL.
quando pratfcriptio eft completa, poteft major contra praeícriptiopcm pe-
t 3 tere
 DrJputAtio г. Dubium p.§.j. 105
tere fe reftituiín integrum ex eo, qucVd probabilitcr Srinculpabiliter igno.
raverit jusfuum aut factum. & ¡ta tenet Tiraquellus de retradu guitilit. S.
jy. glofl". 4. vbi num. citat omnes perué doctons próhac fententia. ¡ta
yt non poffic nontífc probabíüs fententia, Adicunrhanc^cauiam contineti
inclaufula genecali, quam ponir pratorin Tuo>e<licto,;4.«u f£ quibus ex
caufis nuiores. Л цил mtht tauft jufla.

§. j. Quanto tempore durât beneficium rvßittttionü?

S VMM A R I V M.
/. In minoribtes beneficium reßitutionü in integrum^ durât v/%, ad гр. ex-
fletes annos, in alijs vfy ad' expletot quatuor• к die} quo fotutrunt
, fetere hoc beneficium,
3. Quidfit annus vtiik.
TErtja qua-ftioeft, quantatempore duret hoc jus reftîtutionis 'in in*
tegrijtrb.
i. 'Dico quarto in minorions vfque ad 29. expIetosT'in alijsvfque ad
4. annos à die, quopotuerunt pecerehoc beneficium. textus eft '1. finali»
cocí de temp, in integ..reftitutionis.-proquo
-2. Ädvertendum'jureiF. pod el ар Tos iL annos datum tninori laTo
annum vtilem, intra que m poterar petere reftitntionem ; annum vtílcm vo-
cabant dies }<if. quibus in judicio compárete & jus petere' licebar, itaque_.
'fiin vnoanno civüi r8o. dies rrant, five Fer rati five aliter impediti, vt partee
поя portent experiri, debebantTequeiitianno civili tot idem dies vtiles ad»
i/ci petenti reftitutionem, quot exiHo anno demébantur, vt ex omnibus tá-
dem fieret annus vtiliVhuncannum vtîlem quiifovèbat lites fuítúlitluíli-
nianus in did. 1. fin. & voluitloco illius efle quadrienniirm continuum, nu
merando omnes dies fiveimpedftos.five non impeditosjfic tarnen vt non in.
cipetet currere quadriennium, nifi à primo die vtili ; five à primo die quo
talis erat rerum ftatus,'vt poffent petere. vide de anno- vtili & continuo
multa apud Brrfonium de verb. fignific.l. ip.v. vtilem. Qui autem Tunc
maiores, & participant cum minoribus in., beneficio reftitutionis, сипъ
Temper fopponantut efleviginti quinqué annorum, habenttantum annos
quatuor, qui tamen non débét computaría die, quo funt tefi.fedàdie quo
potuerunt agerc_,, five petere reftirutiooem, ' ¡taque non probo quod Ha
bet Mol.difp.y74. & ex eo.Lairranus & alij quod quadriennium in reftiV
tutione Ec£lefia?fit compurandum prsecisè àdie larfionis/quia licet hocvi-
deatur indicari c. 2. de reftit. in integrum inTexto, tamen Temper intelli-
gendum eft. non efleexcltifum privilegmm Juris civilis, & propterea àdie
lacfionis efle computandnm, fubaudiendo, fi fuerit tunc tempus vtile , ß
^erö nonfuerit, inchoandum i primo die vtili. Ec fie explicat Paoormiçu»
Bb a in c.i.
i^hS . - Traft at tu de Contra¿ÍJbutr.
inr. i. de pr«fcripttonibus circa finem,8tmaxtmè id confirtnatiir ex tfs.qu*
antedixknus de ignorancia, quia cx.communiori Doctorum opinione non
currit quadrienniumàlege ftacutum.nUi àdie fcienti».vttradit TiraqutU
lusfup, numero 37.

Ç, 4. Quii poßt concederé »

aVMMARIVM. . , . --t . j
/V Index reßitutionis-foteft eflh quifiuvque ordimrius , vel delegante fu-
rifdittionem habens. quid requiratur vt Jftdex ad fententum-x*
reßitutionis procederépoßt*
¿F\ Varta quiftio eft, quis poflic&quomoddconcedereTefthottenem? •
v£ it Dicoquinto, Judex reftitutionis poteft cfle quifcunqu^ord?-
uariu's, vel delegatus jurifdiftiorterru» , .five adminiftrationera- habens. eft.
communis feutentiaex с. сак/л. dein integ. reftit. vbi fatis apertè id tradu
tur. folùm à Doâoribus exduditupjudex. non habens adminiftrationenu.» .
qualis eft arbiter Acomodó tarnen quandoagitur derertitutione contra fen*
tintiam, Iudex inferior non reftiruat contra fententiam fui fuperioris.
Notât autenv-Zififeus in hunc tit. reftixutionem in foro fecalari hodic .
peti àfolo principe .-in foro verö -Canónico jus commune fervari. Judex au.
tem fie dsbet procederé, vthabeat caufac Cognitionen^ primo enim minor
Tt ante infinuavi , debet probare a?tatem infra if. anuos, qu* res licet vt no
tant Doctores fit difficilis probationis, tarnen optimè probatur ex libro
Parochi , in quo annorautur baprizatorum nomina; deinde etiam faris pro* ,
bat liber Parentum , maximè fi non appareat recens. iH¡& autem defíciemi.»
bus aliar. conje&ur«e poíTunt fimul multa; .conjutigi, qua? Judici fidem' faT
ciant. fi «etatem¡pcobet, & larfionem yravem , & je ex iraprudentialœfum-,»
пес tempus reftitutionis elapfum>nec vllus.fe opponatj Judextenetuc.
Шит reftitücre. &. hace eft, quam vocantReftkutioJuftiti». (î vero tempus
fit elapfum , пес appareat ita claré ignoran tia auc fui juris. aut temporis
neceflarij , & tarnen graviter fuerit la;fus, & circumventus , tunc pote ft i
quidem ex xquitateJudex. aliquando reftituere, fed non tenetur, &hxc cft i
reftit utio gratis. . Quod fi quis fe opponac^,, debet hoc ipfum Judex со»
gnofecre. Opponi autem majori poteft 1.. quod major fa&us ratiikaverit..
quia tunc neganda eft, rei reftitutio.v cod. Si minor faihu,tot.Mt^ z. quod-
veniam ztatis impetraverit. quia fi hoc probet ur, non reftiruit ur. cod, de_^
his, qui veniam a:tatis- &c» quia impetrado illa venieà, Principe сопсе1Га_.
facit, vtincontraftibus- tanquam majores habeantur. j^fi juramento con,,
tradum confirmavetint» tunc enim non reftituentur. vt fusé deduximus
difp. i. dub. vit. in fine* Proptexea confultum eft ijsjqui cum minoribus con.
•• . ... trahunt»
trahunr,n curent contraôum firmari juramento, fie cnîm excludent rft-
xnedium reftitstionis in commuai fententia'. faltem donec irflpetretur dî«-
ípenfatio aut relaxado júrame nti , qu«e difficilè impetratur,quando fine do--
]o*Mt metu juramentum eû prziiitum. &quidem guando cum minorifrus
traâatur, eft Mile illud confilium, quando vero cum Ecckfianon itemj.lù
cetenim Praelatus juramento renunciaverit privilegio reftitutionis, poteft-
nihilominus fi Uefa fueritEcclefia, petere fe in integrum reftitui, vt notat_,
Eanormir.in c. i.deininteg. reftit. num. itf. 4. St opponatur minori,aIte-
rum contra quem petit rcftitutionem.eflequóquc minorem ; juxtaaxiomav
receptum privilegiatuin non porte vti privilegio «ontra pariter privilegia-
tum, quod fumitur ex authenr. de fanctiflimie Epifcopis 5. Sed & hoc ргл*
jinti.ài 1. verum. §. vit. if. de minor. Sed hic exceptio non anditurcom-
muniter. quia certum efiEeclciiam reftitui fi fit lzfa contra alteramEcclefiâ.
c.auditü.dc reftit. in integ. & minorem» fi fit circumfcriptus reftitui ad-
▼erfus minorem vt in didal. verum, refolvit Vlpianus, contra Pomponium.
Panormir." ergo in cit.c. *uditis. num. 8. fie- explicar iftud axioma , quod feili*
cet quando funt duo privilegia, qux Gbi invieem refiftunt , 6e quafi contra
ria funt, tune: valere axioma, &p.tivikgiatum non vti privilegio contra pa
riter pritilegiatum; quando veró funt tanturr» fimilia, iron procederé v. g,
Eccltfia.vna-aut altera habet privilegium, vtlsefareftucuantur In integrum,
Sc fie vtraque habet fimilia privikgia, fed neutra habet privilegium, vtiî
aliamEccIefiamleferit, illa. altera, qu* eft l*fa„non reftiruatnr;, five noru,
ftabet privilegiunreontrarium. & refiftensTcftitutioni alrerius. & proind¿
altera poteft reftitui. Sed de hoc puncto videri poteftGovarru. in régu
lai» Pojfejßr.p, 2. f..2.num.4,.vbiremexpoflefTo traâat_,,& applicandoad
,'•» prarfens, minor larfus poteft reftitui adver fus minorem bedeutem,
quia non habet minor priwlcgium, vt minor ab eo lar,
- fus non reftituatur contra«,
jpfum. -

Bb 3 DISPV. I
i pt Traftaltes de Contraftibtis ,

DISPVTATIO III.

DE PROMISSIONIBVS ET
DONA TIO NI В VS.

:D.ubinm primum.
çyfn promtfito fine etcceptatione ohliget?
•S V M M A R I V M.
7. Trmifßo efl déliberata&Jpontaneafidei obligatio ad rem aliquant in fu
turнт prtßandam.
г. Vtdeturprobabilius .promijfione non obligare de fafto ante acceptât ionem,
j. 2(on efi ex natura ret necejfaria acceptatio aut (pecialü, aut fubfequensfed
fufficitgeneralis &previa maxime fi promißiofiat Reip.- aut adpiam
caufam.
4. Cetera promisiones non ßnt valida ante acceptation?jureita decerheté.
5. Promittens voto veljuramentoper modum voti fafto, poteß omni, tempo-
re ante accept ationem fitam promißionem rebocare.
6. Acceptatio ex volúntate juris potefi feri ab alio, qui cum promijfario Ъл-
betjpecialem connexionem.qui & quaUsfint.
f, tromiffio ex natura fita onerofit poteß obligare foliim prominentem J¡
vdit.

Ш^^^^^ Icetin difp. i. dub. 2. & maxime dub. 4. multa à nobis

WSw difta fint,oftcnfurnq;quidpromifHo fuperaddat njdo
el» Hí/^^á ProP0fíto' tarnen hoclocoaliqua ex profeflo ad natu-
Еш\ ^^^Ш^ ram promiffionis fpedantiafuntrraclanda. Acfuppo-
^^¡^^0J% no brcvircr acceptionem vocis ex via Theologorum.
Eft enim delibcrata & fpon tanca fidei obligatio ad rem aliquam in fu
turum praîilandam. cùm verô promiffioetjäma&u extemo faepc fiat,
ctiam cùm nemo earn acceptat,vocaturturtc in jure polliciratio.quan-
do ftipulationes in vfu erant> ille à quo ftipulabatur, fivequi fe ad dan-
dum obligabatjdicebatur promittcrc. fublato igiturftipulationum v-
fu, mérito Thcologi vocant obligationem,quam quis fibi imponit ad
aliquid prasftandú in futurum { five id faciacgraruito.& nullam alteri
obligarioncm imponendo, five oncrosè impendendo vicifilm altcri
obligations m. - {; Hoc
 Diß>ut.3- Tiubium /. !p0
Hoc ruppoGtopetirur,anacccpratio requiratur ad obligatio
nem promiffionis? . . .
Multinegantrequiri abfolutè jure naturx, fed tan tum jure
pofitivo. liocfcmitMoI. difp. 263. fatis propender Covarru. in cap.;
quarnïts. p. 2. §. 4. aflcrit Panormir, с qualiter de paftis. licet alibi vi«
deaturparùm confiare. LeíTmsI. 2. с. ri. dub. б. putat efle probabile.
Ali; dicunt jure pofitivo requiri quidemacccptationem, fed tarnen^
non in omni cafu.ita paffim LegiAa; in fF. de pollicit. Communior fen-
tentia requiritacceptatione.VideSanchezl. x. dc matrim.difp.6. & 7.
2; DicopTimôyvidéturprobabiliuspromiiïioncm non obligare de
fado ante acccprationcm. Eft'fenterctia communis. EtProbatunquia^
mens eft contrahentiu,fi gratuito promirtant;nonvellefuam promit
fione valerejnifi grata fit ei.cui fit. proptcrea enim promitrnnt, vt rem
gratamilliprarftent. ergo vtvclintfe obligarcydebëtvelfcircvel poífc
fcire illi hoc cí%gratum;non poflunt autem hoc fcire.nifi. peraccepta-
tionem. Si verö promitrcret virus alteri imponendorepromirtendi
obliga tionem,mul tö minus intendant fe obligare ante acceptarionem
& repromiflionemalterius. Нагс eil ratio quam ex Vafquez defumpfit
Bafiiiusl. 12. dé ma trim. & con vi ncentcm exiftirrtat. fed vtmox appa-
rcbit.fi agatdeaflUaliacceptatione, & qua? promiffionem fcqnatuL,
non eílfolida, & proinde potiusadinrentionem promittentisconfu-
gicnduurefl.qni fuam obligationem ab acceptations tanquam condi-
tionependére vuk. pro quo : :
Nót; primó nos dixiífe non fe obligare ante acceprationem.quia
comnwniternullús aliter in tíndit:anautcm>fi aliquis iè veHctobliga-
xe^bfolùtè^&antcacccptatronë/obligareturj eftcontroverfia. Difpu.
tavimusquidem indub.4.difp. i.& oftendimusprobabilcm eile Moli-
nœfenrent/am aíTerentis per fo I urn aftum internum pofle aliquem fi-
bi imponcre obligationem (licet contrarium judicaverimus cflepro-
babiiius j hie poflemus di'fputare dé acccptafionc, eft enim aliqua»,
differentia inter banc controverfiam, &illam> quam traftavimus dc
aftu interno, quia aitùm internumnon parère obligationem habet
apparens fundámentum ex со capito, quod obligationes human«
non vidéantur pofle prodúci.nifi peractus illos, quibus folent ho
mines inter feconverfar i ; in promiflione autem habemus aftum cx«
tcrnum ; quare ergoille a¿tus externus3quando eft promiifio gra-
, \ tuita,
.2оо Тга£1лш de СомглШЬш ,
tirita, non eft fufficiens ad producendam obiigarionem fine accepta -
tione ? Si dicas habere Temper illam conditionem, promirto tibi , fi
hoc tibifitgratum. Contra vt ira fit, poffiim in multiscáfibus effo
cerfus, fore tibi gratifllmam meam promiffionem, & dontrrrL» v. g;
fi pauper fis, Scclecmofynamaftu petas, fi promittam tali 20 áureos
fmftra exfpeftabo ejus aeeeptationem, cum certus efle poffim foro
ipil acccptatiffimum.
3. Not. 2.Cùm communis fit opinio promiffionem non obliga-'
re ante aeeeptationem, cum ea videatur promittentium mens, vt fo
vclint obligare fi alter aeeeptet, non videti neceffariam ex natura rei
aeeeptationem autfpecialem, autfubfequentem, fed fuffiecre genera
lera ôc prseviam, feilicet qua quis declara t íi bigrarum fore,; fi älter pro
mittat, autdonet. & ita credo fieri in nobis, quia Devs i« feripturis*
San£lisJ declaravio fibi foro gratas promiffioncs do exercen-
disvirtutum a&ibus. & propter iftam dcdarationem€canricipatarrLs
aeeeptationem vota feroperobligant. £t hoc modo explicandi funt*
Canonifta:, &multiexLegiitis, qui dicunt votum, vtobligct require*
те aeeeptationem Du, intelligcndi enim de particulari illa, qu»
promiffionem feqiritur, &qualiscommuniter intervenit in promif-
iionibus humanis;: gencraliterenim aeeeptata effe à Deo vota do
melioribono,non volunt negare, ckficctiam expediri poffet diffi-
cultas, qua:oriturcx ff. de pollicit. vbi per totum titulum dicttmi.
tencri ex nuda pollicitatione eosr3, qui promrfcruno aliquid ad re-
paranda civitatis damna.., -qua; ex minis, incendio Sec. oovenc-
ïunt , vcl quaî promifla funo ob honorerrL» fibi à República^*
Vcl çivitatc conceffum &c. qua; ibi fuse traduntur. certum.* e-
nim videtur cx communi fententia, ibi agi de pollicitationo à
nemine peculiariter aeeeptata : vt habetur 1. 3. ibidem. Ncc
cnim probo quod habent Leffius fupra, Malderus traftatu pri
mo, capite nono, dubio tertio, 8c multi alij ex recentioribusv
ïbi non ílatui , vt obligentur ante aeeeptationem, fed tan tùm pro-
liiberi ne revocentur tales promiffiones , antequam civitasr* aut>
pofitivë aeeeptet, aut reprobet. rfta enim explicado videtur tcxmî
contraria, quia nufquam dicitur deberé promietcnteí* exípeftaro
aeeeptationem , fed fimpliciter & abfoiuixi. Jî qua Jki. 14. Si quit
fni honora caasà opts /о> fAfturum* /«_» лИ%ил civii.tt<L¿ promifirte
adferfi~
 T>>Jput.3.dub'wmi. 201
ûâperficiendttm ыт heres, quam ipfe ex confiitutione T>. Traja»} obligAtm
eit. non dicitad non revocandum, fcdad pcrficiendum obligan; Sc
idem ftatuitur in alijs legibus, tum in ifto tirulo, tum 1. i.cod de ratio«
ne oper. publ. & deinde vt notât Mol. fup. in Hifpania extat talis lex,
quœ prominentem obligatantcacceptarionern. Nec ad violentara
illamexpofitionemopus cilrecurrercad fa(vandarn comraunem do-
örinamj. quia pro talibus promiffionibus eft aeeeptatio anticipât»
ipfius juris, declarando enim prominentes eífeobligatos, deelaravit
implicite fe nomine civitatum acceptare. ficutdiximusdub. 5-diíp.
1. jus acceptare profefíionemejus, qui profeífionem fictè emiuamj»
lcriö revócate; nec opus effe particular! prslati acceptatione cum
generalis illa Sc prarvia ipfius Pontificis fufficiat. Quod autem do
iftis promifljonibus faftis civitatieit dictum.», extendunt multi ad
promiffioncs fadasad piam caufam, vt Mol. fup. Panormit. coniil.
*3. Tiraquellus plurimas citat privíl. 115. quod licet jure non fio
expreflum, tarnen cum favores pite caiifae fint valdemagni, Dolo
res vohrno jura faceré idem Privilegium pia?caufa?, qUod civitati.
quod probabíle videri poíTet, licet contrarium fcntilmtcommuniue
*vt tradit Clarus de donat. q 1 2. quod fi ilia via de pia cattfa non pro-
<cdat, faltem acceptet aliquis de populo &ftipulctur pro pia caufa_#»
quod liccre plurimi doceno, quoscirat Tiraq. privfl. 114. fed cos
non fequitur, tenet autem tanquamprobabile LcrT.c 1 8.cit.Sanchez
difp.y.cit. & pluresalij. ,
4. Dico 2. caîrerxpromiiïïones praeter eas,quasrecerifuimus nom
funt valida; ante acceptationcm jure ita decerncnte. Eftcommunior
DD. quam colligunt ex varijs locisj in quorum aliquibus licet agatur
<ic donationibus; tarnen cum fundamento appKcantur ad promiifio-
ncs,quarumpenè eadem eft ratio, quas donatronum /. aißntiß dc
donat. fatis claré decernitur acceptationcm requiri &fcicntiam dona-
tarij facrumtfbicfle donum,alioquinnon fieri dominum rei donatas.l,
2. cod. code m idem dici tur. dcinde depollicitationenon oriri ехсъ
obligationcnjjnifi in^ cafibus jure cxpreffis, ftamitur Li. & 5. & do
pollicir. - . 4
5. Vnde pro praxi inferasîquando qnis fine voto,vel juramento
çermodum votifafto promifit aliquid aftu externo, licerc fine pec-
catö^evocarc fuam promMionera omni tempore aatc acceptationcm
Сс quia
¿02 Тглйлш de Contràiïibtts,
quU hóndum eftobligatus. fî tarnen fucrintpromiiïlottcs àjureprivi-
legiataî,dequibus cgimusin not.2. probabil4us eilmanere obligatum
etiam anteacceptationem aliquamparticularerm
' Sedacceptatio exvolantarc juris non eft dcterminataad cum fo-
lum ad quem fada.eft promiflîo, fed poteft ficti ab aliquo alio.qui fpe-
cialemhabeat connexionem cumpromiiTario>ficquidem vt poftil»
lamacceptationem maneatobligatuspromiflor, fed non teneatur da
re antequam feiar ilium, cuifaftaeft, ratam habuifle donationem.De
hac re agit Panormit.in Proœmio decretal. Mol. difp. 264. Sanchez 1.
i. cit- dub. 7. & res habet in praxi hanc vtilitatem, vt iciatur.quando-
namobligetur promifloralteroaccepta,nte,velqui,auitquomodo pof-
fint aeeeptariab alijsdonationcs, autpromifllones alijs face«. Gene
raliter docent cuitb, quieû perfcftè in_> alterius poteilato» poC-
feacccptarc promiifiönem,aut donationem ingratiam cjusfaébm,3c
ita fervi pro domin b ftjpulanrtmvt Cxpb fupponitutinftit;deftipulat.
fervorum» Inftib de inútil Ûipulat. filiusfamib'aspropatrc:fi.vcro e-
maneipatus fît, non -item. Mol. fup excommunia Moaachusf>ro Mo-
nafteriojVt'breviterPanormit.fup fed fuse.additÍQadivum.2 i.vbi plu-
rimos citar. Nönautem fafficit aliquem eiTequomodocunq,- in pote-
iUtealrerius, fed debeteífe perfectè fubjec"ttrs,vndè famuli cum non-
lint plané; fubjeffl , non acceptant pro heris, non difeipulipro magi-
ftris. poteft autem vxor pro marito.quia licetnon fit fubjeda perfcftè,
commodumtamenexillapromiiTionepercipitjquodfufrlcitadacqui-
rendam poteftatemacceptandi. pater vero poteft pro filio , quemha-
betin poteftate, tutor pro pupiüo, curator pro. nainori. Vide Sanchez
fup. num. 7*. &
AdditEanormit:.löco cit.muîtos alios. Papam proquacunq;
Ecclefiài Ргж1ашт pro IiccJefia, quam adminiftrat. Impcratorem pro
quocunq; iubdito imperij. Parochum pro fuisParochianis in ijs, quae
concernuntanimasfalutem. vt.fi promittat Parodio fe reftitutum vfu-
rasj condonatururninjuïiamJ.veiinimicjtiam depofiturum , Parochus
validé acceptât.». De Notario quoq,»an validé accepter extra judi
cium, & fine mandâto.judicis, Doftorcs-vtrinq, valde difputant;fed vt
dicit ibi Panormit, confuetudo ita habet, vt notarius-publieus validé
acceptetpromifllonesj&donationesproabfentibus.quandoautem ex
difpofitione juris quis pro altero acceptavit promiffionem>vel dona-
tionemy
 b'tjput.3. ЪпЬгит t. aOJ
rionemmon poteft retnittercoblfgariönenrquia cum tantùm ex juris
difpoíirione accepta ven t,*& qui-detnnonpfofe, fed pro alio, non plus
poteft, quàm jus ei conccifit.jus autem folùmaccipere Obligationen»
conceftl taon ver-oreniiftere.Tiec jus<enfrtur'faciëdoabTenfi favorc,
dare quócp facúltate nocedi. Si Fibi iJle,& non alreri acqaiüvíflVr.func
fegulariter ficut poteft inrpoocrc airerbobligatione,ita pöffet ioiverc.
Quia a ut с m hic cafus eil fatis frequens in praxi, cura mufti fo-
leant coram religiofo alicujusconventûs promitterc con ventui, qui
ábfenscft, cautela adhibenda eft, fienimdicatpromiflor promitto ti
bi pater me daturumtuo<on ventui tan ru m .validé acceptât religio-
/usj& alter obligatur, fi verum animum habuertt o^bligandi, promitto
daturum tuo monafterio tantum,validèacceptat rcligidiûs,& promif-
ior non poteft revocare, antequam Prailatus repudiet, quia tunc veré
dirigrt promiflionem ad praefcntem,& quafi cumeo contrahit. Si ve
ro dicat ta h tum promitto tuo Prailatome miflurum ci tantunij, tune
corn munrter-âiccrctur validé non acceptari, & promiflorem poflepro
arbitrio revocare , ctsm nuíJo modo -dkigatur^romiflio.ad abíea tcni
fecundum ea, qua: habet Sanchez fup '.num.^
Qna» diximas'praîcipnè inteUigantur de promifiloníbusgratiH-
tis, nunc aliquid de promiilionibus onerofis, in quibus Bafilius Pon-
tius lib. 1 2 de matrim.02. 3 .'Se 4- valdc reprehendit Sanchez in eo po-
tiflîmùm. quöcldocuerit promiifionem oncroiàm pofle effenon mu-
tuam,fed véi Bafilius Facit vim in vcrbis,vclFalfam dodlrinam tradit.
7. Dicai.Promifliocxnaturafuaoncrofapöteft obligare folu m
ptomittentcm.fiid velit, explico. íponfalia v. g. ex natura íuafunL*
ptomilTio ooerefa, quia fie promittitur matrimonium ordinariè , vc»
Vieilli n experatur repromilîio áb altera parte, fed nihil obftat, quo
minus ex liberaíba volúntate poflit promitterc fe alrcri traditurum*
dominium corporis, quando ci lubebit accipcrc , ficut enim poflunx*
alias res gratuito promitterc, quarc non poûum contra&um ;promit-
tcre circa corpus^ ?
Dicesjilla eft natura fponfa'liuro ,îîcnt Scalioram contrañunm
oneroforum, vt non poflint iniri fincmutuaobligatione. Refp. in_.
fenfu compofito concedo, in fenfudivifo nego. fponfalia quatcnus
accipiuntur pro contractu onerofo, non poflunt iniri fine mutua obli
gation^ fed quatcnus fignificanc folanv^romiffioacm matrimonii
Сс i pofluni
 ТглйлШ de Contrtftibtu ,
pofluntcnmobligatione ex vna parte. Si-contendas, non deberé vo-'
cari mm Троп Га lia» non repugno, vocemuspromiffionem matrimonij.
Vtde voce noneontendamus..
Gontra, fiéut venditio nonpoteft celebrar! fine obligation*
mutua.ita пес promiflîo venditionis, &acceptatio iftius promiflionis
facta ab emp tore eft vera repromiflio enrendi. Rerp.in hoc argumen
to nihil videri fubfiftcrc; negó igirur fequelam. Verum quidem eil.
tíontraclü venditionis non poífe eíTe fine emptione, redncgopronür-
fíonem ponendi conrra&ü venditionis deberé eíTe reciprocam. imo
quotidie videmus fieri in prati conrrarium. mercator aliquis propter
beneficia accepta, vel amicitiam,promirtitPetro Ге_> vendiruium illi
ex tali vino, quod nulli altcriTolet venderé, ex tali promiffionc obli-
garerur mercaror ad vendendum, fi alter velitcmere, alter tarnen ao
ceptando obligationcm nonobligavit Ге viciffimad emçndôm: & ob«
ligantur Ггере advendendum frumcntum,i ta tarnen vt nullus tencatu*
eme re. Vidcntur adveríarijin vnaasquivocatione totam vim pofuiT-
fe. Imaginan-tur enim nos dicere idem efle obligati aliquern gratuito
ad ponendum contra&um, & obligan ad pone nd и m contraâum, 5o
obligari ad ponendum contraétum gratuiturm cum tarnen neo cadera
finrifta, necnos doccamus. quia ille,qui Ге obligat ad vendendum-
non Ге obligat ad vendendum fine pretioaut gratis (cifct enim impli-
cantia in adje&oj Ted obligat Ге ad ponendum contracbim oncrofiim ,
quando alteri libebit faceré, quodrequiritcontra&us onetofus. ¿cita,
poteft fieri in matrimonio, nam poffiim me obligare tibi> yt quando-
cun que voles inire mecum matrimoaiuni, ego irrcam, lictamen, vtA-
tibi fit liberum inire, velnon inire mecum Patrimonium. Accepta-
tio autem talis promiflionisnon eft repromiflio, fed ас сер ta tio doni;
gtamiti fine vlla obliga tione in Ге iufcepra_.

Dubium Secundum.
Quantafit übligatiopromißionis acceptât* ? '
COntingit nos cxterius vti verbis promiflionis,vt ramen яоп ha-¡
beamusanitnum veré promittendt, five nos obJigandi,Ted ran-*
tbnb 4>ftendcndi promptum animumL» alteri benefaciendi , vcl hn->
maniratemu, Ôcvrbanititemj, & talia_ propoiita_ potiùs funo,
quàm veré promiflfwnesr' ¡ 4L tarnen-, firnt fatisr* vfitata_ in_ com.
muni
 Vijput.i. Dub. г. § и 2.05
muni hominum vita_> fie folemus promitterc nosr* oraturos pro al*,
tero, commendaruros Principi , magiftratui &c. qiiando veroad-
fip airirauî' obligandi, & quando noji.. , poteft.fciri tum ab ipfo-,
qui profêrt verba, qui eft probé confuus iba: intentipnis, rum eriam*-
cxcircumftantijs. funt enim aliqui promptiflirniaddeferenda&pro-
mittendafuaobfequia,& tales yel non inrendunt quicquam facero»
vcl fi boni fínt, & ad bcncfackndum faciles, non funt cenfendi fe vcl»
le ad beneficia praftandaobJigare íub peccato ; vcl denique funt ali
qui, qui ferio videnrurpromirtere ad evitandas moleftias , & impor-
tunitatcmaliorum, qui nunqujm defiftunt folicirarc quoufque el ici*
anrpromifllonem faciendi, quod petunf. & tales communiter-nom.
habenr animum fe obligandi. & ficontingac aliquos tálibus promiífisr*
confifosdecipi,fibidcbenr imputare, quieorum, qui fie promirtunt,
confuetudinem nonconfiderant. Aliquando vero intendimus nos*
obligare, fed non graviter, nec daré juspropriè dictum alteri, fed fo
tantúmeonftitueredebitoremexhumanitateauthoneítatc. Quan*
do aurcmadeft ferius, & dcliberatu.s animus fe obligandi ad prxftan-
dum, quod eft omiflum , tune quid-e m obligarur, & peccat non prae.
fiando. Hic aurcmanimus,fi forte de ilío dubitetur fíveab ipfopro-
mittente, fiveà judice, exfignis & aliquibus indicijs facilè dígnofee-.
tur. Primo, fi chirographo fe debitorem agnovit. vt habet Mol. Difp.
z6i. Secundo* fiteftesadhibuin aut folennitatern juris. Tertio, fi,
juramento confirmavit,aut confirmare eratparatus. haícircumílan.
tix & fimiles pariuntprarfumprionem in foro externo > vt ralcm con-
demnet ad folvendu-nv - , r■

§. /. Qhligatlonem prornlßonif ejjè eX^Verajußitia » ■

S V M MAR I V- M.
r. K^ffferuntür viri* fententiaa
3. Ex promiffope firiaïn materia grtà't oritur obligatio juflitia^
S. Differentia inter promiffonem fifaplicemdr donatione»*.
4. feinte traditioпет donatio к promtffóne поп differt ; contrattum etiam efi
probabile.
j, Vromiffor habet Obligationen*continuant dandi quod promiffttm eßt no» ve*
rb reftïtuendi valorem, ß ret pereat.-
fi Obligatio ort* ex prom/ffone tranßt adberedet; ■
Ce jí 7. Obit-
TOS Tn&dtus de Contratfibus.
7. Obligatio promijfionis non eß tantitm exjîdditate.

His pofitis : quarritur quanta & qua Ms fit obligatio promifllonií*

fafta:cumanimo feriö.fe obligan di ?
: 1. Varia: fuüt:fcrttentix 5uarcz ex pro'fiÏÏb &'fufiùs , quàm $Щ
rcmtra£tatiinij:dc3ä.<cie'libcrt.Dci num. iy & fcqq & licet concé
dât promiíTioncm liberalem in те obligare fub morta-li , non vtilt ta
rnen illamobligationctn eíTe ex juftitia, fed cxiîdeliratc, proindequei*
non induccrcncccíTitatc reftitutionis, nec date promiífark) juscom-
penfandi. Hcnriquezl. -13. c. I7.:num. 5. & 6. negat obligare ex ju
ftitia, vel etiam fub mortalunifi aliqnando por accidens , ratione da-
mni.quod inde alten evenit. Rcginaldus I. 2 5-num 96. cum Suarez-
corifcntitCajet. infumma. V. perfidia.&alij nonnullivoluntcfle tan*
tura veníale, non prseftare ptomiflura.
Contra-vero fentiunt non folùmeffe mortale peccatum nonj
ícrvarepromifluttb fed ctiam obligare ex juftitia. Bafil. 1. 12. de ma-
frira. c. 2. Bonacdifp. 3. de contract, auatft n. p 2. Malderus traft,
i.e. -9. dub. Su'Leifiusc. iS.cit dub. 5. Sanchez 1. i.difp. 5. &plurimi
álij ab iûis citati. Mol. difp. 262. putat rem roram penderé ab inten
cione promittentis, vt nem pe fi veli t fe tanturn obl igare ex honeftatc,
гхеа1ЫитоЪП§ешг,& non pcccct mortaliter violando. íi ex jufti-
íiaj.abligári ex illa, & teneri ad/reítitunonem. Difficile eft ftatuere
quicquam in hac re.quia ipfi authoresloquunturpcrplcxe , & Reccn-
tiOrespIcrique in hoc puncto.malâ fide aliorum fentcntias rcFerunt.
2. Dico^primà.ex promiffionç feria in matcria-gravi oritur obli
gatio juftkiae. Prob, quiaporeíl fe quis per promiftionem conftituerc
debitorem ex juftitia. ergo in cafu conclujioriis iè conftrtuit. Confeq.
videturbona^quia fi pofllt fibi imponexeobligationcm juftitiae,, tunc
jmponit,quando ferió & delibtTatèrcm gravem promittit. tuncenim
communiter intendit fe obligare quantum poteft. ant. negatur à Suc
rez fup. & in eo.totam vim ponit fuse do ctrin sr.
Prob, primo quia expromifllone oneroiàoritur obligatio ju
ftitia;, vtapparet in fponfalibus/íponfus enim finecaufa refiliens fa«
cit veram injuriam fponfa;. ergo poteft oriri ex promiíllone gratuita.-
confeq. prob, quia qubd pars altera repromittat, nihil facit ad obliga-
tiottcm juftitia:, fed tota vis eil in obligatione,quam fibiimpomt pro
mit-
 Dijßut.}. Dufoum 2. §. i. 207
mittens, quam porefta^ueiiriflpnere tuncqqando alter nihil repro«
mittit.ac quando repromittit. neu г per donatiorrem, quae de fc eft
gratuita & fine onere donatarij fecurâ tradition eatquè rrrevocabilirer
transfert rei fuardöminiurrr, arque per venditionem; Secundo, ex vo
to с ft vera obligado non tan tum fidelltatis, fed &juíti tiíe, vrafibi pro-
bavi. & quam vis violatio voti dicatur facrilegium, tamcnparacula_j
facrilegium non eftxvt vocantLogici,particula alienans, nee tolïens rar
tionem juílitia:; fedautfuperaddens, autconnotans peculiarem ali-
quam deformitatem ex persona, cui fid:s violátur. ficut vfurpatio rei
facrae eft verum furtum, etiamfi fit facrilegium. Argumento hoc de
voto vtunturalij.non quidemadprobandam obligationem juftïtiaî,
fed ad probandüm orirLobligationem gravem ex prorniftione • tarnen
Vt alibi oíl'endi, valet ctiam ad probandam obligationem juilitiar.
3v Dices i. per promiiTioncmfimpliccmnulIumjus' in promiiTa.
riumtransfertur, aüoquirrnon promifllo effet, fed donatio, ergo ejus-*
violatio nonpoteft efTc materia injuftiti.áev hoc eítpraícipnum fünda¿
mentumSuarcz. Rcfp. neg: aífiimpt. transfértur enim, ördätun. e.ï
jus ad rem, quodfufficit ad conftiruendàm materiam juíb'tia;. íiciio-
paulo antè diximus de fponfalibus. & apparet in contradibus, qui
perfkiunturanretranflarionem dörninij, quando enim emptors, &
venditor interfe conveniunt de pretio, Sfcmerce tradenda nondiim..
faciâ rei tradirionc, transferuntin fc invicem jus non quidem in re,fed ¡
ad rem -, cujus violatio eft materiain juftitia?.-
4. Qöan'it'Suar.-quomodo tunc différer; promiflîb à donatione^
antefecutanvtraditionem ? Refp. 11 eflc probabilenon diflferre. fic
fentit JuLClams. dé donar, q. 14. in fine, dicenscífecommunem fen-
tentiam, & veram, 6ceofdem habere effeftus promiifionem donatio!
nis, quos habet ipfa donatio? . «
Refp. 2: fubtifiorem eile Alçiatidôctrinam I." 1. fF/dè verb, ob» ,
Jigit. quidiftinguitpromifiionemdonandi'ab ipfa donatione non-
dum rc rraditâ. Donatio enim etiam ante traditionem licet id habcat
commune cum promiffione, quöd non transférât dominium > пес det
jus in rc ; tarnen in eo differt, quöd pariátactionem civilem ad obti-
nendam rem dónaram. 1. fi quisargemum. cod de dónat. & authores id
paflim tradunti Clárus fup. Cujacius ad M ßcum mihi, ff de dolo, pro
mifllo autem fecundùm communiorem fentemiam non pariât civi-
knx»
 Truttitusde ContrxBibw.
lemaftioncm, fed exccptionem. cxt€ri forte effe&us donationis con*
veniunt promiifioni, vt moxdicam.
5. Dices 2. fi violatio promiflTionis fit contra juftitiam, crgoce-
gendus eft promiiTorrcftituere, & deindc fi non reftituat, potcrit pro-
inhTarius fibi occulté compenfarc. atquitiarc funt contra communem
práxim. Reíp. fi perreftitutioncmintelligant obligationem conti-
nuam dandi, quod promifium eft, concedo ilium, qui non folvit co-
gendum iñ foro confeierrtite, 5c etiam in foro Canónico folvere, fi res*
cXftet,autadhucinirttegrofintomnia jficut cogrtur alia debita, пес
hoc eíTe abfurdum, fed maximé rationabiíe. fi verb perrcftitutioncfn
inrclligatur, qiiodûcut infurto v.g fi cquus perear,tcneaturvalorcni
equi furreftitucre Domino,tunc negó, quiainalijscontrattibusjin-,
quibus folùm_» datur_ jus adrcmrverbi gratia., quando quis vendi»
dir vni, & alteri poftcaremtradidit^obligatur non quidemrem,aut
sequivalcns reddere, fed folùmquanti emproris intererat > rem fuifio
fibi tráditam, vtdicemus infra. & de noftro cafu promiffionis nudas
nondumimpietœ tenerieum,&cogendum ad folvendum quanti in
tererat promiífarij promifllonem fuifle implctam, tradit Panormir. in
с. Accedens.àç conccíT. pracb. Qupd vero attinet ad compenfarioncnV,
duobusmodis intelligituT,vnoquando debirorPetri nonvult folve»
xe> doñee Pertuseifolvat, quod ex alio.contraâu aurpa&o debet, &
hanc compenfationem confiderant communius Juriftar. Altera eífc
frequentior in vfu Theologarum,quando aliquis ex bonis akerius oc =
cuité .furripit, quantum alter ipfi debet.
De priori çompenfatione, quin illa liceatvixvideturdubiurn»
cum ex paito nudo etiam in ipíoforo civíli detur exceptio, vr diximus
índub.2. ,difp. i. De altera majuscftdubium. Sanchez dhp. 5. crt*
num. 20. & Mendoza fenritpofle occulté compenfare; quodexijsr*,
• qua: diximus fatis bene infertur. quia cùm Judex Ecclefiafticus cogat
promiíTariosadpra:ftandum (altem, quod intererat, fupponit obliga
tionem inconfcientiainipfopromktentc. fi fit obligatio in promit-
tente, & promiífarius non poflet jure acquirere,quod fibi dcbetur,po-
terit fibi occulté furripere ; in forotamen externo , qui vi vel etiam*
occulté fümpmntrcm fibi aliàs debitam, in pœnam à Judice privan-
tur omni jure quod habebant ad rem 1. extat. (f. dc his qua; vi metuúe^>
c4c.neceítfimile in rcftit. in integrum, quia minor la- fus debet fols
 Dtßut.3. Dubium 2. §. т, 209
vere.donexrperjudicem exfdJvaturábobligatíone. nccipieiepoteffc
JiberaTc , fed judex causâ cqgnitâ aj>plicat ei Privilegium, vcl favo-
rem juris3.
*S. Dices 3 .obligatio non trartfit ad heredes, ergô non eû ex jufti-
tiâ~ Reíp.^uidquidíitdcillacoofequentia,qua; poifet commode ne-
garKnego antecedens. Verum quidem eiîpluriroos cxijs. qui nobif-
xum fentiunt,ncgaréob%atiooenvpromiffionisad promittentis he
redes tranfire. inter quos eft AzOr.p.3.1. n.c.t+.&álij.feduando inju
re videtur verius,etiam ad heredes rranfircq'uia in cir.í. Si quù argent».
<od de donat, donatio imperfe&a,fiveqaa; tradirione rci donata: под
eft perfecla>trarífit ad heredes^rgo etiam & pramiffio dona tionis. vt
paulo ante diximusex luí. Claro cit. q 14. omnes effedus donacionis
•imperfefta: convenircpromiflioni dona tionis.
7. Dices4. obligatiopromi(Tîonisefttantùmex vtrtute fidelira-
■tis, ergo non cftex juftitia.,. Refp. neg: anteced : fi fidelitas.ponatur
fanquatfi diftincbcontra-juftitiam, obligat enim promiffio tum exfi-
áelkate^um ex juftitia. Refp. ¿ 'forte negari pofle confeq.quia fideli-
tas.quandopromifíkyícria prarceffit ex juftitia, connotante aliquera
cffecíum in futurum ponendum, quando enim promirto, do in pre*
íbnti jus ad efFoítüm áiiquem in_ futurum à me pcndentem.fivev pro
«orto tempore, five pro omni; quando cfFcftumíuo tempore non-
^pono, virtió jus atteriusyquod habebat, vt effedtus illo tempore po
neré tur, & voeor tum infidelis auf perfidus. itaque ficut quando те*
temporales, quarum alter erat dominus,auferuntur,vio1atio illius ju
ris vocatut furtum; quando violatur jus ad fa/nam,rlla^ injuftitiaj
Vocatur detraftiO) ira quando violo jus, quod habebat quis in vo
lunta tem mea rn adaliquid pranbndum exeo, quod ipfc me obliga-
Vcrimadiliud faciendum.vocatur perfidia, 3r eft vera injuria.
Nóttramén, vt ante infinuaviexMol:ha:c, quscdixi, intelH-
gendaefle, quando ferió veflet fe obligare, & quidem graviter, & ex
juftitia. qu ia fi verèintenderir fe obligare ex moráli quadam honefta-
tc tantùm,non obligarerurftricle inconfcientia, quamvis forum ex
ternum öbligationiiqualitatem ex circumftantijs , & verbis &c col-
ligat, пес de interttionc occulta quidquam judicet, nifi quatenus ex
circumftantijs appareo. .

Dd $2. An *
 ZIQ TrAÏÏAtm de Cont raft¡bits ,

§.i. ^ prcm'ßtopoßit obligare ßtb ^ventait tantùm pectcato,,

guando eß de regravi?

S V M M A R I V M;
/. gai intendit fe tШит obligare ßtbveniali non obligatur ßtb mortalt ad
'■ implendampromijponemetiam in materia gravi,
а. gu* requirantur ad obligationem gravem fibi imponendam.
j. РгаШсе folemus voluntafem obligandi accommodate materia, & ita jíp-
fonitur in foro externo.
4 TJ jEc eft controvertía cum Vâfqucz an poiïît aliquis promittere
1. Jvfubveniali tantùm peccato.* Vafqucz enim faîpiiïimè id negar»
& pofteum Baiiliusl.12.c2.num. 12 cum Dominico Soto, Corduba,
aliquot a lij s.
i. Dico a. Qui intendit fe tantùm obligare füb venialí , non obTi-
gaturfub mortali adimplcndam promiftionem. eft faris communis in-
tcrrccentiores aiTcritid enim Sanchez l.i. de matrim. difp. 9> Moima.
<Jirp.262.Suar.l.3.deleg,.27¡ & plurcs alij.
Prob., vcl eft materia Ieuis,& tunenonpotefttx natura rci gra-
l^itcrobligari , . vt ctiam fatentur aduerfarij , cum пес in furto quidem
materia Icuis fcpofita grandi damnifícatione inducat. mortale pecca-
tum. materia autem leuis in promiiBone noncodem modo aeftimanda
eft,quo in furtoiquiain communi fenfu atithorum triplum veJquadm-
plû ejus, quod in furto ей materia grauis,rcquiritur ad conftítucndunt
materiam gravem in promiffiöne. V.el eft abfolutè materia gravb , .
quam promittio, &éunc íi cxprefsè inrendat fe non obligare gra-
vjter, non obligabitur fub mortali, & do hoc cam p race dit con-
clufío. Prob, quia cum in promiífionc oriatur tota obligatio ex vo
lúntate promittentis, non plus pote ft оЫ iga ri, quàm vcKr,ergo fíVe-
lit tantùm fub veniali, non amplius obligabitur. Contra, auumptum
iiiud, quodnos ranquameertum & fine probationc fumimus, ab ad-
verfarijs negatur. & dicunt volun tatem quidem liberam contrahendi
eßeconditionera, fine qua non nafecretur obligatio» fed m enfuram
obliga tionis non ab illa fumendam, fed àb ipfa natura con tradûs, qua;
eft; vt in materia gravi graviter obliger. Rcíp. malèid negari. quia_*
in difp- ь dub- 4* oftendimus, fi voluntas noru confentiau, пес
% fe
 DJjpuf. j. ЪиЬ'пт 2. §.г. гi\
te vclît abfolutèobligari nonponicontra£him aut promiflîonem , Se
ration ibus Vâfqucz , 5c BafiJij ûtisfecimus, ergo quanti tas obliga
tions ab cadem volúntate pendet. quod intclligo íepofitis contraft ui
extrinfecis, nempe damno, & dolo, autûmilibusr* , qua; со loco dixi-
mus deberé compenfari.
z. Dices i. nonpoteft voluntas, quando materia eftlevisigravem
fibi obligationem imponere, ergoquando materia eft gravis, non po-
teftlcvcm. Rcfp.neg. confeq. quia ad obligationem imponendam«
plura debent concurrerc, voluntas, materia de qua diíponitur, & alia»
quorum vnum fi abfit, non imponetur obligatio: quando áutem ad-
funt,non.ftatimproducunt cftc&um fibi adarquatnm » fed fccundùm
praportionem influxus, quem prxbent : quando materia eft levis,
quantumcunquc voluntas conctur producers graverru obligatio
nem, non tarnen producetun. , quia deeft aliquid cxrequifitis* ad
gramem obligationem1, nempè materia gravis, quando voluntas non
fe tota influir, in obligationem, qnantumcunque materia fit gravis*
non fequetur gravis obligatio, quia., vt di&i, deeft aliquid cx requi^
fitis.
Dices 2. ii à volúntate dependent quantitas obligation is. er
go po (Tu m promittere matrimonium fub veniali, vovcrecaftiratero*
f(ibobligationclcvi,&deniqueomnes contractus fic inire. atqui hoc
foret in praxi perniciofurru. Refp. negandum fubfumptum, quiau
quidquid fit de fpeculationo, practice folemus voluntatem accom
modée materias, dc qua difponimus. bine etiamfi poflit cafti tas vo ve
ri fub veniali, tarnen nemo fic folet vovercjôc quando inter vo ven-
dumnon refteftit Го, volueritne magnam, an parvam obligatio
nem imponcro, Temper cenfendus eft: magnam impofuiflei quia*
cenfenduseft feciflo, quod cordati omnesfolcnt. quod fi ex ma-
liria voluerrt fo tanturn obiigaro fub veniali, fi fit contractus o-
nerofus, remedia recenfita funtin difp. i.dub*4*& fequent.3ciiL*
foro externo fu ppon i ru l obligationem accommodatam eflo
materia, nifi circumftanti* aliud perfiu-
deanu.

Dd 2 Dubium
ц'х ТглЯат deContrattibut,
Dubium tcftium. * • •

чАп quod. diElum eß de promißione humana » haheat locum

in divina pzomißiane.
■ ' S V т. M. A R I V M;
StAtuí MHtfiionùïaperitur\fintentÍApropo»wttHr. .
г. De У s retribuendo gloriam jußis exercet verunt* ф' ßrißitm }nßhi*>
Atlant-*.
}, Explicatur, quomodo inDso poßit ejfi veraobI/gAtio,ér increAturA ve
rum jus. ■ • • •
Dißolvitur pr&cifuum Advcrfkriorum fündAmentumL».
I» i \ Vaîftiôncmhanc licet Legiftaî non traitent, quia>vt dtcunf
V /none ft de pane lucrando, tarnen Canoniftae farpè de i!la_.
¿ifútioncÍíi faciunrin decreto Cipriani addiftin&ionesdí pomiten»
tia, & alibi ; Theolögiautem recenriores rufiffirae, & ex profeflo eanv
difputanr.fub his terminis,aninter.Deum Äcreamram poíTlt interce
deré veraj & ftriûa juftiria^. Nos £b.b illageneralitatc non rraûabi*
mus.proptereanoniñgredicmürillam materia.ro, an Chriftus fàrisfe-
ceritpropeceatisnoftrisexrigoj'c juftitia*, nec aftas difficulmes ami*
les; quia in Ulis poteft iaJremcogitari peculiarisaliqua caufà, vel defe*
Ôus juftitias-rigidae, aut pFopri&difta, fed J5ta:cife.irt ordinc ad prarfen-
tem matcriam de promiffionibus fub haeforma, aaDcusqui promißf
juftis in iervitioejusperieverantibusvitajTi aiternam,illamp©#eaj-edi*
den« exerçeat a£mm verœ, & propriè diâ* juftiriae.-
Fúndame ntum aflerentiiim intercederé veram &propriam ju>
ftiriamcft,quia facra fcript.z .ad Timoth. 4..dic\brepofitAeft mihi corons-
jußitU,quAm reddet mihi Dominusjußu* judex ad Hcbraos б.поп eil injußut
Dtys,vt oblivifiAtur• operùirejhi. de qua re fie ioquimr Hieron. life г.
contra Jovin. & tefcrmrin cjfiÄ/wdepoenit diftinä z.eJßtgrAndif inn
jußma in DtOiß bonorum орегл nonfifi iperet. & multa fiant apud SS: Pa-
îrcsr\ „ Ex his formatur argumentum. Scriptura dick rerrihu tronera
gloria: in calo efiè coronam juftitias,DE vm fore injuftum, fi earn non
daretperfeverantibus inejus fèrvitio. ergôdc propriè diâa juftiria.eft
inteUigenda.regula enim eftTichonij,apudAuguiiînunv,quôd icripm-
ra in proprio fenfu fit acciptenda., , quando manifefta abiürda expro-
prio V cr boeuffl fenfu non fequuntur.
Qui
 DtßHtatioz, Bültum 3. хц
QuifcntitmtinDeo non dân ptopriam , & ftricUm juíliriam,
iconcrdunc Deumretribuentempraîmiatxereere quidem aáum juíH-
tiaj, cum fie loquan tur Scriptura>& Patres, ièd negant cíFe ftri&am , 3c
pra:fertim commutativam juibtiam,cùmad talem multa requirantur,
flu»Dco non poífiint con venire. Confirmant fuamdoclrinamturru
cx.S- Tbqma; qpiin np q. ¿a. art г: dife r ris verbis negarinveniríifL»
peo juftitiamcommutativanijfed folùmdiftributivam; Sccxvat^s**
locis SS. Patrum.quiaiîerunt Deum nulli déberc,rcdrffcre premia nul-
Ii debenrern &c. :
д. , Keipondéo&dicoDeumin rerributionegloriç-cxercercveraî
íc ftricbejuft'itiaîaftum. hec concluíio non indiger probarionc , cùrrn
babea tpro fe Scripruram& dcfinitionemConcih'j Trident.: feíT 6 a -*
V$. fed adverfarijs probare incumbir, ScScripturam & Concilium non
Joqui in fenfu proprio.- Probatur tamen vnicâ hacrarione. JüftitifL.
ejfcconftansÄ perpetua voluntas jus fuum cuique ttibuendl. vt defí-
ni tur 1. 10. fFde juftitiacfcjure. necalianvnobtstradidérunt definition
ne mantiqni Pmlofophi,anrjutifcaff,atquiretribuit Dcus merccdérn
¿uftíscx perpetua volúntate jus fttum cuique triboendi. Suppofito c-
nimpado t>ercmm creatura,acquiritur jus creature; ergo&c.
Solvere fe purant negando minorem, Sí rationem juílirlar
commutative à Deo removent. 1: quia nullum juspropriè dictum.»
acquirit homo contra Deum. 2. quia juititia commutariva fupponit
imperfect ionem & indigentiamaliquam in fubjc&o. proprerca eninv
qu is, permutât cum alioj emit, vendit, quia indiget aliqaa re, quam j
habet al ter. ,
Kefp. UJamacceptiorrcm [uftitîïreiïé inacfequatam , & nimis
itftricbm, licet en tm aiiqai contractas in particular! , p rout ab homi-
nibusexercenrtir, iupponant communiter indigentiam, aut vtilita-
remqjuarredundar in vtramque partem, tarnen juftitra illos folos con
tractus non ampleftitur, fedlatiuspatet & comprehendir jus ctiam_»
fine jndigentiaortum.ex alijs tijulis. & illi ipfi contractus recenfiti
nonneceiTarioinclüduntneceflltatem ejus quicontrahit. poíTum è-
nim cxafFeftu miieticordîaeme applîcaread emendum à paupere rem
a'iiquam, quâ nulto modo indigeo,& quam in continenti deftructnrus
fom & tatnenobligor exjuftitiacommutatiyafolverepretium, ецш»
iniverim contraûum emptionis. D. Thomas qui loco citato cóm-
Dd 3 muta-
 or « ,
% 14 Traftat us de Contractibtti,
mutativam *juftitiatn in ilia fignificatronc inada;quata_. accepit , '&
prout conjungitur cum indigcntia contrdhentium, bene ncgaviLt
cam in Deorepcriri, ciim Deus rebus noftris non indigeat, fed jufti-
tiam, quae ccrnitur in rctributioneglociae Temper agnofcir. fiergbo-
itendamus in rctributione mercedis propriam & rigorofam juftitiam
poflo teperiri, nonhabemus*j auu Sanctum Thomam , aut vllura
стёФл tribus nobis contrariura, hoc autem pauló iruxriùsjpraîihbi-
mus.
3 . Praicipuum eorum fu ndamentum eft, quad сгеашга non pof-
fitacquircre verum jus contra Dcum, nec Deus veram& ftri&am Ob
ligationen! erga creaturam. nobis ergo explicandum rcftao * quo-
modo in Deo poíTit cifc vera obligatio, & in creatura verumjus. pro
quo.
Notandum primo ób'ligationem gencratim loquendo aliam
efTe, quàm lex vcl fuperior, -vcl alius imponitetiam repugnante vo
lúntate mea. & hxc íupporiit imperfeccionen! , Sc fubjeftionem Tub
alio, qui me in vitum potcft cogeré ad aliquid ageodum , vel prarftan-
dum; aliam autem, quam fine vlla indigcntia aut necesítate previa fi-
bi libera voluntas i mpanit. Priori« generis obligatio non poteft cade
te in Dcum, quia fupponit in Obligate veram imperfc&ioncm fivo
fubje&ionem fub aliquo,fupcriocc. Deus autem пол poteft'habcrc
fuperiorem, nec fubje&ionenvncc potcft fine libera fuá volúntate à
creatura cogí. Ethane Obligationen! &debitumexeaorrumncgant
SS. ParresfcpcririinDeo, poftcriorem autem, quam ipfe fibi impo-
nit , femper concedunt, & exprefijs verbis aflcrunt, fuppofitâ pro-
miffionc Deum obligan, vcHclbcre creatura:. Auguftin. in Pfal. 8 j .
cxplicans verbacitata. сon>n» efl jußitu, quant reddet Dominus jttßtts jul
dex. quidtibi reddet, ait, niß quod tibi debet i Vhde tibi debet? iffe débito»
rem fe<onßituit promhtendo. & Divus Thomasprimafccunda;, q. Ц4.
art. 3, dicit Dcum deberé hereditatemhomini, quem in Milium ado-
ptayit. ccrtum autem eft Deum promMíTc ctiam jurejurando intcc-
pofiro fe non deferturum juftos, ad Hcb.6. & Ezech. 16. jurxtñ tibi,&
**g*tjp**fi**n faftum tecum, &facia ês mihi , dicit Dominus. & tota <CTt-
ptura fatetur Deum iuraíTe nobis. feciíTepaftum nobiícum , ergo no
bis deber, quiantíbis promifit. Adverfatíj refpondcnt Dcumfibi ipil
cOc debitorcm, non nobis, 5c Patres & prxfertim S. Thomam id fxpc
incul-
 Ъ'фишмг. Dehrn» ¡. zi 5
inculcare, feddicendi funt mcraphoricè loqui. quod ícilicet cum
Dcuspoífii: gratis exígerc juftofumlabores,cxIiberalitatc tarnen pa-
öum incat de premio ; modo quodám loquendi jndicatur fibi ipfi de
beré. Inquire enim quid fttDcum obligari fibi ipfi. &noncreaturis?
hic modus loquendi cílinvfitams in jure. Verum quidem eftpoüb»
perfonam aliquam fíngularem in moralibus fuftinere vices du a rum v.
g. fi tutor fibi folvat,quodeíLipfi"debitum àpupillo,tanquam gerens
perfonam pupiili folvit, öc.tanquam creditorfolutionem accipit. In-
praífenti vero non habe tlocum, quia natura divina, cum non fitadmi-
riftrator fuiipfiusjnec habcat aliascondirionesà jure rcquifirasad fu-
ilincndiim victmduarum perfonarum, & natura rum, non poteft fibt
ipfi obligaría quiá vt dixi, nullus fibi ipfi poteftobligari¿nififuftincat
officium, per quod poífit dici moraliter duarnarura;: alioquin poflem
dici mihi ipfi obligari, nè furcr, ne qu id mal i faciam, quod' ra гас n non
folctdidu Vt vero vltcrius difcutiarur, an Dcus verè exproprié obli-
gc tur fu a? creaturae, duo tituli aiHgnandi fun t, vnus ex con tract u, alter
cxadoptione. &proindc. ч
Notandum 2. ftaruendum eflc diicrimenetiàm in ipio Dèo inter
propofitum & promiflioncm.Dèus propoiùit,& dec revit creare mtin*
dum, & tarnen non pro mißt, & ex ilio decreto abfol uto infallibili*
tcrfecuracftcreatioi & in ienfii adverfariorum pofleo dici Dî V$.
obligatus fibi ad creandum, cùm de crem m De 1 abfolufumj fíe»
ex fe immutabile, & tarnen id поп- foleu dici, vnde manifeftum_»
eft promiífionem aliquid fuperaddero. PètimusJ ergo quid pro-
çofito D * i , vel ctiam aflcrtioni de futuro fuperaddau vera_. pro-
miffio ?. & non- facilo repcriemusr* aliud plaufibile, quàm quod
promifllo à D e o dirigatur ad creaturam, cum intentione ft obli-
gandi crearurx. obligari autem alttri qoiar* non- poteft, nifi dan-
do alreri jus* aliquod ad rem illam. ergoDivs jus* transfers in-
creaturam , cui fe obligavit; Verum quidem eft me pofle aliquan-
do obligari ad dándum alreri, i ta tarnen, vtaltcr jus non- acquiraüad
rem illara v. g. fi promittam.. five voveám me daturum pauperi elce-
moiynam , obligor dàrc pauperi , verum non obligor pauperi fed
obligor D E o, cui per promiífiónem do jus me puniendi , fi non- dem
pauperi, quod Vovi. fedinprafentiDEVs promittit,jurat,patl:uminit
cum fua creatura ; hoc tan tùm addimus, quando quis obliga tu r al te ri,
iem-
2 14 ТгаЯаш dt ContrAftihuí.
fcmper in lifo ältere jus âliquod oriri.nec porte Obligationen! veram,
quaicflentialitcr reipicitaltcrum, intelligi fineiurc in altero, anfem-
perfit jui juftitia?, mox examinabitur.
Notandum \- no* inpraifenti prajfcindere db ilia controvert
fia, an promiffio gratuita obliget ex juftitia propria, an ex fidelitate à
j'uftina diftin&a, Ьгьс enim di fputatio non eft nobis necenaria , cùm_»
non verfemurin promiifione^gratuita, fed inon eróla, & in vero con
tractu vtrinque obligatorio. Dcus enim promitm vitam çternam fub
«conditionc kborisà'nôbisiropendendi.éc faltcm e ft contractus inno*
minatus, do, vt facias, vclcontraâuslocationiSjicconduftionis. Con-
ducit enim operarios Deus fub promiífione folvcndi ad vcfpcrarrL»
¡mercedemj&.denarium. Ponamuscafuminíerminisclarioribus, ca«
ftitas perpetua à'Deo non exigitur, fed^ermittitur Pctro.A-r vxorem^
jucat. Petrus tamenad honorandmn Deum promittit caftitatem per-
$e*uam,!&Deus viciffimrçpromitrit vitam aeternam, fi hoc (crvco,
quid hic deeftad rationemveri contractus iocarionis vitro citroquo-
<©biiga*orij:? homo obligat fe ad honorandum Déum pet caftirarc ad
»quam aliàs non tenebatur, Deus promrttrt vitam-arternâ : expárte ho
minis eftJocatio.locat en im fua m opcramDeo,Deus;fub pafto meroc-
c*!is illas operas conducit.Huic argumento non poteftalitcrrefponde-
¿i, quàm ncgandoDeum pofle inire verum contraclrum cumcreatura.
&£nim concédant cfle verum contraôumlocationis'opera;,debenr_»
tonfequenrerdiccreefle in creatura verum jus,& in Deo veram оЪЙ-
.garion cm. Non video autem quonam modo poíTint negare verum.»
jcontraftum, nifi negando pone inDcodari veram Obligationen! "Sed
íunc illis explicandumreirat, quomodo conventio à nobis defcrip'ta_>
лоп fu veru* contra ¿tus, 5c quomodo locutiones Conciliorum, ícPa-
rtrum in haç materia coníiftc re poffinr fine veraobiigatione? dicuncj
enim vitám xternam eífe mcrcedero, premium, bravium , denarium ,
de quo conventum eft cum operarijs,eoronam juflitia; &c. quomodo
autem omnia iftapoflintconcipifine obligatione vera in Deo, fate-
mur nös non intclligere, proindeque rogamusliumillimè, vt ipfi no-
bis cxplicent clarè, cùm fides nos non cogatad illa tarn dura,cV ä corn-
muni remota vfu credenda. nam omnes exiftimamus conduâoremj
folventem locatori fuam operam, propria; & rigorofa: juftitiae aílrnn
cxercerccj quia ad juftitiam contractus locationis opera: non re qui-
ritur.
 Dijßut.s. ЪиЫитз, an j
íírur sequîIitasînteL hborcm & mercécfcrh Ted quídam proportio,
& licet inter v'itam antrnam Sc opus ndftrum bonum non., fio Ша ae-
•quaIiras,quîÊeftin permutationeScemptione inter tetminos vtrinep
confideratos,eft tarnen vtdixi proportiojqiiie fuâicit ad rationem ju~
ftitiaecommutítivaíintáli contractu. .•«:■*■
Notandum *. efiVálium tituIum juris ptoprië dicti in creám-
ra.ncmpeadoptionis.DE vs enimin juftificatione adoptât nos in fi-
íios, ficheredesrégni cocleftis, & coheredes Cbrifti. vtpätetex innuv
merislocis Apoftoli ad Rom.8<& alibi, Scconcil. Trident, per totarn
fciTt6. Ömmsaütcm adbptio eft aliquid morale, & erTcfrum iílum.
habet in adoptato , quod jus babeat peculiare adoptans -in adopta-
tum cum fub/eûione quadam, & contra adopfatus acquiratyusad bo
na Sc hereditärem inftarfiiij naturalis. Potuilfet De vs cotiitituere
talemordinem,ih qua daretUT vifioDeatifica fine título filia;tionis,ncc
adoptando homines autangelos. DCcrevitaütem aliter dare,Sc face»
re filiosomncsillos, quosad beatam vifionemcft promófürus. Pe
to ígiturejuid harc filiado fiiperaddat decreto dandi glotíam ? opor
tet enim, vt aliquid fuperaddat, cum pofllt voluntas dandi glotiam fi
ne adoptione cornil/tete. 'Nos dicimus eíTe jus morale, ßcfpecialem
tuulum ad gloriam пес alrterpóiTumus conciperci illi vero nos -de*
Ccant.fi alio modo póffirft explicare.
Qujeatrtem diximus,poiïimtapplicati Deo agenti julhim juefi-
cem;h3ecením non eft fanrümquftitia vindicativa, fed formam etiam
habet juftitiaïdiftributiva:fupponentis'jus inaequale inijs> in quibus
dantur praémiayreddít çnimvnicuiq; fecundùm opera fua,îive mérita
ina'qualiaexbonisoperibuscöllecb. Sc ad formam, qua dat fiipremus
niilirum Praîfectus militibus,qui plus labôràrunt majora ftipendia.
Adverfarij nondiffitcntur dari'dn creatura aliquid fimile juri,
quodinrerhomines ad Ге irivicem invenitur , Se iti Deo aliquidfimi-
1c obí/garioni crcaturarum inter fe : hoc enim faltem probant argu-
. menta, qua? adduximus: fcddícunt non CfTc pro prié dittam ob4iga-
tionemjquia repirgnat fuprcmo'dominio.Stemincntiae divirae propria
obligatiojquiaDE vs fubíjccreturcrcatüraf ín eo in quo obligatur,nec
poíTet vtifupremofuodominióinTemilIam,qüam habetereatura fi«
bíobíigatam. Hic cftdifcurfus in quo, vtaudio fe fundant contrariai
fentcntíac defenfores. breviter de hac re dixi in Nom. fed.
Eс Notan-
 zi S , Traffatus de СотглИ'Лш.
Notendu m 5. Dominium fupremum & cflentiaièDE: o'm<o pro*
priccerni; quód propter creationcm So convcrfationcm res omnes.
poflctannihilare, confcrvare, immu tare ad arbitrium.invka quacunq¿
crcatura.fpecbndonaturamrei&cxigentianbquam exfuisintrinfccisi
habet. Sic dicimusÜE vm non obftanteintriniecaexigentia.,, quacö
habet ángelus perpetua; confcrvationis, pomifle nonconfervare.ôc in
со diximus in materia de incarnatione confiftere potcntia abfolutanx.
De ii quód poflwiontra naturale m creaturärum, & ipfius.eriarn vni-
verfi exigen tiamoperari. Cum hoc aiitembene.cönrifticqiiödperli"«
herum fua; voluntatis decretum poflit à íe tollere exercitium buju»5
potenriac in perpetuum. decrevir enim angelis. Sc, anima: rationali:
cxmcurfuin confervativumnunquarn fubtrahero. pofko aurem hoc
tkereto impoffibUe eft, vt De vs Yelitifubtrahe^aut cos nonconfer—
vare, quia per voluntaren) annihilandi deftrueretfeipfum, quia défi-
ncret cñ'o immutabilisindccrctis.immutabilitasautcm eii'arquè eilen--
tiahisDtoatq; cftquodcunq^aliüdattrihutum. Vndc patentü creati
va D £ i eft in -tan tum fubjcûa angelo; vt perpetuo ipjß inferviat. Si licet ,
mancat dominus Angeli,i fc tanienabdkavitcxcrcitiumfuai potentiç.
quoad annihilationcm. nonergo répugnai De о eimvisonvninb fubje- .
üiöfub crea tura-, fed illä quamereaturaex fepoflTetilliimponere, non.
veróquam ex fuá libera volúntate fibi imponir,vrdt&ü eftTup. Si au—
tem fübjeétio potentiç, divinç modo jam reccnfico,non repugne^qua*
re contractus cum creatura, Se ex eo nata obligatio eft xanfopere con
traria Deo? &ccrtèfubjcâionemfecundùm quid ex libera volúntate
Oí.tam,,nonpoteítoftcndidedeccre De VM,,cumdicat feriptuta Jofàe..
ducemj ilium imperaflo/oli nè.maverctur>St folem adcjusitnpe*
rhim fterifle obediente T>èo voci hominis. Et quam vis obedientia,quani.
. ibifpiritus fanclUs commémorât nernfitfervilts, & ab fol uta, & qualis
in creamrareperitur, Scerga verum fuperioremj. tarnen probatDi vm ¡
pofle fcobligarc ad faciendum inaliquogencre, quod vukcreatura,ac.
fi »Act veres Superior, qui mandare poflit-
4. . Audioautem primarium hnjus opinionrs fundámentú eíTc do
minium De í£ quodcùm fît eífentialiter omnium Dominus non poflit
celebrare contra£fais,inquibus dominium efttransferendum. ficutob
illam cauiàm non poteft dominus contraberc сад fetvo. quiaJervus .
quoad perfonam, Sc res fuas eft tome fai àoaûnki
Refp.
 Doutâtto г. Т>иЫит%. х\Щ
ИсГр. i.argumetrta'm'rupponcrc-fairmn. 2. non vidcriadrem.
priroumoftendo.quiafervuspoteft habere pcculium à Domino five
rem fibi donatam ob bene mcrita ñv de peculio. Et circa pcculium,öc
res pccdliares poteit dominus cu m fervo contraherc, & obligare» , 4Jt
poflfct dominus paciíci de mercede danda pro aliquo opere extraordi
nario) & alias indebito j & tunc opere cxhibitoteacrctur ex juftitia_¿
ftrifta merccdem darc;filiusin multopluribuspeculijs&bonisadvea-
titijspoteft cum patrecontrahcrc; & contra vide tit. cit. quia ha:c res
ligencratim accipiatur, non poteft habere difHcultatcm in jure, de rc-
ftri&ionibus autem iftius doctrina: applicandoillam ad De vm, ftatim
age tur. Secundum vcro,quodnon multuru faciatad prarfens ncgotiu.
declaro, quia non agitur de transferendo jure & dominio De i in crea*
tura, ira vt DEVs perdat dominium fuum in rem creatam, ficuri folet
fieri in translationibusdominiorum inter i p (as crea turas, quia quod
fcrvns extra pcculium non poifitcontraßum cum domino inire trans »
lativum dominij, indc fit.quèd cum in humanisvniusrei non poffint
eiTepluresinfolidumdomini, fed me acquircntc dominium alterco
ípolietur,non velint autem leges,vt dominus perdat dominium in fer-
vum,&rcsejus,proptercanonpoteftcelcbrarecontra£lumtendcntcm
adtranslationemdominij. J5ei autem dominium vni ver falc non pu-
gnat cum dominio particuiari creaturarum. Vnde etiamfi ego acqui-
ram dominium alicujusrei ex volúntate i pfius Dei, tarnen De vs non
yropterca perdit Tuum dominium in rem ipfam; quia futrt dominia di-
\crfi ordinis.Scfibi in vicemfubordinata & compatibifia circa eandem
tem. &indcfit, vtquandoDEvs ctia fuppofita promiffio ne transfert
in tos lumen gloriar, acquirimus dominium illius, ita_. faltem utdici
pofít^erécíTc noftrum,fednonproptereaamittat Devs generale &
efTcfltiale ejus dominium, nolumus ergo diccreDEVM perderé in^ i-
ftocaii dominium, quando nobis donar, autpromittit, fedtantùm a-
liquoo/us excrcendi dominium in ccrtis caftbus , hoc autem facir_>,
<quandc fubconditjonefcrviendipacifcitur nobifcum de vita a: terna»
Dicmt inconvcniensrflealiquidDE o accederé vol decedere quod
fencimitin ipfo. Rcfp.fi de phyficis &reaiibusagaturJpouc habere
locim quodanumitur.Si vero de moralibus.ncgaturaiTumptum. quia
indrsacquiritnovos tituloSj&juramoralia. Quando D.PetrusChri-
Aungavit^cquiüvitDeus jtts^iiüitiam.vindicativam in ей excrcendi
Ec i condo^
2гQ ТгШAtus de Contrnftibui ,
condonato vero pmnimodè peccato non haber jusillum puniendi pro<>
peccato. PermcumvQtumacquirjrpcculiarejusmeobligandi ad fcr-
yandarn caftitatcm. ex virtute religionis, voto reLaxato perdit illud
^us:. ficur ergp libere, condonando peccarum , vel relaxando vorum
àfe abficat jus, quod ante habuit fine dimintitione intrinfecarum fuá—
rum perfcc"tionum,quarenon poteft fine IseTiónc carundem per libe—
ram fu am volunta te m abdicare à feccmtm vfam fiiprcmi dommij , &:
fe obligare creatina:.- nam obligare fe non cftraliud-, quam non habere
poteíiatem exercendi,velabflinendi ab aliquoadu propter promiiTio-
nem tibi fa&am, atqui Ьагс omnia conveniunt D e o,
Ttxhis concludo verbafcriptura; in proprio & rígido fenfu eÇ"
fi accipicnde,citmnon firprobatum,fed tantum aiTemim Deo погц.
poueattribuivexam juftitiam commutativamv Pfomdeque Devm
daturum nobis veram coronam juftiria^quam fi negare t ad finem vf-
que fibi fervientibus foret vçrè. injuftus,vcrê quoque & propriè no-,
¿ra opera bona conduxifleíjquetaracn fi voluiflet imperare nobis fi
ne vllp pacto mercedis id po.tuiifct.'.. Er quamvis ipfe nobis dederit
gratiam neceifawam^ad- fcryiendiirnj > vrpportet.* tarnen in materia^
œercediscx juftitia;nonartendi, vnde egoacccperim virtutemad fa
ciendum opus, fed praxisè, quod opus, quod prarfto-, veré fit mcum,&
pacta fit mçEçes , fi i.Hud in ,honorem alteráis exhibearru. Etfiautem
De vs nullum commoefnm temporale exmeolaborereportct, non.,
proptcrea deficitratio commutative; quia fufficit,- quod ex meo obfe-
quioacquirat extrinfecum honorem. Sicutenimperpeccarum fació
veram injuriam Deo, vt-docuiiB diip. i¿deincarjiationc. quia aufr-
ro illi honorem cxtrinfecumi quem teneorilli reilituero. ita per cb-
feryationem faltçmcoQ^filjorum,quamàmeD e v s non exigit, <рЦ ¡
honorem fació, qui titulus-accedente pacto De i dé mcrccdc cftnJa-,, ,
fuftlcit ad.veram& itriôàm juflitiatru.,

Dubium quartum* -
An promißjö ws' oHligeterga omnes perßnas ad queu
dirigicur,?*
Dlximps rttomifljonemgewerarim lôquerrdp obligare, fed qua à
generali illa.rtgula fuñe aliquíe exceptiones five ex parte pefo-
narum, five ex parte materia: promifia:, five ex mutatis circumita tijs, .
 Dißut.j.Dubium^- §'i. 2 zi
five conditionibus non fécutis&c. de fingulis ordine eft agendumj
ac primö de perfonis, & illiquidem coniiderari poflunr, aut tanquam
publica?, aut tanquam privara?, quantumviscnim Reges, & Principes
iintperionœpublicae,habenrt tarnen incontra&ibusiçperarioriernpri-
yatorum ; fivendano autaliur difponantdc bonis patrimonialibus,
aut etiam de fructibus, quos ex (Iiis dommrjs percipiünt.tencn tur mo
re privatorum. Si tarnen fint laïfi,reftituentur inintcgrumiècundùm
dicbdiip.praîced; dub. vltimo. his veroxiontraclibasquoe tanquam
privati ineuntjfucccflbr non tenebitur3quia mcceflormregrionon eft
propriè hères- aa ex alijs contraclibus obligçtur fucceflor in regno,
dicemus infra.

/. An Ecclefia 7(om. & Concilium Conßantienß docuerit fidem

publicum huereticis datam <~violaripojfe f
S V M M A R I V Mi
tí. Fidesßrlrandd-hominibus etiamvalde facinorofis. . .
Jn cafibus injquibus-alijs fertavcti eßfides, fcrïanda quofe eß hitretkù. ■
S. Lutherо fernata fides-ai Carolo Jgiuntos.
+. Similiter Hujfo à Concilio Confiantienfi.-
'y. Ab codem Concilio fides feraita fuit H'ieronymo Pragenß.
"¡r." Haretici plerumfydatam fidem violant & violandam decent.
DliptJtantrusè JurifcoíT.'anfalvuscondú&us fiue-publica fecuri-
tas in aliquibuscafibus violaripodlt;. •
i;. AdditioadDeciuminl.Wf/?»jr»r4. ff. de regu Iis juris, с i tat-»
^aldumdöccntemvaldefacinorofis hominibus non_ debero fidém
fervari, quia eft contra publícam vtilitatem delicia manerc impunita.
Gic.offic. ^^ulífervari fidem dátam legitimo horftij ied non illegiti.
¿10, quaitsfuntpraîdônes. Hunnius difp. 2. dé paäisthefi 2. docer_»
Principem, qui promifiiTet impunitâtem facinus dctegenti,non debe
ré id prxftáre, fidclicYum fítcontralegem moralcm, &c. Menochius
proeafenrentia pluscscitatconfil. 100. fed contrarium eft omninovt
commuTiiusi irá verms, vtofteri<ditMenoch. ibidem. Tagnol. inl.cit.
dereguL juris & FarinaciusinPraÜicacrim. q. 29. dicitmonftrofum
efle, vtquisfub falvocondüclucapiatur. Et hoc fervatur hac «tatej
inter Carbólicos fairem. V
Есз Diffi-
33-2 Ттл&лт ЯеСопшШЬю.
Difficult* témame mi moventh*rcric¡ circa fidem flatan^a?-
foticis. Xurherusincpiftolaad Comitem SChlikium anno i szediert
fidem publicam fibi datamà СжГагс eíTc viólatam. additque nihil
-tnagisfamiliarc eifeGermanis, quàm fidem violare in gratiam Roma
ni Pontifieis. -©mnesautemhasretici & maxime Bóberai accufanc*
ConcihumConftanticnfe,quôd & docuërit fidem publicam ha:rc-
ticis datam non effe fervandam, & de fa do fen ten ti am iftam probavc-
rit Joannen» Hus,5c HieronymunrPragenfcm contra fidemdatam pu
blice comburendo. Sed h ax eft calumnia mera to ties à noftris refu
tara.
2. Dico i. Ecclefia Romana , & Cathdlici Dodores flocuerunt*
in ij^cafibus, quibusalijsfcrvanda eft fides, fervandam qüóque ha;re««T
ticis. Probat, quia & oranes noftri Dadores id altcrunt vtoftcndiL*
Aecanus in Opufc-de fide ha:re ticis fervanda , & nulla potcft adfcrrî
aut dodrina Romana: Ecclefia; j aut Coacilierum, aut vllum exem-
plum fidci violât x, fed potius omnia contraria vt ftatim oftendara*.
Hcnticiani Hccretici, qui tempore D. Bernardi exorti funt, cum pro-
pteipotentiam&formidabilcselTcntj&pcrniciofi, &à duobus Re-
gibús GáHi«& Anglist delendieifentarmis, Ecclefia maluit fine fan-
guineremconficere. Tolofani indido conventu Prxfulum ,.falvfr
condudu ab Epifcopis pnftito e.vocari funt Antcfignani Hi-reticcn
rumj, venerunü illxii, & redieruno* vt tcftatur Rogcrius inj
h i ft. Anglic. Concilium Bafileenfe, quod paucis annis poft Conftaa-
tienfe celebrarumcft.deditamplumfalvumcondudurn Huííiris Bo-
hemis & illxfi rcdierunr, vt ex adis Concilij patet,& epiftolaSynodali*
ijfqucquceinnotisadSynodumhabenmr;)& praxipuè ex /Enea Syl
vie, с 50. '
ц. Bices i.'Lufncró non eft fervatafides publica data â CaîfarejVt
ipfe teftaturfup. Rcíp. vno verbo ilium mcntiri. quomodo enim fuiA
fctaufusWprmatiam venire ad СагЫшп V. fi Carolo conftitutum c-
ratfidemnon fcrvare-? nam &potentiaCaroh erat magna, & Lu thcri
tunc temporis nec vires erant, nec authoritas tanta ; fi ergo fidem da
tam violavit CKiar,quomodoLuthernstutasadfuosrcdijticerteHuf-
fitanpfiteftantur Csrfarem nullo modofidcmLuthero datam violafTc;
nec pcrmrfiife id'fieri > quod addit Lutherus familiäre eíTe Principibus
Gcrmani« Catholicis fidem violare eft infignis calumnia, & in Princi-
pibus hereticis locum id habet, vt infra dicam, Di-
 Dißut.j. ЪнЬ'шт^. §./. x*.V\
4. Dices z. darum efle non fuiffefervatam Ioanni Kuffb Sc Hiero*-
nymoPragcnfi à Concilio Conftanrienfi. ßcip. negando affumpturnj.
res hoc modo geíla eft :. Hus facia proreftatione publica quam a-d val
vas etiam aula: regixaffixitj deejaravitTe vello coram Papa & to to*
concilio.Conftan tien fi reddererationem fua; fidei,nec reeufarc fubi*
re poenas hajreticorum fi de aliquo errorc convincerctur ( has intima-1
tiones ex fuis monumentis Huffitaumprefferunt, Praga; apudSeflîuni
anno i б 1 8 1 )interim petitus сЛ à Sigifmundo Regc-Romanorum Spi-
rae agente faJ vus conduct us, quo non ex^etlatoHuffus Pragâcum fui*
inviam fededitConftantiam verfus; i+. O&obris an. 1414, difceífis.*
Pragâ,& die 18 . tjufdemmeniis Htterae fecuritatis à Sigifmundo figna-
ta* fun t Spirar. itaqj fine falvocöduttu totи m iterconfccit-Huífus Pra
ga Conílantiam, пес litters ad cum potuetunrvcnrre nifîxum jarru
Gonftantiarfatis longo tempore с flet.&ipfè Has i пер i il. s-Scá tcíla-
tut. fe veniffc Conftantiam fine falvo coadutlu.acla, igitur Hußiab ttíW
reticis edita quae contraría tum Huffóipfi,tum monumentis publicist
continentab Hufíitis & Lutheranis depravata funt. Conflrantiaîcùrti
oífet liberé adomncsegredipermiffus eft,fedcùm divina quotfdjè 'pec
ageretnondumuabíolutus ab cxcommunicatione,qua cum Pontife*'
cum Praga; effet innodaverat, jufibs abBpifcopo Conftantienfi íacrisr*
abftinert.noluirí tandemq; obcontumaciam juffuscft domi retinerí»
cùm veromalèfibiconfêiusfugam meditarctur, èfuga rerraétus in-,
vincula e ffdatus,& tandemranquam haereticascxüílus. quae ex Vírico
Rcichentallcive Gonftantienfiquipra:fensha;c vidít3&ícripfit réci
tât Cochüeusl. 2. & Naucierusdcfuga Huífi eadem habet, p. 2. gene-
rat. 48. quarCocbJauis, vtönjitrarn-recentiores Campianum , & alios,
Ex hac relatione omnino, v.erafequitur fidempublicam in hoc nego*
tioaneminc violátanv li non à Sigifmundo ( omittóhicquodnorL.
cx/peßaio Cílvo conduclu reus ad judicij locu venerit , promdcqj сб-
tra menrerocöceden tis potuerit tffe, vt illo fruereturpoft tantam au-
daciamj qnia datum fuit vt tuto rranfiret Conftantiam ad Concilium
generale, tanramque mandatur omnibns,vt in via benignè ilium ha-
berenr, & juvarent. hoc pundumnecáSigifinundéb пес abvlloalio
violatum eft, nam teftaturipfe Huffusin Epiftolis, tum Norimbergâ,:
tum Conftàntiâadfiiosdatis feper totam viamoptimèhabitum. De-
iode Sigifmundus fie fidem à fe da tarn explieuit, vt habetur in aclis ab
Huffi-
2i4 TraBatus de Contraffibta ,
Huflítisdefcriptis : nos'mqxi\t,te ßdei dominorum Duba , & ChUm cm-
roendaDimus,ne qua tibi ßeret injuria, fed libera tibi coram toto Concilio di-
cendi poteßas ßeret, idque vt video Reterendißimi Patres praßiterunt , vt
magna a nobis ейgratia debeatur. Sec ,pergitpoftca ilium hortari vtreib
pifcatyaddens fe nullumeipatrocinium poflcp rabilare fi in ha;rcfi per-
tinax manear intellcxit ergo Sigifmundusfc voluiflfe defenderé Huf-
fiimabinjiiftâvi,nonàjufta fententia; & cum verba iftius fal vi дсоп-
duâus non aiiam explicationem exigèrent ,-ftandum fuit interpreta»
tioni concedetis/juxta ea qua? habet Faxinacius fup.num.#3 .ex com-
munifententia. Tertio quando reus cupiens in judicio-eomparere pe
tit à judiccyelprmcipe falvum condu&um, пщ intelligitar nifi do
viinjulta.non verödeexecutione juftitia;. vttradunt jjaffim Jurifta?
ctiam Acatholici. Meyfingerusccntur.i. obfervarSz. diert ita pracYi»
tfari in Camera Imperiali. Schneduuinus Inftit. de fatisdat. num. 5.
Wefcnbec.iCod. cod. num. 4. & partim alij- hie verb erat cafus Joan-
nis Hus.&propterca Imperator non aliter cenfendus eft dedifle quàm
in forma ordinaria, cum extraordinariam non expreflerrt. fatisfactum
eftigitur Ïalvoj3onducl:ui,quando Huspermißuseü pro fc ïrfponderc
in judicio,^ mfllam vim injuftam partas eft. пес folet reis ad judici
um venientibusdari alius falv-usconduftus.quàm quo immunes finr_i
abinjuftâ vi, maximè quando vkrö fe efferunt judkio paratos fubirc
peenas fiprdbcnturnoxij , qui eft cafus Hurt! qui exrraordinariunx*
nonjetrvit. eonfuetâ enainbxreticisfupefbiafibr praffidens putavio
fe poíTeomnibus Doaoribus, & toti Concilio abundé (àtisfacero-
Sapienriorestfuerequi poftaliquotannosadConciliumBäfilcenfe ve-
neruntlîobemijVtantedixi ,-qui pleniffimam & extraordinariam fc-
curitatemobtinucrunt, & domum tut i redierunt. Quarto etiamfî ha-
buiíTetpleniífiinum falvumeondu&um, non ramen obligarus fuifier
Sigifmundus ilium fervare, quia contra mandatum împeratoris Se
Concilij fugam tentavifHuflus. proindeque jam perdiderat Privile
gium falvicondu£tu5 ob novumorimen fuperveniens vtexcomnmni
fententia tradit Farinac. q. i9.,cit, :Quintô,;Sigifmundus non potuit
aliam fecuritarcm dare.quàm vt efletper viam tutusà vi injuftâ Laico-
rum, in caufla enim merè fpirituali qualis eft hœrefis, non poteft Prin
ce ps faîcularis prohibere, quo minus à Judice Ecclefiaftico judicetUL,
¿epuniaturreus. & in genere Judex inferior non poteft per fuum fal
vurn
 , Dißut.j. Dub. 4. §. г. 22 j
vom condutíum prae'judicarejunsdi&íoni Judiéis Fupcrioris; & tradit.
Matth, de afRidisin deciC 4. & pafteumpaflimalij.
Dices/ConcHiuroConftamienfedefinivitnon cflefidem pub»
licam Feruandam hœrcticis. HeFp. id fálfum efle.dcfinivitcnim tan*
tura per fecuritatem à Rcgibus vel hnpcratorrbus datam heretic is
non praïjudicari jurisdiction! Ecclefiaftkce,qirominusp«¡áhJudexEc*
cleßafticus,ad<iuemroIiim fpeftat cognitio harrefis contra tales pro*
cederé, quod eft veriiïirnum, пес contra nos Fació, fi <definiyiflet fi
dem daTanvabEpiFcopohxreticis noneífeab Epifcopis fervandam,a4
liquid contra nos docuiílet, fed id non dicit Concilium nccÜoftores
Carhoiici.
5 , Dices 2;Fáltem confiât ñdem datam ab eodem Concilio Hiera-
nymo Pragcnfi non Fuifle fervaram, cum fucrit combuílus. ReFp.negi
afiumpt. Concilium enim difertis verbis teílatuf Ге Hieronymo darc
falvumcondudum&immunitatem à vi, Falvâ Fcmperjuftitiâ,&Hie-
roqymusid bene intellcxiu. cum igitur Hieronymus in feffio. 19.
h г re fes o am es publice ejurâflet, rurfuFqoe in eas eíTet rélapFusjuftif-
fima Concilij Fcntentia damnatus eft. nee hoc 'fado Falvo iuo con-
duftui aut fidel data; Concilium prajudieavio. Cathdlici rgicun.
doccnrfifidesFitdaTahanrcticis, & maxime fi juratafit, Fervandam efle
ab со qui dedit, nec'propter haerefim violandam efie,'fi res promiffa.*
poflitfine peccato adimplcri. '& rara Funtcxempla Facbeapud nos fi
dei publica?, & quiUdcm publicara quibuicunquehoftibus aut infide-
libus datam violarunt^manoprimum judicio tanquam perfidi, dc-
inde divino condemnati Funt.
6. Dico 2, Haerctici fidem datam p'lcrumquc violant,», & violan
dam docent.Prob. quia predicantes paflim FuFcitant popuium & prin
cipes contra fupremos Principes, hortantnrque ad arma, & rcbellio-
nes approbant, qüarido Princeps àquo deficiendum, cathoheus eft.
atqüi hoeeft doc ere fidem efle violandam, quiá populus & Princi
pes inferiores fide inrerpofitâ iùpremo Principiobedientiam_»fpo-
ponderuritjcrgoillam negando fidem violant. 2. notant authores
vix vnquam datam Catholicisfidemj, ab hsereticis fervatam eflo»
nificum commodum vidcbatur,aliàs pene femper fuifle Fratbrru..
Ambrofius libu2.epift. 14. refett fidem Catholicis datarrL* ablrnpe-
ratoro feu potius Imperatrico haereticâ nom. fervatarn, Iusjuran-
Ff dum
£2 б TractAtits de Contrae! ibut ,
dum aConftantioîmperatorc fibi datum narrât Athanafius in cpiftola
adSolit. quod tarnen non eft fervatum & in totaantiquitate id pe*»
nè Temper inyc nies, noftriautem remporisexempla plurima frafta?
fidei publicas congerit Rofvvcidusin.diirertar..defide hxreticis Ceti
vanda C17. & Svvertius inxodem titulo feet 12. & flint ita_> ad má-
num & qnotidiana vt in omnium оси los incurran t. malâ igitur fide
agunt hxreticiqui quodipli & docentSc façiunt,nobis qui nec docc-
mus, necagimus, impingunt. Sedquia fpecialis poiîlt videri dificul
tas de promiiTionc confervanda; liberratis Religionis, cam quoq; ex-
plicemus. f •'* • /

§¡.2. An poßit Princeps расißt cum-Hkretica Subdim dt Cenßr^

' vanda libértate "Religimü.
* " "i • i
S V M. M. A R I V M.
■fi Рлс7л аил Abhtretictf inemtur derebm temperаЬЬшfive mheiïo ßve^i
1 ixtгa beäurn, regulariterfertranda ßtnt.
s, guAndo poteß aliterfirvari Reß>. illicite Princept pacifçitur de libérta
te H£reßs& ejus cxercitiA permitiendo.
Judai & Ethnici non pofluntk Principe Chrißiano eogi ad'fuxmperßdiamz
defirtnd'am-pojfùnt.vero horetici.
4. Principes Catholicifimper infeíiAti ßtnt haretieott qui libertotem reit- -
gionis cencejfèrint, qui non¿.
j'. Potefi dtri talis caßts, in quo UbertAtem religionù concederé non fu US'*
citum-j.
âl TaIù toleram etiam poteB in paft'um1 deduct.
ff Per hujufmodi tolerationem non prajudicAtur poteßati Eccleßt , quo tn't~
nus/кат jurifdittioncminhujußnoditolcrAtospoßit exercere.-

i. С Vppono ex diûispa&àquœ cum ha»e tieismeuntur de rebu*

- O temporalibusítve in belio^fíve extra bellum fervanda efferc-
golaritcr. Sed videturpcculiariseffc difficultas de pa¿l:o>qiiodcüm_»
communitateinitur j vt liberum habeatexercitmm in perpetuum rc-
ligionis illius, quam Princeps, qui concedit , certo feit efle hatreticattt 1
quia res cum vergat ta detrimentum Reipub. non vide tur poiTe спел
materia pafti, am promiflionis> . .;
¿ , PH-
 T)iJputütio 2. ЪиЬмт з.§.2. Z2 f
Prima ergo fcntentia eft paftum de excrcitio libefo reh'gioms
CiTeabfoIutèillicitum, Stdereillicita, Scpcrconfcqucns nullam ob-
ligationcm peflc parero. banc tenet Simanchus Inftit : CathoJ: tit.
46. art. 8 6. Mcnoch.confil.ioo. Molanus 1 4. de fide fervanda-c. 10.
& i i.dicitnon cflc abfurdum id fentiro. Vidratur communiusr"
id docere Iurisconfult. hxretici fi fuis principias confentancè velint
loqui, vtmoxdicam. ■ ■■ ■
Secundafatis communis inter ReccntioTes prçfertim Theo*
logos ей ia magna Reipub. neceffitate, écquando aliter fides Catho-
Ika non poteftconfervari in_. aliqua provincia licité pofle pa&uma
ifliri, ita_/fentioEecanus in_ traft, de fervanda fidehxreticisc.io.
Laimanl. 2. trad. ic. 17. Tannerus 2.2.difp. 1. q. 9. dub- 3. Mola
nus 1. i . с 2 1 . & 2 3 .Malderus fecunda fecund« q. 1 o. art. 1 1.& D.Tho
mas ibidem fatis videtur id fentire.
li Dico primo- quàndo porcft aliter Servari Refp. illicite Prin
ceps pafcifcitur de libértate haereAs, & ejus excrcitia permittendo. eft
communis fcntentia apudcitatos, iSc alios. Prob, primo, ex Con-
fclTionc ipforum hsereticorurrLt. quia Princeps Sc magiftratus Aca-
tholicinon permittunt liberum cxercitium fidei Catholicœ& Ro-
roanannfuis ditionibus. ergo judicant generatim malum efle tole
rare publicum exescitium' fidei,quam judicat Princeps effe hasreti«.
сапь. Vndè ctiam inique agunt dum minas intentant Imperatoria
èc Princípibus Cathoíicis, vo liberum cxercititimLutheranaefccl«
permutant in fuis regnis. quia cum feiant Imperatorem & Prin
cipes certo fibi per fuaderc folam fidem Romanam eíTe veram,-& fe-
öas contrarias eifc ■hasreticasr' , Petuno, qu«d luaipforum judicio
debet videri iniquum , nempe vt tolereno publicum exercitium*
ejus fidci,qaam fccundùm iuam conicientiam exiftimant efle con
tra Chriitura: & qued norL/etTcnt ipft concefluri fi rogarentUL.
Dux enim Saxonia; ctiamfi millies rogaretur Поя concederet Drefc
d« vel Wittcmberg« templa., catholicis & vfum publicum fuasrelW
g-ronis; nec fi fortè vellet id permutèrent Doftores & predicantes»
palamque illi refiftcrent. & in^terminis docent hasretici ipfi relc-
gandosefleeos,quihcerefimprofitenturaflioquin efle perniciofos.Vir
de Wefcnbec. cod. de haereticis.
Рхсф.2 . ex pra; ferip to magni Ctmcilij Latcranenfis C. Exeom-
» Ff a munieл*
¿¿ $ TrAÏÏAtus de Contrüttibu«,
thunicamtts §.Moneàntur. de haeret. tcnctur quicunque princeps etiam
fupremus terram fuam expurgare ab.ha:reticis íub poena amifllonis fui
principatus, & mandarurooinibusprincipibus,vt jurent fe hxretieos
nontoleraruros. &idemquodinifto Canoneílatuirur quoq; in jure
Civilicod, dehaerer. authent. Si vero dom'tnui. & in.conftjr> Fredcr. de
ftatut.is & confuetud, §.6. & 7. ftaruitur neminem раСГе magiftratunv
ger.creonifijuretpriusfe.hjercticosnon toleratunimj. 3. ex ¿pfojuro-
nâturali;peccara publica qua; vergunt. in. detrimentum animarum&
nocent tranquilIítatiReipublica: quantum in fe cft impediré teneaturj^
atqui peccatum perniciofiífimum.&maximénoccns paci reipublicaj
eft ha^efis.&exercitmra ejus, quod fit perniciofiiïimum doce t tota
Thcologprumfchola, quainter maxima^peccatanumerath^reítm, &
inter eaqüasmaximé ferpunt, &aIios4nficiunt->. quodautem fummè
fit contraria.paci& tranquillitati Reipub totafempcr.abinitio Eccle-
fia & teítatacft& experta* ôcexprefsè habetur L4.c0d.dc fummaTri-
nit. religionù Knitas eUfßxEcclefu. qui legit Auguilini feripta contra_»*
Donariûa$,ck AUnichasos non poterithac de re dubjtare. ôr.Princeps.
non folùm habet obligationemergapopulumne petmimteum infi-:
ci, fed crgaip.fos heréticos ne permitrar.eos.in..fua pertinacia- damna-
ЫИ mañero.:
3. Dices hocargumentum non conclùdir. quiaindé ièqueretun.".
pofle Judaîos, & EfhnicosfubjetVos Principi Clïriftiano ad nerfldiarn-
fuamdeiè.rendamcogi.- quia ilia mntgeccarapubkca& maximain icy:
&tamcmcontrarium vidcmusàpijsPrincipibus prafticari. Rcfp ncg.,
aflumpr. quia.aliateftratio de Erhnicis.quàmdc hasreticis vu fuse:
doccntTheologiinzz.q. 10. quianoluitDbvs cos5qui nunquam fi-'
dem fupernaturalcm receperunt> adeam fufeipiendam сотреШз fed'
íoIurnad;non,violandam legem naturalem: Voluit tarnen vt quifidem
fupernaturalcm inJbaptifmoaccepenmt,&quam ibd с fenfij ros impli
cite ípoponderuntper fiîfccptionem baptiími & incorperationem in_,
ccetum fidelium cogerenmr tucri. qu.OEum.ytrumq; didáloco Theo--
logi fuie profequuntur» &.hic tantu m fijppono? quia revera Eccleíia&■:
Principes Chfiftianifcmpervfi funt poteftatcíuálad compellendosr"
heréticos. vpde &hax erifctcírtia probado,
4. Principes Catholíci femper infectad funthasreticos, & nolue-!
runt cum catholicis habere quid commune, vt pate t ex omnibus pe-
M. . ■ ■ ne
 DiJpMt. з. Bubium HQ
nèlcgibus. cod.de furrimaTrinit. &cod¿de haeret. tre*sihvertio qui
libertärem religioniscxmcefferunr. Joviniamim, Valentinianum Se-
niorcm & G ratianum¿Jovinianus qui Juliano Apoíbat« íucocfleíát faf
habuit occafionis toleratâ cujufqucrcliglonc 3fuaVÍter réducere Ca*
tholicos Epifcoposadfuasfedcs, пес concitare coorra^fc Ethnicós**
quorummagira cratpotentia, пес heréticos, quos non^udioabab со'
tempore cxagirandös. paudsautemmenfibusrenüirimperiunii Sí ci'
ílicceffit Valentinianusnondümbaptizatus, qui crediditturbatailIa-.;
témpora non.fuifle permifluta reformationcm Religion«;. Gratia*
nus quóque eius filius in eadem fuit fententia initio fuMmperij, fed
pofteaexpcrientiâ dldicitlibcrtatem religionis efle Rcipub. noxiam »
proindeq^uç legclâtâomœsJiaîrericosejecir qua; extat 1. 2. codi do
hxret. Scqot ntes Imperatores Gatholici acriter huic libertad reftitc •
mnt, &cùm Arcadius porentiam vciitus Gaina: Confulis, & Ducisc-
xercitus valde propenderet, vt concéderez illi vrtam Ecclcfiam pro
cxercitioArrianoruConftantinopoli, reilitit A rcadio Joannes Chry-
fôûomus,£tabilboçônfilio eum dimovit , addiditque fatius efle Im
peraron ipioiuoimpçriocederej quàrrrpivbJkumilIudKa;rcfica;iè£f£e
exercitium (»ncedere.vtrairraisSoeom; Г. 8 ; с 4. & aîirpaiîlrn antiqui.
&S.Anibrof.L 2. epift. i o: qua? plànè legenda eft, dicit fe malle mon*,
quàmEcclèfiaaliqua tradtirehaa-etieis, пес Imperatorem hac in par
te pofli fibi praecipere. exquocolligoillum fuifle fenfum &' Ecclefia;
&PrincipiimCatKolicôrumperniciôfumomninô.efle,& contra Prin
ces officiumtolerare.Ubertatem reJigionis, vel concederé rfœreticis*
publicum excreítianu Née de hac conclu (ion e eft dificultas apud
Doftores, fi ve Catholicos five hxrcticos.nifi folùrh apud aliquot po-
liticoSiquibusnoñeftcuravquam quifque prpfiteatur religionem ve-
ramnèan falfam. Hxretici verb neganrfecfle hxrericos: quia fi fo
ha;rcricoi faterentur,'non poflent in fuis principes dîffiteri fibi juftè
negariexercithrm Rcligionis, qui fecundùm lèges nufquam deberent
tokrari, quiäipfi fciuntqüid fit jamolim ftatutum ab Imperatoribus,
non folum prioribus flt antiquioribus , fedetiam pofterioribus toto
cod.dehaeret- Verum negantfehireticos: Sed quia res ifta non eil
hujus loci videant 1: Cunliotpopulos, cod. de fumma Trinit. & ibi difeét
quofnamhaereticoseflecenfeant Theodofius & Gratianus aucloresr*
iftius legis» eos feiliect qui non fequuntur earn fidera quam Romanus*
Гf 3 Pon-
 j}О ТгШлт de Contratfihtu'.,
Eontifex tenet, deindè fufficitlmperatoremfibi firmrter perfuadere
cueilles heréticos, vtpotc quiantiqux fideiprofeífores è fuis fedibus
ejecorunt, & novae fçtbe Doûores in eotum locura fubftitucrunt.
Hoc conftituto.quod diverfas efle in Repub. fc&as fit malumJ
t^uxrimus an incirciimftantijsaliquibus'fieripoffiriicita.divcrfitatis*,
ejufmoditolcratio. licet enimca, quaifuntmaUbnunquampoffintju-
beri aut precu-rari, tarnen pofíirataliquandopermitt-i. nunquam lici-'
çum eft procurare aut juberc fornicationem, aut earn exercere» ncc e-
tiara dare ad vfurarn, & tarnen poteft ex i ufta caufa Princeps permit-' ,
tere five non puniré vfurarn excrcentesjaut in lupanaribus verfantesj
fie licet Brinceps non poffit mandare alicui vt falfam fedam profitea-
tur, nec vilo caí'u cam approbate, non inde tamen fcquitur nonpofíej
in neceffirate gravi Reipub. eam permútese.
Dices 2. peteftdari cafus-talis vt libcrtatem religionis conce-'
derenon fitilheitum : Preb. л. exfactopiprum Impcratorum, JovÍJ
niani, Valentiniani, & Gratiani,qui prefsâab Ethnicis&ha:reticisRe-
pnb fídcí libertärem ciimconccfliffentà Sanftis Epifcopis qui tum с»
tant, nempè magno Athanafio & fimilibus nonleguntur in hoc pua
do reprehen fi. Imoipfc AfhanaGuspetentiä/cCanftanfio Impera-:
torirVtbafilicamtraderet Alexandria; proexercitioiccl» Arianae, re
bondir fe id faäurü modo ipfe vicilfim Catholicis traderet bafilicant
Antiochise.vt rraditSozomen.l. з.с. ig- Theodoret.l. 2,c.i2. &ali/.
Prob. 2. ex ipià natura rei poteft dari cafus, in quo permiffio
ftlfç religionis poffit cflTe medium vnicum ad coníervandam veram fi-
dcm> in magna pacte Rcipub.quo cafu dato Princeps non folùin po
teft, fed & tenetur tolerare exercitium fccîae ruercticas. v. g. fi Princeps
nullas habeat aut exiguas vires, nec vlio modo poffit refifterc poten-
tiie hatreticorum volentium totam Rcmpub.peflundare, & fidem Ca-
tholicam vbiquetollere,&offeraatpacem eâ conditione vt permit-
ta tur illis liber vfus fuae religionis permifluri Catholic is liberum fuá: fi-
dei exercitium, nec eos tu rba tu ri , tunc vide tur Princeps ex officio fue
, obligari ad illam liberta tena concedendam. quia non poteft fides iru
magnaparte Reipub. aliter confervari, quàm per tolctantiam ha?reti-
corum. ergo jara ex iniquitatercbelliumhatrefis fit medium ad coa»
fervandam veram fidem, ficut ergo alia peccata toleran tur ad majora^
mala с vitanda, ita с tiam aliquando poteft toicrari hsrefis.
б.Агц
 DiJpnt.j.Dubiumj.. §.2.
<Г. An autom toleratio poífit in* pactum deduci,dùbitari poteífr
communirerquidcm diciturpoiTc pactum ca de re kiiri, ita Becanus*;,
baiman, Mohnus, & rcccntiorcs,qui hac derc feribunr, & aflumuno-
tanquamaxioma,quodJicitèpcrmittorlicitèquôqjpromittomepcr-'
sniflurum. Sed non puto idgcneraliterefle verum, poteit eniin fier*
factum àliqUôdmeum , utomiflio fi t licita , & tarnen obligatio ad il«í
lud fit illicite» & nulla, v. g. licité poflum fai rem in multis cafibus non_¿;
aecufare, nec denunciare delictum committendum, tarnen pactum*
de nonaecufando, vel non denunciando eft illicitum, & nullum_»¿
quia in pacto poreít invenid fpeciaUs difFormitas, quaa non_ inve-
nitur ín libera omiffione actus, nam pactum & obligatio alterum act
peccatum incitât, quód tarnen non facit libera omtiïio accufationis.
Jicetautcm illud axioma ficgencratim fumptum, vtdixi, non fit ino*
mnibus cafibus verum, tarnen in prarfcini materia habet locum, quia
pactum hic non haber aliquamfpccialem deformitatem, quam noa
habet ipfa-tolcratio', modo pactum non exten datur_ ad tempusr' in
<juo tolerado forco illicitae , vt» moxdicam. » ; , . '*«.
Advertendum antena hanc tolerationem.» quam ccmcedîL*
^Princeps iaxulâris non pratjudicare poteftati Ecclefialticaî,quo mi
nus íuam poffit Jurifdtctioncm exerecre in fie tolcratos. quia cum
herefis judicium directe & formaliter fit fori Ecclcfiaftici, & faxu*
laris Princeps propriè loquen do non h л beat in hac parte ni fi exe-
cutionem, non poteft per fuam legem aut pactum cunvalijs ini-
tum rollete directe, aut impediré Juriíilictionem .Eecléfiafticarru.
Sed tarnen poteft indirecte, impediré, quatenus ineundo pactum.»
tolerationis explicité velimplicitè déclarât, taies eûe cire umitanti-
QS, talemqj fia tum Reip. vt fine maxima ejus perturba tione non pof-
ßt procedí con tra heréticos* tuncenim tenetur poteftas fpirimalis ab-
ftinerc nc Rcmpub. permrbet. an autem fit pcrtuEbanda., nec ne cx
animadverfione in heréticos*Judicium eft órdinarié penes prineipem
faxulárem ; qui fupponitur habere perípectás temporales Reipub. ne-
ceffitates. &cjushacin parte judicio maximè fipius 5t rcligiofus fio,
Brinceps,ftare teneturJudexEcclefiatticus,nifi.contrarium ei conftet.
Dices 5. Chryfoftomüsputabatlmpcratorem potiùs debuifle
cederé imperio,quàm vnum tern plum in fuacivirare concederé harre-
ticis. S. Ambroiius Imperatori volenti concederé templum hacrc tí
as
2зz Tr&ftitus de Contraïïtbtu ,
eis reftitic, & dixit malle fe mori.quàm id permitiere, vtrumcjue cira-
vimusinçoncluf. i. ergo nullo cafa licita eft tolerado publici cxer*
citij hœrefis. Refpncg. corlfcq. ad probationem dico Arcadium lan-
guidiorem fui tic, potuifleque fi voluiflct Gainamcomprimerc , ficuu
apparaît poftcacùm à Ohryfoftomoanimatus;fc illi oppofuit, 5cvicib
proptereaq^eGhry'foftomum'mernQ.dix^ potíúsim-i
perio cedcre^uamallud conccderej tentare potiùs oiraiia,i5c paraturti
cfle quid tfispatbquàmillud maximum malum inRcpub-iqcrod omnu
novcrumeit. quia publicum exercirium ha;refis eftiummum pene
malum,>qeo.j)ttufQuam pcrveniatur.d¿betPrincepsx>mnes vires colli-
gcrc cum fiduciadivini auxilij, пес facile credere tepidis Gatholicisr* ¿
autpolitiri&impxjffîbilitatemrefi^^
tur àtîaina vtr'evöcaterur explicité cdi&um.quo Arcadius vetuit,ha>
ieticoshabcre vllum exercitium hatrefis, volcbat^ue Gainas fortè in_*
perpetuumconcedicxcrcitiumha:rcfis,quod Imperator vt dicemus*-
non poteft pcrmittcre. Ambrofius exvferuorc fpiritus -& Epifcopali
confia nriareititit Imperatori volenti omncs'Ecclcfiasaufccre, & dare»
ha?rcticis. Tvidcfeatenim certiffimum populi exitium,;fi cogcr.etur ca-
rerc exercitio fidei Catholicae, & rcfiftendoàmpijsconatibus fperabat
fc tantum malum propuifaturum , vitamitaq; fuam libentèr periculo
expofuir. i
-Statnrmus potTe efle táles circumftarrtias , talemque Лл tum_*
Reipub. vt Princeps vriliteragat negotium Eccltfix tolerando ha*rc->
ticos, &pacifcendo de libértate Rcligionis. i
Sijdicas-: Princcpsin magna Reipub neceflltate,& ad majorai
mala cvftanda, quando pacifeitut de perpetua libértate, ytiliter agio?
negotium populi.A hxreticisjpfis prodcft.fi quando vident fecunij:
fuavitcr&liberaltteragi,quietefeeontiaent, & convertuatur facilè
ex converfationecum Carholicis. Rcfp. nec in hiilorijs antiquismo
legîtrcncceXpedentiâdidiciiFchœrcticam provinciam,quando ha;rc-
fis fuit roborara fuauttate & bonis rationibus fuiiTc.converiàm, tèd fc-
veritate legum, & principum edi£tisoportuitTe Temper compefei. »
Primo, quia hxrctici maxime noftri temporrs, miracuiis non. movent
tu r,qua:pra;ttigias votan r,nec vitxfan£titate,quàm hypocrifim no-
minant. Secundo, habent fectam valdè accommodam icnfualitati p
nullas aufteritates ex obligatione, nec ilia, qux funt difficiliain Ca-
tho>
 Dtßntatioj. . Dubium 4. %jj
tholica romana rcligione, falíáminipfis etiam peccatisfalutisfecuri-
tatem ex perfuafione fuaeprœdcftinationis,vndèfacilè pclliciunt mul-
tos, qui vita: liberta re-maman t. <& vidcmus Ca thoJicöS'ptfrniixtos ha>
reticis, prxfertimfi magiftratus lit h arctic us, ab hxrerieb paiilatimj
opprimi,"& fidem veram extinguí.
Hic difcurfusviderur fatis probare perpetua; libertatis paita.,
nullo cafu eflc'licira,'& valida. Pro contraria veto excufabiles viden-
turPrincipcs Catholicï,quicU£nhaîreticis'itacontra*xerunt. Ex vnac-
nim parte_premebanurr principes importuno furore ha:reticorum cx-
pofcentium libertärem , quibus nulla alia rationc fatisficri poruio ,
quam pa&o perpetuo liberi exercitij fuá rcligionis, & ex altera par
te magnuscrat in Catholicirplurimis tcpor, qui pacem quibufcun-
<jue conditionibus cum hajrericis fieriíoptabant, modo ipil quieti
faltem adtempns eflent, de fututo Reipub,ftätuparumToliciti;nec
fortunamm jacturara, aut fplendoris fui imminutionem pro fidei
defenfkme volebant fuilinere , cùm tamcn_ hxretici omncs fuas*
fortunas pro fuaîfeâae aut prqpugnatione, aut con fervariOne liben-
•tcrprofuderint, vndc fatlum, vt fiaprcmi principe viribus eiïcnt lon
gé inferiores, proindeq; judicavcrintifta pa&a inire perpetua expedi
te. Juftitia hujus paéti ex hoc capi te poflTet defendi, quod nifl paifta_»
inirentur fit periculum, ne tota fides & rpfe CathólkusPfinceps per
çât, minusigiturfir maliabijecre fuorum cura пь quoad falutem
tcrnam,quàm pertinaciter cam retinendoomnemreligioncm veram
inprrpctuum perderé, & omnem Jurisdi&ionem, fí pa&anonineat
verifimüitcraUni cruüt'Cafholtci , "fi ineat faltem in áliquibus fides
confcivabitur. tcncri ergo videtur Princeps, quando totiusReipub.
curam non poteft haberc, faltem íllam, quam poteít, partem confer-
varo.
Vlúvas. qnaíftio 'hujus matcriaecíl propria, an dato, quod pa>
cbm de perpetuó tuenda libértate religionislicitumfit.nonpoífit ta*
men à Principe poftca refcindi ?
Not: banc quaeftionenrnon videri praftkam hoc tempore.fecl
mere fpccularivam. quia cum hœretici in Germania haftenus nulla^
fcedcra fervaverint, & conditionibus,fub quibus libertas conccfla eft à
C<efaribus,contravcncrint, vtbenèoftendit Tannerusdifp. i.dc fide
cit.q.9.dub.3.partiçulatiafracl:£cfidei exempt referons, non_.poteft^
Gg ргаШ-
2j4 Traitâtta de Contraitibi/t,
p.ra&icè dübitari, quin fœderibus cum ijs initis Gariàr non tenraturi
juxta reg. 7 5- de reg.juris ia.6 . Fruflra quù fidem poftulat ab со fibïferva-
rJ,c0t kfi prtßttam fidem recttßt Servare. Cum igitur notörium fir с*
tot occupationibus bonorum Ecclctufticorum-coima fidem daram_»
Cíefarijalijfqánnumeris perfidia monumentis haertricos fidemnoru.
fcrvaíTe, Gafar contra nulla m legem vel divinam, vel huma nam facc-
ret fidem non fervandö. Sed lùsomiilis traclernus hanc quarftionerrr
exproprias principáis. Protcftoraittcm me hanc difficultatemficutäo
priorcm nolle dccidtre,fcd difputarc fantùminvtramq; partem.
Qupd fervandum fit ornnino hpc pa&um-prob* i.omne pa
ctum lici tum jure natura? & gentium eft fervandum. Prarci pue fi fir da
ta fides publica, violatio enim publica: fidei in majusRcipub. darri-
mentum cedit, quam privat«. Hóc argumentum dilrinftionepotetV
folvi, aliter enimaeeipitur pa£mm Heim m apud Juriftas pratfertim^
Recentiote?', & aliter apud Thcologos*; bei tu m paira m_» apud-
Theolögos vocatur-id , quod fine peccato initur fivè obliget, five-
лоп. fie pactum cum larrono mortem- minitante initura de dandis-
ióo. eftlicitumrefpcctupromirtenris,& tarnen non eftöbligatoriunu.
eliqmVcnim in talibuscircumftantijspoteft pon i,vt licite velit,ôcten»;
tet fe obligare quantum potcft,& tarnen non fe obligat lege obliga-^
tionem impediento.. Propofitio ergo illa_, generalis* vu fio ve
ra.,, fie limitanda eft; Pactum lieitum &validûm eft fervandurru»..
Verum qui contrariar fünt fententise negarent pactum perpetua: li-
bierratis pofle eífe validum,aut Obligatorium«
Prob, fceuuadô. Fides publica habet ex jure gentium cum fa-
vorem> vtnihil illi poffit opponi, лес metus gravis, пес injuria.,,
пес detrimentum fubfequensreipubl, vt clare paret in fedcribus.au r
tranfactionibus, quas cum debita authoritate faciuno Duces belli,
quae & ex mera gravi incuntur, & cuna magno pleruraq; partis altcrius
detrimento.
Ad hoc argumentum refpondérent negando cum favorem fio
grneratim& inorrmicafufidëipnbhcaîciTefaftum. inbelíoeft difpar
ratio,quàm in alijs. Primo quiainbellisjusgentiumidobrinuit.vrpir-
blîca föedera autpacta inter Duces inita ferventur nec in bac rc atren-
ditur, an bellum fit jufhim vcl in;uftum:qnia in ordme ad tractants pú
blicos öeconvemiones Respub. vel Princeps, quicomrabit , fcquirar.
vfum:
 vfum popuIiRom :qui, vtnotat Govarruvias relc&. in reg. t. 2. fart,
A-ib Populm. cum quibus getcbat bellum, legítimos hoftes cflc non
folum fupponebar, fed & juítam cauíam fovere, proindcq; admitte-
bant fcrvitutes, juítam occupationcm & dètentionemrerum in bello
captarunu* & pcrindè fccdera., cum illis pacifcebantur ас Л omni,
no juftam cauíam fuftinerent. eodcmquc modo Principes Cathoiici
fc gerunt in., focderibus in bello initis ctiam cum hsreticis. quia^
üüionc juris quo ad hoc punelum habcnt eos pro legitimis hoitibus,
■quia quod artinet ad mcrum, licet, quem inlhtiunt, fir plerumquc
inj u ft us, fi aparte rei bellum non fit Jufbum > & perconfequens, quas
in jure ilatuuntuidecontradibus vi * metu initis, hîc haberent lo
cum. Quia tarnen expedit Reipub. vt iftr metus in ordinead fa:dera_»
publica habcatur pro jufto metu, & qualis ineutitur ab eo, qui jufturri
bellum gerit, & caufa me tus illa pa&a non diflolvnntur. Secundó qui
paeifeitur , fi jurao, etiarníi injuílo теш fuerit adadus, debet in.,
communion fententia, quam fup. tradidimus in difp. 1, dubio vltimo
folvctc, quod promifit; vt fi latroni juraveris to foluturum aliquid«
-tencris. quanto magis id habet locum in principe juramentum pu
blicum prseftantc. Ha:c ergo rano differentia; affignari poflct intei>
foedcra in bello inita derebus temporalibus, & dc exercirio libera
xeligionis. quia, vt fup. -dixi, ad objeftionem -temporalia poflunu
fincpeccato principis dari , & Respub. potcft, fi velitj cederé fuo
¿uro. & Princeps fedufo pafto cum hoíte, poífet ca vltro oíFcrrc ad
Jedimcndumvcxationem Reipub, quar aliter non poteft: averti, cx-
crcitium vetó religionisnonpoteít efle fine peccato.Adduntqj axio
ma generale nulla contraria inftantiâ infringí pofle, nempi. qu* fine
pach cum peecatofierent„fi ex paito fiant non propterea definunt effi mata.
-quam vis cnim, vtinfapcrioribus monuimusVpa&um faciat fubindè,
vrres aiioquin indifférons fíat honefta, non tarnen faciu, vt res*,
mala fíat honefta. & hoc eft verum , ctíamfi paûum ¡llud fit juratum.
.quia juramentum non eft vinculum iniquitatis. Sc. proptcrea Ponti-
fex in C. Ше/Zeáfo. de jurcjur. mandavit Regi Hungarian vt aliena
ciones refcinderet, quas juramento interpofitofeccratjquia cum çf-
icn t res ad coronam fpeftan tesA icitc non poterant alíenarí,proindcqí
juramentum non potuit rem il licitam Confirmare. Probant 3. 1 ofiic
a. iniuerat IofuecumGabaonitis foed us omnia© illicitum» & coa-
С^а ti*
e 3 6. Träftatut de Contr*8ibue ,
ira divinum prxcepturh, .& tarnen quia juravit fe illud fervaturum.ju-
elicavit, fc oon potuiflc illud violare. Refpondçre poffent,quodnos
fupracx profeifo traclavimus difp. i, dub. 8. §.-2» vbi ex profclîo &
^usèjusmraridum Jofueexaminavimus. qua: compendio fine proba-
tiqriibus, quàsibi pofuimus,hîc repeto,. Primó vel Juramentnm illud
non fuifle de reilliciianec contra diviaum pra.*ccpmms vtDoctores
communitér fentiunt, & ita Secundum cömmunem fententiamne-
gandum.cfTe.quod in argumento aíTümitur. . Secundovel non fuiiîo
Jbfue exnamra rei ob%am juramento.cum fuerit deceptus in aliquo
' pertinente ad fubftantialiacontradûs.qua; c.ft fentemia S. Auguftini,
V,t ibidem dtduximus. Tertio laborâfle Jofue. invincibili ignorantia,
tredidiflfcqijuriimentum omni cafoobligare, ficut.pntavit jephte vo*
tumiquod cmifit de immolandafilia,fuiffc Obligatorium, proindeque
pofitâ ignorantia fuifle obligatumjquodfcnritAbulêniis in rftum lo
cum, denicj; videri poflunt aliaapudSuarezl 2. de juram.ci 8 .hoc ra
bien certum eft ex commnni Doftorum fenfu, juramenta illud fi rue>
rit de re ex n atura. rei,6çfecIufo juramento illicitâ, perjuramentunij
précise non potuiûe fieri licitam,nifiDEo ipecialiter difpenfanre in.
fup przeepto, &• volente obligation enafe i > quavaliàs non nafccrctùr. .
Prpb.4. quia.fententia, qusc impcdirtranquillitatcm publicam, ,
fc qnittem.ipforúCarholicorum non eiladmittcnda.atqui talis eft illa
licentia, quod paítacum hanreticis inita mmatcriareligiqnLs po/linr à
principe ño fcrvari.qiiando necefàtatiscaufœceiïant, proprcíeaenim.
tot turba? Tun rAtamvcontinu£eiquôd,ha;jctiei non fmtfecuri dé libero ;
fuae fcftç exercinpjfcdfemper птеапг,пс princeps non ftet proraiffis. .
Ad hoc argumentum re fponderi pofiet tum diftinguendo majorem,
turn negando minorëj major ergo tunctaatüvera.eft.quandb d odri
na aliqu a exnatura fu adnata turbas concitare, & pací publica; obeílc
quando veroidfitnon exnatura ipfa doctrina? > fed ex maliriareorum,
; qui nolflt doctrinam veram audire,tunc major eft faifa. Sie Acbab ob-
jecitEH£3quidturbaretîrraë'lpr^
tífe ex regno. SicChriftus,&ejus Apoftoli turbârunt populü ex malitia
Pharifxom &Chriftiana 5cCatholicarelig.io.fuitfemper inprimiriva
Eçclefia occafio non data» íéd arrepta tantarum turba rum. Ad minore
poftent dicére cffc falfam/qüíafivc tolerentur five non toleren шг.Ьж-
jfctici íemper turbant Kemp, vtömnes patres fcœaximè Àuguftinus
qusri-
 Vijput.j. Dubiums. 237
qüxritür itrio proptcrca ркгйтф non tole raba ntur,qfik toleraritoO
turbas? concitârun r, vtin Donariftis,Manicheis&alijsapparuit.
Hisprarmifôsrcmdifputandicaufaexponam brcvitcr meanu
fcntentiam aliquot propofitionibus. pa&aaut feedera cum hsreticir*
inita fervanda funt,ncc violanda ex со capite , quód hâsretiei fínt.hane
propofitioncto dbcent Catholicipaífim>nec de eacftmagna inter nos
controvcríia , íed raerá calumnia ha;reticorum,;quöd docearaus con*
trarium. Secundo, liberta&religionis non eft conccdenda,,nifi in gra-
viffima Reipub; nece Altate, & cúiaIiterfuccurrinonpoffit,nifipcri<.
ftud medium, in hac conclufione, qua? fatis eft probata fu pcriùs, con
venant tarn Catholici, quàmharreticim diftum efti Tertio, pacía
de tolerandareligionc, quandö legitime fiint inita, prxièrtim fi fine»
jurata, non debenrà Principe violari; modo hasretici fervent, qua:ipfi
fpoponderunt. hanc propofmónem fuftineo exgeneralí illa regula, .
<|uod legitima pacta & pra:fcrtim jurata-ab-omnibus fervanda fine.

Dubium quinturiiî
Ah promißio ob turpem caußtm ohliget. ■

S VMM A R I V M.
/,-. Turkis caufa dicitnr-omnisacius contradivinamaut Ьитлплт legem, itа
vt veré fit peccatum..
2, . Pecсatum ob turfe opus-fed a Repub'. toleratum, valide, quamïù non licité
commujiiteri initur, mtemporepoß commijßm peccatum obliga
tiontm parit:-
3, .. trobabile efl, ditum ob cattfam turpem-din''titulo donationй ; & promit'
tentern titulo promij/ionù donandï, non- vero pretij propriè dicJi ob
ligari.-. . ,
. In mttltù tamencafibus jus humanum fußulit obigationem promijftonts e-
tiam opere praßito, pro quo res fuit promij/k,-
S. . Pro opere turpi commijfo, fed a jure^non tolerato, invalida eß promijßo.

j. J~~\ E hac materia aguntjuriícofif. ff.&cod.'dó Cortdiftíonoob

M^J turpemeaufám. & pafllm Theológi &Summiflx in materia^
dcreftitutionequandoquxrnntan acceptum ób turpem caufam fió
©bnoxium reftitunoni. Tu rpis autem caula eft omnis a&us contra.,
Gg'3' ' v divi-
4} S Traftatш de Contráttibut.
divinara authumanam legem ita, vt verè'fit peccatum. dcindc ipfo
aftuvVirtutis & Juftitia:, vel omiflio aäus mali сеоГсшг in prajfenpi
xaufaturpis.quiaetiamfifcrreícntcntiam juftamífit ex fe aûus Jufti
tia;, tarnen illam ferce intuitu pretij, ve! mcrcecíis à parte accipiendae
cftturpe.&fic dcálijsmültisaúibusvcl omifllonibus.
Notandum autem in ftipulationc meicedis ob cauiàm tag*
|>cm,& promiflïone perpctrandia&um malum, duo témpora ipcâari
poíTc. Vnum eft ante ipüim peccatum commiflum v. g. promitto tibi
fnille,fioccidasPetrum, Scturccipis inte occiderc, arrtequam occi-
das nulla poteft cíTe obligatio occidendi, nec in altero obligatio dan*
di. Sed vterqucobligaturconventionem rcfcindere. quia vnuspro-
mittit perpetrare fcelus', alter vero promiflfioncmercedis cum adhoc
■ inducit. neopoteft Jus vllum in hocpun£te>arterutrum obligare anto
fa&um. Alterum ergo tempuseftpoft factum, quando feilioct patra-
tum,eftpeccatum,& ioivcndo mcrcedem non inducís ad novum ■peç»
•catum, de hoc cafu eft praecipuè prasfens controvertía. Communion,
eft Thcologorum fen ten tia раДпт illud rcJatiim in tempus poft com
miflum peccatum, effc Obligatorium, бс teneri prominentem folvere
njcr£edem,& àCcipicntë tutâ confoientia poflTe retiocre.Mol. de juft.it.
difp. 94. plurimoscitans. Scpoftcàorcs eunvfequuntur.&pro fuafen-'
te n ti э pratrcrrationes.quas portea examinabo citant textum I.4. §. do
condiâ. оЪ turpcm:caufam Meretrix turpiter âgit quodfit meretrix, пол
¿ccifit turfiter ciimfit meretrix.JüüCcoff. vero diftinguünt deopere tur-
•pi à legibus tolerato,& nô tolerato. qñdo tolcratur.qualc opus eft me
re triciuohtune debcri mercedc,quando non toIcratur,non debcri. ita
pa Aim Legiftaîi.fup & fatis cômunis viderur apud Canoniftas, vt ap-
jjatetox^anorm. cquUpleri^. de imfninut.Ecclcfiarum. n 2. & feqq.
z. Dicoprimb,fi opus turpe fit legibus tolcratum,pa£lum pro eo,
quamvis non licite communiter,validè tarnen initur. eftcommunior
contra Navar. in manualic.iy.n. 4.1. qui рц tat non efle obligations
íblvcndi meretrici. Prob, quod illicite, quia Гцррояо opus efle talc»,
quod non poteft vilo modo fieri, niíicum peccato,vt eft fornican. ' 2.
quia ante peccatum j)erpetratum initumffi cnimpoftiniretureflet^;
lia ratio ) eft indu&ivum ad malum, fivè adopus.quod non poteft, nifi
.malèficri. ergo cAiilicitum.cum ex communi Thcologorum fenten.-
tianunquamliceat mihi indue ere praimioadopuí, quod nullo modo
pote ft fieri à proximo, nifi male. Di-
 D/jfiuf.j. dubinms. ж j p>
Dices.lëges permittuntrale pactum, &aûîonc dant adexigen»
dum id, quod promiifum eft, ergo lickum eft. Reíp. neg. confeq. quiak
leges ob majora mala evirañda meretrices ipfasperrnittunr, quas rai
men non approbant, imô damnant, & ilHciras cfle dicunt J. .4, cit. vn*-
de nonpofluntpacba approbarepro tempore precedente peccatum,
fed tantùm permittun t. anautem dent aâionem dicam paulo poft.
Altera pare, quödfciliccttale pathim fit validum prob* quia_,
lex fuilinettalemacceptationern ficfolutioncmfaitamextali promit
ib,& ex natura rci nö appâter, ex quo capitc fit invalida refpeftu tem-
poris, quod peccatum confequitur. quia necres promiflá с ft res mala»
пес со tempore eft ex fe inductiva illa folutio ad peccatum, пес appro*
bativapeccatipratteriti, ficutnccillcqui vfuras fol vit, approbat fa-
âum vfurarij; fed tantítm folvit propter virtutemhoncftatis^ íuppo-
fitâ aliqualiilla promiflione. Dices ex eo capite cfic invalidairu,.
quod ab initio noníubfiílat ; fed inducat ad peccatum ¿ & proptcrca_«
cenfenda fit omninó irrita,ficut quando injufto metu adactus promit-
to aliquid me daturum eo tempore, quo ero liber, promifllo non fub-
fiftir. ad irritandam enim prornifljónem pro omni tempore fufficit eiV
fe irritamcotemporc, quo fix, R'cfp. non cfie paritatem: quia quando
eft injuftus m crus cotrahens fir ¿1 .jure inhabilis ad fu fei piendá in fe ob-
ligationem,vt diximus Гир. fed hic negamus fieri inhabilem , aut à na-,
ttira.aut à jure. quiafibenècxpendatur,qui promittitdáre decern me-
rctrici,nonpromittit peccatum, quia non promirtitfc fornicaturum ,
fed dare iili decern poft fornicationcm, quod eft faceré fornicationcm
conditionem requîfitam ad paricndâmobligationcm , quod non facit
rem promiffarn eifc mala: & id videmus olarè in voto, in quo conditio
fœpècftmalà, 3c tame quia non facitrem'promiflam efle malä; votum
tenet,vt-pIuribusoftendirSanchezJ.4-. depra;cep. с 6. in praefenti er-
gbiVtfepè diximus, modus promittendi eftmalus,quöd nempè fuani^
donaríoncm velitpendére àconditionemala.fivcà pcccatoahcrius,
icproptcrcateneturmodumillumrcfcinderc, fed res promiflá fivo
lbiutio-pofitâ illâconditione non eft ex fe mala. .-.J
Jnhacconclufioneconveniuntpafllm & Theologi ScJurifcoíT.
ftd non in alijs.punârs qua: ad hancrem fpeäant- dubitari ergo poteft,
ah res illa promiflá fio fol venda». tauquam-»mrrcesJ & Ai pen diu ra*
propтièdШttrш iftiusг' maliop£Пs,, ал- vero tanquai» donatio fub
con-
340 Traftatus de Contraftibut.
conditione. prius placet Theologis frequentius vt viderc cft apud
Molinam Гор. posterius Jurifcoíf.
Ratio Thcologorum hare cft : quod à parte rci fit in opere tur.
pi aliquid prctioaeftimabile non quidem ipfa turpitude aut malitia.,,
quia ilia pretium non ppteft habere, fed periculum infamias , -fortuna-
rum, vitauam temporalis, quàm aeternae, cui fe expofuit in;tui gratia
pcccans,proindcq;-mcrccs illisreipondens in pactum deduci poteít,fí-
cucresquarcunque alia. Sed haec ratio patiturdifficultatem, quia hoc
iuppoftto quod iplum peccatum non fit prctioaeftimabile, non viden-.
tutetiam illaalia quxaifumunrur tanquam via ad peccatum, & tan-
quam media ad ipihm finem habere pretium. Imö formaliter loquen-
do totus labor quemfubit, & fe pcriculo cxponerc cft peccatum i tc-
ncbaturenim-nom fc*«ponere pcriculo fama: per takm actum. quoT
modo ergo premium mcrebitur ex Juftitia propter periculum quod
d;buit evitarc ? quod faltem tunc habet locum quando patrans pec-
catumautin eolaboransfciteiTe peccatum. quia fi nefciret tunc bo
na fides facerct ejus.laborem aeilimabilem, & fepararcturlabor à mali-
tia matcrialLoperis. Tcitio, Mcretrix nullum periculum fama fubic»
quia jam pridemeam perdidit,- пес eilrcfpectn mc'i aiftimabile prctio
quod ipfa ante aliquot annos infamem -\iram clegerit. cum amifiio
fama: non fit facta ex vilo pacto дпесит inito.
3- Dico z. probabile videtur.quoddaturproptcrcaufam turpem,
dari titulo donationisfub condicione, obligariautcm promitrcntcm,*
titulo promiflionis donandi, non verô propnè dicli pretij, ira Medina
cod. de rcftit. q.io. Wenfenbeci.de condift. ob turpem caufam. &
plurimi citati.à Tufcho. V.Meretrix. Prob, quia fatcntut.picriquc e-
ciamcx Theologis pactum illud vel promifllonem cflfe vàlidam,&ac-
cipientem pofle retiñere quod datur,atqui alius modus obligationisr*
contra'henda:pra:tcrift:um quemaflignavimuSjnon vidcturpofle dari.
paulo ante cnim oftendimus nihil aliud poflc hîc repcriri, quod habe«
atrarionem pretijjhicautem modus donationis fub-eonditione vide-
tur efie facilis, & à Jure fatis approbatus. quia pcrmittit fieri donacio
nes ob turpem caufam, vel afFectiones.
Dices, poteft fieri vt non velit donare is qui promitfio, fed
tan tum dare tanquam pretium laboris in malum opus impenfi.aut pe-
Hculorum quacfubijt. ergo in tali cafu debet reftitucrc is qui accepio ,
cum!»
 /

. bißut.3. D'idiumr. 241

cum nullum titülum habeatretincndi. Refp; ihcalupropofitoquan-
do fcilicet aliquis vellet cxprefsè non donaro, fed tanquam verum
pretium dare,jusfupplcre,& transFerrc dominium in mcretricem,fup-»
ponitemm iJliitn qui promifit veílc, vt.meretrix habeat id, quod pro>
mi flu m eil, proindeq; cum ertet in parciculari titulo/quo folet domi
nium transferrijvclle valere со titulo quo poteíl, qui quia non inve-
nitur,|us fuâautharitatc fupplet. quod colligo tum ex со quod repe-
titioncm foluti non concédât. tum quodílatuat meretrïccm nonacci-
ycrcTurpiter.accipcfetautcmturpiter fi fine vilo legitimo titulo acci-
peret quomodo autem hic difcurius non militet in- folutione vfura-
tum dicemus infra-. - .
Ncc refcrtquod inferiptura dicantur mercedes merctricis, Hc
prohibeantnrofFerriin Domo Domini. Deuter. 23. Refp.enim vocera
mercedis infeript. nonfcmperprpprièfedTa;pè pro omni eo,quod da-
tur réfpeâu altcrius,accipi. fie tribui peceato merces die i tur , & ipfa^
poena vocatuTfncTccs.quiaautemiäquod meretrici dätur videtur da-
ri per^modum pretij, qoafi ipfa venderet fui corporis -vfuram, & altcjc*
•cmeret,*vuJgaritcrvocamasj)retmm.
An aatem[fas det meretrici actionem"ad cxigendumid quod,
promiffam eíl.poíTct difputari. Varia: funtjurisconf hac de reichten*
tix. aliqui cnim ncgant. communior fentenria eil âflerentrum dari a-
ttioncm qnando eft meretrix publica,'& tolerata à Rcpub. quam mul-
tiscitatis refcrt Tuichus V. Meretrix concia 1 i.&Panormcit. inultos
;&fequirar.c.^^7rr/#vdermm
probat meretricem acquirere verum dorniuru quia fi Judex det actio
nem ad íxigcndü fatis nuniFeitu eft fignu translation-is dpminij. :Deus
au tern in lege vetcri loco cit. & alijs muitis nolebat fibi ofFerri merce
des m eretricis quia vt habet S.Auguílinus cu prohibuerit meretrices
eflç inter Judíos noluit'fibi ofFerricarum mercedes,nçc viderur indi
rect cas approbare. vel vtalij, quia erat res valdè vilis.hinc conjungit
ijpidem mercedem merctricis cum pretiocanis.quod vetatfibiofferri:
vide Deuter. 2,3. Lorinum. Diximus de opereturpi legibus tolerato.
videndumvero jam fupcreft.aneadcmíítratio'opcristurpis nó tolera- ■
ti v.g.fi proraittam aliquid TitiovtoccidatCajum meum'inimic6,an,
opere prasftito obliger. Ac quidem videtur omnino probabilius ftan-
do in folo jure namrse,& feclusâ juris difpofitione dicendumidem de
Hh homi-
2+ъ Tra£ÍAtHfdeContratfibu4.
homicidiójalijfq» fceléribus quod de meretriciö vquia que ad rem ip *
ftm nulla pottft folida ratio difparitatisdarí. revera enim fornicario
«ft peccatum ficut homicidium &toleratioReip»b.nonaufcrt,nec po-
teftab ea aüferre rationem peccatüergo fi propter formeationem pro»
miiTum câ completa fit folvcndum,quod-promiíTum erat proprer ho
micidium eritfolvcndum, bicergofolúmeílláborandum de diípoü-
tíonc Juris hamaniCivilis aut Canonici;
4,. Dico tertio. noneftdubium quin in mulris cafibus jos huma-
iaü fuftulcrit obligationempromiflioßisetiam opere pr^ftito,proqu®
res fuit promiffa patetin Simonía. juris humani. ft proobtinendo be-,
neficioptetium tibi promifi non reneor.ctiam poftqu&m beneficiara
eontuleris, & idèmeernitur in muí tis alifs cafibus , &generatim id eil
•verum quoriefeunq, decíante turpi tudinem efTe in accipicntc aur pro»
hibet promiifum Co)vi. imö plcrumq; quando eftturpitudö in aeeipi-
ente nonvult'lexfepofitojuramentoobligaripromiitoremquodmub«.
to magis eft verum quando folvcre prohiber quia non poteft in cafa
prohibí tionis obliga ri prom iflor, obligare tur enim ad faciendum ali •
quid contra prasceptum fuperioris.
5. Dico4v probabile eftpeccato à lege non tote raro invalidé alt-
quid promietL Vidctur fcqui ex di&is. quiaquando peccatum à leg«
prohibetur, & à Judicious folet puniri, confequenter prohibeturprc-
tium aut donum pío eo perpetrando dari.,& ha&c concliifio eft de тегь
te Pan о гm i t. fup. vbi Cyrium citât.
' •* Diccs.ergo quotiefeunq; lex aliquod peccatum . prohibe t, fire
rK>n*olerat,non folùmp*omiiTio eft invalidated & accipiens invalicîb
accipitiôt tenebituradreftitutioeem, quod tarnen eftdurumiftpraxi.-
Refp. neg: confeq. aliud enim eft me non obligari promiffione
mea- aliud vero alterú cui promitto no äcquirerc dominiü rci quá'ipíi
trado. poteft enim fieri vt ego promiffione meâ non obliger; & tarnen
transfera m dominium in al terum. donatio ergo & translatio dominif :
non pendet à valore ptomiiïionis, fed à volúntate dona toris dum rem
tradit. in praefenti au rem nobis eft imperrinens, an promiffarius fit cà-
paxvelmcapax domini^adprœfentem cnim quaeftionem fufficit, il»;
lam qui promifitobcrimenaJiquodàlegibusprohibitumynontcneri
promiiïis fuis ftarcaddimus tarnen faepe transfetri dominium & fappe
eon transferri. Cynus apudPanorœit: fup.conceditillam qua: non eft
publi-
 Dißutathj. Dubiums.
publica meiretrlx, five non tolerara, ctíiturpittr accipiat intuitu fqfi
peccati, dominium tamen rci traditae acquircre, non tamen (labile 5c
emninö libcrumficHt publica mcrctrix acquirit , & propterca putac*
Cynus fup.àfifco poflc rcpeti quod eil datum ob turpem caufam. fed
quidquid fit de hac fen tentia quam Covarruvias reg: PeceatHtn. z.ç. §.
s. multofum Judicum praxi confírmatam dicir, non_ eft ad noftru nu
propofitum, fuftkit enim nobis in toto tit. ff. & cod. do condift : ob
turpe caufam, iîami generatim quando eil turpitudo folius dantis non
condiciilve repctiquod datum eft, quando vero non eil dantis turpi-
tudo fed folius accipienris, tunc condici five repeti pofle quod datura
eft.vt fides alicui pecuniamnefuretur,ne-»occidat, eft turpitudo ex
parte accipientis,quia accipit à te pretium ne committatrem quam o-
jnni iurctcnebaturomittcrc&proindejudexcogctaccipientemrcd-
dere pretium malcacccptum. Si vero fit turpitudo ex parte dantis fi-
mul & accipicntis.vt quando das 10. Pctro,Paulú vtoccidat, quia tur-
piter iddatur, & turpiteraccipitur, non daturconditio, quia melion.
veil conditio poiliden ris quando vtrinq; eft turpitudo.
.¡ ExhoccHfcurfucolIigoin cafupropofito de dato obhomici-
dium,transferri dominium lege íaltem id ilatuenre,cum repetitionem
ncgrt. indicat enim tali modo alteram fieri dominum, quando vero
accipitur ob aliquid quod tencbaris aut faccro, auo omitterej »
legem vetare rranslationcm dominij quiainjuriamfacit qui non vu It
a! iter officium fuum ad quod obligabarur, nifi pretio ab alio accepto
prailarc & pra;fumptioeft Juris illud quod datur tali occafioneper in-
julbm quodammodó vim ciTc extorrumjproindcq, merito-fit incapax
dominij iftius reiqua: dame.
Exhacautem via quam valdè probabilem judicamus fcquitor
i, promittentem aliquid pro opere turpi obligan ante patratum opus,
ftiam promiflionem revocare & hoc parti indicare, г. polt patratum o-
pusiniêmaium/iillud fitàRep.toleratum.vteftmeretriciuautarshi';
ftrionica promiffionem regulariter obIigare,nîfiante opus fucrit revo-
cítaA accipientem prcriü five donum fieri dominä, пес tencriquid-
quàm reftituérefi donanshabeatpoteftatê transferédi dominiu.quod
addo propter regulares perfonas de quibusfup. egimus, & infra age-
mus cum de donationibus. 3 .fi opus reprobatfi fit àReppromiifionera
donivclpcctijnon obligare ctiam poil opus pcrpctratu,&proinde quç
4 Hh z ali-
■2^^ Tractatm de Coni ralíibut ,

aliquis promifit mcrctrici privat», cum i p fa non fit tole ra ta , non te»
ñeri folvcrc 4. quando quis pro opere Legibus prohibito tum ex par
te patrantis, tum ex parte fuadentis.quale cft homicidium, Sentcntia.
ihjuftadeditprctium,accipienrcm fieri dominum & non teneri refti-
tuere nifi in aliquibus cafibuSjiaquibusMfgecialitei àjurc eft confti-
tutum.
IJöt: tarnen etftqusdlximus fihtSatisjürfeonfona»tamcn:írL.
jJraxi tcmperariid poffe fecundùm moderationem quam vidcoThco-
logis placeré, vtfcilicct quando dafür aliquid ob opus malum quid cm
in fe, non tarnen debiium proximo exjuftitiaaut Chántate, polTcil-
lüdtutäconfcientiäretmerU vtfidem tibi aliqaid vt confitcaris in...
pafchate, vtnon forniccris, cum illudopusnonitcnearis propter mo-
cxerccre, fed tantum tibi noceas, aut alteri non imiito.» potes da torn
retiñere quia eft liberale donum in honorem De i datum, quod ft fit
mihi debitum abste gratis & fine mcrcedejVtcft.fcntentiajuftajred*
ditio depofiti>tunc teneri te reftimejc quod aceepifti,quia non praefu-
mitur liberale donum, fedviolcntacxtorfio, & rcdèmptiomjufta: ve-
xationis;nifi tamenadfihtaliquaî Circumftantiaíjqüaeilliid^opus alias-
fee u n d u m fubft an t ram de bi tu m , face rent, feeu ri du m 1 i Иum m о du nu
índebitum,vt fi Judex extraordinarium laborera in tui eau (am debe--
ret fubire ftudendo, autalker fc tibi impendendo,ille labor cflet pre-
fioaéftimabilis. & poífetíecltifo feandalo, & prafcepto fuperioris in_.
Contrarium,manendoin fola- natura-rci pretium pro eodàri, & pro-
mirti. Iura yero quatenùs primomembro hujus explicationis repu
gnant intclligendacflc de foro externo» quodfcilicet infero externo
poíTet dare actionem ad r epe re n dum alicui quod dedifti ne fornicare-
tur, non autem quodirL.confcientia_,antefentent¡am Judiéis terie-
rcmr alter ге(Ь mere- Йа Lefliús 1. г, с. 1 4, dub vltimp, Sc plures alij.

• • ; - €^uid'Dicendüm:de fromißtomhiis Conditionat'u.

HAÜenus pené egimus. de promiífionibus» & contraâibus abfo-
lutis ¿bpuris, nunc vero de coaditionatis aliqttidi& fuo modo,
quia verá allquae funt difficultates circa condîtiones qua* contraih-
bus inferuntur, vt bene cxpliccntur,natura,& di vifiones conditionüm 1
fciendg funt.
 Dißutatios. Dubium f.§./. v 245

§. i. Quid & (jttotuplex ßt Conditio.

S V M M A R I V M. t
A $¡t*}d ßt conditio..
г, Conditio alia neceßaria, alia contingens,
S.. Rttrfum conditio diïiditur in cafùaUm ,foteflatïbam , mixtam\ turfem ,
impoflîbilem, boneßam:
4+. Item condition** аИл ßtnt intrinßca ipß contratfui, ejr hA vel tacit* vel
expreß* \ лИл extrinßca..

i,T\ Icoprimö : Corrditiaeft'aliquodfatlum vcldi#um ycl even-

jLJß ms,vdcircumftantiaàquâcontrahensvuIr dependeré fuam
difpofitioncmfíVequQadíubfláittiam, five quoarfexccurioncm, five
quoad durationem,$s permanenthm; Kárcefbdéícriptio condition is
etiamlatèrumptç.vtctiamconditioncmrefolutivamcomprehendar.
œaximè enim cernirur ratio conditionis in dependentia,quam habeu
ab ea contrae! us ex m ente contrahendi s.. .
2i Dico-2. primariexdividiturcondkio in neceflariam , & contin
genten!, fub* neceflaria- conditions comprchendo omnia pre
térita & pra;fcnria¿ quiaetíi res- quaîjanvexiftit.fiabfolutè fpcclc-
turfitaliquädorcslibcra&contingens , tarnen infenfu compofitoíc
iiippofito quod exiftat, neceflariöexiirit: vt fit conditio ira>y t propriè
ab ea:dependeat*ontracïus,debet efle ahquo modo contingens falteni
in opinion* earn adhibentis v. g: fi dicat dono tibi 1 oo; fi pater mus*
qui eftin Italia,vivir; au* mortuus eft: Contingens eft/ex fé patrem
mormumfuifle,vcl non : ôcinopinione donatoris adhuc eft contins
gens euro nefeiat an vivat nec ne. fi enimfdrereum cfle mortuum,
nonefletin ipfius mcnteilla propofvtio contingens & perconfequens
non adhibctctJllàm quia ntrgaretur omnino qui vellet donationcm
penderé à conditibnenoncontingente, quia penderé idem eft quod
manerc fi»rpeníattTqqomodoantem manebirfufp:nfa, fi fecundum e-
jüsopinionem nihil fit aut futurnm,aurincertum quodpoiïit faceré^
eamfufpenfam. proindeque conditioncs naturâ iuâimpolîibiles.qua:
Vt talcs not« funtrasadnibenti, non fu.nt conditiones. cùm nemo,
nifi ftultus veKtxontrahcre, S¿ tarnen Obligationen) manere in perpe-
tuurnfufpenfam. fitquidem aliquando, vt quis adhibeat verba quasi
H h 3 Tiden-
¿4¿ TrAcfatus de Contr*iîibus.t
videanturinvolv©re,coHditionem neceûariam,vt fi fie contráhat, do-
no tibi hune librum fi fol eras oriatur,fcd fenfus eft, dono tibi hune li-
brum tam cerró, quàm.fol eras orietur, veLdono tibi prodiecraftino,
& volovt eras fit tuus &non hodiè, qua; cftpromiflio vcl donatio in-
diem, quod quomodo fieri poífit dicemus portea.
4- Dico i . Conditio dividí tur in cafualem, poteftativam , Sc mix-',
tam. hare eft conditionis proprix dicta; divifio, fola cnim futura con
ditio, «Sciquidcrh contingens mereturnornenconditionis. & hace cid,
d¡vifiocommunisapudJuriílas,&defumiturexl.'i'»/rií.í. 7. cod. do
caducis tojlendis. in explicatione vero horum verborum cftaliqua dU
verfitas. Cafuälisilla vocatur quaea mero cafu pendet, vt volo hoc;
oife tuum fi Rex Victor redeat, aurmves Indicar'in Hifpaniam appule-
rint. poreftativa'quarrequirrtaliquam actionem aut omiifionem e*
parte ejus cum quo contrahitur, quam poneré eft in poteftatc ipfius%
vt dono tibi mille, fi ad ftudia tc appliecs. Mixta qua: partim eft pote-
ftati va, partim Cafúalis. V. g. contraho tecumfi pater à te rogaras con-'
fentiat. ibi enim eil aliquid quod à te prarftari debet &poteft, пепь
pèrogarefatrem.akcrum quod noneftintuapoteftate,pams nempè
confenfus. AHaeftdivrfioconditionis in turpem, impoíKbikm, fe
honeftam.de turpi jam dictum eft dub. prarcedentUquid autcm-in ccr-
tis contract ¡bus jura ftatucrmt circa turpes conditioncs diccmus po-
ftca. Impoflibilesalia: funrà natura, vt fi cœlum dígito tetigeris. aJiás
àjure,& idem fignificant quod turpes.quod eiiitn nortpoteft fieri fine
peccatojurcdicirarimpoffibile,honefta:non egentj explicatione.
.4. Dico4.Alia:funt intrinfecajipfi contract ui,aiiacextriftfecac.rttF*-
itimintrinfecteaHefunttacitscaliaiex-prcir«. Exttinfccx funt illa: de
quibusinj.prioribusconcluf: Intrinfcca: vero funt qua: autÀ Jure ipib
infunt.aut ex natura Tei &hae non funt propriè loqucndoconditiones,
nec reddunt contráctil conditional faltcm fi no exprfmantur, fed et-
iamfi Щав fint, côtractus manet punis, & ab foiutus, v. g donotibi oës
frucf quos ferct meus horras hoc anno, fub intelligitur fi horras ferac
fructus.& ita innúmera: difpofitioncs& pr-omiffioneshabetin Ce cödi-
tiones tacitas inciufas,qua:finon exiftantreddütex natura rci contra
ct il irriru- quia voluntas con trahe n tiñ non fui t fe obligare in omnibus
circumftantijs, fed tan tùm in certis, nec mutatis notabiliter circum-
ftantijsmaximè in pejus, intenderunt fuis promiíllonibus obligan, vt
appa:
 , Dijpttt.j. рнЫит ff. §. /; 24г7..
appâter ctiam'inipßs voris, Se juramcntis. Sed- quia cöntirtgit air»,
quando in materia maxime votorum nos reddi anxios an cafum alb
quem difficikm, qui jam occurrit, & ante non incidcrat, noftro vo te*
aut promiflb voluetimus comprchendere. poteft dari hxc regula ge
neralis, quam íupra tradidimus alia occafíonc quandocunq; occurrit
jCafus atíquis.qui fi virocordatooccurriflct, &prudcnti iítius fortisV
cum à íüa promiífione cxclufiiTcr.tum poflumus prxfumere nos talcüi
cafum à noftra promiffione racitè exclufifle. fed de hac re plurain ma
terial voto,,vbi ex profciTo hoc
De hi ice racitis condi rionibus id reibt explicandum,num per-
indeüt eas exprimere, aur non exprimere, difficulté te facit 1. йЯш.?т*
S. de regulis Jurist vbi docetur cortditiönes :fí expirefsè ponantur nocc-
ïc,qux tarnen incluías tacite non nocen r. de qua re multa Dolores im-
ifiam lege feribenreS praDÍerrim CagnoIus,DeoÍHs,.PerrusFaber,& alij.
Seddicendum videtur i. legemagere nö ram dé contra&ibus*
quàmdcquibufdam folemnibusacbbusquiibi recenfentur, vt notao
jbi Fabcr. 2. regulam ranríim intelligideaétibus cnumeraris in ea vo
notar Dccius ibi.CagHolus & alij. & id с venire nonexnaturarci , cum
communitcrloqucndo,qua'tacite-infunt, pofimt etiam exprefsè po*
ni. evenir ergo ex difpurationc legis, vt ci rati authore« tradunr. rroltrit
cnimjus in aclibus ibi enumeratis conditioncm tacite in telle £lä for-
ir)al¡tercxprimi,curautéid nolucrirlex,non poteft ratio aliqua gene*
talis aiïignari>quae omnibus aclibus qui in cit. regula Atlus. enumeran-
turconveníat. 3. extra cafus ibi pofitos conditioncm raciram quan
go exprimitur, ctiamfi, vt dixi, regulari ter aflum non vitiet , imö пес
conditionatunrfaciatl. Serbo. §;á¿ condit. & demonftrat. & común is
eaeít fenrentia,eùmpc.rintfè fit ordinarièloqucndo exprimí, yel non,.
-çxprimi,tamen quandodonaror,veltcftatorin fuaconditione, autdi-
fpofitioae conditionem,qux tacitè inerat exprimir* ir illa fe teneatex
.pa«e donataíi; regatarij ,facit aJiquandodifpofitionem efle conditio»
лагат, & ira conditio tacita i fi exprimarut fubindè aliquid operatur
drftinftuma tacita. SC hoceft quod dícit Jaiifcoff L iacenditiombuí. §.
fepe cit. Sc 1. 4 1 : ibidem, v. g fi dicat Teftitor hcrcdem inftiruo Tiri-
um íi velifc partícula S/velit , mb inte I ligftnr in omni inftitutioncj
heredb fatten* extraneè, & tarnen quando extraneusr'inílituitur-,
partícula illajptefia facit inftitutionem conditionatanu, & talis*
con-
24* Trac!atш de Contractibм ,
condîtiô.eftpoceftâtîvâ.vttraditFerdin. Vafqüius. 1. i. de fucceíT re*
folut. §.i: quia fi her« non fuus in talicafu non explicité aeeeptecin«
ílitutiocftnulla. & hicafusfunrrariotcscommunitcr.cùm, vtdixi,
expreflio eífcíUperflua, & nihil operatur, quando conditio tacicè ineft,
illa; vero condiciones, ft Deo placuerit , & fimiles quando exprimun-
tur, funt dcclarationes pij animi, & agnitiofnoílrae dependencia; à
Deo.

§. 2. An omnes Contractus admitcant Conditioner* fropriè

. * •
S V M M A В. I V M.
t. Omnes contrattm, nifide alïquibtu aliter dijponant leges, conditionafre
frié diclas, À quibus.fendeant, admitiere jtofliént*
2. Poteß etUm тяттотнт fob conditione foßenjiva contrahi.

1. ГЛ Tfficultacem facitprîmo'Icx*ff«f.-cit. & reg. aítut. 50. de regu-

lis Juris in 6. vbtdicicur: лИш legitimi nefrconditionem reeipi-
unt, nefydicm. :Sed clorura eft illam regülaro nifi conrmodè explicc-
tur, & cue contrariam aiijs rextibus,i& in fc falfam^kcontra vtUra om
nium gentium, qua: fuis contractions multas cond itioncsadhibenr, à
quibus eos volunc penderé, regula ergo illa inccMigitur in communi
fenrentia de ill is tantùm acribus, qui ibi enumerantur, vc paulö ante-»
dixi,manumiífione, adicione hcrcditatis, adoptionc fervi , donatione
Tutoris) in<caueris vero manet communis vfus,& di fpofitio juris ita
Dinus regula л&щ in 6. Cagnöks, Decius,Taber, inl. aäut. & alij.lc-
gibus id rpecialitèrdifponentibusyvc ifti ad us abfolu tè & pure fièrent,
& non fub conditione. & explicatio quidem, quam dedimus, eilfatis*
communis ; rfed forre alia eil melior, quàm habet Gujacius 1. 1 s.obfir-
T>at.c. 16. putar vulgatum'texcum cite corruptum, & exdigeftis Flo-
rentinis legen dum аЯш legitimi, qui retipiunt diem vel tonditnnem. & il-
lo modo legie Godefrcdus in luisDigéftis. Senfus ergo eflet actus le
gítimos, qui ibi enumerantur, reciperequidem conditioncm , fed ta
rnen à iure vetari, ne conditioncs, quœ tacitè infunt, expreisè appo-
nantur. & ita lex illa nihil ad prxfen tern ma teriam faceré t. Curie-
etionem illam non audeam omnino approbare obftat , cuod videarru
, ,* Pon-

4
 bifput. 3. Dub. ff.§.2. . t4 9
Pontificcm in fegula 50.<ctf,deregulisjuris in e.antiquç le£tionl adha;-
rere. & res haec nonhabcc magnumvfum-injpraxi ,j>roptercaq>eamj
bicvitcrpcrftringö.
Secunda4Íifrkulras cït major de ctmtra&u rftatrimonij vt fíe,
an poffit miti'fubconditione fufpcnfi va aftus ï Authores enim in h04
pudo in venio interfe valde diffitentcs.in quo adverto nonpofle con
trovertían matrimonio^ vè contra&uiilti matcTÍaIÍtcr,vrficloquar,
confiderato,nonjjoïfint apponioonditiones. quoridic enim id vide-
mus fieri; fed an quando apponunmr conditiones,Îit Formaliter marri-
monium quantum vis conditionarum; an vero Tola fponfalia five fän
de тЖ ad rem ipfa m veniamus,peiitur.anmatnmonium habeat ali-
quid pecoliare<quod non habentaiij contractus") '& an ficut emptio
eil conditionata.ita quoque matrimorrium eïTc póffit.:gcner¿tirnergo
ex profcflb fuftinet matrimonium-non pöfle ciTeconditionatum Bafil.
PontiusJ.3 . de matrim.c.i 3 .cum aliquibus,à Ce citatis,praîter quos ide
docetPetrusPaber.l.4í?«í.fF.dereg.'Juris.&aIiquot ali). Communier
dementia eft poflfc matrimonium fúb conditionc iniri. ita GIoifa;C._/«-
jrereo. decondit.appof panormribidemNavar. inmanualio -22. num.
»62. & fcq CagnoIusinl.«¿?«í^/r//»/.tCÍt,'8c paffimáKj.
Tl. Dicoquintô: veldcbrteiTequïcftioâliquadenomine, vcî di-
cendura eft matrimonium pofle contrahi ïub conditione. Prob, ex to-
'го titulo de condit. appoí! vbi per multa capitula dicitur matrimonio
poíTceonditiones apponi, vt darum eft cxtexrajnoíwde'lponíalibus
• tan tùm, fedetiam de matrimonioagi ex cap.vlTimo cxpreíséapparet,
necad fponfália pofíunr verba dttorqueri, ^Secundo vtdicit'benè Ca-
'¿nolus fup.efteadem ratio de matrimoniOj&alijs contra&ibusnec e-
nim facilè poreft difparirasaífignari. atqui certum cft conditionibusa-
li;Tq; ih l.4<?«ínon prohibitis conditiones licité & validé adhiberi.
Dices r. cum BaFiirup.matrimonium eft contractus perpetuus,
& iníolubilisjergo nonpotcft fubeöditione iniri.Rcíp.-neg confeq.de
códitionequidem refolutiva (de<iua initio ff. feq.jprobat iftud argu-
jnentü.fed deconditione fufpenfiva de qua nos agimusuíhíl prorfus.
/Dices 2.ante conditionis eventum non eft matrimonium cen-
fendum.fcd fponfalia. Rcfp.aliameíTequaíftionem, an matrimonium
Conditionatüm fit matrimonium,an fponfalia de quo paulo poft age-
>mus,nam illa res pendetme.o Judicioabalia generali quœitione , an_.
Ii contra-
 2jб ТглЯмш de Contratfibué.
c.bntracbisconditionalesfîntveri contractus iftiusfpecici, cujus funtu
âbfolutij an vero Tint tantùmpromiffionesponcndi contraÖum. efte-
nim eadem ratio matrimonij quo ad hoc pun&um, qua: eft aliorum*-
Qbntraduurn, venditionis v.g- &ûmilium.

§. 3- Quid operentur Condiùonesin Contmciibm*

S V M M A R I V M»
Xi ¿£¿}dfit conditio refolutiva, quid ßißenfiva. , '
г. Contractus condïtionati, etiam maîrimonium,pofitaconditione trtnseuntt?
in abfolueos & perßeiuntur fine novo confienß.
f.. Centrattmpofita conditione tenet, etßcontratantes earn nefeiañt imple--
• tarn eße.poteß tarnen ex volúntate contrabe » tium notifia de exiflen*
• tiaconditionù veleßeloco conditionù^velpars cmdttionü completa.
y. Contrarius, qui traditione perficiuntur, poßunt èjjè conditionati. _
I. Л^Т Or: aliud efl'e loqui.de Cöhditionibus-rciolufivis .aliud de^.
lAlk fuipenfivis. Conditioncs,quarproprie vocantur refolutiva?.
fünf, qua: non fufpenduntconfenfam.autcontraftum. fed refeindunfc
contractum jam perfeâum & poiïtum in eífe v. g. Vendo tibi hanc do- ,
murn,fed fi non fol veris totum pretium ante feftum S.IoanniSjVolo cf~
iè iiiemptam: omiflio conditionis five folutionis facit¡vt ve n di tro, qua? -
fuit valid-a, jamrefolvatur, & refeindatur. Itaq; contractus initusfub-,
conditione refolutiva eft purus&abiolutusj&non conditionalis.vt ha-,
betur 1. 2.& ieqq.§. dein diem. addiel:. & 1.2. & alijs%. de lege commitTo- •
ria & benè explicatpoftalios Tiraqucllus de retraftu convcntiönali ¡
%. 2. Gloífaprima.num 74,
Conditio verofuípenfíVa > fi afficiatipfum confiínfimi , & íic<
honefta&r poífibHis,eumfufpendit vfq,ad cventumejus,it3 vt contra-'
clusnonfif perfectos, antequata Conditio impleaturynec transferrer-
dominium rei vendita: fub condhionc> nec fruclus adtmptorem per
tinent. vtproíequiturTiraquellus fup.& alij paffim. Dixi fi afficiati—
pfiim coníenfum-Aibilantialem, quia ahquando afficitcxccutionenu .
& tune fuípenditexecutionemide qua re paulo pofb
Prima dificultas cil an contractus fub condrtione inirr pofre-
Tentum conditionis indigeantnovoconftnfu, vtceníeantur perfettiv
& compfeti, an verbeoipio,quoconditioponitur.flntcompleti.Hqec.
. quseftio eft valdç realis,& magni momíntirpro praxi, du« funtfen ten*
 г

tlx. Theologi antiquiorescommuniteraüeruntrcquiri novutn cöii-

fcnfiim, faltem in matrimonio, etiamfi in ali/s contractibus ciVililSuW"
non requiritur, citât cosmagno numero Sanchcz'l. j.dc matrim diip,
9. Aliqui vero ex recentioríbus idem doccntdealijs quoq; contracti-
•bus. Valentía to. 4. difp.io.q.3 p-3. dc contractibus quorum eflen-
tia tradtrionemrequirit. idem exiftimatBafll. I.3. cit.
Contraria fententia, quod fcilicet generatim ioqnendo con
tractus conditional adveniente conditione tranfeant in abfolutos, Sc
perfician tur fuie novo conferí fu. eft communier Juriftarum,& vtpu«
-to verior, 5c injure íatis ciaré exprefta.
2. Dico 6 Contrarius conditional ,quando conditio ponitut ,
-tranfeunt inabfolutos, &perficiuntur fine novo confenfu. Eft vt dixi
•omnino communis, quoad contractus civiles excepto matrimonio;5ç
лоп folùm Juri Лаг, fed & Theologi id communiùs fentiunt. vide San-
«hczfup. &>probatur. 1- h*cvenditio. ff. de contract, cmpt. Conditiondes
findit iones tunc perfichwtur cum impieta fuetit conditio, 8c idem fupponi-
tur 1. neeeßarioff. de peric Sc commodorei venditae. 5c pluribusalijs lo
os, vbi ad perfeûioncm contractus nihil aliud requiritur, quam exi-
&entiáconditionis nulla facta mentionenoviconfenfus Sc in 1. necejl
■Jmo. cit. declarator contractum impletâ conditione perfici etiamj
,poft mortem contrahentis.quo tempore non potcft fuum confenfumt
«revocare. Prob. 2. quia quandö contrayentes exprefsè volunt &fu-
fpendi contractual vfqïad eventumtonditionis, 5c conditione polirai
-cum perfici,5cin hoc de p*£fcnticonfcnîiunt,vt contractus tune va-
leanquando conditio ponitur, non apparet,cur ex natura rei idnorL*
poflîtfieri. de matrimonio autem, de quojpoteftefledifputatio, pro
ba tur. Sédbrcviter.quia non eft hujus loci. Alij contractus non requi-
Tunt novum cohfenfurri, crgó ñec m ammonium, cùm non facile) po£
iïr diwrfi taris ratio folida adferri.
DicitBafilius fup. matrimonium femel validé initumeffe ex
natura fua infolubil« , reliquos aurem contractus elfe folu biles, &
poûcadtempus iniri. Refp- me non videre vim iítins confequen-
fia;, matrimonium non poteft iniri adcertùm tempus, fed eft perpe-
tuumjcrgo indigeo hovo confenfu. ncc. cnimL» apparco quid ad
гель faciao folúbilffás, vcl infolubilitas contractusr* , qui enim»
£ib conditione confentirj, poteft adveniente conditione vello fcj
Ii a ie
25г ТглЯлт de Contrat}ibas.
in perpctuum obligatum,funatura. con traäus,qucm init hoc exigaL».
Dicit2.rcquirifpeciauterin matrimonio.condirionato nova
confenfum,quiatantüm.vim.fponfaliüJubet<, etiam adveniente con-
ditione, & non veri matrimonij. quod probat, quia matrimonram rc-
quirit confenfümdfc praíícntLhic autemeílde futuro. &iddeclarao
Tonüfcxc.ßp^reo. de condit. Refpneg.aiïumpturu* ad probationenx»
dicoefle confenííim de prüfend rambenèj quáminalijscontrañibus
conditionatis. Imo hic fpecialiter retorqueo argumentum. Matrimo-
nium conditionatum impletáconditione habet vim fponfalium, ergo
efteonfenfusde prasfenti. quiá obligatio fponfalium velcujufcunquc
promiffîonis tam requirit eonfenfum depraefentt,quàm matrimonii
autvllusaliuscontra£tus. quiactiamileiïcftuspromiffionis, five ma
teria promiífareferatur in tempusfututumjtamen ofeligatioconrrahr-
turin prxfenticxconfênfu prefente. Dcinde quód Pontifcx in cit. cv.
fuper eoi voecteonfenfum de futuro» non.eft ftridèicfcaccipicndum, &:
vt Ipquiturvquandô-diftînguimujfponfaliaàiioatrimoniojfcdvt con-
tradiftinguimus-confenfumabrolutu contra condttionatumjvnover-
boreil/uturus inmroncconfenfus abfoluti.eit prasfens in ratione cô~
ditionari. nec inhacre tft difficultasfpecialis, quxnon fit communis ;
omnibus-contradibus conditionatis. Haecrcs paulo poft melius explî—
cabituti.
3. Coninc.to.2,dèfacram difp.-29.di1. rtexiftimatvlfr»exiftèntiànvs
condirionis,requiri quocy.vt contrahentes feian t eife impJefam eam.
anrcquamenimfciantconditionem eflcimpLfetam¿ illörü confcnfumi
non magisfignifîcareconfenfum.quàm difienfum. Sed hax opinio -
non videmr habere folidumfundámcnmm. n Jura non- folùm nulla m
faciuntmentionem feientiaf? fed. tantiimexi^entiar. conditionis, fed !
etiam fia tuunr non requiri noti tiam i lia m falrem,quan do conditio eft
preferís \tcut»Adprafins.ff. dt rebus creditis. flïpuUttoteneti etiámfi со**
trábente* tenereConditionem ignorentt 2.Gonditio fjfcpè reijerturin tem«
pus,quo eamapponenscrittnortuus,quo tÊpore non-poterit feire exi-
ftentiam ejus, vt apparet in omnibus kgatis condi tiona libus, q uoru m
conditioimplcndacft'poft'mortemlegantis. 3.quando manda tum dá*
tur procurators comrahcndtmarrimoniíf» fivè alios contractus ine u n-
dhctiamfiid rclinquaturipfms prudéntr confilio, contrarias tenco,
ctiamfi mandans nefciat quid faftum fit, & hoc quidem in fentcn-
 , D/ßut.j. DubiumS. ¿Я
.tiaipfiusConinc. ergo ficutalligatfuumconfenfumconícnfui man
iata ri j, etiam antcquamfciarquidf¿cerir,potcft'a*lJigareah"tttbalícri
fortuito cventui. 4.cítratio àpriori пес conditionis eventos fiueexb-
itentiajnccvoluntas íeobligandi pendét à feientia conrrahentiümi,
iedab'cxiibctïtiaconditiomsi ergö-frexprefse non dicant fe nolle fu>
íim contraû'um efle validürm antequam íciant , contractus fino illa¿
feientiacrir perfectas. & pIürkn*aiiaar^nmeiiraadferripoiient con-
traiftamfententiam, fi effe t neceffe in re clara morari.
Fundamenrum Cdninc. eft> qubd an te feien tian-ь de eventu
çondi tionis non magis íígnificc t con trahens fe äffen ti ri, quàm diffen-
tire. Verum meritoidnegatur. poffetquidèmiddîcianteeventunb*
conditionis, fed non ante feientiam. quia ante evenrum confenfus*
gcndet, &Confentiffiexiftati fi non cxiirat non conientic;
AdverteJqüödantemonui)contrahentcspoflelöcocon'dirio-
nis, vel partis ejus ftatuere feientiam completxconditionisi v. g. do¿
no tibi iftum Ubrom fi navis ex Ihdia<venerir, & ego idYefciam,ôc tunc
»nreqiiamdönatorhavemveniffefcia*, donatio non eft perfecta, ne-
gamirs-autemwfifcientiaexprimatur per modiim conditionis ptric.»
fncludi. Scientia ergoseventus conditionis adhoc quidem iervir, vo
eptecutio fu ípendá turante earn habitara, hmulium intereß.§. de condir.
Rrdcmönftrat. vt fi'navis exlndia venerit , hercs<cfto, non pore ira diré
hereditatemjantequam íciarnavemveniffe,proutibi habetur... fi fie
contra has aecipio le in meam fi parensconfentiat,quando parens con-
fentit e tiam fi neuter id feiat; validúm cft'matrimoniura , íédexecutio'
iilras contractus* Яге vfus matrimonii, vr fitlicitus; requirit feientiam
confenfus à parente pratílitij aüoquin exponcretíc pcriculo foraican-
4Íb fedtamen fi à parte rei parcnsxonientit.contraftus eft completus, ,
4¡c eft'il/àmarctialis non forma l is fornicado» cùm iît acceffus ad fuam
-Vxorem:-
4i DÍCQ7? Contractus, qui trádítioneperfíciuntur; poffbnteflo
cotrdïrionati. HaîcconclufîoeftquidemconrraBafiliumfup. qui pu,,
tat in h'iicè contradibus aliquid fpcciale reperitii Sedipfîus fatis firu
guláris\eftfeBtentia.№eonttatxpreülímdctiflónemJáris¿qbodíÍBpiíi
iiraè. tradit poifeiïiones & traditiones pofle fieri fub conditione 1. qui
ûbfenti. §r de acquirenda poíTeíT vbi dicitur : hoc ampliùs exißimandum
eß fojféjfionem fub conditione tradi pojjè , feutres féb conditione traduntur
Ii 3 ne%
a 54 -, Traftлш de Contr*ttibust
*te% aliter aeciftentù funt, quin conditio extiterit, fí CTgO pccunlaftl^i.
quam apud te depofi tarn habeo, tibi mutucm tub conditione; exiften-
-tc câ conditione contrahi tur mutuum fine vilo novo confeníu , aut
*raditione,aut quafí poffeífione. fi vcllem íub conditione mutuí vei
Ndepofiti contraftum celebrarctunc verum effet quod dicitBafilius fcá
nullum tunc effet myftcrium,quando contraâ:um abfolûrum muruî
vcldepofiti.noninircnt , fine al »qua traditioneV vt dicemus infra, nos
autem in conclufione id tantùm dicimus, quando contraäus abfo«
'Iutèpoteftiniri,poffe etiam iniri fub conditione, five traditione регц
-ficiatur, five fine traditionc,, nifi jura vêtent fub conditione celebra*
**• • , " . ' ■

§. Quos EffèSîtts pariât Contra&ui condicienatus f & ал rcvi2

cari poßit conßnßu. . . ' . .
S V M M A R I V M. .
jt. Contràbens fub conditione tenetur exßettarc eDentum conditions. t¡
In matrimonio,. & alijs contrafttbus valide retocatar confenfus conditio
. ■ паш, " .
jf.- , Simplicem tarnen reVocatiottem confensàs fine contraSf» eut* alio initoP
probabile eßy invalidant efè. ,. . . .
jf. Creditor cpnditionalts acquir.itjus petendi с ли lioпет, quando prüdenter.
timet, ne exißente conditione non recipiat, de quo conrptntumeß.
j. . Vi. cotratfûs coditionatitrafmittiturjusfeu próxima obiig.uio Adheredes^
уГ. Conditio , quando exßat , ret rotrahítur ad tempos miti contractas.
SEcunda difficultés eft, qûas obligatîoncs, aut quos cffcftus pariatl
contractus fubconditioaecelebratusantccvcntum conditionis.
a. Dico S- ante evemum conditionis obligatur exfpeôare even-
tum conditionis, nec i«mpcdire quömimiscxiftat. habet juspetendi
cautioné, & régulâtiter ad heredes tranfmittit Гиию jus, Se rctto rrahi-
turad tèpus contrae! us. primus effc&usprob.quia ad hoc fctacitèob-
ligavit, alioquin decepiffet aJtcrfi,fi no intendiffet exfpcclarecvenBu\
-íc^ppterca illicite re vocat Сой confenfum,illicitè ей aliquo alio de His.
*e contrahit.au t difponit du pcndet.&cxipeâratur eventus côditionis.
Sedan validé revocctfuum confenfuni¿autineat cum alio con*
4ractum ante eventum conditionis, eft quaîftio difficilis.
2. la quaxe i. de matrimonio dicendum confenium condiriona
tuaiM
 ttrm valide revoca», patetcxcap. vit. de procuratoribüs in 6. vbi de-
ciditurprocuratorem miflum ad contrahendas nuptias» invalidé cón-
trahcre, ii qui illummifir, c©nfcnfu«vrevo€er,etiam infrio procura-
tore. & ratio hujusTci pailîmdaturàDoctoribus, quödmarrimoniunt
ipccialiter requiratconfcnfum, qui non potcítncc infe, nec in œqui-
valçnti fuppleri à Repub. 2. quodeftdictü de rmtrimonio,dici quoqî-
çoflc de promiffioneconditionali,pcraliamcot>diripnemfiyepuram,r
tívc condidonalërcyoeata v. g. promitto Pctrome donaturum cquû ,
fi Rex hue vemat ante paícha, fi promittam eundem Paulo non cxfpe-
ôatoeventuconditionis.prom'iffio fecunda cftïnvalida, necmeobîi*"
gât. quia con poteft dari obligatio ad peccatum, nempè ad dâftduroe-
quumPaulonöexfpecbtocvcntuconditionis. j.donaùonemfecutâ'
traditione efie validam, ctiamfi prxceflerit donatio fub eadem condi-
tione.quia licet non poiïim me validé obligare addandam reni Шаго3,.
propter rationem paulo an te>datam,tamen validé dono fine ebligatio-
ne ante contracta, ficut Petravalidé vendo ôctrad'o equum priùs ven-
ditum Paulo fine traditione,quamvis non poffim validé promittero
me venditurum aüt traditurum. 4 quando debens fub conditione ad
fraudandos creditores manumittit mancipra,manuniiiÍionem efle jure
nullam» vtclarèhabeturl.8. & clariùb J. 27. ff. qui& к quilín manumit ti.
& Doctores confemiunt. quando vero alia bona alienantur in frau
dem credirorum Gonditionalium, non eft irrita alienado ipfo jure fed
levocatur actione Paulina, vt notât Gujacius ad 1. 10. ff. de verb, figni-
ficat. 5k vide tur major eflè libcrtasrevocandi confenfum pcrcckbra-
tionem contractus puri,quàm per nudam revocationem finecontra-
ôu,quiaquandoprovoeaturad peccatum ineundo contracrum, janu-
diximusvaliduna vidcriilIumcontractum,etiamfi illicitüsfit.
3» Sed ftaliquafTausinterceíTcrir poffc forfan à Judicc refeindi.
puroautem revocationemfimplicem fine contractu cum alio inito ef
ie invaJMam : St hancfententiam videnturtencrc piurimi Groff in L
neceffario. fF. de pcfic. &-commodo rei vendiradn U 1. codi- eodera. §.
V iftftir.de em ptionc. Tiraqaellus de retraâu gentil. & i. GloíT. 7.
вит. 27. vbidícitcomtmmcm Do&orum. Bafilius 1. î. de rnatrim.
cap. 14. nnnv ras & alij. Probarme, quia vt habetur 1.8 5. ff do
verbiV obligatoria г рет_ queras ftao, quo minus* implcatuc
conditio pcriudo debcu , ac fi conditio cxiftereo , ergo in-
. . . • vali-.
гi а . , Traftattu de Contraftibm,
valide rcvacaturconrcrifusantcimplctam conditionem^rób.confcq/
quiaeventurnxonditionisimpediens proprerea dcclaratur à lege a:-
què obligatus, ac fi conditio exiftorcx, quia hoc facto déclarât fe vello
revocare confenfura, 3c contraftus obligationem impcdiro. ergo à
fortiori dcclaratuiämtafftTocatioaftualisecexpreflaconfenft*. л. in
contractuconditionali includitur promifllo non revocandi confen-
fumantecventum.cottditioni«, ergo revocatioeft invalida, quia pro.
mifitmihifeconfenfum nonrcvocaturum^ntetaletempus, invalidé
•nie invito rcvocat.ficut in validé rovocanturaliaepromiifioncs.îmo a-
libi docui obligations fcmcl legitimé con traûas pe r aliquem actü in-
xompoíUbilem,>quem Jura mftincntíOont^li fedfopiri. hinc docui
per matrimonii! cum altera non colli fponfalia peius contraftafed fo-
pirirantùm,modôpare*rruaeatinfuoeonfcnfo. proindeq; foluto/c»
cundo matrimonio teneri implcre fponfalia, fiparsvelit. &idcm di-
vcendum credo in venditione conditronata, quando per pu tarn aut tra-
dirionemfactamaltcriimpcdirctur, mancre cum obligatum.» priori
cmptoriconditionaluqaamdiupriorcmprox vult. <3c refeiffa vendi
tione cum fecundo teneri ad priorem redire.
.4. Secundum effectumdixraius jus.petcndi cautionem defolvtn-
doaut dandOjdcquocouventum eft, quando conditio exiftetj-tura*
ciim eft juítacaufa,& creditor prudenter timet neconditione exilíen
te non reeipiatquodeonventum eft,faris id indicatur 1. creditorihut^fE;
de fcparationibus.&communitcr Dolores fentiunt. Foraeriüs ad Í.
55-ff de vcrb.iignificat. qui id probant ex lege +î. fF. de judici js. etfi
enim creditor conditíonalisflon iitpropriècreditor,nechabeat aftio-
nemad exigendumidquod promiflum eft, cùm nondum fit contracta
obligatio, fedfruftra fit cxiftcntcxondirionc , tamen ii prudenter ti»
meatjieexiftentecdndirione non rccipiatiquod fibi nunc dëbebitur,
poterità Judiccpetere,' vt fibi caveatur in tempus contractas obliga-
tionis. ,& Judex cum poterit mitterein poiTeffionem,cx primo decre
to vtvocant, non exfecundo ^iivetnitterc cum in poíTcffionem bo
norum ad cacuftodienda,non vero vtpolfit ea uendere, autdiftrahe.
re. ita Forncriüs loco cit.öc habetur cxprcfsèi. in pojfîffionem. ff. quibus
ex cmßt in fojfeßionem. • •
5. Tertius eflfectus eft tranfmittere Jus five proximam fpem obli-
gationisad heredes, fed in hoc puncto eft differentia inter lega tu m.»
 Dijßtttätioj, T>ubiumff.§.4.. ~ 257
in morte reli&um, & aKos contractus, quia fi Icgatarius ante eventum
■conditionis moriatur, perit omne jus ad legatum , nec heres ejus vel
ante_>, vel poft eventum conditionis^quiequam poteil prsetendero.
Jd'itatuitur I. vnicA. coü. de Caducis tollcndis §. 7. & communitec
jDotlores id fentiunt,nifi teftator exprefsè veliet, vt tr^nfmittere-
■tur , tunc enim adheredem tranfmittitur, vt ex Baldo tradit. Fcr.
din:Vafquius 1. 3. de fueeeif progreifu § 29. num. i6.de_> qua rc in
fra. In alijs autem contratlibus fub condirione eclebratis, Ii pars*
decedatante eventum conditionis (pes & obligatio ad heredes tran
fit. exconditionali. inftit. de vcrb.obligat. quodintelligendumeft
de conditione cafuah. quia fi fit potcíhtivaperíonalis, qua' inarqui-
¥alcntiimplcrinonpotcft,anteejus eventum moriens non tranfmit-
tit. Vide Gomez infra citandum. cxem.pl um in cafuali conditione
<it. Petrus donat Paulo cquum, fi Rex hue venia t ante pafc h a_,, & an
te pafcha vel Petrus moritur , vel Paulus3 , vel vterquo- hercs Pauli
•habetjus petendi cautionem ab herede Petri de dando fibiequo, in^
eventum conditionis, 5c Petri heres habet» omnes obligationesr*
ad hancrem fpeclantes, quas habebat Petrus, cujus differentia: inter
Jcgamm& alios contrarius licet Jurifconf:conenturrationem_» red-
derc, tarnen non videtur aüa, quam Juris diipofitio «ircalcgata. pra;-
fumit enim Jus earn non fuiífc teftatoris mentem, vt veliet ipemle-
gati conditional ad heredes tranfire. fi enim feiretur expieifam furf-
fc voluntateminconcrarium. cciTante illâ pra;fumptionerranfmitte.
retar, vt paulo ante dixi. in alijs con traftibus nihil ftatuir, nifi quo<t
habetjus naturae, illa enim eft natura contra&uum vtperpetuamobli-
.gationem pariant, vide hancrem fusé apud Anton. Gomez to. 2 Va-
rianum en. num. 3 6«
6. Quartumeffeöumiaconclufione diximusr*, quod conditio,
guando exilât, retrötrahatürad tempusini ti contractus, qua* res indi-
get aliqua explicatione. quod rctrotrahatur funt textus exprefll l.po-
tior.ff.qnifotiores inp'ignore &c. bc.\.fifilwfam{lias.ff.tevsxb. obligat. &
«comrauniterDotlorcsconfentiütjlicetinemancipationefilij propter
alios texrus in fpeciem con tiarios vidcantur aliqui dubi taro.hœc au
tem retrotra&io non eft fic intelligenda, quod perfecto contractu per
eventum conditionis fructus interim percepti reftituantur acfi nulla
tfuiftet conditio, contratium enim indicatur L necejpirio.ff. depericulo
&k &com-
 2^5 1 Traftatus de Contraftibiu,
& commodo rei vendit». Ted quo adalioscffe&us juris, vt v; g. nom
debeatur vc&igal à die complets condttionis, vel fi telonario, qui eft
inloco vbiconditioimpletu^fcddfti qui fuit tempore contra&us ini-
ti fub conditione. Secundó vt etiamfi-conditio impleatur poít condes-
mnationcmjejus , cujus bona publicantur; tarnen retrotrahatur contra
ftus,& cenfeatur füiíTe ab initio purus, proindcque adftfcum Jus illud
tumeaetcris condemnati bonis tranfeat : Retrotraclio autem, quasi
dixi, habet îoeum iocontractibus inter vivos eclebratis. nam in lega-
ris, alijíque, qua? pendentabvltimis volunratibus non fpechtur tem*
pus facli teftamenti , aut mortis te ftatoiis, fed tan tùm implcta: condi*
tionis.l.i.ff.àdSyllanuml.ie. iE de regal, juris. & faepè alibi, quando-
tamen eft Conditio negativa non exfpeftàtur ejus eventus, ctiam m
ipfis legatis v. g. fi legentur mille fub conditione vt non migres c:r
Нас patria, confeqocris ftatim legatum dâtàcauttoncMùtianavt va»
cunt, te redditLirum,ficontingat te line gravi caufamigrare.

§. /. Quandó- Conditio hontfia CenfiaturlmpUtai

.; ,'. S У M M A R I V hL

ï}. JSe, quipromißt, aut eondi'tionem ßätuit,fi ejus eventam impediat,obii-

gatur <equè, асfi conditio exifléret, excepto tarnen matrimonio.
г. Ex partefuá qui facit, quod debet,fid tertio, circa-» quem implenda erat
conditio, nótente oui impediente eventum conditionà,cenfitur imple-
vijfí condïtionem in , qu£proveniunt ex vlt'/md* volúntate.
jv Non femper requiritur,vt conditio impleatur• in formafyecifici,fid fifi
fieit all'qu ando impleri äquivalenter» .

Conditio, vt dixi, initio dub. alia eft póteftátiva, alia caíoalis, alia г
mixta, de his dubitatur, quando cenfcantnrimplctav -
i. In qua re hoc primiim eft dicenditm, fi ille, qui piomifîr,aut con
dïtionem ftat»it,ejus evemumimpedit, obligator pcrinde ac fi condi*
tio exifteret. 1. tnexecutione.*$i§. vltimo.fF de vcrb.obligat. 1 jurec'tvili.
ffdccondit.&de mftitStpafllm alibi. & hoc in tel ligo de conditione
fivèpoteftiva,five cafuali.fivemkta.v.g.quipromifitPetro ioo. íi pa
rens confentiret,&impedit quo minus pater confentiret,a:què obliga-
tur dare ioo. ас fi pater conienfiflTe t. excepto tarnen matrimonio, íoü.
quo
 Dißut. Л Dub. a~.§j. a 59
quo ante eventum conditionis confenfus validé, licet illicite revoca-
tur, vt ante diximus.
ExcipitDccius m 1. injure, fi. dcregul is Juris.qu ando conditio
apponitur, quae-jureeftraipedibilis. vtfidicam, dabo Tibi ioo. fi luifc
me viccris. potcit ille non quidem lufu abftinere,fed dum ludit cona-
ti impediré alrcrum ne vincat.
Et quidem quandoimpedivitcventumconditioni«,noneftmaí
gna difficahas, cum Jura chirè aflerant cenferi in eocafuconditioncm
ciTe im pletam : major eft quandoquis ex parte fua fecit, quod dcbuits
fed terriusaliquis, circa quem erat implendaconditio.aut noluitauo
impedivit. v.g. Petrus legavit mille fi nupferit Titia;; Paulus offert nu
ptias Titia;, fed non vultilla admitiere, an cenfendus fit impleviflo
conditionem. . ,
a, Dico noflo.inijs qua; proveniurrt ex vhimavoîuntate^fi ego ex
parte mea implevero, & feccroquod in me eft, vt conditio omnino
împleatur, pars autem qua: debet concurrere nolit aeeeptareconie«;
quonquod lega tum aut relictü eft.ita communi ter Doctores cumMol.
difp. 285. indine. & cxpreíR funt textus injure qui id dccîdunt,l.*.cod.
dchisquariubmcdo. i.3^rK de condir. inftitut. & ratio hujusrei vide-
tur,quod per oblationem illam fio menti teftatoris, aut conditio
nem imponemi fatisfa&urnjirnpcmendo enim onus volukalicui al-
teri bene faceré. Si verô is, cui bene volutt , non velit vti beneficio,
ccnfetiw mens teftatoris aut donatoris fuiffe, vt is, qui voluit parère^
fib i to tu m -fer vet. & hoc quidem verum cenfeo, quando implement
tum conditionis pendet à libértate atterius; fed quando non pende ta
libera volúntate dub i ta ri poffit. v.g.legotibi,veldono millc,fiTitiam
' ducas, Titia autem priufquamnaptia; proponerentur mortua eft. Ad
lioc punctum puto probabilitcrrefponderipöfle, nifi de contraria.,
volúntate teftatoris -conftet, regularitsr cenfeti implctanu» condi
tionem 1. que fub Condittone. ff. de condit. inftitut. vbinoftcr cafusin
terminis deciditur, & additur regula generalis , noftro propofiro fer-
viens §. f.mnvidetur euim defetfus Conditione, fi parère Ctnditioni по»
poßit, implenda enim -est velunw ,fipoteß. Vndè diftinetio ilia, quae
traditUL in I. Inde Nerttim.ff. ad legem aquiliam. §. 2.jde oeeifo iervo
ante mortem teftatorisjvel poft,eft ex parte contraria noftrae folutio-
ei,&dnon eft authentic*i Vlpianus enim in Linde Меглиш, rcccnfccj»
Kk a Uft:
2do. « Tr»ft*tusdeContrâttibuit.
tantùm oftfnionem Juliani , non vero earn approbat; in-I. qu4 ful сил*
<ütiont-j ex fuá fententia loquitur, qua%&multisalijs textibus confhv
matur 1.6.fF.de condit.&demonftrat. ôtalibi. hoc ergoin^ vltimis vo'
luntatibusftatuendum eft,quando is,cui conditio in contractu impo-
nitur,eam ex parte fuaconarur implcre,nifi de alia contrahcntiü men
te conftet,jure cenferi earn imple viiTe,ac proindt purum reddi contra*
fturru.
Dealijscontraftibuspoffetdübitari.quiaMöl dífp.25.cit.&fsB*
pealibi.Sanchcz.l 5.dc matrim.d.3 3-dicunt in fola volütatc vltimaid-
habere locum, in caîteris enim conrraftibus requiri>vtconditio omni,
no impleatur.addiint ita fcntireDo&ores communiter. Sed fané non
eft tarn communis,quàm Sanchez puiat,& Authorcs ab eo citati non
dicunt id claré, nee eil vllus textus, qui de folis vlrimis Volunta tibus,
«juodin concluílone pofuimus.intelligcndum décernât. Imó contra-
riumpotiusex jure poteíl colligil fin. cod. dedonat, quaríubmodcw
Vbidonationesconditionaleslegatisa;quiparantur. Verum quidem^
eft Doctores communiter vti exemplislcgatorum, aut vltimarum vo-
lnntatum¿ Scdnonidcircoid faciunt.quód putent in folis vltimis vo-
luntatibus id habere locum, fed quia in teílamentis creberrimè-inve*
niuntur conditiones, non veroita trebrö in contracTribus inter vivos,
Propterea valdè probabile cft,quando conditio eitcafnaJb.dc*
bere earn impleri,& ea déficiente contraclum deficere, vtfup. monuL.
quando vero eft poteftativa vel mixta, fuffic ere vt ilie,cui onus impo-
fuitjVt contentus iitconatu ejus, qui debet parère condition], ctiamii",
expartealteriusponatur impedimentum.ad hoc movcor. quianonj».
folent homines indonationibus vclcontra&ibus obligare adimpofTu
bile,&in re feria quodâmmodo nugari.obligarcntautcm quando dice-
rcnt,dono tibi mille, fiducas Titiam. quia eft mihi faepè.impoflibiJo
cfficere.vt Titiainmeconfentiat. Satisfieri igimrccnfcndnmeiUîex:
parte fua fee it,- quod potuit, vt nuptias obtineret, quando agitur do
damno vitando > plerifq; non videtur dubium.quin ha;c doûrina pro*
tedat.v.g fi de pœna aliqua folveda inter nos pacifcamur. nifi hoc vel '
illud à nobis fíat, tunc enim fuftici tad cvitandam peenam,vt quantum
in me eft coner pracftare. vt tradit Angclus in fumraz.v.ßonßlU.nami
14 quin idetiam probabile eft,vt drximus, quando agitur dé lucro ас»
quirendo , quando aliam fuiíTe mcntem onus imponentis non confia*;
cxcircumitantijsvelali/s. Die о
 Dißut.s* Dubium <f.§.6, 261
f. Dico 10. non Temper requiritur, vt conditio impleatur in for-
mafpeeifka, fed Cufficit aliquando impleri äquivalenter, hœc con-
clüfio eftfatiscommunis. Covarru. praftic. q. 3 9- nun». 7. Tufchus*
forma, condi + isk. Conditio. eoncL 195- citans Baldum & alios, quan-
doautem fufficiatimplere ina;quivalenti,hancregulamdant DocTo-
res. iupponunt enim in conditionibus implendis fpecbndam efio
mentemcontrahentium.aut imponentium conditionem : fi enirru
velint fpecifieè impleri, & non in asquivalenti ,non eft dubium quirt,
itadebeat fieri, fi nihil dicant de modo implcndi, tunc dicunt vidën-r
dum anintendaturconditio per modum finis, & juvantis ex fe ad con-
tra&um» tunefi idem effedtusobtincatur per aequipollens, qui pen.
ipfam rem-in fpeciejfufficicnter impleri in ajquipollenti v. g. vendó
tibi talem rem exiguo pretio modo folvas mea nepoti pauperi cen-
tarn ad profequenda ftudia,procuravi illi conviftum aliquem , aut fe-
minarium, in quo habet integrum vidum, & melius quam fi illi di-
rétUE illb centum flör: cenfeorconditionem implévifle fpe&àtofine,
quem intendebat venditor, & idem cffeâus fequitur livo derru cen
tum, íivealimentaprocurem, quandoautem non intenditur conditio-
tanquam finis aliquis;uvansaderFe¿tum diípofitionis, tunc commu-
niter debet fpecifieè impleri. magni autem refert, an fit conditio me.
rècafualis,analiquo modo poteílativa, vel aliquid faciendum, vel
pTocuramlum àçontrahente, vel Icgatario,in cafualibus enim plerum*
qucintcnditurfpecifica impletio,in poteíhtivis fiepè îequipollensr3,
пес répugnât l. Julianut. Sal. Marius, ff. de condit. & demonftrat. quia
Doctores, qui pro nobis faciunt eas explicant de conditionibus omni-
no voluntaries, &qua;adfinem difpofitionis non_ faciunt. vel cerré!
guando exipfis conditionibus apparere-t mentem teftatoris fuifle illis* .'
in (pecie aftixam.

§; 6i De Condittoritbut turp'thm frlmpoßibiUhut.

8-, V M M A R I V M.
ti . Turfes condhiones отnésfunt impoßibiles, non autem e contra. Impoßbi-
les veroßnt aut per naturam, aut defatfo, vel quia contra bonos то-
res;
2i Turpü conditio vitiat omnes contractus ; in matrimonio шет & vltimû
volantatibuspro non appofitü habentur. '
Kk 3 . 3-Vi-
2бх Traftatus de Centralibuí ,
$, Viictnr probahile, quod tonditto contrahenti nota vt impofftbilù & firâ
appofita jure плтгл vitiet contrattum^
4* Turpù conditio teßamemis adjetfa ex fatorejurû folùmpro non adjeftt
habetur.
St Paffa turpia feu impoffîbïlia, fifint contra ftbßantiammatrimony, jure
natura] irritant contraííum : matrimonia veroferfcSlo addita
dem jure pro non adjettü babentur.

REftat vt deconditionibus turpibus3, '& impoflibilibus atiquid

addamus. De promiffionibus turpibus diximus ex profefío iru
dub. praecedenti.
1. Turpcs conditiones omnes funtîmpoiïibilesVfed non contra!
quia funt multar impoílibiles, qu&nonfunt turpes. Impoffíbiles e-
Hira funt:triplicis generis. i.pernaturam>vtiîccelum<digito tetige-
lis. 2. de fa&o.vt ficumpaupere centrabas hac condirione, vt dcLr
decern millia, fed pauperi de fado eftimpoífibile. 3. contra bonos*
mores, quiaidimpoífibilevocatur, quod jure non poteílücri. quia-»
▼t benè JurifcoíT.l./%. ff. de condk. inftit. qua faifa ladunt pietatem, c~
xifiimationem,verecttndiam rwßram,& vt-generaliter dieam, bonos mores, ел
пес faceré nos poffe credendum eft. De his
2. Dicoii Conditiones turpcs &impoflîbilesadjeftarcontraûi-
busalijs à matrimonio ; & vi tima volúntate, eos vi tiant :j matrimonio
vero &vltimat voluntan adjcftae,«QnvM:iant: fed habenturpro non
appofítís. Hajcconclufioírcgcncratim fumptaeftccrM juris, &com-
munis Doftorum. §. fi impoßbilv. inftit. de inutrlibus ftipulat. fi impof
fibdû conditioßipulationibus adijeiatur, nihil valetfitpulalio, vide 1. noru>
filum. ff. de obligat. 3c aft. De vJtimis vero vokntatibus habetur pecj
multas leges ff. de condit. 6c demonftrat & ff, de condk. inftit. quod irt
favorcra vi timx voluntatis reijciantur5cc non vi tient difpofitionem,
fed habeantur, quafi non eiïent. quando tarnen filius in poteftate pa-
trisexiftens inftituitur fubconditionc turpi, vel quae non eft in pote
ftate filij,inftitutio eft nulla, l.ßlim. ff. de condit. inftitut. De matriJ
monio vero habe tu r à jare Canónico c.fiuali. de condit. appof й con-
bidones turpes, autimpoflibilcsfint contra fubftantiam matrimonii
|>го non ad jeftis haberi.
- Difficulties au tem multe contra prasdiäa font motx. primaj
 "Dijpttt.3- bubitun б. §.f. z6|
«ft; ancom!itioncsimpoffibilc&vitientcontra£lus)urcnatnrar, an ci-
tdlL communiorvidetureíft opinio hare eíTe juris politici, cum qui*
liber poífir faceré, vt-ipûus.canfcnfus. verè dependeat à conditions
impoíTibili.
3 . Sed vidctur ciTc fatîs probabilc fi conditioimpoiïibilis fit nota
contrahenti, & tarnen apponatur ferio jure natura: contractum vitia-
rc. Ratio eil,quia qui vultadhsrere cond i tioni impoíTibili, videtur-
carereconfenm mfficientiadcontraûumponendum. vt habe tur l.non
ßliim. ff. de action. & obligat, & quidicireum habere confenfum dicit
implicantia,fcilicet,habere aniraum ft obligandi,vtfiipponitur, & ha
bere animum nunquam ft obligandi, cum fuum conftnfum velit pen
deré à re, quam ftit nunquam futuram. quisenim poteft ferio Tc ob»
ligare ad equum vendendum, Q Toleras non oriatur, cum certas ñu
nunquam fore, vt fol non oriatur ? tales ergoconditioncs iropoßibi-
lcsquandoàconfcioimpoffibiHtatisapponuntur.aut non ferio, fed
tan tùm jocose apponuntur, 5c tunc habentur pro non adjectis ; autfi
ftriöfignificantapponentemdiiFcntirc, Si non cupcre с on traduira
jponè, & quod diximus de conditione impoíTibili , seque habet locum.,
in impoíTibili de faâoac m impoflîbili ex natura : quia eadem vtriufq;
oft ratio. De impoíTibili vero jure fine conditione turpi non eft eadero
ratio, quia pot eñ aliquis ferio ftvelíe obligare ad aliquid dan dum , il
pcccatiim perpctrctur,5c vcllc vt obligatio fua ab cxiftentia iftius pec
ca ti pendeat, V t diximus in dub.prasced.fed tamen,vt ibi diximu s, obli
gatio nulla contrahitur, ante even tum conditionis, ncc tcnetur con-
ttahens exfpeüarc eventum&c;
4. Secundum dubium eft. quare conditio»« impofïîbiles in re-
fbmcntis, Sc matrimonio habentur pronon adjedis ? Sst quomodo
hoc fir in vtroque intclligendùm ? Ad Teftàmenta quod attineo,
communis eft fentcntia conditiones aut turpesaut impoifibiles in_,
ijs haberi pro non ad}e¿tis non ex >ure naturas, fed ex favoro Ju
ris, quod poteft invitis etiam teftatoribus transferre dominium bono
rum, fi id exigat bonum publicum ; quodverum puto, qmafi fint con
ditiones imp4>ffibtles,pracfumpiiôefler,vt ante díxi.teftarorénoluiíTo
ferioillùra^aem inftituiteíTc herede. &itajusteftamentü jurenaturç
nullamfaftinet,&cfreö:umteftamenti validi eitribuit. Sivcró йи
conditio rarpis v. g. bete» efto, fi priùs occidetis meum inimicum , va-
, leo
2б+ Traftatus de Contractib(И.
letmftitutioj&hcresftandoinjure natura: non poflet hereditärem*
adiré, nifiparratofcelcrehomicidij. Jusergoeifuccurrit, ôcfine im-
plcta illa condicione turpi facit cum heredem.
■$. De matrimonio eft fpecialis difficultas quia licet jusbumanaiii
poffit impediré confenfum legitimum, & neceflarium, & faceré inna*
biles ad transferendum dominium corporum,xamen non poteft fup-
plere confenfum, ncc transferee dominium corporum iíne confenik
conjugum. ex eo ergo principio nata eft controvertía.quomodo deci-
iio Ponrificis inc. illo fmalicir.de condit.fubfiftat : quando docct*
impoflîbiles,&turpes conditioncs, fi non fin t contra fubftantiam fa*
vore matrimonij habcri pro non adjedtis: in qua vidctur difponcrc <ic
contrahentium confenfu,& transferre dominium corporum etiam ia-
vitiscontrahentibus. Ьжс difficultas valdètorfit tùm anriquos, turn*
recentiorcs, ас proindè in divcrfifllmas fententias abiverunt. multa^
<le hiáhabetSancbez 1. 5. de matrim. diíp.3. Gloífequidem & Panor-
mitani explicatio paífim reijeitur vtfatcturadditio ad Pa-norm it. cir-
<a iftud cap. Sanchez alijsrefutatis non multo probabiliorem quàm
ftlíj dat explicationem. Sed omiflisrefutationibusquajin hoc puncto
funtmpromptu, fatenturomnescfle difiicilenancdecifioncm nitidè
explicare.
ReQ>.,.Pontincem in ifto cap. non agere de condftionibus pro-
priè diftisjfeddemodiscontraduijampcrfcclioadjcélis. каРгжрой-
tus in ? . p. D. rhomas. q. 3 . de matrim. dub. 7. & ex parte Rebdlius 1.
2, de matrim. q. to. feet. 4. & Bafilius, fa:pè citatus. hare cxplrcatio ex
ло cap. mihi placet,quod fit clara &facilis, &diflolvatur,& nihil äb-
íurdicontiacat, vtftatim videbimus. 1. ergo non eft abfurdum acci-
piconditionempro modo, quia id Гжрё fit in jure, inhocipfo titulo
condit. c. Verum.g*. notatibi GloflTa, &caitericommuniter per condi.
tionemintclligimodum. 2,-ficutinc. verum, cir. dicit GIofTa, nc-
cefiariura cftintelligiperconditionem non propriè di&am conditio
nem fed modum; itainpraîfentiiddicendumintotoifto capitepcn,
conditionem intelligi modumjquiain priori parte cap. quando ad feet
«xemplaconditionum contra fubftantiam matrimonij, non condi rio-
nés fufpenfi vas fed modos intelligit, qui contractui jam perfc&o fa-
perveniunt, v. g. contrahotccum,fite adulterandam tradidcris, cer
ium videtur ibi modumnoit conditionem propriè di<âam & fufpenfi
 Di߻t.j.Dubmmo~. 26$
vam indican*, quia dicitur ibi efle contra^ fubftantiam matrimonii-
arqui pofita per modumconditionis propria:, & fufpenfiva;, non eft
contra fubftantiam. quialicetegoturpiteragam nolendodare abib;
lu tum con'fenfum nifi mca Iponfa promittarfe adulterium commif-
furam, tametiper'hoe nihil racio contra ipfam'fubftantiam folum e-
nim pacbim dc conrmrttcn-do adulterio peft matrïmonium eft contra
ejus fubftantiam. ergointelligiturdeconditione fupervenicnte ma
trimonio, atqui ille eft modas & non conditio propria, qua; re*
poflet fufius probari, nifi ad materiam do matrimonio fpeftareu.
<rgo videtur ita_. poflc explicari decifio PontificiSjTt nullum no-
Tum jus contineat, fedtantum quod eft Juris natura; declatet; paita
Tnimtfvemodi qui funt contra fubftantiam-», 'fi addantnrtofttra£tui
reddunt cumirritum, jure naturae, quando vetó mnt paö:aturpia_»
^utimpoíTibilia non vidant contraitum, fed liabentur pro non ad«
)cdis. quia non poífunt parère Obligationen! eiim finr turpia, & hoc
totum fir jure naturae. Solum id obftat quod dicatPontifex condi-
Tiones turpes favore matrimonij habeti pro non adje&is. quo vide»
turindicarctantíuncx favore legisid habere -conditioncs turpes,noft
"vero ex natura faa_*
Refpondentqui nobifcumin'hacintcrpretätmne conveniunt
Tontifi^em id favoris faceré matrimonio, vt quantumvis iftxcondi«
troncs poiïint & pet modum condi tionum verarum , & per modum.»
pa&ia$poni,fi clarè non conftetquarâtioncfintadhibitae, Judexfcm-
per debeat praefnmere, per paüi modum adhibitas,pToindeq; pro non
appofitis eas habet.

