‫سنی بوک_بزرگترین مرجع کتب و نرم افزار اسالمی‬

‫آدرس اینترنتی‬ ‫عنوان سایت‬

‫‪www.SunniBook.net‬‬ ‫سنی بوک | دریافت سریع کتب اهل سنت‬

‫‪www.SunnatDownload.com‬‬ ‫سنت دانلود | مرکز دانلود فایل های اسالمی‬

‫‪www.Aqeedeh.com‬‬ ‫عقیده | کتابخانه آنالین اهل سنت‬

‫‪www.SunniOnline.us‬‬ ‫سنی آنالین | پایگاه اطالع رسانی اهلسنت ایران‬

‫‪www.SunnatOnline.com‬‬ ‫سنت آنالین | دریافت آخرین اخبار و مقاالت‬

‫اهل سنت‬

‫‪www.SunniWeb.org‬‬ ‫سنی وب | مرکز طراحی و آموزش سایت های‬

‫اهل سنت‬

‫‪www.sunnibook.net‬‬

‫این کتاب‬

‫ازکتابخانه سنی بوک دانلود شده برای دریافت کتب بیشتر مارا از طریق آدرس اینترنتی و کانال تلگرام سنی بوک دنبال‬
‫کنید‪.‬‬

‫‪www.SunniBook.net‬‬ ‫آدرس اینترنتی ‪:‬‬

‫کانال تلگرام ‪https://telegram.me/sunnibookarchive :‬‬

 ‫اصالح قلبها‬

‫فهرست‬

‫با کلیک روی عنوان مطالب به صفحه مورد نظر منتقل میشوید‪.‬‬
‫مقدمه ‪4 ..............................................................................................................................................................‬‬

‫اخالص ‪8 ...........................................................................................................................................................‬‬
‫اخالص یعنی چه؟ ‪8 ..............................................................................................................................................‬‬
‫ارزش ثواب و منزلت واالی اخالص نزد خداوند متعال ‪10 ..............................................................................................‬‬
‫اخالص تنها راه نجات از سختی های دنیایی است‪18 ....................................................................................................‬‬
‫اصالح نیت اولین پله ی اخالص‪24 ..........................................................................................................................‬‬

‫ریــــا ‪37 .............................................................................................................................................................‬‬

‫اقســام ریـــا ‪41 ...................................................................................................................................................‬‬
‫حکم کاری که در آن ریا هست ‪43 ............................................................................................................................‬‬
‫نیت محور اصلی زندگیت شود ‪50 ............................................................................................................................‬‬
‫نمونه هایی از مخلصان ‪52 ....................................................................................................................................‬‬
‫اخالص مادر مریم ‪52 .......................................................................................................................................‬‬
‫اخالص رسول هللا صل هللا علیه وسلم ‪53 ...............................................................................................................‬‬
‫اخالص عمر بن عبدالعزیز ‪54 .............................................................................................................................‬‬
‫اخالص خالدبن ولید ‪54 .....................................................................................................................................‬‬
‫اخالص زین العابدین ‪55 ....................................................................................................................................‬‬

‫تــوبه ‪57 ............................................................................................................................................................‬‬

‫مفهوم توبه ‪57 ....................................................................................................................................................‬‬
‫توبه کننده به درگاه خداوند چه کسی است؟ ‪57 ............................................................................................................‬‬
‫آیات توبه ‪70 ......................................................................................................................................................‬‬
‫احادیث نبوی ‪78 ..................................................................................................................................................‬‬
‫شروط توبه ‪86 ....................................................................................................................................................‬‬
‫پشیمانی به چه معناست؟ ‪86 ...................................................................................................................................‬‬
‫چگونه می توان آن را بیان کرد؟‪87 .........................................................................................................................‬‬
‫ارادهی توبه موقتی نیست ‪102 ................................................................................................................................‬‬

‫توكل ‪108 ............................................................................................................................................................‬‬

‫مفهوم توکل ‪116 .................................................................................................................................................‬‬
‫بزرگ ترین توک ِل برخدا ‪137 ..................................................................................................................................‬‬

‫خداوند ‪154 ...................................................................................................................‬‬ ‫محبت بنده نسبت به‬

‫درجات محبت خداوند ‪165 ......................................................................................................................................‬‬
‫محبت هللا نیز همین طور است و خداوند بی مانند است‪168 .......................................................................................... .‬‬
‫نمونه هایی از دوستداران ‪172 ................................................................................................................................‬‬
‫نمونه های عاشقان درمیان صحابه ‪175 ....................................................................................................................‬‬
‫عثمان بن مظعون(رضی هللا عنه) ‪175 ..................................................................................................................‬‬
‫عبدهللا بن جحش رضی هللا عنه ‪177 .....................................................................................................................‬‬

‫‪1‬‬
 ‫اصالح قلبها‬
‫ابو دحداح رضی هللا عنه ‪177 .............................................................................................................................‬‬
‫عبدهللا بن حذافه سهمی رضی هللا عنه ‪178 ............................................................................................................‬‬
‫عروة بن زبیر رضی هللا عنه ‪179 ........................................................................................................................‬‬
‫زنی از تابعین ‪181 ...........................................................................................................................................‬‬
‫جنیــد ‪181 .....................................................................................................................................................‬‬
‫عبدهللا بن عباس رضی هللا عنه ‪182 .....................................................................................................................‬‬
‫ابن تیمیه ‪182 .................................................................................................................................................‬‬

‫یابیم ‪182 .................................................................................................‬‬ ‫چگونه به محبت پروردگار دست‬

‫محبت خداوندبه بنده ‪185 .......................................................................................................................................‬‬
‫محبت هللا عزّ وجل‪188 ......................................................................................................................................... :‬‬
‫چگونه به مقام دوستی برسیم! ‪193 .........................................................................................................................‬‬
‫دلیل محبت هللا نسبت به بنده ‪198 ............................................................................................................................‬‬
‫نشانه های محبت هللا به بنده ‪211 ............................................................................................................................‬‬
‫‪-1‬حمایت شدن در برابر دنیا ‪211 ...................................................................................................................... :‬‬
‫‪ -2‬دینداری ‪212 ..............................................................................................................................................‬‬
‫‪ -3‬آگاهی در دین ‪212 .......................................................................................................................................‬‬
‫‪ -۴‬مهربانی ‪213 ..............................................................................................................................................‬‬
‫‪ -۵‬آسانی دراطاعت ‪213 ...................................................................................................................................‬‬
‫‪ -۶‬سختی معصیت ‪213 .....................................................................................................................................‬‬
‫‪ -7‬پایان نیک ‪214 ...........................................................................................................................................‬‬
‫نمونه های از کسانی که خداوند آنان را دوست داشت ‪215 .............................................................................................‬‬
‫‪ -1‬رسول هللا صلی هللا علیه وسلم‪215 ...................................................................................................................‬‬
‫‪ -2‬خدیجه ام المؤمنین ‪216 .................................................................................................................................‬‬
‫‪-3‬عبدهللا بن حرام ‪217 ......................................................................................................................................‬‬

‫نفس ‪221 .........................................................................................................................................‬‬ ‫مجاهده با‬

‫نفس ‪221 ..........................................................................................................................................................‬‬
‫تفاوت میان وسوسه های شیطانی وخواسته های نفس ‪229 ...........................................................................................‬‬
‫مجاهده ‪231 .......................................................................................................................................................‬‬
‫پنج نوع جهاد با نفس‪233 .....................................................................................................................................‬‬
‫جهاد با شیطان ‪234 .............................................................................................................................................‬‬
‫جهاد با عاصیان ‪234 ............................................................................................................................................‬‬
‫جهاد با کفار ‪235 .................................................................................................................................................‬‬
‫مجاهده با نفس ‪237 .............................................................................................................................................‬‬
‫نمونه هایی از کسانی که واقعا در راه هللا مجاهده نمودند‪240 ....................................................................................... .‬‬

‫بهشت ‪250 ...............................................................................................................................‬‬ ‫راه رسیدن به‬

‫همه به دنبال خوشبختی هستند ‪250 .........................................................................................................................‬‬
‫خوشبختی کامل در دنیا وجود ندارد ‪251 ...................................................................................................................‬‬
‫خوشبختی را در کجا می یابیم؟ ‪253 .........................................................................................................................‬‬
‫بیا تا با هم بهشت را تصور كنیم! ‪254 ......................................................................................................................‬‬
‫همواره در رویای بهشت باش ‪263 ..........................................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫اصالح قلبها‬
‫چه آرزویی داری؟ ‪266 .........................................................................................................................................‬‬
‫نظر به هللا عزوجل در بهشت ‪268 ...........................................................................................................................‬‬

‫پاکسازی‪274 .............................................................................................................................‬‬ ‫ایستگاه های‬

‫چهار ایستگاه در دنیا ‪274 .....................................................................................................................................‬‬
‫‪-1‬توبه‪274 ................................................................................................................................................... :‬‬
‫‪-2‬استغفار‪274 ............................................................................................................................................... :‬‬
‫‪-3‬کارهای نیک‪274 ........................................................................................................................................:‬‬
‫‪-4‬مصیبت هایی که کفاره هستند‪276 ................................................................................................................... :‬‬
‫سه ایستگاه در قبر ‪276 ........................................................................................................................................‬‬
‫‪ -1‬نماز جنازه‪276 ......................................................................................................................................... :‬‬
‫‪-2‬فتنه ی قبر‪277 ........................................................................................................................................... :‬‬
‫‪-4‬ثواب کارهایی که زندگان به تو می بخشد‪278 .................................................................................................... :‬‬
‫چهار ایستگاه در روز قیامت ‪280 ............................................................................................................................‬‬
‫‪ -1‬ترس و وحشت روز قیامت‪280 ..................................................................................................................... :‬‬
‫‪ -2‬ایستادن در برابر هللا عزوجل‪280 .................................................................................................................. :‬‬
‫‪-3‬شفاعت رسول هللا صل هللا علیه وسلم ‪280 ...........................................................................................................‬‬
‫‪-4‬عفو و گذشت هللا عزوجل‪281 ........................................................................................................................ :‬‬

‫خشیت ‪284 .........................................................................................................................................................‬‬

‫نافرمانی پدر ومادر ‪284 ........................................................................................................................................‬‬
‫سخنان نا به جا ‪285 .............................................................................................................................................‬‬
‫چشم فروهشتن ‪286 .............................................................................................................................................‬‬
‫خشیت هللا عزوجل ‪293 .........................................................................................................................................‬‬
‫لحظه به لحظهی روز قیامت ‪295 .............................................................................................................................‬‬
‫امروز کجا می توانی پنهان شوی؟ ‪297 .....................................................................................................................‬‬
‫بی تابی مردم و درخواست شروع حساب رسی ‪305 .....................................................................................................‬‬
‫نمونه هایی از خاشعان به درگاه هللا ‪313 ...................................................................................................................‬‬
‫‪-1‬بزرگ ترین سرور خاشعان‪ ،‬محمد صل هللا علیه وسلم ‪313 ....................................................................................‬‬
‫‪ -2‬جبرئیل علیه السالم ‪315 ...............................................................................................................................‬‬
‫‪-۳‬عمر بن خطاب ‪316 ......................................................................................................................................‬‬
‫‪-۴‬عمر بن عبدالعزیز ‪316 ..................................................................................................................................‬‬
‫چگونه به خشیت هللا جل جالله دست یابی ‪317 ...........................................................................................................‬‬

‫مالحظه ‪321 .......................................................................................................................................................‬‬

‫‪3‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫مقدمه‬
‫ای ن کت اب عب ارت اس ت از سلس له جلس اتی ک ه س الها پ یش در مس جد‬
‫شیخ محمود حصری در قاهره برگزار کردهام‪.‬‬

‫دراثن ای نوش تن ای ن مقدم ه در خ اطرات زیب ایی ک ه هم هی احساس اتم‬

‫را مج ذوب خ ود نم وده اس ت ب ه س ر م یب رم‪ .‬اکن ون هم هچیزهایی را ک ه‬
‫هنگام برگزاری این جلسات مرا همراهی نمودهاند به یاد میآورم‪.‬‬

‫آنه ا فق ط جلس ات درس نب ود بلک ه حماس های جوانان ه و آکن ده از‬

‫گرم ا و ح رارت و ایم ان و عواط ر برادران ه ب ه خ اطر خداون د «عزوج ل‬
‫» بود‪.‬‬

‫خوانن دهی عزی ز! ب ه م ن اج ازه ب ده ت و را ب ا خ ود ب رای بازدی د از‬

‫اتی را در آن فض ایی ک ه جلس ات اص ال‬ ‫مس جد حص ری بب رم ت ا لح‬
‫قلبها را برگزار نمودم سپری کنی‪.‬‬

‫ش یخ محم ود خلی ل حص ری‪-‬رحم ه هللا‪-‬ش یخ قاری ان مص ر ای ن مس جد‬

‫را تأسیس نمود‪.‬‬

‫محل هی عج وزه ک ه مس جد در آن واقعش ده اس ت در منطق های می ان‬

‫محل هی ش یک مهندس ین و محل هی پایینش هر ک ه هم ان منطق ه حس ینیه اس ت‬
‫ق رار دارد گ ویی ک ه ای ن مس جد م رز می ان دو منطق ه اس ت مس ولیت‬
‫مس جد ب ا دخت ر گرام ی ش یخ حص ری ی ا بهت ر بگ ویم م ادر دوم م حاجخ انم‬
‫یاس من حص ری اس ت‪ .‬مس احت مس جد کوچ ک اس ت و فق ط ب رای دویس ت‬
‫نف ر ک افی اس ت در چن ین اوض اع و اح والی م ا جلس ات درس ی را اکن ون‬
‫در براب ر شماس ت آغ از نم ودیم‪ .‬ول ی خداون د ک ه ب ر م ا من ت گذاش ت و‬
‫فض ل و ک رمش را ب ه م ا ارزان ی نم ود ص دای م ا را ب ه ه زاران نف ر‬
‫رس اند جوان ان از هم ه ج ا در ای ن جلس ات حض ور یافتن د ت ا آن ج ا ک ه تع داد‬
‫آنه ا در هفت ه ب ه ‪ 1۵000‬ج وان دخت ر و پس ر رس ید گ ویی ک ه م ن اکن ون‬

‫‪4‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب ه چهره ای ن ورانی پ اک وب ی آالی ش ک ه ممل و از امی د وآرزو ب رای‬

‫فردایی بهتر است می نگرم‪.‬‬

‫آنان هزاران نفر در یک قلب بودند‪.‬‬

‫احس اس م ی ک ردم ک ه خداون د ب ه خ اطر آن ان م را ب ه س خن م ی آورد‪.‬‬

‫ه ر هفت ه احس اس م ی ک ردم ک ه فرش تگان م را احاط ه نم ود ه ان د گ ویی ک ه‬
‫آن ه ا را م ی بی نم و ج و آرام و زیب ایی ک ه آن مک ان را در ب ر گرفت ه ب ود‬
‫چنین احساسی به من داد‪.‬‬

‫م ن در سیمایش ان آث ار محب ت پرودگ ار نس بت ب ه بن دگانش را ب ه‬

‫وض و م ی دی دم ش اید م ی پرس ی چگون ه پ انزده ه زار نف ر در ج ایی ک ه‬
‫فقط برای دویست نفر کافی است می نشستند‪.‬‬

‫اه الی آن منطق ه ب ه ک ار عجیب ی دس ت زدن د‪ .‬آن ان هم ه ی پش ت ب ام‬

‫ه ای س اختمان اط رار مس جد را ب ا حص یر ف رش کردن د ت ا ص دها ج وان‬
‫دختر وپسر در آن جا بنشینند‪.‬‬

‫جال ب آن ج ا ب ود ک ه در ورودی ه ر س اختمان م ی نوش تند‪ :‬پش ت ب ام‬

‫م ردان ی ا پش ت ب ام زن ان و جال ب ت ر ای ن ک ه ای ن منطق ه ممل و از بنگ اه ه ای‬
‫ف روش ماش ین ب ود ناگه ان م ی دی دم ک ه بنگ اه داره ا ماش ین ه ای فروش ی‬
‫خ ود را ب ه ج ای دیگ ری منتق ل م ی کردن د ت ا دفت ر بنگ اه را ب ه مس جدی‬
‫تبدیل نمایند‪.‬‬

‫بلک ه جال ب ت ر و عجی ب ت ر ای ن ک ه ص احبان غ ذاخوری ه ا و‬

‫رس توران ه ا روز جلس ه ت ابلویی آوی زان م ی کردن د ک ه روی ش نوش ته ش ده‬
‫ب ود‪«:‬ه ر روزپ ن ش نبه تعطی ل اس ت‪ ».‬ت ا ه زاران نف ری ک ه ش رکت ک رده‬
‫اند جایی برای نشستن پیدا کنند‪.‬‬

‫م ن زحم اتی را ک ه اه الی محل ه جه ت تمی ز نم ودن و بازس ازی‬

‫باغه ای اط رار متحم ل ش دند ت ا جوان ان در آن بنش ینند هرگ ز فرام وش‬

‫‪5‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫نم ی ک نم بلک ه تعج ب م ی کن ی اگ ر بگ ویم ک ه بعض ی از آپارتمانه ا‬

‫درهایش ان را ب ه روی کس انی ک ه م ی خواس تند ب ه س خنرانی ه ا گ وش ف را‬
‫دهن د م ی گش ودند‪ .‬ب دین ترتی ب پ انزده ه زار نف ر در ج ایی ک ه فق ط ب رای‬
‫چند صد نفر کافی بود جا گرفت‪.‬‬

‫روز قب ل از جلس ه همزم ان ب ود ب ا ک ار و ت الش ط والنی ده ه ا ج وان‬

‫جه ت تجهی ز وآم اده س اختن مک ان ب رای در ب ر گ رفتن ای ن تع داد پس ران و‬
‫دخت ران ج وان از مش هورترین و سرش ناس ت رین خ انواده ه ا کاره ا و‬
‫دانش کده هایش ان را ره ا م ی کردن د و ب ه س رعت خ ود را ب ه مس جد‬
‫حص ری م ی رس اندند یک ی را م ی دی دی ک ه ج ارو م ی کن د دیگ ری‬
‫حص یر په ن م ی کن د س ومی در تغیی ر و حرک ت ماش ین ه ا کم ک م ی کن د‬
‫آن ان ب ا ای ن ک ار چی زی ج ز کس ب رض ایت و خش نودی پروردگ ار نم ی‬
‫خواستند‪.‬‬

‫آن ان ب ا هم ت و ت الش ب ه ای ن ک ار م ی پرداختن د ت ا آن ج ا ک ه ب ه‬

‫خ اطر عش ق ب ه آن ان از چش مت اش ک ج اری م ی ش د وح اج خ انم یاس مین‬
‫حص ری در میانش ان ب ه ک ار وت الش مش غول ب ود و حص یری ب ر دوش‬
‫داش ت گ ویی ک ه دخت ری بیس ت س اله اس ت م ن از ای ن احس ان و نیک ی اش‬
‫نی از ب ه پروردگ ار را احس ای م ی ک ردم‪ .‬هم ه ی ای ن کاره ا ب ه خ اطر‬
‫سخنرانی من مهیا شده بود که خداوند آن را به من می آموزاند‪.‬‬

‫این سخنان اکنون در برابر شماست‪.‬‬

‫روزگار بسیار زیبا بود نمی دانم آیا تکرار خواهد شد یا نه‪.‬‬

‫اگ ر از م ن بپرس ی راز موفقی ت و پی روزی ای ن روزه ا چیس ت فق ط‬

‫م ی ت وانم بگ ویم‪:‬اخالص»‪ .‬اخ الص پس ران و دخت ران ج وان اخ الص‬
‫ش رکت کنن دگان و اخ الص ح اج یاس مین‪ .‬م ن از خ دا پیوس تن ب ه آن ان‬
‫رامسألت دارم‪.‬‬

‫‪6‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫خوانن ده ی عزی ز! ب اور ک ن اکن ون ک ه در ح ال نوش تن ای ن مقدم ه‬

‫هس تم نم ی ت وانم جل وی س رازیر ش دن اش ک ه ایم را بگی رم ب ه ی اد جوان ان‬
‫مخلص افتادم‪.‬‬

‫ای ن سلس له ی «اص ال قل ب ه ا» س ت‪ .‬از هللا تع الی مس ألت دارم ک ه‬

‫آن را ب ه گون ه ای بخ وانی ک ه گ ویی در می ان مس جد حص ری نشس ته ای و‬
‫همان کاری را با قلبت بکند که با قلب ها نمود و خداوند یاری گر است‪.‬‬

‫عمرو خالد‬

‫بیروت‪/‬لبنان‬

‫‪7‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اخالص‬

‫ر´ب الع المین و الص ال والس الم‬ ‫بس م هللا ال رحمن ال رحیم و´الحم د‬
‫على رسول هللا صل هللا علیه وسلم‬

‫إن الحمددددددد ِ ِم نحمدددددددهه و سنسددددددتعینهه و سنسددددددتهدی ِه و سنسددددددت ِف هره و نسعد ه‬

‫دددددوذ ِبددددددا ِ ِمددددددن‬ ‫ّ‬
‫ت اعما ِلنددددددا‪ .‬سمددددددن یسهدددددددِه هللاه فسددددددال هم ِضددددددل سلدددددده و سمددددددن‬ ‫دددددرور انفهسددددددنا و ِمددددددن س‬
‫سددددددیئا ِ‬ ‫ِ‬ ‫شد‬
‫ه‬
‫یهض ِلل فسلسن ِ‬
‫تج سد لسه همرشداً‪.‬‬

‫كس ی ک ه ب ه ت ازگی ملت زم و مت دین ش ده اس ت ممک ن اس ت چن دان به ره‬

‫ای از اخ الص نب رد ول ی س خن از اخ الص وب ی آالیش ی ب رای کس ی ک ه‬
‫مفی د اس ت ک ه م دتی اس ت مش غول عب ادت پروردگ ار ب وده اس ت روزگ اری‬
‫از ارتب اطش ب ا هللا و روی آوردن ب ه عب ادت م ی گ ذرد و ش یرینی آن را‬
‫چش یده اس ت ب ه س وی خداون د در حرک ت وب ا ش یطان در ح ال نب رد وس تیز‬
‫م ی باش د پ س ای ن س خنان ب رای کس ی ک ه چن ین اس ت س ودمند و مفی د‬
‫خواهد بود‪.‬‬

‫اخالص یعنی چه؟‬

‫اخ الص ب دین معناس ت ک ه ه در از هم خ ی گفت ار ک ردار و زن دگیت‬
‫فقط و فقط کسب رضایت و خشنودی هللا باشد‪.‬‬

‫ر‬ ‫دگی م‬ ‫غل زن‬ ‫خنان ش‬ ‫ه از س‬ ‫تک‬ ‫الص آن اس‬ ‫وم اخ‬ ‫مفه‬
‫آرام ش ص حبت حرک ت پنه ان پی دا و هم ه ی ک ردارت تنه ا ی ک‬
‫مقص ود داش ته باش ی و آن رض ایت پروردگ ار متع ال اس ت ب ه هم ین خ اطر‬
‫مسأله ی بسیار مهم و سختی است‪.‬‬

‫درب اره یک ی از مع انی اخ الص چن ین گفت ه ان د‪ :‬اخ الص یعن ی یکت ا ش مردن‬
‫پروردگ ار در نی ت و هم ه ی رفتاره ا‪ .‬یگان ه ش مردن هللا در نی ت تم ام‬

‫‪8‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫کاره ا؛ بن ابراین ه در و نی ت ه ر عمل ت فق ط بای د خش نودی خ دا باش د ای ن‬

‫معنی کلمه اخالص است‪.‬‬

‫گفت ه ان د‪ :‬اخ الص آن اس ت ک ه دی دن مخلوق ات را از ی اد بب ری و فق ط‬

‫آفری دگار را ببین ی پ س ممک ن اس ت ب ا وجودگری ه ک ردن می ان ه زاران‬
‫نف ر مخل ص باش ی‪ .‬چ را زی را ت و آن ان را نم ی بین ی چ ون اخ الص و ب ی‬
‫آالیش ی م انع دی دن مخلوق ات م ی ش ود‪ .‬چ را ک ه ت و فق ط خداون د متع ال را‬
‫م ی بین ی پ س هنگ ام ص دقه دادن در براب ر م ردم ی ا نم از خوان دن ب ا خش وع‬
‫وخضوع مشکلی نداری زیرا فقط خداوند را می بینی‪.‬‬

‫همچن ین گفت ه ان د‪ :‬اخ الص یعن ی ش اهد نگ رفتن کس ی ب ر اعمال ت پ س‬

‫کس ی را ج ز هللا ب ر عمل ت ش اهد نگی ری چ ون ت و احتی اج ن داری ک ه کس ی‬
‫ب ر اینک ه نم از خوان دی و گری ه ک ردی گ واهی ده د و ی ا نی ازی نیس ت ک ه ب ر‬
‫کردن ت ش هادت ده د ی ا ب ر ای ن ک ه ت و در راه خ دا حرک ت م ی‬ ‫ش ش ب ار ح‬
‫کنی یا باحجاب شده ای زیرا خداوند تورا کافی است‪:‬‬

‫« سوكسفى ِبا ش ِسهیدا ً»(فتح‪()2۸/‬کافی است که خداوند گواه باشد‪).‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر اخ الص یک ی از کاره ای دل اس ت حت ی در راس‬

‫کاره ای قلب ی ق رار دارد و ه یچ عمل ی ب دون آن تکمی ل نمیگ ردد زی را‬
‫اس اس پ ذیرش اعم ال ب ه ای ن عب ادت قلب ی بس تگی دارد وب ه منزل ه ی رازی‬
‫است که خداوند متعال از آن مطلع می باشد‪.‬‬

‫اگ ر خواس تیم ب ار دیگ ر اخ الص را بشناس یم معن ای اخ الص آن اس ت‬

‫ایت‬ ‫تی رض‬ ‫ان هس‬ ‫ا در جه‬ ‫ام کاره‬ ‫و از انج‬ ‫زه ت‬ ‫ا انگی‬ ‫ه تنه‬ ‫ک‬
‫پروردگارباشد‪.‬‬

‫پ س چ ه اعم الی را م ی ت وان انج ام داد عب ادت ه ا طاع ت ه ا نم از‬

‫ك ه ه در از هم ه ای ن اعم ال رض ایت و خرس ندی هللا‬ ‫روزه زك ات وح‬
‫است غیراز این ها چه کارهای دیگری در دنیا باقی می ماند‬

‫‪9‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ی‬ ‫روت ورزش و‪...‬حت‬ ‫غل ث‬ ‫واب ازدواج ش‬ ‫یدن خ‬ ‫وردن نوش‬ ‫خ‬
‫در ای ن کاره ا ه م بای د اخ الص داش ت و فق ط ب ه خ اطر خوش نودی هللا‬
‫«عزوجل» انجام داد‪.‬‬

‫ش اید ای ن س ؤال ب رای انس ان پ یش آی د ک ه اخ الص در طاع ت ه ا‬

‫اس ت ول ی ب ه چ ه دلی ل بای د در ع ادت ه ا ‪ -‬ام ور زن دگی ‪ -‬نی ز اخ الص‬
‫پیشه کرد!‬

‫دلیل این فرمایش هللا عزوجل است‪:‬‬

‫ب الس سعدددددددددالمینس السشد ِ‬

‫ددددددددری لدددددددددهه‬ ‫م سر ّ ِ‬ ‫ددددددددالتي و نه ه‬
‫سددددددددد ِكي و سمحل سیددددددددداش و سم سمددددددددداتي ِ ِ‬ ‫صد س‬ ‫«قهددددددددد ّل إنّ س‬
‫سو ِبذا ِل ا ه ِم لرته » (انعام‪)1۶۳-1۶2/‬‬

‫بگ و نم از عب ادت زیس تن و م ردن م ن از آن خداس ت ک ه پروردگ ار‬

‫جهانیان است‪ .‬خدا را هیچ شریکی نیست وبه همین دستور داده شده ام‪.‬‬

‫ای ن برداش ت از اخ الص اش تباه اس ت ک ه ه یچ ک س در نم از م ا نص یب‬

‫و به ره ای نداش ته باش د و اخ الص در نم از و دیگ ر عب ادات مح دود ش ود‬
‫چ را ک ه اخ الص در هم ه زن دگی وج ود دارد در ک ار درتربی ت فرزن دان‬
‫در خان ه در انتخ اب ش ریک زن دگی و حت ی در انتخ اب لب اس ی ا انتخ اب‬
‫غ ذا ی ا هنگ ام خ واب بن ابراین بای د در هم ه حرک ات و س کناتت در زن دگی‬
‫اخ الص داش ته و پ اک و ب ی آالی ش باش ی‪ .‬ای ن مفه وم کام ل و فراگی ر‬
‫اخالص است‪:‬‬

‫ام‬ ‫ب العسددددددددددددالسمینس » (انع‬

‫م سر ّ‬
‫ددددددددددداش سو سم سمدددددددددددداتي ِ ِ‬
‫س‬ ‫دددددددددددالتي و نه ه‬
‫سدددددددددددد ِکي سو سمحیسد‬ ‫س‬ ‫صد‬‫«قهدددددددددددد لل إنّ س‬
‫‪()1۶2‬بگ و نم از عب ادت زیس تن و م ردن ازآن خداس ت ک ه پروردگ ار‬
‫جهانیان است‪).‬‬

‫ارزش ثدددددددددددواب و منزلدددددددددددت واالی اخدددددددددددالص ندددددددددددزد خداوندددددددددددد‬

‫متعال‬
‫هللا «عزوجل» می فرماید‪:‬‬

‫‪10‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫دددددین لسددددددهه الدددددددّین س هحنسفددددددا »(امرنش ده ان د‬ ‫« سو سمددددددا ا ه ِمد ه‬

‫دددددروا إِ ّال ِلیسعبهدددددددهوا هللاس همخ ِلصد س‬
‫جز اینکه مخلصانه خدارا بپرستند وتنها شریعت او را آیین خود بدانند‪).‬‬

‫یعن ی ب ه ش ما دس تور داده ش ده اس ت ک ه ب ا اخ الص و یکت ا پرس تی‬

‫خداون دی را ک ه ص احب دی ن اس ت عب ادت کنی د‪ .‬خداون د متع ال م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫هللا همخ ِلصدددددا ً لسدددددهه الددددد ّدی سن» (زمدددددر‪()11/‬بگ و م ن ام ر‬ ‫«قهددددد ّل إ ِنّدددددی ا ه ِمدددددرته ل‬
‫ان اهللاعبدددددد س‬
‫شده ام که خدا را بپرستم و پرستش را خاص اوبدارم‪).‬‬

‫ِین‪ .‬ساال ِ ِ‬
‫م‬ ‫ي فسا لعبهددددددد ِد س‬
‫هللا همخ ِلصدددددددا ً لدددددددهه الددددددد ّد س‬ ‫دددددداب بِدددددددال سح ّ ِ‬ ‫«إنَّدددددددا ا س س‬
‫نز للنسدددددددا إِلسیددددددد س ال ِكتد س‬
‫(زمر‪)۳-2/‬‬ ‫ال ّدِی هن الخا ِل ه‬
‫ص»‬

‫(م ا ای ن كت اب را ك ه در برگیرن ده ی ح ق و حقیق ت اس ت برت و ف رو‬

‫فرس تادیم پ س خ دا را پرس تش ک ن و پرس تش خ ود را خ الص ب رای او‬
‫گردان‪ .‬هان! تنها طاعت وعبادن خالصانه برای خداست‪).‬‬

‫ب ه ای ن ش یوای قران ی نگ اه کنی د پ س دی ن خ الص و ن اب و عب ادت‬

‫خالصانه اگر برای خداوند نیست پس برای کیست‬

‫« ساال ِ ِ‬
‫م الدددددد ِ ّدی هن الخددددددا ِل ه‬
‫ص» (زمددددددر‪()۳/‬ه ان! تنه ا طاع ت و عب ادت خالص انه‬
‫برای خداست‪).‬‬

‫ام ا در رابط ه ب ا پی امبران ای ن فرم ایش پروردگ ار متع ال را م ی‬

‫شنوی که در حمد وثنا و نیکی پیامبرانش می فرماید‪:‬‬

‫(ص‪)۴۶/‬‬ ‫ِكرش الد َِّار»‬ ‫«إنَّا اخلسصنسا ههم بِ سخال س‬

‫ص ِة ذ س‬

‫(ما آنان را با صفات خاصی ویژگی بخشیدیم که یاد سرای آخرت بود‪).‬‬

‫هنگ امی ک ه هللا در م ورد یوس ر علی ه الس الم وچگ ونگی نج ات وی از‬
‫فحش ا س خن م ی گوی د م ی بین یم ک ه ع املی ک ه باع ش نج اتش ش د اخ الص‬
‫و پاکی بود‪ .‬خداوند متعال می فرماید‪:‬‬

‫‪11‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ان سربَّدددددد ِه سكددددددذلس س ِلنسصد ِ‬

‫دددددر س‬ ‫«و لسقسددددددد ه َّمددددددتل بِدددددد ِه سو سهدددددد َّم بِ سهددددددا لسد ل‬
‫دددددوال ان َّرأَى به لر سهدددددد س‬
‫صین´» (یوس ‪.)2٤/‬‬ ‫سو س سوا للفسحل شسا س ِإنَّهه ِم لن ِع سبا ِد سنا ال همخ سل ِ‬ ‫عسنهه ال ُّ‬

‫(زن قص د یوس ر را ک رد ویوس ر قص د او را کرداگ ر بره ان خ دای‬

‫خ ود را ندی ده ب ود م ا ای ن چن ین ک ردیم ت ا ب ال و زن ارا از او دور س ازیم‬
‫چرا که او از بندگان پاکیزه و گزیده است‪).‬‬

‫اگ ر اخ الص نم ی داش ت از فحش ا نی ز نج ات نم ی یاف ت زی را ج وانی‬

‫فتن ه و آزم ایش ق رار دارم و‬ ‫ک ه م ی گوی د‪ :‬م ن ش ب و روز در مع ر‬
‫ش ب و روز ب ا اف رادی رو ب ه رو م ی ش وم ک ه فحش ا و منک رات را ب رمن‬
‫عرض ه م ی دارن د و در مک ان نامناس ب و ن اجوری مش غول ب ه ک ار هس تم و‬
‫ام وری از ای ن قبی ل م ا ب ه کس انی ک ه از چن ین س خنانی دم م ی زنن د م ی‬
‫گ ویم‪ :‬از یوس ر علی ه الس الم ی اد بگی رو قلب ت را فق ط بخ اطر خ دا پ اک و‬
‫ب ی آالی ش ک ن زن دگیت را بخ اطر خداون د ق رار ب ده پ س اگ ر ای ن ک ار را‬
‫انج ام دادی خداون د متع ال نی ز ت و را نج ات خواه د داد و ب دی ه ا را هم ان‬
‫گون ه ک ه از یوس ر دور س اخت از ت و دور خواه د نم ود هم انطور ک ه‬
‫خداوند متعال فرمود‪:‬‬

‫سددددددو س سو والفسح س‬
‫شددددددا ٳنَّددددددهه ِمددددددن ِعبسا ِدنسددددددا ال همخلس ِصددددددی سن»‬ ‫دددددر س ع وسنددددددهه ال ُّ‬
‫ص ِلنصد ِ‬
‫«کددددددذ ِل س‬
‫‪)2۴/‬‬ ‫(یوس‬

‫(م ا ای ن چن ین ک ردیم ت ا ب ال و زن ا را از ت و دور س ازیم چ را ک ه او از‬

‫بندگان پاکیزه و گزیده است‪).‬‬

‫موس ی ه م چن ین ب ا اخ الص ب ه خداون د توانس ت ب ه چن ین جایگ اهی‬

‫دست یابد پروردگار می فرماید‪:‬‬

‫سوال ً نسبیا ً»‬ ‫كان همخلسصا ً سو س‬

‫كان سر ه‬ ‫ب هموسی ِٳنَّهه س‬
‫« سوذك لهر فِي ال ِكتا ِ‬

‫(در کت اب موس ی را ب ه ی اد آور کس ی ک ه پ اک و برگزی ده ی خ دا و‬

‫پیغمبری بس واال بود‪).‬‬

‫‪12‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ش گفت انگیزت ر اینک ه ابل یس ب ر هم ه انس انها نف وذ دارد بج ز بن دگان‬

‫مخل ص ش یطان نم ی توان د ب ه بن دگان مخل ص و ب ی آالی ش نزدی ک ش ود‬
‫ش یطان ی ا بس یاری از م ا ه ر ک اری ک ه م ی خواه د م ی کن د ام ا تنه ا نمون ه‬
‫ای ک ه نم ی توان د ب ه آن نزدی ک ش ود بن ده مخل ص اس ت‪ .‬خداون د متع ال از‬
‫زبان ابلیس می فرماید‪:‬‬

‫ددددری سن ِٳلسدددددی یسد ِ‬

‫ددددوم‬ ‫ظد ِ‬ ‫ددددوم یهبعسثهدددددون‪ .‬قسدددددا سل فس ِٳنَّددددد س ِمد س‬
‫ددددن ال همن س‬ ‫َٔنظرنِي ِٳلسدددددی یسد ِ‬ ‫ب فسدددددا ِ‬
‫«قسدددددا سل سر ّ ِ‬
‫دددددددددوم‪ .‬قسدددددددددا س سل فسبِ ِع َّزتِددددددددد س ه ددددددددد ِویسنَّ ههم أَج سم ِعدددددددددی سن‪ .‬ٳِال َّ ِعبسدددددددددا سد س ِمدددددددددن هه هم‬
‫ِ‬ ‫ت ال سمعله‬
‫ال سوقددددددددد ِ‬
‫(ص‪.)۷۹-۸۳/‬‬ ‫همخلس ِص س‬
‫ین‪».‬‬

‫(گف ت پروردگ ارا! پ س ت ا روزی ک ه مردم ان دوب اره زن ده م ی گردن د‬

‫ب ه م ن مهل ت ب ده و م را نمی ران‪ .‬فرم ود‪ :‬ت و از مهل ت داده ش دگانی‪ .‬ت ا آن‬
‫روز مع ین‪ .‬گف ت‪ :‬ب ه ع زت و ع مت ت س وگند ک ه هم ه آن ان را گم راه‬
‫خواهم کرد‪ .‬مگر آن بندگانت را که برگزیده و پاک هستند‪).‬‬

‫ابل یس شخص ا ر اعت رار م ی کن د‪ :‬م ن هم ه را فری ب خ واهم داد ب ه ج ز‬

‫ی ک گ روه آن ان ک ه مخل ص هس تند مگ ر بن دگان مخلص ت پ س ب ه ان دازه‬
‫ی اخالص ت ش یطان از وسوس ه ات ع اجز و ن اتوان م ی مان د وب ه ان دازه‬
‫پیون دت ب ا خ دا و اخ الص قلب ت ب ه خ اطر خداون د ش یطان از ت و اجتن اب‬
‫می ورزد و او دانست که توانایی و جراتی برتو ندارد‪:‬‬

‫(حجر‪.)۳۹-٤۰/‬‬ ‫« سو الا ِویسنَّ ههم أَج سم ِعی سن‪ .‬ٳِال َّ ِعبسا سد س ِمن هه همال همخلس ِصی سن»‬

‫(هم ه آن ان را گم راه م ی ک نم‪ .‬مگ ر بن دگان گزی ده و پ اکیزه ی ت و را‬

‫از ایشان‪).‬‬

‫هم ین ط ور توب ه ی ه یچ من افقی ج ز ب ا تکمی ل ش دن اخ الص درس ت‬

‫نیست خداوندـتبارک وتعالی می فرماید‪:‬‬

‫‪13‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫« ِٳنَّ ال همنسدددددافِ ِقینس فِدددددي الددددددَّر ِ ا سسدددددفس ِل ِمدددددنس النَّد ِ‬

‫ددددار سولسدددددن ت س ِجددددد سد لس ههدددددم نس ِصدددددیرا‪ِ .‬ٳال َّ الَّددددد ِذینس تسدددددابهوا‬
‫مددددددومن ِینس » (نسددددددا ‪ 1۴۶/‬ـ‬ ‫ِ‬ ‫م فِا او سلئِدددددد س سمدددددد سع ال‬ ‫صدددددد هموا ِبددددددا ِ و ٲ سخلس ه‬
‫صددددددوا ِدیدددددد سن ههم ِ ِ‬ ‫سوأَصددددددلس هحوا سو اعت س س‬
‫‪.)1۴۵‬‬

‫(ب ی گم ان منافق ان در اعم ا دوز ودر پ ایین ت رین مک ان آن هس تند‬

‫و هرگ ز ی اوری ب رای آن ان نخ واهی یاف ت‪ .‬مگ ر کس انی ک ه توب ه کنن د ب ه‬
‫اص ال بپردازن د ب ه خ دا متوس ل ش وند و آی ین خ ود را خالص انه از آن خ دا‬
‫کنند آنان از زمره ی مومنان خواهند بود‪).‬‬

‫آن وق ت اس ت ک ه در زم ره ی مومن ان ق رار م ی گیرن د وقت ی ک ه‬

‫دینشان را برای خدا خالص بگردانند‪.‬‬

‫و‬ ‫ب ه هم ین خ اطر ب رادرانم! م ی بین یم ک ه انس ان هنگ ام ادای ح‬

‫را لبی ک گوی ان انج ام م ی ده د پ س چ ه م ی‬ ‫عم ره نیم ی از مناس ک ح‬
‫ص اللّ هه سم لسبَّی س‬
‫ص ــ او اخالصش را اعالن می دارد‬ ‫گوید لسبّی س‬

‫ص إِنّ ال سحم سد سوال ِنّعمةس لس س سو ال همل سال شسری س لس س لسبی س ‪،‬‬

‫ص لسبی س‬
‫ص لس س‬ ‫لسبی س‬
‫ص سال ش ِسری س‬

‫اگ ر بخ واهیم تع داد ای ن دع ا ی ا مناج ات ب ا خداون د را بش ماریم ب ه‬

‫ه زاران مرتب ه م ی رس د‪ .‬گ ویی انس ان ای ن عب ادت را آن ق در تک رار م ی‬
‫کن د ت ا ری ا در قل بش ن ابود و اخ الص در قل بش رش د کن د‪ .‬یک ی از ت ابعین‬
‫آنق در لبی ک م ی گف ت ت ا ص دایش م ی گرف ت س پس م ی گف ت‪ :‬پروردگ ارا!‬
‫«ت و را لبی ک م ی گ ویم اگ ر ری ایی ب ود ن ابود م ی گش ت‪ 1».‬اگ ر ک وچکترین‬
‫ذره ای از ری ا ب ود تم ام م ی ش د گ ویی او م ی گویی د‪ :‬خداون دا! قل بم را‬
‫ع اری از ه ر گون ه ش رکی ق رار ب ده خ دایا ری ایی را ک ه در قل بم ب اقی‬
‫وعم ره اس ت گ ویی ک ه‬ ‫ماندهاس ت ن ابود ک ن‪ .‬ای ن یک ی از مف اعیم ح‬
‫بزرگترین هدر ح و عمره اخالص برای خداوند می باشد‪.‬‬

‫‪ 1‬الزهددددددددد‪ ،‬ابددددددددن عاصددددددددم‪ ،1/2۰٦ ،‬ابددددددددو نعددددددددیم‪ .‬الحلیدددددددده‪ .٥/۷۰.‬ذهبددددددددی دراسددددددددیر‪٥/٦۳،‬آورده اسددددددددت کدددددددده امددددددددام ربددددددددانی و‬
‫حجدددددت عبددددددالرحمن بدددددن ابدددددو نعیمدددددا از ایدددددن سدددددال تدددددا سدددددال دیگدددددر احدددددرام مدددددیبسدددددت و مدددددیگفدددددت‪ :‬لبیدددددص‪ ،‬اگدددددر ریدددددایی بدددددود مضدددددمحل‬
‫میشد‬

‫‪14‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بزرگت رین س وره ق رآن ک ه مس اوی ب ا ثل ش ق رآن اس ت س وره ی‬

‫اخ الص م ی باش د‪« :‬قهددددد لل ههد س‬
‫ددددو هللاه أَ سحددددددو » چ را اخ الص نامی ده ش ده اس ت زی را‬
‫اگر مفاهم این سوره را دریابی انسان مخلصی هستی‪.‬‬

‫«هللاه اهللاحدددددددو » پ س عب ادت اه دار زن دگی و نی ت ه ا را فق ط بخ اطر آن‬

‫ذات احد یگانه انجام بده‪.‬‬

‫صددددد سمده‪ »...‬ب ه جزخ دا ب ه چ ه کس ی م ی ت وانی پن اه‬ ‫«قهدددددل ههد س‬

‫ددددو هللاه اهللاحددددددو ‪ .‬هللاه ال َّ‬
‫بب ری پ س خداون د ص مد تنه ا پناهگ اهی اس ت ک ه م ی ت وان هنگ ام س ختی ه ا‬
‫و دشواری ها به او پناه برد‪.‬‬

‫ص سمده‪ .‬لسم یس ِلد‪ .‬سو لسم یهولسد‪ِ .‬و ِلم یسکهن لَّهه کهف سوا ً أَ سحدو »‬
‫‪َّ..‬للاه ال َّ‬
‫«‪َّ .‬‬

‫َّللاه اهللاحددددد هد» ب ر قلب ت چی ره گش ت ت و انس ان مخل ص‬ ‫پ س اگ ر «قهددددد لل ههد س‬

‫ددددو َّ‬
‫ش ده ای ب ه هم ین دلی ل س وره اخ الص نامی ده ش ده اس ت و مع ادل ی ک س وم‬
‫قرآن و یکی از بزرگترین سوره های قرآن است‪.‬‬

‫م ی بین ی ک ه مٶمن ان هنگ ام غ ذا دادن ب ه دیگ ران چ ه م ی گوین د‪:‬‬

‫خداوندـ تبارک و تعالی ـ می فرماید‪:‬‬

‫« سو یطعس همونس ال َّطعسا سم سعلسی هحبّ ِه ِمس ِكینا ً سو یست سی ًما سو أَ ِسیرا ً» (انسان‪()۸/‬به خاطر دوست داشتن خدا‬
‫به بینوا یتیم و اسیر خوراک می دهند‪).‬‬

‫اخ الص در قس مت بع د م ی آی د ب ه آن خ وب توج ه ک ن وب ه زیب ایی‬

‫آن بنگ ر گ ویی ک ه آن ان را در ح الی ک ه چه ره هایش ان ممل و از اخ الص‬
‫وپاکی است و صحبت می کنند می بینی‪:‬‬

‫عبهوسا ً قسم سط ِریرا ً»‬

‫شكهوراً‪ِٕ .‬انَّا نس سخا ه ِمن َّر ِبّنسا یسوما ً س‬ ‫« ِٳنَّ سما نهط ِع همكهم ِل سوج ِه َّ ِ‬
‫َّللا سال نه ِری هد ِمنكهم سج سزا ً سو سال ه‬
‫(انسان‪ 1۰/‬ـ ‪( .)۹‬ما شما را تنها به خاطر رضای خدا خوراک می دهیم و از شما پاداش و‬
‫سپاسگزاری نمی خواهیم‪ .‬ما از پروردگارمان در آن روز گرفته و پر از شر می ترسیم‪).‬‬
‫اخالص ای برادران! اخالص‪ ،‬اخالص و اخالص‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫رت درب اره‬ ‫م ردی ن زد رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم آم د و گف ت‪ :‬ن‬

‫م ردی ک ه ب ه جه اد ب رود و ب ه دنب ال پ اداش وش هرت اس ت ـ ـ مش هور ش دن‬
‫ب ه ش جاعت در می ان م ردم ـ ـچیست رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم‬
‫«فرمود‪ »:‬چیزی به او نمی رسد‪.‬‬

‫ب باش ید کس ی ک ه در مس جد نم از م ی‬ ‫ب رادران عزی ز! موا‬

‫خوان دولی نی تش خ الص ب رای خ دا و طاع ت خ دا نیس ت ت ا زم انی ک ه ای ن‬
‫روش و نی ت را در پ یش گیردب ه ه یچ اج ر و پاداش ی دس ت نخواه د یاف ت‬
‫کس ی ک ه حج اب را ب ه خ اطر اطاع ت از پروردگ ار نپوش د ه یچ ث وابی‬
‫نم ی ب رد و کس ی ک ه ه ر ک اری ب ه نی ت تق رب و نزدیک ی ب ه خ دا انج ام نده د‬
‫و اخالص نداشته باشد هیچ چیز به او تعلق نمی گیرید‪.‬‬

‫رت درب اره ی م ن ک ه ب رای جن ب و مب ارزه خ ارج‬ ‫آن م رد گف ت‪ :‬ن‬

‫ش وم ه م دنب ال جه اد باش م ه م ن ام ـ ـ ی ک ب ار دیگ ر آن را تک رار ک رد ـ ـ‬
‫چیس ت پی امبر فرم ود‪« :‬چی زی ب ه او نم ی رس د» او ب رای ب ار س وم‬
‫حرفش را تکرار کرد و پیامبر فرمود‪« :‬چیزی به او نمی رسد‪».‬‬

‫سپس رسوهللا صل هللا علیه و سلم فرمود‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫َّللا سال یسقبسل ِمنس العسم ِل ٕانّا سما كسان لسهه خا ِلصا ً سو ابت ي بِ ِه ِوجهه»‬
‫«إِنّ َّ‬

‫(خداون د فق ط کاره ایی را قب ول م ی کندک ه خالص انه ب رای او و در جه ت کس ب‬

‫رضایتش باشد‪).‬‬

‫خداوند متعال می فرماید‪:‬‬

‫صدددددا ِلحا ً سو سال یهشد ِ‬

‫ددددر بِ ِعبسدددددا سد ِة سر ِبّددددده ا س سحددددددا ً»‬ ‫«فس سمدددددن سكدددددانس یسر هجدددددو ِلقسدددددا سر ِبّددددد ِه فسلیسع سمدددددل س‬
‫ع سمدددددالً س‬
‫(که ‪.)11۰/‬‬

‫(ه ر ک س خواه ان دی دار خ دای خ ویش اس ت بای د ک ه ک ار شایس ته کن د و در‬

‫پرستش پروردگارش هیچ کسی را شریک نسازد‪).‬‬

‫‪ 1‬نسایی‪ ۳1۴۰ ،‬از ابی امامه‪.‬ر‪.‬ک‪ :‬جامعالعلوم والحکم‪.1/1۰‬‬

‫‪16‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ش رط قب ول اعم ال دو چی ز اس ت پ س ای ن دو ش رط ب رای قب ولی و پ ذیرش‬

‫یک عمل الزم و ضروری است‪.‬‬

‫ور از درت ب ودن مطابق ت ب ا س نت‬ ‫ش رط اول‪ :‬ای ن ک ه ک ار درس ت باش د من‬
‫پیامبر است‪:‬‬

‫صالحا ً» (بار کار شایسته کند‪).‬‬ ‫«فسلیسع سمل س‬

‫ع سمالً س‬

‫شرط دوم‪ :‬اخالص است‪:‬‬

‫ی را‬ ‫یچ کس‬ ‫ارش ه‬ ‫تش پروردگ‬ ‫ک ِب ِع سبدددددددددا سد ِة سر ِبّددددددددده أَ سحددددددددددا ً»(در پرس‬ ‫« سو سال یهشد ِ‬
‫ددددددددر ل‬
‫شریک نسازد‪).‬‬

‫ن ه تنهاه ا ای ن بلک ه درج ات ب اال نم ی رود و م ا درمن ازل خ ود ن زد خداون د‬

‫متع ال اقام ت نخ واهیم ک رد مگ ر ب ا اخ الص رس ول هللا ص ل هللا علی ه و س لم م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫سددددددنةً فسلسددددددم یسع سملهددددددا‬

‫ت ثهدددددد سم بسددددددیَّن ذ ِلدددددد فس سمددددددن سهدددددد َّم ب سح س‬ ‫« ِإنَّ هللا سكتسددددددب السحسددددددناتس و ال س‬
‫سددددددیئا ِ‬
‫ت ِ ٕإلدددددی‬‫سدددددنا ِ‬‫عشسرح س‬ ‫كاملدددددة فسدددددإن سهددددد َّم بِهدددددا فس ِ‬
‫عملسهدددددا كستب سهدددددا هللاه لسددددده س‬ ‫سدددددنة ِ‬‫سكتسبسهدددددا هللاه لدددددهه ِعنددددددسه ح س‬
‫‪1‬‬
‫بعمائة ضع ِ الي اهللاضعسا ِ كسثی سرة »‪.‬‬
‫س ِ‬ ‫س‬

‫و روش ن نم وده‬ ‫(خداون د نیک ی ه ا و ب دی ه ا را نوش ته و س پس آن را واض‬

‫اس ت؛ کس ی ک ه قص د انج ام ک ار نی ک را داش ته باش د ول ی آن را انج ام نده د خداون د‬
‫ب رایش ی ک حس نه کام ل ثب ت م ی کن د و اگ ر قص د آن را داش ت و انج ام داد خداون د‬
‫از ده حسنه تا هفتصد برابر و تا چندین و چند برابر حسنه می نویسد‪).‬‬

‫ر علم ا ای ن اس ت‪ :‬چ ه کس ی ی ک حس نه م ی گی رد چ ه کس ی ده حس نه چ ه‬ ‫ن‬

‫کس ی هفتص د و چ ه کس ی چن دین و چن دین براب ر معی ار اخ تالر منزل ت م ردم ن زد‬
‫خداوند چیست این معیار اخالص است‪.‬‬

‫ع ده ای از کس انی ک ه ای ن کت اب را خوان ده ان د فق ط ده حس نه کس ب ک رده ان د‬

‫برخ ی ه م هفتص د براب ررا ب ه دس ت آورده ان د وبعض ی دیگ ر چن دین وچن دین براب ر‪.‬‬
‫پ اک و منزه ی ت و ای پروردگ ار! چ ه کس ی از ای ن اج ر وپ اداش مطل ع اس ت فق ط‬
‫خداون د اس ت ک ه م ی دان د اخ الص رازی اس ت در درگ اه خداون د ک ه کس ی ج ز اواز‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ۶۴۹1 ،‬و مسلم ‪ 1۳1‬از ابن عباس ـرضی هللا عنهما‬

‫‪17‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫آن ب اخبر نیس ت و ب ه وس یله آن م ا ب ه رقاب ت بایک دیگر م ی پ ردازیم چ ه کس ی م ی‬

‫دان د شایدکس ی ک ه ای ن کت اب را آم اده ک رده اس ت کمت رین ث واب را بب رد زی را‬
‫اخالص ش ک م اس ت و شخص ی در دور دس ت ه ا ب ا قلب ی خ الص ب رای خ دا آن را‬
‫خوان ده اس ت و در ح ین خوان دن ب ا پروردگ ارش چن ین مناج ات م ی نمای د‪ :‬خ دایا!‬
‫ه در از خوان دن ای ن کت اب فق ط کس ب رض ایت و خش نودی توس ت‪ .‬ب دین ترتی ب‬
‫ب االترین پ اداش در می ان خوانن دگان نص یب او م ی گ ردد و اج رش چن د براب ر ش ده و‬
‫ب ه ج ای ده حس نه هفتص د حس نه را کس ب م ی کن د س پس اخالص ش بیش تر ش ده ـ ـ در‬
‫خ الل خوان دن کت اب ـ ـو ای ن تع دد ب ه ب یش از هفتص د م ی رس د س پس ث وابش بیش تر و‬
‫بیش تر م ی ش ود ت ا آنج ا ک ه فرش تگان ح د و م رزی ب رای نوش تن اج ر و پ اداش نم ی‬
‫یابند و خداوند هر طور که بخواهد ثواب او را نزد خود به ثبت می رساند‪.‬‬

‫اخالص تنها راه نجات از سختی های دنیایی است‬

‫ب رادرانم فق ط اخ الص اس ت ک ه م ی توان د م ا را ازمش قت ه ا وس ختی ه ای دنی ا‬
‫برهاند‪.‬‬

‫در ح دیش رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم از عب دهللا ب ن عمر ـرضی‬

‫هللا عنهما ـ آم ده اس ت ک ه گف ت‪ :‬ش نیدم رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم م ی‬
‫فرمای د‪« :‬س ه نف ر از پیش ینیان در راه ی م ی رفتن د ب اران ش روع ب ه‬
‫باری دن گرف ت و آن ان وارد غ اری در ک وه ش دند‪ .‬یعن ی س ه نف ر از ام ت‬
‫ه ای پیش ین ک ه قب ل از م ابوده اند ـ م ن ح دیش را ب ه اختص ارتعریر خ واهم‬
‫کرد ـ در یک ی از ش ب ه ای ب ارانی ب ه بی رون رفتن دجایی ب رای خوابی دن‬
‫نداش تند ش ب را در غ اری س پری کردن د «ص خره ای از ک وه افت اد و‬
‫ورودی غ ار را بس ت‪ ».‬بن ابراین ه یچ راه ی ب رای بی رون آم دن نداش تند‬
‫ب ه سراغش ان بیای د‪«.‬یک ی از آن ان گف ت‪».‬‬ ‫آن ق در آن ج ا م ی مانن د ت ا م ر‬
‫س خن زیب ایی گف ت او چ ه گف ت گف ت‪«:‬ب ه درگ اه خداون د دع ا کنی د فق ط‬
‫دعاب ه واس طه نی ک ت رین اعمالت ان ش مارا از ای ن ص خره نج ات خواه د‬
‫داد‪ ».‬و هریک از آنان شروع کردن به دعا کردن‪.‬‬

‫‪18‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اول ی گف ت‪« :‬خ دایا م ن پ در و م ادری پی ر و س ال خ ورده داش تم‪».‬‬

‫بب ین ک ه چگون ه اخ الص از ای ن ج ا آغ از خواهدش دو چ ه چی ز باع ش خ ارج‬
‫ش دن آن ان از غ ار خواه د گش ت م ن زن و بچ ه ه م داش تم ش یر گوس فندان‬
‫را م ی دوش یدم وت ا وقت ی پ در و م ادرم نم ی نوش یدند ب ه بچ ه ه ایم غ ذا و‬
‫نوش یدنی نم ی دادم ی ک ش ب ش یر گوس فندان را دی ر دوش یدم ن زد پ در و‬
‫م ادرم رف تم دی دم ک ه آنه ا خوابی ده ان د م ن ه م چن ان ب االی سرش ان ایس تادم‬
‫و دوس ت نداش تم آن ان را از خ واب بی دار ک نم ت ا ای ن ک ه س پیده دمی د و بچ ه‬
‫ه ایم پ ایین پ ایم گری ه م ی کردن د و م ی خواس تند ش یر بخورن د ول ی م ن نم ی‬
‫خواس تم فرزن دانم قب ل از وال دینم ش یر بخورن د‪ .‬ای ن الگ ویی از نیک ی ب ه پ در‬
‫و م ادر اس ت ک ه جوان ان نی از ب ه ش نیدن آن دارن د‪« .‬وقت ی فج ر طل وع ک رد‬
‫د‬ ‫ی خواه‬ ‫هم‬ ‫هچ‬ ‫اه ک ک‬ ‫اال نگ‬ ‫ادرم ش یر نوش یدند‪ ».‬ح‬ ‫در و م‬ ‫پ‬
‫بگویدخداون دا! اگ ر ای ن ک ار را فق ط ب ه خ اطر جل ب رض ایت وخش نودی ت و‬
‫ک ردم پ س ف رج و گشایش ی برایم ان بفرس ت پ س ص خره ان دکی کن ار‬
‫رفت ولی هنوز نمی توانستند از غار خارج شوند‪".‬‬

‫نوب ت ب ه دوم ی رس ید و ب ه خ الص ت رین ک اری ک ه در زن دگیش ب رای‬

‫خداون د متع ال انج ام داده ب ود م ی اندیش ید‪ .‬ب رادر ج ان! تص ور ک ن ت و‬
‫درون غ ار ب ودی آی ا حرف ی ب رای گف تن داش تی چه م ی خواس تی بگ ویی‬
‫آی ا ه یچ عم ل ص الحی ک ه مث ل ی ک راز فق ط می ان ت و و خداون د باش د وج ود‬
‫دارد‬

‫دوم ی گف ت‪ ":‬خ دایا! م ن دخت ر عم ویی داش تم ک ه واقع ا ر عاش قش ب ودم‬

‫و او را ب ه ک امجویی فراخوان دم ول ی او س ر ب از زد پ س از م دتی ب ه‬
‫ب دهم‪ .‬م ن‬ ‫ش دت فقی ر و تنگدس ت ش د‪ .‬ن زد م ن آم د ت ا مبلغ ی را ب ه او ق ر‬
‫ه م ش رط گذاش تم ک ه در مقاب ل صدوبیس ت دین ار خ ودش را در اختی ار م ن‬
‫ق رار بده د و او بخ اطر نی از ش دید پ ذیرفت‪ .‬گوی د‪ :‬وقت ی ش رایط مهی ا ش د ب ه‬
‫م ن گف ت ای بن ده خ دا! از خ دا بت رس م ن ب ر ت و ح رامم پ س م ن برخاس تم‬

‫‪19‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫و آن ج ا را ت رک ک ردم و ب ه او گف تم‪ :‬پ ول را ب ردار و ب رو‪ .‬پروردگ ارا!‬

‫اگ ر ای ن ک ار را ب ه خ اطر کس ب رض ایت وخش نودی ت و انج ام داده ام پ س‬
‫فرج ی حاص ل بنم ا در ای ن هنگ ام ص خره تک انی خ ورد ول ی هن وز نم ی‬
‫توانستند از غار بیرون بیایند‪".‬‬

‫نوب ت س ومی رس ید و گف ت‪« :‬باراله ا! ک ارگرانی ن زد م ن ک ار م ی کردن د و م ن‬

‫دستمزدش ان را م ی دادم ی ک روز یک ی از ک ارگران رف ت و دس تمزدش را نگرف ت‬
‫م ن ب ا آن دس تمزد ک ار ک ردم و آن را اف زایش دادم ت ا اینک ه ب ه ثروت ی هنگف ت تب دیل‬
‫ش د پ س از م دتی آن م رد بازگش ت و گف ت‪ :‬دس تمزدم را ب ده ‪ .‬م ن ب ه او گف تم‪ :‬هم ه ی‬
‫ای ن چارپای ان از گاوگرفت ه ت ا گوس فندان م ال توس ت‪ .‬م رد گف ت‪ :‬آی ا م را مس خره م ی‬
‫کن ی گف تم‪ :‬ب ه خ دا قس م ت و را مس خره نم ی ک نم او هم ه چی ز را ب رد وچی زی ب رایم‬
‫نماند‪.‬خ دایا!اگر ای ن ک ار را ب ه خ اطر ت و انج ام دادم پ س م ا را از ای ن مص یبت‬
‫نج ات ب ده در ای ن ج ا ص خره کن ار رف ت و ه ر س ه نف ر از غ ار بی رون‬
‫آمدند‪».‬‬

‫ای ن مث ال م را ب ر آن م ی دارد ک ه از خوانن ده ی ای ن مطل ب بپرس م‪:‬‬

‫آی ا می ان ت و و پروردگ ارت ک ار بزرگ ی هس ت ک ه هنگ ام گرفت اری ه ا و‬
‫بح ران بگ ویی‪ :‬خ دایا! م ن ای ن ک ار را فق ط ب ه خ اطر رض ایت و خش نودی‬
‫ت و انج ام داده ام پ س م را از ای ن مص یبت بره ان‪ .‬م ن م ی ترس م ک ه بعض ی‬
‫ها حرفی برای گفتن یا کاری برای انجام دادن نداشته باشند‪.‬‬

‫جنیدگوی د‪«:‬اخ الص رازی اس ت می ان خ دا و بن ده اش ن ه فرش ته از‬

‫آن باخبراست تا آن را بنویسد و نه شیطان تا آن را از بین ببرد‪».‬‬

‫بن ابراین اخ الص می ان ت و و خداس ت ب ه خ دا قس م وقت ی وس عت‬

‫اخ الص قلب ت را در ب ر م ی گی رد ت و آن را احس اس خ واهی ک رد در‬
‫ه اخ الص را ح س م ی کن ی ک ه چش مت از آن اش ک م ی ری زد‬ ‫ی ک لح‬
‫قلب ت از آن م ی خروش د و ب ا تم ام نی رو ب ه انج ام طاع ات م ی پ ردازی‪.‬‬
‫وقت ی ب ا ش ور و نش اط ب ه انج ام طاع ات مش غول م ی ش وی و ب ا عش ق و‬

‫‪20‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫رض ایت آن را ادا م ی کن ی ب دان ک ه اخ الص داری‪ .‬خ واهرم! م ی بین ی‬

‫ک ه دی روز از پوش یدن حج اب ناراح ت ب ودی ونفس ت ت و را تش ویق ب ه در‬
‫آوردن ش م ی نمود ـ پن اه برخدا ـ و ف ردا ب ه آن افتخ ار ک رده و از پوش یدن آن‬
‫ش ادمان هس تی ای ن یک ی از دالی ل اخ الص اس ت رازی اس ت حی رت‬
‫انگی ز ک ه باع ش ش ادی و گش ایش قل ب م ی گ ردد رازی اس ت ک ه فقطمی ان‬
‫ا آن را‬ ‫تت‬ ‫اخبر نیس‬ ‫ته ای از آن ب‬ ‫ت ه یچ فرش‬ ‫ار اس‬ ‫ده و پروزدگ‬ ‫بن‬
‫بنویس دو ش یطان ه م آن را نم ی دان د ت ا آن را خ راب کن د‪ .‬ب ه هم ین خ اطر‬
‫غزال ی گوی د‪ «:‬هم ه ی م ردم در هالکتن د ب ه ج ز علم ا و هم ه ی علم ا در‬
‫هالکتن د ب ه ج ز ع امالن و هم ه ی ع امالن در هالکتن د ب ه ج ز مخلص ان و‬
‫مخلص ان ب ا خط ر بزرگ ی مواج ه هس تند‪».‬مکح ول یک ی از ت ابعین گوی د‪:‬‬
‫«اگربن ده ای ب ه م دت چه ل روز خ ودش را خ الص ب رای خ دا بگردان د‬
‫چشمه های حکمت در چهره و زبانش آشکار خواهد شد‪».‬‬

‫س عی ک ن ت ا چه ل روز قلب ت را خالص انه نگ ه داری خ واهی دی د ک ه‬

‫چه ره و زبان ت دگرگ ون ش ده و تنه ا در راس تای حکم ت و خی ر و فض لیت‬
‫سخن می گوید‪.‬‬

‫دررابطه با اخالص مثلی زیبا در قرآن وجود دارد خداوند می فرماید‪:‬‬

‫طونِدددددد ِه ِمدددددن بسددددددی ِن فسدددددر ِ‬

‫ث سود ِسم لَّبسنددددددا ً‬ ‫بدددددرةً نُّسدددددد ِقیكهم ّم ِ ّمدددددا فِدددددي به ه‬
‫دددددام لس ِع س‬
‫« سو إِنَّ لسكهدددددم فِدددددی االَٔنعسد ِ‬
‫(نحل‪)۶۶/‬‬ ‫سائِ ا ً ِلّلش َِّاربِینس »‬
‫سخا ِلصا ً س‬

‫(ب ی گم ان در وج ود چهارپای ان ب رای ش ما عبرت ی اس ت از برخ ی‬

‫چیزه ای ک ه در ش کم آنهاس ت ش یر خ الص وگ وارا ب ه ش ما م ی نوش انیم ک ه‬
‫از میان تفاله و خون بیرون می تراود و نوشندگان را خوش می آید‪).‬‬

‫خداون د م ی فرمای د‪ :‬چارپای ان ب رای ش ما درس عب رت ش گفت آورن د‬

‫چ ه عبرت ی ش یر چارپای ان از کج ا تهی ه م ی ش ود از دو قس مت بس یار‬
‫عجی ب از ب ین خ ون و س رگین از می ان ای ن دو ش یری ص ار و زالل‬
‫حاص ل م ی گ ردد‪ .‬آی ا ت ا ب ه ح ال ی ک قط ره خ ون در می ان ش یری ک ه‬

‫‪21‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫دوش یده ش ده اس ت دی ده ای امک ان ن دارد ش یر هم راه ی ک قط ره ادرار‬

‫خ ارج ش ود‪ .‬ای ن غی ر ممک ن اس ت و گرن ه م ا دیگ ر ش یر نم ی خ وردیم‪ .‬پ س‬
‫تص ور ک ن ک ه چگون ه ش یر ک امالر ص ار وزالل و خ الص تولی د م ی ش ود‪:‬‬
‫<ب ی گم ان در وج ود چهارپای ان ب رای ش ما عبرت ی اس ت‪.‬ا م ن ای ن مث ال‬
‫را مط ر م ی ک نم ت ا ب ه ت و بگ ویم‪ :‬بیایی د ت ا اخالص مان را براس اس ای ن‬
‫ش یر خ الص و زالل ی ک ه تولی د م ی ش ود بس نجم‪< :‬ب ی گم ان در وج ود‬
‫چهارپای ان ب رای ش ما عبرت ی اس ت از برخ ی چیزه ایی ک ه در ش کم آن‬
‫هاس ت ش یر خ الص و گ وارایی ب ه ش ما م ی نوش انیم ک ه از می ان تفال ه و‬
‫خون بیرون می تراود و نوشندگان راخوش می آید‪».‬‬

‫ب ه ای ن بی ان قرآن ی خ وب توج ه ک ن « ش یر خ الص» ت ا وقت ی ک ه ش یر‬

‫خ الص ش ود و خ الص ش دن ش یر آنس ت ک ه ه یچ عی ب و ناخالص ی در آن‬
‫نباش د و عم ل ه ر زم انی خ الص م ی گ ردد ک ه از ه ر نق ص و ناخالص ی ب ه‬
‫دور باشد‪.‬‬

‫اگ ر م ی خ واهی می زان خل وص و پ اکی عمل ت را ب دانی آن را ب ر‬

‫آی ا عمل م عی ب و نقص ی دارد آی ا‬ ‫اس اس ای ن مث ل زیب ای قرآن ی بس ن‬
‫دوس ت داش تم م ردم م را هنگ ام نم از ببینن د آیا دوس ت داش تم م ردم ب ه خ اطر‬
‫کاره ای ب زرگم از م ن تش کر و سپاس گزاری کنن د آیا دوس ت دارم ک ه‬
‫دیگ ران ب ه خ اطر پایبن دی ب ه دی ن از م ن تش کر ک رده و مت دین ب ودنم را‬
‫احس اس کنن د واز ای ن قبی ل آی ا ت ا ب ه ح ال ش یری هم راه ناخالص ی ه ا‬
‫تص ور ک رده ای هوش یار ب اش خداون د تب ارک وتع الی هرگزش یرناخالص‬
‫ب ه م ا نم ی ده د ول ی ت و عمل ی پ ر عی ب و نق ص ب ه او تحوی ل م ی ده ی‬
‫حواس ت را جم ع ک ن ت ا عمل ت را از ه ر نق ص وعیب ی پ اک ب داری ـ فق ط‬
‫ب رای خداوند ـ ب ا زب ان ح الی ک ه م ی گوی د‪ :‬خداون دا! ای ن عم ل خالص انه فق ط‬
‫برای توست مثل خلوص شیر‪.‬‬

‫‪22‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ه هم ین خ اطر ب رادرانم اخ الص بس یار س خت و دش وار اس ت‬

‫واقع ا ر دش وار تص ور ک ن ک ه هم ه ی زن دگیت ب دون ه یچ نق ص و ناخالص ی‬
‫باش د پنه ان و پی دایت آش کارا ونهان ت بیم اری و س المتی ات زن دگی و‬
‫ه ی مرگ ت خ ورد و نوش ت عبادت ت ل ذت و ش هوت های ت هم ه ی‬ ‫لح‬
‫زندگیت خالصانه و فقط برای خدا باشدو هیچ کس در آن سهیم نباشد‪:‬‬

‫( انعام‪)1٦2/‬‬ ‫ب العسا سلمی سن»‬

‫م سر َّ‬
‫اش و سم سماتِي ِ ِ‬
‫س ِكی سو سمحیس س‬ ‫«قهل ا َّٕن س‬
‫ص سالتِی سونه ه‬

‫(بگ و نم از عب ادت زیس تن و م ردن از آن خدااس ت ک ه پروردگ ار‬

‫جهانیان است‪).‬‬

‫واقع ا ک ه اخ الص س خت اس ت ب ه هم ین جه ت ازس هل ب ن س عد‬

‫پرس یدند‪ :‬چ ه ک اری ب رای نف س دش وارتر اس ت گف ت‪ :‬اخالص!زی را ه یچ‬
‫نص یبی از آن نم ی ب رد پ س نف س ک وچکترین به ره ای در اخ الص ن دارد‬
‫عمل را برای خدا خالص گردان‪.‬‬

‫س فیان ن وری م ی گف ت‪ :‬م ن ب ا ه یچ چی ز س خت ت ر از نی تم س ر و ک ار‬

‫نداش تم‪ .‬یعن ی دش وارترین چی زی ک ه ب ا آن س ر و کل ه م ی زن م نی تم اس ت‬
‫زیرا علیه من حرکت می کند‪.‬‬

‫شخص ی گف ت‪ :‬عزیزت رین چی ز در دنی ا اخ الص و پ اکی اس ت و‬

‫سخت ترین و عزیزترین امر اخالص است‪.‬‬

‫دیگ ری گوی د‪ :‬چ ه ق در س عی م ی ک نم ک ه ری ا را از خ ود دور س ازم‬

‫دور ک ردن ری ا از نف س م را خس ته ک رده اس ت زی را ام ری بس یار دش وار‬
‫اس ت و نیازمن د س عی و ت الش بیش تر میباش د هرگ اه ری ا را از قس متی دور‬
‫می کنم شیطان آن را در قسمتی دیگر می رویاند‪.‬‬

‫شخص ی دیگ ر گف ت‪ :‬خوش ا ب ه ح ال کس ی ک ه ی ک گ ام خالص انه ب رای‬

‫خداون د ب ر م ی دارد‪ .‬گ وارای وج ود کس ی ک ه خالص انه ی ک گ ام ب رای‬

‫‪23‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫خداون د ب ر م ی دارد خوش ا ب ه س عادت کس ی ک ه خالص انه س جده ای ب ر‬

‫درگاه خداوند به جای می آورد‪.‬‬

‫یک ی از ت ابعین م ی گوی د‪ ":‬ی ک س اعت اخ الص ب رای نج ات هم ه ی‬

‫عمر کافی است‪".‬‬

‫آی ا م ی ت وانی ی ک س اعت کام ل ب رای خداون د مخل ص باش ی چ را ک ه‬

‫نج ات هم ه ی عم ر براب ر اس ت ب ا ی ک س اعت اخ الص کام ل زی را‬
‫اخالص عزیز و ارجمند است‪.‬‬

‫اصالح نیت اولین پله ی اخالص‬

‫اول ین پل ه اخ الص چیس ت چگون ه ب ه اخ الص دس ت ی ابیم دروازه‬
‫رس یدن ب ه اخ الص چی زی اس ت ب ه ن ام نی ت‪ .‬پ س اگ ر م ی خ واهی مخل ص‬
‫باشی نیتت را بازبینی کن‪.‬‬

‫رس ول هللا" ص ل هللا علی ه وس لم" م ی فرمای د‪-‬ای ن ح دیش یک ی از‬

‫مهمت رین احادی ش اس ت‪ .‬ام ام ش افعی درم ورد ای ن ح دیش م ی گوی د‪ :‬ای ن‬
‫ح دیش ی ک س وم عل م اس ت و فق ط مخص وص نی ت اس ت و چ را ح دیش‬
‫درب اره نی ت زی را نی ت ورودی رس یدن ب ه اخ الص اس ت پ س اگ ر م ی‬
‫خواهی مخلص باشی اولین کاری که باید انجام دهی بازبینی نیت است ‪.‬‬

‫ک ِل امرئ سما نس سوی»‬

‫ت سو ٕانَّ سما ِل ه‬
‫« ٕانّما اهللاالعما هل ِبال ِنّیا ِ‬

‫(ب ه راس تی ک ه عم ل ه ا ب ه نی ت ه ا بس تگی داردو ه ر ک س نتیج ه ی‬

‫نیتش به او تعلق می گیرد‪).‬‬

‫ب ه گ وش ب اش فرم ود عم ل ه ا ب ه چ ی بس ته اس ت ب ه نی ت ه ا‪ .‬آی ا‬
‫نم ی توانس ت بگوی د‪ :‬دنی ا ب ه نی ت ه ا بس تگی دارد ن ه زی را می ان عم ل و‬
‫نی ت رابط ه ی هس ت و نی ت تنه ا ک افی نیس ت بلک ه بای د ق رین عم ل باش د‬
‫در این جا مسا ٔله مربوط به عمل می شود‪:‬‬

‫‪24‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هجرتهددددده إِلدددددی ِ‬
‫هللا سو‬ ‫س‬ ‫ددددوی فس سمدددددن كاندددددت‬‫ت سو ِٳنَّ سمدددددا ِل هكددددد ِل امدددددرئ سمدددددا ند س‬
‫«ٳنَّمدددددا االَٔع سمدددددا هل ِبال ِنّیَّدددددا ِ‬
‫هجرتهددددده إلدددددی دهنیسدددددا یهصدددددیبسها اهللاو اِلدددددی امدددددرأَ ِة‬
‫س‬ ‫هللا سو رسدددددوله و سمدددددن كاندددددت‬ ‫رسدددددوله فس ِهجرتددددده إلدددددی ِ‬
‫‪1‬‬
‫یسن ِك هحها فسهجرتههه ٕالسی سما سها سجر ِٕالسیه»‪.‬‬

‫(عم ل ه ا ب ه نی ت ه ا بس تگی دارد وه ر ک س نتیج ه ی نی تش ب ه او‬

‫تعل ق م ی گی رد پ س کس ی ک ه هج رتش ب ه س وی خ دا و رس ولش باش د پ س‬
‫هج رتش ب ه س وی خ دا و رس ولش اس ت و كس ی ك ه هج رتش بخ اطر م ال‬
‫دنی ا باش د ب ه آن م ی رس د ی ا زن ی ک ه ب ا او ازدواج کن د پ س هج رتش ب رای‬
‫آن چیزی است که به خاطرش هجرت کرده است‪).‬‬

‫از دنی ا چ ه م ی خ واهی م ی خ واهی ازدواج کن ی ج واب در ح دیش‬

‫آم ده اس ت « پ س هج رتش ب رای آن چی زی اس ت ک ه ب ه خ اطرش هج رت‬
‫ک رده اس ت‪ ".‬پ س آن را بگی ر چ ه م ی خ واهی!ثروت ی ا دنی ا آن را بگی ر‬
‫" پ س کس ی ک ه هج رتش ب رای خ دا و رس ولش اس ت پ س هج رتش ب رای‬
‫خ دا و رس ولش اس ت و کس ی ک ه هجرتشب ه خ اطر دنیاس ت ب ه آن م ی‬
‫رس دیا زن ی ک ه ب ا او ازدواج کن د پ س هج رتش ب رای آن چی زی اس ت ک ه‬
‫به خاطرش هجرت کرده است‪».‬‬

‫در رابط ه ب ا س بب ای ن ح دیش گفت ه ش ده اس ت ک ه در اثن ای هج رت از‬

‫مک ه ب ه مدین ه یک ی از زن ان م ٶمن ب ه ن ام ام ق یس نی ز هج رت ک رد و‬
‫م ردی عاش ق او ب ود پ س ب ه دنب ال او هج رت نم ود م ردم در ای ن ک ه آی ا‬
‫مه اجر اس ت ی ا هج رتش قب ول نیس ت اخ تالر کردن د و رس ول هللا" ص ل هللا‬
‫علی ه وس لم" ای ن س خن را فرم ود‪ " :‬پ س کس ی ک ه هج رتش ب رای خ دا و‬
‫رس ولش باش د هج رتش ب رای خ دا و رس ولش اس ت و کس ی ک ه هج رتش ب ه‬
‫خاطر دنیا باشد به آن می رسد و یا زنی که با او ازدواج کند‪".‬‬

‫ب ه هم ین دلی ل آن م رد مه اجر ام ق یس نامی ده ش د‪ .‬ب یش از ه ر چی ز‬

‫برادرانم ان را ب ه ب ازنگری نی ت س فارش م ی نم اییم‪ .‬در جس ت و ج وی‬

‫‪ - 1‬بخاری‪1‬و مسلم‪ ،1۹۰۷‬از عمر رضیهللاعنه‬

‫‪25‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫نی ت ب اش چ ون براس اس نی ت ب از خواس ت م ی ش وی مج ازات براس اس‬

‫نی ت ه ا درون قلب ت چ ه م ی گ ذرد ب ه هم ین جه ت علم ا م ی گوین د‪ :‬چ ه‬
‫بس ا عم ل کوچ ک و ن اچیزی ک ه ب ه خاطرنی ت ارج م ی یاب د عمل ی ن اچیز‬
‫و ان دک ش اید ب ه فقی ری ی ک توم ان ب دهم ول ی ب ه خ اطر اش تیا ب ه خداون د‬
‫مخفیان ه ای ن پ ول را ب ه فقی ر م ی ده م ت ا یک ی از هف ت نف ری باش م ک ه‬
‫خداون دزیر س ایه رحم تش ق رار م ی ده د م ن در ح الی ک ه پ ول را م ی‬
‫پ ردازم تم ام ک ه امی دم ای ن هس ت کهخداون دمرا ببخش اید ل ذا ای ن عم ل ن زد‬
‫م ی ش ود چ ه بس ا عم ل ن اچیز و ان دکی ک ه نی ت آن‬ ‫پروردگارمتع ال ب زر‬
‫را ارج م ی بخش د عکسای ن مطل ب ه م درس ت اس ت و چ ه بس ا عم ل‬
‫بزرگ ی ک ه نی ت آن را خ وار و ن اچیز م ی گردان د‪ .‬ش اید ک ار بس یار بزرگ ی‬
‫انج ام ب دهی ول ی نیت ی نداش ته باش ی ی ا نیت ت پس ت و ش رورانه باش د پ س‬
‫پذیرفته نمی شود!‬

‫گذش تگان م ی گفتن د‪ :‬هم ان گون ه ک ه عل م را م ی آموزی د نی ت را ه م‬

‫بیاموزی د آی ا کس ی ت ا ب ه ح ال نیت ی را ی اد گرفت ه اس ت م ا اکن ون چگون ه‬
‫نی ت ک ردن را خ واهیم آموخ ت‪ :‬پ س ش روع کن یم س ه چی ز نیازمن دنیت‬
‫هس تند‪ :‬عب ادت ه ا ام ور روزم ره ی زن دگی ام وری ک ه توان ایی انج ام آن‬
‫را ن داریم ول ی چگون ه بای د در ای ن س ه م ورد نی ت کن یم و ارزش نی ت در‬
‫این سه مورد چیست‬

‫بیایید یکی یکی شروع کنیم‪،‬‬

‫اول ین م ورد‪ :‬نی ت در طاع ات هرگ ز ب دون نی ت ی ک ق دم ب ر ن دار ب ه‬

‫عن وان مث ال اگ ر ب ه مدرس ه م ی روی نیت ت را ب زرک بک ن ی ا اگ ر ب رای‬
‫ی اعمره م ی روی در هم ه ی‬ ‫ادای نم از ب ه مس جد م ی روی ی ی ا اگ ر ب ه ح‬
‫و ارجمند بگردان‪.‬‬ ‫این امور نیتت را بزر‬

‫نص یحتی برای ت دارم! ت ا زم انی ک ه ب ا خ ودت نیت ی نبس ته ای پای ت را‬
‫از خان ه بی رون نگ ذار گ ویی ک ه پیم ان م ی بن دی عب ارت " نی ت ک ردن را‬

‫‪26‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بیاموزی د‪ ".‬را ب ه ش ما خ اطر نش ان م ی ک نم م ا اکن ون چگ ونگی ورود ب ه‬

‫اخ الص را م ی آم وزیم چگون ه پ اک و مخل ص باش یم‪ .‬ب ه دنب ال نی ت‬
‫بگ رد چگون ه بای د ب ه دنب الش گش ت ! یک ی پ س از دیگ ری ب ه ای ن م وارد‬
‫م ی پ ردازیم‪ .‬ب ا طاع ات ش روع ک ن ‪.‬قب ل از اینک ه نی ت نک رده ای از خان ه‬
‫بیرون نرو‪.‬‬

‫اول نی ت ک ن اگ ر م ی خ واهی س ر ک الس ب روی ـ ت و ه ر هفت ه ب ه‬

‫مدرس ه م ی روی حواس ت را جم ع ک ن! ه ر هفت ه در مس یر رف تن ب ه مدرس ه‬
‫و بازگش ت ب ه خان ه ب ا خ ودت فک ر م ی کن ی چ را م ن م ی روم چ ه نیت ی‬
‫دارم خ دایا! نی ت خ وبی ب ه م ن عط ا فرم ا خداون دا!نیتم را خ وب بگ ردان‬
‫ب ار اله ا! ب ه م ن اخ الص ب ده‪ .‬ای ن ک ار را بک ن و ی اد بگی ر‪ .‬هم ان گون ه ب ا‬
‫دس ت چپ ت غ ذا نم ی خ وری چ ون طبیعت ت ای ن گون ه اس ت ب ه نی ت ک ردن‬
‫ه و ه ر ک اری نی ز ع ادت خ واهی ک رد پ س خوش ا ب ه حال ت‬ ‫در ه ر لح‬
‫اگر این گونه تغییر کردی‪.‬‬

‫ب دین ترتی ب راه درس تی را در مس یر اخ الص م ی پیم ایی‪ .‬ب ه هم ین‬

‫خ اطر وقت ی شخص ی ب ه یک ی ازت ابعین گف ت‪ :‬بی ا ب ا ه م ب ه تش یع جن ازه ی‬
‫یک ی از ص حابه ب رویم ـ شخص ی از اص حاب ف وت ک رده اس ت آی ا ب ه تش ییع‬
‫ه ب ه م ن فرص ت ب ده‪ .‬آن گ اه‬ ‫جن ازه اش م ی روی ی ا نه ـ گف ت‪ :‬ی ک لح‬
‫ه ای س کوت ک رد س پس گف ت‪ :‬ب رویم‪ .‬م رد ب ه او گف ت چ ه چی ز باع ش‬ ‫لح‬
‫ه درن ب کن ی گف ت‪ :‬نی تم را ب رای خ ودم آم اده س اختم‪ .‬گ ویی‬ ‫ش د ی ک لح‬
‫ک ه او ب ا خ ود م ی گوی د‪ :‬چ را در ای ن تش ییع جن ازه ش رکت خ واهم ک رد‬
‫اویک ی از اص حاب رس ول هللا اس ت و ب ا رف تن ب ه دنب ال جن ازه ث واب‬
‫بیش تری کس ب م ی ک نم از وف اتش درس عب رت م ی گی رم اکن ون ب انیتی‬
‫صادقانه به راه خواهم افتاد‪.‬‬

‫بن ایراین ش اید دو نف ر را ببین ی ک ه کن ار ه م نشس ته ان د یک ی ب ی ق رار‬

‫و ن اآرام و دیگ ری راح ت و آس وده خ اطر چ را زی را مغ ز و اعض ای‬

‫‪27‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫یک ی از آن ه ا از درون و ب رون م ی خواه د به ره بب رد و ب اتقرب ب ه هللا‬

‫فرش تگان او را در ب ر م ی گیرن د ول ی دوم ی چ ون ه یچ نیت ی در س ر‬
‫ه ک ردی ک ه نی ت ه ا در‬ ‫ن دارد ب دنش ی ارای تحم ل ن دارد ح ال مالح‬
‫طاعات چه اثری می تواند داشته باشد‪.‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر وقت ی عب ادت ه ا تب دیل ب ه ع ادت م ی ش ود اش تیا و‬

‫ور از تب دیل عب ادت ه ا‬ ‫روی آوردن ب ه طاع ت را از دس ت م ی ده ی من‬
‫ب ه ع ادت یعن ی نم ازت در مس جد تب دیل ب ه ی ک ام ر معم ولی و ع ادی م ی‬
‫ش ود م ن از ت و م ی خ واهم ه ر ب ار ک ه ب ه مس جد م ی روی نی ت را ب ه ی اد‬
‫بی اوری ه ر روز ص ب ک ه حج اب م ی پوش ی نی ت را ب ه خاطرداش ته‬
‫باش ی چ را روزی ک ه تص میم گ رفتم محجب ه ش وم ای ن ک ار را ک ردم ای ن‬
‫ک ار را بک ن ت ا اراده و اخ الص ب رای خداون د در قلب ت تجدی د گ ردد و‬
‫ایمان ت سس ت و ض عیر نش ود‪ .‬یک ی از مه م ت رین دالی ل ض عر و سس تی‬
‫ایم ان مت دین ه ا ب ا کس انی ک ه ق بالر ب ه طاع ت خ دا مش غول ب وده ان د و االن‬
‫ایمانش ان ض عیر اس ت‪ .‬آن م ی باش د ک ه دیگ ر انگی زه ای وج ود ن دارد‬
‫انگیزه چیست نیت ها احیا نشده اند‪.‬‬

‫اگ ر دیدی د خ انمی محجب ه ش ده س پس از حج اب دس ت کش ید ـ پن اه ب ر‬

‫اس ت البت ه نم ی خ واهم‬ ‫خدا ـ ب ه ط ور طبیع ی ای ن مص یبتی ب س ب زر‬
‫بگ ویم تنه ا ج زو گناه ان کبی ره اس ت چ ون مص یبتی اس ت ک ه باع ش خش م و‬
‫غض ب خداون د م ی گردد ـ پ س اگ ر خ انمی چن ین ک رد روزی ک ه محجب ه‬
‫ش ده اس ت نم ی گ ویم ک ه اص ال اخ الص نداش ته بلک ه ب رای کس ب رض ایت‬
‫پروردگ ار چن ین ک رده و ص ادقانه ب ه ای ن ک ار دس ت زده اس ت ول ی چ ه‬
‫اتف اقی افت اده اس ت نی تش را فرام وش ک رده و آن را تجدی دو احی ا ننم وده‬
‫است‪.‬‬

‫اگ ر از خ ود پرس ید چ را حج اب را رعای ت م ی ک نم و ج واب داد ب ه‬

‫خ اطر طاع ت از پروردگ ار فرم انبرداری از دس تور رس ول هللا تش بیه ب ه‬

‫‪28‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫زن ان م ٶمن ب ه خ اطر ش رم و حی ا از خداون د و اهمی ت دادن ب ه رض ایت‬

‫خداون د‪ .‬پ س م ن حج اب را رعای ت م ی ک نم و ه ر روز ای ن نی ت را در قل بم‬
‫تجدید و بازسازی می نمایم‪.‬‬

‫ای ج وانی ک ه در مس جد نم از م ی خ وانی و ب ه ای ن ک ار ع ادت ک رده‬

‫ای پ یش از هرحرک ت وی ا انج ام ه ر ط اعتی در نیت ت ب ازنگری ک ن ت ا‬
‫همچنان مخلص بمانی و به انجام طاعات بپردازی‪.‬‬

‫ب رادران ج وانم! ک دام ی ک ازش ما ت ا پ س از س ی س الگی ب ه هم ین‬

‫من وال خواه د ب ود طاع ات و عب ادات ک دام ی ک از خ واهران پ س‬
‫ازازدواج و بچ ه دار ش دن در هم ین س ط ب اقی خواه د مان د ی ا عق ب نش ینی‬
‫خواه د ک رد چ ه کس ی ه م چن ان اس توار خواه د مان د چ ه کس ی خواه د‬
‫اف زود ش اید بس یاری از م ا ب ه اف زودن ب ر ایم ان نی از داش ته باش یم‪.‬چه کس ی‬
‫ثابت قدم خواهد ماند و چه کسی بر ایمانش خواهد افزود‬

‫دومین مورد نیت در مورد امور روزمره ی زندگی است‪.‬‬

‫نی ت م ی توان د ع ادت را ب ه عب ادت تب دیل کن د مث ال زی ادی در ای ن‬

‫م ورد وج ود دارد بای ک مث ال ش روع م ی کن یم‪ :‬درس خوان دن م ا گفت یم‬
‫ک ه بای د نی ت ک ردن را بیاموزی د ول ی چگون ه بای د در ام ر تحص یل نی ت‬
‫ک رد ! اول از خ ودم م ی پرس م چ را درس م ی خ وانم درس م ی خ وانم ت ا‬
‫پ در و م ادرم م را تنبی ه نکنن د ی ا چ ون هم ه دان ش آم وزان ای ن ک ار را م ی‬
‫کنن د‪.‬در چن ین ح التی ه یچ ث وابی کس ب نم ی کن ی و ب ه ای ن فرم ایش‬
‫پروردگار عمل نکرده ا ی‬

‫(‬ ‫ب العسددددددددددالس ِمی سن»‬ ‫دددددددددالتي سونهسدددددددددد ِكي سو سمحیسدددددددددد س‬

‫اش سو سم سمدددددددددداتسي ِ ِ‬
‫م سر ّ ِ‬ ‫صد س‬ ‫« قهددددددددددل ٳ َّن س‬
‫ه‬ ‫تک‬ ‫ردنم از آن خداس‬ ‫تنم و م‬ ‫ادتم زیس‬ ‫ازم عب‬ ‫و نم‬ ‫انعددددددددددام‪()1٦2/‬بگ‬
‫پروردگار جهانیان است‪).‬‬

‫‪29‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اخ الص در تحص یل کجاس ت وج ود ن دارد‪ .‬پ س ای ن س اعات متم ادی‬

‫ب ه خ اطر خ دا نب وده اس ت‪ .‬گذران دن س اعاتی از زن دگیت ک ه ب ه خ اطر‬
‫خداوندنباش د چ ه س ودی دارد! بن ابراین چگون ه در تحص یل اخ الص داش ت‬
‫و نیت وهدر از تحصیل چیست‬

‫ب رای کس ب اخ الص در ام ر تحص یل م ی بایس ت نی ت ه ایی را آم اده‬

‫کن ی چ را ک ه دروازه اخ الص نی ت اس ت‪ .‬چ ه ک ار کن یم ! بای د ب ه نی ت ه ای‬
‫تحص یل ببندیش یم‪ .‬چ را درس م ی خ وانم ! چ ون ش خص مت دین نبای دمردود‬
‫ش ود و م ن نبای د آب روی مومن ان ومت دینان را بب ر‪ .‬م ن درس خ واهم خوان د‬
‫چ ون ت ا ب ه ح ال رهب ری و ریاس ت دنی ا در دس ت ک افران گمراه ان و‬
‫فاس قان ب وده اس ت وق ت آن رس یده ک ه ای ن رهب ری ب ه عه ده یک ی از‬
‫دین داران بیفت د م ن درس خ واهم خوان دتا جایگ اه وی ژه ای از جامع ه را ب ه‬
‫خ ود اختص اص ده م و در آن ب ه ذک ر و دع ا ب ه درگ اه پروردگ ار بپ ردازم‪.‬‬
‫ب دین ترتی ب ه م قل م ب ه دس ت گ رفتن و ه م نگ اه ک ردن ب ه کت اب ب ه ث واب‬
‫تب دیل م ی ش ود ب ه ای ن دنی ای زیب ا بنگ ر ک ه چگون ه ع ادات را ب ه عب ادت‬
‫تب دیل م ی کن د‪ .‬ه م درس م ی خ وانی ه م ث واب م ی ب ری ش اید ه خ اطر نی ت‬
‫ه ای خ وب عالق ه ای قلب ی ات ب ه تحص یل نی ز اف زایش یاب د در ح الی ک ه‬
‫دو س اعت پ یش نم ی توانس تی ی ک کلم ه بخ وانی چ ه اتف اقی افت اد نی ت و‬
‫اخ الص پ ا ب ه عرص ه گذاش تند پ س خداون د نی ز از ت و خوش نود گش ت و‬
‫قلبت سرحال و پر انرژی شد‪.‬‬

‫مث ال دیگ ر م زن یم‪ :‬نیت ت درب اره لب اس چیس ت م ی خ واهم لب اس ه ای‬

‫زیب ا و ش یک ب ه ت ن ک نم چ را چ ون در براب ر دوس تانم قیاف ه ب دهم‪ .‬ول ی ب ا‬
‫ر گرفت ه نخواه د ش د‪.‬‬ ‫چن ین نیت ی ه یچ ث وابی ن زد خداون د ب رای ت و در ن‬
‫ت و مخل ص نیس تی آن هم ه وق ت و پ ولی را ک ه مص رر ک رده ای ه یچ‬
‫ارتب اطی ب ا اخ الص ن دارد داس تان اخ الص را در ای ن قس مت م رور ک ن‬
‫چگون ه! نی ت ک ن چگون ه نی ت ک نم ای خ واهر ب ا حجاب ت! نی ت ک ن ک ه ب ا‬

‫‪30‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫لباس ت ب ه س وی خ دا دع وتگری ش وی اش کالی ن دارد ک ه لباس ت ش یک و‬

‫قش نب باش دو ش رایط اس المی را دارا باش د و ب ا وج ود ای ن ت و حج اب داش ته‬
‫ب اش و مطی ع دس تورات خداون د باش ی ب ا نگ اه ی ک دخت ر ب ه ت و ممک ن‬
‫اس ت او ه م باحج اب ش ود و ه م خ وش تیپ ب دین ترتی ب هم ه ی لباس ها و‬
‫پولی که خرج کرده ای در میزان حسناتت ثبت خواهد شد‪.‬‬

‫هم ین ام ر در رابط ه ب ا جوان ان نی ز درس ت اس ت م ن م ی خ واهم‬

‫ثروتمن د باش م چ را چ ون م ی خ واهم پ ول داش ته باش م فخ ر فروش ی ک نم و‬
‫آن را ص رر ش ب نش ینی ه ا مس افرت ه ا و غی ره بکنم نی ت ک ن یعن ی‬
‫چ ه یعن ی قبل ت را ب رای خ دا خ الص گ ردان بگ و‪ :‬ثروتمن د ب ودن ب ه خ اطر‬
‫ای ن دنی ا ه یچ فای ده ای ن دارد ول ی اگ ر ثروتمن د باش م م ی ت وانم در راه خ دا‬
‫انف ا ک نم ت ا م ردم ب ه م ن نگ اه کنن د و بگوین د ای ن ش خص ه م ثروتمن د اس ت‬
‫وه م مت دین ای ن ط وری خ وب اس ت و ای ن ک ار م ی توان دتبلیغی ب رای م ردم‬
‫باش دکه از ه زاران خطب ه و س خنرانی کارس ازتر اس ت چ را ک ه ص حنه ی‬
‫کس ی ک ه ب ر ماش ین آخ رین م دل س وار اس ت و در ع ین ح ال مت دین نی ز م ی‬
‫باش د از ص د س خنرانی ی ک ام ام ه م بهت ر اس ت چ ون ای ن مت دینی اس ت‬
‫ک ه ب ا وج ود ث روت بس یار در مس جد نم از م ی خوان د بن ابراین ثروت ت‬
‫وس یله ای ب رای دع وت و تبلی غ ب ه س وی خداون د متع ال م ی باش د‪ .‬آی ا چن ین‬
‫نیت ی داری ی ا ن ه س عی ک ن و در داش تن چن ین نیت ی اص رارکن وش یطان ه م‬
‫چن ان ت و را وسوس ه م ی کن د گ اهی اوق ات م ی گی رد و گ اهی اوق ات ب از‬
‫می گردد‪ .‬نیت کردن را یاد بگیرید‪.‬‬

‫خ واهرم! چ ه آرزوی ی داری آرزو دارم ک ه بچ ه دار ش وم‪ .‬چرا چ ون‬

‫فرزن دانی داش ته باش م ک ه ب ا آن ان س رگرم باش م ب ا چن ین نیت ی ه یچ ث وابی‬
‫کس ب نم ی کن ی ول ی وقت ی اج ر و پ اداش کس ب م ی کن ی ک ه نی ت کن ی‪ :‬م ی‬
‫خ واهم بچ ه دار ش وم ت ا فرزن دانم توحی د پروردگ ار را بگوین دو از دی دن‬

‫‪31‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫فرزن دم ک ه در بارگ اه پروردگ ارم س ر س جده ف رود آورده اس ت ش ادمان‬

‫کردم و شخصی مثل صال الدین ایوبی یا خالد بن ولید یا قطز گردد‪.‬‬

‫خ دایا! آرزوم ای ن اس ت ک ه فرزن دانم بن دگان ت و باش ند و ب دین ترتی ب‬

‫ه ر فری اد ک ودک آن گ اه ک ه در ش بانگاه خ واب را از دی دگان م ی ربای د و‬
‫ه ا شس ت وش وها و خ دمت ب ه ای ن فرزن د برای ت‬ ‫هم ه ی خس تگی ه ا رن‬
‫ث واب محس وب م ی گ ردد چ را چ ون نیت ت هنگ ام تربی ت ای ن فرزن د آن‬
‫بوده است که بنده خدا باشد‪.‬‬

‫ح اال دیدی د ک ه چگون ه م ی ت وان هم ه ی زن دگی را تب دیل ب ه طاع ت و‬

‫اخ الص ب رای خداون د بگ ردانیم حت ی در ی یال ه ا و گردش گاه ه ا‪ .‬چ را‬
‫دوس ت داری ب ه ی یال ب روی چ ون م ی خ واهم مث ل بقی ه م ردم باش م ک ه ب ه‬
‫جاه ای خ وشآب و ه وا میرون د‪ .‬ت ا ب ا دوس تانم ب ه گ ردش و س رگرمی‬
‫بپ ردازم و زن دگی بک نم و عم رم را بگ ذرانم‪ .‬هرگ ز چن ین مک ن! چ را م ی‬
‫ره ه ایی ک ه‬ ‫روی م ن م ی روم ت ا در مخلوق ات هللا تفک ر ک نم و در من‬
‫اس ت بیندیش یم ت ا ت و را بپرس تم و بهتربشناس م ت ا‬ ‫آفری ده ی خداون د ب زر‬
‫ب ه خ انواده ام نزدی ک ت ر ش وم ت ا ب ا دوس تانم ب ه تف ری ب روم وآس وده‬
‫خ اطره گ ردم و ب دون ه یچ سرکش ی فرم انبردار ت و باش م و در ج ایی ک ه‬
‫هم ه ت و را معص یت م ی کنن د از ت و طاع ت ک نم و در چن ین ج ایی نزدی ک‬
‫ت رین انس ان ب ه ت و باش م‪ .‬پ س ای ن نی ت تب دیل بهعب ادت خداون د و ط اعتش‬
‫می گردد برادرانم! بیایید تا با هم این کار را امتحان کنیم‪.‬‬

‫م ی خ واهم س والی بپرس م آی ا ای ن ک ار آس ان اس ت ی ا س خت ب ه خ دا‬

‫قس م ک ه خیل ی آس ان اس ت ش اید رس یدن ب ه کم ال اخ الص و ب ی غ ل و غ ش‬
‫س خت باش د ول ی نی ت ک ردن در عب ادت ه ا و ع ادت ه ا ک اری اس ت ک ه از‬
‫دست تو بر می آید‪.‬‬

‫سومین مورد نیت در اموری است که توانایی انجام آن را نداری‬

‫‪32‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ور م ا از ای ن موض وع چیس ت چیزی ک ه در ت وان ت و نیس ت‬ ‫من‬

‫نیتش رابکن مثال چه چیزی ! رسول هللا" صل هللا علیه وسلم" فرمود‪:‬‬

‫علسددددددی‬
‫شدددددد سهدسا ِ سو إن سمدددددداتس س‬ ‫ددددددا سبلَّ سددددددةه هللاه سمند ِ‬
‫ددددداز سل ال ّ‬ ‫شدددددد سها سدةس ِب ِصد ِ‬
‫سددددددا هللا سل ال َّ‬
‫« سمددددددن س‬
‫فراشه»‪1.‬‬
‫ِس ِ ِ‬

‫(کس ی ک ه ص ادقانه ش هادت را بطلب د خداون د او را ب ه جایگ اه ش هدا‬

‫می رساند حتی اگر در بسترش بمیرد‪).‬‬

‫م ی خ واهم س والی بپرس م‪ :‬اگ ر همگ ی ص ادقانه ش هادت را بطلبن د و‬

‫م ا همگ ی ش هید ش ویم چ ه چی زی را از دس ت م ی ده یم ب دون ش ک و‬
‫یقین ارهیچ چی ز! ح اال دیدی د ک ه چگون ه اخ الص جایگ اه م ا را در بهش ت‬
‫تعیین می کند حتی زنان! بله حتی زنان‪.‬‬

‫چ ه بس ا شخص ی ( م رد ی ا زن ) ب اخود بگوی د‪ " :‬خ دایا ش هادت در‬

‫راه ت را نص یبم بگ ردان" او روز قیام ت مث ل حم زه ـ س ید الشهدا ـ م ی‬
‫آی د ب ا وج ود اینک ه در بس ترش م رده اس ت‪ .‬ح ال دی دی ک ه نی ت ت و را ب ه‬
‫کج ا م ی رس اند نی ت ای ن اس ت ب ا وج ود ای ن ک ه ت و ک اری نک رد ه ای ول ی‬
‫صادقانه نیت کردی‪.‬‬

‫هنگ امی ک ه رس ول هللا"ص ل هللا علی ه وس لم" از غ زوه تب وک ب از م ی‬

‫گش ت ـ فاص له ح دودا ر ه زار کیل ومتر اس ت ـ ه وا بس یار گ رم ب ود راه بس یار‬
‫ط والنی و حت ی ب ه دلی ل ک م ب ودن مرک ب ن وبتی س وار م ی ش دند ش رایط‬
‫بسیار سخت بود رسول هللا" صل هللا علیه وسلم" می فرمود‪:‬‬

‫سددددددیرا ً سو ال قس س‬
‫طعددددددتهم سوا ِدیسددددددا ً إال كسددددددانهوا‬ ‫«ا َّٕن فِددددددي السم ِدیندددددد ِة س‬
‫اقوا سمددددددا ً سمددددددا ِ‬
‫سددددددرتهم سم س‬
‫العذر»‪2.‬‬ ‫س هه هم‬
‫ه ه‬ ‫هللاجر ـ سحب س‬
‫ساركهوكهم فِي اال ِ‬
‫سمعسكهم ـ ش س‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ،1۹۰۹ ،‬ابو داوود‪ 1۵2۰ ،‬و ترمذی ‪ ،1۶۵۳‬از سهل بن حنی‬
‫‪ - 2‬بخاری‪ ۴۴2۳ ،‬از انس بن مالص‬

‫‪33‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫(در مدین ه مردم ی هس تن ك ه ه یچ مس یری را نپیمودی د و ه یچ دش تی‬

‫را ط ی نکردی د مگ ر ای ن ک ه هم راه ش ما بودن د ـ در اج ر و پ اداش ب ا‬
‫شماشریک بودند ـ که معذوریت مانع از آمدنشان شده است‪).‬‬

‫آن ان ب ه خ اطر مع ذوریت نتوانس تند در جن ب حض ور یابن د ول ی‬

‫ث واب کام ل را کس ب کردن د‪ .‬در کاره ایی ک ه توان ایی اش را ن داری نی ت‬
‫کن‬

‫عم ره و ‪...‬پ س‬ ‫توان ایی انج ام ک دام ی ک از طاع ت را ن داری ح‬

‫بگ و‪ :‬خ دایا اگ ر ب ه م ن ث روت م ی دادی ب ه عم ره م ی رف تم و ه ر س ال ب ه‬
‫زی ارت مس جد رس ولت م ی ش تافتم‪ .‬ب ا ای ن ک ار ث واب عم ره از آن ت و م ی‬
‫ش ود‪ .‬بب ین نی ت ک ردن چ ه م ی کن د‪ .‬اکن ون دیدی د ک ه چگون ه بای د نی ت ک ردن‬
‫را بی اموزیم رس ول هللا فرم ود‪ " :‬کس ی ک ه ب ه رختخ وابش رود و نی ت کن د‬
‫ک ه نیم ه ش ب برخی زد و نم از ش ب بخوان د ول ی خ واب ب ه چش مان غلب ه‬
‫کن د ت ا ای ن ک ه ص ب ف را رس ید پ اداش آنچ ه نی تش را ک رده اس ت ب ه او م ی‬
‫رس د‪ ".‬اگ ر خوابی دی و نم از ش ب را نخوان دی ـ ول ی فک ر نکن ی خیل ی‬
‫زرنگ ی و س اعت را ک وک نکن ی و بگ ویی‪ :‬خ دایا م ن نی ت ک ردم ک ه نم از‬
‫ش ب بخ وانم ی ک س الی اس ت ک ه ب ا خ ود م ی گ ویی‪ :‬م ن ث واب نم از ش ب را‬
‫م ی ب رم در ح الی ک ه نم از ش ب را نم ی خ وانی ن ه! ـ ـ کس ی ک ه نی ت بکن د‬
‫یعن ی اگ ر ب ه رختخ واب رف ت و ص ادقانه ــ ـ ک ه فق ط خداون د از ص داقت‬
‫باخبراس ت ـ ـ نی ت ک ردی ک ه نم از ش ب بخ وانی و فجردمی د و نم از ص ب را‬
‫خوان دی ول ی نم از ش ب را نخوان دی در ای ن ص ورت ب ه ت و تبری ک م ی‬
‫گ ویم چ ون پ اداش نم از ش ب برای ت نوش ته ش ده اس ت‪ « .‬و خ واب ب رایش‬
‫‪1‬‬
‫صدقه ای از جانب پروردگار متعال محسوب می گردد»‪.‬‬

‫رس ول هللا م ی فرمای د‪ " :‬دنی ا از آن چه ار نف ر اس ت‪ «.‬یعن ی دنی ا م ال‬

‫چه ار گ روه اس ت‪ :‬گ روه اول‪ " :‬بن ده ای ک ه خداون د ث روت وعل م ب ه او عط ا‬

‫‪ - 1‬نسایی‪ 1۷۸۷ ،‬و ابن ماجه‪ ،1۳۴۴ ،‬از ابودردا رضیهللاعنه‪.‬‬

‫‪34‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫نم وده اس ت و او در ای ن دو چی ز تق وا پیش ه ک رده و ب ه وس یله ی آن ص له‬

‫ی رح م را برق رار ک رده اس ت و م یدان د ک ه خداون د در آن حق ی دارد ای ن‬
‫بهت رین مق ام اس ت‪».‬ن وع دوم ک ه ح ال بیچارگ انی مث ل ماس ت‪ " :‬بن دهای ک ه‬
‫ت دارد « و‬ ‫نش را دوس‬ ‫ت‪ ".‬او دی‬ ‫ش داده اس‬ ‫م و دان‬ ‫ه او عل‬ ‫دب‬ ‫خداون‬
‫ثروت ی ب ه او ن داده اس ت ول ی نی تش ص ادقانه اس ت و م یگوی د‪ :‬اگ ر ث روت‬
‫م یداش تم ف الن ک ار را م یک ردم پ س او ب ه نی تش واگ ذار م یش ود‪ ».‬پی امبر‬
‫م یفرمای د‪ « :‬ای ن دو در ث واب ب اهم براب ر و یکس اناند‪ 1».‬تص ور ک ن ک ه‬
‫ت و و او ب ه ی ک ان دازه ث واب م یبری د‪ .‬ممک ن اس ت شخص ی اینج ا نشس ته‬
‫باش د و بگوی د اگ ر ده میلی ون توم ان م یداش تم قل م و کاغ ذ م یآوردم و م ی‬
‫گف تم ای نی ک میلی ون توم ان را ص رر ف الن و ف الن و ف الن و ف الن م یک نم‬
‫حواس ت باش د و خس یس نب اش و نگ و‪ :‬ماش ین ف الن و ف الن و ف الن‪ .‬ب ه‬
‫خ اطر خ دا نی ت ک ن و تص ور ک ن ت و مث ل ث واب آن ان کس ب خ واهی ک رد‬
‫آی ا تص ور م یکن ی ک ه چق در س اده اس ت اکن ون چ ه کس ی م یگوی د ک ه اس الم‬
‫دی ن س ختی اس ت ! چ ه کس ی از ای ن ب ه بع د از اس الم م یترس د ! چ ه کس ی‬
‫ب ه خ اطر س خت و پیچی ده ب ودن اس الم از پایبن د ش دن و ملت زم ش دن ب ه‬
‫اس الم وحش ت دارد ! آی ا ک اری آس انتر از ای ن ه م هس ت ! م ن ب ه ت و م ی‬
‫گ ویم‪ :‬در کاره ایی ک ه توان اییاش را ن داری نی ت ک ن ت ا ث وابش را کس ب‬
‫کنی اما آیا نیت کردن را یاد گرفتیم یا نه‬

‫نیت در سه مورد‪:‬‬

‫ــ نیت در طاعتها و عبادتها‪.‬‬

‫ــ نیت در عادتها‬

‫ــ نیت در آنچه نداری‪.‬‬

‫صحابه تاجران نیت بودند من ور از تاجران نیت چیست‬

‫‪ - 1‬نسایی‪ ،2۳2۵ ،‬ابن ماجه ‪ ۴22۸‬و احمد‪ 1۷۵۷۰ ،‬از ابو کبشه رضی هللا عنه‬

‫‪35‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫یعن ی آنه ا ی ک ک ار انج ام م یدادن د ول ی پ ن ی ا ش ش نی ت مختل ر م ی‬

‫کردن د‪ .‬م ثالر م یخ واهم ب رای ش رکت در ک الس ب ه مس جد بی ایم چ ه‬
‫نیتهای میتوانم از این کار داشته باشم‬

‫پ ن ی ا ش ش نی ت انتخ اب خ واهم ک رد و خداون د ث واب ه ر نی ت را‬

‫هفتص د براب ر م یکن د‪ .‬م ن ب ه مس جد م یروم ت ا نم از مغ رب را ب ا جماع ت‬
‫بخ وانم ب ه مس جد م یروم ت ا از دی نم به ره ک افی بب رم ب ه مس جد م یروم ت ا‬
‫رابط هام ب ا ب رادر دین یام نزدی کتر ش ود و ب ا او آش نا ش وم ت ا م را ب ا خداون د‬
‫متع ال نزدی کتر س ازد ب ه مس جد م یروم ت ا دو ی ا س ه س اعت از گناه انم ب ه‬
‫دورباش م و ب ه مس جد م یروم ت ا خداون د گناه انم را ببخش اید و توب هام را‬
‫بپ ذیرد‪ .‬م ن ث واب هف ت نی ت را ب ردم‪ .‬چ ه چی زی بیش تر از ای ن وج ود‬
‫دارد ! م ن ب ه مس جد م یروم ت ا از مغ رب ت ا عش ا ب ه اعتک ار بنش ینم چ ه‬
‫چی زی را از دس ت خ واهی داد ! بگ ذار ثوابهای ت بیش تر و بیش تر ش ود‪.‬‬
‫ت و نی ت ک ردی ک ه در فاص له مغ رب ت ا عش ا ب ه اعتک ار بنش ینی از ت و‬
‫پذیرفت ه م یش ود و بهان دازهای ک ه در مس جد مان دی برای ت اعتک ار نوش ته‬
‫م یش ود‪ .‬آی ا دین ی بزر ت ر و ارجمن دتر از ای ن ه م وج ود دارد ب رادرانم!‬
‫دیدی د ک ه نعم ت نی ت یک ی از بزر ت رین نعمته ای خداون د ب ه مس لمانان‬
‫است که ما بهاندازه کافی به آن نمیاندیشیم‪.‬‬

‫بیای د در ی کچیز ب اهم تواف ق کن یم از ای ن ب ه بع د ب دون نی ت هرگ ز از‬

‫خان ه بی رون نم یروم ه یچ ک اری را ب دون نی ت انج ام نم یده م‪ .‬در ابت دا‬
‫کم ی س خت و دش وار خواه د ب ود ول ی پسازای ن مرحل ه یک ی از بهت رین‬
‫بن دگان هللا خ واهی ش د بلک ه ب رعکس دس ت از گناه ان و معص یتها‬
‫خ واهی کش ید چ را نی ت ت و هنگ ام ارتک اب معص یت چیس ت ! جس تجو‬
‫خ واهی ک رد و ش یطان ت و را فری ب م یده د‪ .‬م ن م یروم ت ا دوس تانم را ب ه‬
‫جش ن دع وت ک نم ت ا خداون د آن ان را ه دایت کن د م ن م یروم ت ا آن ان را‬
‫بهس وی خداون د فراخ وانم انش الهللا همینط ور خواه د ش د ت و م یروی‬

‫‪36‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ول ی م یبین ی ک ه ک اری ج ز گن اه و معص یت نک ردهای آنوق ت اس ت ک ه م ی‬

‫گ ویی‪ :‬ش یطان م را دس ت انداخت ه اس ت دفع هی بع د نیت ی ن داری بن ابراین‬
‫کلید حرکتت در هستی نیت است‪.‬‬

‫ریــــا‬
‫« ری ا » از کلم ه «رؤی ت » مش تق م یش ود یعن ی ب ه اینک ه م ردم ت و‬
‫را ببینن د اهمی ت ب دهی‪ .‬ب ه خ اطر ای ن ری ا نامی ده م یش ود ک ه ت و دوس ت‬
‫داری مردم تو را ببینند کلمه ریا ازاینجا اشتقا شده است‪.‬‬

‫خداوند در حدیش قدسی میفرماید‪:‬‬

‫ددددر س فِیددددد ِه سیددددد ِرش‬ ‫شدددددر ِ ‪ ،‬فس سمدددددن ع ِسمددددد سل س‬

‫ع سمدددددالً اهللاشد س‬ ‫عدددددن ال ِ ّ‬
‫ددددركسا ِ س‬
‫شد س‬ ‫« أَنسدددددا ا نسدددددي ال ُّ‬
‫»‪1‬‬
‫فس هه هو ِللذِش ا س‬
‫هللاشر س سو اهللانسا ِمنهه بس ِرش و‬

‫(م ن ب ینی ازترین ش ریکان از ش رک هس تم پ س کس ی ک ه عمل ی را‬

‫انج ام ده د ک ه در آن غی ر م ن را ش ریک ق رار ده د آن ک ار از آن ش ریکی‬
‫است که برای من قرار دادهشده و من از آن بیزار هستم‪).‬‬

‫ب ه ای ن ح دیش خ وب توج ه کنی د چ ون ح دیش بس یار ترس ناکی اس ت!‬

‫" م ن ب ینی ازترین ش ریکان از ش رک هس تم ـ ـ ال ال ه اال هللا ـ ـ پ س کس ی ک ه‬
‫عمل ی را انج ام ده د ک ه در آن غی ر م ن را ش ریک ق رار ده د آن ک ار از‬
‫آن شریکی است که برای من قرارداد شده و من از آن بیزار هستم‪".‬‬

‫خودت را تصور کن که ــ پناهبرخدا ــ از این نوع باشی‪.‬‬

‫رسولهللا " صل هللا علیه وسلم" میفرماید‪:‬‬

‫«إن أخور ما أخار علیكم الشرك االٔصغر»‬

‫(ترس ناکترین چی زی ک ه م ن از آن نس بت ب ه ش ما ب یم دارم ش رک‬

‫اصغر است‪).‬‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ،2۹۸۵‬ابن ماجه‪ ۴2۰2 ،‬و احمد‪ ۷۹۳۹ ،‬از ابو هریره "رضی هللا عنه"‬

‫‪37‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گفتند ای رسولهللا! شرک اصغر چیست فرمود‪:‬‬

‫دددددار س و ت س سعددددددالی سیقهددددددو هل سیددددددو سم ال ِق سیا سمدددددد ِة‪ ،‬سیددددددو سم یه سجد ِ‬

‫دددددازش ال ِع سبددددددا سد‬ ‫الر سیددددددا‪ ،‬ا َّٕن هللا تسبد س‬
‫« ِّ‬
‫ظ هروا سهدددددل‬ ‫ون سبا هللاع سمدددددا ِلكهم ِفدددددي الددددددُّنیا سفدددددان ه‬
‫او س‬ ‫ِبا هللاع سمدددددا ِل ِهم‪ :‬إذ سهبهدددددوا إلدددددي الددددد ِذی سن كهندددددتهم تهد س‬
‫ددددر هللا‬
‫»‪1.‬‬
‫هون ِعن سد ههم سج سزا ً‬
‫ت س ِجد س‬

‫زای‬ ‫دگان ج‬ ‫ه بن‬ ‫تاخیز روزی ک‬ ‫د در روز رس‬ ‫ت‪ .‬خداون‬ ‫ا اس‬ ‫(ری‬
‫اعمالش ان را م یبینن د م یفرمای د‪ :‬ن زد کس انی ک ه اعمالت ان را در دنی ا ب ه‬
‫خاطر آنان انجام میدادید بروید و ببینید آیا نزد آنان پاداشی دارید‪).‬‬

‫آی ا ن زد آن ان اج ر و پاداش ی مییابن د ب رای چ ه کس ی ری ا م یکن ی‬

‫عمل ت را ب ه چ ه کس ی تق دیم م یکن ی م یخ واهی چ ه کس ی ب ه ت و ث واب و‬
‫پ اداش بده د ب ه هم ین خ اطر علم ا گوین د‪ :‬روز قیام ت ریاک اران ب ا چه ار‬
‫ر! ای‬ ‫اج‬ ‫ار! ای ف‬ ‫ار! ای خیانتک‬ ‫وند‪ :‬ای ریاک‬ ‫یش‬ ‫ده م‬ ‫م فراخوان‬ ‫اس‬
‫زیانک ار! ب رو و اج رت را از کس ی ک ه ب ه خ اطرش ک اری انج ام دادی‬
‫بگیر چون تو نزد ما هیچ پاداشی نداری‪.‬‬

‫آی ا دوس ت داری کس ی ت و را در ح ال نم از ببین د ت ا روز قیام ت چن ین‬

‫س خنانی ب ه ت و بگوین د ! آی ا راض ی هس تی ک ه در ح ین انج ام طاع ات‬
‫پروردگ ار ف الن خ انم ت و را در ح ال گری ه ک ردن ببین د و ت و خوش حال‬
‫روز قیامت چنین سخنانی به تو گفته شود!‬ ‫شوی و در عو‬

‫شخص ی از رس ولهللا پرس ید‪ :‬ای رس ولهللا آی ا امت ت بع د ت و ش رک‬

‫میورزند‬

‫رس ولهللا" ص ل هللا علی ه وس لم" در ج واب فرم ود‪« :‬نسعسددددددم‪ٕ ،‬ا َّمددددددا اهللانَّ ههددددددم ال‬
‫سددددددا ً ّو ال قس سمددددددرا ً سو سح سجددددددرا ً سوال سوثسنددددددا ً سولس ِكددددددن یهددددددرا اهللاو س‬
‫ون بِا هللاع سمددددددا ِل ِهم»‪(2.‬بل ه‪.‬‬ ‫یسعبهددددددد س‬
‫هون شسم س‬

‫‪ - 1‬احمد‪ ،2۳11۹ ،‬بیهقی‪ ،‬الشعب‪۶۸۳1 ،‬از محمود بن لبید‬

‫‪ - 2‬احمد‪ ،1۶۶۷1 ،‬وبیهقی در الشعب‪۶۸۳۰ ،‬از شدادبن اوس‬

‫‪38‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ول ی آن ان خورش ید م اه س نب ی ا ب ت را نم ی پرس تند بلک ه در اعمالش ان‬

‫ریا دارند‪).‬‬

‫ای ن ش رک ام ت پ س از رس ولهللا است‪.‬رس ولهللا" ص لیهللا علی ه‬

‫وسلم" میفرماید‪:‬‬

‫« سمدددددن یهرائدددددې‪ ،‬یهرائدددددی هللا ِبددددد ِه»‪(1.‬کس ی ک ه ری ا م ی کن د خداون د نی ز او‬

‫را می نمایاند‪).‬‬

‫پ س کس ی ک ه ریاک ار اس ت خداون د نی ز او را م ینمایان د یعن ی چ ه‬

‫یعن ی او را می ان م ردم رس وا م یگردان د و می ان م ردم دروغگ و ب ودنش را‬
‫آشکار میسازد‪.‬‬

‫ح دیش بس یار دش وار دیگ ری ه م هس ت ب هویژه ب رای کس انی ک ه‬

‫طاع ت خداون د را بس یار انج ام م یدهن د ح دیش بس یار وحش تناک رس ولهللا‬
‫میفرماید‪:‬‬

‫" اول ین کس ی ک ه روز قیام ت در آت ش افکن ده م یش ود‪ ".‬یعن ی س ه‬

‫گروهان د و این ان اول ین گروه ی هس تند ک ه ب ه جه نم افکن ده م یش وند چ ه‬
‫کس انی اول‪ " :‬م ردی ک ه ش هید ش ده اس ت ب ه درگ اه پروردگ ار آورده م ی‬
‫ش ود و نعمته ایش را ب ه او ی ادآور م یشودـ ـ خداون د او را م یآورد و‬
‫نعمته ایی را ک ه ب ه او ارزان ی داش ته ب ه او نش ان م یده د آی ا نعم تم را ب ر‬
‫خ ودت ب ه ی اد داری ـ ـ او نعم ت را ب ه ی اد م یآورد و خداون د ب ه او م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫ب ا آنچ ه ک ار ک ردی گوی د‪ :‬در راه ت و جنگی دم ت ا کش ته ش دم‪ .‬درای ن‬

‫هنگ ام خداون د م ی فرمای د‪ :‬دروغ گفت ی جنگی دی تابگوین د ش جاع اس ت و‬
‫ای ن چن ین گفتن د س پس باص ورتش کش یده ش ده و ب ه جه نم افکن ده م یش ود‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪۶۴۹۹ ،‬ومسلم‪2۹۸۷ ،‬از جندب بن عبدهللا‬

‫‪39‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ای ن اول ین نفراس ت اول ین نف ری ک ه ب ه جه نم م ی رود بب ین ک ه دین دار‬

‫ماندن و ریاکار بودن چه قدر خطرناک است!‬

‫دوم‪« :‬م ردی ک ه عل م را آموخ ت و ب ه دیگ ران تعل یم داد و ق رآن را‬
‫خوان د او را م ی آورن د و خداون د نعم تش را ب ه او گوش زد نم وده و م ی‬
‫فرمای د‪ :‬ب ا ای ن نعم ت چ ه ک ردی او م ی گوی د‪ :‬م ن ب ه خ اطر ت و عل م آم وختم‬
‫و ب ه خ اطر ت و ق رآن را ب ه دیگ ران تعل یم دادم خداون د م ی فرمای د‪ :‬دروغ‬
‫گفت ی بلک ه آم وختی ت ا ب ه ت و بگوین د ع الم اس ت و ای ن چن ین گفتن د ق رآن را‬
‫ت الوت نم ودی ت ا ب ه ت و بگوین د‪ :‬ق اری و ای ن چن ین گفت ه ش د س پس دس تور‬
‫داده می شود و با صورت کشیده شده و به آتش افکنده می شود‪».‬‬

‫س وم‪ :‬م ردی ک ه خداون د او را ب ی نی از نم ود و از ه ر ن وع م ال و‬

‫ث روت در اختی ارش گذاش ت‪ .‬او ه ر ط ور ک ه بخواه د آن را مص رر م ی‬
‫کندـ ـ او در راه خ دا انف ا م ی کندـ ـ پ س ب ه درگ اه خداون د آورده م ی ش ود و‬
‫نعم تش را ب ه او نش ان م ی ده د و او آن را م ی شناس د پ س ب ه او گفت ه م ی‬
‫ش ود ب ا آن چ ه ک ردی گوی د‪ :‬پروردگ ارا! آن را در هم ه ی راه ه ایی ک ه‬
‫ت ک دوس ت داری ب ه خ اطر ت و انف ا نم ودم‪ .‬خداون د م ی فرمای د‪ :‬دروغ‬
‫گفتی بلکه اینکار را کردی تا به تو بگویند بخشنده و اینچنین گفتند‪.‬‬

‫رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم فرم ود‪« :‬ای ن س ه نف ر اول ین کس انی‬

‫‪1‬‬
‫هستند که در روز قیامت به دوز افکنده می شوند»‪.‬‬

‫ای ن ب ه معن ای ع دم آم وختن عل م قرا ت ق رآن وتعل یم دی ن ب ه م ردم یاع دم‬

‫شهادت در راه خدا و عدم انفا در راه خدا نیست بلکه مبادا ریا کنی!‬

‫دددددوذهوا بِددددددا ِ ِمددددددن هجد ّ ِ‬

‫دددددب‬ ‫رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم م ی فرمای د‪« :‬تسعسد َّ‬
‫زن» (از گودال حزن به خدا پناه ببرید‪).‬‬
‫ال هح ِ‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ،1۹۰۵ ،‬ترمذی‪2۳۸2 ،‬واحمد‪۸۰۷۸،‬از ابوهریره رضی هللا عنه‬

‫‪40‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گفتند‪ :‬ای رسول هللا! گودال حزن چیست فرمود‪:‬‬

‫عماهللائسددددددةس سمد َّ‬

‫دددددر ِة»(دره ای در‬ ‫دددددوذ ِبدددددد ِه سج سهددددددنَّم هکدددددد ّل سیدددددد ِ‬
‫وم اهللار سب ِ‬ ‫« سوادو ِفددددددي سج سهددددددنَّ سم تست س سعد َّ‬
‫دوز است که دوز هر روز چهارصدبار به آن پناه می برد‪).‬‬

