GS.

Vò C¤NG HËU

NH©n GIèNG
c©y ¨n tr¸i
(T¸i b¶n lÇn thø 2)

NHµ XUÊT B¶N N¤NG NGHIÖP

TP. Hå CHÝ MINH - 1999
 Môc lôc

I. CÇN THiÕT PH¶I Cã C¢Y GIèNG TèT......................................................................3

II. T×NH H×NH CUNG CÊP C©Y GIèNG hIÖN NAY .....................................................3

III. V¦ên −¬NG, LUèNG −¬NG Vµ C¸CH −¬NG C¢Y GIèNG .............................4

iv. NH÷NG PH−¬NG PH¸P NH¢N GièNG CHÝNH......................................................6

1. Gieo h¹t...............................................................................................................................6

2. T¸ch chåi ............................................................................................................................7

3. ChiÕt (bã) ............................................................................................................................7

4. C¾m hom...........................................................................................................................10

5. GhÐp (Th¸p)......................................................................................................................12

V. NH¢N GIèNG MéT Sè C¢Y ¡N TR¸I CHÝNH .......................................................23

Nh©n gièng mét sè c©y ¨n tr¸i quan träng ë MiÒn Nam....................24

2
I. CÇN THiÕT PH¶I Cã C¢Y GIèNG TèT

HiÖn nay, gièng c©y ¨n tr¸i Ýt khi −¬ng tõ h¹t mµ b»ng ph−¬ng ph¸p v« tÝnh v× tiÕt kiÖm ®−îc
thêi gian, c©y sím ra tr¸i, còng v× kü thuËt chiÕt ghÐp, c¾m hom v.v... ®· ®−îc hoµn thiÖn
nhanh, rÎ l¹i ®−îc nhiÒu c©y gièng. Ph¶i cã c©y gièng tèt v× :
- C©y ¨n tr¸i th−êng sèng l©u n¨m, gÆp ph¶i gièng xÊu kh«ng dÔ trång l¹i.
- C©y gièng tèt, th−êng dÔ sèng, dÔ ch¨m nom vun xíi, sím ra tr¸i cã s¶n l−îng cao, chÊt
l−îng tèt.
C©y gièng tèt ph¶i cã nh÷ng tiªu chuÈn chÝnh sau ®©y :
1. VÒ mÆt h×nh th¸i cã ®ñ ®Æc tÝnh vÒ rÔ, th©n, l¸ cña mét c©y non ph¸t triÓn kháe m¹nh.
2. §ång ®Òu, kh«ng lai lÉn, c©y mäc lªn cã ®ñ nh÷ng ®Æc tr−ng cña gièng (mua b¸n víi tªn
gäi nh− thÕ nµo th× gièng ph¶i cã ®Æc tÝnh gièng nh− vËy).
3. Kh«ng cã khiÕm khuyÕt, triÖu chøng nh÷ng s©u bÖnh nguy hiÓm.
1. Bé rÔ kh«ng tr«ng thÊy ®−îc nªn ng−êi ta chØ ®¸nh gi¸ c©y gièng c¨n cø vµo th©n vµ cµnh
l¸. C©y gièng tèt th× th©n th−êng mËp, lãng trªn th©n chÝnh ng¾n, bé l¸ ph¸t triÓn b×nh th−êng
mµu l¸ xanh t−¬i.
Tïy lo¹i, c©y gièng tèt ph¶i ë tuæi thÝch hîp. §èi víi nh÷ng c©y lín nh− : xoµi, b¬..., tuæi ph¶i
tõ 12 ®Õn 18 th¸ng.
C©y non qu¸ trång dÔ chÕt, c©y giµ qu¸ trång l©u håi phôc.
Kh«ng nªn nghÜ lµ c©y gièng cµng to, cµng giµ, cµng tèt. Nãi chung, c©y ®Ó qu¸ l©u ë v−ên
−¬ng, ë bÇu th−êng lµ c©y gièng xÊu do ë thêi kú nhá thiÕu chç, thiÕu dinh d−ìng.
2. NÕu trång ®Ó tù tóc d¨m b¶y c©y th× ®é ®ång ®Òu kh«ng quan träng l¾m, nh−ng nÕu trång
®Ó b¸n, ®é thuÇn hÕt søc cÇn thiÕt. Ch−a nãi tíi xuÊt khÈu, nÕu chØ trång ®Ó b¸n ë chî ®Þa
ph−¬ng mµ kh«ng cã mét l−îng t−¬ng ®èi lín dï chØ lµ vµi ba tr¸i/c©y, cïng mét mÉu m· chÊt
l−îng nh− nhau th× khã b¸n. NÕu muèn cã kh¸ch hµng vÒ l©u dµi, th× gièng ph¶i võa cã nh÷ng
tiªu chuÈn nhÊt ®Þnh, võa ph¶i cã mét sè l−îng tr¸i t−¬ng ®èi lín, ®ång ®Òu, cung cÊp æn
®Þnh.
3. NÕu c©y gièng bÞ bÖnh, sau nµy bÖnh sÏ lan ra c¶ v−ên. Cµng ®Æc biÖt nguy hiÓm khi trång
kinh doanh, v−ên cã nhiÒu c©y cïng mét gièng. Do ®ã, khi mua c©y gièng vÒ trång, cÇn hÕt
søc chó ý nh÷ng c©y cã s©u bÖnh nhÊt lµ nh÷ng bÖnh do vi rót g©y ra nh− bÖnh vµng l¸ cam,
b¹c ®Çu ®u ®ñ...

II. T×NH H×NH CUNG CÊP C©Y GIèNG hIÖN NAY

ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, s¶n xuÊt vµ b¸n c©y gièng ®· trë thµnh mét nghÒ vµ ®ãng gãp rÊt nhiÒu
vµo viÖc ph¸t triÓn nghÒ trång c©y ¨n tr¸i. Khi cã nhu cÇu ng−êi lµm v−ên kh«ng ph¶i tù m×nh
−¬ng lÊy c©y gièng tèn c«ng, tèn cña, nhiÒu khi chÊt l−îng c©y gièng kh«ng ®¹t yªu cÇu. H¬n
n÷a, kü thuËt −¬ng c©y gièng ngµy cµng tiÕn bé ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng vËt t− thiÕt bÞ kh«ng
ph¶i ng−êi lµm v−ên nµo còng cã thÓ tù mua s¾m cho m×nh. VÝ dô : nhµ kÝnh, bÓ gi©m, thiÕt bÞ
phun mï, m«i tr−êng gi©m c©y con, chÊt kÝch thÝch v.v... C¸c c¬ së nh©n gièng cña nhµ n−íc
chØ s¶n xuÊt vµ b¸n mét phÇn nhá c©y gièng cÇn cho s¶n xuÊt. PhÇn lín cßn l¹i do t− nh©n
kinh doanh vµ nh÷ng h·ng lín, ®¹t nh÷ng doanh sè rÊt cao vµ phôc vô tèt cho nghÒ trång

3
v−ên ®Õn ®é Nhµ n−íc ph¶i phong t−íc vÞ quÝ téc cho c¸c chñ h·ng, vÝ dô : h·ng Vilmorin cña
Ph¸p.
ë miÒn Nam ViÖt Nam, thêi thuéc Ph¸p ®· cã nh÷ng v−ên −¬ng thuéc c¸c tØnh nh− : VÜnh
Long, CÇn Th¬, BÕn Tre chuyªn s¶n xuÊt c¸c gièng c©y nh− : cam, quýt, b−ëi, xoµi... vµ b¸n
c©y gièng cho ng−êi lµm v−ên.
Sau nhiÒu n¨m chiÕn tranh, v−ên bÞ bá hoang, gÇn ®©y do t×nh h×nh l−¬ng thùc ®· æn ®Þnh, tr¸i
c©y ®−îc gi¸. Mét sè tr¹i gièng cÊp tØnh ®· ®−îc x©y dùng trë l¹i nh−ng kh¶ n¨ng cung cÊp
c©y gièng tèt kh«ng nhiÒu v× c¸c lý do sau :
- Ch−a cã nh÷ng gièng tèt ®−îc c«ng nhËn vµ cã nh÷ng tiªu chuÈn râ rµng.
- Ph¶i cã mét thêi gian ®Ó tæ chøc vµ x©y dùng c¬ së vËt chÊt.
- Còng ch−a cã thêi gian ®Ó lÊy ®−îc lßng tin cña ng−êi lµm v−ên.
V× vËy c©y gièng hiÖn nay chñ yÕu do t− nh©n cung cÊp. Cã mét sè vïng tõ l©u chuyªn s¶n
xuÊt c©y gièng. Næi tiÕng nhÊt lµ vïng C¸i M¬n BÕn Tre cã ®¹i lý b¸n gièng ë thµnh phè Hå
ChÝ Minh vµ c©y gièng ®−îc ®−a ®Ó b¸n ë nhiÒu tØnh ®ång b»ng s«ng Cöu Long, vµ sang c¶
miÒn §«ng Nam Bé. Míi ®©y cßn cã Cï Lao Ngò HiÖp tØnh TiÒn Giang.
LÎ tÎ däc c¸c con lé lín, còng cã nh÷ng t− nh©n s¶n xuÊt quy m« nhá c©y gièng cña c¸c lo¹i
c©y ¨n tr¸i víi qu¶ng c¸o viÕt tay trªn b¶ng gç, hoÆc c¸c t«ng.
ë tÊt c¶ c¸c c¬ së s¶n xuÊt t− nh©n nµy, c©y gièng cã thÓ tèt trång xuèng cã thÓ mäc vµ ra tr¸i
nh−ng nguån gèc gièng kh«ng cã g× b¶o ®¶m : gièng b−ëi ®−îc b¸n víi tªn N¨m Roi, cã thÓ
l¹i lµ TiÒn Giang, Biªn Hßa hay bÊt cø gièng b−ëi nµo kh¸c.
Khi trång mét v−ên c©y ¨n tr¸i hiÖn nay muèn cã c©y gièng chØ cã hai c¸ch :
1. NÕu míi trång lÇn ®Çu, dï cho môc ®Ých lµ kinh doanh ch¨ng n÷a, b¾t buéc ph¶i mua ë thÞ
tr−êng gièng tèt xÊu tïy theo ng−êi b¸n gièng cã quen biÕt, ®−îc tÝn nhiÖm hay kh«ng.
2. Khi ®· cã c©y ra tr¸i vµi vô råi, muèn më réng v−ên c©y, ph¶i tù s¶n xuÊt lÊy, −¬ng lÊy
c©y con, hoÆc chiÕt, c¾m cµnh tõ nh÷ng c©y mÑ tèt ®· cã - vµ tr−êng hîp nµy míi ch¾c
ch¾n cã c©y gièng tèt.
Do t×nh h×nh gièng hiÖn nay, ch−a cã c¬ së Nhµ n−íc hay t− nh©n b¸n ®ñ nh÷ng c©y gièng
®−îc b¶o ®¶m, ng−êi lµm v−ên buéc ph¶i tù s¶n xuÊt lÊy Ýt nhÊt mét phÇn nh÷ng c©y gièng
m×nh cÇn, trong cuèn s¸ch phæ th«ng nµy, chóng t«i võa nãi tíi nh÷ng biÖn ph¸p t−¬ng ®èi
hiÖn ®¹i, võa nãi tíi nh÷ng biÖn ph¸p phæ th«ng dÔ lµm ®Ó cho ng−êi lµm v−ên muèn tù s¶n
xuÊt lÊy gièng, hoÆc ng−êi chñ v−ên muèn s¶n xuÊt c©y gièng víi môc ®Ých kinh doanh, ®Òu
cã thÓ tham kh¶o ®−îc

