Μεταφορά Θερμότητας

Εξίσωση της Αγωγής

Θερμότητας
ΚΟΡΩΝΑΚΗ ΕΙΡΗΝΗ
ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΜΠ
Εισαγωγή
• Παρόλο που η μεταφορά θερμότητας κι η θερμοκρασία συνδέονται στενά, η φύση τους
είναι διαφορετική.
• Η θερμοκρασία έχει μόνο μέτρο. Είναι ένα βαθμωτό μέγεθος.
• Η μεταφορά θερμότητας εκτός από μέτρο, έχει και κατεύθυνση. Είναι ένα διανυσματικό
μέγεθος.
• Σε προβλήματα μεταφοράς θερμότητας, εργαζόμαστε σε ένα σύστημα συντεταγμένων και
καταδεικνύουμε την κατεύθυνση με πρόσημο «+» ή «-».

2
• Σε κάθε φαινόμενο μεταφοράς θερμότητας, κινούσα δύναμη είναι η θερμοκρασιακή
διαφορά.
• Όσο υψηλότερη είναι η θερμοκρασιακή διαφορά, τόσο εντονότερος είναι ο ρυθμός
μεταφοράς θερμότητας.The larger the temperature difference, the larger the rate of
heat transfer.
• Τα τρία κύρια συστήματα συντεταγμένων είναι:
• Ορθογωνικές T(x, y, z, t)
• Κυλινδρικές T(r, , z, t)
• Σφαιρικές T(r, , , t).

3
Μόνιμη & Μεταβατική Μεταφορά Θερμότητας

• Ο όρος «μόνιμη» υπονοεί μη

μεταβολή κάθε ιδιότητας σε κάθε
σημείο του μέσου με το χρόνο
• Ο όρος «μεταβατική» υπονοεί
μεταβολή με το χρόνο ή χρονική
εξάρτηση.
• Για την ειδική περίπτωση της
μεταβολής με το χρόνο αλλά όχι
με τη θέση, η θερμοκρασία του
μέσου μεταβάλλεται ομοιόμορφα
με το χρόνο. Τέτοιου είδους
συστήματα καλούνται συστήματα
εντοπισμένης χωρητικότητας.

4
Μεταφορά θερμότητας σε πολλές διαστάσεις
• Τα προβλήματα μεταφοράς θερμότητας ταξινομούνται σε:
• μονοδιάστατα
• διδιάστατα
• τρισδιάστατα
• Στην πιο γενική περίπτωση, η μεταφορά θερμότητας είναι 3Δ. Ωστόσο,
κάποια προβλήματα μπορούν να μελετώνται ως 2Δ ή 1Δ, ανάλογα με την
τάξη μεγέθους των ρυθμών μεταφοράς θερμότητας ανά διεύθυνση και το
επιθυμητό επίπεδο ακρίβειας.
• Στα 1Δ προβλήματα, η θερμοκρασία του μέσου μεταβάλλεται προς μια
διεύθυνση, άρα η θερμότητα μεταφέρεται προς μια διεύθυνση. Η διαφορά
θερμοκρασιών, άρα κι η μεταφορά θερμότητας, στις άλλες 2 διευθύνσεις
είναι αμελητέα ή μηδενική.
• Στα 2Δ προβλήματα, η θερμοκρασία του μέσου μεταβάλλεται σε 2 κύριες
διευθύνσεις κι η διαφορά θερμοκρασιών, άρα κι η μεταφορά θερμότητας,
στην 3η διάσταση είναι αμελητέα.

5
• Ο ρυθμός μεταφοράς θερμότητας που διέρχεται από μια ορισμένη
διεύθυνση ενός μέσου (π.χ., τη διεύθυνση x) εκφράζεται από το Νόμο του
Fourier για την 1Δ αγωγή θερμότητας:

Η θερμότητα μεταφέρεται από το

θερμότερο σώμα προς το
ψυχρότερο, άρα η κλίση της
θερμοκρασίας θα είναι αρνητική,
αν η θερμότητα μεταφέρεται
προς τα θετικά της διεύθυνσης x.

