ΦΥΣΙΚΗ ΧΗΜΕΙΑ Ι

Διαλέξεις: Kαθηγ. Δήμητρα Σαζού

sazou@chem.auth.gr
Αρ. Γραφ. 212 (Ισόγειο) Αρ. Εργαστ. 113 (Υπόγειο)
 Πραγματικά αέρια
Τα πραγματικά αέρια αποκλίνουν από τον νόμο
των τέλειων ή ιδανικών αερίων, γιατί τα μόρια
τους έχουν ορισμένο όγκο και επίσης
αλληλεπιδρούν μεταξύ τους μέσω διαμοριακών
(απωστικών , ελκτικών) δυνάμεων .

• Οι απωστικές διαμοριακές δυνάμεις είναι

σημαντικές όταν τα μόρια βρίσκονται σε
επαφή ή βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση,
δηλ. για υψηλές πιέσεις (όταν τα μόρια
καταλαμβάνουν μικρό όγκο).

•Οι ελκτικές διαμοριακές δυνάμεις είναι

σημαντικές στις ενδιάμεσες αποστάσεις, δηλ.
όταν τα μόρια είναι σχετικά κοντά, αλλά όχι
απαραίτητα σε επαφή και σε χαμηλές
θερμοκρασίες όπου η μέση μοριακή ταχύτητά
τους είναι μικρή.
 Παράγοντας συμπιεστότητας

Z είναι ο παράγοντας συμπιεστότητας.

Για ένα ιδανικό αέριο είναι Ζ=1.
Γενικά, ο παράγοντας συμπιεστότητας Ζ
ενός αερίου είναι μέτρο της απόκλισης
από την ιδανική συμπεριφορά και
ορίζεται ως:

: γραμμομοριακός όγκος αερίου

: γραμμομοριακός όγκος ιδανικού Mεταβολή του παράγοντα Ζ με την
αερίου πίεση p για διάφορα αέρια στους
0οC.
Πειραματικές τιμές παράγοντα συμπιεστότητας
Ο παράγοντας συμπιεστότητας Ζ,
ως μέτρο απόκλισης από την ιδανική
συμπεριφορά εξαρτάται από τη φύση
του αερίου.
• Σε πολύ χαμηλές πιέσεις, ισχύει Ζ = 1,
που σημαίνει ότι συμπεριφέρονται
ιδανικά.

• Σε υψηλές πιέσεις, ισχύει Ζ > 1, που

σημαίνει ότι καταλαμβάνουν μεγαλύτερο
γραμμομοριακό όγκο Vm από ένα τέλειο
αέριο.

• Σε ενδιάμεσες πιέσεις, ισχύει Ζ < 1 που

σημαίνει ότι οι ελκτικές δυνάμεις
μειώνουν τον γραμμομοριακό όγκο Vm
συγκριτικά με εκείνο του τέλειου αερίου.
 Επίδραση της θερμοκρασίας στον παράγοντα
συμπιεστότητας Ζ
Mεταβολή του Ζ με την πίεση p σε
διάφορες θερμοκρασίες για το
μεθάνιο
H εξάρτηση του παράγοντα
συμπιεστότητας Ζ από τη πίεση,
εξαρτάται, εκτός από τη φύση
του αερίου και από τη
θερμοκρασία.
Με την αύξηση της θερμοκρασίας ο
παράγοντας συμπιεστότητας Ζ τείνει
προς τη μονάδα σε ορισμένη περιοχή
χαμηλών πιέσεων και για Τ=ΤΒ ισχύει
Ζ=1 (συμπεριφορά τέλειου αερίου, π.χ.
θερμοκρασία Boyle, για το μέθάνιο
ΤΒ=640 Κ).
Πειραματικές ισόθερμες CO2 (πραγματικό αέριο)

Σε υψηλές θερμοκρασίες και

χαμηλές πιέσεις, δηλαδή μεγάλους
γραμμομοριακούς όγκους, οι
ισόθερμες των πραγματικών αερίων
προσομοιάζουν με τις ισόθερμες των
ιδανικών αερίων.