‫گفتند‪ :‬ای رسول هللا! برای چه کسی ساخته شده است فرمود‪:‬‬

‫ه در‬ ‫انی ک‬ ‫رای قاری‬ ‫ددددددددددرائِی سن ِبا َٔع سمدددددددددددا ِل ِهم»‪( 1.‬ب‬
‫س‬ ‫«اا ِعددددددددددد سد ِللقهد‬
‫ددددددددددرا ِ ال همد‬
‫َّ‬
‫کارهایشان ریا می کنند آماده شده است‪).‬‬

‫ان قرآنن د کس انی ک ه ق رآن تجوی د و عل م را ب ه م ردم‬ ‫قاری ان حاف‬

‫م ی آموزن د ب ه هم ین خ اطر ک ار بس یار خطرن اکی اس ت‪ .‬پ س ه ر چ ه ب ه‬
‫خداون د نزدی ک ت ر ش وی ش یطان دروازه ه ای بیش تری از ری ا ب ر روی ت‬
‫می گشاید و سعی می کند به تو هجوم آورد‪.‬‬

‫اقســام ریـــا‬
‫ریا چند نوع است چگونه شیطان تو را به ریا می اندازد‬

‫و روش ن‬ ‫یک ی از ان واع ری ا آن اس ت ک ه ش یطان ب ه ص ورت واض‬

‫ب ر ت و وارد م ی ش ود و ای ن ب دترین ن وع ریاس ت و ب ه ت و م ی گوی د‪ :‬ف الن‬
‫ک ار را بک ن ت ا م ردم ت و راببینن د‪ .‬در اص ل چ را ای ن ک ار را انج ام م ی‬
‫ده ی ت و در اثن ای انج ام ک ار مرتک ب ش رک نش دی ‪ -‬بلک ه در چن ین ح التی‬
‫هک ه‬ ‫‪ -‬فق ط ای ن ک ار را انج ام دادی ت ا فالن ی ت و را ببین د در آن لح‬
‫مش غول طاع ت پروردگ ار هس تی ف الن ش خص ت و را ببین د‪ .‬اگ ر چن ین‬
‫ک ردی و از ابت دای ک ار ری ا نم ودی پ س ب دان ک ه ای ن ب دترین و آش کارترین‬
‫ان واع ریاس ت هم ان گون ه ک ه در داس تانی آم ده اس ت‪ :‬شخص ی در مس جد‬
‫نم از م ی خوان د ع ده ای از م ردم در مس جد م ی گفتن د‪ :‬چ ه ق در ب ا خش وع‬
‫م ی خوان د نم ازش چ ه ق در زیباس ت! چ ه ق در ب ه خداون د نزدی ک اس ت!‬
‫وع‬ ‫ب خش‬ ‫ود! عج‬ ‫اری ش‬ ‫مانش ج‬ ‫ک از چش‬ ‫ه اش‬ ‫تک‬ ‫ک اس‬ ‫نزدی‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪2۳۸۳ ،‬و ابن ماجه‪ 2٥۶ ،‬از ابوهریره‬

‫‪41‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫وخض وعی! او سخنانش ان را م ی ش نید ک ه م ی گفتن د‪ :‬چ ه ق در زیب ا! چ ه ق در‬

‫خاش ع! وقت ی نم ازش را تم ام ک رد ب ه آن ان گف ت‪ :‬م ن روزه ه م هس تم! ای ن‬
‫بدترین انواع ریاست که بسیار آشکار هم هست‪.‬‬

‫ن وعی دیگ ر از ان واع ری ا اس ت ک ه مخف ی ت ر م ی باش د ن وعی ک ه‬

‫پنه ان اس ت و بس یار ترس ناک ای ن چ ه ن وعی اس ت ا ه ار خس تگی ک ردن‬
‫اهر‬ ‫ب ه خ اطر عب ادت عم دا ر خ ودت را خس ته جل وه م ی ده ی ی ا ب ه عم د ت‬
‫کن ی ک ه از پوش یدن حج اب خس ته ای ول ی در حقیق ت چن ین نیس ت بلک ه‬
‫فقط یک ادعاست‪.‬‬

‫م ثال شخص ی م ی گوی د‪ :‬م ن خس ته ام چ را چ ون تم ام ش ب بی دار‬

‫مان دم چ را چ ون بی دار ش دم و تم ام ش ب نم از خوان دم پ س خداون د از م ن‬
‫اهر ب ه‬ ‫پذیرفت ه و پ اداش نیک و ب ه م ن م ی ده د م ن واقع ا ر خس ته ام! ت‬
‫زحمت و خستگی‪.‬‬

‫روزی عم ر ب ن خط اب رض ی هللا عن ه م ردی را دی د ک ه س رش را‬

‫تک ان م ی دادـ ـ ا ه ار خش وع م ی نمودـ ـ عم ر گف ت‪ :‬ای م رد! خش وع از‬
‫گ ردن حاص ل نم ی ش ود بلک ه از قل ب م ی آی د ج ای خش وع در گ ردن‬
‫نیست بلکه در قلب است‪ .‬این یکی از انواع پنهان ریا است‪.‬‬

‫ری ا ن وع پنه ان و پوش یده ت ر ه م دارد تص ور ک ن! ن وعی پنه ان ترومخف ی‬

‫تر از این چه نوعی است‬

‫ای ن اس ت ک ه ت و در ابت دا ک اری را ب رای خ دا انج ام م ی ده ی س پس‬

‫م ردم ت و را در ح ال انج ام آن ک ارمی بینن د پ س از مش اهده م ردم خوش حال‬
‫می شوی نمازت را خوب طوالنی و زیبا می خوانی!‬

‫ن ه تنه ا ای ن بلک ه ب ه ای ن خ اطر ک ه م ردم خش وع واقع ی ت و را ببینن د‬

‫ت و بیش تر خش وع و خض وع ب ه خ رج م ی ده ی تص ور ک ن! ای ن مخف ی‬
‫ترین و بدترین انواع ریاست‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫هن وز ن وعی دیگ ر ک ه ک ه پنه ان ت ر و س خت ت ر اس ت وج ود دارد چ ه‬

‫ن وعی ای ن ک ه حواس ت باش د ک ه نبای د جل وی م ردم خش وع ب ه خ رج ده ی ت ا‬
‫م ردم ت و را ببینن د بن ابراین در خان ه ات خیل ی خش وع م ی کن ی ت ا وقت ی در‬
‫براب ر م ردم خش وع کن ی ی ک ب ازیگر نباش ی حی رت انگی ز اس ت ای ن ط ور‬
‫نیس ت ! خیل ی دش وار اس ت ک ه در خان ه خش وع اخ الص و گری ه را‬
‫رعای ت ک ن ک ه اگ ر ای ن ک ار را در براب ر م ردم ک ردم طبیع یباش د یعن ی‬
‫هم ان ط ور ک ه در براب ر م ردم رفت ار م ی ک نم در تنه ایی نی ز هم ان ط ور‬
‫هس تم ت ا ب ه ای ن وس یله م ورد س رزنش و ت وبیخ نفس ت ق رار نگی ری ک ه فق ط‬
‫در براب ر م ردم خاش ع و ف روتن هس تی پ س در تنه ایی نی ز هم ین ک ار را‬
‫م ی کن ی ت ا در مقاب ل م ردم ه م ای ن گون ه باش ی‪ .‬چن ین ن وعی نی ز در قل ب ه ا‬
‫اتفا می افتد‪.‬‬

‫اض افه ب ر ای ن ه ا ن وعی بس یار بس یار پنه ان و خیل ی خیل ی خطرن اک‬
‫نی ز وج ود دارد آن چیس ت ای ن ک ه در اتاق ت تنه ا باش ی کس ی ت و را نبین د‬
‫و ریاکاران ه گری ه کن ی چط ور ممک ن اس ت آرزو م ی کن ی ک ه م ردم ت و‬
‫را ببینن د ای ن ط ور نیس ت! آرزو م ی کن ی! ب ا خ ودت م ی گ ویی‪ :‬ای ک اش‬
‫ای ن دو قط ره اش ک دیش ب ک ه در می ان م ردم ب ودم س رازیر م ی ش د‬
‫تصور کن!‬

‫س لر ص ال م ی گوین د‪ :‬برخ ی از م ردم حت ی اگ ر در می ان ه زاران‬

‫نف ر باش ند خالص انه اش ک م ی ریزن د و ع ده ای دیگ ر وقت ی در اتاقش ان‬
‫تنها هستند و کسی آنان را نمی بیند ریا می کند!‬

‫حکم کاری که در آن ریا هست‬

‫خداون د چگون ه چن ین عم ل معی وبی را محاس به م ی نمای د چگون ه ب ه‬
‫خ اطر ری ا محاس به م ی ش ویم محاس به ری ا ن زد بس یاری ازعلم ا ای ن گون ه‬
‫است این مفهوم بسیار مهمی است پس آن را به خاطر بسپارید‪.‬‬

‫خداوند متعال می فرمایید‪:‬‬

‫‪43‬‬
‫اصالح قلبها‬
‫شرک»‪1.‬‬
‫ال ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫«اهللانسا اهللا سنی الش سُّرکا ِ عسن‬

‫(من بی نیازترین شریکان از شرک هستم‪).‬‬

‫ه‬ ‫آی ا ای ن ب دان معناس ت ک ه اگ ر کس ی حت ی ب ه ان دازه ی ی ک لح‬

‫ش رک ورزی د عمل ش ک امالر فاس د ش ده اس ت ن ه! ای ن یک ی ازنش انه ه ای‬
‫وس عت رحم ت پروردگ ار اس ت! چ ه ط ور م ی خ واهم ای ن نکت ه را متوج ه‬
‫ش وید اگ ر در اص ل ک ار ش رک ورزی دی و در آن اص ال اخ الص نداش تی‬
‫یعن ی ک اری را فق ط ب رای ای ن ک ه م ردم ت و را ببینن د انج ام ده ی چن ین‬
‫عمل ی ه یچ ث وابی ن دارد‪ .‬بلک ه یک ی از گناه ان کبی ره اس ت ک ه باع ش خش م و‬
‫غض ب پروردگ ار م ی گ رددو ب دترین ان واع ریاس ت‪ .‬ب ه هم ین خ اطر ت و را‬
‫ازش ریک آوردن ب رای خ دا در اعم ال برح ذر م ی دارم و همچن ین خ ارج‬
‫ور دی ده ش دن توس ط م ردم‪ .‬مب ادا! حج اب را رعای ت‬ ‫ش دن از خان ه ب ه من‬
‫کن ی ت ا مث ل دوس تانت باش ی! نکن د ک ه قط ره ی اش ک بری زی ت ا م ردم‬
‫بگوین د ت و خاش ع و ف روتن هس تی! مب ادا ای ن ک ار را ب ه خ اطر م ردم انج ام‬
‫ده ی! اص ل ک ردار چیس ت اگ ر اص ل ک ردار م ردم باش ند ای ن ری ای‬
‫و معصیتی بس کالن است‪.‬‬ ‫و خطری بزر‬ ‫مح‬

‫اگ ر در ح ین انج ام عمل ی ری ا ص ورت گرف ت یعن ی م ن یعن ی م ن در‬

‫اص ل ب ه خ اطر خ دا از خان ه بی رون رف تم ول ی در اثن ای تحص یل ودرص‬
‫خوان دنم ری ا در م ن نف وذ ک رد و ب اخودم گف تم‪ :‬ای ک اش فالن ی ا ن ب ه م ن‬
‫نگ اه م ی ک رد ی ا ب ه عم د ص دایم را در دع ا بلن د ک ردم ت ا م ردم از خش وعم‬
‫مطل ع ش وند ای ن مس أله چ ه م ی ش ود علم ا س خن ج البی م ی گوین د ک ه‬
‫ور از تس ویه حس اب‬ ‫مفه ومش چن ین اس ت ک ه تس ویه حس اب م ی ش ود‪ .‬من‬
‫چیس ت اگ ر در ی ک عم ل می زان اخ الص بیش تر از ریاباش د ای ن دو از ه م‬
‫ک م م ی ش وندو ب ه ان دازهی باقیمان ده ث واب مب ری‪ .‬ح ال اگ ر ریابیش تر از‬
‫اخ الص باش د ری ا از اخ الص ک م م یش ود و باقیمان ده مج ازاتی اس ت ک ه در‬

‫‪ - 1‬پیش تر ذکر شد‪ .‬هم چنین مسلم‪ ،2۹۸۵ ،‬ابن ماجه‪ ،۴2۰2 ،‬و احمد‪ ۷۹۳۹ ،‬از ابوهریره‬

‫‪44‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫روزقیام ت ب ه خ اطرش م ورد محاس به ق رار م یگی ری ای ن س خنانی ک ه گف تم‬

‫ه‬ ‫هم ان رحم ت خداون د اس ت آی ا م یت وانی تص ور کن ی ک ه اگ ر بای ک لح‬
‫ش رک ورزی دن در ی ک عم ل آن عم ل را ک امالر از دس ت م یدادی چ ه‬
‫مص یبتی پ یش م یآم د اگ ر ای ن ط ور ب ود ه یچ ک س مخل ص نب ود ت ا زم انی‬
‫ک ه در منش أ ی ک عم ل اخ الص داش ته باش ی ب ه خ اطر خ دا باحج اب ش دی و‬
‫در ح ین انج ام ک ار اش تباهی پ یش آم د ری ا ص ورت گرف ت از آن ک ار‬
‫کاس ته م یش ود وب ه ان دازهی باقمان ده اج ر و پ اداش نص یبت م یش ود پ س‬
‫س عی ک ن ت ا از مق دار ری ا در کارهای ت بک اهی ی ا ت ا آنج ا ک ه ممک ن اس ت‬
‫وجودت را از آن پاک کنی‪ .‬خداوند میفرماید‪:‬‬

‫دددددرهه‪ .‬سو سمددددددن یسع سمدددددل ِمثقسددددددا سل سز َّرة شسدددددرا یسد س‬

‫دددددرهه»‬ ‫«فس سمدددددن یسع سمددددددل ِمثقسدددددا سل سذ َّرة سخید ً‬
‫دددددرا یس س‬
‫(زلزله‪.)۷ – ۸/‬‬

‫(ه رکس ب ه ان دازهی ذرهای ک ار نیک و ک رده باش د آن را خواه د دی د و‬

‫هرکس به اندازهی ذرهای کار بد کرده باشد آن را خواهد دید‪).‬‬

‫ش اید ش خص وحش ت ک رده و بگوی د‪ :‬عرص ه ب ر م ا خیل ی تن ب ش د‪.‬‬

‫هرگ ز ب رادرانم! م ن ت و را از ی ک مس أله ی بس یار س اده ک ه باع ش نج ات‬
‫ت و از گذش ته ه ا م ی ش ود مطل ع س ازم فق ط ی ک عب ارت وکس ی ک ه آن را‬
‫ض من اذک ار ص ب و ش ام بخوان د از ش رک اص غر نج ات م ی یاب د از ری ا‬
‫خالص می شود‪.‬‬

‫رسول هللا صل هللا علیه و سلم می فرماید‪:‬‬

‫ب النَّمددددد ِل»‪(.‬از ش رک‬ ‫ک االهللاصددددد س سر الددددد ِذّی هه س‬

‫دددددو اهللاخفسدددددی ِمدددددن سد ِبیددددد ِ‬ ‫« ٕاتَّقهدددددوا ال ِ ّ‬
‫شدددددر س‬
‫اصغر که پنهان تر از حرکت مورچه است بپرهیزید‪).‬‬

‫بل ه از حرک ت مورچ ه ی س یاه ب ر روی ص خره ی س خت در ش ب‬

‫تاری ک مخف ی ت ر و پنه ان ت ر اس ت‪ .‬گفتن د‪ :‬چگون ه ای رس ول هللا ! درم ان‬
‫آن گف تن ای ن عب ارت اس ت ت ا از ش رک نج ات یابن د‪ .‬ای ن عب ارت چیس ت‬

‫‪45‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ببینی د ک ه اس الم چقدرس اده اس ت‪ .‬رس ول هللا فرم ودهرروز ص ب وش ب‬

‫بگو‪:‬‬

‫شدددددیئسا ً اهللاعلس همدددددهه و اهللاسدددددت س ِف هر س ِل سمدددددا ال‬ ‫عدددددوذه ِبددددد س ِمدددددن اهللان اهللاشد ِ‬
‫ددددر س ِبددددد س س‬ ‫«الل ههددددد َّم ٕا ِنّدددددي اهللا ه‬
‫اهللاعلسددددددم»‪( 1.‬پروردگ ارا! م ن از ای ن آگاهان ه چی زی را برای ت ش ریک ق رار‬
‫ده م ب ه ت و پن اه م ی آورم و از اینک ه ناآگاهان ه برای ت ش ریک ق رار ده م از‬
‫تو طلب آمرزش می کنم‪).‬‬

‫ور از اینک ه ب ه خ اطر آن چ ه ک ه نم ی دان م اس تغفار م ی ک نم‬ ‫من‬

‫و روش ن‬ ‫چیس ت آن ه ا مس ایل بس یار پنه ان و پوش یده ای اس ت ک ه واض‬
‫نیس ت و م ا درب اره اش توض ی دادی م‪« :‬پروردگ ارا م ن از ای ن ک ه آگاهان ه‬
‫چی زی را برای ت ش ریک ق رار ده م ب ه ت و پن اه م ی آورم و از ای ن ک ه‬
‫ناآگاهانه برایت شریک قرار دهم از تو طلب آمرزش می کنم‪».‬‬

‫اگ ر ای ن جمل ه را ه ر روز ص ب و ش ب بگ ویی ب ا اس تناد ب ه ن ص‬

‫ح دیش رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم از ش رک اص غر نج ات م ی ی ابی‪.‬‬
‫ب ش رک خف ی‬ ‫بب ین چق در س اده اس ت ب ا وج ود ای ن ک ه م ا گفت یم‪ :‬موا‬
‫ب اش متوج ه ام ور پنه ان و پوش یده ب اش ول ی ب ه خ دا قس م ب رادران! ی ک‬
‫ه اخ الص گذش ته ه ا را مح و م ی کن دو م ی پوش اند‪ .‬ب رادرانم! ب ه‬ ‫لح‬
‫هم ان ان دازه ک ه ش ما را از ری ا ترس اندم ب ه هم ان ان دازه از وسوس ه ه ای‬
‫ش ما م ی ترس م‪ .‬ب رای خ دا اخ الص داش ته ب اش و تم ام س عیت را در کس ب‬
‫اتی از اخ الص‬ ‫ای ن اخ الص بک ن و آس وده خ اطر ب اش چ ون ب ا لح‬
‫‪2‬‬
‫گناهان بزرگی بخشوده می شود‪.‬‬

‫‪-1‬‬
‫‪ - 2‬خدا بیامرزد شاعری را که چنین زیبا سروده است‪:‬‬

‫بامن‬ ‫به من درد دل افشان کن‪ ،‬مداوا کردنش‬ ‫دلت راخانه من کن‪ ،‬مصفا کردنش با من‬
‫من‬ ‫با من باش ‪ ،‬پیدا کردنش با‬ ‫بیا یص لحظه‬ ‫اگر گم کرده ای ای دل‪ ،‬کلید استجابت را‬
‫من‬ ‫بیاور ذره ای اخالص‪ ،‬دریا کردنش با‬ ‫بیفشان قطره ای اشکی‪ ،‬که من هستم خریدارش‬
‫من‬ ‫در این خانه دا الباب کن‪ ،‬وا کردنش با‬ ‫اگر درها به رویت بسته شد دل بر مکن باز آ‬
‫من‬ ‫طلب کن آن چه می خواهی‪ ،‬مهیا کردنش با‬ ‫به من گو حاجت خود را‪ ،‬که من هستم خریدارش چه خوردی‬
‫من‬ ‫با‬ ‫کردنش‬ ‫فردا‬ ‫تامین‬ ‫مخور‬ ‫فردا‬ ‫م‬ ‫کن‬ ‫نعمت‬ ‫شکر‬ ‫را‬ ‫ما‬ ‫امروز‬ ‫روزی‬

‫‪46‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ش اید ای ن س وال پیشبیای د ک ه چگون ه ب دانم مخل ص هس تم یان ه چگون ه‬

‫دری ابم ک ه مخلص م ی ا ن ه دالی ل اخ الص چیس ت چ ه اتف اقی م ی افت د ک ه م ن‬
‫به وسیله آن به مخلص بودنم پی می برم‬

‫یک ی از نش انه ه ای اخ الص آن اس ت ک ه همیش ه ب ر خ ودت م ی‬

‫ترس ی هم واره خ ودت را ب ه کوت اهی م تهم م ی کن ی‪ .‬اگ ر روزی بگ ویی‪:‬‬
‫م ن خ وبم و اوض اع و اح وال خ وب اس ت چ ه کس ی ت ا ب ه ح ال مث ل م ن‬
‫چن ین و چن ان ک رده اس ت دوس تانم هم ه گمراهن د و م ن خیل ی خ وبم آن‬
‫وق ت اس ت ک ه بای د ب دانی ب ا خط ر بزرگ ی مواج ه هس تی بای د نگ ران‬
‫خودت باشی‪.‬‬

‫روزی عب دهللا ب ن عمر ـ رض ی هللا عنهما ـ گری ه م ی ک رد ب ه او گفتن د‪ :‬چ را‬

‫گری ه م ی کن ی در ح الی ک ه طاع ات بس یار انج ام داده ای گف ت‪ :‬ب ه خ اطر‬
‫دددددددن ا لل همت َّ ِقددددددددی سن»‬
‫ای ن فرم ایش پروردگ ار گری ه میک نم‪ٕ « :‬انَّ سمددددددددا سیتسقسبَّدددددددد هل هللاه ِمد س‬
‫(مائده‪(.)2۷/‬خدا تنها از تقوا پیشه گان می پذیرد‪).‬‬

‫یعن ی کاره ای ک ه ت ا ب ه ح ال انج ام داده ام ک افی نیس ت مه م ای ن‬

‫است که خداوند از متقیان می پذیرد‪.‬‬

‫عم ر ب ن خط اب رض ی هللا عن ه ک ه بش ارت بهش ت ب ه او داده ش ده‬

‫اس ت م ی گوی د‪« :‬ای ک اش م ویی ب ر س ینه ی اب وبکر ب ودم ای کاشم ادر‬
‫عمر عمر را نمی زایید‪».‬‬

‫می ترسید بسیار نگران بود‪.‬‬

‫بیاور نیص و بد را جمع و منها کردنش بامن‬ ‫بیا قبل از وقوع مرگ روشن کن حسابت را‬
‫بخوان یص آیه را تفسیر و معنا کردنشبا من‬ ‫به قرآن آیه رحمت فراوان است ای انسان‬
‫تو نام توبه را بنویس‪ ،‬امضا کردنش با من‬ ‫اگر عمری گنه کردی‪ ،‬مشو نومید از رحمت‬

‫(مترجم)‬

‫‪47‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫بای د همیش ه از ری ا ترس ید‪ .‬اخ الص ای ن اس ت ک ه هم واره دی دن‬

‫اخ الص را از دس ت ب دهی اخ الص یعن ی اش تیا ب ه اخ الص در ط ول‬
‫دوران زن دگی‪ .‬ت ا زم انی ک ه ب ا خ ود بگ ویی‪ :‬م ی ترس م مخل ص نباش م‬
‫ای ن ک ه فرام وش ک ردی ی ک‬ ‫مطم ن ب اش ک ه مخل ص هس تی‪ .‬ب ه مح‬
‫م اه ب دون اینک ه ب ه اخ الص فک ر کن ی بگ ذرد پ س حواس ت را جم ع ک ن!‬
‫در ح ال وارد ش دن ب ه محوط ه ی ری ا هس تی‪ .‬ت ا وقت ی نگ ران خ ودت‬
‫هس تی آس وده خ اطر ب اش! چ ون یک ی از نش انه ه ای اخ الص آن اس ت ک ه‬
‫هم واره نگ ران خ ودت باش ی و همیش ه خ ودت را م تهم س ازی ک ه دیگ ر‬
‫اخ الص ن داری و هم ان ط ور ک ه گف تم‪ :‬اخ الص ندی دن اخ الص اس ت‪ .‬پ س‬
‫هرگ اه ب ه دنب ال ای ن مفه وم ب ودی و از ای ن مفه وم ب ر خ ودت ترس یدی‬
‫هرگ اه از ای ن اته ام از خ ودت مراقب ت ک ردی آس وده خ اطر ب اش و هنگ امی‬
‫ک ه دی دی از آن دور ش دی پ س ب دان ک ه مطم ن ا ر از اخ الص فاص له گرفت ه‬
‫ای ای ن اول ین ک ار ت و اس ت اول ین نکت ه اته ام همیش گی نف س ونگران ی و‬
‫پرسیدن از خود‪ :‬آیا من مخلص هستم یا نه‬

‫دومین نشانه‪:‬‬

‫یک ی از عالی م اخ الص آن اس ت ک ه در پ ی م د و س تایش م ردم‬

‫نباش ی ب ه س تایش م ردم نس بت ب ه طاعت ت اهمی ت ن ده‪ .‬ممک ن اس ت از م د‬
‫وس تایش م ردم خوش حال ش وی ش اید اتف ا بیفت د ول ی ت و آرزو نک ن و‬
‫نگ و‪« :‬خ دایا ک اری ک ن ک ه م ردم م د و ستایش م بکنن د‪ ».‬ب دتر ای ن ک ه اگ ر‬
‫آن ان ای ن ک ار را نکردن د چ ه اتف اقی م ی افت د از دستش ان عص بانی هس تی‬
‫ت ا وقت ی ک ه ت ورا بس تایند ن ه ت ا وقت ی ک ه س تایش و س رزنش م ردم ن زد م ن‬
‫یکس ان باش د م ن ب رای خ دا اخ الص دارم چ ه م را س تودید و چ ه مالم ت‬
‫کردی د‪ .‬بعض ی از دخت ران را م ی بین ی ک ه اگ ر خ انواده ی ا دوستانش ان ب ه‬
‫خ اطر حج اب ب ا او تن دی م ی کنن د احس اس مالم ت و س رزنش م ی کن د و‬
‫ای ن نش انه نق ص اخ الص اس ت‪ .‬برخ ی دیگ ر اگ ر ببینن د ک ه م ردم ب ه خ اطر‬

‫‪48‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫عبادتش ان آن ان را م ورد تمجی د و س تایش ق رار م ی دهن د ب ر آن ان م ی‬

‫افزاین د پ س اگ ر دس ت از س تایشبردارند آن ان نی ز دس ت از طاع ت م ی‬
‫کش ند و تنبل ی م ی کنن د و ای ن یک ی از دالی ل ع دم اخ الص اس ت زی را یک ی‬
‫از نش انه ه ای اخ الص آن اس ت ک ه ب ه دنب ال س تایش م ردم نباش ی و از ع دم‬
‫تعریر و تمجید آنان خشمگین نگردی‬

‫محم د ب ن واس ع س خن عجیب ی دارد‪ .‬جل ویش او را تمجی د و س تایش‬

‫م ی کردن د او ب ه آن ان گف ت‪« :‬ه ر چ ه م ی خواهی د بگویی د وقت ی دس ت و‬
‫پ ایم را بگیرن د وب ه جه نم بیندازن د آی ا ای ن حرفه ای ش ما ب ه دردم م ی‬
‫خورن د‪ ».‬ای ن حرفه ای ش ما ه یچ نفع ی ب ه م ن نم ی رس انند دی دی ک ه‬
‫اهمیت ندادن به مد و ذم چه می کند !‬

‫سومین نشانه‪:‬‬

‫م ورد س وم ک ه دال ب ر اخ الص اس ت ب رای پس ران و دخت ران ج وان بس یار‬

‫اتف ا م ی افت د آن اس ت ک ه عل ی رغ م فس اد م ردم طاعت ت را تغیی ر م ده‪.‬آیا‬
‫ت و از ف رامین اله ی فرم انبرداری م ی کن ی ب دین دلی ل ک ه م ردم ای ن ک ار را‬
‫انج ام م ی دهن د ی ا ب ه خ اطر پایبن دی ب ه دس تور خداون د ای ن ک ار را انج ام‬
‫یت و‬ ‫غول معص‬ ‫تانت مش‬ ‫ه دوس‬ ‫ید هم‬ ‫تان از راه رس‬ ‫ی تابس‬ ‫ی ده‬ ‫م‬
‫یچ‬ ‫ون ه‬ ‫ردی چ‬ ‫یک‬ ‫را م‬ ‫ار را اج‬ ‫تورات پروردگ‬ ‫و دس‬ ‫د ت‬ ‫گناهن‬
‫کسسرکش ی و معص یت نم ی ک رد! ح اال ک ه آن ان معص یت م ی کنن د پ س ت و‬
‫ه م ای ن ک ار را م ی کن ی! ای ن یک ی از دالی ل ع دم اخ الص اس ت‪ .‬چ را چ ون‬
‫ت و ب ه خ اطر چ ه کس ی ب ه دس تورات دین ی پایبن دی ب ه خ اطر خ دا! خ وب‬
‫اکن ون ک ه م ردم ب د و فاس ق ش ده ان د و از خداون د فاص له گرفت ه ان د ت و در‬
‫این میان چه کاره ای‬

‫دخت ری ک ه ب ه خ اطر ب ی حج ابی دوس تانش ب ی حج اب م ی ش ود‬

‫اخالص ندارد‪.‬‬

‫‪49‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫نیت محور اصلی زندگیت شود‬

‫یک ی از عالی م اخ الص آن اس ت ک ه نی ت مح ور زن دگیت شود ـ ق بال‬
‫در ای ن رابط ه س خن گفت ه ش د ـ هم ه ی رفتاره ا و کردارهای ت در زن دگی‬
‫بر اساس نیت باشد‪.‬‬

‫یک ی دیگ ر از نش انه ه ای اخ الص مخف ی ک ردن حس نات و کاره ای‬

‫نی ک اس ت فق ط هنگ ام الگ و ب ودن آن را آش کار کن ی یعن ی وقت ی ک ه م ی‬
‫ر اس ت م ا م ی‬ ‫خ واهی م ردم ب ه ت و اقت دا کنن د وای ن مس أله در جامع ه م د ن‬
‫خ واهیم ک ه م ردم ب ه تقلی د از مت دین ه ا بپردازن د ول ی بای د همیش ه کاره ایی‬
‫نیک ی داش ته باش ی ک ه ه یچ ک س از آن ب اخبر نباش د رازی می ان ت و و‬
‫خ دایت باش د‪ .‬پ س یک ی از دالی ل اخ الص ای ن اس ت ک ه کاره ای خ وبی‬
‫داش ته باش ی ک ه فق ط و فق ط خ ودت از آن ب اخبر باش ی‪ .‬داس تان س ه نف ری ک ه‬
‫ص خره آن ان را در غ ار زن دانی ک رد ب ه ی اد داش ته ب اش ت و نی ز بای د‬
‫کارهایی داشته باشی که اول خدا از آن مطلع باشد و سپس خودت‪.‬‬

‫نشانه های اخالص را با هم مرور کنیم‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ همیشه خود را به کوتاهی در حق خداوند متهم کنی‪.‬‬

‫‪- 2‬هرگ ز اخ الص را در وج ودت نبین ی و خ ودت را ب ه خ اطر آن‬

‫بازخواست نمایی‪.‬‬

‫‪ - 3‬در پ ی م د و س تایش ی ا مالم ت و س رزنش م ردم نباش ی ت ا آن‬

‫جا که ین دو امر نزدت یکسان باشد‪.‬‬

‫‪ ۴‬ـ اگر مردم به سوی طاعت یا فساد تغییر کردند تو تغییر نکنی‪.‬‬

‫‪ ۵‬ـ نیت محور زندگیت باشد‪.‬‬

‫‪ ۶‬ـ کارهای نیکت را مخفی کن مگر هنگامی که الگو باشد‪.‬‬

‫‪50‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫م ن ب ه دو نکت ه اش اره م ی ک نم یک ی از آن ه ا بس یار مه م اس ت و‬

‫ش اید ع ده ای ب ا ش نیدن ای ن س خنان از تبلی غ م ردم الگ و ب ودن ب رای م ردم‬
‫امام ت دادن در نم از و ی ا آم وختن تجوی د ب ه دوس تان بترس ند و بگوین د‪ :‬م ا‬
‫م ی ترس یم ری ا در م ا نف وذ کن د‪ .‬م ا در ای ن ج ا ب ه ی ک مس أله ی بس یار مه م‬
‫اش اره م ی کن یم‪ :‬انج ام ی ک ک ار ب ه خ اطر م ردم ریاس ت هم ین ط ور ت رک‬
‫ی ک ک ار ب ه خ اطر م ردم ری ا محس وب م ی ش ود‪ .‬پساگ ر وارد مس جد ش دم‬
‫ت ا دو رکع ت نم از بخ وانم و دی دم مس جد ممل و از نم ازگزاران اس ت و ب ا‬
‫خ ودم گف تم‪ :‬اکن ون نم از نم ی خ وانم چ ون از وارد ش دن ام ور پنه انی ک ه‬
‫ق بال درب اره اشس خن گفت ه شد ـ در ای ن عم ل م ی ترس م ای ن ک ار نی ز‬
‫ریاس ت چ را چ ون ت و ک اری را ب ه خ اطر م ردم ره ا ک ردی ب ه مس جد‬
‫ب رو و نم از بخ وان ونیت ت را تص حی نم ا‪ .‬ش ریعت ای ن را م ی گوی د م ن‬
‫از خ ودم نم ی گ ویم بلک ه م ی گ ویم ش ریعت چن ین گفت ه اس ت‪ .‬اگ ر مش غول‬
‫خوان دن ق رآن ب ودم و واقع ا خش وع داش تم در ای ن هنگ ام ع ده ای ب ر م ن‬
‫وارد ش دند و م ن ب ه خ اطر م ردم دس ت از ت الوت ق رآن کش یدم ای ن ک ار‬
‫ریا است باید کارت را ادامه بدهی‪.‬‬

‫م ن ق رآن م ی خوان دم و ص دقه م ی دادم و ب ه خ اطر م ردم و نداش تن‬

‫حت ی ی ه ذره ری ا از ای ن ک ار دس ت م ی کش م ن ه! هم ان ط ور ک ه ب ودی‬
‫بم ان ب ه ک اری ک ه داش تی انج ام م ی دادی ادام ه ب ده بلک ه ب رعکس گ اهی‬
‫اوق ات کاره ای خ وب را جل وی م ردم انج ام ب ده ت ا ب ه ت و اقت دا کنن د در‬
‫براب ر ثروتمن دان ص دقه ب ده ت ا از ت و تقلی د کنن د در براب ر ش خص ب ی نم از‬
‫ب ب اش ک ه س خن‬ ‫نم از بخ وان ت ا ی اد بگی رد دس ت ای ن و آن را بگی ر موا‬
‫در رابط ه ب ا اخ الص ای ن مفه وم رادر ت و تغیی ر ده د چ ون ت رک ی ک عم ل‬
‫ب ه خ اطر م ردم ریاس ت و راه ح ل آن اس ت ک ه آن اس ت ک ه خ ودت را‬
‫درس ت کن ی وس عی داش ته باش ی نیت ت را تص حی نم ایی ت ا خداون د ت و را‬
‫یاری نماید‪.‬‬

‫‪51‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫نمونه هایی از مخلصان‬

‫در واق ع آخ رین موض وع نمون ه ه ای اخ الص هس تند نمون ه ه ایی‬
‫ک ه ی اد آور م ی ش ویم از ان واع گون اگون انس ان ه ا اس ت ک ه ب ه خ اطر‬
‫خداوند اخالص پیش کردند تا تو از آنان بیاموزی و تقلید کنی‪.‬‬

‫اخالص مادر مریم‬

‫همسر عمران ـ مادر مریم ـ چه گفت خداوند متعال می فرماید‪:‬‬

‫ددددررا ً فستسقسبَّدددددل‬
‫ب ٕا ِنّدددددي نسددددد سذرته لسددددد س سمدددددا فِدددددي بسطنِدددددي هم سحد َّ‬ ‫ددددرا ؤَة ِعمد س‬
‫ددددر س‬
‫ان سر َّ‬ ‫امد س‬ ‫«إِذ قسالسددددد ِ‬
‫ت ل‬
‫ِم ِنّي»(آل عمران‪.)۳٥/‬‬

‫(هنگ امی ک ه همس ر عم ران گف ت‪ :‬پروردگ ارا! م ن آن چ ه در ش کم‬

‫دارم خالص انه ن ذر ت و ک ردم پ س آن را از م ن بپ ذیر‪ ).‬ن ذر ک ردن یعن ی‬
‫چ ه یعن ی خ الص ب ه خ اطر ت و ای پروردگ ار! ای ن نمون ه را دی دی آی ا ت ا‬
‫ب ه ح ال زن ی را دی دی ک ه هنگ ام زایم ان ن وزادشرا ب رای خداون د ن ذر‬
‫کن د ! زب ان ح ال او م ی گوی د‪ :‬خداون دا! آن چ ه در ش کمم اس ت زن دگی‬
‫خ واهم ک رد و م ن او را فق ط ب ه خ اطر ت و تربی ت م ی ک نم چی زی از او‬
‫نمی خواهم من می خواهم در راه تو شهید شود ای خدا!‬

‫ددددررا ً فستسقسبَّدددددل‬
‫ب ٕا ِنّدددددي نسددددد سذرته لسددددد س سمدددددا فِدددددي بسطنِدددددي هم سحد َّ‬ ‫ددددرا ؤَة ِعمد س‬
‫ددددر س‬
‫ان سر َّ‬ ‫امد س‬ ‫«إِذ قسالسددددد ِ‬
‫ت ل‬
‫ِم ِنّي»(آل عمران‪.)۳٥/‬‬

‫«محدددددررا» یعن ی چ ه یعن ی آزاد از ه ر گون ه قی د و بن د از ه ر ه وا و‬

‫هوس از هر میل شخصی به مادرش‪« .‬فتقب َّ٘ل منی» (پس از من بپذیر‪).‬‬

‫آیه بعد از این چنین می گوید‪:‬‬

‫سنا ً»(آل عمران‪)۳۷ /‬‬

‫سح س‬ ‫«فستسقسبَّل سها سربُّ سها ِبقسبهو ِل سح س‬
‫س ِن سو انبست س سها نسباتسا ً‬

‫تهای او را‬ ‫ه طرزشایس‬ ‫ذیرفت وب‬ ‫ویی پ‬ ‫ه طورنیک‬ ‫د اورا ب‬ ‫(خداون‬

‫رویانید‪).‬‬

‫‪52‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫نتیج ه م ریم ـ س الم هللا علیه ا ـ ش د آی ا دیدی د ک ه ثم ره اخ الص‬

‫چیست! مالح ه کردید که یک کلمه مخلصانه مادر چه کرد !‬

‫اخالص رسول هللا صل هللا علیه وسلم‬

‫بب ین رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ه ر ش ب بی دار م ی ش ود و پ یش‬
‫از نماز شب این دعا را می خواند با من به اخالصش در این دعا بنگر‪:‬‬

‫سدددددددماواتس سو االهللار ِ سو سمدددددددن ِفدددددددی ِه َّن سو سلددددددد س‬ ‫«الل ُّهددددددد سم لسددددددد س السحمددددددد هد اهللاندددددددتس سملسددددددد ال س‬
‫ت سو االهللار ِ سو سمددددددن فِددددددی ِه َّن سو سلدددددد س ا سلحمدددددد هد اهللانددددددتس نهددددددور‬ ‫سددددددماوا ِ‬ ‫السحمدددددد هد اهللانددددددتس سقیُّددددددو هم ال س‬
‫عدددددد هد س السحدددددد ُّ‬
‫ي سو‬ ‫ي سو سو س‬ ‫ت سو االهللار ِ سو سمددددددن فِددددددی ِه َّن سو سلدددددد س السحمدددددد هد اهللانددددددت السحدددددد ُّ‬ ‫سددددددماوا ِ‬
‫ال س‬
‫ي والسددددداعسةه‬ ‫ون سحد و ّ‬
‫ددددي سو هم سحمددددددو سحددددد و ّ‬ ‫ددددي سو النسبیددددد س‬ ‫ددددار سحد و‬ ‫ددددي سوالند ه‬ ‫ي سو السجنَّدددددةه سحد و‬ ‫دددداو سحددددد و ّ‬
‫بسقد ا‬
‫سح و ّ‬
‫ددددددي اللهددددددم لسدددددد س اهللاسدددددد سلمته سو عسلیدددددد س ت س سوكَّلددددددتس سو ِبدددددد آمنددددددته سو إلیدددددد س اهللانبددددددته سو ِبدددددد س‬
‫ددددررته سو‬ ‫خاصدددددمته سوإلیددددد س سحاكمدددددته ‪ ،‬فِدددددا ِفر لدددددي سمدددددا قسددددددَّمته سو سمدددددا اهللا َّخدددددرته هو سمدددددا اهللاسد س‬
‫ا هللانتس »‪1‬‬ ‫ما اهللاعلسنته اهللانتس ال همقس ِ ّد هم سو اهللانتس ال هم َٔو ِ ّخر الإلهس إال‬

‫(خداون دا ش کر وس پاس از آن توس ت ت ویی ک ه پادش اه آس مان و زم ین‬

‫و ه ر چ ه در آن وج ود دارد هس تی ت و برپادارن ده آس مان و زم ین و ه ر‬
‫چ ه در آن وج ود دارد هس تی حم د و س پاس ت و را ک ه ن ور و روش نایی‬
‫آس مان ه ا و زم ین و ه ر چ ه در آن وج ود دارد هس تی حم د و س تایش از‬
‫آن ک ه ح ق و حقیق ت هس تی وع ده ات ح ق اس ت دی دارت ح ق اس ت آت ش‬
‫ح ق اس ت پی امبران برحقن د محم د ح ق اس ت و رس تاخیز ح ق اس ت ـ‬
‫اکن ون بقی ه س خنان را بب ین ـ پروردگ ارا! تس لیم ت وام ب ر ت و توک ل ک ردم ب ه‬
‫ت و ایم ان آوردم ب ه س وی ت و بازگش تم دش منی ام فق ط ب ه خ اطر توس ت و‬
‫قض اوتم ب ه س وی توس ت پ س گذش ته و آین ده ام و پنه ان و پی دایم را‬
‫ببخش ای ت و ب ه جل و و ت اخیر اندازن ده ای ه یچ معب ودی ج ز ت و وج ود‬
‫ندارد‪).‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ 112۰ ،‬و مسلم‪ ۷۶۹ ،‬از ابن عباس ـ رضی هللا عنهما‪.‬‬

‫‪53‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫این تسلیم شدن مطلق را در برابر خداوند مالح ه کن‪.‬‬

‫اخالص عمر بن عبدالعزیز‬

‫یک ی دیگ ر از نمون ه ه ای اخ الص اخ الص عم ربن عب دالعزیز‬
‫اس ت‪ .‬م ن درب اره او فق ط ی ک جمل ه خ واهم گف ت‪ .‬درب اره او گفت ه ان د‪ :‬عم ر‬
‫ب ن عب دالعزیز ه یچ گ امی ب دون نی ت برنداش ته اس ت تص ور ک ن! عم ر ب ن‬
‫عبدالعزیز حتی یک قدم بدون نیت برنداشته است‪.‬‬

‫اخالص خالدبن ولید‬

‫اخ الص خال د ب ن ولی د نی ز یک ی از نمون ه ه ای اخ الص اس ت‪ .‬فرمان ده‬
‫پی روز در هم ه ی جن ب ه ا در پن اه پروردگ ار در آخ رین جن ب‬ ‫ی ب زر‬
‫ب ا رومی ان ع زل م ی ش ود و اب و عبی ده ب ن ج را ب ه ج ای او منص وب م ی‬
‫گ ردد و او س ربازی تح ت فرمان دهی ابوعبی ده ب ن ج را م ی گ ردد چ ه‬
‫کس ی تحم ل ای ن ک ار را دارد او ب یش از وقت ی ک ه فرمان ده ب ود ک ار م ی‬
‫ک رد‪ .‬از او پرس یدند‪ :‬چ را ای ن ق در ک ار م ی کن ی گف ت‪ :‬م ن س رزمین ش ام‬
‫را ب ه خ اطر خ دا ف ت م ی ک نم ن ه ب ه خ اطر عم ربن خط اب اخالص ش را‬
‫دیدید!‬

‫یک ی دیگ ر از نمون ه ه ای اخ الص اخ الص آن ص حابی اس ت ک ه در‬

‫اثن ای غ زوه ی خیب ر و توزی ع غن ایم ن زد رس ول هللا آم د‪ .‬س همش را از‬
‫غن ایم ب ه او دادن د او ب ر انگیخ ت و گف ت‪ :‬ای ن چیس ت گفتن د‪ :‬س همت از‬
‫غنیم ت ه ا اس ت‪ .‬او غن ایم را برداش ت و ن زد رس ول هللا ص ل هللا علی ه و‬
‫س لم رف ت و گف ت‪ :‬ای رس ول هللا م ن ب ه خ اطر ای ن ه ا از ت و پی روی‬
‫نک ردم بلک ه ب ه خ اطر اص ابت تی ر ب ه ای ن ج ا از ت و پی روی ک ردم و ب ه‬
‫گلویش اشاره کرد‪ .‬رسول هللا فرمود‪:‬‬

‫هقص»(اگ ر ب ا خداون د ص اد و رو راس ت باش ی‬ ‫«إن تسصددددددد ِ‬

‫ها هللا یسصددددددد ِ‬
‫خداوند نیز تو را تصدیق می نماید‪).‬‬

‫‪54‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بع د از جن ب او را در ح الی یافتن د ک ه تب ر ب ه هم ان ج ایی اص ابت‬

‫نموده بود که اشاره کرد رسول هللا صل هللا علیه و سلم فرمود‪:‬‬

‫«اهللا ههو هه سو»‪(.‬این خودش است‪).‬‬

‫گفتند‪ :‬بله ای رسول هللا! رسول هللا صل هللا علیه و سلم فرمود‪:‬‬

‫صدددددددساس هللا فس س‬
‫صدددددد َّدقسهه»‪(.‬ب ا خداون د ص داقت پیش ه نم ود و خداون د نی ز‬ ‫« س‬
‫او را تصدیق کرد‪).‬‬

‫ایش او‬ ‫ا عب‬ ‫تاد و زره اش را در آورد و ب‬ ‫رش ایس‬ ‫ار قب‬ ‫ول هللا کن‬ ‫رس‬
‫ددددداج سرا ً فِدددددي سدددددبِی ِل س فسقهتِددددد سل‬ ‫را کف ن نم ود و فرم ود‪« :‬الل ههددددد َّم سهددددد سذا عسبددددد هد س سخ س‬
‫دددددر سب هم سه ِ‬
‫علسی ِه ش ِسهیدو فسا ِفر لسهه»‬
‫ش ِسهی سدا ً سو اهللانا س‬

‫(خ دایا! ای ن بن ده ات اس ت ک ه در راه ت و هج رت نم ود و س پس در راه‬

‫تو شهید شد و من گواه او هستم پس او را بیامرز‪).‬‬

‫حاال اخالص آن مرد را دیدید‪.‬‬

‫اخالص زین العابدین‬

‫آخ رین نمون ه اخ الص اخ الص زی ن العاب دین عل ی ب ن حس ین ب ن‬
‫عل ی ـ ـ رض ی هللا ع نهم ـ ـ اس ت اخالص ی ب س عجی ب و ش گفت انگی ز ده‬
‫س ال فقی ران مدین ه پش ت در خان ه هایش ان غ ذا م ی یافتن د ب دون ای ن ک ه‬
‫بدانن د چ ه کس ی ب ه آن ان غ ذا م ی ده د ت ا روز وف ات زی ن العاب دین آن وق ت‬
‫ب ود ک ه دیگ ر از غ ذا خب ری نب ود وقت ی گذاش ته ش دن غ ذا قط ع ش د دانس تند‬
‫کس ی ک ه ب ه آن ان غ ذا م ی داده اس ت زی ن العاب دین ب وده اس ت و وقت ی‬
‫خواس تند او را غس ل دهن د آث ار کب ودی و س یاهی را ب ر ک تفش دیدن د و‬
‫گفتن د‪ :‬ای ن کب ودی چیس ت فهمیدن د ک ه ای ن اث ر ب ه خ اطر حم ل ش بانه آرد و‬
‫خمیر به خانه ی فقیران ومستمندان ایجاد شده است‪.‬‬

‫چ ه کس ی چن ین اخالص ی دارد حس ن بص ری ـ رحم ه هللا ـ گوی د‪ :‬م ن‬

‫مردان ی را دریافت ه ام ک ه ه ر ک دام از آن ان ش ب ب ا همس رش در بس ترش م ی‬

‫‪55‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫یت‬ ‫رس و خش‬ ‫ته و از ت‬ ‫رش گذاش‬ ‫ر همس‬ ‫ار س‬ ‫رش را کن‬ ‫د س‬ ‫خواب‬
‫پروردگار اشک از چشمانش جاری است ولی همسرش نمی فهمد‪.‬‬

‫ح اال اخ الص را دی دی ! او و همس رش در ی ک رختخ واب خوابی ده‬

‫ان د واز ت رس خ دا اش ک از چش مانش ج اری اس ت ول ی همس رش احساس ی‬
‫نم ی کن د! ش اید در هم ان ح ال ک ه گری ه م ی کن د ب ا یک دیگر ص حبت کنن د‬
‫ول ی ب از ه م احس اس نکن د ش اید ه م دو م رد در کن ار یک دیگر نم از م ی‬
‫خوانن د و یک ی از آنه ا از ت رس و عش ق ب ه خداون د مث ل اب ر به اری م ی‬
‫ب اس ت ت ا ص دای ه ق ه ق گری ه و زاری ش بلن د نش ود ت ا‬ ‫گری د و موا‬
‫ثوابی کامل ببرد چه کسی چنین اخالصی دارد‬

‫ب رادرانم! آی ا اخ الص را ش ناختید اخ الص احس اس قلب ی اس ت ک ه‬

‫فق ط ب ه طاع ت پروردگ ار اهمی ت م ی ده ی و عش ق و محب ت خ دایی قلب ت‬
‫را ف را م ی گی رد از قل ب سرچش مه م ی گی رد پ س بیایی د ت ا چن ین اخالص ی‬
‫را تجرب ه کن یم چگون ه آغ از م ی ش ود ! بانی ت! در پای ان ای ن نس خه‬
‫اخ الص اس ت‪:‬برای اینک ه انس انی مخل ص باش م بای د ای ن پ ن م ورد را‬
‫رعایت نمایم‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ در نیتم تجدید ن ر نمایم‪.‬‬

‫‪ 2‬ـ همواره از خداوند در خواست اخالص نمایم‪.‬‬

‫‪ - 3‬ای ن دع ا را در اذک ار ش بانه روز بخ وانم‪( :‬خ دایا! م ن از ای ن ک ه‬

‫دانس ته ی ا ندانس ته ب ه ت و ش رک ب ورزم ب ه ت و پن اه م ی آورم و از ت و طل ب‬
‫آمرزش می کنم‪).‬‬

‫‪ -۴‬ب رای خ ودت ط اعتی مخفیان ه ـ ـ ک ار نی ک پنه انی ـ ـ ق رار ب ده ک ه‬

‫کسی جز تو و خدایت از آن مطلع نباشد‪.‬‬

‫‪-۵‬همیش ه الگ و ب اش و ط اعتی را ک ه از خ الل آن م ی ت وانی باع ش‬

‫هدایت مردم شوی مخفی مکن‪.‬‬

‫‪56‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫تــوبه‬
‫مفهوم توبه‬
‫توبه به چه معناست‬

‫توب ه یعن ی بازگش ت و رج وع یعن ی ت رس قلب ی ک ه ت و را ب ه بازگش ت‬

‫به سوی خداوند وادارد‪.‬‬

‫توب ه ب ا عل م و آگ اهی آغ از م ی ش ود ت و از گناه ت مطل ع و ب اخبری‬

‫مق ام و منزل ت خداون د را نی ز م ی دان ی وای ن ام ر ترس ی را در قلب ت ایج اد‬
‫م ی کن د و ای ن ت رس ت و را ب ه عمل ی وا م ی دارد ک ه هم ان اراده ب ه توب ه و‬
‫تحقق آن است‪.‬‬

‫توبه کننده به درگاه خداوند چه کسی است؟‬

‫توب ه کنن ده ب ه درگ اه خ دا بیمن اک پش یمان بازگش ت کنن ده و مراجع ه‬
‫کنن ده اس ت‪ .‬هم ه گناه ان و معص یت ه ا را ره ا ک رده و ب ا تم ام وج ود ب ه‬
‫س وی ت و ب از م ی گ ردیم ای پروردگ ار! پ س گناه انی ک ه بیس ت س ال آن را‬
‫انج ام م ی دادم ام روز ب ه خ اطر ت و آن را ره ا خ واهم ک رد ب ه خ اطر‬
‫عش ق و محب ت ت و ای خداون د مهرب ان! ب ه خ اطر اطاع ت از ت و ای‬
‫پروردگار!‬

‫توب ه ای ن اس ت ت رک معص یت و بازگش ت ب ه س وی پروردگ ار‬

‫عالمیان!‬

‫بعض ی از م ردم گم ان م ی کنن د ک ه کلم ه توب ه کنن ده فق ط منحص ر ب ه‬

‫کس ی اس ت ک ه مرتک ب گن اهی کبی ره م ی گ ردد ک ه بازگش ت از آن الزم و‬
‫ض روری اس ت ع ده ای ای ن گون ه م ی اندیش ند پ س م ی پرس ند‪ :‬چ را توب ه‬
‫ک نم م ن ک ه گن اه کبی ره ای انج ام ن داده ام ت ا توب ه ک نم وقت ی مرتک ب گن اه‬
‫کبیره شوم توبه خواهم کرد‬

‫بعض ی دیگ ر م ی پرس ند‪ :‬چ را توب ه م ی کن یم م ا ک ه در عمرم ان ک ار‬

‫حرام ی نک رده ای م‪ .‬ب ه وی ژه بس یاری اززن ان م ی بین ی ک ه خیل ی از زن ان‬

‫‪57‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اص الر معص یت نم ی کنن د‪ .‬چ ون غالب ا ر زن در عرص ی معاص ی ب یم و‬

‫هراس ی ن دارد و مرتک ب معاص ی نم ی ش ود ب ه هم ین خ اطر احس اس م ی‬
‫کن د ک ه در مس ا ٔله ی توب ه اص الر م ورد خط اب نیس ت و ب ا خ ود م ی گوی د‪:‬‬
‫ای ن س خنان ب ه م ن مرب وط نیس ت ای ن ح رر ه ا ب رای کس انی اس ت ک ه ـ‬
‫پن اه ب ر خدا ـ مرتک ب گن اه کبی ره م ی ش وند‪ .‬از چن ین خاس تگاهی اس ت ک ه‬
‫ب ر آن ش دیم ت ا ای ن مفه وم را تص حی نم ایم ب ه هم ین جه ت برخ ی از‬
‫ت از‬ ‫ه طاع‬ ‫هب‬ ‫انی ک‬ ‫ی از جوان‬ ‫د و بعض‬ ‫انبردار خداون‬ ‫دگان فرم‬ ‫بن‬
‫پروردگ ار بس یار اهمی ت م ی دهن د و س ال هاس ت ک ه پایبن د ب ه دی ن هس تند‬
‫گم ان م ی برن د ک ه مس ا ٔله ی توب ه ه یچ ربط ی ب ه آن ان ن دارد و فق ط مرب وط‬
‫به گناه کارانی است که هنوز توبه نکرده اند و پایبند نشده اند‪.‬‬

‫توب ه منزلگ اه هم ه ی منزلگ اه ه ا اس ت یعن ی چ ه یعج ی ای ن ب دان‬

‫معناس ت ک ه هم ه ی درج ات ایم ان توب ه را در ب ر م ی گی رد گن اه ک ار‬
‫نیازمن د توب ه اس ت کس ی ک ه مرتک ب گن اه کبی ره ش ده اس ت محت اج توب ه‬
‫اس ت کس ی ک ه گناه ان ص غیره انج ام داده اس ت ب ه توب ه نی از دارد و توب ه‬
‫کنن ده نی ز ب ه تجدی د توب ه احتی اج دارد همگ ی م ا نیازمن د توب ه هس تیم زی را‬
‫اس الم آن اس ت ک ه هم واره باره ا و باره ا ب ه س وی‬ ‫یک ی از ف رای‬
‫خداون د ب ازگردیم ه ر روز و ه ر ش ب نم ی گ ویم ی ک ب ار در هم ه ی‬
‫عمر بلکه بارها و بارها در شبانه روز باید توبه کرد‪.‬‬

‫چ را توب ه م ی کن یم در واق ع وقت ی از درون احس اس نیازب ه توب ه‬

‫می کنید باید از این سرآغاز شروع کنید‪.‬‬

‫بای د ببین ی رابط ه ات ب ا خداون د چگون ه اس ت چ ه ق در در ح ق خداون د‬

‫کوت اهی م ی کن ی قت ی ک ه پ س از هم ه ی ای ن ه ا ب ه ت و م ی گ ویم بای د توب ه‬
‫کن ی‪ .‬قلب ت ب ه درد آی د و بس وزد در ح الی ک ه زب ان حال ت گوی د‪« :‬بای د‬
‫توبه کنم من می خواهم توبه کنم‪».‬‬

‫‪58‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بیایی د ب ا ه م ببین یم ک ه چ ه م ی کن یم س پس ب ه ش ما نش انمی ده م ک ه ه ر‬

‫ک س چ ه بای د بکن د‪ .‬از ای ن پ س اگ ر گفت یم بای د توب ه کن یم بای د ب دانیم ک ه چ را‬
‫توب ه م ی کن یم ب رادرانم! م ا ب ه خ اطر گناه ان کبی ره توب ه م ی کن یم م ن‬
‫مرتک ب گن اه کبی ره م ی ش وم! پن اه ب ر خ دا امک ان ن دارد ک ه م ن مرتک ب گن اه‬
‫کبی ره ش وم ن ه! ت و گن اه کبی ره انج ام م ی ده ی مث ل چ ه چی زی آی ا ب ه‬
‫ت اخیر ان داختن نم از گن اه کبی ره نیس ت مگ ر جم ع ک ردن نمازه ا ب ا یک دیگر‬
‫ن اه کبی ره نیس ت پ س کس ی ک ه نم از ه ر را در عص ر و عص ر را وق ت‬
‫مغ رب و مغ رب را وق ت عش ا م ی خوان د و ه ر روز نم از ص ب را پ س از‬
‫طل وع خورش ید م ی خوان د آی ا ای ن گن اه کبی ره نیس ت ب ا اس تناد ب ه ن ص‬
‫ح دیش رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ای ن ک ار گن اه کبی ره اس ت آن ج ا ک ه‬
‫می فرماید‪:‬‬

‫دددددذر فسقسددددددد اهللاتددددددی سبا سبددددددا ً ِمددددددن ابددددددوا ِ‬

‫ب‬ ‫عد ِ‬ ‫صددددددالت سی ِن ِمددددددن سیدددددد ِر ه‬
‫« سمددددددن سج سمدددددد سع سبددددددی سن ال َّ‬
‫ک سبددددا ِئر»‪( 1‬کس ی ک ه ب دون ه یچ ع ذری دو نم از را ب ا ه م جم ع کن د ب ه یک ی‬
‫ال س‬
‫از دروازه های گناهان کبیره رسیده است‪).‬‬

‫در لف دیگری آمده است‪:‬‬

‫دددددذر‪( 2»...‬کس ی ک ه دو نم از را ب دون‬

‫عد ِ‬ ‫صددددددالتی ِن ِمددددددن سیدددددد ِر ه‬
‫« سمددددددن سج سمددددددع س‬
‫عذر جمع کند‪)...‬‬

‫مع ذوریت ب ه چ ه معناس ت هنگ امی ک ه س اعت را ب رای نم از ص ب‬

‫ک وک م ی ک نم ول ی خ واب مان دم و واقعارقص ددارم بیدارش وم ای ن‬
‫مع ذوریت اس ت و بخش وده خ واهی ش د‪ .‬ول ی ف الن خ انم بیس ت س اله اس ت و‬
‫نم ی خواه د بی دار ش د و نم از ص ب را بخوان د و فالن ی ب ه فک رش نم ی رس د‬
‫ک ه س اعت را ک وک کن د ی ا ب ه دوس تش بگوی د او را ب رای نم از بی دار کن دیا‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪1۸۸ ،‬وحاکم‪ 1۰2۰ ،‬از ابن عباس‬

‫ـ‬ ‫‪ - 2‬مسددددددددند ابددددددددو یعلددددددددی‪ ،2۷۵1 ،‬طبرانددددددددی‪ ،‬الکبیددددددددر‪11۵۴۰ ،‬و ابددددددددن حیددددددددان‪ ،‬المجددددددددروحین‪1 ،‬؍‪ 2۴۳‬از ابددددددددن عبدددددددداس‬
‫رضی هللا عنهماـ‬

‫‪59‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫کم ی زودت ر بخواب د ت ا ب رای نم از ص ب بی دار ش ود‪ .‬ب رادرانم! ح اال دیدی د‬
‫ک ه ممک ن اس ت مرتک ب گن اه کبی ره ش وید آی ا م ی دانی د گن اه کبی ره یعن ی‬
‫چ ه حت ی ای ن یک ی از بزرگت رین گناه ان کبی ره اس ت ای ن گن اه کبی ره‬
‫چیس ت ت اخیر در نم از و جم ع نمازه ا ب ا ه م اس ت مگ ر ب ه ت اخیر ان داختن‬
‫نماز گناه بزرگی نیست مگر خداوند به ما نمی فرماید‪:‬‬

‫سا هه س‬
‫ون»(ماعون‪ ۵ /‬ـ ‪)۴‬‬ ‫س‬ ‫«فس سویلو ِلّل هم س‬
‫صلّی سن‪ .‬الَّ ِذی سن ههم عسن س‬
‫ص سالتِ ِهم‬

‫(وای ب ه ح ال نم ازگزاران هم ان کس انی ک ه نم از خ ود را ب ه دس ت‬

‫فراموشی می سپارند‪).‬‬

‫وای بر کسی که نسبت به نمازش سهل انگاری می کند‪.‬‬

‫اب ن عب اس م ی گوی د‪« :‬کس انی ک ه نس بت ب ه نمازش ان کوت اهی و س هل‬

‫‪1‬‬
‫انگاری می کنند کسانی هستند که آن را به تاخیر می اندازند‪».‬‬

‫ور از س هل انگ اری کس ی نیس ت ک ه در دانش گاه نم از نم ی‬ ‫من‬

‫خوان د بلک ه س هل انگ ار کس ی اس ت ک ه نم از ه ر را چن د دقیق ه پ یش‬
‫ازعص ر و عص ر را چن د دقیق ه پ یش از مغ رب م ی خوان د نم از عص ر را‬
‫قب ل از اذان مغ رب و نم از ه ر را قب ل ازعص رمی خوان د دو دقیق ه قب ل‬
‫از مغ رب نم از عص ر را م ی خوان دو دو دقیق ه قب ل از عش ا نم از مغ رب را‬
‫م ی خوان د پ س کس ی ک ه نم از خوان دنش ای ن گون ه باش د خداون د چ ه وع ده‬
‫ه‬ ‫ت بل‬ ‫ده داده اس‬ ‫ل» وع‬ ‫ه «وی‬ ‫د او را ب‬ ‫ت ! خداون‬ ‫ه او داده اس‬ ‫ای ب‬
‫«ویل!»‪ .‬اماویل به چه معناست رسول هللا می فرماید‪:‬‬
‫قسعره»‪2.‬‬ ‫« سویل سواد فِي سج سهنَّم یسه ِوش فِی ِه الكسافِ هر اهللاربس ِعی سن سخ ِریفسا ً قسبل اهللان یسبله سغ‬
‫س ه‬

‫(وی ل دره ای در جه نم اس ت ک ه ک افر در آن افکن ده م ی ش ود چه ل‬

‫سال به طول می انجامد تا به قعرشبرسد‪).‬‬

‫‪ - 1‬تفسیر طبری‪۳۰ ،‬؍‪.۳11‬‬

‫‪ - 2‬احمد‪11۳1۵ ،‬و ترمذی‪ ،۳1۶۴ ،‬ترمذی می گوید این حدیث ریب است‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫لفدددداج هر‬
‫ِ‬ ‫صددددعس سدهه ا‬
‫ددددي كهل سمددددا س‬ ‫ددددن النَّ ِ‬
‫ددددار سز ِل و‬ ‫ابددددن عبدددداس گویددددد کدددده «ویددددل» « سجبسددددلو ِم س‬
‫سفهو في النَّار»‪1‬‬
‫زليس ه س ِ‬

‫(ک وه آتش ین لغزن ده ای اس ت ک ه ه ر ب ار ف اجر از آن ب اال رود س ر‬

‫خورد و به آتش می افتد‪).‬‬

‫از مال ک اب ن دنی ار آم ده اس ت ک ه «ویدددددل» «دره ی در جه نم اس ت ک ه‬

‫‪2‬‬
‫انواع و اقسام عذاب در آن وجود دارد»‪.‬‬

‫ای ن هم ان «وی ل» اس ت ک ه خداون د آن را ب ه کس ی ک ه نمازش را ب ه‬

‫تاخیر می اندازد وعده داده است!‬

‫ب رادرانم! اکن ون دریافتی د ک ه چ را م ا نیازمن د توب ه هس تیم زی را م ا‬

‫گناه ان کبی ره انج ام م ی ده یم کس ی ک ه ب ه پ در و م ادرش فح ش و ناس زا‬
‫می گوید آیا این کار گناه کبیره نیست مگر رسول هللا نفرمود‪:‬‬

‫ک سبا ِئر اهللان سیل سع سن َّ‬

‫الر هج هل وا ِل سدی ِه»‬ ‫«ا َّٕن ِمن إک سب ِر ال س‬

‫(از بزرگت رین گناه ان کبی ره ای ن اس ت ک ه ش خص پ در و م ادرش را‬

‫لعنت کند‪).‬‬

‫گفتن د‪ :‬ای رس ول هللا! چگون ه ی ک ش خص پ د و م ادرش را لعن ت م ی‬

‫کند فرمود‪:‬‬

‫دددددب اهللابسدددددداهه سو ٕا َّمددددددهه»‪( ۳.‬او پ در ش خصدیگر‬

‫سد ه‬ ‫دددددب السمددددددر ه اهللابسددددددا المددددددر ِ فسیس ُّ‬
‫سد ه‬ ‫«یس ُّ‬
‫را دشنام می دهد و او نیز پدر و مادرش را دشنام می دهد‪).‬‬

‫ه ر کسازمی ان ش ما ک ه چن ین ک اری م ی کن د بدان د ک ه مرتک ب گن اه‬

‫کبی ره ای ش ده اس ت ک ه باع ش خش م پروردگ ار م ی ش ود ح اال دی دی ک ه‬
‫چرا باید توبه کنیم!‬

‫‪ - 1‬ر‪.‬ک‪ .‬التخوی من النار‪ ،‬ابن رجب‪.۸۵،‬‬

‫‪ - 2‬ر‪ .‬ک‪ .‬التخوی من النار‪ ،‬ابن رجب‪۸۵،‬‬
‫‪ - ۳‬بخاری‪ ۵۹۷۳ ،‬و مسلم‪ ۹۰ ،‬از عبدهللا بن عمروـرضی هللا عنهماـ‬

‫‪61‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫م ا ب ه خ اطر ب ه ت اخیر ان داختن نم از جم ع نمازه ا نم از ص بحی ک ه‬

‫بیس ت ی ا ده س ال اس ت پ س ازطل وع خورش ید خوان ده م ی ش ود و نافرم انی‬
‫وال دین محت اج توب ه هس تیم ب ه خ اطر نافرم انی و عق و پ در و م ادر و‬
‫دس ت پران ی دربراب ر م ادر نیازمن د توب ه هس تیم‪ .‬مگ ر ای ن ه ا گن اه کبی ره‬
‫نیس ت ی ا گم ان م ی کنی د ج زو گناه ان ص غیره اس ت‪ .‬مب ادا آن را کوچ ک و‬
‫ن اچیز بش مار بی اوری‪ .‬مگ ر بس تن در ب ا عص بانیت هنگ ام خ روج از خان ه‬
‫در برابر پدر یا مادر گناه کبیره نیست‬

‫خداوند متعال می فرماید‬

‫سمیتا ً»(حجرات‪.)12/‬‬ ‫ب اهللا سح هدكهم أَن یا هللا هك سل لسح سم ا َِٔخی ِه‬

‫«أَیه ِح ُّ‬

‫(آی ا ه یچ ی ک ازش ما دوس ت دارد ک ه گوش ت ب رادر م رده ی خ ود را‬

‫بخورد )‬

‫ای ن آی ه بی انگر آن اس ت ک ه کس ی ک ه غیب ت ب رادر دین ی اش را م ی‬

‫کن د گ ویی ک ه گوش تش را در ح الی ک ه م رده اس ت م ی خ ورد خ ودت را‬
‫تص ور ک ن ک ه در ح ال خ وردن گوش ت ب رادرت ک ه م رده اس ت هس تی!‬
‫کس ی ک ه گوش ت پ در و م ادرش را م ی خ ورد چ ه ح ال و روزی دارد ب ا‬
‫دوس تانش م ی نش یند و پ در و م ادرش را مس خره م ی کن د بل ه چن ین‬
‫م واردی اتف ا م ی افت د ای ن س خنان گن اه کبی ره ان د م ا دس ت ب ه گناه ان‬
‫بزرگ ی م ی زن یم ب ه هم ین جه ت بای د توب ه کن یم ح اال دیدی د ک ه در زن دگی‬
‫م ا گناه ان بزرگ ی وج ود دارد ک ه بای د آن ه ا را ت رک کن یم‪ .‬ح ال ن رت ان‬
‫درب اره ی مق دمات زن ا و فحش ا چیس ت بل ه ای ن ه ا ه م گناه ان کبی ره‬
‫هس تند مق دمات فحش ا چیس ت زن ای چش م کس ی ک ه در کاناله ای م اهواره‬
‫ای ب ه دنب ال ج اهی فاس د م ی گ ردد ی ا در اینترن ت ب ه دنب ال ص فحات غی ر‬
‫مج از اس ت مگ ر ای ن ه ا گناه ان بزرگ ی نیس تند مگ ر رس ول هللا ص ل هللا‬
‫علیه وسلم نفرمود‪:‬‬

‫‪62‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫« سو ِزنسا العسی ِن النَّ س‬

‫ظر»‪.‬‬

‫(زنای چشم نگاه کردن است‪).‬‬

‫بن ابراین نگ اه یک ی از مق دمات فحش ا اس ت! ت و ب ا ای ن ک ار دره ای زن ا‬

‫را م ی ک وبی اول ین در از دره ای زن ا نگ اه اس ت درس ت اس ت ک ه ت و ب ه‬
‫آن جایگ اه زن ایی ک ه خداون د آن را ح رام دانس ته و کیف ر دارد نرس یده ای‬
‫ول ی در مرحل ه بس یار خطرن اکی ق رار داری ت و ب ه مقاب ل دروازه ه ای‬
‫گن اه کبی ره رس یده ای زن ای چش م! ج وانی ک ه ش بانه روز مرتک ب ای ن گن اه‬
‫کبی ره م ی ش ود جوان ان دخت ر و پس ری ک ه رواب ط دوس تی ش ان گ اهی‬
‫اوق ات ب ه ان دازه رواب ط زناش ویی پیش رفت م ی کن د‪ .‬آی ا ای ن گن اه کبی ره‬
‫نیست !‬

‫چ ت ک ردن در اینترن ت ک ه ب ا رد و ب دل ک ردن س خنانی ک ه ع ر ش رم‬

‫را ازپیش انی س رازیر م ی س ازد و کول ه ب اری از گن اه و معص یت را ب ه‬
‫دنب ال دارد مگ ر ای ن گن اه بزرگ ی نیس ت ک ه نیازمن د توب ه اس ت آی ا ت ا‬
‫را‬ ‫کن ون ع زم و اراده ت و در قلب ت برانگیخت ه نش ده بگ ذار گناه ان ب زر‬
‫رها کنیم خوردن مال حرام و ترک حجاب این ها را رها کنیم‪.‬‬

‫بیایی د درب اره ه زاران گن اه ک وچکی ک ه ه ر ش ب آن را انج ام م ی ده ی‬

‫و محتاج توبه است سخن بگوییم هزاران گناه در شبانه روز‪.‬‬

‫ج وانی ک ه افس ار نگ اهشرا ره ا ک رده و در خیاب ان ب ه چش م چران ی‬

‫م ی پ ردازد ه ر روز چن د گن اه و ب دی کس ب م ی کن د چن د گن اه ب ا ه ر ن خ‬
‫س یگار چن د گن اه ب ه دس ت م ی آوری چن د ت ار م و از زی ر حجاب ت پیداس ت‬
‫و ت و اهمیت ی ب ه ای ن چن د ت ار م و و کس انی ک ه ب ه آن م ی نگرن د نم ی ده ی‬
‫ب ا نگ اه ه ر ک س ی ک گن اه نوش ته م ی ش ود آی ا ای ن ه زاران گن اهی نیس ت ک ه‬
‫ش بانه روز آن ه ا را انج ام م ی ده ی و نیازمن د توب ه اس ت چگون ه ب ا ای ن‬
‫تع داد ب ی ش مار گن اه ب ه مالق ات پروردگارم ان خ واهیم رف ت ! ب ه خ دا قس م‬

‫‪63‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اگ ر ی ک م اه را ب رآورد کن یم م ی ترس م ک ه ب ه ت وده ی ع یم ی چ ون ک وه‬

‫ها تبدیل گردد‪.‬‬

‫خ واهری ک ه هن وز باحج اب نش ده اس ت آی ا احس اس نم ی کن ی ک ه ه ر‬

‫انس انی ک ه ب ه ای ن موه ا نگ اه کن د ه ر دو ط رر گن اه ک ار م ی ش وند ح ال‬
‫چند نفر هر روز می بینند هر روز چند گناه می شود‬

‫غیب ت زن انی ک ه ش بانه روز ک اری ج ز غیب ت ندارن د م ردی ک ه ش ب‬

‫و روز دروغ م ی گوی د ب داخالقی روزان ه ب رادرانم! آی ا هم ه ی ای ن ه ا‬
‫نیازمن د توب ه هس ت ی ا ن ه ! چ ه مق دار از گناه ان ب ه توب ه احتی اج دارن د‬
‫گناه ان کبی ره و ص غیره و م وارد دیگ ر نی ز وج ود دارد ک ه بای د ب ه خ اطر‬
‫آن ه ا توب ه کن یم م ا ب ه خ اطر غفل ت از پروردگارم ان ب ه توب ه احتی اج‬
‫داریم‪.‬‬

‫چ را آفری ده ش ده ای آفری ده ش ده ای ت ا خداون د را بشناس ی‪ .‬جمعی ت‬

‫انس ان ه ای روی زم ین ب ه ش ش و ن یم میلی ارد نف ر م ی رس د خ دایا! چن د‬
‫نف ر از آن ان ت و را م ی شناس ند چ ه تعدادش ان از ی اد ت و غافلن د ه زاران‬
‫نف ر غاف ل و گم راه بلک ه میلی ون ه ا نف ر از خ دا بیخب ر میلی ون ه ا میلی ون‬
‫اگ ر بپرس ی چ ه کس ی روی زم ین خداون د را آنچن ان ک ه شایس ته اس ت‬
‫ش ناخته اس ت خداون د را آن چن ان ک ه س زاوار اس ت پرس تیده اس ت‬
‫پروردگ ار را انج ام داده و نعم ت ه ای خداون د را سپاس گذار ب وده‬ ‫ف رای‬
‫اس ت تعدادش ان چ ه ق در اس ت آی ا ب ه دو ی ا س ه میلی ون م ی رس د از‬
‫خداون د مس ا ٔلت داری م ک ه بیش تر و بیش تر باش ند ول ی آی ا غفل ت و گمراه ی‬
‫م ا نس بت ب ه پروردگ ار متع ال احتی اج ب ه توب ه ن دارد چ ه کس ی ب ه ت و رز‬
‫و روزی داده اس ت چ ه کس ی ای ن هم ه نعم ت ب ه ت و ارزان ی داش ته اس ت‬
‫چ ه کس ی ای ن بش ریت را ک ه روزان ه ه زاران گ ام از پروردگ ارش فاص له‬
‫گرفت ه اس ت در ح الی ک ه او آن ان را دوس ت دارد و ه ر روز ب ه آن ان‬
‫ی دارد‬ ‫غ نم‬ ‫ان دری‬ ‫ایش را از آن‬ ‫ته‬ ‫د و روزی و نعم‬ ‫ی ده‬ ‫روزی م‬

‫‪64‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫تحم ل م ی نمای د آی ا او پروردگارم ا نیس ت آی ا غفل ت ت و از خداون د متع ال‬

‫نیازبه توبه ندارد !‬

‫آخ رین ب اری ک ه از ت رس خداون د اش ک ریخت ی ک ی ب ود ک ی ک ی‬

‫حاال دیدید که ما به خاطر غفلت هایمان چه قدر محتاج توبه هستیم‬

‫م ا در ه ر ص ورت گن اه م ی کن یم آی ا تق دیرمان ای ن اس ت ک ه گن اه‬

‫کن یم ای ن مس ا ٔله در رابط ه ب ا آف رینش ماس ت ول ی ش ناخت پروردگ ار‬
‫هم راه معص یت نی ز تق دیر ماس ت اش کالی ن دارد ک ه روز قیام ت گن اه ک ار‬
‫باش ی ول ی مش کل آن اس ت ک ه روز قیام ت ب ا پروردگ ارت مالق ات کن ی در‬
‫ح الی ک ه چی زی درب اره اش نم ی دان ی اش کالی ن دارد ک ه روز قیام ت ب ا‬
‫کول ه ب اری ازاش تباه ب روی ول ی مش کل آن جاس ت ک ه ب ه او بگ ویی ت و م را‬
‫آفریده ای و من تو را نشناختم ای خدا!‬

‫ب ه هم ین خ اطر ب رادرانم! غاف ل ب دتر از گن اه ک ار اس ت م ن ق بال ه م‬

‫ب ه ای ن نکت ه اش اره ک رده ام و ب از ه م تک رار م ی ک نم زن ان و جوان ان‬
‫بس یاری هس تند ک ه خیل ی خ وب تربی ت ش ده ان د و گن اه نم ی کنن د ول ی‬
‫مشکلش ان چیس ت مش کل آن اس ت ک ه غاف ل ان د از خ دا غاف ل ان د در‬
‫گ رداب زن دگی گرفت ار ش ده ان د ه یچ ک ار حرام ی انج ام نم ی دهن د ول ی‬
‫ش بانه روز مش غول ب ه چی زی غی ر از خداین د ک ه هم ان خان ه فرزن دان‬
‫ازدواج و محب ت ب ه همس ر اس ت ای ن ه ا هم ه خ وب و زیب ا هس تند ول ی‬
‫خ دا در زن دگی ت و چ ه جایگ اهی دارد ای ب رادر خ دا در زن دگی ت و چ ه‬
‫دتر از‬ ‫عیتت ب‬ ‫افلی وس وض‬ ‫دغ‬ ‫و از خداون‬ ‫واهر ت‬ ‫ی دارد ای خ‬ ‫منزلت‬
‫ی ک گن اه ک ار اس ت چ را توب ه ی ی ک گن اه ک ار آس ان ت ر اس ت ش خص‬
‫گن اه ک ار روزی س ر س جده ب ر زم ین م ی نه د و از معص یتش منزج ر م ی‬
‫ش ود و ب ه س توه آم ده و م ی گوی د‪ :‬ب س اس ت م ن دیگ ر از گن اه متنف ر ش ده‬
‫ب ر‬ ‫ام ول ی انس ان غاف ل هرگ ز ب ه تن ب نم ی آی د و ت ا ف را رس یدن م ر‬
‫هم ان حال ت ب اقی م ی مان د ب ه هم ین خ اطر ش یطان ش خص غاف ل را ب ه‬

‫‪65‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫معص یت و گن اه وادار نم ی کن د چ ون ش یطان م ی خواه د او ه م چن ان در‬

‫غفل تش ب اقی بمان د چ ون اگ ر مرتک ب گن اه ش ود از غفل ت و گم راهیش‬
‫بی رون خواه د آم د پ س ه م چن ان غاف ل بم ان ح اال دیدی د ک ه م ا ب ه خ اطر‬
‫چه چیزهایی نیاز به توبه داریم‪.‬‬

‫‪ -‬به خاطر گناهان کبیره‬

‫‪ -‬به خاطر گناهان صغیره‬

‫‪ -‬به خاطر غفلت ها‪.‬‬

‫‪ -‬ب ه خ اطر نعم ت ه ایی ک ه خداون د ب ه م ا ارزان ی داش ته اس ت ول ی‬

‫ما در زندگیمان شکر این نعمت ها را به جای نیاوردیم‪.‬‬

‫ب ه خ ودت نگ اه ک ن ب ه چش مت نگ اه ک ن و بگ و ای چش م! چ ه چی زی‬
‫باع ش م ی ش ود ک ه ت و ببین ی آی ا ب ا عق ل ج ور در م ی آی د ک ه از ی ک ذره‬
‫من ی م رد در رح م زن دو چش م دو گ وش زب انی ک ه س خن م ی گوی د‬
‫عقل ی ک ه م ی اندیش د قلب ی ک ه احس اس م ی کن د پاه ایی ک ه راه م ی رود و‬
‫اراده ب ه وج ود آی د ای ن ه ا هم ه از کج ا آم ده ان د مگ ر ت و س اخته ی دس ت‬
‫پروردگار متعال نیستی پس شکر این نعمت کجاست‬

‫خداون د قل ب را آفری د و ب ه او فرم ان داده ت ا خداون د را دوس ت ب دارد‬

‫ول ی هنگ امی ک ه ای ن قل ب درک م ی کن د و هوش یار م ی ش ود و ب ه درج ه‬
‫دوس ت داش تن م ی رس د مخلوق ات را دوس ت م ی دارد و خ الق آفرینن ده را‬
‫از ی اد م ی ب رد! هنگ امی ک ه ای ن عق ل م ی فهم د و درک م ی کن د ک ه آفری ده‬
‫ی خداون د «عزوج ل» اس ت و عق ل از آن پروردگ ار اس ت و چ ه کس ی‬
‫قدرت فهم و درک را به او داده است چه کسی گفت‪ :‬ای عقل بفهم !‬

‫اول ین تص میمی ک ه م ی گی رد ای ن اس ت ن ه خ دایا! م ن در مس جد نم از‬

‫نم ی خ وانم م ن م ال ح رام م ی خ ورم م ن حج اب نم ی پوش م م ن از پ در و‬
‫م ادرم فرم انبرداری نم ی ک نم م ن آزادم ب ا وج ود ای ن ک ه خداون د اس ت ک ه‬

‫‪66‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ق درت تفک ر و اندیش ه را ب ه عق ل داده اس ت آی ا دیدی د ک ه چ را م ا محت اج‬

‫توبه هستیم‬

‫آخ رین م وردی ک ه م ی خ واهم در رابط ه ب ا آن ص حبت ک نم خیل ی‬

‫دش وار اس ت! بل ه‪ .‬ب ه خ دا قس م ک ه آخ رین م ورد خیل ی خیل ی س خت اس ت و‬
‫ب ه خ اطر آن ب ه توب ه نی از داری م م ا ب ه خ اطر گناه انی ک ه ق بال انج ام داده‬
‫ای م و آن را ره ا ک ردیم محت اج توب ه هس تیم گناه انی ک ه ب ه خ اطرش توب ه‬
‫نک رده ای م یعن ی چ ه وقت ی چه ارده ی ا پ انزده س اله بودی د مرتک ب گناه انی‬
‫ت ر ش دید ش یطان ش ما را از ای ن گناه ان‬ ‫م ی ش دید وقت ی کم ی ب زر‬
‫ش ده ای د‪ .‬وقت ی بیس ت‬ ‫منتق ل س اخت‪ .‬دیگ ر ب رای ف الن گن اه خیل ی ب زر‬
‫س اله ب ودم از وال دینم س رپیچی م ی ک ردم ول ی هنگ امی ک ه ب ه س ن س ی‬
‫س الگی رس یدم دیگ ر ای ن ک ار را انج ام ن دادم‪ .‬م ثالر ش اید پ انزده س ال باش د‬
‫ک ه از ای ن گن اه دس ت کش یده باش ی ام ا آی ا ای ن گن اه بخش وده ش ده اس ت پ اک‬
‫ش ده مح و ش ده هرگ ز! چ را درس ت اس ت ت و دیگ ر آن گن اه را انج ام ن داده‬
‫ای ول ی آی ا از آن توب ه نم ودی ن ه پ س بخش وده نش ده اس ت‪ .‬ای ن ی ک اص ل‬
‫بس یار مه م اس ت ک ه م ردم از آن غافلن د‪ .‬م ردم ای ن مس أله را نفهمی ده ان د‬
‫ب رادرانم گن اهی ک ه آن را ت رک م ی کن یم بخش وده نم ی ش ود ت ا زم انی ک ه‬
‫از آن توبه کنیم‪.‬‬

‫بن ابراین اگ ر شخص ی ب ه خ اطر ت رس از بیم اری ه ا ی ا ب ه خ اطر‬

‫ازدواج ی ا دگرگن ی زن دگیش دس ت از زن ا ب ردارد آی ا ای ن گن اهش بخش یده‬
‫ش ده اس ت ن ه مگ ر ب ا توب ه ح اال دیدی د ک ه م ا چ ه ق در ب ه توب ه احتی اج‬
‫داری م شخص ی ـ پن اه برخ دا‪ -‬معت اد ب ه «بن ب» ی ا م واد مخدر ـ ک ه یک ی از‬
‫گناه ان کبی ره اس ت ـ ب وده اس ت و چ ون فهمی ده ت ر ش ده س ر ک ار رفت ه ی ا‬
‫اوض اع و اح والش بهت ر ش ده اس ت از آن دس ت برداش ته اس ت ـ آی ا ای ن‬
‫ت رک ک ردن ب ه منزل ه ی توب ه اس ت چ را آن را ت رک ک رده اس ت ب ه‬

‫‪67‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫خ اطر م ردانگیش آن را ت رک ک رده اس ت چ ون م ی خواه د آین ده اش را‬

‫تصحی کند پس آیا بخشوده شده است هرگز! چون توبه نکرده است‪.‬‬

‫تص ور ک ن روز قیام ت م ی آی ی و ب ه خ اطر گناه انی ک ه ده س ال آن‬

‫را ک رده ب ودی م ورد محاس به ق رار م ی گی ری پ س م ی گ ویی خداون دا! م ن‬
‫ای ن گن اه را ت رک ک ردم خ دایا م ن آن را ب ه دس ت فراموش ی س پردم چ ون‬
‫آن را ره ا ک ردم و دیگ ر ب ه خ اطر نم ی آورم‪ .‬آی ا از آن توب ه نم ودی ن ه‬
‫بنابراین نوشته شده است خداوند ــ تبارک وتعالی ــ می فرماید‪:‬‬

‫کرده‬ ‫ا را شمارش‬ ‫د آن ه‬ ‫صددددددددددداهه هللاه سونس ه‬

‫سدددددددددددوهه» (مجادلددددددددددده‪( )٦/‬خداون‬ ‫«أَحل س‬
‫است ولی آنان فراموشش کرده اند‪).‬‬

‫دددددر ِمی سن همشدددددد ِفقهی سن‬ ‫ددددداب فستسد س‬

‫دددددری ال همجد ِ‬ ‫خداون د متع ال م ی فرمای د‪ « :‬سو هو ِضدددددد سع ال ِكتسد ه‬
‫ه»(که ‪.)۴۹ ٫‬‬
‫فِی ِ‬ ‫ِم َّما‬

‫(کت اب نه اده م ی ش ود و بزهک اران را م ی بین ی ک ه از دی دن آن چ ه‬

‫در آن است ترسان و لرزان می شوند‪).‬‬

‫این آیه را در حالی تصور کن که روز قیامت فرا رسیده است‪:‬‬

‫س‬ ‫ددددددر ِمی سن همشددددددد ِفقهی سن ِم َّمدددددددا فِیددددددد ِه سو یسقهولهد‬

‫ددددددون یسدددددددا‬ ‫دددددداب فستسد س‬
‫ددددددری ال همجد ِ‬ ‫« سو هو ِضددددددد سع ال ِكتسد ه‬
‫صددددد ِ ی سرةً سو سال سك ِبیددددد سرةً ا َِّٕال أَح س‬
‫صدددددا سها سو سو سجددددددهوا سمدددددا‬ ‫سویلستسندددددا سمدددددا سل سهددددد سذا ال ِكتسد س‬
‫دددداب سال یه سددددداد هِر س‬
‫حدا ً»(که ‪)۴۹/‬‬
‫اهللا س‬ ‫ع ِسملهوا سح ِ‬
‫اضرا ً سو سال یسظ ِل هم سربُّ س‬

‫(کت اب نه اده م ی ش ود و بزهک اران را م ی بین ی ک ه از دی دن آن چ ه‬

‫در آن اس ت ترس ان و ل رزان م ی ش وند و م ی گوین د‪ :‬ای وای ب ر م ا! ای ن‬
‫چ ه کت ابی اس ت ک ه ه یچ عم ل کوچ ک و بزرگ ی را ره ا نک رده اس ت و‬
‫هم ه را ب ر ش مرده اس ت و آن چ ه را ک ه ک رده ان د حاض ر و آم اده م ی بینن د‬
‫و پروردگار تو به کسی لم نمی کند‪).‬‬

‫‪68‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ضددددرا ً سو سمددددا ع ِسملسددددت ِمددددن ه‬

‫سددددو ِ‬ ‫دددس َّمددددا ع ِسملسددددت ِمددددن سخیدددد ِر ُّمح س‬
‫«یسددددو سم ت س ِجدددد هد هكدددد ُّل نسفد ِ‬
‫نسف س‬
‫سهه»(آل عمران‪)۳۰/‬‬ ‫ت س سو ُّد لسوا ََّٔن سبینس سها سو سبینسهه أَ سمدا ً سب ِعیدا ً سو یه سحذّ هِركهم هللاه‬

‫(روزی ک ه ه ر ک س آن چ ه را از نیک ی و ب دی انج ام داده اس ت‬

‫حاض ر و آم اده م ی بین د و دوس ت م ی دارد ک اش می ان او و آن چ ه از ب دی‬
‫انج ام داده اس ت فاص له ی زی ادی م ی ب ود و خداون د ش ما را از خ ودش‬
‫برحذر می دارد‪).‬‬

‫ب رادرانم! توب ه کنی د‪ .‬ک ار بس یار س اده ای در دس تانتان هس ت ی ک‬

‫ام ری بس یار آس ان ب ه ن ام توب ه ک ه هم ه ی گناه انی ک ه انج ام داده ای د‬ ‫گ ن‬
‫و فرام وش ک رده ای د و آن را ره ا س اخته ای د ب ه وس یله ی آن پ اک و مح و‬
‫م ی گ ردد‪ .‬ت و آن گن اه را ت رک ک رده ای پ س بای د از آن توب ه کن ی ح رام‬
‫اس ت ک ه ب ا وج ود آن ب ه مالق ات پروردگ ار بش تابی و ب ه خ اطر آن محاس به‬
‫ش وی‪ .‬ه م این ک توب ه ک ن خ ودت را خ الص ک ن و از گناه ان گذش ته‬
‫راحت شو‪.‬‬

‫س فیان ث وری یک ی از ا م ه و بزرگ ان ت ابعین تربی ت ش ده ص حابه و‬

‫چ هم ی‬ ‫یک ی از سرشناس ان مس لمان اس ت بب ین ک ه س فیان ث وری ب زر‬
‫گوی د ی ک روز نشس تم ت ا گناه انم را بش مارم ـ ـ آی ا ت ا ب ه ح ال در زن دگیت‬
‫گناهان ت را برش مردی ـ ـ پ س ب ا خ ود گف تم‪ :‬ت و ب ه دی دار پروردگ ار م ی‬
‫روی ای س فیان! ت و را ب ه خ اطر ت ک ت ک گناه ات محاس به م ی نمای د ـ ـ ت و‬
‫در براب ر پروردگ ار خ واهی ایس تاد و از ت ک ت ک گناهان ت از ت و م ی‬
‫پرس د تص ور ک ن ای ن ش خص کیس ت او یک ی از ا م ه ت ابعین اس ت ام ا ت و‬
‫چق در خ واهی ش مرد ـ ـ س پس ب ا خ ود گف ت‪ :‬ای ن مق داری اس ت ک ه ت و ب ه‬
‫خ اطر آوردی ای س فیان! آن چ ه خداون د آن را حس اب ک رده و ت و از ی اد‬
‫ب رده ای چ ه م ی ش ود ! س پس ب ا خ ود گف ت‪ :‬ای س فیان! توب ه ک ن قب ل از‬
‫اینک ه ب ه دی دار پروردگ ار ب روی توب ه ک ن‪ .‬گوی د‪ :‬ب ا خ ود نشس تم و ت ک‬
‫ت ک س ال ه ای زن دگیم را ب ه ی اد آوردم‪ .‬تص ور ک ن! بیایی د م ا نی ز هم ین ک ار‬

‫‪69‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫را بکن یم م ن اول ین مراح ل س ن بل وغم را ب ه ی اد م ی آورم و ب ه خ اطر آن‬

‫س الی ک ه هن وز کوچ ک ب ودم توب ه م ی ک نم‪ .‬س ال اول توب ه ش د س پس س ال‬
‫بع د از آن آی ا ی ادت م ی آی د چ ه اتفاق اتی افت اده اس ت آی ا ب ه خ اطر گناه انی‬
‫ک ه ب ه خ اطر نی اورده ام توب ه ک رده ام آی ا از اتفاق اتی ک ه افت اده ب ود توب ه‬
‫ک ردم آی ا از ف الن گن اه توب ه ک ردی تص ور ک ن س فیان گوی د‪ :‬وقت ی ک ارم‬
‫به پایان رسید آسوده خاطر شدم راحت شدم‪.‬‬

‫ب رادرانم! آی ا دیدی د ک ه بای د از چ ه چیزه ای توب ه کن یم آی ا دیدی د آی ا‬

‫نی از ب ه توب ه در درونم ان ایج اد ش د ی ا ن ه آی ا ب ه بزرگ ی گناهانم ان پ ی‬
‫کوچ ک غفل ت ه ا نعم ت ه ا و گناه انی را ک ه‬ ‫ب ردیم آی ا گناه ان ب زر‬
‫انج ام دادی م و از ی اد ب رده و آن را ت رک نم وده ای م دیدی د ب ه ع م ت و‬
‫بزرگ ی ای ن ام ر خ وب توج ه ک ن پ س بیایی د ب ا ه م عک س ای ن مس أله را‬
‫ببین یم هم راه م ن ب ه رحم ت خداون د ـ ـ تب ارک وتع الی ـ ـ و ب ه ان دازه ی‬
‫عزم و اراده ی توبه در بندگانش بنگر‪.‬‬

‫آیات توبه‬
‫خداوند ــ تبارک و تعالی ــ می فرماید‪:‬‬

‫(زمر‪)۵۳/‬‬ ‫هللا»‬ ‫سه لم سال تسقنس ه‬

‫طوا ِمن َّرح سم ِة ِ‬ ‫علسی اهللانفه ِ‬ ‫«قهل سیا ِع سبا ِد س‬
‫ی الَّ ِذی سن س‬

‫(بگ و‪ :‬ای بن دگانم! ای کس انی ک ه در معاص ی زی اده روی ی ک رده ای د!‬

‫از لطر و مرحمت هللا مایوس و ناامید نگردید‪).‬‬

‫هم ه ی س خنانی ک ه گف تم و وحش تی را ک ه در ت و ایج اد نم ودم ب ا ای ن‬

‫کلم ات مقایس ه ک ن س خنانی ک ه جه ت ایج اد ت رس و وحش ت در درون ت‬
‫گف تم ت و چن ین م ی کن ی و چن ان م ی کن ی گناه ان کبی ره و ص غیره دیدی د‬
‫ک ه چ ه ق در در ای ن رابط ه ب ا ت و س خن گف تم تم ام کارهای ت را در براب ر‬
‫دددده لم الت س لقنس ه‬
‫طددددوا ِم ل‬
‫ددددن‬ ‫س ِ‬ ‫ددددرفهوا عسلددددى ا س لنفه ِ‬
‫س س‬ ‫ی الَّدددد ِذی سن ا س ل‬
‫ای ن آی ه ق رار ب ده‪« :‬قهدددد لل یددددا ِعبددددا ِد س‬
‫دددددر ِحی هم سو اسنِیبهددددددوا إِلددددددى‬ ‫دددددو ا لل سفهد ه‬
‫دددددور الد َّ‬ ‫دددددر الددددددذُّنه س‬
‫وب سج ِمیعددددددا ً إِنَّددددددهه ههد س‬ ‫َّللا یس ل ِفد ه‬
‫َّللا إِ َّن ّ س‬
‫سرحل سمدددددد ِة ّ ِ‬

‫‪70‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ون سو اتَّبِعهدددددددوا‬
‫ددددددر س‬
‫صد ه‬ ‫ددددددذاب ثهددددددد َّم الت ه لن س‬
‫ه‬ ‫ددددددن قس لبددددددد ِل ا س لن یسدددددددألتِیس ه‬
‫ک هم ا للعسد‬ ‫کددددددد لم سو ا س ل‬
‫سددددددد ِل هموا لسدددددددهه ِمد ل‬ ‫سر ِبّ ه‬
‫دددددذاب سب لتسدددددةً سو ا س لندددددت ه لم‬
‫ه‬ ‫دددددن سر ِبّکهددددد لم ِمددددد لن قسبلددددد ِل ا س لن سیدددددأ ل ِت سی ه‬
‫ک هم ا لل سع‬ ‫دددددن مدددددا ا ه لن ِ‬
‫دددددز سل ِإلسددددد لی ه‬
‫ک لم ِم ل‬ ‫س س‬ ‫اسحل س‬
‫الت س ل‬
‫شعه هر س‬
‫ون»(زمر‪ ۵۳‬ــ ‪.)۵۵‬‬

‫(بگ و‪ :‬ای بن دگانم! ای کس انی ک ه در معاص ی زی اده روی ک رده ای د!‬

‫از لط ر و مرحم ت هللا م أیوس و ناامی د نگردی د‪ .‬قطع ا ر خداون د هم ه ی‬
‫گناه ان را م ی آم رزد‪ .‬چ را ک ه او بس یارآمرزگار و ب س مهرب ان اس ت‪ .‬ب ه‬
‫س وی پروردگ ار خ ود برگردی د و تس لیم او ش وید پ یش از اینک ه ع ذاب ب ه‬
‫ش ما ش ما تاخ ت آرد و دیگ ر کم ک و ی اری نش وید‪ .‬از زیب اترین و بهت رین‬
‫چی زی که از س وی پروردگارت ان ب رای ش ما ف رو فرس تاده ش ده اس ت پی روی‬
‫کنی د پ یش از اینک ه ع ذاب ناگه ان ب ه س وی ش ما تاخ ت آرد در ح الی ک ه ش ما‬
‫بی خبرید‪).‬‬

‫نم ی خواهی د توب ه کنی د نگ اه ک ن ک ه روز قیام ت چگون ه خواه د ب ود‬

‫آیه بعد از آن‪:‬‬

‫(زمر‪ )٥٦/‬ل‬ ‫هللا»‬

‫ب ِ‬ ‫س یسا سحس سرتی علسی سما فس َّرطته فسي سجن ِ‬
‫«أَن تسقهو هل نسف و‬

‫(کسی نگوید‪ :‬دردا و حسرتا! چه کوتاهی که در حق خدا کرده ام‪).‬‬

‫افسوس بر آن چه درحقت انجام داده ام ای پروردگار‪:‬‬

‫(زمر ‪)۵۶‬‬ ‫اخ ِری سن»‬

‫س ِ‬‫« سو إِن کهنته لس ِم سن ال َّ‬

‫(اگر چه من از مسخره کنندگان بوده ام‪).‬‬

‫ن‬ ‫ن دی‬ ‫رفتم م‬ ‫یگ‬ ‫رگرمی م‬ ‫خرگی وس‬ ‫ه مس‬ ‫ن را ب‬ ‫ن دی‬ ‫م‬
‫پروردگارم ان را مس خره م ی ک ردم و ممک ن اس ت روز قیام ت چی ز دیگ ر‬
‫بگویی‪:‬‬

‫ددددددین‪ .‬ا س لو تسقهدددددددو سل ِحد س‬

‫ددددددین تسد س‬
‫ددددددرى‬ ‫ددددددن ا لل همت َّ ِقد س‬ ‫ددددددو ا س َّن َّ س‬
‫َّللا سهددددددددسا ِني لس هك لندددددددته ِمد س‬ ‫«ا س لو تسقهدددددددو سل لسد ل‬
‫(زمر ‪ ۵۷‬ـ ‪)۵۸‬‬ ‫س ِن س‬
‫ین»‬ ‫اب لس لو ا س َّن ِلي ك َّسرةً فسأسك س‬
‫هون ِم سن ا لل همحل ِ‬ ‫ا لل سع سذ س‬

‫‪71‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(اینک ه نگویی د‪ :‬اگ ر خداون د راهنم اییم م ی ک رد از زم ره ی تق وا پیش ه‬

‫گ ان م ی ش دم‪ .‬ب ا ای ن ک ه ـ ب دان گ اه ک ه ع ذاب را مش اهده کن د ـ نگویی د‪:‬‬
‫کاش کی بازگش تی ب ه دنی ا ب رایم میس ر م ی ب ود ت ا از زم ره نیکوک اران‬
‫کردم‪).‬‬

‫دیدی د ب رادران! چ را توب ه نم ی کن ی قب ل از اینک ه ب ا ای ن س خن م ورد‬

‫خطاب قرار گیری ! توبه کن‪ .‬ببین آیه بعد چه می گوید‪:‬‬

‫ددددودَّة اسلسدددددی س‬
‫لس فِدددددي‬ ‫سد س‬ ‫َّللا هو هجدددددو هه هه لم هم ل‬ ‫ِین سكددددد سذبهوا س‬
‫علسدددددى َّ ِ‬ ‫ددددو سم ا لل ِقیسا سمددددد ِة تسد س‬
‫ددددرى الَّدددددذ س‬ ‫« سویسد ل‬
‫(زمر‪)۶۰/‬‬ ‫سج سهنَّ سم سمثل ًوى ِل لل همت س سك ِبّ ِر س‬
‫ین»‬

‫(کس انی ک ه ب ر هللا دروغ م ی بندن د روز قیام ت آنه ا را خ واهی دی د‬

‫که روهایشان سیاه است‪).‬‬

‫ان هللا‬ ‫د و از فرم‬ ‫رده ان‬ ‫ه نک‬ ‫ا توب‬ ‫ه در دنی‬ ‫انی ک‬ ‫ت کس‬ ‫روز قیام‬
‫سرپیچی نموده اند می بینی که چهره هایشان سیاه است‪:‬‬

‫دددددوى ِل لل همت س سك ِبّد ِ‬

‫دددددر س‬
‫ین» (زمددددددر‪()۶۰/‬مگ ر جایگ اه متکب ران‬ ‫«اسلسددددددی س‬
‫س ِفددددددي سج سهددددددنَّ سم سمثلد ً‬
‫دوز نیست )‬

‫چ را آن ان را منک ران نامی ده اس ت ت و نم ی خ واهی توب ه کن ی خداون د‬

‫متع ال م ی گوی د‪ :‬م ن هم ه ی گناهان ت را م ی آم رزم ول ی ت و نم ی خ واهی‬
‫پس تو در برابر خداوند تکبر می کنی‪.‬‬

‫ب ا م ن در زیب ایی آی ات قرآن ی ک ه در رابط ه ب ا توب ه س خن م ی گوی د‬

‫تا ٔمل کن خداوند متعال می فرماید‪:‬‬

‫ان‬ ‫ی گم‬ ‫ددددددددری سن» (بقدددددددددره‪ (.)222/‬ب‬

‫ط ِ ّهد ِ‬ ‫ددددددددب ال همت س س‬ ‫ددددددددب التَّد َّ‬
‫ددددددددوابِی سن سو یه ِحد ُّ‬ ‫«ا َِّٕن هللاس یه ِ ّحد ُّ‬
‫خداوند توبه کاران و پاکان را دوست می دارد)‬

‫اگر توبه کنی تو را دوست دارد! تصور کن!‬

‫خداوند تبارک و تعالی ـ می فرماید‪:‬‬

‫‪72‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫‪()2۷/‬خداون د م ی خواه د توب ه ی‬ ‫علسدددددددد لیکهم»(نسددددددددا‬

‫س‬ ‫« سوهللاه یهریدددددددد هد أَن یستهد‬
‫دددددددوب‬
‫س‬
‫شما را بپذیرد‪).‬‬

‫ب ه زیب ایی ق رآن بنگ ر پروردگ ار بخش ایش گ ر خ ود را بب ین‬

‫خداوندا! اراده ات در مورد ما چیست‪:‬‬

‫‪()2۷/‬خداون د م ی خواه د توب ه ی ش ما را‬ ‫(نسددددددددا‬ ‫علسدددددددد لیکهم»‬ ‫« سوهللاه یهریددددددد هد أَن یستهد‬
‫دددددددوب س‬
‫س‬
‫بپذیرد‪).‬‬

‫مشکل چیست‬

‫(نسددددددددا ‪)2۷/‬‬ ‫ت ا س لن ت س ِمیلهددددددددوا سمددددددددی ًلال ع ِسظی ًمددددددددا»‬

‫شدددددددد سه سوا ِ‬ ‫س‬
‫دددددددون ال َّ‬ ‫« سویه ِریدددددددد هد الَّددددددددذ س‬
‫ِین یست َّ ِبعهد‬
‫کسددددانی ک ه ب ه دنب ا ش هوات راه م ی افتن د م ی خواهن د ک ه خیل ی منح رر گردی د‬
‫و به کجروی بزرگی بیفتید‪.‬‬

‫کس انی ک ه ش هوت را م ی خواهن د و ب ه دنب ال آن هس تند گمراه ی‬

‫ش مارا م ی خواهن د ول ی خداون د از ش ما چ ه م ی خواه د م ی خواه د از‬
‫گن اه ش ما در گ ذرد پ س اگ ر نم ی خ واهی توب ه کن ی خداون د برت و نهی ب‬
‫می زند‪:‬‬

‫(حجرات‪)11/‬‬ ‫ظا ِل هم س‬
‫ون»‬ ‫« سو سمن لَّم یست ه لب فسأهلئِ س‬
‫ص هه لم ال َّ‬

‫(کسی که دست برندارد و توبه نکند پس ایشان همان ستمگرانند‪).‬‬

‫پ س از نهی ب زدن ب از م ی گ ردد و ب ا س خنانی ک ه قلب ت را در ب ر م ی‬

‫گی رد ت و را م ورد خط اب ق رار م ی ده د ب ه ای ن آی ه نگ اه ک ن گ ویی ک ه‬
‫شخص ی ب ه ت و م ی گوی د‪ -‬خ دا از هرگون ه همت ا ب ه دور اس ت ‪-‬س خنی ک ه ب ه‬
‫قلب ت نف وذ میکن د ب ه ای ن س خنان بنگ ر خداون د ‪-‬تب ارک و تع الی‪ -‬م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫عبسا ِد ِه»(توبه‪)1۰۴/‬‬
‫ِ‬ ‫هللا هه سو یس لقبس هل التّوبسةس ع لسن‬
‫«اسلس لم یس لعلس هموال ا س َّن س‬

‫(آیا نمی دانند که تنها خداست که توبه ی بندگانش را می پذیرد‪).‬‬

‫‪73‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب ه ای ن س خنان زیب ا و لطی ر خ وب توج ه ک ن مگ ر نم ی دانی د‬

‫خداست که توبه پذیر است این خطاب لطیر قرآنی را مالخ ه کن‪:‬‬

‫ت و َّ‬
‫ان‬ ‫دددددن ِع سبددددددادِه و سیأ ل هخددددددذه ال َّ‬
‫صدددددددسقا ِ‬ ‫عد ل‬ ‫دددددو سی لق سبدددددد هل التّو سبددددددةس س‬ ‫«اسلسدددددد لم سی لعلس همددددددوال ا س َّن س‬
‫هللا ههد س‬
‫الرحی هم»(توبه ‪)1۰۴/‬‬
‫َّ‬ ‫هللا هه سو الت َّ َّو ه‬
‫اب‬ ‫س‬

‫(آی ا نم ی دانن د ک ه تنه ا خداس ت ک ه توب ه ی بن دگانش را م ی پ ذیرد و‬

‫صدقه ها را می گیرد و فقط اوست که بسیار توبه پذیر ومهربان است‪).‬‬

‫خداون د‪-‬تب ارک وتع الی‪-‬خ ودش را اینگون ه ن ام گ ذاری و توص یر‬
‫نموده و می فرماید‪:‬‬

‫« افِ ِر الذَّن ِ‬
‫ب و قابِ ِل الت ُّ لو ِ‬
‫ب»( افر‪( )۳/‬آمرزنده گناه و پذیرنده توبه)‬

‫چ را ب ا ش نیدن ای ن س خنان نم ی خ واهی توب ه کن ی چ را نم ی خ واهی‬

‫توب ه کن ی و ب از گ ردی ! چ را ب ر انج ام معص یت اص رار م ی ورزی !‬
‫چرا ! خداوند این همه به تو می بخشاید و تو نمی خواهی توبه کنی !‬

‫خداوند ‪-‬تبارک و تعالی ‪-‬می فرمایید‪:‬‬

‫کدددددد لم» (آل عمددددددران‪ )1۳۳/‬ب ه س وی آمرزش ی‬ ‫دددددارعلوال ِإلسددددددی سم ل ِفد س‬

‫دددددر ِة ِ ّمددددددن َّر ِبّ ه‬ ‫سد ِ‬ ‫« سو س‬
‫از سوی پروردگارتان بشتابید‪).‬‬

‫تند‪.‬‬ ‫وفون) هس‬ ‫د (مس‬ ‫ردا کنندگانن‬ ‫روز و ف‬ ‫ان ام‬ ‫تر جهنمی‬ ‫بیش‬
‫«مس ور» یعن ی چ ه ای ن کلم ه از «س ور» ب ه معن ای «زود و ب ه‬
‫زودی» مش تق م ی ش ود‪ .‬ان ش الهللا س ال بع د محجب ه م ی ش وم ان ش الهللا‬
‫وقت ی زایم ان ک نم محجب ه م ی ش وم ت ا فرزن دانم کم ی از م ن خوش حال و‬
‫ش ادمان ش وند‪ .‬ان ش الهللا وقت ی ازدواج ک نم همیش ه نم ازم را در مس جد م ی‬
‫خ وانم و چش مم را ف رو هش ته م ی دارم‪ .‬ان ش الهللا‪ .‬ان ش الهللا‪ .‬ان ش الهللا‪.‬‬
‫م ی گوی د و خواس ت اله ی حاص ل م ی گ ردد در ح الی ک ه او دروغ م ی‬
‫گوی د! ای ن ک ار هم ان ام روز ف ردا ک ردن اس ت‪« .‬ب ه زودی» یک ی از‬

‫‪74‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫س ربازان ش یطان اس ت‪ .‬ب ه هم ین خ اطر «س ارعوا»(بش تابید) س خن و‬

‫خواسته ی خداست‪:‬‬

‫کدددددد لم» (آل عمددددددران‪( )1۳۳/‬ب ه س وی آمرزش ی‬ ‫دددددارعلوال ِإلسددددددی سم ل ِفد س‬

‫دددددر ِة ِ ّمددددددن َّر ِبّ ه‬ ‫سد ِ‬ ‫« سو س‬
‫از سوی پروردگارتان بشتابید‪).‬‬

‫ش تابان ب ه س وی رحم ت پروردگارت ان بیایی د توب ه کنی د ت ا در مغف رت‬

‫و آم رزش زن دگی کنی د ب ه هم ین خ اطر فری اد جهنمی ان تنه ا ب ه خ اطر درد‬
‫و آت ش نیس ت بلک ه بخ اطر گناه انی اس ت ک ه در دنی ا انج ام داده ان د و م ی‬
‫توانس تند از آن ه ا توب ه کنن د ول ی ای ن ک ار را نکردن د در جه نم فری اد م ی‬
‫زنن د‪ :‬ای ک اش از ف الن گن اهم توب ه م ی ک ردم ای ک اش ف الن گن اه را انج ام‬
‫نمی دادم این فریاد دوزخیان است‪.‬‬

‫خداوند ــ تبارک و تعالی ــ می فرماید‪:‬‬

‫(نسا ‪)1۷/‬‬ ‫سو س ِب سج سهالس ِة»‬ ‫« ِإنَّما التَّو سبةه س‬

‫علسی هللا ِ ِللَّ ِذی سن سی لع سمله س‬
‫ون ال ُّ‬

‫ب ی گم ان خداون د تنه ا توب ه ی کس انی را م ی پ ذیرد ک ه از روی‬

‫نادانی به کار زشت دست می زنند‪.‬‬

‫توج ه ک ن! ب ا ن ادانی ت و نم ی دانس تی ک ه ای ن ک ار گن اه اس ت هم ه ی‬

‫م ا م ی دان یم ک ه گن اه گن اه اس ت‪ .‬ول ی ن ادانی ب دین معناس ت ک ه ت و هنگ ام‬
‫گن اه مق ام و منزل ت پروردگ ارت را نم ی دانس تی ای ن تعری ر ن ادانی و‬
‫ندانستن است‪.‬‬

‫سددددددو س بِ سج سهالسدددددد ِة ثهدددددد َّم یستوبد س‬

‫دددددون ِمددددددن‬ ‫«إِنَّمدددددا التَّوبسددددددةه س‬
‫علسددددددی هللا ِ ِللَّدددددد ِذی سن یس لع سملهد س‬
‫دددددون ال ُّ‬
‫(نسا ‪)1۷/‬‬ ‫قسریب»‬

‫ب ی گم ان خداون د تنه ا توب ه ی کس انی را م ی پ ذیرد ک ه از روی‬

‫نادانی به کار زشت دست می زنندسپس هر چه زودتر توبه می کنند‪.‬‬

‫‪75‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هرچ ه زودت ر ب ه چ ه معناس ت ه ر چ ه زودت ر یعن ی بالفاص له بع د از‬

‫گناه توبه می کنند آنان کسانی هستند که سزاوار توبه اند‪:‬‬

‫س‬
‫توبدددددون ِمدددددن‬‫سدددددو س ِب سج سهالسددددد ِة ثهددددد َّم سی‬
‫دددددون ال ُّ‬ ‫« ِإنَّمدددددا التَّو سبدددددةه س‬
‫علسدددددی هللا ِ ِللَّددددد ِذی سن سی لع سمله س‬
‫ه لم» (نسا ‪)1۷/‬‬ ‫وب هللا ه عسلی ِ‬ ‫ص یست ه ه‬ ‫قسریب فسأهلسئِ س‬

‫ب ی گم ان خداون د تنه ا توب ه ی کس انی را م ی پ ذیرد ک ه از روی‬

‫ن ادانی ب ه ک ار زش ت دس ت م ی زنندس پس ه ر چ ه زودت ر توب ه م ی کنن د‬
‫خداون د توب ه و برگش ت آن ان را م ی پ ذیرد‪ .‬خداون د ‪ -‬تب ارک و تع الی ‪ -‬م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫س‬ ‫ددددددون لسعسلَّ ه‬

‫کددددددد لم تهف ِل هحد‬
‫ددددددون» (ندددددددور‪()۳1/‬ای‬ ‫س‬ ‫هللا سجمیعسدددددددا ا سیُّ سهدددددددا ا لل هم ِ‬
‫ؤمنهد‬ ‫« سو تهوبدددددددوا اِلسدددددددی ِ‬
‫مؤمن ان! همگ ی ب ه س وی خ دا برگردی د ت ا رس تگار ش وید) بش تابید ای‬
‫مؤمن ان! آی ا ای ن فراخ وان کام ل قرآن ی را ش نیدید! همگ ی توب ه کنی د‪ .‬پ س‬
‫ببایی د هم ین االن ای ن ک ار را بکن یم ه م اکن ون ک الم خ دا را اج را کن یم؛ ـ ـ‬
‫همگ ی ب ه س وی خ دا برگردی د ـ ـ همگ ی؛ م ومن؛ گن اه ک ار؛ ف اجر؛‬
‫پرهیزگ ار؛ م رد؛ زن؛ کوچ ک؛ ب زر ؛ دین دار جدی د و وکس ی ک ه م دت‬
‫هاس ت مت دین اس ت همگ ی‪ .‬ای ن آی ه در مدین ه ی من وره ب ر ص حابه ن ازل‬
‫شد آیه ای مدنی که صحابه را مورد خطاب قرار می دهد ‪:‬‬

‫(نددددددددور‪)۳1/‬‬ ‫س‬ ‫دددددددون لسعسلَّ ه‬

‫کدددددددد لم تهف ِل هحد‬
‫دددددددون»‬ ‫س‬ ‫هللا سجمیعسددددددددا ا سیُّ سهددددددددا ا لل هم ِ‬
‫ؤمنهد‬ ‫« سو تهوبددددددددوا اِلسددددددددی ِ‬
‫(ای مؤمنان! همگی به سوی خدا برگردید تا رستگار شوید)‬

‫اکن ون ت و مس أله ای بس یار عجی ب و حی رت انگی ز را در م ی ی ابی‬

‫هر بار که خداوند با مردم گنه کار سخن می گوید چه می گوید‬

‫صددددددا ِل سحا» (مددددددریم ‪( )۶۰/‬مگ ر آن کس انی ک ه‬

‫وآمددددددن س و ع ِسمدددددد سل س‬
‫دددددداب ِ‬ ‫«إِ سال سم ل‬
‫ددددددن ت س س‬
‫توبه کنند و ایمان بیاورند و کارهای شایسته کنند‪).‬‬

‫نفرم ود ب ه ج ز کس ی ک ه ایم ان آورد و توب ه ک رد‪ .‬چ را توب ه را ب ر‬

‫ایم ان مق دم س اخت زی را گناه ان ایم ان را از ب ین م ی برن د‪ .‬پ س ایم ان‬

‫‪76‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫چگون ه ب از م ی گ ردد باتوب ه‪ .‬ه یچ چی ز مث ل توب ه ایم ان را ت رمیم و‬

‫بازسازی نمی کند‪ .‬خداوند ــ تبارک و تعالی ــ می فرماید‪:‬‬

‫«یدددددددا ا سیه سهدددددددا الَّدددددددذی سن آ سمندددددددوا تهوبدددددددوا إلسدددددددی ِ‬

‫هللا ت س هو سبدددددددة نس ه‬
‫صدددددددو سحا» (تحدددددددریم ‪( )۸/‬ای‬
‫مؤمنان! به درگاه خدا برگردید و توبه ی خالصانه ای بکنید‪).‬‬

‫«نصدددددددوح» یعندددددددی چ ه «نص و » دو معن ا دارد‪ :‬اول ین معن ا توب ه ی‬

‫ش امل و فراگی ر اس ت‪ .‬از هم ه چی ز توب ه ک ن‪ .‬ب ا تم ام وج ود توب ه ک ن‪ .‬م ثال‬
‫خ انم نم ی توان د بگوی د م ن از غیب ت هم ه ی م ردم ب ه ج ز فالن ی توب ه ک رده‬
‫ب ه س راغم‬ ‫ام و در ای ن م ورد الزم نیس ت توب ه ک نم و ت ا وقت ی ک ه م ر‬
‫بیای د ه م چن ان از او غیب ت م ی ک نم‪ .‬ن ه ای ن توب ه م ورد قب ول واق ع نم ی‬
‫ش ود‪ .‬ی ا ج وانی م ی آی د وم ی گوی د‪ :‬خ دایا! م ن از نگ ا ب ه هم ه زن ه ا ب ه ج ز‬
‫ف الن خ انم توب ه م ی ک نم‪ .‬در ای ن ص ورت توب ه او پذیرفت ه نم ی ش ود‪ .‬ای ن‬
‫اولین معناست‪.‬‬

‫«نص و » معن ای زیب ای دیگ ری نی ز دارد ک ه از نص یحت مش تق م ی‬

‫ش ود‪«.‬توب ه ی نص یحت کنن ده» ب ه چ ه معناس ت یعن ی ب ه ص احبش پن د م ی‬
‫ده د یعن ی ب ه خ اطر ق درت ونیروی ی ک ه دارد ه ر گ اه بخواه د معص یتی‬
‫انج ام ده د وی را از او دور م ی س ازد چ ون هم ان توب ه ی ق دیمی او را‬
‫بی دار و هوش یار میکن د‪ .‬ی ادت م ی آی د ک ه ف الن روز توب ه ک ردی ی ادت م ی‬
‫آی د ک ه در مس جد ب ودیم و درس توب ه گ وش ف را م ی دادی م و از ص میم قل ب‬
‫اراده ک ردی ک ه توب ه کن ی ه ر گ اه ک ه بخواه د گن اهی انج ام ده د م ی گوی د‪:‬‬
‫ن ه م ن ف الن روز را ب ه خ اطر دارم‪ .‬پ س «توب ه ی نص یحت کنن ده»‬
‫صاحبش را هر گاه که به گناه و معصیت رو می آورد نصیحت می کند‬

‫پ ر‬ ‫ب رادران گرام ی! بیایی د ت ا ب اهم ب ه س وی هللا توب ه ی نص و‬

‫قدرت و فراگیر داشته باشیم‪ .‬این بود آیات قرآنی‪.‬‬

‫‪77‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫احادیث نبوی‬
‫م ی خ واهم توج ه ش ما را ب ه س خنان پی امبر ص لی هللا علی ه وس لم در‬
‫رابط ه ب ا توب ه جل ب ک نم ت ا بدانی د دی ن ن ا چ ه ق در زیباس ت و اس الم چ ه ق در‬
‫آس ان اس ت‪ .‬چ ه کس ی ش مارا از اس الم ترس انده اس ت چ ه کس ی م ی گوی د‬
‫اس الم دی ن پیچی ده و س خت م ی باش د چ ه کس ی ت و را از دی ن داری ی ا‬
‫گ وش ک ردن ب ه درس ه ای اس المی ب ا حج ت اینک ه هم ش اش تباه ب وده ی ا‬
‫برقلب ت س خت م ی آی د ترس انده اس ت ک ه مب ادا دین دار ش وی‪ .‬ح ال ب ه ای ن‬
‫س خنان بس یار س اده و آس ان ک ه دل ه ا را عالق ه من د ب ه طاع ت خداون د‬
‫نموده است و آن را به سوی پروردگار متعال سو می دهد گوش کنید‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫ددددوا إلیددددد ِه فسددددد ٕا ِنّي اهللاسدددددت س ِف هرهللا سو اهللاتهد ه‬

‫ددددوب‬ ‫«یدددددا اهللایهدددددا النَّددددداس اسدددددت س ِف هروا سربَّ هكدددددم سو تهوبد ه‬
‫إلیه فی الیوم مائ سةس مرة»‪1.‬‬
‫س ّ‬ ‫س ِ ِ‬ ‫ِ‬

‫وی او‬ ‫هس‬ ‫دوب‬ ‫ب نمایی‬ ‫رت طل‬ ‫ان مغف‬ ‫ردم! از پروردگارت‬ ‫(ای م‬
‫برگردی د چ ون م ن ه ر روز ص دبار از او آم رزش م ی خ واهم و ب ه س وی‬
‫او توبه می کنم‪).‬‬

‫رس ول هللا ص دبار مغف رت طل ب نم وده و توب ه م ی کن د ول ی ت و ده‬

‫س ال اس ت ک ه توب ه نک ردی‪ .‬پی امبر معص ومت روزان ه ص د ب ار توب ه م ی‬
‫ه مق ام و‬ ‫کن د رس ول هللا از چ ه چی زی توب ه م ی کن د او در ه ر لح‬
‫من زلتش را ن زد پروردگ ار ـ ـ تب ارک وتع الی ـ ـ ارتق ا م ی ده د م ی خواه د‬
‫در عش ق و معرف ت اله ی ترق ی و پیش رفت نمای د‪ .‬ح اال ت و بگ و ک ی توب ه‬
‫م ی کن ی آخ رین ب اری ک ه ب ه درگ اه پروردگ ار توب ه نم ودی ک ی ب ود آی ا‬
‫آخ رین توب ه را ب ه خ اطر داری آی ا توب ه ای سس ت وض عیر ب ود ی ا ق وی و‬

‫‪ - 1‬احمددددددددددد‪ 1۷۸۳۰ ،‬وطبرانددددددددددی‪ ،‬الکبیددددددددددر‪ ۸۸۶ ،‬از مددددددددددردی از مهدددددددددداجرین‪ ،‬و بخدددددددددداری ‪ ،۶۳۰۷‬از ابددددددددددو هریددددددددددره بددددددددددا‬
‫ایدددددن لفدددددظ" هللا اندددددی السدددددت فر هللا و اتدددددوب الیددددده فدددددی الیدددددوم اکثدددددر مدددددن سدددددبعین مره"(بددددده خددددددا قسدددددم مدددددن هدددددر روز بیشدددددتر ازصددددددبار‬
‫از او طلب آمرزش می کنم و به سوی او توبه می کنم‪).‬‬

‫‪78‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫نیرومن د و آی ا پ س ای ن توب ه ب ه معص یت روی آوردی ی ا بع د از آن توب ه‬

‫کردی حاال دیدی!‬

‫ص حابه م ی گوین د‪ :‬م ا در ی ک جلس ه ص د ب ار م ی ش مردیم ک ه رس ول‬

‫هللا این جمله را تکرار می کرد‪:‬‬
‫الرحیم»‪1.‬‬
‫َّ ِ ه‬ ‫اب‬ ‫ې ٕانَّ س‬
‫ص اهللانتس الت َّ َّو ه‬ ‫علس َّ‬
‫ب ا ِفر ِلی سوتهب س‬
‫« سر ّ ِ‬

‫(پروردگ ارا م ا بی امرز و توب ه ام را بپ ذیر ب ه راس تی ک ه ت و توب ه‬

‫پذیر و مهربانی‪).‬‬

‫تص ور ک ن! پی امبر ب ا ی ارانش نشس ته اس ت و در خ الل جلس ه ان دکی س کوت‬

‫می کند و می گوید‪:‬‬

‫دددددر ِحی هم» س پس س خنانش‬

‫اب الد َّ‬
‫دددددو ه‬ ‫ې ٕانَّد س‬
‫دددددص اهللانددددددتس التَّد َّ‬ ‫علسدددددد َّ‬
‫ب ا ِفر ِلددددددی سوتهددددددب س‬
‫« سر ّ ِ‬
‫را ادامه می دهد‪ .‬سپس بار دیگر سکوت می کندو می گوید‪:‬‬

‫ب إلیدددددددددد ‪...‬‬
‫دددددددددو ه‬ ‫«اهللاسددددددددددت ِف هرهللا سو اهللاتهد‬
‫دددددددددوب إلیدددددددددد ِه‪ ...‬اسددددددددددت فرهللا ر ِبّددددددددددی سو اتد ه‬
‫ه‬
‫ي القیُّددددددوم سو اهللات ه ه‬
‫ددددددوب إلیدددددد ِه‪ »...‬آی ا‬ ‫اهللاسددددددت ِف هرهللا ال سع ِظددددددیم الددددددذش ال إلدددددده إال ههد س‬
‫دددددو ال سحدددددد ّ‬
‫پی امبر را دی دی آی ا دی دی ک ه رس ول هللا ص ل هللا علی ه و س لم ه ر روز در‬
‫یک جلسه هفتاد بار به خدا باز می گردد؛ اما ما کجاییم‬

‫رسول هللا ـ به این احادیش زیبا گوش کن ـ می فرماید‪:‬‬

‫سدددددد ه‬
‫ط یدددددد سدهه‬ ‫ی النّهد ِ‬
‫دددددار سو یسب ه‬ ‫سدددددد ه‬
‫دددددوب هم ِ‬
‫س‬ ‫سدددددد ه‬
‫ط یسدددددد سدهه ِباللیدددددد ِل ِلیستهد‬ ‫«ا َّٕن هللا عزوجددددددل یسب ه‬
‫بالنهار لیتهوب مسی اللیل»‪2.‬‬
‫ِ‬ ‫ه‬ ‫ِ س س ه‬ ‫ِ‬

‫(خداون د ش بانگاهان دس تش را دراز م ی کن د ت ا کس ی ک ه در ط ول‬

‫روز مرتک ب گن اه و ب دی ش ده اس ت توب ه کن د و در روز دس تش را دراز‬
‫می کند تا کسی که در طول شب گناه و بدی انجام داده است توبه کند‪).‬‬

‫‪ - 1‬ابو داوود‪ ،1۵1۶ ،‬ترمذی‪ ،۳۴۳۴ ،‬ابن ماجه‪۳۸1۴ ،‬و احمد‪ ۴۷12‬از ابن عمرـ رضی هللا عنهما‪.‬‬
‫‪ - 2‬مسلم‪2۷۵۹ ،‬و احمد‪ 1۹۰۳۵‬از ابو موسی‬

‫‪79‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب رادرانم! وس عت و فراخ ی رز و روزی ب ه ای ن ان دازه نیس ت تنه ا‬