6
• Το διάνυσμα της θερμορροής σε ένα σημείο P της
επιφάνειας του διπλανού σχήματος πρέπει να
είναι κάθετο προς την επιφάνεια και να έχει φορά
προς τη χαμηλότερη θερμοκρασία.
• Αν n είναι το κάθετο διάνυσμα προς μια
ισοθερμοκρασιακή επιφάνεια στο σημείο P, ο
ρυθμός μεταφοράς θερμότητας δι’ αγωγής στο
σημείο εκείνο εκφράζεται από το Νόμο του
Fourier:

7
Παραγωγή θερμότητας
• Παραδείγματα:
• Η ηλεκτρική ενέργεια μετατρέπεται σε θερμική με ρυθμό I2R,
• Στοιχεία καυσίμου σε ένα πυρηνικό αντιδραστήρα,
• Εξώθερμες χημικές αντιδράσεις.
• Η παραγωγή θερμότητας είναι ογκομετρικό φαινόμενο κι έχει μονάδες W/m3 ή Btu/h·ft3.
• Ο ρυθμός παραγωγής θερμότητας σε ένα μέσο μπορεί να μεταβάλλεται με τη θέση αλλά και με
το χρόνο.

8
Εξίσωση 1Δ αγωγής θερμότητας

Θεωρούμε αγωγή θερμότητας από τον τοίχο ενός σπιτιού, το τζάμι ενός
παραθύρου, τη βάση μιας πρέσας, έναν σωλήνα μεταφοράς ατμού, ένα
κυλινδρικού σχήματος στοιχείο πυρηνικού καυσίμου, έναν ηλεκτρικό
αντιστάτη, τα τοιχώματα ενός σφαιρικού δοχείου, μια μεταλλική σφαίρα
που υφίσταται ανόπτηση κ.λπ.

Σε τέτοιες και σε πολλές άλλες γεωμετρίες, η αγωγή θερμότητας θεωρείται

μονοδιάστατη, μιας και η αγωγή διεξάγεται κατά κύριο λόγο σε μια
διεύθυνση, ενώ είναι αμελητέα στις άλλες δύο.

Παρακάτω, θα καταστρώσουμε την εξίσωση 1Δ αγωγής θερμότητας σε

ορθογωνικές, κυλινδρικές και σφαιρικές συντεταγμένες.

9
Εξίσωση αγωγής θερμότητας μέσω ενός μεγάλου τοίχου

10
Μεταβλητή θερμική αγωγιμότητα:

Σταθερή θερμική αγωγιμότητα:

Μόνιμη κατάσταση (/t = 0):

Μεταβατική κατάσταση, χωρίς

παραγωγή θερμότητας:
Μόνιμη κατάσταση, χωρίς
παραγωγή θερμότητας:

11
Εξίσωση αγωγής θερμότητας σε κύλινδρο μεγάλου μήκους

12
Μεταβλητή θερμική αγωγιμότητα:

Σταθερή θερμική αγωγιμότητα:

Μόνιμη κατάσταση (/t = 0):

Μεταβατική κατάσταση, χωρίς

παραγωγή θερμότητας:
Μόνιμη κατάσταση, χωρίς
παραγωγή θερμότητας:

13
 Εξίσωση αγωγής θερμότητας σε σφαίρα
Μεταβλητή θερμική αγωγιμότητα:

Σταθερή θερμική αγωγιμότητα:

Μόνιμη κατάσταση (/t = 0):

Μεταβατική κατάσταση, χωρίς

παραγωγή θερμότητας:

Μόνιμη κατάσταση, χωρίς

ή
παραγωγή θερμότητας:
14
Συνδυασμένη εξίσωση 1Δ αγωγής θερμότητας

Εξετάζοντας προσεκτικά τις εξισώσεις μεταβατικής 1Δ αγωγής

θερμότητας για επίπεδες πλάκες, κυλίνδρους και σφαίρες, διαπιστώνουμε
ότι μπορούν να εκφραστούν σε μια «ενοποιημένη» μορφή:

n = 0 για επίπεδο τοίχο

n = 1 για κύλινδο
n = 2 για σφαίρα
Στην περίπτωση της επίπεδης πλάκας, αντικαθιστούμε τη
μεταβολή r με x. Η εξίσωση αυτή μπορεί να απλοποιηθεί
παραπέρα, όπως έχουμε πει προηγουμένως, για τις περιπτώσεις
της μόνιμης κατάστασης ή και χωρίς παραγωγή θερμότητας.