Πειραματικές ισόθερμες για το

διοξείδιο του άνθρακα, CO2, σε
διάφορες θερμοκρασίες
 Eξίσωση virial
Το γεγονός ότι σε χαμηλές πιέσεις, και υψηλές θερμοκρασίες, οι
ισόθερμες των πραγματικών αερίων έχουν μικρές αποκλίσεις από τις
ισόθερμες των ιδανικών αερίων, θα μπορούσε να ερμηνευτεί από το
ότι για την περιγραφή τους είναι επαρκής ο πρώτος όρος σε εξισώσεις
της μορφής:

• Οι παραπάνω δυναμοσειρές αποτελούν καταστατικές εξισώσεις

virial (όρος λατινικός που εκφράζει δύναμη).
• O όρος στην παρένθεση είναι ο παράγοντας συμπιεστότητας Ζ.
• Οι συντελεστές Β, C, και Β’, C’ εξαρτώνται από τη θερμοκρασία και
χαρακτηρίζονται ως δεύτερος και τρίτος συντελεστής virial, αντίστοιχα.
• Ο τρίτος είναι λιγότερο σημαντικός από τον πρώτο, αφού:
Θερμοκρασία Boyle και επίδραση θερμοκρασίας
Οι συντελεστές virial εξαρτώνται από τη θερμοκρασία , επομένως για χαμηλές
πιέσεις ή μεγάλους γραμμοριακούς όγκους, ο δεύτερος συντελεστής virial δεν είναι
απαραίτητα μηδέν.

Για p  0

Για Vm  ∞

Η θερμοκρασία στην οποία Ζ  1, ή B=0 ή

καλείται θερμοκρασία Boyle
Τιμές δεύτερων συντελεστών virial
Συμπύκνωση πραγματικού αερίου
Κατά τη συμπύκνωση δείγματος πραγματικού
αερίου σε χαμηλές τιμές T παρατηρούμε ότι :
• Από το σημείο Α μέχρι το Β ισχύει ο νόμος του
Boyle (συμπεριφέρεται ιδανικά)
• Στο σημείο Β αρχίζουν αποκλίσεις και στο
σημείο C χάνεται κάθε ομοιότητα με την ιδανική
συμπεριφορά, αφού μετακινώντας το έμβολο δεν
παρατηρείται αύξηση της πίεσης
• Στην περιοχή CDE εμφανίζεται υγρό και
συνυπάρχουν δύο φάσεις (υγρό και αέριο),
καμπύλη συνύπαρξης.
• Στο σημείο Ε υπάρχει μόνο υγρό
• Η πίεση που αντιστοιχεί στο τμήμα CDE (60
atm για το CO2) ονομάζεται τάση ατμών του
υγρού στη συγκεκριμένη θερμοκρασία (20oC)
• Μετά το σημείο Ε (τμήμα EF), το έμβολο
βρίσκεται σε επαφή με το υγρό και απαιτείται
πολύ υψηλή πίεση για περαιτέρω συμπύκνωση,
όπως φαίνεται από την απότομη άνοδο της
γραμμής μετά το σημείο F (ασυμπίεστο υγρό)
Κρίσιμες σταθερές

Σε θερμοκρασία μικρότερη από 20οC το

οριζόντιο τμήμα CDE διευρύνεται ενώ σε
λίγο μεγαλύτερη, στους 31,04οC
καταλήγει σε σημείο καμπής. Το σημείο
αυτό είναι το κρίσιμο σημείο
αντιπροσωπεύει την κρίσιμη κατάσταση
ενώ η αντίστοιχη ισόθερμη καλείται
κρίσιμη ισόθερμη στην κρίσιμη
θερμοκρασία ,Τc. Η πίεση και ο
γραμμομοριακός όγκος στην κρίσιμη
θερμοκρασία καλούνται κρίσιμη πίεση,
pc και κρίσιμος όγκος, Vm,c , αντίστοιχα.
Οι ποσότητες pc, Vm,c και Τc καλούνται
κρίσιμες σταθερές του αερίου και
εξαρτώνται από τη φύση του αερίου.
 Παραδείγματα κρίσιμων σταθερών