III. V¦ên −¬NG, LUèNG −¬NG Vµ C¸CH −¬NG C¢Y GIèNG

Tr−íc ®©y lµm v−ên th× ph¶i cã v−ên −¬ng c©y gièng. HiÖn nay, ë nh÷ng vïng cã b¸n c©y
gièng th× kh«ng cÇn v−ên −¬ng. H¬n n÷a, víi sù xuÊt hiÖn cña kü thuËt −¬ng c©y gièng trong
bÇu (tói polyetilen viÕt t¾t lµ PE) th× dï ph¶i tù −¬ng lÊy c©y gièng còng cã thÓ kh«ng cÇn
v−ên −¬ng v× ë gãc s©n, d−íi bãng c©y, ë c¶ d−íi m¸i hiªn, n¬i cã ®ñ ¸nh s¸ng, chç nµo còng
cã thÓ ®Æt bÇu ®−îc.
Tuy nhiªn, khi −¬ng c©y ®Ó b¸n, víi sè l−îng t−¬ng ®èi lín cÇn ph¶i cã v−ên −¬ng. V−ên
−¬ng cã thÓ chØ lµ mét nÒn l¸t g¹ch hay xi m¨ng, trªn ®Ó bÇu vµ phÝa trªn cã m¸i che b»ng tÊm
lîp, l¸ dõa cã thÓ bá bít ®i khi cÇn nhiÒu ¸nh s¸ng. BÇu còng cã thÓ ®Æt trªn mét nÒn ®Êt nÖn
ph¼ng, chØ cÇn tho¸t n−íc sau m−a.

4
Trõ tr−êng hîp thiÕu ®Êt, ngoµi nÒn ®Êt ®Ó ®Æt c¸c bÇu, bao giê còng nªn cã nh÷ng luèng
−¬ng, mÆt luèng réng 1 m - 1,2 m, gi÷a hai luèng cã r·nh ®Ó ®i l¹i.
Luèng −¬ng lµ n¬i gieo h¹t, c©y con mäc lªn rÊt dµy, chØ mét thêi gian ng¾n sau khi mäc ®·
ph¶i nhæ lªn, ®em trång vµo bÇu. V× lµ n¬i ®Ó −¬ng c©y míi mäc nªn ®Êt ph¶i tèt, tho¸ng, cã
thÓ trén nhiÒu tro, trÊu, bæi, ch¨m t−íi cho ®ñ ®é Èm vµ trªn luèng −¬ng th−êng cã m¸i che
b»ng r¬m, r¹, l¸ dõa, cã thÓ ®iÒu tiÕt ¸nh s¸ng.
CÇn nhÊn m¹nh lµ ë luèng −¬ng, c©y non rÊt dÔ bÞ s©u bÖnh ph¸ h¹i nªn luèng ph¶i cao, tho¸t
n−íc, lµm ®Êt ph¶i kü sau khi ®Ó ¶i mét thêi gian, ®Ó gi¶m bít mÇm bÖnh.
Còng cã nh÷ng luèng −¬ng dïng ®Ó −¬ng c¸c c©y ®· lín, chuÈn bÞ ghÐp nh− : xoµi, b¬, sÇu
riªng, mÝt, ch«m ch«m... nh−ng nªn chó ý lµ sau khi ®· ghÐp ®¸nh c©y ®i trång kh«ng ®−îc ®Ó
bÇu vì, trång dÔ chÕt cho nªn ®Êt ph¶i nÆng cã thÓ b¸m chÆt vµo gèc vµ rÔ c¸i.
¦¬ng c©y trong bÇu lµ mét kü thuËt míi, nªn nãi chi tiÕt h¬n mét chót. BÇu ë ®©y lµ c¸i tói
chÊt dÎo bÇng PE, trong cã mét hçn hîp ®Êt, tro gäi lµ m«i tr−êng vµ c©y gièng mäc trong
m«i tr−êng nµy cã thÓ mäc cßn tèt h¬n ë trªn luèng. ë n−íc ngoµi, khi c©y cßn nhá 1 - 2
th¸ng tuæi ng−êi ta dïng bÞch nhá mµng PE máng d−íi 0,03 mm ; c©y lín lªn ®−îc chuyÓn
sang bÞch to h¬n dµy h¬n, mµu ®en ®Ó cho t¶o kh«ng ph¸t triÓn vµ bé rÔ ®−îc ph¸t triÓn b×nh
th−êng kh«ng bÞ ¶nh h−ëng cña ¸nh s¸ng. B¶ng 1 lµ kÝch th−íc, chiÒu dµy vµ mµu s¾c mµng
cña nh÷ng bÞch dïng ë Malaixia cho c¸c c©y nh− : sÇu riªng, ca cao, cµ phª.

Tuæi c©y KÝch th−íc tói dÑt (ch−a ChiÒu dµy Sè lç thñng Mµu s¾c Khèi l−îng
gièng nhåi ®Êt) mµng P.E. / 1 tói mµng P.E. bÇu tÝnh c¶
(th¸ng) (mm) ®Êt (kg.)
Dµi (cm) Ngang (cm)

3–4 25 18 0,04 20 Tr¾ng 2,7

4–5 30 20 0,05 30 §en 4,5

5–6 35 23 0,064 40 §en 6,8

Trªn 6 th¸ng 40 25 0,064 50 §en 9,0

ë miÒn Nam hiÖn nay chØ míi dïng phæ biÕn nh÷ng bÞch PE nhá, mµng máng mµu tr¾ng, chØ
®ñ søc mang kho¶ng vµi l¹ng ®Êt, nhiÒu l¾m 1 - 2 kg. ChØ ë c¸c n«ng tr−êng trång cao su míi
dïng c¸c bÞch ®en cì to, thÝch hîp víi nh÷ng c©y t−¬ng ®èi lín dïng lµm gèc ghÐp.
Tèt nhÊt khi c©y con võa mäc tõ h¹t ra nªn ®em −¬ng vµo c¸c bÞch nhá, ®ùng 1, 2 l¹ng ®Êt,
mçi c©y mét bÞch. Khi c©y lín lªn ®· vµi ba th¸ng tuæi th× chuyÓn sang nh÷ng bÞch lín dµy,
tèt h¬n c¶ lµ mµu ®en, cã lç tho¸t n−íc, ®ùng ®−îc 4 - 5 kg ®Êt trë lªn vµ c©y con ë ®ã 6
th¸ng, 1 n¨m cho ®Õn khi ®ñ kÝch cì ®Ó ghÐp.
¦¬ng c©y trong tói PE nªn chó ý c¸c kü thuËt sau ®©y:
- Sau khi mäc : giai ®o¹n ph¸t triÓn ®Çu tiªn cña c©y con lµ ra rÔ, do ®ã ®Êt ph¶i tho¸ng, ®ñ
«xy. Lý t−ëng nhÊt lµ ®Êt mïn hoai nh−ng mïn th−êng qu¸ nhÑ c©y dÔ ®æ nªn th−êng
trong bÞch ng−êi ta dïng mét phÇn mïn, mét phÇn c¸t, mét phÇn ®Êt thÞt trén ®Òu c©y cßn
nhá cÇn tho¸ng th× t¨ng mïn lªn mét chót. Khi c©y lín lªn cÇn ¨n th× t¨ng phÇn ®Êt thÞt lªn
mét chót. Cã ng−êi dïng tro, x¬ dõa, vôn trÊu, mïn c−a thay cho mïn nh−ng kh«ng tèt
b»ng vµ chØ nªn dïng khi c©y míi mäc, cÇn tho¸ng h¬n lµ cÇn ¨n.

5
- BÇu Ýt ®Êt, l¹i n»m trªn mÆt ®Êt dÔ mÊt n−íc nªn ph¶i t−íi th−êng xuyªn. Mµng PE kh«ng
thÊm n−íc, rÔ non bÞ óng n−íc lµ thèi ngay. Do ®ã ph¶i ®ôc lç tho¸t n−íc ë ®¸y bÞch. NÕu
lµ nh÷ng bÇu lín chøa 5 - 7 kg ®Êt trë lªn d−íi ®¸y c¸c bÞch ng−êi ta th−êng ®æ mét líp ®¸
sái ®Ó cho n−íc kh«ng ®äng d−íi ®¸y.
- N¨ng thay bÞch cho nh÷ng c©y to, l©u n¨m nh− xoµi, sÇu riªng, b¬, vµi lÇn cho ®Õn khi c©y
®ñ tuæi ghÐp. Kh«ng sî ®øt rÔ v× c©y con dÔ ra rÔ míi vµ ®¸ng lo h¬n lµ c©y con ®ãi dinh
d−ìng do Ýt ®Êt, bÞ bã rÔ ¶nh h−ëng lín tíi ph¸t dôc sau nµy.
- RÊt chó ý phßng trÞ s©u bÖnh cho v−ên −¬ng v× cã thÓ l©y bÖnh cho c¶ v−ên c©y sau nµy.

iv. NH÷NG PH−¬NG PH¸P NH¢N GièNG CHÝNH

1. Gieo h¹t
H¹t lµ ph−¬ng ph¸p nh©n gièng tù nhiªn cña hÇu hÕt c¸c c©y ¨n tr¸i, tr−íc khi con ng−êi can
thiÖp vµo b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n t¹o nh− : chiÕt, ghÐp, c¾m hom.
¦u ®iÓm cña gieo h¹t lµ :
- §¬n gi¶n, nhanh chãng, dÔ vËn chuyÓn, dÔ b¶o qu¶n do ®ã Ýt tèn kÐm vÒ c©y gièng.
- C©y non tõ h¹t kháe, cã bé rÔ ¨n s©u, cµnh l¸ ph¸t triÓn m¹nh sèng l©u.
Nh−îc ®iÓm chÝnh cña c©y gièng nh©n tõ h¹t lµ :
- NhiÒu biÕn dÞ, c©y mÑ tèt nh−ng c©y con cã thÓ xÊu; nh÷ng c©y con nh©n tõ mét c©y mÑ
rÊt kh¸c nhau, s¶n l−îng vµ chÊt l−îng kh«ng ®ång ®Òu.
- C©y nh©n tõ h¹t l©u ra tr¸i, chiÕm ®Êt nhiÒu do kÝch th−íc lín.
Nh÷ng nh−îc ®iÓm trªn ®©y rÊt quan träng khi trång kinh doanh v× thÕ hiÖn nay ng−êi ta chØ
chñ yÕu nh©n gièng b»ng ph−¬ng ph¸p v« tÝnh, chØ dïng h¹t trong mét sè tr−êng hîp nh− :
m¨ng côt, ®u ®ñ, ®iÒu, m·ng cÇu dai, chïm ruét, mét sè gièng xoµi nh− : xoµi b−ëi... v× c¸c lý
do kh¸c nhau.
Cã thÓ gieo h¹t th¼ng vµo chç ®Þnh trång nh− tr−êng hîp trång ®iÒu, trång m·ng cÇu dai
qu¶ng canh ë ®Êt c¸t ven biÓn.
Tèt h¬n lµ nªn gieo vµo nh÷ng luèng −¬ng, gieo hµng dµy khi ®· cã mét hai l¸ thËt, cÊy riªng
vµo bÞch PE, mçi bÞch mét c©y, ®îi c©y lín lªn, khi ®¹t kÝch th−íc thÝch hîp th× ®em trång ë
vÞ trÝ cè ®Þnh nh− m¨ng côt, ®u ®ñ, m·ng cÇu, ®iÒu v.v... hoÆc ®em ghÐp khi mÇm ghÐp sèng
míi ®em trång nh− : xoµi c¸t, sÇu riªng, b¬, ch«m ch«m, mÝt, nh·n, cam sµnh vµ nhiÒu c©y ¨n
tr¸i kh¸c.
CÇn chó ý mÊy kü thuËt sau khi gieo h¹t.

a. Nªn thö søc n¶y mÇm tr−íc khi gieo

C¸ch thö ®¬n gi¶n : ®Ó vµi chôc h¹t trong mét c¸i ®Üa trªn ®Ó mét l−ît c¸t Èm ®é 1 cm bäc
gi÷a 2 m¶nh v¶i mµu. NÕu tØ lÖ mäc d−íi 50% th× bá h¹t ®i v× nh÷ng c©y mäc lªn th−êng
nhiÔm bÖnh, ph¸t triÓn xÊu.
Do biÕt tØ lÖ n¶y mÇm cã thÓ ®iÒu chØnh l−îng h¹t. VÝ dô h¹t mäc 90% trë lªn th× gieo 2, 3
h¹t, lÊy mét c©y - tû lÖ mäc chØ 60 - 70% ph¶i gieo tíi 3 - 4 h¹t ®Ó lÊy mét c©y.