‫چی زی ک ه ش ب و روز از جان ب پروردگ ار گس ترش م ی یاب د توب ه اس ت‬
‫در ح الی ک ه ت و نم ی خ واهی توب ه کن ی ج ای ش رمندگی نیس ت ک ه ای ن هم ه‬
‫عم ر م ی گ ذرد و ت و هن وز نم ی خ واهی ب ه درگ اه پروردگ اری ک ه ه ر ش ب‬
‫دس تش را دراز م ی کن د ب از گ ردی ه ر ش ب آی ا توب ه کنن ده ای هس ت ک ه‬
‫او را بی امرزم چ ه کس ی بای د آغوش ش را ب از ک رده و دس تش را دراز‬
‫د‪:‬‬ ‫د و بگوی‬ ‫تش را دراز کن‬ ‫د و دس‬ ‫ار را بکن‬ ‫نک‬ ‫د ای‬ ‫ده بای‬ ‫د ! بن‬ ‫کن‬
‫پروردگ ارا! م را دری اب ی ا خداون د ـ تب ارک وتع الی ـ ک ه م ی خواه د‬
‫بن دگانش توب ه کنن د او آن ان را ف را م ی خوان د‪( :‬خداون د ش بانگاهان دس تش‬
‫را دراز م ی کن دتا کس ی ک ه در ط ول روز مرتک ب گن اه و ب دی ش ده اس ت‬
‫توبه کند‪)...‬‬

‫رسول هللا می فرماید‪:‬‬

‫سدددددما ِ الددددد ُّدنسیا سحین سیبقسدددددی ثهلدددددث‬

‫ندددددز هل سربُّنسدددددا ت س سبدددددارک سوتسعدددددالی کهددددد سل لسیلسددددد ِة إلدددددی س‬
‫« سی ِ‬
‫اللیددددددل االخددددددر یسقددددددول‪ :‬مددددددن یسدددددددعهونِی فاسددددددتجیب لدددددده؟ مددددددن یسددددددالني فاعطیدددددده؟ مددددددن‬
‫له»‪1.‬‬ ‫یست فرنی فا فر‬

‫پروردگارم ا تب ارک وتع الی دو ثل ش آخ ر ه ر ش ب ب ه آس مان دنی ا‬

‫ف رود م ی آی د و م ی فرمای د‪ :‬کیس ت ک ه م را خوان د ت ا م ن اج ابتش نم ایم‬
‫کیس ت از م ن بطلب د ت ا ب ه او عط ا ک نم کیس ت ک ه از م ن طل ب مغف رت‬
‫کندتا او را بیامرزم‪.‬‬

‫ت و س ی ی ا چه ل س ال اس ت ک ه ه ر ش ب م ی خ وابی‪ .‬ع ده ای از م ردم‬

‫هس تند ک ه حت ی ی ک ب ار ه م ب رای نم از ش ب برنخاس ته ان د ک ه بگوین د‪:‬‬
‫خ دایا! م ن از بیس ت س ال گذش ته توب ه م ی ک نم در ح الی ک ه خداون د ه ر‬
‫ش ب ف رود م ی آی د و م ی فرمای د‪ :‬آی ا توب ه کنن ده ای هس ت ک ه او را‬

‫‪ - 1‬بخاری‪11۴۵ ،‬و مسلم ‪۷۵۸‬‬

‫‪80‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بی امرزم ای ب راران! آی ا پروردگارت ان راش ناختید ی ا هن وز او را نش ناخته‬

‫ای د آی ا بزرگ ی رحم ت و مغف رت خداون د نس بت ب ه بن دگانش را احس اس‬
‫نمودید یا هنوز نه‬

‫خداوند تبارک و تعالی در حدیش قدسی می فرماید‪:‬‬

‫«یسا ابسن آ سد سم ٕانَّ س‬

‫ص سما سدعسوتسنِی سو سر سجوتسنی‪.»...‬‬

‫(ای فرزندان آدم تو هرگاه ما فراخوانی و از من بخواهی ‪)...‬‬

‫ـ کمی خواهش ـ‬

‫ددددص سو‬ ‫علسدددددی سمدددددا سکد س‬

‫ددددان مند س‬ ‫عدددددوتسنِی سو سر سجدددددوتسنی سفسدددددرته لسد س‬
‫ددددص س‬ ‫«یسدددددا ابسدددددن آ سد سم ٕانَّد س‬
‫ددددص سمدددددا سد س‬
‫سدددددما ِ ثهددددد َّم اسدددددت س فسرتسنِی سفسدددددرته‬ ‫عنس س‬
‫دددددان ال َّ‬ ‫ابدددددن آ سد سم لسدددددو بسلس سدددددتس ذهنهوبه س‬
‫دددددص س‬ ‫س‬ ‫سالاهبسدددددا ِلی‪ ،‬یسدددددا‬
‫ب االر ِ سخطایسدددددا‪ ،‬ثهددددد َّم لسقیتسنِدددددی سال‬ ‫ص لسدددددو أَت سیتسنِدددددی بِقهد س‬
‫ددددرا ِ‬ ‫ددددن آ سد سم ٕانَّددددد س‬
‫ددددص سسال اابسدددددا ِلی‪ ،‬یسدددددا ابد س‬
‫لد س‬
‫فرةً»‪1.‬‬
‫ص بِقه سرابِ سها سم ِ س‬
‫شیئا ً الَٔت سیت ه س‬
‫ک بسی س‬ ‫ته ِ‬
‫شر ه‬

‫(ای فرزن د آدم ت و هرگ اه م را ف را خوان دی و از م ن بخ واهی ت و را‬

‫م ی بخش ایم و ب رایم اهمیت ی ن دارد‪ .‬ای فرزن د آدم! اگ ر گناهان ت ب ه پهن ای‬
‫آس مان برس د س پس از م ن طل ب مغف رت نم ودی ت و را م ی بخش ایم و ب ذایم‬
‫مه م نیس ت ای فرزن د آدم! اگ ر ب ه ان دازه پ ری زم ین گن اه داش ته باش ی و‬
‫در ح الی ب ه مالق اتم بی ایی ک ه ش ریکی ب رایم قای ل نیس تی م ن ب ا هم ان‬
‫اندازه مغفرت و بخشایش به طرر تو می آیم‪).‬‬

‫دیگ ر چ ه م ی خ واهی چ را پ س از ای ن ه ا نم ی خ واهی توب ه کن ی‬

‫ک ی توب ه خ واهی ک رد دیگ ر م ی خ واهی چ ه بش نوی ت ا توب ه کن ی آی ا حتم ا‬
‫بای د گرفت ار مص یبت دردن اک ش وی ت ا ب ه س وی هللا ب ازگردی آی ا نم ی‬
‫ت وانی ب ا ص ل و س المت ب از گ ردی هنگ امی ک ه ابل یس سرکش ی ک ردو از‬
‫س‬ ‫ب سوع َّسز ِتد‬
‫ددددددددص‬ ‫ت‪ « :‬سیدددددددددا سر ّ ِ‬ ‫ین گف‬ ‫ه هللا چن‬ ‫رباز زد ب‬ ‫رآدم س‬ ‫جده در براب‬ ‫س‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ ۳۵۴۰ ،‬از انس بن مالص و احمد‪ ۰۹۶1‬و دارمی‪ 2۷۸۸ ،‬از ابوذر‬

‫‪81‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫سددددددددا ِد ِهم فسقسددددددددا سل هللاه سو ِعد ِ ّ‬

‫دددددددزش سو‬ ‫دددددددد ِویسنَّ ههم سمادا سمددددددددت اروا هح ههددددددددم فسددددددددي اج س‬ ‫دددددددص‬
‫س‬ ‫سو سجال ِلد‬
‫فرنسني»‪1.‬‬
‫فر َّن لس ههم سمادسا هموا سیست ِ ه ِ‬
‫س‬ ‫سجاللسي‬

‫(پرودگ ارا! ب ه ع زت و بزرگی ت قس م ت ا وقت ی روحش ان در بدنش ان‬

‫اس ت م ن آن ان را فری ب م ی ده م و گم راه م ی س ازم خداون د عزوج ل‬
‫فرم ود‪ :‬ب ه ع زت و ب زرگیم س وگند ت ا وقت ی از م ن طل ب مغف رت نماین د م ن‬
‫آنان را می بخشایم‪).‬‬

‫بیش ترازاین چ ه م ی خ واهی ت ا تکب ه کن ی م ی خ واهی چ ه بش نوی آی ا‬

‫مهر و محبتش را نسبت به خودت نمی بینی !‬

‫رس ول هللا م ی فرمای د‪( :‬خداون د از توب ه بن ده اش خوش حال ت ر اس ت‬

‫از کس ی ک ه ‪ )...‬رس ول هللا در اینج ا مث ال زیب ایی را ب ه ک ار م ی ب رد آی ا‬
‫م ی خ واهی ب دانی ک ه اگ ر هم ین ح اال توب ه کن ی چگون ه خداون د ازتوب ه ات‬
‫خوش حال م ی ش ود پ س ای ن ح دیش را بش نو‪ :‬م ردی هم راه م رکبش ک ه آب‬
‫و غ ذایش را حم ل م ی کن د در وس ط ص حرایی م ی رود او در دل ص حرا‬
‫م رکبش را ک ه حام ل آب و غ ذایش اس ت گ م ک رد و یق ین داش ت ک ه م ی‬
‫می رد پسب رای خ ودش قب ری حف ر ک رد و گف ت‪ :‬در ای ن قب ر م ی خ وابم ت ا‬
‫ب ه س راغم بیای د در هم ان اثن ا ک ه در قب ر خوابی ده اس ت‬ ‫وقت ی م ر‬
‫م رکبش را ب االی س رش م ی یاب د ک ه آب و غ ذایش ب ر پش تش اس ت ـ آی ا در‬
‫دنی ا ش ادی و س روری ب ه ان دازه ی ش ادمانی کس ی ک ه م ی خواه د بمی رد‬
‫ـ او از ش دت خوش حالی و ش ادی ب ه‬ ‫س پس نج ات م ی یاب د وج ود دارد‬
‫اش تباه گف ت‪( :‬خ دایا! ت و بن ده ام هس تی و م ن پروردگ ار ت وام!) و از ش دت‬
‫ش ادی و س رور اش تباه کرد ـ پی امبر فرم ود‪ :‬خداون د از توب ه ی یک ی از ش م‬
‫‪2‬‬
‫بیش از آن مرد شادمان و مسرور می گردد‪.‬‬

‫‪ - 1‬احمد ‪ 11۳21‬از ابی سعید خدری‬

‫‪ - 2‬بخاری ‪۶۳۰۸‬و مسلم‪ 2۷۴۴ ،‬از عبدهللا بن مسعود‬

‫‪82‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بخ اری ح دیش زی ر را ک ه حکای ت م ردی از بن ی اس را یل اس ت آورده‬

‫اس ت‪ :‬او ت ا ج ایی ک ه ت وان داش ت ب ه گن اه و معص یت پرداخ ت او م دت‬
‫ه ای بس یار ط والنی س رگرم معص یت ب ود و عمرشسراس ر گن اه ب ود ت ا ای ن‬
‫ات پای انی عم رش زدی ک ش د او‬ ‫ب ه س راغش آم د و لح‬ ‫ک هم ر‬
‫فرزن دانش را فراخوان د و گف ت فرزن دانم! ت ا ب ه ح ال کس ی مث ل م ن ب ه‬
‫معص یت پروردگ ار نپرداخت ه اس ت وقت ی م ردم جس دم را بس وزانید ـ‬
‫ب دون ش ک ای ن ک ار در اس الم ج ایز نیس ت ول ی ای ن در بن ی اس را یل‬
‫اس ت ـ آت ش روش ن کنی د و م را درون آن بگذاری د وقت ی خاکس تر ش دم‬
‫م را بکوبی د س پس ب ر قل ه ک وه ه ا بپاش ید چ ون اگ ر خداون د ب ر م ن‬
‫ق درت یاب د مراب ه ع ذابی گرفت ار م ی س ازد ک ه ه یچ ک س ت ا ب ه ح ال ب ه‬
‫د و او را‬ ‫رد آتشبرافروختن‬ ‫ی او م‬ ‫ت وقت‬ ‫ده اس‬ ‫ار نش‬ ‫آن گرفت‬
‫س وزاندند وقت ی جس دش ب ه خاکس تر تب دیل ش د آن را کوبیدن د س پس‬
‫ر ی ک روز طوف انی ماندن د و در آن روز خاکس ترش راب ر قل ه ی‬ ‫منت‬
‫ک وه ه ا منتش ر س اختند؛ ام ا خداون د فرم ود‪ :‬درس ت ش و او درس ت ش د‪.‬‬
‫هللا ب ه او فرم ود‪ :‬چ را چن ین ک ردی گف ت‪ :‬از ت و و گناه انم ترس یدم‪.‬‬
‫خداون د متع ال فرم ود‪ :‬فق ط ب ه خ اطر ترس ت از م ن ت و را م ی بخش ایم‬
‫ای فرش تگانم ش اهد و گ واه باش ید ک ه م ن او را بخش یدم و او را ب ه‬
‫بهش ت ب ردم‪ .‬ای ن ح دیش ص حی اس ت و بخ اری آن را روای ت ک رده‬
‫‪1‬‬
‫است‪.‬‬

‫در روایت ی آم ده اس ت ک ه م ردی از بن ی اس را یل بیس ت س ال ب ه‬

‫طاع ت پروردگ ار مش غول ب ود س پس بیس ت س ال ب ه گن اه و معص یت‬
‫پرداخ ت ـ پیم ان ش کنی ک رد و چ ه ق در س خت و ب د اس ت پیم ان ش کنی‬
‫ـ روزی در آین ه نگ اهی ب ه خ ود‬ ‫پ س از طاع ت و فرم انبرداری‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪۳۴۸1‬و مسلم‪ 2۷۵۶ ،‬از ابو هریره‬

‫‪83‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ان داخت و دی د ک ه موه ای س رش ک م ک م س فید م ی ش ود گف ت‪ :‬خ دایا!‬

‫م ن بیس ت س ال ب ه طاع ت ت و مش غول ب ودم س پس بیس ت س ال گن اه و‬
‫معص یت ک ردم پروردگ ارا! اگ ر ب ه س وی ت و ب ازگردم م را‬
‫میپ ذیری س پس ب ا خ ود گف ت‪ :‬ای ن ام ر غی ر ممک ن اس ت ی ک‬
‫روز خوابی د و ص دای زمزم ه ای را ش نید ک ه ب ه او م ی گف ت‪:‬‬
‫طاع ت م ا را ب ه ج ای آوردی ت و را ب ه خ ود نزدی ک س اختیم س پس‬
‫از م ا سرکش ی نم ودی ب ه ت و مهل ت دادی م و اگرب ه س وی م ا ب از گ ردی‬
‫تو را می پذیریم‪.‬‬

‫خ واهری ک ه دس ت از حج اب کش یده و احس اس م ی کن د ک ه دیگ ر‬

‫هم ه چی ز تم ام ش ده و از خ دا فاص له گرفت ه اس ت در هن وز ب از اس ت‬
‫برگرد به سوی هللا بررد‪.‬‬

‫عجی ب ت ر از آن داس تانی اس ت ک ه در دوران موس ی علی ه الس الم‬

‫اتف ا افت اده اس ت در زم ان موس ی قحط ی و خشکس الی ش دیدی اتف ا‬
‫افت اد نزدی ک ب ود م ردم از گرس نگی ه الک ش وند و چارپای ان نی ز از‬
‫کمب ود ب اران از دس ت م ی رفتن د م ردم خس ته ش دند پ س گفتن د‪ :‬ای‬
‫موس ی! ب ه درگ اه پروردگ ارت دع ا ک ن ب رای م ا از او ب اران بخ واه‬
‫در آن زم ان بن ی اس را یل هفت اد ه زار نف ر بودن د‪ .‬موس ی آن ان را در‬
‫ی ک ج ا جم ع ک رد و ه م چن ان دع ا م ی ک رد وب ه درگ اه خداون د اص رار‬
‫م ی ورزی د و آن ان آم ین م ی گفتن د ول ی ب ارانی نم ی باری د موس ی‬
‫گف ت‪ :‬خ دایا! چ را ب اران نم ی ب ارد در ح الی ک ه م ا ب ه درگاه ت دع ا م ی‬
‫کن یم و ا ه ار تواض ع و فروتن ی م ی نم اییم خداون د فرم ود‪ :‬ای‬
‫موس ی! در می ان ش ما م ردی اس ت ک ه چه ل س ال اس ت مش غول گن اه و‬
‫معص یت م ی باش دو ب ه خ اطر ش ومی و نحس ی گن اهش ازب اران آس مان‬

‫‪84‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫مح روم ش دید ـ چ را عش ق و محب ت در خان ه ه ا ک م ش ده اس ت چ را‬

‫افس ردگی در خان ه ه ا ب ه چش م م ی خ ورد چ را م ردم در ض یق م ادی‬
‫ب ه س ر م ی برن د چ را چن ین اتف اقی ر م ی ده د بخ اطر نحس ی‬
‫گناهانم ان اس ت از ش ومی معاص ی اس ت ـ پ س ب ه خ اطر ش وم و‬
‫نحس ی گناه انش از ب اران آس مان مح روم ش دید‪ .‬موس ی گف ت‪ :‬خ دایا!‬
‫چ ه بای د بکن یم فرم ود‪ :‬ای موس ی! او را از می ان خ ود بی رون کنی د‬
‫اگ ر او از ش ما ج دا ش وپ ب اران خواه د باری د‪ .‬موس ی در می ان بن ی‬
‫اس را یل ایس تاد و گف ت‪ :‬ش ما را ب ه خ دا قس م م ی ده م در می ان م ا م ردی‬
‫هس ت ک ه چه ل س ال اس ت ک ه معص یت پروردگ ار را م ی کن د پ س از‬
‫می ان م ا بی رون آی د ت ا ب اران ب ر م ا ن ازل گردد ـ ای ن م رد در میانش ان‬
‫ب ود ب ه چ پ و راس ت نگ اه م ی ک رد ش اید کس ی بی رون رود ول ی ه یچ‬
‫ک س بی رون نرف ت و دانس ت ک ه ای ن ش خص خ ود اوس ت ـ پ س گف ت‬
‫خ دایا! چه ل س ال معص یتت را ک ردم و ت و م را رس وا نک ردی اگ ر‬
‫ام روز بی رون روم رس وا م ی ش وم و اگ ر در ج ایم بم انم ه الک م ی‬
‫ش ویم و ب اران نم ی ب ارد خ دایا! م ن ام روز ب ه درگ اه ت و توب ه م ی ک نم‬
‫و پش یمانم و ب ه س وی ت و ب از م ی گ ردم م را بی امرز و م را رس وا‬
‫مک ن در ای ن هنگ ام ب اران ن ازل ش د موس ی گف ت‪ :‬خداون دا! ب اران‬
‫باری د ول ی ه یچ ک س بی رون نیامد ـ موس ی تعج ب ک رده ب ود ـ خداون د‬
‫فرم ود‪ :‬ای موس ی! ب اران ب ا توب ه ی بن ده ام ک ه چه ل س ال ب ه گن اه و‬
‫معصیت مشغول بود نازل شد‪.‬‬

‫موس ی گف ت‪ :‬خ دایا! او را ب ه م ن نش ان ب ده ت ا ب ه خ اطرش‬

‫خوش حال و ش ادمان گ ردم خداون د فرم ود‪ :‬ای موس ی! چه ل س ال‬
‫معص یتم را ک رد و م ن او را پوش یده داش تم آی ا روزی ک ه ب ه س ویم ب از‬
‫می گردد او را رسوا کنم‪.‬‬

‫‪85‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب رادرانم! توب ه کنی د کیس ت ک ه ای ن س خنان را م ی ش نود و توب ه‬

‫نم ی کن د هم ین االن ک ه در جای ت نشس ته ای توب ه ک ن! خ وب آم اده‬
‫ی توب ه ک ردن هس تید‪ .‬ای ن س خنان را وپذیرفت ه ای د‪ .‬ح اال ش روط توب ه‬
‫چیست‬

‫شروط توبه‬
‫بیایید تا درباره ی عمل سخن بگوییم‪ :‬چگونه توبه کنم‬

‫ش روط توب ه س ه تاس ت ک ه بسیارس اده و آس ان م ی باشد ـ ای ن‬

‫سخنان در رابطه با توبه از گناهان و معصیت هللا تعالی می باشد‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ پشیمانی‬

‫‪ 2‬ـ ترک گنا‬

‫‪ 3‬ـ عزم بر عدم بازگشت به آن‪.‬‬

‫در م ورد گذش ته بای د از آن چ ه در گذش ته اتف ا افت اده اس ت‬

‫پش یمان ب ود و در م ورد حاض ر بای د از ارتک اب گن اه دس ت کش ید و‬
‫متوق ر ش د و در آین ده نی ز بای د ع زم را ب ر ع دم بازگش ت ب ه آن ج زم‬
‫نمود‪.‬‬

‫پشیمانی به چه معناست؟‬
‫پش یمانی دردی در قل ب اس ت‪ .‬ش اید در می ان م ا کس ی باش د ک ه‬
‫گن اه رادربراب ر چش مانش م ی بین د و قل بش از ای ن گن اه پش یمان اس ت و‬
‫درد م ی آی د پش یمانی! پش یمانی یعن ی چ ه دردی درقل ب سوزش ی در‬
‫دل سوزش ی از درون ک ه از ش دت درد معص یت و ان دوه ب ر کوت اهی‬
‫در ح ق خداون د ی ا غفل ت س ال ه ای متم ادی حاص ل م ی گ ردد حت ی‬
‫اگر گنه کارنباشد ده سال غفلت! این همان ندامت و پشیمانی است‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫چگونه می توان آن را بیان کرد؟‬

‫ب ا اش ک چش م اگ ر اش ک از چش مانم س رازیر ش د پ س ای ن‬
‫پش یمانی درس ت اس ت ب ا س وزش پریش انی واض طرابی در قل ب از‬
‫آن تعبی ر م ی ش ود ب ا ص دقه دادن ت ا خداون د از او درگ ذرد بی ان م ی‬
‫شود همه ی این ها ندامت و پشیمانی است‪.‬‬

‫کمت رین می زان پش یمانی چیس ت ت ا ب دانم ک ه توب ه ام پذیرفت ه ش ده‬

‫اس ت کمت رین پش یمانی آن اس ت ک ه قلب ت ب ه درد آی د دردی در قل ب‬
‫لرزش ی در دل عب دهللا ب ن عم ر گوی د‪ :‬کس ی ک ه مرتک ب گن اهی ش د و‬
‫قل بش ب ه خ اطر انج ام آن ب ه ل رزه افت اد ای ن گن اه از نام ه ی اعم ال او‬
‫پاک می شود‪.‬‬

‫اول ین ش رط توب ه پش یمانی و ن دامت اس ت ام ا کس ی ک ه ب ا‬

‫زب انمی گوی د‪ :‬خ دایا! م ن هرگ ز ای ن ک ار را دوب اره انج ام نم ی ده م در‬
‫ح الی ک ه قل بش ب ی اعتن ا و ب ی اهمی ت اس ت‪ .‬توب ه اش درس ت نیس ت‬
‫پشیمانی که اساسی ترین رکن توبه است کجاست‬

‫رسول هللا صل هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫«النَّ سد هم تسوبس وة»‪( 1.‬پشیمانی توبه است‪).‬‬

‫ش رط دوم‪ :‬کش یدن از گن اه‪ .‬نگ و خ دایا! توب ه ک ردم ول ی هن وز آن‬

‫گناه را انجام می دهی این منتهای ناسپاسی و کفران است‪.‬‬

‫ش رط س وم‪ :‬ت رک ک ردن متوق ر ش دن! ت و را ب ه خ دا قس م هن وز‬

‫نم ی ت وانی دس ت ب رداری! ب رادران! حواس تان را جم ع کنی د ع ده ای‬
‫از م ردم توب ه م ی کنن د و گن اه را ت رک م ی کنن د ول ی م ی گوین د‪:‬‬

‫‪ - 1‬احمدددددددددد ‪ ،۴۰۰2 ،۳۵۵۸‬ابدددددددددن ماجددددددددده ‪ ،۴۴۵2‬ابدددددددددن حبدددددددددان‪ ۶12‬وحددددددددداکم ‪ ۷۶12‬از عبددددددددددهللا بدددددددددن مسدددددددددعود رضدددددددددی‬
‫هللا عنه‬

‫‪87‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫دوب اره هم ان ک ار را انج ام م ی ده یم ای ن ک ار ب ه مس خره گ رفتن‬

‫پروردگ ار اس ت‪ .‬کس ی ک ه پش یمان م ی ش ود و دس ت از گن اه م ی کش د‬
‫و توب ه م ی کن د و دوب اره ب ه گن اه ب از م ی گ ردد مث ل کس ی اس ت ک ه‬
‫خداون د را ب ه مس خره گرفت ه اس ت‪ .‬برخ ی از م ردم خودش ان را فری ب‬
‫م ی دهن د پش یمان م ی ش وند و دس ت از گن اه م ی کش ند و م ی گوین د‪ :‬ب ه‬
‫آین ده نم ی اندیش یم ت ا ب دین ترتی ب توب ه ک رده باش یم بلک ه بای د بگویی د‪:‬‬
‫هرگز دوباره به انجام آن باز نخواهیم گشت باید اراده داشت‪.‬‬

‫ش روط توب ه س ه تاس ت‪ :‬ب رادرانم! آی ا ت ا کن ون ب ه نکت ه ای پ ی‬

‫نبرده اید این که این سه مورد کارهای قلبی است‪ .‬به رحمت و‬

‫نم ی شناس یم‪ .‬او در می ان م ا نشس ته اس ت و توب ه اش پذیرفت ه ش ده‬

‫و ب دی ه ایش مح و ش ده اس ت و م ا از آن ب ی خب ری چ را چ ون توب ه‬
‫کار قلبی است هیچ کس از آن مطلع نیست‪.‬‬

‫ب رادران گرام ی! اراده ی توب ه کنی د چ ون هم ه اش درون قل ب‬

‫بنگری د‪ .‬خداون د ـ تب ارک و‬ ‫ص ورت م ی پ ذیرد ب ه ای ن بخش ش ب زر‬
‫تعالی ـ می فرماید‪:‬‬

‫س الَّتِدددددي سحد َّ‬

‫ددددر سم‬ ‫ددددون الدددددنَّ لف س‬
‫ددددر سو سال یس لقتهلهد س‬
‫َّللا إِلس ًهدددددا آ سخد س‬ ‫هون سمددددد سع َّ ِ‬ ‫« سوالَّدددددذ س‬
‫ِین سال یسددددد لدع س‬
‫اب‬‫ع ل سلدددددهه ا للعسددددد سذ ه‬‫ضدددددا س‬ ‫ددددي اسثسا ًمدددددا‪ .‬یه س‬
‫ددددن یس لفعسددددد لل سذ ِلددددد س یس للد س‬ ‫ي سو سال یس لزنهد س‬
‫ددددون سو سمد ل‬ ‫َّللاه ِإ َّال ِبدددددا لل سح ّ ِ‬
‫َّ‬
‫صدددددا ِل ًحا‬ ‫ع سمد ً‬
‫ددددال س‬ ‫ددددن سوع ِسمددددد سل س‬ ‫ددددو سم ا لل ِق سیا سمددددد ِة سو سی لخلهددددد لد ِفیددددد ِه هم سهانًدددددا‪ِ .‬إ َّال سمد ل‬
‫ددددن تسد س‬
‫دددداب سوآ سمد س‬ ‫سید ل‬
‫(فرقددددددان ‪۶۸‬ـدددددد‬ ‫َّللاه سفهد ً‬
‫دددددورا سر ِحی ًمددددددا»‪.‬‬ ‫سددددددنسات سو سكد س‬
‫دددددان َّ‬ ‫سدددددد ِیّئ ساتِ ِه لم سح س‬ ‫فسأهولسئِدددددد س یهبسدددددد ِ ّد هل َّ‬
‫َّللاه س‬
‫‪( )۷۰‬کس انی ک ه ب ا هللا معب ود دیگ ری را ب ه فری اد نم ی خوانن د و‬
‫پرس تش نم ی نماین د انس انی را ک ه خداون د خ ونش را ح رام ک رده ب ه‬
‫قت ل نم ی رس اند مگ ر ب ه ح ق و زن ا نم ی کن د چ را ک ه ه ر ک س ای ن ک ار‬
‫را انج ام ده د کیف ر آن را م ی بین د‪ .‬ع ذاب او در قیام ت مض اعر م ی‬

‫‪88‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫گ ردد و خ وار وذلی ل جاودان ه در ع ذاب م ی مان د‪ .‬مگ ر کس ی ک ه توب ه‬

‫کن دو ایم ان آورد و عم ل ص ال انج ام ده د ک ه خداون د ب دی ه ا و‬
‫گناهان ایشان را به خوبی ها و نیکی ها تبدیل می کند‪).‬‬

‫بخش وده ش دن گن اه ک افی نیس ت بلک ه تب دیل ب ه حس نه م ی گ ردد‬

‫گن اه پ اک ش ده و ب ه ج ای آن ی ک حس نه نوش ته م ی ش ود‪ .‬ص حابه م ی‬
‫گوین د‪ :‬رس ول هللا از ای ن آی ه بس یار ش ادمان ش د ت ا آن ج ا ک ه انس انهای‬
‫مطی ع و فرم انبردار در روز قیام ت ب ه گناهک ارانی ک ه توب ه ک رده ان د‬
‫ب ه خ اطر ب دی ه ای زی ادی ک ه تب دیل ب ه نیک ی ش ده اس ت حس ادت م ی‬
‫کنن د البت ه ای ن س خنان فراخ وانی ب ه انج ام گن اه نیس ت بلک ه بای د ب ه‬
‫ع مت این سخنان نگریست‪.‬‬

‫در ح دیش ص حیحی از اب وذر آم ده اس ت ک ه رس ول هللا ص ل هللا‬

‫علی ه وس لم فرم ود‪« :‬شخص ی در روز قیام ت م ی آورن د و گفت ه م ی‬
‫ش ود‪ :‬گناه ان ص غیره اش را ب ه اون نش ان دهی د م ی گوی د‪ :‬ب ه اون‬
‫ش نان داده م ی ش ود و گناه ان کبی ره از او پنه ات داش ته م ی ش ود‪ .‬پ س‬
‫گفت ه م ی ش ود‪ :‬ف الن روز ت و چن ین و چن ان ک ردی او ف رار ک رده و‬
‫انم ار نم ی کن د چ ون ب ه خ اطر گناه ان ب زرگش نگ ران اس ت گفت ه م ی‬
‫ش ود ب ه ج ای ه ر گن اه و ب زی ی ک حس نه ب ه او بدهی د» ای ن هم ان‬
‫مصدا فرمایش ‪-‬جل و عال‪ -‬است که می فرماید‪:‬‬

‫س ٰنات » (فرقان‪( .)۷۰/‬خداوند بدی ها و گناهان ایشان را به‬

‫س ِیّ ٰئا ِت ِه لم سح س‬ ‫« فسأ ه لو ٰلئِ س یهبس ِ ّد هل س ٰ‬
‫َّللاه س‬
‫خوبی ها و نیکی ها تبدیل می کند)‪.‬‬

‫هم ه ی نمازه ایی ک ه ت رک ک رده اس ت از روزی ک ه ب ه خ اطر‬

‫ت رک نم از توب ه نم وده تب دیل ب ه حس نات و نیک ی ه ا م ی گ ردد‪ .‬تم ام‬
‫م دتی ک ه ب ی حج اب ب وده از روزی ک ه ب ا حج اب ش ده تب دیل ب ه نیک ی‬

‫‪89‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ه ا م ی ش ود هم ه ام وال ح رام تب دیل ب ه حس نات و ص دقات م ی ش ود‬

‫«پ س بن ده م ی گوی د‪ :‬م ن گناه انی داش تم ک ه اکن ون آن را نم ی بی نم‪».‬‬
‫اب وذر رض ی هللا عن ه راوی ح دیش گوی د‪« :‬دی دم ک ه رس ول هللا ص ل هللا‬
‫علی ه وس لم آن ق در خندی د ک ه دن دان ه ای آس یایش پدی دار ش د»‪ 1.‬ش اهد‬
‫آن است که شروط توبه سه تاست‪ :‬آیا سخت است‪:‬‬

‫‪ -‬پشیمانی‪ -.‬ترک‪ -.‬عزم بر عدم بازگشت‪.‬‬

‫ام ا ب رای گناه انی ک ه آن ه ا ب ه ی اد نم ی آوردی م ی ت وانی ی ک‬

‫کار‬

‫انج ام ده ی؛ بگ ویی‪ :‬خداون دا! م ن از گذش ته ام توب ه م ی‬ ‫ب زر‬

‫ک نم و ص فحه ای ن و از زن دگی ام م ی گش ایم‪ .‬آی ا ه ر چ ه در گذش ته‬
‫اتف ا افت اده بخش یده م ی ش ود بل ه اتفاق ات گذش ته بخش وده م ی ش ود آی ا‬
‫ای ن ب دان معن ا اس ت ک ه وقت ی م ن از ای ن ج ا ب روم ب ا خ ود بگ ویم‪:‬‬
‫خ دایا! م ن ه ر ک اری ک ه ت ا ب ه ح ال انج ام داده ام توب ه م ی ک نم از‬
‫ام روز انس انی مطی ع و فرم انبردار م ی ش وم‪ .‬یک ی یک ی م ن نم ی‬
‫گ ویم ک ه ت و یکب اره انج ام ان واع عب ادت ه ا را آغ از خ واهی ک رد ول ی‬
‫پ س م ن توب ه ک ردم و ب ه ت دری ص فحه ای خ واهم گش ود‪.‬‬ ‫ب ه ت دری‬
‫در ای ن ص ورت هم ه ی گناه ان گذش ته بخش وده م ی ش ود! گذش ته ک امال‬
‫بخش وده م ی ش ود آی ا ای ن درس ت اس ت یعن ی اگ ر س ه ک ار را انج ام‬
‫ب دهیم هم ه ی گناه ان آمرزی ده م ی ش ود بل ه هم ه ی گناه ان آمرزی ده‬
‫م ی ش وند‪ .‬باورم ان نم ی ش ود‪ .‬پ س ای ن اول ین گن اهی اس تکه ت و مرتک ب‬
‫ش ده ای چ ون ت و ب اور نم ی کن ی یعن ی چ ه بای د یق ین داش ته باش ی ک ه‬
‫اگ ر ای ن س ه ش رط را انج ام ده ی خداون د ت و را م ی بخش اید هم ان‬

‫‪ - 1‬مسلم ‪ ،1۹۰ ،‬احمد‪ 2۰۸۸٥‬و ترمذش‪.٦٥۹٦ ،‬‬

‫‪90‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گون ه ک ه خورش ید را در وس ط م ی بین ی‪ .‬اگ ر ش رو س ه گان ه را اج را‬

‫کن ی یقین ا خدوان د ت و را بخش یده اس ت توب ه‪ :‬ن دامت ترک ـو ع زم‬
‫برعدم بازگشت حتما خدواند تو را می بخشاید ن رت چیست‬

‫ام ا اگ ر دوب اره ب ه آن گن اه بازگش تی آی ا گذش ته ه ا نی ز نوش ته م ی‬

‫ش ود چ ه رحمت ی! چ ه گذش تی! مگ ر ش روط س ه گان ه را اج را نک ردی بل ه‬
‫پ س‬ ‫ول ی دوب اره هم ان گن اه را انج ام دادی گذش ته ه ا پ اک ش ده اس ت‬
‫چهاتف اقی م ی افت د از ن و نوش ته م ی ش ود ! ال ال ه اال هللا؛ م ثال از مس جد‬
‫بی رون رفت ی و ب ا خ ود گفت ی‪ :‬خ دایا! م ن دوب اره هرگ ز از پ در و م ادرم‬
‫نافرم انی نم ی ک نم ت و از نافرم انی وال دین توب ه نم ودی س پس روز بع د‬
‫اش تباهی از ت و س ر زد هم ه ی اتفاق ات گذش ته نی ز مح و ش ده اس ت پ س چ ه‬
‫چی زی نوش ته م ی ش ود اول ین اش تباه نوش ته م ی ش ود آی ا ای ن ب دان معناس ت‬
‫که وقتی من‬

‫از مس جد بی رون ش دم نام ه اعم الم ک امال س فید و پ اک اس ت بل ه!‬

‫یعن ی اگ ر بالفاص له پ س از ت و ب ه بمی رم ب دون ش ک از بهش تیانم‬
‫ب دون ش ک ت و از اه ل بهش تی‪ .‬ال ال ه اال هللا و س بحان الغف ور ال رحیم‬
‫پ اک و من زه اس ت آن ذات ی ک ه خ ودش را دوس تدار توب ه پ ذیر‬
‫آمرزن ده بخشایش گر و مهرب ان نامی ده اس ت‪ .‬رس ول هللا ص لی هللا علی ه‬
‫وسلم می فرماید‪:‬‬

‫عد َّ‬
‫ددددز‬ ‫ب ا س لذنس لبدددددت سذ لنبًدددددا فسدددددا ل ِف لرهه ِلدددددي فسقسدددددا سل َّ‬
‫َّللاه س‬ ‫ع لبددددد ِد سذ لنبًدددددا فسقسدددددا سل یسدددددا سر ّ ِ‬ ‫«ا س لذنسد س‬
‫ددددب س‬
‫ب قسدددددد لد سفسد ل‬
‫دددددرته‬ ‫ب سو یسأ ل هخددددددذه ِبالددددددذَّ لن ِ‬ ‫ع لبدددددددِش ا س َّن سلددددددهه سربددددددا یس ل ِفد ه‬
‫دددددر الددددددذَّ لن س‬ ‫ع ِلدددددد سم س‬
‫سو سجدددددد َّل س‬
‫ب ا س لذنسبلددددت سذ لنبًددددا فسددددا ل ِف لرهه ِلددددي فسقسددددا سل َّ‬
‫َّللاه‬ ‫ِلعسبلدددددِش ثهدددد َّم عسددددا سد فسأ س لذنس س‬
‫ددددب سذ لنبًددددا فسقسددددا سل یسددددا سر ّ ِ‬
‫ب قسدددد لد سفس ل‬
‫ددددرته‬ ‫ب سو یسأ ل هخددددذه ِبالددددذَّ لن ِ‬ ‫عبلدددددِش ا س َّن لسددددهه سربددددا یس ل ِف ه‬
‫ددددر الددددذَّ لن س‬ ‫ع ِلدددد سم س‬ ‫ع َّ‬
‫سددددز سو سجدددد َّل س‬
‫ع لبددددددِش‬
‫ع ِلددددد سم س‬ ‫ددددرهه ِلدددددي فسقسدددددا سل َّ‬
‫َّللاه س‬ ‫ب ا ل ِفد ل‬ ‫عدددددا سد فسأ س لذنسد س‬
‫ددددب سذ لنبًدددددا فسقسدددددا سل یسدددددا سر ّ ِ‬ ‫ِل سع لبددددددِش ثهددددد َّم س‬

‫‪91‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ددددرته ِلعس لبددددددِش فس للیس لفعسددددد لل س‬

‫ع لبددددددِش‬ ‫ب سو یسأ ل هخدددددذه بِالدددددذَّ لن ِ‬
‫ب فسقسددددد لد سفسد ل‬ ‫ا س َّن لسدددددهه سربدددددا یس ل ِفد ه‬
‫ددددر الدددددذَّ لن س‬
‫‪1‬‬
‫سما شسا س »‪.‬‬

‫بن ده ای گن اهی انج ام داد گف ت‪ :‬خ دایا! گن اهی از م ن س ر زده‬

‫اس ت م را ببخش ای خداون د ع ز و ج ل فرم ود‪ :‬بن ده ام دانس ت ک ه‬
‫پروردگ اری دارد ک ه گن اه را م ی بخش اید و ب ه خ اطر آن مج ازات م ی‬
‫کن د پ س گن اه بن ده ام را بخش ودم س پس ب از گش ت و گن اهی انج ام داد‬
‫گف ت‪ :‬خ دایا! گن اهی از م ن س ر زده اس ت م را ببخش ای‪ .‬خداون د ع ز‬
‫وج ل فرم ود‪ :‬بن ده ام دانس ت ک ه پروردگ اری دارد ک ه گن اه را م ی‬
‫بخش اید و ب ه خ اطر آن مج ازات م ی کن د گن اه بن ده ام را بخش ودم‬
‫س پس بازگش ت و گن اهی انج ام داد و گف ت‪ :‬خ دایا! گن اهی از م ن‬
‫س رزد م را ببخش ای‪ .‬خداون د فرم ود‪ :‬بن ده ام دانس ت ک ه پروردگ اری‬
‫دارد که گناه را می بخشاید و به خاطر آن مجازات می کند‬

‫پس بنده ام را بخشودم و بنده ام هر کاری می خواهد بکند‪.‬‬

‫ت ا وقت ی ک ه توب ه م ی کن د و ب ه س ویم ب از م ی گ ردد دی دی ب ه‬

‫هم ین خ اطر کس ی ک ه باره ا گن اهی انج ام م ی ده د م ی گوی د‪ :‬ن ه م ن‬
‫ق بال توب ه ک رده ام بچ ه ک ه نیس تم دیگ ر توب ه نم ی ک نم! هرگ ز دوب اره‬
‫توب ه ک ن اگ ر چ ه در روز ب ه ص د ب ار برس د زی را او ن ود و ن ه ب ار‬
‫قبلی را خواهد بخشود‪.‬‬

‫م ردی ن زد رس ول هللا ص لی هللا علی ه و س لم آم د و گف ت‪ :‬آی ا اگ ر‬

‫گن اهی انج ام ده م نوش ته م ی ش ود فرم ود‪« :‬بل ه نوش ته م ی ش ود‪».‬‬
‫گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! اگ ر توب ه ک ردم چ ه فرم ود‪« :‬مح و م ی ش ود‪».‬‬
‫گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! اگ ر م ن ب ه آن گن اه بازگش تم چ ه م ی ش ود‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ،۷٥۰۷،‬مسلم‪2۷٥۸،‬از ابو هریره رضی هللا عنه‬

‫‪92‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫فرم ود‪« :‬نوش ته م ی ش ود‪ ».‬گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! اگ ر دوب اره ب ه آن‬
‫بازگش تم چ ه م ی ش ود فرم ود‪« :‬نوش ته م ی ش ود‪ ».‬گف ت‪ :‬اگ ر توب ه‬
‫ک نم چ ه فرم ود‪« :‬مح و م ی ش ود‪ ».‬گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! ت ا ک ی ای ن‬
‫گناه محو می شود‪ .‬رسول هللا صلی هللا علیه و سلم فرمود‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫سدددددددددتِ لفس ِار »‪.‬‬
‫ددددددددن ِاال ل‬ ‫ددددددددن ا لل سم ل ِفد س‬
‫ددددددددر ِة سحتّدددددددددي ت س سملُّدددددددددوا ِمد س‬ ‫َّللا الس یس سمددددددددد ُّل ِمد ل‬
‫« ِإ َّن َّ س‬
‫(خداون د از مغف رت و آم رزش خس ته نم ی ش ود ت ا زم انی ک ه ش ما از‬
‫استغفار و طلب آمرزش خسته شوید‪).‬‬

‫در ای ن ج ا نکت ه مه م اس ت برخ ی از م ردم م ی گوین د‪ :‬م ن‬

‫پش یمانم و قل بم ب ه درد م ی آی د ول ی نم ی ت وانم اراده ک نم نم ی ت وانم‬
‫بگ ویم هرگ ز ب ه محرم ات نگ اه نم ی ک نم پ س از ش نیدن هم ه ی ای ن‬
‫س خنان ب ه او م ی گ وییم‪ :‬اگ ر نم ی ت وانی اراده بکن ی و از ض عر‬
‫شدیدی در قلبت رن می بری راه حل چیست‬

‫فقط دو راه وجود دارد‪:‬‬

‫اول ای ن ک ه از خداون د ب واهی ت ا توب ه را نص یبت کن د زی را ب ه‬

‫خ دا قس م ب رادران! گن اه و معص یت ب ه ص ورت پوش یده در قل ب ب اقی‬
‫مان ده و ریش ه ه ایش در آن رس و م ی کن د‪ .‬ج وانی دخت ری را دوس ت‬
‫دارد و رابط ه نامش روع میانش ان برق رار اس ت ب ه ه م وابس ته ان د ام ر‬
‫غی ر قاب ل تص ور ـ بای د پس ر دع ا کن د و بگوی د‪ :‬خ دایا! قل بم را نج ات‬
‫ب ده دع ا کن د و دع ا کن د و آن دخت ر بگوی د‪ :‬خ دایا! کمک م ک ت ا ب ا‬
‫حج اب ش وم و دع ا کن د و دع ا کن د ب رادرانم! ب ه خ دا قس م ک ه تجرب ه‬
‫م ی گوی د پ س از ان دکی از خ ودش م ی پرس د‪ :‬چگون ه قل بم از گن اه پ اک‬
‫ش د ! چگون ه توانس تم ای ن عب ادت را انج ام ده م ! ممک ن اس ت س ه ی ا‬

‫‪ - 1‬طبرانی‪ ،‬ا وسط‪۸٦۸۹،‬والکبیر ‪2۸۷/1۷‬وحاکم‪.1۹٥/۷٦٥۸،‬ر‪.‬ر‪.‬ک‪ :‬مجمع الزوائد‪2۰۰/1۰،‬‬

‫‪93‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫چه ار س ال ط ول بکش د ول ی پش تکار داش ته ب اش و دره ای خداون د ـ‬

‫تب ارک وتع الی ـ را ب زن چ را ک ه او در را ب ه روی ت خواه د گش ودو‬
‫اراده الزم جهت توبه را به تو ارزانی خواهد نمود‪.‬‬

‫دوم‪ :‬همنش ینی ب ا انس انهای ص ال و نیکوک ار چ ون آن ان هس تند‬

‫که عزم و اراده ی بازگشت به خدا و توبه را به تو می دهند‪.‬‬

‫آی ا م ی ش ود از بعض ی چیزه ا توب ه ک رد و از بعض ی چیزه ا ن ه‬

‫یعن ی چ ه آی ا م ی ت وانیم بگ ویم‪ :‬خ دایا! ب ه خ اطر ت رک نم ازم توب ه م ی‬
‫ک نم ول ی ب ه خ اطر دخانی ات ی ا ف الن و ف الن ن ه آی ا ای ن درس ت اس ت‬
‫یا این که توبه باید شامل هر معصیتی در زندگیم باشد‬

‫ب ه رحم ت و بخش ندگی هللا بنگری د درس ت اس ت توب ه از گن اه‬

‫مع ین درس ت اس ت ام ا ب ه ش رطی ک ه ق بالر آن را بی ان ک ردیم س پس‬
‫نم ی ت وانی بگ وی م ن از ف الن گن اه توب ه م ی ک نم ب ه ج ز ف الن قس متش‬
‫اگ ر ای ن قس مت از ج نس گن اه باش د توب ه فای ده ای ن دارد درس ت آن‬
‫اس ت ک ه از اول ین گن اه توب ه کن ی و آن گناه ت آمرزی ده م ی ش ود و‬
‫دوم ین گن اه ه م چن ین ب اقی م ی مان د ت ا وقت ی توب ه کن ی ب ه ای ن رحم ت‬
‫بنگر این ها حرر های من نیست بلکه سخنان ابن قیم و علماست‪.‬‬

‫آخ رین مس أله ای ن ک ه م ن در رابط ه ب ا چگ ونگی توب ه از ام وری‬

‫ک ه می ان م ن و خداون د اس ت س خن گف تم ول ی س تم ه ایی ک ه می ان م ا و‬
‫م ردم اتف ا م ی افت د چ ه س تم ه ا و ل م ه ایی ک ه می ان م ا و م ردم‬
‫اتف ا م ی افت د ش رط چه ارمی ه م دارد؛ اگ ر م ال کس ی را خ وردی!‬
‫بای د پش یمان ش وی دس ت از ای ن ک ار ب رداری و هرگ ز آن را تک رار‬
‫نکن ی و ش رط چه ارم می ان ت و و اوس ت و آن برط رر س اختن آن ل م‬

‫‪94‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اس ت چ ون اگ ر ای ن ک ار نکن ی توب ه ات درس ت نیس ت حت ی اگ ر ت ا‬

‫قیام قیامت اشک بریزی‪.‬‬

‫پ س اگ ر شخص ی مرتک ب گن اهی در ح ق پروردگ ارو در ح ق‬

‫م ردم ش ده اس ت؛ م ال فالن ی را خ وردی ش هادت دروغ دادی باع ش‬
‫زن دان افت ادن شخص ی ش دی توب ه ات پذیرفت ه نم ی ش ود ت ا وقت ی ک ه‬
‫ش هادتت را تص حی کن ی حت ی اگ ر ب ه ج ای آن ف رد ق رار بگی ری ب از‬
‫ه م پذیرفت ه نم ی ش ود ه ر چ ه ق در م ی خ واهی گری ه ک ن چ ون توب ه‬
‫ات قب ول نیس ت ه ر چ ه تص میم بگی ری ک ه ب ه آن ب از نگ ردی ب از ه م‬
‫توب ه ات قب ول نیس ت ت ا زم انی ک ه م ال ح رام را ب ه ص احبش پ س‬
‫ن دادی توب ه ات پذیرفت ه نیس ت خصوص ا ر حق و م ادی ای ن ش رط‬
‫واجب است‪.‬‬

‫ی ک مس أله ی مه م دیگ ر ب اقی م ی مان د؛ اگ ر شخص ی از کس ی‬

‫غیب ت ک رد آی ا بای د ب ه او بگوی د ک ه غیب تش را ک رده اس ت ن ه پ س چ ه‬
‫ک ار بای د بکن د ب رایش اس تغفار نمای د و ت ا ح د ت وان هدی ه ای ب ه او‬
‫بدهد‪.‬‬

‫اگ ر شخص ی ـ پن اه برخ دا ـ ب ه خ انواده ی ش خص دیگ ر خیان ت‬

‫ک رد نگوی د روزی می ان م ن وخ واهرت ف الن و ف الن وف الن اتف ا‬
‫افت اد ای ن ک ار اش تباه اس ت بلک ه ب رایش اس تغفار نم وده و هدی ه ای ب ه‬
‫او تق دیم نمای د و در جلس ه ای ع ادی و عم ومی از او طل ب عف و و‬
‫بخش ایش نمای د ط وری ک ه آن ش خص احس اس نکن د ک ه میانش ان اتف اقی‬
‫افت اده اس ت زی را توب ه از حق و معن وی و غیب ت ب ا پش یمانی ت رک و‬
‫ع دم بازگش ت ب ه آن گن اه و اس تغفار ب رای آن ش خص ص ورت م ی‬
‫پذیرد اما مسایل مادی باید پرداخت شود‪.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫س فیان ث وری م ی گوی د‪ :‬گناه انی ک ه می ان بن ده و خداون د ص ورت‬

‫م ی گی رد آس ان ت ر از گناه انی اس ت ک ه می ان بن ده و دیگ ر بن دگان خ دا‬
‫اتفا می افتد‪.‬‬

‫ح اال دیدی د ک ه خداون د چ ه ق در از ل م و س تم بن دگان خش مگین‬

‫می شود!‬

‫همگی ما این حدیش را شنیده ایم‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫ا سهذا»‪.‬‬ ‫ون سمن ال همفلس‪ ...‬ا سك سل سما سل سه سذا سو س‬
‫س سر س‬ ‫«ا ت س ه‬
‫در س‬

‫(م ی دانی د ب ی چ اره کیس ت ‪ ...‬کس ی ک ه م ال ای ن را خ ورد از‬

‫آن یکی سرقت کرد‪).‬‬

‫در رابط ه ب ا توب ه بس یار س خن گفت یم ول ی ی ک قس مت مه م و‬

‫زیب ا ب اقی مان ده اس ت بی ان نمون ه ه ایی از توب ه کنن دگان ک ه ب ه خ اطر‬
‫ش یرینی و ت أثیرش در قل ب ه ا موض وع را ب ا آن خاتم ه م ی ده م‪.‬‬
‫بیایی د ب ا ه م نمون ه ه ایی از توب ه کنن دگان را ببین یم ت ا ب ه آن ان اقت دا ک رده‬
‫و به میزان اراده توبه ی آنان پی ببرید‪.‬‬

‫یک ی از ای ن نمون ه ه ا شخص ی اس ت ک ه ص دنفر را کش ت‬

‫هس تیم‪ :‬م ردی ص د نف ر را کش ت ـ آی ا در‬ ‫همگ ی ای ن ح دیش را حف‬
‫می ان ای ن جم ع کس ی هس ت ک ه بیش تر از او گن اه ک رده باش د ـ ـ در ابت دا‬
‫ن ودو ن ه نف ر را کش ت س پس از خ ود پرس ید‪ :‬آی ا م ی ت وانم توب ه ک نم‬
‫ی ک عاب د را ب ه او نش ان دادن د او ن زد م رد عاب د رف ت و گف ت‪ :‬آی ا م ن‬
‫م ی ت وانم توب ه ک نم او گف ت نودون ه نف ر را کش تی و م ی خ واهی توب ه‬
‫کن ی ! امک ان ن دارد‪ .‬آن م رد عاب د را نی ز کش ت و ص د نف ر کام ل ش د ـ ـ‬

‫‪ - 1‬مسلم ‪ ،2۵۸1‬احمد‪ ۷۹۶۹‬و ترمذی‪ 2۴1۸ ،‬از ابوهریره‬

‫‪96‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ول ی احس اس درون ی ای ن م رد ب ه او م ی گوی د م ی خ واهم توب ه ک نم‬

‫ببین د قل بش چ ه م ی کن د ام ا آی ا م اهم چن ین ح التی داری م ـ ـ گف ت‪ :‬م ردی‬
‫را ب ه م ن نش ان بدهی د ت ا از او بپرس م ک ه آی ا م ی ت وانم توب ه ک م ع المی‬
‫را ب ه او معرف ی کردن د او ن زد ع الم رف ت و ب ه او گف ت ک ه ص د نف ر‬
‫را کش ته اس ت آی ا م ی توان د توب ه کن د ی ا ن ه ع الم گف ت‪ :‬چ ه کس ی م ی‬
‫توان د می ان ت و و توب ه حای ل ش ود ! ول ی ‪ -‬ب ه ای ن قس مت توج ه کنی د ‪-‬‬
‫ای ن س رزمین را ک ه در آن هس تی ره ا ک ن چ ون م ردمش ب د هس تند ‪-‬‬
‫ت رک ه م نش ینان ناب اب ب ه توب ه کم ک م ی کن د ‪ -‬ب ه ف الن و ف الن‬
‫س رزمین ب رو ک ه م ردمش ص ال ونیکوکارن د ـ ـ ن زد نیکوک اران ب رو‬
‫ای ن م رد اراده ی توب ه داش ت پ س اگ ر ب ه ت و بگ وییم ب رای توب ه ک ردن‬
‫بای د دوس تان ناب اب را ره ا کن ی آی ا ای ن ک ار را انج ام خ واهی داد ـ ـ‬
‫ای ن م رد ش هرش را ت رک گف ت و آن س رزمین ب د را ره ا ک رد و ب ه‬
‫ب ه س راغش‬ ‫س رزمین خ وبی ه ا و نیک ی ه ا رف ت در هم ین اثن ا م ر‬
‫ر پی دا کردن د‬ ‫آم د و فرش تگان در رابط ه ب ا او ب ا ه م اخ تالر ن‬
‫فرش تگان رحم ت گفتن د‪ :‬او ب ا قل بش ب ه س وی خ دا آم د و فرش تگان‬
‫ع ذاب گفتن د‪ :‬او ص د نف ر را کش ته اس ت و هرگ ز ک ار خ وبی انج ام‬
‫ن داده اس ت‪ .‬خداون د فرش ته ای را فرس تاد ت ا میانش ان قض اوت کن د‬
‫فرش ته ب ه آن ان گف ت‪ :‬دو س رزمین را ب ا ه م ان دازه بگیری د ب ه ه ر ک دام‬
‫نزدی ک ت ر ب ود فرش تگان مخص وص او را م ی گیرن د دو س رزمین‬
‫را ب ا ه م مقایس ه کردن د وهللا س رزمین خ وبی ه ا و نیک ی ه ا را بهان دازه‬
‫‪1‬‬
‫یک وجب نزدیک تر کرد و فرشتگان رحمت او را تحویل گرفتند‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ،۳۴۷۰ ،‬مسلم‪ ۷۶۶ ،‬از ابوسعید خدری‬

‫‪97‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب رادران! خودت ان را ب ه ی ک وج ب برس انید ب رادرانم! ت و نم ی ت وانی‬

‫تض مین کن ی ک ه در ای ن ی ک وج ب از ای ن ج ا زن ده بی رون م ی روی‬
‫یا نه‪.‬‬

‫خ واهرم! ت و نم ی ت وانی ای ن ی ک وج ب را تض مین کن ی ت و ک ه در‬

‫توب ه ک ردن ام روز و ف ردا م ی کن ی آی ا ت ا س ال آین ده زن ده خ واهی مان د‬
‫ی ا ن ه ای ن م رد درگذش ت و اخ تالر فق ط ب ه ان دازه ی ی ک وج ب ب ود‪.‬‬
‫ح اال دیدی د ک ه دوس تان ناب اب چ ه م ی کنن دو دوس تان ص ال و نیکوک ار‬
‫چ ه م ی کنن د آی ا اراده ی توب ه را دیدی د! او دوس تانش را ره ا ک رد و‬
‫گفت همنشینی با چنین اشخاصی هیچ سودی برایم ندارد‪.‬‬

‫یک ی دیگ ر از نمون ه ه ای توب ه کنن دگان م ردی اس ت ک ه ن زد رس ول‬

‫رت درب اره ی کس ی ک ه هم ه ی‬ ‫هللا آم د وگف ت‪ :‬ای رس ول خ دا! ن‬
‫گناه ان را انج ام داده و از ه یچ چی ز فروگ ذار ننم وده ـ ـ بعض ی از‬
‫م ردم چن ین م ی گوین د م ا هم ه ی گناه ان را انج ام داده ای م ــ ـ و در‬
‫ای ن راه ه یچ ب دی را ره ا نک رده اس ت چیس ت آی ا چن ین شخص ی م ی‬
‫توان د توب ه کن د ای رس ول هللا ! پی امبر فرم ود‪« :‬آی ا مس لمان ش ده‬
‫ای » گف ت‪ :‬م ن ش هادت م ی ده م ک ه معب ودی ج ز هللا نیس ت و ت و‬
‫رسول و فرستاده ی خدایی پیامبر به او فرمود‪:‬‬

‫دددددددص خیدددددددد سرات‬

‫س‬ ‫سدددددددد ِیّئات فسددددددددیج سع َّ‬
‫لهن لسد‬ ‫دددددددص تسف سعدددددددد هل ال سخیددددددددرات و ت ستددددددددر ه‬
‫ک ال س‬ ‫س‬ ‫«تسوبتهد‬
‫هکلّ ههن»‪.‬‬

‫(توب ه ات کاره ای خ وب م ی کن د و ب دی ه ا را ره ا م ی کن د و خداون د‬

‫همه را برایت خیر و نیکی می سازد‪).‬‬

‫آن م رد گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! اگ ر ای ن ک ار را بک نم گناه انم آمرزی ده‬

‫می شود فرمود‪:‬‬

‫‪98‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ن عم‬

‫(بله)‬

‫گفت‪ :‬و خیانت ها و سر پیچی هایم ای رسول هللا فرمود‪:‬‬

‫جراتص»‪.‬‬
‫س‬ ‫دراتص سو فس‬
‫س‬ ‫« سو س‬

‫(خیانت ها و سرپیچی هایت هم آمرزیده می شود‪).‬‬

‫پ س آن م رد در ح الی ک ه فری اد م ی زدو م ی گف ت‪ :‬هللا اکب ر! هللا اکب ر!‬

‫‪1‬‬
‫از دیده ها پنهان شد‪.‬‬

‫آی ا ع زم برتوب ه را دی دی م ی رود وم ی گوی د م ن توب ه ک ردم‬

‫هرگز دوباره گناه نمی کنم‪.‬‬

‫ی از‬ ‫ت‪ .‬زن‬ ‫دی اس‬ ‫دگان آن زن غام‬ ‫ه کنن‬ ‫ر از توب‬ ‫ی د یگ‬ ‫یک‬
‫ص حابه ک ه هم راه رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم درمدین ه من وره‬
‫زن دگی کرد_ش وهرش نی ز یک ی از اص حاب بود_تص ور ک ن! ب ا گ وش‬
‫ه ایش ق رآن را از ده ان مب ارک رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم م ی‬
‫ش نود اوب ه دس ت پی امبر مس لمان ش د ودر مدین ه زن دگی م ی ک رد_پس‬
‫از هم ه ی ای ن ه ا مرتک ب فحش ا ش د! تص ور ک ن! م ا بش ریم وآن ان نی ز‬
‫بشرهس تند ت ا کس ی نگوی د م ن نم ی ت وانم توب ه ک نم‪ .‬از زن غام دی بش نو‬
‫و وض عیتش را بب ین ت ا ه یچ ک س از ت رس خداون د ناامی د نش ود او‬
‫مرتک ب فحش ا ش د ول ی ای ن زن از اراده ی توب ه برخ وردار اس ت ن زد‬
‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم رف ت وگف ت‪：‬ی ا رس ول هللا! م ن زن ا‬
‫ک رده ام واکن ون ب اردارم‪ .‬ای رس ول هللا! م را پ اک و ط اهر س از‪.‬‬
‫کس انی را بب ین ک ه س ال ه ای دراز اس ت ک ه قل ب ه ا و ب دن هایش ان‬

‫‪ - 1‬طبرانی‪ ،‬الکبیر‪۷2۳۵ ،‬و ابوبکر شیبانی در االحاد و المثانی ‪2۷1۸‬‬

‫‪99‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫کول ه ب اری از گناه ان را حم ل م ی کن د غام دی اش تباه ک رد ول ی‬

‫قلبش مملو از اراده ی توبه است‪ .‬مرا پاک ساز ای رسول هللا!‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم به اوفرمود‪：‬‬

‫‪1‬‬ ‫« ل‬
‫اذ سهبِي سحت ّي ت س ِلدِش ث ه َّم ائلتِنِي »‪.‬‬

‫(برو وقتی زایمان کردی بیا‪).‬‬

‫آی ا م ی دان ی نتیج ه فحش ایی ک ه آن زن متأه ل مرتک ب ش ده ب ود چیس ت‬

‫سنگس ار م ی ش ود‬ ‫وچ ه برس رش خواه د آم د ت ا س رحد م ر‬
‫اوخ ودش را رس واکرد ش وهر وخ انواده اش از موض وع مطل ع ش دند‬
‫ول ی پاکس ازی وطه ارت در اولوی ت اس ت‪ .‬توج ه کنی د! اگ ر او ب از نم ی‬
‫گش ت ح د ب ر او اج را نم ی ش د اگ ر ب از نم ی گش ت آزاد ب ود چ ون‬
‫علی ه خ ودش ش هادت داده ب ود واگ ر کس ی ب ه اوطعن ه م ی زد وم ی‬
‫گف ت‪ :‬زناک ار هش تاد ض ربه ش ال م ی خ ورد او ب ه راحت ی م ی‬
‫توانس ت ب از نگ ردد ول ی م ی خواهدتوب ه کن د برخ ی خ واهران در جلس ه‬
‫ای ش رکت م ی کنن د ودگرگ ون م ی ش وند وپ س از بی رون رف تن از‬
‫جلس ه باحج اب م ی ش وند س پس مس لمانان وخودش ان از ب ی حج ابی‬
‫م ی برن د وحج اب ب ه س رگرمی و بازیچ ه تب دیل م ی ش ود‪ .‬بع د از‬ ‫رن‬
‫دو هفت ه اراده ی توب ه را از دس ت م ی دهن د ول ی زن غام دی پ س از‬
‫ن ه م اه ب از م ی گ ردد هن وز قل بش آکن ده از اراده ی توب ه اس ت ن ه پ س‬
‫از ی ک جلس ه ب ا ش نیدن چن د کلم ه در رابط ه ب ا توب ه او پ س از ن ه م اه‬
‫ب ارداری ن زد رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ب از م ی گرددوم ی گوی د‪:‬‬
‫ای رس ول هللا م را پ اک س از پی امبر ب ه او م ی فرمای د‪ « :‬ل‬
‫اذ سه ِبدددددي سحتَّدددددي‬
‫ت س لف ِط ِمی ِه»‪( .‬برو تا وقتی که او را ازشیر بگیری‪).‬‬

‫‪ - 1‬ابی طویل شطب الممدود رضی هللا عنه ر‪.‬ک ‪«：‬مجمع الزوائد»‪2۰2/1۰ ، ۳2/1،‬‬

‫‪100‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ار دو س ال‬ ‫آی ا ب ا عق ل ج ور در م ی آی د پ س از ن ه م اه انت‬

‫ار بکش دچون تنه ا چی زی‬ ‫دیگ ر بای د ص بر کن د دو س ال دیگ ر بای د انت‬
‫ک ه م ی خواه د توب ه اس ت‪ :‬م ی خ واهم پ اک ش وم ای ن س خنان ب ر‬
‫وض عیت کن ونی م ا منطب ق نم ی ش ود چ ون ح دود اج را نم ی ش ود‬
‫وتوب ه فق ط در س ه م وردی ک ه گفت یم خالص ه م ی ش ود‪ :‬ای رس ول هللا!‬
‫مرا پاک ساز‪.‬‬

‫او پ س از دو س ال در ح الی ک ه فرزن دش را در آغ وش گرفت ه‬

‫ب ود وتک ه ن انی در دس ت ک ودک ب ود بازگش ت گ ویی م ی خواه د‬
‫بگوی د‪ :‬او را از ش یر گرفت ه ام‪.‬م را بک ش وپ اک وط اهر س از‪ .‬پی امبر‬
‫می فرماید‪:‬‬

‫الولس سد»‪.‬‬ ‫«ا س ِ‬

‫عطنِی س‬

‫(بچه را به من بده‪).‬‬

‫چ ه کس ی ب اارزش اس ت بچ ه ی ا توب ه! ک ودک گرفت ه م ی ش ود‬

‫ح ال ب ه جامع ه ای ک ه ممل و از همزیس تی وتض امن اس ت بنگ ر؛ پ س از‬
‫م ادرش ب ه ای ن بچ ه چ ه م ی گوین د ! بچ ه ی زن ا! ن ه مس لمانان‬ ‫م ر‬
‫هرگ ز فرزندانش ان راچن ین نم ی نامن د رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم‬
‫کودک را می گیرد واو را بلند کرده ومی فرماید‪:‬‬

‫« ِم لن یکفل سه سذا ا لل ه سال سم سو یکون سر ِفی ِقي ِفي ا لل سجنَّ ِة ؟»‪.‬‬

‫(چ ه کس ی کفال ت ای ن بچ ه را ب ه عه ده م ی گی رد ودر بهش ت‬

‫رفیقم می شود )‬

‫ک ودک تحوی ل گرفت ه م ی ش ود وزن غام دی نی ز تحوی ل گزفت ه‬

‫م ی ش ود ومس لمانان ش روع ب ه سنگس ار نم ودنش م ی کنن د‪ .‬او از‬

‫‪101‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ج ایش تک ان نم ی خ ورد اگ ر ف رار م ی ک رد واز س نب ه ا م ی‬

‫گریخ ت ره ایش م ی کردن د ول ی غام دی ه م چن ان اس توار ب اقی م ی‬
‫مان د وم ی می رد‪ .‬رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم م ی ایس تد ت ا برجن ازه‬
‫اش نم از بخوان د عم ر ب ه او م ی گوی د‪ :‬ای رس ول هللا! ب ر زناک ار‬
‫نم از م ی خ وانی رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم باعص بانیت م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫سدددد لب ِع س‬
‫ین‬ ‫علسدددد َّ‬
‫ي س‬ ‫دددر لسقسدددد لد تسابسددددتل ت س لوبسددددةً لسد ل‬
‫دددو هو ِ ّز س‬
‫عددددتل س‬ ‫ع سمد ه‬ ‫دددر سو س َّ ِ‬
‫َّللا یسددددا ه‬ ‫ع سمد ه‬
‫« ویحددددص یسددددا ه‬
‫ددددن ا س لن سجدددددا س تل‬ ‫سدددددعستِ ِه لم سو سهددددد لل سو سجددددددلتس ت س لوبسدددددةً ا س لف س‬
‫ضددددد سل ِمد ل‬ ‫ددددن ا س لهددددد ِل ا لل سمدِینسددددد ِة لسد ل‬
‫ددددو س‬ ‫ِمد ل‬
‫‪1‬‬
‫م »‪.‬‬ ‫ِبنس لف ِ‬
‫س سها ِ َّ ِ‬

‫(وای برت و ای عم ر ب ه خ دا قس م ای عم ر او توب ه ای ک رد ک ه‬

‫اگ ر می ان هفت اد نف ر از اه ل مدین ه تقس یم ش ود ب رای هم ه ک افی اس ت‬
‫آیا توبه ای بهتر از این که خودش را به خدا بخشیده سراغ داری‪).‬‬

‫ارادهی توبه موقتی نیست‬

‫یک ی از اص حاب ب ه ن ام کع ب ب ن مال ک رض ی هللا عن ه ‪-‬اگ ر از‬
‫یک ی از حاض ران بپرس ی ک ه زیب اترین روز زن دگیت چ ه روزی ب وده‬
‫اس ت چ ه خواه د گف ت روزی ک ه ازدواج ک ردم ف الن روز ف الن‬
‫روز‪ -‬در غ زوه ی تب وک حض ور نیاف ت رس ول هللا ص لی هللا علی ه‬
‫وس لم خش مگین ش د وب ه مس لمانان دس تور داد ب ه م دت پنج اه روز ب ا او‬
‫قط ع رابط ه کنن د پ س از پنج اه روز خداون د او را بخش ید وآی ه ای از‬
‫ق رآن مبن ی ب ر آم رزش او ن ازل ش د کع ب ب ن مال ک رض ی هللا عن ه‬
‫پ س از پنج اه روز قط ع رابط ه ی مس لمان وارد مس جد ش د بب ین‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ،1٦۹٤،‬ترمذی‪1٤۳٥،‬ونسائی《الکبری》‪2۰۸٤،‬از عمران ابن حصین رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪102‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم پ س از پنج اه روز قط ع رابط ه ب ه او‬

‫چه می گوید‪:‬‬

‫ددددو سم سطلسددددد سع علیدددددص هم لندددددذه یسد ل‬

‫ددددو سم ولددددددتص ا همدددددص‬ ‫ددددر بِ سخ لیدددددر یسد ل‬
‫شد ل‬ ‫《یسدددددا کعدددددب ا س لب ِ‬
‫‪1‬‬
‫َّللاه علیص》‪.‬‬ ‫تس س‬
‫اب َّ‬

‫(ای کعب!مژدگ انی بهت رین روزی را ب ده ک ه از زم ان تول دت ب ر‬

‫تو دمیده است خداوند تو را بخشیده است‪).‬‬

‫و را‬ ‫دت‬ ‫ه خداون‬ ‫تک‬ ‫دگیت روزی اس‬ ‫اترین روز در زن‬ ‫زی ب‬
‫وانی‬ ‫ه بت‬ ‫تک‬ ‫دگیت روزی اس‬ ‫رین روز در زن‬ ‫یرین ت‬ ‫ا ید ش‬ ‫ببخش‬
‫معصیتی را از قلبت بشویی وخداوند تو را ببخشاید‪.‬‬

‫آخ رین وزیب اترین نمون ه ای ک ه ای ن بخ ش را ب ا آن خاتم ه م ی ده م‬

‫توب ه ی مال ک ب ن دین ار اس ت‪ .‬مال ک ب ن دین ار کیس ت مال ک ب ن دین ار‬
‫یک ی از پیش وایان ت ابعین اس ت مش هور اس ت ک ه ش ب ه ا گری ه م ی‬
‫ک ردو م ی گف ت‪ :‬خ دایا! ت و تنه ا کس ی هس تی ک ه م ی دان ی چ ه کس ی اه ل‬
‫بهش ت اس ت وچ ه کس ی اه ل جه نم م ن ج زو ک دام دس ته هس تم‬
‫خداون دا! م را از س اکنان بهش ت ق رار ب ده واز اه ل دوز مگ ردان‪ .‬ب ه‬
‫عب ادتش بنگری د ای ن هم ان مال ک ب ن دین ار اس ت ول ی او در ابت دای‬
‫زن دگیش چن ین ب اتقوا وپرهیزگ ار نب ود م ی گوی د‪ :‬زن دگیم را ب ا‬
‫گمراه ی مس تی وسرکش ی آغ از نم ودم وب ه م ردم ل م م ی ک ردم ح ق‬
‫وحقوقش ان راپایم ال م ی نم ودم م ردم را م ورد ض رب وش تم ق رار م ی‬
‫الم ب ودم ه یچ گن اهی نب ود ک ه انج ام‬ ‫دادم خالص ه م ردی س تمگر و‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ٤٤1۸‬ومسلم‪ 2۷٦۹،‬از کعب بن مالص رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪103‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ن داده باش م م ردم ب ه خ اطر فس ق وفجورزی اد از م ن اجتن اب م ی‬

‫ورزید‪.‬‬

‫آی ا مال ک ب ن دین ار ای ن گون ه ب ود بل ه او چن ین شخص ی ب ود‬

‫گوی د‪：‬ول ی روزی عالق ه من د ش دم ک ه ازدواج ک نم و ص احب دخت ری‬
‫ش وم‪ .‬ازدواج ک ردم وص احب دخت ری ب ه ن ام فاطم ه ش دم دیوان ه وار‬
‫ت ر م ی ش د ایم ان در‬ ‫او را دوس ت م ی داش تم ه ر چ ه فاطم ه ب زر‬
‫قل بم بیش تر ومعص یت کمت ر م ی ش د‪ .‬برخ ی اوق ات فاطم ه م را م ی دی د‬
‫ک ه ج ام ش راب در دس ت داش تم ب ه م ن نزدی ک م ی ش د وآن را م ی‬
‫ریخ ت‪ .‬او هن وز دو س اله نش ده ب ود گ ویی خداون د او را ب ه انج ام ای ن‬
‫ت ر م ی ش د ایم انم نی ز‬ ‫ک ار وا م ی داش ت ه ر چ ه فاطم ه ب زر‬
‫اف زایش م ی یاف ت وی ک ق دم ب ه خداون د نزدی ک ت ر م ی ش دم وب ه ت دری‬
‫از گناهان فاصله می گرفتم تا این که فاطمه سه ساله شد‪.‬‬

‫گوید‪：‬وقتی فاطمه سه ساله شد در گذشت‪.‬‬

‫گوی د‪：‬ب ه خ اطر ای ن اتف ا از آن چ ه ب ودم ب دتر ش دم حت ی ی ک‬

‫ذره ص بر در وج ودم نب ود ک ه م را در براب ر ای ن معص یت ی اری ده د‬
‫وض عیتم از آنچ ه ب ود ب دتر ش د وش یطان مراب ه بازیچ ه گرف ت ت ا ای ن‬
‫ک ه روزی ش یطان ب ه م ن گف ت‪：‬ام روز چن ان مس ت م ی ش وی ک ه‬
‫هرگ ز ت ا کن ون چن ین مس ت نش ده ای‪.‬تص میم گ رفتم مس ت ش وم وش راب‬
‫بنوش م درتم ام ش ب م ی نوش یدم نوش یدم و نوش یدم ت ا اینک ه خ واب‬
‫وخی االت بس یاری ب ه س راغم آم د در خ واب دی دم_این س خنان قص ه ی‬
‫مال ک ب ن دین ار اس ت ک ه آن را تعری ر ک رده و ای ن خ وابش حقیق ت‬
‫دارد_گوی د‪ ：‬دی دم ک ه روز قیام ت ف را رس یده اس ت وخورش ید تاری ک‬
‫ش ده اس ت دریاه ا ب ه آت ش تب دیل ش ده ان د زم ین ب ه ل رزه در آم ده‬

‫‪104‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اس ت م ردم محش ور ش ده ان د ودس ته دس ته ان د و م ن نی ز می ان آن ان‬

‫هس تم تااینک ه ش نیدم ن دا م ی دهن د ‪：‬ف الن ب ن ف الن! بش تاب ت ا در‬
‫براب ر پروردگ ار جب ار حاض ر ش وی‪ .‬گوی د‪：‬دی دم ای ن فالن ی ازت رس‬
‫چه ره اش س یاه وکبودش د تااینک ه ش نیدم ندادادن د‪ :‬مال ک ب ن دین ار!‬
‫رافم‬ ‫ه اط‬ ‫انی ک‬ ‫وی گویدکس‬ ‫تاب تادربرابرپروردگارجبارحاضرش‬ ‫بش‬
‫بودن د یکب اره ناپدیدش دند‪-‬ای ن ی ک خ واب اس ت‪-‬گ ویی ک ه ه یچکس‬
‫وقدرتمن دی رادی دم ک ه‬ ‫درص حرای محشرنیس ت س پس اژده ای ب زر‬
‫ده انش راب ازکرده وب ه س مت م ن م ی دود م ن نیزازش دت ت رس‬
‫ش روع ک ردم ب ه دوی دن س پس پیرم ردی ض عیر وفرت وت رای افتم ب ه‬
‫اوگف تم‪ :‬مراازدس ت ای ن اژدهانج ات ب ده اوگف ت پس رم! م ن ض عیر‬
‫رر‬ ‫نط‬ ‫ی ازای‬ ‫دارم ول‬ ‫ن کارران‬ ‫وان ای‬ ‫اده ام ت‬ ‫وازکارافت‬
‫بروشایدازدس تش خ الص ش وی س پس ب ه هم ان س مت ک ه اش اره ک رده‬
‫بوددوی دم اژده اهم پش ت س رم بودتااینک ه ب ه آت ش رس یدم ب اخودگفتم‬
‫آیاازاژده افرارکنم ت ادرآتش بی وفتم ! اژدهاب ه م ن نزدی ک م ی ش د‬
‫بازگش تم ت ااین ک ه ب ه پیرمردرس یدم وب ه اوگف تم‪ :‬توراب ه خداقس م‬
‫ت‪:‬‬ ‫ت وگف‬ ‫ن گریس‬ ‫ال م‬ ‫هح‬ ‫وزی ب‬ ‫ده اوازسردلس‬ ‫ات ب‬ ‫مرانج‬
‫همانطورک ه م ی بین ی م ن ض عیفم ونم ی ت وانم ک اری برای ت انج ام ده م‬
‫ول ی ب ه س مت ای ن ک وه ب رو ش ایدنجات ی ابی ب ه س مت ک وه دوی دم‬
‫دم‬ ‫انی رادی‬ ‫وه کودک‬ ‫د روی ک‬ ‫ک بودمرابربای‬ ‫ه نزدی‬ ‫اژدهاهرلح‬
‫ش نیدم ک ه کودک ان فری ادمی زدن د‪ :‬فاطم ه! پ درت رادری اب پ درت‬
‫رادری اب پ درت رادری اب گوی د‪ :‬دانس تم ک ه م راازآن مهلک ه نج ات‬
‫م ی ده د خوش حال وش ادمان گش تم اوبادس ت راس تش مراگرف ت‬
‫وبادس ت چ پش مراران د م ن ازش دت ت رس مث ل م رده ش ده ب ودم س پس‬
‫همانگونه که دردنیادرآغوشم می نشست نشست وگفت‪ :‬پدرجان!‬

‫‪105‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ش سع قهلهوبه هه لم ِل ِذ لك ِر س ٰ ِ‬
‫َّللا »(حدید‪( .)1۶/‬آیاوقت آن برای مومنان‬ ‫« ا س لس لم یسأ ل ِن ِللَّذ س‬
‫ِین آ سمنهوا ا س لن ت س لخ س‬
‫نرسیده است که دل هایشان به هنگام یادخدافروتن شود‪).‬‬

‫ان‬ ‫ب هایت‬ ‫ه قل‬ ‫تک‬ ‫یده اس‬ ‫ت آن نرس‬ ‫ان! آیاوق‬ ‫ای مؤمن‬
‫ازذکرپروردگارخاش ع وف روتن گ ردد گف تم‪ :‬دخت رم! ب ه م ن بگوقض یه‬
‫ی ای ن اژدهاچ ه ب ود گف ت‪ :‬ای ن کاره ای زش ت وناپسندتوس ت ک ه آن‬
‫نم ودی ت اآن جاک ه نزدی ک بودتوراببلع د‬ ‫راگس ترش دادی وب زر‬
‫پ درم! مگرنم ی دانس تی اعم ال وکاره ای دنی ایی روزقیام ت مجس م م ی‬
‫ش ود گف تم آن مردض عیر وفرت وت چ ه ب ود گف ت‪ :‬آن اعم ال ص الحت‬
‫بودک ه آن راض عیر ون اتوان س اخته ب ودی ت اآن جاک ه ب ه حال ت‬
‫گریس ت چ ون نم ی توانس ت ک اری برای ت انج ام ده د واگرتومراب ه‬
‫دنی انمی آوردی وم ن درک ودکی نم ی م ردم راه ف راری نداش تی گوی د‪:‬‬
‫ت‬ ‫یده اس‬ ‫تش رس‬ ‫دایا! وق‬ ‫ادمی زدم خ‬ ‫دم وفری‬ ‫واب بیدارش‬ ‫ازخ‬
‫خ دایاوقتش رس یده اس ت بل ه «آیاوق ت ب رای مومن ان نرس یده اس ت ک ه‬
‫دل هایش ان ب ه هنگ ام بادخ دافروتن ش ود‪ ».‬گویدغس ل ک ردم وب رای‬
‫ادای نمازص ب ازخان ه بی رون رف تم م ی خواس تم توب ه ک نم وب ه س وی‬
‫پروردگاربازگردم‪.‬‬

‫گوی د‪ :‬وقت ی واردمسجدش دم ام ام هم ین آی ه رات الوت م ی ک رد؛ «آیاوق ت‬

‫آن ب رای مومن ان نرس یده اس ت ک ه دل هایش ان ب ه هنگ ام بادخ دافروتن‬
‫وی‬ ‫ه جل‬ ‫نک‬ ‫دبه ای‬ ‫ه کردومشهورش‬ ‫ن دینارتوب‬ ‫کب‬ ‫ود‪ ».‬مال‬ ‫ش‬
‫درمس جدمی ایس تادوفریادمی زد‪ :‬ای بن ده ی س رکش! ب ه س وی موالی ت‬
‫ب ازگرد ای بن ده ی غاف ل! بس وی موالی ت ب ازگرد ای بن ده ی ف راری!‬
‫ب ه س وی موالی ت ب ازگرد موالی ت ش ب وروزت ورافرامی خوان دومی‬
‫گوی د‪ :‬کس ی ک ه ی ک وج ب ب ه م ن نزدی ک ش ودمن ب ه ان دازه ی ک دس ت‬

‫‪106‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ه اونزدی ک م ی ش وم وکس ی ک ه ب ه ان دازه ی ی ک دس ت ب ه م ن‬

‫نزدیک شود من به اندازه دودست بازبه اونزدیک می شوم وکسی‬

‫ک ه ق دم زن ان ب ه م ن نزدی ک ش ود م ن باجس ت وخیزب ه اونزدی ک م ی‬

‫‪1‬‬
‫شوم‪».‬‬

‫بارلهاازتومی خواهیم که توبه رابه ماارزانی فرمایی‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪ ۷٤۰٥‬و مسلم ‪ 2٦۷٥‬از ابی هریره‪.‬‬

‫‪107‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫توكل‬
‫ه م اكن ون در رابط ه ب ا توك ل ب ه خ دا س خن خ واهیم گف ت‪ .‬عب ادتى‬
‫ك امالر قلب ى ك ه فق ط ب ه وس یله ش قل ب انج ام م ى گی رد‪ .‬م ردم برداش ت‬
‫نادرس تى از ای ن عب ادت دارن د؛ آن چ ه ب ه ذه ن م ردم خط ور م ى كن د‬
‫آن اس ت ك ه دارو نخ ورد! ك ار نكن د! خ وب درس نخوان د! و بگوی د‪ :‬م ن‬
‫به خدا توكل كرده ام‪ .‬من دعا مى كنم‪ .‬چنین برداشتى اشتباه است‪.‬‬

‫پ یش از ش روع جلس ه و ص حبت در رابط ه ب ا ارزش توك ل م ى‬

‫گ ویم ك ه چن ین فه م و درك ى اش تباه اس ت‪ .‬چ را چ ون توك ل عب ادتى‬
‫قلبى است و هیچ ربطى به اعضاش بدن ندارد‪.‬‬

‫به اعضاش بدن ربطى ندارد یعنى چه‬

‫یعن ى ت و ب ا اعض ایت ـ دس ت پ ا زب ان و هم ه ش اعض ا ـ س عى و‬

‫ت الش م ى كن ى گ ویى ك ه ه یچ ت وكلى وج ود ن دارد هم ه ش اعض ا ب ا‬
‫منته اش ق درت و ت وان ك ار م ى كن د‪ .‬قل ب ط ورش عم ل م ى كن د ك ه‬
‫گ ویى ه یچ عض وش وج ود ن دارد قل ب ه یچ ارتب اطى ب ا اس باب ن دارد و‬
‫فق ط ب ه خداون د یگان ه متص ل اس ت ول ى اعض ا ش ب و روز از اس باب‬
‫اس تفاده م ى كن د‪ .‬بن ابراین ك ار م ى كن د دارو م ى خ ورد درس م ى‬
‫خوان د س ر جلس ه ش امتح ان حض ور م ى یاب د ب ه دنب ال چی زش ك ه‬
‫برایش مفید است مى رود و در پى مصلحتش است‪.‬‬

‫دخت ر ب ه ش دت ج وانى را ك ه ب ه خواس تگاریش آم ده اس ت م ى‬

‫خواه د و چی زش ب ه عن وان «م ن ب ه خ دا توك ل دارم» وج ود ن دارد و‬
‫در رابط ه ب ا خواس تگارش ك ه آم ده پ رس و ج و نم ى ك نم چ ون او‬
‫اهرا ر ش خص مت دین اس ت ت وكلم ب ر خداس ت او هرگ ز م را ره ا نم ى‬
‫كند! این اشتباه است تو توكل را نفهمیده اش‪.‬‬

‫‪108‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫توك ل آن اس ت ك ه ب ا اعض ایت از اس باب اس تفاده كن ى و دل ب ه‬

‫اس باب نبن دش‪ .‬توك ل از واژه ش «وكی ل» گرفت ه ش ده ك ه یك ى از ن ام‬
‫ه اش نی ك خداون د اس ت‪ .‬وكی ل یعن ى چ ه م ى خ واهیم كم ى ب ا وكی ل‬
‫زندگى كنیم‪.‬‬

‫وكی ل كس ى اس ت ك ه ب ا احس ان و نیك ى اش ب ه ام ور بن دگانش م ى‬

‫پ ردازد ب ا احس انش ب ه هم ه ش ام ور بن دگانش رس یدگى م ى كن د‪ .‬پ س‬
‫هرگ ز باع ش ن ابودش آن ان نش ده و هرگ ز آن ان را ب ه ب دش و ش ر تحوی ل‬
‫نم ى ده د بلك ه آن ان را ب ه س وش مصلحتش ان س و م ى ده د‪ .‬وكی ل یك ى‬
‫از ن ام ه اش پروردگ ار اس ت ای ن ك ه ت و راه درس تى را در زن دگیت در‬
‫پ یش بگی رش مس ولیت اوس ت و در ای ن راه ب ه ت و كم ك م ى كن د و‬
‫هرگ ز ت و را تس لیم ش ر و ب دش نم ى نمای د ت و را ب ه س وش خی ر و خ وبى‬
‫رهنم ون م ى س ازد‪ .‬وكی ل كس ى اس ت ك ه ت و را ب ه س وش آن چ ه ب ه نف ع‬
‫و مص لحت توس ت س و م ى ده د‪ .‬ب ه هم ین خ اطر رس ول هللا ص لى‬
‫هللا علی ه و س لم را م ى بین ى ك ه ب ه درگ اه خداون د ای ن چن ین دع ا ك رده و‬
‫‪1‬‬
‫س ِإلس لی س »‪.‬‬
‫یر في سی سد لی س سو الش َُّّر لس لی س‬ ‫مى فرماید‪« :‬لسبَّی س و س‬
‫س لعدسی س سو ال سخ ه‬

‫م ن مس أله اش عجی ب و حی رت انگی ز را ب ه ش ما م ى گ ویم ت ا ب ه‬

‫وس یله ش آن مفه وم وكی ل را ه ر چ ه بهت ر دریابی د‪ .‬گ اهى اوق ات در‬
‫زن دگى م ا مش كالتى پ یش م ى آی د و جامع ه ش كن ونى م ا ب ه خ اطر‬
‫مش كالت ب ى ش مارش از قبی ل‪ :‬كم ى رز و روزش فرزن دان معت اد ب ه‬
‫م واد مخ در ی ا فرزن دان س ركش و نافرم ان و ‪ ...‬ب ه ای ن ن ام خ دا یعن ى‬
‫وكی ل و نی ز توك ل ك ه در رابط ه ب ا آن س خن خ واهیم گف ت نی از مب رم‬
‫دارد‪.‬‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ،۷۷1‬ابو داوود‪ ۷٦۰‬و احمد‪ ۸۰٥‬از على بن ابى طالب رضى هللا عنه‬

‫‪109‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫دنی ا دربراب ر ج وانی ک ه ف ارغ التحص یل ش ده تی ره و تاراس ت‬

‫کالت‬ ‫ش ومش‬ ‫ری ازازدواج‬ ‫د دی گ‬ ‫د ازدواج کن‬ ‫ی توان‬ ‫ری نم‬ ‫دی گ‬
‫م ی ب رد درای ن اوض اع اح وال ب ه چ ه چی زی‬ ‫وپیچی ده رن‬ ‫بس یاربزر‬
‫احتی اج داری نیازمن د اعتم اد ب ه وکی ل هیت ی نیازمن د ش ناخت وکی ل‬
‫دوست داشتن وکیل پناه بردن به وکیل و توکل براو هستی‪.‬‬

‫ی‬ ‫بحان راه‬ ‫دس‬ ‫ی خداون‬ ‫رادرانم! وقت‬ ‫اطر ب‬ ‫ین خ‬ ‫ه هم‬ ‫ب‬
‫دربرابرانس ان م ی بن دد ش ش یاهف ت راه دیگردربراب رش م ی گش اید‬
‫درح الی ک ه توباجهال ت ون ادانی ات م ی گ ویی خ دایا چ رااین راه‬
‫راب رمن بس تی ول ی گ اهی اوق ات خداون د ی ک راه رابرت و م ی بن دد‬
‫ت اراه ه ای دیگ ری رادر براب رت بگش اید ت اببینی زم انی ک ه دنی ا‬
‫دربراب رت تی ره وتارش ده اس ت ب دان ک ه آن وکی ل توراره ا نم ی کن د‬
‫ب دان ک ه آن وکی ل راه ه ای دیگ ری راک ه موج ب رض ایت وخوش بختی‬
‫ت ومیگردددربرابرت م ی گش اید‪ .‬درای ن رابط ه مث الی بس یارزیبا م ی‬
‫اورم ماهم ه ای ن مث ال رادی ده ای م وآن راتجرب ه نم وده ای م درای ن مس اله‬
‫خ وب بین دیش جن ین درش کم م ادر فق ط ازی ک روش تغذی ه م ی ش ود ب ه‬
‫وس یله خ ون وای ن غ ذاراازطریق ن ار ک ه ب ه جن ین متص ل اس ت ب ه‬
‫اوم ی رس دوقتی جن ین ب ه دنی امی آی د ن وزاد گری ه م ی کن د چ را زی را‬
‫اوآن روش ی ک ه ب ه ان ع ادت ک رده ب ود ازدس ت داده اس ت ونم ی دان د‬
‫ک ه خداون دازروی رحم ت ومهرب انیش دوراه دیگ ر جه ت تغذی ه ب رایش‬
‫فرس تاده اس ت دوس ینه ی م ادر غ ذارا ازخ ون ب ه ش یرخالص وخوش مزه‬
‫ی پرخاصیت تبدیل نموده است‪.‬‬

‫هنگ امی ک ه ازش یرگرفته م ی ش ود گری ه م ی کن د زیراراه ی راک ه‬

‫ب ه آن ع ادت ک رده ب ود دوس ینه ی م ادر ازدس ت خواه د داد درای ن‬
‫جاس ت ک ه خداون د چه ار راه تغذی ه دربراب رش م ی گش اید دوغ ذا ک ه‬

‫‪110‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ش امل گی اه وگوش ت ودونوش یدنی ک ه ش امل آب وشیراس ت بع د ازای ن‬

‫که یک راه بود تبدیل شد له دوراه وسپس چهار راه‪.‬‬

‫ب ه س راغش م ی آی د م ی گری د چ ون ای ن راه نی ز ب راو‬ ‫وقت ی م ر‬

‫بس ته م ی ش ود پ س اگ ر بن ده ای ص ال پ س اگ ر بن ده ای ص ال‬
‫ونیکوک ار باش د هش ت دراز دروازه ه ای بهش ت ب ه روی ش گش وده م ی‬
‫ش ود ح اال وکی ل را ش ناختی اوهرگ ز بن دا را ب ش ر وب دی نم ی س پارد‬
‫بلک ه اورا ی اری م ی کن د ول ی انس ان ازروی جه ل ون ادانیش م ی پرس د‬
‫خ دایا چ رااین چن ین ک ردی چراراه ی راک ه دوس ت داش تم وب ه ان‬
‫ن‬ ‫را رز و روزی راازم‬ ‫تی چ‬ ‫رمن بس‬ ‫ودم ب‬ ‫رده ب‬ ‫ادت ک‬ ‫ع‬
‫بازداش تی درح الی ک ت آن وکی ل آن چ ه رامفی دتر وسودمندتراس ت‬
‫ب رایش مهی ا م ی نمای د ول ی توب ه خ اطر ناآگ اهی ازمص لحت گم ان م ی‬
‫کنی که خداوند خیربرکت راازتو دریغ می کند‪.‬‬

‫جنین ی ک ه ب ه وس یله خ ون تغذی ه م ی کن د وقت ی ب ه دنی ا م ی ای د‬

‫گری ه م ی کن د ام ا خداون د دوس ینه ی م ادر راب رایش ق رار میده د ت اازان‬
‫ش یر بنوش د وقت ی ازش یر گرفت ه م ی ش ود گری ه م ی کن د ول ی خداون د‬
‫چه ار راه دربراب رش ق رار م ی ده د گی اه حیوان ات ش یرواب ووقت ی م د‬
‫می رد گری ه م ی کن د وخداون د ازروی رحم تش اگرشخص ی ص ال‬
‫وشایس ته باش د هش ت راه رادر براب رش م ی گش اید دروازه ه ای هش ت‬
‫گان ه بهش ت چی زی راازت و من ع م ی نمای د ب ه خ اطر س المتی وعافی ت‬
‫ت ورا مب تال م ی کن د ب ه خ اطر پ اکی وص فایت توراامتح ان م ی کن د وب ه‬
‫خاطربرگزی دن بهش ت برای ت ت ورا ازدنی ا م ی ب رد س بحان هللا آی ا ماخ دا‬
‫راای ن گون ه م ی شناس یم یان ه‪.‬این هم ان وکی ل اس ت پ س چ را برخداون د‬
‫توک ل نم ی کنیم ب ه وس عت فرم انروایش بنگری د تابدانی د آی ا ب راو توک ل‬
‫اتی راب ا آی ات س پری کن یم ب ه مل ک وتس لط‬ ‫م ی کنی د یانه بیای د لح‬

‫‪111‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫پروردگ ار برزم ام هم ه ام ور درتم ام جه ان خ وب بنگری د تابدانی د بای د‬

‫براو توکل کنیم یانه!‬

‫خداوند تبارک وتعالی می فرماید‬

‫«قه ِل اسللٰ هه َّم ٰما ِل س ا س لل هم لل ِ ت ه لؤتِي ا س لل هم لل س سم لن ت س ٰشا ه سو ت س لن ِز ه‬

‫ع ا س لل هم لل س ِم َّم لن ت س ٰشا ه سو ت ه ِع ُّز سم لن ت س ٰشا ه سو‬
‫سقدِیر »‪( .‬آل عمران‪)2٦/‬‬ ‫ت ه ِذ ُّل سم لن ت س ٰشا ه ِب سی ِد س ا س لل سخی هلر ِإنَّ س ع ٰ‬
‫سلى هك ِ ّل س‬
‫ش لي‬

‫بگ و پروردگ ار ای هم ه چی ز از آن ت و ت و ه ر ک ه رابخ واهی‬

‫حکوم ت ودارای ی م ی بخش ی وازهرک ه بخ واهی حکوم ت ودارای ی را‬
‫ب ازپس م ی گی ری وه رکس رابخ واهی ع زت وق درا م ی ده ی وه رکس‬
‫را بخ واهی خ وار م ی داری خ وبی دردس ت تواس ت وب ی گم ان ت وبر‬
‫هرچیز توانایی‬

‫م ن ازش ما م ی خ واهم ت ااین س خنان راباقل ب هایت ان بش نوید ن ه‬

‫ب اگوش هایت ان بع دازاین س خنان آیاب ه م ردم پن اه م ی ب ریم آی ا فقی ر ب‬
‫فقی ر دیگ ری وابس ته م ی ش ود ! آیاکس ی ک ه خ ود چی زی ن داردازفقیر و‬
‫ن داردیگری درخواس ت م ی کن د یاب ه کس ی ک ه هم ه چی ز دردس ت اوس ت‬
‫پن اه م ی ب رد ! چگون ه ب ه م ردم پناهن ده م ی ش ویم وم ی گ ویم فالن ی تنه ا‬
‫کس ی اس ت ک ه م ی توان د م ارا نج ات ده د یق ین ب ه خداون د کجاس ت‬
‫توک ل قلب ت ب ه خداون د یکت ا کجاس ت ای ن ذات وکی ل ازچ ه جایگ اهی‬
‫در زندگی توبرخورداراست‬

‫خداوند تبارک وتعالی می فرماید‪:‬‬

‫‪)٤2/‬‬ ‫«قه لل سم لن یس لكلس هؤ هك لم بِاللَّ لی ِل سو اسلنَّ ٰه ِار ِم سن ا س َّ‬

‫لرحل ٰم ِن »‪(.‬انبیا‬

‫بگ و چ ه کس ی م ی توان د ش مارا درش ب وروز ازخداون د مهرب ان‬

‫محفو ومصون بدارد‬

‫‪112‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ت م ی کن د ت ودر‬ ‫چ ه کس ی ب ه ج ز خ دل ش ب وروز ازش ما محاف‬

‫تم ام ط ول روز معص یت م ی کن ی درح الی ک ه اواز ش ب تاص ب ازت و‬
‫ت ونگه داری م ی کن د‪ .‬ب رادرانم! آی ا فرام وش ک رده ای ک ه چ ه‬ ‫محاف‬
‫ت م ی کن د پ درت م ادرت یاکلی د‬ ‫کس ی در رختخ واب ازت و محاف‬
‫اتا ! یا خداوند تبارک وتعالی آن خدای وکیل !‬

‫خداوند متعال می فرماید‪:‬‬

‫»‪(.‬مؤمنون‪)۸۸/‬‬ ‫علس لی ِه‬ ‫ش لي سو هه سو یه ِجی هر سو ٰال یه ٰج ه‬

‫ار س‬ ‫«قه لل سم لن بِیس ِد ِه سملسكهوته هك ِ ّل س‬

‫هم ه چی ز دردس ت چ ه کس ی اس ت کس ی‬ ‫بگ و‪ :‬فرمان دهی ب زر‬

‫که پناه می دهد وکسی راازاو پناهی نیست‪.‬‬

‫ملک وت هم ه چی ز دردس ت کیس ت رز وروزی ت و در دس ت‬

‫چه کسی است فایده ومنفعت تودر دست کیست‬

‫رسدددددددول هللا صدددددددل هللا علیددددددده وسدددددددلم مدددددددی فرمایدددددددد‪« :‬ا س لن احددددددددکم یهجل سمددددددد هع‬
‫علسقسدددددةً ِمثلددددد سل ذلدددددص ثهددددد َّم‬
‫ددددن ا ه ِ ّمددددد ِه اربعیدددددت یس لومدددددا ً نطفددددده ثهددددد َّم یکدددددون س‬
‫سخ للقهددددهه فِدددددي بس لطد ِ‬
‫ح‬
‫دددددرو ه‬ ‫ضدددددد سةً ِمثلدددددد سل ذلددددددص ثهدددددد َّم یه لر ِ‬
‫سدددددد هل ِإلس لیدددددد ِه الملددددددص فسیسدددددد لنفه ه فِیدددددد ِه الد ُّ‬ ‫یددددددص ن هم ل‬
‫‪1‬‬
‫ي اوسعید»‪.‬‬ ‫ش ِق ّ‬‫ویومر بِأ س لربس ِع کلمات بکتب ِر لزقِ ِه سوا س سج ِل ِه سو ِع لل ِم ِه سو س‬

‫خلق ت هری ک ازش ما درش کم م ادرش تاچه ل روز ب ه ص ورت‬

‫نطف ه اس ت س پس تاهم ان ان دازه خ ون پ اره اس ت س پس تاهم ان ان دازه‬
‫پ اره گوش ت اس ت س پس خداون د فرش ته ای راب ه س وی وی م ی فرس تد‬
‫ت ارو را دراوبدم د وفرم ان ثب ت چه ارچیز درب اره ی اوص ادر گ ردد‬
‫ا‬ ‫تی‬ ‫دبخت اس‬ ‫هب‬ ‫نک‬ ‫ردارش وای‬ ‫شک‬ ‫تن روزی اش اجل‬ ‫نوش‬
‫خوشبخت‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪۳2۰۸ ،‬ومسلم ‪2۶۴۳‬ازعبدهللا بن مسعود‬

‫‪113‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫زم ام هم ه ام ورت ب ه دس ت کیس ت ب ه چ ه کس ی پن اه م ی ب ری‬

‫قلب ت ب ه خ اطر چ ه کس ی م ی تپ د آی ا ب ه خ اطر م ردم ودنی ا م ی تپ د ای ا‬
‫اکنون توکل می کنیم یانه!‬

‫به این فرمایش پروردگار متعال خوب بیندیش که می فرماید‪:‬‬

‫» (بقره‪.)1٤2/‬‬ ‫ست س ِقیم‬ ‫ب یس لهدِش سم لن سی ٰشا ه إِ ٰ‬

‫لى ِص ٰراط هم ل‬ ‫ا سو ا س لل سم ل ِر ه‬ ‫«قه لل ِ ٰ ِ‬
‫م ا س لل سمش ِلر ه‬

‫بگ و خ اور وب اختر ازآن خداس ت هرک ه را بخواه د ب ه راه راس ت‬

‫رهبری می کتد‪.‬‬

‫ای ا ازگمراه ی وض اللت هراس انی ب ه چ ه کس ی پن اه م ی ب ری !‬

‫ب ه چ ه کس ی م ی گ ویی‪ :‬ب ه م ن ب ده! ب ه چ ه کس ی م ی گ ویی‪ :‬م ن‬
‫ازبازگش ت ب ه گمراه ی م ی ترس م! م ی ترس م ک ه دوب ارا مرتک ب گن اه‬
‫ش وم! م ی ترس م ک ه حج اب را ت رم ک نم! م ی ترس م در مس جد‬
‫نم ازنخوانم! ب ه چ ه کس ی پن اه م ی ب ری ! ب ه آن وکی ل پناهن ده م ی‬
‫ش وی‪ :‬بگ و خ اور وب اختر ازآن خداس ت هرک ه رابخواه د ب ه راه راس ت‬
‫رهبری می کند‪.‬‬

‫ت سو ا س ل س لر ِ قه لل ِ ٰ ِ‬
‫م » (انعام‪ )12/‬بگو ان چه در اسمان وهاوزمین‬ ‫«قه لل ِل سم لن ٰما فِي اسل َّ‬
‫س ٰم ٰاوا ِ‬
‫است ازآن کیست بگو از آن هللا است‬

‫ای ا گس ترش ووس عت مالکی ت پروردگ ار را احس اس م ی کن ی !‬

‫چ ه کس ی ص احب اس مان ه ا وزم ین اس ت چ ه کس ی خداون د خداون د‬
‫یکتا ووکیل‪.‬‬

‫پروردگار می فرماید قل ارایتم بگو به من بگویید‪ .‬همراه من خوب بیندیشید‪.‬‬

‫سلى قهلهوبِ هك لم سم لن إِ ٰله سی هلر س ٰ ِ‬

‫َّللا یسألتِی هك لم‬ ‫ار هك لم سو سخت س سم ع ٰ‬ ‫س لمعس هك لم سو اسب ٰ‬
‫لص س‬ ‫«قه لل ا س سرا س لیت ه لم إِ لن ا س سخ سذ س ٰ‬
‫َّللاه س‬
‫(انعام‪)٤٦/‬‬ ‫بِ ِه »‬

‫‪114‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫بگ و ب ه م ن بگویی د ک ه اگ ر خداون د گ وش وچش م هایت ان رابگیری د‬

‫وب ردل هایت ان مه ر نه د غی رهللا خ دایی هس ت ک ه ان ه ارا ب ه ش ما‬
‫برگرداند‬

‫کیس ت اگ ر او هم ه ی نعم ت ه ایی را ک ه ب ه ت و ارزان ی داش ته‬

‫اس ت از ت و بس تاند چ ه کس ی آن ه ا را ب ه ت و ب از م ی گردان د چ ه‬
‫کس ی غی ر از وکی ل‪ .‬اکن ون ب ه او توک ل م ی کن ی یان ه ب ه او پن اه م ی‬
‫بری یانه تسلیم او می شوی یا نه هللا تعالی می فرماید‪:‬‬

‫(انعام‪.)٦٥/‬‬ ‫علس لی هك لم ع ٰسذابا ً ِم لن فس لوقِ هك لم ا س لو ِم لن تسحل ِ‬

‫ت ا س لر هج ِل هك لم‬ ‫قه لل هه سو ا س لل ٰقاد هِر ع ٰ‬
‫سلى ا س لن یس لبعس سث س‬

‫(بگ و‪ :‬خ دا میتوان د ع ذاب بزرگ ی از ب االی س رتان و ی ا از زی ر‬

‫پاهایتان برشما بگمارد‪).‬‬

‫چ ه کس ی م ی توان د ش ما را ب ه مص یبت ه ا و گرفت اری ه ا مب تال‬

‫سازد چه کسی آن را برطرر می سازد !‬

‫هللا تعالی می فرماید‪:‬‬

‫دددر ٰكائِ هك لم»‪ .‬کس انی ک ه ب ه آن ه ا پن اه ب رده م ی ش ود‬

‫شد س‬ ‫«قهدددد لل سهدددد لل ِمد ل‬
‫دددن ه‬
‫فالنی مرا دریاب! فالنی به دادم برس! وابستگی به اهل دنیا‪:‬‬

‫َّللاه یس لب سد هؤا ا س لل سخ لليس ث ه َّم یه ِعی هدهه فسأسنٰى ت ه لؤفسك س‬

‫هون »‬ ‫«قه لل سه لل ِم لن ش سهر ٰكائِ هك لم سم لن یس لب سدؤها ا س لل سخ لليس ث ه َّم یه ِعی هدهه قه ِل س ٰ‬
‫(یونس‪.)۳٤/‬‬

‫(بگ و‪ :‬آی ا از ای ن انب ازان و ش ریکان ش ما کس ی هس ت ک ه آف رینش‬

‫را آغ از کن د و ب ار دیگ ر آن آف رینش را از س ر م ی گی رد پ س (از‬
‫حق) به کجا برگردانده می شوید )‬

‫خداوند‪ -‬تبارک و تعالی‪ -‬می فرماید‪:‬‬

‫(انعام‪.)٦۳/‬‬ ‫ت ا س للبس ِ ّر سو ا س للبسحل ر»ِ‬ ‫«قه لل سم لن یهنس ِ ّجی هك لم ِم لن ه‬

‫ظله ٰما ِ‬

‫‪115‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫(بگ و‪ :‬چ ه کس ی ش ما را از ت اریکی ه ای خش کی و دری ا ره ایی‬

‫می بخشد )‬

‫ای ن پرس ش ه ا ب رای م ا مط ر م ی ش ود و م ارا م ورد خط اب‬

‫ق رار م ی ده د؛ زم ام ام ور ب ه دس ت چ ه کس ی اس ت کیس ت ک ه ش ما را‬
‫ی اری م ی ده د ب ه چ ه کس ی پن اه م ی بری د قلب ت وابس ته ب ه چ ه کس ی‬
‫اس ت عب ادتی قلب ی ک ه ه یچ ارتب اطی ب ا دیگ ر اعض ا ن دارد ت و از‬
‫اس باب اس تفاده م ی کن ی درس م ی خ وانی ت ا موف ق ش وی ش ب و روز‬
‫ب ه دنب ال ک ار م ی گ ردی ول ی قلب ت یق ین داردک ه ف الن ش خص نیس ت‬
‫ک ه ک اری ب رای ت و پی دا م ی کن د چ را ک ه خداون د اس ت ک ه ب ه م ن رز‬
‫و روزی خواه د داد اوس ت ک ه اس باب ازدواج م را مهی ا خ واد س اخت‬
‫و اوس ت ک ه م را خوش بخت خواه د ک رد زی را هم ه چی ز در دس ت‬
‫اوست و من نیز مال او هستم از آن او هستم وکیل‪.‬‬

‫مفهوم توکل‬
‫علم ا در رابط ه ب ا معن ای کلم ه ی توک ل تحقی ق ک رده ان د‪ .‬م ن‬
‫سخنان علما رابیان می کنم در آن بیندیشید‪.‬‬

‫علم ا ب رای معن ای توک ل ب ر خداون د ای ن گون ه مث ال زده ان د‪ :‬توک ل‬

‫یعن ی ق رار گ رفتن قل ب در براب ر پروردگ ار مث ل ق رار گ رفتن می ت در‬
‫براب ر م رده ش و‪ .‬ب ه ای ن مث ال عجی ب توج ه ک ن آی ا می دانی م رده ش و‬
‫ب ا م رده چ ه م ی کن د ه ر ط وری ک ه بخواه د آن را حرک ت م ی ده د‬
‫پ س بای د رابط ه ی قلب ت ب ا خداون د ب ه گون ه ای باش د ک ه گوی ا م ی‬
‫گ ویی‪ :‬خداون دا! ه ر ک اری ک ه میخ واهی ب ا م ن بک ن م ن وج ود و‬
‫هس تی ام را تس لیم ت و نم وده ام ای هللا! از ه ر ک اری ک ه ب ا م ن‬
‫خ واهی ک رد راض ی ام ه ر ک اری ک ه از آن خش نود باش ی چ ون م ن‬

‫‪116‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ه ت و توک ل ک رده ام و یق ین دارم ک ه ت و هرگ ز م را ب ه ش ر و ب دی‬

‫نخواهی سپرد پس من برتو توکل کرده ام‪.‬‬

‫یک ی دیگ ر از مف اهیم توک ل همراه ی اس ت ب ا پروردگ ار در آن‬

‫چ ه م ی خ واهی‪ .‬پ س ه ر ج ا ک ه ت و را ق رار م ی ده د ق رار بگی ری و‬
‫از تق دیر هللا راض ی و خش نود باش ی خ دایا! از هرچ ه از جان ب ت و ب ه‬
‫م ن م ی رس د خوش حال و ش ادمانم چ را ک ه س پردن م ن ب ه ش ر و ب دی‬
‫از ت و ب ه دور اس ت‪ .‬آی ا م ی توان د ای ن گون ه توک ل کنی د آی ا احس اس م ی‬
‫کنی د ک ه ب ه هللا توک ل ک رده ای د ای ن ی ک نعم ت اس ت نعمت ی ب ا عن وان‬
‫توکل بر هللا‪.‬‬

‫از دیگ ر توض یحات توک ل آن اس ت ک ه ب ه وس یله ی اعض ای ب دن‬

‫از اس باب اس تفاده کن ی س پس ارتب اط ای ن اس باب را ب ا قل ب قط ع‬
‫نم ایی‪ .‬م ا ق بال در ای ن م ورد ص حبت ک ردیم‪ .‬دس تان و پاهای ت از‬
‫اس باب اس تفاده م ی کن د ول ی قلب ت ب ا اس باب ارتب اطی ن دارد‪ .‬م ن ن زد‬
‫فالن ی م ی روم ت ا ک اری ب رایم پی دا کن د ول ی وقت ی ن زد او م ی روی از‬
‫خداون د م ی طلب ی‪ .‬ای ن ب دان معن ا نیس ت ک ه در براب ر او فخرفروش ی‬
‫کن ی و بگ ویی‪ :‬بب ین! ت و در ای ن وس ط ه یچ ک اره ای! گف تن ای ن س خنان‬
‫اش تباه اس ت‪ .‬چ ون اخ ال نیک و ادب را اقتض ا م ی نمای د چ را زی را‬
‫ای ن ک ار اس تفاده ک ردن از اس باب اس ت ب ا ادب و نزاک ت ب ا م ردم‬
‫رفت ار ک ن و از اس باب به ره ج ویی نم ا درح الی ک ه قلب ت ب ا اس باب‬
‫ه یچ رابط ه ای ن دارد ای ن معن ا و مفه وم توک ل اس ت‪ .‬پ س قلب ت از‬
‫درون یق ین دارد ک ه ه یچ ک س ب ه ج ز خ دا نم ی توان د ب ه ت و توفی ق ده د‬
‫ب ه هم ین جه ت قب ل از آم دن دو رکع ت نم از حاج ت خوان دم و فق ط‬
‫وابس ته ب ه خداون د یگان ه ام ن ه م ردی ک ه ق رار اس ت ک اری ب رایم ج ور‬
‫کن د و ن ه م ردی ک ه ب رایم همس ری معرف ی م ی کن د چ ون ت و ای‬

‫‪117‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫پروردگ ار متع ال! مق دمات ازدواج را ب رایم مهی ا خ واهی نم ود و م را‬

‫خوش بخت م ی کن ی و ت و هس تی ک ه فرزن دانم را خوش بخت خ واهی ک رد‬
‫ن ه ف الن ش خص ک ه فرزن دانم را ب ه او م ی س پارم و او آن ان را ی اری‬
‫خواه د ک رد هرگ ز! ن ه ف الن معل م بلک ه فق ط ت و ای پروردگ ار! ت و‬
‫ی اری دهن ده ای و ت و منفع ت رس اننده ای ت ویی ک ه خی ر و نیک ی در‬
‫دس تان توس ت‪ .‬لبی ک و س عدیک و تم ام خی ر خ وبی ه ا در دس تان‬
‫توست و شر و بدی از تو نیست‪.‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر علم ا عب ارتی بس یار زیرکان ه و زیب ا دارن د قط ع‬

‫م ی ش ود آی ا ای ن ط ور نیس ت ! وقت ی ف الن شخص ی ک ه م ی خواس ت‬
‫ت و را س رکار بی اورد اس تعفا ده د چ ه ب ر س ر امی د م ردم م ی آی د امی د‬
‫ت و نی ز قط ع م ی ش ود ب ا قط ع ش دن اس باب امی د م ردم نی ز قط ع م ی‬
‫گ ردد و امی د م ومن اف زایش م ی یاب د چ را زی را تنه ا چی زی ک ه قل بم‬
‫بدان مشغول و وابسته است تویی ای پروردگار! پس مرا یاری کن‪.‬‬

‫م ردم هنگ ام قط ع اس اب گری ه م ی کنن د ول ی م ومن م ی گوی د‪:‬‬

‫ای ن مش کل ح ل خواه د ش د‪ .‬امی د م ردم ب ا قط ع ش دن اس باب‬ ‫الحم د‬
‫تب دیل ب ه ی اس و ناامی دی م ی ش ود در ح الی ک ه امی د م ومن ب ا متوق ر‬
‫شدن اسباب افزایش می یابد‪.‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر در معن ای توک ل گفت ه ش ده اس ت‪ :‬توک ل یعن ی‬

‫خداون د را وکی ل ب دانی آی ا خداون د را وکی ل ق رار م ی دهی د اگ ر از‬
‫ای ن ج ا رفت ی و مش کلی پ یش آم د از م ردم کم ک خ واهی گرف ت بل ه!‬
‫ب ا اعض ایت از م ردم کم ک و ی اری خ واهی گرف ت ن ه ب ا قلب ت چ ون‬
‫ای ن ک ار اش تباه اس ت توک ل یعن ی خداون د را وکی ل ق رار ب دهی خ دایا‬
‫تو را وکیل قرار داده ام‪.‬‬

‫‪118‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫مثالی که از خالل آن به معنای توکل پی می بریم‪:‬‬

‫آی ا ت ا کن ون ب ه اداره ی ثب ت اس ناد رفت ه ای د ب ه اداره ی ثب ت‬

‫اس ناد رفت ه ای و ق رارداد وکال ت ت ام بس ته ای وکال ت ت ام ب ه وکی ل‬
‫اج ازه م ی ده د ه ر ط ور ک ه بخواه د در اموال ت تص رر کن د ای ن‬
‫ط ور نیس ت آی ا ای ن وکال ت ت ام نیس ت ! ب ه فالن ی وکال ت داده ای ت ا‬
‫ه ر ط ور ک ه بخواه د در اموال ت تص رر نمای د ای ن ام ر بس یار اتف ا‬
‫م ی افت د و کارمن د اداره ی ثب ت ازت و م ی پرس د‪ :‬آی ا امض ا م ی کن ی‬
‫م ی گ ویی‪ :‬بل ه امض ا م ی ک نم‪ .‬ب دون ش ک چ ون ب ه او اعتم اد دارم ب ه او‬
‫وکال ت داده ام و امض ا ک رده ام مبن ی ب ر ای ن ک ه ف الن ش خص را وکی ل‬
‫ق رار داده ام آی ا ق رارداد وکال ت ب ا پرودگ ار را امض ا م ی کن ی ت و را ب ه‬
‫خ دا قس م ب ه او وکال ت م ی ده ی در ح الی ک ه ب ه او اعتم اد ن داری چ ون ن ام‬
‫او وکی ل اس ت و ت و ب اور نم ی کن ی و نم ی خ واهی وکال ت زن دگیت را ب ه او‬
‫بس پاری ! آی ا اکن ون ب ه حماق ت قل ب پ ی بردی د ت و ب ه م ردم وکال ت م ی‬
‫ده ی و ق رارداد وکال ت را امض ا م ی کن ی و م ی گ ویی‪ :‬م ن ب ه فالن ی‬
‫وکال ت داده ام و خ اطر جم ع هس تم ام ا آی ا وکال ت خداون د را نم ی خواهی د‬
‫ن ام خداون د وکی ل اس ت و ه یچ ک س روی زم ین ب ه او وکال ت نم ی ده د‬
‫سبحان هللا!‬

‫اگ ر ب ه او وکال ت دادی و ق رار داد را امض ا نم ودی ای ا ت و را‬

‫ض ایع و ن ابود خواه د س اخت آی ا معق ول اس ت ک ه ب ه او توک ل کن ی و او‬
‫باع ش ن ابودی و هالک ت ش ود آی ا ب ا عق ل ج ور در م ی آی د ک ه ی ک وکی ل‬
‫م وکلش را ن ابود کن د هرگ ز ای ن غی ر ممک ن اس ت‪ .‬ب ه هم ین خ اطر علم ا‬
‫گوین د‪ :‬کس ی ک ه ی ک لایر پ ول ح رام بخ ورد ب ر خ دا توک ل نک رده اس ت‬
‫چ را زی را او ب ه روزی دهن ده ب ودن پرودگ ار ایم ان ن دارد دزدی م ی‬
‫گری ه و زاری کن د ک ه فرزن دانش را ب ه چ ه‬ ‫کن د کس ی ک ه در بس تر م ر‬
‫کس ی بس پارد ب ه خ دا توک ل نک رده اس ت‪ .‬درس ت اس ت ی ا ن ه کس ی ک ه‬

‫‪119‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ه س راغش م ی آی د و ب ر فرزن دانش م ی گری د ن ه ب ه خ اطر ف را و‬ ‫م ر‬

‫دوری ممک ن اس ت ت و ب ه خ اطر دوری ب ر آن ان گری ه کن ی و ای ن اش کالی‬
‫گری ه و زاری‬ ‫ن دارد ول ی از ت رس ض ایع ش دن فرزن دانش پ س از م ر‬
‫م ی کن د پ س اگ ر ب ه ای ن دلی ل گری ه و زاری نم ودی ب ر خ دا توک ل نک رده‬
‫ای‪ .‬چ را آن ان را ب ه چ ه کس ی خ واهی س پرد ب ه وکی ل خ واهی س پرد‬
‫مگ ر خ دا را وکی ل ق رار ن دادی مگ ر نمی دانی ک ه وکی ل یک ی از ن ام‬
‫های نیک هللا است‬

‫ب ه‬ ‫وقت ی در دوران عثم ان ب ن عف ان رض ی هللا عن ه م ر‬

‫س راغ عب دهللا ب ن مس عود رض ی هللا عن ه آم ده ب ود خلیف ه ب ه مالق اتش‬
‫رم ی‬ ‫رف ت و گف ت‪ :‬ای اب ن مس عود! مق داری پ ول برای ت در ن‬
‫گی ریم‪ .‬گف ت‪ :‬ب رای چ ه گف ت ای اب ن مس عود! ت و س ه دخت ر داری!‬
‫گف ت‪ :‬آی ا م ی ترس ی دخت رانم فقی ر بمانن د گف ت‪ :‬بل ه ای اب ن‬
‫مس عود! م ی ترس م دختران ت در فق ر ب ه س ر ببرن د‪ .‬گف ت‪ :‬ن ه ب ه خ دا‬
‫قس م م ن ب ه دخت رانم اموخت ه ام ک ه ه ر ش ب س وره واقع ه را‬
‫بخوانند من شنیدم که رسول هللا صلی هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫« ِم لن قس سرا س الواقعه کل لس لیلسة لس لم ت ه ِص لبهه فساقسة اسبسدًا»‪.‬‬

‫(کس ی ک ه ه ر ش ب س وره ی واقع ه را بخوان د هرگ ز ب ه فق ر و‬

‫تنگدستی دچار نمی شود‪).‬‬

‫پ س کس ی ک ه ه ر ش ب س وره واقع ه را بخوان د ب ه فق ر و‬

‫تنگدس تی دچ ار نم ی ش ود آی ا توک ل اب ن مس عود را دیدی د پ ول‬
‫ب رای چ ه آن ان ه ر ش ب س وره واقع ه را ت الوت م ی کنن د پ س فق ر‬
‫چگون ه ب ه سراغش ان م ی آی د هرگ ز ب ه فق ر و ن داری گرفت ار نم ی‬

‫‪120‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ش وند و م ن ب ه م ال ت و ه یچ احتی اجی ن دارم ای عثم ان! از جیب ت‬

‫ب ه م ن پ ول ن ده خ دا را ش کر دخت رانم ب ه خ وبی زن دگی خواهن د‬
‫ک رد چ ه کس ی ای ن گون ه ب ه خداون د اعتم اد دارد چ ه کس ی ای ن‬
‫گون ه ب ر خ دا توک ل دارد چ ه کس ی خ ود و فرزن دانش را ب ه هللا‬
‫تعالی می سپارد‪.‬‬

‫ببینی د م ردم در براب ر پزش کان چ ه کاره ا ک ه نم ی کنن د‬

‫برخ ی از آن ان بیس ت و چه ار س اعت جل وی مط ب ی ک پزش ک‬
‫ر م ی مانن د و ک ودک ش یر خ وار خ ود را در آغ وش دارن د ‪-‬‬ ‫منت‬
‫م ثال ن زد ی ک پزش ک متخص ص کودک ان رفت ه ان د ‪ -‬او پزش ک‬
‫مش هوری اس ت برخ ی از م ردم ص دها کیل ومتر راه م ی پیماین د ت ا‬
‫ای ن ک ه پزش ک فرزندش ان را معالج ه کن د چ را زی را ب ه ای ن پزش ک‬
‫اعتم اد دارن د مطم من ان د تم ام س عیش را ب ه ک ار م ی گی رد و ب ه فرزن دتان‬
‫کم ک م ی کن د و ش ما بیس ت و چه ار س اعت جل وی مط ب ای ن پزش ک م ی‬
‫ایس تید ای ن ک ار ب ا اعض ا درس ت اس ت ول ی ب ا قل ب اش تباه اس ت چ ون ای ن‬
‫پزش ک نیس ت ک ه فرزن دت را ش فا خواه د داد بلک ه خداون د اس ت ک ه او را‬
‫ش فا خواه د داد ول ی ت و بای د ب ه پزش ک مراجع ه کن ی و ه در م ن از بی ان‬
‫ای ن قص ه چی ز دیگ ری اس ت م ا ی ک روز کام ل جل و مط ب ای ن پزش ک‬
‫س ر پ ا م ی ایس تیم در ح الی ک ه در هم ان نزدیک ی پزش ک دیگ ری ه م هس ت‬
‫ک ه ه یچ بیم اری ن دارد م ن ب ه ای ن پزش ک اعتم اد ن دارم و پس رم را ب ه ای ن‬
‫پزش ک نم ی س پارم پ س اعتم اد ب ه خداون د کجاس ت ! چگون ه ب ه دیگ ران‬
‫چی زی م ی ده یم و آن را از او دری غ م ی داری م ! درس ت اس ت ی ا ن ه‬
‫چگون ه ب ه بش ر چی زی م ی ده ی ک ه از هللا دری غ م ی داری ! در ح الی ک ه‬
‫اوس ت ک ه وکی ل اس ت! م ردم جل وی مط ب ای ن پزش ک م ی ایس تند زی را ب ه‬
‫او اعتم اد و اطمنی ان دارن د پ س کجاین د کس انی ک ه ب ر در خداون د عزوج ل‬

‫‪121‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ایس تاده ان د چ ه کس ی مش کالتت را ب ر ط رر خواه د نم ود کیس ت قلب ت‬

‫را ب ه وکی ل بس پار و ق رارداد وکال ت را امض ا ک ن و بگ و‪ << :‬حس بی هللا و‬
‫نع م الوکی لاا و ب ه س وی او ب رو ب ر او توک ل ک ن ب ا اعض ایت از اس باب‬
‫به ره ج وی و بب ین ک ه ای ن وکی ل ب ا ت و چ ه خواه د ک رد آی ا ت و را ره ا‬
‫خواهد کرد یا یاری خواهد داد !‬

‫ب ه هم ین جه ت محب ت پرودگ ار نس بت ب ه متقی ان بس یار عجی ب و‬

‫حیرت انگیز است خداوند متعال می فرماید‪:‬‬

‫ب » (طالا‪( .)2/‬هر کس تقوای‬ ‫لث ٰال یسحل ت س ِ‬

‫س ه‬ ‫َّللا یسجل عس لل لسهه سم لخ سرجا ً سو یس لر هز لقهه ِم لن سحی ه‬
‫ي سٰس‬ ‫« سو سم لن یست َّ ِ‬
‫خدا را پیشه کند خدا راه نجات برای او فراهم می سازد و به او از جایی که تصورش را‬
‫نمی کند روزی می رساند‪).‬‬

‫کس ی ک ه تق وای هللا را پیش ه س ازد خداون د را چ اره و گش ایش را در‬

‫برابرش قرار می دهد‪.‬‬

‫(طالا‪.)٥/‬‬ ‫س ِیّ ٰئا ِت ِه »‬

‫ع لنهه س‬
‫َّللا یه سك ِفّ لر س‬
‫ي سٰس‬ ‫هللا تعالی می فرماید‪ « :‬سو سم لن سیت َّ ِ‬

‫( ه ر ک س تق وای هللا را پیش ه س ازد خداون د ب دی ه ا و گناه ان او را‬

‫محو می کند‪).‬‬

‫َّللا فس هه سو سح ل‬
‫سبههه » (طالا‪ (.)۳/‬هر کس بر خدا توکل کند خدا او را‬ ‫علسى س ٰ ِ‬
‫« سو سم لن یست س سو َّك لل س‬
‫بس است‪).‬‬

‫آن وق ت اس ت ک ه مس وولیت ت و ب ا خداس ت‪ << :‬ه ر ک س ب ر خ دا‬

‫توک ل کن د خ دا او را ب س اس ت‪.‬اا پ س نبای د ب دون توک ل بخ وابیم ع الو ب ر‬
‫این که مومن بودن تو بدون توکل بر خدا بی معنا و غیر ممکن است‪:‬‬

‫ام فسعسلس لی ِه ت س سو َّكلهوا » (یونس‪.)۸٤/‬‬ ‫« سو ٰقا سل هم ٰ‬

‫وسى ٰیا قس لو ِم إِ لن هك لنت ه لم آ سم لنت ه لم بِ ٰ ِ‬

‫(موس ی گف ت‪ :‬ای ق وم م ن! اگ ر واقع ا ب ه خ دا ایم ان داری د ب ر او توک ل‬

‫کنید‪).‬‬

‫‪122‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫چن ان ک ه رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم در ای ن ح دیش ب ه م ا آم وزش‬

‫داده است‪:‬‬

‫ع سذ س‬
‫اب »‪.‬‬ ‫ون ا س للفا ً ِم لن سی ِلر ِح س‬
‫ساب سو سال س‬ ‫«یس لد هخ هل ا لل سجنَّةس ِم لن ا ه َّمتِي س‬
‫س لبعه س‬