§. 7. An Conditio ß nonïZupfiru ßt jurcTurpïs,

SVMMARIVM. ,
7. Turpù 01im erat conditio Ълсф non mpfirù, папе autem honeßa eft.
2. Conditio illa,fi nufferùyfro non adjeftâ haber i debet. .
j, Conditio ilU\ft continens vixerù, autßnon mpfiris qualiter ab k*re± .
¿itatevel legato reijciatur.
4. JhL* conditio iÜA->y fi nupferü^ per ingrefum ift-» monafieriunu Wt
premotionem ad ordwisfacros, impUatur , fuidqutd dixerù, proba-
, btlçeït* .. , . ..
Li Vlti-
 абб Traitam de СояпаШЬш ,
Vltimumhic reftat chibiumjVtexplkemuSjqiranam cenfiranfuc*
conditionesturpes; & cum non poffit res ilia dc fingulis expli-
carb, faltemdc ilia dequa eft controverfia,aliquid dicamus, dç con
dition? fcilicec aut пояи ingrcdiendi religionem, ant noru nu-
bendi.
и Jarc crvinantüquocondltio iî non nupíeris, habebatur tur-
pis3quia contra bonos mores (nempè civiles) videbatur, aliq'ucm co-
gi vel revocari à repub multiplicanda, &: propterca fecundùm re
gulara communem de turpibus conditionibus in vltima vol un täte
pro non adiedla hab*batur,vr patet ex multis 1. ffide condit.& demon-
fltat. & maxintè4î M«lier. 74. de qua re multa & eleganter habet Co»
uarru. 2^ p.epitomescap. 8. in principio. Iura au te m, qua; commua
nitcr dicunt viduitateminjungi eííe tutpe, per vidüitatem inteliigunt
coelibatum , ßve à vidui« fçrverur, five à Virginíbue. Poftea Juftinia-
nus Novella- 24. de inftit. §. quiaverk Jus antiquum mitigavit, Sc
providit» vt non effet conditio turpis, fi legaretur viro vel mulie-
ri nuptias? expertis? fub ea_. conditioner, fi.ampliùjr' non-, nupfe-
rísr*.
Ecclefía vero Chriíti primùm indîcavit coellbatum non effer
probrofum,nec poena dignum, vtteftis eftTertull.ini de Monogam-
Secundó additum cftpoft-eaab ipfis Imperatoribus ftatum co|mnen-
tia; perpetua; in monafterio, vel Cleric aruefío boneílum, &condi-
tionem Шат,й nupjfitit impleri poíTc per ingreffum perperuum in?
monafterhim aut Cierum.. Novella- 123. &athcnt.Ki/î ngati.cod*.
ad Trebellianura¿ - • ;
2. His pofitis quatffio eít prima, ari^ Нагс fit conditio hoWfta fi
iropferis. dííputaautemidex mente Ecclefia;, & fpc¿tatis4jsa qute-
jam funt inÉcclefia conftituta. Bafilius Pontius 1. 3.de matrimon»
cap. 7. num. 12. dicit efle conefitioncm honeítam,& validé legata^
rium confequi legatum fie relicbim, & citar, inultos pro ie. Rcfp-
tamen opinioncm Bafiiij videri fíngularcm in materia., practica.,,,
nec in vllaAuthorunbquos cirat,rcperirí , fed porius contrariumj«.
omnes enira pœnè invenio refolutè docentes?, illam.* conditio-
nem habendam pro non_ adjecta_. ita Goçiez torn. г. var. reib»
lut. cap. f 2. num. 79. Gabr: Vafq. de teftament. cap. 8- §- 2. Tufchu*
Conditio^ concl. j 92. oftendio illam etiam cflo communem Do.
« 1 ûorum
 Dlßutatioj. Dubium <r. f,7, Ла б i
¿torara fefttentiam Mcnoch confil. 4, numer. rî.Panormit. cap,
ргфпй.г. probat, num. 41. Ratio eft. quia ccrtam eft jus civi
le hanc conditiooem tejecifle, &nullus eft textus in jure Canóni
co, qui taiem conditionem approbet, & Doctores pœnè omnes
confentiunr. crgodebemus ftarc jurecivili.
Dices: illa_, conditio etiamfi rctrahat à matrimonii), ta-
»ea -invitât ad coclibatum, qui eft prxftantiorw. ergo turpo ef«
let tantum fieri favoris matrimonio, vu pr« fllo cœlibatus cen-
featun. probrofus. Refpondeo Ecclcfiam cum matrimonium habe»'
At pro re honorabili, & Rcipub. neceflaria_, , пош. judicâfle expe
diré vt à matrimonio directe retrahetentur homines i fed tantùra
iñdire&c pen, matiimonium fpirituale. Ad ohjectionem ergo
IRefpondco aliquid ibi aflumi, quod non- eft verum, licet enim
ftatns conrincntias fit in- fc perfe&ioL. , quàm flatus matrimo-
nij , tarnen- non- nubere non- eft femper- melius, quàm nube-
xe, quia., ille non.. nubit,qui iolutatn vitamagens innumeris for- '
niearionibus & adutterijc fc macular, non ergo probroius judica-
tur ftatus contincntiar, cum illis verbis fi non nupièris, talis fla
tus non ¿rickidamr-. Si dice ret Teftator- xelinquo Tirio mille
Я ingrediatur- monafterium, fi fiat Sacerdos, difpofitio valeret.
-quia directe & primario non avertit à nuptijs, fed Tantum indi-
re£tè, quatenus invitât ad ftatum pexfe ¿tioieon, qui excludit nu
ptias.
3. Contra. id needum fatisfacît, quia fccundùm Sanchez lib¿
I. de m a tri mon. difput. 34. num. 1 J. non folùmilla-, conditio fi nu-
fferù , fed etiam illaufi continent vixerü, ab hereditates» vel le
gato reijeienda- eft, ergo Ecclefia_, permittit ipfum ftatum Cœli
batus directe prohiben, & tarnen non permittit matrimonium dire
cte impediri. Bafilius fup.num. 13. dicit Sanchez in hac fententia
non audicndum, vti nec Manticam quem ckat. Sed Refpon. San
chez non male dicero. quia ilia conditio, fi continent vixerù, il
nihil exprima tun., idem fignificataliudjiw«-* mpferù. eft enim i-
dem ac fcj continete à nuptijs, nec fignificat aflumi ftatum con-
tinentia; , -fed tantum non nubere. Sed efto, dicat Teftator- , lege
тШи fi finest Fxore-J Шл vita cafic & cominenter v/#fr¿.adhucill4
LJ z difpo-
гбg Träftam de Contraftibus ,
difpofitio in communi fententia, & fatis certa non valcret. quia пес
"civilis j nec ecelefiaftica Rcfpub.prjuna^caniinentiaifa?culari iJlud Pri
vilegium fecit quod auxilijs fœcularern Rempub. non feciflo eft
certum ex fupra dictis, Ecelefiaftica autem vt dixi nihil hîc ftatuit,,
quia- nullus Canon de hoc reperitur; nec.fufficit dicere-debuiflo
ftatuere in- fayorem continenti«,. quia five deb.uerio, five noiu*.
debucrit, faltem поп- ftatuit. & forte j.udicavio id^ non-, ex pedi
rle, quiacùmleges civiles hac de re fint, iru vtilitatem_» Reipub-
noluit Ecclefia omni modo procurare majorem perfeâionem > fed:
convenienjrer) & prudenter, maxime, cum lex civilis ftatui- religio-
fe &viduitati hac. in, parte ûtis profpexerio. Yndc cxiftimo.fi Te-
ftator dicat relinquotali mille, fivoveat virginitatem perpetuam in^ ft.
culo, non fubfiftere legatum ; quiaj favor non eft raftus à- Jure, nifi
ftatui perfection. Virginitas autem fa:eularis etfhftt perfecta, tarnen,
bon eft flatus, quiaadftatum perfedionis non tantum requiriturim--
mobilitas , fed.etiam aliqua confecratio & donatio, vtcx doclrina_,-
D. Thorn, fecunda-, fecunda: quîefc, 118- colfigunL» communircíi.
Theologi ; fi tarnen, non effet veré conditional* legatum j fed tan
tum fubmodo v. g. lego-Tilia: centum v t nubar, &illa nubendttcm-
pore perpetuum eligeret ccelibatum, legatum obtineret ex prœfum-
pta volúntate tcftatorisvtLttadit, Mol. difputat, 208. paulo, ante fl-
педь..
4, Cum vero fâvor- fib faétus iîatui religiofo, vu conditio, fiu
niipferit» pofllt per ingreffum in monafterium vel promotionenx»
adordines implefi, dubitatum eft à multis,an- hoc fit generaliter_.
verum, v g fi teftator. exprefsè dicat lego talipuelU 200.fi nupfirit, 100.
ß religionem intraverh an religionem intrando;illa,20o* obtineat?
perinde ac.fi; nuberetv negant magninominis Au thercs Molina de-
juftic difp^207.Sanche2il.i. dcmatrim,difp.34. &plùresalij. Affir
mant plurimiSilu. v. Hereditas. 4, §. vltimo legatum 1. num. 1 5. Eve-
xardus locoà^matrimoniocamalia.dfpidtualcnum.5 8..iniine. &plu-.
lescitati aSanchezs
Fun damentum prions partis с ft", quod' lèges quas faciunL»-
cum_» favorem.* religioni, vt matrimonii! m_, illud fpirituale , ha-,
bcatun. loco carnalisr* procèdent ex pia_, pra?fumptiono Tefta.
torero* quando aliud non- expreflit, non-, mtendiflo exclude-.
re
 Bißut.j'^Dub/urn 7. Лбр
xc íhmm rcligiofuni , aur negare íuam libcralirateo» eum ample-
ftenti, in pra^entiveroptaemmptiolia^cxffát, quia ex vcrîws-ejus cla
ré con ftatnjontuiffe ejus mentem vtingredieasre%ionenr20o. con-
fequereturvergo ejus menti itandum.cft, tum inIblojüdicia%tum iiu
foro confeientiaei
Affirraantiüm Fundamen tum eíbquod щгадаггос pun&onon,
ni tan tur praffumptione pix voluntatis, fed abfolutè favorem faciano
ftatui rcügioio ôcEcclcfiaftico, &omnes ad eum amplectenduminvi-
tent, & privilegium-ei'dent/etiarn vtcontramentem tcilaroris inter-
pretatione juris cenfiarur quoadlucraobtincndamatrimoniüm car»
nale. Vtraque fententia fine dubio eft probabilis. licet exmodo a-
gendi quem.jam.mtcrfxculáres prafticati video, quando tamparurru
favetur ftatui Ecerefi'afticovet'religiafo'in aeqtijrendis bonis tempo-
ralibus credam pluresjudiees innegativam ientrntiam efle raagis pro-
pc n Tos. & in multis cafibus v.g. in majoraJifrus & ahquibus feudis non'
fit dubium quin in praxi habcatur conditio pro legitima fireltgiontma
intrater». fi tarnen in' odium flatus relígiofi-Teítator parum darct_>
filio ßreligionem intraret,& mulrumfi. Vxoremduccret, deberet Ju-
dexintranti rcligionemtotu-m addicere. quia effet conditio turpiV
mihi prohibens directè ftatum religionis, autab eorevocans quafi mi
nus perfedo. Alia multa poíicnt hicdici, fed ea commodiùs in pro-
fxios tractatasrtfcjxntun:-

Bubium feptimum;
)uid fit Donatio fab modo,
~ SVMMARI VM.
/, . dfodus к conditroneJißin£i(if, eß опт aliquod dißofitioni aut сontracini
adjectutn.
3.. Si onus ante ret legata poßeffiSnemj vel'traditionem mplendumeß, cénfi-
tur conditio ; fofi rem verb acqu¡'fit am, modus. . .' .
3, Contractus oneroft fi ob non pr<efiitum onus impoßtum refiindantur, reßi-
tuendi ßwt &frucliti pereipti, . Secus dicendum de contractihmgra-
f. tttitUi
4> £>u&ndo modus eß cattß fñalü donation^, magnumeßjudicium obligara
adfui impletionem : fi verofitfiolùm impulfilea , an obliget , ex alijs
conjectaris eßprafimendum. •' -
L1 3 S. Mê»
370 % ■ Traftаш de Confrttfihw.
f. Modus non imple tut refohit donatione»* , ant iegatum , ß Ьл äon*t*T
out teßator exßreße flatuit ; dlhftin ad conjeHurM recnrre»d*m

f. Ы coptraftibm fib modo, & nonJ¡tt> condition* non utgWUWr cantil

СЛШыпл.
i

EXplicatâ naturâ & cffeclibus conditionum t>reviren. diendanù

quid Modus ? Agunt de modo contradibus adje&o Dolores*;
tnaximè in materia de legati«, quia ilia confueverunt fub modo re-',
Jinqui. habet de natura & cfFeûibusr* modi multa Anton. Gomez,
tomo i. variarumrcfolut. с. n. à num. 7. «Jcpofteum fuse Mol. deju-
ûit, diíp. 208.
j. Dico. modus eft onus aliquod difpoíítioni , aut contra&tri ad-
jeftum. hœc eft communis defiaitiopcrprimariumeffedura difpoß--
tionis,perqucm à propriè didaconditionediftinguitur, quia vt mo-
nuimus dab. fup. conditio fufpendit contradum, ita vt noncenfea-j
tur perfëdus ante ejus eventum, modus autem non fufpendit, \ui
fupponitur in cap. Verum, decondit. арроП '& ibi Gloffa , ex qua rcli-
qui poileadefumpferunt; & aliquando ita imponitur,vt eo fecuttf
•contractus, vcl difpofitio rcfolvatur, & refcindatur. & tunc quo ad
aliqua imiratur conditionem refolutivam.
2, Difficultas autem prima, cùmfaîpè in jure conditio pro mo*
do ponatur,vndcfciemusan conditio fit, anmodus? Refp. Axxthoi
rescommuniterhanc regulamftatuerc, vtquando onus impoíítunW
implcnckimeltantepoueffionem veltraditioncm rei legatar, cenfea-
tur conditio, fi port rem acquifitaobcenieatur modus, iftud fignumjf
ad difectnendum an fit modus , an conditio , pluribus tradit Tufchua
Moditf. г? 8. & multomm Dodorum authoritare confirmât, notary
lamen Gomez fup. ex Bartolo, fiteftaton. voluerit legatum.* ло iL«
tradi ante modi xmplctionem, ftandum effo ejus1 difpofitioni, nccl
deberi legatum ante, in tali tarnen cafu fi vcrus lit modus, & nonj
conditio , rctrotrahi debeo donatio ad diern_» onerier* acccptati k
donatario, Sc й legatum fio, ctiam ante modum impletum cranio
car ad heredes, quod in legato conditional! non fkreo, vudixiia
dub.^praeced.
i. Sçcunda difficultas eft. an quando donator dut reih tor onus*
takj
 Dißut.j. Dubium 7. 2.7t
ferftieípofaít.vtnonvohícritdenaríoncm fuam valere, nifi impféto
modo ante calem diem, an fruetus interim pereepti ad donatoriurru.
фе&спо, агь. vero ad donarorem fimul cum rey ipfa_,rt dean o í,
Molina diíputatione 208. cit. diftinguit de contraftibus onerofisK
qualesfunremptiones Sec. & degratuitis,quales funt legata & dona
tione?*. De prioribuar* diciL? fro£tusJ поли teftitui, in gratuitis*
dicit reftitui. in neutro vero punfto, pofiur» il Ii généralités aflenti-
ri> qpialicetL 2. flf.de in diem addiftion«. dicitur id quod Molina.»
afleri t. tarnen in codem* titulo paula poil L Item-», d. & lib^
¿fmperator. 16. & I. iffud feiendum*. ff. de additio ediûo j & pluri.
bus alijV locis-*, contrarium plané afleritur. quod benè explicate
Wefenbecius ad iitunx titulüni, quod fruftus quidem faciat fuos*^
cum fit rei Dominus , donee alius majus pretium offerao : oblata
«nim majori pretio-, reftituendos clic dempris expenfis quas fecit „
& reddito pretio. & licet quando rc£cinditur_ vendido , vt mul-
tis citada oftendit Tiraqucliusr* do rctracïu gentilit- §. 15, Gloi^
ia_ 2. tarnen in alijs hoc non contingit. Itaquej fi refcindatun,
venditio ob non pra;ftitun_» onusr" impofiturn_. , fiando in juro vi-
*tur dicendum etiam fru£rus,iaitem qui exftant,rcddi oportero»
£ 38- f£ do-vfutis*. In gratuitis,fi donatos aut teftator_.expref..
fié non cavcrit,vt resJ cihyl» fructibus"* reílitueretur_ , videtur^
arcs* ipfiL fola_. reddenda- non fru&usr* , nifi fit donatio mortis*,
cauia quae revocatun.. ita_> Godefredusr* ad L енпи quis. ff. de con»
diét. causa non: fecutâ. & Jafon ibidem l,fi htres. ofiendens eflcj
commun era. • . . -.'.,»
4- Tertia Difncultas eft. anmodùsobligetadfulimpletionem?.
ReípondeO) hanc rem penderé in contraftibus graruitis ex fola vo
luntare imponencis modum. ftenimvoluerir teftator.autdonator..,
legatarium aut donatacium obligar-e, eoipfo quod acceptât lega tum
aut dönum, acceptât criara Obligationen! modi » vt vero feiamus
quandonam id colligatur ex verbis teftatoris vel donatoris , di-
cunt Doctores aliqui recurrere nos oportero ad caufam finalem,
&impnlfivam,& quando modus efteaufa finalb,tunc cenferi velle^
obligare; quandö verö eft impulfiva,tunc non obligare, fedhaîc do
mina пес vcxacftgeneraliterloquendo, nec bene rem explicat. pro

' ■ Notan-
27* ' Тга&аш de Contractibus.
Notandum in propofito caufam finalem tunc effe quando do*
nator, aut teftator &c. intcndit-pet fc ifiud onus quod imponit,& pro-
ptcrea legat vt modus ille adimpleatur, non legaturus nifi propter il-
ludonus.imponcndum. Impulfiva quando donaturus erat etiamíi
illa caufa non effet,& ita non propter illam rem obtinendam donao
aut légat, quaîfup. fufius explicui. fed quidquid fit,potcft quidem ge
neralis regulaílatui, quod quando moduseft caufa finalis donationis ,
fit magnum indicium voluntatis obHganda;. quando verb efttantunu
impulfiva non ftarimfequitur non voluiffe obligare, fed ex alijs con-
Jefturis prarfumondum eil de volúntate, fi enim modum ftatuerit iru
gratiam & vtilitatem foliùs donatarij aut legatarij, faepè praîfumitun.
non voluiffe obligare v. g. lego mex nepti mille vt tanto commodiùs
nubat; mtalicafu etiam non nubens legatumconfeqcitur, quia non
cenfcturvolaiffc obligare, fed ex affetlu erga illam obtulifle media ad
idquodcredcretcamraduram. quando veto in fuum aut publicum,
aut ctiam alicujuste/tijcommodum, tune cenfetur obligare v. g. rc-
linquotalimonaftcriótantum, vt facrum pro me quotidie celebret.
eitobligatorius modus ille. quia ad fuam & publicam vtilitatem eum
pofuit. proiadeque relida Ècclçfijs fub certo onere obïigant gravi
ter, & non impl entes onus appofitum, nifi ncccíTitate aut legitima di-
fpenfatione exeufentar, peccant otdinatièmortaliter, fi materia fio
gravis, vtfupponiturin Trident, fefl". 2.5, с +. de reform. & eft com
mun is fententia.
S. Quarta difficultascft. an modo non ïmpleto refolvatur dona*
tioautlegatum,&redeataddonantemauthercdem. Rcfp. fidona-
íorautteftatorcTcprefleílatueritfuamdonationcm autlegatum nonu
valcrcifionusimpofitumnonimplerereturjnon praîftito onere do»
nationemeoncidere. quod verum eíbetiam in donatione fa&a Ec-
clefiavautlocispijs. poteítenim quifque in donatione rei fua; quasr*
lubctlege« poneré modo honeftarfint. fi verb exprefsè id non flame-
lit, time ad conjecturas recurrendum. & quidem fi donatio facta fio
Ecclefixfub aliquo onere, tunc quidem communiter donatio nonu
concidit, vt fuppocîtur in c. Verum, de condit. appofit. & ibi Glofla.
Panormit. & Dolores paífim vbi ra tionem dat Panormit. quod in do
natione fada Ecclefia; non cenfeatur Modus caufa finalis, fed Dei ho-
nor,cùm fupponantur viriboni, quilocispijs aliquid donant,id faceré
pria-
 bljpttt. 3. Т>иЬ. 7. §.?. ij i
prîncipaliter proptcrD E vMj&pro remedio peccâtorum ruorüm.onus
auté minus principaliter intendefe.prqptcréaq;donatoreaut heredes
pofle agere contra Ecclc fiam non ad revocandam donationem,fed ad
onus pra;ítandü.jqúia vero inlegatis-profanis facilius praefumirur onus
.pertinerc ad caufàm finale, non impleto onerc diípofuioTa;pè corruit.
llmpletioautcm hajceâratione fieri poteít,quam in dubio ргж-
•cedenti poûnmus de implenda conditioned nempè fi per ¿ravatum
non ílet, quo minus impleat, tunc cenfeatur fatisfaccro volunta-
¡ti teítatoris, cum teftator non pra;fumatur voluiíTc aliquid impof*
.íibile injungere, fed tantum vt faceretquod in fo eíTct. Diípu*
ttat. amem Panormit. in с. Verum-». -ЯеЧЪто >eompct. num. 29. an
^quando modus1 non impIetuTirefoluatur^Contracîns ipfo jure , &
•Tcipondet in paito legis com rniiToriar/Sc addi&ionis in diem,reícif-
üionem ipfo.jure habere locum, incancris veto deberé refcindicon-
tra£tum, aut donationem per judicem ante quam refciflionem non li-
¿cerpropriaauthoritaTemanumapponerc
(^inwDifficukaseít.an cautio"Mutiana hábeat locum in cón-
:traftibus Tub modo? "Cautio Mutiana, vt in dub. praccd. infmuatum
eft , introducía eft à Quinto Mutio íavore neredum ,'vcl legatario-
rum inftitutorum'fubconditione negativa, vel affirmativa quse in
negarivam jrcfelvhur,ne dum cxfpeöa tur tota vità.eventus condi-
tionisícarere-coganrur rébus iibi lçgatis. quando igitur promittunt
datofidcjuITorcvvel pignore, fe non contra venturos conditioni ,:&fi
-contraveniantrtotumcumfrudlibusreftituturoSjXonfcqamituT'íega-
tum. quando verófunt contractus -fu b modo, & nonTubcondrtione,
communior fentcntia eft non requiri cautionem Mutianam,ita tra
hit fusé JafonL^/. fF. decondicVcausânon fecuta. num. 115. vbi
conimunemx>ñendit. 'fedjtamen licet Mutiana non habeát híc lo- T
cum,cautiotamenàfa;cularibus foletpoftulari pro faícularibusonc*
ribuspra:ftandis,nontamencum pignoribus autfidejufloribus.vt fie
in Mutiana, fed falte m vt promittat ferio, &fidcm det fe prajftitutumj
й fides fit fufpe£ta,poteftamplius quid poftulari.in facris oneribus, aut
praîftandis ab Ecclcfiâ non íblet aliud exigi quàm bona fides, Sí con-
ícientia acceptants Obligationen!, vide Tufchum v. Cautio Mutiana.
quodattinet ad modos turpes vel impoffibilcs, in fupcriori dubio eo-
iumnaturam iceffcclus explicuimus.
Mm Dubium
 3174 Тгдй'asm de СшгШ&т

Bubiüm o&avum-
Quid Donatio, àr quotuplex.

fr V M M A R I V M:
'th Sjüi'ßt Donatio ? eaßremuneratoriaJ?t,tton eßprofrie donatio?
ki Variл donattovis divißonet- recen/entur,
EXpliçatâpromiffione ctiam donatio expíicand4eff,q.ux^ro*niflí¿
oni quidem fimiKs eft fed efficacior tarnen. Sed brcuiter.de ca.
agendum,quia ut notât Iuliui Clarusin proœm. qua>ff de donatione,
olim valdcerantin vfu, nunc vero non ita, crefeente auaritiâ , & par-
cirate hominuia, ., •
. i. Dicopriracb Donatio eil 'dattolíberaIis, quaínuIio jure coger
te ex fola animibenigni täte alteri fit Scconcedirur L donari. 29, ff. de
donat.l. donariÄ it de reg. juris. Sc hace eft definiriodonatiönis ftricte.
fumpta;. in qua re aliqua dubia, fun t examinauda. Priniö, an dona
tio remuneratoria fitpropriè. dicta donatio ?. Molina diiputationc
2J3, affirmât, quia vtdicit íolum debitum exjuftitia inapedit ratio-
дет don&tionis propriè di¿~hp¿ non vero débitumucx granadino,
cum Molina fenriuno aliqui ex antiquioribus & recentioribus*. .
Refpond. tarnen quidquid doiíta quœftionc Theologica an virtus
liberaiitatis poííit confiftere cum volúntate remunerando ob/êqni»;
fibi prajftita.,, an non; juridtcè Tóqucndo, & in ordíne ad praxitn
remuneratoria non.eft propriè. di¿la_. donatio, ira Pa norra itan. in-
rubrica de donat. Iafon in L ex hoc Jure, ff de juftio & jute. Co-
varru. in^ c. cum in~> ojfitijs. do te ftam. num. 9. Clarus de dónate,
qnaeft. î. nnmer. 1. aûerens eñe communcm. . quod verumeftj & fa-*
tis id exprimitur L Aquilim».ÏÏ. de donat. ha?c autem communis fen-
tcntiavnicè deferuit praxi, quia., ex ea deducuntur multi effeélus-
juris vt , quod quas fixnt odiofa in donationibus, quales funt reftfi.
öiones, & prohibitioncs varias, non habeantJocum in remunera-
torijs v. g. prohibetur vr_» dicemus poftêa, nevfiat donatio vlrra»,
500. áureos fine inûnuationc; ne conjuges iibi mutuo doneno,
içç. ha; prohibitiones itricbm interpretationem habeno , Se non-
comprehendunt nifî donationes ftri&è fumptas, qualis non eftre-?
muncratoria-,. Rcmuneratio autem non- debet fieri in fraudera»
legura,
 y. Dijput.3. Т>иЫитр. Z7i
lcgum, пес quodcunque fervirium eft magno dono dignurn, vt no
tât Jafon fup. Pater enim non poteft contra legis prxfcriptummul-
tum donare filio pro obfequijs communibus , quia ad illa obligaba,
tur, nec herus fámulo pro ordinarijs obfequijs, haec enim falario
compenfantutL., fed debent elle beneficia aliqua_,, au t extraordi
naria obfequia, Se fspè diuturna,& quœprudenti j'udicio funtcon-
digna tali remuneratione. fienim fuperet fervitiadonum, debet re»
tracbri rfte exceflus. 'fed iftc exceflus aut aequalitas prudenti arbi
trio aíftimandus cft, vt tradit Claros fup. irao fupponitur in 1. Si Pa
ter, ff de donat. aüqua efleobfequia,qua:pretio nullo poífunt com-
penfari. v.g. aliquem à morte liberare.
2. Dico fecundo. Donatio alia cft pura, alia conditionata.de con»
ditionata egimus an té. Alia fimplex, aliamodalis. de quibus jam
did um cft :4alia deni que inter vivos, alia mortis caula, de qua ja nu
agendum.

• Dubiumironum. *

Qmilfit' Donatio mortis caufa & quomodo inter <vivos

différât à Donatione* ■ . .

SVMMARIVM.
<Г« Statuitur, quid fit donatio mortis causa , & quid commune tum dona
tione inter vivos babeat?
ж. Donano mortis сaufa ,ß ei apponaiur claufula de nonrevoeando,ft ir-
revocabilü.
j. Donatio mortis caujà,vt injudic'tofro%et'ur,quin£teßesrequirit.
Jjtofidoex forma donat unis non confiai\ an mortis caufa fat,ex conje*
fturistd defumendumcs~L

i. "JO Xtat titulus in Jure Civili in ff. & cod.Defcribirar autem à

\2j Jurisconf Li. ж cod. vt tunc fiatquandodonator fe habere
mavult, quam cum cui donat , magifque «um, quam heredem } Do
natio mortis caufa tunc fieri cenfetur , quando quis donat quidem»
fed tarnen ita vt velit rei donatas dominium apud fe manere dum*
vivit communiter loquendo & ad donatarium pervenire tarttuiru
poft mortem exelufo herede» haec autem forma.» donandi habet?
Mm a ' ípccíar
2^6 Traftatus de Contrafttbus,
fpecialia multa. Scdiffcrtvaldea donatione intervivos, &acccdit ad
Jcgatum. v.el.reli£lum ex. vi tima voluntatey.
Prime* quidem hoc habet commune cum donatione inter vi
vos non fecutâ traditionequod in neutra dominium transferatur an
te traditionem. quia quantumeunque tibidoneni equuni, ante tradi-
tionemnoneft tuus. Sedin hoedifrcrunr,quod completa donatione
intervivos, etiam ante traditionem non poflit donatorera peenite-
re, fed teneatur remdonatam tradere, vtitatuitur 1; fiqttà argentum,
cod. de donat. donatio autem mortis caula eft rcvocabilis ad arbi»
irium donatoris iaítar legati, cui in^. plerifque fimilisr* eft donatio»
hxç\ï<JltAïceUMi.Jf. de mortis caufa donat¿ infrit« de donar* quando-
que verö .contingit rem tradi donatario^ ita tarnen vt dominium^
irt.iUum non tran{èat<ante. mortem, aliquandö verö contingit vl»
7CS donata mortis cania tradatur donatario -fi nuil cum translationc
domini>, fediipoftea convakfeatöc rem donatam appetat, debet il- -
le reddi L mortis caufd, & multis alijs ff. cod. Sc nonfolüm res (Ы&:
omnes fruftös-iiueritn pereepti funt reílirucndi" 1. tum gwtf.ff. de con-
dj£t. cau«ad;*ta_,v
2z Secundo conveniünt in со quodlicerdOnatiocau^â mortis fitV-
vtdixi revocabilis, & condrtionata , donatio vero inter vivos irrevo-
cabilis prœterquam incafibus jureexprems , tarnen fi dônans causai
mortis promittat fe donationem nonrevocaturum, fit donatio irre- -
voeahjHs .öcintcr .vivos-. Li vbiitA¿»fí. de mortis caufa döna г.- & corn-
njuniter Doftoresita fentiunt* vid« Ciarum de. donar, quail. 4>num^
5. habet igi tur, hoc ípeciale donatio mortis cauià, quodfi apponatur
ci claufuia d,e. non revocando, tranfeat in aliam ipeciem, & non ma- -
neat teftamentariajquia teftamentaria diípofitio,manens ralis non po-
teft fieri irrevocabilis, proindèque Thomas Ferrât, in cautela 3 о. mo*
net in donatione mortis caufa .vtinducat donatarius donan tem , vti
promittatfe non? revoca turum.
¡ ^..'Ttttio ex vna parto inegisaritàrurTquànrdônatioinrer vivos; ;
èetaîia magis eft laxa... donatio inter vivos non requirir certum
aiiquemjiumerum teltiumi.nificumjqui/tcquiritujù. juro gentium
ad probandumj mortis* causa vero, vt in Judicio probeturjrequiritj
5. telles, vbi viget coníuetudo vo teftâmentum requirat 7. L:
foali, cod. de donat : mortis causa. Donatio mter /vivos quari-
¿k- - 'У £ ; ' do
 Dtjßut.j. DuHum jo. zjy
do cil fumma notabilis indigeo, vtpaulopoftdiccmusiinfinuatio-
ne, mortis verb causa quanrumcunqire magna fumraa-donctur, non-,
habet onus inlinuationc j vt habetur in 1. fin. cit; . .
4} Quartos quando fit mortis mentio in donatione, non ítatim.»
jndè legitimé infertur effe donatiqnem mortis causà' quia ficut ali;
çontracVuscclebrari po iïunr in teftamentis,ita crianiddnationesinter
vi vos. & vt habet L Se/a. in fine fF. de don a t. mort, eau Га. eum qui abfi-
htfè donaret, non tammortû eaufa, quam morientem dañare, pottft enim.»
fieri vt mors immincns,aut formidata fit occafiodonandi > non au tem
çaufa finalis donationis. Vndè quia Doûores hac in rc varièiôquun.
tur,putoex conjeûuris & circumftanrijs fumendum efle judicium,
quando ex ipfafprmadgnatropienonratisconftat »an fir inter vivosr*,
an mortis çaufa. & quando caufam finalem donationis fuiffe mor.
tem ex.verbis aut aliunde potcit colligi, dicendum eft, efle donatio-
XremcaufamortiSi fi vérifiât men rio mortis, ita vtexecutio tantùm
autapprehenfioreiintempus mortis rcifcietur , alijs circumflantijs3
probabiiitatemfácientibus poteíl judîcari efle inter vivos, feddehac
forma donationi^faîpiùsaliquid dîçetur infra, videriporeft Molina^
dè jttûir.- difp* 28 7: qui multa, hac de re- habet* & Tufchus donatio
fjQûclufi-6Âv & feqq.:- .<■■•..■■.

л Dùbiumdccimum;

, . 'Qmham poßtnt donare f. *

• s.; V M". AT- A' К I V M. '

ji- Tojfunt TYalati donationef moderato* faceré^ -.' ...

j>\ Pater filto in poteftate confittutOyn:fimortùcaufa,purtmdonaiiffnemfa~
cere non.poteß/ / •
Donatio à parente faifa filio adprofequendáfiudia, velfi ел nonßt cum
cuterà heredibus conferendá, пес in legitimem computanda&c. vali
da eßificut&expenßtinßudyrprofiliofoffa± non conferuntur ¿ría

¿ : Tilto emancipate poteß pater donare pure; ficut curais alterK

j. Jure novo poteß validé mater aliquo cafufilie donate. ;

Mm 3 In- -
.2 7* Traffatm de Contraftibus ,
IN fiipefioribus diximus de contraäibus Religio forum, impube-
rum, minorum &c. fed tarnen quia peculiaris eft difficulras circa-
idonationes propter varias difpofi tiones juris, iliac quóq; ad certas per-
fonas comparata: debent cxaminari,ac primo agemus dercligiofis.
De Rcligiofis multa diximus difput. x. cum do contraftibiw
regularium j & plurima ex ijs poflen t applieari dona tionibus. folùra
obftatdecretum Clementis vni. quod fusèrefert Azor tomo i. l. 12.
c.p. vbiomnesdonationesprohibcnturregularibus, pra^erquam do
rebus minimis, aut cum varijsrcftri&ionibus, quae vàldè fever* funt»
&quibus tarnen occafionem dedcrunt aliqui ab u fus regularium five
iubditorum, five praclatorum. qua; conftitutioijs locis vbi recepta
eft, venir fervanda, & omni no obligat, fed vo notao Svarez to
mo 4. de Heligione I. x. езркс^б. illud decrctum non eft vbi4uc
vfu reccptum. Et deindè vt ibi dick non prohibentun, donatio«
nes moderara;, quae debito ordine & 'legitima licentia ad monafte-
ri; vtilitatem fiunt ; fed prodiga;, & inutiles, & fine debito fine*
Vndè . •
i. Dico primo, Prajlatuspoteftexcaufaáliquadonationesmodc-
ratas faceré, eftcommuniorfententia, vide Svarez fup. öcMolinant
difputat. 276. Caulx autem funt, non vt oftendatfuam libetalita*
•tcnijcum talis voto paupcrtatis adíhiítum , & adminiftratorcm ran-
•tùm, & non Dominum parùm dectar , fed vcl in cleemofynàm.», vcl
certc .vtilitatero* monafterij , fivo ad remuncranda_, obfequia..
iibi prsftira, five ad demcrendo^ animor* iílorum-» qui prodeífo
poífunt, aut obeífc &c. omnino enim eft vtile monaftcrio praela-
tos eíTe gratos, &recognoícoxe beneficia in- rcligiofam communi-
tatem col lata, quia per hoc excitantur plures vcl ad benefaciendum ,
velad defend endum monafterium.
Quanta autem fumma à Prelatisdonaripoífitnon poteft itaj
rigide defmiri, fed prudenti arbitrio eft opus, aliqua enim monaíte-
ria majoribus pollent facultatibus quàm alia, Se plura habeno fu-
perflua fuftentationi , & à proportione plerumque ( niíi aliter- ab
ordine vcl fuperioribus . fit ftatutum ) facultatum plures poflimr_»
donationes faceré , pías tamen 6c non profanas juxta_.di£rain di.
íput. priced, de contradi:. Mulriim ctiam facit ad hanc rem abfolu.
ta & independent adminiftratio bonorum, quia tales plus habeno
■': liber- '
 ï . Diß/ut.s.Dubittmzo.
llbertatK ad donandum quàm alij , qui tan tùm limitaram valdè & rc-
ftridam habenr adminiftrationem. Vide qua: diximus fupra loco cit».
& aliquid quoqueinfra addemus, cùm de teftameruis Religioiorum
agemus.
Secundo loco eff filins reípeítu patris auteontra. ïnpatre er*-
go donante filio videndum eft, an filius fit inpoteftate patris, an verá
jam emancipa tus, quiadiverfimodè fecundùm hos ftatus judicandum,
. 2. Dico г. pater filio in poteftateconftituto non poteft- donatio-
rempuram inter vivos faceré, hax conclufio eft communis Dotlo-
juro,& earn tradit Jafon in l.frater hfîatre.fi. dé condift.indcbiti num.
j i . & eft clarus textus I- donatione* qua* parentes, cod. de donat. inter*,
viru m & vxorem. rationem hujus rei tradit Jul. Clarus, donatio; q, %..
quia pater non amittit dominium rei donata;, cum cjus,quod dona«
tur filio mpoteíbte exiftenti intuitu patris, ad patrem tranfeat domi
nium; qua; ratio pofiet quidem oppugnari fieflet necefle. fufficio.
enim nobis quod ex Jure & Docloribus id'ccrtüm habeatur. Dixi>
donatione intet vivos* quia mortis causa fâtVâ valen imöipfa donatio
inter vivos fuftinétar in vimdonationis^mort« caasâ , cum Iimiratio-
Xic tarnen, quam cit. 1. donationes quai parentes, habet, vtiniinuctuc
donatio, fiexcedat fummam legibus taxatàm, feilicet quingentos an*
icos,& fi infinuetor. nön requiriturexprefla confirmatio illius fa£ta_*
in morte à paren te, fed folùm filéntium ejus ve I non revocatio fufS-
cit ad earn confirmandàm; quod ctiam fufficit vt retrotrahatur ad;
tempusfaftaedónationis, & со loco habeatur, ас fi fuiflct inter vivos
fafta, & valida à principio, fi vero non fit facía infinuatio, íolum fi
léntium non fufficit, fed debet faltem in eo, quod éxccdït quingentos
áureos exprefsè confirmari in morte, Si tune non rctrotrahïtur ad
tempus facia; donatiorris, fed tantùm incipit à tempore mortis.
Adverteramen fi pater dônationem filio faftam juraverit fe
non revocatarum, valere cam, Sé non poffé revocan. itaGvido Papa
decif. 1+6. Clàrus q. 8. & alíj plerique. an autem ¿o juramento confir
me tu г veré & propriè contractus, an vero tântùm fit fervandum jura-
jnentum, pendet, ex ijs quae diximus diíp. i. dub.vltîmo.
Dixijdonatione fura, quia non prohibetur donare ob caufam.v.
g.ad remuneranda obfeqnia fibi pra;ftita jnxta diôa in dub. 6. Se tra
dit Clarus q- 8. cit. vbi etiam quaerit ; an donata filio ob ftudium tene-
шг. , In-
. t. .
ago Traftлш de Contraftihutt
In qua rc confidérandum primo, an donaverit.riec ne ? Secun
do, an filiushabuerit propria bona advcntitia? caftrenfia ? aut qua
il caftrenfia? Terrió,ánfuerinrexpenfa;fa&ae ad euraalcndum tem
pore itudij,an verö Ubri, veftes, furnptus, Docloratus, Quarto an
donatio fucrit ira fa£U> it nihüominus'filiuseajquxfibi donata funt
teraporeûu.dij,conferre cuma1iis heredibus,;& computare in partem'
iuxlegitimajteneatür.'' Hispofitis; ,
3. îDici poteft primo, qqando pater donat ad ftudiaprófequenda»
validamefle donationcm, quiaeftobcaufarn, & quidemvaldè favora-
bilcm, & vtilem Reipub. itaClarüi fup,& eiUongèxommunior-icn-
¡tcntia.
itcundô/quando de donatione confiât earn non conïcren-
dam cum ceteris coheredibu$,;necimputandam inlegitimam, quia_/
cetera; donatrones ob caufam qua; in.vita parentis valen t,nonpoflunt
rcvocari àparente/ncc venianteonferends.
Wertiö, quando deanimo donandi non con ítat , praííu mptio-'
neexvarijs acceptacircumftántijs, eft agendum, fi eni m •filiushabue
rit bona,propria, qua; à párente adminiílrabaotur,cúniillo<aru pater
non fucrit obligatus de^aternis fíiis bonis filium alere'». асе ederrtibus
alijsconjcÄurispoteftaiiqüandoprsfumi non donifle , fed ex bonis
proprijs filij accepifle, & ad èum tranímififle v. g. fi extradomum Fue-
rit filiús, & parens non valdè dives ».àut liberalis, nec.extraordinariè
Ülio äddictus. ;fi res fueriht pretiofas, aut ad ornatum tanrùm iacien- '
tes, fi habucrit m ultos alios libcros,fcripièrit .in.rarionumiibris от-'
nia,qua? filio mifit.&c.
4- Quarto.fi nihifhorum deprehcndatur.praîfumcndum eft dp
pietatepatris. &proptereaexpcnis, quas facitpater in filium ftudijs
dantemoperam,ôrdinariè non veniunrpoft mortem adcoltetionem
bonorum,.quiafuntaIimentaneceflaria,& quamvisp'lus expenderic^
in filium in ftudijs, quàm in alios domi, tarnen fi cum licentia_, patris
foris ftuduerit, necpaterprotcftatuslIt,ncc exprefleritre velle excef-
fum ilium vjtta mmptusiri aiios&ftos, in Icgitimam computari , non
debetconferriincómmune. vtcommnniter Doftores. ¿cíatisindi-
catur liß pater. ¿.fi.familU ercifiunds.
Quintó,de Iibris diftinguunt'Do£rores,fi i Iii fucrint non mul-
ti, autnonmagniprctijjcenfenduscftpater donâlTe, proindequccùm
donatio
 Dijpitt.3, Dubium te. 28 1
donatio fuerit valida tanquam ex juila caufa facia, non poterit revo
can, traníivcritq; aliquo modo in pccu'Ihrm quafi caftrcnfc-, рггеГсг-
tim fi fucrint dati in ordinc adgradum obtinendum, nondcbetin le
gitiman* computari.fi vero fucTint multilibri}&magni Valons fi pa
ter exprcíferit fe cos donare , donatio tenet , in favorem ßudiorum,
quaííuntad publicamvtilitatem, &non eft conferenda. fi vero non
expreffcrit fe donarc.ordinariè deben t à filio po'ft mortem conferri ;
quia res magni pretij non prajfiimitur donâflc fi non exprcíTerit, fed
tantùmautad viiimtantumconccffiífc.autcerté ex legitima dedifle.
ficut dicimr communiter de pretiofis veftibus , & ad ornatu nu filias
tan tùm daris, & -quod de librisdiftum eÄ,<extendipoteilad fumptus
fados i n Do&o tatú, *& fimfl íbiís.
4.Dico filio emancipato poteft pater donare puré ficut cuivis altcti.
eil communis omnium Doôorum.vt oftenditTufchus,</o»4/¿>. concL
674. Prob quia hic non militât ratio priorts conclufionis, cùmnon-
fit in poteftaTepatris, пес ad pattern redeat donum. пжс ergo donatio
Tenet ex modo quofa&a cm vis akeri, poterit tameru, à. fratribus poit
mortem reícmdi,fifit moifficroià.
DeMatre,an validé donet filio in poteftate patris exiftenti»
poteft cfle controverfia. Antonius Gomez tom.2. Var.c.4 ad finerti
obiter id aflcrit,MoIina difp 243.de juftic. id conatur probare multis
Tcxtibus,in quibas tarnen de hac rc ne verbum quidem eft , v t legenti
patet. Molina autemfecirmtraxitonmes fequentes Azoriumyl.eP
fiû,Bonacinam,Laiman. ôc plerctfip alios neotcricos, prxfcrtnnTheo-
logos. Ratio omnium eft, quod tota ratio legis prohibentis donatio-
nem patris fit , quiafilius eft in poteftate, eademque cum illoperfona
■ccnfetur,& proinde qua filio donat,fibiipfi cenfctur donare.atqui hace
ratio in marre ceftat, cum filium in poteftatenon habeat, & in- lego
mater non nominatur, ergo cum nec ratio legis matrem comprchen-
dat, nec lex illam nomine r, non debemus legem odiofam ad illam ex
tendero.
Contrariamfententiamdocent Juriíbe Glofla ad l.ftatimci-
tandam, Fachinanisi.3.controver£c.79.Godcfrcd inaddit.'ad Schnc-
duvinum inftit. dedonàtvbi citat Cynum, Fabrum, & Saiicetumj.
Ratio horum eilexprefla &formalisdeçifio Juris,!. 3-^»4 ffde<ionat.
■inter virum &vx.ôzL} .§.2 . ff cod.
Un Primo

>
 ¿t 2 TraftatM de Contraftibus ,
Primo loco hare habcntujy? miterfilia qui in patrù poteßateeü
dbnet, nullius momenti erit donatio, & in fcquentibus aJijs verbis, idem re-
petitur. Ncc contra fententiam Juriftarum quicquam facit ratio-, qua
nituntur. Thcologi. quod filius non fit in poteftatc marris , proindtq^
nonprohibcaturipfi donare, quia hax non eft ratio kgum prohiben,
ti um donationemmarris, fedquodcùm prohibían tur donationes in«
tervirum & vxorem noluerint ne quidem indirecte eos donaro, et-
iam per iruerpofitas perfonas. cùm enim pater acquirat dominium^
eorum.,qua; dantur filio, période eflet donare filio, ac donare íplí patri
fivemarito.
5¿, 'Níbiíominus tamen puto Theologos cum.» Juriftis hoc modo
poffe conciliari.Juriftarum fentenriaeft vera,ftando in jure antiquo,&*
Digeftorum,quiaolimomnisptculij,pracrcrquamCailrcnfis, parer ac-
quirebat dominium, Scproin dé dccifio Juris cita ta magna nitebarura:-
quitate, & jure poíteriori cocíicis Lcum oportet cod de bonis , qua; lib.-
advcntici>pcculij filius acquifirdomi»ium,& non pater. proindequo-
donatione facta àmatre, ceffat rario legisr"; illa enim donatio.cum ret
donata; dominium ad pattern non tranfeat,non eft virrualitcr donatio»
inter virumôc vxorem. Et hoc modo vera eft TheologorumTentcn-
tia,nempe de jute codicis : Si tamen mater donatetfilio intuitu pa tris*
principaliter, & immediate, tunc lex citata ex rT, habcret in tali dona-
nâtionelocum.quià effet in eíFcclu donatio ab vxote maritofacla.cùin,
dominium talis doni ad patrem tranfeat, vt dixi in difp. 2* dab. 5. Re-
liqua dicta funt lococit. in dïfp.2. cùm de filioru m contraftíbus. vaa-
verbo hîc. repeto^nonimpediri pattern donate filio eunti adbclluni;
пес filium patri ex bonis caftrenfibus, aut quail caftrenfibus, cùm ta-
Hum habeat dominium, & adrniniítrationem,& inflar emane ipati,auc,
fui Juris in :;s cenfeatur, fi pubes fit.

DubiumVndccimum.
De Donaiioniéuí interUirum & Vxorcrn*
&'* ^dJponßtlitiayLrgitas, & Donatio propter^tïuptias &
S V M M A R I V M.
/. . £H*idJponfditiajargitas ¿T donatio propter nuptias ?
л. , Sieut dos fihtto. matrimonio ad vxorem redit, it* & donatio Simplicité?
fáctA}adMAritum)eju-sj¡hcredes.
. . : 3. Dö-
 Dijputathij.Dubiutn //.§;/. .21%
/. Ùenatio tnterJponßtm &Jj>onfiimf(itfa irrrvocahiliter, tache indufane»
babet conditioner»,fi citiut rnoriar, quam m. ■ ,
4, idem te vefltbtu <& moniiibuepretiofis jfonfe tranfmiffts'dicito,
i. . |~Л E hac] re agit jus cod. de donat. propt. nupt. fponfaIitia_,,
L^J largitasfi fuma tur ftriâo vfu;iiris,efl id, quóddatur iponfç
à iponfo,vel contra poft contracta fponfalia.non contemplationc do-
tis aírígnataejfedprascisé intuitu nnptiarum futurarum, donatio quod
datur contemplatione dotis,& in pignus & fecuritatem cjus,& vocari
potcftconiradoSjquam<jra;ciam<^í^)ií'dicunt.vidcripotcftde hac тс
Pet:Grcg. in Syntagm.l.s.cy. &patettumcxNov. 119. tum ex tot.
tit.codèCit. Quamquàm vero in multis locis praefertim Hifpaniœнош,
fit fubfaac formalitatein vftbvtpoft Anton.Gomcz,teilantur paifinx*
Dolores vt videre eft apud Rebel. 1.6.q.6. fedt.i. Tarnen in Germa
nia pœne vbiq; frequentatur, Sein plerifq; alijs locis. quiaparentesr*
fponfa; plerumq;pacifcunîur, vtdos quam dan t -filia? fitfècuraapud
inarirum, &proptcrea perunthypothecam_i.
De Jure communi quidem licebathanc donntionem faceré &
*n te nuptias, & poil eas celcbratarsj fed femper debebat fervariasqua-
litas inter dotem,& contra dotcui.vtfi fponfa detmille> fponfus con
tra ponat mille ; fimiliter fi poft nuptias augeat dotem augeri debet &
donatio ad xqualitatem. haec haben tur fusé authentica de xquali t. do-
ris. kd confuctudines variorum locorum hanc arqualitatem, maxime
quo ad donationem fuflulerunt,& moris eft pieru ra q; vt fi fponfa dec
milkjfponfus contra det 2000 fi plura velit,poteíl ропетс. nec in iilis
eft magna difficultasifcd in alio pûclo,quando feilicet nobiles&divircs
Ju venes amore inefcati,fiiar fponfç non folùm conili tuuntantidotem,
led cti!fa:pè addunt faceré fe donationcs maxima; fuma: pecunia: irre-
vocabilitcr,& libera fuá volúntate, cafus valdè crebro in his parribu«
córingit,& lites parit.v.g. parentes fponfa; promittunt pro dote 3000.
fponfus quando bona fuá adminiftrat dicitfe poneré contra looo.quas
donat^6fa:irrevocabÜiter:controvertitur qua lis fit ifta donatio. 1. ex*
pcdiam',quid fit de jure comuni quado fit fímplex donatio antidotalis.
2. Not. i. donationem ante nuptias pofle fieri duplici modo, nam
aliquando fit fimphcíter.&nullo pa&o expreíTo adje¿to,& tune potius
eft ad fecuritatem ve'l ípecialé hypothccam dotis,& de hac donatione
bquendu cíl eodem modo,quo de dote.quia jura pari paftu ea volunt
Nn z ince-
 jjjj, Traftatus de Contractthat.
tacedere.t. tun* mulu. de cod. de donat.propt nupt.&Authores id paf-
fim approbare docctBoetius confit i ъ, fîcutcFgo dos Polu to matrimo-
nioadVxorem redit.ita&donatio ad maritü, & ejus heredes, cap. fin.
de donat. inter vir.íc vx, vbi tradit Panorm.& SchurfF.p 3 confil.69.&
ca;tc ri Secundo. hace, regula patitur exceprionem.in cafu quo vxol
comittat adulterium, quia tune dos manetapud marmjm,&Vxor eanx
pcrdit.cap» de donánter vir.&,vx. Et.quaravisin jure canóni
co non ítattiaturcxprefséwtvir adulteran* perdat. donatione propter
nuptias tarnen in can. chrtß'tana 3 2 q- 5. qui cftlnnoeentij primi, ftatui-
turvtvir& vxor,quoadadulreriü ad paria judicentur, &eodemmo.
po peenam fubcant. & inde colligunt yxorem in tali cafu lucrar-i dona*
tionem y tlÍAnOrmAnc.i.vt lite иояхоя/îet.c, fm.cit; &fepè.alibi, & fa-
tis.cxprefsè injure c.iviU autlxntTVW4*//»í.ca.a;.& 9« hoc fufficiat hoc
loco delibäffe.fuGöremtraclatü inaliiilocuremittiraus.3 .in donatio
ne hacíimplici ftatutum<eûàjure,vrfi dospromiflanö folvaturmari.
to ante mortemtnee donatio prop ter nuptias debes tur poítejus morte-
vxori. Aüthcnt, Sedqu¿ cod. cte ра&.годагл/гя/г/: quod* verum habet,ct-
iamfi mari tus moretetur ante vxorcm,&ex ftátutolbcj-donatiadebe-
rcturvxoriin tali cafu. quia ftatiuum non cenferur derogare juri com
muai am pliùs, quam exprefsè dicat; Si ergocafurn non.foluta? dotis.
nonexprimatj noncenfetureum exejudero,
3. Secundusmodas.conftituendi dotem veldonationcmfariscon-
fuctuseir.quandopaduadditurvelab aflignantedotem, veJ àdonan^
te. Subindc enim dicit fponfa.cxr>reíFé, fe donare dotcm fponíb,quan*
docunq; contiger¡t.folvi matrimonitun,ac fubinde juramcarumadhi-
bet de non revocando- vcltrontra íponfus donat vxon iba?-jux ta quan
titation facultatum fuamm&aiFecîûs decern,vel vigintj mitlia,&addic
fe irrcvocabilitcrïdonaTc.&de talibus eft doûrina Bartolb confil. 1 26.
1. 1. quam repetit-CQn/il 93 -1.2-& cömunitcr recepta; quod talia pafta
habeant tacite inçlufamconditionem.fi pramioriar tibi id eft dono
mea:dotem,fi citiùs moriar^quàm tu,fi.te cowingatantc memori,non
donov ö^ptoindcfiin-dönawonrnoaadditur exprcfsè;clâufula,in om-
nicafü&^tiarr^antenbnmoxwris,noniCcnferi pervJlarageneralira-
tem verborum, excludi. &¡ banc fenterttiara. obfervavi in praxi rece
pta, non enim peaefumitur fponfus cognatos fua? fponfae d itare voluif-
ic,& in Tita fiiafc privare bonis,quibns invito ipfo quantumvis intenfi

cxiftc-
 Dфишto Buhtum л. §. у. ¿g j
exifterent fruerentur-quod tame foret псссЯзп'ц ,. fi donatio qua; fit
communiter ad illum cafum extenderetur. dbnario с nim. propria
ft abfoluta rranfmittitur adheredes donaran;, ftrgoffiùis exigerc eam
à donatorc juxra \-fi quù argentum. in fine. cod1, de donac. vxorc ergo
ante maritum morrua fine liberis.hercdes ab inteflraro'poflünt xnari-
tumcogcrcadtradendumrcmdonatam fivearnici fihHpfijfivcînimi-
cii ergone talia abfurda cvenianr,pra;fumendum cil maritu m voluif-
fefuaîvxori.profpiccre pro tempore viduitatis, vriccwitförn mariti
(latum vivar commode, qua; conditio quia per mortem vxoris deficit,
donatio quoque deficit, quandoautem dicit donans fc dare irrevo-
çabilitcr,habet hune cfFe£tum,vt cùm donationes mortis caufa poífint
vanjs modi's & ctiam in teftamcnto revocarijhaec tamen donatio fta-
timpoitmoricm mariti fupexvtventcvxare firma manear , & irrcvo.
cabilis. ficut aliaidorationesconditionataecvenicnteconditione , vt
dixLmus fitpcriùs in.mareria de conditionibus.
4¿ De monilibus, vrftibos &alijs,qua:fponfusaurmaritusmitrirf
aur dat vxori poflet viderr difficultas, fed facilè folvitur cum diftin-
tfïonev veLfunt veíles autel ertodia modicivardris fpcétatâ qualítatc
«5t alijs circumíhntij&dóTia ton's ¿4 donatarij velabfolutè Ióquendo
funtvcftespreriofa?,cVclcnodiamagni pretij ; fi modici valorisr*, à
fponfocenfenrur donataahfolutè& fine condirione tacite incluía de
morrefua ante vxo rem- fimagni valoris.commodáta cenfentun. vu
vxoEornatiorincedatjnon ver¿Kdonataj hajceít fententia omninô
communis 8i praxi J udicum con fi rrna ta,quam tradi t Barr; rn Lpcnulf.
ff.Toluto matrim. & additioedillumlbcumcitatispluribus crîciteife*
omnium. JuL Clarus §. donatio, q- 10. &Cormru$confil. 8 r. lib. i. ad-
4lt. etiamfi diceret fponfus fe donare ifta rnonilia , rntclligendum ta
rnen id, fe donare iífomonilia ad vfum. fed'in hoc vl'timo habet ali
ólos contradicentcsi fententiaramen illius probanda vidcturjuxta_.
di¿tá--dé pjiortdiíficuUatc.fc ncm pe dönare^fi vxori pr«moriatur,aIiàe
non..
Et hoc breviter delibafle fuffici'at ; nam de pa&is dotalibus , 3c
rarijs hac de re BJegnorum confuetudimbus confuir poífunt Rcbell,
lib. 6. «3c 7. dejuílitia. Sanchez lib: 6. de matrim. & alij.

§.*. De Ihmtioniltm inter ru'trum&fvxcrem.

Nh 3 SVAk
 2 g¿ TraSfutus de Contraóíibm.
• " 'S V M M A U I V M.

7. Turл dofiâtiones inter conjuges font irritл.

i. Donatiu,ß remuneratoriafit, aut donans non fiat pauperior , nee donated
tins ditior, valide inter virum, & vxorem fieri potiß.
Donatio item mortis caufa ; aut abjmperatore Jugußa, vet contra fa&*\
velß vxor donet viro ad obtinendam dignitatem , valet.

Vppono quod dixi in difp.pta:ced.poirc contractus onerofos.ven-

ditiones, cmptiones&c. interconjugcscelebrari, modo fyncerè
ineanrur,& nonfitmihtc.intcntionefcilicctdonandi, &tantàm exte-i
^msprœfefercndovcnditioné.quôdautëattinetad puras donatione;.
; X. Dico. purx donationes inter conjuges funt trritaî. conclufio
iic generating propofita eft cerra exvtroque Jure. 1. í.§. lo.ff. de do-
naf. inter virum & vxorem habetur.,. Sciendum autem efi , ita interdi
ctam eße donationem inter virum & vxorem, vt ipfijure nihil valeat , quoci
afhtm efi. &Boß©icstanquamomnino veram füpponunt banc do-*
¿rrinarn. Quarquidcm ficcxplicanda eft, quöd faftâ donatione etiarrt
feeurâ rraditione donatarius dominium non acquirat, aut jus in re ilia
pro remporequo matrimonium durât, 5c poilîtdonatorrem, quam_»
tradidit, liberé repetere, quando ipfiidlubeu ; fi tamcn-anto mor«
tern non_ revoceoíive explicité, fivo implicite, donatarius acquiV
rit dominium, & i Hud dominium tunc retrotrahitur , quo ad fru
it us retinendos, ad tcmpus fails donationis, retinct cnim fructui
perceptós toto tempore.! quo rem poflTcdic íi vetó donationcrrL¿
non eft fecuta traditio per íolum filcntium, auu non- revocatio-
яега ante mortem non confirmatur, пес donatarius jus aequiricv*
fie communiter explican hanc rem à Do&oribus tradit Sanchez lib.
dematrim. diíp. 14. ■
1. Sunt tarnen aliquicafus, in quibus valet donatio. 1. fi noru
fit pura & fimplex donatio» fed remuneratoria, illa enimvt fupe-
riùs diximue, non eil donatio ftricîè acccpta_i, пес prohibido do
nationis' ad earn ordinariè extendi tur. & proitidè banc limiratio-
nem admitrunt communiter Do&orcs. citao pro hac re»> multoe*
Sanchez fup. djfputatione 6. tantum adhibenda eft cautela, quant
fupra pofuimus pro donatione patris facta filio, vu fint vera meri-
ta, & indebîta obfequia, non vero fervitia debita, qualia autrrru
 Bijput. y. Dub. и. $.3. X 8 7*
eflfe dcbeano, & quomodo prasmío vcl rcmonerationr proporíio-
nata arbitrio prudentis cít aíítimandura. cxcmpla_. aliqua ex com-
murri fententiaadfert Jafon. 1. ex hoe jure. ff. dejuftitia&/ure. num.
j 5- fi plcbcjus pucllam nobilem ducat, aux fencx Juvenculam,pa-
tcft.Uli inremunerationem conftirucrc dotem, &c. &addit Panor-
mit. c. cum in Eccle/га. de fimonia num 4. talem donationcm ftatim
valere, ncc exfpectandam efle mortem donantis, quia non eft do
natio jure prohibirá, fed remuneratoria , &:quafi compenfatoria-
inajqualitatis, qiix erat inter eonjuges. 2. donatio e tiam fim'plex
inter cónyuges, quando aut douans non fit pauperior, aut donata-
rius non: fir ditior. hanc regúlame tradiu JurifcoíT. L 5. in fine, flv
de dona*, inter virum ¿V vxorem, Vbicunfy non., mimit de facultatif
busfùà, qui donat>it, valet , & etiamfi diminuit , laeupletior tarnen norLx-
Jît qui accipit, donatio valet., hujus autem rei excmpla ibi adferuntut
v g. fi vir donan» diminuit qukquam dz faculraribus » vt fi here-
ditatem répudier, vt fucccdat vxor. fi rem fibi Iegatam, vo deLr
vxori, perceptâ priùs aliqua fummâ pecuniae , Л fummam illam re
mitter, non diminuir de fuis facilitations, quia nunquam habuio
«am in faculratibus. Vndc non aflcntior Molina; difpur. 28 sr. afle-
renri,pofíc maritum repudiare hereditatem non acceptatam , noib-
vero acceptatam. dixi enim fàp. cum de aliena tione bonorum Ecclo
fiaefecundùm vfum juris non cenferi raeum, quando non habeo jus in
тс, aut quando non eitaûu in bonis meis. & hoc loco ex ipfo textuv
patetid eiTe dicendum. Excmplum verô in quo donararius non fio
locupletior recitar I. 7. & 1. 3 r; ffi.cod. û pecuniam fibi donatarru
impendent in vnguenta, aut in obfonia&c. quia cum illa ftatim^
pereant, nccmaneanrïn fubftanria dönatarij, jus noncenfet ex ijs fa
ctum lócupletiorem. & Panormit.;c. donatio, dé donat. inter virum Sc
vxorem. dicitgencratim, quando quisinvtiliter expendit rem dona»
tarn, poffe dici non eífe ex ea factum locujWetiorem.
3-. Tertiö.poiTunt conjuges donare cania mortis i. ß cum vxori. ff.
de donat. inter virum & vxorem iilis verbis : infer virum & vxorem-»
mortis сaufк donationes recepta, funt. & aîibi id fiepèrepetitur, & Docto
res confirntiunt. пес mirum, cum ifta; dona tiones tales fint , vt neuter
fiat paup.crior.Hec autê donatio in ter conjuges habet aliqua fjaecialia.
U fecutâ traditionc ante mortem non transferor dominium, cù.-ii_t
tarnen
288 Traftatus de Contrae!ibus , %
tarnen inaliisdonationibuemoitiscausä id fiat vt dîximus fuperius*»
z.pa&umdc nonrevccandonon,faciteam rranfirc in donationcm^
inter vivos, ncc ei:robu г v Hum dat. qu« videri poiTu n t fusé apud San
chez 1. 6. difp. 10. >Quarto,valet4onatio fimplcx inrer con juges, fi
juramentunvdeca поя revocandaadijeiatur, ira Bovcnco in authent.
Sacramenta puberum. num. 1 2 2. citansBartolum, & alios. Covarru. I.
1. refolut. capítOí7. nuni.4. Gail. 1. 2. ob fer vat. 40. qui mukös pro
vtratjuo parte citât» & tandem dccîdit noftram'fcntcntiam cflc vc-
riorem & communtorcm. fundamenta hujus doftrinae tradidimusr*
iup.indiip. 1. dub.*4timo,cumdc viribus juramcnti egtmus. Quin
to fi ab ImperatorcifiatAugufta:, vcl contra, donatio ftatim eft valida,
& dominium transfertur, eft communis fententia 1. penult.cocL do
don at. inter virumic vxorem. quodautemdelmpcratorc ibidicitur,
exten dun t p'lurim i Do&orcs ad íupremos principes reípe&u fuarurru
conjugum. Mol. difp. 2 g 9. Sanchez 1. 6. difp. 3. num. 10. &alij.
Sexto, valer donatio ab vxore facia viro ad obnnendam dignitatem,,
fairem in ca quantitate,quarad cam rem neccilariacft.l. quod adrpifien-
da. ff. cod. deinde quo ad aidiumincenfarumtcfc&ioncm. l.quodfivir,
ff. cod. vide plu ra apud Sanchez per forum librum 6. de matrimonio,
de paétis mutua: ГиссеДкнш inter conjuges vfitatis in ger man ia age-
mus in difp. feq.

Dubium duodecimum.
Quantum donari & tfuomodo oporteat f

DVxfuntquxftiones examinando. 1. an valeat donatio omni

um bonorum, г. an, & quando donatio indigeat infinuationei

$. /. Quantum quify poßit donare ?

SVMMARIVM.
Ь Donatio omnium bonorum prafentium& fitturorum^ exceptts nonnultlt
cafibtu, irritatß.
3. Donatio omnium bonorum ad caufits ргм, vet mortis сaufa fatfa , vel ft
juramento confirmâta fit, vel donator fibi refirbet vfùm fruttum ,
am alieneta fe bona non donatione ,fed сontroftи onerofo , 'valida eß.

I. Dico
 JDißut.s. ВчЬ'шт 12. §,t. i$9
: i- 1^4 Ico"primo:Don.4tioomniqm bonorum prjefenti'um&futi}-
» ■ \~J rorum eft irrita, hœc quidom eft fentenria omnium pene.
Dottotum. & licet nullum jus citent vbihoc dccidatur,tamen putaní
fe id colligerc exb ß'tpuUtio hoc modo concepta ff. do verb, obligat hxp
quidcmcft vt.dixicommunisfcntentia_., & obfervaviin tribumlibus
Judices fecundum earn pronunciare-». Sed tarnen fateor non videro
me rationem folidam conclufionis. Primo quia nullus eft textusju,-
ris, qui earn ftatuat, vtfuppono. quia I fin. cod. depactis. quam aliqui
•citant,non eft ad tern, ibi cnim tantumprohibentur pacta & donatio-
nes aliena; hereditatis nobis Ob venture. Imperator tales pactioncs,
•& donariones facit irritas, propter periculum vita;, quodincurritil-
le, de cujas hereditatcpa&um eft initurru. facilèenim donatarius ad
ilium occidcndumconfentiret, vtranto citrus potirctur ejus here-
ditatc. Secundofundamentum ejus non fubíiftit,ficenim dilcurrunt.
inhoneftum eft, & contra bonos mores feipfum privare facúltate tc-
ftandi.atqui donans omnia fuabona, privat fe illa facúltate, ergo.&ç.
Huic argumento facile reXpondetur primó negando majorem, alio-
•quiningrcdicntcsTeligioncm.aut fairem qui'fua omnia Sc feipfum of-
ferretmonaftério inhoneftè faccret,cum feprivet facúltate teftand^.
^tqui hoc eft contra plurimos exijs, -qui concluiionem à nobis po-
fitam defendunt. poteft etiara adultus fe arrogandum darc.& hoç
ipfo teftamentum priusTumpitur, & fit inhabilis ad teftandum, nific-
mancipeturl. penult, ffi de bonor. poiTcíT fecundum tab. deindeex
natura rei.quatceft inhoneftamprivare fe facúltate teftand i magis"%
quàm feprivarc'libertateFaciendofefervum. Tertio etiamfidaremus
cíTc mmus4eccns hominem feprivare libcrtateteftandi, non propre
rea fequeretur talera actum c'flc irritum. multi enrm con traft os mi
nus decenrerineuntur.quitamen funt validi. minus decenter aliquid
fieri^fat fipelegi fufficientcm occafionem , vu cum contractual fa-
ciat irritum. Sed nonproptetca eft irritus,quandolex millo jure i<jl
deerevít. Quarto nemo tcnetur teftari regulariter loquendo , & po
teft nolle vnquam teftari. quarc ergo peccat fe per aliquem contra
muro reddendo impotentem? quiaquandopoflum omirtercaliquem
actumpoflum quoq: mihi poneré ex mea liberta te impedimentum ad
iftum, nifi fi t fpecialis deformitas in ipû obligationc > qua; hic nulla o-
ftenditur : cftet quidcm contra bonos mores.fi alius rae contra vol un-
„;:i. i Öo " " *" tatcm
v X 9 Ci Tracîatus de Contraftibut,

tatem mea m privarerlibcrrare teftandi. Sîcut eriam foret, iî quis mt

privairctnaturaK mea libertare. Scdficutnon eft contra bonos mores,
vtego mcipfum &libcrtate,& facufrate-tcftandiprivcm, faciéndome
ürvurrL», ka non erit ñ donando meaprivem me liberé facultare te-
:ftândi. Et proprer has rationes FercHnandusVafquiusl,2.dc potentî*
'teftat.tf. iî.imm.2^. putat donationem abfolutam omnium bono
rum prxfentium & futurorum efFe validam, nec contra bonos mo
res cum faceré, qui fie difponit,dícitque mulüos Doctores in eadem
tflefcntentia_.. Sc Panormit. c.nulUEcsleftafiica. deconcciE praebendas
num.t r.dicit id cfle probabile,6c muiros legiftasid fentire.nec verum
eue quoer talraufcratur facultas tcftandi.cùm nulla habeas bona poflk
'validé teftari. de quo poftea_.. idem valdè ptobabilc putat covarru.
rubr.de tcftàm. p.z. num. 5- & 6-. citans mukös. Sc omnium füfiffiuie
Èovenco d;e juramenta contractus, fivej in_ authent. Stcram, pubc*
'«(«fànum. 7; per muiros fequcntesr', qui dkit id fibi videri certum.
•Quia autemcommunis fèetentia tantâauthoritate nitkur, non an
dern us qu idem abea rccedere ( ficcrcontraria ft rationem fpecrcs fit
probabilis ac fbrtè vera) Se proindè cafus atiquos, in^ quibus donatio
omninm bonorum valer, proponemue»
'* 2. Primus cafus eft. ftfiaracbcauiaspias.hunx: cafum mulriquidcra
exlurisconf negantifedpKiresvidenturaffercFe. Panormir.fup. & in
confrL io2. Covarru. fup.Clarus.v. dontt¡ot\¡ zo.Tiraqueltús-priviltgi©
loo depiacaufa. & paifim fbeolbgi recentiores. Mol.diipurafione
'з8о, Lefltus, &al'fj. Sc pro fundamento ponit Molina id,quodjam
'diximus, ncmpe talcs donationes noneffe iure natura: aat ¡Ilícitas,
au t irritas, & proinde m fävorem animîehoneftè fieri, nifi enink»
fu pponetent Auth-ores ex natura rei efle licitum fe_> privare facultare
teftandi, íaltem efficaciterita vt herds nihil confequarur, non habe-
"rentvnde dcrendçrcm,donationes.omnium bonorum facta« Bccleiœ
efte validas. * . •• •
S-ecunJùscafus eft; quandö dönantur mortis cauià,tuncenint
ceffatratioxrorrclüfionis; quia hon privatur facultare teftandi , саль
poffir ferhpcr revocare. inteÜigimr ergo de donatione inter vivos , âc
irrevocabili. ■
Tertius câruiêft.quandôiuramentocontirmatur;huttc'caiô(n
"tiantiquroribus,c4 Juriftispraeièrtim negant plurirawjuos citât &-£
quitur
 quitur Julius Claras q. 20. cit. & vidcbîtur ol¡mfüiffecoamuiuoé¿
iîntentia. ScJtamcflaíTcruwtBovencolococit.Lcírms &alij recen-
tiores Theologi, & fundamentumjameftpofitum, quod jurenatur«
iron fit illicitum & privare facúltate teilandi,& ad íiimmumideíTec»
contra bonos mores civiles, non vero naturales. -Sicut ergo in cqeto-
ris, quorum executio non cil peccatum, juramentum aut confirmât
contracbirn,aur faltem obligat, quando ipfum juramentum à jure non
fit irri tum (quodprobabüi ter diximus fieri in juramento metu extor-
to)fequitur cxhoc juramento nafci Obligationen!.
Quartuscafuseft, quando donatorfibi refervat vfumfruftum;
quia tune iibi refervat aliquiddcquopoffîtteitaricnmex fruftibusr*
percepris aliquid pofïlt repônere, quod heredi relinquat , & idem eft
quandocunq; vhraneceflaria alimenta aliquid e-tiamfi modicum fibi
refervat in ea faltem quantitate, vt ipesût inveniri poiTe hercderxuî
qui vc lit agnofeere & hereditatem adiré, ^ Tulchus. donatw. concluf.
648. muí tos citât pro hoc cafu.
Quintuseft. quando non donatione fed conrra&uonefofoa
fe aliénât, aut promittiralienareomnia bona, ita Alolinadifput.280.
cit. Adduntalij apud Tufchumfup. valcrcquando eft donatio reci
proca. Sed neu tram limitationem admitto, niiî lu fafta traditio, quia
îemper miíitabit ratio, quod fe privet facúltate teítandi, aut ccrteJ
donatio non erit irre vocabilis. alias limita tiones adhibetTufchus li
tis fusé , led eas omitto, quia non funt valdè in vfu. Tantum hoc ad-
vcrto donationem omnium bonorum noneifc invalidam , nifi addar
tur prxfcntkim & futurorum, roobilium & immobil ium, quia jura_, 6c
actionesin jure con ilituunt diftincbm fpeciem à mobilibus Scimmo-
bilibus. Si autem dicatur omnium omninb bonorum tarn prsfcntiuni
quam futurorum, cflc invalidam, quia etiam jura &z acciones compre*
lienduntuc« ■ '•

§.2. De infinuattone песejfaria ad Z/alorem Danationir. • 1

S V M M A RI V M. . .¡i.,»
••i ;, ¡t
ж. fit ifffmuatioad don ai ionîs valorem necejfaria?
2. Donath vitra soo.folidós five áureos Vngaricos fa£ta,reguUritCT reçut-
• rit mfinuatiomm-i,
' oo % \ - K Èx&r
¿§¿ •* Traïïnius de Contracttbuf xt
c Ëxcïfe tinten caufam moniteuramentum de non revocando fiûfÇm, сам-
"'■ ' 3,1 fas fias; item/tImitttum frafettm mUît: aliati doner, vet Impera-
tn tor, auf donationes varyi temfwribus fiant. .
\, A Ltera quxftio eft de modo,quo debet fieri donatiojvt fi t vali-
/1 da. & quidem jura Ггере loquuntur de infinuatione neceflaria-
iad valorem donationis,Infinuatioautemfitiquandadonans five per
íc,üVe per procura torem/ qui poteft efíe ipfc donatarius) coram Judi
ce five pro tribunali fedente/ivenon, comparens déclarât fuam eflo
meutern» vt donatarius talc m remhabeat, curatqí Judex cade refcri-
ptum publicum fieri, nccopusefttcftibus, autcaufjecognitione> auo-
decreto* ; •
2. Dico fecundó, donark><ma;«irvltra'500 folidösreqtiiritregtt-
lariter infinuationcm. ita habetur I. penult, cod. dedönat; hujusrei
ratio redditur¿ne homines aut fraude deccptiaut metuinducti,aut re-
mere & fine circumfpc£tic#ic magnas fummas profundánt. hisenim
omnibus occurritur, quando coram Judicc & ad аЛа fit donatio,quia
tunc. &cjrtumfpé cíe öefine metu, ôefraude fieri folet¿.
•' ' • Qmd nomine foîidiintelligitur. variè.difputant Auth"orcs> 5c
res cflVtvaldè operofainranta monet£emimrione¿ ficvalbre ram infta-
biliin varijs provinces ccrtialiquidftatuere: plâcerpro hifcè partibus.
quod habet Wefcnbec. i n^ Pa ra tit. rT.de donar* Solidumidemeffo
сдт áureo Hungarico, 5 oo¿ ergo folidi five aurei Hungarici. confice-
rent -mon et«, bélgica; 2000. flor; qurdönatigitur.vltra 500. iolidos-*,.
fine infinuatione_>, quodJ cft fupra.500* non- validé eft doñaturrb,.
fçd.vfque ad 500« validèvt habetur ti Stncimut. codieod. v. g. fido-
net mille., donatio illa, quo ad mediam partem eít valida. Quia vu
fcfti regula.Juris, vi/'Äf fer non .vtile non.vitiatur. , quo ad mediam par
tem invalida.,.
Dixiirkconclufibne. reguldr/ter. quia aliqui funtcafus,in qui-
bus infinuatio non requin tur.ad valorem donationis excedentis 500.
3« Primui eftJri cauià mortis, quia donatio eau ûl mortis' nonre-
quirit infinuationcm v t fup. di x i, & ftatu i tur in .1. fi nah", cod. de do •
nat.mortis causa. & Dolores pafllm id tradunt. Guido Papa: decij*. .
6i.o,.& alij..
Secundus eft quando dönatur aliquid ad pias caufas. hunc ca-
fujn quidem negantplwimi ex legiftis. Schneduvinus inftit. do do
nar.
 na*. num. 2 г. mukös cirat. Tiraquellus in privileges pixciufx 124*
icd eum defcndunt longcplurcs. Tiraq. lococit. Panormit. in c. rc*
latum, i. de tcítam. num¡ 4. Clarus Donatio, q. 17; qui muiros citato,
ficut & Tiraq. plurimos. Mol: difp* 279- LcflT, J. 2. c. ri. num. 102..
rationem dat Clarus, quam ante cum artulir Panormit. & approbavic
poftcaMol. quia non potuitjus civile conftringerc oonfeicntias aut»
fubditos in ordine ad anima; bonum , ncc adi mere liberta tern dandi
pro bono fuse animar, fed h xc ratio non convincit. quia jus non pro*
hmuit, nrc reftrinxit donationes in hoc púnelo, fed pemnrtk fieri
quantas placet,rantumquc vult Judiccmciïeconicium,n«dètDrIocu*
fraud ibus.aur prodiga: & inconfidente dona tiones alien jus fian t. quia
ílatu tum laicorum reddens generan m inhabiles laicos ad donandum,
& etiaro teftandum, indireûè ctiam afficit caufas pias* quia-papUlus,
&prodigus,cui interdira cftibonorum adminiitratio^, rre quidém ad
bonum anima: fu a*, & ad pias caufas poífunt teílari , & id pro ven iu ex
difpofitione Juris civilis, ergo poífetquis abfolurè- fieri inhabilis ad
donandum ob- quameunque caufam, etiam piam finefcituJudicisrV
poilet quidém Ecclefiätalcm lcgcmahrogare, ficut abroga vit legenx*
de folennirate teftamentorum ad canias ptas-> fedquamdiu non abro-
gatilexcivilismanetin fuovigore: Käria ergo exceptionis hujus à
conclufione generali eiTepotefti quod confùemdo in plerifque locisr*
¿dobtinuerit, vt donariones^ad pias caufas- non requérant ¡nfínuatio-
ncm', ctiamfiiiant defumma valdènotabili; cùm vidcamus inpluri-
mis orbis provinces fieri fundationcs locorum pionim,& tarnen non
infmuarb, maxime.fi pecunia fiant:
Tértiuscafuseft quando adhibetur juramenrum dé non re
vocando, tunc enim nonïcquitiinfinuarioncm cftomnino commu
nis fen ten tia. licet aliqui fintconrrarij: Bovcncoin Aüthcnt. Sacra»
menta pukrum. num. 1 19» Gvido Papardecif 3 50- Clarus. donatio, q.
.1 quiplurimos citant, Panormit: confil. 1 07. &palïim Theologi ôç
in praxi Tidttur hoc fervari. 'Gail. 1. 2. obfervat. 39. dicit efle comr
naunem & in praxi fervandam. Fundamen taau rem hujusrefolurionie
/une data dub^vltimo, difputationis prim«.
Quartus cafus eilin donatione facta à príefeftomilitum alicui
militi.l. 3 j.cod. dedonat. и. . •
, . Çuointus, quando Imperator donat non indiget infinuatione.
.-; ; t Оо 3 . quia

'4
X94 Traiiatm de Contratïbt*s.
quia ipfc fuppiet pcrfonam & Jttdicis & donatoris. 1. Sammus.tofc-
cit . quodan locum ob tincat in principibus inferioribus, qui merumj
& mixtum habcntimpc-rium , controvcrtkur. placet fententia affir-
mans, quam trädit Antonius Capiciui decir.203 . multis citatis. & fatis
probaturexL/?«*/*/. & 1. Magißratum.Ü. de adopt, vbi Confuí &alij:
Magiftratuspermittutur fungi vice & partis &Judicis dantis iftia&ui
authoritatem. ergo non folùm princeps, fed ctiam quicunque Judex
poteft authoritatem dare donationi fibi facïa\vt alia infinuatione non
fitopus. quando enim eft voluntaria Jurifdiâio non cil neceuaria..,
communiter loquendo diftm&io petfonarura. ?' ч
Sextus. quando funt multce donationes diverfis temporibns*
fa£tar,ctiamfi omnesfimiilfumptœ excédant soo.foiidos.tamcn fi nul-
la earum periè fumpta excédât, donatio tota valer, v.g. fi donethodie
400, & poil aliquot diesiteru m 400 &c. vtcomimmiterjdocctur, &
decerniturin d. l, Sancimus. vbi ctiàm aliqua alia circa donationes nori
requirenres infmuationem indicantur. plurescafusab Authoribus fu-
jpra citatis notantur. VideCiarum Djonatio. q. 16. 17. 18* . < '>
. : ■" v. • ■ ' " . 1 ; ij
Dubium decîmtim tertîtim. • >
. , • V . Ojiando foßit Donatio revocari.

Dlî "bac materia agit fufijflimè Tkaquel lus in L fi vaquant, cod. do

•revoc. donat. ¡
Nota verb aliam efle ratîonem donationum , qu'àm fit obliga-
tionum aliarum fine caufa contraftaram , quia fi alteri des fyngra-
pham, quâ fatéris te üli deberé mille nulla exprcfsâcausâ , ex qua de-
beas, v. g. non dicas te deberé ex mutuo, ex empto &c. non cogeris?*
iblverc five incivrli foro, five in canónico, de qüa re funt texttts* h
cùm iemdebito.%. fin. ff. 3e probat, taz.fiсшto. de fide inftru-m. & Do*
ctores id communiter ícfl-tiunt.Bovenco in aathent. Sacrant, pué.num.
99. «Guido Papa deeif 176. Pahormit. m с. cit. Meyfingeru»
ínc. fiemtio. num. 1. Pamhouderius in praxi Civil i.e. I75.num. l%\
qui tarnen addit in aliquibus civitatibus mercatotijs confuetudinem ,
vel ílatum efie, vtin fyngraphis debitorum, ad Obligationen* contra,
hendam, nullius cau fie exprefllo requiratur. Do&rinam autem iftatn
•extendit Meyfingcrus fup. ad promiffiones fine caufa; exprcííiono
 Dtßut.j, Dubiumij. §. /V ¿pf
Yerbo, veîferipto facbs» qua? omnia puto tanrùm habere locum inu.
.fbroexterno, irbconfcientiaj entmj tencti videtucillo , qui fine*
^cxpr^ffionecau&yoluttfe obligare, fr verein donatione nullam ex>
prefleritcaufam,fed fimpliciterfateatutfcdonâiTePetrohanc rem.ço-
.geturfolvere vttradit Panormitfup.quamvis quandofit fmecauf^fa-
ciliúspateatquercla' inofficiofi. . ¡ . -, ,
Donawones au tero licet ex natura fua fint irrevocabiles, tarnen
-in jureítatuun tur aliquot caius4jn quibus donatio poteft revocari.

. "B^yacatio-Dmatianis propter ingratitudinem Donat&rij,. ,

T1 ' : ; SVMMARIVM:
jtn Donatio retocari poteß ob donatarif ingratitudinem ,fiperVenientiam it-
- . : .. herorum donatoritvel quia donatio mojficiofa fuit.
f¿ Donatio Eccleßa facía per- Eccießaßicorum ingrat itudinem nequh* relto^
-, . . carii ,
j. RtTtocafi poteß donatio,ßdinatarttu alimentaiHget donatorг.
tfb. Juramentum de donatione поп геЪоб anda, etfi ingratus eßet futurut do-
■ nataritu г invalidem eß.
jr¿ Donatio remuneratoria rebocari по» poteß öSingratitudinem.
£. Non cenfetur donatio ipß fació revócala propter' ingratitudinem ,nifi
accédât Jud'icis fententta..
p оЬ donatarij ingratitudinem donatoris hères regttlariter donationem non
•t poteß revocare^

TRcscafushabentur celebres. Primus eff ingratitude» donàrartf.

1; ßnali. cod. de re voearidis donat. & с. ylrimo. de donat. Sc-
cunduseft fupervenientia l&cromm ipfi dona tori L ftvnquam. cod.
cit. Tertius.cruaivdo fuitjnofficioft.cpd. dc inofiiciofis donat. per_
-inultas leges. aliam enim caufam de non fervato modo» fubquofa&a
•eft donatio» qui in I. illafinaH exprinvitur, in dub. 6. fusé deduximusJ.
-C^adruplicircrautemcotHrarttitur ingratitude , injuria quatuor mo-
dis donatori inférendo, prout & in lege illa fínall refertur. i. in cor
pore,vulnerando donatoremjgraviter percutiendo &c. 2. in honore,
« rcrbrs comurocHofis eum inhonorádü.aut captivü injuftè tencndo,vt
explicar Рзпогт, ad с. fin. cit. de donat. 3 ■ io bonis ci notabilcm ali-
quam bonorum parte vcl clam, vei palam aufe rendo. 4. deniq; invita
... 1 ,j conan-
29'6 * TratJatus de Contratthus ,
conandoeamaufcrre. five per infídias/five alio modo. înquovltïmo
Câfu fuffici t folus conatus ctiam efFe&u non fecuro, in alijs tequirituc
effectus, & folus conatus non fufficit, vtdocetur communiter. videi;
Molina difp. 28 i. ->
2. Qua;ritufhic primô, an donatio fada Ecclefia; ob ingratitude
nem Pralati ScCleri poffit à donatorc revocari ? Julius Clarus fup. q.
»21» refert Panormir. in c. Verum, deconditiorribus &c.quafi äffirmaree
poífe revocari. 'fed non loquitur eo laco de гсуосатюп-cob ingratim-
dincm, fed de donatione fub modo,quam diximusfup.Te vocari,<juan-
do modus appofitusiuittahquam canfaflnalis, '&ta<rien non raitfer-
vatus. Romano tarnen confil. 284. vidcturpouVj-evocari ob ingrati-
tudinem;ialtcm,durantcejusvitâ. fed communis opinio eft, quam ibi
récitât Clarus, ob ingratitudinem Ecclefiafticorum non revocari do-
nationem. quia vt dicit, donatio illa eft facia ob bonum anima? dona-
torisy& principalitcr Deo, quiñón poteft tfle ingratus. 1
3. Secundo controvertitur. an fi donatarius alimenta negct do
naron indigenti, rcvocetur donatio i ncgat Gtoflaiul. in condemn**
tione. fF. de rcgulis juris. Mol. difp. 281. & pauci alij. ratio eorum eft,
quiaillacauíarnon eft in jure cxprc(Ta,Scl.fîn}di- cir. m'citur , incaiibus
. tantùm ib i cxpreftls revocari dohatianem. comrnunior fententia af-
ícrit. Gloifa inl finalt. cod. dc revoc. donat. Cl-arus de donat. q. zi\
Azor. 3. p.l. i i.e. S.Panormit. с vltimo-.de donar. Gomez. tomo 2.
var. rcfolut. c.+.num. 14. &alij paffim.
Cenfoo optnioncm Molina; inpuncto JuriscfTc veriorem , fed
coniuctudinemftare procommuni. proptcrea poftcriori fententîïe
in praxi adha-rendum.-nonquidemquandoparva , atrt paucafunt do
nata ; fed quando-multa-& magna , & proptcrea^licit Panormit. fup.
hoc benè notandum propter Vetulas & alias ü miles pedonas qua; ma-
ximam partem'bonorum alijs donant, Se ipfœ penuriam gravem pa-
tiuntur. tunc cnim-c-ogendi funtDonatarij,auralerefccundimi pro«
portionemfacultatum, quasacceperunt&c. autreírituercTcs dona
tas. Sc hxc explicatio videtur;haberc;magnam aequitatem, vt fciliceu
alas eum, qui ob bona tibi data ad paupertatem devenir.
4« Tertio qua;ritur,aningratitudodetcaufamrevocandi, quando
juramento eft donatioconfirmata? diftinguendum eft. autenimju-
ramentum eft factum in genere de non revocanda donatione , & tuno -
commu-

t
 Vißut.i. Dub.T2.§.r. 197
communitcr conceditur-poflcrtonobftante juramento ob ingratitu-
dincm rcvöcari- quia Juramcnrum quando particulat im non excludic
conditiones, rccipitquseajuteiniunt aâui, & cae cenfcntur tacite in-
efle juramento, aut expreßc renuntiatiim eft privilegio ingratitudi-
nis, & jüTavit fe^non Tcvocatufunrctiamfi Donatarius ingratus exiftat-
&in^ ifto caiu eft diQenfio inten, Authorcs. Joannes Andre амги
addit ad fpcculat. tit.de donat. dicit Juramentum iIlud non_ valere
(qui male citaiur quad contrarium teneat ) Additio ad Panormit.
c. vltimo. de donat. citans Rom. & plurimi alij iddoccno. Molina.*
difp. 281. docetTáIere,<3c donacionem nonpofle revocan. In hac rc
probability videtur Juramentum lllud efle inváliduni. quia eft contri
bonos mores, datenim donatario ingratitudinis occáfionem, quan-
do feit non fore fibi fraudi ingratumextitiflc. & eft par rario hujus de-
ciiionis,acilIius,quam facit Pontifcxinc. quentadtnodum àç jurejur.vbi
non probat Juramentum maritidenon accufanda V*xore,etiamficon-
tingat cam commirtcre adalterium. quia datur ipfi occafio adulte
rando
•5. Quarto quarritur,an in do^ationereTnuweratorialocam'ha'beat
revocatio ob ingratitudinem. Reípondetur communitcr non habere,
quia vt fupra-dixi, ilia inrigofe non eftdonattoproprièdicb; "Vndè &
leges reftrmgentes donationcs, iftam non comprchen durit. Sola ergo
fimplcx'&.puca donatio re vocatur. iraMozziusdedonat.n.64.Panor-
mit.in c.vltimo.cit.Aror.p'3-l.i i .c.8. & alijplurcs. Tiraquellusfup.
§. 8. donatione Urgitas. dicrt ex'circumvirum fententia 78. donatio-
nemremuncratoriaminco,inquo exceditmerita,eflepuram&íimpli-
ccm,& adftringi legibus íimplicium donationu m.
Quinto qusrrtur.án ingratitude efficiat vt i pío Jure cenfeatur
re vocata donatio? Refp cum Panormit. non revocan ipfo facto , fed
perfententiam Judicis/hocenim fatisindicac 1. fin. cod. dercvoc. do
nat. exhù ctufis'fifuerint mJudicium dedvff*>&Approbat£ donaciones ever-
ticoncedimus. Vbi Imperator non videtur conccdcrcpoteftatem cver-
tendi donationcs ob ingratitudinem, nifi quando funt in judicicunte
deduces.
Ex quo fequitur donatarinm ingraram poflcin confeientia do.
nam retinere.donec pC'r Judicem ei auferatiir. cum autem Judex jube-
Kt reftitui &fruftus,cum fecundùm regulam juris \,in condmnstnaeS*
..-.i" - Pp dc
 IP g TraftAtut de ContraBibui ,
rçg jùns inreftitutiöncrei ctiamfrutbs^ntelliganrm-. fed m hoc pún>
ôo quamvis Gomez c-4 cit de donat nara.2 1 . m fine nege t fcuâus re*
ftituendos, placer tamen modcrarioMolinarfup. quód frutas fairem
ill j, qui funta tempore litis conteftatae perccpri reftituendi venianL*
dixi, fal tern, propter ea qusefuperius-maltislocisattuli, de rcftitutio*
ne omnium fructuum.
Sextè quaerituran hercs donatorispoffirTevoeare ob- rngrari*
tudinem ? Refp. elfe cerri Juris in c. vltimo-de donar, non poíTe rega«
Jariter: fi Donator fcivit Donatarmmcift ingra-mm, & tacucrit , cum
tarnen potuerit curare dónationcm revocari, hinc ejus herés non po-
tefta&ionem intentare am mokftiam cxhiberc. Si vero donatotaut
hefciverit ingratitudinem donatatijiaw ft fdvedtnonpotuerit ta m err
cpm accufarevtHiiccon>nnvniter concédant poffe hercdem petcre rt-
■vocationem. Vide Gomez flip num. 14.1 necctiamrcvocatu-r.ffcon*
' tra hercdem donatoris commiwatur ingratitudo. ncc fi ab herede dô-
reatari) contra donatorem. Vidfc cunde m & Panormit. fup.

§. 2. DeTievocatione obmatos- liieret Donaropu

J. S.V M M A R I V т.
j- Vt donatio etiam extrañéisfafta revocar/ ob liberorumJûpervente»tianuí
validepo(Jît,filij veri, nonfiUi ejfe debent.
3. Nat à liberü ipfb }»re donatio redit ad-donatorem-, . ,
Si donator eogifiavit, ¿rjperavitfie habiturum liberot , & nihilomimu do.
novitrprafumituriegàfavori'renutteiaße, , •■
4, Donatio Ееdéfit vdpia eaufitfiai}a ab fitpervenientiam liberorum- revu- \
caripotefl.'
Té С Ecundus cafirs genera/ is, in-quo donatio revocatureír,vt disU
0 mu6,íüpervenientialiberorum.excit.I.J,/'y»^»7.cod.dedon»t.:
revocandis, inquo advertendum primo inrclligi híc veros filiosv non-
fictos, quamvis cnim monafterium ccnfcaturinaliquibus cafibusloco
êiij, tarnen cum fit tantùm fiítus, & non verusnlius perprofeffioncav
in religion efacbm, àDônatorc non revocatur donatio. Sanchez 1; 7.'
de pracceptis с.лп.г г cum multis à fe citatis. .
Secundo licetlex cit. loquatur fbiumde Iiberri5,quia deiWs
fait confukus Imperator, tarnen Doclores paílim, &. cômunis con fue.
1 <■ mdo.
 D/ßut.}. Dubium/j. адр
tudo, earn exten dtintad quemeunqi extraneunvpropterrationem le
gis, quia quando carens liberisdonatalijsfuabona, cenfetur idpro-
pterea face«, quia caret, non facturus fi fperaFct ft habituai m : cura
fictas patris tali cum efle animo praîfumercrubcat, proin deq; hanc ta -
citam conditioncm vult inefle fuïdonationi, fi liberosnon fufeepe-
ro,íivc donccliberosfufccpcro^ hxc tamen revocarlo intelligent
eft de donatione ïummxnorabrlis , arbitrio prudentis Judiéis detcr>
minandal fi vnqusm. certam quanritatcm non ponit.
л. Tcrtio-communittr hune cafum diftinguunoà procedente-»-»
quod natis liberie ipfo jure donatio redeat ad donatorem, & proin-
de hic non agatur, vtin cafu i ngratitudinis, condicione ex lege x fed
immediate tei vindications, vt notât Panormit. in с. vltimo. d<j
donat. ác ipfe donatarius nullâ exfpecbtâfentcntiâ tenctur donurn
reddere. vttradit ex Covarru Mol. difputatione 282. modo tameiu
cxiftimet donatorem fibi velle reftirui. aliter enim non tenetur. Ti-
raq-fup. in fine tradatus negar fil ium poíTe donationcm vívente patrç
revocare» cùm need u m habcat jus acf pecendam hereditatem patris. de
qua ramenacuratiusaliquid trraâabirurtf feq. in fino.
3. Quarto legem tunc folùm locum habere, quando Donator de
liberis non cogitavit, fivenon credidit fe habiturum libcros* , quia fi
cogita vit, :& fperavrt fe habiturum ¡iberos, & idcxpreflàt aut forma*
liter, aut tacitè, & nihilominus donavit, tunc-ceflat ratio legis, <3c
ргжшпи tur legis favori renunriaflot пес cpnditionem illam taci
tè voluifle ineíTo. >& hanc doftrinarru. puro quidem probabilio-
renu, cum fit faris communis inter Doctores, vcrbeae oücndiL»
Tiraquellus repet. 1. fi vnqusm-». cit. &Mcyfing. {.ebícrvat- <6j.
6c licet plurim i ab ijfdcmcitati contrarius» teneant. & multi dicant
rem efle tta_, perplexem, vtCäefareä definitioneandigeat-, tarnen-
non eil ratio tanra dubitandi. qui enim contra nos fentiunt, exboe
iolo fundamento raovcntur, quod {.fivnquam. fit in favorem &paren-
tis&filiorum, parensautem quamvis péflet xenu ne ia*e favori fibi
facto à lege, non tamen ftobcum nemo poflit renunciare favori a Ite
l-jus , in praíjudiciumejur*. Sed baec ratio non eft folida,quiaadverfij.
rij ncgantfuppofitum, vtCuiaMuslib.aoob&rvar s.&alij.nempc iru
iftalege favoremfieri ßijs. filijs enim pen. alias leges fuccurri, pec-
querelaпъ» fciliccu шоШсшС* fi pater donationes prodigas fee erit
LᣠТУaffAtm de Contraitibiu.
in pfatfudieitim légitimai filiorum¿ aut aiimentorunteis debirorurrL*.
ircc pöflc filiumexhac lege agere ad revocandam donationem,fedejç
Jureeod.de donat. inorficiofis. Sctunc nonad revocandam totam do
nation e m, fed quarenus cil inofficiofa, vt pauló pod probabimus,huic
antcmjurifili|legitimaînon.prodigendiE per donationes.^on porcil
pater renuniiarene quidemeum juramento. Si hoc cotenti citent au-
thofescontrajiaffententiaî.ijsnon repugnaremus. tantùmenim nega*
mus, non pofle patremrenuntiarc beneficio. L fivnquam. non aucem
aflerímuspofle renunciare beneficio, quod competitfilijs ex querela*
ihofficjofi.
4j{ C^iittodubiumcftde donatione fa&aJsccícfiáe, auteauße pi«,
an îrlà'perlîipcrvenientiamliberorû revocetur. Rcfp Doctores com.
munitet conecdere,poflè revocarijeú à lege talis donatio non habeat:
Privilegium, difputaturautemjanin totum revocandafir,an veröquo i
ad légitimant ran tum filijs debiram & fine dubio commun ior с ft Ten«
ten tía revocan tantùm quoad légitimant Panorm.c vir de donar, n, 5, .
Gomez torn. a.vaf.c.4^n;i i.Covarru l. \¿vAriarum.c:x 9дх. 1 1 Moljdifp, .
2,9 2{ eValij in-riKßcimo numera qui apud Tiraquellum vidcri poflunt
in 1 fivnqmm. fed tarnen fententia contrariai quod revocerur quo ad I
totum, eft quoqiiatb communis, cam tenet Meyirag. 6. obfervat.9S»
dicirq ; in praxi Judiciorum tcnendam efle. Ferdrnandus Vafquius 1. 3* .
de fucceflionum progreiTu.$',26,num.S.c¡tans BaldUml.3. cod. de Sa-
crof Ecckfiäe. Tiräquelkii Privilegs xi%. caufarpia;. p.ro.vtraq; partev >
citar,nec ander vnam altcti prseferre. & Julio Claro. v\donütio. 2 3 n.zt.
tontraria opinio vifa'eft fcmperdafa.PhiUp.PtmLus.l. 1 . regula 3 s H* -
mit.9. có fatis propendet multis alijscitatis. Refp communem qui-
dem fenrentiam,licet in jure non fit fundara, tarnen in praxi nos tuto
pofle fequi propter authoritatem & congrucn rias,& favorem caufie
pias,& vtCláros dtcir,i2re morâ femperEc^lefia obtineret; . Quod autê
injure nonjit funda ta^robatur. Quia jus nufqwam excipit caufaspias. .
cirata cvkrOrX.fijvnqudm, memioJictnfac.it ta n turn de libcrtis, & Do¿h».
res pene omnes propter identitarem rationis cxtendun t : ad ex traneos;
atqui eadé ratio militatcömunitcr contracaufas pias. propterea enira \
efctranei compre htçndùntur in Iege>quia nemo prafumitur, nifi cert6 >
xôftet volmfle peaferte extráñeos propdjs liberis. idem аигёргагш mi-
tur de caufa pia- vidémus cniincos,qui iibcro&habcntnoaeflc libera
les
 Dißut.j. Duèiumij. f. г. !$<yi
les in cauiàs pias,nifi íint valdèrpotentes; ¿reos, q'urdönant cauíís pîi.
js& Ecclcfijsplerumquccarcreiibcris,&£cclcfi»quodà4nmodo ad¿
optare loco filiorum. ergo pracfumendurn eft eorura mentem fuiflo
donare tan tum in de fett um filiorum, & velle fibireftitui , fi n afean tur
álij.. ■ - .
г j- Diccs,Auguitinusièfm;49;dedivériî$mnova erfiriono, 6c
refèrtur 1 7. q. 4. с. vltimo. dicit Aureltum Epifcopum potuiffe juro
fori, five civili retiñere donarionem Ecclefiaífacbm, etiamfi dónato-
ri poueafüerintnatifilij. ergoex.ipfo jure non revocatur donatio,
nifi qoo ad legitimam tantùm. Reíp. omnes pene Doctores locum.*
hunc Anguftini citare , & ex ea fuifle morum Báldum, vt jndicareb
probabümstotum deberé reddi, alios au t cm ex eodcnv loco negarcj
quidquam reddendum praaer legitimam. .Ted 'tarnen credo Aügufti-
num malè explican coromuniter, & diítrncb'oncs de legitima tantùm \
retinendaex jurccivili, ÔÊaliaquaeà DOetoribusadFcruntUrefle poti-
ùsfubtilèsdivinationcs,<juàm folidumAuguftinifenfumj apette e-
nimíavetdjs, qoidoeenrfccundùm leges nihil effe reftktnpndwma
' ■» Norandùm <nim;dooationcs légitimé fadàs eifledè jure.Ä et
natura fiáairrevocabiles; pauló antem ante Auguftini tempus latam
efle à Conftantino juniore \. fiwqtum. in. qua fanciebatur, vt quod¡
pater carerrslibcris dOnâiTct liberto, natis poftea líberis rotum revo-
caretur. illbauterntcmporc-initio feitieet legis latae;non eft fact a ex-
ten fi bad alios. &proindèeo tempore licebartotarrídonationem reí
tinefc, etiamnatisliberis, maximècùm donatorvfumfructumfibï fe-
* tinuerit, vtibiteftatur Auguftinusj cùmnondum eo tempore fuiffet
prohibitum donatione intet vivos legitimam filiorum minuere. di
cit tatnea Auguítinus Epiícopum cîtm totum reftiruiffet.benè feciflo
jure poli : non quod effet exnamrarei ftricta aliqoa obligatio in con-
ferentia quidquam reftitaendi, ftdejc<\ma partes ffetroag па œqui tas,
&exaltcra parteœdificatiofidèlium,qui iftisinitijsfcandalumfùffleDi
paffi. quia fiEcclefiainhiatçtlucnscumdifpcndtopictatrs, videbatur
teneri adconferyandùm bonuainômcn;cùm;pateridexigcrer> totum
reftituere. .
Brevitcr ergo, vcl confiderandûm eit il lud. tempes, quo 1. fi
irncjutm. nondum erat extenfa ad quofuisalios, qui non erant liberti ,
& eo tempore пес externus, nec cauia pia.tenebaturnausliberis quid-
Pp 3 quanu
3 oi ■ Troffatus de< Controftibtu ,
quam rcftirucre; véf-poftetiora témpora, quibus exinenreRerpub.fa-'
ûaeft extenfioad extraneos,& tunc caufapia deber comprehendijtiiii
joftendatur fpeciaiis ej us exceptio.
Dices, fi vni filiorum fit facb nimis magna donatio, ea tan-
turn revocatur etiam natis alijs filijs quo ad legi timam , & non in to-
tumvt infra dicemus. fed Ecclefia au t locus pius eil in jure inflar filij.
Rcfp ncg. illud fubfumptum vnivxrfaliteracccptum efle verum, tan-
tùmcnimeftmftarfiltjincafibus jurecxpreffis, inter quos non eft hie
cafus, quem rracbm us. & fine dubio in multis cafibus eft major favor
filiorurn, quàm cauí'a; pia;Jn aliquibus major cau&pia^quàm filio
rurn.
Quia tamendixilnconelufione commtinem fentenriam eflb»
tutamin praxi propter authoritatem&.congmentias.id confirmo, au
thor! tas enim eft cerra ; quiafatenrur omncs eflTe communem , & iru
mbunalibus, in quibus vigcr fervor fidci Carbólica: & pictatis , fcrva-
tur. congruentia vero & ratio eft fatis bona, quod in communion fen-
ten tia, q nam refcrt Tiraq in repctit 'I.fi vnquam. nam. 1 2 & Sanchez I*
6- de matrim. difp. 36. num. 16. & alij donaciones remuneratoria; non
revocantur nativitate filiorum, atqui donatio fatla Ecclefia; »aut loca
pió c.ftquoad rem ipfam remuneratoria »xiim principaliter fiat Deo,
in aliqualem remunerationem maximorum beneñciortim»qua? ab со
acccpimus & ita.pQÍTet:non incongrue dici,quoddonarioncs pia: non
Xînt propriè ditts &r pure donationes, fed rcmuncratoria;,& ita regan-
.tur legibus donarionum impropriarum,non verb ilriûis illis donatio-
Jiumpurarum.

Tarda <au/àr,evocanâ>e donation* ex<fuerclainofficiofi exçli~

- 1 <atur.
Б V M M A R T V M.
g. Teßamentum, in quo filio nihil reltâtum eß, totitm } donatio verb inofficial
. fi filtern quoad legitimот, кfilto -refiindi poteß.
#. Legitim* filiorum,ß plures quam quatuor non fint, eß trient bonorum,ft-
»e tenia purs. Sißnt plures, tune legitima eß fimù, five meduL*
, fers tottus.
/. totefi fliw pofi mortem parent й donationem inofficiofim refiindere \ &
frababiliiu eß etkm idpojfi patre adbuc vivent** ': j 5
.4. Cot*
 Dtßutatio j.Duí/umij.$ís. 3<yj
^ Cóhtrrttiíti onerofis etiam cum eLtmtto legitim&initos neqttitßiiiu querelà-
tnojßciofi refiindere*. . -•.,*:■•■»

к T T Же eft tcrtîacauiïgcflcralis ex iupraaddu&is. quando íciíicéT

X J donatio fmtfilijsinofficiofaj five contra officium pa tris, qui
debet filijs profpicerc,& non fraudare illos per iromocHcas largiticfc»
nes poFtionc bonorum, qua: cx Juris dlfpeniat ione eis convenir !
Notr autera mag ni rtferrc.aivteJtanTentu-m inofficiofúm fiVfr
M quo nihil eft relict um filtOHmpugnetarà fillOjan vetcwionatioinoft
ficiofa. Л teitamentum, refeinditur totum, quando -eibraofficiofürrt»
fine diftinéfci'one an firfadum filio alicui.an extraneot fi verö donatio ■
ïevocatur ranrùm,quatenus eft inorficiofibfive vfq-, ad legitimam , vo"
dicit Cujacius in paratit. cod', de inofïic.donar. &ex eo Fachinxus 1 <SV
controverf. c. 48. quodquiden* vtnoravi ia§: pra:ccdènré,reipectu fi»
iiorum concédant pleriq*, fcd-refprcru extranet pltsrimi n<gant , qur
vol unt;ab extrañe o totam domitionemrcpeti, ied4io»invenia> vtarr.;
te dixi, fundamemum magnum hujus reL Si hinc probabilfùs* viderttr
cîi m roultis quos citât Tiraq. Tú p. nifi donatio racritre örconfflio in-
©fficioià;Sniifipaterdatâopcrâ,& deftinato con filio ffaudândi fîliun»
ftâ legitima id feccritj donationem non revocari à filio nifi vfq; ad le
gitimam. & d©cet hoc Mol. diip.283*
2. Not : 2. legitimam filiorum, fiveillam partem bonorum parfis
aut marris, qua; ill-is poft corum mortem debe tur , faille qui dem oli m
variam¿& adbuc in varijs-provincij&efle diveríám. communiter tarnen
hodiè^il triens bonorum, five tertia pars» oliai totä hereditärem vo*
cabantafícm, aíTem autem confiare volebanr 12» vncije, fexvncia; vo-
cabanturfirmis five medium afllss & perconfequens media pars bono-
xum;quaruor vero vnciae quae fun t terria-pars aflw.fivc totms.vocaban-
tur triens. de qua re multado&è habet Budaeus ёг aOe, & Brifionis in_.
Jéxico juris, &'a4i>paflIi»iqAia?nobis hoc loconon funt nccefTaria, &
aliquid i nfraattingemuseum de ttfítomentis agemus*-
Hoc pofito, dicimas^fi filiu*fitaut vnicus^aut;plures, modo
олп fin r-plnrcs quam qflatuoftlcgitimam iftoram omnium iimulfum-
ptorum efle t-rtram partem bonorum patris,autmatris v. g pater ha
bet 1 2000 ducarorum in-bonis,&habet+.fikos,!egitiraaiítorum filio-
rnm funt 4000. ducarorum,qu« eft tertiapars, & ilk 4 debenr dividí
aqua.
5 о4 ; Traftаш de Contraftthus ,
drqualiter inter eos,vt ad fingulosmille pervcniant. fi plurcs fint filij
quam 4. tunc legitima cftfcmis,five media pats totius,fi ergo pater vcl
mater habeatpauciorcs filios quàm 4. dua: teniae bonorum funt ia-
liberâ corum difpofirione.vtin cafu propoiiro ofto milliaducatorum,
6 de ijs pofluntdiíporíeteíivc inter vivos,itve in morte in quofcunq;
vfus, & ad quofcuaq heredes ttantmittere. Ьжс habentuT*nauthcnr.
noviflima.cod. de inofficiofís teftam. quaîdefumptaeftcxnovcll^ 18.
9c Dolores pa (Tim tradunt. vide Schnedu vinuminilit.de inoffic. tc-
ftam.S.vltimo, num.8. bx>c veto corrftituto ( dequotamcn adhoc a-
liquid dice tur infra J veniendum eft ad donationes.
- 3. Notandum 3 .*fi patcraut mater prodigis^donationibus intervi-
vos,fivein vmrm filiorum, five -in extrancam ;pcrfonam, totam fub-
ftantiam, autnotabilem ejus partem effiiderit, ira vt imminuerit legi»
timam,quae alijs filijs debebatUT,pofle fiíium faírem poft -mortem pa-
icntisagerequereläinorHciofi.&donationcm'quatenusfibieratinof«.
ficiofareícindere, fie vtquando fiHusrevocatdonationem inofficio-
fkm, attendatur ad tjuantitatem bonorum, quam habuit tempore do-
nationis. v. g- fihábucrit ï2ooo.fiIius indetrahenda legitima íemper
habebitrefpcclumad-i^ooo. , &exillisaccipiet.nifi paterrantumad-
jecerit poftea^quantumdonavit, vt babeturnovella çz.exquadefum-
ptaeftauthentica. Vnde. cod. deinofl&ciof teftam. fed dubstaturan
etiam vívente patre- plurími id negant cu m legitima non debcarac
filio v ívente patte. iraXeífius 1. 2.c. 18 . dub. 14. num. 1 1 ?. & ali;'.
probability vidctaridpoíTe etiam viventépatte. ira Tufchus legitU
ma. conclüf 190. num. 7. &fcqq. praífcrtim 1 1- círat aurem Salice-
wm, Baldum, Socirium,Romanum,& alios, quiäicunt: Sipaterdif-
fipetbona, five per donationes prodigas, five aliter, pofle filium offi-
ciojudicis implorato cógete, vt fervet légitimait!, ne filins poft mor*
tem patriscarcatáHmentisnec referí, quod dicaturlcgttimam non-
deber i ante mortem, qnia eo íen fu id verum eft , vt filio non debea t>
tradi vívente patre, fed tamenpoteftífiliusin caufadonationum inpf-
fkiofaium agefe,vtfibiaíFcrvctur,ncpoífitpatereamdonare¿ brevi-
ter ergo,jaon?dcbetut quafi ttadcnda.anté.mortcm, féd quafi fervanda
ad mortem.
4-. Notandum 4. hoc Privilegium revocandi concefium eíTe in lo
to donaíiombusraofrkiofis; quia fi per contractus önetofos omnia,,
fuá
 Dißtit.i.Dub'iumr. 305
fua bona diftraxerir, & legitimem fíliorum minucrit , non poflunt filij
contra&umrefcmderc querela inofficiofi. Cum lexnullacontraftus*
oncrofos refemdi jubeatjautpaTcntes fua per varios contradus aliena
re vcllet.hanccflecommunem fenteniiam teftatur Clarus Donatio.
q. 24. & Covarru. ade. Лагяюгш. de teftam. § ro. qui tarnen addit li-
mitationemquaîalijs probata eft, ncmpè, fi per cönjC&üras appareat,
fadas alienationes in fraudem filiorum, &рггесгрие> íi fuerit fraudis"
confeia pars Ша^г,' cum 'qua contrahitur, poiîe Judicemrefcindcro
con trad um, vel revocare quantum fatiseft, vt filius légitimant con*
fcquatur. Se ita quoq; fenrrt Fachinaus 1.6. c. 8 j.Plurade hac rc diectt-
tur in difputatione fequenri.

DISPVTATIO IV.

DE TESTAMENTIS> ET VLTIMIS
■ VOLVNT ATIBVS.

Dubiumprimum.

An teßamentifaSl'to fitJuris пашгл.

S V M M A R I V M.
y, Faßio 11flamenti tBjurù nature.
г. Omnes tarnen pene gentes leges fofitivoi etiarn tkierunt circa material»
teßamentariavt-н
Л.
Ànormit. in rubrica de teftam. docet teftamenti fadio-
nem efle ex graria juris pofitivi. opinionem Шага po-
fteaanVplexus eftFerdin. Vafquius 1. 1. de potentiatc-
ftat. §. i. fusé earn explicans. Alij contra, dicunt te
ftamentum efle Juris gentium invemiöne & origine.
Juris verô civilis ordinationeSc forma. Jafonl. exhoejure. num.46.
& 47. Covarr. 1. ; . variarum. c. 6. n. 7. Clarus de teftam. q. 2. Cuiacius
ad 1. 1. iE qui teftam. fac poff. &finc dubio cû fententia communior,
fiver-
 j об Tractatш de ContraStibui.
ftverba> velmodumloquendi fpeftemus. fedan omnres modcrni, qni
quaeitionemhanctracbnt, ftarum ejus-intelligant, nefcio. Hace igitur
crVqua;ftio;anfilexpofitiva nihil ckca teitamenta itatuifieu ; potuiß-
fct-quifquo de fuis bonis difponerepofl: mortcmu , & еаь. cui vellet
relinquere,ita vttalredifpofitioeflct valida eo modo, quo inter vivos
âlienationes pçr contractus fuiíTcnr valida? ex privarorumconventio«
Bibus,etiamfi leges cjrea illos contractus nihil ftatuiiTent; Et Vafquius
quaîftionerain his r\rrminisdifputat,&.negat>fiRefpuh.nihil ftatuifletb
vel licentiam tcftandi non dediflec, potuifle quemquam de fuis boni»
poû mortem difponcre, proptcrrationcm,quammox expendimus. .
Dico primo, videiur probabiliusteftamentifa&ioncmcflejuf
ris naturae, five ( vt cum Juriftis loquar ) jurisgentium, eftcommunis
vtdixi. Prob, quiaidcofunt juris gentium alij. contractus vg.vendi-
tionum donationum&c. quisnatnr.a dictatquemcy, quLdominuscfly
poiTc pro fuo arbitrio de fuá re difponcre, alienando eo modo quo lu^
bjCtsergQetiamnaturadidtatpoiTceumaJienarepoftmortem.
Ex hoc ipfo oritur dirîîcultas, & ratio qua: movitPanormit/Jfc
Vafquium ad docenducontrariam-ferrterttiam. fievergo argumentan,
tur, natura etiamfi di&et, pofle qucmqua de re fuá difponcre pro tem
pore, pro quo adhuc manet> vel mancre poteft dominus, & per confer
quens pro tempote, quo vivit , non tarnen di&át pofle difponcre pro
cp tempore, quo non erirdominus, & poftmorremv quiafibenèad*
vertatur mortuus dominium transfert, ne autemilludabfurdum iê—
queretur.&Rcfpub.aliquam confüfióncm inmorrecivium patererur,
diçunt opus fuifle Juris admin¡culo,vt jus pofitâ tanquam condition^
Vivcnfis volúntate dominium in heredem transferrer.
Reíp. licet iíte diícurfus fit probabilis, nec ab Authoribus no-
ftras fententia: benè refutctur,tamennonconvincit. Vndeinforma_>
negaturaflumptum. vt enim transferatur dominium non requiriturv
vteo tempore,quo transfertur fit penes transieren te, fed fufficit vt eö
tempore fuerit, quo confentit in transJationê dominij.patet in dornt*
tk>nibusconditionaIibus,&fubmodo. de quibusegimusindiip. prar-
ced poflumenim transferre inPetmm deprsefenti dominiü cquimei,
&ei tradere,fic tarnen vtfiRex ante pafcha hue veniat, tranfcatinPau-
lum;quo cafu dominium equi mei transfero in Paulum eo temporoj
quo non fum dominus, rranftuli enim abfolutè dominium in Petrum,
*' : &tta-
 JiíJpUt.4- T>ubium i, 507
Ärtradidi ipfi eqwitti, пес maneo dominus, nönramcn in perpctuum
traníluli^nifi pofitâ condicione, quâ condicione- non pofirâ transfer-;
tur dominium in Paulum ex vi prioris m eae voluntatis, & hoc tocum.
aequè Fubfiftit five ego vivam fîv« mortuus fim eo tempore, quo Rex;
venic, & quo transfertur dominium, applicando igitur ad noftrum ca-t
fiim reddenda eit ab Adverfanjs ratio, quare natura diftet me poflcj
donare inter vivos Tub conditioned eo modo vt tempore quo domi*.
ñium transferendum eft, non fim dominus futuxusr&ramcn di&et mc
non pofle donare pro tempore mortis mcae. . • - ,
Prob, fecundo, quod apud omnesgentesobtInuit,id Juris^eflb
naturae dicendum eft. atqui apud omnes gentes non plané barbaras,
obrinuit vfus difponendi de rebus fuis in morte,ncc poit FacTam rerum>
diviflonem,& diftin£tionem dominiorum facile inveniecur, quando-
nam primum incepcricteftameneumfieri.quiaquoddicirGuiacJusadL
1.ÍF. qniteßamenta&c. Afhenienfes ante Solonera non confueviíTetc-r
ftari, non probatUT. Soion enim non diciturà Plutarcho permifiíTc re*
fían fimpliciter, fed dedifle poreftatem inftituendi quofcunque extern
nosdeficientibusliberis. Dcindè Parriarchas antiquiílimos teftätos
fuifle confiât ex Script. ic<3en.48 Iacobfilium Fuum Jofepheximiam
habere voluitaliquam partem prae fratribus.
Dices ex Fado omnium gentium fequitur tarfttim omncs gen
tes naturae luminejudicaife, dandam FaculraTem aRepub.tcftandi.noa
tero fine cxprena Facultace licuiiTc. Reïp.àmpliùs inferri pofleJ. quiet
cx^Fu gentium colligimuscdntraftus alios eiTe de jure natura:, quia_j
omnes gentes vfi funtco modo transferendi dominium , nec legimus
primám Facultatemcontrahcndi aRcpubconceifam. ergo cum vfum
gentium inveniamusirftcítamentis,& non legamus quando primum»
fia ta fit licencia teftandi fimpliciter, nec fie ratio fol ida, cur Лап do irL»
natura non fie validusiUc modus cransFcrcndi dominium , non debe-
mus aífercre cífe juris poíwivi Fed naturalis.
. 2. Dicofccimdo. omnespenc gentes leges poíítivastuleruntcir-j
ca materiam teftamencariam.& hoc modo Forcé poífent-concrliari di£>
cordantes Authorum in hoc puncto fcnccncix.Explico. ficut alij con
tractus quamvis fint dc jure naturae quo ad Fubftan tiam, vt lie loquar,
& primam origincm, tamcn quia in eorum vfu multiplex incomm.odit
animad ve rf¿ eft,Refpub, circa cos multa ordinavit, & multas ] eges $ç
/ <^ 2 folen-
 I

j 0g Traftatus de Contraftibtti.
fôlenniratcsconfàtuiradoccurrendum fraudibus ; ira etiam in tefta-
nienrisa&um. omnes enim pene gearesinuencrunr hac in parte ali-
quidpeculiarc,fedpra:cipue Romani, qui inïreiramentis.ordjnandis.
fuerunt praecieterisaccurati , &. varias reítrictiones Scfolennirares, Ii
is« quibusnonvalercncfaltem inforoíextepnc.conftituerunt..
Not.pluHmoscxJuriftisnntctquos-eitClarus.çxiûimarequa;-
ftionem.quam jara difpuuuimus valdè.fervire praxi, fi enim, vtajunc
jüs reftandi eft à naturaler refibriptunvprincipis non poteft rolli.fi ve
ro fit à jure pofitivcpoteftfupremusReipub. priaceps-HlUd auferre,
& etiam jus quxfirum rollere fed meo judicio non rradunrilli bonam
doftrinam. quia.fi ve fit àjurc natura; tantùm permitiente, five à jure,
princeps non potcftnifLpublicaivtilitatcexigejateilludtollere; jus e-
nim mihi quçfitum etiam per legem non poteír pro arbitrio tollere, Sc
quando neceíiitáseft publica,poteft que permifla funt jure naturas au-
ferre, vr alibi dicarn Interim videri poreílCovarru. 1. 3. variarum с 6..
rbi exprofclTooilcndit jus teftandi velex tcftamentoalicuiacquifuatc
non pofle per prineipem auferrk.

» ITubîutnSecundirmï
Quid? Ù! Quotuplçxfit Teßamenmm f. * '*
SY.MMARI Vä-i
/. Teßamentumrquaß, mentis teßatio, eil voluntatis noßrtftntentia de eo, ,
quod qttüpoftmoxtemfiamßeri velit. .
3. Vitima voluntasdividiturJnteßamemum, codicillüm, legatum3 donatio* -
nem.causámorJÚló'e¿á' involuntatem. vltimam innommâtam. .
. Teßamentum aliud eft . nuncupAiivvm, aliudjnjcriptù,.
j. "p Tymolegiam Hominis Teftamenti rraditamà Jurisconf vel'
J~y potius Juftinianoiñftit, de reftim.ordmandis* quod fit Teßatio
tnentis,i'\A$t Valla quod eâdem ratione dieexetur calceamentum cal-
Ccus mentis,; fed iflam etymologiam acriter defendant paflim juriitar, .
& benè Gccgorius Tojofan'us,! 4?. fyñtagmatis с, лSed eâ omifsâ rem
ipfam traclemus.Panomiiarub4etcftam.annom.imon^íre'idem te-
ftamentum,& vltimam volUnrat.em.ylrimirm5enim.volün rarem fe ha-
btre^nftargeneris ad;teftâmenrum prcfsèfun^rûJ& proprerea ponri-
fictm ib jütt eattonico reite titula.poftttfíc¿d« TeftamentiS; & vltimis
- volun-
 Dißttt. 4, Dubinin г, j og
Voluntatibus,quafi de duobus diftinc"tis,.aut faJtem ranquamde m».
gis, autminuscommuni. quam doûrinaradcfump-flc cx- fpeculat. tir.
de inftrumcnt. editione. §. compendîoft..qux doütiaaadlnaaltä nobis*
fèrvict inferiùs cùm autem ex vfu authorum teftamcntumfa^e capia-
tur pro vlrima volúntate in genere, & non prcfsè>aurpraîcisède tefta-
mento ûc acceptor
Die o t. teftamentum eft voluntatis noft rae jufta fenrenria, do
eo quod quispoft'mortem fuam fieri velit. ita habetur 1. r. fF. de te-
fta.n. hanc vero deföriptionem efle teftamenti prefsè fumpri fusé co-
nari fum oftendere Ferdinan. Vafquiusl.i.depot. teftatoris §. i.num.
26. Covarruvias in rubrica de teftam. num. j. & alij mulri. & omnia*
qua; contraxob'ijciumur folvunr perintcrpretationem vocisJ Ju/ia,
quam vofünt.i dé m «fie, quodiperfècYàrfecundùm leges; cùmberedis
inftitutionc,autvtalijadduntjrw/?4i idem eft quod fol en nrs, qua; fo.
Itnnitas maxime fpecbtur in heredisinftitutione, ièrvatis ijs , qua; jus
praecepit obfçrvari. Verum non videoquomodóiolum teftamtnrum
prefsè. fumptum ôrcùm iplènniratibas iltis verbis cxprimaturcùm re-
veravexba;dönarionib.us mortis eau fa, codicillh» , lègatisôfc. poflmcj
applicariî quia donatio caería mortis eft juftà& légifimafentenria'no-
ftrae voluntatis, & habere poteft omnia requifita à jure ad perfeftio-
nem vlrimaedifpofitionfs, &poiTunt omnia bona relinqui donatione,
CÄteraq^adeiTe, qua; juftàmmoricntis voluntarcmconcernunt. ' .
Ex<juo patetin jure non dâFj dèfirutionenrvnam teftamenti
prefsè fumptijÄT.vr diftmguitnrab alijsvlrimis voluntatibus, fedfup-
ponipotiushinc inde, & tradi dfverfts lócis varia,,qua; ad illud requi-
tuntur, ncmpe hercdísinítitutionem,folennitatem tot 'tedium j rcli-
qua^uequxpaffim habentur. fuppofitaergorudídélinearione tefta-
incnri propriè diíli,divifioncsxjus,& totam rationcm prefllusexami-
nabimus*.
гл. DÍC02. Vltima voluntas dividfnirinTèftàmcntam, Codicil.
Íum, Iégatum,donationeoTcaufa morris &o & inillam quae vocatun.
voluntasvlfima fine alíqua certa fpecie nominara, haec conclufio eft
cömunis; vliimurrrautem membrum colligoex fpecular de inftrum,
♦dit. %. compendios*: num.* 1 7rvbi die it in tcftamentis rcquiri folenni-
tates, in vltfma vero volúntate íolám mentem teftatoris fpecbri. & d«
vltima volúntate diftindalfpcciebus nominatis videtur ftatui in_ 1.
Qjj 3 сипи
j^i-o Traftлш dt Contraftibw ,
cum ant ¡quitas, cod de teftam. vbi ponüntiir tria merribra ranquartbi
condiftincla. Tcftamcntum, Codicillus, & vltima voluntas. & Do-
âoresmultiiddocent.adl.//^cod.depactis. vtteíbuür GJoíTa rbi-
&mulri alij Fcrdinan. Vafquiusl. 2.dc teftam. § ió.n is. Additief
ad Panormit. с reUtnm. i in principio citan;. Bartolum & Covarr. inj
rubrica de teftam. num. 2j.dicitcflc omnium Doftorum fententiam
darivltimam volunratem innominatain & in genere.' ■ ■
Not. autemhanc doftrinam non cíTc mere ípecularivam , fed
Valdè péíTe fervire praxi, contingitcnim faîpe homines teftandi ru
des non adhiberc in vltimafua voIuntate,quae ad tcftamentum prew
prié di&um requirunrur, fed tantùm declarare fuam mentem dicen-
do dono tali mea bona poft mortem, vcl alijs modis ( quod maxims
feabet locum in cauirs püs^Äc tunc cautela cft/neiíle, qui petit res Tub
tali rationc rehiras , cas petát ex teftämento, fed ex vltima volún
tate innominata, пес dcfendatillud feriptum valet« in ratione tefta-
mend, fed tantùm voluntatis vítima:, & heresabinteftato poteftiru
rcliquis fucctdcre. Juxta dicla autem paulé ante, excommuni feh-
tentia,fi judex ex iHa,qua: offcrtur,charta colligat fuifle mentem de-
funcbquaiibifcriptacftctilfifolcnnitatibusfit deftimra.quas requi-
rit jusadlegkimü teftamentum aut Codicillum3pronunciare debet in
rationc quidem-teftamenti non fubfiftcnc, valere tarnen m rationed
vltimaî voluntatis innominata;,cùm probabilior fit illaôc communior
fententia; & exipeculat, cit. non requiratur vlla folennirasad vlti-
mam voluntatem m genere, nee qua: de tcftamcatisdi&a, funt ad il-
lam extendenda.
Amiquas teftamenti forma«, quodnempe perars& Iibram fie*
bat, &quod calatiscomirijs Sec. quia non funtin vfu praîtermitto. vi*
deri poteft Imperator inftirot. de teftam. in principio, & Doctores ibi;
3. DÍC03. Teftamentum ftri&è fumptum dividitur in Nunca*
pativum, & inferiptis. hare cft prima & famófa divifío, qua; tum in ffl
tum in cod. de teftam. habetur, quandoque «lim heres nominating
pa Iain coram teftibus, <&noneftneceflcàteftatore, aut notario illud
feribi, & tune nuneupativum vocatur. aliàs veró Sc communiùs feri-í
bitur,aut fairem fubferibiturab ipfo teftatore, & inftrumentum illud
ícriptum fit authenticum, de quibus paulö poft.

с ; ■ • DubiunS
 Dißut. +. ЪиЫнтп з. §. и

Dubium terti um: :

•, Quid гeintratиг adteßamentwn filenneinfirïptU Г

H jEc eft propria ípecics, Stantonomafticè teftamentum, de qu¿>

omnespene Juri ftas plurima feripferunt. nos breviter qua; fuc-
rint opportuna fcligerrhis, & judicium noftrum aefdemus.
• ' /. Quomodo reejuiraeur heredis inßitut'tot'

S V M M A RI V M. * 5
[f. JPrimum requißtum adßlennitatem teflamenti tnfcriptü eßheredu in~
ßitutio in ßripto fafta. . '
ft In multà tarnen ШйъШта volunw valet >etßmllu4fit hertt inßitü*

2¿ T) Rimumrequifitumad folennitatem teftamentr in feripriseft

JL vttcftatorteftamcritifat~t.ione habens heredem inftituat. nana
Vt dicit Imperator Inftit. de legat. § ante heredis. heredis inflitutio caput
& fundatnenmmtotiusTeßamentii»te!ügitur. fkautem debetfieri. Tb-
itarordebetcommuniter fuâ-manu heredis nomen-fubferibere s fi fc ru
bere nefeiat debet ore proprio heredes nominare, &>.curare vt m fe ri-
4>tum rediganrur, & quidem olim per teft-ium aliquem feribi oporto
bat. Inftit. de teftam. inprineip. fcd-pofteaidcorreftum , ¿Yftatutum
eil, vtfufficeretpcrquemGunquccurarctícribi.authent. & поп obfit-
t>ato. cod. de teftam.
Dubi tatum antem eft ab aliquibus* an iafficeret , reftarorem л
rogatumvel à notario, vei ab alio, an filiumheredem vellet, re/pon-
dere//¿. fpecular. tiDdoteftam. §¿ i. tv. 9. dicit.alicfuos negare, пес
ipfç improbat. Joannes Andreasibidèm pro vtraq; parte Authores ci-
tar,<5c fatis eo propender, plurimos ci tat Vafqu. ifajp. $.17.11.5:2 5c feqq.
Affirmandum autem eft vatere cum Covaxru. c; cum tibi, dp
teftam. num. 4. qüi dicit effe ornninoeornnmnem. modo tarnen ,vù
jbidicit, abßt fraadisfufpicio,5¿ teftator ortend« fe eflc'mentiscom-
potem,&ioquatur,& voce fuam menté exprimât, non/vero folonurü.
cxpceíli© enim heredis folonimi fc£ta>eriamceiTant« prœiumptiono
dcfed'rarionisex vi morbi,nöfufficitinteftamenti5profanis.ircenim
cömuniterdoceri rraditCovarr. fup.cxl.y»¿<rw««.cod.de'téftám. quam
3 Iг Traft atus de Contraälibui, .

quîdem refolutioncm probo, fiad interrogationem alterius ore fiio

nominara heredera, fi verôiolùm.diceret ita, vclnon,reseír,cxpofita
fraudi, & facile judicaretur illam iriititutkmem non cíTe validam , vü
notât Ziparus in analyfi juris tit. de tcílam. num. 12. Deindchcredis*
inftitutio primum olim erat, & inde teftamcntunnnc|pere oportebat.
fed Juftinianuslaanc obfervationem fuftulitg. ante hcredù.mtt\t. de le-
gatis. voluitq;ifufficere vtquacunque teftamenti parte poncretur: &
proindc five àicgatisinchoetur teílamentum, five ab hcredis inftitu-
tionc.perindè eil.
2. Not, autem pro praxi, hancheredis inftitutionem non ita ÏU>
perftitiosèobijervarihodie, ficutolimmam teftatur Zipxus fup. num.
1 1, fuftineri in multis locis vi timas voluntates. etiamli nullus fit in ijs
hcresinftimtus-.& video inBohcmia praxim efle notariorumquiepn-
ficiuntteftamenta, vtfa;pè nullam facianr mentionem heredisyfed íra-
tim ineipiant á'legatis¿& ijs abfolutis teftamentofinem imponant. Sc
talia teftamentanonimpugnantur, in cafu verb tali eft locus heredi ab
inteilato, vtipfc jure fiiccefilonis rcliqua.qnavpoft legara fuperfuntfi-
bi retineat. quia cum nullus hercsfitinftitutus, nec ipfe exelufus , qui
herede non inftimtodeceiTit, videturinteihtus^bijlfe,&.proindè ií-
li fucceditur, acfií nullo modo fuifletteílatus. vt patet ex ijs quaena-
betGudelinusde jure noviífimol. 2. c. 5. ¿eferiptum il lud ex con fue-
tudine fuílinetur in rarionc vltim x voluntatis, &. in eo rciifta fusut»
folvenda.

§ 2. De Tefiïbus adhïhenâïs.

SVMMARIVM.
/. Secundum reftißtum ad teflurnenti folennitatemeß certas teßium пите-
„ rus, & an in hsc repugnet jus canonicum chili ?
г. Ferofimile non eft, volurffè Pomißccmlegem rivi'lem quoad numerum teßi
um in teßameniis requt/rtorum abrogare.
j. Exflicatиг, quis ßt finfus canonù circa teßes ad teßamenta requißtos , &
pro quibftsßt conditus.
*i Л>илпат teßornentа & fiando ab iÜé folennitate feptem teßium exi-
mantur.

I. Sc-
 Dijput. 4. ЬиЫит s- §. 3 13
t. Ç Ecundum principale requiiitum ad teftamenti folennitaterru
О cft5 vrnumerus teftium à jure ftatutusadhibeatur. Eftautem à
Jure de fignatus numerus 7. tcftiü,mafculorú,puberum, liberorum, ad
hoc rogatorum,qui teftatorem vidcant,& audiant, qui debenr fuu no-
men fubicribere*& an nulo (ignare^ quidem fimul, aut certè vteon-
teftes fint: quod ñ proprium annulumaut figillum non habeanr, pof-
funt alieno, imoomncs vno figillo vri, fed hoc ipfum eft exprimen du
& fcribendum.quód alieno vfi fint figíllo, alioquin fignatio illaerio
fufpeâa. Teftator quoq; debit per fe fubfcribcre.aut fi nefeiat literas,
■debet adhiberco£tauum te ftem, quietus loco fubferibat; fi mili ter & te
lles poflïuTt per ahum lubfcriberc, quaiidoíuntimperiti, faftá tarnen
ejus íubfcripttonis per alium mencione.
Contra hanc vero refoJutionem de numero Teftium videtur
efle c. tum efles, de teftam. vbi decernitur à lege diu ina, à fan До ru m Fa*
trum mftitutis, & generali Ecclefixconfuetudineefiealicnü ad tefta-
menti valorem requiri 7. vel 5. teftium Tubfcri prion em. mandatquo
Ponrifcx vtad firmitatem teftamenti fuftkiatpr^fentia Parochi, 6c
duo rum te ilium.
. Rcfp.huncCanonem valdè torfiflcDo¿tores,Vt apparet ex pro-
lixo fcriproPanorm in hoccapirulú,vbi ponit 4 GIoíTx explicationcs,
Primam quod hic agatur tantùm de teftamcntis ad caufas pias.Secun-
4am quod reftringendi fit ad terras fubjcclas Pontifier inteporalibus.
Tcrtiam quod tantü agator de foro canonico,non vero civili,Vtncm-
pè in Forocanonico fecundum hunc Canonem proTnuncieru-r,incivili
vero fcuundrâ leges Carfareas.Quartam quod abfolutèhic corrigatuc
juscivilc.&aboleaTur folennitas^reftiü.&^ptcreaift vtroq; foro non
reqri,nifi duos tcftcs ей Prefbyrero Parochiali. & huic quarts adharret
Panorm.alij vero quamplurimiDoftorcsfunt pro qualibet cxplicatio-
nc ex 4. enumeratis. Vtin гесопггоуегТатсасоп)е£1игат adferam.
„ Dicendum primo prudenternos pofle fufpicari colleftorcm*
non fatis fidchter canonem re tul i íTcjquia fi crude & provt verba vide-
tur fonare,accipiatur,nec ejufdemPontificis doârine.ncc veritaticon-
fonant.dicienim videtur in hoc capitulo à divina lege, à fanäom Pa
trum Inftitutis,& à generali confuetudine alieftö.requiri plures quàtn
duos tcítes.cum tarnen idem Alexander Hl.qui eft author hujus cano-
nisdicat in c. licet vniverfit, de teitibus. quafdam efle caufas qux exi-
Rr * gant,
 j 14 Traftatus de Contra&ibw.
gant piares quam düos teftes Sc z.q¿ 5. c.Prtful. Six.' nnBUm. aliquaa-
dp*4-o* aliquando 70* requirantur ex decreto Sylveftri. Imô in hoc
jpfo capitulo requiritur prarfentia paroch», quod effet contra jus divi*
nùm,vt bene advert-irPanormit.
z. Dicendam fecundo non eile verofimile voluiffePontificcmab-
rogare legem civile m quo ad teihmenta profana, quia probabilior eft
& commiiniofillâfentcntia^urisconf &Tfreologorum,nonpoflcPonr
tificem leges Principum ßecularium abrogare, nifrpcccatum praeeipk
ant> au t ad illud inducant. certum enim videtur prineipem fxcularem
poffequando judicat bono publicoexpedire varias folennkates in c<>-
tracYibus requi rere, & proba tionçs pro cauíae exigen tia graviores poiti*-
larcquàmcommnniterrcquiratttr.n'ecid efTe contra divinara ргзгег»
ptum.vripfa Eccleiià faterurjuxta dicta paulo ante. & proptercanon_ .
bene damnariabaliquibusauthoîibus Judices.quideobustcftibus i ru.
profanis reftamentis nou íuntconüentb quaQ contra hune canonerru»
facientes;&fpecialiter dfcitTufchus v. teflamemum. concluí. 9a. nec
' concilium, nccPapam extra fuam ditioncm pofíe dare formam profa
nis teitamentislaicorum.
3. Dicendum tertio, fenfum hüfus canonispeíTó aliquo modo •
eruijfi cogitemus primo rigoremconftîturionis Juftiniam de 7- tefti*
bus, yifum efle pofterioribus im peraroribus nimis magnum. & propte-
reaeum temperare conatos^namL^oNovellâ +t. pro tcftamcntiseorü
q.ui extra civitates funt, non vuk requiri vitra 3 . te ftes.&"lieet Novell»
Leonis non firit ita reccptar,vt funtluftinram,tamen exijs habemus vi-
fam fuifle folcnnitatcm 7.-teitjö nimis rigidam.ScpropteteaPontifcx '.
potuit prudenter-moveri ad Шат abrogandam in fua dîtîonc teporalfc
aflumit autcmprofundamento,efTe alicnurn â divino praecepto,à Pa-
tçum inftitutis Se Ecclcftieconfuetudine, non quidem requiri in tciri-
mentis 7- teilen, fedgçirc ra tfm in contracïibus, & ad probationes rc*
quiriplures quam daos, (fupplendum enim aliquidputo,vtlènfus fit -
cîaras,vteonftet vcrborumvcritas,aIicnum fîtadprobandum aliquidi ,
rniverfim requiri vitra duos teftes ) & proptcrèa mérito fcmotunvad
improbandam confuetuditrem probandiper^.teftes teftamentum* vcl
li deiblis teftamentiseum loqui velimus , аНепипы fümendum cil: ne
gative, cum пес lex divina,- пес canónica tot teítesprajeipiat, fe pro
fua dirione pauc îorcs requirero-
* Dîccb-
 Dicendirm qaartôPofltificcm^pro ditionibus.temporalíEccJe-
fix Jurisdi6tionifubjc¿tis ilium cañoneen condidiife. fcribit enim Е-
pifcopo Oftienfi>&de ejus diœcefi agit,quse in tëporalibus eft fubje&a
Pon tifici. Canon igi tur Ule obligat in Pontificia<ütione>non extra cas,
nifî vbi principes cum judicarunt eommodunb. hace explicado eft
communius recepta àrecentiojibus. Vafquez de teftam. с. 5. dub.i.
M aide rus traft, i. с. M. dub. 6. Molina difp. 133. Covarruvias in с
cum eßes. de teftam. & alij pafllm. Quod autem Pontifcx ibi ftatuiL»
de duobus teftibus & parocho pro terris fuxditioni remporali fubje-
^ôis,alia regna pro fuis quoqaereccperuno.in-Gallia fcnim non re-
quiri tur alia folennitas, autteftium numcrus.quàm qui in ifto capites
habetur, vt teftatur Joannes Paponius inconfuerud. Burbon. §. 28 9.
de Belgio teftis eft Zypams de teftam. num-20.& inmultislocisrigida
Ша 7.teftiutó folennitas aonobíe-rvatur, -fed ad jusgentium, & ртоЬа-
tionem per duos teftes res deducitun.. an autem in ill is locis, vbi in
foroetiam ficculari-fufficit folennitas c. Cum ejes, prxfentia Parochi
fupplcri poftitÀ duobus teftibus , vt ncmpè 4. fint,difputatur. Specu«
lat.Pahormit. & aiijaíferunt, & proeareconfuctudincm allegante.
Alij ncgarrt. quia putantPatochum cfiede forma fubftantiali- proba-
bilms eft (uppleripoflc.fupra_,cnim proba vi mus teftes noneflefub-
. ñantiarru.
. 4» Not. vero ab ffla foie n ni täte 7. teftium non folum eximi refta-
menra jure privilegiara, qualia funt militum, Patris inter libcros, ad
piasca ufas &c. de qui bus pauló infer iùs figillatimagemus, fed etiam
elia eximi, quando publica calamitas numcrum magnum teftium non
admittit, & ita quamvis juscivile non eximat teftamen tum peftc infe
cí à numero 7. teftium, & Doftores antiqui quinqué teftes jn co re-
*фпгапгдатсп<3аа L 2 obferuat:i ie.inüne,dicit Cameram imperia
lem in iudicandofequiopinioncm-corum, qui duos teftes dicunt fui>
ficere, tanquama:quiorem,maximè quando eft fsuapeftis, nec plurcs
-facile effeat ac^eâuri.
§. j. De neeeßitate Notarfiatttßr'tptoru in teßumento
jolénnicldufi. '
i S V M M A R I V M.
it. "EtßNotarij oferл in materia tcßamentaría neeeßkri* nonfît, vtilù torneé
jl6 ТгаЯми* dt Contrait ¡bus ,
¿. Necejfefife eñ adJervandumßcretum,vt teßamentatlaufiXteßibusfub-
je ribantur & fignentur. ■** ■
i* S¡tim tanüm '*Wrw# Notar/tu* л/iu/béfibi vel ßtii in ßribendo teßa-
mento aliquid adßribent, i
i. 1 Naliquibus regnis intervéníüsNotarij five tabellionie cft nc-
Д. ceífariusad valorem teftamenti in ícriptisr1 , vt de Hifpania cft
communis fchtentia , led in Jure Carfareo.non invenio id пашшпь.
& cum in \.hac Confitltiffima. cod. de teftam» exafliífimc referunruro-
mniajquaradtcftamentumfolcnnein fcriptisfuntneceflaria, de tabcl-
lione nulla fit menrib. & proptcrca communioreftfentenria non rc-
quiricjus praefentiam, Eefdin, Vâfquius$. 1 5-num.i 17. Tufchus7ï'-
ßamentum.. conclu fi 109. nüm.34.
Not tarnen Notarij operam in hac materia efle valde vnlerru.
Primó, vtcomponat aiitijcribat teítamentum,cum teftarorcs HnpcrU
tifunt fiepe enim contingit cosimpingere & nonfervato ordinc juris
multa fcribcrej&exponercteftamenromaut nullitatis periculo, аиг_э
fairem muí tisliribus. Secundo vt teuamentum babea* authomarem
ícrjptipublici,& authenriej. nam etfià tcftibusfolis , & teftatote fub-
feriptum probet injudjcio vt folcnne reitamentum, tarnen fcriptura_»
illa folum eft privatai & fi contingat vnum ex teftibus mori>anrequanv
teftamentumpublicetur, teftamentum corruir. fiautetn à Notario fit
fubfcriptum>& fignum ejus fit appofitum,mortuis teftibus manctillud'!
publicum inílrumcntum propter no ta ri um.
2. „ Not; Secundo пес elfe ñeceflarinm, пес etiám confultum, vt
feiantur contenta in tçftamento , propter ca mala, qua;, ex ea re nata_>
funt fequi>& proindè teftarofem pofleaut per fe ipfum fcribere,autal.
teri diâare fcpcritus fir juris,aut praxis conficiendi teftamenta,aut cer-
tè pernotariumqui fecretum fervare dcbet,&tcftamentoficconfeûo
àfe,aut ícripto^utfubrctipíOyVocare teftes idóneos in quorum praf*
fentia dicatchartam illam»vcl membranamquam ipfisoftcndiu, eflo
fuam. vltimam volunratem. 3c fi,velit curare.vel intus^fublcribant 5 vcl
fotis parum.refert, poteftenim à fc claufum & fignacum,¿illis ofrèrro
foris fignandum, ôc. fubferibendum. quomodo aurem teftamentunb
tum nuncupati wim,tùm claufum confici poilir,fusè oftendirSchncd-
vvinus inftit. de teftàm. vbi formatai vtriufcjî ponit..
3, Köt. tettib Notario dam teftamentum fc ri bit valdè caven dum
 ne fibi quidquam adfcribat.quia non folùm totum quod fibiadfcripfit
perdit, fed eriam incurrir poenanrfalfi ftatutam in Senatus Confulro
Liboniano, vt pater ex tototit. cod. de his qui fibi adicripferuntin^
tcíbffl. &mulris legibus, ff. ad I. CotnelUm. de ßlfis. Putaverunt ali-
qui quœ dicunrurin jure de fibi adfcribentibus in teftamcnro;ad iolos
notarios pertincre, fed' plané erranr, cùmin cod. cit: fíat mentio com-
roilitonis. in- teftamento fibi aliquidadfcribentis-, & condonarur ilU
^œna Scnatuscofi propter, imperitiam , legatum tarnenderanfertur_ .
quod fi peritus efler Vf folent cfle notarij, aut faltcmeifé deben t, pce-
na ci non condonaretur, vbi fatis indicat fc de quoeunques feribento
agere. hocautem procedit tamdécl'aufo , quam de nuncupativo tc-
ûamento, vrcxcommuni fententiarradit Clarusr 5. f faißm. num.
afi. fi tamen teftàmcnto>iniquo feriptor aiiquid fibiadfcrrpfir.teftator
fpecialiterfubfcripfcrit,necincurritur poena falfi nec legatü adimitur
feribenti. I ». & 1 5 - Cad I: cornel. Advcrtc ramen ilia qua; dicta fu ne
de pcenaadfcribentium non¡pertineread«cos, qui.folùm diüant alijsr*
teftamentum, & non feribunt:
Qniaaurcm injnultis.löcis>Sacerdötes aurparöchiadhibcturL.
ad fertbenda teftämenta, fpeciates quóque funt de hoc pundo in vari-
js provineijs tum facra;, tum profanaeconftitutioncs. fic teftaturMoli-
na difp. 14-5. fubgravi poeo* proh'ibitumin Archicpifcopatu Eborcn-
fi Glcricis ne in teftamentis feribant fe eorunvexecutores* aut facrifi-
ciacclcbrandaàteftatore reliÜaíibiappltccnt. prohibenturin Belgio
parochi fibifuifutquidquamadicriberc^ Zipaeus de teftam; num. 20.
fcdo,uamvisdè jure oommuniquandofrartrftatri aliquid ad feribiu,
aurfilius in potcftate con ftitutus patri, aurmaritns vxori &c perdant
legatum ; identique dîccndùm vidèaturde Rclîgiofo fmiadfcribentc,
imö ctiam monaftcrio ftroi cuminftar filij &*mulrö magis quàm filius
fir in poteftatc monaftcrijj tarnen cum monaftcrium fit pia caufa , Ii
ad fcribensiïtPraïlàttisi concédant multi Doctores valide adfcribercj
monaftcrio, ycl fibi pro commodb fua*Ecc lcfiáe. ita Tiraquellús Privi
leg. 9 r/^*»/£ Jafon 1; v.$*b*jmßßdf. ff.de jure & juftitia. & alij
CitatiàTiraqucllô.benè tamen monet taiman, dé teftam. с. 5. in fine
cavcndtimReligiofi>,nc duna morientes exofficio ¡uvant, adfint tefta
mentis condendis.au t illís imporru n i fiñt,;v t fibi facían t legata ,& hoc
probat teftimonio A mbrofij 1. 3 • offic. c. 9.
Rr 3 Dubiuo»
$.1,8 ИглЯлtus de Controfi'ibm.

Dubium quartum.
I <ьАп & Quomodo poßnt Clerici benefic'ium habentes
teflari t ,

S V M M A R I V M*
Sintnc Clerici atfivè &pajfinè inteßafoles , & quotupltcia eorumfint bi
na ? f
£. Beneficiari/' non regalares liberé teßari pojfunt de bonüpatrimonial/busV
& fuá indußria acqutßtis , exceptis у/, quit intuitu Ecclefia асqui.
runt. -
j. In quo/vis itaque vfiss non males, ettarn in fitttorem concubin* , item //lie-
■ rum, fi aliunde dltmenta non habent , retinquere pojjùnt.
4-. Clericiffi teßcntur,formant я jure ciDilißatut&m tencntw firmare.

I. Ertum eft jus pofle reddcre aliquos intcftabiles aftivc 9c раШ-

vè> vt nec teftamcntum ipfi poifiritcondcre, nec ab altero hc-
redesinftitui. Sa;pèautemcontingit, vtquis reddatur intcftabilis a-
ûive tantùm, & non paffive : de Clcricisenimconftat, quod nonu
fint paffivc intcftabtlos, cam poffînt heredes inftitui; fed diiputatuc
anhabcantteítamentifa&ioncm.
Not. quadruphciapoíTecenfcri dericorum beneficiariorani
bona, alia enim fimt redditusbenefieij, alia relifta, vel dataClericisr*
intuitu Ecclefix fax > alia íu-nt patrimonaHa ; aliqua denique font fua_,
induftria, velexaliomm libcralitate acquitta, v.g. exfacramentora
adminiftratione,cxconcionibus,lcöionibus &c. quo etiam pertinent
.distribution es quoridianae propter przfentiam in choro, quae paríi-
moniâfuâ fibi fubtraxit ex debita fuftcntationc&c, qua; fusé prolc-
quun tur alij in materia de dominio. Vide Lcffium I. a. de Jufti tia c.
4. d.6. Mol. difp. 142. & fcqq. 5c alios ab i js chatos.
Not. 2. hanc quccftionem licet valdè juvctur per dominium«
ihi&uum bcnetlcij concclTum Ciericis¿tamen non penderé neceflariö
ab ca quia etiam fi habcrent dominium, non benè fcquitur: ergo poil
•funt tcftari. cùm multi in vita habeant dominium bonorum de qurbus
tarnen in morte teftari non poflunt jure prohibente. & vt pafllm dici-
îur poil GloíT. incpr<efiMti. dt¿ officio ordinarij in 6. in vita vfufruft ua-
1 . Ч№
 Dißtttatio 4. ЬиЫит4. л г «л
rij'ycomparantUT , qui pofluntdc fruâibusdifpcmere-, in morte vfua*
rî;s funt íiímles,quifmiplicem víum, quern haben-r non poffunt in ali
os rransfcrrc. ** : .
» Not. alios efle bcneâçjarios haben tes admin iíhationemV
alios non habentes. Adminiftrarîoncm habent Prxlati, & Ecclefia-
rum Redores, vtf Parochi&c. non habent vero Canonici & cañen",
quos vocainfimplices beneficiarios, bxcdiilindio ab antiquiscanev-
»iftis valdc perpenditur , vt mox dicaro-
2. Dico 3 . Benefician; non regulares poflunt liberé teftari de bo*
nispatrimoniaIibus,& acquifitis fuâ induftriâ, & ceteris titulis do
quibusin not. i.exceptis i js^quœ intuitu Ecclefia: acquirunt.
InquotamenipfonondcbctciTeJudexpraîCepSj maxime im.
beneficiarijsinferioribus,qui farpè non habent ex fructibus beneficy
fupcrfluafuftentatiom,fcd quocNn morte habenT^collrgerütfibi a l i--
quando ncceíTaria denegando ex in natà a liquibusparcita te, vel ex Sa-
cramcntorumadminiihauone, vtlalia fuainduftria, vcl ex aliorunb.
liberalitatt &o. quae omnia poflunt in quofvis vfus non malos, ni (î
■fpecialirer id fit prohibitum relinquerc sconíilium cnim eft, non ргаь-
«<ptnm, taliapi>s operibusapplicarc, é •
3. Not. enim Clericos$>ofTe difponercin fâvofjim aut con«ubi-
xva;,autfpuriomm. De concubina Doûores paffim tradunt ( etfiin_
jure nonhabeatur expreffum jextendendo id quod ftatutum eft de mi-
Jitibus ad Clericos. teneç id Mol. difp, 275. Zíípxus de cohabit. Ck-
ricorum &«mlierumnunv 1 3. 6calij. De fputijs vero eft peculiarisr'
conftitutio Pij V. qutordim. refenurq; in 7. décret, tit. dé teílam. vbi
feverè prohibetur e tiam adjuneta poena nullitäris,ne Clericus ex vllisr*
bonis etiam fuâinduftriâacquifirisquidquam per modum fivehcredi-
tatis, five legati, five alio quocunque titulo etiam eleemofynsc, rclin-
quat fpurijs vtriuiqj fexus, itcotum parentibus. fuper quâ conftitutio-
nc varrae merunt in t€rpretarioneSjc4 triam contraria: deciíioncsRota?,
quas récitât Azor. p. 2. Ь 7. с< п. fed tandem noviflima-fuit quanv»
recenfet Flavius Chcrubinus in compendio Bullarij fcholio 2. ad con-
ftitutioncm hanojquod tantùmpontifexvolueritprohihere reli&â vi
irrdulti tciUndi, autcertèqua?non funjtde jure communi. Cùm au-
tem de jure communi canónico debean tur alimenta neceflariafpurijs
vtriufque iexus, .vt traditur in с. сцт hülteret. de со qui duxir &c. de
.. ; . Dódo
3 JO ЧУШAtus de Contrsftibm ,
DoftoresidpaflimaflTerant, necjuri communi fed peculiatibus tan-
turn indultis perfonalibus teftandi à Pontífice déroge tur, poteft Clcti-
cus fi filins fpurmsaHunde aliment д п< n habe ret earelinquerc in vlti-
<na voluntare, & filia: dotem honeftam aliquo mod o proporrionatam
qualirati parentis, non tamen talem, qualem darce, fi effet legitima.,
conftitucre.&.hoc poteft Clericusfacere non folùm cxbonis,quar ali-
às funt jure libera, fed etiam ex fructibus ipfisbeneficij, vttradit Azo-
riusfup. cum autemconftitutioilla Pontificis fit ad Ecclefix bonum*
edita, vt verbisejusquantumeumrarione fieri poteft adhçrcarur,cen-
fco fi filijtiabeantaliundè alimenta, non pofle Oericum parentem*
quidquam »Iiis reiinquerc,& со modo intrrpretatus íhm ftatutum Sy-
nodi diœcefana: Pragenfis titulo de teftam. quod ex hac constitutio
ne defumptum eft. ;
Multa; aliae quseftionesoccafionc teftamentorum Clcricalium
poffenthic mov cri, quia in his qua; pertinent ad fuccefllones , & con*
fifcationes bonorum Cl cric i non oportet femper argumentan ex jure
antiquo, quod quia fupponebat Clcricos non poffc teftari.multa quó-
que inde inferebat, qua; jam ilia fuppofitione perconfuctudincm c-
vetfa non bene.fequerentur. & infra dataoccafionc f<epe aliquid hac
de re attingemus. *
Vnamaurcmnon poffumusomittcrehujusIocipTopriam, an
Clcriciqui exconfuetudinc vel privilegio habent faftionem tefta-
raentijteneanturteftari fccun<lumjuscivile,an vero fecundùmdeciii-
onem juris Canonici in c.<fonefles. deteftam. Multicnrmexiftimant
illorum teftamentaeffeomnino exempta. iraFerdinandus Vafquius*
1. j.decrcat. fucceff. %■ 22 num. 37. & feqq- quicommunem dicit. 5c
multosquidem ci tat, qui in peculiaribus aliquibuscircumftamijscura
coconfcntinntjfcdnon in pun fto principali, quod íoilicet fit übet- à
numero teftium, qua; eft principalis folenni tas teftamcntoçum. con-
fentit tarnen Svarcz I. 4. contra Regem Anglise. с i б. in fino. Con
traria tamen fententia eft multo communior. Vndo
4. DÍC04. CIcrici,fítcftanmr tcnentur fervare formam à jurcv
Clvili ftatutam. hanc conlufionem docct Vafqucz 1. 2. dífp. 167. Sa«
lazar de legibus difp. 14. f. 8. . Suarez de legibus 1. 1. c. 3 4. nu m. 21.
пес tamen fibi contrarius eft vtmoxdicam. Sanchez de prase. 1. 7. с.
3. num. го. Molina difp. 1 33. со magis propender* & tandem ample-
ftitur.
 . Dijpùt.'j.. ЪиЫыт^,' \ '321
ftitur. Prob, ex fundamento paífim à Theólogis recepto in material,
de legibus , quod Clerici tencàntur legibus principum faículariunu,
quando funt generales pro tota Commun itate, & non diíponunt di
recte declericisaut rebus eomm, пес aliquid continent aut fàcris Ct-
nonibus, aut ftatui Clericorum repugnans, vt fatis declara tur с i. de
nouiopcrisnuncratione, & innuiturin c. 'mnotuit. dearbirrfe, atqui le
ges irritantesteftameuta fine certa folennitate funt iftius generis, er
go ijs tenenturUleriei. \
Dices i. perfonse Tunta fa:cularibuspotcftate exempta;, ergí»
non poífuñt legibus obligari. hoc eft argumentum Vafq'uij. Refp. hei«
gando confeq. quia etiamñfmt exempta? , propter conformitatem ta
rnen cum cxterisTeipub-inqua vivunt, membrts,voluit Ecclefiaeos*
obligari legibus toriuscooimirnitatis*, quando cone urrunt. qua: irL.
pro b a ti o n e a ifu m píi mu sr%
Dices2.Ecclefiainc.í¿w<f/^/detefl:am. reduxit eosadfolen*
nitatesjurisgentium. Refp, jam fiip oftendimuscapituIumr«wç^?.r ex
communi fententia & praxi tantùm habere locum in terris temporal!
Pontifias jurisdiäioni fubjecbs, extra vero illas пес laicos, пес Cíeri-
cos;nifi fpecialia regnorum datura, aut confuctudines legem civileni
abrogaverint, difpoímoni ГШ íe poíTc conformare,& Farté cumSuarez
exiftimaverit difpoílrionem iftius capitisefle pro omnibus eleriers, vt
multi fentiont, confequenter negavrt teftamenta Clericorum cum To
la folennitate iftiqs capitis faéta cenferi deberé irrita ; in materia vero
de legibus aliam & commnníórem fecutusfententiam dixit Clerico
rum teftamenta ( ad caulas feilicet profanas, ad pias enim aliter judi-
cand uro, vt d i ca m in frá ) fi ne folennitate Juris civilis e ÎTe irrita^.
Exhac vero cpnclufione explicantur obiter leges quaídarru
Catholicorum principum de teftamentis clericorum. nam in Gallia,
legem de hác retulitCarolus fextus, quam ad conclufionem 3. cita-
vimus. Carolus V. pro cleri Hifpania; teftamentis tulit incomitíjs*
gcneralibusregni, vttefert Covarru. in с cum Ы offices, de teftam.
num. 9. ilium poftea iinitatus eft frater.çjusïerdjnandus primus, qui
Bohémico Clero Privilegium teftandi dédit, & fprmam ejus con fici-
endi, praîfcripfit. de quarum legum ferehdarum authoritatc fuit ab a-
liquibus dubitatum,cumdirecVè fint lata; pro clero. Sed Refpond.
Icges illas duocontincre, liccntiamteftandi,cVformam_» teftamenti.
Ss licen-
3 22 Traftat ш de Contraftibut ,
licentiam non potuerunt per fe dáre, cúm per cañones foermt ckrrei
prohibit! tçftariifcdcum five à Romano Pontiíice.vtia Gallia factual
eft, five àconfuetudine contra legem Eccleíiafticampratfcribente fa-
cultatem teftandihabuerint, Reges illam confuetudinem fuis legibus .
approbarunt, cum verô à cpnfuctudine habitcrirrt tanrùm licerttiajru
teftandi, non vero exçmprionem à folennitatibus civilijure inrxodîi-
c}is,vt diximus in conclufione» F? rdinan das I. pro íüa pic tare dédit il-
lis Privilegium exempeionis àfolcnnitatibus juris, & de dit formam t<»
ftandi valdè favorabjîemi poffuiït autem principes faîcularesfvtcomv
rnuniter doecturj dare privilegia Cleric is, maxime ft fuit favorabilia^
ершm itaçui, quale fuit hoc Ferdmandi..

Dubium quíntnm. -

De Teßamentk T^ligiofirum* .
SEcundâ Cláífis eomm^qui jute intcftàbilés hâbentnr erVReligiofo-
rum, five Monachornm. gencratim autem löqucndo ifti in_ tres •
ordines dividuntur.in Novittos,ih Rcligiofos veros, non ProfciTos &
in Proreflbs, de quibus bréviter agen du nu».

§. i. AnTScrvitim poßibTeßamentttmcondereV-
S V M M. A l a I V M»-:
Valide. Novitius teßaniemtm.eonfc'ttc
a. Secundum jus videturprobability Novüutmfine. Sotennititejuris civilu
teßari non pojje. .
г. Д Liqui Doctores ea de re dubitarunt) fed {mmeritó. VndeDt-;
Jr\ со i. No vitius validé reítamentumeonficit. itacommunircr
Dolores. Suarez. to. ?. dc religionc. \. $л.\6. Sanchez L7.de prarccpt.
Scaiij pafilm. & ratio eftclara quia & dominium habent, & poflcf-
fionem bonorum Люгипь & millo jure vctantur.de illisdifponcre per
vltimam yoluntatem. nechuic vcritati obftant an riqui cañones aut
leges, quae jubent bona ingrcflbram apud monafterium deberé ma
uere, quia agunt dc ingreflu per vota & profcífioncm. quia de pera-
gendonovitiatu in habitu & tonfuraprovt jam fit, non invenio tarn
cxprefla apud vcteresjtarutay licet enim confuevcriat diu probaren
ante profeffioncrru, tarnen non id JÊcbat in habitu religio fowuru»
com-
 communi, fed aut in fecülari, aut inaliquo alio, ncc diceban tur ad-
miffiadrcligioncm, nec attende ban tur. Vndèapud Vetercs admitti
ad habitum, tonderi Sec. ideçn erat quod profited, pofteriora jura ca
nónica rem hanc diftin&iùsordinarunt.
Dubitari poteft, an Novitius teftamentum condat fine folcn-
liitatc juris civihY. Affirmant píurimi in teftamento Novitij attt irt¿
gteflurireligionemnonreqniri folennitates juris civilis. Julius Cía-
rus teß*me*ium.<\.z%. qui dicit communem, & propterauthoritatem
Bartoli in judicijsfctvarl idem habet AzoriusJ parte prima 1. гг. с. а.
q,5 j.&plurcsali),
-i. Dico 2. licet opinio illa affirmantium fit probábilis ¿b tanto»'
rüm Doctorum authori tatcm,tamcn contraria fccundùm jus videtur
probabilior, Ira Sanchez fup. num. 1 s. Mol. difp.i 3 9. de ingreifurö
ieligionem abfolutè affirmât fecundùm ci viles folennitates teftari de
beré, in novitiatu pofitum codem quo Clericos modo pofle teftari.de
Clericisautem dicit difp. 1x3 probabiliùs efle obligaros folcnnitati-
bus juris; civilis*, plurimos pro hac concluíione citât Sanchez fup..
Prob, quia jus cumnon^ cximitàfolennitatibusnifi teñe tur adpias
caufas,non_ magisr'yquàm Clericum-j, aut aliam perfonam» Ecclfc-
fiafticam, 6c quae dub. prarced. diximus de Clcrico, Novitio applicati
ftofluno. s
Nor.tamen propter dirpofitioncmConcilij Triclcntini de do-
nationibus novitiorum feíT.2 5.C. 1 6. de Regularibusaliquos difiiculta-
tcm moviBTc. noluiífecfc teftamenta eorum jurcTcgulanda,fed beneo-
ftendifMolina fup. illa m non pertincre ad teftamenta, ncc ad donacio
nes mortis caufa,&c. Sed de folis donationibus inter vivos intelligent
dam; quae cùm fint natuta fuairrevocabrles,toílcrc poffünt libcrtatera
egrediendi, quam Concilium conícxvatam cupft, teftamenta verb ell
finrrevocabilia non auferunt Hbcrtatcm redcnndiaefaxulum.&fic
rcfolviteongregatio Catdinalium Tridentini Intcrprctum. & de ipfa
donatione intelliguntijdem Cardinales poft fufccptum,rton verb ati-
tfc.nifi fortè ficretante fufeeptum quidem habitum, ïêd intuitu tarnen
ingreflusin rcligionem, quia tunc tanquam in fraudem legis facta re-
fcinderetur. Aliqua in hoc puncto funt pcculiaria in Socictatc Je s v.
^uepaulopoftcxplicabuntur-.
 ' Traftatus de Contratttbm

§; 2. ^AnT^hgioß SacictAtisJeßi nonprofeß't ual'tdè Teßenmr.

!.. S V M M A R lf V M.
/. Probabilité eH>rcligiofot SocietatùJzsF non profejßs valide tefiarifine
licentia Superiority
2. Sia°^fi tefiamentum confidant animo illud Superiori[ubdendijllnd ctiam
licite ßtciunti illicite verh,fî animus Ole défit,
¿i Non potefi Superiorpoil mortem tefiantù refeindete tefiamentum finefitä\
liccntiafattum,nifipr<ifumat tefiantem voluijpyvtfubdereturtefta-
mentums.
г, ï NSocictatcÍES^vrdiximusin diíput.2.dub.j.í.2. poftbieru
1 niunanovitiatûtscmitruntur. з« fubftaniialia vota,per quarcon-
ôituuntùiemittenres veri Religiofi,& tamenrerinent dominium bo-
norum,donec fccundùm confiirutiones ijs fe abdiccntdiximusautem
ifto loco probabiUorcm videri fenrentiam Suarcz>& Sanchez afleren.
tiumeos,licctillicjtè> tamen valideJaonaiuaalicnare finelicentia Su«-
p.crioris*-
Exhoc autem de teftamentis ferendüm eft Judicium , confe-
quenter ergo docent Mol.difp. i з 9-v. Uli qui tempere.Lc (ñas 1. 2.dc juft,
c.4-dub 5 teftamcntumfineSnperioris confenfu conditü efle invali
da. Validü vero eíTe docent Suarcz t0-4.de relig.l.4. de Inftit. Soc:Ie-
»v с ó.Sanchez L7.de ptaecept.c S- propende tAzor to. i.l. 12 c. 1 2 q. s.
DicatertÍQ,probabilius eft validé eos teftari íine licentia fupe-
rioris. EftSuarez>SancheZj& aliorumiup.&fequiturexdiâisin difp. .
2. cit. quia qui validé de fuis rebus difponir inter vivos, validé quoquc
difponi t in mortcniii fpecialucr àjure reddatur inhabilis ad tcftand ii.
atqui nullum jus pcculiariter.rcddit Scholafticos Societatis inhabiles
ad d$>onendum pcrteftamentum, magis quàm inter vivos.
г.. Dubitari autem poteftprimö,an illicite te ftctur. Rcfp. fi tcfta-
raentnmcQndatcumanimQrupcrioriillud/ubdcndiíVtiprcfiveüt
pxob,et;autjreijciat,nec.vcUtiefl^ftü förtiri3nifi ex con&nfu íuperioris,
non vide tur pec care, quia ficu t poteft fu periori tradérequamcunque
aliam fu« voluntatis deçjarationem .inter .vivos vtapprobct, ycl im.
probe cica & poteft voluntatenxdiipofitionis port mortem.
Dices qui.ingrediturSöcietatero,promimt fe abdfcaturu dorn i-
nio bonom inter vivos,quando fuperior id jubebir,atqui id rae i té rc-
У • « . £ *Й tiacbr,
 tra&at, volctido tantùm diíponcre poftTOorrem,crgo &c. Rcíp, neg.
minorem, quia ipfeadhue manet in volúntate priftina.,; quia cum,»1
promifcrit alienare ad atbitrium fuperioris etiam inter vivos,& irre vo
cabilitcr, proponit illi lice n tiam» vt der, diffcrendbyiqqc ad mortem ,
quam fi non det, paratus eft inter vivos diíponcre,.& tenetur tcfta-
menmmrevocare. >
Quod fi facerct teftamentum fine animo fubijeiendi fuperiori,'
fed abfolutè cxequendi, fine liccntia , proculdubio peccatet. contra»,
promiífioncm, & etiam votum paupcrtatis, volendo cxercere^aftunu p
dominij,quaIiscftteíUmenti.fac"tio, independenter à volúntate fu
perioris.
3... Dubitatur 2. an fiïpfe licenrîàm non pcticrit, fed fact о tcfta*
mcntomortuusfit.poffitmpcriot; teftamentum fine fualicentia fa- -
emm refcindere. Suarcz ftip. doccromnino idpoiTe j idemcjue cxifti-
matde omnibus difpofitionibus, etiam inter vivos fatlis. quia liceo-
putct validé donare inter vivosSiholafticum,tamenadditdonationes:
tdeseffe infirmas, five adarbitrium fuperioris revocabilcs, ícomnes*
contractus fihclicentiaanitos cfle refcindibiles. quâ in?re Svarezaa-
thoritatem magni facio, & potuit fieri, vt Ecckfia tali condition* do-
miniumreliqueritillis, vtnon foliim peccarcntalicnando fine liccn.
tia,fcd etiam vt talcs contraGtuscflcnràfuperiorere΀*indibile5J. fed¡
noavideofufficiens fundámentum hoc aflcrendi. quia hocpofito,
( quod'cífc ex. mente Suarefc, Sánchez ¿Valiorum mulrörum/ quod '
votum paupertatis faciattantum;vt illicitè.vfurpctur dominium à rc-
ligiQfofineliccntiafuperioriSjValidàtaroenfitilla tranflátiodóminij,.
quantumvis.peccaminofa;non poflumus afleverart donationcm fe-
mei validara contranaturam fuam fièrirevocabilém adarbitrium fu
perioris, nifi lex fpccialiter id ftaruat; fola cnim prohibido jdonatio.
Iiis noneft fufneiens fundámentum j cum dönationes alia? qua? ЛшЪ
iílicita;, fint tarnen plerum4ueinevocabilcs, &ita temperandá сипи
aliquadiftin¿tioncfententiaillav¡deturí fienim Rcligiofus talis te
ftamentum condéns, moriatúx-antequam illúd fuperiori oftenderio ,
fupcrioiempoffeprajrumereeumvoluifle, vtfubderetur, & revocan:
potfit, & tuntTefcindctvalidè, & in tali cafu fuccedeturilliab intefta-
to.non à Socictate.fcd ab amicis,& quo ad illam pra»fumptionempro>:
cedit opinio 8 varcz. fi verb excircumftantijsappaceatnolui'Ûc fupe*

non
 ¡¿6 ■ Troffatus de Contraitthus ,

riorioftendi,autaDeo.rcvocari, cíTe validumautfirmum, ôc ttcreác^

inftitutos fucccdcrc.

§. j. Qttidd'tcendumdc itftamentis fofl profißontmt

S V M M A R I V M. ... .
,'g? %Multi probabiliter fut»fit monachos ante tempera Jufimiam pottùffkj*^
ettarn fofi frtfeßioncmtefiari.
#f Proferí regulariter nonpoßunt teßari : fwer froftjfos Ordinum milité
rium, &eos, qui habeni es liberas ingreßifunt monaßerium.
f. guomodomonachns fer frofejfwnemfaffus incafax doming fofßt bonify
.!;■ rum dMfionem inter liberos facet e-f
4. Secundum Jus по» foteß frofejfus, quiñón dißofu'tt de'bon£st teßari , vel
diltidere fia bona inter ajcendentes.
/, Hanc frofefis teßandi licentiamnuUus infra Romanum Pontifieem dar
, foteß : & an hoc jus confuetudine acquiri foßit f
•I. "\ ft Vlti cxiftimant, & quidem probabiliter Monachos ante rem-
JLV1 рога juftimani potuifle etiam poftprofeifionem. teftari, Ted
ab eo tempore fuifle fados adivè inteftabilcs. ira Suarez to. 1. de rc-
Jig. 1. e.c. 7. concluf vlrima. Bafilius Pontius 'J. 7. dematrim. с 15.
& alij. In eo illis aflentior quod dicant ante Juftinianum prohibitum
teílamcntum gcncraiim loquendo monachis ; quod ex Auguftino id.
oonentur probare non placet, quia ex Augurftini fermonibus de com-
muni vita Clcricorum contrarium potiùs vidcturxolligi. nec quod
indiftinftèdicant fuifle per Juftinianum fublatam itiis quafi diredè
facultatcm omnemteitandi, & id poílca per Gregorium Magnum ap-
probatum, nam exNovcila75.. fatisconftatantcconftitutioncmtlti-
mamjuftiniani validé potuifle teftari Monachos , Se Juítinianus indi-
refte potiùs,quàm diredè cos fecit teftandi incapaces, ftatuit enim vt
omnium ingredientium bona, ad monafterium pertincrent (Ci liberoi
non haberent, aut ante ingreffum non difpofuiffcnt ) ex quo fequeba-
tur non potuifle de rebus fuis teftari, cùm nihil haberent de quo tefttH
icntur- videnda Nov. 123. с 38. vbihxcfatiscxplicantur. nec ctiam
certum vide tur à Gregorio omni no hoc approbatum. quia 1. * • cpift.6.
& refer turc, prtlatum. 19. q. 3. dicit Pctroniam converiam res fuas»
Suas fibihabcrcpomiûet,monaftcrio donaûc. vbicoacedit needum^
 Dißut. ¿. Dttbium s. §4. дауг '
foiíTcreceptumgiHeralítcr.vtomiTiaingrcdicnHumboaa ipfo
ad monaiterium perrinerent. nec explicaiio quam adhibet Suarea
po.ft Gloflam, quod vox-fibi ad monaikruim, no» ad Perroniam rcfc»
ratur, vidctur tcxtui poíTeaptari, vtepjíloIamGregorij Icgenii patcti
Sed poftca idem Gregoriusl. 7.cpift. 7. videtur agnofcerc peulâtixa*
fliiÛcilIuddccrcturoadraiflimviaOïicntali ramea Ecckfia, vtpatctt»
ex Novella $. & 6. Leonis Imperatoris, cum hac mod^natione fuit id
receptum, vt Monacho ante iagrcffiim beeret de fuisdi/ponere , bona
vero quae Tecum attuliflct cíTent Monafterij, de bonis vero quee exiftee
Monachuscomparaflet,difponcret profiio arbitrio in píos vfusr", net
xnonailcrraminillisfucccdcrer. excoromuni tarnen ЕсскПжсопГис-
tndine recepta eft lexJuftiniani quoad cam partem, quod Profeflus*
regulariter non poffitteírari.í'cd non quoadalias: quiain muhispro-
/vineijs, vt dicemus,ör ingredicntiurn bonaad naonaileriumpp«incn«,
лес Monachus ab inteftato hereditärem accipit.
2. Dico 4. Profcífi regulan ter non poflun t teftari. eíbcommunisf*
omnium vt dixi,& fcquitur ex ijs qua; docuimus difp 2. tepècit. quod -
Eeligioii An t inhabiles ad dorn í nhim, vclacquirendum pro Гс * vel rc-
tinendum. Abhacconclufroncprimacxccptioeft-m profeflis Ord>-
nummilitarmrn.qui perfettani caftitatern non vovent, fed vivunc>»
cumconjugibas: quos diximusdub. 3. difp. 2. in fine, habere rer и пц»
fuarurn dominium. Secundus Cains eft. cùmhabens libcros ingrciTus -
eft monafterium* tunc enim poil profeffioncm poterit dividero in~
Ter libcros fua_i bona computato tamen monafkrio in numero filio-
rum. qua?, fusé habentur auth«nt.7?£*4wW>mcod.dolacr. E ce le fi.
qua: lex rtiamfi à laico principe lata, tarnen eft ab Ecclcfiaapprobata,
vt communis habet Do&orum fentenria.
3. Sed dubiraripoteft quomodo Monachus per profeffionem fa-
âus-incapaxdominibpoflithanc divifionem faceré ? Duo funt modi
expliçandi. Vniiscftquodhocfaciatpcr modumAdminiitraroris à ju
re conftiruti, & noneflcvocandumteftamentum', fed divifionem fa-
¿tem auíhoritatc Juris, ira explicar Navarr. comment. 2. de regular.
num^+5. Leffius de Juftitiac. +i.-dub. Ю. Sanchez de praiccpr. 1. 7.
c.p п. 10.& alij. Video qnidem quomodoin rigorc loqendo hic mo
dus poífitfu trinen ;dicendoftatimápun£tóprofcfllonis dominium^
bonorum rraniirc adálios , & moaafterium indivise, patri au tenu
com- ,
j 28 ' ТглЯаш de ContrâftibtH ,
commifíam à jure curam dividendi libcriorcm, & pro fuo arbitrio. ha*
betramendiíficultatem, & propterea fecundus modus eft, quod patrî
profitenti relinquatur dominium ad talcm ailum tantùm. hoc cnim
fieri pote ft fine difpenfationc in voto paupertatis. nam in difput. 2.
dub. 3' oftcndimusincapaciratcmdominij rnprofcflootiri, ex juró
humano. potcftcrgoEcclcfiarclida tota obligationc voti pauperta
tis permittcrcci:domiñiumbonoram¿quavhabuitant^ votum » reftri-
itumtamen ad efFecîum teftandiinterliberos, ad carteros omnes efFé-
¿tus, ficuti& ad acquirendum de novo dominium ¡pro fe reddere in-
habilem. Hic modus videtur facilior & ad eum magis propendet Sua*
-rezto. 3. de rclig.l. 8.c. 16. Azor. to. 1. 1. 12. сб. q. 5. in fine. & Ju-
riicoff.plurimidicnnt abfoltttèpofie proFcflumtcftamcntum conde-
re interlibcros. .ScClarus Teßamentum. q. 2^8 . & alij. Data autem hac
|>oreftate five dividendi, five reftadiinterlibcros.poreft profeflus non
folùm äqualem divifionem, fed etiam ina;qualem Faceré , & vni filio-
rum plus aifignarc, quàm alreri. vtex Authent. cit. fatiscolligitUL,&
Dodorescommuniusfcntiunt cum Sanchez fup. num. 29. quem ta
rnen non probo i neo¿qnod dicat num. 26. fecutusauthoritatem Glof-
fx in authent. cit. cod de Sacrof. Ecclcf. quando parer inacqualiteri.
dividit,&vrii plus dedit quàm aheri, deberé dare monafterio quan
tum dedit filio, cuioptimèprovifum voluit, quia пес ex authentica.»
hoccolligitur,&grarisvideruraflumprum,cümlex monafterium ve-
littantíim eíTelocofilij. fiifficit crgofi illi relinqnarlegitrrnaín,quarri
alijs fili|s relinquit. & ha fentit Svarez fup.& GIoíTa in Novcllam 1 2 3.
с 3 8. vbi allatis opinionibus dicit fufficerc fi relinquat virilem; pro
fignificationc virilis referensfe ad cod. de^aduc.tollendis. Vbi virile
idem eft,quod fecundum anuales proportiones cum alijs, & bene ex-
plicat Rrcchoeus 1. Virilis. fF. de verb, fignificat.
+. Dcindediíputaripofletanhíccomprchendanturquóqjaícen-
denres.ad quodbreviter refpondeo, fi authoritatem fpe&es quam.»
magno numero citatSanchez Fup.& ipfe fequitur,probabfle eflecom-
prehendi. ñ vero jus, probabilius еДе non comprehendi.íive non pof-
fe proFcíTum, qui non difpoíuir de bonis teftari, vel dividere fuá bona
inter paren tes,<cùm conceflio hax teftandi inter Jiberos; fît vâldè fpe.
Cialis, пес ad alios cxrendenda,vt notât Svarez fup. imb nee ad libe-
ros ipfosnifi finrlcgitimi, nifi effet confuetudo patria?, vt illegitimi
cum legitimis íequali ter fuccederent. Ter-
 Dijpttt. 4. Dubiums. §.}. ,3 2 9
5. Tertia quatftio eft, à quo Profcffiis obtineat Iicentiam teftandb
Rcfp. banc Iicentiam nulluspotcft dare infra Rom.Pontificem,vt paf-
fim docetur. imó nec ipfe Pontifex fine gravi cauià. cum enimexdi-
ípofitionc Canonum jus fit acquifitum aut Ecdefise cui feruitMona*
chus, aut Monafterio &c. in bona qua? habet tempore mortis, Ponti
fex dans Iicentiam teftandiaüfert quodämodoab illis jusacquifitum,
proindcq; gravis caufa rcquiritur. agoautcm delocis, vbi monaftc-
rio.vel Eccleiicedebentur bona morientis. quia in quibus cafibusde-
•bentur Camera; Apoftolica;, non tanta caufa ad hanc difpenfationcni
rcquiritur,cùm facilius cederé Ponrifexpoffit jure^uodvjpfe babeo.,
quam quod alij.
Dubrtatumautemeft,an confuetudincpoffit acquiri justeftan-
di àReligiofo Profeflo?ac communior quidem eft fententia poflc.cùni
tanta fit vis confuetudinis, quanta juris aut licentia: Sum. Pontificis.
puto tarnen eíTe diftinguendum de a&u licito & valido, quodenim
invalidé tcftcturMonachus eft ex jure, quodautem illicitèeftex vo
to paupertatis, quod ex fe intrinfecè requirit in vfurcrum depen-
dentiamà volúntate Su perioris. poteftergo contra jus humanuni*
prevalere faciendo teftamentum efíeválidum, fed non poteíhcon-
tra votum vt licité teftetur, confuctudo quidem poflet interpretan
fnentem Supcrioris, vt cenfeatur Superior- daro Iicentiam , quando
feiens confucrud¡nem,noncontradicit. í&tunc etiam licité teftabi-
tur. Si vero Superior à parte reí non det Iicentiam • aut declaret id
«fie contra fuam vóluntaterrr,valíduscrk nihilominusifte aftus, ícd
tarnen illicitus. Нгес autem licentia Pontificis communiter intclli-
gituradeaufastantum pias, vel íaltem honeftas,nifi contrarium ex-
,primatur- &> vtdicuntmulti, non poteft Pontifex aliter conccdcro»
aut certé non niñ ex caufa gravifíima, qua? raro invenitur. Etfi cnim
omnis caufa movens Pontificcm aon fit in fe pia, fifit tarnen honefta
v.g.ad compenfanda fervitia, aut beneficia ab aliquofaxulari, honc-
•ílum crit Iicentiam conccderefaciendiremuïierationem. Sedquando
caufa eft merè profana, raro invenitur honcftus titulus, quo illa li
centia exeufetur. vt fi Monachusbeneficiarius vcllet majoratum inftû
tucre,& familiam fuam exaltare &cdicentia autem nasccùm fit gratia»
non exfpirat morte concedentis, & monachus poteft faepius teftari, Se
conditumteftamcnturajrcvocaro.
Tt д. +Л»
 3jo . Ttactatus de Contraitibus , .
§. 4. Лп T^ligioßßnt paßive tnteßcth'des f & quomodo ßtccedunt
e.xteßamentOi.rvel ah mteßato?

S V M M A R Г V M. ,
Л Nihil debe tur tnonaßcrio,fiante ingrcßttmfacia est diß>cfiiio}qua per fron
feßionem firma redditttr,& irrcvocabtlis,
L\t In bona profeßiinmo-naßerio Succefftonis c-apaci nequeunt legatarf, & ht*
redes extranei vjí aa'mortem naturalem profeffi fuccedere: ßverlr
'' monaßertum fiucccdendtft incapax, profcjfio tunc aquiparatur mort»
t. ' natural's, filif s tarnenflatim à PrafejßonePatris in quocuruj^ menaßeria-
debet iir legitima. '
•'3: Atvhachuiprofcßfiu non eslpxßive inteßabilüjhdpoteß ßucecderepajßvr,.
five ab inteßato, five ex teflamento.
4, OrdoMinoTum,&CapHccino?um& qutltbet ex ys retigiofusßtcctßhnü he*-
reditaria incapax est.
f. Pojptnt ?rofeßiSocietatü{qni,vt probabiliuies~l,fiicctJfioriis fiolitm ab in».
tcflato incapacesfunt) teßamento heredes inßttui, & collegia, vel do-
' niasproftßfii eorum nomine hereditatem adire.
6. JQaotjodijufi'AfttntLaicoriifiatuta facietia ßucceßtonis incapacia monaßeriai.
7. Statuta Laicorum indirecte impediré poßkntfucccflionem religiofiriim.
ь 1^4 hcimiis in §.praxcd leges non aliter concederé omnia ingrerît-
L^y- eritium bohamonafteriojquam iî ingrediens non ante dii'po-
fuiflet. Si cnimteftamenrüanteingreirumfrcit>pcringrefllmi in mo«
nafteriu illud non recipitur. vthabet comraimior & probabiliorlcn»
fentia,quam fequitur Fachinaïus lG.controverf. с i4.Clarus .Tefiamcn-
tunt.q.zs Mol de Juílic.dirp.i,3 9.Panormtt.c./>í/'^y?»//4. de probat, n.
5 2. & alinee eftcontrariaïfententiae magnum fundamenta. Neecniiro
monafteriugencraliterîoquendo eft loco fîlij.nifimcafibusà jure wf-
preílrs, proindeq; nihil debeturrnonafterio fi ante ingrefliim fatta cJÖfe
dífpoímo.& ridicula videtur illa сопсеШо juris in Nov el la .17 4: vt viri
6 midieres antequam ingrediantur monaßerium ев quo voluerint modoßua pof-
ßnt dißwnere, fi peripfum ingreffumtcftámentürumpercmr. probabilo
tarnen eft,fi ingrefllis monafterm omnia íuadonavcrit.teftamentüante
fîftum revocan, quia licet vt revoceturteftarneneumante conditutn,
non fufïkiatfola voluntas teftatoris, tarnen fi illa voluntas fit conjun»
ûa cum bonorum aliena tionejVthîc fit, íufficienter revocat.
Tcíla-
 ; Dißut.f. ЪиЫит s. 331
Teframentuergo fie factum per profeflioncm quídem reddi-
tarfirmum & irrevocabilccùm profeífiis ficutnec conderc,ita пес re
vocare ante conditum poífit,vt tenet Fachina;us fup.c.i 5. Covarru.de
teftam cap.2 n.9 Moi difp. 140. & alij multi. . ,. ,
! 2. Tarnen fi monafterium íitcapaxfucccdcndi in borra., rationed
Profefll,fruerur ill is bonis vfq; ad mortem naturalem Profeífi,& lega-
tarij & heredes interca nihil c6fequuntur:fi fint extranei,& non nece£
fari)fnifiapparcátfuiírcmentemtcftatoris,vtftatimádic Profeflionis
íprtirctur effe&ü) & fi ante Profeflum moriantur illi,omnia bona fijnt
monafterij. eft communis fentcntia vt tradit Covarru. c. 2. cit. Leífius
<ie Juftic С.41.П.85. & pauciffimicontradicunt. inquo cafu domini*
bonorum fa&â Profeflionc rtanfir ad monafterium , quamdiu vívíl»
Profeflus,&eo naruraliter mortuo tranfit ad hercdes.quando vero he
redes funt filij diípUtatur, & maxime an debcat ill is tradifua legitima.,
ftatim à Profefllone Patris. Conftat quidcrn quando tenebaturPater fi-
liosaIere,ttneri quoq; monafterium,fi fruatur Parentis bonis. & multi
exjurisconls.probabilitcrdocenr excepto cafu alimentorum.efle eos
pares in hac parte extra ncjs, aust non ncceflarijs heredibus. Sed multo
.probabilius & aîquius eft debcri ftatim legitimam. ita Panorm.in с тл
frxfentia.àiZ probat.n. 5 6.&aIibifa:pè.Corarru.c. 2. de teftam. cit.Fa-
chinarus fap.c.i 3. Molina difp,i40,Lelfius 1.2. c.4i dub. 10 &pluresa«
lij, & eft fentcntia communior.quxfatis infinuaturinc. Camfimm. de
Kegularibus. in quo nulla eft menrio de morte naturali Patrrs,fcd tan-
tum civili per Profeífioncm, & tarnen filius jubetur il 1 j fuccedero;.£c
tatio favet,quiacum filiorü favorfit valdc magnus in füre, ita vt etiam
-propter cos derurparcnti Profeflo teftandilicentia, vt paulo fupcrius
<leduximus,non eft mirum,favore illorum mortem civilem perProfcf-
fionemaeftimari mortem naturalem adeftedlum confequendi legiti
mam. & in authent qjtamcitavimus pro tcftamentoProfeifi inter Ji
beros ftatim indicatur fa&o teftamento ftatim tradi bona filijs. Si ve
ro fa£to reíbmcntoingrediaturmonaftcriú fucccdcndi incapax, qua-
• lía funt omnia Frarrum Minorumdeobfcrvantia, tunc communion.
• fente n tia^ afieriu Profeirionem-» aequiparari. morti naturali quo
ad effe&um fuccedendi , & legatarios , heredes, fidei commifiarios
fubftirutos ita venircacfi, naturali ter fuiflct morruus. quia cum bono
rum dominium,necapud Profeflum,nec apud monafterium,nec apud
Tt 2 alium
332 Traftatus de Contraitibut.
alium al i quem cxdifpofitione juris maneat* revoluitur adíícredes,qui
cùm fintdomini,a;quum eft vt rebus fuis ftatim fruantur-
Hispoiitis: prima qua?ftio cil, an ProfeiTus, five per fe, five ra-
tione ipfius monafterium poilu, aut ел teítamento, aut ab imcíhta
fiiccederc?
Quod monaftcriufuccedat fuoProfefloab inteftato.five quafi
frtccedltjdiximusantc eíTc certi juris. Sed tarnen vtibiobfervavimus,
ín aliquibus provine ijs non fuccedit monafterium religiofo,q.ui tefta-
mento non confeftoprofcflionem fecir,ícd cognati reculares, quod
He tota Gallia teftatur Ioannes Papon.,in confuctudines Bortonias §.
3 iS-vbidiciro^oadhoc pun&um derogatü eíTe jiiri civili, & idem im
fielgio vidi obfervari, ftfbrtè fuerit res crtlata ad forum fecularc. Ec-
ejefiaftici emmnegatu illamconfuerudinem vilo jure firma ra m_», St
ûit\t pro jure communi. vide Zipxum de fuccefs.abinreftaro. in ipfa_»
temenííalliá id receptum eft tantùm quoad fucceflionesab inteftato.
Si cnim Monachus aut reftamenra fuá legaverit monafterio, aut ex-
prefsè donaverir, monafterium fuccedit; Sëd de ipioMonacho cil
difficul tas. an ipfe parentibus fxcularibus fuccedar.
3. Dico quinto, Monachus Profefius non eft paftivèinteftabilis,
fed poteft paflivè fucccderc fiveabinteftato,five exteftauiento.cftcla-
ii juris.l Deo »oi>¿,cod.dc Epifcopis & Clericis.& ía^pe alibi, nec de hac
re eft controvertía fi jus civile fpeftemus. Jurecommuni igitur fi parens
alicujus Profeiïï moriatu^debetui legitima monafterio in quo eft, eo-
<tem mcHloquoalijsfilijs;&eomodofacceditMonachus,ac fj infaîculo»
manfiflet-InGallijs tarnen vt teftatur Paponiusfupra£-3 19. quoad fuc-
ccfllonem ab inteftato ReligiofiProfefll habentur pro mortuis natura»
liter, ôcproindè nec ipfi nec monafterium locoipforum vllam partem
ex bonis defuncbrum in teftatoru capiunt. Secus eft fi teftamento alt-
quid legeturaut heredes inftituantur; Gircahapc ipíam vero funt ali
quot drificultates. pro qua.
4. Not. i. ordinem Minorum dc Capucinorum, & quemlibcrin ijs-
Rcligiofum>eiTe incapacem fucccflionisheredirariç, five exteftameü"«
tOjfive ab inteftaxo. Prater Minor ergo nec à parente fuo, nec â quo-
quam alio poteft heres inftitui,vtiiKc monafterium ipfuev. Clcmea>-
tina/xvvÀ §.eàmenim.dz verb fignific.& communiter Do¿>ores. Itaq;
fi monafterium, veiFcater Minor ЫЦрщвд betes, ¿calias nulius cum
- * illo
 D$umio4*Dttbiums. i. 4. 333
irlo adjungamr_, tcftamentum perinde fe haber^ac С ftifleo con*
ditumfine heredis inftitutiono. Dixi ficeejfionù hereditлги, quia
Jcgata poflunt monafterijs, & Minoribus in particulari relinqui.
cxprefsè ftatutum eft c. exijt. §,adh*cquUfratritm. dc verbfignificia
6. cum cotamenmoderaminc, quodibiexprimitur, qnodfcilicetnon
legcnturillis resimmobilescumconditione vtcas fervent ( ргжесс
doraura & hortum; Sc neccfiaria ad habitationemJfedaut res mobiles
quseorum neceflitatibus ferviant, aut fi fintimmobiles,ftatim diven-
dantur, & ex pecunia Fratrum neceflitatibus provideatur. & demura
vt legata in tanta quantitate non fiant, vt aquivaleant hereditati, & in
fraudem legis prohibentisillos heredes inftitui fa&a videantur. Cle
ment: cit* §. cufientes. & quamvis qui jure funt pafllvè inteftabiles,non
ßnrquoque capaces legati. §./ígw-¿inftitut. de legatis. tarnen in hoc
cafu eft exceptio, quia ha;c prohibitio cftparricularisob virrutcm , &
jus,quod ftatuit efíe incapaces hcrediratis, flatuit capaces cíTe le»
gati.
5- Not. 2. Sanchez 1.' 7. dc pneeepf. с. гу.пит. 24. licet Collegia*
& domos profeíTas Societatis j£ s v concédât pofle heredes inftitui, fir
veabaliquofiioreligiofo,fiveab exrraneo, & in hoc pun 61 о vcrira-
tem attingar, tamcR negare Coadjutorem forinarum.aut Proft: fluni*
Societatis pofle hercdem inftitui, & in hac parte nihil nos dîflèrreab
Ordine S. Francifci. lcgatumaliquod fatetur pofle perfonis particula-
ribus relinqui, ilmdque acquiriCollegio,ac domui in qua pcrfona ilia
habitat. Cùm Sanehczconfcntit Laiman 1. 3. traft, j. c» 5. n. 4. fed
tarnen puto от nino probabiliùsProfeiïosnoftros tantùm elfe incapa
ces fucceffionis ab inteítato; & circa fucceflion&s eodem modo fe ha
bere profe (Tos Societatis, quo fe habentomnes Rcligiofi in Gallia.,qui
ab inteftatonon fuccedunt, fed tantùm exteftamento. polftmt ergo
-Profe flVSoeieta ris heredes teftamcnto inftitui, fíe ut Religionum alia-
rum Profeili,& Collegia vel domus profcflsB poflunt eorum nomino
hereditärem adire. Prob, quia nulluseft locus, ex quo colligatur in
capacitas fucccdendi ex teftamcnto, ergo non eftafierenda. Prob,
antecedens, quia vnicus eft locus 6 p. conflit, с. г. §. 12 : Non folurru»
particulares Profefli vel Coadjutores formati heredi tanajfucccfílonii
пои crunt capaces, verum пес domus, пес Hedelix, пес Collegia есь
jmnraxione^Qupdexptcfeè^oiifirmatum cftàGregorio I3.in conflit.
Tt 3 quan-
354- Tra&aw de ContrtBibus ,
¿fondéate "Domino, atqui ifta verba non fígnificant.nifi fucceflionerru
ab inteftato. quia fecundùm communiorcm Juriícoff. ícnteatianu*
quando in aliquo ftatuto dicitur aliq uos с île incapaces fucceífionis, fi
nihil aliud cogat aliter intelligere, fempcr debet intelligi de fucccíl
Лопс tantùm ab inteftato, & manent nihilominus capaccsfuccedcndï
exteftamento. Tufchus v.facceßo. concluí. 8бо- citans Cuminunb,
Faulum à Caftro, & Fulgofum. Chafíanauisdc confuet. Burgund, ru
brica 9. §. 1 7. qui dicit ex vfu juíis ftatuta rcddcntia aliquos incapaces
fucccflloniçjde íucceífione ab inteftato tantùm intelligi. & fatentun*
omncsquamvisin jurcaliquando nomine fucceífionis legitim« intel-
ligatur teftamentaria, & ab inteftato, tamen propriam notionem vo-
cis,ySi-f<^T(73comprehcnderc tantùm camquae eft ab inteftato. Vide
fforncrium in 1. 130. ff. de verb. fignific. cui reilicet plu rimicontradi/-
cant, tamen agunt de ftatuto favorabili non vero odiofo qualej hoc
«ft.crgo cum ftamtum hoc reftricbivú eft, debet accipipropriè,iàItetn
quando nihil abfurdi indc fcqueretur. qüod autem non fequatur, pa«
■tct. quia abiurdum quod videretur fcqui, eftquod quis inhabilis red-
darur ad fuccedendum ab inteftato. &. tarnen mancar habilis ad fucce*
•dendumexteftarnento. atquihoc non eft abfurdum. quia, vt dixi-
mus,in totaGallia ,&alijsProvincijsomnesRcligiofiex vfu & ftatu-
tisredduntur incapaces fucccftionis, & tamen omnes id intclligunti*
-de fucceffione ab inteftato, ¿V: vbique funt capaces íucccffionis tefta
mentaria;. vtvidere eft apud Paponium fup.
Prob. 2. quia Claudius Generalis Prarpofirui Societatis, cu
jus eft authenticè interpretan Conftitutioncs noftras, со modo que
<lixihancintcrpretatus eft, &intelligcndam dixit, rc/cribens ad Pro-
vincialem Lituani« anno 1613, ergo non debet dubitari,quin fie de-
beat irftelligi.
Difficültas autem magria eft occaÄone conclufionis orta,quo*'
modo pofllntcehfcri jufta Laicorum ftatnra, qu« faciunt monafteri«
incapacia fucceflionis, aut prohibent Monachosvlrra certam quanti-
tatem bonorum difpönere in favörem piae саиГаг. Quaeftio harc ex illo
capiteeft difficilis, quod videamus in multis provinces CatholiciV id
pradticarij&quomodo id confiftat cum immunitatc Ecclcfiaftiaca_,
-non fatis appareat. vt ergo ordine aliquo procedamus. Suppono ali-
tciaospofleloqui de ftatuto quod recens ficret aliter de confuetu,
 Dißut.+. Dubiumj, §.4.. уз у
dme antiqua. аНкт quando ftatutum dirighuradipià monafteiia ,.vcl:
Monachos » aliter quando ad fxcularcs. hoc pofito.:
6. Dico 6. ftatutum Laieorumnon potcft dire&c reddere Mona*
chosinhabilesad fuccederidumabinteitato. Нжс conclu fio iuppo-
fitâ Clcricorum cxemprionc videturindubitata. cùm adcondendum-
ftatutum requirarur jurifdi&icxquâ caret Laic us, quando directe de re
aut perfona Ecclcfíafbca di fponitur. hoc punctum benè tractarurà Pa*
normit. in c^EccUßa S. Магм, de conftitut. in commcntarijs,& in repe*
titionefupcrilludcapitulum. additq;Icges qua? funt in cod. Juiliaia-
ni difponentes de perfonis& rebus Ecclcfiafticis non obligare Clcri-
cos, nifi quatenus ab Icclefia recepta; funt, & quafrCanonizatx. Sc
proptereaJoannes Papon, fup. vtdefendat ftatuta& conûietudinem..
Gallire de inhabilítate Religioforum ad fuccedendurn , recurrit ad
confenfum Ecclefiaî,qucm dicit initio intervenifle, quando ftatuta^
condita funt. Contra hancconcluflonemj quam fatetur comraunem
Icrdin.iVafq. 1. 1. de focccffionumprogrcflu §, 2. n. 16. argumenta-
tur,Monaftcria fúnt fatis opulenta, пес expeditipfis dirari ampliùs,er-
go Reípub. poteft (fotuto lüoprohibcre nc ditefeat. 2. etiamfi laicus"
Princeps non poflet auferrc bona qua;poflidcnt,tamen poifc t impedi
ré ne lucrentur. 3 . facultas teftandi & fuceedendieftà Repub. & juro
humano, ergo poteft per candem tolli. Rcfp. etiamfi concederemusf
non expediré, vt топзЛепа ampliùs ditefeant, tarnen non ièqui pec
Principem Iaiciim deberé impediri, fed per Ecclcfiafticum. quianon*
pertinct ad laicos correttioEcclefiafticorum, fedad Prxlatos. Vndc
patct folutio ad primum.fccundum & ad rerrium, etiamfi jus fuccef-
lîoniscfletà Repub. Jaica,tamcn quamdiu manet ilia lex fuccedendi
pro ceteris civibus, non potcft: Religion's auferti. quia non poifuntà
Principe laico excludi àcommunibus privHegijsaliorum Civium, vo
ab emptionibus, venditionibus &c. vt alibi latiùs deduxb
Dices ergo cum peccato mortali in multis- Provinces exclu.
dunturMonachi à fücceffione. Rcfba.quidquid fit dé tempore, quo
ilia ftatutacondita funt; jam per confuetudinem potuiifc fieri vt id li-
ceat. namfubindè contingit vt Princeps Iaitus aliquod ftatutu condat
ingravamen Cléricorñ¿quoddcfectu poteftatis cil invalids, progreifu
tarnen teporis ex con fenfu tácito, & qivafi acceptatione Cleri, & furñí
ejus capitis tranfeat inconfuctudiué validâ& obligantera.fic défendit
banc
3зб Traitatus de Contrattibus.
hanc inhabilitatcm fuccedcndi Covarr. rclecl:. i. quanibü ра&ит. 3.
p. 2. п. 4. alios citans. & itacrcdo muirás leges Ecclefiafticas in códi
ce Juíliniani ex confuetudine, & acccptationc Ecclefiae obligare. Re-
fpon. a.licctiiobis-clarè id non con ft et, pofle tamen prœiumere ( ma-
ximè fi authoresafferantita factum ) inantiquis ftatutis interverrifle
authoriratem Ecclefíce. prxfnraptioantem illa juvabitur multum, fi
alicubi videamus Ecclefiafticos Fraslatos, cùm poffînt obfrfterc taH
confuetudini, tarnen diífimulare» & tacitèapprobarc.
7- Dico 7. poíTunt tamen indireâè impediré fuccefljonem/Rdi-
gioforumeondendo ítatutageneralia prototo populo, hajcconclu-
fioeftdc mente Panormit. fup. & inc. inprafintia. deprobac. Scfatis*
communis intcrCanoniftas. v g. fi fiat lex inhabiles reddens foemi-
nasad fucccdendumj foeminaetiamfi monafterium ingrediatur ma-
nebit inhabilis, quia lex ilia non eft dire&è lata contra Moniales, fed
Contra omnesfœminas.cïc per accidens eft ad inhabilitatem fuccedcn
di quod fit Monialisj vel non ; cùm legïflator directe & per fe tantùm
refpexerit fexum -, non veröqualitates, facram, veJ profanam.
Quid fitdefucceffiönibusReligioforunxaut Monaftcrij, in fi-
dei commiffis au t feudis, dicemus infra.

§• л <ъ4п Monaßertum ßicсeâat nomine fut Profeßi immediate «

an <-ver.o tlio mediante f

S V M M A R I V M.

M. Mona'Reltgioß legata teßamento adMonafterium pertinent jure acquifi-

tionis naturalis.
j. Hereditas Frofcffo delata immediate adipfum tranfit.
¿. An Jicut priits natura quodammodo ex teftamento jus naftitur in Mono-
cho adeundi bereditatem, quam transfertur in Monafierium , ita e~
tiam ipfa hereditatü aditto ?
4. Profejfits folum incapax deminij eft, quodfibi retinet , non quod tranfit
ad Monafterium.
5. Toteft Monafterium etiam inloito Monaeho adirehereditatem.
I. TT Же quarftioeft vtcunquecontroverfa, & fenfuseft, an quan-
X J do Religiofolegatur aliquid teftamcnto,ipfeacquiratcjusdo-
- minium >
 Dißat. 4' ЬиЫит s. §.s. s if
minium, Sc tranflnitratad monafteriunvan vero monáfteríum ipTum
immediatè acquirat, & nullo modo Religiöfus.Adxjuod vrrleeßfcirc
quo titulo monafterium acquirat bona fui ProFeffi. Innocentcitatusà
Panormin c. in.pràfintiaSàe probat, cxiftimatjurc'hcreditario.aut pce
modum propciasTuccéffionis. & idem docet SylvcftcTi?f//¿/o.8.q.2. Sc
aliquiífummífta: cum со. Sed verius videtur^quod tradit Panorm,
fup. num. 75. Sc plcriqueDoftores ad monafterium ca'bona perti-
nere jure quodam acquifitionis naturalis, Sc accefloria:Perlotia; , &
fimilimodo,quo olim per jus ff! omnia bona_. arrogati acquircbantur
arrogan ti. tranfibatcnim arrogatuscum omnibus fuis bonis in jus*
arrogan ús l.fi paterfa»tilia¿, ff. de adoptionibus. & ¡ta cumperfona íc>
ipiàm tradiderit monáfterio, per confequentiam quandam ex difpo-
fitione juris tranfeunt bona , & acceduntbonacump er fon a. Ethajc
■explicado fervit ad in relligcndum, quomodo acquirat monafterium
bona, qua; ingrediens habebar tempore profeffionis, fi nonfueritdej
ijs teftatus, vrnotat Cup. Pariorroit. Sed adhuc mancr. quaiftiopro-
poßta-de bonis, quae poft prdfcftlonera obverriunt monacho , an e?_»
acquiratiturMonacho immediatè, an monáfterio ; & eadem raoveri
pöflctqua;ftio,de arrqgato citca hereditates, qua? ei deferutitur/poft
arrogationera. Communiorquidem'fenrentia eftacqurri immedia
te ipfi monaftcrio, non vero Rcligiofo. ita Panormit. fup & commu-
oius Canoniftç inc. m'prdfintia. de probat. Vide muiros aptrdSàn-
chcz J. 7. de prxeepr.c. 12. num. 3 ó. quibaripícquuqj adhaíret.
Contraria fententra , quod feilicet immediatè acquirâtur-Prô-
feflo, Sc eo mediante monaftcrio éft fatis communis,rpraífcrtim mter
legiftas. vtteftatur Glarus'l. 3 . teßamentum. q. то. & infero civili ita.
practicandum. tenet'FachinamsL 6. controvert с. 16. Ferdinandus*
Vafquiusl. з-dc fueccffionum progreflu J. 26. num. 4. Chafláname
de confuetud. Burgund, tit. de fucceftlonibns rub. 7. §. 14. fpeculat.
deftatu monach. §. oïïavo quxritur. cam probabilrnvfatctur Sanchez
fup. Se putoreipsâ efle probábiliorcm & communiorem. Vndc
2. Dico octavo, quando hereditas defertur ProFcfio immediatè
ád ipfum tranlit, & non nifi mediante со ad monafterium. ira citati
Au t h ores. prob. 1. ex jure rL Deo nobis, cod.de Epi'fcop. & Oer. o-
m пет firenturn fuhflantiam ßbi defendant, nulla ей impedimento ex fantti-
monliliconverfatione generando, vbidatur à lego potreftas Vt quando
VV paren-
 j.3:I Tr.tflatusde Contractibt*4. . 4
Parentes fnteftatfonoriuncur, poifint Monachi eorum hereditärem Л-
Ы defenderé, qmdfitjtèt defenderé. nati\mc&c\.\. 7. ïï.dc petit, heredic.
Sj-ergo exeonftitutione juris poiïitfibi defenderé, ergo immediate ad
ipfunvrranfit.Sed vt verû\fatea*,hoc argumentum vâdcretuEnïmiù pro
bare, nimirum domjniu nonfoliim acquiri religioib, federiam apud'
eum manere, vt expendimus in difp.2. dub. 3.. §. 2. vbi ex fimili modo
loquendi mcßtnшит. 1 8 .q.2,prQbavimusMonachum factum Egifcor
pum verum dominium ucreditatis.patcrax acquircre, & quidem pro
fe, ílvc íibi retiñere, propterea placent rnagis tum quacibi diximus
UimquaHnitiohujus dubij, Monachosantc Juftinianurn habuiífc do7
minium, пес à Juiliniano five abísccíefia ejus tempore fta*¿m.fublatá.
dominium.», fed регтШипл faltem quo ad hcrcditates,qua; ipfís poft
ingreflumj obvenircnt,pauIatim tarnen fublatum quoad omnia, fic
vt licet acquircrcnt dominium, tarnen non vt apud ipfos maneret/fed
flatimtrafijSrct ad monafterium. ergo« . ,.
Probanda eft racione conclufio. quia raonaßcrmm nullum jus
acquirit, nifi mediante jure^odcompetitMoriacho. Skut enimad.
bona qu» ingrediens fecü tulitnon acqnifiyit jus, nifi quia Monachus
vcldirecîè, vel per confequentiamfii»4)er^ona:itraHstulit:jus,qaocl
ipfe habebat. ergo vt novum jus,quod Monachus in ingreffu non ha
bebat, mmonafteriü transferamr, debet monachus acquirere tale jus.,
arqui Monachus in ingpeflu non habebat•vllumjusad.hicrcdi.ratemex-f
tranei, qui ex ajraicitia ilium heredcni-poileafcripfit,crgodt bet jam.*.
foclusMonachus i Uud-j us acquircre. cum vt dixi.non transfcraiuur ik-
fi jura« aut qu^.habebat tempore Profeflionis.authabitutus erat po-Y
ftca^ergo pjrius eft haberi jus àMonacho, quàm Transfer«.
3> Dices bene quidem probari prius natura, quodammodo ex tc--
ftamento jus nafd in Monacho adeundi hcrediratem, quam transfera -
tur in monafterium, fed non ipfam aditioncm hcrcditatis.quia domi
nium non acquirimr nifi attuadcatur hereditas. Refp. 1. faltem hoc,
haberi, novum jus temporale acqyiri Monacho.quod non cftconjun-
ctum cum re fpirituali, ergo ficur jus adeundi ipfi acquiritun. , poteft
etiam &-ipfa hereditas ab со acquiri. ergo corruunt argumenta, quas»
ducuntur ex inhabilítate Mon ас hi ad dominium acquirendu m. Refp.
a. quidquid fit de jure adeundi hereditatem, an illud tranfmittaturu»,
лес nef negat сшш trinfmittiFachinxHs fup, ôc videtur íüpponi i*
 DißutAtlo 4.Dubiumj. $.f> 5.3^
Aifreth. ff! ad Talcidiam ) accipiamus rclrftum eflo legättrrfp Tcligie-
fo> 3c feculari hercditartcm.,, со ipfo, quoillo faeciilaris heredita
tem adit, dominium lcgati( (altem in- com muni fen te imanad 1c-
gitarium tranfit.ctiamante acccptationcm, vrtradit Molina de Iuilit*
traft. 2. difp. communi ergo ilia fenten-tia procedió argumen
tum, quia ante aditam hereditatem nullum erat ab fol u tum justa»
Monachoad rftud legaturro, maxime fi fueritprofanum.,, poil adi
tam non acquiritur aliud jus,quam ipfum dominium; ergo dominium
àMonacnotransferrur in^monaílcrium, vel ne fit locus cavillationi,
dcimis eue legarum pium, cujus dominium cenfent plurimicum Pa-
normit.in c.relatum. 1 .de teftam.tranfirc ad lcgatarium immediatc,et-
iam non adirâ heredirate, in illofaitemcafu valebit argumentum.
1 4. Dices 2. Profcfius eft incapax dominij. ergo non poteft mona,
fterium i Но mediante acqurrere dominium. Reíp. diítinguendoantc-
*cd.cÄincapax dominij quodfibiretincar,lic concedo: eft incapax do
minij qnodeo ipfo momento, quo à rdigioío acquiritun,,tranfío ad
inonaílerium, fie negó, jura enim quando fecerunt Profcfluminha-
bilerrL* ad dominium, id intcHexerunt do dominio provt eil íil.
confideratione moraii, & ipíi domino aliquod e mom m en rum. ad-
fert, auteffc&usaliquosjuris dominij, non ueróptoutcAin confide
ratione metaphy fica-j , & aliqua fubtilitatc. quia ad internum juris*
parum refert an pro aliquo momento acquiiatur dominium, neenè;
cùm perinde fitadvfum Scdifpofitioncm num acquirer, vel до&>;
ей ftatim ilIudpcrdat,&hoc eft, quodDoftoresvoluntdiccre quando
aflcrunt quidquidacqukitMonachus, non fibi, fed monaftcrio ac-
xmircrc. Sibi cnim acquircre eft acquirerc in fuam ytilitatem ,aut vc
apud fc mancat, & où m ab ipfo tranfeat in monaiierium,perindc cil ас
finunquamacquifiviflc-t. ' .. '•'
5. Dices 3. ergo non poterit monafterium invito Monacho adi
ré hereditatem. quia fi adacquitendum dominium requiratur ipfius"
tnonachiconfeníus, illo non praîftito non valebit aditio. Refpond*
neg. confeq. quia licet jus, vtficloquac- , primordiale adeundi he
reditatem fit in Monacho, tarnen concedunt multi Authorcs, noftrae
fententiae, & prarfertim Ferdinand. Vafquius fup. eo nolcnte mo
nafterium pofiTe adiro, cum со aut nolcntc » aüÉ non potente adiré,,
jus ш- monafterium tranfeau; cùm vo dicunt», Profcfiusr* iiu
У Y a« acqui-

i
 3 40 Traftam de Com raí} ¿bus ,

acquifmoae rerum nunc comparetur fervo, nunc filiofamilias > prout

commodius erit nionafterio. cum autcm jus tribuatPatti potefta-
tem. adeundi hercditatcmdclatam filio, etiamiilainvito \.finali. cod.
de bonisqua^ lib. in principio, idcmquoque jus erirmonaiterio.cuèi
difctimine tarnen altquo. namMonachus ciim per votum paupertatis
pofiiçrit fuam voluntatem in^volu n täte fuprenons quoad acquiíitio-
ncm temporalium>aut corum difpoütionemjnihil faltcm licité aut ac-
quircre,aut repudiare poteft finelicentia Supcrioris. qiiomodo autcm
in iftis rebus non ponit monaíterio inconirtiodare, diximus5Íup. &cx
hacrcfponfioncad tertiam objcäioncmpoflTunt forte Dodorcs vtri-
uique paxtis conçiliari.quia qui contra-nos ftant,non aliud intendunt,
quam monafririupoÄe immediatèadfre hereditatem, quod. jllis con-
cedimus incaiu,quoMonachusautnolitadire, autnonpoifiu, quod
feilicetabiit, aut mente fitcaptus&c. Advcrte tarnen hanc objedio-
nem tunc folùm locura habere , quando aut hereditatem fibi delatam ¡
repudiavit aftu, aut quando extraneus heredem eum inftittrtt. quia
fi,Pater euminftituiïj, ve] fuccedioBátrrabiftteftato,. tunc с tiara fí
non., adeat, quia torßn i^noratpatrem efle rnortuumj, tarnen ttanf-
mijttit hereditatem ctiam nonaditam ad monafterium pet jus iuita-
tisr*. vt habet communist Do&orum fcntentia_,, quos recenfet &
fequitur Anton.Gomez to. i .variar, reíbl ut c.ç.num. i o, quid au tenu
fit fuitas diccmuirafra^cunvdetcftara^tiSiinquibus filijinftituuntur^,
critagendumj. .