15
Γενική εξίσωση αγωγής θερμότητας
Μέχρι τώρα έχουμε εξετάσει προβλήματα 1Δ αγωγής θερμότητας, κατά
τα οποία η αγωγή στις άλλες διευθύνσεις είναι αμελητέα.

Τα περισσότερα προβλήματα μεταφοράς θερμότητας που απαντώνται

στην πράξη μπορούν να προσεγγιστούν ως 1Δ. Ωστόσο, ενίοτε
απαιτείται η μελέτη της μεταφοράς θερμότητας και στις άλλες
διευθύνσεις.

Σε τέτοιες περιπτώσεις, η αγωγή θερμότητας είναι πολυδιάστατη. Εδώ θα

μελετήσουμε τη Δ.Ε. που διέπει το φαινόμενο αυτό σε ορθογώνιες,
κυλινδρικές & σφαιρικές συντεταγμένες.

16
Ορθογώνιες συντεταγμένες

17
Εξίσωση Biot - Fourier

18
Μόνιμη κατάσταση (εξίσωση Poisson):

Μεταβατική κατάσταση, χωρίς παραγωγή

θερμότητας (εξίσωση διάχυσης):

Μόνιμη κατάσταση, χωρίς παραγωγή

θερμότητας (εξίσωση Laplace):

19
Κυλινδρικές συντεταγμένες
Σχέσεις που συνδέουν τις συντεταγμένες ενός σημείου σε ορθογώνιο και
κυλινδρικό σύστημα συντεταγμένων:

20
Σφαιρικές συντεταγμένες
Σχέσεις που συνδέουν τις συντεταγμένες ενός σημείου σε ορθογώνιο και
σφαιρικό σύστημα συντεταγμένων:

21
Οριακές & αρχικές συνθήκες
Η περιγραφή ενός προβλήματος μεταφοράς θερμότητας σε ένα μέσο δεν είναι πλήρης,
αν δεν περιγραφούν πλήρως οι θερμικές συνθήκες στα όρια του μέσου.
Οριακές συνθήκες: είναι οι μαθηματικές εκφράσεις των θερμικών συνθηκών στα όρια
του μέσου.

Η θερμοκρασία σε κάθε
σημείο του τοίχου σε κάθε
χρονική στιγμή εξαρτάται
από τις θερμικές συνθήκες
κατά την έναρξη της
διεργασίας της μεταφοράς
θερμότητας.
Μια τέτοια συνθήκη, που
κατά κανόνα ορίζεται στη
χρονική στιγμή t = 0,
καλείται αρχική συνθήκη,
που αποτελεί τη
μαθηματική έκφραση της
κατανομής της
θερμοκρασίας του μέσου
κατά την έναρξη της
διεργασίας της μεταφοράς
θερμότητας.
22
 Οριακές συνθήκες

• Οριακή συνθήκη για καθορισμένη θερμοκρασία

• Οριακή συνθήκη για καθορισμένη ροή θερμότητας
• Οριακή συνθήκη συναγωγής
• Οριακή συνθήκη ακτινοβολίας
• Οριακές συνθήκες στη διεπιφάνεια
• Γενικευμένες οριακές συνθήκες

23
1 – Οριακή συνθήκη για καθορισμένη θερμοκρασία
Η θερμοκρασία μιας επιφάνειας είναι
μέγεθος που μπορεί να υπολογιστεί
εύκολα κι άμεσα. Επομένως, ένας από
τους ευκολότερους τρόπους
προσδιορισμού οριακής συνθήκης μιας
επιφάνειας είναι η γνώση της
θερμοκρασίας της.
Για παράδειγμα, για 1Δ αγωγή
θερμότητας μέσω επίπεδου τοίχου
πάχους L, η οριακή συνθήκη για
καθορισμένη θερμοκρασία γράφεται:

όπου T1 και T2 είναι οι καθορισμένες θερμοκρασίες στις επιφάνειες x = 0 και x =

L, αντίστοιχα.
Οι καθορισμένες θερμοκρασίες μπορεί να είναι σταθερές (όταν η αγωγή
θερμότητας είναι μόνιμη), ή μπορεί να μεταβάλλονται με το χρόνο.