‫(هفت اد ه زار نف ر از ام تم ب دون محاس به و ع ذاب وارد بهش ت م ی‬

‫ش وند‪ ).‬تص ور ک ن! هفت اد ه زار نف ر ن ه آت ش جه نم را م ی بینن د و ن ه‬
‫محاس به م ی ش وند‪ .‬آی ا م ی دان ی محاس به ش دن ب ه چ ه معناس ت آی ا ب ه‬
‫اهمی ت حس اب و کت اب پ ی ب رده ای آی ا م ی دان ی ایس تادن در براب ر‬
‫پرودگ ار در ح الی ک ه ت ک ت ک گناهان ت را م ی خ وانی چ ه معن ایی دارد !‬
‫چ ه ق در دردن اک و س خت اس ت! ام ا هفت اد ه زار نف ر هس تند ک ه ب دون‬
‫ب ه فک ر ف رو‬ ‫حس اب و کت اب وارد بهش ت م ی ش وند ص حابه ی رس ول‬
‫آن ان را برایم ان توص یر ک ن رس ول‬ ‫رفتن د آن ان ک ه هس تند ی ا رس ول‬
‫صلی هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫دددددددر س‬
‫ون »‪( .‬آن ان کس انی‬ ‫طیَّد ه‬ ‫سددددددددت س لرقه س‬
‫ون سو الس یست س س‬ ‫« ههدددددددد لم الَّددددددددذ س‬
‫ِین الیکتددددددددوون سو سال یس ل‬
‫هس تند ک ه داغ نم ی کنن د دنب ال طلس م و تعوی ذ نیس تند و ب ه ف ال و ش گون ب د‬
‫اعتقاد ندارند‪).‬‬

‫زی را ف ال ب د مخ الر توک ل اس ت‪ .‬م ن ف الن ک س گرب ه ی س یاه ی ا ع دد‬

‫س یزده را م ا ی ه ی بدشانس ی نم ی ش مارم زی را در اس الم چی زی ب ه عن وان‬
‫فال بد شگونی و نحسی وجود ندارد‪:‬‬

‫ي سر ِبّ ِه لم یتوکلون »‪( 1.‬دنبال طلسم و تعویذ نیستند‬

‫ع ِل ٌّ‬
‫ون سو س‬ ‫ست س لرقه س‬
‫ون سو الس یست س سطیَّ هر س‬ ‫« سو سال یس ل‬
‫و به فال و شگون بد اعتقاد ندارند و بر پروردگارشان توکل می کنند‪).‬‬

‫برخ ی از کس انی ک ه ای ن س خنان را م ی ش نوند م ی گوین د‪ :‬ای ن ک ار‬

‫خیل ی س اده اس ت از ای ن ب ه بع د ف ال ب د را کن ار م ی گ ذارم و ب ر‬

‫َّللا عنه‪.‬‬
‫‪ - 1‬بخاری‪ ٦٥٤1 ،‬و مسلم‪ 22۰ ،‬از ابن عباس رضی ّ‬

‫‪123‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫پروردگ ارم توک ل خ واهم نم ود ام ا آی ل ب ا ای ن ک ار ج زو هفت اد ه زار نف ر‬

‫خ واهم ب ود ن ه! آی ا توک ل را آن گون ه ک ه در م وردش س خن گفت یم ش ناختی‬
‫اگ ر آن گون ه توک ل ک ردی ج زو هفت اد ه زار نف ر خ واهی ب ود‪ .‬ول ی توج ه‬
‫ک ن! ص حابه گفتن د‪ :‬هفت اد ه زار نف ر ک ه خیل ی ک م اس ت‪ .‬پی امبر در روای ت‬
‫ث سحثسیسدددددات ِمد ل‬
‫ددددن‬ ‫ون ا س للفدددددا ً سو ثسد س‬
‫ددددال ه‬ ‫ص حی دیگ ری م ی فرمای د‪ « :‬سمددددد سع کدددددل ا س للددددد س س‬
‫سددددد لبعه س‬
‫سددددز سو سجدددد َّل »‪( 1.‬ب ا ه ر ه زار نف ر هفت اد ه زار نف ر اس ت و س ه‬ ‫سحثسیسددددات سر ِبّددددي ع َّ‬
‫مشت از مشت های پروردگارم عزوجل است‪).‬‬

‫در ادام ه ی روای ت اول ی آم ده اس ت‪ :‬در ای ن هنگ ام یک ی از ص حابه‬

‫! دع ا ک ن ک ه م ن ه م یک ی از آن ان باش م‬ ‫ب ر خاس ت و گف ت‪ :‬ای رس ول‬
‫فرمود‪:‬‬ ‫او عکاشه بن محصن بود رسول‬

‫«ا س لنتس ِم لن هه لم»‪( .‬تو ازآنانی‪).‬‬

‫! ب رای م ن ه م‬ ‫یک ی دیگ ر از اص حاب برخاس ت و گف ت‪ :‬ی ا رس ول‬

‫ﷺ فرمود‪:‬‬ ‫دعا کن تا از آنان باشم‪ .‬رسول‬

‫«سبقص ِب سها عکاشه»‪( .‬عکاشه از تو در آن پیشی گرفت)‪.‬‬

‫شاهد در این حدیش آن است که عکاشه بر خدا توکل داشت‪.‬‬

‫آی ا م ی دان ی ک ه چگون ه بای د توک ل کن ی آی ا م ی دان ی چ ه ط ور ب ه‬

‫ﷺ فرمود‪:‬‬ ‫گونه ای زندگی کنی که قلبت با خدا باشد رسول‬

‫ي توکلددددده»‪( .‬اگ ر ش ما ب ه درس تی ب ر‬

‫َّللاه سحددددد َّ‬
‫ي َّ‬‫ع ِلددددد ٌّ‬ ‫«لسد ل‬
‫ددددو انکدددددم تتدددددو کلدددددون س‬
‫خدا توکل کنید‪).‬‬

‫یعن ی چ ه ب ه درس تی و شایس تگی ب ر او توک ل کنی د ! یعن ی ب ا‬

‫اعضایت کار و تالش کنی در حالی که قلبت متصل پروردگار است‪:‬‬

‫َّللا عنددددددددددددده ر‪.‬ک‪ :‬العلدددددددددددددل‬

‫ّ‬ ‫‪ - 1‬ترمدددددددددددددذی‪ ،2٤۳۷ ،‬ابدددددددددددددن ماجددددددددددددده‪ ٤2۸٦ ،‬و احمدددددددددددددد‪ 21۸۰۰ ،‬از ابدددددددددددددی امامددددددددددددده ر‬
‫المتناهیه (‪)2/1۳٥٦‬‬

‫‪124‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ح‬ ‫ا ال َّ‬
‫طی سلر ت س لدهو ِخ سماصا ً سو ت س هرو ه‬ ‫ي توکله لرزقکم کما یس لر هز ه‬
‫َّللاه سح َّ‬
‫ي َّ‬ ‫«لس لو انکم تتو کلون س‬
‫ع ِل ٌّ‬
‫ب س‬
‫طانا ً»‪1.‬‬
‫ِ‬

‫(اگ ر ش ما آن ط ور ک ه شایس ته و س زاوار اس ت ب ر خ دا توک ل کنی د‬

‫ش ما را بس ان پرن ده ای ک ه ص ب گرس نه م ی رود و ش ب س یر ب ر م ی گ ردد‬
‫روزی می دهد‪).‬‬

‫ص بحگاهان بی دار م ی ش ودوچیزی ب رای خ وردن ن دارد و وقت ی ب از‬

‫یر‬ ‫بس‬ ‫ی رود وش‬ ‫نه م‬ ‫ب گرس‬ ‫ت‪« .‬ص‬ ‫یر اس‬ ‫کمش س‬ ‫ردد ش‬ ‫میگ‬
‫برمیگردد»‬

‫اکن ون بیای د ب ه ق رآن ک ه دررابط ه باتوک ل س خن میگوی د گ وش کن یم‬

‫درای ن می ان باچیزه ای ش گفت انگی زی مواج ه خ واهی ش د‪ .‬تم ام آی اتی ک ه‬
‫در رابط ه ب ا توک ل ص حبت میکن د اول از ص فات هللا تع الی س خن م ی‬
‫گوی د چ را ت ا ب ه ت و بگوی د بب ین ب ه چ ه کس ی توک ل کرده ای پ س قب ل از‬
‫یم وبزرگداش ت هللا تع الی ب ه چش م م ی خ ورد ت ا‬ ‫ه ر کلم ه ای توک ل تع‬
‫توک ل ک ردن را ب ه ت و بی اموزد زی را او مل ک جب ار قدرتمن د ب زر‬
‫ومالک الملک است‪.‬‬

‫ي ِ اسلَّدددددذِش ٰالیس همدددددوته سو‬

‫علسدددددى ا س لل سحددددد ّ‬
‫خداون د تب ارک وتع الی م ی فرمای د‪ « :‬سوت س سو َّكددددد لل س‬
‫(فرقان‪)٥۸/‬‬ ‫س ِبّ لح ِب سح لم ِد ِه »‬
‫س‬

‫(برکس ی توک ل ک ن ک ه همیش ه زن ده اس ت وهرگ ز نم ی می رد وحم د‬

‫وثنای اورا به جا آور‪).‬‬

‫بب ین هرگ اه اس می از توک ل ب رده م ی ش ود بزرگداش ت پروردگ ار‬

‫متع ال راب ه هم راه دارد‪« .‬ب ر کس ی توک ل ک ن ک ه همیش ه زن ده اس ت وهرگ ز‬
‫نم ی می رد » ای بیچ اره! آی ا ب ه مردگ ان توک ل م ی کن ی ام ا ب ه ذات ی ک ه زن ده‬

‫َّللا عنه‪.‬‬
‫‪ - 1‬ترمذی‪ ، 2۳٤٤ ،‬ابن ماجه‪ ٤1٦٤ ،‬و احمد‪ ، 2۰٥ ،‬از عمر بن خطاب رضی ّ‬

‫‪125‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اس ت ونم ی می رد‪ .‬توک ل نم ی کن ی ! ت و ب ه مردم ی ک ه همگ ی ج زو‬

‫مردگانن د متک ی م ی ش وی ام ابر زن ده ای ک ه ه یچ گ اه نم ی می رد توک ل‬
‫نم ی کن ی ! ب ه مفه وم ق رآن بنگ ر«برکس ی توک ل ک ن ک ه همیش ه زن ده اس ت‬
‫وهرگز نمی میرد وحمد وثنای اورا به جا آور »‬

‫ان و‬ ‫ردگی ت‬ ‫تان افس‬ ‫ان آموزش‬ ‫کالتتان قلبهایت‬ ‫رادرانم! مش‬ ‫ب‬
‫پناهن دگیتان ب ه ج ز خ دا ب ه چ ه کس ی اس ت ! ب ه دنب ال بش ر هس تید فالن ی‬
‫م را دری اب! م ن غمگ ین و درمان ده ام! فالن ی ب ه دادم ب رس! م ن میترس م!‬
‫من مشکلی دارم!‬

‫خداون دا! ب ه فری ادم ب رس! ل ی پادش اه پادش اهان! ی اری ام ده وای‬
‫زن ده! کمک م ک ن‪ .‬ب ه هم ین خ اطر وقت ی ک اری ب ر رس ول هللا (ص) س خت‬
‫م ی آم د و از مس اله ای نگ ران و وحش ت زده م ی ش د ای ن دع ا را بس یار‬
‫تکرارمی نمود‪.‬‬

‫یث»‪( 1‬ای زن ده! ای پابرج ا! ب ا لط ر‬ ‫ي یسدددددا قسیُّدددددو هم برحمتدددددص ا س ل‬

‫سدددددت س ِ ه‬ ‫«یسدددددا سحددددد ُّ‬
‫ورحمتت مرا یاری کن‪).‬‬

‫توکل کن!‬

‫هللا ‪ -‬تبارک وتعالی ‪ -‬می فرماید‪:‬‬

‫(توبه ‪)12۹/‬‬ ‫ب ا س للعس لر ِش ا س للعس ِظ ِ‬

‫یم »‬ ‫َّللاه ٰال ِإ ٰل سه ِإال ٰ هه سو س‬
‫علس لی ِه ت س سو َّك للته سو هه سو سر ُّ‬ ‫ي سٰ‬ ‫«فس ِإ لن ت س سولَّ لوا فسقه لل سح ل‬
‫س ِب س‬

‫(اگ ر آن ان روی بگردانن دبگو‪ :‬خ دا م را ک افی اس ت جزاومعب ودی‬

‫نیس ت ب ه او دلبس ته ام و کاره ایم را ب دو واگ ذار ک رده ام ص احب ع رش‬
‫اس ت پ س آی ا ب ه او‬ ‫اس ت‪ ).‬چ را زی را اوص احب ع رش ب زر‬ ‫ب زر‬
‫توکل می کنی یا نه‬

‫‪ ۳٥2٤- 1‬و نسایی ‪ ،‬در «الکبری»‬

‫‪126‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هللا تعالی می فرماید‪:‬‬

‫(مزمل ‪)۹/‬‬ ‫ب ٰال ِإ ٰلهس ِإال ٰ هه سو فسات َّ ِخ لذهه سو ِكیالً»‬

‫ا سو ا س لل سم ل ِر ِ‬
‫ب ا س لل سمش ِلر ِ‬
‫« سر ُّ‬

‫(هللا خداون دگار مغ رب ومش ر اس ت ج ز اومعب ودی نیس ت پ س تنه ا‬

‫اورا به عنوان وکیل کارسازبرگزین)‬

‫را او‬ ‫ی زی‬ ‫ی کن‬ ‫اب م‬ ‫ل انتخ‬ ‫وان وکی‬ ‫ه عن‬ ‫را اورا ب‬ ‫چ‬
‫پروردگارمشر ومغرب است و همه چیز در دست اوست‪.‬‬

‫علس لیدددددد ِه ت س سو َّک للنسددددددا» (ملددددددص‪( )2۹/‬بگ و‪ :‬او خ دای‬

‫دددددرحل سم هن آ سمنَّددددددا ِبدددددد ِه سو س‬ ‫«قهدددددد لل ههد س‬
‫دددددو الد س‬
‫بخشایش گر و مهربان است بدو ایمان آورده ایم و بدو توکل کرده ایم‪).‬‬

‫چ را زی را او مهرب ان و بخش ایش گریس ت ک ه همیش ه م ارا ب ه س وی‬

‫خی ر و نیک ی س و م ی ده د ب ه هم ین خ اطر خ ودش را رحم ان نامی د‬
‫چ ون رحم ان ب ه بن دگانش رح م م ی کن د ب ه هم ین دلی ل ت و ب ه رحم ان توک ل‬
‫م ی کن ی «بگ و‪ :‬او خ دای بخش ایش گ ر و مهرب ان اس ت ب دو ایم ان آورده‬
‫ایم و بدو توکل کرده ایم‪».‬‬

‫علسددددددی ا لل سع ِزیدددددد ِز الد َّ‬

‫دددددر ِحی ِم‪.‬‬ ‫خداون د ‪-‬تب ارک و تع الی‪ -‬م ی فرمای د‪ « :‬سو ت س سو َّکدددددد لل س‬
‫(شعرا ‪)21۹-21۷‬‬ ‫اجدی سن»‬
‫س ِ‬ ‫ک ِحی سن تسقهو هم‪ .‬سو تسقسلُّبس س‬
‫ص فی ال َّ‬ ‫الس ِذی یس سرا س‬

‫ب ر خ دای چی ره و مهرب ان توک ل ک ن آن خ دایی ک ه ت و را م ی بین د و‬

‫بدان گاه که بر می خیزی و در میان سجده کنندگان حرکت می کنی‪.‬‬

‫ب ه چ ه کس ی توک ل م ی کن ی ب ه آن قدرتمن د مهرب ان اوس ت ک ه بای د‬

‫ب ر او توک ل کن ی چ ون اوس ت ک ه ی اری بخ ش اس ت ب رادران! آی ا مع انی‬
‫قرآنی را مالح ه نمودید‬

‫اموزیم‬ ‫لم بی‬ ‫ه وس‬ ‫لی هللا علی‬ ‫ول هللا ص‬ ‫ل را از رس‬ ‫ا توک‬ ‫دت‬ ‫بیایی‬
‫هنگ امی ک ه او ب ه پس ر بچ ه ای ده دوازده س اله توک ل ک ردن را م ی‬

‫‪127‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫آموخ ت در ح الی ک ه در می ان م ا کس انی هس تند ک ه شص ت هفت اد س اله ان د‬

‫ول ی چی زی از توک ل نم ی دانن د و ش اید ا ن کس انی باش ند ک ه مف اهیم و‬
‫برداش ت ه ایی را ک ه ام روز در رابط ه ب ا توک ل گفت ه م ی ش ود ب رای اول ین‬
‫ب ار م ی ش نوند در ح الی ک ه رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم توک ل را ب ه‬
‫بچه ای ده ساله ای می آموزد‪.‬‬

‫عب دهللا ب ن عب اس ‪ -‬رض ی هللا عنهم ا‪ -‬گوی د ‪ :‬م ن پس ر بچ ه ای ب ودم‬

‫که رسول هللا صلی هللا علیه وسلم به من فرمود ‪:‬‬

‫َّللا ت س ِجددددددد لدهه‬ ‫َّللا یحفظدددددددص احل فسد ِ‬

‫ددددددظ َّ س‬ ‫ددددددال هم إِ ِنّدددددددي اعلمدددددددص کلمدددددددات احل فسد ِ‬
‫ددددددظ َّ س‬ ‫«یسدددددددا هد س‬
‫ددددددام سوا لعلسددددددد لم ا س َّن ا ل ه َّمدددددددةس‬ ‫سدددددددتسعس لنتس فسا ل‬
‫سدددددددت س ِع لن بِد َّ ِ‬ ‫سدددددددأ س ِل َّ س‬
‫َّللا سو إِ سذا ا ل‬ ‫سدددددددأ س للتس فسا ل‬
‫تجاهدددددددص إِ سذا س‬
‫ي ا س لن ینفعددددوک بِشسدددد لي لسدددد لم ینفعددددوک اسنسددددا بِشسدددد لي قسدددد لد کتبدددده َّ ِ‬
‫َّللا لددددص‬ ‫علسدددد َّ‬ ‫لس ل‬
‫ددددو اجل ت س سمعسددددتل س‬
‫َّللا‬ ‫شددددد لي لسددددد لم یضدددددروک اسنسدددددا بِ س‬
‫شددددد لي قسددددد لد کتبددددده َّ ِ‬ ‫ي ا س لن یضدددددروک بِ س‬
‫علسددددد َّ‬
‫ولدددددو اجل ت س سمعهدددددوا س‬
‫»‪1‬‬
‫علیص هر ِف سعتل ا ل س لق سال هم سو سجفَّتل ا س لل ه‬
‫ص هح ِ‬

‫(پس رجان !م ن چن د کلم ه ب ه ت و م ی آم وزم ‪).‬بب ین چگون ه ای ن مف اهیم‬

‫را درون پس ر بچ ه ای ده س اله غ رس م ی کن د ‪( :‬پس ر ج ان !م ن س خنانی‬
‫را ب ه ت و م ی آم وزم ‪ :‬هم واره ف رامین هللا را رعای ت ک ن ت ا او نی ز ت و را‬
‫کن د ‪).‬ب ه ای ن توک ل بنگری د از درون قلب ت هم واره ب ه ی اد خ دا ب اش‬ ‫حف‬
‫م ی‬ ‫خداون د در ط ول زن دگی ودربهش ت ودرآخ رت ت و راحف‬ ‫و در ع و‬
‫کن د‬ ‫نمای د (هم واره ف رامین هللا را رعای ت ک ن ت ا او نی ز ت و را حف‬
‫ت‬ ‫واهی یاف‬ ‫ارت خ‬ ‫واره او را در کن‬ ‫ن و هم‬ ‫تک‬ ‫رامین هللا را رعای‬ ‫ف‬
‫داش ته باش ید ول ی ای ن ح دیش بای د در‬ ‫‪).‬ب رادران ! ش اید ای ن ح دیش را حف‬
‫قل ب هایت ان رس و کن د ‪( :‬هم واره ف رامین هللا را رعای ت ک ن ت ا اونی ز ت و‬
‫ارت‬ ‫واره او را در کن‬ ‫ن هم‬ ‫تک‬ ‫رامین هللا را رعای‬ ‫د ف‬ ‫کن‬ ‫را حف‬
‫خ واهی یاف ت وقت ی تقاض ا م ی کن ی از خ دا بخ واه وقت ی ی اری م ی‬

‫‪ - 1‬ترمذی ‪ 2۵1۶ ،‬و احمد ‪2۶۶۴ ،‬از ابن عباس رضی هللا عنه‬

‫‪128‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫خ واهی از خ دا ی اری ج وی ب دان اگ ر هم ه ی ام ت جم ع ش وند ت ا منفعت ی‬

‫ب ه ت و رس انند نم ی توانن د مگ ر آن چ ه خداون د برای ت نوش ته اس ت‪).‬آیا یق ین‬
‫را دی دی !توک ل را دی دی !اگ ر تم ام ش هر دس ت ب ه دس ت ه م دهن د ت ا ده‬
‫توم ان ب ه ت و بدهن د‪.‬هرگز نخواهن د توانس ت مگ ر در ص ورتی ک ه خداون د‬
‫آن را برای ت نوش ته باش د ‪(.‬واگرتم ام ام ت جم ع ش وند ت ا ض رری ب ه ت و‬
‫برس انند نم ی توانن د مگ ر آن چ ه خداون د برای ت نوش ته ش ده باش د قل م ه ا‬
‫برداش ته ش د و نام ه ه ای اعم ال خش ک گردی د‪ .‬قل م ه ا برداش ته ش د و دیگ ر‬
‫ه یچ چی ز ت ازه ای نوش ته نمیش ود و ج وهر برنام ه اعم ال خش ک ش د پ س‬
‫آنچ ه نوش ته ش ده هرگ ز پ اک نمیش ود ‪ .‬چ ه کس ی چن ین یقین ی دارد چ ه‬
‫کسی این گونه زندگی میکند چه اتفاقی برایم خواهم افتاد‬

‫ت ا زم انی ک ه م ن متص ل ب ه پروردگ ارم و اش تباهی نک ردم چ ه کس ی‬

‫میتوان د ب ه م ن آس یبی برس اند اگ ر اتف اقی ب رایم افت اد ب رایم مق در ش ده و‬
‫م ی بایس ت ای ن اتف ا م ی افت د و م ن هم ین االن میم ردم اگ ر چن ین ب ود‪.‬‬
‫چن ان میش دی وج ود ن دارد « هم واره ف رامین هللا را رعای ت ک ن ت ا او نی ز‬
‫کن د ف رامین هللا را رعای ت ک ن هم واره او در کن ارت خ واهی‬ ‫ت و را حف‬
‫یاف ت وقت ی تقاض ا م ی کن ی از خ دا بخ واه وقت ی ی اری میخ واهی از‬
‫خ دا ی اری ج وی ب دان اگ ر هم ه ی ام ت جم ع ش وند ت ا منفعت ی ب ه ت و‬
‫رس انند نم ی توانن د مگ ر آنچ ه خداون د برای ت نوش ته اس ت ‪ .‬و اگ ر تم ام‬
‫ام ت جم ع ش وند ت ا ض رری ب ه ت و برس انند نمیتوانن د مگ ر آنچ ه خداون د‬
‫برایت نوشته باشد قلم ها برداشته شد و نامه ها خشک گردید »‬

‫اکن ون ب ه دع ای اس تخاره بنگ ر ک ه اوج توک ل ب ر هللا تع الی اس ت و ب ه‬

‫هم ین خ اطر رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ب ه م ا م ی آم وزد ک ه درهم ه ی‬
‫امورزن دگیمان اس تخاره کن یم ‪.‬آی ا درای ن ش رکت ک ارکنم ی ا ن ه ب ا ای ن‬
‫دخت رازدواج ک نم ی ا ب اآن یکی ب ه س فر ب روم ی ا ن ه ای ن ک اال را بخ رم ی ا ن ه‬
‫به دعای استخاره توجه کن و توکل موجود در آن را ببین ‪:‬‬

‫‪129‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫سددددددأسله س ِمد ل‬
‫دددددن فس ل‬
‫ضدددددد ِل س‬ ‫سددددددت س لقد هِر س بِقهددددددد سلرتِ س ‪ ،‬سوا س ل‬
‫سددددددت س ِخی هلر س بِ ِع لل ِمدددددد س ‪ ،‬سوا س ل‬
‫(اللَّ ههدددددد َّم إِ ِنّدددددد لي ا س ل‬
‫ب‪ ،‬اللَّ ههددددد َّم ِإ لن‬
‫ددددو ِ‬ ‫ا لل سع ِظدددددی ِلم‪ ،‬فس ِإنَّددددد س ت س لقدددددد هِر سوالس ا س لقدددددد هِر‪ ،‬سوت س لعلسددددد هم سوالس ا س لعلسددددد هم‪ ،‬سوا س لندددددتس س‬
‫عدددددالَّ هم ا لل هیهد ل‬
‫شددددد لي‬‫سددددد ِ ّم لي سحا سجتسدددددـهه ـ سخ لیدددددر ِلددددد لي ِفددددد لي ِد لی ِندددددـ لي سو سم سعا ِ‬ ‫هك لندددددتس ت س لعلسددددد هم ا س َّن سهدددددـ سذا ا س لمد س‬
‫ددددر ـ سویه س‬
‫دددرهه ِلدددد لي ثهدددد َّم بسد ِ‬
‫دددار ل ِلدددد لي‬ ‫سد ل‬ ‫آج ِلدددد ِه فس ل‬
‫اقددددد لِرهه ِلدددد لي سویس ِ ّ‬ ‫دددر لش ـ ا س لو قسددددا سل‪ :‬ع ِ‬
‫ساج ِلدددد ِه سو ِ‬ ‫سوعساقِبسددددـ ِة ا س لمد ِ‬
‫دددددر ِلدددددد لي فِددددددي دِینِددددددي سو معاشددددددیو عساقِبسدددددد ِة‬
‫شد ٌّ‬ ‫فِ لیدددددد ِه‪ ،‬سو ِإ لن هك لنددددددتس ت س لعلسدددددد هم ا س َّن سهدددددد سذا ا س لمد س‬
‫دددددر س‬
‫سدددددان ثهددددد َّم ا س لر ِضدددددنِي‬
‫لدددددث ك س‬ ‫اقدددددد لهر ِلدددددي ا لل سخی س‬
‫لدددددر سحی ه‬ ‫لدددددر لفنِي س‬
‫ع لندددددهه سو ل‬ ‫ي سواص ِ‬ ‫امریفأصدددددرفه سنِددددد ٌّ‬
‫به»‪1‬‬
‫ِِ‬

‫پروردگ ارا م ن ازعل م وآگاهی ت ازتوطل ب خیرم ی نم ایم وازق درتت‬

‫تارم؛زیراتو‬ ‫و اس‬ ‫ت راخ‬ ‫ش بزرگ‬ ‫ل وبخش‬ ‫واهم وفض‬ ‫یخ‬ ‫ونیرو م‬ ‫ازت‬
‫توان ایی و م ن ن اتوانم تواگ اهی وم ن ن ا آگ اهم وت و دانن ده ی غی ب ه ا هس تی‬
‫خداوندا!اگرمی دانی ک اینکار_ک ارش ران ام ب رد_ب نف ع دی ن وزن دگی و‬
‫س رانجام ک ارم اس ت پ س ان راب رایم مقدرس از وان را اس ان بگ ردان وس پس‬
‫ب ه ان برک ت ب ده واگ ر می دانی ک ه ای ن ام ر ب ه ض رر دی ن وزن دگی‬
‫وس رانجام ک ارم اس ت پ س ان را ازم ن دور ک ن وم رااز ان منص رر‬
‫بگ ردان وخی رو نیک ی راهرج ا ک ه ب ود ب رایم مق در س از س پس م را ازان‬
‫راضی کن‪.‬‬

‫اییش‬ ‫ت وزیب‬ ‫ه اس‬ ‫تخاره نهفت‬ ‫ای اس‬ ‫الی دردع‬ ‫ل ب هللا تع‬ ‫اوج توک‬
‫انجاس ت ک ت ه اختی ار پروردگارعزوج ل را ج ایگزین اختی ار خ ودت ک رده‬
‫ومیگ ویی ‪：‬پروردگ ارا م ن درزن دگی ام ه یچ اختی اری ن دارم پ س ت و ای‬
‫ان‬ ‫ردم توکلش‬ ‫ورکن!عده ای ازم‬ ‫اب کن‪.‬تص‬ ‫رام انتخ‬ ‫اهان ب‬ ‫اه پادش‬ ‫پادش‬
‫ض عیر اس ت اس تختره میکن د درح الی ک ه میدان د چ کارخواه د ک رد‬
‫اس تخاره بای د بگون ه ای باش د ک ه ب ه هنگ ام نمازاس تخاره انتخ اب هللا تع الی‬
‫رابراختی ار خ ودت برگزین ی ام ا ث واب کس ی ک اس تخاره میکن د خی رو‬
‫برک ت اس ت‪.‬یابرای ازدواج ب افالن دخت ر اس تخاره میکن ی ی ان اق دامات‬

‫‪ - 1‬بخاری‪11۶۶ ,‬و احمد‪1۴2۹۷‬ازجابر رضی هللا عنه‬

‫‪130‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫الزم راانج ام ب ده چ ون اس تخاره ازاس باب هس ت وقت ی م ن نم از اس تخاره‬

‫ر بم انم تااتف اقی بیفت د ازاس باب اس تفاده‬ ‫میخ انم معن ایش ای ن ن یس ک منت‬
‫ک ن ب خاس تگاری ب رو م دارک الزم ب رای ک ار رابفرس ت دررابط ه‬
‫باخاس تگار پ رس وج و ک ن دررابط ه ب ا ش غل تحقی ق ک ن س پس چ ه‬
‫ل‬ ‫ن ازافض‬ ‫س ای‬ ‫تپ‬ ‫و رف‬ ‫انی جل‬ ‫ه اس‬ ‫دامات ب‬ ‫ود اگراین اق‬ ‫میش‬
‫پروردگاراس ت نتیج ه اس تخاره ان اس ت ک ای ن ام ر اس ان گ ردد ومتوق ر‬
‫ش دن ای ن ام ر نی ز نتیج ه اس تخاره ان اس ت چ ون اس تخاره چی زی ج ز‬
‫خی ر وخ وبی نیس ت ب هم ین خ اطر س عی ک ن خواس ته وانتخ اب شخص ی‬
‫راهنگ ام اس تخاره نادی ده بگی ری خ دایا!من ه یچ اختی اری ن دارم توهرچ ه‬
‫میخاهی برایم انتخاب کن‪.‬‬

‫تم ام دعاه ای رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ازاذکارروزان ه گرفت ه‬

‫تاش بانه برمفه وم توک ل تاکی د دارد هنگ امی ک ازخان ه بی رون م ی روی‬
‫میگویی‬

‫»‪1‬‬ ‫َّللاه الحول سو سالقس لوهه االبا‬

‫ي َّ‬‫ع ِل ٌّ‬
‫َّللا توکلت س‬
‫س ِم َّ ِ‬
‫« ِب ل‬

‫(ب ه ن ام هللا توک ل ک ردم ب رهللا ه یچ بازدارن ده ای وه یچ نی رو دهن ده‬

‫ای جز هللا وجود ندارد)‪.‬‬

‫ت و براوتوک ل ک رده ای چ را وقت ی ازخان ه بی رون می روی ای ن ک اررا‬

‫ه ت و زن دگی رااغ ازمیکنی خ دایا هرچ ه‬ ‫انج ام می دهی زیراازاین لح‬
‫میخ واهی ب رایم انتخ اب ک ن وهرک اری ک ه میخ واهی ب رایم انج ام ب ده چ ون‬
‫م ن برت و توک ل ک رده ام و قل بم را دراختیارت ام ت و ق راردادم ب ای ن توک ل‬
‫ی‬ ‫ل میکن‬ ‫د توتوک‬ ‫دا خواهدش‬ ‫ت از توج‬ ‫روی روح‬ ‫واب می‬ ‫ر!ب خ‬ ‫بنگ‬
‫ته‬ ‫ربربالین گذاش‬ ‫تس‬ ‫وی راس‬ ‫تی برپهل‬ ‫و هس‬ ‫الی ک باوض‬ ‫درح‬
‫ومیگویی‪：‬‬

‫‪ - 1‬احمد ‪۴۷۳‬ازعثمان رضی هللا عنه‪ ,‬ابوداوود‪۵۰۹۵ ,‬وترمذی‪۳۴2۶‬ازانس رضی هللا عنه‬

‫‪131‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ض لعت سج لنبِي سو بص ا س لرفسعههه » پروردگارا!بانام تو سربربالین گذاشته وبانام‬

‫« باسمص سر ِبّي سو س‬
‫تو ان رابلند میکنم‪.‬‬

‫ب ه توک ل بنگر‪.‬ب ااذن واراده ت و پهل ویم راب رزمین میگ ذارم و فق ط‬
‫بااجازه توان را از زمین برمیدارم‪：‬‬

‫ار سح لم سها سوا س َّن ا س لر س‬

‫س للت س سها‬ ‫ض لعت سج لن ِبي وبص ا س لرفسعههه فس ِإ لن امسکت نس لف ِ‬
‫سي فس ل‬ ‫« باسمص سر ِبّي سو س‬
‫» ‪1.‬‬ ‫صا ِل ِح س‬
‫ین‬ ‫فساحل فس لظ سها ِب سما تسحل فس ه‬
‫ظ ِب ِه عبادک ال َّ‬

‫(پروردگ ارا بان ام ت و پهل ویم را روی زم ین میگ ذارم وبان ام ت و ان را‬
‫برم ی دارم اگ ر روح م را گرفت ی ان رابی امرز واگ ر ان راره ا ک ردی ب ا‬
‫انچه بندگان صالحت را حف میکنی محفو بدار‪).‬‬

‫بهم ین خ اطر رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ب م ا م ی ام وزد‬

‫وازتوک ل برغیرخ داوفالن ش خص من ع می دارد‪.‬ولی اگ ر چ اره ای نب ود‬
‫چن ین میگ وییم ‪：‬ب ه خ دا توک ل میک نم س پس ب فالن ی ؛برخ ی ازم ردم‬
‫میگون د ‪：‬م ن بخ دا و فالن ی توک ل میک نم ای ن اش تباه اس ت درس ت ای ن‬
‫اس ت ک ه بگ ویی اول ب خ دا توک ل میک نم س پس ب ه ت و بای د می ان اطمین ان‬
‫توک ل واعتم اد ب خ دا و اطمین ان توک ل واعتم اد ب م ردم تف اوت قای ل‬
‫شوی‪.‬چون اولی مثل دومی نیست اول خداوند عزووجل است‪.‬‬

‫بیایی د ت اهم وغ م هایم ان را ب ه خداون د واگ ذارنماییم وهم ه چی ز راب ه‬

‫خداون د بس پاریم و ق رارداد وکال ت ببن دیم مث ل ی ک پس ر بچ ه ی ض عیر‬
‫ورد ازار‬ ‫دکم‬ ‫ود میدان‬ ‫تباهی میش‬ ‫ب اش‬ ‫وچکی ک مرتک‬ ‫ربچه ی ک‬ ‫پس‬
‫قرارخواه د گرف ت یاهمس ایه یاش خص دیگ ری اورا اذی ت خواه د ک رد ب ه‬
‫پ درش پن اه میب رد و میگوی د ‪：‬ک اری بک ن کمک م ک ن ت وهم مث ل ای ن‬
‫پس ربچه ض عیر ک ب پ درش پن اه ب رده ومطمع ن اس ت اورا ب ه ش ر وب دی‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪۶۳2۰‬و مسلم ‪2۷1۴‬از ابی هریره رضی هللا عنه‬

‫‪132‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫نم ی س پارد رو وقلب ت را ب خدابس پار‪.‬ایا ممک ن اس ت پ دری ب ااراده ی‬

‫خویش فرزندش را ب هالکت برساند پس چ رسد به آن‬

‫دانن ده ی غی ب ه ا آن دان ای حک یم آی ا خداون د(عزوجل)تو را ب ه‬

‫هالکت و نابودی می افکند !در همه ی امور به او توکل کن‪.‬‬

‫یک ی از ت ابعین گوی د‪(：‬از فای ده رس اندن خ ودم ناامی د ش دم چگون ه‬

‫از منفعت رساندن دیگران به خودم ناامید نگردم)آیا این درست یا نه‬

‫اگ ر خ ودم نت وانم ب ه خ ودم منفعت ی برس انم آی ا دیگ ری میتوان د منفعت ی‬
‫را ب رایم ب ه ارمغ ان آورد (از خ دا ب رای دیگ ران طلبی دم چگون ه از خ دا‬
‫برای خودم نطلبم )‬

‫م ن م ی گ ویم‪：‬وقت ی نگ ران کس ی باش م م ی گ ویم‪：‬پروردگارا!ب ه‬

‫فالن ی ک ه غ ر در مش کالت اس ت رح م کن‪.‬پ س دع ا ک ردن ب ه درگ اه‬
‫خداوند برای خودم اولی تر است‪.‬‬

‫ب ه هم ین جه ت یک ی از نش انه ه ای توک ل آن اس ت ک ه پ س از برنام ه‬

‫ری زی خ ودت را از ه م و غ م خ ا راح ت کن ی برنام ه ری زی ب رای آین ده ب ا‬
‫توک ل ه یچ مخ الفتی ن دارد چ ون برنام ه ری زی اوج توک ل اس ت‪.‬زیرا‬
‫ر م ی گرف ت و‬ ‫رس ول هللا(ص لی هللا علی ه وس لم)برنامه ه ایی را در ن‬
‫یوس ر(علیه الس الم)نیز جه ت از ب ین ب ردن بح ران اقتص ادی مص ر ک ه‬
‫ب دان دچ ار ب ود برنام ه ای پ انزده س اله ریخ ت‪.‬او در رابط ه ب ا مس أله ای‬
‫برنام ه ری زی م ی کن د ک ه ه یچ تعارض ی ب ا توک ل ن دارد ام ا آن چ ه در ای ن‬
‫ام ر مخ الر توک ل اس ت آن اس ت ک ه هم واره نگ ران و پریش ان خ اطر‬
‫بم انی‪.‬این عط ا س خن زیب ایی دارد‪(：‬نفس ت را پ س از ت دبیر و چ اره‬
‫اندیش ی از هرگون ه غ م و پریش انی راح ت کن)خ ودت را پ س از برنام ه‬
‫ری زی از هرگون ه آش فتگی و اض طراب راح ت ک ن (خ ودت را ب ه چی زی‬
‫ک ه خداون د مس ؤولیتش را ب ه ج ای ت و ب ر عه ده گرفت ه اس ت مش غول‬

‫‪133‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫مس از‪).‬آیا ای ن درس ت نیس ت چرا خ ودت را ب ه چیزب ه ک ه خداون د آن را‬

‫ؤولیت‬ ‫د(عز و جل)مس‬ ‫ی خداون‬ ‫غول میکن‬ ‫ت مش‬ ‫ه اس‬ ‫ده گرفت‬ ‫برعه‬
‫رس یدگی و تص حی اوض اع و احول ت را برعه ده خواه د گرف ت ول ی ت و‬
‫بای د ب ه او توک ل کن ی توکل ت را ب ه م ا نش ان ب ده و بب ین خداون د ب ا ت و چ ه‬
‫خواهد کرد‪.‬‬

‫س سما‬ ‫میخواهیم در رز و روزی به خداوند توکل کنیم هللا می فرماید‪«：‬فس سو سر ّ ِ‬

‫ب ال َّ‬
‫نطقه س‬
‫ن»(ذاریات‪.)2۳_۳۳/‬‬ ‫تس ِ‬ ‫ي ِ ّمثل سل سما اسنَّ هك لم‬
‫سواالس لر ِ انَّهه لس سح ُّ‬

‫(ب ه خ دای آس مان و زم ین س وگند ک ه رس تاخیز ح ق اس ت درس ت‬

‫همانگونه که شما سخن میگویید‪).‬‬

‫ب ه خ دا قس م گ اهی خداون د روزی ی ک س ال را ی ک ماه ه میفرس تد و‬

‫یم‬ ‫روز را در ن‬ ‫تد و روزی ام‬ ‫ی فرس‬ ‫ک روز م‬ ‫اه را در ی‬ ‫کم‬ ‫روزی ی‬
‫س اعت م ی فرس تد در ح الی ک ه ت و در ط ول س ال ب ه فک ر چی زی هس تی ک ه‬
‫خداون د آن را ب ه عه ده گرفت ه اس ت و ب االخره ب ه ت و خواه د رس ید پ س‬
‫ذهن ت را ب ه چی زی ک ه ب ه آن احتی اج داری(عب ادت) مش غول بک ن‪.‬او‬
‫روزی ت و را ب ه عه ده گرفت ه اس ت و ب ه ت و دس تور میده د ک ه عب ادت کن ی‬
‫ول ی ت و خ ودت را ب ه آن چ ه خداون د ب ر عه ده گرفت ه اس ت مش غول س اخته‬
‫ای و آن چه را به تو فرمان داده است رها میکنی‪.‬‬

‫گ اهی اوق ات ‪ -‬ت اجران از ای ن ام ر آگاهن د ‪ -‬شخص ی در ط ول س ال‬

‫ک ار نم ی کن د و خداون د در ی ک ن یم س اعت معامل ه ی خری د و فروش ی را‬
‫ب رایش م ی فرس تد او ی ک س ال کام ل از خداون د درخواس ت روزی م ی‬
‫ک ن از ص ب ت ا عص ر س ر ک ارش اس ت وقت ی میخواه د ش بانگاه مح ل‬
‫ک ارش را ت رک کن د خداون د روزی اش را م ی فرس تد پ س گ اهی اوق ات‬
‫خداون د روزی ی ک س ال را دری ک س اعت م ی فرس تد بای د ب ه ای ن س خنان‬
‫یقین داشته باشیم‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫اصالح قلبها‬
‫اسجلهها»‪1‬‬
‫ث سی هدنسا ِجبِ ِری هل فِي سروعِ النَّبِي ان نسفسا ً لسن تسموتس حتَّي تستکمل ِر لزقس سها سو س س‬
‫«نسفس س‬

‫(جبری ل ب ه دل رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ان داخت ک ه ه یچ نفس ی نم ی‬

‫میرد تا زمانی که روزی واجلش را کامل کند)‪.‬‬

‫ش ما از چ ه هراس انید !به خ اطر روزیت ان م ی ترس ید !چرا ب ه‬

‫خ اطر روزی م ی ترس ید روزی ش ما ب ه عه ده ی خداون د اس ت رز‬
‫وروزی هری ک از ش ما نوش ته ش ده اس ت پ س چ را ب ه خ اطر آن م ی‬
‫ترس یدونگرانید ت و خ دا را عب ادت ک ن وب دون ه یچ نگران ی ب ه ک ارت ادام ه‬
‫ب ده ب دون ای ن ک ه ه م وغ م ه ای دنی ا را ب دوش بکش ی‪《:‬ه یچ نفس ی ب دون‬
‫اتم ام روزی واجل ش نم ی می رد》حت ی در رابط ه ب ا اجل ت نت رس ت ا‬
‫زم انی ک ه هم ه ی فرص ت های ت را ب ه اتم ام نرس اندی نم ی می ری چ ون‬
‫ر گرفت ه وتعی ین ک رده‬ ‫ت و در روزی خ واهی م رد ک ه خداون د برای ت در ن‬
‫اس ت پ س امک ان ن دارد ک ه ب دون اتم ام قس متی از عم رت‪-‬هم ان گون ه ک ه م ا‬
‫می گوییم‪-‬بمیری باید این سخنان را درک کنی وبفهمی‪.‬‬

‫داس تانی بس یار مش هور وزیب ا در ای ن رابط ه آم ده اس ت‪ :‬ر یس‬

‫م اموران در براب ر معتص م خلیف ه ی مس لمانان ایس تاده ب ود وشخص ی در‬
‫زن دان ب ود گفتن د‪ :‬آی ا فالن ی را ی ه خ اطر داری معتص م گف ت‪ :‬بل ه کاغ ذی‬
‫ب ه م ن بدهی د وب رای ر یس م اموران نوش ت‪ :‬ب ه دار آویخت ه ش ود‪-‬یعن ی‬
‫کس ی ک ه در زن دان اس ت‪-‬ر یس م اموران کاغ ذ را گرف ت وآن م رد را ب رد‬
‫ه‬ ‫ه دار آویخت‬ ‫تم ب‬ ‫دوگفت‪ :‬نوش‬ ‫مگین ش‬ ‫یار خش‬ ‫م بس‬ ‫رد معتص‬ ‫وآزاد ک‬
‫اهی‬ ‫ذ نگ‬ ‫ه کاغ‬ ‫ود‪.‬وقتی ب‬ ‫تی آزاد ش‬ ‫ه ای امیرالمومنین!نوش‬ ‫ود‪.‬گفت‪ :‬ن‬ ‫ش‬
‫ان داخت دی د نوش ته ش ده‪ :‬آزاد ش ود‪.‬گفت‪ :‬کاغ ذ را ب ه م ن ب ده و دوب اره‬
‫نوش ت‪ :‬ب ه دار آویخت ه ش ود‪.‬ر یس م اموران کاغ ذ را گرف ت وب ه زن دان‬
‫راچنین‬ ‫دوگفت‪ :‬چ‬ ‫بانی ش‬ ‫تر عص‬ ‫م بیش‬ ‫دانی را آزاد کردمعتص‬ ‫ت وزن‬ ‫رف‬

‫‪ - 1‬دار قطندددددددددددی در 《العلدددددددددددل》‪۸۷٥،‬وقضددددددددددداعی در《مسندالشدددددددددددهاب》‪11٥1،‬از ابدددددددددددن مسدددددددددددعود رضدددددددددددی هللا عنددددددددددده‬

‫ر‪.‬ک‪ :‬کش الخفا (‪.)1،1٥٥/2٦۸‬‬

‫‪135‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫دت‬ ‫بش ش‬ ‫م وغض‬ ‫تید آزاد شود‪.‬خش‬ ‫ت‪ :‬ای امیرالمومنین!نوش‬ ‫کردی گف‬
‫گرف ت ونوش ت‪ :‬ب ه خ دا بای د ب ه دار آویخت ه ش ود‪.‬ر یس م اموران ب ه زن دان‬
‫رف ت وب رای ب ار س وم آن م رد را آزاد ک رد معتص م ب یش از پ یش‬
‫خش مگین ش د‪.‬ر یس م اموران گف ت‪ :‬ای امیرالم ومنین!ببین نوش ته ش ده‪ :‬ب ه‬
‫خ دا بای د آزاد ش ود‪.‬این ج ا معتص م گف ت‪ :‬بل ه بل ه آزاد م ی ش ود وقت ی‬
‫خداوند بخواهد کسی را آزاد کند معتصم نمی تواند او را به دار بیاویزد‪.‬‬

‫پ س وکی ل اس ت ک ه تواناس ت وت و از آن او هستی‪.‬س بحان هللا!از‬

‫چه می ترسی تو در تمام زندگی ات از آن هللا تعالی هستی‪.‬‬

‫م ی‬ ‫بس یاری از زن ان از داش تن همس رانی متس لط وزورگ و رن‬

‫برن د ای ن آی ه رابب ین‪-‬س بحان هللا‪-‬گ ویی در س وره ی ط ال ب ه خ اطر زن ان‬
‫نازل شده است چرا در سوره ی طال ‪:‬‬

‫(وه ر ک س برخ دا توک ل کن د خ دا‬ ‫(طددددالا‪.)۳/‬‬ ‫َّللا فس ههددددو »‬

‫علسددددى س ٰ ِ‬ ‫« سو سم ل‬
‫ددددن یست س سوكَّدددد لل س‬
‫او را کافی است‪).‬‬

‫تم ام ای ن س وره در رابط ه ب ا ط ال س خن م ی گوی د وای ن آی ه در وس ط‬

‫م ی بری!ب ه خ دا توک ل‬ ‫ق رار دارد ای خ واهری ک ه از چن ین ش وهری رن‬
‫ک ن گرفتاری ت را ب ه خ دا بس پار ای ش وهری ک ه از دس ت همس رت رن‬
‫م ی بری!گرفتاری ت را ب ه خ دا واگ ذار ک ن‪« :‬ه رکس برخ دا توک ل کن د خ دا‬
‫او را بس است‪».‬‬

‫در همه ی سختی ها ومشکالتت به خداوند پناه ببر‪:‬‬

‫(نمل‪.)٦2/‬‬ ‫ط َّر إِ ٰذا د ٰسعاهه سو یس لك ِ‬

‫ش ه اسل ُّ‬
‫سو س »‬ ‫ض س‬ ‫« ا س َّم لن یه ِج ه‬
‫یب ا س لل هم ل‬

‫(یاکس ی ک ه ب ه فری اد درمان ده م ی رس د وب ال وگرفت اری را برط رر‬

‫می کند)‪.‬‬

‫‪136‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ضد ُّدرعا ً سو هخ لفیسددةً لس دئِ لن‬ ‫ت ا س للبسد ِ ّدر سو ا س للبسحل د ِدر ت س لدعهونس دهه ت س س‬ ‫دن ه‬
‫ظله ٰمددا ِ‬ ‫دن یهنس ِ ّجددی هك لم ِمد ل‬‫« قهد لل سمد ل‬
‫دن هك د ِ ّل سكد لدرب‬ ‫قه د ِل س ٰ‬
‫َّللاه یهنس ِ ّجددی هك لم ِم لن ٰهددا سو ِمد ل‬ ‫ین‪.‬‬ ‫دن اسل ٰ‬
‫شددا ِك ِر س‬ ‫دن ٰه د ِذ ِه لسنس هكددونس َّن ِمد س‬ ‫ا س لن ٰج ٰانددا ِمد ل‬
‫هون » (انعام‪.)٦٤-٦۳/‬‬ ‫ث ه َّم ا س لنت ه لم تهش ِلرك س‬

‫[بگ و‪ :‬چ ه کس ی ش ما را از ت اریکی ه ای خش کی ودری ا ره ایی م ی‬

‫بخش د در آن ح ال ک ه او را فروتنان ه علن ی ونه انی ب ه فری اد م ی خوانی د‬
‫اگ ر خ دا م ا را از ای ن ت اریکی ه ا برهاندس وگند م ی خ وریم ک ه از‬
‫ی‬ ‫دوهی م‬ ‫م وان‬ ‫رغ‬ ‫ما را از آن واز ه‬ ‫دا ش‬ ‫گزارانیم‪.‬بگو‪ :‬خ‬ ‫سپاس‬
‫رهاندسپس شما شریک وانباز می سازید)‪.‬‬

‫ای م ردم!ای کس انی ک ه گرفت اری ومش کالت دارید!ب ه وکی ل پن اه‬
‫بب ر وق رداد وکال ت ببن د وبگ و‪ :‬م ن ب ه ت و توک ل ک ردم از ص میم قل ب بگ و‬
‫ن ه فق ط ب ا زب ان ص ادقانه بگ و وگرفتاری ت را ب ه خ دا بس پار وبب ین چگون ه‬
‫راح ت وآس وده خ اطرمی ش وی بب ین ب ا وج ود آس ودگی خ اطر مش کالتت‬
‫چگون ه خواهن د بود‪.‬چ ون وکی ل باتوس ت پ س م ن برکس ی ک ه خ ودش را‬
‫وکی ل نامی ده اس ت توک ل م ی ک نم کس ی ک ه هم ه ی ام ور بن دگانش را ب ر‬
‫عهده گرفته است سبحانه وتعالی او صاحب آسمان ها وزمین است‪.‬‬

‫بزرگ ترین توک ِل برخدا‬

‫ت رین توک ل آن اس ت ک ه‬ ‫متاس فانه م ردم گم ان م ی کنن د ک ه ب زر‬
‫ت رین توک ل‬ ‫در روزی خ انواده ی ا دنیای ت برخ دا توک ل کن ی هرگز!ب زر‬
‫آن اس ت ک ه در دع وت ب ه س وی خ دا ب ر خ دا توک ل کنی‪.‬بیچ اره کس انی ک ه‬
‫ش یرینی دع وت ب ه س وی خ دا را نم ی دانن د ول ی ارزش توک ل را م ی‬
‫دانن د زیب اترین ح االت توک ل برخ دا توک ل دع وتگران ب ه س وی خداون د‬
‫است‪.‬چرا‬

‫زی را آن ان ب ا توک ل ب راو محب ت ب ی ان دازه ی هللا تع الی را احس اس‬

‫م ی کنن د پ س کس ی ک ه فق ط در روزی ی ا همس ر ی ا مش کالت دنی ا ب ه خ دا‬

‫‪137‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫توک ل م ی کن د ای ن ک ار خ وبی اس ت‪ .‬ول ی او توک ل واقع ی را نش ناخته اس ت‪.‬‬

‫س عی ک ن ب ه س وی خ دا دع وت ده ی وب ه ش یرینی توک ل بنگ ر‪ ٬‬ب ه ل ذت توک ل‬
‫کسی که به سوی هللا فرا میخواند توجه کن‪.‬‬

‫اب راهیم علی ه الس الم چ ه ک رد ب ت ه ا را شکس ت‪ ٬‬چ ه اتف اقی خواه د‬
‫افت اد پ س بیایی د ت ا ب ه ع م ت ت وکلش ب ه خداون د متع ال بنگ ریم و ببین یم ک ه‬
‫چگونه به تنهایی یک امت بود‪.‬‬

‫ب ا دس تش ط اغوت ه ای آن زمان ه را شکس ت‪ ٬‬هم ه ی ش هر ب ه دش منی‬

‫اش ب ر خاس تند وب ه آزار وی پرداختن د و همگ ی تص میم گرفتن د او را در‬
‫آت ش بس وزانند ای ن یعن ی چ ه آی ا وکی ل‪ ٬‬او را ب ه آن ک افران م ی س پارد ن ه!‬
‫کس ی ک ه ب ا خ دا باش د خداون د نی ز ب ا اوس ت‪ .‬بیایی د ب ا ه م ببین یم چگون ه‬
‫خواستند از او انتقام بگیرند اول گودالی کندند‪:‬‬

‫(صافات‪.)۹۷ .‬‬ ‫« ٰقالهوا اِ لبنهوا لسهه به لن ٰیانا ً فسأ س للقهوهه فِي ا س لل سج ِح ِ‬

‫یم »‬

‫(گفتن د ب رای او چه ار دی واری بزرگ ی بس ازند و او را ب ه می ان آت ش‬

‫سوزان وپر اختگر بیندازند‪).‬‬

‫زی را مس احتی ک ه آت ش آن را در گرفت ه اس ت پ ن ت ا ش ش طبق ه اس ت‪٬‬‬

‫س اختمان آتش ین ب زر ‪ ٬‬آن ان هفت ه ه ا آن آت ش را برافروختن د‪ ٬‬زی را م ی‬
‫خواس تند ب ه ش دت از او انتق ام بگیرن د‪( :‬گفتن د‪ :‬ب رای او چه ار دی واری‬
‫بزرگی بسازید و او را به میان آتش سوزان وپر اخگر بیندازید‪).‬‬

‫هم ه ی م ردم ش هر ب ه دنب ال اب راهیم ک ه ق رار ب ود در آت ش افکن ده‬

‫ش ود ب ه راه افتادن د‪ .‬در روای ات آم ده اس ت ک ه ه ر چ ه ب ه آت ش نزدی ک م ی‬
‫س د‪ ٬‬ش عله ه ای آت ش را م ی رب ود ودر ک ام خ ود ف رو م ی ب رد‪ .‬ت ا اینک ه ای ن‬
‫س وال برایش ان پ یش آم د ک ه چ ه کس ی او را م ی ب رد و در آت ش م ی افکن د‬
‫ب دون ش ک آن ان ب ه خ اطر ش عله ه ای آت ش آن را بی رون ش هر پ ا نمودن د‪.‬‬
‫پ س بی رون از ش هر آت ش را ش عله ور س اختند‪ ٬‬ول ی چ ه کس ی ب ه آت ش‬

‫‪138‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫نزدی ک م ی ش د ت ا او را ب دان بیفکن د ! منجنیق ی آوردن د ت ا ب ه وس یله ی آن‬

‫او را در آت ش افکنن د‪ ٬‬چن ین ع ذاب و مرگ ی را تص ور کنی د در ای ن هنگ ام‬
‫ابراهیم چه کرد‬

‫ه‬ ‫آی ا او وحش ت زده ب ود واز ت رس ب ه خ ود م ی لرزی د در ای ن لح‬

‫ای س خت ودش وار اب راهیم را تماس ا ک ن‪ ٬‬وقت ی او در منجنی ق گذاش تند‬
‫دستانش را به درگاه پروردگار مخلوقات بلند کرد و گفت‪:‬‬

‫َّللاه سونِ لعدددددد سم الوکیدددددددل »‪( .‬هللا م را ب س اس ت و او بهت رین وکی ل‬

‫سدددددد ِبي َّ‬
‫« سح ل‬
‫وکار ساز است‪).‬‬

‫چگون ه م ی ت وانی ب ه ای ن درج ه برس ی! امک ان ن دارد ک ه م را ن ابود‬

‫کن ی و پ یش از ف را رس یدن اجل م نخ واهم م رد‪ .‬توک ل اب راهیم را دی دی ! او‬
‫َّللاه سونِ لع سم الوکیل »‪.‬‬
‫س ِبي َّ‬
‫همچنان می گفت‪ « :‬سح ل‬

‫آن ان ندیدن د ک ه چی زی غی ر از ای ن بگوی د‪ .‬وقت ی در آن تش افکن ده ش د‬

‫فرمانی از جانب پروردگار صادر شد‪:‬‬

‫ددى إِ لبد ٰددرا ِهی سم ‪ .‬سو ا س ٰرادهوا بِددد ِه سك لیددددا ً‬ ‫سد ٰ‬

‫ددالما ً س‬
‫علد ٰ‬ ‫ددردا ً سو س‬ ‫« قه لل ٰندددا ٰیدددا ٰند ه‬
‫ددار هكدددونِي بسد ل‬
‫فس سجعس لل ٰنا هه هم ا س ل س لخ س‬
‫س ِر س‬
‫ین » (انبیا ‪.)۷۰ .۶۹‬‬

‫(م ا ب ه آت ش دس تور دادی م ک ه ای آت ش! س رد و س الم ش و ب ر اب راهیم‬

‫آن ان خواس تند ک ه اب راهیم را ب ا نیرن ب خطرن اکی ن ابود کنن د ول ی م ا ایش ان‬
‫را زیانبارترین مردم نمودیم‪).‬‬

‫آط ا دی دی ک ه ت وکلبر هللا چ ه م ی کن د هم چن ان ودر هم ه ح ال ب ر آن‬

‫زن ده ای ک ه نم ی می رد توک ل م ی کن د! چگون ه م ی ترس د‪ :‬چگون ه وحش ت‬
‫م ی کن د! چگون ه کس ی ک ه قل بش را تس لیم خداون د م ی نمای د ن ابود و ه الک‬
‫می شود ! چگونه می هراسد !‬

‫‪139‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ه ن و علی ه الس الم ک ه دع وتگر ب ه س وی هللا وتوک ل کنن ده براوس ت‬

‫نگاه کنید‪ ٬‬هللا تبارک و تعالی می فرماید‪:‬‬

‫دامي سو‬ ‫علسد لی هك لم سم ٰق ِ‬ ‫ٰقددا سل ِلقس لو ِمد ِه ٰیدا قس لدو ِم إِ لن ٰكد س‬

‫دان سكبهد سدر س‬ ‫علسدی ِله لم نسبسدأ س نهدوح إِ لذ‬
‫« سو اهتلد هل س‬
‫شد سدر ٰكا س هك لم ث هد َّم ٰال یس هكد ل‬
‫دن‬ ‫ت س سو َّك للددته فس دأسجل ِمعهوا ا س لمد سدر هك لم سو ه‬ ‫َّللا فسعسلسددى س ٰ ِ‬
‫َّللا‬ ‫ت سِٰ‬ ‫یرش بِ ٰآیددا ِ‬ ‫تسد لدذ ِك ِ‬
‫(یونس ‪.)۷1‬‬ ‫ي سو ٰال ت ه لن ِظ هر ِ‬
‫ون »‬ ‫علس لی هك لم ه َّمةً ث ه َّم ا ه لقضهوا إِلس َّ‬
‫ا س لم هر هك لم س‬

‫(س ر گذش ت ن و را ب رای آن ان بخ وان وقت ی ن و ب ه ق وم خ ود گف ت‪:‬‬

‫ای ق وم م ن! اگ ر مان دنم وپن د دادن م ب ا آی ات خ دا برایت ان س خت وغی ر قاب ل‬
‫نحم ل اس ت م ن ب ر خ دا تکی ه دارم‪ ٬‬پ س هم راه معبودهایت ان قاطعان ه تص میم‬
‫خ ود را بگیری د بع دا من ورت ان از خودت ان نه اد نمان د و مای ه ی ان دهتان‬
‫نش ود‪ .‬پ س از آن نس بت ب ه م ن ه ر چ ه م ی خواهی د بکنی د وم را مه ات‬
‫ندهید»‪.‬‬

‫هود علیه السالم فرمود‪:‬‬

‫َّللا سو اِ ل‬
‫ش د سهدهوا‬ ‫ٰقددا سل ِإ ِنّددي ا ه ل‬
‫شد ِده هد س ٰ س‬ ‫« ِإ لن نسقهددو هل ِإال َّ اِ لعتسد ٰدرا س سب لع د ه آ ِل سه ِت ٰنددا ِب ه‬
‫س دو‬
‫ا س ِنّي بس ِرش ِم ٰما تهش ِلرك س‬
‫هون » (هود ‪.)۵۴‬‬

‫(گف ت م ن خ دا را گ واه م ی گی رم و ش ما ه م گ واهی دهی د ک ه م ن از‬

‫چیزه ای ک ه م ی پرس تید بی زار و برکن ارم‪ .‬ب ه ج ز خ دا همگ ی ب ه نیرن ب و‬
‫چاره جوییم بپردازید‪).‬‬

‫ب ه ای ن اعتم اد و تکی ه خ وب بنگری د‪ ٬‬ه یچ چی ز ب رایم مه م نیس ت‪٬‬‬

‫ب رادرانم! ای ن س هل انگ اری نیس ت‪ ٬‬چ ون ک ار م ن درس ت اس ت‪ ٬‬م ن ه یچ‬
‫ک ار اش تباهی انج ام نم ی ده م م ن در ح ق م ردم اش تباه نم ی ک نم و م ی گ ویم‪:‬‬
‫ه ر ک اری ک ه دوس ت داری د بکنی د‪ ٬‬ک ار او درس ت اس ت‪ .‬او ب ه س وی خداون د‬
‫ف را م ی خوان د‪« :‬همگ ی ب ه نیرن ب و چ اره ج وییم بپردازی د»‪ِ « :‬إ ِنّدددددي‬
‫آخددذ ِب ٰن ِ‬
‫اص د سی ِت ٰها ِإ َّن سر ِبّددي‬ ‫دن دسابَّددة ِإال ٰ ههد سدو ِ‬ ‫ت س سو َّك للددته س‬
‫علسددى س ٰ ِ‬
‫َّللا سر ِبّددي سو سر ِبّ هك د لم ٰمددا ِمد ل‬
‫( هود‪.)۵۶/‬‬ ‫ست س ِقیم »‬
‫سلى ِص ٰراط هم ل‬
‫ع ٰ‬

‫‪140‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫( م ن ب ر خ دا تکی ه ک رده ام ک ه پروردگ ار م ن و پروردگ ار شماس ت ‪.‬‬

‫ه یچ جنبن ده ای نیس ت مگ ر ای ن ک ه خ دا ب ر او تس لط دارد ‪ ٬‬ب ی گم ان خ دای‬
‫من بر صراط مستقیم قرار دارد ‪) .‬‬

‫« حسبنا هللا و نعم الوکیل »‬

‫ای ن جمل ه ایس ت ک ه وقت ی اب راهیم را در آت ش افکندن د ب ر زب ان ج اری‬

‫ساخت و موسی نیز آن را گفت ‪ ٬‬وقتی یارانش به او گفتند ‪:‬‬

‫( ما گرفتار می گردیم )‪.‬‬ ‫( شعر ‪.) ۶1/ 1‬‬ ‫ون »‬ ‫« إنَّا لس هم ِ‬

‫در هک س‬

‫اصحاب محمد آن را گفتند وقتی به آنان گفته شد ‪:‬‬

‫شد لدو هه لم فسد ٰدزا سد هه لم ِإ ٰیمان دا ً سو ٰقددالهوا سح ل‬

‫س دبهنسا س ٰ‬
‫َّللاه سو‬ ‫داس قس د لد سج سمعهددوا لس هك د لم فس ل‬
‫اخ س‬ ‫« ِإ َّن اسلنٰد س‬
‫ل ‪ ( ».‬آل عمران ‪.) 1۷۳/‬‬ ‫نِ لع سم ا س لل سو ِكی ه‬

‫( مردم ان ب ر ض د ش ما گ رد ه م آم ده ان د ‪ ٬‬از ایش ان بترس ید ‪ ٬‬ول ی ب ر‬

‫ایم ان ایش ان اف زود و گفتن د ‪ :‬خ دا م ارا ب س و او بهت رین ح امی و سرپرس ت‬
‫ت رین توک ل آن اس ت ک ه در دع وت ب ه س وی خ دا‬ ‫اس ت ‪ ).‬ب رادرانم ! ب زر‬
‫ب ر او توک ل کن ی ‪ .‬امتح ان ک ن ‪ ٬‬دوس تانت را دع وت ب ده و ب ه آن ان کم ک‬
‫ک ن ‪ ٬‬س پس ب ه خ دا توک ل ک ن ‪ .‬آن ان ه دایت خواهن د ش د و اگ ر اتف اقی افت اد ی ا‬
‫ت و را مس خره کردن د ‪ ٬‬او ب ه ت و ع زت خواه د بخش ید و ت و را گرام ی‬
‫خواه د دانس ت ‪ .‬مانن د پی امبران ب ر خ دا توک ل ک ن ‪ ٬‬بگ ذار م ردم ه ر ک اری‬
‫ک ه دلش ان م ی خواه د انج ام دهن د ‪ ٬‬دروغ بگوین د و س خنانی را ک ه ت و‬
‫هرگ ز ب ر زب ان نی اوردی ب ه ت و نس بت دهن د و ت و را م تهم س ازند‪ .‬مگ ر ت و‬
‫ب ه خ دا توک ل نک رده ای ! پ س او ب ه ت و ع زت و ارجمن دی خواه د بخش ید‬
‫و تو را پیروز خواهد کرد و از تو حمایت خواهد نمود‪.‬‬

‫د‪٬‬‬ ‫ول هللا ( ص ) بنگری‬ ‫ل رس‬ ‫ه توک‬ ‫ون ب‬ ‫ی ! اکن‬ ‫رادران گرام‬ ‫ب‬
‫اتی زیب ا از زن دگی پی امبر ک ه چگ ونگی توک ل را ب ه ت و نش ان م ی ده د‪.‬‬ ‫لح‬

‫‪141‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫رس ول هللا ( ص ) در اوج ل م و س تم در مک ه ب ه س ر م ی ب رد ‪ ٬‬یک ی از‬

‫ی ارانش در نزدیک ی اوس ت ‪ ٬‬آزار و اذی ت بس یار ش دید اس ت ‪ ٬‬در ی ک س ال‬
‫ت رین حامی ان و پش تیبانانش‬ ‫و ی ک م اه دو نف ر م ی میرن د ک ه از ب زر‬
‫بودن د ‪ :‬عم ویش أبوطال ب و همس رش خدیج ه ‪ ٬‬ب ه ای ن مفه وم خ وب توج ه‬
‫کنی د ‪ :‬ه یچ چی ز در ای ن دنی ا ب دون حس اب و کت اب و ب ی خ ود و ب ی جه ت‬
‫نیس ت ‪ ٬‬فک ر نکنی د ک ه حت ی نج وایی در جه ان تص ادفی اس ت ‪ ٬‬گم ان نک ن‬
‫ک ه جلس ه ای ک ه در آن م ی نش ینی تص ادفی تش کیل ش ده اس ت ‪ ٬‬بلک ه هم ه‬
‫چی ز ب ر اس اس تق دیر هللا تع الی ص ورت م ی پ ذیرد ‪ .‬پی امبر در ی ک م اه دو‬
‫د‪٬‬‬ ‫ی ده‬ ‫تم‬ ‫انش را از دس‬ ‫رین نزدیک‬ ‫یت‬ ‫رین و گرام‬ ‫ر از عزیزت‬ ‫نف‬
‫عم ویی ک ه پش تیبانش در براب ر ق ریش ب ود و همس ری ک ه آغوش ی گ رم‬
‫ب رای گ وش ف را دادن و ی اری ک ردنش ب ود ‪ .‬م ی خ واهم س ؤالی بپرس م ‪ :‬چ ه‬
‫ت رین ی اوران پی امبر در ط ول ی ک م اه‬ ‫دو نف ر از ب زر‬ ‫حکمت ی در م ر‬
‫نهفت ه اس ت اگ ر دس ت م ن ب ود م ی گف تم پ س از ف ت مک ه م ی مردن د ‪ ٬‬ای ن‬
‫ط ور نیس ت ! اگ ر زم ام ام ور ب ه دس ت کس ی م ی ب ود آن را ب ه پ س از ف ت‬
‫مک ه موک ول م ی نم ود ‪ ٬‬وقت ی ک ه اس الم پی روز م ی گش ت ‪ .‬آی ا م ی دانی د ک ه‬
‫چ را ب ا وج ود نی از مب رم رس ول هللا ( ص ) ب ه آن دو نف ر ‪ ٬‬مردن د ! ب رای‬
‫ای ن ک ه هللا تع الی توک ل را ب ه رس ول هللا ( ص ) بیاموزان د ‪ .‬چگون ه چ ه‬
‫کس ی از ت و حمای ت و پش تیبانی م ی کن د ای محم د عم و و همس رت ‪.‬‬
‫اکن ون ای ن دو نف ر م رده ان د ای رس ول هللا ! ت و غی ر از م ا چ ه کس ی را‬
‫داری چه کسی به جز خداند‬

‫گ اهی اوق ات ‪ ٬‬خداون د ب ه خ اطر مه ر و محب ت ب ه ت و ‪ ٬‬هم ه ی اس باب‬

‫را از ت و قط ع م ی نمای د ‪ .‬فالن ی هم واره در کن ارت اس ت ‪ ٬‬فالن ی‬
‫عزیزت رین انس ان ن زد توس ت ‪ ٬‬پ س ای ن یک ی ک ارش را ره ا خواه د ک رد و‬
‫آن یک یخواه د م رد و ت و احس اس م ی کن ی ک ه ن ابود ش ده ای ‪ ٬‬هرگ ز ! او‬
‫ب ه ت و م ی گوی د ‪ :‬م ن م ی خ واهم ک ه فق ط ب ه م ن پن اه بی اوری ‪ .‬ب رادرانم !‬

‫‪142‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ای ن ه ا س خنانی بس یار زیباس ت در ح الی ک ه ت و در س ختی ه ا از خداون د‬

‫دور ش ده و فاص له م ی گی ری ‪ ٬‬ب ا وج ود ای ن ک ه بای د در س ختی ه ا و‬
‫دش واری ه ا بگ ویی ‪ :‬پروردگ ارا ! ت و هم ه ی راه ه ا را ب ر م ن بس تی چ ون‬
‫می خواهی من به تو پناه بیاورم ای خدا !‬

‫خدیج ه و ابوطال ب مردن د ت ا رس ول هللا ( ص ) فق ط ب ه خ دا پن اه بب رد‬

‫‪ ٬‬ای رس ول هللا ! دیگ ر چ اره ای ن داری ج ز ای ن ک ه ب ه او پن اه بب ری و از‬
‫او ی اری ج ویی ‪ ٬‬م ن هم ه ی اس باب را از ت و قط ع نم وده ام ‪ ٬‬پ س ب رادر‬
‫عزی ز ! وقت ی دی دی هم ه ی اس باب و راه ه ا در براب رت بس ته ش د‬
‫ان دوهگین مش و و ب دان ک ه خداون د م ی خواه د تنه ا ب ه او پن اه بب ری ت ا ب دانی‬
‫ک ه وکی ل کیس ت ‪ ٬‬دوس ت ن دارم ک ه ت و از روی م زاج خ ودت ی اد بگی ری‬
‫ک ه او وکی ل اس ت ‪ ٬‬بب ین ک ه چگون ه دنی ا را در براب رت بس تم ! پ س ب ه م ن‬
‫پن اه بی اور ‪ .‬مس أله ی دیگ ر ای ن ک ه هللا نس بت ب ه قل ب ه ای بن دگانش غی رت‬
‫م ی کن د ‪ ٬‬خداون د نس بت ب ه قل ب ه ای بن دگانش غی رت م ی کن د ‪ ٬‬یعن ی چ ه‬
‫وقت ی بن ده ای مطی ع و فرم انبر باش د خداون د دوس ت دارد ک ه قل ب بن ده اش‬
‫تنه ا ب ه او پیون د بخ ورد ‪ ٬‬گ اهی اوق ات بن ده ب ه ام ور دنی ا س رگرم م ی ش ود ‪٬‬‬
‫خداون د دنی ا را از او م ی س تاند ت ا فق ط ب ه او مش غول ش ده و تنه ا ب ر او تکی ه‬
‫کن د ‪ .‬اب راهیم ( الس الم علی ه ) را بب ین ک ه چ ه ق در ب ه اس ماعیل عالق ه من د‬
‫ش ده ب ود ‪ ٬‬ه یچ چی ز در زن دگی ب رایش مه م ت ر از او نب ود ‪ ٬‬خداون د او را‬
‫از وی گرف ت و دس تور قرب انی ک ردنش را ص ادر نم ود ت ا وقت ی ک ه چ اقو‬
‫را ب ر گ ردنش نه اد و قل بش سرش ار از محب ت خداون د ش د ‪ .‬او را ب رایش‬
‫ره ا ک رد ‪ .‬ب ه یعق وب بنگ ر ک ه ب ه ش دت ب ه یوس ر وابس ته ش ده ب ود و‬
‫یوسرهمه ی زندگیش شده بود و از صمیم قلب او را دوست می داشت ‪.‬‬

‫هللا تع الی ب ه م دت بیس ت س ال وی را از او ج دا ک رد ت ا ای ن ک ه قل بش‬

‫اکن ده از عش ق و محب ت خداون د گش ت ‪ ٬‬پ س ب ار دیگ ر او را ب ه وی ب از‬
‫گران د ‪ .‬ب رادران ! م ا م ی خ واهیم ت وکلی را ک ه رس ول هللا ( ص ) ب ه م ا‬

‫‪143‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫آموزان ده اس ت ‪ ٬‬ی اد بگی ریم ‪ .‬ب ه رس ول هللا ( ص ) بنگری د ‪ ٬‬در یک ی از‬

‫غ زوه ه ا هنگ امی ک ه اص حاب ‪ ٬‬ه ر ی ک زی ر درخت ی خوابی ده ب ود و‬
‫رس ول هللا ( ص ) نی ز شمش یرش را ب ر درخ ت آوی زان ک رده و زی ر س ایه‬
‫اش خوابی ده ب ود ‪ ٬‬یک ی از کف ار م ی آی د و شمش یر رس ول هللا ( ص ) را ب ر‬
‫م ی دارد و آن را ب ر ف ر س رش م ی گ ذارد و م ی گوی د ‪ « :‬چ ه کس ی ت و‬
‫را از دس ت م ن نج ات م ی ده د » ‪ -‬اگ ر شخص ی بیای د و چ اقویی را ب ر‬
‫گردن ت بگ ذارد و ب ه ت و بگوی د چ ه کس ی ت و را از دس ت م ن نج ات م ی ده د‬
‫‪ ٬‬پاه ایش را خ واهی بوس ید و ب ه او م ی گ ویی ‪ :‬دس تت را م ی بوس م ‪ ٬‬ب ه‬
‫م ن رح م ک ن ‪ ٬‬م ن ج وانم ‪ ٬‬و گری ه و زاری م ی کن ی ‪ -‬ول ی رس ول هللا (‬
‫ص) را بب ین شمش یر ب ر گ ردنش نه اده ش ده اس ت و هم ه ی ی ارانش در‬
‫خوابن د و ای ن م رد ی ک ک افر اس ت ‪ « :‬چ ه کس ی ت و را از دس ت م ن نج ات‬
‫م ی ده د » رس ول هللا ( ص ) فق ط ی ک کلم ه ب ر زب ان ج اری س اخت ‪٬‬‬
‫فرم ود ‪ :‬هللا ‪ .‬شمش یر از دس ت م رد ک افر ب ر زم ین افت اد ‪ .‬رس ول هللا ( ص‬
‫) چگون ه ای ن عب ارت را گف ت ک ه باع ش افت ادن شمش یر از دس ت م رد ک افر‬
‫ش د چ ه ق در اخ الص داش ت یق ین و اعتم ادش چگون ه ب ود شمش یر از‬
‫دس ت م رد ک افر ب ر زم ین افت اد و رس ول هللا ( ص ) آن را برداش ت و ب ر‬
‫گردنش نهاد و فرمود ‪:‬‬

‫( چ ه کس ی ت و را از دس ت م ن نج ات‬ ‫« سو ا س لنددددتس ِمد ل‬

‫دددن یمنعددددص ِم ِنّددددي ؟ »‬
‫می دهد )‬

‫م رد گف ت ‪ :‬ای محم د ! بهت رین کس ی ب اش ک ه شمش یر را گرفت ه اس ت‬

‫‪ .‬رسول هللا ( ص ) فرمود ‪:‬‬

‫َّللا »‪.‬‬ ‫َّللاه سوا س ِنّي سر ه‬

‫سو هل َّ ِ‬ ‫سان سال ِإلسهس ِإ َّال َّ‬ ‫« است س ل‬
‫ش سهد ِ‬

‫(آیاش هادت می دهی ک معب ودی ج زهللا نیس ت وم ن رس ول و فرس تاده‬

‫ی اوهستم ) مرد گفت‪：‬نه‪.‬‬

‫‪144‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم اوراب ه ش رط اینک ه به یچ ک س علی ه‬

‫‪1‬‬
‫انان کمک نکند وهرگز مسلمانان نجنگد آزاد کرد‪.‬‬

‫ت‬ ‫ب اس‬ ‫کم نهن‬ ‫ه درش‬ ‫ین ک‬ ‫الم رابب‬ ‫ه الس‬ ‫ونس علی‬ ‫ون ی‬ ‫اکن‬
‫ب‬ ‫هش‬ ‫ب درنیم‬ ‫کم نهن‬ ‫ی درش‬ ‫د شخص‬ ‫ور کنی‬ ‫د تص‬ ‫برادران!میتوانی‬
‫ی‬ ‫ورکنی ک شخص‬ ‫واهم تص‬ ‫ت میخ‬ ‫انوس اس‬ ‫ا اقی‬ ‫ودراعم‬
‫ابتدادرکمد؛س پس درات ا ودس ت اخ ر درخان ه راب رروی توبس ته اس ت چ ن‬
‫ل‬ ‫ون توک‬ ‫واهی کرد چ‬ ‫ل نخ‬ ‫دانی چراتحم‬ ‫وانی دوام بیاوری می‬ ‫ه میت‬ ‫ثانی‬
‫ن داری‪.‬ایا م ی دان ی اگ ر توک ل کن ی هم ان ک اری راخ واهی ک رد ک ی ونس‬
‫درش کم نهن ب کرد! اوداخ ل کم د نیس ت بلک ه درچن دین لم ت وت اریکی‬
‫فرورفت ه اس ت کس ی ک داخ ل کم د اس ت میتوان د دربزن د ول ی کس ی ک ه‬
‫درش کم نهن ب اس ت چ ه کارخواه د کرد چ ون او نیم ه ش ب در قعراقی انوس‬
‫ودرشکم نهنب ب سرمی برد‪：‬‬

‫دن اسل ٰ‬
‫ظددا ِل ِم س‬
‫ین‬ ‫ت ا س لن ٰال ِإ ٰل د سه ِإال ٰ ا س لنددتس ه‬
‫س دب ٰلحانس س ِإ ِنّددي هك لنددته ِمد س‬ ‫دادى فِددي اسل ُّ‬
‫ظله ٰمددا ِ‬ ‫« فس ٰند ٰ‬
‫ن ا س لل س ِ ّم »‪( .‬انبیا‪.)۸۸_۸۷‬‬ ‫ست س سجب ٰلنا لسهه سو نس َّجی ٰلناهه ِم س‬
‫‪.‬فسا ل‬

‫(درمی ان ت اریکی ه ا فری ادبراورد ک ه معب ودی جزت و نیس ت وتوپ اک‬
‫ومنزه ی وم ن ازجمل ه ی س تمکاران ش ده ام‪.‬مادع ای اوراپ ذیرفتیم و وی‬
‫راازغ م ره ا ک ردیم‪ ).‬برخ داتوکل ک ن چن ین احساس ی کجاس ت امکان‬
‫ن دارد ب اوجود توک ل برخ دا ض رری ب ه م ن برس د مگ ر ای ن ک ه خداون د ب رای‬
‫من مقدر کند‪.‬‬

‫خداون دا م ن ب ه توپن اه م ی اورم چ ون هم ه چی زم دردس ت توس ت‬

‫منفعت وخیر دردست توست ای پروردگار عالمیان!‬

‫فرزن دش نگ اه ک ن‪.‬او درط ی بیس ت‬ ‫ب ه فض یل ب ن عب اس هنگ ام م ر‬

‫ر‬ ‫اربود درروزم‬ ‫د وپرهیزگ‬ ‫دی زاه‬ ‫وم عاب‬ ‫د ان مرح‬ ‫ال نخندی‬ ‫س‬

‫‪ - 1‬مسلم‪۸۴۳/‬واحمد ‪1۴۵12‬ولفظ اوازجابر رضی هللا عنه است‪.‬‬

‫‪145‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫فرزن دش اورادیدن د ک ه لبخن د میزن د ب ه اوگفتن د‪：‬ای امام!بیس ت س ال اس ت‬

‫که نخندیدی وامروز میخندی!‬

‫گف ت بخ اطر چی زی اس ت ک ه خداون د ان را دوس ت داش ت م ن نی ز ان‬

‫رادوس ت دارم چی زی ک خواس ته خداون د اس ت وم ن نی ز هرچ ه را خداون د‬
‫بخواه د وبرگزین د دوس ت دارم‪.‬چط ور ممک ن اس ت!مفهومی ک ه برایم ان‬
‫بس یار س خت ودش وار است‪.‬ماخاس تار رس یدن ب چن ین مق ام ومنزلت ی‬
‫نیس تیم ول ی بای د جه ت توک ل ب رهللا عزووج ل س عی کن یم بای د کوش ش کن یم‬
‫که به این سخنان نزدیک ونزدیکترشویم‪.‬‬

‫داس تانی راتعری ر میک نم ک ه ب رایم فرام وش نش دنی اس ت‪：‬م ردی‬

‫م ی خواس ت ب ه خ دمت س ربازی ب رود ای ن ش خص ازمش کالت اقتص ادی‬
‫میب رد واگ ر ب ه س ربازی ب رود خ انواده اش ن ابود خواهندش د ای ن‬ ‫رن‬
‫ش خص عم ویی دارد ک ه ازمقام ات بلن د پای ه ارت ش اس ت خ انواده اش‬
‫هم واره ب ه اوم ی گفتن د پ یش ازمعاین ه پزش کی ب رو وازعموی ت نام ه ای‬
‫د‬ ‫ار خواه‬ ‫و را مع‬ ‫ون اوت‬ ‫ی چ‬ ‫وش نکن‬ ‫ه رافرام‬ ‫ر نام‬ ‫بگی‬
‫کرد_اومیتوانس ت ای ن نام ه رابگیرد_اوب اخود میگوی د‪：‬ش روع ب ا تص حی‬
‫نی تم نم ودم زیراگ رفتن نام ه مرب وط ب ه اعض ای ب دن میش ود وقلب ا نی ز بخ دا‬
‫توک ل ک رده ام‪：‬گوی د ول ی نتوانس تم نی تم را تص حی نمایم‪.‬هنگ امی ک ه‬
‫ودش را‬ ‫ه رانگیرم‪.‬اوخ‬ ‫رفتم نام‬ ‫نم تص میم گ‬ ‫لک‬ ‫افتم نمیت وانم توک‬ ‫دری‬
‫تربی ت میکن د!اکنون ک ه نمیت وانم ب خ داتوکل ک نم پس بدون گ رفتن نام ه‬
‫میروم ورفت‪.‬‬

‫گوی د ب مح ل معاین ه پزش کی رف تم ودرص ر ایس تادم‪.‬هرکس ک ه‬

‫واردمط ب دکت ر میش د نام ه ای ب ه اومی داد ی ا میگف ت م ن مریض م وازف الن‬
‫میبرم‪.‬تااینک ه نوب ت ب ش خص جل ویی ام رس ید‬ ‫ی ا ف الن مش کل رن‬
‫اوم ردی ق وی هیک ل وورزش کار ب ود ووقت ی پزش ک ازاوپرس ید ای ا‬

‫‪146‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫میب رم تااینک ه‬ ‫بیم اری خاص ی داری گف ت‪：‬م ن ازبیم اری روان ی رن‬
‫نوب ت ب ه م ن _قص ه گو_رس ید گوی د‪：‬درمقاب ل پزش ک ایس تادم پرس ید ای ا‬
‫مش کل خاص ی داری گف تم ن ه گف ت ای ا پ ارتی داری گف تم ن ه گف ت‬
‫مطمعن ی گف تم ب دون شک‪.‬باگوش ه چش مم دی دم ک ه میخاه د م را ب ه عن وان‬
‫افس ر تعی ین کن د _حت ی ی ک ذره ه م پش یمان نبودم_ب دون ش ک ای ن داس تان‬
‫ب رای م ن اتف ا نیوفت اده اس ت زی رااین ش خص مهن دس اس ت و م ن ف ارغ‬
‫التحص یل دانش کده تج ارت هس تم_باخودم گف تم هرگ ز پش یمان نمیش وم چ ون‬
‫پزش ک م را‬ ‫برخ دا توک ل ک رده ام گوی د ‪：‬درح ین خ روج ازدر ات ا‬
‫ص دا زد وگف ت ‪：‬بی ا وقت ی برگش تم ب ه م ن گف ت‪：‬کن ار دی وار بایس ت‬
‫سپس نوشت ؛خمیدگی درستون فقرات‪.‬‬

‫اومهن دس س اختمان اس ت وش ما میدانی د ک ه چن ین مهندس انی ب رای‬

‫کش یدن نقش ه وض عیتی دارن د ک ه باع ش خمی دگی س تون فق رات میش ود‬
‫اوم ی گوی د کم ر م ن ه یچ مش کلی ن دارد او ب ه کمیس یون بع دی وبع دتر‬
‫وس پس کمیس یون ع الی ب رده ش د وبالخ ره مع ار گردی د وقس م میخ ورد ک ه‬
‫ازان روز ب ه بع د معن ای توک ل ب رهللا رادریافت ه اس ت‪.‬زندگی م ا سرش ار از‬
‫ده ه ت حادث ه وص حنه اس ت ول ی احتی اج ب تفک ر وتام ل وب ازبینی دارد‬
‫یعن ی آن موض ع گی ری ه ایی ک ه دران توک ل برخ دا وج ود داش ته باش د وچ ه‬
‫اتفاقی درخالل ان ر داده است‪.‬‬

‫ای ن ه م داس تان شخص ی اس ت ک م دتها پ یش م لومان ه ب ه زن دان‬

‫افتاد‪.‬‬

‫گوی د‪：‬در ح الی ب ه زن دان رف تم ک ه همس ر ودو بچ ه داش تم ویک ی‬

‫از آن ان ش یرخوار ب ود درخان ه‪۵0‬ف رش (مع ادل‪۵00‬تومان)بیش تر نب ود و‬
‫ت ب ک ودک ش یرخوار ب ه ‪ ۴0‬درج ه رس یده ب ود وداش ت م ی م رد‪.‬من در‬
‫چنین لح ه ای به زندان انداخته شدم‪.‬‬

‫‪147‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫گوی د‪：‬وقت ی وارد زن دان ش دم م ی گف تم‪：‬خ دایا!چرا ب ا م ن ای ن ک ار‬

‫را کردی!من کامال سرخورده شده بودم وتوکلی برایم باقی نمانده بود‪.‬‬

‫ای ن ش خص وقت ی از زن دان خ ارج م ی ش ود م ی گوی د‪：‬بقی ه ی‬

‫زندگی ام را با توکل زیستم و دیگر هیچ چیز برایم مهم نبود‪.‬‬

‫ام ا ب ه راس تی چ ه اتف اقی افت اده بود گوی د‪：‬درش بی ک ه ب ه زن دان‬
‫ب ود‬ ‫انداخت ه ش دم و همس رم ه یچ پ ولی نداش ت و پس رم در بس تر م ر‬
‫س اعت ی ک ون یم هم ان ش ب درخان ه ب ه ص دا درآم ده ب ود همس رم در را‬
‫اوم ات‬ ‫کجاس ت‬ ‫گش ود م ردی ب ود ک ه م ی گف ت پزش ک هس تم م ری‬
‫ومبه وت مان د!مرد وارد خان ه ش د وک ودک را معاین ه ک رد و آمپ ولی ب ه او‬
‫زد و گف ت ‪：‬ح ال بچ ه خ وب م ی ش ود همس رم ب ه او گف ت‪：‬چ ه کس ی ت و‬
‫را ب ه اینج ا آورده اس ت گف ت‪：‬مگ ر اینج ا آپارتم ان ش ماره ی بیس ت و‬
‫ت‬ ‫اک اس‬ ‫ت! پ‬ ‫انزدهم اس‬ ‫ان پ‬ ‫ا آپارتم‬ ‫ه اینج‬ ‫ت گفت‪：‬ن‬ ‫نجم نیس‬ ‫پ‬
‫پروردگ اری ک ه شخص ی را در آپارتم ان بیس ت وپ نجم بیم ار ک رد و من زه‬
‫است خدایی که پزشک را در شماره ی آپارتمان به اشتباه انداخت‪.‬‬

‫داس تان ه ایی ک ه تعری ر م ی ک نم ش اید برایت ان ب اور کردن ی باش د‬

‫ش اید ه م ب اور کردن ی نباش د زی را ای ن ه ا داس تان ه ایی اس ت ک ه م ن ش نیده‬
‫ام و ممک ن اس ت درس ت باش د و امک ان دارد اش تباه باش د ام ا ت ک ت ک‬
‫اف راد حاض ر در ای ن مک ان چن ین قص ه ه ایی را در زندگیش ان دی ده ان د وهللا‬
‫ب ه هم ه ی م ا نش ان داده اس ت ک ه وکی ل خ ود اوس ت و م ا فرام وش م ی کن یم‬
‫یاغفلت می ورزیم این ها داستان هایی است که دوست داشتم بیان کنم‪0‬‬

‫ب ه داس تان یوس ر علی ه الس الم بنگ ر ک ه چ ه ق در وابس ته ب ه توك ل‬

‫اس ت‪ .‬تم ام داس تان یوس ر علی ه الس الم ب ر عک س اتف ا م ی افت د‪ .‬یعن ی چ ه‬
‫پس ری اس ت ک ه پ درش او را خیل ی دوس ت دارد‪.‬آی ا ای ن ام ر خ وب اس ت ی ا‬
‫ب د خ وب‪ ٬‬ول ی نتیج ه اش چ ه م ی ش ود درچ اه انداخت ه م ی ش ود آی ا ای ن‬

‫‪148‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ام ر خ وب اس ت ی ا ب د ب د س پس نتیج ه چ ه م ی ش ود ب ه قص ر عزی ز ب رده‬

‫م ی ش ود آی ا ای ن ام ر خ وب اس ت ی ا ب د خوب‪ ٬‬ام ا نتیج ه اش زن دانی ش دن‬
‫اوس ت‪ ٬‬آی ا ای ن ام ر خ وب اس ت ی ا بد ب د ب االخره نتیج ه آن خواه د ب ود ک ه‬
‫عزی ز مص ر م ی ش ود‪ ٬‬ای ن ب ه چ ه معناس ت ! گ ویی ک ه خداون د ب ه ت و م ی‬
‫گوی د‪ :‬ب ه اس باب و ام ور منطق ی و ای ن ک ه چگون ه ب روی و آن را محاس به‬
‫کن ی وابس ته نب اش بلک ه ب ر آن ذات همیش ه زن ده توک ل ک ن گ ویی ک ه‬
‫داس تان یوس ر علی ه الس الم ای ن گون ه اتف ا افت اد ت ا م ا چگ ونگی توک ل ب ر‬
‫خدا را بیاموزیم برادرانم! این همان توکل است‪.‬‬

‫در پای ان توک ل چگون ه اس ت چگون ه شخص ی متوک ل باش م چگون ه‬

‫از خودم شخصی متوکل بسازم‬

‫ت و ب ه وس یله ی ی ک چی ز بس یار س اده شخص ی متوک ل خ واهی ب ود‬

‫آن چیست‬

‫اول‪ :‬وابستگی پیوسته به هللا‪ .‬این که همیشه بگویی‪ :‬یا هللا!‬

‫دوم‪ :‬ذک ر و دع ا‪ .‬معالج ه ی ه ر مش کلی م ی توان د ذک ر و دع ا باش د و‬

‫ت رین اس لحه ه ای م ؤمن ان د دع ا ک ن ک ه خداون د ت و را در‬ ‫ای ن دو ب زر‬
‫زم ره ی مت وکالن بگردان د و هم واره ب ه ی اد خ دا ب اش و پ س از آن متوج ه‬
‫خواهی شد که شخصی متوکل هستی‪.‬‬

‫ب رادرانم! ب ه گ وش باش ید! توک ل ب ا تم رین حاص ل م ی گ ردد ت و ب ا‬

‫بی رون رف تن از ای ن جلس ه ب ه اوج توک ل نم ی رس ی بلک ه مث ل موس ی علی ه‬
‫الس الم پل ه پل ه ب اال خ واهی رفت‪.‬موس ی(ع)در ابت دای زن دگی اش آن چن ان‬
‫که باید وشایدمفهوم توکل را نیاموخت‪:‬‬

‫ص » (طدددددده‪( .)٦۹/‬وچی زی ک ه در دس ت راس ت داری‬ ‫« سو ا سلد ِ‬

‫دددددي سمددددددا ِفدددددد ِی سی ِم ِی ِندددددد س‬
‫بیفکن‪).‬‬

‫‪149‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫وقتی عصا را دید تبدیل به یک افعی شده است چه کرد‬

‫(پ ا ب ه‬ ‫(قصددص‪)۳1/‬‬ ‫»‬ ‫دب ٰیددا هموسد ٰدى ا س لق ِب د لل سو ٰال ت س سخ د ل‬

‫« سولٰددى هم د لد ِبرا ً سو لس د لم یهعس ِقّد ل‬
‫فرار گذاشت وپشت سرش را نگاه نکرد‪.‬ای موسی!برگرد و نترس‪).‬‬

‫ای ن اول ین ب ار ب ود ب ار دوم هنگ امی ک ه در براب ر س ی ه زار‬

‫جادوگر ایستاد‪:‬‬

‫ي سو إِ ٰمددا ا س لن نس هكد س‬ ‫ٰ‬

‫(اعددرا ‪.)11٥/‬‬ ‫دون نسحل د هن ا س لل هم لل ِقد س‬
‫دین »‬ ‫« قددالهوا ٰیددا هموسد ٰدى إِ ٰمددا ا س لن ت ه لل ِقد س‬
‫ج ادوگران گفتن د‪ :‬ای موس ی! ی ا ت و [چ وب دس ت خ ود را بین داز ی ا اینک ه‬
‫ما می اندازیم‪.‬‬

‫عى» (طه‪( .)٦٦/‬گفت‪ :‬بلکه‬

‫س ٰ‬ ‫« ٰقا سل بس لل ا س للقهوافس ِإ ٰذ ِ‬
‫اح ٰباله هه لم سو ِع ِصیُّ هه لم یه سخیَّ هل إِلس لی ِه ِم لن سِحل ِر ِه لم اسنَّ ٰها ت س ل‬
‫شما بیندازید چنان به ن رش رسید که براثر جادوی ایشان بنا گاه طناب ها وعصاهای آنان‬
‫مار شدند وتند راه می روند ‪).‬‬

‫اکنون ببین چه اتفاقی برایش افتاد ‪:‬‬

‫س ِه ِخیفسةً هم ٰ‬
‫وسى» (طه‪( .)٦۷/‬در این هنگام موسی در درون خود اندکی‬ ‫« فسأ س لو سج س‬
‫س فِي نس لف ِ‬
‫احساس هراس کرد‪).‬‬

‫ای ن ب ار ک م ت ر از دفع ه ی قب ل ترس ید زی را در اول ین ب ار آس انتر ب ود‬

‫و چ ون عص ا تب دیل ب ه افع ی ش د ف رار ک رد ودوم ین ب ار ان دکی توک ل ک ردن‬
‫را تمرین کرده بود ودر برابر سی هزار جادوگر ایستاد‪.‬‬

‫ح ال س ومین ب ار را بب ین ک ه موس ی علی ه الس الم ک امال برخ دا توک ل‬

‫کرده است وزندگی اش را نیز به خدا سپرده است‪.‬پس چه اتفاقی افتاد‬

‫(یاران موسی گفتند‪ :‬ما‬ ‫»(شعرا‪.)٦1/‬‬ ‫وسى إِنٰا لس همد سلرك س‬

‫هون‬ ‫ان ٰقا سل اسص ٰلح ه‬
‫اب هم ٰ‬ ‫«فسلس ٰما ت س ٰرا س ا ا س لل سج لم ٰع ِ‬
‫گرفتار می گردیم‪).‬‬

‫‪150‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫فرع ون در تعقی ب آن ان اس ت وای ن ام ر از هم ه س خت ت ر ودش وار ت ر‬

‫است‪.‬ببین موسی علیه السالم چه خواهد گفت‪:‬‬

‫ِین »(شعرا‪( )٦2/‬گفت‪ :‬چنین نیست‪.‬پروردگار من بامن است‬ ‫« ٰقا سل سكالٰ إِ َّن سم ِعي سر ِبّي س‬
‫سیس لهد ِ‬
‫رهنمودم خواهد کرد‪).‬‬

‫ببین چگونه او مراحل مختلر توکل را پشت سر گذاشت‪.‬‬

‫انس ان ممک ن اس ت درابت دا توک ل نداش ته باش د ول ی م ی توان د ک م ک م‬

‫ب ه آن برس د چگون ه اومی توان دبا مس اله ای بسیارس اده وپ یش پ ا افت اده ب ه‬
‫ت دری حرک ت کن د پ س نص یحت م ن ب ه ش ما ای ن اس ت‪ :‬هم واره ب ه ی اد خ دا‬
‫ب اش آن وق ت اس ت ک ه خ ودت را متوک ل برخ دا خ واهی یاف ت‪.‬این درس را‬
‫همیش ه ب ه خ اطر داش ته ب اش وای ن ح دیش رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم را‬
‫ب االی تخت ت یادداش ت ک ن‪« :‬هم واره ب ه ی اد خ دا ب اش ت ا خداون د نی ز ب ه ی اد‬
‫تو باشد‪».‬ان شالهللا اینهاهمه تورا دردست یافتن به توکل یاری می دهد‪.‬‬

‫ای ن موض وع را ب ا دع ای رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ک ه آکن ده از‬

‫توکل است خاتمه می دهیم‪:‬‬

‫لدددددن امتدددددص نس ِ‬
‫اصدددددیستِي بیددددددک سمددددددا‬ ‫« اللَّ ههددددد َّم إِ ِنّدددددي عبددددددک سواب ِ‬
‫لدددددن عبدددددددک سواب ِ‬
‫فِددددددي حکمددددددص عسدددددددلل فِددددددي قضدددددداوک »‪( 1.‬پروردگ ارا!من بن ده ات هس تم بن ده‬
‫زاده وکنی ز زاده ی ت و هس تم پیش انی ام در دس ت توس ت حک م ت و ب ر م ن‬
‫جاری است وقضاوتت در مورد من عادالنه است‪).‬‬

‫اکنون به این دعا خوب توجه کن‪:‬‬

‫م لنها》‪2.‬‬ ‫ط لرفسةس س‬
‫عیلن سو سال اسقس َّل ِ س‬ ‫سي س‬
‫《اللَّ هه َّم سال تکلني ِلنس لف ِ‬

‫‪ - 1‬احمدددددددددددددد‪ ،۳۷۰٤،‬ابدددددددددددددن ابدددددددددددددی شدددددددددددددیبه در 《المصدددددددددددددن 》‪ ،2۹۳1۸،‬ابدددددددددددددویعلی در مسدددددددددددددندش‪ 1۹۹/۹،‬وابدددددددددددددن‬

‫حیان‪ ،۹۷2،‬از ابن مسعود رضی هللا عنه ر‪.‬ک‪ :‬مجمع الزوائد‪.1۸٦/1۰:‬‬
‫‪ - 2‬احمد‪2۷۸۹۸،‬و ابو داود‪.٥۰۹۰،‬‬

‫‪151‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(خداون دا!حتی ب ه ان دازه ی ی ک چش م ب ه زدن ی ا ک م ت ر از آن م را ب ه‬

‫خودم مسپار‪).‬‬

‫خدایا!نگ ذار حت ی ب ه ان دازه ی ی ک چش م ب ه ه م زدن خ ودم‬

‫خودم را به حرکت درآورم تصور کن!‬

‫در حدیش دیگری آمده است‪:‬‬

‫ي نس لف ِ‬
‫سدددددي تکلندددددي إِلسددددد َّ‬
‫ي‬ ‫ط لرفسدددددةس س‬
‫عدددددیلن سو سال ا سقسددددد َّل ِم لن سهدددددا فاندددددص ا س لن تکلندددددي إِلسددددد َّ‬ ‫《 س‬
‫رحمتص》‪1.‬‬ ‫سوع لسو سرة سو سخ ِطیئ سة سوا س ِنّي الس اسثِيس إِ َّال فِي‬ ‫س‬
‫ض لع‬

‫(ب ه ان دازه ی ی ک چش م ب ه ه م زدن ی ا کمت ر از آن م را ب ه خ ودم‬

‫مس پار چ ون ت و اگ ر م را ب ه خ ودم واگ ذاری م را ب ه ض عر ع ورت وگن اه‬
‫می سپاری ومن جز به رحمت تو به هیچ چیز اطمینان ندارم‪).‬‬

‫م ی خ واهیم چن ین ت وکلی را بی اموزیم م ی ترس م پ س از گف تن هم ه‬

‫ی ای ن س خنان شخص ی بیای د وبگوی د‪ :‬م ن هرگ ز مش کالتم راباپ در م ادر‬
‫ودوس تانم در می ان نم ی گ ذارم ت ا ت وکلم را ازب ین نب رم! برادرانم!توک ل ک ار‬
‫قل ب اس ت وه یچ رابط ه ای ب ا اعض ا ن دارد اعض ا از تم امی اس باب اس تفاده‬
‫م ی کن د اگ ر از ن ود ون ه س بب اس تفاده ک ردی ویک ی را ره ا س اختی در ای ن‬
‫صورت توکل نکرده ای بلکه متواکل وسربارهستی‪.‬‬

‫م ا م یخ واهیم ش یوه ی درس ت توک ل ک ردن رای اد بگی ریم ن ه ای ن‬

‫ک ه م ورد تمس خر ق رار بگی ریم وبگوین د‪ :‬مت دین ه ا گم ان م ی کنن د ک ه از‬
‫ه یچ ی ک از اس باب ی ا وس ایل نبای د کم ک گرف ت!تو از اس باب اس تفاده ک ن‬
‫وقلب ت را ب ه خ دا بس پار‪.‬این عب ادت را تجرب ه کنی د‪.‬هنگامی ک ه از خان ه‬
‫خارج می شوم این دعا را بازبان وقلب می خوانم‪:‬‬

‫‪ - 1‬بیهقی در 《الشعب》‪.٤۷٦/1،‬‬

‫‪152‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫بام》‪1.‬‬
‫َّللاه سو سال سح لو سل سو سال قه َّوةس إِ َّال ِ َّ ِ‬
‫ي َّ‬‫ع ِل ٌّ‬
‫َّللا توکلت س‬
‫س ِم َّ ِ‬
‫《بِ ل‬

‫(ب ه ن ام هللا توک ل ک ردم ب ر هللا ه یچ ب از دارن ده ای وه یچ نی رو دهن ده‬

‫ای جز هللا وجود ندارد‪).‬‬

‫وقت ی م ی خ واهم بخ وابم ای ن دع ا را ب ه گون ه ای م ی خ وانم ک ه ب ا‬

‫تمام وجود آن را حس کنم‪:‬‬

‫اسرفسعهه》‪2.‬‬
‫ض لعت سج لنبِي وبص ل ه‬
‫《باسمص سر ِبّي سو س‬

‫(پروردگارا!ب ا ن ام ت و پهل ویم راب ر زم ین م ی گ ذارم وب ا ن ام ت و آن‬

‫را بر می دارم‪).‬‬

‫م ن ب ا دعاه ایم از خداون د م ی خ واهم ک ه م را ج زو مت وکالن ق رار‬

‫م ی بردهفت ه ی آین ده بگوی د‪ :‬ای ن هفت ه هفت ه‬ ‫بدهد‪.‬کس ی ک ه از مش کلی رن‬
‫ی س پردن مش کالت ب ه خداون د عزوج ل اس ت البت ه ب ا به ره ب ردن از‬
‫اسباب‪.‬‬

‫‪ - 1‬احمد‪٤۷۳‬از عثمان رضی هللا عنه‪ ،‬ابو داود‪٥۰۹٥،‬و ترمذی‪ ۳٤2٦،‬از انس رضی هللا عنه‬
‫‪ - 2‬بخاری‪٦۳2۰،‬و مسلم‪ 2۷1٤‬از ابوهریره رضی هللا عنه‬

‫‪153‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫محبت بنده نسبت به خداوند‬

‫ه یچ ک س در ای ن دنی ا نم ی توان د ب دون مه ر ومحب ت زن دگی کن د‪.‬‬
‫زن دگی ب دون عش ق ب ی معن ا وب ی ارزش اس ت‪.‬قلب ع اری از عش ق‬
‫ومحب ت‪ ٬‬قلب ی س خت وس نگین اس ت‪.‬بدنی ک ه ب دون عش ق زن دگی کن د؛ ب دنی‬
‫سس ت و م رده اس ت‪ ٬‬هم ه ی م ردم بای د ب ا عش ق ومحب ت زن دگی کنند‪.‬ب ه‬
‫هم ین خ اطر انس انی ک ه عاطف ه ومحب ت را از دس ت م ی ده د ‪ ٬‬جس دی‬
‫م رده ی ا انس انی ب ی ج ان اس ت و دچ ار افس ردگی ودیگ ر بیم اری ه ای‬
‫روان ی م ی گ ردد‪ ٬‬زی را او عش ق ب ه زن دگی را از دس ت داده اس ت‪ .‬ب ه ه ر‬
‫ت ر باش د‪ ٬‬ارزش وض ربان زن دگی اف زایش م ی‬ ‫ان دازه محب ت بیش تر وب زر‬
‫ت ری پیون د داش ته‬ ‫ور آن اس ت ک ه ه ر چ ه ش خص ب ا محب ت ب زر‬ ‫یاب د‪ ٬‬من‬
‫باشد‪ ٬‬ضربان زندگی بیشتر شده وزندگیش بهتر ودوست داشتنی تر است‪.‬‬

‫ماچه چیزی دوست داریم مردم چه چیزی دوست دارند‬

‫م ردم عاش ق م ال وث روت ان د! ث روت رفتن ی و ن ابود ش دنی اس ت‬

‫در می ان وارث ان تقس یم‬ ‫وم امی می ریم وآن را ره ا م ی کن یم وپ س از م ر‬
‫می شود‪.‬‬

‫م ردم س لطه وق درت را دوس ت دارن د! آن ه م ن ابود ش دنی وتغیی ر پ ذیر‬

‫است‪.‬‬

‫زن ان را دوس ت دارن د و زن ان‪ ٬‬م ردان را دوس ت دارن د‪ ٬‬ای ن ش هوت‬
‫ه م اگ ر در غی ر از طاع ت پروردگ ار باش د‪ ٬‬از ب ین م ی رود‪ ٬‬ب ه پای ان م ی‬
‫یک ی از دو ط رر ن ابود ش ده یاب ه‬ ‫رس د ی ا س طحی و گذراس ت وب ا م ر‬
‫پای ان م ی رس د ی ا ب ه خ اطر خیان ت یک ی از دو ط رر م ی ش کند‪ ٬‬پ س هم هی‬
‫ارتباطات رو به نابودی وزوال است‪.‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر محب ت وعش قی ک ه بای د در جه ت رس یدن ب ه آن س عی‬

‫وت الش نم ود بای د اب دی وزوال ناپذیرباش د محبت ی ک ه ب ه ق درتت بیفزای د‬

‫‪154‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ا‬ ‫تی‬ ‫ار خیان‬ ‫نگدلی انک‬ ‫یله س‬ ‫ه وس‬ ‫یدن ان ب‬ ‫ام رس‬ ‫ز از اتم‬ ‫وهرگ‬
‫سرشکستگی نترسی؛ عشقی جاویدان وماندگار!‬

‫آیاص ادقانه خداون د رادوس ت داری م آی ا محب ت خداون د برم ا واج ب‬

‫اس ت ی ا فض یلتی اس ت از جان ب م ا فرزن دانت رابیش تر دوس ت داری‬
‫یاخداوند را‬

‫ای ن ش یوه ی س خن گف تن از عش ق ومحب ت جایزاس ت ن رت ان درب اره‬

‫ان در‬ ‫ت ن رت‬ ‫ت دارد چیس‬ ‫تراز هللا دوس‬ ‫ان را بیش‬ ‫ه گناه‬ ‫یک‬ ‫ی کس‬
‫رابط ه ب اجوانی ک ه ب ه دخت ری ن امحرم ون ا آش نا عالق ه من د اس ت ویک دیگر‬
‫را دوس ت دارن د چیس ت محب ت وعش ق ب ه هللا عزوج ل کجاس ت ن رت ان‬
‫در رابط ه ب ا کس انی ک ه مرتک ب گن اه م ی ش وند ی ا م واد مخ در اس تفاده‬
‫میکنند چیست‬

‫هس تند ول ی بیایی د ت ا درب اره ی‬ ‫ای ن ه ا ام وری پ ر ش ا وب ر‬

‫چیزه ای ح الل ص حبت کن یم ب ه کس ی ک ه ث روتش‪ -‬ث روت ح الل‪ -‬را ب یش‬
‫از خداوند متعال دوست دارد چه بگوییم‬

‫درای ن آی ه کریم ه ک ه نیازمن د ت دبر وتفکراس ت خ وب بین دیش هللا–‬

‫تبارک وتعالی‪ -‬میفرماید‪:‬‬

‫دیرت ه هك لم سو ا س لمد ٰدوال‬

‫شد س‬ ‫ع ِ‬‫ٰآبددا هؤ هك لم سو اسب ٰلنددا هؤ هك لم سو ِإ لخد ٰدوانه هك لم سو ا س لز ٰوا هج هكد لم سو س‬ ‫« قهد لل ِإ لن ٰكد س‬
‫دان‬
‫دب ِإلس د لی هك لم ِمد س‬
‫دن‬ ‫ضد لدونس ٰها ا س سحد َّ‬‫سسدداد ٰسها سو سم ٰسددا ِك هن ت س لر س‬ ‫شد لدو سن ك ٰ‬ ‫دارة ت س لخ س‬
‫ِت ٰجد س‬ ‫ا لِقت س سر لفت ه هم ٰ‬
‫وهددا سو‬
‫َّللاه ٰال‬
‫َّللاه ِب دأ س لم ِر ِه سو س ٰ‬
‫ي سٰ‬ ‫صددوا سحتٰددى یسددألتِ س‬ ‫س د ِبی ِل ِه فست س سربَّ ه‬
‫سو ِج ٰهدداد فِددي س‬
‫سددو ِل ِه‬ ‫َّللا سو سر ه‬ ‫سِٰ‬
‫یس لهدِش ا س للقس لو سم ا س لل ٰفا ِ‬
‫س ِق س‬
‫ین » ( توبه‪)2۴ /‬‬

‫( بگ واگر پ درانتان فرزن دان ت ان همس ران ت ان ق وم وقبیل ه یت ان‬

‫ام والی ک ه فراچن ب آورده ای د تج ارتی ک ه از کس اد وب ی رونق ی آن م ی‬
‫ترس ید ومن ازلی ک ه م ورد عالق ه شماس ت در ن رت ان از خ دا وپیغمب رش‬

‫‪155‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ار باش ید تاخداون د ک ارش را بکن د‬ ‫وجه اد در راه او محب وبتر باش د در انت‬
‫وخداوند کسان نافرمان بردار را هدایت نمی کند)‬

‫خداون د متع ال در ای ن آی ه هش ت مث ال را ذک ر م ی کن د وای ن هش ت‬

‫مث ال رادری ک کف ه ودر کف ه ی دیگ ر محب ت خداون د متع ال را ق رار م ی‬
‫ده د وآن ه ا را وزن ک رده اس ت اگ ر ام ور هش تگانه را ب ه ان دازه ی ی ک‬
‫ر آن چ ه برس رتان خواه د آم د‬ ‫ذره ی ا ت ار م و ت رجی بدهی د پ س منت‬
‫باشید؛‬

‫« خداون د کس ان نافرم ان را ه دایت نم ی کن د‪ ».‬پ س فاس ق کس ی اس ت‬

‫ک ه هری ک از ای ن ام ور هش تگانه راب اوجود ح الل ب ودن دوس ت داش تن آن‬
‫بیشتر از خداوند دوست بدارد‪.‬‬

‫این امور هشتگانه که خداوند به مادستور داده است عبارتند از‪:‬‬

‫پدرانتان‪ :‬خداوند فرمان داده است تا به والدین نیکی واحسان کنیم‪.‬‬

‫ت‬ ‫ان مراقب‬ ‫ا از آن‬ ‫تور داده ت‬ ‫رآن دس‬ ‫د در ق‬ ‫دانتان‪ :‬خداون‬ ‫فرزن‬
‫ونگه داری کن یم و رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم نی ز ب ه م ا ام ر نم وده‬
‫است‪.‬‬

‫برادرانت ان‪ :‬همچنین‪.‬همس رانتان‪ :‬پی امبر ص ل هللا علی ه وس لم م ارا ب ه‬

‫همسران سفارش نموده است‪:‬‬

‫ددددددر هکم ِبأ س له ِلددددددد ِه »‪ (1‬بهت رین ش ما بهت رین ت ان نس بت ب ه‬

‫ددددددر هکم ‪ ،‬سخید ه‬
‫« سخید ه‬
‫خانواده اش است‪).‬‬

‫قبیله یتان‪ -:‬اموالی که به چنب آورده اید‪ .‬تجارتتان‪.‬‬

‫الخفددددددددددا ‪،‬‬ ‫‪- 1‬ترمددددددددددذی‪ ،۳۸۹۵ ،‬دارمددددددددددی‪ 22۶ ،‬وابددددددددددن حبددددددددددان ‪ ۴1۷۷‬از عایشدددددددددده‪ -‬رضددددددددددی هللا عنهددددددددددا‪ -‬ر‪.‬ک‪ :‬کشدددددددددد‬
‫‪.12۳۴‬‬

‫‪156‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫من ازلی ک ه م ورد عالق ه شماس ت؛ یعن ی خان ه ه ای زیب ایی ک ه هم واره‬
‫در ان زن دگی م ی کنی د‪ .‬ای ن س ه چی ز مب ا اس ت واس الم ب دان س فارش ک رده‬
‫است‪.‬‬

‫پ س ای ن آی ه فراخ وانی جه ت ت رک ای ن ام ور هش تگانه نیس ت ول ی‬

‫ای ن آی ه مقایس ه م ی کند‪.‬خداون د متع ال محب تش را ب ه م ا فرم ان نم ی ده د‬
‫وب س بلک ه از ماخواس ته اس ت اگ ر م ی خ واهیم می زان ص داقتمان را از‬
‫دروغم ان تش خیص ب دهیم در ت ک ت ک ای ن ام ور هش تگانه بیندیش یم وببین یم‬
‫آیا این هانزد مامحبوب ترند یاخداوند‬

‫ان‬ ‫ه یت‬ ‫وم وقبیل‬ ‫رانتان ق‬ ‫دانتان همس‬ ‫درانتان فرزن‬ ‫واگر پ‬ ‫« بگ‬
‫ام والی ک ه فراچن ب اورده ای د تج ارتی ک ه از کس اد وب ی رونق ی آن م ی‬
‫ترسید ومنازلی که مورد عالقه ی شماست‪».‬‬

‫ای کس ی ک ه ش ب وروز ک ار میکن ی درح الی ک ه نم ازت را س ر وق ت‬

‫نم ی خ وانی وهرنم از راب ه وق ت نم از بع دی موک ول م ی کن ی و ه ر را دو‬
‫دقیق ه از عص ر وعص ر را دودقیق ه قب ل از مغ رب م ی خ وانی! ای ن ه ا‬
‫ام وری اس ت ک ه مقایس ه م ی ش ود بب ین چ ه کس ی را بیش تر دوس ت داری!‬
‫ف الن چی ز وف الن چی ز وف الن چی ز را از اطاع ت خ دا اطاع ت چ ه کس ی را‬
‫ت رجی م ی ده ی ب ه ح رر چ ه کس ی گ وش م ی ده ی از چ ه کس ی راض ی‬
‫وخش نود م ی ش وی در واق ع ای ن ای ه بس یار س خت اس ت چ ون ت ک ت ک م ا‬
‫را مورد خطاب قرار می دهد‪.‬‬

‫از خ الل ای ن س خنان ش ناخت ومحب ت پروردگ ار ب ر ه ر مس لمانی‬

‫م ی باش د پ س ب ر هرمس لمان واج ب اس ت ک ه خ دا را بشناس د زی را‬ ‫ف ر‬
‫خداون د انس ان را آفری ده اس ت ت ا او را بشناس د ودوس ت ب دارد آی ا عالق ه‬
‫اس ت ک ه عقل ت را ب ه ام ر فرع ی مش غول س اخته وآن چ ه را اص ل ومه م‬

‫‪157‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اس ت ره ا س ازی ! خداون د توان ایی دوس ت داش تن را ب ه ت و ارزان ی داش ته‬
‫است محبت همسر ثروت وخاندان‬

‫واوس ت ک ه ای ن عش ق ومحب ت را درقل ب کاش ته اس ت وبرای ت روش ن‬

‫نم وده اس ت ک ه اص ل دوس ت داش تن هللا اس ت پ س مب ادا ای ن م وارد را‬
‫قبل از محبت هللا قرار بدهی‪.‬‬

‫اکنون ما کجاییم واین سخنان کجا !‬

‫ع ده ای ازم ردم ث روت را ب یش از خ دا دوس ت میدارند!ب ه هم ین خ دا‬

‫رسول هللا (ص) فرمودند‪：‬‬

‫(تعس عبدالدرهم)‪.‬‬

‫(چه بد بخت است بنده ی درهم )‬

‫پی امبر چن ین شخص ی را بن ده ی دره م نامی د ع ده ای دیگ ر از م ردم‬

‫زنان را بیشتر از خدا دوست می دارند!‬

‫هللا جل جالله میفرماید ‪：‬‬

‫م سو لس لو یس سرى اسلَّ ِذینس‬ ‫َّللا سو اسلَّ ِذینس آ سمنهوا ا س س‬

‫ش ُّد هحبا ِ ٰ ِ‬ ‫ب س ِٰ‬‫َّللا ا س لن ٰدادا ً یه ِحبُّونس هه لم سك هح ّ ِ‬ ‫اس سم لن یست َّ ِخذه ِم لن د ِ‬
‫هون س ٰ ِ‬ ‫« سو ِمنس اسلنٰ ِ‬
‫»(بقره ‪)1۶۵/‬‬ ‫شدِی هد ا س للعس ٰذا ِ‬
‫ب‬ ‫م سج ِمیعا ً سو اسنَّ س ٰ س‬
‫َّللا س‬ ‫سظلس هموا إِ لذ یس سر لونس ا س للعس ٰذ س‬
‫اب اسنَّ ا س للقه َّوةس ِ ٰ ِ‬

‫ایی‬ ‫هه‬ ‫دا گون‬ ‫دا خ‬ ‫تندکه غیرازخ‬ ‫ردم هس‬ ‫ی ازم‬ ‫(برخ‬
‫برمیگزینن دوانان را همچ ون خ دا دوس ت دارن د وکس انی ک ه ایم ان اورده‬
‫اندخ دا را س خت دوس ت دارن د ان ان ک ه س تم میکنن د اگرمیش د غ ذایی‬
‫رامش اهده نماین د ک ه هنگ ام رس تاخیزمی بینند(میدانس تندکه)قدرت وع م ت‬
‫همه ازان خدااست وخدا دارای عذاب سختی است‪) .‬‬

‫خداون ددراین ای ه میفرمای د‪：‬اف رادی هس تند ک ه ممک ن اس ت مس لمان‬

‫ی‬ ‫ریک م‬ ‫ایی برمیگزینند )ش‬ ‫هه‬ ‫دا خداگون‬ ‫ند‪(：‬غیرازخ‬ ‫م باش‬ ‫ه‬

‫‪158‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫رینش‬ ‫ارکت دراف‬ ‫ا مش‬ ‫تی‬ ‫ا ربوبی‬ ‫ده ی‬ ‫ارکت درعقی‬ ‫دواین مش‬ ‫اورن‬
‫نیس ت‪.‬چنین اف رادی _ یعن ی کس انی ک ه ب ه ج ز خ دا ش ریک میگیرن د _‬
‫نمیگوین د م ن فالن ی را هم راه خ دا م ی پرس تم ی ا فالن ی در خلق ت باخ دا‬
‫ش ریک اس ت ای ن مش ارکت درمحب ت اس ت ون یروهمت ا اوردن درربوبی ت‬
‫نیست بلکه در محبت است که البته مردود می باشد‪.‬‬

‫دانش مندان دررابط ه ب ا مقص ود ای ن ای ه ان ج ا ک ه میفرمای د ‪(：‬ان ان‬

‫را همچ ون خ دا دوس ت دارن د)می پرس ندایا ب دین معناس ت ک ه هم ان گون ه‬
‫ک ه مس لمان خ دا را دوس ت دارد ان ان همتاهایش ان را دوس ت دارن د ی ا‬
‫ور ای ن اس ت ‪(：‬ان ان را همچ ون خ دا دوس ت دارن د) یعنی هللا را‬ ‫من‬
‫دوست دارند وشرکارا نیز به همین اندازه دوست دارند‬

‫پ س گ روه اول هرگ ز خداون د را دوس ت ندارن د بلک ه ش ریکانی را‬

‫ر گرفت ه ان د میپرس تند هم ان گون ه ک ه مس لمانان هللا را دوس ت‬ ‫ک ه درن‬
‫دارند‪.‬‬

‫ام اگروه دوم خداون د رادوس ت دارن د ول ی ش ریکانی دارن د ک ه ان ان را‬

‫ر‬ ‫ب ه ان دازه ی هللا دوس ت دارن د پ س ک دام ی ک ازای ن دو‪.‬گ روه م ورد ن‬
‫این ایه اند‬

‫علم ا ت رجی میدهن د ک ه مقص ود ای ه گ روه دوم ان د‪.‬انان خ دارا‬

‫ر گرفت ه اندومحبتش ان‬ ‫دوس ت دارن د ول ی ب رای خداون د ش ریکانب درن‬
‫نس بت ب ه خ دا وان ان یکس ان اس ت‪.‬مثال میگوین د‪：‬پروردگ ارم وخ انواده ام!‬
‫نمازه ای پ ن گان ه را ادا میکن د ول ی ب رای بهترنم ودن وض عیت زن دگی‬
‫فرزن دانش از م ال ح رام اس تفاده م ی کن د اوب رای خداون د ش ریک‪.‬گرفته‬
‫اس ت ام ا ن ه در عبودی ت بلک ه در محب ت زی را می ان محب ت ب ه خ دا‬
‫ومحب ت ب ه فرزن دانش براب ری ایج اد ک رده اس ت ب ه هم ین خ اطر ازم ال‬
‫حرام ی ک ه خداون د ازان ناراض ی اس ت اس تفاده ک رده اس ت چ ون‬

‫‪159‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫فرزن دانش را بیش تر دوس ت داردوای ن هم ان مش ارکتی اس ت ک ه ای ن ای ه‬

‫ازان نهی فرموده است‬

‫از ای ن س خنانم چن ین برداش ت نکنی د ک ه اگ ر کس ی ی ک ب ار مرتک ب‬

‫ای ن اش تباه ش ود ب رای خ دا ش ریک آورده اس ت زی را ای ن س خنان ب ر‬
‫اش تباهات مک رر منطب ق نم ی گ ردد چ ون بش ر مرتک ب چن ین اش تباهات‬
‫می شود ولی من ور آن است که این امر روند زندگیت گردد‪.‬‬

‫پ س اس اس زن دگیت بای د ب ه گون ه ای باش د ک ه – ب ه عن وان مث ال‪-‬‬

‫ام ور دنی ایی و مش غله ه ای آن ب ا اوق اتی ک ه خداون د ب رای ادای نم از تعی ین‬
‫نداش ته باش د‪ .‬همچنن ین نم ی توان د ب ا م د روز‬ ‫نم وده اس ت ت داخل و تع ار‬
‫– ک ه ممک ن اس ت یک ی از ش ریکان باش د‪ -‬تعارض ی داش ته باش د و اولوی ت‬
‫ب ا م د روز باش د ام ا اگ ر انس ان ی ک ب ار مرتک ب اش تباهی ش د ش ریک‬
‫آوردن به حساب نمی آید‪.‬‬

‫ور از ش ریک آوردن آن اس ت ک ه ق رار دادن اوام ر و ف رامین‬ ‫من‬

‫اله ی در ی ک کف ه و ق رار دادن ه وا و ه وس ه ا در کف ه ی دیگ ر از‬
‫رش یکس ان جل وه کن د‬ ‫ویژپ ی ه ای ی ک ش خص گ ردد و ای ن دو ام ر در ن‬
‫و نتواند کفه ی دستورات الهی را بر هوا و هوسش ترجی دهد‪.‬‬

‫خطر دوستان!‬

‫یک ی از خطره ای دوس تان آن اس ت ک ه ب ا وج ود آگ اهی از ح رام‬

‫ب ودن ای ن ام ر پ ن ی ا ش ش س ال در هم ین وض عیت بم انی ول ی از ای ن ک ار‬
‫مقص ود دیگ ری داری ک ه در ای ن پ ن ی ا ش ش س ال ش ریک قای ل ش ده ای‬
‫|آی ا ب ه اهمی ت ای ن مس أله پ ی ب ردی! او ش ریک کف ر ی ا ش رک نیس ت بلک ه‬
‫شریک عشق و محبت است‪.‬‬

‫‪160‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫کس ی ک ه ده س ال اس ت افس ار چش م را گس یخته و آن را ف رو نم ی‬

‫بن دد ب ا کس ی ک ه چش مش را فروهش ته و ی ک ب ار اش تباه م ی کن د و پش یمان‬
‫م ی ش ود س پس ی ک ب ار دیگ ر اش تباه م ی کن د و پش یمان م ی ش ود یکس ان‬
‫نیس ت زی را ای ن آی ه ب ر کس ی ک ه نگ اه ک رده و پش یمان م ی ش ود منطب ق‬
‫نم ی گ ردد چ ون او ش ریکی نی اورده اس ت‪ .‬و مقاوم ت ک رده و ب ا نفس ش‬
‫م ی جنگ د ول ی کس ی ک ه نفس ش را ب ه ح ال خ ود ره ا س اخته اص رار م ی‬
‫ورزد و ب ه آن ادام ه م ی ده د دیگ ر خ ودش را س رزنش نم ی کن د و ب ه آن‬
‫ر ای ن آی ه اس ت و بای د نگ ران‬ ‫ع ادت ک رده اس ت چن ین شخص ی م ورد ن‬
‫ح ال خ ودش باش د‪« :‬برخ ی از م ردم هس تند ک ه غی ر از خ دا خداگون ه ه ایی‬
‫ب ر م ی گزینن د و آن ان را ه م چ ون خ دا دوس ت دارن د و کس انی ک ه ایم ان‬
‫آورده ان د خ دا را بیش تر دوس ت دارن د‪ ».‬پ س کس انی ک ه ایم ان آ|ورده ان د‬
‫خ دا رابیش تر دوس ت دارن د مه ر و محب ت آن ان ب ه خ دا بیش تر از محب ت‬
‫شرکا نسبت به شریکان است‪.‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر کس ی ک ه در تم ام عم رش می ان دس تورات هللا و‬

‫خواس ته ه ای نفس انی تف اوتی قای ل نم ی ش ود و همیش ه ه وا و هوس ش را‬
‫ت رجی م ی ده د ه ر ان دازه خداون د (عزوج ل) ب ه او فرم ان بده د او ه وا و‬
‫هوس و خواسته های نفس را مقدم می شمارد‪.‬‬