Πάνω από την κρίσιμη θερμοκρασία Tc, υπάρχει μόνο αέριο που είναι
αδύνατο να υγροποιηθεί (υπερκρίσιμο ρευστό). Για να συμπιεσθεί το
αέριο πρέπει πρώτα να μειωθεί η θερμοκρασία σε Τ < Tc.
 Καταστατική εξίσωση van der Waals
• Για την ανάπτυξη μιας καταστατικής εξίσωσης που μπορεί να περιγράφει τις
ιδιότητες των πραγματικών αερίων πρέπει να λάβουμε υπόψη τους δύο
παράγοντες που διαφοροποιούν τα πραγματικά από τα ιδανικά αέρια:
 Τον όγκο των μορίων, αποκλειόμενος όγκος b ή nb (απωστικές δυνάμεις),

Για n mole:

 Ενδομοριακές ελκτικές αλληλεπιδράσεις

Για n mole:

Λόγω των ελκτικών αλληλεπιδράσεων του αερίου, κάθε μόριο που θα συγκρουστεί
με το τoίχωμα, έλκεται προς το εσωτερικό του αερίου με μια δύναμη F που είναι
ανάλογη της πυκνότητας του αερίου, ρ, δηλαδή αντιστρόφως ανάλογη του όγκου,
Vm καθώς επίσης και ανάλογη της συχνότητας των κρούσεων ν που είναι επίσης
αντιστρόφως ανάλογη του όγκου Vm. Επομένως, προκύπτει, ότι η πίεση μειώνεται
αντιστρόφως ανάλογα με το τετράγωνο του όγκου κατά α(n/V)2 όπου α είναι
σταθερά αναλογίας, θετικός αριθμός.
 Καταστατική εξίσωση van der Waals και
συντελεστές van der Waals
( n = 1)

(για n mole)

Tα α και b είναι σταθερές και ονομάζονται

συντελεστές van der Waals και έχουν ορισμένες
τιμές για κάθε αέριο.
 Το α χαρακτηρίζεται ως συντελεστής ενδοπίεσης
van der Waals, Βραβείο
 Το b χαρακτηρίζεται ως αποκλειόμενος όγκος ή Νobel Φυσικής, 1910
σύνογκος
Mονάδες μέτρησης:
 Μοριακές δυνάμεις και σταθερές van der Waals
Με βάση τους συλλογισμούς που οδήγησαν στην καταστατική εξίσωση van der
Waals για τα πραγματικά αέρια έχουμε, ότι:

 ο αποκλειόμενος όγκος b, αποτελεί μέτρο των απωστικών διαμοριακών

δυνάμεων. Εκτίμηση του b θα μπορούσε να προκύψει από το γεγονός ότι οι
απωστικές δυνάμεις επικρατούν στις μικρές αποστάσεις μεταξύ των μορίων, με
ελάχιστη απόσταση το διπλάσιο της ακτίνας r των μορίων, 2r (σφαιρικά μόρια).

 η ενδοπίεση Δp και ο συντελεστής ενδοπίεσης α αποτελούν μέτρο των ελκτικών

διαμοριακών δυνάμεων. Ο όρος Δp είναι συνάρτηση της δύναμης F που έλκει
προς το εσωτερικό τα μόρια και της συχνότητας ν των κρούσεων με τα τοιχώματα,

όπου α, σταθερά αναλογίας

(συντελεστής ενδοπίεσης)
 Συντελεστές van der Waals

Όσο μεγαλύτερες είναι οι τιμές των συντελεστών van der Waals, α και b,
τόσο περισσότερο τα αέρια αποκλίνουν από την ιδανική συμπεριφορά.
Ειδικότερα, όσο μεγαλύτερη είναι η τιμή του α (μέτρο των ελκτικών
δυνάμεων) τόσο ευκολότερα υγροποιούνται τα αέρια , ενώ όσο μεγαλύτερη
είναι η τιμή του b (μέτρο των απωστικών δυνάμεων) τόσο μεγαλύτερη είναι
η ακτίνα r του μορίου(ελάχιστη απόσταση μεταξύ μορίων είναι 2r).
 Ερμηνεία των πειραματικών καμπυλών Ζ-p με
βάση την καταστατική εξίσωση van der Waals