6
b. §· cã h¹t tèt råi, khi gieo, h¹t cã thÓ mäc ®−îc hay kh«ng l¹i cßn tïy mét sè ®iÒu kiÖn
- §ñ «xy (®Êt xèp tho¸ng).
- §ñ n−íc (®é Èm 60 - 70%).
- §ñ nhiÖt.
- Kh«ng cã s©u bÖnh ph¸ h¹i h¹t.
ë miÒn Nam, gÇn nh− quanh n¨m, lóc nµo nhiÖt ®é còng thuËn ë trong giíi h¹n 250C - 350C;
®é nhiÖt thuËn h¹t mäc nhanh nªn còng cã Ýt s©u bÖnh ph¸ h¹i vµ chØ cã 2 ®iÒu kiÖn: ®ñ «xy
vµ ®ñ Èm lµ cã ¶nh h−ëng lín nhÊt ®Õn søc n¶y mÇm. Hai ®iÒu kiÖn nµy l¹i th−êng m©u thuÉn
víi nhau: Èm qu¸ th× thiÕu «xy vµ nhiÒu «xy qu¸ th× l¹i hay thiÕu ®é Èm.
Gi¶i quyÕt m©u thuÉn nµy b»ng c¸ch gieo h¹t ë ®Êt cã kÕt cÊu thÝch hîp, nhiÒu mïn, nhiÒu
c¸t, ®Æt h¹t ë ®é s©u thÝch hîp kh«ng qu¸ n«ng, hoÆc qu¸ s©u, th−êng ®é s©u ®Æt h¹t kh«ng
qu¸ 3 - 4 lÇn ®−êng kÝnh cña h¹t, t−íi nhÑ ®Ó cã ®é Èm - phñ r¸c båi lªn trªn mÆt ®Êt khi gieo
xong nh−ng chó ý g¹t bá bít r¸c bæi khi h¹t b¾t ®Çu mäc kÎo thiÕu ¸nh s¸ng mÇm sÏ mäc
vèng.

2. T¸ch chåi
Nh©n gièng b»ng h¹t gäi lµ nh©n h÷u tÝnh. TÊt c¶ c¸c ph−¬ng ph¸p nh©n gièng kh¸c kh«ng
dïng ®Õn h¹t gäi lµ v« tÝnh. Do kh«ng ph¶i dïng ®Õn h¹t, kh«ng cã biÕn dÞ, c¸c c©y con gièng
hÖt c©y mÑ. §ã lµ −u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nh©n v« tÝnh: t¸ch chåi, chiÕt ghÐp, c¾m hom
v.v...
Trong c¸c ph−¬ng ph¸p nµy ®¬n gi¶n nhÊt lµ ph−¬ng ph¸p t¸ch chåi. Chåi lµ mét khÝ quan
nh©n gièng tù nhiªn, h×nh thµnh ë mét sè loµi c©y nh− chuèi, døa (th¬m). Chåi cã ®ñ ba bé
phËn c¬ b¶n nhÊt cña mét thùc vËt cÊp cao; mÇm sinh tr−ëng (ngän), l¸ vµ rÔ dï ë d¹ng ph«i
thai nh−ng b»ng m¾t th−êng cã thÓ nh×n thÊy.
§Æt chåi xuèng ®Êt ®· lµm nhá ®ñ Èm th× chåi ra rÔ dÔ dµng còng nh− h¹t vËy. Ng−êi lµm
v−ên chØ cÇn chän nh÷ng chåi kháe nhÊt th× sÏ cã c©y tèt. VÝ dô ë døa cã 4 lo¹i chåi : chåi
gèc ®©m tõ phÝa gèc c©y døa ®éi ®Êt ngoi lªn, chåi n¸ch mäc ë n¸ch l¸ døa, chåi cuèng mäc
ngay ë phÝa d−íi tr¸i døa vµ chåi cuèng ë ngän tr¸i døa, dïng tay cã thÓ bÎ g·y, t¸ch khái tr¸i
døa. Ng−êi ta th−êng dïng chåi n¸ch ®Ó nh©n gièng v× nhiÒu, kháe, dÔ thu ho¹ch l¹i b¶o qu¶n
®−îc l©u. Chåi chuèi th× mäc tõ cñ chuèi ra, chän nh÷ng chåi mËp, d−íi to trªn nhá dÇn.
Mét sè loµi c©y th©n gç nh− hång §µ l¹t nÕu khi c©y cßn nhá c¾t th©n s¸t gèc, vun ®Êt cao lªn
®Ó phñ kÝn gèc th× còng sÏ mäc lªn nhiÒu th©n míi còng gäi lµ chåi, mçi chåi cã rÔ kÌm theo,
t¸ch ra còng cã thÓ mäc thµnh c©y míi.

3. ChiÕt (bã)
NÕu cã mét cµnh b¸nh tÎ (kh«ng qu¸ non còng kh«ng qu¸ giµ) dïng dao s¾c c¾t hai vßng trßn
ë ch©n cµnh, c¸ch nhau ®é 3 - 4 cm, bãc ®i khoanh vá ë gi÷a hai vßng, ®îi mét vµi ngµy lÊy
®Êt Èm trén r¬m, trÊu, mïn c−a bã thµnh mét c¸i bÇu ®Êt, bäc mét m¶nh ny-l«ng quanh bÇu
®Ó gi÷ Èm, th× vµi th¸ng sau, ë trªn khoanh vá ®· bãc ®i, phÝa gÇn víi ngän cµnh sÏ ra nh÷ng
rÔ gäi lµ rÔ khÝ sinh. C¾t rêi khái c©y mÑ ®em −¬ng ë bÞch PE hay luèng −¬ng sÏ cã mét c©y
míi, ng−êi lµm v−ên gäi lµ cµnh chiÕt.

7
 H×nh 1 : ChiÕt trªn kh«ng
A. Cµnh ®· bãc mét khoanh vá réng kho¶ng 2,5 - 3,5 cm.
B. Bót l«ng dïng ®Ó quÐt chÊt kÝch thÝch.
C. N¬i quÐt chÊt kÝch thÝch.
D. Bäc ®Êt trén r¬m ®Ó t¹o thµnh bÇu chiÕt.
E. Buéc miÕng poliªtilen ra ngoµi m«i tr−êng (bÇu) ®Ó gi÷ Èm.

Cµnh chiÕt cã ra rÔ ®−îc hay kh«ng, nhiÒu hay Ýt, tïy nhiÒu yÕu tè nh− :
- Loµi c©y
- Tuæi c©y
- Chän cµnh trªn c©y ®Ó chiÕt
- Thêi tiÕt, khÝ hËu, mïa chiÕt thÝch hîp hay kh«ng
- Kü thuËt chiÕt.
Ph−¬ng ph¸p chiÕt ¸p dông chñ yÕu ë c¸c n−íc Ch©u ¸ ®Æc biÖt ë c¸c n−íc nhiÖt ®íi. C¸c
n−íc ph−¬ng T©y Ýt dïng cã lÏ do c¸c ®iÒu kiÖn : gi¸ thµnh c©y gièng v.v...
¦u ®iÓm chñ yÕu cña chiÕt cµnh lµ c©y gièng ph¸t triÓn nhanh, chãng ra tr¸i nh−ng nh−îc
®iÓm lµ tèn c«ng, ®−îc Ýt c©y gièng, tæn th−¬ng kh¸ nhiÒu ®Õn c©y mÑ.

8
a. ChiÕt cµnh nh÷ng lo¹i c©y nµo?
§a sè c©y ®· hãa gç ®Òu cã thÓ chiÕt, trõ nh÷ng c©y khã ra rÔ khi chiÕt nh− : m¨ng côt, hång
§µ L¹t.
Ra rÔ dÔ dµng, thêi gian chiÕt ng¾n chØ mét vµi th¸ng cã nh÷ng c©y nh− : æi, chanh, cam,
quýt, b−ëi, v¶i (§µ L¹t), mËn (gioi), x¬ri. PhÇn lín nh÷ng c©y ¨n tr¸i kh¸c, kÓ c¶ nh÷ng c©y
cã thÓ nh©n b»ng h¹t ®Òu cã thÓ chiÕt cµnh duy chØ kh¸c nhau vÒ thêi gian ra rÔ sím hay
muén : nh·n, ch«m ch«m, xoµi, sÇu riªng, mÝt, khÕ, xap«chia v.v... vµ nhiÒu c©y ¨n tr¸i kh¸c
n÷a.

b. Tuæi c©y vµ tuæi cµnh chiÕt còng ¶nh h−ëng ®Õn viÖc ra rÔ
Nh÷ng cµnh chiÕt ë trªn nh÷ng c©y t¬ ch−a ra tr¸i ra rÔ nhanh nhÊt. C©y ra tr¸i råi khã chiÕt
h¬n vµ nh÷ng c©y ®· giµ, ra tr¸i ®· nhiÒu n¨m ®· kiÖt søc th× rÊt khã chiÕt. Cµnh chiÕt dï cã
sèng ch¨ng n÷a, c©y gièng còng xÊu, khã cã s¶n l−îng cao vµ chÊt l−îng tèt.
Dï cho c©y cßn trÎ còng ph¶i chän cµnh ®Ó chiÕt. XÊu nhÊt lµ nh÷ng cµnh giµ, ®−êng kÝnh
nhá ë phÝa thÊp, bÞ t¸n c©y che hÕt ¸nh s¸ng, Ýt chÊt ®−êng bét trong th©n l¸. Cµnh mäc dùng
®øng gÇn ngän, tuy tèt h¬n mét chót nh−ng cã qu¸ nhiÒu ®¹m, Ýt ®−êng bét trong th©n l¸ nªn
ch−a ph¶i lµ lý t−ëng. Tèt nhÊt nªn chän nh÷ng c©y mäc h−íng lªn trªn, chªnh chÕch so víi
®−êng qu¶ däi, ®−êng kÝnh to b»ng ngãn tay c¸i trë lªn kh«ng qu¸ giµ hoÆc qu¸ non kho¶ng 1
®Õn 2 n¨m tuæi, mµu s¾c vá kh«ng qu¸ xanh còng kh«ng qu¸ sÉm. Nh÷ng cµnh nµy ë chç
nhiÒu ¸nh s¸ng, quang hîp tèt, dinh d−ìng ®Çy ®ñ, lãng ng¾n, cµnh mËp, ra rÔ nhanh chãng lµ
nh÷ng cµnh chiÕt lý t−ëng nhÊt.