Diibium iextimr. .
i
Qki nam alij ßntjure inreßalikf. .
S У M M A R I V M. - ' '
/. S^dämßnt№tur*dnteßabiUfyqMd№
g. De quibtts bonis filins te/tari po/fit.
3, Bamnatt ad Mortem dt confietudine teßantur. :
f. Stent & capt¡Vi apud bofies.
X. Prodigt4sycuibonüjnte.rdiit»m eïijiecad caufaspiastefiaripotefi.
. 4. 'Hareticimn tole'^íftiUlatannintosfentemiara act'tefiari poflttrtt, net с
fitccederefive ex teßamentofive ahJntefiatc», ,
7. Tupiüi
 P'tjput. 4. Dubium f. до;
7, PupiBi &\ impúber*s ateßamentisfacienda etiamad'салилиfias exclu,
duntur.
S. Infames; qutbtts idJpecietiternon prohibetur^teßari pojjunt,
/.. C*ci,furdi&mutiquom<>d*teßaripojyint.? ^

X. . Д Liqui jure naturae funrinreftabiles, vt furiofi & mente capti. ,

jLx quia fundámentum omnis difpoiitionis & contractus moralifr
eft vfi»rationis. quicunqucigiturTationenon-vruntur eo tcmporo,
quo tcÎtàmentumcondûnt,invalidè cumactümcelebrant. Si vero il-
lc>quifurioíuscoramuniter eft; habeat lucida fubindè intervalla, te-
ftamentum tempore illovnjsjationis factum tenet; ôctradit Decius
in L in negotijs. ff. de reg., juris.- tcftátncnmxn ejus,qui dicebatur far
riofus.cùm effet rectè factum àScnatu Rom. fui fie approbatum. di-
fputatur autem an prafumatut habuiiTc vfiim rationis illé, qui corn, -
rounitercftfuriofus. inquaredieendûmbreviter,firciatur3illum Го-
1ère alias habere lucrda intervalla, 5c teftämentum fit rite conditurru,
praîfumptionem eflep.ro tcflrimentov&'vfa rationisi actus enim illo
fcrtfeciira talem pKcfump.tionera: 5r propterea m^pugnantrtcftamenr
tnm incumbir probatio dèfeftus rationis. Alij- vero qui ratîone-vtunr
tur vcl ob crimina, vcl ob defettum perfe'íti judicij, vclöb aliascaufa^
fdnt pet Jus fafti inhabiles. Dequibusr*
zi Dico *. filiusin partis porcftàteconftîtutus, nonpoteft teftarj
debonbpfofeaicijs, aut adventitijs. cihcerra ex in poteßate. ff.
e*//ry^»wí«w.&:omncsconcedúnt. léxquóquc citara addít; ne-qui.
dem patreconrenTientcppfle teftarb- in cujus prohibitionis rationed
aífignandá, valdè laboran t Dolores, led vtdicitjuliusCIárus q. is',
de teftamentis. res cftparvi moment^ fufficit enini nobis lege paf*
fim. ita recepta conftítutum. .........
Bixiin concltifiónc de bonis ptofeÜkijs, Ä'adventicijs. quia^
Ttfus'è dïxi in diíp 2 dub. 5. ex jurecodicisfîîiùs habet dominium ôç
yfumfruaunvbbnorum Caftfenfium.cV quafi Caflrenfiüm ; vndè&
libere poteft etiarœfine confenfu patfis de illis teftâri. vt patet cxc. Л?
cet de fepulturis infexto.»
Valdëautem difputarrt,an filiüs de bonis adventici js poiîlt te*
ftári,ád piáscaufiis.' fcd mihlvidèturexc; //f^cit. resefle clara pqflç
nimirumcùmconfenfupatris, üneeo verb non pofle. yerba fun t te-
Vv 3 atus:
3 4Z Traiïatus de Contraitihm.
Xtus : quxnfeïs {¡liutfamilias лЩ{ patrù confenfit fibi pößtt eîtgere ßfultir
ram, pro anima tarnen faa prater tpfittt ajjcnfitm ( nifi pecülium caßrenfii
tut quaß caßtenfe habeat ) aliqtttd judicare no» fotefl. vbi vtrumquo,
quod diximus , fatis claré ftatuitur. & Ferdirtandus Vafquius §. 22.
-1. j.numerooftavo. Explicatiohujastcxtusnonlfolùm novaeft, fed
& contorta, aam patct Pontificcm ibiagere de judicto vltima: vo
luntatis, & ita Dominicas ibi, & Gloffa, &cömmuniter alij inrelli-
gunt. licet autcra non poffir teftarbpotcÄ tarnen teftamento here* itt-
ftituil.////». ff.qui teftament.
3. Dico z. damnati ad mortem five civílcm, five nataralcm , et-
iamfi jurefintmteüabilei.dcconfuetüdine tarnen teftanmr. prior-
pars patct L ejusem. ff. qui teßam. & 4. fi quis filio, ff. de injufto &c. ilL-
qua tarnen lege excipiuntur milites damnati ad mortem ob crimen.,
militare, quibus daturpoteftas teftandi more militari.
Secunda pars, quod confuerudocontrariumobtmoerit, tefta-
tur Clams teßamentum. q. 2 1. & Malderus de juftit. traft, i.e. ï ï. dub.
3. vbi .dicit,confuctudinemrc*è vbiq; obrincre , vt quando bona da-
xnnari non publicantufjpofTitteftamcntum conderc.fi verö noncon*
dar, heredes ab i пгсЛаго (uecedunt. iíTctiiTuCchus teßamentftm. coa»
cluf 105. num.40, quod eft valderationabilcjcùm ipfx leges ff. inj
quibus damnati conilituqntuffervi рогпаг , & corum bona publican--
tur, vidcantur mulris Doftoribuscorrecbr, per jus aurhenticorum.in..
quibus лес iervi poena: efficiuntur, neç bonapublicantur. *In mulrisf*
locis adverri bonadamnatorumconfifcari.cv tcilaturidfcmpcrficri in
BurgundiaChaflan^inconfucmd. Burgund. . ; ■ '
+. Dico 3. licet de jure antiquo captivi apudhoftesnon'rrabuerint
in captivirate faftionemteftamenri.probabile tarnen cfb h odie regui
hritcr cam habere. Quod de jure non habeanf, eft darum, inftituti
quibus teßam.fac. noneß permi. %. vi timo. i. ejus. ff. qui teßam. Sc pluri-
buialijs. , - с
Secunda pars probatur.qnialegcs invalidantes teftamenta ca-
ptivorumftatuuntaliudprincipium,quodnempc bello capti fiantferi
vicapientium, fcryiautem nonhabeantteftamentifaftionem. atqui
illud prineipium hodiècorruit, cum Cäriftiani bello capti, non fianc»
Chriftianorum capientium fervi.
Notaudum enim ex ijs, qua: alio loco fiifiùspcrtradavi Co-
■■■>■.' 4 '■ var-
 D'tjput. 4. Dub/urn 6.
varniviam doccreR.oraanos,quicum grntibus fibi non fubjcftis pu-
gnabrntj CxiftimalTi: bella illa fuiíTc.vtnnq; juila , & proindè omnia.*
q.ua;vrrinquecapiebantur, fuifll juño titulo capicntium,Gve res Шаг
eßcnt, five homines. Vndc <3c captos fuos cives ab hoítibus volcbano
effici veros hoflium fcrvos, nec faftionem teftamenti roagis ijs com
peteré, quàmfcrvis. hancautem legem valdè ihhumanamreprehen-
ditacriterLeo Imperator in Novella 40. ftatuirque vtC3prihabercnc_>
jus teftandi, fedquamvis Leonis Conftirationcs non fm t vnivcrialirer
recepta;,tamenha:cmoribus vidctnrimrodûâà, cùm.vtdixUublâta.,
fit fervitus inter Chriftianos.qui aurem aSaraccnb aut Turçis capiun-
îur.cùm bellum ex parre corum fitinjuftum» nonfiunt veté ftrvi, S¿
per confrquensapudillos pofiti teítaripoflunt. hancfententia tencL*
Mol.de joftit. ¿iíp. 137. Schncdvvinus inftitut. quibm non eß permiß
fum &c. Mcyfing. ibidem, Godcfredus, & plùrcs alíj.
5v DÍC04. prodiguscui bonisinterdi&um cít, non poteft teííari;
l. 15. eut. ff. de teftam. & inftitut. fup. dixicui bonis interdiítum. qui*1
fi non fir inrerdlcTíí, quantum vis fît prodigué valet teftamentuyraodof
rationc vratur. hancautem legem Eco Impcratoreonftir.39, dicircíTc
contra ra,tioncm,& proindè licerc benè diíponcrc de fuis rebus in.,
morte, fed video eoromuni Doctorum confenfu approbatum in hac
parte jus commune, licet Lapus allegar. 26. apud Tuíchum prodigas.
concluí Sóf.dicat.quandoconftatprodígumfúiírc-fanáementisjteftá-
mentumab eo factum cflè validum. Sed non video hoc reccptum paf-
fim, nifi in vno cafii. quandoenim prodigus-cuiàjudiec bonis inrerdi-
¿birncíbreligionem ingrcditur,& incaproflretnr,tuncante profeïfio-
ncm valide teftatur. itaPanormir. ein ргл/êrtt. deprobat. n.54.citans*
Joan. Andreani,& Lapum fup. Clárus teßamentum. q. z9. Tùfçhns te-
ßametitum. concia f. 10+. quia ingreíFus ille BTelîgionis vidctut illu po
neré jam in aliqftatu,,& quafieximereápotoítate curatoris, & quoda-
modocifcteftinvonium publícumquod fir prudens, ре(Йгф dé rebus-*
fuis aptè dífponere. Ah veto poiîîrprodigus qui non íngreditur Rcli-
gionem teftariadeaufas pias,controvertiturí ÁücritBonacina diíp. 3.
<j. vit» p.; 2. poft Leiïîu l. 2. c. 1 9:dáb. 7. n. 8 j ration6dat»quia Rcfpub.
civilis nihil poteft ílatoeré circa difpofifioncs pias.fcd cotrariú" videruí
veriiiSi itaMól; difp 1 ijClamsteßamentttm. q. $. dicens.eflecommu-
«cm. Panornut. incube, de teftara. & fine dubio eíteoramunior fen-
> ' tentra. '.
344- Trafîjttus de ContreBibus t
tentia. ratio eriLguia non viderurhoc excederé poteítarcm juris civi
lis, licet en im daremus nonpofle Rcmpnbl.civileinquidquamítatue-
rc circa ipfa teíhmenra pia, tarnen poreft ex jufla caufa aliquem red-
dcreinhabilcm ad teitandumin-genere, qua pöfita inhabilitare feqai-
tur, nequead piateftamentacondendaciiehabilem. aliud forte effet
fiRefpub.^reÄepfohibercMutfaccxetinhabilcm .ad pia teftamen-
ta, relicta Übertäte condendi profana.
6. Dico 5. hasr^tici de jure non poiTunt teftari , nec exteftamen-
to, aut ab inteftato fuccedcrc. pater гтА.МлмсЬло$. eXaufhent. creden-
/«.cód. de' harreticisc. excommunicamus. 1. de haircr. Ôtfxpè alibi»
Difficulras autem eft,an quando quisin harrefim incidit^eo ipfo fiati
inhabilisita, vt teft amentum ab ipfo factum, aut in quoinftiturus eft,'
nonválear. Res. pene . recidit in idem cum qua-ftione ilUu , an qui
committitcrimcn,<:ui jure annexa eft gravis peena temporalis, ante.»
iententiam ineurrat illam, ita vt in fe excqui camteneatur. Verurr|
illamquícílioncm alibi ex profeíTo tractavimus,1& ex communi re-
ccntiorumopinioneoftendimus.quicommHirv.g crimen Iarfarma-
jeftatis, non perderé rdominium bonorum ante fcntcntianrfaltem de-
claratoriam criminis,fententiam tarnen retrotráhi addiem commiïfî
XceJeris &reícindiomncsaiienationes bonorum facias à die*quo:iiL.
crimen i n с i d i t. ;& с o n fo rmiter ad с a m d oà riñam d i ci m u s, h ж ret ieps^
ante fen tcntiamdedaratoriam, validé comiere teftamentum, & ab ijs
inûitutoslicitè hereditatem retiñere Jk ipfos íi heredes inftituanmr,
autlegatarijlLcitècapercquodreliclumeft ; fecutâ autem fententiâ
fifcumpoíTeaccipereomnia'bona, pervltimam volunratem aliénât
& ¡ta pronunciare teitamcntunvfuifTe ab initio irritum , nimirum quo
ad effeftumtransferendi dominium, ita enimfehábet quoad omnes*
cffcctus,acfi nunquamfuiflcteonditum. harc eílfententiaVaíquez 1.
2.difp. i7i.&in.opufc.de teftament. c. 9. §-4- Sanchez deprsecepr.
1. 2. 24. Mol. 95. íálazardelcg. difp. i<5r'fcft. 5. &pluriura aliorum.
& vidcturcxipfojurefariscolligi. in Aiiihcnt: сredenter. cit. Tantum*
dicitu r cos heréticos quiexeommunicatione notantur, nifi ante an»
num refipifcant, eíreintcftabües. & eadem hábentur verba in с. ex-
commumeamui, \. de harret. §. eredentet. & in conftitut. Pauli iv. cum A.
fofloUtut. 7. decrer. tit.de harret, vbiomnespeena; in heréticos, antea
lata; confirmantur, fedponitur illa claufula,/ defrehenfii vel eonvicJi
 Dißut. 4. ЪиЫит 6. 3 4. j
fuerint , quae fupponunt judicialem circa illosacbim. & de fe nimis
inhumanum videri poiTct'hçreticun>ocçultum à ntminc aceufaturru
•deberé fe infamare abÛinendo àteftamemo,aut hereditäre fibi delata,
vbi-verbhçr.eticiad majora mata vitanda tolerantur, publice à fupre»
mo Principe non contradicence Ecclefiâ, ibi quoq; teftamenta, & fuc-
.ceífioneseorum tolerantur, nec folet fequi fententia declaratoria-, ,
«quae ad confifeationem rcquuitur, in ceùmficundum.de hçreticis in»
tfcxto.
7. Dico fextb: Impubes fîuePupillus teftamentum non poteft la
cere, ita ftaruitur inftit.QoibusnÔ cft permiíTum teftam. faceré l.quâx.
t-âtt.ff. qui t(flam.].ji/rater, cod. qui re/îam: Aix.i autem in di(p.2. impú
beres cenferi mafculos vfque ad 14. fœminas vfque ad 12 annosex-
pletosíictamcn, vtfurrlciatvlrimumdiemannieflc inchoatum. Do
ctores autem çommuniter fie accipiüt banc Iegem,vtnecpupillus qui
judicio pollet poflkanteannos à jurcaffignatos teftari, ficut loco cita
to diximus de alijs contraûibus, in quibus judicij accelcratio non mp-
¿pletdefcctumaítartisájure conftitutaf.ïmocommunisomninôiènten-
tia eft,nc quidem adcauTaspias ante explctosannos poiTc tefftari.Tira-
quellus privilcg. 79. pUçau/i. Dcciusl. in négatifs. ff. de rcgulis juris"*.
Vivius commun, opinion. V- Pupitlur. Panormit. in rubr. dóteftam.
'Mol.difp. 1 36. qui omnesaiTerunteflecommunem. îefatis conforme
Яюс cft licet, de fepult.-in ó.vtctiam notât Mol.
8. Dicofeptimölrtfamisoblibellumfamofumeftintcfrabilisl. ù
cui. ff. 2*//^4w.illatamenäecifio cft particularis non extendendaad
^uofcunq; jure infames, çommuniter enim traduntDoâorespoflein-
famcstcftarinififpecialiterpröhibcatur. Vide Clarumq. 25.
9. Dicooctavo.'Ccecuspoteft jure teftari. «item furdus líe muriw-,
«qui non cfttalis à nativirate. ha:c ftatuuntur 1. hac confultifima.X. difire-
jù.coà.quiteflam.. inijsçnim legibus ponuntur & folennitates, quasi*
coecus adhibere debet, Stquomodo qui exmorbocft mutus, fimulfc
furdus poffit teftari. qui enrm à natura eft furdus, & mutus , illi nega-
tur factio teftamenti in dictai, difiretù. quomodo autem prdhibititc-
-ftari in filis duabus 11. pofllntadcauiàspias non obfërvafis folcnnka-
ribusjurecivili requifitis.oftendit Tirâqucllus Privileg. 9- ÄIO. /WI*
tüufr. DeTeftamcntoVfurari^íliccrnusinfr*;

Xz Dubium
 346 T&tftatHS deContraftibns ,

Dübium fcptraiumi.
QyidDiccndumdeTeßamcnto ad pias C4ußs. ~ •

S V M M A & Г V M.
A SOjüdfint caufa piл.
г, Tcßtmenrnm ad caufam piantfobfißit сыт duobm teßibtt?.
¿. Varia font privilegia teßamentü pi):s »jure conceJfíu>t
It' ГЧ Iximus hadcnus multa de tcftamcntisqurecommiininiod«*,
JL^ Sefcrvatis juris folennitatibiisfiunt. nun« vero aliquid di-
cendum de privilcgiatis> ioter quae primum locum obtinet, quod eífes:
ad piascaufas, Quae au tero dicantur caufa: pire fuii(Timè profcquitiin.
TiraqucUus in pratfationc traftatu« de privileges piœxauiavccrtumfa^
fis videtur piameíTe caufam.Ecclefiam,moíiaíleriun>, hoípitalc; pau->-
peresalendoSjCaptivosredLmcndos.Virgioes pauperioresmaritandas>,
autinmonaftcriocolloeajídaSjfcminanaí^diororarr^&quaecunq; re--
linquuntur pro anima teftatoris. non cenfeo au tcm omnia collegia.., .
vxl fraternitatesetiaraíialiá* licitas, &Reipub. vtilescíreftatim cau—
ftspiasrnifi pietaris opera exinftitutoin.ijsexerceantur. Advertí et»
iam fuperius in difp.¿.dub,$, §. 3. aliud efic caufam piam. aliud locum
jHum;nec fcqu i fi locus non fir pius, aut Ecclcfiaíticus,in.eo habitantes
non effc caufam piam.,.
His pofitis muí ra funt privilegia teftamentiad piascaufas con
ditio -
2. Dico primo teftamentum ad caufam piam fúbftftitcum duo—1
bus aut tribus teftibus. с ft certa ex creUtum. i.dé teílam.qucm ca по
пет omnes Doctores fie intclliguntficutineonclufionc dixi,& in v-
ttoq; foto túm civili tum Ecckíiaftico pafllm fervatur. Sed magna cft-.
controvcrfia,anfiteftatorinftituatcaufampiam,fednulk)s teftesadhi—
huerican tale teftamentum fuftincat«r,Pro vtraqj patte fimtAuthorcs.
res videtur iniíocpun¿loconfiftcFC,an-d'ifpofitiocap^ relatum. ad for-
mam fubftanrialem teftamenti, an veroad probationetibpettineat. Et
quamvis пзге quaeftio in difp.2.dub,2,videatur faris deerfa, vbi genera -
tim docuimus íblennitates teftamentorum ctiam profahorum à juto
civili requifiras^ad probationem potiuscorum in foro externo:, quamu
ad valorem pertincre, tarnen de pia caufa hic fpecialiter aliquid dice-
re oportet. 3-Dico
 î, A©ico 2. duoteftcsnon aid valorem fed ad probatiônenvrequi-
runturin teftamento ad cau fas pias.
Prob, r. communiterfatentnr Doctores vtriufqY partis inpijs
difpofitionibus rcmiiTascffe folennitates juris civilis;&eas folas requi-
ri,qux finitjuris gentium, atqurjus gentium teftes non requitit ad va
lorem aftusjfcd folùm ad cum probandum. ergo vel falfum eilquod
pleri^; Do&ores dicunt in hoc punéto,vel teftes non requirunturad
valoré.Et hoc argumento tanquam validiiîimo vtiturjafonl.wî»^»»^.
cod.de inoffíciofo num. 1 9. ad p^übanduminftitutionemfilijomiiram
non vitiate reftamentum patris. quia irtftitutio,inquit,eft juris civilis,
non jutis gentium, ergo cum ceflent omnes folennitates juris civilis
in teftamento patris,ctiam hic ceflabunt. & ad probatiönem adducit
mftanriam de caufis pijs, in quibus dicit cum communi ceifate folen
nitates juris civilis,- ergoeumeertumfitnonex jure gentium, fed ex
jure civili efle,quod teftes ad valorem a&us requirantur,remiffis folen-
nitatibus juris civilis, Schafcquoqj debetremitti.
Prob. 2. Ecclcfia in dubio non prefumitur vóluiflc fpirituart-
bus auxilijs-& remedijs privare dcfunäorum animas, ergonce voluif-
Tetcftamen tapia reddere irrita nifi ädertet certa folennitas. Prob.cort-
leq.quia legata pia juvantdefun&orum animaSjCum pertalia curetur,
vtprcces&facrificia pro defundo fiant, ergo cum contrariumclâFè
non expreKTerrt,non eftcenfendaEcclefia vóluiíTe áliudincap. reU*
jum, quàmquâdo de teftamento pio per teftes probando agitur,vtnon
Tequirantur 7. teftes fed fufficiant duo. пес negát fufficere alias pro.-
bationes teftibus äquivalentes, пес vfquamdicir duos teftes ad valo
rem requiri.
Prob. 3 . ex praxi Fermé totius orbis , & omnium pené *пЬц-
nalium. Petrus Greg.in Sy rttagm. 1.42« С 3 • dicit ad valorem pij teftu-
"menti nihil aliud hodic rcquiri.quàm vtjconftet de perfecta volúntate
teftatoris. in_, curia Romana teftes non^ requiri ad formatru, fed
ad probatiönem^, & fo'lam fchedam teftatoris manu feriptam fine.
teftibus fufficero. teftis cttMaldetus de Juftitiattaft. i.e. 1 1. dub.
7. deHifpania., tcftatuLFcrain.Vafquras.l.3.deitKcefs.creat. §. 22»
Cavarru. inc. reUtum. i.deteftaraent.n«m.i2. quotum vterque in
ter fupremos Judices erat in Hifpania... t>e Gallia., teftis eftloan»
xxesPaponis de teftam. $.28 9. De Germania Andreas Gaü in Camcr»
Xx z Spirea-
348 TraftAtta de Contra&ibut ,
Spirenfi affcflor. 1. 206. fervat. 1 19. vbidicit excepta legitima majo-
rcmcíTe quo adteftamentaJfavorcmpia:caufa;,quàm_»liberorum.&
Wcfenbcc.in notis ad Schncduvinum inftit,de teitam. teftatur habere
Privilegia teftamcntiinrerliberos. atquinoneft dubium nec apud'ci»
tatos. nec apud alios>tcftamentum manu patris feriptum fine teftibus
valere interJiberos vtdiccmus gaulô poíb Deinde obfervaviin curiau
fuprema fœculari Bohcmiae quo addifpofmonespias nuilam aUam_»
folcnnitatem requiri,quàm vt Judici conftet de mento tcitatorisr\
Idemque in Moravia in curia_.iptitituali fcrvatun., & aiijsr* pletifquç
locis.
Prob. 4. in re quae confeientiam fpe&at Sc jus divinum illa.,
fententia habenda eft nonfolùm probabilior, fed ctiam pœnè ccr-
ta, quam T.heologi omnes, &pra;fertim recentiorcs jure bene exa?
minato, legibufq; perpenfis fequuntur. atqui ita fit in cafu propofito :
Theologoscitavifupraaliaoccafione. Dejuriftisquoquercs cft clà»
ra. cítateos & fequitur Tiraqucll. privilegio 4-& i2.pia?caufaf.Ferdir*
Vafquius Шр. & liectaliqui dicanttcftamenta_>ad cauiàs pias non_
valere fine duobus teftibus vu Pànormit: repetit, с cum effet, déte*
ftamenr. tarnen in confil. 1 10, feexplieat , vt non valeat quo advim*
probandi pet teftes . qtùbufcunque enim indicijs prohetur faftum efle
àteflatore in vrroque foro fervandum. votant enim dicere quando-
de eo probando per teftes agitur, non furficere vnum fed requiri ùU
tem duos per divinam legem. & vtadverti indifp. 2.dub. 2: qui ne*
gant teftamema fine folcnnitate ad caufas profanas facía,valere eriam*
quo ad confeientiam, tarnen concedunt de teftamentis ad caufas pias.
& apud ipfos Acatholicos.fi heresfateaturfuifle cam mentem teftaton
ris, vt hereditasdaretur caufiepia;, etiamfi fine vllis teftibus fit fafta_,
inftitutiojobligaturinconfcientia vt_) tradit Graifis §. tfßamentum.c^.
I5.&pauci funt qui contrarium fequuntur: aliqui tantùm poft Ale-
ïandrumidienent; ipfe tamenAkxander noûram ctiara-tencti&cum
citât Tiraquel.fup.privileg 4.
4, Hoc conftiruto multa funt privilegia à tare conctíTa teftameru
tis pijs.qua? fusé quidem profequitur Tiraquellus in tractatu cit.& bre-
viter Alciatusl. i.cod. defacroCEcclcfia;. nempe quod fœminai in i je
poiïint efle teftes: quod non requiraturvt teftes fuerino ipeciali*
tec rogatij quod nutu fa¿tumj tencauj quod heredis inftitutio
'.: . in
 Dißut.i.DHbwm?. Digrejfio. ¿49
in eonon rcquiratur; quodnondetrahaturFalcidiancque Trebcllia-
nicar quod captatoria voluntas Sccollatahercdis nominario in alte-
rius arbitra m valeat; & multa alia funtfpecialia, quae authores paíílrn
trad unt. vnumenimeítinhifcétcftamentisprincipium , non attendi
in ijs ad folennitatcs vcl obfervationes juris civilis, fed folùm fpeftari
quid jus gentium, aut natura; exigat ; judicemquequandoex probabi-
libus indïcijs fit ci fides, teílatorem mentis compotcm,& alias jure ha-
bilemad reftandumfic difpofuifíe,proutallegatur, deberé in favorera
animx defuncti pro teítamento pío pronunciare.

Digreííio.
De' ejuadam dtjpofitione pia, yu* nuper in Confroverflam
adduíla eß.

s» v m м a R г y m:
ft. Cußudijpoßtionü i/iControVerfiam addutt*.

U Afus. quidam Sacerdos beneficiatus fummam aliquam pecu-

V-/ nia; in monaiteriodepofucrat.addidirquefc velleillam pecu
nia m apud Religiofos poft mortem fuam mancre. poftfefquiannanij,
cùm inmorbum incidlflet, vocatoad fe sedituo-tcmpli, dictavio illi
prxfentc quadam feemina vltimam voluntatem in haec verba_. : Res*
œeas,quas in monaiterio dépofui, eidem dono, & trado. addiditq; ali-
qua legate exeo fuo dono detrahenda. iftamq; difpofitioncm àfe fub-
feripram & fîgnatamfuo annulo pcrmodnm epiftolx claufam inferí*
pfit Rcligiofo cuidara diet i monafterij, volui tque fé vívente illi tradi.
pDÍlmortem eius heredesab inteftato impugnarunt diebm difpofitio
ncm. confultusfum quidinhac re juris effet.
. * -
V
§¿ I. Ttobatur dijpoßtionem omni jure ejjt njalidam.

S V M M A R I V M.
t.- deriet non Rdigioß teßmtur inßarßtcularium.
i. Atlio têt» procedít ex Batato ßeciali Synedi Diœce/kn*.
S, Rtßonßo author¿s propArte AfirmAtil»л eum frimé rAttone.

4. Se.
3 5.0 Trallâttu de Contrat}ib
jfi. Seeunda rath.
j, Sohuntur varia objeciones Ädberfariorum.
4f. Тшta rano. Privilégiant Kegù Bohemia Jpeciale "Cler'tcù concejfumad
-valide teßandum.

-t. Ç Vpponcndum autem i . Clcricostion Rcligiofos со loco Tole-!

чЗ re tcíbri inflar focularium.
2. Supponcndum 2. Actorcm infuo fcripto quo völnntatem de-
íunaiimpugnabat,faíTum eiTedefundum fubfcri pfiffe, & quidem ü
jus commune fpc£taretur¿forté valere pofle iílamdiípofitionem, fe ta
rnen ex jure fpeciali & ftatuto quodam Synodi Dicecefanx aíTerero
efleirritam. verba ftatuti infra referemus.
ContendebatAdverütiusabEpifcopoflatütam fdlennitatcm
eíTentialem pro teftamen tis Clcricorum, nempe figilla tcftium.quâ fo-
Jennitatecum ifladifpofitioc&ruerit, mérito earn deberé pronuntiart
itritam, & à Religioßs pecuniamj heredibus abintcílato reftituen-
dara. Ali) verö diecbant exilio fcripto non fuiifeiutficientcr proba-
tam defunfti volun tatem.
■ 3. Jicfpondi tarnen difpofitionemvideri omninb validam¿& Ad-
verfarium nulloprobabili fundamento niti. 1. ctiamfi vera client, quas
aliqui dicunt de duobus teftibus requifitis ad valorem teftamenti pi j ,
■tarnen prœfenti cafui non quadrarent. quiamonaílctiú nunquam vo-
lüit defenderé hanc diípofitionem tanquampropriè dictum teftamen-
«ura,nectanquamhere»pecuniam pofiidcre, fed ta nqaaraaut donato*
Tius,autlegatarius,autcx vi vltima; voluntatis in genere, ergofitan-
quam teítamentum nonvalcrethaxdifpofitiodefe&ufolennitatistc»
ftium, valere poíTet tanquam vi tima voluntas i nnominata ( quam dar-i
ex communion fententia Doâorum oftendimus dub. 2. concluf. 2. )
<juia vtdicit fpeculat. deinftrum. edit. §. compendióte, n. 17. licet ad te
ílamentum proprièdi&u m videripoflent reguiri folennitates juris,in
vltima tarnen volúntate fóla mens teílatoris ípeftatur. Et revera hax
tdifpofitio non habet form a m teftamen ti proprièdiâi,cùm non íit hc-
redis inítitutio,ncc alia ad teílamentum requifi ta,& tarnen funt requi-
cfitaadvoluntatcravltimamingenere, vclpotiùs addonationcm iib.
infirraitatc facta inter vi vos.cùm dicit teftator, dono entrado, ergo hçc
.difpofitioiioncft regulanda fccundùm ea,quae tradunturpafllm de te.
 D'ßutatio 4. Dubitim 7. Digrejfio* §; п.. . Эг5 К
i&mentjs,fedfecundum donatione« pias inter vivos, airf (altem (è-
cundùm legara extra teíUmentum.- vndc verifimiliùs eft heredes ab'
inteíhto potuiffe pretendere ad reliqua bona de fund i, de quibus in_,
extremis non difpofuit, cum nullusbcreshic fucrit inítitutus, &mo-
nàfterium non prxtendcri t, n ifi legatum illud, vel don um Abi faftuov
quod non fuit vn i ver fi tas bonorum de funtti.
•4; Secundo.vt darc tur monaftcrium volirifíc defenderé tanquanv
▼crum Sc propriè difturateftamentum, habuit omnia requifita à juro
ad tcftamentumpium,faltem quoad teñes, qui aedituus, qua; feripfio
teftatorc diftante, eft teftis.&cjus vxorquae interfuit, fif vterejue juris.
dicè interrogatus id dípofuit fub juramento, deindè poft aliquot dies-
morti vicinior fecit aliamdífpofirionem per modum Codicilli ргзг-
icntibus duobus Religious, in quoferefcrtaddifppimoncrn ante fa-,
ûam, dum eßeti v t dicit, in find menu.
5. Gonrrahosteftcs,quostamcn ipÄadverfari;& venientes abin--
tcftatoprodu-xerunt.vauia obijciirntur,
it Quod fuennt domeftici ipftus teftatoris, habirabant en i m*»
tunc temporis apud cum, & ab со alcbantur. tales autem funt inhabit
Jes §./4/«\¡nftir.de teftam.Rèfp. 1 . quando paps,cujus in tercrat eos ef-
fc inhabiles curavitjuridicè examinan fuper vltima voluntare defun-
£ti,non pofle jam ab eade parte obi je i,quod fuerint domeftici. Refp.2.
longé communiorem elle Doftorum fenrentiam %.pdter. cit. tantùrrL»
habere locum in ijs, qua: funr fub patria aut domeftica poteilate tefta-
roris, non verb in domcftkis mercenarijs & ingenuis. ita Panormit.in
c. in literù. de te-ffibas Wefenbec d. §. pater. Dautus deteftibus tefta-
ment. §. к Tufchus.tt/?*. conclúf 20г. poft jEgidium de Bellàm, Sc
plures alios. & ratio omnino fávet- quia licet in alijs aûibus five civili-
biis fivecriminalibus, quando dt patrisfamiliascommodo agitur, v. g.
quandodanda ci effet hcrcditas &c. poffintdomefticoru-m teftimonia
regularircr effe fufpe&a, tarnen quando extraneum herede m inftituit,
nulla eftcaufa,cur domeftici non poffintdehàc-re teftimonium ferre,
omnino ergo ftandum eftpraîcisèdècifioni juris, &"non eft extruden-
da ad alios quam in §<рлиг. no m i natos, feilicerad filios in poteftate
cum quibu* pater cenfetur vna períona , & ad propriè di&os fer-
V05.
Refpondeo j. in teftamentis pijs domeftici teftatoris pof-
funo
i $г Traitatus de ContraEttbus.
funteíTe teftcs. nam in teftamcnto pio remiffjc cenfentur (olennfta-
-fes juris civilis, circa numcrum &qualitates teftium , vt tradunt o-
mncscitatiin dub. 6. &notanturPanormir. inc. relatum. i. dc re ft am,
Ferdinandus Vafquius dc fucceflf. crcat. §. гг. vt non rcquiratur aut>
íexusmafculinus, aut coitus tedium, aut vlia alia qualitas, quam qua;
jure naturali fufficiatad conftituendum teftomlegitimum. Clarura*
aurem eft jure naturali domcfticos trftatoris non pöiTe eíTc fuípcftos*
in tcftamcnto, in quo externa heredé in ftituit- г. Öbrjcitur. quod
^xteftamento commodumipfi pereeperint, quod feriptor qui eftto
itisfibi aliquid adferipferit. Refp. ad fummumfuifle legatarios, lega
tarios autem nonprohiberià jure telles adhiberi, vt patet § legatarios
inftit. de teftament. Qupdfi aliquid adicripferk in teftamento, noib
facit vt teftimonium ejus in torum reijciatur,fed cùm fuerft juris im«
perirus.tondonaturquidcmilli pœna SenatufcoiT. Liboniani>fed per
mit legatum,&illudaccrefcitmonaftcrio,quod ex volúntate defundi
<obligabeturadülud praftandum. vide ÍF а Ф^ГЬгяеИят. dé fatßt. fr?
xod. de hü qui fib г in teflameto adfiripf.zàdà ai/ccm nee legarum îilud ex
vi ScnatufcoíT. îtli potuific adimi, cùm in l. i. & 1 5. flf. cit. habeatuir íí
vteftatorexprcfsèfubfcripfcrit.cenferi approbatum quod feriptor fit»
adfcripfir,hic autem videatur fubfcripfiífo, approbädo incodicillo di-
fpofitionem, inqua feribensírbialiquid adfcri,prfir. Et'hac refponfuni
¡fatisfacit, ctiamfi reftamentunbverum illudfuiflebcum vero tanrùm
autlegatum fucrit, aut víttma voluntas in no mina ta-, aut donatio in
ter vivos facta in extremis fquanvficri pofle communirer Doétorcsr*
jradunt ) probabiliter dici poflet.tiec legatum, five теНсЪмп il Ii adimi
poíTc пес à teftimonio rcijeiendum,cùnrlcgesillae.p cénales & od i о Га:
de folo teftamcnto loquentes, ad alias vi timas difpoimoncs non fino
extendendx.
Deindè vt daremus îllos teftes cflTc ilkgkimos,tamen duo Re-
;Jigiofi,coramquibus fccitquaficodicilIum,in quo facit mention с m_*
diípofitionisáíeantefacls, plenamfîdcm faciunt. lrho hie eft îpfiC
fimus cafus, quem ponit Bartolus,&cxeo pallim alij , & refert Mcy-
üngerusinftit. de fideicom. hcredit.£. vltimo. teftator coram teiti-
bus approbavir omnia, qua; in fcheda cont inen tur , quam apúd Guar-
dianum Francifcanorum depofuit. fi ex verifimilibus conjefturis ap»
parcatfchedamiliam cfle, quamteitator nominavit, ill i tanquam le
gitimo
 ' Dijput. 4.. "Dubium?. Digreßio §.r. 35j
gitimo teftamentoftandum. quod Panormit. confil, î i.num. 2. pon-
derans, dicit muitomagis haberclocum ,-quando continebat fchcda^
difpofuionerruid caufaspias. in pfopofito ergo teftator coram duobus
teftiburomni exceptione majori busappróbavrt difpofitioncm,quarn
- ante fecit de rebus iuis,& cum nulla re pwiatur alia¿quám hare noftra/бс
illa fit ad caufam piam,fufr3cienter & plané probata éíbm ens teftatoris
per duosteftesjícoram quibusfuam mentem declaravit.
¡Et quam vis negaret âliquis duos jilos teftes Rcligioíos fiiffice-
readfolcnnitatem codicilli (de qua re infra Jramen in omni fèntenria
fuffieiuntad probandam voluntatem dcfunc^i,in diipc)fitR)ne;pia,ad
quam fe retulit in codicillo. il 1 a enim funt valdè diverfa>teítimentuni
aliquod aut contraCtum cfle. jure in válidum , & probari poflbcoritra-
- ¿tu m fuifle rrrirum. duo enim weites regulariter poíFunt probare vo-
luntatem teftatoris, ii-d in multoramfemcntianonfuffic^tadiofen*
•mtatcm.ad valorem aftus.
6. Tertiu Argumentu quod me convincit, e'ft privilegîuRegis'mi-
hi<>ftenfum. 'Cum cnim-Cterici ex longa confuetudine prajfcripfiC.
;fcnt justeftandbnec tamen-certa eubefonnajibeundü quam deberent
rteftari,omnes"Regniordirrcs'Régi fiip$Hcârunt;vtcertamTormam'te«
•ítandi pro Clero dcfignarct.^Rexergo Privilegium conreffit, vt negle-
• âisfolennitatibus juris civilis vno ex tribus modis à fe affignatis tefta-
•mcntum.poffentcondcre. 1. per modum nuncupativi coram duobus
rvel tribus'teftibus.2.PcrmodumteítamcnTiclaufiin fcriptis,manu&
ügillo teftatoris etiamíine teftibus. 3 .^inicriptis coram teïtibusquod
mtmireturñgillis vnius vel plurium ex ijs,& hoc vltimum quia à tefta-
torc fubícribi nonerat necefle, volébat ad officium Judie is deferri , vt
<xonfirmaretur. haromírmmrarmarumquamlibetvultRex eflefuffi-
cicntemad-valorem teftamenti Clerici autSacerdotis. ergo cum di-
fputatio de quacontrovertirurhabueritmanum & figillum teftatoris,
non eft dubiumquin vaíidum'Fuerit &legitimum. neca.pparetiquQ-
modohuic argumento poïTit oceurti.
"Dicunt conftitutionem illam àPrincipeXaico FuiíTe editam,&
proindè Clerumea non obHgari.'fcd huic argumento fup.in dub. 3. de
teftamentisClericorum abundé TatisFaftum eft. Clerici enim iftius
regni ctiamíí à confuctudinohabuerint facultatcm liberé teftandi,
non- tamen teftandi fine folennitatihus, à juiocivili requifitisy
» Уy Rex
g' 54-. » Tra&atmdc.ContraBibtu*
Äcxigitar dédit illîspti^ilègium tcftandi (ïnefctennitatibns, tanrírm
fcrvatâ forma quam ipfc valdè favorabilem prœfciipiit. hoc auteai^
potuitRexJaicus facerc ; privilcgium cnim dari poiïc clero à - laicisr?
principibus omn« concédante Etvtin praîfcntinullus relinquatur
dubitandilocus, clerusfummacùm voluntare hoc priyilegmm acee*
puviU& iOífuo Archi vio originale illius repofuit.

§. г, Oflenditur male impttgnari exflatuto Synodali-

S V M M A. R I. V Ai.
к Statutfurfundament um partís. .
ä, FaIfa funt ,qtta ex. eo ajfarnunmr^quia into non est dataforma teßand:.
3T Nec, ibi agitur de confer/one teßamentifed tantum de executions
¿, ' Dtfeßtbßgillorum non vitia* hanc dtßoßtionem. .
/. Synodus ibi agit defile teßamento, quod extendi non.» debet ad quamvù
. dißoßtionenu. >;
é. Statutum loquitur de teßámente in genere,д»о nan comprehenditur bar
dißoßtio vtpote ad caufampiamfaita.
\tt T7 Vndamentum adverfe partis primarium eft: vt fup. dixlftá^-
JT- tutumquoddamfynodiDiceccfanaerquod fie habet. NulfaCle-
rjcoritm teßamentafuum ejfcftum fortiantur, executionivè demandentúr ni*,
fipriün claufa. & fde djgnormnftrorumfigilliiobfignatA) nabis, ojßda.
li<uè npßro iranfmißafuerint aperienda, & de morс j abprobanda лс public
tanda. . Adverfarius dieifc in hoc ftatutoab'Ipircopo in fynodoDioe*.
cefana, datam е(Ге Cíericis licentiam teftandi, & forma'mj eflontia-
lemcíreconítitutamfigilla teilium. Vemin hoc.cjus diducn non eft
folidum.
z. Reíp.Jgittir г. faifa efie omnia qiiaeaflumuntur, namEpiícópus
nonpotuUÇIcricis, quibus fa&io teftamenti per jus canonicum ne*
gabatnr, licentiam teftandf concederé, nam, lex Superior? per inferió-»
rem toll/поп potefí. Clement. ne^ÄomanL de elecb. Eptfixfm in /uaz».
fynodo nihilßatHAt-i quodCanonicis obviet inßitutü c. ßper bis. dtí majo*
ab ác obcd.&ficfcntiunt omnes. additquePanormir.'conûl.4-2. eife
hsercfi proximum aífereré Epifcopum poffefratutumaliquodcondcre
contra jus commune. ha;c autem ñatuta non ftierunt vnquam ap-
probata à fede apoftolica, & promdè manícrunt intra ordinem fta-
v- i tutoEum
 rutorum Epifcopalium. & ipfe Arehicpifcopatus inTiac ïyixodo S. ir.
äeteftam. nondicitfedarcfacultatemteftandi Clericis, fed tantum
alíenteos habere facultatcm, ex antiqnis; privileges, & confuetudi-
ne iromcmorabili. hoc ergo everfo altera pars corruir,nimiram *de-
diíreformamfubftantiálem teítandi. quiaficutEpifcopusnon pöteft
faceré ad teílandum hábiles, quos Canon inhábiles reddidit,ita "пес
„poteft novam formam ftibtVantialcm pro teftarnentis aflignare pras.
ter.aut contra Cañones, magna eñenim differ ;i interlípifcopum
геГресЪ Canonum immutandorum, ícRemput .vcularC quoad íta-
-tutumeondendum contra jus commune vt Doctores ad vertunt, cùm
multó magis fit limitata pofeftasEpifcopi, quam Rcipub. civilis: '
Non po tu it ergo Epifcopus hoc ftatuere quod actor ei imponit,
& iânè non vóhiio privilegio toti clero daro,&'abcoacceptâto tara
favorabili, noníaftá ren unciationis me n tionc renunciare, nec verba
fhtuti renunciationem vllam defignant, aut affignationem formae
íubítantialis, proindeque.
3 . Refp. г. ftatutum non de confeccione tcftamenti.fed de execu
tion e Scapertioné agerc, verba enim WXiteßamenta effcftum non.» fir-
tiantur , non íígnrficarrt, non finí valida, ícd non adeatur ex ys hereditas,
five non manden tu t executioni. nullus cil Jurifla qui nefeiat quid
Ik teftamentum fortin effettum &c. & fciunt inquemfinemconda-
tur teítamentum , & quis "fit cffe£ms,qucm teftaton. intendic». &
nemo vnquam fie explicavit, vt Advcffarius Ше qui -conatus eft pro-
baro, ftatuto reddi irrita teftamenta, quœnon-hâbent figillate-
Hium.'&nicnon moroT/quia eft res nimis clara in toro "jure. Vult er
go ftatutum vt te*ftamcnta iHa,quaï fiint ïîgnata fîgillisteftium,dcfe-'
»rantur ad Judiccm aperienda, Sç hxc hercs,nec executores illud offi-
ciumaifumant, nechereditasadeatur antequam noefiat.
Qupd ifte fit ferifus patet tum ex verbis ipifisyquae in'fenfu pro
prio fie accipiehda funt vt diximus,tum ex abfurdo quod ex contraria
explicationefequeretur.quiafi per \&bVtfob.teßmentAeffeitumnonfor-
tia#turtni/tprius,&c. voluerit Epifcopus forrriam fub'ftanrialem tefta»
-mentorum in feqrtcatibus verbis traderc , fequituf apertionem refta-
mcnticûe de fOTmambïtamiali,cumdicitur:»e»^rrySr//ri efettum
nißfrim deferantur aperienda. quod non credo à quoquam aflerendum*
«ùm reverá id efle t plané ajbfurdom.
I j <$ Traftatus de Contrattibus ,
4., Sed Dices.ctiamfi dcexecutione teftamcnti, &aditk>nc hrre-
ditatisibiagatur, tamcn fupponitcrappreflioncm figillorum cfle dc
fabftantia, cum iftius rci fiat mentio. Rcíp. и ergopcr.ifta verba fta-
tuti fublatum eft ab Epifcopo.teíhmciMum.nuncupativum contra.,
Privilegium &. particnlare Cleri iftius, & jus* commune, atqur hoc
certè Epifcopus noru potuit fine altiori poteftate^. Refpond. 2..
hanc. objeftionem procederé ex ignorantia*privilegij à Carfare dati
Ciero regni in materia teftamcnti. paulô cnim fuperiùs diximus*
Privilegium teftandiidatum Clero condnere 3, formas. Primamper
modum nunçupationis coram düobus teftibus« Secundam. fine tefti-
bus per.fcripturam teftatorisr*. tcrtiam pe£i figilla teftium fine fub-
feriptionerteftütoris. hano. verörertiam formam quia erat valdè ob
noxia fraudibus, deferri debebatadôfëciumjudîcis confirman dum.
Epifcopus igitur qui in fuaSynodoin c. de teftamcnttstorum pee—
nè Privilegium regium defcripfit* volûibvttefràmenmm figillisob-
ílgnatum ad ofikialem deferrctun. & approbandum , . & aperien-
dum* Ilia ergo verba¿/«*#í teßAmentadericorum, intelligendafuntdc-
teítamentis fa&s tertio modo jamíxpHcaro^.cùm dícat ¿ deferantur de >
more AppfAandd. Illa cnim fola approbari exaimoxis.-Prîma cnim for—
ma cum eflet nuneupatiua, non poterarprsfentari approbanda.auta-
pericnda . fecunda non habebar figilla teírium-nce approbari еапт mo
rís cratjfola ergo reibt tertia forma de qua dicitRfeXiWorw ejfe ut deferл- -
tur approbanda 3 cúmirtilla proptcrdcftúüm fubfcriptioni&teftátoris,,
euidens-cifçtpcricuhj.m fráudisí.
Ex^quo fcquitur díípoírtioncmillámjdé qua controvertitun» .
cum fuerit fada juxta fecundam formara, in privilegio non fuiíTe nc-
cefíe deferri approbandam.^
5. Satisfacîum jam puto abundé argumentopetito ex fynodó.fed !
tamertpro vlteriori expíicatione,demus Adverfarijs in ftatuto jam di
ño, datam eile fubííantiakm formam teftandi,adhuc contra., mona*
fteriunvnihil faceret.- n iiticamto • С etiatníi^efieL» irrkans, quale
tarnen non-eft) fit mcntiöslblius teftamenriiergorxon dcbet extendi
ad alias difpofuiones vltimas, quae noib funr propiic di&a_, refta-
menta-j. Confcq. probar, tùmj ex communi axiomate, quod lex
corrcttoria non extendatur ad alios cafus, quàm qui in ca exprefsè .
contmenter , etiamfi fit paritas rationis. тс mdiu Tiraqucllus pri-
^ > «. Í ." Vileg.,
 Dißut. 4. bubium 7. Drgrejf/îo. §.2. 3 j^
vileg. 160. piaj-caufav Salaz, de leg diip. 21. fed. 6. &alij~paflim.-at.
quihocftatutumßdärctförraam teflamentis effet correftorium , &
revocatorium privilegij Cleri Bohemia? , fine teftibus-diíponendi
in vltimavoluntate,ergoTioncílextendendúmadJáljasvItimas'Volúo-
tateSiÔcde tcítamentisjd inrerminis docenr plerique poft (peculator.
déinftrnra;editionc §. compendióse. &Décianus refpoufo 21. vol. 2.
docet teftamétü allquodpoíTe reproban in rationc teítamenti , & va
lere in vinrvltimaï voluntatis. &per fe darum vidètur. quia ridicu-
lumeffetomria,qua;in jurchabentur de teftamentis transferriaerco-
dicillos,& Jegata. & etiamfi teftium figilla requirantur in tciràmcntis,
malèinferret quisrequiri incodîcillis.
In propofito ergo curoftatutum lóquator de folis teftamentis, ,
nih'il'ad prœfenccmxiafum fa'cirjn quo monafterium non vult ex tefta-
men to fuccedere defùncVo, fed tanquam dônataritrs , au t legatariusr' ,
fúumpium dônuroaiiticgamm/quod'poiîîdet retiñere. Nec heresr*
ab4ntçftatoquandô tamoperèyrgcr,vtha:e fcriptnra dcclárctur írri
ta; inratione teftamenti, monafterio qnicquam officii apud peritûrrij
Júdieem.' Monafterium enim facil è permittet declaran irritara in ra-
tione teftamenriV&'heredcm.abinteftato fuccedere in reliqua bona.&
judex fidedárethanedifpofrtionem carere folénnitatibus requifitis à
Itatuto ad teftamentunrj non proptereaporefteondemnare moriafte-
ftiumad reftiraendùm hcredi id,quod ex volúntate defun£ri poiïïdet,
mfí fimul dcclaret, nec in ratrone donationis pia^nec legati pij valere.
Imóífi Judex idrlecerneret;monaftcrium negarct potuiíTe id Epifco-
pura ftàtucrei vrirrlcgatisquacfi'unt extra teftamentum requirantur...
figillateftiumycum id fit contra jus commune.
6¿ Secundo, hapcdifporrtio eft ad caufam piam, donat enim ( vo
dicit)& tradit monafterio pro anima fua,& fub conditione, vt cele
bren tur miflaé. ergo non comprehenditnrílatuto, quod de teftamen
tis in genere lûqu4rur,'ôc'Tncntionem expreflam non facit teftamenti
pij. generalis enim regula eft omnium Do&oram, poft editum c. reU-
tum ; de teftam. ftâmta vel leges dántes formam teftamentis , non ex
tendi ad caufas pias* nifi fpecialls earumfïarmcnrio. illás enim deberé
rcgulari juxtatradita v&c.reUtam. cit. atquiinc.rí/-í/««.nullafitmen-
tio figillórum. fcdtantùm, vt judex examinetduos teftes,anilla fue-
lit mens teftatoris; quœ in teftamento afleritur. Confidcrct obfecro
Yj 3- J pars
 -3 5* • " Traftattu de Contraftibus,

parsadverfaquantam injuriam Epîfcopo faoirrogct,dum 3icít tíTla-

mcnta etiam pia fuoftatutovolufffccomprëhçndere. namfaciteum
prsevaricátorcm, & excedentemlimitesma:poteüatis,dum figilla tc-
ftíum pro forma teflamcntipij requirit, contra vmm totius Rcipuè-
Chriftians, .& p raxim omnium gcntium,.& contrae relatum. (altem*
vt Dolores illud explican*.

Suffîcienter fuijjè banc woluntatem próbatam in judien.

S V M M A R I V M.
V. Adverfariorum aliud ejfttgium.vonfuiffe voluntatem Teßattrüfiti prim,
b&tam.
л. Ofiénditur volantatem fatù probatam fuiße in )udici<u
j. Sufficit fubfiriptio fila ob valorem teßamenti. ...
.. tf. Nee obß.tt Iiiura intenta.
5. Epilogas Argumentorum.
л. À DveriarijhujüscauraijCtim vidercnt'hic fimüleum próbabili»'
.¿"l. bus argumentis concurrcrc favorem piajcauf^qua; vtindub.
■6. probatumeft.à (olennitatibus cil libera, &tantùm probationem*
voluntatis d.efunfti requirit. ajiud efrugium-excogitarunt, defuiflo
nempè huic voluntad probarioncs-
a. Adhocargumentum Refp. fuiflc itaprobaram mentcm tefta-
;toris,vtJudex non potucrit nonagnofcere. i.enim.fuit à teílatorc
tota diftata, ab eodemrubícripta.figilloejusmunitaí&clau^&figil-
Ja ta dataJudici, tradita à Prœlato monaílerij,ad quem fuit direâa. z. Ju
dex examinavit previojuramento feriptorerh, &foeminamquaefuk4
prœfcns,& poílea coram Notario & teftibus ad inílanriam Prxlari rao-
nafterijjdepofuitfcriptorfc feripfiflc vcrbotcnus,quxdi£lavittcftatoc
poíleaqueipfum rclcgiíTe^ fubfcripfifle. .3. Judex cüravit fieri com-
parationem cum alijs Uteris cjufdcm teítatoris.Sc invenit eñe ejus fub-
feriptioncm. 4. in codicillo, quem fupra diximusab eo faftumprse-
•fentibus duobus Religion's, approbata fuit hax diípofuio , & tune Ju
dex codicillu Icgit. 5. Judex in omnibus dccrctispublicis de hac caula
fate tur fibi datam vltimam voluntatcm reliftam à tali Sacerdote» Sc
nunquam dubitat demente defunüi, fed tantíun de folennitate.
6. & prxcipuè pars qua; impugnar, hanc difpofuionem, ôtcupit cam*
'declarara tritam in fcrip.to, quod procuratorejuiin judicio prsfenta^
 bi^M.f. Dabium^ Dfereße, 353
vft, fateturà teftatoic eflé fubfcriptam , fed aflerítnoad^berciacero
fidçm, quia non eft ab со tora (cripta. Ехгщ omnibus fiinul junítis
fa&a cíl plena fides voluntatis dcfunûi. пес vllum 'credo vípiam re-
periendum Judiccm, qui fe non fatearur convinci, cum habeat cura*
teftibus confefifiorrem partis, quai fol a fine teftibus fufficeret , nam vu
tí ici t Impera tor 1. finali. cod, de fideicomm. Cum ù qui aliquid ex defitn^
ffi volúntate lucratur veritatemd'tcereeomfeUitur , qualà lacus tißibtn reltn-
tfuatur ? ant quotnodo adexiraniam fidem decurratur , froprtb & indubitati
fide rciïiïâ? Qui agnofdt aliquem fubfcripfiiTe contractai, agnofcit eflh
approbàfle, fubfcriptio enim eft approbatio five confenfus. maxime
quandofublcribenslegtt chartam cui fubfcribitL yif»/. %.nonv'tdétur»
ff. quibui rnodu çigrimfilu. fcdheresabintefta'iib agnofcit iubfcriptioneV
ergo agnofcit mentem defun&iatqui cognmobercdis,ycI ejus qui ex-
volúntate defuncti lucrum perci pit, facit fidem.indubiratam,vt loqui
tur \. finalù. cit.
Not.breviter Adverfarium non vidéribenè diftíngüerc inte*
probationem & folcnnitatcm, quia vlrima voluntas etiam non folen-
néspoteftie judicioprobari3& Judex poteft pronunciare contractai»
aliquem^ut teftamcntnm carerc folcnnitate à jure rcquifita»& tarnen
ffbi confiare de mente contrahcntiu.aut volúntate teftatoris , in pro»
pofitoquamvisdarcmus carerc folcnnitate à ftatuto; requiftta , non i*
de ö tarnen non probaretur voluntas per argumenta à nobis tccenííta.
3 . Dicit Adverfarius,fí defimetas tótam-difpofitióncrn per fe Cct¡-
jpfiíTct in judicio probaripofíe, fed cùm tannùm fubfcripfenr, iccùdùm-
pmñes Doctaresnon poíTé probari. Rèfp. omnes Jariftas cenfere idem
efle fubícriberc, ac totum feribere. citât fusé DodoresFcrdín; Vafqu.
]. 2. de fucccíT creat. §. 14 n. 8 î. Damhaudëriusin Enchirid./¿r/<i,in-
quit/я jure^y funtfiribere mam, vel fib/êr/berc^>. Schnedvv.l. 3. Inftit.
de empt> vbi eit expreflus text^proîïac rc. Vndèexcôfnuni Dofto.
rum,dicitur vftrjuris fcripfiffe ^à rnanuiqui fubfcpipfit. Et licet pofllt
fitri,vt fubfcribens neiciatin pa'rticuiárijCUi fei fu b fe tipie rit, quod vix
pott ft con tinge re, quando toturri fcxibit, tame vtöbfervat Schncdvv.
фрга, eft pr«fumprio,quod fubferib'ens fciverit, & ei qui ignorantiarn
allegar, incumbir probátio. In prüfend verö res caret dificúltate,
cùmjs terftaton. totum** diftaverio, diftaturru» legeriu, fubferipfc-
riu, annulo figumverio : iru codicillo pofu aliquou dicsr*
:.' ' facta
у бо Тгл&лт, de. Contràttibw ,
faite ra«minctit ejus difpofitionis tanquarritfefa&a; , quaTomñia íU"
mulcon/uncbifaciunt,.vtiniigore hxc difpófitio poflltdici (cripta à
tcftatore, nam vtdicit.Panotmit.cfinpta. de fidcinftrunvnunn .12,
Yidcmur ipfi fctiberc, qua: noruincnoftro-icdbuntur.
.4. A ddit tandem Advcrfarius, pro corónide fcriptum hoc torurrL*
corruerc, со quod cafürafít in eo inventa. Reíp. fucum hîcfïeri & ex-
aggcrari rem nullius raomcnti.Scrjptorcpm juflu rcftatoris^five do-
natorisadfcr¡pfiír¿t fibi, & tlrtml tribus alijs de tc*ftatotc?benè meritis
ioo- ex hoc dono fa&o monaftcrio, rogavitcum vtpermitteretadfcri-
bi 200. mutavit igitur ex ejus volúntate notam 1. in 2.hxc ille juratus
affirmât. Itaque h«cnon.ra,furaeft,fcd corrc&io fada à fcriptorc,que
in communiíentcntianori nocet. teile Monochio de adipiíc. pofleflC
remed.4.-num. 723. 2. Inventa eft à Judice in difpofitione claufa-.»
qua; fccundùm omnes non vitiat inftrumentum, vt habe t Ferrarienfis
in praft. in forma opponendi. §. tum quia. 3. Nop eft in loco fub-
íhntiali, nee circa fu bftantialia difpofitionis , fed circa accidentalia*..
talis autemrafura non vitiatx- ex Uteris, deffidc inftrum«"&.docctMey-
fing.ibiexoommuni & certa fententia. .4. Difpofisio adcaufam pi-
am non vitiatur percancellationem, vtdicit Panotmit. in cex literû.
cit. ex Battolo & alijs, qui id ptobant ex 1, proximè. ff. dc his qua; de-
bentur. vbi legatumj libertatis etiam canccllatum lex vult ma-
nere.
■4. "Ex quibus conclu do. heredem àb'inteïtato-mjuftè monafterio
creare moléftiam. 1. (^uia difpofitio eft adcaufam piam. 2. Quia
etiamfi profana effet, tarnen ex privilegioexprcflo valet. 3.Quia.»
non eft teftamentum, fed vel donatio pia, vcllegatum pium extta te
ftamentum, quod teftameotarijs folennitatibus non conftringitur. 4.
Quia Epi feopus non potuitefficercifuoitatuto, vt Ьагс diipofitio eo
modo,quo.à.monafteriô dcfcndiíttír,ríijh vá4eret,nec дгИо modo volu-
itlegatum pium fa&umjuxta fotmam privilegi;, fuo ftatuto de tefta-
mcntiscomptehcndcrc. 5. Quia in jiidiÊio fads probata eft volun- .
tas teft'ator is tarn per confeflloncm partis, quàm ex tcftium examine, a-
lijfquc adminiculis Judice adhibitis. & ciim hîc non agatur.de here*
di.tatc, fed de dono, aut legato, & quidem pio. quod vtoftendimusJ in
dub.2.§.j,difp.2xx teftamento miniis folen ni debeturctiam,qñdo eft
profanum,modo voluntas teftatorisjudici authcrediappareat, non_
potcft
 Di/put. +. Dubium f. jбi
potcft Juclexinconfcicmia abjudicarc-monaíleriorem ро(Ге(Гат_.5&
jubere tradi hcrédiab inteíhto. & hocpcocedit quocunque tandem
modoilatutum illudfynodiinterpretemur. Нас brevius àmedicta
funt,qua; póíTent fufius dcducbnifi res£Íleí¿nMnisclara;quibu$ tarnen .
nulli melius fentienti prejudka*

Dubium o&avirm.
De Teßamento Zittau.
S V M M A R I V Ж.
¡J. ТеДлтета Militumfunt frivdegiata.
2. Hoc FrivilegiogAudentfilum ij milites , qui in сaßtis vcrfantur.
j. Trobabile ell ettarn alios milttes te/taripofiefinefoUnnitAtibtts juris.
4. CMilítes qui in expedition*font quomodocunfy lubet teflari pojfunt.
5. in ttflAmento Militisprobat10 admittenda est acting rAttonefiat.
■6. Explicatur Lex. Divus.
>?* Дм Attendendi in tefiamento Militis.
1. T) 'Rivikgium e'fle teftamentum militisnemini eft dubium. ex.'
_L cmptiocnimabordinarijsfoknniratibus ftatuitur in to to ju
re ciyili ff. cod. lnftit.deteftamento tnílitis. Et licet aliqui Doctores
exifti m averint illa privilegia folis an tiquismilitibus competeré, &ad
modernos non -extendenda, tamen fin с fundamen to id faciunt. id no
tât Gail, 1. 2. obfervat. 11 8. Sc alij multi. Nam licet ritusadlegendi
milites noib fit hodie in v fu, quiolim fervabatur, tarnen cíTentialia_.
funt cade m cum & in numéros recenfeantur^, & facramentum mili
are obediential ijs praeítetür.Hoc autem privilegio gaudent non fo-
lùm terreftres milites fed etia navales 1. VntcA. ff. de Ion. poflefs. ex te-
•ÍUmen. mi'ib Aliquiquoquenoc privilegio comprchenfos putatunL»
DocbrcsôcAdvocatos, qui rogataî militiae fuño. Sedikctquoad
multa alia gaudeant militum privileges , & illisr" digniorer* fino,
tarnen in hoc punfto non gaudent.cum plané in ijs ceflet ratio privi-
legij, cum &dcbcantôcpoffîntfcire jura, vt ftatimdicam, & advettit
cum communifententia Ferdinand. Vafquiusdc fucceiTcreat.^. 24.
num. 22. Milit»ris hujus privilegijcauíalicetámultis affignetur íola_»
fímplicitas, tarnen non_ eft adxquata, quia alioquin ruftici & mu-
licres,qui funt fimplkcs & ignari legumj afolcnnitatibusomnibus*
Zz exime-
3j6j 1 Trê&âtm de Contratibits ,
eximerentur. Sed iîmplicitas conjunûa cum ftatu,in.quo-ncceiTîta*
Rcipub. prohibet plcrumq; acquirerc fcicntiam.Mulieresautem дои
fimtin со ftatu,inquo prohibenturconfulcre peritiorcs,
Difputatum autcra fuit,anmilites,& qui extra caflravbicunqV
autqui iu hybernis vel ftativis verfantur, hoc privilegio tcíhndi finea
folennitate gaudeant. Au thores variant, breviter Gail, fupfa negao.
fequiturWefcnbec. Parat.adfF. de teftam.milie. Graflls de teftam. q. j.
Tufchus V. miles. concl;2 3 2.& multi alij. multi vero indiferiminatinv
teftari pofle concedunt Godefr. ad 1. 17. cod. dt teitam. milit Böccru*.
de bello. 1л.с.2 8ч&а1Н abijscitatù
2. Dico primo, fi jusitri&è fpeebtur* non-gaudent privilegio te-
ñandimoremilitari.qu'i extracaftraquomodocunqjd'ëgut; PEobvquia*.
id ftatutumcft l. ne quidam, с od, fu p. ne quidttm prièrent milidbus montai,
tempore licere, quoquo modo voUierint teßamenta tondtr<„j , fxncimta y>.
folis, qu'y in. expeditionibus occupiti ßtnt. idemin comitijs Itnpcri-j reno-
vavitMaxirailianus primu«»tefte Boccro qui ipfum Imperij receflutn-
ad verbum récitât* atqui occupari in- expeditione fccundum acccr
p.tionem juris, eft aut profifci ad pugnam, aut certè in_ caftris verían
ri.yt videreeft apud SpregeKum, & BriíToniumin lexicojuxis.v. expe
dido, nee facilè illud vecbum inaiio fenfu invenicrur.
3. Dico 2. non eft tamen improbabile, cos qui in limitaaeis loci's.--
fantpofiti addefenfioncm,autinh,ybernis veriantur_, aut ad breve-*,
tempus extra locum caftrorum cum licentia Duels, роЛо teftari uV.
ne folennitate, eft Authomrn fecunda; fentcntias. Proh. quia qui.:
funt in- limitaneis arcibus preefidij loco, moralitcr- cenfendi funtv
eJTe in- expeditione, & incaftris, & liceu non- temper a&u pu
gnen* , funt tamen íemper paratiad pugnandumjôrcft vnapars ca«
ftrorum,quae excubat contra hoftem. De militibus in- hybcrnis ca-
dem, ratio militât, qaia-cenfenturetiam efle parari ad Imperium.» -
ducisad pugnandum proficifei. & idemj eft dc eo qui vel ob vale.-
tudinemj, velad imperiumj , vel ex licentia^ Ducis ad breve tem
pus extra locum caftrorum eft, qtiiacenfctur moral i ter .efle in- ca-;
fliris. & notatBocerus fup. in judicio banc fentcntiaxn pletnmquc.
abtinerc, & vide tur fat is sequa, nec procul abhorrens#à mente Jtgis-
latoris. De ftationarijs vel ijs militibus qui in ci.vitafib.us aliquibus.
fixam hab*nt:ftationem, ficXunt potius adpacem punlicam fervan-.
dam,
 Dijput.j.. DubiumS, 36 5
dam, quam ad pugnam, credo, noru gauácre prrvilcgio teftandi ñnt
fdlcnnitate,quia ex viliabitationis fixa: illius & ftabilis pofîunt confii-
lerc peririor:s,nec Reipub. neceffitas prohiber confilia m peterc,non
magis quam prohibeanturmulieres,&alij cives plebei. Nam eitalia_*
ratio de illisitationarijs quàm dealijs. nam, licet qui in hybernis ver-
ûntur,poifint confulere peritioTes,tamen hoc eft aliquo modo per ao
cidens, & quaiim tranfiru. & ad breve tempus illam commodiratem
habent. flatus enim ipfc expeditions ex natura fua non compati tur-
ordinariè talcm peritiam. quod fecus accidi t i)s,qui Habiliter in aliquo
ioco, Se non ad'brevc tempus permanent.
4- Dico 3. Milites qui in expeditionc funt autcaftris,quomodo-
cunq;Iubet, teftari poíTunt; illis enim vagina vel elypeus, vclpulvisr"
in terra loco chartjeerTc poteft, loco atramenti fanguis, lococalami
Icriptorijgladius, vt patet ex L milites, cod. citât. & paílim alibi, fed
cum dicat Imperator. Inftitut. deteftament. milit. deberé militera
«ftaturum convocare homines*, coram quibus voluntatem fuara
declarers putarunt muid teftamentum mfiitisfme duobus fairem te-
ftibus non fubfiftere.
5. DÍC04. longé ргоЪаЪПпк eft telles nonadfölennitätem,fed ad
probationemrequiri, proindcqucïi aliter probari poflit, quàm per te-
ítcs,probationcm illam admrttcndani. vide tur communior fententia^
inrcrrecenriores.Fcrdin. Vafqu.lib. ?. de fuccefs.creati.14. num,i5.
Wefenbec. inftitut. de teftam. mfhris. Tiraqueltus privilcg. 3 . piaî cau-
fx. Bocerusl. i.debcllö.c,2 5. Prob, quia fie intellcxit Icgesdifpo-
nentes deteftamento militis inacie occumbentis Lcö Imperator.,
novella 40, vbidicitítaturumolimvt talc teftamentum fine vllis te-
flibus effet validum. 2. Trajanüs Imperator in fuo edicto 1. 1. iE de
teftam. milit. FuciàHt. h\qnit,teßime»tiu»quo modo voluer'mt : ficiant
quo modo potcrunt,ßfficiat% md/L* Voluntas teßatorü. fi remiflae funt
omnesr* folennitatesr* juris civilis, certè ctiam folcnnitas teftium ,
cum jure gentium teftes non- Tint ad folennitatem, fed ad proba-
tionem actus, fi habeant privilegmm faciendi, quomodo poffunt,
& quomodo voiunt, fi nuda voluntas iûrricit, ergo teftesr* non_,
funt de forma- fubftarrtiali, quia alioqùin nada-j voluntas non fut%
■fie ere t.
4. Dices lege вЫш. cod. th. dicrrac. tunc valere teftamen-
Zz z «a»
j £4. TraftAtш de Contraítibus.
tum fi ccmvocatisadhochominibusvolùntatem dcclaràrit, qaod to-
tidcm verbis rcpetituriniïirut codi Rcfpond. cum Wefcnbec. &alijs
fup. illa verba non poniin iftis legibus difpnfitivè, fed tan tum narra-
tivè,& exempli gratia, vrfenfus fit,. cumdebeat conftare judicimili.
tern voluifle teftari feriö, öenon-joco. tunc id bene poíTe confiare,
ftconvocatis aliquibus coram ijs fuam voluntatcm dedaraviu. ex
ilia cnim convocationc poflc Judiccm colligerc. ferio- vorüiífe te-
ftari. frd non dicit, non pofle aliter conílaro, quam per telles, pet
icripturam fcilicet militis., quae fol et с (Te magisconfiderata quànv
verba. vel ficontendatquis,vetbaiIli difpofitioncm cominero, in-
telligcnda funt de reílamento nuncup&çivOi cujus vixeftreperircali-
am probationem>quam per telles , proindeq; fiimpugnerur reftamer-
tum difponit lex, vt Judex ptonuncictillud nullum, fi пош-adfüerino
telles, quia quo ad. fcientiamjüdicis eft nullum. Multa íunt alia pri
vilegia teftamenti- milltaris » quae fusé proiequiturpofl alioí Boc c-
ius füp.á c. 2+. per. fcqq*vtquod poflit decidero partim teflatu^,
partim. inteftarus >, quod non detur. contra. cum querelainofficioñ,
&aliaquaepa(Ti~m habentur..
7¿ Vttvno verbo res totaexpedíatur, quando de teftamento mili--
tis difeeptatur, oportet inquirere primó : an_ fit verus miles facra-
roento ad pugnandum adftriftus quando dux jubebit &c.íí non fir ta
lis, tunc privilegio mili tari ad teílandum nongaudet. nam ícnbscan-
nonarij quiqúe fimiles fequuntur, & íérviunt caílris tcitanrur.com-
jnuni>jure,niß forte, eflent in : terra hoftili, omnes enim qui < quoquo
modo in_ cauris rcpcriuntuiyfi in hoftili loco teftentur, &: ibi décé
dant, corum teftamenta more militan confeda funt validó.,. vt_>
habetur- \ivnica. ff. de bon. poíTcfsi.cx teftamento- militis* &idem
fentiunt Doctores^ commum'teL. 2. fi fit miles an_ bellurru ju-
■ftum. gerat-, quia fi'íít injuílum non^ gaudêrprivilegio,vtcxFabro
dicit Schncdvv.inftirut. domilir. teftam. & Bocerus lib. t» de bel-
Jo. cap. iy. citans Zafium« &; Meyfihg.,- 3^ art. iiu prasfidijs extrae
.caftra^,. &• expedítionem-»..verfetur-¿ caftra^, non- cornitaturus,
лес ad expeditionçm-, ímrus. quia_, fi prœfidio fit, vr dixi, nor)
poteft teftari militari jure. 4>an fuerit tempore condcndrtçftâmenti
potens mentis» ita vt fcîverit quidègerit , his ranrunx* intcllèc^is?
Judex non £t follicim& de teftibus aut alijs folcnnitatibus, tantumq,-
: ^ ;: ... boc
 Dißutatio ¿. Dubiumß. §.z. 3<5^
hoc agar, vt qu-acunque ratione poffitprudenter judicarcillam miflç*
voluntatemdefuncti, quarpraitenditu^ & tcilan^entumpronunciep
validum, modo perforwm jure inhabilem non inftituar, qualiseftre-
fpettumilitisejuscopcubina, quia in Ii 41. §. multer, mulier in
quam turpisfufpiciocadit, non poteftà milittinfti^ijinlégcavtçnTLf
Chriftiana in conçu binam fivè.merctricem^mUi tis.cad.it illaíufpicio.

Dübium nonim*
De teßamento inter liberos.

S V M M A К I V M.
im Têtiium gewu teßamentipr-foilegiati' eß Patris inter Uberos. '

t. TT Oc eft nrrtium gemís «flamenti prfvilëgiati3& plurâ habet ca¿

X Xpitai Primùmeft, dcfolennttate requifita. Secundum, do
non-prstcrcundls libcrisin teítamento. Tcrriumjdèrcmedicquan-
db funt preterí ti,aut minus habuerint, quam oportcat.

§î- *• Qjt* filcnnita* rtquiratar in teßamento inter Uberosßye le

gítimos , ßve naturales £

s V m м а к 1: V m:
!.. Teßamentum Patriï interflios legitirnos* imperfect"um quoad filennita-
tem, valet. Secus ft fuerit mpjerfcffitm quoad voluntatem, Adïer-
tendum aliquid'circa слиfas fiar.
9: Defeífús düorum teflium alia souriaienti ration?fùppleri poteß.
3. Si in teßamento imperfecto extráñeos coheres inßituaturt pars extranet
сadit:
4. Inter 1IIegitimts qui fyurtj funt л teßamento Patris excluduntur.
/, Naturalesßlijßcubi'ßccedunt ab inießato-, poffuntetiam ex teßamento
imperfeclà accipere partem alias fibi debit am.
ff. De fùcceffione naturalшт.
}. xMatrifucceduntiüegitimi.

1. Ertum eft tcftamcntum patris inter filios legítimos impcrfe-

ftum valere, fie enim exprefsè deciditur 1. has confultißma. §.
■ J. Zz 3 " tx
3 66 ' Traftаш de Contraftibw ,
ex imperfefto. cod.de reftam. Imperfccbim autcm duplicitcr dicitun.»
V.elrefpcctu voluntatis, vel defcctu folennitatis. de impcrfectione re-
fpcctu folennitatis agit lex ; five de eo tcitamcnto,quod non eft perfe-
ctum fccundùm folennitates, quasrequirit jus civile ; & de teftamen-
to Gc.imperfecto non eft tanta controvertía inter Dolores, eft autcm
deimperfecto ratione voluntatis. Voluntas autem multis m odis dieb-
turimpetfefta- t. quodfueritpareneticustcftator,& non fatis com
pos mentis, & häec imperfeftio reddh quodeunque teilaraentum , aut
difpofitionem invalidara, vtdixifup. cùmaftus non fit humanus, vbi
deeft Judicium rationis. Uli tarnen, qui allegat defectum rarionis in-
cumbit probado, vt fuppcmuiitcommuniùs Do&ores ex c. cum dilc-
ftus. defucccíT. abinteftato. 2. Teftator fuam vltimam voluntatera*
liberos interferibi fecit coram tcftibus,autipfefcripfit fubferiptiono
& juifit vocari notariumSc teftes authenticos, quihanc fuifle^ejus vo»
luntatem teftari poflent. fed antequam adveniren t mort u us eft. & talc
teftamentum inter liberos, £c ad caufas pias val ct. quia non eft imper*
fectom dcfe&u volumatis.ied folennitatis, integré enim fuam vol un*
ratem expreífit, fcdtantùm profolcnnitatcadvocati funtalij. fi ergo
probari poflîtJudiciperalîaindicia*camfuiitcmcntem teftaroris,pro-
nunciabit proteftamento. Ita fentiunt Panormit. inc. dcfnccciT.ab
inteftato. Fcrdin. Vafqu. de fucccflT. crear. §• 22. num. 6. Gail. 1.2. ob-
fervat. 12. num. 16. plurimospro hac fententia citât Philip. Pctrusr"
1. 2.çon,cluf (S. Scquamvisplurimiincontrariumcitentur, ramen vi-
dco.controverfiamtantùmiaeoconfifterc,an raie teftamentum Hl»
imperfectum ratione voluntatis. iliiafTerunt, & rationc folennitatis1
& voluntatis cflTe imperfeclum , nos negamus, quia rêvera totam.»
fuam voluntaicm declaravit, & quidem abiçlutè non verô conditio-
natè, qui non voluit penderé fuam voluntatem vfquc ad adventum*
notarij , fed eum tantum requifivit ad majorera voluntatis fuá? con-
fprm,itatem Scprobationem. 3. Vltimam voluntatem x:œpit conde-
re, & icripfit aliquam divifionem inter liberos,& volens aliqua adderc
Jegata&c.mortuuseft. &ha:cdifpofitio eil fatis dubia. Tiraqucllus*
privilcg. 7. piar caufae; licet concédât favote piaccaufte valere, negaL»
tamen valere inter liberos. Panormit. confil. 105. abfolutè dicit non..
valcr€,&aiferiteflecommunem. Clarusde teftam. q. 7.6c 9. & huic
fententias tanquam communi fubfçribo,cum aliqua tamen Jdiftinûio-
ee.
 Di/p. 4., Buhium p. ¿.y. ¿67
Ч
ne. q.uando cnim coníkrct cum voluiffe plura ícribere, nhjc diccn-
duxncftinonfubfiílerc.quiavthabeturl._/í'/tf^«/. ffi deteftam. roagis*"
cocpiíTe vidctur tcftamcntunii quàmfecifle. & haced dcciííodíobck
quando autcm conftaret, aut prafumeretur non.voluiífe pergcre, runo
cenfctur voluntas perfe&a>vt habetur in d. l.fiùqui. ad fumcndam.»
hancprafumptioncmvidendaE funt circumftatíriar in qui bus deftirit>
Panorm. enim conjcdura quod fcilicet mncvoluiflet pergcrcquando
Jcgata tan tíimícripíi taut dictavit, Sc hercdem nonnominavirmoncft
folida,quiavt advertí in dub.3-§. 1. hercdis inftitutio in vltimis volu
ta tibus hodiè tam fuperftitiosè non obfervatur quàm olim , proindeqj
poflet Judex cogitare ilium voluiffe decedere fa&is folis legatisjíc he
rede non inilitut«. *■
Advertc tamen^alteram fententfam, quae fuítinct voluntates*
vltknasadcaufaspiasfubfiftere, quoadillam partem, in qua eft volun
tas perfeâa,propter favorem pietatis in praxi obtinerc , & ita vidi jn-
dicatum. quod fané probabilitcr extendi poiTet ad diTpofitioncm in
ter Uberos, fi aliq.uâ fui parte fucritperfcäa,etiarnfi non integré pro
prer textum darum í. final, cod. famil. erase, vbi dicitui^ reita-
mentum coeptura tantùm> & non., perfeftunr insec libero** valç-

Imperfecto illa altera defeftu foIcntutatis3licetgeneratim af->

ferra non ha-Ьеаг difricultatem, tarnen quando v enitur ad particulares
cafas non omnesconveniunr. primo igitur nondubitatur de num. 7.
teftium. quia certum cil eum requiriifed an duo telles tantùm ad pro -
bationem difpofitionis requirantur, an veröetiam adfubftantiam. in,
qua_<;
2. Dtco primo, teftes duos non reqniri adfubftantiam>íed tantùm
ad pxobationem, proindéque alia aliqua probationc aequivalenti pof-
fe corum defectum fupplcri. cil conmmnior fententia. Petrus GregJ.
42.Ci5.nunK xi< Fachinaîusl.4. e. 4- Gail 1. 2. obfervat. 112. num.
i2.Fcrdmandus Vafquius. к 3-§- H num.21. Villalobos in commu-
nibus opinio. §.. tefitmentum. numero 27. Graffis teßamentum. quœft.
16. Eonacina de teflamcnr. p.uncb 1. numero fexto , & plures alij.. &
videtur- res^ manifcûa^ ex cit. 1. finali cod. «rtïfi. vbi dicitur_ s
quocúnqvesmcdo firiplurœ, qiiibufcúnqHes veréis vel indicijs itïbeniantur
г'сШл, ccrtë ibi Imperaioc. nullara facio mention em teilium , fed
vulu
3б8 Traft atm de Contraíf¡bus ,
vnltvtvaleatícriptura patris quibufcunque iiidicijs inveniatur reli-
Ла. fi teftes de termina tè requircrenrur , falfum effet valere quibu£
cunq*ue indicijsprobaretur. . Doftores autem qui teftes duos requiri
dicuntintelligcndiiunt,vtdixi indub,pra;ctd. de teftanientonunca-
pativo. inquojcùm requiraturprohatio.aaec vlla alia fit expedita ( ni-
ü coram filijsfieretv&ipfi poil mortem voluntatem parris agnofec-
íent ) quàm per teftes, mérito dixcnmtteítes faltem duostequiri. irL*
cáfii vtffeb quo feriptu ra patris in venitur, vel feheda aparre fubferipta',
quaniéxpfo'babiíibusirídicijs Judex agnofcat eife patris,non.tam mub
fidicunt requiri duos telles.
% i. Шсо 2. quando pater fine folcnnitarecondens inter liberostc-
ftamentumperfonam cxternamillísadjungit,parsilla quae extraneo
afrignatur.corruit&libcrorumportionibusaccrcícir. eft clari juris ex
l.hae confultiffima,§. ex imperfefto. cod. de tcílam. extra-nei autem hic
communiterintelliguntur, qui non funt defeendentesteftatoris , five
quiñón íunrfilij ejus, aut nepotes, nam afccndentcsfcilicet parentes
in probabiliori fcntëriahic extranci repurârur,& mulrô magisalijiive
cognati , ííve ,non cognati,pia tamencaufa femperexcipitur. vido
Godefred. adl.acit.
iDixiquando adjungitur,fciIicettanquamco'heres. quiafile-
gatumaut*fidcicommiflumfaciat extrañéis, illud valet, modoferven*
turquaíbabeftturin authent. 107. 1. vtiegatum externis rcli&unx*
fcrrbaturáut fubfcribaturáte'ítatorc, & legatur coram duobus teftf-
bus. ñon puto enim in legatis extraneo relictis fufrice-rein judicio fi
ve foro externo folamfcripturam patris fine teflibus. propter autben-
tit. & licet quando ca qua; diximus legatumdeberi ex teltamento im
perfecto inter liberos Se hereditatem non deberi, jiobifcum íentiao
Ferdinan. Vafquius. de fucceíf. progrclïu§. 14. num. 120. tarnen non
probamusquod die it ihrer coheredes non dari Obligationen! .natura
lem refpettu fui invkem,nec filium inftitutum non folenniter teneri
dare partero hereditaris externo heredi. quia licet in jure fuppona-
tur 1. ex parte, ff. de aequirend. heredit. & alibi , coberedem non aeeipe-
re ab herede fnam portionem, fed immediate à teftatore;tamen noii_,
indè fcquitur non cíTe obligatum non impediré coberedem quo mi-'
nus accipiatfuam portionem ; autetiam ipfi tradere fi pollîdcat. quia
traditio illa non faci t, v t coheres transférât dominium in cohered cm,
fed.

J
 b'tjput, 4. ВиЬ'ттp. §. t. 369
fed ad fummum eft conditio, vt à tcftatore illud iri heredera immedia
te t ran sferatiir. & propterca puto juxta dicta in dub -z .§. 2 difp 2 Ä-
lios ,qui Ce iunt voluntatempatris fuiû*e,Vt extraneus acciperetport io-
ncm hercditatiSjtcneri in conic ientia id permitiere, пес cfíl hic aü%
quam diûinctioneuiniû in foro externo, inter hereditatem, & Icga-
'tum_t. " ' " >
4. Dubitatiim cft.an Privilegium teftandi non íblennitcr interJ
Jiberos extend j tur quoq; ad téítamcntum inter liberosilicgirimbs In
duplicidiffcrëcia font ílícg'itimi,alij ehimfuntexíoluto& foluta.inter
quos téporecócepíionisautnativitatís faire, potuifletefle matrimd-
nium,& hos vOcamus naturalesjalij exilIis,intcrquos eo tempore non
potuiteiTematrimonium,vtfi ex adultera quis fitgenitus, aut tx4ali-
qua.interquam &parentem fuit tempore conceptions autnativiratis
impedimentum diminuent & hi vocantur ípuri/.De ípurijs vix eft dif
icultas, communiterenimeonceditur non extendi, cum jurpcivili
non poífitpater'ipuriuminftitucre. De naturalibus eftaliqua conrro-
vcrûa. Chiusteflam¿/itum.q,i2. negatpatrem poíTe teftari internatu-
ralcs,vcl naturalem validé admiíc ere lcgitimisin teftamento imperfe
cto, & dicic fententiam communcm confenrit Fcrdinandus Vafcraius
de fuccefs. creat.$ 2 1 num. 5 2.& fcqq.Graffis teßametttum q. 1 5, & ali;*.
AíTcritfpcculat. de inltrum.cdit.í. Compendióse. Mol.dc Juftic.
tract. 2. difp. i2,S,
5. Dico 2. in loci* vbi naturales patri fuccedunt ab inreítato, pa
ter poteftin teítamcrito imperfecto eisrelinquere portionem.qujm a-
liàs valide ijsreliquiflet, fed non ampliús.EítDoctorum fecunda; Sen
tential. 5c videturfatis darum, quia vbi & in qua parte fuccedunt patri
abinteftato.fuccedunt tanquamfilij, 5rproindèinparte,quae jure de-
bctur,habent jura filiorum. pro quo
6. Not. aliud à jure ftatui.quando pater inter illegitimos tcftarur,
aliud do fucccflîone corum ab inteíta*to. aliud quSmdo fuccedendú eft;
patri, aliud quando matri.quod attiner igituradfuccefíionem ab inte-
ftato,jus ftatuit vt non exiftentibus legitimisliberis.aur vxore,patri ab
intcftatofuccedantfilij naturales in vna concubina domi habitare cö-
fuetain fexta parte hereditatis,fiveduabus vneijs. authent. licet futtrt.
eod.departe Äm4&M/tf,proindeq;fexta ilia pars in cafu,quo défunt legi
time & vxor,«linquitur validé m teftamento imperfecto, qura vtdiAÎ
, i70 . ТгаЯлш de Co»tr*&ïbut^
in.tAß-eaiU fiint nceeflarij hcredes& filij quoacTilfam ièxtam partem,
quod fícxiftantautlegÍMinifiH}iautIcg¡timidefccndcntes, aut eriam
vxor Iegitima,cum nonfuccedunt naturales abinreíhtoin vlla parto
hcreditatisifcd tojtitùm ex tcftamcnto,&quidcm in vna vncia.iîvèduo-
décima parte hcreditatis.vt habetur novcll. 8 9-c 1 2.probabilc cü\quä-
dp in tcftamenro imperfedo inter legítimos fado,adjungit naturalem,
in duodécima fuapartc, tuncpricMrera&comnHinioreraicntcntiarnji
habere Iocum,vt fcilicct illa.pars naturali filio inutilitcr relinquatuc.
quia non eft quoad illam partem hcres neceflarius, nec pater tencba-
turin vlla parte inilituerc ilium extantibus Iegitimis, & proindèinftar
extrancicenfetur. quod multo magis habet locum, quando pater ca
reos legitimist vxorc naturales inftituit.cx.toto afle,fivein-totahcrc-
ditate,quod poteft vt habetur in cit. cap. га. Hace autcm intelligenda_
funtde propriè dida inilitutione per m od um heredis. quia poteft per
modumlegatiillis relinquereahmenra(fi aliunde non habcant ) juxta
ftatum periona; 5c proportioncm faculta tum, modo non. nimis raultü.
relinquat,quod arbitrio Judiéis a:ftimandum eil, tunc, verifimile eft ib
Jndlegatumalimcn-torum re lin qui poíTe in teftamento imperfecto»
quia cum dcbeantlegitimi filij naturales fratrcs alere,eriamfi pater aut
inteftatus fuiíTet,autin teftamento nullam alimentorum fecifletmca-
tionem, illud Iegatumalimcntorum videtur privilegiatum,ficut ipfa_,-
filiorum hereditas.
7. Bixi autem in concIufione,Patri,quia dè marre Ibrrgè aliter dit
currendum , quia naturales filij (accédant matri squali jure cumlegi-
nmisictiam extantibuslegitimisl.^^w*^/«/?^. cod. ad fenatus cofs.
oificiaoum,nccfolummatri ab inteftatoTuecedunt, fed-cttam afeen-
dentihusper lineam matcrnam,v,g.avo nWmatcrncb& alijs vheriori»
bus, nec quoad fuccefljoncmmatri&eftdiíFcrentia.nifijquo ad feuda_.,
inter legitimos&naturalcsjii illa fuerit propriè dida concubina. Qua:
»item hadenus diximus,intelUgenda fiínt dt naturalibus fuícapíis ex
proprièdida concubi.na^qjueenëpe vnica eft&in domo,&arTccîo quafi.
maritali tradata.&c.quia jus civile favorem.faciens naturalibus fcfo
expticat,quodvinteJligi velit dc natisexyera & propriè.di da concubi
na vtpa te t ex dida authent.&Novel)a.89'C.i2.&prQptereacumcon-
cubinatus propriè didusvix fitin,yfu»fed.iimplcx fornicario» aut vaga
.^o^uslibidOiftatucndacftdiffcrcmiaqttaadnamtalcsintcr.jus
&Ca-
 Dijprttatio f.Dtthiumß. §.*. 3^1
& Canonicum, quam tradit ex Rom.fc alijs Tufchus v.naturalu.contl.
ro.quod jus Canonicum* quod Icgirimationem fpccbr, vocct omnct
natos ex foluto & foluta naturales; fed jus civile, quod proprièfuccef-
íronemconfrderat in ordinc ad fucccffronem abinteftato,eos folos na
turales vocet,qui ex propriè diûa concubinas jure civHi permiflfa nati
funt,rcliquosomncsfpurios.Zyp<eusin lit:defucceft. ab inteftatodi-.
«it praxira cfle,vt naturales ex foluto& foluta non habeantux aut pro-;
prié fpurij, aut propriè naturales, fed medij quodarnmodo, vtTcilicct:
quo adteftamenti faftionem 3c fuccefltOHem patri ex teftamen to defî-
cientibus legitimis habeanuir pro nataraltbus propriè diesis , fed quo'
ad fucceíTioncm ab inteñato in duabus vncijsfive fexta parte, refpectu
patrishaberi fpurios; 6c fexram partem tantam deberi ratioRe alimen
тогипьП aliunde fil io aut filia: non fuppetant. & Ьжс praxis eft rationa-
bilis;quoad ГиссеШопет marris puto nihil efle mutatum.
§. 2. An Tefiamentumpatriófit nullum fifilié legitimo nihil
relmquatf
SVMMARIVM.
7. Liberi aut inflituendi fùnt, aut exheredando.
guinamfint heredesfiti, qui extranei,quiNecefiarif,qui non Necejfarif.
2.
Praterhie tarnfiltj Sui,quàmEmancrpati invalidum reddtt teß amentum
fatrit.
Ejufinodi tarnen teßamentum validum eft quoadХеша & r-eliqua.
S. Légitimâtifiveperjusfiveper refiriptum äquivalent légitima,
f. Siprêtereatur Pater veI Materfine inferta eaufajeßamentum сorruh.
7, Si Frater veIfororpratereatur, valet , hiß inßhuaturj>erßna Тигрis vel
infam«.
I. J Urc conftitutum eft,vt liberi autconftituantnrà patre intefta-
1 mento, autnominatim cxhercdentur. Si enim pra;tereantur,te-
ftatnenmm eft jure nullum inftit. de exheredando. & faepè alibi. & licet
in dich) locoïnftitut. ftamatur differentia inter praetcritionem nlio-
xumSc filiarum, tarnen íUblatacftpofteaperNovcllam iü.c.4.
2. AdhocautcmintelligendumjncceíTccft prasmittere breyiteiu
qui dicantur in jure beredetßi, qui verô extranet, qui necejfarij. qui полл
necejfarif, nec enim de his codem modo loquuntur authored in mate

ria teftamcntaria. :
Aaa a Suitas
37г Tr/fêfatm de Contralíibtfs t_
.; Suitaseftjusquoddamcompetensproximo patrisdefccnden-
ti,conftituto in ejus poteftatc tempore mortis. Vt ergo aliquis dicatur,
fuiu j&iW,requiritur ï.vt fit dc fcendens hinc pater licet Gt in mulris ca-
ííbnshcres filij,tamen non efty»««. quia afcendens eft nondefcendens.'
a. vt fit in patria poteftatc mortis tempore, hinc filiusemancipatus*
Equalised vt fupra diximus, omnis filia, au tfilius conjugatus in_.ple-
rifqueloeis) non eft fecundum jurayS** heres. 3. vu fit in proximo
gradu, hinc nepotes quamvisfint in poteftatc avi, tarnen nonfunt
fui heredes vívente eorum patte in poteftatc conftituto & non ex*,
hercditato. quia., non fuño in proximo gradu avo conjuhcti ei,in
cujus poteftate funt. emancipato tamen fuo,vel exhetedirato Tub.
intrat nepos & fit funs. 4. ad fuitatem requintar rcfpe&us ad Pa
ttern, quia mater cum de jure non habeat rilios in poteftate , per-
confeqttens. nec habet htredes fuos. & ha?c pene omnra_, fatis diln-
cidè habcnturïnftitut. de heredum qiutit. & adclariorem cxplicatio-
nem coram videndi iunt,qui fuse ea traçant. Anton Gomez torn.
I. variar, refolut. cap.9. Ferdinand. Vafquius de fue ce is. crear. §. 19.
Graftis in tract, defuittte. flint tamen qui ex fpc-ciali privilegio ha-
bent jurafiiitatis, etiamfi" de rigore juris nonhabeant fuitatem. pri
mo enim filius emancipatus,fi Religionem ingrcdiatUL , récupérât
jura fiiitatis, Sc fuccedit Patti tanquam_/G<w herér. vt dixi fup. &
confentiunt Doctores per texrum Í. Deo nobür, cod. de Epißop.(jr der.
vide Anton Gomez fupi quodetiam inEpifcopo obtinerc fatenrur
communitec 2. fiîius pofthumus etiamfi nunquam fuerit in po
teftate patris, tarnen- fi&ionc juris ceniètur fuifle, & habetur-
fuus, in ordine ad cftectus onines fiiitatis. inftitut. de heredit. уил
áb intcfi. funt quoq^c &ali/cafus,,fcd ad noftrum inftitatumnonita
fpectanr.
. De emancipates eft aliquadirEcuItas. prurimienim cxiftiroant
iècurî Bartol. in t Gallus. fF. de lib.& poßb. fublaram eíTc hodièdif-
ferenriam inter emanciparos, & non emaneipatos, & ajquc gaii,
dere privilegio fuiratis vtrofqne, communior tamen fententîa in
ter teeentiores eft, manere adhuc differentiam. ita_, fentiunt Go
mez, Vafquius, Graflls, pauló ante cirati, Sc ali; paffim,&id vide-
tuc. probability, ratio eft. quia- Jus clarè loquitur Inftirut. des
bered. ejttdiut. dicitque filios emaneipatos eue extráñeos heredes, íc
 Difputât¡o 4, Dahlump. §,з.
non fuos,& пнИо jure poftcriori revocan tor ea,qaat hicfiatuanfUL»
quod enim Authorcs prima; fententiacrdicunr per 1. Memimmus. cod,
de legitimùhered. fublatameffe differcntiam quoad íuccefllones inter
emanciparos, & non emancipatos,non eft folidum, quia fubiata eft
differentia, quam pqíuírinfua conflit. Anaftaiïus.qui voîebat'minùs*
daricmancipatis, qnàm nonemancipatis, Vultergojuftinianus, vu
emancipatus äqualem habeatportionemhcreditatis, & Tucccdat ad
iimilitudinem fui quoad portioncm, non quoad modum.
H.TC autem quxftio non eft in fola fpcculationc, fed magnos*
habet effeäus in praxi. Suusçxùm acquirit dominium hereditates ante
adirionem, licet non poflcíIionem;& hereditatem non adiram tränt
mittitad heredes ;& quicunque habet privilegia fuitatis idem facit.
Extraneus vero heres, qualis eftomnisnon fuus, ad aequirendum do
minium & poteftatem tranfmirtedi hereditate necefle habet cam adi-
xcqupd fi ante aditionc moriatur.non tranfmirtit ad heredes. De zlijs
cffc&ibus paulo poft aliquid dicemus. Verum de hac re in diip. icq. le-
currctfermo,quandoagetutdetranfmiflioncfubftitutionis. Ex his*
patet priora divifíonis membra de heredibus fuis & extrañéis, quia ve -
dixi, omncsnorL, fui funt_> extrañéis atqucadcö 6Ii¡ îpfî emancipan,
& parentes teftatoris. Neceflarij heredes propriè di¿tr, qui íeilreet ne-
ce flarrö de béant adiré heredirarem,ant fe pro hercdibusgercrc,hod?c
nulli funt prater fervosquando à dominis inftituuntur. пят/ûà here-
dibits, data eil à jure facultas abftincndi,& ira,fi no hint non coguntun*,
hereditatem retiñere, veldcfundi oncrafubire. Sed quia agimus inu,
hacquaeftionein alio fenfudeheredibusneceflarijs, ncmpè vtrteceflà-
rij fint, qui àteftatore non pbflunritapra;tcriri, qiiin fâltcm in aliqua
parte hereditatis inftituantur.
3. DÍC04. fîli/.quihabent jura íuitatís,fí prarte rea n tur fie, vt nec
inftituantur,necexhcreditentur &patre>tcftamcntu rarioneinftirutio-
nis eft nullum, eft communis, & patet Inftit. deexhered. & muítis a-
lijs locis. led rarionehujusdoârina; multa dubia emerguut. . . ь
Primum cft,an prarcritio filij cmancipnri faciat tefljamentum
cflfe ipib jure nullum ? Fcrdin. Vaíq.uíus I. 2. de íiicceíT créât. §. 20.
i|um. 146. fusé conatur probare, effe jure validum, fed per Judicem.»
perente filio reícindendum, dicitquc eífeillam omnium Doftorurru
icntcntiam. Graflls %.fiitas. q. 4. inffne. & aliquodalij, & maxime fe>.
Aaa 3 fun.
 ТглЯлш deContráSiibtts ,
fundant in со, quod detur'llli remcdium refcilTorhim, rcilicctbone-
rom poffeflio contra tabulas. fcdfanèiallivideturinco,quod dicio
eflcconmmuncm pcnc omnium, quia contraria potiùs eft commu
nis, earn tenet GIoiTa Accurfij Novella 115. c. 3. v. пийят. ípeculac
de teßamentü. Ferrar, in forma libelli quo petitur heredit. exteitanw'
T.ae ttkm. Wefenbec, Inftitut. de exhereditat. Schncdvvinus ibiv
denííc alij. Sed Julius Claras de teftam , quaift. 42. diftinguit. fi e-'
manciparas fit à parre praneritus cum infeirione caufîe;teilamentum_*
eft jure validum, fed refeindi potcftpcrquerelam',ficaufa non fue-
rit vera ;fi vero facia fit prattcririo line cxpreflionc caufse, tunc r«-
ftamentum effe jure nullum. Sed refpondeo gencralitcr loquen-
do. teftamentum pat-ris pr«tereunti* .filium emancipatum, & non.
cxhercdantis cife jure in validum. Probat, quia authent. vt cunt*
de äppeäatione. five Novella 1 15. nulla vritur diftindione , fed fim-:
plicitcr aiTcrio , praîterito filio & non exhercditaro tcftamenmnu
cife nullum. Qupd autem detur ei bonorum poflefllo contra.» ta
bulas, 8c refcindarur teftaroenmm non obftat. quia vt notao Ipe-'
cuiat. fup. refcinduntur vfu juris, qua: irrita fu i lie declaran tue. et
datar filio poíTeffio contra tabulas teftamenti quatenus de fado, non_
■quatenu s de jure fubfltterttoC
4. Secunda Dificultas eft. an teftamentum in eafu prarteririonij*
iotumfitirritum? Refpondeo ficutdiximus inconcluíione, tantù/д
clTc irritum quoad inAitu1tionern'bcrcdis,jvtliercs in со conftitutus*
nihil роЛГи- ex vi-inítiturionis accipcrc.lrgata vetôjdonationes.Ôctcli-"
qua in eo effe valida, itababetut in cit. Novella 1 1 5. & ciim fupra di-
ximus hodicrnis moribus non ita pratcise obfervari inititurionem he-
rcdiSjfi pater nullo herede inftituto, nec filio quidem decedat, fed le--
gata tan tut» in fuá vltima volúntate relmquat,vt à multis video, ргж-
ferrim in Bohemia fieri, prsteritio ilia filij nihil nocet , fed ipfc fuccc-
dit patri ab intcftato, icgatarij vero ex vltima volúntate-» fua legata-
confequuntur.
5. Tertia Difficultas eil. an legitiman eenfeantur filiorum nomi
ne in hac materia- pro folutione ;
Not. dupiicem efic legitimationem, alteram ex ipiojurcaltc-'
ram per refcriprum Principis. ex jure eft per fubfequens matrimonii!,
Tt habetur q. tanta, fuißi/ &c. quod quidem intclligcndum eft de na-;
ti»
 , BJ/pur. 4. Duhiumß. до»
fis ex íoluíc& foruta/ivecxijs inter quos marrimonium cfle potuiu
tempore conceptionis,autnativitarisfi!ij. necinfioc punftorigqreft
atrendendus juris civilis, de quo fupra. in ordine enim àd lcgitimatio-
eem tantumfpetbtur, an vcrèpotucritcfle inter eos matrimonia со
* tempore, quo fufeeptue eil filiusmon vero curator, an ex concubina^
vnica domi retenta <Scc. quando autë tcmpore,quo íufeepta eíl proles,
fuit inter parentes impedimen tum dirimens qualccunque, etiamfí со
íhblato legitimé роЛса inter fe jungan tur, tarnen proles ante fufeepta
manct fpuria,vtcommunitcrrcnent Doftorcs. & quamvis in cit. с
$ша. ñat mentio folius adul terij, tarnen ve dixi ad omne< impedimen-
tum Doäores cum textutn exrendunt;
Secundo, ex jure legitimatur prolfes* non tantùm per ver'ünu
jnatrimonium,fed ctiam per putatum tale bona fide, vel vtriufq; par
tis, vel faltemvnius,pcr c.extenore quifilij. Ad hoc duo requinm-
tur, nam Sí deber contrahi bona fide fie (altem, vt altera partium im-
pedimentum nefeiverit, & fimulvt fuerit contraftum in fácie Ecclo
fix przfirntc Parocho, & teftibu«, vbi Tridèntinum eil promulga,-,
tum, faltem pratmiiïîsdcnunciationibns,vbi roods eft cas prxmittc-
re, juxtatexrumc. cùm whibitio. de clandeft. dcfponfat. itaque flaut
mala fides, & feien tia impedimen ti in v traque parte intervenerir, aut
non publice fuerit contractum,prolcs non fît légitima. Eodcm pec
tine t bona fides ipfius filij. quando, verbi gratia fîlius reipfa ex adul te-
rio natus с ft, & tarnen quia domi natus eft, habetur filius, quia prafu-
jnitur talis efle legitimus, ncc credere tenerur{matri dicenti-eife fpu-
rium> nifi clare id probet. Vidé Pânormit. in c. tr*nfmijpt. qui filij &c«
Alter modus eft per refcriptum principie, nam fuprcmus princeps fae.
cularis potefl directe legitimare fibi fubditos in ordine ad fucccflfio-
nes. cíirn enim incapacitas fuccedendi fit induûa à jure civili, potcft
Princeps fijpremus quo ad hoc abrogate jus civile, & tollere illam in-
habilitatem,& dare illi, qui ex concubina natos eft fine figura matri
monii jus fuccedendi. Dc hacrc fufius difputarionc nona, dubio
tertio.
Refpondèo, legitimaros fi abíolute,& adbmrriá fuerint facli
iegitimi habe« loco fiIiorum,& non magis poflVprattctiti.quàm filios
ab initio legítimos, eft communis íéntentiaDo£tórum, vt tradk GJa*
muejameatum. quajft. 84* in hoc vero ncgotio confiderandum eft, an
pec
37< ■' Traftaim de Contraftlbu*..

perfubfequens matrimoniumquislcgitimctur , an oer rcfcriprurru;

nam matrimonium abfolutc légitimât, refcripti.ui aüquando reftri-
&c, vndc verba funtattcndehda. VidePanovmit с tanta, cit Sc c'x
hocbrcvitçrrcfolvirurquçftioilla^nlegitimatusexcludatfoeminam,
qua; ex vi ftatutifuccedit deficient ibus mafeulis legitimis. negat Fa»
chinauisl. б. c. i. cum multisà fecitatis. alijaflerunt, quianifi legiti
men tur per oblationcm faftam curia: ( qua: nunc eft in vfu ) legitima-
ti nihil differunt à legitimis, permultacap. Aurhcnt. 74- Sc 89. & ita_.
cum lex haberi cos vclitlegitimè natos, excludunt foemínas, cum id
faciant leg ¡time nati. Reiolutiocft, quodin hac re.attendendum fit_»
diligenter ad verba referipti. fienim fupremus Princeps oraninô, Sc
quoad omnia &quoad ftatura eos legitimet, excludunt fœminas^i
fin vero non i ta gcneralitcr.habc t ptaxis vt non exchidant. Vide Gail,
l. 2.obfcrvat. 1+0.
6. Quarta Diflicultas eft. an parentum pra:teritio, vel frstrum,auc
fororumreddat teftamentum nullum, prorefotutione hujus qua:ftio-
lîis. Advertcndùmtcftatorcm fi habeatlibcros, non tencri in refta-
mento parcntibusallquid relinquere, ni fi forte alimenta, fi indigeanr,
vtpatctl.5'»o//V/?/.cod. ad SenatufcoiT. Orfîtianum, &pluribus alijy*
locis- quod fine dubio de emancipatis procedit.de filijs quoque in po-
teftate vix poteftefle dubium, quia ex vfucommuni nunquam fîlius*
in poteitate habet legítimos filios, cum per matrimonium ex pore/la
te patris exeat. qua:ftio ergo eft, quando moritur fine liberis, aut fine
nepotibus ( èft enim de ill is cadem ratio, qua: de filijs ) an fi pmcreao
parentcs.fi tirrirum ejus teftamentum. Refp. fipra:rcrcarur patet vel
xnàter,ita vt titulo inftitutionisnihil illis rclinquatur,teftamentumcft,
invalidum, autfitltemrefcindcndum quoad iníhtutioncm. Authent.
it teßamento. cod. ad Tertullianum, Sc eft communis, in hac verö
matcriaaliquaftatuimrdifferentia inter patrem Sc matrem , fi paten,
prastereaturfineinfcrtaaliquacaufa, five non infeita, modo non cr-
preiseexhcrederur,adjc£râ causâcxhereditationis teftamenrü corru-
it. quia in hoc eadem eft ratio de patrepra-tereunte fil i um, Sc filio>vel
filia patrem: fi vero matrem praîtereat adjccH causa cur id faciat,etiáíi
nonexhcredetexprefsè, teftamentum eft validum, Ted per jaucrelam
potcft Impugnan. Doctores enim fentiunt pratteritioncm matris ad-
jeftâ causa çûc tacitam cxhcrcdationcm, qua: rcfpeäu matris fufficit.
Vide
 « Щ/р. ЪиЫит 9. S* *» j 77
Vide darum q. 48« &49- Qu« dixi dejurecommunifuht vera , fed
ad verri in mulris provinces non fervari, & preterí tionem marris non-
noeuirte heredi Tcripto.
• 7. .'Quinra4lifficultafrcftdc Fratribusautïoforibus, an eorum pr»-
teritro faciat reftaraentum eife nullum, De'Fratrum&íbrorum fuccefc
fione ab inteftato peculiaritcr & minunm ftatuun tur multa in Novel-
la na. cap. 3. prmrarru eft ab imeftato mecedero deficicntibus*
liberis > etiamíi defun&us habeat parentes*, 2. in fra tribus & foro-
ribus advcrtenduriL», an ïïnt vainque conjunct! dcfuncTo, an tan
tùm ex parte matris , vel tancùm ex patri s parro. Si aliqui fratres
fint vtrinque conjuncti, Зс-álij exvna_, tantùm parte> qui vtrinque
funt conjunctiyFuccedunt_> exc'Jufis álijs ,. qui ex vna tantùm pareo
'/lint jundi. Si vero non fint vtrinque conjunfti, qui ab vna_/pHr-
te funt juntti fuccedunt. Si Fratcr defîjnâiab vtraq'uc parre con-
junftus rcliquerit liberos , illi exeludunt fuos avúnculos , velpa-
twos, quiacumpatrem repraHentcnt, & pater fí viveret,ílro$ cx-
-dufiflet, per confcqucnsTacicnt hoc & rrlij. quod fi Fretri defun-
■€to fint Fratres, vel foroTes,3c fírnul fflijfrartris Tai, frarris -filij fuc
cedunt cum fuis theis, five avunculis , vel patruis, verum non iii_,
capita vt loquuntur , fed in ftirpes v g. A vivarvnus frater, & alterius ,
fratris quatuor, a ut quinquo liberi, illi quinqué fimul fumpti погь.
plus aeeipieno, quam patruus. quia Tantum» Fucceduno loco fui
parriy*, qui vnam tan turn perfonam eonficicbao. Si vero defun-
elus non rcliquerit frarrem aut fororem, fed folos .filiosftarrurnj-,
an illi filij diver forum fratrum Fuccedant in capita^, an in ftirpes ma
gna eft contro veril a, quam fuse traÄatFacTiina;usl. 6~.C3.3e ipfefen-
titcum mnomcris àfc citaTis/Fucccdore in capita, quia cùm in frag-
mentisVlpUmitit. zö.id habcatur.;, fc fttís indieetur. 1. tegt. cod.
de Iegitimis Tieredit. ncc revocetur in dicta novcTl.ng. vbi fo-
lùm agitut dc concurfu filiorum fratris cum Fuo patruo, non vercV
fil iotum fratrum inter fc; debet ilari nacinu parte juri antiquo. hoc
pofito.
Refpond. prafteritionem fratris aut iororis non reddere refta«
mentum irritum. I.fratres. cod. dcinofficiof. & communiter Do&o-
tes. liberum eft enim teftatori faceré,vcl Forore omifsâextraneum he-
rcdem inftitucr o. Si tarnen turpem perfonam v g. mere tricem aut»
Bbb infa-
37$ - Traftatus de Contractibu¿ t
infamem aUqaemjuris, veLfacli infàmiaJnilitueret» poffet fïater agç>
rcadmmpcndum teftamentum qucrelâ.inofficiofi, vt habetut in db-
ûalege. fratres. fratcr.tamcncx vno tantum latere conjunftus, faU
tçmnifi fitex.partc patris, non habet iushanc querclani mftituendu-
Vide Gomçzto.i.c.ii,num,3 7..

§• 3> Qu iLus de cattfis exheredan poßhtfiltj ? & freculiaritc*.

de mbente citra рагепшт confin-
fim. . '' '" * ":
» V M M A R I V M; ■■•>■ - !

i\ Filiut autfilia quando exheredari пвп p°jfit»~ ,

** J'<ßinianus panendo canßu exheredationû no» exclufit aitмл fi коъл-
pofitas. . ,<•..■ ■ i-
Exheredari wn ppteß contrahens пирtiatt сitra canfinfumparentum.
4. Ncc contrahens nuptias jndignas+quod. desfilia-a in-» praxi пол* obte
ner.,
jr. T>t Reipubl.ßaitttoßeciali exheredari pojjùntßc contrahentes.
i. Tale flatutum non adverfiretur Eccleßaprohibenti/aculares cognoßerej ->
de matrimonys.
ft Nec toileret Ubertatem matrimonyy
/. -grid de hocJpecialiterßatHerit Ferdin. г, i» regno ЪбЬетгл.

î« "С Xhcrcdarepotefl pater filiumj, & filiara ob varias caufas*.

¡2/ qua; particulatim funt expreßas. in. Novella. 1 1 5. c. 3* quae,
tarnen exheredado fie inrclligenda eft, vt fi filius » aut filia no ni
habeat aliunde alimenta-, , parens tenca tur eavrelinquere, vt bene.
Menochius con fil, 69- 5c Azor. 2. p. lib. 2..: cap; 3. de quo multa., ifL»
difputat. feq. Secundo vtnon habeat lócum,.quando eraendätus cftV
& parenti reconciliatusr*, vu omnes tradünt. quando enim_» pa»,
ter injuriara, condona vit, non potefl pœnatn exheredationisr' influ
gerc.
2. Vi fus autem cil aliquibus Imperator prohiberc ob vJIimcau-
fam aliam exheredari, Sed communior fententia cil , • fuffiperc cau.-t
iàs, aut graviores , autfalccm fimilesijs. qua; ibircccníjcntur, vo
; tri-
 •ttatJit Govarr. adc. Raimtiut.ác tcftam. numcr. гб. Clarüs teßdmen*
tvm.q. 41. & alij. Nee verum eft Juftiniannm omnee alias caufas ex-
heredationis prêter ibi receflfitas fuftuliffe. <mia tantùm dicit fo
tollere caufas ingratitudinisJ irb alijs legibus expreflas, quas ipfe
in fiia lege подроГшг. nam, vt dicit vari«Fuerunt ftatuta; caufx ex
hereda tiouis in l cgibus an tiquioribus, quarum aliqux nimis leves ipíi
vífae font, aliquae autem fiifficientes. in faam ergo legem.» trans-
tulit, quas dignas j'udicavit, quas vero non transtulit infufficien-
tes judicari vult. per hoc autem non prohibet, quo minus aliqua_>
notabilis ingratitude fuis <5c antiquis legibus non comprehenfa ad
exheredandum furriera*. .
3 . Sed circacaufam decimam de fih'a rrubente cifra eonfenfum
parenmm. eftdifïrcnltas. occafíoorta.eft ex difpofitione juris Canoni
ci, quôâvidetnrôc vetare libertatem matrimonii impediri 7 & decla
rare matrimonium fine confenfu parentum initum efle validum*
Vu patet ex Trident- fclT. 24, cap.de rc format, matrimon. pro rc-
îfolutione.
**' 1 Not. i.non deberé îhhac materia confundí valorem matri
monii , cum matrimonio contracto illicitè. Trident, ením fefs. 24.
cit. déclarât matrimonia frliorumfamilias fine confenfu pare ntum*
contradirá eíTe quidem valida. & de hoc non eft quasftio cum Catho-
licis, fed cuín haireficis. bene ergo ftarcpofiunt hace duo; matri-
írt tnonium ftrifle validé tontractum , & tarnen filium in„ modo con
trahendi pcccaffc, & pœnam fuiflfe promeritum. 2.videndum агь.
; dim indigno nuptias font contracte, an vero cum, pari , aut non lon
gé inferiori, an fuerit matrimoniara contrahens filiusfamilias, iib
verb foi juris; an faltem confilium fuerit à parentibus petitum, Se
'K confcîj fa&i firrt intentionis filij in^ hac parte. His pofitis varie
font de hac quaeftione opiniones. Prima generating negat poíTe fi-
lium exheredari ducentem Vxorena montra voluntaren» parentumj
atqueadeo leges aliquorum locorum,quae id fhtuunt,euc injuftasr*»
& à jure Canónico correctas, hanefententiam probabiliorcm putaLf
' Sanchez I.4 detnatrim. difput. г S-Covacr. in Epitome 4. décret, p. ».
C.3.Í*. Deciusinl. NuftiM.fS. de rig. Juris. Vivius in commun opio.
$. Filius. Navarrus in fummac. I4,num.45<& *HJ plurimi, ita-, vt vir
dcatujr communior fententia-». .
y Bbb a $acua<
 Traftatuí de Contraftihm y .
Secunda opinro diftinguit. fi nupfcrit digno,concedit non poflV
cxhcreditari, fi vero indigno, pofle. hanc tenet tanquamcomrau-.
nem Panormit. c. i .de defpon&t. impub; Clarus reftamen tu m. q. 4 1 .¡
&1. 5. q. 8 2. Lancoletuslib, 2. inftitat; juris. canonici, tit. denuptijs,
verbo Honeße..hzoT'x\x$ p.2.1.2.qrf2.GaiLL2.obfèrvat. 95» vbi indignum.
cum vocar,qur.faxniliae:círct dedecorii
Tertia abfolutè conccdifepoffefilfam-autfifiam iîncYoîunta-.
te parentum (fifitrationabilis ) cqntrahentem cxheicdari & legesr*
pœnam cxhcrcdationisftatucntcs efic juftas. Glo0a Joan nisAn drear
în c. cum fecHnduin. de hered. in 6. Ferdinand; Vafquius > five vt
alij eum vacant Menchaca lib. 1. de fuccefs, créât. §. 10. num. 623.
&fcqq. Molí díivrfVrc-. traft.Zidiíputat- fc76» Bafili Pontius 1. 2. с&л
matrim, с. г., Menoch. confil.69- num. 64. Sotoin 4. dift'inct.29. arr.4.,
Saíon. fecunda fecundaî.q. 5 -art. 5 . Rebellus Iî2i q, t-4. feâ.vltima. Pc-
trusGreg. l.p.Syntagm.c. 3- Clarusl j.q. 82. fatetur vbi confuem-
do ex hçredandi eft. introducía* .licite, cam. fervarb & citât., inul
tos..
y. Dico quinto, vbi faon eíVconfuetudo.nec rex'exhercdàtiOhîe,.
non poteftpa ter au t mater Tilium fine confenfufuo con trábente m ma-
trimonium exheredare. e ft con tramultos ex citatis in tertia fententia..
Prob. quia hereditas parentum debita cil: filio â lege, Sc communi gen
tium confuetudinecuiprivatus quails cítparens,nonporeít derogare.
Poteft quidtm alijs fignis oftendere idübidifplicuiiTc,& favores, quos
forte aliàs fuilTetcoIlaturas^ubtrahere, <3íc¿.
4. Dico fcxto>ftan do in jure еглп ra uni Caííareo non poteft fíliu m
aut filiam cxheredarc etiamindignas nuptias contrahenrem, modo fi
lia non contrahateum perfona non libera, i ta Sanchez fup. cum alijs.
contra complures pratfertim ex Jùriscofs. Prob^quia exheredado ciim
fit valde odiofa.noncít inducenda fine autiioritate juris,atqui exhere •
dationi ex haccaula jus non/olánon affiftir, fedetiítvidetur refiftere,
ergo* бес. Prob* minor.- quia irtauthenr.- vt cùra de appellate five No
vella;! rji ci4ïmtcncaufas.cxh^ditatTOnis пош.. numera ru r matri-
monium filij contratvolûnraiem parentum. nec refert quod in alijs
legibus anterioribus.ea^caufa fit expreiTa * quia per authent. citât,
omnes cauiç exheredationis in prioribus legibus pofitx funr abrogare*
nifnniftaauthemicafuerintexprcfsa:. De filia quoque de qua major

eft
 Dijput.4. Dubiump, §.3. fft
cftcontroverfia, idemeftdiModum, .qqiíinülIa«íttótiítioae filia an
te 25. annum nubente contra volunratemparentum , fed ranrum dej
uoknte accipere maritum-, quem parentes cuín fuífi cien ti dote pro-
ponunt, cVdüccnte vitamlüxurwfara,qui efl: cafus diverfus à noftro. " "
Vndè qui vmmur jure Cacareo nonpoffimt inrigorc loquendo ex
heredare liberos, aut do te m negare nuben ti fois fine eonfèn fu, nifiaut
legitima confuctudine3 au t ex paftis à-fuprema potcffate approbatis ,
alitera fit conftitutum; ./'Л.
DicefriníNovcIIa тт% inter cauiàs exhercditatioms ponituej
injuria pa rentiiirata» atquîcft magnafnjwiaiqtiaeintertur pernuptiasi
praefertim cum periona indigna fine ejus feim eontraftas. Rcíp; cunt
Covarr. fup. textum ilium inte Migi de injuriaj.quardire&è infertuc ,
verberando, con vi dando Src. non-vero quaî indireftè, & quafi ex con-
íequenti per nuptiasminùs dignas:- . :
i Adverte tarnen alteram fententiam défi íiacontraconíen funt-
parent^mnubcntecflcpraftice probabilem, tum quia communis eft,
turn quia non caret fundamentoin di£t2>Novclla iumpto= argumento
à contrario fenfu. * - . . .. - ■•
5» Dico 7. poteiTEefpublicapofitica ftatuere, vt matrimoniurru-
contrahentes contra rationabilcm parentum voIuntatem;fi filijfami-
lias tint, exhercdenrur. eft authorum tertis fentenria;, & plurium ali-
orumi Frob; quranecpereftasdéeft, ncc caufa ftatuendi; Probat;
quia peccarrrfilijregulariterlOqucndo fine parejimrrrconienín'con-
trahcntcs. docctenimConcin Trident, feû", 24. с. i; dé reform, ma-
trrra. Eiclcfiam femper deteftátameffc, &prohibuiíTc talia conjugia.
fi deteftarur. Ecelefia, ergo peccant fil ij mortalités quia déteftâtio,
quandomarxri*eftgravis,eft fignumgraviffimar^roliibirionis. & inu
toto jurecivill nihilefEnotiùs; quàmprohiberi nuptias filiorumfami-
Has fine confenfu parentum. Imb пес juilas nuptias dici voluerunt,'
necfilios juftosextaliconcnbítugenitos>l; Paulutï ff. de ftatu homî-
num; - Tertia?gravis parentum in omnibus provincij-scindignario , &
pertinaxa^erßöicum defideriogravis vindictas, qua? difficillimè toji
JiVpoiTunti'fatisaTguHnrgravem fiiiflefactam parentrinjurram, пес c-
nim vbique tam graves cflent, 3c taro diuturnarparentum àfilijs aver-
fiones, nifrnarura ipfa dictàret cbs graviter dcliquifle , & proinde gra
viter puniendos. crgocum&Civüi& Canónico, & Naturali jure fine
Bbb 3 talc»
jila Тгх&йШ de Contrstfîbut.
taies nuptias graviter prbhibit*>mefitopotuit poena exnerea^tionisr"
pro ijsdccerùbTi ллшл-. .., ; ..;■.?.« oí. ■ ■'■» ..
6, Dices i. etiamfi *х natura tel côncederetur pofle id fieri, ta-''
».en£cclefiajwtuit,nefecularcscognofcerent de matrimonio, с. Tum
um. deordinecognit. ergo Princeps laicus non poteft quiequam fta-
tuerecircamatrimonium. Rcfp dift. confeq. nonpoteft quiequam
ftame« circa illud quatenus eft Sacramcn tum, autxitca fubitantialia
matrimonii, decernendo impedimentaiiirimentia, am ßmilia ; Con
cedo, non poteft circa vfiim, ejus quatenus eft: contractus civilis in_.
fui cxebcitio indebito natusturbarc^acem poJiticatn Reípub. üc ne
gó» Cum ergo contractus matrimomj fine confeníu pareneum ini-
tus, natus fit parère gravilTirnafcandala, 6c Familiaram,turbationerrLi ,
potuitRefbubJica talcm ejus vfum prdh i bere& puniré. Нгес foluti©'
daturpafilm à Theologis, Molina, Rebelle, Salonio, Bafilío, Soto , Sc
aüjsloco fup.cit. Et pofitoillo.quod jamdiximusex Trident. Eç-
çlefiam talia matrimonia feveré prohibuiße, Ocularis Magiftratüs*"
Ecdefiam coadjuvit, efficaciùs vctando,-quod Ecclcfia fublatum cu-
¿pcret. qjiod poflc fieri fafenturpenciomnes.
, . 7. Dices a. Eççlefia'rnaxisttè prohiber omnia Ша, quibus matri
monii libertasyquamjus natura: debereadeuWi&at,impeditur, vt'pa-
"tet in с Çefpjhaï.xl&fpQnfû'tbiis. deindè in Trident. SeiT 24. c. 9. Cab
p.œnaîCxcommunicariopis mandat DominiSinefuos fubdrtoscompci-
lantadraatrimonium, ne matrimonii libertas impediatür. ergonon^
licet Reipub. ílatucre poenam cxheredationisj cùm fit valdccontrari*
Uhcrtati contractus. ¿ - { г . *' ; -
'Reípondent Menchacafive Ferdin. Vafquius fup. Bartolus, Sc
iplurimijurifcoff non elTcpœnalcs propriè illas leges, cùm nihil aufc-
trantfiHjsquodhabcbattt,ïed tantùm lucrum ncgcnt.velfavorem jure
naturae indebitum. legitimam enim aut heredi tatem non deberi fil i js>
nifiexjure civili. & jus fine injuria negate Müs hereditärem pofleo,
modo constituât alimenta dari eocafu.quo indigeant. in hoc crgoca-
•fu nihil libcris fubtrah.it Refpub. nifi fuum favorem,& id ex rationabi-
licauià,non tolli tigitur aut minuit liberta tern , fed potiùsfpe prxmij
invitât ad offiemm fuum fadcndum,& implicite dicit.cgo tibiheredi-
tatcm parentis dabo, fi parentibusobfequentem te prxbueris. 'г
д.Д» Rcípondcnt Theologi Гор. cirati magis refolu te matriraoniurn
túf. ■ ; . • I доги
 DiJj>ut.4.Bubiitm f. s.
norrreqirircteomnern libertärem, fed' tintura juftam, St ratíonabi-
It-m. nine non eil contra libertatcrjti matrimonii vt qui conrraxiu?
iponfalia,adilIud'ineundum cogatur, nec vt non poffit validé con-
traherc clandeftinè. cùm ergo Ecclcfia definivcrit peccare graviten,
filiosfamilias, qui fine parentum'cpnfcnfu contrahunt, non impedir
turrationabilisliberras,fiàpcccatdiJlo per pecnas Jegun^pohibcan*
tur.. Jus Êanonicum aut Tridèntinurn prohibucrunt leges poena*
Jes à.matrimonio deterre-nres- candi/ quia in -с. 9mmâ*xh. prohi*
betur ne privan pœnas conventionales conftituant praefet arrharunx»
amiflionem ( firamenhoe ítatu-atur.dequoexprofcflo egi in mate-*
ria dé íponfalib j non vero, vetar, ne Refpubliea lege aliqua lata Ec*
defiam coadjuvet, & quod Ecckfia prohibuit,legc fuá vetet, & puni»
at., .Ttidentinum vero-loco cit¡, cafüm noftrum non¡einglt, quia nec
agit de parentibus, fed de dominis tcmporaIibus,aut Jurífdiaibnemj
in foro externo habentibus, neederetradioneámatrimonio, fed de.
compulñone ad matrimónium eùm vna certa perfona, qute funt lon
gé dtverfa. nano multo majpr jtídicio morali vis infermr voluntatis
qiiandocpgi.tur coniracïuEe aliquem, quem noli et «e lebrare , quàm j
quando àcontradu aliquo, quem^liàs veüet> retrahituífiievidímu»
inomniRepub. multas leges prohibentes contraçtum, fedpaUcasr" ad
contraçtum convpellentcs, niß vbi pcculiarisobligAtio aliunde ortaú
©ft,ad takmcontraûum incundua» •' /.
8* Dixi autemin-condufione rationabilrs volontas. quia fl pa*
tens irrationabiliter filio, aut filiar negare ,€onfenfum,nec peccare t fi ».
busßnc cpnfenfu contrahendo , nec parer poflet proprer illám cau-
fam exheredare, vttraduntcommunitrs Doctores, qui nobifeumirL.
conclufione conveniunt. Vndè cum in Bohemialicuetit parenribu*
femper filios aut filias ftneconfenfu nubentes exheredare, Fcrdinan-
dus Secundus Imperator in novis con^ftitutionibu* fie iííud tem pe-
ravit, vt adexheredationcm ex ifta caufaarbitrium Judiéis requircrc-
retur, fottè ne patentes irrationabiliter confenfum negantes, irfátio»
Habiliter quoq, legitima privarent, t

' Qtàd remedy сотреш filijs л patenté fr*terl-

j.iii.t - '4103 ib . ,ч\.л.. tu* л ." :
 } g 4- . .. Traitâttu de Contratfibta ,
''. .-.c/j:- * ,к S V M M A R I V M.
- Farta funt remedia a Jure filie exclufo per teßamentum Patrù.
g. J%Hibus,& quando fotißimumvtendum.
S- Sji}^us t^ßbta impugnari nequeat teßamentum , quo film priteritиг.
4. Idem fentiendum de partntibtii fïateritù. De fratribut etiam, ßj>er~
" fona turpà autjure infamis inßituatur.

t+\ J Arufunt remedia fîlioper teftamcntuni patris exclufo ; v. g.

V querela inofficiofi,.petttio hcrediratis,jus dicendi nullum.bo-
norumpoflefllocontratabuias &c. qua; hîc minutim examinare non
cft орегге ptetium,cùmfpcûcnt;ma;iimèadforam externum, brevi-
ter tanicjL. '• .ii -n ' .......
a. Notandam i. filium in telhmento paterno» vel practcrituriL»
omninö fuiffe, ita vt nihil fuerit illirelictum titulo inftifutionis , vel
fuiffe exhereda tum adjectâ causa, qua; fi vera effet, fufficiens effet Д
priori modo, tcíhmentnm vt paulo fuperiùs dixi, eft nullum, Л pofte-
riorijcft validum, fake m incommuniori fententia : Ted fi caufanoru
proberur , teftamentum debet.-refeindi. .fi temen fit jure пиПитлюп-
poteft ршропеге quereiam iaofficiOfi,<qua;flon compftitniíi alio te*
medio deficiente, hic autem alia fuppetunt, nempe jus dicendi nul
lum, quiergo teftamenrumámpugnare cupit, videat quaactione vti
velit, quia non ornais via eft «qué fecura .¡nec omni« actio pari /uro
gauder. quia jus dicendi nullum durât trigintaan-nis, vrdocetCíarusr*
teßamentum. q. 42. & pa-fllm Doctores , rquerela -inofficiofi ad quin*
quennium; bonOTumpoffeifio contra tabulas ad annum, querela au-
tem propon i tur quaß preparado ad petitionem hereditatis , & in со-
dem libello poffun t ilia duo con ju ngi , vt ícílicct primo die at teita«
mentura effe inofficiofum contra officium nempepatris, & debiturm»
erga filios amorem factum, proindeque peratdcclarari nullum, fibiq;
darihere.diratem, quam vis vt notant Doctores, hujus querela: inoffi
ciofi fi propriè loquamur.hodie parvus fit vfusj & ordinariè contra tc-
ilamcntumagaturexcapite nullitatis, tarnen vulgarivfu quando Ali
us teftamentune impugnat, dkiturproponerc quereiam inofficiofi.
quia inofficiofum largè fumitur pro omni vitio teftamenti patris,&
querelapro omni querimonia, vt notât Mcnchaca inl. cod.de mofti-
ciofo teftam. xtx¿.-
3.N0-
 D'ijputatio 4. Dubiumр. §. 4. . \ 3 $5
3. Norandum 2. aliquos eflc cafusíinquibusfilius noninñitutus
hères non poteft accufare tcílamentum.
» - i. Quando piacaufaeft jnftirurahcres,fifi!iotitulolcgati,vel
alio modo fit relicta legitima» non poteft qucrelam proponero. vc
tradit Tiraquellus privileg. 14. -piaecaufavckans Bartolum, Alexan-
drum FuIgos*'& âlios. qua; fentcntiaiicctffitpia'& probabiIis,tamen
ncfcioan in- judicio vbiqueobtineret. fi ycrô ne titulo legan, non
cxprefsc exherédalo filio cura exprcffione fufíkientis еаиГге legiti
ma re 1 i nq u e retur, fe d to ru m eau fa; p i x, t e fta m e n tu m с or rucret, , & 1 o-
cum haberet Celebris illa D. Auguftini fentenria.de qua fup.
2. Si filiusût quidem infti tutus, fed in minori portione.qnàm
fit legitima , tunc non poterit -intentare querelam inoificiofi ad re.
icindcndum tcftamentum, fedagetad fupplçmentum legitima; 1. om
ni modo. cod. de inoffic. teftam.&paífim DD. & legitima in jure ha
bet magnum favorem,vt ab ipfoparrc non poffitminui, imönec gra
van, quia fi aliquod onus aur gravamen ei apponarur, late gravamen
ipfo jure eftnulíum X.quonism ood.ci*.
3 . Mulri excipiunt à communf lege teftamentunvmilitis.quoï
dicunt, non poíTc afilio pra;tcrito impugnan. Si juscodicis fpeftetur,
non poteftde hoc dubitari, quia clare decidirur querela non fubjaccre
1. de inoffic i ofo.l. téftamentum. 1. fina. cod. deinoft^ciofoteftam.l./í«í/
cert/, cod •dcreftam.tniliris.SedDoct ores paflim tradurrtjure Aiithen-
ticarum<!orrcctumeue juscodicis in Nov. in-5.6c prppterea fi miles fi-
lium prxtcrcat noninfertápríeteritionrs causá.teftamcmumeflVnül.
Iura. Vide Graflls^. teßämentttm q.7. & haïe fenterrria quiacommu-
niseft in praxi obtineretjtamcn in rigorc juris puto contrarium pro«
babilius. quodjenet Mcnchaca defuccefs. créât. $.24.п.з s.Bocerus 1.
1. de bellote. 22. Schnedvvinusinftit.de inoffíc.'tcítam<§. Itberù autem.
&alij. quia jus côdicis,quodabfolutè ftatuitnec expracteritione neq;
exheredationi militis teftamentuaut querela; aut nullitati fubjacerc,
non eft fatis revocatum per iftamauthenticam. uquia de milite paren
te filium prasrereunte nihil ftatuit. 2. quinde ipfo filio nihil ib tu it,
vnde oftendat fe Privilegium militare re vocaro, cum vt dicitMen-
chaca fup. omnia poffint bene intelligi de filio poil militiam teftante
decaftrenfibus.
4. Not. 3. idem plané ftatutum efte de praeteritione paren tu nt»
Çсс quod
j 8<$ TfAÛatus de Contratfibw »
qtfód dellberorum>namfi filius carens liberis lcgitîmam non reJÍ№
quat, aut aliter prasrterear,nec exherede t lcgitimâcausâ.infertà,conve»
nit eis aut jusdicendi nullum* aut poffeliïo bonotum contra tabulas,
autquerela&c. quae defurnunt partim DD ex authenk Cxpe cit five
Nov- i l 5. Vide tarnen de hoe pun&o,quaediximu$ paulo fupcriùs.
Fratcrautcm pratteritusnonimpugnat teftamentum, nifiperfona tur*
pis, five juris fadïivè infamis fit inftitura. pluraadhanc materiam fpc-
¿lamia fusé profequitur Anton. Gomez torn. i. variarum. c. 1 1. Et
Ьгес quidem quae diximus de jure vera., funt; Gudclinus tarnen de
jure novifs. 1.2 с 5. advertit praecetitionera haberi hodic in multis lo»
eis pro exheredatione, &c itapraaterito convenire qucrelam iaoiïkio-
ù, non vero jusdicendi nullum.

Dubium cTècinvum*
De Codicillis.

S V M M A R I V Mi
/, CpJutffw quidfit & quomodo différât a teßamento,
г. Claufulscodictäarü teßamentü addit» quid vdeat.
Л ,^ÍL Jur^ t»i(ftomentum imferfeftum h«beAtheretfer clAufulam codi-
сШагem inßittttw^ .
t« Odicilluscft ípecies nonteíramerm, fed vlrtmafvolnntatis,.
à teftamcuto propriè diclo diftineb, quamvis enim codic illn.s-
abaliquibus vocctur teftamentum im perfect um-, tarnen eft omnino
impropriè teftamentum, & non alia figniricatione, quam illa, vu fu-
pra diximus.omncm vitimam -voluntatem vocari Tubmde teftamcn
tum. Diftcrt enimGodicillus à tcftamento foleimi.quod deferipftmus
in dub.2. primó innúmero teftium, in tcftamento requirunrur 7. hie
quinq; fuflkiunb Secundo in modo, quia ibi rogati ckbent effc ma-
fçuli &c fubicribcre debent & figilla adhibere, htc etiamfi in com-
muniori fententia dabeant fubicribcre fi fiant in fectptis non« tamcn-i
figillaapp*imcre» quod, Do&ores communiter colligunt. cx 1 fin.
cod dcGodicillis. Vide Fcrdin. Vaíquium ftvè Mrnchacam §. зо:п.>
Г7>/ de fuccefs. progreftu. necrogatos ilios, ncc maiculos-efle opor.
tet. Tertiô in tcftamento prajcipuum eft heredis inftitutio, in codicil-;
lo hcreditas non dari directe po teil, nee adimi. 1. hereda atem cod do
j Godi •
 Dißut.f. ЪиЫит\гх, " jjy
Oodicfll. &• uralte funt áli* differentia:, de quibus fuse diflerit Men*
chaca loco cit.
2. Solcntautcm Notarij in teftamentis claufulam apponerc. Si
von valeat h&c mea Voluntas in r tí tone teßamenti, voló vt valeat in ratto
ne CodicUli, aut omni meí/ori modo, quod non fit in utilité r.communiter
«nim docttur ex teíbmento minus folcnni, non deberi legata, profa
na faltem , excodicilloautcm deberi. ilia ergo clau fula facit íllam ul
timara voluntatem с fíe (altem codicillnm , fi fufficientem habcat pro
codicillofolcnnitatcmx&perconfcquensfacitvVt ex teftamento mi
nus folenni debcantur legara, & quan do non heberet fufficientia ad
codieiilum, tarnen с lau fula omni fmliorimodo.&ccrctVAlcte in vim vi»
tima: voluntatis in nominara:, de qua fup. fxpius dixi.
}. Secundo, Si fiat inftitutio heredis in teftamento minus folenni,
claufula codicillaris facit, vr tranfear hereditas in fidei commiffunui
vnivcrfale,& heres feriptusnon fuccedit-immediatè in tali cafu,quia^
non fuit legitimé in ftitutus, fed heres ab inteftato, qui tarnen., débets
heredi fcripto.qui habet jus ex fidei commiífo illam reftituerc retenta
fibi quarta Trebellianica itaGra-ffisX Codicillus num. i ç.excommu-
ni. & alij funteffectus apud cundem & Menchacam fupra. De Trebel«
lia&Falcidia conrrahenda agemus ex profefloin difput. feq.dub. 2.
quia in fidei commiflis locum habet.

Dubiam vn<3 eeimum.

De mutua Conjugum ßicceßiom.
S V M M A R I V M.
/. Patfa mutât facceßlonis inter Conjugesper <¡ermaniam,dlÍ4¿% provincia*
valent ex confttetudine. . . .
г. Boer'wí diflinguit dupltccm in eo donationem.
3. Res reprobatur.
4. Ejufmodi pafta refolvuntur in donationes caußi mortis.
/. Pafta tarne» fucceßionü inter Principesßßinentur & ab Imperatoria
bus approbata fanù
i. ï Vra quidem valde improbant pacta quibus Hereditas viventis^
1 donatur aur promittitur.adeo vt nec paita reciproca in hoc ne-
gotio admittant,ne quidem per4onationes mortis caufa.vt patctexl»
ftw.cod. de рай. &iaiiumerisalijstextibus.acc iblùm jure non licet
Ccc a ' раьЬ
 jgg TraftAtш de Contra&ibus*

paciíci de acquirenda_, fed nee deperdendâ-., aut non acquirenda

hcreditatc» vt fupponitur in e, qttamvú. de pad. infexto & noratibi
Ioanncs Andreas, &ca:teri. nccalijsquam militibus in^ expeditionc
Ycriantibusautad pugnam cuntibus fiebat olim illc favor, vt habetur
in cit\,fífft, & fpeciali ter райю. de mutua Xuccefíioneinter conjuges
cil pcokibitbl. heredifas depaâ. convent.- Sed nihilominusconfue-
tudo per_ totam pene Germaniam, Galliam & alias provinciasobti-
nuir,vt paila mutua: fucccfllonis inter conjuges non exiftentibus li-
■ berisvalerent. hœc autem vt notât Bocrius decis. 355. duobus modis
fieri poflunt;Primö,quando inipfocontraÖumatrimanijjfivealiquot
diebus poft eum, coram magiftratu folennitcrpcrrcciprocamdonari-
onem omnia fua bona pratfentia & futura fibi i nvicem donanr, vrfu-
pervivens (modbnonexiftatproles)omnialucrcrur.neautem per hoc
fc privent facúltate teftandhexiguam partem fibi refcrvant.de qua rc-
ftari polïinr, adempta fibi omni facúltate de reJiquis in morte difpo-
nendi. óchase paila dicit Bocrius fùp non eflc mutux fucccflionis, fed*:
cfle donationem reciprocam in ter vivos» cujus cfFéílus dirFcrtur in
tempus mortis, &proindecirc ficira&.jurc approbate &'eum iequitur
Gaillib a.obfer. 1-26. & vtcrquecommunem dicit.- Alreromodo
fiunt formaliter de fuccefllone poft mortem. & talia paita conce. .
dunt с íTc contra bonos mores, Sc periculum fecum ferre caprandae
mortis: fed in mukis locis non curatur quâ forma verborum fiant ifta
paila fed fuílinentur in vim pacTtöjriim de fucccdendo.vr ergo quid fen-
tiarn fine cujufquam praejud icio exponam,
2. Rcfp. i* diilinilionemilJàm de donatione inter vivos collata_»
in rempus mortis, & depacîo finali fuccedendi, quo ad rem ipfam,&
vitanda incommoda,qua;juscupit vitari,parum faceré. Prob, quiiu
incommodum,quod cupit lex evitari prohibendo paila fuccefioria
ne feilicet inducatun. votum captandarmortisr', aiquéuvelímgisin-
venitur in donatione omnium bonoruminter vivos.quid enim refere
fub qua fdrmaliratc acquiram tua bona an tanquam heres,an ranquam
donatarius moda cerro , fim acquifiturusr*. ? aut quare periculum»
mortis magis mihi imminet ab herede, q uàm à donatario ? . imb gra-
Viùs eft inepmmodum in_ hoc paito <rou tu o,quàm in nudá promif.
fiont herediratis, vnus enim altcri infidiabirur, cumvrriufq;inrerfit
altcrum moa 2. cxperienua_, doeuit peculiariter ixu conjugibus*
¿ ■ • ООП
 Dißuf. 4. ТУнЫитп. . 3jp
non Icvia incommoda. Vxoreseniiïtfiùntinfolcntiores, minùs 00-
fervan tes maritorum, à quibus nihil fibi riment, quando vident pro.
pter donatione fa£tam nihil porte maritum altcri dare etiam, Stfuno
multa alia pericuia, quxconjugati nimis quotidie fentiunt, prsfertim
quandbeilaliquaantipathiaj&Yna^parscft valdé dives, altera mi
nus, tunc notumeft fieri; vtqua^raagnasexfpeftatd^ alrerum^
cupiatcito morí, & fubindè procurer , vtiplendidiùs alterinubat.
3. Rcíp. 2. talíapa&a etiam fi donationeminter vivos-fonare vi-
deantur, refolvenda tarnen in donationes causa monis* Graílis do
fucceíT. abintcib q. 9- aflerit in plurirois provinces itamtelligi. Con-
fentitWefenbec. confil. 71. Tautz dé teftàm.num. 86. & 8-7. Si plures
alij, & in fupremacuria Appellàrionumitajodicatum. Ratio eft,quia
donationesabfolüt« inter conjugesperniciofâ&videnturRcipub.cùrn
fintirrevocabilcs,propterincommodápaulóantedi£ra, & perdona-
tioncm mortiscausâ portît il 1 is occurri,vidctur poriùs inillam partem
inclinandum. Acccditquod communiorDoftorum fenfus concerta
iah licet ciu райа militums dc fuccedendo intelligat valere«tantùm_»
in vim vltimas-voluntatis in genere, & ambulatoria, &" revocabilia eil
fe, vfq; ad mortem. Tautzfup- aflerit omnes ita docerc. & fcquitua.
Glöflaincit. h licet.
4^ РаЛа tarnen fucceflionum inter Imperi; Principes ob vtilita-
taremJmperij,&confcrvationem magnarumfamiliarum,cum fint ab
Imperatoribus approbataypailmj fuftineneur. De quibus agit Gail,
la.obfcrvat. 127;

Dubium duodeeimum.

De Legatis.

S V M A R I V M.

/. gmdßt lègttum.
2. guando debeantur légat a pia é'profan*. ^
3» Qwbus eafibttt légatл debeantur ex teßamento intahdo.
¥» gvotuplïc'tA fint légata.-
/. Dies légati cedit л morte teftttorùy & legam'm mnfinittit UgAtm ad
bereden».
Ce с 3 л Le-
¿90 Traft*tut de Contraitibut ,
£ Legati dominium aequiritur à die aeceptat'tonïs.
f.. Explicatur l. Magis. §. fundamentum. jf. de rebus corura.
/. Aliud eß tranfirc legatum ad légat arium, aliud dominium transferrin
jf. Ad he redt m-> noru» tranfmimtur dominium degati* fed jus ad dornte
nium.
to. Legatario* quando aft"wneminftHtnit fro legato , hoc iffo fi aceeptajjijt
déclarât.
if. Diem cederé л morte teßatorü inteUigendum eß condittonale.
/2. Legata pia fiatim debentur etixm nondum adita hereditate.
13, Vfutfruftus legati ex aliqua Fniberfitate 4>g.grege debentur a tempore^
conditi teflamenti.
14. AUj frиftШ debentur à tempore* quo hem moramfacit reßituendi lega±
tum. in praxi aliud firtutur.

I. T Egatum vocatur donatio qu«damàdefuncto rclicb, Sc ab he-

X_/ rede prasftanda- 1. legatum. ff. delegat. 1. lnftitut.cod. & pencj
in re eft idem.cum со, quod inteftamento, vel vi tima volúntate reK-
dum eft prater hcrcdUinítitutionem. Sed de natura & quaUtatc le*
gatorum cx.plurimis aliqua brcviterfeliganda funt.
2. Primo ergo, poteft controvertí an ex teftamenro jure nullo de-1
beantur legara. Refp. diftinguendum efle, velenim funt profana le
gate, vel pia. Si pia, communis eft fententia , vt fup. dixi, íi teftamen-
tuno noufueritirritumdefcc"tu voluntatis deberi,&ha;c eft praxis tri-
bunalium frequentior, fi vero fun t profana, videndum an legatarios^,
illa exigat ex vi teftamenti praecisè, autab herede ícripto, an veto
omiífadifputationc de valore teftamenti ca petatexvltima volunta-
te in genere. Si hoc pofteriori modo progrediatur,verifitniIe efe*
deberi. quia_» legata in communi fententia non pendeno à tefta-
mentó propriè dido, fed poflunt relinqui с ti a nu. extra., teftamen-
tum, & feriptum quod -non habet omnia requinta ad rationern.*
teftamenti, habere poteft requifíta ad vltimam voluntatem in_ ge
nere, vel etiam in fpecio ad diípofuionenx» ndeicommiiTariarru,
& cetera. 4
3, Refpondeo 1. íl teftamenrum fit nullum ob prate ririonemj»
filijtantiim,legatafubfiftunt ir debentur, vtdiximus fup. exauthen-
ticist 2x5. Sccuudö, legata debentur, modo fervata fin t quae haben
 D$. 4. Dubium п. до g
tur înaurhenr. 107.C: ъ vide Goderredumibi. & noravimus in du
bio 8; i. difpofirionem 1. hcc confultijfima. in fine. cod. do teftanu
tan tum habcro locum quoad coheredes-" admixtosr* filijsr* , noib
veröloquidc legataries. Tertio, fi tcftamentum fit factum adpias-*
caufas fine folennitate rcquifira à jure Civilis kga ra profana in сеж
jcli&a.* fubfiftunu. quod'quamvisJ negeno aliqui , tarnen vt no-
tat Graflb §. teßamentum. qua;Ä. 18. in praxi ab ea fenrenmnoneft
icccdendum, cùm & plürimi Doctores cam tradant, & qui contra-
liam in punâo juris"* veriorem cxiftimano, banc tarnen in- praxi«
obtinerc fateantur. Vide Tiraquellum privilegio oftuagefimo pi»
caufie. & ratio videtiir bona hujuí* praxis, reilamcntum enim piurrt
lion fubeft, nec regularur_ folcnnitatibu?' juris"* Civilis, quo ad
principale fuum & fandamenrale,'crgo nec quoad accefloria, fi
ve legata> Quarto, fi nemo hereditärem adivir, legata., ex tcfta*
memo non debenture in judicio; ita_. Doftores communitec- &dh
ft nemo. ff. de regula juris; Vide Dec i una i br. vbi tamcn1%dvcrtit-r
Molinarus in addirione, ñandum hac m parte corrfuetudinibus par-
ticularrbus. Sed de hac re pauló poil aliqua fubijeiemus. quia Ша^
kx non tantùm evincit, quantùmalij exiíVimanr. Quinto, fi teíta*
mentum caceat íblennitatibus juris* vcl defeítus eft", quod nullus*
heres fit inftitutus, & tum; legara fuftincntnr. quiavtdm íbp. hrdub«
2: inftitutio heredisomifla^inpierifque locis non vitiat vltimam vo*
juntatem.fi hereseft inftitutus fed minus folenniter^^in ilfocafir
«um ea volunta?* vltima, quae habeo figuram teftamenti deficiat»
in ratione teftamenti > concédant communirer legara non deberi
judicialirer.niírclaufulacodieillaris aut aliqua fimilis ea coadjirvco
( quod notau additio citara., ad Dccium ordinariè fieri ) aut_> niiî
heres fatcatur de fun £t urn id vokiflc, tune cnim inj. judicio debe-
tur h non dubium. cod- dcreíhment. de natural obligatione difpu-
tavimt» moka in difputatione г. dubio 2. contra Covarruv. interim
vtbeneGfaflis he réditos inpjincipioicommunis eft opinio, quod
naturaliterdebeantur, proptereaque quod legararius poflldens lcga->
tu m poifit fe ope excep tioms tuen adverfu* heredem JegitinHim,& i ta
praiticè fcrvandurci..
Secunda Controvertía cfV de' legatrs condttianatis. fed do
condi tionib us ex profe üb egimus in diíp. j. dub. 3 ,
Ter-
39 2 Traftаш de Contraft¡bus , ^
Tertia Controvcrfia eft, an dominium rei legata; rranfcat ad
legatarium ilatim à morte.teftatorisi etiam ante aditam hereditatem.
Valdcfuntdiverfi-Doftoresin hocpun£ro. Äbadita hercditatc eniin
fieri dominum &non ante,cenfet Antonius Gomez tomo i. varia-
rum. с. 12. ôcvtfoict cum fecutus Molina, diíp.:i 8 i. Fachinaîus I. t.
controverse 94> & plures alij. .& viderar communis fetiténtia. A
die vcromortis.teftatoristranfire dominium, jas verb petendiin judi-
ciotantùm.àdicaditcehxreditatis cenrent Schncdvvinus inftit.¡dcle-
gatis. §.fi w/^4/¿..&pIurimireccntiores quoad verbafaitem eunu
fequuntur. fed pauci elate rcm.explicant. Tertia fentcntia, eft do*
minium nontransferri antequam lcgatarius.agnolcat. Authorcsíc
fundamenta referentur in conclufione.
•4. Notaadumi. legatum auteíTerei се«ж,& determinaría; infpe-
cie, v. g. cqui talis, talis veftis&c. aut rei indeterminatx v. g. lego v-
.num ex meis equis, centum áureos &c. deindè aliquando resfubcon.
ditionc B^inquitur, vel adxertum diem, vt ñ-dicatimhabeat Titius""
centum, cùm dccimumjquartum attigerit,-vcl puré nuHo adjefto
■dic-velconditione. deconditionato non agimusin prjefenti , fed do
puto, demum vel vfusfrudusalicujusrci legatur^veí res ipfa. de vfu-
fru&uccrtum eft non deberi ante aditam hereditamcx 1. 2. ff. quando
cedatdieslegat..& ex ratiofie,qua:rbiadfcrtur;& omnes id admittunt.
De legato quoque incerto, autgeneris.aut reiperheredem determi
nando;, concedunt pafllm Doftores nondeberi legatario ante aditam
hereditatcm. VideGraflis§. legatum. q. 69. & ratioeft, quiares illa.,
cùm fit incerra,&indeterminata quoad individuum mdiget heredis*
.determinatione, heresautem prius-debetexiftere quam determined
.5. Notandum 2. diffieultatem hanc oriri ex diverfo modo lo-
quendilegum in hac materia, nam certi juris eft, diem legati cederé à
die mortis teftatoris, etiam ante aditam hereditatem, nifi Icgatus fio
vfusfruttus vel libertas, vt patet ex toto pene tit. ff. quando cedit dies
legati. quid autem fit diem cederé explicatur 1. 2 1 3 . de verb, fignific.
Cederé diem fignificat incinere deberi pecuniam. Venire diemfignificat ve-
nifie diem ,quo pecunia peti poßit. dcindécertumeftjure¿quando lega-
tarius acceptavit legatum retrotrahi dominium,& cenferi fi&ione ju
ris eum fuifte dominum, five à die mortis teftatoris, five ab adita hcre-
,ditate,Ythabeturl.</?/^/i&i?wtf.fF.delcgat.i. & 1. 1. ff,fi %uid in frau
 Dißut. 4. ТУнЫиттг. y 3
dem patraft. prajrerca quando' íegatarms raoritur ante adiram heredi-
tatcnvtranfmirtitlegatHmadheredem.vt habetur \.ß Tirio. & íatis
colligitur- ex lego fi fwre. lego fi fofi.iSc alijs* ff quando cedit
dtes y &c. .
6. Dkro 4 , probabiiiùs videtur fecitodum jura ïoqnendo,ncc à die
rnortis, пес à die adits hereditatis -, iedà die acceptations acq ut»
ri dornirminvlrgati. ita Cuiacius ad I. /Шш/лтНш. iff. deteftarnent.
fac pbís.-Gcedsíeus adl. alte/m iones, ff cíe1verb. =fignffic. •num. 13 . Pe
trus Fáber_ ad I. 15. qui v&ienem. ff. de reg. "juris. "& videuiL deci-
fumin % qu/edam font.fi. de rebus-dubijs. l.ft tibi'homo. ff. de leg.
cumin iftis locis dicatur ex futuro everttu five agtritiöne aut repu-
diationc Iegati penderé omnia-., •& vfque ad aeeeptationem omnia
ma nere т-'ГиГреп*ЪЛ. /fg¿/*/».de légat. 2. de dommioTCi iegata;idem
ftatuitur, quod de dominio hereditatis acquire ndo. & dicitur eo-
dem modo, quo hères acquirit dominium tum primum,-cùm here
ditärem adit , ita &1egatarium acceptando Itgatumj. 2. nihil fre*
•quentiùs in^ juro, quánx- legatario accepranto retrotrahi domi
nium , Sc fingifuifie ante dominium, ergolola Actione juris Зспоп
reipfa Fuit dominus 4tfteac«eptatiot»ein. quia alioquin non_ retro-
trahcretuL ciim ante Fuerit, пес opus eifet fingere dominum, пес
fatisfitpercommunem difön&ioncm dominij revocábihs & irrcvo*
cabilis. quia fi pofle abdicare à fe dominium, faciat efle dominum.»
•fidionc juris, donatarius qui potcft-femper dönumreddtre donatof i,
effet tantum fidtiorte juris* domrntis. hacctamen conclu fio patiturj
graves dirBculta res. v t ftatim эр рагеЪ^ t, & i n earum folu tion e dabi tur
conclufionis fundamentum aliquod exrationc.
7. Dices I. 1. 'Hngù. §.funkénncntitM^.ff.d<Ljreéttieort№jtá\¿i~
tur ptrpülum non pofle repudiare random fibi legatüm , quia hoc
cffct.altcnatio, cum nemo dubitet ilium fundumcflo pupilli. ergo
dominium lega ti ac-quiriturante acceptatiorrem.Refpondct Gcedxus
fup. Vlpianum intclligendum de legato vindicatioriis de quoinftit*
de legatis. in «quo pcculiare fuit, quôd ad lègatarium tran'fivcrit , Sc
ab ipíb etiam oceupabatur five hefes adiviflet ñvé non, fed hác eífc
di vinario, -generatim enira^ lex Joquitur, & nihil eft vnde, iita re-
ftriftio colligartUL. Refpondet Petras Faber ad 1. generüiter ff. dd
rcgulis juri*'. fpeciale id effe in-, pnpillo, cui jus peculiarem fació
Ddd favo-
3.94 Troffam de■ Contraftilws.

frvorenvquiad-alios non- cftcx tendeadas.. Sed-Refp. 3. legem ib

lam intclligendam derepudiatione poft agnitum lega tuna, quod in*
dc colligo-> quia^. Vlpianus tcadit vtdicirdo&rmanvcertam, & d*
qua nemo dubitat, quod nempc ilia repudiado fit vcra alienatio
¿¿i pu. atquircpudiationerruante aceeptationemefie vcram aliena-
tioncm ici Сих, non folùnxnon_> eft! doctrina certa_>> fed-etiam eft
contraria, ipfi VI piano Lquod autem. fE qua; in fraudem eredttorutm
Vbi negar repudiarionern legati efle alienationem, auo patrimó¿
hij diminutioncm.fcd tantum non^ acquifitioncm lueru idemque
iiabet. lege x.ft.fi quidin fraudem patrari. vbl generatim_» doeet rc*
pudiationem legatt non_> effe dim inutionem.» ret fu» ergo ne fibi
faciamus contra riunv.Vl pian um in L magis. dicamus cum loqui dc lc»
gatoaccepratoà pupiltoîinA. quod autem. de legato non_ aeeepratc.
& ex hoc loco cofiftrmantur qua; diximus fup. in difput. 2. dub. 9*
Praelatum pofle repudiare five hereditärem .five kgatum fine folen-
hítate requinta-, à jure in_» extravag* K^imbitioft. quia ante agnitao*
kereditatem, vel legatum, repudiatio ejus non eft vera alienation
' ncc legatum eft inbonis JScckfiac ; & ptopteréa». cum сге Го1ж alie
naciones vidcantur prohiberi, per q.uas minuitur Ecclefia; patrimo*
* nium, repudiationcm taliprohibitione non contineri. quomode au-
tem pofïkfieruvr poftacceptawouem.poilblcgatum repudtari,dicctu»v
ad quintana objection em.
s. Dices 2. fiepe dicitur ab adita hereditate tranfîre legatum acte
legatarium, &. quidcmrecb via. -Xf.fi*tibi homo, de legatis v.\.à Titic,-
fE'dc furtis.,5c innumeris alijs loeis*. Deindc jure certum cil herc--
ditatem & legatum acquiri ignoran tibus lege cum pater. & Sardo, dz
legatis 2. atqui in noftra fententia omnia eflent faifas. Refp. mec
noftra; ièntentia; non obfiare : aliud enim eft legatum refta via tranfira
ad legatatium>aliud transferri dominium verum ante aeeeptationem.
Quia quocunqu с tempore dominium acquirirlegatarius., ah herede
illud non transfertur, lèd à teírarorc. hères enim nunquam acqui-
rit dominium rei legâtae \.fij*ff». ff: de furtis*. fed-aditro heredita
ria ad fummura eft quidam conditio à jure- requifita vt dominium
acquiratur legatario (fi tarnen fit conditio de qua* pauló poft ) in_»
legibus autem citatis noru. dicitur fieri dominium, aut ttansfcrrt
verc dominium, à die adita; heredieuis*. > fed po fi ta- acceptation*
*"*■• • '. . . cenfe-
 cenTeri'fuiíTe dominum ас ilio tempore. Vndedcges hon folunu.
non funt contra nos, fedetiam pro conclufione faciunt>vt ante no
ta vimus. rctrorrahitut enim dominium, & eo loco eft legatarius
ex difpofitione juris, ac fi acquiúvifleo ante dominium quoad rci
vendicationem & aliquos alios efFedus. Sc codem modo fcquun-
tur jura à nobis ci tata de ipfo herede in cafu repudiationis fadta à le
gatario, quia, fi repudie t,ccnfe tur nunquam fuifle dominus, & he-
res ce nfe tur Temper fuifle dominus, atqui certum eft nullo tempo
re ante repudiationem faftam à legatario heredera acquifi viíTe domi
nium, fed poil repudiationem dari ipfi dominium à jure , eomodo,
eoque affe&u , ac fi ab 'initio habuifletj licetlegatariushabcat paulo
plus juris, vt poftea explicábitur. ,
Contra, non cxplicatur, quomodo legata acquiranmr igno-
ranti, fiacccptatio fit neccflariajignorans enim fibi factum eflfe , nom.
potcft ill ud acceprare. Rcfp. licet jure fatis nom m fit dominium trans-
fern poiTc fine acceptatione, aut fcientia domini; tamen id non eft af-
ferendum.nrfi in cäfibus jure cxprcilts. hic autem cafus non eft ita ex-
preifus inl.íw» /w<r.ck.>qiMn facile pariatur interpretation em. funt
enim perfonae quaedam qus legatum aut hereditärem non poflunt
ágnofeere ; & his jus favoremfacit, vt fine pcrfonali eorum accepta
tione transferatur dominium, aut jure ipfe, aut alia perfona_> ea
rn m nomine acceptante. in_ pnefenti ergo ctiamfi furdo & muto ,
aut furioio fineipforum aut fcientia ant acceptatione dominium ic*
gati acquireretur, tamen is effet favor peculiaris à jurefadus roifera-
bilibus filis perfonis, qui ad alios non eilet extendendus. Cuiacius ta
men fup. nega-t banc explicationcm effe necefiariam; dicit enim ac-
quirere non_ femper fignificare translationem veramdominij, fed
aliquando actionem, qux quia_, certo efficiet dominij transía tio-
nem,cenfeturdominium.2citainprasfentiquia ignorantibus acqui*
ri tur j us ad legat um,videri poffe acquiri dominiura,fed caufativè, non
formaliter^..
9. Dices 3 . begatarius tranfmittit legatnm ad heredero fuum an
te acceptationcm. ergo eft Dominus ante acceptatione m. Refp. hoc
argumentum pro communifententia nihil faceré, communiùs enim
■docetur non fieri dominium legati ante adirionem hcredkatis. atqui
vt diximus in- 2. notand. tranfmittit iegaturn,quandocitfuorum,
Dd4 г «tiamfi
 . Tr*&Attn de. Contrâftibue ,
ctiamiî non fir aéirà Hercditas;ergocxtranímiilîone legati nihil po-
tcft folidè concludi. ad formam ergo Rcíp. negando coufeq. tranf-
mitticeiiim jus>quod habet, acquirendi dominium pce. aeeeptario-
*em_»..
10. Dices 4. conrenit legatario ScJicrcdinonfolum perfonalis a«
£tio, fed etiam rei.vendicatro ftatim ab adira heredt tate,ergo fit domi
nus ctiam ante aeeeptationem, quia nuHus vcndicar niß rem fuamj.
Refp. neq;confeq. quia ipíá adió eftaeeeptatio, autpotiùs ab acce
ptations procedat, qui enim agit,hoc ipfo oitendit fe acceptiUc ante-
<juam vcllet agcre,
1 1. Dices diximus top. diem legaticcdere à morrp- teftateris,
cederé autcm diem fcgati cx definitionc noibefle ali.ud,quam deberi
legatum,ergo eft dominnsreilegata;. Rcip..r*eg;confcq. quiaporcft a-
liquidmihi dcbcrijcujusego tamcn non fim dominus. promiOIo legi
tima facit mihi deberi rem promüíam, Sttamcnnoib fumdominusr*
antcquam tradatur. legatum quidem àdie morris debctur mihi, fed
quafi coiidltionarè, ncmpefi cgo.vclim acceprare, &.ацге accepta-
tionem mihi abfolutè non debetur. quod-trarrfmirrio ergo ad he- •
redcm,non dominium eft legari, fed-jus acceptandi. & per- acce-
ptationem acquirendi dominium' ftando injure dicendum-à morte
teftatoris eflc jus aliquodacquifítum legatario, vt.diximüsfup. ex í.
fi Tnio. ff, quand* d/esjegati , dre. vt^quicunq^heredítatem iJlamadic-
rit.ab eo pjeti potïTt legatum. aditio autem here/ütatis paritim. kgara-
rio jus quafi>proximum> five jus pereirdiin judiciov&aäronera ex-
peditam vt in аЛитсхсаг. propter quam caufam multi dixerunt ab
aditatantùmhereditateflaici jus,& dominium acquiri. Contrat fi
à dio mojtis.teftatorisf , &.ante. aditam hereditärem jus ad еапь
acquirerctun, , pofleO legatarius- repudiare legatum, quia¿. poteft
femper_. cederé fuo jure¿ atquiantc aditam* hereditärem: погь po
te ft repudiare, juxia,rcgul. 1.74» fE. do rcgoJisr3 jurist. quod quù fi
velit y^irabercj поп-л poteft, repudiare nonpoteß, &légo ¿ poteíl. deac-
quir^heredir. ¿VDoébore&corarmmiter» Refpondeoduplicem ftatui
poíTe repudiationem^vnarA quanV juns proximi cumpoteftate aftio-
йет inccnrandi,&. ira., vf:pauat.-cfícáu.s juris & quandarru. irrevo-
cabilitatem^. Alteram juris quidem pr^priè. diâft » fed ramen.,
aondum cxpediti, ad parieiidanu.aftiotaem^. prioris illius^ Ju-
 T>ißnt, 4. ЪиЫнта. _
risabáicatib,vocawi^BamtiniiPcrrcptt<tíatbeíicgati. tarfimodo non
poteft is^qmadirenon-potcfi hcrcdiratem, aut -lega tu m p_ererciïL.
judicio, illud repudiare : fed poíteriori fignifícarione porcíí quií ame
aditam hereditaterorenudiarc, five пЫк efíe Jegatarius : fícut qüifq*
aftiones fuas fatutas in alium transferre poteft. haeeaurcm pofterior^
non^vfir^u«»cepudiaiüo/cd:qua?darn сеШо juxis vel pnefcrms, vef
futuri. hanc doârinam tradit Alciatus ad i; delata 174* £ devetb. &-
gnific. ex Pàulo CaftrOjRaphacIe. & Jafone, five vtCagnotusdícit in
leg. quodquis. ff. de reg. juris, poteft quis paeifei de non petendö lega
to, f:d non ftmpliciter repudiare. Et hasequas haâcnus difi>urâvi.
mus, dejute quidèmfoxfan procédant, fed in praxi oon obtincre te»
flatut Mölioaeus in-addinad AiéxándtiMn yolum.' 2. confil; 209. nam_»
legara omnia indiftin&c deberi ctiam non adita hereditate; Imb,.
hercdiratisaditio»em,necjuucipíbeflc neceflariam plerumque, pro
pter ciaufulas codicilláres & (kniles, qqarfolcot commu ni ter poni in
teftamentü, qua: faciunt lega ta deberi criamfi t с ftam en tum in rati one
teftàmenti âricTefunipti deficercr.
гг.-. Bfc legatis pijs-* fpecialher obfervandúno , vu nftoirc-
guténtur fccundùm léges Iégatorum profanorum.illaenim debentur
etiam nonaditahoreditate, vtcoromunitertradfirrt Doftorcs, quos*
máximo numcrocitatTiraqueUäs-privileg. 3 3 - piajcaufar, &Dccius*
adl.ßnenio. ff.'dt reg. juris. Sc praxis buiefententi» favetr
Qbarta Difficultas сft de fruâiibusTei kgata;, an icilicet here*
Iègattrrmeneaturdàrccum omnibus fructibus pereeptis à <die mortis*
teftatoris* Variaromnino funthic fententiae/muitienim aíferunt an«
teaditam Kercditatcm perceptosadheredémpertincre, poft aditam.»
ad legataiium. GloíTa in XiHtrttmim. \, ff. dé vfuris.* Meyfiñgcrus in*
Ait. de legatis. Ménchacadéfucccír.'crcatiorte $ 17. num. 125. qui
diciteíTe communem omnium.^ Aiij dicimtdèbcri^perceptosà mor
te teftätonsetranvanteaditamher.edftatcmi Antonius Gomez to. 1.
variarumAi 12, num.- 5. Graflis verba legatum. q. 70; Molina.de juftitia
difp. i94. 6c vidctnrcommttnÍQr retttentia. Tertia, doc en o aliqui
Bon deberi fru&ùs nifi poftlitem con tcfta tarn, fi ve quando fuit heres
in mora folvendi legamm. Godefredus in 1. final, cod.' de Vfuris 3c
fruit legat. Cujacius ad 1. J. Pauli, tit. legaftm* Trcutlcrus volunj. a*
difp. 13 • qui alios citat.
Ddd 3 13. Not.

ч
¿£S Ttxtfatuí de Contraftthus ,
, a$. -Noranduiti,quando^niverfitas v.,g.grex,atitquidfimile'le-
gatur,frudusnonfolùra à morte .tcitatori« , fed ctiam à teftament©
condito pcrtinerc ad legatarium ,<vt habe tur X.grege.Ac legatis i. St,
inftitut. dé legat. %.figrex. & ratio eft,quiafruftus pecorum funtpro-
prièparsgregis, &accrcfcuRtgregi,, ncc muleum attendions, an ex
ipfo grege provenían t nova ilia capita, an aliunde, quia vndccutW
que proveniant accrefcunt gtegi, & funt ejus pars,, & ita>ficut di-'
minutiogregis, autvniverfitatiscftcumdamno.legatarij,áta augmen-
tum eft ipfiuscommodum. fruclus quóqucs qui filo toh&rebant mort*
teßatorü tempore *d legrtarium pertinentwt>dicit Julius Paulus L
fentcnt. tit* dç legatis. cujus rei rauoncm dat ibi Cujacius, quia fi-
cut fruftus maturi mortis tempore 'aagent fundum hereditarium L
Ia Falcidia.ff.3,d legem •FaJoidiamr&ceafcmur fundi pars,ka etiam_»
fit infundo legato, quando ergo legatur pomarium, poma omnia...
qua; mortis tcftatons tempore erantin arboribus,adlegatarium perti
nent. Dealijs.
14. DÍC04. probâbiliùs videturreilegata: folos Mios ad legatari-'
um pcrtinerc, qui perccpti funt ab herede, poílquam fuit in тогате-
fiituendi legatum, reliquos aufem medio tempore pcrccptoe ad he-
redem. eft Authorum tertiaefententia:, videtur mihi ita claré ítarui
in.jurc, vt nullusdubitandi locus •relinquatur. I.-finali cod. de Vfu-
ris & fructibus legata*ijs fie dicitur , in legatis fruftus poß luüsomc-
ßationem non ex die monis confequitur. '& idenrdicitur'l. cum fèrT>t*i. ff",
delcgatis. i. qui contra fcntiumvvt Azor in fummaad banc leg. GIoC
fe, & plures alij dicunt intelligi de legato rci aliens, non do le
gato rei propria; teílatoris. Sed hace eil mera divinado, & arbitraria^
line vilo fundamento, cumintoto titulo nulla fit mentio legati rei a-
licna;; &in omnibus titulisiílius idem ftatuitur , quod in lege iíta fv>
nali. nec vllus clarus textus in con trarium poteíl adfcrri , vt opor-
teat cam extortam expiieationom adhiberi. Secundo» in Novell*
«3 i.cap. 1 2. peculiaris fit favor legato ad piam caufam, vt quando he-
res eft in mora fol vcndi,in pœnam omnes fruétus & vfuras^tiam à die
mortisteftatorisperceptos reftituat,ergo fupponitfruâusaliorum lc-
gatorum non fol vendos nifi à tempore morœ,alioquin nihil.ipecialo
ftatucrctur prolegato fuo.
Dices, fraftus fequiturxci dominium ; atqui Jcgataxius ac qui-
rio
 Díjfutatio 4.. Duhium ц. $з% ¡gp
sit dominium faltemàpun&oacceptationisïcrgoabTo die dtbenruL.
ftuâus. Re'fp.generalitcr hoc non elle verum, ante rradirionem e»m-
р^оьпоп'сй dominos rei vcndira:,fcdapud vcndkoremadhuomanet_>
dominium > & tarnen fruôus ademprorera pertincnt,vr decidirur in I¿
Julis**** §. i*, ffi de a&ionibusempti. & inferms dedúceos latiùsin_
traftatu de emprione. Sicut ergo jus ftatuit , vt emptor, quantum vis*
non fit ante traditioaemdominu$,pcrciperetfruausfaltem exoperigf
mancipiorum, &ii milibus aliqu i bu s<rebus pe rcep tos, i ta & hic potuit
ûatui. notât Godefredus ad 1. -fin. cit. cfic hiç (peciaJe aliqeid-
. ordinalem, forte enim jus.voluitíaborcs,^i»s fuftinet hrcres-in coli»
gendis frud ibus,& euftod ienda te legata fumptus ab со faftos in teíla—
xecati apertionc,& omnibus, qua;ad teiUmcnrum pertinent, alia quo
multa hoc quafi foluto compenfare.
Qa«idi^im«s fanrmco judicio probabiíiora, fi* jus fpcßemusi
ftd credo in praxi fcrvari communiorem Шага- opinionenj, qua; frü«
tlusà die acquifiti dominij legatario aíftgr.

, ©uBium dècimum tcrtium¿

De ехесийоне teßamenti,& commutatione ^voluntatis Ttßatoru^

S- V M M A' R I V Ш
¿ ExemoYes teflamentomm^qui. . ' ..

i; Icut Tutoram varia íiínt genera, ita etiám Executoram Teíta>

O-menti. Vclenimteftator delígnataliquos, &^vócantur teíta-
mcntarij.aliqjiando à Judice dantur,& vocantur Dativi'» aliquando à
jure conftituun tur. Sicut Epifcopus pro pijs fundationibus, ¿4 dícun-
turLegirivi. Si nullohorum modorum executoresconftituantur,ipfi
heredes deben t exequi voluntatem de fundi, aiiqua ergo punóta lunt
liicbrc viter examinanda.^

S- VMM A R I V Mi
. fi <S[tùvà jurejpèc't&li non prohibittu poteßejfe executor*
г? ^kjnamexKtiigioßrpo/ßtteJJkexecHtoref.) \
gmd peculiars in hes ЪлЬеш Fr*tre»Mimr$s.
i. Di-
400 TriBatus de Contratfibw ,
Г. ГЛТсо primo. Ejecutores eífepoíTuntomnes, qui Jure fpeciali-
.1 J ter non prohibe ntur.
Primo igitufClcriei poflTunt illud officium fubirc tarn pro pi-
js, quàm profanisteftamcntis. Panormit. inc. Joannes de tcftam. qui
dicitomncsica:fcntirc. Secundo, Mu licrts quam vis jure videantur
prohibenVtattretttamilIœ.quàm adolefccntcs 17. annorum ex gene
rali confuetudinopoflunt defignari execurores. i ta GloíTa in c.ÄtV/fw.
^¿^dctcftani.inó. 'De Rcligiofis eft totadifficultas.
. 2. Dico.2.,R'cligio&qui m clauftris vivuntfub obedientia , noiu
poflbnt eflbrxccutoresirniii petita & obten ta licentia fui Supcrioris.
• ita ftatutum inc. R¿ligivfa,cit. 6c 'm clem. vnica, de reftam. quäs deci-r
fioncsZabarelia in dement. cit. exrendit ad omnes voluntares vlci-
mas/five fintproprièdida teftamen ta, five alie dirpontioncs,de<}ui.
bus cgimus initio hujus matenae deteftamentis. & -mérito, quia ea-
demratio inomnibus reperitur. dixi in-» claußrv &c. quia fi altqui
habcant beneficia prjefertinv,perpetua extra monaíterium,cíim non—
fubfmtobcdicntia: fui Praelarî. fairem fient alij quidomi habitant» il»
. cut alia temporalis tu&an t.fine rccuriu ad fupcriorem., ita & execu
tion cm.
'Superiorautem qui dat alijs licermam/potcft fecum ipfc dt-
fpenrfare,quia-regula.oil, quando Superior cum alijs difpeniât, poflcj
quoque fecum m-cademre difpenfare, nrfi aut ilia difpenfatio rcqui-
rat fpccialiterdiftindionem p.erfonaedantis, & accipientis, aut pec
ordinisftatuta veteturfecum difpenfare. Silvcßcr ttßamentum 2. q. 2.
Mol. difput. 247 & aljj. '.
3. Dico 3. Fratrcs Minores dcobfervantia non poflunt efle excv
cutores teftamentórum, fed poflunt dare confilium executoribus.
Clem.Er/W.de verb fignific. Rationcsdua: videmurdari in textu,turri
quia officium tale plerumquc requitit traftationem pecuniarum, qua?
ipfiseft interdicta, tum quia cogcrenrur fâ*pè fiare in judicto,quôd eft
abinflitutoalienum. :Ex quo>infcxt Sanchez lib. 6. de praxept. c.
1 1, num. 26. Si Frat-er Minor extra сопЪетит prsßctatur alicui Eccleßx
fuuUriyeum pojjê ejfe exeeutorenr, quia cùm orrmcs orationcs prohU
bendi in eo ceflenr,nam in e о fta tu eft, in quo & pecunias contrecta-
гс, & ilare in judicio, & te mporalia adminiftrare.poiïît, non eft ratio
cur lex illa iu tali habcat locum. An poifit committiFratribus Mmo
ribus
 Dißut.*. ЪнЫят !3,§.t. ' 401
ribusvtîpiïeligant.'vel nomment paupcres, ant períonas quibus fa
cienda eil diftributio. Bart, in traäat. minoric. Üb. 3. dicit hoc Ulis
permiftum. cum illa nomintftio-non'fit quid juris, fed meri facbjnec
inducat ncccffitatcm traâandijpecunias aut litigandi &c. fenten-
tiam hanc& ipià verba Баг*, tranferipfitmaneat RodriquczFranci-
ícanu|in torn. 3 . de regular, q. 7o.'Covarru. in c. tuadeteftam, Fer
dinand, Vafquius, lib-3 • Illuft. c, 98. Sanchez fup. num. 32. mukös
citans,
Contrariam ferrtentiam tuentur álij. Baldus I. tngrefß. cod. 3c
facrof«ccIcfijs&fententiamBart. réfutât Felinus in c. ex parte, de
conßit.adfinem. Cardi.inclement.fAvvi. Francusin с г. Ripa. 1. ex
fatto, §.fi -quù rogatfis. 2. W. ad Trcbcíl. de teftam.in 6. Mol. de jufti-
tia diíput. 147. altos multos pro hac fenrentia citât Sanchez fup. vt
in re adeo controve rfa 'tenue meum judicium interponam, Reip.
I. mihivideri diilin&ionemUart. ab Authoribus prima; fententia; re«
ceptam, quod nullum jus tribuatur Francifcano, fed mera res'facb",
non eflfcfohdam. quia tantumilli conceditur, quantum Parronoaxo-
'minali ad beneficium. quia ffle tantam »nommat cum, quem 'Ordina
rius debet infírrucrc, Sctamcn omnes concedunt jus patronatûsefle
juris, noa meri fadi. & reipfa videtur res pretio acftknifailis juy'ite
habere transfereridi in alios pro tuo arbitrio jus acqüirendi tempo
rada non quafi nudum inftrumen turn, fed tanquampoteftatefibitra-
dfta vtentem & obligandi executores ad id faciendum., quod ju
bés. . Refpon. z.fdcberc licentiam fuperioris ad'hoc negotium obti«
neri. quia in Ьасте par eft alijs-religiofis , Sc fpecies faltem hie appa-
retexecutionis,'& libera? adminiitrationis;vt notât Sanchez num. 4 1»
Refpond. 3. confideratis omnibus videri probabiliorem fecundam
fententiam. ttlm quia virtualitcreftcxecutio, auo plufquam exé
cutons officium mandare pofle executoribus vt ifto modo, vel iftis
perfonis dent elccmofy nam ; turn quia licet forfan is dici poflet , nec
cífe híc pecunias traûandas nec liteí/movcndas^tamen eft contra^
puritatem alta: pauperratis, quam ordo 'S. Francifci prófitctur_. nc-
gari enim non pore ft acquiri hic jus civile ,~vel quafi ad diftribuen-
dumfecundùm fuumarbitrium , praefertimfitcftatôrnonaflîgnave-
rit fingulis perfonis nominandis quotaro, fed reliquerit vnam fum-
mam diftribuendam in paupercs, fecundum quod determinable*
Êec talis
talis fcatcrminoft oVinde vt dícit:BaId.'í*u>. d'aturoccaiïoaccipien-
4ipec.unias ab ij?» qui optant faeligi, & multa alia inconrmoda.

5j ** Quomodà\ïnteUtgtndkm,qua,ndoTeJia/tor (^dïnattnjti e'XC^

eutor t*<n conflit о ealn dißKthttat „
... ¿ísb/í £ ,.*.-• ':.
S V M M A R' t V M..
t.. Aftееиtor i *utendum confilioxn ExecTitionetßitd! л 4eßat ore frtprïb'é*-
tur. Sententïa, Bar toit,
a. Vertor patentiaßatuitän tenert ejr.ecutQremAdfetendumconßliutn\.
¡. Non tenetur tarnenfequi tonfilrsm Executor.
Ф ffmiflli petendi Confdij ttt&ït л fíratre Minore fieit exfcutionem irri»-
tAtns.
f, Q Vprrcft vt dejconfilioa fratribus petendo dtcamus-aliquid". Si.
O/crgoTcfta»r fcnbat»voloj vt exccutor'diftribuat тсаЬоча^..
сита confilioGuardiani, an executor obligpfurconfiliumpeterc-Bart».
mV prímafF de excrcit. art 1. TitittmX f»/dant. dfc adminiltrat. ttm& hb£
minoricarum adtànem diftinguitgeneratim. fi. ille quemijuberis,
«oníulere, non polïlr efle particeps tniofficijínonaencris ex пссей-
fitate, fedex vrbanitare. fccus íí:poffit cife particeps officij. 2idi¿-
eitjconfidexandum an officium fit à lege.an ab homme, qiiando с-
nira àlege habetur, vttutorcs habcítm ù lege admin libation с m ¿de щ
eft de Judicio & firnilibus^) tune fi lex jubeat ficricumconfiüo, nc-
ceflariô requirendum<illud^ fi tutoría ttífetorc jubeatnr racercenm,
confilio, cùm non poflïr poteftarcm«Jàtanvà>lrge reftringere, поти
obligari: do&rinam Bartoliiecuri funtpofteaplureAcum Felino an c.
ex parte de conftitu-c. fed Bartoli mentero paulo poit beoiguius expli-
cabimus.
z. DÍC0 2! Sententïa illá. provr /am. explicata^eit] non eft!vcra_,.
Prob: quia teftator poteib ft.uuere formam veil folennitatcra execu-
tionis, quameunque volet} mod ó non fit contraria legibus- & ficuo
cartera reftaroris mandata obligant heredes, legatarios* exeeurord,
ita 5choc & non eft caufa prxfumendi tcfhrorem voluilFe obligare
ad omnia alia oncra, & modos . & conditrones & non^ ad/peririo«.
aem conliljj. nec.refcrr, quod non- oblige t Temperad.Tcquendot«
•aoulï-
 iDißntr4. J>*bmm j?. J.*. 04 j
confilinm, quía_. poteft habere ipfa_. petitio confílíj pecüliarem»
vtihtatem ad bonam diftriburionem, quam inrendit teftator. quia^
Viri prudentis & pij confiliumautfire valde feruit ad dircttioneni»
executotis. Vnde cum fracres minores fint capaces dandi confil iu m
direetivum, neceffitatis oft illudpetcre. & propterea_, puto genc-
ralitcr,quando à Teftatofeilatuitur, vcconftlium petarur, ейе obli-
gitionem illud petcndi.niii «Iis cafus accidcret.qui moram >non pa-
tviretur, nec^daret rempus petendi confiliumob imminens perieu-
Jum , vel quid fimile. & fo. fentiunt Panormit. in- c. *d ApoflolU
tarn de regul. & mukis alijs locis. Menoch. prarfumpt. 34. Jib. 6.
Ä plcncjucalij. quia tarnen,, confilium fiepe capitur pro confenfU,
Ä Tcftator /cribendo in te ft am en to O>nftlmm^o\\x\t intelligi, vü ni
hil fiat fine confenfu/vt tradit Abbas «. ddmonet. de renunciat. Bar-
tolus anro citatus cumjDo&oribus* -qui tili adhsrenu, quando
dicunt non_*poflo executorem ûriâè obligan ad|petcndumConfi-
lium à Francifcaao, imelligit, quando apparet teftatoremj vo-
luiflTe,vt confukns t№erctur_ fequi confiliumj* fi vo impetrare c-
jus confenfum^ quia hoc effet admitti aliâ viâ ad execuxionem jure

negatam.
j . ArL. verö generatim teneatur ille, qui eft juíTus petcre con'fí-
!lium,illud fcqjiiîcommuniterdocctur rcgularitcr loqueado non_. te-
«cri. quia vt dicitur 14. с. 14. q.i. can. final. VbiConßltum datur, of-
ferentù Arbitrium eiïtvbi prtctptum neceJfttastSlßrvientts. & fatis infi-
nua tur с. cum »Ihn de arbitra & in c. cum in vetcri. de cleft, vbi fu
se Panormit Mimißaldiwrepctitin c.primum. deoffie dcleg. n. j.
& alij. Aliquando tarnen ex circumftanrijs colligi poteft juffUraL«
pctcTe tonfilium, juberi fimul fcquijvt fiille>cui mandatuc. con
silium requirerenon pollcat fufficienti judicio ad rem gerendam,
vel làltem non fufficienti doebinâ. vt quando Juvenis jubctunj
faecro do confilio Viri prudentis*, aut judex qui praîfumituii.
none fío peri tus iuri^ juberuti. judicaro cu-hl» confilio Juriscoß-
cenfetun, mandatum*, vo fcquatuc. : fi vero in teftamento fcri-
batur_, exequatur cum confilio, & confenfu, vel authoriratc talis,
tuoccV confilium debet pétete, ^ex^eftareconfenfum; vt docent
«macs, plurimostitat & fcquirerTiraquelf. dc Jeg. connub GIofla4.
Controvertí aotem ootekan omiffiopctit^onisconfilij faciat
JE с с а. «с;
 Trailatus de Contrafttbut ,
cxecutionem, aut queracunque alium a&um irritum.iEgid. dcBellam.
decis. rotœ 18 1, putat valere, mero jure, fcd.refcindi pofle per judi-
сеш- íed . .
4. Dico 3 . omittens confílium petere ctiam à Fratre Mïnore,facit
executionem irrkam. & idem eft in alijs a£tibus,in- quibus mandaba-
turpeticonfilium. ita additio ad gtofs. c. non eß de confuetud. in.. 6.
Felinus in c. ex parte dc ocmftitut*num. ь vbi dicit omnesdrafentire.
Sanchez de prascept. lib.- 6. cap.- n> num. 35. & 3 6,& gcneralcm fa-
cit regulam Panormit» с. ad;ApoftoIicam cit.& quxft. 4> quar inci«
pit Augerio. num. 6, quando jubetur fieri cum confilio, omißioil-
lius facitacbm.eflèJrritum. & ratio . eft: quia.lcxv vcl teftator-(vL»
ante monuimus) in^difpofnionc fua cum- decernit petendurrij con.
(ilium , facitpetitionem conftlij-efle fonnam aûûs , & proindc ргаг-
termiffio illius íacit; aftum irrítum vt ex Mátienzo argumenta ru ru.
Sanchez Гир. пес cenfenda eft lcvis folértnitas-, cum illc qui datu
confilium, ft prudens fit, & bene fundatus,poíT)tevertere rotam íiib-
itantiam difpofitionis, quam executor ante concepera t, & mu tare in
longé mcliorcm. quod maxime optavit tcftator. vu ante diduoj
eft.

§. 3, An Tteligwfiis non obtenía licencia valide exequatur ?

S. V Mt Mi A R. I V M.
/. Executio, a religiofi faitлfine licekíia Superiorû eil irrité,
MAxima eft dificultas, an fi religiofus-capax officij executor is
ilîud exerceat-non obtentâ licentiâ,ac1:um validum faciat.
I. Plurimicxiftiman^alidè.abeogeriorania,icd tamep illicite,
ïreder. defen. confil.293. extendit ad Guardianum Francifcanornm.
Sed minùs probabil i ter, cùm fit jure inhabilis, & ideo meri to eum im-
pugnat Baldusconfil. 3 13. Hb. 5. De alijs tarnen Religiofis id fentiunt
I)ccius,in 1. in_ ambiguis,pra dote §*non eiï; ff. de reg. jur. Jafon_
in Lfatre furiofo. ff. de his qui fitntfui. Sanchez lib.6 cir.n.44.plurimos
citans quorum tamen-aliqui id non doc en t. .
Invalida cfle qua; à tali geruntur,xradunt multo plûtes. Bal-
dusl. necesítate, num.16, cod.de bonis qua lib. fatis Ы indicat. Bart. \.fi
mtem. ff. de aqua ffovia**. Sylvcfter teßamemum. ». q. 3, Covaxr. in c.
MU
 DiSputâtго 4. Dubium/j. 3. 405
ш not. de tcftam: Ménoch: lib; 6. pnefumpt. 3 k *&-alij piltres. Prob,
quia concedunt omnes.quos difFufiiïimècitat Tiraquellus per totano»
Gloflam quartamdtlcgifo»»«^./ & fupra meminimus)quando con-
fenfus requiritiir aitcrias ad aliquem^dum; cffc illùro de folenn itato
& deformaj.&ejusomiíTíonemfaocrcaftum invalidbm: arquiliccn¿
tiaeítconfenfus formaliter, quia liccntiain eodifFèrf Mmplici con-
fenfu,quod1icentiadicatcónfcnfümfuperio^
tern in rem de qua difponitur ; confenfus autem fimplcx poffit ab eo
prœftari, qui nullanv habcrpotcftatem. mirunvergô videri poiTctj
quomodo illi quiconcedünt defctbira confensus aftum reddere inva-
lidum, poirintidnegarcdédefcauliccnti«àjurercqiiifiraî?vcIquan«
do in lege didtur.non poffcaliquid fieri fine confcnfti vel Ikentia , H-
lud verbum^/^/ pfteíertim.fi prohibitioncm itritbrn importer, eft
claufulàirritatoTia aâûsc0ntrarij.atquic. Reltgiifus de tefiant; in 6. &
clement. vnica¡ eodem tit. dicunt-non poíTc fuiciperc, vel cxeqrù Re.
ligiofum fine liecntiaobtcnta( five confenfu ) fupcriori5. antecedens

lexabEccïcfia recepta eil, vt pater ex Gregorio Magno, ¿crefertoc

с. impendí. 25. q: 2; & с. аил contra* de.regulis juris in 6. quod ex pro
ferto deddximusídifp. 2. dub? 1. in quiba* lacis diçitur folam prohibi-
tionem aftûsàlegç fa&am, etiamfí nondèclarct.fe nnllum reddcrot
faceré tarnen irritum¿& ibircfpondimos*ad cap.:*d Appßolicäm. de re
gular, multa fiéri prohibèntur аил fa&± /^«t»/, declarationemefle quod
à Г. nondubium. citmult* dentur exceptiones,quas légesTcl Faciimt in
particularibnscafibus , veLquas vfus invexit. quandö-autem de ex-
ceptionealicujus cafiïs non conftar, ftandùm eft generali regula? in_
lege aifignatas.necargumentum à íímiliy quandb oritnrdé exceptio-
neab vnivcrfaliregulâmrritùrn valet; quia femperdreerur, legem in_
ifto cafudcclarafle, in noftro vero non item -, vt habet Tufchus poft
Baldum Exception concluí. 422: &pce1iliaris eft ùr noftro cafu con-
grucntia.curnon debcatàcommunilcge excipi.1 quiavrdicit incit*
cap. Pontifex Religiofa non habet veße лм noffe , & in exem plis, qua; con
tra adferuntur non videturparitas, quiacertum eft majorem efle de-
pendentiam Religiofi à volúntate fui Supcrioris, quàm vUias Clcrici

$.4.
406 . t "Tr*#*tm de СоннглШЬт*
fofônt ExexutorcsTeß&mentarij'? -f

S У M M А К I V HL
>. Exécutons alif funt puri, , êlij mixti.
i. Si qutTeßator minus plene expreßt Executorum munia , Jvs fupplrt'tt.
$. In abßntiavniui potefi alter ifiítts exequi.
if. Л»у fjr quiteneatur acceptare officium . teßatorü.
S- Sgujd damnt pat¿atur Executor отit tens ßum officium.
0, £i»idfervandut» circaferfituts ab Executore nominando* prolegato ae¿
eipiendo.
7' S&inTcftümtmt'txetuüont fiftand*.
./. Executor AHtc-neAturrcdderc rationem^r cm.
eu A üverrendum ex Panormrt. confrt- 59 IIb. 1« te cornil. 1 r. lib.'
a \ 2. arios cíTc meros exccutores.-v.g. quando teftator dicit rc-
3inquotaH,Ecclcfi«xcntui»,4ctaIiccn'tam.&c.cKccutorcs in talicafti
•nullam habent rerura difpofitionem, fed meram executionem fecun-
<lùm voluntatemyquam expreffit Teftator, & hi propriè funt exécuto
ns^ ftatma, quae de exícutoribusloqüuntur, ptafcrtim in materia-,
odiofa, de his intelliguntur. A-lij funt mixti five cum facúltate plena»
iivecommifTarijqu^ruamjudiciOîSc difcT ¡multa pcrmittuntur à
teftatore v. g. volo^ ytmea bona, vcî quarfupeffimt legitimé, diftribu-
anturki pio* vfttspei tales л vel talcs « ¿fti cairn habent arbitrium,
quantitafis dand«.
г. Sccmidojindirigendiserccutotíbusattendcndum ad verba.,,
quœ teftator ícripíit. Si en im ipfe totum eorüm officium diftin&è cx-
prefferit, поя eft opus limitationcs addere , aut extenfíones. Si feri-
pferitta1isfitexecutor,6c fiquandomoriaturantc diftributaomnia,ad
heredem officium ttaníeat. tTesftatuoinfolidurii, vel non voló, vo
ex pluribus vnus fine alio exequatur, cHamftandu m eft ejus difpofî-
tione, quia vero teftatores vel ex imperttia, vel dcfcâu tcmporis,vel
ex alia caufa non ponunt omnia minutim, necefle fuit, vt jura de exc-
cutoribus multa decreverint, qua; teílatoris men tern explicaren t , vel
fupplerent. - ,
3. Primo ergofi plures fintnominatiexecutores, & vnusvelab-
fir,vel fit imped i tus &c poteft alter folus exequi c. Religiopts.ác teftam»
Аоб. & idéílatuitur injure Ci¥ili, quodgcncratimdocct,quando duo
•coa-
eonftiwnntur cjuŒemreiadminiftraroresY nifrcontfarîum exprima-
tur ^cenferi Angulos dan in íoliduai,pr«.fcrtimfifmt Vnivcrfalcsb 1.
Ssieexenit* *6t. & ibi Bert & alij. : ' . . i •. «' .
4, Secundo Rcgulariterquidtm nemocogitór.aceicpTare officium
«xecutoris i fuairon acceptavit cxpreiîèvcl tacitèper Judicem com
pel I i pot eft, V tvad i mpl ea t-co 1 tigi tu f e x с Joaatierde ¿efiam. vbi Panornw
Covarru. & id advenant*. Di xi regula titer, quia fi Monasterio de-
ferarur heccditas.poteft EtaHatus cogeré BU ligiofunvfuum ad fubeun-
dum munus tutoris>.vt notât Covarruvia*fup^quod'etiamad Ejjstfco*
pummandantrm idaîicuicx AuV Glcrioisextendit Sed dubitarur,
an fit aliqua pcena in jure ftatuta his,qui executiqnis officium noa
acceptant.
- '- y. Refp nuIJameiTeftaWrtmjVt teiTaturKyr^tfy?/)«/^«)». ff dt
Mçligiofisi Doctores ante m paffim docent tal em i pío jure privari emo-
lumentis, qua; funtipfiTeliüain teftamentoj & ita Covarruv-ias imc
Joannes de tefiam. num. j & poft cum Molinaje juftit. difp. 248. & an--
reeos Barn I; i ffi de legtt. г. fed fané nullum videturcfle in jurehujus-
dbftfinaj-fundamentum, quia juracicantur, & praeícrtira<x authentic
c\&de beredi&ftlcid. & de ecdeßaß..titttlü. agunt de hercdirate, vel It-
gato accepta to exp.rtf*è, vel tacite, quandofcilicet heresy vel legara-
riusnon volant tempore aflig nato voluntaren! defunfti impiété, &
de talibus-eftfpeciaiis ratio, cùm enim agnofccndb hereditatem, vcl
Jègarum conttaxetiat quodaromodbcíum»teíhtore d6 voluntóte ira»
plenda,& tamenimp&re noluit, nec iîàre eontractui, mérito privan*
tur omni eo, quodteftator jpfiireJiquif.cV quideirvabfque vlladifpo-
fitione juris cot fola pnefiiropta ¡mente te fiat oris debereot amirrero ,
quodreliâum c>ft>in pi8emiumofficij c*eeutoris, fedin alijslegatis a-
Jio titulo reiicris-îfta ratio non militât. Nihilominus tamen propten.
authotitatem videturadmittenda fententia communis, quod fcilicci_>
exfolanonacceptationeperdararlegatunv SeddUVincltionem,quanv
- adhioetMolrna, quód fc-iÜGct ca fóla legata auferanttir, quae funr reli
era in tuitu executioms, non probo. rnaloenimadhaercre Bartrlpco cit.
qui duo témpora diftinguitlegum. namfecundùm jus antiquum ff vî-
dererur admittrndadiftindioMo^ fednonfecundùmjas novum ан-
thcntrcarum,cùrr. incit.autbent^^^.c1r/i^c>^omnia pforroi.qu^,
fan t ia teftamen to aflignau aufèran tur prorjttr4.¿Sí"04aAÍíiii.
, • 6. Ter-
40 S Traftdtits de СомглсИЬш,
6. Tertio, Executor cum facúltate plena diftribuendi tantam vél
tantamfummam in pauperes,quos volet; fifemel determinaverit Sc
clegerit v.g. S. Auguftini monaftcriumj, non poterit variare. 1. hit'
jufmodi. §. Jiriftum&. dcUg. i. vbi (ïloOart* & alij id notan t,& ratio-
nem dant;quia faftâ elc&ionc jus eil acquifi tum monaílerio,ranquan&
legatario à tcftatore;deïïgnato, vrtenc deducit'Patiormit. coniîl. i r.
lib. г. quod jus executor non poteft tollere. & in tali cafu elector tile
nullum ttibuit jusnommato, fed totu m liabct exteftamcnto, & vo-
luntateteftatoris. ^executor vero nominando ;pofuit tantùm condi-
tionem fub-qua vdluitlegatumfuum adlcgarariumpervcnire, vt be
ne notât Paulusa Caftro in 1. vnum de fitmtlia. fF. de legat. z, quamvis*
non negarem vtfup.eircäliquam exécutons au rhoritatem in hoc nc*
gotio pretio xftimabilem. In eligendis autem paupcribus non eft ne-
celTeexecutoremefic nimis icrupulofura. Sienimipfcfitpaupcr(pra:-
fcrtimfi id ignoraverit tcftator ) poteft fibi aiiquam par-tem, etiam со*
gnatispaupcribusapplicate, vt trzditkCifttol.vumyuidam. ff. cit. Io-
anncs Diledusde arte tcftandi cío & addit Redoandus trad, dcr'eb.
Ecclcfiaî.Jtion alien, q. 52. num. 2 8.1audabiIeeiTe fi CommitTarius tc-
ftamentatiu&mterpcopmquosfuospauperes, res, quarum arbitriura*
eft ipfi reli&um, diftrîbuat. mülri tamen.ab hac regula excip iu nt Re-
ligiofos cxccutores,quos dicunr non deberefibi aut monafterio appli-
care ideo, quod non videatarríllafuiflcmcns teftatoris,vt fibi re tine-
rent, fi cnim id voluifletjegaturumdllis potius fu ifíequos feiebar eile
paupercs, autfaltem piam caufam. Jacobus.de Arena traft, de com-
miffar..nunu4i.;& paflim.alij <quamvis<conccdant¡plurirmjpofle R,cli-
giofum, veltotum fi litres parva, vél partem aiiquam, fi res fit ma joris
pretij fibi aut monafterio addicere> faltem eocafu,quoteftator nullum
legatum ifti monafterio reliquiflet, Rodriqueztom.3.q. 70. fifitfo-
luscxccutoTjnegat poflejfi focioshabeat,dicitlicere. Sanchez lib. 6»
de praceptisx.a i.num.tSi. concedit fcmper poflc áliquid monafte
rio fuo largiri, aut etiam fibi applicare, qui fibi applicant habent pro-
babilcmpro.fcícntentiam Sed tarnen confulantscdificaribni.
7. :Q^artó dubitatut ad quidteneatitur executores i Refpondeo,
tencriJecundùm mcntcm teftatoris omnia exequi, & proindc debent
efle infttu&imedijsad fuum officium ncccflarijs. fi meri funt execu*
tores contra reûften tes five heredes, five alios,poflfunt implorare offi
cium*
 Dißut. 4. T>ubiumij.§-4' 409
eíum Judicis; ficommiflTarij, vcl cxccutorcs cum plena facúltate Sc ar
bitrio intcntabunr e-tiam aclionem in^judicio, tenertturquoque fa
ceré initio inventarium. quod tarnen ad Inventarium atrinco: cum
heredi Cxpi ût valdc durum, ftarum fuorum bonorum aperire , cum«
. fubinde non- cxpcdiat fciri ant tara divirem, aüt tarn paupcrenx*
çfle, quàm cftrerpsâ,fufbcict,fi illc caueatexecutotibusdc prseílandis
legatis iuxta voluntatem teftatoris , & finito officio rationcra rcdderc
fua: diftributionis paratus fit. Sed quando fun t cxccutorcs vni-
vcrfalcsSc quafi loco hcrcdis ad diftribaenda omnia juxta mentent
dcfun&i; tunc debcnt faceré invcntarinm, non tarnen neccffariö
coram.judicc, fed coram tabdlione ¿V teftibus. Imóteítator potcíl
ipíis remitiere confe&tonem Jnventari;. L vit. cod. »rbitr. tut. ibie-
nim curatores ipfos liberad poíTe decernitur ab inverftario eonfi-
-ciendo, quanro ergo magis potuitexecurores? vt benefêart. lege 2. ■
cod. de aliment, pupißo. praß, qui dicit poíTe tunc rerñiítere, folentiti
multis Iocis cávete; in muitis tarnen, fi fintpotentes, aut habeant fta-
bilia bona, cautio non exigitur.
•8. Controvcrfiavero magna eft inter Dolores, an fiteíh tor libé
rer cos ab onetc rcddendarum rationum , an adhuc tcncantur. deci-
denda vidcturcontroverfia ex verbis, 3c modo Tiberátionis. quia fi di-
cat,fc liberare eos à reddendis rationibus,muIti doccnt,id intelligcn-
dum de reddcnda fcrupulofa rationc, fed non ab exa¿ta,ita videtur Ja
cob, à canibus traft, de execut- §. novfffimum^oñ. Dinum, & Salicer.
comnraniorfentcntia eft hberariabfolutè аЪ omnirationereddenda,
nifi qaando probaretur contra eum dolus, fpeculartit. de inflrum.ed'tt.
$. nunc veroéliquâ. Joannes Andreas in addit. & afij plurcs. & rátioeít,
quia ficurtcftator dc rebus fuis per fc ptftcft difponere vt vult,nuili ra-
tionem reddere obnoxias pöteiUta putcft peralium, transferendo in
eumtotamfuam potcûatcm.curautem noncenfeatur remittcredo-
lum,hanc dant rationcm . quia remitiendo dolum videretur_ invi»
tare ad fraudandum Scad peccandum. fed ha:c ratio fupponioid,
quod eft in controverfia. dicercn t cnim alij , non poíTe comitti do-
Jumabeo,cui Dominus permifit liberara diípoíltionem: quando c-
nim permitro,vrclamauferaspccunias measjnoncomirtis furrum.Sc
ita quando Tefta tor comi iTario omnia condonat praevic, idem eft.ac it
«Ucerct pcrmitto, vt cx rebus meis tibi ferves, quantum yís. & pro-
Fff indc
^i о. Traftatru de Contraftibus ,
h\âc pu го, G-tefta tor verbis. fpecialibus vtatur.in liberatione, с fíe cum-
omnino liberum, nee dolum ab cocommitti poífe.nec c. tua nobít,
de teßament. contrarinm ftatuit, nam caíüsiflius cap. haber, quods
conftarct teftatoremabrolutèxVoluiflTcvt.exponerenrur bona in pioj
vfus. & tarnen quod executor in alios vfus convcrrcret,(& fimul in»
tetdicïum à, teftatore,ncEpifcopus fcimmifceret. hoc autem noiu
potuitfierhjdemcnim miflet.atquc prohiberejudici ne puniatcrimir
na. noftcrautcracafuscíbquando teftator condonando omnia ргаг-
viè, impcdit,nej admirratur.crimejw Sed dç Epiícopo adhuc dU
<£tur infra.,. t'
Qmdjumhabea,nt Epijcopi in materia Executions - /;
teßamenti?
S V M M A В. Ii V M: :
it Epifcopts aliqua competunt çircAjexecutionemtefiâmentorum.
Zt Epifcopus eft legitimus executor te/famenforumpiorunL*.
j. Si alita conßitutusfit к Tefiatore> Epifiopuí noneß Executor.
4, Religio/t executores ratioпет dabunt EpifcopOy vtL Abbatt,ordinari¡ jura *
habentt. .
/■ guifpeçialiter exemptifiiht, non tenentnr dire Epifcoporatknem, "\ '
6, Bona incerta &Reßitutioni obnoxiapoteß hères dißribuere inpauperсsfi- -
ne villus alt erins сonfilio. '■ '.
£¡>utd tetitpm exécution; faciendi cevfiitutum. .
.JU. /"^Ertumeftexvtroque jure, aliqua Competeré Epiftopis circa »
v^teílamentoruexecutioneml.««/Z<.cod.^í'£/>{/c.0*f/fi'.Authenu
Je t'ttul. еесlef. coll- $>. с,fi heredesЛ. nos quidem de ttjiam. h<e autem deci-
fíones patiHnturaliquas difficuItatcs.
зи Prima eft, an Epifcopu« lit executor legitimus omnium tefta^
mentorum ftvè.piorunVj fivè profanorum. de pi js пол eft magna dU
fputatio.cum de illi« nominating agant citata jura, de prof-anis confir-
naatPanormit.c. fiheredes.de tefiam. Secutuslnnocc. nos. ibidem, fed?
multo probabiliuseft,folùm fc pofifcimmifcere teftamenris ad caufas-
pias. Gíoflfainc. tuanobù. Ancharan us in-e. cit.; ft heredes. &plures&r
lij. & Pontífices fatis fe declarant in tit. de teßam. primo dum. Tem
per peene ex preise reftringanr-fuas decifionesad difpofitioncs pias- vt-
сшпоЬй. Ct nos quidew.c.Joannes.jScqiiodptQ fe citat Panormit. c. fi
: \i . here-
 Dtßut. j.. J>iibium G.f. f. 4-I-I -
hredes. non eft Pomificis, fed concilij provincialis Moguntirii. quoà
e*ft intelligendum juxra pontîficum rcfponfa,cum expreftè , non dicat
quiequamdeteftamentis profanis. fecundó Pontifcx inc. nos qttidem.
•cjt.dicitfe juxtapijifimas leges decemcrc.atqui leges civiles non datjt
Epifcopispöteftatcm exequendi tcftamcnta,nriiad caufas pias.& om-
nino expeditjurifdiclioncsefTe feparatas.íc confuetudo communis ira
mterpretatuT,qua:Epifcopisfolapiaadmittiti& laicos indifFereríterad
pía & profana, Tiraqucllusprivilcg. 149. dicir omnes Doctores femi-
тсЛе gara ad pias caufas effe fori mixti,& Epifcopum in hifee acquirere
jurisdiclioncm in laicos, additque privil. 1 5 o.pro cauía pia adiri poífc
fupremum principcm, nec tcncri lega tariu m coram iudice interior!
fe fi itere.
3. Secunda difficulraseftan.& quomodo ñnt Epifcopiexecuto-
t?s piarum voluntatum ? Rcfp. primó non cifcnifiquandoTeftarçr
*non prouidit fibi de alijs executoribus. quamdiu cnim fünt ali) , vnus
•*jc\ pIurcsconftituti.autfnbflituTi.qui officium exequi velint & pof-
fint, Epifcopus non fe imraifcet. ira paflim Doctores. Pa norm it. fu p.
Jacobusà canibusin traétatu de cxectft Joannes Jurifcoff m eodent
traftatu dicit,Epifcopum nullo modoeíTe executorcm immcdiatü.fcd
tantùm indefe¿tum,quandonon funtalijdefignati, 'fiuc heredes ipív
filie ali). duo ergo ftrnt cafus,rn quibus exeoütio deuoluitur ad Epifco-
pura:vnus,quandotcítator neminem conftiruir,& ílleefrcafusl. nullt..
со á.de Epífcofü. fedibi tantùm de cairíispi)sdifpomtur-.. nam in tefta-
íhentis ad caufas profanas nccEpÍfcopus,necfa;cularis Judex imediatè.
fe imtfcct,çùm teftator non conftituèdo alios executores, tacite volu-
crithcredemipfum efle cxecutorem,ad illû cnim fpeftat implcre vo-
iúntatem defun&i circa legata vt benè С ovarru.in i. 3 .deteßam. п. 8»,
Sc idem extendit ipfc ad caufas omnes pias.excepto legato pro redem-
ptionecaptivorum,propter authcntic.tit. deecclef.tit. %.fiquù *d.>ficatio-
nem&§ ftquit fecutusPanorm. inc. nosquidem. num. 4. & in c,
ß heredes, num. 6. de teßament. & il Iis adharrent recentiorcs. Sed
non video, fatis folidum fundamentum in jure, aut in praxi, he^
res enim nullo alio executorc conftituto eft cxccutör,& ipfc legatary's
foluit. Si ergo legata pia, etiam illa, quas funt ad redirnendos capti
vos, & alendospauperes velitipfc perfe diftributrenon video cue
Epifcopus poffit hoc illi prohiberez & mandare, yd ad Гс_^ ferao.
Fff 2 diftri.
 ^ Trattdttu de СшглЯЛт,
diftribuenda>modo fit paratus poûeaEpifcopo, au t Judici ргоЬаге,Гс>
fçcundû,ment.em tcftatprisdediíTeomnia.nam in cafu,quo hercs vult
exc.qui.non eílvctura,teítatorem nullum reliquiûe cxrcutorem. nam
quando hçre$,ad quem folatio lcgarorum pcttinet,vuLtpra;ftare,cen-
fctur executor, proindc jura puto intclligenda. quando пес formali
ter, пес virtualiter eft datus executor. in_ praífenti autem hères eft.
datus executor, & itadocct Joannes fup cit. deexecutoribus. & fa-
tetur Jacobus àcanibus, in tracbtu cxecutorum p.2, §.qu*ro. cfle alt-
quorum fentcntiam. an vero, quando Epifcopus cxequitur, teneatun*
rationem teddcre judici faeculari,vel.ca:tcra faccrcqujedifponuntuc-
in diet. 1. mili, aliqui djcuntnoacfTe in.vfu.Mol,difp.jt47.d]cit fcrvan-
da omnia. Confulenda Ыс Jocorumconfuctudo. nam lex pro judicc
eft clara, пес per cañones correcta^
4. Tertia»an quandôRçligioficxemptirunrexccutores^tcncanmr.
Epifcopo rations reddere, & puniri poilint, fi fortè deliquerint. Refp.
gcnçratimJpq№fndoita,diccndumJcùn>ficftatuatur id in clement.v-
TWA.de teßtm fedprimumlirnitandum id exglofla* vt intelíigatur do
Religiofisclauftralibus:quienim extra clauftra legitimé degunt, cùm
vt fup. diftumeft.nonindigcantliccntiâ fuperioris,non videnrur hoc
decreto comprehendi.cùm nominenturilJi foli quibusopus eft liceh-
tiâad hoc munus fufcipiendu; cum ergo ifti non indigeant,non viden-
tur obligati ad rationes red dendas ordinario. Secundó , fi abbas с lau
ft ral is habeat jura ordinarij.non tenerur al iter rationcs redder^quàm
foleat Epifcopus, quandoipfe exequimr. quia .in demen t.cir.non di-
chur,Religio(os debiere Epifaopo,reddcrc¿ rationem ■ , fed locorunx*
ordinarijs : atqui hie eft ordinarius,v t fuppono. & с ùm alia poftit.quae
funt jurisdi&ioois Epifcopalis, cur hoc etiam non poílic ? quod е-
tiam probabilirerextenditur ad rcligiofum clauftralcmj , qui. habet
ab abbate tali licentiam exequendi. talis enim ra none m redd с tab-
bati, non tanquamfuo prxlato religjofo, fed tan quam loci ordi
nario; praeiemm, fi.tcftator- fucrio. fubjccbii* ipfi, tanxfuam ordi-,
nario.
? 5ч <^arta,dubitatur*ffcacl?n»ent;cif.anhcKlieRtligk)fi,quihâ-
bent fpecialem &plenam exemptionemàforoEpifcopi,tentarwur ad
rationes. Sanchez I. 6-. dé praxept. с. 1 к obligari. tenet*. Anchara-
nus videtur idem fen tire in d, clement.
Commua
 .Communioromnino fcntentiaeíl,non tencri.hancícquunturs
Do&orescxomniOrdinemcndicantiunv Silv. teßmentum. г. q. 2t>
ArmiHar^fw/er. q. 14. Emanuel Rodriquez torn. 3- q. 70. art. vlt,;
Molinadc Juftit- diip. 247.& plurcsalij. docentenimcxemptos in il
ia clement, intelligii41os,qui habcntgeneralcm exemptioncm , qua^
non obfiantc poflunr conveniri coram ordinarijs ratione delidi , vcl
contraßüs, non vero ilIos,qui habentfpccialem,& omnimodi»m,pro-
pter quam quamdiu in Claultro vivir, non pofllnt conveniri coram.*
Epifcopo, vcl ratione delicti, vel contra£lûs,& dubitari non poteft,
quin poft dementem V. conditorem iftius Canonis,ampliífima privi
legia exemprionumfint data mendicantrbusi < ,
6. Quinta Di incultas eíTe poteft de bonorum incertorum , & ob-
noxiorum reftitutione, diftributione,an in talibus Epiicopus non fio
Executor. Refp. nos hicagere non de reilitutione facienda in vita.,
fraudantis,ncc de reftitutione lucrorum publici Vfurarij : de his eninr
agetur infra cum de mutuo & vfuris erit tractatio : Sed dè tali cafu.
Tcftatorrelinquit decern milliadiftrrbucnd* in piosyfus pro exone-
rfttioncfua;confcicnme,anexecu.tio talis lêgati pertinearad Epifco--
pum,an vero heres eo inconfulto pofTrt impenderé in pios vfus?& qui-
dem, fi hères feiat teftatoremfraudaflc aliquem inparriculari,tencrur
illi,& non altcri faceré compenfàtioncm, qua; poteft fieri fine gravi
infamia dcfuncïi, aut fuá. Sed fi nefeiatur, tun& communis quidem^
Do&onmrfentcntia coodèmnat cum ad'rcftitutioncm faciendarru
pauperibasydé cujus'.verirate tractabitur inferius, Epiicopus aure qua*
tenusfe dcbtatgercre.cxplicat diftmctiùsiquàhî-alïj,Covarru. in caos
quiJem äe ttß*m. nwm.il poftFelinum inc.cumj/t. dejudaù. quandoad
forumeontentiofum non funtdedùctamalèablata, pofle heïedem-t
nemine confulto per fe faceré reftîtutronem fccundùm confcîentianv
quiaiVt docentcitîauthores , jus nullum fpecialc Privilegium fació
Epi&opisin/punâo malè^blâtornm.fedgeneralfter debet hic proce
deré, ficutinalijs coulis pijs.demdèvaldc durum foret, cogère herc-
dem, vt apud'Jûdkcminfamaret tcititorem» Et hax eit communis*
fcntcntia.fi.verô fuerit accuiàtus teftator in judicio.tunc heres roftitu*
ctqujdém;fedaddûmT,debereconfulcreEpifcopumtanquam patrem
pauperum. Covarru. tarnen negatideiTencccÎlanum, cïmcrirAquia
Epifcopó non datur alia poteftas, qoàm vtçuïetkga*ftfùadiftribuifc*
Fff 3 cun-
4^4 Traftаш de Contraft"tbtu.
c-undùm m entern tefhtoris, non vero, vt ipfc exequatnr,nifi in defe
ctum. Sufficit ergo vt ab heredevel execu tore fatisfiat, & Epifcopo
iufficientcrperfuadcatur,fa6ta omnia eonvenientcr.
•7. Sexta Difficultas eft, intra quod tempus executores piorumi»
legatorum tenean tur ea diftribucre, ita vt ab Epifcopo poifirrt ad hoc
oogi. Vati« fun t -fente ntise. non poteftquidem negari,quin peccetrt
cxecutores,&hercdes,quandadifFcrunt legata folverc tenenturenira
quamprimùm poflïmt (atisfaccrefuo officio, &voluntati teftatorisr*, :
pra;fcrrim circa pia Icgata,perqua: obtinerrtiir preces , & fuffragia pre
libcratione animçtcftatons.nontamcn à Judice ad hoc poffunt ftatir»
cogi, vcl punirijfi negligant. prolcgatis pijs injure videtur conftitui
medius annus mthent. de eede/ï titul. col loca tione nona , computan
do iHum à die infinuationis teftamenti. Jus tarnen Canonicum^
ad annurru extendit. c. nos quidem de teßament . qux eft conftitutio
Gregorij Magni. & rta-fivc proprofanis, five pro pijs idem videtur
tempus afllgnatuubantc quod elapfum poteft moncti àJudicc,non ta
rnen puniri ; quia à lege habet tanrum tcmpotis,quo Iibcrctur à poe
m's, etiamfi aliàs malè-faciat, fine eaufa difFcrcndo. nec Conftitutio*
nes Epifcopales poflunt jure commuai derogare tempus executio
ns contrahendo. & credo, quahdo extarent talcs, elfe intdligendas,
G fufpeftus eflet executor, aut dolose protraheret, tune poflTctab v-'
troque Judicc tempusci prarfiniri, intra quod fi non cxequatur,pcrdc- '
re debeat, & munus exécutons, & omnia emolumenta, qua: ex tefta-
mentoratione officij exécutons confeq-uitur. Panormir. verô con.
fil. m. lib. 2. fccutusBart. & multos alios dicitdevolutionemnanc a4:
Epifcopum incaufis accipiendam depuro executoté, non verb dej
commiflario, qui habet facultatcm eligendi paupercs. fed vt benè no-:
tat Covarru. fup cum_.communiori h;ec cft fubtilitas tantùrru : qui* •'
jura nondiftinguünt in hoc punciojfcd vocanteosomnes executores,
qui habenr àteftarorc poteftatem diftribuendi,;aut qui ad hoc munus
conçu rrunt- Sentcntia tamen Panormit. cùm totantiquospro fe ha-
bcat, poteft ccnferiprobabilisj&commiûariusjquem vcllct prcmere_>
Epifcopus.poflct hoc remedio vti.Pf ига de hac vide apud Covami. in!
à.c.nos qutdem. > "•

§Л An Spi/сорш, vetaiiui commutarc poßit <vdmtatem vlcimamf

SVM-
 DiJfmtafJ&j. Dubium/j, §„ *\ +1$.
S V M. M A R I V lfc •• •• • : '

t% Epifiopus non poteß-ß tmmifiere ad Ifgata profans,

2. LegatumproMagiftro Grammattc* pLoteß Epifcofus applicare ad erigen^
... dum Seminarium., • • • ... «
j. ..Aliaslegat'tones fias commtrtare' non pvteß.. ;
4, . ¿¡¿uü propriè poßtt commm are légata? ' >
/. Miqua legat a pa pojfunt abEpißopo commutarl.
f. Legatл antiquay qua bodte .von fifficidnt pro omribtts impoßtts}qHomodx>
eommu-tari pojßnt. ,
7- Sí*f*dc execntio eßimpojßbilü, lïgatAtonrmutari poßint.
/. Si non exprimaturcertum gentu pauperum , fotefi legatum applicari ad
fabricant t'empli reparandam.