Mε αντικατάσταση του Vm στο δεύτερο μέλος, από την καταστατική

εξίσωση των ιδανικών αερίων, με Vm = RT/p, προκύπτει:

(η μορφή αυτή της εξίσωσης van der

Waals είναι τύπου virial)

Eπομένως, η κλίση του Ζ ως προς την p για σταθερή θερμοκρασία

είναι:
 Ερμηνεία θετικών και αρνητικών κλίσεων

H κλίση του Ζ ως προς την p εξαρτάται τόσο

από τη φύση του αερίου όσο και από τη
θερμοκρασία και την πίεση.
Για χαμηλές πιέσεις η κλίση μπορεί
προσεγγιστικά να υπολογιστεί από τον πρώτο
όρο του δεύτερου μέλους :

αν

αν

Για υψηλές πιέσεις, ο δεύτερος όρος

Mεταβολή του Ζ με την πίεση p για
γίνεται σημαντικός και η κλίση θετική
διάφορα αέρια στους 0οC. ακόμη και αν b < α/RT.
 Θερμοκρασία Boyle από την εξίσωση van der Waals
Πειραματικές καμπύλες επίδρασης
της θερμοκρασίας στις καμπύλες
μεταβολής του Ζ με την πίεση p για
το μεθάνιο.
Σε αρκετά χαμηλή θερμοκρασία
ισχύει α/RT > b και η αρχική κλίση
είναι αρνητική (Ζ< 1).
Με την άνοδο της θερμοκρασίας, ο
όρος α/RT γίνεται συνεχώς
μικρότερος και σε αρκετά υψηλή
θερμοκρασία θα είναι b > α/RT
(Ζ>1) με αποτέλεσμα η αρχική κλίση
να είναι θετική.
Σε κάποια ενδιάμεση θερμοκρασία,
τη θερμοκρασία Boyle, TB θα ισχύει
b = α/RT (Ζ=1) και η αρχική κλίση
γίνεται μηδενική.
 Γραφική παράσταση της εξίσωσης van der Waals

Ερωτήματα:
Τι συμπεράσματα εξάγονται από την
μαθηματική έκφραση που προκύπτει για
την εξίσωση van der Waals μετά την
εκτέλεση των αλγεβρικών πράξεων και
από τη γραφική παράστασή της για
διάφορες Τ;
 Ποιες οι ομοιότητες και διαφορές των
καμπυλών αυτών με τις αντίστοιχες
πειραματικές; Γιατί το τμήμα BΕΖΗΓ
(βρόχος van der Waals) δεν παρατηρείται
συνήθως πειραματικά;
 Τα τμήματα ΒΕ και ΗΓ είναι δυνατό να
παρατηρηθούν πειραματικά σε
μετασταθείς καταστάσεις. Τι εκφράζουν;
 Σύγκριση πειραματικών δεδομένων και των
λύσεων της εξίσωσης van der Waals

Το τμήμα ΒΕ αντιστοιχεί σε υπέρκορο ατμό

και το τμήμα ΗΓ σε υπέρθερμο υγρό.
Βασικά χαρακτηριστικά της εξίσωσης van der Waals
 Η εξίσωση van der Waals έχει αναλυτική
μορφή και επιτρέπει την εξαγωγή γενικών
συμπερασμάτων σχετικά με τα πραγματικά
αέρια.