c. Mïa chiÕt
Nªn chiÕt vµo mïa m−a, kho¶ng th¸ng 5, 6 miÒn Nam v× c¸c lý do sau :
- VÒ mïa m−a, c©y lªn nhùa, cµnh ra rÔ m¹nh.
- VÒ mïa m−a, nhiÖt ®é kh«ng qu¸ cao, n¾ng Ýt soi vµo bÇu chiÕt, ®Êt trong bÇu kh«ng bÞ
kh« thuËn tiÖn cho viÖc ra rÔ.

d. Kü thuËt chiÕt
- Khoanh vá bãc ®i Ýt nhÊt còng ph¶i cã chiÒu dµi 3 - 4 cm tïy theo cµnh to nhá. Bãc vá
xong, lÊy sèng dao c¹o hÕt chÊt nhên trªn mÆt gç ë d−íi vá ®Ó lo¹i bá tÇng sinh gç, ®Ó
kh« 2, 3 ngµy råi míi lÊy ®Êt ®¾p lªn. §¾p ®Êt ngay, tÇng sinh gç cßn sèng sÏ h×nh thµnh
mét cÇu dinh d−ìng míi, kh«ng ra rÔ.
- §Êt ®¾p lªn chç vá bÞ bãc ra lµ ®Êt bïn ph¬i kh«, ®Ëp nhá sau ®ã ®æ n−íc nhµo vµo r¬m,
trÊu, mïn c−a v.v… cho xèp råi ®¾p quanh chç bãc vá, thµnh h×nh mét n¾m c¬m, gi÷a
ph×nh to, hai ®Çu nhá. Sau ®ã buéc bªn ngoµi mét m¶nh ni- l«ng tèt nhÊt mµu ®en, nÕu lµ
mµu tr¾ng th× buéc thªm bªn ngoµi mét l−ît giÊy b¸o, giÊy b×a, mo cau, bÑ... ®Ó che ¸nh
s¸ng. PhÝa trªn, phÝa d−íi bÇu chiÕt buéc 2 vßng d©y ®Ó gi÷ chÆt bÇu quanh chç khoanh vá
®· bäc. Buéc h¬i láng vßng d−íi phßng khi n−íc m−a lät vµo trong bÇu kh«ng tho¸t ra
®−îc vµ lµm thèi rÔ.
- Tr−êng hîp dù kiÕn khã ra rÔ (c©y giµ, cµnh to, lo¹i c©y khã chiÕt v.v...) cã thÓ dïng chÊt
kÝch thÝch IAA, IBA, NAA v.v... VÝ dô, muèn dïng chÊt kÝch thÝch IBA 5000 ppm... th×
lÊy 1 gam IBA nguyªn chÊt pha trong 100 cc cån ªtylic sau ®ã pha thªm 100 cc n−íc cÊt.

9
 Trén ®Òu råi dïng bót l«ng quÐt dung dÞch nµy b«i lªn ch©n cµnh ®· bãc vá, n¬i sÏ ra rÔ.
B«i vßng quanh ch©n cµnh lªn trªn vá víi mét chiÒu dµi 2 - 2,5 cm, nh− trong h×nh vÏ. B«i
kÝch thÝch xong råi míi bã.

e. C¾t cµnh chiÕt. H¹ thæ

6- 8 tuÇn lÔ sau khi chiÕt (bã) th× cµnh b¾t ®Çu ra rÔ. §îi kho¶ng vµi tuÇn lÔ n÷a khi rÔ ra
nhiÒu th× c¾t cµnh chiÕt ®em gi©m vµo luèng −¬ng hay trong bÞch. Che n¾ng vµ n¨ng t−íi, gi÷
Èm kho¶ng 5, 6 tuÇn lÔ n÷a, khi cµnh ra rÔ thø sinh míi ®em trång. NÕu gi©m vµo luèng −¬ng
ph¶i chän n¬i ®Êt ch¾c, khi ®¸nh c©y ®i trång khái vì bÇu. ViÖc gi©m cho ra rÔ gäi lµ h¹ thæ.
SÏ cã mét tØ lÖ cµnh trong qu¸ tr×nh gi©m vµng l¸ kh«ng ra rÔ thø sinh, do nhiÒu nguyªn nh©n
ph¶i lo¹i bá (th−êng 10 - 20%).

4. C¾m hom
Hom lµ mét ®o¹n th©n, cµnh, rÔ hay l¸ c¾t rêi khái c©y mÑ, c¾m xuèng ®Êt nÕu ®iÒu kiÖn
nhiÖt, ®é Èm thÝch hîp sÏ ra rÔ, n¶y mÇm thµnh mét c©y con míi.
ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, c¾m hom ®· trë thµnh mét ph−¬ng ph¸p nh©n gièng rÊt quan träng,
còng nh− ph−¬ng ph¸p ghÐp, ¸p dông cho c©y ¨n tr¸i vµ nhÊt lµ cho c¸c c©y c¶nh, cho c¸c loµi
hoa v× nhiÒu loµi dÔ nh©n gièng bµng ph−¬ng ph¸p nµy. ¦u ®iÓm c¬ b¶n cña nh©n gièng b»ng
c¾m hom lµ nh©n gièng nhanh, hÖ sè nh©n gièng cao. ë Ch©u Phi ng−êi ta ®· tÝnh r»ng nÕu
nh©n gièng c©y æi b»ng c¸ch c¾m hom ngän cã bóp vµ 2, 3 l¸ th× sau 4 th¸ng cã thÓ s¶n xuÊt
ra 4000 c©y gièng (còng trong thêi gian ®ã nÕu chiÕt cµnh nhiÒu l¾m còng chØ chiÕt ®−îc vµi
ba chôc cµnh, c©y gièng tuy lín h¬n, nh−ng kh«ng ®ång ®Òu).
Tuy nhiªn, c¾m hom lµ ph−¬ng ph¸p nh©n gièng c«ng nghiÖp. Ph¶i cã v−ên −¬ng lín ®Ó ®Æt
c¸c bÇu xuèng ®Êt, chÕ c¸c khay b»ng chÊt dÎo, ph¶i x©y c¸c bÓ gi©m thay cho luèng −¬ng ®Ó
thao t¸c ®−îc tiÖn lîi, tho¸t n−íc dÔ dµng, cã thiÕt bÞ t−íi, phun mï, cã khi ph¶i cã nhµ kÝnh
hoÆc chÊt dÎo gi¶ kÝnh ®Ó ®iÒu hßa ®é Èm, ®é nhiÖt. Ph¶i dïng chÊt kÝch thÝch vµ nguyªn liÖu
®Ó c¾m hom ph¶i s¶n xuÊt ë mét v−ên nguyªn liÖu riªng.
ë ViÖt Nam trång c©y ¨n tr¸i cßn ë quy m« nhá, ngoµi nh©n b»ng h¹t ra, chØ sö dông hai
ph−¬ng ph¸p nh©n gièng v« tÝnh : chiÕt (bã) vµ ghÐp, ch−a cã nhu cÇu nh©n gièng hµng ngµn
v¹n c©y, nhanh, rÎ vµ ®ång ®Òu nªn ch−a sö dông réng r·i ph−¬ng ph¸p c¾m hom. C¸c c¬
quan nghiªn cøu khoa häc còng ch−a nghiªn cøu nhiÒu vÒ ph−¬ng ph¸p nµy.
C¾m hom muèn cã kÕt qu¶ cÇn xö lý tèt c¸c vÊn ®Ò nh− : lo¹i c©y, chÊt l−îng hom, ®iÒu kiÖn
m«i tr−êng vµ kü thuËt c¾m hom.

a. Lo¹i c©y, lo¹i hom

Nãi chung c©y th©n mÒm khi c¾m hom dÔ sèng h¬n c©y th©n gç. §iÓn h×nh lµ mÝa, tre, c¸c
lo¹i cá thuéc hä lóa, rau muèng, khoai lang ®Òu nh©n gièng b»ng c¾m hom. Nh÷ng c©y ¨n tr¸i
thuéc lo¹i c©y leo nh− nho, d−a leo th©n cã 4 c¹nh, l¹c tiªn c¾m hom còng dÔ sèng. Cµ chua,
®u ®ñ còng dÔ c¾m hom nh−ng ng−êi ta chØ nh©n gièng b»ng h¹t v× dïng hom dÔ nhiÔm virót.
Mét sè c©y cµnh ®· hãa gç nh−ng ch−a cã nhiÒu bã sîi ë gç c¾m cµnh còng dÔ sèng, vÝ dô :
d©u t»m, x¬ri (Otalpighia), thanh yªn, phËt thñ, chanh nóm. Mét sè lín c¸c c©y gç lín kh¸c
nh− : xoµi, æi, sÇu riªng, m¨ng côt v.v... b×nh th−êng c¾m hom khã ra rÔ nh−ng nÕu ¸p dông
mét sè thñ thuËt nh− phun mï, gi÷ ch©n hom t−¬ng ®èi Èm, ®Çu hom m¸t, sö dông mét sè
chÊt kÝch thÝch nh− IBA, NAA còng ra rÔ nh−ng tØ lÖ sèng cßn thÊp vµ phô thuéc vµo mét sè
yÕu tè kh¸c nh− : chÊt l−îng hom, lo¹i c©y...