‫هللا اوض اع و اح وال کس انی را ک ه ب ه غی ر از خ دا ش ریک آورده ان د‬

‫هنگام ورود به آتش جهنم چنین به تصویر می کشد‪:‬‬

‫ضد س‬
‫دددددددالل ُّم ِبددددددددین‪ .‬إذ‬ ‫«قسددددددددالهوا سو ههددددددددم فِی سهددددددددا یسخت س ِصدددددددد هم س‬
‫ون‪ .‬تسددددددددا ِ إن هکنَّددددددددا لس ِفددددددددی س‬
‫(شعرال‪.)96-98/‬‬ ‫ب العسالس ِمی سن»‬ ‫نه س‬
‫س ّ ِویکهم ِب سر ّ ِ‬

‫(آن ان در آن ج ا ب ه کش مکش م ی پردازن د و م ی گوین د‪ :‬ب ه خ دا س وگند‬

‫م ا در گمراه ی آش کاری ب ودیم‪ .‬آن زم ان ک ه م ا ش ما را ب ا پروردگ ار‬
‫جهانیان برابر می دانستیم‪).‬‬

‫‪161‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) هنگ ام ورود ب ه مدین ه و در ح الی‬

‫ک ه م ردم لگ ام ش ترش را ب ه ای ن س و و آن س و م ی کش یدند اول ین س خنی ک ه‬
‫بر زبان آورد این بود‪:‬‬

‫قهلوبکم»‪1‬‬ ‫هللا ِمن هک ِ ّل‬

‫ِ‬ ‫«ایها الناس احبُّوا س‬

‫(ای مردم خداوند را از صمیم قلب دوست بدارید‪).‬‬

‫ل)‬ ‫د (عزوج‬ ‫ت خداون‬ ‫ق و محب‬ ‫و از عش‬ ‫ان ممل‬ ‫ی ذره ذره قلبت‬ ‫یعن‬
‫باش د ت ا آن ج ا ک ه وقت ی انتخ اب ی ا مقایس ه م ی کن ی در واق ع انتخاب ت ب ا‬
‫اولوی ت ق رار دادن محب ت خ داون دص ورت پ ذیرد پ س دلی ل دوس ت داش تن‬
‫این است‪« :‬ای مردم خداوند را از صمیم قلب دوست بدارید‪»:‬‬

‫در ح دیش دیگ ری از رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) آم ده اس ت‪« :‬‬

‫اس ا س ِحبُّوا َّ س‬
‫َّللا ِل سما یس لدهو هکم بِ ِه ِم سن ال ِنّعس ِم‬ ‫اسیُّ سها النَّ ه‬
‫»‪2‬‬

‫(ای م ردم خ دا را ب ه خ اطر نعم ت ه ایی ک ه ب ه ش ما ارزان ی د اش ته‬

‫است دوست بدارید‪).‬‬

‫خداون د را ب ه ان دازه ی نعم ت ه ایی ک ه ب ه ش ما عط ا نم وده دوس ت‬

‫بداری د خداون د را ب ه خ اطر کم الش دوس ت بداری د ب ه خ اطر نعم ت ه ایی‬
‫ک ه در اختی ار ش ما ق رار داده اس ت ب ه خ اطر فض ل و ک رمش نس بت ب ه‬
‫ش ما ب ه خ اطر حل م و بردب اریش ب ر ش ما ب ه خ اطر ه دایت کردنت ان و ب ه‬
‫خاطر فرستادن پیامبران برای شما دوست بدارید‪.‬‬

‫م ن تجرب ه ای بس یار مفی د را ب ه ش ما س فارش م ی ک نم هم ه م ی توانن د‬

‫آن را امتح ان کنن د و ی ا قطع ا ر م ی توان د باع ش محب ت و عش ق ب ه خ دا ش ود‪:‬‬

‫‪ - 1‬ابن اسحاا‪ ،‬همان گونه که در «السیرة النبویة» ابن هشام آمده است‪.‬‬
‫‪ ۳۰/۳‬و ر‪.‬ک‪ :‬جامع العلوم و الحکم‪ ،‬ابن رجب‪.۳٦٦ ،‬‬
‫‪ - 2‬طبرانددددددددددی‪ ،‬الکبیددددددددددر‪ 1۰٦٦٤ ،2٦۳۹ ،‬از ابددددددددددن عبدددددددددداس (رضددددددددددی هللا عندددددددددده) ر‪.‬ک‪ :‬میددددددددددزان االعتدددددددددددال فددددددددددی نقددددددددددد‬
‫الرجال‪.۳2/۸ ،‬‬

‫‪162‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫کاغ ذ و قلم ی بی اور ب ا ی ک خ ط ص فحه را ب ه دو قس مت چ پ و راس ت‬

‫تقس یم ک ن در قس مت ب االی س مت راس ت بن ویس‪« :‬نعم ت ه ای خداون د ب ه‬
‫م ن‪ ».‬و ش روع ک ن ب ه نوش تن نعم ت ه ایی ک ه خداون د ب ه ت و عط ا نم وده‬
‫اس ت‪ .‬ت و ب ه دفتره ای زی ادی احتی اج داری و ی ک برگ ه برای ت ک افی‬
‫نیس ت‪ .‬در قس مت ب االی س مت چ پ بن ویس‪« :‬گناه انی ک ه در ح ق خداون د‬
‫مرتک ب ش ده ام» هم ه را بن ویس ه یچ چی ز را از قل م نین داز و ب ا خ ودت رو‬
‫راس ت ب اش‪ .‬پ س از اتم ام ب ه کاغ ذ نگ اه ک ن‪ .‬ت و ای ن ح دیش را در براب ر‬
‫دی دگانت خواه د دی د‪ :‬خداون د را ب ه خ اطر نعم ت ه ایی ک ه ب ه ش ما ارزان ی‬
‫داشته دوست بدارید‪».‬‬

‫رسول هللا صل هللا علیه و سلم فرمود‪:‬‬

‫سدددددولههه‬
‫َّللاه سو سر ه‬ ‫ددددان ا س لن یسکد س‬
‫ددددون َّ‬ ‫ددددال سوةس ا ل ِ ی سمد ِ‬
‫ددددن سحد س‬ ‫« ث س سالثسدددددة ِمد ل‬
‫ددددن هکددددد َّن فِیددددد ِه هو ِجددددد سد بِ ِهد َّ‬
‫ددددددر سه ا س لن‬
‫م سو ا س لن سیکد س‬ ‫سددددددد سوا هه سمدددددددا سو ا س لن یه ِحد َّ‬
‫ددددددب ا لل سمد ل‬
‫ددددددر ه الیه ِحبُّدددددددهه ِإ َّال ِ َّ ِ‬ ‫ا س سحد ُّ‬
‫ددددددب ِإلس لیددددددد ِه ِم َّمدددددددا س‬
‫في النَّار »‪1‬‬
‫ِ‬ ‫کرهه ا س لن سی لق ِذ س ِ‬ ‫فر سک سما سی س‬ ‫ک ِ‬ ‫سیعهو سد ِفي ال ه‬

‫(س ه چی ز اگ ر در ه ر ک س باش د ش یرینی ایم ان را ب ه وس یله آن ه ا م ی‬

‫یاب د‪ :‬ای ن ک ه خ دا و رس ولش را از ه ر چی ز دیگ ر بیش تر دوس ت ب دارد‬
‫کس ی را ک ه دوس ت دارد فق ط ب ه خ اطر خ دا دوس ت ب دارد و از بازگش ت ب ه‬
‫کف ر متنف ر و ب ی زار باش د هم ان گون ه ک ه از انداخت ه ش دن در آت ش متنف ر و‬
‫بی زار است‪ ).‬پس از بازگشت به گناهان بی زار و متنفر باشد‪.‬‬

‫ت رین بیم اری قلب ی آن اس ت ک ه از انج ام و یف ه ای ک ه ب ه‬ ‫ب زر‬

‫خ اطرش آفری ده ش ده اس ت خ ودداری ک ن‪ .‬قل ب ب ه خ اطر ش ناخت و محب ت‬
‫هللا آفری ده ش ده اس ت‪ .‬بن ابراین اگ ر هم ه چی ز را در ای ن دنی ا ش ناختی و هم ه‬
‫مه ارت ه ای موج ود در ای ن دنی ا را ب ه خ وبی آم وختی ول ی ق ادر ب ه‬
‫ش ناخت خ دا و عش ق ب ه او نیس تی پ س قلب ت بیم ار اس ت و ت و ه یچ چی زی‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ 1٦ ،‬و مسلم‪ ٤۳ ،‬از انس (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪163‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ه‬ ‫تک‬ ‫ت آن اس‬ ‫ناخت و معرف‬ ‫اس ش‬ ‫را اوج و اس‬ ‫ته ای! زی‬ ‫ندانس‬
‫ذت‬ ‫هیل‬ ‫ر از هم‬ ‫داری و اگ‬ ‫تب‬ ‫ی و او را دوس‬ ‫ارت را بشناس‬ ‫پروردگ‬
‫ه ای دنی ا ل ذت ب ردی و از هم ه ش ادی ه ای دنی ا ش ادمان گش تی و ازهم ه ی‬
‫ش هوت ه ای دنی ا به ره من د گش تی ام ا در زن دگیت از ش ناخت و عش ق‬
‫خداون د (عزوج ل) ل ذتی نب ردی پ س اص الر ه یچ ش ادی و ل ذتی را در دنی ا‬
‫نچشیده ای‪.‬‬

‫هم ان گون ه ک ه نعم ت ه ای بهش ت غی ر قاب ل مقایس ه ب ا ل ذت نگ اه ب ه‬

‫هللا اس ت نعم ت ه ای دنی ا ونی ز هم ین ط ور اس ت و در مقایس ه ب ا نعم ت‬
‫محبت هللا (عزوجل) هیچ و بی ارزش است‪.‬‬

‫ه ر ک س م ی گوی د‪ :‬م ن خ دا را دوس ت دارم و وقت ی ک ه ادعاه ا زی اد‬

‫ش د و هم ه ی م ردم از عش ق و محب ت ب ه خداون د متع ال دم زنن د خداون د‬
‫آن ان را م ورد آزم ایش ق رار داد ای ن امتح ان آی ه ای از ق رآن ب ا ن ام آی ه ی‬
‫امتح ان و محن ت اس ت ک ه آزم ایش م ی کن د و در ای ن ادع ا راس تگو را از‬
‫دروغگو نشان می دهد هللا –تبارک و تعالی‪ -‬می فرماید‪:‬‬

‫َّللا فسدددددداتَّبِعهونِی یهحبِددددددب ه‬

‫ک هم هللاه سو یس ِفددددددر لسکهددددددم ذهنهددددددوبسکم و‬ ‫س‬
‫ددددددون س س‬‫«قهددددددل إن کهنددددددتهم ت ه ِحبُّ‬
‫(آل عمران ‪.)31/‬‬ ‫هللا فور رحیم»‬

‫(بگ و‪ :‬اگ ر خ دا را دوس ت داری د از م ن پی روی کنی د ت ا خ دا ش ما را‬

‫دوست بدارد و گناهانتان را ببخشاید و خداوند آمرزنده ی مهربان است‪).‬‬

‫پ س تنه ا ب ا زب ان از محب ت و عش ق دم م زن بلک ه ب ا عمل ت آن را‬

‫ثاب ت ک ن‪ .‬ب ا زب ان ه ر چ ه م ی خواه د بگ و چ ون ممک ن اس ت راس ت بگ ویی‬
‫و ممک ن اس ت دروغ بگ ویی ول ی راس تگوی واقع ی کس ی اس ت ک ه زب ان‬
‫ح الش م ی گوی د‪ :‬م ن خداون د متع ال ررا دوس ت دارم ب ه عن وان مث ال‬
‫ش وهری ک ه ب ه همس رش م ی گوی د‪ :‬م ن ت و را دوس ت دارم و باره ا و باره ا‬
‫ای ن س خنش را تک رار م ی کن د در ح الی ک ه ب ه او ت وهین ک رده و او را‬

‫‪164‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ش کنجه م ی ده د ب ا وج ود ای ن ه ر ب ار ک ه او را م ی بین د ب ه او م ی گوی د‪:‬‬

‫م ن ت و را دوس ت دارم! آی ا ت و ح رفش را ب اور م ی کن د امک ان ن دارد‬
‫حرفش را باور کنی‪.‬‬

‫کس ی ک ه اع ای عش ق و محب ت ب ه خ دا رادارد نی ز ای ن گون ه اس ت مه م‬

‫ا‬ ‫ی اش ب‬ ‫اط واقع‬ ‫ت وارتب‬ ‫ه اس‬ ‫ال و روزش چگون‬ ‫هح‬ ‫تک‬ ‫ن اس‬ ‫ای‬
‫پروردگ ارش چ ه ط ور اس ت ‪.‬چ ون ح رر زدن ب ه تنه ایی ک افی نیس ت‬
‫بن ابراین اگرمیخ وایی می زان محبت ت را ب ه خداب دانی خ ودت را ب ااین ای ه‬
‫بس ن ‪« :‬بگ و‪ :‬اگرخدارادوس ت داری د ازم ن پی روی کنیدتاخ دا شمارادوس ت‬
‫ب دارد»آی ا س نت رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم راپی اده میکنی اگرس نت‬
‫تورات‬ ‫ق دس‬ ‫رده و بروف‬ ‫لم را اجرانک‬ ‫هوس‬ ‫لی هللا علی‬ ‫ول هللا ص‬ ‫رس‬
‫ت‬ ‫ه طاع‬ ‫وانی ب‬ ‫نت را نمیخ‬ ‫ای س‬ ‫ی نمازه‬ ‫دگی نمیکن‬ ‫پیامبرزن‬
‫رده و‬ ‫رک ک‬ ‫رات‬ ‫ر‬ ‫ای ف‬ ‫دهی نمازه‬ ‫ی نمی‬ ‫ال اهمیت‬ ‫پروردگارمتع‬
‫تاخیرمین دازی یاسس تی و ع دم رغب ت درم اه رمض ان روزه م ی گی ری‬
‫‪....‬کس ی ک ه ای ن کاره ا را انج ام میدهدچگون ه میتوان د محب ت هللا ج ل جالل ه‬
‫و‪:‬‬ ‫د «بگ‬ ‫ی گوی‬ ‫ک دروغ م‬ ‫دون ش‬ ‫یب‬ ‫د! چنین شخص‬ ‫دم بزن‬
‫اگرخدارادوست دارید ازمن پیروی کنیدتاخداشمارادوست بدارد»‬

‫درجات محبت خداوند‬

‫درحقیق ت ب رای محب ت خ دامیتوان مث الی اورد‪.‬م ن ازآوردن ای ن مث ال‬
‫خجال ت میکش م‪.‬ولی متاس فانه مث ال دیگ ری ک ه قاب ل فه م ب وده ودرذه ن‬
‫وروش ن باش د نیافتم!مث ال عالق ه ی م ردان ب ه زن ان و عالق ه‬ ‫م ردم واض‬
‫تأس ر بس یار م ن ای ن مث ال راب ه‬ ‫ی زن ان ب ه م ردان اس ت ب اعر‬
‫کارمیبرم اچتامردم بدانند چگونه خداوندرادوست بدارند‪.‬‬

‫م ردی ک ه زن ی دوس ت دارد درابت دا ب ه اوعالق ه من دمی ش ود و ای ن‬

‫عالق ه ب ابیخوابی تفک ر وتأم ل ش روع میش ود و وقت ی م ردم ب ا اوص حبت‬
‫میکنن د اورا میبینن د ک ه غ ر درافک ار و اندیش ه ه ایش اس ت فک رش راب ه‬

‫‪165‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫خ وش مش غول میکن د و عقل ش ب ا اوس ت و ب ه فک راو میکن د ووقت ی شخص ی‬

‫ب ه او بگوی د چ ه ک ارمی کن ی اواین م ارش را اش تباه نمیپن دارد زیراگم ان‬
‫میکن د ک ه اش تباهی ازاو س رزده اس ت چ ون اوفق ط ب ه آن زن عالق ه من د‬
‫اس ت و ه یچ ک ارحرامی انج ام ن داده اس ت‪.‬پس عالق ه من دی می ل و رغب ت‬
‫ب ه مرحل ه ای میرس د ک ه ب ه مقایس ه ی ام ورمیپردازد ایاکاره ایی راانج ام‬
‫دهد که خودش می پسندد یاکارهایی که او میپسندد!‬

‫پ س ازآن عش قش بیش تر میش ود ‪.‬مرتب ه ای ک ه عاش قان وش اعران‬

‫آنراش و م ی نامن د یعن ی ج اری ش دن قل ب مث ل آب وقت ی ک ه ازب اال ب ه‬
‫پ ایین میری زد اوتس لط وکنت رلش رابرقل ب ازدس ت میده د هم ان ط ور وقت ی‬
‫آب ازب اال ب ه پ ایین میری زدهیچ ک س نمیتوان د جل وی ان را بگی رد کس ی ک ه‬
‫بش را‬ ‫رل قل‬ ‫ددیگرتوانایی کنت‬ ‫اده روی کن‬ ‫ه زن زی‬ ‫تب‬ ‫ق و محب‬ ‫درعش‬
‫ار میش ودمثال طبق ه ی پ ایین خان ه اش‬ ‫ازدس ت میده دبنابراین آم اده ی انت‬
‫ار‬ ‫ش ش یاهف ت س اعت من ا ر میمان د ی ا آم اده ای س فرهمان مک ان ودر انت‬
‫میباش د مه م نیس ت مه م آن اس ت ک ه ب ه ج ایی ب رود ک ه محب وبش رادرآن ج ا‬
‫بیاب دمثل قیس(مجن ون)و لیل ی قیسازف رط عالق ه ب ه لیل ی فق ط ب اعبور‬
‫ازدی اری ک ه لیل ی درآن س کونت دارد س عی میکن د قل بش را ارام ش بخش د‬
‫پس میگوید‪:‬‬

‫ا س لقبسددددددددددددددددد سل ذالجددددددددددددددددددار سو ذالجددددددددددددددددددار‬ ‫ددددددار لس لی ِلدددددددي‬

‫ي الددددددد ِ ّدیس ِار ِدیسد ِ‬
‫ع ِلددددددد ّ‬ ‫ا س لمد ِ‬
‫ددددددر س‬
‫دددددددب سمد ل‬
‫دددددددن سددددددددکن الدددددددد ِ ّدیس ِار‬ ‫سو لکددددددددن هحد ّ ِ‬ ‫دددددب الدددددد ِ ّدیس ِار شدددددد فن قس للبِددددددي‬
‫سو سمددددددا هحد ُّ‬

‫(از محل ه ی لیل ی م ی گ ذرم و ای ن دی وار و آن دی وار را میبوس م‪ .‬عش ق‬

‫محل ه دل م را نب رده اس ت بلک ه عش ق کس ی که دراین محل ه س کونت‬
‫میکن ددلم را فریفت ه اس ت) پ س ازآن عش ق اف زایش م ی یاب د و ب ه مرحل ه ی‬
‫عش ق ع ذاب آور میرس د و درای ن مرحل ه قل ب توان ایی ج دایی اژمحب وب‬
‫راندارد‪.‬‬

‫‪166‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ه هم ین خ اطر وقت ی خداون د اح وال ک افران را دروق ت ورود ب ه‬

‫جهنمم و ای ن ک ه ع ذاب هرگ ز ازآن ان ج دا نمیش ود توص یر مینمای د‬
‫(فرقان ‪)۴۵/‬‬ ‫ع سذا سب سها سک س‬
‫ان س سراما ً »‬ ‫میفرماید‪ِ « :‬إ َّن س‬

‫(چرا که عذاب ان جدانمیگردد)‬

‫پ س آن ان هرگ ز ازع ذاب جه نم ج دا نمیش وند درس ت مث ل وابس تگی‬

‫انان درزندگی دنیا‬

‫وقت ی شخص ی ب ه مرحل ه ی وابس تگی ش دید میرس د ک ازش ب ه انج ا‬

‫میرس د ک ه میدان د اگرب ا ای ن دخت ر ب ه گش ت و گ زار بپ ردازد مرتک ب‬
‫ک ارحرام میگ ردد واز ط رر دیگر‪.‬دخت ر نی زاز ای ن ام ر مطل ع اس ت‪.‬ولی‬
‫ای ن دونمیتوانن د ازای ن کاردس تبردارند پ س آن ق در پیش رفت م ی کن د ک ه‬
‫قلب و عشق پیوند خورده و عشق نمیتواند هرگز ان قلب را رهاکند‪.‬‬

‫ای ن ام ر ه م چن ان اف زایش م ی یاب د ت ا ب ه درج ه ی دلب اختگی ودل دادگی‬

‫م ی رس دواین ب االترین درج ه ی عش ق اس تو دلب اختگی یعن ی رس یدن‬
‫محبت به اعما قلب‪:‬‬

‫س د ِه قس د لد س‬
‫ش د سفس ٰها هحبددا‬ ‫دن نس لف ِ‬
‫عد ل‬
‫اهددا س‬ ‫« و ٰقددا سل نِ ل‬
‫سد سدوة فِددي ا س لل سمدِینس د ِة ا لِمد سدراسته ا س للعس ِزید ِدز تهد ٰدرا ِو هد فس ٰت ٰ‬

‫(یوس ‪)۳۰/‬‬ ‫»‬

‫)و (دس ته ای از) زن ان درش هرگفتند‪ :‬زن عزی ز ازغ الم خ ود ک ام‬
‫خواسته وسخت خاطرخواه او شده است)‬

‫پ س ب هخاطرمحبت بس یار نس بت ب ه اودس ت ب ه ه ر کاره ای ب ی باکان ه‬

‫م ی زن د ت ا آن جاک ه گف ت‪ :‬بی ا ای ن ح ا و دره ا را بس ت و ب ه خ اطر‬
‫دلباختگی شدید به مرحله ای ازجرأت رسید‪.‬‬

‫مثاله ایی ک ه مط ر ک ردم وابس تگی قل ب رانش ان م ی ده د ت ا آن ج ا ک ه‬

‫به چنین حاالتی می رسد و البته حرام است‪.‬‬

‫‪167‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫محبت هللا نیز همین طور است و خداوند بی مانند است‪.‬‬

‫آی ا روزی ب ه تفک ر درم ورد خ دا پرداخت ه ای آی ا ای ن اول ین درج ه ی‬
‫عش ق دردنی ا نیس ت آیا ماب ه بن ده چی زی می دهیم ک ه آن را ازهللا دری غ‬
‫می داریم محبت و فرم انبرداری خ ود را ب ه بن دگانش م ی بخش یم ول ی ی ک‬
‫ر نمیگی ریم ب ااین وجودادع ای عش ق‬ ‫چه ارم ای ن محب ت را ب رای او در ن‬
‫و محبتش داریم!‬

‫کیس ت ک ه ش ب ه ا رادرت الوت ق رآن ی اتفکردرهللا ج ل جالل ه ب ه ص ب‬

‫برساند !‬

‫این اولین درجات محبت است بی خوابی و قرا ت قرآن‪.‬‬

‫پ س ازمی ل و رغب ت ب ه خداون ددرقلبش اف زایش م ی یاب د درجلس ات‬

‫درس حاض ر میش ود و وض عیت س خت و دش وار راب ه خ اطر ازدح ام‬
‫جمعی ت تحم ل میکن د زیرامحب ت روب ه اف زایش اس ت و قل ب ب یش از پ یش‬
‫وابسطه است‪.‬‬

‫ال‬ ‫ه درمث‬ ‫هک‬ ‫ان گون‬ ‫ود و هم‬ ‫ت بیشترمیش‬ ‫ر و محب‬ ‫دازآن مه‬ ‫بع‬
‫قبلذکرش د قل ب ب ه مقایس ه ی امورم ورد عالق ه ی خ ود و او م ی پ ردازد‬
‫درای ن; ج ا بن ده پ یش ازانج ام هرک اری ازخ ود م ی پرس د آی ا ای ن کارباع ش‬
‫جل ب رض ایت و خش نودی پروردگ ار متع ال م ی ش ود یان ه !ازآن پ س‬
‫خواس ته ه ایش ب اهللا تع الی مطابق ت میکن د و ای ن اوج عش ق و محب ت اس ت‬
‫که میل و خواسته هایت مطابق با رضایت هللا جل جالله باشد‪.‬‬

‫پ س ازآن محب ت بیش تر وبیش تر میگ ردد ت اآن ج ا ک ه تم ام س عیش را‬

‫جه ت جل ب رض ایت وخش نودی پروردگ ار ب ه ک ار میگی رد ودرمث ال گذش ته‬
‫محب وب ب ه خ اطر محبوب ه اش ب ه س فر م ی رود و س اعت هاانت ارمیکش د‬
‫و س ختی ه ا و ع ذاب ه ا راتحم ل م یکن د ‪ .‬ت ا او را خش نود س ازد‪.‬پس‬
‫محب ت ی ک ش خص ب ه خ دا ب ه درج ه ای میرس دکه بی دار خ وابی میکش د‬

‫‪168‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫کن د‪.‬مهر و محب ت ب ه‬ ‫وس عی و ت الش م ی کن د ق رآن را م ی آم وزد و حف‬

‫درج ات ب االتری م ی رس دتا آن جاک ه ب ه درون قل بش نف وذ میکن د پ س‬
‫در‬ ‫اه‬ ‫د‪.‬بنابراین تنه‬ ‫ی باش‬ ‫ار م‬ ‫ایت پروردگ‬ ‫ا رض‬ ‫ته اش دردنی‬ ‫خواس‬
‫اززن دگی چن ین شخص ی دردنی ا کس ب رض ایت و خش نودی محب وبش ج ل‬
‫جالل ه و تطبی ق ف رامین و دس تورات و انج ام کاره ای م ورد عالق ه اش م ی‬
‫باشد‪.‬‬

‫ای ن محب ت ب ازهم اف زایش یافت ه ت ا ان ج ا ک ه زن دگیت راوق ر هللا ج ل‬

‫جالل ه س ازی‪.‬گویی مه ر «وق ت هللا تع الی» ب رقلبش زده اس ت پ س ل ذت‬
‫ش ادی ه م و غ م و ک اری ج ز خش نودی هللا ن دارد‪.‬او کارمیکن د ازدواج‬
‫میکند‪.‬ب ه خ ودش اس تراحت م ی ده د و خالص ه نی تش از انج ام هرک اری‬
‫رض ایت پروردگ ار و ب اال ب ردن منزل ت دی نش اس ت ‪.‬پ س ازآن محب ت‬
‫بیش تر و بیش تر م ی ش ود‪ .‬و ازف رط عش قت آرزو م ی کن ی ک ه هم ه ی م ردم‬
‫ان چن ان ک ه ت و او رادوس ت داری هللا رادوس ت بدارن د‪.‬در ای ن مرحل ه‬
‫مبلغ ی ب ه س وی هللا میش وی و نم ی ت وانی باس کوت و ع دم دخال ت م ردم را‬
‫به دور از خدا ببینی‪.‬‬

‫درح دیش م رد روس تایی ک ه ب ه عب ادت خ دا مش غول ب ود و هم ه ی‬

‫اهالی آن روستا گناه کار و عصیان گر بودند آمده است‪:‬‬

‫ب فِی سهددددددددا‬ ‫سدددددددد ل بِ سهدددددددد ِذ ِه ا للقس لریسدددددددد ِة ا ل س لر ِ فسقسددددددددا سل یسددددددددا سر ّ ِ‬ ‫« فسقسددددددددا سل َّ‬
‫َّللاه ِل ِجب ِلریدددددددد سل ل‬
‫اخ ِ‬
‫دددداجدا ً فسقسدددددا سل یسدددددا ِجب ِلریددددد هل بِ لعدددددهه فسا لبددددددسال اسنَّدددددهه لسددددد لم‬
‫سد ِ‬ ‫ددددالن الَّدددددذِش سالسید س‬
‫ددددزا هل سرا ِکعًدددددا سو س‬ ‫عبددددددک فهد س‬
‫سددددداعسة قسددددد ُّ‬
‫ط »‪( 1‬خداون د ب ه جبری ل فرم ود ‪ :‬ای ن روس تا را‬ ‫ددددر سوجل ههدددددهه فِدددددي س‬
‫یست س سمعَّد ل‬
‫درزم ین دف ن کن‪.‬گف ت‪ :‬خ دایا در ای ن روس تا بن ده ی عب ادتگرت اس ت ک ه‬
‫هم واره در س جود و رک وع اس ت‪.‬فرمود‪ :‬ای جبری ل! ب ا او ش روع ک ن‬
‫زیرااو هرگز به خاطر من رنب رخسارش را تغییر نداد‪).‬‬

‫‪ - 1‬بیهقی‪ ،‬شعب االیمان‪۷۵۹۵ ،‬از جادر رضی هللا عنه ر‪.‬ک‪.‬مجمع الزواند‪2۷۰/۷ ،‬‬

‫‪169‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اوج مه ر و محب ت آن اس ت ک ه دوس تدار خ دا نتوان د م ردم را در ح ال‬

‫ارتک اب گن اه و اش تباه در ح ق پروردگ ار متع ال ببین د زی را او میخواه د‬
‫م ردم همگ ی او را دوس ت بدارن د چ ون دانس ته اس ت ک ه عش ق و محب تش‬
‫بسیار زیباست‪.‬‬

‫ای ن محب ت همچن ان اف زایش م ی یاب د ت ا ب ه مرحل ه ی ا ه ار فروتن ی و‬

‫تواض ع میرس د ب ه هم ین خ اطر هرگ اه هللا در ق ران از رس ول اک رم ص ل‬
‫هللا علیه وسلم سخن میگوید از او بعنوان بنده یاد میکند‪:‬‬

‫ان الَّدددددد ِذی ا سسد س‬

‫دددددری بِعسبدددددد ِد ِه»(اسددددددرا ‪(.)1/‬تس بی و تق دیس خ دایی را س زد‬ ‫سددددددب سح س‬
‫« ه‬
‫که بنده ی خود را در شبی برد‪).‬‬

‫بن دگی م ورد‬ ‫پ س واالت رین ارزش و مق ام ب رای او ان اس ت ک ه ب ا لف‬

‫خطاب واقع شود و این نهایت عشق و محبت است‪.‬‬

‫مه ر و محب ت ازی ن ه م بیش تر میش ود ت ا در حقیق ت تب دیل ب ه ی ک بن ده‬

‫ش ود‪ .‬پ س درمح رابش خاش ع وف روتن اس ت و ش ب هنگ ام در ح الی ک ه‬
‫اش ک از دی دگانش ج اری اس ت نم از میخوان د و دس تانش را ب ه س وی اس مان‬
‫بلن د ک رده و ب ه ش دت احس اس نی از ب ه پروردگ ار میکن د و نزدیک ی او را‬
‫احساس میکند‪:‬‬

‫س دهه سو نسحل ددنه ا س لقد سدر ه‬

‫ب إِلس لی د ِه ِمد ل‬
‫دن سح لب د ِل‬ ‫س بِ د ِه نس لف ه‬ ‫« سو لسقس د لد سخلس لقنسددا ا س ل ِ لن ٰسددانس سو نس لعلس د هم ٰمددا ت ه سو ل‬
‫س د ِو ه‬
‫(ا‪)1٦/‬‬ ‫ا س لل سو ِری ِد »‬

‫(م ا انس ان را آفری ده ای م و می دانیم ک ه ب ه خ اطرش چ ه میگ ذرد وچ ه‬

‫گردن به او نزدیکتریم‪).‬‬ ‫اندیشه ای درسر دارد و ما از شاهر‬

‫پ س احس اس نزدیک ی عجیب ی ب ه او دس ت میده د و از فروتن ی وذل ت‬

‫در برابر خداوند لذت میبرد‪.‬‬

‫‪170‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫میترس م ع ده ی زی ادی چن ین مفه ومی را درک نکنن د و گم ان کنن د‬

‫م ن از خی االت س خن میگ ویم ول ی ع ده ی زی ادی ای ن س خنان را دریافت ه و‬
‫ان را تجرب ه ک رده ان د‪ .‬م ن فک ر میک نم هم ه چن ین ام وری را حت ی ب رای‬
‫ه در زن دگی تجرب ه ک رده ان د ت ا خداون د ش یرینی نزدیک ی خ ود را‬ ‫چن د لح‬
‫بدیش ان بچش اند ول ی م ومن واقع ی کس ی اس ت ک ه هم واره ب ا ای ن ام ور‬
‫زن دگی میکن د پ س ه ر روز عبودی ت فروتن ی خش وع و نزدیک ی ب ه‬
‫پروردگار متعال را احساس مینماید‪.‬‬

‫س پس محب ت اف زایش م ی یاب د‪ -‬ای ن مرحل ه ب ه م ا تعل ق ن دارد‪ -‬و ب ه‬

‫درج ه ای میرس د ک ه دوس ت و خلی ل رحم ان میگ ردد و فق ط دو نف ر ب ه‬
‫چن ین مرحل ه ای دس ت یافت ه ان د‪ :‬اب راهیم و محم د و ه یچ ک س نمیتوان د ب ه‬
‫این مرحله برسد‪:‬‬

‫(هللا اب رهیم را ب ه دوس ت ص میمی‬ ‫(نسدددا‪.)12٥/‬‬ ‫»‬ ‫سخ ِلدددیالً‬ ‫ِإب ٰ‬

‫لدددرا ِهی سم‬ ‫سٰ‬
‫َّللاه‬ ‫اِت َّ سخددد سذ‬ ‫« سو‬
‫خود برگزیده است‪).‬‬

‫و رسول هللا صل هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫»‪1 .‬‬ ‫یال سک سما ات َّ سخ سذ إِب سلرا ِهی سم سخ ِل ً‬
‫یال‬ ‫َّللا ات َّ سخ سذنِي سخ ِل ً‬
‫« إِ َّن َّ‬

‫(خداون د م را دوس ت ص میمی خ ود گرف ت هم ان گون ه ک ه اب راهیم را‬

‫دوست صمیمی خود گرفت‪ ).‬این یک حدیش صحی است‪.‬‬

‫اکن ون م ا کج اییم و در ک دام رتب ه از رتب ه ه ای محب ت خداون د ق رار‬

‫اد ان‬ ‫هی‬ ‫ه او را ب‬ ‫زی ک‬ ‫ی را دارد هرچی‬ ‫ه شخص‬ ‫یک‬ ‫م ! کس‬ ‫داری‬
‫شخص بیندازد نیز دوست دارد پس ایا تو دوست دار مومنان هستی‬

‫‪ - 1‬مسلم ‪ ٥۳2،‬از جندب بن عبد‬

‫‪171‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ط‬ ‫وبش توس‬ ‫د محب‬ ‫ت دارد نمیخواه‬ ‫ی را دوس‬ ‫ه شخص‬ ‫یک‬ ‫کس‬
‫دیگ ران ب ه ب دی ی اد ش ود و از انج ام ک اری ک ه باع ش ن اراحتی محب وبش‬
‫ش ود متنف ر و بی زار اس ت پ س چ را فس اد و تب اهی را دوس ت داری چ را‬
‫ب ا مردم ی ک ه از طاع ت خ دا ب ه دورن د دوس تی می ورزی چ را دوس تان‬
‫ناباب را برای همنشینی انتخاب میکنی‬

‫نمونه هایی از دوستداران‬

‫ب ه س خنان موس ی هم ان گون ه ک ه در ک الم ح ق ام ده اس ت بنگ ر‪ « :‬سو‬
‫(پروردگ ارا! ب ه س وی ت و ش تاب ک ردم ت ا‬ ‫(طددده‪)۸٤/‬‬ ‫»‬ ‫ِلت س لرضد ٰ‬
‫ددى‬ ‫ب‬
‫سر ّ ِ‬ ‫ِإ سل لیددد س‬ ‫ع ِسج للدددته‬
‫خشنود شوی‪).‬‬

‫ب ه مق ام ش تاب ب ه س وی پروردگ ار بین دیش ای ن بی انگر محبت ی بس یار‬

‫واالست او از شدت عشق و محبت به هللا نمیتواند منت ر بماند‪.‬‬

‫پ س ک ی ش ب ف را میرس د ت ا در براب رت بایس تم و نم از بخ وانم ک ی‬

‫وق ت نم از ص ب میرس د چ ون م ن ب ه خ اطر از دس ت دادن نم از ص ب‬
‫دیروز ناراحتم‬

‫«ب ه س وی ت و ش تاب ک ردم» چ ه کس ی چن ین محبت ی دارد ! کس ی ک ه‬

‫شخص ی را دوس ت دارد و میدان د ک ه او در آنج ا حض ور دارد ب ه س ویش‬
‫میش تابد ام ا دلی ل محب ت ت و چیس ت ای ا ب رای ی ک روز ه م ک ه ش ده ب رای‬
‫دی دار ب ا خ دا ش تافتی ای ا ب رای یکب ار ه م در زن دگی وقت ی ام ام ب ه س جده‬
‫ف را میخوان د در ش و ف رود اوردن پیش انی ات دربراب ر پروردگ ار ب وده‬
‫ای ای ا اکن ون جایگ اه موس ی را دری افتی ای ا محب ت را ش ناختی‪« :‬ب ه‬
‫س وی ت و ش تاب ک ردم‪».‬ح ال ب ه محب ت و دوس تی اب راهیم همانگون ه ک ه در‬
‫کالم حق‪-‬تبارک و تعالی‪ -‬امده است بنگر‪:‬‬

‫ِین »(صافات‪( .)۹۹/‬ابراهیم گفت‪ :‬من به سوی پروردگارم میروم‬

‫سیس لهد ِ‬ ‫« سو ٰقا سل إِ ِنّي ٰذا ِهب إِ ٰ‬
‫لى سربِّي س‬
‫او مرا رهنمود میکند‪).‬‬

‫‪172‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ومی‬ ‫وی ت‬ ‫هس‬ ‫دایا!من دارم ب‬ ‫ویی‪ :‬خ‬ ‫ه بگ‬ ‫ده ک‬ ‫اروزی ش‬ ‫آی‬
‫ایم ابراهیم(علی ه الس الم)میگویو‪ :‬پروردگ ارا!من دراش تیا ام دن ب ه س وی‬
‫توهستم‪.‬به پیامبر بنگر که فرمود‪:‬‬

‫ص َّالهه »‪( 1.‬نماز نورچشم من است)‬ ‫« هج ِع للته قره س‬

‫ع لینِي فِي س‬

‫پ س ه یچ چی ز درای ن دنی ا ب ه ج ز نم از دربراب ر هللا چش مش‬

‫رانمیگیرد‪ .‬ببین رسول هللا دررکوعش چه میگوید‪:‬‬

‫صددددددد ِبي »‪( 2.‬ش نوایی‬ ‫ع لظ ِمدددددددي سو س‬

‫ع س‬ ‫ددددددرش سو هم ِ ّخدددددددي سو س‬
‫صد ِ‬ ‫ددددددم ِعي سو بس س‬
‫سد ل‬ ‫« سخ س‬
‫شددددددد سع لدددددددص س‬
‫بینایی مغز استخوان واعصابم دربرابر خاشع وفروتن است)‪.‬‬

‫ای اروزی دررک وع رفت ه ای ی درح الی درح الی ک ه مغ ز واس تخوانت‬
‫خاش ع دربراب ر هللا باشد رس ول هللا(ص لی هللا علی ه وآل ه وس لم)این س خنان‬
‫رااز روی مبالغ ه وتمل ق نمیگوی د بلک ه اوواقعااحس اس میکن د ک ه قل بش‬
‫دربرابر خداوند خشوع دارد‪.‬گویند‪:‬‬

‫صددددددد ِلر ِه ا س ِزیددددددز کددددددأزیز ا لل ِم لر سجدددددد ِل ِمد ل‬

‫ددددددن‬ ‫صدددددد ِلّي ِل س‬ ‫سدددددد سم هع ِللنَّ ِبدددددد ّ‬
‫ي ِ سو هه س‬
‫ددددددو یه س‬ ‫« کنددددددا نس ل‬
‫»‪۳.‬‬ ‫البکا‬

‫)وقت ی رس ول هللا نمازمیخوان د ازش دت گری ه ص دای دی ب ازس ینه‬

‫اش می شنیدیم‪).‬‬

‫ول هللا‬ ‫راه رس‬ ‫ب هم‬ ‫کش‬ ‫د‪ :‬ی‬ ‫ان میگوی‬ ‫ن یم‬ ‫هب‬ ‫حذیف‬
‫نمازمیخواندم؛اوباس وره ی بق ره ش روع کرد؛وادام ه داد گف تم‪ :‬بارس یدن ب ه‬
‫ای ه ی ص د رک وع میکن د ول ی ادام ه داد گف تم ان را دری ک رکع ت‬
‫وره ی‬ ‫د؛ولی اوس‬ ‫وع میکن‬ ‫س ازان رک‬ ‫تم‪ :‬پ‬ ‫ه داد؛گف‬ ‫د؛ولی اوادام‬ ‫میخوان‬
‫(نس ا)رااغاز ک رد س پس(ال عمران)راپش ت س رهم خوان د اگرب ه ای ه ای‬
‫والی‬ ‫هس‬ ‫رب‬ ‫ت واگ‬ ‫بی میگف‬ ‫ود تس‬ ‫بی ب‬ ‫ه دران تس‬ ‫ید ک‬ ‫میرس‬

‫‪ - 1‬احمد‪11۸۸۴ ،‬ونسایی‪۳۹۳۹ ،‬ازانس(ع)‬

‫‪ - 2‬مسلم‪۷۷1 ،‬واحمد‪۷۳1‬ازعلی بن ابی طالب(ع)‬
‫‪ - ۳‬حمد‪ ،1۵۸۷۷ ،‬ابوداوود‪۹۰۴ ،‬ونسایی‪121۴‬ازعبدهللا بن شخیر(ع)‬

‫‪173‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫میرسید؛میپرس ید اگرج ایی نی از ب ه تع وذ داش ت اع وذ ب ا میگف ت س پس‬

‫ي ا لل سع ِظد ِ‬
‫ددددددیم»‪.‬رک وعش نی ز مث ل‬ ‫سددددددد لب سح س‬
‫ان سر ِبّددددددد س‬ ‫ب ه رک وع رف ت ومیفرم ود‪ « :‬ه‬
‫َّللاه ِل سم ل‬
‫ددددددن سح ِمدددددد سدهه » س پس قی امی‬ ‫ددددددم سع َّ‬
‫س ِ‬ ‫قی امش ط والنی بود؛س پس فرم ود‪ « :‬س‬
‫ط والنی ب ه ج ااورد مث ل رک وعش س پس ب ه یج ده رف ت وفرم ود‪( :‬س بحان‬
‫‪1‬‬
‫ربی االعلی وبحمده)‪.‬وسجده اش نیز نزدیک به قیامت بود‪.‬‬

‫پ س ب دون احس اس ل ذت نمیت وانی بایس تی وای ن م دت راتحم ل کن ی‬

‫م ن باقاطعی ت میگ ویم!هیچ ک س نمیتوان د تم ام ای ن م دت بایس تد مگ ر اینک ه‬
‫لذت ببرد ونزدیکی به هللا رااحساس کند‪.‬‬

‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وآل ه وس لم دانس ت ک ه بهت رین ومحب وبترین‬
‫چیز درنزد هللا شهاوت درراه اوست پس فرمود‪:‬‬

‫َّللا ثهددددد َّم اهحل یسدددددا ثهددددد َّم ا ه لقتسددددد هل‬ ‫ددددو ِددلت ا س ِنّدددددي ا ه لقتسددددد هل فِدددددي س‬
‫سدددددبِی ِل َّ ِ‬ ‫« سو الَّدددددذِش نس لف ِ‬
‫سدددددي بِیسددددد ِد ِه لسد س‬
‫ثهم ا ه یا ا ه لقتسل ثهم ا ه یا ا ه لقتسل »‪2.‬‬
‫ه‬ ‫ه َّ حل س‬ ‫َّ حل س‬

‫قس م ب ه ان خ دایی ک ه ج انم دردس ت اوس ت دوس داش تم درراه خ دا‬

‫کش ته شومس پس زن ده ش وم س پس کش ته ش وم س پس زن ده ش وم س پس کش ته‬
‫شوم سپس زنده شوم سپس کشته شوم‪.‬‬

‫اکنون به مناجات ان حضرت بنگرید که فرمود‪:‬‬

‫ددددن ینفعدددددي هح ِبّددددد ِه عنددددددک اللَّ ههددددد َّم سمدددددا سر سزقسنِدددددي‬ ‫ار هز لقنِدددددي حبدددددص سو هحد َّ‬
‫ددددب سمد ل‬ ‫« اللَّ ههددددد َّم ل‬
‫ع ِنّدددددي ِم َّمدددددا ا ه ِحددددد ُّ‬
‫ب‬ ‫ددددب اللَّ ههددددد َّم سو سمدددددا هر لؤیسددددد ِة س‬ ‫ددددب فسأ س َّجلسدددددهه قسد ّ ِ‬
‫ددددو ِه ِلدددددي فِدددددي سمدددددا ت ه ِحد ُّ‬ ‫ِم َّمدددددا ا ه ِحد ُّ‬
‫فس ع للهه فسرا ًا لي في ماتحب»‪۳.‬‬
‫ِ ِ‬ ‫س‬ ‫اجل س‬

‫پروردگارا!محب ت خودومحب ت کس ی راک ه توبرایمدس ودمند باش د ب ه‬

‫م ن ارزان ی ب دار خدایا!انچ ه راک ه دوس ت داش تم ب ه م ن عط افرمودی پ س‬

‫‪ - 1‬مسلم‪۷۷2‬ازحذیفه(ع)‬
‫‪ - 2‬بخاری‪2۷۹۷ ،‬ومسلم ‪1۸۷۶‬ازابوهریره(ع)‬
‫‪ - ۳‬ترمددددددددذی؛‪۳۴۹1‬؛ابددددددددن مبارک؛الزهددددددددد؛‪۴۳۰‬؛ر؛ک‪ :‬جددددددددامع العلددددددددوم والحکددددددددم؛ص‪۳۶۳‬ومیددددددددزان االعتدددددددددال فددددددددی نقددددددددص‬
‫الرجال؛‪.۳/2۵۰‬‬

‫‪174‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ان را ب ه مای ه ی قدرتمددرانج ه دوس ت داری ق رارده ولنج را راک ه دوس ت‬

‫ت داری‬ ‫ه دوس‬ ‫ت درانچ‬ ‫ه ی فراغ‬ ‫س انرامای‬ ‫اختی پ‬ ‫نس‬ ‫دارم وازم‬
‫بگردان‪.‬‬

‫این هم یکی دیگر ازدعاهای ان حضرت است‪:‬‬

‫ا‬
‫ددددو ِ‬
‫شد ل‬ ‫ي وجهدددددص الکدددددریم سو اسدددددالص ال َّ‬ ‫« اللَّ ههددددد َّم ِإ ِنّدددددي اسدددددالص لسدددددذَّهه النَّ س‬
‫ظدددددر ِإلسددددد َّ‬
‫إلسي لقائص »‪1.‬‬
‫ِ َّ‬

‫)خ دایا!من ل ذت نگ اه ک ردن ب ه چه ره ی ک ریم توراواش تیا دی دارت‬

‫راازتومسالت دارم‪).‬‬

‫ای ا درمی ان ماکس ی هس ت ک ه مش تا دی دار خداوندباش د!این اوج‬

‫محبت وعشق است!‬

‫نمونه های عاشقان درمیان صحابه‬

‫عثمان بن مظعون(رضی هللا عنه)‬
‫اودررابط ه ب اخودش س خن میگوی د‪ :‬یک ی ازاص حاب رادی دم ک ه‬
‫درمک ه ش کنجه میش د؛هرگاه ی ک ص حابه م ورد ازار واذی ت قرارمیگرف ت‬
‫میدانس تم ک ه ی ک گ ام ب ه هللا نزدیکترش ده اس ت وخداون د نی زاورا بیش تر‬
‫دوس ت دارد درح الی ک ه ه یچ ک س نتوانس ته ب ود م را ض رب و ش تم ق رار‬
‫ده د‪.‬چون م ن در حمای ت ولی د ب ن مغی ره بودم‪.‬ب ا خ ود گف تم‪ :‬چ را آن ان ث واب‬
‫ببرن د و گ ام ب ه گ ام ب ه خداون د نزدی ک ت ر ش وند ول ی م ن ن ه ! ن زد ولی د ب ن‬
‫مغیره رفتم و به او گفتم‪:‬‬

‫ای ولی د!حمایتت راب ه خ ودت ب از م ی گ ردانم‪.‬او گف ت فرزن دم! آی ا‬

‫ح امی ای بهت ر از م ن ی افتی گف تم بل ه گف ت کیس ت گف تم حمای ت هللا‬
‫عزوج ل عثم ان پ س از بازگردان دن حمای ت ولی د ب ه می ان ق ریش رفت‪.‬آن ان‬
‫در مجلس شعر بودند و شاعری به نام لبید چنین سخن می گفت‪:‬‬

‫عنه)‪.‬ر‪.‬ک‪ :‬مجمع الزواند؛‪1۰/1۷۷‬‬ ‫‪ - 1‬نایی؛‪1۳۰۵‬واحمد؛‪1۷۷۶1‬ازعمار(ر‬

‫‪175‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اطل »‪.‬‬ ‫سما سخ سال َّ س‬

‫َّللا بس ِ‬ ‫« َّإال کل شي‬

‫( بدانید که هر چیزی به جز خدا باطل است‪).‬‬

‫اع راب ع ادت داش تند ک ه س خن ش اعر را قط ع نکنن د ول ی عثم ان م ی‬

‫خواس ت ب ا آن ان در بیفت د ل ذا س خنانش را قط ع ک رد و گف ت‪ :‬راس ت‬
‫گفتی‪.‬لبی د ش اعر پاس خی ب ه او ن دادو ب ه س خنانش ادام ه داد و گف ت‪ :‬راس ت‬
‫گفتی‪.‬لبید شاعر پاسخی به او ندادو به سخنانش ادامه داد و گفت‪:‬‬

‫« سو کل نس ِعیم سال سم سحا ِلّ ِه سزائِل »‪.‬‬

‫(وهمه ی نعمت ها بدون شک نابودشدنی است‪).‬‬

‫عثم ان گف ت‪ :‬دروغ گفت ی نعم ت ه ای بهش ت ب ی پای ان اس ت‪.‬لبید‬

‫گف ت‪ :‬ای قریش یان!از ک ی ت ا ب ه ح ال ش اعران در مجالس تان م ورد اهان ت‬
‫قرارم ی گیرند گفتن د‪ :‬او را ره ا ک ن ای لبی د! او در حمای ت ولی د ب ن مغی ره‬
‫است‪ .‬عثمان بن م عون گفت‪ :‬نه من حمایتش رابه خودش باز گرداندم‪.‬‬

‫آن ان برخاس تند و آن ق در او را کت ک زدن د گ ه خ ون از چش مش‬

‫ج اری ش د ولی د ب ن مغی ره ک ه از دور م ی آم د و م ی خندی د ب ه او گف ت‪:‬‬
‫ت‪:‬‬ ‫ون گف‬ ‫نم ع‬ ‫ان ب‬ ‫د ی بودی‪.‬عثم‬ ‫خص نیرومن‬ ‫تش‬ ‫رم!در حمای‬ ‫پس‬
‫حمای ت پروردگ ار عزیزت ر اس ت و چش م س المم در اش تیا آن چ ه برس ر‬
‫چشم دیگرم آمده است می باشد‪.‬‬

‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه و س لم آم دو دس ت ش ریفش را ب ر چش م عثم ان ب ن‬

‫‪1‬‬
‫م عون رضی هللا عنه گذاشت و وقتی دعا کرد چشمش شفایافت‪.‬‬

‫‪ - 1‬طبراندددددددددددی‪ ،‬الکبیدددددددددددر‪ ،۸۳1۶ ،‬ابدددددددددددونعیم‪ ،‬الحلیدددددددددددة‪ 1/1۰۳-1۰۴ ،‬وابدددددددددددن حجدددددددددددر‪ ،‬االصدددددددددددابة‪.۴/۴۶1 ،‬ر‪.‬ک‪ :‬مجمدددددددددددع‬
‫الزواند‪.۶/۳۴ ،‬‬

‫‪176‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫عبدهللا بن جحش رضی هللا عنه‬

‫پ یش از غ زوه اح د هم ه ی ص حابه دع ا م ی کردن د ک ه خداون د آن ان را‬
‫ب ر ق ریش پی روز بگردان د‪.‬هنگامی ک ه عب دهللا ب ن جح ش رض ی هللا عن ه‬
‫دست به دعا برداشت گفت‪:‬‬

‫«خداون دا!!من ازت و م ی خ واهم ک ه ف ردا وقت ی ب ا دش من روب رو ش دیم‬

‫م ردی قدرتمن د و مهرب ان نص یبم بگردان ی ب ه خ اطر ت و ب ا اوبج نگم و او‬
‫ب امن بجنگ د س پس بین ی و گوش م را بب رد و هنگ امی ک ه ف ردا ب ه دی دار ت و‬
‫آم دم بگ ویی‪ :‬ای عب دهللا! چ را بین ی و گوش ت بری ده ش ده اس ت من بگ ویم‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫به خاطر تو و رسولت و بگویی‪ :‬راست گفتی»‪.‬‬

‫ابو دحداح رضی هللا عنه‬

‫اب و دح دا یک ی از اص حاب اس ت ک ه ص احب بزرگت رین ب اغ در‬
‫مدین ه اس ت‪.‬در آن ب اغ‪۶00‬نخ ل خرم ا وج ود داش ت‪.‬وقتی در حض ور‬
‫رسول هللا صلی هللا علیه و سلم نشسته بودفقط این آیه را شنید‪:‬‬

‫َّللاه یس لق دبِ ه سو‬ ‫ضددا ِعفسهه لس دهه ا س ل‬

‫ضد ٰدعافا ً سكثِید سدرةً سو س ٰ‬ ‫سددنا ً فسیه ٰ‬
‫َّللا قس لرض دا ً سح س‬
‫« سم د لن سذا اسلَّ دذِش یه لقد ِدر ه س ٰ س‬
‫(بقره‪)2۴۵/‬‬ ‫ص هط سو إِلس لی ِه ت ه لر سجعهونس »‬
‫یس لب ه‬

‫نیک ویی ده د ت ا آن را ب رای او چن دین و‬ ‫(کیس ت ک ه ب ه خ دا ق ر‬

‫چن د براب ر کند خداون د مح دود و گس ترده م ی س ازد و ب ه س وی او ب از‬
‫گردانده می شوید‪).‬‬

‫ی‬ ‫وم‬ ‫نیک‬ ‫ر‬ ‫اق‬ ‫الی از م‬ ‫ا هللا تع‬ ‫ول هللا! آی‬ ‫ت‪ :‬ای رس‬ ‫او گف‬
‫خواهد فرمود‪ « :‬نسعس لم یسا اسبسا الدَّحل دساحِ »‪.‬‬

‫(بله ای ابو دحدا ‪).‬‬

‫‪ - 1‬حدددددددددداکم‪ ،2۴۰۹ ،‬ابددددددددددو نعددددددددددیم‪ ،‬در الحلیددددددددددة‪ ،1/1۰۹‬بیهقددددددددددی‪ ،‬در السددددددددددنن الکبددددددددددری‪.12۵۴۹‬ر‪.‬ک‪ :‬مجمددددددددددع الزوایددددددددددد‪،‬‬
‫‪ ۹/۳۰1‬و سیر اعالم النبال ‪1/112 ،‬‬

‫‪177‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گف ت‪ :‬ای رس ول هللا!دس تت را دراز ک ن رس ول هللا ص لی هللا علی ه و‬

‫س لم دس تش را دراز ک رد‪ .‬اب و دح دا دس تش را در دو دس ت پی امبر گذاش ت‬
‫م ی ده م‪ .‬و از حض ور‬ ‫و گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! م ن ب اغم را ب ه خ دا ق ر‬
‫پی امبر رف ت ت ا ب ه ب اغش ب رود و همس ر و فرزن د ک وچکش را از آن‬
‫ج ابیرون بب رد همس رش هم راه فرزن د ک وچکش ک ه خرم ایی در دس تش‬
‫ب ود و در ده ان م ی گذاش ت در ب اغ بودن د او از بی رون ب اغ ش روع ک رد‬
‫ب ه ص دا زدن‪ :‬ام دح دا !همراه بچ ه از ب اغ بی رون بیاک ه ب اغ را ب ه خ دا‬
‫داده ام همس رش‪-‬ک ه زن ی م ومن ب ود‪-‬گف ت‪ :‬در خ دمتم ای اب و‬ ‫ق ر‬
‫دح دا ! خرم ا را از ده ان پس ر بچ ه بی رون آورد و گف ت‪ :‬ک خ ک خ ای ن‬
‫‪1‬‬
‫هامال خداست این ها مال خداست‪.‬‬

‫عبدهللا بن حذافه سهمی رضی هللا عنه‬

‫او پ س از وف ات رس ول هللا ص لی هللا علی ه و س لم در دوران خالف ت‬
‫امی ر الم ومنین عم ر ب ن خط اب رض ی هللا عن ه ب ه دس ت رومی ان اس یر ش د‬
‫او ران زد پادش اه روم بردند‪.‬بیس ت نفردیگ ر ازمس لمانان نی ز اس یر ش ده‬
‫ای ن اف راد هس تی عبدهللا ب ن‬ ‫بودن د پادش اه روم ب ه او گف ت‪ :‬آی ا ت و ب زر‬
‫حذاف ه گف ت‪ :‬بل ه‪.‬گفت‪ :‬م ن ب ه ت و پیش نهاد میک نم ک ه مس یحی ش وی و ب ه دی ن‬
‫ت و را م ی بخش ایم‪.‬گفت‪ :‬ب ه خداقس م اگ ر م را تک ه تک ه‬ ‫م ن درآی ی درع و‬
‫کنی د هرگ ز دی نم را ره ا نم ی ک نم پادش اه روم گف ت‪ :‬نیم ی از پادش اهیم را‬
‫ب ه ت و واگ ذار م یک نم ب ه ش رطی ک ه ب ه دی ن م ن در آیی‪.‬گف ت‪ :‬ب ه خ دا قس م‬
‫اگ ر تم ام پادش اهی خ ود و ع رب ه ا را ب ه م ن ب دهی حت ی ب ه ان دازه ی ک‬
‫س ر انگش تی دی ن محم د را ره ا نخ واهم کرد‪.‬گف ت‪ :‬پ س ت و را م ی کش م‬
‫عب دهللا گف ت‪ :‬ه ر ک اری م ی خ واهی بک ن‪.‬او را گرفتن د و ب ه ص لیب‬
‫کشیدند‪.‬پادش اه روم ب ه تی ر ان دازان گف ت‪ :‬ب ه ط رر دس تانش تی ر ان دازی‬
‫کنی د‪.‬آنان ه م چن ان ب ه ط رر دس تان آن م رد اس توار تی ر ان دازی م ی کردن د‬

‫‪ - 1‬طبرانددددددددددی‪ ،‬در الکبیددددددددددر ‪ ،22/۳۰1‬ابددددددددددو یعلددددددددددی‪ ،‬در مسددددددددددندش‪ ۴۹۸۶‬و حکددددددددددیم ترمددددددددددذی‪ ،‬در نددددددددددوادر االصددددددددددول‪2/۶1‬‬
‫و ر‪.‬ک‪ :‬مجمع الزواند‪/11۴ ،‬‬

‫‪178‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫و پادش اه روم مرت ب م ی گف ت‪ :‬آی ا دین ت را ره امیکنی و ب ه دی ن م ن در‬

‫م ی آیی عب دهللا ب ن حذاف ه س رباز م ی زد س پس ب ه ط رر پاه ایش تی ر‬
‫ان دازی کردن د و عب دهللا ب ن حذاف ه همچن ان س رباز م ی زد وقت ی ای ن حال ت‬
‫ادام ه پی داکرد گف ت‪ :‬او را پ ایین بیاوری د دی ب بزرگ ی بیاوری د زی رآن‬
‫آت ش روش ن کنی د آن را پ ر از آب و روغ ن کنی د و دو نف ر از ی ارانش را‬
‫یران‬ ‫ر از اس‬ ‫د‪.‬دو نف‬ ‫وش بیندازی‬ ‫مانش در آب ج‬ ‫وی چش‬ ‫د و جل‬ ‫بیاوری‬
‫مس لمان آورده ش دند و در براب ر چش مانش در آب ج وش انداخت ه ش دند و‬
‫مردن د پادش اه روم م ی گف ت‪ :‬آی ا دین ت را ره ا میکن ی ی ا هم ین ب ال را ب ر‬
‫س ر ت و ه م بیاورم گف ت‪ :‬هرک اری م ی خ واهی بک ن گف ت‪ :‬او را بگیری د و‬
‫در دی ب بیندازی د وقت ی عب دهللا ب ن حذاف ه در براب ر دی ب ایس تاد گریس ت!‬
‫رومی ان گفتن د م ژده ب ده ای پادش اه روم! او ب ی ق راری ک رد‪-‬ترس ید‪-‬گف ت‪ :‬او‬
‫را ب از گردانی د پادش اه گف ت‪ :‬وای برت و! پ س چ را گریس تی گفت‪ :‬جل وی‬
‫آت ش و دی ب ایس تادم در ح الی ک ه فق ط ی ک ج ان دارم آرزو ک ردم ک ه ب ه‬
‫ان دازه ی موه ای ت نم ج ان داش تم و یک ی پ س از دیگ ری در راه هللا تع الی‬
‫‪1‬‬
‫از بدنم خارج می شد‪.‬‬

‫در حالی که ما هنوز مانده ایم که آیا چشمانمان را فروببندیم یانه‬

‫وز‬ ‫ت کنیم!هن‬ ‫ان مقاوم‬ ‫ر گناه‬ ‫وانیم در براب‬ ‫وییم‪ :‬نمیت‬ ‫وز میگ‬ ‫هن‬
‫میگ وییم م ا نمیت وانیم م ا ض عیر و م ا ناتوانییم!ب ه ای ن م رد و عش قش نگ اه‬
‫کنی د او ب ه خ اطر اینک ه میمی رد گری ه نم ی کن د بلک ه ب ه خ اطر ای ن ک ه فق ط‬
‫ی ک ج ان دارد گری ه میکن د‪.‬او آرزو میک رد ک ه ج ان ه ای بس یار زی ادی‬
‫داشته باشد و آن ها را در راه خدا از دست بدهد‪.‬‬

‫عروة بن زبیر رضی هللا عنه‬

‫ع روه ب ن زبی ر پس ر خ واهر ام الم ومنین عایش ه‪-‬رض ی هللا و عنه ا‪-‬و ب رادر‬
‫عب دهللا ب ن زبی ر اس ت روزی ب ا پس ر ک وچکش ب ه دی دار امی ر الم ومنین در‬

‫‪« - 1‬االصابة»ابن حجر‪.۴/۵۸‬‬

‫‪179‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫دم ش رف ت پس رش ب ا اس ب ه ا ب ازی م ی ک رد ک ه اس ب ه ا او را لگ د م ال‬

‫کردن د و مرد‪.‬ع روه پ س از دو روز از ناحی ه ی پ ا ب ه بیم اری ش دیدی‬
‫مب تال گش ت و پزش کان ب ه او گفتن د ک ه ه یچ راه ی ج ز قط ع ک ردن پ ایش‬
‫وج ود ندارد‪.‬ب ه او گفتن د ‪ :‬مق داری ش راب ب ه ت و می دهیم ت ا هنگ ام بری دن‬
‫پای ت درد نکش ی او گف ت‪ :‬م ن هرگ ز از چی ز حرام ی جه ت قط ع پ ایم‬
‫اس تفاده نم ی کنم‪.‬گفتن د‪ :‬پ س مق داری م واد مخ در ب ه ت و میخورانیم‪.‬گف ت‪:‬‬
‫دوس ت ن دارم قس متی از ب دنم از م ن ج دا ش ود و م ن ث وابی نبرم‪.‬گفتن د‪ :‬پ س‬
‫چن د نف ر را م ی آوری م ک ه ت و را محک م بگیرن د گف ت خ ودم چن د نف ر را م ی‬
‫آورم‪ .‬گفتن د ‪ :‬چگون ه گف ت‪ :‬بگذاری د نم از بخ وانم‪.‬وقتی ش روع ب نم از‬
‫خوان دن نم ودم و در براب ر پروردگ ارم خش وع ک ردم و م را در ح الی یافتی د‬
‫ر بمانی د ت ا ب ه س جده ب روم آن‬ ‫ک ه گ ویی از ای ن دنی ا خ ارج ش ده ام منت‬
‫هب ا‬ ‫وق ت ه ر ک اری ک ه م ی خواهی د بکنی د چ ون م ن در آن لح‬
‫پروردگ ارم هس تم ‪.‬پ س او ب س جده م ی رود و پزش ک ش روع ب ه بری دن‬
‫پ ایش م ی نمای د در ح الی ک ه ص دایی ج ز «سدددددددبحان هللا و اسل سحمددددددد هد وا س ه‬
‫اسکبر» از عروه بن زبیر شنیده نمی شود‪.‬‬

‫ه ر چ ه درد بیش تر م ی ش ود او بلن دتر تکبی ر م ی گوی د"هللا اکب ر ال ال ه اال‬

‫هللا" ت ا ای ن ک ه خ ونریزی اش ش دت گرف ت پزش ک مق داری آب ج وش‬
‫آورد و روی پ ایش گذاش ت در ای ن هنگ ام او بیه وش ش د و ص دایی ج ز‬
‫تس بی و ذک ر از او ش نیده نش د‪ .‬وقت ی ب ه ه وش آم د نگ اهی ک رد و گف ت‪:‬‬
‫پ ایی را ک ه قط ع ک رده ای د ب رایم بیاوری د آن را آوردن د او گف ت ‪ :‬خ دایا !‬
‫ت و را س پاس ک ه قس متی از ب دنم پ یش از خ ودم ب ه بهش ت رف ت س پس‬
‫نگ اهی ب ه پ ایش ان داخت و گف ت ‪ :‬خداون دا ! ت و می دانی ک ه م ن هرگ ز ب ا ای ن‬
‫پ ا ب ه س وی معص یتی نرفت ه ام س پس اف زود پروردگ ارا ! م ن چه ار عض و‬
‫داش تم یک ی را از م ن گرفت ی و س ه ت ا را ب رایم ب اقی گذاش تی حم د و‬
‫س پاس از آن توس ت هف ت پس ر داش تم یک ی را گرفت ی و ش ش پس ر دیگ ر‬

‫‪180‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫را ب اقی گذاش تی حم د و س پا از آن توس ت خ دایا ! س پاس ت و زا ب رای‬

‫‪1‬‬
‫آن چه عطا نمودی و گرفتی و باقی گذاشتی‪.‬‬

‫زنی از تابعین‬
‫زن ی از ت ابعین در عش ق ب ه خداون د"عزوجل" ش عری س رود و در ح الی ک ه‬
‫با مناجات می نمود چنین گفتن ‪:‬‬

‫دددددددداب‬
‫ه‬ ‫ضددددددددی سو االسنددددددددا هم ِ س‬
‫ض‬ ‫ددددددددص تسر س‬
‫س‬ ‫سولسیت س‬ ‫س‬ ‫فسلسیتسد‬
‫ددددددددص تسحلهدددددددددو سو اسل سحیددددددددداهه سم ِریددددددددد سرهه‬
‫اب‬ ‫سو بسیسندددددددددی سو بسدددددددددیس سن ال سعدددددددددالمی سن سخد س‬
‫ددددددددر ه‬ ‫دددددام هر‬
‫عد ِ‬ ‫سو سلیددددددتس الدددددد ِذی بسینِددددددی سو بسینسد س‬
‫دددددص س‬
‫اب‬ ‫ب ته س‬
‫دددددددر ه‬ ‫سو کهددددددد ُّل الددددددد ِذی فسدددددددواس التُّدددددددوا ِ‬ ‫الددددددو ُّد فسال ه‬
‫کدددددد ُّل سهدددددد ِی هن‬ ‫ه‬ ‫دددددص‬ ‫اِ سذا س‬
‫صدددددد هح ِمند س‬

‫ک اش ت و ش یرین باش ی و زن دگی تل خ باش د ک اش ت و خش نود باش ی و‬

‫موجودات ناراحت باشند !‬

‫کاش میانه ی من و تو آباد باشد و میانه ی من و عالمیان خراب باشد!‬

‫وقت ی دوس تی ت و برق رار باش د هم ه چی ز آس ان اس ت و هرچ ه روی خ اک‬

‫قرار دارد خاک است!)‬

‫جنیــد‬
‫اویک ی از ت ابعین اس ت‪ .‬روزی درمی ان تع دادی از ت ابعین نشس ته ب ود آن ان‬
‫درب اره ی ای ن ک ه چ ه کس ی خداون د را بیش تر دوس ت دارد ص حبت م ی‬
‫کردن د یک ی گف ت‪ :‬کس ی ک ه ش ب زن ده داری م ی کن د خ دا را بیش تر دوس ت‬
‫دارد دیگ ری گف ت‪ :‬کس ی ک ه ب ا انس ان ه ای نیکوک ار همنش ینی ک رده و‬
‫دوس تی ب ا اف راد ناب اب را ره ا میکندخ دا رابیش تر دوس ت دارد نوب ت ک ب‬
‫جنی د رس ید گفتن د‪ :‬ای عراقی!ت و چ ه م ی خ واهی بگویی?!جنی د گف ت بن ده‬
‫ی دوس تدار خداون د بن ده ای اس ت ک ه خ ودش را فرام وش کن د ب ا ی اد‬
‫پرودگ ارش پیون د خ ورد حق وقش را ادا نمای د و ب ا قل بش ب ه خداون د بنگ رد‬

‫‪ - 1‬سیر اعالم النبال ‪ ٤/٤۳۰،‬و شعب االیمان بیهقی‪۷/1۹۸،‬‬

‫‪181‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب ه خ اطر خ دا س خن گوی د ح رر زدن ش ذک ر باش د ک ارش انج ام دس تورات‬

‫خدا باشد و سکونش با خدا باشد پس او از خدا برای خدا وبا خداست!‬

‫عبدهللا بن عباس رضی هللا عنه‬

‫یک ی دیگ ر ازنمون ه ه ا عب دهللا ب ی عب اس رض ی هللا عن ه اس ت‪ .‬گفت ه ان د‪:‬‬
‫عب دهللا ب ن عب اس خ دا را بس یار دوس ت داش ت ت ا آن ج ا ک ه اگ ر ب ه او گفت ه‬
‫می شد فردا قیامت است نمی توانست به اعمالش بیفزاید‬

‫ابن تیمیه‬
‫اب تیمی ه گوی د‪« :‬در دنی ا بهش تی وج ود دارد کس ی ک ه وارد ای ن بهش ت‬
‫نش ود ب ه بهش ت آخ رت نم ی رود گفتن د‪ :‬آن چیس ت گفت‪ :‬بهش ت معرف ت‬
‫محب ت اش تیا و ان س ب ه هللا ج ل جالل ه»‪ .‬ه م چن ین م ی گوی د‪« :‬بیچ اره‬
‫اه ل دنی ا! از دنی ا رفتن د و ش یرین ت رین آن را نچش یدند‪ .‬ب ه او گفتن د‪ :‬ش یرین‬
‫ترین چیز دنیا چیست گفت‪ :‬شیرینی انس با خدا»‪.‬‬

‫اتی را پش ت س ر م ی گذران د م ن م ی گ ویم اگ ر‬ ‫نی ز گوی د‪« :‬قل ب لح‬

‫اه ل بهش ت ش یرینی نزدیک ی ب ه خ دا را ک ه م ن م ی چش م بچش ند برایش ان‬
‫کافی است»‪.‬‬

‫چگونه به محبت پروردگار دست یابیم‬

‫‪ -1‬پافش اری ب ر انج ام گناه ان را ره ا ک ن م ن ب ه ت و نم ی گ ویم‪:‬‬
‫هرگ ز گن اه نک ن چ ون هم ه ی م ا اش تباه خ واهیم ک رد ول ی اگ ر م ی خ واهی‬
‫ب ه عش ق ومحب ت برس ی ب ر انج ام معص یت پافش اری مک ن س عی ک ن‬
‫کارهایی که می دانی بر انجام آن پا فشاری می ورزی دست برداری‪.‬‬

‫جه ت متوق ر نم ودن آن ب ا خ ود مب ارزه ک ن ب دین ترتی ب توگن اه‬

‫انج ام خ واهی داد ول ی توب ه خ واهی ک رد پ س اگ ر ای ن ک ار را ک ردی‬
‫نیم ی از راه را ب ه س وی محب ت خداون د(جل جالل ه) ط ی نم وده ای و بقی ه‬
‫همه مکمل کننده اند‪.‬‬

‫‪182‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫‪ -‬گم ان نکنی د ک ه دوس تدار خ دا معص وم و پ اک اس ت‪ .‬فک ر نکنی د ک ه‬

‫درج ه ی محب ت خ دا آن اس ت ک ه از لغ زش ه ا معص وم بم انی عش ق ب ه‬
‫خ دا آن اس ت ک ه وقت ی لغزش ی از ت و س ر م ی زن د ب ه س رعت ب از گ ردی‬
‫توب ه و پش یمانی ب ا محب ت پیون د خ ورده اس ت البت ه ای ن فراخ وانی ب رای‬
‫انج ام گن اه نیس ت بلک ه دع وتی ب رای آن اس ت ک ه ت و را از معص وم نبودن ت‬
‫مطل ع س ازم‪ .‬اگ ر مرتک ب اش تباهی ش دی ب ه س رعت ب ه س وی خ دا ب از‬
‫گرد مبادا بر گناه اصرار ورزی!‬

‫‪ -‬ت ابعین گوین د‪ :‬چگون ه قل ب ب ه درخش ش و روش نایی برس د در ح الی‬

‫ک ه دنی ا در درون ش ح ک ش ده اس ت ی ا چگون ه ب ه س وی خ دا م ی رود‬
‫درح الی ک ه در قی د و بن د ش هوت ه ا ب ه س ر م ی ب رد ی ا چگون ه ب ا وج ود‬
‫عدم پاک سازی از نجاست غفلت ها بر خداوند وارد می شود‬

‫اب‬ ‫ور از دوس تان ناب‬ ‫ا ک ن ‪ .‬من‬ ‫‪ -2‬ف ورا ر دوس تان ناب اب را ره‬
‫کس انی ان د ک ه از پروردگارغافلن د بلک ه دوس تان ناب اب آن گمراه انی‬
‫هستند که همیشه تو را به سوی معصیت و گناه میکشند‪.‬‬

‫‪ -3‬نمازها را به مدت یک ماه سر وقت بخوان‪.‬‬

‫‪ -4‬در ابت دا ی ک وع ده نم از را ه ر روز در مس جد ادا ک ن س پس دو‬

‫وع ده را ه ر روز درمس جد ادا ک ن‪ .‬ی ک م اه را ب ه هم ین من وال س پری ک ن‬
‫س پس س ه وع ده را هرگ ز ی ک ب اره ش روع مک ن م ورد خط اب ای ن‬
‫س خنان ت ازه ک اری اس ت ک ه از خ دا فاص له گرفت ه و م ی خواه د ب ه اطاع ت‬
‫از پروردگار منتقل شود‪.‬‬

‫‪ -5‬بس یار ذک ر ک ردن حت ی ب ه ان دازه ی ‪ 25‬دقیق ه در ی ک روز‪.‬‬

‫بس یار دع ا ک ن ب ه وی ژه ب رای ثب ات ب ر ایم ان و خ ودداری از گناه ان و ای ن‬
‫دعا را تکرار کن‪:‬‬

‫‪183‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ددددددداطالً‬
‫اطدددددددد سل بد ِ‬ ‫ي سحقّددددددددا ً سو ه‬
‫ارزقنِددددددددي ا ِت ّبا س‬
‫عدددددددده سو ِارنِددددددددي البس ِ‬ ‫« اللّ ههددددددددم ِارنِددددددددي ال سحدددددددد َّ‬
‫سو ه‬
‫ارزق ِني اج ِتنا سبه»‪.‬‬

‫(پروردگ ارا! ح ق را ب ه م ن هم ان گون ه ک ه هس ت نش ان ب ده و پی روی‬

‫از آن را نص یبم گ ردان و باط ل را هم ان گون ه ک ه هس ت ب ه م ن نش ان ده و‬
‫دوری از آن را به من ارزانی کن‪).‬‬

‫آن را در نم از‬ ‫ک ن و پ س از حف‬ ‫‪ -6‬ج زل س ی ام ق رآن را حف‬

‫ش ب بخ وان حت ی اگ ر ی ک روز در هفت ه باش د‪ .‬س پس در جلس ه ت دریس‬
‫قرآن حاضر شو‪.‬‬

‫ر داش ته ب اش و ب ه دنب ال‬ ‫‪ -7‬همنش ینی ب ا دوس تان خ وب را م د ن‬

‫دوس تان پایبن د و دین دار ب اش و دع ا ک ن و از خ دا بخ واه ت ا دوس تان دین دار‬
‫را نصیب تو گرداند‪.‬‬

‫‪ -8‬با دوستانت در رابطه با دین سخن بگو و به آنان کمک کن‪.‬‬

‫ب ه خ دا قس م کس ی ک ه ای ن گ ام ه ا را ی ک ب ه ی ک انج ام ده د؛ ان ش ال‬
‫هللا هرگ ز دچ ار لغ زش نم ی ش ود کس ی ک ه ای ن کاره ا را انج ام داد ب ه‬
‫مس یر عش ق خواه د رس ید‪ .‬ای ن راه س خت و دش وار نیس ت و گم ان نک ن ک ه‬
‫نزدیک ی ت و ب ه خ دا فق ط وابس ته ب ه حض ور در جلس ه ی درس ی ا مطالع ه‬
‫کت اب اس ت مس أله مس أله ی درس ی ا مطالع ه ی کت اب نیس ت زی را کس ی‬
‫ک ه ام روز درس م ی ده د ف ردا م ی می رد و اس الم متک ی ب ه ش خص نب وده و‬
‫هرگز هم نخواهد بود‪ .‬چون اسالم به تالش یک شخص وابسته نیست‪.‬‬

‫آی ا ت و ب ا اس الم در ارتب اط هس تی و تص میم گرفت ی ب ه س وی خ دا‬

‫حرک ت کن ی ! ش اید بگ ویی ای ن کاره ا س خت اس ت‪ .‬آی ا آم وختن س خت‬
‫نیس ت پ انزده س ال اس ت ک ه در ح ال آم وزش هس تی چ را نگفت ی س خت‬
‫اس ت ! ه م چن ین ازدواج تربی ت فرزن دان ک ار موفقی ت در زن دگی و‬

‫‪184‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫انج ام کاره ا ه م س خت و دش وار اس ت چ را وقت ی ب ه دی ن م ی رس یم گفت ه‬

‫است و ما خواهیم افتاد‪.‬‬ ‫می شود‪ :‬گام ها بسیار بزر‬

‫وقت ی ش روع ب ه حرک ت و گ ام برداش تن م ی کن ی ش یطان جلوی ت را‬

‫م ی گی رد در ط ول ای ن س ال – عم ل نم ودن ب ه ای ن گ ام ه ا نیازمن د ‪ 6‬م اه‬
‫ت ا ‪ 1‬س ال هس تند – ش یطان تم ام س عی و ت الش خ ود را ب ه ک ار م ی گی رد‪.‬‬
‫در ط ی ای ن م دت ش یطان م انع ت و م ی ش ود و نفس ت ش بانه روز مقاوم ت‬
‫خواه د نم ود‪ .‬دوس تانت ت و را ب ه ب اد تمس خر خواهن د گرف ت و مرتک ب گن اه‬
‫و لغ زش خ واهی ش د‪ .‬فتن ه ه ا یک ی پ س از دیگ ری جلوی ت پدی دار خواهن د‬
‫گش ت و ت و ه م چن ان م ورد آزم ایش و امتح ان ق رار خ واهی گرف ت نت رس‬
‫چ ون خ دا ب ا توس ت و ب ر انج ام ای ن گ ام ه ا اس توار بم ان و هللا ج ل جالل ه در‬
‫ه ر گ امی جل وی اش تباهاتت را خواه د گرف ت و ت و را ب اال خواه د ب رد در‬
‫ح الی ک ه خ ودت ه م نم ی دان ی چگون ه پیش رفت ک ردی خ واهی فهمیدک ه‬
‫خداون دازتو پش تیبانی خواه دنمود درح الی ک ه خ ودت ه م نم ی دان ی چگون ه‬
‫توراب اال م ی ب رد درک میکن د ب ه مق ام واالمیرس اندوتورابه منزل ت عش ق‬
‫ومحب ت م ی رس اند‪.‬آن وق ت اس ت ک ه مف اهیمی راه قبالردررابط ه ب اآن س خن‬
‫گفت یم احس اس م ی کن ی وص لت دری ک رک وع ب ه پ رواز درم ی آی دودر‬
‫برابرپروردگار خاشع وفروتن می شوی‪.‬‬

‫محبت خداوندبه بنده‬

‫قل ب ب ه منزل ه پادش اهی اس ت ک ه س ربازانی دارد‪.‬اماس ربازان قل ب ک ه‬
‫هس تند آنها دوچش م زب ان وح واس ان د‪.‬اگر میخ واهی اوض اع واح وال قلب ت‬
‫وب‬ ‫اه خ‬ ‫ر پادش‬ ‫د‪ :‬اگ‬ ‫ی گوین‬ ‫ربازانش بنگر!مگرنم‬ ‫هس‬ ‫دانی ب‬ ‫راب‬
‫یده‬ ‫ه فسادکش‬ ‫دگرددرعیت نیزب‬ ‫اه فاس‬ ‫ندرعیت نیزخوبندواگرپادش‬ ‫باش‬
‫میش ود!به قلب ت نگ اه ک ن از خ الل آن اوض اع واح وال اعض ایت راخ واهی‬
‫فهمید‪.‬به همین خاطر رسولهللا صلی هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫‪185‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫سددددددد هد کلددددددده سو إ سذا فس س‬

‫سددددددددستل‬ ‫صدددددددلس سح ا لل سج س‬ ‫ضددددددد سةً إ سذا س‬
‫صدددددددلس سحتل س‬ ‫«ا َّال ا س َّن فِدددددددي ا لل سج س‬
‫سددددددد ِد هم ل‬
‫ا للقس للب»‪1.‬‬
‫ه‬ ‫س هد کله ِإ َّال سو ِه س‬
‫ي‬ ‫فس س‬
‫س سد ا لل سج س‬

‫(هان!درب دن تک ه گوش تی هس ت ک ه اگ ر س الم باش د هم ه جسدس الم‬

‫است واگر فاسدوتباه گردد همه بدن تباه میگردد هان!آن قلب است‪).‬‬

‫هللا عزوج ل ب ه م امی آم وزد نابین ا کس ی نیس ت ک ه چش مش نمیبین د‬

‫خداوندمتعال میفرماید‪:‬‬

‫(حج‪.)٤٦/‬‬ ‫هور »‬
‫صد ِ‬ ‫ار سو ٰل ِك لن ت س لع سمى ا س للقهله ه‬
‫وب اسلَّتِي فِي اسل ُّ‬ ‫« فس ِإنَّ ٰها ٰال ت س لع سمى ا س ل سب ٰ‬
‫لص ه‬

‫(ای ن چش مها نیس تند ک ه کورمیگردن د بلک ه ای ن دله ای درون س ینه‬

‫هاهستندکه نابینامیشوند‪).‬‬

‫ب‬ ‫ون آیاقل‬ ‫ت اکن‬ ‫ب اس‬ ‫ود قل‬ ‫ه کورونابینامیش‬ ‫زی ک‬ ‫س چی‬ ‫پ‬
‫توبیناست یعنی قادربه بصیرت است یااین که نابینا شده ای !»‬

‫ر خداون د عزوج ل م ی باشند‪.‬رس ول هللا ص ل هللا‬ ‫قل ب ه ا مح ل ن‬

‫علیه وسلم می فرماید‪:‬‬
‫»‪2‬‬ ‫ي قلوبکم سو اع سمالس ه‬
‫کم‬ ‫ي صورکم سو اموالکم سو ٰلکن یس لن ه‬
‫ظ هر إِلس َّ‬ ‫َّللا الس یس لن ه‬
‫ظ هر إِلس َّ‬ ‫« إِ َّن َّ س‬

‫( خداون د ب ه چه ره ه ا واموالت ان نگ اه نم ی کن د بلک ه ب ه قل ب ه ا‬

‫واعمالتان می نگرد)‬

‫نگ اه م ردم ب ه لب اس اس ت ک ه م ی پوش ی ی ا ماش ینی ک ه س وار م ی‬

‫ر هللا دل و اوض اع‬ ‫ش وی یارن ب چش م ی ا م دل موی ت اس ت ول ی مح ل ن‬
‫واحوالش می باشد‪.‬‬

‫نکن د مح ل نگ اه م ردم ب ه چیزه ای باش د ک ه انه ا را زیب ا جل وه م ی‬

‫ده ی ومح ل نگ اه خداون د– ک ه هم ان قل ب اس ت– چیزه ای پ وچ ب د وزش ت‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ٥2 ،‬و مسلم ‪ 1٥۹۹‬از نعمان لن بشیر‬

‫‪ - 2‬مسلم‪ 2۵۶۴ ،‬از ابوهریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪186‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ر م ردم ب ه چیزه ای نیک و بیفت د ونگ اه خداون د ب ه اعض ایی ک ه‬ ‫باش د! پ س ن‬

‫سرتاس ر پلی دی اس ت! ب دین ترتی ب ت و چیزه ایی را ک ه م ردم ب ه آن م ی‬
‫نگرن د م ی آرای ی ودر آن چ ه خداون د ب دان م ی نگ رد س هل انگ اری‬
‫ر‬ ‫وکوت اهی از خ ود نش ان م ی ده ی! ب ه قلب ت نگ اه ک ن‪ ٬‬زی را مح ل ن‬
‫خداوند به تو همین قلب است‪.‬‬

‫ونگه داری قل ب اس ت‬ ‫ب ه هم ین خ اطر ه در از ای ن مجموع ه حف‬

‫وب دین خ اطر قل ب نامی ده ش ده اس ت ک ه بس یار تغیی ر پ ذیر ودگرگ ون ش ونده‬
‫اس ت حت ی رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ک ه معص وم ب ود ای ن دع ای‬
‫مشهورش را بارها وبارها تکرار می نمود‪:‬‬
‫»‪1 .‬‬ ‫ب ث س ِبّتل قس للبِي س‬
‫علسي دینِ س‬
‫ص‬ ‫ب ا للقهلهو ِ‬
‫« یسا همقس ِلّ س‬

‫( ای دگرگون کننده ی دلها! دلم را بر دینت ثابت واستوار بدار‪).‬‬

‫روی س خن م ن ب ا کس انی اس ت ک ه بیس ت س ال اس ت از دل هایش ان‬

‫ی‬ ‫ود م‬ ‫هخ‬ ‫هب‬ ‫ار در آیین‬ ‫ول روز ده ب‬ ‫ه در ط‬ ‫الی ک‬ ‫د در ح‬ ‫غافلن‬
‫نگرند‪.‬چگون ه م ی توان د چه ره اش را زیب ا کن د ح ال ان ک ه در ط ول زن دگی‬
‫اش حت ی ی ک ب ار ه م ب ه قل بش نگ اه نک رده وب ه چگ ونگی آراس تنش‬
‫نیندیشیده چگونه این قلب می تواند سالم باشد مثل ابراهیم علیه سالم‪:‬‬

‫( صافات‪)۸۴/‬‬ ‫« إذ سجا س سربَّهه ِبقسلب س‬

‫سلیِم»‬

‫( وقتی که بادلی سالم به پروردگارش روکرد‪).‬‬

‫یعن ی پ اک از ش رک ع اری از پلی دی‪ ٬‬خ الی از فری ب کین ه حق د حس د‬

‫عاری از شهوتی که تو ده یا پانزده سال است در آن غوطه وری‪.‬‬

‫ب ه خ اطر اهمی ت ای ن موض وع یعن ی اص ال قل ب ه ا وس عی در پ اکی‬

‫اهر‬ ‫آن پ یش از چه ره م و وزی ور آالن وتم امی م‬ ‫وطه ارت وحف‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ 21۴۰ ،‬واحمد‪ 11۶۹۷‬از انس رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪187‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫خ ارجی بای د قل ب م ورد توج ه واهتم ام ق رار گی رد ب ه هم ین خ اطر عب دهللا‬

‫ب ن رواح ه رض ی هللا عن ه دس ت اب ودردال را گرفت ه وم ی گوی د‪ « :‬بی ا ب اهم‬
‫بش ینیم وس اعتی ایم ان بی اوریم زی را س رعت دگرگ ونی قل ب از دیگ ی ک ه‬
‫‪1‬‬
‫به جوش آمده باشد بیشتر است‪».‬‬

‫محبت هللا ّ‬
‫عزوجل‪:‬‬
‫س خن از خداون د عزوج ل در بیش ترکتاب ه ا ب اعنوان محب ت م ردم‬
‫نس بت ب ه خ دا تعبی ر م ی ش ود م ی بین ی ک ه ص دها کت اب پیرام ون عش ق‬
‫اف راد ب ه خداون د س خن م ی ران د ول ی تع داد کم ی از آن ه ا از محب ت‬
‫وعش ق هللا ب ه بن دگانش ص حبت م ی کن د ب ه هم ین خ اطر بهت ر دانس تم ک ه‬
‫در مورد این مفهوم سخن بگویم‪.‬‬

‫چگون ه خداون د بن ده اش را دوس ت دارد نش انه ه ای ای ن محب ت‬

‫چیس ت نمون ه ه ایی ازمردم ی ک ه خداون د آنان ان را دوس ت داش ته اس ت‬
‫ش اید ای ن س ؤال برای ت مط ر ش ود ک ه‪ :‬ه در از ای ن س خنان چیس ت كافي‬
‫اس ت ب دانیم چ ه ق در بای د خ دا را دوس ت داش ته باش یم ن ه! ب ا ش ما از تع داد‬
‫احادی ش و آی اتی ک ه عش ق خداون د نس بت ب ه بن دگانش را توص یر م ی نمای د‪.‬‬
‫حی رت زده خواهی د ش د‪ .‬ام ا ه در از ص حبت در ای ن موض وع آن اس ت ک ه‬
‫ای ن مفه وم در رواب ط بس یاری از م ردم ب ا خداون د اص ال گ ردد زی را‬
‫ارتب اط بس یاری از م ردم ب ا خداون د ارتب اطی عب ادی اس ت ک ه ع اری از ه ر‬
‫گون ه رو اس ت و آن را ب ه عن وان دس توراتی م ی ش مارند ک ه بای د اج را‬
‫شود و عمالر به انجام آن می پردازند‪.‬‬

‫گ اهی اوق ات برخ ی از م ردم م ی گوین د‪ :‬خ دایا! چ را چن ین دس توری‬

‫ب ه م ن دادهای م ن مجب ورم عل ی رغ م م یلم آن را انج ام ده م! دلی ل چن ین‬

‫‪ - 1‬ابن مبارک در الزهد‪ 1۳۹۵ ،‬وحکیم ترمذی‪ ،‬در نوادر ا صول ‪.2۷۳/1‬‬

‫‪188‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫تفک ری آن اس ت ک ه ای ن ش خص مفه وم محب ت پروردگ ار نس بت ب ه بن ده را‬

‫درک نکرده است!‬

‫پ س محورس خن پیرام ون محب ت هللا ع ز وج ل نس بت ب ه بن دگانش‬

‫اس ت‪ .‬ت ا آنج ا ک ه ت و را از شخص ی ک ه ب ه ص ورت ع ادی خ دا را عب ادت‬
‫میکن د وای ن عب ادت ش امل حرک اتی طاق ت فرس ا ب رای قلب ت اس ت ب ه عب ادتی‬
‫که با عشق آن را انجام می دهی‪ ،‬منتقل می سازم‪.‬‬

‫یه ِحبُّونسهه» (مائده‪)٥٤/‬‬ ‫س لو س یسألتِي س ٰ‬

‫َّللاه بِقس لوم یه ِحبُّ هه لم سو‬ ‫«فس س‬

‫(خداون د جمعیت ی را خواه د آورد ک ه خداون د دوستش ان دارد و آن ان‬

‫هم خدا را دوست دارند‪).‬‬

‫او م یتوانس ت ب ه م ا امرکن د‪ .‬ک ه او را دوس ت ب داریم و م ا م ی‪-‬‬

‫توانس تیم ای ن ک ار را بکن یم! ول ی او در ای ن آی ه محب ت خ ود را نس بت ب ه‬
‫بن دگانش ب ر محب ت آن ان نس بت ب ه خ ود مق دم س اخته اس ت گ ویی خداون د ب ه‬
‫م ا م ی آم وزد ک ه در ای ن ج ا پیون دی بس یار زیب ا وج ود دارد مس أله ای ن‬
‫نیس ت ک ه پ ن وق ت نم از بخوانی د ی ا ای ن کاره ا را بکنی د مس أله مس أله ی‬
‫عش ق و محب ت اس ت پ س آن چ ه می ان م ا و آفرینن ده اس ت پیون دی اس ت‬
‫بس یار زیب ا ک ه ب ر اس اس عش ق و محب ت بن ا ش ده اس ت و اص ل ای ن محب ت‬
‫از هللا (عزوج ل) سرچش مه م ی گی رد در ح الی ک ه او از م ا ب ی نی از‬
‫اس ت س پس ای ن پیون د ب ه محب ت م ا نس بت ب ه پروردگ ار اض افه م ی ش ود‬
‫در ح الی ک ه م ا ب ه او نیازمن د هس تیم ح اال دی دی! «خداون د جمعیت ی را‬
‫خواهد آورد که خداوند دوستشان دارد و آنان هم خدا را دوست دارند»‪.‬‬

‫إن هللا إ سذا ا س سحد َّ‬

‫ددددددددب عسبددددددددددا ً‬ ‫ود‪َّ « :‬‬ ‫لم) فرم‬ ‫هوس‬ ‫ل هللا علی‬ ‫ول هللا (ص‬ ‫رس‬
‫أحبّددددددهه‪ ،‬فسیهحبُّدددددده ِجبریددددددل‪ ،‬فسیهنسددددددا ِدی‬
‫دددددب فهالنسددددددا فس ِ‬
‫جبریددددددل إ ِنّددددددی اهحد ُّ‬
‫نددددددا سدی ِجبریدددددد سل‪ ،‬یسددددددا ِ‬

‫‪189‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ددددأحبُّوهه‪ ،‬فسیهحبُّدددددهه‬
‫ددددب فهالنًدددددا فسد ِ‬ ‫سدددددما َّ‬
‫إن هللا یهحد ُّ‬ ‫سدددددما ‪ :‬یسدددددا اهددددد سل ال َّ‬
‫ِجبریددددد هل فِدددددی اهددددد ِل ال َّ‬
‫‪1‬‬
‫»‪.‬‬ ‫سما ث ه َّم یهو س‬
‫ض هع لسه القسبو هل ِفی ا ر‬ ‫اه هل ال ُّ‬

‫(وقت ی خداون د بن ده ای را دوس ت ب دارد؛ جبر ی ل را ص دا م ی زن د‪:‬‬

‫ای جبر ی ل! م ن فالن ی را دوس ت دارم پ س ت و نی ز او را دوس ت ب دار‪ .‬پ س‬
‫جبر ی ل او را دوس ت م ی دارد و در می ان اه ل آس مان ن دا س ر م ی ده د‪ :‬ای‬
‫اه ل آس مان! خداون د فالن ی را دوس ت دارد پ س ش ما نی ز او را دوس ت‬
‫بداری د‪ .‬اه ل آس مان او را دوس ت م ی دارن د س پس پ ذیرش او در می ان اه ل‬
‫زمین نهاده می شود‪).‬‬

‫بای د ببین یم ک ه خداون د متع ال چ ه ق در نس بت ب ه م ا مهرب ان اس ت‬

‫وبن دگانش را دوس ت داش ته و آن ان را گرام ی م ی دارد‪ .‬مب ادا رابط ه ش ما ب ا‬
‫خداون د رابط ه ت رس ی ا وحش ت ی ا رابط ه آت ش باش د‪ .‬گ اهی اوق ات بای د ای ن‬
‫مفه وم را احس اس کن یم ول ی اص ل رابط ه عش ق و محب ت اس ت‪ .‬بب ین هللا‬
‫تع الی چگون ه محب تش را نس بت ب ه بن دگان اع الم م ی کن د‪ .‬برخ ی از م ردم‬
‫خجال ت م ی کش ند ک ه در براب ر دوستانش ان بگوین د‪ :‬م ا خ دا را دوس ت‬
‫داریم تا مورد تمسخر قرار نگیرند و به عقب ماندگی متهم نشوند‪.‬‬

‫ه‪« :‬ای‬ ‫ی دارد ک‬ ‫الم م‬ ‫مان اع‬ ‫الی‪ -‬در آس‬ ‫ارک و تع‬ ‫ا هللا ‪0‬تب‬ ‫ام‬
‫جبر ی ل م ن فالن ی را دوس ت دارم پ س ت و نی ز او را دوس ت ب دار‪ ».‬هم ین‬
‫ط ور جبر ی ل (علی ه الس الم) محب تش را پنه ان نم ی کن د پ س در می ان اه ل‬
‫آس مان ن دا س ر م ی ده د‪« :‬ای اه ل آس مان! خداون د فالن ی را دوس ت دارد‬
‫پ س ش ما نی ز او را دوس ت بداری د‪ ».‬ای ن ک افی نیس ت ک ه عش ق فق ط در‬
‫آس مان ب اقی بمان د بلک ه ب ه زم ین ف رود م ی آی د و م ردم از آن مطل ع م ی‬
‫ش وند ول ی چگون ه از آن ب اخبر م ی ش وند «س پس پ ذیرش او در می ان‬
‫اهل زمین نهاده می شود‪».‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ۳2۰۹ ،‬و مسلم‪ 2٦۳۷ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‬

‫‪190‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫خداوند گروه های مختلفی از مردم را دوست دارد و می فرماید‪:‬‬

‫(بقره‪)222/‬‬ ‫ب الت َّ َّوا ِبی سن»‬

‫هللا یه ِح ُّ‬
‫إن س‬ ‫« َّ‬

‫(بی گمان خداوند توبه کنندگان را دوست دارد‪).‬‬

‫توب ه کنن دگان کس انی هس تند ک ه معص یت م ی کنن د ول ی توب ه م ی‬

‫کنن دو ب ازمی گردن د و توب ه یش ان ص ادقانه اس ت هللا (عزوج ل) آن ه ا را‬
‫دوس ت دارد و س خنانی ک ه گفت ه ش د در م ورد آن ه ا تحق ق م ی یاب د و ای ن‬
‫نص قرآن است‪:‬‬

‫(بقره‪.)222/‬‬ ‫ب ال همت س س‬
‫ط ِ ّه ِری سن»‬ ‫ب الت َّ َّوابِی سن سو یه ِح ُّ‬
‫هللا یه ِح ُّ‬
‫إن س‬ ‫« َّ‬

‫(بی گمان خداوند توبه کاران و پاکان را دوست می دارد‪).‬‬

‫خداون متعال می فرماید‪:‬‬

‫(بقره‪.)1۹٥/‬‬ ‫سنِی سن»‬

‫ب ال همح ِ‬ ‫« َّ‬
‫إن هللاس یه ِح ُّ‬

‫(بی گمان خداوند نیکوکاران را دوست دارد‪).‬‬

‫(توبه‪.)٤/‬‬ ‫ب ال همت َّ ِقی سن»‬

‫هللا یه ِح ُّ‬
‫إن س‬ ‫« َّ‬

‫(بی گمان پروردگار پرهیزگاران را دوست دارد‪).‬‬

‫(مائده‪.)٤2/‬‬ ‫س ِطی سن»‬

‫ب ال همق ِ‬
‫هللا یه ِح ُّ‬
‫إن س‬ ‫« َّ‬

‫(بی گمان خداوند دادگران را دوست می دارد‪).‬‬

‫پ س محب ت خداون د مخص وص گ روه وی ژه ای از م ردم مث ل پی امبران‬

‫نیس ت بلک ه ت و بترس ی و ب ه وس یله توب ه از گن اهی ک ه ب دان اص رار م ی‬
‫ورزی ب ه خ دا پن اه بی اوری ب ا ای ن ک ار ب ه محب ت هللا –تب ارک و تع الی‪-‬‬
‫دس ت یافت ه ای‪.‬ح ال اگ ر خداون د بن ده ای را دوس ت ب دارد چ ه اتف اقی م ی‬
‫افتد ! هللا (عزوجل) در حدیش قدسی می فرماید‪:‬‬

‫« سمن عسا سدی ِلی سولیَّا ً فسقسد آ سذنتههه ِبال سحر ِ‬

‫ب»‪.‬‬

‫‪191‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(کسی که با دوست من دشمنی کند؛ با او اعالم جنب می کنم‪).‬‬

‫دوس ت کیس ت آی ا دوس ت بای د ش یخی عمام ه دار باش د ی ا ف ارغ‬

‫التحص یل دانش کده ی ش ریعت ی ا کس انی ک ه خداون د از آن ان ب ه عن وان‬
‫دوستان صال خود یاد می کند آیا دوستی مختص این افراد است‬

‫ن ه! ممک ن اس ت ت و ه م ی ک دوس ت باش ی دوس ت م ی توان د ج وانی از‬

‫اهرا ر ه یچ فرق ی ب ا آن ان ن دارد و کس ی توق ع ن دارد ک ه‬ ‫می ان م ردم باش د ک ه‬
‫او دوست باشد پس آیه کامالر واض و روشن است‪:‬‬

‫ددددددددون‪ .‬الَّدددددددددذ س‬
‫ِین آ سمنهدددددددددوا‬ ‫س‬ ‫علسدددددددددی ِله لم سو سال ههددددددددد لم یسحل سزنهد‬
‫س‬ ‫«ا س سال إِ َّن ا س لو ِلیسدددددددددا س َّ ِ‬
‫َّللا سال سخد ل‬
‫ددددددددو‬
‫(یونس‪.)٦۳-٦2/‬‬ ‫سوكسانهوا یستَّقه س‬
‫ون»‬

‫(ه ان! ب ی گم ان دوس تان خ دا ترس ی ب ر آن ان نیس ت و غمگ ین نم ی‬

‫گردند‪ .‬آنان کسانیند که ایمان آوردند و تقوا پیشه کردند‪).‬‬

‫ایم ان آوردن و ت رس از خ دا در زم ره ی دوس تان‬ ‫پ س ب ه مح‬

‫واولی ا ق رار م ی گی ری‪ .‬معن ای ت رس از خ دا آن اس ت ک ه غالب ا ر در زن دگی‬
‫ب ه دنب ال اطاع ت از پروردگ ار و ت رک معص یت خ دا باش ی‪ .‬اگ ر ای ن گون ه‬
‫ب ودی خداون د ب ا کس ی ک ه ب ا ت و دش منی ورزد اع الن جن ب م ی نمای د‪ .‬ب ه‬
‫ای ن مه ر و محب ت بنگ ر آی ا م ی ت وانی تص ور کن ی ک ه هللا (عزوج ل) ب ا‬
‫کس ی ک ه دش من ف الن آق ا ی ا ف الن خ انم اس ت اع الن جن ب نمای د! زن ص ال‬
‫و پرهیزگ اری ک ه ش وهرش او را م ورد آزار و اذی ت ق رار م ی ده د ب ا‬
‫جن ب ومب ارزه ای از جان ب خداون د (عزوج ل) رو ب ه رو ش ده اس ت آی ا‬
‫مراتب عشق و محبت را تصور می کنید !‬

‫م ا از ای ن رهگ ذر م ی خ واهیم ب ر اندیش ه ی پیون د ب ا خداتأکی د کن یم‬

‫زی را ای ن ارتب اط پ یش از ای ن ک ه ب ر اس اس فرم ان و تکلی ر باش د ارتب اطی‬
‫است که اساس آن را عشق تشکیل می دهد‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫چگونه به مقام دوستی برسیم!‬

‫ب إِلسدددد َّ‬
‫ی عبلدددد ِدی بِشلددددی‬ ‫تقددددر س‬
‫َّ‬ ‫مددددن عددددا سدی لددددی ولیددددا ً‪ .‬فقدددد لد آذنتددددهه بددددا لل ل‬
‫حرب‪ .‬ومددددا‬ ‫« ل‬
‫ی بالنَّوافِدددددل سحتَّدددددی‬
‫ب إِلددددد َّ‬
‫ددددر ه‬ ‫ددددب إِلسددددد سی ِم َّمدددددا ل‬
‫افت س سر ل‬
‫ضدددددت عل لیددددد ِه‪ ،‬ومدددددا یسدددددزا هل عبددددددی یتقد َّ‬ ‫اسحد َّ‬
‫ددددر بِددددد ِه‪،‬‬
‫بصد ه‬ ‫ا ه ِحبَّددددده‪ ،‬فسددددد ِإذا اسحبس لبتهددددده هک لندددددته سدددددمعهه الَّدددددذی ی ل‬
‫سدددددم هع بددددده‪ ،‬وبسصدددددره الدددددذی یه ِ‬
‫شدددددی بهدددددا‪ ،‬سو ِإ لن سدددددأسل ِنی اسع س‬
‫طیتهددددده‪ ،‬ولسددددد ِئ ِن‬ ‫ورجلسدددددهه التدددددی ی لم ِ‬
‫ویددددد سدهه التدددددی سیدددددب ِلطش ِب سهدددددا‪ِ ،‬‬
‫ذنی هعیذنَّه»‪1.‬‬
‫ِ‬ ‫ست س سعا س ِ‬
‫ا ل‬

‫کس ی ک ه ب ه دش منی یک ی از دوس تانم برخی زد ب ا او اع الن جن ب م ی‬

‫ک نم و محب وب ت رین عمل ی ک ه بن ده را ب ه م ن نزدی ک م ی س ازد ف رای‬
‫اس ت و بن ده هم واره ب ا نواف ل ب ه م ن نزدی ک م ی ش ود ت ا ای ن ک ه او را‬
‫دس وت م ی دارم پ س وقت ی او را دوس ت داش تم گوش ش م ی ش وم ک ه ب ا آن‬
‫م ی ش نود چش مش م ی ش ومکه ب ا آن مم ی بین د دس تش م ی ش وم ک ه ب ا آن‬
‫ک ار م ی کن د و پ ایش م ی ش ومکه ب ا آن راه م ی رود و اگ ر از م ن بخواه د‬
‫به او عطا می کنم و اگر به من پناه آورد به او پناه می دهم‪).‬‬

‫ب ه‬ ‫پ س کس ی ک ه م ی خواه د ب ه ای ن مق ام دوس تی برس د بای د ب ا ف رای‬

‫خداون د متع ال‪:‬‬ ‫خداون د نزدی ک ش ود نمازه ای پ ن گان ه و دیگ ر ف رای‬
‫«دوس ت داش تنی ت رین عمل ی ک ه بن ده را ب ه م ن نزدی ک م ی س ازد ف رای‬
‫اس ت‪ ».‬پ س مس أله خیل ی س اده اس ت حت ی دخت ر نوج وانی ک ه فق ط ش انزده‬
‫ادای نم از حج اب و دیگ ر‬ ‫ف را‬ ‫س ال دارد م ی توان د تنه ا ب ا حف‬
‫یکی از دوستان خدا باشد‪.‬‬ ‫فرای‬

‫«بن ده ام هم واره ب ا نواف ل ب ه م ن نزدی ک م ی ش ود ت ا ای ن ک ه او را‬

‫نواف ل را ش روع ک ن خ انم ه ایی ک ه‬ ‫دوس ت ب دارم‪ ».‬پ س از اتم ام ف را‬
‫م ی گوین د م ا از خ دا م ی ترس یم و نم از م ی خ وانیم و غی ره و غی ره ول ی‬
‫را بای د انج ام داد و پ س از آن ب ه نواف ل‬ ‫محجب ه نیس تیم! پ س ابت دا ف رای‬
‫پرداخ ت پ س ه ر دخت ر مس لمانی بای د ک امالر ب ه س وی خداون د متع ال روی‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ٦٥۰2 ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‬

‫‪193‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫آورد ول ی ب رای رس یدن ب ه مق ام عش ق و محب ت بای د ابت دا ب ه انج ام ف رای‬

‫و سپس سنت ها بپردازد‪.‬‬

‫«بن ده ام هم واره ب ا نواف ل نزدی ک م ی ش ود ت ا ای ن ک ه او را دوس ت‬

‫ب دارم وقت ی او را دوس ت داش تم گوش ش م ی ش وم ک ه ب ا آن م ی ش نود‪».‬‬
‫پ س چی زی ج ز س خنان ح الل و زیب ا را نم ی ش نوی و حت ی اگ ر س خن‬
‫حرام ی را بش نوی خداون د ک اری م ی کن د ک ه از آن اس تفاده کن ی و اش تباه‬
‫الم ان را ب دانی و مرتک ب چن ین اش تباهی نش وی‪« .‬گوش ش م ی ش وم ک ه‬
‫ب ا آن م ی ش نود و چش مش م ی ش وم ک ه ب ا آن م ی بین د» تص ور ک ن ک ه خ دا‬
‫چش مت باش د ک ه ت و ب ا آن م ی بین ی! ب ه راس تی ک ه ای ن عش قی ب س ب زر‬
‫اس ت ای کس انی ک ه عمرت ان را در جس ت و ج وی خی الی ه درداده ای د‬
‫بدانی د ک ه فق ط از راه ح الل و ب ه وس یله ی ازدواج ب دان دس ت م ی یابی د‪.‬‬
‫خ واهرم! ده س ال اس ت ک ه ب ه دنب ال محب ت ج وانی هس تی ک ه عش ق ت و‬
‫باع ش فراموش ی عش قی چ ون عش ق خداون د متع ال ش ده اس ت! بیچ اره ت و ای‬
‫کسی که آن چنان که سزاوار است خداوند متعال را نشناختی!‬

‫«م ن گوش ش م ی ش وم ک ه ب ا آن م ی ش نود چش مش م ی ش وم ک ه ب ا آن‬

‫م ی بین د دس تش م ی ش وم ک ه ب ا آن ک ار م ی کن د و پ ایش م ی ش وم ک ه ب ا آن‬
‫راه م ی رود و اگ ر از م ن بخواه د ب ه او عط ا م ی ک نم وا گ ر ب ه م ن پن اه‬
‫آورد به او پناه می دهم‪».‬‬

‫آی ا اکن ون دی دی ک ه منزل ت عش ق و محب ت ب ه کج ا م ی رس د آی ا دی دی‬

‫که این ارتباط چه قدر می تواند زیبا باشد‬

‫آی ا عش ق را دی دی! ب ه هم ین جه ت علم ا در ای ن ب اره س خنان بس یار‬

‫زیبایی دارن آنان می گویند‪:‬‬

‫«عجی ب نیس ت ک ه بن ده ب ه س رورش ا ه ار عالق ه کن د ول ی ج ای ب س‬

‫شگفتی است که یک پادشاه به بندگانش ابراز عشق و دوستی نماید‪».‬‬

‫‪194‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هللا تعالی در حدیش قدسی می فرماید‪:‬‬

‫عددددددا‬ ‫ب إلسدددددد َّ‬

‫ی ذ سِرا ً‬ ‫دددددر س‬ ‫قربددددددته إلسیدددددده ذ سِرا ً‬
‫عددددددا سو سمددددددن تسقد َّ‬ ‫دددددبرا ت س َّ‬
‫شد ً‬ ‫ب إلسدددددد َّ‬
‫ی ِ‬ ‫« سمددددددن تسقسد َّ‬
‫دددددر س‬
‫س ً ‪1‬‬
‫رولة»‪.‬‬ ‫شی استیتههه سه س‬ ‫من اتسا ِنی سیم ِ‬ ‫عا ً سو س‬ ‫قربته إلسیه سبا س‬
‫ت س َّ‬

‫(کس ی ک ه ب ه ان دازه ی ی ک وج ب ب ه م ن نزدی ک ش ود م ن ب ه ان دازه‬

‫ی ی ک ذرغ –ی ک دس ت‪ -‬ب ه او نزدیک ی م ی ش وم و کس ی ک ه ب ه ان دازه ی‬
‫ی ک ذرع ب ه م ن نزدی ک ش ود م ن ب ه ان دازه ی ی ک ب اع – فاص له دو دس ت‬
‫ب از ازه م ‪ -‬ب ه او نزدی ک م ی ش وم و کس ی ک ه ق دم زن ان ب ه س ویم بیای د م ن‬
‫شتابان به سویش می آیم‪).‬‬

‫ب ه کلم ه ی تن د راه رف تن بین دیش آی ا م ی ت وانی تص ور کن ی ک ه ای ن‬

‫راه رف تن از س وی چ ه کس ی ب ه ط رر چ ه کس ی اس ت ‪-‬ای ن تن د را ه رفتن ی‬
‫اس ت ک ه س زاوار ج الل و ع م تش م ی باش د‪ -‬پن اه ب ر خ دا اگ ر بخ واهیم‬
‫تش بیه ی ا تجس م کن یم ول ی ب ه ای ن ام ر بنگ ر خداون د از آن مق ام واالی ش ب ه‬
‫ت و عش ق م ی ورزد و ت و ای بیچ اره! چ ه ارزش ی داری ک ه خ داون ب ه ت و‬
‫عشق ومحبت ورزد و شتابان به سویت آید تو که هستی!‬

‫رسول هللا (صل هللا علیه و سلم) می فرماید‪:‬‬

‫سدددددددی َّإال سک سحلقسدددددددة هملقددددددداة ِبدددددددأر ِ فسدددددددالت سو‬

‫سدددددددبع سمددددددد سع الکهر ِ‬
‫سدددددددمواته ال َّ‬
‫« سمدددددددا ال َّ‬
‫ع سلددددددی ال سحلقسدددددد ِة»‪(2.‬آس مان ه ای‬ ‫ت س‬ ‫ی سکفسضدددددد ِل الفهددددددال ِ‬ ‫علسددددددی الکهر ِ‬
‫سدددددد ّ‬ ‫دددددرش س‬
‫ِ‬ ‫فسضدددددد هل العسد‬
‫هف ت گان ه در براب ر کرس ی بس ان حلق ه ای اس ت ک ه در ص حرا افت اد هاس ت‬
‫و برتری عرش بر کرسی بسان برتری صحرا بر حلقه است‪).‬‬

‫ح ال حج م و ان دازه ی ت و چق در اس ت ! ب ا ای ن وج ود خداون د ب ه ت و‬
‫ا ه ار عالق ه و محب ت م ی نمای د‪« :‬کس ی ک ه ق دم زن ان ب ه س ویم بیای د م ن‬
‫شتابان به سویش می آیم‪».‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ۷٤۰٥ ،‬و مسلم‪ 2٦۷٥ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬
‫‪ - 2‬ابن حیان‪ ،۷۷/2 ،‬ابومحمد اصفهانی‪ ،‬در العظمة‪ ٥۷۰/2 ،‬و ابونعیم در الحلیة‪.1٦۷/1 ،‬‬

‫‪195‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بب ین هللا تع الی م ا را دوس ت دارد رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم)‬

‫می فرماید‪:‬‬

‫«هللا –تب ارک و تع الی‪ -‬ب ه گون ه ای ک ه در ش أن و من زلتش اس ت ب ه‬

‫دور از تجس یم –در ثل ش آخ ر ش ب ب ه زم ین ف رود م ی آی د‪ ».‬ای ن دقیق ا ر‬
‫هم ان وقت ی اس ت ک ه م ا خ واب هس تیم ی ا دخت ران و پس ران ج وان منت رن د‬
‫ک ه پ در و مادرش ان بخوابن د ت ا ب ه تماش ای کان ال ه ای پخ ش گن اه و معص یت‬
‫ی ا اینترنت ی ک ه در آن ب ا ه م چ ت م ی کنن د و کس ی آن ان را نم ی بین د ی ا از‬
‫طری ق تلف ن ب ه معص یت بپردازن د ای ن زم انی اس ت ک ه در آن گن اه ی ا‬
‫خ واب بس یار ص ورت م ی گی رد! «پروردگ ار –تب ارک و تع الی‪ -‬در ثل ش‬
‫آخ ر ش ب ب ه آس مان دنی ا ف رود م ی آی د و م ی فرمای د‪ :‬آی ا درخواس ت کنن ده‬
‫ای هس ت ت ا ب ه او ب دهم آی ا کس ی هس ت ک ه اس تغفار نمای د ت ا م ن او را‬
‫بی امرزم آی ا کس ی هس ت ک ه توب ه کن د ت ا م ن توب ه اش را بپ ذیرم و آی ا کس ی‬
‫هس ت ک ه دع ا کن د و م ن اجاب ت نم ایم‪ ».‬بن ا ب ه فرم ایش رس ول هللا (ص ل هللا‬
‫علیه و سلم) این «هر شب» اتفا می افتد‪.1‬‬

‫ای ن ب دان معناس ت ک ه اگ ر انس ان س ال ه ا و روزه ا از خ دا غاف ل‬

‫باش د حت ی اگ ر هم ه ی بش ر هم ه ی عمرش ان را در غفل ت و گمراه ی‬
‫س پری کنن د ف رود آم دن خداون د متع ال و عرض ه ی توب ه آم رزش و‬
‫برآوردن نیازها متوقر نمی گردد‪.‬‬

‫ای ن پیون دی اس ت بس یار زیب ا خداون د –تب ارک و تع الی‪ -‬م ی خواه د‬
‫ای ن ارتب اط مبن ی ب ر محب ت را می ان بن دگان نیازمن د رویگ ردانش ایج اد‬
‫نمای د‪ .‬ب رای درک چگ ونگی ایج اد ای ن رابط ه در ای ن ح دیش قدس ی‬
‫ع لبدددددددِش‬ ‫دددددالةس سب لی ِنددددددي سو سبددددددی سلن س‬
‫صد س‬ ‫دددددمته ال َّ‬ ‫سد ل‬ ‫بین دیش؛ خداون د متع ال م ی فرمای د‪ « :‬قس س‬
‫ین»‪ ،‬سقدددددا سل‪ :‬سح ِمددددد سد ِني‬ ‫ب ا لل سعدددددالس ِم س‬ ‫قسدددددمی ِلن فسددددد ِإ سذا قسدددددا سل ا لل سع لبددددد هد فدددددی س‬
‫صدددددال ِت ِه‪« :‬ا لل سح لمددددد هد ِ َّ ِ‬
‫م سر ِّ‬
‫ع لبدددددددِش ‪...‬‬
‫ي س‬ ‫َّللاه ت س سعددددددالسى‪ :‬اسثلنسددددددى س‬
‫علسدددددد َّ‬ ‫یم» قسددددددا سل َّ‬
‫دددددر ِح ِ‬ ‫ع لبدددددددِش‪ ،‬سو ِإ سذا قسددددددا سل‪« :‬الد َّ‬
‫دددددرحل سم ِن الد َّ‬ ‫س‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ،11٤٥ ،‬مسلم‪ ۷٥۸ ،‬و احمد ‪ ۹۳۰۸‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪196‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫سدددددت س ِعی هن» سهددددد سذا‬

‫عبلددددددِش ‪« ...‬إیَّدددددا س نس لعبهددددد هد سوإِیَّدددددا س نس ل‬
‫ّین» ‪ ...‬سم َّجددددد سدنِي س‬ ‫دددددو ِم الددددد ِد ِ‬
‫« سما ِلددددد ِ یس ل‬
‫دددددرا س‬
‫ط‬ ‫سددددددت س ِقی سم‪ِ .‬صد س‬ ‫دددددرا س‬
‫ط ا لل هم ل‬ ‫الصد س‬‫سددددددأ س سل ‪« ...‬ا لهدددددد ِدنسا ِ ّ‬ ‫سب لی ِنددددددي سو سبددددددی سلن س‬
‫ع لبدددددددِش سو ِل سع لبدددددددِش سمددددددا س‬
‫ین» ‪ « ...‬سهددددددد سذا ِل سع لبددددددددِش‬
‫ضدددددددا ِلّ س‬
‫علسدددددددی ِله لم سو سال ال َّ‬
‫ب س‬
‫ضدددددددو ِ‬ ‫ین ا س لن سع لمدددددددتس س‬
‫علسدددددددی ِله لم سی ِلرا لل سم ل ه‬ ‫الَّددددددد ِذ س‬
‫ولعبدِش ما سأسل‪1.»...‬‬
‫س س س‬ ‫س ِ سل‬

‫(نم از را می ان خ ود و بن ده ام دو قس مت ک ردم‪ .‬وقت ی بن ده در نم ازش‬

‫رب الع المین» خداون د م ی فرمای د‪ :‬بن ده ام حم د و ستایش م‬ ‫بگوی د‪( :‬الحم د‬
‫را گف ت و وقت ی بگوی د‪« :‬ال َّرحمن ال َّرحیم» خداون د م ی فرمای د‪ :‬بن ده ام‬
‫م د و ثن ایم را گف ت‪« ...‬مال ک ی وم ال دین» بن ده ام تمجی دم نم ود ‪« ....‬ب ه‬
‫هم ین خ اطر یک ی از ت ابعین گوی د‪ :‬دوس ت دارم هنگ ام خوان دن فاتح ه مک ش‬
‫کنم تا پاسخ پروردگارم را تصور کنم‪... ».‬‬

‫«إِیَّدددددا س نس لعبهددددد هد سوإِیَّدددددا س نس ل‬

‫سدددددت س ِعی هن» ای ن می ان م ن و بن ده ام اس ت و تقاض ای‬
‫بنده را برآورده می سازم‬

‫لدددددددددر‬ ‫ِین ا س لن سع لمدددددددددتس س‬

‫علسدددددددددی ِله لم سی ِ‬ ‫دددددددددرا س‬
‫ط الَّدددددددددذ س‬ ‫سدددددددددت س ِقی سم‪ِ .‬ص س‬ ‫دددددددددرا س‬
‫ط ا لل هم ل‬ ‫ص س‬ ‫«ا لهددددددددد ِدنسا ال ِ ّ‬
‫ین» ای ن از آن بن ده ام اس ت و تقاض ای او را‬ ‫ضددددددددا ِلّ س‬
‫ع سلددددددددی ِله لم سو سال ال َّ‬
‫ب س‬
‫ضددددددددو ِ‬ ‫ا لل سم ل ه‬
‫برآورده می سازم»‪.‬‬

‫تقس یم نم از چگون ه اس ت چ را نم از می ان م ا و پروردگ ار (عزوج ل)‬

‫تقسیم شده است مقصود از این کار چیست‬

‫ب ه هم ین خ اطر عل ی ب ن اب ی طال ب (رض ی هللا عن ه) ای ن ارتب اط را‬

‫دریاف ت؛ فهمی د ک ه ای ن رابط ه رابط ه ی عش ق و محب ت اس ت و مس أله‬
‫مس أله نم از ی ا زک ات و غی ره نیس ت بلک ه مس أله ی مه ر و محب ت اس ت‬
‫پ س گف ت‪« :‬اگ ر ب ه م ن گفت ه ش ود‪ :‬روز قیام ت حس اب رس ی ب ه اعمال ت را‬
‫ب ه پ در و م ادرت خ واهیم س پرد م ن س ر ب از م ی زن م چ ون خداون د از پ در‬
‫و مادرم نسبت به من مهربان تر است‪».‬‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ۳۹٥ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪197‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫در ای ن ج ا پیون د محب ت حک م فرماس ت ک ه خداون د متع ال ب ه وس یله ی‬

‫آی ات و احادی ش بس یاری درب اره ی آن ب ا م ا س خن م ی گوی د‪ .‬ش اید بپرس ی‪:‬‬
‫چ را ای ن هم ه عش ق و محب ت ! مث الی م ی زن م ت ا بهت ر بفهم ی‪ :‬کس ی ک ه‬
‫چی زی را ب ا دس تان خ ود بس ازد آن را دوس ت دارد ی ا ن ه ت و چ را ای ن ق در‬
‫فرزن دانت را دوس ت داری زی را آن ان قس متی از وج ود ت و هس تند و ت و‬
‫احس اس م ی کن ی ک ه ص احب آن ان هس تی پ س ه ر ک س چی زی را م ی س ازد‬
‫ی ا کس ی ک ه ش رکت ی ا کارخان ه ای را تأس یس م ی کن د ب ه آن چ ه س اخته‬
‫اس ت وابس ته اس ت زی را متعل ق ب ه اوس ت و او وآن را دوس ت دارد‬
‫ب رای درک ای ن عش ق و عالق ه در ای ن س خن پروردگ ار ک ه ش یطان را‬
‫هنپام سر باز زدن از سجده ی آدم مورد خطاب قرار می دهد بیندیشیم‪:‬‬

‫(ص‪.)۷٥‬‬ ‫سش»‬ ‫« سما سمنسعس س ا س لن ت س ل‬

‫س هج سد ِل سما سخلس لقته بِیسد َّ‬
‫(چ ه چی ز ت و را بازداش ت از ای ن ک ه س جده بب ری ب رای چی زی ک ه م ن‬
‫آن را مستقیما ر با دستانم آفریدم‪).‬‬

‫پس پدرت آدم با دستان هللا تعالی آفریده شد‪.‬‬

‫هللا –تبارک و تعالی‪ -‬می فرماید‪:‬‬

‫ِین فس س‬
‫سدددددد سج سد‬ ‫سدددددداجد س‬
‫ِ‬ ‫وحددددددي فسقسعهددددددوا لسددددددهه‬ ‫ددددددو لیتههه سو نسفس لخددددددته فِیدددددد ِه ِم ل‬
‫ددددددن هر ِ‬ ‫س َّ‬ ‫« فسدددددد ِإذا س‬
‫ِین» (حجر‪.)2۹/‬‬ ‫اجد س‬
‫س ِ‬ ‫یس اسبى ا س لن یسك س‬
‫هون سم سع ال َّ‬ ‫ا لل سمالئِكسةه هكلُّ هه لم اسجل سمعه س‬
‫ون إِال َّ إِ لب ِل س‬

‫(آن گ اه ک ه او را آراس ته و پیراس ته ک ردم و از رو متعل ق ب ه خ ود‬

‫در او دمیدم در برابرش سجده کنید‪).‬‬

‫دلیل محبت هللا نسبت به بنده‬

‫دلیل عشق و محبت خدا به بنده چیست‬

‫ش اید بگ ویی‪ :‬آی ات و اح ادیثی ک ه ذک ر ش د تاکی د کنن ده ی عش ق‬

‫خداوند به ماست‪.‬‬

‫‪198‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫م ن ای ن س وال را مط ر م ی ک نم زی را بس یاری از م ردم م ی گوین د‬

‫ک ه م ا خ دا را دوس ت داری م ول ی ای ن ه ا فق ط ح رر اس ت شخص ی ادع ا‬
‫م ی کن د ک ه قل بش آکن ده از عش ق و محب ت ب ه خداس ت و اگ ر از او بپرس ی‪:‬‬
‫نم از م ی خ وانی ی ا ن ه ج وابش منف ی اس ت! در ح الی ک ه ادع ا م ی کن د دل ش‬
‫سرشار از ایمان است با این حال به هیچ یک ازدستورات عمل نمیکند!‬

‫بنابراین همه ی مردم در گفتار از عشق و محبت خداوند دم می زنند!‬

‫وقت ی هللا (عزوج ل) از مه ر و محب تش ب ه م ا س خن م ی گوی د ای ن‬

‫محب ت بای د عم الر ص ورت پ ذیرد دالی ل محب ت خداون د ب ه بن ده از ای ن ق رار‬
‫است‪:‬‬

‫ق‬ ‫ه تعوی‬ ‫اب‬ ‫هم‬ ‫بت ب‬ ‫د نس‬ ‫ت خداون‬ ‫ل محب‬ ‫ی از دالی‬ ‫‪ -1‬یک‬
‫انداختنمجازات است‪ .‬چرا زیرا ممکن است توبه کنی‪.‬‬

‫علم ا گوین د‪ :‬اگ ر معص یتی از ت و س ر زد فرش ته ی س مت چ پ آن را‬

‫ثب ت نم ی کن د بلک ه ی ک س اعت آن را ب ه ت أخیر م ی ان دازد ش اید از آن‬
‫توب ه کن ی ول ی فرش ته ی خ وبی ه ا حت ی ب ا تفک ر در ی ک ک ار خ وب‬
‫بالفاصله آن را یادداشت می کند‪.‬‬

‫پ س از مج ازات همیش ه ب ه ت أخیر انداخت ه م ی ش ود و ای ن یک ی از‬

‫دالیل محبت خداوند است‪.‬‬

‫هللا –تبارک و تعالی‪ -‬می فرماید‪:‬‬

‫‪.)٥۸/‬‬ ‫(که‬ ‫ذوالرحل سم ِة»‬

‫َّ‬ ‫« سو سربُّ س ا لل سفه ه‬
‫ور‬

‫(پروردگار تو بس آمرزنده و صاحب رحم است‪).‬‬

‫به این سخن شاعر بیندیش‬

‫فس س‬
‫کیدددددددددد س یسکهددددددددددو هن إذا سمددددددددددا سر ِضدددددددددد سی‬ ‫سددددددددنًا‬
‫دددددددخط ِه همح ِ‬
‫ِ‬ ‫سد‬ ‫س‬
‫دددددددان فددددددددی س‬‫سمددددددددن کد‬

‫‪199‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫«کس ی ک ه در خش م و غض بش نیکوک ار باش د پ س در رض ایت و‬