24
2 – Οριακή συνθήκη για καθορισμένη ροή θερμότητας
Η θερμορροή κατά τη διάσταση των θετικών x,
οπουδήποτε μέσα στο μέσο (συμπεριλαμβανομένων
και των ορίων του) μπορεί να εκφραστεί ως:

Για παράδειγμα, μια πλάκα πάχους L

υποβάλλεται σε θερμορροή 50 W/m2 από
τις δύο όψεις της. Οι οριακές συνθήκες
αυτές ορίζονται ως:

25
Ειδική περίπτωση Ι: Μονωμένο όριο

Μια μονωμένη επιφάνεια μπορεί να

μοντελοποιηθεί ως μια επιφάνεια με
καθορισμένη θερμορροή, ίση με το 0.
Έτσι, η οριακή συνθήκη μιας τέλεια
μονωμένης επιφάνειας (π.χ., στη
θέση x = 0) μπορεί να γραφεί ως:

Σε μια μονωμένη επιφάνεια, η 1η παράγωγος της θερμοκρασίας ως προς το

πάχος, σε διεύθυνση κάθετη προς τη μονωμένη επιφάνεια, είναι ίση με το 0.

26
Ειδική περίπτωση ΙΙ: Θερμική συμμετρία
Κάποια προβλήματα μεταφοράς θερμότητας
εμπεριέχουν θερμική συμμετρία ως αποτέλεσμα των
συμμετρικών οριακών συνθηκών.
Για παράδειγμα, οι δύο όψεις μιας μεγάλης θερμής
πλάκας πάχους L, που αιωρείται στον αέρα
κατακόρυφα, υπόκεινται στις ίδιες θερμικές
συνθήκες. Συνεπώς, το προφίλ της θερμοκρασίας
στο ένα ήμισυ της πλάκας είναι το ίδιο με εκείνο στο
άλλο ήμισυ και το εν λόγω πρόβλημα μεταφοράς
θερμότητας εμπεριέχει θερμική συμμετρία στο μέσο
πάχος της πλάκας (x = L/2).
Έτσι, το μέσο του πάχους της πλάκας μπορεί να
θεωρηθεί μονωμένη επιφάνεια, άρα στο επίπεδο
αυτό μπορεί να διατυπωθεί η ανάλογη θερμική
συνθήκη:

Η παραπάνω σχέση θυμίζει την οριακή

συνθήκη μόνωσης ή μηδενικής θερμορροής.
27
3 – Οριακή συνθήκη συναγωγής
Σε μια πλάκα πάχους L, για 1Δ αγωγή θερμότητας στη διεύθυνση x, έχουμε την
παρακάτω οριακή συνθήκη συναγωγής στις δύο πλευρές:

28
4 – Οριακή συνθήκη ακτινοβολίας

Οριακή συνθήκη ακτινοβολίας σε

επιφάνεια πάχους L σε 1Δ αγωγή
θερμότητας κατά x:

29
5 – Οριακές συνθήκες στη διεπιφάνεια
Οι οριακές συνθήκες στη διεπιφάνεια
καταστρώνονται με βάση το ότι
(1) Δύο σώματα σε επαφή θα πρέπει να
έχουν την ίδια θερμοκρασία στην
επιφάνεια επαφής
(2) Μια διεπαφή δεν αποθηκεύει
θερμότητα, άρα οι θερμορροές
εκατέρωθεν αυτής θα πρέπει να είναι ίσες.
Οι οριακές συνθήκες στη διεπιφάνεια δύο
σωμάτων Α και Β τα οποία είναι σε τέλεια
επαφή στο σημείο x = x0 μπορούν να
εκφραστούν ως:

30
6 – Γενικευμένες οριακές συνθήκες

Μια επιφάνεια μπορεί να υπόκειται σε συναγωγή, ακτινοβολία και

θερμορροή, ταυτόχρονα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η οριακή συνθήκη
γράφεται με βάση το ισοζύγιο ενέργειας στην επιφάνεια, δηλαδή:
• Η μεταφορά θερμότητας προς την επιφάνεια (με όλους τους
μηχανισμούς μεταφοράς θερμότητας)
&
• Η μεταφορά θερμότητας από την επιφάνεια (με όλους τους
μηχανισμούς μεταφοράς θερμότητας)
πρέπει να είναι ίσες μεταξύ τους.