10
Chän cµnh ®Ó c¾m hom còng nh− chän cµnh ®Ó chiÕt, ph¶i theo mét sè tiªu chuÈn, nh−ng chÆt
chÏ h¬n v× hom ph¶i t¸ch rêi khái c©y mÑ, kh«ng nh− cµnh chiÕt cßn dÝnh víi c©y mÑ ®−îc
cung cÊp nhùa sèng, kh«ng dÔ chiÕt v× thiÕu n−íc, thiÕu dinh d−ìng v.v...
- Ph¶i lÊy hom ë c©y non v× ph−¬ng diÖn sinh lý, c¾t hom ë c©y giµ ®· ra hoa tr¸i nhiÒu lÇn
khã sèng.
- NÕu muèn cã nhiÒu cµnh ®Ó c¾t hom vµ hom cã chÊt l−îng tèt, nªn lËp mét v−ên gç lÊy
cµnh ®Ó c¾t hom, gåm toµn nh÷ng c©y non ®−îc ch¨m sãc tèt dÓ lÊy cµnh kh«ng cho ra
hoa kÕt tr¸i.
- Cµnh ®Ó lÊy hom th−êng lµ cµnh cßn trÎ, tõ 2 n¨m tuæi trë l¹i. Hom lÊy ë ®o¹n cµnh phÝa
d−íi ®· hãa gç, gäi lµ hom gç r¾n, khã ra rÔ h¬n nh−ng chèng chÞu tèt, kh«ng hay mÊt
n−íc, chÕt hÐo. Hom c¾t ë ®Çu cµnh non h¬n, dÔ chÕt hÐo nh−ng v× cßn non dÔ ra rÔ h¬n
nÕu ®−îc ch¾m sãc tèt.
- Cµnh ë phÝa gi÷a c©y mäc xiªn vÒ phÝa ¸nh s¸ng hom dÔ sèng nhÊt v× nhiÒu c¸c - b« - hy -
®rat (®−êng bét) cµnh mäc ®øng ë phÝa ngän chøa nhiÒu n−íc, nhiÒu ®¹m vµ cµnh phÝa
trong t¸n c©y, thiÕu ¸nh s¸ng, thiÕu c¸c - b« - hy - ®rat, thiÕu c¶ ®¹m dïng c¾m hom
kh«ng tèt.
- Hom cã l¸, hom cã ch©n (mÉu gç ë ch©n hom tiÕp nèi víi cµnh mÑ) cã hom cã s½n mét sè
m¾t ngñ, dÔ sèng v× cã chøa «- xin kÝch thÝch ra rÔ. Tuy nhiªn, hom cã l¸ dÔ mÊt n−íc
ph¶i n¨ng t−íi n−íc h¬n.
- VÒ kÝch cì cã thÓ cã hom dµi tíi 1 mÐt nh− hom c©y b«ng gßn (Eriodendron); còng cã thÓ
cã hom chØ dµi vµi ba x¨ng ti mÐt, cã 1 l¸, vÝ dô hom c©y trµ. §ã lµ tïy lo¹i c©y tïy sè
l−îng cµnh cã thÓ cung cÊp. §èi víi c¸c loµi c©y ¨n tr¸i cã thÓ nh©n b»ng c¾m hom nh−
nho, d−a leo 4 c¹nh, l¹c tiªn chØ cÇn dïng hom dµi 20 cm, cã 2 m¾t, kh«ng qu¸ non vµ qu¸
giµ ®Ó dÔ ch¨m sãc, nÕu cßn nhiÒu l¸, cã thÓ xÐn bít ®Ó ®ì mÊt n−íc.
- Ngoµi nh÷ng hom c¾t tõ th©n, cµnh, cã nhiÒu lo¹i c©y cã thÓ nh©n hom b»ng hom rÔ, hom
l¸.
Nh©n bµng hom l¸ cã c¸c c©y nh− hoa quúnh, hoa sèng ®êi, thu h¶i ®−êng (bÐgonia), c©y
thanh long nh©n b»ng nh¸nh, võa lµ th©n võa lµ l¸.
Mét sè c©y ¨n tr¸i rÊt dÔ nh©n b»ng hom rÔ, vÝ dô : sa- kª, hång (§µ L¹t), mËn (§µ L¹t), æi.
Bíi ®Êt lÊy nh÷ng rÔ ®−êng kÝnh kho¶ng 1 ngãn tay, c¾t thµnh tõng ®o¹n 15 - 20 cm, ®Æt n»m
ngang phñ ®Êt bæi, −¬ng trong v−ên −¬ng, ch¨m sãc nh− hom cµnh th× ra rÔ, ra mÇm non v.v...

b. Kü thuËt −¬ng c©y gièng b»ng hom

- Còng nh− h¹t cã thÓ −¬ng hom vµo bÇu hoÆc trªn luèng −¬ng.
- Khi s¶n xuÊt quy m« lín cã thÓ −¬ng trong nh÷ng bÓ, nh÷ng khay nhùa d−íi cã ®ôc lç
tho¸t n−íc.
- §Êt c¾m hom ph¶i thËt tho¸t n−íc tho¸ng. Lóc ®Çu dïng mét phÇn mïn mét phÇn c¸t, sau
khi hom ra rÔ, b¾t ®Çu nÈy mÇm cã thÓ chuyÓn sang chç thªm mét phÇn ®Êt thÞt (li-m«ng)
®Ó t¨ng dinh d−ìng. ë bÓ, ë tói P.E. d−íi ®¸y, nªn ®æ mét líp r¨m, c¸t th« v.v... cho tho¸t
n−íc.
- Hom cµnh th−êng c¾m nghiªng, phÝa gèc xuèng d−íi. (Khi hom kh«ng cã l¸ cã thÓ ®¸nh
dÊu phÝa gèc, hay phÝa ngän ®Ó khái c¾m ng−îc) - Hom rÔ cã thÓ ®Æt n»m ngang.
- Nh÷ng hom ra rÔ khã nh− æi, xoµi, ng−êi ta th−êng ¸p dông nh÷ng biÖn ph¸p trî lùc nh−
phun mï ®Ó hom kh«ng mÊt n−íc vµ m¸t ngän, dïng nh÷ng chÊt kÝch thÝch ra rÔ gièng

11
 nh− khi chiÕt : IAA, NAA, IBA v.v... vµi tr¨m ®Õn vµi ngµn ppm nhóng gèc hom vµo chÊt
kÝch thÝch - thêi gian ng©m ng¾n nÕu ®Æt, vµ dµi nÕu dung dÞch kÝch thÝch lo·ng.

5. GhÐp (Th¸p)
a. Lîi h¹i cña ghÐp
GhÐp tøc lµ g¾n cµnh hay ngän cña mét c©y nµy vµo gèc cña mét c©y kh¸c vµ sau khi tiÕp
hîp, c©y ghÐp sinh tr−ëng ra hoa kÕt tr¸i b×nh th−êng vµ ®iÒu quan träng lµ ngän lÊy tõ c©y
mÑ nµo th× ë c©y ghÐp vÉn gi÷ y nguyªn ®Æc tÝnh cña c©y mÑ ®ã.
Lîi cña ghÐp lµ :
- Nh©n ®−îc nhiÒu c©y gièng vµ kh«ng cã biÕn dÞ lín.
- Lîi dông ®−îc tÝnh chèng chÞu cña gèc ghÐp ®Ó trång nh÷ng loµi c©y cã gi¸ trÞ nh−ng
kh«ng cã tÝnh chèng chÞu. VÝ dô : ghÐp m·ng cÇu xiªm lªn b×nh b¸t ®Ó trång ë nh÷ng ®Êt
thÊp hay nhiÔm phÌn, ghÐp nho Ch©u ¢u lªn gèc nho Ch©u Mü chèng s©u Phylloxera lµm
c©y chÝn sím h¬n, sai tr¸i h¬n, c©y lïn xuèng ®Ó kh«ng chiÕm nhiÒu ®Êt vµ ®Ó kh¾c phôc
mét sè nh−îc ®iÓm kh¸c cña c©y dïng lµm cµnh ghÐp.
- Muèn thay gièng mét c©y l©u n¨m nh− xoµi, b¬, sÇu riªng b»ng mét gièng míi, th× c−a s¸t
gèc, ®îi nh¸nh míi bËt lªn, vµ ghÐp gièng míi lªn c¸c nh¸nh míi bËt, th× chØ 2 n¨m ®· cã
gièng míi, cßn ph¸ ®i trång l¹i cÇn 5 - 7 n¨m l¹i ph¶i tèn nhiÒu c«ng cña h¬n.
Khã kh¨n lµ ph¶i n¾m v÷ng ®Æc tÝnh cña gèc ghÐp còng nh− cµnh ghÐp, thao t¸c ghÐp kh«ng
khã nh−ng ph¶i cã kinh nghiÖm, ph¶i cã dông cô, cã nh÷ng tr−êng hîp tiÕp hîp khã v.v...

b. §iÒu kiÖn ®Ó ghÐp sèng

- ChØ cã thÓ ghÐp nh÷ng c©y cã huyÕt thèng gÇn nhau; còng gièng nh− ë ®éng vËt. VÝ dô :
cµnh ghÐp lµ cam sµnh, gèc ghÐp cã thÓ lµ cam mËt - nh÷ng ý kiÕn cho r»ng cã thÓ ghÐp
xoµi lªn gèc b−ëi lµ sai, vµ nÕu ghÐp thö sÏ thÊy kh«ng tiÕp hîp ®−îc vµ cµnh ghÐp sÏ
chÕt.
- Cµnh ghÐp víi gèc ghÐp, ph¶i ®ang lªn nhùa, b¾t ®Çu mét ®ît sinh tr−ëng míi, cho nªn, ë
miÒn Nam ghÐp vµo ®Çu mïa m−a (th¸ng 5, 6) lµ dÔ sèng nhÊt. NÕu ghÐp m¾t, cµnh ghÐp
kh«ng lªn nhùa th× kh«ng bãc ®−îc m¾t. T−íi n−íc hay bãn ph©n ®¹m, tr−íc khi ghÐp
còng t¨ng ®−îc tû lÖ sèng do t¨ng c−êng ®−îc sù l−u th«ng nhùa.
- Cµnh ghÐp vµ gèc ghÐp ph¶i non hay t−¬ng ®èi non míi dÔ sèng - Trong thùc tÕ ng−êi ta
dïng lµm gèc ghÐp nh−ng c©y con tuæi tõ 6 th¸ng ®Õn 24 th¸ng. Cµnh ghÐp còng ph¶i lµ
cµnh non b¸nh tÎ, 6 - 12 th¸ng tuæi vµ còng nh− cµnh lÊy hom, lÊy ë c©y cßn trÎ, ch−a ra
tr¸i cµng tèt.
- §iÒu c¬ b¶n nhÊt quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña ghÐp lµ “tÇng sinh gç” cña cµnh ghÐp ph¶i
tiÕp xóc chÆt víi tÇng sinh gç cña gèc ghÐp vµ khi ghÐp ph¶i buéc chÆt kh«ng cho kh«ng
khÝ n−íc m−a lµm chÕt. TÇng sinh gç lµ líp tÕ bµo non, trong vµ h¬i nh¬n nhít, khi bãc vá
mét cµnh non th× mét phÇn cña tÇng sinh gç cßn l¹i trªn gç, mét phÇn dÝnh theo vá. Hai
líp tÕ bµo sinh gç nµy tiÕp hîp tèt víi nhau th× míi h×nh thµnh m« tiÕp hîp, nhùa sèng tõ
gèc ghÐp lªn cµnh vµ ng−îc l¹i, nhùa chÝnh tõ cµnh ghÐp chuyÓn xuèng gèc ghÐp.

12
c. Kü thuËt ghÐp - c¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp
Cã nhiÒu c¸ch ghÐp vµ cã nh÷ng ng−êi ghÐp giái thùc sù lµ nh÷ng nghÖ nh©n. Tuy nhiªn, ®Ó
ghÐp sèng cÇn lµm theo mét sè chØ dÉn chung nh−:
- Gèc ghÐp : non trÎ ®ang lªn nhùa. NÕu cÇn, t−íi qua mét ®ît urª nhÑ 5 phÇn ngh×n 10 ngµy
tr−íc khi ghÐp. V× lý do trªn ®©y trong ®a sè tr−êng hîp ghÐp vµo ®Çu mïa m−a th¸ng V, VI
lµ thÝch hîp nhÊt.
- C©y mÑ cho cµnh ghÐp : trÎ kháe ®ang lªn nhùa, ch−a ra tr¸i cµng tèt. Khi ghÐp nhiÒu nªn
cã mét v−ên gç ghÐp gåm toµn nh÷ng c©y non ch¨m sãc ®Æc biÖt ®Ó cã nh÷ng cµnh ghÐp tiªu
chuÈn (nh− ë c¸c N«ng tr−êng Cao su).
Trªn c©y mÑ nªn lÊy cµnh ghÐp khi võa ngõng mét ®ît ra léc, l¸ tõ xanh non hay ®á tïy lo¹i
c©y, chuyÓn sang mµu xanh thÈm (l¸ chÝn).
- Gi÷ vÖ sinh cµng s¹ch cµng tèt v× bµo tö nÊm dÝnh vµo m¾t ghÐp lµm chÕt mét sè.
- Dao ghÐp ph¶i thËt s¾c, n¨ng mµi l¹i.
- Dï ghÐp b»ng ph−¬ng ph¸p nµo m« ph©n sinh (tøc tÇng sinh gç) cña cµnh ghÐp vµ cña gèc
ghÐp tiÕp xóc ®−îc víi nhau cµng nhiÒu cµng tèt.
D−íi ®©y lµ mét sè c¸c ph−¬ng ph¸p ghÐp chÝnh ¸p dông t¹i ViÖt Nam.