‫خشنودی چگونه است !»‬

‫( افر‪.)۳/‬‬ ‫ب سوقسا ِب ِل الت َّ لو ِ‬

‫ب»‬ ‫‪ .2‬پذیرفتن توبه‪ « :‬سا ِف ِر الذَّ لن ِ‬

‫(یزدانی که آمرزنده ی گناه و پذیرنده ی توبه است‪).‬‬

‫یک ی از دالی ل محب ت خداون د نس بت ب ه ت و پ ذیرفتن توب ه در کم ال‬

‫آسانی و سادگی است در این آیه تأمل کند‪:‬‬

‫(آل عمران‪)1۳٥/‬‬ ‫َّللاه»‬ ‫« سو سم لن یس ل ِف هر الذُّنه س‬

‫وب إِ َّال َّ‬

‫(به جز خدا کیست که آمرزنده ی گناهان باشد‪).‬‬

‫آی ا ش ما کس ی دیگ ری را س راغ داری د ک ه ش ما را ببخش اید ! آی ا کس ی‬

‫دیگری هست که به شما رحم کند !‬

‫‪ .3‬از دیگ ر دالی ل عش ق خداون د ب ه بن ده آن اس ت ک ه ه ر نیک ی ده‬

‫براب ر م ی ش ود در ح الی ک ه ب دی فق ط ب ه ان دازه ی خ ودش ثب ت م ی گ ردد‬
‫ب رای کس ی ک ه قص د انج ام ک ار نیک ی را داش ت و آن را انج ام ن داد ی ک‬
‫حس نه نوش ته م ی ش ود زی را او نی ت انج ام آن را داش ته اس ت ول ی کس ی‬
‫ک ه قص د انج ام گن اهی را داش ته باش د و آن را انج ام نده د ب رایش نوش ته‬
‫نم ی ش ود بلک ه در ص ورتی ک ه ب ه خ اطر خ دا از آن منص رر گ ردد‬
‫‪1‬‬
‫برایش یک حسنه نوشته می شود‪.‬‬

‫ول ی اگ ر ای ن ام ر ب ر اس اس منط ق س نجیده م ی ش د م ی بایس ت ب رای‬

‫ی ک نیک ی ی ک نیک ی نوش ته ش ود و ب رای ی ک ب دی ی ک ب دی ول ی چ را‬
‫ی ک نیک ی ده براب ر ت ا هفتص د براب ر ت ا چن دین و چن د براب ر نوش ته م ی‬
‫ش ود آی ا ای ن عش ق نیس ت آی ا ای ن دلی ل محب ت هللا تع الی نس بت ب ه م ا‬
‫نیست‬

‫‪ - 1‬ر‪.‬ک‪ :‬بخاری‪ ۷٥۰1 ،‬و مسلم‪ 12۹ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪200‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ل روزه در روز‬ ‫اده مث‬ ‫یار س‬ ‫ای بس‬ ‫رای کاره‬ ‫یار ب‬ ‫واب بس‬ ‫‪ .4‬ث‬
‫عرف ه ک ه گناه ان ی ک س ال قب ل و ی ک س ال بع دش را م ی آم رزد‪ 1.‬آی ا ای ن‬
‫دلی ل عش ق نیس ت! چگون ه ب ا پروردگ اری ک ه م ا را دوس ت داش ته و گرام ی‬
‫می دارد این گونه رفتار کنیم و با بدی پاسخ نیکی هایش را بدهیم‪.‬‬

‫‪ -‬م ا ب ا زب ان م ی گ وییم خ دا را دوس ت داری م ول ی وقت ی ب ه اعمالم ان‬

‫م ی نگ ریم ه یچ دلیل ی جه ت اثب ات ای ن محب ت ب ه خ دا نم ی ی ابیم ول ی وقت ی‬
‫خداون د م ی گوی د م ن آن ان را دوس ت دارم چی زی بیش تر از ی ک روز روزه‬
‫که با آن یک سال قبل و یک سال بعد را برایت بیامرزد نمی طلبد‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫روزه ی روز عاشورا یک سال قبل را می آمرزد‪.‬‬

‫چ را آی ا هم ه ی گناه انی ک ه ی ک ش خص در س ال گذش ته انج ام داده‬

‫اس ت تنه ا ب ا روزه ی ی ک روز آمرزی ده م ی ش ود بل ه! چ را زی را او ت و‬
‫را دوس ت دارد و م ی خواه د ت و را ببخش اید و نم ی خواه د ت و را ب ه آت ش‬
‫افکند آیا حیا نمی کنی!‬

‫از‬ ‫له ی دو نم‬ ‫ر در فاص‬ ‫ه اگ‬ ‫ن گان‬ ‫ای پ‬ ‫ور نمازه‬ ‫ین ط‬ ‫‪ -‬هم‬
‫مرتک ب گن اه کبی ره ای نش ده باش ی برای ت آمرزی ده م ی ش ود‪ 2‬پ س‬
‫هنگ امی ک ه ش خص نمازه ای پ ن گان ه را ب ه ج ا م ی آورد گناه انی ک ه در‬
‫‪3‬‬
‫بین ایننمازها انجام داده است بخشوده می شود‪.‬‬

‫‪ -‬ای ن رمض ان ت ا آن رمض ان باع ش بخش وده ش دن گناه انی م ی ش وند‬

‫ک ه در بینش ان انج ام گرفت ه اس ت ای ن جمع ه ت ا آن جمع ه باع ش بخش یده‬
‫‪4‬‬
‫شدن گناهانی که در این میان انجام گرفته است می شوند‪.‬‬

‫‪ - 1‬ر‪.‬ک‪ :‬مسلم‪ 11٦2 ،‬از ابی قتادة (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪ - 2‬ر‪.‬ک‪ :‬حدیث پیشین‪.‬‬
‫‪ - ۳‬مسلم‪ 2۳۳ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬
‫‪ - ٤‬ر‪.‬ک‪ :‬حدیث پیشین‪.‬‬

‫‪201‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ای ن هم ه رحم ت چیس ت ای ن هم ه محب ت از کجاس ت ای ن عم ره ت ا‬

‫‪1‬‬
‫آن عمره کفاره گناهانی است که در میانشان انجام گرفته است‪.‬‬

‫‪ -‬اگ ر در روز ص د ب ار «س بحان هللا» بگ ویی ه زار نیک ی برای ت‬

‫نوش ته م ی ش ود ای ن هم ان عش ق اس ت ن ه ک ار ب ا اع داد و ارق ام ای ن‬
‫رحم ت اس ت ام ا ت و چگون ه ب ا ب دی و غفل ت پاس خ ای ن مه ر و محب ت را‬
‫می دهی !‬

‫‪ -‬چگون ه ی ک خ انم ب ا م د لب اس م دل م و دوس تان و رفق ا از کس ی‬

‫که این همه به او عشق می ورزد غافل می شود !‬

‫ددددددرت لسددددددهه ذهنهوبهددددددهه سو إن‬ ‫هللا سوبِ سحمدددددد ِد ِه ِمائسددددددةس سم َّ‬

‫ددددددرة ه ِف س‬ ‫ان ِ‬ ‫‪ « -‬سمددددددن قسددددددا سل ه‬
‫سددددددب سح س‬
‫‪2‬‬
‫کانست ِمث سل سزبس ِد البس ِ‬
‫حر»‪.‬‬

‫(کس ی ک ه ص د ب ار بگوی د‪« :‬س بحان هللا وبحم ده» گناه انش حت ی اگ ر‬
‫اندازه کر دریا باشد آمرزیده می شود‪).‬پ‬

‫ت رازوی اعم ال را پ ر م ی‬ ‫تسمددددددد س ه المیدددددددزان»‪( 3‬الحم د‬ ‫‪ « -‬ال سحمددددددد هد‬

‫کند‪).‬‬

‫پ س اگ ر بگ ویی «الحم د هللا» ت رازوی اعمال ت از حس نات پ ر م ی‬

‫گردد‪.‬‬

‫ظ زو سجتسهه فس س‬
‫صلَّیسا س س ِ‬
‫رکعت سین»‪٤.‬‬ ‫‪ « -‬سر ِح سم هللاه سرجالً قا سم ِم سن اللَّی ِل فسأیقس س‬

‫(خداون د کس ی را ک ه در نیم ه ش ب برخی زد و همس رش را بی دار کن د‬

‫و دو رکعت نماز خوانند مورد رحمت خود قرار داده است‪).‬‬

‫پ س اگ ر ب ا همس رش دو رکع ت نم از بخوانن د هللا تع الی آن دو را‬

‫م ورد رحم ت خ ود رق رار داده اس ت چ را ب رای کاره ای کوچ ک و ن اچیز‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ 1۷۷۳ ،‬و مسلم‪ 1۳٤۹ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬
‫‪ - 2‬بخاری‪ ٦٤۰٥ ،‬مسلم‪ ،2٦۹1 ،‬ترمذی‪ ۳٤٦٦ ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬
‫‪ - ۳‬مسلم‪ 22۳ ،‬از ابو مالص اشعری (رضی هللا عنه)‪.‬‬
‫‪ - ٤‬ابوداوود‪ ،1۳۰۸ ،‬نسایی‪ ،1٦1۰ ،‬ابن ماجه‪ 1۳۳٦ ،‬و احمد‪ ۷۳٦2 ،‬از ابوهریره (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪202‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ر گرفت ه ش ده اس ت آی ا ای ن دلی ل عش ق و محب ت‬ ‫ای ن هم ه ث واب در ن‬

‫نیست‬

‫ددددالم ِدینسدددددا ً سو‬

‫صدددددباحا ً سو سمسدددددا ً سرضدددددیته ِبدددددا ِ سربّدددددا ً سو ِبا سد ِ‬ ‫« سمدددددن سقدددددال هکدددددل سیدددددوم س‬
‫هللا ان‬‫ع سلددددددددی ِ‬ ‫دددددددان سحقّددددددددا ً س‬
‫س‬ ‫ِب همح َّمددددددددد (صددددددددل هللا علیدددددددده و سددددددددلم) نسبیّددددددددا ً سو سرسد ه‬
‫دددددددوال ً سکد‬
‫یرضیهه»‪1.‬‬
‫ه ِ س‬

‫(کس ی ک ه ه ر روز ص ب و ش ب بگوی د‪ :‬خش نودم از ای ن ک ه خ دا‬

‫پروردگ ار م ن اس ت اس الم دی ن م ن اس ت و محم د (ص ل هللا علی ه و س لم)‬
‫پی امبر م ن اس ت س زاوار اس ت ک ه خداون د او را راض ی و خش نود‬
‫بگرداند‪).‬‬

‫ددددددم ِه شسدددددد لی فِددددددی لاالس لر ِ سو ال‬

‫س ِ‬ ‫دددددر سمدددددد سع اِ ل‬
‫ضد ُّ‬ ‫هللا الَّددددددذی الیس ه‬ ‫ددددددم ِ‬
‫س ِ‬ ‫‪ « -‬سمددددددن قسددددددا سل بِ ل‬
‫ددددالث سمددددرات صددددباحا ً سو مسددددا ً لسددددم یسض ُّ‬
‫هددددره شسددددی‬ ‫س‬ ‫سددددمی هع ا للعسلددددی هم ث س‬ ‫سددددما ِ سو هه س‬
‫ددددو ال َّ‬ ‫فِددددی ال َّ‬
‫»‪2.‬‬ ‫فی ذل الیوم‬

‫(کس ی ک ه ص ب وش ب س ه ب ار بگوی د ‪ :‬ب ه ن ام خداون دی ک ه ن ام او‬

‫هیچ چیز زمین و اسمان ضررنمی رساند)‬

‫ددددر سمدددددا سخلسددددديس‬

‫شد ِ ّ‬ ‫ت ِمد ل‬
‫ددددن س‬ ‫َّللا التَّا َّمدددددا ِ‬
‫ت َّ ِ‬ ‫ددددز ًال فس للیسقهددددد لل ا س ه‬
‫عدددددوذه ِب سك ِل سمدددددا ِ‬ ‫ددددز سل سم لند ِ‬
‫ددددن نسد س‬
‫« سمد ل‬
‫شدددددي »‪( ۳.‬کس ی ک ه وارد مک انی ش ود وبگوی د‪ :‬پن اه م ی ب رم‬ ‫فس ِإنَّدددددهه الیس ه‬
‫ضددددد ُّرهه س‬
‫ب ه کلم ات کام ل خداون د ازش ران چ ه افری ده اس ت پ س هی و ض رری ب ه‬
‫اونمیرس د)یعنی ازگ زش ع رب ه ا وماره ا ون یش ج انوران درام ان م ی‬
‫ماند‪.‬رسول هللا صل ال علیه می فرماید‪:‬‬

‫شدددددرا ً »‪( 4.‬کس ی ک ه ی ک‬ ‫علس لیددددد ِه س‬

‫ع ل‬ ‫َّللاه بِ سهدددددا س‬
‫ي َّ‬‫صددددد ِلّ س‬ ‫صد س‬
‫ددددال ِة ه‬ ‫علسدددددى س‬ ‫صددددد ِلّ س‬
‫ي س‬ ‫« ِمد ل‬
‫ددددن ه‬
‫درود برمن بفرستد خداوند ده درود براومیفرستد ‪).‬‬

‫‪ - 1‬ابدددددددددوداوود‪ ،٥۰۷2 ،‬احمدددددددددد‪ 1۸٤۹۰ ،‬از خدددددددددادم پیدددددددددامبر (صدددددددددل هللا علیددددددددده و سدددددددددلم) و ترمدددددددددذی‪ ۳۳۸۹ ،‬از ثوابدددددددددان‬
‫(رضی هللا عنه)‬
‫‪ - 2‬ابوداوود‪٥۰۸۸،‬ترمذش‪۳۳۸۸،‬واحمد ‪٤۷٦،‬عثمان‪.‬‬
‫‪ -۳‬مسلم‪2۷۰۸،‬ازخولهّ بنت حكیم ‪-‬رضي ّ‬
‫َّللا عنها‪.‬‬
‫‪-۳ - ٤‬مسلم‪۳۸٤،‬ازعبدهللا بن عمرو بن عاص‬

‫‪203‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫‪-‬کسی که هرروز صب وشب بگوید‪:‬‬

‫ع لهدددددد ِد س سو سو لعدددددد ِد س‬‫ي س‬ ‫« اللَّ ههدددددد َّم ا س لنددددددتس سر ِبّددددددي سال ِإلسددددددهس ِإ َّال ا س لنددددددتس سخلس لقت س ِنددددددي سو اسنسددددددا س‬
‫ع ِلدددددد ُّ‬
‫ي اسبهددددو ه بددددذني‬ ‫ع سلدددد َّ‬‫صدددد سنعلته اسبهددددو ه سلدددد س ِب ِن لع سم ِتدددد س س‬
‫دددر سمددددا س‬ ‫شد ِ ّ‬
‫دددن س‬ ‫عددددوذه ِبدددد س ِمد ل‬ ‫طعلته ا س ه‬ ‫سددددت س س‬
‫سمددددا ا ل‬
‫‪1‬‬
‫وب ِإ َّال ا س لنتس »‪.‬‬
‫فسا ل ِف لر لى فس ِإنَّهه سال یس ل ِف هر الذُّنه س‬

‫ت‬ ‫ودی جزتونیس‬ ‫یچ معب‬ ‫تی وه‬ ‫ن هس‬ ‫ار م‬ ‫دا!تو پروردگ‬ ‫خداون‬
‫وان دارم‪-‬‬ ‫ع درت‬ ‫اک‬ ‫اان ج‬ ‫تم وت‬ ‫و هس‬ ‫ده ی ت‬ ‫ن بن‬ ‫ده ای وم‬ ‫مراافری‬
‫برعه دوپیمانت اس توارم ازش رآن چ ه انج ام داده ام ب ه ت و پن اه م یآورم وب ه‬
‫نعم ت های ت اعت رار م ی نم ایم وب ه گناه انم اقرارم ی ک نم پ س م را ببخش ای‬
‫که جز تو بخشایشگروامرزنده نیست‪) .‬‬

‫اگردرهمان روزیاهمان شب بمیرد از بهشتیان است ‪.‬‬

‫‪-‬ایادراین ها همه هیچ دلیلی برعشق خداوند نیست‪.‬‬

‫ه‬ ‫ک خداک‬ ‫ای نی‬ ‫ام ه‬ ‫هن‬ ‫تک‬ ‫ت هللا ان اس‬ ‫ل محب‬ ‫ر دالی‬ ‫ازدیگ‬
‫بی انگررحمتش اس ت ب یش ازن ام ه ایی اس ت ک ه وعی دهاو انتق امش‬
‫رای اداوری م ی کن د زیرااوبخش نده ی مهرب ان امرزن ده ی توب ه پ ذیر‬
‫باگذشت رؤور ودود بردبار صبور کریم وشکوراست‪.‬‬

‫‪-‬هم ه ای ن ه ا مف اهیم محب ت ودوس تی رادر بردارد‪.‬گ اهی اوق ات م ی‬

‫بین یم ک ه درای ات ق ران دون ام ازای ن ن ام ه ا ب ه دنب ال ه م ذکرم ی ش ود‪.‬مبادا‬
‫گم ان کن ی ای ن ه ا ص فت ه ایی مت رادر وه م معن ی اس ت زی را هرن امی‬
‫دال بر زاویه ی مشخصی از عشق است ‪.‬‬

‫‪-‬به عنوان مثال این ایه از زبان شعیب آمده است‪:‬‬

‫(هود‪.)۹۰/‬‬ ‫« إِ َّن سر ِبّي سر ِحیم سودهود »‬

‫(بی گمان پروردگار من بسیار مهربان و دوستدار است ‪).‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪۶۳۰۶ ،‬ازشداد بن اوس‪.‬‬

‫‪204‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫می ان مهرب ان ودوس تدار تف اوت زی ادی وج ود دارد درس ت مث ل‬

‫ثروتمن دی ک ه ب ه ی ک فقیرغ ذا م ی دهدوثروتمن دی ک ه ب ه ی ک دوس ت فقی ر‬
‫غ ذا م ی ده د پ س کس ی ک ه ب ه فقی ر غ ذا م ی ده د مهرب ان اس ت وکس ی ک ه‬
‫ب ه ی ک دوس ت غ ذا م ی ده د بس یار دوس تدارمی باش د پ س مهرب ان ب ه ت و‬
‫م ی بخش اید چ ون ت و نیازمن دی ودوس تدار ب ه ت و م ی بخش اید ت ا محب ت ه م‬
‫چنان پا برجا بماند‪.‬‬

‫‪ «-‬إِ َّن سر ِبّدددددددي سر ِحدددددددیم سودهود »درکلم ه ی « سودهود »تام ل ک ن وقت ی م ی‬

‫گ وییفالن ی بسیاردوستداراس ت یعن ی هروق ت ت ورو م ی ببین دبامهرومحبت‬
‫رت درم ورد یک ی ازن ام ه ای خ دا ب اعنوان‬ ‫ب اتو رفت ارمی کن د‪ .‬ن‬
‫«بسیاردوس تدار»چیس ت یعن ی کس ی ک ه ب ه بن دگانش مه ر م ی ورزد وآن ان‬
‫را در لط ر ومحب تش غ ر میس ازد ‪_۶‬ازدیگردالی ل محب ت هللا ب ه م اان‬
‫اس ت ک ه ازم ا میخواه د وم ا راتش ویق میکن د ک ه ب درگ اهش دع ا میکن یم‬
‫تااحتیاجاتمارابراورده سازد‪：‬‬

‫» ( ددددافر‪( )۶۰/‬پروردگ ار ش ما‬ ‫لس هكدددد لم‬ ‫اس ل‬

‫سددددت س ِج لب‬ ‫ا ه لد ه‬
‫عددددونِي‬ ‫سربُّ هكدددد هم‬ ‫ٰقددددا سل‬ ‫« سو‬
‫میگوید‪：‬مرابه فریاد خوانید تابپذیرم‪).‬‬

‫رسول هللا صل هللا علیه وسلم میفرماید‪:‬‬

‫علس لیددددد ِه»‪1‬کس ی ک ه ازهللا چی زی نخواه د ب راو‬

‫دددددب س‬
‫ض ل‬ ‫سدددددأ س ِل َّ س‬
‫َّللا سی ل س‬ ‫ددددن لسددددد لم یس ل‬
‫« سمد ل‬
‫خشمگین میشود‪.‬‬

‫دعا‬ ‫تب‬ ‫اهش دس‬ ‫ه ب درگ‬ ‫دک‬ ‫ال خودازتومیخواه‬ ‫ان ذات متع‬
‫برداری‪.‬وقت ی توازادمی ان چی زی م ی طلب ی وپافش اری میکن ی ازدس تت‬
‫خس ته میش وند ول ی هرچ ه دردرگ اه هللا بیشتراص رار م ی ورزی ت ورا‬
‫بیشتردوست میدارد‪.‬‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪۳۳۷۳‬وابن ماجه‪۳۸2۷ ,‬ازابوهریره رضی هللا عنه‬

‫‪205‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫رسول هللا صل هللا علیه وسلم می فرماید‪：‬‬

‫ا‬ ‫رارکنندگان دردع‬ ‫س‬ ‫ددددددددب ا لل هم ِل ِ ّحد‬

‫ددددددددین ِفدددددددددي الددددددددد ُّدعسا ِ »‪( 1‬خداونداص‬ ‫« ِإ َّن َّ س‬
‫َّللا یه ِحد ُّ‬
‫رادوست دارد )‬

‫بهم ین خاطرط اووس ک ه یک ی ازت ابعین ب ود دع ا میک رد دع امیکرد‬

‫واص رار م ی ورزی د ومیگف ت ‪：‬ب رای ب راورده ش دن ح اجتم اص رار‬
‫اری را‬ ‫ه اواصراروپافش‬ ‫نم ک‬ ‫اری میک‬ ‫ن خاطرپافش‬ ‫ه ب ای‬ ‫نم بلک‬ ‫نمیک‬
‫دوست دارد‪.‬‬

‫دراین فرمایش باری تعالی تامل کن‬

‫(نمل‪) ۶2‬‬ ‫ض سط َّر ِإ ٰذا د ٰسعاهه»‬ ‫« ا س َّم لن یه ِج ه‬

‫یب ا س لل هم ل‬

‫یا کسی که به فریاد درمانده میرسد‬

‫هرگاه اورا به کمک طلبد‪.‬‬

‫چ ه کس ی ج ز ان متع ال دع ای ش خص گرفتارومص یبت زده رااجاب ت‬

‫مینماید‬

‫دراین سخن رسول هللا صل هللا علیه وسلم نیز بیندیش‪：‬‬

‫سددددددددتسحل ي ِ إ سذا سرفسدددددددد سع ا للعسبلدددددددد هد إلسیلدددددددد ِه یس سدیلدددددددد ِه یسدددددددد لدعهوهه ا س لن‬

‫ي کددددددددریم یس ل‬ ‫« ِإ َّن َّ س‬
‫َّللا سح ِیدددددددد ٌّ‬
‫»‪2‬‬ ‫یس هر َّد هه سما ِص لف ًرا سخائِبستسی ِلن‬

‫(خداون د باحی ا وب زر گ وار اس ت و حی ا میکن دازاین ک دس تان بن ده را‬

‫ک درطل ب ح اجتی ب ه س وی او بلن دکرده وازاوم ی طلب د خ الی وناامی د‬
‫برگرداند)‬

‫‪ - 1‬عقیلددددددددددددی درضدددددددددددددعفا ‪۴/۴۵2 ,‬ابددددددددددددن ابدددددددددددددی حدددددددددددداتم‪ ,‬درالعلدددددددددددددل ‪2۰۸۷‬؛ابددددددددددددن عددددددددددددددی؛درالکامل ‪1٦۳/۷‬وحکدددددددددددددیم‬
‫ترمذیدرنوادراالصول‪2۸2/2‬ازعایشه‪-‬رضی هللا عنها ‪ -‬ر‪ -‬ک کش الخفا ‪2۸۷-2۸٥/1‬‬
‫‪ - 2‬ابوداوود ‪1۴۸۸‬؛ترمذی ‪۳۵۵۶‬؛ابن ماجه‪۳۸۶۵‬واحمد‪2۳2.2‬ازسلمان رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪206‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫‪-7‬یک ی دیگ ر ازدالی ل عش ق ب اری تع الی نس بت ب بن دگانش ای ن اس ت‬

‫ک ه او بن دگانش را اس وده خ اطر ومطمع ن مینمای د م ن ای اتی رادربراب رت‬
‫قرارمی دهم ک ه ازخ الل ان احس اس میکن ی هللا تع الی میخواه د م ارا اس وده‬
‫خاطرنماید‪：‬‬

‫) انعام‪)٥٤/‬‬ ‫سلى نس لف ِس ِه ا س َّلرحل سمة »‬ ‫« سكت س س‬

‫ب سربُّ هك لم ع ٰ‬

‫(پروردگارشما برخویشتن رحمت را واجب نموده است )‬

‫ب ِع لنددددد سدهه فسد ل‬

‫ددددواس‬ ‫َّللاه ا لل سخ للددددديس سکتسددددد س‬
‫ي َّ‬‫درح دیثی دیگ ر ام ده اس ت‪ «：‬لس َّمدددددا قه ِضددددد س‬
‫»‪1.‬‬ ‫سبسقستل س س‬
‫ض ِبي‬ ‫ش ِه ِإ َّن سرحل سمتِي س‬
‫ع لسر ِ‬

‫وقت ی خداون د ازاف رینش مخلوق ات ف ارغ ام د ؛ن زد خ ویش وبرب االی عرش ش‬
‫نوشت‪ :‬رحمتم از غضبم پیشی گرفته است‪).‬‬

‫اکنون دراین ایه اندکی تدبرکن‪:‬‬

‫»(بقره ‪)1۸٥/‬‬ ‫س سر سو ٰال یه ِری هد بِ هك هم ا س للعه ل‬

‫س سر‬ ‫َّللاه بِ هك هم ا س للیه ل‬
‫« یه ِری هد س ٰ‬

‫(خداونداسایش شمارا میخواهد و خواهان زحمت شما نیست‪).‬‬

‫همچنین دراین آیه ‪:‬‬

‫َّللاه یه ِری هد ا س لن یست ه س‬

‫وب سعلس لی هك لم »(نسا‪()2۷/‬خداوند میخواهد توبه ی شما را بپذیرد‪).‬‬ ‫« سو س ٰ‬

‫نیز دراین فرمایش باری تعالی‪:‬‬

‫َّللاه ا س لن یه سخ ِفّ س سع لن هك لم »(نسا‪()2۸/‬خداوند میخواهد کرارا برشما آسان سازد)‬

‫« یه ِری هد س ٰ‬

‫‪-‬پ س از غ زوه ی اح د وقت ی اص حاب ازای ن غ زوه ب از م ی گش تند‬

‫هفت اد نف ر از ایش ان ش هید ش دند حم زه نیزدرمی انش ب ود و رس ول هللا‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪۷۴۵۳‬وترمذی ‪2۷۵1‬ازابوهریره رضی هللا عنه‬

‫‪207‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫زخم ی ش ده ب ود همگ ی س خت خس ته بودن د ودروض عیت روح ی دش واری‬

‫به سر میبردند که این آیات نازل شد‪:‬‬

‫س ا س للقس لو سم قس لرح ِمثللههه‬

‫س هك لم قس لرح فسقس لد سم َّ‬ ‫« سو ٰال ت س ِهنهوا سو ٰال تسحل سزنهوا سو ا س لنت ه هم ا س ل س لعلس لونس ِإ لن هك لنت ه لم هم لؤ ِمنِینس ‪ِ .‬إ لن سی لم س‬
‫س ل‬

‫سو تِ لل س ا س ل سیٰا هم نه ٰدا ِوله ٰها بس لینس اسلنٰ ِ‬

‫اس » (ال عمران‪)1۳۹،1٤۰/‬‬

‫د‬ ‫رده نگردی‬ ‫ویدوغمگین و افس‬ ‫ون نش‬ ‫ت و زب‬ ‫(سس‬

‫وشمابرترهس تیداگربه راس تی م ومن باش ید‪ .‬اگ ر ب ه ش ما جراحت ی رس یده‬
‫ان‬ ‫ت نمای‬ ‫یده اس‬ ‫د ان رس‬ ‫ی همانن‬ ‫ز جراحت‬ ‫ت نی‬ ‫ه ان جمعی‬ ‫تب‬ ‫اس‬
‫روزهارادرمیان مردم دست به دست می گردانیم )‬

‫‪-8‬از دیرگ داز زحم ت ب ه محب ت هللا نس بت ب ه بن دگانش ان اس ت ک ه‬

‫ی‬ ‫انموده اس ت خداون د متع ال در ح دیش قدس یم‬ ‫شخصابهش ت رامهی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫دددددددددمعستل سو سال‬
‫سد ِ‬ ‫عددددددددددیلن سراستل سو سال اهذهن س‬
‫ین سمددددددددددا سال س‬ ‫« ا س لعدددددددددد سد لدته ِل ِعبسددددددددددادِش ال َّ‬
‫صددددددددددا ِل ِح س‬
‫علسي قس للب بشسر »‪1.‬‬ ‫سخ س‬
‫ط سر س َّ س س‬

‫(ج ایی ک ه ب رای بن دگان ص الحم آم اده س اخته ای م ک ه ن ه چش می ان را‬

‫دیده ونه گوشی توصیفش را شنیده ونه قلب بشری خطور کرده است‪).‬‬

‫‪-‬آیا اکنون مهرو محبت هللا را دیدی !‬

‫ش اید چن ین س ؤالی ب ه ذه ن خط ور کن د ؛اگ ر خداون د متع ال ای ن‬

‫قدرمارا رادوست دارد پس این همه سختی پیامبرانی چیست‬

‫گ اهی اوق ات خداون د ت ورا مبتالم ی س ازدتاازانجام گن اهی دس ت‬

‫برداری و این به خاطر محبت اونسبت به توست‪.‬‬

‫بعض ی وق ت ه ا ت ورا گرفتارمص یبتی م ی نمای د ت ا مق ام ومنزلت ت‬

‫رادر بهشت ارتقا بخشد و این هم بخاطر عشق به توست ‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪۳2٤٤،‬و مسلم ‪2۸2٤،‬ابوهریره‪.‬‬

‫‪208‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گ اهی اوق ات ب ه خ اطر آم رزش ی ک گن اه ک ه ب ه خ اطر ان ب ه آت ش‬

‫افکن ده م ی ش وی ت ورا ب ه ب االیی گرفت ارمی س ازد و ای ن ب ه خ اطر مه رو‬
‫محبتش به توست‪.‬‬

‫بعض ی وق ت ه ا ت ورا مب تال م ی س ازدتاوجودنعمتی راب ه ت و خ اطر‬

‫نش ان س ازد و ب ا گ رفتن ان دری ایی ک ه چ ه اتف اقی برای ت م ی افت د پ س ب از‬
‫م ی گ ردی ت اان راب ه خاطربس پاری وس پاس گزارباش ی و ای ن ب ه خ اطر‬
‫عشق و محبت به توست‪.‬‬

‫گ اهی اوق ات نی ز ب ه خ اطر پ ی ب ردن ب ه حقیق ت دنی اتورا ب ه مص یبتی‬

‫مب تال م ی س ازد تادراش تیا بهش ت ب ه دی دار هللا باش ی و ای ن نی ز ب ه دلی ل‬
‫مهر و محبتش نسبت به توست ‪.‬‬

‫بعض ی وق ت ه ا ت ورا گرفت ار م ی کن د ت ا ب ه ت و بی اموزد ک ه از کاره ا‬

‫دو حکم تش راض ی و خش نود باش ی و ای ن ب ه خ اطر محب ت او نس بت ب ه‬
‫توست‬

‫گ اهی اوق ات ب ه خ اطر ب ی حس اب بردن ت ب ه بهش ت ت و را ب ه مص یبتی مب تال‬

‫(زمر‪)1۰/‬‬ ‫می سازد ‪ِ « :‬إنَّ ٰما یه سوفَّى اسلصٰا ِب هرونس اسجل سر هه لم ِب سی ِلر ِح ٰساب »‬

‫(قطع ا ب ه ش کیبایان اج ر و پاداشش ان ب ه تم ام و کم ال و ب دون حس اب‬

‫داده میشود )‬

‫ت و گ ویی م ی خواه د ب ا ای ن ک ار ت و را ج ال ده د زی را ت و را دوس ت‬

‫دارد و میخواه د ب ه بهش ت ب روی وافت ادن در ات ش ب رایش ن ت خوش ایند‬
‫اس ت ‪.‬ب ه خ دا قس م ک ه از ف رط محب ت ب ه بن ده اش کم ی او رامب تال م ی س ازد‬
‫سپس گرفتاری و مصیبت را تبدیل به نعمت می گرداند ‪.‬‬

‫بددددده احددددددوال پیددددددامبران بنگدددددر‪ :‬ن و علی ه الس الم م ورد تمس خر و اس تهزا‬
‫ق رار میگی رد آن ق در م ورد ض رب و ش تم ق رار م ی گی رد ک ه از ه وش‬

‫‪209‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫می رود ول ی ای ن ام ر در م دت کوت اهی از زن دگی دنی ایی اتف ا م ی افت د و‬

‫به وسیله ی کشتی نجات یافته و دشمنانش هالک می شود ‪.‬‬

‫اب راهیم خلی ل هللا الس الم علی ه در آت ش افکن ده م ی ش ود ول ی ان دکی‬

‫پ س از ای ن بزرگداش ت م ی ش ود و ق در و من زلتش در می ان عالمی ان‬
‫افزایش می یابد و همه ی مردم ابراهیم السالم علیه را دوست دارند ‪.‬‬

‫اس ماعیل الس الم علی ه ک ه ب ا اراده ی خ ویش و ب ه خ اطر اطاع ت از‬
‫پروردگ ار عالمی ان جه ت قرب انی ش دن دراز م ی کش د ب ه خ اطر اطاع ت‬
‫فرم انبر داری و ش کیبایی اش فددی ه ای از جان ب هللا ج ل جالل ه ن ازل م ی‬
‫گردد‪.‬‬

‫یعق وب علی ه الس الم از ش دت غ م دوری یوس ر بین ایی اش را از‬

‫دس ت م ی ده د ول ی ای ن ب رای م دت کوت اهی اس ت و یوس ر محب وب علی ه‬
‫الس الم ن زد او ب از م ی گ ردد و خداون د بین ایی یعق وب علی ه الس الم را ب ه او‬
‫باز میگرداند ‪.‬‬

‫موس ای کل یم علی ه الس الم ده س ال گوس فند م ی چران د ول ی خداون د‬

‫پس از آن منزلت او را برافراشته و او را کلیم هللا قرار می دهد ‪.‬‬

‫عیس ی علی ه الس الم ک ه دی روز م ادر پاک دامنش در ب ارداری وی م تهم‬
‫م ی گ ردد پ س از ان دکی خ ود و م ادرش بزرگت رین افری دگان ن زد خداون د‬
‫می گردند‪.‬‬

‫محم د ص ل هللا علی ه وس لم پی امبر م ا دی روز او را ب ا ن ام یت یم ف را م ی‬

‫خواندن د و م ردم ب ه خ اطر یت یم ب ودنش از او کن اره گی ری م ی کردن د و‬
‫ه یچزن ش یر ده ی نیس ت ک ه ب ه او ش یر ده د از ش هرش ط رد و ران ده م ی‬
‫ش ود س پس در واالت رین مق ام ن زد خداون د ب ه س فر آس مانی مع راج م ی‬
‫رود و فاتحان ه وارد مک ه م ی ش ود و ب ه کس انی ک ه او را ران ده ان د م ی‬
‫گوید ‪:‬‬

‫‪210‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫« ل‬
‫اذ سهبهوا فسأ س لنت ه هم ال ُّ‬
‫طلسقسا ه »‪( 1.‬بروید که شما آزادید )‬

‫نشانه های محبت هللا به بنده‬

‫‪-1‬حمایت شدن در برابر دنیا ‪:‬‬
‫یک ی از نش انه ه ای محب ت هللا ج ل جالل ه ب ه بن ده آن اس ت ک ه وی‬
‫را از ش ر دنی ا حمای ت م ی کن د اج ازه نم ی ده د دنی ا او را ببلع د؛نمی‬
‫گ ذارد دنی ا ب ر او تس لط یاب د و او را ج زو کس انی ک ه بیس ت و چه ار س اعته‬
‫چی زی ج ز دنی ا را نم ی بین د ق رار نم ی ده د ‪.‬بن ابراین اگ ر دی دی ک ه در‬
‫ط ول بیس ت و چه ار س اعت ب ه ی اد خداهس تی ‪ ٬‬ب دان ک ه ای ن یک ی از نش انه‬
‫های محبت هللا به بنده است ‪.‬‬

‫رسول هللا ( ص ) می فرماید ‪:‬‬

‫دددددون‬ ‫دددددن الدددددد ُّد لن سیا ‪ -‬سو ههد س‬

‫دددددو یه ِحبُّددددددهه ‪ -‬کمددددددا تسحل همد س‬ ‫ع لبدددددد سدهه ا لل همد ل‬
‫دددددؤ ِم سن ِمد س‬ ‫َّللا لسیسحل ِمددددددي س‬ ‫« َّ‬
‫إن َّ س‬
‫»‪2.‬‬ ‫علس لی ِه‬ ‫ب ت س سخافه س‬
‫ون س‬ ‫ِم لن یضکم ال َّ‬
‫ط سع ِام و الش سَّرا ِ‬

‫( خداون د از بن ده ی م ؤمنش ‪ -‬ب ه خ اطر محب ت و دوس ت داش تنش ‪-‬‬

‫در براب ر دنی ا حمای ت م ی کن د ‪ ٬‬هم ان گون ه ک ه ش ما ب ه خ اطر نگران ی ب ر‬
‫ن‬ ‫د ) ( ای‬ ‫ی کنی‬ ‫تم‬ ‫یدنی ‪ ٬‬محاف‬ ‫وردنی و نوش‬ ‫تان او را از خ‬ ‫مریض‬
‫حدیش صحی است )‬

‫رسول هللا ( ص ) هم چنین می فرماید ‪:‬‬

‫ب فس ِإنَّ سمددددددا‬
‫علسددددددی سمعساصددددددی ِه سمددددددا یه ِحدددددد ُّ‬ ‫عطددددددي ا للعس لبدددددد سد ِمد س‬
‫دددددن الدددددد ُّدنیا س‬ ‫« إِ سذا سرایددددددتس َّ ِ‬
‫َّللا یه ِ‬
‫سدددددتِد سلراب »‪ ( ۳.‬اگ ر دی دی خداون د عل ی رغ م معص یت ه ا و گناه ان بن ده‬ ‫ههد س‬
‫ددددو ا ل‬
‫هر چه از مال دنیا می خواهد به او می بخشد این استدراج است ‪).‬‬

‫سپس رسول هللا ( ص ) این آیه را تالوت فرمود ‪:‬‬

‫‪ - 1‬ابن هشام‪ ،‬السیرة ‪ ، ۷٤/٥ ،‬طبری ‪ ،‬در تاریخش ‪ 1٦1/2‬و بیهقی در السنن الکبری ‪. 1۸۰٥٥‬‬
‫‪ - 2‬ابن عاصم ‪ ٬‬در الزهد ‪ ٬ 11 ٬‬حاکم ‪ ۷۴۶۵ ٬‬و بیهقی ‪ ٬‬در الشعب ‪. 1۰۴۵۹ ٬‬‬
‫‪ - ۳‬احمد ‪ 1۶۸۶۰ ٬‬از عقبة بن عامر ( ر ) ‪ .‬ر ‪ : .‬مجمع الزوائد ‪.2۰/ ۷ ٬‬‬

‫‪211‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫سحتٰددى ِإ ٰذا فس ِر هحددوا بِ ٰمددا اهوتهددوا‬ ‫اب هك د ِ ّل س‬

‫شد لي‬ ‫سددوا ٰمددا ذه ِ ّكد هدروا بِ د ِه فستسحل ٰنددا س‬
‫علسدی ِله لم ا س لبد ٰدو س‬ ‫« فسلس ٰمددا نس ه‬
‫سونس » ( انعام ‪.) ۴۴/‬‬ ‫ا س سخ لذ ٰنا هه لم سب لتسةً فس ِإ ٰذا هه لم هم لب ِل ه‬

‫( هنگ امی ک ه آن ان فرام وش کردن د آن چ ه را ک ه ب دان مت ذکر ش ده‬

‫بودن د دره ای هم ه چی ز را ب ه رویش ان گش ودیم ت ا آن گ اه ک ه ب دان چ ه‬
‫بدیش ان داده ش د ش اد و مس رور گش تند ‪ ٬‬ب ه ناگ اه ایش ان را گرفت ار نم ودیم و‬
‫آنان مأیوس ماندند‪).‬‬

‫‪ -2‬دینداری‬
‫از دیگ رعالیم محب ت هللا نس بت ب ه بن ده ‪ ٬‬دین دار نم ودنش اس ت ‪ ٬‬اگ ر‬
‫دی دی مت دین هس تی ‪ ٬‬حت ی اگ ر در ابت دای پایبن دی هس تی و ه ر روز ی ک‬
‫گ ام در ای ن راه ب ر م ی داری ‪ ٬‬ای ن یک ی از نش انه ه ای محب ت خداون د‬
‫اس ت‪ .‬حت ی خ واهرانی ک ه هن وز محجب ه نش ده ان د ول ی ای ن ک ار را ش روع‬
‫ک رده ان د و در ح ال پیش رفت در مس یر دین داری هس تند در راه محب ت هللا‬
‫گام بر می دارند ‪ ٬‬دلیل آن حدیش رسول هللا ( ص ) است ‪:‬‬

‫عطددددددددي ِ الدددددددد ِ ّدی سن إِ َّال‬

‫دددددددن الیحددددددددب سو سالیه ِ‬
‫ب سو سمد ل‬
‫عطددددددددي ِ الدددددددد ُّدنیا سمدددددددد لن یه ِحدددددددد ُّ‬ ‫« إِ َّن َّ س‬
‫َّللا یه ِ‬
‫»‪1.‬‬ ‫َّللاه الدین فسقس لد ا ه ِحبُّهه‬ ‫ب فس سم لن ا س لع س‬
‫طاهه َّ‬ ‫ِل سم لن ا س سح َّ‬

‫( هللا دنی ا را ب ه کس انی ک ه دوس ت دارد و دوس ت ن دارد ‪ ٬‬م ی بخش د و‬

‫دی ن را فق ط ب ه کس ی م ی بخش د ک ه دوس ت دارد ‪ ٬‬پ س کس ی ک ه خداون د دی ن‬
‫را به او عطا نموده است ‪ ٬‬او را دوست دارد ‪).‬‬

‫بن ابراین اگ ر در خ ودت گرایش ی ب ه س مت دین داری ی افتی ‪ ٬‬ب دان ک ه‬

‫این یکی از عالیم محبت هللا نسبت به توست ‪.‬‬

‫‪ -۳‬آگاهی در دین‬
‫از دیگ ر نش انه ه ای محب ت هللا ‪ ٬‬آم وختن عل م دی ن اس ت ‪ ٬‬ای ن مس أله‬
‫مث ل دین داری پل ه پل ه و مرحل ه مرحل ه اس ت یعن ی ت و م ی ت وانی ک م ک م آن‬

‫‪ - 1‬احمدددددددددددد ‪ ٬ ۳۶۶۳ ٬‬حددددددددددداکم ‪ ٬ ۳۶۷1 ٬‬بیهقدددددددددددی ‪ ٬‬الشدددددددددددعب ‪ ۵۵2۴ ٬‬و ابدددددددددددو نعدددددددددددیم ‪ ٬‬الحلیدددددددددددة ‪ 1۶۶/ ۴ ٬‬از عبددددددددددددهللا‬
‫بن مسعود( ر ) ر ‪ ٬ .‬مجمع الزوائد ‪. ۵۳ / 1 ٬‬‬

‫‪212‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫را کس ب نم ایی در ابت دا چی زی از دی ن نم ی دان ی ‪ ٬‬ب ا تجوی د ش روع م ی‬

‫م ی نم ایی و ای ن یک ی از نش انه ه ای‬ ‫کن ی ‪ ٬‬س پس جزی ی از ق رآن را حف‬
‫محبت خداوند متعال به توست‪.‬‬

‫‪ -۴‬مهربانی‬
‫نرم ی ومهرب انی از دیگ ر نش انه ه ای محب ت هللا( عزوج ل) ب ه بن ده‬
‫اس ت ک ه ب ه او م ی آم وزد واو را بردب ار وش کیبا م ی گردان د پ س ان‬
‫شخص یت عص بی ک ه ب ه خ اطر ب ی ارزش ت رین ام ور در برخ ورد ب ا‬
‫مش کالت واک نش نش ان م ی ده د وب ه ج وش وخ روش م ی آی د احس اس‬
‫میکن د ک ه ای ن نش انه ه ا ان دک ان دک از او دور م ی ش ود واثب ات ای ن ام ر‬
‫َّللاه بِأ س لهدددددد ِل‬
‫س خن رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم اس ت ک ه فرم ود‪ « :‬إِ سذا ا س سرا سد َّ‬
‫علیهم الر لف »‪1‬‬
‫ت سخیرا ً ا س لد سخ سل س ِ ِ ّ يس‬
‫بسی ِ‬

‫رد‬ ‫انواده ای درن ربگی‬ ‫رای خ‬ ‫وبی را ب‬ ‫ه هللا خیروخ‬ ‫امی ک‬ ‫( هنگ‬
‫نرمی ومهربانی رادر میانشان می افکند)‬

‫‪ -۵‬آسانی دراطاعت‬
‫یک ی از نش انه ه ای محب ت خ دا نس بت ب ه بن ده آن اس ت ک ه طاع ت‬
‫راب رایش آس ان م ی گردان د پ س راه ه ای طاع ت وعب ادت راب ه س ویش م ی‬
‫گشاید‪.‬‬

‫‪ -۶‬سختی معصیت‬
‫از دیگ ر نش انه ه ای محب ت هللا نس بت ب ه بن ده س خت ق رار دادن‬
‫معص یت وگن اه اس ت پ س دیگرنم ی توان د مرتک ب گن اه ش ود واگرانج ام‬
‫گن اه ب رایش ام ر ع ادی باش د م ی بین د ک ه ارتک اب ان گن اه ب رایش‬
‫دشوارنیس ت وم ی توان د ان را انج ام ده د ای ن یک ی از عالی م مه ر ومحب ت‬
‫هللا عزوجل نسبت به بنده می باشد‪.‬‬

‫‪ - 1‬احمدددددددددددد‪ ٬2۳۹۰۶‬وحکدددددددددددیم ترمدددددددددددذی‪ ،‬ندددددددددددوادر ا صدددددددددددول‪ ۴12 / 1 ،‬ازعایشددددددددددده‪ -‬رضدددددددددددی هللا عنهدددددددددددا‪ -‬ر‪.‬ک‪ :‬مجمدددددددددددع‬
‫الزوائد‪.1۹ /۸ ،‬‬

‫‪213‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫‪ -۷‬پایان نیص‬
‫ازدیگ رعالیم محب ت هللا نس بت ب ه بن ده ان اس ت ک ه پای ان ک ارش را‬
‫هم راه عم ل ص ال ق رار م ی ده د ودر ح ین انج ام کارنی ک م ی می رد‪.‬این‬
‫مس أله بس یار مه م اس ت‪.‬برخی از م ردم تم ام عم ر را دراطاع ت وعب ادت‬
‫م ی گذرانن د ول ی در ح ال ارتک اب معص یت هللا عزوج ل م ی میرن د‪.‬ابوبکر‬
‫رض ی هللا عن ه گوی د‪ :‬اگریک ی از پاه ایم دربهش ت باش د ودیگ ری ن ه هن وز‬
‫در امنیت به سر نمی برم‪.‬‬

‫بت رس از ای ن ک ه‬ ‫ب ه هم ین خ اطر در ح ین انج ام معص یت از م ر‬

‫به سراغت بیاید تو درحال انجام گناهی باشی برحذرباش‪.‬‬ ‫وقتی مر‬

‫یک ی از دالی ل عش ق ومحب ت هللا عزوج ل نس بت ب ه بن ده ان اس ت ک ه‬

‫او را درحین عمل صال می میراند‪.‬درحدیش امده است‪:‬‬

‫سلسهه »‬ ‫عبلدا ً س‬
‫ع َّ‬ ‫َّللاه س‬
‫ب َّ‬‫« إِ سذا ا س سح َّ‬

‫( وقت ی خداون د بن ده ای را دوس ت ب دارد او را ش یرین وپس ندیده م ی‬

‫کند)‬

‫گفتند‪ :‬ای رسول هللا! اورا شیرین وپسندیده میکند یعنی چه فرمود‪:‬‬

‫ع لنددددددهه ِجیرانهددددددهه ا س لو‬ ‫صددددددا ِلحِ بسددددددی سن یسدددددد سدی ا س سج ِلددددددهه سحتّددددددی یسر س‬
‫ضددددددی س‬ ‫« یه سو ِفّقهددددددهه ِل للعس سمدددددد ِل ال َّ‬
‫»‪1 .‬‬ ‫قسا سل سم لن سح لولسهه‬

‫( هنگ ام فرارس یدن اجل ش اورا برانج ام ک ار نی ک موف ق میس ازد ت ا‬

‫همسایگان_ یافرمود_ افراد پیرامونش از او راضی وخشنود شوند‪).‬‬

‫‪ - 1‬حاکم‪ 12۵۹ ،‬از عمرو بن حمي رضی هللا عنه‬

‫‪214‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫نموندددددددده هددددددددای از کسددددددددانی کدددددددده خداونددددددددد آنددددددددان را دوسددددددددت‬

‫داشت‬
‫‪ -1‬رسول هللا صلی هللا علیه وسلم‬
‫وقت ی وح ی در مک ه ب ه م دت ش ش م اه از رس ول هللا ص لی هللا علی ه‬
‫وسلم قطع گردید‬

‫بس یار دردمن د و رنجی ده خ اطر ش د و ب ه ش دت وحش ت زده گش ت و‬

‫ای ن خب ر ب ه گ وش ق ریش رس ید و آن ان م ی گفتن د؛پروردگارت ت و را ره ا‬
‫کرده است ای محمد!‬

‫خداوند سوره ی ضحی را نازل فرمود‪：‬‬

‫دددددددرةه سخ لیددددددددر ِمد س‬

‫دددددددن‬ ‫عدددددددد س سربُّدددددددد س سو سمددددددددا قسلس س‬
‫ي‪.‬ولس ِخد س‬ ‫دددددددحي‪.‬واللَّ لی ِل إِ سذا س‬
‫سدددددددد سجي‪ .‬سما سو َّد س‬ ‫س‬ ‫ضد‬‫« سوال ُّ‬
‫(ضحي‪1.)٦-1/‬‬
‫ضي‪.‬الس لم یس ِج لد س یستِ ًما فس س‬
‫آوش»‬ ‫س لو س یه لع ِطی س سربُّ س فست س لر س‬
‫ي‪.‬ولس س‬
‫االهلس س‬

‫(س وگند ب ه روش نایی آغ ازین روز‪.‬وس وگند ب ه ش ب در آن هنگ ام ک ه‬

‫م ی آرام د‪.‬پروردگارت ت و را ره ا نک رده اس ت و دش من نداش ته اس ت و‬
‫م ورد خش م ق رار ن داده اس ت‪.‬فرجام ب رای ت و بهت ر از آغ از اس ت‪.‬پروردگار‬
‫ت و نعم ت و ق درت ب ه ت و عط ا خواه د ک رد و ت و خش نود خ واهی ش د‪.‬آیا خ دا‬
‫تو را یتیم نیافت و پناهت نداد )‬

‫‪-‬بب ین ای ن س وره چگون ه آغ از ش ده اس ت ب ا س وگند ب ه روش نایی آغ از‬

‫روز ای ن وق ت لطی ر زود هنگ ام س پس ب ه ش ب س وگند ی اد م ی کن د وقت ی‬
‫خداون د س وگند ی اد م ی کن د ب ه ای ن اوق ات رقی ق و ن رم قس م میخ ورد وقت ی‬
‫ش ب م ی آرام د یعن ی هنگ امی ک ه نس یمی معت دل م ی وزد و ش ب س اکن و‬
‫مالیم است‪.‬‬

‫عددددددائِالً فسددددددأ س ل نسي»‬ ‫ضدددددداال ً فس سهد س‬

‫سش‪.‬و سو سجدددددد سد س س‬ ‫ش‪.‬و سو سجدددددد سد س س‬
‫آو س‬‫‪« -‬اسلسدددددد لم یس سجدددددد لد س یستِی ًمددددددا فس س‬
‫(ضحي‪.)٦__۸/‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪۴۹۵۹ ،‬و مسلم‪ 1۷۹۷ ،‬از جندب بن سفیان(رضی هللا عنه)‬

‫‪215‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(آی ا ت و را یت یم نیاف ت و پناه ت داد و ت و را سرگش ته و حی ران نیاف ت‬

‫و رهنم ودت س اخت و ت و را فقی ر و ب ی چی ز نیاف ت و ثروتمن د و دارای ت‬
‫کرد )‬

‫‪ -‬پس از سوره ی ضحی خداوند این سوره را نازل فرمود‪：‬‬

‫‪.‬و‬
‫ددددددر س‬
‫ظ لهد س‬‫ضددددددد لعنسا عسنددددددد س ِو لز سر ل ‪.‬اسلَّدددددددذِش ا س لنقسددددددد س س‬
‫‪.‬و سو س‬ ‫ددددددر سح لسددددددد س س‬
‫صد سلر س س‬ ‫شد س‬ ‫«اسلسددددددد لم نس ل‬
‫(شرح‪.)1__۴/‬‬ ‫سرفسعسنسا ل س ِذ لك سر »‬

‫و‬ ‫نگین را از ت‬ ‫ار س‬ ‫ودیم و ب‬ ‫و را نگش‬ ‫ینه ی ت‬ ‫اس‬ ‫ام‬ ‫(آی‬

‫برنداش تیم همان ب ار س نگینی ک ه پش ت ت و را در ه م شکس تخ ب ود و آوازه‬
‫ی تو را بلند نکردیم و باال نبردیم )‬

‫در ای ن زم ان و پ س از ه زار و چه ار ص د س ال ه زاران ه زاران‬

‫زای ر از س رار کش ورها ب ه خان ه ی رس ول هللا(ص لی هللا علی ه وس لم)می‬
‫آین د ت ا در مس جدش نم از بگذارن د و ب ر او(ص لی هللا علی ه وسلم)س الم و‬
‫درود بفرستند‪：‬‬

‫(شرح‪.)۵__۶/‬‬ ‫س سرا»‬ ‫س سرا‪ِ .‬إ َّن سم سع ا للعه ل‬

‫س ِر یه ل‬ ‫«ف ِإ َّن سم سع ا للعه ل‬
‫س ِر یه ل‬

‫(چ را ک ه هم راه س ختی و دش واری آس ایش و آس ودگی است‪.‬مس لمأ ب ا‬

‫سختی و دشواری آسایش و آسودگی است‪).‬‬

‫‪ -2‬خدیجه ام المؤمنین‬
‫ب ود جبری ل (علی ه الس الم)از آس مان ب ر‬ ‫وقت ی خدیج ه در بس تر م ر‬
‫ددددددرئ خدیجدددددددةس ال َّ‬
‫سدددددددال سم‬ ‫ه‬ ‫َّللا یهقد‬ ‫او س الم و درود فرس تاد و گف ت‪«：‬یسدددددددا مح َّمدددددددد َّ‬
‫إن َّ‬
‫ب ِفیددددده‬ ‫شدددددر خدی سجدددددةس ِبقسصدددددر ِمدددددن قسصدددددب ِفدددددي الجنددددد ِة سال س‬
‫صددددد سخ س‬ ‫سو یقهددددد هل لسددددد س سیدددددا هم سح َّمد! سب ِ ّ‬
‫والسنسصب»‪1.‬‬
‫س س‬ ‫س‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪3821‬ومسلم از ابوهریره(رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪216‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫(ای محم د!مژده ی ک اخی از مرواری د را ب ه خدیج ه ب ده ک ه در آن ن ه‬

‫هیاهویی است و نه خستگی‪).‬‬

‫ه ی دیگ ر ج ان ب ه‬ ‫‪ -‬در ای ن عش ق و محب ت تأم ل ک ن‪.‬او ت ا چن د لح‬

‫ج ان آف رین تس لیم م ی نمای د و هم ه ی ای ن ه ا را در بهش ت خواه د دی د ول ی‬
‫چرا جبریل(علیه السالم)از آسمان فرود می آید تا این پیام را برساند‬

‫ب راین اس ت ک ه بدانی د وقت ی هللا بن ده رادوس ت داش ته باش د اورا بس یار‬

‫ت‬ ‫ام منزل‬ ‫ت؛تابه مق‬ ‫اطر ماس‬ ‫هخ‬ ‫خنان ب‬ ‫دارد؛این س‬ ‫ی می‬ ‫گرام‬
‫خدیجه_رضی هللا عنها_هرکس که خداوند اورادوست میدارد؛پی ببریم‪.‬‬

‫_وقت ی خداون د بن دگانش رادوس ت داش ته باش د؛به ش دت ب ه ان ان‬

‫عالقمن د میش ود؛پس کیس ت ک ه درچن ین مق ام ودرجس ت و ج وی چن ین نمون ه‬
‫ه ایی اس ت چگونه م اازاین پیون د غفل ت می ورزیم وازان اجتن اب ورزی ده‬
‫وچگونه ازان سرباز میزنیم‪.‬‬

‫‪-۳‬عبدهللا بن حرام‬
‫عب دهللا ب ن ح رام درجن ب اح د ش هید ش د؛کفاربدنش راتک ه تک ه ک رده‬
‫بودند؛پس رش ج ابر ب ن عب دهللا ب ن حرامدام د وگف ت‪ :‬ام ده ام ب ه اص حاب‬
‫ول‬ ‫ات میشوند‪.‬رس‬ ‫دمانع ازمالق‬ ‫ی انان‬ ‫درم راببینم؛ول‬ ‫دم‬ ‫ویم‪ :‬بگذاری‬ ‫بگ‬
‫هللا(ص لی هللا علی ه وآل ه وس لم)فرمود‪ :‬بگذاری د پ درش راببیند‪.‬ب ه پدرمدک ه‬
‫تک ه تک ه ش ده ب ود نگ اه ک ردم وگریس تم س پس ص ورتم رابراس تین گذاش تم‬
‫وعم ه ام فاطم ه رانی ز ب ه گری ه ان داختم رس ول هللا(ص لی هللا علی ه وآل ه‬
‫وس لم)به عم ه ام فرم ود‪( :‬گری ه بکن ی یانکنی؛ت اوقتی ک ه جن ازه اش رابلن د‬
‫‪1‬‬
‫نکرده بودید فرشتگان اورا زیرسایه ی بال هایشان داشتند‪).‬‬

‫ه‬ ‫ه وآل‬ ‫لی هللا علی‬ ‫ول هللا( ص‬ ‫د‪ :‬روزی رس‬ ‫ابر گوی‬ ‫س ازان ج‬ ‫پ‬
‫وسلم)مرادیدوبه من گفت؛«جابر!چرااینقدر توراشکسته میبینم‪».‬‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪12۴۴‬ومسلم ‪2۴71‬ازجابر(ع)‬

‫‪217‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گف تم‪ :‬ای رس ول هللا!پ درم روز اح د شهیدش د وبچ ه ه ایی ق دونیم ق د‬
‫ازخود برجای گذاشت‪.‬‬ ‫وقر‬

‫فرمود‪« :‬ایامژدگانی انچه راپدرت دریافت کرده است به توندهم »‬

‫گفتم‪ :‬بله؛ای رسول هللا(صلی هللا علیه وآله وسلم)‬

‫فرم ود‪« :‬خداون د باهم ه ازپش ت پ رده س خن میگوی د ول ی باپ درت‬

‫رودررو وب دون پ رده یخ ن گف ت پ س ب ه اوگف ت‪ :‬ای بن ده ام!ازم ن بخ واه‬
‫تابه توبدهم گفت؛پروردگارا!مرازتده کن تادوبارهددرراه توکشته شوم‪.‬‬

‫پروردگ ار س بحان فرم ود‪ :‬م ن ق بال تص میم گرفت ه ام کس ی دوب اره ب ه‬
‫دنیاب از نگردد‪.‬گف ت‪ :‬پروردگ ارا!پس ب ه کس انی ک ه پ س از م ن هس تند‬
‫برسان‪.‬‬

‫فرم ود‪ :‬پ س خداون د تب ارک وتع الی ب ه خ اطر بزرگداش ت بن ده ای از‬
‫بندگانش این ایات رانازل کرد‪:‬‬

‫ِع لند سد سر ِبّ ِهد لم یه لر سزقهددونس ‪ .‬فسد ِدر ِحینس‬ ‫َّللا ا س لم ٰواتدا ً بسد لل اسحل ٰیددا‬ ‫سدبسنَّ اسلَّد ِذینس قهتِلهددوا فِددي س‬
‫سدبِی ِل س ٰ ِ‬ ‫« سو ٰال تسحل س‬
‫دددددن سخ لل ِف ِهدددددد لم اسال ٰ سخد ل‬
‫دددددو‬ ‫دددددرونس ِبالَّدددددد ِذینس لسدددددد لم یس لل سحقهددددددوا ِب ِهدددددد لم ِمد ل‬
‫شد ه‬ ‫ست س لب ِ‬ ‫دددددن فس ل‬
‫ضدددددد ِل ِه سو یس ل‬ ‫ِب ٰمددددددا ٰآتددددددا هه هم س ٰ‬
‫َّللاه ِمد ل‬
‫‪1‬‬
‫(آل عمران‪)1۶۹_1۷۰/‬‬ ‫سعلسی ِله لم سو ٰال هه لم یسحل سزنهونس »‬

‫(کس انی راک ه درراه خ دا کش ته میش وندمرده مش مار بلک ه ان ان زن ده ان د‬

‫ه‬ ‫ادمانند ازانچ‬ ‫ود‪.‬انان ش‬ ‫ان روری داده میش‬ ‫زد پروردگارش‬ ‫ان ن‬ ‫وبدیش‬
‫خداوندب ه فض ل وک رم خودبدیش ان داده اس ت وخوش حالندبه خ اطر کس انی‬
‫ک ه بع د ازان ان ماندن د وبدیش ان نپیوس ته ان د ای ن ک ه ت رس وهراس ی برایش ان‬
‫نیست وانان اندوهگین نخواهندشد‪).‬‬

‫اینهانمون ه ه ای زیب ایی هس تند؛ماهم ب ه چن ین نمون ه ه ایی خ واهیم‬

‫رس ید پ س هری ک ازش ما ک ه ب ه بهش ت بروید؛خداون د ب ااورودررو س خت‬

‫‪ - 1‬ترمذی ‪3010‬وابن ماجه ‪190‬ازجابربن عبدهللا(ع)‬

‫‪218‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گفت ه ومیفرمای د(فالنی م ن ازتوراض یم؛؛ایاتوهم ازم ن راض ی هس تی ))این‬

‫ه‬ ‫ه گفت‬ ‫ا هرگزب‬ ‫د ودردنی‬ ‫دیق(ع)گفته ش‬ ‫ه اب وبکر ص‬ ‫اب‬ ‫خن دردنی‬ ‫س‬
‫نمیش ود؛ولی ان ق در عش ق ومحب ت ونزویک ی برای ت ک افی اس ت ک ه ای ن‬
‫سخن دربهشت مستقیما ازجانب پروردگار به توگفته میشود!‬

‫یا به توبگوید‪ :‬ای بنده!بخواه وارزوکن؛همان گونه که به عبدهللا‬

‫اب ن ح رام گفت ه ش د ی ا ت و را ب ا نام ت ص دا بزن د هم ان گون ه ک ه اب ی‬

‫کعب صدا زده شد یا به تو بگوید‪ :‬ای بنده! به بهشت برو‪.‬‬

‫پ س اگ ر ص حابه در دنی ا ب ه چن ین ام وری دس ت یافتن د کس انی ک ه‬

‫در دنی ا از دس تورات هللا فرم انبرداری ک رده و او را دوس ت داش تند ‪ -‬حت ی‬
‫به مقدار کم ‪ -‬این افراد در بهشت چنین عشق و محبتی را خواهند دید‪.‬‬

‫بب ین محب ت هللا تب ارک و تع الی نس بت ب ه م ا ب ه کج ا رس یده اس ت‬

‫ول ی زیب اترین جل وه ی ای ن محب ت در م ورد کس انی ص ورت م ی پ ذیرد ک ه‬
‫در مج الس ذک ر م ی نش ینند و ام ور دینش ان را م ی آموزن د در ح دیش آم ده‬
‫است‪:‬‬

‫دددددون ا س لهدددددد ِل الددددددذکر فسدددددد ِإ سذا سو سجدددددددهوا‬

‫سد س‬ ‫ا یس للت س ِم ه‬
‫دددددر ِ‬
‫طد ه‬ ‫طوفهد س‬
‫دددددون فِددددددي ال ُّ‬ ‫م مالئکدددددده یس ه‬
‫« ِإ َّن ِ َّ ِ‬
‫ي حدددددداجتکم قسددددددا سل فیحفددددددونهم ِبددددددأسجل نِ سحتِ ِه لم ِإلسدددددد َّ‬
‫ي‬ ‫قس لومددددددا ً یددددددذکرون َّ ِ‬
‫َّللا تسنسدددددداد لسوا سهله ُّمددددددوا ِإلسدددددد َّ‬
‫دددددو ا س لع سلدددددد هم ِمدددددد لن هه لم سمددددددا یسقهددددددو هل ِعبسددددددا ِد ِه قسددددددالهوا‬
‫سددددددأ س هل سربُّ ههدددددد لم سو ههد س‬ ‫سدددددد سما الدددددد ُّد لنیسا قسددددددا سل فسیس ل‬
‫ال َّ‬
‫ددددددون یسددددددبحونص سو یکبرونددددددص سو یحمدددددددونص سو یمجدددددددونص قسددددددا سل فسیسقهددددددو هل ِه ٌّ‬
‫ددددددر‬ ‫س‬ ‫یسقهوله‬
‫دددددو سرا س لونِددددددي قسددددددا سل‬
‫َّللا سمددددددا راوک قسددددددا سل فسیسقهددددددو هل سو کیدددددد لسد ل‬ ‫سرا س لونِددددددي قسددددددا سل فسیسقهولهد س‬
‫دددددون سال سو َّ ِ‬
‫شدددددد ُّد لددددددص ِعبسددددددا ِد ِه سو ا س س‬
‫شدددددد ُّد لددددددص ت س لم ِجیدددددددا ً سو تسحل ِمیدددددددا ً سو‬ ‫دددددو راوک کددددددانوا ا س س‬ ‫یسقهولهد س‬
‫دددددون لسد ل‬
‫سدددددأسلهو ِنّي قسدددددا سل یسدددددألونص الجنددددده قسدددددا سل یسقهدددددو هل سو‬ ‫سدددددبِیحا ً قسدددددا سل یسقهدددددو هل فس سمدددددا یس ل‬
‫اکثدددددر لدددددص ت س ل‬
‫ددددو اسنَّ ههددددد لم‬
‫ب سمدددددا سرا س لو سهدددددا سقدددددا سل سیقهدددددو هل فکیددددد لسد ل‬ ‫ددددون سال سو َّ ِ‬
‫َّللا سیدددددا سر ّ ِ‬ ‫سهددددد لل سرا س لو سهدددددا سقدددددا سل سیقهولهد س‬
‫طلسبددددا ً‬ ‫صددددا سو ا س س‬
‫شدددد َّد لس سهددددا س‬ ‫علس لی سهددددا ِح لر ً‬ ‫دددو اسنَّ ههدددد لم سرا س لو سهددددا کددددانوا ا س س‬
‫شدددد َّد س‬ ‫سرا س لو سهددددا قسددددا سل سیقهولهد س‬
‫دددون لسد ل‬
‫ددددار قسدددددا سل یسقهدددددو هل سو‬
‫ددددن النَّد ِ‬
‫ددددون ِمد س‬ ‫سو ا س لع س‬
‫ظددددد هم فِی سهدددددا سر َّبسدددددهه قسدددددا سل فس ِمددددد َّم یتعدددددوذون قسدددددا سل یسقهولهد س‬

‫‪219‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ددددو سرا س لو سهدددددا‬

‫لسد ل‬ ‫ب سمدددددا سرا س لو سهدددددا قسدددددا سل یسقهدددددو هل فکیددددد‬ ‫سهددددد لل سرا س لو سهدددددا قسدددددا سل یسقهولهد س‬
‫ددددون سال سو س َّ ِ‬
‫َّللا یسدددددا سر ّ ِ‬
‫ارا سو اسشسدددد َّد لس سهددددا مخافدددده قسددددا سل فس سیقهددددو هل‬ ‫ددددو سرا س لو سهددددا کددددانوا اسشسدددد ُّد ِم لن سهددددا ِف س‬
‫ددددر ً‬ ‫قسددددا سل سیقهوله س‬
‫ددددون لس ل‬
‫دددددرته لس ههدددددد لم‪( 1.»...‬خداون د فرش تگانی دارد ک ه در راه ه ا‬ ‫فأشددددددهدکم ا س ِنّددددددي قسدددددد لد سفسد ل‬
‫ب ه گ ردش م ی پردازن د و ب ه دنب ال اه ل ذک ر م ی گردن د پ س هنگ امی ک ه‬
‫ق ومی را م ی یابن د ک ه در ح ال ذک ر هللا هس تند ص دا م ی زنن د بش تابید ب ه‬
‫س وی نیازت ان پ س ب ا بالهایش ان آن ان رااز زم ین ت ا آس مان دنی ا احاط ه م ی‬
‫کنن د‪ .‬فرم ود‪ :‬پروردگارش ان در ح الی ک ه از آن ان دان اتر اس ت م ی پرس د‪:‬‬
‫بن دگانم را در چ ه ح الی دریافتی د میگوین د‪ :‬آن ان را در ح ال حم د و س پاس‬
‫و تس بی و ذک ر و تمجی د ت و ی افتیم م ی فرمای د‪ :‬آی ا م را دی ده ان د م ی گوین د‪:‬‬
‫ن ه ای پرورگ ار! ت و را ندی ده ان د م ی فرمای د‪ :‬اگ ر م را ببینن د چ ه م ی ش ود‬
‫گوین د‪ :‬اگ ر ت و را م ی دیدن د بیش تر از ای ن عب ادت تمجی د س پاس گ زاری و‬
‫تس بی ت و را م ی گفتن د م ی فرمای د‪ :‬چ ه م ی خواهن د گوین د‪ :‬بهش ت‪ .‬م ی‬
‫فرمای د‪ :‬آی ا بهش ت را دی ده ان د گوین د‪ :‬ن ه ای پروردگ ار! م ی فرمای د‪ :‬پ س‬
‫اگ ر آن را ببینن د چ ه م ی ش ود! گوین د‪ :‬اگ ر آن را م ی دیدن د ب ر طل ب و‬
‫رغب ت ب ه آن ح ریص ت ر م ی ش دند م ی فرمای د‪ :‬از چ ه چی زی پن اه م ی‬
‫برن د گوین د‪ :‬از آت ش م ی فرمای د‪ :‬آی ا آن را دی ده ان د گوین د‪ :‬ن ه ای‬
‫پروردگ ار! م ی فرمای د‪ :‬پ س اگ ر آن را ببینن د چ ه م ی ش ود گوین د‪ :‬اگ ر آن‬
‫را م ی دیدن د بیش تر از آن گری زان بودن د و م ی ترس یدند پ س هللا عزوج ل‬
‫م ی فرمای د‪ :‬ای فرش تگانم! ش اهد و گ واه باش ید ک ه م ن آن ان را آمرزی ده‬
‫ام‪».‬‬

‫بیش تر از ای ن محب ت هللا عزوج ل نس بت ب ه نیازمن دان بیچ اره ای مث ل‬

‫ما چه می خواهید !‬

‫ب رادرانم! ب ه درگ اه هللا تع الی پن اه ببری د و هم ان گون ه ک ه علم ا م ی‬

‫گوین د‪ :‬از ایس تادن ب ر در او دلس رد مش و حت ی اگ ر ران ده ش دی پ س اگ ر‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ 2۴۰۸ ،‬و مسلم‪ 2۶۸۹ ،‬از ابو هریره رضی هللا عنه‬

‫‪220‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ب ار دیگ ر ب ه انج ام گناه ان بازگش تی از ایس تادن ب ر درش خس ته مش و و‬

‫دس ت از ع ذرخواهی ب ر ن دار حت ی اگ ر پذیرفت ه نش د پ س اگ ر در ب ر‬
‫روی پذیرفت ه ش دگان ب از ش د س ر زده وارد ش و و دس تانت را ب ه س وی او‬
‫دراز ک ن و بگ و‪ :‬بیچ اره ای هس تم ص دقه ای ب ه م ن ب ده ای ارح م‬
‫الراحمین‪.‬‬

‫مجاهده با نفس‬
‫کلم ه ی مجاه ده ازریش ه ی جهدگرفت ه ش ده اس ت وب ه معن ای ب ه ک ار‬
‫بس تن وبخش یدن اس ت یعن ی ب ه ک اربردن تم ام ت الش و کوش ش واس تفاده‬
‫تمام نیرو و توان‪.‬‬

‫کلم ه ی مجاه ده ب ا جه اد تف اوت دارد مجاه ده مفاعل ه از جه د وت الش‬

‫اس ت وب ه ک ار ب ردن ت الش بیش تری را نس بت ب ه جه اد م ی طلب د در‬
‫مجاه ده ب یش از جه اد احتی اج ب ه ت الش وکوش ش م ی باش د ب ه هم ین خ اطر‬
‫ما امروز در رابطه با مجاهده با نفس سخن می گوییم‪.‬‬

‫نفس‬
‫هللا‪-‬تب ارک وتع الی‪-‬در ق رآن ب ه م ا آموزان ده اس ت ک ه س ه ن وع نف س‬
‫وجود دارد‪:‬‬

‫سو ِ » (دستور دهنده به بدی)است‪.‬‬ ‫اولین نوع‪ :‬نفس «ا س َّم س‬

‫ارة بِال ُّ‬

‫س خنان علم ا در رابط ه ب ا نف س ام اره ب ه س ول بس یار دردن اک م ی‬

‫باش د ای ن نف س قرارگ اه وپناهگ اه ش ر و ب دی در ب دن پ ی باش د مح ل زش تی‬
‫ها و پستی ها‪ .‬هللا تعالی نفسی را توصیر می نماید که سخن می گوید‪:‬‬

‫سفهددور سر ِحددیم‬ ‫سددو ِ ِإال ٰ ٰمددا سر ِحد سم سر ِبّددي ِإنَّ سر ِبّدي‬ ‫س س س ٰمد س‬
‫دارة ِبال ُّ‬ ‫سددي ِإنَّ اسلدنَّ لف س‬ ‫« سو ٰمددا اهبسد ِ ّدر ه‬
‫ئ نس لف ِ‬
‫(یوس ‪.)٥۳/‬‬ ‫»‬

‫(م ن نف س خ ود را تبر ه نم ی ک نم چ را ک ه نف س ب ه ب دی ه ا و ناب ه‬

‫کاری ها می خواند مگر نفس کسی که پروردگارم بدو رحم نماید‪).‬‬

‫‪221‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫دوم ین ن وع‪ :‬نف س «لس ّوامددددددة» (مالم ت گ ر) اس ت ای ن هم ان نفس ی‬

‫اس ت ک ه ص احبش را مالم ت وس رزنش م ی کن د یعن ی اگ ر ص احب ای ن‬
‫نف س مرتک ب زش تی و پس تی ش ود ای ن نف س او را ت وبیخ ک رده و پش یمان‬
‫م ی ش ود و احس اس پش یمانی و کوت اهی در ح ق هللا م ی نمای د هللا_تب ارک‬
‫و تعالی_ درباره ی این نفس می فرماید‪:‬‬

‫« ٰال ا ه لق ِس هم ِبیس لو ِم ا س لل ِق ٰیا سم ِة ‪ .‬سو ٰال ا ه لق ِس هم ِبالنَّ لف ِس اسللَّ ٰوا سم ِة »(قیامت‪.)1_2/‬‬

‫(سوگند به روز قیامت!و سوگند به نفس سرزنش گر!)‬

‫در ای ن ج ا ب ا مس اله ای درخ ور تفک ر مواج ه م ی ش ویم‪.‬این ای ه در‬

‫ب اره ی س وره قیام ت اس ت‪ .‬گ ویی وقت ی هللا تع الی در رابط ه باقیام ت ب ا م ا‬
‫س خن م ی گوی د می ان نف س لوام ه و قیام ت ارتب اط برق رار م ی س ازد‬
‫س وره ی قیام ت از اول ین آی ه ت ا آخ رین آی ه درب اره ی قیام ت ص حبت م ی‬
‫کن د و در هم ین اثن ا نف س را از درون ب ه ل رزه در م ی آورد ان دکی تام ل‬
‫کن‪:‬‬

‫(قیامت‪.)1_۳/‬‬ ‫س هب ا س ل ِ لن ٰسانه اسلَّ لن نسجل سم سع ِع ٰظا سمهه 》‬ ‫《 ٰال ا ه لق ِ‬

‫س هم ِبیس لو ِم ا س لل ِق ٰیا سم ِة‪ .‬ا س یسحل س‬

‫(قس م ب ه روز قیام ت! و س وگند ب ه نف س س رزنش گر!آی ا انس ان م ی‬

‫پندارد که ما استخوان های او را گرد نخواهیم آورد )‬

‫آیات را دنبال کن که در رابطه با روز قیامت سخن می گوید‪:‬‬

‫(قیامت‪.)۷_/۹‬‬ ‫س سو ا س للقس سم هر 》‬
‫س س ا س للقس سم هر ‪ .‬سو هج ِم سع اسلش لَّم ه‬ ‫《فس ِإ ٰذا بس ِراس ا س للبس س‬
‫ص هر‪ .‬سو سخ س‬

‫(هنگ امی ک ه چش م ه ا سراس یمه و آش فته ش ود‪ .‬وم اه ب ی ن ور گ ردد و‬

‫خورشید و ماه گردآوری گردند‪).‬‬

‫تا این فرمایش پروردگار‪:‬‬

‫(قیامت‪.)۳٦/‬‬ ‫دى 》‬
‫س ً‬‫ب ا س ل ِ لن ٰسانه ا س لن یهتل سر س ه‬ ‫《ا س یسحل س‬
‫س ه‬

‫‪222‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(آیا انسان می پندارد که بیهوده به حال خود رها می شود )‬

‫تم ام س وره درب اره قیام ت ونف س لوام ه س خن میگوی د ب ه هم ین جه ت‬

‫میبین ی ک ه بس یاری از م ردم تح ت ت اثیر آن ق رار گرفت ه وآن راحف‬
‫میکنن د‪.‬جهت برق راری ارتب اط می ان نف س لوام ه ب اروز قیام ت س وره‬
‫باهمین عنوان آغاز میگردد‪:‬‬

‫(قیامت‪.)1_2/‬‬ ‫« ٰال ا ه لق ِس هم ِبیس لو ِم ا س لل ِق ٰیا سم ِة ‪ .‬سو ٰال ا ه لق ِس هم ِبالنَّ لف ِس اسللَّ ٰوا سم ِة »‬

‫(قسم به روز قیامت! وسوگندبه نفس سرزنشگر!)‬

‫ذات حق_تب ارک وتعالی_ب ه هردوقس م ی اد میکن د‪ :‬روز قیام ت ونف س‬

‫لوامه‪.‬ب ه هم ین خ اطر نف س لوام ه هم واره نیازمندب ه خ اطر آوردن آخ رت‬
‫است‪.‬کس ی ک ه میخواه د نف س لوام ه داش ته باش د بای د هم واره آن راب ه ی اد‬
‫روز آخ رت بیندازدوکس ی ک ه میخواهدنفس ش هم واره بترس دودرروزقیامت‬
‫آم اده ی مالق ات ب اهللا عزوج ل باش د آن رانف س مالم ت کنن ده نگ اه داردر‬
‫اگ ر نفس ش اورابخاطرگناه ان ت وبیخ وس رزنش نم ود ب ه ی اد روز قیام ت‬
‫م ی افتدواگرب ه ی اد روز قیام ت بیفت د نفس ش لوام ه ومالم ت کنن ده‬
‫میگردد‪.‬هردوبه صورت مستقیم دریکدیگرتاثیرمی گذارند‪.‬‬

‫مثالی ازنفس مخالر نفس لوامه درهمین سوره آمده است؛‬

‫هنگ امی ک ه هللا عزوج ل درس وره قیام ت درب اره ی نف س لوام ه س خن‬
‫م ی گوی د مث الی را ب رای نف س مخ الر نف س لوام ه بی ان فرم وده اس ت آن‬
‫جا که میفرماید‪:‬‬

‫دددر ا س ٰما سمدددهه » (قیامدددت‪(.)٥/‬بلک ه ه در انس ان ای ن اس ت ک ه‬

‫ِلیس لف هج س‬ ‫ا س ل ِ لن ٰسدددانه‬ ‫یه ِریددد هد‬ ‫«بسددد لل‬
‫میخواهد درمدت زمانی که درپیش دارد گناه کند‪).‬‬

‫پ س ص احب نف س مخ الر نف س لوام ه ک ه هم ان نف س امرکنن ده ب ه ب دی‬

‫است می خواهد درزندگی آینده اش به فسق وفجوربپردازد‪:‬‬

‫‪223‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(قیامت‪( .)٥_٦/‬قیامت‪)٥_٦/‬‬ ‫«بس لل یه ِری هد ا س ل ِ لن ٰسانه ِلیس لف هج سر ا س ٰما سمهه ‪ .‬یس لسئ س هل اسیٰانس یس لو هم ا س لل ِق ٰیا سم ِة »‬

‫(بلک ه ه در انس ان ای ن اس ت ک ه میخواه د درم دت زم انی ک ه درپ یش دارد گن اه‬

‫کند‪.‬می پرسد‪ :‬روز قیامت کی خواهد بود )‬

‫پ س ص احب نف س ام اره زم ان روزقیام ت راپرس وجومیکند!زیرا میخواه د در‬

‫زن دگی آین ده اش ب ه س رپیچی وگن اه بپ ردازد ونمیخواه د روز قیام ت راب ه ی اد داش ته‬
‫باش د چ ون نفس ش مالم ت کنن ده وس رزنش کنن ده نیس ت‪.‬به خ اطر پیون دمحکم نف س‬
‫لوامه وروزقیامت هردودریک سوره آمده اند‪.‬‬

‫سددددددومین نددددددوع‪ :‬نف س مطم ن ه اس ت هم ان گون ه ک ه نف س امرکنن ده ب ه ب دی‬

‫جایگاه شروبدی است نفس مطم نه جایگاه ایمان ونور است‪.‬‬

‫نف س مطم ن ه نزدخداوندبس یارگرامی اس ت وی رایش خ دا ازکعب ه ه م دوس ت‬

‫داش تنی ت ر م ی باش د زی را جایگ اه ومح ل اس تقرار ایم ان روی زم ین اس ت ای ن نف س‬
‫خاش ع وف روتن اس ت وب رهللا توک ل دارد ب ه هللا اعتم اد دارد ب ه هللا عش ق م ی ورزد‬
‫ب ه هللا ان س م ی گیردودرش و هللا ب ه س رمیبرد وخداون دمتعال هم ان گون ه ک ه در ق رآن‬
‫به مااطالع داده است آن را ارجمند وگرامی میدارد هللا تعالی می فرماید‪:‬‬

‫(فجر‪.)2۷-۳۰/‬‬ ‫اضیسةً سم لر ِضیَّةً ‪ .‬فسا لد هخ ِلي فِي ِع ٰبادِش »‬ ‫س ا س لل هم لط سمئِنَّةه ‪ .‬ا لِر ِج ِعي إِ ٰ‬
‫لى سر ِبّ ِ ٰر ِ‬ ‫« ٰیا اسیَّت ه سها اسلنَّ لف ه‬

‫ه‬ ‫الی ک‬ ‫ارت بازگرددرح‬ ‫وی پروردگ‬ ‫هس‬ ‫اطر ب‬ ‫وده خ‬ ‫س آس‬ ‫(ای نف‬
‫توخشنودیوخداهم ازتوخشنوداست‪.‬به میان بندگانمدرآی‪.‬وبه بهشت من داخل شو‪).‬‬

‫خداون د آن را مطم ن ه نامی ده اس ت ن ه م ومن زی را هم ه م ردم حی ران‬

‫رگردان‬ ‫ل رابشناسدهرگزس‬ ‫ه هللا عزوج‬ ‫یک‬ ‫س کس‬ ‫زاین نفس‪.‬پ‬ ‫رگردانندبه ج‬ ‫وس‬
‫وحی ران نمیش ود کس ی ک ه هللا عزوج ل رابشناس دوبه ش ناخت و رس یدن ب ه آن ذات‬
‫س بحان ع ادت کن د روح ش آمیخت ه ب ه عش ق ومحب ت هللا عزوج ل میگ ردد پ س‬
‫چطور سرگردان وسراسیمه شودوچه طورمی هراسد‪:‬‬

‫(رعد‪.)2۸/‬‬ ‫وب »‬ ‫« ا س ٰال بِ ِذ لك ِر س ٰ ِ‬

‫َّللا ت س لط سمئِنُّ ا س للقهله ه‬

‫(هان!دل هابایادخداآرام می گیرد‪).‬‬

‫‪224‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بن ابراین اگ ر قل ب ک امال اطمین ان حاص ل کندوب ه آرام ش ع ادت نمای د نفس ش‬
‫نفسی مطم ن وآسوده خاطر میگردد‪:‬‬

‫پس انواع نفس عبارتنداز‪:‬‬

‫_نفس اماره بالسو‬

‫_نفس لوامه‬

‫_نفس مطم نه‬

‫توکدام یک ازاین نفس هاهستی‬

‫آیا نفس تو اماره است یالوامه یا مطم نه‬

‫برخ ی از م ردم رامیبین ی ک ه دره یچ ی ک ازای ن س ه گ روه ق رار ندارن د زی را‬

‫نف س چه ارمین ه م وج ود دارد ک ه هن وز ن ام ب رده نش ده اس ت والبت ه درخورن ام ب ردن‬
‫ه م نیس ت وآن نف س غاف ل غی ر ج دی اس ت‪.‬این ش خص ن ه س رکش وعصیانگراس ت‬
‫ون ه فرمانبرواطاع ت کنن ده ن ه مرتک ب گن اهی م یش ود ک ه از آن پش یمان گ ردد ون ه‬
‫احس اس عش ق وعالق ه ب ه بازگش ت ب ه س وی خدادراووجوددادردتانفس ی مالم ت کنن ده‬
‫ولوام ه باش د پ س ش امل ه یچ ی ک ازای ن س ه ن وع نف س نمیش ود اوگ م گش ته ای ب ی‬
‫ارزش است شخصی است بدون هیچ هدر ومقصودی فقط زندگی میکند‪.‬‬

‫متاسفانه صاحب چنین نفسی_نفس غافل_بسیارزیادند!‬

‫ام ا چ را ازآن یادنش د زیرا شایس ته ی ذک ر ش دن نیس ت زی را ج دی وص اد‬

‫نیس ت م ی ترس م ازای ن ک ه ص احبان چن ین نفس ی ای ن س خنان را بخوانن د زی را ای ن‬
‫س خنان را م ی خوانن د ول ی خودش ان را مالم ت نمیکنن د وهرگ ز احس اس آرام ش و‬
‫طمأنین ه ب ه آن ان دس ت نمیده دودرهمان ح ال مح ل اس تقرار ش روبدی نیس ت‬
‫چون اومثل بقیه ی مردم فقط زندگی میکند نفس بدغافل!‬

‫ه‬ ‫ل در رابط‬ ‫ه هللا عزوج‬ ‫تک‬ ‫اخواهی یاف‬ ‫خنانم راآن ج‬ ‫تی س‬ ‫درس‬
‫باانواع مردم سخن می گوید‪:‬‬

‫‪225‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫یها ٰما نس ٰشا ه ِل سم لن نه ِری هد ث ه َّم سجعس لل ٰنا لسهه سج سهنَّ سم یسص ٰ‬
‫لال ٰها‬ ‫ع َّج لل ٰنا لسهه فِ ٰ‬
‫اجلس سة س‬ ‫« سم لن ٰك س‬
‫ان یه ِری هد ا س لل ٰع ِ‬
‫س لعیه هه لم‬ ‫ول ِئ س ٰك س‬
‫ان س‬ ‫س لع سی ٰها سو هه سو هم لؤ ِمن فسأ ه ٰ‬ ‫عى لس ٰها س‬‫س ٰ‬‫سم لذ هموما ً سم لد هحورا ً ‪ .‬سو سم لن ا س ٰرا سد ا س لْل ِخ سرةس سو س‬
‫شكهورا ً» (اسرا‪.)1۸_1۹/‬‬
‫سم ل‬

‫(ه رکس ک ه دنی ای زودگذررابخواه د آن ان دازه ک ه خ ود میخ واهیم‬

‫وب ه ه رکس ک ه ص ال می دانیم هرچ ه زودتردردنی ا ب دوعطا خ واهیم کرد‪.‬ب ه‬
‫دنب ال آن دوز را به ره ی او میکن یم ک ه ب ه آت ش آن م ی س وزد در حالیک ه‬
‫م ورد س رزنش اس ت وران ده ومان ده اس ت‪.‬وهرکس ک ه آخ رت را بخواه د‬
‫ت‬ ‫ه م ومن اس‬ ‫ان دهددرحالیک‬ ‫زاوار آن را ازخودنش‬ ‫الش س‬ ‫رای آن ت‬ ‫وب‬
‫این چنین کسانی تالششان بی سپاس نمی ماند‪).‬‬

‫پ س در پ ی آخ رت ب ودن ب ه تنه ایی ک افی نیس ت ب رای ای ن ک ه نف س‬

‫مطم نه وجدی باشد باید مومنانه تمام سعی وتالشش را به کار گیرد ‪:‬‬

‫ان ع ٰسطا ه‬
‫شكهور‪ .‬كهال نه ِم ُّد ٰهؤ ٰهال ِ سو سهؤ ٰهال ِ ِم لن ع ٰسطا ِ سر ِبّ س سو ٰما ٰك س‬
‫س لعیه هه لم سم ل‬ ‫«فسأ ه ٰ‬
‫ولئِ س ٰك س‬
‫ان س‬
‫ظورا ً » (اسرا‪.)1۹_2۰/‬‬ ‫سر ِبّ س سمحل ه‬

‫(ای ن چن ین کس انی تالشش ان ب ی س پاس نم ی مان د وماهری ک از این ان‬

‫راازبخش ش پروردگ ارت کم ک م ی رس انیم وبخش ش پروردگ ارت هرگ ز‬
‫ممنوع نگشته است‪).‬‬

‫ای ن آی ات ب ه دو گ روه اش اره م یکن د ام ا دس ته س وم کجاس ت دس ته‬

‫ای ک ه دروس ط ق رار دارن د دس تهای ک ه ن ه دنب ال دنیاس ت ون ه دنب ال دی ن‬
‫کس ی ک ه مث ل بقی ه م ردم زن دگی میکن د اگ ر دوس تانش اف رادی مت دین باش ند‬
‫ود‬ ‫ین ش‬ ‫اب همنش‬ ‫ر باافرادناب‬ ‫ان روز اگ‬ ‫رود ودرهم‬ ‫ان می‬ ‫اونیزهمراهش‬
‫همراهش ان می رود وب ه آن ان م ی پیون دد‪.‬این ش خص چ ه میخواه د برای چ ه‬
‫زندگی میکند هدفش چیست او فقط زندگی میکند‪.‬‬

‫‪226‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫خ انمی ک ه تم ام ه م وغم ش در زن دگی تربی ت فرزن دانش اس ت وم ی‬

‫خ وردومی نوش دوزندگی م ی کن د ای ن نف س ج دی نیس ت ای ن نف س س زاوار‬
‫یادآوری وذکر نیست‪.‬‬

‫ح ال پ س ازهم ه ای ن ح رر ه ا نف س ت و ک دام اس ت از خ ودت نف س ت و‬

‫درک دام دس ته ازای ن نف س چهارگان ه ق رار دارد دوس ت داری ک دام ی ک‬
‫باش د مهم نیس ت ک ه دوس ت داش ته باش ی نفس ت چگون ه باش د مهم آن اس ت‬
‫که چکار خواهی کرد‬

‫نف س ه ای م ااین گون ه ان د ماآنه اراتعریر ک ردیم ودربرابرخ ود‬

‫گذاش تیم ی انفس ام اره ب ه س ول اس ت یالوام ه ی ا مطم ن ه ی ا اص ال شایس ته ی‬
‫ذکر نیست‪.‬‬

‫توج ه کنی د ی ک ش خص گ اهی اوق ات در ای ن س ه ن وع نف س در‬

‫حرک ت اس ت گ اهی اوق ات نفس ش ازتول دتاوفات ثاب ت اس ت‪ .‬پن اه برخ دا‬
‫نفس ش ازتول دتاوفات ام اره ب ه س ول اس ت گ اهی اوق ات انس ان زن دگی م ی‬
‫کن د ودرغفل تش میمی رد ومتاس فانه چن ین چن ین اف رادی مث ل چهارپای ان‬
‫هستند اکنون به توصیفشان دراین آیه بیندیش‪:‬‬

‫ولئِ س كسا ل س لن ٰع ِام بس لل‬ ‫لص هرونس ِب ٰها سو لس هه لم ٰآذان ٰال یس ل‬

‫س سمعهونس ِب ٰها ا ه ٰ‬ ‫« لس هه لم قهلهوب ٰال یس لفقس ههونس ِب ٰها سو لس هه لم ا س لعیهن ٰال یهب ِ‬
‫(اعرا ‪.)1۷۹/‬‬ ‫هه لم ا س س‬
‫ض ُّل »‬

‫(آن ان دله ایی دارن د ک ه ب دان هانمیفهمن د چش م ه ایی دارن د ک ه ب دان‬

‫ه انمی بینن د وگ وش ه ایی دارن د ک ه ب دان ه انمی ش نوند این ان همس ان‬
‫چهارپایانندوبلکه سرگشته ترند‪).‬‬

‫گ اهی اوق ات نف س ازتول دتاوفات دری ک حال ت ثاب ت م ی مان د چن ین‬

‫ه‬ ‫نفس ی ازتول دتاوفات غاف ل وگم راه اس ت بعی د نیس ت ک ه روزی موع‬
‫ونص یحتی ش نیده باش د ول ی اس اس زن دگیش برغفل ت وگمراه ی بناش ده‬
‫اس ت اس اس زن دگیش ب ه عن وان مث ال فوتب ال دوس تان مس افرت ه ا ش غل‬

‫‪227‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اس ت اوغاف ل اس ت! زی را ب رای ای ن‬ ‫س پس ازدواج بچ ه دارش دن وم ر‬

‫کارهاآفری ده نش ده اس ت زن دگی انس ان ازتول دتاوفات براس اس اطاع ت‬
‫رببردکه‬ ‫هس‬ ‫ه ای ب‬ ‫ت درمرحل‬ ‫ت‪.‬ممکن اس‬ ‫توار اس‬ ‫انبرداری اس‬ ‫وفرم‬
‫چی زی باع ش بی داری اوگرددونفس ش مطم ن ه ی ا لوام ه ش ود ه ردوی ای ن‬
‫ه اخوب اس ت پ س از ش ناخت نفس ش درزن دگی شخص ی م ومن ش ده‬
‫وص احب نف س مطم ن ه ی ا لوام ه گش ته اس ت‪.‬بنابراین ممک ن اس ت حال ت‬
‫انس ان ازتول دتاوفات براس اس یک ی از نف س ه ای چهارگان ه ک ه ذک ر ش د‬
‫مستقروثابت باشد‪.‬‬

‫امک ان دارد انس ان در زن دگیش دچ ار نوس انات عجیب ی گ ردد م دتی‬

‫س‬ ‫دودرمرحله ای پ‬ ‫ان باش‬ ‫دا گری‬ ‫رس خ‬ ‫وده وازت‬ ‫هب‬ ‫ش مطم ن‬ ‫نفس‬
‫ازارتکاب گناه لوامه وسرزنش کننده باشد وگاهی اوقات غافل وگمراه!‬

‫گ اهی اوق ات برخ ی از م ردم در ی ک روز هم ه ای ن ح االت چهارگان ه‬

‫ی نف س راتجرب ه م ی کنن د هنگامیک ه ص ب از خ واب برخی زد نفس ش‬
‫مطم ن ه اس ت وقت ی ب ه خیاب ان می رود نفس ش ام اره ب ه س ول اس ت وش بانگاه‬
‫نفس ش لوام ه م ی ش ود ووقت ی وارد ات اقش م ی ش ود دوب اره نفس ش ام اره ب ه‬
‫س ول میگ ردد وهمچن ان درح ال نوس ان وتغیی ر ب اقی میمان د ام ا تودرمی ان‬
‫این گروه ها چه جایگاهی داری!‬

‫نف س دوحال ت دارد ی ک حال ت دردنیاوی ک حال ت در آخ رت‪.‬نفس در‬

‫دنیا هرکاری که بخواهد می کند هللا_تبارک وتعالی_می فرماید‪:‬‬

‫س ٰ‬
‫اها »‬ ‫ٰاها ‪ .‬سو قس لد ٰخ س‬
‫اب سم لن سد ٰ‬ ‫اها ‪ .‬قس لد ا س لفلس سح سم لن سزك ٰ‬
‫ور ٰها سو ت س لق ٰو ٰ‬ ‫س ٰو ٰ‬
‫اها ‪ .‬فسأ س لل سه سم ٰها فه هج س‬ ‫« سو نس لفس سو ٰما س‬
‫(شمس‪.)۷_1۰/‬‬

‫(س وگند ب ه نف س آدم ی وب ه آن ک ه اوراس اخته وپرداخت ه ک رده‬

‫است‪.‬س پس ب دوگناه وتقوارااله ام ک رده اس ت‪ .‬کس ی رس تگار وکامی اب م ی‬

‫‪228‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫گ ردد ک ه نف س خویش تن پ اکیزه دارد ورپریده‪.‬وکس ی ناامی د وناک ام م ی گ ردد‬

‫که نفس خویشتن راپنهان بداردوبپوشاندوبه معاصی بیاالید‪).‬‬

‫در آخ رت نی ز دوحال ت دارد‪ :‬یافرم انبرومطیع ی ا ض ایع وگم راه‪ .‬اگ ر‬

‫به اطاعت هللا عزوجل بپردازی این فرمایش هللا عزوجل رامی شنوی‪:‬‬

‫(سجده‪.)1۷/‬‬ ‫«فس ٰال ت س لعلس هم نس لفس ٰما ا ه لخ ِف سي لس هه لم ِم لن قه َّر ِة ا س لعیهن سج ٰزا ً ِب ٰما ٰكانهوا یس لع سملهونس »‬

‫(ه یچ ک س نمیدان د دربرابرکاره ایی ک ه مومن ان انج ام م ی دهن د چ ه‬

‫چیزهای شادی آفرین ومسرت بخشی برای ایشان پنهان شده است‪).‬‬

‫پ س اگ ر نف س دردنیان ه لوام ه باش د ون ه مطم ن ه انس ان ب ه خ ود م ی‬

‫نگ رد وع ذاب را م ی بین د هللا عزوج ل ای ن نف س را ک ه دربرابرع ذاب‬
‫ایستاده است چنین توصیر می نماید‪:‬‬

‫اخ ِرینس ‪ .‬ا س لو تسقهو سل ِحینس ت س سرى‬

‫س ِ‬‫َّللا سو ِإ لن هك لنته لس ِمنس اسل ٰ‬
‫ب س ِٰ‬‫سلى ٰما فس َّر لطته فِي سج لن ِ‬
‫تى ع ٰ‬ ‫«ا س لن تسقهو سل نس لفس ٰیا سح ل‬
‫س سر ٰ‬
‫(زمر‪.)٥٦_٥۸/‬‬ ‫ا س للعس ٰذ س‬
‫اب لس لو اسنَّ ِلي ك َّسرةً فسأسكهونس ِمنس ا س لل همحل ِسنِینس »‬

‫(کس ی نگوی د‪ :‬درداوحس رتا!چه کوت اهی ه ا ک ه درح ق خ دا ک رده‬

‫ام‪.‬دریغاوافسوس ا!من از زم ره مس خره کنن دگان ب وده ام‪.‬ی ااین ک ه نگوی د‪:‬‬
‫اگ ر خداون د راهنم ایی ام م ی کرداززم ره ی تقواپیش ه گ ان میش دم‪.‬یااین ک ه‬
‫ب دان گ اه ک ه ع ذاب رامش اهده م ی کندنگویی د‪ :‬کاش کی بازگش تی ب ه دنی ا‬
‫برایم میسر می بودتااززمره نیکوکاران گردم!)‬

‫تفاوت میان وسوسه های شیطانی وخواسته های نفس‬

‫هی‬ ‫ت یاازناحی‬ ‫یطان اس‬ ‫بش‬ ‫ه از جان‬ ‫دانیم وسوس‬ ‫هب‬ ‫چگون‬
‫نفس تاباهرکدام آن گونه که باید برخورد کنیم‪.‬‬

‫ش یطان درابتداب ه س وی معص یت و گن اه وسوس ه م ی نمای د‪.‬پس اگ ر‬

‫بااومب ارزه ک ردی ی ا اوراطردنم ودی بالفاص له رهای ت ک رده وب ه س وی‬
‫د‬ ‫ی ازتونمیخواه‬ ‫اه معین‬ ‫اب گن‬ ‫را اوارتک‬ ‫ی رود زی‬ ‫ری م‬ ‫اه دیگ‬ ‫گن‬

‫‪229‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اومیخواهدک ه دردام تم ام ان واع گن اه ومعص یت بیفت ی پ س هرگن اهی ت و‬

‫ازاوقب ول کن ی اپ ازتومی پ ذیرد زی را ن وع معین ی ازگن اه را نمیخواه د‬
‫بلکه میخواهد مرتکب انواع واقسام گناهان شوی‪.‬‬

‫ول ی نف س متف اوت اس ت وب ه انج ام گن اه مشخص ی اص رارمی‬

‫ورزداگردی دی ک ه نفس ت اص رار م ی ورزد ب دان ک ه ای ن ش یطان نیس ت‬
‫بلک ه نف س اس ت زی را نف س مش تا ن وعی خ اص ب وده وب رآن اص رارمی‬
‫ورزد‪.‬در ابت دا نف س آن را نطلبی ده اس ت بلک ه ش یطان ی ک ب ار ب ه آن‬
‫وسوس ه ک رده اس ت ونف س آن راگرفت ه وازآن خوش ش آم ده اس ت‪ .‬ای ن‬
‫جاس ت ک ه نف س ب ه اص رار وپافش اری ب رآن م ی پردازد‪.‬ب ه هم ین خ اطر‬
‫اص ل اعتی اد ب ه گن اه ازط رر نفس ی اس ت ک ه ب ه انج ام گن اه ع ادت ک رده‬
‫باش د تاآنجاک ه ش یطان دیگ ر ب ه آراس تن ای ن گن اه نم ی پردازد‪.‬برخ ی از‬
‫کس انی ک ه ب ه انج ام گن اه معین ی ع ادت ک رده ان د در ح ین ارتک اب آن ه یچ‬
‫ل ذتی نم ی برن د چن ین اشخاص ی فق ط ب ه خ اطر اعتی اد آن را انج ام م ی دهن د‬
‫ک ه ب ا ت رک آن نفسش ان دردمن د م ی گ ردد بن ابراین نم ی خواهن د خودش ان‬
‫را خسته کنند‪ .‬منشا این امر به کار نبردن تمام سعی وتالش می باشد‪.‬‬

‫در ابت دا ش یطان آغ از م ی کن د _ب ه هم ین خ اطر اوخطرن اک اس ت‬

‫_وص دراه ب رای انج ام گناه ان دربراب رت م ی گش اید ول ی نف س یک ی‬
‫راانتخ اب ک رده ومث ل ی ک بچ ه ب ه آن م ی چس بد پ س ت و مانن د پ دری ک ه‬
‫م انع ازوابس تگی فرزن دش ب ه چی زی م ی ش ود ک ه ب رایش مضراس ت ب اآن‬
‫مبارزه می کنی تابه راه راست بازگردد‪.‬‬

‫پ س معن ای مجاه ده ب انفس بازداش تن نف س ازه وا وه وس هاس ت‪ .‬در‬

‫م اه رمض ان ب ه تف اوت می ان نف س وش یطان پ ی میب رم در م اه رمض ان‬
‫ش یطان هادرقیدوبن د هس تند پ س منش اارتکاب گناه انی ک ه م ردم در م اه‬
‫رمض ان ب دان م ی پردازن د چیس ت منش اآن نف س ه ای پلیدوض عیر اس ت‬
‫انس ان م ی بایس ت درط ی م اه رمض ان درمنته ای ق درت باش د ول ی چگون ه‬

‫‪230‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گناه ان اتف ا م ی افتن د ای ن گناه ان ازجان ب نف س ه ای ض عیفی س رمی زن د‬

‫ک ه بیس ت س ال اس ت هن وز بازداش ته نش ده اس ت ودربرابرخواس ته ه ایش‬
‫ه یچ گون ه مق اومتی ص ورت نگرفت ه اس ت ص احب چن ین نفس ی نم ی توان د‬
‫وده‬ ‫اتوان ب‬ ‫عیر ون‬ ‫شض‬ ‫د اودربرابرنفس‬ ‫ه»بگوی‬ ‫ر آن «ن‬ ‫در براب‬
‫واسیرهواو هوس نفسش گشته است‪.‬‬

‫مجاهده‬
‫ارک‬ ‫د هللا_تب‬ ‫ی آی‬ ‫الش م‬ ‫عی وت‬ ‫تن س‬ ‫ار بس‬ ‫هک‬ ‫ده ازب‬ ‫مجاه‬
‫وتعالی_می فرماید‪:‬‬

‫(عنکبوت‪.)٦۹/‬‬ ‫سبهلس ٰنا »‬

‫« سو اسلَّ ِذینس ٰجا سهدهوا فِ ٰینا لسنس له ِدیسنَّ هه لم ه‬

‫(کس انی ک ه ب رای م ا ب ه ت الش ایس تند ودرراه ماجهادکنن دآنان رادرراه‬
‫های منتهی به خود رهنمود می گردانیم‪).‬‬

‫اگر به خاطر خدا سعی وتالش کنی اوتوراهدایت خواهد نمود‪.‬‬

‫عده ای گمان می کنند که مقصود این آیه کسی است که درراه خدا‬

‫ت رین ن وع م ی باش د وگون ه ای از‬ ‫اس لحه ب ه دس ت گی رد ای ن ب زر‬

‫گون ه ه ای جه اد اس ت ول ی مفه وم دیگ ری ه م وج ود دارد معن ای جه د‬
‫تنه ا ای ن نیس ت ک ه ب ا شمش یر یااس لحه ب ه جن ب بادش منان هللا عزوج ل‬
‫ت‬ ‫رازاین هاس‬ ‫ترده ت‬ ‫ده وگس‬ ‫ای جهاددربرگیرن‬ ‫ه معن‬ ‫روی بلک‬ ‫ب‬
‫جه ددرلغت ب ه معن ای ب ه ک ار بس تن تم ام س عی وت الش وبه ره جس تن‬
‫ازتوان ونیرو به خاطر هللا عزوجل میباشد واین معنای جهاداست‪.‬‬

‫علم ا جهادراب ه چه ارده قس مت تقس یم نم وده ان د ک ه جهادب انفس یک ی‬

‫ازآنهاس ت‪.‬به هم ین خ اطر مع اذبن جب ل ک ه درس فرهمراه پی امبربود ن زد‬
‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم آمدوازاوپرس ید‪ :‬عمل ی راب ه م ن نش ان ب ده‬

‫‪231‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ک ه مراب ه بهش ت بب رد رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ج واب داد ب افالن‬

‫کار وفالن کار پس فرمود‪:‬‬

‫ع همددددددددو هدهه سو ذ لِر سوةه س‬

‫سددددددددنس ِ‬
‫ام ِه ؟»(آی ا ب زر‬ ‫دددددددر سو س‬ ‫ي سرال س‬
‫س ا ل س لمد ِ‬ ‫« َّإال ا س هدلُّددددددددهه س‬
‫ع ِلدددددددد ٌّ‬
‫ت رین ک ار س تون ون وک قل ه اش راب ه ت و نش ان ن دهم )گفت‪ :‬بل ه ای رس ول‬
‫ام ِه‬ ‫دددددددال ِة سو ذ لِر سوةه س‬
‫سدددددددنس ِ‬ ‫ص س‬ ‫ع همدددددددو هدهه ال َّ‬ ‫س س‬
‫دددددددال هم سو س‬ ‫دددددددر ا ل ِ ل‬ ‫هللا!پی امبر فرم ود‪ « :‬سرال ه‬
‫س ا ل س لم ِ‬
‫ت رین ک ار اس الم اس ت س تونش نم ازونوک قل ه اش‬ ‫ا لل ِج سهدددددددا هد »‪(1.‬ب زر‬
‫جه اد اس ت‪).‬برخی از م ردم م ی گوین د‪ :‬ن وک قل ه اس الم آن اس ت ک ه شخص ا ر‬
‫بادش منان خ دا بجنگ ی ام ا ای ن مفه وم ش امل ت رازاین اس ت بن ابراین ن وک‬
‫قل ه اس الم آن اس ت ک ه چه ارده ن وع جهادراب اهم جم ع کن ی وای ن س خنان م ن‬
‫نیست بلکه سخن علماست‪.‬‬

‫برام ت دوران ی خواه د گذش ت ک ه در آن جهادباج ان وج ود ن دارد آی ا‬

‫ای ن ب دان معناس ت ک ه در آن ه یچ جه ادی وج ود ن دارد ونم ی ت وان ه یچ ک س‬
‫را مجاه د ب ه حس اب آورد ن ه ای ن درس ت نیس ت ان واع چه ارده گان ه ی‬
‫جهاد این گونه تقسیم بندی می شود‪:‬‬

‫‪ -‬پن نوع مجاهده با نفس‪.‬‬

‫‪ -‬دو نوع مجاهده با شیطان‪.‬‬

‫‪ -‬سه نوع مجاهده با سرکشان و فاسقان‪.‬‬

‫‪ -‬چهار نوع مجاهده با کفار‪.‬‬

‫ای ن ه ا س خنان م ن نیس ت بلک ه س خنان علم ای پیش ین م ی باش د آن ان‬

‫هس تند ک ه ای ن س خنان را م ی گوین د و اب ن ق یم ‪-‬رحم ه هللا‪ -‬نی ز یک ی از آن‬
‫هاست‪.‬‬

‫‪ - 1‬احمد‪ 21٥٦۳ ،‬و ترمذی‪2٦1٦،‬‬

‫‪232‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ت و م ی ت وانی مجاه د باش ی در ح الی ک ه پای ت را از مس جد بی رون‬

‫نگذاش ته ای و ب ا جان ت نی ز جه اد نک رده ای چن ین مفه ومی بای د ک امال‬
‫درک ش ود زی را وقت ی ت و م ی دان ی ک ه جه اد ب ا نف س یک ی از ان واع جه اد‬
‫اس ت ‪ -‬م ن ارزش جه اد ب ا ج ان را پ ایین نم ی آورم زی را ب االترین مرات ب‬
‫اس الم ب وده و ش هادت در راه خ دا یک ی از واالت رین ارزش هاس ت‪ -‬ول ی ت و‬
‫می توانی با ماندن در خانه مجاهد باشی‪.‬‬

‫برخ ی ب ا ش نیدن کلم ه مجاه د گم ان م ی کن د ک ه هم ان مقاوم ت نف س‬

‫اس ت در حقیق ت ای ن عم ل بهت رین اعم ال در اس الم اس ت‪ .‬زی را ص حابه‬
‫س یزده س ال در مک ه ب ه س ربردند در ح الی ک ه ه یچ ی ک از آن ان ب ا کف ار‬
‫نجنگی د آی ا ای ن ب دان معناس ت ک ه آن ان در مک ه مجاه د نب وده ان د جه اد آن ان‬
‫در مک ه چگون ه ب ود آن ان ب ا ان واع دیگ ری ک ه اکن ون ب ه بی ان آن خ واهم‬
‫پرداخت جهاد می کردند‪:‬‬

‫پنج نوع جهاد با نفس‬

‫‪ -1‬مجاهده در دفع شهوانی که نفس تو را به انجام آن وا می دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬مجاهده با نفس در آموختن علم خجالت آور است که هزاران‬

‫مس لمان نم ی توانن د ق رآن را درس ت ت الوت کنن د ه ر مس لمانی م ی‬

‫بایست امور دینش را یاد بگیرد و به خاطر هللا عزوجل علم بیاموزد‪.‬‬

‫‪ -3‬مجاهده با نفس در عمل به آن چه آموخته است‪.‬‬

‫‪ -4‬مجاه ده ب ا نف س در دع وت م ردم ب ه س وی عم ل ب ه آن چ ه ت و‬
‫آموخته ای و بدان عمل نموده ای‪.‬‬

‫‪ -5‬صبر در برابر سختی ها و دشواری های دعوت‪.‬‬

‫‪233‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫پ س اگ ر ای ن مراح ل جه اد ب ا نف س را پش ت س ر گذاش تی ب ه مق ام‬

‫رب انی رس یده و ب ه آن دس ته از کس انی م ی پیون دی ک ه اگ ر ب ه ن ام خ دا قس م‬
‫‪1‬‬
‫یاد کنند خداوند قسمشان را محقق می گرداند‪.‬‬

‫جهاد با شیطان‬
‫‪ -1‬مجاه ده ب ا ش یطان ب ه وس یله ی ص بر در دور ک ردن ش هوت ه ایی‬
‫که بر تو عرضه می دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬مجاه ده ب ا ش یطان در دور ک ردن ش بهاتی ک ه ب ر س ر راه ت ق رار‬

‫م ی ده د ب ه وس یله ی یق ین ب ه خ دا‪ .‬مث ل ای ن ک ه ب ه ت و بگوی د‪ :‬خ دا را چ ه‬
‫کس ی آفری ده اس ت ی ا از کج ا م ی دان ی ک ه بهش ت و دوزخ ی ه م هس ت!‬
‫وقت ی ب ا ت و چن ین م ی کن د نگ و ک ه نفس ت نف س پلی د اس ت! زی را ش یطان‬
‫اس ت ک ه ای ن افک ار را ب ه ذهن ت م ی ان دازد اگ ر ب ه هللا پن اه بب ری و آن را‬
‫از خ ودت دور کن ی از ت و دور م ی ش ود‪ .‬پ س اگ ر ای ن دو مرحل ه از جه اد‬
‫ب ا ش یطان را پش ت س ر گذاش تی ام ام برگزی ده مومن ان م ی ش وی ک ه خ دا ت و‬
‫را انتخاب نموده و تو را پیشوای مومنان می گرداند‪.‬‬

‫بن ابراین اگ ر در براب ر ش هوت ه ا ص بر نم ودی و ب ا یق ین ب ه هللا ش بهات را‬

‫از خود راندی خداوند تو را امام دین می گرداند‪.‬‬

‫جهاد با عاصیان‬
‫‪ -1‬جه اد ب ا عاص یان ب ه وس یله دس ت‪ :‬اگ ر سرپرس تی ش ان ب ه عه ده‬
‫ی ت و ب ود مث ل خ انواده ب ا کس انی ک ه مسؤولیتش ان را ب ه عه ده داری ام ا‬
‫اگر مسؤول نبودی نباید عملی و با دست به جهاد بپردازی‪.‬‬

‫‪ -2‬جه اد ب ا عاص یان ب ه وس یله ی زب ان‪ :‬اگ ر نتوانس تی عم ال و ب ا‬

‫دس ت ب ه مجاه ده ب ا عاص یان گن اه ک ار بپ ردازی پ س ب ا زب ان ب ه جه اد ب ا‬
‫آن ان برخی ز اگ ر ک ار حرام ی را دی دی س اکت منش ین و ک ار عص یانگر‬

‫‪ - 1‬همان گونه که در حدیش ‪ 2622‬مسلم از ابو هریره رضی هللا عنه آمده است‪.‬‬

‫‪234‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫را مؤدبان ه رد ک م مب ادا ب ی خی ال و ب ی پ روا باش ی چ ون مس لمان نبای د‬

‫نسبت به دریده شدن حرمت الهی بی اهمیت باشد‪.‬‬

‫‪ -3‬جه اد ب ا عص یانگران ب ه وس یله ی قل ب‪ :‬ای ن ض عیر ت رین درج ه‬

‫ی ایمان است‪.‬‬

‫جهاد با کفار‬
‫‪ -‬جه اد ب ا کف ار ب ا قل ب ب دین ترتی ب ک ه از آن ان متنف ر باش ی رواب ط‬
‫دوس تی ب ا آن ان برق رار نکن ی خ ود را ب ه آن ان تش بیه ننم ایی و ش یفته و‬
‫مجذوبشان نشوی‪.‬‬

‫‪ -‬جهاد با کفار به وسیله ی زبان‬

‫‪ -‬جهاد با کفار به وسیله ی مالی که در راه خدا انفا می نمایی‪.‬‬

‫‪ -‬جهاد جانی با کفار‪.‬‬

‫جه اد ب ا نف س یک ی از چه ارده قس مت م ی باش د‪ .‬درس ت اس ت ک ه ای ن‬

‫دیگ ری نی ز‬ ‫قس مت بس یار ح ایز اهمی ت اس ت ول ی مرات ب بس یار ب زر‬
‫وجود دارد‪.‬‬

‫ت و ب ا مقاوم ت در براب ر ش هوت ه ا م ی ت وانی مجاه د باش ی و ای ن‬

‫ب دان معن ا نیس ت ک ه مرتک ب گن اه نم ی ش وی بلک ه گن اه م ی کن ی ول ی‬
‫اساس زندگیت مبنی بر آن است که مجاهد باشی‪.‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر از ت و م ی خ واهم ک ه آرزو کن ی ک ه مجاه دی در راه‬

‫هللا عزوج ل باش ی‪ :‬ب ا ص بر ب ر طاع ت هللا ب ا دف ع ش بهات و ش هوت ه ای‬
‫ش یطانی ب ا دع وت ب ه س وی هللا و ب ا ام ر ب ه مع رور و نه ی از منک ر ب ه‬
‫مناسب ترین شیوه اگر این کارها را انجام دهی مجاهد هستی‪.‬‬

‫بهت رین مخلوق ات کس ی اس ت ک ه مرات ب جه اد را ب ه پای ان برس اند ب ه‬

‫هم ین جه ت رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم بهت رین و س رور مخلوق ات م ی‬

‫‪235‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫باش د زی را او تنه ا کس ی اس ت ک ه خداون د توفی ق تکمی ل نم ودن ای ن مرات ب‬

‫را ب ه او عنای ت نم وده اس ت‪ .‬نم ی خ واهم بگ ویم تنه ا ش خص ول ی او‬
‫نمون ه و الگ ویی در ب ه انج ام رس اندن مرات ب جه اد ب ود اکن ون بنگ ر ک ه او‬
‫چگون ه دع وت را ب ه آف ا م ی رس اند آن ج ا ک ه هللا تع الی ب ه او م ی‬
‫فرماید‪:‬‬

‫(که ‪.)٦/‬‬ ‫سلى ٰآث ِار ِه لم »‬ ‫« فسلسعسلَّ س ٰب ِ‬

‫اخع نس لف س‬
‫س س ع ٰ‬

‫(نزدیک است خویشتن را در پی ایشان هالک سازی‪).‬‬

‫ب ه ای ن ب ذل و بخش ش بنگ ر او م ی ایس تد و جه اد م ی کن د و ام والش‬

‫را انف ا نم وده و ب ا ش یطان مب ارزه م ی کن د و ی ارانش را راهنم ایی م ی‬
‫نمای د س پس ی ارانش پ س از او ب ه جه اد در راه هللا عزوج ل م ی پردازن د‬
‫ش یطان ه ا را م ی رانن د و آن ق در ب ه مقاوم ت در براب ر نف س هایش ان م ی‬
‫پردازن د ت ا ای ن ک ه عم ربن خط اب رض ی هللا عن ه م ی آی د و رس ول هللا‬
‫صلی هللا علیه وسلم به او می فرماید‪:‬‬

‫ص‬ ‫ط ِإ َّال سدددددلص فس سجدددددأ س س لید ِ‬

‫ددددر فس ِ ّجددددد س‬ ‫کا فس سجدددددأ س قسددددد ُّ‬
‫سدددددا ِل ً‬ ‫شددددد لی س‬
‫طان س‬ ‫ددددر سمدددددا لسق ِیددددد س‬
‫ص س‬ ‫ع سمد ه‬
‫َّللا یسدددددا ه‬
‫« سو َّ ِ‬
‫»‪1.‬‬

‫( ب ه خ دا قس م ای عم ر! هرگ اه ش یطان ت و را در راه ی ببین د راه ی‬

‫غیر از راه تو را می پیماید‪).‬‬

‫مجاه ده ب ا ش یطانش ب ه آن ج ا رس یده اس ت ک ه ش یطان وج ودش از او‬

‫م ی ترس د م ی ترس د از مس یری ک ه عم ر رض ی هللا عن ه از آن عب ور م ی‬
‫کند بگذرد‪.‬‬

‫ای ن ه ا ان واع مجاه ده هس تند چن د قس مت از ای ن چه ارده قس مت را‬

‫تکمیل کرده ای‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪ 3294‬و مسلم ‪ 2397‬از سعد بن ابی وقاص رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪236‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫نم وده ای‬ ‫آی ا ام ور دین ت را م ی آم وزی آی ا آی اتی از ق رآن را حف‬

‫آی ا تفس یر آی ات ق رآن را مطالع ه ک رده ای آی ا کت اب فق ه الس نه را خوان ده‬
‫الص الحین س یره نب وی تفس یر اب ن کثی ر آی ا قرا ت‬ ‫ای کت اب ری ا‬
‫ق رآن را آموخت ه ای آی ا در جلس ه ی تعل یم ق رآن ش رکت داش ته ای ب رای‬
‫آموختن باید به این موارد توجه کنی‪.‬‬

‫آی ا آنچ ه را در ک الس درس م یش نوی و ی اد م یگی ری در عم ل انج ام‬

‫م یده ی آی ا ب ه یک ی از دوس تانت کم ک ک ردهای آی ا در رابط ه ب ا دی ن ب ا‬
‫م ردم ص حبت ک ردهای آی ا س عی داش تی ت ا ای ن ح دیش رس ولهللا ص لیهللا‬
‫ددددو آیسدددددةً »‪ ( 1‬پی ام م را‬
‫ع ِنّدددددي سو لسد ل‬
‫علی ه وس لم را پی اده کن ی ک ه فرم ود‪ « :‬بسلس هدددددوا س‬
‫ب ه دیگ ران برس انید حت ی اگ ر ی ک آی ه باش د‪ ).‬آی ا در براب ر نف س مقاوم ت‬
‫ک رده و ش هوتها را از خ ود ران دهای آی ا ب ه خ ود گفت های هرگ ز مرتک ب‬
‫ای ن گن اه نم یش وم اینه ا مرات ب جه اد اس ت چ ه مق دار از آنه ا را تکمی ل‬
‫ک ردهای مخلوق ات ب ه خ اطر تف اوت در مرات ب جه اد ن زد هللا تع الی ب اهم‬
‫ف ر دارن د م یخ واهی ای ن ام ور را ب ه اتم ام برس انی چ ه چی زی م انع از‬
‫این کار میشود این همان جهاد با نفس است‪.‬‬

‫مجاهده با نفس‬
‫یک ی از ت ابعین گوی د‪ ( :‬اول ین چی زی ک ه س زاوار مجاه ده اس ت‬
‫نفس ی اس ت ک ه درون ت وج ود دارد‪ .‬اگ ر ب ر نفس ت غلب ه ک ردی توان ایی‬
‫غلب ه ب ر چیزه ای دیگ ر را خ واهی داش ت‪ .‬اگ ر در براب ر نفس ت شکس ت‬
‫خوردی در برابر امور دیگر هم عاجز ناتوان خواهی بود‪》.‬‬

‫یک ی از ت ابعین گوی د‪《:‬نف س ت و ب یش از ه ر حی وان چهارپ ایی‬

‫نیازمن د لگ ام و افس ار اس ت‪》 .‬پ س بیش ترین چی زی ک ه نیازمن د افس ار‬
‫اس ت‪ .‬نف س انس ان اس ت‪ .‬زی را ب ه دنب ال ش هوت هاس ت‪ .‬آی ا کس ی ک ه تح ت‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪ 3461‬از عبدهللا بن عمرو بن عاص ‪ -‬رضی هللا عنهما‪.‬‬

‫‪237‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫تس لط نف س ب وده و نف س او را ب ه ه ر س و ک ه بخواه د م ی ب رد از خ ودش ب ه‬

‫تنب نمی آید!‬

‫یک ی دیگ ر از ت ابعین گوی د‪《:‬م ؤمن نفس ش را محاس به م ی کن د مث ل‬

‫دو ش ریک ک ه هم دیگر را محاس به م ی کنن د؛ چ را ای ن خ وردنی را گرفت ی‬
‫چرا این نوشیدنی را گرفتی 》‬

‫یک ی دیگ ر از ت ابعین گوی د‪《:‬دش منان نف س س ه ت ا هس تند‪:‬دنیا ش یطان‬

‫و نف س‪ .‬پ س ب ا پرهیزگ اری و زه د ب ا دنی ا بجن ب و ب ا ران دن ش یطان ب ا او‬
‫ری‬ ‫ن‪》.‬دیگ‬ ‫ارزه ک‬ ‫ا او مب‬ ‫سب‬ ‫ده ی نف‬ ‫ا مجاه‬ ‫نوب‬ ‫ارزه ک‬ ‫مب‬
‫گوی د‪ 《:‬کس ی ک ه ب ا نفس ش مجاه ده نکن د بن ده ای خ وار و اس یر‬
‫است‪》.‬دلیل این سخن این فرمایش هللا تعالی می باشد‪.‬‬

‫《ا س سراسیلتس سم ِن اِت َّ سخ سذ إِ ٰل سههه سه ٰواهه 》(فرقان ‪ ( )٤۳‬آیا دیده ای کسی را که هوا هوس خود را معبود‬
‫خویش می کند‪).‬‬

‫روز قیام ت ن دایی س ر داده م ی ش ود‪《:‬کس ی ک ه چی زی را پرس تیده‬

‫اس ت پش ت س رش بیای د》تص ور ک ن ک ه روز قیام ت شخص ی ب ه دنب ال‬
‫ه وا و ه وس وش هوت ه ایش ایس تاده باش د‪ .‬بن ده ی ه وا و ه وس ب ودن ب ه‬
‫معن ای س جده و رک وع ک ردن در مقاب ل آن نیس ت و نم ی ت وان گف ت ک ه او‬
‫مس لمان نب وده اس ت‪ .‬ول ی تنه ا چی زی اس ت ک ه او را در دنی ایش ب ه حرک ت‬
‫و تکاپو وا می دارد‪.‬‬

‫تف اوت ف احش می ان بن ده ی هللا(ج ل جالل ه) و بن ده دره م بن ده ی زن ان‬

‫و بن ده ی ش هوت را مجس م ک ن‪ .‬چ را ب ا نفس ت مجاه ده نم ی کن ی چ را نف س‬
‫را این گونه به حال خود رها می سازی‬

‫‪238‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اب ن ق یم گوی د‪《:‬وقت ی اب ن تیمی ه زن دانی ش د در زن دان ب ه مالق اتش‬

‫رف تم ب ه او نگ اه ک ردم و گریس تم‪ .‬اب ن تیمی ه ب ه م ن گفت‪:‬آی ا ب ه خ اطر ای ن‬
‫ح ال و روزم گری ه میکن ی گفتم‪:‬بل ه‪ .‬گفت‪:‬ن ه پس رم! ب ه خ دا قس م م ن‬
‫زن دانی و اس یر نیس تم‪ .‬زن دانی کس ی اس ت ک ه قل بش را از پروردگ ارش من ع‬
‫کند و اسیر کسی است که در دام هوا و هوسش بیفتد‪》.‬‬

‫عب دهللا ب ن عم ر رض ی هللا عن ه یک ی از ی ارانش را چن ین نص یحت‬

‫می کند؛《مجاهده وجنگ و ستیز با نفس خود را شروع کن‪》 .‬‬

‫کس ی ک ه م ی خواه د بجنگ د اول بای د ب ا نفس ش بجنگ د‪ .‬چگون ه‬

‫دخانی ات را ت رک کند‪.‬چگون ه بن ده ی س یگار م ی ش ود چگون ه ای ن س یگار‬
‫او را ب ه اس ارت م ی گی رد چگون ه ب ا وج ود ای ن ک ه م ی دان د ک ارش اش تباه‬
‫گرفت ار م ی س ازد؛ دود م ی کن د ع ادت نبای د‬ ‫اس ت و او را در دام م ر‬
‫ب ر او تس لط یاب د از خ ودش ش روع کن د و ب ا نف س بجنگ د نبای د ه یچ‬
‫حرامی را در دهان بگذارد و باید با نفسش مبارزه کند‪.‬‬

‫اگ ر ج وانی ب ا دختران ی آشناس ت ب ه گون ه ای ک ه خش م خ دا را ب ر م ی‬

‫انگی زد و ب ه همنش ینی ب ا آن ان م ی پ ردازد بای د چش مش را فروهش ته دارد‬
‫بای د بس یار س عی کن د مگ ر ای ن هم ان مجاه ده ب ا نف س نیس ت او م ی بایس ت‬
‫ب ه همنش ینی و ص حبت ب ا ص الحان بپ ردازد و در دوس تی ب ا آن ان ش کیبا‬
‫بوده و مداومت ورزد‪:‬‬