 Σε θερμοκρασίες χαμηλότερες της

κρίσιμης τιμής Tc εμφανίζονται οι βρόχοι 140

van der Waals που αντιστοιχούν σε μη

120
ρεαλιστικές λύσεις, γιατί, υπό τις συνθήκες P

αυτές, η αύξηση της πίεσης έχει ως 100 P-cor =

αποτέλεσμα αύξηση του όγκου. Για τον 80

P / atm
λόγο αυτό, οι βρόχοι αντικαθίστανται με
οριζόντιες γραμμές, οι οποίες 60

σχεδιάζονται έτσι ώστε οι βρόχοι να 40

ορίζουν ίσα εμβαδά πάνω και κάτω από
τις γραμμές. Η διαδικασία αυτή καλείται 20

κατασκευή Maxwell. 0
-0.1 6E-16 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6
Vm / L mol-1
Βασικά χαρακτηριστικά της εξίσωσης van der Waals
 Αέρια και υγρά συνυπάρχουν όταν απωστικές και
ελκτικές άλληλεπιδράσεις είναι σε ισορροπία.
Στην περίπτωση αυτή εμφανίζονται οι βρόχοι van der
Waals στη γραφική παράσταση p=f(Vm), γιατί οι δύο
όροι στην εξίσωση van der Waals έχουν περίπου ίδιες
τιμές. Ο πρώτος όρος σχετίζεται με την κινητική
ενέργεια των μορίων και αντιπροσωπεύει τις απωστικές
αλληλεπιδράσεις, ενώ ο δεύτερος τις ελκτικές.
 Οι κρίσιμες σταθερές συνδέονται με τους συντελεστές van der Waals. Mε την
άνοδο της θερμοκρασίας το μέγιστο και ελάχιστο των βρόχων συμπίπτουν σε
Τ=Tc , στο κρίσιμο σημείο, όπου η καμπύλη εμφανίζει σημείο καμπής (εικ. 4).
 Σε υψηλές θερμοκρασίες και μεγάλες τιμές γραμμομοριακού όγκου Vm
προκύπτουν ισόθερμες τέλειου αερίου, γιατί υπό τις συνθήκες αυτές:
1) ο όρος RT είναι τόσο μεγάλος ώστε ο πρώτος όρος στην εξίσωση van der
Waals επικρατεί.
2) μεγάλη τιμή γραμμομοριακού όγκου συνεπάγεται Vm >>b και για τον
παρονομαστή ισχύει Vm - b  Vm. Επομένως, η εξίσωση van der Waals
ανάγεται στην εξίσωση των ιδανικών αερίων p Vm = RT.
Σχέση κρίσιμων δεδομένων και συντελεστών van der Waals
Σε Τ=Tc , στο κρίσιμο σημείο, δηλ. στο σημείο καμπής,
η πρώτη και δεύτερη παράγωγος της εξίσωσης van der
Waals θα είναι μηδενικές.

Διαιρώντας κατά μέλη τις εξισώσεις (1)

(1) και (2) προκύπτουν οι σχέσεις μεταξύ των
συντελεστών van der Waals α, b και των
κρίσιμων σταθερών Vm,c , Tc , pc:

(2) (4)
(3)
 Eκφράσεις κρίσιμων σταθερών Vm,c , Tc , pc και
συντελεστών van der Waals α και b
(5)

(6)

Αντικαθιστώντας τις εκφράσεις (3) και (4) στην αρχική μορφή της
εξίσωσης van der Waals στην κρίσιμη κατάσταση:

προκύπτει (7)

και με αντικατάσταση των εκφράσεων (3)-(4) στον κρίσιμο παράγοντα

συμπιεστότητας παίρνουμε: :

(8)
 Τιμές κρίσιμων σταθερών Vm,c , Tc , pc, Ζc και
θερμοκρασίας Boyle TB
Για πολλά πραγματικά αέρια ο Ζc έχει πράγματι σταθερή τιμή 3/8 = 0,375
που συνήθως κυμαίνεται μεταξύ 0,29 – 0,3.

Ερώτημα: Πού οφείλεται η μικρότερη τιμή τιμή Ζc που λαμβάνεται για

πολλά πραγματικά αέρια;
Aπάντηση: Οφείλεται στο γεγονός ότι η εξίσωση van der Waals δεν είναι
ακριβής κοντά στο κρίσιμο σημείο (γιατί;).
 Ανηγμένη εξίσωση van der Waals
Όταν στην εξίσωση van der Waals αντικαταστήσουμε τις τιμές των σταθερών α
και b συναρτήσει των κρίσιμων δεδομένων από τις σχέσεις (3) και (4) και της
σταθεράς R από τη σχέση (8), προκύπτει η ανηγμένη εξίσωση van der Waals:

που περιλαμβάνει τις αδιάστατες ανηγμένες μεταβλητές ενός αερίου που

ορίζονται ως:

H απλή αυτή προσέγγιση στην οποία χρησιμοποιήθηκαν οι κρίσιμες σταθερές

των αερίων ως μέτρο σύγκρισης οδήγησε στην αρχή των αντίστοιχων
καταστάσεων:
«Πραγματικά αέρια με ίδιο ανηγμένο όγκο και ανηγμένη θερμοκρασία ασκούν
την ίδια ανηγμένη πίεση».
 Αιτιολόγηση ανηγμένης εξίσωσης van der Waals
Η απλούστερη διαδικασία για την αιτιολόγηση της ανηγμένης εξίσωσης van der
Waals στηρίζεται στην αντικατάσταση των τιμών p, Vm, T, συναρτήσει των
ανηγμένων και κρίσιμων τιμών, p = prpc, Vm = VrVm,c, T = TrTc,

Στη συνέχεια αντικαθιστούμε τις κρίσιμες σταθερές pc, Vm,c, Tc

με αποτέλεσμα:
 Ανηγμένoς παράγοντας συμπιεστότητας
Με βάση την αρχή των αντίστοιχων καταστάσεων τα αέρια στην
ίδια ανηγμένη πίεση και θερμοκρασία αναμένεται να έχουν
περίπου τον ίδιο παράγοντα συμπιεστότητας, αφού θα έχουν
τον ίδιο όγκο:

Σημασία της αρχής των αντίστοιχων καταστάσεων: Κατά προσέγγιση τα

πραγματικά αέρια υπακούουν στην αρχή, γεγονός που σημαίνει ότι η
επίδραση των ελκτικών (συντελεστής α) και απωστικών δυνάμεων
(συντελεστής b) αλληλεπιδράσεων μπορούν να συμπεριληφθούν με
μια παράμετρο παρέχοντας τη δυνατότητα απεικόνισης των ιδιοτήτων
μιας σειράς αερίων σε κοινή γραφική παράσταση Z=f(pr) για την ίδια Τr.
 Γραφική παράσταση του παράγοντα
συμπιεστότητας Ζ ως προς την ανηγμένη πίεση pr
Γραφική παράσταση του παράγοντα συμπιεστότητας Ζ ως
προς την ανηγμένη πίεση pr και σύγκριση με πειραματικά
δεδομένα εξάρτησης του Ζ ως προς την πίεση p

Πειραματικά δεδομένα για τη μεταβολή του Ζ

με την πίεση p για διάφορα αέρια στους 0οC
 Συμπεράσματα για την εξίσωση van der Waals
 Η εξίσωση van der Waals ερμηνεύει ικανοποιητικά αρκετά από τα πειραματικά
αποτελέσματα για τη συμπεριφορά των πραγματικών αερίων.
Η αναλυτική της μορφή παρέχει τη δυνατότητα ποσοτικοποίησης των
αποτελεσμάτων και κατανόησης πολλών φαινομένων, όπως και της υγροποίησης.
 Η εξίσωση van der Waals δεν είναι ακριβής κοντά στο κρίσιμο σημείο. Ωστόσο,
προβλέπει την ύπαρξη κρίσιμου σημείου, και η προσέγγιση της αρχής των αντίστοιχων
καταστάσεων της παρέχει τη γενικότητα που έχει και η εξίσωση των ιδανικών αερίων.
 Μετά την εξίσωση van der Waals, έχουν προταθεί πολλές εξισώσεις, μερικές πολύ
ακριβείς, που λαμβάνουν υπόψη και την απόσταση μεταξύ των μορίων.
 Θεωρητικά προβλήματα σχετικά με άλλες
καταστατικές εξισώσεις πραγματικών αερίων
Πρόβλημα 1

Ένα αέριο υπακούει στην καταστατική εξίσωση Berthelot:

α) Δείξτε ότι η εξίσωση Berthelot οδηγεί σε τιμές Ζ < 1, Ζ > 1

και βρείτε τις συνθήκες για τις οποίες λαμβάνονται αυτές οι
τιμές.
β) Να βρεθεί η θερμοκρασία Boyle ως συνάρτηση των a, b
και R, όπως προβλέπεται από την καταστατική εξίσωση
Berthelot.
 Πρόβλημα 2