ь Ontingit fa^ètcihtoremaliqtia legare inccTttrrnvfirm, qti»'

с \¿J non pofluntin ilium vfum converti, vel quia non fuffieiunu
adiftomfineroivel quia noivpoteft modus, quenvvulttcftator,exetu-.
rioni mandari. deinde legau fie reli&à vcl Amt pia,vel profana : do
profanis nondifpuiamus fuppofitâeâ fenrentiâi qubd Epiicopus dç*>
jure non fc imnaifccat talibuslegatis, quas cft omnino communior_
ientenria, nam fentienti Panorm.contrariumpauci adh-3ercnr,nec fine
rationc, vt dçduxi in §. praîced. de pijs ergo eft controvcrfia,proptérca
quod^vt diximus,in ulibus magnam habeat à jure poteftatem Epiico
pus.
2. Qnando Epifcopiis Seminarium <rigit,prour ei mandât Con-
cil.Trid. SciT. 24. cap, iS. pptcft legatum gencraliter pro Magiftro
Grammatical, qui puteros pauperc»erudiat, applicare Seminario, vü
dcclaravit 1. congregatio apud Zérolarrr. v; Seminarium. quia hoc propriè
non eft mutare, fed ftabil-ire, & funda tionero qua; perire pofletcum.»
tempore, faceré рсгр^шаггксЧ multa alia privilegia in <d. capí conce-
duntur Seminario. . .. • .,, .
3. Not. tarnen Epifcbpum non pofle Seminarium Clericorume-
rigere.quandö preven tus cft abaliov.g..fummo Pontifice.vel Princi
pe terra;, concilium cnim non mandât talia Epifcopis, nifi pro ncceifi-
tare fuasdiœctfisrqtiando ergo eft provilum de Seminario perpetuo
Clericorum,& MiniftroruniEcclefi.a; non eft intentioConcilif obliga
re Epiícopum, prsfemm codem loco, ad crigendum Seminariurru,
quia
4- 1 6 ; TraftatuideContraftibus,
quia maximi fumptus, & contributiones.qua: imponuntur totí Clero,
nonconcedunturnifi inncceffiratcEcclcfia;. quando ergo eft profpe-
âum.ccflat potcftas data Epifcopo ad alios cog'-ndoi. fi dicat Semi-
nariumere&umnonmffi.cere,turn.augeat illud novis alumnatibusr*,
nccgravet dioeccfim fumptibus nonnccefljrijs comparand! novairu
domum.alendi profeiTorcs,etiamoùm jam fun t conftituta & accom
modate domus& profcflores,qua:illis capiendis & inftruendis fuffi-
cianr. vt ergo ad quxitionem verriarrrus. Advertí aliquosEpifcopo*
rum Adulatorcsffic loquitur Joannes JurifcoiT. fupra cir. in rradaru.
de cxecutione) perfuafiiTcilIis,pofle fundationesquafcunque pia* , c-
.tiam jam mandatas execution! ingratiam Semrnarij , vcl obcaufamj,
quaeappareat rationabilis mutarc:fed re fpondecgencttrtim loquen do
falfamcflc fententiam jam rclatam. Primo, quia contra manifeftau
Jura. iSecundo^quiaconrracommimernfenfum Do&orum. de juro
'res eft indtíbitata.l. legatum. ff. de ädmtnißrAtione rerum adciVttatem fer-
tinentium;\b\ Part. & aiij Clement.^, de Rtligiof. dorn, vbi traditiír pias
'defunftorum voluntates ab vno vfu in alium commutari à nemrno
pofle.'prarterquamà Rom. Pontífice, vbiGloffa » Panormit & caireri
pcncomnesaddunr,nequc ab ipfo Romano Pontiike pofie fieri fine
rationabili caufa : ConciJiumautem Tridenttnum id reftringens rc-
quirirjuflam, &neceflariamcaufam Seffione 22. c. 6. deteformaî.
bietiamconclufionemnoftramapertcconfirmat. cum cm'm iratuiÊ
fetc. i. vtdiípcnfationcsquaeemanantá Sede Apoftoüca oeaminen-
turabEpircopïSjncfoà-tèfubreptroa'liqiiaintervcncrit.poftca in с 6.
'ftatuit idem circa commutarioncs teftamentotum ; & vult.vt Epifco-
pitanqüam delegad Sedis Apoftolicae fu m marié cognofeant , an in-
"precibus nihil falsö narratum, etiam anteqaam permittant executio
ni mandari. vbi oftendit manifeftè.fc agetc de com mu tationibu s con-
cetïisàRom. Pontífice : fi enim Epifcopihabeant poteftatem ordina«
riam.quidcftopusillosconítituere in hac redelcgatosfquidopusillis
mandare, vt fummariè cognofetnt nihil in precibus racitâ vcritate.aut
fuggcftâfalfi täte narratum? hocerrim fuppoiîituîabEpiicopo factum,
fi precesipfi. prarfentata; fin t ; cima adfit, & poCit omnia cognofecre.
'SedRoman.'/Pontificem.qui proculabcibprsfumitur, fa-pè falfis nar-
rationibus circumyeniri. Vndc oportuit conftirucre Epifcopuni*
'grati*conccincexaminatorcm,quitognofceretanPapa fuerit àfup-
plicaa;
 ' i>tßut,4.buiw*H/j. S.S. 417
pIicantibusdecepfus,iiecnc/&'hocquo
difp. 249 & ali ) poft cum, Doftores vero paffim ^pprobant conclufio .
ncm.-capella Tolos, five Confiftcrrium Arcbicpifcópi 26. in cafa fibi
tunc propcrfîro dccîdit vlrrroae voluntatis comrau tatronem fadam ab
officiait Archiepifcopi fuifle invalidam,eó quöd illares ad fölumPa-
pamfpcítet. vide Aufrerium in apoftillaíbidcm.
• 4. Gompflatorlndicisin Felinuro. v.legatum. Fatetur commune!»
iententiam cfTe commutations legati in alium vfum ad iblum Papam
fpeftare,fed tarnen fe exiftimarefie iritclligenda jura.TtPvötmPontife*:
poiïît comroutare,ctiam quando nulla ¿ftcaufa.Épifcopum vero Tem
per quando aliqua rationabflis caufafubeft. fed hax explicado eft An
gularis & Faifa, quianulfusconecdit Rom. Pontificem id pofle facefe
fine juila ca ufa, imb Trident.fup.addit, neefinecaufa ncccíTaria. fi er
go vtPontifcx faciatTe^uiritutcaufa rieceíTaria, quomodo Epiico-
po conceditur, vtmutetcum caufa rationabili ? non placet autern,
quod ipfe Felinusino cum accefliflint. de cottßitut. n. 17. tradit, quan
do dificultas eiHn txecutione legati juxra mentem teftatoris, poíTc
ïpiicopum in alium vfumconvertere,quianimis lastet iura, qnare-
qutfuntcaufamneceiîariam.», & ïpifcopïstiimis magnam dat liberta-
tem rmitandi, quia fi afrVcianturalicuialtcri operi conftruendo/farile
invcnicnteoruTn rrmriftfi diffieultatcm in exequendotjpercatcftaro«
Tcprafíiittrto, debet ergo cue difilcuítas tanta, vtimpoffibm'tatialicui
nioraii icqmvaleat, i& ita viderur intefligere Covarru. In с tm nobü
de teßam. qui rcqmrit valdcmagnam diírrcukatem. infuccurrendoa-
licui ncceffitatiEccîefia^tunc^nimpoiTc pecuniam rcliftam ad vfum
non neceflarium, ad ilium vfumneceíTarium applicari. fed hax omnia
funt intcHigenda modo non fit acquifiram juslegatarijs.quia'jus qua;-
fitum non potelt tollere. Qupd auremdePapadicit jueCanonicü, Ci-
uile exteadrtad fupremum Principem. 1. fup. & vidi Archiepi-
feopum impetraíTc ablmperatore commutationem Voluntatis pias.
5. Generalis doctrina? in conclufionepofit» danmr aliquas 1imi
tationes Prima ergo eít,fi fuerint aliqua reîiôaolim ad áliquem vfum.
v.g. ad peregrinos fufcipiendos&fímilia, & ad iftumlocum non ve-
niantperegrini , nec venturi brevi fperehiur, potefl; ïpifeopus in ali
um pium vfum convertere, modo tarnen teftator alium vfum pium_#
non nominaverit, in quemvcllet expendí» priori illo fine deficiente,
ira habetur in Trid.fcfs.2j.с 3. Ggg 6. Se-
ц. i i Tracíatuíde СомглШЬш.
6>. Secunda Irlnitario.vel excpptto,íumimrc»ca<i«m feffc..f.qua!»-
éo miffarum numerus olim fundatu^eft tatruuagnus, vt vix goíTu inj-
plcri, & reditus adeo tenues, vt ftipend4o pro tot miflis non fint pares»
t tune poftuot Epifcopi in fuá fynodo, Abbates, cV generales Ordinutu
in íuijf capitulis gcneraJUbusJ, adv certum. nuraerurru circumftatv
tijs hujus temporis omnibus rite penfatis reduecre. & merito,quia, o>-
lim, cum effet pecunia valde rara, 5cmagni vaJorie^.pnterant neceffá-
lia comparan parvo, & quod-olimemcbaturvno flor, jam 4 flor, vca-
ditur & proindè cum reditus perfolvantur tantùm fecundum ftatum
- antiquae vilitatisannona:, & alendis hominibus bodic non fufficiant,.
aiquiim fuit fecundum pr^fentem redituum valorem onus œftimari.
Vrbanus tamen VIH, hanc. liecntiam datara à Concilio reftrinxit , &
Toluit rcduâionemj hanc propter- abviiis varios, qui deprehenû
funt non fieri fine fedis Apoílolícrcjicentia. Hae.ergo du« limitatio
ns reducuntur ad cafumimppffibi'itatis. yidetur enim impoilibile,
vt fervetur voluntas teftatorjs eo modo, quo îpfc difpofuit , fervatuc*
tamen quantum fieri poteík (
7. Etger^ratimdocetur,quandoimpoífibiIe eft fieri, quod teña-
tor voluitypoffeEpifcopum commutare in aliud piumopus.vellocum,
colJígiturexc. noscjuidem ¿¿ /{/^/».fcdhoenonradtfolus, fedadhib}-
tp herede, & со confentiente, vt habetur in d. cap. Imö multi conce-
dút,quando hères videt non poffe fe.cxequi, quod manda vit reftaror,
vel quia nimis pamnueliquit pro tali opere , vcl quia noirpoteft fieri
illo modo, quo voluitpoffe nonconfultoEpifcopo,aur Judice, cuotj»
confenfu eorumquibus factum eft,legatum,in aliud opus mu tare, val
íi nullusacquifivitjus, vt quiajuffuscftE'cclefiamaidiikare, cuicon-
ftruendae pecunia non fufficit, nemine confulro inalium pium víuroj
pecuniam convertere. ita Paulus àCaftro confil. j o? . Sevan te cum Bar-
tol.Iib.2, MinoricAkh.. г, quia cumlcgatarius cedat favorefibi fació Д
tcftatore, nulla fit injuria, & quandomjlli juseftacquifitum, vt in le
gato ad vfum incertum, hcresnulli facio injuiiam impendendoin
aliumvfumpiumjquiafupponerepoteft eanu fuiflej mente m tefta
toris.
8. Notanda prohocnegotio doctrina Baldi \n\.fixfuîs.âidecltnâ»-
dnm.Sc homfies qui. cod.de Ep/ßppü'. quandoreftator relmquitcertarrk.
fij штат pro paypeiibus nihil fpeçifiçandp. poffe non taruum E piico
 Di^utath^Dubtumij.
pum,'fc3 & ipfum hcrcdem, vél executorem e*x ea' pécunia ïabricafc,
vcl reparare tcmplum, quia vtdicit, hsc non eft mutatio, fed applica»
tio voluntatis indcrcrminata; tcftatonsad aliquid detcrminatum.cùm
vocabulopauperumetiam Ecclefiœ contincantur. & hanc doftrinam
emplcxus eft poftea Bcrtachinus. de E pifcopis. lib.4.11.4. & dicit Epi-,
fcopos ita praûicare. quando vero Teftator expreflifrcertum genus*
pauperum, aut certu m locuin.tunc nec hcrcdem necEpifcopum pof-
fc mu tare, afferit ibidem Baldus.

*§. 7« Quando aliquid rtliEium rfißth conditioner <vcl cum

were de jure Impößihili, anpoßitßert com
mutation
....... - , , .. • ; ,

S V M M A R I V M.
QtMnamßnt jure impoffibilÚL*.
r.
Res immobtlù poteß Itgari Francifcânà.
Si сит ощегe de jure impoßibtli legetur, mutart poteß iß equivalem.
3- Si legatum Francißantsfiat fer modumhereditatù, Acceptare non poj/ûnt.
¥• LegatumfaclumMonachoJub conditione,vt nihilpoteflat is in illud habcAi
S-
Superior, eft Zegitimu*».
S. Rel'tgiofus poteß acceptare legatumcum ojtereßioinßituto contrario,
y. Inter vivos Tefidtor admonendut eB de onerts imposibilítate.
S. HAcdejurecommuniinondepartuuUr<ibus:privile.gifs. \
l. I N Superiori §. egimus do commutations voluntatis, quando
1 execurioeftdcfa&oimpoftlbilis, nunc vero quando de jure eft
talis, i prohibente juro» Ponoexcmphim. fratribus minoribus do
obfervantia legara eftVinca fubconditionc,vtnonalicnent.Ha;c con
ditio eft jure impofllbilis , quia non funt capaces immobilium_, tcti-
nendorum.an ergo cxecutoresteneanturraalium piurru» vfum conT,
"verteré, an vero reftituere hercdi ? . ч .
Bartol. lib. 2. minoricarum. dift.2. generalem regulam affr.
gnat, fi legatum contineat aliquid contrarium exprefsè inftituto pc-
culiari religionis, vt in^ priefenti caufa accidit, tunc non poflo
ïn_. аУит pinrn vfum converti , fed apud heredem mañero de-
;Ьсю« quando verb à jure tantirm prohibe tun- . & non- repu*
Ggg i «nat
 2о . Traftattts de Contratfibtts ,
gnat pcculiariioftttuto Ordinis,töttcpeflc converti in alium vfumli-
citum, pium tarnen, hanc diftindionem ampk&itur Angelus confil.
224. Sc ali): primam partem iftius regula: non improbo, vr нюх die a m,
Sc puto effe contra ipfum inalijslocis. Idem vero Bart. in.Authcnt.í'A:.
tipitur. coàdefonù quxltb. Scm\.l»(iusTitiuí.§. tres heredes. adTrebell*
¿fcptqrimis aliislociïjdataliârn régulant, vtfilegatum, quodvide-
tur habere onus repugnahs inftituto, patia tur alium fenfum commo-
dum,&.non repugnan rem profefïioni legatarij, tunc fecundàra ilium
fenfum deberé accipi, excmplum cft. relínquo tali Religioío 1 00. ca
lege vt Superior, vclconvefims nihil habeat poteftatis in eos. VeF-
ba illa primo aípeftu proférant proprietatem indépendentem àSiî pe
rfore* cujus pcxvotiHft paupertaris- Monachus eft incapax, nihilomi-
nus tamen, quia verba il la alium fenfum non iilicitum adfníttunt, v g.
quod vfus permittatur líber religiofo, in pios tamen & neceífarios v-
fus, roanente penes monafterium dominio & jure, ad fuftinendam di-
fpofitionem piam i fto fenfu funtaccipicnda.hax doctrina cft pafllm rc*-
ccpta*yt.vidcreeftapudPanormit:coníiI.63.1ib.2¿Paulumá Caftro.in
XJLww§Jresheredés,Sb™\\tQS&Qb,Stthm fttcommumor.eam quoq».
amplecíor,praífertímcúm in vltimis volunta tibus nonfolùm Jatiilîma<
intcroretatioidmittatur, fedetiáimpropriarLpoflunt verba vt illa fu-
ílincatur, vt habet Menócb.lib;4,prae;fump. io.poft Batt. in 1. gaintus
fecundo ffc de лиго & argentoleg. Sc Decium in 1. Cótitrabtnda, ff.de reguL
juris, Sc alios. itlegata ad pias.cauías fpccialcs haheant , five ex jure, ñ-
ve ex,confuctudine favores in hrac parte. Scdívt quse. vafdc confusè a-
pudmultos habcntur.ccrto ordine proponantur_i.
2. Dico i. aliud eftrcliftam eífe rem immobilem pure, aliud cum
onere.retincndK Sipure,v.gjelinquofiratribus minoiibu& Vineas ta-
lcs,tunc,funt. capaces iftius lega ti.fed debent venderé, vt fup.dixi cum
de Religioíbrurr»ontra£Hbus,&fücccírionibusegi, & communirer
conceditun Vide Iaf.infapud Julianii.ff.de legar.' ь modo tamen non
relinquatnr per modum hereditatis, v t fi inftituatur. hcresjmonafteri^ ,
minot um,vt bona ftatim vendat.non valet Inftitutio &ftatim h eres ab ■
inteitato fueeedir, quia, vt fusé deducit Baldus in au then t. ingreßi. cod.
deJàcrofieeel.cùm nullo modo íint capaces, vt heredes inftituantur. illa
conditio, vt vcndânt,cùm fit accefloriaheredis inftitutioni, non facie
difpofitione priori fuiflejvalidam.ciim Uli qui femel heredes ex ti tcrur, ,
 Dißut. 4. Dubium i}. §.7. 4J i
per heredes mancant I. dit pr*tor. §. fidfr РлрШапт ff. de minor.' cum
GioiTaibi, quasplures rextusin hancjrcmcitafc Si ergo aeeepernnt»
minores hetediratem, deberent eam venderé tarrquam heredes, quod
nee ipíi, neeeorum nomine Korn. PbntifcxportftU Si verocum one-
re. vel conditions. Videndumi anillud fit jure impoflibilè. v. g. re-
linquo-vineamj vt pereipiant Eratrcscx ea vinum pro fua menfa , cer-
tum eil minores non polie habere annuum redi tum ex bonis fuis , pras-
terquam herbas ex horro, vt in d. ciernen t. Exivi. de verbarumfigmficdt.
quxftiocrgoeft,anpolTmtnon obftantc volúntate tcftàrorà Шапг*
vineara venderé, cVpretium convcrtcrc in fabricam Monafterij, & ita
commutareinaliosvrus', &abieélaconditione, vel onece accipero
tanqpam pumm lègatum resefti vtfatearvcrumjControverfainanL*
ex vna parte funrjura»& Doctores, Se ex altera. De hac re gen era ri m
egimusindifp. pracced.dub. 3. §.6. & diximus condiciones jure im-
poffibiles, five turpes appointas in vltimis voluntatibus haberi in ca«
rumfavoremprenon:ad^eftis:quibuspriiTCipijsinhíercndo< '•
3> Dico a.Condirionesvcropcra jure impûiïïbilia>, cum habeah>
turrpro«ion'adjeûisnonobligant heEedem,vcllégatarmm ad implen*
dumonus fpccificè. Sedarquivalenrcr. in propofitoergo cum tefta-
tor pro bono tantùm fux anima: rcMnquar vineam ad dandùm annuè
certos proven tu s*vin i, Ärilludonus fit turpe, quia fratribus impoflibi
lè cftde jure retiñere ad talém vfum,pofluntin aliumvruma;què- vtt-
1cm an im« te (là to ris comra u ta re. mdftreorad hoc afle ren dum, q u ia-
cùm ex vna parte fihrchrae Ifeges, qua: in legatis ftatuunr on era juro
impoflïbilia, five turpia, habenda pro non a djet! is, 1. i.V. conditioner
tontrari*,& plurima: alias ff.'<& condit. inßitut. & ex altera parte confi-
dercmtcftatoremfaciendolégatum piunr, intendifle tantùm prodcÊ
Ce fuaeanimœnon eftprasfumcndùs, autloco pio impofiiifle onus im
poffibilè, i ta vt legatum effet nullum fi non implerc tur, & ita privare-
tur anima folatio-, quod exfpetTabat ex fuaclccmofyna¿
4. Dices 1« quid fi tcftàtorexprcfsè voluitin vfum à fedcfmitutn
impcûdialioquin adheredem, vel aliquem tertium rediret?
Proreíponfiónenoti in hac materia apud Doctores confundí
fîepè conditionem cum modo vel onerc, & iftós términos non tarru
precise, quàm in difput; prœced. accipi, &teftatoreeplèrumqj inten-
derc onus aliquod pro folatio animx fuaîlègatarijs imponcre,vtbenè
Ggg 3 s adver-
.'42 ¿ Traeraiin de Centraitihm ,
advertit Bitt. \n l. huju/modi delegate, quodnon facit legatum effcj
fufpenfum, fed per modum pœna; aliquando legatum.in aliquem ali-
um transferre, vt tradidimus.fupra ex profeffo, Sc etiamfi non transfer
ratur juflu teftatoris in alios, tarnen íegatarij funt obligad in confeien*
tia fatisfacere menti Teftatoris. fed quiequidfitfive conditio, five о •
nus quandoteftatorfeivit conditioncm, quam appofuit eíTe impoffi-
bilem.tunc qui dem vel nugatus eft.vel noluit fuum actum ab ilia con-
dítioneimpoíTíbjli penderé. Et hoc poftremum iura imerpretantur*
& proptereaftatuuntcondkionem nullius effe valons, &>a ncglcöa
difpofitionemhabendam prçpura. I. vnica. cod dehüqM рееалпотше
&c. vbi Baldusid confirmât, ekBartol.adl. Lucius Tititts. §. tres beredet«
ff AdTrebell. Paulus à Caftro in A. Jerbo alieno, i.fîn. ff. de legatù. i. &?
•paffimalij. & tale legatum non habctopuslimkationc cùm nullum^
onusimponatur, nifi quandocftadpium aliquem vfum pro bono ariÑ.
naaedcfun£U. Vd nefcivk & putavit probabiliter conditioncm effo.
poflîbilem. intáliquidemeafu, filegatnm eíTct profanum per iftam
conditioncm putatam poflîbilem vkiaretur, nam generalis illa regu
la, quod conditio knpoffibihs non vitict legatum, aut diipofmonemi
vltimamlimitatur abipfo jure, nrfi teftator exiftimaverit effc poflîbi-
ic 1. fcrT>o manumiflb. ff. de condit. indebiti, vbitjlofla, Bartolus , 5c caste-
ri peneomncsid affirmant. & licet cam legem explicare, ita, vt ge
nerali regulas noncontradicat effet facile, tarnen^ quia.. ad рга-fcns^
inftitutumjid noneftneceffarium, fiippofi ra veri täte huiusT* e.vce-
ptionis,qua>communkerrecipkur , reftrmgitur tarnen illa ipfa] exce
ptio in legatis pijSjVt quantum vis Teftator crediderit conditioncm^
effe poffibilem, cum tarnen non fit legatum, non vitietur,ita Jafon iiv
l.ferttomanumijfo. cit. probatq; ex ratione, & communi Doctorum fen*
fu. Non tarnen ex eoquqd non vkicturdifpofitio per conditionciru
impoflibilcm, putatam poffibilcm, vitiatur onus, lllud enim implen-
dum eft, vt fupra monui, in ajquipollenti^fi ve quantum fieri poteft ju~
xta Bart. 1 I. n. 8 . ff. decondit. inflit. Ja fon in X.ferïontammijfi.cït.
Dices 2. fi Frarres Minores inffkuerentun- heredesr* apud .
hereden* feriptum, velabinteftato venientem totahereditasremane-
ret, etiamfi monafterium paratum effet, ftatim venderé, ex ca foltmi^ ,
caufa,quod GntFratres inhabiles ad fuccedendum ex teftamento. atr
•qui & Minores, & alij qui nonhabent reditus, in communi funt inca-
r' • paces
 paces accipierrdi agros,cx quibus annuos fruüusperciprant. ergo. rc-
fpondeo,negofequelam. ratio difparitatis eft, quia quando relinqui-
turpcrmodum herí di tads, fun t incapaces illiu s tiruJi Tub quo datur»
& proin de rotum, quod fupcr hoc eft fundatum ,invtile eft. quando
verofitlogatum-titulus iubiiftir, funtenim capaces legati, modus au-
tcm,vel onus adjcftù, cum fitex natura reiab-iftotitulo fcparabile,jus
potuitfepararc, ne illnd vtileperinvtilevitiaretur, & voluit vtlcgar
mm, cujus funt capaces omnes regulares intalibuscircumílantijs сспу
■ ferctur purum, & nulli otieri obnoxium.
5. Dicesa- Doctores plurimi featiant.fi relinquatur aliquid Mo>
nacho ca lege, vt Abbas nullum jus vendiccr,& quandó vellet aliquid
pretendere cô ipfo ftatim ad heredera redirer, talem conditionem- va
lidé apponi, & 11 non fervetur caducum fieri legatum, vt tradit Panoi-
mit. ad с z. deß&tu Monach. & pallim rccentiores cum Molina de JuíU-
tia, difputationc 140-numero 20. ergo, quod dkrimus in conclufio-
ne,cft faJfum. Refporideoncg. confèquentiam. Teftatorcnimin
hoc cafu appofuit conditionem non turpem, fed-liciram, quiacùnv»
talis difpofitio, vt fupradi'ximus, intelligcnda fiu , vt>Abbas nihil v-
fus,vcl adminiílrationispra:rendát in iftud legatum, fed totum per-
mittat Monacho ad vfus tamcn pios^vel neceflarios.-ck hoc poifit Ab
bas faceré, potuitTeftatorillo contraveniente, transferre rem ad a-
]ios< quianon pofuit conditionem jure impofllbilém. Siveroabfcb
lute, &in.fpecic dixiííbt, nolle íc,vt proprietas, aut dominium tranf-
catad nmnafteriumefletconditiojurcimpoifibilis, &de tali difcur-
rendum cftct, ficut diximus in Çonclufione.
' Dices 4. fi donaretur aliquid Rcligiofo, ealege, vt nihil Jurisr*
praetenderco Superior- , donatio viriaretUL , & ad donatorem ,
vel alium redireo, ergo in- legato fieo idem. Refpondeo nosr*
quidem dixiifo fuperiiw3 difputationo 3- cit. dubio 5. J. б. do-
nationesJ vitiari -gee. adjctVioncm condi"tionisJ impoífibilis. §. fi
impoßibilis. wßitut. d$s inuùlîb. ftiptdat. propter- rationem, quam
dit I. аошл filum-». ft7 dt-> attion. & obligation, quod nem'pè do
natos., qui adjeciu conditionem, vel modüm impoffibilem prae-
liimatur- non_. habuiífib ferium animum donandi. §. fi impojfi.
bilis, dicio conditionem hanc döno tibi centum, fi caelum di-
gito tctig^risr* , viciaro difpofitionem. frverö" dicas* do centum
finoru
424 Traftatш de Contrat?tbtts,
fi non tetigeriscoelum, valere, quia', vtbcnè advertit Bartoiiis, Ша^
poftcrior noncft conditio, nam quando affirmativa;eft impoflibilisr^
negativa, nontantùm non cil impoflibiüs, fed eft neceíTaria.vtin pro.
pofito cxemplo. Loqucndoigiturgencrarim in contraftibus, quan
do contrahensj'vultconditioncm qua;non poteit,autdc fa&o , autdc
jure exiftcre.icxdeclarat contra £tumirritum,quiafupponitdonantcni
caruiíTc ferio animo donandi, in vltimis vero voluntatibus,quascon-
ftrvari rntcreft'Rcipiiblicat, contrarium judicat , quia non prajfumifj
iturum ad alteram vi ta m voluiífc nugari. & ctianrfl voluiflet falutis*
immemor nugari, & decipcre,lcx 5c potuit & voluit fupplcre defectum
confenfus.
7. ïx ijs,qnai diximusdeducunturaliqua pro praxi quotidiana.
Primo, Religio fos quibus in legato imponitur onus contrarium fuo
inftituto, poíTc Iegatum retiñere, Sc com mu tare in aliud onus dcfiin-
£h> vtiIc,quantumRegulasipforum permittunt.
f 8. Secundo, fi donetur aliquid inter vivos arm oncre, quod pen.
fuas leges non poífunt adimplcrc, donatorem deberé de hac readmo-
nereî necpoflercdpeie,nifiillo pcTmitîentc, vtonus impoflîbilciru
aliud poiïibilc com mu tctur., Donatio enim inter vivos fub conditio,
ne impoffibili eft irrita ; 3c hoc dico fiando in iure communi, 6c noiL,
ípedando privilegia, habent enim PratresMinoTcs , Зс ПН qui com
municant cum ijs in privileges, à Sixto iv. facultatem commutandi
legatumad vnumvfum v. g.proornamcntisad alium vfum ipfís nc-
ccftarium, vtíi EccIefianeceíTarioindigeat reparárteme, 3c Sacriftia_
non indigeat ornamentis.poirtmt reparare Ecclcííam, cumbona ta
rnen gratia eorum, qui legata debent folvere. quod Privilegium
extendit Leo decimusaddonationes inter vivos.

DI
 Dißut. s- Tfubium i. 42J

DISPVTATIO V.

DE SVBSTITVTIONIBVS..

Icct materia fubflitutionumad te flam en ta pertincao, ti

men quia eft per fe fatis ampia, & multa habet fpecialia_,,
placuitfeparatam de ca difputationcm inftituero.

X)ubiumprimum.
Quidft Subfiitutio in materia Teßamentaria ?
S V M M A R I V M.
¿, Suhßitutio est fecund* infiitutio in locum cujufcun^heredü deficiente.
V. Subfiitutiogenernt'tm iru^ directam ¿r obliquam 4tviditur,& ofienditu*
quidfit zitrag,,dr quomodo iüafiibdividatur. , :
1. Л Д Eyfingcrusinftitut. de vulgari fubftîmt. dicit. definiri poflV,
iVI quod fit fuppofitio in locum cujüfcuncj; heredis deficientis.
Sed Ьгес definitio cftnimisangufta,&fideicommhTafiam non compre-
hcndit.in quaheresnon deficit , & tarnen reftituithereditatem fidej-
commifiario. fortè plcnioreflet, fi àiccttmrficundalnfi/tutio. In jure
enini, &apud Ciceroncm creberrima eft mentio fecundarumtabula-
ium. ha: autem fecunda; tabulœcontincbant fubftitutionem. primus
enim heresdicebatur inprimis tabulis inftitutus,fecundusfubftitutus.
& ita cîBterifubftituti perordinem, fecundo, tertio gradu dicebantuc
fubftituti Scfubrogati in locum ptimi. l.i. ÏÏ.dcVulg.
Ex quo communísfuit fcrnperDo¿lorum fenfus, fecundùm
gradumitapenderc à primo,Vt fi infiitutio prima non fuerit valida., ,
nec fideicom miliaria fubftitutio rcgulariter valcat.
J. . Dices 1. 1, ff de vulgari. habetur filio exherédalo fubftitui
pofle.atqui nulla eft in tali teftamentohercdisinftitutio, cum exhe-
Tedeturnoninítituaturfilius. &etiamfifuiíTet inftitutus, privatus ta
rnen hereditate, & ipfius inftitutio ante facta corruit. licet Varia; hu-
jusobjeftionisadferanturà varijsfolutiones, rem tarnen potiùs íntri-
<:ant,quàro. explicant. quarc faciliùsrefponderipotcft, û in lege ifta,»
í. Hhh accifias
 TraÇÎAtfiS de Contrailibue ,

accrpiasfübftitutionem pro directo, eft acceptio impropria, quia híc

proprio nulla eft fubftitutio.cùmalternonfuerrrhcrcs.ncc locum hc-
redis obtinerc potuerir.vt advertit Taurz de fiibftitut.nuoh 25. Si ve
röde indireda fubftirutione intelligas.tunc fubftitutio accipieturpra-
priè. nam fi fiât inftirutio aliqua.etiamfifilius exheredctur, velcriam
рг,жгегеашг,& per confequens m rat ionc Inftitu tionis corruar.tamen
legara & fideicommiflà inca difpofitiofie re Hela íubJiñunt,vt diximus
fup. VideMeyfing Inftirur.<& fideicommiff hrreeftt.
г. Dico primo, fubftitutio generarán dividitur in dirc&am&ob-
]iquam.Dire£ta,quando quisperfcimmediate,& ex fe hcrcditatcma-
dit.vt fir in^ulgari & pupillari fubftirutione. Obliqua, quando non^
porcft fubftiturus immediate ex fe hereditärem adiré, fed^êber езпь
açcjpercdcmanu hcrcdis,quigravatus citrcftituç.rc,vr fit infideicom-
miífi?".
Dico fecundó, dire£ladmdrturin,vulgarem, pupillarem, ex»
cm plarc m com pen dio fa m & reciprocan!, hare eft communis divifio,
5c membra dividen tia fuis locis hrfra figillatim cxplicabumur.

Dub ium fecund um..

ЕхрЬсашгfideicommiflar'ta , & aßignantur-DlffercntU illius

fr V M M A RI V M*
/* Ыге&} inftiiutm fih j»re,»»n alieno mimßerio hereditлит асе /pitfideU
commißarinsjb berede gravât о.
Z% Has aeceptio efï inte/frgendd de primo &proximofittfiituto, cxc'tpïtttr t**:
тепрм сmfa. fubflituta.
j. Dircelajfubßitutfo nonpoteßfieri nifi in teßamento t obltqu* -etiam in
dkitt'is.
4, Direftefubfiitutusfuceedit in jura fpulchrorum & Patronatus- in Eccle- .
fitm ; fidéicommijfárim non item,
iy St eftfideicommißUm vniverßie, ейлт ßdeieommißkriui jus fepulcbri
& Fat ronat ûs лееifit.
Ä- Diretiè fubßttutns in> omnibü^ßueedk fine diminution* , fideittmmif-
fkrim non itenLit.
1\ I<ct Authores magno ïmmerovtrmcjjdlfputenr.anTidêieommiÀ
¿ faria fupropriè Yocandaiubftitutio, tarnen- cum Jus & Canoni
cum
 mfpnt.s.bubiumi. 427
cum &Civiîeaquè vocetfubilirutioncmihanc'fideiconimiiirariam /ас
dire&am, & Пере vfurpet. fnbßitutto exfidetcommißh. Jubßhuti ex fidei-
<ommiJ/ot Scc c jt pattr. de tcftattl. in 6. 1. Scrtola. ff. ád ТгеЬеШлплт.
eitrn-propontbstur At \c^it. 2. nee erftendat fe improprièloqui, non eft
curvereamur propricditbm mbfthutionemappellare.
1 . DifFcrr au te m in mu his à dire&a differentia pri ma & famofríTi-
mi eft ante infi nuara. Direftè inftitums fuo jure, non alieno mimfte-
rio hereditatem accipir. 'fideicommiflarius veró áb heredo gravado.
Ä licçrpolîît monere,& cogère fabindc heredem inftitutum, vr ad-
eat; tamenanteaditionemnon habet jus, 5c fi nemo Ht, qui adiro
vclit.rîdeicommiflum regulariter non valet. Inftitutio de fideicom-
mifl/heredir.ir roto tit.tdTrtbeßian. cit. femper tradit ab herede gra.
vatödebercreftitui hereditatem fideicommiflario. Vndè fupponi-
iur deberé eflcaliqucm heredem, qui reftituat. Exquo vlteriùs fequi-
tur, & Do&orcs paiTim confentiunt, fi inftirutus five primus hères*
moriaturante teftatorcm, fideicommiflariam fubftitutionem conrru-
cre,& fuccederc heredes ab inteftato. Si verb fide icommifiarius mo-
fiatur ante inftitutum, Sc nullus alius fit gradue poft cum fubftituto-
turo, expirare fideicommhTum/nifi forte trarrthntteret. de qua re.
infcriùs. Quando vero funt piares gradusfubftitutorum.v. g. Cajo U
loco rcftiruarurhereditaspotteumTitio, Se ñe deineeps, moriente
Cajo antcheredem, Titius admittitu r ad fidcicommifiirm.
2. Нжс regula Sc explicationem adm itrit, & limitationem , expli
cate r enim, quöd illa aeeeptio de manu heredis intelligcnda fit refpc*
ûuprimi& proximifubftituci Si enim -fiat fideicommiffum familia;,
vel aliquid fimile per varios gradusíibi fuccedcrttcs, prirmis fubftitu»
tus per fideicommiflum accipit ab herede, & non per fe immediate,
iicctfuccedat non hcredi, aquo acópit, fed teïtaiori mediante officio
focrcdis.carteri vcrô,quipoft primum vocatifunt.rtonaccipiûtabim*
m tdiatè praicedête, fed à primo teftatorc, vel Inftitutore fideicomiiîï,
6t fuâauthorirate,& non miniftcrioalterius.&^ptertaftatim mortuo
fideicommiiTjrio primo, fequentë extehereditatë adire,& inflar pro-
prijheredis,nonfideicommiflari).Er hoc bene traditDecianus cum cö«
municonfil 4+. n.vlr. lib. 3 . Et idem habctlocü in dctraclione 4 Tre-
bcllianicsc. illam cnimderrahirfolnshercsinftitutnsrefpecb primifi-
dcicorbiflàrijprimus vetó ГиЬШш tus nondetrabitàfequentibus;neç
• Hhh г am.
^2g Traftatus de Contraftibut ,
ampliùsvllus fucccdcns. femclenimdetraebTrcbellianica perinftfc
tutumgravatum, caîteris omnibus fequcntibus negatur facultas cam
detrahendi. \»Sancimue. cod, de Senatmcoßl Trebelltan. & ita habet praxis
communis,alioquinmajpratuspaucisannisad.nihilum redigcrcrur, Ci
finguli, quiproximo hçrcdi debcnt reftiruere, detrahcrcnt quarram
partem; Scita tradit Batdus- Il Cum Firum. num. i &. cod. defidacommißl
PctrueGregoriusl.42 C3 i.num,i9 HêEC,quam dixijCÍtexplicattOjfcd
quam fubjuugo,eft exceptio àreguia. piacaufaenim fubftiruta per fi-
deicommifíum.vellegataria facta; adfideicommilfum,vel legatum ad-
mittitur.ctiamfinemo fit, quihereditatëadeat quodfradit Tiraquelr-
lus 32 & 66.yüv\\c<*.pi*cAtfäi. vbifuo morcinfinitoscirar.ad favorem-
enim anima; in fideicommiiïispijs rigorem juris remitrir Satis bene
rcmhanc explicat Covarru. de teftam ad с Rainaldm§. j. num. 1 1. de
detraftione.T.rebellianicat, &.falcidia:rcmiflain caufis pijs, dicemus
fuGùsinjreqq-
3, Secunda differentia principalis inter direcbm & obliquarn eft,,
quöd directa non poflît fieri, nifi in rc ftamen to, obliqua five fideicom-
miflaria poflît. fierietiam in codfcillis- & 1. 2. ff. de jure codtctU. & fep¿
alibis & quiafideicommifíum nartiram fortitur contracluum bona5 fi-,
dei, quando fiduciario c\>mmirtiturà teftátorc »vt.panc.vcl toram he-
reditatemreftituat alten, vt ad id facienda obligetur, nö rcquiritur,vc
in reftamentoadhibitarfucrint folennitaíes juris.rcncturenim in hac
parte fequi voluntatcm teftatoris,quánovit l.fin cod.V^^/foww^>. -
4. T.ertia differentia eft, quód direftc fubftitutus fuccedatin jura
fcpulchrorum, & patronatûs jn Ecclefiâm. in fidcicoramiflarium verô
taita non tranfeant.de fepulchrocftexpreiTum I quiaper inde. ff.ad<T>e~
beU. de jure patronatûs non eft quidem tcxrus expreflus, fed Dofto.
rescommuniter idfentiüt. Bart, ad l.cit. BaldUs cod. deeditl. D. AdrU-
m8tc. n.4-8:Covarru., inz. Rainutius. §. 9.ÔC alij Addit Paulus à Caftro
in \fi pAtroni. ff ad Trebellian. ncc Efnphyteufim quoq;, ncc. multa alia
adfideicommiifarium derivari. Sed vt verum fatear. non video ma
gnum fundamentum hujiis opinionis prater authoriratcm Dofto-
ru, praefcrtim quoad jus patronatûs. nam ex vna parre fcimus.quando
aliquis vendit fuabona, cum Vniverfitate bonorum tranfirein era-
ptorem jus patronatûs, пес folùm in vera venditione transfèrent*
proprietärem; fed e tiam,fi de tur res ad E mphy te ufim, & fol û do m i n i Q.
й ** ■ • vtile
 Di/put. f. ЪиЫнт 2, 9
ttile transfcratur,tranfit jus patronatos cum vtili dominid. c. ex Ute*,
rü.c.citm ßtculum. de jure patron, vbi Innocent Panormir. & rcJiqul
Ganon. Scimus quóque.quando reftiruirur fidèicommiflario vniver-
fi tas bonorum per modum hereditatis, transferri in cum omnia jura.,
&0a£liones tarn paffivè, quàm activé. §. reßituta, Inftitut: de fideicom.
prijfjteredit. &. Dpttorcs paffim id concedunt- ergo regula-, quant»
tradit Pontifex in cit. z. exliterisx hic habet locum , quod 'feilicet fi jus
patronatûs non fit fpecialitcr exceptum, tranfeat cum vniveriitatc?
bonorum in dominum vtilcm. cùm ergo jus patronatûs à jure nöni
excipiarur, in vniverfuate ilia hereditatis includitur.
5. Proprercaputoin omnibus hifce pun&isdiftinguendurnefle,fi~
cnim jus fepulchri fit fpccialirer pro familia (- quod fiepè contingio J
tunc ncc in f ubftitutum direftè, tranfir¿ fi non fit de familia , & fit fubt
ilitutus dircclè, non video rarionem , cur fideicomrniflarius vniver-
<alisad illud non admittatur. & à fortiori dicendum eft idem de j.uro
patronatûs, fi illud fir.derivabile in externum heredem,autemptorem, ,
transferri quoque in fideicommiiTarium, qua? viderur fentcntia Ale*,
xandri. confil. 73. lib 7-vbiconccditantereftitutionem hercditatis
non tranfire jus patronatûSj quia cum adhuc maneantapud heredem.,
auxadionesdireûcéj-manctetiam hoc jus. Scd poftreftitution.em vi*
detur^ancedëre. & Emmanuel à Coftain с. ßpater, deteßament. iru
6. parte 2. §■ Trcbeffianic/e. fatetur fe nullam vidererarioncm,curfiper
venditionem bonorumtransferatur, non transferatur per reftirutio-
nemfideicommifilvniverfalis.&quia putar in venditione requiri Ii;
centiam Epifcopi, in fidei commiflb quóque cenfet eandem requiri ,
& fufficere. Emphyrcuíisquóque fi fit ex patío & Providentia ( hos* '
términos infra expiieabimus in materia de feudis) irrheredem extern
num, velfideicommiíTarium,qui nonfitpropinquus fanguine, non_l
tranfit cum hereditate. Si vero fit heredrrariaw. Emphyteutic,
quamjpoteft teftator.. cuicunqao heredi.relinquere_->, tranfio ad
ftdeicomtntflarium , qui here* aut hercdis loco à jure habetur , quia
vt faïpc dixi.cui omnia j«ra hercdibuscompetenttaconccduntur.cur
hoc negçtur fineauthorrtate exprefla juris?? ?
6. Quarta principalis difFerentia eft,' quod direftè fubftitutus fuc-
cedat ittomnibus fine vlla diminutionc obliqué vero fubftitutus non
item, nam, heres gravan» rçftituere detrahit quattam TrcbellianrV
; ' Hhh 3 cam.
4;о Trattâtu* de Contrafttbut,
nicam. Sed quia haec detraftio fpecialcm habet diffic ul rarem, îc eft
yáldc-intricata, paulo accuratiùscxaminandaeft.

T)ubium tcrtîum. i
Quid ТгеУеШатсл &Falctdia? & quandot& quomedo dctr*-
banturf

Quidßdeicomm'tßltm evnhcrfale ? qu'tdTreieIIianic4tßutd

Falctdia*. л

S V M M A R I V M.

Fideieommiffhm vniterfale eß, quando vel. tota hcreditéitt vetaliqua

• /4 йГя* accipitur.
t. Partitulare eß% qua r do res cert a, -veietiam omniл bona jubentur darttfeit
i по» per medumjuris vni\>erjalü,aut hereditärtA futceßionis.
/. Lex Folcidta feu Trebcüianica eß, qua beredt licet quart am partem lega»
forum fibi feriare, &teßatori prohtbetur vitra tres quarto* legare»

i. rTldéícommiíTum aliud eft vnivcrfale, aliud particulare. Vnri-

X veriàlc fusé explicit Bart, in 1. Centurio. ff. de vulgari Sc ск
«o pene.rdiquiáiabem. V ni ve ríale eft, quando vcl toraherediras~*,
vel ajiqua quota hcreditatis, v.%. tertia, vei quarta pars : quia,quarr«
parshcrcditatiscft vnivcrfitasijonoru-mju-pium.adlionumj&c. 11c vi-
dermis pluresfilios, quorum finguliin portionc aliquahercditatis in-
ftituuntur, eflc heredes Se fucccíTorcs vnivcríalcs. vide Graflis , de fi-
ddconi-miír.q. 3. & vkra hocrequiritur.vt teftatormandetreftitutio-'
лет fideicommifîl heredi fu o tanquam heredi , alioquin cenfetur le
ga tum,& non eft locus in tali difpofitionc Trebcliianicac desrahendas.
I. mulier. %.fin. ff. ad Trebett.
, 2. Particulate eft, quandorcs certa mandator dari, & eriamfi o-
jnnia bona jubeantur ttadi alteri , fi non fiat per modum iuris vni-
vtrfalis, aut hereditaria fucceffionis, manet fem per intra términos*
fiaVicommiffi particulars, Sc per omnia arquatur legato particulars
nam lega ta particularia, & fideicômiifa particularia hodie exa:quätur
l.i cod. communia.de Legat, fed bene id cxpiicat Azor in fumma ibidem»
& Раж-
 Vijpttt.f. Tittbiumj. §.2. 4j^|í
StPâutas áCaítrcMn-dift t. i - cod c]uod legara partïcularia cxafquan-
tur fi'dcicommifïîs non quidem vnivtjfalibus, fed particularibu* , Ic-
g_ata vcrovnivcrfalia cxaequarmir fideicömiffis vniverfalibus.< Vndè-
quse pauló ante dijdfrnuSjiníeíligenda funt fee ü dum jus antiquum & ff.
Äin quo tara mültac crantobfervationcs circa modun>, quo fiebant lega-
ta,velfideiconmiiu%fed jam per Jus novum ill* fûntfublata;;& pcr-
indc eft five per verbum Ugo, five-i peii. aliud. detur- fideicommit
fum.
Ex craoinfcruntplnrimi, quam vis Fratres Minores fînt'capa»
ceslegati ( modo non fiat in magna quantitatc, p.rasterquam pro xdb*
ficio Ecclcfiat>& Monaftèri^tamen quia fidéicommiiTumvnrvcriàle_»f
vel legarum vnivcriiratis eft inflar hcredicatis, non ciïê talis fidei*
commiiÏÏ capaces. Vide Sanchez libro fçptimo, de рггесерс. cap»
гу. num. 5.
His pofitis faciliùs expedietur materia detraelionis TrebcIIia-
nicx. pro quo •
3. Notandum> Tcftatores olim pc^Iegata vcl fidcicorarrufla niw
mis enormia heredes inftitutos itagsavaflc. vt fsepe non inveniretut. ,
qui hereditärem adirevellet, vtfucrit ncceflc per leges huic inconr-
modooccurrere. Falcidiusenim tribunusplcbis legem tulit, quarab
ipfo vocata eft Falcidia* qua dabatur hcredi poteftas íervandi fib*
quartam partem legatorum, fi fortè legati* integrèfolutie tota defirrr-
ûi fubftanria exhauriretur. Vndenonliccbatteftatori legare vi rra
яоуст vocias.fivc tres quarras, five tres partes fuorum bonorum. nam
qaarta hcrcdi debebatur, & cum idem incommodum periprceretuL.
in fid ei com m Hïi s vnivcrfahbus faááfmnpoftea SenaruícoíT. Trcbel-
lianicum, 3c Pcgafianum à CoíH-Trebcllio, & Pegafo fie dicla , quibus
in fideicommiífisftatuitur, quöd m legatis. Ethaîcquidem funt cla>
ra in jureff^ôi cod. pet titulo* integjov adFalcidiam & ТгсЬеШа»
nam.

$»2. Exqmhusßdticommißü&legatkdetrahatHrqiMPtaieredi.
debita, t

S V M M A R I V> M,
/. ЖЯ legAto adр'ш caufiu wn detr»kitur ерлг*л firiï
г. <JHe~
4 yz .TraftAtta de Contraftibtts,
2. tMonaßerwm, v. g. fi ininflitutione grdVetur ad refiitutionem Hoßitali
faciendam, non potcß detraherc quartam partem.
j. Si à teßatore expreß e prohibetur quart* partis detraftto , probabilior eß
fententia non poffè detrahi.
Hères, qui indent armm non confiât,probabiliùs non perdit quartam ex<
fideicommißis. inßitutus hères tarnen perdit Falcidiam. fideicowt-
mißarituvnfberfaits tentturcredttoribtuvltravires hereditatù Ji-
t isfaceré, . • •
f. Sujficit adnon detrahendam Falcidiam tacita teßatoris prohibitio, quavi-
► detur in eo confißere, vt verba nullum alium fenfum ctmmode habere
poßint. • '
"У. Жх reliftis a milite quarta pars nondctràhitur.

M Agni refcrt, an hères gravatu« fit extraneus, an neccffariu?» -ac-

cipio autem extrancum hic non, vt contra diftinguitur contra_»
heredem %.fitum. De quocgimus in pra:ced- difput. led extraneum_»
hicvocamus, cui teftator nihil tehebatur rclinquere jure inftirutio-
nis; neceflarium verô. cui portionem hereditatis rcnrrur relinquere.
Si enim herc-sgravatusfit filius,iiur defeendens teftatoris s cum legiti
ma non pôfiitgravarionerelégati,veTfidcicommifll, vt inferiùs ex-
.plicabitur, non daturcafus faltem extra cxheredationcm , in quo non
poffit prohiben detraherc quartam. qua^ftioigitur cft deextraneo an
femperpoffit detraherc quartam.
i. Dico i. exfideicommifïo, autlcgato adpiascanfas non detra-
Jhitur Falcidia, aut Trebcllianica. De Falcidia habetur in authent. fi-
tniliter.coá.z&L Falcidiam. De Trebcllianica non habetur fub Ulis*
verbis injure,&proptcrea GIoíTa adc.ji' pater. de teilam. in 6. putao
«x fideicommilfo ad pias caufas detrahi Trcbellianicam. CommunL
©r autem-fententia, & qua in praxi obtinet, negat poiTe detrahi : Bart»
in I. Marcellus, ff. ad Trebell. facithanc reguIam3<juod vbicunque cef-
fat Falcidia, ibiquóque cc;flat ¿4 Trebellianica, quam récitât & feqni-
tiirGal'iauIa in repetit, ad l.r«?/»rà. num. ioi. ff. de vulgari &c. Pa-
nonnitconfil. 5 9- üb. i. & 32. lib. 2. & partim alij. & plané mihi vi-
deturjusaurhent. & codicisfiepè nomine Falcidia; comprehendero
quóque Trcbellianicam» &compendio vtinominc vno compleclen-
do vrrumque. Lfi vntDerft, cod. de diciturlegata,ncc non fidei>
■V •. com-
 D/ßutatiof.Duiiumj. 4SI
commiflà efle praeftancla falva Falcidia. & Jura pro hac re clarifllmá,
quaícongeritBriflonius'ra tra'datü de fignificat. verborum juris in v.
Falcidia. L l. §• indc erat jus. vbi dicitut,^" hereditates refliluat, non de-
duela. Falcidia. rT. ad TrebeÛAdçtnQ\xc,TC$zx\t\.dedu£ia.ç.oà cit. & plu-
fimisalijsiocis. Juscrgo, quöd dicit de Falcidia,iritelligi yultdc Ire«
bellianica quarta, nifi aliud exprefferit.
2. l)ubiumautemvaldecoritTöveribmöccurrit,anfiinilituatuc
monafterium S. Aunuítini, & jubcarur reilituere hofpitali páupcrum ,
an gravati detrahant quartam. Éftdiflîcilis quaiftio, & phiriolos in.,
Vtramque partera Doctores citât Tiraquelluspri vil. z6'piafcM/à. plu-
rimi aflèrunt monafteriurn. quod gîavatur reftituere hofpitali , pofle
detrahere quartam, quiahó^ítalc nönpoteft vti fu o privilegio, vu
non detraharur.quarra contra monífteriumquodeft £quèprivilegia-
tum, quia commune eftdiâum: Privilcgiatus погь. vtituc. privilegio
contra parirerprivilegiatum. ita Panormit. c. in prâfemia. de probat.
Decius ibidem. Emmanuel Cofta in c.y? p*ter detcftam.in 6. §. Tre-
beütanica, Covarru. reg pojfeffor, z. p. §. 2. Molina de Juftit. diip. 187.
Affirmant nonpoíTc detrahere. Ferd. Vafquiusde fuccefT. progrciTu.
§. 26/GraíTiS. §. Falcidia. q. 3. alios mul tos vide apud Tiraquell.'fup.
Et ha»c fentcnrjavideturprobabilior.ratioeftVquia vt bene adverrit_»
Bart, axioma nonhabet in prüfend locum, negamuscrifrn privilegia-
tum concurre re cu m pariter£rivilegiato(vtexpiicatum eft in difput.
2. inmateriadcrcftitut. in integrum.&hicclariusproponimus) nam
jnonaftexium пол habet Privilegium detrahendi quartàm ex relictij*
hofpitali; fed tantùm ne quifquam alius eidetrahat. eft ergo tan tum
paiTivè non activé privilegiatum,hofpitálc Vero paifivèptivilegiâtum
concurritcum monafterio, quod non habet Privilegium vllurn.vt non
detrahatalijs. & puro hancdocTtrinam>.fi bene perpendatur, pofle fer-
virc plurimiscafibus.in quibus commune axioma vfurpatur. vt ergo
locum habcàt, debet vterqae habere privilegia contraria,v g. hofpita-
1c habet privilegium paifivum, ne patiatur àquoquam detractronçrrt
in rcfibirelic"t,â,.monafteriam habet fimile , non vero contrariunx*
privilegium. SihabeTetprivilegiutn quafîaitivè Omnibus detrahen
di, habereteontrarium hofpitali, &axiomati cffetlocus. "Ecclefia láe-
fa reftituitur contra Eccle fiam latentem, quia non habent privilegia
contraria, .vmujucenim tantùm habet quafi aäivum, vtcuret fe re
lu ' ftitui
 TfABâtusdeCorUnSibiu. 1
ftïtui eontra Uedentcs , neutra habet> quafipaffivnm, vt nul lú s contra
earn reiki tua tu г.
Dices, hinc videreturfeqai,r>iarn caufamgravatam reftitucre
ceufae profanas non pofie detrahere. Refp. neg.confeq;qu¡a tunevti».
tur jure commuai* non vero privilegio* innoftroaütcm cafu vreretue»
privilcgio,quodncgamus eiconvenire. quandö tarnen cafus occurrc-?
ret, poflet temi conje&uFa de voluntare Teftatoris, an nonvoluerie
prodefle vtriq; parti pro bono fuse anima:, hac de ic diximus aliquid irr
diíp.2.dub>vk. circa finem. .
' 3. Dieoz.quandoTtftatorexprcisè prohibetdétraéKonemquar*
tam,multöprobabilme eft neutro ex capite pofle detrahi. DeFalcidia_»
non eft controvertía, cuna exprefsè id íratuatur Authent. Sed cum. cod>
de leg. Falcid faltcm tunc,quandoTeßatorxttVcoefcius flatus bonorñr
ftioru Authent.de hered.&Falcidquia ftputaíctfc plus habere in^bo-
n?s,quàm habeat,dubitari'poíret.be Trcbeltomicadubitár multi.quia
vtante diximus.jusnócxprimitaliquiddeTrebcllianica, fed loquitur
dcFalcidia.Scd omnino corñ'unis cíb l'en tentia pofle àTeftarorc prohi
ben detractionem Tïebellianica^plurir»oscitat,ôc fcquitur Graffis §..
Trßamc»tum<\ 62. Claras Ttftamemum q. 65. Gail 1. 2.obfcrvat, 38. qui
omncsdicuntinpraxiab bac fententianoneíTerecedendum. nec vlla
poteftadfc'rri iolida ratio, cur Ttftator poflir gravare heredera; vt o-
mnia.qux re liqu it fine diminutioaedet legataries, & non pofîîr praxi-
pere» vt det fideicommiffari|svniverfalibus , quód autcmkx non lo-
quaturdeTrcbelHanica.fcddeFálcidiajam fokitum cft, & dicTum ni
hil crcbriùs in jure, quàm nomine Falcidta; jntclligiTrebcllianicam_».
iàltcm in ijs> qua; non funt pcenalia¿».;
Dices fandamentum noilrumjïorrefffolfdurn.quia licet lega-,
ta & fídeicommifla fínt exacquata,non ramen quoad orun-ia. nec qusc-
cunq; dicunturde Falcidia ftatim debent applicari-ad Trebelîianicam,
v.g perditFalcidiam, quiinvenfarium non conftcit.Aüthent.y?^ cu/v
Тфлюг. cod. ad {.Falcidiam, & tarnen« qui efts oncratus fideicommifío
Viiivcrfali,non perdit Trebel lianream etiamilnonconfccerity, vt eft
plürimorä fententia. Refp. hîc bre viter infmuari magnan>-iHa,m con»
troverfiamde araittendaTrebcllianica ob non eonfeétum Inventariu*
de hac fusé in vtramq; partem diiputatRolandusà Valle, in traft. A<l>
inventario. Vbi plunmos citât afferentes Trebellianicam perdi. ratia
illo-
iHorumcft, quam ^ttuli pauló antc.pronobis,quôdqusein jure haben-
tur deFalcidia,cxtendidebeantadTrebeMianícamicúmeadem fit vtrj-
ufq; raticv& nomen. necyllacaufapoffit adfcrri, cur gravatus legali?
pcrdat bcneñcium Juris potiùs. quàm gravatus fideicommiíTo.
4. Sed tamcn, quod hères inventarium non corifiçiensnon perdit
fuam quartam exfideicommiflîs,eft multo probabiliùs, & meliori Au-
thorû liifFragio ftabiliru r & in praxi vfurpatum. tenet hoc Joannes An
dreas in addit.adTpecul.de inftrum.edit.§.fin.Bart. & alij in \:МлгсеЙм.
ffadTïebelK&inAuthent. fedcum.cxtzu.&c innúmeros alios citar. Sc
fcquitur Rol.à vallcfup. Meyfingquoq; cc«tur.j.obícrvat.6o.& GaiL
fiip.relatus fatentur inCamera Spircnfi cam fententiam Temper pra&i-
сап',& bona eil ratio, quia certum eil privationem quarts debita; aliàs
1 jure effe gravem poenam.in pœnalibus autem non fît extenfio ex vno
ad aliud, nifi nos cogat manifeíla ratio idëtitatis in vtroq; cafu,autipfa
verba non polfint elle vera fine hac extenfione. atqui in prsfenri non
eft eadem ratio heredis erga legatarios^ erga fideicomisarios vniver-
Tales. quia in fiddcorñiíTisreftituendis ciedla c'ft fpecialiter fides here
dis, &five in teftamento, five extra teílamcntúdifpofuerit; imofife-
xrc to dixerit heredi fe cupere, vt reílitueretuntantoperecófifus cft de
ííde hcredis,vtfibi perfuaferit.illúTecundúm vóluntatem teílatoris o-
-mniafac~lur6.quomodo ergo ceníendus eil tarn fcrupuloiàm rationem
inventarij fub poena amiílionis quarts partis ei impone*evoiuifleîcir-
ca legatarios vero non ita fidei heredis totu commifityvtvoluerir con-
•ílarc omnibus per inventatiü fraudem nö fecifle: hîc eaimTuppono ex
di&is tum in fine difp.quarts,tum pauló fu pe rius in-preífeíiti <£ub. Te-
ftatorem poífe remittere confccüonem Inventarij/Scprehibérc detra-
^ionem quarts. & legem noib aliter hic obligare, quàm ex mente v&í
cxprcíTa vcl prsfumpta Teitatopis.
An verb fideicomiflarius non cÖficiens Jnventariû aliqua pœnl
Tubeatjdifputaturapud JafonEini. i.§.ßü.&. ad Trcbell.Ä Rotondü \
valle fup q 2o.&concludunt duplicó eife poenam non conficie-ntis in
ventaría. Vnam.quöd perda^Ыcidiam.alteram, quôd teneaturCtt^
torib',vIrra vires hereditatis, vtraq; incurritur ab herede mílkuto.po-
Heriortantùmàfideicomiflario Vniverfali. quia cùm in eu tranfeant
a Ct iones omnes,& jura taadivè,quàm pafilvè,fitqi loco heredis бсроГ-
■fit multa fubtrahere,& fraudare..lega tarios,merito poena confiituta he-
redi ess. pr sfump tione fraudis,ad Шй extendi tur* S ■De-
4j 5 . - TraftAttn de Contraft¡bus > ,
5, Determinàvirnus] poflfc tcftatorem-. validé, prohiberc de«
tra&ionem Falcidia? & Trebclliankav Sed. dubiratur , an.fufïiciar ta-
cita,an verö requirarurexpreflfa prohibirlo, cap» Runalduá. de ttftam.
dedit Authoribus materiam-concüiandi jura per diftinftiónem'-volun
tatis teftatoris tacita; Sc. ex pre fías, vt quando éxprefsè.prohibet , non.,
tJctrahatur. quando tacjté,poffit nihilominus gravatus dctrahere.cùrn:
enim \к\ с "Rainaldш. dicatujF.contra.volnntarem teítatoris poffe eflo
Falcidiae locum, de tacita inrcrpretántur GIoíTámifto lOco^ Panormir.
Covarrú. ibidem£. з . Molina de Juílitia с11ф^ i 8 7- & alij. Sed labo»
rantDodores ifti fruftra,quiaPonriféx non decídit omnia eíTevera_,,.
quae Cardinalis lega tus aflumpfU pro vajore.íua; fenténtia?,fed tantùm
decídit bene ipfum pronunciafle, non verá axioma ta, q и аг aiïtimpfio
cuevera, nec ad valorem fententi» id erat neceflarium, vt inferius"*
deducemus. AíTerunt igituralij Lcgatum fa 1 fu m axioma aíTumpfiíTc
dreerprumex jure anriquo, quöd voluit Falcidiam poíTtdetrahi, cti-
amprohibente TeftarorejnecxoniideraiTe jus authenticaium.., quod
poftcriùseft Authentic h'ercd*& Fálcidiproiudeque non dubitano
quoque pertaciram vpluntatero indîiiprôhibirioncm Fàlcidia» fivo
Trebelliauic«. Clarus Tefiamentum. q. 62. Cravcttaconfil. 174. Ga-
lianca in VCenturio. rT. de vulg.'vaxvà. J99*& pluresalij. Sed difficilè
eft bene explicare, quandonam racirè prohiben cenfeatur, ita vt non
flt, locus Talçidia;, Fusé tradtar praefumptiones tacitat- prohibition is*
Mcnoçhus lib*4vpr«C.í9»8í Gcrmrnvidctur» quando Teflator pro-
hi.buit arienationçm bonorum fiiorum,prohibniiTc quoque detractro-
nem quirtXj/Amhént.-fid& jneo.cod:MFakid¿\ Deinde placet di-
írjn£Ha*quám adhibet Felinus. c. audttts. de praefeript. quando verba
teftatoris non póíTunt commôdè habere alium fenfnm} quàm detra-
öionisprohibitionem3tunc prohibitam cenferi. quando alium habe
re poíTuntir tunc noníenferiprohibiram i . adreítexemplnm. Mandovt
reflituat ßne,fuUajiimimttoney cenferur detraftioncm prohibuiíTe> quia
ilia verba nultanvaliûm ienfùm commodèladmittunt. r-eß/пш pleno
pofïùnt habere verum & communem fe'nfum-etiam flaute detra
ct ione, ergo реНШ non>prohib$rur taci té detraction
б Dico4;.Exrçlicrîsà milite non dctrahitur qiiarra 1. teßamen-
/о-cod 'ddJFatcid: quam-legernGIoíía exrendit etiam ad Trebclliani.
cam, & fcquitur Bart. & pene cajtcri, & laudan t G io flam, qua; alia pri
 Dißutatiof. Т>пЫит+. 4J7
■vilegia Senatufcoin ТгеЬеШаш afllgnarteftamen.ro prxeter dcduäio*
nem quarts Trebcllianicar.
. 4 -л . De prohibitaxietraitione quart», filijspTimigradûs ftatim in»
fraagetuus.. ,
Dubium quartum.
y An filîiit gravatus fioßt detrahere ducts- quartos ? \
S V M M « R I V M.
i,. .Poteß\ßim gra>atus prêter fuam légitimant , detrahere quartam par.
tem.
ц, . Hanc fententiamnec prrmb>nec run'tVcrfalîttr\fedin folм fuas ditiones
temporales induxerunt.
jf. Dodrans, qui in pire jubetur reßitui hertdi3intelligendm eß poß legiti-
mam detractam. ■
+». In hoc cafa non%pcccatur contra legem , qua dicitur rem non poßfe aequiri
duobm titulüi nam hic tituloßfy ас quit it legit imam , titulo heredit
■ quart am partem.

i; Otn munis fen tenria, quar&'in Scholis dócetnr, & JudicurrL*-

'•■j X^J praxi vfurparur eft, filium gra varum Tub con ditionc, vel in-
diem reftituere hereditärem, pofle detrahere duas quartas. v.g. fi mp»
ïiaris fine liberis, vel quandómoricris, reftitucs hereditatem- meairu
Tifio, docente cafu tali pqffe ftatim à morte pattts detrahere íuarrL*
legitrmaifttanquamvfilium, ôc'poilcaevenienrte çorrditione detrahere
quartam-TrebclHanicam, vtheredem ex totOy.quod Fupereft poil de-
■duftam légttimam, v. g. fi hereditasfuerit i2ooo;poreft pro legitima
fepararefmt<3t30o;fccundùm jus antiquum, & ppfteaex 9 -millibusr*,
•quaîfnperiimrquartam partempro Trebellianica, & poftea reddero
■fideicommiflario. quodfupcrcft> De hisautem duabusquartrsfilius
¿difponk five in tcftamento, five inter vi vos ficut q-oifquealius, qui ha
bet bona omninolibera.* Si vero puré ¿5c fine condicione fitgravarus,
ífivc juflus ftàtim-atque hcreditatem adierit earn reftitucre.tune vclle-
-gitimacrrtantirm, vel Trebellianicam tantùrrrdétrahet, cum jus non.,
permittat, vfvnaeodémqúe tempore fiant dux deducciones, ira Gail,
-lib. 2. obfervat.- 12Л. qui oftendfr communcra omnium cfic fenren-
-tiam, & quantum ad détracbonem dúarum quartarum verum eft ple-
-rofque, licet nonomnes>conrentire,quando eft gravatus fub cóndi
lo Iii 3 tio-
4з 8 TrdÜatfa de Contractions ,
tionc faltcm de futuro, qoosfusè récitât Tufchus v« ТгеЬеПытсл. coa»
cluf. 384. quamvismulti limitent jam diâa, vtillegitimafiliorum(eo
fdlicctcaïuquo.plureseiîcnt /fitfcmishereditatis, non liceat vltra_*
quicquam detraherc, & femiflem, vel mediam partem fempet reftim-
endam id fcntitCovarrú.inx. Rainmitts. de teftam. §, 100. п. 6. poft
íBald. confîl. 94. lib. 2. quamfcntentiam.omninoimprobabilcm putat
£ mroanucljCoftaitvc fi pater de teftam. in 6. §. Abfydedu&ione.n\\va.%.
quia nulla adfertur hujus limitations ratio. t
Communcm qmcn fenrcntram acriter infeftatur 'FrancifcuS*
Hotpmanius q. 43. Illuftr.&petulantcrinfurgit contra Rom. Ponti
les, qui inc. R*inutitts:&. c.Rainaldus. duas quartas inttoduxerunt con
tra jus civile & jequitatem.3& in ertorem ca:tefos|induxerunr. (
2. Refp & dico Hotomanium calumuiari, пес cnim fententias
hujus Authorcsprimi extitetunt, nee deciderunt ita deberé fieri, пес
contra jus 6c sequi täte m aliquid ftatuetunt. Primaf>arsprób*quiaan-
'tcquamhxcdccretalisprodij Act, fententía de duabus quattis detra-
Jicndis, ab omnibus fuitiecepta fineambiguitarc. earn tenuit Azor in
Jumma collatione 1. cujus fententiain hoc pun&o, vtteftaturCornc*
.us, tanquam Evangelium ab omnibus. habebatur. Azorautem prar-
ceffit, & Gregor.^, compilatorem decretalium, & Innoc. j. authe-
j-cm c- Rawutms. Vixit enimfub Henrico vi. Impera t. qui fuitante In-
noc. Pontifex^crgo nihil noviinvenit, fed fecutus eft fenrentiam inj.
materia juris civilis,quam communis Legiílarum fcholaeotcmporcv
.arnpicäebatur.
Deindeinquiro anPontifcK in ifto capvoluetit generalcm le
gem conderepro tota Repub. Chriftiana,an vero pro fuis ditionibus*
tempo ralibus ? priùs membrû non eft probabile,quia cùm lit hxc ma
teria civilis,5t jam ante ab lmperatoribusdetcrminara,nec peccatum»
in vol vat,ncc ad bonum fpitituale Chriilianorum altcrutra pars hujus
.controverfix fitneceflatia, non eitccnfcndus Pontifex voluifleaut le
dern ci vilem corrigerc ( quod in communi fententia non potuit ) aur_*
interprerari authenticè î cùm in hac parte non fmrdire&è fubditi fx-
culares Principes intemporalibus,quandofalusanimarum fubjeûio-
.лет talem non exigit,vt ex communi fententia Theolog. deducit Sa-
Jaz.difp. 7. de legibus fe¿>. 4. & fcqq. igitur intendit tantùm confir-
«jnare fçAtentiamlatamàfuodelegato,ck.dicercbcncillud.pronunciaf-
fe, cùm
ft,cùm fine dubio pronunciaverir reftccùmietutusfueririn jadicam.
do ícntentiara eo tempore in fcholis & tribunalibus approbatamab o-
jnnibus. nam etiamfi erraffencomnes in Iegecivili interpretada, ramé
ille communis error cùm fcientiaPrincipisde tali pra-xi feciiícr jus. Sí
veroPonrifcXjpfuistan-túm ditiónibustuleritlegecoatrariú juricivifr
de duab' quartis^ tota enim bate res afta eft in ftatu PontificioJnon tc-
nebárur vJli extra temporalem ejus ditionem decifionem ülam admit*
îerc. Doftorcs tarnen cominuni с on fen fu ineam partem iponte abi-
Vcrunt. ergo lignum eftomncs paucie exceptis in ca fuifle fenrentia.-
Quod au ternilla fententia,nec contra œquiratem fit, nec jura,
J*rob. qurapotuiffct teita-tor fine v) bus injuria nihil , aur valde pa rum,
autquamvellcrpartcm.fideicömiirario,qijiexternuseft)&nonneccf-
iàrius hcres,rclinquere. quid o vero nihil in vtramq, partëexprefsè.aut
tacitèconftituir, non debet praîfuniinullo môdoamaflefiliu,itâ vt nu
bil illi reliquerit praîter legitima; qua auferre non potuitjnoluiíTe ipíí
gratiam fâccre,quam cuilibec extranco recifiê^derrahen-di fc. Trebell,
3. Dices quandoalmnde non confiât de volunta*eTeftatoris,de»
bemus earn interprerarijficut jus intelJigi t.atqui jus duas quartas tefta-
torcm dctrahi non voluifleintcrprctaturcùm lia tua t; d od rae te m fi vz-
p. Vnciasab herede rcílituendas X.jubemm. cod de Trebel!. Refp. do-u
drantemreftituijfeddodransprim&computandus eft poft detraftam-'
Jrgitimam, vtdiximus paulo fuperiùs, v. g. parer reliquit-moriens 12Í
mill, detraftotriente nomine kg i ti таг, fu perfu nt sooô.quaî dividí de*
benr in quatuor partes, & illius fumtnae-tres partes tcftitu*tgravatusJ *«•■
tibifcrvatâquartâ proTiebellfanicai in l. jubemtu. cit. fie intelligent
dus cil dodrans >• quodinde parer, quia legitima fupponitUr detracta^
ante eventum conditions; jubet enim teftatot parens, vî,fi fiHus mo-
xiàtur fine liberie, detrafta-Trebellianica dodran torn ceteris frarribu»
reftituat, atqm non potuit mandare vt legitimam nort derrahéret an
te fuam mortem, càm legitima; nullum potucrit gravameniimpone«
re- i. ^«o/?//M9.cod.deinofficiof ñeque quantitativ, ícilicGt vt minua-
tur.ncc temporisât differatur ejus dcduftiol fiimw. cod. ergo cum
ftatim à morto patentis potuerit deduecre legitimam, deduftie
Trcbcllianicse quam facit tempore mortis fua; fine liberisr*>, eft íc-
cunda; quartae detraftio. Secundo, ex citât. 1. fiimut. §. 2. с-
yidenter^ vide tue colligi, dodranterru hereditatisr* refti men-
da;
44 O Traitatш de Contraft'ibtts ,
dxTpcfliandumcffc poft dedudam legitimara', quia ibi mandat, vt ß
herediras fir réiifta extranco fub onerereítituendi filio eveniente ali-
q ua condition evel die, ftati m rcjcéb condition с ас ci piar legi ti mam ,
deinde in tempore mortis reftituat, fervato tibi beneficio legis, fivo
Trebellianicas.atqui illocafu Trcbeltianica deduciexafle bouorunxj ,
quaMupctiint-pöftlegitimamrcftirufam. ficutdodrans animator de«
ducloprius жгсаПепо, cajterifque de quibus pauló poil dicemus.
4. Argumentum prajcipuümHotomani eit,eadcm res non poteft
acquiri duobus ritulislucratiuis Í. non vt. ff. de reg. juris, ergo quarta
non acquiritur à filio titulo legitima; & SenatufcoiT. Rcfp. legem cit.
nihil faceré ad prœfentë difficultatc,. lex enimdicit mihi poíTe aliquid
deberi pluribus titulis, fed non pofleacquirere dominium cjufdcmj
rei,nifivnmitülo,vtexj>Iicatur§. fi aLena Inftitut. de Iegat. at hoc
non tangiteafum noftrum, qui non dLcimus filium fieri dominum.*
vnius, ôccjuidcm quarta; di verfis titulis, fed titulo filij acquirerc do
minium legitima:, titulo hetedis acquirere diverfam quactam. ~Eu
cum certum.fit filium habere quartamex titulo filij, & gencralrter hc-
redem gravatum pofle detrahcrcquartam, cum hifint div-efii tituli,
duas quartas diverfas illis-tefpondere dicimus, authorirate juris l.Titis
feto. fF. de leg. 2. propter rationem quam datjurifcoíf quod тс(Гега_,
frumentaria bis legata, debeat bis folvi, quiaquantiras legata eft , non
corpus v. g.fi ego legem bis Titiogregem ovium , femel tantùm de-
bctur, quia grex eft vnus, five corpus, Л res in fpecie dcterminaTao,
quando verö lego duas Vrnas vini, ex vafe táli, 5c itcrum obaliam fal-
tcmcaufamexcodem lego duas Venas, 4.Vrna;dcbentur. quiaquan-
titasfivedua; Vrnaj, qua; in ifto vafe Yipius confinen tur, bis lcgata;
funt. & ita, quia tcíTeraírumentaria, vtiquenon vasipfum , fed men*
fura frumcnti, qua;potcft contincri in tali vafe , vt bene notât Buda:-
us, cum vas nonfit quantitas, fed corpus, bis legata eft, debebatun.
frumcntum bis. & communis eft fententia, quando ex d i verfis caufis
aliqua quantitas cidcml>islegatur, bis deberi. Panormit. confil. 4. lib*
2. Baldusconfil. ? 49. lib 4, & alij. In praefenti ergo quarta bis debe-
tur. femel tanquam filio, & femel tanquam hcredi,qurfunt duo tituli
diverfi, & invicem fcparabilcs, 6c in v troque titulo quantitas debetur
uo 11 corpus.

Du.
 ,ш Di^ut.j.Dubium /. 44 X

' i Diibrumguintum. i

^Quomodo tranßnittatur ßdeicommijjum.

• . : ;. S V M M A R I V M.
'/.
In purofidciÇommiJfo >fi fideicommiffkriuspos~l tefiUtorenu mtriturtfit
tranfirnißk ad heredemfideiCommtffarij , in conditioпаю autern ante
k i ■ ; imple tarn çonditionem nonfit.
Si ù%ui tranfmittit non eil deßendens tefiatorts,ejr in quem tran/mittit
fit ipfius deßendens, non valet tranfinißio.
4t "Si prdmoriens eil deßendens teftatorü, in fuum defiendentem transfun
dafidetcommifiitm jure vocations & tranfmjjfionù.
4. Explicitur Vnde colligatur tra-nfiwfißo ex mente teflatorù.
TRanfmiffio eft res notitïîma in Jure. , qua; tune accidir,quando
aliquis jus,quod habet ad hcreditatem vel aliud, mittit quodam-
modo ad fucccfibrcm.velaliquem ad fepertinentem,fi ipfe moriatuc
antequam rctali potiri, & frui poflît. Inquirimus rgiturhoc loco qui-
bus cafibus fidcieommiflarius-jus,qtiodhib<t ad hereditärem adáli-
<]ucm exfuis derivet, quando moritur antequam perfe£té;pofíideat,íi-
ve antequam fiat ipfi reftitutio. Et aliquot témpora poflunt hic
<onfitícrari. primo quando defunclus <juidem teftator, fed per here
dem diredum-non eft adita hereditas. vcl fi adita, non tarnen eft rcftU
tuta. fecundo, quandoeft relidum fideicommiflum fubconditione,&
fideicômiflarius móriturantc eventum conditions. Diximusindifp.
prajced.aliqua de transmiflionc perpotentiam Suitatù.vx. paffim loqui-
mur. hic autem aliquapreflins examinanda iûnt, quia cafas funt fré
quentes & femper difHcultates pariunt, & longaslitcs.
Not. támen fa*pc, quando fideicommiflarius anteirtftitutnro
moritur,proprie loquendonon tranfmittere, &tamen filios ejus adü.
deicommiñum venire погь, ex tranfmifllonc , fed ex difpofiriono
primt teftatoris. fie videmus majoratns, feudaex pacloît Providen
tia, & fimilia alligata certis perfonis transferri non habitâ rationo».
an parentes fin t mortui ante inftitutos, necne. quia parens cum jus
non'haberet nifi poft mortem alterius, tranfmittere nonpotuir, fed
jure.omni quod ipfc habebat, cum ipfo extin£to,in filio natu m_t eft
Jus novum ex pro vident ia primiteftatoris, vcl inftitutoris vt adver-
Kkk tit
44 г TirA&Atus deCoHtrsSihutt
tit Paulos à Caflro confit.- 16. h г; & fcuda fitrtilîaqae primegenitis aar*
ipafculis i aut cpgoationi relicb > qüafi totidem fuas ilipu larioncs, vc I :
difpofitiones»quorperfona;,qua* vocanturà Tcftarore vcl inftrtatore^
quafifingulis ipfe in particular! daret. ■
I . Quod ergo ad primu m ¿cafum attinef , quandô feilicet fidet*
commi^riuyroorittrrpoílTeftatorcmjfcdcft depuro&condStiôna*
IlfidcicommiiTiö. fi fuitpurumi five fi hulla conditieimplcndarcftat
ampljùs>fed dicatTcftatorftarimàmotte volo> virheres-illireftiruat,
tunc communis fententia cil, fi moriarur fidcicommiflTarius anteadU
tam> vcl reftitu.tam hereditärem, rransmitri Jus ad'heredem fideicom-
miflarij petendí carn eo modo, quo ipfcfideicoini (ferras petijfièt. Ita.
Ioanncs Dileftus. de arte reft. lib. 1 1. eau tel. r. qui dicir cfle commu-
nem. Iafon in -t cùm fecundîim. cod. de fideicommiff. qui de con>*
muni quoque reftatiir. &fo! vit argumenta BartoIi,qui contrarium vi-
detur feni ircdiilingucndo de vni vcrfali,& particulari fideicommifío.
quia il li qui venir ex ceiïionc particular}, vcl donatione, non te netur.
hercsreftirucre vniverfale fideicommiiïïim. & addit non eue verana,
régulant Bartoli.quodquidquid eft-transmiffibile efteenfibile, fed he-
gativè deberc accipi, quidqmd non eft transmiffibile, non eft cenfibi».
le. Cùm transmirti multa poflint, qua; non poflunt cedüiihü aurcm.
ccdi,quodnon poteft transmim. Et qua; diximusde transmiffionc^
funt certiora in ïuo herede.
Si.autem fidedcommiflbni vniverfàle fif condition* run* ( vt.:
plerumqy fit ) vt fi dtcat -poft mortem heredis i n ftituri omnia boaaac-.
cipiat, cum comlitionc^dumfitamjtlctajnontransmittitut fideicom«. .
miflumccnícntomncs. TextuscíLl. Vnica, cod.de cod-xoll- %.fin 40-
tejn. & glofla in Lffoica. cod. dc ijs, qui ante apcrtas tab. ita fortiter hoc
punäum vrgcMta vt ffdekommiflarium etiarafi eflbfccx defeenden--.
tibus tcftatoíiSifi praemoriaturlíeredi , port cujus mortem- fieri reftt-
turio deberer^negct tranfinittere etiam ad iuura defcendentem. qua?. :
glofla traxit ponV fe.omnes pcenè. Doüores,adeo,vtcoatxaria£entcn-.
tia non poífif prevale re. -
Sed tarnen contra haue fententiaen pofle* obrjci-, quod fola-
authoritate non jure videaturniti. in cit. %.fin*ut*>n. nihil dicitur de
fideicommiflo vniverfali, fed de legatis, & fideicommitT particulari-
bus,quiQtuei;€ÚAlia rajip,quàca vniverfaliunou fecundo \~«fuÀ lults^
пит
 D/ßutAtio f. "Dubiums. ' 44;$-
tmmmßne. -ff. id Trcbcll. vidctur cíTc:cafus , in quo Nrniverfalcfidci-
commíflum condirionalc transmittitur ante cventum condítionis,
five prarmoricntc fidcicommiflario ante inftitutum , qui poil mor
tem debebat reftituere. fuiiTe cnim difpofi tionem,<de qua in ífta I. agi-
tur condirionalem pate t cx \.fi cut Ugetur. ff. de legât. i . tertio Грев
íhpulationis conditionalis , transmittiturante eventû conditionis §.
tx eonditïontli. Inftitutum de verb, obligat, eur ergo non etiam fidei-
■commiiTum vnivcrfalc,aut vt dicit^Alcxand. confil. 188. lib.^. mor-
tuo teftatoreftatimnafeatur in fideicommiflarioípcs próbabilis & га*
dicata, qu« ex fe eft transmiífibilis. quarto multoticsalia?gIoíTe. afle-
Tunt transmita Грет illam ad dependentes fideicommiflarij glofí*
-ad I. ùeuiff. de ü€t. Se obligar. \.fi iaperfinam. cod. de fideicom , quae
gloíTas Alexan. fequitur, pluribu*lociscit,àBolog. in addit.adglof-
faml. ù eut cit.
z. Dico primo, 'prdbabiliùs elt,^anüo"reliftum*ftfiäeicom-
miíTum, fi fiiperviveret heredi, & moriatur ante heredem, non trans
mitiere fi is qui transmittit, non fitdcíccndcns teíratoris,& in queen
rransmi tti r.non At i-pfius defcendens. prob.q-uia communis eft Dodo- .
rum , cuidiiTicilceflePfine magna ratione rcfragari,& iura qua? contra -
allata iunt, non probant internum, quia quando conditio adhucpenf
der& Tpes eft evcntaram,poffcr'ooncipi locum efle iransmiflioni, vt
in allarocxempio deftipulationc, & idem non improbabilitcr poflet
fuftineri in fidcicommifto, Ted quando conditio concepta eft in per Co-
namfidcicommlflarij, ftrupcrvcniathcrcdi &c.illopr£cmoricnte noil
jam pcndct eonditiorfed omninodefecit.&idcm vtputoüerctinfti-
pulatione, fidicerct, dabo tibi decern fi fiipervivas mihi, fi jnoriaris
ante promiflorcm,cùm defecerit conditio, non transrnittis. aliud eft,
dabo tibi decern^ , fiCscfar veniat hue ante annum , •& moriaris an
te annum, tunc transmittit, quiapendet conditio, & herede foo ví
vente evenict.
3. Dico 3 . quando praemorior,eft defcendem teftatdrij m fuu de-'
feendente, transfundircorñuniter jus obtinendi fidckommiflum,&
hoc vel Jure vocationis, vd Jure transmhTionis. Hanc cone Iufionem
cx Jure vocationis iuftinent Hotomatnus-q. 13. illuftr.&Gotcfre-
dus ad I. cum cuius. fF. de condit. & demonftrat. probant ex caiû 1.
cam cuius. cit. pater inftimit nepotem, & rogavit vt fi ante trigefimnm
Xkk a • annysa

%
 TrâctAtusdeContrattibus,,
annum moreretur, hereditärem rcûitueret filio teftaroris, & patruo
«inftituti. morirur inítitutus ante trigefimum annum relidlo filio ; Pa-
pinianusrefpondithereditatcm mancre apud filiiim defun£ti,nec re-
ftitucndam patruo. quia plus didum, five cogitatum abavo, quàm
fçriptumfit. Vndecolligunrdi&i Aurhörcs,&alij cum eis, legem pras-
fumere, quando inftituicur.autfubitituitur defeendens Teftatoris, ta
cite vocari dtfeendentis filium, etiamfiidnoniitferiptum, fuadentc
hanc prœfumptionem naturali pietatc patris. Et vt dicit Bartholom.
Sçc'HUis'miberedes. ffadTrebell. Bencficiumafcendcntiscollatum in
dcfçendentem ptaefumitur cflfe pcrpetuum.nifi.dc contrario confteo.
Tpcato igitur defeendente ad fideicommiflum, ceníetur vocatus quo-»
qqefilius iniusdercendentjs.Qajdircurfuscft valde probabilis,& tunc
цоп eft opus tranfmiffionecü filius vocatus cenfeaturiu fuo parente,
4, Secundas modqseftj vtdixi,ex;vi tranfmiffionis ex mente Te
ftatoris, quödfcilicet volucrit in talicafu tranfmitti.nam vt habetur].
' incondniombui. ff, de con dit. In conditionibusprimum locum obtinet volun
tas Teflator¿s,eaffc regit* Vnde quodde com muni lege non eilet trank
njiflibile.tcftator facerc poteflr tranfmifllbilo, modo ejepreftéjvel
tacite vclio tranfmitti. Decianus reip. 88. vol. 2. vbi.innúme
ros citât, dicit hanc do&rinamj àjiçmiee negari , .& idem repetit-
rcfp.129. vol 3. Menochiusplorimiscitatislib 4,pra;fumpt.2oi. dicit,
efle reeeptiffimam fententiam- & Rota Romana hanc doârinam ha
bet pro regula., deeifionum iuariuvu z. p. dcci£ 5 9. Sc 3 8 o. inu
noviflimis apud Fârinachim. Conje6tara;autem,quod Tcftator id va*
luetic, funt inpromptu. quia in hac materia fufüciunt conjc&nra; le.
viflima;, nec requiruntur manifcftajyaut vrgentes, vt tradit Röta.»
fup. & cravclla confit. 776. Vbi laudar Fulgofum cod. Je his qui ap
te, apert. lab. qui dicit tranfmiffionem fideicommifsi conditionalis
ad defeendentesr* ex fe-> conveniro Teftatoris3 mentí. Vndo
quando nihil in contrarium apparct, poteílprajíumete Teftatorem
voluiflc vttranfmittcretur, feCundo-vltraprafcriptemmentemTefta-
torisex ipíá conditione fubftitutorum poteíl fumi alia conjetura ex
afFeclu,quo ferebaturTeftatorergafuum defcendentem.quandoenira
aliunde appaFerc poteft fuiflV defeendentem dileítum Teftatori, »5c-
noi-L> íhbftituit inteftato aliquem alium de familia , cafu quo mo-
' ircrctuc- íubftitutus per fideicommiflum ante inftitutunij, & here-
й ' l i ditas
 D/JpMt.s, Dubiumá. 44¿
ditas pofletadexttaneos redire, omninoprsfumeridus eft voluifle vt>
fuorumliberotudefcendentes-hereditaterruerentur. quiadicunt Do-
ilores partim magna habe ndamcuram,ne minus dileaifcilicct,exter>
JM inccrti prafcrantur magis dile&is,dcfccndentibus icilicet quod re
pu tant cfle valdè abfurdum. Decianus fup. С ravetta confit 62. & alij
.paflim. Tertio, confiderandtim eft,*fi fuiflet Tcftator interrogatu-sr*,
яп vellet hereditärem extra familiamfuam exire, fit non manerc in ea
illo quo poflet modo, five per mafculos, five per fœminas à ft depen
dentes, non refpondiflct Гс omnino velle,vrinfamilia fua eo quopof-
fet modo permanetet. h«c ergo mens, quam teftator expreffiflet, fi
:fuifle t interrógame, habendâ cil pro exprefla ejus difpofitione , vt ha
bet Parifius confii. 76. lib. 2- num. 22. qui citât plu timos. & jus ipfum
J. Tatus» §. Lucitfi. ff. de lib¿ & Pófth. Vbi id notât Bât t. & alij , & pro-
ptercacùmhoe quoddixiftrap.cr pene prajfumi débeat, prarfumen-
dumquoque eft Teftatorçm voluiifctranfmitti : fi verb nulla conje
tura accipi poflrt de fpeciali«afte&ü Teílatoris erga fuos <iefcender*¿ '
tes, &heredcsfideicommiflarij, tunc communem fententram.. foqui^
oportet. Sedi tard hoc continget , & diflkilius multo cft conijccro
Tfcftatorcmnokiiflein tali cafu tranfmilTîônem, quàm earn voluifle, -
tunc faltcm quando heredttastranfimra effet ad extráñeos non dilc-
ôosfpecialiterv , l . . ;»- :•• <
Dubium fextum.
Qüjdßt ßtißitutio rvulgam ?"

N S; V M Ш A» R I» V M.
/, Subß'uutio vulgaris eß, cjHA omnibus communis eß , &mßi perßnaru/лл
generi »UigAtA.
3i . Dividiturin expreflam értacttam.
j. , SÄ htßrtutt/s Adèat herediïatem, & frater vulgarem expreflkm ßi tAcitê
pupiiïarif fubßitutio, fuccederet fubßxtutus ex pupillari tacita.
i. . . Si wßitutus noluerit adiré htredttatemtaui mortun* fucrit,fubßitutm
■ ' ßatimßtccedit. ',",'.* - . .
ÏNmateriafubftitutronum fivcdire£ta;rllsc fint, fi ve obliquas, mul-
tum potcíl ptudentis Judiéis arbitrium, qui ex verbis, prirhum , fi
clara fintjXolligetcjuAlitatcm & naturam fubftitutiçnis, nifi cirçum-
.ii Kkk 3 ftan-
ф0 TraBatwde-Contralfibuí.
•ftantiaí âliqufc cogant verbaad fcnfùm improprium, vél non' óbvium
torque re. Si vero dubiaünt, quod plerumqae contingir,quandoTc-
ftator, & Notanusfunt ignari,formaliratum Juris, &<ignificationi<*
verbormntlire&orun>& obliquorum,tunc prudenterrimabirur cx va-
*ijs conjeüuris mcntcm tcftatoris, & fecundum ill am pronunciaba, íc
■plerumqj UtcSiquaîfuperfubôitutionibusoriunturJudicio prudenti
-de mente tcftatoris terminanda: fu nt. De verbis quidem infra dice-
mus aliquid, nuncverb finguiarumfpecierum natura cftcxplicanda*
i. 'Subftitutio uulgaris dicta eft, quod vulgo fit communis omni*
•bus, nccvlligencriperfonarutn alligata. TLftautemin locum priori**
heredis, qui non vult, aut non potcft ciTe hères fa&â in fti rutionc v.g. fi
4licam,Titiumhercdem inítituorqm finelit, aut-nonpoffit hcrcdita-
tcra adire, Cajam rlli fubftituo, eitvulgarisfubibtutio, & propterea G
Titius fcmeladiverithercditatcm , fubítimtio fada de Cajo plane с»
,vanefcit,& Titiopoft aditam hercdiratera quocunque tempore, cti-
«mfhtim ab adi tionc moriente, non íuccedit Cajus. fed heredes Tirij
A.fuß aditam. cod. de imfttb. ßtbßitut. & paftim Do&orcs.
.2. Bividiturautemin,cxprcflam,ectacitam. multiaddunt terri»'
am fpecicm,quam mixtam vocant. Exprcfla eft, cujus jam exemplum
pofuimus, tacita,qux quidem verbis exprcflisnon eft fafta,fcd jus prç-
fumitTcftatorem voluifle cafum iftum in fuá difpofitione compre*
tiéndete, vt fi dicat,; fiiOtmmeuminfiituo, quifi in pufiUari atate difecjje-
rit,fubfiitu&ei Cajum.cft. quidem exprcfla papillaris, Sc in ea contincrur
tacita vulgaris, & jus praefumtt voluifle patrcm hoc addere verbis an
te relatis, aut finan adits bereditattdecefferit. & proindc vult effc tact-
-tam vulgarem, X.Iamhoe jure. ff. de.vulgari. vbi ctiam alius cafus cxpli-
catur. fi pater filium pubetcm & impubercminilimat,ôcaddat ,eofin.
Tticem ßbßituo. cfle folam vuIgarem,A non pupillarcm, cum dicat ab«
furdum cfle, vt.in vno fil iorum inteiligatur duplex fubfti tutio, 8c in al
tero vna tail turn,, quia pubes fucccderet, Sc cx vulgari, & pupillari*
Impubes cx fola vulgari. Ncc folùm autem tacita vulgaris in exprc£
fa pupillari con tine tur, fed ctiam tacita pupillaris in cxprefla vulgari f,
quamïis. cod. delmpuberum fubfittut. v. g. fi filins теш рирШш non adeat
fiereditatem meamtCajus fit heres теш. Eft exprefla vulgaris, & ex mon
te Juris continetur in ea tacita pupillaris, 6c fubauditur, etiamfi adic-
4tk, £ in pupillari grace decefierit, quia quem praîtulit omnibus*
 in fucceffione fui fiMj cafu quo non adirco, p.raîfumitut.,quôquc_»
prasrulWfè Cr nrorerctür in ca aetatc, in qua pater- potuio darc_» iJIi
hcrcdcm , falvo tarnen jöre tranfiniffionisr*, de_> quo in_. féquenr.
dub. Has autem tacita; plcrumque conrinentur in_, aljqua expref-
fa, habent autem «mitos effWfos jarrs. Uc quo punfto vidcnduy*
fusé Mé noch. pr*£ 3 5. 36, &feqq. Jib. 4.
Scdcontra didâ haftenusacriterinfurgit LancclotirsPóiytus*
p. б. de ßtbßitut. pupïlt: num. 47- & &qq. eamquc défendit poftca fen-
tentiam Paulus Leonms in m&ïdè fubßrtut. & fatentnrfeopinionem^
no-vam tueri vclle. Sed legenti rcxrus, quibus communis fen tentia ni-
ti tur, Sz eorum im pugna tiones, apparebit nihil plane, quod, folidunx»
fi t ab ijs proferri. propttrea refiirationibus fuperfedco,
g. Diximus aut<ro fup. ftarim atque inftitutusiadivit heredirarera
Tulgarenvevanefcere, & fubftitutum nunqiram ad Hlarn venirc,nifi ta
rnen vulgaris exprciTa in fc continerct tacitani pupillarcm , quia tunc'
evanefeente vulgari exprefía fucccdcrcr ex tacita pupillari, fi pupil."
lus ante pubcrtatcm morcrctur, & hie eft mag/ius cftc&us tacita; fub-
ftjtutionisinclufae in cxprcfla.
4« Quod autem diûum cít de adéunre herediraté Si per aditio-
ircm exeluden te fubñitumm vulgariser, è contrario applicatur noru
adeunti. fi enim inítitutusadirc nolir, vcl repudie t hereditärem , vcl
mort u и s fucrit ante cam aditam, ftatim fubftitutus fucccd-ct, St accipi-
etpofíeftioncm. Si tarnen primus heres; qui repudiavit fuerit minor,
& fimul filius teflatoris, poterit hcrcdiratcm*,ctiam venditara à fubfti--
tuto vendicaxe revocando fuam rcpudiatioiicm quam an te fecit. fi fi
lius ille fuerit major, poterit pcterefereUiitdi poff friennium contra-
fuam rcpudiationcm, modo tarnen hercditas interimnon fuerit ven-
dita. I. fin. cod. de repud. heredit. hoc autem Privilegium conceditun.
ftílis filijs Teftatotis, noa autem extrañéis hercdibus , qui non fmt fi-
, lij, vcdoccntmultL-

Dübium feptimum?

Ann>ulgarlter fihftitktm altquando cxcludatHt ctia&ß hereditas

non ßtaditaj

§. i.Prè-
44;f* - •" TraftatusdeContraft'tbus,

%.r. Propomntur aliquot taßst in quibus putamr exclufli,*

S V M J* A * I V M.

/, ¿guando heres ob jußat rationes nonadijt heréditaient ,ß tarnen trarift

mifirit ad heredem ex juris privilegio, excluditurfitbß¡tutus.
Л. Jure fangumù inßittttusietßnihilfiiterit de fiiinßitutione, in defién
demes fuos trarifmittei cumexclufione fubßituti.
i* Inßitntus ft intra annum deliberations moriatur, heres iSms ficeedittvt
igfc quófy reliquo tempore deliberet excluß fubßttuto.

á. T ! le non traftamus iftaro quarftionem , an heredrtas non adita_*

l J tranfmitti poflit, five per jus fanguinis, five per jus deliberan-
di, five per fuitatcm. Suppono enimquamvis heredirasnon adita re-
gularitcrnon tranfmittatur, tamcn dari aliquot cafus,in quibusetiam'
non adita ad heredem tranfmittatur ; dequibusagit "Glofla adl. ven-
Jre. ff. deacquir. heredit. Sc Paülusá Caftro 1. cum in antiquioribus. cod. it
juredeltber. poll Bart. & alios. Sed quserimus,an quando hcrcditas*
delata, fed no,n adita, five quia heres ignoravit tcilatorcm ciTc юегпг"
um,.& fe inílitutum ;<fivc,quia deliberare coepit,fcd mortuus cílantc-
quam fe refolveret &c. & ex privilegio juris eil tranfmiffile-, vt tranf-:
miûarius ejus cxcludatfubftitutum exvulgari, Scquidem Doctoree*
.communiterinl cum proponas. cód. de hered. inßit. 8c 1. з. гТ! cod. tro-
dunt. quandoinftitutuslicitè non adicrit'hereditatcm,*fî tarnen tranP
fniferitad heredem ex juris privilegio, fubftitutum excludi per tranCr
miíTarium,quiavf dicuntjiíla yerba ,fi heres non fuerit. exinterpreta-
tione Juris Cupplcatuv, out alium heredem non fecerit. & licet jus in \.eüm
proponas. cit. & alijs locis loquarur de ijs , qui adeundo heTeditatem€a-;
ciunt alios cflcheredesrcùm fibi non acquirant.qualiseítfcrvus, auo
■filiusfamilias, quiadeundo heredem faciunt dominum fuum , autpa-
tfrem, tarnen à fortiori vidcturquóque in herede fuo. De cujus pri»1
vilegijs in hoc puncto aliquadiximps in difp. praeced. & multa conge-
«ritGraífis in toto traft, de fùitatù. Sc alij- nobis id fufficit, quód com.
munis doftrina fit heredem funrahereditatcmaquam пес adivir,ícivrt,
lîbi dclátám-tranfmittcfc, vt fusé tradit Bart. L ventre ff. de acquirent:
heredit.
. Dices verum quidem id eile, q liando nullus filio datus cd fub-
ílitutus
 Dißut. j. T>ubium §. /. 4.4.9
ftitutus -vulgaris, non additio fubftiruti impedit effeebim fuitatis*
quo ad hoc punctum, vttradit Bartolus 1 ß films qui pant. iE devulgs-
ri. &c. Rcfp. dottrinamillam Bart, пес antiquis, nee recen tioribus
generaliterprobarä fuifle &ex vetuftioribus 1 2.argumentis cam refa-
tar Angel. Perufinus in trad, deßtitate. q. 10. cum Baldo ¿alijsRe-
centioribus Petrus Gregor. Synragm lib. 42. с, 1 3. & bonum argu
mentum eft, quod additus vulgaris fubftitutus non toilat transmit
íioncm Juris deliberandi ,quare ergo impedir transmiílioncm herc-
ditatis nonagnitae ? cum necille,qui transmirtit Jus deliberandi, he
reditärem agnoverit, fed tantùra deliberare voluerit, an expediao
tdiro.
2. Altera eft via transmitrendi jure fanguinis etiamfi fui non_.
fint, poifunt enim-defcendentes hereditärem fi bi тс I ici a m à fuisafeen-
dentrbus,-quamvis non adierint, пес fciverint fibidelatam transmit
iere ad fuos defeendentes. cofq; foios cum exclufione fubitituti, vt_>
habetur Í. vnicx.co&.dehù quiante apert. Tab. Et in vtroq'uehoc cafii
dkunr palîimDoûorcs.in il la forma fùbitituendi vulgaritcr,fi volue
rit eíTe hères, fupplcndum eue . aut atium 'heredem non fteerit. Ifti au-
tem etiamfi heredes non fuerint, quianon adtcrunr, tarnen alioshe-
redes feccrunt beneficio Juris ad eos transmitiendo herediratem. in
ter transmiíuonem autemjute fuitatis, &jute faiîguinis, efthaec fal-
tem differentia quod fum. heres, vrdiximus fup quem parer cum*
moreretur habebat in poteftatc, transmutât hereditatem ad quofcun-
que, fed qui ab afccndentibusprastcTqnam patrc, aliquid acccpit; non
transmittatanteaditionem, nifiad folosfuos dcicendentes.
3. Tertia via еЛ per jus deliberandi, quando enim aifumpfit fibi
tcmpus deliberandi , & annum qui à jure ad hoc ipfi conceifus non-
implevir, quia morte prarventus eft, quod eftrcliquum,in iftoanno
transmittitad heredem, vtipfequoquc reliquo tempore delibérete,
& ante peracbim tcmpus illud fubftitutus non adroittitur.l. quamdtu
K.de acquir.hered/t. dicitur. quamdtu prior heres inßitutm id/re fotell
ßbßituius nonpoteß. arqui adire adhuc pored per heredem rransmif.
farium. alioquin verum effet Privilegium Juris de transmittendo jus
deliberandi, fi fubftitutus ante finitum fpatium deliberandi poíTec»
hereditatem fibi vendicate. Differentia autem inter hunc modum
& ptaecedcates eft, quod inptioribus hercditas transmittator etiam
Lll abigno-
4^ о Traftаш de ontrattibw, .
4Ь ignorante, in hoc autemrequiratur noticia delata:,fifei herc¿itatrs>-
quiadclibcratiodere aliqua facienda fupponit fcicntiamcjus, de quo «
deliberandum eft* vt -Paulus à.Çaftraitvl.C»»» i» antiquioribus. cod. de
jare delib. fecundó l.cit«nonart>at.fuam difpofrtioaem-ad* heredes
fuos, fedcomprehendit quofeunq; etiamextraucos.iu vt quicunq¿
hereditates fibi dclatam novit five ex teftamento five abinteftatcv
poûjt deliberare ( ctiamfi fit fuus heres)&Jus quod fupercftad hci-
redes fuos quofeunque tranímirterej. Aliayidcri paj-rruntapud Ca-
ftrc nfçm fu p. Bart. ¿4 alios*,

§. г. An Mwachus hereditatem non aditam tranfihittat ad~Aio^

naßertum cam.exctttßorte ßtbßituti^

£ V. M M,A R I V №

Ля Нле qusflio est tantum de'monaßerijs eapacïbm ßtcceßionü finrum reif» -

gioforumfive ex teßamanto,five ab inteßato..
2, Si ßbfiitutus oneratur redímete captivos¿ut egenos álere, non tranßnif«
tit ad monaßervun^.
ß, <_Moj}achus ante acinic пет morJens transmit tit ad Monttftcrinm exelufi-
fitbftituto vulgari.
4% iJHojtaßeriimnop ßtccedu per wodtimfilij ,fed jper modum aequißtionü
naturalis.
S., . \Monaçh"* reße&a monaßerifi eïljquafifilito, autfirvust qui* tomen hoc
ßrvitm eñ honorâta , nihilper dit ex jure,qnod antea habebat quoad
fuccefißanes in bonaparenttm*..
NOt. primo, vtfeparcntur-certa ab inccrtis, iamonafterium is*
greflumper profeifionemfcilicet,aut Votareligionis, fi moria<-
tur ante Teftatorem,,veleum,cui debebat- alias fuccedcre^ Dodorei
communiter tradcrc nihil cx vkcntis patris hereditäre ad mona ftc-
rium tranfmitterc, gloiTa in cßatutum 1 8 .q» 1 o. Felin us in e, in ргфщ.
tU.dc probat. num.56. Fcrdin. Vafqtiius lib. primo 4te.fucceß. pro-,
grcflu. §• 9. &- alij paiTiim*. ratio eft.- quia., legitima-, norL. eft de-
bita^ filio à paçrc adhuc riventc. l.| i, §.ß impubère, ff., do calk*
none bonorum.,, бе videtuc- claré convinci ex»' canone fiât»,
tum. citât, quia .monachus ad fpifeopatum promotus vendicat fibi
non -
г

Dityutdtiof. ТУбЫшт?. 451'

яоп vero moniftcrtohercditatcmpatrisdefuníti pofl éjusegréflurn
exmonafterio. atqui ñ vívente patre tranfmiíiflct jus legitima: ad
monafterium, Jus manfiffet apud Mud;necEpifcopusfibi'pdflet ven-
dicarc. tranfmittitcrgo.monachus omnia quidem jura, & a£tiöncsr%
& fpes in monafterium. fed jus legitima; nondum eftacquiGtum_„
nifi remotè, patre adhuc vivento. Spes au tena cft quidem aliquo
modo tranftnifla f fitamen eft tranfmilfa immediate, de quo fup.) fed
evanuit.mortuo illo.'ôc nondum acquifito jure. Spes enim monaíterio
jusacquifitumiri.fuit tantum conditional , fi fiiiusfupcrviverctpa-
«tri. nec funt Ьагс contraria diftis in dwh. b defieUtcommißttranfinißione.
ï. Nor. г alircrin pra:fenti difcurrenduin de monaíterio capaci
fucceífionis, quam de incapaci.quando eft incapax,qiialia funr,de qui
tus in prarced. dffpur. egimos.fratrum minorum v. g. ceflar quxftio»
ciim non fint capacia aeeipiendi horeditatem à fuis profefsis. ftatim
ergo intrat fubftituras, quando"tales'motimTtur, eut pröfitentur ante
aditam hereditatemj. -quando verb non font dari fubítituti , fucce-
dunt heredes abinteftato- domicilia vero,quaí quidem non funt ca
pacia-. iùcccdendi iliisr* ab inreftaro rationo Te'ftatorumj qui*
bus alias ipforum rdligiofi ab inteftato fuccbffiiTertt, non accipiuno
tranfmifllonem , cum non poflît domusexralitltulo adiré heredita-
tem,niß teftamento'ibribanturhcrcdesrdigiofîjquando enimaliquis
religiofusvel prefcflusnoitree Socieratis inftftueretur hères, heredi-
tatem non aditam ad monafterium vel collegium tranfmitteretUL.,
ficutifecularcs, aut faítcm,*íicuralij Religiofi qui fucceifionum ca
paces efle folent. Tota ergo qusftioeft de monafterijs, quae íuntab-
folutè capaciafuccefllonrsTuorumTcligioforum , five ex teftamcnto,
fiveabintcftato. Inquarcmultinegant rcligiofum rranfmitretc he-
rcditatcmnon adiram ad mum monafterium, etiam Juro fuitatisr";
fed quando morituL.antcquam adiuerio, fieri locum fubftituto ex
Vulgari , Ferdin. Vafq. fup. Graßü. fubßimio q. 9. qai dicit сотящ-
nero Legiftarum-..
2. Dico i. fifubftitutus ihn redimendi csptivi,aut egentcs alendi
onctatus fubftitutione non tranfmittitad monafterium, fed caufa ilia
?ia fucccdit, ita_,haberur_ Aurhent. nifi rogsti cod. ad Trebell. dc-
fumpta ex novella 123. cap. 27. Vbiclariùs resexplicatur. Ratio cft,
-quia^ jus, quod in favorcm monaftcrij potuit condiciones velonera
LU г ' «dje-
 4j X TraftAtus de Contraiïibta,
adjeäa hercditatihabcreproiranappofitK.potuitqnoqiCxcipíTe ге-
demptioncm captivotum, vtquandohcreditas oncrarctiir fubftitu-
tione tali, non defcrrctur Religiofo,niG cumf& fub tftooncFc. & ita
banc do&rinam Lcit. tenent pa (Tim Doctores Bart, in repctif.auth?nt.
Jngreffi. cod. de iacrof. Ecclef. n. 54^& licet multi exrendanthoc ad o-
mncm caufam piam» tarnen bene oftendit Afearías i» trad, de pa
tria poteft. с. vítimo» num. 72. non habere locum, niíi in duobus ca-
ilbus cnumcratisin lege, &cum monafterio refpectu fui profelíi vál-
nde fit favendum, non debemus gravare vitra,, quàm lex cxprcGè
gravet.
î. Dico fecundo, heredîtas défera monacho, qui morirur ante a*
ditionem, tranfavittitur ad. monailerium.exGlufo' fubftituto vulgark
Panormit. inc. in praîfentiade probat~& Tautz de vu4g. fubûituc
num. Г28. qui dicit in Germania rota hoc eflêrecepram. ratio aurcm
poteft fumi ex novella 123. cit. quia Imperator déclarât omnia one-
ta Gibititutionum fublata efle in favorem raonafterij. Verum ra
tio ha:c penitiùs eilexaminanda-. nampetitur quo jure monafterium
acquirat bona fui profêiÏL mpra quidemmeminimus hujus difficul---
tatis,fedhîc fufiùs tractamus. Prima iententia cft, monaftenum ciïè
Èoco filij, & iuccedere fuoprofeflo, ficut fîlius luccedit patri, hanc
fententiam communiter tuentur, qui fummas cafuum fcripferurïo.
Silvius Religio 8. quaeft. 2. Tabiena. Monafierium. 15. Angelus. Mo.
mßerium* qtiatft. 2 & mufti ex Juri (lis fie loquuntur сипь Azorio.
nec dubium Jus ipfum in Novel, cit. & alibi dcdiiTe occafionem ifti
ûiadbl'oquendiv
Secunde fenrentia eft Canoniftarum с. inргл/êntu. de probat;
Vbi id rracrit lnnocentius, quem fecuti funt pofteriores. Panormit. i-
bidem fùsèjFelimis<num-.4'.2. cVLcgjfhecimi Battolo inAuthent. fi qua
mutier, cod. de faeroí! Eccleí! Baldusin X.Filium. ff.quijuifunt. Stc & a-
lij. nullo modo habendum, locofilij. quia vt dkunt.fi monañeriumj
habcretur.locofilij,monafteriumefler inpotcftateMonachi, ficut fi-
• lius eft ir» poteftate partis, & quodaequireret monaíterium, profeflb
acquireret; &c. Addunt tarnen diet i Authores, Scalij magnontjmo
to. quosrefcrt& fcquitur Sanchez lib. 7-. de prareepr. с. 1 2. dclatam.»
Monacho hereditärem ad monaíterium pervenirc , per modum natu»
ralis acquiíitiomsiaconiequentiam pcríbna: fui Reiigiofi.qui feipsu,
& fua.

•
& fuaomniadedicavit.St donavit monafterio, quxcunque cnim ad
eurrufpectanr, vcl fpc&abunt, dcbentur monafterio.ad quod ipfc fpe-
âat. ficut quiaarrogatusfuam pcifonam transfert inarrogante, tranf-
fcrt quóquc omnia bona, & jura inftir. de acqtriílt. per arrogar.
4. Dico ?. probabiliùseftmonafteriumnoneû^foconlij, fedpcr
modumacquifitionis naturalis, venire ad Jara omnia1 fui Religio!].
Prob, priorpars, quianec juraftatuunt m о na iteri um eflc loco filij , &
rationiconfcntaneum eft, vtpotiùs Reiigiofus fit filii» Monafterij,
quam contra pro quo
5. Not. Monachum nunc fílioin potefiate patris conftiruto, nun«
fcrvo œquiparari, prout commodiùs erit monafterio. ficut ergo in an-
tiquoRomanotumiureriUus erat omnino in pote fiare patris , & quic-
quidacquirebat, non tibi ícdpatri aeqaire.bar, necadibat,nec repu-
diabaf hcrcditarem,nificum authoritare patris >• vcl ficur fervus,quod
acquiri«, domino acquicitiita eft dcReligiofo, quia tarnen fervitusr*
religiofa eft honora ta, & non viFis,filius monafterium ingreflus nihil
perdit ex ijlisjuribu*, quarante habebat, quo ad iucceffiorres in bona
parentum(ftando fairem in jure communi Jretinct jura fuitaris>& fi
ni il ia. Si moriatur parens faicularis monaûcrhim intentât nomino
fui religiofi, qui adhuc vivir, naruraliter petitionem hereditatis &c.
Si vero Reiigiofus moriatur, cui multaabalijsdebentur,autqui mul
ta acqniiíÍvit fua induftria, in iíla bona non fuccedir jure hereditario ,
aut per petitionem hereditatis, cum à parte rci monaffenunr rron fio
he res, nec filias, fed еа vendicabit oceupatione peeufij, velaliomodo
quo in jure illo antiquo civili, pater filij fui rmpuberis-om nia bona, e-
tiamheredi rarem marris relictam. vcl ficut Fifcus occupât omnia bo
na rci laefaemajeft. Fifcus enim habetur loco heredis, quia inftar here-
dis vclfucccfloris vniverfilisamiTia bonaacquirir, fed reipfa non eft
he res, vt bene notât Bart, ad F. ßconßante. %.finalt. fi.filut. m*trim. Vn.-
de in praefenti non eft vera tranfmifllo, fed naturalis acquîfuio.cx do
natione acceffbria ad' füamperfonam, quam fecit Reiigiofus, ficut fi
quismihi donarce partem certam bonorum fuorura donatione inter_
▼ivosjcujuscxecutiodifterretur in remptrs mortis donatoris,non taa-
quam hcres,auraftioneexfeftamen:toillaobtinebo> fed cx donatio
ne agani contra heredem, & o ames poifidentes.

Du-
434 ^Trat%atusde Contraftibut,

Dubium octavum.
De ßihfiituticne pHpittati.

S V M M A R I V M.
rt» Materno» potefl fiubßitttere pupillariter, quia filium non hebet inpöfw-
ßate, ¿r quia Privilegium proßlio teßandi filiut patris eß. In pro-
bincijs vbi patres non exercent poteßatem patrian perfecJam, infi
lias> nee Uli pojftmt fiibßituere.
e. Nee émancipât о, песfilio naturalt ( nifihic fitlegitimatm) poteflfubfiitui
•, pupi3ariter,cbrationem aiïatam.
g. Filio adhuc impubère per profiejfionetn patrù non evanefiit pupiBari
fùbflitutio.
.4* Anni pubertatú & papilläres non dejùmuntnr in ordine ad effectusphj-
fieos,fid in ordine ad effect us morales propter jufias csufits.
SVbftitutiopupillaris eft morîbus introdufta, vt habetml.moribut.
ff devulg. ita fciJicct, vtpriraùm obtmucrit confuetudo, vt fie fio»
ret, deinde inlegem icriptamfit redatbim.
Died i.fubftitutiopupiflaris eft, quam facit pater filio impu
ten, velfiliaMnpoteftatcconftitutx, vtfi intra pupillarem actatem_«
moriatur,ipfi fucccdatur. haec quidem deícriptiocílcommunis. Seâ
■indiget explicatione.
i. Ex hac ergo fcquitur primo, matrem non pofle fubftituerc pu-
pillaritcr, tum quia non habet filitim in poteílate, tum quia Privilegi
um faciendi teftamentum filio à Jure íoli patri conccfíum. quat duó
rrcquirunturad fubftituendumpupillarrtcr, & defeflu prioris condi-
tionis in provine ijsillis, in quibus patres non exercent poteftatém»
patriamin filios, au t non ram perfetfam, non poflunt quóque fubftî-
Tuerc pupillariter,quod de tota Gallia teftatur Afcanius clcmcns dcLr
pAt.poteflate. c. 2. Sed quid fi ex vfu autíhrtutoálicujus provincias ma
ter asquè ac pateraaberet filios ¿c filias in poteftate, an poíTet fubfti-
^tuerepupillariter? Refpondeo, probabiliùs videri, ne quidem in со
eafu pofle , quia föla poteftas paterna ad hune cffe&um non fufrî-
cit. nam poteftas patria facit , vt direÄio filij , & adminiftratio bono
rum ad cum ipecter pro eo tempore, quo filins eft inpotcftate,fed non.
îribuitjus de omnibus ejus bonis difponendi pro tempore, quononl.
er«
 b'tßttt. jy Dubiumf.-
eritarrrplins in poteftate; gravandi Iegitimam,privaHdijure fucceden-
di cob.qui liege id habent,hercdes fcilicetabinteft.ato*&-c. Vndt opu*
fuit,vtjus daretfpecialem poteihtem p.atri faciendi reftamentü filio,
mater ergo fi exflatuto haberet poteftatem patriam,nifi fimul haberet
«am cum omnibus adiuuc"tis.àjure çivili, non pofletteftamentum«
condere filio.
2. Seqmrar2.nec cmancipatopoíTe fiabftitui pupirrariter , quia_,
son eft in poteftate patris, nec ctiam filio natural i quantum vis in arta?
tepupillaxifitconftitutas, qaianon habet cum patermpoteftate, vt_»
probatumeftindifpnt. pra:ced. fitaraen pupillus àprincipe legitima?
retur, poiTetci pater fubftituerc pupillaritcr* vt tradit Bart, in 1. in pu¿
fillari. ff.devulg. fufficit fipoft martern patris legitimctur, modo pé
tente patre id fiât. Jafbn inl. majoribui. ff devulg^
Controvcrfi* ramen aliquot ex definitionc ptipiHat is íubftíttt-
tionis oriti pofftmt.
Prima* hoc fuppofito, quod fubftïtutio papillaris adveniente
pubertate cvanefcat3cum fiJiuspoftpubcrtatcmcenfcatur habere fuf?
ûçicns Judicium ad faciendum fibiipfi teftâmentumjpctitur.an quan-
do tempore impubertatisdefimt eife in poteftate patris propter pro-
fe fflonem patris inJleligLoneapprobata(í'diximuscnÍTn inprajceder*»
tibus per profeffiönem folvi poteftatem patriam. & vidéri ppteft hac
de re Covarru. inc. 2. de teílam. & machefií. in tract, de fuccciT. ab in*
te ft. in princip.qui tenet contrarium, non fatis folidè соттипепь-
fententiam evertit ) an tunc evanefeat fubftrtutio papillaris ? & qab«
ckmacriter défendit evanefecre Emanu. Cofta repetir, inc. fi pater*
dctcfhm.num. 6 p. 2. §. Teßatore moreno, num. 9* & ex со Thomas
Sanchez, de prœcept. lib- 7- е. з- num. 40 &feq. & nitunrur axioma-
te communbquöd quandó teftätor moriens non habet fliium in pote-
ftate,cvancfcatpupillatis fubftitutio. atqui parer^sReligiofus tempore
mortis Гиаг. naturalis non eft hábiturus filiumin poteftate ; ergo ante
mortem finita eft fubftitutio.; Deinde textus eft in 1. cohered^ ff. de vul
gar/, ergo с vanuit fubftitutio.«
3. Rcfp. tarnen mihi omnino probability vidéri fubftitutionem.»
noncvanuifle,fedftatim à profeífióne patris obtinuiûc vim, &de-
bstifubítirutopupiilariteii. , cxclufiV heredibus ab inteftato. fúrru
groiuc parto..claran. jura_» .1. Pdter. ff. dc^> captiv. &foßlim,\.cornc-

1
 45б Traitâtus de ContraitAw ,
Ha. ff. Jevulgari.yhi cxprefsè,quoddicimus(decidirur. & Papinianus
vmufquc hu jus legis author, cùm cafum propofuiflTct , an filio defí
neme in poreílato с1Ге fui patria percaptivitatem apud hottes legíti
mos, Sc patte in captivitacc moriente, fiIio<*aóquc in pupil lari «tato
decedente, an hereditas ad íubítiuirum pupilli,anad heredes abinte-
ftato pertineat. Refpondetad/ubílitutos pupillares fpectare,& datra-
tionem, quia quando pater apud hoftesdtccííít, fingitur a jure morru-
us naturaliter, ab ipfo puncto, quocaptus eftprimùm ab hoílibus, <5c
perconfequens mortem civilem in hoc cafu íequiparari natu rali, ap-
pliccraus deeifionem juris ad noftrumcafum, patct per profeflkmem.»
fingitur raortuus natu ral iter, filius ergo,quiinpoteílatc fuit vfque ad
punctum profefllonis, fingitur vfque ad mortem fuiíTc inpotcÜate, Sc
* permortcm exivilTeex poteftate: íicutergo fi pupillusper mortem.*
naturalcmpatris fuiflet potcílateiolutus, confirmata: fuiífent tabula;
pupülarcs; ira ¿k perhanc mortcm.qua: fingitur à jure adhunc cfftctü
mors naturalis, adde rationem juris, quam adfert Papinianus multo
magis militare in cafu noftro, qniacaptivitas eil res ex fc incerta , Sc
temporalis, & proptereaquafi íufpcnditur ftatusfilij, & ex poil facto
fit retrotraerlo, profeffio autem eft tes ex fe perpetua & immutabilis ,
ergo per ill am dantur effectue , qui tribuerentur per mortem natura
lem, Sc mors vera naturalis, qua; fubfequitur, fingitur à jure^ tunc
fuifle, quandoprofeíTio perpetuo du ratura eft emiña.
Aà\. coheredé, pro altera ícntcntia citatam potcíl reíponderi,
non agi iliic de caíli noftro, fed de alio, vtquando per emancipatio-
ncm, vcl alium modumfieret loi juris, qui tarnen non fingere tu r à iu
re cífe mors naturalis. & hoc neceífario dicendum , ne tot decifioni-
busPapinianilex illa contradicat. hanc fententiamfuftinet Philippus
, Praacus inc.y? pater. de teítanv in 6. alios pro cadem citans. -
4- Secunda Controvertía cft. aliquorumRegnorum ícProvincia»
rum ilatura, & confuetudines extendunt pupillarem ïtatem vltra ter-
minosàjureciviliconilitntos;necfaciunt diílinctionem inter impú
beres, Scpubcres; vcl minores, öcpupillos ; fed vfq; ad certa m arta-
temv. g. 1 8. vei zo.annura. Hanc quaiftionem tractant plurimi Do«
ttores poftBart.ad X.majoribm. ff.de vulg. vbijafon & caeteri.ôt acquie-
feuntin hoc, quod poftpubertatcm, quae à Jure civiíi íhtuta eil nem-
pc in mafeulis 14 inpuellis i2.ann. non poilit pater fubftituerc pu-
, pilla-
 J>tßutatib /. Buhгитfi. 4.57
pillariter, accipiendo pupillarem fecundùmvfiim Juris, fcdtantuiru
exemplariter. Communem illam fcntentiam valdc impugnat Politus
trail- defubftitut. in §. depupillari. fecutus Socinum,3c poil cum
Leoncius traft, de pupill. num. 94. ôcfcqq. quidicunt ftatutum ex«
tendens xtatem pupillarem vfquead annum 20. effo vanum. cunu
rton poifint ftatuta* mutarc qualitatem naturalem > fed viden-
tur mihi excederé in ifta cenfura quia non difccpratur,an Reipub. pop-
fit facèrevt phyficè loquendo potens quisnon fit ad generandurru
ante annum го, fed atb non poffit cenfere propter juilas caufas, il
ium qui non attigit 20 anhum, habendum quo ad effedus morales
ioftar illius.qui hondum explcvit 14. an nos. poffet certè Rcspub.
cfficcre,vt non habeat faûionem teilamentifilius ante tot annos, &
tt fit plenèic perfetlè in poteílate patris, ficut fuit cum effet infans,
& vidimus in legato alimentorum fadloalicui vfq; ad pubcrtatem, ex
tendi pupillarem aetatcm vfq; ad 18. annum 1. mela. ff.de alim.& cibar.
leg. cur ergo non poflît fuprcmus princeps ita (latuere in alijs caufiV
fimilibus? Vndc ad propofitam quafitioncm Rcfp. confiderandum cf-
fc, qua; fit praxis ftaturi, aut que verba.,, fi enim dicarur, vt maneatj
pupillus vfque ad talcrn annum, poteritpater illi fubftitucrc pupilla*
ritervfque ad ilium annum, etiamfi tränfierint anni à Jure civili con-
ftituti. quia ficut potuitRespub. Rom. ftatuercvtvfq; ad 14. annum*
& non vlteriùs patri effet poteftascondenditcftamentum filio, ira a-
lius princcps,quinoneílfubjec"lus juriRom. potuit terminum ifium
prorogare. Si tarnen interim uxorcm talis ducerct,& procrearet li-
beros, fubftitutio evaneíceret: cùmnonpoiïïnt exeludi libe ri pu*
to tarnen quando folum negatur in ftatuto faftio teftamen ti,nifi aliud
cxprimarur.non concedí potcftatemfubftituendj pupillariter.Etin eo
cafu admittendamfententiam Barrolbqu« cft communis , talipoffc
fubílitui exemplariter,ficuti prodigo fubftituitur.de qua re paulo infe-
riùsagetur,

Dubium nonum.

AnperßtbßitMjonem pupillarem excludatur ¿Legitima Ait~

ter pupiSißueTeßatoris ? , \

Mm ra SVM-.
4¿ g Traftattts -Ж Contraffibu* ,
$ V, MtM> A .Eil; V M-
t* Poteß materper txprejpun ßetialker ,fufilUr*m fubßhuücnem excludl
, л legitima.
Perpapillärem gcner/Utter exprejfsm excluditur water a-legitiman,
t*. ¿%*&»dopÍA- ели/л ßbßituitur, mater intmnicaf* à legitima excluditur^.
nifi iß/u» coheresßlij inßtmitur.y &„ tune />/*_> сaufiu exeladi*
tur.
^Mdoextraneuitaeheßtbßhutiueß^etiam^xelüdUu^niaurtßveiü'A
pttpiäi mater fit,ßvettßatoris & avia pupiüi. .
SVbftiturio hœc, vt antemonuimusjcft vcl exprefla.vel tacita. De*
indcco°ntroverGaiCfti.an marer pupifU excludi pofluà legitima ÍU
bi debita. Secundo an mareripiiusteftaroris.Decxpreira, & matre pu*~
pilli priùs eft-agendum. Bua: Amt lènrentkc Prior, q u öd licet exclu,
datura tota heredltatcfijibàlegithnar^mcn nonppfíítcxdudbtenen«^
omnes quivtuntur jure Saxon ico, in quo exprefsc id conftkutum eir„
teftcTautz ds iubftit. Vulg.num. i70;&Mcnoch.l.4~praîfumpt. 3*^
multis conatur argumentis evinecre lentenriam cxcludentcm ma*.
trern,t fle contra jus Scajquitatcanipofterior nutrem omnino cxcludtfc.
Auihoresibtimcirabimus
i.! Dico primo Versus vid^rurmarrem per expreflam ípex iahtet'
jHipillarcm fubftitutioncm excludi à legitima, de jure Canónico re&
cftcerta.cum id decidatur in- claris terminas in c- ß pater. de reib ra,
in 6.' Sc Dolores-Juris viriufcjue cam deeifionem fine conrredicrio-;
ne amplcctunrur^. Menochiusrefpondco deeifionemj illam ciTeui
contra jus civile, ad quod ha?e materia pertinet. probatuc ergoex
Jure civili per tcxtum,cui omnes nituruur lege Papintanus. %.Sednec.
Inpnbes. ff de inofficiofo contra teftamentum rilij Impubcris quia_*
pater illud fecit, Si vero non сотрет inofficiofi querela, ergo le-,
gjtimaeinon debetur. nam quoties mater contra leges prxteritur^
convenit ei querela.,. Refponder Menoch. fup cumaliisr*. non_
competeré quidem ci querclam inoíricio fi, fed tondirionem cx Гс-
gf pertextum in lege omnimdo cod. dc inofficiof fed contra Gor»*1
ditto cxlcge non danmnifi ad pctendum. lunnlemenrum legitimas. •
«juando fcilicet nimis parva legitima eftrcli£ta_>, ve^ ipfe tcxtusr*
dijferte aiTcrit.- arqui лоп poreft petere fupplcri legirimam» quan-
4o nihil omnino icliäüm eft; ergo per quereiaxn inofficieii aget_> ,
. . . fia-.
 •btjputis. ЪиЫит-р.

П ilia aflio eicompetar. ergo cum querelanu non poflit fnteiitâife

i :п actionem intenrabit. Authorcs autem pro noftra fententia,
& confenfum orbis producit Gx&ftxs. fobßitutio. q. 30. Et cum nuper
lis fuiffet de hacre mota coram imperatore Ferdinande Iii- decidit
fu a Majcftas, matrem per pupi Harem excludi à legitima- Vndc non
Гас» reverviTter áePontifice dictum,quöd ílatucrit contra jus,& xqui-
í arcm.cu r. fenrentiamab omnibusreceptam,& Jurecivili fatisrobo«
ra tarn conftrrnaviu. >'
Argumentum,quo maximenitittfrMenoch.eÜ.qoud non poil
fum perme Faceré, nec poflum peralium.atqui pupillus non potuif-
fetperfenpfum excludcrc mattem, ergo nec perpatrem. hoequidem
argumentum diu ante Mcnoch. propofitum fuitab Anton Gomes
rom. i. Variar, c.4 fed dato non conccÎTo, majorem illarti effe vniver-
Taliterveram.Pxefp.diftingacndo min. fi fHius pro fc poflet teftarinec
per fe, necperalium poflet matrem exeladere dando altcri commit
iionem pnetereundimatrcm,& eomodo poïTetefle verüm commit,
ne diftum, vt beneadvertit Taurz decaufa efficiente Tcftamenti j
lex commrifione verb non àtf" data, -fed à Jutcj, non-poteft pra>
terire matrem, fie negó illud axioma habere locum. & quvando res
bene confideratur, 'filius necpcrfe.ncc 'per alium cxcludit matrem .
Ted Jus, quod dat Authoritatempatri faciendi tcftamenturru pro fi
lio. Jus autem pot eft in с ems cafibus negate legi tima m Mat ri f de
quibus fupra egimus & aliquid adhnc infernas attingemus) cum re
vera non tam ftriclo jure debeatur legitima afeendentibus, ficut de»
feendeutibus; nam extantibus liberis legitima parentibus non debe-
tur.Authent. de ЪегсА.лЬ tnteßat. Inftitut. de firvili cognât, lege pater
$lium.SR.'àe inofîH. ôcDoftores paffinu», vt habet Xïuido Papa q 426.
& iru plurimis Regnis praxis habet, vt prasteritio matris non vi-
tict teftamentum filrj, nec legítima exigatur_ , vt norL.femeIob>
Tervavi. Major videripoteft diificulras de tacita.. pupillari,an_,illa_,
quoqrprivet matrem legitima fua,& fucceífioncfilij, Advcrto autem
prêter cxprcflamfpecialiter daritacitam. Sed & ilia eft duplex, alte«
rat quae vocatur exprefla verbis gencralibus, vu fit in compendió
la fubftitutione , de qua., paulo inferius. verb* gratia-, Inftituo fili.
urn mcum , & quandocunque fine liberis morietur fubftituo Caium.
ibi quidem pupillans non-eft ipecificè exprcfla,fed tantùm genera-
Mmm л liter,
 Traftattu de Contratfibtts.
liter, in Verbo quandecu»%. altera eft omnino tacita, qualis eft ilia qoas
includitur in vulgati exprefla, de qua fup, & tacita Vulgaris contenta
jnpupillariexprefla. Hispofitis.
2. Dico 2. per papillärem gencealiter expreflam excluditur mater
à legitima, haxconclufio videturexprefsèdecifa in с. Sit pater, cit. de
tcíhm. in Texto, quia Pontifcx fondât fuam deeifionem in generali re-
gula , quod fubftitutiones potiùs debeant intclligi vr dire ftx fun t ,
quàm obliqua;, ergo debuit Pontifex intcllexifleid de fubftirutiono
Verbis generalibus facta & coroprehenía in compendiofa,dc quapo«
tuit cífe dubium, an effet directa, vel obliqua, fed de fubftirutioné,
pupiltari verbis directis nullum potuir eife dubium, quin eilet dire
cta ergo illamqua; verbis generalibus fit,cenfuit effe dirgctam & de
hac vidctur loqui.quando deciditmatrem à legitima exeludí. Dcindc
& Bart, in I. Precibw. cod. de impub. cenfet eifc expreflam xquç ас cil
fpecificè exprefla.etiam quoad eíFectus,& proindc fi fpecificè exprefla
excludit matrem,excludit etiam exprefla.generalitcr.Et proinde hanc
remita explicar EmanuelCofta repetit in c.fipater.ç'n §. ßptrßite Ma»
tre.axxm. 1 2- & feqq.Sc h<tcvidccurcomr»unior& ajquior fétitcn.tia_,»
Quando vtróeft tacita pupiNaris contenta in Vulgari, aut ta
cita Vulgaris contenta in pupillari expreífa> major videri poflet difíí-
cultas. Er quidem de hac omnino tacita nonefíe locutum Pontificcm
jamante diximus- In hac ergo omnino tacita confiderandx funt per..
#Ъпге> quibus fit fnbftitutio- primó , an fintcaufa pia,de qua in d.cap.
agit Pontifcx. fecundó an coheredes,vel fiii/,tcrtió an Extranei.
. Duas funt fentcntixaffirmativa^ quia negativa eft paucotu m)
Tna qupdgeneralitcnquando pia fubítituirur,per omnino tacitam cx-
cludatur mater. ha?c eft Pauli à Caftr. X.precibm cod. deimpub.fubßit. Ja-
Ibnis ibidem, qui dicit yix vllos contradicere. Tiraq. privilegió?, pi*
taufe. Cafta fup. §. ipßspauper¡bus. & alij.Altera eft reftridiva.quód ma
ter quidem excludatur,quandopia cauià fubftituitur pro reftitutione
malè abíatorum, vel fimili re ad exonerationem anima: defuncti. alias
vero piam caufam quamcunqi non cxcludcrcmatrem, hoc docctco-
varru. in cAatmtifts de teftam. Carolus Molin. in addit. ad confrí.
3 8 . Alexand lib. i . plures ci.tat Ripa in 1. moribus. ff de vulg. num. 6 1 . &
lafon fup.& in eo quidem conveniunt omncs , quod pro reftitutione-»
male ablator um benè fu bfti tua t ur cau fa pi a_,.
* ■-. i Dico
 Dißutatiof. Dubiumg. . .4^
pico j.illalimitatio, quamadhibcnt Jarifconßilti, eftomnir
noimpróbabilis. Confcicntia enira onçrara obiigarione reftituendj
pialé Ablata,vel vfuras&c.nonfaris fe exonérât per fubftiturionem^
faftam pi» caufae. Prob, quia injuftus detentor rei aliena;,vcl debitor
çertusnon poteftdifferre reftitutionem.aut 'folutionem.prœferrinu,
quando dies folutionisceflit,vt eft conftans'omnium Theologoruin
fenrentiapoft D.Thom.2.2.q 62 art.S.Ä bene rem explicar Navarr
rus in Sumraac. 17.a num. 59. perfeqq. fed in cafu propoiIro,& fola.
tio differtur fine caufa, & imponirur fub conditionc, qua;, an vnquani
fitextitura,eft valdeincerrum. nam faciendo pupillum heredem vn|-
verfalcm,relinquit ill i bona injuftè acquifita, faltem vfquc ad tempus
pubertals, ficdeindein perpetuum, &ipfi, Scheredibus ea tradit, ß
vfquc ad 14. annum.pervenerir, quem annum attingendi eft fpesval.
dcprobabilis. & confequcnter ilium quodamnjodo liberar ab onerp
vilo vnquam remporc reftituendi. hocautcm non eft rcftatorem ex
onerare fuam confcientiam,fcd novo peccaro morrali oncrare.&mo«
in volúntate nunquam reftituendi, nilifubconditione valde incerra.
&fimulonerareconfcicnriam»filij liberando ilium ab obiigarione fta
tim reftituendi, quod nullo modopotuit faceré, tenebatur crgoabfo-
lutè il lí prarcipere reftirutionem lccundùm ea, quardiximus in difpur.
priced, dub. vltimo, auteertis perfonis, ß illas novirjaut quando non
#»ovir,/egarc pauperibus tanmm , aut fîdeicommiflo ftatim reftituen-
do pauperibus dempta fuá legitima earn gravare , aut alio aliquo mo
do curare, vr ftatim domini malè ablatorum res fuas confequätur, jux«
ta ea, qua; docenrur à Theologis & cafun confeientia; rraftaribus juri-
ftscrgoplurimitam Canonifta;, quàm Legifta: in hoc modo fubilitu-
endi graviter crrarunt.nam nec exprefsè, nec tacite pro bonis ablatis*
potuit fubftituerc dire¿té,differendofatisfa¿tionero, fed debet, vtdt-
xi, mandare, vt fine mota poft fuam mortem eafiat.
j. Rejeftaigiturilhratione fubftitutionis pro exoneranda con-
fcientiamodoexplicatotcnendum,tacitam pupillaré excludere ma-
trem, quando pia caula fubftituitur, vt Dolores eommunius docenr.
ratio eft, quia cùm jute fit patri pcrmiflumdifponere de bonis , qua: fi-
liolrapubcri obventura funt poft mortem fuam , pro toto со tem
pore, quo crk in pupillari anate, & poffit matrem five vxorcm fii»
am ab omni lücceflione fiüj excludere, vt ante oftenfum eft, &Jus с 1щг
Mmm i ч rè
 ¿fgk Traitatш démontraffibm
;1Äprie*fumatrd völuiflc cum, quando «tprcfsè fubílitiiit , poreft quó-
-quc exconjctturiseandcm mentcmpraefumcrc, quando piamcaufatn
tacitè pupillaritcrfúbftituit, quia favoranimx cam przfumptionciiL»
perfuadet, cum pofílmui interpretan, quando non habcmhs clárame
tncntcmin contrarium, fuiíTc ejusmcntem, vt potius animar fuar con»
iukrctnrjquàm vxori provideretur de bonis témpora libus. ifte au-
temaffc&uselecmofyna; tempore fuo Faciendas prodeft ácima: tefta-
Voris, vt in vita crefeat in. virtu te, & poft mortem pirniatur mitius}, vt*
luo loco infra deducemus. Si autem vxorem fuam pupilli matre reta
Inftituat, &coheredemfaciarfilij, turne docetur .conimuniter piam* .
caufam fubftitutamexcludi, & admittimatrem, vthabctur|4jK*. cotí,
xleir>fluut&fubßitut.&i datur ratio ibidem", quia quando maritus vxo
rem inftituit, déclarât propenfum affec-tum crgaülam, ita vtnon pofc
íimus pra-fumere vóluiíTe illam.excludcrc.
Difficulras vero videtur major, quando non pía caula , fed cx-
h traneuseft tacitè fubftitutus.an matrem excludat. diftinguunt verb

Authores primo, de modo fubílitutionis, an fit tacita vulgaris com-

^rehenfainexprelTa pupillari , an tacita puprlla ris comprehenía ívl»
exprefla vulgari. 'Secundo, an ík órnate rj)upifli , five гхот teftato-
ris, que excludenda vctíit.an vero mater teftatoris, & avia_, pupil
li. fi fit inftitimo tacita vulgaris incluía in pupillari cxpreïTa, tunc
matrem pupilli excludi, quia cum ex vulgari tune deberco Гас»
cederé ( íuppono críim pupiiium efle mortuum ante adftam herc-
ditatem , yd cam repndiafle) jraater pupilli exeluditur. Sed mater
teftatoris cxclufis fu bftimtis hereditatem capit, cx'pupillari enim_*
fubftitutionc fucceditur ipíí pupillo, non vero teftatori ; contra*,
vero ex vulgari fucceditur teftatori. mater autem pupilli five» te
ftatoris vxor, non habet titulum, vt exçlufis fubftitutis marito fuo
fuccedat , mater autem teftatoris "habet jus filio fuo facccdcndi. Si
vero fit pupillaris tacita inclufa in vulgari exprefTa , tune matremj
, pupilli exeludere fubftkutos, nifi fmt descendentes teftatoris, aur_>
pia_, caufa, aup faiteen coheredes-', hoc difeurfu paflim vtuntur.
Authores poft Bartol. in 1 X. ff. de vulgari. A Cofia in repetir,, c.
ß pater, cit. § fuperßite matre . %.fi vtrumque. Covarruv. in с. Rai-
»utim.% 4. in fine, ôcalij. ita vt negari non poffit cfl'c communem
fententianj,
4. Di-
 4. Dieo 4. qaamvis fen tcntia jam explicara à Do&orum multi-
tudinc authoritatem habcat, tarnen Jùri conformîon. videtur illa,
quae affirmar ora rte m excludi. ita Ferdinandus Viiquius dëfirtctC
progrcin§. 1-5. Emmanucr£varezinaddit.ad"Ahtonium Gomez to
mo i . с 4¡ Trcutlerus voiiim. a.'dffp; 1 1 . Tautz in erFeétu tertio vù i»
gar;rrara. 163. Х>сс'т%тХ!ргепУм.со&& impúber. Paulus Leoniirsr*
jatraft. fibßit, vulg & plurcs alij citatîàMenochio lib 4. prafumprv
39. Prob quiaj)ùs claré id ít"áturf,Vt efiximus fiipí quando fit fubftitu-
tio cxprcffa fpecialibus, & genttalibus verbis* &'fupponi t- fuifle rneri*
tem teftatoriSiVtexcIúderemr mater, proittdeqüe contra cam pro
nunciar, ¿cnuíquatn ih*ejusfavorem decidít. ergo fine juris: authori-
täte loquuntur.qui excipiunt cafu'in fubilitutiônis tácita;.'
Dices, hoc pofíe contra nos rcroTqueri,.qoia jus Пгр< d¿clarát r
^fiKocarentelibcrisd^beriltgitimammatri.ój totara etiam heredfc.
tatcm,G iñtcftatusdeccflrrir. ergo non dc'bcmus illam privare bonis*
fiíij fîûe exprcilä Juris authoritate,atqui nullam habemus juri* aiithov
ritatcm prohoccafu. ergo non debemus extendere. R'cfp ncg fub-
fnmpr. Scimusenim Jusdcdiffc patriporeftatem earn privandi, quan
do faciMeírámentum filio rmpnbéri,& de fá'ftó déclarât cam exefudv
quando conftürittvoluiftcpatrcm, nec facit vllam diftirrcTionem jus*
inter exprcflatn,& tacitam difpofirioncra>nifi quando mater effet da
ta coríerrs, vrdrximus paulö fupcriirs.' ergo quandó pater poteftpras-
iumi vofuifle aur inclüdf,aurexcludirnatrem,frve racirè, five expreí*
sèlîi bflku с ri tv ad h une e fFe ÛQ m pe ri n de e ft; fed i n tac ita fu b ib tu t ion«-
poteftcommuniterxquè praefumi de volunratCjatcjueinexpreíTa. cr-
go in hoc cafu non extendimus Jus ad alios cafus odiofos contra ma*
trem.ftd-doféndimuslibértatem patris ad faciendum de bonis fui**,
quod vult, & qu*re favetur potiùs vxoii,quàrh ipiî patri ? Vndè fi J«>
drei offeruntur con jettura: probables de volúntate teít'aroris jdébec»
pro ÍUbftituro uare,quiadiftincîio facita.cVêxpTeflâ papillaris in со ca
fu ccflar,&ha;c eftcommunis opinio. 1Ш'стт; qüos'prö contraria^
citavimusjagnofeunt fe in earn inductôs, quód ñon pteíuma tu r in t i-
cita pupiJIari exclndcrc voluiffe íuarn vxörcrri:- qüod íi do men-
te prarfumarurin contrarium,volunu cam exeludi. Bartolas iró. X.
vtoribftí.ff. de valgan. <vbí quatuor adfertconjeftoraí» ex q'tibas- pra;-
ÍÜmitux teftaitoiem voluifle praífvrre fubihtutUm fuá vxofi; Me*
J . ■ -

464 Traftatus de Contraftibus,

noch. Гйр. adhuc quinta fupperaddir, & facile alíquas repetiré, proin-
deq\, quia communiter monentur , dixi quoque com mu niter excludi
mattem, nec pluribus puto effe opus. Ad L precibus.cai alij maxime fi-
dunt,in dub. icq. refpondebitur.qui plura vulr, legat Paulum Leoni-
Um fup. qui fufiïfimc ad omnia objecta refpondct.
Нас de matrcpupiJIi.de mat re quoque teftatoris, videturefï
fe major ratio, quia vtfupcriùsoftcndimus. non tenetur reftator cx-
fantibusfuislibçrisjrelinquere matri legitimam , & poteft velle, VL»
exrraneus fimul cum liberis fibi fuccedat j iaris autem voluntatem ¡1-
lam dcclaravit,cùni fcicnb.fe matrem habercmhil tarnen ipfi reliquir,
aut fi reliquir, luilitcontcntam efle.

Dubium decimum.
Quid dicendum de ßthßitHtione faSla л milite f

S V M M A R I V M.

/. Miles poß fübertлит directe poteß ßbßituerey & exclitdittir per han*
fubßitutionem mater,
я, Conciliantur dua leges. I. precibus. cod. de impub. fubftit. &l. Ccntu-
ÚO.ff. de vulgari. nam in priore intelligehdum eß de forma pupil.
lari direcJa , in poßeriort vero de diraía militari compendiofa, &
hoc latiits explicatun

OStcridimus in diiputationcpra;cedenti,miIitesquoadfuateita«
menta habere pecuiiatia privilegia à jure, hic vero explicabi-
mus, quxnam habcant circa fubftitutiones, & tra&arous hic quœftio-
ncm, quia fubftitutiones illorum poflunt fcmpereiTe direcbe, \ vident
tur eorum filij femper pupilli effe, quo ad hunc effeclum.
Privilegium fpecialc vniverium militi eft, quód poifit poft a-
ditam hercditatem, St poft pubcrtatcm filio directe fubftitúcrc, quo
rum vtrumtj; eft negatum pagano I. verbis, ff. de vulgari.\ & I. in pupillae
ti. cod. Lpoß aditam. cod. de impuberum ßtbßitut. quod autem miles v-
truraque poflTr,patet exl. Centurio. ff fup. vbi Doctores vàlde diffufé
id tractant. Vide Gatiautam in repetit, dift, leg. idem quoque ftatui-
tur in JL milites ettam. ff. de teßament. mtl. Jura enim' fivorem feecruno
mili-
 Dtyutdtiof, Dubiumto. 465
militibus. vt poftquametàiHîi'cxftâneum inftituerint, tk illepofthe-
rcditatcm aditam decefleritvin talcm cafamfubftituerc polfit cialium,
in ta-nbusautcmfubftirutionîbus/qua;*fiu tit pail adHam hcreditatcni
extran,co,aut'fiIioypo^pubcftatcm,tantùai veniimtboria,qua;abipío
Te fta tore milite provencrunt-cum 'frucübus.miqueiítorum bono
rum; non.- verö , *quas heredis propria-funt alio titulo, aut еошпь
frudl ibusrcùnvTamen in pupillari propriedieb de omnibus'omnino
bonis filij difporrarpatcr Vndeha;c fubftirurio poft pubeuatem li
cet in hoc imiteturpupiHarem, quód pofllt fieri poft 14. anno«, ta«
men in eo deficit, quodnon.poffir; fieri poftpObemtemvde omnibus
pupilli bonis, multoq; minus de bonisextranei.
Bajcdo£trinacomnroniscft,"&,fecura in praxirquamvisCtiia*
Ciuslíb.T2.óbrervat 27."& lib.vndeeimoobfcrvat. 25. exiftimet noru
pofle milirem direclè fubftituercpoft pubertatem , fed fe mp er re fol-
vi in fidcicommiifariam , propter I. precibus. moxexplicandam. Mey-
fingerus veroin Inftitut. de vu/g. admittit milites diredtc pofle iubfti-
tuere, modomater JhcrediS' non vivat. 3¡ enim-vivat, ^converti in й«
dcicommiîSaTfam. '
1. Dicoprimó, miles poteft fubitituere direftè poKt pùbeftâtem>
& per ralcm excludirur mater, hxc eft omnino communis fenrentia.
vt pauló ante diximus, & paulo poft repetemus. Secunda pars.quöd
mater cxcUudatur, ctfi àmultis Doiloribus negetur,tamen eft com
munier carttrorum;vt 'oftendit Menoch.l. 4/pra;fumpt, $г. & vide-
tun. apeTtè evinci ex A.- cum ßliuf ßtmUras. fE de teßument.miit. Vb¿
deciditur militem pofle fubftituero fuo filio quemeunque velic»,
etiam vívente parre, ergo praîterirepoteft patrem. ergo multo ma*
gis exeladerc matrem fui filij; Verum quidem eft authores con
trarias fententia; facilè conccïfuros,quod dicimus tanquam confor-
mius Juri, Sed quia non poflunt concillare l. precibtts.<cod 'd<-~> tw~
fnb fubßtt. cùtn l. Centurio. ff de Vulgari. mtti inlege -dicituiii
militem dirc£tè pofle fubftituere poft puberratewi,in'L^ra7¿«*. dici-
turpoife fubftitutos repetere àmatrepuberis filij jare fideicommifli
bona.,, quae ad maritum militem fpccîàbant. ergo fupponiturpoifc
puberratem fi matePvivat,mutari in fideicommiflariam.
2. Harum legum cónciliationes feptem congeífit Jaibn in lege
frecibus cit. & tandem concludit efle dire&aa» pupillarcnu , & m».
: 1 JNnn trem
ф(5($ Traftaw de.Contraftthus.
trcm cxeludljpetiautcrhabea-,» aefi effet fidcicommiflurrij. Sed
hoc vidctur lufus in verbis,. nam_» ex oppofitionc-, quartv ftciunc*
Inlp. apparet cos loqui.de proprio fidcicommiffo. deinde^fi fuiflet
fiibftitutus dircdus hews. non debuiffet à marre petcrcj, fed à Ju-
dicc petit hercdit. Verum reeitat -vndecim* & fusé' examinât Em
manuel Cofta- in с. Si pater, de teûameftt s&fcxto. 3. p. §. Interdum
& fuam tandem ponio, qu« &placuit Menoch.fup.& vidctutiâtis^
commu-nis, quod fcUicet-in.cafu hprecthw. teftator vfus fit ferma pu*
pillaris dirc¿b, in cajfu verö 1. tenterio, vfus fit direda militan :n for-.
Ujacompendiofiv, quod vt intelligatur:
Not. eít,militempofP?»n teftamento fuo vtr forma fidcicom-
Riiflariae, ¿4 oblique v.gi quandocunque meus filiu6 morierur, refti«
tuantur raea_, bona Titio. . pro. omni tcmporo iHa iubftitutio eil
fideicommiifaria_j, & pro nuüo dire&a. quando verb vult fubftfc
tuerc diredè, fi vratUL. verbis3, quaî exprefsè & fpecificc non.»
fignificant pupillaremj, fed eft lola_, fubftitutio, pu pillaris* pro
omni temporo, vt fvdícat, mquacun^ átate mot'ieturyfilim,eifit he-
res Tuim. eft fola pupillaris. íi vero dicat, унасипд, ¿ttate morte*
tttr filiuâ, hères fitTtttusy eft compendiofii-" nam Verbum_> Et. in_.
priori forma ppfitum, facit efle pupillarcm. fignificat enim voluifi
fç teftatoFcm , vt fuccedererur nori^ fibi fed filio» quod eft, pro-*
prium pupillaris, vtiàîpè fuperiùsinculcavimus j quando ve ród ici tv
in quacuitfy atate mortetur heres fit Tnttus. omiiFo verbo Б', abftrahit
àpupjllari & direda miHrari,cùm tantùm dicat hèresfit, non exprî-.
mendo an teftatori, an filio^tunc i« pupülari a-rate eft pupillarir'>
& fubftitutus- fuccedit noib teflatori fed pupille, fi poft puberta-
tem, tunc fubftitutus quidem eftheres* & fuccedit noru filio, fexi
teftarori. meritô ergo forma il la.* pupillanV.quas poft puhertatent
Valere narvpotuit, vt pupillaris converià eft in fîdeicommiflùm».
Duo vero hic videntur fupponir qua? non -fun t probara. Vnuroeftvr
militem non pofle fubftitucre pupillariter poftpuberratem: aíterum i
in \.Cemurio. fuiffe pure com pendiofam>in \.Precibu6. fub forma pu»
pillari fuifle concepram. priusmembrum multi neganr, quos cirât
& fequitur Trautlcrus volum. 2. difp 1 i.rhefi vhima. fecundum qnâ-.
quemembrum viderur di vinario, euro ex legibus^ iraris nuHa haius
«UíFcrentitf.rAUo apparcrepoffit. Ad priusRtip. pnvilcgium militó*.
' П.. V- \; . *« . *
 Dtßutatto f. Thtbium п. 46$''*
re non deberé "fineneceflîtarc extendi, vitra quàmlra toqUaruricùra
fitvalde exorbitans. lexautem pupillariter fubftituere vJtra puberta-
tem nonconcedftjfed rantutn, vtdiretlè militanter, ôcquâfi fpeciçj» ,
qqadam innorainata^, ôc vt loquun tur anomalu cujus fignum eft,
quöd non pèrmittat lex , vt in omnibus bonis fubftimat poil рдо
berratem, fedtantum inijs,quœàpatre profc£ta"funt. cùm tarnen im.
pupiHari propriè dicb pater fubiliTuere poifit in bonis quoeunque
titulo ad filiumdevolutis-concedcndoigitur, vt pater in proprij s bo
nis filio puberi dkcc\èfubftïtucret,& non in ahjs, fatls fignificavit ic
tantùmpernyittere, vt pater iïbiheredem faceret, non filio, pro tem
pore vitra pubertatem. Adfecundum verôfufiilîmè rcfpondetCo-
fta fu p cit. ànum.59. vbi omni proba tionum genere conatur fuam
interpretationem ftabiliro. furBckad noftrum inftirutum diccre_*
non ciîc abfurdam autimprobabilemî& bene conciliare iftas duas le
ges tarn famofas;& Impcr.in l.precibtts. cit. indicare fuifle coneeptara
:in forma pupillaris, dum die it, habeat heredes c¡hqs&pater dedit,
\ ' ' ' ■ - . • • •

;' ' Diibium vn&ecimum.*

.Quid? Quomodo ? & Quiius fiatfithfiitutio Exem-
flarisï

s v mma ä i v m. ,;

Exemplars ßbßitutio éff, quandopater vel mater filijs auf defeenderiti-

bus mente сaptift ne inteßatlmoriantur,teßamentum factum, differt
autemhac apupillariinmultüs.
.3. iMater ßubßituere non potefï, ßpatar id vHit faeere, quia providers
filijsprimo ioco incumbit tatri.
3. Si mente captusfilios habet Uli ante omnesfubfi'ttutmtur. ßnon hábet,Te-
ßatoris fratrùfilij debent fubßitui Ulis non extantibus, lex •vitrai
non proceda. Mater autemvtriffyfîlt/s non extantibus пес debet in-
ßitui,nec debeturiiïi legitim» ex bonisfilij.
4. Stamens ante amentiam teftatm eiliteßamentumper ßtpervenientem л-
> ! menttarn non rumpitur.
f. fater quifuriofi teßatur, eriam/ibi ipß debet te/lari, & ß teßatut r#>'
redeunteadß tnfano cejßt ßtbßirutib.
т« Над ä ir. &

-
 j|.6g Traftatus de Contrail ¡buíy
/. SiperfeSíi tarnen mnfuerit fanam.fedtantùmJjabtterît. al/quodinter-
'<vaUitmtvalet ßtbßttutio. .
I. "C Xcmplaris fubftitqtlo.fiedi&a, quod'adcxernplCim pupillaris
%j introducta fit* ne nonpoccns iibi teftamentunvfacere intcila-
tus moriatur» tunc. cenfetur.eàç>quando.patcr, vel mater_ , filijs au r_>
defccnd&ntibus mente captis.qui non poflimr per fc teftari, faciunt tc-
ftamentum, &.fubftituunt aliquos- §~J%»aratioBet lnftitut. dopupil-
lari. Aliqua autem circa hancrem confideranda funt, primum. non
potuiíTc olim fubftitui cxcmplatittrfinc licentia prineipis* ff.de vuL
gart. Juftinianqs autem id indulfií parcntibus,vt ipfi id faecrent fi.
ncrecurfuad prineipem. vt habetur ia .1. hhmanitatü çod-* de impu.
her. Inflitut. cit. & Do£tbrcs<pene omnes id" conceduno. dubirari
autem poteft", quomodo haec fubftitutio. à pu pillan differao. Re-
fpond. inmultis differre.primö papillaris .fie à folo patre, vt flip, di-
Ximus Гагре, ExerapLaris verö. àpatre, ve I matte, vt patet 1. cit. 5c.
communi confenfu. Secundo -pupillaris fit filio impuberi , exem-
plarisetiam puberuve patet Infiitut. citi Tertio pupillaris fit ci fol U.
qui eftTutrpatria;pofeftate>}l vt fup, dicïitmciK exemplaris non re-
quiritpairiam« poteftatem-, fed, contenta cil fola fuperioritarc per«
(O'naîrfubftitucntis, proindeque mater, quae filium non habet in po. .
tèftate, quia fuper-ior efVfil.ioratione narura;, quam ipfi dedir, poteft :
fubftitucre. Qaarr6.inpupillaripotcftfubilituiquLcunq;,in exempJa-
ri dcfccndçntes furiofir.veUHis deficientihus/rarres &;forores. соШ-
gitufc id ex Vbumanitatù, cit.: &xommuni. alia^poflunt'; differentiae in-
yeniri, fed non haerendumeftin.omnibuy, Se differentia? quatuorde-
" cim inter ytramque h.mc fubftiturionem fusèpcrfequimrFranc.Ripa ¿
in \ ex.faSio ff. de Vulgari. à n u m . j 6 -
Quceftio autem difputabihV eft; an pater_ &rmaten. poffinL»
fùbftituerc vel fimul , vcltonfbqucnter ? & Bartol. quidem in 1.
tx fa£io ff de г/*^. cxiffimaL» ,. fi .patciu faciat teftâmentum,» furio-
foi & eidemquoque faciatmarcr- , ex.teftamento .patris fucceffu-
rum_j in omnia., paterna: bona¿,, ex materno -in.; materna-.. Ad
venticia verb bonadividenda inter fubftirutum patris , ¿cTubftiru.
tum matas-, hxc opinio vifa eft multis. plaufibilis.cam amplexus eft
Antonius Gomez rom.primoc,6M.oIin.dc jure & Juftic¿difpuM s 5,
& plures3 alij , propter- quorum-* authoritatcm_i cenferi potcft
i t - , ,; ; proba-
 Dijput. /, ЪиЫит п. 46 p
probabilis. Contraria rameril fentcntia,quod in tali cafu, rcftamen.
ti patrishabcndafit ratio* & non-matris,eft plurimorum Doftorum,
&maximé.eorum¿quiex profeflotraâancde exemplari fnbftirutio«
ne. Politus irr traftat. dé fubílitut. tit. exemplar^, mira 9. Zafíus tra--
cîat: eodcm cap/ y. Mey fingerusinftituti^/-«/>//Zí>/.§. guarationc. Va-
fquius de fucccíT. progreflu. §. 1 7- Emman. Suarcz, in addit. ad Go
mez fup. Paulus Leonius de cxemplari num. 5 5. & feqq.:
г.. Rcfp.probabiliùseflcmarrem non pofle fubftituere, fi pater id
vclit facere.rationemhujusconclufionisdantplerumqVcx I cit.quam
fumpferuntexBarr. &antiquioFibus. quial. 4. cod. curator, furiofi. cu.
ratordârusàpatre praefcrtur curatori dato à matre,cùm non habeao
adrnwriftrarionem bonorum filij vívente patre, nee poil mortem nifi
fiat tutrix; fed hooargumentumnimium probaret, nempe rnarrem.., ,
cumnunquamhabcaradminiftrationem, nunquam quoque pofl*e-»
íbbftituereexempláríter.' vidcrur ergo notior illa, quamadfert Ferd.
Vafq fup. qubdin jure non dêturporeftas patri, &:matrrconjun£rim,
fed patri vel matri, vtpatet in dift. 1. bumaniutù. & cum patri primo
lOcoincumbatprovidcreillis de herede, fcmsitti nonniíi in defectum
patri;,&additLeonrus hanc rationem ne fineevidènti téxfü concéda
nme ablurdumcontrarégulás juris, vt vnuscum dtiobus teftamentisr*
décédât-, icd nonmultum probat, v tila tim dicetur,&in hâcre mater
confequitur Privilegium à jure* quod tum pupinárirernunqnam pof-
fit fubftituere,eriaro déficiente patre.poflïr tamcnexémpláriter.
Exhacantemfenrentia neceíTario concedendumeft.quod fu-
riofus poiïïr decedere pro parte teftatus,& pro parte in teftatusr, quia.,
pater poteft furiofo pnberi tantum in fuis bonis,non vero in bonis ma*
tris fubftituere. pofito aurem, quod pater ¡fubftiruerit, & folius tefta-
mcnti paterni habendi fit ratio, ex parte bonorum matris moritur in-
teftatus & inillisfuccediturabinteftato.-
3. - Diiputari poteft 2:qua?nampcrfona: pofilñt fubilitui > Rcfp. in
ç\t Vhumanttat¿s. id«!ifeftè tradi'. Primó-, fi mente captüs habeat filios
non captosmente, ante omnesillifübftituuntur. Secundó, fi carcaô
liberis'.fratrís tcftàroris filios deberé fubftitui. illis autem non extan.
tibusléx vltranon progreditur.- nine concediinttômmuniùs Docto
res, liberum eíTe tcftatori.quem vult fubftituere, etiam praeteritis co-
gnatis^utalijs conjuntáis. De matre cft difficultés, & quidem duplos
Non j (quam-
470 Traffatttîite Contrïttibtts, ■

(quatnvrsAnrGnÍBíGomczc.ó.rup.&MoI.vna tanùm efleexîltiment^

primaban mater non dcbcat inftimi non exiilentibus filijs aut fratribue *
furioíi. fecunda, an, dato quod prarteriri poifir, non dcbcaturà fubfti-
toto illi lcgitimaxx bonis. Ad-vtram que banc difficuitatem refpondc-
tut negative, nec enimeanmeceifc eft inftiruere.nec legitima illi de-*
betur ex bonis filij. ita Bart, in 1. ex fatïo.ff.de'viilg.CG\ATmt\Tic.R*i-
nutius. dereftam. §.6. & efteommunior contra'Gomcz,& Mol.fup.Ra«»
tio-cft cùmcxemplarisà jure ftatuta fit adinftar pupillaris, debemusr*
cas equiparare in omnibus, in quibtisàus non facit différer) ciam , erg©
cùminexclufionematrisnonfaciat differcntiam.& materin pupilla-
ri excludatnr, vtfu p. probatura eft, debet etiam in exemplari excludi.
& puto idem, quod de cxclufa matre diximus, exrendendum ad pa»
trcnvquando enim mater fubítitucretcxemplariter.pofíetin fuis fal-
tem excJudere patrem furiofi, quia habet privilegia pupiilaris,quandQ
Jus pofitivè non rcíiítit; in tali autem cafunuMus Juris textus favorem,
peculiarem facit parri. ïeïtia diffiicultascogitaripote-ftinpcrfonis^
corum, quibusfitfubftitutio. fedgeneratim res illa eil ftatuta à juro*
inftitut. cit. %.qu*rAt¡one. nempe talcscflc filio* , vel filias mente ca
ptas, mente captiautem fiveamentes variasfub fe fpccies,autpotiu«
varia nomina comprchendunt. Fatuos, qui veré rationisvfucarent»
fion verô illos fatuos, qui fimplices tantúmautcraífi, aut hebetes. Fu-
riofos,qui vltrarationis inopiam habenrinfaniam. Phrenetkoscom- 1
putariintermcntisjnopesnegatGraífis fubftitutio. <J 44 écdicitire
communiterdoceri. Atijafferunr,Meyfing. cit. §. quinttone. Gode-
-fredus in 1. bumanitatù.ç\t. & quidem mérito, quia phrenctici funt ve
ré furiofi. Sed puto ciTe quxftionem do nomine. prior_ cnirru*
fctxtçmia inreljigit per phrencticos illos , qui furore_> laborano &
infania_., fed non.. diu turna-, -, quales funt illi, qui; ex morbo fu-
runt. Furiofos, qui diuriusinfaníum, nec tatn crebra, aut lucida ha-
bentintcrvalla.
4.. Quidquid autem fit de morione, fi amefis antoamentiarru
feccritteílamcjitum, per fupervcnietitcm poftcaamcntiam non rum-
pitur, nec poteft illi fubftitui cxemplaritcr. Wefcnbec. $. qua гл~
tiottes. cit. Surdo & fimul muto à natura., fubftkui cxemplaritcr-
¿oncedit fententia .communis , tefte Antonio Gomez fup. num.
&9titi&ia£übb¡tüt,jcxcmplüri, Zaüus. de íUbftitur. с. з . ratio illo-,
шга€
 DifpHtatto;. Dubiurn //» 47-$; 1
t»m)quia'cùnH'aJi4Tominum gencriinrerdie'ca'u't fa&îoteftafncnti fr
difcretis. cod.qui teftamcntum facete роЯГми, videntur quo ad hunc
etfeftuiTLi eflo inftac. meato captor tun. dixi л naturae, quia_»
û cx motbp, vel alio accidento fi»t> talcs"* > & polïino ùribere,
& valcanc» teftari juxra_. 1 dißretü. cir. non_ fubftttucruc illigr* e-
xemplaritcc», quia ratio aJlata hîc ceffat, prodrgo cui bonis iftter«
dictum eft»anpoflk fubftitui cxemplarircrdübitafunrmulri,commu-
niùsobtinuit, vt poflit fubftirui. Gtaffisq. 44icit. Politus, Zafius,5c
alijfup: quia talcs cum non pofiînrubiteftanicnmm faceré, vt diduia-
eft in difp. praeccd aquiparantur, quo ad hoc mente capris.
5. Hie tamcnadvertendamjcV patrem non poffe faceto ttftamcti*
tarn furiofo» nifi fimul fibiipfi faxiat, cüm inhoc debeao pupilla*
rem imitati : & quando feciu » fi fariofasr' ad- fanam menren*
redcao ceíTarc íubftiturionemí Sed- quid fi in_ amentiam recidao,
an tcftamcntum convalcfcat, & vircsr5 rcfumat,ira vtnoru fir opuj
novum condero ? Barroluíf \¿ ex fació, cit. dicio generarim fi
reincida*, teftamcntum rcconvalcfccro, quia_, expendif verbum4
quod habetur in_l. humaniutis. cit. ceßet ßbßitutio > quail dicao „
quod non extinguarur-, fed ranriim in fufpe nib manear, donee aut
©mnino fanetur., aut recidat in furorcm. banc fenrenriam additio
ad Barrol. fatetur communem, fequirur Molina 4c Juftitia , difputa-
tionc 181. Contrarias adhasrenr phmroi, netnpc teftamencum virée
iterumnonfumere in cafu propoilro. ita Polit, de excmplari. num>
îj.Zafius ibid. & plurcsalij. Menoch lib. 4 pracfümpt.50 qui fufius,
quàm caeteri rem perfcqftitur, diftinctionc vritur, quaroex Ripa ас-
cepit ad l. ex füäo, cit; & alijs. Si p oft factum teftamenrum furiofus
ad mentem reverfus, iterum recidat vivo adhuc teftatorc , non opus"
cfle tcüamentirevalidatione^fcdeöipfo, quod parternon condit no
vum, талеге antiquum in fuo vigore. Si veropoft-mortem teftaroris
ad fe redeat,<5r non^poft. recidat » tune extinguí onminó fubftirutio-
nein. Placer magiscÛftinâioaliorumZàûifup'Pôft Polir, aqua non
abhorrer Leonius. Si verèad fanammehtern redierit, &perfcétè cu-
ratusfiti ticetpoftcanonrccidat inámcntiam,íivc parre vivo, fivo
mort uo id accident, fubftitutio extinfta eft, & non fuccedetur filio cx
teftamento, fed ab inteftaro. •
6,. Si-ver6 non fucx.it peifcdè ianituV., fed tantùm intervallum
aliquod ■
47i Traitâtut deontnftihutt
aliquot habucrit,& poft breve tempus marocntiam rccídcrit¿tuncre-
ftamentum ccnfctur fcmper>vaiuiiTe , jiifi in ifto.intervállo filius fibi
teitamentum fcccrit. ratio;prictris.-panis,cft , quia & realiter & morali-
tcrpofira eft conditio,quam legislator requifivit ad irifirmandum te
itamentum quoadexemplaremfubitjturionem. nam in vera moral»
confideratione ille fuam mentem eft confecurus , qui dm nulla figna
amentia; oftçndir. iïicut illc verè diciturfarutusàfebribii$,quiad lonw
gum tempu4febribus, & dcbilitatccaruit.'licet poil annum in fimile»
reciderit. Vt,qtioddiximus,pröbetur,adver-tendum eft, al iter loquë-
dum de tcihmentis, qua- ex generali confuctudine, quàm de ijy*, quas
fiunt ex fpeciali privilegio juris:namqua;patcrx:omunim.odotcftandi
conditjmutatja-pprdbatad libitum,dum vivitifed qu*,cx: peculiari pri-
vilegiQvfiunrjfuntpupiIlarc,& cxe«iplare Sicutcrgofi'Rcfpub poil
conditum à pâtre reftamentum pupillare, pupillum durante teñera ас-
täte à patria poteítatc ex jufta caufa eximeret, evancfeeretfubftitutio
per 1. coheredi. ff.de vulg. & Bartol. ôc reliquos tum ibi*tum ad I. motu,
bus. ff cod.xujus non èft alia ratio, quäm-cjuod teftamenri fa&io non_.
.concediturpatri,nifirubconditionibu» duabus,pupillaris.,ïcilicct) Se
ptrmanfionis patria; poteftatis. non permanente aucem patria tpertc-
ftatc vfque ad mortcm>deficiitxonditio.'& ГиЬйшшо evanefeit. eo*
.dem modo in exemplari accidit,:quia poteûas fie fubftitucndi cftdata~
Tub condirionedurarionis amentia;, vtcxprefsë habetur in 1. ex faéfc.
ff.de vulg. qua» conditio, quando deficit per fanammenrem »deficite
fubftitutio& extinfta eft Sicutiautem caftera, qua; femel extin£ta_»
.funt,non revivifeunt, vt fusé deduximus in dilp.-i. hujus traéfcatûs > ita
necfubftitutio. Vndc residente filio rurfus in furorcmpater.autcon*
der aliud reftamentum.aut.filio fuccedeturabintcftatcunccargurnen-
tum Bârr. magnieft valoris, quod in 1 ■ humanitatù. dicaturccfiarcnoa
vero extinguí fubßitutioncm, quia vt bene Politus& Zalîusfup. cita*
ti in I. ex faïïo. vt dicitur definere teftamentum,, & in §. qui ratione.
Jnftitut. depupill.dicitur infbmari, quod eft rumpi, vel defincre. Vn-
deadduntvcrbumrç^i. inl humanUatù nonaccipi in ftritb fignifii
cationc quaopporiitur extinôionixfed in latiori, quajurb vfuidemj
eft quod defincre, vel extingui.
Secunda autem pars noftra; diilinclionis, quod ícilicet ,fi iane
mens non diuduravcritjnoftcvanucritfubftimtio, fed quafi fufpenia
niati-
 D/jßut.f. bub'mmri. 4yj
manfcrit, probarur, e'ítcommune quodammodo Juris axioma quôd
furiofus non prxfumaruT íanatus. vthabet Panormit c. citm mitr Cá
ntateos de elect num.8 & ртортегеа quando confiât fui (Те qucmpiara
conftanter furiofum, incumbir onus probandi redtjífe conftanter ad
fanam mentem , ei qui fana m tumafl~ent,proprer prxfumptioncm,
qua; eft contra Furiofum, vrfatiscolHgiturcxglolTa. с indicate j. q. 9,
& «loflTa с. fináli. defuectß. ab inteß. probätio ergo fanitátis in hac ma
teria deber peti сое diuturno tempore ad arbirrium Judicis. Sienim
poft exiguum tempusin morbum recidat.pracfutTiiriirnon fuiflc fana-
tus,nec ad menrem petfecte redijtfe, fed tantùm intervallum aljquod
lucidum habui(Tc,ic proprerea fubftitütioadhucvim obtinet.

Dubium<luodeciTOum.

An "Naturaltbm ßcunditmj~m antiquum potuerie ßthßitui exem

plariter f CT* quid de naturalibu) hieris, quales
jam Junr.
'S V M M A R Л V M.
7. Proponuntur varU differentia inter veterum concubinas & vxores.
2. Poteßprobabiliter Pater ft Um naturaltfilio exemplariterfubßituere.
3. Atttndcndo adjus Cod.&ff. hoc tempore naturalibta nonpoteßfubßitui.
VThanc rem explicerrras, opus eft prarmitterc aliquid de conett-
bmis, ex quibus nafeebanturolim naturales filij. in quo punfto
nonpoflum non reprobare multorum Theologorum fententiam, qui
a(rerunrconcübiflatum,quihodie damnatur inEcclciia,fuifleRoma-
nis legibus approbatum. proquo.
Not. apud Rom. pluraliratem VxörumFuiiTe legibus prohibi-
tAm hz.CQä. de ineeß. пир imö nec permiûas plures concubinas; quin.,
potiusconeubinam fimul cum Vxore habere Fuifle legibus interdicta
1. Vnica. cod. deconeub. vcl etiam earenrem Vxore habere fimul plures
concubinas. Novella. 18. Concubina tarnen vnacrat licita.modö ta
rnen domi retinercrur,ncc vt notât Alciatusl. Marfurius. 144 ff, des
Verb.fignif nomea, Concubina; cratinhoneilum apud Romanos, nec
mirum,quiaconcubina domi retenta erat Vxor,fed non legitima-, &
propterea, vt dtftingueretur etiam vocabulo, qua; erat legitima, vo-
cabatur Vxor,& materfamilias, concubina verö altera.
О 00 . Diffe.
47 4* Traffatш de СотглВтЬш ,
ь Differentia pche in his confiftebat, quod Vxor с flirt dudacunti
ritibus i Iiis nuptialtbus.quoslexrcquircbaC', cum tabulis dotaiibu*
&c Cócubinafolopcneconfenfu & habitatione.íine caíremonijs ob»
fervari folkisinnuptijs. legitimaaccipiebaturad^gubcrnandam fanii»
liam.concubinaadgçnerandam prolem. vcl in remediü concupifcen-
tiaf. Tertió legitima: Iibert erant neceflarijherecks parentis, erant ia-
«jus poteftate&c. concubina: filijnec inpatiis erant pote ft ate, nec adî
fuceefllcmem cum Irgitimis falttm exatquis portionibusadmittcbarw
tur Vnde Gen 25. Abraham dedit hereditärem Ifaaco, fed,6irjsooa-
eubinarum tantùmmunera. Quarto liccrapud Romanos di vortta ef-
fentinvfu, & diflolutio marrimonijetiam quo ad vincvulumv tai
men in Vxore legitima. cerra?caufat requirebantur^maírimon-iu-mj
Tero concubin* facile fólvebarur necad'eam rem graves саиГлге*
quirebantur. tu nie aurem concubinas veras, quamvis non Ju
ilas, nec legitimas Vxores, patet exiacriscanonibus^yjqui concubina»
tum non improbant can. Is qui. can. Chnfiuno. di ft. 34, quia verö-chri*
ftianis legibus interdiüa eft fölutio matrimonii, quo xà vinculum., »
cùmdcbeat ex natura fuá efle perpctuum S< Aitguftjnus rchtus cam
Concubin*. 32. q. 2. negar concubina m adtempus rantùm aíTúmptam
cJTe Juftam concubinam, debetenim in perpetua m föcictatem acci pi,
vt habetur ibi can Solet. Malè igitur, vt dixt, mnlt i ex Trrtofogis ro
prthmdunt Legislatores Romanos quafi.fornicationem proba flenr»
concubinatum enim tantùm, qui erat verum matrimoniumtWorum
opinione. approbant in hoc t amen errabanr, qiiöd dimi tri pofle ab
omni vinculo liberum exiftimaresit. cùm verô pkriq fcwindariamil-
Jam vxorem fiue coneubinam non ad perpe mam cohabitationem^ed
ad tempus & ad/Ubi tum ünimaccipercnr,raeritó Ecclcfta concubina
tum tali-modo inittim.ranquam meram fornicationm.vt verèçft-.infa,*
гоетсЯх* volmr it legibus purribilem, & etramfiacciperetur concubi
na in perperuum, tarnen quia clandeftinum eft tale conjugiun^öemub
tis incommodis obnoxium. prohibuit talt modo matrimonmnv iniri.
His fuppoftrispoteftmoveri queftio i.an-ex jure ffvtl codicie
licer^fnaturafibusexconcubinaorrisfubftituerc exemplawter, & an
id hodie locum habcat, fecundo, de alimentis illegirimorum. Adpxi.
mam quad atrinct,duœ iuntfententiar, vna quam Graftes communio.
1СЮ.& vcriorcaivocat. §, fuhßumo^. q^p.ScpfO qua-multos citar, af-
^ • V . ftrit
 fcritnon .pofte j^atremexcmplariterfubftitaprc niamrili, poflrautem
matrem. altera vetó qua: ccmcedir,polTe vr-rurnq; parentem fubftirue-
re cxemplariter, eft faris communis, cam tenet Bartolas in l.exfaüo f£
de W^.nmnj. approbat cam Mcyfingerus InititutdcpupilL §. уилгл*
tione. ÔC alij. . . .
2 . Dico i ■ qua-mvis prior lenterrtia propter authoriratem fit pre¿
ЪаЫНог, tarnen non eftimprobabilc, fi fccundùm jus codicis loqua>'
mur,_pofle patr-ern lubftitucre -cxemplariter filio naturafi. Prob, quia*»
rattones commumorisin hoenon habent locum, propter hanc ептг*
fol a m -concédant matrem pofle fubftiructe f quôd debeatur filio na
tural! ex ejus bonis legitima, atqui-eadem eaufa militar in рагге; сигги»
ex códice, & authenricis pc/iïtr dari «ilegitima ex bonis parrisfiveex
teftamento^vc ab intcftato,vtexauthcut. licet, cod. de.naturalibus.
& multis alijscortftrrutionibus prKfeTrim novcJl: 89. liquet. &
quam vis non fit tanta legi t ima, quanta fil iorunvlegi ti morum, rame n_.
non quantitaSjfed ipfa legitima eftarrendenda. deindcfaltcm hoc cer*
tum eft deberi à parre aHmerfta arbitrio boni Viri.exdi&.authent. /À.
set, pater enimtenotur alerc & educare liberosnatutales, non tantùm
in vita.fcdetiam poftfuam vitam. fignum eirergo eorum curam ipfi
commiffam, icproindc mente Capros ab Hlopoflc dirigi aîquè-atque à -
marre.
3. Dico 2. fifecundùm jus codicis autff! loquamur.hodienon po»
tcftfubftitui i] I is, quos vocamus naturales- Prob, quia nulli funt ho-
die naturales, qualcsolim. à lurecivili & canónico fuerunt approbati ,
exconcubina vnica domi retenta, qua? vrdixiraasï erat vera Vxoryfe4
non vocabatur legitima, quia nonfutratduftacumritibus Juris, $c
proptereailludmatrimoniuTnprivilegijsmatrimonijcarcbat -quo ad
filios. hodicautem vtroq; jute improbaturconcubinattrsyqiH eftfor-
nicatio, cum ergo hodie non fitantiquusconcubinatusin vfu, fcdtm-
tùmcommixtio extra matrimoniumfoluricumfoluta, & illa fit legi,
busdamnata, &in pIerríq,4ocisetiarn punibilis, licet in aliquibus ro-
Icreturyfequitur filios ex tali fornicationc fufeeptosnon cfle juris ac-
ceprione naturales, fed fpurio^qtubus nihil à patte debeatur. & per
confequensíta-ndo in jure communi non pofíe talibus fubftitui,& i ta
íentrtPctrusGngor lib 42.C 28 num 2j vbi oftendit. qui hodie vo-
«antuxnaturalcL,nou difFvrreà fpurjjs.cumfintexcöcubirudamnato*
Ooo * Ott*.
jflfr Trailatus de Contract"ibtts ,
:'.-Г!>г.г}П . Dubium decimumtertium,

л. •' • ' lie aliment'u lUegttimortim.

S, V M M A R I V M,
Bebetur iffegitimis.ab inteßato legítima, л jure aßtgnata , & prater haue.
( Alimenta. - . ' .f
a<; Jus civile in hoc nil répugnât Canónico..
3. Proponitur differentia . inter Jpurios & naturales.
PVtant paifim Canonifta; & Thcologi jus civile negaflfc alimenta.» -
fpurijs,&in hoc corrcâù.eflcà.jure canónico mc.cùm habcret.de
to, qui dixit, &c. & iratradit.Panormit. in d. cap. &cum cocœteti. fed s
docent alij noninfimae nota IuriscoiT. non ea, qua putarunt Canoni-
ftx feveritate, cœfareas leges interpretandas¿videanjus ergo, quid in_ .
hac rc jura ftatuerint;
i* Dico i; dç naturalibusvidetur valdè probabilc potuifle illisr*'
rçlihqubquaîdixinius prxced; &ab inteftato dcbçri legitimain à .
jure aiTignatamj 6c praetcr;eamadbuc alimenta* Prob, quia Novella
18 & 8 S>. Cit. fie habetur. Ht alimentum damus natutalibu* > & inteßatü
рлгепйЬж defunéït* duos paterna fubßantU Vnc'tas* qui tcxtusíunt ск-
mninoclari. quia copulative ponuntur,&alimenta,& legitima пес vl-
lum Jus pofterius iftisnovcHis contrarium ftatuit,aut explicuit iJlam-
definitiQítem поп aocipi copulativè. .
Dices nullamefle. rationemïcur.explîcentur iftà copulative,
cùm folùmdebeamuralime.ntaj&iegitimaibicxpreira-.tantùmritlo.
со alimentorum* Refpond ncg,aflumptum»volùit<nim Iuftmianus .
temperare rrgorcmlegum an tiquarum in hac parte, cum filij natura
les effent ex yero. matrimonio &íine peccato parentum geniti, &
proinde judicavit.Iicct.nonu .aequipatandos legitimis peL omnia.,,
tarnen^ aliquo.modo.accedero debere , dando legitimam mino
rem, & compenfahdo in alimentis. Contra, ex communifenten-
tia alimenta non debentuti ni (i quando filij non habent aliunde ex
beneficio , vel opificio , , vel alitccj, quo fe_> fuftentenu. 1. fi
quùàltberù. §. 7. ff. de agnofe Iiberis,atqui naturales habent ex fe-
xta parte hereditatis, vnde fealant, prœfcrtim fi parens fuerir vir-
dives, Refp.ncg.majorem,ûyniYerfaliter,& de omnibus aeeipiatur, .
. 4 * ■"- ■ 1 legee ■

i
lcgcs cnim¿ quas citant Dolores, conttariaî-opinionis agunt de aIi-~
ml ntisin vita przeftandis. patercnim',etfi"jurc natura; tencatur alero
liberosfuos fairem legítimos, diim vivit^ tarnen illa obligatio intelli-
giturfubconditioncfifilij non Habcanr aliunde, & itaiîfïlij naturale«
non habeant ex officio, beneficio<opificiovndè.ruil:cntentur> ttnetur»
páter alere. Si vcro>alimcnta.habcant, non tenetur-ea praiftarc; Jufti«
riianusautem tempus mortis maxime infuisconfthutionibusnomii
navit,&ftatuit,.vtpoft mortem prœbcrenturillis alimenta ab heredi-
bus, prasferrim, quando parentes inreftati morerentur. hocautem pa
cto, vt ante monuimus, non aquavit eos liberisalijsj cum:nöttfecerit
heredes, niûïn parva portione, пес alimenta ad pofteros eorum' deri
var! voluir,, cùm id non expreflerit. de alimen tis ergo ppft mortem«
patris relictis-norrpotcrantinatutales dlfponcre, fed crant perfónalia.
Háx autem de alimeuris; & legitima in teliigenda funt de rilionätura-
Jifecundùm antiquam nominis acceptionem. cùm vero ríodíe filij
naturales vocenturij, quigenitifunt ex íoluto & foIura_,, inter qtiosf
tempore conceptionis.aut faltcmnativrtatispotuiteffe,licet non me
rit verum^ mam moniurtii,. leges ifta;dealimentisJ & legitim a_,, ad
Шов non pertinent,- vfcantedi&unvcft- Illicrgo adlpuriosrcfcrcndi
funt. Defpurijscrgo.'-
z¿ Dica z, probabile eft" Jus civile nihil ftatuifle in hoc puncto'
cpntrariumCanonico. ita Clarus de teftam. q. j i. Tremieras vol. 2.
difput.'ióv Thef "i . litera G. vbi citat Paleotum, StBörcholr. Probar.
quia lícerjus Canonicum ali mandét inx. chin haberetdéeoy qutduxit
Sec id non vrget; quia poft dementem III. qui eft author can; cit. cùm
haberet, fedit Innocentius III. qui in cap. per veaerabilëm. qui filij fint
legitimt, infihc pro argumentóme decifionis ponit legecivili ftatu-
tumjVtnondebcanturfpuriisalimentaiquodPontifcxnon improbat
fed tacendofuppanitpmuifle fieri, ergoprobabile eft jus civile poflç
aliter explicari, quàmvtrepngnet Canónico.- ~
Secu ndô, Jus civile, quando paremib'us ihceftuofis aufert o-
mnta bona inpœnam eriminis, & dat ca filijs lëgitimis,mandat tarnen
vt àfilijs alantur. & rationcmaddít Novella чг: с: г', плт licet imptus
fit, & legum contemptor> tarnen patereß. Si volúcrit Imperator patrem
impium,& fceleratumafilioili, quomodo ccnfcnduseftprojiibuiflc
patri inceftuofo, ne filio innoccntineceflariapraîftarctalirncnta?cùra
О 00 3 multo
47 ff TràStatns te Contrast¡bus >
finüitp ar&ioc ûij natur« obligatio patcis erga filium^', quüm'coa-

Dices Novella 89- cap. vlrimo. dicitur fpnrrum noncflcalen-

<umà patrc. fed jus Canonicum in ¿it.n.túm haberet. dicrtcontrariunu
hoc eft: fundamentum communis fente nti«. <Scd refponderi potdt
ла Novell, с it. agi de alimenmpoft mortem reiinqucndis.cum in coco
4Цо titulo agatur de fuccciTionibus naturalium. cùm ergo fpurios à
iucccflionc parentis exclu foa voluiíTet, flöluit fraudem fieri legi, relin«
-quendo ijs per.modum alimcntorum partem aliquam notabilem bo
norum, cum aiimenta poft mortem relicta, aliquo modo accédant aut
iapianr legitimara, lexenim intendit, vt (purij tanquam infames non
ditarcntu/, fed manerenrin forte vili inpoenam delidi patcmi. non_.
\ eró inrendcrum Chriftiani Imperatores, yt pater necarí potTet, vel
iamciutcrimcrcfilios fu&s innocentes noncrgo prohibait dari ali
menta ad vitam fuítentandam nccciTaria fccundùm ftatum rllum hu-
mîiem, in quera ex pcjecatoparentam décideront. & hoc eft, quod di«
•cunt au chores pro conclufionc citad, quod jus Civile non prohibeat
íliracata ncceíTaria ad vitaos -fed ilJaexquihus lautè polfent vivcre*
& fccundùm ítatumpatcntis. ncc Jus Canonicum in c.cum hxberet. am-
jpliùs ftafuit, ví cxverbi s,pate,t. .vndepotejtcolligiin hoc punflo noct
iiiTidc.« jue.CiviXe.'à Canonice.
3. Dic.03. juxta commuuem coniuetudinem, & vfum, quo a<f
fucceiBones eft differentia ftatuenda inter naturales & ípurios. dixi-
mub in priotibuscon.clyfionibus <juid cflctdiccndumftandoin juro
Cabreo amiquo,& ad vcrtimiKlicctjarn non fint-concubinx veteres,
ab Authoribustamen,,cVcommuni loquendi vfu fpurios à naturali-
bus diffetre > natos ex fojuto & folu ta, inter quos tempore conceprio-
nis, aut nati vitatisproüs, potnit cife marrimonium, vocari naturales,
& reliquos fpurios. exconíiietudinccrgOjCÍmi naturales ifti arquipa-
xentu.rlcgitimisinaliquibuslocisvin alijs ponaturaliqua differentia,
nonexlegibusantiquiseorum caufedecidendarfunt , fedcxftatutisr*
auteonfucrudiaibus fpecialibus variorum Iocorumln verii fpurijscic
inccûûs coitu ortis plerumque fervatur jur*
commune.

D ubi um
 %ißwf. f- Dnbiumr^. fjf,

Bubium d<;.cknum quart urrr;

De ßchßitutlone comprendíoßu- '■

';' S V" Ы M A' R Г V Mí 1 •

t, t Compendio/a fubßitutio fit verhù direcTù vd'cbthmuniËuty vet'obTtquÜp'
3. Obliqua compendiofa tantitm coitttnet fideicommißkriamt & mttlam aïtaW
fubflhutionem. '.'
Compendiofa faifa per verba direcJamert- civil/a adveniente pubertate
expirât, ft'vero fail'a fit fer verba din cía non citriPa pufi púber*'
tatem obiiquatur. • . ■" '
4± Compendiofa facia per verba communia infra pubertatem eß directл* , .
poß CAmfidei commißaria..

г. /Т^ Omptndiofafubftirutio cflF'3 qua^fub verborum cormpcnduK

V—/ piares fubftitutionum formas, & plura rcmpbrâ cömprcneni
dit- v-g quandocunejue filíusmcüí rooricturjiUÍ fubfiítuo Cajunt/j;
papillaris hic contincrur, quia fiñíius moriaturin púpiilári œrâte, Cá¿
jus ilii fuccedic pupilíarircr. fímoriatur poiTpub'ertatcro, fuccedit ex
fideicomrniffb, vt dicemus.
Vtautem haec fubftitutfo inrcllïgatur,neccflârium eft, vtícía-
tur,anflat verbis diredis, an veràcommunibus.velanetiampbliquisv
horum terminorum explicationem tradít Bartok» inlùCentàtio. & dr
•vulgari. & poíí cura alijpafTim pro quo
Not. verba dire&a eflé, quarrdô ex vi eorum íTibftitütús pïopriar
authoritate, & manu fuá, non ab altero hercdrtàtemcapib \ vr do illi
omnia mea bona&c. cademq; in jure vocantur civilia, quod, vthotat
Cujaciuslib. ii.obfcr. aj. talia funt.qoa-liVeranr oHm l¿gurrr civiti-
um verba» vt fi films moriatur, Titiús h'erts eiïo, habetö omnia bona».
&c. funtciviliaditecb pec verba irtîpcrarivi modi habeto y Juntó, con»
ßrvamor &c. in teftamenris crgo.qüandó dicimu-sobirqaa^quaíí: in-
flexa, & precaria, íunt quae fignificant herediratem, vel boná non fua_.
manaáíiibftitutoc*pienda, fed ab alio, herede feilícer, vel rTmili. 6c
ger talia inducirurfidèicomiffaria íubítiturro. dé qua fttprâ cft'a&um.
'ух fi diCJtarjfiralismoriaturdcriir beredirasTttio.heresrrieus'reftitu*
atTuio. Communia, qua; feumdùm lubjedain materiam,&' circum-
íhntías
V» *'- ** *
480 TraiïâtusdeContrAfl'tbtu,
ftannasaptafunt'figriifîcare.tani öbliquam, quam cílre&am , quaiîa*
funt fubjhtuo, fucced¿ty.perltematj4eltolVa№ri&Xw\\Y\*> qui fig il la ti m.»
tcccnfct'Graífis. fttbßmtio.<\ 5.
His pofîtis, concédant pafíim AurhoreSjVt fit propriè com-
pendiofa, deberé extendi ad plura témpora expreflè , vt G dicat , yuan*
docur/fr. quia omnia tempota in ifto vetbo cornprehenduntur,& voc«P
tut iûa compexdio/à expreffa per genetÁlitatem verborum. alia eft ехргеЛ
iàperipccialiratem verborum, vt fi dicat, ¡nílituo filium , & fubftituo
«iTitium vulgariter,pupillaritcr, exemplariter & fideicommiflatiè."
Veltacirè, vt fi dicat, fi filius meus moriatur, hères fit Titius. Std ali-
, quot oriuntur hic dificultares. Prima, ancompendiofa fa&a verbis*
obliquiscontincat plures fpecies fubftirutionnm ; vt fi dicat filium in*
ftituo.& volo , vtquandocunque moiicturf jnea bona reftituamux.
Cajo. .
2. Dico i.nullam fobftitutionem'hiccontineri prster fideicom-
miíTariam Barrolus I. Centnrio. num. 20 ff de vulgari. Sí nemovidetun,
Dodorumhac de redubitare. licet ergo plura témpora contineantuf
pro omni tarnen efl: fideicommiflaria , quia verba obliqua non fiunrj
dire£ra,quia non funt apta fignificare dirc¿lam>fubírittTUonem. quam-
vis diTe£ta,excircumilantijs varijs,& pracfiimpta.menîc teftaroris obli«
queturaliquando. quando tamen per verba obliqua íubítiruiturcom-
pendiose piacaufajfavorc illius verba obliqua fiunt directa; Sc hères"*,
ii moriatur ínpupillari aïtate, haberpiamxaufam fubítiruram diredo
pupíllaritcn itaTiraquetlus privilcg 44//>r«e/i.Vafquiusde ГиссегП
progreffu. §. 1 aüjplurimi. textus autem.jnquofundanturhujus
fentcntÍíeauthores, nempcI. АтотшЖ. defideicom.libcrtat. folum
dat illam<faVorem libertad relidla? à milite- fed pictas & favor anims
fufficitadinducendáextenfioncmad noftrü casü. Secunda difficultas
cft, an fadra.verbismctèdire&ispoftpubertaremobliquetur, & fiat fi-
deicommiíraria,an vero planèevanc fear. Sunt enim.pro vtraq*uc par
te maximi Doctores. Corrmiunior eft apud Ltgiftas fentenria non_.
obIiquari,rfedcxfinguipofta;fatem pupillarem.vtíraditPanormit. in
с. Rainutiiu.de /^¿«.Canoniítarverofecuti J-oannem Andream in с»
Jt pater, dexzftam. in 6. dicuntobïiquari. citât eos Graffis fubßitutio.
q. 71. Alij vcroadhibenrdiftinftionem Bartol. in 1. Cenmno. ff. dc_s
vulg. num. i dicit û fiat per verba dirc&a mere civ ilia, de quibus an«
tc, ex
 ■DißutJtioj. Dubiumtf. r4Pi

«e,<xfpirare fubftiturionem adveniente pubertate : Si vero per veí-

ba directa non civiHav. g capianrhereditatcmjmoriatur filius fubftt-
tuto, tune poft pubertatem obliquari. Ad verte verb hanequ-a:ftio-
nem prxcipuc moveri de fubftirutionc factáper \zvbb,fifine liber¿s difi
cejferit. qua:; non eft exprefla/fcd tacita compendiofa, quod ibi inter1-
pretemur mentem fuifle teftaroris, vt ad plura témpora, & vitra pu',
bertatem extenderetur. De tali ergo íubítitutionc raaximè controv
Vertitur, inquaro " " J "
3. Dico 2. videri.probábilem diftin^onemBarroIiarifcrehraftí,
vcl potiùs Panormirahifup. quod nempede uigore juris non lubfiftar;
desquitare veto fuftineatur. Prob, quia cftçafus fimilis inl.ex faiio\
ff. ad Trebeßian. quando fubftitutio directa non poreft valere vt ralis^i
ütfideicommiiraria,5c fummarium legis illius fie dic¡rpoftgloflam,^¿
ilios. ergo cum poft pubertatem non pofllt valere compendiofa, vo
dirc&a, valebit vt-fideicommiflaria. cùm non poflitratioTolidaaflr«
gnan^ cur fubftitutio directa, quœ ab initio non valuit vt talis ; ad fal-
vandam-tamen mentem teftatoris valear vt fideicommiflaria ; 6c fub-
fti ru tio compendiofa, qua: virtual i ter eft triplex, fubflitutio pro vno
tempore nonvaleat vt dirccta,3c pro altero non obliquetur,cumha-
i>caovuscxl. direftampofleobliquari,
Dices 1. vcrbù.S. de v/Z/grfr/. exprefsè ftatuit per verba ci vilia_
fruftra fubft i tu fdi recle pu be rt a tcm. R efpon. frußra lubftit ui,<j uo' ad
effect um directa:, vt nempe fit directe bercs, fed non ftuftra abfolutè,
ficut in cafu 1. ex fafto. cit.fruftràrogaturhercs, vtCajumfaciat hcre-
dem, cum id non poffitfieri, ïèd non íFtüftraramen rogat, quia fairem
id con fc qui tur, vtfiät fidcicOmmiiTariiis. " ',
4. Dico 5 ; fubftitutio compendiofa Facta per vcrba <ömn1unia-. ,
qualia funt fubßituo , & fimilia eft directa infra pubertatem , poft carril
fidcicommiflaria.cftfentcntiacommunior ira G vid о Papa, q." 5 2, i>
qui addit ita Judicatum à Parlamento Delphinatus Galiáüla in 1. Сен*
tirio, ff. de vulgaris num. 373. &ApoftilIa ibi plurimoscitat. & quando*
cum verbis communibustemporum diftribütio magis -explicita con-
jungitur V g. fidrcatur^fifiliusmcusdiiccfletitin pupinariatate, vel
quandocunque, poft eum fubftifuo Cajurn, conclufionem tenenü
Glofla in I. precibus.coà. de Impuberum&c. Benedictus Capra in com-
munibus opmionibus. vtib.fobßtmio, пиШ.7'7. & ratio cft;quia qaan*
Ppp do fit
 ' TÏAttitus de Cofitrdtfjbut,
do fît cum exprcffadiftributione temporum,perindc efcae fi dfeercmrr
infra ;pupillarcra «tatcm fiibftituo pupillaritec » &.poft.cam fubfti*
tpo pce- fidcicommiifunbt . cura verbunx* fubfîitm tanquam.».
communo fit aptum fecundùrru varias circumihnnas fignificaro
tamj dirc£hm_i., quàmj obliquam_t , & hanc icnrcatiam_i iiia pra
xi ohfervari vidco.à. Judicibus in jure bene verfotis, Äeft'fenrcntia
Poiuifkisimc fiIpAttr. de te (lam. in 6. Vndc falum reíhrc viderctu¿.
djfficiiltasdefubftiturioncdirç^âa facia cum cnumerarione cxpícíFa-,
Yariorura.tcmporum. , Bcncd. Gapra. num. 7 1* fup. dicit omnium cf-
íb fententiam valere, quia cxpr.cfia mens teíratoris in enumerationeu
Ц1а temporum videtur apparcrc, & proinde adfubtilitarcm verbomra-
nondebctAtrendi,cùminfubftitutionibt«, in qmbus magnum locum
obtinctarbitrjum Judicisj iUaaccipicnda firpFîecipuè, pro qua praîfib
mirurfuifle mens teftatoris, cùm пес teftator , ncc.notarij Гетре r ja-
diçentur fcirc.omncs apices Juris..

©ubium dccimumquihtum¿

% V Ml M-: A" R F V M?
jv T» fiibfittuttojte reetfroes tadem attendtnda funt> qut jo ео-ntpendhù.
ßt Si, ßtbßitutia Ьлс fiAtimfáribm,idéfl>.'fuberió'impuberÍHtfí faftéxu».
/joie, quemodалчt qualiter, intcttigendicß üntt adttamberediutíju

¿» 7ikh*c formuU : Vos duos inftituo, & invicem fkbftituo, fiffopr'tt*

. . téKverbçrum. inJpieÍALurt comj/rebenduurfdcicommiJJÀri*,

REciproca fuMiturióeft Valdé vfitata, 6c tarnen ram muirás habet"

difficultarcs/juäm ciEtera% Eítautem,quando plunbas inftiru-
tishercdibu.s teftator íibi eos invicem fubflituit : vt fi dicat» Titium
& Caiurninftiiuo, &fibiinviceorfiibrtituo.
. к In hac au rem materia , ficut efiam puulo ante diclum cflfín_¿_
compendiofa, magni rcfert, quibus verbis fitconccpta fubftiruticbair
«xprcflugçocjalirer, ánexpreíTísfpcc¡aliter,an veró tacite & fine ex?
preSloac vcl temporis., yel modi fubftirucadi. quia de hac tacita pe-
 "' Ví^ut.s.Dulhm if. *
^necíftommsconrrovcrifh, v. g.fîdicât. in ft i rito "fat in m & CajVrh, &
»fubftiruoeosinvicem, vd vtfitin Germania, vos heredes inftitno, ÄT
•fi quis vcftrum moriatur, bona mea ad alios perveniant. nulla fit ibí-
mcrttio, aninpupillari a»tate>an per fidcicommiflum &c.
2. "Vnde factum, vt Jura hie ftatuerintJudicibus, & alijs raodumV
quemdcbearrt fcrrvare.&prîcfumptionein voluntatis tcilatöriSjquaiti
dcbeantfcquil. jaw Ъое jure. &. de vulgäri> fie fta ru i tu г, v t fi fi at fu b ftî-
tutio reciproca fivcbrevîloqua imparibus,qua1cs funtpubes & rmpuv
bes, vt tunc tantumeenfeätur facta in primu m cafuro, fcilicet non adi-
raihereditaris.idsftfi patcr duos fiüos habcns pubcrcm &ifn.pubercm
fubftituariílosrcciprocé, non facta mentionequomodo, iutquáliter,
intclligiturilla fubftitmi© cíTctantüm vulgaris/fivein cafum,qoo mo-
rcrcturvnus eorumanreadiram hereditärem quia fiimpubéspoftadi*.
tamhercditatem infra pupillares annos moriatur, evancfeir fubftiru-
tio,& ci fucccditurab intcftaro,fivc à proximisneredibus exclufo fub-
ftituto, nififitalijsvicinior. brevrterefgo ralisrcciprocatantumcon-'
tinet vulgarem, & daturratroà lege, ne fit impar conditio vrriufque¿'
íícnim pubes poftaditam heredkatem moriatut,cerrum eft impube*-
rem ci non fucceíFuru, cùin ptfberi nonpoffjt fubftituipupillarircr. &
quia non decet pubcrcm gauderc dupliei fubftïTutione , vulgari fahr
tet & pu pi Uari,pupiMum vero vnafinxpliei v-uïgari conrentum eflTo
deberc . ha;c quidem eft prarfumptiolegis de mente tcftatoris,quandd'
imparcs reciprocèfubftituuntur, fed fi parcs fintv. g. duo impubères,'
lexinterpretatur ibi contineri & vulgarem fubftiïutionem, & pupil«
larcm; quia vtraque pars eft capaxduplicis fub'ftirutionis.
Quod fi fubftituanturrcciprocè duo impubercs>& vu us pubes
-commimior fentenriaafreriteandemeffehujus cafus, & altetirrs та-
íioncm, fed coßtraria non cftimprobabilis, fcilicet', quo ad impube-'
res ínter fe valere ad vtrumquc cafum.rcfpcctu pubcris,quoadvnum :">
quia in impuberibus ccflTat ratio lcgis.ic ajquiraris, in qua fe fundar , ве
рпе fumpta; mentis teftatoris. ira ferdin. Vafq.1. г. de fucceífprogrcf.
fu §. 1 9. num. 5. & alij ab cocitati. fi tarnen cum facta effet primo fub-
ftitutio, parirás erar inter fratres, ctiamfi poftca vnus ante alteram ad
pubertatemperveniat, non expirare tarnen papillärem in períona al*';
terius, quíá jura confiderant inaiqüälitatem vcl arquajitatcmyquarerat
initie fubßkutiohis, non quarpoftca fupervenit. *• ^ ir." У,кХ
Ppp г
 TraffawdeCo/jfraffibuv.
„» Sedqysftioeffepoteft.an in förmaantccxprciTa,'i'o/i/«fli *"ßi-.
im dr tnl>icem^,ßbßuuo^,QQiiüti^i\xt^ quo^uo fidckommiflà-
xja.,.. ;
Communior íententiapoílBártoIüminl. Zíff/esí. fcde vulgari.
aflirit non contineri> & movctur cxl. jam hoc jure. cit. vb^dicirur va
lere, vçttantùm in vaiim cafum,ncmpehereditatis,& per modüm vul¿
garis,-vel certè in fecundumeafum, quieft aditaî hereditaria in pupil-
lari «tato, cùnu ergo do fideicommifíaria_, nihil dicao, cenfe-
tur_¿ eamj.excludero. & quamvisr* contra., communcrrL» fenren*
tiam difficile fit perrumperc,& proptereaeam retinendam ccnfeamjra
nun Rcfp fiinfpiciamus proprietärem verborum,in hac comprehtn-
^ifideicommiflariam,. tta fuse rraditFerdin. Vafquius lib.2. de fuccciK
progreflb.§. 1 1. num.5. &б. & prob, quia verburo.cùm fit indefinitum
tiç cömune.ex fe cil natum omnem fpteiem fubftirurionis conrinerc
& non magis vnamiqukmalterarrbergoonmem commet. quôd-eninv
yerbum fiibßkuto fit commune, & aptum fignifiicarc tam direflanv
quàmobliquamiljbftitutionem,&Dodorcscommumterconfcntfunt
J4>ft Bart, in \.Centurio. cit. num.,47. ötjusipfum àocttl: hm hbe tu-
freit. §. 2î vbi vocat Verbumcommune. diflinguendumergo puro;
Vcliubftituit reciprocè per raliaverba filios impubères vcl faltem
ynum exijsimpuberem, Se tunc locum habet decifio X.jamhoc iure,.
v¿t fcilieet tan tum comprehendatur vel vulgaris tantum* vcl vulgaris
& pupillaris, & non vitra cquiajèx illa de fubftitutione fantùm im-
pubcrum agir, & de ifto cafu interpretaturmentem teftaroris. velfub*
ftituitduos púberes filios, vcl extráñeos, &timcverofímiliúseítcom.
prehendi, & vulgarem nonadita hereditate, fitfideieorermiiTariam, fi"
ajrer heredumpoft adrram moriatur. . cùm vt pauló fuperms^íxeri-
inus, poffit verbtjm commune nunc dire ¿tam, nunc obliqua m fubfti-
tutionem figniñeare pro varijs circumftanrijs ex pracfumpta menro •
teftatoris. •
*'. .. . Quas autem cfiira funr intelTiguntur dé verbis* ioi quibus*
exprcfla mens reltatoris non apparet, quando enim addircompen.
diofam , quandocuncjue morictur aliquis heredùrru , altcrum fub-
ftituo, conccdunt patfim conrineri rcciprocam fideicommiflàriarn ¿
& multo mag», fi ipecialioribus verbis exprimât fe fidcicoœmiiTa-
mm^nteíligcre,; •*.-.. \ . , v, '
1Л
 Difrutatio ff. Dubtum а 451
Et h«c ранса demateria intricatiffima di£ta fu/ficianr. cum in
materia fubílí tu tionum pmdens Jmücis prarfkmptia4lc mente Tcfta»
fOfis-plcrumqjdominctur-.. . . , • ,

DISPVTATIO VI.