‫(که ‪)2۸/‬‬ ‫س س سم سع اسلَّ ِذینس یس لد هعونس سربَّ هه لم بِا لل س ٰدا ِة سو ا س للعس ِش ّي ِ 》‬

‫صبِ لر نس لف س‬
‫《 سو اِ ل‬

‫( باکس انی ب اش ک ه ص بحگاهان و ش امگاهان خ دای خ ود را م ی‬

‫پرستند و به فریاد می خوانند‪).‬‬

‫‪239‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫اگ ر زود خش مگین م ی ش ود بای د ب ا نف س مب ارزه کن د و جل وی خش م و‬

‫غض ب را بگی رد‪ .‬رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم م ی فرمای د‪ «:‬لسدددددددی س‬
‫س‬
‫»‪1.‬‬ ‫سه ِعن سد ال س س‬
‫ضب‬ ‫ص نف س‬
‫ع ِة سول ِكن الشَّدید الذش سیم ِل ه‬
‫الشسدی هد ِبالصر س‬

‫(ش جاعت و نیرومن دی ب کش تی گی ری نیس ت بلک ه ش جاع و ق وی‬

‫کسی است که هنگام خشم و غضب نفسش را کنترل کند‪).‬‬

‫ای ن س ؤال را از خ ودت بپ رس ؛ چ ه کس ی ب ر دیگ ری مس لط و چی ره‬

‫است آیا نفست بر تو مسلط است یا تو بر نفست مسلط هستی‬

‫پ س ه یچ ک س نبای د بگوی د ‪ :‬م ن بن ابر طبیع تم خش مگین م ی ش وم ! ی ا‬

‫بگوی د س عی ک ردم ک ه ف الن گن اه را ت رک ک نم ول ی نتوانس تم ! مجاه ده‬
‫کجاست ! هللا تعالی می فرماید ‪:‬‬

‫سبهلسنسا »(عنکبوت‪.)٦۹/‬‬
‫ِین سجا سهدهوا فِینسا لسنسه ِدیسنَّ ههم ه‬
‫« سو اسلَّذ س‬

‫(کس انی ک ه ب رای م ا ب ه ت الش ایس تد و در راه م ا جه اد کنن د آن ان را‬

‫در راه های منتهی به خود رهنمود می گردانیم‪).‬‬

‫اگ ر در راه خ دا جه اد کن ی ت و را ره ا نم ی کن د چ ون در ح دیش‬

‫آمده است ‪:‬‬

‫»‪2.‬‬ ‫ي إلسی ِه ذِراعًا‬

‫ب إلس َّ‬ ‫« سمن ت س َّ‬
‫قر س‬

‫(کس ی ک ه ب ه ان دازه ی ی ک وج ب ب ه س مت م ن بیای د م ن ب ه ان دازه‬

‫یک ذراع به سویش می آیم‪).‬‬

‫نمونه هایی از کسانی که واقعا در راه هللا مجاهده نمودند‪.‬‬

‫‪-1‬ربیع ه ب ن کع ب اس لمی‪-‬رض ی هللا عن ه‪-‬م ی گوی د‪ :‬ن زد رس ول هللا‬
‫ص لی هللا علی ه وس لم خ دمتکرده و آب وض ویش را ب رایش آم اده م ی نم ودم‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ٦11٤،‬و مسلم ‪ 2٦۰۹،‬از ابوهریره ‪-‬رضی هللا عنه‬

‫‪ - 2‬بخاری ‪ ۷٤۰٥،‬و مسلم ‪ 2٦۷٥،‬ازابو هریره ‪-‬رضی هللا عنه‬

‫‪240‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫س لتی " (ای ربیع ه !‬ ‫‪ .‬ش بی ن زد ایش ان آم دم ب ه م ن فرم ود ‪ " :‬ی ا ربیع‬
‫از من بخواه)‬

‫گف تم ‪ :‬ای رس ول هللا ! اج ازه ب ده ت ا کم ی فک ر ک نم نشس تم و ب ه دنی ا‬

‫ک فناپ ذیریش اندیش یدم س پس ب ا خ ود گف تم ‪ :‬م ن فق ط آخ رت را میخ واهم‬
‫‪ .‬بن ابراین ن زد او ب از گش تم و گف تم ‪ :‬همراه ی ب ا ت و در بهش ت را م ی‬
‫خواهم ‪.‬‬

‫او یددددددر سذلددددددص»(ای ربیع ه ! آی ا چی زی غی ر از‬

‫فرم ود ‪ « :‬یسددددددا سر ِبیعددددددة س‬
‫آن را نمی خواهی )‬

‫گفتم ‪ :‬فقط همین را می خواهم‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫سددددد هجود»‪( 1‬پ س ب ا س جده ه ای ف راوان‬

‫ددددص ِب ِکثددددد سر ِة ال ُّ‬
‫سد س‬ ‫« فسدددددا ِع ِنّی س‬
‫علسدددددی نسف ِ‬
‫در برابر نفست مرا یاری کن‪).‬‬

‫پ س ه ر ک ه خواس تار همراه ی رس ول هللا ص لی هللا علی ه و س لم در‬

‫بهش ت اس ت بای د ب ه درگ اه پروردگ ار بس یار س جده نمای د زی را ای ن س خنان‬
‫مخصوص ربیعه نیست‪.‬‬

‫م ن از ص د س ال اول عم ر ای ن ام ت مث الی م ی آورم یعن ی از‬

‫بعث ت رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ت ا گذش ت ص د س ال از دع وت ک ه از‬
‫ر ت اریخی ت ا بع د از نیم ه ی دوران ام وی م ی ش ود ب ا ه م ببین یم ‪:‬‬ ‫ن‬
‫دفع ات اج رای ح د زن ا در دول ت اس المی مجموع ا ر ش ش ب ار اس ت ! در‬
‫ط ول ص د س ال فق ط ش ش ب ار ح د زن ا اج را م ی ش ود ! چگون ه چن ین اتف اقی‬
‫م ی افت د ! ای ن امت ی اس ت ک ه مجاه دت را آموخت ه اس ت ی ک س ال پ یش‬
‫از بعث ت رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم فحش ا در ای ن ام ت منتش ر ب ود در‬

‫‪ - 1‬مسلم ‪.٤۸۹،‬‬

‫‪241‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫مک ه جل وی خان ه ه ای روس پی گ ری و زن ا پ رچم ه ای قرم زی نص ب م ی‬

‫ش د ت ا کس ی ک ه م ی خواهدب ه آنج ا ب رود مک ه ممل و از فحش ا و فس اد ب ود‬
‫ام ا از روز بعث ت پی امبر و آغ از دع وت رس ول هللا ص لی هللا علی ه و س لم‬
‫مردانی را‬

‫تربی ت ک رد و ب ه آن ان مجاه ده را آموخ ت و ص د س ال ب ر آن پ ا‬

‫فشاری نمود ‪ .‬حد سرقت در صد سال اول فقط چهار بار اجرا شد ‪.‬‬

‫عم ر ب ن خط اب ‪-‬رض ی هللا عن ه‪-‬ن زد اب وبکر‪-‬رض ی هللا عن ه ‪-‬رف ت و‬

‫از او خواس ت ت ا او را از منص ب قض اوت ع زل نمای د زی را در ط ی دو‬
‫سال هیچ کس جهت حل اختالر نزد او نیامده بود‪.‬‬

‫چط ور ب ه چن ین درج ه ای رس یدند ب ا وج ود ای ن ک ه ت ا چن د س ال‬

‫پ یش از اس الم عاص یانی بودن د ک ه دخترانش ان را زن ده ب ه گ ور م ی‬
‫کردن د همین شخص یت ب ه انس انی دیگ ر تب دیل م ی ش ود و ب ا مجاه ده ب ا نف س‬
‫ریاست و عزت باز می گردد‪.‬‬

‫پ س ت و میت وانی ب ا نفس ت مب ارزه کن ی زی را ت و مس لمانی و در کش ور‬

‫اس المی ب ه س ر م ی ب ری آی ین اس الم موج ود است مس اجد موجودن د‪.‬‬
‫دوس تان ص ال و خ وب در دسترس ند بن ابراین اگ ر بخ واهی م ی ت وانی‬
‫صال و نیکوکار باشی ! البته اگر با نفست مجاهده کنی‪.‬‬

‫‪-2‬وقت ی اب وبکر ‪-‬رض ی هللا عن ه‪-‬عم ر ب ن خط اب‪-‬رض ی هللا عن ه‪-‬را‬

‫ب ه جانش ینی برگزید ب ه او گف ت ‪:‬ای عم ر !اول ین چی زی ک ه ت و را از آن ب ر‬
‫ح ذر م ی دارم نفس ت اس ت ک ه در درون ت وج ود دارد‪ ...‬ام ا آی ا عم ر ب ه‬
‫این سخنان گوش فرا داد!‬

‫ات زن دگی ای ن س خنان را آوی زه ی گ وش‬ ‫عم ر ت ا آخ رین لح‬

‫گروانیده بود‪.‬‬

‫‪242‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ان س ب ن مال ک ‪-‬رض ی هللا عن ه‪-‬در کن ار دی وار مدین ه گوید‪:‬ص دای‬

‫گری ه ی عم ر را ش نیدم ب ه پش ت دی وار نزدی ب ش دم او از حض ور م ن‬
‫مطل ع نب ود ش نیدم ک ه ب ا گری ه و زاری چن ین م ی گف ت‪《:‬عم ر ب ن خط اب‬
‫امی ر الم ؤمنین واه واه دی روز عمیر(عم رک) ب ودی و ان روز عم ر ش دی‬
‫ای پسر خطاب ! از خدا بترس و گرنه تو را عذاب می کند‪》.‬‬

‫روزی ب ر ب االی منب ر رف ت و گف ت ‪ :‬در مک ه ب ه چوپ انی گوس فندان‬

‫م ی پ رداختم زی ر گوس فندان را م ی شس تم و شیرش ان را م ی دوش یدم و‬
‫در مقاب ل چن د دان ه خرم ا م ی گ رفتم س پس از منب ر پ ایین آم د‪ .‬عل ی ب ن اب ی‬
‫رم نم ی‬ ‫طال ب (رض ی هللا عن ه) ب ه او گف ت‪ :‬امی ر المؤم ونین! ب ه ن‬
‫خواس تی خ ودت را ت وبیخ کن ی ! عم ر (رض ی هللا عن ه) گف ت‪ :‬هم ین را م ی‬
‫خواس تم دوس ت داش تم نفس م را ادب ک نم و ب ه او گف تم‪ :‬ب ه ی اد داش ته ب اش و‬
‫این کار را در برابر جمعیت انجام دادم‪.‬‬

‫‪ -3‬عل ی ب ن اب ی طال ب (رض ی هللا عن ه) ش ب را ب ه نم از خوان دن‬

‫س پری م ی کن د در آخ ر ش ب ص دایش را م ی ش نوند او در ح الی ک ه‬
‫رویش ش را گرفت ه ب ود گری ه م ی ک رد م ی گف ت‪« :‬ای دنی ا! ب رو و دیگ ران‬
‫را بفری ب آی ا خ ودت را ب رای م ن م ی آرای ی در ح الی ک ه م ن ت و را س ه‬
‫و س فرت کوت اه اس ت ای وای ای وای‬ ‫طالق ه نم وده ام خط رت ب زر‬
‫از کمی توشه و دوری راه‪».‬‬

‫‪ -4‬عب دهللا ب ن رواح ه (رض ی هللا عن ه) در غ زوه ی موت ه متوج ه ش د‬

‫ک ه ه ر کس ی پ رچم را ب ر م ی دارد کش ته م ی ش ود نوب ت ب ه او رس ید‬
‫لح ه ای در برداشتن آن درنب کرد شروع به گفتن این ابیات نمود‪:‬‬

‫‪243‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫کرهنَّددددددددددددددددددددددددددددده‬
‫ددددددددددددددددددددددددددددزلس َّن او لست ه س‬
‫ِ‬ ‫لستسند‬ ‫نزلسنَّدددددددددده‬
‫سددددددددددمته یسددددددددددا نسفددددددددددس لست س ِ‬
‫اق س‬
‫دددددددددر ِهی سن ال سجنَّددددددددددة‬
‫اک تسکد س‬ ‫ار ِ‬
‫سمددددددددددا ِلددددددددددی س‬ ‫الرنددددددده‬
‫شددددددددُّوا َّ‬ ‫إن اسجلسدددددددب النَّد‬
‫دددددداس سو س‬
‫ه‬
‫ت‬ ‫ت قسددددددددد ه‬
‫صدددددددد ِلی ِ‬ ‫سهدددددددد سذا سحمددددددددا هم ال سمددددددددو ِ‬ ‫سیددددددددددا نسفد‬
‫دددددددددس إال تهقت س ِلددددددددددی ت س همددددددددددو ِتی‬
‫ه‬
‫إن تسف سع ِلددددددددددددددددی فِعلس هه سمددددددددددددددددا ههدددددددددددددددد ِدی ِ‬
‫ت‬ ‫ت‬ ‫ت فسقسددددددددددد ِ‬
‫اعطیدددددددددد ِ‬ ‫سو سمددددددددددا ت س سمنسیّدددددددددد ِ‬

‫(ای نف س! قس م خ ودرم ک ه بای د حتم ا ر ف رود آی ی ف رود م ی آی ی ی ا ب ه‬

‫اجبار این کار را می کنی‬

‫م ردم حمل ه ک رده ان د چ ه ش ده اس ت م را ک ه م ی بی نم از بهش ت‬

‫متنفری !‬

‫اس ت ک ه آن‬ ‫ای نف س! اگ ر کش ته نش وی م ی می ری ای ن کب وتر م ر‬

‫رسیده ای‬

‫آرزوهای ت ب ه ت و داده ش د اگ ر ک ار آن دو (زی د و جعف ر) را بکن ی‬

‫هدایت شده ای‪).‬‬

‫او پ رچم را ب ه دس ت گرف ت و در هم ان ح ال ک ه در وس ط جن ب و‬

‫نب رد ب ود پس رعمویش ران ی کب اب ش ده ب رایش آورد و ب ه او گف ت‪ :‬اب ن‬
‫رواح ه! ت و ش ش روز اس ت ک ه م ی جنگ ی ای ن را بگی ر ت ا نیروی ی ب ه‬
‫دست آری‪.‬‬

‫تک ه ی گوش ت را گرف ت و ی ک گ از زد س پس نگ اهی ب ه آن ک رد و‬

‫گف ت‪ :‬اب ن رواح ه! ای ن دیگ ر چیس ت ! ت و هن وز در دنی ا ب ه س ر م ی ب ری !‬
‫ب ه خ دا قس م نبای د در دنی ا باش ی پس رعمو! ای ن را بگی ر او ب ه می دان جن ب‬
‫رفت و جنگید تا کشته شد‪.‬‬

‫رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) در رابط ه ب ا او و دوس تانش ک ه در‬

‫همان جنب کشته شده بودند فرمود‪:‬‬

‫‪244‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫سذ س‬
‫هب»‪1‬‬
‫علسی ه‬
‫س هرر ِمن‬ ‫« هرفِعهوا ِلی فِی ال سجنَّة س‬

‫(در براب ر دی دگانم ب ر تخ ت ه ایی از ط ال در بهش ت برافراش ته‬

‫شدند‪).‬‬

‫پس میان مجاهدت با نفس و بهشت فقط یک ثانیه است!‬

‫‪ -5‬یک ی از ت ابعین خ ود را چن ین م ورد خط اب ق رار م ی ده د‪« :‬ای‬

‫نف س! ت و ن ه از پادش اهانی ک ه بس ان پادش اهان در ن از و نعم ت باش ی و ن ه‬
‫از بن دگان ک ه بس ان بن دگان ب ه هللا نزدی ک ش وی پ س ت و کج ایی ای نف س!‬
‫ن ه از این ان هس تی ت ا در دنی ا ب ه ن از و نعم ت رس ی و ن ه از آن ان هس تی ک ه‬
‫در آخرت به ناز و نعمت رسی‪».‬‬

‫‪ -6‬مال ک ب ن دین ار ب ه ب ازار رف ت و چش مش ب ه غ ذای م ورد عالق ه‬

‫اش افت اد آن را خری د پ س از م دتی ب ه غ ذای دیگ ری ک ه م ورد عالق ه اش‬
‫ب ود رس ید و آن را ه م خری د س پس ب ه س ومین غ ذای م ورد عالق ه اش‬
‫رس ید پ س ایس تاد و گف ت‪ :‬ن ه ب ه خ دا قس م آن را نم ی خ رم! و در ادام ه‬
‫گفت‪:‬‬

‫«ای نف س! ص بر ک ن ب ه خ دا قس م فق ط ب ه خ اطر ق در و منزلت ی ک ه‬

‫نزد من داری آن را از تو باز می دارم‪».‬‬

‫‪ -7‬روزی عم ر ب ن خط اب (رض ی هللا عن ه) در ب ازار م ردی را دی د‬

‫م ی ک رد ت ا می وه ی م ورد عالق ه اش را بخ رد ب ه‬ ‫ک ه مق داری پ ول ق ر‬
‫او گف ت‪ :‬چ را ای ن ک ار را م ی کن ی گف ت‪ :‬ه وس آن را ک رده ام‪ .‬عم ر‬
‫(رض ی هللا عن ه) ب ه او گف ت‪ :‬آی ا ه ر چی زی را ک ه ه وس م ی کن ی م ی‬
‫خری مرد گفت‪ :‬بله عمر (رضی هللا عنه) با دره اش او را زد‪.‬‬

‫‪ - 1‬ابن هشام‪ ،‬در السیرة‪ ۳۰/٥ ،‬و ابونعیم‪ ،‬در الحلیة‪ 12۰/1 ،‬ر‪.‬ک‪ :‬مجمع الزوائد‪.1٦۰/٦ ،‬‬

‫‪245‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب رادرانم! بای د در براب ر ش هوت هایم ان مقاوم ت ک رده و بایس تیم بای د‬
‫در رفت ار ب ا هللا مردان ه باش یم اگ ر ب ا نف س هایم ان مب ارزه ک ردیم مردان ی‬
‫خواهیم بود‪.‬‬ ‫بزر‬

‫عل ی ب ن اب ی طال ب (رض ی هللا عن ه) در ح الی ک ه بیس ت س ال بیش تر‬

‫نداش ت هنگ ام هج رت در بس تر رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) خوابی د و‬
‫از آن حض رت حمای ت نم ود امریس ت ب اور نکردن ی! اگ ر او اس یر ش هوت‬
‫هایش بود هرگز نمی توانست به چنینکاری دست بزند‪.‬‬

‫خ ود را از قی د و بن د ش هوت هایت ان آزاد کنی د ت ا م رد باش ید ت ا هللا‬

‫(عزوجل) از شما راضی و خشنود باشد و ارزشی برای دین قایل شوید‪.‬‬

‫ی ک روز در براب ر ش هوتت بایس ت خداون د دو درج ه ت و را ب اال م ی‬

‫ب رد دو روز س ه روز ی ک م اه ی ک س ال مقاوم ت ک ن خ داون ت و را از‬
‫ان‬ ‫بن دگان خ الص خ ود ق رار م ی ده د آی ا فک ر م ی کنی د ک ه علم ا و واع‬
‫ای ن گون ه ب ه دنی ا آم ده ان د ی ا یکب اره ب ه چن ین شخص یت ه ای بزرگ ی تب دیل‬
‫ش ده ان د ن ه آن ان ب ا نف س هایش ان جنگیدن د ت ا ای ن ک ه هللا آن ان را بزرگ وار‬
‫نمود‪.‬‬

‫عل ی ب ن اب ی طال ب (رض ی هللا عن ه) در ح الی ک ه فق ط بیس ت س اله‬

‫ب ود در بس تر رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) خوابی د ت و وقت ی ک ه بیس ت‬
‫س اله ب ودی چ ه ک ردی هنگ امی ک ه درب اره ی آن ش ب از او س ؤال کردن د‬
‫گف ت‪ :‬آرام ت رین ش بی ب ود ک ه در عم رم س پری ک ردم‪ .‬چ را زی را او ب ا‬
‫وجود سن و سال کم مرد بود‪.‬‬

‫زن انی ک ه م ی گوین د نم ی توانن د در براب ر گن اه و معص یت ایس تادگی‬

‫و مقاوم ت نماین د و ب ه خ اطر ل م و س تم شوهرانش ان وق ت ک افی جه ت‬
‫عب ادت ندارن د! ای ن اس مال دخت ر اب وبکر (رض ی هللا عن ه) اس ت ک ه هنگ ام‬
‫هج رت پ ای پی اده مس افتی ح دود پ ن کیل ومتر را از مک ه ت ا غ ار ث ور م ی‬

‫‪246‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫پیمای د و غ ذا م ی آورد در ح الی ک ه هف ت ماه ه ب اردار ب ود و فق ط بیس ت و‬

‫س ه س ال داش ت هنگ امی ک ه رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) هج رت‬
‫نم ود او اول ین کس ی ب ود ک ه در مک ه زایم ان ک رد یعن ی او ب اردار ب ود و‬
‫با این حال رسول هللا (صل هللا علیه و سلم) به او اعتماد کرد‪.‬‬

‫چ ه کس انی رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) را در هج رت ی اری‬

‫دادن د آن ان ج وانی ک م س ن و س ال بودن د جوان ان ام روز مجاین د مقاوم ت‬
‫ت و در براب ر نفس ت کجاس ت آی ا تم ام مقاوم ت و ایس تادگی ت و در ی ک‬
‫وع ده غ ذای لذی ذ ی ک تف ری ل ذت بخ ش و ی ک آواز خ وش خالص ه م ی‬
‫گردد! آیا این ها تنها وسایلی هستند که در دنیا برایت اهمیت دارند!‬

‫از یک ی از داس تان ه ای ک ارتونی ک ه ب رای بچ ه ه ا پخ ش م ی ش ود‬

‫حی رت زده ش دم و آن را گ واه ق رار م ی ده م زی را ب ا وج ود بچ ه گان ه‬
‫ب ودن بس یار عب رت انگی ز اس ت ن ام ای ن ف یلم ک ارتونی «آل یس در‬
‫س رزمین عجای ت» اس ت وقت ی آل یس م ی رف ت بچ ه گرب ه ای جل ویش‬
‫پدی دار ش د او در ح الی ک ه ب ر س ر چن د راه ی ب ود از او پرس ید‪ :‬ای گرب ه‬
‫از ک دام ط رر ب روم گرب ه پرس ید م ی خ واهی کج ا ب روی گف ت‪ :‬نم ی‬
‫دان م گف ت‪ :‬پ س از ه ر ک دام از ای ن راه ه ا ک ه م ی خ واهی ب رو‪ .‬ت ا وقت ی ک ه‬
‫نمی دانی به کجا می خواهی بروی پس این راه ها با هم فر ندارند!‬

‫ه در ت و چیس ت چ ه م ی خ واهی ه دفت را تعی ین ک ن ب رادرانم ش ما‬

‫و‬ ‫چ ه م ی خواهی د! هللا را م ی خواهی د راه رس یدن ب ه خ دا ک امالر واض‬
‫آش کار اس ت و ش ما ب ه ک الس ه ای ط والنی م دت نی از نداری د ش ما ه ر از‬
‫گاهی به‬

‫بل یط احتی اج داری د و در راه خ دا حرک ت کنی د ول ی بای د ه در را‬

‫مش خص کن ی اگ ر نم ی دان ی چ ه م ی خ واهی در دنی ا س رگردان خ واهی‬
‫ش د و در ح الی خ واهی م رد ک ه نم ی دان ی چ ه م ی خ واهی و روز قیام ت‬

‫‪247‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫محش ور خ واهی ش د در ح الی ک ه نم ی دان ی کج ا ایس تاده ای و کج ا م ی‬

‫روی هدفت را مشخص کن‪.‬‬

‫قس طنطنیه (اس تانبول ام روزی) را ف ت ک رد زی را او‬ ‫محم د ف ات‬

‫ای ن ح دیش رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) را ش نید در ح الی ک ه فاص له‬
‫ی او و رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) ششص د س ال اس ت‪ .‬او ح دیثی را‬
‫ش نید ک ه ص حابه گفتن د‪ :‬ای رس ول هللا! ک دام ی ک از ای ن دو ش هر زودت ر‬
‫ف ت م ی ش وند قس طنطنیه ی ا رم رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) فرم ود‪:‬‬
‫« سم ِدینسدددددددددةه ِه سرقدددددددددل اوال ً» (اول ش هر هرق ل)‪ 1‬و ح دیثی را ش نید ک ه در آن‬
‫لش کر ف ات م ورد برک ت ق رار م ی گرف ت و آن ای ن س خن رس ول هللا ص ل‬
‫هللا علیه و سلم بود‪:‬‬

‫الجیش»‪2‬‬
‫ه‬ ‫س‬ ‫ش سذ ِل س‬
‫ص‬ ‫نطینیَّة فسلسنِع سم ا ِمی هر ِ‬
‫امی هر سها سو لس ِنع سم ال سجی ه‬ ‫ط ِ‬‫حن القهس س‬
‫«لستهفت س َّ‬

‫(قس طنطنیه ف ت خواه د ش د و امی ر آن چ ه امی ر خ وبی اس ت و س پاه‬

‫آن چه سپاه خوبی است‪).‬‬

‫تص ور کنی د ج وانی در جلس ه ی عل م ای ن ح دیش را ش نید ب ه حف‬

‫ق رآن پرداخ ت از گناه ان اجتن اب ورزی د و عل م و دان ش آموخ ت و ب ه‬
‫خ اطر اس الم زن دگی ک رد و ای ن ش هر ب ه دس تان او ف ت ش د و «بهت رین‬
‫امیر» گشت‪.‬‬

‫گ ام اول مجاه ده ب ا نف س اس ت ب ه او بگ و‪ :‬ن ه! هرگ ز دروغ نم ی‬

‫گویم هرگز غیبت نمی کنم و به والدینم نیکی خواهم کرد‪.‬‬

‫گ ام دوم ی ک ق دم از نفس ت دور ش و ب ه ه ر چ ه م ی خ واهی م ی‬

‫رسی‪.‬‬

‫‪ - 1‬احمد‪ ٦٦۰۷ ،‬و دارمی‪ ٤۸٦ ،‬از عبدهللا بن عمروبن عاص (رضی هللا عنه)‪.‬‬
‫‪ - 2‬احمد‪ ،1۸٤۷۸ ،‬طبرانی‪ ،‬الکبیر‪ 121٦ ،‬و حاکم‪ ۸۳۰۰ ،‬از بشر ضنوی (رضی هللا عنه)‪.‬‬

‫‪248‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اب ن ق یم گوی د‪« :‬ای ب ی اراده! در ای ن راه –یعن ی راه خ دا‪ -‬ن و پی ر‬
‫ش د زکری ا اره اره ش د اب راهیم در آت ش افکن ده ش د و‬ ‫ش د یحی ی ذب‬
‫محم د (ص ل هللا علی ه و س لم) ش کنجه ش د در ح الی ک ه ت و اس الم س اده‬
‫وآسان را می خواهی که به پایت بیفتد‪».‬‬

‫دفتان را‬ ‫ره‬ ‫د اگ‬ ‫خص کنی‬ ‫دگی مش‬ ‫دفتان را در زن‬ ‫رادران! ه‬ ‫ای ب‬
‫مع ین نمودی د آس وده خ اطر خواهی د ش د ه م چن ان ج دی ب اش و ب ا نفس ت‬
‫مبارزه کن‪.‬‬

‫‪249‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫راه رسیدن به بهشت‬

‫همه به دنبال خوشبختی هستند‬
‫م ا هم ه ب ه دنب ال خوش خبتی هس تیم ه در از ه ر ک اری ک ه انس ان ب ه‬
‫انج ام آن اق دام م ی نمای د دس ت ی افتن ب ه خوش بختی اس ت پ س مقص ود از‬
‫انج ام ه ر ک اری هم ین اس ت ام ا چگون ه در دنی ا خوش بخت باش م وقت ی‬
‫دیگ ران را خوش بخت میکن ی ت و نی ز احس اس خوش بختی م ی کن ی چ ون‬
‫گمان می کنی که با خوشبخت کردن دیگران تو هم خوشبخت می شود‪.‬‬

‫کس ی ک ه عش ق م ی ورزد ه در از ای ن عش ق و محب ت چیس ت‬

‫ور خ ود محب ت نیس ت بلک ه خوش بختی ای اس ت ک ه ب رای قل ب ب ه‬ ‫من‬
‫ارمغان می آورد‪.‬‬

‫پ ول عبارتس ت از چن د ور کاغ ذ خوش بختی در پ ول نیس ت بلک ه‬

‫در ان واع و اقس ام ش ادی ه ا و خوش بختی ه ایی اس ت ک ه پ ول ب رای قل ب ب ه‬
‫ارمغ ان م ی آورد و ب ا منزل ی زیب ا گ ردش و دوس تان آن را ش اداب و‬
‫درخش ان م ی گردان د‪ .‬پ س تم ام حرک ات ی ک ش خص در زن دگی جه ت‬
‫دس تیابی ب ه خوش بختی اس ت حت ی هنگ امی ک ه ب ه بن دگان پن اه م ی ب رد ای ن‬
‫کار به خاطر آن است که خوشبختی قلبش را در آن می بیند‪.‬‬

‫ای ن یک ی هنگ ام ارتک اب گن اه آن یک ی هنگ ام خری د ی ا ازدواج تم ام‬

‫ای ن رفتاره ا مبن ی ب ر ای ن نکت ه اس ت‪ :‬رس یدن ب ه خوش بختی‪ .‬آن چ ه موج ب‬
‫خوش بختی انس ان اس ت قل ب اس ت پ س مح ور خوش بختی انس ان قل ب اس ت‪.‬‬
‫اگ ر قل ب ش اد و خوش حال باش د دیگ ر اعض ا نی ز در راحت ی و آرام ش ب ه‬
‫س ر م ی برن د آن وق ت اس ت ک ه انس ان احس اس س رزندگی و راحت ی م ی‬
‫کند‪ .‬بنابراین همه در جست و جوی سعادت و خوشبختی اند‪.‬‬

‫‪250‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫خوشبختی کامل در دنیا وجود ندارد‬

‫خداون د نخواس ته اس ت ک ه س عادت و خوش بختی ش امل و کام ل را در‬
‫دنی ا ق رار بده د ه یچ ی ک از خوش بختی ه ای دنی ا ع اری از نق ص و عی ب‬
‫نیست این طور نیست در دنیا هیچ لذت کاملی وجود ندارد‪.‬‬

‫س از آن از دل درد و‬ ‫وری پ‬ ‫ذی بخ‬ ‫مزه و لذی‬ ‫ذای خوش‬ ‫رغ‬ ‫اگ‬
‫خ واهی ب رد و ب دین ترتی ب اش تهای ای ن غ ذا در ت و از ب ین‬ ‫خس تگی رن‬
‫می رود پس به خوشبختی کامل نمی رسی‪.‬‬

‫تفریح ی دلپ ذیر خس تگی و از پ ا افت ادگی را ب ه هم راه دارد و پ س از‬

‫آن خواب طوالنی و ناتوانی جسمی‪.‬‬

‫پ س خوش بختی ه ای دنی ا از ابت دا ت ا انته ا هم راه تلخ ی و ن اگواری‬

‫است‪.‬‬

‫ای ن رحم ت هللا (عزوج ل) اس ت ک ه خوش بختی ه ای دنی ا را ب ا تلخ ی و‬

‫ن اگواری مخل وط نم وده اس ت زی را اگ ر دنی ا ممل و از خوش بختی ب ود ت رک‬
‫آن امری غیرممکن می گشت‪.‬‬

‫مب ادا ب ه ق درت و توان ایی ات بن ازی و مغ رور ش وی ول ی م ی‬

‫خ واهم ب ه کس انی ک ه در جس ت و ج وی خوش بختی هس تند بگ ویم‪ :‬گم ان‬
‫نکن ی ک ه م ی ت وانی در دنی ا ب ه خوش بختی کام ل برس ی م ی دان م ک ه ت و ه م‬
‫ای ن موض وع را م ی دان ی ام ا امی دوارم ک ه ای ن واقعی ت در درون ت ج ای‬
‫گی رد‪ .‬ت ا هم راه م ن حقیق ت بع دی را دری ابی‪ .‬در دنی ا ه یچ س عادت واقع ی‬
‫وج ود ن دارد و ه یچ چی ز در آن ب اقی و جاودان ه نیس ت خداون د مق در نم وده‬
‫اس ت ک ه ه ر چی ز در ای ن دنی ا ب ه اوج خ ود برس د دوب اره س قوط نمای د پ س‬
‫هر گاه که لذتی اوج بگیرد دوباره پایین می آید‪:‬‬

‫دددن‬ ‫قهد َّ‬

‫دددوةً ثهدددد َّم سجعسدددد سل ِمد ل‬ ‫ثهدددد َّم سجعسدددد سل ِمد ل‬
‫دددن بس لعدددد ِد س‬
‫ضدددد لع‬ ‫دددن س‬
‫ضدددد لع‬ ‫َّللاه الَّدددد ِذی سخلسقس ه‬
‫کدددد لم ِمد ل‬ ‫« ّ‬
‫ش لیبسةً» (روم‪.)٥٤/‬‬ ‫ض لعفا ً سو س‬‫بس لع ِد قه َّوة س‬

‫‪251‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫(خداون د هم ان کس ی اس ت ک ه ش ما را از ض عر آفری ده اس ت و س پس‬

‫بع د از ای ن ض عر و ن اتوانی ق وت و ق درت بخش یده اس ت و آن گ اه ض عر‬
‫و پیری را جایگزین این قوت و قدرت ساخته است‪).‬‬

‫آی ا داس تان زن دگی م ا ای ن چن ین نیس ت پ س این ک از حساس اتت‬

‫ش ادمان مش و ت و بیس ت ی ا س ی س ال دیگ ر ق ادر ب ه حرک ت نیس تی و از آن‬
‫ب ه بع د فرزن دانت هس تند ک ه ب ه ت و ام ر و نه ی ک رده و مس ؤولیت ت و را ب ه‬
‫عه ده م ی گیرن د پ س از آن ک ه ت و ای ن ک ار را م ی ک ردی ت و یکب ار دیگ ر‬
‫ض عیر و ن ادان خ واهی ش د دنی ا هم ین اس ت ه یچ چی ز کام ل ی ا خوش بختی‬
‫کاملی در آن وجود ندارد‪.‬‬

‫رس ول هللا (ص ل هللا علی ه و س لم) ش تری ب ه ن ام «عض با» داش ت ک ه‬

‫ه یچ ش تری از آن پ یش نم ی افت اد روزی ی ک اعراب ی س اده ش تری را‬
‫آورد و ب ا آن مس ابقه داد و از ش تر پی امبر پ یش افت اد ای ن ام ر ب ر ص حابه‬
‫سخت آمد رسول هللا (صل هللا علیه و سلم) فرمود‪:‬‬

‫و س‬
‫ضعه»‪1.‬‬
‫س‬ ‫علسی هللا ان سال یسرت س ِف سع ِم سن الدُّنیا َّإال س‬
‫ي س‬
‫« سح َّ‬

‫(حق ی اس ت ب ر خداون د ک ه ه ر چ ه در ای ن دنی ا اوج بگی رد و ب اال‬

‫رود آن را پایین بیاورد و ذلیل نماید‪).‬‬

‫ب ه فرم انروایی کس انی ک ه اه رام را بن ا نمودن د بنگری د! در ع زت‬

‫بزرپ ی و ق درتی ک ه در آن ب ه س ر م ی بردن د بیندیش ید آن ان ه م اکن ون‬
‫کجایند هیچ نیستند!‬

‫ب ه هم ه کس انی ک ه چن ین و چن ان کردن د بنگری د ب ه کج ا رفتن د م ی‬

‫خ واهم ب ر مفه وم دیگ ری تأکی د کن د‪ :‬مب ادا ب ه ج وانی ات مغ رور ش وی!‬
‫مب ادا فری ب ق درت منص ب مق ام ی ا ثروت ت را بخ وری ول ی ب دان و هم ه‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ 2۸۷2 ،‬از انس ((رضی هللا عنه)‬

‫‪252‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫بدانن د ک ه ه یچ خوش بختی ک املی در ای ن دنی ا وج ود ن دارد هللا نم ی خواه د‬

‫خوشبختی را در این دنیا به اوج خود رسانده و تکمیل کند‪.‬‬

‫خوشبختی را در کجا می یابیم؟‬

‫ای کس ی ک ه تنه ا آرزوی ت خوش بختی اس ت در دنی ا ه یچ خوش بختی‬
‫و س رور کام ل وج ود ن دارد ن ه ث روت مای ه ی آرام ش و راحت ی اس ت و ن ه‬
‫عش ق و محب ت‪ .‬نم ی خ واهم از س خنان م ن چن ین برداش ت ش ود ک ه ه دفم ز‬
‫ه د و پرهیزگ اری م ردم در دنیاس ت ی ا در ای ن دنی ا ه یچ منفع ت و فای ده ای‬
‫وج ود ن دارد بلک ه م ی خ واهم بدانی د ک ه حقیق ت دنی ا ای ن اس ت م ال تب دیل‬
‫ب ه خس تگی ش ده و موج ب ب روز مش کالت در ی ک خ انواده و از ای ن قبی ل‬
‫امور می گردد پس کجا به دنبال خوشبختی بگردیم‬

‫خوش بختی فق ط در بهش ت وج ود دارد خوش بختی کام ل ل ذت واقع ی‬

‫ش ادمانی تم ام و کم ال ای ن ه ا در دنی ا وج ود ندارن د بلک ه در بهش ت‬
‫هس تند‪ .‬مقص ودم از گف تن ای ن س خنان آن اس ت ک ه ش اید قلب ت نی رو بگی رد‬
‫اف راد زی ادی م ی پرس ند و م ی گوین د م ی خ واهم آدم خ وبی باش م م ی‬
‫خ واهم ای ن س خنان را تطبی ق ده م ول ی نم ی ت وانم اگ ر ای ن مف اهیم را ب ه‬
‫خوبی درک کرده باشی پس تو را یاری می دهد‪.‬‬

‫اگ ر در جس ت و ج وی خوش بختی و س عادت هس تی در بهش ت ب ه‬

‫دنب ال آن بگ رد‪ .‬در واق ع بس یاری از پس ران و دخت ران ج وان هرگ ز در‬
‫رؤی ای بهش ت نب وده ان د چ را زی را دنی ا را در براب رش م ی بین د ن ان و‬
‫خمی رش را م ی دان د ک ه چگون ه ب دان دس ت یاب د او م ی دان د ک ه چگون ه‬
‫عشق بورزد‬

‫چگون ه ك ار كن د و پ ول ب ه دس ت آورد در دنی ا آموخت ه اس ت پ س‬

‫ب دان س رگرم م ى ش ود ول ى در تم ام زن دگیش هرگ ز در رؤی اش بهش ت‬
‫نب وده اس ت‪ .‬بس یارش از م ردم چ ه م رد و چ ه زن س اعت ه ایى ط والنى‬

‫‪253‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫از ش ب و روز را در ای ن فك ر و خی ال ب ه س ر م ى برن د ك ه ده س ال دیگ ر‬

‫ك اخش چگون ه خواه د ب ود همس رش چگون ه خواه د ب ود در اندیش ه ش‬
‫فرزن دان و وی الش جدی دش اس ت ام ا چ ه كس ى در رؤی اش بهش ت ب ه س ر‬
‫م ى ب رد چ ه كس ى تص ور ك رده و م ى گوی د‪ :‬آرزوش م ن در بهش ت چن ین‬
‫و چنان است‪.‬‬

‫بیا تا با هم بهشت را تصور كنیم!‬

‫ح ال ك ه م ا همگ ى در جس ت و ج وش خوش بختى هس تیم و دانس تیم ك ه‬
‫ه یچ خوش بختى ك املى در دنی ا وج ود ن دارد و خوش بختى متعل ق ب ه بهش ت‬
‫است پس بیایید با هم بهشت را تصور كنیم!‬

‫بیایی د ت ا س خنان رس ول هللا ص لى هللا علی ه و س لم را در رابط ه ب ا‬

‫بهش ت بخ وانیم م ا ای ن س خنان را فق ط ب ا زب ان نم ى خ وانیم بلك ه ب ا عق ل و‬
‫خیالم ان خ واهیم خوان د‪ .‬س پس تص ور م ى كن یم ك ه آی ا ب ه بهش ت خ واهیم‬
‫رف ت و چ ه مق دار زم ان نی از داری م ت ا ب ه آن برس یم زی را س ال ه اش ان دكى‬
‫ب ه س راغت م ى آی د‬ ‫در ای ن دنی ا زن دگى خ واهى ك رد پ س از آن م ر‬
‫محاس به م ى ش وش و ب ه بهش ت م ى روش‪ .‬ب ا چن ین تفك رش احس اس راحت ى‬
‫و آرام ش ب ه ت و دس ت م ى ده د و طاع ت ب ر ت و آس ان و معص یت برای ت‬
‫سخت و دشوار مى گردد‪.‬‬

‫گم ان م ى ك نم كس ى ك ه ای ن س طرها را مطالع ه م ى كن د در ح الى ك ه‬

‫ب رده و ب ه چی زش نی از دارد و‬ ‫ه ا رن‬ ‫از افس ردگى مش كالت و ق ر‬
‫نم ى توان د از گن اه و معص یت دس ت بش وید س خنان پیرام ون بهش ت رو‬
‫و روان ش را ارج م ى بخش اید و ب ا خ ود فك ر م ى كن د‪ :‬ای ن چ ه دنی ایى اس ت‬
‫ك ه م ن در پ ى ب ه دس ت آوردن ش ب وده و خواس تارش هس تم ! م ا آفری ده ش ده‬
‫ای م ت ا خواس تار بهش ت جاوی دان باش یم م ا بهش ت را م ى خ واهیم ن ه دنی ا‬
‫را‪ .‬هنگ امى ك ه در رؤیای ت ق دم م ى زن ى و ب ا خ ود م ى گ ویى‪ :‬آی ا م ن ای ن‬

‫‪254‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هم ه زیب ایى را فق ط ب ه خ اطر شص ت ی ا هفت اد س الى ك ه زن ده ام از دس ت‬

‫مى دهم شصت یا هفتاد سال در برابر بى نهایت چه ارزشى دارد!‬

‫رسول هللا صلى هللا علیه و سلم در حدیش قدسى مى فرماید‪:‬‬

‫دددددددمعست‬
‫سد ِ‬ ‫دددددددالحین مددددددددا ال عسدددددددین سرات و ال اهذهن س‬
‫س‬ ‫ص‬
‫«قدددددددال هللا‪ :‬اعددددددددته ِلعبددددددددادش ال َّ‬
‫علسى قس للب بشسر»‪1.‬‬ ‫ط سر س‬ ‫و ال سخ س‬
‫س‬

‫(هللا م ى فرمای د‪ :‬ب راش بن دگان ص الحم چیزه ایى را مهی ا نم وده ام ك ه‬
‫نه چشمى دیده نه گوشى شنیده و نه به قلب آدمى خطور كرده است)‪.‬‬

‫تأم ل ك ن! ان واع و اقس ام نعم ت ه ا و زیب ایى ك ه چش مت آن را ندی ده‬

‫اس ت؛ م ردم در فص ل تابس تان ب راش رف تن ب ه طبیع ت ك ه از من ا ر زیب ا و‬
‫دلپذیر برخوردار است مبالغ هنگفتى مى پردازند‪.‬‬

‫"ب راش بن دگان ص الحم چیزه ایى مهی ا نم وده ام ك ه ن ه چش م دی ده ن ه‬

‫گ وش ش نیده اس ت"‪ .‬چ ه س خنان زیب ایى را ت ا ب ه ح ال ش نیده اش! ب ه چ ه‬
‫آهن ب ه ا و موس یقى ه اش متف اوتى گ وش ف را داده اش از س خنان زیب ا و‬
‫رت چیس ت در رابط ه ب ا ای ن ك ه‬ ‫ل ذت بخ ش چ ه چی زش ش نیده اش؛ پ س ن‬
‫رس ول هللا ص لى هللا علی ه و س لم در گ وش ت و س خن بگوی د ی ا ب ه ك الم هللا‬
‫ك ه ب ا ت و س خن م ى گوی د گ وش ف را ده ى ! "ب راش بن دگان ص الحم چیزه ایى‬
‫را مهی ا نم وده ام ك ه ن ه چش مى دی ده ن ه گوش ى ش نیده و ن ه ب ه قل ب آدم ى‬
‫خط ور ك رده اس ت"‪ .‬اكن ون بهش ت را مجس م ك ن! ه ر ط ور ك ه آن را‬
‫تص ور كن ى بهش ت خیل ى زیب اتر از تص ورات توس ت‪ .‬گ ویى ك ه بهش ت‬
‫آم اده و مهی ا ش ده اس ت یعن ى از دیرب از آم اده ش ده اس ت زی را ای ن ح دیش‬
‫پیش از هزار و چهارصد سال گفته شده است‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخارى ‪ ۳2٤٤‬و مسلم ‪ 2۸2٤‬از ابو هریره رضى هللا عنه‬

‫‪255‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫حت ی در ه زار و چهارص د س ال پ یش در آن ص یغه ماض ی ب ه ک ار‬

‫ب رده ش ده اس ت‪« .‬مهی ا نم وده ام» چ را ص یغه ی گذش ته ب ه ک ار ب رده ش ده‬
‫اس ت برخ ی از فرق ه ه ا ب ه خ اطر ای ن ح دیش از دای ره اس الم خ ارج‬
‫گش تند آن ان گوین د‪ :‬مهی ا نم ودن از قب ل بیه وده اس ت و هللا از ه ر گون ه‬
‫بیه ودگی پ اک و مب را اس ت‪ .‬پ س آم اده ش دن بهش ت از قب ل ب ا عق ل ج ور در‬
‫نم ی آی د و ب دین ترتی ب ب ا ای ن س خنان پ وچ و ب ی اس اس از دای ره دی ن اس الم‬
‫خارج گشتند‪.‬‬

‫حقیق ت آن اس ت ک ه بهش ت از س ال ه ا پ یش آم اده و آفری ده ش ده اس ت‬

‫چ را ن ه ب ه خ اطر بیه ودگی و ی ا از ای ن قبی ل درش ت مث ل ای ن اس ت ک ه‬
‫ی ک مهم ان جه ت دی دار ب ا ت و ب ه خان ه ات خواه د آم د و ت و از آم دنش‬
‫بس یار ش ادمان ش ده و از ی ک هفت ه قب ل خ ودت را آم اده م ی کن ی ی ا اگ ر‬
‫کس ی از س فری ب از م ی گ ردد دو ی ا س ه م اه قب ل ب ه آم اده ک ردن و حاض ر‬
‫شدن می پردازند‪.‬‬

‫اکن ون ب ه اس تقبال هللا ج ل جالل ه از م ا بین دیش وقت ی پروردگ ار م ی‬

‫فرمای د‪« :‬مهی ا نم وده ام‪ ».‬و نگفت ه اس ت‪ :‬دس تور دادم ک ه فرش تگانم آم اده‬
‫کنن د بلک ه فرم ود‪« :‬آم اده ک رده ام‪ ».‬آی ا ان دکی از ای ن دنی ا ب االتر نرفت ه‬
‫ای من اطمینان دارم که تو اندکی از این دنیا باال رفتی‪.‬‬

‫در ای ن س خن رس ول هللا ص لی هللا علی ه وآل ه وس لم تام ل ک ن‪« :‬ن دا‬

‫دهن ده ن دا س ر م ی ده د – یعن ی بهش تیان را ص دا م ی زن د – ک ه ش ما‬
‫هم واره س الم هس تید و هرگ ز بیم ار نم ی ش وید هم واره زن ده ای د و هرگ ز‬
‫نمی میرید و همواره جوان می مانید و هرگز پیر نمی شوید‪».‬‬

‫اهرا ر ای ن ج ا افت اده ت رین‬ ‫هم ه در بهشتس ی و س ه س اله ان د چ را‬

‫س ن اس ت ی ا بیش ترین س نی اس ت ک ه انس ان از خ الل آن ب ا احس اس‬
‫موجودات و معانی پیرامونش وابسته است‪.‬‬

‫‪256‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫« ن دا دهن ده ای ن دا س ر میده د ک ه ش ما هم واره س الم هس تید و هرگ ز‬

‫بیم ار نم ی ش وید هم واره زن ده ای د و هرگ ز نم ی میری د هم واره ج وان م ی‬
‫مانی د و هرگ ز پی ر و فرت وت نم ی ش وید و هم واره در ن از ونعم ت هس تید و‬
‫هرگ ز فقی ر و تن ب دس ت نم ی ش وید‪ ».‬تص ور ک ن ک ه هنگ ام ورود چه ار‬
‫چی ز در اختی ارت ق رار م ی گی رد ک ه از مش کالت آنه ا در دنی ا هراس ان‬
‫ب ودی هم ه مش کالتی ک ه در دنی ا موج ب نگران ی و اض طراب ت و م ی ش ود‬
‫وارد شدن به بهشت حل می شود این چهار مورد چیست‬ ‫به مح‬

‫‪ -1‬سالمتی که پس از آن بیماری نیست‪.‬‬

‫‪ -2‬زندگی که پس از مرگی نیست‪.‬‬

‫‪ -3‬ج وانی ک ه از آن پ س هرگ ز پی ر نم ی ش وید و ت ا ب ی نهای ت‬

‫جوان خواهی ماند‪.‬‬

‫‪ -4‬ش ما هم واره در ن از و نعم ت ب ه س ر م ی بری د و هرگ ز فقی ر و‬

‫تنب دست نمی شوید‪.‬‬

‫« موس ی از پروردگ ارش پرس ید‪ :‬پروردگ ارا! پ ایین ت رین درج ه و‬
‫منزلگ اه بهش ت را ب ه م ن نش ان ب ده هللا ج ل جالل ه فرم ود‪ :‬ای موس ی! آن‬
‫آخ رین م ردی اس ت ک ه ب ه حال ت چه ار دس ت و پ ا از آت ش خ ارج م ی ش ود‬
‫و ب ه آن نگ اه ک رده گوی د‪ :‬س پاس خ دایی را ک ه م را از ت و نج ات داد‪ .‬پ س‬
‫هللا ج ل جالل ه ب ه او م ی فرمای د‪ :‬آی ا راض ی نم ی ش وی ک ه ب ه ان دازه ی‬
‫پادش اهی یک ی از بزرگت رین پادش اهان دنی ا را داش ته باش ی آن ش خص‬
‫گوی د‪ :‬پروردگ ارا! آی ا م را م ورد تمس خر ق رار م ی دی در ح الی ک ه‬
‫پروردگارعالمی ان هس تی هللا عزوج ل ب ه او م ی فرمای د ‪ :‬ب ه ان دازه ی‬
‫پادش اهی بزرگت رین پادش اهان دنی ا ودو براب رآن وس ه براب رآن وچه ار‬
‫ار‪.‬هللا‬ ‫دم ای پروردگ‬ ‫یش‬ ‫ین برابرگوید‪:‬راض‬ ‫ده در پنجم‬ ‫رآن و‪...‬بن‬ ‫براب‬
‫عزوج ل م ی فرمای د‪ :‬ب ه ان دازه ی پادش اهی بزرگت رین پادش اهان دنی ا وده‬

‫‪257‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫براب ر آن از ت و باش د ودرآن ه ر چ ه نفس ت اش تها کن د وچش مت از آن ل ذت‬

‫ی‬ ‫واهی بود موس‬ ‫اودان خ‬ ‫و در آن ج‬ ‫ت وت‬ ‫رد از آن توس‬ ‫بب‬
‫ت فرمود‪:‬بله ای‬ ‫ت اس‬ ‫ه ومنزل‬ ‫رین درج‬ ‫ایین ت‬ ‫نپ‬ ‫ا ای‬ ‫گفت‪:‬پروردگارا!آی‬
‫ت هللا‬ ‫ا از آن کیس‬ ‫ام ه‬ ‫االترین مق‬ ‫ارا‪:‬پس ب‬ ‫ی گفت‪:‬پروردگ‬ ‫موسی!موس‬
‫عزوج ل فرم ود‪:‬ای موس ی!آنان کس انی هس تند ک ه م ن آن ه ا را خواس تم‬
‫نشاندم‪1.).‬‬ ‫کرامت وبزرگواری آنان را با دستم‬

‫م ی دان ی ((کرام ت وبزرگ واری آن ان را ب ا دس تم نش اندم ))یعن ی‬

‫چه‬

‫یعنی خوشبختی وبزرگواری تو دردست هللا عزوجل می باشد‪.‬‬

‫رسول هللا(صلی هللا علیه وسلم)در رابطه بااهل بهشت می فرماید‪:‬‬

‫»‪2‬‬ ‫ون النَّ لف ِس‬
‫سبِیحِ سو التَّحل ِمی ِد سک سما ت هل سه هم س‬ ‫« یه لل سه هم س‬
‫ون الت َّ ل‬

‫(تس بی وس تایش ج زو سرشتش ان م ی ش ود هم ان گون ه ک ه نف س‬

‫کشیدن در سرشت شماست‪).‬‬

‫نفس کشیدنشان تسبی است همان گونه که مانفس می کشیم‪.‬‬

‫مگ ر بهش تیان از عب ادت مع ار نیس تند !بله اهل بهش ت ب ه ه یچ‬
‫ر نیس تند ‪.‬پ س چ را تس بی م ی گوین د این تس بی ب ه‬ ‫گون ه عب ادتی مو‬
‫خ اطر عب ادت نیس ت بلکه تس بی ش ادمانی وس رور است تس بی اتص ال ب ه‬
‫ره ی طبیع ی ودل انگی زی را‬ ‫هللا عزوج ل اس ت درس ت مث ل ای ن ک ه من‬
‫دی ده ایم چ ه م ی گوییم س بحان هللا!ت و درتم ام م دت گش ت وگ ذار در بهش ت‬
‫چیزه ایی را م ی بین ی ک ه در زن دگیت حت ی تص ور ه م نمیک ردی پس وقت ی‬
‫َّللاه اکبدددددددددددر‬
‫َّللا‪ ،‬هللا‪َّ ،‬‬ ‫سددددددددددد لب سح س‬
‫ان َّ ِ‬ ‫ویی‪ «:‬سال إِلسدددددددددددهس إِ َّال َّ‬
‫َّللاه‪ ،‬ه‬ ‫یگ‬ ‫ی روی م‬ ‫راه م‬

‫‪ - 1‬مسلم‪،1۸۹،‬ترمذی‪۳1۹۸،‬وابن حبان ‪٦21٦ ،‬ازم یره بن شعبه رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪ - 2‬مسلم‪ 2۸۳٥،‬واحمد ‪1٤۳٥٥،‬ازجابر رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪258‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫»تص ور ک ن ‪:‬نف س کشیدنش ان تس بی وس تایش اس ت هم ان گون ه ک ه ش ما‬

‫نفس می کشید‪.‬‬

‫ان‬ ‫ت برایم‬ ‫ای بهش‬ ‫اختمان ه‬ ‫اره ی س‬ ‫ول هللا!درب‬ ‫د‪:‬ای رس‬ ‫گفتن‬
‫»‪1‬‬ ‫ص َّإال سذفِددددددر‬
‫المسدددددد ه‬ ‫ضددددددة ِم سال ه‬
‫ط سهددددددا ِ‬ ‫دددددن سذ سهددددددب سو لس ِبنسددددددة ِم ل‬
‫دددددن فِ َّ‬ ‫بگو فرم ود‪ «:‬لس ِبنسددددددة ِمد ل‬
‫(خش تی ازط ال وخش تی از نق ره وم الت آن مش ک بس یار خوشبوس ت‪).‬پس‬
‫م اده ای ک ه دو آج ر راب ه ه م م ی چس باند وک ا ه ای بهش ت از آن درس ت‬
‫واع‬ ‫اترین ان‬ ‫رین وزیب‬ ‫اک ت‬ ‫کپ‬ ‫د ومش‬ ‫ی باش‬ ‫کم‬ ‫ی شود مش‬ ‫م‬
‫عطرهاییست که ممکن است در زندگیت تصور کرده باشی‪.‬‬

‫مش ک بهش ت در بهش ت س اخته م ی ش ود وب ا عط ر ه ای ش یک‬

‫وگ ران قیمت ی ک ه در کش ورهای دنی ا س اخته م ی ش ود ‪.‬قاب ل مقایس ه‬
‫ل‬ ‫ت‪-‬گ‬ ‫ت اس‬ ‫ل بهش‬ ‫ت‪.‬این گ‬ ‫ده اس‬ ‫اخته ش‬ ‫تس‬ ‫ت زیرا در بهش‬ ‫نیس‬
‫مخص وص بن ایی وس اخت وس از ‪-‬از مش ک تص ور ک ن عط ر وب وی‬
‫قصرتو دربهشت چگونه خواهد بود ‪.‬‬

‫ط سهدددددددا المسدددددددص َّإال سذفِدددددددر سو سحصلدددددددبسا هؤ سها ا للیسددددددداقهو ِ‬

‫ت سو اللُّ لؤلهددددددد ِؤ » (گل ش‬ ‫« ِم سال ه‬
‫مش ک بس یار خوش بو وس نب ری زه ه ایش ی اقوت ومرواری د اس ت‪).‬درحدیش‬
‫دیگری درباره ی بهشت رسول هللا(ص) می فرماید‪:‬‬

‫ددددددط ا لل سجنَّدددددد ِة سو ا ه لع ِلددددددي ا لل سجنَّدددددد ِة سو‬

‫س ِ‬ ‫ددددددرد لسو ِس فس ِإنَّددددددهه ا س لو س‬
‫سددددددأسلهوهه ا لل ِف ل‬ ‫سددددددأ س للت ه لم َّ س‬
‫َّللا فس س‬ ‫« إ سذا س‬
‫دددددددرحل سم ِن »‪( 2‬وقت ی از خ دا چی زی خواس تید فردوس را از او‬
‫ش الد َّ‬ ‫دددددددر ه‬
‫عد ل‬ ‫فس لوقسددددددددهه س‬
‫ه‬ ‫ت ق رار گرفت‬ ‫ط وبلن دترین نقط ه ی بهش‬ ‫در خواس ت کنید ک ه در وس‬
‫وع رش رحم ان ب ر ب االی آن ق راردارد‪ ).‬تص ورکن!وقتی ب ه س قر خان ه ات‬
‫م ی نگ ری ع رش رحم ان را م ی بین ی بیش تر از ای ن چ ه م ی خ واهی! آی ا‬
‫هن وز دنی ا را م ی خ واهی! آی ا هن وز دنی ا چش مانت را پ ر ک رده و ق ادر ب ه‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪2٥2٥،‬واحمد‪۷۹۸۳،‬از ابو هریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪ - 2‬بخاری ‪2۷۹۰،‬از ابو هریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪259‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫دی دن چی زی غی راز آن نیس تی ونم ی ت وانی توب ه کن ی چش مت را‬

‫فروهشته داری حجاب بپوشی و برای نماز به مسجدبروی‬

‫دربهش ت درخت ی وج ود دارد ک ه اگ ر ب ه م دت ص د س ال در س ایه اش‬

‫م‬ ‫ت را مجس‬ ‫احت بهش‬ ‫ی رسی مس‬ ‫ایه اش نم‬ ‫ای س‬ ‫ه انته‬ ‫روی ب‬ ‫راه ب‬
‫کن تص ور ک ن ک ه ت و م ی خ واهی پیرام ون بهش ت ب ه گش ت و گ ذار‬
‫بپ ردازی ای ن گ ردش چن د ه زار س ال ب ه ط ول خواه د انجامی د این من ا ر‬
‫طبیع ی و ای ن گس تردگی بهش ت را تص ور کن اگ ر پیم ودن ط ول ی ک‬
‫درخ ت ب ا چه ار پ ایی چاب ک و س ریع ص د س ال ط ول بکش د گردش در‬
‫اطرار بهشت چندین میلیون سال‬

‫وق ت م ی ب رد ای کس انی ک ه در جس ت وج و س عادت و نی ک بخت ی‬

‫هستید دنیا هیچ خوشبختی ندارد!‬

‫ه یچ خوش بختی تم ام و کم الی در دنی ا وج ود ن دارد ب اهوش ب اش و‬

‫بیندیش‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید ‪：‬‬

‫دددددددن سذ سهددددددددب »‪(1‬تن ه ی هم ه ی‬

‫سدددددددداقس سها ِمد ل‬ ‫« سمددددددددا فِددددددددي ا لل سجنَّدددددددد ِة س‬
‫شدددددددد سج سرةً ِإ َّال سو س‬
‫درختان در بهشت از طالست‪).‬‬

‫ن ور ه ا ورن ب ه ا را تص ور ک ن در بهش ت ش ب و روز ی ا خورش ید‬

‫وم اه و ازای ن قبی ل چیزه ا نیس ت بلکه ن ورهللا اس ت ک ه مس تقیما بهش ت را‬
‫ن ورانی م ی س ازد ح اال دیدی د! روزی رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم ب ه‬
‫یاران فرمود‪ «：‬ا س سال هم س‬
‫ش ِ ّمر ِل لل سجنَّ ِة »‪.‬‬

‫(آیا کسی هست که برای بهشت آستین باال زند‪).‬‬

‫‪ - 1‬ترمزی ‪2۵2۴‬از ابو هریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪260‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫چ ه کس ی ب ه خ اطر بهش ت خ ود را ب ه زحم ت م ی ان دازد وآس تین ب اال‬

‫می زند‪.‬‬

‫ب الکعبدددددددة نهدددددددور‬ ‫ددددددر لس سهدددددددا ِهددددددد س‬

‫ي سو سر َّ‬ ‫طد س‬ ‫شددددددد ِ ّمر ِل لل سجنَّددددددد ِة فسددددددد ِإ َّن ا لل سجنَّدددددددةس الس سخ س‬
‫« ا س سال هم س‬
‫ددددرد سو فاکهدددددة کثیدددددرة نس ِضدددددی سجة سو‬ ‫طد ِ‬ ‫شدددددید سو نس سهدددددر هم َّ‬
‫صدددددر سم ِ‬ ‫یسدددددت س س ل س ه سو سر لی سحانهدددددهه ت س لهتسد ُّ‬
‫ددددز سو قس ل‬
‫ددددر ِة فِدددددي‬
‫ضد س‬ ‫ددددام اسبسددددددًا فِدددددي سح لبد س‬
‫ددددرة سو نس ل‬ ‫سدددددنسا س سج ِمیلسدددددة سو سحلَّددددد سل کثیدددددرة فِدددددي سمقسد ِ‬ ‫سز لو سجدددددة سح ل‬
‫َّللا قسدددددا سل قهولهدددددوا‬ ‫ون لس سهدددددا یسدددددا سر ه‬
‫سدددددو سل َّ ِ‬ ‫سددددد ِلی سمةً بس ِهیَّدددددة قسدددددالهوا نسحل ددددد هن ا لل هم س‬
‫شددددد ِ ّم هر س‬ ‫هور عسا ِلیسدددددةً س‬
‫د ِ‬
‫»‪1.‬‬
‫َّللاه‬ ‫ل‬
‫إن شسا س َّ‬

‫(آی ا کس ی هس ت ک ه ب ه خ اطر بهش ت س عی و ت الش کن د زیرا در‬

‫بهش ت ه یچ خط ری وج ود ندارد ب ه پروردگ ار کعب ه قس م ن وری اس ت‬
‫درخش ان ریحانی اس ت جنب ان قص ری اس ت س ربه فل ک کش یده رودی‬
‫ره و‬ ‫وش چه‬ ‫تخ‬ ‫ری اس‬ ‫ت رسیده همس‬ ‫ایی اس‬ ‫وه ه‬ ‫ت روان می‬ ‫اس‬
‫ایی‬ ‫هه‬ ‫دان در پارچ‬ ‫اهی جاوی‬ ‫ت بس یار در جایگ‬ ‫ی اس‬ ‫ا زیور آالت‬ ‫زیب‬
‫لطی ر نرم درخش ندگی وط راوت در خان ه ه ای مرتف ع بی نق ص و عی ب‬
‫و زیب ا‪ .‬اص حاب گفتن د ‪：‬ای رس ول هللا!م ا س عی و ت الش م ی کن یم رس ول‬
‫هللا صلی هللا علیه وسلم فرمود ‪ ：‬بگویید‪：‬اگرخدا بخواهد‪).‬‬

‫ش هل ٰفا ِك ههونس » (یس‪.)۵۵/‬‬ ‫هللا عزوجل می فرماید ‪ِ «：‬إنَّ اسص ٰلح س‬

‫اب ا س لل سجنَّ ِة ا س للیس لو سم فِي ه‬

‫(بهشتیان در چنین روزی سخت سرگرم خوشی و شادانند‪).‬‬

‫ع ده ای از م ردم ک ه عقلش ان بیم ار اس ت م ی گوین د‪：‬آی ا از بهش ت‬

‫خس ته نم ی ش ویم کس ی کهچن ین س خنی بگوی د هیچ نم ی فهم د چگون ه ب ه‬
‫س توه م ی آی یم در ح الی ک ه پاس خ هللا تع الی ای ن گون ه اس ت‪«：‬بهش تیان در‬
‫چن ین روزی س خت س رگرم خوش ی وش ادانند‪».‬آن ان س رگرم ان واع واقس ام‬
‫نعم ت ه ا هس تند توجه داش ته باش ید هللا عزوج ل ل ذت ه ای ت ازه ای را ب ه‬

‫‪ - 1‬ابن ماجه‪،۴۳۳2،‬ابن حبان‪۷۳۸1،‬و طبری ‪،‬الکبیر ‪.۳۸۸‬‬

‫‪261‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫غی ر از آن چ ه در دنی ا ش ناخته ای م م ی آفریند ل ذت ه ای مش هور وش ناخته‬

‫ش ده ی دنی ا چیست خوراک پوش اک ارتباط م رد ب ا زن وغی ره‪ .‬ای ن ه ا‬
‫مع رور ت رین ل ذت ه ای دنی ایی هس تند اما در بهش ت خوش ی ه ا ول ذت ه ای‬
‫ت ازه وجدی دی ک ه م ا از آن ب ی اط الع هس تیم پدید م ی آیدک ه چگ ونگی‬
‫وماهی ت آن را نم ی دانیم نم ی دان یم ک ه ای ن ل ذت ه ا چ ه هستند اش کال‬
‫ورن ب ه ای ت ازه ومتن وعی از نعم ت ه ا وت و ه م چن ان از ی ک نعم ت ب ه‬
‫نعم ت دیگ ر واز آن ب ه نعمت ی دیگ ر منتق ل م ی ش وی این دیگ ر چیس ت !‬
‫ام ری ت ازه ون و در دنی ا ک ه آن را نش ناخته ای وتجرب ه نک رده ای وهللا آن‬
‫را ب رای ت و ب ه وج ود آورده اس ت میلیون ه ا ل ذت وخوش ی ت ازه ای ک ه فق ط‬
‫یک ی از آن ه ا را م ی دانیم!بل ه من یک ی از آن ل ذت ه ا را م ی شناس م وآن‬
‫دی دار ب ا هللا عزوج ل م ی باش د‪.‬البته م ا حقیق ت وچگ ونگی آن را نم ی‬
‫دانیم چ ون ت ا ب ه ح ال هللا عزوج ل را ندی ده ایم ام ا رس ول هللا ص لی هللا‬
‫علیه وسلم درباره ی این لذت می فرماید‪:‬‬

‫دددددر ِإلسدددددد َّ‬

‫ي سربَّ ههدددددد لم سعددددددزَّ سو سجدددددد َّل »‪( 1‬از آن‬ ‫ظد ِ‬ ‫دددددن النَّ س‬ ‫شددددددیلئا ً ا س سحد َّ‬
‫دددددب إلسددددددی ِله لم ِمد ل‬ ‫« فس سمددددددا ا ه لع ه‬
‫طددددددوا س‬
‫چ ه بدیش ان عط ا ش ده اس ت هیچ چی ز دوس ت داش تنی ت ر از نگ اه ب ه‬
‫پروردگارشان عزوجل نیست‪).‬‬

‫ل ذت ه ای دیگ ری را ه م خ واهی یاف ت ک ه آن را م ی شناس ی با ای ن‬

‫وج ود این دنی ا چ ه چی زی دارد ک ه ت و را س خت مج ذوب خ ود س اخته وب دان‬
‫س رگرم هس تی!آیا م ن س رگرم عش ق ب ازی ب ا دخت ری هس تم به دی دار او م ی‬
‫روم وب ا ه م ب ه گ ردش م ی روی م وم ن نم ی ت وانم او را ره ا ک نم! ت و ای‬
‫خواهرم!چ ه مش کلی در ای ن دنی ا داری آی ا فرام وش کردی د! بهش ت ای ن‬
‫اس ت!می گوی د‪:‬من نم ی ت وانم توب ه ک نم درس توب ه را ش نیده ام ام ا ب ا وج ود‬
‫ای ن ت وان توب ه را ن دارم چرا زی را م ن چی زی ب ا عن وان توک ل ب ه هللا را‬
‫نم ی شناس م اما ب ا اش تیا ب ه بهش ت ت و را ب ه س وی توب ه س و نم ی ده د آیا‬

‫‪ - 1‬مسلم‪1۸1،‬از صهیب رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪262‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اش تیا ب ه بهش ت ت و را ب ه نیک ی واحس ان ب ه والدین ص له ی رحم تق وای‬

‫هللا حجاب نم از در مس جد خوردن م ال ح الل وغی ره وا نم ی دارد !ش و‬
‫واش تیا ب ه بهش ت کجاس ت 《آی ا کس ی هس ت ک ه ب رای بهش ت آس تین ب اال‬
‫زند 》‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫سددددددنسةً سو‬ ‫دددددیرةس ا س لربس ِعد س‬

‫دددددین س‬ ‫سد س‬ ‫ددددداری سع ا لل سجنَّددددددةه سم ِ‬
‫صد ِ‬ ‫عی ِلن ِمدددددد لن سم س‬
‫دددددرا س‬
‫صد س‬ ‫《ا س َّن سمددددددا بسددددددی سلن ِم ل‬
‫ّ‬
‫الزحام》‪1.‬‬ ‫لسیسألتِیس َّن س‬
‫علس لی سها یس لوم سو هه سو کظیظ ِم لن ِ س ِ‬

‫(مس افت می ان دو لنگ ه از دره ای بهش ت ب ه ان دازه ی چه ل س ال‬

‫راه است و روزی می رسد که از ازدحام فشرده می گردد‪).‬‬

‫گم ان نبری د ک ه تع داد بهش تیان ک م ون اچیز اس ت برخی از م ردم م ی‬

‫گوین د م ا همگ ی ب ه جه نم م ی رویم ای ن ام ر درس ت نیس ت‪.‬ان ش الهللا‬
‫میلی ون ه ا نف ر ب ه بهش ت م ی رون د از هللا تع الی مس الت داری م ک ه م ا را‬
‫ج زو آن ان بگردان د وم ا همگ ی ب دون ه یچ ع ذاب ومحاس به ای در زم ره ی‬
‫بهشتیان ثبت شویم واین امر برای خدا سخت ودشوار نیست‪.‬‬

‫همواره در رویای بهشت باش‬

‫یک ی از مس ایلی ک ه باع ش ق وت قل ب م ی گ ردد در روی ای بهش ت‬
‫ب ودن اس ت‪.‬هنگامی ک ه احس اس ک ردی نم ی ت وانی در براب ر دنی ا مقاوم ت‬
‫کنی ان دکی ب ه بهش ت بین دیش وب ا خ ودت بگ و آی ا بهش ت را از دس ت‬
‫بدهم!ب ه خ اطر ن یم س اعت معص یت بهش تی را ک ه پهن ایش ب ه ان دازه ی‬
‫آس مان ه ا وزم ین اس ت از دس ت ب دهم چرا ک ه رس ول هللا ص لی هللا علی ه‬
‫وسلم می فرماید‪:‬‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ 2۹٦۷،‬از عتبة بن زوان رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪263‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ددددن الددددد ُّد لنیسا سو سمدددددا‬ ‫س احددددددکم ا س لو سم لو ِضدددددع قسددددددسم ِمد س‬

‫ددددن ا لل سجنَّددددد ِة سخ لیدددددر ِمد س‬ ‫《لقددددداب قسد ل‬
‫ددددو ه‬
‫فیها》‪1.‬‬
‫ِ س‬

‫(مس افت بس یار ان دک یک ی ازش ما ی ا ج ای پ ایی در بهش ت بهت ر‬

‫است از دنیا وآن چه در دنیاست‪).‬‬

‫مس افت بس یار ان دک ب ه ان دازه ی ی ک ذرع ک م ون اچیز اس ت اما‬

‫اگ ر نص یب ت و در بهش ت قطع ا ب ه هم ین ان دازه بود ب از ه م بهت ر اس ت از‬
‫ام‬ ‫هن‬ ‫اجی ب‬ ‫تت‬ ‫هیدان در بهش‬ ‫ه در آن است‪.‬ش‬ ‫ا وآن چ‬ ‫دنی‬
‫ت اج《وق ار》برس ر دارن د ک ه فق ط ی ک ی اقوت از آن از دنی ا وه ر آن چ ه‬
‫در آن است بهتر وارزشمندتراست‪.‬‬

‫یب رده‬ ‫د‪:‬پروردگارا!مرا نص‬ ‫ی گوی‬ ‫د ‪.‬م‬ ‫ی آی‬ ‫ام‬ ‫ت دنی‬ ‫روز قیام‬
‫پ ایین ت رین اولیای ت بگ ردان هللا تب ارک وتع الی ب ه وی م ی فرمای د‪:‬ای ه یچ‬
‫وپوچ!س اکت ش و من ت و را در دنی ا برایش ان برنگزیدم چگون ه در آخ رت‬
‫تو را برایشان برگزینم‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم فرمود‪:‬‬

‫س‬ ‫ددددن ا س لهدددد ِل النَّ ِ‬

‫ددددار فسددددیس ل ِم ه‬ ‫ددددو سم ا لل ِقیسا سمدددد ِة بسددددا نسعسدددد لم ا س لهدددد ِل الدددد ُّد لنیسا سو هه س‬
‫ددددو ِم ل‬ ‫《یهد ل‬
‫دددؤتِي یس ل‬
‫ب سمدددددا‬
‫َّللا یسدددددا سر ّ ِ‬‫ط فسیسقهدددددو سل سال سو َّ ِ‬ ‫ددددار سو یهقسدددددا هل لسدددددهه سهددددد لل سرا س لیدددددتس نس ِعیمدددددا ً قسددددد ُّ‬
‫سدددددتل فِدددددي النَّد ِ‬ ‫ه ِم س‬
‫س‬‫ددددن ا س لهددددد ِل ا لل سجنَّددددد ِة سفددددد سی ل ِم ه‬ ‫ي ا س لهددددد ِل الددددد ُّد لن سیا سو ههد س‬
‫ددددو ِمد ل‬ ‫شددددد ِق ٌّ‬ ‫ط سو یهد ل‬
‫ددددؤ ِتي سبدددددا س‬ ‫سرا س لیدددددته نس ِعیمدددددا ً سقددددد ُّ‬
‫َّللا سیددددأ ل سر ه‬
‫ب سمددددا‬ ‫سددددتل ِفددددي ا لل سجنَّدددد ِة ثهدددد َّم یهقسددددا هل لسددددهه سهدددد لل سراسیلددددتس شسددددقسا ِ قسدددد ُّ‬
‫ط فس سیقهددددو سل سال سو َّ ِ‬ ‫ه ِم س‬
‫قط》‪2.‬‬ ‫سراسیلته س‬
‫شقسا ِ‬

‫(روز قیام ت مرف ه ت رین ش خص را ک ه اه ل دوز اس ت م ی آورن د‬

‫وی ک ب ار او را در آت ش جه نم ف رو م ی برن د وب ه او گفت ه م ی ش ود‪:‬آیا ت ا ب ه‬
‫ح ال ن از ونعمت ی دی ده ای گوید‪:‬ن ه ب ه خ دا قس م ای پروردگ ار!هرگز ن از‬

‫‪ - 1‬بخاری‪٦٥٦۸،‬‬
‫‪ - 2‬مسلم‪ 2۸۰۷،‬واحمد‪ 12٦۹۹‬از انس رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪264‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ونعمت ی رانچش یده ام ودرمان ده ت رین م ردم دنی ا را ک ه اه ل بهش ت اس ت می‬

‫آورن د وی ک ب ار او را دربهش ت ف رو م ی برن د وب ه او گفت ه م ی ش ود‪:‬آیا ت ا‬
‫ب ه ح ال ه یچ س ختی وب د بخت ی دی ده ای گوید ن ه ب ه خ دا قس م ای‬
‫پروردگار!هرگز سختی وبدبختی نچشیده ام‪).‬‬

‫چ را ب ه فک ر بهش ت نیس تیم چرا مه م ت رین واساس ی ت رین رویاه ای‬

‫م ا بهش ت نیس ت رویای دخت ری ک ه ازدواج م ی کندبهش ت نیس ت بدون‬
‫ش ک م ا همگ ی در روی ای ای ن ام ور هس تیم وچن ین چیزه ایی را آرزو م ی‬
‫کنیم ولی آرزوی اصلی تو چیست‬

‫اک ر پ یش از مطالع ه ی ای ن س خنان از بیش تر م ردم بپرس ی مه م‬

‫ت رین آرزوی ت و چیس ت چ ه تع داد از آن ان خواهن د گفت‪:‬رض ایت هللا‬
‫ورفتن به بهشت !‬

‫اگ ر ب ه خیاب ان ب رویم واز م ردم بپرسیم‪:‬بیش ترین آرزوی ی ک ه دوس ت‬

‫دارید تحقق یابد چیست‬

‫چ ه کس ی خواه د گفت‪:‬بهش ت آرزوی م ن اس ت من م ی خ واهم ب ه‬

‫بهش ت ب روم وای ن تنه ا امی د وآرزوی م ن در زن دگی اس ت من فق ط ب ه‬
‫خاطر آن زندگی می کنم می خواهم به بهشت بروم‪.‬‬

‫روی ای بهش ت را در س ر بپ روران وش ب هنگ ام وقت ی ب ه خ واب‬

‫م ی روی تص ور ک ن ک ه در بهش ت چ ه چی ز ه ایی را آرزو م ی کنی مگ ر‬
‫این هللا تعالی نیست که می فرماید‪:‬‬

‫(ا‪.)۳٥/‬‬ ‫یها سو لس سدی ٰلنا سم ِزید 》‬

‫《لس هه لم ٰما یس ٰشاؤهنس فِ ٰ‬

‫(هرچ ه بخواهن د در بهش ت ب رای آن ان هس ت واف زودن ب ر آن ن زد‬

‫ما نعمت های دیگری وجود دارد‪).‬‬

‫《هرچه بخواهند》به معنای هر چه آرزو کنی‪.‬‬

‫‪265‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫چ ه آرزوی ی داری آرزو م ی ک نم قص ری داش ته باش م ک ه ممل و از‬

‫اس تخرهای ش نا وزم ین ه ای فوتب ال باش د ودوس تانم هم راه م ن باش ند‬
‫وهمگ ی ش نا کن یم وفوتب ال ب ازی کن یم!من س خنان پ وچ وبیه وده نم ی‬
‫گ ویم ولی س عی م ی ک نم ای ن مفه وم را ب ه ذه ن هایت ان نزدی ک ت ر وآش ناتر‬
‫س ازم می خ واهم ب ه ج ای چیزه ای ح رام در روی ای بهش ت ب ه ش ما کم ک‬
‫کنم‪.‬‬

‫چ ه آرزوی ی داری د آرزوی دی دار ب ا رس ول هللا ص لی هللا علی ه‬

‫وس لم ونشس تن در براب ر او ک ه از ف رط ش ادمانی م را در آغ وش م ی گی رد‬
‫ودس ت در دس تم گذاش ته ودر بهش ت هم راه م ن ب ه گش ت وگ ذار م ی‬
‫پ ردازد آرزو دارم رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم را دع وت ک نم او بیای د‬
‫ویک شب در کنار باغ وکاخمان با ما بنشیند‪.‬‬

‫چه آرزویی داری؟‬

‫عش ق ودوس ت داشتن!دوس ت ب دارم ودوس ت داش ته شوم تص ور‬
‫ات عش ق ومحب ت را احس اس کنی ب ه‬ ‫ک ن اگ ر م ی خ واهی زیب اترین لح‬
‫خ دا قس م ک ه چن ین احساس ی در دنی ا اتف ا نم ی افتد عش قی را ک ه در ای ن‬
‫دنی ا توص یفش را م ی ش نوی ره ا کن زی را ام ور زن دگی هم واره خ وب‬
‫ب اقی نم ی ماند عش قی ک ه در پ ی خوش بختی اس ت وزیب ا ودل انگی ز‬
‫واهی‬ ‫تخ‬ ‫ید بلکه آن را دربهش‬ ‫واهی رس‬ ‫ه آن نخ‬ ‫اب‬ ‫ت هرگز در دنی‬ ‫اس‬
‫یافت داس تان ه ای عش ق وعاش قی وخی االت را ره ا کن ام ا عش ق ش گفت‬
‫ی‬ ‫رواز در م‬ ‫هپ‬ ‫ب را ب‬ ‫ادی قل‬ ‫ور وش‬ ‫دت ش‬ ‫ه از ش‬ ‫زی ک‬ ‫انگی‬
‫آورد کجاست !بدون شک در دنیا نیست وآن را در بهشت خواهی یاقت‪.‬‬

‫هللا عزوجل می فرماید‪:‬‬

‫(واقعه‪)۳٥/‬‬ ‫« إِنٰا ا س لنشسأ ل ٰناههنَّ إِ لن ٰشا ً »‬

‫(ماآن زنان رابدین شکل زیبا وشمایل دلرباپدیدار کرده ایم ‪).‬‬

‫‪266‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ای ن زن ان ب رای چ ه کس انی هس تند حور ع ین ی ا زن ان دنیا !این ان زن ان‬

‫دنی ا هس تند ن ه ح ور ع ین زی را ح ور ع ین آن گون ه ک ه رس ول هللا ص لی هللا‬
‫علی ه وس لم در احادی ش آن ان را توص یر نم وده است وقش نب هس تند ولی‬
‫ق ول ثاب ت ن زد علم ا آن اس ت ک ه زن ان دنی ا در بهش ت زیب اتر از ح ور ع ین‬
‫خواهند بود‪.‬‬

‫هللا می فرماید‪:‬‬

‫(واقعه‪)۳٥-۳۷/‬‬ ‫« إِنٰا ا س لنشسأ ل ٰنا ههنَّ إِ لن ٰشا ً ‪ .‬ع ههربا ً استل ٰرابا ً »‬

‫(ماآن ان راب دین ش کل زیباوش مایل دلرب ا پدی دار ک رده ای م ‪.‬ایش ان‬
‫را دوش یزه ونوج وان س اختیم ‪.‬آن ان ش یفتگان همس رخود وه م س ن وس ال‬
‫هستند‪).‬‬

‫« استل ٰرابددددددددا ً »یعن ی سنش ان زی ر ش انزده س ال اس ت «الهعهدددددددد هرب»یعن ی‬

‫دخت ری ک ه هن ر عش ق ب ازی و س خنان ش یرین وزیب ا را ک ه ب ه قل ب ش وهر‬
‫رس و م ی ده د ب ه خ وبی م ی دان د‪.‬تا ج ایی ک ه اب ن ق یم م ی گوی د ‪ :‬هنگ امی‬
‫ک ه واردقص رش م ی ش ود‪-‬یعن ی زن ی از زن ان دنی ا ک ه بهش تی اس ت‪-‬هم ه‬
‫چی ز از روش نایی وج ودش م ی درخش د واگ ر ب ا ش وهرش س خن بگوی داز‬
‫فرط شگفتی وحیرت بهشت وآنچه رادر آن است از یاد می برد‪.‬‬

‫ای مردم ی ک ه در جس ت وج وی عش ق هس تید !ای مردم ان ک ه‬

‫در دنی ا تح ت عن وان عش ق مرتکب ه زاران گن اه ش ده ای د !ای مردم انی ک ه‬
‫ه گناه ایم ان واتص ال قل ب‬ ‫ه ش هوت عش ق یای ک لح‬ ‫ب ه خ اطر ی ک لح‬
‫هایتان را باهللا از دست داده اید !عشق را در بهشت خواهید یافت‪.‬‬

‫چ ه آرزوی ی داری دوس تانم را م ی خ واهم م ی خ واهم ش ب‬

‫وروز راباآن ان س پری ک نم رس ول ص لی هللا علی ه وس لم م ی فرمای د‪« :‬‬
‫دددددریر سهدددددد سذا‬
‫سد ِ‬ ‫دددددریر سهدددددد سذا ِمد ل‬
‫دددددن س‬ ‫سد ِ‬ ‫َّللا س‬
‫ب َّ ِ‬‫دددددر ه‬
‫ضد ِ‬ ‫ي ا س ِخیدددددد ِه فِددددددي ا لل سجنَّدددددد ِة فسیس ل‬
‫ا ا ل سَِ إِلسدددددد َّ‬
‫شددددددتسا ه‬
‫یس ل‬

‫‪267‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫َّللاه لسنسددددا فسیسقهددددو هل لسددددهه فسیسقهددددو هل لسددددهه نسعسدددد لم‬ ‫فسیسقهددددو هل ا ل سَِ ِ س ِخیدددد ِه فِددددي ا لل سجنَّدددد ِة الددددذکر متددددي سفسد س‬
‫دددر َّ‬
‫یوم کذا و کسذا و کنا نس لفعل کسذا》‪1.‬‬
‫س ه‬ ‫س‬ ‫س‬ ‫سل س‬

‫(هرگ اه در بهش ت ب رادری مش تا ب رادرش ش ود هللا عزوج ل تخ ت‬

‫ای ن یک ی را ب ه تخ ت آن یک ی نزدی ک م ی گردان د پس ای ن ب رادر ب ه‬
‫ب رادرش م ی گوی د‪:‬یادت م ی آیدچ ه وق ت خداون د م ا را آمرزی د او م ی‬
‫گوید‪ :‬بله فالن روز وفالن روز که ما چنین وچنان می کردیم‪).‬‬

‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم در رابط ه ب ا بهش تیان چن ین م ی‬

‫فرماید‪:‬‬

‫》‪2 .‬‬ ‫اختِ سال س بس لینس هه لم سو سال تسبسا ه‬

‫احد الس ل‬ ‫ي قس لل ِ‬
‫ب سر هجل سو ِ‬ ‫《قهلهو ِب ِه لم س‬
‫علس َّ‬

‫(قل ب هایش ان بس ان قل ب ی ک ش خص اس ت وه یچ گون ه اخ تالر و‬

‫کدورتی میانشان نیست‪).‬‬

‫م ی دانی د ی ک قل ب داش تن یعن ی چ ه یعنی اگ ر ش ما در دنی ا یک دیگر‬

‫ما را در‬ ‫تش‬ ‫ت در بهش‬ ‫ل روز قیام‬ ‫ید هللا عزوج‬ ‫ته باش‬ ‫ت داش‬ ‫را دوس‬
‫من زل ه ایی نزدی ک ب ه ه م ق رار م ی ده د اگر آرزوی انج ام ک اری را‬
‫داش تی هللا هم ان ل ذت را ب ه قل ب ه ای دیگ ران م ی ان دازد(قلب هایش ان‬
‫بس ان قل ب ی ک ش خص اس ت وه یچ گون ه اخ تالر وک دورتی می ا نش ان‬
‫نیست‪).‬‬

‫نظر به هللا عزوجل در بهشت‬

‫ت رین ام ر در بهش ت دی دار ب ا هللا عزوج ل م ی‬ ‫زیب اترین و ب زر‬
‫ت‬ ‫تیان از برک‬ ‫ود‪《:‬بهش‬ ‫لم فرم‬ ‫ه وس‬ ‫لی هللا علی‬ ‫ول هللا ص‬ ‫باشد‪.‬رس‬
‫ه از‬ ‫دازه ی روز جمع‬ ‫ه ان‬ ‫پس ب‬ ‫وند س‬ ‫یش‬ ‫تم‬ ‫ان وارد بهش‬ ‫اعمالش‬
‫روزه ای دنی ا اج ازه داده م ی ش ود وآن ان ب ه دی دار پروردگارش ان م ی‬

‫‪ - 1‬عقیلی‪،‬الضعفا ‪ 1۰۳/۳،‬وابن ابی حاتم‪،‬العلل‪22۰/۳،‬‬

‫‪ - 2‬بخاری‪ ۳2٤٦،‬ومسلم‪ 2۸۳٤،‬از ابوهریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪268‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ای‬ ‫اغ ه‬ ‫ود درباغی از ب‬ ‫یش‬ ‫ان م‬ ‫ان نمای‬ ‫تابند عرش هللا در برابرش‬ ‫ش‬
‫بهش ت پدی دار م ی گ ردد منبره ایی از ن ور لؤلؤ یاقوت مرواری د ط ال و‬
‫نق ره برایش ان گذاش ته م ی ش ود پ ایین ت رین آن ان ‪ -‬در میانش ان ه یچ پس ت و‬
‫فرومای ه ای وج ود ن دارد ‪ -‬ب ر انباش ته ای از مس ک و ک افور م ی نش ینند در‬
‫ح الی ک ه ص ندلی نش ینان را در ج ایی بهت ر از خ ود نم ی دانن د ابوهریره‬
‫گف ت‪ :‬ای رس ول هللا! آی ا پروردگارم ان را م ی بین یم فرم ود‪ :‬بل ه آی ا در‬
‫دی دن م اه ش ب چه ارده ش ک داری د گف تم‪ :‬ن ه‪ .‬فرم ود‪ :‬ب ه هم ین ترتی ب در‬
‫دی دار پروردگارت ان ش ک و تردی د ب ه خ ود راه ندهی د و در آن مجل س کس ی‬
‫نیس ت مگ ر ای ن ک ه هللا ی ک ب ار ب ا او س خن م ی گوی د‪ ٬‬ت ا آن ج ا ک ه ب ه یک ی‬
‫از آن ان م ی فرمای د‪ :‬ای فالن ی پس ر فالن ی! آی ا روزی را ک ه چن ین و چن ان‬
‫گفت ی ب ه خ اطر داری پ س برخ ی از خطاه ایش را در دنی ا ی اد آوری م ی‬
‫کن د آن م رد م ی گوی د‪ :‬پروردگ ارا! مگ ر م را نبخش ودی م ی فرمای د‪:‬‬
‫بل ه تو ب ه خ اطر مغف رت ب ی ح د و ان دازه ام ب ه ای ن مق ام و منزل ت رس یده‬
‫ای در هم ان اثن ا اب ری ب االی سرش ان را پوش انده و ب ارانی از عط ر ب ر‬
‫سرش ان م ی ب ارد ک ه ت اکنون عط ری مانن د آن ب ه مشامش ان نرس یده اس ت و‬
‫هللا م ی فرمای د‪ :‬ب ه س وی ج ود و کرم ی ک ه برایت ان مهی ا دی ده ام بروی د ه ر‬
‫چ ه م ی خواهی د برداری د پس ب ه ب ازاری ک ه ممل و از فرش تگان اس ت م ی‬
‫روی م در آن چیزه ایی اس ت ک ه چش م ن ی رش را ندی ده‪ ٬‬گ وش نش نیده و ب ه‬
‫قل ب ه ا خط ور نک رده اس ت هرچ ه بخ واهیم برایم ان ٱورده م ی ش ود ن ه‬
‫فروخت ه م ی ش ود و ن ه خری ده م ی ش ود و در آن ب ازار بهش تیان یک دیگر را‬
‫مالق ات م ی کنن د شخص ی ک ه از جایگ اه واالی ی برخ وردار است ش خص‬
‫پ ایین مرتب ه ت ر از خ ویش را م ی بین د ‪ -‬البت ه در میانش ان ه یچ پس ت و ف رو‬
‫مای ه ای وج ود ن دارد ‪ -‬از لباس ش ش گفت زده م ی ش ود‪ ...‬در آخ ر ح دیش‬
‫چن ین م ی آی د ک ه وقت ی شخص ی ن زد همس رانش ب از م ی گردد م ی گوین د‪:‬‬
‫خ وش آم دی و زیب اتر و خ وش س یماتر از قب ل آم دی او در ج واب م ی‬
‫گوی د ام روز در محض ر پروردگ ار جب ار نشس تیم وبای د ای ن چن ین ب از‬

‫‪269‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫گ ردیم‪ 1.‬از ص هیب رض ی هللا عن ه آم ده اس ت ک ه گفت‪:‬رس ول هللا ص لی هللا‬

‫علیه وسلم این آیه را تالوت نمود‪:‬‬

‫نى سو ِز ٰیادسة 》(یونس‪( .)2٦/‬کسانی که کارهای نیکو می کنند منزلت نیکو‬

‫س ٰ‬ ‫《 ِللَّ ِذینس اسحل س‬
‫سنهوا ا س لل هح ل‬

‫از ایشان است وافزودن)‪.‬‬

‫فرمود‪:‬هنگ امی ک ه بهش تیان وارد بهش ت وجهنمی ان وارد جه نم م ی‬

‫ش وند ندا دهن ده ای ص دا م ی زن د‪:‬ای بهشتیان!ش ما وع ده ای ن زد هللا داری د‬
‫ک ه م ی خواه د ب ه آن عم ل کن د آنان گوین د‪:‬آن وع ده چیس ت مگر ت رازوی‬
‫اعمالم ان را س نگین نک رد وم ا را رو س فید نگردانی د وم ارا ب ه بهش ت نب رد‬
‫واز آت ش جه نم خ الص نکرد گفت‪:‬حج اب از چه ره ی پروردگ ار برداش ته‬
‫م ی ش ود وآن ان ب ه او م ی نگرند فرمود‪:‬ب ه خ دا قس م ه یچ چی ز ب ه ان دازه ی‬
‫آن دوس ت داش تنی ت ر ومای ه ی چش م روش نی آن ان نم ی باش د》‪ 2.‬ب ه هم ین‬
‫جهت رسول هللا صلی هللا علیه وسلم همواره چنین دعا می نمود‪:‬‬

‫ا ِإلسي سلقائِ س‬
‫ص》‪( ۳.‬پروردگارا!من‬ ‫ص سو الش لَّو ِ‬
‫جه س‬
‫ي سو ِ‬ ‫《اللَّ هه َّم ِإ ِنّي اسئلص لسذَّةس النَّ س‬
‫ظ ِر ِإلس َّ‬
‫لذت نگاه به چهره ی تو واشتیا دیدارت را از تو مسالت دارم‪).‬‬

‫ه ای غ روب خورش ید ی اطلوع آن‬ ‫ره ای طبیع ی ی ا لح‬ ‫اگ ر من‬

‫را ببینیم م ی گ وییم‪:‬می گوییم‪:‬ی ا هللا!چ ه زیباس ت!در ح الی ک ه ای ن دنی ا ب ه‬
‫ان دازه ی ب ال پش ه ن زد هللا ارزش ن دارد پس ن رت ان نس بت ب ه دی دار‬
‫آفرینن ده ی زیب ایی ونگ اه ب ه هللا عزوج ل چیس ت چه اتف اقی ب رای ای ن قل ب‬
‫م ی افتد ب ه ح دیثی ک ه ب اهم خوان دیم بنگ ریم‪《:‬در آن مجل س کس ی ب اقی‬
‫نمی ماند مگر این که هللا عزوجل با اوسخن می گوید‪》.‬‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ 2٥٤۹،‬وابن ماجه‪.٤۳۳٦‬‬

‫‪ - 2‬مسلم‪،1۸1،‬احمد‪1۸٤٦2،‬وترمذی‪.2٥٥2،‬‬
‫‪ - ۳‬مسلم‪1۷۸٦1‬ونسائی‪ 1۳۰٥،‬ازعمار رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪270‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫همگ ی ب ا هللا عزوج ل س خن م ی گوین د در ح الی ک ه از آن ان‬

‫راض ی است تص ور ک ن ک ه هللا ب ه ت و چ ه خواه د گف ت هللا عزوج ل ب ه او‬
‫م ی فرمای د‪:‬ای ف الن ب ن فالن آی ا ف الن روز راک ه چن ین گفت ی وف الن گن اه را‬
‫انج ام دادی ب ه خ اطر داری آی ا ف الن گن اه ی ادت م ی آید بن ده م ی‬
‫گوی د‪:‬پروردگارا!مگر م ارا نبخش ودی !هللا عزوج ل م ی فرمای د‪《:‬بل ه ای‬
‫بن ده ام!ت و ب ه خ اطر مغف رت م ن ب ه ای ن مق ام رس یدی‪》.‬بهش ت ای ن‬
‫اس ت همگی ب ه دنب ال خوش بختی هس تیم هیچ خوش بختی وس عادتی ب ه تم ام و‬
‫کم ال در دنی ا وج ود ن دارد‪.‬دنیا ف انی وزوال ی افتنی اس ت وخوش بختی واقع ی‬
‫در بهشت است این است بهشت وزیبایی های آن‪.‬‬

‫ه یچ ک س ج ز آن ک ه ک امال از گن اه پ اک باش دبه بهش ت نم ی‬

‫رود‪.‬بای د ب دانی ک ه بهش ت ب رای کس انی آفری ده ش ده اس ت ک ه ک امال پ اک‬
‫وخ الص هس تند وکس ی ک ه نس بت ب ه دیگ ران مک ر وحیل ه ب ه ک ار ب رده یاکین ه‬
‫ای داش ته باش دیاهنوز پش ت س ر م ردم غیب ت م ی کن د ی ا ب ا ب درفتاری ب ا‬
‫م ردم س خن م ی گوی د نمی توان د ب دان وارد ش ود کس ی ک ه ب ه بهش ت م ی‬
‫رود بای د ک امال پ اک وخ الص باش د هیچ ک س ب ه ج ز انس ان پ اک و ب ی‬
‫آالیش به بهشت وارد نمی شود‪.‬‬

‫دلی ل ای ن س خن فرمایش هللا عزوج ل م ی باش د آن ج ا ک ه م ی‬

‫فرماید‪:‬‬

‫وها ٰخا ِل ِدینس 》(زمر‪.)۷۳/‬‬ ‫س ٰالم س‬

‫علس لی هك لم ِط لبت ه لم فسا لد هخله ٰ‬ ‫《 س‬

‫(درودت ان ب اد!خوب ب وده ای د وب ه نیک ی زیس ته ای د پ س داخ ل بهش ت‬

‫شوید وجاودانه در آن بمانید‪).‬‬

‫《 ِط لبددددددت ه لم》یعن ی از گناه ان ومعاص ی پ اک ش دید بدین معن ا ک ه اگ ر‬

‫ش ما پ اک نم ی ش دید نم ی توانس تید وارد بهش ت ش وید‪ .‬در آی ه ی دیگ ری‬
‫آمده است‪:‬‬

‫‪271‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫س ٰالم سعلس لی هك لم ا ه لد هخلهوا ا س لل سجنَّةس» (نمل‪.)۳2/‬‬

‫«اسلَّ ِذینس تست س سوفٰا هه هم ا س لل سم ٰالئِكسةه سط ِیّبِینس یسقهولهونس س‬

‫(کس انی ک ه فرش تگان جانش ان را م ی گیرن د در ح الی ک ه پ اکیزه‬

‫وشادان هستند می گویند‪:‬درودتان باد!به بهشت در آیید‪).‬‬

‫پ اکی وص فا ش رط ورود ب ه بهش ت اس ت یعنی از ه ر گون ه گن اهی‬

‫پ اک وخ الص باش ی و ذره ای از معص یت در وج ودت نباش د‪.‬چنین چی زی‬
‫چ ه ط ور ممک ن اس ت در ح الی ک ه م ا س ر ت ا پ ا گن اه ومعص یت هس تیم!آیا‬
‫ای ن س خنان ب دان معناس ت ک ه ه یچ ک س ب ه بهش ت نخواه د رفت ن ه من ور‬
‫این نیست بلکه میلیون ها نفر بدون عذاب به بهشت خواهند رفت‪.‬‬

‫قطع ا پاک ان وخالص ان ب ه بهش ت م ی رون د اما ای ن رحم ت هللا‬

‫ر گرفت ه اس ت‬ ‫نس بت ب ه ماس ت ک ه ی ازده ایس تگاه پاکس ازی ب رای م ا در ن‬
‫وای ن ه ا اب زار و وس ایلی هس تند ک ه از طری ق آن م ی ت وانیم خ ود را جه ت‬
‫ورود ب ه بهش ت پاکس ازی نم اییم ک ه چه ار ت ا از آن ه ا در دنیا س ه ت ا درقب ر‬
‫وچهار تا در قیامت است‪.‬‬

‫ی ازده وس یله اگر ای ن ایس تگاه ه ا ت و را پ اک کردن د ت و ب ه خواس ت‬

‫هللا ع ز وج ل ب ه بهش ت خ واهی رف ت واگ ر حت ی ی ک ذره در ت و ب اقی مان د‬
‫وای ن ایس تگاه ه ا نتوانس تند ت و را پ اک ومص فا کنن د جایگاه ت و جه نم‬
‫است این معیار ورود به بهشت وجهنم می باشد‪.‬‬

‫آخ رین ایس تگاه قبل از پ ل ص راط اس ت یعنی ب ا اج ازه ی عب ور‬

‫از ص راط ی ا پ اک وخ الص خ واهی ب ود واز پ ل ص راط عب ور خ واهی ک رد‬
‫ی ا ناپ اک ب وده وب ه پ ایین پ رت م ی ش وی موا ب پ ل ص راط باش ص راط‬
‫احددددددددد ِمد ل‬
‫دددددددن‬ ‫شدددددددد لع سرة سو ِ‬ ‫ا ِمد ل‬
‫دددددددن س‬ ‫هم ان گون ه ک ه در ح دیش آم ده اس ت‪«:‬ا س سد ُّ‬
‫سددددددد لی ِ »‪(1‬باری ک ت ر از م و وب ران ت ر از شمش یر اس ت‪).‬که در دهان ه ی‬
‫س‬
‫جه نم بن ا ش ده اس ت پلی اس ت ک ه از ب االی جه نم م ی گذرد کس ی ک ه از آن‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ 1۸۳،‬از ابو سعید خدری رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪272‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫عب ور کن د دروازه ی بهش ت را در مق ابلش خواه د یاف ت ورس ول هللا ص لی‬

‫هللا علی ه وس لم دس تش را خواه د گرف ت واو را ب ه ک اخش خواه د برد زی را‬
‫ت و در جل وی ص راط مراح ل پاکس ازی را ب ه پای ان خ واهی رس اند بنابراین‬
‫کس ی ک ه در ای ن ایس تگاه ه ای تص فیه وپاکس ازی پ اک نش ود از ب االی‬
‫صراط خواهد افتاد‪.‬‬

‫افتادن انسان از روی صراط به درون آتش چه قدر زمان می برد؟‬

‫ته‬ ‫ارانش نشس‬ ‫راه ی‬ ‫لم هم‬ ‫ه وس‬ ‫لی هللا علی‬ ‫ول هللا ص‬ ‫روزی رس‬
‫لم‬ ‫ه وس‬ ‫لی هللا علی‬ ‫ول هللا ص‬ ‫ه ای شنید رس‬ ‫دای همهم‬ ‫بود ص‬
‫فرم ود‪《:‬استسددددددد هلر س‬
‫ون سمددددددا سهدددددد سذا ؟》(م ی دانی د ای ن چیس ت )گفتند‪:‬نه ای رس ول‬
‫سدددددنسةً سو س‬
‫صددددد سل ا س سال سن‬ ‫ط هم لندددددذه س‬
‫سددددد لب ِع س‬
‫ین س‬ ‫سدددددقه ه‬ ‫هللا!فرم ود‪ 《:‬سهددددد سذا سح سجدددددر فِدددددي قس لعد ِ‬
‫ددددر سج سهدددددنَّ سم یس ل‬
‫فِدددددي قس لع ِر سهدددددا》‪( 1‬ای ن س نگی ب ود در قع ر جهنم هفت اد س ال اس ت ک ه در ح ال‬
‫سقوط است واکنون به قعر آن رسیده است‪).‬‬

‫افت ادن انس ان از ب االی ب رج ایف ل ی ا ک وه مقط م فق ط چن د ثانی ه زم ان‬

‫م ی برد ح ال شخص ی را تص ور کنی د ک ه هفت اد س ال در ح ال س قوط‬
‫اس ت یعنی ب ه ان دازه ی تم ام عمرش یعن ی پ یش از رس یدن ب ه قع ر آتش ب ه‬
‫اندازه ی عمرش در حال افتادن بوده است‪.‬‬

‫مردم چگونه از صراط عبور می کنند؟‬

‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم در رابط ه ب ا ص راط چن ین م ی‬
‫ددددر کدددددالبرا سو ِمددددد لن هه لم سمد ل‬
‫ددددن‬ ‫ددددر کطرفدددددة ا للعسدددددی ِلن سو ِمددددد لن هه لم سمد ل‬
‫ددددن یس همد ُّ‬ ‫فرمای د‪ِ «:‬مددددد لن هه لم سمددددد لن یس همد ُّ‬
‫دددددر سزحل فددددددا ً سو ِمدددددد لن هه لم سمد ل‬
‫دددددن‬ ‫دددددر سح لبددددددوا ً سو ِمدددددد لن هه لم سمد ل‬
‫دددددن یس همد ُّ‬ ‫دددددر کددددددالریح سو ِمدددددد لن هه لم سمد ل‬
‫دددددن یس همد ُّ‬ ‫یس همد ُّ‬
‫سدددددد ِق ه‬
‫ط سو ِمدددددد لن هه لم‬ ‫اط سو ِمدددددد لن هه لم سمد ل‬
‫دددددن یه ل‬ ‫دددددر ِ‬
‫صد س‬ ‫ي ِ ال ِ ّ‬
‫ع ِلدددددد ّ‬ ‫راط فست ه هجدددددد ُّرهه ال سمالئِ س‬
‫کددددددة س‬ ‫صدددددد ِ‬ ‫یستسعسلَّدددددد ه‬
‫ي بِال س‬
‫طفههه الکساللیب»‪2.‬‬
‫ِ ه‬ ‫سم لن ت س لخ س‬

‫‪ - 1‬مسلم‪2۸٤٤،‬واحمد‪ ۸٦22،‬از ابوهریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪ - 2‬بخاری‪ ۷٤٤۰ ،‬و مسلم‪ 1۸2 ،‬از ابی سعید خدری رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪273‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫(ع ده ای ب ا ی ک چش م ب ه ه م زدن از ص راط عب ور م ی کنن د ع ده‬

‫برخ ی مث ل ب اد گروه ی چه ار دس ت و پ ا و بعض ی ه م‬ ‫ای بس ان ب ر‬
‫س ینه خی ز و برخ ی ه م ب ه ص راط چس بیده ان د و فرش تگان آن ان را م ی کش ند‬
‫و برخی می افتند و گروهی را هم چنگک ها می ربایند‪).‬‬

‫چنگ ک ه ا آه ن ه ای خمی ده و ن وک تی زی هس تند ک ه سرکش ان را‬

‫گرفته و به آتش می افکنند پس کیست که از صراط عبور خواهد کرد !‬

‫نت رس کس ی ک ه در ایس تگاه ه ای تص فیه ک امالر پ اک ش ده باش د در‬

‫ی ک چش م ب ه ه م زدن از آن خواه د گذش ت و در غی ر ای ن ص ورت در آت ش‬
‫خواهد افتاد‪.‬‬

‫ایستگاه های پاکسازی‬

‫وقت ی ایس تگاه ه ای تص فیه و پاکس ازی را بشناس ی حتم ا ر م ی گ ویی ب ه‬
‫خ اطر رحم ت فراوان ی و س ادگی رف تن ب ه بهش ت ه یچ ک س ب ه آت ش نم ی‬
‫افتد‪.‬‬

‫چهار ایستگاه در دنیا‬

‫‪-1‬توبه‪:‬‬

‫اول ین و بزرگت رین ایس تگاه توب ه اس ت پ س ب ه ج ای چه ار دس ت و‬

‫(عزوجل)توب ه‬ ‫پ ا رف تن ی ا س ینه خی ز رف تن ب ر روی ص راط ب ه درگ اه‬
‫کن‪.‬‬

‫‪-2‬استغفار‪:‬‬

‫ب رای گناه انی ک ه ب ه خ اطر نم ی آوری طل ب آم رزش ک ن رس ول‬

‫ص ل هللا علی ه وس لم روزان ه ب یش از ص د ب ار اس تغفار م ی نم ود چ ه‬
‫اش کالی دارد ک ه ه ر روز ص د ب ار طل ب مغف رت نم ایی ح ال آن ک ه فق ط‬
‫نیم ساعت طول می کشد‪.‬‬

‫‪-3‬کارهای نیک‪:‬‬

‫‪274‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫زی را کاره ای نی ک ب دی را مح و م ی کن د‪ .‬پ س از ب دی نیک ی انج ان‬

‫ب ده ک ه آن را پ اک م ی گردان د ای کس انیکه از ص راط هراس انید و نم ی‬
‫خواهی د در آت ش بیفتی د در ح الی ک ه گن اه ک ار هس تید! نگ و نم ی ت وانم دوب اره‬
‫توب ه ک نم‪ .‬بلک ه پ س از ک ار زش ت و ناپس ند نیک ی انج ان ب ده ت ا آن را پ اک‬
‫کند‪.‬‬

‫ص ل هللا علی ه وس لم آم د و گف ت‪ :‬زن ی را‬ ‫م ردی ن زد رس ول‬

‫بوس یده ام پی امبر از او روی برگردان د در ای ن هنگ ام ای ن آی ه ن ازل‬
‫گشت‪:‬‬

‫ت یهد ل‬
‫ددددددذ ِهب سلن‬ ‫ددددددن اللَّ لیددددددد ِل إِ َّن ا لل سح س‬
‫سدددددددنسا ِ‬ ‫ط سرفسدددددددي ِ النَّ سهد ِ‬
‫ددددددار سو هزلسفًدددددددا ِ ّمد س‬ ‫ددددددالةس س‬
‫صد س‬ ‫« سواسقِد ِ‬
‫ددددددم ال َّ‬
‫(هود‪.)11٤/‬‬ ‫ت»‬
‫س ِیّئ سا ِ‬
‫ال َّ‬

‫(در دو ط رر روز و در اوای ل ش ب نم از را ب ه ج ای آور ب ی گم ان‬

‫نیکی ها بدی ها را از میان می برد‪).‬‬

‫! این فقط برای من است‬ ‫آن مرد گفت‪:‬ای رسول‬

‫»‪1‬‬ ‫دددددن ا ه َّمتِدددددي‬
‫دددددن ع ِسمددددد سل ِب سهدددددا ِم ل‬
‫ص ل هللا علی ه وس لم فرم ود‪ِ « :‬ل سم ل‬ ‫رس ول‬
‫(برای هرکس از امتم که بدان عمل کند‪).‬‬

‫ب ر انج ام کاره ای نی ک ح ریص ب اش و آن را دس ت ک م نگی ر الس الم‬

‫عل یکم گف تن ب ه دیگ ری را ب ه ج ای گف تن «ب ای» ی ا «ه ای» ک م اهمی ت‬
‫نش مار بگ و‪ :‬الس الم عل یکم و ث واب بب ر در کاره ای نی ک و پس ندیده بلن د‬
‫ت رین اب زار پاکس ازی و تص فیه اس ت پ س‬ ‫پ رواز ب اش ای ن یک ی از ب زر‬
‫چرا هر روز صدقه نمی دهی و ذکر نمی کنی !‬

‫ص ل هللا علی ه وس لم نی ز ب ر انج ام کاره ای نی ک‬ ‫حت ی رس ول‬

‫ح ریص ب ود در روز هجرت اب وبکر ب ه رس ول هللا ص لی هللا علی ه و آل ه و‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ٤٦۸۷ ،‬و مسلم‪ 2۷٦۳ ،‬از ابن مسعود رضی اله عنه‪.‬‬

‫‪275‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫س لم گف ت‪:‬این مرک ب را ب رای ش ما آم اده ک رده ام ت ا س وار ب ر آن هج رت‬

‫کنی رس ول هللا ص لی هللا علی ه و آل ه و س لم ب ا وج ود ای ن ک ه ه دایا را قب ول‬
‫م ی کرد س ر ب از زد و فرم ود‪«:‬بدددددا پرداخدددددت قیمدددددتش»‪ 1‬یعن ی قیم تش را م ی‬
‫پردازم‪.‬چ را پی امبر ای ن ک ار را کرد ب رای اینک ه ث واب هج رت را از دس ت‬
‫ندهد!‬

‫‪-4‬مصیبت هایی که کفاره هستند‪:‬‬

‫دجایگاهی از‬ ‫ی خواه‬ ‫لم‬ ‫اگ ر مرتک ب ب دی ش ده ای و هللا عزوج‬
‫بهش ت را ب ه ت و اختص اص ده د پ س ب ا س ختی ه ا و مص یبت ه ا ت و را م ی‬
‫آمرزد‪.‬‬

‫مامص یبت ه ا را ب ه عن وان بالی ا م ی شناس یم در ح الی ک ه م ا را پ اک‬

‫و تص فیه م ی کن د«او ب ه خ اطر پ اک و ط اهر س اختنت ت و را مب تال م ی‬
‫گرداند‪».‬او تو را مبتال میکند تا تو را از گناهان پاک سازد‪.‬‬

‫به خداسوگند که ما در دنیا فقط همین چهار ایستگاه را داریم‪.‬‬

‫سه ایستگاه در قبر‬

‫ام ا اگ ر توب ه و اس تغفار ننم ود وحس نات و نیک ی ه ایش بس یار ک م و‬
‫ناچیز بود و هللا‬

‫ب ا س ختی ه ا و مص یبت ه ا او را مب تال نگردان د و در دنی ا پ اک و‬

‫خ الص نگش ت رحم ت هللا اقتض ا م یکن د ک ه در س ه ایس تگاه در قب ر او‬
‫راپاک بگرداند‪.‬‬

‫‪ -1‬نماز جنازه‪:‬‬

‫ب ه هم ین خ اطر وقت ی شخص ی از آش نایانت ف وت م ی کندبش تاب و‬

‫م ردم را ب رای نم از جم ع کن‪.‬تع داد اف راد مه م نیس ت بلک ه ب ه مؤمن ان‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ۳۹۰۶،‬و احمد‪ 2۵۰۹۸،‬از عایشه‪-‬رضی هللا عنها‪.‬‬

‫‪276‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اس ت پس بش تاب و انس ان ه ای طاع ت گ ر و ص ال را جه ت نم از ب ر او‬

‫گرد‬

‫ه م جم ع کن چ را ک ه نم از جن ازه ودع ای م ردم باع ش ش فاعت ش خص‬

‫او پ اک م ی ش ود اگر‬ ‫م رده در قب رش م ی گردد‪.‬بن ابراین پ س از م ر‬
‫شخص ی ب ا مق داری ب دی و گن اه بمی رد در ح الی ک ه ممک ن اس ت از روی‬
‫صراط بیفتد نماز جنازه برای پاکسازیش بر پا می گردد‪.‬‬

‫‪-2‬فتنه ی قبر‪:‬‬

‫س وال دو فرش ته تاریکی تنگی و تنه ایی قبر هم ه ای ن ام ور س خت و‬

‫دشوار در قبر او را پاک و خالص می گرداند‪.‬‬

‫ند‪:‬‬ ‫ی پرس‬ ‫هم‬ ‫ته ک‬ ‫ر دو فرش‬ ‫تادن در براب‬ ‫ش دو فرشته ایس‬ ‫پرس‬
‫پروردگ ارت کیس ت دین ت چیس ت در م ورد م ردی ک ه در می ان ش ما‬
‫مبعوش شد چه می گویی و ترس تو از این وضعیت‪.‬‬

‫تنه ایی ت و هنگ امی ک ه قب ر ب ر روی ت بس ته م ی ش ود و ت اریکی‬

‫قبر هم ه ای ن ام ور باع ش تص فیه ش دنت م ی گردد ول ی ب ه ی ک ام ر توج ه‬
‫ک ن‪ :‬کس ی ک ه در دنی ا پ اک و ط اهر گش ته اس ت ب ا فتن ه قب ر روب رو نم ی‬
‫شود‪.‬‬

‫به همین خاطر رسول هللا صلی هللا علیه و آله و سلم می فرماید‪:‬‬
‫»‪1.‬‬ ‫ضة ِم لن ِریسا ِ ا لل سجنَّ ِة ا س لو هح لف سرة ِم لن هحفس ِر النَّ ِار‬
‫« ا للقسب هلر إِ َّما سر لو س‬

‫(قب ر ی ا ب اغی از ب اغ ه ای بهش ت اس ت ی ا گ ودالی از گ ودال ه ای‬

‫جهنم‪).‬‬

‫کس انی ک ه در ب اره قب ر م ی پرس ند! چ ه کس ی گفت ه اس ت ک ه هم ه ی‬

‫قب ر ه ا ت اریکی افعی تنگی و ت رس و وحش ت دارد گ اهی اوق ات قب ر م ی‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ 2۴۶۰،‬از ابو سعید رضی هللا عنه‬

‫‪277‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫توان د یک ی از ب اغ ه ای بهش ت باش د برای چ ه کس انی ب رای کس انی ک ه در‬

‫دنی ا پ اک و خ الص گردن د و کس ی ک ه پ اک نش ود رحم ت هللا اقتض ا م ی‬
‫نماید که پیش از رفتن به آتش جهنم پاک گردد‪.‬‬

‫‪-4‬ثواب کارهایی که زندگان به تو می بخشد‪:‬‬

‫زن دگان ب ه ت و هدی ه م ی دهند ک ه باع ش آم رزش ت و در‬ ‫پ س از م ر‬

‫قبر می گردد‪.‬‬

‫علم ا ب ه ای ن تواف ق رس یده ان د ک ه ث واب چه ار چی ز ب ه می ت م ی‬

‫رسدکه عبارتند از‪:‬ح عمره صدقه و دعا‪.‬‬

‫اکن ون ب ه ع م ت ای ن دی ن پ ی بردی د‪ .‬اگ ر ف وت کردی نیک ی ه ا یک ی‬

‫پ س از دیگ ری ب ه ط رر ت و م ی آین د مگرماهمگی ای ن ح دیش را حف‬
‫نداریم‪:‬‬

‫دددددن ث س سالثسدددددة ِع للدددددم یه لنتسفسددددد هع ِبددددد ِه ا س لو س‬

‫صددددد سدقسة‬ ‫ع سملهدددددهه َّإال ِم ل‬ ‫« إ سذا سمددددداتس إبلددددد هن آ سد سم ا لنقس س‬
‫طددددد سع س‬
‫لسهه»‪1.‬‬
‫سج ِار سیة ا س لو سولسد س‬
‫صا ِلح سی لدعهو‬

‫(هنگ امی ک ه فرزن د آدم بمی رد عمل ش از او قط ع م یش ود ب ه ج ز در‬

‫س ه م ورد‪ :‬علم ی ک ه از آن اس تفاده شود ص دقه ی جاری ه ی ا فرزن د ص الحی‬
‫که برایش دعاکند‪).‬‬

‫تص ور ک ن شخص ی در گذش ته اس ت و شخص ی دیگ ر عم ره را ب ه او‬

‫هدی ه کن د هم ین ک ار ممک ن اس ت باع ش ورود او ب ه بهش ت ش ود‪ .‬پ س اگ ر‬
‫شخص ی را دوس ت داری و او در گذش ت به ج ای اینک ه م دت ه ا ب رایش‬
‫گری ه کن ی بش تاب و عم ره ای ب ه او هدی ه ک ن از پ ول خ ودت ب رای او‬
‫ص دقه ای بده هرچق در ص دقه ب رای جامع ه مفی د ت ر و س ودمند ت ر‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ 1۶۳1،‬از ابو هریره رضی هللا عنه‬

‫‪278‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫باش د ثوابش بیش تر م ی ش ود و ت و نی ز ب ه هم ان ان دازه ث واب کس ب م ی‬

‫کنی‪.‬‬

‫رفتم ی ک مص ری را ک ه در عربس تان زن دگی‬ ‫دو س ال پ یش ب ه ح‬

‫بود ب ه او گفتم‪:‬خوش ا ب ه‬ ‫م ی کرد دی دم ک ه در ح ال ادای فریض ه ی ح‬
‫م ی کنی‪.‬گف ت‪ :‬ن ه ب ه خدا امس ال ب رای خ ودم ح‬ ‫حال ت ک ه هرس ال ح‬
‫م ی کنی گف ت‪ :‬ب رای اب ن ح زم‬ ‫نم ی کنم گف تم‪ :‬پ س ب رای چ ه کس ی ح‬
‫نک رده‬ ‫م ی ک نم! گف تم‪ :‬چگون ه گفت‪:‬این ح زم در ح الی ک ه ح‬ ‫اندلس ی ح‬
‫بود در گذشت پس دوست‬

‫را ب ه او هدی ه ک نم‪ .‬ح ال اگ ر ای ن س ه ایس تگاه ب رای‬ ‫داش تم ک ه ای ن ح‬

‫پاکس ازی اش ک افی نب ود ای ن ب ا عق ل ج ور در م ی آی د! چه ار ایس تگاه در‬
‫دنی ا و س ه ایس تگاه در قب ر او را پ اک و خ الص نک رد ام ا چ ه ط ور چن ین‬
‫چیزی امکان دارد‬

‫بل ه! کس ی در تش ییع جن ازه اش ب ر او نم از نخوان ده اس ت از ش دت‬

‫ش ومی و ب دی گن اهش هللا عزوج ل کس ی را ب رای نم از ب ر جن ازه اش‬
‫ش اهد چن ین ام ری ب ودم‪ :‬داخ ل‬ ‫نفرس تاده اس ت م ن شخص أ در موس م ح‬
‫ح رم ب ودم ازدح ام زی اد ب ود و ه یچ جن ازه ای ت ا ف را رس یدن وق ت اذان‬
‫داخ ل ح رم آورده نم ی ش ود م ردم دو جن ازه آوردن د گ ویی هنگ ام‬
‫ورودش ان چه ره هایش ان را میش ناختم ب ر آن دو و دیگ ران نم از جن ازه‬
‫خوان دیم ول ی پ س از اتم ام نم از و هنگ امی ک ه ط وار آغ از ش د و م ردم‬
‫متف ر ش دند یک ی از جن ازه ه ایی را ک ه ب ه ح رم آورده ش د دی دم ک ه س ر‬
‫وق ت نرس یده اس ت و ب ه ج ای س ه میلی ون نف ر فق ط پ انزده نف ر ب ر او نم از‬
‫جن ازه خواندن د!خیلی عجی ب ب ود ه یچ گون ه ش ر و توض یحی ب رای ای ن‬
‫امر وجود ندارد!‬

‫ب ه فک رش نب ود و دوس تانش ب ه ج ای دع ا‬ ‫اگ ر ه یچ ک س پ س از م ر‬

‫ب ه درگ اه هللا گری ه م ی کردن د پ س ه یچ ث وابی نم ی ب رد و ب ه خ اطر گناه ان‬

‫‪279‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫بس یارش فتن ه ی قب ر از او پ اک نم ی ش د پ س هللا از روی رحم ت و‬

‫مهربانیش روز قیامت با چهار مورد او را پاک گرداند‪.‬‬

‫چهار ایستگاه در روز قیامت‬

‫‪ -1‬ترس و وحشت روز قیامت‪:‬‬
‫ش اید ای ن یک ی ب ه تنه ایی ک افی باش د ممک ن اس ت دش واری ه ا و‬
‫وحش ت ه ای روز قیام ت ب رای آم رزش گناه ان روز قیام ت ک افی باش د‬
‫دی دن خورش ید در ح ال «تک ویر؛ تیرگ ی» و س تارگان در ح ال پخ ش ش دن‬
‫و پراکن دگی دریاه ا در ح ال انفج ار و زم ین در ح ال زلزل ه هم ه ی ای ن‬
‫ترس و وحشت ها بدی هایت را پاک می گرداند‪.‬‬

‫‪ -2‬ایستادن در برابر هللا عزوجل‪:‬‬

‫ایس تادن در براب ر هللا تع الی ب ه تنه ایی ب رای پ اک س ازی گناهان ت‬
‫ک افی اس ت‪ .‬تص ور ک ن ک ه در براب ر هللا ایس تاده ای و از ت و م ی پرس د‪:‬‬
‫بنده ام! مگر به تو نعمت ندادم مگر به تو مال و ثروت ارزانی نکردم‬

‫مگ ر مراق ب چش مانت نب ودم ک ه ب ه ح رام م ی نگریس ت مگ ر مراق ب‬

‫زبان ت نب ودم ک ه ب ا آن از م ردم غیب ت م ی ک ردی مگ ر مراق ب پاهای ت‬
‫نب ودم ک ه ب ا آن ب ه س وی ح رام گ ام ب ر میداش تی بن ده ام! آی ا دی دار ب ا م ن را‬
‫ب ی اهمی ت ش مردی آی ا اینق در برای ت س اده و ب ی ارزش ب ودم آی ا خ ودت‬
‫را ب رای م ردم آراس تی و زش تی ه ا و پلی دی ه ا را ب رایم ب ه آرمغ ان‬
‫آوردی ای بنده! چه چیزی تو را از من غافل کرد‬

‫ی‬ ‫الص م‬ ‫اک و خ‬ ‫تباهایت پ‬ ‫ان و اش‬ ‫و را از گناه‬ ‫تادن ت‬ ‫ن ایس‬ ‫ای‬
‫گرداند‪.‬‬

‫‪-3‬شفاعت رسول هللا صل هللا علیه وسلم‬

‫رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ب رای مومن ان ش فاعت م ی کن د‪:‬‬
‫پروردگارا! امتم! امتم! رسول هللا صل هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫‪280‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اختسبسددددددألته‬ ‫سددددددت س سجابسة فست هجل عسدددددد هل کددددددل نسبِدددددد ّ‬

‫ي سدع سلوتسددددددهه سو إِ ِنّددددددي ل‬ ‫ي سد لعد س‬
‫دددددوة هم ل‬ ‫کدددددد ِل نسبِدددددد ّ‬
‫« ِل ُّ‬
‫ي ناشددددددلة ا س لن شددددددا هللا سمد ل‬
‫دددددن سمدددددداتس ِمد ل‬
‫دددددن‬ ‫شددددددفساعسةً ِ ه َّم ِتددددددي سید ل‬
‫دددددو سم ا لل ِق سیا سمدددددد ِة فس ِهدددددد س‬ ‫سد لعد س‬
‫دددددو ِتي س‬
‫»‪1 .‬‬ ‫شیلئا ً‬ ‫ا ه َّم ِتي سال یشرک ِب َّ ِ‬
‫ام س‬

‫(ه ر پی امبری ی ک دع ای مس تجاب ش ده دارد‪.‬هم ه ی پی امبران در دنی ا‬

‫دعایش ان را نمودن د ول ی م ن دع ایم را ب رای ش فاعت ام تم در روز قیام ت‬
‫نگ ه داش ته ام ان ش الهللا آن دع ا نج ات دهن ده ی کس انی از ام تم اس ت ک ه‬
‫برای هللا شریک نیاوردند‪).‬‬

‫آی ا معق ول اس ت ک ه پ س از ش فاعت رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم‬

‫گناهی برایت باقی بماند!‬

‫‪-4‬عفو و گذشت هللا عزوجل‪:‬‬

‫ی‬ ‫لم‬ ‫د‪ « :‬هللا عزوج‬ ‫ی فرمای‬ ‫لم م‬ ‫رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس‬
‫فرمای د‪ :‬فرش تگان پی امبران و مومن ان ش فاعت کردن د و کس ی نمان د ج ز‬
‫مهربان ترین مهربانان‪».‬‬

‫آی ا گن اهی ب رای کس ی ب اقی مان ده اس ت! ب ا وج ود ی ازده ایس تگاه هن وز‬

‫ه م گن اهی ب اقی بمان د! م ن ب ا ش نیدن ای ن س خنان م ی گ ویم‪ :‬ب دون ش ک‬
‫بهش ت جایگ اه هم ه ی ماس ت مس لمأ رحم ت بس یار گس ترده و فراگی ر م ی‬
‫باشد‪.‬‬

‫ول ی ب رادران! تص ور کنی د عل ی رغ م ای ن برخ ی از م ردم م ی افتن د‬

‫س زاوارش هس تند ای ن ط ور نیس ت! چ ه ک ار ک رده ک ه س زاوار آت ش جه نم‬
‫اس ت! چه ار فرص ت در دنی ا‪ :‬توب ه اس تغفار نیک ی ه ا و س ختی ه ا و س ه‬
‫فرص ت در قب ر‪ :‬نم از جن ازه فتن ه ی قب ر و کاره ایی ک ه زن دگان ب ه ت و م ی‬
‫بخش ند و س ه فرص ت دیگ ر در روز قیام ت‪ :‬ه ول و وحش ت روز قیام ت‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ٦۳۰٤،‬و مسلم‪ 1۹۹‬از ابو هریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪281‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ایس تادن در براب ر هللا عزوج ل و ش فاعت رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم و‬