Ένα αέριο υπακούει στην καταστατική εξίσωση

Berthelot:

α) Να εκφραστούν τα α, b και R ως συναρτήσεις των

κρίσιμων δεδομένων.
β) Να γραφεί η καταστατική εξίσωση Berthelot με
ανηγμένα μεγέθη.
 Άσκηση 1
• Ένα αέριο στους 250 Κ και σε πίεση 15 atm έχει
γραμμομοριακό όγκο 12% μικρότερο από αυτόν που
υπολογίζεται από την καταστατική εξίσωση των ιδανικών
αερίων. Να υπολογιστούν: α) ο παράγοντας συμπιεστότητας
για τη δεδομένη Τ και P, β) ο γραμμομοριακός όγκος του
αερίου. Στις συνθήκες που δόθηκαν, ποιες δυνάμεις
(ελκτικές ή απωστικές) επικρατούν; (απάντηση: α) 1,2 L, β)
0.88, ελκτικές)
• Ένα αέριο στους 350 Κ και σε πίεση 12 atm έχει
γραμμομοριακό όγκο 12% μεγαλύτερο από αυτόν που
υπολογίζεται από την καταστατική εξίσωση των ιδανικών
αερίων. Να υπολογιστούν: α) ο παράγοντας συμπιεστότητας
για τη δεδομένη Τ και P, β) ο γραμμομοριακός όγκος του
αερίου. Στις συνθήκες που δόθηκαν, ποιες δυνάμεις
(ελκτικές ή απωστικές) επικρατούν;
 Άσκηση 2

• O παράγοντας συμπιεστότητας του αζώτου σε ανηγμένη

πίεση 11,9 και ανηγμένη θερμοκρασία 2,17 είναι 1,27.
Να βρεθεί στις παραπάνω συνθήκες α) ο όγκος που
καταλαμβάνουν 14 g αζώτου, Ν2 (ΑΒ = 14) και β) ο
ανηγμένος όγκος για την ίδια ποσότητα αζώτου, εάν η
κρίσιμη πίεση αυτού είναι 33,5 atm και η κρίσιμη
θερμοκρασία του είναι 126 Κ. (απάντηση: α) 35,7 mL, β)
0.617)
 Άσκηση 3

• Ποια πίεση θα εξασκούσαν 131 g Xe (AB = 131)

σε 250C μέσα σε ένα δοχείο όγκου 1,0 L, αν το
Xe συμπεριφέρονταν α) ως ιδανικό αέριο και β)
ως αέριο van der Waals με σταθερές a = 4,19 L2
atm / mol2 και b = 0,051 L / mol. (απάντηση: α)
24,4 atm, β) 21,6 atm)
 Άσκηση 4

• Να εκτιμήσετε την πίεση και τη θερμοκρασία

που θα έχουν 1 mol a) NH3 με Pc = 111,3 atm
και Tc = 405,5 K, β) Xe με Pc = 58,0 atm και Tc =
289,75 K και γ) Ηe με Pc = 2,26 atm και Tc =
5,21K σε καταστάσεις αντίστοιχες με αυτή ενός
mol Η2 σε 250C και πίεση 1 atm. (οι κρίσιμες
σταθερές του Η2 είναι: Pc = 12,8 atm και Tc =
33,23 K). (απάντηση: α) 8.69 atm, 3636 Κ, β)
4,53 atm, 2598 Κ, γ) 0.18 atm, 46,7 Κ)
 Άσκηση 5

Ο παράγοντας συμπιεστότητας Ζ για το CO είναι 1.7412

σε 25 0C και 800 atm. Ποιο είναι το % σφάλμα, αν ο
γραμμομοριακός όγκος του CO υπολογισθεί με την
εξίσωση των ιδανικών αερίων;
(απάντηση: 42,6 %)
 Άσκηση 6