DE MVTVO ET VS VRA,

Dubium primum.
Qugmodo différant CàntraEltti Nominati abjnno-
_■• »_l . ■ 1 . tninatiff: ' • •'

£ V m mar iva ,

Г. ....
ContraftUs nominati fiint, quibut civilé défit actionem/pecialem noptiniл
rejpondentem-.innominatifunr,quibïu talèm tftionemnon dedit.
г. Contract ut innommâti ßint quatuor- dofxt des. fado, vr facias.do vt
fáciasfacrOjVtdés.
X intelUgantur contractus nominati quo ad effccbisf*
Juris neceflarium eibvt pniis cxaâè tradatur ratio con-
traftuuminnominatorum:- . .
. i. Anteomniaexpedíenda hic ratio nominis. ac-
quidem I. i. ff. de preefeript. verb, dicitur aliquos cou
rrait us habere nomen cerrnmà jure, ¿c ilios propterca
vocari nominaros;alios quia défihitumipecificè nomen nonhabent, :
vocari innominatos. Verum h «ec notiria eft nimis generalis. Репин- ¿
tario en im, quare non tarn fpcciale habet nomen, quàm vendido veJi
qjiàm rrratuum, quod dícemusiñ düb.feq. poffe ficri,five io pecunia,
five inalijs rebus,^игепитсто/ pondere, & menfuraconftant. vt au-;
tem omitramu< maltas fubrilirates, quas excogitarantBârtiin Y Juris ;
gentium, ff. dé pact & Bald ibidem, quia revera ex âlijs textibus pod
funt impugnan, forte probabrlítcr dicipoflét illós eflo nominaros,
quibus jurciyile, non quidem deditnomen /quia jus gentium <ledit
emptiorñ, locationi, & ca;rerisnomen, non vero Jus Romanum) fed
actionem dedit ípccialem uoráini reípondentem, vt ex empto, ex lo-
Ppp i cato
 486 TrActstusâeContrttïtbuéi
cato ice. quiaautem conrractibusalijs.nondcdrt actionem fpecialcm.
nomini conuenienrem , fed vnam generalcm pro omnibus , v. g. per-
xamstxonudoutfictas &c. ex preferí ptis verbis,vcl in factura & nullani,
que voee-tur.ex permuratione»vel^ do v/</«,proptcrca quafí fine no
mine cerro eos voluit cen ícri.quos non.eíl dignatum aüione ex nomi
ne deriuato.
Ex illis autem funt aliqui , qui vrrinq obligationcmpariunt ,
alij.qui exvna tantùm parte,quales funr,quos numerar Iafon in X.natu-
4alisff. de praefcript. verb. & pene pcitinrntad promiíñones^ipulatio-
j)cs,donationcs &c. . .
Contractus innominati â iurcreccnfenti*rquamor;n«c pluros
eíTc poíTunt, qui in vrracj parte Obligationen) pariant 1. naturalis ff. de
praefcript. verb, do vtdes. fi tibi dem equum,& mihi des tot modios fru-
mcnti.j^f»z^^«>/.fi-ribi pingam^abdlam,vt tu manumiîtasferuum.
Шо vtfic/aj-й tibi dem cquum,vtmcum negotium com inendes Princi-
pi. ficto, vt des, comme ndo tuum negotium prineipi , vi tu des mihi
cquum.
Qhamvis autcm'innominati magnam habeanr cum nomina»
tisaffinitatem, v.g.cum mutuo^emptioneylocationc, & fimilibusita-
anen cum Vérè dirrcranD,.funt accurate expendendae rila: difTercntix,
cùm magnam res haec in praxi viumhabcat. vt fi tibi dem cquum, vc_»
des mihi 20. vafa boni vini tempore vindemiat. h ic contractu s eftqui-
dem injuftus, acvaldèfimilis autemptioni aut mutuo , quia tame il. à
parte reí non cftmutuum, nonincurrunmrfivcin forocanonico.fíve
in foro corHcientia; poena? itatuta: contra vfurarios. cùm leges poej
nales, tanquam odiof« ítricbm habeant interpretationem. poenas'
tamen_, quas Principes farctrla res pro vfuris ftaruunt_>, farpc incur-
runtur in cafibus jam didis. quia.. & nomen mutuum accipiuntur '
non ita praccisè , eut ftrictè, & lucrum iniquum, quod ex contracTi*
ctiam innominato provenir, vocant vfuram. norunt tarnen pctiti ju-
riscofs. vt defendant clicntcm.», vti diftinûionc do mutuo propricJ
.&improprièfumpro. '••

§. Primus. An permutatatio Différât à contraüu D<V

'.,'';■*; *t<k«/ .. .. л. -п..
 2>^*/.7. Ttubium I. §;П* i^tjc'
j . ' r.'#. s y m m а к г V м: .... 0. . %r \.n
ti. Ttflfiufttio atontrrfu Do.~xvdtt,d*Jftrt,qpodini/k res determinâtлpr*~
re dtterminal л detur, in hoc autem non.
h Fermutatio nomen eft general* ad omnes contrat!us fe extendent , vndè-J^
r' cum permutatUfit contrarius bon* fidei. Do, atttem, vt des ,.firiffî
jurisfit, пес nominetur inter contracTus bon*ßdci,.dijfertmt.
J,, Do vtdes tun es7eontrac7ùs b'omtßdei, tum, quia jura ei nunquam de»
V dertmt privilegium eontra&us Воплfidei,tum quiafob diverfo titulo
a permut*tioneponitur,tum quia du* tant ùm lüuts ßecies ad acJia-
nesbonxfidei reducuatur.
Contractus fir-itli juris idea dielt fiat", quia apud Romanos inferiores
Judiees causa adfe*-pr*tortbu* nimium dtßeutis delata circumferi-
beremuTcertüformulismf«rendo judíete* . , '...,■■«'•'
'%. /Г? Ommimior-Antiquorumfcntcotia eft ííatuendám efle intet!:
V-У iftos duos contractus differentia m, i ta vfpermutatiotune vo-f
cctur,quandoaIiquid determinaran) dátur pro alio determinate, v.g;
íi dicam,pcrmuto hune eqjçmm meü¿cum ifto tuoequo, íivero, dicanv
do tibi ex meogranario decern- modfos fmmenti/vt des mihi vas vini,
cm do. vt des. quiagcnusdöpro genere-; id'eft rcmiudeteraiinatam
pro indetcrminata, i ta glofs. in 1. и cod. dé reram-pcrmut. quam lau-
datibi Bart. & fcqq ¡tur lafon in-1. mmuum fpecutàt.tit.de permutât. §.
\, Jafon in l.mutuum fcfi certum petatur. &alijplerique.
Nón díítingui verba contractu do,vt ^w.fchtiuntplurimbpfaef
fertim Recen tiotcs Molina dé Juftic.difp..2 5 s: Emmanuel Suarcz iru
addït. ad Gomez torn 2. es. qui muiros citât. Hunnius difp. 40 &fu»
ítíTimc Petrus Andreas Gammarus in traâ.dé permutar.- bencf.à nu m»
24; rationes pra hac fenteaiia prajcipuèfurÂurrturcx roôdoloquen-
di Juris, quod Contraöum de, vtdes, voeat per mutatioftemv 1. natura*
lis % fin autem. ff de praefeript. verb. & cxprefsèdéciaraccomra prio.
rem femenriam in permutatione fpexiem dar-t pro genere, aut ge.
¿us gro genero, lege emptionem^. cod. de rtrum-» permuta vt» ali
quot modios fru men tr, pro aliquot menfuris olci. tertio quia in a!ij$
cótra&tbus innommatis datnr fpecics pro fpecie, five res-in individúo
(quocFenrin Logici vocant individué hoc-Juriscofl, vocan* fpeciem i
ytfitibidcmhunccquumj, vt procures mihif officium apud pfincb
pcm,eft contc¿£lix&d9¿vtfdc¿4s.<Si idem effet iatQatti&u,f4cto,vtfaena
quarc
48t TraftAtta de Coniraftibut.
quare ergoibluscontraclus <&.i'/ des per iftos Authoresxeftringt turad
indcterminatum, & non poteftin rc de terrain ata five in ípecie con.
fiftcrcJ»?
2. Dico t. quam vis fecunda opinio flrpröbabüis, prima tarnen
Videtur probabilior. pro qua prxmirtendum i-ftpcrmurationcm ef-
fc generale vocabulu in ad omn es contractus Sc negotia fc ex tendens ,
Vt traditBcrtachinúSidfrgábellisp S.nuro. î-glofs. &Bart.rubrica cod.
de rerum permutationo- Vnde non eft íolidum argumentum, quôd
juravocent contradtum do,vt ¿/«j>ermutationerñ etiam quando.da*
tufgenus pro generé, *rt?in Í. emotionem* cit. accipit enim ibi nomcn_.
permutationis in latafignificatione. Trobaturcrgocondiifio, q'uisti
permutado eft contractus bona? fidei ffi&Cod deteru petmutat.c.í-*»
venerabftù. de except, do, vt des eft ftricti Juris , cum nufquam nomi*
nctur in tcr contractus bona; fidei. inftirur. dc action .§. лВюпнтлшея^
ergo diffcrunt. . "
3. Ilefpondere,poÏÏent alîj ctiani Do. vt Desefíc contractual bon»
fidei. ;CÙm nondiftinguaturin jurcà permutatione. Sedcootra. jura
nunquam dederunt contractu], </o, vtdes, privilcgiumcontractusbo-
ni-fidei. permutationi vcrb fxph dant. ergo indicant fe peculiarcnx-
faecre favotem vni, quem non facrnnt alteri. fecundo, fub divctfis
titulis ponunt pcrmutationçrn& actionem prafcriptis verbis, fub
quo titulo certum-c-ftcontineri. do, vt des, cum ibi rtcenfeaturl. aatu-
ralis.cit. ergo indicar diverfacífe, qua: fubdiveriis tituJis ponj't. ter
tio, cum.contraftus^v/^'habcat fob fc innúmeras vcl ipecies vci
formas contrahendi, jusinftitiit cir. in .§. aftunum шш.АсйА tantùoi
íub .contraítibus Ъопж. fidei rcponit>aHtimaroriam,& permutatio-
nem.xftimatoriam cnim cfte do,vtdes afrumatglolT. l.i.ff deautiroat.
act.Sifus voluiffet, vtomniscontractus do,vt des cenferctur bona:fi-
dei, quid fuit opus aliquas ipecies numerare, & reliquas fubticere- ?
ergoihdicat non quicquid eft do,vt des. pertincre ad action es Ъопаг
fidei, fed tantùm duàsiftas.cnumeraras^Ilùm ergo conformius fit ju-
ti, quod agit de iIÍisvtdivcxfis ,cosdiílinguerc, & Doctores commit- -
niter id tradant, nec altera pars quicquam adferat, quod vrgcar, à
commuai fentcntia aon judico reccidendumj.
Qupmodo autem diftinguatur emptio à permutations corn-
modiùs dice tur infra, cùra de emptionc tractabitur.
Si

r
 T>'tf¡>ut.ff. Т>иЫипи.§.г. 489
Si^qnaeras, quam vtilitarem adfcrat difputare, an Do, vt des lit
bon$fidci, an ftridi Juris--? Rcfp. contractus bona; fidei habere mui
ros fpeciales effect us, quos non habent contractus flricli juris, quos
fufiilimè perfequitur glolfa inftitut.de ad. §. аШопнт autem. & toti-
<dem pene verbis trans feripfit ¿loflC inc. cum venerabilis de except. Яс
porteas Panormit. ibi. & licet Baldusin с. x. de plus 'petition, aflerat
in jure Canónico non efle difcrimen inter contractus bonarfidci, &
ftricti Juris; tarnen ab alijsinhoc puncto 'ipecialiter reprchendituc,
vt Videri potcftapud Jafoncm inC quod te mihi. ff. fi certum petatur. &
alios, quamquam putem dodrinamBaldi locum habere poiï>,quan-
do venit in Judiciunvcaufa pia, autalia valdè favorabilis , vt doceo
Cavarru.ad'reg. Pojpflôr. fecunda parte §. 6. ex quo breviternotanda
duxia]iqua_r.
4. Contractus rträeti juris ideo di£tos,quod pratoresRomani mul-
tis Viribus nimis diitenti, cum non poflentomnescaufas accurate exa
minare, aliquas quarum fummam tx ipfis partibus aeeepiflent, ad in
feriores Indices rcmittcrcfolerent,praîfcribendoijs certas formulas ,
quibuscircumícriberentur in ferendo Judicio, nec plùsaut tradare
aut Judicare.quàmmformulaà praitorcfcripta contineretur. indcq$
portea in jus re lamm, & ftridi juris judicia ex eo nuncupari cceperunt,
quôd mirras libertatis habeat Judex in Tecedendoà vcrbis,& interpre
tando cx«quo«& bono mentem contrahentium , quam in contradi*
bus,qui vocanturbonat fidei. & hodie obfervo in multis tribunalibus
non óbfervari valde fuperftitiosè has diítindiones, ficut nec difFeren-
tias illas adio»um,quaí in jure habentur, fed plerafq; adiones efle irL.
fadum.Sc judicari eXa*quo & bono praefcrtim apud fupremos Judices.
Quid autem juris in hac parte. diximus frpe in difp. pTima,& prxfertim
in dub. 7-vbi de dolo caufantc contractu m Äricti juris & bonaefídei.
plura fuggeret Covarru.fup. qui rcmtotam Stfusc, & erudite perfe
quitur^.

g. z. Quando & qualem vhl'igationcm pariât, contractus innотt»

nam? & an fc m eo locus fxntientU ï

S V M M A R I V M.
-inundo contractu eíí integre perfect m per tradit'tonemvtrm£ per.
Qjj q /Шлт,
 4p0y Traftatm dtContrattibtu.
? fifram, non esl làcui pœnitentia;ficks .quando tantu eil convent iofatl'fi
de contractu innomùmofaciendo,tu//c сmm vtra% pars-rejíl/re poteß.
:gt Si vnus implevit contraft um, alter ver ь поя, tunc is, qui implevit¡ppteíi
reßitre, out altert attionemintendere.
f. Si iße, qui пою implevit, legitime impeditm, aut impotentfaUitsfuertt ad
praßandum quod debet . alter repetet quod ded/t,fedper pœnitentiam.
Z: ß tomen-priorßtmptus altquos ad fempraßanda fcccrit,repindendifint.
¿b. Exeeptionesaliqua fhtnt ab hisgeneraltbm regUih .
Epetenda hie breviter, quae deduximus in difpur.i»pratfcrttm ia
dub.i & 2a de conrraclihus,qui folo confenfu perficiuntur aaro
tradtrionemalicujusrcii quaksTuntcmptio,locano,&.firniles, de qui»
hus figillatim pauló lnfcriú*. quando enim canvenimus, vttuxradcres
mihi cquü<& ego*ibi tantü pecunia; pro pretiOiContrac"rus quo ad fuá
ciTcntialiacft'perfeûusAdaturaftiocx cmpio. Ahjaurem centraâus-
nonperficiuntur ante traditioncmrcbde qua con venir, vtmutuum,
& omnes contractus-innominati, taies enim non cenfentuc p*rfe¿lü
antequam !ir res tradita, in prœfenti ergo,cùm contractu* innominari
non perfitiantur folo confenfu, fedjequuaturiraditio, Jura. hune in-
modum de illis ftatuerunc.
lé Primô quando contractus eft integré perfectus pertraditionê
Vtrinq; perfectam,V.g.t»bi tradkli equunij&tu mihi vinñ,runc non eft
locusamphùspœnitentia:,nec poteft vna patsaltcrâ invita à côtraitu
ïcûlire.ita haber Bart ad \^рес»шат.п\халл i ff-de conduit caufa data*
Secundo ouando con venium rit de permutarione facienda-
fnon dieo-;quando facta eíl nuda ptomiflio,fcd con vcntio)autalioccV
tractu innominatojicere vrriq,. parti refilirc ante factam tradmonem.
\ explácito. cod de mum permutât, aliter quàmfiar rcgularircr incon.
tracbbus nominatis.quia in venditiono» quando tecumeonveni do
dando cali pretio> &ru mecum de d anda talimercc^non licet pcenirc-!
rc,five refilire. ctiamfi neutra pars tradidcrit.
2,, Tertio, fivnusimplevir contraction dando id. de quo eft con-
ventum,alrer veroneedum impleverit.fi dcdcrmrribi pecunias.vt irej
pro me Romam> ÎLnecdumiueri&poflumpœnircre, modo non celc-
bravcrimconrractumnomiaatum locationis. de quo infra eritagen~
dum. Sidedero ribiequum. & tu nondederis vas vini,de qtro tracta-
Vïmufc, tu -quidcm refilkcaon potes, âcpolïUm te cogère actions ex
4 • Pi*-
 T>tJJmutio-ff. 1>нЫнт7$.з. 49 t
prsfcriptîs verbîs,aut iahe m actione cau/k data,&noßßeutA} vt mihi vi*
num pra¿íles;fi vcrô;hoc ooliro, poflum pœnrterc&rcfilirc àconrrafl ti
&aftionem tibi intentare, vt cogaris mihi equü rcftitucrc.hoc oft deci •
ftim in>l- fi fecuniam. cit. & ab omnibus paffim Doctoribus. & ratio cft:
qaia contractus videtur ex parte dantis eompletus, Se non cft ajquû,vt
faveaturaccipienti; quiadmifitcôplementu côtractusex parte attend
3. Quarto, fi lile, qui non implevit,fucritaut legitimé impeditus,
autfactus impotensad dandum vel faciendum, de quo conventum eft,
tune illcquiimplevit non rcpetet,quoddcdircödiftio«ecx caufa da
ta non fecuta,icdreperett>cnépcrpœnitentiam,l fipecunUm.cit vbi ra- .
mêadditur fuite àquo repetitur.fecitfumpms in ordinead contractu.
implendum,vrfixomparavcritcquü, vt ircr Romam&c. expenfas rç-
Fundendas,&omni modo fervandum indemnem.hic tarnen advertunt
gloifa in I jurisgentium, ff de patt Iafon in 1 five apttd afla.cod de trans
act. &ál»j paflimetiamfioffeTasrem,dt qna conventücft nifi re i pfa tu
das, nonte impedire,qno minus alreru poeniteat, & àfcdatû revocet, '
<juia lice^m coimactibus nommatisoblatio habeat vim implcmefffi,
tameninnominati irnpleiÄur^foia redirradrtioncicxiftimo tarnen, íi
nulla moTScomiferitaltorap*rs,ièdf:ccrit realem oblationem.&alrer
•no(ueritacceptare;cùm perefi folûftcrerit, ne implercturcontradns, .
offerenrem poiTcfe tueri ope exccptionis,& dicere contrae! й imple-
tum circKÙTnrealisobhriofadajquafiincontinentij&impeditaàfoIa
parre faciateenferi implerum vtrinq;.
Harc qaidem g-netaliterà jureconftituta funteirca contractus
innominatos ckpœnitentiam circa i 11 os Doctores autem varias faciut
exccptionesabiftisregulis vrtiveriàlibus.
• 4. Primaeft quandoeelebratus eft contractus nominarus in favo»
rem piçcaufae haine exceptionemadmittit Iafon \fipecum»m n.2 quic-
-qU'dantc in côrrariû vifus fit diectein I. Dedi.fi de condict. caufa data.
Alcxand in \ßpecuntam,c\t alios congeritTiraqucll privil 134^*4*-
Jà. fed vt verum fatear, video plerofq. contrarifi docerequos magno
numero cit&fequiturCovarru.l.i Variar.ç.i+.nunviô & Tiraquel-
lusfupplurimoscitat.& ratio eft, quia jus civile generarim loquitur,
quando dat privilegiurri poenitendi in contractu innominaro; nec à re
cula illa nos debemus qnicquam exciperequod autc ad f ertu f de favo-
xe facto doti,quod in contractu de ea facta excludatur pœnitçnua,noa
 Trâtîattu de Contractibuât
cftaAeem, ví^fufKOÍrendi djfp fe dub 2. §. r. quia vel¡ mulier nubit, íe
tunccompcllitcontrahcntcm.ad ftandum contratlui fccundùm rcgu*.
lascommunes dccotradibusinnominatisfupcriustfaditas, quodillc,
qui ex parte fuá implevit,poiTkaltcrum cogeré: au t non nubit, St tun«
nonpoteft altcrumcogcWad.dandum,&cafuquodcdiírct, poteft rc«
peterc<onditio.ne cxcaufononifècuta-..
Nihilominus tarnen non puto Judicem malè aéTurum, qui ex-
cludtret cum.qui ex capite póenitentia; repetéret à caufa pia,cum ha-
beatauthores profe.&faycndumïit: caufa; pi«,vbi commode fieri рр'
teft. deinde propter ca,qux dicemus in §. feq.
Secunda exceptio eíLin tranfadioncquíefitdeliterlnienda,
&in omni contraö«,qui adlites minuendas dcitinatur.vtllconveniar,
Vtego renunciem litii&rtUipro me Romam vadas. Jafon i r» 1. pt ситлт.
cit.n.2. limit. i2.quiavalde expeditrtniri, &componiIitesw
Tertia en\fi,juravit folgere, non competit pœnitentia.itaBal-
dus in c. qua in EccUfiarum. de conftitut.in medio teclurav fed- non ex
plicar, vtrum ratione juramenti précise te ncatur non pœnitcre,an,noa;
Marione contractus pTrjurAinentumconfirmati»& an fie confirmetur
contraclus,vtfüblatäobligarionejuramentiadhuemaneretobiigatus.
cx vi contractus, de qua quaiftione fusé: egimus indifput prima dub.
Vltimo, hic.brevitcr diccndumiquöd teneatur ratione renunciationiSé
quiacùm poenitentia fit concefia in fàvorem conrrahentium,potuit
ille.qui implevitcomraáum¿privilegio pœnitendircnunciare.quan.
do aurenvjuravi t fc non repetiturum, fa ris apertè indica vir fe ferio » Sc
ex animo renuncjaíTé, & propterea alter jusaequifivio, nc ab ipfo
repererctur darum, cui per- abfolutionem faclarru à juramento,
non- deroga tur-, vt diximus fúfius loco citato. Alias plurimas aut
exceptiones, aut limitatíones congerit Jafon in_ i. fe fecuniam cit.
quxvideriapudeum poflunt. feftinamus cnim ad difficuiuicmma-
joris momenti. - .
§. j. An ßt шит in confiicnt'iA. fiqu't lus Civile indoEirina de
Peenitentia in cmtraft» innominate?
S V M M A R I V M.
j. %Jn~olinaputat peceAt um latere in refetimne ejm^ucd datum eß ex com.
traft» innominate,
* ■ ¿ ; Jt ¿.Con-
 J>iß*t. <f„ Dubгит i. $.).
Contrariumprobabilius. Vbi notandum eß differre pmmijfianem de ce.
lehrundo comг*Ям , & fromtßionem de dmdeeo, quod eß вbjeftиma
tontraftus.
Obligat iones contrailuiim i etßßnt jurû nature, támen ixarijsmodü Ret.
pub. & menti comrahent'mm fubßtnr, .. f

Же eft controvertía principalis. Ludovicus Molina vir em-

ж J cKtiflimus, in difput. 2 5 8* de Juílitia &Jure , cxiftimat leges à
'H
irobis citatas de repetirione ejus, quod datum eft ex contractu inno-
minaro, fovere peccatum, & multiplicare lites , proindeque &poflc,
& deberé à Komr. Pontífice abrogan. Sicurproprer eandem caufam^
ab>Hifpí nife Rßgibus fu n t re probata, & non eft concefla in ill is pœn i-
tentia,.cùm fit contra confeientiam pofitivèconccdtrc, v r nomine**
paûaiconvcnta non obfervent.
Hanc fententiam multis prajfertim ex Thcologisperfùaiît. &
argumenta noníbntcontemncnda primó, райа nuda a-jurecivih' fo-
ventur„& ex ijsnafcirur fairem exceptio» imoctiam per jus praetori
um, vtdiftinftumeft'àprifco^re civil!, naf^^
musfùsèdifp. 1. dub 2. ergo multômagis debet íuftineri contractus*
innorainatus. Secundo? etiamfi negarctur jure civili propromiílis in
pafto nudo exigendis, hoc tarnen' non apparet ita iniquum, quia eft
tûntùra non aífiftere,& pacifccntcs Шаг eöfeientiae relinquere,quod in
multiscaßbusnon eftillicitum. inpraefenti autcrapoGtivèafllftit no
ient» fidero fcrvare,&cogiralrerumxeddcrc,quod juftè aeeepit. qu«
radones cum multisalijs, quae facile poflunt occurrcre, faciunt fen-
tentiam Mol. probsbilemj AbÜac difficultatcfcexpeditFelinusin-,
£, i.depaais.num; 13. déclarât; 7. poftquam recenfuiüet fententiasr*
Aurhorum, qui aflerunt jure Canónico licere peenitere, & in hoc pun- 1
äonon eßc differentiam inter Canonicum Sc civile, tandem dicitid
intelligcndüm,quandöparsquaE-acccpit, non eft parara viciífim face-
re, quo^fuicft'oíficij, cum enim non vclitfervare fidem, non effe ав-
euum, vtilli fidts fervetur. Sed fané jus civile latiùscxtendit licenti-
am posnitendi, quàm à Felino ftätuatur. in 1. fi fecmiam cit. & 1. dudé.
cod: cit. dlftínguiturcondictioobcaufam àrepetitionc dati,pcr Pri
vilegium pcenitendl. Si quamvis in condicione ob caufam , vatias 11-
mitationes adhibeat, & inter cafteras hanc , quam refert Fcünus i t» .
Qjq q 3 men
494- TrtftatiudtContrAffibttt.
roen in repe titione ob pœnitcntiam déclarât fc nihil álind requïrere,
quàm vt non fucrit contractus implctus per traditioncm v trinque fa.
»ûam. •■'
Bartol. ad \.fi реентлт. num.*. objc£Honem íilam,o,uarpro-
■venitex obligatione naturali de adimplendo conrraâu conarur qui-
.dem fol vere; fed eft quidam f îbtilitas paulo obfeurior & cö veni г íoíi
contra&uidfcv//iír/<w. non vero alijs omiíFis ergo refutation ¡bus.
i. Rcíp. prdbabiliùs mihi videri Jus civile nihM ftatuiffe in hac
partecontrariü Juftitiaijautfovens^eccatum.vtTCScxpticttur clare.
Not. aliud cflepromfiTioncm de celebrando contta&u , aliud
«onvcntionemvelpromiflione; de со dando, quod cftobjcöum con-*
traétûsAr.g. fipromrtram me tibi traditurumtalem equum.eft pactum
nudum, & promifliodeconrrahenda emprion^ita quoq; in propofiro,
poteft eflc paftum nudum de ineuuda diccraftinopermutatione. vt_»
promitto me eras tecum qonvemurum de-permHtati«n-e meiirumett-
ti cum tuo vino, & rilud non eft contraôus permurationis, net habet»
vllum favotcm juris, fed obligat in ftaraliorum patloru m ,ncc admit-
tit pœnitcntiam cùm-injure nonhabeatcn-quicquam,nifi.de i pfo con
tractu, depromiffione vero ponendi contrattumnmil ftatiritur. Vn-
•d<? argumentum de obligatione naturali ex nudo pacto m pra:fi*nri
-difficul täte habet locum, & jura loquentiadecontractibusinnomina-
•tis non evertit. porrpaCtum nudum de contrahendo fcquitur contra*
ctus.vr G dicam.dabotibi centum, fi hoc pro mefacias, altero repro-
■mktente fiteontractus, dequoeitpraefenscontroverûa, anpoffitvn* ,
pars altera invita refilirc. pro quo
3. Not. 2. licet obligátiones conrraûutim fint juris natura; ta
rnen varijsmodis fubeiTcRtipub. & menti contrahentium. Refpub.
enim aliquando facir ahquos ad contrahendum inhabiles; aliquando
ipioscontractusfinc certisrfolcnnitatibus initos facir Írritos, & fino
©bligatione:aliquandofacirconrrattus parère debilem Obligationen!,
& ad arbitrmm vniusdiflolubilcm, altera parte m an ente obliga ta. Sic
diximus contractus cum pupiUis & minoribus iniros pofle ad arbitri-
um pupilli vcl diiTolvi alrerâ patte invita, vel haberi ratos, quare er
go non potuit jus ftatuere contractus aíiquos fie celcbrari , vt obliga1,
«ionem parèrent ante rei traditionem vtrinque faétam, fubconditio-
«e tamen, fi- modo non rcfilirent,& fi contingeret vnam partem citiùs
»u *» £.".*' impie-
% P'tjputath fx Buh'tMPtx iM
ímplcre contrata m fabendoreWjpoflebcfficacircTobKgaFe aJrcrarrr
partetnma«<ntelibertate-refil¿endi. ficut (kfa&o minor eíficaciwo
ftbi obligat majorem ,& tarnen viciflîm non obligatur eßkacirer. ÔC
partes, qvandoconrrahunr, fcrunt fcfub hacçondnione contrahere,
propfercaqjí>onpoffuntqucrj, rxa}tcr vtens jure fuo revoect, au t da
tum repetat, quando videt fibi profpecfcûmàjurc, vt in damno nou Лг,
& qnodcunq» occafionetonrraâus ex fuis bonis perdidit , refundatuc
per illum.qui repetir Vnde omnibus teûèpcrpenfi* judico Jnscivile
nihil hac in parte iniquum conilituiflc. Dcindc, fi reperi retar iniqui-
tas mirum eft îdtionadverfumà Jure Cánonieo,mrc reprobarum. So-
let erwm alia, qua;pericuJutn peccari courirrenr, in legibus eivilibcuF?
ttMiig,çre,p.MUtvidemu5inpraîrcriptionibus&al4S, -
E)u Ы um-fee iindimM-

Quidßt mutuumP
S V M M A R I V M;
Л Mütuum propricÂictumdefi/iitur, & quatuor reqmfita ad'valorem mutui
» . proponuntur. •
Z.
Ai mut пит primb requrritur, vt fît Vera& aífúaiisTei traditio , quia*
ф contraäui , qui re perficitur.
jî Secundo, vtmauria mutité velnumerari^vel1 ponderart , vti menfùrari
poßk, ■ quia ha materм- fiU pofîànt vn* alteriu^vict tut fungi , vt '
r prrhïde fit , anhanc veltffam habeœt.
4¿ Tirtib, vt dominium transferatur tnmntuatarium , nam fihoe non ßat\
non eßmutuum, fid alita contrattt*) -, prêter dominium turnen in- mu
tuante requintur admintßtatio ret mutuandè.
S* guartо;jeß obligatio reddendt in eode genere, debet tam enxr editor admit*
tere rem diDer/tgenerüß sque bona*ß*ut meliorjudtcto prudentum,
fe Aquartaconditione excipitur if, qui mneeeßhat* ejufdem jpcciei rtnu
redderс non potefti dewde ab Eccleßa tttam ¡equ /Valens in alia maie-
ria tenetur creditor ateiperei .
*4 A Gimushic de mutuo propriè dfdtö. & Refp mnruum efrtradN
^litioreiadnnmerum vel pondtfris, vcl menfuram со ammo fa-
ôavt ftarim fiataccrptçntrscumobligattotw reddend« arquivalcns ia.
«odem genrr-e. \t\fài\\t.quibuimodtf &dcontrah. ubltg. &coinmuni
йогцш confenïu approbatur. Contint t autem quatuor ad valorem*
hujus
49б Traitdtш de Contraitthus ,
hujúscontraüusrequifita. Primo, rraditioncm realera tel mntuatse.
Secundo, materiara mutui. Tertio, tranflationcm dorainij. Quarto.,
ebligationcm reddendi.
г. Primo ergo requiri tur vera & a&ualis traditio , quia mu tuurru
eft inter eoscontra&us, qui reperficiuntur. Vnde antequamlpecurria
at>u numcrctur non contrahitur mutuum, fed tantùm eft promiifio
mutui dandi,& fimplexpattunr pariens inpromittcnte Obligationen!
numcrandijfi alter velit. qui autcm pctijtmutuumynullam -contrahit*
obligationcm acceptandi,& pot cñ renuncian mu mann fe non indi-
fere.
"Denumerationc fada.quandoícilicctquifua fyngrapha con-
fiteturñbi tantum pteuniar fuiíTc nuracratum ab altero, dicetur com-
modiùsin dub.fcq. л
|. Secundum re quillt um cil materia, nec cnim omn:s res fuño
materia mutui, fed illae tantum, qua; folent numerari, vel ponderan»
vclmcnfurari, & vno ex il lis tribus modis vfurpantur communiter
in commerces húmame-. Pecunia quidem olimponderabatur,nunc
vero numeramr. & quamvis aliquando ponderctur pecunia áurea, vu
íciatur, an habeatjuftum pondus, & per confequens valorem, quice
pondere fumitur,tamenhoccírquafiper acckdens, nec femper -fio.
Temper autem numexatur. ú dicinms Pcrrum nobis numeraíTe cen
tum áureos &c aromata, faccarum,bnam, fila pondera mus, rot rece-
pturi libras vel pondo quot dedimus. Alia vero funt, <jua: nec pon-
deramus, nec numeramus, fed menfuramus, qualia funt frumentum ,
Jcgumina &c. quae menfuramus per modios ; & pene liquida omnia_, ,
vt funt, oleum, vinuen, quae per dolia, fextarios, vrnas&c. expo-
nimus, 2c recipimus. menfuraniaurem , vtbenè advertir Silveft. V.
mutuum. hic intcMigimùs contcntivam, non autem per quam longitu-
dines & latitudines reram per adxquationem exploramus. ícd ha:c
paulo accurariùsexpen deuda- dubitari enim poteft, quarc illa; Colx
res, quae in pondere, numero, & meníura confiftunt, fint materia mu
tui? Rcfpondet. l.mutttum. ff.fl certum petatur. quia illa fola funttio>
nem haben t( vt bene explicit Bart, ibidem. Hipa fufiùs ad §■ mutui
datio num. i. & fcqq. & alij раШт ) quorum vnum ex vfu communi
fubftituiturinvicem, & vnum fungiturvicealtcrius ,ita vtfirpcrindc
communiter loquendo/an vnum habeas vel aliud v. g. an decern du»
■ catos
 "Dijput.?. Т>иЫитг. 497
Tatos habeas, an viginti Taleros. & proprerea muruum datur & reddi-
tur in codem genere, five in rebus ejufdem natura;, & bonitatis. quan-
do autemrcs,qua;ad numerum danrur , ordinarièhon funtejufdcnij
qualitatis, dicuntur permutan, vcl vendi. v.g. ctiamfi decern oves ti
bi dcm,accepturas alias decern, non dicor mutuo dare ; quia oves ex
naturafuanon., funt pans bonitatis; cum communrtcr fint alia alijs*
majores aut minores, minores autem non funt paris bonitatis; autvti-
litatiscum majoribus.quamvisCuiaciuslib.ï i.obTervat.3 7 pütetoves
effemateriam mutai; fed opinioncm fuam non fatisbencprobat.Eti-
amfi autem multa'fint, quae ex natura íua non íolcant fubire funclio-
nem.fi tarnen in certis^ircijmfta'mijs poffînt fubite funftionem,&fint
ejufdem natura; & bonitatis,&contrahetïtcs intendant verum contra-*
£tum mutui celcbrarc,facilè cóncedcrcm in cafu particulari pofle ceft-
feri materia m mutui, quod etiamBart.fup.non reprobat. & admittio
MoI.de Iuitic. difp. 299.
4. Tertiumrequifitumett translâtio dominij. fienimdominiufA
pet mutaantem non transferatur in muruararium, noneftmutuü; fed
aliqoisaÜus contractus, zutîorthnuWusl.mutuumdamus §. appellata. ff.
jtcert.pft. & inilitut, qulbits modù rc contrat), oblig. & hax eft ratio, cue
mutuum percu mutuatario; quia ipfc eft verus dominus. Vndè fi acce-
pero â te centum mutuo, Sc fures & prxdones mihi rapüerint.tcncbot
tiihilominus reddere 100; nec tenetur mutuansmi'hi quiequamre-
mitterc. Ex quoetiam fequiruT non corififtcre,quandodaturres alie
na, quia cum per traditionem rei alicn£ fa&am fuo nomine non trans
feratur dominium, non eil verum mutuum.
Nec tarnen quicunque eft dominus, ftatim poteft mutuare,
quia vltta dominium requirituradminiftratio rei fua;.Vnde fervus fu-
gitivus,quia caret adminiftrationè fui peculij.nô poteft ex peculio da
re mu пштЬг^^/.гТу? cert. petat. c\üi vetó adminiftrationcm habént
fine dominio,quales funt tutores,curatores&c. dant mutuo, non fuo
tarnen nomine, fed eorum quorum bonaadminiftrant.
5. Quartum requifitum eft obligatio reddendi in eodem generc.l.
mutuant, cit. vbiftatuitur regula generalis, quod vnum proalionon.»
poflitfolviin vito credirore,in hoc autem contractu fpecialiter eft ob
ligatio íbl vendi in rc ejufdem natura; cumea qua; data eft. Vndc fi
tibi frumcntum dedi mutuo,non teneor rec ipere folutionem in vino>
Rrc nee
 TrdiAttn de ContrAtfihtts,
вес in pecunia» quia frumenrumimfeeftdsbitum, non vero in alio x>-
quivalcnri quo ad prerium; creditor tamen potcft eue conrearas, vt
fibifiar folurioinalialp,ecie,ve.I vt fiat in ajftimatione. de bac materia
diccmus infra ex profeflo Lntrattaru defolut. nec foliun debet reddi
idem ingencre^velfpecie, fedficidemquoq; in bonitatc. proind*q;fi
dedcrjs vas vin» veteris non farisfacis reddendo vasmufti.vcl vininq-
vi, quia non eft paris bonitztis* cum %*id.ffficert.f>et .& glofîa&Dotla*
rjesibi. vide tur enim hoc tacitèa&um inter contrahcntcs,vt mutilans,
quibeneficium pra;.ftar, non íitindamno. eflèt autem , .fi vinum aut
frumentiwnminorisprerij cogereruraccipere. bocaurcm, vt norau
Paulus à Caílro ibi, inrclligendum eft, quando omnibus rite examinâ
tes, hia& nunc id, quod debitorofFert, non eftrambonumj, quàm id
quodaccepir: ílenim ípe£Uri$omnibuscíla:que bonum& ñtejufdem
quaUtajis, debet admitiere creditor..
Ab hac autem generali regula cxcipiunrDotYores c-ommunitcx
duoscafus; vnumncccflltaris, alterum in favorcm ccclefiae. prior ca-
fus ponitur à Glofla Barrel, Paulo àCaftro, Iafonc, ^Upa & alijs in diet.
\Kmutuum. ffcit.iî in X.cumquid. cit. qaando fçilicet ille.qui debet fru»
mcntum illud non invenir; quia forré eft fteriliras, vcl aliud impedí»
mcntum,inyehendi inparriam,. aut certe non invenirur paris boni,
taris cum eo.quod darum eft &c. cune enim poreftcompenftrein p.c»
cunia_>, & darc a;quiv,alcns in pecunia ei, quodaeeepir. quia prarfumù
tur non fuiíTe aur danris menrem obligare, aut aeeipienris incafu ne<
celliraris.. 5f hapç limi.tario mulrö magis procedit in debito pecuniae*
quam in debito alrerius.quod pondere ¿cmenfuraconfióit.quia pecu
nia cum fit cx.inftiruwonc Reipub rerum omnium prctium;& contra .
non fiat res aIiaî.pecuniiBsprctium, nec femper illi 35quivalentcs,pro*
prer commodiratem , quam habet emptor omnia comparandi pecu«
nia, & non ex,alijs rebus, non tarn facilè debitor pecunia liberarur.per
ablarioncm rerum aliarunv, quam aliarum return debitor pcriolu-
tionçm pecuniae.
Secundus cafus eft. quando ecclefiá debet certam fpccicnij,
▼elquantitatem.tunc invirus creditor in alia ípecic aut in equivalen,
teaeeipit foUitionem.Eft communiorDoftorum in authent hocjuspor-
reóiunh cod de façroCccclef. Sun aurhenr.de alienar. §. fiver* cd, in^
quibus Iccis gloffie gencralircr id rradimt. & fcquirur Barr, in d. аи,-
... then t.:
 tDißatit'to f. ЪйЫшз.
thcnt. hoc /«y.TaulusàCâftroibid. & mülti alij, qüa'mvis'Ripa'ind.'lv
muiuum. contrariü aflcrat. cura textus citati fatisfaveant ccclefise iru.
hat parte , Sc praecipuè Do&orcs juris, non cenfeo'favorcm'iftum nc-
gandum ecclefia;. Alias limi tationcs, vel exp] ¡cationes generalis re
gula; de alio pro alio non obtrudendo invito credirore, tfademus in
fra in materia de folutionibus.
• t)ubium tertium.
•Quid mutuum civile ? & de exceptione Pecunia non
numerata.
S V M M A R I V M.
■r. In matuo eiviti mutual arias intra biennium contraconfifftonemßngraphx
potefí exceptionem opponere,fi intra1hoc tempos moriatur}refiduo tenu
pore hères opponerepoteß , fiatítem in vitapropo/ùit exceptwnem,poß
mortem heresperpetuumjus excipiendi habet.
.2. Ecclfßaßici in mutais fito nomine accept ü non gaudent exceptione perpe-
tua,prdatus tarnen aeeipiens nomine Ecclefix gaudet exceptkne-j de»
cennali.
3. Excipiens fundametitumpta exception^ non tenetarprobare , fid credit
* tor, quia affirmantù eil probare.
MVtuum naturale jam deferipfimus. in quo feitieet realiter pe
cunia numerata eft , & contracta eft naturalis obligatio red
dendo arquivalcns in^eodem genere, aliud vero eft mutuumeivilo,
qùod partt eivilem Obligationen!, fed in conicientia , aut naturali tec
non obligat, fit enim vtaliqui valdc cupidi habendi mutuum . ante-
<}uamnumeretiiL, confcribantfyngrapham^ua fateariturfe tot áu
reos aeeepifle à Cajo titulo mutui. & Гжре vidi aliquos, qui tan-
tùm accepcruntmille,dedifle fyngrapham de duobus millibus noib'
volonte mutuatorc aliter numerare, quàm fub vfuris cequalibusca-
pftaíi ; quae tarnen vt laterent cum Torte computabantur. talis dioi-
tur deberé civiliter,quia Judex prasfumit. ilium acccpiire,quac voce vcl
fcriptoconfefluseïtfibinumerataj& proptereacondemnatillü adfo-
;mtionem,ac fi à pane rei effet obi igatu s. talis tarnen non eft fine reme
dio, nam licet regularitetloquendo agen* contra confeífionem in ju
díelo non audiatur 1 generaliter.cod.de tío numer.pecun.tamé in codS
tk.per múltas leges fit favor ¿Ui,qui cÔfeftlonÊ in fyngraphafacbm de .
«■".■•■ Rrr г rece-
 yQ0. TraftAt us de Com raft¡Iin,
recepto mutuo agcrcvult, vtopponere poífir exceptionem non nu
merate pecuniae, quod idem quoq; ftatuiturinftit.de liter. obligat.
inhac autenvexceptione fiint quxdam fpecialia Primmncft.
quod hujus execptionis tempusbicnniocircumfcribat-urj vt со clapfo
non audiatur Inftimt.cit,. In multisprovincijs animadverti obfervari,
vt haec exceptio fit tanmm annalis, vt habetur in novis Bohemia? con-
ftitut.quodfimortuusfirante.bicnniumàjijrc conceiîum ad excipicn-
dum, quod rcliquura eft biennij , valebi t heredi, vt ipfc excep'tionem
proponatl.yí¿»/r* cod.cit.quod fi.in.vita propofuerit qucrelam debi.
tor.hercshabebitin pcrpctuum jusxxc.ipiendi.ly?//*/>'¿cit. An au tent
ccClcfia vel pia caufa habcat exceptionem perpetuam dtibiratum cftv
Duaîfuntfcntthtix. vna.aflerit. Bald, vax.fr&fentia.àz prob, ôefarpe a-
libi. Tiraq. privitcg.ij+.f<i.'y/<r/)/ie.QAienris,RomanusJImolj, Angelus,
citati àFelino. fundamentum multorum eft, quod qui dat realiter cc-
clcfia: mutuum,nonrepctat,nifi probe tverfum in vtilitatcm c.cclefiav
Stdnonvidetur folidum. quia divcrfa fun t efle verfumin vtilitatcm
ccclcfiat & veré efle acccptum. quia prasjarus potcft fateri, & poteil cf-
fe notorium efle numerata m pecuniam, & tarnen non vellc folvcro.
quia non eft verfumin vtilitatem, vtdi&umcft indifp. 2. Hie aurcm.
fumus m alio cafu, quando fcilicetpraelatus negar fibi numcratamj
pecuniam,cujus2 fyngrapha fateturdebitorcm.Secunda negatPanor-
mit.c.fin de folut.Fclini inc.ficauth de fide inftrum citans cardinalem.
Anton, de Burr ôcalios. rario eft. quia cum Jus civile gencraliter fta--
tucrit, vt adbiennium tantiim duraret ifta exceptio, & nullus ca
non eximat ccclciiam aut ecclefiafticos, ¿11 i juriftandum eft. res eft v..
trinqj probabilis.. v
2. Çicendum tarnen- primo ecclefiafticos in^onrraclíbus vel ma.,
tuo.quodíüo nomine accipiunt. non gaudcrchoc favorc, fed jure сб.
muni cenferi. cum illorum pcrfonis,aut bonis patrimonialibus nulla_,
lcgaturdataexemprio.&Fel fup.n.59.. referr exfpecul. fentëtiam Cle-
jnentisPapaí contra ArcbiepifcopumTrevirenfln hac parte totacon-
troverfia eft>quando praelatus nomine ecclcfiae fatetur. fpc futura; nu •
merationismutuum,quod qon accepirsan poft biennium poífir oppo>
ncre exceptionem. V.idçturautem probahiliùsad decennium íáltem,
pofle. moveorexijs, quaeadferr Eucrardusin_ topicis in_,locoà do
te ad piamcaularru. quod dos ák pia caula in- omnibus aequipa-
rentur,
 DiSputatto 6. Duèiumj. ^ь
icntur, & privilegia dotis,-qqandö textus, aut ratio clara non obftar
applicentur pia^aufe.&quamvis textu.squcm citation probet daré
dodrinam. quam rradit; tamen eft apud Doctores comrannior. cíim
crgoexccptiadotisncm nttmerat*a<íd€C«an:úii.ttdu«et Authent. fins
cod. de dote cauta &c. idem poûl-t extendi ad piamcaufamjquœ gau-
djet privilegio dotis.. • • = « ■
. 3 . Secundum Грс cíale in hac exception* repe ritur , quod cum ex-
cipiens ordinarièdebeat probare fundamentum fua5exceptionis,ia-
hac exceptionc non tencatur ipfc probare, fed creditor. 1. ß ем camio
ns, cod. cit. cujusreiadfertrationcm Wefenbec. Inílitur. cit. quödin_:
alijsexceptionibqs excipiem affirmet aliquid, affirmantis autem с ft
probare. In hac vero debitor nrhiLaffirmet, fed negettantùm nume-
ratam fibi pecunianv;negans autem regulariter non renetur probare.
Si tarnen debitor vellet in fefufcipcreonus probandi non fuifle пи^-
те^ат pccuniam,multi exiftimant elâpfo biennio pofle exceptio-
nem hatic opponere : quos citât & ex parte fequitur. Félin: fup. num.
Gi. Sc matth. de afflict, decif. i io quod fairem de «quitare Canónica.,,
dicunt obrincre: Fortètutiùs effet diccre, quod habet Anton Franc,
inaddir ad Pànormit.c. fin dé fnlut. poife in talîcafii implorare offi
cium judiéis Sc judicem imploratum deberé officium impenderé ad*
evitandum peccatum créditons volenris ex alieno dirari.
Plurimaalia curiofa in hac matcriaeongcritFclinuspcr totum
eßeautio. de fide inílrum;qua:apudjUum.viden poflunt.

Dübium quart um:

Dz ahligat'toneßhendi mmuum.

%. j.. DefiUofamilias & Senatuscvn/ulto Macedoniaho, ■'

S V M M A R I V M.
Explicatur qmLtts incaßbwsfilmfamilioé, kSenatufcoff/Macedoniano ex'
cipiawr.,
a,-. Filittífamtltoí poftqtum furjarüfactuteß^nontenetui in con/cientiafil-
vtreet'tamfi pojfít..
3, . Ftlitu пояpoteß hüte exceptioni reniciare ânte annos гs.fifine juramente*.
fecitг $шл illл data eß non tantum in fayoremfiltj fed & parentis.
Rrr 3 J. In
 jos ТгаЯлш de ContrA¿íibus.
4. Si еигн juramento fecit t-vtra%-fintcntU eß próbabitüt.
V* /* hoc Seaatußoßl plu* faVctvrßltofümU'uut qukm pup iffо.

NT. mo dubitat mutuum rcgularfter fdlvendum. cum ipfa natura^

hoc dictet. hic auícm folùm cxaminamus, an jus aliquibus favo-
rem fcccrit, vt non tencantur pecunias mutuo acceptas reddere. Du«
exceptiones funt maxime celebre s, rilij familias , & commuai tatis ec-
clefi«, vcl Civitatis.
• ч. DcfilioFamiliascílirttegertitulus íf & cod.de Senatusconful.
Ю Macedoniario, fie dido, quia latum contra quendam Macedonenx*
foencratorem famofum Rotura;, qui dando mutuo pecunias fiJijsfami-
liasjOCcafioncmdabatinfidiarKliparentum vitaî, vt'haberent vnde v»'
foras fedverent. Jura autem funt in hoc pun£ro clara , & proinde re-
cenfebo tantùm, quae de hac rc ftatuunrur in cit. titulo, autin quibue
IDoctorescommuniter conveniunt.
Primo igitur hoc SenatufcoiT comprchendirnrtantùm illc fi~
lius, qui non habet peculium Caflrcnfe, vel quafi Caftrenfc , quiacùrn
talia libere adminiftret, poteft quoque in illisfe obligare. Secundo,
debetenim mutuum in pecunia. Sienimfiat rn frumento, vino &c.
ccflatexccptio,nifi in fraudem legis factum fit. Tertio, fi cum licen*
tia patris contraxit, non datur Uli exceptio, intellige tarnen in Glofla,
r.artolo &alijs,fi modoille pater,qui-confcnfit,habuitfilitrmin pote-
Aate ; quia il fucritin poteflateavi, licentia patris non tollif privjle-
gium. &itaconciliantur I, /í'//«i«aníF. cum Ufi permittente cod: cod.
Ouartô.'fiin rem patris verfurn eft matuum>ceüat exceptio. Quinrör
С aeeepitad fumptusneceflarios,quos ipfe pater feeiifet, v. g. pro vi-
ctu & libris-neccuarijs, quando cum facúltate patris verfabatur in ihi-
dijs. Sexto, fi gerebat iè pro filio fui juris,& creditor bona fideexifti-
-maviteumcíTcemancipatUTn. In his cafibus.filLusdcbet folvere ficut
alij, Sc Scnatuíconfulto fe non tuetur.
-Sunt tarnen aliquas difficultates circa fubftamiam Senatuf«
. confulti.
* a. Primo, an filius cum erit fui juris, Sc folvere poterit ,teneatuc¿
in confeientia folvere. hoc pendet ex alia difficultate , an feilicet ipfo
contradur* à Jure pro r fu s irritetur, prouo in_ Bohemia.. 4c alij**..
provinci/sr* fio, tune eninu ceflac* in*, filio omnis-* obligatio
 DJßuta/io £ Dttbiuntj., §.r.
SL ad'nihil tenetvrr lege corruptores juventuris in poenatn privarrtej
ргсип1|5^ца4й :с!Ьгипг,& liberando filios ab obligationc fol vendí In
jure verbcommuni res non eft expedita proprer te x tum iruLio! ff., ad
ScnatufcoíT. Macedón, vbi dicitur, manere ohligationem naturalem, nihij-
lominus tarnen communior Anriquorum & Reccntiorum eft fenten*
tia, filiumnon teneri ш confeientia folverc. ita.Barr. in conftituç.
Ad reprimendum. DemnctAtionem. Innoc. in a qui» pleri%. de i mmu
ll it. ecelef. Panorm. ihidcm,Gomez lib. z. var. c. 6. & ex со Mol. do
juft.difp-3*>i. Lcfli lib. 2.c. 20. dub. 2.\3calíj* Sed non fatisfaewnfj
Jcgicit. &quidemomnino probabiliùs viderur nos teneri in-confet»'
en tia. quia cum ilia lex fit lata tum in odium creditorum, tum ad fee u-
ritatem vitxparcAtum, non íatis huic ineommodo leges profpcxiíi
fent tollendo tantunvacrionem eivilem, & relinquetido in -Ulis obli-
gationem confeientiae. Ad leg. cit. quodattiner:-
Not. filiumfamiliasexmutuo&civiliter , &natüralitcr obli»
gari, juxta doctrinam Pauli à Caftro 1. 1> cod. ad Senat« fcoíT. Maced.Sc
Panormit. fup. legem non irritare contractual filij, & proinde obliga-
xi ex mutuo, tum civiliter, tum naturaJiter,& Judicem pofle daro г*
öionem contra eurru Sed filio dediffè re medium exceprionis, qua
poflctomnemaâioflem cliderc, & omnem obligarionem infeorrarq
extinguere. quödfi nolitvtifiioprivilegio, fcdfoivatcrcditori, tunç
mérito dick lex non pofle repetere, quia naturalis obligatio maneo,
cùmipiècxccptionc vti, &eam extingúete nolüerit. & propterca^
creditor, cuifolvit,habct'contrafilium repetere volentem exceptio«
iicm obligarionis naru ralis in filio manen tis. his fimilia in ab;s cafi-
bus diximns fape fuperiùs.
3. Alteraquaeftiocft, an filius valide rentmeict huic exceptioni,
waximè fi cima juramento id Feccrio ? communion, fernen tia_. eft
fine juramento non_ poflo antoexpletosr* 25. snnoï*. quia_, haec
exceptio data-, eft non^. folùmj. in- favorerm. fili> , fed etianx*
in favorem-patris ,filius autem non potuit renunciare cum pericuío
patris. пес eft-fimile.» quod anto diximusr9, fi folvao non- poiTo
repetere- quiaquando jam folvit, ceflavit periculum patris, & idcirr
со jural* noluerunt fuccœrrere-; filio nifi in- vero > auu praefimb
pto periculo patris, deinde longé aliud eft anto folutioneiru darej
jys*. ctcdiiorij vu exigao еааь , aliud do fado folverc. multan
errirru
$04- TraftattudeContraftibtis,
«nim faceré poflumus, & tarnen non póíTumus femper alteri dare jus*
ad cogendum nos ad ea facienda.
4. De juramento major eft controvertía, juramento obligari do-
cet Covarruv. relcö. in с. quanfbtf paftut». 2. p. § 3 • Bonacina', de con-
tract, diíp. 3. q. 3.Lcffius.fap. qua;firntentia propter rntíltitudincm»
Doctorum, & reverentiam juramenti eft valdepröbäbilis.
Contrariütamcn,quodJuramerrtum non oblíget.nonimpro-
feabilitcrtencntmülti Joannes Andre» in addit. ad fpccuîat. tit.
ftntcntïa. Panormit.in с. cumtomingat. de jurejut. Ferdin. Valq. lib. 3.
de potent, teftat. §.23. num. 153. Hunniusdifput. 18. q.3 8. ratio eft,
quiajuramentumiitudmagis,quàm mutuum fimplex inducit ad o-
mnia incommoda &occafioncspcceandi,quas lex evitare cupiebao
in prohibftionecontraôûs, &exceptionis privilegio dato filio in fa»,
voreraparentum. periculum enim majus videtur elfe, quo magis vi-
det filius fine remedio fe obligatum ad folvendum. & licet Antonius*
de Butrio in c. citmcontingAt. cit. putet hodie inter Chriftianos ceflarcj
iftud periculum, quia vt ibi bene replicatPanormit ctiamfi pcriculum
parricidij ceflaret, non ceíTarent tarnen aliorum peccatorum pericula»
filij enim,neaut vfura: nimis exctiefcant,autcoganrur diuturnos car-
ceres fubire, parentes depraîdancwr. & ad multa -alia fcelcra indueun-
tur, vt pccuniama<quirant,& argumento Antonij fcqueretur non ef-
fc hodic locum exceptioni Maccdoniarn,cùmvixfit reperire parrici-
dia ex haceaufa; & tarnen quia ad alia peccara inducunrure'x hac oc-
cafione etiamcontra paren tes с orrimitten da filij , Refpub. judieavirj
dandum illis Privilegium SenatufcoiT.
5. Tertia Controvecfia eft. an fit in citato SenatufcoíT. factusalî-
quis favor ípccialisfiliofamiíias, quiñón eft factus impuberi in omni
fuo contractu, diximus enim impúberes poíTe omnes contractus à fib
factos reícinderc. Rcfp. pupillo non irafaveri íicut filio, quia filius
convenid poteft ex contractu in quantum factus eft ditior j vel fi resf
accepta ex mutuo vel aliter apud eumextctjVtfuo loco in difpur. a.
ex profeífo explicatum eft. filius vero familias ctiamfi pecunia mutua*
ta apud eumextet, non poteft cum effectuconveniri, vt cam reddao
creditori. \.fidfi. §. hoc Senatttscorifulmn¡-».f£. ai Macedón, in poena m_t
enim fraudulent mutuatoris lex pcrmittit, vt filiusfamilias apud fe rc-
tincatpccuniamjíivcextct, five exea confumpta fit factus Iocuple-
tior.
 Dißut. á. Т>иЫитз.§.г. ¡oJ
tior. & quamvis hoc durum vidcáturPauío à Caftro in F. fi ßlius. cod.
cod propter 1. j.iE commodati;tzn\en rexruseft clatus pro nobis. & in (.
quam citat, nonagiturdemutuo, fed de commodate; nec de filio, fed
de pu pillo.
§. г. An IZcclepa» we¿ chitas ex mutuoper admimßratio-
пет accepto,oíligetur? ,
S V M M A R I V M.
■4, Ex mutuo acceptо aPralato,Ecclefia velmonaßeriumnon obligmir,mß cre
ditor oßendat in Monafterij vel Eeclefi* vßtm converßtmeffe,
г. Sifiperior еЯ indepeniens л cApitulo quoad contractus¿vtfit in Soc : Tes**
cadem es~l ratio,qu* in сaßt fiperiori.
Mutualor non debetfotíicitus ejßy anjumma mutut fit in vtHit atevu
Eccleßtconverfa,in quamPratâtигсum Capitulo confenfit.
4. Jdquod de mutuo dicitur rejpeclu Ecclefia, non habet locum in al/y s contri-
¿tibies-, imo пес in omni mutuofed pecuniario tantitm.
/. Adprobandttm rem ejje converfam in vttlitatem Monaßerij vel Eccleßx^
•non eil opus plena probationeßedßtjficit prudenspraßumptio.
■W, ¿¡hta dicta funt de Eccle(ta,fere omnia poßttnt applicari civitati.
ÍNdifp.2.dub. 3. dixitnus, rcligiofum, qui habet adminiilrationcm
temporalium, fi nomine monafterij contrahat, poffeerficaeiter ob-,
ligare il Iud.nifi velitvti reilitutione in integrum, quando eft laefum,
hic verô agimus Ipecialiccr de mutuo, quia de со eft peculiaris diíH-
cultas, vt ftatim dicetur.
Not. mutuofa&o'Eccleíía:, vel civitati non cíTe data_ privile
gia, quae in pra»ced. §. Kam primo mutuum ibiTcftringebatur ad folam
pecuniamj hícad omne mutuum exrenditar. vtdicit Jafon ¡n ¡xivitat
num 1 4r.ff.ficert. pet. cum lex ad pecuniarium mutuum fuam deeifio-,
nem nonreftringat. fed fanèopinioBaldincc eil tarn fingularis,quàni
putát Jafon, nee improbabilis, vtmox dicetur. Secundo in mutuo,
fafto filiofamilias habet locum exceptio, etiamfi in vtilltatcm ejus
fuiíTct pecunia convcrfa; hic vero fi probetur in rem ЕсскПаз, yel,
civitatis fuiflfe verfam, eft reddendi obligatio, vt patebit ex textibus?-
moxcitandis. Hoc prasmiflo. ftatutum cft ç. quod quibufdam. de fidei-
juiT religiofum cujuscunquc ordinis accipientciawnutuö fincjcon-
fenfu Abbatis,& Capituli non obligare monafterium, nifi probetun.
fniueconvcrfum iavtilitatcm conventus &in 1. tiritas, fi.fi ce? t. pett
Sss deci-
j об Traftдш de Contrafîibtu ,
decidituridcm ¡ti mutua acccpto pro civitatc. circahasdccifioncs a*
liquae movcfttur.difficultatcs.
1. Prima difficultas cft,an ex muruo-acccpto à^railato obligctuc-
ecclcfia, vclmonafterium ? ratio dubitandi ciTc potcft, quia c. quod qui-
bufdàm ein- иоп loquitur de prtelatoaccipientemuiuum, feddcrcHgi-
ofo, qui noncft abbas. Rcfp. prxlatum in tali cafu non obligate eccle-
fiam, fed tan turn perfonam fuam3& fructus, quotum habctliberamad-
miniftrationem,ipfuniq; non vero monaftcrium conveniri poflc, ni&
creditor vclit probare converfum eflfe mutuum m vtilitatcmecclcfiat,
vclconventus. prailatumautcm tencti fatisfaecrede fructibus* quo*
ipfepercipit. ôcidem putodebencficiatis, qui mutuo accipimn, quod
ipfi foliterieantur& nonobligetur^cclefia. Imola inci.dêdepofi to.
Redoanusdc reb.cccl non alien. q. 5бдшт/2 j. &alij. fed Ьгес doctri
na generalis paulo poft limirabitur.
Notandi tarnen do¿trina,quam tradrt Рдпогт. in c. ex ргфн-
tium.de pignor. quandoclericusproneceiTariafua fuftentatione accc«
pit mutuum, tenerieum in vira folvere, quantum poteft ex fructibus,
quöd fi non poíTn,teneri fucceftorem in-beneficiofupplerc.Si verö ac-
cepit ex alia cáufa, teneri&ipfum invitai & poil motte herédeme/as,
non verb fuccelTorenvin beneficio, & multo minus Etclcfíam. ratio
eft. quia monaíletium non poteft obligari fine fuo eonfenfu, atqui пб
confcnfitcapitulumy vtfupponimus; & praîlatus non habet poteftatc
ájurc,vtfolusid poffit, nifi in cafu, quo probare tur verfu m in-vtilíta»
temeonvenrûs. Inferiores ctiam Rtctores non habenrpotcílatcm_*
gravandi ecclefias fibicommifTas.
2. Quod fi fit praelatusindependens à capitulo in contraéUbusin*
eundis,vtfitin Soeietate Ie s v, in qua ex fuoinftituro in hoc puncto
Ipccialitcr approbato àfede Apoftolica praílati contractus ineunt fine
capitulo, tune idem dicendum, quod à contracta celebraron prajîatis
aliorum monafteriorum cumaflenfu íui Capituh\nirnirumexniutuo
contraûu à Гире rio го obligari ipfum collegium, eodem modo ас
ß vniverfi confenfiiTent juxta., pauló poftdicenda de mutuo acce-
pro à prcelato cum confenfu capituli.
Vnde fcquitar pcricuíofum cfie mutuare i!!isprçlatis,quir»on
habent bona ífeparata à capitulojnccpoflunt fine eonfenfu convcntûs
1лмшо acçipere. quia mucuacores non habent, quem convenían i oro
folu-
 Dtß. < duliujn. 4. $. 2.
folutione,'8c folam rcmcdium eft,vtprobcnt verfum eflc in vtilitätedt
nionaftcrij, vel ccclefiic; quod fi non probentaroittunt totum, {
?. Secunda dirricultas eft, an authent. hocjmporreäum. cod.de &-
crofcccl.&refertur io q a сгъ.Ьосjus. íomperhabcatlocum,&tencV
turmutuatorfolicitusefle, vtvideat an pecunia fir converfa in vtili-
tatem , ctiam in cafii , quo accepta eft cum confenfu praîlati, & ro-
tius capituli. Varix font fententia?, videturilla probabüior-, quae
dicit in tali cafu non requiri, vtrcreditorfitfolickus,an pecunia fue-
rit expenfa in- vtilitatcm eccleiia:, faitem quo ad eam fummam,
in quam confenfit cumptaclato capitulum ita gloifa in- c. quod qui-
bufdam-> cit. & Panormitan. ad d. c. qued quibufdam-». ad finem. Sc
yplurcs alij. <5c textus ibi viderur- faverc, & fignificao à contrario
fenfu tune tantùm creditorem deberé probare, quando non- con
fenfit capitulum. Sed in tali cafu Цсег à convento д vcl ccclcfiacon-
trahatur obligatio , tarnen- habet rcmcdium fc exoiuendi per refíi-
tutionem in integrum ad inftar mmorum. mutuum enim.,, quod.
daturminoribus ( non verb alij contract us J habet id fpccialc, vt>
non- tentantur lEeftqnem probare * fed incumbat crcditori onus*
probandi illosnonfuiflein damno, juxta legem i.Sc 2. cod.yi adverßu
creditorem. & codem gaudet privilegio eccclcfia, vel civitas, vtoftcn-
dit Rcdoanus fup.num. 3 9.6c feqq. & ita cecidia alia via pervenict со,
quointendif.
4. Tertia dim*cultaseft,an quod diciturdeffltttuoTcTpcclu cccle-..
Cxhabeatlocu in alijscontractibiis.Refp.ciTe communemfentcntiam
ad alios contractus hoc non extendi, in mutuo cnirn id eife fpeciale,vt
communitcr àDocboribus tradimr, & viderc eft coram conienfuma-
pud Jafoncm in l.civitM. ff. ficert.pet. rranv 1+. Panörmit. ad 1. 1. dej»
dcpofitoíc Innocentai ibi, generatim in contractions, qui fiunt in v-
tilitate vtriufq; partis illud priviíegiúnon habere locä, fed tantùm in
contractus, qui fiunt in gratiam vnius parti», quale eft depofitümui.
Vndedoccntpcnc omnes, fi Abbas, vel adminiftrator civitatis emat
pannumad vcftirndos Rcligiofos, vel miniftros,non cfle neccfle, ve
venditor fit folicitus, an pannusfuerk converfus in vtilitatcm mona«
■ftcri j; nee poíTc ecclcfiamexcipcrc.quod nulla y tilicas ad fe provenc-'
tit, fed debet prctium conventum.folvere. ImöadditRcdoan.fup.
$>oftlmol.inci.dedcpofito. non in- omni mumoidobtiaerc, fc4
Sss г M
joU Traßatus de Contraililm.
fti folo pecuniarió, & quidcm actepto fubintercflc; & id conftitu.
tum in odium fccneratorum, qui pmmpti funt ad mutuaridum, fub v»
fiiris,vnde fequercturin_ mutuo gratuito,non teneri crcditorem pro.
fiare veriamefle pecuniamin vtilitatcm ecclefia; vel civitatis. & hace
eft fententia Barr. cod fi advctíuscrcdit.vbi dicit.in folomutuo fœne-
fâtitio deberé foenerarorcm probare in. rem. m in oris veríiim ; (ecu**
■feröefle in gratuite & video ita раШт prafticari in_. Judicijs.. In-
ilöc. ade. primum de depoH & cum fecutus Panorm. ibi,& incap.^eo^
quibufdam,ç\\. adhibet áliam diftinâionem fimuruum poiTit folvi ex
fcdditibUs & fructibus ecekfla: vel monaftcri^crediroremnonrencri
probare verfum invrilitatem, teneri vero fiad folvendummuruü vc-
riiendum effet ad dlítractioncm re.ru m imiuobilium, vel pretioioruoj
mobil ium ecclefife.& hunc eflccafum Authent. hoc jus for relium. cit.
' s. QuartadirBeultaseftquandonam dicaturmutuumconverfurrb
în vtiliratem ecclefia:,vel civitatisî&quomodoà credirore idprobabi-
tur?Refp.vtilitas ecclcfiasvcl eft perpetua» vel temporalis, deindealia.
íft probano plena, alia pra^umptio.. quod ad proharionem attinet,.
non puto requîri ptenam, & evidcntcro,fcd fufficere prude tîtçm prarw
ftimptionèm , quia Vtdicjt Albcricus-in authent. hoc jus. cit. firequi-
/cretur.ejufdem próbatio, cum illa fit plerumqueimpofiïbilis,non re-
perirctunquieccjefiaíautcivitati mutuo darer.nec eft rooriSjVt mutu
antes omnia prjelati veftigiaobfi;rvent)& inquirant in quem vfumpe-
«ита ПгсопуегГа.& рой отпст diligentiam poftet praelarus negare
ft iftam praîçisèpecurtiam convertiré in tales vfus. rationabiIi igirur_
prasfumptione hie eflfvrendum. fi igitur monafttriomantea fiietit in_
ncc'eflltate tempóralíum, Sc mutuo accepto hahuerit paulo poft fru- .
rtientum,veftc> ¿kc.fi prardi Um rcfïccrit,aut vineas,agrofúccolúerir,a-
liáúe comparaveriti ргжГитрио cft.exmuruatitiapecunia illau с fio
comparara..! & ecclefia. tenerujL.pofitivè clidereJftam praefumptio-
пет, probando ex alia pecunia , quàm ex mutuo elfo acquifitaw.
quia prxfumptiô, quasi-ft .contxa neganrenbfaciritlum affirmantem,
Ttalibidi£tumcftKvnoverboKexifl:rmojudicemprudenrcm pofte, Ôc
deberé ex conjccbris, qua; adferuntur à crediïore,judicare_> , an_ veré
non fuerit pecunia in vtiliratcm verfa.itaRedoanu« q 56.-cir.cap,!. &
certènimimx*fiibtilitàtc$in_. hac materia^ faciunt cxofosecélefiafti-
cos laicis.ee fcpo conJfeieiiùam gravant, пес authent. hoc û*y.
forre-
 • bîjput.'ff, DUbmmj. § a. <fbi
fwreBum. debet vîtra fuumcafum extendi ; nempe vtcomprèhendat
Hntùmbona immobiliaecclefia;, quando illa debent diftrahi, quiai
tunc major cautioadhribemdä ; cum interfít Reípub. confervari bonaJ
ftabilia; ne paulatino fundationes pereahr.
QMjtccsquid fi pecunia dara'fíuc culpa Prxfati periérit, vt 'fîà
¿nilitibus direpra,.vclalio¡nfórtunioinrcTcidcdt,cúmrealiternulhííi
fcxea vtilitatcm perceperit ecclefia> pérear mrftuanti. Redondeo »
quod non cft textus expreflus Y.firvm. ff. dein remverß^uizleges vo-
lueruntcavcrc ecclcfi^vcl civitati 3nc negligentia aut dolo Prarlati
pecuniarn invtiliter expendèntis nimis Iíedéretur, non veto omnes*
cafus fortuitos mutuantis damna eve ni re- relié;
* 6; Qiiaraütem deEcclefúdic^ajpenc omnia habentlociimíñ mú-
tuo faftocivirati, &proptercaappHcaripoflunt.-
QtKeftio aliamagni momenti hic, traääri'pöflVt , quomodü
Inutuum fit folvendum.- Sed infcriúsiri4iíp.tttar;9'defoltlttommo-
tiiùs cxplicabitur.-. *

Dubium quihtum:
\Лп Pföra ex mutuo ßt' licita?*

S V M M" A" . R' I V M.

Afferent vfuras licitaa-efft' panant btreftotincurrit:-
9. . Dem in vett ri teftamento vßrasabexterü ßmi permißt behau admà-
jrti malum eVrtandùm.-
3. Vßra in lege vetericenceßalatomodo fimpta fuit pro autfario tantimJ
ddßmmvmconceßam.
4. Vfira proprie ßtmpta jure pofitfto & mMaIÏprohibits eft.
NOrt dübium quin.Vfurarappelfärione vtroqi jure veniant omnia
lucra five juftä five injufta, quando quod dèbitum eft cam aliquo
augmento redditur Juftum lucrum vocatnr Vfura. Vcurabit. cod. de
aa°cropt. toro tir.cod. deVfur. rei jndicata; firvocâturVfuraï aucbria
illà,qua;ex ruftâ fententia Judicis percipiunrur.' &' fapè alibi, fedbaje
cftvaldê lataacceptiô. Secundô>arftiùs accipiendo, Vfura1 voçatpr
omne lucrum injuftum, & hac kcceptione vulgo vtimur,& principuni
conftimtiones prohibentes V furas creberrime intclliguntur de lucri*
S ss 3 fino
.^,1 о* ЪгаЯлш de Contra&ibus,
•fine julio-titulo pereeptis, five ex mutuollla proven iant, five ex env-"
ptionibus&c. cconfutuit. de vfur. ScGIoffa ibid. & nos in vulgari hac
fignificationc nomen viurx f«pè vfurpabimus. Tertiô, ftriclè, Sc
proptiè pro lucroinjuílo cx mutuo proveniente, nam , vt ante тоЦ
nui,vfuraproprièloquendoinfolo mutuo reperitur, vt fupponiruc
in c.«^/*¿/.&licetdefinitiones dare.iivjure fitpetieulofum.d. .omni.
deßnim.S.dereg.jur. tamcniliaeft faltcm deferiptio. quod fit lucrum
freth aßimabile, quod Titiane mutut, tanquamfretium ejw accipitur. hasç
4<i<finitio pafllm admittimr.
Qiia;ritnr(ecgo.primö, an fit licita. Secundo, an legibus ар-
probata. De primo dicit.Carolus Molin. q. z. de vfur. & fiepe infe-
riùs.mculcat,wfura4moderataseffc licitas. & à Chrifto Domino in-
Evangelio cas rantùm prohiben, quxfunt contra chanta te m , quale*
funtcxceffivç. Sed
t. picoprimo.quicunq'uepcrtinacfteraflerkvfurasefie licitas:*,
eft puniendus tanquam hasreticus. Verba funt Concilij gencralisVien-
iienfis, & rcferuntur Clement, vnica de vfur. ContraMolinaîum cxtat
peculiaris Bulla Clem.s. qua; 5c pcrfonam & errores damnât. Pro-
batur.Luc. 6. dick Chriftus , mutuum date nihil indeJperantes, hunc lo-
cam aliqui etiam Theologi intelligunr, de confilio, non de pracepr®.
fed non rettè. quia Pontífices decifiones, quasfaciunt contra vfurasr*,
in hoc loco fundant, vt patet exc confuluit. fup. fuper confilio Chrifti
jnalè fundatur prohibido, &dccIarario gravions peccati. quia contra
confilium Faceré noneft-peccatum, nifi aliquis fibi per vorum impo-
natobligationem fcr.vandi confilia. Ezcch.i s. dicitur ad vfuram dan*
tcm.& ampliùs accipien tem rem deteftandam faceré.
2. DicesfivfuraeíTctrespcrfcmala, Dcus'illam non concefiiflet
fuadens Deuteronom. z%.non fotnerabù fratrituo,fed alieno, Refpond«
varias .eflehujus loci cxpiicationes.quas Loriniu ibid. fufifllmè profe-
quitur. communiör, quam ipfc poilS. Thorn. &plurimos alios am»
pleftirur, eft, Deumnonconce£tifle,n£c voluifleefle Jicitura Judaiis,
exigere vfurasabillis,qui non crantjudan, fed ran tùm pcrmifiiTe, fir
çjitpermittuhtur meretrices ad majus malum evitan dum.
Vthaec fententia explicetur Nata fermittere duobus m о dis
vfurpari tum refpectu Dei, tumrefpccbihominum. namaliquando fi-
gmfícat àonïmpcdixc. Sic Dcus obgravcs cauiàs pçrmittit, five non
impedit
 Dimitíat io Л Dubtrnnj'. \ J-ir
impeditpeccatahominimj. Share permiffiontc toffit rationem mal?
âbeo quodpermitritur, nec рое пае dignitatem- & hxc permiífio inJ.-
prafenti nomfufficir. alio modo Princeps dicitur permirrere vfuras,.
meretrices, exerdtiumfalfar«:Iîgionis,quando decreto afiquo vcf le
ge mandat, nepuniantur,necmoIèftiam patiantur, qni tale quid faci-
nn t, & quamvis per Mam conceífionem поп toHatur ratio peccari in_
fqrodivino,pom4quc Dtus friaot offe'nfàm puniré : tarnen rcfpeüií
Principie, autRcipub. tollitur , ira vt Princeps per illud peccaturri.»,
quod Icgelatatolcrat,nonccnfcaturofFcndi. fi ergo Deus pet legem.»
conceffit Judiéis vfuras erga gentiles , non' pottiit queri Ce oflPcndi
guando easexigetrantjOcurlicetdicarChriffus Marth. 19. lrbelhHn.»
lepudij permiiïùm propter duritram cordis , tarnen paffim docentj
Thcologivaldépaueisrefragantibus, Judxos nonpcccaûe repudian
do vxores ob juilas caufas¿& folutum fnifle vinculum matrimönij.ita_^
Sanchez lib. 10 difp. 1. Bcllarm. dematrim. c.ip.&alijcommuniùi.
fidicas. ergofi Deus permififfet meretrices in Rcpub. Hebrarorurru,
fornicario fuifict licita. Reipondcturcum Lorino a<f 23. Dcuteronr
meretrices fuifle à Deo generatim prohibirás , vu probata ex com
munion Patrum cVDbcloru m ícrtftt. quamvis forré poftcacuraroulris"
alijs malis moribusin Rempub. irrcpferit quoqae tolerancia mcrctrb
cum, fed non ex precepto legis.
Nec fatisfácir, fidicas Dcum refpeäu Judáeorum fubijíTc düar
perfonas, vnam Domini generalis tottus vniverfi, alteram particular
ris PrincipisiítiusReipub.pofira vero conccfllone per vfuras non fuif-
fc offenfum tanquam particularcm, fed tan quam gencralcm guberna-
torem creatura; rationalis. Harc enim fubtilitâs non evadir drfficul-
tatenivpoffet enim idem applicari libclfo rcpudi),pcr quem tarnen nec
tanquamPrinceps, nec tanquamDeus offendebarur. Deinde nec De
ns elegit popuium, nec populus acceptavit Шит in Principcra,
liifi quatenuserat Dcus. proinde^pcrmiffioilla fcclcrumper legem
facta à Dco,mancntcadhuc obligationc noti faciendi acl um cqneef-
fum, mihi non valdcplacct, cum fine neceffitate vidcaturcxcogitata_;
àJuriitis&TheoIogis. .
' 3. Altera explieatio eft, Déum pofirive concêffiflé vfuras contra
arias nationcs, non tarnen propriè ¿V ftrifté fumptas , fed impropriè Sc
hité qttalc> deferipfimas in principio hnjus dubij i nempe áu&a-
' rlum
j13 Traft at ш de СоМгаШЬш ,
riumfuprafummam mutuoconceffam. tanquamfuprcmusenimDo-
minus potuit difponcre derebus aHorum, & carum partem concede
ré Judaiis. & ira quod fine DcLconceffione fuiffet Vfura propriè dicta,
pofitâ conccfllonc definir cflevfura propria , & fir acccptio rci Gbi à
Deo donata;, & hanc explicationcm exiflimo commodiorem. juxra_«
quam non eft ncccffc dicctc Deum vnquam concefliffe vfuras propric
fumptas & formaliter loquendo, fed materialiter & improprio.
4. Hanc explicationcm fcquirurTanncrus2. a.mfp. +, <{• 7- dub-
3. Gabriel in 4. dift. 1 s. áq. n. quiálioscitat.
De jure humano vfuram effe prohibitam eft manifeftum. Ca«
rolus V. casvetuit in RomanolmperiojVtpatct exconftitut. Tit. dc
yfuris. & paffim Reges.<3c Principes in fuis provinces feveris cdißis*
cam vetant.
De Jure natuta; prob, omnis contractuspropriè diâus requirit
vtrinquc xqualitatem. in contractu mutui fubvfura non reperitur_
«qualitas. crgo&c. Probatur minor, quia mutuaus rccipit centum
& decern, & tarnen non dedit nifi centum.
Dices, dum fit conttactusponitur ina:qualitas. quia mutuant*
datcentum,& nmtuatarius dat tantùm obligationcm reddendi cen
tum, obligatio autem rcddcndicentum,«onranti valet, quanti ipfii
centum; ergo mérito adduntur decern ad conrrpenfandam inarquali-
tatem. Jlefpondeoneg. alïumprum loqucndocx natura rci. Vidc-
rtjusenitBj fi debcamtibi centum, & dem tibi fyngrapham fccuram_a
débitons met, re illam acceptante, <5c me libcranre ( qnamvis forte
nontcncaris)folutionem crédito tuo äqualem accepifle. Si verb Gt
periculum amittendaî fortis,vcl non recipiendi tempore aiTignato,
cum hax fint obligation! cxtrinfeca, pores tc affecurarc per pignusr* *
vel aliam rationcm, quam infra trademus.
Secunda ratio ex priori deducía eft, quia auctaribqubd datura,
cullus inveniatur ritulus. Primo, non carentia pecunias. privare enim
me pecunia in tui grariam.non eft ex Juftrtia compenfabirc. quia cil
actus bene vol entiae non pretiocompenfabilis > fi nullum indo tibi
damnum autincommodumproveniat. Sidicas feafteftu crga pecu-
niam fpoliare, effe ptctio ajftimabilc. Rcfpondcrureffe affectum irra-
tionabilcm, & nulla confideratione dignum, quia affectus ctga pecu-
niamnon eft fecundumratipnera, nifi quatenus ilia eft inftrumcntum
auc
 ' Dißatatio S. Dubittm S. -5 \ 3
àutlucri acquirendi, aut damni vitandi; illa autem, quandoconcur-
runr, vt dicemus, funt pretio aîftimabilia. Sed mutuum inrrinfecc
talianon includit. non cft etiam titulus , quôd illc, qui accipit.mul-
tum fit lucratus cxmtftuo. quia <vt dicetur infra, quando de vendi-
tioneagetur; lucrum quod ego percipro ex re mca (quale eft pecu
nia, eu/us dominium in mciranslatum eft J non eft tibi, qui dedifti,
VIIo pretio arftimabile.
T>cniq;illa-rartioapud me praeeipoa eft, quód omncs gentes, &
Respùb. non barbara; exiftiment v fu ras ¿ilícitas, vndc eft quafi com
munis pcrfuafio omnium. '& per confequens à natura'hominibus indi
ta, qubd ficut natura venditionis cft, vt in ea respondeat preriumvel
datum, vel dandum merci, qua; offcrtur nuil o alto requffito; ita mu-
tui natura fit, vt pecunia data; refpondeat obligatio dandi ñmilenu.
Dices non eft prbbabile Romanos tot faculispcccafle.pablicè contra
Jus naturae leges condendo, quibus Vfirra; approbarenturpcrtot.tit.
tic vfuris ÍF.& cod.Hxc objc&io ex pro'fcflVtraitanda cft.

Dubium fextum.

An "Romani approbaverint njer&s Vjfuraiy qua* Le* Chri-

ffiana reprobat f

S V M M A R I V M.
*. Sola vfur* -woreßt & pénales л legibtu adtnijßa ßuerunt, qu* nihil aliud
ßunt^uam interejfi nunc.
2. Vßura debit* поп erant t quando debitor fuit legitime impedim tempore
conßituto, пес tunc quando у/игл ad fuinmam capitalis excrevtt.
j. TreíJpecietvfir*apudRom:expücMritur.
VSutasdividunrcommunirerin lucrativas, compeniàtorias,mo-
rofas, & pcerlalcs , varij varijsmodis hos términos vfurpanr,in_
reomncst:onvcniunt. Lucratoriae vfurœ funo, quibus ditanturju-
,d«i, & propric difti foentratores-" , qui folâ viTOUtui aaclarium exi
gu nt. Compenfatorix funt, quibus damnum mutuantis, aut lu
crum fperatumcompenfatur. Morofas, -quas folvit debitor in mo
ra folvcndi exiftcns> qu« pofíunt etiam vocari punitivae, Vel poc-
Ttt пав
¿y^. ТгШлШ de Contráttibus ,
nie, conventionale*. P.unitivailudicialesJ , quas Judex inprenatn.*
criminis coram fe probad infligió. De Lucrativis eft difficultasr*.
Communier Theologorum fen rentia eft, talcs non. fbiflcà Roma*
nis jure approbatas, fed. ran mm permiifas ob ncceffitarem publi?
cam, ficut perraittebantur meretrices: ira DThom. г. z: qujeft. 7«,
Soto'ib. 6. dejulhtia. art. primo.|& alij. Juriftaj. quoque paflîmj
confentiunt ad l. i.cod do fumma Trinit. vbi Barr. Paulus à Caftto,
Jalon. Sc penccaeteri. Sed vt ingenue fotcar, hsec fententia quam-
vis valde probabili.s propter tantorum Viroromauthoriratem , non,,
tarnen plcnc fatisfacit. quia non- foIumpcrmiiTa;, Ccdt Sc approba-
batx videntur vfUra: à Romanis, deinde princeps non poteft conce
deré exercitiumrei illicitae, niílquando non poteít impediré. Vfu-
ras au te m* Romani concedebant generating omnibus, etiam.ipíi
Reipub^ vtipfa seque, ac .privatisas pofl\t exigere, quödramenrV
cjlèpotuiifcnt impediré, lege Adverfw. cod. de Vfur. ergo v fur аь quas
Rom. leges cooccdcbant.non crant jure naturae illicitae, proptcrca^
alij dicunt Romanos folùm approbaífc compenfa ti vas,non vcràlucra*
tivas. ita Wefenbec. m paratit ff.de vfur.
1. Diccndum lucrativas femper fuifle reprobaras, fedfolas mo-
rofas , vel pceoalcs à legibus admiflas, qua: aliud non fuño, qnànij
hodiernis moribus appiobatum-intcrelïe, vt dab. feq. explicabitur_.
ita Ioannes Bapt. Lupus. in_. cornent, de vfur. §. 3. num.i s. Per.Fa.
ber. in I. moxcit. ä". de regul. juris. & prob.cx l. cum quidam, ffde vfur.
vbj dicirur. yfir<e non propter lucrum petentiums , fed propter тоглпг-»
попfolventium infligmtttr. пес ex legibus plus concludetur^ , quàreij
quod di3iauthor.es docenc. Addunrvlteriusaliqua. primo V furas
non fuifle debitas, fi debitor tempore conftimtoruerkkgrbmicirn*
peditus, quo minus fortem fol vcrct Uie&H.fEât reg. juris. &-Г. qui inal-
teriui. ibid.confirmât fuum diftiim. ne autem darcru.r occafio fritudis-
debitoribusju dices fiipponebanteos fuiiTe in mora, nifi quandocon*
tiarium vei dar« apparcbat, veta debitóte probabatur.
2. Secundó adyertitlóanncs Bapt. Lupus fu p. quando débíton.
morofus in pcenam nonfolutae fortis fuo tempore condemnabatupad
▼furas„fi illa; aequabant fortein, ceflaflevfurarum.cxaclioncm {..nihil '
interefl. f£ de naut. foen.yerbi gratia fors eft centum aureorum, ,ob di«
lationem ad aliquot annos ?furarad сепшт cxcixveJ:unt,quantцra-
"; v Tis.
 D'tjpHtAtio f. Dúbiutb 7. f1 5 ,
vispofica morofus fit rn reddendo forrcm_i, V fu ra rum nomine nihil
fol vetoed föla capiralis fumma à tc in jutiic'ioexigetur. v *
3. Cum autem mutuantes ex nimia cupiditatc lueri & interefle &
poena m mora; in immenfumaugerent, &' veras Vfuraslucrati varinve-
hercnt.fajpe harc licentialegibusfuitcömprimenda, quod bche per-
fequirur CarolusSigonius lib. 2. de jure Rom. c. 1*1. ôc pleniùsT*errus
Gregor Iib.22.c,î. fyntagm. juris. ApudRomanos ergo tríplices eranc
vfura:. maxima: , mediocres, ínfima;, maxima: erant centefimä:» fíe
dicta;, quod fmguiis menfibus centefima parsfortis penderetur^ ex
loo. aarcisvnus per menfem, five 12. per annum, alias erant medio
cres, qua; mediana centefimam non cxccdcbanr, v.g.ex centum pen-
debatur médius aureus per merrfem , five fex ex centum per annum,
6c vocabanrur tales vfura; fcmiflcs: minima; erant vncialcs, .qttan-
do duodécima pars vnius permenfem folvcbatur, five vna ex cen
tum perannum Pluradc modolcgitimarum yfurarum apud Röma-
nosapud diclo» Authores videri poflunt, vt Sc quomodö juftiniauus
cod. de vfuns. cas ad certum modum reduxerir.
•) • - T

Dubium feptinram. ,

De Vßra impropria ,ßve interejjc,

ÍNrereflc in., prarfenti materia vocant eam vtilitarcm, cm« ct*-

ca rem veriatur, five in damno vitando, five in,, íucro aequiren-
do, & primo dividitur in privatum , commune, & convcntum_t.
Privatum^, quando exaffcâu meo privato rem arliquam tanquan»
valdc vtilcm ajftimo , cum tarnen^ communi Judíelo res' ifta^
*fcon_ tanti atftimctuL. fie sftimo magni vnum canemj > quem a-
lij communircr_> patvi faciuno. & hune meum affcûumj, fi fa«
ciam judici probabilcmj, meum damnum, quod in talis rei ami£
fione paflusfum, pluris debet faecro. Commune eft, quod judicio
rommuni taxatur. Conventual eft , quod partibus inter fc conve-
nit dare.
Adverte principes & Respub. ad reprifnendam libidinen»
jairmantiura, qui íüum intcrefio pro arbitrio fua; avaritia? acitima«
Tu 2 bant,
jiб Traftutut de Contrae!ibus.
bant, illud reduxifle ad ratam ccnfualis conrraftus. & ficutordina-.
ri) ccnfus conftituuntur in Germania quidem pro rata quinqué j'il.
centum, In Auftriacomm principum rerris fcx in centum.*, in Bcl-
gio fex cum quadrante, &alibi aliter ; ita quoq; illi prohibuerunt,.
ne intereflfe aeftimarctur ordinariè.à mutuantibus vitra taxationem
cenfuum. hicigiturdifputamusde a;quifate hujus* generalis permit
fionis,& praxi illius,& revocanmshosxontraftu&adaitulos, quosprje-
tenduntcontrahentes,
Tkulus i.. .

^Damnum emergens..
S V M M A R I V M.
/, . Hie titulm nbn eft vfùratquiA vßra dicit lucrum ex mutuo , hie лиifm-
tunturn eüitítur damnum mutual an].
2. Damnum mutuatarij^uodtempvte mutmincurrity&non incurrijfo, nifi
mutuitjfett debitor non tenetur cotnpenfare^..

i, "D Onus hic.titolus> quando à parte-re i fubeft , & à legibus eft ap-
O probatus. nam vt fupponit concilium generale Lateran, fub,
Leone io.mutuans habet jus fcfcrvandiimlemncm.&.curandi; vt be-
nçficium non fit ipfi damnofimu &.hoceft fundämentum vnicum,&
regula, ex qua pcndctlüftítia.aiittarij, quod-inrereifc vocant aut ejri-
gendt,. aut retinendi', &«ullo modo hictitulüs advfaram perrinef.
cum Vfüradicatlucrum ex mutuo, in_ hocautemcafu nullum^ lu
crum mutuatario accedit , fed tintùm cvitatur.ejus damnum. ln-
terefleergo darani.emctgcntis pofle in райит dedùci árautuante,
faspe trâdit jus. canonicum с. i¡ de plus petition. &omnes Dolores
tam.ThcologbquàmJurifcois.quQs fuie récitât IoannesBapr.Lup.fijp. .
S.§.6*cxempm_cft;,fi ptoptercarentiam pecuniae dömus ю tunan tis co^
ruiti mutuatarius fi'fiiit in mora folvendî, tenetur expenfas faôas i ru
reparationedomusrefarcireiquiafoitjnjuftàcaufaifiiusdamni.vtrup-
pono,cum,,quodtencbatur,mutuö^«ceptnfuo tempore no reftiruc-
rit. fi mutuatorcoaftus eftpecuniamad vfuram acciperc, tenetun.
morofus debitor: v furas, quas creditor .foluit, aIîericomperrfare_>.
DifputantUr autem hic aliqua- primo fi dedi tibi mille refti.
tuenda poft annum, & ante clapfum ternünum folutiöni prsefixur»,
paflus .
 Dißutam Л Dubium j. Tit. i. j 17
paftusfum aliquodidàmnuirbquod nonincUrriflcm.fi поп ФОМ^ц
an rcncatur debitor refaccice? norvagoautem depa&o/' quia, de íllo
pault> poft agetur ) ncc de culpa débitons non redden tis curo pofifet ,
fed prxcisède lapfu temporis à mucua,atet:onftîtuti; fepofiro одаш pa?
Cto. Joannes de Turrecrcm. in fumma 14- q- 3- cenfet rene*i; & Mo»
lina de juftit; difp; 3 1 5- multis argumentis & authpritatibuíí' conatur-
perfuadere,eriamfi nulláculpa, ncc iuridica quidera dcbitoi w inter,
veniatjiquocunquc modo non fit folvendo poft lapfum témporis de-»
bere omne imerefle-damniemergentis^öc lucri ceflantis creditoti> rc*
làrcire.-. f
2. Sed contrarmm videtur dicendûmi nempe debitorem adnub
lumintercûctencriintalicafu. ira Salaz, de vfur, dub.ig- Lcffius L
2. de juftit. с 20. dub. ю Rebellus lib. a. de obligat, q, 7. Rota in no*
viíTicnúáBeltramminocolleaísdecif. 148 .banc ftatuit generalera»
regulam. Cejjknte mora поя tß 1осшъШ intereße. ¿Wicir effe соптяш-
nenv quod approbat Beltraminus ibi multis eit Joannes Lup.fup. n 9.
dicit neminem Theologorum huioregola: reffagari, Sfclarè tradit Fe»
linusinc.G P. de offic. delegate moraautem inprafenti cafu non eft
commifla, quia qui non potuitfolvercrnon poteftdicieflc in mora. 1.
chm quidam, ffi dc vfuris: Imb c? qui jullam cairfam habet non folven*
dl. с. mmora. de reg; juris in 6. & vbiqoe ptne in jure id fupponitat, ,
vnttë & BriíTónius v. mors, dé verbis fignific. dt finit morara eíTe im>
probamfruftrationem,aurdilationem. in coautem,qni fine fuá cul
pa fadlisxft impoicns adfolvcndum*non tfcimprobudilátio,necdo*
lus..
Dices primó ex Mol. poftelapfuni tempus creditor eft invims'
- circaictenticmcm. ergo damnum, quod invitus patitur, à debitorere»-
farciendümeft; Rcfpondeo neg.anteced. difplicef quidem crédito-
ri, qubd nonforvatur, fed non elt invitusrationabiliter. quomodoe-
nimcumratione effet invitus, quódiHé non folvat, cui hic & nunc ей
íblutio impoffibilis fine fua culpa. Si cnim ex fuá culpa fattùs fuiffet»
impôtens, tune fôrtèprocedcretiçntentiaMôkcuifatis favet Panor-
mit- in c. i. dé vfiir.- • - Г,
Dices fecundo, c.ptrbemt. dè fidejuff.'jubctcrrcrcditor iàtisfa-
cere fidéiuffóri integré, non folùm folvendo fummam principalcm.*,
fed ctiam totum interefle damni, ncc ponitur vHa diftinäio, an curru
Ttt 3 culpa»
5if*é Trac?лш de Contraff¡bu/. . ,
culpa, vel "fine culpa diftulcrit iolutionem. Rcfp primo,Taris patere
ex textu fuifle dclatosad Pontificém tanquameum culpa diftulerinr_>
iolvere,& tanquaraperjuros. Vndc mandat cos graviter puniri ,noa
fuiflent enim poena perjurij damnandi, Ci non potaiflen t folvere, quod
juraverant. Rcfp. fecundo, fpecialealiquid ftatui circa fideijufiorcs,
quod circa mutuantes non eft ftarutum. nam -fideijuilores habeno
contra principalem aâioncm mandad, v,elTaltcm negotiorum gcíle-
rum §. fiquid gutem, infttr. de fidejuíT. & \.ßf**i.i£. »W<rf/.-ftatuituc-.,
vt fi quos fumptus fecerit bona fide pro mandatario, mandans eos re-
fundat. VidchacdcTc Panormit.l. i. con fil. 90. & infra fuo loco fu-
íiushoc punctum de fidcjuuoribuspcrrractabimus quia reverá cftfpc-
Cialis ratio de Ulis, ex communi enim fenfu cenfetur inm con tractuí*
implicituscumfidejuffore , qui non cenfetur initus cum mutuante,
quiafi feivtûctfc deberé folvere intercuc,fortè noluiífet mutuo acci-
perc. ïx'hac autem doctrina pro praxi deducitur cos, qui ad deter
mina tum te tn pus pecuniam mutuarunr, fi debitores fine fuá culpa ( vt
jam fxpcrlt, in milirum graifationibus) adfólvendum facti fint impo
tentes j etiamfi ipíicrcditotesproptcr4:arentiam pecunia: damna m-
currerint, non poífe tarnen intercífc à debitoribus exigere illius tem-
poris, quo non potueriint fortem folvere : Se Judices.quibus ralis im-
poten tia fine culpa evcnions.cft nota, nonpoflTe executionem contra
■tales dcccrnerc ad folvendüm mrcrefle. cum JuriícoíT. & Theologo-
rum communis fit fententiâ, quando debitor non in tnoia eß,non de
ben intereíl с.
Si dicas durum videri me, qui tibibeneficium impendí, pari
propter te damnum, & nullumhabcreremcdium refarciendi. Rcfp.
<luriùseflcaffliâo debitonaliamaffliftionem âdderc, Se obligare il
ium tum ad fortem, tum ad-interefle^quando nuilam injuriara alteri
intulir, nec injuftè aut impediver-ità lucro, aut damnum dédit. De-
indc creditor Gbi imputet, quod deremedio pro tempore im poten tías
non providerk paeifeendo cum debitore , de quo flatim.
De mora jam dictum cil, fine pacto explícito teneri debito-
rem, cum fuerit in juila caula damni, illud reparare ; hic quacrimus, an
poíTít in pactum deduci, vtomne damnum, quod incurrct creditor
propter carentiam pecuniar, debitor compenfet, five iri mora folven-
di fucrit, five non ; Sc etiamfi ante tcrniinun folutioni prrfixum, vei
 Dißnt.J. Dubinin7. Tit*¿. 5, i р.
quocunquctcniporcantcrcftitututnmiKuum id accident. Refp. pof-
iç. eftfentcmiaomninoconmumis dc dam no emergente ( de lucro
ceflante paulixpoftagemusJGovartti. lib. j. variorum с. 4: а, 5.. Rota*
decif 3 3 i- apud Fârinac. Panormie; с. t; de vfur. Sílvcftcr. ^»л*; i: п.
19. Salaz.de vfur. dub: ь«. & paffimalij. quia jus habet pacifeendíde
fuaindenitate. пес mueuatariushae in parte poreftefle rationabilitec
»virus. Paäum autemdefcrvandocrcditorc indemnUpoteft dúo-
bus modi's iniri. Primo, vt debitor promittat fc omne damnum.quod
fubibit creditor occafione mutuiyquocunq; tempore illud con ringet,
compenfaturum. & tunc fi nulium damnum aparte reí evenir credi-
tori,ad nullum interefle obligatur. Si vero obvenerit, deber totum in
tegré reparare, etiamfi ma jus eile t damnum, quam i p Га fors; modo fi
ne culpa creditoris damnum fit datum.- Secundó, vt quando pruden-
tcrtimetur damnum-, pacifcatur de cerra aliqua,5¿ determinara quan-
titatc praíftanda, five damnum à parte rci obveniar five non. De hoo
modoagemus in§. fcq. quia maximèinvcnitur in lucro ceflante.

Titulíis 2;
lucrum cejfaitsj ■

s- V м м a R ь V m:
// Siïe fit mercalor, fite nobilà,jure petit intereße Inert eeßantü.
3, Venditor morofiu inmerze frsdenda. nil tenetnr^mptori rAttone InertcefT
JSnfài
j. Intereße Inert cejptntis ex рдИо liehi potefl exigi:
4* Poteß qua pro iveerto lucro сertum intereße pасißi }id% лЬ eo jurent

'*'&' ....
H le titulus majorem habet; controvertían!, quam prarcedén». Пет
ре an rationelucri ceflàntb pofllt ¡mutuansexígere aliquid fupra
fortem,autinpa£rum dedúcete totum lucrum, auteerrû proincerro;
yel tandem, an propter moram debitoris, ficut;diximus deberi inrcr-
<flcdamnicmcrgcnris¿fic*riamdcbeartitlucri ceflahris.v.g; quia non
eilfolutum ftaturo tempore muruura, pcrdidi magnam occafionenu
. lucri, quod ácquiftvifíem, fiTiabuifiem pecuniatm •
Varia; funt de intercfle ex mora fen ten tic
■ \ PIurimieaim tumTheoIogi,tumJurjila; negant deberi ctiam poil
rooram
5"2 О Traftat ш de Contractibus ,
moram lucriccíTantisintcrcflc D. Thorn. 2.2,. q. 78. art. 2. ad 1. Sc
cum fequuntur multi ex illa familia, licet Cajetanus ad ilium art. con-
tradicat. Gall. lib. 2. obfervat 6.dicit*obfetvari fempcr in Camera-.
Spirenfi, vt non habeaturctiam poibmoram ratio lucri.ccñanris, nifi
fit mcrcator, qui petit talc intereflc ; ...Sc plürimos citât, dè mercatori-
bus enim plerique concédant poil Bart. 1. vniea. cod. de Tentent, qúe.
profemnturproeo. nunî..25.civcroyquimon.cûjiicrcator, лоп соя-
Cedunt.
"Secunda fententîadocetâbrolutè poïTepeti lucrum ccûans*.
quando fuit in fpepropinqua, non vero qnandó folùm in remota. Sic
explica r, Sc conciliât Do&orcs , Sc leges in fpeciem di feordan tes, Ri
pa. 1- filuto matrimonio. fi. cod. num. 59. & plures alij. Sed puto hanc
fentcntiam cflc tan tum modificationem prioris, quoad mcrcatorenv
vcl folitumnegotiari 3 cùai iiialijrrationeavlucri ceflanrisnegent ha
ben dam. . '
:i. ' Tertia fcnTenria indiftindèaiTerit, orrmem cum, cui veré lu
crum ceflTat, modö fuerit lucri fpes prqpinqua, & bene fundata, potTo
poil moram créditons pcrcrcintcrcífe, five m creator fit, íi ve nobilHr*
non folitus negotiari. itajoannes Bapt. Lup num. i7.infine. citany*
Ancaranum, Cagnolum Sc alios. Covarru. 1. i.var.c. iillarione 6. m
fin. Sala^. de vfur4ub.J9.-Damhouderius intra^Í.<lc intercJTcpupill.
jj um. 16.
Vidcturhac ièntentia_, pröbabilioL.^c demercaToro-qui-
dem , quód ipfi debcatut jnte reife lucri ceífantiieíl expreifus ttxtus*
1. 2. in fine.iF. de eo, quodccrtoloco ic probaturprimö, quiacircura-
ftantia negotiatoris vel nobilis nihil operatur in prarfenti. quia tan-
tùm facit 3d prafumptionem fori externi. citiùs enim prvefumit Ju
dex mercatorem, qui ex officio lucra fectatur, illa perderé , quàm no-
bilem, cui peraccidens vidctur.pecuni/s filis lucra quarrerc. Juftitia
enim tantùm in eo verfatur, qubd;per moramfucsrismíhiinjuíla caula
carendilucro> quod potui .juftè.acquirerc. Sicut fi injuftè me impe
dias ab officio ali quo ob tin endo, tenc ris mihi in commun! fente ntia-t
àdrcftitutionem, quanti val ébat fpes obtinendi. nec vlla alia perfo-
n£ quali tas hic venir in confiderationem.
Secundo damnum patitur, qui perdit iuerum , vt loquitur^
CloflTa. inl. non ampljttt. E de leg. j. Se quamvis ali) Doctores dicano ,
damnum
 Drßut. f. Dahium 7. tit. 2. '■fi'.l
damnum împroprium vocari iUud , non verb proprium ; tarnen пой
poteft negari, quin condirio creditoris fiat detcrior per injuriam dé
bitons, vt l.cit.aflcrit & Ripa advertit fup.ergo ícquum cft,vt id,in quo
faäacftdetcriorconditio,compeflfetuT. '*
Tertio, v(u juris carentia lucri propriè vocatur interefle. 1. ß
commiJß.W. re*nratawhaberi:<netñt ibi vi la mereatöris, aut non merca-
torisdiftinclio.'& interefle lucri celfantis gèneratim loquendo debe¿
turl. rhicA.coà.. defentent. qua; proco. Nec video fundatam effeJ
■diftinftionem inter cum, qui mercari confuevio , & qui nonconfuc-
vit. quia_, quod dicit Bart, ád leg€ Ушслт-». cit. quód mercari con-
fueti certum intereue poiTint oftendere, nonaflueti vero tan tum in*
certum , nec gencralitcr eft verum, Sc deinde 'poteft nobilis alt-
quando tarn probabititer deduecre, quantumlucri confequi potuerit
excontrad>u,quierat prxmanibus, fi noncaruilTet fuá pecunia, quam
negotiator quifpiam. ergo tunc faiteen debere't iftius haberi ratio. ;
■ ■ X)ices lege ßßerdü. §. Cum per Vendttorem. f£ de ^¿b empt. fta-,
tuitur, vt debcatur Rantum interefle intrinfecum emptori , fivo
•quod circa rem eil, non vero extrinfecum lucri ccflantis. Hxc lex eft
fuodamentum contraria; fententia: negantis lucri ceflantis haben«
dam rationem. RcfpondetAccurfiusgleflaror ibidem. Hlam legem
<effe correebm per 1. Fa/c.cöd de fc nient, cit. íedBart Báldus,Salicet.
& alij id ncgamvfc multisconantur id probare,fed non cíhieccflariuiri
operóse id age re.
ъ. Refpond. igiturcum Alciato rn traflatu de со , quod intereft.
num. 79.lcgemillam Cpccialc aliquîdftatuerc pro contractu vendirio-
nis, vt nonTcncatuT. Venditor morofus,qui mcrcçrm fuo tempore non
tradidit, ad lucrum extrinfecum, five qnod emptor negotiandoacqui-
fiviffet, fircm venditam accepiflet; quia non erat aequum , vo magisr*
gravarétuc-, quàm emptor morofus in tradendo pretiojcum in hoc
Contractu emptor & venditorpari jure cenferi debcant. quia igitur
emptor' non fOlvens pretium damnabatur^ oHm ad vfurasr* ordina
rias à lege taxatas, non vero ad interefle extrinfecum, eodem modo
ágeturcum vendirore, vripfe ad folam «ftimatioftem ínrrinfecam-í
five in quo res in valore fafta eftdetcrior condemnaretur ,non_, vetó
in со, quod emptor potuifferlticrari. add it aute m in mutuo c^carte-
ris contraction contrariuroacciderc, & deberi interefle lucri ceflan-
VvV tis,
 Traftatш de Contratabas ,
ti s; quodpoteuVeflb muiiö-majus víuris punirorijs afi antiquo.jure Re*
roano conccflls. ,
Expedita difficultatc, quaímovebatur de interefífe ex mora^
teftat/vttra&cmusde interefíe lucricefíantis expa&OiVelconventio,
ne Duœ&ntquaeftiones. Prima,an poíTmt pacifci.v-tetiamante coni-
roifíam morara folvatur interefíe, íidicam.licetprudenrer verearauo
damnum,, autcértè negleftura, opportunitatis iucri; ramen.quia te vu
elco indigere pecunia, concedo tibiad.vnum annum mille, hac tarnen
lege, vt fiante illudtcmpus orFcraturcommoditaslucri.tertcaris mihi
fiatimrefundere mille, aut tota m inte re fío, quodexomiffionelucri •
rnihievenit. Sccunda,an pro incerro lucro pofíím promirtere cerrara
aliquam pecunias fummam. Ad primum multi Doclorcs dtcunt,pa<2íL
femper deberé fieri dependenter à mora, ôc-cafum inobis poíitum in«
voluere vfuram. ita Innocent.in c.naviganti. de vfur. qui poô Гс rraxit
multos ex Canoniftis. confcntitloanncs Andreas ibi Ambrof. de Vu
gnate.in Q.ßlubriter num..4.7propendet Laurentius deRudölphis in-
traft, de V fur. q. 24. Sc plures alij,
3, Sedcontrariafententia vtmultb commumör, ira & proba b i-
Jior videtur.tenetPanorm.pofl:Hofticnsinc.»4^/¿á»//'.cit. Alexander.
d,e NâiVoinadditjado.«»y*f/?/^.devfur.GuidoPap« de contract, il I к
citis. num. zo- Damhouderius de pupillorum interefíe num 35. N4*.
varru. inManual, ci 7. num.2 1 1. Theologj veràplerique omnes, Car
jet. 2. 2. q. 78. art. 1. Rcbelîus. lib. 8. qua?ft.6. Salaz, dub. 19. de víur.
Mol. difp.i paffimalij. Ratio ex fundamento pofíto inb prarced.
§. colligitur. quodhabeat creditor jus pacifeendi dé fuaindemnitate, .
adindcmnitatemautempertiner*vtnoncogaturin tui gratiam carcre-
honefto lucro, quodprudenterexfpeftabat, vr paulo ante probatura,
eft. Nec fententia contraria folíela viderur pro fe habere argumcn--
ULj. quia, per pafta de lucro ante moram aperiri viam vfuris,& fimu-.
lationidamni, aut interefíe \ non_ facit', vr_» contract us jure natu
re fit irritus, fi à-pacte rei iitverus animus Incrandi; & ad fummuni
pofleu tale periculum dare principi fufficicnrernj cauiam_i prohi-.
bendi talero. con traâum. &.eodem jure poffenu venditionesJ dici
irrita:, quia multa; fraudes in ijs committuntur^.
Adverte autemhoc paftum ( vtin Supcriori §. adnoraram.«
eft) obliga.ee mutuatarium>.vt опте luccumjefarciat, quod. veré cc£
•\favit:
 ■«* Dißumhs. Dtaèhtmr.Vft^*. 523.

fevit oçcafionemutuijFcietuï autcm lucrum ceíTaffc , fi álij hegötiatö-'

Tes magnum commodum Feccrint in eodcm genere mcrciuiii; vel iî
alius emerit praedium fru¿ÍLiofum,quod tu ftatuerasemere, nifi pecu-
niam dcdiiïes mutuo. & multa fimilia, qua; aequus Judex arbitrabitur.
quöd fialij non fecerint megnum compendium quia nundina? v.g.
fiierunt impedita:, aut pericula Fuerint viarum &c. vei mutuaton.
ipFe ex alia pecunia,quam nulli lucro habebat deftinatam, lucrum Fpc-
rarum Fecerit, ad nihil te ne tur m umatarius, quia nullum lucrum cef-
favit precise ex mutuo.
Major poflet videri dirñcultas in райо certi lucri pro inecirto.
cxemplum fit. habet quiFquam pecunias.paratas ad lucrum, cujusr*
- açquirendi proximam, &probabïïem habet Fpcm, & quidem in_.
magna_> quantitate, quam non., poteít determinare. quia_, aa-
■tem non_cft omnino certa.,, Fed varié poteft impediri aut niinui,
cum mutuatario convenir, vt Fpcm illam probabilem de quantîta-
te magna lucri redimat , & promit-tat il H Fex in_ centum.quœ vùlt
Folvi, etiarnñ nullum lucrum à parte rei ceiFct , nec plusr", quàm
Fex exigit, ctiamfî lucrum 20. vel 30. cciFaret. Hune conrra£lurn
<crti plurimi negant cflelicitum. Ambrofius de Vignate, in cap.
Salubriter. de vFuris num. 49. & Fequentibus. dicit eiTc veritatera, 8c
pro Evangelio habendum, telinas inc. cum Pênerabilûldc except.ïium.
■9. ei adhfçret Ioannes Bapt. Fup. cit. §. 6, de VFur. habet pro eerto
propter btrllam Pij quintiv-biexpreFsèid prohibetur, & cit. Aathorcs
multosproFcadFcrunt&Fateor Juriftas commnnitcritaloqui, & de-
tcftati taxationcm intereíFc,antcquameveaiat, quia_. putant à jure re
probar! intereíTc>quod probari non potcft,quaIe eft in prseFenti.l.^1»/ te-
Jlamentum^.deprobat .l.Tttia.ff. de leg. 3 .
4. ContrariaFcntcntia eft multo probabilior, & communi penc
praxi vbiq*; recepta, Doctores cam amplc£tunturFrcjqueritms,5cpra;Fer-
tim RccentioTcs Theologi,& multi ex Juriitis. Covarra 1. 3 . Var.c 4 n.
5. in fin.Navar in Fum'ma c. 1 7.П.3 о 1. Ioannes Medina I.de reftit.Sotus.
de Juftit. Hb. 6. q. 1. art. 3. Molin. de Juftitia diFp. 417. Bonacina_.de
•contract, tomo 2. diFput. 3. quacft.3. punûo 1 1. & paflîm alij , quos
inFra citabimus- cum de contractu ttiplici in Focietate agetun,. Et
ratio eft,quia hujuFrnodi pa&umdc jure natura: non potcitoftendiil-
licitum vel vFurarium : cum à parte rci verc Fubfit interciFe ran-
У?ч z tuantis»
j г^ Traftatш de Contraftibm ,
tuantis. Spesenim vcriGmiliimagni lucri-aut prudcns damni me
ros eít preno arítinubilis ; & cujufque intercft à lucro acquircndo
nonimpcdiri. & hoc pundum pauci negant. quod, autem eft pretio
«ftÍroabiIe,quome ia tui gratia priuo, poteftin paftum deduci.vt fer-
verimmunis. dirfícultatem faciuntineöjquödincertum ccrtoprcrio
«ílimctur.fcdhocnon videtur maguara habereconfideration cm quia,
ccrtumeft inalijscontraûibus«nos paífépacifcidcccrto.proincerto,.
quando certa eft fpes lucrumevenrurum, fed incertum eft quantum !..
ßjaftum.ft, de afttone «w/tf.nemo dubitat-nos pófle fpem emere x auu
v.enderc (modo fit funda ta)quarc ergo eodem. modo in. mutuo non...
continget?.
Dices i.videtür per multa Jura prohibitum , ne in hac materia*
adeó delicata propter procliviratem hominum ad vfuras , pro inecr-
tocertumiBpaftum veniat* Refp> i. (v.t paulo ante drflum eñjhoe.
non faceré, vt Jure natura; fit illicitusr*, modo veré fubfitrvcrifimilis.
fpes luçrandi plurimurmRefp. 2;mjllüm j£$ noftrum caíbm prohibu*
iûCjVtbencnotavitRouGcnaenfis.dccif 34 apudCardin. Tufchum..
V, Interejfe- concl. 3 o$. nec certam ípcm incerti lúcri certo aliquo pre
tio atftimari, fed incertain tantùm, &remoram taxari-vetuerunt. <3c
citati Doctores dicunt in hactaxationc ie mutuo inttrvcnfrc verann
traùfacVkmerm mutuans enim fpem habet quaficertamrcxnegotia-
Îione fuá* vel emptionc frucroofalucrarurumfemagnamfummarn, .
edquiafincertaeftqu an titas , feforté futura, cft'major, forte minor-
quàrnçogi/tat,transigic<:um mmuatarie.vtdeterminatamquantitatenit
aflignet.fed multo minorem, quàm fit fpes. quia fpes lucrándi decern,
non tariti valet, quanti ipfa decem>fiadeflentv in quaoreobignoran-
tiam,mutuatatij graves latere poflunt doli, dum . mutuans fpem lu-
cramü; decern áureos ex ioo.aeftimat'io. aurcis, quod-plerumq; cft
injuftüm. in quapromiirione id,quofeprivatin tuigrafiam mutuans,
noneft"resaliqua » vel exiftëns vel extitura, fed eft fpes praîfcns. quaî;
morali judie io fix in centum aefttmatur, . & intereft ejus illam fpem •
non perire- íkutidiximusdejaftüxetis.'pifces eninv non venduntur,
qui forte non.capientur,fed fpes probabiHscapiendiillos. Et ira vide,
mus vbjcjvpene gentium ptœfcrtimapud mercatores taxari fpem lucri,
&certum pro incerto in ftipulationcm venire in majori > , vel iminori ¡
quantitate juxtadivetfasregionumconfuetudines.
 Diß. <f. Dubгит, 7. 7/ttji
Dices г. habcmus conílitutionem Pij V. datam anno 1571.
qua: exptcíTe prohiber certum pro incerro taxari. Refp. Navarrum.»
(up. poílquam totamconítitutioncm defcripfiíTet, duo refpondere,
Primum extravag. illam de ihliscaœbijsagcre^ & cum fit prohibitiva-.
& pœnalis non débete ad alia extendi, quàm qua; in ca exprefsè conti«-
nentur. proindequeadmuruicontraäunrnoftperrinere. Secundó»
non с (Te reeeptam fairem extra di tiones Pontificias, & propterca alias
Nationen non obligare.
Titulüs 3;

, Poena conventionalü.

S V M M A R I V M.
Tana,quamcontrahenteTpoß mortem pacifcuntur^folui debet,
г, . Et banc pœnam\ debitor tenetur• ßlucre inconßientia ante condemnation
nemjudicûï
Non tarnen tenetur earn fili>ere,antequam creditor earn exigat;
Нас pcena tarnen tantkm ab eo, qui in mora exïftit , debetur , deinde поп-з
debet illa in valde notabili quantitate adijei.
HIc-tituluseft valdè controverfus inter JurifcolT. Sc Theologos-*
prafértimreccntrorest Jutiitae-cnimdocent,quando conven-
tio eft inter aliquosdeptasíhndo fa£tö,aut de danda fpecie,pofle appo-
ntpceoamíolvcndámabco, qui nonfacit,quod convrntamcít,quan-
dö vero eft dandä quantrtas in mutuo, non pofle apponipoenam , nifi
íocointereffe, v.g.convcnitinternos, vt ego folus haberem vfum_»
tuorura curroumj Tub pcena_¿ tali, admifiíli contra^ padurru alio-
rum merees.pœna débetur. ptomififti re ante talem díem daturumj
tuum equum fub magna pœna ; fi non dedifti, pœna eft commiiTa., ,
fed fi promififtireftitnere rnntuumfub pœna decern, quia hoc eft pa.
ôum dé donatione quantiratis. non potes pœnam adjedam exigerc;
quia viderurappofira ad palliandas vibras, hoc tradúnt paffim Jurif-
coït, cùm Bàrt ad \.jultanus. §. idem. Papinianw.ff.deatf. empt. Joannes
Bäpr. fup. de vfur. 2; p.'§. 1. Laurcnr. de Rudolph, in c. con/ùlitit.q.67.
&alij. Arragona. 2. 2. q .'.7SÏ I. ad fecundam confirmât. & ¿Iij.
quos citât Tufchus." v. poena, concl. 29. fundamentum cû 1. Julianus.
Cit. bLÏ.simaMegM. cod. de vfur.
Vvv 3 i.Thco- ■
£2Ü TraffatuideCoj/trjttfiíat.
vi. Theologi fcntiunt, quando à parte rci finccrè agitur,poíTc con-
-trahentcs pacifci de poena aliqua folvenda poft morä,& deberi in con.
¿"cicntia ralcmpœnam,autcertè poil fententiam Judiéis v. g. mutuo
mille ad annum, & fi non folvrris in fine anni,dabis mihi Гех in cen
tum^ don ее fol veris. Bonacina.j). 2.difp. 3. q. 3. pun¿to7. Lcífiuá*,
lib. i. о 20. dub. 15. Salaz, de vfur. dub. 21. Navar. с. 17. num. 215.-
Molina diíp. 3 1 7. & alt; communiter. Prob, quk quoä contrahen-
tes feinvicemaftringant ad obfervationem contractus per adjeftro-
•nempoenaenoncft malum, cum partes fepofita pcena exjuititia pec
fe obligentur: executionem aurem vrgerc non habet rationem mali.
.& vbique id confultum videmus. & nulla eft ratio, cur in mutuo id na
tura pröhibeat.uvalijs-vetQ contraétibus mutuo fimiRbus concédât.
Dicent : in mutuo eflV íbeciale^periculum vfurarum, in alij s no nJ
item. Reíp. hoc probare ad fummum lege pofiti va prohiben potuif»
fetalem contraftum propter periculum vfura;,fed non probare, quan-
do mutuans folùmintcnditcitb recipere fuam pecuniam fine animo
vfurario jure natur*contra€ium vetari.
Qupdattinctadleges>quiecitantur, refpondeturin iilis noru
yetariadjeétionem poena? eonventionalis, fed cxceíTum ¡ quando fei-
íicet notabiliterexcedit vfuras five intcrcíTe àjure, vcl confuerüdincj
taxatum, tunc^nim Icxprafumitgravcm illam poertam adjectam in_.
fraudem legis taxantis quantimem vfurarum, ¿eproinde actionem il-
li n ega tadobtinen dam ill amp oe n am •
Controvertuntautem valdeDoftorcs'htijas noílraífcntenrí*,
an pœna conventional propriè fumpta, & vt diftinguitur à ftipula-
tionc intercíTcdcbeaturin confeientia ante fententiam Judicis.,&lo-
quuntur decafu, in quo contrahentes exjKcfbè fuam mcntcm non de-
jclaraiTent. quia fi exprefsè convenerit,vt fine lite in confeientia fol-
vatur poena poft moram, pleriq¿ fatentur ftandum conventions
Navarras in fumma c. 23. n.67. fusé Sc ex profeflb deducit no»
deberi, &hanc efíe generalem confuetudincm. Menoch. de arbitr. ju-
dicura. cafu 260. n. 40. Sanchez de matrim. lib. z. diíp. 37. Suarezdc
ieg.l. 5 c. 6. Vafqaez.J. 2. difp. 173. c. i.&pkircs alij.
Alij cenfent deberi in confeientia ante condemnationem Ju
diéis. Fclinusc. i. deconftir. п. 43. Deciusibid Covarru. 2. p. cpit.
omnes. c. 6. §¡. 8 . п. 1 1. Sa. v./вгл*. л. г. Molina difp. 317. Rebellus lib.
* . q. 9. & plures alij. Dico
 X. Dicopofteriorem han* fcntcrctiam videri probabiliorem. Ka*
tioeft. promiffio feria 3c legitima obb'gat in confcientia ante fenten.
tiam. Scdh'aec eft prorniífto feria, &acccptata.quia debitor dupliceni
facirpromiíftonem. Vnam de forte rcddcnda rali die, quareff äbfolir-
ta; alteram conditionálem de dandis decern, íí hoc nonfeccrit. arqiri
promisiones conditionalcs cvenicnteconditione obligant inconfei-
cntia. Si tibi promirtamequum, fi Rex eras hue venerir, fi eras hue
Veniat,omnes fatentur te debcrc ecjutirtt, curctiam nondebeas, fí
promit tas fub alia conditione ?
Quidquidcrgofir de lege pccnali, an oblîget ad posnam anto
fcnrenriam>necne:cnamficoncederemus non obligare,tamenalia eil
ratio de poena convcntionali. qnia cùm lex in in vitum feratur,noIue-
runt Principes ad pœnam in fë vitro exercendam fubditos cogcro %-
conte n tii Ila,quam Judex poft cognitionem criminrs imponct.aut dc^
clarabit, hie vero partes vhrofcíubmittüntjóc promittun tfibimutucY
aliquid per modum pcenav
3. Placet in hoc punfto moderarlo, qnam adhibrnr communiùjr1
hn jus fentcntia; fautores, cùm Covarru. fup. Salaz, difp. 15. de leg ib.
i*£t, 3. in fine &alijs. quod pœna conventionalisdcbeatnrantequam
exigatur, Scmandeturfolvi in judicio; fed non antcquam créditons
exigar.potcftenim debitor prüden terTibi pcribadcre,creditorem, cum
non exi'gat, autmovcat, vel remitiere plané pœnam, vel folutionem
hoc remppre non vrgere. nrentem enim conrrahentium füiíTe inter-
preramur, vt folveretur quidem poena fine rooleftia judiciali.fcd norr
folveretur,nifi creditor décJararet fc folutionem vcllc. multi cnimj
noncupiunr pcenam foi vi, quandointcrefle nonpatiunmr ex mora
da bitoris.
4. Hie faroenaliqqa funtobfervanda. primo, vtfton apponatuc.
prarcisè non foïventi; fedexiftenri in mora, quia poena non debetur,
niii propterculparm&hœc eft differentia inter poenam con ventionalS,
& pad urn deinrcrcíTe,quod intercíT;,fi ita conventum fit, dcbearur_
iron exilíente debitore in morajpeena verb fine mora non comittatur.
deinde poena conventional pcweftapponi,criamfi hullûfubefiet pro-
ximum periculum intereflc,& ctiam pro caftun quo nullum inttrcflc
contingeret^de intcreife vero folvendo non poteft cöveniri,nifi in ca-
fum,quo*evcra evcnicr,aut quando aflfulgct próxima fpçs,aut pericu
lum
i it ТглЯаш de Contraftibus ,
lum incurrcndí. Secundo , non debet hxc poena in valde notabiü
quantitatcadijci ; quia hoc per 11. cit. eft prohibitum , & parit Judicf
pra:fumptionemmtcntiankviurari<£. . ^

Titulus 4. J
Tericttlum firth,
S V M M A R I V M. j
/. TntereJJê ex periculo fortü in -praxi non eß fuadendum.
г. Htc titulas non dißinguitur a damno emergente. — <••

MVltiVvtex mutuolucrum faciant »dicunt fefortem exponercJ

perieulo, non enim cite fe fecuros de recipienda pecunia, quam
Conccflerunt. proindeque propericulo.cui pecunias exponunt, pofíc
fe aliquamcompcnfationcmexigere.VoIuntenim periculum,cui me,'
aut mea expono in tui gratiam^iTeprctioà te dando œiîimabile. a;fti-
matio autem illa, velfitante, vel in ipfo contractu. Scquidem pet;
pactum certi, vel inoerti, vel fine vilo pafto.velpoftquam periculum*
jamccíTavit: fiantecontraftum,velduminitur, liecbit fecundum*
Authorcs moxcitandos, pacifei de ccrtoaliquojprctio majori,velmi-
nonYprout perfona mutuatarij cftmagis expofitavelfraudi, velfortib
lia;. & hic non eft contrarius mutui, fed ei adjeclus , & rnnominatus,
fació , vtdes ,-vcljquid Gmilc. .expono mc.pcriculo, fed voló , vt com-
penfes. & id pro quo petitur merces, non cftaliquid futurum, fed
praefcns.quiapotficulum, quod fubeo, cílpra;íensjficut paulo fuperiùs"
de fpe Iucridiximus., Si verb in paftum non eft deduftum exprefsè ,
vel tacite, nihilxfcbeíur,
■Huncergo timlum probant reccntiores, modo veré , & à parté
rei fubfit moralircr periculum 5 пес mutilans cogat mutuatarium.vt
fe accipiatdato pretio,ncc£dejuiTîone,autaliacautionc velitconren-
tuseíTe. his autem pofitis.docent, tantam mercedem periculi poífo
exigere, quantam ipfe in hisxircumftantijSfpto tali opere daret alteri.
ira Bonacinadifp. 3. de contradi q. 3- púnelo 5. 'Salaz, de vfur; d. гг.
Mol. difp. 356. Leflluslib. 2. c. 20.düb. 1 3 . Laiman. 1. 3. traft. +. с. \6l
Filliucius traft. 34 num.97. & muí rial ij.
Hic vero titulus ctiamfi, vtdixi, ab Authoribus probetur, ta
rnen apud me non cíl fine conrrovcrfia, nam antiquorum nulli(quenY
ad
 Djßntatto ff. ПнЫит?. Tit. 4. 529
ad manum habere potui jplacuifle video, vcl enim deeonon agunr,
quia Temper loquuntur de mutuante > & periculum fortis in fcfulci-
piente, occafionec. »4^/¿4»/i,'vcl de propria di£ta aflecuratione, vt
moxdicam, qui cafus adnos nonfpeítant;cum rautuans hic nonfu-
ibipiat periculum fortisjVtdemoriftrabitur.VeJ in transcurfu tangunr,
&àjurereprobatum fupponunt. vt habet Laur. de Rudolphis. partie.
3.dc vCar.§. fumfatet.&. quicitanturab ijs proic.vt Sü<v6ftcr & alij. a-
gunt de aflecuratione- vt patet legend, & Rccentiorestnigni nomi-
nis dicunt/efle viurarium. Sotus'de Juftit. lib.6.q4.art.primo. Navar-
rusc.23.nums i.Reginaldus.l.2 5.c.i2.in fine. Rebellus lib.9-<ïeju-
ßit. q. 12 Joannes Azorius. 3.P.I.7.-C.7. in fine. & fufpeÖumj c'Äbj
quia aperit vizm multiplicationi ritulorum vCarx ) vt ante enim dixi-
mus,poiTum deducerein pactum próbrbilem timorem damni Scamif.
iionislucri. & cum fmt diverfiTituli,;polîum exigerc fexprodamno
quod timeo, & toddem pro fpclucrr. Tertiofcxpertnodum pense
conventionalis, vt dictum eft §. p*arccä.'Sc qua*tàpropericulo,cuicx«
pono fortem fex. fic habeo 24. in centum_». quod pisaures horren и,
& lucror per tot títulos plura, quam ludan audeanr portillare.
Vt meam in hoc tpun£bo í'entcntiam cum -debita obfervantia^
aperiam. "
i. Dico i.Uccentiorum opinio e'ft proba"bflispropter eonrm au-
rhoritatem, non propter radones; Sc in praxi nullo modo fuadenda.
Vltimam partea» tradunt Adverfari). vide Molin.fup. qui tarnen nori
dcmutuorinquoftridiuseftrenticTidumXcddccmprioneloquitur.
Qupdrationcs eorumnon vrgcant,cxfolurionc patebit. Pri-
mumargumentúeíl,fidejuflorpacifcipotcftde>certo aliquofibi dan
do idcirco,qu6d periculum fubeat fortis. ergo & ipfe mutuator. Rcfp-.
ncg. confcqueriam.quod fidejofloridcbeafurpretiumiCftJuriscxpref-
fi 1. hoc jure §. ЬлЬео. iE de donar. & ibi páfíim Doctores id tradunt.Glof-
fa, Bart.Paulus à Caftro, & caîteri penèomnes.quos-citat & fcquitur_.
Covarru. paulo ante cit.dicit enim lex, dari tan quam mercedem ope-
raj.quaxnalteri ргагйах i& ddndeobligationcm in- fe fufcipirpericuli
plenam, & proinde prctio xftimábilern, mutuans verô nullamobliga-
tionem in fe fufcipit. quia ft debitor folvercaut nolit, aut nequeat, a-
ctio crcdirori manet contra eum, & heredes ejus.
Secundo argumcntantur. non poíTimius negare , quin fit pro«
Xxx babile
5 î <э ТглЯаш de Contradiibm ,
babile vcnditoremsqцLtiroc^prudcrмcr,ncJîrcüjй.rccipiatфoíГt■ cariùs
venderé. & mcrccm,cujus.prcjtium eft valde dubia: folutioni.spluris x.-
ftimariàycnditorciquàvm.qiiccnanxft uli periculo expoíira. cur crgp
non idem critin mutuo?.Rcfp, i.fuppoíiiinn àplerifq^ncgarij&cafuoi
communiter improbari,quod fuo loco exanunabitur. Reiß. 2. vt de»
mus cafum cííe probabilcm,nego tarnen in mu tua idem dice ndñ;aliud
eft in coniiraílihusonerofis, aliud in graruitis.. rauruum exfua eûin.-
tta habe& quod-gratis fiat, &.vt fit actus benevolcnria;, Sc opus cha ti*
tatis ex parte muruantis::necquicquamaccipiat, nifi quod neccffariü.
tftad fcrvandumüiQdenjnem: quam vis ergoc.oncc.deretur in_alijs
contractibus pcriculum efle dignum confiderationcínom tarnen iru
mutuo, nifi quando cít. neceífitas indemrtitatis, in- praríenti au-
tem nujla-> cít ncccíTitasJ accipiendi auctarium.» in_, pecunia fub
tali titulo ad tuendam indemnitaccro poteftenim,fi'prudentertimear,.
petere pignus. autfidcijuflorem, 3utprrm,odnm pcenaconventiom-
lis aliquid pacifei, nec cogitur hoc titulo tarn dubio vti.
Tcrtiumargumenturaeft.Diâumcftfuperiùs,non poöe paci
fei quando cít periculum danvni, au t certa fpesíucrlatqui quando do
тигий, eft periculum damni,(Jc mnltammcxpcnfarum pro forte recu-
peranda faciendarum. crgo de ifto pcriculo poflu m pacifei.
• 2.- Rcfp.& Dico2, hic titulushabetaliquam probabilitaterru , ve
teftatur Sotus fup.cir.adfccundùm.<3ca]ij fed non diftinctum à damno
с mergente. íicur cnim pacHcirur de alijs damn is, qua: timcti&cum hoc
fir damnum,aut periculum, poteft in pactum deducere. nega mus ergo
in hac conrroverfu periculum,cui fors exponitur» efle per f?, &cxíe_>
titulum fuíficicntem.cumnullamobligationcmin fe fufe ipiat mutua,
tor. damna autem qua: rimentuctanquaru talia deducantur, aut pee
modumpoena: taxent ur, .
Ti tul us $v *

Sfy&ptio OiligtñmisJ&pendi ¿ & Affccurati*. *vbt Ekplüamr

G. Náviganciaürii/Sr.

s V; m м a r~ i V M.;

/. Т<х/шС. navigant! *enmfmeß'&deeßfwM*xtotL

a. Sep*
 Biß. ff. Valium. 7. Tit.?. \ $33
Stfppoßto communi errore intelligendus eslTextm. /.de fila mutuo pe
cuniario. 2. tantamijjè vforam inforo-externo, j. vfuras панti'
casjare Communi non ■ ejfe fiblatas,

MVtuator poftquam rranftulit dominium pecunia; rmíraat», fí

mutuatarius velir five per marc five per_ alia- perieula peca»
niara fùam alió tranfvehere, init fûbindo cotirradum aflecura-
tionisr*, & fufeipio 4rL. fe periculum fortisr* > fivo <ibJigationera*
folvendi toramj pecuniam; fi conringereo fllamj pcrirc; fi vero
falva_,pcrveniao, rteipiat fortem cum sudario 10. vcl 12. .prove*
convenir.
Dificultas hujuscafus orra eft exdecifionepontificis in с.пш-
vigänti. devfur. vbidirifur. Naviganti, W eunti *d mndinas, certam
tnutuanspeatnu quantitatemt eo quodfofiefit tnfis periculum , recepta*
гш Àiryuid vitra firtent-л , vforлгtus cenfendus eft, Qu.ia_. atirem Da
dores fuppofuerunt in rextum nullum irrcpfiflc mendum , varié fe
torferum, vt aliquam probabilem éxplicationcm teperirenr. muirás
explicatroncs congerrt loanncs Bapr. lupus. 1n<omcnt. ¡3. de vfur. §.
primo in hac tandem fiftit. quod intelligatur detifio locum habere,
quando mutuarorcogeret nnituararium ad il lu m contradum fecutn
ineundum, aliter non mutuaturas. Covarru.l^. Var.'c a.U. 5. conce-
dir, fiiponre mutuatarios confenriat, & pretium juxta comarancm a>
ftimationem conftituatuT, in civili, & canónico foro contradum fu»
ftinendum. fusé hoc punctum tradat. Sracha deaffecur.ànum. 27.
vbi tandem in explicatione jam relata conquiefeir, quarcommnnior
videtur apudDodorcs, Verum vt advertitNavatr. in trad, de cam.
bijsnum 3.caíasdecoa¿rionematuataríjad talem contradum ineun»
dum, non fuit propositus Pontifici. cum non dubitarcrur, quôd onut
illud invito mutuatario impofitum viuram iùperet. Sed fané omnes
explicationes fun t excogita ta: fine fundamento in textu ad defienden,
dam ïequiîatem ponrificiae decifionisJ. quia cum aûccurationcs lint
vbique in vfu, & à Dodoribus admiíTaí, nulla oceurrebat juila ratio k
cur affecuratio fada à mutuante effet vfuraria.,, nifi dicendo loqui
pontrficem do vi illata_.quodammodo mutuatario, vt & admitte-
ret aífec urationcm , & nullum ahum eligere poífet praeter nmtuan-
tCm. >. . Ü,. »;
Xxx г i.Qua-
j ) X. Traffatus de СШгшШЬш.
i. Quaproptcrfcmpcrexiftimavi tcxtum cflc vitiatum, Sc dccP
fc Non. vt pontifex rcfponderit non eft cenfindut ъ/йглтгш. hancconje-
ûuram traditquoquc Laiman lib- 3. traitât. quarto. c.i 6; & Bernar-
tius c,2. dcvtilitatchiiloriaôc textusipfe fatis favet. PonrificicnirrL»
fueruntpropofiti j. cafus. quorum primus erat de aíTeciirationc, ifto
deeifo tranfit ad fecundum,quem déclarât aperrè.noneiTc vfurarium,
poftprimum cafum vtitur hac tranfitionc lÜc qtto%. atqui diâio qwjt
noneft adverfativa, fed copulativa, Sc implicativa-reperitioncrru
continens prascedentium, vtaflerit Barts in lego Labeo. ff. </o> patf..
Jafonibi, Sccasteri. maloergo-, Sc contra., communem modurru.
fuiiTct Iocutus Pontifex, iiidixiflet» vt volunt alîj> qui л/Pcurat elf ъ/нга*
rius. illequoj(iqui dát? decernfilidos,vt reeiput vmumtnon^ eß'vßtrariui.
dcbuiiTet.e.nim vti adverfativa^ , ißCs.e*temj~ fí?hano probabilem
conjecturaux* ícquamuL, innúmeras evademus .dificultares.
2/ Sed quia forte hoc non admittenrcommuniter alij , dicamus
quid fuppofito communLerrorc circa tcxtum^ pailum doccatur. Pri
mo tcxtum intelligendum de folo mutuo pecuniario» nonzero mu
tuo reruraaliarjim » hinc non cffcucenfchdüm vfurarium, qui afle-
curat frumcntum,quodinutuavio.. Secundo non. définivifie pon-
tificem talero, efíe. vfurarium ¿ . fed ftâtuît cenfendum vfurarium five
m foro externo prajfíimcndum.cora m D e o vero, fi carcat animo vfu*
rarió, quo carere facile poteft i efíe innocentent, & confeíTariuai
idem deberé judîcare * ñeque ad; reftitutiönem eum* cogeré, hxc
Navar. loco, cit. & fie alij communiù-sïcntiunt.* Tertio ex fentcn-
tia.Covar-Tupra relata inferri poteft- v furas- ñau ticas- per jus canoni»
corn non pfle fublatas » fed aíTccuratiorteseíré in.vfu. quam vis quan*
do mutuans aífícurati fácilé oriatur fufpicio fraudis víuraria;. & coa-
érionis mutuatarijad accipiendurru ipium mutuatorem.íi tarnen bo
na fide omnia peragantur* prasfumptionem illam inJorojextcmo tol-
Jipofle*.. i ■
Not hunccaíum valde differre à cafu pra?ced¿ntis §: ibi enira
mutuaror nullum in fe fufcipirpericulüm; hic.vcró fufeipit. fi navis
qua aífecuravitjfimul cü in 1 ooo.mutuoacccptispereat, crediror, five
mutuator totú perdit,&nihil poteft à mutuatario cxigçre&vocatur iftc
contractus ab aliquibus locationis* qubd mutuatorquafi clocct opera i
adfervendaspecumas^mutuatarius verö conducat pro io; vel 12. iru>
cen-
 DißHt. ff. Dubium Л J. л $j j
centum. iftudejus obfcquium,aIij contra&uniinnominatumficto, vi
des. alij vocantcontraclüm alcae,five forum», finavisfalva appule-
rit.dabis deccm,fi pereat,mihi perit, & tu nihil habcbis minus, quàm.»
ante. In- priori contractu non^ fubiomutuanspericulum fornV.
quia_. quomodocunquo res"* cedao debirori , femper- maner_*
obligatus^. creditor, verb- nullamj omnino fufeipiu obligatio-
nem : fed tantùm pro beneficio, quo&facit, exigit ex parto rémuné
rât ion em.

Dubiùra o&avum;
Quomodo exjam dtftù poßimt explicari contrarius, quiJune apud
pkroj% in rvfi ¿

INprovinciis AuftriacoramPfineipum; & multisalijs inlocis publi

ce à mercatoribus, à VirisPrincipibuSj ab Ecclcfiafticis, à quocun«
q^e hominum ordinecontracTu^mdíunc modum eclebrantur. qui.
cunquc pecuniam habet, dat pctenti, aut etiam non pctenti obtrudio
¿cítipulaturpro intcreiTe',fcxin ccmum,nec vllumtitulum fpecificar,
quàmintercflc. plúrimi autem^exigunt hypothecam five particuJa-
rem, five generalera, alij aecipiuntpignus ftuäiferum;exquo folvunt
fibi intercfTe, per ftuahstamenillos nihil exténuant- dé capitali, fed
iliud integrum fibi veduntreftitui.- Alij ad tcmpus incertum conce-
dunt ad modùmcenfus Sc exiguntfexin centnm cum paftb, vt vendi-
torcenfusifiveis qui pecuniam accepiti teneaturacr'1arb"itrium em-
ptoris, five illius, qui pecuniam conceffir;rcftitucre capitalcm fortcm#
Qùandodebitoresfiintinmojra folvendi.contra cos decernunturrigi-
diflimçexecutiones.&crcditoresimmittunturin bona,qua;fummam
debitam excédant duplo, & ea tanquam domini admimftrant , donee
fors in tcgtè leftituatur. -

r.JußitiahorunfcontraSIuum defenditur ex titulo Uteri . .

cejfantü.-

ALiquidé^uftitia horurtrcontraüuum vehementer dubitant, &

Doctores confulunt. •
Aliqui tituli fuperiori dubio de dufti hiscontraßibus appli-
Xxx г ... cari
 334 Tra£tatusde;Çontr0îbuit
caripoflimt: damnum quidcm emergens-nón ram crebrocontingrt
fed lucrum ceflans communitcrallcganr. Volunt cnim omncs ex
pccunijs lucrum faceré, alij prardia cmcrc, atij ad focictatem confcrre,
autnegotiationem cxctccrc,& quamvis officio nonfint mcrcatorcs,
fùnt tarnen exercitio. proinde cam pccuniam ad lucrum dcftinatam
in gratiam tui fubtrahant, mérito exigunr illud interefle Refp. hunc
tituIutn,vtfup. probatumcft,cirelcgitimum,fervatis ramcn condrrio-
nibus rcccnfitis ibi. Sienim fuerit fpes propinqua lucri majoris,quànt .
ffitintcrciTc, quodcxiguntjicitè-capiuntfcxvltra forrera, fed confi-
derare pofluntipii, an talis occafioàpartercî fit pra;manibus,& an ve
ré privent fc-tan tâ с oraraod i rate cmcn di res frugíferas in ruigratiam ,
& an non fir valde remora, & inccrta talis fpes. Doâores cnim fup.
cit. requirunt fpcm probabilcm, & vicinam. Vndc ctiamfi hie titulus
fubindcrepcriatur, non tarnen paflim ôz vbique. & tarnen omnesr*
rputuatores ilium prétendant, ergo in magna mutuantium parte cùm
non fubfiitarinjuftè interclTerccipiunt. dicunt moraliter loquendo
non potTe contingere, v.t fpatio vniusanni.quo ego careo in tui grari-
am nicâ pecunia, nonfeofferat magna occafio lucri five per emptio-
nes, five per atiquam vttfem negotiationem. .Refp. fiverè ira fit Re»
pub. conitkuta, vtpmncs tam nobiles, quàm ignobilcs poflintquovré
pene tempore'JucrA magna/facere, titulum hunc lucri cetTantis fubfi-
ftçrç. Sed omncs, qui habent pccuniam /habere hanc commodita-
tem,noncftmihiva1dcprQbabilc: prarfertim cum videam pecunio-
fos fc&ari avide interefifeex mutuo, & minus intentos eíTc ah'js occa-
fionibus, dum hoc fperant, Sc proinde Valentía 2. 2. q. го. v. 2. ¿c
Tanncrus difp. 4. q. 7, dub. 1. hunc modum contrahendi dùTuadeo-
dum aflerunt.
%. 2. Vfiu communis provtncjor.
S V M M A R I V M.
Ж. frobabiliter poteft Refp. ßatuere, vt mutuatanm tenet tur mut и ami dt -
re aullartum ahquod.
.*, Aliqut in hac fintentiamale fufponunturt tc proinde contraria eßpro.
babiltor. /'
S. .Si quùprobaretur «ccepijp ßx per centum, poteft in vtro% jure tan quam
v/ùrarim puniri non obfttnte conßtetudine,niß titulum habeat IfgitU
JWW. Hie
 B'ßftt. <f. Dubittm S. £ г- j3 j
t. T "I Ic titulas habet apparentiam aliquam. quia vtdicit Eman. Sa*.
J, J ,v,eontra£tw.XHxm. 4. СотглЯш qui cornmuniter fit , &eß Reipitb.
%trtii non faciledebet condemnAriypifiAptrte conßet Uli iUtcïtum : сит Refi
tßk. defetfum pßftt fipplere. &. banc doctrinara approbat Tanrverus?
di fputat. 4>q. 7. diípuraxione з- & generatim dicit Baldas ad-1. dr_j
qutbui. ff. delcgib. qiwdabomnibtußir, refît fitri ргфтииг. & ex di-
feurfu probabili illa.fcntcntia poflVt corpoborari.Rcfpublica enim.*
licet non poifit facete , vt vibra- propjièdiclafit licita, tarnen pote ft
eiïiccre, vt in contraftn mutuiaucbriamaHquod, auc lucrum perci-
piatur, nonex vi mutai, fedfexdifgofiiion« legis ftatuentis* vt quan*
do mutuanstranffert dominium pecuniar, autalrerius-rci mutabHitfV
routuatarius tencatur dâre ipfi aliquid* RefpublicAcnkn prafuâ fu-
prema pote date intemporaliacivium, fi'vtilira$"CcminTUnisddexigat;,-
poteftdecernerc,vtdominia return hoe vehMío-modótransferantür»
&ficut in tranflatione- dóminij per vendítionem folvitu* domina
Laudenvium,qaodiprecontradiisexfeno«poii4ilatj ita in tranfla
tione per mumum deturaliquid in folatium mntuanris , quod aliasf
ex vi contractus non efler debitum,aut licitum. & fic tollere quodârn-
jnodomatetiam vfura;,dónandó motuaniibasaUquodliierum. & fie
dicit Gabriel in 4. dift.i 5. q.i к fecifle Deft m circa.Judíeos in/Egypto,
donando ilîisaliorum bona, quandó ergo citia aliquo Regno con-
fijetudo publica Зс communis.quaeptrapprobationcmRcipub.poteft
fieri licita,pcrtolerationcm diututnamcenfemream approbate, & vt'
loquitur Sa. fup< fupplercdefecl:um,XrquisaIiasinterveniiret. Vndej
concludi videtur ex docTrina, quam tradit Sanchez: lib. 7. dc matrim.
difp*4. n. 14. cumdkitpoireros confv'etudihem àTuw majoribusin.
troduftamobfervanresàculpaexcufàri.necfoliciros efle deberé do
inveftigandajuftitiacaufa;. citatqYmult'os vndefeqnitur. Juftmam
horum contraßuum non ciTe foîicitè inveftigandam. hic diícurfus vi-
deri poflet valdc probabilis in prajfcnti negotio.
2. Non tarnen eftTolidüs.fi'app.licctür ad caibm,in quo verfamur.
Primo.enim fupponitur tantùm,&nonprob'afùr Principcm vcl Rem-
pub. approbafleillam confaetudihem.qüiepaiTim eftinRegno.Bcmpe
Vtquotiercunq;aliquisalrcticonceditmutuum,accipiat еочрГо Гех
in loo. aliud enim eft Rempub. tolerare talia, vcl hon puniré, & aliud,
approbate, ycl concederé, vt hoc gçncratwBu» fiau finopeccato«
nec
$36 ТглЯaw de СомгаШЬш t
пес ex taxatione intcreüe, quam fecitPrinceps,declarat fe approbarcj
acceptionem fcx in centum quoeunque cafu, fed ran rùm caftigat ex-
ceflum.quiàmultiscommittebatur in hac materia , ita vt fub gravi
pœna accipere non- liceao plusr'.quàm fcx. Sex verö rcliquiu con-
feientias contrahcntium,fi aliunde nihil adferaturin contrarium. Vn-
dc concludi videtur ex dodrina, quam tradit Sanchez lib. 7. de mam
mon. diTp.4. п. 14. non elfo novum inHepub cerni .abufus, quos
Princcps-tdllerenon potcíV& pröinde diffimulat. ex diffimulationc
aurem non col I ig i tur tutos с (Te in confeienria, qui talia praft icant.
Secundó, in prœfenti non difputatur, an vfurs ex mutuo pen.
longum vfum poffint reddi licita:, nec ne. fu pponitur enim nunquarrt
poíTe eíTe licitas, fed an longo vfu factum fit, vt au&arium fex incentu
cenfeatur donatum .libecajiter 'ipfis-mxmiafaritos, quia tunc defî-
neret.eíTe.víura, & fieret.donumgratuitum. TitulusvcröSoninon-
poteft probari.mutuatarij enim non dederunt fcx tanquam donum.fed
folvcrunt tanquam debitum ; & fummopereoptaruntliberari ab iílo
oncre. Non Refpub. quia.fi communi tas ccfllffe fuo jure dicatur , non
facile id probabitur. & quandoaliquid in prœjudicium fingulorunx*
ftatuitur, debent omncs& Gnguliconfentirc. Glofla in 1. 2. cod. q»*.
fitlongAcaqfietudo. Panormit. inc.¿/»»<y?r4.rde¿njur. ¿8c alij. atqui i ai
hoc cafu non conienferunt finguli, nccceflcruntjure fuo, cùm fuc-
rint, & etiamnum fint pleriqucinviti. non Princeps. Non intremus*
in illam quxftionS,an Princeps poult jus tertij tollere n ulla facia com-
penfatione, dicimus quod conccdunt communiùs Doftotes, fi tollat
autobpublicam neceifitatcm,autmagnam vtilitatcro .»debere com-
péTarcyVtíOtoloco dicerur infcriùs. 3n terim videri poícíbpofl: aliosMc-
noch. de afbitrar.iud. q. 45. quando vero non compenfat, non prarfu-
mivellc tollere, &quidem per legem gcneralem conftituendo tan-
tùm gravamen-omnium mutuatariorum, Scaufercndoillis jus , quod
habent à natura accipiendi mutuum gratuitum, & mutuatoribus o-
mnibus tantùm favorcm faciendo jxàmTeveranon habeat talcm po-
teftatem circa communitatem, nec circa bona civium,nifî rationc de
licti, hic au tera fumus extra cafum deli&i.
Dicent vtile eflcRcipub.vt concedatur tanrum intereûe.alio»
quin non inveniendos, qui velint daré mutuo, quod cífet valdc in-
commodum communitati. Refpondetur , quam vis aliqai adjuvtn..
tue*
 T)i(putAtio 6. ЕиЫит S. §. ¿. 5 3 jr
turpcrmuruum, tarnen multo plures eiflevquipcr tot inrerefle ever-
tunturfortunis, vtexperientia docet, de i tide non pote ft princeps ex
bonis civiutn tantas donationes faecre, nec per legem cogeré commu-
nitatcm/vt fine titulo fervandíeindemnrtatis,aut locatioivisopcrarum
tantum contribunt mutuatoribus , vt paulo ante deduct um cft. & in с.
Exparte, de confuctud. déclarât pon tifexconfuetudincm immemora-
bilem dandi nvarito poteftatem alienandi bona vxoris » fi ad inopiam
venirct.non obligare, vbi fimul indicatnon effein communitate po-
íteftatem transferendi fme culpa dominium bonorum nonfafta com«
penütione.
Exquibus colligo, non obftante confuetudinc, fi quiípiS pro
bare tur accepiíTe fcx pro centum fine vilo ex Ulis titulis,quos Doctores
vt legítimos admittunt>poffe in vtroq; foro tanquam vfurarium puni-
tí.cu m principe nec völente,nec val ente gencráliter au ferre fcx à mu
tuatario, & eos donare omni mu tu л tori, mancat contractus plané vfu-
rarius. nul la autem coníuetudo poteft faceré vfuram eíTc licitara , nec
vllapoteílas humana poteft in hoc difpcnfare. Panorm.in c.fiper eo.
dcvfur.
Ad argumenta igitur initio propofita.Rcíp.ad primum negan-
*io¡fuppofitum. quod princeps aut fcfpub.frac libero omnium confen-
fuporuerit rransferre dominium in mutuantcm.& Do dores Го Ii De o»
-qui eft fupremusomnium Dominus earn poteftatem concedunt,vt pa-
tet ex Gabr fu p. nec ad homines id extendunt.
Ad fecandum ex Sanchez Btalijs. de anfiqnirateconfuetudi-
niB. Refp. Verum cfte, quando contractus ex natura fuá non eft illici-
tus,& rcfpub.perftatutum fuum poteft ab eo tollere turpitudinerru»,
tune confuctudoexcufateum celebrantes, fed quando exípecie fuá,
& ipfa natura eft injuftus, qualis eft vfurarius, per longam confuetudi-
nemnon poteft cohoneftari. c.cum tanto, deconfuet. & 1. 2. cod. qua
ßt long/t* confuetudo. & licet indocti, quamdiu de injuftitia non ha-
bcntprudcns dubium^otrmt formare fíbiconfcientiacxconfuetudi-
ne Dottorum& timoratorum virorum. tarnen do£ti,quandocontra-
¿tus praefcfert fpeciem mali.poífunt, & dcbcntL» examinare titulos.ex
quibus Juftificari pofíitvel improban, quia fupponitur apud omnes
gentes pofle irrepere graves abufus, Sr injuílirias, quasper fupre-'
mum principcm tolli expedirco. alioquin nullas ufquam de pra-
Yyy vis
¿3 S Traftаш de Contratfibtts,
vis confiirmdinibus poffcnt Doftores dlfputare. Primo concilium.*
generale ûib Alexandro IV. с, quoniam. de vfur. refert per rotuna pene
orbe m invaluiífe confuetudinem exercendi vfuras fine fetupulo. &.
propterea graviffimè déclarât eñe confuetudinem íllicicam.

§. 3, Aïk exfu/ап poßtnt contrarius Intereffè per reditumejc

о mra^ parte redinnbilem.

S V M M A R. I V m ' -

t. Juri rutur* hic contraSim répugnât. . , ., .

i. Hic contractus provt pratficatur, injußue eU\
j. Census pretium varium eft pro г empor um, regionum^c modi imponendh
kartetate. ., ,

H Же eil víitata contractas forma, concedo tibi dùo>vel tria millia

adeenfum. adje&o hoc pa&o, vt redímete tenearis, St redderc
capitalc.quandoego rcquiramfmodotamen te moneam medio anno-
anrej & intérim, donee cgorepctam>dabis mihiadratani cenius or-
dinarij fex in centum.
i. Titulus hic fpccularivè toquendo difEeulrcr fuftineri poteíV
& provt pratbcatur¿ non videtur pofle fubiiftcre. prior pars inftriùs,
cum de cenübus agetur . probabitur , nunc autem vno verbo indice-
mus. Jus canonicum. exprefsèjalem contraftbmj déclarât vfura-
rium in bul lu Pi j quinti, & alibi fa;pnis. concilium Mechlinienfo
tit. de vfur, idem confirmât. Jus civile in eadem eft fcntcntia,,.
Nam Carolus quintus in comifijs Auguft. 1549. cum omninointo-
to Imperio Rom. prohibuit. tcfte Valentia fup. qua;ition. 22. p. 6..
tota pene fe hola Doftorum tum TheoIogiaMum Juris aíTeric con-
tinere prayitateru vfurariam¿ noftri majores cum ignorarunt , vtdi-
cetur infra- fed non_. ex jure feripto praxim fie contrahendi exa-
minamus, fed ex. ipfa natura^, poruit enim fieri, vu confuetudo
contraria tot provinciarum juri pofitivo in hoc púnelo derogave-
rit, fiautcm oftendamus effe contra Jus natura; , confuetudo. non.
excufàt à. peccato. Verum eft aliquot recentiorcs.aíTercro nonJ.
cüe ítando in jure naturas illicitum; fed tamen vix vllu invernó ctia.m
ex
ex iílis,qui fpcöando jus natura; lkere opinantur, qui поп а&ггпсЪ
pra&icè diíTuadendum. Vide Valent fup.MoI. difp. 377. & alios paf-
fim, propter periculum injtfftirite & fcandalum. fed demus omnia Ша
«effare.;.
2. Rcfp. & dico.proot pra&icatur, videri injuftum. Pröb.qüia im»
ponitur onus vcnditori, five illi, quicenfum rupct fc & fuaconfti-
tuit contra.,, vel praeter naturam empticmis cenfus, & non^com-
penfatuL. hoc cû fundamcmunx.., fed paulo dariusr* cxplican-
<ium.
Not.inemprionibusredituum(quidquid fitde alijs emptio.
nibus, de quibus infra ) ex natura & communi vfa gentium credito
rs habere Privilegium, vt poffint, quando volunt refandero capi
tale, & ita_i cenfùm exringcre. favet enim refpub. venditoribus,
vt cum communrrerex pauperrate, & qua'fi coacli cenfum fuper_
fuis rebus vendant, habeam folatium, vt iñviro emprore& quan-
docunquc habent commoditatem,poflînt fe à tali опетс liberare»
quia vr bene Paulus à Caftro ïn I. Item quia, ff! de^> pall, eft contra-,
publicam vtilitatem non_> pofle debitores fe liberare ab ifto one-
rc. & ita videmus D e v m in^ veîeri reftam. levit. i$. feciíTc gra-
tiam venditoribus, vtfe exonerarenr, cmproribus verb non_ con.
ceilifTcvt venditorcs pofíent cogeré. & Mum fuiflc comtiiuncmj
fenfum, & ecclcfiac totius & reipub. Chriftianaî coUrgimtis primo
cx jure canónico in extrAvag.de empt. vbi femper pontífices appro-
barunt tanquam licitos cenfus iftos,in quibus venditori liberum erat
pro arbitrio feexoluere- cx quibus quoquc colligimus in codera*
fuiíTc Germanis provincias cum Silcfia ¿¡evicinis locis,vt ex Ponti
fie um narration с patet,è contrario videmus & pontífices, 6c lin pe-
ratores fiáis conftitutionibus feverè prohibuifle cenfus redimibi-
les ex parte emptoris.five vtillc, qui pecuniam conccflit,poiTct co
gère venditorem, five mutuatarium ad refündendum capitale, Nei
dern practicare vbique Refpub. quod de Veneta, & Florentina tefta-
tur Panorm. ade./» civitate de vfttr.
Exhacautcmre formatum eft commune judicium, quôd pa.
itu.quö venditor cogíturrcddcre quando emptorilibucrit pretiü ac-
ceptú.fitvfurarium. Verum cùm,vtdixi,aliqui recen tioresfentiant ta-
lepadum poüYapponi, demus id eíTc licifunú, & fine fufpicione
Ууу г vfura;
 Triftai ш de Contraftthus.
Т&гаг.{ quorwn rationes hic non examino-) adhuc dico provt in pra
xi гез contingjt, à-nullo Doftorum approbari. quia qui docen t rale pa*
¿lum fubfiftcrcjadduntomnes iftam limitarionem Modo опт, quod im-
fpnitur Venditori jußo pretio compenfimr. Valentía lo. cit.fup Mol diíg*
&4. num. 8. qui citât injcandenifentcntiaœ alios. MalderusEpifcopus
Antverpicnfis 2.i.tra£t.5.c4j-dub. i i.Conrad. Tubingenfisolim pro-
fcflorq 84.de contradi qui etfi fateaturfuo tempore muiros nobiles &
potentes in Germania praâ i cafle talcs emptioncs fine compenfarione
oneris, tamen abfolurè damnar>& multiscontendit talcm abufum tok
lendum. vno verbo neminem invcnio,qui non fá team r,aurv fura riam
tfle iftam impofitionem oncrisredimendi,aut vt non fitinjufta,deberc
compenfari perimminutionemcensûs.aut aliam viam.
I. Advertendum enimprctmm cenfus turn fccundùm temporada
fccundùm regiones.tum maxime fccunchl modum eum conftituendi,
yariumefle. namquandoemocenfum abfolutè irredimibilem in per-
petuû,(qualeshodic paucifllmi conftiruuntur ) i ta vt venditori nun*
quamliceao fe liberare propren, onusr* i mpolitum venditori perpe^
tua; fervitutis, multó majus pretium datur,quàm inconftitutionc cen
fus ordinarij. v.g.ordinarius ficcontrahiturincmptionc cenfus vnius-
floreni, pretium cenfetur juftumfi des 1 7, pro vno> vt.accipias fex.das
centû» quandoautem cenfum émis, qui fit abfolutè irredimibi]is3non,
fufficit3fides 17. vtrecipiasvnu;fed debes dare 28. ve] 30. juxtacon-r-
íuctudinemregionis, & qualitatem rei,Tuperqua cenfus cftfundatus..
&itanon accipis fex procentum, fed tria cum medio, aur4. in cen-
tum. Ethaec.communi judicio eft juftitiahujuscontraftûs, vt majus
pretium detur, quo graviora oneraimponuntur. cum ergo in praefen-
ti onus valdegrave imponatur Venditori , vt Temper ad arbitrium
emptoris debeat habero pecuniam pararam pro redimendo cen.
fu, hoc onus compenfandum eft. & non vili prctro,qualc eft 17. pro-
vno emendus eft Шс cenfus : . ícd ad normam cenfus irredimibilis dari
debent viginri quinqué pro vno, & ita_> aeeipi 4. pro centum, vo
bene deducio Maldcrus fup. alioquin- oommittituL in;uftitia_.
quando res cumonere pari pretio a?ftimatur_ cum rc, quœ eft fine
onere, nec invenio vllum Authorem, qui dicat fe poife ab vfii-
xa;aut faltem manifefta injuftitia prîedrftum contraftum abfolvere.
Addc communem fuiÜeOoäorü fenfum talem contractu nö efte
cenfua-
 ViJputMlioff. Duhium i. 34 1
cenfualcmj fed mutunm formale Tub vfurls. Do&orescnim Theolo-
gi* & Juris ex plcrifqj Europas partibus,qui in Concilio Conftantienli
examinarunt juftitiam census, quando venditor habet libertärem re-
dimendi, nonalioargun»entontgarunteflfemutuum,quàrn quia era-
ptor non poteft cogeré venditorem ad redimendum. videripoiTuno
corumjudiciaapudConradumq. 8-3 • Vnde judiciocommuni hie eft
ce n fus pallia tus Sc vfura vera. Vidcrint qui practicant, ex quo título»
juftificent, egocertè nullum invenio.

Dubium'nonum.

De mjußiüaKqut cwmittitur in non computmdis fructibus $U

gnoris inJórcente

A Lia praxisinmultis partibusoircahaífrmutua'fine ícrupulovfurs

patur,&licetconfaetudo,quoadiquafdamcircumílantias vari*
fit in varijs iocis, tarnen codem femper rendir, vtfrpe fruâus pignon
mnonextcnnentfôrtcmaut intercffc. Creditor ergo, quando dt¿
bitor exmutuo tempore ftatuto non fol vit; petit agudice , vt in bona_»
débitons immittatur; & parata e ft femper executio. mitritur ergo in
débitons bona, qu* hypothecate funtpro debito ; aut fi nulla parti-,
culari hypothec* funt fubjeclaJudèxaffignat bona, quae dtplo pjuria
valeantiquàmdèbitum. ex iiiis creditor percipitftucbis omnes,quo«
vfqj fors folvatur: fruäus autcm quanricunqi pcrccpti fortcm non_
exténuant-, fediftadebetur integré fructibus noncomputatJs, quo?*
pcrcepit. in aliquibus locis confuetudo qaidem habuitj vt qnando eft
in mora dcbitor.cx bonis ejus accipiat creditor duplex interefle v. g.
ficapitale fuit mille flor.interefle fimplexfuntfexaginta; immiflus ve.
xopermittituraccipere 120- fivcduplura. & hace obfervantur ab ijsr*
tantùm, qui tenerae funt con feiend«, rcliquipcrcipiunt,qaantum pof-
fnnt, & nifül reddunt. De hoc ergo abufu hie agimus.

§, i. Quid dicendum de hac re exJure communi ?

NOndttbiurr^uinftando injure five Canónico, five Civili tahV

contra¿lu5>ünllicitus6tvliirarius,& natura fuainjuftus. de jure
Vyy 3 Cano-
542 Traftаш de ContraBibm *
•Canónico, res c'fl: clara in с i. & г- & с. conqueßas. de vfur. vbi Panor.
mit. & caeteri с cum contra, de pignorib. In Jure verö Civili id habe
tur pro cerro.
Notandum in jure efíecrebrammcntionem Arrtichrcfistan-
quam rci diftinebe à pignore propriè dido, vt obfervat Alcia-
tus 1. 2. difpund. c. 3. &excoGaill. 2.obfcr»3. & Meyfing,ccnt.6.
obfervat. 71. pignus enim,quod exconventione partium dabamrcrc-
ditori, vt ex fructibus vfuras, five interefle fottis fibi compenfaret .
vocabatur antichrefis. de quafit mentio \.fià ff.de pignor. Sclß реем»
num. ff.de pignorar, acl pignusautem.quando dabarurvel à judice, vel
exconventione ad fecuritaremdebiti,&noncofine, vtex frudibusr"
ierlverenturvfurae,vocabatur pignus. "ha:c autem diftinftio poftea non
eft fervata, vt patet ex Novella 120. vbi vocatur pignus promifeuè,
quando ex frudiblis ôc fors extenuabatur , & vibra? folvebantur.quan-
do autem.ex pignore, quod non.dabatur prarcisè ad fol vendas vibras,
fed ad fecuriratem fortis.vel cam diminuendam,quofcunquc frudus
inde percipiebat creditor, cos dedudis tarnen expenfis, & laborum
pretio, computare debebat in fortem. & fi creditum erat miilc au-'
reorum, cum primùm exfrudibuscolligebat mille áureos, reddebat
creditori pignus, & debito m ex mutuo per fruduum perceptionem
cxtinguebatur,ita itatutum 1. 1. í5c 2. & vltima^ cod. do pignorat.
ad. & Dodorcs confentiunt. ienmo additur in d. 1. 2. non ledum.*
frudusr", qui percepti fuño» & confumpti, fed etiaffl, qui percipi
potuerunt, in fortem computan, & eam extenuare^, quod intelli»
git Negufant. de pignor. part. 5. memb. 5. de frudibus"*, qui perci
pi potuerunt à creditore, qtii habet pignus , ncrapo quod Fu erro
negfigens in colligendo frudu, non vero de frudibus, quos fortè
percepiffet ipfe debitor, quia volebant jura caftigarc negligcntiam
créditons, & coftibere à deterioratione reí in pignus data;. Vnde
mérito reprehenditur à Nav.arr. íitl. fumma_. c. 17. num. 216. feti-
tentia Soti lib 6. de juftit. q. 1. art. 2. tanquam Angularis, &non_
tuta, qui aíTerit creditorcm non tenCri computare iu fortenij fru-
■dus, quos ipfe debitor non collegiíTet. quia frudus quomodocunq;
colledi, (modo non fint mera; induílrix ) quando extant, ad domi
num pignoris, qui eft mutuatarius, pertinent.
In hac anthicre fi, quando po fle (По aliqua tradebat u r credit о ri,
- Vü
 Dißut. 6. Dubiump.
Vt in íomtionemvíufarum fru&us perciperet;à jure permittebatur , vt
etiamftfru&us valorem vfurarum fuperarent, creditor tarnen cos fibi
retincretex titulo incertitudinispereipiendi tantos fruclus. quia fie
ri potuit. vt nulli fruftus nafceren tur, & tarnen creditor tunc debebac
eile contenais. X.ßeaUge. cod. de vfur. & obfervant id paiTmi Docto-
res cum Çu jacio 1. y obfervat. yy. quod tarnen fie intclliguntalij cuna-
Baldo 1. acceptât», cod. de vfur. vtquand'o veré incertum cil.an frudus
deducéis laborious, & expenfis iïnt compenfaturi imexeflc^tunc liceat
pacifei de fruûibus retinendis loco interefle. Sedquando moral i ter.
certum eft forc,vtcomrauniter fructu&longè excédant interciTc,tunc
pacifei non liceat.
Haec jure vtroq; ffarataiuntcontormiteracf ipfâmnatûrarrr.
Suppono enim dominium pignoris non- tranílife m creditorem, fed
manfifle penes debitorem* ergp pignus rruclifrcavit debitori ranquant
domino. ergo iniuftedetinet creditor rru£tus»qai ad alium pertinent,,
nec retiñere eos potefti nifî titulo compenfationis. Secundo, pignus
inftitutum cftjurc gentium ad praitandUm creditori fecuriratem fui
crediti, itfaciliorcm cxecuiioncm, & non ad eura locuplctandum.at-
quinonfolùmhabcretindcmnitarem,aut fecuritatem, fed ctiam ex
alieno ditaretur, fi & fruitus fibi poiTct tetincrc,ôc totam fortem reci*
peret cum intcieíTc, vt difeurrenti patet.

§.2.. Deßend'ttttr ptrticuUriùs acFcaßtmpropoßtuntr

S V M M A К Г V M*
/. Nullumßatuiumeß, quodprobet non çomfutationetn fru8uum ex fignom
re fro forte.
г. In fraxi nihil differt pignus eonVtntionate à prâtwiofiu judiciair, ле
froinde hoc niljut>at ad non computandosfruclus. .
$\ Nt% pœnл exeußt. quia ßtpe ел non ineurritur , quia debitor dirafuam
culpameßvin mora..
¿. Judex non poteßfimper Verain moram praßtmer* in Поп fotutnte , poteß
tarnen contumacia débitons notent is comfarcre tali poena puniri.
/* Fbifönt confietudines de fruiïibut non computandù infirtem , tolléndai
fönt, vt in qmb'ufdam Regnis faftum eß.
£' Con/umdo delicti interejfe praVaeß, &fericulofa,
Nöru.
544 Traiïatfts de Contrail'ibus ,
N-Onpofluntnegareiquin vrroque iure& Civili& Canónico fïnt»
fru&us pignoriscompiitandiin fernem ; fl-d jure alio negant Го
obIigari,quà.Ti fuis five confuctudinibüs, five ftarutis.
t. Kon poflutn negare. quin in ahquor Europxprovincijs fuericj
hajcolimconfuetudo,vt fruetuspignomin forte m поп-сотригагеа-
tur. hujus mcminit Gloifa Aurhent.de exhib rcr. §.fivrro. confuem-
■dinem dixi.non ftatutum, quia rtatuta illicita non tarn Facile condun-
tur,quàm mal* confuctudincs in mores irrcpüt.fatcorftatuta exiliere»
vt judex morofi dcbitoriscrcditotëponat in poCTeiTione , & afligneo
loco intcrefle quinqué vcl fexin centum. Sed non legi ftatuta fine vl-
lamenfuraconcedentiaomncsfru¿tusrnihil infortem computando.
& ftatuta per modum por na: conceden tía intercífe coram uniter im-
probantur, vtvidcrecftapudBart.inl.^7í>MV4.§.yí///»m. num. 50. f£
dcdxmno 'mfctto. Alcxand. ibid. Imola. 9c alios. Bald.' Confil, ja. L
( quomodoautem alibi loquaturdicemus pauló poft)
■г. Vnum video efFugium,pignuseftduptex,conventionale&pra?-
torium five judicialc ( fi ifta non fint -diftinfta ) dicere ergo pofluno.
jquando ex conventione partium datum eft pignus creditori,procedc-
recommunem opinionem, fed quandoper fententtam judicis ( vtfo-
let fieri ) in bona quaivis immittitur, & fit pignus judiciale, non habe
re locum, cum vtrumquejus in tali cafuccflet,.& judex per modum»
poena: privet dominum vfelugrei, & tradatcreditori liberé fruenda.
fic hicccöfideratiopoiTetvideri probabilis.ni fi nimis multa obftarent.
Primö, in praxi nulla eft differentia interpignus conventionale, & ju«
diciale. five eflim ego ipfc-exconvcmionc tradam pignus creditori,
«fivecxcaufajudiciali perfententiam ponatur in poffeilione.perindt»
«ftin ordincadlucrandosfruâas. ergo fruftra cxcuiatur per fenten-
tiam judicis.
3 • Secundo, pœna, fi quae hic interveniat^ft ex mora, atqui fiepe
nulla mora con tingir,& tarnen Temper pœna com mitt i tur. mora c-
nimin pr*fcntfncgotio,vt définit Salicetue in tracl:. demora inprinc.
cftdelidumcommiffuminomiiTioncfoIutionis. & huic deicriprioni
aiTentiunturreliqui.atquicrebrôfolutiooiTiittiturfinccuIpadebito-
ri«, quia fcilicet fecit, quod in fe erat, vt pecuniam prœftarec', fed pro
pter infortunia, qua: cafuaccidenmt, non potuit. hic au rem cafus ex-
cufatàmora,pertext,inc.^w/fr4»tt. depignor.&ibid. I. trajetfitu.
ff.afev
 Dißutatio ff. Bubittf»p.§. г. 54£
ff. de ift. &oblig. & Doctores communircr idem fenrîunt Taion in.,
lege quod te. ff. ß eertum petat num. 3 3 . cum Bart, faltem de mora re
gulan generaliter traditMenoch de arbitrar, jud ea fu 220. num. 47.
& ratio eft clara, 'quia quomodo peccávit non iblvendo, qui fine fuá
culpafactus eftimpotens •? de quatre multa dictafunt in -dut* y. §. 1.
ratione interefle damni cmergentis. Nec terrere quempiam debet,
quod paíTim tradant JupíícoíT. interitum fpeciei.five reiin individuo
debits exeufare abobligationc,non vcrö'rflteritum quarititatis, quale
eftdebitum ex attrtuojquia/vt bene ad vcrtitjafo'nfup. aliud eft libera-
ri ab obligat ;one fol vendi, aliud exeufarià mora per ämiffionem enim
ctiam fortuitam pecunia;, vel per quamcunq; impotenriam folvcndi,
no liberatur debitor ab obligatione folvcndi fuotempore, & cum pri-
mùm porerit; fed libcraturà poena conftituta ijs,qui non fol veruntreu
non fuerit in_. mora folvendi pro tcmpore,quo manfit impotens fine
'culpa_i. .-;
4. Refponderc poflentTheo'Iogicè Ioquendo à"nobis reftè difcur-
Ti, fed non jutidicè.Judicem enim propter bonum publicum, &ad lites
impediendas femper prsfumerc mora m veram in eo.quifuo tempore
non fol vit, nec audiri<poiTe eum,qui allegar excuiàtionem. deinde 1.
TuUinim.%. Div/tsff. cjuibus ex auf. in pojfcß dkjitur judicem pofle deccr-
nere,vt miifus in poflefllonem lucrctut omncsfructus. Refp. quod at-
tinctad primam;licetplcrumq;non expédiât admíttiexcuíationemj
vcl purgationem mora:, fed prœfumerc culpam, vr'fic cohibeatur pro-
digalitas.vel negligentia mutuatariorum, qui acciperc tantùm pecu-
niam ab alijsümt contenti, &de folutione non ftint folicitij tamcn jus
ipfum déclarât pofle aliquan do tarn clarum eflc impedimentum folu»
tioniSjVt teneaturjudex admitiere purgatione mora;,vt in cafu,qui po-
nitur in c.famfrantecit.Sthoc tempore.quo omnia flagrant bclIo,& fi
ve hoftes, fivcamici rapiunt pécora, frumentfi,aliaqVomniä,& impe-
diunr,quo roinusfubdiriatftcolantagros,autcenfusfolvant^orcft ju-
dici conftare de impotencia inculpabili folvcndi. crudelc ergo videtur
arHi&ionem affli&o addcrc, praiferrim quando crediromon eft in_
pari ncceflTtate. Sed hacderepluradicentur in difp.S.dcfolut.
Ad 1. Fulcimm. cit. varia? adhiberttur à Doâoribusfolutioncs,
quas refert ibiBart optima eft,quam ipfe texrusadhiber, nempe con
tumaciam debkorisncccomparcntis, necvolcntis parère judici tali
m Zzz poena
j46 TraftAtus de Contrail'ihm,
poena multan pofle. & ira feipfum explicar Bald. I. allegata- cod. dc v-
fur. qui alibi contranum vifus eft docuiffc. in prxfenti au tera nulla eft
contumacia, fed inculpabiíis impotencia.
> Tandem in cxecutionc vehementer peccatur contra Juftitiam.
Titius mutuat Cajo mille flor, ad annum, in termino non ñt folutio,
petit in bona immitti,quando medís eft matura,au t vindemia,ftatimq¡
obtinet, colligit ergo totam mefl'em , & uindemiam, & non folû fuu m,
interefle percipit,fcd ùepe &forrem integrara. &quia per occupatio«
nem illam privatur debitor medijs fatisfaciendi,cum careat fructibus,
& ccnfibusjfit vt creditor ad multos annos poflideat- & fortem fuani
aliquoticsrccipiat,& tandem debitor exuatur bonis, creditor, fiat do*
minus. Vcquid in hac parte fentiam paucis aperiam.
5- Dico i.expediret vt vbicunq; funt rales cofuetudines de fruttibu^
in fortem noncöputandisper feveras principum leges tollaruur.&ino
vigileturcxecutioni. confuerudo fuit ifñemorabilisin Anglia& vicW
nis regnis non computandi fru£tus pignoris infortcm,& tarnen in ten-
tata poena excommunicationis Alexander III. earn abrogavir.c. i.cV г*
de vfur, in-Bohemiafuiteadcmconfuetudo, & taraen FerdinandusII.
Imperator earn fuftulifcper novam conftimrionem anni 1 627.1itcraG.
n. !» i.condliaEpifcoporumGermania; confuetudinem tale m tanquani
damnabilem fuftulerunt. Salisburgcnfe primü & fecundum, cui inter-
fueruut Epifcopi Styriar&Tyrolis.dcclarat fructus pignoris in fortem
non computantes elfe man i fc ftos vfurarios,& in loco facro non fepeli-
endos. idem repetit Cone. Frifingenfe. concilium generaleTuronen-
fe,vt aíTetit Alexander IU.idcmconfirraat,vtrairum fit invenid pofle
aliquoscatholicos, qui poít definitiones ecc lefia; in_. contranumau-
deant prxtextu confuetudinisillum contra&um defenderé.
6, Dico 2. non placet confuetudo duplex interefle percipiendi v.
g cum fîmplex interefle fintó.'in centú ex pignore poffis retiñere 12..
infingula centena, i. quia ipfius interefle fimpMcis jo ftitiaeílvalde du
bia frequenriflimè.vt patetex didtis in&iergo multó magiserit fufpe=
ûum interefle duplicatum. 2. quia poena hxc gencrarirri vfurpata vide-
tur excederé deli¿lum,cum & plerumq; non fit valdc culpabilis mora
débitons, & fatis gravis pœna íircarere libera difpofirione íuorum bo.
norum,& per fe nonpoffiderc. & propterea in plcrifq; locis, vbi ftwvtu^
tum extat de puniendo morofodebitore per imniiíBoncm in Ьои.ъ,
. ь ПОП
 T>:ß>utatio ff. Duhium?. §. j. л?
non cone edïrur, nífifímplcxintercire& tunc tantïim,quando judid
apparct fuiflcdebitorem inmora. ftatutumreipub florentina; in hoc
puncto recen fetloannes Варг. Lupus m commenter,!, de vfur.§.4.poft
Laurent, de Rudolphis, & alios.
Dico 3. nefubjurepercipiendiintere'flepatlicturinjuftitia,ex>.
pediretjudicesefle faciles ad cogendumcrcditorcs , vt radones red*,
dantfruduum perceptorum, fi id debitorcsdefidereflt.

§..;. An genet-fruEttu f'tgnoris л Socerofibidsiti fro non filuta do

te teneatvr in jortem computare f
S V M M A R I V M.
I. Tttuli dar»ni emergent is ér lucri ceßkntisaut donationùpr<tfítmpt<t,aut 3i.
jp of.nonà legis nonfufficiuntiVtgenerfruftmfigncrùafocero acceptг
loco dot à non computet.
г. Sepefitajurüdtjpoßtione, licita eft perceptiofruituum vi contraitits in
ter generum &ficerum.
3. In hoc cafu nulla mtcrvenh vfura, netfimpulofr examinare oportet v*
t rum fruittu muli um excédant alunen t я. , .
tf, idem eil five Socerßt dotans,ßve alius externus sutpropinquus,ßtufocer
ipjè, auf alias loco ejus filtam alat, teneturgener fruitus in fartenu*
dot¿s computare,
SVntaliqui cafus, in quibus juseonccdir, vt fruttns pignorisin for-
tem non computcntur.quorum hie eftprimus. de quo ftatuirur_
mz-falubriter. de vfur.non computandos à genero in forremj fructus
pignorisfibià focero dati pro dote promiíTa,fed non numerata. &ide m
fuppomtttTinl.paterff.de dolo mal/ accepti. Hujus verô conftitutionis
rationcm non facile eft explicare. Navar.incomment.de vfor П.64.&
feqq. feptem adfcrt interpretationcsrpleri^ue dreunt hanc legem fun*
dari in IntcreíTe damn i emergentis, aut lucri ceflan tis. C0varr.L3.var.
с. i .Panorm.in d. cap. n. 3 . loan : Bapt.Lup fup.n. 1 o & Bonacina.difp.
3 q 3-P-9 &alij, Alij in donatione prxfumpra.Fortunius tract, dcvlti-
mo fine illat ó.apud Navat.iup.c4 Covarru.fup.& alij. Alij id proveni«
ic ex difpofitione legis. Tannerusdifp 4. q 7. dub. 3-
i. Dico t. non videnturallatititulifufficere^ckfatisbene cos réfu
tât Navar loco cit. Prob, quia fa;pe contingit ncc lucrum ceiTare , ncc
Zzz 2 damnum
j 4. g Traftatus de Contraftibus ,
damnum emcrgerc&tamcn generalis eft confuetu do,vt notât. Navar.
vt confeflarij nullum fcrupulumex hoc capitc faciant poenitentibus.
dcinde juxtadida fuperius, non,poteft quis fcl trainee reffe quicquam.
accipere ex fructibus pignpris, in.hoc tarnen cafu non folent Dolores
cxaminafe,quotautquantiruerintperceprifru£tus;an morali judicio
ркгитф fuperentrarionem interefifc quod-tamen deberet fieri, fi ex
illo folp.citulo effet licita perceptio frucluum.
Donationis titulusnon videtur fub filtere, quia licet multifint
cafus,inquibusdonationcspoffuntpraefumi (dequibus poftca) tamcn
no poffunt fempcr.praefcrtim in foceraavaro,qui mallet magnam par
tem fruftuum fibi fervarcfi poffet; nee pontifex in donatione , fed in-
obligatione fuftinendi oneramatrimonij fundar/uam decifionem. &.
dealijstitulisidem poffet dici<
2. Dico 2 Scciufa difpofitionc& canonici juris & civilis,perceptio
ftu&imeffetlicifaex vi contractus au t. nominad au tin nominari inter
fociü, & generú, Vt aurcm res tota intelligatur. Suppono & naturali 5c.
fcripto jure parentes obligan adalendos liberos p/atfertim no ípurios,
Vtindiíp priced; dictum eft' ßettaditurff. de Ub.agnofi. t. fi qui*. &per
totum tit. cum ergo parens omis prxbendi alimenta filiae tramferao
in marito, ne illa obligatio fit nimis damnofa.dat vnde fine incommo-
do fuo magno poffit. alerc filiam.& vxorcjm.&marirus tacite contra--
hit de alimétis,ca:teriíqipra:ftandis pro tanto pretio.. fed quoniam hic
difeurfus non eft plenusj quia poffet dieipatrem quidem tencri alere
liberos,quandononhabentaUundealimeata. fienim fit profpeftum,
vndeeunq; id veneritj.non tenetur alere, vtfradit Bàtt.ad Authet. qn&
res cod. communia, de legat. capellaTolof decif.77:&diximusin difp.
praec quia,vcro potçftfieri,vr filiarnaritatafivc ex donationibus,fivo
ex fucceífione habeat alimenta-; lex hic non.fubfiftio, fed volun,
vo parentes in- morte constituèrent aliquam pa¿tionem_> bono-
rumfuorum, vnde poffent etiamj poft mortem.» commodè vive-
re fecundùm proportionem.fácultatum patris & dignitatem ejus-*.
& hate vocatur legitima, veldos filiar, vt à mulris-authoribus appella-
tur. Ad dotem autem conftituend^m patcr fpecialitcrobligatur 5 cum
fecundùm jura id fit paternum officium ï. fin. cod. de promifs. dot. &
ca obligatione non liberarur>ctiamfi filia habeataliun'de fufficientia— .
ad vitam honorificè fuilentandarru ,. vt tradit gloff.in- 1.. fin. cit.
» : &a-
 Drßut.f, Dubiump. §tj.
&alijcommanitcr. quando ergo paterconftituit dotcm,3ceam dat
genero,libcratfcab oncre alcndi filiä, & fuftincndionerarmrrimoni/,
&.transfcrt ingencrum,pa£tâillimcrcedehujuscura:oncrof&', & da-
mnofe, dote nempe, vt ex ejus fruftu onus hoc fibi compenfer,& pro-
pterca paiTim docetur 1. fin. ff ft* in fraudem credit, vxorem aeeipero
dotem titulo lucrativo, maritum verb titulo oncrofo. vbi Bart. Gloíf.
&ca:teriplerumque. Etintantum hoc eft verum, vtmaritus, qui do
tem paftaranonaeeepi^poffit nolle alere vxorem, & cam domo ex
peliere. Pànorrm4;inc./*r^r^. de donat. inter virum ôcvxor. Ja-
fon, in hfi donaturus. §lßcjuis&de conditt.cauß data;\b\ plurcs citat ipfe,
cVqui additionemfeeit; 5c eil communis fententia;
Exhocdircurfiicolligiturprimo.inpraefenticaru neemutuum vi.
lu m efle, nccaliquodpericuhim vfúrae, & idem eflepenc,acfidiccrct
parens, emamapudterantifperfru ûibus talis praedij,aut vineç viclum
totum mea; filias, donee rradam illiremftabilem, cx qua poífit impo
ûerum à te íuftentari. & fimul do tibi prxdium poiïîdendùm; vt fis fc-
icurus de accipiendà dote à me promilTa. Secundó; non efle hic feru-
pulosècxaminandum,anfru£tuspignoris multum excédant alimen
ta, au t non fufficiant. quia, vtdicitPontifex,pIcrumque non fuffici-
unt oneribus matrimonii fuílenrandis. cum quo majores flint fru£tus>
tanto plus £blcatinaritus expendc.Te in alimenta, & décenrianv flatus*
fux.vxoris« &cùm pJerumq; folear maritus minus aeeipere exfrufti-
bus.quàm in vxorem cxpcndat,& tarnen contentus fit illÍ5,ócrjure fuo
cedat; itaquoque & Госег, quandö in cafuextraordiharioconringeret
frutliusfuperare alimenta, non cítmens illiusyvt gener exceflüm red-
datî cum reverá poífit с venire, vt propter morbumvxoris, autaliain-
fortunia cogçreturmaritus plura in earn expenderé , quam in praifenti
faciat; de pierate itaque patris praífumendum cfiyvoluiflc filias beno
cfle etiam in.cafutali, & ergagencrum liberalem fc oftendere.
4. Colligiturtcrtiö, non faciendam in hac parte diftindionem.»
inter ïoec rum &aliumdótantem five extcrnusillë fir,fivepropinquus>
& benecontraiEortun; &: alios,advcrtit Nâvarr. incomment, de viur.
num 66. curaalijs.quiavndécunque dos proveniar,cùm marituseam
accipiatadoneramatrimonij fufténtâdapindeeft. cadéenim eft ratio
quoad hoc cujufcunqj altcrius,qui fóceri etia vel nomine.vcl faltelo-
co foccri contrahit tacite, & emit à mari to alimenta vxoris. quod ац,-
Zzz 3 tem
*5 5 Ь Traftлш de Contraftibue ,
tern Pontifex meroinerit íbcct, id ideo fa&um, quia сх officio & сота-
tiiuniter fíliam dotât.
'Colligitur quarto , fi íbeer ipfi filia? maritata; interdum fol-
Tat dotcm,alat, aut alius loco ejus, maritum deberé fruâus pignoris*
in partem dotis computare, quia ceffat titulus cos percipiendi ad fh-i
um folius commodura, niroirum obligatio fuftinend i onera matrimo
nii. aJius enim ea fuftinet. ita communiter Dodores fentiunt. Pa-
normic,confiI. 79. lib. z. IoanncsBapt. Lupus de vfur. §. 4. num-i 3.
& cil textus iàtis exprciTusin l.fater filia, ffi de doli exceptionc.

§. 4. AlijÇa/às» cjuibm fine njforœ îabe licetß-иВшpgnoris in

firtem non computare. •

SVMMAR1VM.
ff, guando Vafallut Domino feudi pro mutuo poffeßonem frugiferam oppi-
gnorat, frиftta ex eo pignore percepti non tomputamur m firtenu,
modo fierYitia confiaa remit tantur.
2. J^uia tune Dominus direftш frufttu percipit шоп ex re aliena yfêd ex
fia, définit enim tunepgnus effeyfed eß pleno jure ret prepria do-
mini direfti.
3* ¿$H°d de Vafallo dieitur etiam de Emphjteuta, & vptfruftuar'to intcWtgen-
dum eß.
i- O EcunduscafuscfbquandoVafanusaccepro mutuo à Domine*
O feudi, oppignorataliquampofleílionem frugiferam, fru&us-'f
quos percipit ex irtopign ore лет computantutin fortem.Tnodo inte
rim nonexigatabeofervitîaconfueta,vîhabcturc: ь defeudis &c.
eonqueßus. de vfur. & Doctores Pontificia; decifioni confentiunt. dif
ficile autem eftáliquam probabilcm rationem aífignarc, vndejnas#
conftitutio poflet cenferi aqua, quod cnim aliqui dicunt eíTe ípecia*
lern cafum,<5c favorem faâumEcclefias.non tftprobabile. quia Ponti-
fcx non poteílconcedere,& appröbare veras vibras.
Alij dicunt intelligenda ifta capp. quando frucrus non exce-
duntpretium fervitiorum, quxdominus feudi rcmittit Vafallo. Sed
hxc explicatio nimis limitât jura, & divinatio potius eft, quàm folida_>
aflertio,& nullum habet in jurefundamentum. Gabriel in 4.dift. 1 5 q.
Ii . art. 2. cafu a. poft Hemicum dcHaflia, dicit hoc fieri propter con-
traftи in
 Vjjputatío Dubium 4. ¿5j
traítum inltuatinipfaiavcifa'turacum fcudatariojcui fubhac condi-
tionc fcudumcílconccflum à domino, remiifaadrempusobligationc
fervitij,fru£hn pignoris. fibi interim retineret. &hancexplicationem
feqùitur, Molina de juftit^difp. 123. fed non placet Panormitano inc»
i.dc feud. quia.vt inquit, vfura patto non fuit licita, bonö argument
tum.fi probarctur hoc pactum efle vfurarium. & eodem modo poruif-
Cet ab initio pactum faceré , vtquotiefeunque Dominus rcmirtereL*
fervitium ad tcmpusjtcncretur Vafailus dare illi centum áureos, atqui
talia pafta jus non concedít » í¿ d tan tum in pignore locum, vult ha»
bere.
2. Omiífisergo varijssxpu'catiómbusRefp.videw maxime probaÇ-
bUem ilIam,quamadferr Hoftienfisinfumma tit de vfur. &refcrtPa^
norm ir. & fcquitur c. conquefitu. de vfur. с. К defeud. c. ¡u ßCteriem dc^r
yidic.ôc. faîpcalibi, fieri per confólidatibncm do mi nij vtilis enm dirc-
öo. quandoenim Vaßllusdarpignus fru&irerum domino feudi, 6c
ßmul dominus ei remittit fervitia ad quae obligabatur, Vafailus cenfe-
turdomiuium vtitc» qnodhabebatpignoris transferrc ad rempns fi
ve donee folvat mutuum in dominum fuum dire dum & pro illo tem
pore definiteifepignus , &fitres propria domini direâï pleno jure. ■
itaquepcrcipitfru£lusnonexrealrcna>fcdexrcfua. proindeq; noru.
eft mirnm, quód non reneatur in fortem eos computare, hoc verö in-
telligcndum, quandb Vafailus feudum ipfum obligaret direfto domi
no.quia quando alias fuas poífeííioncs non feudales darct,cenfercntur-
codemjure taliapignora, quo alia, qníedantur non domino, fed m и»
tuanti. vt benèGloifinc. i. devfur.-
Dices, quidfi nolir feudatarius>vel Vafailus vtile dbminiura*
pignoris transferre.in fuum dominium. Rcfp. in tali cafu jus transfert,
cum resfacilè redeat ad primordialem fuam naturam. juxta ea» quae
Dolores paffim docent ex X.fivnus. §~p*ctw. ff. de рл&. Sc ahbi faspe.
feudi autem dominium eft penes directum dominum,vt bene adverrit
Hoftienfisfup cnmalijs. quamvisPontifcxmdictiscapp. agatde ccp
cJefiaftieis* tarnen eadem cftratio,quoadpr*fens de ficularihus,
3. Scddifficultat;m facit Hofticnfis,& poftcum Ambrof de VÙ
gnate in c.falubriter. de vfur. n. 3 5 ¿ qui non aude t rextomillo m exten
dere ad Emphyteufin. Alij verö Docloresrefolutè dicunr ad Emphy-
teufm cxtuidendumjçum eade fit ушиГф ratio,& eüamquotiefcunqi
vfii-
352 Traitatuí de Contrat!ibttí ,
vfufructuariusdat inpignus rem cujus habet vfum rructum,aiit domi
nium vtile domino fuo directo, aut proptietario>modô tamea remit-
tat vel pcnfioncm,vel onus aliud mutuatario, ita generarim fenco
Panormit. inc. conquejlus. ^NeguGmtde pignor. n. 5. & ali; paf-
fim.

§./. Quid dicenduntj guandoßtpremui Princeps dat mumanti cu

y itatem aliquam /натлгие1'dominium in

S V M M A R I V M.
1. gut conttm mutuo dat,potefl accipere interejjè etiam-t lucri cefjantis ,
quanibis nullum pacium de folvendo interejfe intertenerit.
2. Mutuant, qui л Principe cfoitatem vel dominium in pignut aecepit, non
tenetur /rutins computare in fortem.

PRinccps fuprcmus fi vctcmporc'bcllijíívc in alia Reipub. neceffi-

tatc,accipità Tubditis-magnam pecunia fummam,& interim, dum
diffcrtíolutionem.datin pignus>civitatem vel dominiä fructifcrum.
Nobiles illi, qui talia pignora accipiunt, non folent in fortem compu
taren fcuctus , *quos ex pignore ,accipiunt. *Q>ua:ritur an hoc licite
fiatí
Antequam ad folutionem principalis difficultatis veniatun. ,
praemittendafuntaliqua, & diílinguendum de modo dandi mutuum.
aliquando'cnim.» fubditi mutuano magnas* fummasr* liberé, &
non coactij&in tali cafu Tant parcs communibus mutuatoribus: &de
illis difcurrendunvvt fup. de interefle lucri ceffânNs,aut damni emer-
gentis. aliquando veró Refpub. cogitdivites, & pecuniofos daré mu
tuo Principi velReipub.fupponiturenim exdidis alibi pro magna»,
necesítate, autvtilitate publica poíTe Principem auferre res fubdito-
rum & illis vt^dataitamcn fubditis compenfatione competente.
i. In hoc ergo mutuo coacto, potcítdifputari.an poíllnt mutuan
tes accipere v furas. Doctores tum TheoIogi,tum Jurifta: in hoc com-
muniterconfenriunt, quód í 1 le, qui coactus,fiveinjuftè,fivejuftè mu
tuo dedit,poífit exigerc non vfuras propriè dictas.fed interefle etiarrL*
lucri ceiTantis,quaravis nullum pactum de folvendo interefle interve
netit
 Dißut.6~. Dubium iff. 55 5
nerir,ncc debitor Fueritinmora folvcndi,ita Sotus de juftit.Iib. 6. q.
I. art. 3. Navar. de vfuris num. 62. Ioanncs Bapt. Lup.de vfur. com
ment. 2. §. 6. Molina deluftit. difp.31 5. &alij. & haxeft exceptio à
regulajquam fup.dedimus,quöd intercíTelucriceíTanris fine pafto.aut
mora non debcatur. Sedpetitur hujus fpccialitatis ratio, tevocant
pleriqSad vim , & metum, qui incuti tur m utuatoribus, & cum invi-
tifaciant, cenfenturomninovelle,vtfintindernnes,& visillaaut me-
tusfupplcatviccmcontradus: quandoenim quis excharitate, & be
ne volentia mutuat,cum nihil dixerit.cenfeturremitterc intcreffelu-
cri ceffantis, praeterquam ii debitor effet in mora folvendi. in cafu vis
vel metus,<:um vcl non poffit,vel non audeat loqui,Refpub. propter^.
Vtilitatem,quamaccipit ex mutuo, interpretatur filentiumillud vo-
1 untatem deducendi intcrefie in pactum_,,& ita illifolvit,ac fi pa&um
explicirum feeiffet. Hoc pofito.
2. Ad principalem quœftionem Reipondeturpoifchoneftariiilarti
praxim aliquot titutis. primùm fuggerit Cajet.2.2.q.75.art 2. ad fextü.
vt non accipiántinpignus,fedemantcum pado retro vendendi, five
obligando fe,qubd iterum vendent principi, q»i dédit, quandopre-
tium numerabit. & in tali cafujcum fiant dominireitradita; per veram
cmptioneiïbpercipiunt fruftus cxre fuá, Scnonamphus aliena, pro-
indeqne non computant eos rníortem. & hic titulus forte în_ praxi
fervarur, etiamficontrahcnribus non ira explicité in mentem Veniat.
Secundùs eft contractus cenfuaJis, redimibilis ex parte venditoris > vt
fup. meminimus, v g. vtpoffit princeps,qui vendit cenfum mutuato-
ri,poffitfc exoluerelolvendo capitale, interim tarnen, dum поль re-
fundit, dat pignus,cx quo creditor poífit fol veré fibi quot aftnisin»
tercffe ordinarium fcx in centum. Sed hic titulus погь. fuíficit ad
cxcùfandam praxim. quia propriè difti pignoris fubje&i cenfui cre
ditor non eft dominus, fed dominium manet penes debitorenij»
Vidcmusautem vbique pene eos, qui accipiunt à Rege dominia_»
vclcivitates in... pignus, fuo non Regis nomine illa adminiftrare &
effici veros dominos , donee folvatur fors debita, admifccnda_.
proinde eft translatio dominij vrilis , vt ipfe creditor ex dominio
illo tanquam ex rc fu,a fruftus pereipiat. & propterea пагс valdeim.
propriè vocantur pignora. & vrdentur donationem in diem habere
conjunäam, veladcertum, vel incettum tempus, feilicet donec
Aaaa certa
 j<¡4 Tra&Atus de Contract¡bus ,
certa rümmatpecum« tibi refundtturàîDofninoj porc ft bene fdóna>
«o talis^rxfumifaftaaruprembptincipibusfubdHis etc fe bene mo-

Not.tamencxSaIazdt1b.28-. de vfur. fr princeps fuam mentem

«epliceti quod neinpc nolitaut frudus donare patrimonialium bono-
rum>& dominium rorutn vtile transferrcin creditorc m, & tantán* vc-
Jit ci dare jurifdifttoncrointerritorium,yeI.civitatcra,& transferrc in
cumcuram gubernandi fubditos, tunc perciperc oœnesfruûus juris«
diftionis , & vcûigalia^ttaeprjncipi dari.foleban^ quia talia dantur_
principi tanquam ftipendium laborum» quos fuicipit in fubditb gu-
bernandis,& tuendis, cnmcrgp,illa cmfiunalium translata, merito
ib'pcndia percipic. &- cum principes fupremiraro habv'anrhonapa-
trimonialia» quorum fint parricukres domini, fcquitur ordihariè cre-
di tores non tencri computare iu íbrtera fruclus, quando totajuiisdi»
i&ojn jpfgs. с il traoslau*.

Dubium decimurru

An.faEhmlegu tCommtßori* in pignoribtu wjurav*

continent?:
S- V M: M A* R I V Mé
F*ft*m legi commiJfirU in pignoribus plane..itttcittmeít, яiß pignut-jußo
pretio empturn incommtjjum cedit. ..
I N jure ff, habetur ritulus dè lege commiflbria * quas-non eft aliud,
.quam pa&um, quod faciunt contrayentes in venditione , vtfípic-
îium ílatuto tempore non folvatur, res incmpta cenfeatur, vt patet cx
t»to tir.citato. 5c ira pactum in didis tcxtibus vocatur lex, quam fcili-
cctipficontrahentcsfibi dicunt. cum autem Coww/'//^ in jiirc,& apud
Authores varié ■accipianiL » vt videre eft apud BriiTon.de verbe Гь
gnif. v. Commijptm. ad noftcum propofitum idem eft , quód incur*
rcro> vel. fieri alrcri us. & iia_, dicimus communitcr rem ceci-
difte in commiiTum, vel hypothecary efle commiflam, vel faâam hy-
pothecam crcditoris. in_ venditione autem Sccmptionc pactum com.
mi Лопаг kgis eft approbatum àjurc^vr patet ex tit.citato-.paftum vc*o
legis commiûoriae in pignoribus. videtw rcprobam ra.cft autcm.qu a n-
do.
 do mutuator, vel alius crcditoraccipiens pignus paciicirtír>^tfi cerro
tçmporf non folvatur debitum, pignus fiat créditons, hoc vero ра&й
vtroq; jufccivilt nempe & canónico eft improbatum. Irin, cod. do
$л&. pign. c.Jtgft'feaate. depignor. k
Rationcm verb, quare in veridiriohe non fit improbatum , in.
pignoribusverbrautuireprobetur,,ÜantpaíTim Doâorcs. quia_,-curn
venditiones Sccommuniter fiant, &debeant fieri juño pretio, non.,
mulmmgravatur emptors, fi hac quafi poena cogätur ad faciendum
Timm officium, & folvendum pretium.quod debct.prafertim cumao
cepcrirtamdiufruitusrei enrpt^ at in mutuo pignus foletefle multo
majoris va!oris,quàm fit fors,&ira debîlotvaWè gravaretur, fi pro mib
le flor, non folutiscogeretur bis mille ami ttere transieren tío dominiü
pignoris in crcditorcm.Deindc fi taliapa&ap€rmíttercnrur,invitarcn-
tur «editores ad lucra vfuraria, & fine tali pignore non mutuarent, &
breve tempus íblutioni afllgnarcnt certi pignus tam títo non luendü.
has rationes adfcrt. Bald. 1 л .de paft pignon Panormit. in cfignißcan.
te. cit. Covarru.líb. з .var.c-2.Ne¿ufaHt.dc pignor. + р.-бс poil eos Re»
centiores. ^
Notramen,finô fiat pac"ru,vt abibltftè'pighus fiat Créditons, Ceé
vt maneat jufto pretio emptu.vel fimpliciteremptu>quia Tatisintelli*
gitur jufio prctio.non efle illicitu. eft teiftus in 1. 1 .fundus § fin.ffdc pi*
.gnor. vbi glofivBart & alij cômuniter. Et ratio cil. quia jus tantû proki«
bet, ne pfgnori« dominiü acquirafereditor pro pecunia» qax'cx, mir»
tiro debetur, quia etiamTi dicercrttr.nifi Tolvas debitum ante calendas
Ianuarij, voló vt pignus fit venditum pecunia,quam debes, Cflet ini-
quus contraflus, quia pignus pluris valet,quam pecunia debita, fed il
dicás, voló vtpignu-s fit emptafti, in tel ligo jufto pretio» itavtquod
Tuprafortem valet pignns,rcddatur debitor]', quia in hoc non eft таг»
qualitas;& vrdicemus infra , creditor non tenctur Temper tam longo
tempore cuilodire pignus, Ted authoritatc juris poteil illud vendero
poil moram débitons, ficfibi Tolvere, quod debebatur, rcliquum4ue
reftituere. plura de hac re diceraus in diTp.7. dub. 1 3 . cum de pa&is m-
tcremptorcm & venditorem.
% Dubium vndecimum.

; JnTHtorespeßintpecitniampupiliorummutMrcföi ,
Aa а а г SVM- "
55б Traffatus de Contractib us,
SVMMARIVM,
i
/. Tutores omnibus vifs licit is ttnentur pup:Horum fubßantiam angered ab
tjffo imo etiamfi materfit tutrixyßri£ia ratio eß exigenda,
г. Pecunia pup iHi infant is non videtur licite poße dari ad intereße cum-*
* ; pacloyVt reddatur,quandopupiUue major erit.
}. Rattones afferuntur,qua bunc contraUum excufarepoßünt.

Ntiqua jüra circa vfuras cxpecunia pupillorum multa_, conftu

tuerи at.
SuppônendumcnimReipub.fcniperfuHTecarç.vt res pupillo«.
rum non iolùm confervarentur. fed etiam augerentur per tutores, 5c
proindemandatumilÜs,vt pecuniâpupillorum fœnerarentur, & exv-
furisaugcrcntfubftantiam. & quando in hac parte negligentes depre-
hcnderentur.pupillocompcnfarent, quantum ex vfuris Iucratus fuif-
fet, G pecunia adeum vfumfuiûet mutuo data.l.i. cod de vfur.pupil-
lar.jure fEftatuebatur, vt fi tutor non poflet damna pupillis hac oroif-
fionc diligentia; illata ex fuis bonis refarcire>corporali poena ple£tcre-
txir.Lobfcenw. ff.de adminißr.Tut* Juftinhnus Novella 72, five Au-
thent. vt hi qmoblig. fe habere. ¿re. collatione. 6.§-a¡uoniam. conftituit,
vttutoçcsquidem prcediaôt reditus, fi poiTcntemercnt; non vero.tc-
nererttur mutuö dare, velad vfuram poneré, nifi in cafu.quopupillus
föfuoiq; non poflet fuftenrarc > tunc enim obligatur muruare fub v-
furis jurepermiffisjdcquibusuip. aftum eft. cum vero vfuraepropriè
diftsc fint omni jure fublatx, vfuras illas inteliiguntinfercfle, quod ex
dañino emergen te, au t lucro ceíTan te contingere poteft pupille
' i.' Supponçndum 2.quod beneobfervavitDamhoudcriusintradh
delnterciîe pupill ànum,4o.perfcqq quod leges civiles aut canonic*
nihil mutarint circa caeteras obligationcs Tutoris erga pupillum. tc-
netur enim, vt ante, quaîftuofè pecuniam collocarc; & quando prardta
vel reditus emendi non occurrunt, poneré ad focietatem mercaro»
riam, vel alias honcftasrationcsquserere fecundùm vfum licitunx*
provincia;- Deindc teneri valde flri&è ad reddendas ra tiones admini
stra ta; tutela;, proindeque graviter peccant Reipub. moderatoresr*,
quando negligunt rationcs accuratas à tutoribus exigere, Vnde.quod
alicubi obfervatum adverti > manifeftam injuftitiaraconrlhet, nempe
«jubd mater,quando eft tutrix, non cogaturreddererationcSjCtiamíi
mul-
 Dißut. ff, Dubitímn. $
mulris annis bona valdc opulenta pupülifflij adminirbaverir. née Ii*
beratio à teftatorc faäainec confuetudö poteft hoc factum juftifícárc.
quia pater non poteft legitimam liberorum ad tot annos gravare dan-
do vfumfrnftum vxori fuae in omnibus eorum bonis, & tantummodö
illam obligâdOjVt eosalat-cùm parvulorum,& infantum alimenta val* ,
de tine exigua refpedu fruftuum, qui ex tantis bonis percipiuntur.
2.. №spofitis.qua;ftiocftdepraxiinmultis provincijs. Tutordat
alicui pecuniam pupilli advfuras, five intereffb fex in ccntunu
cum obligarione reddendi; quando pupil I us major crit- quzritur er
go, quae fit «quitas hujus contractus, nam fi veré detur ad focictatem,
& celebrctur implicitè faltcm contractus triplex,d¿ quo infra , nulla
eft difficultas. Sedfaipe contingit concedí iili, quinort negotiatur,fcd'
iftam pecuniam irnpendit in edificationem praediorum. & tunc non.,
eft locus contraftui triplici.Sidic^ritcírcmutuumfubintercíredamni
vcllucri. titulusqnidem videri poffet bonus, cum tutor non ppfliL»
rclinqucre pecuniam otiofam, fedin onrnes occafioncs Idcri debcau
effet intentus, ôtproinde à parterei poteft fubeffe titulus lucriceffan-
tis. Verum obftat ilia diuturnitas temporis vcramtioni mutui. poteil
cnifrtfrcri, vtpupillusfit infans. & tunc fictmutuumad 20.annos,do-
necfcillcetadraajorum perveniat ftatum. ( plerumque enim foleo
vtraque a;tasconjungi pupillörum fcilicet & minorum ; mutuum au-
temfubintercffeadmultos annos determinatè datum, fit alius con
tractus, cenfus redimibilis, aut quisfrmilis. ficut locatio vltra decern
annos fitemphyteufis. diximusautem fuperius.cenfumredimibilern
cx parte cmptoris & venditoris non pofTe conftituifub ordinaria pen-
fione cenfus redimibilis ex parte folius venditoris. &per confequens
tutor non poffet fex in 100. pcrcipere,qndOimponitalteri parti onus
redimendipoftaliquotannos, &proindc hunc contractum pronun-
ciat vfurarium, & contrahentes déclarât incurrere pcenas vfurario-
rum ConciltunrL» provinciales MechJinicnfe in tk.de y fur. quod ap-
probatumeftàSede Apofiolica.
3. Sed quoniam hi contractus palam in quàmplurimisRegnisin-
cuntur, forte poffént excufari, primo, quod cùm pupilli fint miferabi-
les perfona^facilècommiferationcm mo-vcanî,& favorem concilient,
vnde praefumi poteft Reropub. donare exceffum ilium penfîonis. &
hujus rci aliquodarguiBcntum videmus, quod fspiffimè, qui pecunia
.% . Aaaa 3 non-
йоп indigent, accipiant tarnen fiícuniam pupilloram аЯ certfum ,/<fc
poftquam acceperinr» tunc primùm quadrant occafioncm ex ea lu
crum aliquad faciendi Secundó, quöd con tra&usà nobis paulôan-
tc defcriptusnon fitcenfualis , fed mutui ad detcrmiaatum tempiw*
longum vel breve ( ad longumcnim tcmpus mutuo dari pofiTe concc-
dit Sotuslib.6. dejuftit. q i. art. г. J Sc tunc au&arium percipiatur ti
tulo lucri ceffantis. vt flip. dixi. fi hi tituli non inveniantur, nonoc-
currit mihi titulushoneftandi praxitneommunem in hoc genere, qu*
Xtdixi à Sacr.isÇoncûijs, Scilerumpub. decretisimprobatur.

T)ubium duodecimum.

¿yin in montibm, qui uocantur piecaw, <~v/iira tnvt-

Î -,V M « Ä H 1 7 M.
#• 'In montibus pietatù nulla vfura internenity quia habent jmfirVandt Je
indemnes. ,. *■
fi. Trimm tituimaeeipiendi Jticptid vltwfirtem» eß obligatio prafeeli *d
dandum cuilibet de comrmnitAte mutuum.
j. Secundm titulas eß labor & fiäicitudo in cifflodieniù ftgnoribtts.
4, Reßublica minißris monttum non debet ßipendiarg$ti* frutins ex eo-
rum curл non redundant immediate щЛетриЬ.
M Ons pietatis nihil aliud eft, quam cumulus quidam pecuniae da-
tuseo fine, vt iUorum,qui indigent mutuô>inopia: fub venia tur;
qui proinde debet integer fervari, vt perpetuum Gt beneficium.
Nor. aliter hos montes in Italia inftitutos, & aliter a«te ali-
quotannos in Belgio. Italicorum montiumcapitula ha,-c reccnfetCa-
jctanus in comment, démonte piet. c. I. Pr imo, vt folis paupcribus
dcturmutuum. Secundo, vt non plus vnâ vice, quàm tres aurci. Tec-
tio.vt pignora montis miniftri cuitodiant fuo periculo. Quarto, n®n
vitra annum, poft annum vendant, & forte fubtracb , quod rcliquum
cric detu r domino pignoris. Quinto , vt mutuarij ad fuften ta tioaera
miniftrorum monrisdenr aüquid moderarum vltra forrem.
Montes Bclgici in duobus primis pun&is cum Italien non con-
veniunr. nam dant omnihus promifeuè five divitibusjiû ve paupenbus.
dein*
éemdèiamnTas vaMtnvagnaspetciïtibusconterfnnt: cum magno fa^
nè Reipub. commodo. 3. pecunia?, ex quibas mons conflarur , noiu
funt elccmofynar, autdönationes fidelium, fs>d orutuum datum-à lo*
cupleribus. illud tamenonus pctendi muruum abalijs fperarirfabh;
tum in* per legara pkj íodonationes. non tarnen Belga; hune modunv
iirccpcruntj I tali cnim ante ducentos airaos cum vfurparunt, vt>
patet ex Panormitan© in c. in chítate, de viur, Laurent, dc Rodulphis
in c. confulvit. cod. & in multis Italia; locis prœfcrtim Vcnetijs, &
Horentiœ aliquid iimile dicitur prafticarú.vide Azor, j, parte ¿4»
V» S>. .
Quasritur, an vltimumilmdpuntïïim vfuramconfiñeati quia
de reliqu is, quöd licita fin 1 5c meritoria , nemo dubitat. Cajetanus*
itip. ex profeflo pertotumlibrum conatur oftenderc, dare aliquid pro
faftentationeminHtrorunv, &cuftodia pjgnomm,ciTc vfurarium. So-'
tusdc Juftit:Jibvj6. qv i; art. 6- Cajetanum fcquitur. Scd Navar, coma
meruvde vfurs nr 59v vtrumq4 graviter reprchenditimmodéftra;,&ir*
ïcvercntiaeerga Scdcm ÀpoftoHcanY, SeConcilia gencralia.
n Rtfp T&-dk:o*orrminocertemefle montes pi«ta*is& laudabilesy
& ab omni labe vrutajimmunesciTc. Prob, aathori täte Cóneilijgcnc-*
ralis Lateran« fub LeoneXiSeffiio. vbiBotvtifex rc maturè difcufla3&'
collatBVtrmlqrparrisrarionibus, tandem facro Concilio approbante
definir Montes, in quibus pro min iftrorum impends , & folâMontiun*
jndemnitate aliquid moderarum vkra fortem accipitur,eiTc laudabi-
]cs & meritorios. &Concil Tridtmrn'SiiDzx. c* 1 1. & Перс ante,in-
terpia loca Montes pic ta ris numerar. &-Do£tore« commun iter con*
fíntiunt, Sotus rcfp-'Cajet. qui Concilio int erfmtifcripfifíe poft Con»
ciliunvcontra Montes. & tarnen ànullo fuifle reprehenfum. Deincre
aflerere originalem Bullam habere aliquam limitationem, quam non
habet decretum, quod circum-fertur.- Sed Sotus errat graviter; Primö,
enim confcripfifc Gajct.poft Concilium, fed feptemdeeim anhis ante
hano definitionemv vt pa-tet legenti 5ca&á Conoilij, öefinem opufculi
Cajetani. Secundo» non- interfuit tanquam Cardinalis, fed tanquara-
MagiûdrOrdinis.poftcaenimfaôuselK^ardmali*. Tcrtio,hancjquam
citamusdefinitione^approba vit Cajetanus, quia futTragiû rogarus an--
nuit» cûxnim finguli fuiflent nominatim intertogati.nemo côtradixit
prater Atchiepirc.Tranaifcm in iûoopufc. no agit de definitionc
fafta
5б9 Tr»Status de Contràftibus ,
fafta à Concilio ( qua;, vt dixi 17. annis poil illud opufcülam eft edita)
fed bulla aIiquaPontificisalicnjuspra;cedentis,qua:contincbatappro-
bationem montium. Vndc.Sotus noniubfiûit. infiftendum ergo eft
definitioni generalis Concilij, quxetiam ad montes poílea erigendos
extenditur ) vtibi déclarât Pon tifex fundamentum eftfupra pofitum,
6 probatum, quôdhabcat jusfervandi feindemnem. atqui modera-
tum illud, quod datur,eft ad indemni täte m montium , & ad com pen-
fandas obligationcs, & contra, qua; fubeunt mutuantes in gratiam_»
communitatis. Verum , quia hœc quaeftio multa continet valde ob«
fervanda pro vfutarum materia, paulo diligcntius examinemus hos"
títulos.
2. Primusítitulus accipiendi vitra Tortem eft obligatio quàm Ъа-
.bentprxfeâi montis dandi cuilibet de communitatc тиши m, quo-
ties peticrit. & ex ea confequenter obligantur habere femper pecu»
niamparatam. hx au tem obligationcs funt magno pretio «eftimabiles.
nam communior eilfententia, quod committatun. viura , fi dum do
mutuum,obligem te ad mutuandum mihi, qüando indigebo, vt refere
Bonacina. diip. 3.q. з.р. 3. & fatenturadverfarij,&Sotusr>rocertoid
habet fup. art. 2. tantùm proptetea, quôd mutuans imponar onus*
pretioa?ftimabiic. & vtnon difputemus de veritate illius opinionir*,
an fit viura nec ne, non poteft negari, quin obligatio temper mu tuan-
di fitonetofä, & damnofa. cùm obligaras mu ruare, fi non mu tue ge
nere tur faltcm ad interefle damni, quod incurrí tur ex со , -quôd non_
fatisfacia* fuactíbligationi. Deciusconfíl. 502. & caîteri generating*
docetobligatum ad dandum tened faltcm ad interefle & competeré^
in eum actionem prasfcriptisveibis. Vide Jafon ml.ßipuUtiones noru»
diViduntur. ff. de verb: obligat, cum ergo prxfeäi montium cum Repub.
contraxerint, &obHgarint fe femper fore pararos cuicunq* indigenti
dare mutuo, iftius oneris mcren tur aliquam competí íationem.
Dices hic tirulus nimis favet vfurarijs.pracfertim illis,qui obli-
gant fe ad mutuandum, Reíp. neg. aífiimpt. vfurarij enim non ex eo
peccant, & рое ñas juris incurra nt, quöd accipiant aliquid vitra fortem
pro obligationc mutuandi, & cura cuftodicndi pignora &c. Si enim j
hofee títulos confiderantes, aliquid moderatum , Scobligationibus*
iftis proportionatum acciperent, пол eiTcnt condcranandbvt tradiu
Zipaeus in Santuario juris Canon.tit.de vfur. Sc communis omnino
cft
 T>i(pm*tio <f. bubiuw iz*. 561
eft fenrentia pro obligatione mutuandi.quam in te fufe ipis, lice re ali-
quid moderaruniaccipere vltra fortem,ncc Sotiis fup. id diftiretur, &
tradit Scotus in 4 dift.15 q 2 Navar. in fumma c.17.11 288. & in coal
men t.dc vfur.num 60 ôcfcqq. Mol. difp.308. &alij.
Sed improbantur ex alijs capiribus. primo quod ad aúl
los riruJos five indemnitatis , five lucri ceflànris attendant, fed
ad fol um lucrum ex mutuo comparandum 3 & ditefcere ranrùm in
tendant. Secundo quod aucbrium i m mod era tu ггь,, & longé fuperans
proportionemjuftorumtitulomni exigant cum ingenti muruatario-
rum damno.
3 . Sccundus titulus eft labor, & folicitudo in euftodiendis pigno»
ribus>qua;fi percant>aur deteriora fiant cum culpa etiam levi deten*
toris,pra;fedis monrium pereunt,&ipfi tenenrur de fuo reparare debi-
toriomne damnú, quod incurrir ex pignore five perdito, five dererius
fado, vr dicerur infra. & proinde debet praifedus montis non folùm
fatis munirc domum contra fortuitos cafus, fed etiam pignora(cum o.
mnis generis acceptenturjfaîpc explicare,purgarc&c.qua;magni labo*
ris & cura: font.
Dices cum CajctanoScSotolocis fupcit.pignusdarurin vtili*
tatem foliusmutuantis & fecuritatem debitiacquirendi fuo tempore,
ergoilli folimeumbitcurailludeuftodiendi. ergo injuilum eftexige-
re à pauperibus pro hoc labore falarium , ficur quando alicui docom-
modato ad ipfius folius vti!itatem3commodatarius debet faceré fum-
ptus qui funtnecclTarij ad confervandam remeommodatam, non vero
commodaror. Refp. i,falfumaiTumi. quia fecundùm jura creditor ha
ber adionem contrariam pignoraticiam contra debitorem,ad recupe.
randum omnes fumptus ncccflarios.quos fecit in confervando pigno
re \.¡¡ necejfarias.fi.deptgnorat.ttt.lmb etiam & vtiles,vt notât ibi glofl*.
quia nomine neceïfariorum compreh^nduntur etiam vtiles I. impenße,
èt.deverb.ftgnific. Vndc fi pignon des mihi equum, debes fol verc ex-
penfas fadas non folùm in aîimcnra cqui,fcd etiam in famulum,qui eu»
ftodit equum. vt habet Bart, in 1. intcrdumÏÏ. qui pottores tnpign, ergo
ftandoin jure communi, debentur praefedis Montium omnes expen-
ix nece(Taria;> & vrilcs facta: in confervarione pignorum, & per confe-
quens famuli, quibus illa cura incumbit, debentali à mutuatarios. '
Contta.ctiamfifatcanmrdeberi aliquid pro cura & labore fer-
Bbbb vandi-
j5X Traftлш de Comrüftthus.
vawtorura pignoran.; tarnen: injufturo efle, vt iltc, qui pignotatpo-
culum argenteum v g. quodaliamnon requirit cuftodiam, quam vt
in eiftam claufam conijciatur., tantiun folvat, quàm ille, qui dat. pi-
gnoriveftem, vcl quid;tale> quod requirit, vt fepe purgetur, expo*
naturfoli. &c. Refpond. aliter hic loqucnduniin privato mutuan
te privato, aliter in mutuante eonamunitari cum authoritate Rei«
pub,aut principie. Difcurfus fadus habet locum in mutuo, privato-
rurrij, vt quantum fieri potcft,pretium fit asquale.labori, quodïra-
penditur in confervationena, Sedquando aliquiscx contra&ucum
Rcpuh. initomuruar cuicunque ex communitatc , & communitai
valde vtttur mutuo. tunc œquum eft, vt Refpub. fi quid in cxacla^.
proportione deeft.fuppleat; & communitas execubnv f^quiscu.doy-
nare cenfeatur; cum in tanta pctentium multitudinc )ч & diveríltatc
pignorum moraliter fit impoffîbile iervare exattam proportioned*.
proindeque ad alendos famulosj qui pro communitare laborant, гс,«
qualitcr omnes contribuant, ílngulis aut non invitis aut faltem^
non rationabiliter , quando aliter fieri vix poteft. ficut videmus in«.
hofpitijspublicis,qui fibi foli aliquid apponi vttlt.folvit ad arqualir
tatem ejus, quod accepit. Si in me nfa corn muni hofpitis, & cuma-.
Ii js comcdat , etiamfi valde parum abfumati a;qualiter>cum alijs muL-
tum comedentibus foluit, five taxam ordinariam. quia vix pofletati-
thmctica proportio in talibus fervari.
Fundamenta eorum, qui Montes improban t partim jam Сипи
foluta, partim jam folventun.»
Dices i. fi in bonum com muni ta tis, & Reipubi Montes font
cie£ii,non eft requum.vt Gnguli pauperes muruararij contribuant ad a-
lendos fámulos, fed Refpub. deberetconftituere Salarium ex publico,
cum laboren t publico* Reib', primo. Scholaî juventuti erudienda; au
thoritate Rcipub.& in vtilkatcm eriguntur,& tarnen in pJeriíqi, locisr*
Diagifter.non.habetSalariumexpubrico,fedfinguli difcipuli proutma-
gis vel,minus participant de laboribus magiftri, ftrpcndîum aliquod
falvunr, ergo non fequitur eos.qui publico laborant,debcre iemp.cr ex
publico ali.
+. Rcfp«-2. duplkiter poteft aliquis laborare pubMcOyvno modo.vt
vtilitas ex labore redundct immediate in publicum five in communi-
tatcm qua talis eft, «Я tunc debet fripcndiumilli pcrfol vi cxbon is com
muni ta-
 bîfjtut. ff. ЪиЫитп. j-б з
mrmítatis. altero modo qtiarfi mediatèjfc.mcdiantibtis fingulis, quatc4
nus Refpub.ex parricularibus cóftat>qui ex hoc Jabore commodü per-
cipíunt; vtin exemple paulö ante ailatode fcholis. & in tali «cafii non
teneturReípub.cx bonis cömuniratis(quarrrvis id foret aîquû) ftipen-
diafolvere. in ptajfenti ergo cam illc Möns non fit ereclus in bonum
communitaris qua talis eft.fed fecundo il lo modo,five in bonü fingu- -
lorùctvrajqui indigent mu tuo,ftipendia famulorû incnmbunt illis,qui
vtilitatem immediatè peteipiunt, & majora,quo diutiùs vtuntur ope-
raiamulonmvoccupandoeosin confervatione pignorum.
Dices z.exigunturin MontrousprarfcrtimBelgicisimmodcra-
ta ftipendia, quod eft contra concilia Lateran, aliquando en im pe tu д-
tur 12. in centum,qua; funt maxima; vfura: permiiïç quondamRom.le-
gibus. Refp. neg.aflumpt. fi enim agatur<te damno evitando, nulla eft
diftinctio moderan", vel immoderati.moderatumcnim eftomne illud,
quodamnü copenfatur-quantumeunq; illud fit.Vnde fi damnû.-quod
incurro in tuigratiam & rarionc mutui viginti millium fir, poflum il
lud totum à te exige.requandio ergo die it ConcHvtmoderatflaliquid.
exigaturintclligiturvt prœcisè illud ac-cipiatur, quod neceflariu eft ad
confervandû Montem indemncm;ncc fuperflui aliqui fumprus fiant,
necimmodicae fiant ехрепГж in famulorû m vi&um,ftipendia &c.
Ad.praxi-m vero quodattinet,obfe-rvavi hoc modo fieri, pra:-
fectus Montis oblata principi fuá opera ad pra;ftandum mutuumpau-
peribns,& alijsqui indigent,vtftatimfuccurrat neceflltati multorumi
&eosliberetabingcntibusvfuris fœneratorum,cmitdomum,quamj
confervandis pignoribus, & exercenda: mutuationi adaptât, & accû
pit tum ad iftam rem,tum ad habendam pecuniam,quam mutuet ali
quot centena millia ad cenfum in centu m fex, vel aliter pro more pa
triae tum conducit fámulos neccflarios;famptusautem,quos fecit in
gratiamcommunitatis,àmembris,qua: volunt vti ipfiusoperâ, exigir,
quödautem plusexîgat,quàm in mutuo ordinario íoluit,ideofit,quia
nefcitquot fint mutuum petituri. fienimjparum exigèrent & pau-
ci effent mutuatarij, Moas ingens damnum patcretur. Conftitutis
autemtemporibus à principe fingulis annis commiflarij fàecularcsôc
ecciefiaftici Montem vi(ltant,& rationcsacoipiunt, & vident an ex in-
tercflcfolutoàmutuaTarijsvlttaflipendiaminiftrorum aliquid fuperT
fit. fi multùm fit refiduum illud slant, non Monti, qui lucrari посц
Bbbb г poteft,
5 б4» Troffлш de Contraffibm ,
poteft, fed fupremo principi, qui fi velit pro bono communiratis
Monti elecmofyna; nomine largitur; vt aliquam partem capiralis, ex
íquo cenfus folvitut-jdcponat, & commiflarij Reipub. confiderata fre-
quentia eorum.qui mutuum pctunt,taxam minuunr,& minorem fem-
per minoremq; ftatuunt. íta vtnec pcnfionem folvendam à mutuata
rios aut cöftituere,autmutare liceatpr»Fc£tisMonrium,fed torum hoc
à Repub velprincipe pendeatj ne fraus ftat.aurMontcs vltraincereflc
neceflarium quicquam lucrcnrur.fiah'quismodurricernercr.quopera-
guntur omnia in Montibus.non facilècos damnarer. qui füfiúi hanc
rem deduftam cupir. IcgatLeflium in longa , & do ¿ta appendice ad
dub. 23. с. 2 о. lib. 2, de Judio

Dubium decimum tertium.

¡ An <vßrarij tolerari poßint à 7(cpuL.ßve W«ßnt tili»
ßveChrjßiani?
S, V M MARLY M.
Л Pojfint tolerarijitdtivßrarij cumlicentia Rom : Pontißcis. imo Princi
pes ob neeeßitotes-publicas poßiivom licentiam poßunt dare v/iirae
exercendi*. *•
Cafu tarnen public* neceßiiatü.certi limites vßurarijsfitnt circumfiribea-
di, fittunc eeffkntрсепл vßtrarijs irrogato.
3* Jn td* еФ Princeps tributum exigèrent mercedem oeeipere ob vßuroriji
non pot'eil. .

RAtio dubitandi oritur ex varijs locis juris canonici, in quibus fub

pœnaexcommunicationisprohibcnturviurae.fed & cooperario
quajcunq; adillas, five dando illis domum ad exercendas vibras 3 fivc-»
defendendo eos,necogantnrexacbsreftiruere,faciendo ftatuta ineo*
rüm favorem&c. & patetcxclement.vntcadevßr.c.s. mo~.,eod. t/t.
Suppono primó permiflîonemaliam eflcquafi negativam,aliam po-
fitivä.quandoqjcnim magiftramsdiifimulàti&peccata aliqua non pu.
oit. non condonando tarnen culpa tranígrefloribus.&banc permifllo-
ncm efle licitamincertiscafibus non eítdubium. quia eft ranrùm non
«xccutio legum , fervato adhuc fibi, cum libuerit, puniendi /иго.
Permilîïo pofitiva eft; quando Rcfpub. five pacb,five ihtuto
five
 Vi/putatiof. ЬиЫит jj. j<$$
¿ive privilegio, &c.promitrit Гс cerium genus crimitiis non punitu-
ram; proindeque défendit fictolrratos àMagiftraribus, ne vim auo
pom'am patiantur. & afiquando ( idexigente Reipub. ncceflfjtatc) eó
devenitur, vtaftaeorum jure invalida tolcrcnrur, ficuri videmus in*,
his locis, vbi publica eft toleratio Luthe rann fedtae, contractus, tefta-
menta & talia haereticis interdi&a со lococenferi, ac fi non eflent ha?-
ictici. De hac authoritariv*toleratione in-praífenti agemus.
Suppono fecundó; Romanos Pónrifice&vfoVpoteftate. quam
habent etiam in Rcmpub Foliticam;, quandó agitur de íálure anima-
rum, & vitando peccato;, dum contra vfurasfcvcras leges ftatuerunu,
& fui quodammodo fori cas fecerunt. Principesenim & Refpub. fie-
culares nimiùm fecuti civilium legum difpofitionera, aur non prohi-
bebant omnes víüras,.fed tantíim immoderatas^aut cette. non punic-
bant condigné quodeedebat ib magnum detrimentümanimarum,&
ad fovendas vfuras. Vndé non folurodéclararunromnes vfuras eflo
vetitas jure divino vtriufq; teftamrnti, fed etiam fub gravi- poena vc-
tuerunt in civitatibus dari vfurarijs pTaífcrtimJudápis^ Ibcunv habitan-
di, vtantc díáum eft. pofteriores tarnen Principes fieculáres conftitu .
tionibusfatis rigidis víuras orones prohibucrunr. Ex his ergo quajftio
exorraeft, an vllocafu fine liecntia- Rom; Pontificis pofíít Princeps*
fsteularis permitiere excrcitium vfurarumin fuá Repub* & communis
fententiaDo¿torum id negar, vtrefert& fequitur Alcxan. confil. i. 1.
2. Jacobus de Brlvifo repetit. inc. Еотяпл. de foro comp: in 6. Joannes
Lup. fubfinem commenr.de v fur. qui dicunt omnes ira fentire.
i. Dicoptimo,cum licentia Rom. Pónrificispolfiint Judáei tole
ran, & exerce re vfuras. пагс conclufío eft certa apud Authores. tum.«'
quia Rom. Pontifex in fuis ditionibus eos tolerar. Tum quia faculra-
tem dant Principibus faecularibus eos admittendi cùm exercirio vfura-
ium,vttradirAlèxand. fup. qui dicit Marchioncm Mantuanumcamj
licentiam imperra (Тс à Pontífice.
Dico fecundó, probabile eft fupremos Príncipes poíTc ex cau-
fa necciTitatis public« dare pofiti vam licentiam five Judiéis, five Chri-
ftianisexercendi vfuras, haec conclufio exprofcíTo traditur à Navar.
per totum confil. з 3 & 3 + de vfur. qui fatetur fe fiepe ita confuluifie.
fusé Joanqe&Campeg q 49 in traft de dote, qui additjudaros habe.
к Bullas à Martino& Eugenio Póntificibus, quibus ijs permirrituiu
Bbbb 3 cxcrccre
"jtftf Traïïatia de Xbntra&Untt ,
«xcrcerc vTuras. Se effe cam m tota Italia confuerudincmapprooatami
àPrincipibus, & prarfertim in Repub. Vcncta.
Prob, rationc, quam adfcrc Navarr. fup. permitiere vfuras*
non cftintrinfecè malum, alioquin Rom. Pontifex nec in fuo ftata
poflet eas permitiere, nec alijs dare facultatem permittendi. ergo tan-
tùm obftat prohibitio'EcclcfiafjVd quod fit contra Canonem. Sed ad
Cañones bene rcfpondetCampegius fup. Sc breveter dici poteíl Ca
ñones non obligare Principes fupremos-cum magno Reipub. incom
mode. Si ergo Princeps advertat magnam cíTc in fuo Regno neceffi-.
tatem mutui, illudq; nonpoflealitcrhaberiyquàmpcrmiifione vfura-'
rem, poteft quantum judicaveritneceflarium hac in parte permittee
re¿ficuti tolcrat meretrices ad confervandam matronarû , & virginutn
caftitatem. nec in hacre poteft per Ecclefiam impediri. vt diximus*
fuperiùs, cùmdcfidc ha:rcticisfcrvandacgimus. Secundo, eft illa_.
praxis generalis per totumpene orbem. De Italia teftatur Campeg.
fup.de toto Imperio Rom. res eft ccrti(lîma> quia vbique pene Juda:¿
teleranmr cum exc^itio vfurarum. In Polonia funt eorum multa,,
millia. in ditionibus Regis Hi fpaniœ, in quibus non funtJuda;i,Chri-
ftianusaliquisáPrincipefupremoaccipitpoteílatcm foenebrem men-
fam habendi publicè. In Belgio obfervavi.quodquamprimum erigí-
tur in aliqua Civitate Möns pieratis, cogatur vfurarius abire. quia non
cftReip. neceflarius.cum nnituationiMonsfufficiat.
2. Exhisautcm pro praxi aliqua deduci pofluntcorollaria. Primo,'
quandopufclicancccffítas poftulat tolerationcm vfurarum, debcre_»
Principes conftringcre eorum a varitiam, nec permittere ingentibus*
vfurisexhauriripauperes, fed poneré illislimites.permittcndo tarnen
vitra mterefle confuetum lucrú rnoderatum, vt tanto fínt promptio»
res ad exercitium mutui, ficut fecit nuper Ferdinandus III. Imperaror ,
qui Juda»orum immanes vfurasadeertam taxamreduxit. Secundo,
quando fit haec toleratio authoritate publica,ccflarc tunc in hac parte
Cañones, &poenasábijs ftatutas, fed tamennonampliùs, quàm exi-
gatncceílltasconfervandi exercitium mutui. Princeps enim nonap-
probat exercitium vfurarum, nec id poteft ; nec libérât vfurarios ab o»
ncre reftituendi in confeientia; quia hoc non eft neceíTarium ad boníi
publicum, fed non vult puniré: nec hoc tantùm,fcdetiam cogitChri-
ftianos folvdc vfurasjudansj&judaîos noncogit rcftituerc Chriftia
 ftis, v-t quod Rom»-fieri reftarur.Navar.dititoconiïlio *з. n.3. & Cam-
pcgiusfbp. dicitin totaltalia id pra&icari> ôcapprobar^ Et de Judaeis
quidem res eft expedita, фпа.рагит curant confcientialü in materia-»
KÍlitutionis vfùrarum, modofifir libcriàpcenislegnm. Srdqpia iru
locis,vbi Jud*ei non toleraaturjChriítiani vfurarij.habent candcro pre-
te&ionem, quam habent Juda?i, cfifficultas de illis poteftmoverii ^.e-
xùm non cft magrti momenri. ^uiacíim Refpub. vcl Princeps pro bo
no communitatis fecerit cum talibus pactum, curaturos fe , vt folvan-
txtrvfur« permiflbí5¿ poftquam foIuta;fiierint, non compulfuros ad-
jeftitutionem, fides publicaietvari debet; ficutdiximus in difpurar.
; 3. dub. 3. fidcmdatamhasreticiseíTe fervandam. quiaReipub. miferiai
.adferuntaliquandoneceiTitatem ineundi ta lia paáa,eadémquenecef-
fitas fácit,vtillicitéviolentur; quia id fieret cum novo detrimento*
boni communis, Vidcibi.dicta. De teftameotis roleratorum dicem«:
paulö inferiùfc
3. Tertium CoroIláriumeftihcafií,quo Reipub.neceflTtas exigir,
\r tolcrenturmiuora malaadevitandura majora, non poteft Princeps*
tributum exigcrc.aut meroedemab illis,quosfic tolerar itaNávarí in
lummac. vj. n. 19 5. Cajct. 2. 2. q. 10. art. 1 i.quidat hoc axioma: nul
la pcrmiiTio peccati eft licita, cum paticipatione lucri. tum quód hoc
íitpcr fe vile, &- pattern fufpicionem participations inhonefta? cum_»
peccatoribus j tum quöd juftiria non permittat tales contractus. Prin
ceps enim non poteft rolcrafe pofitivè táliapcccata > nifi vrgente nc-
ceííitatc bonipublicij quandoauremnecefiarium eftRcipub. tum te-
ncturex officio curare, vt Rcipub. tali modo fuecurratur; fed proeo
officio, adquod alias obligatur,¡& pro quo ftípendium haber, non po
te ítaccipere novam mercedem. & Severus Imperator , vt Author eft
Xampridius, veciigal ex mere tricio coHcftu m vetuit in atrariu m infer-
ri. & AIphonfus Rex Neapolitan's fuAülit vectigalex merctricibus&
alea, vt teftatur Panormit in ejus vita с 60. &y£ncas Silvius idem nar
rât de Bohemis 1. г. vit« Alphonfi. с. бо. & imitarione digna funt ifta
exe rupia-
Dubium decimumquartum.
Ute poenis rvßirariorumi
• §¿/. Ad (juod'ßrum pertineat crimen <vßtrarum?
■• Той-
í.6 S Traffatus de Contrâttïbus.
POftquam Romani Pontífices tam multa conítituiflent contra v.
furariosopinati funt pleriq; Canoniihe, hoc crimen efle fori Ec-
clcfiaftici, & non fjeculans. Sed Covarru. Jib. j- var.c. 3. cflficacirec-
probat hoc crime ex natura fua eiïemerè farcularcficutcithomicidiu,
furtum, & fi milia. addit au tem propter ra tioncm dub praeced dedu
cía го, ecclcfiatftprudcnter ad fe rraxifle, guando Principes faxulares*
videbantur cxiílimarc vfuras moderatas efle licitas; fcdpoftquam 0«
mnes vbique Principes Chriftianifuislegibusvctocrant y fura* fub fe-
vera pcena,ceflart caufam prohibendi Principibushujus cri minis со.
gnitionem,fi ve faciendi ill ud fori Ecclcfiaft ici. Canon illas auterru,
quifenferunt cíTe foriEcclefiaftici,ad illud tempusrefpcxiíTe,quonon
crantptohibitaîferioàRcgibus, & fupremisPrincipibus, nec punita:
vfura:. Rcfp. & dko ex natura reifpecbr cognitio criminis v fu ra runs
ad Laicumjudicem. Covarru fup. Sylvettcrv. vfura. 8. Molina difp«.
333. Probatur, quia efterimen mere ficulare ficuthomicidium,fran-
des, aut injüfti tía commiíTa in venditionibus, & alijs contra ¿libus.nec
cftratio, cur Laicus, qui poteft cognofeere, an Titius injuftè agar,
non reddendo pretium.aut vcndendocarîùs,nonpoifit cognofeero»
an injuftcpaâusfitde auftario reddendo vitra fortcm. quia vtrumqj
eft jure naturae vetitum, & neutrumeitfpiritualc, vel fpirituali anne-
xura. Secundo, eft pene generalispraxis, vtvfuraeà Principibus f«cu-
laribus, & cognofcantur, & caftigenturillis pœnis,quasin fuis legibus
defignarunt, in Bohemia & in Germania obfervavbquo ad pcenas non
fpirituales, non fe immifcere huic coguitioni Ecclcfiaflicos Judicesr*
inter Laicos, & Gail. 1. 2. obfervaf.4.5. & 7. in Imperio id fervariani-
madvertit. & Joannes Baprifta Lupus in trad, de vfur. ad fincra. dicit
opinionem veriffimam, 8c in praxi reccptam, maximè Florentiai. Dc
ci vitatibus multis Italia: rcftis eftMenoch. dearbitr. jud. cafu 398. n.
44- & alij de alijs Iocis. Tertio, Principes faeculares quandocrimini
non merèfpirituali conftituerunt pœnam fuo fifco prxfertim appli*.
candamf vt factum eft in prohibitions vfura rum )nonpermittuntad
Judices Ecclefiafticos devolví caufam, vndc tandem concludo , quan. ,
do non agituf de pocnîsEcclcfiafticisincurrendis, judicem Laicunx*
hic fe interponere. quando vero controvertía eil dc fepultura Ecclc-
fiaftica, & fimilibus, quaead folam Ecclcfiam fpe&ant, judicem Lai-
cum non fe deberé interponere.^ Tandem bene monct Molina fup.
fervan-
 Dißutatio ff. Dubium^jL. $£9

fcrvandameffeconfueTudinenij. vt fi in aliqua regionc ecclcfiaftici

cognofcant, id fcrvctur,ft laici, fteturilli vfui.

%.2. Dewßtra reali,Ù'mentait..

SVMMARIVM. ' ■ , . f
A Realis vfira eft, qttando explicitumpaclum interceßt de danda re precie
aflimabili vitrafortem. Memdû ell, quando mutuant tantumßera*
vit & optavit aliquid tanquam preciummutui асе¿perс, & Imperante
hac Volúntate aliquidà mutuario accepit. .
л. Licet ex mutuoJperare aliquodlucrum,non vero tanquam frectum mutai,
j. Simonía, exjure natura non videfur ad refiitutioncm obligare*
<f. Probability tarnen efi earn eliam ajure natural/prohibitam.

AD fciendum.quaspcenasincurrantvfurarij, prius explicandurru

quid fit vfura mentalis, & quid realis. ,
i. ft calis eft.quam hactcnusexpIiçuimus,quando pactum explici-
tumintercefljtde dandaaliquare ptetioœftimabili vitra fortem.Metb
talis,quando mutuans & fperavit,& opravit.accipcre vltra fortem tan«
quam ptçtium mutui.fed hocfuum defiderium intcriùs continuit.nec
prodiditcxtcrius,& multó minus in pactum deduxit. tamen imperan
te ilia volúntate mala à mutuario aliquid accepit. bene ergo advertit
Navar in comuvcnt.de vfur n. 12 &i 3. aliud efle vfuram mente concc
ptam fuiiTe fine opere ipfo , vt quando optointetius,vt folvatur mihi
pretium mutui; aliud vfuram mentalem, quia vfura mentalis œquè.di-
citur obligare ad rcftitutionem3qu« tunc committitur,quando fine pa*
cto externo ad dationcm & acceptionem proceflum eft. -De hoc ergo
cafu eft controverfia propter duasde.cifiones pontificis, quas difficile
eft conciliare, ita vtdeturdivcriitasrationis inter vtramq;. Vna eft in,
с confuluit.<sfc?//£r.vbiftatuitnr cum, qui mutuatca mentcvt vltra for
tem aliquid accipiat,tencri ad rcftitutioneni ejus, quod fie accepit. & in
c.fin.dcfimon. deccrnitureum}qui fimoniam mentalem commifit,non
tencriad reftitutionem. pctiturergoquarepotiùs inmutuo fit obliga
tio, quàm.in fimonia. plurimas adferunt Doctores vtriufqj hujuscap.i,"
tuliconciliationcs,qu» videri pofluntapud Panorm. in d. c. confuluit^
*&paifim reccntior.es. r. ... , ■. •■ л
. , С ce с у ¿.Pro
57») TraStaw de Contralî ibtts ,
2v Proexplic^tione.fupporroaliud-cfte fperarecx motuo aîiquod
lucrum, aliud iperare taaquam pretium mutui. peius cft Iicitü, vr fup.
iniînuavimus,quia vix vnquam clcricusfcruit praslato,niß fpe promo
tions, vel officii ecclcfiafticû&vix.aliqiii.potentioribus, aut principi-
busdant mutuo, nifi fpe remuncrationis,autalicujus obtinendi, quod
lit pretioaeftimabile. ôcin-ifto cafùmurtium eft occaiio fperandi, non
autcm titulus accipiendi aut obrinc ndi.qu od fpcrat, & transía t io do*
minij au&ari; non^ fit ex titulo mutui , vel tanquam prctium c/us,
fed exlibcralitate mutuatarij, qui vult beneficium mutui alio benefi
cio compenfare. & fecundum h«c explicata eft comntunis fenten»
tjaapudPanormit. \злс- confuluitcit. Nâvar. fup. & alios, quod fpcrans.
lucrum firvfuxarius,nempc ex mutuo five tanquam prctium ejus, non
autem ex nuda occafionc mutui,
ErancifcusSuarez in.trait.de Simonía c. 59. fusé hanemarcriara
deducens,exiftimar eandem eííe rationemquo ad hoc vfurae mentalis
ôcfimoniai. qui enim intendit accipere aliquid tanquam prctium re i fa-
craî,a;què tencriad reftitutionem,ac eum,qui accepit tanquam pretiü-
mutui,& pontificem inc.yi*. ck» de ifto cafu non agerc : fed de cafiM«
quoalijs titulis datur temporale pro fpiri tuai i. Navar.in fummi с 2
д. i03 . fentit ex fimonia fiando in jure naturali non oriri obligation era
reftitutionis,& in hoc vltimoconfentk Malderus de virturibusThco-
logicis& moralibus traft. 9.c.3;dub. 19.& multi alij ab ijs citati.
3* Et ftatuunt hoc axioma,qubd reititutio ex natura rei,& feci ufo .
pofifivo jure,rjon obIiger,nificxaftufafto contra juftitiam propriè di-
âam; cum autcmSimoniacus-non pcccct contra juftitiam, fed contra
ïcligiont m,per сонГе quem non teneri pecunia acceptai» reftituerej
mutuanten*vcr6,cum peccet contra Juftitiam accipiendo au&arium ,
teneri reftkaere Coníbq«entiacírctbonaífantecedens bene probare-
tur, probant auret». quia vbi nulla eft penitas ina?qualitas> juftiria lo
cum non habe t,cujus officiunbeft jus vnicuiq, fiium rribuerc, &*aequa-
litate m poneré, quód autem in Simonia nulla ponatur inarqualitas
propriè difta, parère dicunr, quia nullius jus larditur.
Dices. ficut in vfura lajditurjusmutuatarij qui jushabcbat,vt fi
mutuatordetmufuöjid faciatgratis,& nö accepto pretiopccunia;,quat
non eft: pretjo-ajftimabilis. ita ego habeo-jus, vt fi velis coaferre bene-
fic i um, id facias gratis, &.proinde Ixdis jus шеи» exige ndo à mc pre-
• '% tinm.
 Dfflut.tr. ЪмЫмп 14. $.2. $7i
rium. Rc/p. jaiproprredi&uronon habcre,cujus volitiö cöftftitua-t in-
juftitiam.fcd eft juslatèfumpmrn, quatçnu$DEvs ,prohibuir,tic exfge-
retur pro re fpitituali temporale qujppiam tanquam pmiumejus-'.fecl
quia difficultasnccdum plané cxhaufta eft, dicamus breviter difFcren-
tiam inter vfuram & fimoniam in hoc puncto. .
Vidctur hsec ftatui poiTcquod licctpretium.propwè dictum rci
fpiritualis «què rcpugnetatq; pretiu. mutui,& propterea-acceptu folo
titulo pretij ex fc ûtdbnoxium reditu tioni , «quia iftenon eft titulus
transferendi dominium, cum non.pofllt hie intervenire propria vendi-
tioitamen quiapauci volunt contrattum vera: venditioni celebrare,
cum fit ex fe invalidus.cenfcndi ftint inire innominatö cômutationis.
vt loquiturNavar.fup.fi ve </o vt facias, do tibi-centum, vt impetres mi-
iiibeneficium. & Гагрс contra&umcondu&ionis.ficuticondüciturPa-
rochus ftipendio publico ad miniftranda populo fpiritualia. Videncia
eft, an contractus illcconjunctuspoffit opera ri transi a tionem dominij,
& excuratcàrcftitutioae,prsercindendoà difpoïitione'jum humaniíc
omnino credo probabiliùi poflc, quia etiamfi ipfürft pactum ante m-
.ditioncm vcl executioncmcfletinvalidum,tamenimplcto opere pöf-
fet datum-retinerbvtdeduxi indifp 3.dub.3- & oftendi promiftlonem
turpem ante opus prasftitum non obligare, poil opus ftipendium pro-
-miflum deberi. Hxcdixi fpectatoiurenaturae,quia politumjuí multa
in hoc genere difpofuir,& induxit inhabflitatemretinendi> & obliga»
tionem reftituendi, quod data eft,dcquo f«o loco agetur ex profeflo.
In mutuo verö noninveniuntur praedicti contractus, fedfim-
plexmutuum.cui pretium non potcft corrcipondere. vnde qui inten«
dit асе iperc tanquam pretium murui, intendit vel nullo,vcl fido tiniio
4iudariumpoffidere. Si Dicas hie pofle intervenire conrractum<&a/f
des, aeque ас in priori cafu. Refp. ncgoafs, fupponimus cnim hie cele
bran contrattum nominatü mutui. qui fi tranfeat in do, vtdes ,muruii
efle définit, verus autem contractus mutui, non compatitur fecum in-
nominatum,autcondudioncm,aut fimiles adjunctos.
4. Vnde probability eft in praxlictis capit. ponrificem nullum no*
Tum jus pofitivum ftatiHfl'cfeddeclaraflctanrùm, quod erat juris na
tura? vt notât. Maid fu p.
Hoc verbeoncediturà pIerifqj,enm,quianimo,quide vfurario, fine
pactotamè explícito vdnnplicitoaccepit vitra fortuno incurrere pce-;
Cccc » nas
 57* ТглЯлш Не Contraftibus ,
nasàjure ftatutascontra.vfuraxios,fedtanrù.m in confciehtia obligari
leftituercquae tali modo accepta fun t.quia pœnaî ftaruta: à jure cano .
nico contra vfurarios,nonmcurruntur,nilîabijs,qui manifeftè fun t ta»
ícs,vt dicemus i.fcq. mentales autem noafunt manifefti vfurarij.

t %;J- Qùna™ rvjùrarij incurvantf>cenas àjureßatutat £

S V M M A R I V M.
/JAnife/tutvfurAriuseß^uiAutfatfi Autjura eu/dent/a, hoc eß, qui non tAn.
tumpublice fœnebrem menßtm exponit in foro , fed etia, qut fi dornt
fax parAtum exbibet omnibus adrnutuAndum fub vfu ris ttAyVtpleritf,
Velplurimiid fiiAnt, Atfy hic tantùm incurritpœnxs a jureßatutas.
DIximusí. praeçcd. vfuram aliamefle mentalem, aliara realem.,..
realis autem alia eft occulta, alia manifefta. per occultam non-
Jncurruntur juris canonici poena?, cum pontifexfatis decláret e. Дилт-
quam. de vfur. in 6. fc manifeftis vfurarijs illas poenas décembre. & iru
canonibus caftcriSiVfuras punientibus, Coli nominantur manifefti c.
^uia in omnibus, с, cum mdteeeeß. extrA.eod.yCüTsrlj igitur realis non mä-
.nifefti teftamentum, vaîidum cflctj nec incurren! éxeommunicatio-
¡ леод eum impelientes in loco facro, &c;
. . Advertí tamen hanc diftiñ&ionem de vfurarijs manifeftis &
occultis habere loçum inpoenisàjurccanonicoimpofuis. quando е-
nim princeps faîcularisposnasillisinfligit/quodieciflrc pene vbiqj Гц-
. pcriùsdocuimus)5cnonreftringitad vfurasmanifcftas,fifcusagitcon-
( traeos, qui occultifllmè eas excrcuerunr», & quando pote ft probari
contraäum vfurarium iniviífe quempiam, parum curat,an publicè vcl
privatirn,fa:pe,an femel fecerir.fed proceditadconfifcationem,& caî-
;teraspœnas fui fori. & hxc eft praxis fori fsecularis*
.j, Otilio ergo tota inhis pœniscanonicisverfatur ineo,vtfcia*
tur, quid.fit manifeftü in praefenticafu. diffusé agunt с anoniftae- Ргге»
fertimPanormit.inconlij. 34 lib.iStconfili lib.a. Menoch. dé arbi
trar, jud.caílb z î 5 - & poftcumloanncsBapt Lupus in tract, de vßr.
totnment.ï.btçvïxct omnia complc&endo* ï
Manifeftus quis eft aut evidëtia facHaurJuris>ficut de notorio df-
jçimus alibi. Manifeftus enim eft;qpublicè in foro fpeetätibus omnibus
fspnçbré mêTam collocafcnec ГоШ talis eft manifeftus eyidétia facli.féd.
ctiam
 Eißut.6, Dubiumij.. ф*. jjrj
Tctiam, qui domi'fuajparatum fc exhiber omnibus ad muruandum fub
vfuris, itavt plcriquevcl plurimi id feianr. Juris evidenria eft raani-
feftus, quando in judicio palam faûu&eft, fe faîpiuscxercuifle vfuras.,^
Si enim_» eft faíTus Ге ad vibras mutuamm, & recepiifc auttariurru
vfurariura, vfurariusqiMdem probarur,fsdmanifeftu«nondiçitur,nifi
addatfefa:piùsfccifl»r. Ita Menoch. fup. num. 20. Joannes Baptifta_,
Lup. fup. num. 23, Deniquc multi» alijs modis, vt per teftes varios*
probari potcft,eum Гжре dedifleadvfuram>& eo cafudïci poteft ma>
nifeftus, & incurrir pœnas vftirariorum; Notanttamen pra:dJ¿li Au.
thorcs manifcftum vfurarium,vtincurratpœnas,dcbcreàjudicc pro
nuncian ralcm. alioquinnon poûe puniri. Sed quia haxquarftio ho*
die vixdefervit praxi, non inhaerebodiutiùs» Vidcri poflunt Autho-
res citati,& Salaz in trac!, de. vfuris. Dixi non. habere in praxi ma.
gnum vfum, quia cùm Principes &Ь5гауШ1т1врогп15соппТсаиот5*
prohibucrinr in fuis dhionibus vfuras, nullus ram audaxreperietur,vt
publice exerceat fineexprciTalicentiaRegis.autfuprcmi Principis.aut
-profitcaturfetalcm> Procuratores- enimftfci ftanm ejus bonainva-
derent&exequercntur contra cum pœnas à jure conftiruras. Siau-
temcumcxpreflalicentiaPrincipis exerceat, pœnae multa; juris Ca
nonici non habcbunt-locum in tali , vt jam explicabitur.
Non placctramcn,quodditit Menoch. cafu 3.9 ï. n. 2S. Judi-
cemcivilem non puniré vfuras, quando exercentur intra limites à ju-
rcRom. olimconititutos.qui&vtbeneadvcrtitCovan I. 3 » Ълггагит,
с. 3 n. io. Principes pofterioribusfaîculiscKnncs omnino vfuras pro-
hibucrunt, & in nulla quanrumvis parva quantitatc cas conceiTerunr.
ergo quidquid ftt de jure antiquoRom¡ moderni Principes poiTuno
eos puniré tanquaroptaevaricatoresfuarumlegum; Fundamcntum^
Menochij, quod JudexLaicüs puniat tanquam minifter Canonici Ju-
ris eft falfuoii vrin$. 1. ex recepta praxi, ficcommuni recentiorum.»
fententia démonftratum cft..

§, 4, Prima pœna denegath poteßatis teftandi f.

S V M M A R I V M.

i; . Vfrrar'm mAnifeßus inhábilù eß ad teß$ndnm\ ^ ...'„•■

С ce с з i. Напс
^74 » ' Jkáihtm deOontraffibus,
4¿- ffane ркплт non ineurrum у , qui ob dilationem filutioriù rem саг/us
ïendunt.
3, Nee itti , qui hl* publicл.* neceflitatc^> ex licent'uu Princifù ferneran-
tur.
%. T)1liniiipoena vfurarij manifefti cft, qubd fit activé inrettal»li$,fî-
ХГ vcquodnonpoflktcftamcntumconderc, nifipraîftica íuffici-
enti cautione de reftituendis vCatis.c.quaxquam.dc ушг* in 6* Jurc Чц*~
dem Civili Romanorum non vetabantur vfurarij manifefti reftari. vt
poft alios tradtt Jafon in I. ejmM.fi certum fetAt. Inhabilitas ergô hare
indufta cft à jure Canon. poiïunt autem inftitui hcredes,cùm nufquara
fiant inhabiles ad accipiendam hereditatem fibi reliitam. pcenam au-
tern inhabilitatis teftandi extendunt plurimi ad venditorem ob diJa-
tam folutionem cariùs venden rem, modó idfaciat fiepe, & publice.
Fusé hoc deducitPanoraiit.confiI.i2. lib. Covarro.iib. i.var.c.¡*
circa finem. dc empt. & in с ad noßram ^C&n in 1. ejus.cit. Anton.Bur-
%o$'mc.adnoßram. de empt. 5c videtur fa tis communis fen ten tia
2. Sed mihi nunquam placuit. Contrarium tenet Frcdcr. de Se
flis, con fil. 62. Joannes Lupus in с. quanquam. de vfur. ia Pcxist & pía*
iesalij. Ratio cft. quia pœnaecontra vfurarios ftatuta: non compre-
liendunt, nifi veros vfucariosyVtdiximusindub 4. vfura autemvera^
non invenitur, nifi in vero mutuo, in prarfenri autcro eft contractus3
venditionis, & non mutui, vtpa-tet. Nee refert, quöd dicatur à DoJ
ttoribus in tali contractu reperiri pravitatem vfurariam, quia lata—
vocabtili fignificationcomnes contractus injufti funtvfurarij , &vul-.
goomnesiniquimercatotes vocanrurvfurarij. Sed aliud cft, quan-
do vulgo loquimur, & aliud, quid fubiîtà parte rei , & fecundíim de
finiciones juris; maxime, quandoagittirde graviftlma poena, qualisr*
eft inhabilitas teftandi ineurrenda. Multi dicunt ad ineurrendaut
inhabilitatcm teftandi fuffiecre , vu poft mortem probetuc- fuiflo
in vita manifeftum vfurarium, fed per accidensr* occulrum, quia.*
forte non fuit hac de re aceufatus, vel diffamatus. ita Navarrus ia
fumma c. 1 7. num. 280. Anton, de Burgo in repetit, с. ad noflram. do
empt. fèd longé probabiliùs eft contrarium, vt tradit Baldus confil.
438. lib. 5. cum alijs aptid Cardin. Tufchum de vfura. concl.î.q. 1.
<juia verc erat habilis со tempore, quo te ftamentum condidit, cum.»
son cíTct raanifcilus,& morte illud teftametum efteonfirmarum, nec
cftvlU
 l)i(jmt»uo <L Dubiumi*. 375.

eft vtlaautfioritasfuris- mandantis:, vt rctrotrahatur ad tcmpus' vita

manifeftatio, quarfada cftpoibmorrcm. -1,: Л\л:
Dicunt iahoc cafu*fiVquidcmcmptioncm:vf^ad jufturo pre-
tíümifcdin co,quod:cxccditjcfle mutuum. & bene adverts Paulus à
Caílro cowfil. 160. Uh. и ules vcuditioney.cffev&rariasimpjopriè>
nonver&propriè.
R'cfp. hoc non pofle dicijqtiia in mutuo transfertur dominium à
mutuante in mutuatarium. hie vero venditum non transfert dominai
cxceûus prctij.quia non hab; t dominium,cùm nondum fu facía tradí-
ti o ab emptore. & fecund ùm banc rationem di feurrendi in omni ven-
éitionc injirftádiccrcmus commirti vfuraifl. ergointaJi cam licet in*
jufïiriam commitrat vendes, Ôc teneatur velreftirucrcü fortè aeeepe-
tit cxcciTum,vclrcfciiiderc contractual, quoad iftam partem, tarnen-,
«juia prop riè did am vfuramnon commit^'t,noncftinteftabiIis. punic-
turtamen àJudice poena arbitraria. Eaieor qu idem íubinde ilmulari
Vcnditionem.cùm fît à parte reivera víura.vt cOtczCuscadkoßraf». cié»
& tunc locum habebit fententia Dodo rum contra nos produtlorum.
it forte aliqui eomm non ampliùsvoIïMïK >
Difficultasautem eftmagni moment!, díxiante fuprcmos Pritt*
cipes ad fuccurrendum gravi neceffîtari foi Rcgni ex dcfeâu mutui,
non folùmjudaîis, fed, vbi illi non funt, ctiam Chriftiano alicui daréis
licentiam exercendi publicè vfuras. an talis ita tolcratus p.ofmvè-pcc^.
fidém publice à-Principe datam fiatfteftâbifisi
3 . Refp. codem modo,quo in difp. 3 . dictû eft de toleratione pu
blica hœreticorum, quan do Princeps ob gravi (Tîmam fui Rcgni necef.
fitatempofitivo decreto.conecdit heretic is Religion is libertatéitunc,
ex benigna mcnteïivc expreifa.five taciraEcclefiasceflarCjauriafpendi
cas h'arreticorum pœnas, quarhuic neceffirati poifcnt incommodarc.
proimleq; in partibus Scptcntrionalibus,vbi publica fidé inrcrpofira_,
tolcraturhacrefis^tcifamctahçrcticom fufonentur,irrfl:irttunt heredes,
& inftituötur, Sc fimilia multa fitinr,quas Civilibus & Canonicis legib'
prohibenrur,qtiia nifi hoc fieretrturbas cöci tarent, & fid¿ Carholicâ c«
Vcrtcrér.eodéq, modoeötingit in vfuraxiôjppterbonû publieûàRegc
pofitivèpcrmifib, quia fîipfe feiret fib i noJícere dé bonis in morte di.
íponcre ^arbitrio, nö vcllcrlaborëmutuâdi fufeiperecu obligations
©fficiü cxequcdi.4cyidiin praxi obfervavi, Piira^necEcclciiaíric9, nee
faecu-
5 7б TraftаШ de Contrat?¿bus л
%cuIatisTrmGcps tales cximit ab obligatione rcíb'ruendi , tcnetur e-,
nim in confcicntia & ipfe, & heredes ejus, ad quos bona pervencrunr».
reftituere; & ábfolvi àpeccatisnonpoiTunt.niii praeftitacaurione re-
ítimtionis- Scd hoc i il i parum curant, qui fciunt Ce cífe in ftatu da
mnations ¿ & laborant tantùra, vt à pcenis Iegum in foro externo fine
immunes, teftamenta ergo impugnan vetat Princeps. Secundö,quo
adpeenas mere Ecclcfiaílicas non fe immifeet Princeps, fepukurarru
ícilicet, & qua; eô pertinent. Sed Judex Ecciciîaûicus liberé in tain
bus prbecdit fccundùm Cañones. . 4

/. Qu*ßnt peen* ßatutdt in foro Chili ?

¡S V M M, A R I V M.
s. Vfurarij funt ' infámete •
2. Vßirariorum tota firs aut *Щиа iïïiw pars pro dhterfirttm RegnorurtL*
more fifeo cedit.
' ' * . * *
DOcentpaflTimvtroq;jurevfurarios elfe infames. DejureCano-
nico probant rx Can. Infames, in fine 3 . q. 7. Scd vt verum fatcac
Canon citatus non me multu movet,cùmfint vcfba non juris,fedGrar
tiani, ramen paifim admirrirur hoc cap. à Do£toribus, vtpatct exPa-
normit. cap. inter dUeïïos. de exceíT. Prarlat. &'incir.<:ap. int<r ddecios.
id videturfupponi. De jure Civili res eftclarior, cum 1. improbum.cod.
ex quib.cauf.infant, fatis claré id exprimatur. Scd in hac materia fern-
per difputant Dolores, an ilia lex fit intetligcnda hodie de omnibus*
vfuris,an verodeillis folis,qua: excedebant modura à legibus Rom,
■permiflum. Supponunt cnim per leges vfuras fuiífe permiflas vfquo
adcertam quantitatem ; fupra quidem docuimus probabiliùscfle nul-
las lucrativas, fed tantùm compenfatorias, aut punitorias fuifle con-
ceflas per leges Rom. fed quicquid fit de ilia quaïftione, cùm Reges, &
Imperatoresomnefœnusprobibuerint,pcrconfequensomncfœnu5
Iccundùmpofleriorcslcgcs eitimprobum, proindcq; fi(ipettemus ri*
gorem juris, omnis vfurarius eft infamis ita Covarru. I. i.var..c. 3. tt¿
2: & alij . non video tarnen cum tanto rigore hodie procedi,cum nub
lusvelitfateri fc vfuramcommifiifefed intereifcacccpiiTe. ;
3. Aliapoenafori civilis, qua; cit in vfu, & qua; fola timetur eft
con-
 . Dijput.f. Dubtum 14,§.<Г. 577
confifcatio rotiusforris, vcl partis juxta diverfa regnorum variorum
decrcta.In ImperioRom.exconftitutioneCaroliV. in comitijsAugu.
ftanis,quarta pars fortis ccditfifco teftcGail 1.2.obfcrvat.4 In novisBo-
hemiatconftitut.àïcrdinandoll. cditis, fub litera M. habentur variae
poena; contra vfurarios.amiffiototius fortis, confifcatio tertia: partis^
omnium bonorum mobilium &intmobiliü, quam incurrir ctiam me
diator in mutuo vfurario. ôcomnis qui in contractu cenfuali accipit
fupra 6. ex centum perdit totam fummam. poenas perltges Hifpaniae
itatutasrecenfetCovar.fup.poenasin'Gallia confti tu tas commémorât
pct.Gregor.1.22. Syntagm.c.3-
Notavi au tem pauló fuperiùs.pro hifce poem's civilium legum
incurrendis non requiri crimen fa:pè rcpetitum, aut manifeftum, fed
tantùm in judicio probatirm,aliôquin vfura; vix vnquam puniri pof-
fent,cum rales contractus fiant quàm occultiffiroè metulegum.
Multa alia pTajtermitto,quiavtmonui,non fimtinvfu. & no.
inen intercfle fuftulknomen vfura;, fed non rem. Interim videantur
"Salaz, Ioannes Baptifta Lupusdc vfur.infinc. qui de cautionerquam
•debet praeftaremanifeftus Vfurarius,fufè agit.
Major multo eft difficultas Confeifarijs , quonam modo ad re-
ftitutionem poffint inducere.Sed reftrtutio regulanda eft ex principias
communibus alibi traditis de reftituendis male ablatis > excepto parti-
'cularicafumox explicando.

§. 6. An heres n/ßrarij' teneaturwjuramßhere, etlamfi ni

hil ad ipjùm pervenertt ?

S V M M A В. 1 V M.

/. Hères nontenemr^ltr» mires hereditAtù reßituere.

INtricaruntvaldchancdirncultatemJuriscoíT.dum docent Jus ca
nonicum in hoc púnelo àcivili diícrepare. Supponimus ConfeíTa-
rium deberé moncte poenitentcm heredem, autetiam fucccflbrcm v-
furarijfhçc duo jam fu pra oftendimus diftingui)vt reftituat vfuras,qua$
teftator tenebaturreftituere, fed non prasftitir. non ampliùs tarnen.,
quàm ferantbona>qua:à teftatoreaeeepit. necfpeäandum,an occul-
tus iuerit teftator,an manifeftus,an fa*pe,an femel tantùm, quia refti-
Dddd tutio
j 7.$ Тга^лш dt ContraBibtu ,
turio malè acquifitorum noneftpraecisèexjurc humano-,. fed- cx пал
turali obligatione,&quicunq;accepitteftitutioni obnoxia tanquan*
hcres,quandoid.fcir)dicbctfatiâfaccrc} quiahoc tacitè in fefufccpiu»
ícd dificultas kiíeo-verfatur,an ex difpofuione juris feriptiteocatur^
heres vitra vires hereditatis. plurimi tnim docent jurequidemcivili
non teneri,fecusautemeíTe de jure canonico.fusè rcmtracbt.Covar-
гц. 1. 3 .var.es .n.7* & Ioannes Bapt. lup.in с quimqvam. de vfur.in ó.vbi
vterq; dicireflbcommum'retrcceptaminfcnolis.
Refp. & Diconon videri in praífentiqukquameflTe differentiae
inter vtrumq¡ jus.&nihil ílatui,quod ipfí jurs natura? nö fit conforme.
Panorm mc~tnliterti.de rt^t. &in.c. vlt.de fipult. in concluíionc cons
ignât, fed non ¡n ftmdamcntis piobationum. pro quo.
Not. ilia verba Nihil perve/HAt ta heredem. habere dupliccm
fenfum, vnum<jubd nihil pervenerit exdcli&o, five exrebus in|uftè
acquiíltis, vfuris v. g. aut rapinisr*. alterum quod nihil omnino auo
valde parum pervenerit ad eumex bonis alijs teíhtocis. ñ ex delicio*
tunc tenetux omnia ilia rcftituerc. quia dominus tunc agjt con tra_,
cum rei vendicationccmn dominium non (It transía turn, vr dicemus"*
dub. feq ñ vero ex alijs bonis vfurariè гшл acquiíltis, tenetur qui.
dem ça illi-s fatisfacere mutuararijs. quia cum contra teftatorem,cum_«
vi verct, nata с Oct actio perfonalis ad-fatisfaciendum ex alijs fuis bo
nis; &cum heres cenfeatUr vna perfona cum defanfto *ut be/it. de ju-
rtjttr. & in eum tranfeant omnia ejus jura_, acbva tanb perfonalia_,
quàm mixta, asquumquoq-, cft.vt in cum tranfeant onera,& folvao
crcditoribus. quia vero contra tcftarorcm, dum viveret,nata eftadio
pcrfonakscrcditoribus, cadem quoq; nata cít contra heredes, ôc fuc-
cc flores.
i. D ubi ta tur verô, an abfolutè,& in omni cafu.an vero fccundùrn
vires hereditatis. Tbcologi quidem mulfi cenfent illum tencri an*
tùm fccundùm vires hereditatis, qux adipfum pervcnitv.g, fVcxhe-
reditate acceperit fexmiHia, qua: non fuot acquiiîta cx.vfuris, fedex
induitria, vel aliunde; & debeat pro vfuris 10. millia, liberator ab
onere folvendi dando fex millia, qua? à tertatore aecepit, Soto de ju-
ftitia lib.ó.q i.art.4. & aiij Frcdericus deScnis confil. 2 i. пес hujus rei
contrarium fuit vnquam ftatutum à jure canónico. Тех rus qui ci.
1ап1ш-/ипгропЩтцгд гге5. с.^Й!г- dcJèpulL c. wliterùdï raptor, с. /«4L»
nos.
 TtiJputAfio If. ЪиЬ'тт $. f. . $ 79
ms. devfur. fed duo exiftis potiiis contrarium oTttfftdunt. dicittrre-
nim, vr compellantur reftituerc juxta facultates defunäi, quas fcilicct
( vt aitglofla ibid. ) acceperunt à defun&o.crgo juxta vires patrimonii,
<juod reliquit illis teftator.dcbent folvere Ôc non vitra. -nee eft vllum
cap. quod exprefsè dicat vitra vires hereditatis tcneri.
Dices i. linaje tua nos. cit. dicitiic tcneri heredem ijfderrij
obligationibus,quibus tenebatur ipfe vfurarius, & rncritö, quia cum
Acres omnia commoda hereditatis percipiart,«qirum cft,vtfubeat quo-
que incommoda. Refp. nihil in ifto cap. peeuiiare ftatei contra here
des vfurarij, fed tantùm declaran, quid fit juris natura; circa fucceflo«
res quorumlibet debitorum. heres enim debenris ex mutuo, exem-
ptOj&c. debet folverc codem modo, quo ipfe debitor,dum viveretyte-
nebatur : & tarnen nemodicet tales deberé vitra vires hereditatis. er
go exilio textu nihil colligiturcontra vfurarios prïecisè.
Dices 2/dicitur heredem deberé exonerare defuneti arrimara,
ergo aliquid peculiares ftatuiturin^ vfuris. Reíp. deberé omnenu
heredem exonerare animam defunfti,fifciatilluiri debuiife, & tarnen
non propterea vltra vires hereditatis foivere,& potril fieri, vtteftator
fumortuusimpœnitens, hœreticus, Judfcus.&c. tunc non eftfaragen«
dum, vtexoneraretur anima. & tarnen jura funtgencralia, ncc de ío*
lo çafu pœnitentiaîfinalisfuntintell'igcnda, quid autemfit heredem»
exonerare animam defun&i, diximus ex profeiTo fupra.
Dices 3, quid G heres non confecerit inventarium , tunc fab
tem débebit folverc ereditoribus defun£H vitra.» vires hercditatisr%
Refp hoc nihil ad rem praefcntcmfacerc. quia Jus in X.finali. cod. de
jure deliber. nihil ftatuit particulate de herede vfurarij adeunte heredi-
tatem non cum beneficio legis • ôtinvenrarij, fed generatira deo-
mni herede loquitur, quid autem Juris in hoc puncto, dicemus infra
4c folurionibus.
Vndecolligitur cañones nihil ftatuifle contra jus civile, fed in
aac materia magis tantùm inculcaíTe Obligationen! reftitutionis , vu
magis averteret ab vfuris.-proindeq, ítandum cífe decifioni juris civi
lis in l.vnica. cod. ex defunfti. cum cañones contrarium non fta-
, tuant, & in vtroq; foro faciendam reftimtioncm folùra
fccundùm vires heredi
tatis*. . .
Dd dd a Da-
j jo 1 Traftatus de Contraft ibus.

Dubium decimumquintum.

ъЛп dominium ußirarum transferatur in <vfarar.iumt & an cot*,

traftшßhfißat altcjuaßii
fiarte Ь
DVo hic difputandà.veniunk primö an contractus vfurariusin ra-
tione vericonmftus,mutuifubfiftat, & tantùm rcijciatun. quo.
ad vfuras in со ШригИгаяакешпып quando vfura: folvuntur,earum_*.
dominium vfurario acquicatur ?
, ^
§. /. Trohatur non ßtbfißere.
SVMMARIVM.
/. Contrarius vfurarius totus irritai eli.
Щ. £uia eß contrafubßantiam mu tui. ,
j. . Eß enirn de rattone mutuijytgratisfiat,.
PRíor quceftio habet vtilitatem- magnant in praxi, quia il contra»-
clus vfurarius in ratione mu tui non fubfiftat>ergonon cil transfa
tum dominiumibrtis in mutuatarium. Secundo non habebit privile
gia contrains mutai. Tertio babcbitjfi nondüm eft confumptum, cre
ditor prjvilegium/vtpraeferatur rcliquis,íi vergat adiaopiam mutua—
tarins, fecundùm quxdiccmus in difp. S.dciblutionibus. & multaalia
nata funthincinfe.rri. Si vero dicamus ciTe verum mutuum ,.tunc o-
mnia illi debebút aptari,qua; de vero mutuo áDD.dicuntur¿ his pofitis
Gail.Iib.2.obfervat.4.& j.doccrcontraclum vfuratium inratione qui-
dem mu tui fubfiítcrcreijci tamcn vfuras. & petentcm vfuras noniad-
mirti, admittivcropetentem fortemrcftitui,& ita in camera Spirenfi
folere judicari.citatque multos textus pro ea fentcntia ex fF& cod. de
vfur. .
\. Dico i. falvafemper revercntia rantisDoétoribtis debita, vi-
deri mihi probabilms totum eontraitum hodie eiTe nullum, &leges ci-
tatas nihil contrafaccre, a (Tu m о generale axioma, facia contractai af-
fofita,qnx fnnt contra ejus fubßantiam, eum in totum vitiant. habetur-
с. fin. de condit.apfos.Càltem quoad m a tri mo niu ra. & Doct ores paflirn .
extenduntad alios contractus. Bart. inl. Vbi ita. ff. ¿/o> dónat. catifa_t
mortis. &in- 1. 2. cod.de jure Emphyt. quo vtroqjlocoxem fusé ex- -
plicat.

» -
 Dißutatio Л Dubium ij. §./. ^8 r
plicaf. Panormit. conffl. 7z. lib. 1 . Sc cxnri репе, пес in hoc eft diffi^
cultas, fed tantùm in probanda fubfumptione, quöd ftipulatio víura-
rum fu contra fubílantiam mutui. . .
2. Prob, ram cflcntiale eft mutuo, vtfiatgratis, vel fine prcrio^
quàm venditioni, vt fiat cum pretio. atqui defubftantia venditionis^
eft, vt conftituatur prctiu m ab eroptore „ inftitut de empt. §.pret\um.
Vnde fi quis diceret : Voló a te emere ißumeeptum^ & nolo teneri ad foU
ïendum pretium, vitiaretur tota emptio,, vt omnes fatentur. ergo
idem erit in mutuo, fi aliquis dicat, volo centum tibidare,.fed nolo darc-j
gratis, fed cum obligations reddendi decent* tan qiчат-» pretium-t mutui.
quód vero dare gratis fitde fubftantialibus, & non accidcntalibus mu;
tui, apparetinde quia ad accidentalia tantùm, fí vead ea¿írac quibus
fubftantiacontradtus con filteret, dari poifet cafus maxims, fcilicetj
ncccflitatis ■„ aurvtilitatis, in quo Refpub. vel Ecclefia poflbrdifpen-
lare, vt licerct vfiiras exercerc. Salva enim contra¿tusfubftantia;Ref-
pub. in gravi neccífitatc poreít difponcre de accidentalibus. atqpi Ec
clefia negat poíTe dari cafum¿ in quovfura fit licita c.ßper eo. de_j vfurm
& Doctores paífim. & infiftendoargumento, quo vtitur ibiPontifcx*
nullocafu licet mentiri, ergo multo minus licttadvfuramdare : in-
quiro enim, quare nullb cafu liccat mentiri, quiafcrmo nofter,vt cenw
fcaturbonus,ciTentialiterrequiritiVt fit conformis menti. ergo eodena
modo de eíTentia mutui, vt fit licitu-, eft.efle gratuitum. ergo etiam,vt
fit validUs. per V. non dubium. cod. de leg. fup; explicatam difp. 2. dub,
I; & fane fuppofitisijs, quaîfup. diximuSiha:c-fententia necelfario te--
acndacih quiaexfolut.argumentorum magisilluftrabitur;
Dices primo, funtexprciïî tcxtus, qui dicuntcontraftum fub-
iiftere, & vfuras tantùm reijei deberé \. pecunia. Xlvfuras. 1. placuit. f£
dé vfir, hcùm aüega*. Y.cùmeos. cod. eod. Refp. non fatis me viderc ,
xjuidexcitatisll. vclintconcluderc. debent enim concederé, velRo-
manosputafle vfu'ras.modcrataseíTe licitas, & ita cum Carolo Moli-
naîoeonfentient; vcl faltcm fuiiTeabiïIispernaiflas, &lcgumpatro-
cinioadjutas. vel tertio; conceifas tantùm vfuras improprias , com»
penfatorias, velpunitorias, vtfup.< eft diclum; Primum non concè
dent, qui fentiunt jure naturae omnes propriè di&as cfle prohibitas.
Sccundus, &tertius modus nihil juvar, quia incidétur in explicatio-
nemmoxdandam contra illos. qui eum contraftum fubfifterc arbi-
Dddd 3 tran-

.9
$Sä Tracttttu de Contratlibtts,

trantur, débent fatcri non eflc de fubftantia mutui , vtgratis fiat; noc
*utem admiflb, omnia, qute intota difputatione hacdiximus, corru-
unt. & poteftEcclefia, vclRcfpub. difpcnfarc> vt deturlicitè mutuurn
Cub vfuris. Ad rem ergo re (p. leges Romanas efleintelligendas,vcl dc
vfurisimproprijs, fiv^mTerclTc, veldcpermiflione propriarum vfura-
rum. in priori modo refpondendum, fient jam Principes pra&icant,
vtqui vltracommunem taxam inrerefic accipit, incurrat pœnamj
à legibus ftatutam, in pofteriori modo, cùm propter bonu m publicum
Entpoïitivèpermiffaîvfuraî adecrtam quantitatem, qui vitra petit*
facit contra leges, & proinde poena ей dignus.
Dices fecundó, nondum fatisfaftumcftptincipalidifficultatî,'
quia non eft oftenfum fatis non valere mutuum in ratione mutui > fed
tantùm conftipulationcm vfurarum rei;ci,nc vtile pcrinvrfle vitietur.
Secundo, videmus in donatione ita procedí, vt quando dona tur vitra
quingentos folidos, quo ad exec flu m ilium donatio reijeiatur, fed vfq;
ad quingentos fuftineatur. Tertio, mortis caufa donatio non irrita*
tur, etiamfi fiat pactum deeo пол revocando.
3. Reíp. neg. alïlimpt quia probavimus de fubftantia mutui efle,
Vtgratis fiat, quando autem non fit gratis, deftrui cjusr* cíTentiarru
codem modo.atque contractum emptionis cum pa&o non fe obiigan-
diad pretium. Ad inftantiam de donatione excedente quingentos fo
lidos fine inilnuatione. Refp. omnino accidéntale eíTe donation^
quöd fiatin tanta vel tanta quantirate. & proinde exceflum alicujusr*
quanritatis pofle prohiberi manente altera parte , quasconceditur , $c
hiepropriè habere locum vtile per invtile&c. non vitiari,quia quin-
genti folidi funtres vtiles, & ájurcapprobati,ícxcenti autem rantùm
improbati in со, in quo execdunt quingentos. in mutuo vero ,vtjaot
ííepeinculcavimu^omne omnino lucrum eftimprobatum,& pretium
ex mutuo pacifci eft contra ejus fubftantiam. Adtertium oprime re-
fpondet Bartol. adl. vbiit*.1f. dedonat. mortis caufa. quando appo-
nituraliquod pactum contra fubftantiam con tract us,tunctransferri in
aliam fpeciem,fi verba patiantur. vt in a lia to exemplo de donatione,
fi donationi mortis caufa apponatur pactum dc non revocando, défi
nit efle mortis caufa, & fit donatio inter vivos, quia; verba id patian
tur; quando vero verba non poflunt accommodari alicui alteri con-
traftuif vtin noftrocafuaccidit ) tunc in totum vitiari.
Dices
 ISiJput. Si ßubiumij-. j$j
Dicertcrtio* ergo fecumdùm noftra principia mutuans debcc*
forrero armrrerccùmnon celebxaverircontraftummutui. Reíp neg¿
fcquelam. Verum quidem eft eumjqui pecuniam aceepit, obligan ad
reftituendum,cùmalicnumdetineat, fed non vi murui> qqod nullum
fuir, nec rnutuanri compererecetti conditioners, nec privilegia ve
ri murui; fed aurrei vendicarionem fi res extet, cum non fir rraníU.
tum dominium in muruatariam^aut actionem rei.perfecuroriam» aut
aliquod fimileremedium. non peccat tarnen mutuatarius vtendo Sc
confumendb pecuniam.quia idfacirexvolnmate-veri domini,& сищ
©bligationereddendisequivalens. & hoc dieimus ftando inipfarci-
natura, & prœfcindendoà.varijsihtutis de forte dlfponentibus, Sc poe-
nas infligentibus. Vnde & mutuans non habet in tali cam prœferen-
tiamantealioscreditoresjficontingatmutuatariumnon efle folveo*
do omnibus, quod auremconrrarium noftrae decifioms in tribunalí»
bus forfanfervetur, id inde factum, quod ni mis adhaîreatur antiquo
juri Romano, quod ( vt ipfis quidem videtur ; aliquas vfuras admitte-
bat, & nonconûderentiurcnovo Civilific Canónico omnes omnino
eue fublaras.

§, 2. aAn dominium ra pet• wßira^acqmfiUtretnsferaturin-

fvßtriiriuimt

S V M M A R I V Mí
<i¡ . Dominium per vfttram in-vjurarium non transfertur.
3- Sjù* ¿A transferendum dominium non /itfficit nuda traditio.
¿4 Si loco реситл-vfurarius hortum vel domum accipiat, tenttur reddere^J
cum omnibui frutttbut percept ü.
i; Ç Ententiaaliquorum eft transferri,itaGÍoflain c<fi quis vfuram*.
O i+.q. 4. Scotusin4. dift. 1 5- q- 4- Panormit. in c. ex tran/miß
yS.dedecim. Navarrus in fumma. сч 17.П.265. &alij.^
Dico fecundo,probabiliùs eft,non transfcrri regularirer domi
nium, eft communior. D. Thom«. 2. 2. q.7*< art. 3 . Srlveft. \.vfura.
6. q. i. Gabr. in 4, dift. i 5.q.;i 1. art. bin finé. Aug-elusin штта.у.х//«-
r4.q.20.§. 1 8.Barr.ini. i.%.fi vir.ff. de acquií- poflefl*. Covarr. l.i.var.c.
3 J0an.Bapt.Lup, xticqvamquam. §.3. & corounitet recintiores. Prob,
difcurfu, que faci t Angelus lococi t. & quem ex eo tranücripfi t S il vc ft.
ad tranf-
5S4 TraStatus de Contraftibut ,
ad transferendum dominium non fuíficit nuda traditio fînc aliquo ju-
fto titulo I. nunquam. ff. ¿/r acquirend. rerum dominio.
2 . Tfunquam mda traditio transfert dominium , fid itaß venditio , auf
aliqua jußa 'taufa praccjfirit , propter quam traditio fiqueretur. & GlpfK
ibi,Bartolus& Dodorescommimitcr idadmittunt. atqui nulla jufta
caufa tradcndij irfc-tituluslcgitimus prjeceifit traditionem vfurarum«
crgo&c. probat fubiumpt non eft titulus contractus, quia mutuum
nonparit titulum fölvendi aliquid fupra forrem. non ex promiifione,
quia in praefenti nulla eft vera promiffio. Vera enim promiffio requi-
rit obligationem in promittcnte.hic autem nulla eil obligat io.omn es
cnimconceduntpromifliontm vfurarum non parère veram obliga
tionem jure obfiftente, fed eíTeomninoinvalidam, & fumirurexç. de
bitares, de jurejur. in prafenti ergo, quando aliquis promittit fe folu-
turum viùras/hsc non eft vera promiffio, fed (implex affcrrio de futu
re vtoftendit Suarez lib. г. de juram. с. 9- & folverc non eft actus Ja*
ítitiar, пес habet in fe titulum transferendi dominium.
Dices, poteílpromitterefedonaturum го.Яог. quia alter prç-
ftititipfi beneficium mutuando- Reip. vel promittit fe donaturum.»
tanquam pretium mutui, vel ex vi mutui. .& tunc continctur impli-
cantia tnilli-s verbis, quia idemeftyacfi. dicctes , promitto me donatu
rum titulo onerofo. vel promittit libe-rali animo fe donaturum , 3c
tunc licet in foro externoplerumq; prafumcretur, eífe donationem.»
fiftam, & pallium právitátis vfurariaï, tarnen fi à parte rei intendat ve
ré fe obligare ad donandum, valida erit promiffio, quia nonhabetpro
objecto pretium vel compenfationem mutui, fed exetcitium adus li-
beralitatis,cuiquidem occafionem d edit mutuum, & tunc erit fuffici-
ens titulus ad transferendum dominium. Sed hic titulus non prasfu-
mitur, proindeq4:e probari debet, eft enim valde rarum , vt debitore*
Velint.donare cxccflum, fed tan turn communiterintendunt dare,quia
vel ti ment mole ftias, fi non dent,velfe*mpofterum nö habituros mu
tuum, & vtfaciant veram fuam illam aflerrionem de futuro.
3. ,Exquibusfequitur,cùm in vfiirarium non fit tranflatum do¿
minium vfurarum, fi loco pecunia? detur illi à mutuatario hortus, vel
dooms, vel alia res frugífera, deberc redderc mutuatario cum omni
bus fructibus exea perccptisj quia eos perccpit ex realterius. Dcin-
dc ( vt dictum eft §. praeced. ) fires extet deberé prsferri omnibus ere»
'- dicoribus
 Dißut. z- ЬиЬ'шт л 5g j
d.itoribus mumatarium,qui poteft agere rei vendicationc ad rem fuam
obtinendacn, & pari loco cflecum depofiroribus.
Dixi in conclufione rtgularher,q\x\z potcft contingere, vt per
accidens acquirat vfuranus dominium vfuraram per commixtioncm
pecuniae foencraticia: cum fua ira, vt difecrni non_ poult, modo id
fiat exconfenfu muruatarij. dc qua re, &eo fpeftantibus, quia Гаг
tisclarè & diffuse agitar inftitu t. de rerum divifione, cum nihil ha*
beamus, quod iJJi doârinaj Jaws addamus, & cumfirin omnium mani-
bus, eo remittemus Ledorcm.

DISPVTATIO VII.

DE EMPTIONE ET VENDITIONE.
NVlluseft inhumano convichi aut vniverfalioT.autfrequentior
conrrac"tus,quàm etnptionis, & vcnditicrais,propterea dc со fa
illis agendum eft,
Dubiumprimum.
Quid Efñptlo &<Tjenditio-, & (¡uómodo différât à permuta-
turne, & alus?

S V M M À R ¿ V M.
/. VAr't* Emptionù acceptiones.
г. Emptio dißingHttur ab vit /та volúntate, donatione , 'depoßto , permu
tations,
i. Д Liquando in jure accipitur emptio pro omni aliénations &
Xx omni contractu, quo dominium transfertur. X.ßatu liheri.ff.de
ftatu lib.&in alijslocis. Nos vero non ita gencrarim fumimus, fed pref-
sè & propriè pro contractu certo & nominato, Vcteres quidem, vl>
habetur 1. bde conttah empt. pcrmutatione vtebantur/ed cum omni
bus incommodis iftâ viâ non eflct profpe£him,publicâ authoritatc cu
li funt nummi, qui rerum neceffariarumaut vtilium cflentprctia_,i &
hïnc nata nomina emptionis, & venditionis, quae funt bon*fidei vitro
citrofr obligatoria, c[U*coH/cnßtrc,&pretio,perficiuntur*
 с s■>б»
jj Tz4&4W de Contribuí.
2> P)er'C0Wr4¿^»díftinguiturab vltima volúntate, qu« noitvefl
propriè contractus vitro cttro^,obligatorius, diftinguunt à donatione^
depoílto,& fimilibus,quae pariunt commun i te г Obligationen! tantùm
in \napiTtCiCon/enßt,re&puthperßcitur, per conßnßt/n diftinguirur ab
ijs.qui vitra coníenfum requirunt aliquid al iudi nam licet om n is con
tractus requiratconiènfum,vt in difp. bprobarum*ft,tamcn folo con*
fenfunonomnes perficiuntur, vc-apparetin mutuo, commodato, cu
mulus alij^quinonperficiunmranrcquamrcstradaturicmrmo aufera
eil pe rfetta,quando rrgularitcr con venin m eft de dando prerioA t ra.
denda merecetiamii ab alterutra parte nihil fit tradi tum au t numera
te nu.
Permutatio licet vaIdefitafrmis«mptioniyvr Habetur I 2. codi
derer, permut. proindeq, permutatio aliquando vocetur emptio, &
contra; tarnen funraliqua: differentia;, quasprofequitur bene Femisr*
Gregor, in Syntagmate. 1 25.С 1 2, nam emptio folo confenfu perfici-
turj permutatio vero regularirer reqmriMra&tíonem¿l;r#//¿«>0.cod¿
decorum permut. & lvi.fPcod:
Secundo in permurationedaturres prorcinemptione pretiu
pro merce. 1 л ff cit.& alias différencias habet 1. i.cit;

D ubi um ftcundüm-; *
Quomodó perßeiaeur n?enditio in ßriptitfi

S V M M A R h V М/
De venditionibm rerum immobiluim femper fitfirtptura,no* autem re*
rummabilmm faltem regulariter:
гг Si contrabentes emotionem expreße veltht, vt tontraftus pendent a соя- .
fe&ionefirtptur*,énte,ér ab/fr iûanen eilperfecta,
fg. lion faffa mentionefcriptura^niji■ poflprjtßttum conßnßtm, eil val/dut
contrarius.
4*. J&gulAriterUquendóyquandonon eil ехрге0ьл&нт,Ы non valeret ante
ßripturam, non ßßenditur confenfut;
i. Г^Ч Iximus in dubio pra?ccdenrr vendrtionem regulàriter perfi*
L^f ci folo confeníh; aliquando tarnen partes requiruno ,vt deu
contractu fiât icriptura- Sc hodie videmus do venditionibus- rerunt
. immobilium Гешрег fieri inftrumentuau. conformiter ad L wie.
cod.
 3>$Htatio?. Bültums.
cod.de fu'ffragio, quamdo vero res mobiles ven dantür, non fît feriptu-
га, faltem vbique,niïi fbrtè, quando perfectâ jam vendirione pretij
folutio, aut traditio mere is ex volúntate partium ad certum tempus
diffcttur; tune enimfitfcriptura privata,fivè Syngrapha, & eriam fub-
inde inftrumentum privífít»n, quodab vtrifquc conrrahentibus, & te-
ftibus fubferibitur.
Hic ergo quarrimus, quam vim habeatitiítrumenmm in ven
dí tione. an fcilicctrafpendatur contradi», donee futferiptura, an ve
ro adda tur ad folam probafionem.
Notant rauhi aliud efle loqui de contra¿ra,qtti exnarura fua ad
perfeötonem reqUirit feripturam, quai is eft in multorum fententia^
emphyteufisad l.i.cod. de jure Emphytcus. (de cujus fententia; veri-
tatc hoc loco hon difputo) Sc 3 +. cafirs, in quibus requirirur feriptu-
ra, enumerat Gloflainc. i. de cenf.in fextô. alium Vero con traâura
cx natura fua non-> requirere feripruram , fed folo confenfu perfici.
nam in pofteriori hoc cafu magis vrgetpr»fumptio,quàmin priori.
2. Hoc pofito. ñ contrahentes emptionem exprefsè vclinr, vt
contrarius pendea'tà covnfectione feriptura:, ira vt explicité nolino
eum valere, priufquam fit confeda , À approbata feriptura , non vi»
detur dubium , non perfici contra&um ante feripturam. Primo quia
cx natura rei contrahentes poflunt apponere conditiones fuípcnfi-
vas fui confeafus donce impleantur. vt dictum eft in difput 3 cum do
conditionibusagerctur.Sccundö.lcges civiles fatis claré id decernunt.
inftit.de obligat.cx confenfu. & Inftit de cmpt.l. сомглЯш. cod de fi
de jnítrum.
Qua*ftio ergo in eoverfatur,an quandocontrahenresnon qui-
dem exprefsè declararunt fe nolle contractum efle perfc.&u ante con-
fectam feripturam, fed tarnen dixerunt, vellc fc haDcroinftrumcn-
tum publicum do fao contracta, a tunc praefumatur voluiflo
contra&um efle fuípcnfum vfque ad confeétionem feriptura. Du*
funt fentenriat. vna^quöd illa verba : Pendo tibi Ьлпе domnn¡-»t*n.
to pretiv, fed voU vt has de.j res confie7 atur inßrumentunL» publi
cum , fint fufpenfiva vcnditionis.Paulus à Caftm in l.contrлс!ш. cod.
dcfidejnftrum. fufiùs, quàm alij hancmateriamtractat,& quamvie
obfcurè loquatuL, videtur tarnen in Gloiïa diccre ante feripturam
confe&am non^ eflo pcrfe&am venditionem. idem tenet Petrus
Ecce 2 Gregor.
jgS TraftAtш de Contraftibus ,
Gregor. Syntag. 1.2 5-cap. 17. Duarenus. do fide in ftrum. c. quarto.
Secunda fententia eft, in tali cafuv.enditioncm efle perfectam
ante fcripturam,caniq;requiriad probationem, non ad perfedtionem
contractûs,& addunt, licet contrarius fit redactus in feriptum, non ta
rnen vocaricontrattuminferiptis eclebraflp«, nifi exprciiè interpar
tes fit actum, vt non valeret aliter. Bartolu's in 1. contractus, cit. & in- 1.
gcneraliter. cod, de non numer.pec.Decian. refponf 64. lib. 3. dicens*"
cflccommuncm.Ferdin. Vafq 1, 1 • controverf. c. 28.Tufchus V. con-
concluí". 99. plurimos citât.. * .
3. Dico i.ficontrahentcsnonfecerintraenrionemfcripturacni-
fi poftconfenfumabfolutèprîeilitum; tune videtur certum adproba-
tionem,nonad perfeetioncmrequiri faltcm communiter Ioquendo.
Prob.quiaantcmentionem feriptura; contractus eft perfectus, crgo>
non fufpenditur per ilia, qua; poftea. fuperveniunr.
. 4. Dico 2. regularitcr.lQquendo,quando non eftexprcfsè actum,
vt nonvalerctante fcripturam.pcrpactüde facienda feriptura non fu-
fpenditur confenfus,cfl.vtdixi, communis conceptus.Pr.ob, quia ven«
ditio ex natura fuaíoloconfenfu, & fine inftrumëto feripro perficitur.
& mentio fada fcriptura;adhibenda;,non eft fufricicnsconjccturacon-
trahentes voluifle feripturam efle de fubftantia üiiconfeu,fus,cum po-
tuerintillamreqqircrcob alium finem,nempe ad fecuritarem contra'
¿tus in futurum.ad praîcavendas lites, qua? oriri poflînt ex difriculrate
probationis,&c.vt bene advertit vafq. paulö ante cit. quod probar ex
1. publica- fa depofiti. quöd feilicet feripturae fiant ad probationem. aliud
fottè eirct.fi celebrarcturcötraftusjqui ex natura fua requirit feripru»
ram. tunc enim mentio feriptura; facta fatis argueret votüntatem fu.
fpendendi confenfum vfquead perfedionem inftrumcnti. quia pra;-
fumendum eft contractu m effo factum fecundùm fuamnaturam.» ,
quando de contrario non confiât, nec Judex prœfumédo illos voluif.
ib feriptura ad fines ante dictos adh iberc,facit vim- vlla hcontratfta^ 'xt,
quia vt bene advertit.Fab.de Monte, in met. de empt. q. 5. lex tan-
turn loqui tur de contractu in fçriptiscelebratoicum.dicat, qaando con
venußeri in firiptù. ttqui in praefenti negamus contractum factum.»
in feriptis per ifta verba, fed tantùm convcntum.vt redigerctur in feri-
ptum,five vt de ipfo contractu fierct feriptum, quod longe diverfum
cil. quia alioquin omnes contraclus,in quibus contrahentes pacifeun-
tor,
 Di'(put atio 7. ЪиЫитз. §.i. jgp
turjVtdefuocontradufiatrcripmmi.circntcontraâusfaâi infcriprii,
quodpafllm nonconcfditur.- .

Dubium tertium.

cyin uendi poßic res aliena t

S V M M A R I V M.
/. Explicaturßamquaßionür.
г. Licet res aliena Valide Vendatur,non tarnen in emptorem dominium tranf-
fertur.
j. In re furtiva, quandó, é" qua ortour obligatio inter contrahentes.
f. Venditor peccat3 volendo celebrare cvntraclum de re aliena , fed non pee~
cat pofi datum & acceptumconßnßm externum rem tradendo.

I.. A LiquandocontingitvtrumqiiecontraHcntemrcirc rem eflo

Jt\ alicnamv.g fiemam àtcequum, quem te furatum feio. aíi-
qnandö folus venditor feit eflfe alienam,- emptor autem putat efle pro*
priarnernptoris, aliquando neuter feit effe alienam raliquando vendi
tor eft in bona fide, & emptorfeirad alteram pertjnere. ha? auterrL.
çîrcumftàntia; vaídfevariant cafiim, & judicium morale dè contractu,
vr videre eft in I emptor: %. item. ff/decontrah:empt. Deinde magni
rcfert, an res, quam vendîsjfit aliena ex deli£to;,vel fine dclifto. Prs-
terea videndum, animer contrahentes pactum aliquodintercefleritj
dc emptione , an non~

%i. Quid hac dé re jure communiftammm fit?

2. T""4 Icoprimbigeneratim loquendo res aliena validé venditur.eft
JL/ textus Lrem. fF. de contrah. empt* vbi dicirur. rem alienante
dißrahere quempoffe] nulla dubitatio eß. nam emptio eß, & venditio. Sed ta
rnen in tali venditioncí etiárofi res tradatur emptori, non tamen tranf-
fcrturineumdominiumiVtfupppniturl.VAr^/ö. ff. déacl:. empti.
Sed pro hàc répliqua funt notanda. Primum, quod emptio,
&venditio tendant ex natura fuá adtraditionem rei, & per traditio-
nem ad tranflationem dominij. ita; vt fi vendens pa&um ineat cunu
«mptorc, nc dominium reí vendit» in eum tranfeat,non fit contra.
Ee eс 3 ft us
590 Tractatits de Contratfibtu , .
¿los vcntîitionis , fed aliquis alius. Л. сит тлпи faifa infne. ff. de eon-
trah. cmpt. Vndenon aflentiorRccenñoribus^ui dicunt, quando
vcnditorfolum intendit rransFcrrc dominium, cmptioncmnon cele-
brare,quia peritus juris fciens non poiTc fe inemptorem transfcrre do
minium rci aliena?, poteft intcndere cxprcfsè hic & nunc non tranf-
ferre dominium, cùm feiat hoc eile fi bi impoffibile , & tarnen celebrar,
rontraftum emptionis, cuna lcx.de folopa&o , *ion vero de intentio«
ncloquatur. Si tarnen nollet obligan fub conditione d -in ipfius po-
teftatc effet, nee. abfolutè fe obligarct ad transferendum dominium ,
quando tranílatio eft in ejus poteftate, tune credo non celcbrandam
venditioncm. Supra cnim docuimus, fi intenderemnunquam íblvc-
re prctium, me tamen conrraherc emprionem, fi autem nolíem me_>
obligaread folvcndum,tun.c me nibii agerc, quiaaiiud cft me nollcj
faceré id, ad quod fum oblígatus, aliud velle me non obligare ad id fa
ciendum, quod officij mei eft, aut quod lex à me poílulat , .& hoc eil,
quod intendit lex cum matwßta. cit.
j. Notandum fecundo, à jure de hoc contractu пагс ftatuta. Pri
mo, fi fit res furtiva, & vterque con traben tium id fciverit, nulla пч o-
riri obligarionem. Secundo, fi emptor folus fciverit, tunc vendito-
rem ad nihil obligan. Tertió, fi vero venditor fciverit, ¿4 emptor_,
ignoravcrir, tunc vtrinque oritur obligatio \.fi in emptione. §. itemfi
rmptor. ff. de contrahenda cmpt. & tenctur venditor ad inrereflc, &dc
cviftionc &c. ckquamvii Gloffa ibid. <licat ilia intcIJigcnda effc-dc ub-
lo furto, non verb de re aliena ex alijs titulis, tamen non video fuffi-
cicns fundamentum hujus diftinftionis, quam vis quo ad vnum cffe-
öum vidcatureffealiqua differentia quia vendido rei furtiva; non_»
tribuitcmptoriritulum preferíbendi. X.etiam furti. cod.de furtis. iru
aíijs^erotribuittitulum, vtfcilicet cùm emptor ignaras fraudis rem
emit bona fide, exilia emptione acquirattitulum praeícribendi, ôc fi
nita prarferiptione .etiamfi. dominus verus comparcat, non rtmenu
poffjt agere rei vendicationc, hoc quidem partim jura, partim Dodo-
ces trad un t. i
Sed magna difficnltas eft, quomodo h«cpoífintconfiftcrc_->
cum refta ratione. nam qui vendit rem alienam, non poreft obligan,
■vt in (pecie tradateam emptori, quia tenetur earn non traderc illi, fed
Tero domino ; qui communitcr loquendo eft rationabihtcr in virus я
vt¿
 WffHtifî. Dtibiuntj, f. 2,.
tt rradatur alteri; difficiliorcnim per hoc fit ejus recúperatid. Si er
go non pote ft eile obligatio ad mercem trade ndam3nul]a eft vendí rio,
quia-contraäusrequiritobligawonem venditoris ad tradendam mer
cem, de qua con ventum eft. Et difeurfus i île locum maxime habe t in
re furtiva>ex cujus tarnen v.endirione,quando emptor eft ignarus frau*
dis. oritur obligatio tradtndi, juxtaly?//? emptioae. cit. vnde valde dif
ficile eft in hoc contractu ravenire proprîam naturam venditionis* aut
obligation cm, rrifi ad peccatum, quar cil im poffi bilis. Sed quomodo
leges excufabimus, quœgenerarim loquuaturi
4. Rcfp.quidemapudDoclioresvixinveniri'hancdifHcultatemi
bene examinatam. Pelvams in trad, de rei aliens diftradh c. 3 . dicio
Rempubl. propter fttmmamvtilitarem-contradusvendiN'onis, &лс-
«effitatem talis com merci) ftätuifle,vtpofiioillo paâo, & confenfa
«xternovenditorestenerenturrempromiflam tradere non obftanto
juredomini. Vcndirorergo peccat volendö celebrare conrra&um de
realicna.fed non pcccat.'poft datum & acceptum confenfum extern
jiurarcm tradendo. quia ad hoc habet authoritatem à República , Ii*
cet manear Temper obligatus domino folvercomnc damnum, & in-
terefie, quodre íuacarendo incurrir. & cum hac explicationc pofle*
defendí juftitiahu; us contractus República fupplente defeftus, qui
pofluntintervenirc, & pariente obhgationem,quavaIiàs non nafeere»
tur,Öcfufpendendoad tempus jusdominircfpcéhi traditionis, & re-
Jinquendo illijus vcndicatioms rcifuic, cujus dominium ip.fi non au»,
fert.

S* *• Q*}d dícendum dé n)endttionihns return altenarum, yuas ra

diäres milites factum t

S V M M A R h V M:
/. Teßamentau fatía ictfttDu inj captivitate hoc tempere non ßmt ir-,
rita»
9i Inter ! Chrißianos pars injußum bellum gerens prado*, boßi ereptas non-,
factt fitas.
3. ¡Milites noßrietiamrerumabboßc STteco recuperatarum non fönt faßt
domini.
40. UHitites noßn.nec poßunt jffflu dorntr.ù erepta validé venderé, пес r¿K
59* Traffatus de Contra&ibus,
pint conßif emptores.contraftum inire, nißforte conßtetudo, & ргл*
Jumptin confinfus dominerum jußtßcet.
S, Homines timorati fitent ab hoßibus etnpta юегй domin/s recepto лЬ iäü
pretio reßituere.
f. guando , & quomodo exeußri poßint ementes à militibusjpolia, Amico-
> rum. \" .
COllapsâ à multis annis difciplinâ militari, rapiun t paiïim milires,
& fpoliant amicos,& íubditos fui Principis a*què,ac boíles ipfos,
poftea vcndunr predas, A viris Deum timen tibus valdedubitatur,an
talis venditio, cùm fit rci aliena;, valida fit, au t licita, au t habeat favo-
rem juris, quem diximus in piœced. §.
1. Notât bene Covarru. ad rcgulam peccatum. p. г.§. ix. & poft
eum Malderus 2. 2. q. 46. art. 1. Molina de juftit. difp. 1 iS.&multiex
Recentioribus, qui exCovarruviatotum deferipferunt, hodierna ple-
гитф belie non regulari legibus, quœhâbentur iF. de captivis. & Poft-
lim. Romanos enimexiftimafle bella, qua;abipfisgcrebanturcum ju-
ftishoílibus, quales non crant latroncs , aut cives tumultuantes & re
bellantes, fed Germani,Parthi&c. de quibus leges Шаг exprefsè me-
minerunt, fuifle vtrinque jufta, &fe quidem belli inferendi habuiffo
juftas caufas, hoftes veto fe defendendi, & hinc nata; tot difpofitioncs
de dominio praedaminacquirendo.dcicrvitutibus captivorum, do
Poftlirninio, & alijs fi mili bus. Vnde non placet mihi praxis aliquo-
rum Judicum, qui teibamenta fada. à captivis in captivitate declarant
irrita, quia, vt bene obfcrvatCovarru. hoc fa&um cft olim,quando
captivi fichant veri fervicapientium. Servus enim non habet tefta-
menti fadtionem. nunc vero, cum inter Chriftianosfublatae fint fer-
vitutes ex bello, ceíTat quoqj lex ilia, nec eft vlla ratio , cur ñon pofc
fint captivi noftri milites apud Lutheranos teftamcntum condero.
quódficontrarium apudaliquos obtinuit, cùm fit fundatum iupen.
ignorantia fublata; ibrvitutis , corrigendum eíTet. vide Bart, in 1. ho-
ßes, ff. de captivis. & Panormir. c.ficut. 3. de jurcjur.
2, Cùm verb inter Chriftianos non fint bella vtrinq, jufta forma
liter Ioquendc&fepofita ignorantiajiecjmr pa rte, qua: fovet caufam
injuftam,nihilfacereiuumexijs>quae hofti eripit, juílum autem ge
rentes bellum,pra;das faceré fuas. Vlterius ergo obfervandum eft bel
la offen fiva,quœhodie à multisgeruntur,movcriad aroplificandurru
fuas*
 bijput.j. ЪнЫит j. $. г. 593
ibas ditiones,ad atrerendas vires eorum, quostîment alíquando ho.
ftes.&ob rationcs,quae vocanturftarus,quasTheologorum fchola quç
Chrifti doftrinairabutarft,proiegttimisnonadmittit. proindeq; irL.
confcientia tcncri ad rcftiturfoncmdarnnoruro,qua;inferunturfubdi-
tisillorumprincipum, quidefcníivum & ncceíTarium bellum gcrunt.
Vnde nec milites alterius partis.quando ereptapriùs fubdítis fui prin-
cipisrccupcrant,acqoircreipforumdominram ,íed ranrtim habere a-
ftionemnegotiorum^enorum id cft,vt qmavtiliter negotium verorü
dominorum egerunt,ab i j s confequanturexpcnfas.quas in recuperan-
disilüs rebus fccerunt.fiíripendia irafufficientia à fuo principe norb.
habuerunt; &reftitutioni de jurecíTc obnoxia.
% . Ex quo infero noftros milites, qui prsedas, quas Suecici ex поь
ftrisaur agris.aut civitatibus abduxcrunt.'hofti rurfuscripuerunt, non
efle faftos dominos rcrum recuperatarum. quia non plus juris accepe-
¡runt,quám detentores habuerunu. nullum autcmillos habuiífe jus*
ante deduximus, proptereaque noftros fiando in juro, non potuiíTe
venderé, quairapuerunt, & vendidiíTeahenum cómodo, quo injuíti
detentores folent.
4. Ex quo Vlterius fcquitur milites noftros non_. potüiíTe validé
venderequac per oppida & arces juftU dominis abftulerunt,& empto*
rcs.quiiftiusrapinae injuftae erantconícij, fecundùm jura cit. non po
tuiíTe inirecontra¿tom emptionis, qui vt validus fit, requirit inern-
ptorc ignorantiam conditionis, quöd fit res aliena.
Vt igitur ha; venditiones juftificeritur.recurrendum eftadeon .
fuctudinem.&príefumptnmconfenfum Rcipub. & dominorum re
turn ablatarum. confuetudoergoHifpaniaívttraditCovarru.&MoH-
nafup.& gencralis,vtmonetMalderus,eft, vt,qua; milites juftieripuc-
runt hofti etiam non legitimo virtute bellica, in ipfojum dominium
tranfcanr.cum hoc valdè expédiât ad acuendos ánimos, & magis ani-
mandosad perfequendum hoftem,& cum profligandum.
j. Not. 2. in hac re timoratos homines ita fe gercre. hoftes inju*
iïi,quandocivitate aliqua potiti funt,folentbona civîum,qui è civitatc
clapfi. ad fe tanquam veros dominos accipere, venderé five externisr*
five internis, qui emeruntvcl peralium contractual ab hoftibus acc¿*
perunt, со animo id faciunt,vt veris dominis illa reddaot, recepto ab
»Iiis pfetio,quoddcderunt. quödfi veri domini non compareant, pof-
Ffff funt
594 Tr&ÏÏAtus de Contrailibus ,
íimtfibi rctincro,.q«ia poflunt prxfumcrc cíTc illam rationabilcrru»
vol úntate ra dominorum , prxfertim quando abementibus ignoran-
tur, ita Reginaldus lib. 2 1 .c.8. fe£t. 4. Bonacina difp.2.dc refti tut.difp.
vltima Cc(k,i. & alij multi, necenim coniuerudo aut ratio ran tum iii_.
Mac parte coneedit ci vibus, aut alijs, qui adu non militant, quantum.»
concedit illis, qui pro Repub.adu pugnant.ncc poftulatpjuhlica vtili-
tas,vtdominiumrerum, quas injuík hoílis rapuir, ñ recuperen tur in_
privatos tranfcatjvaldeauteroexpcdit, vrtranícatinillos, qui virtute
bellica recuperarunt, quianeccífarium eft3vt animent ur fpc proemijad-
invadendumhoftem.
6. Sed maxima difficul tas eft de militibus, qui amicos fpolian t; vi
g.militcsnoftri mercatorum currus in moravia fpoliarunt.âc prasdas*
mifcrunt vendendas in Auftriam. Certum eft milites non comparaíTc
dominium rcrumablatarum, & dominos eflo ra tiooabi liter in vitos'
circa diftra&ioné» nec Rempub. talé cmptioneapprobaile: emptores
ctiam vixpofíuntcfle in bona tide , quando à .militibus in talibus cir-
cumítanrijs emunt, probabilitcr enim conijeiuno eíTe amicorunij
fpolia. & vidiobfervari , fi res extet & dominus comparcat. cum rem
fuara condiccrc. tarnen ft res confumpta ft*, nec-fupponatur bona ri
des in emprore, nec factus fit locupletior, nec miles poilu convenitt,
dominus communibus belli calamitatibus fuum infortunium adferi»
bau».
Alius auterncft'caíus, qui propter infolénriam militum ere-:
bfô 'con tingib' dicunt fibi non fblvi ftipendia promifla, pjoindcq; per-
roodumcompenfarionisrapiuruomniav abiguatgçeges-ad ci vitares,
nec permittun t alimenta in elvi tates populólas mvehi, ni G quae ipfi
rapucrunt, & illas pr<edas in^ civitatibus vendiderunt publice, multi
autcmgravcm habebant ferupulum inemptione ralium rerum, cum
conftaret eile fpolia^ capta ex innocentibus Principis fubditis.
Rcfpond^ tam.cn eu nvBxipub in eum caium dcvenrrto , vt»
qua fi à tyranuis occupata videretur, nee aliunde cives ali poilcnt,
quàm ex iilis rapinis & plerumque domini nelciantur , tunc exprar-
fumpta principis volúntate emipotuifle rales prxdas; Se praefumert'
dorn dominos vetos, qui dcfperabant fuafe роГГс recuperare , ma»
luifiTe fidèles & innocentes fubditos ijs ali, quàm fibi &ali}s perrre.
ficut quando ILefpub. à.tyraaoo. detinctuc-, fpoliaatur- paiTinu-
omnes
 DtJpMt. h bnbiuvt 4. f. 7. 54)5
emnes & alijs vendu ntu r fpdlia-,, fine obligatione reífttuendi/praífer-
rim fi confumpta fine, Setales venditiones íüftinentur, vt diccraus
infra,cùm agetur de folutionibus tyranno fa&is. fi autcra extent, fi
domini vendicarc velint, folvantprctium.

Dubium quartam.

Quidfitfiatuendum de preño. & quid iÜud\

C Ontraäus ifte cum conftetmcrcc cx parte venditoris, itpretid
ex parte cmptoris, ccrtum eft fine pretionoapofleconfiftcre.

§• г.. Quidfit.prvtium?

S V M M А Ъ I V M.
r. Jm emotione pecunia pro merce , in permutâttone respro redatur.
г. oíw contractu, vb'tpecunia, & res pro merce datur , permutado, лм vit'
ro emptio dicendm fit <> ex xircumßanttfs coUigetur.

i. "D ïfp. eife pectrniam, quxdaturaut dari debet ab emptorc pro

ÍV merec, quam dat venditor, in ilirut.de empt. §.pretium. \.natu-
ralts. fT.de prœfcript. verb, in qua re prascipuè «Itftingukur emptio à
permutations, in qua res pro re datura.
2. .Quzeritur accent, quid fi tibidem equum, & loö.florenos pro
tuo agro,an permutario cenfendafit, an vendrtio. ThcologiremJianc
expediunt perdiftindtionem, fi major pars fit in pecunia, cenfetidum
tune efle emptionem &contra,fi minor pars fit in pecunia,ccnfendarn
permutationem. Lcflius l.z.de juftit c. 2 1 .dub. 1. & plures alij. fed cía*
rior videturdiftinftio» quam tradunt Juriftac cum Barr.l. 1 ff. de rcrueti
permur, vbi Alcxandcfjaíon, & pene rcliqui, id fpccbndum ex con-
trahentium intentioncquaecx verbis, auo circumftantijspatcrepo.
reib vtor cxemplo Bartoli, fi veiimtuum volümcn Digeftorurnhabe»
re> & offeram tibi viciífim meum codicem, & ad faciendam aequalita-
tcmfuperaddamfexflorenos.Totus contra&m e'rit permutario. nec
attenditur-, anpeermia, quam fuperaddir, pluris, an_.minoris va-
leat > quàm totus codex. Se è contrario difeurrendum eft de irirenrio-
«c emendi,vel quarex verbis ipfis, vel quae ex circumftantijspotcft
F fff z colligi,
¡ gб Traftatил de Contraft ibus.
colligî.vtquando agitar de re immobili comparando, qüíe pcrratitari
non conflicvit; fi pecuniam oíFeras & res, ccnícturcmptio & res, quae
ibi'dantur, accefloria? contractai principalis & proindeeum non vid
ant, vtdicit Bart. fup. (
Advcrte tamen ex l.prety.coà: de reicind: vendit fi venditor
pa&usfitcumemptore, vt tradat merceuv fi períoívcrit ioo. áureos,
poffe emptorem contra promptere fe velle fol veré ioo. áureos in vi«
no, emptioriém efle validam. quia fervata funt eifentialia contractus,
quia de quantitate pecunia; danda conventum eíb &adjc¿tum eft pa
ctum, vt illa quantitas non in fua fpecie, fed in a?qwiv.alenri fol vi pof-
fit iciliect in vino, quod valet ioo.

§. г. Qu<e requirantur in pretio, *vt compteашг per Mud

ruenditio?:

S r V M M A R I V M..

/. Trectum debet ejjc сertum v с¿teroqui venditio non tenet. .

л. Niß preeium realiterfifoatur, emptor попасен int dominium.
3. FrobabUms poßquam de pretio conventum eß , vendit orern reßatim ira-
dit*ßdem de pretio habuiße..
4. Excipiuntur aliquot cafus.

F Abianus de Monte in traitât, deempt. & vendit, q. 5. in_ pfineip.

illa explicaran brevem tarnen fummam contrahendcquaeipfc fu
sé tradit 5c multa addendo,
i. Djco i. pretium debetefle certumi & determinatum v.g. dabo
tibi 20.flof.fi verb djeatur, vendo tibi hanc rem pro pretio, & neurer_
pretium determina verit. cum fit incertum, venditio non tenet I. empti
fides, cod. de conrrah. empt. & ibi gloria Sc. alij. & eriamfi fiat tradi
tio mcrcis, non ramen aget. venditor ex.empto,. quia emptionon^
eft perfecta, fed habet. aclionem praefcriptis verbis, vel in faöum,
quantum. vidcbitur.judici œquum, fufficit- tamen.fidicat fenumera-
turum pretium, quod vir bonus arbitrabitur, aut; quod communirer
dant alij pro hujufmodi mercibus... quia. pet ifta Yerba determinatus
pretium. itaFab. fup. num. 26.
a. Di-
 Dityutátio?. ЬнЫит4. §.г. ¿97
2. Dico fecundo, debet prctium realiter fol vi , vt vendiror com«
paretdominium, nam alioquin emptor non acquirit dominium mer-
cisetiam àvenditore traditae, nifi veKrealîrerfolvatur pretium, vel fa-
tisfiat aliter vendirori, vel venditor fëquatur fidem emptoris, & habe-
atei fidem de folvcndo pretio five paulo poff, five rempore defignato
ex partium confenfu. quodtcneatur emptor transferre pretij domi
nium in venditorem habetur!'; exempto.ff^dc a£F^empti;quaTeauterru
non teneatur vrciíftm venditortransferre dbminiu mercis* fed folùm*
cam traderc,infirruavimus-in dub. prxced. & rradit Glofla in 1. ex em.
pto. cit. ôcgcncraliter ftatuitur in I. procurators. §. plané, ff. de tribut,
ait me manere dbminumi d'onec pretiunraut folvatur, aur aliter de»
coiàrisfiar. 3cproindeetramfieam tradiderim.poiTc agere contra cm-
ptorerarei vcndîcatione. Addiderunt leges pofteriores habita fido
de pretio, & merce tradita perfedam eiTc venditionemy & tranÖatum
dominium in emptorem. Inftit. derer, d¡vifionc.& vrW/Ar.-
3. Quairitur autem, an, fipoftquam dé pretio conventum eir,fta-
tim venditor rem tradiderit nihil aliud dicendo, pra;fumatur habuif-
fefidemdc pretio. Re/p. cíTequidemhac de re varias fentenrias,fcd'
mihivideri probabiliùs eumj qui tradidit fidem habuiiTe depretio, fi
contrarium non expreiTerit;proindèque non poife agere rer vendica-
tionc, çirm dbrrriniurrrfit tranflkrum in emprorem, ftd acïione exem.
pro. De qua mfra. quia nemo prxfumitur jatïarc rem fuam. vt habeo
commune axioma colleftum ex l. eùm de indebïto. ff. de probat, atqui
cenfercturille proijeere rem iûamj qui poflcifionem ejus dàret alteri
fine vilo titulo, & ad nihil ilium volendo obligare, quia finon prafu.
maturperillam traditionem habere fidem de prerio.cenfeturnon vel-
Je perficercemptioncm , quae non confirtirinifi pretium ¡t numera,
tumi aur habita fit dé eo fides, & perconfequens nec vilo titulo ceno ,
& legitimo obligarefibiemptorem ad perfolvcndùm pretium.
4. Sunt.ramenmulticafus, in quibus non praefumitur habita fides
de prttiOjimb nec pofiit haberi. Primô.quando vendidifti exiftimans
tibi pretium ftàrim foiutumiri; hfiqttâfi. ff.de pignorar ай: vbiBarr.
& alij, & debitor, qui pignus fiiumredimit fpem faciens creditori prç-
fcntisfolutionis,& tamen non fólvmeft reus fúrti,vt ibi habetur; exi-
ftimare autcmfibiílatim folvcndüm cenfcntur venditores in nundi-
nis, in quibus prüfend pecunia homines folent emere, aut qui ven-
Ffff y dunt
 ípj Traftam de Contractibtu ,
duntperfon«ignore,autei,qui dicitfeparatam pccuniam habere.
Secundó, quando Procurator fifei vendit rcsfifcalcs, quia venditio й.
b-non eft pcrfeûa, nec traditio transfert dominium, niil pretio reipfii
foluto. l.ß procurator, ff. de jure fifei. vbi Glofla & fiartolus cum mul-
tis alijs, idemque habet Bart, in I. à dï\>o fio. §. fedßemptor, ff de re ju
dio vndc fcquiturfifco in tali cafunon acquiri hyporheca m genera
lera in omnibus bonis débitons, пес prxferentiam ante alios crédito*
pes, ciim non fucrit perfecta venditio, ncc tranflacum dominium obfi-
ftcnte lege, habet tarnen- contra-, debitorem_i С fed tarnen- quoad
iftabona tantùm, quae fíe vendidit) rei vendicationcm,cùm fifeus ad-
hue retinucrit dominium, nifi forre pér praîfcriptioncm illud fuiflet*
acquisitum emptori. cadem autem , quae dicta funt defifeo, cenfeo
Bart, applicanda venditioni rcrum minoris, aut Ecclcfia;.
De alijs procuratoribus ad vendendas res , cenfet generating
Ioquendo, non pofle res crédito venderé in cafu, quo affignattrr can
ia vel finis, propter quem dominuseum yelit vendí, v. g.' vendas vine-
am, V t fol va tur tale debi cum, tunc cnira cum dominus indice t fe velíe
tale debitumílarim fol vi, venditio non prxfenti pecunia eífet ad il
ium finem invtilis. Scdfi tantùm mandet, vt vendar со prctio, que
poteft, tune poûe ycndcrccrçditp.

%-S* Quotuplexßt prêttum verum тепаЪитЪ

S V M Ж A R I V M.
g. Bhißones pretij.
jt. In permutâttone aqualitas "btilitatîs non, debet асеifi mathematics , fed
moralitery vti пес in empitone.
¿. Excédentjuflùm frettum fummum, etßnon titra dimidium,feccat}& te*
netur ad reßttutionem tâlù excejpu.
4. In tonfetentiafenetur ladeas infra dimidium reßituere.

i. /"^ Ommnniter quidem à Do&oribus ftatuitur duplex, vulgaro

V_> five naturale, & legitimum, five à lege taxatum. Vulgare ve
rb eft triplex, fummum, mcdium,& infimum. Legitimum, quod à le
ge taxatum eft, non habet fub fe fpecics, quia confiftit in indi vifibili.
X. Not. videri multes ex Rccentioribus Theologis xnetaphy fica-
ri ai--ф

t
 Ы]}чшго7„ ТУиЫит+. §.fî jpg
ri nimiurtrcirca prerium ■ rentm venalium, cùm fine tot Tub ri lita ti*>
bus t&s* ill a_. moralisé pofleu faciljusr' cAplicari. iru. permutatio-
no, verbi gratia-,, juftiria_, contractur* in_ eo confiftiu , quod
nieus cquus, quem permuto pro mo bove tantùrn tibi fie allatu-
tus vtilitatis, auu voluptatis^r- quanta^ fit» vtilitas, quam.» perci-
piebas ex bove. iilud autem tAmùm^. попь cft accipiendom ma
th с maticé, fed moralités.. *< vo ноги fio notabilií* exceflusr*, vel
defeftus. in emptiouibus autem ( qua; ptós habenu do moralira*
te, quàm permutationes ) Rcfpublica figna aliqua publica confti-
tuiL>, ex quibus tantum pcrcipcrctur commodi, quantum ex re
bus illis, qua; loco mercis traduntur : & hi vocantur nummi auc/
pecunia. Valor ergo pecuniae eft, quod in fe ex ordinationc Rei»
publics contineat virtualiter commode m illudi quod formaliter»
yinum, vel equus, vel pannur*. Sc valöE- ifte crnatura^ fiia_, eft
«xtrinfecus ex volúntate Reipublica; ortus, quamviV etiam refpi-
ciao intrinfecarrL* pracftanriam , quae eft phyficè in_ ipfo nummo.
yx dicemus in difputationc octava, de folur. Rcfpubiic* autcm et-^
ft debeatraxare valorem pecunia; ,- commanker. tarnen lôqucndo
non taxao merces, пес facit comparationem' pecunia; cum fingu*
lis mercibus, fed comparationcm facio judicium communo pert,
torum, aut etiam vulgi ( 1. ff. ad Fakid, ) quod judicata
jftum oommom appiicaiumj ifti panno continerc parcnu cum ea
yrilitatem. & proinde dicimus iftius panni vlnam , fpeftatis omni
bus circumftántijs, & perpenfb laboro vendentis, non_ plurisr" a>
ftimandúm, quàm talem nnmmiim. quia verb communiratis judi
cium nonattiugit plerumquc mathematice a:qualitatem , propre*
rea quöd non ira praxisè percipiat to ta m vtilitatem intrinfecam*
xnercis-, proindeque varia fint judicia i m eo conveniun* omnesr*,
non oportere debitoeem afeendére vitra ocTo nmnmos verbi gra
tia?, vr cogat cmentem folvcre fupra octo, & contra emptor non_
poilïu defeendere infra^ fex, cogendo venditorem venderé infra.,
£ex. ab emente igitur in defeetu commrtti in^qualitatcm_,3 à vén
dente in exceflu Si autem in medio confi-ftant, fervari judicio cornu-
ni&certoequalitatem.in_.cxceflu vero parvo,vel defectu non com-
oaitti inarqualitatem, со quod commune judicium fatcatuc, fé non
poûe mathematice auingçre pioportionem, fed, tantùrn circitcrJ,
&proindo
6 od «■ Traftatu¿ de Contrattibus,

6c proinde ¡ta conftitui t medium > vt judicct cxccflTum modicum nonú

tollere proportionem. &iadc nata eft divifio pretij in íummum, mé
dium, & infimum.
3. Dices, ex diÄis fequitur.com muñe judicium decernendo pre-
tiumconílituere medium jufti tiac in hoc contractu, atq; adeb qui mi
nimum excedir prctiumrigorofum,committereinjuftitiam, & ttncri
ad reftirutionem. atqui hoc с ft contraerá praefertim ci vi lia in pluri-
bus locis. 1. ¿temía pretio.ff. locati. & L in caufit. 2. § idem Tomfonm ff.
de minorîb. dicitur naturaliter licere contrahentibm circumtfenire. pro-
pterea Glofl* inc. chmddetti. de empt. fentitlicitum efle circumvent-
rcemptorem, modö non vitradimidium jufti pre tij. idem docet Ferd.
Vafq.1. 3.controvcrf.jutis.'C.4g. Hunnius 1. p. difp. 29. poft Trcu-
tlcrum ibidem diip. 28. & alij. nec Canonifta: procul abfunt ab hac
exp licationc, vt patet ex Panormir. in с in civitate. de vfur. Sed rc*
fpondeoomnino vcriùs efleexcedentem juftum pretium fummunu,
fiverigorofum, etiàmfinon vitra dimidium , pcccarc coram Deo, Se
teneriin confeientia ad reftitutionem talis exceflus eft D. Thomx 2.
2. q. 77. art. i. & omnium Theologorum, vn o forte vcl altero exce
pto. primarijquoq;Jurifco<r. pro cerro id habent. Covarru. 1. з-^дг.
с. 4. num.n.Kavarr.«./wî»//. de "judie, not. 6. Menoch.confil. 109.
&alij,prajfcrtimRccentiorcs. Fundamentum hujus decifionis eftil-
ludipfum, quod-taâum eft in argumento. & jus natura: exigir, vu ,
quandopofuiftiin materia ;uftitia;inEequalitafem,ad arqualirarem re.
ducas.&hocquidemfivepeccaveris.fivenon. Jícutillc,qui bona fi
de accepit rem ai ienam putans efle fuam, tcnetur reftituere.
4~ jQuôd vero attinct ad jura cit. aliqui praefertim Theologi ea_»
explicant, vtliceat circumvenirc infra latitudincm jufti pretij v. g. fî
medium fint 8. & fummum fint 9. Iiceat-tibicalliditate vti, vt illuro*
inducas, vtdct tibi 9. ita Valent, rom. 3. difp. 5. q 20. Bonacinado
contract, difp. 3.q. 3. Reginalduslib. 25. num. 309. & plu res alij. Sed
fané jura hac de rc non agunt, fed de circumventione vitra dimidium
totiusdebiti pretij. Magisacccditad veritarcm Mol. dejuftit. diiput.
3 so.quöd naturaliter fignificet in 1. in tau/л. cit. non dari actionem,
jure gentium ad refeindendam venditioncm, nifî fuerit exceflus fupra
dimidium, 5c id aliquo modo probo, fed quôd ftatim damnet jus ci vi
le erroris, non magnoper с probo, cum jus Canonicum non doc eau
con-
 Difputatio 7. Dubium 4. $14.. ■ ■бо z

contrarium. in propofito cnim jus canonicum in c.cttm dileéfi. & c.cunt

eau/à. de cnipt.codemmodojquoius civile loquifur^&Canoniila; con.
fentiunt;& ficut judicaruntexpedireReip.vt negareturacbo inhac la:-
fioncitapotuiflent judicarequädo fine fraude lajditur nö enormiter,
vt diiccreteflbcautiorin contrahendOjexpedirejVtparsnon renerctur
reftituerc exccflunvillum non enotmcm.qua:ramus ergo clariorenu
explicationcm exArio/Pittc41oadl/zx:od.dc refcindenda vendit, p. 1.
c. i adjunétisaliquotexalijsDoftor. Jus civile non dicere honeftunx*
eflefe circumícríbere,fed pcrmiflam &impunitam àlege Isfioncm ,
quç fínécbntráhentium fraude со mmitti tur,quando non eft enormis,
nam regula eft rFdc regul.juris. non omne, quodlicet¡honeflum efï.ôi 1 fem-
fer. fï!de ritu nupt. /ю»fimper quid liceatyfid quid boneßumßtt еЯ injpici-
íW«¿*.&PetrusTaberin reg cit.multisoftendit/wri fignificarc idem,
quod permißumefi non cïgo in jure verbum licet accipitur iemperin^
Thcologioo rigore/fecundùm quem id licet tantùm,quod fine pecca*
to coramDEofic, fedalio modo, vt fcilicet propter inclinationcmna.
turalcm.quam habent homines ad fe decipiendu in emprionibus,non
punit omnem deccptioncm,nifi fitcnormis,vtlires non multiplicen-
tur. in confcientiàergoteneturlccdensinfradimidiumTeftituere, nifi
vtatur hac claufula,«»«? tanto pretio,& quod' vltraeß,dono ex certafiientia.
tunc en i m non potent queri de Iœfionc.Alexan.confil. 1 S lib. 5*

§.4. Qmdjttreßamtum de laßcne nsltra dimidïumt

S V M M A R I V M.
/. guando venditor yimo&emp>tor еЯ Ufm in fret¡o vitгл dimidium, f»-
. . teß ajudice remedrum pèlerez,
2, litгл dimdium ladttur in vendit iotie venditor, cum пес dimidiapars lté-
ri pretij eïl foluta, idem die de Ufione emptorù.
3. Tarn venditori, quàm Emptori fuccurritur, etßlafw поп-зßt vitra dimt*
„ diumt fi del/u intervenerit. . •

I. ТЛ Eshaecrn vtroq; jure tra&atur, Sevrante ftionub in hoc pun-

f\. ¿tocanonicum nondiflentitàcivili.
■> Juscivile 1.2. cod derefcindvenditftatuir, vt quando vendi
tor eft laefúsin pretiovltra dimidium, poflit àjûdicercmedium pe-
tete, doquo paulo poft. & quamvis leges Temper loquantur de 1«-
Gggg - fionc
 602 Tfátfatm de СшгШ&ш ! .
fionc venditionis. tarnen Do&ores omnes , & communion praxis id
extenditad cmptoreml¡efum; vrille quoque ijfdem remcdijsvti pof-
* ßt, quibus venditor ad: icrvandam asqualiratem. cum ma>or non Piu
plcrumq; ratio de venditore, quàcn de emptorc. vt bene notât Eab. de
monte, q. 8. de cmpt.& recentiores paffim.
2» Sedquaeriturprimö. quid fit la:di vitra dimidium_.? Rcfpond.
quidem de venditore, quando ille dicatur Ixfus, notb efle magnam
controverfiam,cural.2,cit. dicat< СМтш atttem prtttum ejß videtur*
fintee dimidta-t fArs ¡veri fretij foluufit-* Si igirur merx tua valcbat
ia aurcis , & emptor folverit tibi 4. cum medio , certum eft rc de*
сер tum vitra dimidium , cum dimidiam partem pre tij non accepc-
ris. pretium enim tibi debitum crant 10. dimidium. hu jus fuño
quinqué, quod infra quinqué eft, infra dimidium eft, & proinde tu
deccptus cs pluiquam in media parte prcrij, cum media pars ejus,
quod tibi debebatur, non fitfolutum. Et quidem dc la*fionc, qux
fe tenet ex parte venditoris, confentiunt paflíim Doctores, fed dif-
kntiunt in ea_,, qua eft cx parte emptorisr*. Me y lingeras 1. 4. obfer-
vat. 73. dicit dupiumiru iftocafu ftatuendum. vcrbigrariacrBiàtc
rem valenrem 10. aureis, non babeo actionem pro. reit indenda_> cm*
ptionc, nifidederim viginri & vnum, qui i'unt vltra_, daplum cjusr" ,
quod merx valcbat. & addit fe ita vidifle prafticari in camera Spircnil
niultis vicibus. Cuiaciusl.i6,obfervar. is. Connanus lib. 7.0 9. Pa-
normit. c. cumddecii. âcaliquotalij, qui dicunc non. ррЯе aliter iniri
rationcni di mid i j ex. parte emproris. .
Communiorfcntcntiaeft.Gmilimodó proccdendum effe in_
computanonela-fioni* cmptoris, quo venditoris, tantutntraafpofitis
terminis. Covarr.lib.2 var.c.3 Arms Pinclius'i.p» cap, 7. iiHib 2. cir.
Antonius Gomez de empt. cap. Z. longum catalogum tarn Juris-
coff quàm-TheoIogorom reckat. Salaz dübi 26 döempt.-additqucj
ex Pinello mp, in tribunalibüs Gallix, Hifpania?. Lufiraniar & ali
quot alijs ficcomputari v. g. folvi tibi fedeeim promerce valento
lopoiRimagereadrcfciffionem, quia., vltra^ mcdiam partem fum
lxfus.
Verùm vt farear, quod eft, hxc communis opinio mihi pa-
ritdifficulratem. quia quöd contractus poffirrefcindi, non eft aliud
fundamcntum, nul ex i.z. cit. qua; ad emptorem iacfunxab omnibus*
cxten-
 Drßut.?* Dulium j. '§. 4. 60%
exrenditun déterminât* airtem lex, tuncdici vcnditörcmdtfccptura
vitra dimidium, & minus accepiue, quando nec media quidem pars
prctij ci fol uta eft. ergo commuta tis tcrminis, emptor rune dc-
ceptus eft, quando non accepit in mercibus à venditoretnediam par*
tern valoris refpondencis pretio,quod dedit. atqui 16. aurcis, quo«
dedio valorrcfpondens in mercibuseft fedceim, ergoß acccpit va*
lorem 10. aureorum in mercibus non poteft conqucri, quod neib.
acceperit medtam partem valorisrefpondentis prctio, «um acccpctit
plùsquàmmediampartem.quia valorvt iorcfpondet plùs,quàm me
dia: parti iô.o&oenimfunt media paiviedccim,vndo fi accepiífet?,
in mercibus, veré queri poflct, fene mediam partem valoris prctio
refpondcntisacccpifll- : certum eft enim contractant emptionis eflc
onerofum, &infuperrequirerea;qualiratem juftitia;commutativa*,vt
tintus fit valor mercis,quarí rus eft prctij ille ergo lseditur,qui non ac«
ci pit tan tu m à comparte, quantum ex parte fun_> dedit. leges autem
quando fuecurrunt venditori Isefo vltra dimidium,pra:cisc attendunt,
an- acceperit infra., medieratcm prctij correfpondenris valori fu*
mcTcis. & talem inacquaHrarcm per pcenam legalem rollunt. quare
ergo Doâorcs non eodem modoargumentantur de emptorc ? nec re-
fpiciuntadhocfolùm, an acceperit mediam partem mercium corre-
fpondentium valori pecunia; , quam dédit, certè nullam video ratio-
nem difparitatis. & hic modus eft clarus & facilis & primae fententi«
conformis.fcmihi videtur omnino probabilc.poflc injudicijs obfcr-
varbfednonaudeo praxim damnare Judicum aliter- computantium,
fed tantùm indico mihi videri mirum, cur non eodem modo pro«
cedanu in- emptorc , quoin venditore. cum alioquin in laifio*

Refpond. ha&cnusditbinteilrgendaeflc, quando dolus non

'imei*eneritnvc ex parte vendiroris,tîve ex parte emptoris.nam quan
do emptor dolose egit emendo minoris rem , qua; multo pluris vale-
bat. aut venditor pluris rem, qua; multó minoris valebat, vendidit,
fuccurtturlaîfo etiamfi non fit laefus vltra dimidium. fententiam hanc
multis allegatisdocet Pinellus fup.c. f.cífe communcm.
GggS Adver-ь4
¿04. Traftatusde Contraftibus,
Advcrtendumautemeft,aliquandoprtrccflcvtriufq;crrorcm
fine dolo. l.Juliantu.ff. de ad empt v.bi adfert exemplum. quöd ncm-
pc contingcre poífit, vt vendara tibi. ligna, cariofa; qua; пес ego ta-
îia effe fciverim, neque tu. ibi quidemvtrinq;erratur,à neutra par
to dolus* comroittitur; dolus* enim vel fraus* feienriam.» requi
rió, & errorem.» fivo ignorantiam.» plerumquo in_ altera., par
te, dolus ergo five fraudulenta machinatio provenire poteft, five ex
parte emptoris, five ex parte venditoris. quando dolo períliadeo
fuö'emptori mercera pluris valcro, quàm valeao. Deindeadver-
tendumdolum aliquandoeífe caufám contractus, ideft conrradum_»
incundum non fui (Te, niíi dolus inter.veniflct: aliquando verôf vt
loquuntur dodores^ incontradum incidcrcj id eít.etiamfi contra-
hens feiviflet, nihilomiims inivifTet, led tamen non_ tanto pretio.
de quibus actum cftfusè diíp. prima, dub* 7. & agetuc- paulo poft,
quando de emptione dolofa. Hiccrgo inquirimus, quando dolus*
non quidem eft caufa, fed iib. contradum incidir, ita vo erron.
vitiofas mercis.fucrit.caufa, cur tantum pretium emptor folverio.
antunc'detur remediura lajío* Variai- funt hac de ro fentcntiaí.
fed*ftando in jure dicendum , fi íciverit venditor mercem fuamnon
tanti valere, & tamen emptori contrariumj psrfuafcrir, tunc fuc-
curti larfolege fi vim.ff.de pcric._& comod. rci vendit»; & X.JuIïâmw,
per varios §%. ff. de ad. empr. & eodem modo contiogir ex parto
emptoris> fi dicat venditori imperito-, valoris fuae.mercis, cam nonu
pluris valere, quam 10. & tarnen pluris valet, tunc teijetur quan
ti intereat non fuiífe deeeptum* Paulus à Caftro lege item fi pretio.
$".2. ff Л^л/л quando autem ex dolo agitur, Primónon curatur, an
multumfitdeceptus,an partim. Secundo, non petitur refeiffiocon-
tradus, fed agitur. ad fupplementum pretij, five quanti tua intererat
rem non fuiífe venditam, autemptam tali pretio 1 JulUtuu, cir.quan-
dovcrölaeiio eft vitra dimidium, ad arbitriumlajfi petitur autreieiffip
contradus, atiffuppleri, quod in valore mercis, aut in pretiodefu.
it. vide hanc rcmfusèapudPincllumfup.2-p.c.2. fed de doloünfe-
riùs agetur_.
§. /. Quando reßinditur contraSiui ob Ufionem <x>lrra dimidium t
ad quem pertinent frucius interim perceptif
• \ \ ' , S VM- 1
 Dißut.?. Dubium¿. §./. 605
. S V M M A R I V M.
j. ТгиЯиит in naturales & indußriales diïifio explicatur,
*• £>"j>ndo propter Ufioncm vitra dimidium venditor récupérât rem ven
ditam, non récupérât fiuclus interim perceptos ab emptorе.

i. TJ RucTus alij funt induftriales, alij naturales, in hoc conveniunt

J"1 omncs: fed vaidc diffident Jurifta;& Theologi in explicanda_,
hacdiftinûione.- Thcologicommunirer vocantfrußusinduftrialey%
quando res non profért ex fe five ab intrinfcco víiúm frucYum , fed fo-
lùm quatenusíubeftindüftria;horninisnegotiands¿ fie pecunia eft res
fterilisperfc, tarnen per mercatoris induftriam parit lucrum v.g.inter-
cfle>vfurarü¿ penfionü¿ &obvendonum>&pernegotiátionem opera
fervorumquodámmodo frudificat, hoctotum adferibitur ihduftrias.
& ha;c pene communitereft Thcolbgorum explicado.- vide EeiT 1.2.
dejuftit.c. 12. dub. 1 7- agcr vero licet induftriam requirat, &cultu-
ram hominis ; tarnen pofita illa cultura ex fe & fuo intrinfeco profert
fegetes- JurifcoiT.comrauniterA'ocant eosfrudus indullriales, qui
induftriam hominis requirunt, vr funt ex vinea, olivis &c. vtpatet ex
Batt.confil. 12 $ Ai & ex.ditcrfi.fS. dé reivendic &Panormit;c.¿r4T>¿.
de reftit. fpoliat. frucVusaurcm; quos ipfa res cx intrinfcco parit vo-
canturíiaturalcs. haec autem res eft'roagnimomcnti pro praxi, quia
in reftitudone habetur magna ratio fruäuum rei , & fruftuum indu-
ftria?. hienimreftituinon folentjfccusautemeft defruílibus rei. ex
jure ergo vidcndiim, quicenfentur fruftusindttftdie. l.penult. ff de pe
culio, diftinguitur partus ancillae, & foetus pecorum ab il lis , qua? funt
quiefitaex opcris fervorum. Adrem, vtaccedamus, videndum,quos
fruftus emptor bonaefidei faciatfuos,quos vero non. 1. bonafidei. fF.de
acquir.rerum dorn, dicitur non folùm faceré fuos induítrialcs, fed
etiamomnesalios.ml./rwätef. ff. devfur. vidétur dîci rei donara? à
marito vxoremacquircrcfruftus indüftriales, non vero naturalcs.pof-
funt ergo conförmiterad jura ScDoftoresilli fruâus vocariin jure f¡e-
pc, & apud Döftoresindüftrialcs, qui magnam curam requirunt, ita.,,
vtctiamfi frudliis ab intrinfcco férant, tamen adfcribi poflunt indu,
ftrix; quia fine ea nihil prodúxiflent. vt funt vinea; &c. naturaler",
qua; fine diligentia, &accurata induftria fru£tum proferunt, vt funt
arborumfruftus. fed hsec explicado faepcfallit, & res fpeftando Ju-
Gggg 3 iifcoíT.
6 oé ЯкаЯлш de СоШглШЬж ,
.rifcoC eft Temper obnoxia litibusrproinde omnibus pcrpcnfis par»
ftandum cxplicationi Theologorum, quia facilior & ciarioreftvvel vt
dicit Panormit. inc.gravù. cit. judicem deberé arbitran, quinam fino
civiles, quinam naturales, quinamirwtuftriales.
2. His pofítis redondeo, qiundo propter fceGonem vltra dimidi»
urn venditor recoperatrem 7cndiram,non recuperarcFruérus interim
perceptos ab ctnptore. hascprocul dubio eil communis & recepta*»
£cntcntia,& in praxi pene communi Habilita, de praxi teftis Co varru.
1.2. variar, с. з. hoc tenet Fabianus traft, de empt. q. 8. num.24, qui
citat Rotam. decif. 112. Anton. Gomez.de empt. c. 2. n. 24.. &plu-
rimi, quoscitatmagnonumeroPinellusfup.p.2. c.4. & fcquitm.
Prob, quia emptio, vt&ppono fuitvalida&tranflatum eft pertradt-
tionem dominium rci venditar. ergo fadus eft emptor dominus fru-
âuum. ergo fpc&andonaturamreipoteft eos fibi retiñere, fi à lcg<o
non (It (la tu tum in particulari , vt reddat fruetus. in hoc vero cafu,
nihil ftatuitur, nifi de fola merce reddenda, nifi malit fupplcre preti
um, quantum eftlatfus venditor, de fructibus autem nihil ftatutunr»
eft. deindenoneft vlla ratio, cur id ftatucretur, cum emptor fuerio
bonxfideipoffcflor, &legiflatorcsnonfuerintobligati "faceré tot Fa
vores emptorbquando ab altera parte aonintervencrit fraus aut do-
Jus , vt fruttns reftitui mandarent.
Dices,quandoreftituiturminorcontra enormem Ixftoncm ré
cupérât rem cum omnibus fructibus, I. quodfi minor, ff. de minor, nee
habetur ratio,an'faerit emptor errcctusdominusjnec ne. ergo idem e-
ritinalijs vendirionibus. huicobjedionirefponfumeit fusé fuperiùs"
ëifp. 2. dub. 9 §. i. vbi doarinamdercftitutionecxprofeflbdeduxi.
Dubium quintum.
Ex quitus capittbus augcAtur pretium in<venditione.
N On dubium pretia rerum fccundùm iocorum temporum aliafq,
circumftantias variari 1. ideo. fF. de eo.quod ccrto Joco.difcutrctuc
.per fingula capita, ex quibus pretium augcri poflit.
§. /. An pretium crefiat ex eo, quod merxfit n/aldè fvûtu tmptori f
<velquod <~vendenti саго conßiterit*
5 V M M A R ï V M.
/. .Iffjufium efl venderé cartas eo titulo, quod merca éteri magnumfint nSé»
Шл lucrum m volvftAtem* 3. Si
 DJfp"utatго 7> Dul/iumj. & л 6qç
g.. Si nmcn venditor m m gratiam prhet fi commoditattbm lucri>quas
m habtbat in tali tanturn loco,.fptefl ex hoc-capjte augere prêttum.
& Propter expefiu faciasper accidrfiu coparadâ тег&>коpoteß augeripretii.
INhocpunifto aliquorum JurifcoiT opinionem non probo, ncc
multorumde vulgoerrorcm Fcrd. Vafq-lib. 3- conrroverf juris «.
48. putat mepoflVtibi rem valdc y tikm*cariùs venderé. <3c vuJgusim-
peritorumeft in illa opinione,vtcxiflimct Ce pofle ex mutuo interfile
magnum exigere, quando mutuatariusoccafione pecunia? à me date
multùm lucratus eft. & multo maglsfentiunt fecatiùs poûe venderé,
quód pericula fubicrint,& fumptus feecrin t in comparais mereibus.
X. Dico primb, injuilum cft venderé cariùrço rirulo,quödmerces
шегв magnum tibi lucrumauevoluptatem ftnteallatiits-LeiT-lib 2. de
juftit.c.2.i,dub.4,Na.var,iafuinxnac.2 з- Bonac.de contrait. difp j
p^.&alij paffim. Ratio cft,quamadfc« D.Th.i.2.q.77.art. i.quia ne
mo tenetur vitra mereem commoditatem fuam ab altero emere , ,Sc
communis cftdo£trina,quôd venditor tantùm poffir venderé mereem
&commodiratcm,qMam ipfc habct,non verö rem emptoris.quia quod
ego percipiaœ exilia rc magrrä voluptatë.eft meu &non vendiditoris,
turergo ipfc mihi arflimat prerio,quöd тешпсЛ>сЧ^сНршш.по<*рег-
tînet. Et ex contraria fententiâ fequerctur piftores licite venderé ca-
riùs panes pauperibus, quàm di viribus, quia paupercs iHismagis indi
gent, &¡pr*fcnriorcro vtilkatempcrcipiunt¿quám4*ivircs.
2. Vnde damnanda cft praxis aUquom.qubqaando vident aliques-
praîfcrtim Religiofos,indigere pro fais vfibus domo,vel horto,augent
in immcniumdomuspretium. Sciuntenimquâtumcunqjcaropretio
comparand*, cùm fit neccffaria.quavis enim regulariter nemo tenetur
xes fuas vendcre.tamen pofi to,quod velit venderedebet venderé pre-
tioordinario,non aeftimandoemptorisrneccífitaté¿vcl vtiJitat«m:fi ta
rnen venditorintuigratiam privetfecomoditatibuslucri, quashabe-
bat in tali loco,quas alibifacilè non ftt rcpcrtuxus,potefl: ex hoc-capitc
augercpTetium.vtinfràditetur. Similiter peccantcötra juftitiam, qui
«mando vident aliumvaldèardcnter cupere canem velavëetiam,quâ
iummoperc deleaatut.aogSt pretiü hotabilîter. quia vendunt altcriù»
voluptaté, & ifti exceflui pretij nulla merx rcfpödct,n*fi vohiptas, qui
alterpcrceprurueeft* Supponoenim-vcndentcm non afïici pecu lian
te^ emmamcereturppfict voluptatei», яча.Л, privat iatuigra tiara
тп-- —» 3. Dico
б 08 Traffattít deContratfibut, ¿
3 . Dico fecundo, propter expenfas, quas feciili per accidens in.,
comparanda merce, non potes augerc pretium. ira Covarr.lib. 2. var.
с. 3. Salaz. de empt. dub. z^ Ä.alij. :pro quo
Not. aliquandoJlempub. elTc ira turba tam bellis,aut alijs in-
commodis, Vt merces.com mu niter non nifi magnis expends & peri-
culishaberi poflint.vt quia debenreurrus à railitibus pretio conduisis
defendí &c. ,& tunc periculotum , fumptuumquccooMnuniter acci^ -
dcntiumhabcturratioiataxandoprctiomerCrum pro ifto ftatu Rci-
pub. quando verá propter fumptus communitcr faciendos majus
pretium conilituitur, ille, qui fuá induftria,au t fortuna convexit mer-
ccs in civitatem,poteít exigere pretíum vuJgarcquod propter cafus*
ordinariè accidentes judicium coinm une ranquam praportionaturrL*
iniítis circumftantijsexiftirnat. Per accidens .enim eil, quöd ifte in_.
particulari damnum nonienferrt, quxautem peraccidene eveniuno ,
neeminuunt, nec augent pretium commune, vtftatim diectur. -' *
Quando autem pacata Repub. & fecuris itineribus paflus eft
quis infortunium, vcl quia fubitô rranfiverunt pcriftamviam pra*do-
nes,àquibus debuit magno rcdimerc fuasmcrces.diximus in conclu-
fionc non poiTc augerc pretium, quia damnum illud per accidens illt
foli e venit. hujus vci AaiatXAtio'LfretU.ff. AdFalcidtAm, fretia гегипи
non-» ex »ffe3u aut vtilitatcs ftngulorum.* , fed commun/ter funguntu'r,
five,vtexponitibi GIoír. definitur. idcít.prctianoníhtuuntur cxpar-
ticulari hujus, veiillius periculo, fed cx со', quod tali tempore com-
muni ter Cub itur. Dcindc mercatura, vt cftexpofita Iucro,ita& da«
mno, «kíicut vtpaulö ante didum ,fi in turbata Rcpub. fine vilo da
rn no acccpifletmcrces, nihilominus cxigerct pretium communi judi-
ciotaxatum,itafuo infortunio imputethunccafum,& pretium non
augeat.

§.2. çyin ere/cat pretium *x modo njendendi per fabha-

ßatianem.
S V M M A R I V M. \
t. JÇtttdfit ßihhaßäthtqu* ejus forma. " 1
2. jpojfitnt venditores excejfum fretif tutл confcientU retwere,ßflùs лесе-
ferint, quam res valeat. ^ "«
3. Stmt
 Dtjput, 7. Dahlumj . $.ti 6ó9
jr. Änt ttmen âlitfuâ cire* batte rem advertencia.
1. ^ Vbhailacio, auctio vel adjectio apud ipfos antiques IurifcoiT
О & latinitatis auâores fuit in viu , & habetur de omnibus tribus
iftis vocabulis mondo cod. de hafta; publicas inl. 3 c. fjF.de minoribus.
'Formaautem fubhaftationis eil, quam çradit Bartolus in L licitatto. ffi
de public, 8c vectigaL voce prœconis vel edidlo publico proponitur,
Tt quicunque talem rem cupit emerc, veniat intra tot dies adtalem
locum , vbi res plus ofterenti dabitur. Vocatur autem fubhailatio ,
quod hafta in terra defixa illavenditio celebraretur. offert ergo vnus
•precium, quod vult pro re expoiita, verum alter auget,& tandem illi
traditur, qui plus obtulit , contingit autem propter licitantium vel
frigus , vel fervoré multó minus offerri, vel multó plus, qua res valeat.
2. Sentiunt ergo Doctores & venditores pofle tutâ confeientiâ re
tiñere exceíTum pretij, fi plus acceperint, ôc emptores, ft miníis obtu-
lerunt, quam res valeat, quia in ifto foro nullum eft pretium commu-
ni judicio, velàRepub. ftatutum, niftquódlicitatores ofFerunt. &ita
fentiunt paflimDocliores Malderus tracb j. c. 2. dub. Left" c. 21. i
2. с. 2 1, dub. 4.
3. Advertenda autem funt aliqua circa hanc rem. 1. quod in fub-
haftatione non habeatur fides de pretio,fed prçfenti pecunia fiat folu-
tio. itajudocus Damhouderus in traft, defubhaftat.c. j. 8c citat.Bart.
inlà divo fio. fEde re judicata, fed ibi tantùm agitur de pignorum
diftra&ione, 8c quod allegatur ibi, non reperitur. 8c Bart, de fifealibus
tantùm agit: fed tarnen videtur praxis habere , vt res tantùm mobiles,
6c non tanti pretij prafenti pecunia vendantur; pro immobilius verô
habeatur fides v. g. fi domusaut vinea etiamvendatur, non poteft pe
cunia publicè numerari, fed poft tempus defignatöm à venditore. 2.
ft minor in adje&ione fuperatus fit ab alio, pofle in integrum reftitui,
& recuperare, quod neglexit, modo oftendat juftameaufam, cur fua
interfitrem alteri venditam recuperare, ôcfimulperfolvat venditori
exceflum adje&ionis, quàm alter emptor fecit Yfi inemptione. five 3 j.
cio. 3. quando quisr" à fifco emiu, fi poft ftatutos à fiíco dies
alius adfio , qui plus ofterat , pofteriorem émptorem.» praferen-
dum priori L ß témpora, cod. de jure haft« üb. 10.4. eft controverfia,
quando res fubhaftata venijt vltra dimidiü jufti pretij, an detur reme-
diumL 2. cod. de refeind.vendit, de quo pauló ante egimus. negatLo»
Hhhh pez
 i
6 to ' Traftütш de Сом гaft¡busу
pez а. p. Inftruftorij. с. 63 . cujus fementiamMalderus fup. probabilem
putac &Bart. in L fi quù cod eod. quando res immobilis venditur_.
fed putageneratimloqucndoprobabiliuscfle nullum dari in contra
ctu tali modocclcbratorcmediumrcfciflorium contractus. Scviderur
ratio fatis clara ex dicbs. quia hie nemo fcedicur vkra juftum , cum_»
juftum pretium nullum fit rei, niliquodpoteit fepontafraudej Sedó
lo in hoc foro acquiri, & ita fentitBarbatia in d. \.fi quù & in L I . cod.
de prœfcription. Ioann. Fabianus de monte de empt. q. 5. num. 88.
Angelus &Baldusapud Barbatiam fup. quod procedit nonfolùm in
foro externo, fed etiam in interno. Varia autem in varijs locis vide-
tur hujus fubhaílationis forma, de quibus Fabianus fup. Se fuse lu-
docus in dicto tractativqui multa habet facis no tanda, qux videriin*
eo poíTuno..

5. 3- DeatijstÍtututexquthm angeturprêtшт.
SVMMARIVM.
/. Angetur prêttum- , fißt merca*or, qui vendit*
л. Augetur etiam ex raritate mercium,
$. Hoc titule rarhat it erefeit pretium, quandoeH tranfitui militum, out
magna hотi»um topi* ad CilMtatem venit.
4 Res nova aliunde allot* babentfrettum, quod venditori lubet imponerе.
i. X modo vendendi titulus fumitur ad augendumpretium. 1.
XZ* fiíit raercator, qui vendit, nam quod ipfe ex officio ve ndat,&
paulatim per parces,eftcomunijudicioa^mabüe precio quód fe оЫ
ligeradcóparandasSc confcrvandasmerces,quod cedit in magnam
Aeip. vtilKatéjôc paratifunc femper civibus fubminiftrare ilia, quibus
indigent, mérito funt remunerandi, illiíq; favendú Bartolas in L Am.
bitiofa.S. de décret, ab ord. fat St gloíTa in capitevnicocoAdenundi
Stproinde fpecialiter Refpub. judicat illorum labores y&L vtilitatem
fibi prœftitam, dignam eiïe aliquâ moderata compenfatione in pre-
tio mercium. Sc hoc fentit Navar. cap. 23. cit. num. 78. Salaz do
vendit, dub. 29. LeíT L 2. & 21. dub. 4. Sc ahj. Vnde ibquitur^m-
ptorespofle viliori precio à miktibus vel rufticis comparare eaíüem
merces>quàmàmercatore,quia in manu mercatorum pluris valent
ceteris paribusr", quam in manu militis. Sc prascerea cùm mitites Sc
alij non raercarores pkruraque obtxudant emptoribus merces, quas^
¡ . non
 lyiß. 7. ЪиЫит s. §. i. 61 i
non poíTunt coufervare , tnerces ultrónea? vileícunt prucîentî ;udi-
cio. hîc tarnen cavenda; fraudes,& videndum,nè nimium in pretio ex-
ccdatur vel deicendatur. Fateor quoque aliquando poflè pretiunL»
decrefcere, quando non indigene aliqua merce in gratiam folius ven-
ditoris cam emit , praîfertim ft aliquo commodo fe privavit, fed ex-
ceilus Ше debet eile modicus.
2. Alius eft titulus augendi ex raritate mercium in aliquo loca
íicutenim abundancia facit merces viliores, ita & raritas pretiofio-
res. fie videmus primos fru&us , etiamfi nonfintœquè boni, пес ita_*
maturi, ас fequcntes ; tarnen triplo cariùs vendi, quam maturos , tan-
tùm ex eo titulo, quódíint primi.
3 . Et hoc titulp, quando eft: traníitus militum, quando hominum
magna copia ad civitatem venit, five tranñtura, five habitatura, cum.»
illa occañone propter multitudinem ementium & paucitatem ven-
dcntium inducatur raricas mercium,ctefcit quoque pretium, vt habet
MoL diíp. 3 64 LeíT. fup. dub. 4. 8c paffimalij, ha;c autem ratio non-
militât contra peregrinos, vt illis polfit cariùs vendi merx , qua in
digent, ex illo folo capite, quódfint peregrini. hocenim prohibetuc
inc. i.de empt. Sedacur Epiícopo poteftas,vtmandet vendicoribus,
nè hoc faciant: in hac tarnen re providencia; Magiftracus cric cavere,
ne pro fuo libitu mcrcacores cranfeuntibus augeant pretium. tene-
tur enim tune Magiftratus taxare faltem aliquoufque pretium , auo
faltem exceflum moderan, nec ConfeíTari) faciles eíTe debent ad li-
berandum eos ab oncre refticutionis, qui externos aut tranfeuntes e-
normiter lacdunt in p re ció.
4. Occañone vero raritatis dubitatum eft, an res nova?, qua; a-
liunde allataefunt, vel etiamfi non fint novar; tarnen quia Reípub.
ijs nonindiget, noneftimpoñtum pretium, vt funcpulchri aliqui flo
res, ftatu.a; anciqua; ScÄmilia , habeanc pretium quod venditori lu-
bet imponereLeíT. Üb. 2.c. 2 1 .dub. 3 .putat nó poíle pro libicu ftacuere,
fedfecundùmperiti mercatoris arbicrium. Sequicur Malderus de ju-
ftit. traft, f. с. з . dub. i. de Lugo de contradi difp. 2tf.fe£l 4. & multi
Recenciores. Non habere pretium talia, fed poífe quantumcunq;pof-
funt obtinere venditores, fentiunt Reginaldus lib. 2 j .c. 1 6. Zipanis de
empt.n. 8. Sc plures alij citati à Salaz dub. 5. Sc huic puncto poteftap-
plicari, quod habetur l in r<-> mandata, cod. mandati. füfä rei fuaî
Hhhh г eft

\
61г Тгл&лш de Contra&ibtu ,
eft moderator atqjarbiter.vt fcilicet vbi nullu eft aut àRepub.aut à сб-
muniaeftimatione taxatum pretiu,poflit dominus eñe arbiter in re fua
Obijcit de Lugo vir do&iflimus, ñ poteft quantum vult accipere,
ergo poteft vnumregnum portillare tanquam pretium fui canis , imô
& infinitum pretium. Reip. videri in re morali nimis metaphyficè ípe-
culari, verum eft quidem nos nefcire juftum pretium rerum talium-t
pra;cisè,nee fcire prajcisè3quo pretionon valeant^aut quod fit comen-
íiiratum five in defedu, five inexceflli. fcimus enim pulcherrimum
florem novum valere pluris, quam vno obolo, & tarnen non valere v-
no regno aut toto mundo: gratitudinem debitam prœceptori dicunç
non pofie facis compenfari , Sc tarnen fi daretur totum regnum, judi-
caretûr efle fuprameritum. quod ergo dicitur pofie, quantü poteft,
abemptore accipere , intelligitur intra limites judicij moralisj Sc e-
tiamfi centum aurei, quos exigitnonfint,aut à Repub. autàvulgi ae-
ftimationc(quodtales4nerces,tanquam neevtiies, nec necefiarias-
nondefiderat)taxati, tarnen communi judicio illorum, qui magna a-
viditate tales res expetunt, prankim xftimatur condignum. Addo ta
rnen, quia tales res vtilitatem communiternon adferunt, Sí cura ta-
lium rerum comparandarum avocat valdè àferijsSc vtilibus Reipub.
laboribus, Scad inutiles florum excolendorum aut fimilium attrahit,
pofle Rempub. aut pretium ftatuere judicio prudentûm 3 aut aliam
moderationem adhibere , ficuti refert Zipxus fup. fecifle Hollandos
nuper,qui lege lata ftatuerunt innullotribunalijus dicendum fuper
cmptionibus rerum curiofa rum vtilitatemReipub. non adferentium>
Scnullopretio publicè taxatarum.

Dubium fextum.
An lieeatfimperfidem habere depredo f
SVMMARIVW
/. Sunt áliqui ел/ш, in quibus non licet venditori haberefidem de prêt to ;
vt tn venditione rerumfifialium^rerumEcclefiA.&c.
I» Т^Ч Iximus perfici quoad fubftantialia contraitum venditionis,
U quando venditor fequitur fidem emptoris,5c contentuseft
иоп accipere pecuniamparatam,fed creditemptorem prarftaturum
folutionem tempore prxftituto. funt tamen aliqui cafus, in quibus no
licet venditori habere fidem de pretio, quo cafu vendicio non eft per
fecta.
 "Dißutätioy. ЪнЫнт?. •■ бтз

fc(fta,cùmadpcrfeftionemempcionisrcquiraturaut aftualis íolutia

pretij, auc fides habita à venditore de eo folvendo.
Primus cafus eft in vendicione rerum fifcalium,in tali enim debet
pecunia in prœfenti reprafentari. 1. fi procurator. fFdejurc fifci. vbi id
notât Gloflà&:Bartolus§.y?d?fiemptor. idemq;Bart. ix\\.adtvopio%. fed
ßemft or. ff. de re judie. Paulus à Caftro in 1. eleganter §. ßvendiderit fEde
pignorat.acî. Fabianus de monte de empt. q. 3 . num. Fanormit. în ca-
pite cùm oltm 1 . de officio deleg. 6c pleriq; alij. Vnde cùm fifeus ven-
didiflet aliqua fifealia fide habitâ de pretio,6c mortuo debitore vellec
ex hypotheca generali omnia illius bona apprehendere, 6c pra;ferri a-
lijscreditoribus privilegiatis, confultusrefpondi, cùm venditio non
fuerit perfecta, non competeré hypothecariamfifco,fedperfonalem
tantùmin heredes emptoris. 6c licet prior fuerit fifci obligatio , non
potuifle tarnen Ecclefta;, qua; habebat hypothecam jurisjprajferri, nec
vlli creditoriagentiexreali, 6c prafertim hypothecario creditori.
Quod autem dicitur de fifeo, extendunt dicîi auclores adres Ec-
clefia; 6c minorum, 6c etiam ad executores teftamentarios , quando
non finit fimul heredes. Generalis hujus rei ratio eft, quia qui alieno
nomine ôc non fuo vendunt ( quales funt mandatarij ad vendendum
inpraxhéhscafibus) non poíTunt excederé limites mandad : cùm igi-
tur mandatum non habeant vendendi habitâ fide de pretio , exce-
dunt limites mandati,6c confequenter nihil agunt. Cafus autem di-
¿h, cùm fint exprefsè prohibiti quoad talem formam venditionis; ex-
prefllùs requirunt mandatum habendi fidem de pretio, quàm cçteri
procur atores deftinati adres vendendas privatorum. quia fi fuit con-
ftituti cum mandato generali, yalidè habent fidem de pretio, vtdicic
Panormitanus fup. poftBart. 6c canteros, fi vero habeat fpeciale man
datum ad vendendum tali pretio, vel ad talé vfum, non poflunt habe
re fidem depretio.videfusèBart.indl.i^î'^w.quemalijpofteafecu-
ti funo. . /.

Dubium feptimum.
Quiddicendum de merce duobus infilidum <vendita f

SVMMARIVM.
/. Vendttio célébrâtл tumfecundo empöre» eß invalidл.
6l$ ТгаЯлШ&СШглЯЯм,
*• StgAnào vendidißi vni rem aliquAm, & »IteripoßeA eAndern vendidisTi
& tradidißiyßcmdfu emptor acquirit dominium.
Шсgeneralis doftrinA multtuj> atil ur exceptiones am limitAitones.

A LiquandocontingicTicium venderé equumCaiotali pretiovel

foluto, vel habita de eo fide; non tarnen tradito equo, qui po-
ftea veleodem,vel alio pretio vendit Sempronio,& tradit. Qtue-
ritur ergo vtcr ex duobus fu dominus equi , Sc quod remedium*
Cajo decepto competat ? Vt methodicè procedatur, diftinguen-
dum eft de venditione fa&â duobus, fed neutri tradita_, eft res vel
merx; velquando venditio fafta eft vni,& fecundo emptori tra-
dita eft res\ hanc materiam fusé traftat Antonius Gomez tomo
fecundo, tit. de empt. & Covarru. libro fecundo, Variar, cap. 1 9.
quorum difta in fua fcripta rranstulerunt Recentiores. Quod ergo
adpriorem cafum attinet.
i. Dico i. venditio colebrata cum fecundo emptore eft invali
da, ad probandam autcmhanc conclufionem video multos ex Theo-
logis vti hoc argumento. íponfalia fecunda cumCatharinainita funu
invalida, A prius fuerint inita cumMaria.& conftat ex с vnico de fpon-
fal. in 6. ergo idem erit dieendum in venditione. Antecedens pro
certo aflfumit Bafilius Pontius de íponfal. с. 1 4. fed clarum eft textum
ibi non agere de noftro cafu , fed alio, quia Pontifex ibi tancùm dé
clarât per prima íponfalia pura contrahi impedimentum publica: ho-
neftatis cum confanguinea, five fponfa. Quid ergo mirum, ft fecun
da íponfalia fint irrita, quando contrahuntur contra impedimentum
jutis? quia etiamii prior illa iponfa morerctur, non poflet tarnen cum
cognata ejus contrahere vel matrimonium, vel fponfalia: ex hoc au-
cem non fequitur, quod fponfalia contrafta cum altera, quae non eft
cóíanguinea, non íinc valida. Reftiùs probatur ex c. 1 .de fponfa duo-
rum, fed cum Pontifex non declaret ibi, an loquatur de veris fpon-
falibus,an vero de matrimonio per verba de preíenti, nonpofiiimus
folidè probare ex jure Canónico.
Probant communiter Recentiores ex L in operù fC. Locati fed ibi
tantíimftatuitur, quando operas fuas quis in fimul duobus elocaviu,
deberé prius fatisfacere priori conduftori. fed пес hace lex videtur
cafum noftrum attingere, quia non agicur, an quando operar duobus
- locan-
locamnr, fit valida fecunda locatio, imo fupponicur vaHdam & ob-
ligatoriam eife, fed priori locacioni deberé priùs fatisfieri,& dein-
de pofteriori ; quod videtur juris natura?, concluíio vero noftra aC
fcrit non iblùm eíTe illicitam fecundam venditionem ( de quo nemo
dubitat) fed etiam invalidam, & nullam parère obhgationem tra-
dendi mercem promiifam, & emptori competeré actionem nonu ad
acquirendam mercem, fed tantùm ad interelTe , ft quod damnum ex
fecunda venditione incurrit. Meliùs ergo probatur exratione,quam
cx jure. Ratio ergo eft. quia perada legitimé prima venditione, ni
hil reftat, quod in fecundum ttansferat, pofito quodnolic ad tradi-
tionem fimul procederé , quia venditor habet tantùm jus ad rem , &
jus in re. totum jus ad rem, vt eft diftindumà jure inre, transtulio
m primum emptorem^ergo nihil fupereft, quod transférât in fecua.
dum. agimus enim hic de merce in folidum duobus vendita.
juragravem poenamimponunt vendenti eandemrem duobus»
nam punitur pœnâ falfi. L //' duobtu. ff ad L Cornel, de falfis. 8c vi-
dcturibi prarfcribi poena.,д vt relegetur ad tempus, vbi Bart. Sc саь-
teri fcribentes.
2. Dico 2. quando vendidifti vni, & alten poftea vendidifti Sc
tradidifti, fecundus emptor acquint dominium L quoties cod. dorei
vendic. & DD.ibi,Bart. Sc fusé Iafon. cum enim regulariter dominiu.
non transferatur fine traditione JL tradttionibm. cod. de pad. & inftic.
de verum divif vendita %.pex traditionem,bi fœpe ahbi, & proindç
certum fit primum emptorem,cui non eft fada traditio, non eile do
minum , jus affiftit fecundo, Sc cum traditione, Sc titulo tab, quab fa-
cit еит dominum reitradita?, vt non teneatur quicquam reftituere
primo emptori, fi non fuerit fraus ab eo commiiTa in emptione.
3. Нгес quidem eft genexabs dodrina , led multas patitur. excc~
ptiones, autlimitationes.
Prima, fires fir vendita Ecclefia;, aut pio Госо, aut eaptivis aucr
civitati , 6c poftea vendita alteri, &c tradita, dehetrcftituere emptori
primo. Hoc claré colliguntDD. exL vtinter cod. de íacroC EccL vbi
gloIT Bart. Iafon TiraqueL privileg, 1 07.. piaï caufar, Sc cœteri pene
omnes, qui docent per contradusinitos cum pia caufa_, transferri
dominium ante trachtionemj ex folo titulo. Sed hoc intelligent,
dum de venditioni fada ipûEcclefix, non vero Ecclefiaíhcis. quam
61б Traftatus de СонплЕНЬш ,
vis enim aliqui Doftores hoc privilcgium extcnderint ad perfonas
Ecclefiafticas, tamen communior ipforum Canoniftarum fencencia
id reprehcndic , vc mover Tiraquellus fup. & tradic Pànormio.
in c. continebatur. de his , qua; fiunc. fusé Iafon in cit. L quoties. Co-
varr. hb. г. Variar с. 1 9. Ratio eft, quia generalis regula eft, vc non
transferatur dominium fine tradicione, in hac aucem regula non.,
poteft difpenfare pcrfona privaca , nec dare aliam excepcionem auc
excenfioncm, quam jus, auc communis Do£torum confenfus con-
Cedac. acqui inprafenti jus nqn facit fmgularibus Eccleiiafticorum
perfonis eum favorem, nec eciam communis fenfusDo&orum, qui
inconcrarium eft.
Verum quidem eft, quando privaco fie donatio rei ipiricualis,
dominium cransfcrri abfque cradicione poíTeífionis, fi enim benefi-
cium conférât Epifcopus Clerico, & ille acceptée; transfertur domi
nium, ita vt invalidé conferretur zXteúc.fi tibi abfinti. de ргжЬ. in-
6. fed ibi eft Privilegium à juredacum donacioni rei ípiricualis. do
vendicione nihil dicicur.
Si Ecclefia vendac Ecclefiar, transfercur dominium ex folo citulo,
& fecunda vendido fecutâ tradicione nihil juris confère, quia Eccle
fia:, vc eft vendicrix, nihil favoris in hoc puntto fie à jure, fed cancùm
vceftempcrix, Eccleiia ergô vendens,non poceft non cransferre do
minium in Ecclefiam emencem, & ilia eft, qua;habecprivilegium ac-
quirendi dominium с x vendicione ance cradicionem. 6cica lencic Ia
fon in L quoties. cic. num. г г.
Secunda limitado eft , quando fecundus emptor fuit confeius
vendidonis fafta; priori, берег confequens cenferi poiTetindolo. vn-
de eciamfipercradicionemcranslacum fuerit dominium, tamen em
ptor primus intentabat illi actionem in fa¿tum,& recuperabit rem tra-
ditam, ita Covarr. fup. num. у . Sc Iafon in 1. quoties cic. num. 2 6. mulcog
alios allegans ; quia jura femper deceftancur fraudem & dolum , &
ciim punianc vendicorem , vc ance diftum eft, quia femper fraudem
commiccic vendendo fecundo, a?quum eft quoque, vc punianc emen-
tem fraudis parcicipem,qua; facis probacur ex fciencia fola prioris*
vendicionis, vc docenc cicaci.
Tercia^ , quando vendicor гепь priori vendicamj dac in pi.
gnusr* eidem , praïfercim ft alia-* bona., ftmul hypochecajfubijeiao
pro
 Dijput. 7. ЪиЫит f. "с б 17
pro merce eidem rradenda, & promittat rém nbn ycndituiumalteri,
tunc alteri tradit invalidé, í.jt tredtto*. f£t de diítraft. pignorum_t §
qu&ritur ibi. Bart & reliqQ/' id atferünt , & tradunt illam cautelan* pro
cmptoribus, qui primoiocoeraunr, v't à venditore exigant promif.
Turn non vendendi alteri, & fimul, vr 'hyjaotheceturmcrxpro tradi-
tione» ,\ -

Dubium o&avtim.

Ad quem pertinvat'contmodum, & periculum reiben-

dit* ante traditionem.

S V M M A R I V M.
Vcnditione perfifta, & "f*&2 tradmo7te, cómmodum omne & inemmodum ret
venditл adcmptoremype¿lat)&non ád venditorem.
REs eftceíti juris perfeíti. venditione 'commodum omne & ih.
commodum reivendita: ademptorem fpe&are , Se nonad ven-
ditorem,íra'ftatuiturin toto tit. ff. & cod. de ,pericuIo & coromodo
rei vendita: Scprafertim in cod.Ieg.i.Äc in 1. fin. deciditur hoc obtine-
re,cfiamfi res vendita necdnm fittTadrtaemptori.
Et adduntDo&oreshanc eífc exceptio ne m à gínerali illa re
gula, quodres domino foo pereat, ш fruftificet, qu ia venditor ante tradi'
tionemmanet dominus, '& emptor nondum eft dominus, cVtamcru
adhunc, & non ad verum dominum fruetos rei & incommoda per
tinent.
Tora ergo difficultas eft. quandonam cenfeatur acceptions,
juris perfecta vendttio quoad hunc cflfeftum. nam vt bene advertit
glofla in lege quoà fipè iE de conrrab. empr. norLfuntconfündendi
cafus. nec interrogandum in genere, quando perfecta fit venditio,
fed quandoad hune efFeftum.
Not. poft perfeftam vendirionem,&etiamfa£tâ traditione a-
pud venditorem rem rclinqui aliquandos contingit enim fubindè , vu
emptori non fit commodum rem apud fe habere, & proinddquafi in-
cuftodia cam deponat apud venditorem, quo cafu venditori incum
bir cuftodiatantùm ; &certum eft tötum, vtemolumcntmn, ita_, Sc
periculum ad emptorem fpeäarc. Vnde fi cquam emit , quae peperir
Iii i . apud
¿i $ ТглЙаш de Contractibus.
apud vcnditorettii pullus debetupemptori, flveroiine culpa venditor
l4S perierit, emptori perit,& de talicafu difeurrendú ficut de depofiro.
de hoc vero non agimus,fed de cafu, in quo ante traditionem cenfetur
emptio itaperfecb,vtcommodum ¿kincommodu totum fit empcoris.

§. De <vendmone adcorpuí^láf admenßram..

S V, M A R I V M.
t. Res qua tnenförartfilet degußari, ß pereat *nte menfurationemaut de»
guflationem, поп perit emptori.
Ar. Res venditл id corрш, licet foßea,menfuretur<, periculám tarnen antt^
menfurationem pertjnet ad emptorem.
3, Res dreitur tunen}endita ad corpus^, quando carpus ipfùm quafiprsvt es? in
fiypurè venditun
¿i , St dieas ; vendo tibi agmn^qui сontinet 10 .perticav-pro гоцлигсй ; poßeaL»
inter menfurandum inventafyntu* non teñetur emptorfuppUrepre-
tium.pro duabuspertгей.
it ~Ту Erieukim & commodum rei veri dit a? ex modo -venditioni**
XT nwltùm pender, de iltoergö agendum.
Nota alia m elfe venditionem puram, quales funtordinaria; in
foroy&orricinis} tfbi facta conventioneck ecrto prcrio foivcndo,&
mercc tradenda, contractus pcrficirur, licet nec prctiunvrradamr, nc-
q ne merx.modo fides de vrroq; habeatur: aliara verô Hcet non expref-
sè,tacite tarnen eflfc coaditionata(n>vt habetur l.quod fitfê de coatrah„
empt. nimirum.quando venditurresmenfuranda,aur déguitanda,fîve
qus menfurari folct,aut deguftarhquale eft frumentum, vi-num &c &
ctiam res immobilcsyvt ager>pratum*&c. vt docet Bart. in dd. quodftpèt
& in confilio 74. & 1 2 1 . in venditione enim taliuni dicit Iex-intelli-
gi tacitaçn conditioncm , сто tot raen furas ex ifto .dolió.vel ccJld,fi.
priùs deguftavero vel menfuravero, ante deguftaüonem. enim non.,
eft contractus abfolu tu s> fed conditionals, id eft, emo ß pr*ùt degußA-
vero,*neȧrAvero. Vnde fi ante ifta facta res empra periciir, non perit
emptori, fed venditorbcùm contractus non fucrit perfettus ad men-
tem juris,<5c quoad hune efFedum:quando vero fucrint deguftara, aut
admenfa, aut arbores in filva, qua; guftatu,aut menfura nom. folc-no
probari, fed folo vifu notatae^ive figt)ataiab.emptore> tunc jus fingió
tradi-
 D/ßut./. ЪиЫитЯ. §.7. &i9
traditionem, nemquidem formalem, Scperfecbm , fed Ib ordine ad
çommodi, & incommodi pcriculum rransferendum in_ emptorem^.
.Ôcquamvis vendido fit conditionalis in ordine ad efïeetùs moxnu*
merandos, tarnen non eft ita conditionalis, vtliceat contrahenti rc
filircà contractu, vu notât Parifius confil. 64.-lib.i.CravcttaconfiJ.
669 ôcalij.
2. Nota 2.aliudefTerem vendiadcorpas,aíiudadmenfuratn,nu-
merum vel pondus, & in hoc punftode fubeundo incommodo vel
pereipiendocommodo eft res magni momend, five quoad perica
Jum re i vénd i tx, five quoad fupplendum pretium , quia quando ven-
ditur res ad corpus, licet poftea menfuretur aut ponderetur, tamea
periculum, ôccommodum ante menfuration era pertinct ad empto-
rem: fí vero vendita furffet ad menfuram; antequam menfuretun^
totum_»pericuiumj pcrtinet ad venditorem, vt tradit Paulus à Ca-
ftro adlegerru cum ctnvenit cod. de ptriculo 3c commodo rci ven
dit».
Tunc ergo dicitur res Vendita ad corpus, quando corpus*
ipfumquafi prout eft in fe , puré venditur, verbi gratia, vendo ío-
lùm iílum agrumíitum inter iftosconfincs , quando inter contrahen-
tesconvenit de pretio, periculum &commodum, vrdiximus, perd-
nctex illo momento ad emptorem. Irao etiamfi dicerem vendo ti
bi iílum agrum, qui habet menfuram touvirgarum pro 200. floren,
adhuc eft venditio adcorpus,& non ad menfuram.quia menfura: mea-
tionon eft taxativa.vtloquuntur Jurifcoif. fed demonftrativa, fivo
demonftratiftius corporis-*, five rei vendit» qualitatesaut valorem
itaBart.adlegemJ«//4»«*#./?77//Kf ff de ad. empti FcJinus in с fi-
gnißcante de refcriptis, Parifius in addit. ad Bart, loco cit. oftendit eflc
communem fententiam.hocautcm intelligasin ordine ad transferee
dum periculum in emptorem.
4. Sed grave eft dubium 1. an,quando dicitur, vendo tibi toturau*
hune agrum, qui continet decern perticas pro 200 aurcis, fi poftea in.
ter menfurandû inventa; fuerint 12. M teneatur emptot fupplere pre
tium produabus perticis.quaîfuperfunt. Refp. communem DD.tam
Canoniftarum,quàmLegiftarum fententiam efle,venditionem valere,
& nihil ab emptore addendum efte depredo l.Jíduorttmff. de action,
empt. ita Felines cap. ßgnifcante cit. verf & cave : Paulus de Caftro
Iiii 2 Iß
б2о Traftatus de Contraft¡bus.
\.ßfervus.%.ß'modus & add/tio illic multis citatis, oftendit communem
ciTeDoilorumconfenfum, vretiam Fabian us dt Monte fup. quicft. 6.
num. zo.quia eil venditio ad cprpus,&: non ad.menfuram. cum v t dixi,
mcnfuraaddcmonilrationemfit adjeita, noaad.limirationem..
• Secundo, fidicasvendo tibi agrum> qui eil io.jugerum.pto ioo.
in fingula jugera; an tunc,fi in meniurationc deprehendantur 12 ju
gera , debeat emptor, pro.illisduob.usadderoadhuc 200 aur. Refp.
communiter doceri illum tenerL quia cil Ша venditio ad menfuram;
& proindèante menfurationem fuit contrarius conditionalis, &ha-
bens tacitèconditionemi vendo tibi 100. jugera^ , quae, puto ia_iílo
campo contincri, fipauciora.invcnienturin menfurarionc,fuppleru«,
rusquoddceft;ííplura,accepturusab emptore prerium pro jugeribus,
quaä fuperantiftumnumerum« HocfcntitFelinus, & Paulus à Caftro
fup. &eft manifeftum,. fuppofito- quöd talis modus fit venditio ad
menfuranu. fupponunt autera pleriqueiib. hoc cafu eile ad menfu
ram, quia illa diftributio pretij.per fingula jugera eil aftualis raen-
furatio, vt difti auclorçs^colIigunt..Covarr, P.raâicar. q. г. confentio
&ali/v
Tertio tradlmttanquam generalem reguläm in hac materia.»,
quando vendi tor inci pit à corpore, etiamfi poftea, menfuram adijeiat
Vt in extmpHsfüpraallatis,efle venditionemad corpus ;:ii nihil aliud
addatur, vndeprariumatur- venditor admenfuram velie diflrahero.
quando vero ineipit amen fura, v.g, vendo tibi fex. jugera ex iílo agro,
tunc cenferi ad menfuram vendi. vide Félinumfup poil Aléxand. con -
fil. 8 2. Iib.7&.de pofteriori quidem claufula , vendo tibi fix menfitras ex
tali dolió vint-, vix poifet elfe dubium, quin fit- ad- menfuram & non ad
corpus. Verum fànèinialibusrebus judex debet eile doclusJ,& pru-
dens.vt ex verbis prasfumere pofíitmentem contrahentium, nec ar«
tendat adeö précisé ad materialëm collocatione verborum,fed ad fen?
fum,qui etiam ex tranfpofitis verbis aliquandopotcft colligi.
Not. autem.paulóantenosdixiíTe, comraunem eíTe fentcntiam.
in venditioneadcorpuscum demonftratione numeri,velmcnfuraî,et-
iamfiplures menfura;repcriantur, quàm venditor numeraverir, em-
proremramen, qui dédit vnu prerium pro corpore, lucrari torühoc;
Ii vero pauciora jugera reperiantur y deberé venditors fupplere minu
endo de pretio velíibidato,velaífignato.omncs auteruhocreílringütv
 pißHtathj. Dubiumf. §.2. 62 t
ad venditionem ad corpus:, quiaquando eft ad menfuram prascisèj
tunc è converfo, quodfupcreft ad venditorcm fpectat î quod deeft,*ab
codem eft fupplendum,quando venditio eft formaliter fafta de too
menfuris.
Diximusillameû^ëplurimoramicntentiam, fed an vera cen-
fendafit, an faifa пб definivimus. hic ergo dicimus fentcntiamcoñju-
niorem noniàtistueri arquitatenr, &arquali<atera¿qua; debet efle in
ter cmprorcmi&vettditoremi nam:rci.venditaHoIúntáhcommodum
tribuit vcnditorij& foli emptori omne commodum: quia in vendi-
tione ad corpus cum démonftrationenumeri jugerum i vcl amphora-
lum &c, Si plurcsfint menfura;,quàm venditor dixiçeas emptor 1ц.
cratur y fi pauciores, debet cifupplcri,quod dceft. Vndè multi do-
cent vcnditionem(fcpofitâ fraude & dolo venditorisj fieri cum com-
modo& incomtrrödöemptoris. vt fi plus fit, quàm eft dictum; noru
augeat pretium ; fi minus, aequè.bcnè fol vat, quod conventum eft. ira
Cagnolus 1. ad 1. 2. cod. dé refcind: vendit. Atius Pincllus ad d. 1. 2. 3.
p.c. 2.&pluresalijabeocicari. Et ratio, cur & venditor id, quodfu-
pereftperdar, & emptor non recuperet id,quoddceitadhumeruniji
mcnfurarum,eft.quia fibi vterqiadferiberc debet hancculpanwendi-
tor,quödnonrciverit,qvanra<ire.tfubftantiafuai -пес quot elfcnt ju
gera in fuoagro, emptor verój quod honcuraverit menfurari agrum,
vcl non inrvcrit magis expreffum paclum de fupplèndo , quod deeflet
menfuris didîsà vcnditore. & dèinde videmus, quöd in venditiono
ad menfuram neuter.fit in damno, quare crg6 non idem dicimus in_,
venditione ad corpus ? auî cur fi to mm commodûm adfcribimus em»
ptori,nonrclinquimus cidemincommodumfconcedô tarnen fi fraus
ùiterveneritex parte venditoris, quod dixerir dôlosè tot efte jugera-,,
totovcsingregejCumnonfinttotri-pertäc, mérito eum cogi ad fup«
plendum, quod déeft. & hue fortè fpecbnt leges, qua: videntut ftatue-
re, vt venditor fupplcat defe£lum,praefumere enim vidéntur fraudem,
cùmfolcat quifq¿ henè.fcirc, & quantitatem & qualitates fuas mer-
cis. .
§. 2. Non ßmper périre emptori c¡uicc¡uid périt.
S V M M A R I V M.
/. Emere genus , eß idem, ас emere rem indeterminatam ; fubinde tarnen
genus eß çjttid determinatnm in alio,
и. Iiii 3 2, Pe»
#22 Тгл&лш de CentraÏÏibit* ,
*. *Pericutuw& commodum rci venditл> eptod-ad emptorem ptrtbfti, non in-
teUïgendum eß degenere indeterminate fumpto.

<t. A Liquandocontingftcmi genus, aliquando rpeciem. X3enuj%

jtl-vt alibi dicbim bit ad mentemjuriftarum, idem eft, quod res*
mdetermitma,vtfiemam 20. medios rritici ex próxima mefle, сто
genus, quia res eft indetcrminata, cum non potiùs hos modios, quam
iélos emam. Species vero res eft in individuo determinata, verbi
-gratia, quando banc in particular! equum,aut iftas, >quas defígno o-
ves. Quando autem genus cmimus, fubindc illud eft indetermina-]
tum, vtin cxemplis fupra allatis, fubindè vero determinatum in ali-"
quo alio. v. g.*mo decern -oves ex ifto grege. Oves emuntur tan-
q ua m genus, lice tipfegrex fit quoad ipecicm, quia eft iftegrcx deter-!
minatè ; tarnen oves funt indeterminate:, nee magisha;, quam iftas
( fuppono enim nullas efle in particulari determinaras, am figna-
tas.
2. De hac ergo dificultare tta ílatutum eft. îd , quod dictum eft,
peticulum & commodum rci vendita; ad emptorem pertinere, non.,
intelligendum de genere indeterminate fumpto quia fi vendidcris
decern menfuras ad proximum aotumnum tradendas, etiamfi nihil
ex tuis agris hoc annoproveniat, tcneris tamen decern menfuras tri-
tici tradcrc cmptori, quia genus indeterminatum vendidifti. Quan
do vero vendidifti genus in alio ípecificé determinado, verbi gratia*
decern vafa ex ifta vinea, decern oves ex ifto grege, tunc etiamfi ro-
tusgrexperieritexceptis decern ovibus, illaüdebcnturemptori. quia
genus, quod eft decern oves, nonperij t. Species autem in hoc cafu eft
ipfegrex totus, qui perijt, & proptcrca venditor nontenetur quic-
quam dare prajter pretium, fi fortè accepit . modo tarnen fine culpa^ ,
aut faltem dolo venditoris pericrk aut pactum non fuerio cxprcf^
fum, vt quocunque cafu grex pcrirer, decern oves praftarcntor.aut
fi cautum fuerit in contraftu,vttotum periculum in venditorem.non,
ad emptorem fpe&aret : rem hanc fusé perfequitur jus civile Initit.
dc empt. per varios §§. & Meyfing. ibid. Antonius Gomez tomo 2.
var. с 2. vbi explicatifs omnia haben tur, quia non invenio in hac to
magnam inter Doctores difcordiam.

Dubiura
 Di/fiutatio-7. Dubiump.. $.z.

Dubium nonum.-
&in (eneatur menditor uitiamerc'u indican emptori? & iÜU
■ non indicatif rvenditioßt.nulla ratione
doli >

$:>/. Quid de manifißando ruitio mercis à jure fit ßatuturm

s v m >m: a: r i V m:
>. Vitia maniftßa merci venditor non tenetur dicere , imo etUmß dieat
contrartum, ad nihil tenetur.
г. Tenetur indicare vitia occultat ex quibus detrimentum emptori poffit ort*
rit circa qua aliqua conßderanda*.

DE hac tota diffieuîtate fie loquitur S". Ambrofiûs lib. 3. ofñc. с.

SO. incontrattibusvttia eorum, qua veneunt,prodi jubeaturtac nß in-
timabcrit venditor, quam^üinjus emptoris tranßerint , doli aStione evacúan-
tur. Agitut autem hrac de rc in torotit: ff de aedflitï edi&o. ff. & cod*
deaïdilitijsaâionibus, SLhJuUmm ff. de contrah'empt.
Notandum, vitia mercis alia eile n>anifefta,alia occulta, & in*
ter occulta aliqua efíe, qua; per fe nihil emptori obefle poflunt, nec
effet propterca- prudenter deftiturus ab emptionc, ctiamfi ea fei*
íct : alia vero occulta eile perniciofa,aut talia , quae emptoris ani-
mum effent certo avtrfura à contractu , vcl faltcm à tanto pretio
folvendo..
i, Dico primó » vhia manifeita mercis venditor non teneruc
dicere ; imb ctiamfi dicat contrarius, ad nihil tenetur 1. ea qua. ff. de
contrah. empt. & exemplum iumk lex.- Si dicam fervum, quem.»
venum propono, eifè fpeciofum, eùm fit deformis, vei nihil habero
tícfe<ftUb,eúm fitmonoculus, cVconlcnfit ibi Gloffa. Ratiotft, quia
mercatorcs folcnt laudare fuasmerecs, & non propalare vitia «tiarru
qua: publica funt. ¿V ab omnibus confpiciuntur. vnde Gbi debet im
putare emptor, quód non advertcrit, & Jus prarfumit ilium advertiflfe $
qua: patebant, fed non cura fie ; fi tarnen ad vetteret cm ptorcm illurru
adeo clrVimpcritum , vt non_. advertao patentes defe&ur\ tra,e-
taxillummonerCrVttraditPanormit. cap, Ырфцщу dercrum permut,
%i Dico
624 ' Tr<tâatusde Contractibuf,
a. Dico fecundo, tenetur indicare vi tia occulta, cx quibus derri-
mentura emptori poffit orirunec fufficit in tali ca fu pretium minucre,
vt fi cquusfit furiofus>domus.ruinofa, >vinum fugiens &c. tenetur' c-
nim talcm mereem non:vendcrcaut faltem.id claré indicare emptori.
vide \. Julianus, ff. dcacbempt. &ibi paífimDodores. nechac de re eft
controvcrfiârCÙm ipfiim natura? lumen diítetj-non poûe te damnum.,
inferrc proximo , illudque quod iutuliíli eíTe refarcicndum ; fed ta
rnen hîc aliquafunt confideranda.
Primo, enim magni rcfert, an emptor fciverit ipfc per fc , vet
aliunde Vitium vci.defectum : fifciverit, & tarnen emerir, libcratui:«
Venditor ab omni one re, quia ,.vt habetur de reg. juris in 6. ftienti &
eonfentienti nonft injuria nej¿ dolus. & I, i. §. ß intelligatur. ff. de œdilir.
edicto, dicitut edidum latum efle, ne deeiperetur emptor; quando
vero fei vit^on.dicitut.deccptu№-
Secundo, fi venditor ignoraverit fine lata culpa, tenetur qui-
dem actione redhibitotia: redhiberc autem, vt dich lex. redhibere. ffide
îedilit. edict, eft faceré, vt venditor rurfus habeatjquodante habuir,id
eft, fi emptor velit reddere vendí tori me reem empram , debet vendi«
tor cam recipere, & pretium reddere emptori , &tuncita fe habeno
omnia, ас fi non fuiíTct factus inter cos contractus, vel faltem actiono
cx empto, quanti mmorù. eft autem quanti minorй , quando contra*
ctûs tempore itadifpofitusfuifti, v.tcmiirc$,ctiamfivitia fcivifles, fed
non tanti : tenet ergo cmptio, fed teneror venditor tantum tibi do
prctiojrcmittea-ej.aut reddere, quan to minùsdediflTes, fi fciviiTesrem..
vitiofam. ♦SçdBon tcnctuttibi ad.inTcreíTe. vide Tab de monte q. 7.
num. j6. Panormit. fup. poftBartvin X.Julianits. cit. qui multa fubtili-
tcrdifcurrit. datur ergo actio redhihitoria, quando emere noluifler,
fi fci viflet defectum: quanti minorù , quando voluiflet emere, fed non
tanti.
Tertio, fi fciverit venditor vitium 3c celavcrit, non fol ùm re
cipere rem, quam dedit, tenetur; fed etiam totum intereû*c3quod paf-
fus eft emptor, & omnc damnum refarcire,quia doIusintervenit,& ju«
ra fraudes venditorum fem per puniré intendunt 1. cit.
Quarto, fi venditor exprefllt quidem, fed i ta , vt emptor non-
pyuerit ad ea benè ad verteré j vt quia cum alijs dcfcctibus,quos non
paticbatur equus cos lecenfuciit. cmptorescnim folcnt tales corn-
memo-
 D/ßut.?. ЬнЫит j>.§.r. 62 S
mcmorariones vitiorum non rnagni faceré : & ficut non credunt fal-
fosdefe&us fubeífe, itaneciftos veros; tunc tenctur in foro externo
de dolo, qui exiftomodo manifcftandidcfeclus meriró prafumiruL,
&in foro interno régularité* ; cümtalia non fokant fieri, niíi frau-
dulentè, & cum intentione decipiendi emptotcm, ita ipeculat. tic.
dttmyt. §.mncvidendum Joannes Andreas ibidem Panormit. fup. &
alij, qui addunt.fi motiaturequus apudemptorem poft triduum, &
non appareatvllacaufanovimorbi, praefurai morbum illum fuiífo
conttaftumapud venditorem. & proindedabitur adió emproricon-
tra eum. Qujntö magni refcrtinpríefenti negotio, an venditor vta-
tur mendacijs, & pofitiVè neget vitia fuá? mcrcis , an vero celet artifi-
ciosè. nam vtendo mendacijs committit dolum; & graviùs puniturà
jure, quando vero cclat vitia non quidem, qua: nocumenrum adferrc
poíTunt, fed tantùm non tantam vtilitatem; ( modo tarnen aliqua vti-
litas adferatur conducens ad finem, quem emptor intendit) fi dc-
feendat in pretio, nec dolum committit, nec injuftitiam ; cùm det
mercem äqualem pretio, quod recipit, verbi gratia, vendo pannuto
non ita fortern, autfirmnm pretio convenienti tali merci; non vero
illo, quo vendereturfirmus, & fortis, non committo injuflitiam.Nec
refert quod emptor forre, fi fciviífet non eífe optimum, non emiflet,
& ita cenfeatur involuntarius quoad confenfum in iftam mercemj.
quia reda ratio dictât talis invoîuntarij non- habendam efleratio-
ncm, quando emptor eft tantùm habitualiter fie difpofitus, non-
verö adualiter dicir? fe nolle aliam pannum.quàm optimum eme-
rc. ratioeft. quia mercatoribus fummè incommodaretur, fi coge
rentur omnia vitia fua: mercis vitro aperircetiamtunequando non
funtnoxiaemptorij&minuûtprerium ad arqualitatem, non tantùm
cxigcndopromerceficconftituta, quantum pro carente vitio. quiafi
emptoresaftu feirentifta vitia, fortè ex ijs panci eiTcnt,qui vellent e-
mercaur nimisdefeenderentin pretio cum magno damno mercato«
rum, qui debent comparare merces omnis generis.
Exhocaurem vlteriùs fequitur mercatorem, qui habet vi.
num notabihter melius eo, quod communiter venditur, & tarnen-
vetatur augere pretium vitra taxatum alijs, five à principe, five à
communi judicio, pofleaquam admifcerc ad earn menfuram, qua?
fufficit, vt reducatur ad aequalitatem cum vino aliorum. quia abfo.
Kkkk lutè
¿ 2б TrAÜtatm de Contraitibfu.
lutè Ioqiwndo injuriara ntilli focit^cùm bonitas vini ctiam mixti a*
qua fit tanta> quanta aliorum. cui crgo-injuriam facif1 poftulans prc-
tium commune mcrcmm aequalis valorisé nihilominus tarnen^, hoc
aoncft facile fuadcndum propter pcriculumexceflus ex parre merca-
torum; Se quiaemptorcsfunt involunurij^quiintcudunt purum eme-
te, 5c non mixtum vinum.

È*. QuidJpeciatïcer ßacutum^ circa- errarem Г"

S V M. M. A R I V M.
Л Error contingent circa ßtbßanüam conti actm omni jure reddït. contrat
clum irriturn.
Zt. Generatim loquendo, пок_> prohatur praxis eorum, qui vkntm hijpani—
cum factttmm pro vero obtruduKt, licet Jîmilej\qualitates ¿ effe*
tins Meat.

DE errorc circa contractus fubftanriam, if qualifiâtes fasè à no*

bis dictum cil fuperiùs difp. i. dub.7- pertotum, & deerrerecir-
ca venditioncm fpeciaJitcr in^- 2 & ex eo loco hue aliqua_. rejeci-»
muí*.
Repctendâbrevitcralîquaexije, qu« ibi diña rant de erro-
re circa fubftanriam , & circa qualitares. deindè de errorc incidento
in contractu m, & dc eorquiefteaufa contractus,
Dico primoerrorconringens circafubftanriam contractus 0«
nini jure reddltcontraclumirriruniL.. quia toilir confenfiun nece Яд*
riuxn ad valorem. &itadcçlaratur in lege venditiombus ff. de Contran,
em-pt vbi aliquot modi traduntur, quibus hic error contingit: vt fi
mes in ipiàipccie contractus, putans te erriptionem faceré, cùm al.
ter locationcm velit, vel putaveris te tali pretio emerç, , , cùm aJmd
ptetiumexigatur; vel lierre tur incorpore» vt fi pu res- te e mere fee-
num ex fundo TufcuJano, &emasexFurniano, quiaibi cil erratum,
in corpore, eodcmque modo fi .erretur irL. materia, vt fiemas annu-
Jum acreum, putaas te emere aureutn. fiemas vinum, quod acuit & fa.
ftwn cftinftaraceri.venditioreftvalida. quia non eft dtfferentiain ma
teria, quiaeadem eft materia vmi,&accti,ha:c omnia ôtpiura JurifcofiL
ibi. ex qua tamcu deciûone aliquaî.difficultatcs oriuarar*
Di*C5
 brßmt.y. ЪнЫит i. %з. б 27
Dices primo, lege, quid umen ff. de contrah ernpt. dicirur, fi e-
шат viriolam.five ornamenrum colli, aut manuü inau ratam tantum,
putansefle auream , venditionem tcnere,cùm tarnen fit error in ma
teria. Stiege*»» ab eo fF. codcmdic/tur,ficmam menfam argéntea»
coopcrtam, pro menfa folida argéntea,venditionem elle mi 11 am. diffi-
culraseft dcvcrirateharum;&decarumconciliatione, ciim оюш'пб
contraria; appareant. Doftores conantur varijs modis eas liberare à
contraditlione. Recentiorcsmulti laudant conciliationcmCuiacrj
lrb.2. obfervat. 4. poflet forte fiebre vi ter -explicar!, rile qui emit
viriolam sream inaura tam_,, non eft deceptus totaliter in materia.,.
Quia rêvera pars iftius viriol« eft aururo &conflatum eft vnum corn-
pofitum exauro &a;re juxta acceptioncm juris, vtcolligitur inftit.
de rcrum divrfione. §. cùm ex al/end. cmcas ergó non erravit in ma
teria, quae à parte rei exiftebat, fed in quantitate, cum putatctplùs
auri in illo compofitocontineri, quàm verè contineretur proindeq*
venditio tenet, fed per remedia juris refeindi debet, aut emendan. In,
cafu veró leg. cum ab eo erratum eft in materia, quia menfar cooper-
tœargento nulla pats eft argçnmm,operimc ntum enim nec eft menfa,,
necparsmenfie.
Contra, quantumcunque ifta explicarlo falvetlegcs à conrra-
rietate, non fervat tarnen contra&um abinvaliditate. quiaerrorde«
dit can fam coiitraftui. emptio enim caufata eft â faifa exiftimatione
auri foliusin viriola exiftentis. Refp. quicquid fit, an ex alio capite
contractus fit invalidus, faltcm noneft ex errorc circa fubftantiamj
irtvalidus. an- verö intervenerit hie error dans caufara contracmi
poteft difputari. Reipond. ex circumftantijs perfonas ementis, a-
lijfquehacdc re conjedturam fieri poffo. fi dixerit fe cupcre puré
aitream emcre, res eft expedita, quia datcaufam,& fimul eft emptio
conditionata , quxdicit, fifit aureai eamemo. fi nihil exprefleriu,
perfonaî qualitas non-, confucta; portare xs inautatum, pro auro,
facît praîfumptioncm voluntatis contrarias fi vero perfonam non_.
ita dedeccat, qua; auri apparentia eft contenta, error in contractual
jncidit, quia tales perfona?cupiunt emere, fed non tali pretio. hinc
iubveniendum talibus in vtroq, foro, vtlxfione fublatâ,rcsad(cqua-
litatemreducamr.

ХЪкк a Dices
 6ij TrAft'Ai us de Contrait¡bus,
Dicesfccundo , pctcnti à mcrcatore vasvini Auftriaci, fi ob-
trudatur vinum Stydacum, vendido cflet nulla, quia еггзгшп eft in
materia, hoc tamen eft fatis durum, quia quotidiè practicatur con-
trarium fine fcrupulo. Rcfpond. eife fentcntia* hac dc ro. In tali
cafudocent aliquicmptoresnonefle ita_.aífixos fubftantia; tali, vu
non fint contend aequivalenti. Si ergo Styriacum habeas quali-
tates îequè bonas-, atque Auftriacum,non . multum rcferre cmpto-
ris. quia in talibus non. tarn quaïdtur fubftantia, quàm-j qualiratcs.
ita Hcnriquczlib. i f.cap. io, num. 3. Salaz, do cmpt. diftinft. 34.
&alij:fed contraria fententia vidctur juri conformior iru d lego
in venditionibm quia., parùm refert, an fervus fit ex fundo Corne-
liano, an ex Tufculano, modo fit œquè commodus tuis vfibus, &
tamen emptioeft nulla, quia erratum eft in corpore, atqui in_ pra%
fenti erratum eft in corpore, quando vnius generis vinum pro alio
obtruditur, Pofluntquidcm tale5circumftantixintervenire,vt ven
dido valetet, yt fi quis nefciens diverfitatcm v.inorum , pctat vinum
Auftriacum,contcntus tamen fu turns quocunquc,tunc non decipitur,
neceftinvoluntarius..fcdhic. noneftordihariuscafus ; quia homines,
quando certi generis vinum cupiunr, id faciunrex peculiar! velaffe-
ftu,vel commodo, quodfperantex tali vino ;vndè ¿4 communiterae-
grè ferunt fe dçcipi. de mercatoribus excufandis погь debent. cfle ni-:
mis folicitit quos cerrum eft ftepè fraudes committere.
Magnum eft dubium cjrea cafum quoridianum.plurimi in hifce
regionibus frigidioribus expetunt vina Hifpanica,quia & fuavia funo
&profuntiVtipficredunbventriculo.propter bella tamen non poíTunc
inferri in.magna.copia. Mcrcatores igitur ex melle, & aromatibus
conficiuntliquorem colore, & faporc vino Hiipanicofimillimum , &
vendunt eodempretio, quo verum Hifpanicum. & publicè confiât, id
ordinariè prafticad» necreprehenduntur. quaîrituran praxis fit tuta_.
in confeientia?. .
' 2. Refp. me generarim,& quoad 'omnia non poífe earn probare,
i. enim prctium par vino Hiípanico vero non habet fufticienrera dm*
lum, vinum enim pretium habet ab extrinfeco, quod ex remo-
tis partibus tanto cum periculo & fumptu vehatUL. illo liquor_
ex natura rei hon fubit pericula. &fingulasfpecies,quœingrediuntur
illarru mixturam, habent fuum pretium taxamm; & labor, quem in
confi-
 Düputatioy. Dubiumio. <j2£
cpnficiendoexpenditmercator, longé fupcratur à pretio, qiiod per-
cipit. ars non eft tanta, vt fatentur apothecari j. Secando, intervenic
in hoc negotio deceprio proximL quia vna materia pro altera obtm-
ditur. Si dicas nullam fieri injurian» , cùm ifte liquor habeat omnes*
veri vinicffe£tus,faltem quoad internum venditoris. aromata enim,
autalisfpccrcscalefaciunt,&dantvigorem. Refp. faltcm hoc non !
efficere, vt pretium poni poffit vini Hifpanici,déind¿falíum aíTumunt
mcrcatores.quia fadicium nunqua habct'proprietatem vini natura
lis, deindé in medicinis eft longé alius vfus veri & faßieij. proindè
cenfeo non pofle rem illam со modo, quo practicatur ; approbari , &
emptoresquomodocunque Ont contend iíto liquore, tarnen preti-
um vini naturalis pro tali darcnoUénc, fipoflent aliter illud habere.

Dubium dècimum:
zAh emptor teneatur indicare renditort <valorem merc'u» quam ■'
'vendit
S V M M A R I V м:
j.. Emptor teñetur indicare valorem faitem infimum vendit ort pretiunut
mereis fu* ignorant i, fi communis eß ßientia valorй , & particula
rs ignorantia Venditoris;
г. , Si verb communis eß error valot-is; &peculiaris in aliquo ßientia ; poteß
emere merces to pretio, quod communis error impoßit:
1..ГЧ E venditore in fuperiori dubioeft aftum; quia autem potcft
L/ contingere, vt ipfi vendhoresnefciant pretium fua;mercis,vt
quia rufticus inven it gemmam, cujus valorem ignorât, & perito tali-
urn rerum venditpretio valdc exiguo. Quaeritur, an teneatur indica
re pretium mercis, an verb poflit oblato pretio , quod venditor pctio
rem fibi retiñere, Çajctanus in verb.emptio. vide tur exiftimare non te-
neri, fed poflcemcrepretio,quodimponitvenditor, cum ad ipfurcu
pertineatpretiumreiiuaumponerc. Sed alij pafllm contrarium do-
cent Mol. difpút; 353. 1 Leíf.c.21. dejuftit.dub. u¿ Salaz. de empt.
dub. 34. & «quitas diöat,- vt cenfeatur venditio injufta, quando vel
rnerx non correfpondet pretio,vel pretium merci. Certum eft autem
in prüfend pretium illud cxiguum non a^quivalere merci adeo pretio-
f*. Secundo, error venditoris non exeufat àdolo emptorern', ficuo ■
Kkkk 3 di.
 ¿(I Troßdtus de Contrat}ibus ,
dkimestîitbio prœceâenti crrorcm emptoris, qui propter imperîtïaia
non videtvitiamanifeítarci vendira;,non excufare venditorem à do
lo, fi ipfum noninftruat; ita nec ignorantia venditoris excufarempto-
-rem. quia debet efle par mmfque conditio,' faltcm quando fimplici-
tas in vtroqueinvcnitur. Deindè non folusillc, qui filet valorem,dc-
cipit, Ted qui intcrrogatus, quantus fit valor, valdè extenuar eo fine,vt
imperitusipfi vitro ofFeratpro pretio, quod taxavit. Nec in hac rcju-
vat illa cautela, quod rcliquum donet venditor, fi fbrtè pluris valeat.
quia in hifce omnibus eil in vol u n tarius, & omnia, quae facit, ex igno
rantia & errore procédant, vndè, vr fit emptor tutus in confeicntia,
debet indicare valorem faltcm infimum^c&atiscircumftantijsetiam
venditoris, in cujus manu minoris valet, quàm apud alium, quo intcJ-
lcéto,fi venditor petat, & tali pretip rem ofFtrat^ tutus erit emptor;.,
in confeicntia.
3. Jn cafujam explícalo eflrcommunis feientia valoris,& partîcu-
laris ignorantia venditoris Si vero è con vcrfo fit communis error va-
loris, & peculiaris in aliquo fcientia vaIoris,ille communis error , ficut
facit legem, ita &pretia rebus imponit, £c particularis mea fcientia_#
mibiprodcft,vt poffim cmeremerceseopretio,quod communis error
impofuit. nec tencorabillis tollere crrorem, vel virtutesniercisapc-
rirc. &proindè inillislocis, vbi res magnas virtutis , & valoris non х-
íUmantur, quia nefciuntur, licet mihi emcre pretio communi, & po-
ftea venderc in loco vbi a:ih'manturprcrio, quod communis fcientia-*
rivtutis & valor» carum condignum judicat.

Dubium vndecimum.
Pènditio altcujm , fM comprehendat ?
S V M M A R I V M.
j. Tantum eenßntur venditлßlo, aut rei, qua venditor, caharentia.
Я%у Etiam illa, qua fitnt affixaadfbm, vt ibi perpetuo maneant.
S. Emptori domuí non tenfetnrconcejfa pecunia, qua ibi abfcondiia reperttur,
nififit tbefaurut.
QVaeriturfi vendideriscquum,domum&c. quid cum eqáo, vcl
domo 5c fi mil ibas venditam ceníeatur.
De hac quaíft multa habentur ff. de contrat, empt. & de aídil,
¿ditb. & in praxi eft fatiefrequenspraîfcrtim inlcgatis. vt fidicatte-
■*.л . ûator
flator;!egoPet«>meamdomum. quia fepb in;venditionibus örtcfta*
jnpcntisnihilcxprimitur,nififubftantiarci,quaevenditur,autiegatur.
ь Brimo,fi tibi vendo fundumjinwlligitur hoc nomine omnisr*
dbmusjfruâus^ger.q eftin fundo\.fundï;ff. de vcrb.fignifnon tarnen
«enfentur vendita omnia.quaj funt in.fundo,fi fint feparata à folo. v. g.
frumentum pofitum ih granario.ficutneq; vendirâ fylvâ vendita cen-
ienturlignarjamantccajiä. Dcniq;çefenturtantum-vcnditacoha:rcn-
tia foIo,autrci,qua; venditur v.g fegetea nondum demefla;, fruebs ex*
arboribus pendentes: qtriaquamdiuftant ihagro,veIpendent, a:fti-
manturpartesfoli&horti; quando vero decerpta funt autdemcife,nö
ihntampliùs partes.itaDD.paffim exI.f*w»w<Ä«/i/4.ff,decötrah.cmpr.
l.//*^WfW<>.ibidem,iicquus vendaturornatusfcUa, phalcris, ¿cali/sr*
ornamentis: cenfen tur quoq; omnia ornamenta fi mul cum cquo ven*
dita,m tantùm,vrfi-venditor ornamenta nolit date cmprorbpofßt ещг
ptorreddere equum,& cogère cum ad reftituendoan pretium. Si vero
line fella eft venditus, vel ali/s ornamentis , non tenetur ea darc cm*
ptori LtdtleSbX. ff. de fedilit. ediclo.
Secundo gene ratimloquendö, quandôconringit dubitari, an
stcceSbria cenfeantur vendita cum principal!, artendendú eric ad qua»
titatem pretij- Si eninvplùs datum eft, quàmconfucvcrit pro re illa in
fe fine accciïorijs dari, inrerpretari debemus acceflbria in venditiono
comprehenfa. Ita Fab. de monte, de empr. q~ б n, 3 3 qui alios citai.
2. Tcrtibyfpecialitcrdcemptionedomuseftconftitutumin l.Jv-
Панин. §./».&лп \tfitndk & feqq.ff, de а& i empt.'illa, qu* funtaffixa a»,
dibus.vt ibi perpetuo manear. & с tiam, quae non fun-t affixa,fcd tarnen
•ta nqu am perpetuo man fura funt afiigna ta, vt cía vcs,fcra;&c.&: omnia,
ßnc quibuscommodè non poteft habitan domusj inftrumcnta vero
fundi non cenfentur vendita. vide de hifee Bart. Paulnm àCaftro &
carteros in diftas 1K'
3; Quartb,quandó venditur dómus,nonceníéturconceflapcca«ria»
qua: in iJla domo abicondita rcperirur,nifi fit thetaurus \Atutore. ff de
xci vendit thefaurtis quidê propterca fit cmcnrisi qûôdnoapoire.t iciri
c/usdominus.&proindè kxfaeit dñum domus, thefauri quoq; domi«
nü.Sed pecunia rVccsabftondita-prasfumkur prioris dfii,& cxoblivio-
ne ibireliíVa^ptPrea reftitueda eft.Qyjod fi neeprioris dñi ílr,nec feiri
po ffi t,g.s nbii ó dcritjUiítar thefauri vide с habcnda.c ùm dñus cenfeaiur
6i г Traftatш de Contract ibut ,

illa omnia,qaaMn fuá domo funt poffidere, quando non refcitur alius
dominus. Rem hanc brevitercxpedio, tum quia in ci tatis tittílis ju
ris fufficienter eft exprefla_.i-tum quia venditioncshodie fatis expli
caré , & cum multis cautelisr' fiunt.
Dubium duodecimum.

An emptor teneatur dominium pretij transferre in uenditorem ?

S V M M A R I V M.
/. Explicatur ßatm quafiionù.
г. Emptum pecunia altena fit ementù, modo fit restradita emptori , & na/t
domini pecunia.
3* £ï*}Cttnéï рес*п*л mllitis entity nonfibi comparât,fedmiliti. s
*t non eft dominw , nefa transfert dominium ex Jùo nomine,fidejus,
qui dedit Uli commißionem ad contrahendum.

i. Г\ Iximus fupra in dub 3 . venditorem non teneri precisé rrans-

JLx ferre dominium mercis in emptorem, fed rem venditam tra»
dere: prafertim, quando eil res aliena , cujus dominium non poteft
transferre quantumvis id velit. hicautcmqua?rimus,an vieiffim em
ptor poffitcomplerc venditionem rradendo tantüm pecuniam ( in_
qua fola confiiht pretium. ) & non transferendo ejus dominium, auo
cuiaequiratut emptum pecunia alienâ. Dificultas autem maxima eft
in pecunia<aliena, quando emptor preriumiolvit in pecunia furtiva., ,
vclfaltem nonfua.
г. Refpondeo primó, emptum pecunià aliéna, fit ementis ('modo»
fit res tradita emptori J 5c non domini pecunias, proindeq; domi
nus non poteft vtirei vendicatione contra ementem.l fi exea. cod. de
rci vendit, vbi Baldus &alij l. x. & X.fiex aliena, cod. fi quis alteri. & eft*
œilitis Privilegium, vtjpfevendicet rem fuâ pecuniâ emptam l.fi vt
proponü. coà.eodem. fi autem cmatex pecuniaaliena,nonfuo, fed do
mini pecunia; nomine, fit domini, & nonenventis.
3. Adverte ramenprivilegium datum militi hoc habere peculia--
re, quod omnesemptorcs comprehendat, quicunque enim pecuniâ-
militis emit, non fibi comparât, fed militi ; & licet Doctores pafllrcL»'
extendant d. \.fi& proponù. ad minores, & Ecclefias, & erapta eorumv
... s pecu-
 Dißutatio 7. Dubrnm i). ; 63 j
pecunia in dominium cranfeanc dominorum pecunia? ; & ita GloiE
in d. Yfi vt proponùy gcneracim loquitur & ex eaPanormit. confü.94.
lib. г. tarnen additio ad gloflam reftringic, vt tunc fcilicet fit vera i-
fta excenfio, quando qui emit, erat adminiílrator Ecclefiaî, vel mino»
ris, Л autem extranèus emit , cenferi rem emptam jure communi, 5c
£ccleiiam non poiTe rei vendicatione agere contra emptorem. Con-
fentit ifti additioni Bart, in d. l'fivt prvpottù, Paulus àCaftro ibidem,
Tiraquellus in privilegio 1 20. pia: caufaî, 6c alij. ita vt videàtur fen-
tentia multo communion Judex in hac controverfia licet varijs re
medas teneatur fuccurrereEccleñar Ixüe ab emptore, & tandé con»
cederé rei venditionem iníubíidium alterius aftionis, vt loquuntuc
citati DD. tarnen non malè faceret favendo ampliùs Ecclefia:, dando
immediatè vendicationem,.cùm tot praxlariDD. aíTerant id poflo,
& deberé fieri, privilegiatis tarnen , licet non competat aûio vendu
catoria,exiílimo tarnen competeré hypothecariam in re empta tunc,
quando res empta eil ab alio, quam ab admimftratore. ita Negufant.
depignor. p. 2. me. 1. 4. n. 16}. qui licet loquatur folum depupillis,
camen eadem ratio militât in Ecclefia & locis pijs.
4. Dcnique ex omnibus jam di&is hoc coüigitur eum,qui non eil
dominus, non transferre dominium ex fuo nomine,fedex nomine e-
jus,qui dedit illi commiflionem ad contrahendum,& propterea dixi-
mus fupra venditorem rei aliena: non transferre in emptorem domi
nium. Sic etiamhic diximus, emptorem rei non transferre domini
um pretij ex pecunia aliena in venditorem per fe & ex natura rei*
nüi quando per accidens pecunia; Шаг commifeerentur cum pecunijs
ipftus venditoris, de quo alibi. Dico autem illud axioma régularités
obtinere ; quiainferiùsin difp. de pignor. oítendetur quomodo non
dominus dominium transférât.

Dubium decimum tertium.

Quidfit negotiation & quomodo Cleric'u interdi&a?

DVohic quœruntur, primó quid fit negotiatio, vt diftinßa eft

ab emptiono. quia fecunda quxftio fuie hac non poteíl ex*
pediri. fecundo qupmodo fíe Clericis interdira.

LIU SVM-
$3+ Tractam de Contratibtts ,
S V M M A R I V M.
/. Negotiatioeß, cum illiquid emitur ed intention*, vtinfi immutatunuo
dd lucrum captandum vendatиг.
»» Vnde aliud eß ex negottattone, & aliud ex artificio lucrum quarere.
j. Negotiatiofer сañoneг Cleric ü interdiela,
Excipiuntur certi caßu ab hoc commuai regulaL» negotiation* Clericà
. prohibit*.
j, Eccleßaßictu ß emat viпит abali¡s,vt minutim ißud vendat, eßfor
mate negotiatio.
#*. in materia-, negotiations ßriSiiu aliquid ßatutunts fro Clericù So-
tietatà IE S К

t. Ту Rropfiè ditb negociatio, cùm aliquid emitur eá intencione,

X vc in fe immucatum , ad lucrum cap tandum vendatur. hane
áefcripcionem Dolores eommunicer tradunc ex verbis authoris
operis imperfe&i in Match, guat referuntur in^ c. eijciensr<Mp. 88>
ficue mercatorcs emunc viftüm, pannum&c. vc poftea cum lucro
vendanc,mulca quidem habetScracha in traét de mercatura p. i. deJ
diftin&ione negociacionis, Scmercacurae , fed cum communis pené
▼fus loquendi mercacores, & negotiacores pro eodem aeeipiae, non_.
baerebimusin hoc puncto.
г. Not. aliud eiïè ex negotiatione, & aliud ex artificio Iucr u quar-
rere, vc tradicur in d. c. eijciens. quando enim Clerici lanam emuno,
vt iride ipftcóficiant pannum , quem poftea vendanc , vel ex cricico-
auc hordeo cerevifiam conficiunt> cum res moralicer &in ordinç.^
advfumhommumimmucecur, non dicuneur negocian > fedartifi-
cium exercere licitum , Panormit, ConfiL 6. lib. primo, id concedió,
& alij paffim. & vidi communicates religiofas , quae vittum coram_s
lucrancur ex opificio , quod exercenc. quia funt aliqux congrega
tions, quae vnum facerdocem habenc, & reliqui fracres ad chorum-э
lion deftinancur, fed ad victum comparandum labore manuum
3. Negociado ergo propriè difta, licet per jus civile fueric Cle-
ricispermhTal. 2. cod. de Epifa tarnen per Cañones eft interdicta.,,
vt frequenter injure habetur с. fin. de vita & honeítace Clericorum.
i. ne Clerici t c. fecundum ibidem ge Doctores ín c. fin cic. ica , vc ge-
»eracimloquendo de hoc puncto noü fie concroverfia. nomine vc-
Ii yôCle-
 DiJpHt. 7. Duhium ifI бi S
го Clerícorum íntellíguntur omnes in majoribus ordiníbus confticu-
ti, Beneficiarij, & omnes Religiofi,etiamíi nonn íint Clerici. reliquos
vero , qui folùm minores habenc Ordinesr* , Doctores hoc decreto
non comprehendunc. ve teftatur Salaz dub. 2. de empe. Zipaeus fup.
SccommunicerRecentiores, modô tarnen invüibus & fordi dis of
fices non occupentur , lanionum fcilicet 8c talium.». quia tales poil
monitionem incurrunt graves pcenas , qua; habentur in Clement. 1.
dc vita 8c honeft. Cleric. Generatim ergo prohibita eft Clericis rie-
gotiacio. »
4. Tradendar tantùm reftant exceptiones ab hac communi regu
la, prima eft, quod Tub hac generali prohibitione non comprehen-
datur ( quantum faltem ad poenas incurrendas attinet ) vnus 8c alter
actus negotiations, vtcommunitcr fentiunt Recentiores. Salaz do
«mpt. dub. 2.Malderus de empt. dub. 4. Diana tomo 1. traft. 8. do
contract, reiolut. 72. Filüucius tomo 2. tract. 3 j. c. i.q. 8. Ratio eft*
quia non diciturmercator ille, qui femel aut iterum emit more mer-
catorum, vt poftea cariùs vendat, vt tradunt omnes poft Baro. in-
L legalü ff. de légat. 3 . vocabula ofriciorumnon verificantur regulari-
cer in vno aftu. Confeníum omnium Doctorum juris in hoc púnelo
oftendit Stracha punâo r. num. 6. cur ergo talis vocabitur negotia
tor ? cùm ex vfu communi mercator , 8c negotiator idem fignifi-
cent. fi non fit negotiator, non incidit in prohibitionem juris ; &juT
ra, quae di&as aftiones fub pocnis adeó gravibus interdicunt, lo-
quunturdefrequentatis aebbus, 8c quafi profefllone vel vfu nego-
tiandi c. vltimo cit. de vita & honeftate Cler. dicitur fi negotiattonbtu
inßiterint.
Secunda exceptio eft, nifi Clericus non poiïit fe aliter fuftenta.
ro. vel quia non habet reditus fufficientes, vel quia non novit arti-
ficium.» j habet verô induftriam , vt res vno loco comparatas, ad a-
lium transférât, vbi altius eft eorum pretium. ita glofla. c.fervenit.
dift. 8tf. Panormit. ade. 1. ne Clerici. Navarr. in fummac. 2f.num_».
1 1 o. 8c plerique ex Recentioribus. Ratio eft, quia negotiatio non_,
eftde femala, 8c vt diximus jure civili fuio olim permhTa_, Cle
ricis i Eccleíia vero, nè Clerici ab officijs facris amoverentur-, eam_»
illis vetuio. illa autemj prohibitio, ficut & multa? alia: , non- ob
ligent in- necefllrato , nec eft mens Ecclefœ , vt Aculares Ckriçi
LUI » in '
636 ТгаЯatш de Contratíibus ,
in facris conftituti mendicent cum fui (latus dedecore. cenfecur er
go concederé, ve fine feandalo honeftè negotientur.
Tercia excipicur negotiatio, quse non per ipfosClericos,fed per
alios exercetur. haec quidem exceptio eft controverfa interDottores,
& multiin hae materia loquuntur íatis ftridè , Molina difp. 342, di-
cit Ecclefiaílicos non poíTe èx lana etiam fuarum ovium per con
duelo s operarios pannum conficere eofine, vt vendant , additquo
éx panno fie conréelo, quando venditur , deberi gabellam , quam.»
folvuntlaiciexfuis venditionibus. fed puto contrarium efle proba-
bilius. i. quia hoc non eft negotiatio propriè ditla, vt paulo amo
probatumeft, à jureautem non prohibetur, nifi negotiatio propriè
dicla_, , vel conductio alienorum pratdiorum. ergo non debemus*
prohibitionem adeo feveram ad alios cafus extendere. 2. liceo
mihi ex meis uvis per fámulos conducios vinum exprimere ea in-
centione, ve vendam , quia fa:pc reditus Eccleíia;,' autMonafterij func
in folo vino, & durum eilet cogeré vel Ecclefiaílicos per fe , vel per-
<lomeílicos fámulos, qui fajpe non funt periti, ad talia cogeré, cur..
ergo non hceat meara lanam immutare per fámulos conducios 8c
conficere ex ea pannos ad vendendum ?
Dices, licet non fit negotiatio propriè dicta, eft tarnen ípecies
ejus, & continet indecentiam reípeclu Clericorum, qui per iftasr*
curas temporales abftrahuntur à ípiritualibus. Reíp. non magis^
abftrahi, quàm per venditionesfrutluum bonorum fuorum_s, prar-
fertim üPrailatus, quodpoceft, & fubinde debet , inaliumlocum_»
transférât vbi cariori pretio veneunu. Faceor quidem aliquam
indecentiam continere propter intentionemlucrimcrcatorij, tarnen
non tantam, cur aliquo modo non poilit cohoneftari per aliam in-
tentionem periftos labores fovendi pia opera, aut pauperes fuften-
tandi. Verum quia hanc materiam fumus ingrefll
Not, Ecclefias & Monafteria, quae bonis temporalibus funt di-
tata àPrincipibus, aeeepifle mter caetera jus quafi monopohj, vu
velfoli, vel cum paucis alijs vinum aut cerevifiam in certo loco
promane, aut alijs minutim vendant. Dubitatum eft, an hoc pri
vilegio vti poflentjcùm fit negotiatio & quidé lucrofa. Advertí vero
Dotlores reípondiíle,fi in cali taberna vinum ex fuis vineis colleílü,
auc ex fuorumagrorum frumento confeclam cerevifiam propinen^
J ч", non
 Dißutdtio 7. Duhium, ij. 637
non tarnen per fe immediate, fedper reculares fámulos , cùm non_
fit haec vera negotiatio, fed fruftuum ex fuis bonis colleclorumi
venditio lucróla, non eiTe reprehendendam, &ka paflim obièrvQ
praihcari fine reprehenfione. SiClerici advertant fe pro fua fußen*
tatione aut pro. alijsvfibus plus compara/Te, quam opus habeano,
poflunc cum lucro refiduum iüud venderé* cum ad vendendumnon
compararme, ica Strachafup. p. 3. poft alios.
5. M ajus vero dubium eft, an Ecclefiafticus jus habens taberna?,
aut celiac penaría;, fi ab alijs emat vinum aut frumentum , ex quo
cerevifiam conficiat ad vendendum, an poífit ex fuá celia minutim_»
venderé cum lucro, pro una enim parte facio, quàd cùm magna.»
amiifione lucri , ex quo plures pauperes ali poflint, cogatur carero
víu fui privilegij. ( fuppono enim pariim ex fuis vineis , aut agrisr*
collegifl'e, quod poflit venderé ) Refp. fi emat vinum aut cerevifi
am ab alijs, vt minutim vendar, eñe formalem negotiationem,quia
resemitur, Tt immutata vendatur lucri captandi gratia, ft vero fru- .
mentum aut uvas emat, ex quibus cerevifia , aut vinum exprimatur,
tune quidé in rigore non eil negotiatio. Et adverto toleran in muí.
tis locis priorem ilium moduiib , qui tarnen., , vt dixi eft nego
tiatio vera. & proinde ipfa confuetudo videtur aliquoufque legem
Canonicam abrogare. Nihilominus tarnen cenfeo confultiùs fa
cturas communitates Eccleíiafticas , aut religiofas ft aedes, qua; tali
privilegio gaudent, elocent farcularibus, quia fie à moleftijs , &c fo-
íicitudinibus liberabuntur,& penfionem annuam cum majori populi
aîdificationo percipient , liceo minus-3 fortafto lucri finuperce-
pturi. '
Eft & alius cafus fimilis. vidi aliquot Capitula Ecclefiarum
Collegiatarum , & vniveríitates fcholarium habere penarías celias ,
¡n quibus vinum promitur fine veftigali , & proindè duplo pene
minoris, quàm apud cives, de hoc privilegio nemo parcicipao
niíi Clericus aut fcholaris : alioquin civium venditionibus , & fu-
premi Principis lucro multùm detraheretur. Lucrum hujus celia:
accipit capitulum vel vniverfitas, qua; vina aliorum coemiu, vü
femper fit quod à miniftris propiiietur-. Hanc elle negoriatio-
яст propriè dicbm videtur eertum , 8c tarnen^ ôc vniveríitatum
Doctores , & Clerus eum vfum défendit , negatquo efle illiaU
1Ш 3 lum,
(j j I lra&atttsete Contrdi'ibtUy
turn, excufanc auccm ex titulo neceffitatis. Zipanis in tic. ne Cleric
ex titulo paupertasis Cierici défendit , 8c negat banc praxin perti-
nere ad Cauponariam , fed ad neceflitates Cleri fublevandas. idem.*
amo docuiu Boetius Epo in- heroicis qq. ad tio. nè Cierici vel
CMonacbi ad caput 6. Quidquid fit. eft hodie ilia confuetudo incro-
duûa6c perfeverat cumvtilitate Cleri, cui non femper fuppetunc
facultates, quibus in magna quantitate vinum in domeftica celia.,
finguli recondant , 6c levi pretio, cùm vti volunt , ex publica celia-,
accipiunt , fed tarnen meminerint fe non) defendi privilegio Cleri-
corum, quo minus veftigal folvant ex ijs , qua: deferunt negotia
tion^ caufa_., quale eft vinum , quod alibi emunt , vt vendant ca-
riusinfua celia, Clementina.,, ргл/ènti. de cenf & ibi gloifcumrc-
liquis Dot~t Cardin. Panormit. 5c alijs. 6c proinde immunitas à ga-
bellis per vias in tali cafu , ft qua; eft, dacur à Principe faeculari, 6c
non ab Ecclefia.
. J Exceptio quarta eft: , quando ftc Cierici negotiantur per alios vc
totum laborem alij habeant, Cierici vero pecunias conférant, ex qui
bus fine impedimento fpiritualium officiorum percipiunt lucrum:
banc cxcepcionem multi neganc Reginaldus lib. 2 f. с. 21. num.
ij. 6c alij citada Bonacina difp. 3. de contrait, q. i.p. j.(quosta-
men non fequitur ) putantifti eflepeccatum mortale. Alijcom-
muniùs exiftimant non efle mortale peccatum Lefllus c. 21. dub. 1.
Molina difputationc 342. Bonacina pauló ante relatus, & comm li
nker alij, rationcm dam , quia negotiatio prohibita Clcricis arficic
earum perfonas, 6c proinde in Clement, prima de vita 6c honeftate.
dicitur deponendos efle Clericos, fi publice 6c perfonaliter officia.,
vilia exerceant. fed vt verum fatear, non eft ad rem noftram, quia
ibi poena ftatuitur illis Clericis , qui officia vilia lanionum publicè
6c perfonaliter obcunt. de mercaturam honeftam per fe, vel per-
alios exercente nihil loquitur tcxcus. Probari poteft melius ; quit
ratio prsecipua prohibitionis eft, ne Cierici implicentur negotijs fa:-
culanbus abftrahentibus â cultu divino, quando autem mcrcatot-
operam 6c laborem irapendit, 6c Ciericus pecimiam confert, five ad
Cambium five ad Societatem y cùm nulla aut parva fit diftraftio,
ceflat ratio legist. Quod autem dicunt alij efle per fe indecens , 6c
ape um fcandalizarc laicos ; 6c Cañones in Clericis affectum avari.
tias
 bijj>ut. 7. Dubiunt 13. бз 9
eise comprimere intendere , qui in tali appetitu lucri invenitur, ne-
gandum eft eíTe ex natura rei tantamindecenciam, qua; adpeccatum
mortale point afcendere , efto quod fa?pè fit veniale, & quando eft
jufta caufa per mercatores alios negotiandi , nè quidem eft veniale,
vt tradit Leflius & alij fuprà, пес illud axioma-. , qui per alium facit ,
per fe ipfum faceré cenfitur habet locum, quando perfona per fe face-
re prohibetur propter peculiarem indecentiam, quietangit prohibi-
ti perfonam, non vero propter generalem rationem in ipfa repro-
hibita inventam. ficuc judex non poteft reum per fe ipfum fuipen-
dere, quia eft peculiaris indecentia in perfona reipectu talis adio-
nis, poteft tamen & debet id faceré per officiates inferiores. Cleri-
cum ergo non decet fajcularibus rebus per fe ipfum implicari, pec
alium vero id faceré ex jufta caula non_ eft indecens. Addo iru
multis regionibus efle confuetudinem, vt Clerici,&íra;lati pecunias
fuas dent mercatoribus ad Societatem, vt hierum.» aliquod perci-
piano ,8¿ mercatores curam & laborem impendant,de quo infra.
Et hax praxis пес à Praîlatis^, пес à Do&oribus, quando fit lino
feandalo, aut magna occüpatione Clericorum cum detrimento ípi-
ritualium, folet improbari.
6. Nota tamen in_. hac materia ftegotiationis ftri&iùs aliquid
ftatucum efle pro Clericis Societatis J e s v , quam pro alijs, nam in-
Can. 2 j. Congregar, fecunda; generalis dicitur- , prohibita efle Reli
gions Societatis Jesv omnia, quae ipeciem habent negotiationis*
lxcularis , in conducendis agris, vendendis in foro fructibus, &fi-
milibus , & poftea in decreto 84. Congregationis feptima; explican-
tur, qua: nam cenfeantur habere ipeciem negotiationis,faltem in or-
dine adRehgiofos Societatis. primó declaratur condu&ionem agroT
rum alienorum,vt lucrum & quçftum facias, ft tamen conducantur
ad prxdiorum meliorationcm, & animalium eollegij fuftentatio-
nem, non efle fpecié negotiationis. fecundó emere animalia ad prar-
diorum pafcua confumenda,qua; poftea divendantur non eft fpecies,
negotiationis prohibitç.3. Typographic fumptus pro edendis libris"
Societatis fubminiftrare & exemplaria lucro damnoque Societatis
divendenda accipere. In hoc autem genere negotiationis, cùm non
lit jure communi prohibitum,poteftGeneralis Societatis Praepoficus,
fed non nifl ob graviflimas caufas drfpenfare. 4. Typographiam ha
bere
640 Traft'dt us de Contraftibus,
bereinCollegio,exqualibri vendantur externi$,aÜi in locis, vbi
non func Typographi , vel íalcem non Cathoüci.

Dubium decimumquartum.

De lege commlfforia in wendittone & alijs paSlis inter.

. . emptoremù" <~ucnditorem.

Dlíputatione procedente dub. i. pactum legis commifloria; in_.

pignoribus pro mutuo,cffe à jure reprobacum diximus , & ibi
dem fafta mencio pacb legis commifloria: in vendicione , quod di
ximus eiTe diverfum à pafto pignoris in mutuo. De lege commillo-
ria eil integer titulus in ff. vbi etiameft titulus de Addi&ione in die.

§. л Quomodo differ at'paSlnm legis соттфг'ы ab ad-

dititone in diem.

S V M M A R I V M.

/. Differt paftum legis commijjoria ab addifftone in diem , quodin ш fit

conditio tenemfe ex parte terry, in altero conditio non impletéu»
advenditoremjpeftet.
X. Siper etnptorem nonßeterit , quo minusprctiumßlveretur, tunc non.»
habet locum lex commijjoria.

I. T) Actum legis commifloriae in venditioni fit fub tali forma

JL vendo tibi banc domum millefiorenù, qui fi nonfuerint filuti ante
fefium fitneii loannisvolo domum cjjèinemptam. Addi&ioveró in diem
hoc modo concipicur, "Pendo tibi hake domum mille florenù,fi nuäus ante
Calendas Ianuart/ conditioпет melioremfecerit ( five obtulerit ) quo cafis
voloyvta te abeatli. ff de in dienu addid. hi contractus differuno.
quia in vno eft conditio tenens fe ex parte tertij , nempe non cm-
ptoris, qui plus offert pretij, quam prior obtulit , in altero conditio
non impleta ad venditorem fpectat, cùm enim in ipíius gratiam fic
convent um de hac condicione, in ipfius op done eft, malitnè precio
non
 D/ß/itat/o 7. ВиЫит 14: §. л 64 г
non perfoluto prajfivo tempore reciperefuam mercem,an_ agerc ad
rcftiturionem pretij,in contractu addictionis póteft ipie prior emptor,
fi velit,pretium velaugmentum.quod al ter praefcntar,ofFerre vendito
rs & rem retiñere, etiam invito vendirore. Si tamen_fccundus ferio
non ofFeratjfed fraudulenter,vt prior emptor territus,prctium augeat,
punitur ille dolus, & non refolvitur contractus. Secundó com-
muneeft vtriq; contra£tui,quodfitabfoIutus»non vero cöditionatus.
quia conditio3quîe adijcirur.non eft fuípenfiva a£tus,fed refolutiva(dc
his verbis fusé а&й eft in difp. 3.)id eft contractus quidem & manct ab-
folutus, & emptor, cuitradita eft res, fit abfolutus Dominus} quando
auremcondirio defecit,refolviturcontraftus,& rcsad venditoremre*
dit, quando eft pactum legis commiù*oria;:& ad fecundum emptorem,
quädoeftaddictio in diem iftaantem intelligc, quando initus eft con
tractus per verba directa fqualia fun r,qua: jam ante pofuimus,& expli.
cui bre viter in diip.5.dub/i 4) fi verb per verba obliqua, quah'a funt.^f
prêtmm non fofvatar, revertatur res ad venditorem tunc non foluto pre-
tio tempore prefixo, non perdit emptor ftatim Dominium, nec agio
venditor reivendicatione, fed agetex vendito.vtrcs retradatur 1. qui
ел /f^cod.dc partis inter empt.& vendir.&ibi DD. Paulus a Caftroibi
1. prima Fab dc Monte trad dc empt q. 7. poft Bart Bald. & alios.
2. Tertio fi per emptorem non ftcrerit,què minus ptctium folve-
retur, tunc non habet locum lex commifioria 1. f£ de Iegecom-
fnnToria. Explicantautem Doctores, quid fit non fteti(Te per empto
rem, quo minus implerctur conditio, vt nimirum tunc per emptorctn
non (leterit, quando venditotfuit abfens nulloconftitutcqui ejus vi
ce folutionem acceptarct, vel faltem quando obtulit,&confignavit
peenniam apud judiccm, & venditoraut noluit, aut non potuit ex lo
co publico accipere. ItaBart. &.и*к.чг\ь&\. Acceptлт. cod.de vfur. fed
de hac re plura in feq. difput. dc folut.
Sed qusftioeft. ancenfeaturnon ftetiiïe percmptorem.quo
minus pretium folveretur, quandocupiens folvc're tempore conftitu*
to, in paupertatem fine fua culpa incidir, ita vt fit fadus omnino im-
potens ad folvcndum. Refp.fiagererur de poena incurrenda, vel fol-
vendo intcrefle,definivimusin difp prscedenti dub-7-§. 1. moram fine
culpa non incurrí. & cum in pra;fenti fupponamusimpotcntiam crcdi.
toriscontigiflc fine ejus culpa, confequcntcrdicirnus non efle in mora*
Mmmm in
 ТгаЯлШ de СоппаШУш ,
in ordinc ad Obligationen* роепсв velintereflc Sed alind eil in contra*
öu legis commifloriae,qui cefolvitur per defeetü folutionis, ira vr do
minium fine vJla traditione àdie non facl.at folutionis transferatur in
ficnditore.hajccnim translatio domimtî-velrxfolutio contrarius non
pendetà culpa vcl non culpa débitons, fed ex natura rei fiippofito tali
contrahendi modo. Vnde fit,vt emptor perdat dominium, & non pof-
fit pereiperefruitus ex re,qu£eampliùs non eftllia. quandocrgó vidit
fenullomodopotuii&pretium folvcre> oportebatreddere fundu vcl
vineam.nec firuduspercipcrejquiaJncurrit iiifpicionem fraudis\ Lea
rem explicar Forcatalus in traft.de mora.num.7& 1 2. cum aJij?..
Quarto notât Paulus à Caftroiup.pottgloíT.l. i.cod.quandoli-
ceat ab.empt. diícederc eveniente conditione, & refohua venditions
propter non folutupretiu>non efle hic novú contractu. lid diftraftum
proindeq; non deberi ab eogabellam , qua; per ftatutumex^contra..
ûibus debetur. nam in_ hoc cafu fingit jus nunquam fuiflfe venditat»
rem illam,nec de novo vendi, & proptereaf fi id velit emptor)res reib—
tuitur cum fructibus pereeptis. quia_, licet emptor ilcut.mercis,ita &
fruftuum fuerit vcrusDominus, tarnen lex reftituit eos venditori.quia
fingit nunquam ipfum emiife.&vult nihil. quod fuitaliquandö cmpto~
risapud cum manere 1.4.iEde legefoww/^r.fi.tamen vel partem pretij
emptor folverit. quando verö refolvitur venditioex paftoaddiftio-
nis,fr.uftus quidempereepti reflituunrur venditori, fed venditor non_ .
tenetur eos dare fecundo emptori, ni il hoc fuerit exprcíseconventum
Itfrem.LSivexdttor.Sc-plaùhasilïjs iE de indicm'addicUonej Poterio
fru&us fibiadhuc retiñere, dnnec.reddatur pars pretij, quam dedit, fi.
vero non tanquara pretium.dcdcrit,fedianquamarrhas,tunc Scarrhas
perdit, Sc frudus non lucratur, quia ca eft natura arrharnm.vt fi fttt pet
dan tem, quo minus contraftus integré pcrflciatur, qui accepiteas Gbk
retincat. ita \,fifunden fF.de leg.comniiff cxplicat£abianusdcMontej>
ia.traft.de cmpt.q.6 num.26*
§. 2. Quid dicendum de pa¿íoretroyrndittoñiá& alijs^
• S V M MAR I V M;
t. РяЯнт dé retrovenditione licit urn efty moda meatur botiafide, &fine a»i.
mo vfitrario.
9. Vendens pr<tdium tdïonere mfofrio Emptori,non debet venderé eopretio,
fto »liasvenderet. Paftum
 Dißut. 7. ЪйЫнт 14. §. i.
i. T) Aftrnn-dcTCtrovenditioneefiTc approbatum à jure tiarum eft
.L ex 1.2. cod.de pa£Unterempt.& Do&ores non negant, modo'
incatur bona fídc & fine fraude, aut animo vfurarro: hoc autem modo
Concipitur./^/w/o ttbtkmcfundum cum hoe onere, vt quandocuntfr egot vel he
redes met rcßituer'mt tibifretmm, tenear ù revenderé nobis.
Iuftiriam hujus contractus impugnarunt aliqui ex Värijs càpiri-
bus, fed prxferrim, quód vidcatureiTc vfurarius; quafi fimuletur ven-
^itiOj&reipfafir côtra&uspignoris fru&iferi; ex quo emptor percipiat
frudus loco vfuraf & hoc eft paCtü, quod reprobatur àPon tifice in c. ai
rroflrám de empt.Dixi autem fepofiris hifee fraudibus de fc eíTe licftura.
quia tum in veteri lege fuitapprobatus Levit.2 5, vbi omnes venditio-,
nés celebrabanror cum paûo reftituendi accepto pretio.in anno Jubr-
laeijôc in jure Canónico in extravag. i.& 2. de empt approbanturcen.
fus cum pa&OjVt venditor poiïit rcdimcrej& reílituendo pretium li
berare fe ab omni onere.
2. Vt autem hoc pa&ucareat fufpicionealiquafuntobfervanda.i.vi
vendens praediü tali onere impoli ro emptori nô vendateo pretio.quo
alias vederet. quia res cü tal i onere multó minoris valet, quam fine eo,
vndeLev.25.jubetur vt quo tepuslubilei magis eft vicinü3minoris agri
vendantur.quàm quando eft remorû,quia ma jus eft emptori onus со-
-gi ad reddendü poft vnü annu vineam.quam emit, quam poft 40. haec
autem conditio fundatut fuper 1 fundiparteff.de contrahendo empt.vbi
fupponitutfundü propterea minoris vendirú, quia ei onus imponeba-
tur.SddeoDD in ifta propofirione generali funt concordes. Panorm.
confil.66.1.i.öccactcri,qooscitat &lequiturTiraq:deretraâuconvcn-
tion.in praîfat. vbi fufifllmè hanc materia profequitur.Imó addunt paf-
fim onus impofitü emptori eife partë prerijidcoq; injuftö eife totura
pretiü exigi, ac fi non fuiffet onus impofitü. Et quod magis eft dicunt.
Do&orcscitatiàTiraq num 20 ft pretium ordinariü fintioo.cum hoc
pafto rem non valere vitra. 70. Sed tarnen in hoc negotio quxrendum
eft arbitrium prudentis fpe&atis circumftantijs.&onetibus.qnaîex
paâoproveniuntmajoribusvel minoribus. 2. attendendum an foius
emptor fubeat on', vt quandocunq;voluerir emptor.teheatur recepto
pretiorc eidë revedere.quxeft forma ordinaria huj'cötracl9, an vero
vëditori imponattir ab emptore obligatio, vt nô poflltante certü t€pus
icdimcrejVel ofFerre pretiö>hoc enimon'eft in cöfuetü.&quädo impo-
Mramm % ni tur
¿44 Tr âiïttus de Contraft ibuí>
niturnotat Ant.Burgos in repetit с. 4</*о/?г4/». de cmpt. rem noitmU
noris deberé vendi,quàm fineonere.daretur. quia.ctiamfi emptor cla-
pfoillo remporeonus fubeat, tamenJllud iàriscompenfatur per liber
tärem, quam habet percipiendi fru&us per tot annos, quando autern
emptor recepto pretioreíti^uit venditori rem, fruclus interim perce-
ptos non reftituit,pendentcs tarnen tempore reftitutionisnô colligit,
fed pertinent ad venditorem Fab-deMonte q.6.cit.n.27.&alij.i

§. j. . De alijs paSlis..
H Abeturalius contractus in lege ficut empiio fF. Locati. Venditor-
non vult tranferre fundi venditi dominium in cmptorem.cùm.
pretiü non fol veri t, fed quoufq; folvatelocat ipfi: fub certa penfione > .
ftatim autem atq; pretium numeravcri ticeflatlocatio.&emptoracqui*
rit dominium fundi,& eo .vtiturlibetè tanquam re fua. hie contractus
aliquibus vifuseft nonfat.tutus.Sedimnieritô;quiacùra pretium non.
fit folutum, non eft a:quu,vt emptor &jem cum fuis frudibus,& pre
tium retineat.&venditor vtroq; careat,conmlit ergo indemnitati fua;,
dum dominiu fundi in emptoremnon transfert, fed apud.fe retinens-
contra&um locationis racit,quandolibuerit emptori finiendum pejr^
numerationem preti /, & liberans eum à pericuIoTntcrirus rci,quod lo«-
catoriscommuniter, non condudoriseit5quan do culpa non interve
nu condu£toris,& interim aliquam partem fruetuum ei permittendo, ,
perquoscitiùs felibcrctà yenditore, &. folvar pretium. &italdocer_>
Paulus à Caftro ad diâ;l. & Fabianus de Monte, dc empt.qua;u\7.num. .
1 4 ôc bene colligunt ex l.finali ffi de fundo. dotali.,

Dubium décimum quin tum. .

De empitonejuris alicnjus» c¡uod hahefuendttor. .

HAftenus pené egimusde venditionibus rerum.corporalium,nunc

aliqu id dicendum de juribus incorpofalibus v.g.habeo chirogra-
phum crediti, an licet mihi venderePetro.In talicontxaftú certú eft id,
quod eftloco mcrçis,non eíTe rem.aliquam corpoream, qualis eifet e-
quus,vel vinu.quia с harta illa materialis nihil pené valet, vendo ergo •
jus,quod mihi сотрет ad accipiendummille. à Pctro.&fuper vendi
tions
 Di(putatio7- Dubium/j. §. i. 645
tione incorporalium fimdantur, qua; habcntur injure decefllonibuy*
aftionum &c. de emptione vel vendicione ceníuum,fpei habendi rem
aliquam &c nec dubium eft.quin talia cadant incommcrcium,& ven
dí poífint,& emi 1 fi jaíJum. ff de ad. empti. & eft integer hac de re ti-
tullís ff. de heredit. & a&ionc vendita, vbi i tri; nomina, id habetur ex-
prefsè. primaria ergo in prajfenti controvertía eft de pretio taimm ju-
iium incorporalium..

§. /. De pretiojuris aut aciionù in fitturum.

S V M M A R I V M.
jr.. Poteß quù emere aÛionem, vel chirographum ad aliquid minoripretio ,
quam remipfam..
2. . Si non efl magna Jpet creditori recaptrandt fium creditum , poteß ven
deré fuamacJionem parVo prctiojlteri, qui пес tenebitur reßituere,
ft totumobtineatí
ß. Ipß debitor poteß emere fuam obiigationem in futurum minorüs , quanta
ßt fitmma, quam debet.
Jdem valet in canteris Principum, modo fine culpa officialium cenfits itл
excréterint..

ADverto Auth'ores multar adhibcre in prœfenti diftinitioncs, ¿V

cum jura ad aliquam rem obtinendam nö fint eadem in omnibus
cafibus,oportctad particulariadefccndére.v.g.dcbco Pc tro mille poil
annum, an illud jus, quod habet confequendi à me mille, poffit aliquis
cmere 8 00, & quidem Molina difp. 3 61. dicir, fi poífit recuperan fine
magnis.cxpenfis res, ad quam habetur a£tio , qui vult emere , debero
dare mille, quia tanti valet,& fecutifuntmultipraefertim ex Thcolo-
gis. Lcfimslib. z.c. 2i.dub. 8. & alij.-
i. Rcfp. tarnen primo, talememptorcmpoffe emere a&ionem.»,
vclchirographum ad centum flor, quia hace eft communis fententia_,
apudjurifcoff. Pánormit.:inct 2. de aliénât, mutandi judicij &c. qui
dicitridiculúmeficcontrariumaflerere. Joannes Crottus in repeti-
tionec. ineivitate. ic vfur.num.-44 qui dicit communem & verarru
fententiaro, Navar. in fumma c. 1 7. П. 2 3 1 .Cajet. in fuma verbo у/игл
in fine Toletuslib.í. Summa: с. 3 х. verbo, debitum. num.2i.&alij.
Mmm m 3 Ratio
í&4¿ ЯгаВаШ de Contrattbtu.
Ratio eft, quiaregiila juris 204. minus eß aftionem habere , quam rem. nee
contraria eft alia regula, ft*, cod. quiaííionem habet ad rem recuperandante
rem habere vidttur.quia refpondentDD. ad iftam rcguiam ibi dici ha-
tere videtur. id eft. fiftione juris & quafi &ftimatione, non vero realiter
& verè, cùm longé aliud fit,& longé commodiùs & vtiliùs rem aäu
poffiderc, quàm habere actionem ad acquirendam poiTcffionem. ita_,
Dccius ad iftam regulam, Petrus Fabcr ibidem & pene cœtcri. Secun
dó, A urhoresnon fandantfuamrefolutioncm fuper damno emergen
te vcl lucro<effante, fed fuperipfanatura.qnódmerccs in fpc vela
ciones ad aliquam rem acquirendam in fchabcant pretium ex com-
muni »ftimatione, per quam judicantur non tanti efle , quanti eft ipià
res. & pene praxiscommunis ¡ta habet, nemo enim emit ccflionestJc«
bitoru m, & jura vel prxten fioncs eo pretio, quo rem emeret, fed mul
tó minori. cum exnaturarei exa&io debitorum fit difficilis , & fum-
ptuofa, & expofita periculis. ex quacotvfiderationc vulgusperitorura
oecafionem fumpfit, fed communis exiftimatio pretium non taxavic
in particulari, fed gencratim : particulares autem circunvftantiat d-cfi-
niunt, quantö debeat ciTc minus pretium.
2. AdduntampliùsDo&oreSjVtBaldusin \.f>erdit>erjkt. coà.man-
dati. q. 12. Paulus àCaftro ibid. n. 4 Crottus fup. n. 8. & alij poftfpc-
culat. fi non ßt magna fpeecreditori recuperandi fnum credirum pro
pter poretwiam débitons, vcl fuam rnopiam.vel abfentiam à loco, irL.
quo a£ho debet intêtari,poflc parvo pretio cederé, & venderé aftione
v.gfidebeanturmihi mille Vcnctijs.quaînon multùm fperotecupera-
re.polïïi m alicui Véneto venderé pro too qui poteft illa mille petere
in judicio vel aliter, & quando totu obtincbit, nihil tenebitur mihi rc-
fiituerequia illud chirographum talibus obnoxium diñicultatibus, Se
iniftiscircumftantijsjudiciomoraHnon plùsvalct,quàm 100. -, пес in
eovim ponunt,an facilè vcl dirrlcultcr debitum pofTkextorqucre,fcd
prarcisè.quod in talibus circumftantijs a¿l io,fivc jus ad mille apud talc
creditoremnon plus valcat^quàm 100, & hunc cafum concedit Moli
na mp. qui & eadem ratione movetur,quâJurifcoíT. citati. Vndc & fo-
lent contra cum ad alia fimiíia formare argumentum.
2. Dices primó, ergo i pfe debitor poteritemcre actionem, quam
creditor habet adverfus cum.minoris.quàm valcat,&cùm debcat 100,
o fierre îlli s o,quod effet manifcftè vfurarium. Rcip. vcl debitor pro
» illçj
 DiSfrutâtio?. Dubiumif.§..r^ 647"
illoitcmporcquocontrahir, vcl emitvdebet folvcrffVig. eftobligatus*
folverepro hodierna die;, vcl rantùm tenetur folverc poft annum v-
mim vcl akerum. in priori cafu eftmanifefta injuitiua,& non celebra-
rctvenditionem, quia nullum pretium offert, quod non fit quodam-
modo vendiroris. quia mihi debkum cenfetur quoad hune etifectum
efle racum. GloiT in l.yi'ntc&Titium. ff.fi cert. petatur. Deeius.ku
regula juris, quat habet if. cod. eum Toleto & Sa. fupra. In fecundo
verb cafu nullum jus vel actionem habet venditor ad recipiendum^
pretium pro hodierno die , fed poil annum, aut duos- Prop terca с £t
aliquid, quod venditor potcft exprimere, ncmpe jus foJutioois in fu
turum, & emptor Obligationen!, quam habet pro futuro redimit prae-
fenti pecunia, quia non eft idem nafci oblïgatianem, & nafci actio
nem; nam pcraââ venditione nafcitur. obligatio pro futuro, actio
non nafcitur, nifi poftquam dies ccflerit folutionis. Vndc Navarc
cum Toleto & Sa fup. concedkipfum debitorem pofie cmcre fuarru
ebligationcm in futurum minoFis, quàm fit fumma,quamj debet;
Quia vtbenèadvcrtit, id, quod hic venditur, non funt centum florc-
ni,|fed jus, quod habctcreditor cos percipiendi. & vidi cafum contU
gilïe non femeimifcrrimohoc bellorum tempore, nam crcdirorcs-4
quibusnondum ccifcrat dies folutionis, & pcxCcnxi pecunia valdè in.
digcbant,accedebantdcbitores, & rogabant, vt debitarn pro futuro
folutionem,ad quam pro prxfentinon tcnebantur, anticiparcnt, fo
para tos venderé jus, quod habebant in futurum multo minoris v. g,
100 pro 70. inprarfenti. & illam emprioncm à viris doüis vidi ap-
probatam. quia circumftantia tcmporis turbulcn ti, impotentia , quae
timcriprudenterpoterat futura demtoris, dificultas comparand! pe-
cuniamintali tempore, commodü, quo feprivabat debitor peí alie-
nationem pecunixante tempus, & multa alia, qua: concurrebant ju
dicium vulgare faciebaitt,crcdita mille flörenorum noil longum tem
pus folvendà pro praefenti non valere 800, & nèquidem tantùm. Sc
proindè judicarunt fententiam Navarriillis circuraüantijs cfle pro-
babikm.
4, Dices fecundô.ergoofficialésRcgijpoffimtomncsfuos eredb
toresexiguo pretio expediré, & fummas capitales 10000. pro 2000.
redimere. Refp. hic tangidifflcultatem valdè practicam. pro qua.
Not. mukös magnas fummas mutuo dare autPrincipi , auu
civkati,
648 TractAttts de Cu nträttibtts.
civitatt, autLí altcri communirati, & cameram.» Princîpïsr*, aurj
comuiuno civitatis3 conftituero fupen. fe_j rationc intereflc re-
ditum annuum ex parte vendirotis rcdimibilem, fex in centum, vcl
plus minufuejuxtacommuncm'Provmcia; con fuetudinem. contingît
aurem vel proprerinjuriarn temporil, vcl propter aliàscauias cenfum
non folvi» & ptoinde excrefeere ad magnam fummam. Creditor dc-
iperans de folutionevác in magnaneceífitate pecunia: conftitutus ro-
gat ipfam Cameram, vr pro decern millibus, qu« debet excenfu , fol-
vat mille, petitur an haec vendicio fitkgitima?
Refp. fi culpa official i um.Ca mera non fol van tur ce n fus ere di-
roribuSjirtjuftam efle talcm venditioncro ; quia injuflè denegándolo»
lutionemcoëgerunt creditorcmad tale pactum ineundum, vndè po-
fcente juítitiádcbcntrcfcitidere talcm veiiditionem , aut íupplero»
quoddctraxerunt. Refp. fecundó, fi fine culpa officialium res in eum
locum devenerint , vt non pomnr folvere fuftenrando neceífaria Rei-
pub.onera, tune ftpofitâ fraude poífunt acceprarc talem contra ¿tum.
quiacreditum talibus temporum &debcntium circumftantijs alijfq;
nonplurisvaler,valdè tarnen cautè in hac re procedendum eft, vt vi-
tetur peccamm coram Deo. Primö, vtverèfit impoiïîbiliraspra:(èns
fol vendí totum, aut magnana partem. Secnridù, vt non fupperant in.
duftriœaliquid acquirendi, autfubtrahendi, vtaliqua pars deponatur
fine tanto incommodo miferi créditons. Tertiô,vt fundarionumpia-
rum magna habeatur ratio, & nè pro lucro Camera; ifta; everranrur,
quas tarnen conferuari valdèintereilReipub. propter vrilitatem,quae
cx Ulis in roramcommunitarem dimanar, proindeq; errant , qui pu-
tant in tali cafuomneseodem loco habendos. quiaprivatis paulatim
negle&is, publici boni incolumitati providendum, & fuftenranda lo
ca, ex quibus pendct Refpub.
Didaautemfuntverainjuribus &actionibus, qu* poíTunt»
cedi, & eife materia cmptionis. aliquando enim propter qualitatem.»
perfona;, in quam fit ccflio, prohibentur tales venditiones, prohiben-
tur enim ceiljoncs in potentiorcm 1. 1. cod. nè lieeat potenttori.&c.z.
de aliénât, judicij mutandi &c. Scdduo funtgencraporentiorum a-
liquienim flint potcntiorcs rationejofficij v. g. magnusaliquis mini-
fterPrincipis, qui fuâ potentiâ terrcbir,& impcdiet,nè creditor au-
deat debitorem convenire ; & de ceffione facta potentiori rarione of
 Dißut.?. Dubiumij.§.¿. 649
dj in aula, velProvincia autcivitate, intclligcndaeft lex 1. cod cit.&
five fit validus ille contractus emptionis,five non, poena à lege ftatuta
eft,vt ilicqui ceifit, perdat actionem, & parscontraria lucretur totum
id, de quo eft inter ipfum Sc alterum controverfiaita Bart in 1. 1 . cit.
Quando vero illc,cui venditur^auteeditur actio, eílpotentior
propter nobiliratcm veldivitias velquiadifficuítcr in judicio potcrit
conveniri, non tarnen ratione officij, habet rune locum tit. in v troque
/иге. de alienationetnutandi judicij causa facta. Srpunitur non quideni
amilïioncactionis, fed vt eeflioilla nihil profit cedentij cogetur cnioi
ipfe per fe in judicio agere,ac fi non cefïiflc t : nec admittiru г potentior,
cui ceÛTa eil actio.ad defendendumeedentem. Fanormit. in c. 2 de a*
lienat. mutandijudicij, &c.
Pro hac tamen ceiTîonc notanda eft doctrina fpeculatoris in tit.
de ceif.act. leges citatas habere locu m, quando eft prxfumptio fraudis,
quöd cedens malitiosè transtulerit in alium, ad opprimendum adver •
farium. quando verö adeft bona fides Sc intentio, quai excircumítan-
tijs facilè poteft colligi,v.g. quia jus, qood ceditur, eft indubitatum, &
crcditorlitcs vcl difricultatesinjuitas timet, vcl fimilesaliquaecaufa;
funt bonam fidem indicantes, taies non iecurrcntpoenas ab ilüs legi
bus ftatutas.
§. 2. <¿An lïceat rem cariusniendere ohdiUtam filutionem?
SVMMARIVM.
/. Statut quaflionù proponitur.
г. UHutuum tanturn locum habet in i/ s, qua numero,pondere, & men/ùraL*
confiant.
3. Dilat 10 ßlutionts fecundum cánones non e¡l tituliu vendendi елг'ш res
mobiles.
4. Convenit comp enfari venditionem, non vero mutиum, quia illa ell onere-
fits, hoc verogratuittts contractus,
/. In vendittone non temput, fed опт carendifruitиfut mereis eft prêt to л.
» l ßimahile, velcertè vendit to esl mercù elocatio emftorifùbcertâpen-
Jione annua,donec totumpretium filvatur.
I. f~> Anones hac de refatisexprefse loquunturin c.confiluitx. гя-л
civitatec. nav/gantt de vfuris. Vndc Doctores paflim authori-
tatcmfecutiCanonumdcciduntnonp^fli-fieri. Exaœinandum ergô
Nnnn quid
* 3 о. de Ço»tr4ftibwK
quid ftatuant Нас im, parte Cañones , & an_ nos dica-mus aliquid
contra illos. Pro refolutionc bene advertit Navarr.fupra.injftisCano-
nibuscafum поЛгитяоп tangí, quia non doc ui mu s ha&cnus vine a m
valentcm soo.poiTc vendi s^o.propter dilatam folutionctn,fed taruú
aftionem.quasnafcctur ad obdnendam vinram port annú poíTe ven-
di +oo.veI circiter.Cafus ergo in junbus ciraris cxprcfluseft.an vinca-
prafens, cujus fe dominiointui gratiamvenditorabdtcatpluris.va-
leatj quando pre ti ига poil longum rem pus- г ft perceprurus; nos verö
contra ri ит-саГит traftamus, an jus percipiendi 500 poft annum non
valcat minoris}quàm ipia vinea,ficiTct in-prarfenti danda.
i 2% Aduertendum 2. fundamentara dtcifionum pontifkiarum ek
fc( vtpaifim dicuntDD. ) prœfumptioncni víiirarum in tali contractu,
prœfumitur cnjm.quöd ifteMcrcator.qui vendit.non contrahat veranv
yenditionem, fed fimulatam,&â parte reidetiftas raerces mutuo , rc-
cepturus eas in pecunia cum auetario fed vr benè advertit Baldus, Iq-
anncsAndrea,&ex ijs Anr.Burgoiinc,4£/»fl/?ri' de cmpt.non poteft hoc
generatim cfle verum, cum iaspè fian r venditioncs rcrum.in quas non
poteft cadere mutuum,mutuü enim folum locum habe tin ijs,qua; пц>
n»ero,pondere, vel menfurâ confiant Vtdi£bumeft fusèinpra:ccdca-
tidifpu t. venditioncs vero cum dilatione lolunonispretii fiunt rcrum
imm.obilium,vtcquorum,vinearum &c. Verum eil poffc in_, talibus
committi injuftitiam.fed non vfuram. Cañones qmdem faspe contra»
¿bis injuftos dicunt cfle vfuram, fed tunc non ioquunrur propriè.
Ad praefenrem ergo quaeftionem veniamus,&:dtcaimjsCänonÄ
quidem eiffe verum,non foiùm in ijsvenditionibus.inquibus ргагГигш-
turvfura.fed ctiam inalijs,quxfufpicionc mutui carear propter ratio-
nem,quam dant communitcrDDquödin venditione carion propter
folam dilationern íoluiio non fit titulus aeeipiendi iftüm exceflumj.
quia nihil eft, quod venditor vitra mercera vendat quàm ,tcmpusr%
tempus aurem eftjnvendtbile.
4. Sed contra franc rarionemfacitafquitas,quodhonvidíaf«rrv
tionabile,vtemptor,&rprcrra,& rem vendiram fimul cum fructibus a-
pud fe retineat,& venditor vtriufqrcommodocareat.vt paflrm dicunt
DDrcx \.curabit cod:dca£t.empti. Et quod dicitur,qubd alioquirvvfu-
tarij facile excufabuntur, qui mutaum ad longius rcmpus concedunr,
& proinde propter longius illud tcmpus poiUut reciperc vfuras. Reif.
мц
 Dißuuthj. T>tíhim»7f. У. г. 4.$t
нов effepirlrarem, quia mutuum ex fuá natura eft contractus grariri-
rus.quia eft quídam benevölentia crga muruatarium.deinde rcquirir,
Vt mutuum non ftatim reddatur,fcd conccdatur honeftum tcmpus, vt
pofllt fruí beneficio mutuantis,v t in difput.prct*ccd. deduftö cft. quöd
autemlongius.vclbrevius tempus detur.non venitin confiderationë
pro lucro acquircndo,nifi veré lucrum timeatur prudenter ceífaturú,
venditio ve ro^c fe eft contractus onero fus, in quo non dccet vnunu
habere totumcommodum , & alteri parti nihil relin qui, nifi mcrum*
onus;vnde veré eft in dam no vendiror,dum caret fructibus. & dcinde
dilatio fölutionis non eft de efleotia hujuscontracbs, cum pofllt fta
tim folu tio,& ordinariè dçbeat fieri. Vnde prater naruram contractu«
eft onus illud folurionis non exigendae ante longum tcmpus, & proin
de compen Pari convenir.
Vndè poflet cuipiam in mentem vcnircPontifices in citt.capp.e«
gifle tan tum de illa emptione,quç poflet pr^Tumi mutuum,& proin de
exempla poneré in rcbu&,qua?pondcre,numcro, & menfura con'ftanr,
& qua; fola funt materia mutui^non verö agerc de venditione immobi-
lium.inquae non potefteadere fufpiciö mutui palliati, Sc proinde ob
dilationem fölutionis aeeepro majori pretio, quando resvendita eft
materia mutui,non vero in venditionibns agrorum aut aliorum ftabi-
Iium,pra;fertim quando fructífera funtemprori Sc proinde hanc cflei,
prohibirionem juris pofitivi propter pcriculum fraudis, non verb de»
clarationem juris naturalis.
5. Ad argumentum vcrö,quodadfcrunt Doctores pro deeifione,
quam putant Pontificis,quöd fola dilatio non fit pretio xfti mabilis, ей
nihil aliud fit, quam venditio tempotis.Rcfp. tcmpus non vendi in prç»
fenti,fed onus mdebitum, quod fibi prater naturam imponit venditor
non exigendi pretium ante tempus; quod eft pretio xftimabile, ciira
per illud cogaturcarercfructufuarmercis, & nullam aliam_iaccipiat
ejus oncris compen fationem: hxc dico in men rem pofle alicui venire«
fed non afíero efle folida propter Doctores plurimos in contrarius».
Non tarnen abhorrco à remedio,quodfuggerit.Fab dcMonte in
tracta tu fepius citato de empt. q. 7.nu.i4-vt venditor, qui ad longum
tempus dilationem conccdit.&mercem traditftipulerurdc interefle,
vtnimitum emptor folvat vfuras , five interefle venditoris, donec
pretium пишет hoc enim de jure etiamCanonico iieere traditBarr.
Nnnn 2 ad
<j 5 а TraBatш de Contrat'ibm.
ad XJuliawaÇ. rdemPapinianus. de aft. empti. Gloria ibid & alij pleriq^ie» .
quoscitat Fabianus fupra.& vt cautiùs procedat fuadet, vt vendi tor re
tradensproteftetur, fe non transferre dominium incmptorem, fed e-
locare i 1 1.1 fub certa penfionc aanua,donec pretium folvat. vr dictum
eft indub praeced.adfinem-quodquidem in iromobilibus re&èpotcft
fieri, non tarnen in mobiubus, quae vfuconfumuntur, licet qusvlti-
mo loco pofui dc intercfle prctij nonfoluti ; <3t elocationc rei vendit*
video effe in vfu,& cmptoree.qui non habent rantum pecuniarpara.
тж, quantum fufficiat ad integrum pretium, folere dare partem pre*
tijinniimerato,&exreliquocenfurn. annuum donee torum pcrfol-
vatur-.
Dubium decimumfcxtum.
De EvtBione..
S V M M A R I V M.
д Deciditur quidfit Evittio*.
2. Non tantum in vendit ipnibw< reperttur Evic7io,fedetUrn in alijsfive^j
t contrailibwfive quafi contrat!tbtts, vt donatione,
j. Etiam locum habet EvtâU in permutâttone alijfy contrat!ibus inno.
minatîs.
4. Tenetur ai cvitfionem Venditor ïket expreße mnfit conventum dt illa:
fi vero inter contrahentes intercédât ßipttLtio-exprcJfa-i , venditor
in poenam duplum folvere olligatur t in сaß, quo nollet defenderé
Emptorem.
!.. T"^ E Evi&icme eft titulus.infF. &cod & in c. fin. deempt. Eft
JL/ autem rei, autcmptas,aut ex alia honcftacaufa accepts inter-
pofíto decreto Judiéis abdu&io vel amiiÏÏo: hanc deferiptionem col-
ligitSpicgclius in léxico juris ex h evicla iF. de eviftione. & eftcom-
munis ; ille autem dicitur deberé praftare eviclionem , ad quem
rc ablatâeftregreffus. v.g vendidit Paulus domum Sempronio, do-
mus illa in judicio â Cajo recuperatur, vel abducitur tune illa dotnus
cviíta dicitur, & Paulus cviâionçm prajftat- quia, ad ilium recurrió
Scmpronius,vtab eo defèndatur,vclcompcnicrur damnum, quod paf-
fuscft- doqua rc fusé agit Covarr. I.j. variare. i7.ex;quoaliqua pro
praxi mutuabimus.Nam circa hanc rcmaliquç difficultates moventur.
• ' 2, Prima an in folaemptione fit locus evicboni. Re/p. quamvis
rcgu-
 Dißut.7. Dubtumiff. 65 ^
rçgulariter incontra&u vendirionis magis cerna tur cviflio, quàm iru
csereris; reperiri tarnen inalijsfiveconmflibus, five qua fi contradi.'
bus. Ac primura in donatione communiter admittitur doftrina Pa-
normit. in cap» fin. de empt. quam ipfius verbis rcferunt, qui poft eurri
feripferunt, vt Antonius Burgos in d. с fin. & alij. & CabalJinus in_
traft, de evift. § citât, ôcapprobat refolutioncmPanormit. Satis com
mode rem explicat Paulus à Caftro in 1. Arifto. §. fin. ff. de donationi-
bus. fummaomnium, quardicunt Ьагс eft. fi exprefsè; promifit dona»
tor рггейагс eviftionemtenctur : fi promifit donare , & non donavÍL»
teneturdeeviclione. quia qui promifir.donationcrn, promifit fe ca-
raturum, vt res fieret altcrius, contra quam acciditin vendirione , vl»
diximusfupra. Tertioj quandbdonavitfimul,& tradidit,nontcnctur
deeviflione donator;, Liçet rencatuTacbonedcdblo¿ fi fciveritrem,
quam donavit, eflcalienam r. Si ergo-nonfeivit, non tenerur aut do
dolo aut evictione, cùm ex parte donatorij fit contraflus merè lucrati
ve, & ex altera parte non dcceat liberalitatem donantis odiofis illis
oneribus gravari, quando dolo caret;
3 . Secundo, locum habet.cvi Aio in permutatione & alijs contra-
ûibusinnominaris. Caballinusfup. num. 43. Antonius Burgos in di-
âo cap. fin- n. 25. ôcalîj paiïïm , & videtur decidi in Ii ß permittamus.
cod. deevieb quia licet, vt.fusëdeduximus fupra, permutatio non fio
cmptiojcfttamen.illi fimilie, & obtinetejus vieem 1.2. ff. de rerurru
permutât. & ideó in ijs, quaeadaequitatem&bonamfidem ГресЪпо,
qualiscftcviflio, pene regulatur legibus emprionis.
4. Secunda quaîftioeft, an, fi non fit exprefsè conventum de evi-
ûione teneatur nihilominus venditor. Refp; rencri. eft clati juris 1.
non dubuatar, cod* de eviflione, & Alciatusl. 5. parad, c. 16. dicit evi-
Äioncm effe quid.naturaleipfi emptioni, quodetfi non exprimante^,
inert tarnen, eviflioautem continet & totum interefle, & damna, &
ornñes fumptus, quosfecicempror, five ad défendendum contra ad-
verfatium, five ad rem-, dé qua lis mota eft, confervandám, cum refu-
fionc pretijjfiilludaccepit. nec efthac dere controverfia. Si vero in
terroges» quid opercturexpreflumhac de re pactum, aut quid fit ne-
ceflecontrahentes pacifei cxprefsè,cùm taciti, & expreifi fit eadem.*
virtus, vttradit Fredéricusconfil; 100. Baldusconfil. 209. 1. 1. ôcalij.
Refp. non requiri expreflam conventionem,vt teneatur venditor pre-
Nnnn 3 tium
ÍU54 TraiïatHsdeContraïïibus.
■tíum, & íntcreflc reddcrc emptori, fed expreflam iTipuIafîonem , вез
^jua loquunrur jura & D D. in 1. non ex eo. cod de с vi& .faceré ad deben-
âum poenam dupli fi res evincatur>.id eft, cum debear venditor ran-
tum íimplum ex natura rci, íladdatur exprefla flipulatio de fol vendo »
& duplum prerium, Sc duplex intercfle.mguo cafu res cviucerctur,vct
potiùs in cafu, quo nolucrit defenderé emptorem con tra ilium , qui
с onatur.evinccre, ex illa exprclfa iripulatione fölvere duplum oblige-
ns,ad quod nonfenercris fine taliconventionc. & forma hujusftipu-
Jationis dupli per modum poena; habetur apud fpeculat. tir. de empt.

De cafibut in (juthtts <venâ'ttor van tqnetur de eviïïtonc.

S V M M A R I V M.
/. Affignantur tres cafiu, in quibut venditor non teñetur eviâfione.
j, ¿$>upd fi venditor irt-» inßrumento proteßatm fuerit JLj nolle-) teneri
de еУяШопе , ß rem emptam Petrm , verbi gratia, in particular*
etipcat ; tantùin tenetиг лШопе ad reddendum prêttum, non veri
ad damna & intereße.
j, Emptor fiiens fe rem alienam emere , exprefsï ßipulatm de.j eltiftto»
яс omnia-* qutdent-* evittionùprivilegia-» , non tomen гei pre-
ttum perdit..

I. Ç Vntcafus, in quibusvendirornonteneturdeevi&ione; Tres

О recenfentor in GJofla injc.rln. dc empt.Primus.fi litem motam
emptor non denunciavit vcnditori,de quo paulo poft agetur. Secun
do, fi emptor propter fuam contumaciam condem natus eft , quia cut-
pa fua re empta privatus eft ;hinc leges non fa vent ejus dolo. Tertio,
fi judex per in)uriam fentcntiam protulit contra cmptorcm. quia cùnt
in ifto cafu judex caufam fuam fecerir, Iiberatur venditor, & emptor*
actionem habet contra judicem. Covarr. lib. |. variarum refolut. c.
17. rccenfetexMatrh. de afiliáis 40. cafue. Caball. iiipra |. 5- шпг*с-
rat quinquagtnta Sc vnum. SeHgemus prarcipuos.
a. Famofus eft Ще cafus,fi convenir inter emptotem & vendito-
rcm, ne tencrctur venditor de evittione, tunc non tenrtur 1. ex em-
/to. ff de 26t. empti. ibi enim ftaruitur in § finali. non teneri q aident
dceviftione,, fed cmptori con venire aâioacm exempto, ad r-ccupe-
randum
 Ei(p.ut<u¡9 7. Dubtum:<í.

jarrdnnrpreiium . terseri cnim ad omite ratcrcflc¿ quod paifuscftcm-

ptor propter rcnvcvkbm, eft tcneri dc e vi&ionc. Dodorcs autem*
hancltgem luHmitant, vtfiwnditor inftruracnto proteftatusfjt,fo
nolle tene ngencraliterdeevidioncà quocunq; tandem ewncatue ,
tunc iHam legem procederé ; fi. vero ad particulària-deXcendcm,,&
perfonam velcirciimítantiam nnmeravit, v. g. íiPeti us domum,qpam
▼endo, с vinca t> veJ propter lafcm caufam évinçât* nolo tencri. tunc
enimne quidern ad>reftitucndum pretium tencri eft. communis о.
xnninö fententia. Tiraqucllus de retraeru confanguinit. §. 12. Glok
fa i. numero 14- plurimoscirat, icfequirur CabaÜinus fup. & 5, nu
mero 25ч Antonius Burgos inc. fin. de empt. numero 15. Alexau-
. der in» addi t. ad BartoL in 1. ещшет. fTdc ait. emptk poil Glofl". in J.
qui libertatù. ff de e vid. & alij. Rationcm>danf, quu-quando gene-
ratim âAcitntyi^tHicunque eDiftcatar, emptor non potcítornaium jura«
examinare, quando vero vcl perfona, vel caufa-exprimitur, poteûV
emptor examinare jus Ulius, qui nominatus eft. Quod fwiowtccerir,
£bi id debet imputare, hanc communcm fentcntiam , tanquam fal-
fam&rationicontrariam valdcperftringitCovarr.fup n.2. & Molina*
difp. 3*0. vocatridiculam, & contra confcicntiam quoad i Лат parte, .
quod pretium non fit reitituendum. In qua controvertía videturdi-
cendum, fi in inftrumento ponatur expreisè, quod venditorre cvi£ta^
non tencbitur adreddendum prctium^cmptofcm tunc cederé jure fuo
& non recuperare pretium. Quando vero id non exprimitur,tunc cco-
furamcommunis fententia;,quamdarGovarr.eife fatisaequam. move-
or.fi rcperirem confirirutum id, quod dicunt.aficrcre legem punitam.»
elfe negligcntiam emproris,confen rirem, fed nulla lege reperio tara*
. rigidam poenam e fie confti tu tarn cm p tori, cita tur qu idem 1. qui liber-
tatú. ff. de eviäione , fed ibi tantùm dicitur in caufa libertatis noru
trneride cvi&ionc y fed hoc nihil vrge t. qui* teneri de e-viebiono,
non eft teneri tantùm ad pretium reddendum, lt d maxime ad omnia
damna., in terefio. quamvisr* autenv* venditor non tenererur...
do evictiono» ncmpè quoad íuanL» ada;quatam« fignificationem ,
tamen_ teneri роДео aûiono ex empto ad reddendum* pre*
tium*
3. Secundus cafus eft. quando emptor feiens Ce rem alienarru
cmere, non eüitipuiatus expreße. de с vi&ione,.perdit etiam pre
tium,
65б Тгл£1atus de Contrailibue ,
tium, & multb magis omnia alia privilegia CY\(k'ioms\. ßfitndum. cod. .
de evicV&idcommuniteftraduntauthofcsPanormit inc. adaudien.
tiam. de rebus Ecclefixinfinuat vnico verbo; Snpponit Gloffà in il-
ludcap. Tiraqucllusderetraü.confanguinit. §. iz GloiT. i. num. is.
Quam vis autem ha:c fententia fit communis : tarnen Refp. non efle
improbabile, taie m emptorem recuperaturum prctium,ctiamfi de со
recipiedonó merit exprefsè ftipulatus.lta Caball. de evi£t, §. 5, n. 32.
Angdus quem ci tat Tiraquel! us fupra, & aliquot alij. Fudamentum
hujufcè opinionis eft lex fin. §. fin. cod, communia, de legar, vbi exprcC-
sèdeciditur, ementem cutu eonfeientia, quöd fit aliena, lue rari pre-
tium, non tarnen cartera, qua? ftipulatus eft. "Et cum fit longé pofte-
xior \çfrç,fifî*ttdum.{\. enitn ßfundumAuihox fucrat Dioclctianus 200.
annisantcjuftinianum.&legisfin.ipfc JuRinianus) videtnr \\fifun-
dum. per 1. fin. revocari. objedtioncm pra;vidit Glofla., in \.\fi fun~
dum. cit. Se rcfpondetin 1. fin. cit. efle cafum fpccialem ; quam explica»
tionem pofteriores admiferun t. Sed nec fpecialitatem hic video , nec
magnamarquitarem. quid enim ad rem, quôddcbitumexfteftamenro
emam, vel ex furto, aut alia venditorisiniquitare ? vel quare jura fa-
ciuntfavorem venditor] iniquo, vtinomnibus alijs fervet fïbi preti-
um & lucrum reporretexüiainiquitatc, & in folate debita ex vltima
volúntate puniatur amiíílone pretij & non in alijs ? reliquicafus videri
poflunt apudCaballinum fupra, vel cnira non funt in víu,vcl parvam»
diftkultatcm habent.

2. De monitime <venditoris facienda ah emptorе.

S V M M A R I V M.
/, Venditor tenetur jfùccurrere emptori, ßxe per if>fim1ß't>e per лИит re»
fiiat emptori litem ejfe motam.
г. Venditor intontratlu emptori tacit} fromittitt fe qaocun£ die lis moVe-
¿itur, bona fide defenßtrum emptorem.
3. Ne% quand» dies motл litis eß ineerta, rehuirhur interpeäatio credi-
toris.
4. In alijs caftbus feientia voluntatis alteritts partis tantùmi eßfùjfîciens
ad inducendam Obligationen*, in alijs verb intimâtю ab eâdcm parte
.facia rehuiritur. ,
f, Inßipulatiore, ftx inter contrahentes intercedit , male prafumitur ia
etudi
 ■V /
Dißutatio 7. Dubiam tS. g. £57
n-- obligationem ißam,fi emptor тент лихilium* requirat.
Л Nufquamin jureßatuitur, quod pro forma requiratur denuntiat io ft'
clл ab ipfimet empt ore cum ßlennitatibus.
ji ' ¿guando ù, qui emit, eß minor; поя eß neeejje, vt infinuetperß vendit0-
rimotameße litem, лихilium implorer¡ quod idem extend/tur
adcaufampiam. x
f. Si emptorfiiat,vendit»ri non competeréjußam defenßonemßtperßua tune
erit monitio ¡ fi "Pero déjußitU сauf* répètentй rem emptm1foret du-
bium , tenetur emptorprobare^ venàitorem injußam с-aufam folgere.
I. TT Же quîcftio apud authores pene fupponitur tanquá certa,8c
íl indubitata;nempe fi emptor nonfignificaverit per fe,vel aliu
à fe miíTum venditóri,íibi litem moveri de re empta, illumq; hortetur
Tt veniat ad defendendum, carere jure evißionis. Ita colligunt ex L
emptor, cod.de cri&Xdenunctareff. adl. íuliamde adulcerijsl. г. ff. ßlut*
matrim. §. voluntatem. citatas autem leges communite riic intelligunu
• Do£tores,vt neceflarium cenfeant ad obtinendu Privilegium evi&io-
nisj&perfe moncre vendit orem, & illumad defenfionem incitaro.
Pra:cipuus hujus fententia; patronus eftBartolus ad leges chatas, que
fecuti funt &Lcgiibe,&Canonifta: ad cap. fia de empt. Refp.quam.
vis fententia comunis in foro,&judicijsobtinuerit, tarnen poiTe pro-
babiliter defendi, fi aliunde feiverit venditor difficultaté fieri empto-
ri,teneri ipfi fuccürrcre,nec propterea liberari ab evi&ione prçftanda
emptori. Prob.hçc 2.pars primo authoritate.GloíTa in Yemptor cod.de
eviebone fatis apertè earattadit, quamvis addat in fine, tutiùsefle
emptori, vt denuncict ipfe, & requirat venditoris auxilium. Iafonin..
d. L 2. Hi.filut. matrim.%. voluntatem n. %6. & latè 1. nonfilitm §. morte f£
de oper. novi nuntiat, num. 3 3 . Cumanns. confiJL 2 1 . Imola in c. fin. de
empt. Barbada ibidem. Ergo cum habcat pro fe magnos authorei
non eft,quôd Judex terreatur numcro,u illi pauci ratione prarvaleanc.
Prob, ergo , quia denunciatio tantùm facienda eft, vt venditor
feiat litem effe motam emptori. atqui efl: regula juris in 6. qui certus eß,
ampliks certificari minime debet. Ergo fi venditor aliunde eft certus *
quare debet certiorari per emptorem Î
2. Deinde quid opus eftinterpellatione, quando ipfe contra-
flus inflar diei interpellat.l. да/^ядю cod.de contrahenda ftipul?e tiam.
fi cnim in prafentinonfit affignacus certus dies, qui neceflarió ven-
.1 »! Oooo . turus
459 ' ¥rn8áttt» ie СшглЯИм',
turus fitv. g. Calendarlanuarij Sec. tarnen eft dies ex voluntare contra-
hencium determinatus, nerope dies mota; litis, promittic enim tacite
venditor fe quocunq; die lismovebimr, bona fide defenfurú emptor
rem. quandocunq; ergo cercior fa¿tus efteum diem advenille, jam fi
des ab eo data interpellât; cùm cercó íibi debeatperfuadere empeoré
optare, vc juvetur; Sc calis cacica incerpellacio eft in jure fundaca, vu-
patee ex ijs, qua; pauló poft dicemus de minoribus.
3 . Bare. fup. Se poft eumreliqui, 6c pra;fercim Aíexand. confil.
Üb. 4. confil. 183.1. 7. neganc propcerea cantùm faciendam monicio-
nem,vc venditor fciac,fed vc feiac eciam auxilium imploran ab empeo*.
re, alioquin enim poflec cogicare,non indigere ipfius opera, 6c idcirco
nec fignificaífe, nec requifivifle. in r^libus ergo, vbi feienria ordinacur
adobeinendum auxilium akerius, nonfufficic fciencia. Adilluddo
die incerpeilance pro nomine reípondent verum elle, quando eft dies
cerca v. g. Calendis Ianuarij folves cantum. fed quando eft dies incer-v
ta, requiri incerpellacionem créditons. Нжс eft fuma cocius doclrinar •
communis*fencenciaí , fed vc verum fatear,ha?cdo&rinaaflumpca eft
voluntariè pociùs, quam probaca» Vnde enim hoc proba cur , quód-
quandö aliquis exfeeftobügacus faceré officium, nonfulficiac, vc per
quamcunq; nociciamexpleca;condici0nis cacitè moneacur , fed infu-
per neceife fit per coc folennkaces eum moneri, cum in jure exprefsc
id non decidacur. pro refolucione:.
4. Noc.in mulcis cafibus adpariendam obfigationem in certa per*
fona, non fufficere feientiam. voluntatis alcerius partis, ièd requiri in-
timácionem ab eadem parce factams apparec id in prohibicione.quan-
tumcunq; enim à fide dignis intelhgas mear voluntatis efle,vt ceffione
non facias,vt non alienes hoe vel illud ôcc.nullam ilk fcientia paritob*
ligationem, nifituipfc mihi fignifices, & prohibeas, quia tales aftus
€X natura rei funt tales, vt requirant in vno actum, qui dirigarur ad at
terum, in altero vero feientiam nonfolíimaétus, fedetia dir-eétronis.
ad fe facia;. Et de talibus loquuntur leges,quas altera pars pro Ce citar,
jHTjefertimL denunciare ff. de adulter. Sc multa; aliœ: Caftas veró nofter
. eft aliusjquia nulla acüo exercenda eft ex natura rei ab emptore circa
•rendicorem, fedtantùmcurandum eft,vclis fibimota in ejus nocida:
perveniatrnecadrem pertinet ftando injipfarejrmcnra<,an empeora
ielalius fignificer. Venditor enimm ip£b coniraüu,v^di£tumeft
*'!. *i: с . . * pnccecL

\
 pratccd. §.' obligavit fe tacite, vel exprefsè ad praeftandam evi&ionë,&
fervandum empeore indemne, il quando moleftiam paceretur. quan-
do ergo feit fieri moleftiam emptori^uccurrere tenecur , ahoquin_,
incurric moram.
j. Dicenc ia ifta ftipulatione feu obligacione conditionem inclu-
di, fi reqttirst me emptor, &ßis litteris лих/Питftagitet.
Refpondctur nec naturám сошхаф13,пес leges civiles hanc со-
ditionempoftulare,nec venditorem poíTeíibi prudencer perfuaderc
emptoremnonfignificandoperfe, declarare fe nolle àvendicore ju
ran, nemo enim prjcfumiturrem fuam jaebre; quomodo ergo przefu-
mecur quis moleftias litis, & fumptus omnes, 8£*dubium ejus eventu
in fe vitro fufcipere,quando habet obligatum alterum,qui debeat ifta
omnia fubire, modo tribus verbis fignificet ftatum rei,Sc roget, vt ve-
niat ad defenfionem? certc neminem ego tarn fatuum exjftimare , nü*
aliunde mihi conftaret. Ergo aliam debeo faceré prafumptionem,
nempè ideirco non monuiíTe -, quod feiret ab alijs fufficienten*
fuifle informatum, proindeque fuam monicionem efle fuperfluam*,
Vndè illapraîfumptio Bartoli non videtur fatis folida.
6. Dicunt in 1. emptor cod.de evid.ftatui pro forma,^ denuneiave»
rit emptor venditori litem сопплfe motam. Reíp.nufquam ftatui in ju
re pro forma iílam dengneiationem fa&am ab emptore cum folenni-
catteab aÜjs requiñea ; fed cito videri poífit forma, vt denunciado litis
fiar,imrafine illa venditor non poteft defenderé emptorem, cíim li
tem mbram ignorct ; fed non efle de neceífitate, vt ipfe emptor earn
faciat. denunciat ergo emptor quando vel per fe id facit , velfi omit-
tití'propterea id facit, quia ab alijs denunciatum intellexit , Se fusé o-
ftehditlafon in §. more cit. n. 3 8. fufficere folam denunciationé, quod
probat authoritate Baldig 1то1ж, Saliceti 6c aliorum. 2. 1 ß cum qu*~
fiio cod de evi£t. vbilex tantùm mandat, vt denunciet nullâ facta
mentione invitationis ad defendendum; quia monitio âd nullum aliú
finemfk, quàmadexcitandum. Regula autem eft, quód quando fer,
то indefinicus in vno folo verificatur ; illud folùm videatur ípeciali-
ter expreílum, vt colligitur ex 1. 2. fE de lib. & pofth. Si autem de
nunciado fufficiat, valdè eft per accidens, per quem fiat, quia pet.
quemcunq; fiat, venditor per eamintelligit mentem emptoris efle,vc
defendatur. Yode cum fpecies fafti mihi proponerecur, refpondi
;•• i , ' Oooó 4 fen-
 66Ö TrâctAtus de Contrailthus ,
fenccnciam communem efle quidem fubtiliorem. led banc p ofterio-
fem eflefolidiorem.
7. Нагс verô, quam propofui, diíputatio habet locum in evi&io-
nibus communibus; particulares enim videntur dari pofle cafus , in
3uibus ceiTat neceflltas infinuationis , ôc imploration^ auxilij. Quan-
о enim, qui emit, eft minor, non eil hecefle, vc per ie denunciet ven-
&tori,§cexpetatabeodefenfionem;fedfufficit_>, vc venditor cerco
Fciaclitem efle motammmori,vtdocencpleriqueomnesexL/*í»//íí?-
tum cod. in qaibm cAttfis in integrum reflitutio. Cabáll. de evift. §. 3 . num.
102. id tenet, 8c oftendit ciTe communem. dicit enim lex, in perfona.,
minorum re ipfa moram contrahi , id eft, vt ajt Glofla ibidem, fine in
terpellation, fcilicet quoad ip fum tempus elapfum, ciim notitia in-
terpellacionis vicem fubeat,8c conftituac âlcerum in moraivnde fequi-
turex natura rei pofle id fieri, 6c noneíTe neceflariam denunciatio-
liem expreflam faclam ab emptore. DeciftonemilIam,qua; fadaeil
de minoribua, licet Caballinus neges extendi adpiamcaufam,tamen
multô probabiliùs eft, quod docencalij habere locum in pia cauia, &
Ecclcfia,cxgeneraliprincipio,quodtradicTiraq. privil; 141 piac cau-
íx. Quod privilegia minorum habeant locum in Ecclefia, &fup. de-
ituximus. 5c propccrea in prasiènci , fi venditor certo intellexit Ec-
"clefia: empcrici fieri difficultatem , etiamfi nec denunciet Ecclefia.*
perfe,nec requirat exprcfsc defenfionem, cenctur fuccurrerc, alio-
"quin cenebicurde evictione, itaBaldusi. 1. cod.de peric. & com. rei
fcmpta?. Covarr. I 3 . variar, capice 1 7. qui dicit efle comunem fernen*
liam contra Caball num. 103. .~ \ ~*
2. Alius cafijs. quando certum e ft venditorem ipfiim, fl ad deren*
dendumveniretyfuccubiturum tarnen, tunc enim emptor etiamfi ni-
♦ hilfignificaverit venditori, fed fimpticicerfecutus confcientiam pru-
denter informatam, domino, aut parti litiganti rem tradideriu, ha~
bere nihilominus. venditorem obligatum de evictione ,perinde, au
que fi fignificaflet. ItaFelinusincap.*»»» с/я», de re judie. Imola in_
cap. fin. de empe. Covarr. L 3. variar, c. 17. cit. Alexand. JL non fitum
JL morte fE de oper. novi nunciat. & plurimi alij. Ec ratio eft, quia_»
denunciationonrequirituroh ahum finem, quàmvt venditori non_
fiat injuria, 8c de tur ei tempus ad producendas probationes, ne со-
gatur cumfuo damno prçtium4 c4expenfas emptori reddere. at qui
 T>iJ}.7.T>ubiumi7. %. i. 616
haec ratio ceflatjquandonotoriè confiât nuUam ci competeré legi*
cimam dcfeniionem>&fupcrflua eilet in talicafu monitio. ii tarnen
de ¿uítitia caufa: répètent is eilet dubiunu, tenetur emptor proba-
ro à parte rei vendiiprem caufam non juftam_» foyere. alioquiru.
prœfumptio eíTeo , quôd ipíius negligentia lisr* fuifleo perdita_,;
& nifi oitenderet juftitiam-s partis adverfaî, careret beneficio evi-
¿tionis. plurade hac materia., evidionis videripoiluntapud Cabal-
jinum fup.
Dubium deeimumfeptimum.
De jure retraEius*
IVs retra&us ( cujus eft mentio Í i. cod. de fundís rerum privat. &
c. conßitutus de inintegr. reftitut.)eft frequens inRepub. fedpaucis
rem expediemus. EftautemJuSj quod habet confanguineuSjvel vi-
cinus rem immobilem à te venditam redimendii& ad fe retrahen-
di, emptorireftituto pretio. , In vfibus feudorum reperitur conftitu-:
tioFrederici de jure protimifleos, quod eil idem, quôd jus retra&us*.
vocaturautemabalijs tt^to/^s-, live prima mixtio, five fortè melius
dicetur TrçoTT^rÎOTf.ideib praJatio à крюрмк prarfero. quôd in redem-
ptione rei venditae praîferatur alijs confanguineus. Baldus & Matth,
de afflicTís feripíerunt commentarium de jure protomixeos. Alijhoc
jus vocanrjuscongruij quôd valdè congruat «equitati, vtinrederri-
ptionecognatusextraneo praeferatur. Hocautemjusinveteri tefta-
mento erat lege declaratumLevitici 2 j.&faîpealibi. Adremdefcen-
dendo triafunt quasrenda, àquibuSiquomodOjôc quando poiîit retra
ites vfurpari.
§. /. Quiiufiam competatjus retraEtus.
SVMMARIVM.
ConfaKguinewproxitnus, & vieinior ilii^uipoßumo vendidit rem immo
i.
bilem rfoteß eandern retrabere exclußs idegitimùy alijfá dominy
tnca
^toter ipfosconfängmneoSyßremotioremit'ypoteß vieinior vti ßto jurere-
trattm-, fiverofunt plures in eodemgradu ,& res emptaeß indivu
duл , non nifiiHipoteft tradi , t¡u't praoccupaloit.
¿. Jus retraitш non durAt vitГЛ 6, Ш 7.gradumfangumùjuxta сanoni-
9ßpputationem. ^
О оо о з Ш
662 Traftлtut de Contraitthru,
Г. 1 LK foli, qui poflunc emere,poflunt recrahere. quia retraftus eft
Ж propriè di&a emptio. vnde qui incapaces funtdominij acqui-
rendi, non pofiunt recrahere ; iilegicimi quoque non admitcuncur ad
retra&um, vt habet Tiraqucllus §. i. GloíT 8. n. 6. PetrusGreg. lib. 16.
fyntagm. c. 1 7. quia finis rctfa&us in illis cefiat,cum familiamnon có-
fervent. nifi legitimentur, nec fiiccedunt patri, & excluduntur à fuc-
celUonc per agnacos etiam remotiores. De folis ergo legitimis,qui
poftremi funt,eft qua:ftio> in qua confenciunt omnes,proXimo hoc jus
competeré. Is autera vocatur proximus, ante qué nemo eft. L ex due-
btu^L. de vulgari Sec. quandoergo pluresconfanguineiconcurrunt,il-
le pra?ferri debet, qui carteriseft vicinior: in hac autempropinquitate
infpicitur, quis fit vicinior, non Uli, à quo primùm proccfierunt bona,
fed illi, qui poílremó vendidit. Vt fusé tradit Tiraq. de retratlu gen-
tilit. §. 1 1 . GloíT i à n. 1 8. hoc autem fie intelligo. Petrus confanguine-
ús,domum vel agrum vendiditloanni, Ioannes intra annum à prima.,
venditione, vehdidit Paulo,&Paulus rurfus alteri, ita vt perplurium.»
Venditorum Sc emptorum manus domus ilia tranfterit, ego jure retra-
ftus vtar contra vltimum pofieflorem, ratione juris, quod acquifivi ex
venditione,quam fecit Petrus. Quando enim Petrus meus cognatus
Vendidit, ego jus acquifivi redimendi, & retrahendi intra annum, ita
vt ad quemcunq; veniat, tranfeat cum onere mihi reftituendi,quando
intra tempus à jure conceflum ofFeram pretium.
2. Quod autera di&um eft de confanguineo retrahente ab extra-
neo, locum habet inter ipfos cónfanguineos , fi enim remotior emat,
vicinior vteturfuo jure contra illum,& retrahet,ficutifit in alienatio-
ne feudi fada in agnatum gradus remotioris ; vicinior enim retraheo.
Sed fi plures fine confanguinei in eodé gradu, an omnes fimul admit-
centur? Reip.fi vnus illorum prjeoccupavit,& obtulit pretium, vel ci-
tavit emptorem,pra:ponitur carteris, & eos cxcludit, juxta commune
fententiá,quam refert Tiraq.§. 1 1 .GloíT 1 o. quod omnino puto ratio-
nabile,quando res empta eft individua, & non poteft cradi,nifi vni.qui
praoccupavit ergo, fru&um fua: diligentia? reportât. Quódfires fie
diydua, nonimprobabiliter cenfet Tiraq. fup. rem deberé inter eos
dividi, fi id expetant, nec velint^aÜter inter fecomponere.
3. Dubicatur autem in quotum víqjgradum fanguinis durer jus
rctraûus ? notât Tiraq. §. i.GloiT^.àn, 23. eodempene modo proce-
. - * dcnduíB
 Z>ф. 7. ЬиЬ. v. § г.. . i6 J
dendum inhocpun&o retracîus, quo in fuccéffioneaghatoriim exce
pts camenfucccffionibusfeudorum,Comicum,Baronum,6cvïrorum
Principum , in_ quibus fuccedicur in_. infinitum^ , fivo quamdiu
quifquamex prima Airpe fupereft. deindeln difput.4. & j. fajpe dixi-
musaliam eile fupputacionem jurisCanonici,&Civilis: jus enimCano-
nicumduplicatperfonas,duas ponicpro vnogradujquiain ordinc ad
matrimonium eos computat, civile non duplicat ordinariè. de qua rc
fusé & clare agit Pontifex in cap. adfedern.-} 3 .q. j.höc ergo pofito, pro*
babile eil jus retractûs non durare vitra lexturn,velfecundùmaliam
computationem vitra feptimumgradum inter eos, quiexíbbrinisna-
tifiint,computandogradus juxtaCanonicamfupputationcm,quigra-
dusinjure Civili effet ы Ita Petrus Greg. inSyntagm.lib,2 6.:cj .ií3.Sc
alij. quia vt dicit Pontifex in с. adfedern, cit. vitra 6. vel 7,gfa^u*n.eon
durât affectio fanguinis, nec affedus erga resàiobrinis poifgfla6.
§. г. Quid inretra&H ebfirvattdum* ., -loLí J
S V M M A ft. I V SA. :*',î^:-:
/. Vérins eß, epuodretrahem debeat emptori realiter ojferre pretili.,quod vat
- ipfe emptor dedityvetdaret remotas Confanguweus. j <r • It
Л. ii emptor expenfits facit, ex^fint nectßari*, & vtiles, retrahens tenetur
eat refúndete ; fi vero voluputaru taatùm; emptor eos vel retraben-
' ti gratis dare,. vel vua cum frttftthus ante redemptiancm perceptж
retiñere poteft.
il. Ontingit emptoremperannum ilium, qupm habet confari-
guineus ad deliberandum, feciffe multas meliorationes in re
empta. contmgitquotyvaldeexcreviffe, velminutú pretium domus.
Comuni confenfu ftatuunt omnes,vtdicitPerrusGreg. fup. c. 21. par
tes cognati retrahentis effe,offerrepretiumemptori, cùm impenñV
legitimis inrem faéüs.&: de pretio quidem id fatis fupponitPontifex in
cap. constitute de ininteg. reftitut. an autem fuffiçiat, fi retrahens di-
C2C fe paratum offerre pretiura, an verô requiratur, vt a&u & realiter
efferat , eft aliqua controveríia". cüm enim dicatur in c. conqucflus , cùm
frettumfint parati offerre; aliqui exiílimarunt fufficere.fi agnatus often-
dat fe paratum numeFare pretiú,& ita tenet Gloff. mkj* refiduum cod~
de diftraft, pignor. fed verius videtur deberé realiter., & nontantùmi
verbaliter offerre pretiumparatus enim folvere acceptione commu-
more juris is dicicur, quiadmanum habet pecumam, &uaomnih<>
 Tr*&áttudeCoHtr¡ütibui,
accîpit \ЬгЧп\>г\. fi reßduum cit. bc\.q»ereb*wr. ff qui pttoretiupigm.U.-
inplurimis alijslocis, &Bart. in L pr*toräjt.$./t рлглш ffde opcr. noYt
nuncut. Idem probat intelligi deberé. &mulcos cicac.PecrusGreg.fup.
c. ¿3. &Tiraq.§.i.GloíT i7.&GloiTi9.debec ergo offerre preciu fie, vc
emptor poffic ftacim illud confequi; quôd fi nolic accepeare, poftrem»
ille retrahens, auchoritate judiéis in loco aflïgnato deponac pecunia;
quae fi aliquo cafu ibi perirec, proximus liberacur à folucione pretij, &
«mpeorires depofica périt, vt tradunt cicaci DD. preciura aucé debet
cfle idenvvel quod dedicipfeempcor,velquoddarec nunc remocus
confanguineus,autquivis alius extraneus fine fraude ofFerrec, Petrus
Greg. с. г г. Tiraq. §. 1 . GloíT 1 8. quia empcor debet fervari indemnis,
vc perprivilcgium datum proximo non lardatur.
a. FrtJ¿lilspercepcosancercdempcionérecinct cmptor;cùm fueric
verus©fte#éiempta:,&per confequens frutbs feceric fuos; nec vlla_,
lex facie illos obnoxios refticucioni. Quaeftio eile poflec de impenfis
faftis. expenfx aliajfunt vciles,alia:neceflariaí, aliae voluptuofar.necef-
farias cfle folvendas à retrahente pleriq; concedunc.quia ilia; impeniç
fueruntneceflàriçipfirecrahenti. ná fine Ulis vel deftru&a fuiíTet res,
velmultô deteriorreddita. Vtilcsquoq; reddi deberejiifi fint exceflî-
vç,valde arquû eft; itatamen.yt fi impendent çentum,5c rem meliora-
verit ad i yo. nó debeat rcddere,quanti eftmelioracio, fed quanta; fue
expenfar, v. g. centu. vt fusé tradit Tiraq. $.7.Gloflî 1 . & ita melioratio-
nes non funt arftimandac rctrahenci,fedfumptus in easimpenfi. Ad
voluptuarias non ceneri conccdunc omnes, pofleq; empeoré illa inc.
lioramentafoliusvoluptacis gracia faebauferre; quöd fi nolic, recra-
hens ijs fructur gratis. In hoc aucem coto negocio multum valet ar-
bicrium a;quumjudicis, gcdivcrfae diverforumlocorum confuctudi-
ncs. tota enim pene res verfatur in confuetudinc.

Quamdiu durât jus retracftu.

AVthorcs communiter ftatuunt dicmßc annum, ita vt iiproxU
mus non veniat intra annum & diem à tempore tradirae poíTef-
fionis & offcrac emptoripretium,poftea excludi poflic. Eft quidem,
vt dixi, communiusfencencia, Scplcrique fe fundanc fuper di£to c.
confiimut. de in integ. refticut. Verùm capic. conßitntm non confti-
cuic jus generale haede re, fcduatùmrcccnfctftatutum particularc
 Dißut. S. ЪиЫит л 665
loci, in quo contractus, qui proponebatur, celebracus eft. Nihilomi-
nusfufficit efle communem doäorum feutentiam; eue autem parce
exijs, qua: fcribitPctrus Greg fup.c- 25 'Quod fi proximus velit cede
ré jus fuum alreri, non poteft cjftraneo. aur remoriori confanguineo
cederé exranre.propinquiori. Semper »enim propinquior eft pra»fe-
rendus. Qopd fi nullus extet togwarasvcl aghatus, *unc poteft ex-
trancoccdcro. ' '

DISPVTATIO VIII.

DE SOLVTIONIBVS.

Dubium prirmim.

Quidfilutio t quid novatio ? & cjuomodo interß dif

férant*
5 V M M A "R I V M.
/,ч Solatia aliquando accipitttr m ipfojuregeneratim, àliqttandojpecialiterfiite
prefse.
2. Spectaliter accepta differtub accept Hattone, afolutione propriè ditfa , â re-
ntißone.
J« Novatio efhpriorts debiti in alum Obligationen» trartsfußo.
4. Jn transfufione vnius dibiti in aliudfitpe non mutaturperfona,fed tantum
res debil'*леЯ% 'Novatroßriitefknipta^
■y, guafit vera delegatio,& qtut ad eam requirantiir.
6, Aliquúfe с0nßituendepro al/erodebitorem, non libérât debítorem.

Olutio aliquando gencratim accipiturin ipfo jure, & tunc

eft omnis liberatio quoquo modo facia, & iàtisfaâio , qua_j
creditor eft contentus 1. 176. ff. de vetb.íigaífic. folurio-
nis verbo omncmfatisfa&ionemaccipi placet* & X.folutionù.
ffdefolut.folutionis verbum pertiuetàd omnem libcrationem quo
quo modo facbm. Prefsè vero, & fpecialirer accepta eft numerario
realis pecunia? debita? 1./ЗА""» ff. de folur. folutam pecuniam vriq;in-
tclligimusnaturaliter, fircipfa numerata fit. habet autem haeediftia-
Pppp ûio
464, Ткл&лт de CoHtraítibju
¿riovfilm in ptaxb quia quando veré & pf©prié ad folütionem tcnc-
ris.non potes vnurn proalio invito* creditore obtrudcre, vr (látiro*
dicctur, quando vcràin_. larga. íignificationc accipicur, potes quan>
doque vnum proalio dare, & fubindè TufBcit dare, quod debes in x*
quivalenti.
2. DifTert fpecialiter accepta ab alijs modis* qtribits debitor ab
obligatio ne liberatur, àut quibus obligatio ipfa tollitur. & primo
ab acceptilatione. quod hsc fiat, ficut in ftipulatione olim confuc-
vit fieri precedente interrogation^ ôc íubfequente reiponfione^..
TeLvt dicitur lege i.ff. de acceptilat. cft liberatio per muruam im
terrogationem. Cujus eft hase forma, reus debendi interrogat. de-
temquœ tibi promiß , accepta habet , vel facts* & creditor refpondet,.
habeojvelfacto, id eft, ütisfaftum mihi fateqr, & libero te ас íi for
mal iter, foluifies*. banc foriTiam ponit Briflonius.l z. de folut. in_
principie. Aquilianam ftipulationem, traditPetrus Gregor. 1. 2.1.
Syntagm. cap. 19. Scvtcrquc dcfumpfit exinftitut, quibue modts toäa—
tur obligatio, f. itemper acceptilationem. Diffetî à folutione propriè
d*ûa> quôd Ьгес fit, vt authores voeant, ficta 6c imaginaria, non_
autem folutio vera & realis, & parùm difFert à remiflfione_>, imo
vjdetur- vera donatio pecuni«, vel rerum à te mihi debitarurru,
£&proindè multi apud Tufchum v, accept ilatio concluf 74- exifti^
xnant requiri in acceptilatione acquèac in donatione iníinuationem*.
Adycrtendumaufemacceptilationem non eífe in debito con
trajo per ftipulationem; quiapromitöo verhalis períbla verba tolli*
tur I. an inutile ff de acceptilat; qui ergo aliunde eftdcbitor,.quàm ex
verbali, ftipulatione, non pote ft per acceptilationem immediate li
beran ; quod ex mutuo verbi gratia>yel«lker debet* per novarionem
debet transferre in- obligationcm ex ftipulatione (quod licet faceré
cje.pri vilcgio ftipulationis Aquilianx) hoc modo« quidquid mihi er
muruo, emptione, vel ex injuria mihi fa&a, vel titulo quocunque de
ttes fpondefnè te daturum cerram pecuniam pro libcratiOBc? & al-
ter refpondeatjfpondeo. quidquid autem eft debitum ex ftipulatio
ne remittitur per acceptilationem, hic difeurfias habetur in inftitut.
cit quibtu modis, фс,
3. Novatioeft priows debiti inalîam obligationem vel civilem-,
vcl naturalem transfüíia, atque traasíatio, l.i JE. de«> novat. ejus cf.
feâus
 Dtßut. (f. ЪиЫкт?. 66?
feftuseft, vt priori oTjJigatio perimarur, Sc alia nbva öriarar. ver.
bi gratia debco tibi ex talibus meis agris centum modios frumenti ,
convenitinter nos,vt4. vafa vini cx tali vinea fblvam, eft novatio.
quiaptius illud debitum folvendi ex agris frumentum exn'nguo Sc
transfundo in novam obligationcm folvendi vinum_» ex tali vinea.
& quia novatio valde eft frequens in praxi, de ea aliquid dreendum.
4. Not. i. in transfufione vnius dcbm in aliud fiepe neeperfonana,
debitoris, nec créditons mutari, vrincxcmplo jam dato, quia idem,
qui ante Fuit, eft debitor, leidem, qui ante, eft creditor, fed mutatur
tantíim res debita. Loco frumenti enim debeturvinum_i. & hxc eft
novatio ftrictè fuinpta, & aliud nomen non habet , quàm novationis.
Aliquando verb mutatur five debitoris five creditorispcrfona vg.Pc-
trus debet Paulo 1 00 & Joannes debet Petro 100. rogatigitur, vtiHa-
100. qua; debetjoannesaccipiatloco 100. quae debentur à Petro. Si
acceptctPaiïlus, vocarur delcgatiojquia Pauli debitor mutatur, ante
enim debitor ejus erat Perrus,jam vero debitor ejus eftJoannee,& non
Petrus, quia per delegationem extinguitur debitum in perfona, quae
antedebebat. &proindcdcfinitur delcgatiol. delegarte. ñ. de no vat.
tunc concingero, quando vice tui dasaliumreum credirori , vcl cut
-ipfe folverit.
5. Not. 2. vtdelegatio fitvera oportere cum, qui delegarur, ef-
fedebitorem delegantis. Si enim Petrus, quern mea vice itatuo, ni
hil mihi debear, fed voluntariè fe offert ad folvendum, quod ego
debeoPaulo, non dicor propriè ilium delegare, vt habet commu
nis fententia teile Mold 3 5 9. Ad delegationem propriè dictam tria re*
quiruntur. primó vt ille,quem delego, fit debitor meus. Secundo, vt
tanquam debitor meus promittat. Tertio vt interveniat ftipulatio, vt
fuse períequiturPoman.adBart.inly?/^//rfr/4ÍFy?fír/i<w^f/*/«r.dclcga-
tioautem debitoris mei eft duplex vnaper veram novationem, artera
rperccffioncm juris, aut vendirioncm nominum. Quando fit per no
vationem, debet fieri confentiente illo, circa cajus perfonam fit nova
tio. five qui alteri traditur tanquam debitor novus illiusl. i.cod. de.*
novat, quia_, delegatio fio peL novationem , novatio autem per-
ftipulationem communiter^ faltem_», ftipulatio autem à volento
& praefento'fio 1. 1 do verb, obligat. Ceífio auterru juris*
yçl venditio nominum poteft fieri infeio, vcl etiam.» mvito dt«
Pppp 2 bitore
 j Traftatt*s de Contraftilru >
bitorel.i. dt.AL née créditons cod. codcm, quiaoblígatione nonprc-
tio aeftimabili non gravatur debitor.. & perinde ill i eft, five folvat mi
hi five altcrij cui mandavi exa£tioncm. niíi fortè meus creditor, cui a.
äionemcefl),fitpotentior,de qua re dixi in dub.i4.difput. pta:ccd.&
cefllo viatiaretur cx ifto capites
6. Not tertio praecipuum in hac materia efle animum îibcrandi,
novandi, delegandi&c quam vis enira quis fe conftiruerir pro altero
debitorem,non.Iiberatur debitor. L vbiquùff,de conflit, pecunia, vbi
Bart, dat hanc rationem. quöd prior obligatio non tollatur per confti-
tutum, quale hic intervenir, cùm non fùerit adum, vt ficretno-.
vatio, quia vt obligatio tollatur, debet fieri novatio, perquam hoc a-
gatur » vt priori obligationc peremptai novaoriatur. novatio autem
ipfanonpraj.fumitur, nifiexprefsè dicatur,lege fin. cod. de novat. in
qua corriguntur antiqua jura^., in_- quibus videbatur decerni fiiffi-
cere, vt pra»fumeretur, aliquando, novatio, ctiamfi exprefle non-
diccretur. Stergoinconftiturcb., vcl.inaliomodo Iiberandl interve-
niat exprefla voluntas- nova, five accédât ftipulatio five non, libera-
tur prior.debitor, vfcmuJtis citatis probat P.omanusXupraad Barr. in.
I. fingulârU ff fi certum pçtatur. quia licet communiter fiat per.,
ftipulationemî tarnen poteil fine ca fieri, fi partes id agano. Ad.
dclcgationem vero-propriè diftam requirituraliquid amphùs,quàm.
ad novationem in: c.ommuni. vu pauló ante diximus: pcr^delega-
tionem enimveram ftatim extinguitur obligatio prion's débitons,
cùmperfona dclegata non_ fblùm fit promittens folutioncm, fed
ctiamj detur creditors in_. foluturnj. Vt colligunt Dolores ex
1. fiJponfalibui ft de jure do»v. Sed haïe delibafle fatis eft. juridU
cav autem &. forenfes hac.do ro conrroverfiœ à Petro Gregorio,
Brififonio fup. &.Sebaftiano Medices in^rraS!. de. novation prolixe.
deducuntur_. .

Dubjumiecundum..

CuinamÀehttfieri Jottitio ,, ut debitor libere-.

turf
ÍN pracedenti dub., egimus. de liberatione,. qua: fit per; folurio*
ney1 fiftas, qua« jus habet pro veris & realibus, qualer" funo
accepti-
 Dilatâtio S. ЪиЫитг. §. t.
acceptilatio, delegatio,novatîo,cefllo &c. nunc de veris agendum,
ас primùm pctimus,cuinam^tbct.fieriverafolutio, vt debitori con.
tinga t liberado à debito.

rem fententiam, licet noncommimtorem.

ii„T_Toc tcmporecafuseft'f«qucmiflîmus.. hoftesenim, qui fino-

Г1 vllacaufa Germaniam invadunt, &intercipiuntcivirates, Se
cogunt debitores praefertim abfcntrum fibi folvere five cehfus,five ex
alioíitulo debita, poftca il lis expulfis redéunt veri domini. petitui:.
ergo, an debitores, qui fol verum h oft к tint liberad ita« v t acredito ri-
bus non poffinr,autdebeantmoleftiampati. Quaeftïonem banc fusé
traitât. Bart. in {.creditor. (F. defolut. & in traft, dè tyranno num. 21.
& feqq. & coneiudit.fi folvcrit fpeciera, qua;-fuit debita., cum libe»
rari..
Verum h'aec doâ:>iniÏÏàrr;eft'fariS'inmcata;quandô ad praxim
res dèducitur, & tarnen pundum hoc confeientiam tangit cum crédi
tons, tum débitons.1 non facile énimTeíolviturin prafend , quod fio
debitumfpeciei, vel generis. & pono exemplùm; Cives debent vcl
Principb velalijscxpulfiscenfumannuumjinjuílus oceupator cogió
eos fibi folvere, & Ulis datquietandam, illa cftnè folutio quantitatis,
anfpccici? vidéri poflet quantitatis. cùm centum floreni in oblig.v
«ione fuerinty.p.ropfcreaxafuseftfatiscontrovcrfus. vt autem pona-
tor. in termittisclárioribus.'
Not« aliud eflehoftèm, vel tyrannunv, omnia, vcl pleraquo
bonacivibus4uferre.j- quo cafu licet fhnt ad folvendum impotentes^
tarnen non lib'erantur.à folútione facienda fuo-tempore, quando ad
pinguioremförtunam pervenerint. Aliud verö eft contractual cum
invafóre inire de rebus tertio débitis, aut illi folvere tanquam domi ■
no, & Principicenfus & vcâigalia,quxdcbentutPrincipi,autcmerej
Pppp 3 ab
'47é Haftлtus de Contraft/but,
¿biHoabíéntinm domos, agros &c. Deiftis énini , quiíoTvmu, tra-
ditPanormitanusconfil. 6o. iib. i. eflc liberates. ScBoflius tit. debt-
tores an delinquenti poßint filvere. num. 4. his verbis. Banniti revert***
tur in patriar», occupâtл per eos provincia exprimunt pecunias a fuisfêtait-
bru, iterum recédunt>& fifeu* v/tlt cogèrefiftahiles ijlos. tu die qttodfifiut
non pojfit, & quod ißi liberati funt.
г. Ex natura ergo.rci exiftimo fentenriam banc pofteriorem licet
non fit eommunior, efle tarnen probabiliorero. Ratio eft. quia liceo ,
quando perdo mea, vtdixi, non libeter à folutione îpropter ínjuíhm
vim tyranni.vel pradonisàttjccxtotquenris, tarnen quando alienurr»
mihiaufcrturjalteri perdo, non mihi, fi habcamalicnum dando illud
ty ranno exigenti liberor ; & eodem modo difeurrendura de ceteris rc»
busalienis, quse apud me funt. cur ergo fi mihi auferatur vi fine mea
culpa illud, quod cft alteri debitum, non liberor ? & tarnen fi debeam
aliquam fummam ex mutuo, & illa pecunia five per vim ex corqueatur,
five cafu fortuito pereat, tencor nihilominus folvete. Petitor ergo
diffcrcntiaintcrdebitorcm cenfus,& debitótem ex mutuo, pofíet co
gitan ratio aliqua, quod quando aufertur res mutuata nuMa<fitfacb fo~
lutio vero domino aut fuppofititio, proindeq; non libere tur debitor,
cùm nonfolverit. at quando cenfusdatur tyranno, aut miliribus, qui
tanquan? domini cum exigunt, íicet non fit vera folutio facía vero do
mino, cfttamen4ï£ta,cùm tyrannus fuppoeat fe loco veri domini & fi*
bi vttalifolutionesfieri velit,& Refpub. id tolérer ad vitanda majora
mala. Idemq¡ с Act fi juberct mutuatarios fibi fol verc. quia faltem c£
fet fpecies aliqua folutionis.

.§. 2. tAn lihereturt tjm fihit rtofófl commijjumvrimen ?

S V M M A R I V M.
/, Biflinguenda funt crimina & témpora j & circa vtrumfa aliquid eonfi-
derandum.
3. guando crimini non efl annexa jure ipfi eonfifiatio bonorum > ante lata?»
fintentiam de confifiatione, validefilvitur delinquent i.
g. Rem pofl crimen, cut ipfijure annexa eft confifeatio bonorum, valide fol.
vit fuù creditoribu4.
4* Reus Ufa Majeftatù к die eommiß er'minis caret omni dominio & admi-
niftratione bonorum»
i. Hare
 Dißut.f. Daltum-г, §.*:
*• T 1Я.С quoqiquieftio in hifcèregionibus fa-ре vcnitdifcutienda.:*
il propter miiltorum crebrasrcbelliones,autcöfpirationescuni
hoftibus. Diftinguenda ergo in hoc pun&o primunUunt crimina, de
lude témpora. In enminibus confiderandum,an,ipfo jure dominio bo*
norumdelinqutntcm privent; an ver-ófpcr fenrentiam: circa tempus
attcndendum,an illcqui folvibfcivetikcrediroremdeliquiflc,an non.
pauca quidem fun t hodic crimina , qua; habent ipfo jure annexam pri-
vationem bonorum, crimen laefaj.Majeftaris five humana*, five divinar,
Spfo jure privat, qua; поп с ft noftri inftituti hoc loco perfequi. videri
poteit Petrus Greg, in Syntag. Üb. 3. c. 17. antiquis rt legibus, ob cri*
men omne.quod capital i fuppl icio pu niebat ur.adimeban tur bona J. 3.
ff. ad 1. Cornel, de Sicarrj$-( &quamvis DD. aliquam adhibeantdiitin-
öionem.ramenad Dos in pratfenti rcs.non pertinetj. Juílinianus vero
inzathçnûcA bona damnatorum. cod- de proferipr. antiquas leges revo-
cavir,voluitqj vtoboullum crimen pubicareotur bona,praeterquanx.
laefxMajcftatis.in aliquibus vero Provinci jsadhuc fervatur.vr de Gal-
lia teftaturGreg. flip.- Sed quidquid fit de cöfuetudine confrfcandi.vci
noniad:noftrum propofitum facir,quod.quädo ipfo jure non publican*
turbona,fedjubenrurpHblicari,.non perdatur eorum dominium eriaü .
fera tur fenten tiacriminis declaratoria, & reus adjudicctur gladio, nifî
feraturcxpreíTa fententia, quâbona confifcentur, dicendo., & confifia—
mm boHA3vel quidifimile, vt.dicit Angclus de malefic. verbo,¿* ejus bona,
Jodocus in praxi crimi п. с 66' & alij. Ihcriminibus vcro.qu ibus ipfo
jure incurrirur confifcatio omniü bonorum fufficiat declaratoria cri-
minis v.g PttrumcommififlecrimenMajeñatis.etiamfi enim nihil ad-
datur de confifeatione, ramea fiícus ea invadir.
z. His pofitis. qua;ri tur, an poil commiflurn crimen validé Tolva*
tor reo, ita vt folvens iiberctuc *
Refp. primó,quando crimini non eíFannexa- jure ipfo conff-
featio bonorum, ante laram fenten tiam de confifeatione validé folvi-
tmdclinqucnti,&Iiberarurd«biror.Probquiavt habetuN. aufertur.fi.
de jure fifei. in reatu confiitutm bonafuá potefi adminifirare , ejufá debitor
bonafide relie fohit* Cafus hic videtur definituSr Tota difficultas eft
de crimine, cui jure ipfoanncxa eft confifcatio bonorum.
3. Refp. fecundo, reus poft tale crimen validé folvirfuis credito-
ribus*. itaj.Bart. in- Lfoji еошгяЯит* fL de donat. rationcm dat.,
quia
б 7* Traftatш de Contrafttbttst
quia^fifcusr'ipfcjdebcreo ca_i debita folvere; cùm ad ilium boníu
tranfeant cum onerc. non fit ergo fifeo injuria, quando reus facit,
quodipfe deberé tfacerc. Inrclligo tamen modo non fiat in fraudem
fifci,qua:fraus praefumi poterit y cl cx<prerijcxiguitate, vcl quod de-
bitam non fuerit certum, vel liquidum, quia tunc fiícus revocabiu
contra&um, in quantum ipfe-cft la;fus per eum.
4« Tcrtia^rgoquaubonisrefdlutiorpendet ex со, an reus IxCx
Majeftatis vel alterius-criminis,cui ¿ft annexa publkatio bonorum.»
ipfo jure, perdat eo ipfo dominium Scadminiflrationem bonorum, an
veró tan tùm poft fententiara declaratoriam dtlifti. Si enim perdat ,
certum éftinvalidé folvi. quia non validè folvit il'ii, qui nee eft domi
nus, nec habet à domino commiiïionem recipiendi à me folutioncm ,
& liberandi me ab obligatione. in prxfen ri au tem fi feus effet dominus
& non reus, ergo illi folvendum effet. In hac re videnturdivifi effo
Jurifcoff àThcoiogis, & licet agant communiter de hxrefi.qua: eft
crimen IxCx Majeftatis divina:, tamen habet omnia communia cunu
l«fa Majeftate humana, vt probat Arnaldus Albertinus in traâ.do»
haerefi fuperc. £%uoniam. de haeret q. .15. vnde argumentum eil com
muniter faltem,ab harrefi, ad l*fam Maieíbtemrhuawmm.
JudícoSiCrgOjcemmuniiis traduntjTeum à diccommiffi cri-
minis carere omni dominio, & adminiftratione bonorum , & retiñere
nudam eorum pofleffionem vfque ad fententiam. ita Clatus in praxi
crimin. V. Ufa Aiajeßatü.

§.¿. ТгаШатг dilucidtùs materia confißationu.

S V M M A R I V M.

/. An commit tens crimen Ufa Majeßatü perdat dominium bonorum ante_j

fententiam declaratoriam i an vero adminiÏÏrationem tantum-, va
riant tum jurifcoßßtum Theologt.
2. Verior eß fenttnt'ut^qut docetreum non fricari ante fententiam decía-
ratoriam criminé dominio bonorum.
3. Hinc fiquitur reum laßt Majeßatü validé ret ßat alienare fer contra»
¿tusieófy foffè licité &fine feccato celebrare.
4. In hujufinodt emptionù contrae!и, omnetfrufttu ante latamfintentianL»
percefti pertinent adcmftorem.
2. la
 Bißtttatio <P. Buhгит г. §.}. 67 J
I, TN hac rc funt varij, tum IurifcoíT tum Thcologi. Bart, in 7. tmpe.
X rator. ff. de jure fifti diciteommittenrem crimen IxCx Majefta-
tis humana; non perderé dominiurnTjonoturn ante fententiam dccla-
ratoriam criminis, fed tanrùm adminiftrationem, per hxrefim autem
amitti dominium & adminiftrationem : Bartolumautem,vt folct fie
ri fequunturmulti.Covarr. in4»decret.'cap.<6. §. 8. imb Canonifta?
multo fortius loquuntur<dum docent illum,qui eft cönicius criminis»
tencri in conicientia déferre fi fco fua bona. Panormit. inc. i,do
conftitut. Fei. ibidcm &alij/Glarus lib.5. V. UfieXMtieftdtù §. pr¿terca
Alij verö contra fentinnt perderé dominium ,fed non adminiítratio-
nem. Gigasintraft. de crimine Iscße majeftatis lib. 3. q 24. Dinus
citatus àBart. fup. &pluresalij. Sed longum eflfet varias fententias*
recenièrequia non omnes in hocpunclo fibi i pfis coh ftant , &'vix vlli
ex JurifcoíT. aut profundé penetrant, aut claré explicant. Theologt
Recentiorescommuniterfic declarant, quöderimen, cui eil annexa
poena confifcationisipfofa¿loincurrend£B,non privet reum ante Ten«
tentiam declatatoriam criminis dominio bonorum, fed adminiftra-
tionc certo modo ,ncmpè vt non poffit alienare qna:cunq;irrevo-
cabiliter, potöt tarnen aliqua. comparare enim fibi poflc neceflaria
familia; fuftentandae, emcre, venderé, folvere pro talibus. illam au-
tem particulate /¿/2 fitfo hocopetari,vtàdie commíffi criminis bona
fint ita obligatafifcoivtomnescontradusalienationis^onationis &c.
à tco faftos poifitfifcus refcindeTe. prdindeqj dominium, quod reti-
netreus.efle valde tenue, & infirmum. ita doce t Salaz difpi 5-deleg.
fec>.4.&s.qui plurescitat profc Juriftas&TheoIogos.Vafquez de leg.
difp. 170.& fcq. Mol. difp 95- de juftitia.fufîflimèSuar. difp.22.de fide
per multas fed. Sanchez Hb.2.de pr«cept.c.22.
Refp. hace fententia bene explicata videturvcrior , & confor-
miorasquitatirveriorem dixi. quia textum habemus darum, quôdrei
lsfseMajeftatis fint domini bonorum X.quétfitumcft.ff. qui &kquibus. пес
vllura textum habemuscIarum,quo decernitur reos inte fefctcntiam
priyatos dominio,
Dices,noncfledubium fajpein jure declaran talcs efle priva-
tos dominio,cùm ftatuatut bona efle ipfo jure confifcata,vt habetur с.
cumfecundum de hasreticis in 6. Refp.Suarez fup. non efle idem con-
fifeata efle ipfo jure bona,&rcum privatum efle dominio, conffiat/u»
Q^qq cnim
б74 TraftAttu de СоМгйШЬш , .
cnjm non fîgnifîcarc aliudi quàmbona effe addiââfifco, Sc jus ill ï ac-
qui fi tu m, non verb de fa£to dominium in illum effe translatum actua-
liter. fed quamvis fubtilis fit ha;c. doctrina) tarnen videntur lcgcsalb
quidampliùsvclle. namin 1. commiflA. rK de publicanis dicitur, qvttd
commißkmeil, fiatim définit eßt■ iUiu*, qui crimenrcontraxjt., dominium^, rei
veftigalù acquiritur. & alibi faepe, proinde mallem fçcundam ejus folu*
tionem,quöd nempe dominium di reûum tranfear ad fifc.nmjfed-vtilc
rrianeat penes delinquentem.vfqj ad fentenriam, vcl tcrtib,vr exponit
Mol.fup. effe translatum non tarnen abfolurè.,fed fub conditioned fe-
rat ur. fe n te n ti a d с cl arato ria. "cum e rgo d e b e am u s evitare со гге ft i о n с
legum, &habeamusclaram legem cit. qvœfitumeftpro dominio, quod
pencs.rcû eft,debcmus alias leges cuhacconciliare,quanrú poteft fieri.
Secundo Prob. quia poena modo illo rigjdoex plica ta non effet
hominum moribus accommodata, & proinde talis lex non obligaret.
Bonamus cxcmplumpracîicum. quidam occultiffimè crimen commi-
fît, cui adjun&aeft pœnaconfifcationis. Si bonis vtatur autfdpfurru
fuofq; alat, confumit aliena id cft,bonafiici. quod eítinjuftü, prefer-
tim fi in magno ftatu pofitusfit,Baroms.v,gvrI Comitis, familia enim
iplendidam aletj&.to^milfia lo^eam expender ex bonis fifci, & ad lon-
gum tempusXaîpe,c.ùmfortè crimen non adeo cito fit detcgendom_».
Communiter autem doccturslicet ille, qui bona aliena retinet>nonrc-
ncatur cum detrimento vitacaurrainaîftatim reftitucre, firamrn illa_»
fola habear,non poffet-confumere in quantitate magna, cum certo ре
пс periculo fie eaperdendi, vt nunquam adxiominum fint perventura.
& cum nulla bona habeat.nifififco dcbitapropterdelicbirrbnon ten-c-
turfifcus effe contentusjvtfplcndidè vivat, &rcftitutionem différât»
cùmfibi imputare debeatreus, quod in. tales angufhas peccando Го
conjêcerit Neergohaîc tarn dura fequerentur,cenfetur Refpub non
privaffc ilium a clualiter dominio, fed tancummodb jiura formaman-
teinfmuatam.
3; Ex hac aurem fententia, quam probabüiorem puta mus, fequí-
tur,reulaefieMajeftatis validé res fuas alienare per contractus five gra
tuitos, five.oacroíbs,vendere3donare('prxfcindëdo à circú ftantijs alijs,
lxfione proximi«&c &confiderandorcm pra;cisè ex cöditione pœnç
in lege conftlttttœ) fifeum verb proprer jus,quod acquifivit in re,p.o.fle
poll fententiam declaratoriam omnesillob contractus refciodcrc > &
 Dißut. 'S. ЪиЫит г. J.-j. ¿7j
repetcrc quidquid poil patrarum crimen älienatum eft. & ita 'fatten »
tia_,illa_, retrotrahitur, acfífuifTetlataftatimá patrato crimino» &
contraílus ita fe habent, ас il non fuiflent initi.
Sequirur fecundó polTe licite & finepeccato celebrare con
tractus, modo partem,cum qua contrahir,non decipiat celando pe*i«
culum.in quo verfantur bona &c. hoc coroHarium eft commune inter
Recentiores.Sañchez lib.2.depraecept.c.22.num.59-Vafq cktatusfup.
difp.171-Suarez.difp.22.cit.Salaz.dirp. i 8.fe¿t.5.& plurimi.quos citar,
Sanchez num. j9- Ratio eifc quia nullo jute ecus prohibetur alienare*
bona, ergo licité facit.
Dicuntefletnanifeftam prohibitionem^pettotum pene jus, fe»
piflîmè enim inctflcatur non porte bona poftcemmiffum crimen alie
nan, non poíTe dari libertatem I quifquù & l.fin. cod. ad 1.Jul. Majefl. U
cxjudiciorumfí. de accufat. Reipondeo prohibitionem illam arficere
rem non pcrfonam, id eft, illa prohibido alienandi non dirigitur ad
perfonam imponendo illi prxccptû non alienandi, fed fola bona fiunt
inalicnabiiiâjvcl íaltem non álienabiliairrevocabiliter.irritatur ergo»
vel quafiirritatut a£his, fed non prohibetur fîcut fupradiximus. Vem
quidem cft,quando actus declaraturirritus, vtl irritabilis fubinde, add4
ргжеергит non exercendi illum. Prtelati Ecclefiaftici invalidé & illi
cite aliénant bona fine folennitate. quia illis pecaliariter demándame
curaconfervandi tal ia bona,proindeq;centraobligationemofricij fa-
ciuntjdu tentant ea alienare. Dicimns autem inpraîfenti ex irritationc
a&us non fequi prohibitionem, nifi apponatur praxepturn, vcloriatuc
aliqua obligatio naturalis abftinendi ab actu, &c
4. An autem ex eo,quöd emptor fiat dominus rei empt* iequatur
perciperefru&us fine onerereftituendi fifco, variant valdeTheologi,
& alijPattoni fenrentix,quam fecutifumus. Sanchez с.г\.п. 1 97. Vaf-
quez difp. 1 72.Suar.difp.2 2.cit. feft-4.dicunt fruftus omnes.qui extant
reftituendos, confumpros bond fide, fi ex illis noncû fa&us 4itior_*
non reftituendos. & addunt eife communem.
Secunda fententia eft Salaz difp.15.de leg iert. 5.num.i 2. qui
exiftimat omnes fru&us ante latam fententiam perceptos ad empto»
rem pertînetej poft fententiam, ad fifeum.
Dico2,pofterior haec fententia videtur prababilior.fuppofitis
ijSjquç paulo ante diximus de dominio bonotum raanente apud dclin-
Q^qq г quentera
g7б Traííatun île Cer* >,:ffibur,
quentem vfq; ad fententiam.Prob.quiaeit communis regula,qu6d res
qu»q; fuo domino fructificar, atqui emptor,cit dominus vfq; ad fen-
tentiam. ergo ad illumfolumfru&us.pertinent.
Dicuntillbqui contraria; opintoniadhajrentj régularité г iftud
axioma obtincre>fcd non habere locum, quando dominium eft tränt
latum cum onere reftituendififcapoftjatamfententiam: 5c deindè, íi
fruftus iftiapuddclinquentem extarent, deberenturfifco fimul cum i.
pfa re, Refp, onus nullum transía tum in emptorera, nifireiliruendi id,
quod aeeepit à yenditore , ycl quod fuit aliquando venditoris , atqui
fruftus nunquamfuerunt vcnditoris»cùrn.nondu eo tempore fuerint
in rerum natura, deinde communiterlóquendoin donationibns.qua:
fiuntfub conditionenon fulpcniiva,fed refolutiva.v g. iii_ donatione
rei cum hac conditione,vcl onerc,vt reverratur addonantem,fi dona-
tariusexiftatingratus(&ille eftcams^rafensXruftus inrerim pereepti
funt donatarij, neccum re donata reítituütur dónatori.vttraditlafon.
X.fiheres. fEde condic}, caufadâta.fusè Tiraquellüs in \.fiT>nt¡uam. cod.
de revoc,.don*íJ_r«vírw/»r^num,2.79v&Teq.& aliquot alij. Eadem
autemjVtinfiríuavbeftratjoianoftrQcafu. quia dominium efttransla«
tum in çmptorem cum hoc onere, yt rem venditamTibi retincao in_.
perpetuum,0 fententia declaratoria non feratur; fi verá feratur, refti-
tuaturfifebresipfa. & quia de fructibus nihil ftätuitur, .aut in donata-
rio,autin emente à rcocriminis,a;quü eft.vt vtrinq; par fit r«itio,cum
nullusfittext:US>quiconrrariumdecernar,5c ratio in vtroq; fit eadem.
Adaltcranwationem,quöd fiillifrüdüs penes reum extarent, confî--
fcarcntur,facilis eft refponfio.rjam cum omnia bona delinquenriscon»
fifeentur dejure,fruá:üsillrfiapudeumrepcrirehtHr,cenfercnturin^
bonis, & proinde eflentobhoxij confifcàtioni : at fruftus.quos-emprox r
percepic,nec Гип1,:псс,угццат fucruntin bonis criminous

§. +f An fifim.teneatuv , emptoriitts. refundere pretium, quandore- .

cuperatres ci delïncjuentibta "Vtndäm ?
S, V M: M Aa R: I V Mr
i. Tïfeùs debet exprêthtшит refúndete, quantum ex tilo reperitur in bonis
delinquents..
s. Hoc verum eß, etiamfi inentente nonfuerit bona fides,&feiverit venden-
tù crimen admißum.
3, Po-
 Dißut.f. Dubiumi. §.4. $77
j. Poteß emptor pretio prfatri , fi.T>itiditorem adtvrterit in fraudem fifii
dlienationem faceré;.
4. Si prêt гит non extat, nihil reddendum.

Ii ГЛ Iximus in §. prœced. vbicunque invcntt bona delinquen tiV

JL/ pofleeripere. Petiturautem,antcneatur poflldcntibus dare
aliquam compeníationem. grocertö^habcntDD. quando titulo gra
tuito v. g. per dónationem fafta eft alíerratioynihi] deberé. De titulo
onerofo-eft aliqua difficultas, fi conccdcrcmus dominium à momenta
patrati feeléris tranflatum in fifcum, res fóret expedita quia fifcus a-
geret rci vendicationci qui autem rem fuam vendicanr, non tcnentur
pretiumrefunckreU. inctttilem. cod. dc furris. Sicurpro equo meo,
quem furalteri vendidir, quandó tanquara rem meam vendico, погц.
obligor pretiumfolvere. Sed quia probabiliústxiftímavimus, non_.
transferri dominium in fifcum , admbendu eft aliquod tcraperamen-
tum. Communis eft fententia etiam apud modernos , qui fentiuno
tranflatum fuiíTe dominium in cmprorem.quando prerium extat in_
bonis condemnati five formaliter, five iequivaienter, ( v: grfi pecunia
nonconfumpta apüd cum repcriretur,aut fa&üs fúiífet ditioT per con-
fumptioncm ; déberefrfeum exprrtiorantum refund¿re,quantum ex
illo reperirar in bonis delinquentis. Si verb nihil invcniatur,poflc fi
fcum repetere nonfoluto pretio. ita>Ahton. Gomez torn. 3 . 'variar, с.
■2.1 Cbvarr. in epitom. p. 2.c. 6f §, 8: num. 9; CIarus'invpraxi crim.q.78.
%. contingrt. Svarcz de fide difp.2-2: fcft. 4. & paffinralij praîferrimRe-
centióresThcologi & JurrfcoíT.; Addit Sotus I»! i.de juftit. cap. 6. q.6.
Si vendideritrcusproalimentis neceffarijs fibi & fuá; familia?. anto
cond¿mnationcm ( quod fupra diximus licitèfîeri ) reneri fifcum fol-
verejcunvpro temporeíquonondumeftlatarfcntentia1, habeat jus ad
percipiendâ alimenta, modo explícato paulo fupcriùs;*
Exceptionis à comtnuhi regula de non fól vendo pretio ab cm-
ptore dâto,ratio eft arquitas, qua; non patitur, vt locupleteturfifcus ex
aliorum,quàm delinquentium bonis.
г:.- Limitant-tamcn pjcrïq; hanc doclrinam de pretio refundendo,
quandó invenitur in bonis condemnati, & tunc tan tùm fit vera, quan-
dó bönafides fuit in emente, vt quód nefCiverit crimen>dmiû*um. Si
enim fetverit, privari & rc, & pretio, etiamfi extet. Verum illa limi.
q q 3 tatio
'§ 7 1 Trallaius de OmtrMttbus,
tationon placet, fuppofitafententia, quam probabiliorem diximus»
;quiafcientia,velignorantia eft impertinens. ipfe enim delinquent"
confcius fui peccati,.&validè.& licité aliénât, ergo, qui cum со con»
*rahit,Iicitèaccipit, quodaltcr licité dat,etiamfifciat ilium eíTe in tali
ftatu. & pares illi funt in onere,& commode. Vnus enim fc cxponiui
periculoamittcndi pretium, fiferaturfentcntia? alter periculo amit*
tcndi rem emptam, & vterque fine peccato eft. & ficut non punitur.
vendens precisé ob vendirioaem,quafi in illa peccaverit.fed propterj
deliclumMajeftatislarfa;,& aufcrturillipretium,quiacft in bonis, qu«
debenturfifco : itaaltcri quoq; aufertur res fua, quia femcl fuit fifco
obligata, non vero fruftus, in quibus imnquam fifcus jus acquiilvcrat;
& in.corum perceptioneipfc-non peccavit.
j- Fatendum quidcm eft, fi emptor non folùm fcivcrit rem obli-
gatam fiico, fed ctiam venditorem adverteret in fraudem fifci aliena -
tionem facercpoterrt in pœnam iftius delicti pretio privari.quia licet
emptor non teneatur procurare bonumfilci, tarnen tcnetur non coo
peran ipravx intcntioni alterius volenris fraudare , & contractus inirc
eo.fine, vtoccultentur bona,&adfifcum non pcrveniant. Colligetur.
autem intentiofraudandi fifcumcxcanjecbiris varijs, quas prudenti
jiudici circumftantia; facti fuggercnt.
4 Etha:c diebfunt de pretio reddendo, quando extat. Si vero
non extat, nihil.reddcndum docenr plerique : fed Vafquez fup. di-
íputatione 172..C. movet dubium in haec verba : Si$ vt¡ dtximut , qutlu
bet pctcfl contrabere сит reo,-ettarn ßtenter, & contrains talis eß-valtdus,ego
non videoy quare qui emit ab h*retico, ferdere debeat pretium, quod dédit, ni-
fi quia prajùntitur culpa &c. ¿kpofita veritate & probabilitate eorum,
qua; ante deduximus, hase fententia eft valde conformis arquitati.quia
cùm hic non agatur rei vendicationc propric diftâ, fed fifcus implorct
officium judiéis, ad obtinendum illa, ad qua; jus per legem habet, & in
lege non muletetur emptor amiftione pretij ( ficur ftatuitur in contra
ctus cum minoribusinitis ) non videtur xquum , vt fifcus , qui de
bet folvere alijs creditoribus delinquentis, non folvat huic quoq;;
nifi prçfumatur mala fides. Sc collufio, qua: tarnen non femper h abc о
locum in tali em p tione.
 Drfutatio-f. ВиЬ'ттг. .£jv 679

Qurd'dicendUm de ßlktione ßtBa. delinquent} * debitare £

s V м m a ft i V m:
tk Debitor non filvit validé delinquent i, <>
». Hoc verum eß etUmß ßlvens. neßtat creditprettL* eJfCj retmt* fand
facinorv*

t. T) Ropterl. fin cod. ndl. Jul. Majeß. communiter Doftoresafle-

jL runt, vt fupra infinuavi non folvi validé , proindequc debito*
rem non liberan, & fifcumpoûe eum cogère ad- iteratam folutio*
«cm.
Hàncgencralcm dodrinam limitanrSalicetus ad V. meminijje.
cod. cit. Gigasde.criminelarfae Ma/eft. i. j;p»a. q,¿7- Molinade jufti-
tiadiíp. 563. vt vera fit tunc, quando folvens feivit credítorem eflo
rcum tanti facinoris, quajido vero nefdvit , Jolutionem efic validaui-,
& liberari debirorem;
2. VcríinihanclimirationeoniOTi probo. qtiia,vtdícYutn eft in^
priced, feientia vcl ignorantia delicti ¡n fenrentia, Molinas Гирггц,
iciàra eftimpertinens. quia fciens crimen validé cum reo contractus
alios init, dominium ptcfij ineum transfert, & dominium mercis ac-
cipit,quoufquc àjudieeper féntcntiaminfirmetur. Sicuti ergo fei-
entia communis non impedirvalorem aliorum contrae! uum, ita nec
debet impediré validitatcm folutionis; Stando igitur in legis deci-
fione, feientia vel ignorantia nihil operatun Propter aurhoritarem
tamenl. fin. citara?, exiftimo, vt ante dixi, dominium поп transferri
infifeum. 6t proinde contractus criminofi effe validos, fedinfirmosr
nihilominusfolutioncs invalidé fieri, lege peculiariter eas redden,
te irritas ; ficut & manumiífiones. Ratio díverfitatisJ С quam fusé
profecuti fumus in dubio 5. difputatione ь dé ceiTatione obligatio
ns) eft, quia liberatio femel data non porefVrevivifcerc y quia eft
extinctio obligations folvendi; extinclioautem cft>erpetua. Sed in
aiijs contra£Hbus non dcftruitur,fed oritur obligatio v. g, emptio po-
teft val ida fcmel effe, & per legem vcl judieem poftea. refeindi & i ta
non fuit necefle, vt lex contractus cañeros delinquents reddéret in
válidos abinitio. quia manent in_ ejusr* potcftate, & poterit, quan
do videbitur^efcindcrc. liberatio autciru validé íemci data.,,
6S о Traitâtus de Contraftibtts.
cum fit extin&io obligations, non eft in pore ihre juris. & proinde
necefle erat, vt ejus quad inttodudioni ab inicio refifterctur.

§. 6. Qtùhut alijs ''legitimefiat,aut non fiatfilutio ?

:S V M M A R I V M.

/. Sîquù fofoat pupiEo, fine -tutorîswthoritatey non liberatur.

г. ^Jfdjettu* dicitur qui ex consenttone partium conßituitttr ad recU
pendant folutionem.
S» JÇuomodo ddjetfits conjtituatur.
4. Débiter liberamrt'fi fofoat adjelio.
5. Dißrimeneß[inter mandatarium ¿r adjeltum.
ff. SolutionesvcrA & formales pojfuntfieri adje¿ío, fed non fiBл & лаии
folientes*
7, oí» debitor liberetur fofoens Procurâtort vél mandatario, diligenter aU
tendendaeß forma mandati, &qualùfit Procurator?

•t. Iximusinpra?ced.$. non áltennos loi veré 'deberé, quàm cl,

JLx cum quoeontraximus, autalterideejus confenfu ; aliter enira
folutionem nos non liberare ab obligationc I. quihominem. ff. de folut.
l./Ȕj//(7.cod.eod. fed non omnes, cum quibusconrraximus, funt capa
ces accipiendi à nobis folutionem, itavt nos liberenr.
Primo loco eft pupillus,illienim folvcns finctutotis aurhori-'
täte non Iiberatur. Inititut. quibus alien, licet. §. vt ex contrario. 1. pu-
filio, ff. de fólution. in ijfdcm autem juribusítatuitur , vt quamvis pu-
pillidebitorpcr folutionem fie faâiam non liberetur , tamcnfi extecj
pecunia,debitorireddendam ¡ fi vero confumpta fit, necpupillus fa-
duslocupletior, integram debitor folutionem prxftat. Videl.7?pu-
fiât. ff. de folut. & quae dicla funt in difp. 2. de conrrad. pupillorum.
Illud hic addendum, vtprobcturpupillum fa&um efle locupletiorem
attendendumeiTctempus, quoin judicio debirum exigirur. Sienim
со tem pore, quo Ii tern con teftatur, non cft pauperior, ce nfc tur fa Л us
locupletior l./e^/Ä. ff. de folut. Videndum ergo tantùm, an omnia
illa habeat, qua: habiturusfuiíTet,etiamíi prerium non expendiffeu»
vcl ctiam an pretium in res neeeifarias expenderit i. cit. Debitoren*
ergo
 Dijputatio S. ЪиУмтп 2.§.f~. 6St
ergo folvac tutori, vel curatori pupillorum /minorum , furioíorurh.»,
&c. vc liberationem confequantur, etiamfi judicis auchoritas norL.
interponaturl. quod fforte ff.de Colut. Ißiutam. ibid. & tunc pupillus
vel minorj fi defraudacus lie, auc damnum pafius fit, non conveniez
debitorcm, quiper folutionem factam tutori liberacus eft, fed tutore.
2. Secundo loco eft Adjcfiftts. de quo cractatum incegrum fcripfic
BenvenutusStraccha. Adjedus aucem ille dicitur,qui ex conventione
partium conftituitùr ad recipiendam folutionem Ifi ttaßipuUttu. iE de x
(blue, vbi farpe eftmentio Adjecti. & alibi.
3 . Nocandurn primó, Adjectúm confticui hoc modo,promit tú mi»
hiJoluturum aut Titio, idemq; eric, fi dicas mihi velTitiojnihifeu Titio, mi-
foi fiveTttio, mihiTttiovè. quae Omnia benè probat Straccha citatusin
4. p. multis §.§. denify omnes particular, qua; ex vfu juris funt diftiri-
ûiva?, fuftîciunt ad conftituendum adjectum. ,
4. Not. fecundó, Adjectum coîiilitui ad accipiendam folutionem,
&propterea debirorem Uli folvendö liberari. vt confiât ex legibus*
cit. conflicutio autem Adjecti eft perfonalis. quia ad heredes nó tran-ь
fit l cimquù. ff. de verb, obligat, vbi fie dicitur. cum qua fibi aut Tttiè
flipuUtus eßffiliTitio лfitccejjàribw tim refit;<rßlvitur.cu\u$ conflit ucionis
rationes varias Jurifta; excogitarunt. primaria quidem & certa eft
Voluntas Legislatoris, cùm vt inculcat ñepe Vlpianus , non pofïimu*
feire, quid Legislatöres moverit. ratio quam traditBart. in d. \.fi quit.
videtur fatis bona. quiaAdjeâo commiftum eft merum factum, id eft
nudafolutionisreeeptio. qua; autem funt meri facti, non tranfeuno
àd heredes. Vtpatet inexecutOcibusvltimarumvoluntatum,quorü
officium eil perfonale. & ad heredes non tranfit. ve coíligunt Docto
res, iclfiquidрлиреггЬш. cod. de Epif cap. 1.
y. Not. 3. inter mandatarium& Adjectum hoc faltem diftaro,
quodmandatarius,aut procurator revocari poffit,& tunc temporis-
debitor revocationis confeius invalidé folvit: Adjectus non icé. fed iL
Ii poffee invico credicore rectè folvi. 1. vero ff. de foluc. quód autera
dictum eft Adjecto reclè folvi, intelligenda eft conditio, fi manferit
in eodemftatu, in quo fuit tempore celebrad contractus , пес iùara
conditioné deteriorem fecerit, facla enim mütatione flatus in peius,
fi hoc debicor fciverit, non reclè ei folvet. 1. cùm quti.de folut. >
6. Noc. 4. folucioncs veras ôc formales poíTe fieri Adjecto, fed ne
Rrrr fictas
6S 2 Ъгл&4Ш de Contrâtihm,
fi&as & a?quipollentes. de quibus egimusin duíxi. hujus dííp. ncc e-
nim poceft novare,delegare &c. L eut reffè 1. non ideo ff. novae, née de-
bitum exigere poteft, fed tancùm accipere i & folventem liberaro.
Creber autemeftAdjectorum vfus apud mercatores ; & funt plerun-
que ad commodum cam credicoris, quàm débitons, plura legi pof*
func apudScraccham in traft, cic.
■ 7. Tercio loco func procuratores vel mandatarij,vel alij qui à cre-
ditore comiflionem habenc accepeandi folutionem, & liberandi de-
bicorem. In hac aucem diligencer actendenda eft forma mandari, те!
eommiffionis dacas. quia aucem generalis quidam do&rina hic tan-
gitur de procuracoribus. .. .
Not. i.qui folvic procuratori, vt per earn folucionem acquirac
liberationé deberé infpicere 1 . an fu procuracor ad lices tantùm, nec
habeac fpeciale mandatum accepeandi folucionem, nam folvtns cali
procuratori non liberacur \.hocjure ff. de folut. 2. an fit procurator ad
xraftanda & finienda omnia negocia alterius,aut habeac generale má-
dacu adminiftrandi bona, tali enim ricé folvicur,& liberacur debitoe
L vero ff. de folut.ôc non folùm vero adminiftratori reftè íblvitur, fed
etiamei.qui aliquando fuit verus, fed jam eft à domino revöcatus,aut
ëxprefsè prohibitus acceptare folutionem, fi debitor earn rev.ocatio-
né ignoraverit, validé ei folvit , 6c liberatur, fi fciverit, non liberatur.
I vero cit. L qui hominem.%.fi Titiam. ff. de folut. &Doctorespaflim сб-
jTentiunt. Imó etiam, fi falfo procuratori folvam, & dominus ratam
habeac eam folutionem, liberor. vt habetur in cit.Lc*w rAtibábate re.
trotrahétury& mandato dquifAreturAt reguljuris in 6.ln re ipfa aliud eílr
mandatu,aliudraçihabicio, vt bene obfervatBart. in 1. й quipro empto
re, ff. de vfucap. 6cvt notât Decius. Yfemper qui nonprobibet.ff. de reg.
juris, quando lex vel ftacutú pro forma ahcujus rei mandatúrequirit,
aut verfamur in materia ftri&a, vel praifertim odiofa no a;quiparan-
tur , tarnen in hac materia, qua; fundatur in «quicate pro ijfdemha-
beatuL.
Not 2. aliquando dari procuratori generale mandatum ad agerw
dum & defendendum, & ad omnia facienda, quae ipeciale mandatu
requirunt. Talis autem forma mandati non tribuir poteftatem agen»
di ea, qua? ahàs de jure fpeciale mandatum requirunt. Quod fi cum
jila generalitate fpecificecur ahquid , quod de jure ipeciak manda-
tum*
 biJpHtât'tt f. Dilti**. 2 „jf.Ä 6Sj
штп exigit, W. g. fi dicacur, poteris eciam cum advèrfario cranfigero
( quod de jure requiric fpeciaie mandacum ) addacurq; poftea , & o-
mnia alia tra&are, qua; fpeciaie mandaeü de jure poftulant, cune eju$
comiffio ad omnia, qua: fpeciaie mandatü requirunc , extendicur. vc
claré ftaeuieur in c. qui *d agendum, de procurat.in 6. fed jus ipfum eo-
dem loco limicac,vc non procedac in eo , cui adminiftracio libere eft
concerta, 6c idem quoad hoc vlcimum punctum ftacucum eft in 1. pro-
turatcr cui. fi. de procuran. JuriícoíK communicer vocanc procurato-
rem cum libera, idem aucem eft , ac dare ei liberam faculcacem ad-
miniftrandi omnia , 8c diíponendi de ijs, ac fi ipfe dominus cflec pra;-
ièns. quamvis aucem habens generalem poceftacem fine claufula, li
berлт non poífic illa faceré , quee requirunc ípeciale mandacum , po
ceft camen-., eciamfi illa non fie addica-., admiccere folucionem.» t
& debicorem liberare, vc cradicGlofia ad 1. Vcroff. de foluc. 6c Mol.de
juftit. difp. 563. 6c per diftin&ioném illam cumlibera6cfinc libera-,
poílunc mulca; ancilogiar juris conciliari.
Kot- 3 • ïeem operari adminiftracionem cum libera circa caufam
parcieularem, quod operacur generalis adminiilracio сипи libera.»
ad omnia, vc cradic Barcolus ad \. frocur*tori est/, cic. 6c ad 1. qui Re-
m*%. CAllimxthu*.. fEdcverb, obligac. Ôcalij communicer. Vnde cali»
poccft deifta caufa cüíponere» ficuc ipfc dominus facerec,fipraîfen*
eflec. Vndefi cranfigac,vcndac, folvcndi cempus, 6c precium con-
fticuic 6cç. nec poceft confticuens recracïare, quod à cali adum eft»
nifi dolose mandati fines excclleric. Quód fi concingerec manda-
tum efie obfcurum , 6c procuracor vel mandacarius coram judico
id exhibueric, 6tJudex admifleric iftum canquam legicimum ad era-
ftandum.ôcdifponendum de caùfa, de qua agicur,6c a£la ab illo
approbaveric, non poceft principalis venire concra illa , qua; gefta-.
func. cum partes judiéis fine obfcura incerprecari , ôc mandans in ta
li cafu fibiimpucare debeac, quod non fie locucus clariùs auc ex-
prclilùs. Ica Alexander confil. 103 . L 2. ex Baldo, 6c alijs. Vndó
cùm non ica pridem cafus contigiiTec , vc procuracor à Judice vel
tanquam procuracor cum libera, vel ceífionarius admiflus fuiileü ,
6c aliqua bona vehdidüTec , cum certis oneribus 6c difpoficionibus*
ab empeore approbatis, 6c pars vellet improbare factum procurato-
rib& 3£erc rei veodicatione contra empcorem.rçipondi non pofley
 6 J 4- Troffяш de Contrac7ibnet
id fieri ; necTeftitutionem illi concedendam cum praejudicio empto
rs , cùm nulla effet fufficiens caufa. .

Dubium certium.
Quomodo debeatfierifihttto .<*
HJEc materia eft valdè diffufa, & multa, comple&ïtur , vt autem.»
ad cercam mcthodum re vocetur , per partes ibimus.
§. л An<vnumproaltofihipoßit?
S V M M A R I V'M.
/. Vmm pro alto invito creditore folvi non poteß,
г. Hoc axioma admittit muttas limitâtiones , vt quando eft neceßitns debi
torü,It? in contraftibus innominattsjtem quandoßlvitEccleßa.&c.

1 . "С Xemplum eft, mutuavi tibi decern dolia vini,quae valent 5 00.
.L> flor, an poffis mihi folvere in frumento tanti pretij.
Acprimùm quidem expeditum videtur in jure, quia eft regula
Certa & omnibus recepta 1. 2. ff. de reb. creditis. vnttm pro alio invito
creditore, folvi non poteß. & injure vbiqueíic fupponitur. fcnfus eft¿
quôd пес debitor invito creditore point vnum pro alio folvere_>>
пес creditor- invito debitoro vnunb pro alio poflïo exigerez,
v. g. fi debeas mihi tot modios tririci, non poflum te cogercjvc
iblvas mihi in pecunia vel invino, vt colligunt Doctores ad 1. 1. cod.
de operis libert. Vbi Glofla, Bart. & alij intelligunt iic iftam legem,
alias non valde claram. & folutiones rei vnius pro alia debitares non
libérant, quando vero coníentit creditor, vt fibi fojvatur vnum pro
altero, confequitur debitor liberationem. 1. manifefti. Lfi aBoye. cod.
de íblut. Exquopatet dominos non reite agere , quando fubditos ,
qui debent tantùm operas, vel fervitia cogunt pro illis folvere pecu-
niam , vel pécora &c. allegantes fe operis non indigere. quia cùm ex
ftatuto, aut more patria? íint tantùm obligatiad pracftanda quardam
fèrvitia, quae parati func praftare, dominus injuftè facit cogendo, vt
fervitia in aliud commutent.
г. Hoc autem axioma generale admittit multas limitationes,quas
fuse perfequitur Iafon in dicta. L 2. ff. de reb. cred. à num. 8.
frima limicatio eft neceftuas débitons, qui non habet fpeciem,
quam
 bißut.S.'Dub'mm з.§.г. ¿$5
quam debet, & authent.de fideiuíTgc mandat. §. quod tütet», in hac
parte eft benigna , concedit enim debitori, vt finon poffit facilère-
perirc fpeciem, quam promifit, poffit seftimationem ejus dare in im-
mobilibus, & creditor ceneatur illa'accipero , & liberare debito-
remj. & hanc limitationem admittunt Do&ores in сЦсЪпъ, I, a.'
Glofla. Bare, à Caftro, Jafon, & pene caîteri. Sed non video in pra
xi vfurpari, hoc in tanta libértate, quantam concedit cit. Authent.
fed requiri , vt fit moralis impoffibilitas habendi frumentum v. g.
aut vinum, aut pecuniam, de qua eft conventum , vel non üne maxi-
Mno damno débitons, quam rem vteunque explicat Paulus à Caftro
fupra. & valdè expediret Judices illam benignitatem admittero
injudicando,quam adhïbet Imperator; nec creditoribus, qui no-
lune aliud aeeipere pro folutione, quam parátam pecuniam, qua ca-
rent fa:pe debitores fine fua culpa, decerncre miffionem.in bona_,,
live pignus praetorium, fed in hac temporum dirficultate,6c commu-
Jüibus miferijs jubere ейс contentos xquiyalenti in illa ípecie.
Secunda limitatio eft in contracíibus innominatis , de quibuy*
in difp. 6. dub. 2. multa diximus. in talibus enim poteft etiam invito
creditoré res promifla no dari, fed furficit folvi interefle, id eft quan
ti intereat créditons rem promilîam , aut conventam fibi dari. \.na-
- turalis. fE de praîfcript. verb. & id declarant Dpclores cum Bart, ad 1.
ftipulat tones non dividuntur. ff. de verb, oblig. Jafon ibid, poft Gloifa
in 1. гип'гсл. cod. de fententia, qua; pro eo &c, >
Hicautemvnum eft obfervandum quód fcilicet in ipfiscon-
traftibus nominatis , fi fit obligatio dandi, dari vel tradi précisé poll
fit exigi; vtft promiferim tibi dare cquum precise ad ilium dandu
teneor extra cafum neceflltatis in prima limitatione pofitum.' "Si
yero fit obligado faciendi ex ftipulato, vel alio contractu nomina-
to. v. g. ad te defendendum, pro tuis negotijsRomam eundi &c.
non obligor precise ad factum, fed Poffiim me liberare folvendo,
quantum tuâ intererat à me pra-ftitum fuifle factum 1. in ßipulutio-
тЬш. ff de verb, obligat, quam semfiififlimè profecmiturBartolus in
Yflipulationes non dividuntur.ft. eod. tarnen Tiraquellusprivileg. 122.
piaecaufa; oftenditin favorem pia; caufae, quando illi promififti fa
ctum , deberi illudpraccisè, & non fatisfieri folvendo interefle. curru
inpromüTionelibercatiSj quaseft piacaufa hoc reperiatur , & citao
Rrrr 3 mul- ;
¿36 Туaftatш de Сонtraft¡bus,
mukös, de qua re videri poflunc mulca apud Jafonem flip, in d. Lßt-
puiationes à num. гг. •'<
Tercia Ümicatio pro Ecclefia ponitur, vt feiliceo illa poífic r-
numpro alio folvere. Bare. 1. 2. de reb. cred. fed addicio ad iftum lo
cum eum refticac & Jafonibid, num. 8. cum Bare, camen confentiu
Gloíla ibidem , qui dicunc hoc cfle ipeciale in Ecclefia.,. fed non
deo hoc valde practican , cùm Ecclefia quoad cemporalia hodie in—
pluribus regnis plané regulctur ad normam farcularium. quod non_'
mukum probo, etfinon pofiim corrigere. plures limitaciones hujus
axiomacis videri poflunc apud Jafonem fup. qui 20. numerar, fed o-
micco, quia plures ex illis func coiicroverf«e..

§. г. An poßit prevenir; tempus fihtionis in contrat»

pofitum. '
SVMMARIV M.
/. guando longum tempus folutioni praßxum eß cum fafto vt ante illud
folvere non liceat, oritur fußicio contraftut vfùrarij.
2. Alicjuandofine fraude appomtntur paftainfavorem creditor Ü, ne лпм
deßgnatum tempm folvatur debitum,
j, Tempus pierum£ ßatuitur in favorem debitorà, >'deofa illud poteß an-
ticipares.
I. Vacftio poteft moverifivc ex parte credicoris, five ex parte
V ¿ débitons, id eft anpoifit debitor ante tempus fblutionem
offerre, & fe liberare ; vel etiam creditor ante tempus exigerez Con-
fiderandum eft, an tempus folutionis fit praefixum in gratiàm débito
ns, an in gratiam creditoris.rurfus an conventum fit, vt debitor ante
certum tempus non folvat. Quando longum aliquod tempus folu
tioni prarfixum eft, cùm pacto, vt ante illud folvere non liceat,faepe o-
ritur vehemens fuipicio contractus vfurarij. quia folent fieri pa¿ta_,,
quando creditor mutuavic vel vendidit fub pignore aliquo lucrofo^
cujus fructibus, vt cantó diutiùs frucrctur,pa£tus eft non reddendo
capicali ?i certifia ccmpus.
2. Noc cSmen ex Bart, ad l.ßipulatio ißл %. inter certum. ff. de verb,
oblig. 5c adL qui Roma. ff. eod. Jafonc vtroq; loco & alijs. aliquando
fine fraude apponi pacta in favorem créditons, nè ante defignatum
с cmpus folvatur debit um) y«1 eciam cx natura r«i tacite quo da m mo.
do ju£
 Dißut. t.Duhmmj. §.3.
- do juffic V. g. emoà te tot rafa vini j aut modios tot fr umcnti fblven-
dos poft medium annum. íi forcé habent frumentum para tum , aucj
vinum velis ftatim folvere, cùm poffic valde inccreife créditons , ne
hoc tempore decur frumentum, quod propter caufas poteft detenus
reddi, tunc non tenetur creditor recipere ante tempus ftatucum,quia
tempus eft defignatum in favorem créditons, ne per folutionem in-^
tempeftivam incurrat damnum, fed plerumqj tempus ftatuicurin fa
vorem débitons, vt habetur 1. eum qui сaleñáis in fine fF. de verb, obli
gat. 6c tunc poteft debitor renunciare favori íibi fado , & anticiparen *
tempus, cenecurq; creditor acceptare, 8c dare liberationem,vt habe
tur in §. inter certum. cit.vbi textus ponit diflferentiam inter diem cer
tain 8c incertain, quód certa praeveniri poflir, incerta non itemcujus
rei rationem adferc ibi Barcolus, quod ftatuta die incerta (v. g. fi mu
tuo tibi centum reddendos , quando, vel firex hue veniet) necdurru*
naca fit obligatio anee evencum condicionis. in die Yero cerca ftaeim
à principio fie naca pro cerco illo tempore.
3 . Not. 2. do¿trinam,quám diximus eile veram,non íblum quan
do cempus adijeitur in favorem folius debicoris, fed eciam quando in
illius favorem principaliter, quaneumvis inde quoq; fcquacur emolu-
meneum credicori. exemplumcft commune, quod cradiejafon fupra.
heredibus marici fadus eft à jure favor, vt noncoganeur vxori ance
annum refticuere dotenijfi confiftac in rebus mobilibus 1. vnica. cod.
de rei vxoriae actione , •& interim heredes teneneur viduam alere ,
donec dos refticuacur: Sc tarnen paflim docetur poíTe heredes e-
tiam ftatim à morte refticuere docem , & fe eximere ab onere a-
lendi. quod colligunc ex 1. fi confiante %. quoties. ff. filuto matrimini:
quialicec in prorogacione illa cemporis fiaemagnus favor viduaî,quç
falvâ doce all debec ab heredibus, camen principalicer incendicun-
favor heredum. cùmdicac lexfe miferacionis causa dilacionem con-
. cederé, nè afflitli ob mortem alteirus adhuc affligantur fubitá re-
ftitutione dotis, quam forcé ad manum non habeno. 8c proinde^
concedunc hoc ftacutum efle condicumin favorem debicorum_s, Sc
non credicricis. Vide plura hac de re apud Jafonem_» in di&al
j«/ Rema.

S» 3- Quo locodeoeatßhi debiwmf&an шит}

SVÀt-
Sti 4 Traftatus de Contraclibtts ,
S V M M A R I V M.
Л Stsndum eß paEtis, quando conventum eß de prxfianâa folutiowLJ
Y# in сerto & determínalo loco; ne autcm tdi modo eludatur contra-
Cías obligatio , poterit in quocunque alio loco idóneo conveniri.
*t fwnittit fe foluturum alio loco t validé in Шо videtur contra-
xiJfe,non obßante fio privilegio, quod habet, ne extra fiant civi-
tatemconveniatur. v / -
$• £ujßr fîrtitur forum rattone delicJi, contractus & loci,in quo reslU
tigiofi eßfita.
4. Cafi, quo creditor acceptavitpartem debiti, tenetur remitiere aliquid de
pana.
5, Stipulât¡o alia eß dividna, alia individua.
i. ¥ Л Vo híc difputari folent, alterum de loco, in quo debet fieri
1 J folutio : alcerum, an totum debicum fimul. De hac quar-
ÍHone agitur in iE de eo quod certo loco, per totum titulum. Per aliquot
notabilia expediemus,qua: fuse hac de re dicunturàDoftoribus.
Not. i.vix eile controverfiam, quando contrahentes inter ío
convenerunt de praeftandafulutione in cerco, & determinato loco,
tuncenim ftandumcftpa¿tis,8c folutio in alio loco oblata non liberac.
1, i. ff! deeo quodcerto loco. 1. ü qui. eod. quia credicör poteilnon acce-
ptare talemoblationemfalcem regularicen Dixi regulariter. quia lex
ipfa exceptionem facit. fi enim ille,qui promiiic certo loco Se folutu-
rum,abfitàlocodefignato in contractu, ne tali modo éludât contra
ctus obligationcm non veniendo in locum, folutioni conilitutum, po
tent in quocunq; alio loco idóneo conveniri. Vt ftacuitur in 1. 1. cit.
& Bart fuse ibiexplicat, cùm addit. fua. Locum aucemidoneum vo-
canc Doctores eum, in quo alias conveniri potuiflct, qualis eft domi
cilii 6cc. vide Panormit. inc. i. de plus petit, hîcautem eafuseftvaldè
practicus, quia feepc contingit debitores promittere fe ad próximas
nundinasin tali loco foluturoS, & tempore nundinarum non compa^
rere, tunc creditor poceftate hujus legis poteft vbrcunq;,aut faltem
In quocunq; loco idóneo eos convenire: fi camen debitor non fuit irL.
mora veniendi ad locum deftinatum, five quia via: eranc mutar ar, five
quia morbo detinebatur,vel alio legitimo impedimento, tunc qui.
dem conveniri poteft in alio loco< modo ibireperiaturjquia abfeng
жоп poteft conveniri regulariccrjûiûvbi eft ) vt habetur in c.Rom¿na.$.
contra-
 ■ Difeàt. i. Dubiuntj. §,з. 6S9
*onrrah¿nte$i de foro competenti in fexto, fed tamcn actor debet pre
ñare interefle debitori,id eft quantum fuá intercratin loco dcíbnato,
& non in iílo, in quo convenitur fol veré. Si verofuerit in mora, five
fi culpa ejus contigcrit,v'tnonfucritin Ioco.de quoconvencrat,aclor
ad nullum interefle praeílandum tcnctur {.arbitraria. §. nunc de officio.fíi
cit.vbi Bart.& ali/. &hic eriam efteafusquotidianus.
2. Not. а.ехс.<Л/л??/. de forocompet.illum, qui habet privilegiu,
nèconveniaturextrafuam civiratem.aut patriam, tarnen fipromiferit
fefoluturuminalioloco,videriinalioillo contraxifle & renunciafle
quoad hune actum fuo privilegio, StpoíTc à judice loci promifla; fo*
lutioniscogi ad folvendum. quod etiam apertè traditurin сар. Нота,
n* fup. regulamcnim hcititYicontraxiffè. fÈdeact. Scobligzt. contraxife
fe vnufquifjf in eo loco inteHigitur, in quo3 <vtfelveretfe obligavit. Qupd in-
tcrpretaturBart.ini. г .cod.de fum. Trinit. quoad facultatetn conve-
niëdi debitorê. cùmautcm non fit in ifto loco celebratus realiter con
tractus, fed fiction ejuris,ad fubijcicndum cum ftatutis,non5attenditur
ifte Jocüs fed loci veritatis. q» dictû Bart, approbat quoq;Panorœit. in
cap. ddefti cit.
Not. 3 qucmqjíorriri Forum ratïone delict i, contractus , & lo
ci, in quo res litigiofa eft fita. с. Wr/?r<,.r.dcprivil. in fexto, quod cap.
confirmarur à Cone il. Trident, fcir7.c14.de reform, cujus fonfus eft;
quod cxempti extra Monaftcrrum degenres, fi contraxerint in loco
non excmpro,fubijcianturordmario ejusloci, in quo contraxerunt, fe-
cus eft,quando exempti -deiiquerunt.vel conrraxemr in loco exempto
quia tunc nihil poifunt ordinarij directè,& im mediate contra eos.imö
nee poflunt eos citarc,& remirtcrc ad fuos judiccs, vt ibi cogantur fob
vererfed monendi funt Scrcquirendi judicesipforum,vt juftitiamad-
miniftrcnt. Siautem non funtaliàs per jus exempti à jurifdictione or- *
dinariorumjpotcit creditot fuum debitorem convenirc, vel coram ju
dice loci,in quo contraxerunt,vel loci, in quo bona,de quibus contro-
verfiaexorta cft.fita funt.& propterea in hoc puncto de fol vëdo in cer-
to loco vel tempore.plerumq, actiones vocantur arbitrarix, five quôd
arbitrio judiéis multa relinquantjfive etil cleftioni actoris, qui poteft •
hoc vclifto loco convenire. Si vero nullus locus folutronidcftinatus
eft. rune poteft in quocunq; loco idóneo, v.g. vbi domicilium habco,
vel vbi,ahàsjuriftarefolet,convcniri. Vt traditlafon ad J. 1. if d reo
quod ceno loco ad fincm. Ssss з-Qupd
4190 Trottлш de СшглсЯЬт ,
3> Quod attinet ad folutionem rotius dcbiti,vd rantùr» parris,non
eft contro vcrfiaian creditor non poflit partem Abi oblatam поНе ас cc-
ptarc,fcd cxigcre rorum.Sic cnimfatisdatc innuiturl./w/or.§.¿»r/w.íE
de vfur.GloíTainÍ!/?y?rií^.fF¿/^»¿f4<^/0«íw.&coinmuniterDodores,
Eotcft tame ru;redi tor acccptarc partcm,&laspe id expédie- Petiturer-
Ço.an in cafu, qua creditor accepta vit.partem debiti> teneatur remit-
tere aliquid de pœna.v.g.promifi me foluturum tibi centum adCal en-
das Ianuari j,& fi non fol vam,poenae nomine prom i tro adh uc с emü:ac«
cepi autem 50.flor. infoIutu,an non dcbeam'50. de poena diminuere..
In hoc punfto videtur jus civile canónico efle con trarium,nam.
fffi quùcautionibui \fifirvtu. §. ßpütrium. dicirur fol ventem partem rei
promiiTaî, nihil mintiere de poena, fed integram adhuc poena m dcberL
& aíferunrid^fum fermentes iiviftaml. Glofla Bartolus. Iafon & relu
qui quam-vis in ccrriscafibus exceptio tali competat:jus veto Canoni
cum, cap fuam. de pxnis. ornnmö mandator habcatumtio partis fo
late, & non plus debea tur de poena, quam refpondeat refiduo po ft par
tem folutam;vt fi fotvantur socx ioo,dcbeaturtantùm poena refpon«
dens 50.& ita déclarât eum textumPanocmir Glo(fa,& alij. Qua; fen-
tcntia, quoniam xquitati eftconformior, eft à nobis renenda. quia il*
la juris civilis decifto eft nimis rigida_, 5cad manifeftam iniqui ratem.»
déclinât quarcenim, cum numeratis jam 56. non dtbeam centunu,
pre nam períolvo,ac fi deberem- 100? & creditor, qui à me acceptavit'
50^videturrcmulíTe tac i re, & minuiíTe peen am, ego ftultè íolverem icf*. .
cujus folutto nihil mihi prodeft in ordinc ad mi tigandam poenamj, 6c
video cordatioresr, & melioris con fc ientiae ju dices fccundùm hanc
«quiíatem ptoccdwe-
4. Vno tarnen vctbo ad Verte aliquas efle ftipulátiones di viduas, .
alias individuas, quas Legifta; fufiffimc profequunturad X. ftipulattones
nondividuntur. bt\.e*demdicemm.§. Cstê.ff de verbr obJigat- brevifer
res expediri porerit ex Bârt.ad leges cir.&Panormi t. ad c.Jùam de pos-
nis. Sttpulatio.vel obligatio five faciendi, five dandi eft di vidua, quan
do pats ret tantam adfert vtilitatem rcfpc&u partis-j.quàm rotum re.
fpeftu totius. vcrbi gratia promifi, vel conveni ad vindemiam pro-
ximam me foluturum tibi duo vafa vini, Sc addidi poenam rantamj , Ci ~
non folvcrero ; ifta ftipulatio eft dividua, quia vnum vas vini adfe-
xet tibi tantam vtilitatem rcipcclu fui, quantum totum vi nu m re
i Ipcäu.
 Dtßutatiof. Vubium 69 1
fpcÄu tötius. 8c proindeex^aliToIuriottedeponfruraliqBid'lJe poena
ad raram facbe fölutionis, jux-ta-c./iMW.-cit. Individua eft obligatio
<juando prxftatio partis non adfert cam vtilitatem refpeftive, qu«e
dando totum adferretur. verbi gratia, promitti* mihi domum ardifi«
«are ad tale tempus, & ineipis tantùm & non pergis. ineepta do-
mus mihi nullam adfert vtihtatem, & propterca propter partem,
quam asdificas, nihil remitto de poena, ¿c hoc reperitur in omni
bus pene obligarionibus faciendi , qua: funt individu», quia par
tes per fe non conßdcrantur-, nee expetuntur nifi, quatenusaftu
con ju neb: cum toto. Si ergo aûu non efficiant totum, nihil profunt.
Vndecum creditor nullum lucrum pereipiatex illa parte, quam ardi-
ücafti, nulla eft aequrtas, vtcogaturpœnam remittere. in priori autent
cafu eft arquitas, quia veré ex vafe vini, vel media parte debita foluta»,
magnum commodum percipit. ''
Vndeinfcrtur vlteriùs3fiegopromifi me rturum Romam irt,
tuigratiam, & fupcrvtniat impedimentum, quo ftante mihi fit impof-
fîbile five Phyficc five moralrrcfRomanrpervenirc, non meteneria-
liquam partem irincrisinchoare. <^uiaeft,vt loquuntur,itipularioin»
<lividua,ôc profcâioaliquo vfqjnihil prodefteredirori, nifiRomam_j
perveniatur. ateontra, fi debeam tibi mille florenos, & non poilîra
Folvere,niû 100. fi ira dcfidcres.debco centum tibifolvcrc. quiade-
bitum eft dividuum, Se pars illa habet fuam vtilitatem in-ordincad
finem, quem prauendts.

Dubium quartum.
An in filuùoneJpeBandus fit rualor ген qui tfi tempore fi/urionif,
* ! -an qui fuît tempore contraftw?
SVMMARIVM.
r. Mumiones magna monetarumtfemferfitnt noxia Reif,
г. iMagnirefert.an debitorfuerh in morafilwndi, пес ne.
g, guando mutAttn eft tântkm^ilorextrinfevm^fac'tendaeBfo^uùo^UiciJLs
valorem, quem habrbat fecuntл tempore contractus celebrati. ■
4* guindo vero bonitas intrinfeca iffius rei eil variata,aliter fintiendunu
juxta[entent Jam non imfrbbabtle, quamvünon haeertwvt efuidam
volunt. v •'■ ч К
Ssss 2 i. Adver-
 $02 Troßuttu de Contratibuf ,
i. Д Dvcrténdumprimbmutationes xnagnas monftariim , prjeci-
jr\puèfifiantinmateria,ciTcfcmpcr Rcjpub.noxias : пес habere
aliud commodura>quàm quod praefenti neccífitati hoc modo liiccur.
ratunièd in futurum tarnen adferunt damna ingentia fortuna rü, prs-
rcr periculafeditionum>&tumultuum in plebe. Sed tarnen fareor tan
tas fubinde neceflitates efle Reip^ excalamitate bellorum, & alijs cau-
fis, vt prudenter potïlnt coníiliarij Principis cxiírimare,nullum inveni-
ri poífe aliud remcdium,quàm varietatcm monetarum(qu;e res vaJde
gravât eorú confeicntiam, vt perfpiciancart non fin r alia remedia, an-
tequam ad vltimum dcvcniantJQuando ergo ncçcfljras talis oçcurrit
maxrmc providendum,vt quàm ciuifimè fupprefla illa vitiata reducá-
tur pecunia ad antiquam bonitatem intriaPecam,& communem valo
rem extrinfecíü. Voco autem inpraefenti boniratem intrinfêcam,quâ-
do aurum vel argentum non habet norabilem admixtionema;ris , vel
plumbijexttinfccü.quando non mu tata materia in fe, valor ramcn.fivc
exiftimatio nurhi in ordine ad commercial communes v fus auge tur.
. 2. Advertendumfecundomagni referre, an debitor fuerit in mo«
ra folvendi-, n«c ne.ideft,anomiferit exculpa fofutionemloco& tem»
pore conventis, vel aliter mora commiíTa fit. quia poft mora m com-
miflam multa licent creditori-, qua; ex natura rei aliàs non licereno.
ImöDotborescommuniter, leges, qua; dicunt, vel pret-ia folvi , vel
mumumrcddi deberc fequndùm folutionis tempus, in te Iligunt quan?
dofuitdcbitor in mora, quia fempus in illis accipjunt pro tempore^»
poft litem conreftatam .autiàltemmotam. hoc autem non folet con- '•
tingere, nifi poft moram débitons. Deinde an debcarur certi generis
quantitas inaliqua fpecie detctminata,vel indeterminata, v. g. an_
fùmmà iolvenda fit in tot, & talibus ducatis. tune enim ex conven-
tionc debet folvi & numerus ran tus* & talis fpecici ducati. Quando
vero eft fpecies indeterminata, in pecunia quidem folvitur per œqui-
valens in genere pecuniae, vt fi dVm tibi mutuo centum ducatoî*
fceflante peculiariconveqtioneV fatisfacio folvendo in alia mone-
ta valorem centnm ducatorurru. Speciale autem putatur eiTe in_
mutua return diftincbrum anummis^yerbi gratia^,, vino, frumcn-
tOi& fimilibus, vrnon habeatur iniblutioao ratio valorisé exrrin-
fecii fedfolúmintffnfecse bonitatis. verbi gratia, fi mutuo tibi con-
cefícrim viginti dolia vini, non fatisfacis, niil reddas too dolia_
 Disputât iо f. Dubiumf.
ejufdem bonitatis, cujus motuata fucrunt. Ncc habetur ratio>an.pJu-
rls, velminoris valeatvinuni tempore folutionis, fed an fît «qué bo-
numl. cum quid, ff.ß cert, p et. Inpccuniaautem citalia ratio. quia,vc
dicit Carol. Molinxus moxcitandus, in pecunia praîcipuè fpeftatun.
çxrrinfccus valor, fuppofitâ tarnen intrinfecâ bonitate. Er proinde
quod eft in alijs rebus, vt víno,o£eOjtrmco &c bonitas intrmfeca,hoç
in nummis pene eft valor* - .1
3 . Quasftio autem in praîfenti eft, an íí tibi mutuo dedi centum duT
çatos facientes 300. Abrenos ifto tempore poff annum reddendo?',
nullam aliam faciendo partícularern convemtionem de modo redden-
di &c. M intra iftum annum valor ducarorumrautatus fir; an tencar-
reddere fecundùm praîfcntema;ftimationem,anjuxtavalorem,quera
habebant tempore contractus*
Communis vid'etur inter legiftas fcntentia.infpiclcndum efle
tempus folutionis. ita Barr, ad Ii Paulus. ff. de folut. Jafon 1. cum quid.ff.
fi cert. pet. Boe'riusdecif 3 27; qui fusé rem perfequitur, & multos. ci
tât, aflcritquc cifecommuncm, Vçrùm Aurhorcscitatiabcoloquun-
tur inconftanter; quibus non obftantibus»
Dico primo-, quandb muraras eft' rantùm valor extrinfecus,fa-
cienda eft folutiojuxta? valorem-, quem Habebat pecunia temporo
contractus Celcbratñnon quem habet tempore folutionis: eft fentcn-
tia comunis 5c vidctur d'ecifa in c. otim. & c. cùm Canonici, de cenfibuy*,
& videtur hase fentcntia praxi fupremarum curiarum confirman, quae
fecundumcam pronunciant. De fuprcma Curia Parifienfi teftis eft
Boër. fup. dc Camera Spircnfitcftatur id Meyfing. 1.4". obfcrwi. Gail 1,
2.obferv.7j.comuniter DD.Coyarr.incollat. numifmat; с у-ё^тсо.
Carol Molin. de contract, q. 92. & feqq Brifibnius h ¡\ de folut. Tu«,
fchus verbo Maneta, concl. 349 qui multos citar; Panormir, c.quan-
10 de jurcjur.Mol.déjuftir.difp. 312. Salaz, de yfur. dub;2 5. & paf-
fim ca-teri. Explicot Ca jus Titio mutuavit mille ducatos in fpecic, qui'
tempore contractus fáciebant triamillia floren; antcquam adveniao
tempus folutionis, valor extrinfccusducatorumminuirur, & milita
ducati faciunrbis mille*, ¿tquingentosfior. Dicimus ergo in iftocafil
(ficontrariùm non firconventum-j non teneri creditorem eífe con»
tentum mille dücatis in ípecié, nccvalorc ducarorum , qui eft tempo-,
re folutionis, fed debítorem, fi velit folvcre in ducatis,dcbere tot nu»
Ssss 3 merare
,494 ' ЪШлтЛе GoHtralfibíU,
inmrc^quot jarii^onficcrent triarnilriaflor. aatTôlvcréînàlia mone
ta valorem trium millium. Sic enim feruatur aequaiitas damni & lu-
cri inter creditorem-& debitorcm. Si enim augeatur valor ducaroru,
lucrum videtur habere debitor, qui non tenetur tot ducatos dare ( fî
vdbin illa mone ra libere folvere jquotaccepit; $ccontra,fiminua-
tur valor, creditor faltem rmrerialirerlucratur, quiaccipit plures du
catos, quàm dedçrit. quamyisreyera neuter fit m damno,aut lucro,
quia creditor tantum recipit, quantum dédit, & nihil amplius;debitoc
tantimvreddit, quantum accepit & debet. Et probatur. legatum fol-
Vend um eft juxta valorem, quem habebat tempore conditi teitamen-
ti, Ccnon ju»ta valorem temporis, jnquofolvitur. vt orancs fatert
conccditjafon fup. num. 28. Cur nonidem fît in folutionc? In doro
quoq; atteditur non tem pus, quo reftituttur vxori, fed in quo primùm
numcraraeftmarito,vtcommunirerfcntiuntapudBoer. lu p. & ita i»
pluribus alîjs, cur ergo fit illud peculiarc in folutionc mutui ?
4. Major eft difficulras, an doctrina jam data in prima conclu f. lo-
cum habeat,quâdo boniras intrinfeca ipfius materias eft varia ta, & prte*
fertim fi notabiliter im minuta, qu od vt diximus contigit fuperioribus
annis. Suppono autem vnum. feilicet arilimationtm illam Talerorum
impurorumnonpotuifleeiTe diuturnam ; ficomnes poturfle fibi per-
fuaderc fattam tarn exorbitantem mutation с m pro fable van da, quae
cune erat, Reipub. neceifîtatc, пес duraturam diu. Qupmodo en im*
. potuir durare tarn enormis exceflus, vt vnus Talerus antiqua? boni ta
lis valcrct decern Taleris no vi ter exeufis ? proindè contrariara con-
clufionem priori ftatuo. .
Dico fecundo, non eil improbabfle in hoc cafu debi tores ré
duira moneta adulterara ad antiquum ítatum non poíTe cogi, vt fol-
vantfccundùm valorem, quem habent Talcriinpraefcnti ;ncc il I tira»
qui contraxit" debitum mille floren, ante illam mutationem.tcncri
folvere fecundùma:fl:imationem, quam habebant floreni tempore ce-
lebrati contractus. Prob, quia non fervareturxqualitas v. g. ante mu-
tationem monetae mutuavi tibi mille Imperiales proba; monetae, te m-
poremutationis vis mihi folvere totidem Taleros, exfolurione Ша_*
tantùm habeo centum ; cùm mille nova: moneta: non valeant centum
вп tiquai ergo minus accepi,quàm dedi. Dixi faltem non efle impro-
babile. qtúa picric]} Theologorum Germania; tempore iÜius mu ra tio
Btr, îce с<тгатйг>саш ícntentiane exiffimarunt, vr cfícarXalman lib. 3.
Thcologiacmoral.traft.'rc^.miraturampoftcritat&invcntosaliqiios*
qu-iconclufiooem negarcnt. Tanncrus dcjuft. difp.+.q. 7. dub.p.didt
neminem dubirarcquin fi t iniquum cogi ad fol venduoi in bona.
Verum omnibus rite perperifi's , non pato fcntcntiam iftomnr
■Pheologorum eíTe adeo certain, arque ipfi alle runt.
, ; Supponaenim,vtfupratetigi,Principemnon feciffe tantam_»
mutacioncm,mfl*exigenrc.fdmroâ Réipub. necciTuarc.ncc continuare*
relie, mil quamdiu durât ilia neceífitas. Damna ergo, qua; exilio fta-
tuto fequunrur, deben t rolcrarí à privatis. quia пес Refpub. potuiO
aliter à ruina fervari, quam per monetae murationé.ncc pofîto rali fta-
tuto poffunt evitari multor.um privararum dámna. Ilia ergo damna,
qu«cxncceflarioReipab'» remedio feqnuntur, patienter iuftincndai
funt. commercia vreonferven tur,& necclTîratibus privatoram fuccu-
ratur, neceffàrium eft celebrari contractus emprionum, mutui ¿tcqui
autem tibi mutua t aliquot milJia deprava tae m о n с ta?, non debe t ex gra
tia, quam tibi facit damnum repot rare; quod tarnen repörtaretfarpe.iT
faftâ redùclrionc ad antiquum ftatnro, mutuatarius non tencretur tibi
tantum folvere in proba-moneta ; quia mille Taleris , quos tibi dédit;
potuifletförtebonumaliqnod (к bile comparare, & ira tarn vtilirct.
pecuniam impcnderc.quam fi effet proba. Pofitis ergo i Iii s circümftan*
tijs,&ccflanre fraude, non videoveurnon poffit exigere tanrundém irt'
antiqua moneta. Frausautem tune commirtîtu r.quâdocrcditorcon-
ditioncm ponit.vt non reddat mutuû an te tem pus déftinatum.fciens*
pecuniam ad fmftînam revocandám. Secundô.fi obligenvrfôfvatirL,
bona moneta. Tertio.fi nulladdreturcommodiras taruñlúcrú,quan-
to Ce privat in mi gratiam,acquircndi Hic difeurfus probar de iolutio-
rue exige nda inbona moneta. & cade m videtüT ratio folvcntis debitunr
in pravamonetarquod contraxitiquawdo moneta needum erat vitifcta.
Puto tarnen in frac materia adhibcndam modera tioncm fecun-
dumraquitatcm. & confiiltum foret mutuatarijs aeeipere muruum in
parva moneta, qua? non folet tantam pati mutationem,iKc fe obligare
graxisè ad folvendum in certa moneta,ncc juxta valorem majoris mo-
ntrae vitiatï,cùmccrrô fibi perfuadeat illambrevi mutanda , fed juxta
valorenvminorismonctce. Plura de hac materia dicentur àmealioio-
co, quia diffieukas hoc loco non cftexhauûa..
Üub. 5.
 6 j) б' • Tratfatus de Contrat!¡bus,

Dubium quintum.
Qmd circa ßlutiones oferenmr liter* moratorUt &an hoc tem-
fore concedendot ?

S V'M M A R I V M.

/. Débitons fer Utterms moratorias impétrant, ne à creditoribtss idcertж

tempus conVeniantur. •
». Litteras moratorias concederé eft filius Principe,
f. , Referiptum iäud dilatoriumjuriJdicJjonem judieù fußendit, érfimul 4-
cJionem creditoris ad tempus.
а. Cut tales littera data funt, debet dare cautionem,ft hac exigatur , de fol-
f -vendo poß elapfum priVtlegij tempus.
/. In hoc rerum statu, quo omnia vaftantur beBo , non generaliter & contra,
omnes danda funt moratoria.
б. Durijfima executions contra debitores, in publica Reip. calamitate & nu
mius rigor nonnthil à Prinetpibus eß temperandut.
Doctorum quorundamjudicium fuit, Principem poße condonare debitori-
Ьш cenfus annorum, in c[uibt*sfrofter militares rapiñas fueruní im
potentes adfofoendum.
I. Proponunt item inhac re PrincipibusexemplumTiberij Cafará', &confu-
fulunt Commißarios prudentes conßituendos , quiinter creditores éf
debitores ita componant rem, ne hi innoxij ad fummam redigantur
Jnopiam.

i. Г"\ Ebitorcsqui timent, ne creditorespctant à'judice cxecutio-

лет, Principi fubindc fuppl icant3vt concédât literas morato
rias, íívereferiptum dilatorium, quo mandetur judicibus , nè permit-
tantdebitoresàcredirorîbusadccrtum tempus in litteris prifixuriL*
convenir^ dehacdilatione vclrefcripto agiturin 1. quotiet.Stl.vnitter.
fa. cod. de prccibus Imperat. ofFercndis, in quibus locis hanc quarßio-
nem ttaftantDo&ores.propraxi tradcrauspauca & iimul rem expli-
cabimus.
2. Prirno.litteras nafcè moratorias concederé ell folios Principis,
ita fupponitur in l.quoties. cit. & praxis, itafcrvat. nam judicesinferio-
xes non folcnt dare moratorias,nè qtiispoffit pro debito conveniri, fed
, vcl
 Diß/Ut. S. Т)иЫит 4. -697
vel condemnato velconfeífo debitum, <5c petentidilarioncm modi-
carafqnod explicat GloiTa moxcitanda) paucorum menfium. Potcft
ex caufa judex dare dilationem \.fi debttori. ff. de judie. & GIoíTa ibi fie
explicat.
3. Secundo referiptum illuddilatorium non datpra;fcr¡ptionen*.
fivecxceprionem pereiriptoriam, vt vel libérer -à debito, vel nunquam
poflltpto coconveniri, fed fufpendit Princeps quodammodojurtsdi-
âionem judiéis ad cettu m tempusin iilacaufa, & fimul aâionem cre-
ditoris , donee tempus in referipto expreffum «xpiret I. quotiesc'xt.
juxta communem illius leftionem. per hçc autein nihil toi Ii tur de ju
re crediroris, пес intercífe , ncçpcenaconventionalis, fi ante lireras*
Principis fuerit commifla. пес extenditur referiptum ad debita poft
obtenrionem contracta, fed ad fola praetetita. Tu fchus verbo morato
ria & alii.
4. Tertio, in I. vniverß cit. habetur ilium, cui data? funt tales lite-
rae.debcrc dare cautionem idoneam de folvendo poit elapfum privile-
gij tempus. Qood tarnen in tel lige, fi пет pe pars cautionem exigat, a-
liàs non tetierur vitro offerte. Vt tradit Paulus à Caflro ad X.vmverfi.
cit. Alex confil 205. Üb. 2. & alij. In praxi quidem video obfervari
vtab ijs.qui habent ftabilia bona,nonexigatur alia cautio.quàm vt hy-
pothecent bona,fi autemid no fecerint moraroriab nô profunt:quando
aurem poflident tantùm mobilia, dantfidejufiiorern, vel cedunt bonis.
5. Interro^atus veroquid mihi practicè videreturin hacrerum.»
circumftantia. Maxima Europas pars arder bellisjhoftis vaftatomnia_j
bona, & nihil relinquit: miles fubdicus non fasvit minus, quàm ho»
ftis; vndefit vt debitorescenfus, vel ex mutuo, quibus parùm âutni.
hil eft reliqüum,vndefolvant,ad fupremum Principem recurrant, Se
petant moratorias & facile pletumq; impétrant. Qujd fuadendumf
Refp. motatoriasetiaro nunedari faepc. Sed primo non cenfeo gene-
ralitct,& contra omneseaseife dandas, & prœfcrtim ijs, qui mulrade-
bent, quia multi ex creditotibus funtmiferabiles perfona;, autpiac
caufx, qua; fpoliata; rebus fuis extrem« indigent, & quibus à princi
pe peculiarirer fuccurri debet. Proindeq;adhibcnda videtur modera-
tio.nè pergeneraliaillarefcriptamiferabiles perfona;,& pia; caufa; ce-
feantur penitus exclu fa;,fed ab illageneralitatcaliquoufq;cenfeanrur
«xcepta:. Secundocum multi ex omni genere hominum fine vlla fua
Tttt culpa
¿9g TrAmatas de Contrtàibut,
çuIpartch^iîht^imagtïamcgçftatem.impertîendûmiHis alfquoufqr
pro hoc tempore Privilegium railituml.«»i/«.fF. de rc judicata , cujus
mentionernfacitPanoFmit. ad с. Odoardus. de folut» Vc feilicer non
conveniantur plufquam commode poffint:ita fict,vt crcdi tores par
tem aliquam accipiant, & debitores ex alieno fcclcre non deveniano
adextremam inopiani.
6. Tertio, cum in multis provincij» fiht duriffirme executionesr*
contra debitores, nimius ille rigor in publica Rcipub calamitatc non»
nihil âPrincipibus vidcretur tcmperandus pignorationes enim & mif-
ftoncs in bona>& vfitata^xecutiones, quamvisretinendxfinr, quan*
do eft prcefumptio mora: peccaminofx, 6c dilapidationis bonorum et.
jam contra debitores; tarnen in_ publica vaftatione patrias-, cùm talcs
prsfumptiones ceifent (notorium enim eft patriam vaitatam) fuadeu
«quitas, vtexecutioncs non tanto cum rigore currant. Durum entra*
cftfVt fidèles fuoPrincipi,& ob earn caufam everfi bonis,pcrlegcsPrin-
cipisrcliquâTubftantiàfpolientur. & proinde bene refcripfitTheodo-
xicus Rex teile CaíTiodoro, nè.fuûra cxigcrenrur illi, qui ab hoftibus
rebus fuis nudati funt.
7. Quarto fuit aliquorum Doâorum judicium Principe m fupre-
mafuaauthoriratepofle vtiinprajfenri hac Reipub.calamitatc,& con*
donare debitoribus cenfus annorum, in quibus propter militares ra
piñas fuerunt impotentes ad folvendum : quia fi tantùm dentur mo*
ratoria;, & interim intercfle, & cenfus debeanrur, poftea fumma^
ex capitali forte &interefle vel cenfu in immenrum excreiceu. &
tandem exuentur bonis omnibus ; imocreditores ipfi deberent com.
pati fie fpoliaris , & aliquid itlis remitterc; ficut enim Locatorcs tern,
pore peftis, aut belli, qnando autœdes defcruntur, autagri non colun-
tur, rcmittunttotum pretium locarionis, vt coliigitur ex -g* propter*.
de Iocato. vbiPanormit. &alifiddocent- Sc ia^ emphyrcufi domi
nus directus. Qua Q do cmphyteuta propter bellum nihil percipio,
debctrcmttterepenfionem,quandoeftalicujusmomenti, & non a<f ?
folam recognitionem, & proinde valde exigua (quam- tradrt Clarui
q.g.dccmphyteufi efíe com munem Legi ftarum fenteruiamjita po.
teft faltcm Principis authoritate interveniente, practican in cafu no*
ftro, vbiptoptcr bella nihil percipitur, vnde folvatur intereübj, aux*,
cenfus.
8; Qüiri-
 DifpitWio f. Dtthtum f. ¿99

"t. (JuîntbjTuaicartini priricipcm ipfum1iâcmrepônVpr«irccç;te-

tís hum aní täte & mifcricordiâ, Tibcrij Cœfaris exemplo; quem v t гсч
fcrttacituslib. 2. Annali. Sardianigravikie áffli£ti ad mifericordkrn
mflexerunt, ita vt ducenta tnillia aureorum promiferit,& quantum
arraricautfifco pendebantin quinquennium remiferit; nec folùmj
remitiendo, quae alij debent; fed fol vendo, qua; [pfe debet, funt e-
nimmulti pupilli.&alij miferàbilcs, quorum tota fubftantia confl
ict in mutuo dato Camera; fub onerexenfus, five intercfle: fi ergo
talibus, qui nihil habent , vnde fe fuftentent nifi cenfum, ex cen*
fu nihil folvatur, perfrc illos cft'neceffe. cùm autem publics necc£
fítatesnon permittant, vt folvatur totum debitum.» , faltem aliquid
detur miferis. Sextb , cenfuerunrpro toto hoc negotio fecundùm
asquitatem terminando expediré in dirionibus bello vaílatis coníU-
tui Commiflarios prudentes & doclos , qui habita rarione debentium
&creditorum, & confiderata natura & origine debiti, & attenta,,
poflibilitatc, vcl impoten tia folvendi, fic rem componano, vt nec
credi tores rebus ilbi debitis in totum priven tur, пес debi tores in no-
xi j àd fummam rediganrurinopiam , «ее totum negotium permitía»
tur judicrbusillisinferioribus imperrris, qui dicunt fe folam habero
executionem, & quorum totum pene lucrum confiftit in deccrnendis
immirTionibus in bona; & proprerea fine vlla mifcricordiâ eas in fuum
comniodum decernunt. Hoc, vtdixi, fuit aliquorum Theologorum*
& Jurifconfultorum judicium, quod an folidum fit, vcl inu ratione»
fu n datum alij coniid crenr.

Dubium fextum.
De conditione indebiti.
S V M M A R 1 V U.
g. Ad folutionù mater iam fert wet cond&io indebiti,
а, pralatш a Principibw exempt™,falso perfuafm à fenatoribtn ad сотпШ*
maquddam civtum gravamina \ fraude cogmtà nihil tenetur infut»»
гит,&folutumper multos annos, potest repeter*.
J. £l**tnor modis poteft fitvi indebitum.
t, д Dfolutionismatcriampcrtmct vol maxime conditio inde-
J\bitL dc .quaw fub eo tit. agitur_- turn in_rT. tum-j in- cod. 6t
Trtt г quia
 Traft atш de Contraftibus,
quia cafus non irapridemcontigit,dc quo judicium mcum prodero
mcoportuitjhic ponam confilium,quod dcdi.
2. PraelatusalicujusMonaftcrij fabö, perfuafus àScnatoribus cu-
jufdam Vrbis habere illos à Principe Privilegium cogendi Monaftc-
rium ad fubeunda communia quaedam gravamina civium , non ob«
ftante exemptione ante concefla reljgiofis ab vtroque Principe tunu
Ecclefiaftico, tumîàîculari, folvit quafdam contriburionesper muí.
tos annos. mortuo illofucceffor ejus privileges Afonafterij examina-
tis, deprehendir fehabuiffc femper iinmunitatem ab illis oncribus,
& conrributionibus, proindeque non folum negar in pode rum fo-
lutionemj, fedetiam vnlt condicerc folutum indebitè. Senatorcs
excipiunt de fqlutione continuara. pcr40. annos, nullâ facta mentio-
ne exemptionis. res ad judicem devenit. ego.
Refpond. fi Monaftcrij privilegiura apparcat, ad nihil teneri
Prelatura in futurum, & folutumper totannos pofic repctercàfcna-
toribus. pro quo..
3, Suppono. poiCe indebitumvnoex 4,. modis folvi. Primo quan-
do & folvens &rccipiens feit non deberi , & tune non eft locus huiç
conditioni. quia folvens in tali cafu. cenfetur. donaflo. L cujus per
errorem.ÏÏ de regulis. juris. Secundó vterque ignorât cfle indebi-
tum3& tunc titulus de condicione indebiti habet loçumj. Tertio,
quiíbluiu, feit quidem cffc indebitum, & recipiens putatcíTc debi
tum.». tune licet non^fit donatio: quia accipiens non accipitran-
quam donum,fed,tanquam.folutionemdcbiti; quia., tarnen., liceo
erret in eo, quöd putet debitum fibi tarnen acceptât omni meliori
modo,quo poteft,quia quifquc praîiumitur fibi veileoptimè, & res
fuas augerc velle , & tarnen hoc cafu ceíTat condictio, & competió
recipienti exceptio contra condiccnrem,pra;rerquam in cafu X.fiqnü.
ff. codenb. quando feilicet metu poenae folvio feiens0 , quia tune
repetit. Qiïarto , qui folvio putaoeflo debitum , cum tarnen non
fit, & recipiens feir non deberi, & tunc non folùm eft condictio inde.
biti, fed etiam furtiva. Vide de his 4.cafibusJafon,inrubrica iftius tit.
poft Paul à Caftro & alios ibid.
His pofiris, certa eft conclu fío, qubd folvens indebitum pofljt
condicerc five rcpercre, quod foluir. 1. prima fF decondift. indebi
ti, quod maxime habet locum, quando folvens eft inductus fraudo
veJ
 i>ißut.S. Dubium f. 70 f
vel dolo Senarorurn'ad credendüm habere illos Privilegium de gra
vando Monafterio. quia fraus pro hoc pun£to de condicione equipa
ra tu r errori. vt benè poft GlolT ad verti t Raid, ad 1. 1 . cod. nefiUm. Ja>
fon adl. i.ffi decondift. indcb necattendendum eft, au forte poftc-
rioribustemponbusexiftimaverintvcrè fuifle debitam illam prafta-
tionera. quiaio ralibus fpeäandum. eft initium . & origo folutionisr*,
Praslati enim ab initio, & femper poftea folvetunt: tanquam debitum ;
& quando cœperunt aliqui dubitare, an fuiflctvercdebitum,vi & mi
nis Senatorum adafti folverunt, non aufi contradiccrc , nè graviora_,
mala patcrentur Et fine dubio Prarlati poftcriores ncicivcrunt,fe non
debcre.quianö funipracfumëdi faceré voluifle, quod'nullomodo po-
tucrunt, feiliect ex bonis Monafterij tarn norabilem fummam folverc
inperpetuum. Necpotcfthicallcgari praîfcriprio; quia,vttradunt> ¡
antiqui JurifcoíT. cum Placcntino in tracî.dea& pcribm.tit. 3. in fine,
condictio indebiti eftaftio perpetua. & perconfequens ñon fequituc
legcspra:icriprionisaliarum a ¿ti on um -, qua; temporales funt, id eft,
quaead certum tantùmtempus durant &ex natura rei noneurrit prac.
feriprio in preftatiombusillisannuis.qua; fiint ex perpetuo errore prç-
ftantis, caufátis exdolo prajfcribenris/quiadolus ille, quo pcrfuafio
Monafterio Privilegium,^ per minas exc cutuseft, non debet patroci
nan dolofo contra EccJefiaminnoccnrem; & vt habetur 1. Sttchm. §.
item fimper inteOigitur.foho hoc, & voló ejjetuum prxterquam fafoo juréis
trroris.. vbijafon&ali) id benè-explicanr..

D ubi um Гер ti m um.

сЛя debitor» qui non potefißhere omntbm cred'ttoribw , poßit hj-

num prлferre altert in filuttone ?

S V M M A R I V M.
/. . Ъопи defuncti non fufficientibui , ex diïerfis tttulùt credttores concur-
runt; quibmahj altjs ргфгитиг.

H^c eftquotidianaquœftio',dépraïferentijs creditorum, & qni-

dem poft mortem folct determinan à judice, quando creditores*
cxdiverûs titulisfc íummisconcurrunr , & dcfun&i bonbnon fuífi-
Ttcc 3 cien-
 , Traftatш de Contrail ibus,
cicntibuspro integra omnium íátisfaftione heredes excutiunt: expÜ-'
canda eft accuratiíis-
Nor. crcditores alios efíc perfonales, fine quibus fola perfona
débitons fuit obligata immediatè, nullâ conforma hypothecs, ad
quam recurreret creditor deficien te debitore: alios vero hypotheca-
xios cife. inter hypothecarios verö alioshabere tacirara , alios expref-
fam hypothecam; alios habere priorem , al ios pofteriorcm ( de hypo-,
thecishifccagemusexprofeíTo in fecunda partehujus tra&atiis). A»
lia cífe debita ex rebus, quarum dominium non eft rranflatum in de
bito rem, fed manet adhuc penes cteditorcm , qualia funt depofita»,
commodate, & fimilia. Addcetiam omnia, qux ex vfuris acquifira_,
funt, quorum dominium non transferri in vfuratium docuimus indi-

i¿>ut. é. adíinem.

"$./. De dehttor-um pcrßnaliumßlut'tont. . .

SVMMARIVM.
f. Créditons praferuntur legatarys.
z. Prtfertur ali/s, qui /пиша vit pecuniam adfumpttts modérâtos funerk. K
j. Inter creditores jure pares, qui rogando debitoremftaVenit , vt totum*
debitum fohtaH foteß totum retiñere.
Ф, Creditores perfonales privilégiâti non habent jut rcfeteкdi ßlntum , fi
jpontefeliaerint debitores.
jr. guando ereditorum major fars offert debitori remiffionem tertié partú ,
minorpars tenetur confentire, ft heres alias nollet adire heredttatcnu/
f* Confenfus majoris partis nocet creditoribm pcrfonalibm privilégiât is,nom'
were hypothecary*. t
». f** Rcditores,quiperfonalemaQ:ionem'habent,TclconcurrunL#
V-/ cum legatary's, vcl inter fe. De hypothecarijs dicemus pauláj
|>oft. Inprasfentiyetodicimus eos prarferri lega tarijs. quialegatarijsr
debentur tantum ex hcreditate defundi fualegata. hercditasaurcm*-
ilia dicitunquaîdeduâo asre alieno fupcrcft. ôcclarè fupponitur in 1.
vniVerfk. cod. dclegat.ini. creditoribus. ff. dc feparationibus. & in I.
tjiwies. ibid, legatarios poftponcndos.vt tent nt Bart, inl creditores-cit.
Bald, in 1. i. cod debitorcm vendit. Jaiba in a-uthentica. vnde fi pa.
**nst deinofficioib. Si tarnen teftator leeaíTet Titio mille pro i n jufte
«ьи-
 Dißut. A 1УиЫит & Í» л. 70 j
âbîatisjillùd deberet folvi<cum alijs. quia-eft dcbitum verum Si геШга*
tioni obnoxiura,non verolegarum propriè di&um. Propterca herede!
peccant.quandogratificanturalicui legatario folventesilli totum Ie-
gatuniantequamfolvantcredítoribusynifi feiant fepofle creditori-
busnihilotuinus integré fatisraccrc. Deindcdcbent detrahi fumptus
fon cris, anteq nam folvaturcrcditoribusquibufcunque, tum ex mente
Rcipub. per legem hoc ftatuentis* tuniexpratfurnpta volúntate credi-
torum,qui ртагш muri rar benign i eíTe erga dcbitores,vt aliquam Pom»
pam funeris, & fubfidíaanimaí illis non velint negare.-
Tertio.quimutuavitpecuniam admoderatos fumptus fune¿
Hsei,quitcncbaturaliàsdefuodûfepclire, prsefcrtnronmibus credi-
toribus pcrfonalibus,& etiam hypotnecaTijs.Patct ex-i js,qu».paulo an
te diximus de fumptibus funeris ante oïadeducêdis.mutuirautemillûdi
eft profanere, five ergo hercspcrfcfive£eraliumfaciat,fumatasfi*nti
privilegia ti. •
- 3. Qaarto^quando funtmulti «editores perfonales pares jure,quí-
ínter eos vigilantior сЛ, & alios prœvenit rogando debitorê, vt fibi to»
tum debitum foivatfmodo non vtatur fraude ) poflTe in confeien tia,5í
in foro externoTetinerc totum,quod accepitmcc tenericum aJrjs ere*
diroribuspcríbnalibus dividcrcctiamfifciat bona débitons non fuffi-
ccrcad fatisfaciendü omnibuSjVt habetur Х.рирШш. íf. qua in fraud, cre
dit, hß non expédiât, de bon. auth. jud. poflïd; cujus rei da tur ill ic ratio*
quia quod fibi debebaturobtinuit,& non eftinjuftü exfua vigilantia¿
cum reportare commodum. Si vero vtcrq>fuerit vigilans; & petierit;
é£ tarnen dcbitorgratifieatusfucritvnipraialicquiaccepitjdcbet cum
altero communicare \.fi non expédiât, cit. Sed apndjuriícoff haec fen-
tentia(qu* tarnen in pra:dicl:iscafiba«apettè videturdecifa) habct4if-
ficultatera. Adverto enirn eos paífim approbarediûinftionem, quam
adhibet Bart, in l p»piäut. ff. qua in fraudem &c
Summa corü,qu» fparfim apud tos habetur hasc eft.quando funt
plurcscreditorcsperfonalesjfg ex diveriis titulîs habent fibi debitores
obligatos v.g.vnum ex cmprionc,alterñ ex mutuo &c.veletiäfi exvne
titulo in genere,vtfi viras debcat pluribas ex emprione, nö tarnen illa
debita ret^iciütcreditoresmultospmoduvniusfumptos.tücrecipies
по teneatur dividerecti alijs creditorib'pfonalib'. Si vero debirurefpi-
ciat plurts gmodú vni' fumptos, vt Д debeas focietaci merca toi й , vel
70+ Traft'лш de Contra&'ibut.
heredibus defun&iantequamfacb fit divifio tuncillccui folvitur»de-
betdividerccumalijs. Addit Bartolus lococit. ilium folùm liberari
adobligarione dividendicumalijs, quiaccepit authorirate judicis.
Scd banc cxceptionem non puto ncceíTariam, fed cum , cm fine dolo
& fraude eft folutum ab ipfo debi tore, non deberé cogi àjudice addt-
videndum cum alijs, qui non fuerunt vigilantes , cum Bartoli limita-
tiononhabcaturcxpreíTa injure, fed potiùsrontrariûm fupponatur,
& inconfcicnrianulli fcccTir injuriam creditor. Etprsdidusquidcra
cafus locum habet inconcurfu creditorum perfonalium non haben
dum Privilegium praelationis,quando verô concurritUT cum hypo-
thecario videturcontrarium decifuml. tos qui. cod qui potiores in pign.
Advcrtc tamennon ctTcidem/haberccredirutn privilegiatum,
& habere creditum cum hypotheca. quia bypothecarius omnis eft
quidcmprivilegiatus,fcd non omnispxivilegiatus habet hypothecam,
fed fa?pe manet creditor perfonalis. quinamautem fint expcrfonalU
busprivilcgiati, fusé recenfctGlofla in }. cosqui, cit. & in 1. refiriptum.
ff. de pact & nos infra breviterperltringemus. Primo, ergo de hypo-
thecarijs paiiïm concedunt eos repctere àcreditoribus pcrfonalibus,
quod eft ipfis folutum, fundamentum eft cx\. pecunia, cod.de privileg.
fifci. quam leg. Gloíf. ibidem extendit ad omnes privilegiatos credi-
totes,vtipfipofllntetiam folutum repetere. Scdegohujus cxtenfio-
nisi aut communis fenten tia; quoad rcpetitionem pecuniar non inve-
nio folidum fundamentum in jure, ciim in d- 1 vidcatur id fpecialitcr_
conceflum fífeo. qui multa privilegia habet ad alios non extendenda.
EtproptcreaFulgofusScCumanus.apud Covarr. qq.pra&ic. c. 29 ne.
gant creditores privilegiatos prarfertiubíi poíleriores fint.gaudere hoc
privilegio repetendi folutum. & Covarr. fatctur comraunfti fenten-
tiam in hoc púnelo non eífecertam. & Matth, de aftli&is decif 190 di-
cità fupremo Conc. Ncapolit. ita fuiíTc decifum in cam, quo pecunia
fol uta non extarct, fed fuiflct bona fide confumpta.
4. Exiítimofententiamcommuncm habere fundamentum fatiV
apparensin jure in cit. 1. fin- §. &ft prtfatum. cod. de jure derber. Sed
non certum quiaîn ifto tf.agiturtantumde anterioribus creditoribus
hypothecarijs.non autem de pofterioribus.cum tarnen communis fen-
tentiacomprehenddt etiam poftcriores hypothecarios. & deindelex
loquitur de heredibus coaûis per ; udicem,non verö de fponte fol ven
tibus,
 biß. f. "Dubtum 7. §. А V '70 У
tibus,quieftnoftercafus. Vnde probability putö cum Covarr. fup.
credicores perfonales eciamprivüegiacos, non habere jus cepetendi
íolucum,fiíbonre folverincdebicores,nec anteriores tempore fue-
rint. deinde fcncio, fi bona fide confumpta fit pecunia foluca, пес hy-
pothecarios ipíos poíTe folutum revocare. & in hoc puncto pucoNeav
politani Concilij decifioncm eñe valdè confentaneam aîquitati,quam
tradidi ex Macchax> paulo ante, eamque tuecur Gail L % . obfervac. г f.
& cit. Lpecunia, cod. de privileg. fifci ad lolum fifcu pertinere. 6c quam-
vis forcé judices communion fententia; vellent adhîerere, tutum ta
rnen in conicientia eñe credicorem accipientem donec perjudicem
cogacurrefticuere,juxcaexplicationemjamdacam. 'î í >
5. Secundo frequericiflimus eft cafus in civicacibus,in quibus mer-
catura floret. Aliquis habet multos credicores,quibus no poteft fatis-
fâcere integré. Creditores v. g. decern in vnum conveniunc, & fex ex
ijs oiferunt debitori remiifionemcercia:pareis.4. non confenciunc,fed
volunt, vc folvac cotum. Qiuericur an ftandum fie majori parti credi-
torum,& quatuor, qui nihil remiccunc cogendi fine fe accommodarc
ièxillis, qui remiccunc. Ec quidem fi cra&ecur hœc concroverfia ex
nacura rei, viderecur dicendum, quacuor iftos non obligari ex remif.
(lone facta per alios, cùm fie regula juris in fexto. quoâ omnes tangit Л
omnibus debet tpprobari. quod in prafenci maxime locum habet,vbi fin-
guli credicores conveniunc, vc finguli , & non vc collegium, & agatuo
de privacis fingulorum bonis, & non de rebus communicacis. Relp.
tarnen in duobus caftbus majorem parcem prasjudicare minori, qua;
cogicur ftare remiflioni fatbe à majori parce, cafum vnum ponic. L
jurügenttum. %.fin. ff. de paft. vel (vt alij citanc ) 1. & [mm. %. hodie. ibid.
&L refirtptum. eod. tic. quando feilicee heresnollet adiré heredieâ-
tem, nifi credicores remiccanc aliquam parcem debici. & ratio hujusr*
decifionis eft. quia in tali cafu, maior pars remiccens aliquid, vcilicec
gerit negocium parcis minoris , qua; herede non adeunce non obtine-
ret quicquam, cùm noneflet,qui poflec conveniri. Alcercafus eft,
quern Doctores ponunc. dicunc enim legem cicacam excendi pofie
adipfumdebicorem vivencem-» , fed quiaufugic, auclacicac, ica vt»
conveniri nequeac: quia ibi quoque veiliter agunt rémittentes ne»,
gotium aliorunus, quia fi nihil remitterent, nihil obtinerent ab eo,
qui non poteft conveniri. Ica Paulus à Caftro in- cic.L & fuum, la*.,
Vvw fon
7 об Träftatш de Contraftibits ,
fon irb ditb §. Wie;, Straecha in traft de decotbribus parte £. ÔC
eft communis.
Ex hac autem deeifione multa colligunt Authores. i. cum cit_».
lege folùm agatur de herede nolente adire hereditatem, fi adierit no
porte eum creditores cogère ad remictendum aliquid, fed deberé
folvere integré, fecundùm vires tarnen hereditatis, fi inventariunu
fecerir, vtlafonfup. citans canteros :vnde ipfe debitor vivens non
habet jus cogendi ad remiflionem.
Secundo, Decifionem non habere locum quoad cogendum mi
norem partem, quando major pars vellet totum debitum remitiere,
quia tunc non ageret vtiliter negotium minoris partis diflentientis.
Vtilc enim alijs eile poifet remittere partem aliquam minorem, vo
reliquum confequantur. fed carere toto debito nullam habet vtüica*
tem. Isa Paulus àCaftro fup. Jafon, Straccha 6c reliqui.
Tertiô requiri, vt fiat conventus creditorum, ôc non feparatiiru
finguli, fed congregad fuum confenfum ptaîftent. Verum eil non
requiri, vt abfentes confentiant, vel diifentiant, fed porte praefentes
illis prsjudicare, & cogère ad remittendum. juxta 1 reßriptum. ff de
paft. quaeftionem movent Doctores, an abfentes non faltem debeanc
«itari, vt per judicem cogantur confentire. Bart, in L reßriptum. ciu.
«enfetvocari deberé, fequitur cum Bald, ibidem Straccha fup. num.
6c maxima Doctorum pars. Contrariam,nempe non efle necefle
abfentes requiri, in puncto juris putat veriorem Paulus à Caílro ind.
i reßriptum. Jafon ibid.Sc alij ab eo citati. Sed fentio fentenciamBarc.
£c juri Ôcaequitati efle rhagis confonam. juris enim ratio in L fi pr*„
cédeme. %. Lucius. fE mandati. hic militât , quód feilicet abfens, fi fuifleu
prasfens, reclamaíTet forfan, 6c, vt ibi addit Gloíf alios fortè in fuairu»
lèntentiampertraxiflet. 6cvaldearquum eft, utille audiatur, de cujus
damno agitur, proindeq; vt moneatur de exhibenda fua prœfentia.,,
quôd fi monitus non compareat, tunc ejus abfentia ipfi nocet. Vt ha
betur in d.i. reßriptum. Ne с ratio Iafonis multùm vrget, quödfcilicec
non requiratur praîfentia, quando actus eo invito exerceri poteft.
quia hoc axioma fallit in plerifq;. ad ele&ionem enim ricèjcelebranda
deben t vocari omnes illi, qui jus habent fufrragij,6c tarnen quocunq;
corum praefente poteft eo invito fieri vahdè eledio ab alijs, vt often-
<U in repetit, in tit. 5. lib. i.decretalium Gregorij.
J: • .. €. Quarto
 Dißutatio f. ЪнЬкт 7.§>i. fot
. €. Quarto notât jus confenfum majoris partis nocere creditori-
bus pcrfonalibus privilegiatis, non vero hypothecarijs. ita ftatuitun.
L referiftum. cit. fed difputatur,quomodo hoc intelligatur. primo qua-
re hypothecarijs diñ^entientibus non praçjudicetur à majori parte cre-
ditorumperfonalium,praîjudiceturautemperfonalibu*. Ratio quam
dant communiter, eft hace, quod propterea tantùm praîjudicetur no
confentientibus, quia fupponitur, quôd alij vtiliter agant eorum ne-
gotium,dum curant, vt partem debici accipiant, cùm non poffint ipc-
rare totumjin hypothecarijs verô id ceflat,quia cùm per hypochecam
habeant jusinre, Scapudquemcunq; five pofleflorem five detento,
remresinveniatur,poiïint illifibivendicare; ftultè procédèrent , qui
cùm poffinc integre fibi folvere ex hypotheca, fuâ parte aliquâ ef-
fent contenti. .'
Diccs,fi privilegiad creditores debeant fe accommodare majori
parti credicorum etiam non privilegiatorum, parùm illis proderit fuu
Privilegium. Rcfp. neg aiTumpt. duo enim in privilegiatis confideran-
da funt. Vnu quôd habeant jus exigendi totum,quod debetur,nec te-
neantur quicquam remittere: & hoc jus eft illis commune cum omni,
bus creditoribus: altera eftjuspradationis,quodfcilicet debeantprç-
ferriinfolutionealijsperfonalibus. priusilludjue exigendi totü debi-
tum perdunt per conventionem, aut pa£ta à majori parte cum debito-
re inira. quiacoguntur remittere, quantum conventum eft, alterumj
jus prarlationis, in quo propriè loquendo confiftit Privilegium, reti-
nent.v.g.debebancur mihi cria millia propter conventionem factamj
ab alijs remitto mille, duoautem millia, qua; fuperfunt integré aufe-
ro propter Privilegium pralationis, quod habeo. fie explicat Paulus*
à Caftro in L referiftum. fup. & Straccha.cum ceteris numero \6. fie
quamvis Iafon in L referiftum. fup. putet hoc efle valde rigidum, in ca-
fu, quo debitor non habere t plura bona, quàm qua? debentur privi
legíalo, non audet tarnen damnare.neç puto in rigorc hic comittiin-
juftitiamàcreditorevtente fuo privilegio, vt etiam notât Navarr.ia
fummac. 17.num.j1.
§. 2. Qmfintprhilegiati inter créditons perfinales f 1
S V M M A R I V M.
ж. Trafertur ùt fti tvutMtm dédit ad werees comparandas \ ad hßrtteih
Vtw dam,
70$ .* TraSfamdcCortratfibiUi
dam,velreßciendam гглЪет. Sponfa defutur* Itemú> emjm de-
pofitum inmutuum tr&nfivcr'tt. .
В Reviter percurram. primo, qui mutuumdedít ad cercas merces
comparandas, qua; comparata: Cune, prarfercur períbnalibus cre-
thtoribus. AuEhenc. quo jure. cod. qui potiores in pign. I qui i» natem.
ff de privileg. credicomm. & decent authores paffim,quos ÖEac &iè-
quicurGaiLlib. 2.obfervac. 1 2.& latius obfervar. 2 j.. qui requirk, vt pe
cunia à credkore fueric datadebitoriineufine,vt res emerecur,& im-
penfa fit in eraptionem, fecundo idem eft dicendum, fi daca fie adin-
ítruendam, velreficiendam navem, ve habecur in I qui tu помет, ció.
quodextendunt Doftores ad refkiendarn domum. terció fponfà de
fucuro licet non habeaç hypochecam pro docefibi promiflà, ve fuppo-
nicur in 1. aßtduU. in fin. cod. qui fot tores , & cradic Gloífa in 1. eos cod.
eod. fed perfonalem tantùm actionem, tarnen habet prxlacionenx*
prîealijscredicoribusperfonalibus. Mol. dc)uftic. difp. 5 3 <í. num. 26.
quarto, qui depoüikpecuniam apud publicum depofkarkim y fi de-
poficuminmuEuum cranlieric ex mente deponentis, habet jus ргагк-
cionis L qui hominem. \fi hominem. \. quoties. fE depoftti сгесеп cafus vide-
ripoiFunc apudGfoffante cic.inLrí/fr///«w.Édepaftis.&:Lm codi.
qutpotггoes in pign.

§. j. (£ttomodd& quo ordïne fihendum eß creditortÈtis

каУепйУш hypochecam.
S V M M A R I V M.
/. Hypotheea &l'ta eß expreffa, ait* tacita.
g. fnteripfos ereditores hypothecarios, qui prior eßtempore, potior cßjure.
j. In re obligataprvmutuo habetur jmpralationtc ante creditorsr hypotbe
carios etUm interiores:
4. Ëxcipe hypothecariosßecialiferprivilégiâtes quoadpratationem, quales
ßent, mutnans ademendam militiam, mulier in dote reperenda,
Jr. I^T Ota hypothecam aliam efíé expreflam,alíam cacitam. Tacica
1Л1 eft ilia, qua; à lege vel ftacuto introducitur etiam fine foCto
hominis, five etiamß contrahentes nihil iftaxie re cogitent expreisè.
beprefla à conventione pené defeendit, quando pars exprefsc fub-
ijcic fua bona pignori, lítarurfum auc IpecialU e¿t,auc generalis. SpC-
' и —ь . - . . . .' Cialis
eialis expreflà ; quando res ípecialis pro debito obhgaturi i. ff do
pignor. Generalis, quando omnia bona fubijciuntur hypothecs:, do
alijshypochecis, & ш quibus caíibus contrahatur cacica dicemus. ex
profeflo in difp. lo. vbi tocamaceriahypochecarum traftabicur. in_
praefenti vero de íola preferencia credicorum in hypothecis"\ hisr"
prajmimV.
Regula eft, quôd hypothecarijcredicoresprarferancur perfona-
libus 1. eos qui. cod. qui fottores inpignore. & omnes Doctores id con.
eedunt. , -
2. Altera eft regula, quôdgeneratim loquendo inter ipfos ere di-
tores Hypochecarios habeac locum, gui prior eß tempore potior eßjure»
de reg. juris in 6. quod defumpcum eft exL cr editores, ff qui pot¿ores.
&c. Sc fa:pe alibi, id eft quod incer habentes hypochecam prœfçra-
turille j qui habec anteriorem, five qui prior eft tempore.
3. Videndum autem eft, an inter hypochecarios lie aliquis ordo
pra'terquam temporis. five an aliqui quamvis pofteriores temporo
nonhabeant prœlationis privilegium. Refp. ilium, qui mutua vie ad
extruendam, vel reficiendam domum , vel navem, vcl eciam agrum_a
auc aliam rem, fi exprefsc adum fit, vcresconftru&a, vel rerefta_>,
velempca eiTet obligacapro mucuo, habere jus pradationis ante cre-
ditores hypothecarios etiam anteriores 1. licet, cod. qui potiores. fie
authent. de »qualitate dotisc. 3. qua? jura priora, qua: tantùm de ex-
truftionc domuSjVel navis loquebantur extenditadomnem pene
venditionem. Et quamvis Negufanthis de pignor. parte 5. mem-
bro 2. videatur valde extendere hoc Privilegium, tarnen putoftan-
dum explicationi Bartoli in 1. interdum. ff qui potiores in pign. vc fci-
licetnon habeatprajferentiampra; hypothecarijs, nifi merit re s ilia,
qua; ex mutuo eft empta creditori exprefsè obligatapro folutiono.
alioquinnifi hoc pattumacceflerit, habere tancumpraeferenciamprae
ereditoribusperfonalibus,juxta di¿taánobisin§. praíced.
4. Haec tarnen intelligenda funt, nifi talis mutuansconeurreree
cum hypothecarijs fpecialiter privilegiatis quoad pra.*lationem,qua-
les funt, qui recenfentur in Authent. do œqualit. doc. с. 3 . mulier_.
feilicee in repetenda doce, & mutuans militi pro emenda militia, nam
de muliere exprefsè ftatuitur prœferendam illis, qui mutuarunt , ad
extruendam Yclreparandam domum, etiam cu fpeciali obliga none
. Vvvv 3 rei
fio ТглЯлгш de Contrâftibw,
Hei emptaî. & additur nulli cederé, nifi mutuanti ad emendam mili-
dam. mueuans ergo ad emendam militiam eil omnibus prarferen-
dus, mulier in dote praeferenda reliquis, & foli mutuanti pro militia
poftponitur. Dubitatur autem an privilegium dotis fe extendat ad
hypothecas anteriores, diftingui folet de hypotheca tacita & ex.,
preñan, ft tacita.* fit tancùrru hypotheca-. ( five-> ex jurisr* conítitu-,
tiono conftituta_. ) prarferri tacitis* prioribur* concedunu pleri-
que. dubium veró eft, fi concurrat cum expreífa anteriori, an prar-
feratur. AíTeritBart. inL aßtduü. cod. qui ptiorcs in fign. cumGloíTa
ibi, &addit communem coufuetudinem firmare illam fententiam.» ,
quód feilicee prarferatur mulier in dote habentibus tacitam hypothe-
cam priorem, non veró habentibus expreífam. quamvis multi con
cédant prarferri etiam expreíTa; anteriori, fed illa, quam recenfui-
mus, fencentia eft communion
Dubitatur fecundó, an propter tacitam hypothecam, quam ha
bet in bonis,prarferacur quoqjijs, qui conceíferunt pecuniam ade-
mendam, vel reficiendam domum cum alijs requifitis, de quibus pau
ló fuperiùs, quando tales funt pofteriores tempore. Negufancius
fup. p. j. membro2. num. 1 7. multis contendit prarferri mulierem-i.
Ratio ab eo aífignatur, quia obligatio fa£ta creditorieftnon folíinv*
expreíla, fed etiam fpecialis in re empta. ípecialis autem & exprefla
pofterior clidic privilegium tacitas prioris. Verum hare fententia^
quamvis multis placuerit, mihi tarnen non probatur, quia plané e-
vercit decifionem authenticar de arqualit. dotis. c. 3 . vbi omnino con-
trarium deciditur, & cafus nofterinterminisfpecificatur, additurq;
infine mulicrem omnibus omnino prarferri л excepto illo folo, qui
mutuavit ad emendum miliciam, five vt miles fe fuftentaret , proin-
deque non video, quomodo poffît defendi hase opinio ftante hac au-
thent. fed plura in diipuc. de pignor. & hypothecis,quia, vtme-
nui, agimus hoc loco tantùm de praîferentia ; quando
autem contrahatur hypotheca dice-
mus infra.*.

¿¡Mi*u AMi« -ыллл- шЬя^ь.»

*РС§ф ЧкёйчР ■РВвЧР mtv"W

- • • • " DISPV-
 Dijput. t.Dubiutoi. уи

DISPVTATIO IX.

DE TRIBVTIS ET VECTIGALIBVS,

Dubium Primum.
Quidtributum, quid ^eEUgalàt ctterA impoßtionts .<?
SVMMARIVM.
/. Tributum accipiturpro ornai penßonepublica, qu* Principi perfilvitur. .
2. Dividitur in rede , perfinde, & mixtum.
j. Veftigaleß i/tudtributnm, quodfdvitur ex rebus mobilibus, quai expor
tante & important иг.
4. Angaria &perangaria injure civili notißima font ,pro munertbtti,ad
qu* cogebantur ratione viarum.
/. Gabe//*, Fedagia,Guidagia , Salinaria &c. vix differunt a veftigalibus.
I.
E hac materia & varijs nominibus impoficionum, eorumq;
explicatione, videri poteft Bercrachinus in traft, de Gabei
iis in preludio & alij multi in torn, i г trattatuum illufltrium.
Qupniam jura varia impoûtionum & aâionum no,*
mina vfurpant, oportet iüarccenferc , Sc ûmul quid per ifta indicaré
voluerint, explicare. ,
Habemus ergo nomen 7r/¿«//. in läger. ff. de verborum ñgniñc.
quódj vt ibi, à tribuendo traftum videcur,quod milicibus tribueretur^
pofteavox accommodatacftad omnem pendonera publicam_a,qua;
Reipub. aut Principi ftata lege perfolvitur ad communes Reipub.
fumptus, & onera íuílinenda.
2. Dividitur autem in reale perfonale >& mixtum quam diviiio-
nem tradit Jurifcofl! in 1. fin. iE de muner. in qua iilomodo dividun-
cur muñera ; fed eadem eil ratio in tributis. realia funt penfiones^qua:
penduntur ex terris & agris , qui ab initio Principum fufte'ntationi
func deputati, qua; penfio in j ure vocatur canon. L i. cod. de indifto.
& pra'diaillisoneribusfubjefta vocantur tributaria. Inltitut. de re
turn divi£§. per tradittonem. perfonalia tributa funt, qua; racione per-
fona; folyuntur, & vocanuir cenius. de quo inceiligunt multi illud
Match.
y\z ТглЯлш eUCoHtrdSiihuil
Matth. г г. Lieetne tenfum dart Сл/Àri ? 8c quia-, per capita folvitut*
jura vocant capitationem, 8ceft etiamnum valdc invfuin Hiipania
& alijs aliquot provincijs tanquam onus ordinarium, qua; tamen ca-
pitacio non folos nomine«,, fed etiam animalia compleditur, vt dicic
GiofiAmlfacroßnäf*. cod. defacrof. EccL ex animalium enim capiti-
bus pendebatur certa peníio Imperatori. vt notât Spiegel in léxico
juris. 8c Felinus in c. adAudientUm & prafiript. Mixta, qua: pro rebus
Ccperfonisfolvuntur, Sciftafœpe confundunturcumvecbgalibus.
Vecbgaleftnotumintoto jute cod. de veâigalibus cod. novA
4>efttg*l. & Ггере alibi. 8c eft fpecies tributi, nimirum illud tributum.*,
quod folvitur ex rebus mobilibus , qua: exportantur, 6c importantur
in civitatem, vel provinciam,qua: 6c portoria,8c telonia in jure dicun-
tur, quamvis vt bene advcrtit Bart, in L Imperatores. ff. de publicarás,
cx vfuvecbgalfigmficet omnia, qua: pra:ftantur fifco.
4. Angaria 6c perangaria funt in jure civili notifllma 1. neminem.
cod. de facrofan&is EccL 6c alibi vox teile Suida in léxico verbo
ttyyaçoçyk perfis deducía fignificat violentum,6c coa&um, 8c anga-
riare, cogeré. Videturque pertinere ad muñera quídam publica, ad
qua: cogebantur ratione viarum aliqui, vt aut portarent per vias o-
nera, aut eas fecuras redderent tranfeuntibus. quodfi cogebantur a-
liquid faceré ex his fuis fumptibus, vocabantur perangaria.
y, Poftea ex Itálico 6c Gallico idiomate multa in jus canonicum
Tocabula invecîa funt. GaÍcüa, PedagtA, GuidagU, Sali/tar/a. de quibusr"
in c.ßtper quibufdam.. de vcrborumfignificat. с. quanquam. decenfibus
in 6. Clement, fin. eodem tit. qua: vocabula explicant ibidemGlofía?.
íc vix difFerunt à vedigalibus, vel faltem ab angarijs , vel perangarijs.
funt quoq; tde*yd$tU. 6c in fingulis pene regionibus particularia funt
yocabula veûigal fignificantia.

r Dubium fccundum.
Quis poßit imponere <r>effigalia ßye tritura.
5. An omnesßtpremi Principes poßmtnjeEliga-
lia conßiwere?
SVMMARIVM.
/. Poteßa* &jußd сAufл requiritur in imponente veÛigali*, wen vero requi
ritur vera frhjeftioin eoteuiimponitur.
J.De
 Dißtttattep. Dubгит 2. f. r. ^fcj
*. Ъе jure commun i idcbmpetit Imperatort, Regibm, Reipub. non agnofieftti
Superiorem гп tensordibtu.
j. jfdempoteßSom. Pontifex /'«_» dit ione iemporalt Hccleßt; Jtem qtiando
id Eccleßi wcejfit& exigit+i-tiponere velperfonù vcl bonis tribu.
tum aiiquod.
f. Poteil etiavt Sacularib-s таЫлгъ írilutum altquodpcrmodunu fubftdij
'contra, heréticos.
t
Principes i;;¿fcr.j¿oflitnt triltttü inipoxerc infoù ditionihm.

^ Zïôigal vtlegItimeampona'tur,rcquirit in imponente potefta-

V tem,& juítaoicsuíarc, ineo vero, cuümponitur, non requi-
Titur vera fubje&io, fed fecundùm quid, quia externi tranfeunres fol-
yiîntpcdagiimiPrincipiloci, & tarnen non funtïubje£ti,vt notât Bal-
düs in vfib. Feud.îit.dc «gui. fed fufKccrc cflc fubjc&os quoad foíura
vcl terram, per quarií iranfcUi.it. ïn_, hoc dubio de primo membro
- agimus. .«,'."
Certum efiíergo de jure commun! id competeré Imperatoria
nonin'fèrioribus. 1. г, j. cod. поъа vcttigalia. vbiíupponitur ve&iga-
liaimpcncTe ad interiores etiara civitatcs ipfas nonpertinere fino
«onfcnfulmperatons. & ratioeft, quiaveÜigáliafuntéipcndia & ali
menta, quae dantur Fupremo capiti Reipub proprcrlabores & curara ,
quam debet impenderé Reipub.rcgcndœ&oonfcrvandaî.
Ex quofequitur non folum ImperatoTcm interrrs imperij.fed
ctiam quemeunq; regem vcl principcm/vel Rempub. non recogno-
fifentem fijpcrioremintemporalibuspoílc vcctigal imponerc. quia_»
cacle m cftratio corum qui in regnis aut dirionibus habeno jura.,
impenj, nee vllum fuperiorem agnofeunu , qua: eft ïmperatoris,
quoadhoc punctum, & ita habetcommunis praxis.
2. Dubitari poteil primo de Rom. Pontífice, an ipfe five per fej
fivo cumj concilio generali poiïit imponcre veftigalia.,. Rcfp.
non efle dubium, quin poifit in ditione tcmporali Ecclefia: Facero,
quae regest & fuprcmi Principes poíTuntin fuis provinces, atq; adeó
in cafibus.inquibus ipfi in fuis tetris poiïïmt indicere tributaj>poiTo
quoq; Pontificem in ftatu temporal! Ecclefia:.
Refpond. Secundo, cum fit Supremus adminiftrator bono
rum Ecclcfufticorura,poflc quando id poftulat Ecclcfixflceeifitas,
Xxxx impo-
 ¡fUl TrattututdeContrâttibus,
impondré vd-perfonis, vcl bonis tributum aliquod: Heinde fa?pe-
vidimus decimas, quas vocant papales indici , & fimilia muñera^
extraordinaria, & ex eadem poteftate proccffemntAnnatœ,quxfunt
muñera* & prœftaHôncs ordinaria cíim ñnt ftatutœ per legem; ôenor*
fun t aliud, quam pen (tones impoütae novis Prarfatis, ad fuftentanda о*
пега Camera; Apoítolica; , Sccompenfandos eomm labores > qui pro
generali gubetnarione Ec.clefisJaborant in-confilijs, expeditioni-
bus, &C.
Rcfp. tertio , quando vertitur (alus anintarum, 5c ipiriroalis*
ncceflitas.fidei in, aliqua provincia vel regno confervandjc, poteft
etiam faecularibus mandare tributum aíiquodpcrmodum fubifdî;,.
adextirpandnm, vebrefiftendum hœrcticisTinfidelibus & reliquisfi*
deihoftibus. vi communitermoderni Theologi docent cum Suarcz
lib. 5. dç legibus с» 14. Salaz difput. 15. de legibus feft; 10. Sfalij. qnia
licet Theologi recentiores non- concédant Eontifici aut Ecclefi»
poteftatem direiïa m in temporalia Principum.» fœcularium», con*
cedunt tarnen- indirectam.», qua; in eo confiftit , vt poflit do íjs*"
difponercin quantum eft neceíiarium ad falutem fidclium,&EjccIcíiar
i confervationenv.
SidicasConcil.Lareranenfe, cuiprasfuitPöntifex, ftatniflo
in c.ßiper qtùbufdam. de verb. íignific. multa circa tributa, & ve&iga*
Ш à fiecularibus imponenda fiibditis, vc\ non imponertda. ergo a- -
gnovit Ecclefia fe id pofle faceré. Deinde in bulla coenarDoraim §¿
6»excommunicantur ftngulis annis Uli, qui nova pg?dagiaimponunr, .
Refpondcntcitatiauthores concilium nihil ftatuifle, ièd declaraflcj
I<gemcivrlem, Scinrerrogarura àconfulentibus reípondifle, folosRe-
• ges, & fupremos Principes poíTe imponerc tributa. & proiode cum- fit
pcccatunrcontra jufutiam eos, qui poteftate id faciendi carentgrava-
re alios trjbutis,excommunicattaks injuftos exactores, tan quam gra*:
vis delicti reos.
5. Alteram dubium eftgravids. Ah Principes imperij, qui agno-
fcant Imperatorem.poftmttributa.imponere? Videmus quidem id fie-
ri ab omnibus, qui fu premi Principes haben tur. Sed tarnen Imperar,
in tit. qua ßnt regdià. in vfibus feud. 'déclarât impofîtionem veâiga-,
liumeíTe inter regalia, qua: foli Imperaron refcrvantur. & Dodrorcy'
paflim aflerant rntötntioncm yc<âigalimu.eflc de ijs¿ quaellomanus
Prin-

)
 bijj>nt.í).T>kl'tum 2.$.*. fj*
rVincepsfibifoIi referravîr. vt oftcnditMeyfing.centuT. 5.obfervar.
49. Adhocergodubiurarefpondctipfc illic,& in fcquentibus obfer-
vat. Cxfarem dediflc privilcgium Pnncipibus inftituendi nova vc&i-
galia.antiqua verô,qûs&ab immcmorabiii tempore funt conftitara le»
g; tima praifcriptionc obtinuiflc. Privilegio enim poflc obtineri Privi
legium inilitucndi vcftigaüa in cit. extravagant^ ft& fiat veftigalix*
fatcror Imperator.
Verum exiïlimo in omnibus non efle neceffarium ad ípeciale
Privilegium recurrero. Notât enim Fclinusin с. cum nobù. depras-
fcripr&inc. qua inEcclefiaram. de conftitut. poft Paulum àCaftro dt
alios. Molina de juílit. difp. 4.71. quandodatur regnum aliquod in_,
feudum,( ficuti dedit Pontifcx regnum Sicilia?, &.regcs Cailcllare-
gnum Arragonia; ) reges feudatarios non_ effe regulandos fecun»
dùm communes regulas feudoruœ. Reges eninvillos ( fervatis tan-
tum fervitijs debitis domino feudi, &illis, qua? funt pcculiàrrter re-
fervata in ipfa ânveftîturaj poflc facero» qua: faciunt reges abfoluri,
infeudare a'îiquas partes alijs&c. Gai! lib. primo de pace publica с. б.
dicit fupremos Principes in Rom. imperio habere jura imperii in fuis
ditionibus, poüe in bannofuos fubditos poneré & cetera facero,
qua Caîfar in toto imperio. Vndc fequitur eos quoq; poflc infti me
re vectigaliain fuis ditionibns. eo enim ipfo,quo accipiuntfuptemara
•dignitatem, accipiimt quoquc omnimodam poteftatcm,qua; con-
icquitur dignitatem^, exceptis Ijs.qu&eximperij ftatutis,vel con-
fuctudine Gbi rciervavit Imperator. Hoc dixifpecbrarefecundùni
fe, fi enim confuetum fit, vtïlii Principes aut Refpub. quas habent*
juraimperij in fuo diftriftu, pctant Iicentiam veftigalia etiam nova
inftituendi, retinendus eft ille mos. argumenta autemMcyfingeri
probant tantùm de confuctudine inferiorum Principum , non de fu-
prenais. & ctiamfi conftitutiones imperij hac de ro extarent, puta-
xem intclligendas potiùs de pedagijs propriè di&is , five vecligali-
l>us, qua? folvuntur ab externis pro tranfitu pce- ditionem Princ ipi%
quam deaiijs, quae intra ditionem irr ponuntur_.

§. t. zAn & ejuando poßrtt inferiores *veñ¡g&lis

conßimere f . .

Xxzx* 5VS1»
yjg Traftatus de Centrait¡bus ,
S V M M A R I V M: 1 .. .
Jus exigendi antiquaveftigalia->r multum differt. t jurcj inßituendi-
nova,.
2, Jus imponendiper inferiorem Veftigalia eïl prafîriptibite..
}. Regaliapojjunt praferibi tempore, cujus non est dare tait tum y etiam nom,
accedentefeientia Principe

2. X Y Aide difputatur, an jus imponendi veftigalia poiïît ab ijs, qui

V non funt fupremiPrinxipesconfuctudine acquiri, agimusau-
temde vectigalibus propriè. dictis, non_. vero de collectis, quas ci*
ves excommuni confeniu imponuntad fublevandasReip.ncceiïira-
tes. quia illa non irpponunmiL. ex vi fupremar jurifdictionis,fed ex
pafto,& quadamconventioneeoruniinterfe.
Supponendum eft jus exigendi antiquavectigalia, muItùrrL»,
differre a jure imponendi novaj nam multó minus eft jus exigen-
dbquaî funt ante impoíita, quàm inítituendi nova.,». Aliquando-
enim Princeps donati.vel vendit alie u i ve&igalia antiqua,cui tarnen
nec vendit, needonat jus de.novo.inftitucndi>, & in praxi difficiJius
multödatur vna poteftas,. quàm artera; tarnen. quoad prtBÍcriptio-
nem, de qua ftatim agerur, hs.c non multùm ateenduntur. Hoc pofito.
diverfa; funt opiniones. In hoc conveniunt omnes, quöd jus exigen^
di antiqua veftigalia poffitpraîfcribi tempore imcmoriabili; quia fal-
tem hoc. inConc.ilio Lateran.eníi.declaratum. cft,fiper quibnßam. de*,
verb, figmfîc..
ti Diíputarur ergean ipfúm jus imponenuTiVeetigaîia fit prajfcri-
ptibile. Suatez de leg. lib. 5. с. 14. dicit poteitätem imponendi tri
buta nova inter regalia, computari, & non poífe prasferibi per in
feriorem, citatque. pro illa fentcntia^Panoraiit. irL,c. cum.* noùù. Sc
cap. "d andient iarru ■ de. prjefeript, Covar. in reg. iojfjfir. parte 2.
2. & alios, verum authorcs abcociratiin locis, in quibus citantur
cxprefsèdicunt contrarium.. vti &.a!ijpaiïïm Jurifcoíf. traxit tarnen
poftfc Suarez muIto^exIhcologiSjSalaz.de leg dif 1 5. fect. 10 n.i \%~
Sed contrarium docentpeneomnesalij.Meyfihgerus lib. 5.0b-
fervat 29 quoddicit fervari etiam in Camera Spirenfi. Covarr.fup.cit,.
Panormitanus ij (Hem. Iocis. Baldus in tit. qua funt regaliat num. 3. Mo«
lina de juftit.difp.666.
Nc
 bißut. ß. ЪиЬтгя 4.$.*. yXj
, Ne tarnen fententiam Francifci Suarez viri doûiflimi damna-
ie vidcamur>diftmguamusdeve£ljg^libus».quximporiúntur in reco
gnitions fupremi dominij Principisf qua:funrpauc*,&exiguimor
menti, & paucis in locis vfurpata ) & talia negat Covarr. Cap. prajfcribi
à fubdito manente adhuc fubdito, poft Bart. 1. /«¿?¿m.ff.de publicanis»
quiaagnofceretfefubditü,& tarnen nö vellet agnofecre tanquam Гц-
pre mum dominum, quarnon poffunt fubüíicre. Alia verö communi-
ter dantur in ftipendiumi& alimentum Prmcipis procurai quam gerit
Reipub. & jus imponendi veftigalia hujufmodi poteft per antiquaire*
confuetudinem praTcribi.convenimusergö cum Suarez & Theologis
cum fecutis,ii de prions generis agamr.vecligalibusj fi de pofteriori-
busabeo diflcntimus~ . t
Prob. Conclufio. quia confuetudo, cujus inftij non extat me?-
inoria, habet vim privilegij.vt notât Baldus paulo anteallegatus, 5c
Mcyfingcrusfup. Paulus à Caftroconfil. i66. Üb. i. vbivocateam ta-
cdtumconfenfumPrincipis. Gloflainc fiuali. i8. q. г. confuetudo. in-
quit dat jur.ifdit%ioneM-&friviligiunLj.& eil communis fenrentia. at.
qui per Privilegium five expreflumconrcnfirmPrincrpisacquiritur jus
imponendi veftigalia nova, ergo & per taciturn. Nec in confuerudi-
rre immemorabilii five centum annorum attendendàeftfcicntia, vel
patientia Principis^ quia ipfs confuetudo tarn longa fert Tecum pras-
fumptionemfcientiaîPrmcipisî &ctiamfi modernus Princeps repu;
gncttcenfenturtamen prajcedenresconfenfiíiíjünonáprobetur con-
trariunu Fatenturautemadverfarii polie per rempusimmemorabilo
prxfcribi cxeraptioncm àpoteftate Principis, & etiam ipfam fiiprcr
mam poteftatcmj-rioh, eft ergo, quod negent pofíe acquiri jús impor
riendi vectigaliai ;
Secundo, flumina recenfentur inter regalia tit quxfmt regalia.
& tarnen confuetudo, cujus non eft memoria tribuit jus ducendi aqua
ftuminisper tuosagros. h hoc jure. ff. de aqua quotidiana. quare_»,non_.
poteft idem dicidtjuraimponendivefiigalia? 5ç rêvera fi plurima.,
vcûigalia,qiiK inferiores inftituunr,examinemus; noninveniemus
vllum privilegia cxpreffúmPrincipisTuprcmi pro hoc jure.fed folarru
confuetudinem, cujus non eft memoria. ~
3. Dicesergo fruftra à mult¡safleritur,quod regalia non pofllnó
per confuetudinem prsfcribi. Refp- primo.non pofle regalia praeferi«
Xxxx 3 bior-
jit Trütttw'deContrdttíbm*
Ûordinatîâpraîfcrîptipnclongiillmitcmporis, five 30. amíis & her'
tantùmintenderc illos,qui ncgantpraîfcriptionem talium. pofle au-
tempraîfcrto tempore, с ujus-iion eft dare initium. & de hoc tempore
immemorabilinon loqui Dodores.aut jura abijscitata.-itaex profef-
■fo doect Felinus in с cum nobis, de prœfcript. Jafouin 1. imperimtt.ff.4ç_>
jurifdiftione omnium jud. qui pro nacre citant innúmeros, docentey
Bart. qui videturcontrarium tenere,communitcrrcijci. Reíp. fecun
dó cum Covarr. fup. idverumeifcdealiquibustantùm, fed non de o-
snnibus. Sunt enim aliqua, quarfunt quafi eflentiatiter connexa cunx*
lupremapoteftatcv.g. jus appcllationis. Princeps ergo fi тапеасл
Princeps non poteft date alicui Privilegium, vt ab ejus fententia nulle
<afu ad Principcmappelletur, five per modum querelas, five alio mo
do, Principatui enim eft cffcntialc, vt oppre fibs fubditos non relin-
quat fine remedio, cum autem poflim per vïum temporis immemora-
bilis exímete meab omni fubje&ionc, jusfupremi Principie obtine-
rc, per confequ&ns nihil eft, quod non poflim przícribere contra Prin
cipen! temporalem, pofium ergo jus appellationis ab eo auferre , -me
dia tè tarnen, non vero immediate ; fi ve non poflum au ferre à Principe
manente in fuapoteftate, tollere jus admittcndiappeilationcs.
Alia autem hic movetur quaeftio. an fola diu turna coniùetudo
imponendi vcftigal fufficiat ad prsfcribendum non accedente feien»
tiaPrincipis,Meyíingcrusfup.fcntit nonrequiri feientia. idem quoqj
felinus, Jaíon & reliqui paulo anteertati, & procul dubio eft соттц*
nis.nam incap./«/><rr quibitfHgm.ác v?rború fignifiedeciditur vectigali»
eíTe legitima, quae vclPrincipum privilegio» vcl antiqua confuctu-
dinc à tempore, cujus non extat memoria, íünt introducta, vbi nihil
dicitde feientia Principis, fed de folo vfu temporis irrimemorabilts.de
haeefententia fervatur in Camera Spircnfi. vtteftaturMeyfinge rus*
fup. tempus autem minus, quam centum an nora m non_ fuffiecre ad
prxfcriptioncm juris imponçndi vecligaiia fine feientia Principis af
firmant ibi audorc.«.

Dubium tertium.

@uantamfoteßatem hahmt fipremî Principes m hасfarte cire*

/йУditos Uteas- '■

4â
 DiJJxitatio p. Dubium j. §. /.
EN Кос dubioagimusdclaicisabfolutè fubditis fuprcmo Brincipi,ia
fcquend dubio de Clcricis difputaturi. .

Ç.rf Quanta ßi poteßas Principis in bona ßtlditorumt

S- V M' M A RI V m:
К Ifnperator non eß dominttstotius типdi , пес quoad jurifdiftiouem , net.
quoadprofrietatem bonorum-, qu£ poffident cives»
г. Ex to, quod Princeps dijponat de rebus alterm, non fequitнг eut» ejjc do*'
. , i mroum.
% Aliud eft auferre chfi dominium bonorum immediate, aliud medíate.
4.. Princepxfacilittslegitimatrfuàm auferat immediate, qua meafont,
f* ДЦ*fi* ordinaria potcftas Principis, quit abfoluta.
ft Poteß Princeps fupremus vrgente magna vtilttate oat necejjiiate Reipub*
.. tollerejus quaßium,veletiam dominium, etiam invito fubdito.^
& ¿2£*"d° Princeps aufert dtreSie dominium bonorum, tenet urcompcnfire^
damnum, quod intuitiv

щ% Y~\ Vamvis dicatur in l.dijputare. cod. dc crimine facrilegi; : 'efl©/-

V. / facrilegium difputare,an illc idoncus fit, quem Princeps ele-
^crit, ( ncmpe cxccrtafcicntia>vtibiglofía; tarnen vtdicit fpcculat.'
tit, de inquifitionc §. 2. potcft inquircndo dc ijs cognofci ; & quia pio*
ram Principuro poteft'as legibusregularur.difputare licet quantara eis
Kcípubí vcl Dcus conccffcrit, vt ait Ferdinandus Vafquius in contro*
verf.illufrrXI. i.e. 15;
Qujeftio eiligiturad praîfcntem materiarerpérfíñen^quantum.
járishábeatfuprcmus Princeps in tcmporaliabonaíubditorum; fivo
an, & quandopoffittollércjusquaîfitum fivcadrem , five iri_rc. Irw
confutandaopinionealiquorum nonhartebo, qui adularoriè ftâtuunt
Imperatorem efle dominum totiüsmundi > non folùm quoad prote-
&ioncm» & jurifdi&ionem ¡ fed etiam quoad proprietätern omniura*
boaorum,qüxpo^entcivcs,proptettcxtüiñldeprésatio.ff.ad legem
¡Lbodiam. de jaäur. Vbilroperatûf fe vocatdoroínü totiusnrandi. & L
ttneaZenone. cod. de quadrien.pra;fcript.& Luc. 2. exijtedt&umàCafa.
re Atigufiß,vt deftriberetur vnïberfut orbis. illa enim fentetia eft jam pridë
cxplofa , quia in nuilo fe a fu ab au thoribus îftis intento fuit ущм I v с ra.
пес
с... i
 72о ТгаЙаШ Не Contractihm ,
пес cním habuit dominium jurifdicliionis In tomm orbcm- quia fate*
tur Imperator 1 mercatores. cod. dtcommcrc. Períás non cíTe fubje*
ftos Rom. imperio. & de fa£toHi(pani,<ïalli, Poloni, Veneri , & plu-
rimaî alias gentes non agnofcunrvllumjuslmperatoris in fuas provitT
cias. пес fatis vnquam probarunt Juriftxde jure competeré jus Tmpe-
ratotiin omnia régna, quamvisde facïononihabeat. Qupdjargumcn-
tum eleganter deducit Svarez de leg. I. з с. 7- fcPcrdinandus Vafq. L
i.controvcrf. ill. с. 2. OmiíTa ergo illa opiniome,dicamus vniverfi or-
bis, qui paret Rom. Imperio,dominum eiTe Tmperatorem quoad gu-
bernationcm, non proprie tatcm. Vtcrgo <juaîftionera fa tis diffici-
lemcxpcdiamus. •>
2. Supponendum primo,cx eo, quôd difponaro de rebus alreriuü
nbnfequïme eûc dominû. Nam adminiftrator& tutor difponut de re«
. bus pupilliV5c tarnen nô funtdominus,&judexdifpouit de vira it boni*
ejus, qui Crimen cummittit, Sr illiaufctt dominium, & transfert in a-
lium, & tarnen non eft dominus aut vita;, aut bonorum, in propofiro.
etiamfi Rex, aut fupremus Princeps difponerepoiïjt incertis^caiîbus"/
de bonis fubditoruminonfequitur eflc dominum.
Supponofecundö, Principem per.fua referipra generalia aut>
privilegia non cenferi ycÎljetolkrcautprsjudicare juri tertij,nifi cía-,
rè id exprimat l.z.§.ß qitùk Principe. ff. rè quid in loco &c. 1. mccfoù.çod*
de émancipât, c.licet. de offic. ordinatij, & Гзгре in utroej; jure.
3» Suppono tertio, aliud cfle aufcrreçivi,; velfubdico dominium
bonorum vel jus quaîfitum dire&èj & immediate, aliud mediatè, & in
confequentiamalicujus alterius. Quae fubtilitas eft benèanimadverià
à Panormit. срдШ 84. lib. 1, v.g. direcle & immediatè Princeps pri
vat Petrumjure fuo, dum mandat domum ejus deítrui, vt liât illic mu-'
nimentum. In confequentiam vcro,quando légitimât Joannem fiIi-:
urn illegitimum Petri, poft mortem patris, quandojam heredes acqui-
fiverunrjusadhereditatcmdefun&i. legitimario tendit immediatè,
& directe ad conferendum legitimato habiliratem ad officia , heredi
tates &c. exconfequenti yero aufert.ur jus quaefitum tertio, legitima-
tusenim peter fibidarihcrcditatemdefmiiti, Ôcobtinebit, & per con-
fequens,heredes, qui ante fuerunt,perdunt jus, quod acquifiveruno
ad hereditatem.
Suppono quarto,alitcr philofophandum de vtilitatc, & nece£
fimo
 Ф/ßat.p. ЪкЫитз. %.1. 72j
fitateReipub.qu^provenitexbeiloorîenfivo, quam quando conve
nte exdefenfivo. quando enim Refpub. auf patria mvaditur,& pr«fer-
tim abhoftibus fidei,cum eives teneantur Sc vitam, & bona exponere
pro necefiaria defenfione,tunc prineipi datur amplum jus ad vrendum
'bonis civium, in quamum id judicatnecefiàriumad avertendum ma-
Ium,quod Reip. imminet.cx hislùppofitis deducemus conclufiones.
4. Dico i.pottítfaciliús Princeps fupremusauferre jus quantum
per indireftum modum explicatum in tertia fuppofitionc, quam pet,
dircctumj'five faciliùs legitimar, quàm auferat immediatè,qua; mea^
¿unt.Pro hac autem renotanda cftdifFcrenria, inter directam & indi-
vecîam legitimationem , PontifexRom. Fecundùm communcm Rc»
centiorum, & pr^fertimTheologorurn fententiam ( quam bene reci
tar Sanchez 1.8. de matrim.difp.7- п. ь ) поп poteft direâè legitimare
quoad temporalia in terris ЛЫ non fubjeclis tcmporaliter; & tamcn^
poteft indirecte, difpenfando fcilicet in radice matrimonij, v. g. Pc-
truscùm in Catharinam habenrem impedimentum folo jure Eccle-
'fiailico inrroduclurn confenferit, ex qua poftea fufeepit filium, Pon
tifes cùm tali,cùm fit il legi rimus» non poteft direétè diipcniâre extra
ftatum Pontificium adíucceíTioncs in temporalibus , poteft autem
indireftè, tollendo impedimentum induftum à jure Canónico, & rc-
trotrahendo ad tempus nativitaris cjur., ita vt fingatur nullum impe.
dimentum Fuiflccotempore inter cem/uges. Sicut fit in matrimonio
contracto poft prolem fufeeptam inter lolutum '& foluram. Proies
enimante fuicepta per fubfcquens matrimemium fingitur ex vero
Tnarrimonionatac. tuttta. quiflij. fublato autem impedimento, cùm
fucritin reliquis fervata figura matrimonij , eft fi&ione juris natusr*
<x legitimo matrimonio, &per confequens à jure fuc-ceftlonis ob-
tinendonon impcditurexdefc£hi veri matrimonij. non tarnen dire-
•ûèlcgitimatur talis ad obtinendas fucccffioncs in terris1 nonfubjeftis
tcmporalrtct Рарж; vttradit Bart. 1. i.eod. de fumma Trinit. Scaddi-
tio îbi oftendirefle fententiam cotnmuncm. cùm autem fit remota
radix iílaraminhabilitatum fublatu habet Princeps temporalis fufii-
■cientem canfam tollendi fuas leges contra iflegitimos. & hoc vo-
cantluiifconfulti diipenfare in radice matrimonij Rex ver6,quando
iegttimatnon facit,vt fit, vcl fuerir legitime natus (cùm circa matri-
î*ioniuni in fe,aut ejus impedimenta nihil poffit ) fed tollitcx fuprema
Yyyy fua
y 2.2 Traftatusdc Contratfibtu,
fua poteftâtc, efteclus-jaris civilis.qui ex matrimonio invalido fcquü*
tur, nempe incapacitatem fucccifionis, inhabiliratem ad officia ho-
norata,&c. quia fucceiïîo nec. ex natural^ nec ex divino jure eft ab
ligara matrimonio, fcdtantùm ex constitutione juris civilis, jus*
au tem civile poteft tolli ablmperatore, vel rege, &c. quando ergo
legitknat, toUit ex confequenti jus acquifitum tertio, talis enim pe
ter fucceflion em patris, fi non tanquam filius ex legitimo matrimo
nio natusf cum talis non íit,vtfupponoJ fed tarnen, tanquam filius,
qui nullum habet impedimentum hereditandi bona paterna, &c.
Et quod in hac parte convenit Pontifici quoad retrorraftioncm diV
fpenfationis ad tempus prsteritum, convenit ctiam fupremoPrinr
cipi fceculart quoad legitimationem, quam ipíefacir, vt^poífit efticc«
re, vt fingatur füiíTehabilis à tempore oativiratis fax, hid Princeps*
deelaret, vt exprefsè decidit Rota, in caufa. legitimation is Martini
junioris íiib Paulo V.
NotaautemPrincipem nonfemper. legitimare, fed aliquan-;
do faceré habilçm ad aliquid » ad quod antea erat inhabilis, fed hase
eft tantùm difpenfatio ad aliquem particularem efFe&um manente
difpenfato abipLutè ¡Ilegitimo» Qoja fi illa effet legitimario, ali-
quis poffet dieiexpartelegitimus,&ex parte illegitimus, quod non.,
videtur magisdici poffe,quàm.j aliquem effo ex parro fervum, &,
ex parte non ièrvum. Veré enim legirimatus eft abfolutè habilis*
a4 omnia ficut legitimus, exceptis ijs> qu^lcgitimans, vel rpfum_»,
jus .fibl referva vit.
5. Vt autem ad-propoíkam à. nobis difficuIratem acccdamus,dN
ftinguunt in hac ipfa materia Doctores de poteftate ordinaria , & abfo-
luta fupremi Principis.. quam diftinetionem licet Ferdin. Vafquiusl.
i.controv. c. 26. fusé impugnet; tarnen commode àDo&oribusfta-
tuitur, 5s cxplicatur>quód ordinarÍ3 fit illa, quâ Princeps vritur,quan-
do vult feaccommodare legibus, & fccundùm cas procederé; abfo-
lata^quandoagit quafi fu pra leges, пес foalligando illis, quaî fusè.
deducit Iafon^ ad l- Gallus. §. fed quid fi. ff de liberis Sc pofth um..
îil. prasfenti ergô, quando légitimât vívente teftacoro vtitur po
teftate ordinarias quia cùm carcat legit/mis filijs , nullns habco
jus acquifitum ad ipfius bona_. Poteft enim quemvis inftituero
heredenu. Sed quando extantibus liberis , & prxfertim poft mot*
tem
 rem légitimât, per confcqucnriam tollirjus terrij. legitîmationis c-
nim occafionelegitimatus privabit liberos, vcl alios, qui acquifi-
veTunt jus ad bona. &tunc dicitur agerc de plenirudine pote-ftatis,
five de abfolutapoteftSite. & hocipfumin^ refcriptofpecificat. Ve»
autem hoc faciat Supremus Princeps vel validé, vel licite; dieu ne*
multi deberé fubefle caufam magna; vtilitatis publicar, quia non_
cenfetur illi data pottftasà Repub. quafi abfoluta in_ omnium bo
na, & jura_, , vl> polÜt pro arbitrio dtre&è vel indireâè е^ь tol
lere»
Si dices.nemini facit injuriara, qui jure fuo Vtirurl. пнОш vU
äetur. f£ de Tcgul. juris, vbi rem bene explicat Petrus Fa be at-
qui rex, qui légitimât, vtitur fuo jure fiipremi Principisr* > ergô Й
ex legitimatione damnum fenrianr heredes, régi id non eftimpu-
tandum. 1
Refpondent negando fuppofirum, quöd nempePrincepsinta-
fi cafu jus habeat, cùm nullam acceperir poteftatem Iaîdcndi fubdites
injure acquifito five directe, fiveindirecVè, nifi caufa publica: лес civi
tatis au i vtilitatis.
Refpond. tarnen poíTe fieri , vt Princeps legitimando in tali
circumftantiapeccctmomHter, nihilominus tarnen legitimatio fit
valida, & lcgitimaîus fuccedat jnftar IcgitimoruiTLi. hax ferrtentia.»
quoad poftcriorem partem eft hodie communis lurifcoiT & Tbeo-
log.Innocent c. ritmad Monaflerium, do ftatu Monach. Panormrt. c.
qut inEcclefurum. deconftit. Fel.ibid. Decius & cetcri , quos magno
numero citât & feqnitur Salaz difput 20 de leg. fed. 4. Suarez lib.
fexto.de leg. cap. 19. & alrj. Ratio eft, quia lex pendco , vt in_.
fieri, ita & in confervari à volúntate fola lcgislaroris; nec poteft
diutiùs durare, quàm Legislator veliu. Si ergo Legislator tollau
legem deillegitimatione, auteffedibus ex ca provenientibus>non_.
poteft ampliùs durare. Ergo fi legislator, five Painceps illam legem
de inhabilítate legiTimorumtollat, defmet fuum erTcctam fortiri, Sc
tandem fi pe tat fucceífionem, debet audiri. Princeps cnira in hoc
cafu non facit aliud, quam legem tollere ; quod poteft faceré. Si au.
tern alter/ ex fublata^ lege occafionem capteo privandi alios jure
acquifito, hoc non julïit Princeps, tiee id ftquitur per fc exfublationc
legis, qnae bene poteft confiitere fine hereditatis pctitione. Necrc-
Yyyy a fcrt.
m 2 4. Traftattts de Contrtâibusy
f$rt, qubd illicite legem tôllatcum tanto damno aliornm. Quia fa
teorprincipem forte graviterpeccaíTeconcedcndo Privilegium со ca^
fu, quo fcquituroccafio juris tertij tollendi. quia poteft fieri, vt illi*
cité quisvtatux jure fuo incertiscircumflanrijs, eoquód caufamfuf-
ficicntem non habeat tollendi legem, ôc tamena&us, quemfacit fio
validus.&erFeftum fortiatur.
Quxautem caufa; fùfficiant vtnon folùm validé, icderiarrt*-
licitè Princeps legitimer, fusè.pcrfequuntur Salaz. & Suarcz fupe-
riusr*.
Dico fecundo pote ft Princeps fupremus vrgentc magna vtili-
tatcaut neceflítate Reipub. tollere jus qua:fitumj , vel etiam domi
nium, etiam invito fubdito, neceílitatc vero non vigente non pote fV.
idfacere.Haxconcltifio quoad.vtramq; partem eft communis Dofto-
rurrueam tcnetFérd. Vafq 1. i.eontroverf illuftr.cj.&mulrisftqq.qub
plurimos citât. Gaillib,2kobf£rvat.56. fedinter omnes traitât copio-
ЩПспё Felinus in c. quxmEcclefixrum, de conftitut. Prob, quia Princeps,
cam fit ex officio fupremusadminiirraror Reipub. debet cfTe fufficien.
ter inftruftus illismcdijs,quae funt.neccffariaadbene gubernandum*
&defcndendamcives,&confervandos eos in pace, ncc pofluntfub-
ditieifc rationabiliter inviti , quöd priventur lilis honis, quajjam.»
a&u poíTidcnt pro communi vtilitate, quando abunde illudqualc-
cunq; damnum compenfatur. Nec folùm habet id locum in cafunc*
ccflîtatis , led ctiam magnfevtilitatis publica;, & proinde cum ilholis
publicis aedfficandis neceíTaria eífet cujufdam civis vicinidomus"%
quam nolcbat venderé, juffií Princeps perfol-utoilli pretio excederé^»,
domo, & farpc vidicafum fimilcm contigifle.
Qnpdautemnonpoifitid fieri, nifi-incafu vel neceffitatis vcl
maxima: vtilitatispnblicx,non verö privat» Prineipis, Probaturindc» .
quia Princeps non eil dominus abfólutus bonorum cu jufque privati,
fed adminiftrator infolam vtiliratem publicara, & in liac fentenria;
videtur fuiffe facra feript. 3.Regum2i. Naboth enim petenti Ar
chab rcgi, vt venderet fuam vineam , refpondit fe id non facYurum.* ;
nec aufusJ fuio rex Шиши, cogero direâè ad vendendurru, cùni
non propter pubUcam vtjlitatern, fed propter privaras fuas delicias-*
Teilet extorquere, & rameu feript. facium Nabo thi approbat, Acfoabi .
vitupérât.
. ' loan*
 Dtjßttt.ß. Dubinmj, $•/. 725
Joannes Chryfoftomus С vt habetur in vita, ejus apud Meta-
phraften)cùm A rcadi us I ropera for in fuara privatam vtilitatem con-
flitutionem feciflet, vtcujufcunq; vincarborrumguitafle-c , cogeretur
dominus accepto prcrio, vcl permurationc asquali, vincam Imperaron
rirelinqucrcproaugcndofuoprivatoparrimonio. & Impcratrix pr'u
vilegiaiftiusconftitutionis vellet frai, vfurpando fibi vincam cuju£
dam vidua: invita domina, fe oppofuit, & publicè dixit , legem Шат*-
elle iniquam. quod ejus diftum & Deus tunc miraculis, & Ecclefia po»
ftcaapprobavir. Ntcenim poteft Princeps obfuum privatum com-
modum,aut delicias cogeré fubditos invitosad vendendas ipfi res fua»
quam vis inhumani fint fubditi, qui fine gravifllma cauia id neganr*
. 7. Dico tcrtig,quando Princeps exigente bono publico aufero
direftè dominium bonorum, tenetur compenfarc damnum , quod in»-
tiHir. irarcncnrcommunitcrauthores citati pro priori conclufionc,
& prjctercitatosjafon in 1. ВлгЬлпш. ff. de offic praît- & fatis pate t e*
1. ferVt.QoA. quibtu de caufis ferti. vbi ftatuitur, quando fervus ob pra?»
ftitumfervitium Reipub. manumitritur.dcbere fifcum folverc pretU
um ejus domino.ex quo text uBaJdus ibidem multa condudrt prono*
ftrafentcntia>& ratio fumenda eft exaxiomatedàroin 1. concl.quùd5
Princeps debcat habere in bona privatorum omne jus, quod eft neccf-
farium ad confervationem Reipub. fed non vlteriùs. & cùm fœpe con-
tingat, vt ablatio domini j fit neceflària. fubtraâio vero pretij , & vo
careat re fua dominus & Gmul pretio & raro fit neceflarm ad guberna-
tronem Principis, hinc fit, vt Princeps non habcat poteftatem non fol-
vendi pretium, habeatautem jusanferendi dominium. Dicit quidem
Glofià vaX.fi toem. ff.^uomodo ferait. amitt< hanc dbftrinam de confue.
tudine non fervari. Sed fané obfervopios Principes, ScDcum timen-
tes practicare, quando ipforum juíTü vincas, vel domusprivatorurrL.
exigente id bono publico deftruuntur. Verum quis refundct prcti-
um? Refpondent citati, Principem id deberé faceré ex publico agra
rio, acfiilludnonfufficiatimponerc collecbm populo pro rcfarci-
endo damno, quod propter bonum publicum eft illatum.

CoroÜaria ex hac doctrina deducuntur.

S V M M A R I V M.
/, Princeps non filttm ordinaria vettigdia ex'tgere fottft , fedetUm поЪа-л,
imponerе. . Уjj-J 3 3.Bcl-
j2¡6 Traftattu de Contraftibta ,
г. Jicttum aggreffitum non dat Principi poteßatem grdtaftdi populum wt>ûs
veftigaltbut.
S* Siendo vrgetur ReJpub.btUo^ Princeps fummum acquirtt jus imponendi
contribuíiones .& onerл neceßarid.
4. Peteß Princeps mutuum petere, ф ad iffudfohendum ciVes cogeré,
/. Ftfti juflo bello, cum omnibus rebus &íibertatibus cedunt dominio viftoí
rù.
. <f. Si paftus eJl Princeps libert-atem, tunc quoad materiam trihutorum eodem
jure cenfendi funt,quoalij ,qui Pnncipem habent cleftio^ne out ßtc-
teßionc,
1, "P X principio, quod ftatuimus , ncmpc quod Princeps, quando
lZ/ bonum publicum id exigit,poffi t privare fubditos dorainio,aut
jure quaefi to, & alijs, qua: pofuimus in tribus fuppofitionibus multa fc~
quunrur non cxigui momenti.
Primo, Principe m non iolùm ordinaria veftigalia, & jam olirn
impofita exigcrcícdetiam novaimponere poíTc. Antiqua jam olirri
approbate exigittanquam ftipendia Iaborum fuorum pro Repub. &
tanquam alimenta neceftariaadconfervandum fuum ftatum , ad nffi-
eialium & prafertim judicum fuftcntationem. & talium fuftentatic*
eft debita, quafi ex contractu, vtdicetur adhucinfcriùs. Imponit ve
ro nova, quia Гагрс fie mutantur tcmpora,& Refpub.in talibus circum-
ftantijs ponitur, vt antique non furrlcilt ad praífentes nccefllratcs fub-
Icvandas, necad ftatum Principis fuílinendum, & tune jus habet exi-'
gendi novas colicúas, quanras prüden ter judicat neceflarias ad fue-
currendum Reipub. QimdfipKiscxigat,quàrn vere requirat publici
boni neceífitas > vel aliter expendat.quàm ad finem,pto quo сопееАГе»
Hintcivcs,facitinjuriam,& teticturad reftitutionem.
2. Secundó, (quod monuimusin §. prtecedentijaliam eflecaufara
Joftsc defeniîonis,aliam offenfionis aliorum. quando enim gerit belhí
offcnfivum,& vkinorum Provinciasinvadit,poteít fieri, vthabeatju-
ftam caufam belli ad recuperandas fcilicet provincias, que olim ere-
ptaífunt&c. Sed tale bellum aggrcffivum, non videtur dare Principi
poteítatcmgravandi populum novisveítigalibus; (faltem gencratim
loquendo)quianec nccèifitas,nec vtilitasevidens íftius Provincia:, à
qua vcétigal exigit, vrget Principem ad tale bellum gerendú ; fed tan-
üimcft vtilitas non Rcgni^fed Regis, qui peradjcâionem novorarru
Regno-
 Dijput* fi. Dubium з.§.г. 727
Regnorum fietditior&clarior. Populusautem non tenerurcum ran*
to íuo detrimento quxrere autlucra,aut fplendoremPrincipis fui,niii
in eo bello propria iftius populiconlèrvandi necedltas autmaxima«.
vtilitas vtrtatur. Proindeq;Princeps in tali cafu debet fuis fumptibus
bellumgerere., & poreft quidern peterc fubfidiavoluntaria, fed noib
cogère pef man datum. Si vero Princeps» fingat fuum Rcgnum non-,
poffe fervari,aur defendí, nifi dcvictis-p.sovincijs vicinis , aut etiam re
ino tis, Confiliarij fcianr,.Deum non irrideri,nec per Política quedara
axiom ata i 1 Ii œquè, aç populo illudi.
3, Tertio, ex codem principio feq^ítur, quandóvrgeturReípub*
belJo,quodhoítcs inférant injuftè,& praîfertim ftiîdetCatholica:aer-
dends periculum imminear , cùni ad defcnûonem neceflariam & ju-
flam, turn Rcip. tum Principis, cui jnrarunt, & ad fidéi Catholica: cô-
fervationcm(quamdiu fpcscft, & fe, & fidem Catholicam poíTe de
fendí Jtcneantutfinguli,& bona & vitam exponerc, Princeps fumr
mum acquirit jus imponendi illis & contributiones,& tantum novo-
rum oherom , quantum prudenter judical neceífarium ad occurrcr>
dumpraîfcntibusnecciTitatibus-:vt bene Molina de juftitia difp. 6457..
nccpoífuntrationabilitcrcíre inviti, quöd femperad novas con tri bu -
tiones cogantur, quando difficultates publica; ßne culpa Principis au*
gen tur.
4. Vitra contributionesaurem extraordinarias poteíl aliquando
Princeps, füllarnon fufficiant mutuum pctere.&adilIudfolvendurrL»
civescogerc. . Hoc punctum benè perfequJrurFerdinandus Vafqui-
us, five Mencbaca libro primo controverftarum iíhiftr. capite íex-
to, refertque plurimos^ authores s qui cum Baldo in 1. i. códice,-»
de opcrisJ libert, id fentiuno, aitquo iau Hi fpa ni a_, fa; pe id pra
ctican à Regó irk, fuisr* neceßitatibasr*, quando pecunia?*, quae
ad mercatoresr* & cives* HiípalcnfesJ ex India-» afportanrur_ ipfo
publice fub contractu mutui ad fo accipÍL-ч Ncc id rrvirari in_.
Principe^ debemusr", cùrru ctiacru civitatum communrtatesJ co-
gano civey* ad dandum mutuo in^ publicist ipfinsr* civitatis* ne-
ce ffi ta ti bu s. vt fufiiîlmè Laurentius de Rudolph- in rracl. de vfur. inu
part. 3. principali. ôc brcviùsPaulusàCaftroinL_/ij*/iiWf cattfom.ff.ß
certum petatur.
In схаШопе autem mutui ob fervandüm eil Princip.i, vt verus,
& ПОД
72 t Тга&аш de Contractibia.
Sc non fimulatus contra&us murui inearur, cum fincera intentiono
redden di, ciimRefpub. à miferijs refpiraverit ; alioquin darur populo
juftácau fa gravis averfionis à ílio Principe, àquofedcceptum videt.
5. Quarto, quaîdiâafuntintelligendaeflc de Principíbus, qui ex
eleetione, veldeítinationeRcipub. régna fuá adepti funt. non vero
de ijs, qui jufto bello fegnucuaut ptovinciacn fubjugarunt. Vitti enira
juíto bello cum omnibus fuis rebus, & libertatibus cedunt dominio
Vi£toris,&deillis poteftdifponerc ad libitum, Sein fidem acciperceâ,
,quâ vulr. conditione, reftringere libertärem, dare vfum , non domini
um bonorum.
6. Siautem pactus eft Princeps libertatem,5cantiquo jure ficut*
jante permittit eos vivere, tunc quoad materiam tributorum eoderrL*
¿ure fitnteenfendi, quo älij, qui Principem habenr cleitione , aut fuc-
ccfllonc. Et.planè mihi perfuadeo id e venifle plurimis provincijs,in_.
*quibus tanta cil dorn inorum poteftas in rufticos, & colonos. De quo-
drum fubjedione tractatum integrum feripfit Joannes Hufanus occa-
fione Ducatns Mechclenburgeniis, in quo vivebat. Non eil enim ne-
gandum,quinin Province's pluribus fit fpecics qua»dam antiqux, &
äqua;eratapud Romanos, fervitutis. Pröbabileeft ergo Víctores Prin
cipes privafle colonos, & agrícolas quadamtenus libértate, non tarnen
perfectè; & reliquiflc illis verum dominium quoad multa,in aliquibus
Provinces plus, in alijs minus ; & terras divifiûe cum colonis inter eos,
.quifaerantdefe bene meriti, five in bello, five in alijs obfequijsr* ;
xjuamvisnonrtegem velcupiditate,velia:vitia dominorum fieri po-
tuifie, vt in aliquibus lociscoloni magis fint fubjefti , quam in alijs.
Quintó, exijfdem principijs fequitur pofle Principem pro pa-
<c obtinendaetiam in bello in jufto ex parte hoftium remitiere iïlis*
Лат na illa ta fuis fubdi tis ipfis n on req u i fi tis, ve 1 e tiam in vi tis. H arc
conclufio licet à multis videatur impugnari,tamen non diffenriunt ifti
ab alijs, qui enim negant, explicant fe, non pofle remitti ,quando ali
ter pax haberi potefb qui aflcrunt,dicunt idem, nempe incafu, quo
aliter non potcft haberi pax.remittenda efle damna. Et ira rem expri
mât Felinus in c, qua inEceießarum.dc conflit, num. 5 3 . Jafon in 1. Bar»
èarius.if. de ofrlc. praetor, qui addit i ta practican. Et ratio cur hoc li-
ceat ducibus, vel Principibuseft defumenda ex principio, quod po-
ftiimus. quia Princeps habet jus curandibonum publicum cum damno
priva-
 . D'ßutatiop. Dubium 4. -7*9
privatorum; publica autcm vtiliras poftulat, vt Rcfp. habcat paccm.
¿cproinde Principi incumbir, vt adhibeat media ncccflaria adearrk«
procurandam; vnicum aurem medium eft, vt remittantur vrrinq; da
mna. Adde.quódctiara ipTorum privarorum negotium vrilitcr gerat
Princeps, quandoxum holte tranfigit. quia il bellum durer, majori-
bus afficientnjL. calamitatibus, & in_ periculo crunu perdendi o«
mnia_i.
Quodfi hoftes, quibus faÜa eft remiîîio damnorum, bcllumj
manifciTè injuftumgeïlerinr, condonado facb à Principe etiam cum
confenfu populi non liberarlos à reftitutione. quia ¿njufta vi & mo
tu extorra eft. ita Molina de juftit-di Гр. 1 2 3 .

Dubium quartum.

Qu<enam ßntjitßa саи/я impónéndi tributa?

S V M M A R I V M.
Caußtomnfs tributi reducidebent adpublicam vtHitatenta vel nccejfi-
tatem.
2, Sïtx ordinaria coUat'toneTrirtceps fè ßecundum ßatum ßtßenture notL*
• * po(ßt,poteß augere tributum
No/tyotrß tributa imponerepro del'tcijsJuù privatà.

R Es h arc ex dubio praxedenti Taris videtur explanara, proindcq;

paucis expediemus.
Caufceomnestributi reduci debent ad publicam vtiliratem,
vel neceiîitatcm. In parriculari autem loquendo caufa maxi
me ñora eft íuítentatiocompetens ipfius Principis. Ditlrum eft enim
fœpèin praîcedcnribus inter populum & Principem inrercedere con-
traânmonerofum, vtnempcrexobligctur praiftarc Rcipub laborem
Stfolicirudinemgabernandii Refpub. courra tenearur lïipcndia^, &
alimenta fuo Principi digna ílatu, quem requirit fupremum capuo
talis Reipub. Alimenta aurcm illa licet videanrur redundare in_.
vtHitaremprivatam Principis> tamenu reverá pertinct ad publicam
vrilitatem , vt publicum Reipub. caput & miniftri , qui juvant in
gubernando populo habeant ex publico convenientia^ alimenta...
2zzz Sic
73в Traftattu de Contraftibus,
Sic argwntntatur Paulus adíRomanos v^ideo tributapr&fiUt it, minißer
enim Dei eß, quafidicar, idcirco quia miniftcr eft D e i ad gubeman-
dam Remp. datisilli tributa, quafi ftipendium laboris.
2. Scdquid fiftipendia,qua^iximus,funtimminuta, five quia ho.
flics aliqu ara provincias partem occuparunt, & tributa Prirtcipis*ad Te
deiivarunt, five quia hoc tempore mutat© valore te rum non íufficiút
olimimpofita,anpo(Tir reliquis imponcre tributum ad fui fuftenra-
tioncm neceflariam fee un dùm fu um ((atura. Refpon-dct D.Thomas
inq-6. addueiflam Btabantia;, & poftcumMoi. de juftitia diíp. 667.
fi fine culpa Principis hoftcs redegeruntcumad toles angu-ftias, vtfle-
queat ex collationc ordinaria, vel triburis>.qua: fotvit pars reliquat ,
fuftentare Reipub; oncra neceflaria,aut fuum (latum fccundùm di
gnitatem , poíTe imponere reliquis » vtaugeant tributum , quantum
cft; necefle ad (lipendium.» conveniens, hoc cnim eflo inter ne-
ccflâria confervandaf Rcipub, addunt tarnen, aequum cflfe, vt Prin-
cepsTupcrflua refcindar; & accifis Reipub. opibus non tantumfum-
ptum faceré, quantum fee it, cum eflet integra. Notât au temibiMo-
lina quoad tributa imponenda partira referre an culpa, vcl fine culpa
Principis evenerit damnum Reipub. teneri enim reliquos nihilomi-
Xius contribuiré r.cccíTaria ad R.empub. defendendam, & alendurru
Frincipem cum hac differentia, quod quando ex negligentia, & cul
pa Principis accidit damnum, teneatur iatisfacere fubditis poftca pro
illis, qua; occafionc culpx* à fe comrmifaï.extorfir, quando vero fino
culpa» tunc non teacn reftirucre.
3 . Secundo , cum vr fiepe incukatum eft, in hoc negotio omnis
potcftas& proprer vtHitaícm Reipub, non^pofle tributa imponero
pro delicijs fuis privatis , notant enim poflím Doctores cum Gafparc
Sancioad lib. quartü rcgiic.iz.illamfuiílecaufam , cur Roboam rcx
ex duodecim regnifui partibus tjetinucric tanum>,diías>quia noluit tri- •
buta tollere, qua; Salomon impoíuit proatdificandispalarijs, 5c hör,
tisprarecreatione fuarum reginarum, quae h ab с bat 700 Prince p*
enim debet abftinercà tributis novis imponendis maxime in magna
fumma pro delicijs nec neceiTarijs nec vtilibus bono publico, quia
exacerbantur - valdc fiibditi, & feditioacs illa occafione-. facile ;
movent..

Dubium
 bifytmhp. Trub'mm-f. зд|

Dubmm quinrtum.
Tfrum Princeps , «juando cmcedtt alicm гттмтшет л tributU,
teneatur eompeh/àre aUjs non exemptи. '

S V M M A R I V M.
j. CMulti cafía in hot cáJuxtgttAri pojfunt, vteirca tewpm, Principenul
CAttfam exemption*, &e.
2. ¿guando Princeps лЬ/olutè Supremas *ximit altquem л contributionibue
publiei boni сausлy port to exempti aecreßit non exemptù.
3. guodß Community inferior , qtt* fabelt fupremo Principi âliquem <xi»
mat, debet exempti portionem infe fufiipere^J.
4. Propter exempt hnem^iMmftcit сомт»т1<и>поп mintmntnr veftigalk
Principi debita—-.
i. ^ Enfus quajftionis eft iftc. Princeps vel alius authoritatemha-
O bens excrnit quern piamè civibus à collcâis, veâigalibus, tri-
butis, &c. Qu«riturergo,an partem iftius exempti non tcncaturPria-
ceps folvcre, & remiccere communirati tantum de fumma indicia,
quantum porrio iftius exempti faceret.
Vanaequidem in hac materia iuntfenfenti*; fed authorcs vi-
dentur fatisconfusè toqui, & non feparare certa ab incertis.
Multi Cafusinhoc pun&o cogi tari poflun t. primus errea tem-
pnsexemprionis,an fcilicct poftindidam collcdam faâa fit, an vero
ante. Secundo Per quos facta excmptio,»n pcf fupremnm Principcm,
an per Magiftratus inferiores. Tertio , an cum., caula juila, an fine
caufa ex mera voluntare Principia. Quarto an fîtindifta colleftaV-
niverfitati vt fie , vel fiogulis de rniverfitatc, verbi gratia, fi dicat in
referipto Princeps, volo vt talis,civitas det mihi 20. m tilia, talis col
lect indicatu r communi tari; fidieat, voló, vt in fingula capita penda-
tur num m us,fing« lis iaiponitur. his pofitis pono conclufionem apud
mecertamdc jure.
Quando Papa vel Imperator (& idem eft hodie de Principibus
abfolutè fupreitiis)ante tribatum indiquai ob caufam concernentem
publicum bonum aliquem eximir àcontributionibus, quanmponun-
tur communitati vt ficportio exempti accrefeit non exemptis, & de*
•bent folucre portioncm,quam exemptus alias foluiflet,Ab hac conclu-,
<• . Zzzz 2 fionc
mj 2 Tractatш de Contraffibus,
fionc vixvllusauthorum diffentit. tenet cam Imola ad 1. ah omnibus,
ff. delegates primo Bart adl.i. cod. de Apocsbis lib. io. Baldus inc.
fecundo reqniris. de appellat. ad finem,. Panormit. in c. accedentes, do
praîfcript & с. pervenit. de immunit. Ecclcf.. Fclinus ibid.Iafon in_*
]. avtts.ff.de paftis. & qui diffentirc. videntur aliquam. omirtuntj
claufulamex ijs, quas recenfuimus. Et.probatur; quia, contrarium
fentientes nihil plùs au&oritatis tribuunt.fupremo^Pritfcipi pro-bo«
no Reipub. agenti, quam euilibet. parric.ulari. Si. enim Princeps
debeat folvere partem exernpri, quid plus façio, quàm privatus3
quilibet, qui effet dives, & folveret portionejn_», qua; alterum..
contingit? ilium eninveximit ab onere conttibuendi. deindc fa-
tis abfonumapparet.non^ poflfc Principem.vllum .bene meritumdc;
Repub. & de fua perfooa curaro allfumptibus Reipub- nec man
dare civitati , vt propter , com modum., quodrReipub* pra?ftitit, il-
li det annuè duo vel tria millia^. ad vtilitatem cniui conunurtem
Reipub fpe&at remuneratio corum.« à quo vel aeeepio, vel fpc-
rat Refpublic» magnum obfequium^. ergo Princeps tanquam ad mi-
niftrator Reipub,. poreft.ctiani pro пас.ipfa.ro. indicerc noyum tri—
butum.,
pkentredítusPfincipisanüquos ctiám ad banc rem uñera- -
tionem fufficcrc, proindecfiienon effe neceffe, vt grave t com mu--
nitatem." Mol. dç juftitia difput. 673. afferit expediré, vo princeps*
ih tali cafu, non gravet populum, ièd ex fuis reditibus fuppleat vel,
npn petendo à çommunitate, quantunupeti folebat, velfquodob»
fcrvavi'ab aliquibus .regibus prafticatum ) donando . justelonij in_*
tali loco , vçl civitate, yel ex bonis confticarisj^velàlijs-modis) quos
Princeps,»* yelit.invenietmultos.SentîoquidcmcumMolinaid expe-
dire,quia.hoc modo Princeps populum fibimagisdevincict, fed non
puto heceflarium. Putotamcn maximètunc quod diâû£ft,cxpcdire , .
qrldopoft novumyccligal impofitû.aliquos eximit, quia tuncienten-
tiaBartoli & Baldi.quam anteadduximushaberet locuobqiiöxlnempe
non liccat Principi eximere, yel quôddebeat ejus portioncm in fc fu-
fcipere, ne alienen tut fubditorum.animi propter inaîqualitatem tem
pore fqlutionis fa&anv licet de potencia abfoluta_> Principie poiîit
contrarium fieri, quia-. Princeps vtitur jure fu o fuprcmoeximendo
ex caufaaliqucm,&ipfiusonus in comuniratc derivando. Sed quid ii
 Di(¡>utitto s>. Bubtum 6.§. i. 73 j
communitas exemptionis occafionc gravetur, nullumnè remcdium
babcbit ? Joannes Imolaíiip. dicit-vTiratura cfle , vtfuisgravaniinibus
Principi propofitishumilitcr proïenîcdio-fupplicct; & tenctur Prin
ceps querelas audire. & firep^riat ratioñabiltSifublevarc oppreflos.
* 3. Admittoctiam Iimitationes à Döftoribtisantc chatis pofiras,
prœfettim à Paulo de Caftro ad J. jlvus.ff.de pad: Jafon4bidem,& ùi)b\
Quod fi communitas inferior» qua: fubeft .fuprcrao'Principi aliquem
eximat deberé exemptiportioncminic fufcipcre, mirmere collcftam
communitati irnpofiraro. cùm enim commamtas fubjeita Principi
non habcartamamplampoteftatem circa bona fuorum civium, quàm
fupremus Princeps circa bona totius Reipub: non potcft inajqualita-!
temconftitucce inter civts,& àcommunibusoneribusaliquoscxime-
re, & ali js fua bona, aurpecraiias adimerc, alijs eafdem donare &c.
4. Aliara etiam iimitatiorrenaadmiitoi quod ncrapc- propter ex.
emptioncm.quamfacitcoramuniras exiufta canfa non minuantur_
vcftigalia Principi debita v. g. fi à tali civira te debentur. duo millia , &
ci vitas multos eximat à contributione, non potcft tamen pcrfuamex-
emptionem praîjudîcarc Principi, qnin ipfc dúo millia integré accipi-
Zt: Vid:tit ergo civifas, quomodo cxcmptioncsconcedere dsbeau,
Cùm portioncsabexemptis folvendàs, non poífít inalios transfunde-
rc> пес privare Prmciperaaliqua fui w&igalis parte. :,

. Dubium.fextum;-

btä/itbditißnt ohlïgati in confiíentia fibere trthutumt etiaman-

■ '■ . • tâauam exigatur àxoUeftoribus Л

H yEcquajftioeft quotidiana.'' quia neceffitas turbulenti flatus Rei

pub. cogit Principesad imponendas novas fem per &. novas exa
cciones. & cónfijlimur frequenter àviristimoratis, nee fat occurriu ,
quodditamus. ' *-

§; т. Quid dtcendum ßeftata natura rei ?

S V M M A R I V M.
л. rtlïwlùfiic trjbw»ßt»t fohendâtn confitcntU etimfi non exigantur.
.,w»v Zzzz 3 *> Niß
 734 TrüclattudeContrißibm,
_ *. 2V//? eonfitetndine induttum fit, vt Gabeßary teneantarexigere*
j. 2(on pecс*nt ConfeJ/iry,q*i non úligant ordinäriè ad refittuttonem^uan*
do Gabe/laréf non exegerunt.
guifraudant vettigalia, цил funt impofitafufcr vfiialia, fojfunt abfihî
fine ontrere/iitmtionù.
Si fibditi débitent, an jufiumfit tributam, teñentur fohere,fi dubium*
fit tantùm negatïbum.

<i. T"\ Ico primo, vcftigalia five tributa juica funt fölvenäYtin có«¿
1 J fcientiactiamfi nonexiganturà Gabellarijs, & fraudans tenc-
tur ad rcftitutionem , fi Princeps in lege au t decreto fignificet fe id
relic.
Conclufîo eft: communis Canon iftarnm3& Theolog. Covarr.
tcg.peccatum part.2.§.5. qui dicit corarauncm. Navarr.in fumma ctj.
n.2oo.Malderus de juftit.tra&s.c.ó.tíub.n. Bcrtachinus de vcftigíL
f 9. Suarcz de leg. L5.0 1 8 . Et eft communior inter Juriftas, Sc Theo»
logos. Etitaprqpofíragcneratim conclufîo non habet dificúltate m.
Ve ûigaliaenira juila vel funt ftipendia. vel alimenta debita Principi
pro fuis laboribus,& per confcqucnidebentur ficutalia ftipendia ex
obligarionc juftitiar, quaiex natura rei non requirunr, vt exigantur, feci
debitor tenetur tempore, & in circumftanrijs à lege ílatutis vitro rc«
prüfen tare. Vel funt à Principe, qui legitimara ad id habet potefta-
tern pro neceflltatibus Reipub impofita, & tune eodem modo deben»
tutvquo ftipendia. Refpub. enim convenit cum Principe, vt ipib»
operam impenderct. & ncceffitatibuspublicis fuccutreret , fe antera*
daturam fumptus necesarios addefendendum Se confervandum pu-
blicumbonum. Atquiquae dcbenturexpa&oonerofo, & reciproco
funt debita ex juftitia fine vlteriori exaâione.
Fundamentum illorutn, qni negant conclufionem noftrami
eft.quod videan tur leges tribntorum efle merè poenalcs,& non mixtar»
feu morales. Sed eft debile , quia leges tribu torum candem habenc*
formam, quam leges contraâuum inter privatos, in quibus apponituc
poena conventional, quia,vt faspc dictum eft,contraâus jiuftitiae inter
Principem, Sc populum eft initus»
2. Dixi ex natura rei,6c quando jufta funt, quia fieri poflee pen.
longa m confuetudinem, non- quidem, vu tributa^ jufta.,, Sc ab
anti-
 Bifpnt. p. Dub ium ft $де 7 3 -j
antiqaofartemimpofitanonfoivanrur -y fed; vt mod'eratio adhibea-
tur, fiveinquantitate, fivo in modo íblvcndi , fcilicer, vt nrc Tub
peccato, nec Tub onerc reditu tionis tcneantur folvcrc, nifi publicani
& Gabclbrij cxigan-t^ vt bene Covarruvias fup*
Veniendum ergo ad quatftionem facti, -& cx Doiroribus di-
icendum ¿ anfit talis con fuetudo , vt confeientijs fubditorum , ôrabo,-
rum confulatur. quotidianum enim eft vccVigalia fraudari à debito-
ribus corum. In qua rc aliquot conclufiones practicas pono*
3. Dico fecundó, non - peccarc Cônfeflarios, qtri rron obliganu
ordinarièadreftiturionem eos, qui non folvunt vedigalia, quando
Gabellarij nan cxegcrunt.Prob. primó, quia vtdicit Navar. in tracï.
in c. fraternitatù. i&. q» г. Omncspene Confcifarii rimorati & do-
ôiidpradkant.confentircuroNavapro-Siatàz; dffptrt. 1 5. dc leg. fed.
io.infine,& attcftâtur deçonfuetudinc recepta ConfeiTariorum ; fuá*
dens tarnen, vt ante factum déclarent coi obligaros , poft factum non
obligent rigide ad reilitutionem. Atqui ConfciTariusnon peccao,
dum fe conformât communiraodoproccdcndialiorurn., quos doâos
& Deum timenres exiftimat.
4. Dico tertio, qoifraudarvtveiligaîfa ¿.qoacfun-t impoiïta fupet,
Tfualia, abfol vipoife fine onere reftitutionis. Hxc conclufió differt à
praecedente. quia in priori dictum eft ge ne ratina de ijs, qui propterea
non folvunt, quia pubHcarras nonpetit. Hic vero de ijv, quiabfcon-
cunt, nedeprehendantur. Agimusautem de ve&igalibus, qux iro-
ponuntur rebus, quas pro fuó vfu quifque defert. idtenent Bonacina.
de rcftkur.difp. 2. q. p.punâoi. Filliuciu* traft. 28. num. 114, Leíl
fruslib/ 2. с. з з« dub. 7- Mol. de juftir.-difp. 64S б. & alij plures; AUegat
Bonacinaeonfuemdincmrcccptam hac in parte, pra:fertim cum mul-
tt Doctores dùbiteât de juftitia hujufcemodrve&igalis. In hac par
te, vtdixi, genera tim loquendo Confcflarij fe deb'ent confórraarc lo.
commconfuetudinifive de defe rendis vitro mercibus& vcéligalibue,
fivcnon: &iuxra cam procedant cum ppenitentibus. &propterea_,
confobnt alios, & curent ft informari/ *
Dices primöjcodcm modo mercaro res fraudantes vc¿tjgalia_,
merciumquas important, poíTentexcufim. Rcfp. Molina nulIamerTo
caufarrb'car mcrcatoresdebeantvetligalia fraudare , cum nullum da»
mnurru fubeajau. nam à proportions, quâ metcium vectigalia^
augen-
7зб •* TraflaiHf de Cotjtraffibw ,

augtntur, pretium quoq^ mcrciumaugeri folet, & ita tandem totum

illud onus impofitum mercibus ad eiirptorcs derivatur. quai folnrio
eftquidcmplaufibilis: Scd qiriajquotidie vidcmus maxime omnium
mercatorcsocculrarefuas merces, nè à Gabellarijs invenianrur, mi.
rum effet tam folicitè &.fxpe cum fu m p tu, & Temper cum pcriculo
confifcationisid faceré, fi nullum damnum incurrant, '& totum , quod
pro pottorio dederuntjfoLvatur portea ab cm ptoribus. Multa; tarnen
poffunteogitari rattoncs, cur m с rea tore soc cul tare velinr. Mercibus
datcommunisaîftimatio multôaltiùvpretium, quofuht Gabcll» ma
jores. Laborant ergo, vt Gabe l lam évitent, & ramen merces ven*
dant multo catiùs propter communem opinionem, quôd folvcrino
Gabellas. yEtplurima funt alia coramo'da, quae percipiunt, quando
merces prarfertim prcrio'iîores apud publícanos non profitentur. quia
nunquamfeexponererrt cvidenu#criculoconfifcationis,finc ipe ac*
quirendi magna lucra ex fua defraudatione.
Dices fecundo, deberentpotrùsConfeffarij iftam malamcoo-
fuctudincm tollere, cum fateantur Principcm per legem fuam, qua?
non eft puré pœnalis, fed mixta poffe prohibere etiam in confeientia-.
defraudationem >,& cogitare nosoportcrct Ptincipcm omnino cupe-
rc vcctigal integrum folui,quodcreditefle.jufttrm. Refpon.neg. af-
fumpt. quia vtbencadvertitNavaTr.in fumma c. 23. à num. 55. pra?-
iumendus eft Princeps non vrgcTC tanto cum rigorc hanc foiutioncm,
vt fuorumconfcientiasfubpeccato mortali veJitoncrarc , prasfertim
cùm exdefraudationc non ita magnum damnum incurratun cum e-
nim graviffimaspoenasapponar, & in omnibus pcnclocis habcat vi-
gilantiilimos exactores, qui fuoJucro attendunt, facile deprehendet,
vel tunc vel.cti am longo poft tempore, & ex confifcatione. a'lijfq; рое-
nis multbplùsiucri infèrent, quàm рапс is defraudationibus amife-
ranr. Et vidialiquando-poftmultosannosdctcäas mcrcatorum frau
des, & ex confifeatione fifcoacceffjffe aliquot centena milla. Addc,
quöd quandopluradiv.erGs rebus vectigelia imponuntur creberrimè
nonfervaridebiram proporrioncm, & multos^ravari ,vltra vires fa-
cultatumj íbarumj. Vndofio, voquantumvis vettigal in fe fíu
juftum, diftributio ramen non fit jufta,|cV in tali cafu Princeps nonu
cenfetur cum tanto rigore procederé, vt tales cogäturin confcienria_.
integrum vectigal penderé, quodrcipeftuiftonmi cítiniquum.quoad
quantitatisexceffum. Dices
 DiJpHt.p. Dubittm f.\.r. 73 7
Dices tertio. Publicani qui conducunt vecb'galia hoc modo
patiuntur damnum, quia inregram iolyunt rcgi penfionem,& non rc-
cipiunt à tributaries Refp. In emptores & conductores juris vecbga-
lium, tranfire jus eodem modo, quo apud regem erat. Hind propter-
emptores, aut conductores non tenentur fubditi fe gravare novo o<
nerefolvendi vcc"tigaliaaliter,quam ante, vt bene Salaz fup. & com
mun i ter cae ten". < •
5. Sed quid fi fubditi dubirent.an juftum fit tribu tum.vel nova ex-
actio.an non poflint tune liberé defraudare non tantùm propter coa-
fu e tu dinem,fed etiam ex ipfo jure. Not. hic tangí difficultare de obli-
gatione fubditoru m.quando dubítatur de jufti tía veâ igalis,cu jus qui >
dem principia alibi deduxi fusé, nunc vno verbo tangarru. Dubium
ergo aliud eft negarivum, aliud pofitivum. negarivum (i propriè ve(i-
musloqui, tune accidit, quandointelleclui incidit quidem dubita«
tio de aliquo facto vcl jure, fed quia ti*\\x rariones probabilcs pro vna
parte vcl altera occurruntjjp neutra parte con trad ictionrs pote ft for •
mare judicium v g dubiroanemiferiro votum, пес nè, & millaratio
mihi occurrit,vnde pofllm formare judicium me voviífc, aut non vo-
viiTe. Pofitivxim eft.quod vulgariter vocamus, dubium , quando oc-
currunt mihi radones, cur pofllm judiçare ve&igal efie juftufn,& con
tra alia: rationes,ex quibus pofllm probabîliteT judicare eile injuftum.
& fie vulgo Ioquimur de opinione vtrinq; probabili, qnod res illa fio
dubia, incerta&c. propter pugnantes Doctorum fententias, & jura_.,
qua? pro neutra parte fimrclara.
Quien" tur ergo, an ibmte dubio fivepofirivo , five negativo te-
near veftigal fohrcre* fi fit dubium negativum tantùm, quod feilicee
ego nefciatn, quai caufa; moverunt Principenvpcneccrtura videtur
populum tenerifolvere. quia jus imperíndi in Principe fortius eft,
& pro fe habet prafumprionem juftiris; quando de contrario пес
confiât, пес funt rationes probabiles pro injuftitia. Et eífet intolc-
rabile, fi torus popu lus deberret femper fcire,qux rationes tegem mo-
veruntad hocvelillud decernendum, cum fiepe fint occulta;,& po-
ftca tandem fciantUT; & tandera omnis fubjeftio& obediential pp-
pulo enervare tur. Fundamentum 'hujus conrrovcrfia: eft, qubd iru
vtroqjjuretanquam axioma ftatuatur ff drextra. in 6. de regul. juris.
Jnptrttauß pojpjfor eß babendmpotior. In cafuautem propofitodifpjb
Aaaaa tatur
 7з S TraftAtta de ControBibus.
tatorvtcr fît poiréiTór>anfübditu$-qin poflidetresfua*;an Princeps,qui
poífidctjus imperandifubdito,vt parte return fuarum propter Ьопшп
publicum fe abdicet. Suarez 1. 5 de leg.c 18. putat ftandum pro Princi-
pe, quia poffcffio juris gubernandi in illo eft fortius , & Principalis,
quàm fit poflcffio rerum fuarum in fubdiro. & multi fcquuntur in hoc
punfto fententiam Suarez Probabiliùs tamen puto in cafu propofito
inihrbelli"vtrinq; juftijôc Principcm pofle juftè imponere.cum ratio-
neshabcatproftprobabHes,&populum poíTe probabilirer negare pro
pter rationes, quas habet probabiles contra juftitiam tribu ti. itaPctrus
deNavarra lir>»dereftirut.num.2<57:Malder de juftit.tfcaö. s*c.6.dub.4.
&aliquiaJij ,qui tamen monetcxSylveftro V.Gabeäa 3. qvltimaante
fadtumfuadcndum populo,vtPrincipi fuocxrationc probabili,& pcL
confequens prudenter imperanti pareatjpoftfaftum vero inu. tali calîi
доп obligeradreftitutionem. In tali tamen cafu non putopofle fub-
ditum violenté reiifterePrincipiexigenti tributumà fc impofiruroj.
quianon licet judici,autfupexiorirefiftere,mfiquandoconftatinjuftè,.
& fine ratione procedure. hic autem prudenter agit exfententia proba-
bili,quôdfnjufta caufahic &nunc;& fubditus licet putet fe quoq; ha
bere probabilem exeufationem. non tamen poteft ncgare3fi velir bene
advcrtcre,quin Princeps fcquatur fententiam probabilem. Proindeq?
non debet Ш refiftixum Superior £ir; fed defraudare poteft tantùœ,
aut fine violentia negare.

Dubium feptimirrm
AnlifeatPrmcipi ßtculari Clericis imponer-e <ve£ligaüa.
S V M M A R I V M,
t< guétritur tantum quoad tributa, non quoad forutnx ér res /acras, Cfe.
ricorum. 0
J* T__J Же res exhodfernismoribusmagnum habet vfum &propre-
Jl 1 reaex-proffíTo.&minutimdifcutienda.non ramrn agcumsgC'
neratim de omnímoda exemptioneCItricorum quoad Гошт, & res'
facras,fed tantùm quoad tributa, quia pcculiam eft circa illa confide-
ratio> vtparebit.
§: /. Quid habeat jw evtrumjj in hoc punEio ?
S V M M A R I V M.
/. Iußinianui Eecleßarum pejpßtones t я at km liberaba лЬ extraordinaria
deßriptione ? non ver» ordinaria. ¿.Nec
 Deputatta p. Dubium 7. §. /„ 73 g
г. Nee in chili nee ht Canónicojure repetitur prohibitie vfla tangensper-
fonam Imper-atот û aut Regis г quo minus pojünt imponere tribut*-*
Cleritis.
3. Nihikminus exißimo Imperstores & Reges incladi in prohibitione gra-
иaudi bona Eecleßaßica tributà.
+. Sijura Attendamus, Jemper inveniemm prehiberi novas tintum ехл-
¿7iones.
i. TJ Xpcdita rescft five Canonicum five civile jus fpcâetur,<cùrn*
JL/ enimlmperatores vfq;adluftinianum,& ipicluftinianus varias
exemptioncs à tribu tis conceflcrit, vt patet cxcod.defacrof.Eccleß?\^-
taruntmulti Juftinianum inauthcnt.de Ecclefiafticis tit. libe raffe Ec-
clefiarum poíTeíTiones à tributo reali. fed falluntur. ^uia îantùm libc-
ravit ab extraordinaria deferiptionc, non verb ordinaria. Gloflà aut£
ibi fareturnihil ibiconccdiEcçlcfiç.nifi quodin 1. pUeet cod de Cacrof.
Eccl.atqui ifto loco.vt fusé explicatJafon,per muñera extraordinaria à
quibusEcclcfía cft libera, ¿otelliguntur tanmm iliac collcfta;, quae ab
inferioribus communiratibus funt impoílta;. qua; en i m certa Iegclm-
peratoriSjaut decreto funt con fritura, vocari muñera realia ordinaria,
tandem mulroclariùs& gcneralrùsconceiTit,& dcc!aravitJ?rcdericus
hanc immunitatem in conftirur.quiB habetur pofl; víus feudorum. Jus
Canonicum inconcil generali Larcran.&refertur in с non minus. & с.
edverfm.de immknit.Ecclef.bi с quanquam.de cenj'in fcxto& Clement. cod.
& mulris aiiis. & populus Chriftianus hinc exemptionem videtur
admiliile. duotamcn obièrvanda fuutin hocpunfto , validé magai
momenti.
2. Vnumcircaimponentes tributa; alterumckca ipfa tributa, pri-
mum enim ncc in Civili,nec in Canónico jure repcrioprohibirionem
vllam tangentem perfonam Impcratoris.f&idemeftde regibus.JIu-
ra civilia diriguntur ad potentates & Magiftratus inferiorcs,vt patet ex
legibuscitatis. las autem Canonicum ad eofdem inferiores fuaspro-
hibitioncs dirigit,vt patet excapp cit. nonminus.St adverßs. nam dc-
cretalisillaBoniFacij VIII.qaa:referturc.C/rr/'í¿. de iwmunit.Ecçlef.in
fexto. vbi ad Imperatorem & reges fevera prohibitio de non gravando
Clexo extenditur, eft penitus revocata, & caíTata àClement. V. in
Concil generali Viennenfx,vt habetur Clement. vnica des immitnitJEc-
*/<r/TDeinde ipfilmpcratores, ей Clcricoscximebant ab oneribus pet»
Aaaaa 2 fonali.

\
7^0 T/atfatití de Contrtiftibus ,
fonalibus vcl realibus extraordinarias. Temper excipiebant extraordi-
naria,quas ipfi Impcratores erant impofiturLXw/B/WjCOd deferof.EccL
3. Nihilominui Imperatorcs, Reges, & fupremos Principes exi-
ftimo includi in prohibitione gravandi pcrfonas,& bona Ecclcfiafti.
ca tribu tis,&veàigalibus propter, bullam crena: domini, qua; illos
c'xprefleincludir. vt diceturjnf.j.tantumrnim negavimus de juro
ícripto indecretalibus, autCanonibus in corpore juris inclufis.
• 4. Altetum dixi efle dubium circa ipfa veâigalia. Anfcilicetpro.
hibitiones adeb fevcra; inrelliganturdctributis, aut vetligalibusan-
tiquis, an verb de novis gravaminibus.. Nam fijara attendanms, Tem
per inveniemus prohiberi novas exa£tion«s,& portoria д> rebus, quas
Clerici non anirnoncgowandi. perviasdeferunt. Vetan tur en im an
garia, perangari«, taleaîoguidagia, pedagia, collecta:, Cabella: &c Vi-
dcatur, enon minus, с. adverfùs.c^quAnquam. с. frefenti. citara. & pra:-
cipuè muñera perfonaliaClcricorum períbnisimpoCta, velmixta pro
perfonis, & rebus,. Imó Navarr, infummac. 27-. num. и 5. negatex-
communicationem ijs impofiram, qui onera realiacxpraedijs exigu nt.
& ita eft ' quia íolverc rributum reale. ex fuisagris, non invenio,vbi fíe.
prohibí turn-in jure- n ifi quod m.Cub.fecundum. 2 3 : q. 8 . citetur con-
fíitutio Imperetorisjubentis, vt ex agto Ecclefíaítico, & man Po, nul-
Juscenfus perfolyatur. Quod & confirmatur in cap. ftneimw. qui
fumptuseft cxConcil. Wormatienfic 50 vrPrcsbyrcri non folvant
cenfum de domibus, aur bonis juxta EccJcfiam. Si veroqwdamfUus Ьл-
buerintjnde majoribut fuù debit um.firv'u'mm impendaos. . quod explicar
ibi Gratianus, vt de prajdiftisrunc tan tum nihil debeant , quando Im
perator ipfe conceffit illa, cxalijs vero agris Se, prxdijs perfolverc o«;
portere tributa annua, & estera ferviria.
Diccs.Sozomenus lib-i.hiftor. c. 8. aflerit Gonirantinum ma
gnum libcrafle prxdia, & agros Clericorumà cenfu annuo debito fibi.
Refp.nihi! fimile ibi aflcrij fed tantùm Conftantinum decerpfifiTe ali-
quid excenfu annuo, quera pendebant, & de8ifle Ecclcfijs pro fun-
dattone & dote, Oftendemus tarnen inferiïis^icet cxprcfsènon ha-,
beantur in jure, inde nihilominusbenc deduci.
§.2. Quojure Clericißnt immunes à tributU, an poßtivo an 1
-i • ■ *verb divino t.

svM-
 Dißut.p. Dulitun?, §.г.
S V M M A R I V M.
/. flures Сапоnißл doeent immunit atem Clericorum à tributù ejji jurü di
vini. T^eologiwrb&JurißoJf.eßejurübumani..
г. . Licet exempt¿o Clericorum quoad multaßtjuris dtuini , non tarnen quoad
omnia;
j. . Clericorum exemptio к poteßate.facuUrium quoad ßiritualia\eß dejure
divino.
4. Exemptto h ributis eß de jure humano.,

i, Г"Ч Ifficultatcm poteft parère с. quanquam. de cení! in 6. in quo di-

JL/ cit Pontif'ex.eiimEccleßa>Eccleßaßiea£ perßn*, & res ipfarumt
von filùm jurehuman0y^uin4mo^dhino.lfacularium perßnarum exaäio.
nibusfint immunes;&c. Vndéexillis verbis Cánoniíbeplures doceno
immimitatem Clericorum à'fëculàriuro-cributis, aut exaäionibus et-
fe juris divini, & proinde nccRcgcm vllum ¿ пес Imperatorcnvpoflo
imponerc eis tributum, cum Imperator nonfitfupra jus divinum. Ita
Panormit, inc. non minus. de immunit: Ecclcf. num. 17; Joannes An
dreas ab eo.ibid. cit. Azoráis tomo 1. lib.- 5* с. i ь quiplurimoscirat-,
quicafumnofttum in particulári nondecidunr, fedgeneratim doccnt
exemptionem Clericorum cfle juris divini> quod commodúm habere
pprcft fenfum, у tmox-dicctur.-
Communis fentcntia tum JurifcoíT. tum Theologorum eft,
exemptiönem àrributis quibufcunqVcírc folius juris humani, fed ori-
ginalitcr, Sc quafi exemplariterljure divino, five à veteri teftaroento,
in quo narratur Pharaonem& Artajcetxemlibetaflc terram facerdota-
lenb&.facerdótcs à tributis :~ nullum enirmexrare divinum praicc-
ptum hujusexemptionis. Itaexplicat Covarr. in qq; praß, cap. 3 1.
D.Thom.-adlocum illumex.epiftolaad Rom. 13, eui tributumy tribu,
tum ^-^negat exemption cm Clericorum àtributis efle juris di vini,fed
humaniexmagnaaquieateiaílam- Molina déjuftít trac! 2. difp. 3 и
LeíT. de juftiMlib. 2..С. 3 3- dub. 4. & omnes penealij, quos magno nu
mero citatflc fequitur Salaz-difp. i+. de leg./c£t. 1 1.
2; Dico primo, licet exemprio Clericorum quoad inulta fit juris"
divini, non tarnen quoad omnia- conclufio eil communis, vt intellb
gatur.
Not. breviter primo, quafdam eflc funclionceftami Cleric a Ji
. , j Aaaaa 3 à Deo
74» ТглЯлшАе Cvntrâft thus ,
àDeocommiflas,qu*nuIlomo'do portant cxerceri ab ijs, qui norú'
font inillo ftatu. Talia funt confcclio , & adminiftratio Sacramento-
rum multorum, dcfinitiones rerum ad fidtm pertinentium&c. Et ta
ha non folùm competunt, fedneccommitti poffuntlaicis. Secundó,
aliqua efle, quae cx officio foli Clero divina ordinatione conveniunt,
íeproindepoteftastanquam exofficio ilia tractandi nunquam com-
petit laicis, quantumvis in fumma dignitate conftitutis. Poffunt ta
rnen quadamtcnus ab Ecclefia laicis committi : talia funt guberoatio
Ecclcfias, adminiílratio rerum puré fpiritualium. Noncnim Caefari,
led Peer© dictum eft, pifie abes meas. Aliqua tarnen adminiftratio re-
rum fpiritualium poteft ab Ecclefîa ob caufas graves committi laicis.
Etitaaliqui Reges ad beneficia non prajfcntantfolùm, fed с ti ame a-*
conferunt, confirmant &c. in cod. Juftiniani. 6c in au then tic is multas
invcnimuslegestlatas Epifcopis, Monachis, toti Clero , circa fpirtrua-
liaipforum, vel pccijliareragubcrnationcrfl. Qua? fi dicam-u s Prin
cipes Chriftianospropria,& intrinfeca foa potcftate laicali licite exer-
cuiiTeerramus. Omnisenim jurifdictio fpirituahs infola Ecclefia re-
fidet, temporalis fola in Repub. profana. Principes ergo de fpirirua-
libus difponunt, non tanquam Principes fiecularcs, fed ran quam Vi-
carij Ecclefia; in hac parte, 5r ex privilegio fibi conceffo. Vnde G ca
rentes privilegio ad fpiritualia exrendunt fuam poteftatemmalè faci«
нпг. quandotamen aliqua jurifdiftione vruntur in perfonas,& caufas
fpirituales,non funtitatim condemnandi vfurpat« jurifdifrionis, nec
proferendi facile contra eos<enfura:cxCanonibus. Si en im pij font,
& Dcumtimentes.prarfumi poflunt ex privilegio Sedis Apoftolicaîid
faceré. Et fine dubio funt conceiTa ©Hm plurima privilegia Princi-
pibus ob bene mérita, & férvida impen fa toti Ecclefia;, qua: nos ne-
feimus, quorum aliqua in fcq. dubio producemus.
3. Ex hoc ergo difeurfu colligitur Clericorum exemption eriLi
àpoteftato farculariurru , quoad fpiritualia., elfo do juro divi
no. Eu fatentUL ipfî Principes* Catbölici, qui poteítatenaj cx-
creenu in_ fpiritualibus^, fo id faceré-^ ex privilegio & indulta
SediV Apoftolicas. Sicut Rex Hifpanias, qui Гитгаапъ exercetj
jtirifdiâioncrru fpirkualerrL* iru Regno Sicilia;, vocao fe in_Jiae
parto Iegatum à latere SedisJ Apoftolicas, & pretendió majorihus*
fuis datura à facra Sede Privilegium pcrpetuUtn Jcgatioois à latere in_.
• - «o Re-
 T>ißut.g, Dubium7,§,2.
eo Regno. Vtpoftallos multis deducit Saigado intracb de fupplica-
tione à Uteris Apoftolicis i. р. с. z. num. 4.
4. Not. fecundo , de temporal ibus Clcricorum efle in praîfcnti
controverfiam. (de perfonarum enim fubje¿tione,autexemptione ni
na is longa eíTet-difputatio) temporal ia non fuñí ex natura fuafpiritua-
lia.au t cum iliis neccfiarià conexa.,Er proinde in condufibne diximus
non omnemexemptionem eí£e de jure divines Quia cum communio-
jâfentcntiaexiftimocxemptionemà tribu tisefíc de jure humano. &
hoc probamus primo, quia Ecclefia agnovit tributa deberi Cajfaricx
predije Ecclcfiafticorü. S.Ambrof in orat. contra Auxentiurn. & re-
fe rtu г С . contentor. 23. q. 8 . tributum Cafarù eß\non negatur. Eccleßa Dei '
eß. Reccntiores fie explicant dictum Canonem,quafi loquatur permit
five tan tum, nonverö d icat j us efle Impera tori ad exigendá tributa,
Sedcontra,quandoAmbrofiusdicitfe non conccdcrcfed nec negare, .
agit tantùna de bonis fiiis/áut ctiam Ecclefiarum. Permittit enim illa_,
rapijVt confervetur EccJefîa. Sed in hoc loco jus ad Ecclefiam oppo-
nit juriexigendi tribu tum. Et d ici» jus trihutieiTe Caifaris, jusilli ad
Ecclefiam non eíTc. quod eflet falfum, nifide jure vero id inrclligerer..
quia perrriffiuèeriam Ecclefiâeratipfîus, qui potuit vi rapere. Vrba-
nus Papa Il.ncmpc ( quia tempore Primi, qui fufr Severo vixit,non c-
rant Ecclefia! prœdia & poiïèfliones in medio perfecutionis) in c./лг-
buium. 2.y: q. 8; de exterioribui Eccleßa, quod conflit utum eß antiquum ,
fro pace , .& quiete ; qua nos tueri , & defenfare^f debent, Imperatoribtts
ferfohendumu eß; Vbi oftendit Imperaron tributurn efle debitum
ab Ecclefia, tanquam ftipendium procura defendendi Ecclefiam, &
pace iliiusconfcrvanda. & ramenillc floruit tantùm ante 500. annos,
cùmlmpe ra tores ôi Reges elfent Gatholici. Нагс ergo omnímoda ex-
emptio à tributis non erat tunc not3. Et hoc modo, quo dixi, ifta cap.
explicantur à Canoniftis commuhius. Vide Feî. in с Ecclefia S. Maria.
de conflitut-à п. 77. Secundó.Imperatores non vnâ viceexemeruno.
Ecclcfiafticosàtributis&gabellis. mirùm ergo per lotéentenos an
uos non agnoviíTe Ecclefiam jus divinum noviteítamenti , per quod.
eiericieximebantur, nec indicafle Imperatoribus religiofifllmis, auu
dèclarafle peraliquam côftimtionem cfle exemptos à tributis aut mu-
ftcribus realibus. quod pauló ante animadverfum eft.
Dices» fi de jure tributa ad Principes pertinent» Ecclefia fecio
illís
744 Traftatus de ContrnSlibus.
ИШ Injuriam privando invitosreditibus fuis annuis. Rcfp. exemptio-
nemhancfatbmeiTc cum bona volúntate Principum & populi, qui
propter.- fpirituaIia-. obfcquia.j qu* à Clero percipiebao magnâ
devotionefuftemationem temporalem obtulu,& confenfit in exem-
ptioncmabillisoneribus,quibus Refpub. laicomm gravatur. & Ec-
cíefia per poteftatem indireâam, quam habet intemporalia exigente
id bono animarunvaut magna Eccleíhcncceflítate hanc exemprio-
ncm potuit concederé, provt valde ampié fecit cum prohibitione gra
vó nè quis cam ¿mmunitatem infringeret.

Dubium o&avum.
Quid in praxi circa hoc pundum fitlicitum <vel iÜicitám ?

S V M M A R I V M.
/. iMultamoribus hodiernù introduitл font circa exActiones Clericorum ,
quorum rationes non patent.

HOdiernismoribus multa; introducía funt circa fubjtûionem Clc-

ricorum incolledtis & exact ionibus, ira vt nihil videaturdifTerrc
Clcrus inhifcèeontributionibus à vulgo laicorum. vndc fit, vt gc-
mant faepeClerici, & conqu eran tur de орргеШопе contra Cañones.
Non poffura ire infidas multa fieri, quorum rationes non pcrfpicio,
libuit ergo examinare ti tu los, quibus exsquatio CIcri cum populo in
contributionibus poiTir juftificarL

§./. Conßn/ш wltrorteui Cleri in fihendis cxaElionihm.

S V M M A R I V M.
/. Rex nuИam jurifdtcíionem in Clericos exercet, «piando соlie ¿I am vitro
, pendunt pro necefßtate fohletanda,
г. Tttulm de libero confenfo Cleri non fobßßit^niß'abfintes mttjL confeti,
forint.
i. J NmultisRegnis Princeps cum populo corrvcntionem init, forc
1 fe antiquis contcntum vcftigalibus,nec nova communitati one-
ra impofiturum. Si crgoaliquancccffitas incumban perunt à Regni
Ordi-
 Dißutatiojf. Buhtumí. §.г. 74$
ordinibus aliqua fubfidia, pro prüfend neceffirate fublevanda. Ое-
rusigitur, & flatus fa;cularisin vnum convenicnresconitituunt iuper
vniverfis regni bonis, & fee und ùm vires facul tarum -cujufque colle-
ctamà fingulis pendendam. Rex ergoinhoc indicio nullam jurifdi-
ttionem in Clericos exereet , fed quodammodo mendica t ab ii Iis all-
quodauxilium, quodipfi attenta prjtienti neceiTj täte vitro offerunt.
& ficuti poteftàquocunq>incaufa juila fubfidium poftuluc, ôcobla»
tum admittere,itaetiam à Clero.
2. Rcfp. tarnen hune qui demcàfum. ficaftè&ïïncerè exerecatur,
effc lcgitimum,& nihil obeíTc imraunitati EcclefiaíHca;. Sed in praxi
video difficulratem. PriirTórquod preces'fupremiPrincip*is videantur
cflearmata:, & timeat prudentcrClcrus, nè fi negetvmajori fuo da-
mnocogatur. Secundö, Clcrus per hocquod con venia t fimul cum
alijs regni ftatibus,nuIlamacquirit/urifdiclionem fpiritualem,nec jus
Tlluminabfentes. Qugcroenim quisdedit^usáliquod Abbatibus, vcl
Prälatis obligandi reliquos omncsEccIeiiafticos ad novascontribu-
tiones? Cùmali)convcrrtus!ordmum mehdicantium, & bona ipfo-
ram nullamdcbeanr fubjecb'onem Prolans, qui adeomitia veniuno.
<jui ergo incomitijs fedent, fi confentiät in aliquam con tribu tionem,
tencnturvifuipa&i.quia promiferum,folvere.Non poÖunraurem ob
ligare alios, qui nullamdcdcruntPra-latis commiflionrm pro fepaci-
feendi. & -in hoc^äfu locum habet regula juris in 6. quodemnestangit at
ommbiíi debet approbari. Proindeq; hic titulus de libero сопГспГиСкп,
non fúbíiftit.quÍ3 vt dixi,pra;fentes nonpoflunt prsejudicarc abfenti-
busjnifiipfiquoq.fuonomincconfcnferint. Solidiorem titulumrc-
periemus paulöpoft.

§. 2. Privilegiumßdis Apoßolic*.
S V M M A R I V M.
i. Muíti Reges & principes propter ingemiafirvitia Eccleßa prtßit» , *f»-
plis irtbас reprivílegijs donarifi*nt.
г. Nonpoteß prdfimi Pontïficembacprivilegia\"ve¡U tollere per promulgA*
tionem quotarm isfaftлт Ьи11л соепл,
j. Ex'plicAturtextuí; Multa per patientiam tolerantur, qua; fi in., judi
cium deducerentur, exigente juftitia,non poterunt tolerari.
Bbbbb +Nom
T
j 4.6 Traft ám de Contrttâibuty
f. Nonpojßnt Principe*fi»e gravispeceati perietdo excederé inhécpdrtcj
tcwtcmpriviUgij*

j» A Eius titulas cftiexprcffUm Privilegium fcdisApoftoIicasmul*

Jlx. ti enim reges & Principes propter ingentia fervitia , qua; prae-
ftiterunt Rom. Ecclefi« amplis in^ hac parre privilegias donati funt_>
Multalegifednotabileeft, quod dedit per bnllä Nicotins V.an. 14*3 \-
Fridcrico III. five IV. pto provinces hereditarijs, vt -icilicet-cu.cn fo-
litifuifíent Principes cum confenfu Diœeeiàni colledas clero indi-
ccre> impofterum. liceret non^ requifito confenfu ordinarij impo»
nere toti clero eollecbs, & contiibutioncs moderatas juxra_, anti-
quum -vfum.pr.o maritandis pucllis, & ineumbemibus necefliratibus
fublevandis.
Ftancifcns Suarezin l^quiciMeimmunitatcEcclefiafticac^,..
refpondet omnia privilegia in hac parte coneeifa regibus & prineipi-
bus, revocariíragulis annis in bulla cœtiae domini, proindeq; nullisfe
privilcgjjsrueri poíTcvt licité tributa abEcclefiafticis exigant fíne no>
ja licentia expreífa fedis Apoftolica^ licet ia fine non ita feverè Io-
quatur. Refp Me in hoc pundo nolle quicquam tangere de poteftatc
fummi Pontifiais, fed tantùm de volúntate mftitucrexontroverfiam,-
i an feilicet prajfumendum íit voluiíFe aut vcllc privilegia remunerati
va fervitiorum exhibitorum Rom Ecdefix{qualia plerumque func_>
privilegia data regibus) vno verbo revocare. Omitto autem q*im*cul-
tatem de non recepta ВцИлсоепл in mul eis provinces, tum quia de hac.
re.funt variaefententia; circa obligationem, pofito etiam.quod bulla.*
non eíTct-acceptata , tum quia in praTen ti noib eft neccfíariumj со.
eon fuge го.
2. Adobjecbonem-igitut Refp.non poÎïfepraîlbraiPontificem pri>
vilegiaobfequij regum vclle tollere per promulgation em quotannis .
faftam bullatcorna;. prim&quia non eírccnfehdüs Ponrifcx vclle, vu
ex-ra a lege oriantur feandala, & perturbariones in Rcpub.«majoj-cs,>
quam fequerenturex non fublatis privileges Regum : atqui id fieret,
Vtünik generale concilium Vicnncnfe cum Clemente V. quod pro-
pter talia mala , quae timebantur, caifavit <onftirutionem_i Bonifacij
VIII. с- dericU de immunit. Etclef. in fexto. in qua derogabatur Impe-
ratoris Sc reguau confuemdini, & fubijcicbaatun. ipücenfunV,
Clc-
 Di/put. р. ТУиЪЫгя g. % 2,
Clement, vnicaeod. ti4. &Tup. jamdi&um eft. 'Et judicium rcftici«
Ii} generalis experientia totius orbis approbavit; nunquam cnim_»
privilegia Catholicorum regum & bene meritorum revocantur fino
magna Reipub.pcrturbarione,&averfionc Principum à fede Apoftoli-
ca, quod tarnen nullo modo Eccleiiac expedit. Secundo- Quando
non obftante promulgation r annua, reges & Principes pergunt vei
fuoprivilcgio,&Rom.Pontifex non contradicirin hoc pundhxfed to-
lerar per tempus immemorabrle.tolerantia tarn druturnainducit-cem«
fenfum,& novain approbationetn vînabeteommuftis Doctorum Ten-
tentia etiam in hac ipia materia. Diana de immun. Ecclefiaftica traft,
i.refolut. j FareturftantepublicationeBulIa^poifcconfiftere confer*,
fum taciturn &approbativumalicujus confuetudinis contra immuni-
tatem Ecclçfiafticam, prarfertim quando accedunt alias conjectura^ &
idem fenriuntalij.quos cirât.
Verum a'liquid addendum eft. quiadccifum eftih с citmjam*
dudum. de praîb. CKulta fer patientmm tolerantur, quxfiin judicium dedu-
terentur, exigente jußitia, non poterunt tolerari. Tolcrantia ergo Pori«
tificisfecundum jus non facit prsfumptionem confenfus approbate
vi, fed diíTenfus potius. Refpond. Hunc rexturn varias quidempa*
ti explicationes , fed omnes noftras conclufioni faventes. Primo e»
nimmaxirnèproprièinreMigi póteft deexceffîbus privatarum petfo.
narum, quasjudices vcl Magiftratns bene fciunt,fed non judicant ex
pediré, vt cos vitro aggrediantur, quia nemo eft,qui juridicè déferai.
Quod íi illa crimina quifpiam deferat ad judicium, non obftante prio
ri fuá tolcrantià, judex ca punit, fieexponunt raulri. & benead meu
tern juris.
Altera explicatio eft.quod Princeps multa quide, etiam qua; funt
mâlatolcratj&illatolerantiajVelpatientianô cftfignú approbation is;
& fervat Princeps jus ju dicandi talia. Ita videtur explicare Panormit.&
aliquot alij ad textum cit. quandovcrbapptobatiofupcriorispoteft
Faceré, vtTes non fit mala, tunc patientia & toleran tía cft approbatio.
atqui id fit in prarfenri. 'hase explicatio cft fatis «qua.
Tertia explicatio eil quando fcientia Scpatientia cum diuturni.
tatetemporis eftconjunâa.pra:fertimfifitimmeraorabilc,&respotcft
л Principe concedí. inducitur verus confenfus. haeccftfententia plané
communis falten» Legiftarum. tenet cxprefseïafon X.quadotù. ff.ßlut.
Bbbbb 2 matrim.
y4g Traftatш de Contrat}'ib tu, .
tnatrim. Alex.Í.2. ibidem Baldus tßfiliui. codJepetit.heredit. & Salga
do de protect, regia parte prim a,cap. г. oftendi tomnes id fentire tunc
vel maxime,quando is qui tolerar» eft Romanus Pontiféx.,qui monen-
do Principes poteft impediré, quia ille.tcncturloqui. Necrc fe rt.quod
yixaudeatloqui,nègravioresinde pcrtUTbatione&oriantur. Quia (ve
bene probat Salgado p. i.e.. г, n.zos. dg retenfc liter, jtimorprudens*
fcandali ôeperturbationis fccumra.cft occafíb.cur prarftimatur in Pon
tífice pofirivaapprobatio privilegij,quod;ipfe dïdit:pra:fértim qüan.
doper tot centenos annos filuit, & fpeciatim non vrfit qbfervantiam
Гиге legis lataîContra Principum privilegia. & tandem Suarez fuprajCi«
tato Bellarmino in hanefententiam defeendir^maximè in privilegio
contributionum imponendarum.
Picó fecondöinon.poffUnt Principes fine gravis peccati peri.
culo excederé in hac parte tenorem privilegij v.g fi Privilegium fit im-
ponendicontributiones pro tempore neceífi taris» non pofluntim po
neré rebus Clcricorum,five ffuclibusi bonorum» quando de Joco iru
locum transter,u|ïtur, porïoria^&.trib.uraä.mcrcatoribus,, five à defe-
rentibusmercesexigi íblita.: quia hoc non cxprimitur,&vtdiccmusiiii
icq. §. eft pecu liare aliquid in hoc púnelo..

§.j. Qwmodo Stcur*rqu<e in Imperioßhuntur « cUricutex—

•■ cufkri poßunt t

SU У: M, M: A.ltI.V M..

Steitrd Imperij funtDnent-reatt* impoßitt bonùimmoiïlibus. .

s. An hoc• axiomas.Rç s tranfitcum oncrc fao ißtgêneraliter Herum.
Refutantur recentjares Thfologi, qui iUud\. axioma .dißingitttnt excoaïuU 1
fubtilïtatet ' ' *

1. Д Ndtcas Gàil, l;2.obfcrvatr 52: Steurasrmperijdîcit-cfle onera

1Л reatia impofira pradijs, & bonis immobilïbus, qua? folvuntnr
ab omnibus promifçuè, five fticiffliifibt» five Clèrici. Clericos qui-
dem à colleftis, five muneribus mixtis, qua; imponuntun perfon* re-
/peftü rei, immunes eflc,fêd;non à rcalîbus.
a. Fundamentuaahujusioncrisimppfiti bonis clcricoiu eft'axiomai

k . in
 Dijput.fi- Bubium S. §.j.
jrtvtroo/, iure rôties repetitum quod res tranfiat cum otitre ßoiciim au-
tcmpra:maöcagrihabuermt,antcquam adEcclefiamtranfirent,onus
tributi rcalis, illuxronus adhuc durare etiam poftquam tranflata fine»
bonaia*Ecclefiam.c/>4/?0r4/¿. & c.cùmnon fit de deсim.
Recentiares Theologi , vt quoqyomodo immunitatem Ec-
fl'efiafticam tueantur,ncgant axioma vulga tum cflegencratoer verum,
fed tunc tantùm, quando res vel pwdium eftobligatum ex pacto par-
ticularium interfe iVtquandóPetrusconíliruit РаиГо hypothecam ia
fuo fundo pro aliquafumma pecunia; , quanvilli debet , fi iftum fun-
dum vendar, vel donet EcclcGa^tranfire cum Шо onerc hypothec* ;
fed quandogeneratim rantùm , vel perlegem cft'onerarunx, tunc eo
ipfo liberari abiftbonerccùm reddatur bonum Ecclcfiafticum , & per
confequenseremprumàtribtitoi Verùmliccrvalde laudem ftudium
eorum in aflcrenda liberratc Ecclefiaftica,quam & ego qqoqj.vbicun-
quecum ratione id poflum,tueri cbnor 3 tamenhunc modum proba
te non pofifum*.
jr.. Primó, quia jura, qua; hoc axibmate vtmirur,maximè vfurpamr
de onere alege impofitoc. faßoralü.it с cùm non fit. citataaguntdo
terris per Canonem aut legem obligatis ad décimas, & illas dicunt/
tranfire cumiftooncrcadquemcun^poircflorcm.ergoilladiftinc>io
dlexcogitatafubtiliras-line fólidbfúndamentoí in jure.. Secundo,
quarcEcclcfuiquandbaccipirTesobligatas privatisexaliquo contra-
ñu, non vu It cos pri vare jure fuo; & tame nvult tollere mult is Princi-
pibus jus, Srprivarr ftipcndiortrm fuorurrr norabili parte I vel quid ju-
vat ad juftitiam Kajas acVus pactum privati cura priva to potiùs, quàrrt»
Reipub. paÄum cum fu о Principe ? Refpubïenirrw vt fup/ diäum.pa-
ñum cum Principe inivit* de dânda illi tan taivcl tanta portionc ex a-
gris, fructibus , & firhiîib'usi
Tertio; nullùs Cànon pro bac fententiâ allègatur. jura en irru
verant-Clcricisimponî veitigalia. In hoc cafu nihil imponitur, fed
jam,oKmJmpófitum*fólvi poûulàtur. quod nullo jure eft prohibí»
tum*. -
Dices; perfönae &" res Cttrlcortrm funt jure exempte à jurifdi-
âione fajculàriû.crgo non licer poteftati laicali ea fibi fubi jeere & exi-
gere tributa. Refp. nego fuppofitum, nempe perfonas Clericorum
fubijciendas,fi tributumrcalc folvere debeant. Quia in cafu, quem«
Bbbbb 3 tra-
j¡P TrAmatus de ContraBtbm ,
m£bttras,nonobligatttur pefron^CIcricorum, fed res ,8r nèquidcnt
imponituraliquarealis obligatio nova , fed antiqua folùm exigitur.
Sciunt autem omne^ Juriftae, quantum interfít inter Obligationen*
puré realem, &perfonalcm,vcletiammixtara. Si Princeps bonis Ec-
cicfiac, que fuerunt antequam donarentu. ,ab omni onere libera, rea
le onus imponerct, dicerc tur gravare i tijuftè res Ecclefia:, fed quando
cxigit,quodantcfuemdcbitum, noamagis exerccterjuriícliítionem,
quam quilibet privaras, qui rtmEcclefi x fibi jam ante hypothccatam
vcllet ob non prarftitam folutioncm occ u pare. Qiiartô , fi privarus*
quifqùamdonarctEccIefia; vincam,vcl agros cum onerc folvcndi,veI
pcndendialiquidannuètali veitali períona: vei loco, Ecclefia tan-
quam j ufti tiae cultrix deberet aut agrum non ассергате , auf prxftare-»
onus ; alioquin decipercruHn re valde gravi donator. Qupmodo er
go non decipercnturPrincipcs , qui contraxerunt cum Ecclefia, vc#
temporalia onera, quibtfs bona erant affcftapraeítarcntur ? atqui hxc
conditio inerattranflationibus bonorum in Ecclefiam. hoc аигепь
evidenter probatur de Germania tota, Gallia, & &alijs province's.
■Quia non folent in Romano Imperio bona, qua; dantur Ecclefijs a«
mortifari, five exirc à poteftate Principia- fa:cu!aris, Sc tranfire quaff
in manum mortuam. Imö cum Principes adverterent Ecclefiafti-
cos difficiles in fuftinendis oneribus communibus, vetucruno nè
compararent bona immobilia, nifi fub hac conditione, vt mancrenc?
taxabilia, vt antefucrunt. Plurabac de reteilimonia ex ipfis litte«
ris fundationum exhiber Zipœu s Archidiaconus Antucrpicnfisad tir.
de foro compet. Qui donant Ecclcfia: omninö liberé bona , me
lius faciunt, qui verö cum onere, fi illud acceptetuL. ab Ecclcfia-,,
Princeps habet jus poftulandi, vtftctur patois, tilintó, hace quanb
dicimus* fenrentia, eil communis^ apud Canoniftas, Legiftas, Sc
Theologos, tradit earn I n nocen tius in c. non minus, de immunit. Ec*
clefiz. Panormiranus ibidem fusé, qui omnia deferipfit ex Bartho-
io. Fclinus* in- c. q** inj Ecclefiarum. de conftitur. qui alios citar.
Barr, in 1. placet, cod. de fac-ofanft. Ecclcf Jafon ibidem. Peckiue
dcamortifationec.6. Sylvefterv. immunitм. i, Molina de juftir.difp.
671. & omnino Dolores communitex.
 Difyutatioß, DubiumS. §. 4+ Til

Qt*tdfinttendum de bonis putrimonialtbus CUricorum h

S V M M A ft I V M. , ':
t% Patrimonial™ Clericoritm non fitnt frofriè Ecclefu bonat fid Eccleßa-
ßiei. 4
г. Bona fAtrimonidh-&l veré Ectießaßica nonfont paria quoad immuni-
tâtem.
g. Ш bonis patrimonialibus »onsonßcVitimpontcoäefla,ßrHandttmid atl)
curate.

«. Ontihgit Ciáticos habere Patrimonium five donatione, five*

fuccefllone, five alio jufto tirulo, haec autcm bona nonfuno
propriè Ecclefiae bona fedEcclefiaftici» Quœritur, an h«c bona fini*
à tributis & colleftis exempta.
Divetfarfunr in hoc punfto fcntenria% Doftores plurimi, &
praerertimTheolGgifcntiunt€adem habere privilcgia,quaîhabentlc-
clcfiaftica. ita Panormit. inc.£n< dc vita & honcft. Clcricor. & Гагр с
alibi. Bertachinusrde GabelJis parte 7. Antibolus dc muncribus p. 3.
§. 2. & 3. Mol. de veftigaLdifp. 670. Svarcz de immunit. EccleH с
34. Malderus 2. 2. traft. 5. с 6. dub. 9,
z. Secunda fentcntia eft praxi conformior, quod nempc non fint
paria quoad immunitatcm bona patrimonialia, & veré Ecclcfiaftica.
Notât Zipaeusin anal vii juris Canonici ad tit. de immunit. Ecclcf isu
praxi fervari, vtcodem jure cenfeantur cum bonis puré Tascularibus.
ïelinus in с. Ecclefia S: CMaria. & in c» qu* in Eccleßarum. de conili-
tut. fate tut patrimorualia Clericorum , nifi ordinati fucrunt ad ti-
tulum iftorum bonorum, cue obnoxia muncribus rcalibus. Et ad.
diu axioma», ex Panormitano, quod Clericus in patrimonialibusr*
cenfetur, vtlakus. Etverum-eífcPanormitanumhabcre ifta verba in
с. cum ddeéttfs. de jure patronat & alibi, Navarr. in furnmac. 27. in
expoßtione articuL 18. Cajctanus v. exummttnieatio. c»i8. Tho-
Ettatus in traft, de collctV'•§. exa&io. &■§. »on obßante. Вое dus Epo iru
comment, ad tit. de immunît. Ecclef. Zipxus ad eundem tit. fatetur
de praxi. Nec defunt-authoribus, qui dc patrimonialibus Clerico-
runij ita_. ífentiuno , rat ion ear* faite mu in., fpecieirij probabilcsr*.
Kanxt non.» videtur- Cutis' asquunx»j . vu Patrimonium*» Ckricí
quod
 \

7iг . TráffAtus deContracíibus,

quod accepit per flicceflfioncm &c.habear omnes exemptioncs,<5c pri
vilegia bonorum Ecclcfiafticorum, & nulla oncra. Nam CJ eric us dc
patrimonio potcít teftari ad libitum, &ad quafcunq; caufas inftituc-
requemcunq; heredera. De fuis tarnen bonis Ecclefiafiicis, aut fru
ctibus benefieij non poteft de jure communi teftari , vt oftenfum eft
indifp. 4. Pontifex non poteft darcClcrico in iibs bonis heredem, fed
fuccedunt heredes ab inteftaro. Non poteft de poteftatcordinariaex
patrimonio Clerici faceré donationes, penfionibus gravare. Vido
hac de re multa apud Felinum Tupra. ergo fignum eft noluifle illa bo
na eximere à jurifdiftione fscularium Principum , & nullius jurifdi.
dioni fubijccre.
(Et quad attract ad excommunie. BuUaeccen», autalijs decre-
tis dantibusimmunitatem bonis, & rebus EcckfiafticisA prohibitio-
nibus, nè ill is imponantur collecta; , aut onera , intelligit poft alios*
NavarrusTupra de bonis & rebus eorum , quatenus Ecclcfiaftici rant.
Fatrimonialia autem bona, aut quafi Caftrcnfia non pertinent ad cost*
( communiterloquendo )quate nus Ecclcfiaftici funtt ied quatenus*
laici aut.civesRcipub.
Vnicunvtanmm argumentumvidetur-conttaria fententia'ha-
bere, quod perfona Clerici fit omni no exempta à poteftate faxularï.Sc
proindeetiambona,quceperíonamfequunturJ& participant de ejus*
privilegijs. in praefenti autem fi bona fint fubjefta, criretiam & perfo
na. Rcfpondentaliqui negando ClericoseíTe exemptos quoad bona
patrimonialia, fed perfonas efie aliquo modo fubjeebs in ordinc ad
huncefteftum. SicutifiClcticusadmajoratumadmitteretur, fubja»
ceretquaadmajoratusadminiftrarionem, & bona Principi laico fi-
cut carteri. Ciarum cftClericum ratione feudi е(Ге fubjcftu m Principi
temporalis fortiri forum, vtpatetexc. verum, de foto compet. &
feribentesin illud cap. fa ten tur id eflecerti juris, quarc ergo con fu e-
tudo non poteft interpretan exemptionem Clericorum,vt ilia quo ad
bona propriè Ecclefiaítica, & reditusab Ecckfia perceptos inte Higa-
tur. Refpondentalij non peti immediate quicquam à Clerico, fed ex
bonis ejus, & fieri executionem in il lis» & non in perfonam.
5. In hac controverfia placet mihi refolutio Emmanuelis Sa v«
Clericus.tmva. 18. fpectandumin hoc puncto, quid vfu fit receptum.
Vbi bonis patrimonialibus non confuevitimponicollcctafcrvandum
id ас-
 Dtßutatiop. Dubmmp. 7 Xi
id accurate, cumfavendum fir excmptioni Clericorum, quantum ra
tio patitur ; pracfcrtim cum vidcamusfarcu lares conari fem per eos fi-
bifubijeerc. Vbi vero confuetum eft contrarium, idefle diflimulan-
dum,cùm Principes habeant plaufibiies irationes fui fafti, quas ante
percenfuimus.

^Dubium допит. -b

Quid dicendum in praßnti rerumßatu.

S V M M A R I V M.

л Tcriculum exïretmmjfîdei -catholic*, exhauß*fauUrium cpes cogunt

ad Clcrum recurrent,
г. deri contribtitionesy quafine contradiclionepeuditñtur, non debent trahi
■in nnfequemiam^&e.

i. ^ Taras pra:iensUeipub.& periculum exrreftium fídci Catholi.

O ca;, exhauftarque fxcularium opes cogunt ad clerum recurre-
rerej. Ncc vllus eft, qui non videat praeiens Reipub. & reiigionis
difcrimcn.geriquc bellum dcfenïivum proEccle'fijb& Ecclcfia'ftrco-
rum bonis, Scfortunis civium. Quamvis autem fit grave cuiq; con-
tinirocontribucrc, tarnen confeij neceffitatis рцЪНсаг, & periculi,in_.
quo verfan tur, j udicant ex tremamedia licite tentari à Principcvt fu-
pra eftexplicatum.
2. In hac parte tarnen fiant aliqua. Primo, nèCIericonrributio-
ncs,quaefineconrradic>ionc penduntur, trahantur inconfequentiam,
&ex ncccfiitate prxfenti, qua; legem non patitur, fiat lex ad omnes
cafus futuros,etiamii ceiTaTCtnccciïiras. Secundö.Cum impoiitiones
ha; indicanturper xs, &libram, five fecundùm facultates cujuíque,
fer vetur debita proportio, ictiontaxentur nimiùm aliquorum facul-
tates.qui valdc parum habent, parvi autem aitimcntur facultates o»
pulentiorum. Scio quidem in praxi non_» polfe rem mathematicè
coniiderari; moraliter ta men exaítior habenda^ eft ratio. & nè ni-
xuium gravetur clcrusà faxularibus , qui femper funt Clericis infe.
ûi, vtdicit Pontifcx iac.Clcricù. de immunit. Ecclcf.in fcxrb, expc-
Ccccc diret
73+ TrAmatus de Contrat!tbiu, DiJJwt. р. ЪиЫитp.
díret-in aíftimaticmc bonorum conftitui aliquos de Clero, qui immo-
deratam taxationem bonorum, quae pauperes clerici poffidenr, impe-
diant. Tertio, vt in neceflarios prsefentis temp oris vfus extraordina-
ria tributa hœc impendantur.
Multa alia de hoc argumento dicenda forent/ nondum enîm
eft exhaufta) fed quia id Гаере nee tutumeft , ncc vacat, in fecun
dara partem , in ..qua de reJ iquis con rraclibus agctUL, il-
la.dirTenmuif
 INDEX R E R V M.

Qux in hac priori parte 9 De Contra-

dtibus continentur.

TPrior numerusfolium indicar, Jecunäus питегнт.

, A. »

Abdicarlo.
AXdicat'teTnrisinUgatumquetnplex fit, & quomodo fiat, folie 39 в,,& ¡pj,
Abfolutio.
Abfilutio к сenfura metis extort* nu/l.t eft. ,f.S*.n.j.
Acceptatio.
Sent'ca non obligat promißto. f.i99.n.'3t
Qttalisrequiratur, & a quibw fieri poßit, f.20 o.&ftqq.
Notariat anpoßit acceptare locopromijfarifa ^ f,20t.n.£,
An Religiofnf loco conventut. Ibid.
Ligati dominium acquirhur à die acceptationis. £393.*. 6.
Legataries quando actionem inßituitpro-legato, hoc ipfo cenfetHracceptafe.fi 39 f.n, /#.'■
Acccptilatio.
Qtùd fit, & quomodo diflinguatur a folutionz. f.tfS.n.2.
. .. Acquifitio«.
Peteß filiHsbcres aliquid acqmrere drnbut titttlü. f,4.4.0 .n.4.. •

A£Uo.
Altio non datur ex patio nuda, f. 8.9.п. t.
In quibui cafibtu tarnen aliquando detur actio ex paito nude. ■ f. 1 о.я.3.
Contractu* innominatus poß impletum ab vnafart* opus dat aüiontnr. f. 1 2,n.f.
A'Bio & officium Judicü dißinguuntmr* fti7.rn.it
Actio dautr ex contractu )ure invalido. fft.n.j.
Per actionem refcindituretiamid,q*ed')ure non tenet* f.l+.nó,
Metus )ufle mcuffiu non dat actionem adrefcißionem. f. S б. п. i.
Potes! quis tmere aBionem altcries, fed minors pretio.quàm rem ipfam, f, 6+s.n. t
. Actus.
Altes internus fine externo, & contra, an fufficiat ad contractam, fi*4*&feqq.
ARus externtts poteß parère Obligationen/ ex damno iüato. J\3}.n.t.
ARu» exjernus ad contractus obligationem remote fe habet vt conditio. Ibid. .
rJMoveri ad exercitium al,cu')H4 actus, & moveri adipfurru aüurru dijferttnt. f. ¡ÍJ-.
num.t.
Сet et г Ad di-
 Index Herum,
Addißio.
QuomodoidiferAf райнт legis commiforia ab addittione in diem. f.*~4:
Adjcífcus,
Qmt ßt, & quomodo eonßitHAinr. jrfg ti„,2,3.
An debitor liberetur л filntione debiti,fifolvAt Ad]eO» lb.n.4-, g,
Difinmtn inter mandatariam & Adjeüttm. Jb.n.j.
Alienado*
Quid requirAturadAlienatioHem bonorum Eccleßaßicormmi. f. 1 6$.na4..f.t 77,n,t j.
in qnibus caßbm Alienatiwes bonorum^ Ecelefiafiicorunu. valeant; fin*ßlennitate.
. f,i7.s.drf*w
Legati repudiatia^ante. aeeeptationem anßt vera alienatio, f. ¡»4.^.7..
Alimenta..
De alimentiaiHegitimortimi. , f<47°~*-
Amens;
Amentibm quomodo JubflituatnrexanpUriter.. f+o~l*&feqq.
4)e varijs amentibm & furioßt. , r, &f,+7 „rfßq„
Angaria».
Qmdßt angaria, & perangariA*. ¿? í% n ^
Annus..
QnUßt: Annul vtilis^ £iss,n,2..
Antilogía....
Otnnes Antilogía lurU nonpojßint сопсШлН. ßj 7
Arbor..
Qm ßnt- Arbores . ctduAy (¡ha incidai, , ft 7 t я s
QwdtnineidendkArboribMfervandMmMtáe^
f.i72.n,7.f.i73in.!i
ArboresjAduAMtev таЬШл computantHr,Jjha inter immtbdiA,. ftmM r
Bs
Bellum.,
An fojSitVrrmqjeJfe )ußüm. . »-
Шит ofenßvnm
Vfât jnfto nonomnibm
beUo tum dat Princ\pi\mimponeniinoVA
bonis. cednnt viSlori. veSUgalia. f^e " '¿
¿1 , e'n'2i
Bibliothcca, b?**-*'U*i.

Cenfetnr inter.bona.ttnmobiliA*velmobiliApretiofa. x

BenorumЬонА
Qmafint Varia divißo,
profeüitiafiliertem*, J-24-3-n. 1.
Qua adventiHa.

'Á
 Index ¡Lerum.
Out Rnt
VT" i botta
j Caßrenfta.
i i f * г,,.,,-
J' I J 1*4.9.
í¿tte bona. dotalia, paraphernalia: fit ft. я t
De bonis paraphcmaltbtu vxor pottß' dißwnere. fm гЛ, ^ y¿*
'Bona alia June mobiliayalia immobilia. , £■ , n /> .
Reditus perpetui, (Srpecunia inter qua hua numerentur • ¡b. & f'.'i f$ ;.». 2 , ¡. 4,
Eccleßaßici &. Pralatl ноя ¿ojfunt hua. immoFilia alienare- fine ifilennitate '
• . . . . ..„• - ' • /. tf&H.f.
fura, abitones &c. an tntertmmobtUacenjcantur ; & quando. . Jfr u.f .
Donantes pofunt faceré, vt rerfirtiatur nomenreimobilü^elimmobilis. fit вff] я, 7*.
Molcndinttman cenfiatur inter bona immobilia, ■ fit ff7. я,
щЛп grtxovium>Bibliotheca&c~ Лг n 9,
гЛп mancipium. л. Jh't'n.'io,
"Bona. Eccleßaßica, qua ßnr,& quid jura circa Ola ßatuerint. f.'tfa & ûqq
Vid. Ecclefiaftica bona. '
Quidfacienduntcum bonis congregationumi hoftitatium, Seminariorunr, fhacdifol.
™»tur. • fittj.n.7.&feqq.
Dtnatw отпшт bonorum an, & quibm caßbui licita. fi. 2 89: & 290,.
Quotuplicia Ciericorum bona. f. 31t. я. t.
De. Iure Retraftue in emptknebonorum imtnobilium, . Vid, Jlétraâu S t.

g:
Captivas..
Cajtîvrapud Boß'es ex confiuetudine teßari pofunr, f, ¡42, ». ^f J9it ж< /¿ .
Cautio.
Incontrattibuf fub modo, non requirifter cautio Mutiana: fi*27ï*n* ff,
Cènfuj.
Qui pecuniam fouit ad cenfum, aliénât à fe dominium illius, . f ¡ §4^ „t ^
Cenfm gretium varium eß. £ ¡+0t m\ ^
Clericus,.
Clerici ßntne'inteßabiles. fi¡ , tt ». u .
Quomodo,& (¡Mibiu teßari popnt;. ^ . fi.319.ni. 3*f.'3a.n~.4if. 3¡0.n. t.
Explicatur priviU¿ium teßandi Clerkü datum л quibufdam Regibut. . f 32 t.
Cteriti in 'Bohemia valide teßantur. fi 3 J 3* п. ff,
Epifcopus non poteß Clericis'dare jus teßandi, , . f.3f4-n.2.
Ñégotiatio Clericis interdiQa; f.ff34.n.3,
Qmbaicaßbut conceflä. . фfiqq.
QmdinlurevnofyconceJfumTrinciftetrM Clerico-
гнт*- . , , . . , / 739.740*
Quo Iure Clerici immunes fint л tributts, . f. 741. 742. 743.
%Multa moribui introduSa circa exa&iones Ciericorum > quorum rationes non patent.
f- 744*
C«t€€ 3 Quand»
 Index Rerum.
Quando confienfut vltroneut Citri in fiolvendi* exatlionibutvaleati&4n Rex tunc exer
cent in Cítricos lurifdiüionem. lb, п. г»*ч
bAnin bona Patrimonialu Clericorum poßit imponi tributum* ,f-7S. &fitqq*
Quocaßt liccata clero {(tere tributa* f-JiJ.".!'*:
Codicillus.
iQ*idßt & quemado différât a teßamento. f. ¡Se. п. t.
Clanfiila Coiiciüaru teßamenti* addita, quid valeaf* £387.1. 2.
Quid juris babeat hères fer Codiciüum inßitutut. Ib. п. y.
•Commcnda.
Conmendatarif rttinent Uberam adminißrat'tonem commend** f. 1 3f,n*it.
Committer^ Commiflum.
De patio legi* GommiJJôri*. f. SS 4*
Quomodo différât hoc pactum ab addiüiont in diem, f 64.0.
In.emptione quando lex. commijforia locum habeat. f. 64.1. n. 2*
Commuratio.
Legatum pro Magißro Grammatiu fou:ß Щфе$т conmutare pro trigerM Semina
rio, ß nullum ßt. f. 4-1 f. ». 2*.
oAliat ltgationts fiat conmutare non.poteß* Ib* п. j*>
Quit proprie commut'are poßit légat a. f. 41 7. п. 4* j.
Legata antiejua, qua hodie non /ufficiunt pro ontribus impoßths , quomodo commutari
pofint. ■ f. 41t* *.*€,
Quando exteutio eß impoßibilü,legata commutari foffunt. Ib. u. 7.
Si non exprimatur certurn genu* pauperum , legatum applicari poterit ad fabricants
templi* , lb. ». У.
.Quando aliqùidrelittumfub tonditiont vtl cumonereimpoßibilb лп pofit fieri commu
nia, f. 4.1 fi. и. t.
Compenfatio.
Promiffàriu* anpoßit vti occulta compenfatione. f.2oftn.s*
Computado.
De no» computationefrutbtnmfignoritin firtem. Vide Pîgnus,
.Concubina.
Concubinatui an apud Romanos licitи* fuerit. f. 4.7 ¡.
Differentia inter Coucubinam & vxorem. f-4-74- ». U
Conditio.
Quid fit conditUo indebiti. f. ffif*u.i*
Troponitur cafnt circa illam, /.700*». 2*
Conditio»
Conditio imp licita quando reficindat contrattum, f* с в* п. te*
Quid fit conditio* f. 24s* я. t.
e^Ua.eß.niceffariataiia<onting<nt4 Ib. п. 2.
*АЬл
 Index Rerun.
uiha caufalis.poteßativa, mixta, turpis, impoßtbilü, honefia. - ft24f,n, 3,
%Alia xntrinftca contratlui, alia tacita, aliaexpreffa, alia extrinfeca, . ■■ 4 lb. n, 4.
Contractus Matrimonium an admittant conditions, л: f,z4t.& 249,
Quid fit conditio refiolutiva, & fujpenfiva,. /f, 2jo.n. 1.
Quid opèrentur conditionts in contratTibus Ibid. &fccfq.
Conditio addita contraElui quos effet!us pariat,& an revosaripoßit со»fenfa. 2 5-4. &fiq%.
Conditio, qttando extat , rttrotraht potefi. /. 2 J 7. Пч «t.
Quand» ecufeatиг conditio impleta,
Non requiritur,vt conditio fiemperimpleatttr in forma fiucifica, f; 29 1. п. tí
Turpis conditio tfi impoßtbilis, non contra, f, 2 «2s ». *♦
Quomoda conditio fiat impoßtbilis, Ä
Turpis conditio vitiat contractus. íb,n{2*.
Conditio impoßtbilü, quando vitiet contractum jure natura; fr 2 в¡. П. 4.
yin condition fi non n u p fe r i s ,ßt turpis. f,2 6t.n. /.л»
Quomodo hoc conditio ab hereditate t wl legato reijciatur. f. 267. n.J.
yin' conditio
J-^-.-n.
Uta, Л Г„ _!„ ;
Ci nonnup[ctistperingreJ/um /ГГ._ Rçligiom,
п.Лг-: aut efccnfumddOrdinom
faerttm impleatur.
Quomodo modus diflinguatur a conditione contractus, ■ f. 27 0. п. 2*
De conditionibus de\ureimpoßtbiübut, f4ia,n.u
jinviticntlegatum. f. 421. я. 4^
Gon donatio.
Quodfit objeänm ejus.
Confifcatio. vide Fifcus,
ConjugesMacirus, Vxor»
Uosmaritodatur ad alendan vxorcm. . f. tfS.n. t.-
Vxor quomodo ßtfiub potefiate mariti. f. Iff. п.*.
•Qu* prater dotem midier acquitit, ad maritumttenpertinent. tífi ».
Contrat!usJnter vxorem, & maritum regulariter funtvalidi. f-i*ó.u.+
Fundum dotalem non poteß vxor venderé,- /bid. я. Г-
*An fundus dot a!is in vtilrtatem vxoris poßit permutai i. Ibid. п. 6,
De bonis paraphernalibus poteß vxor di/ponere. fil fi ». 7,
Mcemofjnas poteß fins confenfu aariti dare, & quídam alia. Ik ж. г.
)De donationibas int ervirum- & vxorem, f, Л S3,«. &feqq.
TPuradonationes inter cen\uges funt irrita, ■ f.2*fï п, 1.
Pabia mutua fucceftonü intercon}uges an, & quo titulo valsant, f. 3*7. "i 2, 3^ 4,
Conícntys. .
Confienfus eßteit contrat!um. f,22tU,2,
ConfienfiumfiUum potefi aliquando fiupplere Rejpub, ■ fi 37**. t.f. U 2, п. 4,
Exvfu rei nen coBigitur cenfienfüm à parte rci manen. ■ f,4¡,n,2.
In contratÜbusoncrofis confenfus efi conditinatus. f,42.n.3. &4,
Error tollti confienfium circa id ¡ in quo erratur, > f. ев, п. i /,
*Жет
 Index Serum.
¿Zvtctu $n)stßo adatlus ctnfetur non ¡habere confenfum. f. 17« », 2.& J.
Licetfit confcnfiu vltronetu Citri in folvendU exaclioniùus, Rex tarnen tunc non extrcet
.in Cleritoslurifdiblionem. f, 7+4.. и. /. & z»
Contra&us/
<Q*afit é)ut definite. . Т'1*&Ге11*
Contractus alij funt proprij, ait) improprif. fi 3.*,*,
>ufcontractu nominate non tantùm bona fiiei,Jfed etiamßritti Juris participa* pactum
' .nudum vim pariendi actionem, naturam,& nomen,fi in continenti jungatur.

Qñd fit contrailus innommâtm. f. 12.П. r.

Qua fit.materia, &forma contrailtu. f. 1 S, &feqq,
*J^fatería contractus dicitur etiam obligare. . f. 20. ». 4.,
Confenfusnon fubit vicem materia. ;f. 2 /,&fiqq.
Contractu cum Лео, & jingelisinirifoteßiper falos aitus internos. f. 2 f. я. 3,
*/4n contrailus tntcr<bontints per filos аЫш internas initus obligationempariat.f.2 j,n,4.
Contrailus.ntn fit felis fignis externes* f*l°- &fiqq»
Quorum contraQuum obligations , ,&-ejfetlw fubfint Reip. humana,j;j7,w, 1.2. &c.
ContraSlus invalidi tjUomodo peßint revalidari. f. 4 в . &feqq,
Jh contractu onerofo ßdéfit сonfenfu ab vnaj>arte,an vtraq, pars denn« debeat conjènti-
ГС. Ibid.n. l.&ftqq.
In contrailikus onerofisconfenfus eß conditionatus, f. 4.2. ». .3.
Contraclus initio irritiu, Jilo tr.ailu temporis non firmatur, f. 4J. *. o~,
ContrabJuMmabligationes quomodo poßint dijjilvi. f. 47+
Contractu dolo initi, an fecundum Ins Ctvile, & lus Natur* fubfiflant. J. JS. 37*J t.
79.81,
Contrat!ш dolo inni dicuntur claudicare. f. 39. п. 6.
/я contractu conditionat0 dolus circa qualitatem irritai contractum. fio~ 3. ». /»
Non tarnen in contractu abfoluto. . f.64.n.6,
Circumfiant'u contractus aliquando tranfeunt in fnbßantiam. Jb. п. 7,
Sicht &Accidentia in motivum formale. f. 63. ». 9 .
Quando conditionnes impUchttrcfiindantxontrailum. f. 6 6. я. ¡o.
Quomodo fe habeat metusdrea contractus. f.67.&feqq.
Contractus in ebrietate factus, etiamfiantè propofueritvontrahere,tß invalidus. Ib.n.20
Contractus metuextorti an fint irriti Iure poßtivo,.an Iure natura. f. 8i.&ftqq.
Contratlus onerofui,ßve lucrativtts, quando jurenatura vaJidus fit. f. 41 ». 2,
tsfn contrailus iilicitui accedente juramento fiat licitus. f. 97. я. t.
pe contractu lofite tum GabAanitw, fit g,& fiq.
Contractus jureCivili inválidos, celebrare beet, /.мо.я.з.фftqq%
Quand» Ins prohibent fieri contraïlum obligetfub peeewto ad ne» vtendum iHo contra-.
t~lu. f. i o I. & I 02,
vin jutamentum habtat vim contractus confirmant», f. 1 03. &feqq.

Con.
 Index Serum.
Contratlus aliqui conßßunt inpromißioneformait de futuro, aliquiinconfenfu rcali qua.
fi ргфпш KCgOtij. , fil «р.», ti
Contrarius iure natura validus, irrittu autemexd-ßoßtione Iuris Civilis, fipe to loco ha-
bendus, асfino» fuißfet invalidatus, f. 1 1 1. m. t.
Jießiub.poteßfaceré contractus Írritos. . f. ¡ t+.n. i.
Contractus Iure irritianpariant obligationem naturalem. fit 17. &feqq,
Quando contractus redditurnulltu, ettarn contrabens rtdditUr inhabilis, f./ 1 9.П.6.
Inhabilitas ad contrahendum in pœna m triminis, non contraintиг коп •exißente crimi
ne, fol, i г t.n.S.
Cantratlus Iure пиШ defectиfolcHnitdtumfunt femper nu'li. ibid.n.f.
In neccßitate licite quidem, non tarnen valide tentatur contractus. f. 1 22.П.1 1.
Quo Iure religioßfint inhabiles ad contrahendum. f. 12Í.& liy.vül. Religiofus.
A»,& quomodo aliquis privat afuá volúntate fepoßit reddere inhabilem-ad contrakcn-
dum, f.iiS,n,i.
An pupiSi ßnthabiles ad contrahendum, f.t ¡S,&feqq.
An, & quomodo minores poßmt сони obere. f. fiqq-
Quos contractus paßit vxor celebrare. f. tjS.&feqq.vid.Con'jages.
Quid Iuraßatuerint circa contratlus de bonis Eccleßaßicis.f, 1 Sf,&ftqq.vide Ecckiia«
•fticabona.
DEPAf intertfr hominem daripoteß contratlus. f. 2 14..
Filius, & Servmpoteß contrahice cumpatre & domino. f.2t).
Contractai conditionatus.vid. Conditio.
•Contractu* an admit tat conditionttn. f.24.8. & feq.
ICcntraüus, qui condit tonefiunt,foßunt effh conditional, f 2$$.п.+,
Contrahtns fub traditione tenetur expeftare eve<ttum conditionit. f. 2 j+.n.t.
In qtiibus contraiJibfu revocetur validé confenfus conditionatus. лЬ.п.г,
'Quttlis debeat effe revocatio, f*ff-n.3.
"Vi contrailus conditionati tranfmittitur lus-ad hereiern. f.2¡6. ». /.
Contraben tfub conditioncfi eventum ejus impediat, tarnen obligatur, f. 2 j S.u. 1.
In contratlibus conditional ü quando conditio cenfeatur impleta. ib.&feqq.
Conditio turpis, & impofübilts quomodofe habeat circa contractus. f.262,&feqq.
Contratlus onerofi non impleto onert firefcindantur,reßituendifunt &frutlut.f,27 1»

Quando modus additus contraSlui obligtt. ib. &feq.

In contratlibus fub modo non requirltur cautio Mut ¡ana. f. 27 ¡.п. в.
Contractus onerofi titulo inoßcioßnonpojfuntreßtndi, 304. ».4.
Contractus innominatus, quomodo différât à nominatis. 485
Contratlus innominatifunt quatuor. 0.Î6- п. г
An permutatio a contractu innominate, do Vf des différât, ^j,n,\.&feq.
Do vt des non eil contractus bonafidei,ftdßritli Iuris, & quidfit contratlusßritli Iuris.
4%8»n.y&feq.
Ddddd Qu«»-
 Index tierum.
Quando, & qualern obligationem pariât contra&ut 'тпапнпяш, & quando in eo loctufit
poenitentia, f°l-49 ° ■ 49 1 «49 г
Anfiltnt'.tm in co;ifcientia fiequi Ins Civile in doctrina de pctnitentia circa contractus in*.
nominatot. 49j.&fiq*
jilta eß promißn de celebrando contractu, alia de objecto contractu. 494. », 2.
ObUgationes contractnur» varijt modüfiubfiunt Reip.ttK menti contrahentium, ib.n.y,
Mutunm eft contractus, qui reperficitur. 4Я&». а
uin contractus, in ampecunia & res pro merce datur, permutadofit, л» emptio. 5 %
Jn quibm contiraitibus locum ha beat Evictio. ¿fi.n.i.&j
In contractions innominatk licet vnum pro aliofilvert. £85 . п.г, «/«¿Particulares
contractus.
Grcatura.
Poteft habere las in Deum» , zia,.n.j.&/etj.
Creditor.:
Creditor condHionaíis habet Im petendi cautionem, & quando\> ifó.n.q,
In fiolutionedtbitorum a t pofit vnus creditor praferrt altert, 701.». I
Credi.tores aliquando praferuntur Legataries. 70 г.п. i
Creditorperfinalü,qni rogando debitorempravenitjVt Шит debitumfioluat,poteß totum
detinere. 703. n.\
Creditores perfinalesprivilégiât! non habent hu repetendifiolutum, ß/pontefilverint de~
bitores, ' 704- »-4-
jin quando ma\or pars creditarum remittit ter-tiam partem debitorum, minor pars tc-
nsatur confientire. 7QJ"f
Quifint creditores p rivilegiati inter perfinales. 70
Quomodo, & quo ordinefiblvendum fit credit orib tu hypothecary^ ibid. &fieq.
Inter Creditores hj/pothecarivs, quiprior eft tempore,potior eß Iure, fop.n.i.vid*
Debitor, Solutio,
Crimen.
ReutUfia Ma)efiatis adie commißi criminisperdit dominiumfinorum bonorum in aliquo
fienfit non tarnen abfiolutè. 6jz.n, 3?
Jinpetdat dominium oute fiententiam declaratoriam. . 6"}$.&fiqt
Curator.
Qaidfit. ty S~*ui . videWünot, \

DK*

Dàmnarus.
Eamnati ad mortem ex confit$tudineteßaripofunt< 34~».3
Damnum.
Obligatio tx damno iUato oritur per fiolum actum exttrnumji • J7»-8
iXamnum
 Index Heruvt.
DAMKumtmtrgtnt, qaodeß primm titulm vfura licit*, vid. Vfttra.

Debitum, Debitor.
Sjngraphí. debit orнт requirent expreßtonem елиft. fol. 2 94
Debitorpoteß tmere à creditore obligationem infMtur/tm}& quomodo. б^б.п. j
■An, CT quando idemvaleat in canaris Principum. • 647.Я.4
Durißima exacciones contra debitores , & nimim rigor quando ßt temperandm.

An Princeps pefit condonare debhoribiu cenßu annorum, in quibm propter militares ra*.
pinasfuerunt impotentes adfolvendumt 69 8.».7
■Quid Principibmtali cafn exemple Tiberij Ctfarisfaciendum. 699. п. g. vid. Solutio.

Delegado» ...
Qttid ft vera delegatio infolvendü debitü, & qua, td earn requirantur. ¿ój.n.f
, u>JDcus.
In Deo admittenda funt moralitates. Що.п.6
■ An Dem teneaturfervare promijfum ex lußitlx. г Xl,&fiqq.
Obligatum ejfe Deum, non importât imperféílionem, г 14.Я. { .
. Dißinguitur in Deo propoßtum.dr promißi«. 21f
Deum inter & hominem daripotejhverm contractus. л\х
Dens obligari poteß créâtига, vel ex contractu, г<el adoption*. a 17
In quo conßßatfupremum dominium Dei. ц%
Obligatio Dei adereaturam, non répugnât cumfupremo dominio. 2 I fi
Dort des. vid. Contraäus innominätus.
Dolus.
Dolu6*aliitf eil bonus, alius maltu. ?4.».I
Dolus varié fe inordine adcontraBumbabtrepoteïl. ib.n.i & 3
Contrailm doloiniti quo Iure nonßtbßßant. $6.&fcqq.
Illicit :tm eïl jure natura ex dolo commadum confequi, поп tarnen invalidum. 6^.n.%
Quando dolus circa qualitatem, & accidentia irritent contraílum. é^.n.t.&feq-,
Lex.quafundatur in prafumptione fraudis, non ftmper cejfat ctjfmte fraude.
1 20.Я.7. » •
Dominus. Dominium.
Dominium poteß abdicar!, abf^ translation ejm in alterum. la
Non transfertur antt traditionem. ib,
Toteil transferriperfolum actum internum abfq3fcientia donatari). 29.». 1 1
Derm Dominm rtitenttur aliquando rem reßituere antefententiam Indicts. 9"¡,n,^
Religiofm poteßfervare Dominium rerum, . 135 ,n.%.f. 1 34.». 10
Dominium rerumJpiritualium non abdicat л fe Religiofm per Votum. .fid. 1 3 J
п. ij.
АпгеЫагй bojefU'uitut habcM dominium fruftuum. Ib. u. 14./. \$¿.n. if
Ddddd % In
 Index Rerun*.
la quo conßßat Dominium Dei in creaturas. a i %.&feqq.
Seruut poteß contra here cum Domino. Ibid.
Legati Dominium\ acquit ¡tur à die acceptâtionis 3^3 ,n,g
Ad htredem non tranfmittitur dominium legati a legatario,fidjus ad dominii. 3^5. ».£
Aliquidpoteß deberi alicui, cujus tarnen non eß Dominus. • 11
Pervfuram non trantfertur in Vfurarium Dominium rei. 583.».!
Adtransferendum dominium non fufßcit nuda traditio. « 84.». 2 .
Reut Ufa Л/ajeßatü à die commißi criminisperditDominium bonorumfuorüjn quodam
finfuffedfonabfolute. . ¿72. и.о.
Imperator поп eß Dominw totim mundi, 71 p.n.i
An Princepsßt Dominus bonorum fubditi. 7 20.». а
Aliud eil civi auferre dominium immediate, aliud mediate. Ibid. ». j
QuandoPrinceps aufert dirtüc^Domveik. bonorü.tenetur comptnfare damnum-. 72 j .».7
Donatio.
Donanspoteß abdicare dominium afe abfifc translatione ejus in alterum. , 2 8.». I о
Donatio metиfacta anfit valida. . • IJr.i .
Quidfit 'Donatio.- 5>2.» 2
ч/fndcbeatejfeperpetua* ib.n.j
Donans ex metu an patiaturinjuriam.'. '* 9l-n.S
Donatarios quando teneatur reßituere rem ex теtu datam. . Ib. .
Quidfit donatioantejtuptias. Ify.n.f
Donantes pojfunt faceré, vt bona fortianturrationemreiimmobilù. idó.n.y
Ante acquißtum jus in re, poteß religiofus^elTralatusfinefoletsnitatt repudiare dannm, ,
175.». 12-
Differentia inter donationemû promifionemfimplicem, . X07.». 3 -
An donatio ante traditionem a promtföne différât. ¡y„ ^
Datum ob turpem caufam datur titulo donatione, . 240,». 3
Quidfit Donatiofub modo. . igp.&fiqq»
Quotupltx ßt donatio.. г 74,„. x л
Quidßt donatio mortis caufa.- a 75 feq<¡.
• Donatio mortis caufa qmmodofiat irrevocabilis. a 75. n% 2
Donatio mortis caufa quot teßes requirat, "Vtprobetur, . a J&n, 3
Уnde dignofiitur, quod ßt donatio mortis caufa. ■ - 277.» 4
Pralati poffunt donationes modérâtм faceré^. 278.». 1
An, & quo<nodoacPatre,& Matre poßitfieri donatio Filio.» iyp.&feqq.
Qnidfit donatio propter nuptias. 283 ».i
De Donationibm inter Virum & Vxorem, feqq.vid.Conjages.
De donationibus interß>onfumy&ßiönfam. ' 2 84.». 3.4
Donatio omnium bonorum anfit irrita.. 28p я 1 ».
Delnfinuationeneceffariaaddonationem. 2p 2.W. Trtfinuatiô.
Donatio quomodo revoteturpropter mgratitudinem. itf.vid. re vocare^
Quomo-
 Index Rerum.
Quomodo propter fupervenientiam libererum, ye/t 2^
Donatio inofficiofa a filio refcindi potefi.falttm quoad légitimant. Sox. и I
Quando earn poßit filius refcindere,. ? 04 * да* »
Contraüfu onerofos, etiam cum dañino legitim«, neqnit filias querela inoffictofi reßinde.-
rt* - . 304,». 4*
Path тмил fucceßionis inter conjuga refolvuntur in donationes mortis eaufi, x 8?.n.J-
Dos.*
Promißiodotismetuextorta,efl irrita». 80. »♦ 7»/v 8?. ».4
De bonis dotattbut.. 158. я I
Dosmaritotradituradalendamvxorem» ¡y
Qmd fit contra dos,, U*».J
Fundum dotalèm-non poteß vxor venderé, j gQt „ y
Quid fit fundus dotalù,an poßit permutarte • Ib п,б
Stem Dos folüto matrimonio ad vxorem,fie donatio fimpliciter falb, ad maritum eiufi.
que hereda redit;. a 83, да. 2
чАя gener fruñns pignoris a focerofibi dati, pro non fotuta dote teneatur in firtenu
computare. /47»
гЗКмИег т repetenda doteprafertur creditori hjpothecario, ■ 1^9» ж> ^
E.
Ecclefia, Ecclefiaßicij Ecckfiaftica bona.
Qüos contrafias poß. 1 Ecclefiaßica poteßas confirma re,. I0g
'Bonorum Eccleßaflicorum alia mobilia ; aliaimmobilia; \ 6г. vide Bona
Ecclefiaßici&Tralati non pojfuntomniaJionaimmobilia fine folennitate alienare, 16$

Sùbditi aïiqui alienari pojfunt ab Ecclefiaßicis fine folennitatibui. l6f,n.i\

SoüicitudorPontificum&. Imperatorumin augendis Ecclefiaßicis bonis , & quid circa ел
ßatucrint;. . \ . . 196,1 70
In incidendis arboribus quid obfervandum ab Ecclefiaßicis, ■■ 1 7 1.'*.<?. <$"feqq.
Quid in locationibus obfervandum ab Ecclefiaßicis. l"Ji.n,g.&feqq.
*A*teacquifitum)usin re poteß EccleßaßicM repudiare donum, legatum &c, 175,1»,!»
Que requirantur ad bonorum Eccleßaflicorum alienationem, ïjg,n, 14,^ 177, Нщ г *
RuMoâica Ecclefiafiica poteß fine folennitate alienari, . Quid terrulat Vineola t 178
- , да. I
Item demus non vtilis; . 1 7p, ». a
Item in cafu neceßitntis. fa Пм j
Item permutatiocum Principe Patria,, igo. да. 4,
Item permutatio duarum Ecclefiarum eidem Traíate fubjeííarum, 18 1. ». 5
tyícademi* bona non numerantur inter Eccleßaßka. 1 8 3. да. j
Quid requiratur ad perforam Ecclefiaßieam confiituendam, 1 84. », ^
Heneficium rcßitutienis in integrum conceditur Ecclefia, 1p 3, да, 1
Ad Ecclefiaßicum forum Jpcttat harefis judicium, a j 1 . я, б
Ddddd j Donati»
 Index Herum.
Donatio Eccleßafacta, ob Eccleßaßicorumingratitudinem revocari non poteß, içô.n.i
Creditor ab Eccleßa teneturetiam äquivalent in alia materia accipere. 4i>8»». 6

Eccleßaßici in muthui fuo nomine acceptis nongaudenb excepthue perpetua. $00 п. л

ъЛп Eccleßa ex mutuo per Prälatum.vel adminiflratorcm accepto obligctur.$o6,&fcqq>
I» venditioне rerum Eccleßa ntn licet fidem habere de pretio. 61
líes venditл Eccleßa, ,& non tradita, licet vendatur & tradatur altert, suquiritur Ec
cleßa. 6i$
Emptum pecunia Eccleßa ad Eccleßam, non «mentemß>etlat* 63 5
Eccleßa, & Л/onaßerijs quando permijfa negotiatio, 63 o»
In Eccleßa neceßitate, & contra haretieos poteß PontifextributumaClericisex'tgcre*

Quid in vtrofy Jure coneejfnm Principi circa impößtionem vcüigalium in bona Eccleßa-
ßicorum. 7jp. &feqq*
Emptio, Venditio,
Quidßt emptio, &quomodo différât à permutatione. -y 8 j . «. * , 3
In quarum rerum venditionibus requiratur firiptura, 5 8tf. n. 1
Quomodo perßciatur vcndit'u.in fcriptk. Ib. &fiqq,
Farifj modit res aliena vendi poteß. j 8 9. n. l
Ejfeftus venditioni} rei aliena. Ib. п. s
In venditione rei furtiva quando, &qua oriatur obligatio inter cotttrdlicntet, y?o, n. 3
Venditor rei aliena an obligetur earn tradere. 5-9 A
*sfn milites prados amicis, vel alys ereptas, venderé poßint,, & an ementa excufari pof.
ßnt,. Т93-^Мч*
tsfn contractus, in quo pecunia & res promercedatur.Jit emptio, an pcrmutattb.

Quarequirantui in pretio, vt compleatur per iUud venditio. ÎP*. &feqq¥

¡nemptione tqualitas moraliter accipienda. 5p8. ». %
Quidßt laßo -venditoris, & emptorи vitra dimidium-,quomodo, & quandofuccuratur U-
fo. ¿01,601. €o\.6o4j
Quando obUßonem vltra dimidium refcinditur venditio, ad quern ptrtineant frutlue
percepti. - 606. n. 2
Ex quibuscapitibus augeatur pretium invenditione. -606. & feqq. vide Prctium»
Demudo vendendi per fubbaßationem, tfop. ». и г. J,
tsfnfi emptor in fabhaßationefit lafus vltra dimidium, liceatrefiindereaontrattum.
Ib. ». 5
tsfnvenditori femperliceat fidem habere de pretio. giz.n. 1
Venditio célébrâta cum fecundo emptore eß invalida, 614* », I
Secundus emptor quando res tradita eß.an, &quibus cafibas acquirat iomin'm б 1 4 .». a . 3
Fenditwne perfecta commodum,& incommodum rei ad folum emptoremJpetlat. giy
Quidßt venditi» rei ad corpus, & admenfuram» 6\%,<&feqq.
 Index Reruns*
Res venditaad menfuram, vel corpus, ft pereat ante menfurationem, eui ptreat. Ib,
Si poß menfurationem inveniatur res major, an tmpmfispplcrc debtat pretium. 61

Quid ßt emere genus. 6гг. ». l

Non femper peritemptori, quidquid- perita \ik.n&
Que, & quando vitia mtrcis venditor manifeflare débeat. 6 2 J . ». 1 . 2
Error circa fubßantiam ret vendit* , an irritet emptionem¥ 626. n. 1, &
isfn emptor teneaturvendttori indicare pretium mercù,. 6\ç. »."I,^
Venditioni que cohereant. 6j O. ». I , z- J 1
шАп emptor teneatt¡ r dominium prett) transfer re in venditorem. 6\X.
Emptum pecunia aliena adquemßctlct. Ib. п. s. J, 4, vide Negotiation
In emptione quando lex commißirid locum bobcat, ¿41, »4a,
Retrovenditio quando licita. 6^3, n. i.z
De pañis quibufdam emptionum. ¿"44
Qmmodo liceat emere Jut, & ailionem alteriiu. ¿"45. n.i.z-
Quomodo debitor poßit emere obligationem in futurum* 6^6. ».5.4.
*yfn liceat rem cariùs venderé ob dilatam folutionettK ¿49. &feqq^
Dißinctio inter venditionem & mutuum. 6$ o. ». 4
In venditioni nontempus , fed опт carendi frutlu fut mercis eß pretio eßimabile.
¿J i.». J
Venditio eß aliquando elocatio mercis emptori}fab certa penßone, donee totum pretiumfoU
vatur. lb.
In qutbus cafibus emptor dtbeat montrevenditorem > vt habeatjus eViüionis. ¿fj,
feqq. vide Evtöio. - ,
Qui emit bona confifcata fallo ipfo.an ante fententiamdeclaratoriam ßt frutluum do
minus. 6jf. «.4
*A»> & quando ßfeus teneatur emptoribm refundere prêtturn , quando res récupérât, к
delinquentibus venditat. tf.77. &feqq..
De Jurerctrattus. vide Rctradus.-
EpiicopjlS'
Religiofus-ad Epifcopatum ajfumptus libérâtur a voto paupertatú* I J 3 . ». 7
Ter Epifcopatum filius liberatur a patria poteßate; 1 54. », 1 ¿
Eptfcopus ñon poteß CÍericü dare Jus teßandi. 3 ¿4. п. z
QuidJurùEpifiopi habeant circa execution?teßamentorü.^i o>&feqq. vide Executor.
Eptfcopus non poteß fe, immifçert ad legata profana 41 j . п. i
t/ín Eptfcopus poßii conmutare vitimam alieujus volúntatelo. Ib.
Erron • .
Error circa fubflantiam rei, an irritet contractu*». 6% . », 4,/, 6 гб. ». i . 2
Error tollit cwfcnfum circa, id, in quo erratur. 66. ». 1 1
Erhnicus.
Etkniet adfuam perfidiam deferendam non poffunt сод, i 2 8. ». 3
E vi ¿lio.
 Index Rerum*
Eviâio.
Quid ßt , & in quibui contraftibus locum habeat. fo!,6$2,n. t. 2. J
Quando tentâtяг venditor ad evitlionem. > б f 3 . п. 4
In quibmcafibus.non teneatur. ¿74. я. i. s, jl
ч/fn emptor, fi non moncat venditorem fib¡ litem motam.careat jureeviílionü. €$у.&

Exceptio.
*РаЬ~1ит nudum parit exceptionem juris civilis» 14. ». t
/я mutuo civili, quahdo, & quomodo exceptio opponenda, 499' 1
Eccleßaßici & Pralati quali gaudeant exceptione. у 00. я. г
Excipiens fundamenturn fut. exceptiotiis non tenetur probare, 5 о I. ». j
e/í¡* filiusfamilias pcßit renunciare exceptions J 02. ». i» 2. j
jExecutor. Executio.
Quiyis jure Jpeciali non prohibitus, pot eß ejfe executor teßamenti» 400. n» t
Quinam ex Religiofis poßintiejfe. Ib. п. г
Quid liceat in hoc Fratribus Jlfinoribus, Ib, &f.^oi
çsfn executor debeat confilium peten,fiк teflatorepraferibatur, 40 2 . я. 1 . 2
*SÍn teneat it r fequi conflitum. 40 3 • »• J
Omißio tarnen petendi cohßlij.etiam к Fratre Afinare facit executionemirritam.qoq.nq
Executio teßamenti к Religiofo falla ßnelicentia Superiorü invalida eß, .404. 405
Executores alt] puri, alij mixti. 406'. n. t
Si qutteßator minus expreßit circa executionem, jus flipptet. Ib.n. »
Inabfentia vnius poteß alter folus exequi. Ib. n. 3
Quis teneatur aeeeptare officium ixecutoris» 4°7- *• 4»
Quid dämmt patiatur executor negligens. • Ib.n.%
Qua fervanda in executione teßamenti. 408. ». f
%y€n teneatur reddere rationem, & cui, 409. ». ¿
Quacompetant Epifcopis circa exeasthnem teflamentorum. 410. ». t. г, f. 41 5
Religioß executores rationem dabunt Epifiopo, vel Abbati, 412, ». 4
»«* teneantur Epifiopo dare rationem, Ib, n. $
"Bona incerta, & reflitutioni obnoxia, poteß heres dißribuere ad libitum. 4 1 3 . », £
Quod tempos execution! facienda prtferiptum, 414, ». 7
Exhereditatio.
Eilij ob quascaufas exhereditari pojfent. j 78. ». 1. %
Exheredttari non poteß, contrahens nuptias citra confenfum parentum, 3 7^. ». j
JVec contrahens cum indigna. 380. я. 4
Di Reip. ßatuto an exhereditari poßint ßc contrahendi, 3 8 1 . ». 5 • 6• 7
</г Aw flatutum in Bohemia, 3 8 3 . ». 8
Exhereditato filio varia dantur к jure remedia. 384. я. ь 2
F.
JFalcidia.
 Index Kerums
Quidfit lexFalcidia. fil, 43 T,„,j
Exlegato adpiascaisfasmndetrakitur qttartapars. 43z*». I
Si a teßatoreprobibetur quarta partis detraSlio, anfoßit detrahi. qiq.n.j
Sufficit ad non detrabendam Falcidtam tacita teßatoris prohibition 43 ». J
Ex reli&is a milite quartapars non detrahitur,
Feudum.
X/afaUusfi Dominofeudi pro mutuo pojfcßionemfrugifcram oppignorat , /гиЯш ex ел
non computantur infortem. jfO,».i,i.
Fi d e i со mml (Tu m.
QuidfitfidekommÜJfariafitbßitutk & quomodo л diteüis fubßitutionibus dtßinguatur:
^lg.&feqq. vid. SubftitUtío,
Fideicommijjàrius an,&quando fitccedatin Iurafepulchri,& Patronatus. 428.0,4.?.
Fideicommifiarim коп fuccedit in omnibusfine diminutions 429. «.4. J
Quidfitfideicommijfum vniverfale ,&pa rtitula re. 4 3 о. ». i . i
Hères qui inver.tarium non facit, an perdat qttàrtampartemtxfideicemmißis. 4 34. я. 4.
Fideicommijfarius vniverfitíis non confident inventartum adщи id tentatur. Ibid.
Dedetratlionibtu quarta partis in fideicemmißis. fid.Tte bellianica,
Quomodo tranfmittaturfideicommijfum. 44 1 . & fiq<¡.
Fides. Fidclitas.
Ex virtutefidelhatis non. obligatur prominens fiüe , ad praßandum promiffunu.

Fides firvamiaetiamfacinorofis. 221.Я.Т

Servata eft hareticis. Ib.n.j .f.6 2 3 . &fiq.
Haretici iäam violant,& violandam docent. 2i<-u.6
'Cafar ob quam caufam non teneatur modo bartticis fervare fidem aprtdecefforibus da.
tarn. 233
Filius.
Quampotcfiatem habeat Pater infilium. 148. ».3
De bonisfilior um. ïeo.&feqq.Vid.KotM.
Filiuspoteß répéterел cohere'dibus фташпетfuaindußria in admimßrandu bonis Ра-
tris. Л.щ.9
Emancipatio filtj quit modisfiat. I f l.&ftqq-
Filius poteß contrabere cum patre. - ■ 21?
Qualis donatio poßtfieri* patrefilie, аур.и.г.С^ ftqq.
Qua fit legitima filiorUm. ¿03. »• 2.
De quibus bonis■filias teßaripoßit. 34l.».z
Spurij a teflamcato patris excludmntur. 3 <>9-»-4
Naturales fiiij quomodo fuccedant. & n.^.Ù 6
Illegitimifuccedunt matri. 270. »• 7
Film émancipâtus anfit haresfuns, } 7*
Eeeee Prate-
 Index Kerum.
PrAterhhfili¡ Sui invalidât ttßdmtntttiHpatris,
De legitimationefiliorum* ЗЛ-"- У
Legitimati fi!ij rationefsucefionU^quivaltntUgtmU. 37-f
Deexhtreditatione filiornm. '• viáExhaeredario.
Poteîîfilítu gravâtHSfrmr legitimam detrahert quartam partem. fi<¡f*
Poteflfilm htrts aliquid acquirereduobmtitulit, 440.Л.4
Filius anpofitfubßitui spätre. qtf.ti.2.&foi.$-]4
Quomodofilim pupillus excludat mat rem a legitime, 45 ?
Quid a Jure debeat nrfilijs illegitimif. 4 j6. &feqq.
Differentia inter Spurios & naturales ib. mi
Filimfamilias in quibm cafibiu excipiatura Senatus ConßUo MaceJiniano. jo2.w. 1.2.5
uinfilimfamiliasfui Iurisfallut teneaturin confeientiafolvere*. . ibid,
jinpoßit cum, velfine juramente renunciare exception/, ibid*
Firmare. Confirmare*
Quidfitfirmar!, & confirman contratlits. lof&feqq.
Quomodo juramentum confirmet contrablus. io$.&fiqf.
Pife US.'
He vendit'tone rerumfifcalium, ' fpg
In venditione rerum Fifcalium non-íicetfidem habere deprêt¡o. ¿\ 3
De Confifcatiene bonorumratiove crinúnis Ufa Aía)efiat¡*;. ¿7z.».4
At. in confifeatione bonorum reut antefenttntiam declaratoriam perdat dominium bono
rumfuorum. tf7j.».l.J.J 4
Av,& qaandü Fißju teneatur Emptoribus refúndete preeittm , quando récupérât res л
delinquentibm venditas. 7 7. C"feqq9
Solutionen fit valide delinquent! , си)ш bona funt confifiata, ¿jyjt.i.-i
Forum.
Quifijj firtitur forum , ratione deliüit cantraclfu, &;cAt,in quo reslitigiofaeß fit**..
брр.я.3».
Fratcr;
De Succeß.'one fratrum & Sorornm. j 77»*-7
PrAttritiofratm velfororis an teßamentum irritet. Ibid.
Fratres Minores»
Anpofint ejß Executoresteßamenti. 400.».'. 3
Pojfunt confilium dare in execution e. 40 2.&feq^,
Silegatpm iä/s detur permodum kereditatü, aeeeptart nonpojfunt, fol, 422. ».4.
Fruftus.
Fruítuum in naturalem, & indnßrialem dtvifiom. éot.».x
Furtum. .
De venditione reifurtiv*. ffy.vid. Emptie,
G.
GabeU*. ¿&*d
 Index Rerun/,
Quidfint, . ^ fol-}л 2. »,f.vid. V'eâïgil
Gcncr.
Angener fruïluspignorù à Socerofibidati.pro non foluta dote, teneatttr in firtcnu
■ computare. •
-Pi.
Нжгейв. , \?
Htrefis patris libérât filium a patria poteflate, - Ле^.н.Т^
Haretkùfervanda fida. -a az .я.з .& feejq.
Jítretici fidem violant, & violandam doceut, г 2 $ , ». £
Quando Princeps illicitepacifiâtur de libértate barefir, 227.». 2
An heretici adfidem Catholicam cogipoßint. 2a g.». 3
Principes Catbolici htreticojfemptr fient infiQati, 225». »,4
Quando, & quomodo ealibertaspermitti poßit. э 3 o.Crftqf»
JIarefis judicium eil fori Ecclefiafiici. aji.w.tf
Harefis quomodo compefienda. 25 г
Excafa titur Principes Cathoiki, gui libertatem harefis concederuni, 2^ j
JJerctici an teßari poßint. $ 44
Hercs. Herediras.
Qui metu htreditatem adivit, anfit beret. Ht.n.j
Hera ab intefiato, & beret fcriptus ad quid teneanturin teftamento miяtu filenni, 1 26.
&feq.
Ad beredes tranfit obligatio orta expromißione. 209
Vi contraBus conditionati tranfmittitur lus ad beredet. Zfj.n f
Hcrcdii inftitutio regularher requiritur adttftamenti valorem. j гыгы
Quinamfint heredes Sui, & »eceßarij. 371. #feqq.
Quifint effetlut bereits Sui. - 37 j
Quid Iuris habeat heresper codiciUuminftitutus. 3 8 7,». 3
Ad heredema Legatario tranfmittitur non domittiü Legati,fed Tus ad domin'iB 395. п.?
llera сenfet ur virtualiter nominattu Executor teftamenti , ß nuüus txpreße nominetnr.
41 un.i.vid. Exhereditatio.
Hypothecs, ntii. Pignus. .
Alia eft exprejfa, alia tacita. 70S.п. г
Юг Creditoribfu hypothecary*, 70?.v/</,Creditor.

Ulegitimi. vid. Film.

Imperator.
Donatio ab Imperator* facia Amgmfta femper eft valida. î 88.»»?
Donatio ab Imperatorefabla non indiget infinuatione. 29 2
¿rifarais.
guando teftaripoßit, 3 4f 8
Eteee % /ngra-

t
 Index Rcruw-з.
Ingratitudo.
Profter tarn qtsomodo revocitur donatio. fo¡. zpí.&fieq.
Infînuatio..
Quidfit Inßnuatiodonationis. apî.w.l.
Donatio quingentorOm fiolidorum fieu ducatorum, requirif infinuationem. . Ib.
Qttibtu cafibm non requiratur. IntereíTc. vid. Vfura. ib.&fieq.
Inv.emarium.
Fidcicommijfarittiß non conßciat Inventarium, ad quid ttntatur. 4$ 4. ».4
Iudxus.
Iudaiadfiuamperfidiam deftrtndamcoginon pojfunt. . ггЪ>п.$.
Iudex.
Iudex Ldicus quid circa implendum paítum nudumfiatuere teneatur. . 1б.п.З-&^
Añi'oludicü ab officio ejusdißinguitur. l7-«.t
Iudexpoteßfiel eTrofcßum cogère adobfirvantias rtligioßtf. l9»-5
Quis poßit ejfe Iudex reßitutionis in integrum. \$6.n, I
Iudicium tcmerarium.
Fattumfola mente a»fit peccatum contra lußitiam. a ó.n.é.
Juramentum.
An additumpaíló nudo pariât obligationemjCivilem,. I
Cum injuria, extortum, fivedolo,obligat. 7tf.»-4
An ex mctu gravif»tlum obliget., 77 n.f.f.yç.n.6
luramenti divifioi . 95-n.l
An confirmée contratlum. 96&feW-ß * o%.n. 1 . &fieq f. 1 08. n. 5 f, 1 1 г .». J..
luramentum de non revocando covtrañu Iure Civil* invalidism, anfit validum.ioo-n. 3
Juramentum de re indffirtpti an obliget,. IOj.Jf.f
Iuramenta puberum quomodo immobilier cufiodiantиг. I о 8 • ».4
Qui jurat,fi fioluturum Vfurario*adquidobligctur. 111 j
"Donatio omnium bonorum juramento confirmata an liceat. apo.w.i
Donatio juramento confirmata non indiget infinuatione. 29 j
luramentum de donatione. notu revocanda, etfi ingratui effetfuturum donatariw,an fit:
validum. арб.».4
Anfilias ante 2 f .annum renuncians exçeptjenicum- juramento obligetur in confidential .
/04.0.4
Jus; Juftitia..
Im natura cum Iure Gentiumfitpe confunditur, ç„ j,
Ex quo Iure oriatur AElio ex paito nudo. , vid. Paítum
Omnet antilogíaJuris non poßunt conciliar». 57.». 3
Im Ctvüe anßatuat quid diverfium a Iure natura. ¿o.w.1.2
Aliud eflpraceptum Iuris natura, aliudpermißio. бг.п.г
lus prahibens contratlum q иandofiub peccato obliget. . Ю1.&fieq.
Expromtßione & voto oritur obligatio Iußiti*, 2о
Dens
 Index Kerum.
Deas ex Jußitia tenetur fervare promijfa, 113.&feqq¡
Datar )mcreaturain Deum,.
L.
Lcgatum.
Conditio hic, fi non nupferîs, quomodo a legato reijciatur. 2gj, я. у
Quid remitiratиг ad legal um extrañéis fallant> 3 68 . ». j
Quid fit.. • 3?o.». i

Quotupliciafinti
Z>/« «¿/V a morte teflatorts. '393.0.4
Jb. к. ¿.f. jpg.n, 11
De commutations legatorum. Vide Commutatio.
Legati dominium quomodo, & ejuando acquiratur. 393'&fèqq, vide Dominium.
Legatarias quand1) actionem inßitnit fro legato, hociffo ccnfetur iliud acceptajfe. 3
ft. 10
Répudiâtto legati quotuplex fit; Ib.n. 1 г
Vfutfruüu« legati quando debeatur.. jpg
Quibui poßit fieri legatum. 420. &feqq.
Legaturn faElum Religiofo fab conditioner Vt nihil potchatis in illudhabeat Superior, an
fit legitimar». 423,». у. 6
Religiofi quid faceré debeant, quando ipfis fiunt legam fub oner&impofibili. 424. », 7. 8
Dedetractkntbm quart* partis a legato per legem Falcidiam. ■ vide ftlcidib •
Legitima;
Qifffii. s 3o).n.z
г/ín per fubßitutionem papillärem mater excludatur à legitima, ■ 4j S. &feqq. ■
Legitimario.
Quot modisfiat. 3 74. ». f
De legitimations directa, vel indirelkiin genere , &in particular! de légitimâttone pro-
lis. 1 2 1, я. 4
e/«rá habeat, Prtnceps in legitimationibm. Ib.
Lex,.,
£«c fuppltre potefl confenfum, 37- »> I.fill*. ». 4 ¡
JL'ía: /Wí/? contrallas prohibere, & irritare: 1 14. ». 1 . /fy^.
¿íat¿ 7«<e fandaturin pnfumptione fraudis^An fimptr cejfei cejfante fraude. 1 20. я.7
jLíдг humana an femper obliget 1 2 2. ». 1 o
Lex corretloria non extenditar adalios cafas; . 3 jtf. ». 5
Quid fit lex Falcidia. . 43 I . ». 3. v¿/* Falcidia,
Locatio.
щАЬ Ecclefiaßicis non potefl fieri, nifi adtriennium. 173. ». 9
JZtocattoqua faperat tntnnium,an fit valida. Ib.n. to. 1 1,

Locus Pius; vidé PU caufa.

Lucrum.
Eeeee s Z>o>
 Index Rerum.
Dt lucro cejftntc. л wfcVfur*.
M.
Mater.
Quo )ure Mater, & quo cafu poßit filio donare. » у Ь ». 5
JUegitimifilij fuccedunt matri, 370. я. 7
Non potefi fubfiituere pupiüariter. 45-4. »♦ I
tsfn per.fubßitutionem pupillarem excludatur л legitima» 4J 8« &ftc¡c¡.
Quando poßit fubfittuere exemplariter. . 4^9. я. 2
•JfyÇateг non extantibus filys fratrie tefiatoris, an debeat infiitui, .au deleatur legitima
ex bonis filij. Ib. ». j
Matrimonium.
Qmd humana pouf,as circa matrimonium fiele initum poßit pncipere. 3 7. n, 3
Ex metи faSum efi irritum. 74. », I ♦/. 8 6. ». г
tJWatrimonium libérât filium a patris .potefiate. 1 5 4, я. 1 5
4>otefi fub conditione fujpenfiva contrahi, 249.». 2
De matrimonio conditional. 2 5 1 . &fiqq.
bJfrCatrimonium fub conditione contraBum etiamfieventum conditionis contrahent im»
pediat, non tarnen obligatur. 2 y 8» я. I
In matrimonio turpus conditio pro non impofita habetur. 2g2. n. 2,f. 2&4.-JI« ç
Contrahent matrimonium citrл confenfum parentum, velt-um Indigna , an exheredtiari
poßit. 5 8 о. я. 3 . &fee¡q.
Quid de hoc fiatutum in Bohemia» 3 8 3 . ». 8
Menfura.
Quidft rem vendi ad menfuram» 612
Si res vendita pereat ante menfurationem > cui pereat Jbid.
Metus.
Quid ßt. H7. n. i
Qms fit ejus cffeBus. <ß. &6p
Varia divifioneslejut. Ibid. n, 5
Quomedo inducatur» fl.n.i.y
Quùl fit agere ex metи rtverentiali» 7**«, 8
*J\íetui irritans aontraBum, etiam rejpeñu perfonarum proximo сеп)ии1~1агит ficela-
ri debet. 73.4. 1 о
Quomodo matrimonium, votum, juramentum & cat, ex met» fatta irritent nr. 74»

Qui contraBut ex metu faBi irritentur* 8 1 . я. t

■ЖК! adattut an prxfumatur coufinfijfi» Jbid, я» г, &f* 8 2. n, 5
Quomodo metut vitiet contraBut. %6. 8 7. 8 §• 89»
Contrailm metu initi, an Jure natura fint irriti» 90. &fcqq.
Merx. vide Emptio.
&e¡uibuttitulúaugeat/tr prttiummercittm. tA&Pretiuttb
D*
 Index Reruns
Dl vit'us mercis manifeßandi». g23. я. г, г
ъЛп emptor teneatur venditors indicare- valorem mercis*. t 62p, n, 1,2
Mlles.
Teßamentantilitum fient■ privilégiâta, . 1 %6l. 762. 363
Tefics in reßamento militis ad probat tönern, frort ad valortm adhibtntur. Ibid, n, y
Qua attendendл in teßamento militis. у<5ф m~f
bJtyCilitis teflamento filins non poteß exheredar}. 3 8 У ■ я. 3
Ex reliñU a milite quartл pars пак dttrahitur per legem Falcidiam. 43 £
De fubßitutione fatta à milite. 46^ &ßaijt
milita faciant prados ejfe fitas, qua* in iujußo bello, etiam ab amicis rapiunt. z

Emptttm pecunia militis ae^mil rem, & non ementem Jpeäat^. б^г* я. 3
ъЯЯмиап! ad emendam militiam prafertur creditori hypothecary; уop, п. 4
t Militares Ordines. vide Ordo*
Minor.
Q*ûfit- 13 8. я. г
esfji poßit fi obligare per prom'ßionem non confintiente curatore. X4.5 , я. 5
Quomodo preccd&tdum in alieuationibus rerum ad Afmores Jpectnntium. Jb. n. j
f. l^$.n,6,&fiqq.
Qteando teneatur Minor filvere acceptum mutuum,. i?o.n. j.f ipi.n.8
JUfjnoribut,in quibus caßbus facienda ßt reßitutio in integrum. 1 9 j » n\ i o. f, 1 Р4.Я. »
Jn minoribus durât beneßeium reßitutionis vfifo adanuosiç. expletos, I p.j . n.4.
nJWinor non indiget impleratione auxilif, vt habeat, jus euiWonü, 66q. я. 7
Modus.
Quid ßt modus adjmfttu contraBtbus, & quomodo л-condutor.e diflinftus, 270. я, х,л .
f, 42 г. я. 4
Qujndo modus additus contratlui ohliget, 27 1. ».4
ti/fn modo non impleto concidat contrarius, . 272. я, j.
In contraclibut fub modo, non requit ¡tur cautio Muticna; 2y^,n,6
Monachus. Monaftcrium.
tJfyïonachi non fimper fuerunt privati rerum dominio. j-j 3 . я. 8
t^KendicantesMonachi in Bohemia etiam Parochtjs praficiuntnr, 1 3 j . n, [ 1
Ouï fueeeßloni* ßnt incapacti. j j 2; я. 4.f. 45 1 , ». 1
ъЛп \uflaßnXj,laicor»mßatutai quibus Monaßeria redduntur fueeeßknü incapacia.
lîl.u.S
Quo jure legata Trofeßi faifa, ad Monaßerium pertineantj 3 3 6. n. 1
Quomodo & quando Monaßerium loco Monacht Proftßi fuccedat, 3 3 8. я. 3 .f, 3 39. ».'
f.f. 4lt>.f. 4SI. ».4
е/4я Monachus hereditatem non aditam tranfmittat ad Monaßerium cum exclufiont
+ fubßituti. tyO.&feqq.
*J\ tinachits rejpcttu Mouaßirt) an ßt filius, au fiervm, . Ib. ». J
t/íru
 Index Rerttm.
%An Monaßerium ex mutно per Pralatum accepto obligéeur, 5 о/ . &fiqfr
iSVConaßerijs quando permijfa fit negotiatio. 6\6.
vide Religiofur Profcflus.
Moncta.
%2ftCutationes monetarum femper funt noxia Rcip, 6?г*и,г
%An in folutione JpeSlandus fit valor motteta, qui eß tempore folutionù, an qui fuit tem
pore contrailut. 69 г, &feqq*
ъЯСоиеи valor aim eß ext rinfeeus, alius intrinfecus* 69 3 , n, 3 . 4
.Möns pie tatis.
Quid fit, ; - / 5У8
Quare nulla in eovfura interveníate 5 J"9» 1 • a* Î
Republica non tenetur immediate Mintfir'u mont'mm ßipemiia ¿are* J 62, »♦ 4
Moralins.
Sine illa difiîculter explicatur offenfa habituait*. 49•я•,
nJfyCoralitates in Deo admittenda, Jo>n,6
Mutuum.
Quid fit» 4P^.». I
Quatuor ejus requifia. A96. п,г,& feqq.
Quid fit mutuum civile, ч 49p. п. i . &feqq.
In mutuo civili quomodo exceptio opponenda. Ib. &feqq.
De Senatusconfulto Macedoniano, & quibus in cafibus ab hoc filius excipiatur. 5 о 2.». I
Filiusfamiliasan obligetur civiliter &naturalitcrfolvere mutuum ; Лп poftt renun
ciare exceptioni. 502. n, 2. &feqq,
Difiinguiturmutuum factum Ecclefia velcivitnti, &failum filiofamilias. у 05
tyin Ecclefia, vel Civitas ex mutuo per Tr datum , vel «dminißratorem accepto oblige
tur. lb, &feqq.
*An tale mutuum femper debeat cederé in vtilitatem Ecclefie,-vel civitatis : & qnalis ad
hocoßendendum fufficiat probat io. 5 07, ». 3 • 4 5 o8< *»• f
Devßtraexmutuo. vide V [uta..
De contrailibm mutai-vfitntis in Germania, alqfájlocif ; in quibus fex pro centum dan»
tur, nee titulus Jpecificatur. у33
Quo titulo tales contractus defendí pojfenb. Ib. $ 3 J. &feqq.
щАп contractus intertffe per reditum ex vtraq, parte redimibilem fit licitм y j 8. п. г . %
Dein')Hßitia,quacommittitur in поп comfutandisfructibus pignoris in fortem. 541.
vide Pignus.
Confuetudo duplicis intereffe eß periculofa. 5 4^- *• б
Quid dicendum, quando Princeps mutuanti dat et vitatcm in pignut, 5J1
Quomodo liceatßierare ex mutuo lucrum, 5 70. я. г
De ratione mutui eß,vt gratis fiat. f 8 7 *. 3 .
fJfyfutHHm in quibus rebus locum habeat. 64 о. я. г
Dißinüio inter venditionem, & mutuum. Ik,
In ne-
 Index Return.
In necifttatepoteßTrtnceps mutttump et er», & adtlludfdvendum eivescogere.f.^'j.n.^
N.
Negqtiatio.

£flf Cltricls inte rditla, Ib.n.)

Quibus cafibus iäts conceda. 6tf.6tf.6i 7.^3 ЫЗр
Notariiis,
jinpoßit acceptarelocopromijfarij. Ю2.я.<?
De e)us\neceßitate\in condenáis tißamentis. 3 irf.».t
^«дягpœnam incurrat Notarm in teftamento'aliquidfibi adfcribe*:. Ib,n.$
Novatio.
'Quidfit & quomodo dtßinguatur лfolutione. 6¿¿,n.j
Qua ad cam rtquirantur, quidjj in ta obfervandum. 667,n.q. 5.6
Novitius.
Valide teftamentum confiât. 3 1 2 .j 1 3
Nuptias.
Quid fitjponfalitia largitas, & donatiopropter nuptias. 28? I
■Dccontrahente Nuptias indignai &c, 3 8o.w'</.Matrimoniumf
Ö.
Obligatio.
Quid obligatio naturalis quode\us fignum. *j.n.$.. J
Лпсхßlo айн interno, vel externo ortatur obligatio. 'iS,u.f.f.^o,n,i.f.^n.y.f.¡f.
и. g.
'Obligatio in vno, non infert \us in altero. 28 .».p
Voluntas proferendi verba fiparabilis tftavoluritatefc obligandi. 3 2.».f
Qua obligatione» cotttratluumpoßintfubejji Reip.humana. 3 7.Я.2. 3
Obligaüones<ontraHuum quomodo dijfolvipoßint. 47*48
Quid fit. . 47 »- 1- г
Quidfit eamvej/àre,vél extinguí. 5 i.».l
Ejusdivifi*. • fz.u.i
Obligatione*fitb varia conditione remittipoßunt. ib, ». 3
jin obligations condonatapoßint redire. %t.& fiqq.
Obligatio poteft mauere pro hoc tempore, crjfanteilla quoad execntiontm.
Obligatio pendet à volúntate contrabentium,vel lege. ibid. n. 7
Qua requirantur ad obligationer» grauemfibi imponendar». 7 1 1 .n. 2
Obligatio nonfemper importât imperfeÜionem in obligato. 2 14. ». 3
uiliquando omißio eft licita, & tarnen obligatio ad omißionem iSicita, 23 i.w.tf
De obligationsfolvcndi mutuum,promijfnm,&c.vid. Mutuum, promiffio.
Offenfa.
Habitualis quidft. 49»- \ i
Fffff Semtl
 Index Herum*
Semel сendo »atа ком poteß redire. fil S 5
Onus.
Explicate Axioma hoc : rescranfit-cum orierefno. 4í>^7f°
Ordo.
Ordincs militares vari], & quam retincant adminißrationem bonorum, tj 7.*.i^
P.
Paítum,. .
Qbiißt ФаЯит nudum. %& *
Parit obUgationem Iuris natura* Ibid,
Ex eo an deturañio. ió
In eo intercedit verw &fierius confienfim pacifientium. 8 .« ■ a
Pattum nudumfiabfife intervalle con'jungatur contraBki nominate, nontantum bona fi-
del, fiedetiamfirifti lurit, fortitur natnram » & rumen contraBus , cui con-
\ungitur in continentit \ i . n. 2 . 3 .4
*PaBum nudum promißionü dotis qmmodo pariat aBionem. ibid.». J
An ex pacto nudo, cuiadtjeitur juramentum, пфмнг аШо Civilis* ig .я.£
PaBum nudum parit exceptionem Iuris Civilis* 1-4.Я; I
Ex paño nudo oritur аШо Iure Tratorio* iy,».a
Adillud fervandum an Iudex partes debeàt- cogère* Xé.n.^./L
Ex eo oritur aliioin Iure Canónico* . Ч
РаВй de libértate religionis,& tolerandaharefi*anfitlicitHt»*anpoß\t reficindi. 2 37. к.
Zf.*l I.K.6./;23j.
PaBum de turpi opere inïtum an obliger, 237
Paüa t arpia, vel impoßibilia qnomodo.fi circa matrimonium babeante 2.^4.». 5^
TaEbíi mutua Succeßionü, inter Conjuga refilvuntur in donatione/ causa mortis. j 89.
»3-
Ar. interejfe damni emergentis, & lucricejfantis expaBdpoßit licité exigi. f ip-fi. Szz.n,
■ 3-4t
Parer. Patria Poteftas.
Patria Poteßds eßintroduBa à Iure Civili. I47"- 1
Quid nomine Patrü intelligatur. . ., 148 .» !.
Quam poteßatem babeat pater infiíium¡ & e]us bona. . ibid. n, 2 ß. г s 1 • »■ I о
Emancipatio filif a patria poteßate quot modisfiat* ik,&.ßeqqK
Eiliut poteß contrahere cum Patre. ¿19
An, & quomodo'a patre poßitßlio fieri donatio, fol.zjp.num.i.fiol. 280. пит,

DfTeßamentapatrü*- vidt ТеДаяишсига. .

■ Päupertas. vid. votum. .
Рессашпи.
Semel remißum non revivifiât, S f . w- 9
Pccu-
 Index ReruwL».

Pecuniae
j4n tmmtretuY inter boxa mobilia, fol. i 63.». 1 ./л ¿4. я. 2.3
Qui pecuniamponit ad cenfum, aft Aliénât dominium iüius. ib. п,ц.
t
Permiífio.
AliapofitivA, alia negativa* 7^4
Permutado.
Permutatio bonorum Ecclefiaßicorum сит Principe Patr'ußne' filennitatibus, an ßt lici
ta. 180.Я.4
Item Permutatio duarumEccleßarum eidem Pralatefub)'eclarum, 181. я. 5
Quomodo différât a contrañu innominate, Do vt des» 487.$"fiqq.
Permutatio & Contractu bonafidei. 488.».*
Quomodo différât ab Emptione, 5 8 <£. пл
uincontratttu, in quo pecunia,& ra pro merce datur, fit Permutarte, fyf.n.z
In Permutatione aqualitas moraliter accipi debet. 598.».*
In ea locum habet Evitlio. ¿j г . »,3
PiaCaufa, Locus, &c.
Quidßt cattfa 'Pia, lociu Pius. 1 3 5 .н.1
jîcadem is anßt loeut Pius. ibid. п. j
In quo différât loem Pitu à non Pio. 184. ». f
^Donatio Pia caußefaila ob fnpervenientiam liberorum revocaripoteß. 3<>о,«.4
Prodigus non poteß teßarietiam adpias caufas. J4.3 » w.y
Quidßnt CaufaPit. 3 46.ЯД
De tcßamcmto ad Pias caufas,t)usprivileges, &teßibut. ibid. &f. 347. 348. 34?. 3 J I.
166.
Proponitur quídam diffoßtio Pia in controverßum addttña. 3 49-& fill'
Dijpoßtio ad Piam caufam non vitiatur per cance/lationem,vel lituram. 3Й0.Я.4
Quando Pia caufa eß inßituta hares,filius non poteß conqueri fe ixheredatum, ßper mo-
dum /egati legitimam.acceperit. j 85.-я. 3
Legata Pia debentur etiam ex teßamento Iure nuüo. 3po i. J
Epifcopus eß legitimus Executor teßamentorum Piorum. 4 1 o.n.%
Qua Legatos Pias commutare pofit Epifcopus. 4 1 5 .». 3
Pia caufafubßitutaperßdeicommiffumt vellegatariafaila, adßdeicommißtm vellega-
tum admittitur, etiamfi nemofit, qui hareditatem adeat. 42 8.я.г
Ex legato adTias caufas non detrahitur quartл pars per legem Falcidianu. 43 2.
num. \.
JHonaßerium ßin inßitutionegravetur ad reßitutionem hoßiitali fackndam,anpoßit it-
trahere quartampartem. 433.Я.1
An yi cont raílu innominate celebrate in favortm Pia Caufa aliquando ßt poenitentia lo
tus. 491. я, 4
mff *
 Index Kerum,
Ret veniita Pió loco & non tradita, lictt vendatnr, & tradatar altert, ma»et penes pium
locum, 6 1 f. п.}
Emptum Pecunia P¿¡ loci ad pium locum, non ementemßetlat, ¿33 *
Im evittionü comptât Pia caufa ajrffy inßnuatione & implorationt auxHij,. óóOéU.y
•
Pignus..
De injußitia, quacommittitur in по» computandUfructibus infirtempignoris^ 54 1 . &-

pignut conventionale, & Prator'mm, fettjjidiciale.. 544.Ж.1

Confuetudo de fructibus non computandis in firtem eîîtoBenda. f46-n\f
t/fngener frutluspignoris л Soceroßbi dati pro поиfiluta doto teneatur in firtem com
putare, f^y.&fiq.
Anfine vfura aVafallo, Empbjtcuta.vfufruftuario, fruilmpignorisinfirtemnoncom-
puttr.tur. Sf°
Quid dicendum, quando Princeps dat mutuant i'civitatem in pignus, ff г
An pattum legis Commijfiri* inpignortbuivfuram contincat, . f№

Pöena.
Poena Conventionalts, qua eíitertim titulus vfura licita,. vid, Vfura. .
Pontifex..
Eßpars contrabens in prafeßione reltgiafit^ цб.п.у
Religiofui ajfumptus adTontificatum libcraturvotthpaupertatit, 13 z. n.t
Ptiedäi
An milites faciantprados ejji fuas, quasjn belL in'jußo, velabamicis, vel aliunde au fe-
runt. í9*-&ftqq*~
Praia ti. vid. Eccleßaßm. .
Prtlati pojfunt .donation» mod eratan faceré, »78.». Г
Pfceícriptio*.
Arn im, imponendi vcBigalia per inferiorem poßit prafiribi, Item an regalia, . 7 1 6, 7 1 7*.
».2.3,.
Praefümptio*
lex, quafundatur inprcefumptionefraudis, nonfemper cejfat cefante fraude, . 1 20.-
».7,
Prctium..
QSpft* 3Pf.«.r
Debet efe certum, &realiter filvi. ^Лмлл
An venditor reßatim tradita fidem depretio habeaU 597.*' 3
Е)ш divißones. 5р8.'»Л
Excédent prctium fummuman peccettÛ' teneatur adreßilutionem. боо.*.а-4
De Ußene inpretio vltra dimidium, €oi.&feqq.
Quomo-
 Index Kerum.
Quomodo pretium rtrumcrtfcat. 4ojt g0çt gIO gj ,
*An lice.it femptr fidem habere de pretfo,, 61 2. я r
De pretioJuris, aut atliint» in futurum. ¿W* &fiqq.
Princeps, t
Quanta ßt poteßas Principis in bona fubditorum. • 71p. &feqej.
Qju ßt ordinaria poteßas Principis, qua abfoluta*. y2, n L
чАп poßit imponere. vecligalia, Procurator, vide\céí\¿\,
D .

Уагц funt 'Procurâmes: ¿8 r ♦ ». 7

tsfttendenda eß forma mandati, vt fciatur poteßas Procurators, . Ib, <¡ff j
Prodigus.
Non poteß tefiari,. Itf.n.y
Profcífio. Profcflus.
Quid humana poteßas circa profefiionemreligtofam fiilè faftam poßin 38. »»4«/ 3 p.-
, я, J
ProfeßiotßvtrecontraUus. ^
Profcßio invalida curabfy notifia Pralati poß'it ratificar!. q$t „t у
Ex motu facia eß invalida, 2
Qjiare profeßio Nàvitij ante probationemabfolittam non obliget,. \ \j,n. j
'Per profeßtonempütris, vel filij émancipât urfilins. I Î 2; я.. 1 1. 1 a
Per proftßtonem pater, velMonafieriumipÇint loco nonamittit vfùmfruUum bonorum.
Ib. n. 1 3
t^n profeßus poßit teßari, veldividerefua bona. 3 2¿. 3 2 7. 3 2 8
ь4 quo profeßi poßintj Jus teßandi accipere, & an hocJus acquiri poßit confitctudine.
3 29, п. 5
In bona profeßi quando Monaßerium poßit fuccedere; J 30. я, 1./. 3 3 1 . я. 2
*ProfeflUs nonefl paßive inteflabilis. 332. я. j
Hireditas Profeßb delata an immediatê ad ipfum tranfeat,. 3}j.n.z
QuomodoProfeffus fit incapax dominij. 3 3 р. я. 4
Prohibido.
Sola prohibitionon eß fnfftciens fignum irritationis alius, . I T 4. 1 1 J
'Poteß legïfiator prohiber^ &, non irritare contraStum, иб.п.6
Promiflio.
Iterata promißio, an det ailionim, . 1 о. я. i
'Promißio dorn qualis ßt contraüus. 1 2 . я, 5
%/fn promißio interna facta homini obliget; 2 J . я. $
'Promißio, &propofitum, quomodo différant,, 37. я. 8./ 31. я. 3
'Promittens fiele ad quid teneatur, 3 г» ». 4. /• 3 ♦ я. p
Rejpub. poteß fupplere confenfum fitlum. „t г
'Promißio dotumttи extort a irrita eß, 80. я. 7, /83. ».4

■ Fffff 3 • Süd
 Index Ret uta.
Quid fitpromißio. rp4. п.л
Quandoobliget. l99->}* г
*4d aliquot promißiones generalis acceptâtio fußcit, ad alias Jjrccial/s requiritur.
, 200, 701. n. 3. 4
Promtßio quomodo poßit revuari. 201. я. 5
txAcceptatio illitts a quibus poßit fieri* 2 о 2 . я. б
Promtßio onerofa poteß obligare filum prtmittenttm, a o J. я. 7
^rjf/ modis fit. ïoj
Qualisoriatur exea obligatio. 20¿. я, г./. 207» я, 5./. гор, я» -J.fi 210. я, I
Differentia, inter promtfiionemfimplicem , & donat ione*», 2 07. я. j , 4
Obligatio orta ex promißione tranfit ad heredes. гор. я. z
ъ/în Deut teneatur fervare promijfttn* exjufiitta. 1 2. &fieqq.
Dïfi'mguitur in Deo propofitum & promtßio, zlj
Tromifiio de re turpi, an, & quand» Jit valida. 240. я. j . &feqq.
'Promtßio conditionata. vide Conditio.
Propofitum.
Propofitum, & promtßio quomodo différant, »7, я. 8 / 2 1. я. 3./. a I у
FupiMus.
Quid fit. 138.Я. i
TupiUm obligare poteß, non obligari, 1 2 5». я. 2, 1 40. я. j
Qui a pupillo notabilem fiummam lufiu lucratus eß, поя poteß earn retiñere. 14г. я. £
tsín pupiüui in contractu onerofoemptionis fiab dominus. Ib. я. 6. 7
Fundum legatum, an poßit repudiare ante acceptationem. I j6. n, ly.f. 394. я. 7
Non poteß teßnri. 345***7
De fiabftitutione pupiüari. ^ 447.Я. j.i//We Subiticutio»
isínni pubertate, & pupillare» vnde defium'antur, -45<5"- я, 4
Quomodo filins pupiüui excludat matrem à legitima. 45 p
In Scnatutconfulto Macedoniano plu* favetur filiofamiliat, qtiam pupiie. 5*04. я. f
Tutorum erga pupillos obligatio. ff 6
t/ín tutores pecuniam pupilli poßint mutuarefiub vfiuris. $ jj. vide Tutor*
R.
Redimcrc.
Debitor poteß redimere Obligationen, t>4i. я. 5
Idem valet in Camerü Prmcipum. 647^,4
Rçligiofiis.
Inhabilitas adeontrahendum in Religiofio provenitexjure pofitive. 1 28. &feqq.
Traditio fui, quam facit Religiofus Religioni, non eß in omnibus eadem. I j о. я. 1
Religiofide rebut, quarum habent dominium,fine licentia fiuperiorum valide contrabunt,
fed non licite. I j им. г
Relighfi,qui adminifirationënon habentaut licentia Vrdati,comparanturpuptllis. Ib.n.j
Religiofiofine licentia contrahtr.t non obligatnr in etnficientia aîijhtndù coutraclui.Ib.n,^
Quibut
 Index Rerunt.
Qmbui cafibtu libereturà'votv paupentatis. rJfc, n.^.tS.f. r j 3 . », у
Religiofus poteß habere dominium rerum. 134,.», i<>
Regulares benefician habent dißiofitioncm frucluum ful beneficij, 135. », 14. j1; 1 3 6.

De bonis Religioforum,. e WfEcclefiafticabona.

Religtofi An poßint teßari, . 226. &feqq.vid.Pvoíc ñas.
Quid poßint circa executionemteßamentorunr. 400,401, 404. 405
Religitß executorec tejhmenti, an dare debeant, rationem Epificopo, vel Abbati, 412
»• 4. 5
Legatum fal~lunyRcUgiofofubcondlti$netvt nihil poteßatii habeab inillud Superior, eß
'. legitimus, 423.»,$
Relfgiofus poteß Acceptors legatum cum onere fuo inßituto contrario. Ibid, ».
Religiofiquidfirvare debeant, quaudo fiunt legatary fubonere impoßibili, 424. ». 7« 8¿
e/íW Religioßu htreditatem non aditam tranfmitutt, ad Monaßerium cum exclußone
fiubßituti. ^ VO\&fc<tf*
Quando-Monaßerium fitcccdat in Religioßbona.. ... Jb.
Religioßu reßcttu Afonaßerij eß quaßfilius , aut fervut. .• 45.3 , », 5
Remunerado. • '
Non eß propriè donatio. 274, »..I
Donatio remuneratoria revocari non poteß ob ingrat'ftudinem, 2^7
Rcpudiatio.
Répudiâtio legati quomido fiat, jp¿V 3 9 J
Rcfcindere.
Ter аШопет etiam refcinditur, quod jure non tenet* . 84. n, 6
tJfyCettujußeincujfus nondat atlionem adrefiißionem. • 86. ». I
Contraïliu exlevi таи initia refeindi poteß perjudieü fententiam. Sp.n,¿
Contratluminnominatum, quando liceat, refeindere. 490, & fiqq, fi 49$
4*4
г/fn emptor lafiu vitra dimidium poßit refiçindere -contraElum. ■ баб. ». 2. 609
». 3
Rcftitutiö*-
Verus dominus rei fapetenetur rem reßituere ante fententiamJudicif* . * PJ.«-4
Donatarios quando teneatur reßituere rem ex metи datant. lb, и. j,
Quid /rReftitutio in integrum. 187.». 1
*s4n, & quando m ea reßitui debeant firuElut. 1 8 8,»» 2. £Гyi>ç7.
Quomodo reßitutio htc fit facienda mmoribiu. ■ ipo, ». 7. 0*/ïçf.
Refitutio htc in qua materia de tur, , I p 2 . я. 1 1
Quibus facienda. 193 ». 1
Differentia inter reßitutiouem hanс minoribhs & ma)oribui fiacUndam, 1 24. ». 2
Quamdiu duret hoc beneficium reßitutionis* 19*. п. г
^ejj/í ф Judex bujtu reßitutionit. i96,n,i
fromifir

3
 Index Kerum.
7romijfor non habet volantfltem refiituendi,fi res promifià prent. 2o8- ». J
Non impleto onere,fi contractw onerofus rcfandaturtreßituendi funt frutlus petcepti.

Tona incerta, & reßitutioni obnoxia poteßberesJißribuere in pauperи ad libitum. 413.

1 п. 6
Simonía, an ex natura ret adreßitutionem óbliget, 5 70. ». 3 . & 4
ъАп vfurarius, vel е]ш herei . teneatur reßituere vfuras, 577-5 84. ». 3
Excedens pretium fummum invenditionc, an teneatur ai reßitutiontm. 600. ». j . 4
Qui emit alterim aüionemminori ptetio.fi totumöbtineatt non tenetur ad reßitutionem,
646, я. 2
Quando Princeps äußert directe dominium bonorum,tenetur lompenfare damnum.
715,1.7
Quifraudât, veSligalia, an teneatur ad reßitutionem* 7j 4. &feqq.
Retrad us.
Quid fit. '616
Quibus competat.. 617. ». I« 2
Intra quot gradus duret. Ib. ». 3
Quid in retratlu obfervandum. 66%.
Quamdiu.dur.et, 664
Retrovendido.
Quando, & quomodo licita, ^4î» »•
, Revocare.
Servare \uramentum de non revocando contractu invalido eß virtutü aílus. Iüj . ». j
In quibus contraílibus validé revocetur confetifus conditionAtas. г 8 5 • ». г
Qualù debeat ejfe revocatio. Ib. ». 3
Quot titulü donatio poßit revocarí. 295. n, l.f. грб. п, j./ 197. п. ¿.f. 297. ».tf.
2j>8.«. 7./ J03
'Donatio ob fupervenicntiam liberorum ipfo jure ttiam facía Ecclefia, revocari poteß.
298. 299. 300
Sidonator Jperavit fe liberes habiturum, & tarnen donavit, prafumitur legis favori re
nunciare. 299, ». j
Rens.
щАп liberetur à folvendo debito, qui iüud folvitreo. 67 1
Heus poß bona confifeata validé folvit creditoribus. Ibid. ». 3
Heus laßt Afa\ejbtis à die commißi eriminis caret dominio fuorum bonorum. 67г. п. 4.
tsín perdais tarnen dominium ante fenteutiam declaratoriam. 6 7 5 . CTfeqq.
s.
Sacramentum.
Sacramenta, an habeant, matertarn Ex qua dßbühim a materia circa quam. зо. w.j
Satinaría*
Qjùdfint* 711.*. î
Scnatus-
 Index Herum.
SenatusConíültum Macedonianum.
Quidfit,& quibuscafibusfiliuifamiUat ub illo c.xcipic.tnr in mutuo ßlvendo fol. { 02 .Mim.

In hoc Senatufconfultoplusfaveturfiliofamilias, quamfuplllo, J 04.Я. f

-Scrvus. •
Poteflcontrahere cum Domino. 2ip
'Simonía.
An ix naturairei adreßitutionem obligtt. jjo.n. $.4
•SocicTasIcTu.
Ualidi funt contralita religioßrum Societatis I E S Vde rebus, quarum dominium ha»
•bent. 13 1.ж. 2,^324.*.т. a
JVonpotefl alienare bonafine Generalisxonceßione. lóy.n. 14
Generalis Societatispoteß permutare bona vnius Cottegq cum alteritu bonis, I81 f
iVo« habet hoc exprivilegio, fed ex vi ïhflttuti, 1 8a
.Л/в»/>eíí/Í Superior rtfeindet с teßamentumfinefua licentiafaEtum ab eo, qui dominium
.fuarum rerumhabuit. 3^5>я-3
Poffunt Prafeßi Societatis ( qui fueeißionis ab inteßato ßlitm incapacesfunt) ~teßamen~
to^heredesinßitui, & Co/!egia,Vel DomusProfcJfa sorum nomine hereditatem
udire. . 333>n-5
Collegium Societatis ex mutuoper Superiorem accepta obligatur. 5 сб.п, 2
iQuidcirca Negotiationem in Societate prohibitumfit.velconceßum* 65 p.n.g
Solennitas- viâ. Teßamtntum.
'Contratlus'Iure nuUidefcüu Solennitatumßmperfunt nulli. lil.n.p
Quare t eßamentum defeblufolennitatum fiat irritum.t & non cateri contrarius; \г г . я. 4
'Solutio.
Dilat'm Solutionis anfit tttulti* rem carries vendendi. é¿o.n,t
Quid fit folutio, quomodo dißinguatur ab Acceptilatione, "Novatione. tftfj.w.ia.j
JDealijs liberationibш it debito. óój.n. 5,g
An Uberetur a debits folvendo, qui coailiss Oludfiluk Tjranno, authoßi snjußo. ¿69,
пл.г
An liberetur, quifiluit reo poß commiffum crimen. 6~¡ 1 .&fiq.
Pens poß со <ififcata etiam bona validé foluit Creditoribus. ib. n. 3
Solutiononfit valide delinquenti poß confifeata bona, éyp.n.l.z
Non Uberatura débito, qtti illudßluitpupillofine Tutoris authoritate. é $o.n. 1
An liberetur, qui filuic ad)eBo. 681
An liberetur, quifoluit Prccuratori. 6$ z.n.y
Anpoßit vnumpro alio filvi. 6%^.n.\.%
An poßit prtveniri tempus folutionis, п. i , 2. 3
Quo loco debeatfilvi debitum. „ ' 688.». l. î
An in ßlutione ßeftandu* fit valor rei, qui eß tempore folutionis,an quifuit tempore
contraüut. ¿piófiqq.
Gugg &tid
 Index Kerum.
Quidtircafalut'tonetnUterA Moratoria-, à quo cowed!pofiint. 6$>¿,*>l.2. 3 4
An ел liter* hoc tempore concedenda. 6'y y.n.f
Adfolupionis mattriamJpettat conditio indebiti* 699-H- 1
Quatuor modisfolvi potefi indebitkm. 700.»- f
Infolutione debitorurn лп, dr*quando pofi'tt vntu Creditor prtffm\ altert. 70 1 , ». I '
Creditores Perfo.talttprivilégiait non habent Itu repetendiJblutum,fi ¡pontefolverint de
bitorи, 704.».4.fidf.Creditor.
Sors.
Sortiepericulum, quod efl quarttu timlm vfurs. licita* . «n&V fura.
Sponfus.
Quidfit Sponfalitta Largitat, 285 »- 1
Bonationu interjponfum & Jponjkm. i#4. 2.8 J
Spurius. vid. Filius-,
Steura;,
Steurs. Imperij funt onera realia impofita bonis immobiltbur, ^743.». I
Stipulatio, vid. Promißio*
Deflipulatione ¿iquiliana. ббб.п- г
Stipulatio alia divtdua, alia individua. 690. п. 4
Studia.
Expenfa, & donatio к patrefilio faüaad ßudia profequenda, non eß computanda inlegi-
timam. a8o.».J"
Subhaftatio*
Quidfit, & qu£ фиforma.. 609. n.v
Sübilitutiou.
QñdfiU - 4î5»I
Quomodo dividatur^ 426. »2^
Directe fubßitutut fuo Iure nonalièno minißerio hAreditAtem aeeipit: Fidekammijfariui
an beredegravato. 427.ял
Directa fubßitutio non poteß fieri nift inteßamento, obliqua etiam in Codicillii.^iüv.i'
Diretlefubßitutus , &fideicommijfarim itu que. fuccedat. Ibid. num.a..&f'.^zç.n é
Quidfit fubßitutio vulgaris, &quomodo dividatur. 44 б.п. i . 2
Si inßitutm adeat b&reditatem. & Prater vulgarem expreßamfit tacita pupil/ärüfubßi
tutio,fuccederet fubßitutm cxpupUlarittcita. 447.*.?
Si inßitutut nduerit adire htreditatem, aut mort um fuerit, fubßitututfiatimfuccedit.
ibid,n.^
Quando vulgariterfubßitutut poßit excludi, etiamßheréditai nonfit adita. 448. », / .
& feqq.
An Monachui bereditatem non aditam tranfmittat ad monaßerinm cum exelufione
fubßituti. 4Х°.СГ fil'
Quid'fitfubßitutio pupillaris. 4Í4
An
 Index Исгнги.
An pater & materfemperpoßitpupillariter fubßituere. . • fol.-ib.n.l
Filioadhuc impubère,- ahptr profeßionempatrü, evanefcat pupiffaris'fubßitutio.q.f $ .n.$
An perfubßitutiopem pupiilarem excludatur à Legitima mater pupilii, vel Teßatoris.

In ßtbßitutionet&citaquadam dißinguenda, • e 462

Qua privilegia habeat, & quid dicendumde fubßitutiinefalla a milite. Фfiq.
Conciliantur dua leges defubfiitutionibus. * q6e.n,%
Qnidfit, quomodo, & quibusfiat fubßitutio Exemplairs. A\6%-&feqq^/475. ».2. j
Quidßt,& quomodofiat fubßitutio compendiofa. 479.Ж.1
■Obliqua compendiofa tant ùm continetfideicommißariam, 4#о.я.-2
Compendiofa qua, & quando expiret, obliquetur, mutet//>•» 48 1 .я. j .4
■Quidßt fubßitutio reciproca, vel breviloqua. 48 2 feqq.
Succcffio.
De Succeßioneex teßamento. */</.Teftamentum.
JVaturalesfiiij quomodofnccedant_. 3 69. n. 5 .6
Illegitimi fuccedunt mat ri, 3 7 0.Я.7
Legitimate in Succeßione aquivalet legitimit. 375
Legitimatus per Refcriptum an excludatfoeminam. 3 jg
De fucctßione fratrum &fororum, 177-я. 7
Paila mutua fucceß.onis inter cen]uges valent ex confuetudime. 3 8 ?.». 1 . 2
Ejufmodi pabia reftlvuntur in donation» causa mortis, 3 8?-». J
Pailafucceßionis inter Principes valent, ib. n. 4
De Succeßione fubßituti, vel Fideicommijfary, vid.,(abüit\xúo,&TideicOttimiffam.
Monaßerium quomodo fuccedat Prtifeßb. 453^.4.^
T.
Tcftamemutn.
In teßamento minùs folenni ad caufas profanas oritur naturalis obligatio. I24*.2»
Aliud eß ttßamentum reddi in validum, & teßatoris voluntatem reddi inhabilem, ibid.
я.3.4
Quarefolennitas ad teßamentum, & noncateros ContraÜus requiratur. Hf.n.4.
Hertsjiriptus in teßamento minusfolenni tutâ confcientia hereditat cm poteß adiré, fol,
i гб.п.б
Ad quid teneatur Iudex, eut confiât voluntas defuníli, in teßamento minusfolenni. ■
I27,».8.
Ad quid hares, ib. п. 9
Teßamentum minùsflenne ad P'tam caufam obligat in confient ¡a. Ibid,n. 1 о
In illoturpis conditio pro non appoßta habetur. z6i.n.i.fiq.
Inofficiefum refeindipoteß afilio. 3 о3 I
Quo lure condantur teßamenta. 305. я. I./.J oy.n.z
'Princeps an poßit pro arbitrio tollere teßamentum. 308
Quidßt,& quotUflex. ' ib,n,l.&feqq.
■ ЯШ1 4 **л
 index Kerum,
M folennitatemteßamentiprimo requiritur inßituth heredisiu firlpto. ¡ ц « i &fiq*
Secundo септ teßtum numirm, Conciliâtиг ble Im Слпотснтхит Civilis ' Л а » [

De neceßitate N»* '.ri/. • ъ\6 n i

Expedit aliando teßantentfclaußt к teßibusfubfcribk. I x £.".г
Adfiribenda teßamenta qui nobßnt adbibendi, » i_
Sintne Clerici abivè, &paßive inteßabila. - jg
^í», eJ* quomodo Novitiui valide teßctur* ' i IT*
uin,& quomodo ReligioJlSocietatü 1 esünouprofeßi validé teßentur. ' tzl
Profißi an poßint teßari, VaquoteflandUm poßint accipere. j гб. 6fiffffol. {г*.

¿4» religioßßnt paßive inteßabila, & quomodo fuccedant ex teßamento,vel ab inteßa-

An, & quomodo Laicipoßint monaßeriafaceré incapacia fftcceßionis,. 3 зб.п.у

Quidamfunt natura, quidem Iure inteßabiles. 34*-&'fiW»
Teßamentum ad Pias canfas qu*privilegia babeat, . 346
Clerici teßantur inflar Secularium* 3 f o.n, 1
Domeßici alicuyu teßatorü pojfunt ejfe teßet in teßamtntis Pijs. . 3 j- 1 . я. f -
Epifcopm nonpotefi.Clericü dare lu» teßandi. 354.Я.»:
Aliud eït confeÜñoy aliud Executio teßamenti. 3 Г5 •*»• Î
Aliud eil probatio, aliudfolennitas, . j yp ,
Solafubfiriptio tefla menti fufficit. 3 59 »- 3 ;
Litura t vet rafvraan vitiet teßamentum.. 360 » 4 .
Dettßamento militum,, ¡6\.&fiqq..
De teßamcnto inter liberosi í64,&feqq.fí6jji.if,¡6%.n.$
TeßatortivoluntM aliquando trihue modi$c)~timperfecta. . ^66
Spurt] a teßamentoPatrisexcluduntur. . 3í£.»4
Naturalufiti] quomodo fuccedant* * 3<í£-
iv/^f /и teßamento aut conßitui debents aut exberedari. 371.«.!
Pnteritioßlijfiti, & Emancipait invalidât teßamentumpatris.. 37J«»3
Teßator ащ & quandopoßit praterire parentes. j 76.П.6
Prtteritio fratrii vel fororis quando teßamentum non irriter. . J 77
Quibus caßbtu prateritioßi] vel parentis non irritet. . } 3 j- . я. 3
Quomodo différât Codieiäut a teßamento* v«/..Co.dicill us,
Quibus cafibus legata debeantur ex teßamento lure nulla- . 5 9 а. л 2 . j
De Executione teßa mentis v\¿ p xc cu t о r
Defubßitutionein materia teßamentaria, . w<&$übft¡íutio,Eideicom--.
miífum.
Pater, quifuriofo teßatur, etiam fibiipß debet teßari, . 47 r .». f
Teflamentafatta à Captivisfunt valid*,. . jpi.n.i

Teftis..
 Index Rerun*,
Teftis. . •
Donatio mortis causa q*uot teßes requimn • I * * xjé. я з
De tefiibus, & torym numero in tefiamento adhtyendif. *.\^,&feqq
Quotteßes,& quareadhibeanturinteßamentoad piascaWfiu.. * 345.»,»'
Domeßici, quando poßint effi teßa. «ч A ,-T *:
Legatary рорш eße teßesi # * jj2
Duo teßes fujficiunL, ad probation cm teßamenti, * J5J
In ttflamento militis teßes tantum requiruntur ad probationem. . ■ g^ „ 1
Idem eß de teflamento pAtris inter liberos, , ^ ^ я> %
Traditio.
Contractu, quitraditione ptrßciuntur, pojfttnt eflh conditionati, 2$з. я. *•
In mutuo qualisrequirAtur traditio,. - 496. n.%
Qualis ad transferendum dominium. 5 8 4« я 1-
ïranfmiiïio fidcicommifli-
Quid fit, quomodo fiat,. 44r; g-fi^-.
Vnde poßit colligi^ 444< „t
Quando heres ob )ußas сaufas non adijt beredftatem,ßtamen'tranfmi/irit ad beredem, ex
Juris privilegio excluditur fubßitutus.. 448. n. 1
Jure fanguinisinflitutus etfinihil Jciverit de fui wßitutionr, in dtfcendente»■ fuos tranf.
mittet cum exclufione fubßitutii 449. n, 2
AfonAchus hereditatem non aditam tranfmittat admonaßerlum cum exclufione
fubßituti.. tfO.&faq..
Trebellianica.
QVfß'.. 43 т.».*-
Ex fideicommijfo ad piat caufas) atrdettabatur quarta part, 43 2. n, 1 . &feqq,
SiaJeßatore prohibetur qtiarta partis detraäio, an poßit detrab/,, 434. n. 3
Ex reliüis a milite quartA pars non detrabitur. 4jg-# n> ¿
Viteß filin* gravatuí detrabere duos quartos. 437, п. Y.f.^%\.nt 2, &feqq.
Tributum. vÁfeVeüigai.-
Quid fit, & qmtuplex.: 7 1 1 . я, 1, »
Tùrpis cauia.-
Tñ ]ure quid fit turpis caufit', . 2 3 7. я, I
Dtconditionlbusturpibus,. ^ vide Conditio.
Tûtor.-
Oaidfit. 138.». i
"Tutores Ad quid ientantur; quails ratio ab i¡sexigenda, 5j¿V 557,*. 2. 3

- . VcaigaL'.
Quidfit, & quomodo AppeUetur.; yii.&jn
Quü, & quando poßit imponer*. feqq,
Gm¿ г jus
 Index Kerum.
Jxi exiger,di antiquum differt à \ure inßituendi novum, 7 1 б", я, t
*/f» jus imponendi vecligalia per inferiorem ßt prafcriptibilt. Ib, п. г
Quando* &à quijyn poßintexlgi, » « JZéi.&feqq,
ИсИлт tffenßvum non dot, 'jks imponendi nova. . Ib, n, z
In neceßitate potefl Princeps iß>co vcftigaHs mutuum pttere, & ad folvendum cogère ci.
.va,» . v 727»"-4
Qu» ßnt санft, imponendi vecligalia, - , 72 p, &feqq,
tsîn quando Princeps, vel communitas^concedit immunitatem л tributis, tetieatur co,n-
л ' ' ftnfare ali/s nonexemptis. • > ' 7.3 t. », 1, z.f,j$ 3.Я, 3.4
t/fn vecligalia ßnt folvenda mconfcientia, ettamß non exigantur, 754. n, i
ъЛп Confeffkrij tales poßint abfilvere abfy onere refiitutionis, 7,3 у, я, j. 4
ъЛп fidubitetur,)uflumné ßttribrttum, folvi debeac. j$6.ti. у
Quid injure vtrojj concejfum Principi circa impefitioncm tributorum in bona Clerico-
rum. 739.^740
Quo jure Clerici immunes ßnt atributa. , ■ ■ 741. 742. 743
Afulta moribus introducía circa exañiones Clericorutit,quorum rationes non patent. 744
Confenfus vltroneus Ckri in folvendU exaElionibut quando fttbßßat,. 744> я. 1 . .2 .
isfn per privilegium Sedis Apoßolica Princeps poßtt Clericü imponere veBigalta.n^ó.n.i
tsfn huh privilegio dertget Bulla Cana. Ib, я. а
ьАп a Sede Apoßolica impoßtio htc vetligdlium tantùm per patientià" toleretur, j^j,n.^
itsfn inbona patrimonialia CUricorum poßitk Principe imponi veiligal. у$г. &fiqq.
Quo cafu liceat à Clero pttere tributa. 7 y 3 , n, 1 . a
Spontanea Cleù contributions non Aebtnt in confequentias trahi, Jb.
Vcnditio. vide Emptio.
• Vis.
Jla eß in bonis c]us, qui vim pajfus eß. g 2 , я, 4
Voluntas.
Voluntas proferendi verba a volúntate fe obligandi feparabilis eß. 3 2, я. s
•sibfy volúntate interna non fußciunt figna externa ad contractus perßcit »dos. 3 4. u.g
Poteß appetere phyßcas negationes, у о. я, 4
Qupmodo dividatur vltima voluntas. ,3 09 . я. 3
Tribus modis dicitur imperfecta. 3 35
Votum.
Quid humana poteßas circa Votum fiele editum poßit praeipert. 3 8 . я. 4^
tsfn votorum emißio poßit ab homine praeipi. 3 9. я. 4
•sin eX теш faQumßt irritum, 7 у . и, 3 . f. я. i
Xeligiofusai Pontificattm, aut Epifcopatum affitmptus, an abfolvatur à voto ракрепа-
'Ve' 1 3 2. 1 3 3
4'rr votum pauper tatú нон abdieavit Religiofus a fe dominium rerum ß>iritualium.'
13У.Я. 13
£х voto irítftr obligatio Jußitut. .2 о 7 . я, а
Vfus.
 Index Rerun*..
J Vfus. Vfilsfrudus. e#
Vfu¿ rei ex contractu, non arguit confenfitm à paye rei $na/fere. . • 4 ! . ». 2.
Vfusfruitus legati a,quo tempore debeatur. ^ • • Wj.&feqq,
Vfura. VTararius. • •
* Qui jurat vfurario, ad quidteneatur, t " л ' т.н. j.,
Quid fit vßra. i " J09
difierens^vfuras ejfe licit as incurrii pœnam htrfßs*. * X.Ä>.:».-1
tsfninvcteri teftamente permijfa*, • • Ib.n.x y
Quo jure prohibitAr • y 1 2. я. 4
Quotuplex fit. JCI 3 • 5 1 У . ». 3
в^я eanr%omani approbavtrint: -> ' 514.». ь
*Primuí tituluí vfura impropria, qui eß damnum emergens» yit?.». i
Damnum mutuatari/, quod tempore mutui incurrit, & ион incurrijfet , »^ mutuaffet ,
debitor, поп teneturcompenfarе. ¿i?.k.2
tsfnpoßitin pañumadduci, vt omne damnum, quodincurrit creditor , debitor compen-
fet. - 519
Secunda titulm , Lucrum ceíTans.- 549
Quislicit'e petat Interejfe lucricefiantis. У'20. 52T. 522
t^í» />o/í> incerto lucro certum Intereßi pacific). Ib. &f, y 2 $ . ». 4
Quiddicendum de Conßitutione Pi¡ ^«<t prohibet certum pro incerto taxari. 525
Tertius titulas, Poena conventionalis. fit, an fit jußus. 5 25* J2tf.
Quando debitor teneatarhanc pœnâ filverei & quachcaiüam obfirvanda.f 27 .я.2.3.4
Quartiu titulut, Periculum form, quidfit, an licitas, y 28. у гр. y j о-
Quintustitului Sufceptioobligationis fol vendí, AíTecuratio , _/íif, «r-
plicaiurcircaillumcap. Naviganti. Devfuris, ■- yji.yjr
Dí vfinttü quibujdamcontraüibasmutm an fínt vfurarij,.- 533. &feqq. vide
Mutuum.
Quiaccipit fexproeentumfine titulo legitim», vfurarius eß. 57 j
De computntione pignoris in fortem. vide Pignus.
Confuetudo duplicü Interejfe tß periculofo. 546. я, б
itAn patlum legü eommijforia in pignoribus vfaramcontineati f 54
*Лп Tutores pecuniam pupillorttm poßint mtttuare fub vfurü. 5*57. я. z. j
ey/« /'» mont \btu pittam vfura inventâtur. 5 5 8 ♦ /f97.
tsfn vfurarij tolerandi. '• 5<5y. ». I. 2
e<f» Princeps poßit ab vfurarés toleratü mercedem acciperté n. 3.
lAdquod forum pertineat crimen vfura. 5 £8
yfura realis, & mentalis. 469, ». 1
Qui vfurarij incurrant pœnasàjure fatuta*. У72-Г73
Qui vfurarij incurrant pcenamnon teflandi, . 574«
Vfurarij funt infames, & bona eorum Fifco cedunt. 5 7¿. Ö*/Jfq.
*An beres vfurarij teneatut vfuram fitvcn, . fiqfy
Contra.
 Index Kerum.
».
■ Соиtraftм ЩЬЫш, e¡KAte totш ßt irritui. г , j 8 о. ». I . l
tSln dominium reí per vßtram [icqut/k* transßeratur tu v/kraftum. 5 8 3 • я. I
Sivfitrarimaccipitbona ßnbilia, ttntturreddtrttcum omnibtu fruWbut. 584.». J
Ojiando longum tempts pr<cfk.uryeß cum paüo.vt ante i/ind non liceat,ßolver#debitnmt
oritur ßujpicio соыгфш vfiraefif. , 68 tf. ». I
^ , t "iV^or. tvide Conjuges.
Differentia tnter concubinamt&,vxoi cm -474* я*1

. T INI S* 3 N D I С I S.

41
.Metida emenda.
'Fol. 3 . folventfro folventiir.Jurerconiultotiim/re Jurifconfultorum. f. 4. diftingumirpr»
•diftingutintur. f. 10. tanttim quantum pro tan tam qttantam. f. ч. inftit.^re juftit. f. jt.folven-
fum^refolvendum. f. 37. vetias pro varias.-f. 43. inclufliimpre incluíátn. f. 48. re&epro rcdx.
f. 49. ñctifro ferri. f. 5 ií. May (musiré May fíngcrus. f. f?. vidcndnm^re videndum. v tramar»
vtrum.-f. <ro. afteftuum /го effeftuum. validationum/re validationem. -fif^. ponitur propto-
ponitur. f. 6¿, n. 66. pro <Sj. mcdiu/m medium.ff. 75. alligari/re allegare, f. 79. Ecclcííaticam
pro Ecclefialticam.-f. 8». volantasfre voluntas, f. 85. '-num. 67. preSf. indudat/re concludat.
provenies/re provenions, f 87. num. ç./r* 3. f. 91. num. 91. pro 91. {■ 108. n-pronon. Jura-
menti pro Juramenta, f. 1 1 1. vera pro verè. debitoras pro debitores. f. 1 1 7. juri pro jure. f. 119.
habet/r#liabent.'f. 1-1.6. haberi pro habere, f. 117. Panneti/reTanneri. f. i2?.tinhabilem 110a
poflit/re irihabilem ita, vt non poílit. f. ^l.acceptionis/reacceptaonis. f. 134. indicium fpre
judicium. f 1 39. inchoate pro iiichoamc. f. 140. Xib.fro leg. f. 141. translatione/ro translatio
ns f. 13 f . Piraquello/re Tiraquello. aliena tur pro alienara, f. i^o.adminiArans pro adminiftraT«
f. 1 5 1. íalvattir -j>ro folvatur. f. 1-5 6. judicandi/re judicanti f. lio.coniênfu pro confenfuirw f.
1 61. conipetum /recompet. f. i64*fundementum pro fundamentara, f. 1 81. reriim/»« vnum.
f. 1 3 5 . nuUampro nulluni, proterea/»-« proptciea. Prufîo/re'Perufio. f. 187. vti/revbi. f. 1 S3,
juftitia/re iniuftia. f. г iy. trans la tiv urn pro translaticium. ,f. n ¿.{afta; pro fraila», f. ijtf, nunc
pro tunc, f.3.69. majoralibus/re majoratibus. f. 199. procedentem fro prarcedente. f. 308. ar-
qiúfnxpro acquifitum f. 313. attendébantur/re attondebantur. f 3 5 3. hxepro nec f. 3^1*. pa»
rencticus/re phreneticus. f. 383. negare/ro negaret. f. 397. fiquuntur/re Joquuntur, lb. facia
/rafacbs. Ib. affectum /га clFeftnm, f. 399. deducens pro deducimus. lb. foluto pro falario. £401
dici/rodiccre. f. 4otf. legitime /ra legitima. f. 407. noluir/ra nouait.
Carera fnticnsLeftor feßinantibm ignofie,& corrige.

G КЛ СИ,

Typis Widmanftadianis , Anno à partu Virgíneo,

M. DC. XX XX IV.
‫بد‬
-
‫܂‬