‫عفو و گذشت هللا عزوجل‪ ...‬همه را از دست داده است‪.‬‬

‫ب ا وج ود هم ه ی اینه ا هن وز پ اک نش ده اس ت! بای د پ اک و خ الص‬

‫گ ردد کس ی ک ه بع د از ای ن ایس تگاه ه ا پاکس ازی نش ده اس ت ب ه خ اطر‬
‫معص یتی ک ه هن وز ب ه هم راه دارد ب ه آت ش جه نم افکن ده م ی ش ود گ ویی ک ه‬
‫آت ش جه نم او را پ اک و ط اهر م ی س ازد‪ .‬وقت ی از آت ش خ ارج ش ده و ب ه‬
‫بهش ت ب رده م ی ش ود ک ه ک امال پ اک گ ردد درس ت مث ل ط ال ط الی ی ازده‬
‫عی ار ب ا ط الی بیس ت و چه ار عی ار تف اوت دارد ه ر چ ه درج ه خلوص ش‬
‫بیش تر باش د م ی بایس ت آن را بیش تر در آت ش ق رار ده یم دقیق ا ب ه هم ین‬
‫ترتیب‪.‬‬

‫و‬ ‫ی در ت‬ ‫دی و ناخالص‬ ‫د ذره ای پلی‬ ‫ت نبای‬ ‫ه بهش‬ ‫رای ورود ب‬ ‫ب‬
‫باش د اگر پ س از پش ت سرگذاش تن ایس تگاه ه ای پاکس ازی مق داری از آن‬
‫در وج ودت ب اقی مان د_پناه برخدا_ب ه خ اطر رحم ت و مهرب انی در حق ت‬
‫ب ه جه نم م ی روی و ب اقی مان دنت در آت ش ب ه می زان پلی دی و ناخالص یت‬
‫بس تگی دارد اگ ر پ اک ش دی و طالی ت خ الص ش د وناپ اکی ه ا از وج ودن‬
‫شسته شد فرشتگان به تو گویند‪:‬‬

‫وها ٰخا ِل ِدینس 》(زمر‪( .)۷۳/‬نیک بودید و داخل بهشت و جاودانه در آن بمانید‪).‬‬
‫《 ِط لبت ه لم فسا لد هخله ٰ‬

‫ود‬ ‫ا وج‬ ‫بختی در دنی‬ ‫بختی هستیم خوش‬ ‫ال خوش‬ ‫ه دنب‬ ‫اهمگی ب‬ ‫م‬
‫ندارد بلک ه جایگ اه آن در بهش ت اس ت و م ا همگ ی آرزو داری م ک ه وارد‬
‫بهش ت ش ده در مج اورت هللا تع الی ب ه س ر ببریم ب ا رس ول هللا ص ل هللا‬
‫علی ه وس لم مالق ات ک رده و ب ا هللا س خن گ وییم و او را ببینیم ول ی متاس فانه‬
‫فقط انسان هایی به بهشت می روند که کامال پاک وخالص باشند‪.‬‬

‫‪282‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هللا تع الی ی ازده‬ ‫ول ی م ا هم ه س رتا پ ا گن اه هس تیم پس چ اره چیس ت‬

‫پایگ اه پاکس ازی و تص فیه برایم ان ق رار داده اس ت اگر ای ن ه ا ک افی‬
‫نبود پناه بر خدا به جهمنم می روی‪.‬‬

‫کدام یک از این یازده ایستگاه را در اختیار داریم‬

‫م افقط س ه پایگ اه در اختی ار داریم زی را مص یبت ه ا در دس ت ت و‬

‫نیس ت اگر خ دا بخواه د ت و را مب تال م ی س ازد و اگ ر نخواه د چن ین نم ی‬
‫کن د بنابراین ت و فق ط توبه اس تغفار و نیک ی ه ایی ک ه ب دی ه ا را مح و و‬
‫پاک می سازد در دست داری‪.‬‬

‫ح ال اگ ر در اش تیا بهش ت ب وده و از آت ش جه نم ترس ان و گریزان ی‬

‫وحش ت ه ای‬ ‫ای ن راه ه ا در اختی ار توس ت پس خ ودت را در مع ر‬
‫قیام ت م ده اگر م ومنی فرم انبردار باش ی نه ب ا وحش ت ه ای قیام ت روب ه‬
‫رو می شوی نه با فتنه ی قبر راهی بسیار ساده در پیش داری‪:‬‬

‫‪-1‬توبه‬

‫‪-2‬استغفار‬

‫‪-3‬نیک ی ه ای بس یار ک ه آن ه ا را در ح د ت وان انج ام دهی حت ی اگ ر‬

‫مرتکب گناه و معصیت شده باشی‪.‬‬

‫‪283‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫خشیت‬
‫ایا ما ازهللا جل جالله میترسیم چقدرازاوحساب میبریم‬

‫وقت ی ب ه ام اده ک ردن ای ن مطال ب درم ورد (خشیت)(حس اب ب ردن‬

‫ه‬ ‫مک‬ ‫دگان بپرس‬ ‫تم‪：‬اگرازخوانن‬ ‫ه)پرداختم گف‬ ‫وأم باعالق‬ ‫رس ت‬ ‫وت‬
‫چقدرازخ دا میترس یم وس پس نن ه ه ایی از ص حابه درب اره ی خش یت خ دا‬
‫ذک ر ک نم خوانن دگان هم راه م ن عک س العم ل نش ان نمیدهن د پ س گف تم ‪：‬ای ا‬
‫م ا ازخ دا میترس یم یان ه وابتداب ه خ ودم نگ اه کردم‪.‬تازم انی ک ه خ ودم ازی ن‬
‫موض وع دور باش م نمیت وان خوانن دگان رادررابط ه ب ا ت رس خ دا م ورد‬
‫خط اب ق رار داد پ س ش روع ک ردم ب ه برس ی خ ودم ب ه خیاب ان رف تم وب ه‬
‫م ردم نگریس تم ب ه کس انی ک ه درجلس ات درس مس جد ح ا ر م ی ش وندوبه‬
‫مش کالتی ک ه م ردم دررابط ه ب ا ان پ رس وج و میکنن د‪ .‬درحقیق ت بامس ایل‬
‫بس یارعجیب وش گفت انگی زی مواج ه ش دم ب ا خ ود گف تم ‪：‬ت رس وحس اب‬
‫بردن ما از هللا کجاست‬

‫ب ه کارهایم ان بنگ ریم مس ایل بس یار س خت وتن دی را خ واهی یاف ت‬

‫ب ه چن د نمون ه اش اره خ واهم کردوت و برخ ی ازی ن م وارد را درخ ود خ واهی‬
‫یاف ت وبرخ ی دیگ ر درت و وج ود ن دارد ولی انچ ه م ن ازان س خن میگ ویم‬
‫درافراد زیادی ازجامعه ما به چشم میخورد‪.‬‬

‫نافرمانی پدر ومادر‬

‫ب ه عن وان مث ال ب ه مس اله ای چ ون نافرم انی وال دین پ رداختم‪ .‬دی دم‬

‫پ در ومادره ای بس یاری هس تند ک ه گریانن دوتماس ه ای پی اپی و ب ی‬
‫ه‬ ‫وتگر را احاط‬ ‫ال ودع‬ ‫راد ص‬ ‫ان اف‬ ‫کایت ازفرزندانش‬ ‫ان درش‬ ‫شمارش‬
‫نموده است‪.‬‬

‫‪284‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫رم‬ ‫د مردی محت‬ ‫د وناالنن‬ ‫ان گریانن‬ ‫ت فرزندانش‬ ‫ه از دس‬ ‫درانی ک‬ ‫پ‬
‫از رفتاروبرخورد فرزندانش با او اشک میریزد‪.‬‬ ‫وبزر‬

‫م ادری گری ه میکن د وقل بش از رفت ار دخت رش دردمن د اس ت‪.‬من ای ن‬

‫فرمایش هللا را شنیدم انجا که میفرماید ‪：‬‬

‫« فس ٰال تسقه لل لس هه ٰما ا ه ّ سو ٰال تس لن سه لر هه ٰما سو قه لل لس هه ٰما قس لوال ً ك ِسریما ً ‪ .‬سو ا لِخ ِف ل لس هه ٰما سج ٰنا سح اسلذُّ ِ ّل ِم سن ا س َّ‬
‫لرحل سم ِة‬
‫(اسرا‪)2۳_2۴/‬‬ ‫»‬

‫(ب ه ان ان ار مگو!ان ان را ازخ ود م ران وب ا س خنان محترمان ه ب ا ان‬

‫دو سخن بگو وبال تواضع مهربانی رابرایشان فرود اور‪).‬‬

‫خ ودت را در براب ر پ در وم ادر ذلی ل وخ وار ک ن درای ن دوران‬

‫د‬ ‫ل میگردانند !چن‬ ‫وار وذلی‬ ‫ودرا خ‬ ‫هخ‬ ‫ل جالل‬ ‫رس هللا ج‬ ‫دنفراز ت‬ ‫چن‬
‫نفرموا بن د ک ه اش ک مادرش ان رادر اش تباهی ک ه مرتک ب درنیاورند !چ ه‬
‫ان‬ ‫ادرش هراس‬ ‫در وم‬ ‫اپ‬ ‫ار ب‬ ‫ه دررفت‬ ‫ل جالل‬ ‫رس هللا ج‬ ‫ی از ت‬ ‫کس‬
‫وپرهیزگ ار اس ت !ب ه خ اطر ت رس از هللا ج ل جالل ه نمیتوان د از پ در‬
‫وم ادرش نافرم انی کن د ی ا باع ش دردمندیش ان گردد !ب ه خ اطر ت رس از هللا‬
‫ج ل جالل ه حت ی ه رروز ب ه غرف ه اش نمی رود ودرش را ب ه روی خ ود نم ی‬
‫بن دد چ ون ان ان ارزو دارن د ک ه فق ط پ ن دقیق ه درکنارش ان بنش یند ع ده ای‬
‫فق ط پ ن دقیق ه را ب رای ان ان زی اد حس اب م ی اورن د!من ب ه مس اله ی‬
‫نافرمانی والدین نگاه کردم وان را بسیار سخت ودشوار یافتم‪.‬‬

‫سخنان نا به جا‬
‫ب ه زب ان هایم ان نگریس تم‪.‬درطول روز چن د کلم ه ی ح الل وچن د کلم ه ی‬
‫حرام بر زبان می اوری دریافتم که روزانه ما هزاران کلمه میگوییم‪.‬‬

‫اگ ر ه ر ك س ش ب بیای د و اعم الش را وزن كن د و ب ه دو ه زار كلم ه‬

‫اش ك ه در ط ول روز ب ر زب ان ج ارش م ى س ازد بنگ رد چ ه تع داد از ای ن‬
‫كلمات در كفه ش نیكى ها و چه تعداد در كفه ش بدش ها قرار مى گیرد‪.‬‬

‫‪285‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫چن د كلم ه در ت رازوش ب دش ه ا ق رار خواه د گرف ت ! ه ر روز چن د‬

‫دروغ چن د غیب ت در تلف ن و‪ ...‬چن د س خن چین ى چن د نف ر هنگ ام دی دار ب ا‬
‫دوس تش ب ا ناس زا ب ه او س الم م ى كن د؛ حال ت چط ور اس ت بچ ه ش ف الن‪...‬‬
‫چ ه خب ر بچ ه ش ف الن‪...‬؛ متأس فانه جوان ان ام روزش ب ا چن ین الف ا ى ب ا‬
‫دوستانشان شوخى و مزا مى كنند‪.‬‬

‫چن د كلم ه را ك ه شایس ته ش گف تن نیس ت خ واهى یاف ت چن د كلم ه ش‬

‫ح رام را خ واهى یاف ت ك ه در ی ك ش بانه روز ب ر زب ان آورده اش آی ا چی زش‬
‫ج ز س خنان ن اروا و ناب ه ج ا م ردم را ب ه آت ش جه نم م ى افكن د ! چ ه كس ى‬
‫در زب انش از خ دا م ى ترس د ! چ ه كس ى از ت رس خ دا پ یش از س خن گف تن‬
‫فك ر م ى كن د ! نص ر س خنان م ا درخ ور گف تن نیس ت؛ ی ا ح رام اس ت ی ا‬
‫دروغ ی ا غیب ت ی ا س خن چین ى ی ا دخال ت در ن اموس م ردم ی ا خندی دن ب ه‬
‫م ردم ی ا ب دگویى از م ردم ی ا مس خره ك ردن م ردم ی ا س خنان ناشایس ت ی ا‬
‫فحش و ناسزا و یا بد زبانى!‬

‫ای ن دیگ ر چیس ت ! م ا كج اییم ! ت رس از هللا تع الى در زب ان هایم ان‬

‫كجاس ت ! ب ه چش مانت نگ اه ك ن ك ه ب ه ك دام س و حرك ت م ى كنن د‪ .‬اف رادش‬
‫هس تند ك ه چشمانش ان آن ان را از گن اهى ب ه گن اه دیگ ر منتق ل م ى س ازند‬
‫اف رادش هس تند ك ه قلبش ان از تص اویر حرام ى ك ه ق ادر ب ه رس یدن ب ه آنه ا‬
‫نیست درد مى كشد‪.‬‬

‫چشم فروهشتن‬
‫كس ى ك ه در اینترن ت ب ه ص فحات زش ت و ناپس ند نگ اه م ى كن د‬
‫كس ـى ك ه از طری ق تلویزی ون ب ه كان ال ه اش م اهواره اش زش تى ك ه در‬
‫خ ور ه یچ م رد و زن ى نیس ت چش م م ى دوزد ای ن ه ا هم ه كجاس ت! ای ن‬
‫چش م ه ا م ا را ب ه كج ا م ى ب رد! ت رس از خ دا كجاس ت در ح الى ك ه ای ن‬
‫چش م ه ا آز ادان ه ب ه ج ان ن اموس ه ا م ى افتن د ت رس از خ دا در ای ن چش م ه ا‬
‫كجاس ت م ن تنه ا ش ما را م ورد خط اب ق رار نم ى ده م بلك ه خ ود را نی ز‬

‫‪286‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫خط اب م ى ك نم هم ه را م ورد خط اب ق رار م ى ده م م ى خ واهم بگ ویم‬

‫موض وعى ك ه ه م اكن ون ب دان م ى پ ردازم بس یار ح ا ز اهمی ت و خطرن اك‬
‫اس ت موض وع ت رس از هللا تع الى ك ه م ا از آن ب ه دوری م كاره ایى ك ه از‬
‫ما سر مى زند هرگز بر ترس داللت نمى نماید‪.‬‬

‫ب رادرانم! ب ه خ واهرش بنگری د ك ه ب ه پوش ش ب دنش اهمی ت نم ى ده د‬

‫ب دن و زین ت ه ایش را نم ى پوش اند ت ا آنج ا ك ه م ردم ه م چن ان ب ه او چش م‬
‫دوخت ه ان د‪ .‬ی ا خ انمى را ك ه حج اب پوش یده اس ت ول ى قس مت بیش تر‬
‫موه ایش ب ه ان دازه ش ی ك چه ارم موه ایش بی رون اس ت ی ا خ انمى ك ه‬
‫حج اب پوش یده اس ت ول ى لباس ش ب ى نهای ت تن ب و چس بان اس ت‪ .‬ت رس از‬
‫خدا در لباس پوشیدنت كجاست! این فرمایش هللا كجاست!‬

‫ددددددددن فهد ه‬
‫ددددددددرو سج هه َّن»‬ ‫ددددددددار ِه َّن سو یسحل فس لظد س‬
‫صد ِ‬ ‫ددددددددن ا س لب س‬
‫ددددددددن ِمد ل‬
‫ضد س‬ ‫ت یس ل ه‬
‫ض ل‬ ‫« سو قهددددددددد لل ِل لل هم ِ‬
‫ؤمنسدددددددددا ِ‬
‫(نور‪.)۳1/‬‬

‫(ب ه زن ان م ؤمن بگ و‪ :‬چش مان خ ود را ف رو گیرن د و ع ورت ه اش‬

‫خویشتن را مصون دارند)‪.‬‬

‫جوان انى ك ه ب ه ه ر س و چش م چران ى م ى كنن د ای ن فرم ایش هللا‬

‫كجاست‪:‬‬

‫ضوا ِم لن ا س لب س‬
‫ص ِار ِه لم» (نور‪.)۳۰/‬‬ ‫ین یس ه ُّ‬ ‫«قه لل ِل لل هم ِ‬
‫ؤمنِ س‬

‫(ب ه م ردان م ؤمن بگ و‪ :‬چش مان خ ود را فروگیرن د و ع ورت ه اش‬

‫خویشتن را مصون دارند)‪.‬‬

‫ای ن آی ات و احادی ش كج ا رفت ه اس ت مفه وم ای ن آی ات در زن دگی‬

‫ماکجاس ت ای ن فرم وده ی رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم ب ه اس مال‬
‫کجاست‪:‬‬

‫‪287‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫صدددددددله لح ا س لن یس لظ سهد س‬
‫ددددددر‬ ‫ددددددراسةس إِ سذا بسلس لدددددددته ِمد ل‬
‫ددددددن ا لل سم ِحدددددددی ِ لسددددددد لم یس ل‬ ‫إن ا لل سمد ل‬ ‫« یسدددددددا ا س ل‬
‫سددددددد سما ه َّ‬
‫ذا » ‪1‬‬ ‫ِم لن سها َّإال سه سذا سو سه س‬

‫رس ید ج ایز نیس ت ک ه چی زی از‬ ‫( ای اس ما! وقت ی زن ب ه س ن ح ی‬

‫بدنش جز این واین اهرشود) واشاره کرد به صورت ودو کر دستش‪.‬‬

‫ب رادرانم! دس ت ه ایی اس ت ک ه م ال ح رام م ی خورد ش کم ه ایی اس ت‬

‫وروش ن‬ ‫ک ه ازح رام پرش ده اس ت باوجود ای ن ک ه ای ن ح دیش ک امالر واض‬
‫است‪:‬‬
‫»‪2‬‬ ‫ار اهو ِلي بِ ِه‬
‫« هک ُّل لسحل م نسبستس ِم لن سح سرام فسالنَّ ه‬

‫( هرگوشتی که از مال حرام رشدکند آتش برایش اولی تراست‪).‬‬

‫ش کم ه ای ک ه ازع ذای ح رام پرش ده اس ت مردمی ک ه م ال ح رام م ی‬

‫خورن د وم ی خورن د فالن وف الن ک ار را م ی کنن د وای ن ک ار ح رام را مب ا‬
‫م ی ش مارند چگون ه م ی توان د ای ن لقم ه را در درون ش کمش ق رار ده د‬
‫چگون ه از ای ن ح رام ب ه فرزن دانش م ی خوران د پس ازهم ه ای ن آی ات ت رس‬
‫ازخدا کجاست‬

‫ارتب اط م ردان بازنان ب ه مش کالتی جامع ه را درخ ود غوط ه ور س اخته‬

‫اس ت بنگری د از ای ن ک ه بس یاری از دانش جویان مرتک ب زن ا م ی ش وند‬
‫ش گفت زده م ی ش ویم کس ی ک ه ازطری ق تلف ن س خنان زش ت وناپس ندی ب ر‬
‫زب ان م ی آورد وج وانی ک ه ب ادختری دوس ت اس ت و روابطش ان بس ان زن‬
‫وشوهراست این ها دیگر چیست! ترس از هللا کجاست‬

‫ت رس ازهللا تع الی کجاس ت ب اوجود ای ن ک ه هللا م ارا ب ر ح ذر م ی‬

‫دارد‪:‬‬

‫‪ - 1‬ابوداوود‪ ۴1۰۴،‬از عایشه‪ -‬رضی هللا عنها‬

‫‪ - 2‬ابن حبان‪،‬مجروحین‪ 2۴۳ /1،‬وطبرانی‪،‬االوسط ‪ 2۹۴۴‬از ابن عباس رضی هللا عنهما‪.‬‬

‫‪288‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ودش‬ ‫مارا از خ‬ ‫دش‬ ‫( خداون‬ ‫( آل عمدددددددددددران‪)۳۰ /‬‬ ‫« سویه سحددددددددددد ِذّ هر هک هم هللاه نسف س‬
‫سدددددددددددهه»‬
‫برحذر می دارد)‬

‫آی ا باش نیدن ای ن آی ه از خ دا نم ی ترس یم وقت ی آی ه ی« خداون د ش مارا‬

‫از خ ودش ب ر ح ذر م ی دارد را م ی ش نویم چ ه ت أثیری در قلبم ان دارد!‬
‫غالبا ر هیچ کاری نمی کند وهیچ تأثیری ندارد‪.‬‬

‫حی ای گمش ده اراده ه ای ض عیر وبیه وده م ن ب ه خ دا قس م قص د‬

‫ن دارم ش مارا دلس رد ک نم بلک ه ب ا ای ن ک ار پ رده از بیم اری ه ای موج ود در‬
‫جوامعی که دران زندگی می کنیم برمی دارم‪.‬‬

‫اراده ه ای آهن ین کجاین د اراده ه ای چ ون ص الحان وت ابعین اراده‬

‫ه ای جوان ان مردانگ ی کجاس ت آن هم ه ق درت ونی رو ب ه خ اطر هللا‬
‫کجاست‬

‫اب ِبقه َّوة سو آتسی ٰلناهه ا س لل هح لك سم س‬

‫ص ِبیا »( مریم‪ ()12/‬ای یحیی! کتاب را با قوت‬ ‫یى هخ ِذ ا س لل ِك ٰت س‬
‫« ٰیا یسحل ٰ‬
‫برگیر مادر کودکی بدو بینش دادیم‪).‬‬

‫باتمام نیرو به این کتاب چنب بزنید‪.‬‬

‫نمازه ای ک ه ض ایع م ی گ ردد عب ادت ه ای ک ه ت رک م ی ش ود س نت‬

‫ه ای ک ه ک م رن ب م ی گ ردد نم از ش بی ک ه فق ط ع ده ای مع دودی آن را ب ه‬
‫جا می آورند‪.‬‬

‫حت ی اش خاص مت دین ودین دار ت رس از خ دا درقل ب هایش ان چ ه جایگ اهی‬

‫دارد آخرین باری که چشمت از ترس هللا اشک ریخت کی بود‬

‫آخ رین ب اری ک ه در نمازاحس اس تق رب ونزدیک ی ب ه هللا نم ودی ک ی‬

‫بود‬

‫آخ رین ب اری ک ه هنگ ام راه رف تن احس اس نزدیک ی ب ه هللا ک ردی ک ی‬

‫بود‬

‫‪289‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫چند بار در ماه چنین احساسی داری‬

‫ق رآن ه ایی ک ه در خان ه ب ه دس ت فراموش ی س پرده ش ده و ب ه خ اطر‬

‫ع دم ت الوت رویش ان گ رد و غب ار نشس ته اس ت آی ا ب ا دی دن چن ین‬
‫وضعیتی هیچ واکنشی نشان نمی دهیم‬

‫مس اجدی ک ه از نم از ص ب ت ا نم از عش ال ت رک م ی ش وند کجاین د‬

‫جوانانی که در مسجد نماز می خوانند‬

‫اگ ر ب رای ادای نم از ص ب ب ه مس جد ب روی تع داد بس یار ان دکی از‬

‫نم از گ زاران را خ واهی یاف ت ش ور و ش و جوان ان و ق درت م ردان در‬
‫ادای نماز صب کجا رفته است‬

‫در حقیق ت این ا هم ه بیم اری ه ای بس یار س خت ودرد ن اکی هس تند‬

‫ب ه خ دا قس م ای ب رادران !هم ه ی این ا ی ک ط رر و ط رر دیگ ر و ب دتر‬
‫از این کسانی اند که از هللا جل جالله غافلند ‪.‬‬

‫م ن ای ن دس ته را از هم ه ب دتر م ی دان م کس ی ک ه تم ام ه م و غم ش‬
‫آخ رین و جدی دترین م د اس ت ! آخ رین آهن ب خوانن ده اش کیس ت چ ه‬
‫کس ی برن ده ی ج ایره ی اس کار ش ده اس ت بهت رین ب ازیگر زن امس ال‬
‫کیست مشهورترین بازیکن فوتبال و ‪! ...‬‬

‫وقت ی چن ین مس ا لی فک رت را ب ه خ ود مش غول میکن د حت ی اگ ر ای ن‬

‫ه ا ت و را ب ه خ ود مش غول نس اخته باش د ش اید بگ ویی فرزن دانم لب اس و‬
‫خوراکش ان م را مش غول گردان ده ان د !ام ا خداون د چ ه جایگ اهی در زن دگی‬
‫ما دارد !‬

‫آی ا پ س از گف تن ای ن هم ه مطال ب از خ دا میترس یم !قلبم ان ممل و از‬

‫ترس هللا گشته است ! یا این که من در سخنانم مبالغه می کنم ! البته‬

‫‪290‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ممک ن اس ت کم ی زی اده روی ک رده باش یم ول ی در واق ع آی اتی در‬

‫ق رآن ب ه چش م میخ ورد ک ه ب ا ه ر ب ار ش نیدن انس ان درد من د م ی گ ردد هللا‬
‫می فرماید ‪:‬‬

‫(بقره ‪)۷۴/‬‬ ‫س سوةس»‬ ‫ار ِة اهو ا س س‬

‫ش ُّد قس ل‬ ‫ص فس ِه سی کسا لل ِح سج س‬
‫ک لم ِم لن سب لع ِد سذ ِل س‬ ‫«ث ه سم قس س‬
‫ستل قهلهو به ه‬

‫(پ س از آن دل ه ای ش ما س خت ش د ه م چ ون س نب ی ا س خت ت ر از‬
‫سنب‪).‬‬

‫ای ن ت و ب یخ قرآن ی را ک ه از درون ت و را ب ه ل رزه در م ی آورد‬

‫احساس می کنی‬

‫ي‬ ‫ددددددر ِم لنددددددهه ا س لن سه ه‬

‫ددددددار وإِ َّن ِم لن سهددددددا لس سمددددددا یسشَّددددددقَّ ه‬ ‫ددددددن ا لل ِح سج س‬
‫ددددددار ِة لس سمددددددا یستسفس َّج ه‬ ‫« سو إِ َّن ِم س‬
‫(البقره ‪)۷۴/‬‬ ‫هللا »‬
‫شیس ِة ِ‬ ‫فسیس لخ هرب ِم لنهه ا لل سما ه و إِ َّن ِم لن سها لس سما یس لهبِ ه‬
‫ط ِم لن سخ ل‬

‫(پاره ای از سنب هاست که از آن نهر ها می جوشد‬

‫پ اره ای از آن هاس ت ک ه م ی ش کافد و آب از آن بی رون م ی آی د و‬

‫پاره ای از آن هاست که از ترس خدا فرو می ریزد ‪).‬‬

‫هللا ج ل جالل ه ب ه م ا م ی گوی د ک ه س نب از م ا بهت ر اس ت زی را‬

‫س نب حی ا دارد در ح الی ک ه قل ب ه ای م ا زنگ ار گرفت ه اس ت س نب از‬
‫ت رس هللا ج ل جالل ه از ه م ف رو م ی پاش د در ح الی ک ه قل ب ه ای م ا حت ی‬
‫ه ه م از ت رس هللا ج ل جالل ه نلرزی ده ی ا مض طرب نگش ته اس ت‬ ‫ی ک لح‬
‫مگ ر هنگ امی ک ه ب ه مص یبتی مب تال گ ردد ‪.‬آن وق ت اس ت ک ه قل ب ب ه ل رزه‬
‫در م ی آی د ول ی س نب بهت ر از قل ب ه ایی اس ت ک ه در تم ام زن دگیش حت ی‬
‫یک لح ه هم از ترس هللا جل جالله خشوع و فروتنی نمی کند ‪.‬‬

‫هللا جل جالله می فرماید ‪:‬‬

‫( زمر ‪.)22/‬‬ ‫«فس سو لیل ِل للقسا ِ‬

‫س سی ِة قهلهوبه هه لم »‬

‫(وای برکسانی که دل های سنگینی دارند ‪).‬‬

‫‪291‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫در جایی دیگر می فرماید ‪:‬‬

‫ددددن سخ ل‬
‫شددددد سی ِة‬ ‫صددددد ِ ّد سها ِمد ل‬ ‫علسدددددی سج سبددددد ِل لس سرا س لیتسدددددهه سخا ِ‬
‫شدددددعا همت س س‬ ‫س‬
‫ددددرآن س‬‫ددددو ا س لن سز للنسدددددا سهددددد سذا ا للقهد‬
‫«لسد ل‬
‫ون » (حشر ‪)21/‬‬ ‫اس لس سعلَّ ههم سیتسفسک هّر س‬
‫ض ِربه سها ِللنَّ ِ‬ ‫ص ا ل س لمثا هل نس ل‬ ‫هللا سو ِت لل س‬
‫ِ‬

‫(اگ ر م ا ای ن ق رآن را ب ر س ر ک وهی ف رو م ی فرس تادیم ک وه را از‬

‫ت رس خ دا ک رنش کن ان و ش کافته م ی دی دی !ب ا ای ن مث ال ه ا م ا ای ن مث ال ه ا‬
‫را برای مردمان بیان می داریم شاید که ایشان بیندیشند ‪).‬‬

‫برادرانم ترس این قلب ها کجاست‬

‫ه و درس م ارا اص ال‬ ‫ب ه خ دا س وگند ای ب رادران !ه زاران موع‬

‫نخواه د ک رد بن ابراین ت ا زم انی ک ه قل ب نخواه د خاش ع و ف روتن باش د‬
‫هزاران درس و موع ه سودمند نخواهد بود هللا می فرماید ‪:‬‬

‫(فاطر ‪)1۸/‬‬ ‫ب سو اسقسا همو ال َّ‬

‫ص سالةس »‬ ‫«إنَّ سما تهنذ هِر الَّ ِذی سن یس لخش لسو سن سربَّ ههم ِبا لل س لی ِ‬

‫(ت و کس انی را م ی ترس انی ک ه نه انی از پروردگارش ان م ی هراس ند‬

‫و چنان که باید نماز را می خوانند ‪).‬‬

‫پ س کس انی هش دار داده خواهن د ش د و ای ن هش دار در آن ان ت أثیر‬

‫خواه د گذاش ت ک ه در نه ان از پروردگارش ان م ی ترس ند ‪ .‬هللا ‪ -‬تب ارک و‬
‫تعالی ‪ -‬می فرماید ‪:‬‬

‫(یس ‪)11/‬‬ ‫ان ِبا لل س لی ِ‬

‫ب»‬ ‫الرحل سم س‬ ‫«إنَّ سما تهنذ هِر سم ِن التَّبس سع ال ِذّ لک سر سو سخ ِ‬
‫ش سی َّ‬

‫(ت و کس انی را م ی ترس انی ک ه از ق رآن پی روی کن د و پنه انی از‬

‫خدای مهربان هراس داشته باشد ‪).‬‬

‫شدددددددقسی‪.‬‬ ‫سدددددددیسذَّک هَّر سمد ل‬

‫ددددددن یس لخ س‬
‫شدددددددی‪ .‬سو یست س سجنَّبه سهدددددددا ا ل‬ ‫«فسددددددد سذ ِ ّک لر إِ لن نسفسعسددددددد ِ‬
‫ت الددددددد ِذّ لک سری ‪ .‬س‬
‫(اعلی ‪.)۹-1۳/‬‬ ‫کب سلری ‪.‬ث ه َّم ال یس هموته فِی سها سوال یسحل یسا »‬
‫ار ا لل ه‬
‫صلسی النَّ س‬
‫الَّ ِذی یس ل‬

‫(اگ ر پن د و ان درز س ودمند باش د پن د و ان درز ب ده‪ .‬کس ی ک ه م ی ترس د‬

‫پن د و ان درز خواه د گرف ت ‪.‬ب دبخت ت رین ف رد از آن دوری خواه د گزی د‬

‫‪292‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫یم ت رین آت ش خواه د ش د و ب دان خواه د س وخت‬ ‫‪.‬آن کس ی ک ه داخ ل ع‬

‫سپس در آن اتش نه می میرد و نه زنده می شود‪).‬‬

‫خشیت هللا عزوجل‬

‫درحقیق ت س خنان م ا تح ت عن وان خش یت خواه د ب ود‪ .‬ش اید کس ی‬
‫بپرس د آی ا ای ن س خنان درب اره « خش یت »(حس اب بردن)اس ت ی ا خ ور‬
‫(ت رس)! چ را ب ه عن وان خش یت نباش د در ح الی ک ه در ه ر دو کلم ه ب ه ی ک‬
‫معنی هستند‬

‫ان آن‬ ‫ود دارد؛ تفاوتش‬ ‫اوت وج‬ ‫یت تف‬ ‫ور و خش‬ ‫ان خ‬ ‫ع می‬ ‫در واق‬
‫جاس ت ک ه خ ور و ت رس از هللا احساس ی را ایج اد م ی کن د ک ه ب ه گری ه ب ی‬
‫ت ابی ب یم و نگران ی منج ر م ی گ ردد و گ اهی اوق ات مفی د واق ع م ی ش ود‬
‫ول ی خش یت ب ه مع انی خ ور و ت رس هم راه روک ش عش ق و عالق ه اس ت‬
‫یم و بزرگداش ت هللا ت رس در پوس ت هیب ت و‬ ‫ت رس پیچی ده ش ده در تع‬
‫بزرگی هللا پیچیده شده در تکریم تع یم و محبت هللا عزوجل‬

‫خ ور ب دون خش یت ممک ن اس ت باع ش ف رار و ب ی قراری ت گ ردد‬

‫هم ان گون ه ک ه همگ ی از خ ور م ی ترس ند‪ :‬ب ا ای ن س خنانت م ا را وحش ت‬
‫زده مک ن خش یت یعن ی ت و از خ دا م ی ترس ی ام ا ن ه ت رس ش خص وحش ت‬
‫زده بلک ه ت رس از روی احت رام ت رس کس ی ک ه م ی دان د هللا قه ار و‬
‫ان و ودود‬ ‫انروا مهرب‬ ‫فرم‬ ‫زر‬ ‫ه از آن ب‬ ‫امی ک‬ ‫ت هنگ‬ ‫ان اس‬ ‫رحم‬
‫بترس ی ب ه س ویش م ی روی ح ال ای ن تف اوت را دریافتی د تف اوتی بس یار‬
‫ش گرر! نم ی خ واهم ش ما را بترس انم ی ا ه دفم از گف تن ای ن س خنان آن‬
‫نیست که به شما بگویم‪ :‬حاال دیدی چه اتفاقی خواهد افتاد تا وحشت زده‬

‫ش وید مقص ود ای ن نیس ت زی را ای ن ب ه پای ان خواه د رس ید ول ی م ن‬

‫ترسی را می خواهم که موجب عالقمندی شما به هللا بگردد‪.‬‬

‫دلیل این سخنانم فرمایش هللا است که می فرماید‪:‬‬

‫‪293‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هون ِل هكددددد ِ ّل ا س َّواب سح ِفدددددیظ‬ ‫ددددر بس ِعیدددددد ‪ ٰ .‬سهددددد سذا سمدددددا تهو س‬
‫عدددددد س‬ ‫ت ا لل سجنَّدددددةه ِل لل همت َّ ِقد س‬
‫ددددین س لید س‬ ‫« سوا ه لز ِلفسددددد ِ‬
‫(سورة ا ‪)۳1-۳۳/‬‬ ‫الرحل ٰ سم سن ِبا لل س لی ِ‬
‫ب سو سجا س ِبقس للب هم ِنیب»‬ ‫ي َّ‬ ‫‪ .‬سم لن سخ ِ‬
‫ش س‬

‫(بهش ت ب ه تق وا پیش ه گ ان نزدی ک گردان ده م ی ش ود و فاص له چن دانی‬

‫از آن ان نخواه د داش ت‪ .‬ای ن هم ان چی زی اس ت ک ه ب ه ش ما وع ده داده م ی‬
‫خ دا‬ ‫ش ود و ب ه هم ه ی کس انی ک ه ب ه س وی طاع ت هللا بازگرن د و ف رای‬
‫را رعایت کنند‪ .‬همان کسی که در نهان از خداوند مهربان بترسد‪).‬‬

‫ای ن ک ه ش خص در نه ان از هللا م ی ترس د یعن ی چ ه ب ه می زان دق ت‬

‫ای ن جمل ه نگ اه ک ن م ی توانس ت بگوی د کس ی ک ه در نه ان از جب ار بترس د‬
‫ی ا کس ی ک ه در نه ان از قه ار بترس د ی ا کس ی ک ه در نه ان از ق وی بترس د‬
‫ول ی گف ت‪ :‬کس ی ک ه از رحم ان بترس د و رحم ان عب ارتی اس ت ک ه ب ر‬
‫رحم ت و مهرب انی دالت م ی کن د‪ .‬پ س گف ت‪ :‬ای ن خش یت ب ا محب ت و عالق ه‬
‫ت و ب ه هللا عزوج ل ارتب اط دارد‪ .‬ت و از او م ی ترس ی زی را ب ه او ارج م ی‬
‫نه ی م ن نم ی خ واهم پ س از خوان دن ای ن س خنان وحش ت زده و هراس ان‬
‫م ی ترس د آن یک ی از قب ر و از ف الن و از ف الن‬ ‫گردی د ای ن یک ی از م ر‬
‫ر نیس ت بلک ه م ی خ واهم پ س از‬ ‫‪ .‬ای ن اش تباه اس ت ای ن ت رس م ورد ن‬
‫خوان دن ای ن س خنان از ف رط محب ت هللا عزوج ل از او بترس ی از ف رط‬
‫وابستگی به موالیت نتوانی مرتکب معصیتی شوی‪.‬‬

‫م ن در جس ت و ج وی ع املی ب ودم ک ه چن ین ترس ی را ب رای قل ب ه ا‬

‫ب ه ارمغ ام بی اورد و دری افتم ک ه ش یوه ای قرآن ی و ش یوه ای نب وی وج ود‬
‫دارد ک ه هم واره ت رس را ب ه روز قیام ت م رتبط م ی س ازد ای ن ام ر ک امال‬
‫طبیع ی اس ت‪ .‬ب ه هم ین خ اطر هم ه ی س خنان ام روز م ن پیرام ون ای ن‬
‫موض وع اس ت ک ه روز رس تاخیز را تص ور کن ی ح ال چگون ه نم ی‬
‫ترسی‬

‫تص ور کنی د ک ه روز قیام ت برپ ا ش ده و گرم ا بس یار س خت و طاق ت‬

‫فرم ا اس ت ای ن ام ر بس یار دش وار اس ت‪ .‬ع ر بس یار جمعی ت انب وه‬

‫‪294‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ازدح ام ش دید نف س ه ای بری ده بری ده و خورش ید نزدی ک اس ت‪ .‬ح ال آی ا از‬

‫هللا عزوج ل م ی ترس ی ی ا ن ه ! ام ا ب ا وج ود ب ه ص حنه کش یدن روز قیام ت‬
‫رحم ت هللا عزوج ل را نی ز ب ه ت و ی اداور م ی ش وم ت ا خش یت را ب ا رحم ت‬
‫پیوند دهم‪:‬‬

‫ددددددرحل ٰ سم سن ِبا لل س لیددددددد ِ‬

‫ب » (ا‪( .)۳۳/‬هم ان کس ی ک ه در نه ان از‬ ‫ي الد َّ‬ ‫ددددددن سخ ِ‬
‫شددددددد س‬ ‫« سمد ل‬
‫خداوند مهربان بترسد‪).‬‬

‫تا با وجود ترس از او او را دوست بداری‪.‬‬

‫لحظه به لحظهی روز قیامت‬

‫ه ی روز قیام ت ب ه س ر بب ریم ی ا برخ ی از‬ ‫ه لح‬ ‫بیایی د در لح‬
‫صحنه هایش را تصور بکنیم‪.‬‬

‫م ن نم ی ت وانم هم ه را بی ان ک نم ت ا خش یت در قل ب ه ا حرک ت کن د‪.‬‬

‫هنگ امی ک ه ب ه دنب ال م وثرترین و تحری ک کنن ده ت رین ام ر ب ر خش یت قل ب‬
‫می گشتم چیزی بهتر از یادآوری روز قیامت نیافتم‪.‬‬

‫هللا تبارک و تعالی می فرماید‪:‬‬

‫دددددو سم‬
‫ع ِة شسددددد لي ع ِسظدددددیم ‪ .‬سی ل‬ ‫ددددداس اتَّقهدددددوا سربَّكهددددد لم ِإ َّن سز لل سز سلدددددةس ال َّ‬
‫سدددددا س‬ ‫ه‬ ‫« ( سیدددددا اسیُّ سهدددددا النَّ‬
‫ت سح لمدددددل سح لم سل سهدددددا سوتسد س‬
‫ددددرى‬ ‫ضددددد هع هكددددد ُّل سذا ِ‬
‫ضددددد سعتل سوت س س‬‫ع َّمدددددا ا س لر س‬ ‫ت س سر لونس سهدددددا تسد ل‬
‫ددددذ سه هل هكددددد ُّل هم لر ِضددددد سعة س‬
‫شدِید» (سورة الحج‪)1_2/‬‬ ‫َّللا س‬
‫اب َّ ِ‬‫ع سذ س‬ ‫سار ٰى سو ٰلس ِك َّن س‬ ‫سار ٰى سو سما هه لم ِب ه‬
‫سك س‬ ‫سك س‬ ‫س ه‬ ‫النَّا س‬

‫( ای م ردم ! از ع ذاب پرودگارت ان بترس ید واقع ا زلزل ه ی هنگام ه‬

‫ی رس تاخیز چی ز بزرگ ی اس ت‪ .‬روزی ک ه آن را م ی بینی د ه ر ش یر ده ی‬
‫ش یر خ واره اش را ره ا و فرام وش م ی کن د و ه ر ب ارداری را ب ارش را‬
‫م ی گ ذارد و مردم ان را مس ت م ی بین ی ول ی مس ت نیس تند بلک ه ع ذاب‬
‫خدا سخت است‪).‬‬

‫ای ا ب ا ش نیدن ای ن آی ه از هللا عزوج ل م ی ترس یم ی ا ن ه آی ا ب ر ارتک اب‬

‫معصییت اصرار می ورزیم یا توبه می کنیم‬

‫‪295‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اکنون این فرمایش هللا را بخوان‪:‬‬

‫ین ‪ .‬سو سال یه لؤ سذ هن لس هه لم فس سی لعتسذ هِر س‬

‫ون»(المرسالت‪)۳٥-۳٦/‬‬ ‫« سویلل سی لو سم ِئذ ِل لل هم سك ِذّ ِب س‬

‫(ام روز روزی اس ت ک ه تک ذیب کنن دگان س خن نم ی گوین د‪ .‬و بدیش ان‬
‫اجازه داده نمی شود تا پوزش بطلبند‪).‬‬

‫در این فرموده ی هللا تعالی بیندیش‪:‬‬

‫سددددو‬ ‫ع ِملسددددتل ِمد ل‬

‫دددن ه‬ ‫دددرا سو سمددددا س‬
‫ضد ً‬ ‫دددو سم ت س ِجدددد هد هكدددد ُّل نس لفددددس سمددددا ع ِسملسددددتل ِمد ل‬
‫دددن سخ لیددددر همحل س‬ ‫«یسد ل‬
‫سدددددددددهه سو َّ‬
‫َّللاه سر ه و‬ ‫ددددددددو ا س َّن بس لینس سهدددددددددا سوبس لینسدددددددددهه ا س سمددددددددددًا بس ِعیددددددددددًا سویه سحدددددددددذّ هِر هك هم َّ‬
‫َّللاه نس لف س‬ ‫ددددددددو ُّد لسد ل‬
‫تسد س‬
‫بِا لل ِعبسا ِد»(سورة آل عمران ‪)۳۰‬‬

‫( روزی ک ه ه ر کس ی ان چ ه نیک ی انج ام داده اس ت حاض ر و آم اده‬

‫م ی بین د و دوس ت دارد ک اش می ان او و ب دی ه ایی ک ه انج ام داده اس ت‬
‫فاص له زی ادی ب ود و خداون د ش ما را از خ ودش برح ذر م ی دارد و خداون د‬
‫نسبت به بندگان مهربان است‪).‬‬

‫ددددددددن اسذ س‬
‫ِن لسدددددددددهه‬ ‫ددددددددون ِإ َّال سمد ل‬
‫س‬ ‫ح سوا لل سم سال ِئ سكدددددددددةه س‬
‫صدددددددددفا سال سیت س سكلَّ همد‬ ‫ددددددددو سم سیقهدددددددددو هم الد ُّ‬
‫ددددددددرو ه‬ ‫« سید ل‬
‫ٰ‬
‫شدددددا س ات َّ سخددددد سذ ِإلسد ٰ‬
‫ددددى سر ِبّددددد ِه سمآبًدددددا»‬ ‫ي فس سمد ل‬
‫ددددن س‬ ‫ددددوابًا ‪ .‬سذ ِلددددد س ا للیسد ل‬
‫ددددو هم ا لل سحددددد ُّ‬ ‫صد س‬ ‫ددددرحل ٰ سم هن سوقسدددددا سل س‬
‫الد َّ‬
‫(روزی ک ه جبری ل و فرش تگان ب ه ص ر م ی ایس تند و ه یچ‬ ‫(سددددددورة النبددددددأ ‪)۳۸-۳۹/‬‬

‫ک دام زب ان ب ه س خن نم ی گش ایند مگ ر کس ی ک ه خداون د مهرب ان ب دو اج ازه‬

‫ده د و او نی ز س خن راس ت و درس ت بگوی د‪ .‬آن روز واقعی ت دارد پ س‬
‫هر کس که بخواهد می تواند به سوی پرودگارش برگردد‪).‬‬

‫(نازعات‪)۳٤-۳٥/‬‬ ‫طا َّمةه ا لل هكب سلر ٰى ‪ .‬یس لو سم یست س سذك هَّر ا ل ِ لن س‬

‫سانه سما س‬
‫سعس ٰى»‬ ‫«فس ِإ سذا سجا س ِ‬
‫ت ال َّ‬

‫(هنگ امی ک ه بزرگت رین حادث ه ف را م ی رس د‪ .‬در آن روز انس ان هم ه‬

‫ی کوشش ها و تالش هایی را که کرده است به یاد می آورد‪).‬‬

‫ای ا دروغ ه ا و غیب ت ه ایی را ک ه مرتک ب ش ده ای ب ه خ اطر م ی‬

‫اوری ت و ایس تاده ای و ب ا خ ود م ی گ ویی‪ :‬بل ه ه م اکن ون ب ه خ اطر ای ن‬

‫‪296‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫گن اهی ک ه از هم ه ی م ردم پوش یده داش تم م ورد بازخواس ت ق رار م ی‬

‫گیرم‪:‬‬

‫(سورة النازعات ‪)۳٥‬‬ ‫س سع ٰى»‬ ‫« سی لو سم سیت س سذك هَّر ا ل ِ لن س‬

‫سا هن سما س‬

‫(روزی که انسان به یاد می اورد آن چه را کوشیده است‪).‬‬

‫دددددن ا لل هم للدددددد ه ا للیسد ل‬

‫دددددو سم‬ ‫ِل سمد ِ‬ ‫َّللا ِمدددددد لن هه لم س‬
‫شدددددد لي‬ ‫علسددددددى َّ ِ‬ ‫ون سال یس لخفسد ٰ‬
‫دددددى س‬ ‫دددددار هز س‬
‫دددددو سم ههدددددد لم بسد ِ‬
‫«یسد ل‬
‫ار» (سورة افر ‪)1٦‬‬ ‫اح ِد ا لل سق َّه ِ‬
‫م ا لل سو ِ‬
‫ِ َّ ِ‬

‫اهر و آش کار م ی ش وند و چی زی از ایش ان‬ ‫( روزی ک ه مردم ان‬

‫ب ر خ دا پنه ان نم ی مان د‪ .‬مل ک و حکوم ت ام روز از آن کیس ت از آن‬
‫خداوند یکتای چیره و توانا‪).‬‬

‫امروز کجا می توانی پنهان شوی؟‬

‫هللا تبارک و تعالی _ می فرماید‪:‬‬

‫ددددددودَّتل هو هجدددددددو هه هه لم‬

‫سد س‬ ‫ِین ا ل‬ ‫ددددددو ُّد هو هجدددددددوه فسأ س َّمدددددددا الَّدددددددذ س‬
‫سد س‬ ‫ددددددو سم ت س لبدددددددیس ُّ هو هجدددددددوه سوت س ل‬
‫«یسد ل‬
‫ون ‪ .‬سوا س َّمدددددا الَّدددددذ س‬
‫ِین ا لبیس َّ‬
‫ضدددددتل‬ ‫ددددر س‬ ‫اب بِ سمدددددا هك لندددددت ه لم ت س لكفهد ه‬ ‫ا س سكفسد ل‬
‫ددددرت ه لم بس لعددددد سد إِی سمدددددانِ هك لم فسدددددذهوقهوا ا للعسددددد سذ س‬
‫(روزی‬ ‫(سدددددددورة آل عمدددددددران ‪)1۰٦-1۰۷‬‬ ‫هون»‬ ‫هو هجدددددددو هه هه لم فس ِفدددددددي سرحل سمددددددد ِة َّ ِ‬
‫َّللا ههددددددد لم فِی سهدددددددا سخا ِلدددددددد س‬
‫ک ه چه ره ه ایی س فید و چه ره ه ایی س یاه م ی گردن د ام ا آن ان ک ه چه ره‬
‫هایش ان س یاه اس ت آی ا بع د از ایم ان خ ود ک افر ش ده ای د ! پ س ب ه س بب کف ری‬
‫ک ه م ی ورزی ده ای د ع ذاب را بچش ید‪ .‬و ام ا آن ان ک ه چه ره هایش ان س فید‬
‫است در رحمت خدای خود غوطه ورند و جاودانه در آن ماندگارند‪).‬‬

‫ح ال آی ا از آن روز بیمن اکیم ی ا نس بت ب ه آن ب ی اهمی ت هس تیم آی ا‬

‫فرام وش ک رده ای ک ه در آن روز ش هادت خ واهی داد و بارگ اه هللا خ واهی‬
‫ایس تاد آی ا ب رای آن مالق ات آم اده ای ترس ت از هللا عزوج ل کجاس ت آی ا‬
‫هن وز قلب ت از ت رس هللا عزوج ل ب ه ت رک معص یت ب ه خ اطر آن روز‬
‫قادر نیست !‬ ‫بزر‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫‪297‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ددددین ا س للددددد س‬
‫سد س‬ ‫َّللا سک سمدددددا یسجل سمددددد هع النَّ لبددددد ِل فِدددددي الکناندددددة سخ لم ِ‬ ‫کدددددم إ سذا سج سمعس ه‬
‫کددددد هم َّ ِ‬ ‫« سکیددددد س بِ ه‬
‫کم » ‪1‬‬ ‫َّللاه إلسی ه‬ ‫سنسة ث ه َّم سال سی لن ه‬
‫ظ هر َّ‬ ‫س‬

‫( چگون ه خواهی د ب ود زم انی ک ه خداون د ش ما را جم ع م ی کن د چن ان‬

‫ک ه تیره ا در تی ردان جم ع م ی ش وند پنج اه ه زار س ال ب ه ای ن ص ورت م ی‬
‫مانید با این وجود هللا به شما ن ر نمی کند‪).‬‬

‫ایس تادن در روز محش ر پنج اه ه زار س ال ب ه ط ول م ی انجام د ک ه در‬

‫آن ن ه م ی خ وری و ن ه م ی اش امی چ ه ک ار خ واهی ک رد حالت ان چگون ه‬
‫خواهد بود‬

‫آن هنگ ام ک ه پرودگارت ان پنج اه ه زار س ال ش ما را در ص حرای‬

‫محش ر گ رد ه م ارد ه یچ نم ی خوری د ه یچ نم ی اش امید و پ ا برهن ه و لخ ت‬
‫و ب دون ختن ه هس تید هم ان گون ه ک ه در ابت دا ش ما را آفری د ب از م ی گردی د‬
‫چه حالی خواهید داشت !‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫ون هحفساةً ع سهراةً ه لر ًال »‬

‫« تهحل ش هسر س‬

‫(شما پا برهنه عریان و بدون ختنه محشور می شوید‪).‬‬

‫عایش ه‪-‬رض ی هللا عنه ا‪-‬گف ت‪:‬ای رس ول هللا! آی ا م ردان و زن ان ب ه یک دیگر‬

‫نمی نگرند فرمود‪:‬‬
‫»‪2.‬‬
‫ش ُّد ِم لن ا س لن یه سه لم ِه هم سذا س‬
‫ک‬ ‫« ا ل س لم هر ا س س‬

‫(مساله سخت تر و شدید تر از آن است که بدان اهمیت بدهند‪).‬‬

‫ع‬ ‫‪ - 1‬حددددددددددددداکم‪ ۸۷۰۷ ،‬از عبددددددددددددددهللا بدددددددددددددن عمدددددددددددددرو بدددددددددددددن عددددددددددددداص ‪ -‬رضدددددددددددددی هللا عنهمدددددددددددددا‪ .‬ر‪.‬ک‪ :‬مجم‬
‫الزوا د ‪.7/135‬‬

‫‪ - 2‬بخاری‪ ۶۵2۷‬و مسلم‪2۸۵۹،‬از عایشه‪-‬رضی هللا عنها‬

‫‪298‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫هیچ کس نمی تواند به کسی بنگرد‬

‫همه می گویند‪:‬خودم خودم‪.‬همه وحشت زده اند نگران و پریشانند‬

‫اکنون باز هم از آن روز نمی ترسی!‬

‫رسول هللا صل هللا علیه و آله و سلم می فرماید‪:‬‬

‫شددددداةً سو ِصددددد لنفا ً رکباندددددا‬

‫ِصددددد لنفا ً هم س‬ ‫ددددو سم ا لل ِقیسا سمددددد ِة ث س سالثسدددددة ا س ل‬
‫صدددددنسا‬ ‫ددددر النَّد ه‬
‫دددداس یسد ل‬ ‫شد ه‬ ‫« یهحل س‬
‫ي ِ هو هجوهه »‪.‬‬ ‫سو ِص لنفا ً س‬
‫ع ِل ّ‬

‫(روز قیام ت م ردم در س ه دس ته محش ور م ی ش وند‪:‬گروهی پی اده ان د‬

‫گروهی سواره اند و گروهی برصورت هایشان می روند‪).‬‬

‫اص حاب گفتن د‪ :‬ای رس ول هللا! چگون ه ب ا ص ورت هایش ان راه م ی‬

‫روند فرمود‪:‬‬

‫يِ‬ ‫ي ا س لن یمیشدددددددددیهم س‬
‫ع ِلددددددددد ّ‬ ‫علسددددددددد َّ‬ ‫ي ِ ا س لقدددددددددد ِ‬
‫سام ِه لم قسدددددددددادِر س‬ ‫« ا س َّن الَّدددددددددذِش ا س لم س‬
‫شدددددددددا هه لم س‬
‫ع ِلددددددددد ّ‬
‫ون بوجوههم کل کل حدسب و شوک »‪1.‬‬
‫س‬ ‫س‬ ‫هو هجو هه هه لم ا س َّما ِإنَّ هه لم سیتَّقه س ِ ه ه ِ ِ ل‬

‫(کس ی ک ه آن ان را روی پاهایش ان راه م ی برد م ی ت وان آن ان را ب ر‬

‫روی ص ورت هایش ان راه ببرد آن ان ب ا ص ورت هایش ان جل وی ه ر ب ر‬
‫آمدگی و خاری را می گیرند‪).‬‬

‫مگر این فرمایش هللا عزوجل را نخوانده ای‪:‬‬

‫(فرقان‪)۳۴/‬‬ ‫سبِیالً »‬ ‫لى سج سهنَّ سم ا ه لو ٰلئِ س ش ٌّسر سم ٰكانا ً سو ا س س‬

‫ض ُّل س‬ ‫« اسلَّ ِذینس یهحل ش هسرونس ع ٰ‬
‫سلى هو هجو ِه ِه لم إِ ٰ‬

‫(کس انی ک ه کش ان کش ان ب ر رخسارهایش ان ب ه س وی دوز ب رده م ی‬

‫ش وند و در آن گ رد آورده م یش وند‪.‬آنان ب دترین جایگ اه و منح رر ت رین‬
‫راه را دارند‪).‬‬

‫صما »(اسرا‪)۹۷‬‬ ‫« سو نسحل ش ههر هه لم یس لو سم ا س لل ِق ٰیا سم ِة ع ٰ‬

‫سلى هو هجو ِه ِه لم ع لهمیا ً سو به لكما ً سو ه‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ ۳1۴2،‬و احمد‪۸۴۳۳،‬از ابو هریره رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪299‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫(در روز رس تاخیز ایش ان را ب ر روی رخس اره ک ور الل و ک ر جم ع‬

‫می گردانیم‪).‬‬

‫ش اید ه م این ک ترس یده باش ی ولی دوب اره تک رار م یکنم ه دفم‬
‫ترس اندن ت و نیس ت ت ا ب ا خ ود بگ ویی م ن ف رار م ی ک نم من م ی ترس م من‬
‫نم ی خ واهم‪ .‬ه دفم از گف تن ای ن س خنان آن اس ت ک ه آی ا وق ت آن نرس یده‬
‫است که به سوی موالیت بشتابی و به او روی آوری‪.‬‬

‫آی ا م ی خ واهی خاش ع و ف روتن ب وده و از هللا عزوج ل بترس ی پس‬

‫گ وش ک ن‪ :‬اگ ر م ومن هس تی ک ه در دنی ا از هللا عزوج ل م ی ترس ی پس‬
‫پ اداش ای ن ک ارت چ ه خواه د ب ود! رس ول هللا ص لی هللا علی ه وال ه و س لم م ی‬
‫فرماید‪:‬‬
‫»‪1 .‬‬
‫ین سخ ِفیفستسی ِلن یه س‬
‫ص ِلّی سها‬ ‫« ا س َّن یس لو سم القیامه یس هم ُّر س‬
‫علس َّ‬
‫ي المومن سک سرکعست س ِ‬

‫(روز قیامت بر مومن بسان دورکعت نماز کوتاه می گذرد‪).‬‬

‫ح ال پ س از ای ن هم ه ت رس و واهم ه ب ه جنب ه ی رحم ت ب ی ش مار‬

‫بنگر آیا از او می ترسی یانه!‬

‫از او م ی ترس ی زیرا او مهرب ان اس ت از او م ی ترس ی زی را روز‬

‫قیامت بر مومن بسان دورکعت نماز کوتاه و سبک خواهد گذشت‪.‬‬

‫هللا عزوجل در رابطه با آن روز به مؤمنان می فرماید‪:‬‬

‫»‪2.‬‬ ‫علیکم ا للیس لو ِم سو سال ا س لنت ه لم تسحل سزنه س‬
‫ون‬ ‫« یسا ِعبسادِش سال سخ لو‬

‫ما‬ ‫توش‬ ‫ی نیس‬ ‫رس و هراس‬ ‫یچ ت‬ ‫ما را ه‬ ‫روز ش‬ ‫دگانم! ام‬ ‫(بن‬
‫اندوهگین نمی شوید‪).‬‬

‫‪ - 1‬بدون مرجع‬
‫‪ - 2‬تفسیر طبری‪ 1۹۰/۸ ،‬و الزهد‪،‬ابن مبارک‪۳۶۳،‬‬

‫‪300‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ول ی ت رس در آن روز کس ی را در برم ی گیردک ه در دنی ا نس بت ب ه‬

‫آن احساس امنیت کرده است از خدا می ترسیم یانه‬

‫ه م ی کن یم‪:‬‬ ‫ص حنهای دیگ ر از ص حنه ه ای روز قیام ت را مالح‬

‫وقت ی ک ه خورش ید ب ه س ر ه ا نزدی ک م یش ود در ح ال حاض ر خورش ید ن ود‬
‫و س ه میلی ون مای ل ب ا زم ین فاص له دارد رس ول هللا ص لی هللا علی ه و آل ه و‬
‫س لم م ی فرمای د‪ «:‬در روز قیام ت خورش ید آن ق در ب ه مخلوق ات نزدی ک‬
‫م یش ود ک ه فاص له اش ب ه ی ک مای ل م ی رس د‪ ».‬فق ط ی ک مای ل اگر‬
‫خورش ید ن ود و س ه میلی ون مای ل ب ا م ا فاص له دارد و از ح رارت و گرم ا‬
‫از پ ا در آم ده ایم پ س وق ت فاص له اش ب ه ی ک مای ل برس د چ ه ح ال و‬
‫روزی داری اکن ون آی ا از هللا م ی ترس ی یان ه یک دروغ ک ه از دهان ت‬
‫م رفیق‬ ‫رام چش‬ ‫اه ح‬ ‫ک نگ‬ ‫ی دارد ی‬ ‫ه ارزش‬ ‫ود چ‬ ‫یش‬ ‫ارج م‬ ‫خ‬
‫اری‬ ‫هل انگ‬ ‫انی والدین س‬ ‫دن مال حرام نافرم‬ ‫متی از ب‬ ‫اندن قس‬ ‫بازی نپوش‬
‫در ک ار ارزش ای ن ه ا در براب ر ایس تادن در ص حرای محش ر در ح الی ک ه‬
‫خورش ید کمت رین فاص له را ب ا س رت دارد چ ه ق در اس ت!آیا از آن روز‬
‫نمی ترسی‬

‫برادران! فراموش کرده اید که آن روز واقعیت دارد‬

‫« سذ ِل س الیسو هم ال سح ُّ‬
‫ي» (نبأ‪( )۳۹/‬آن روز واقعیت دارد‪).‬‬

‫خورشید به ما نزدیک میشود‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه واله و سلم می فرماید‪:‬‬

‫ا‬
‫ددددر ه‬ ‫ا فس ِمددددد لن هه لم سمد ل‬
‫ددددن یس ِصددددد هل ا للعسد س‬ ‫علسدددددي قسدددددد ِلر ا س لع سمدددددا ِل ِه لم فِدددددي ا للعسد س‬
‫ددددر ِ‬ ‫« فیکدددددون النَّد ِ‬
‫دددداس س‬
‫ا‬ ‫ددددن یس ِصددددد هل ا للعسد س‬
‫ددددر ه‬ ‫ا إِلسدددددي هرکبست سیددددد ِه سو ِمددددد لن هه لم سمد ل‬ ‫ددددن یس ِصددددد هل ا للعسد س‬
‫ددددر ه‬ ‫ي کعبیددددده سو ِمددددد لن هه لم سمد ل‬
‫إِلسددددد َّ‬

‫‪301‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫سددددبس هح فِددددي ع سسرقِدددد ِه سو ِمدددد لن هه لم‬ ‫ا إِلسددددي ت س لرقه سوتِدددد ِه سمد ل‬

‫دددن یس ل‬ ‫دددن یس ِصدددد هل ا للعسد س‬
‫دددر ه‬ ‫دددرتِ ِه سو ِمدددد لن هه لم سمد ل‬
‫سد َّ‬‫إِلسددددي ه‬
‫ن ی للجمهه ا للعرا إلجاما »‪1.‬‬
‫سس ه س ً‬ ‫سم ل ه ِ س‬

‫(م ردم ب ر حس ب اعمالش ان در ع ر خواهن د ب ود‪ ٬‬برخ ی عرقش ان ب ه‬

‫ق وزک پایش ان م ی رس د برخ ی عرقش ان ب ه زانویش ان وی رس د‪ ٬‬برخ ی‬
‫عرقش ان ب ه نافش ان م ی رس د‪ ٬‬برخ ی عرقش ان ب ه اس تخوان زی ر گردنش ان‬
‫م ی رس د‪ ٬‬برخ ی در عرقش ان ش نا م ی کنن د و برخ ی لگ امی از ع ر ب ه‬
‫دهن دارند‪).‬‬

‫لگ ام را ب ه ده ان اس ب م ی بندن د ب ه پی امبر بنگ ر ک ه چگون ه کلم ه ی‬

‫دقی ق لگ ام را انتخ اب م ی کن د‪ ٬‬ع ر ب ه لبهایش ان رس یده اس ت پنج اه ه زار‬
‫س ال ب وی ب د وع ر کثی ر‪ ٬‬از آنج ا ک ه ع ر ب ه لبه ایش رس یده اس ت م ی‬
‫ترسد دهانش را بگشاید‪ ٬‬پس عر برایش بسان لگامی است‪.‬‬

‫آی ا م ی ت وانی چن ین وض عیتی را تحم ل کن ی! آی ا از هللا خ واهی ترس ید‬

‫یا نه! آیا از خواب غفلت بیدار خواهی شد یا نه‬

‫از آن ج ا م ی خ واهم ت و خش طت داش تت باش ی و وحش ت نکن ی بب ین‬

‫اگ ر م ؤمن باش ی و در دنی ا از هللا بترس ی حال ت چگون ه خواه د ب ود رس ول‬
‫هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫َّللاه تسعسالس لي فِي ِظ ِلّ ِه طوم سال ِظ َّل إِ َّال ِظلُّهه‪.»...‬‬

‫س لبعسة یه ِظلُّ هه لم َّ‬
‫« س‬

‫«خداون د هف ت نف ر را زی ر س ایه اش م ی گی رد روزی ک ه ه یچ س ایه‬

‫ای جز سایه ی او وجود ندارد‪.»...‬‬

‫ای ن روز ب رای م ؤمن مث ل دو رکع ت نم از کوت اه اس ت و ب ا وج ود ای ن‬

‫زی ر س ایه ای ب ه س ر م ی ب رد‪ ٬‬زی ر س ایه ی درخ ت! ن ه هرگ ز‪ ٬‬بلک ه در‬
‫س ایه ی هللا تع الی ب ه س ر م ی ب رد‪ ٬‬روزی ک ه ه یچ س ایه ای ج ز س ایه او‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ .2۸۶۴ ٬‬ترمذی‪ 2۴21 ٬‬واحمد‪2۳۳۰1 ٬‬از مقداد رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪302‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫وج ود ن دارد‪ .‬ح ال آن هف ت نف ر چ ه کس انی هس تند و آی ا آن ان معج زه ای‬

‫کردند که ما نمی توانیم بدان دست یابیم‬

‫ب رادرانم! ب ه خ دا قس م اگ ر ه ر ی ک از م ا یک ی را انتخ اب کن د‪ ٬‬ب ه‬

‫آسانی می تواند بدان دست یابد‪:‬‬

‫شددددددأ س فِددددددي ِعبسددددددا سد ِة َّ ِ‬

‫َّللا سو سر هجددددددل قس للبهددددددهه همعسلَّددددددي فِددددددي‬ ‫سدددددداب نس س‬
‫عدددددددلل سو ش ٌّ‬
‫«‪ِ ...‬إ سمددددددام س‬
‫ددددددراسة سذاته‬
‫امد س‬ ‫علس لیددددددد ِه سو سر هجدددددددل سد س‬
‫عتلدددددددهه ل‬ ‫َّللا اجل ت س سمعسدددددددا س‬ ‫دددددداج ِد سو سر هجد س‬
‫ددددددال ِن ت س سحابَّدددددددا فِدددددددي َّ ِ‬ ‫سد ِ‬ ‫ا لل سم س‬
‫صددددددَّاس ِب ِصددددد لدقِ ِه فسأ سخفسا سهدددددا سحتِدددددي الس‬ ‫سم لن ِصدددددب سو سج سمدددددال فسقسدددددا سل إِ ِنّدددددي ا س سخدددددا ه َّ س‬
‫َّللا سو سر هجدددددل ت س س‬
‫َّللا سخا ِلیًا فسفساضستل س ل ه‬
‫عینساه»‪1.‬‬
‫ي یس ِمینههه سو سر هجل ذکر َّ س‬ ‫ش سمالههه سما ت ه لن ِف ه‬
‫ت س لعلس سم ِ‬

‫(ام ام ع ادل‪٬‬ج وانی ک ه ب ا عب ادت هللا پ روش یافت ه اس ت‪ ٬‬م ردی ک ه‬

‫دلبس ته ب ه مس اجد اس ت‪ ٬‬دو نف ر ک ه بخ اطر هللا یک دیگر را دوس ت م ی‬
‫دارن د‪ ٬‬ب ا ی اد او جم ع م ی ش وند و ب ا ی اد او از ه م ج دا م ی ش وند م ردی ک ه‬
‫ص احب زن منص ب و زیب ایی او را ب ه فحش ا ف را خوان د و او بگوی د‪ ٬‬م ن‬
‫از خ دا م ی ترس م‪ ٬‬م ردی ک ه مخفیان ه ص دقه ای بده د‪ ٬‬ب ه گون ه ای ک ه دس ت‬
‫چ پش ندان د دس ت راس تش چ ه ص دقه ای داده اس ت و م ردی ک ه در خل وت‬
‫به ذکر هللا می پردازد و چشمانش پر از اشک می شود‪).‬‬

‫در خل وت یعن ی تنه ا در خان ه ات‪ ٬‬ممک ن اس ت ت و در خل وت باش ی‬

‫ول ی ی ک میلی ون نف ر اط رار ت و باش ند‪ ٬‬در خل وت ب ا هللا باش ی حت ی اگ ر‬
‫میان صد هزار نفر بودی‪.‬‬

‫ور م ن ب ه ت رس و وحش ت ان داختن ت و نیس ت‪ ٬‬وقت ی از ت و م ی‬ ‫من‬

‫خ واهم مس اله ی معین ی را در روز قیام ت تص ور کن ی م ی دان م ک ه‬
‫خ واهی ترس ید‪ ٬‬ول ی م ی خ واهم ای ن ب یم و ت رس را ب ا عش ق و محب ت‬
‫بپوش انم‪ ٬‬پ س ب ه ت و م ی گ ویم‪ :‬توب ه ک ن ک ه اگ ر در دنی ا از او بترس ی‬
‫پاداشت در روزقیامت چه خواهد بود‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪ ۶۶۰‬ومسلم ‪ 1۰۳1‬از ابوهریره رضی هللا عنه‬

‫‪303‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫چن ین وض عیتی را تص ور کنی د‪ ٬‬هن وز ب ه حس اب و کت اب نپرداخت ه‬

‫ای م‪ .‬ت و پ ا برهن ه و لخ ت ایس تاده ای‪ ٬‬ی ا راه م ی روی ی ا س واره ای ی ا ب ر‬
‫ص ورتت افت اده ای! خورش ید ب االی س رت اس ت و پنج اه ه زار س ال در‬
‫عرقت شنا می کنی‪ ٬‬در تمام این مدت نه می خوری ونه می آشامی‪.‬‬

‫تش نگی آن روز را تص ور ک ن‪ ٬‬تش نگی پنج اه ه زار س ال‪ ٬‬مجس م ک ن‪٬‬‬
‫پنج اه ه زار س ال ایس تاده ای و ه یچ ک س س راغت را نم ی گی رد وب ا ت و‬
‫ص حبت نم ی کن د و حت ی ی ک قط ره آب ه م وج ود ن دارد‪ ٬‬ب ه هم ین خ اطر‬
‫وقت ی ام ام ش افعی آب زم زم م ی نوش ید‪ ٬‬م ی گف ت‪« :‬آب قیام ت را ب ه خ اطر‬
‫تشنگی روز قیامت می نوشم‪».‬‬

‫ت و ک ه در ح ال خ وردن ی ا نوش یدن م ال ح رام هس تی‪ ٬‬ترس ت از هللا در‬

‫روز قیام ت کجاس ت قط ع ص له ی رح م در تش نگی روز قیام ت کجاس ت‬
‫کیست که در آن هنگام به دادت برسد‬

‫اگ ر در دنی ا از هللا بترس ی رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم م ی آی د‪٬‬‬

‫ای ن ت و نیس تی ک ه ب ه دنب ال ایش ان م ی گ ردی‪ ٬‬بلک ه ایش ان خ ود شخص ا ب ه‬
‫دنبال ت م ی گ ردد‪ ٬‬فالن ی از ام تم کجاس ت بی ا از حوض م ب ه ت و بنوش انم!‬
‫وقت ی از دس تان ش ریر ایش ان بنوش ی هرگ ز تش نه نم ی ش وی‪ ٬‬چ ه کس ی‬
‫گفت ه م ا همگ ی در گرم ای س وزان روز قیام ت خ واهیم ایس تاد ! چ ه کس ی‬
‫گفت ه اس ت م ا همگ ی تش نه خ واهیم مان د ! اف رادی هس تند ک ه رس ول هللا‬
‫ص لی ال ه علی ه وس لم در اول ین روز قیام ت آن ان را در آغ وش م ی گی رد‪:‬‬
‫فالن ی بی ا‪ ٬‬ت و هم ان هس تی ک ه م را نم ی ش ناختی ول ی از س نتم پی روی م ی‬
‫ک ردی‪ .‬فالن ی بی ا‪ ٬‬ت و هم ان هس تی ک ه از هللا ترس یدی و قلب ت آکن ده از‬
‫خش یت هللا ب ود‪ ٬‬پ س س خنان ح رام‪ ٬‬نگ اه ح رام‪ ٬‬لب اس ح رام را ره ا س اختی‪٬‬‬
‫بی ا و از دس تان پ اکم جرع ه ای بن وش ک ه پ س از آن هرگ ز احس اس تش نگی‬
‫نخواهی کرد‪.‬‬

‫‪304‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫درون ه ر ام ر ترس ناکی در روز قیام ت رحمت ی پنه ان اس ت‪ .‬آی ا‬

‫اکنون مفهوم این آیه را دریافتید‪:‬‬

‫ب» (ا‪.)۳۳ .‬‬

‫س لی ِ‬ ‫لرحل ٰمنس ِبا لل‬
‫ي ا س َّ‬ ‫« سم لن سخ ِ‬
‫ش س‬

‫(کسی که در نهان از خداوند مهربان بترسد)‪.‬‬

‫م و ترتی ب را دیدی د‪ ٬‬آی ا ب ه رحم ت پروردگارت ان پ ی‬ ‫آ ی ا ای ن ن‬

‫بردید‬

‫بی تابی مردم و درخواست شروع حساب رسی‬

‫ب ی ق راری و ب ی ت ابی م ردم را در ح الی ک ه خواس تار آغ از ش دن‬
‫محاس به هس تند‪ ٬‬تص ور ک ن‪ ٬‬ص دا م ی زنن د‪ :‬پروردگ ار م ا کجاس ت ت ا م ا را‬
‫محاسبه کند هیچ کس جویای احوالشان نیست‪.‬‬

‫ص دا م ی زنن د‪ :‬فرش تگان کجایی د م ا همگ ی از نداش تن آم ادگی ه ای‬

‫م‬ ‫تاخیز مجس‬ ‫ود را در روز رس‬ ‫عیت خ‬ ‫انیم‪ ٬‬وض‬ ‫رای آن روز هراس‬ ‫الزم ب‬
‫ک ن‪ ٬‬م ردم م ی گوین د پروردگ ار م ا کجاس ت ت ا م ا را محاس به کن د فرش تگان‬
‫کجاین د کج ا! کج ا! چ ه کس ی جوی ای اح وال ماس ت پروردگ ار م ا کجاس ت‬
‫تا فقط یک نگاه به ما بیندازد زیرا نگاه هللا به ما رحمت است‪.‬‬

‫رسول هللا صلی هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫ددددددددراسةه‬
‫ا ِل سوا ِل سد لیددددددددد ِه سو ا لل سمد ل‬
‫ددددددددو سم ا لل ِقیسا سمددددددددد ِة ا للعسدددددددددا ُّ‬
‫َّللاه إِلسدددددددددی ِله لم یسد ل‬
‫ددددددددر َّ‬
‫ظد ه‬ ‫« ث س سالثسدددددددددة سال یس لن ه‬
‫ا لل همت س سر ِ ّجلسةه سو ال َّدیُّ ه‬
‫وث »‪.1‬‬

‫ر نم ی افکن د‪ :‬نافرم ان از‬ ‫(خداون د در روز قیام ت ب ه س ه گ روه ن‬

‫پدر ومادر‪ ٬‬زن مردنما و دیوش‪).‬‬

‫دی وش کس ی اس ت ک ه خ انواده اش را در ح ال ارتک اب فاحش ه و‬

‫کارهای زشت و حرام ببیند ولی آنان را باز ندارد‪.‬‬

‫‪- 1‬نسایی‪ 2۵۶2‬واحمد‪ ۶۰۷۸ ٬‬از عبدهللا بن مر رضی هللا عنهما‪.‬‬

‫‪305‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫تص ور ک ن ک ه م ردم ب ه س وی انبی ا هج وم م ی برن د از ای ن پی امبر ب ه‬

‫آن پیامبر‬

‫م ردم را تص ور ک ن ک ه همگ ی ب ه ط رر حض رت آدم م ی رون د و‬

‫هم ان گون ه ک ه در ح دیش آم ده اس ت م ی گوین د ‪ :‬ای آدم ش فاعت م ا را ن زد‬
‫پروردگ ارت ش فاعت ک ن ت ا محاس به را آغ از کن د و آدم م ی گوی د خ ودم‬
‫خودم »‬

‫ه ک ن اگ ر م ؤمن باش یاین روز بس ان دو رکع ت نم از کوت اه و‬ ‫مالح‬

‫خفی ر خواه د گذش ت ول ی اگ ر انس انی گناهک ار و س رکش باش ی و از هللا‬
‫نترس ی و قلب ت احس اس خش یت هللا را نکن د اگ ر در دنی ا از هللا غاف ل باش ی‬
‫را احس اس خ واهی ک رد ‪ «.‬آدم م ی گوی د‬ ‫آن وق ت اس ت ک ه ای ن درد و رن‬
‫‪ :‬خ ودم خ ودم ام روز خداون د ب ه گون ه ای ب ی س ابقه خش مگین ش ده اس ت‬
‫م ن نم ی ت وانم ای ن ک ار را بک نم م ن از می وه ی آن درخ ت خ وردم ن زد‬
‫ن و بروی د ای ن و ! ن زد هللا م ا را ش فاعت ک ن ت ا محاس به را آغ از کن د‬
‫ن و م ی گوی د ‪ :‬خ ودم خ ودم ام روز خداون د ب ه ش دت خش مگین ش ده ک ه‬
‫س ابقه ن دارد ن زد اب راهیم بروی د م ی گوین د ‪ :‬ای اب راهیم ! ای خلی ل‬
‫الرحم ان ن زد پروردگ ارت م ا را ش فاعت ک ن ت ا محاس به را آغ از کن د‬
‫م ی گوی د ‪ :‬خودم خ ودم ام روز خداون د ب ه ش دت خش مگین ش ده ک ه س ابقه‬
‫ندارد من سه بار دروغ گفتم ‪» .‬‬

‫(‬ ‫دددددر هه لم ٰ سهدددددد سذا»‬

‫چ ه دروغ ه ایی هنگ امی ک ه گف ت ‪« :‬قسددددددا سل بسدددددد لل فسعسلسددددددهه سكبِید ه‬
‫ای ن ک ار را ک رده اس ت)و هنگ امی ک ه‬ ‫‪ ( ) ٦۳ /‬بلک ه ای ن ب ت ب زر‬ ‫انبیددددددا‬

‫گف ت ‪« :‬إِ ِنّددددددي س‬

‫سددددددقیم» ( صددددددافات ‪ ( ) ۸۹ /‬م ن ن اخوش و بیم ارم ) و هنگ امی ک ه‬
‫‪1‬‬
‫همسرش ساره را به عنوان خواهرش معرفی نمود ‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری ‪ ۳۳٥۸‬و مسلم ‪ 2۳۷‬از ابوهریره‬

‫‪306‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫اب راهیم علی ه س الم س عی داش ت کف ار راه دایت کن د ولی درچن ین‬
‫روزی ازای ن کاره ایش هراس ان اس ت پس چ ه رس د ب ه کس ی ک ه ه رروز‬
‫دروغ م ی گوی د ن ه س ه دروغ ومیگوی د‪:‬دروغ مص لحتی اس ت‪.‬مردم ن زد‬
‫موس ی علی ه س الم م ی رون د و م ی گوین د‪(:‬ای موسی!ش فاعتمان ران زد‬
‫پروردگ ارت بک ن ت ا محاس به راآغ از کن د گوی د‪:‬خودم خودم پروردگارم‬
‫ام روز بش دت خش مگین ش ده اس ت بگون ه ای ک ه س ابقه ن دارد من ی ک نف ر‬
‫ی !ای رو هللا‬ ‫د ‪:‬ای عیس‬ ‫ان گوین‬ ‫د ‪.‬آن‬ ‫ی بروی‬ ‫زد عیس‬ ‫ته ام ن‬ ‫راکش‬
‫از‬ ‫به راآغ‬ ‫ا محاس‬ ‫نت‬ ‫ارت بک‬ ‫زد پروردگ‬ ‫فاعتمان ران‬ ‫!ش‬
‫کند گوی د‪:‬خودم حودم پروردگارم ام روز بش دت خش مگین ش ده اس ت ب ه‬
‫گون ه ای ک ه س ابقه ن دارد ول ی اوه یچ گن اهی رابی ان نک رپ ن زد محم د‬
‫د « ای‬ ‫د و میگوین‬ ‫ا میرون‬ ‫امبرمحبوب م‬ ‫زد پی‬ ‫ین‬ ‫ردم همگ‬ ‫د» م‬ ‫بروی‬
‫محمد!ش فاعتمان ران زد پروردگ ارت بک ن ت ا محاس به راآغ از کند پیامب ذ‬
‫میفرمای د‪:‬این ک ارمن اس ت ای ن ک ارمن اس ت پس زیرع رش رفت ه و هللا را‬
‫بان ام هاوص فاتش ص دا میزن د و او را ب ه گون ه ای م ی س تاید ک ه ه یچ‬
‫انس انی پ یش از ای ن نس توده اس ت پس م ولی عزوج ل م ی فرمای د‪:‬ای محم د‬
‫!س رت رابلن د ک ن بخ واه ک ه ب ه ت و داده م ی شود ش فاعت ک ن ت ا ش فاعتت‬
‫‪1‬‬
‫قب ول م ی ش ود‪.‬پس ش فاعت میکن د ت ا محاس به و حس اب رس ی اغ از ش ود»‬
‫رس ول هللا ص لی هللا علی ه وس لم م ی فرمای د«س پس ش فاعت میک نم وتع داد‬
‫مشخص ی دراختی ارم ق رار م ی گیرن د آن ان را ب ه بهش ت م ی ب رم دوب اره‬
‫ب از م ی گ ردم و م ی بی نم ک ه پروردگ ارم هم ان ک ار را انج ام داده اس ت‬
‫س پس ش فاعت میک نم وتع داد معین ی در اختی ارم ق رار میگیرن د و آن ان را‬
‫ب ه بهش ت م ی ب رم و ب رای بارچه ارم ب از میگ ردم و میگ ویم‪:‬هیچ ک س‬

‫‪ - 1‬خدا بیامرزد شی سعدی را که دراین مورد چه زیبا سروده است (مترجم)‬

‫روز قیامت نگرمجال محمد‬ ‫عرصه گیتی مجال همت او نیست‬

‫‪307‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫درات ش نمان ده اس ت مگ ر کس انی ک ه ب ه فرم ان ق رآن نگ ه داش ته ش ده ان د و‬

‫‪1‬‬
‫اتش همیشگی برایشان نوشته شده است‪.‬‬

‫ح ال دیدی د ک ه رحم ت در می ان آن ع ذاب چگونهخواه د ب ودپس در‬

‫دنیا ازهللا بترسید وپاک و خالص ازآن درآیید‪.‬‬

‫س پس خ ودت رادرح الی تص ور ک ن ک ه حس اب و کت اب اغ از ش ده‬

‫است‪.‬بادس توری تن د و ص ری حسابرس ی آغ از میگردد درح الی ک ه م ردم‬
‫ازآن ب ی خبرن د محاس به ای ن ط ور آغ از میش ود ک هجهنم آورده ش ده و‬
‫دربرابر مردم قرارداده می شود‪.‬هللا می فرماید‪:‬‬

‫(فجر ‪)2۳/‬‬ ‫« سو ِجي س یس لو سمئِذ بِ سج سهنَّ سم یس لو سمئِذ یست س سذك هَّر ا س ل ِ لن ٰسانه سو اسنٰى لسهه اسل ِذّ لك ٰ‬
‫رى»‬

‫ی‬ ‫ود م‬ ‫هخ‬ ‫ان ب‬ ‫ود درآن روز انس‬ ‫یش‬ ‫(درآن روز دوز اورده م‬
‫آید ولی چنین به خود آمدنی کی سودی به حال او دارد )‬

‫رسول الکرم صلی هللا علیه و سلم می فرماید‪:‬‬

‫ون ا س للدددددد س ِز سمددددددام سمدددددد سع کددددددل ِز سمددددددام‬ ‫دددددو سم ا لل ِقیسا سمدددددد ِة لس سهددددددا س‬
‫سدددددد لبعه س‬ ‫دددددؤتِي بِ سج سهددددددنَّ سم یسد ل‬
‫« یهد ل‬
‫مالئکه یجرونسها »‪2‬‬
‫س ه ُّ س‬ ‫ون ا س لل س‬
‫س لبعه س‬
‫س‬

‫(روز قیام ت جه نم ب ا هفت اد ه زار انج ام اورده م ی ش ود ک ه هرمه اری‬

‫را هفتاد هزار فرشته میکشند)‬

‫ای ن ب دان معناس ت ک ه تع داد فرش تگانی ک ه جه نم را م ی کش ند چه ار‬

‫میلی ارد و نهص د میلی ون فرش ته اس ت ک ه جه نم را ب رای انس انها نگ ه م ی‪-‬‬
‫دارند‪.‬‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ۴۴۷۶‬ومسلم ‪ 1۹۳‬از انس رضی هللا عنه‬

‫‪ - 2‬مسلم‪ 2۸۴2‬وترمذی ‪ 2۵۷۳‬از عبدهللا بن مسعود رضی هللا عنه ‪.‬‬

‫‪308‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫ره ی جه نم را درح الی ک ه از دور م ی آی د چن ین توص یر‬ ‫هللا تع الی من‬

‫می نماید‪.‬‬

‫(فرقان‪)12/‬‬ ‫« ِإ ٰذا سراستل هه لم ِم لن سم ٰكان سب ِعید س‬

‫س ِمعهوا لس ٰها ت س سیُّظا ً سو سز ِفیرا ً »‬

‫(هنگ امی ک ه ایش ان را ازدور م ی بینی د ص دای خش م ال ود و ج وش و‬

‫خروش ان را میشنوید)‬

‫آی ا خش م و غض ب هم ص دا دارد ام ا ب ه خ اطر ش دت خش مش ص دایش از‬

‫دور ب ه گ وش م ی رس د این دیگ ر چ ه روزی اس ت آیا درای ن دنی ا از هللا‬
‫خواهی ترسید یانه‬

‫هللا_تبارک و تعالی_می فرماید‪:‬‬

‫ظددا ِل ِمینس لس ٰمددا سرا س هوا ا س للعسد ٰدذ س‬

‫اب‬ ‫دن بس لع د ِد ِه سو تسد سدرى اسل ٰ‬ ‫ي ِمد ل‬ ‫َّللاه فس ٰمددا سل دهه ِمد ل‬
‫دن سو ِل د ّ‬ ‫سٰ‬ ‫« سو سمد ل‬
‫دن یه ل‬
‫ض د ِل ِل‬
‫ظد هدرونس‬‫شد ِعینس ِمددنس اسلدذُّ ِ ّل یس لن ه‬ ‫علسی ٰلهددا ٰخا ِ‬
‫ضددونس س‬ ‫سدبِیل ‪ .‬سو تسد ٰدرا هه لم یه لع سر ه‬ ‫دن س‬ ‫سمد سدر ّد ِمد ل‬ ‫یسقهولهددونس سهد لل إِلد ٰدى‬
‫دیه لم یسد لدو سم‬ ‫سد هه لم سو ا س له ِلد ِ‬
‫سد هدروا ا س لنفه س‬
‫سد ِدرینس اسلَّد ِذینس سخ ِ‬‫سو ٰقددا سل اسلَّد ِذینس آ سمنهددوا إِنَّ ا س لل ٰخا ِ‬ ‫سخ ِفد ّ‬
‫ي‬ ‫دن سطد لدر‬
‫ِمد ل‬
‫ا س لل ِق ٰیا سم ِة ا س ٰال ِإنَّ اسل ٰظا ِل ِمینس فِي ع ٰسذاب هم ِقیم » (شوری‪)۴۴-۴۵‬‬

‫(کس ی ک ه خ دا گم راهش س ازد ب ه غی ر ازخ دا ی ار و ی اوری ندارد س تمگران‬

‫کفرپیش ه را خ واهی دی د ک ه وقت ی چشمانش ان ب ه ع ذاب م ی افت د خواهن د‬
‫گف ت ‪:‬آی ا راه ی ب رای برگش ت وج ود دارد آن ان راخ واهی دی د ک ه ب ه ات ش‬
‫نش ان داده م ی ش وند درح الی ک ه براث ر م ذلت و خ واری ک ز ک رده ان د و ب ه‬
‫ه م ام ده ان د و زیرچش می و مخفیان ه ب ه ات ش م ی نگرن د !مؤمن ان م ی گوین د‬
‫‪:‬واقع ا زیانک اران کس انیند ک ه دذ روز قیام ت خ ود و اه ل و عی ال خ ود را‬
‫از دست داده باشند!هان!ستمگران کفرپیشه درعذاب دایم خواهند بود)‬

‫نش ان داده ش دن جه نم انس انها همگ ی ب ه زان و درم ی آین د هللا‬ ‫ب ه مح‬
‫تعالی میفرماید‪:‬‬

‫(جاثیه‪.)2۸/‬‬ ‫رى هك َّل ا ه َّمة ٰجاثِیسةً»‬

‫« سو ت س ٰ‬

‫‪309‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫(هر ملتی را می بینی که بر زانو نشسته است‪).‬‬

‫ام ا پی امبران ایس تاده ان د و ی ک ص دا گوین د‪(:‬پروردگارا! نج ات و ره ایی را‬

‫از تو میخواهیم پروردگارا! نجات و رهایی را از تو میخواهیم‪).‬‬

‫در آن هنگ ام ت و کجایی کج ا چ ه ک ار خ واهی ک رد هللا تب ارک و تع الی‬

‫میفرماید‪:‬‬

‫سد ٰدها سو‬ ‫سی س‬ ‫س د سمعهونس سح ِ‬ ‫ع لن ٰهددا هم لبعس د هدونس ‪ٰ .‬ال یس ل‬ ‫ولئِ د س س‬ ‫دنى ا ه ٰ‬
‫سد ٰ‬‫س دبسقستل لس هه د لم ِمنَّددا ا س لل هح ل‬ ‫« إِنَّ اسلَّ د ِذینس س‬
‫ع ا س ل س لكبسد هدر سو تستسلسقٰددا هه هم ا س لل سم ٰالئِ سكددةه ٰهد ٰدذا‬
‫سد هه لم ٰخا ِلد هدونس ‪ٰ .‬ال یسحل د هدزنه هه هم ا س للفسد سدز ه‬ ‫شدت س سهتل ا س لنفه ه‬
‫ههد لم فِددي سمددا اِ ل‬
‫( انبیا‪.)1۰1-1۰۳/‬‬ ‫یس لو هم هك هم اسلَّذِش هك لنت ه لم تهو سع هدونس »‬

‫(آنانک ه ق بال بدیش ان وع ده ی نی ک داده ای م چن ین کس انی از دوز دور‬

‫نگ اه داش ته میش وند‪ .‬آنانک ه حت ی ص دای آت ش دوز را ه م نمیش نوند بلک ه‬
‫در می ان آنچ ه خ ود میخواهن د و ارزو دارن د جاودان ه ب ه س ر میبرن د‪ .‬ه راس‬
‫ایش ان را غمگ ین نمیس ازد بلک ه فرش تگان پذیرایش ان میگردن د‪ .‬ای ن‬ ‫ب زر‬
‫همان روزی است که به شما وعده داده میشد‪).‬‬

‫آیا این آیه بر خشیت می افزاید یا ترس و هراست را بیشتر میگرداند‬

‫اغ از گردی ده‬ ‫ح ال تص ور ک ن ک ه حسابرس ی ب ه فرم ان بلن د مرتب ه ی ب زر‬

‫اس ت ای ن نش انه ی ام دن هللا میباش د مجس م ک ن‪ :‬هللا تب ارک و تع الی‬
‫میفرماید‪:‬‬

‫(فجر‪.)22/‬‬ ‫صف ا »‬ ‫« سو ٰجا س سربُّ س سو ا س لل سملس ه س‬

‫صفا س‬

‫(پروردگارت بیاید و فرشتگان صر صر حاضر ایند‪).‬‬

‫چن ین وض عیتی را تص ور ک ن! بزرگ ی ام دن هللا ! س پس تص ور ک ن ک ه‬

‫حس اب و کت اب اغ از ش ده و نوب ت ت و رس یده اس ت ای ا می دانی ک ه نوب ت ب ه‬
‫ت و رس یدن یعن ی چ ه آی ا میت وانی تص ور کن ی ک ه وقت ی ن ام ت و ص دا زده‬

‫‪310‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫میش ود چه احساس ی خ واهی داش ت! آی ا می دانی ک ه چگون ه نام ت را ص دا‬

‫میزنند همانگونه که در خبر امده است صدا زده می شود‪:‬‬
‫»‪1.‬‬ ‫ب‬ ‫« فه سال ِن ب ِلن فه سالن سهله َّم ِل لل ِح س‬
‫سا ِ‬

‫(فالنی پسر فالنی بیا برای حساب وکتاب‪).‬‬

‫رس از هللا در‬ ‫ورد ت‬ ‫ان نمیخ‬ ‫ایش تک‬ ‫ت از ج‬ ‫رس و وحش‬ ‫دت ت‬ ‫او از ش‬
‫قلبها کجاست برای چنین روزی چه تدارکات و آمادگی هایی دیده ایم‬

‫هنگ ام ایس تادن در براب ر هللا چ ه خ واهیم ک رد ای ن چ ه گن اهی اس ت ک ه م ا‬

‫را ب ه دنب ال خ ود میکش د این چ ه نم از ص بحی اس ت ک ه حق ش را ادا‬
‫نمیکن یم ای ن چ ه پیون دهای خ انوادگی اس ت ک ه ن ابود س اخته ای م ای ن چ ه‬
‫نافرم انی اس ت ک ه در ح ق پ در و مادرم ان مرتک ب میش ویم چ ه عش ق و‬
‫خی الی اس ت ک ه ب دون ازدواج در پ ی آن یم ب رادران! م ا چ ه ک ار میکن یم ب ه‬
‫کجا و کدام طرر میرویم!‬

‫«ف الن ب ن ف الن ام اده ش و ت ا در براب ر جب ار حاض ر آی ی‪ ».‬از ش دت ت رس‬

‫ص ورتش کب ود میش ود از ج ایش تک ان نمیخ ورد و فرش تگان از ت رس و‬
‫وحش تش او را از می ان میلی ون ه ا ه زار نف ر میشناس ند و جه ت حض ور در‬
‫برابر هللا اورا میکشند رسول هللا صلی هللا علیه و آل و سلم میفرماید‪:‬‬

‫ددددر ا س لی سم س‬
‫ددددن‬ ‫ظ ه‬ ‫ددددن ا س سحددددد إِ َّال سددددیکلمه سر ِبّدددد ِه لسددددی س‬
‫لس بس لینسددددهه سو بس لینسددددهه ت س لر هج سمددددان فسیس لن ه‬ ‫« سمددددا مددددنکم ِم ل‬
‫دددر بسددددی سلن‬
‫ظد ه‬ ‫ش إِ َّال سمددددا قسدددد َّد سم سو یس لن ه‬ ‫دددر ِم لنددددهه فسددددالس یهد ِ‬
‫دددر س‬ ‫سد ه‬ ‫دددر ا س لی س‬
‫ظد ه‬ ‫ش إِ َّال سمددددا قسدددد َّد سم سو یس لن ه‬ ‫ِم لنددددهه فسددددالس یهد ِ‬
‫دددر س‬
‫تسمره»‪2.‬‬
‫ي ل س ه‬
‫ش ِّ‬ ‫ار سو تِ للقسا س سوجل ِه ِه فساتَّقهوا النَّ س‬
‫ار سو لس لو بِ ِ‬ ‫ش إِ َّال النَّ ه‬
‫یس سد لی ِه سو سال یه ِر س‬
‫(ب ا هری ک از ش ما پروردگ ارش س خن خواه د گف ت‪ .‬ه یچ مترجم ی میانش ان‬
‫نیس ت پ س ب ه دس ت راس تش نگ اه م ی کن د و چی زی ج ز اعم الش را نم ی‬
‫بین د ب ه س مت چ پش نگ اه م ی کن د و چی زی ج ز اعم الش را نم ی بین د و ب ه‬

‫‪ - 1‬ابن مبارک‪ ،‬الزهد‪.11٦/1،‬‬

‫‪ - 2‬بخاری‪ ۷٥12،‬ومسلم‪ 1۰1٦،‬از عدی بن حاتم‬

‫‪311‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫جل ویش نگ اه و آت ش را در براب رش م ی بین د پ س می ان خ ود وآت ش جه نم‬

‫مانعی قرار دهید حتی اگر با نیمی از خرما باشد‪).‬‬

‫تص ور ک ن ک ه در براب ر هللا از ت و س وال م ی ش ود‪ :‬فالن ی! –هللا تع الی ب اتو‬

‫س خن م ی گوی د – مگ ر ب ه ت و نعم ت ن دادم مگرب ه ت و زیب ایی عط ا ننم ودم‬
‫و دس تور ن دادم ک ه حج اب را رعای ت کن ی! مگ ر ب ه ت و پ در و م ادر‬
‫ی‬ ‫نبخش یدم و محبت ت را در دلش ان نین داختم! چ را از آن ان نافرم انی م‬
‫ک ردی! مگ ر ب ه ت و ق درت و توان ایی ن دادم ول ی ت و از ای ن ق درتم در جه ت‬
‫معص یت و گن اه به ره ب ردی! فالن ی! دی دار ب ا م ا را ن اچیز و ک م اهمی ت‬
‫ش مردی! آی ا ای ن ق در برای ت ب ی ارزش و ن اچیز ب ودم! م راقبتم را در دنی ا‬
‫کم اهمیت شمردی ! برادران! همه این سخنان اتفا خواهد افتاد‪.‬‬

‫س پس نک اه ک ن ک ه ب ه ت ومی فرمای د‪ :‬بن ده ام! نام ه ی اعمال ت را بخ وان‬

‫اگ ر دردنی ا قلب ت خاش ع نب ود و از ی اد هللا ب ه دور ب ود! بخ وان! ف الن روز‬
‫ف الن ک ار را انج ام دادم اگ ر در براب ر پ درت لیس ت گناهان ت را م ی‬
‫خوان دی خجال ت م ی کش یدی! ح ال چ ه رس د ب ه ای ن ک ه نام ه ی اعمال ت را‬
‫ب ه دس ت داری! ای بن ده! نام ه ی اعمال ت را بخ وان! چن ین وض عیتی را‬
‫تصور کن‪.‬‬

‫اکن ون ب ه او بنگ ر اگ ر‪ -‬پن اه ب ر خ دا‪ -‬خش مگین ش ود ش ود‪ :‬بن ده! ب رو ک ه‬

‫م ن از ت و خش مگین هس تم ت و را نم ی بخش ایم و ه یچ چی ز را از ت و نم ی‬
‫ی‬ ‫تور را م‬ ‫تگان دس‬ ‫ه فرش‬ ‫امی ک‬ ‫د هنگ‬ ‫تگانم! او را ببری‬ ‫ذیرم فرش‬ ‫پ‬
‫‪1‬‬
‫شنوند به سرعت او را می برند صد هزار فرشته او را می برند‪.‬‬

‫م ی گوی د‪ :‬ای بن ده ای ک ه هللا او را لعن ت ک رد و از او خش مگین اس ت‬

‫چگون ه ب ا انج ام گناه ان و معاص ی ب ه مب ارزه ب ا پروردگ ارت برخاس تی‬
‫چه کسی می تواند چنین موقفی را تصور کند‪.‬‬

‫‪ - 1‬ر‪ .‬ک‪ :‬حلیة ا ولیا ‪ ،‬ابونعیم‪.٥/۳۷٥ ،‬‬

‫‪312‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ام ا اگ ر انس ان م ومن باش د هللا ج م ی فرمای د‪«:‬بن ده ب ه م ن نزدی ک ش و‬

‫پ س ت و غ ر در ن ور و عض مت هللا ج م ی ش وی هللا تع الی م ی فرمای د‪:‬‬
‫بن ده! ب ه م ن نزدی ک ش و! ت و را در پوش ش خ ود م ی گی رد و ب ه ت و م ی‬
‫گوی د‪ :‬آی ا ف الن گن اه و ف الن گن اه را ب ه ی اد م ی آوری ت ا آن ک ه بن ده گم ان‬
‫م ی ب رد ک ارش تم ام اس ت در ای ن هنگ ام هللا ج م ی فرمای د‪ :‬م ن در دنی ا آن‬
‫را پوش اندم و ام روز آن را م ی بخش ایم ب رو بن ده ام! ت و را رس وا نم ی‬
‫کنم تو را آمرزیدم‪.‬‬

‫خوش حالیت را تص ور ک ن آن زم ان ک ه ب ه ت و م ی گوی د‪ «:‬ب رو چ ون ت و را‬

‫بخش ودم!»آی ا پ س از هم ه ی ای ن ه ا از هللا تع الی م ی ترس یم ی ا ن ه! آی ا‬
‫ت رس م ا آکن ده از محب ت روی آوردن و عالق ه اس ت ی ا ت رس از روی ب یم‬
‫و وحش ت ف رار و اض طراب ای ن ترس ی نیس ت ک ه هللا تع الی از م ا م ی‬
‫خواه د حت ی وقت ی ک ه از ت رس س خن م ی گوی د او را در پوشش ی از‬
‫(رحمدددان‪.)٤٦/‬‬ ‫سم ٰقدددا سم سر ِبّددد ِه سجنَّ ٰتد ِ‬
‫ددان»‬ ‫ددن ٰخدددا س‬
‫رحم ت ق رار داده و م ی فرمای د‪ « :‬سو ِل سمد ل‬

‫(برای هر کس که از مقام پروردگار خود بترسد دو باغ بهشتی است‪).‬‬

‫آیا اکنون مفهوم ترس و وحشت از هللا را دریافته اید!‬

‫نمونه هایی از خاشعان به درگاه هللا‬

‫‪-1‬بزرگ ترین سرور خاشعان‪ ،‬محمد صل هللا علیه وسلم‬
‫عایش ه –رض ی هللا عنه ا‪ -‬م ی گوی د‪ :‬ش بی او را در رختخ وابش نی افتم ب ا‬
‫دس ت ب ه نب الش گش تم دس تم ب ه پ ایش خ ورد ک ه در ح ال س جده ب ود وش نیدم‬
‫که در سجده اش می فرماید‪:‬‬

‫ددددددن عقوبتدددددددص سو ا س ه‬
‫عدددددددوذه بدددددددص‬ ‫ص ِمد ل‬ ‫ص سو ِب هم سعافسا ِتددددددد س‬
‫سددددددد سخ ِط س‬ ‫ک ِمد ل‬
‫ددددددن س‬ ‫ضدددددددا س‬ ‫« اس ه‬
‫عدددددددوذه ِب سر س‬
‫»‪1.‬‬ ‫ص‬ ‫ي ِ نسف ِ‬
‫س س‬ ‫یص ا س لنتس سک سما اسثلنسیلتس س‬
‫ع ِل ّ‬ ‫نص الس اهحل ِصي ثسنسا ً س‬
‫علس س‬ ‫ِم س‬

‫‪ - 1‬مسلم‪ ۷٥1 ،‬و ترمذی‪ ،۳٤1٥ ،‬از عایشه ‪ -‬رضی هللا عنها‪.‬‬

‫‪313‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫( از خش مت ب ه خوش نودیت از مجازات ت ب ه گذش تت و از خ ودت ب ه‬

‫خ ودت پن اه م ی ب رم نم ی ت وانم آنگون ه ک ه خ ودت خویش تن را س توده ای‬
‫تو را بستایم‪).‬‬

‫توج ه کنی د ب رای رس یدن ب ه خش یت و ت رس بای د از ارتک اب گناه ان‬

‫بپرهی زی پ س ه ر چ ه ب ه هللا نزدی ک ت ر ش وی ش یرینی ای ن ت رس و‬
‫خش یت بیش تر و بیش تر م ی گ ردد! م ی بین ی ک ه خاش عترین م ردم ب ه درگ اه‬
‫هللا دوستدارترین و عالقه مندترین آنان به ذات مقدسش می باشند!‬

‫روزی ک ه رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم یک ی از ی ارانش را ب ه خ اک‬

‫س پرد آن ق در گریس ت ک ه خ اک خ یس ش د س پس در ح الی ک ه چش مانش‬
‫پر از اشک بود به یارانش نگاهی کرد و فرمود‪:‬‬
‫»‪1.‬‬ ‫« یسا إِ لخ سوانِي بِ ِمثل ِل سه سذا فسأ س ِعدُّوا‬

‫(برادرانم! برای چنین روزی آماده شوید‪).‬‬

‫برای چنین روزی آماده شوید‪.‬‬

‫ص حابه گوین د او را م ی دی دیم ک ه هرگ اه از جایگ اهش ب ر م ی خاس ت دس ت‬

‫به آسمان بلند می کرد و این دعا را تکرار می نمود‪:‬‬
‫»‪2 .‬‬ ‫یص‬ ‫ص سما ت س هحو هل ِب ِه بس لینسنسا سو بسی سلن سمعس ِ‬
‫اص س‬ ‫س لم ِلي ِم لن سخ ِ‬
‫شیستِ س‬ ‫« ل‬
‫اق ِ‬

‫(از خش یتت ب ه ان دازه ای ب رایم ب ده ک ه می ان م ا و معص یت از ت و حای ل‬

‫آید‪).‬‬

‫روزی ک ه خورش ید در مدین ه کس ور ک رد رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم‬

‫هراس ان ش د و ب ه س رعت بی رون آم د و نم از را ش روع ک رد قی ام را‬
‫ط والنی نم ود رک وع ک رد و رک وع را ط والنی نم ود س پس س جده ک رد و‬

‫‪ - 1‬ابن ماجه‪ ٤1۹٥ ،‬از برا بن عازب رضی هللا عنه‬

‫‪ - 2‬ترمذی‪ ۳٥۰۳ ،‬از ابن عمر ‪ -‬رضی هللا عنهما‪.‬‬

‫‪314‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫س جده را ط والنی نم ود س پس ایس تاد و دس ت ب ه دع ا برداش ت و م ی‬

‫فرمود‪:‬‬

‫ک لس لم ت س ِع لد ِني سه سذا سو اسنسا ِف ِ‬

‫ب لس لم ت س ِع لد ِني سه سذا سو اسنسا ا سست س ِف هر س‬
‫»‪1 .‬‬ ‫یه لم‬ ‫« سیا سر ّ ِ‬

‫(پروردگ ارا! ای ن را ب ه م ن وع ده ن داده ب ودی در ح الی ک ه م ن از ت و‬

‫اس تغفار م ی ک نم ای ن را ب ه م ن وع ده ن داده ب ودی در ح الی ک ه م ن در‬
‫میانشان هستم‪).‬‬

‫(انفال‪.)۳۳/‬‬ ‫َّللاه همعس ِذّبس هه لم سو هه لم یس لست س ل ِف هرونس »‬ ‫َّللاه ِلیهعس ِذّبس هه لم سو اس لنتس فِ ِ‬
‫یه لم سو ٰما ٰكانس س ٰ‬ ‫« سو ٰما ٰكانس س ٰ‬

‫(ت ا ت و در می ان آن ان هس تی خداون د ایش ان را ع ذاب نم ی ده د و ه م چن ین‬

‫خداون د ایش ان را ع ذاب نم ی ده د در ح الی ک ه آن ان طل ب بخش ایش و‬
‫آمرزش می نمایند‪).‬‬

‫هللا تعالی به او ترس و خشیت را می آموزاند‪:‬‬

‫صیلته سر ِبّي ع ٰسذ س‬

‫اب یس لوم ع ِسظیم » (انعام‪( .)1٥/‬بگو‪ :‬من اگر از پروردگار‬ ‫« قه لل إِ ِنّي ا س ٰخا ه إِ لن س‬
‫ع س‬
‫می ترسم‪.‬‬ ‫نافرمانی کنم از عذاب روز بزر‬

‫‪ -2‬جبرئیل علیه السالم‬

‫رسول هللا صل هللا علیه وسلم در حدیثی به روایت بخاری می فرماید‪:‬‬
‫‪2‬‬
‫َّ »‪.‬‬ ‫« رأیْت جبْریل ی ْوم أسْري بي کالحلس ْالبالي م ْن خ ْشی‬

‫(روز اسرا جبریل را دیدم که از خشیت هللا بسان گلیمی کهنه بود‪).‬‬

‫جبریلی که حامل وحی است جبریلی که هللا امانت وحی را به او سپرد‪:‬‬

‫》(شعرا‪)1۹۳/‬‬ ‫ح ا س ل س ِمینه‬ ‫《نس سز سل ِب ِه ا س ُّ‬

‫لرو ه‬

‫( جبریل امین آن را فرو آورده است‪).‬‬

‫‪ - 1‬نسائی‪ 1٤۹٦،‬و احمد‪ ،٦۷2٤‬از عبدهللا بن عمر ‪ -‬رضی هللا عنهما‪.‬‬

‫‪ - 2‬ابن ابی عاصم‪ ،‬السنة‪ 1/2۷٦،‬و طبرانی‪ ،‬ا وسط‪ ٤٦۷۹،‬از جابر رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪315‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫جبریل ی ک ه معص یت و سرکش ی نم ی کن د ول ی او خاش ع اس ت‪ .‬ت رس و‬

‫خشیت دارد‪.‬‬

‫‪-۳‬عمر بن خطاب‬
‫روز ف ت بی ت المق دس روزی ک ه عم ر ب ن خط اب رض ی هللا عن ه جه ت‬
‫رش بودن د‪ .‬وقت ی‬ ‫دریاف ت کلی د ه ای ق دس ش ریر رف ت م ردم هم ه منت‬
‫ب رای گ رفتن کلی د ب ه داخ ل رف ت جمل ه ای بس یار عجی ب و ش گفت انگی ز‬
‫گف ت‪ :‬ب رادرم اب و عبی ده کجاس ت وقت ی ب ه او رس ید اورا در آغ وش‬
‫گرف ت و ب ه ش دت گریس ت و ب ه او گف ت‪:‬ای اب و عبی ده! ام روز روز‬
‫پی روزی نیس ت ام روز روز اندیش یدن در م ورد ج وابی اس ت ک ه ب ه‬
‫پروردگارم ان م ی ده یم هنگ امی ک ه از م ا بپرس د‪:‬پس از پی امبر ت ان چ ه‬
‫کردید‬

‫اب و عبی ده گف ت‪:‬امیر الم ومنین! جل وی م ردم ای ن ک ار را نک ن او گف ت‪:‬ابو‬

‫عبی ده! چ ه ج وابی خ واهم داد اب و عبی ده گف ت‪ :‬ای امی ر الم ومنین! بی ا ت ا در‬
‫خل وتی ب ا ه م بگ رییم پ س در دور دس ت کن ار درخت ی رفتن د و ب ه خ اطر‬
‫شو رسول هللا صل هللا علیه وسلم و خشیت هللا جل جالله گریستند‪.‬‬

‫در روز وف اتش ب ه پس رش م ی گوی د‪《:‬پس رم گون ه ام را ب ر خ اک بگ ذار‬

‫ت ا ش اید پروردگ ار عم ر ب ه عم ر رح م کن د‪》 .‬س پس م ی گوی د‪《:‬ای وای‬
‫ب ر م ن و م ادرم! اگ ر پروردگ ارم م را نی امرزد ای ک اش ای ن گون ه از دنی ا‬
‫‪1‬‬
‫برم که نه به نفع من باشد و نه به ضرر من‪.》.‬‬

‫‪-۴‬عمر بن عبدالعزیز‬
‫هرگاه سوره ی (لیل) را می خواند‪:‬‬

‫《 سو اسللَّ لی ِل ِإ ٰذا یس ل ٰ‬
‫شى ‪ ...‬فسأ س لن سذ لرت ه هك لم ٰنارا ً تسلس ٰظى》(لیل‪( )1-1۴/‬سوگند به شب در آن هنگام که همه جا‬
‫را می پوشاند‪...‬من شما را از آتش هولناکی بیم می دهم که شعله ور می شود و زبانه می‬

‫‪ - 1‬بخاری‪ ۷21۸ ،‬از ابن عمر‪ -‬رضی هللا عنهما‬

‫‪316‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫کشد‪ ) .‬نمی توانست ادامه بدهد‪ .‬دوباره از اول شروع می کرد و وقتی به این آیه می‬
‫رسید می گریست‪.‬‬

‫چگونه به خشیت هللا جل جالله دست یابی‬

‫‪ -1‬ک م ک ردن گناه ان و معاص ی پ س هرچ ه گناه ان قل ب ک اهش یاب د قل ب‬
‫درخش ان ت ر و روش ن ت ر م ی گ ردد کمت ر مرتک ب گن اه ش و مجاه دی‬
‫خ واهی ش د کم ی ه م دش وار خواه د ب ود پ س ب ه ان دازه ی ت وان ارتک اب‬
‫گناه و معصیت را کاهش بده‪.‬‬

‫بهش ت و جه نم را ت ا ح د ت وان ب ه خ اطر بس پار‬ ‫‪ -2‬روز قیام ت م ر‬

‫بهش ت و نعم ت ه ای بهش تی و نی ز ایس تادن ب ه درگ اه هللا ج ل جالل ه را در‬
‫روز قیامت به یاد داشته‪.‬‬

‫‪ -3‬ب ه م ردم رح م ک ن قلب ت خاش ع گ ردد هرچ ه ب ا لط ر و مهرب انی ب ا‬

‫مردم رفتار کنی قلب بیشتر خاشع و فروتن می گردد‪.‬‬

‫پ س اگ ر م ی خواهی د ب ه خش وع و فروتن ی دس ت یابی د ای ن س ه م ورد را ب ه‬

‫شما سفارش می کنم‪:‬‬

‫‪ -1‬به اندازه ی توان ارتکاب گناهان را کاهش بده‪.‬‬

‫‪ -2‬به یاد بهشت و جهنم باش‪.‬‬

‫‪ -3‬به مردم رحم کن‪.‬‬

‫این ها سه موردی هستند که انجام آن ها را به شما توصیه می کنم‪.‬‬

‫مس اله ای ک ه بای د ب دان توج ه کنی د آن اس ت ک ه پ یش از رس یدن ب ه‬

‫خش یت ب ه درگ اه ع زو ج ل ب ا نفس ت مب ارزه خ واهی ک رد ت ا از هللا بترس ی‬
‫و هنگ امی ک ه قل ب ب ه خش یت هللا عزوج ل وابس ته م ی ش ود‪.‬خواهی یاف ت‬
‫ک ه یک ی از نت ای خش یت دور ش دن از گناه ان اس ت ک ه ب ه خ اطر مجاه ده‬

‫‪317‬‬
‫اصالح قلبها‬

‫حاص ل نم ی آی د بلک ه ب ه خ اطر خوش حالی و ل ذت قلب ت از دور ش دن از‬

‫گناهان می باشد‪.‬‬

‫ایم ان ب ا تم رین حاص ل م ی گ ردد‪ .‬وقت ی ب ه دانش گاه م ی روی ی ک چی ز را‬

‫م ی دان ی ول ی وقت ی از آن بی رون م ی ش وی ب ه دانس ته های ت اف زوده م ی‬
‫ش ود و ای ن ب ه خ اطر تم رین اس ت‪.‬ایمان واس الم نی ز ای ن گون ه اند‪.‬نفس ت را‬
‫تم رین ب ده‪ .‬س عی ک ن گناه ان را ت رک کن ی و قلب ت را ب ه خش وع و فروتن ی‬
‫مل زم گردان ی‪ .‬س عی ک ن روز قیام ت را ب ه خ اطر بی اوری و ب ا رحم ت و‬
‫مهرب انی ب ا م ردم رفت ار کن ی‪ .‬اگ ر چن ین ک ردی پ س از م دتی مجاه ده‬
‫خش یت و ت رس ب ه قلب ت روی م ی آورن د و وقت ی خش یت آم د خ واهی یاف ت‬
‫ک ه ب ه خ اطر س خت و دش وار ب ودن گناه ان آن ه ا را ت رک نم ی کن ی بلک ه‬
‫از ت رک آن ل ذت م ی ب ری‪ .‬ای ن س خنان تجرب ه و آزم ایش ش ده ان د ت و ب ه‬
‫مرحل ه ای خ واهی رس ید ک ه وقت ی خش یت وارد قلب ت م ی ش ود جایگ اه‬
‫ه ای ش هوت وه وس را در قلب ت ن ابود و وی ران م ی س ازد‪ .‬ش اید روزی‬
‫گفت ه باش ی ک ه م ن هرگ ز نم ی ت وانم دس ت از گن اه بکش م و آن را ت رک ک نم‬
‫پ س ب ا نفس ت مجاه ده م ی کن ی روز قیام ت را ب ه خ ود ی اد آوری م ی‬
‫س ازی و س رانجام قلب ت آکن ده از خش یت م ی گ ردد‪ .‬هنگ امی ک ه خش یت‬
‫حاص ل آی د م ی بین ی ک ه معص یت از قلب ت رخ ت ب ر بس ته و ت و خ ود از‬
‫ای ن ام ر ش گفت زده وحیران ی! هللا عزوج ل آن را از قلب ت بی رون ران ده‬
‫اس ت زی را خش یت هنگ ام ورودش ام اکن ش هوت را در قلب ت س وزانده و‬
‫ریشه کن کرده است‪.‬‬

‫اول ین درج ات خش یت کش تن و س رنگونی گناه ان و معص یت هاس ت‬

‫ب ه هم ین خ اطر هنگ امی ک ه وض عیتی ب ر یوس ر علی ه ص ال والس الم ‪-‬ک ه‬
‫مقاوم ت و خ ودداری از آن ب رای بس یاری از جوان ان س خت و غی ر ممک ن‬
‫م ی باش د‪ -‬عرض ه ش د او ک ه ج وانی ک م س ن و س ال خ وش س یما غریب ه و‬
‫در ش هری ن ا آش نا اس ت ب رده اس ت و آزاد نیس ت زن ی ک ه او را ب ه فحش ا‬

‫‪318‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ب ا خ ود ف را م ی خوان د همس ر عزی ز مص ر اس ت و بس یار زیباروس ت‪:‬‬

‫«وغلق ت االب واب» (او دره ا را محک م بس ت‪ ).‬ه یچ ک س آن ان را نم ی بین د‬
‫و ای ن زن اس ت ک ه خ ود را عرض ه م ی نمای د و ب ه او م ی گوی د‪ « :‬سهیددددددتس‬
‫‪( )2۳/‬بی ا جل و و دس ت ب ه ک ار ش و‪ ).‬ول ی قل ب او از هللا م ی‬ ‫(یوسدددددد‬ ‫لسدددددد س‬
‫ص»‬
‫‪( )2۳/‬پناه بر خدا!)‬ ‫(یوس‬ ‫ترسد در جواب می گوید‪ « :‬سمعسا سذ هللا»‬

‫پ س کیس ت ک ه ای ن جمل ه را ب ا چن ین ش یرینی ق درتی ب ر زب ان آورد! « سو‬

‫اب سو ٰقالسدتل سهیلدتس لسد س ٰقددا سل سم ٰعددا سذ س ٰ ِ‬
‫َّللا‬ ‫ت ا س ل سب ٰلدو س‬ ‫سدن نس لف ِ‬
‫سد ِه سو سلَّقسد ِ‬ ‫او سدتلدهه اسلَّتِددي ههد سدو فِددي بس لیتِ ٰهددا ع ل‬
‫ٰر س‬
‫اش إِنَّهه ٰال یه لف ِل هح اسل ٰظا ِل همونس » (یوس ‪)2۳/‬‬ ‫إِنَّهه سر ِبّي اسحل س‬
‫سنس سمثل ٰو س‬

‫(زن ی ک ه یوس ر در خان ه اش ب ود از او ک ام خواس ت و آرام آرم نیرن ب‬

‫آغازی د و ب ه گ ول زدن او پرداخ ت و دره ا را بس ت و گف ت‪ :‬بی ا جل و و‬
‫دس ت ب ه ک ار ش و م ن ب ا ت و هس تم! یوس ر گف ت‪ :‬پن اه ب ر خ دا! او ک ه خ دای‬
‫م ن اس ت م را گرام ی داش ته اس ت‪ .‬ب ی گم ان س تمکاران رس تگار نم ی‬
‫گردند‪).‬‬

‫هنگ امی ک ه س رنگون س اختن گناه ان را در قلب ت آغ از م ی کن ی و هللا ج ل‬

‫جالل ه از ای ن خش یت در قلب ت آگ اه اس ت ب ه درج ه ای واالت ر از خش یت‬
‫هللا ج ل جالل ه منتق ل م ی ش وی ب ه خ اطر خش یت هللا ج ل جالل ه گری ه م ی‬
‫کن ی بای د ش یرینی و ل ذت گری ه ب ه خ اطر خش یت هللا ج ل جالل ه را بچش ی‬
‫ب ه هم ین خ اطر رس ول هللا ص ل هللا علی ه وس لم م ی فرمای د‪ « :‬الیلدددددج النَّ ِ‬
‫دددددار‬

‫َّللا حتي سیعهو سد اللَّ سب هن ِفي ال َّ ل ِ‬ ‫ِم لن بکي ِم لن سخ ل‬

‫ضرع »‪1.‬‬
‫ش سی ِة َّ ِ‬

‫(وارد آت ش نم ی ش ود کس ی ک ه از خش یت هللا گری ه م ی کن د مگ ر ای ن ک ه‬

‫شیر به سینه برگردد‪).‬‬

‫رسول هللا صل هللا علیه وسلم می فرماید‪:‬‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ 1٦۳2٤ ،‬و احمد‪ 1۰1۸2 ،‬از ابوهریره رضی هللا عنه‬

‫‪319‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫دددددرة ِمد ل‬
‫دددددن هد همددددددوعِ فِددددددي‬ ‫دددددرتسی ِلن سو اثددددددرین قس لطد س‬ ‫دددددن قس لطد س‬
‫َّللا ِمد ل‬
‫ي َّ ِ‬ ‫شدددددد لي ا س سحد َّ‬
‫دددددب إِلسدددددد َّ‬ ‫لس س‬ ‫« لسددددددی س‬
‫َّللا‬ ‫ان سفدددددأسثسر ِفدددددي س‬
‫سددددد ِبی ِل َّ ِ‬ ‫َّللا سو ا س َّمدددددا ا ل سثسد س‬
‫ددددر ِ‬ ‫سددددد ِبی ِل َّ ِ‬
‫ا ِفدددددي س‬ ‫ددددرا ه‬ ‫َّللا سو سق لطد ه‬
‫ددددرهه دسم ت ه لهد س‬ ‫سخ ل‬
‫شددددد سی ِة َّ ِ‬
‫»‪1.‬‬ ‫َّللا‬ ‫سو اسث س ِر ِفي فس ِری س‬
‫ضة ِم لن فس سرا ِئ ِ َّ ِ‬

‫(ه یچ چی ز ن زد هللا دوس ت داش تنی ت ر از دو قط ره و دو عالم ت نیس ت‪:‬‬

‫قط ره اش کی ک ه ب ه خ اطر خش یت هللا م ی چک د و قط ره خ ونی ک ه در راه‬
‫خ دا ریخت ه م ی ش ود وام ا دو عالم ت ‪ :‬عالمت ی در راه خ دا و عالمت ی ک ه‬
‫هللا به جای می ماند‪).‬‬ ‫به خاطر ادای فریضه ای از فرای‬

‫هم چنین می فرماید‪:‬‬

‫ددددیب ا ل س لر س هد همو ه‬
‫عدددددهه لسددددد لم‬ ‫َّللا حتدددددي یه ِصد ه‬
‫شدددددیس ِة َّ ِ‬ ‫ع لینسددددداهه ِمد ل‬
‫ددددن سخ ل‬ ‫َّللا فسفسا س‬
‫ضدددددتل س‬ ‫« ِمد ل‬
‫ددددن ذکدددددر َّ س‬
‫یعذّبهه یوم ا للقیامة »‪2.‬‬
‫هسِل سل س ِس س ِ‬

‫(کس ی ک ه هللا را ب ه ی اد آورد و از خش یت هللا اش ک بری زد ت ا اش ک ه ایش‬

‫بر زمین بریزد روز قیامت مورد عذاب قرار نمی گیرد‪).‬‬

‫به همین جهت عمر رضی هللا عنه وقتی از این آیه می گذشت‪:‬‬

‫(اسرا‪)1۰۹/‬‬ ‫« سو یس ِخ ُّرونس ِل ل س لذ ٰق ِ‬
‫ان یس لبكهونس سو یس ِزی هد هه لم هخشهوعا ً »‬

‫(و ب ر چه ره ه ا ف رو م ی افتن د و م ی گوین د و ب ر ت و تواض ع آن ان م ی‬

‫افزاید‪).‬‬

‫سجده می کرد و می گفت‪ :‬سجده کردم اما گریه کجاست !‬

‫س پس ب ه درج ه ای واالت ر از درج ات خش یت هللا تع الی ارتق ا م ی ی ابی و آن‬

‫ای ن ک ه در رفت ار و برخ ورد ب ا م ردم از خ دا بترس ی‪ .‬عم ر ب ن عب دالعزیز‬
‫ب ه خ دمتکارش م ی گف ت‪ « :‬اگ ر دی دی ک ه ب ه م ردم ل م م ی ک نم ی ا حق ی از‬

‫‪ - 1‬ترمذی‪ 1٦٦۹ ،‬از ابی امامه رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪ - 2‬طبرانی‪ ،‬االوسط‪ ٦1۷1-1٦٤1 ،‬و حاکم‪ ۷٦٦۸ ،‬از انس رضی هللا عنه‪.‬‬

‫‪320‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫حق و م ردم را پایم ال م ی س ازم لباس م را بگی ر و م را تک انی ب ده و بگ و‪:‬‬

‫ای عمر! مگر از هللا نمی ترسی»‪.‬‬

‫نم ی خ واهم ک ه هنگ ام خش یت ب ه درگ اه هللا فق ط گری ه و زاری کنی د ول ی‬

‫م ی خ واهم ک ه در م ورد همس ران دخت ران اعم ال مردم ی ک ه زی ر دس ت‬
‫ش ما هس تند خ دمتکاران و هم ه ی م ردم از او بترس ید اگ ر ای ن س ه م ورد‬
‫را کامل کنیم مفهوم خشیت را تکمیل نموده ایم‪.‬‬

‫مالحظه‬
‫در ش ریعت از زی اده روی در ت رس من ع ش ده ای م م ی ترس م کس ی ای ن‬
‫و‪ ...‬وحشت کند‪.‬‬ ‫سخنان را بخواند و از خواب و مر‬

‫وقت ی رس ول هللا ص لی هللا علی ه و آل و س لم ب ه دی دار ج وانی از انص ار‬

‫بود به او فرمود‪:‬‬ ‫رفت که در بستر مر‬

‫« سکی س ت س ِجد س‬
‫ک؟» (حالت چگونه است )‬

‫گف ت‪ :‬از گناه انم هراس انم و ب ه رحم ت پروردگ ار امیدوار‪.‬رس ول هللا ص لی‬
‫هللا علیه و آل و سلم فرمود‪:‬‬

‫َّللاه سمدددددا سی لر هجدددددو سو ا س لم ِنددددد ِه‬ ‫ددددو ِط ِن ِإ َّال ا س لع س‬

‫طددددداهه َّ‬ ‫ع لبدددددد ِفدددددي سهددددد سذا ا لل سمد ل‬ ‫« سمدددددا اجل ت س سم سعدددددا ِفدددددي قس للددددد ِ‬
‫ب س‬
‫»‪1‬‬
‫ِم َّما سی سخا ه‬

‫(ب یم و امی د در قل ب ه یچ بن ده ای در ای ن زم ان جم ع نم ی ش وند مگ ر ای ن‬

‫ک ه خداون د امی دش را ب رآورده م ی س ازد و او را از آن چ ه ب یم دارد ایم ن‬
‫می نماید‪).‬‬

‫بای د موازن ه و تع ادل می ان ت رس و امی د را بیاموزیم‪.‬امی دوارم خوانن ده‬

‫بتواند چنین تصویری را محقق سازد‪.‬‬

‫‪ - 1‬ترمددددددددددذی‪ ،۹۸۳ ،‬ابددددددددددن ماجدددددددددده‪ ،٤٤٦1 ،‬مسددددددددددند ابددددددددددویعلی‪ ۳۳۰۳ ،‬و ابددددددددددونعیم‪ ،‬الحلیدددددددددده‪ ٦/2۹2 ،‬از انددددددددددس رضددددددددددی‬
‫هللا عنه‬

‫‪321‬‬
 ‫اصالح قلبها‬

‫ح ال آی ا م ا آم اده ی خش یت ب ه درگ اه هللا هس تیم آی ا آم اده ی ب ازبینی‬

‫خودم ان هس تیم ب دین وس یله ب ه ی اد روز قیام ت م ی افت د و از ب ار گناه انش‬
‫م ی کاه د و ب ه درگ اه هللا ‪-‬تب ارک و تع الی‪ -‬توب ه نم وده و ب ه خ ود م ی گوی د‪:‬‬
‫روز قیام ت س خت ت ر از زن دگانی هزارس اله در ای ن دنی ا اس ت ش اید ک ه م ا‬
‫از این دنیا بدون مشکالت و سختی ها بیرون آییم‪.‬‬

‫پایان ترجمه‪86/11/21 :‬‬

‫‪322‬‬