Δύο αέρια Α και Β υπακούουν στην εξίσωση van der

Waals. Οι σταθερές τους α (L2 atm / mol2) είναι 6 και
0,05 αντίστοιχα, ενώ οι σταθερές b (L / mol) είναι 0,15
και 0,02 αντίστοιχα.
α) Ποιού αερίου τα μόρια έχουν μεγαλύτερο μέγεθος;
β) Ποιού αερίου η συμπεριφορά πλησιάζει περισσότερο
προς την ιδανική, υπό κανονικές συνθήκες πίεσης και
θερμοκρασίας;
γ) Υπολογίστε τη θερμοκρασία Boyle κάθε αερίου,
δ) Υπολογίσετε τον παράγοντα συμπιεστότητας κάθε
αερίου στο κρίσιμο σημείο.
(απάντηση: α) Α, β) Β, γ) (ΤΒ)Α = 487,8 Κ, (ΤΒ)Β = 30,5 Κ,
δ) Ζc = 3/8)
 Άσκηση 7

Η κρίσιμη θερμοκρασία και η κρίσιμη πίεση του αερίου

ΝΟ είναι 177 Κ και 64 atm, αντίστοιχα, ενώ του CCl4
είναι 550 Κ και 45 atm, αντίστοιχα. Ποιο αέριο:
α) έχει το μεγαλύτερο κρίσιμο όγκο;
β) έχει τη μικρότερη τιμή της σταθεράς b της εξίσωσης
van der Waals;
γ) έχει τη μικρότερη τιμή της σταθεράς a της εξίσωσης
van der Waals;
δ) συμπεριφέρεται κατά τον πιο ιδανικό τρόπο σε 300 Κ
και 10 atm;
(απάντηση: α) CCl4, β) ΝΟ, γ) ΝΟ, δ) ΝΟ).
 Εφαρμογές αερίων στον «καιρό»

Η ατμόσφαιρα είναι μείγμα αερίων ορισμένης σύστασης, η οποία διατηρείται περίπου

σταθερή με διάχυση και μεταφορά με τους ανέμους ή τοπικές διαταράξεις (δίνες) αλλά η
πίεση και η θερμοκρασία μεταβάλλονται με το υψόμετρο και λόγω τοπικών συνθηκών.
Εφαρμογή: Αν κατά προσέγγιση θεωρήσουμε ότι ο ξηρός αέρας αποτελείται από 20% O2
και 80% N2 , να προσδιοριστεί η μέση γραμμομοριακή μάζα του, .
Βαρομετρικός τύπος
Στην τροπόσφαιρα η μέση θερμοκρασία
είναι 15οC (288 K) στο επίπεδο της
θάλασσας και μειώνεται σε -57οC (216 K)
στα 11 km, μέχρι την τροπόπαυση.
Υποθέτοντας ότι, η θερμοκρασία
διατηρείται σε μια μέση τιμή 268 Κ, τότε η
πίεση μεταβάλλεται με το υψόμετρο, h
σύμφωνα με τον βαρομετρικό τύπο:

po είναι η πίεση στο επίπεδο της θάλασσας

και Η είναι μια σταθερά, που λαμβάνεται
κατά προσέγγιση ως Η ~ 8km

Η σταθερά Η αντιπροσωπεύει το αποτέλεσμα

του ανταγωνισμού μεταξύ δυναμικής
ενέργειας των μορίων λόγω βαρύτητας και
θερμικής κίνησής τους.
 Άσκηση 8
α) Να εξαχθεί ο βαρομετρικός τύπος που συνδέει την πίεση ενός
αερίου γραμμομοριακής μάζας Μ σε υψόμετρο h με την πίεση po
στο επίπεδο της θάλασσας δείχνοντας ότι η μεταβολή dp στην
πίεση για μια απειροστή μεταβολή dh του υψομέτρου είναι
dp=-ρg dh (υπενθύμιση: η πυκνότητα ρ εξαρτάται από την πίεση).
β) να εκτιμηθεί η εξωτερική ατμοσφαιρική πίεση σε ένα τυπικό
υψόμετρο πτήσης ενός αεροσκάφους (11 km) όταν η πίεση στο
επίπεδο του εδάφους είναι 1 atm. (απάντηση β) 0.25 atm).