31
Επίλυση προβλημάτων μόνιμης 1Δ αγωγής
Παρακάτω θα παρουσιάσουμε προβλήματα που
ανάγονται στην επίλυση μιας συνήθους διαφορικής
εξίσωσης όπως είναι τα προβλήματα μόνιμης 1Δ
αγωγής θερμότητας, ενώ θα θεωρούμε σταθερή
θερμική αγωγιμότητα.

Η διαδικασία επίλυσης προβλημάτων αγωγής

θερμότητας περιλαμβάνει τα παρακάτω βασικά
βήματα:
(1) Διατύπωση του προβλήματος, καταστρώνοντας
την αντίστοιχη Δ.Ε. και προσδιορίζοντας τις
οριακές συνθήκες
(2) Προσδιορισμός της γενικής λύσης της
διαφορικής εξίσωσης
(3) Εφαρμογή των οριακών συνθηκών και εύρεση
των πραγματικών τιμών των αυθαίρετων
σταθερών της γενικής λύσης.

32
33
34
35
36
37
38
39
Παραγωγή θερμότητας σε στερεά
Σε πολλές εφαρμογές μεταφοράς θερμότητας, εντός
του μέσου διεξάγεται μετατροπή μιας μορφής
ενέργειας σε θερμική ενέργεια.
Κάποια μέσα εμπεριέχουν παραγωγή θερμότητας, η
οποία διαδίδεται αυξάνοντας τη θερμοκρασία του
μέσου. Τέτοια παραδείγματα είναι:
- Η θέρμανση των ηλεκτρικών αντιστάσεων των
καλωδίων
- Οι εξώθερμες χημικές αντιδράσεις μέσα σε δοχεία
- Οι πυρηνικές αντιδράσεις των ράβδων πυρηνικών
καυσίμων
όπου η ηλεκτρική, η χημική κι η πυρηνική (κατά
περίπτωση) ενέργεια μετατρέπονται σε θερμότητα.
Η παραγωγή θερμότητας σε ένα ηλεκτρικό καλώδιο
ακτίνας ro και μήκους L δίνεται από τη σχέση:

40
Τα κύρια μεγέθη που μας ενδιαφέρουν σε ένα
μέσο με παραγωγή θερμότητας είναι η
θερμοκρασία της επιφάνειας Ts κι η μέγιστη
θερμοκρασία Tmax που αναπτύσσεται στο μέσο
υπό μόνιμες συνθήκες.

41
 Η θερμότητα που άγεται μέσω ενός Η μέγιστη θερμοκρασία σε ένα
κυλινδρικού κελύφους ακτίνας r ρίναι ίση συμμετρικό στερεό, με ομοιόμορφη
με τη θερμότητα που παράγεται εντός παραγωγή θερμότητας, εμφανίζεται στο
του κελύφους μέσο του. 42
Μεταβλητή θερμική αγωγιμότητα, k(T)
Όταν η θερμική αγωγιμότητα έντονα μεταβάλλεται
με τη θερμοκρασία, θα πρέπει αυτή η
μεταβλητότητα να λαμβάνεται υπ’ όψιν.
Όταν είναι γνωστή η σχέση της θερμικής
αγωγιμότητας με τη θερμοκρασία, k(T), η μέση
τιμή της θερμικής αγωγιμότητας μεταξύ
θερμοκρασιών T1 και T2 μπορεί να προσδιοριστεί
από τη σχέση:

43
Η μεταβολή της θερμικής αγωγιμότητας ενός υλικού με τη
θερμοκρασία, εντός του εύρους θερμοκρασιών που μας
ενδιαφέρει, μπορεί να προσεγγιστεί γραμμικά, σύμφωνα με τη
σχέση:

 Συντελεστής θερμοκρασίας της

θερμικής αγωγιμότητας
Η μέση τιμή της θερμικής αγωγιμότητας
μεταξύ θερμοκρασιών T1 και T2, σε αυτή
την περίπτωση υπολογίζεται βάσει της
σχέσης:

Σε αυτή την περίπτωση, η μέση θερμική αγωγιμότητα

είναι ίση με την τιμή της θερμικής αγωγιμότητας στη
μέση θερμοκρασία.

44