* GhÐp ¸p vµ ghÐp nªm c¾t ngän gèc ghÐp :

Hai c¸ch ghÐp nµy gièng nhau ë chç gèc ghÐp −¬ng trong bÇu. Khi ®ñ lín, buéc ®Çu lªn ®Æt,
hoÆc treo gÇn cµnh ghÐp cã ®−êng kÝnh t−¬ng ®−¬ng víi gèc ghÐp.
Kh¸c nhau ë chç khi ghÐp ¸p th× c¾t v¹t cho lé tÇng sinh gç ë gèc ghÐp còng nh− ë cµnh ghÐp
råi buéc cho Ðp chÆt vµo nhau. ¦u ®iÓm lµ dÔ sèng v× c¶ 2 thµnh phÇn ghÐp ®Òu cßn rÔ cßn l¸,
cã thÓ ghÐp sím (gèc ghÐp 6, 8 th¸ng tuæi). Nh−îc ®iÓm lµ khi ghÐp sèng råi ph¶i c¾t bá 2 lÇn
ngän gèc ghÐp vµ ch©n cµnh ghÐp; buéc khã kÝn, mïa m−a n−íc hay lät vµo vÕt ghÐp, ng¨n
c¶n tiÕp hîp.

13
 H×nh 2 : GhÐp ¸p
A. Gèc ghÐp; B. Cµnh ghÐp;
C. Chç rêi nhau sau khi ®· tiÕp hîp

Theo c¸ch ghÐp nªm, sau khi buéc bÇu lªn gÇn cµnh ghÐp, th× c¾t ngän gèc ghÐp vµ c¾t v¹t
thµnh h×nh nªm. Trªn cµnh ghÐp cÊt mét vÕt xiªn tõ d−íi lªn, kh«ng qu¸ s©u, chØ gÇn tíi
®−êng t©m cµnh ghÐp, luån ngän gèc ghÐp ®· vãt thµnh nªm vµo vÕt c¾t ë cµnh ghÐp råi buéc
chÆt (xem h×nh 3).

14
 H×nh 3 : GhÐp ¸p c¾t ngän gèc ghÐp
A. Cµnh ghÐp
B. Gãc ghÐp vãt thµnh h×nh nªm

¦u ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ buéc chÆt n¬i ghÐp kh«ng bÞ lung lay, n−íc m−a khã lät vµo
vµ khi ghÐp sèng chØ cÇn c¾t mét l¸t ë phÝa ch©n cµnh ghÐp. Tû lÖ ghÐp sèng còng cao v× gèc
ghÐp gi÷ ®−îc bé rÔ, nhùa vÉn di chuyÓn tèt. ë miÒn Nam ph−¬ng ph¸p ghÐp nªm phæ biÕn
h¬n ghÐp ¸p vµ cã thÓ dïng cho nhiÒu lo¹i c©y : t¸o gai, xoµi, æi, khÕ, nh·n, m·ng cÇu, sÇu
riªng, b¬ vµ nhiÒu lo¹i c©y kh¸c.

* GhÐp m¾t :
Khi ghÐp m¾t ng−êi ta chØ sö dông mét m¾t ë cµnh ghÐp cïng víi mét m¶nh vá trªn cã m¾t.
M¾t th−êng ë n¸ch mét l¸ vµ khi m¾t ®· “chÝn”, h×nh thµnh râ th× l¸ mang m¾t rông. Còng cã
khi l¸ ch−a rông th× c¾t phiÕn l¸ ®i chØ ®Ó l¹i cuèng sau 10 - 15 ngµy, cuèng l¸ rông m¾t bËt
kháe h¬n. NÕu bãc mét m¶nh vá ë gèc ghÐp ®i, kÝch th−íc m¶nh vá nµy y hÖt nh− m¶nh vá
mang m¾t ghÐp, ¸p m¶nh vá mang m¾t ë cµnh ghÐp vµo råi buéc chÆt, th× tÇng sinh gç ë m¶nh
vá mang m¾t ghÐp dÝnh chÆt víi tÇng sinh gç cña gèc ghÐp ë n¬i ®· bãc vá, mét m« sÑo gäi lµ

15
m« tiÕp hîp h×nh thµnh, nhùa sèng cña gèc ghÐp qua m« tiÕp hîp ®−a lªn m¾t ghÐp, vµ m¾t
ghÐp cã thÓ ph¸t triÓn còng gièng nh− khi ë trªn c©y mÑ cña m×nh. Nh− vËy, lµ ghÐp thµnh
c«ng, m¾t sèng.
Muèn cho m¾t sèng, ngoµi nh÷ng ®iÒu kiÖn ®· nãi ë trªn lµ m¾t ghÐp vµ gèc ghÐp ph¶i thuéc
cïng mét loµi c©y, (huyÕt thèng gÇn); gèc ghÐp vµ c©y lÊy m¾t ghÐp ®−¬ng trong giai ®o¹n
sinh tr−ëng m¹nh dÔ bãc vá. V× vËy ghÐp m¾t tèt nhÊt nªn tiÕn hµnh vµo ®Çu mïa m−a, khi ®ñ
n−íc vµ còng dÔ huy ®éng chÊt dinh d−ìng trong ®Êt sau khi c©y ngõng sinh tr−ëng vµo mïa
kh«. TÇng sinh gç rÊt dÔ chÕt v× vËy bãc xong ph¶i ghÐp ngay, kh«ng sê tay vµo, kh«ng ®−îc
lµm bÈn.
GhÐp m¾t nh©n ®−îc mét sè c©y gièng rÊt lín v× mçi m¾t cã thÓ nh©n ®−îc mét c©y. NÕu l¹i
tæ chøc v−ên −¬ng gç ghÐp ®èn th−êng xuyªn cho c©y ra nhiÒu cµnh v−ît cã mÆt tèt, mét mÐt
vu«ng v−ên gç ghÐp cã thÓ s¶n xuÊt ra vµi chôc cµnh, mçi cµnh mang hµng chôc m¾t ghÐp th×
hÖ sè nh©n cµng cao.

- GhÐp cöa sæ :
M¾t h×nh ch÷ nhËt chiÒu dµi 3 - 4 cm, chiÒu ngang 2 cm, m¾t to dÔ sèng h¬n m¾t bÐ nh−ng
cµnh ®Ó bãc m¾t ph¶i to. Trªn vá gèc ghÐp còng ph¶i bãc mét m¶nh vá t−¬ng ®−¬ng. Muèn
vËy lÊy dao ghÐp r¹ch 2 ®−êng däc, c¸ch nhau võa ®óng chiÒu ngang m¾t ghÐp. Sau dã, c¾t
mét nh¸t ngang phÝa d−íi, bãc vá thµnh mét m¶nh dµi h¬n chiÒu dµi m¾t ghÐp mét chót, phÝa
trªn cßn dÝnh víi gèc ghÐp. Cho m¾t ghÐp vµo ®óng vÞ trÝ ®· bãc vá. Sau cïng c¾t m¶nh vá
phÝa trªn, ®Ó thõa mét chót cho phñ kÝn mÐp trªn cña m¾t, kh«ng buéc ngang qua m¾t v× lµm
n¸t m¾t.
Ng−êi ta ghÐp m¾t h×nh cöa sæ cho nh÷ng c©y to nh− : sÇu riªng, xoµi, vó s÷a, ch«m ch«m,
v¶i, nh·n vµ cho mét sè c©y dÔ bãc vá nh− t¸o gai, m·ng cÇu.

16
 H×nh 4 : GhÐp cöa sæ khi vá gç ghÐp cßn xanh
A. Gèc ghÐp c¾t 3 l¸t, 2 däc dµi 5 - 7 cm, 1 ngang réng 1 – 1,5 cm.
B. Gèc ghÐp ®· nËy vá c¾t ng¾n cßn ®Ó l¹i l−ìi kho¶ng 1 cm.
L. L−ìi.
C. LÊy m¾t ghÐp ë cµnh gç ghÐp. Tay ph¶i kÑp phÝa ®u«i m¾t ghÐp, gi÷a dao ghÐp vµ
ngãn tay tr¸i; tay tr¸i kÐo cµnh gç ghÐp theo h−íng mòi tªn.
D. §Æt m¾t ghÐp vµo gèc ghÐp - phÝa d−íi m¾t ghÐp g¾n chÆt víi vÕt c¾t ë ®¸y trªn gèc
ghÐp; phÝa trªn m¾t ghÐp ®−îc kÑp d−íi l−ìi L.
E. D©y poli cßn ®ang tiÕp tôc buéc quanh m¾t ghÐp (®Ó chõa kh«ng quÊn lªn m¾t ghÐp).

- GhÐp ch÷ T : (xem h×nh 5)

C¾t mét nh¸t ngang, mét nh¸t däc h×nh ch÷ T trªn gèc ghÐp ë chç c¸ch cæ rÔ 20 - 30 cm. LÊy
sèng dao nËy khÏ ®Ó n©ng vá gèc ghÐp ë gi¸p ranh 2 vÕt c¾t ngang vµ däc, më mét cöa võa ®ñ
®Ó lïa m¾t ghÐp vµo. Khi lÊy m¾t ghÐp chØ cÇn lia l−ìi dao däc theo cµnh ghÐp tõ phÝa d−íi
lªn, l−ìi dao bËp vµo cµnh ghÐp ë phÝa d−íi m¾t c¸ch kho¶ng 5 - 7 mm vµ chØ mét nh¸t dao lµ
lÊy ®i mét m¶nh vá h×nh khiªn. PhÝa d−íi m¾t th−êng dao lÊy ®i mét vÉy gç máng, cã thÓ bãc
®i (nh− ë phÇn E h×nh 5). Qua miÖng më, cÇm m¾t ghÐp b»ng c¸i l−ìi phÝa trªn lïa m¾t ghÐp
vµo gi÷a ®−êng th¼ng ch÷ T tõ trªn xuèng (B, h×nh vÏ).
Sau ®ã c¾t l−ìi m¾t ghÐp thõa lßi ra ngoµi råi buéc (D, h×nh vÏ).

17
 H×nh 5 : GhÐp h×nh ch÷ T (xu«i)

GhÐp m¾t h×nh khiªn d−íi vá më h×nh ch÷ T rÊt tiÖn v× m¾t nhá dÔ lÊy, nh©n ®−îc nhiÒu c©y,
vµ th−êng dïng cho nh÷ng c©y nhá nh− cam, quÝt, chanh, æi, t¸o vµ ghÐp còng dÔ sèng.

