Ρευστομηχανική Ξένος Έως&5οΚεφ

Κ εφάλαιο 1
Β ασικές Ιδιότητες τω ν
Ρ ευ σ τώ ν
5
6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΒΑ ΣΙΚΕ Σ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν
1.1 Το ρ ε υ σ τ ό ω ς σ υ ν ε χ έ ς μέσο
Η στερεά, η υγρή και η αέρια είναι οι τρεις καταστάσεις της ύλης που συναντάμε
καθημερινά στον κόσμο μας. Μια τέταρτη κατάσταση της ύλης, το πλάσμα,
επίσης συναντάται στη φύση και διαφέρει από την αέρια κατάσταση. 1
Στη μηχανική του συνεχούς ο χώρος που καταλαμβάνει ένα σώμα περιγρά
φεται με συνεχή τρόπο από ένα μαθηματικό μοντέλο του οποίου τα γεωμετρικά
του χαρακτηριστικά ταυτίζονται με τη δέση των υλικών σημείων του μέσου.
Όταν αυτό το συνεχές μέσο, με την επίδραση κάποιας εξωτερικής δράσης ή
δύναμης, αλλάζει το σχήμα του, η μεταβολή θα είναι συνεχής. Δηλαδή γειτονι
κά σημεία στην αρχική, απαραμόρφωτη, κατάσταση παραμένουν γειτονικά και
στην τελική, παραμορφωμένη, κατάσταση του συνεχούς μέσου.
Στη θεωρία του συνεχούς μέσου δεν αναφερόμαστε σε μεμονωμένα μόρια
ή άτομα της ύλης αλλά για ένα μεγάλο αριθμό μορίων για τον οποίο μπορούμε
πλέον να εξάγουμε τις μέσες στατιστικές ιδιότητες της ύλης. Οπότε είναι βασι
κό να δώσουμε τον ορισμό του μικρότερου όγκου ρευστού που τον ονομάζουμε
‘ρευστό σωματίδιο’.
Ρ ε υ σ τ ό σ ω μ α τίδ ιο : Ο μικρότερος όγκος ρευστού, ο οποίος περιέχει αρ

κετά μεγάλο αριθμό μορίων, έτσι ώστε να επιτρέπει την στατιστική ερμηνεία
του συνεχούς μέσου, καλείται ρ ε υ σ τ ό σ ω μ α τ ίδ ιο ή απειροστό στοιχείο
ρευστού.
Άρα γενικότερα θα μπορούσαμε να δώσουμε τον ορισμό του ρευστού ως
εξής:
Ο ρ ισ μ ό ς Ρ ε υ σ τ ο ύ : Ρευστά είναι τα υγρά και τα αέρια, τα οποία κάτω από

την επίδραση τάσεων (κυρίως διατμητικών τάσεων) υφίστανται μη αντιστρεπτή
παραμόρφωση, δηλαδή αρχίζουν να ρέουν.
Εδώ εισάγεται για πρώτη φορά η έννοια των τάσεων και κυρίως των διατμη-
τικών τάσεων τις οποίες θα ορίσουμε λίγο παρακάτω, αλλά για την καλύτερη
κατανόηση ας σκεφτούμε τις τάσεις ως δυνάμεις ανά επιφάνεια πάνω στην οποία
ασκούνται. Πριν προχωρήσουμε στον ορισμό των τάσεων θα ήταν σκόπιμο να
μιλήσουμε για τις βασικές ιδότητες των ρευστών.
1.2 Ιδ ιό τη τες τω ν Ρ ε υ σ τ ώ ν
Π υ κ ν ό τη τα : Με τον όρο πυκνότητα, ρ, ενός συνεχούς μέσου (ρευστού)
ορίζουμε το πηλίκο της μάζας του ρευστού ως προς τον όγκο που καταλαμβάνει
1Γενικά τα σώματα σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρεθούν - στερεά, υγρή, αέρια

ή πλάσμα - αποτελούνται από μόρια ή από άτομα που μπορεί να είναι ιονισμένα ή όχι. Η
μαθηματική διατύπωση της κίνησης ή της ισορροπίας των σωμάτων σε μοριακό επίπεδο
είναι γενικά δύσκολη. Τπάρχουν παρολαυτά μεθοδολογίες που περιγράφουν την κίνηση
σε μοριακό ή ατομικό επίπεδο, όπως είναι η μοριακή δυναμική (Molecular Dynamics).
1.2. ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν 7
ή καλύτερα την ανά μονάδα όγκου μάζα του ρευστού. Ορίζουμε την πυκνότητα
σε σημείο, A, του πεδίου ροής ως το opto του πηλίκου:
, Am, __
dm
PA = ΔΛ™ ( 1. 1)
ν ^ ο Τ77
Δ ν = dV ’
όπου Δ ^ ^ ^ριέχεται στον όγκο Δ ν . Η πυκνότητα, βά
σει του παραπάνω ορισμού, είναι μια βαθμωτή συνάρτηση του χώρου, δηλαδή
ρ = p( r) = p(x, y , z ) , με ρ : D C R 3 ^ R . Η πυκνότητα μετριέται σε k g / m 3
και έχει διαστάσεις, [M/L3], όπου M είναι η μάζα και L είναι το μήκος.
Σ υ μ π ιε σ τ ό τ η τ α : Η συμπιεστότητα αποτελεί μέτρο της μεταβολής του όγκου

του ρευστού κάτω από την επίδραση εξωτερικών δυνάμεων. Το αντίστροφο
της συμπιεστότητας ενός ρευστού ορίζεται ως το μέτρο ελαστικότητας, E του
ρευστού. Έ τσι μπορούμε να γράψουμε ότι:
Δν
ΔΡ = - Ε (L 2)
όπου ο λόγος ε^νοα Ά ποσοστιαία μεταβολή του όγκου του ρευστού λόγω
μεταβολής (αύξησης) της πίεσης κατά Δρ. Το αρνητικό πρόσημο παρουσιάζε
ται γιατί η μεταβολή του όγκου Δ ν είναι αρνητική.
Π α ρ ατή ρ η ση : Μεγάλο μέτρο ελαστικότητας σημαίνει μικρή συμπιεστότητα.

Η συμπιεστότητα των υγρών είναι πολύ μικρή. Τα περισσότερα υγρά θεωρούν
ται ασυμπίεστα. Τα αέρια, σε αντίθεση, έχουν μέτρο ελαστικότητας ίσο προς
την αρχική πίεση, ρ0, που δέχεται μια συγκεκριμένη ποσότητα αέρα όγκου,
V0, όταν η μεταβολή είναι ισόθερμη, δηλαδή κατά την μεταβολή τα ρ, V μετα-
βάλονται αλλά η θερμοκρασία, T, παραμένει σταθερή ( Κ α φ ο ύ σ ια ς , 1989).
Σύμφωνα με τον νόμο των Boyle-Mariotte και Gay-Lussac των ιδανικών αερί
ων μπορούμε τελικά να δείξουμε ότι:
Δρ = Ε — , (1.3)
Ρο
που συνδέει τις μεταβολές της πίεσης με εκείνες της πυκνότητας των αερίων.
Η ροή ενός αερίου μπορεί να θεωρηθεί ασυμπίεστη όταν, Δρ << χ.
Η αδιάστατη παράμετρος που επίσης αναφέρεται στην συμπιεστότητα του

ρευστού είναι ο αριθμός Mach. Ο αριθμός Mach είναι ο λόγος της ταχύτητας
της ροής, u, προς την ταχύτητα του ήχου, c, δηλαδή:
U
M = U. (1.4)
c
Σ η μ ε ίω σ η : Αδιάστατη παράμετρος καλείται η ποσότητα που δεν έχει διαστά
σεις, είναι καθαρός αριθμός, όπως εδώ ο αριθμός Mach, που ονομάστηκε προς
τιμή του αυστριακού φυσικού Ernst Mach.
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΒΑ ΣΙΚΕ Σ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν
Στην περίπτωση του αέρα και για ταχύτητα ροής u = 102m/s = 371 km/h,
με την ταχύτητα του ήχου στην επιφάνεια της θάλασσας να ισούται με c =
340m/s = 1224km/h, ο αρηΐμός Mach είναι M = 0.3. Αυτή η τιμή μπορεί να
ιΐεωρηιίεί ως το ανώτερο όριο που η ροή αερίου είναι ασυμπίεστη. Αντίθετα, για
τιμές του αρηΐμού Mach μεγαλύτερες από 0.3 η ροή ιΐα θεωρείται συμπιεστή
για την περίπτωση του αέρα.
Σ υ ν ε κ τ ικ ό τ η τ α ή ιξ ώ δ ε ς: Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή αυτού

του κεφαλαίου, τα ρευστά κάτω από την επίδραση διατμητικών τάσεων υφί-
στανται μη αντιστρεπτή παραμόρφωση, δηλαδή αρχίζουν να ρέουν. Η πιο απλή
περίπτωση ροής που μπορούμε να δούμε κατά την ροή ρευστού είναι η ροή
σε αλλεπάλληλες στρώσεις (lam ina) ρευστού, δηλαδή, επιφάνειες η μια πάνω
στην άλλη που κινούνται παράλληλα. Μεταξύ αυτών των στρώσεων ρευστού
εμφανίζονται δυνάμεις εσωτερικής τριβής και μπορούμε να πούμε ότι σε κάδε
σημείο της ροής υπάρχει διατμητική τάση. Οι τάσεις αυτές οφείλονται στις
εσωτερικές ιδιότητες του ρευστού λόγω της κινητικότητας των μορίων του και
αποτελεί χαρακτηριστική ιδιότητα του. Ο συντελεστής που αποδίδει τις εσωτε
ρικές ιδιότητες του ρευστού καλείται σ υ ν ε κ τ ικ ό τ η τ α ή ιξ ώ δ ε ς και συνή
θως συμβολίζεται με μ. Αρα ιΐα μπορούσαμε να πούμε ότι το ιξώδες αποτελεί
το μέτρο της εσωτερικής τριβής που αναπτύσεται κατά την κίνηση του ρευστού.
-μ , με
Κ ιν η μ α τ ικ ό ιξ ώ δ ε ς: Το κινηματικό ιξώδες ορίζεται ως ο λόγος ν
Ρ
μονάδες [ν] = m 2/s. Χρησιμοποιείται κυρίως όταν το δυναμικό ιξώδες, μ, είναι
σταθερό και το ρευστό είναι ασυμπίεστο.
Π ε ιρ α μ α τ ικ ό ς ν ό μ ο ς τ ο υ Ν ε ύ τω ν α : Για την καλύτερη κατανόηση της

έννοιας του ιξώδους, μ και για να βρούμε το συσχετισμό του με την διατμητική
τάση, τ και την ταχύτητα παραμόρφωσης του, π.χ. παραθέτουμε το εξής
απλό πείραμα. Θωρούμε δύο μεγάλες, παράλληλες και επίπεδες πλάκες σε μικρή
απόσταση μεταξύ τους. Ανάμεσα τους υπάρχει ένα ρευστό, όπως φαίνεται στο
σ χ ή μ α 1 .1 . Η κάτω πλάκα είναι ακίνητη, ενώ η πάνω κινείται με την επίδραση
μιας δύναμης, F, με σταθερή ταχύτητα, U κατά τον χ-άξονα.
Τα ρευστά σωματίδια που βρίσκονται σε επαφή με την κάτω πλάκα ιΐα παρα
μένουν ακίνητα, ενώ τα ρευστά σωματίδια που βρίσκονται σε επαφή με την πάνω
πλάκα ιΐα κινούνται με σταθερή ταχύτητα, U. Οπότε, υπάρχει μια κατανομή της
ταχύτητας, u = u(y) του ρευστού κατά τον y-άξονα, αφού για y = 0 έχουμε
u = 0 και για y = h (όπου h η απόσταση των δύο πλακών) έχουμε u = U.
Μπορούμε να βρούμε πειραματικά ότι η διατμητική τάση, τ, είναι ανάλογη
της ταχύτητας μεταβολής της παραμόρφωσης, δηλαδή για την περίπτωση του
σ χ ή μ α τ ο ς 1 .1 γράφουμε:
du
τ = μι~> (1.5)
dy
1.3. ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΕΣ ΚΑ Ι ΜΑΖΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ 9
κ ιν ο ύ μ ε ν η π λ ά κ α U
1 ρ ε υ σ τό
α κ ίν η τη π λ ά κ α
Σχήμα 1.1: Έ να απλό πείραμα για την κατανόηση του ιξώδους, μ.
όπου μ είναι ο συντελεσ τή ς αναλογίας και καλείται σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς δ υ ν α

μ ικ ή ς μ ο ρ ια κ ή ς σ υ ν ε κ τ ικ ό τ η τ α ς ή δ υ ν α μ ικ ό ιξ ώ δ ε ς του ρευστού.
Η παραπάνω σχέση αποτελεί τον πειραματικό νόμο του Ν εύτωνα της εσωτερι-
μ , ορίζονται από την σχέση,
μ = r / dyy και είναι; [M L - 1 T - 1 ] ή [F L - 2 T ]. Η συνεκτικότητα του ρευστού ε
πηρεάζεται από την 'θερμοκρασία και για μεν τα υγρά ελαττώνεται με την αύξηση
της θερμοκρασίας, για δε τα αέρια αυξάνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας.
1.3 Ε π ιφ α νεια κ ές κ α ι μ α ζικ έ ς δ υνά μ εις

Έ σ τω ένα συνεχές μέσο όγκου, V, με συνοριακή επιφάνεια, S . Θεωρούμε
στοιχειώδη όγκο, Δ ν , όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 1 .2 ( a ) . Το σύστημα α
ναφοράς τω ν σημείων του μέσου είναι το καρτεσιανό σύστημα, O x y z . Κατά
την ανάλυση των δυνάμεων που ενεργούν στο στοιχείο όγκου Δ ν λαμβάνουμε
υπόψη δύο είδη δυνάμεων, τις μαζικές και τις επιφανειακές δυνάμεις.
Μ α ζ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις : Μ αζικές ή καθολικές δυνάμεις, ονομάζονται οι δυνά

μεις που είναι ανάλογες της μάζας του στοιχείου, Δ ν . Παραδείγματα τέτοιων
δυνάμεων είναι οι βαρυτικές, οι ηλεκτρομαγνητικές δυνάμεις κλπ. Οι μαζικές
δυνάμεις είναι συνεχείς συναρτήσεις κλάσης C 1(D), όπου D το πεδίο ορισμού,
D C R 3.
Ε π ιφ α ν ε ια κ έ ς δ υ ν ά μ ε ις : Επιφανειακές δυνάμεις ονομάζονται οι δυνάμεις

που ενεργούν επί της επιφάνειας, Δ ^ , του στοιχείου όγκου, Δ ν . Οι επιφανεια
κές δυνάμεις είναι κατά τμήματα συνεχείς συναρτήσεις των χωρικών μεταβλητών
( x ,y ,z ) των σημείων του συνεχούς μέσου.
Ο ρ ισ μ ό ς τ η ς τ ά σ η ς ή έ ν τ α σ η ς σ ε σ η μ ε ίο : Ας θεωρήσουμε ένα ρευστό

σωματίδιο, απειροστό στοιχείο ρευστού, όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 1 .2 ( β ) .
Δ ^ , θα είναι ΔF
η δύναμη ΔF
Σχήμα 1.2: (α) Αναπαράσταση στοιχειώδους όγκου, Δ Υ , (β) Το διάνυσμα

τάσης σε σημείο, P , του στοιχειώδους όγκου, Δ Υ .
δύο συνιστώσες, την ΔΡ 3, εφαπτομενική του ΔΞ και την Δ Ρ η , κάθετη στο

Δ Ξ Ορίζουμε τώρα ως κάθετη τάση, σΡ , στο σημείο P το όριο:
ΔΡ η
σρ lim ( 1. 6 )
Δθ^Ο ΔΞ
και ως διατμητική τάση, τρ, στο σημείο P το όριο:
ΔΡ s \
τρ lim (1.7)
Δθ^Ο ΔΞ ’
Η κάθετη τάση ενεργεί πάντοτε κάθετα στην επιφάνεια ενώ η διατμητική
τάση ενεργεί εφαπτομενικά. Όταν η Δ Ρ 3 είναι κάθετη στην στοιχειώδη επι
φάνεια ΔΞ, τότε η διατμητική τάση είναι μηδέν και υπάρχει μόνο η κάθετη
τάση που καλείται έ ν τ α σ η π ίε σ η ς ή π ίεσ η . Η πίεση θεωρείται θετική όταν
αντιστοιχεί σε θλιπτική τάση, τάση συμπίεσης. Οι τάσεις έχουν διαστάσεις
δύναμης ανά επιφάνεια [Ρ/L2] και μετριούνται συνήθως σε ατμόσφαιρες (atm ).
Μονάδα μέτρησης στο ΞΙ είναι το P a s c a l (1 a t m = 101325P a).
1.4 Δ ια χ ω ρ ισ μ ό ς τω ν Ρ ε υ σ τ ώ ν
Ν ε υ τ ώ ν ε ια κ α ι μη Ν ε υ τ ώ ν ε ια ρ ε υ σ τ ά : Τα ρευστά μπορούν να ταξινο
μηθούν σε δύο κατηγορίες στα Νευτώνεια και στα μη Νευτώνεια ρευστά. Αυτή
η ταξινόμηση γίνεται βάσει της σχέσης που συνδέει τις τάσεις που ασκούνται
στα ρευστά αυτά και τις ταχύτητες παραμόρφωσης αυτών. Έ τσι τα ρευστά εκεί
να που έχουν μια γραμμική σχέση μεταξύ τάσης και ταχύτητας πραμόρφωσης,
όπως αυτή περιγράφεται από τον πειραματικό νόμο του Νεύτωνα, τ = μ dy, ονο
μάζονται Νευτώνεια ρευστά. Τα περισσότερο κοινά αλλά και σπουδαία ρευστά,
όπως ο αέρας και το νερό, είναι Νευτώνεια ρευστά. Τπάρχουν βέβαια ρευστά
1.4. ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν 11
Σχήμα 1.3: Σχέση τάσης, τ με την ταχύτητα παραμόρφωσης, du/dy, για

Νευτώνεια και μη Νευτώνεια ρευστά.
που η σχέση μεταξύ τάσης και ταχύτητας πραμόρφωσης δεν είναι γραμμική,
δηλαδή τ = μ ( ^ )n, n Ε R+. Τέτοια ρευστά απαντώνται συχνά στη φύση,
όπως είναι οι παχύρευστοι υδρογονάνθρακες (δομή μακρών αλυσίδων άνθρακα)
όπως είναι η πίσσα ή τα υγρά πολυμερή (πλαστικά). Ακόμα και το μέλι ή η
οδοντόκρεμα παρουσιάζουν μη Νευτώνεια συμπεριφορά. Το σ χ ή μ α 1 .3 πα
ρουσιάζει τη σχέση μεταξύ τάσης και ταχύτητας παραμόρφωσης και πώς αυτή
διαφέρει μεταξύ Νευτώνειων και μη Νευτώνειων ρευστών.
Π ρ α γ μ α τ ικ ά κ α ι ιδ α ν ικ ά ρ ε υ σ τ ά : Πραγματικά ή ιξώδη λέγονται τα ρευ

στά εκείνα που έχουν ιξώδες, μ. Στα ρευστά αυτά εμφανίζονται διατμητικές
τάσεις. Έ να ρευστό καλείται ιδανικό (ή ιδεατό ή ανιξωδικό) όταν έχει μηδενική
συνεκτικότητα (μ = 0). Στα ρευστά αυτά δεν αναπτύσσονται διατμητικές τά
σεις κατά την κίνηση τους και συνεπώς η μόνη επιφανειακή δύναμη που ενεργεί
σε αυτά είναι η πίεση, ρ.
Σ υ μ π ιε σ τ ά κ α ι α σ υ μ π ίε σ τ α ρ ε υ σ τ ά : Τα ρευστά στη φύση χωρίζον

ται σε δύο μεγάλες κατηγορίες, στα συμπιεστά και τα ασυμπίεστα. Συμπιεστά
ονομάζονται τα ρευστά εκείνα που είναι ομογενή αλλά δεν έχουν σταθερή πυ
κνότητα. Ένα παράδειγμα τέτοιου ρευστού είναι ο αέρας. Σε αντίθεση, ασυμπί
εστα ονομάζονται τα ρευστά που έχουν σταθερή πυκνότητα. Ένα παράδειγμα
τέτοιου ρευστού είναι το νερό.
Τ έ λ ε ια α έ ρ ια : Τέλεια ή ιδανικά ονομάζονται τα αέρια που η αλληλεπίδραση

μεταξύ των μορίων που τα δομούν είναι αμελητέα. Δηλαδή, η δυναμική ενέργεια
λόγω της αλληλεπίδρασης μεταξύ των μορίων του αερίου είναι πολύ μικρή σε
σχέση με την μέση κινητική ενέργεια των μορίων του αερίου. Για τα αέρια αυτά
και για μάζα, m, ισχύει η καταστατική εξίσωση των αερίων,
m
pV = n R T = -------RT, (1.8)
m mol
όπου p η πίεση του αερίου, V ο ό γ κ ο ς του, T, η θερμοκρασία του, R μία σταθε
ρά, n είναι ο αριθμός των γραμμομορίων και m moi είναι η γραμμομοριακή μάζα.
Σ τ ρ ω τ ή κ α ι τ υ ρ β ώ δ η ς ροή: Ο διαχωρισμός σε στρωτή και τυρβώδη ροή

έγινε για πρώτη φορά από τον Osborne Reynolds το 1883, μετά από παρατηρή
σεις της ροής ρευστού, που πραγματοποίησε ο ίδιος, μέσα σε γυάλινο σωλήνα
( Ρ ά π τ η ς , 2 0 1 2 ; S c h lic h tin g an d G e rste n , 2 0 0 0 ). Από τις παρατηρήσεις
του κατάληξε σε δύο διαφορετικούς τύπους της ροής βάσει της μακροσκοπικής
ή όχι ανάμιξης των στρώσεων της ροής του ρευστού. Κατά τη σ τ ρ ω τ ή ροή
(lam inar flow) η ροή του ρευστού γίνεται σε στρώσεις χωρίς τη μακροσκοπι
κή ανάμιξη μεταξύ γειτονικών στρώσεων. Σε αντίθεση, στη τ υ ρ β ώ δ η ροή
(turbulent flow), η ροή του ρευστού δεν γίνεται σε στρώσεις και εμφανίζεται
μακροσκοπική ανάμιξη. Ένας τρίτος τύπος ροής που εμφανίζεται σαν μετάβαση
από την στρωτή στην τυρβώδη ροή είναι η μ ε τ α π τ ω τ ικ ή ροή ( transitional
flow).
1.5 Παροχή Ό γ κ ο υ κ α ι Μ άζας

Π α ρ ο χ ή ό γ κ ο υ : Καλούμε παροχή όγκου Q, το όριο του πηλίκου, δη
λαδή:
Δν dV
Q lim (1.9)
Δί^θ Δ ί dt ,
όπου Δ ν , είναι ο όγκος του ρευστού που περνά σε χρόνο, Δ ί, από την επιφά
νεια ΔΞ, βλέπε σ χ ή μ α 1 .4 . Η επιφάνεια στο παρόν σχήμα είναι κάιίετη στη
ροή του ρευστού, οπότε η παροχή όγκου υπολογίζεται εύκολα ειδικά όταν η
ταχύτητα είναι παντού ομοιόμορφη, u. Τότε η παροχή όγκου ιΐα είναι, Q = u S
όπου, S , είναι η επιφάνεια κάιίετα στη ροή (παράδειγμα 1).
Π α ρ ο χ ή μ ά ζ α ς : Καλούμε παροχή μάζας Qm, to όριο too πηλ ίκου,

δηλαδή:
.. Am dm
Qm lim —— ( 1 . 10)
Δί^θ Δ ί dt ,
όπου Δ ^ ^ που περν ά σε χρόνο Δ ί από την επιφάνεια
ΔΞ, βλέπε σ χ ή μ α 1 .4 . Η επιφάνεια στο παρόν σχήμα είναι κάιίετη στη
1. 6. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑ Ι ΑΣΚΗ ΣΕΙΣ 13
Σχήμα 1.4: Παροχή μάζας και όγκου διαμέσου της επιφάνειας, S.
ροή του ρευστού, οπότε η παροχή μάζας υπολογίζεται εύκολα ειδικά όταν η
ταχύτητα είναι παντού ομοιόμορφη, u. Τότε η παροχή μάζας Da είναι, Q = p u S
όπου, S, η επιφάνεια κάθετα στη ροή (παράδειγμα 1).
1.6 Π αραδείγματα κ α ι α σ κ ή σ ε ις
Π α ρ ά δ ε ιγ μ α 1
Να υπολογιστεί η παροχή όγκου και μάζας δια μέσου της επιφάνειας, S, του
σ χ ή μ α τ ο ς 1 .4 , όταν το διάνυσμα της ταχύτητας είναι: q = 0x 0 + uy 0 + 0Zo ,
με u σταθερά.
Απάντηση: Θεωρούμε στοιχειώδη επιφάνεια Δ S = (ΑΒΓΔ), δια μέσου της

οποίας διέρχεται μάζα Δ-m ρευστού σε χρόνο Δ ί, όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α
1 .4 . Η στοιχειώδης μάζα που εξέρχεται Da είναι η μάζα που περιέχεται στον
Δ ν , δηλαδή Δ m = pΔ V = p Δ S ΔΙ. Οπότε, όταν το Δ ί ^ 0,
dm pdldS
Qm = —j—= —-, = pu d S u
dt dt
που είναι κάDετη στη στοιχειώδη επιφάνεια dS.
Συνεπώς, η παροχή μάζας για την ολική επιφάνεια S, όταν η ταχύτητα ροής
είναι σταΰερή, Da είναι Qm = puS. Όταν όμως η ταχύτητα κάΰετη στη ροή
δεν είναι σταΰερή τότε ο υπολογισμός της παροχής μάζας γίνεται πιο δύσκολος.
Για παράδειγμα, αν η ταχύτητα είναι: u = 0x0 + (1 —z) x y0 + 0q0, τότε η παροχή
μάζας Da δίνεται από το ολοκλήρωμα:
Qm
II p u · ndS
II
S
p( 1 —z )x d xdz , ( 1. 11)
όπου n είναι το μοναδιαίο κάDετo διάνυσμα στην επιφάνεια. Όμοια εργαζόμα

στε για τον υπολογισμό της παροχής όγκου δια μέσου της επιφάνειας, S, του
σ χ ή μ α τ ο ς 1 .4 .
Να βρειίεί η διάσταση του συντελεστή ιξώδους, μ, καιΐώς και του κινηματικού
ιξώδους, ν.
Απάντηση: Οι βασικές διαστάσεις είναι, το μήκος (L), η μάζα (M ), ο χρό

νος (Τ). Από τον πειραματικό νόμο του Νεύτωνα γνωρίζουμε ότι, τ = μ
θεωρώντας ότι η ταχύτητα μεταβάλλεται μόνο ως προς y, δηλαδή, u = u ( y ) .
δυναμη μ α ζ α x επιταχ. M L /Τ 2
M L - l T -2 (1.12)
μοναδαεπιφ. μοναδαεπιφ. L2
du ταχυτητα L/Τ -:1

(1.13)
ldy μηκος L
οπότε για το δυναμικό ιξώδες έχουμε ότι:
kg 1
_ M L -—11T^ —2 m s2 QT
[μ] = du /d y = ----, σ τ ο SI. (1.14)
Τ -1 1 /s ms
Για το κινηματικό ιξώδες έχουμε ότι:
r , μ M L -— 1 1^—
T 1 L2 m A 2
= γ = — , σ τ ο S I. (1.15)
[ν] = P = ~ M L · -
αφού, [μ] = M L 1T 1 και [p] = M L 3.
Ρευστό έχει πυκνότητα, ρ = 8xz και ταχύτητα u ίση με u = 5yzx0 + 2x yy 0 +
xyz z0. Να βρεθεί η παροχή μάζας του ρευστού διαμέσου της επιφάνειας (Α Β Γ ),
σ χ ή μ α 1 .5 . Οι συντεταγμένες των σημείων A, Β και Γ είναι αντίστοιχα
(1, 0, 2), (0, 1, 2) και (0, 0, 2).
Απάντηση: Το μοναδιαίο κάθετο διάνυσμα στο επίπεδο που σχηματίζουν τα

σημεία Α, Β, Γ είναι n = (0,0,1). Αρα, η παροχή μαζας ιΐα δίνεται από την
έκφραση:
Qm p u · nd S, (1.16)
S
όπου n είναι το μοναδιαίο κάθετο διάνυσμα στο τρίγωνο ΑΒΓ, u το διάνυσμα

της ταχύτητας του ρευστού και ρ, η πυκνότητα του ρευστού. Δηλαδή,
1.6. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑ Ι ΑΣΚΗ ΣΕΙΣ 15
Σχήμα 1.5: Η επιφάνεια ΑΒΓ ως προς το σύστημα συντεταγμένων, Oxyz.
Qm = 8xz (5 y z x o + 2 x y y 0 + x y z z O) · (0 Xo + 0 y 0 + 1 z0 ) dS, (1 .1 7 )
S
οπότε, η παροχή μάζας είναι,
1 y= l-x 32 1
Qm = 32 x 2yd yd x = 32 x 2yd yd x = x 2(1 —x ) 2dx.
s 0 0 0
(1.18)
Άρα η παροχή μάζας τελικά είναι, Qm S I χι-
15
λιόγραμμα ανά μονάδα χρόνου, (kg/s).
Α σ κ ή σ ε ις
1. Ρευστό αγνώστου ιξώδους, μ, βρίσκεται μεταξύ δύο παράλληλων επίπε

δων πλακών που απέχουν μεταξύ τους y = 1cm. Ποιο είναι το ιξώδες,
μ, του ρευστού εάν για την κίνηση της μιας πλάκας με σταΰερή ταχύτητα
u = 0.1 m/s, όταν η άλλη παραμένει ακίνητη, χρειάζεται δύναμη μέτρου,
|F |= 0.25N ; Η κινούμενη πλάκα έχει εμβαδό 0.1m 2 .
2. Ρευστό έχει πυκνότητα ρ, ίση με ρ = 8x και ταχύτητα u = (6x —y )x 0 +

4z 3xy o + 6χ 2 Ζο· Να βρεΐ)εί η παροχή μάζας διαμέσου της επιφάνειας
(O A B ), σ χ ή μ α 1 .6 . Οι συντεταγμένες των σημείων A και B είναι
αντίστοιχα (1, 0, 0) (0, 1, 0).
Σχήμα 1.6: Η επιφάνεια ΑΒΓ ως προς το σύστημα συντεταγμένων, Oxyz.
3. Ταξινομήστε τα ρευστά ως Νευτώνεια ή μη Νευτώνεια:
τ 2 7 τ 0 4 6
du du
dy 1 5 dy 0 2 3
4. Ρευστό ιξώδους, μ, κινείται πάνω από μια επιφάνεια και η κατανομή της
ταχύτητας είναι συνάρτηση του y και παραβολική. Εάν στο ύψος Η, έχου
με το μέγιστο της ταχύτητας, ίσο με umax, να βρεΰεί η διατμητική τάση,
τ, στη ΰέση y = Ηι, σ χ ή μ α 1 .7 .
Τπόδειξη: Η κατανομή της ταχύτητας δίνεται από τη σχέση:
(y —Η)2 = ------(u —Umax ) (1.19)

u max
1.6. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΚΑ Ι ΑΣΚΗ ΣΕΙΣ 17
Σχήμα 1.7: Η παραβολική κατανομή της ταχύτητας.
5. Δ ώ στε τον ορισμό της παροχής μάζας διαμέσου μιας επιφάνειας S. Όταν
η επιφάνεια αυτή είναι κάθετη στο Oxy επίπεδο και το διάνυσμα της τα
χύτητας είναι q = 0x0 + vyo + w z 0, ποιά είναι η παροχή μάζας; Το ρευστό
είναι ασυμπίεστο.
6. Να διατυπώσετε την σχέση που συνδέει την τάση με την ταχύτητα με
ταβολής της παραμόρφωσης στα ρευστά. Πώς ονομάζεται η σταθερά
αναλογίας σε αυτή την σχέση και τι διαστάσεις έχει;
7. Σώμα σταθερού όγκου V βρίσκεται μέσα σε ρευστό που ισορροπεί. Η

πίεση του ρευστού είναι ίση με P = 6x + 7y + 3z. Η πυκνότητα ρ του
ρευστού είναι σταθερή και γνω στή. Να βρεθεί το μέτρο της δύναμης,
που ασκεί το ρευστό στην επιφάνεια του σώματος.
18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΒΑΣ ΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΡΕΥ ΣΤΩ Ν
Κ εφάλαιο 2
Σ τατική τω ν Ρ ευ σ τώ ν
19
20 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΣΤΑΤΙΚΗ ΤΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν
Η στατική των ρευστών μελετά τα ρευστά σε ισορροπία. Ένα ρευστό θε

ωρείται σε ισορροπία όταν κάιΐε σημείο του είναι ακίνητο σχετικά με κάποιο
σύστημα αναφοράς. Τότε η συνισταμένη όλων των δυνάμεων που ενεργούν σε
κάιϊε στοιχείο του ρευστού είναι ίση με μηδέν.
2.1 Π ίεση
Ο ρ ισ μ ό ς π ίε σ η ς : Πίεση, ρ, ενός ρευστού είναι το όριο του πηλίκου:
|Δ/| df
Ρ lim ( 2 . 1)
Δβ^ο ΔΞ dS
όπου |Δ/1, είναι το μέτρο της στοιχειώδους δύναμης, Δ /, που ενεργεί κ ά θ ε τ α
στη στοιχειώδη επιφάνεια, ΔΞ.
2.2 Β α σ ικ έ ς π ρ ο τά σ εις σ τ η ν Ισορροπία τω ν ρ ευ

στώ ν
Π ρ ό τ α σ η : Η πίεση, ρ, που ασκείται σε μια στοιχειώδη επιφάνεια μέσα σε έ
να ρευστό που ισορροπεί είναι ανεξάρτητη του προσανατολισμού της επιφάνειας.
Απόδειξη: Θεωρούμε ένα στοιχείο ρευστού σε ισορροπία, σ χ ή μ α 2 . 1 . Αυτό

υπόκειται στην επίδραση του βάρους του και των στοιχειωδών δυνάμεων πίε
σης Δ F που ενεγρούν κάθετα στις έδρες του. Το βάρος του στοιχείου είναι
B = ι ρ ρ Δ χ Δ ρ Δ ζ και οι δυνάμεις πιέσεως που ενεργούν κάθετα πάνω στις
έδρες του ΑΒΓΔ, ΓΔΕΖ και ABZE είναι:
Δ Ρ ζ = |Δ Ρ ζ 1k, ^ΔΤ^y = |Δ Ρ ^ 1j , Δ Fs = —|Δ F ,y 1j — |Δ F s ,z 1k.

Η δύναμη Δ F s μπορεί να γραφεί ως:
Δ ζ- Δρ
ΔFs = —|ιΔ Τι 51sin θ j — ι|ΔFs
ι 1cos Ok = —ι|ΔFs
ι |-δ—s j —1|ΔFs 1|—^-k.
Δs
Η συνθήκη ισορροπίας Σ F = 0 κατά τον y-άξονα ιΐα δώσει:
Δζ Δζ
Fy = 0 ^ |ΔFy |— |ΔFs | = 0 ^ |ΔFy |= |ΔFs| Δ~β. (^-^)
Διαιρώντας και τα δύο μέλη της (2.2) με το ανά μονάδα εμβαδόν, Δ χ Δ ζ, και
παίρνοντας τα όρια έχουμε:
^Fy ^ F J Δζ
lim lim (2.3)
Δ χ ^ ,Δ ζ ^ 0 Δ χ Δ ζ Δ χ ^ ,Δ ζ ^ο Δ χ Δ ζ Δ s ’
2.2. Β Α ΣΙΚΕ Σ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ ΤΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν 21
Σχήμα 2.1: Στοιχείο ρευστού σε ισορροπία.
οπότε σύμφωνα με τον ορισμό τω ν κάθετω ν τάσεων, έχουμε:
σ ν ν —σ s s . (2.4)
Δηλαδή, όταν οι διαστάσεις του στοιχείου γίνονται σημειακές, οι κάθετες τά
σεις κατά την y και s-διεύθυνση είναι ίσες. Από τη συνθήκη ισορροπίας κατά
τον z-άξονα έχουμε:
^ F z —0 ^ |ΔΑΖI — |ΔΪ^| —1 ρ g Δ x Δ y Δ z —0.
I Ιαραλείποντας τον όρο που αντιπροσωπεύει το βάρος, επειδή είναι μια τάξη
μεγέθους μικρότερος από τους άλλους, έχουμε (το βάρος, B — 2ρ § Δ ν ^ 0,
όταν V ^ 0):
^Fz |Δ F s 1 Δ-y
^ F z I — \ΔFs \Δ y ^ lim lim
Δs Ax,Ay,Azô Δ χ Δ ρ Ax,Ay,Azô Δ χ Δ ρ Δ s
δηλαδή τελικά:
σ zz —®yy —σ ss. (2-5)
Π α ρ α τη ρ ή σ εις:
1. Η γωνία, θ, δεν εμφανίζεται στις τελικές σχέσεις. Η ένταση σε ένα ση

μείο σε ρευστό που ηρεμεί είναι ανεξάρτητη από τον προσανατολισμό της
επιφάνειας και συνεπώς είναι βαθμωτό μέγεθος.
2. Στην περίπτωση που το ρευστό δεν βρίσκεται σε ισορροπία δηλαδή οι

διατμητικές τάσεις δεν είναι μηδενικές, οι κάθετες τάσεις είναι δυνατόν
να μην είναι ίσες. Τότε η πίεση, ρ, είναι ίση με τη μέση τιμή των κάθετων
σχχ, Oyy, σ ζζ, δηλαδη, p = - 3 (σχχ + Gyy + σ ζζ), σε καρτεσια

νές συντεταγμένες.
Π ρ όταση: Αν ένα ρευστό είναι σε ισορροπία και η πίεση σε ένα οποιο

δήποτε σημείο του είναι συνάρητση των χωρικών μεταβλητών, x, y, z
δη p = p(x, y, z) και βρίσκεται υπό την επίδραση του πεδίου δυνάμεων, /,
f =
Vp = p f . (2.6)
Απόδειξη: Από το ρευστό που βρίσκεται σε ισορροπία, απομονώνουμε μια μάζα

ρευστού που βρίσκεται στον κύλινδρο του σ χ ή μ α τ ο ς 2.2. Τότε η εξωτερική
δύναμη που ασκείται στον κύλινδρο είναι, κατά μέτρο:
δυναμη
F μαζα x = p d S dl f cos φ,
μοναδα μαζας
Σχήμα 2.2: Απομονώνουμε μάζα ρευστού που βρίσκεται στον κύλινδρο του
σχήματος.
όπου f το μέτρο της δύναμης f . Επειδή η πίεση είναι βαΰμωτή συνάρτηση του
p = p(x,y,z)
dp , dpi dp ,
dp dx + dy + dz. (2.7)
dx dy dz
Επειδή το ρευστό ισορροπεί, ισχύει ότι:
dp = p f d l cos φ = p f · dl) = p ( f x dx + f y d y + f z dz) ^

dp , dp Ί dp , ( 2 . 8)
dx + dy + dz = p ( f x dx + f y d y + f z d z ) ,
dx dy dz
2.3. ΑΠΟΡΡΟΙΕΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ 23
δηλαδή,
dp f dp dp
PJ x , doy p f z, δ ι α ν υ σ μ α τ ι κ α , Vp = p f . (2.9)
dx p f y , dz
Π ρ όταση: (Αρχή του Pascal) Αν σε ένα ρευστό που ισορροπεί δεν ενεργούν
εξωτερικές δυνάμεις, τότε η πίεση του παραμένει σταθερή.
Απόδειξη: Αν δεν ενεργούν εξωτερικές δυνάμεις στο ρευστό έχουμε ότι f = 0,

δηλαδή, f x = f y = f z = 0, τότε η σχέση (2.8) δίνει dp = 0 ^ p = c, όπου c
είναι σταθερά. Άρα η πίεση του ρευστού παραμένει σταθερή.
2.3 Α π ό ρρ οιες τω ν β α σ ικ ώ ν π ρ ο τά σ εω ν
Π ρ όταση: Να δειχύεί ότι αν ένα ρευστό που ισορροπεί βρίσκεται υπό την
επίδραση του πεδίου βαρύτητας, του οποίου η φορά είναι αντίθετη της φοράς
του z-άξονα, τότε ισχύει ότι:
I = - pg <2·10>
Απόδειξη: Το πεδίο βαρύτητας που δέχεται το ρευστό είναι:
f = (f x , f y , f z) = ( 0 , 0 - g) .
Οπότε οι σχέσεις (2.9) γίνονται:
dp a dp dp
0, Τξ 0, ΤΓ~ - pg.
dx dy dz
Από τις δύο πρώτες συμπεραίνουμε ότι, p = p(z), συνεπώς η τρίτη σχέση γρά
φεται ως:
dp
- pg ( 2 . 11)
dz
Π ό ρ ισ μ α : Αν το ρευστό είναι ασυμπίεστο, να δειχτεί ότι p = - p g z + c, όπου
c σταθερά.
Απόδειξη: Η σχέση (2.11) από προηγούμενη απόδειξη, μπορεί να γραφεί ως:
dp [
— = - p g ^ dp = - p g d z ^ p = — p g d z + c.
To ρευστό έχει ι3εωρηι3εί ασυμπίεστο (p = σταθερά), οπότε λαμβάνουμε ότι:
p = - p g z + c, c = σ τ α θ . (2.12)
Ι σ ο ϋ λ ιπ τ ικ έ ς ε π ιφ ά ν ε ιε ς , ο ρ ισ μ ό ς: Ισοϋλιπτικές λέγονται οι επιφάνειες

πάνω στις οποίες η πίεση, p, παραμένει σταθερή.
Π ρ όταση: Αν σε ένα ρευστό που ισορροπεί ενεργούν εξωτερικές δυνάμεις,

να δειχτεί ότι αυτές είναι κάθετες στις ισοιϊλιπτικές επιφάνειες.
Απόδειξη: Η σχέση (2.7) μέσω της σχέσης (2.9) μπορεί να γραφεί σε διανυ-
σματική μορφή:
dp = p f · dr. (2.13)
Αν λάβουμε το d r πάνω στην ισοιίλιπτική επιφάνεια τότε ιΐα έχουμε, dp = 0. Ο
πότε, από την αμέσως προηγούμενη σχέση και τη σχέση (2.13) λαμβάνουμε ότι:
f · dr = 0, (2.14)
άρα οι εξωτερικές δυνάμεις είναι κάθετες στις ισοιίλιπτικές επιφάνειες.
Π ρ όταση: Αν το πεδίο εξωτερικών δυνάμεων, /, που ασκούνται σε ένα ρευ

στό που ισορροπεί, είναι συντηρητικό και η συνάρτηση δυναμικού είναι V, να
δειχτεί ότι οι ισοιίλιπτικές επιφάνειες είναι και ισοδυναμικές.
Απόδειξη: Επειδή οι εξωτερικές δυνάμεις είναι συντηριτικές ϋ α ισχύει ότι:
f = -VV. (2.15)
Για μια ισοδυναμική επιφάνεια, δηλ. V = σταθερή, ισχύει ότι:
dV = 0 ^ VV · dr = 0,
όπου το dr βρίσκεται πάνω στην ισοδυναμική επιφάνεια. Από την παραπάνω

σχέση συμπεραίνουμε ότι το V V είναι κάιίετο στην ισοδυναμική επιφάνεια.
Όμοια αποδεικνύεται ότι το Vp είναι κάιίετο στην ισοιίλιπτική επιφάνεια. Η
σχέση, (2.9), λαμβάνοντας υπόψιν την σχέση (2.15), γράφεται:
Vp = -pV V ,
που σημαίνει ότι τα διανύσματα Vp και V V στο ίδιο σημείο έχουν την ίδια διεύ
θυνση. Αρα, συμπεραίνουμε ότι οι ισοιίλιπτικές και οι ισοδυναμικές επιφάνειες
συμπίπτουν.
2.4 Δ ύ ν α μ η που α σ κ ε ίτα ι από το ρ ε υ σ τ ό σ ε εμ

β α π τισ μ ένο σ ώ μ α
θ ε ώ ρ η μ α G au ss: (ή θεώρημα απόκλισης) Αν η βαιίμωτή συνάρτηση f (x, y, z)
έχει συνεχείς μερικές παραγώγους πρώτης τάξης σε ένα χωρίο, V, με σύνορο
2.4. Δ ΥΝΑΜΗ Π Ο Υ ΑΣΚΕΙΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ Ρ Ε Υ Σ Τ Ο ΣΕ ΕΜΒΑΠΤΙΣΜΕΝΟ ΣΩΜΑ25
κλειστή επιφάνεια, S, με μοναδιαίο κάιίετο διάνυσμα συνεχές (κατά περιοχές)

τότε:
V f d V = © f n dS (2.16)
V
Π α ρ ατή ρ η ση : Το παραπάνω θεώρημα ισχύει για την περίπτωση διανυσματι-

κής συνάρτησης, /,
V · fd V f · n d S , Θ. α π ό κ λ ι σ η ς , (2.17)
V S
Π ρ ό τ α σ η : Εάν ένα ρευστό που ισορροπεί, δέχεται την επίδραση του πεδίου
δυνάμενων /, f = μονΓδαΓμΓΓζας) κοα ^ σα στο Ρευσχό υπάρχει εμβαπτισμένο
ένα σώμα το οποίο δέχεται την επίδραση του ρευστού σε όλη την επιφάνεια του,
τότε η δύναμη που ασκείται στο σώμα είναι ίση με:
F p f d V, (2.18)
V
όπου, V, ο όγκος του εμβαπτισμένου σώματος.
Απόδειξη: Η δύναμη F που ασκείται στο εμβαπτισμένο σώμα οφείλεται στην

πίεση του ρευστού που ισορροπεί, p ( x , y , z ) , και δίνεται από τη σχέση:
F = —© p(x, y, z) n (x, y, z)dS, (2.19)

S
To αρνητικό πρόσημο στη σχέση οφείλεται στο γεγονός ότι έχουμε θεωρήσει
αντίθετη τη φορά της πίεσης ως προς το μοναδιαίο διάνυσμα της στοιχειώδους
επιφάνειας, η φορά της πίεσης είναι προς τα μέσα, δρα ύλιπτικά. όπως φαίνεται
στο σ χ ή μ α 2.3. To dS είναι η στοιχειώδης επιφάνεια του σώματος και S
είναι η ολική εξωτερική του επιφάνεια. Εφαρμόζοντας το θεώρημα του Gauss
η σχέση (2.19) μπορεί να γραφεί ως:
F VpdV. ( 2 . 20 )
V
Από προηγούμενη πρόταση ισχύει ότι, Vp = p f , άρα:
F pfdV . ( 2 . 21 )
Π ό ρ ισ μ α : Αν η εξωτερική δύναμη, f , είναι το πεδίο βαρύτητας, η φορά του

οποίου είναι αντίθετη της φοράς του z-άξονα και το ρευστό είναι ασυμπίεστο,
S
ο
y
ν
ρευστό
χ
Σχήμα 2.3: Η δύναμη F που ασκείται στο εμβαπτισμένο σώμα οφείλεται στην
πίεση του ρευστού που ισορροπεί, η φορά της πίεσης είναι προς τα μέσα, δρα
θλιπτικά.
τότε να δειχθεί ότι η δύναμη που ασκείται στο εμβαπτισμένο σώμα είναι:
F = pgVzo ( 2 . 22 )
όπου, ζ0, είναι το μοναδιαίο διάνυσμα στη θετική φορά του ζ-άξονα.
f (δύναμη ανά μονάδα μάζας) έχει τη διεύθυνση της ζ, φορά

αντίθετη του ζ-άξονα και είναι το πεδίο βαρύτητας, δηλαδή f = (0, 0, —g), τότε:
F = —f f f ρ ( 0 χο + 0yo —gZo)dY =
2.5 Ε φαρμ ογές κ α ι α σ κ ή σ ε ις σ τ η σ τ α τ ικ ή

Ε φ α ρ μ ο γ ή 1: Δοχείο με ασυμπίεστο ρευστό κινείται με σταθερή ταχύτητα
ως προς την y-διεύθυνση και βρίσκεται υπό την επίδραση του πεδίου βαρύτητας
με διεύθυνση ζ. Να δειχθεί ότι μετά την αποκατάσταση της ισορροπίας οι επι
φάνειες ίσης πίεσης είναι κεκλιμένα επίπεδα.
Απάντηση: Από τις προϋποθέσεις του προβλήματος έχουμε ότι:
f = ( f x, f y , f z) = (0, —γ , —g )
2.5. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑ Ι Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ Σ Τ Η ΣΤΑΤΙΚΗ 27
Σε αυτή την περίπτωση έχουμε ένα αδρανειακό σύστημα που κινείται με σταΰερή
γραμμική επιτάχυνση σε σχέση με τον ακίνητο παρατηρητή. Από βασικές αρχές
της Κλασικής Μηχανικής και για παρατηρητή στην κινούμενη αρχή θ ' εκτός
από τη βαρυτική δύναμη B ασκείται και η δύναμη λόγω κίνησης του συστήματος
(φαινομενικές δυνάμεις) όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 2.4:
άω
Fr —m a o —m x r 2m(ta x u M) —mta x (ω x r ').
Σχήμα 2.4: Από βασικές αρχές της Κλασικής Μηχανικής και για παρατηρητή
στην κινούμενη αρχή θ ' εκτός από τη βαρυτική δύναμη B ασκείται και η
δύναμη λόγω κίνησης του συστήματος.
Οι δυνάμεις Euler, Coriolis και η φυγόκεντρος είναι μηδέν αφού δεν υπάρχει
περιστροφή, άρα τελικά:
Fr = —ma!o = —m a.
Οπότε έχουμε:
dp _ dp _ dp _
ρ (B + Fr) = Vp ^ ρ (0xo —ayo —gzo) xo + yo + zo
dx dy dz
dp dp dp
dx ’ dy dz —pg.
Από την πρώτη σχέση έχουμε ότι p = p( y, z). Αρα μπορούμε να γράψουμε ότι:
dp( y , z) = dp( y , z)
—ΡΊ, dz —pg,
dy
και το ολικό διαφορικό ΐ)α είναι:
dp , dp ,
dp dy + dz p a d y —pgdz, (2.23)
dy dz
Λαμβάνοντας υπόψιν ότι το ρευστό είναι ασυμπίεστο, η ολοκλήρωση της (2.23)

δίνει ότι: p = —ρ γ ρ —p g z + c, c: αυθαίρετη σταθερά. Άρα, όταν η p = στα-
ΰερά, από την παραπάνω σχέση συμπεραίνουμε ότι οι επιφάνειες ίσης πίεσης
(ισοΰλιπτικές επιφάνειες) είναι κεκλιμένα επίπεδα.
Ε φ α ρ μ ο γ ή 2: Να βρεΰεί η πίεση περιστρεφόμενου και ασυμπιέστου ρευστού

μέσα σε δοχείο μετά την αποκατάσταση της ισορροπίας του. Το δοχείο μαζί με
το ρευστό περιστρέφεται με σταΰερή γωνιακή ταχύτητα, ω, το πεδίο βαρύτητας
επιδρά στη z-διεύΰυνση και η ελεύΰερη επιφάνεια του ρευστού δέχεται την ε
πίδραση της ατμοσφαιρικής πίεσης. Επίσης να βρεΰεί η εξίσωση της ελεύΰερης
επιφάνειας του ρευστού.
Απάντηση: Χρησιμοποιούμε κυλινδρικό σύστημα συντεταγμένων που περιστρέ

φεται με σταΰερή γωνιακή ταχύτητα, ω, σ χ ή μ α 2.5. Από τις φαινομενικές
δυνάμεις (δύναμη ανά μονάδα μάζας), η δύναμη της γραμμικής επιτάχυνσης,
—α ο, είναι μηδέν όπως επίσης και οι δυνάμεις Euler και Coriolis αφού “ω = 0
και um = 0 οπότε υπάρχει μόνο η φυγόκεντρος δήναμη, δηλαδή, —ω x (ω χ ν').
Σχήμα 2.5: Χρησιμοποιούμε κυλινδρικό σύστημα συντεταγμένων που

περιστρέφεται με σταΰερή γωνιακή ταχύτητα, ω.
Αρα η σ χ έ σ η της διαφοράς πίεσης με το εξωτερικό πεδίο δυνάμεων, σε κυλιν

δρικές συντεταγμένες, είναι:
dp 1 dp dp
Pf z (2.24)
d r = Pfr , ~ν&φ = Ρ*φι ~dz
Η δύναμη ανά μονάδα μάζας είναι: f = ( f r , fφ, f z) (ω2τ, 0, —g), και η σχέση
(2.24) γίνεται:
dp 2 1 dp
= ρω τ, 0 ^ —pg.
dr τ d<p , dz
2.5. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΕΙΣ Σ Τ Η ΣΤΑΤΙΚΗ 29
Από την μεσαία σχέση έχουμε, p = p(r, z), άρα:

dp dp
dp = -J- d r + -J - dz = p u 2r d r —pgdz, (2.25)
dr dz
To ρευστό είναι ασυμπίεστο, οπότε ολοκληρώνοντας τη σχέση (2.25) έχουμε
ότι:
p -1ρ ω 22Κ2 p g z + c, c σταθ. (2.26)
Επειδή η ελεύθερη επιφάνεια του ρευστού δέχεται την επίδραση της ατμοσφαι
ρικής πίεσης, ιϊα ισχύει ότι, p = p a , ότ αν z = zo και r = 0, (χρειαζόμαστε
συνθήκη για το z και το r). Τότε, c = pa + p g z o και η σχέση (2.26) γίνεται:
p —pa = 2 p u 2r 2 + pg(zo —z). (2.27)
Για να βρούμε την εξίσωση της ελεύθερης επιφάνειας του ρευστού που περι
στρέφεται, θέτουμε στην σχέση (2.27) όπου p = pa και τότε προκύπτει:
u 2r 2 u 2r 2
—----- +zo = z ^ z zo + 1
2g 2g
που είναι παραβολοειδές από περιστροφή.
1. Σε ύψος, ζ, πάνω από την επιφάνεια της γης η πυκνότητα του αέρα είναι
ρ και η πίεση ρ. Οι αντίστοιχες τιμές αυτών στην επιφάνεια της γης είναι
ρο και ρ0. Εάν η μεταβολη του g ως συνάρτηση του ζ είναι αμελητέα και
ρ = p0e-kz, όπου k σταθερά, να δείξετε ότι:
ρ = ρο - gf 0 - e~kz) (2'28)
2. Ασυμπίεστο ρευστό ισορροπεί και δέχεται την επίδραση του πεδίου βα
ρύτητας με φορά αντίθετη του ζ-άξονα. Να υπολογιστεί η δύναμη που
ασκείται στην επιφάνεια ενός σώματος που ορίζεται από το παραβολοειδές
z = x 2 + y 2 και από τον κύλινδρο x 2 + y 2 = α 2 (α = σταθερά), όταν η
επιφάνεια του σώματος δέχεται από παντού την επίδραση του ρευστού.
3. Ρευστό ισορροπεί και έχει γνω στή και σταθερή πυκνότητα ρ. Δέχεται
την επίδραση της βαρύτητας όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 2.6. Να βρεΰεί
η δύναμη που ασκείται από την πίεση του ρευστού στη κατακόρυφη επι-
(A B Γ ). Δίνονται: g = A B Γ = 900, AB = 2 Β Γ = 3.
Β
Σχήμα 2.6: Ρευστό σταθερής πυκνότητας ισορροπεί και δέχεται την επίδραση
της βαρύτητας.
4. Έ στω ένα ασυμπίεστο ρευστό που ισορροπεί και βρίσκεται υπό την επί
δραση πεδίου βαρύτητας της μορφής f = (0, —g, 0), όπο υ g η επιτάχυνση
της βαρύτητας. Να υπολογιστεί η πίεση του ρευστού.
Κ εφάλαιο 3
Κ ινηματική
31
32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΗ
Με τον όρο κινηματική ονομάζουμε την εξέταση της κίνησης του ρευστού
σωματιδίου χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι αιτίες της κίνησης του, δηλαδή οι
δυνάμεις που ασκούνται πάνω του. Τα ρευστά, λόγω της φύσης τους, παραμο-
φρώνονται όταν υφίστανται την επίδραση πεδίου δυνάμεων. Η περιγραφή της
κίνησης ενός ρευστού μέσα στον χώρο που κινείται, δηλαδή μέσα στο πεδίο ρο
ής, μπορεί να γίνει με τη βοήθεια δύο μεθόδων. Η πρώτη ονομάζεται μέθοδος
Lagrange και η δεύτερη μέθοδος Euler.
3.1 Π εριγραφή τη ς κ ίνη σ η ς κ α τά Lagrange κα ι

κ α τά Euler
Θα ξεκινήσουμε με την περιγραφή της κίνησης κατά Lagrange. Όπως και
στη Μηχανική του υλικού σημείου έτσι και στη κίνηση των ρευστών, με την
περιγραφή αυτή μελετάται η κίνηση ενός μόνο σωματιδίου υπό την επίδραση των
δυνάμεων που ασκούνται σε αυτό. Για τη μελέτη της κίνησης ενός ρευστού
σωματιδίου θεωρούμε ένα καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων. Για t = 0
ένα ρευστό σωματίδιο έχει συντεταγμένες, A (xo, yo, zo). Μετά από χρόνο, t,
το ρευστό σωματίδιο βρίσκεται στη θέση B (x ,y ,z ) και έχει διαγράψει κάποια
τροχιά, όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 3 .1 . Συνεπώς η δέση σε κάδε χρονική
στιγμή θα δίνεται από τις εξισώσεις:
x = x(xo,yo,zo ,t), y = y(xo, yo, zo, t), z = z(xo, yo, zo, t), (3.1)
ή σε διανυσματική μορφή από την εξίσωση:
r = f(fo ,t), (3.2)
οι αντίστροφες των πάνω σχέσεων είναι οι:
fo = ro (r,t), (3.3)
Οι συναρτήσεις (3.2) και (3.3) πρέπει να ανήκουν στην κλάση C 1, και η

d (x ,y ,z )
Ιακωβιανή ορίζουσα J = να είναι διάφορη του μηδενός και πιο
d(xo,yo,zo)
συγκεκριμένα θετική ( J > 0)1.
Από τις σχέσεις (3.2) παραγωγίζοντας ως προς το χρόνο παίρνουμε την
ταχύτητα του ρευστού σωματιδίου. Επομένως η ταχύτητα του στο σημείο B
θα είναι:
_ d r (ro,t) dr (ro,t) _ .
q = ----πγ— = -----γς— , με q = (u, v, w),
dt dt
1H σχέση (3.1) έχει μονότιμη και συνεχή λύση αν και μόνο αν J = 0. