H−íng dÉn canh t¸c

trªn ®Êt dèc

TËp 3

kü thuËt trång c©y

S¸ch xuÊt b¶n theo tháa thuËn cña
World Neighbors & Studio Driya Media
vµ ®−îc Quaker Service tµi trî

Ng−êi dÞch
Ng« SÜ Hoµi, §«n ThÕ Phong
§µo Xu©n Tr−êng, An V¨n B¶y

nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

hµ néi – 1995
 Practical Guide
To Dryland Farming

planting tree crops

2
 môc lôc

Lêi giíi thiÖu....................................................................................................................... 4

Vµi lêi cña tæ chøc hµng xãm thÕ giíi

göi ®Õn b¹n ®äc vµ bµ con n«ng d©n viÖt Nam................................................ 5

ChiÕt cµnh.......................................................................................................................... 24

GhÐp c©y .............................................................................................................................. 29

phô lôc 1.............................................................................................................................. 37

3
 Lêi giíi thiÖu

ViÖt nam cã ba phÇn t− diÖn tÝch ®Êt ®ai lµ ®åi nói vµ cao nguyªn. §Êt s¶n xuÊt n«ng l©m
nghiÖp ë miÒn nói vµ trung du phÇn lín lµ ®Êt dèc, kh« h¹n, ph¶i cã biÖn ph¸p canh t¸c thÝch
hîp ®Ó sö dông ®Êt ®−îc bÒn v÷ng.
Bé s¸ch h−íng dÉn canh t¸c trªn ®Êt dèc gåm 4 tËp :
- C¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ ®Êt vµ n−íc
- Canh t¸c theo ®−êng ®ång møc víi b¨ng c©y xanh
- Kü thuËt trång c©y
- Qu¶n lý trang tr¹i
S¸ch do World Neighbors (tæ chøc hµng xãm thÕ giíi) Studio Driya Media vµ Yayasan
Tananua xuÊt b¶n vµ ph¸t hµnh réng r·i t¹i Indonexia. Néi dung s¸ch thÓ hiÖn chñ yÕu b»ng
c¸c tranh vÏ kÌm lêi gi¶i thÝch ng¾n gän, dÔ hiÓu, ®−îc ®«ng ®¶o b¹n ®äc hoan nghªnh.
Nh»m phôc vô cho c«ng t¸c khuyÕn n«ng khuyÕn l©m, ®−îc sù ®ång ý cña World Neighbors
vµ Studio Driya Media, ®−îc Quaker Service tµi trî. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp cho xuÊt b¶n
bé s¸ch trªn b»ng tiÕng ViÖt
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n:
- Bµ Karin Eberhardt - §¹i diÖn World Neighbors, ®¹i diÖn cña Studio Driya Media ®·
cung cÊp nguyªn b¶n tiÕng Anh, b¶n dÞch tiÕng ViÖt vµ cho phÐp in bé s¸ch nµy t¹i ViÖt
nam.
- Bµ Lady Borton - §¹i diÖn Quaker Service ®· hç trî vÒ tµi chÝnh trong viÖc in Ên.
- PTS. Hoµng Xu©n Tý - Gi¸m ®èc Trung t©m sinh th¸i vµ m«i tr−êng rõng ®· gióp ®ì
chØnh lý tµi liÖu cho phï hîp víi ViÖt Nam.
Tr©n träng giíi thiÖu víi b¹n ®äc.

Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp

4
 Vµi lêi cña tæ chøc hµng xãm thÕ giíi göi ®Õn b¹n
®äc vµ bµ con n«ng d©n viÖt Nam

Chóng t«i rÊt lÊy lµm vui mõng lµ bé s¸ch " H−íng dÉn canh t¸c trªn ®Êt dèc" ®· ®−îc dÞch, in
xong vµ ra m¾t víi b¹n ®äc vµ bµ con n«ng d©n ViÖt Nam
Chóng t«i xin bµy tá lßng c¶m ¬n víi Quaker Service ë ViÖt Nam ®· tµi trî cho viÖc xuÊt b¶n,
vµ c¶m ¬n Nhµ xuÊt b¶n n«ng nghiÖp ®· tæ chøc thµnh c«ng viÖc biªn tËp, in Ên tËp s¸ch nµy
vµ giíi thiÖu víi b¹n ®äc.
Bé s¸ch nµy nguyªn ®−îc viÕt trªn c¬ së kinh nghiÖm vµ ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña Indonexia vµ ®·
®−îc Yayasan Tananua, mét tæ chøc do mét sè n«ng d©n ë Indonexia thµnh lËp, ph¸t triÓn vµ
®· thu kÕt qu¶ tèt ®Ñp.
Chóng t«i kh«ng cã ý ®Þnh ®−a ra mét mÉu h×nh cô thÓ mµ chØ giíi thiÖu nh÷ng kinh nghiÖm
thùc tÕ ®· thu ®−îc ë Indonexia ®Ó bµ con tham kh¶o, ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ vµ tuú theo h×nh cô
thÓ cña ®Þa ph−ong m×nh ®Ó t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶. Nh©n d©n ViÖt
Nam vèn cÇn cï lao ®éng, biÕt kh¾c phôc khã kh¨n vµ cã tinh thÇn s¸ng t¹o, ch¾c ch¾n bµ con
n«ng d©n ta sÏ cã c¸ch gi¶i quyÕt riªng cña m×nh. V× vËy chóng t«i còng sÏ rÊt hoan nghªnh
nÕu b¹n ®äc vµ bµ con ta cã nh÷ng gãp ý, ®Ò nghÞ, nhËn xÐt hoÆc ý kiÕn trao ®æi vÒ néi dung
tËp s¸ch nµy, vµ xin göi vÒ mét trong hai ®Þa chØ sau:
V¨n phßng World Neighbors sè 1B ngâ 202B, §éi CÊn - Hµ néi
V¨n phßng Quaker Service kh¸ch s¹n La Thµnh, §éi CÊn - Hµ néi
N«ng d©n ViÖt Nam ®· tõng cã c©u tæng kÕt næi tiÕng trong viÖc canh t¸c: " NhÊt n−íc, nh×
ph©n, tam cÇn, tø gièng" . Cho phÐp chóng t«i ®−îc thªm hai ý n÷a cho phï hîp víi t×nh h×nh
n«ng nghiÖp hiÖn nay:
NhÊt n−íc, nh× ph©n
Tam cÇn, tø gièng
Phßng chèng bÖnh s©u
§Êt mµu ph¶i gi÷
Chóc c¸c b¹n thµnh c«ng!

Tæ chøc hµng xãm thÕ giíi

World Neighbors

5
Trång c©y lµ mét ho¹t ®éng quan träng ®èi víi hÇu hÕt nh÷ng gia ®×nh n«ng d©n ë xø nhiÖt
®íi. V× vËy ®iÌu cã ý nghÜa quan träng lµ ng−êi n«ng d©n ph¶i biÕt kÕt hîp trång c¸c loµi c©y
l©u n¨m víi nh÷ng ho¹t ®éng n«ng nghiÖp th«ng th−êng nh− s¶n xuÊt l−¬ng thùc vµ ch¨n nu«i
gia sóc.

Nh÷ng c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ quan träng nh− cµ phª, ca cao, dõa th−êng trë thµnh nguån thu
nhËp quan träng cho c¸c gia ®×nh d©n vµo nh÷ng giai ®o¹n mµ nh÷ng c©y trång kh¸c ch−a cho
thu ho¹ch, ch¼ng h¹n nh− vµo cuèi mét mïa kh« kÐo dµi.

6
C©y ¨n qu¶ cung cÊp thªm nguån thøc ¨n ngon vµ bæ sung cho chóng ta. Ai mµ kh«ng thÝch
chuèi, æi, xoµi hay b¬? Hoa qu¶ còng cã thÓ ®em b¸n ë chî t¹o nguån thu nhËp thªm.

HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ë n«ng th«n cÇn cñi ®Ó nÊu ¨n hay s−ëi Êm. Gç cßn cÇn cho x©y dùng
nhµ cöa, lµm ®å méc hay lµm hµng rµo v..v... Khi rõng ë nhiÒu vïng b¾t ®Çu bÞ biÕn mÊt, n«ng
d©n ph¶i suy nghÜ vÒ trång c©y ®Ó ®¸p øng ®−îc nhu cÇu vÒ cñi vµ x©y dùng.

7
Mét sè loµi c©y cã thÓ cung cÊp nguån thøc ¨n giµu dinh d−ìng cho vËt nu«i. VÝ dô : C¸c loµi
keo nh− Calliandra, Leucaena (Keo dËu) Gliricilia sepium (madre de cacao) cã thÓ cung cÊp
thøc ¨n liªn tôc cho gia sóc trong trang tr¹i suèt c¶ mïa kh« kÐo dµi khi c¸c nguån thøc ¨n
kh¸c trë nªn khan hiÕm.

Cuèn s¸ch nhá nµy sÏ giíi thiÖu mét sè kü thuËt c¬ b¶n trong viÖc trång vµ ch¨m sãc c©y.
Cuèn s¸ch cã thÓ ®−îc sö dông nh− lµ mét "Tµi liÖu h−íng dÉn lËp kÕ ho¹ch" cho viÖc kÕt hîp
trång mét sè loµi c©y víi c¸c ho¹t ®éng n«ng nghiÖp th«ng th−êng t¹i mét trang tr¹i nhá.

8
C¸ch quen thuéc nhÊt vµ ®¬n gi¶n ®Ó ph¸t
triÓn c©y lµ trång tõ h¹t. §Ó ®¶m b¶o sinh
tr−ëng tèt vµ cã s¶n l−îng cao, viÖc chän
h¹t gièng tèt ®Ó trång lµ rÊt quan träng.
H¹t gièng ph¶i ®−îc lùa chän tõ nh÷ng c©y
mÑ ®· thµnh thôc víi tÊt c¶ nh÷ng chÊt
l−îng mµ ta mong muèn. C©y mÑ nµy ph¶i
khoÎ m¹nh kh«ng bÞ s©u bÖnh vµ ph¶i cã
kh¶ n¨ng cho s¶n l−îng cao vÒ qu¶, gç hay
l¸ (phô thuéc vµo môc ®Ých sö dông c©y).

9
Thêi gian tèt nhÊt ®Ó lùa chän h¹t gièng trång rõng lµ khi qu¶ chÝn hoµn toµn, h¹t sÏ n¶y mÇm
tèt. Nãi chung, h¹t gièng sÏ mäc thµnh c©y con gièng nh− c©y mÑ, trõ khi c©y mÑ lµ mét c©y
lai hay lµ c©y ghÐp.

ë mét sè c©y h¹t cÇn xö lý ®Æc biÖt nh−: xö lý kh«, bãc bá vá hay ng©m trong n−íc nãng hoÆc
l¹nh ®Ó cã thÓ n¶y mÇm tèt. Mét sè lo¹i h¹t ph¶i ®−îc cÊt gi÷ 1 thêi gian tr−íc khi chóng n¶y
mÇm. C¸c kinh nghiÖm nµy cã thÓ hái nh÷ng ng−êi n«ng d©n cã kiÕn thøc, nh÷ng c¸n bé
ch−¬ng tr×nh hay nh÷ng nh©n viªn khuyÕn n«ng.

10
Mét sè loµi c©y cã thÓ d−îc trång trät trùc tiÕp tõ "hom" hay cµnh lín. N«ng d©n th−êng sö
dông cäc ®Ó trång hµng rµo sèng tõ nh÷ng loµi c©y kh¸c nhau nh− : v«ng, g¹o, c©y cäc rµo, tre
v..v...

Nh÷ng loµi c©y mäc nhanh trång ®Ó lÊy gç cñi nh− keo dËu, th× th−êng ®−îc trång trùc tiÕp tõ
h¹t gièng. ë nh÷ng vïng ®Æc biÖt kh« h¹n, tèt h¬n lµ nªn gieo c©y con trong v−ên −¬m tr−íc.

11
Nh÷ng lo¹i c©y trång kh¸c kh«ng ®ñ khoÎ ®Ó gieo trång trùc tiÕp ngoµi hiÖn tr−êng th× còng
nªn gieo trång theo luèng c©y gieo ngoµi v−ên −¬m råi míi ®em ®i trång.

Gieo h¹t ë v−ên −¬m cã nhiÒu ®iÓm thuËn lîi. Cã thÓ tiÕt kiÖm ®−îc c¶ thêi gian vµ n−íc t−íi.
Cã thÓ ch¨m sãc c©y con trong v−ên −¬m tèt h¬n. H¹t gièng còng cã thÓ ®−îc gieo trong mïa
kh« thay cho viÖc ph¶i ®îi ®Õn mïa m−a råi míi gieo.

12
§iÒu quan träng lµ ph¶i quyÕt ®Þnh ®−îc thêi gian tèt nhÊt ®Ó gieo h¹t hay lµm v−ên −¬m.
Th−êng nªn gieo h¹t vµo ®Çu mïa kh« ®Ó c©y con cã thÓ mäc cµng nhiÒu cµng tèt khi b¾t ®Çu
vô trång c©y.

B−íc ®Çu tiªn trong viÖc lËp v−ên −¬m lµ ph¶i t×m hiÖn tr−êng thÝch hîp. N¬i tèt nhÊt lµ n¬i dÔ
®Õn, gÇn nguån n−íc, ®−îc che ch¾n vµ kh«ng bÞ gia sóc ph¸ ho¹i. NÕu cÇn thiÕt th× ph¶i lµm
hµng rµo ®Ó b¶o vÖ v−êm −¬m.

13
Tói bÇu ®Ó sö dông ë v−ên −¬m cÇn cã kÝch th−íc 7 -10cm. Lo¹i tói nµy cã thÓ ®−îc lµm b»ng
c¸ch cuén nilon thµnh tõng ®o¹n dµi råi d¸n kÝn mét trong hai ®Çu. Sau khi cho ®Êt vµo tói cÇn
ph¶i chäc c¸c lç thñng nhá ®Ó n−íc m−a cã thÓ tho¸t ®i ®−îc.

§èi víi loµi c©y trång cÇn ®−îc gi÷ trong tói bÇu 6 th¸ng trë lªn, cã thÓ nhËn tói bÇu tõ c¸n bé
phô tr¸ch ch−¬ng tr×nh n«ng nghiÖp cña ChÝnh phñ hay tõ kho cña c¸c c¬ quan n«ng nghiÖp.
NÕu kh«ng cã tói nhùa cã thÓ dïng th©n c©y chuèi hoÆc tre nøa ®Ó lµm bÇu. MÆc dï c¸c lo¹i
tói bÇu nµy kh«ng bÒn nh− tói nhùa, lo¹i bÇu tù lµm nµy cã gi¸ thµnh rÎ vµ dÔ lµm.

14
§Êt dïng t¹i c¸c luèng gieo h¹t hay v−ên −¬m ph¶i mµu mì vµ t¬i xèp, dÔ thÊm n−íc. BÇu
ph¶i ®æ ®Çy víi hçn hîp nh÷ng phÇn b»ng nhau (1:1:1) gåm cã ®Êt, ph©n h÷u c¬ vµ c¸t (kh«ng
ph¶i c¸t biÓn. §Êt, ph©n h÷u c¬ vµ c¸t ph¶i ®−îc trån ®Òu tr−íc khi cho vµo bÇu).

CÇn ®æ hçn hîp ®Êt ®Çy tói bÇu ®Ó phÇn trªn cña tói kh«ng qu¨n xuèng ngän cña c©y con vµ
lµm c©y chÕt. Tói bÇu ph¶i ®−îc xÕp cÈn thËn trªn gi¸ xÕp c©y con cña v−ên −¬m th−êng
xuyªn t−íi n−íc vµ kh«ng ®Ó cá mäc. Th−êng xuyªn xíi ®Êt ®Ó gi÷ cho ®Êt kh«ng bÞ cøng
còng lµ ®iÒu quan träng.

15
§Æt c©y con trªn gi¸ võa dÔ ch¨m sãc võa tr¸nh bÞ gia sóc ph¸ ho¹i. Ngoµi ra, trong tr−êng hîp
rÔ ®©m ra ngoµi tói bÇu th× vÉn kh«ng ¨n xuèng ®Êt. Gi¸ cã chiÒu cao ®Õn th¾t l−ng vµ ph¶i
ch¾c, ®Ó kh«ng bÞ ®æ khi träng l−îng trªn gi¸ t¨ng sau khi t−íi.

Khi c©y ®· ®ñ søc tån t¹i ngoµi hiÖn tr−êng, c¸c c©y con ®¹t tiªu chuÈn ®−îc mang ra khái
v−ên −¬m. Th«ng th−êng nªn trång c©y trong mïa m−a ®Ó khái ph¶i t−íi cho c©y míi trång.

16
Ph¶i xem xÐt cÈn thËn n¬i trång c©y tr−íc khi ®−a c©y con ra khái v−ên −¬m. Sù lùa chän sÏ
phô thuéc vµo loµi c©y trång, ®Æc tÝnh cña ®Êt vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn m«i tr−êng chung cña vïng
trång c©y.

17
MËt ®é c©y trång vµ ®é s©u cña tÇng ®Êt mÆt lµ nh÷ng yÕu tè rÊt quan träng. Nh×n chung c©y
ph¸t triÓn tèt khi ®−îc trång trªn ®Êt s©u vµ xèp ®Ó rÔ c©y dÔ ph¸t triÓn vµ dÔ tho¸t n−íc d−
thõa.

§Ó ®¬n gi¶n ho¸ viÖc ch¨m sãc c©y vµ t¹o bãng m¸t quanh nhµ nªn trång nh÷ng c©y cã gi¸ trÞ
gÇn nhµ.

18
§èi víi ®Êt dèc, c¸c biÖn ph¸p b¶o vÖ ®Êt ph¶i ®−îc thùc hiÖn tr−íc khi trång c©y nh»m ng¨n
chÆn líp ®Êt mÆt bÞ r−¶ tr«i.

§Êt cã ®é dèc lín ph¶i ®−îc phñ xanh toµn bé b»ng c¸c loµi c©y mµ vÒ sau cã thÓ cung cÊp gç
cñi. Nh÷ng ®Êt nh− thÕ th−êng nghÌo kiÖt vµ cã thÓ ®−îc c¶i thiÖn nhiÒu nÕu ®−îc trång c©y.

19
 CÇn ph¶i ®µo lç 2 tuÇn tr−íc khi
®−a c©y con ra khái v−êm −¬m
®Ó trång trªn ®åi hoÆc trong
v−ên. KÝch th−íc cña hè 50 -
100 cm.
Khi ®µo hè cÇn ph¶i ®Ó ý ®Ó
líp ®Êt mÆt b»ng kh«ng bÞ trén
lÉn víi ®Êt kÐm dinh d−ìng
®−îc ®µo lªn tõ ®¸y hè.

Líp ®Êt mÆt ®µo lªn cÇn ph¶i ®−îc trén lÉn víi ph©n chuång hoÆc ph©n ñ vµ vïi l¹i vµo hè sau
khi trång c©y. Cßn ®Êt tõ ®¸y hè th× nªn lo¹i ra.

20
Mçi c©y con ph¶i ®−îc lÊy ra khái bÇu mét c¸ch cÈn thËn vµ ph¶i vïi hè ngang víi mÆt ®Êt
xung quanh. ë nh÷ng n¬i ®Êt kh«, cã nhiÒu c¸t, ph¶i chõa miÖng hè thÊp h¬n mÆt ®Êt vµi ph©n
®Ó gi÷ n−íc m−a cho c©y.

Trong lóc c©y con míi trång h·y cßn yÕu, cÇn t¹o bãng che cho c©y con khái ¸nh n¾ng trùc
tiÕp cña mÆt trêi. Mét sè c©y nh− : Cµ phª, ca cao, cã thÓ ®−îc trång víi nh÷ng c©y thÝch hîp
(nh− Leucaena, Albizza, Glircidia hay Erythima) cÇn ph¶i trång tr−íc ®Ó t¹o bãng tr−íc khi
trång c©y ®Ó thu ho¹ch.

21
Nh÷ng c©y con trång cÇn ph¶i
t−íi n−íc ®Òu ®Æn trong vµi
th¸ng ®Çu. §Æc biÖt trong giai
®o¹n kh« h¹n. NÕu th¶ r«ng gia
sóc th× ph¶i lµm hµng rµo xung
quanh c©y non ®Ó b¶o vÖ.
ë nh÷ng vïng kh« hay trªn ®Êt
c¸t nh÷ng vËt liÖu c©y kh« cã
thÓ ®−îc sö dông nh− lµ líp
phñ ®Ó gi÷ ®é Èm cña ®Êt.

Nãi chung c©y mäc tèt h¬n khi

cã nguån dinh d−ìng bæ sung. Cã thÓ bãn ph©n b»ng c¸ch r¶i
NÕu cã ph©n ñ ph©n chuång thµnh mét vßng trßn xung
hoÆc ph©n ho¸ häc th× cã thÓ
dïng ®Ó bãn c©y.
quanh gèc c©y.

22
Sù sinh tr−ëng tèt cña
c©y trong giai ®o¹n ban TØa cµnh võa ph¶i trong n¨m thø nhÊt
®Çu sÏ lµm t¨ng n¨ng lµ quan träng, v× thÕ t¹i thêi ®iÓm nµy
suÊt ë giai ®o¹n sau vµ sÏ c©y b¾t ®Çu ph¸t triÓn c©n ®èi ®Ó cho
xøng ®¸ng víi thêi gian qu¶ cã chÊt l−îng .
vµ chi phÝ bá ra ®Ó ch¨m

Nh÷ng cµnh bÞ g·y, bÞ bÖnh hay bÞ
ký sinh ph¶i ®−îc chÆt ®i cµng s¸t
gèc cµng tèt. Sö dông c«ng cô s¾c
nh− dao, c−a hay kÐo c¾t ®Ó tØa
cµnh vµ ph¶i ®−îc lµm s¹ch ®Ó
tr¸nh l©y lan bÖnh tõ c©y yÕu sang
c©y khoÎ.
Khi c©y ®ang sinh tr−ëng
tèt vµ cho qu¶ cã chÊt
l−îng cao th× cÇn suy nghÜ
vÒ c¸ch tèt nhÊt ®Ó t¹o
gièng. Nªn chiÕt cµnh, thu
h¸i h¹t gièng hay ghÐp
c©y.

23
ChiÕt cµnh

ChiÕt cµnh lµ mét ph−¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®Ó t¹o c©y gièng th−êng ®−îc ¸p dông ®èi víi c©y ¨n
qu¶. §Çu tiªn, ph¶i bãc vá khái mét phÇn cµnh cña c©y mÑ khoÎ. PhÇn ®· bãc vá sau ®ã ®−îc
bäc b»ng vËt liÖu Èm cho ®Õn khi cã rÔ mäc ra. Cuèi cïng, cµnh chiÕt ®−îc c¾t ra vµ ®em
trång.

−u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p t¹o gièng b»ng c¸ch chiÕt c©y thÓ hiÖn ë chç c©y con sÏ: 1) Cã
phÈm chÊt gièng nh− c©y mÑ. 2) Ra hoa kÕt qu¶ sím h¬n so víi c©y trång tõ h¹t. TiÕc r»ng
t¹o gièng tõ chiÕt cµnh kh¸ chËm vµ khã ¸p dông ë diÖn réng.

24
ChØ cã thÓ chiÕt cµnh tõ nh÷ng c©y ®· kh¸ tr−ëng thµnh (Ýt nhÊt tõ 1-2 tuæi) cã cµnh sinh
tr−ëng tèt vµ cµnh chiÕt Ýt nhÊt ph¶i lín b»ng ®Çu bót ch× hay ngãn tay c¸i.

§o¹n bãc tõ vá ®Ó H·y sö dông dao s¾c, míi söa ®Ó bãc hoµn
chiÕt cµnh dµi tõ 2- toµn vá c©y ( c¶ phÇn trong c¶ phÇn phÇn
4cm hay dµi h¬n ®èt ngoµi).
®Çu cña ngãn tay c¸i
mét chót.

25
CÇn ph¶i chiÕt c©y tõ chç ph©n cµnh. §iÒu nµy lµm cho c©y chiÕt ph¸t triÓn tèt, mäc rÔ nhanh
sau khi trång. CÇn ®Ó hë ®o¹n cµnh ®−îc bãc vá trong thêi gian 3 ngµy tr−íc khi bäc kÝn b»ng
vËt liÖu Èm.

PhÇn ®−îc bãc vá cña cµnh chiÕt cÇn ph¶i ®−îc bã kÝn b»ng ®Êt Èm cã líp x¬ dõa ( hoÆc c¸c
lo¹i vá sîi kh¸c) che phñ. Theo h×nh vÏ: 1) Tr−íc hÕt cÇn ph¶i nhóng −ít x¬ dõa; 2) V¾t bít
n−íc; 3) R¶i ®Êt Èm lªn x¬ dõa; 4) Bäc x¬ dõa vµ ®Êt Èm xung quanh ®o¹n cµnh l¸ ®· bãc vá.
Sau ®ã dïng nilon bã chÆt nh»m gi÷ kh«ng khÝ vµ n−íc cho cµnh chiÕt; 5) Sö dông nilon trong
suèt ®Ó dÔ nh×n thÊy sù ph¸t triÓn cña rÔ.

26
ChiÕt c©y trong mïa m−a th× tèt h¬n, nh−ng trong mïa kh« còng cã thÓ chiÕt ®−îc nÕu nguån
n−íc t¹o Èm cho chç chiÕt trªn cµnh kh«ng bÞ kh« kiÖt.

§èi víi mçi c©y, chØ lùa chän mét sè cµnh ®Ó chiÕt. NÕu chiÕt qu¸ nhiÒu cµnh cïng mét lóc,
c©y sÏ bÞ yÕu vµ sinh tr−ëng kÐm.

27
Trong kho¶ng 30 – 100 ngµy, rÔ trªn cµnh chiÕt ph¶i ph¸t triÓn ®ñ vµ cã thÓ th¸o bäc nhùa.
Kh«ng cÇn thiÕt ph¶i gì bá bÇu ®Êt, x¬ dõa khái rÔ c©y chiÕt. CÇn c¾t cµnh chiÕt t¹i phÇn gÇn
chç ph©n cµnh vµ xÕp cÈn thËn vµo bÇu råi ®em trång.

28
GhÐp c©y

GhÐp c©y còng lµ ph−¬ng ph¸p nh©n gièng cã thÓ c¶i thiÖn chÊt l−îng cña c©y. §©y lµ ph−¬ng
ph¸p nèi c¸c phÇn cña hai c©y kh¸c nhau ®Ó t¹o c©y míi cã nh÷ng ®Æc tÝnh tèt cña mçi c©y
®−îc ®em ghÐp. ThÝ dô nh÷ng ®Æc tÝnh nh− qu¶ ngon, s¶n l−îng cao, søc sèng chÞu víi s©u
bÖnh tèt, tõ c©y nµy cã thÓ ®−îc kÕt hîp víi c©y thø hai ®Ó thÝch nghi víi mét kiÓu khÝ hËu
nhÊt ®Þnh.

GhÐp c©y ®−îc lµm b»ng c¸ch g¾n hom c¾t tõ c©y nµy vµo cµnh cña c©y kh¸c.

29
GhÐp c©y lµ c«ng viÖc kh«ng ®¬n gi¶n. Nã ®ßi hái ph¶i cã sù chÝnh x¸c, tÝnh kiªn nhÉn vµ kü
n¨ng. Tuy vËy , nh÷ng ng−êi n«ng d©n cÇn cï vµ kiªn nhÉn cã thÓ häc ®−îc nh÷ng kü thuËt
ghÐp c©y ®¬n gi¶n kh«ng ®ßi hái sö dông trang thiÕt bÞ ®Æc biÖt nµo c¶. PhÇn nµy sÏ h−íng dÉn
nh÷ng kü thuËt c¬ b¶n vÒ ghÐp c©y. Tuy nhiªn, kh«ng cã g× cã thÓ thay thÕ cho kinh nghiÖm
thùc tiÔn vµ thùc hµnh liªn tôc nh÷ng kü thuËt nµy.

Cã nhiÒu c¸ch ghÐp c©y. Nh÷ng ph−¬ng ph¸p nµy cã nh÷ng t¸c dông kh¸c nhau ®èi víi nh÷ng
c©y trång kh¸c nhau. Ph−¬ng ph¸p ghÐp chåi dïng ®Ó ghÐp ®èi víi nhiÒu loµi c©y, bëi v× ®©y
lµ ph−¬ng ph¸p dÔ lµm vµ ch¾c ¨n.

30
§èi víi ghÐp chåi, chåi hoÆc nhãm chåi (m¾t) ®−îc lÊy tõ c©y khoÎ vµ g¾n vµo mét cµnh
chÝnh hay th©n cña c©y kh¸c. PhÇn t¸ch ra tõ c©y nµy ®Ó ghÐp vµo c©y kh¸c gäi lµ "chåi". C©y
mµ chåi ®−îc g¾n hay ghÐp vµo ®−îc gäi lµ "gèc ghÐp".

Nh÷ng c©y gèc ph¶i ®−îc trång trong bÇu mét thêi gian dµi tr−íc khi sö dông. Chóng ph¶i
khoÎ, thÝch nghi víi ®Êt ®ai vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn khÝ hËu n¬i sÏ trång c©y vµ ph¶i cã kh¶ n¨ng
chèng chÞu víi nh÷ng s©u bÖnh chÝnh. Nh×n chung, nh÷ng c©y ®−îc sö dông nh− gèc ghÐp nªn
®−îc ph¸t triÓn tõ h¹t gièng. H¹t gièng kh«ng ®−îc lÊy tõ cïng mét c©y lÊy chåi hay nh÷ng
c©y ghÐp kh¸c.

31
MÆc dï c©y gèc cã thÓ sö dông khi míi chØ ®−îc vµi th¸ng tuæi, nãi chung, nªn ®îi cho ®Õn 8-
12 th¸ng tuæi th× tèt h¬n khi th©n ®· ®¹t ®−îc ®−êng kÝnh kho¶ng 1/2cm (kho¶ng b»ng kÝch
th−íc cña bót ch×). Tèt nhÊt lµ nªn ghÐp vµo c©y gèc ë v−ên −¬m v× cã thÓ ch¨m sãc ë ®ã tèt
h¬n.

M¾t ghÐp hay chåi ghÐp ph¶i ®−îc lÊy tõ c©y thµnh thôc (Ýt nhÊt lµ 3 n¨m tuæi ) ®· chøng minh
lµ qu¶ cã chÊt l−îng tèt. Chåi cÇn c¾t tõ cµnh c©y cã kÝch th−íc xÊp xØ kÝch th−íc cña c©y gèc.
Tr−íc hÕt ph¶i c¾t cµnh ®Þnh lÊy chåi víi chiÒu dµi kho¶ng 20-30cm.

32
Sö dông dao s¹ch vµ s¾c ®Ó c¾t Chåi ®−îc t¸ch ra khái cµnh
bá mét phÇn nhá vá cña c©y cßn cã c¶ mét Ýt gç d−íi vá.
gèc gièng nh− mét cöa sæ nhá.
Chó ý kh«ng ®Ó phÇn gç d−íi
vá bÞ tæn th−¬ng.

Sau ®ã phÇn gç cßn dÝnh sau Chåi ghÐp ph¶i cã cïng kÝch
chåi ®−îc t¸ch bá cÈn thËn ®Ó th−íc nh− diÖn tÝch ®· bãc vá ë
kh«ng lµm tæn th−¬ng chåi. c©y gèc, ®Ó chåi ®−îc ghÐp võa
khÝt víi cöa sæ ë gèc ghÐp.

33
G¾n chåi ghÐp ®· chuÈn bÞ s½n Dïng b¨ng dÝnh hay d©y
vµo diÖn tÝch ®· bãc vá cña c©y nhùa quÊn xung quanh chåi
gèc. Ph¶i lµm rÊt cÈn thËn ®Ó míi g¾n vµo c©y gèc, chØ ®Ó
kh«ng h¹i ®Õn chåi. nô chåi lã ra ngoµi.

Sau 2-3 tuÇn lÔ, chåi g¾n ph¶i Sau khi chåi b¾t ®Çu ph¸t
t−¬i, cã mµu xanh vµ ph¸t triÓn trªn c©y gèc, ph¶i th¸o
triÓn. bá d©y quÊn.

34
Khi chåi ph¸t triÓn tèt, nªn c¾t bá mét nöa nh÷ng cµnh trªn vµ d−íi chåi ghÐp vµ lo¹i bá
nh÷ng cµnh mÒm yÕu. NÕu chåi ghÐp vÉn ph¸t triÓn tèt, cã thÓ dïng dao s¾c ®Ó c¾t bá hoµn
toµn nh÷ng cµnh nh¸nh cßn l¹i. NÕu cÇn ph¶i dïng cäc ®ì nh÷ng cµnh míi ph¸t triÓn.

Khi c©y ghÐp ph¸t triÓn tèt, cã thÓ chuyÓn tõ v−ên −¬m tíi n¬i trång. C©y ghÐp ph¶i ®−îc
trång vµ ch¨m sãc nh− ®· m« t¶ ë c¸c trang 17-20.

35
Ai ch¼ng hµi lßng nÕu cã ®−îc nguån hoa qu¶ l©u dµi, nguån l¸ lµm thøc ¨n gia sóc, nguån cñi
®un vµ nguån thu nhËp cho gia ®×nh m×nh. §iÒu nµy ch¾c ch¾n cã thÓ ®¹t ®−îc khi cã quy
ho¹ch tèt, cã lao ®éng cÇn cï vµ ch¨m sãc thÝch hîp nh÷ng c©y mµ chóng ta ®· trång.

36
 phô lôc 1

Hä vµ tªn:
Th«n/®éi s¶n xuÊt:
Xãm/b¶n:
HuyÖn:

®iÒu kiÖn ®Êt ®ai:

§é cao so víi mÆt biÓn ………………………………….. mÐt
§iÒu kiÖn ruéng n−¬ng: (§Êt ®åi/dèc/Ýt dèc/b»ng ph¼ng)
Lo¹i ®Êt: (SÐt/®Êt sÐt pha mïn/®Êt mïn/®Êt mïn pha c¸t/®Êt c¸t)
§é s©u cña ®Êt: (N«ng/võa/s©u) ………………………….cm
QuyÒn së h÷u ®Êt: (Chñ së h÷u/thuª/¨n chia hoa lîi/chñ së h÷u lµ ng−êi th©n)
DiÖn tÝch ®Êt hiÖn cã ………………………………………ha

Gç
Nguån gç cñi
Thu h¸i tõ……………Mua tõ……………….
C¸ch nhµ ……………km; Gi¸ ………………
Thêi gian cÇn ®Ó ®i h¸i cñi…………………...giê
Thêi ®iÓm ®i h¸i cñi (s¸ng/tr−a/chiÒu)
Bao nhiªu lÇn…………………………………trong ngµy/tuÇn
Khèi l−îng cñi cÇn mçi tuÇn………………….bã
Loµi c©y dïng lµm cñi

Nguån cung cÊp gç

Gç x©y dùng
Tù khai th¸c tõ ………………………………….Mua tõ
C¸ch nhµ…………………………………………Gi¸
Thêi gian cÇn…………………………………….Giê
Khai th¸c mïa nµo (mïa kh«/mïa m−a)
Khèi l−îng cÇn………………………………….. (C©y/khóc/m3)
Loµi gç th−êng dïng

37
C. C©y l−¬ng thùc
D. C©y c«ng nghiÖp
Lo¹i s¶n phÈm c©y c«ng nghiÖp mua b¸n t¹i chç

Lo¹i c©y S¶n l−îng/Khèi l−îng Khèi l−îng mua/b¸n Gi¸ Thêi ®iÓm thu ho¹ch
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.

Mua ë ®©u ………………………………………………………..

C¸ch xãm/b¶n bao nhiªu km……………………………………..
Loµi c©y trång thÝch hîp trong vïng

1. 6.
2. 7.
3. 8.
4. 9.
5. 10.

Nguån h¹t gièng/c©y gièng………………………………………

38