- GhÐp cµnh :
Cµnh ghÐp lÊy ë ®Çu mét cµnh non, võa døt mét ®ît sinh tr−ëng, l¸ ®· bÊt ®Çu chuyÓn mµu th×
ghÐp dÔ sèng v× kh«ng qu¸ non hoÆc qu¸ giµ ®−êng kÝnh to h¬n bót ch× mét chót, chiÒu dµi 10
- 15 cm.
GhÐp cµnh cßn ch−a th«ng dông ë ViÖt Nam, kh«ng ph¶i v× lý do thêi tiÕt khÝ hËu mµ chØ do
tËp qu¸n. Cã nhiÒu tr−êng hîp ghÐp cµnh c©y gièng kháe mäc nhanh h¬n ghÐp m¾t, vÝ dô :
b¬, xoµi, m·ng cÇu.

18
- GhÐp nªm ngän (h×nh 6) :

LÊy thÝ dô ghÐp b¬. Gèc ghÐp lµ mét c©y b¬ kho¶ng 10 - 12 th¸ng tuæi −¬ng tõ mét h¹t b¬
lín, ®ang sinh tr−ëng m¹nh. C¾t ngän, bá ®i kho¶ng 3 - 4 cm phÇn ngän qu¸ non. Dïng dao
ghÐp s¾c bæ ®«i trªn mét vÕt mæ dµi, kho¶ng 4 cm (xem h×nh A). M¾t ghÐp lÊy tõ mét cµnh
mËp, ®−êng kÝnh b»ng ®−êng kÝnh gèc ghÐp, dµi kho¶ng 10 - 12 cm. Sau khi c¾t l¸, vãt nªm
dµi 4 cm, chªm vµo gèc ghÐp. B¬ cã nhùa th−êng tr¬n nªn cã thÓ dïng mét c¸i ®inh tre cè
®Þnh vÞ trÝ cµnh ghÐp (C, H×nh vÏ).
GhÐp nªm, ngän ¸p dông cho b¬, xoµi vµ cã thÓ cho nhiÒu c©y lín kh¸c.

19
- GhÐp nªm xiªn c¹nh (H×nh 7):

H×nh 7 : GhÐp nªm lÖch c¹nh gèc ghÐp

A. Cµnh ghÐp míi ®Æt vµo vÕt xÎ ch−a buéc. B. Buéc xong

Còng gièng nh− c¸ch ghÐp trªn nh−ng kh«ng c¾t ngän gèc ghÐp mµ dïng dao c¾t mét l¸t xiªn
tõ trªn xuèng d−íi vµo c¹nh gèc ghÐp vµ nªm cµnh ghÐp vµo ®ã. ¦u ®iÓm lµ nÕu cµnh ghÐp
kh«ng b¾t th× cã thÓ ghÐp l¹i dÔ dµng ë bªn c¹nh.

20
- GhÐp cµnh trªn ngän gèc ghÐp c¾t v¹t (h×nh 8)

H×nh 8 : GhÐp ngän v¹t

C¾t ngän gèc ghÐp ®Õn tËn chç ®· hãa gç. Xong, c¾t mét l¸t v¹t dµi nh− h×nh 8. Cµnh ghÐp
chän cïng mét ®−êng kÝnh víi gèc ghÐp còng c¾t mét l¸t v¹t (B) vµ 2 tiÕt diÖn cïng mét h×nh
thï, kÝch th−íc ¸p chÆt vµo nhau råi buéc chÆt. C¾t v¹t nh»m môc ®Ých t¨ng c−êng sù tiÕp xóc
gi÷a hai tÇng sinh gç. Ph−¬ng ph¸p nµy ¸p dông cho nh÷ng c©y to, cµnh gç ®· r¾n nh− xoµi,
æi, mÝt, m·ng cÇu, vó s÷a ë ViÖt Nam Ýt ¸p dông.

21
- GhÐp thay gièng hay ghÐp trªn gèc ghÐp giµ

H×nh 9 : GhÐp chÎ trªn c©y, cµnh lín

Khi trong v−ên cã mét hay nhiÒu c©y to nh−ng gièng xÊu cã thÓ ®èn bá råi trång l¹i, nh−ng
mÊt rÊt nhiÒu thêi gian ®Ó c©y lín lªn, cã bãng r©m, cã hoa cã tr¸i. ViÖc th−êng lµm ë c¸c
v−ên ph¸t triÓn lµ ®èn s¸t gèc ®Ó l¹i trªn mÆt ®Êt 40 - 50 cm th©n hay h¬n, gät nh½n mÆt ®èn
(hay mÆt c−a) dïng bóa hay dao to chÎ ®«i råi ghÐp cµnh, theo ph−¬ng ph¸p ghÐp nªm nh−
trong h×nh 9. Cµnh ghÐp ph¶i lµ cµnh ®· hãa gç mang vµi ba m¾t ngñ - vµ tÊt nhiªn cµnh ghÐp
lÊy tõ nh÷ng c©y gièng tèt muèn trång thay vµo gièng xÊu cò.
Còng cã thÓ chØ ®èn mét cµnh lín, ghÐp cµnh ghÐp lªn mÆt c¾t, nh÷ng cµnh ®Ó l¹i trªn c©y cò
gi÷ vai trß cung cÊp nhùa, th× cµnh ghÐp dÔ sèng h¬n.
§¬n gi¶n h¬n n÷a, ®èn c©y giµ, gièng xÊu, (®èn thÊp) cho c¸c chåi vät mäc lªn, c¾t bít chØ ®Ó
l¹i 3 - 4 chåi kháe nhÊt, ®îi c¸c cµnh nµy hãa gç nh−ng cßn sung nhùa ghÐp gièng míi lªn,
dï lµ ghÐp m¾t hay ghÐp cµnh, ph−¬ng ph¸p nµo còng dÔ sèng v× chåi vät sinh tr−ëng rÊt
m¹nh, nhiÒu nhùa.

22
V. NH¢N GIèNG MéT Sè C¢Y ¡N TR¸I CHÝNH
§èi víi mçi gièng c©y, ng−êi ta cã mét ph−¬ng ph¸p nh©n gièng riªng biÖt, do yªu cÇu sinh
lý cña c©y do ®iÒu kiÖn ®Êt n−íc, do tËp qu¸n v.v... Trong b¶ng tãm t¾t d−íi ®©y (xem b¶ng
tãm t¾t) lµ nh÷ng ph−¬ng ph¸p cã thÓ ¸p dông cho c¸c c©y ¨n tr¸i chÝnh, dùa vµo kinh nghiÖm
s¶n xuÊt ë miÒn Nam, nh−ng còng tham kh¶o kinh nghiÖm quèc tÕ vµ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ë
c¸c c¬ së nghiªn cøu.
C¸c ph−¬ng ph¸p ®Ò nghÞ kh«ng ph¶i lµ tiªn tiÕn nhÊt mµ c¨n cø vµo t×nh tr¹ng hiÖn nay cña
nghÒ trång c©y ¨n tr¸i ë ViÖt Nam. Mét sè dÉn chøng :
1. NhiÒu tr−êng hîp vÉn ph¶i chñ tr−¬ng gieo h¹t, vÝ dô : m·ng cÇu dai, ®iÒu, v× nh÷ng
ph−¬ng ph¸p nh©n v« tÝnh tuy ch¾c ch¾n nh−ng ch−a thÓ phæ cËp ®−îc v× kü thuËt nh©n
ch−a hoµn chØnh, ch−a cã dßng v« tÝnh tèt.
2. RÊt nhiÒu c©y nh− cam, b−ëi, nh·n, æi vÉn ph¶i chñ tr−¬ng chiÕt (bã) mÆc dï ghÐp, c¾m
hom cã thÓ kinh tÕ h¬n nhiÒu v× kü thuËt ghÐp c¾m hom ch−a ®−îc nghiªn cøu, thùc
nghiÖm kü, trong khi ng−êi lµm v−ên ë miÒn Nam ViÖt Nam ®· rÊt quen víi kü thuËt
chiÕt. Mét lý do n÷a lµ quy m« s¶n xuÊt cßn nhá, ch−a cÇn ®Õn ghÐp, c¾m cµnh ®Ó cã rÊt
nhiÒu c©y.
3. Ph−¬ng ph¸p ghÐp ®· ®−îc phæ biÕn tõ thêi Ph¸p nh−ng cßn nhiÒu vÊn ®Ò c¶ ng−êi lµm
v−ên vµ c¸n bé ch−a n¾m v÷ng, vÝ dô gèc ghÐp nµo thÝch hîp nhÊt cho nh÷ng gièng c©y
muèn ghÐp lªn, ¶nh h−ëng qua l¹i gi÷a cµnh ghÐp vµ gèc ghÐp thÕ nµo.
4. C¾m hom cã lÏ, h¬n c¶ ghÐp, lµ biÖn ph¸p nh©n gièng ®−îc c«ng nghiÖp hãa nhÊt do hÖ sè
nh©n gièng cao, gi¸ thµnh rÎ vµ thÝch hîp víi s¶n xuÊt lín h¬n c¶ nh−ng ch−a d−îc nghiªn
cøu nhiÒu, l¹i cÇn cã nh÷ng c¬ së vËt chÊt tèi thiÓu mµ ta ch−a cã (®iÒu hßa ®é nhiÖt, ®é
Èm...).
5. Cuèi cïng cÊy m« lµ ph−¬ng ph¸p hiÖn ®¹i nhÊt, do hÖ sè nh©n gièng rÊt cao, ®é ®ång ®Òu
lín, gi¸ thµnh cã thÓ h¹ thÊp, chØ míi ®−a vµo ViÖt Nam ch−a l©u vµ míi ¸p dông b−íc
®Çu cho chuèi, khoai t©y v.v. cßn c¸c c©y ¨n tr¸i kh¸c th× hoµn toµn ch−a ®−îc nghiªn cøu.

23
Nh©n gièng mét sè c©y ¨n tr¸i quan träng ë MiÒn Nam

C©y Gieo h¹t T¸ch chåi ChiÕt (bã) C¾m hom (cµnh, ngän) GhÐp (Th¸p)

B¬ + C©y gièng khoÎ nh−ng 0 + Cã thÓ sèng nh−ng 0 + GhÐp nªm ngän tèt
nhiÒu biÕn dÞ kh«ng kinh tÕ + nhÊt còng cã thÓ ghÐp
+ nªm cµnh. GhÐp m¾t tû
lÖ sèng thÊp
+ Ph−¬ng ph¸p nh©n
B−ëi 0 Gieo h¹t kh«ng ®Ó gi÷ 0 GhÐp m¾t trªn gèc b−ëi
gièng mµ ®Ó lÊy gèc + gièng chñ yÕu ë
+ ®−îc nh−ng kh«ng h¬n
ghÐp + ViÖt Nam chiÕt.

GhÐp trªn cam, quýt,

+ chanh còng ®−îc
nh−ng kÐm h¬n

Cam, Kh«ng gieo h¹t v× l©u ra 0 Tr−íc ®©y hay Chanh vµ quýt dÔ c¾m hom GhÐp m¾t lµ chÝnh
+ + + +
quýt, tr¸i. ChØ gieo h¹t nh÷ng dïng, nay Ýt dïng nhÊt. Cam khã h¬n hoÆc ch÷ T hoÆc cöa
+ +
chanh gièng ®a ph«i h¬n v× ghÐp tiÖn, sæ. Gèc ghÐp lµ b−ëi,
+ ®−îc nhiÒu c©y + cam, quýt, chanh, ch¾p
h¬n. v.v...

Ch«m Tr−íc ®©y sö dông 0 + ChiÕt ®−îc nh−ng 0 Ch−a thÝ nghiÖm + GhÐp m¾t lµ chÝnh trªn
+
ch«m nhiÒu. Nay gieo h¹t chØ + cµnh Ýt vµ yÕu + gèc ch«m ch«m dÝnh.
®Ó lÊy gèc ghÐp +

Chuèi, 0 + 0 0 0
døa +
+

24
C©y Gieo h¹t T¸ch chåi ChiÕt (bã) C¾m hom (cµnh, ngän) GhÐp (Th¸p)

§iÒu Cã thÓ gieo t¹i chç hay
+ gieo trong bÇu råi ®em
+ trång
§u ®ñ + Dïng phæ biÕn nh−ng
+ nªn bao hoa, cho tù thô
+ phÊn liªn tôc míi cã
gièng thuÇn.
0 + DÔ chiÕt, ®Æc biÖt + §−îc nh−ng ch−a kinh tÕ GhÐp ¸p, trªn gèc ®iÒu
+ tèt nhÊt
+ nhiÒu cµnh thÊp dÔ
ch«n xuèng ®Êt
GhÐp cµnh, ghÐp m¾t
+
khã h¬n
+ DÔ sèng nh−ng ®−îc Ýt c©y
0 0 GhÐp ngän ®−îc nh−ng
+ vµ hay truyÒn bÖnh virut + kh«ng hiÖu qu¶ kinh tÕ
vµ dÔ truyÒn bÖnh.

Dïng phæ biÕn tr−íc 0 + DÔ chiÕt, dïng + C¾m hom sèng nh−ng
Gioi + GhÐp m¾t, cµnh ®Òu dÔ
®©y, nay Ýt dïng + phæ biÕn kh«ng kinh tÕ
(mËn) + trªn gèc ghÐp cña
+ nhiÒu gièng mËn.

Hång §µ 0 Nh©n tõ h¹t, chÊt l−îng + Cã chåi 0 + Bíi rÔ c¾t hom dÔ sèng + GhÐp m¾t trªn gèc
L¹t kÐm. ChØ −¬m h¹t lÊy nh−ng rÔ Ýt + nh−ng ®−îc Ýt c©y + hång, c©y còng cã thÓ
gèc ghÐp + ghÐp cµnh

Hång Tõ h¹t c©y mäc chËm l¹i 0 + C©y khoÎ mäc 0 GhÐp m¾t hay ghÐp
+
xiªm cã biÕn dÞ. HiÖn nay chØ + nhanh nh−ng ®−îc + cµnh trªn gèc hång
(sap«chia) gieo ®Ó lÊy gèc ghÐp + Ýt caya gièng + xiªm. Mäc chËm
+ nh−ng ®−îc nhiÒu c©y
gièng.

25
C©y Gieo h¹t T¸ch chåi ChiÕt (bã) C¾m hom (cµnh, ngän) GhÐp (Th¸p)

KhÕ Mét sè gièng khÕ nh©n 0 + DÔ sèng nh−ng 0 + GhÐp ¸p hay ghÐp m¾t
+
tõ h¹t Ýt biÕn dÞ + ®−îc Ýt c©y gièng + trªn gèc khÕ chua hay
+ + ngät.

M·ng cÇu + Cã thÓ gieo th¼ng t¹i 0 Cã thÓ chiÕt d−íi 0 HiÖn ch−a ghÐp v× ch−a
+ ®Êt hay trªn
dai + chç, hoÆc gieo trong bÇu + cã gièng tèt. GhÐp m¾t
+ råi ®em trång kh«ng, nh−ng tû lÖ + to hay cµnh lªn gèc
sèng thÊp m·ng cÇu dai hay nª
(thÞt vµng) ®Òu tèt.
GhÐp lªn m·ng cÇu
xiªm hay b×nh b¸t
kh«ng tèt

M·ng cÇu + §−îc nh−ng nhiÒu biÕn 0 0 Ch−a thÝ nghiÖm + C¾m cµnh sèng ®−îc GhÐp lªn b×nh b¸t ®Ó
xiªm dÞ trång ë ®Êp thÊp nhiÔm
+
phÌn, tèt. GhÐp m·ng
+
cÇu xiªm lªn m·ng cÇu
+ dai hay ng−îc l¹i
kh«ng tèt.

26
C©y Gieo h¹t T¸ch chåi ChiÕt (bã) C¾m hom (cµnh, ngän) GhÐp (Th¸p)

M¨ng côt + H¹t gèc v« tÝnh, tiÖn vµ 0 0 Kh«ng ra rÔ + Ch−a ¸p dông trong n−íc, + Ch−a ¸p dông trong
+ rÎ nh−ng c©y l©u ra tr¸i. nh−ng ë n−íc ngoµi ®· thÝ n−íc, nh−ng cã thÓ
+ nghiÖm thµnh c«ng. ghÐp lªn gèc m¨ng côt
vµ c©y cïng häc k¸hc,
vÝ dô: bøa

MËn §µ Gieo h¹t mËn trë l¹i + MËn cã + ChiÕt ®−îc nh−ng + Bíi rÔ c¾t hom nh©n gièng + GhÐp m¾t hoÆc cµnh
0 d¹ng mËn chua, d¹i.
L¹t chåi rÔ + kh«ng kinh tÕ + ®−îc + trªn gèc ghÐp lµ ®µo,
d−íi t¸n b»ng ghÐp. + mËn, lª...
c©y.

MÝt Nh©n ®−îc b»ng h¹t 0 DÔ chiÕt, dïng c¸c 0 GhÐp ¸p dÔ sèng nhÊt.
+ + +
nh−ng l©u cã tr¸i vµ hay chÊt kÝch thÝch Cã thÓ ghÐp m¾t cöa sæ
+ +
biÕn dÞ. nh− IBA, NAA tû nh−ng m¾t ph¶i tá vµ
lÖ sèng cao. + khÝa ngoµi vá, lo¹i bít
mñ; gèc ghÐp lµ mÝt.

Nh·n Tr−íc ®©y nh©n tõ h¹t, 0 + DÔ sèng. C©y ThÝ nghiÖm dïng chÊt kÝch + GhÐp ¸p dÔ sèng nhÊt.
+ nay bá v× biÕn dÞ, chÊt 0 thÝch ch−a mÊy kÕt qu¶
+ gièng to ph¸t triÓn + Gèc ghÐp dïng nh·n
l−îng kÐm + nhanh nh−ng ®−îc + lång. GhÐp cµnh, ghÐp
Ýt. m¾t còng ®−îc nh−ng
sèng Ýt h¬n.
+ TiÖn lîi, ®−îc nhiÒu c©y
Nho 0 0 + ChiÕt dÔ nh−ng ViÖt Nam ch−a dïng
+ + nh−ng ë c¸c n−íc ph¸t
+ ®−îc Ýt c©y
+ + triÓn ng−êi ta ghÐp lªn
+ gèc chèng chÞu s©u
bÖnh.

27
C©y Gieo h¹t T¸ch chåi ChiÕt (bã) C¾m hom (cµnh, ngän) GhÐp (Th¸p)

æi Tr−íc ®©y ¸p dông, nay 0 + Hay sö dông nhÊt Trång ®−îc b»ng hom rÔ. + GhÐp m¾t hoÆc cµnh
+ bá v× c¸c ph−¬ng ph¸p + Trång c«ng nghiÖp ng−êi ta
+ ë ViÖt Nam hiÖn + trªn gèc ghÐp æi rÊt dÔ
nh©n kh¸c kinh tÕ h¬n + dïng hom ngän cã phun mï
+ nay. Còng ®−îc sèng
dïng ë nhiÒu n−íc vµ chÊt kÝch thÝch
nhiÖt ®íi Ch©u ¸

SÇu riªng + MiÒn §«ng cßn trång 0 ChiÕt cµnh ë c©y 0 Cßn thÝ nghiÖm + GhÐp trªn gèc sÇu
h¹t. MiÒn T©y kh«ng vµ + cßn non hoÆc míi
+ riªng. GhÐp m¾t to trªn
chñ yÕu nh©n gièng + ra tr¸i. C©y nhiÒu
+ gèc ghÐp 1 - 2 n¨m
b»ng chiÕt ghÐp tuæi ph¶i ®èn råi tuæi. GhÐp ¸p nÕu gèc
chiÕt ë cµnh non. ghÐp non tuæi h¬n.

T¸o gai + Tr−íc ®©y gieo h¹t, nay 0 + RÊt Ýt sö dông 0 Cßn thÝ nghiÖm Gèc ghÐp lµ t¸o d¹i hay
bá v× nh÷ng gièng tèt + t¸o chua. MiÒn B¾c hay
h¹t mäc yÕu l¹i cã biÕn + ghÐp m¾t cöa sæ. MiÒn
dÞ. + Nam ghÐp ¸p c¾t ngän
vãt nªm chªm vµo mét
vÕt c¾t c¹nh cµnh ghÐp,
xiªn lªn trªn.

Thanh 0 0 0 + Hom lµ nh÷ng khóc võa lµ 0

Long + th©n võa lµ cµnh l¸. DÔ thèi
+ nÕu c¾m s©u vµo ®Êt thÞt
Vó s÷a + Tr−íc dïng nay bá v× 0 + ChiÕt ®−îc nh−ng + ThÝ nghiÖm cã kÕt qu¶ + Gèc ghÐp lµ vó s÷a.
biÕn dÞ + ph¶i dïng cµnh to nh−ng ch−a ®−a ®−îc vµo + GhÐp m¾t hay cµnh ®Òu
®−îc Ýt c©y gièng s¶n xuÊt + ®−îc

28
C©y Gieo h¹t T¸ch chåi ChiÕt (bã) C¾m hom (cµnh, ngän) GhÐp (Th¸p)

+ ChØ nh©n gièng tõ h¹t 0 + Gèc ghÐp lµ xoµi chua,

Xoµi + ChiÕt dÔ sèng + Còng nh− æi, cã thÓ s¶n
+ nh÷ng gièng ®a ph«i, vÝ + xoµi b−ëi. Cã thÓ ghÐp
+ nh−ng tèn c«ng vµ + xuÊt ®−îc nhiÒu c©y gièng
dô: xoµi b−ëi, v× c©y con ®−îc Ýt c©y. ChØ sö tõ hom nh−ng ph¶i cã chÊt + cµnh, ghÐp m¾t (gèc
gièng hÖt c©y mÑ. dông khi chØ cÇn Ýt kÝch thÝch, phun mï... ghÐp 1 - 2 n¨m tuæi),
c©y gièng còng cã thÓ ghÐp ¸p
(gèc ghÐp non), hoÆc
ghÐp nªm trªn ngän
gèc ghÐp chÎ ®«i (1
n¨m tuæi)

X¬ - ri + DÔ, nh−ng c©y gièng
+ nhá, tû lÖ mäc thÊp.
0 + Tuy tèn c«ng + C¾m cµnh c¾t, cã triÓn väng + GhÐp m¾t vµ ghÐp cµnh
+ nh−ng hiÖn vÉn + nhÊt lµ nÕu cã chÊt kÝch ®Òu ®−îc nh−ng ch−a
+ ch¾c ch¾n h¬n thÝch, phun mï. ®−îc sö dông v× phøc
c¾m hom. t¹p h¬n chiÕt vµ c¾m
hom.

DÊu hiÖu: 0 = Ch−a ¸p dông hoÆc kh«ng thÓ ¸p dông

+
+ = ¦u tiªn ¸p dông
+
+
= ¸p dông tèt nh−ng còng cã thÓ ¸p dông ph−¬ng ph¸p kh¸c
+

+ = ¸p dông ®−îc nh−ng ch−a phæ biÕn ch−a kinh tÕ

29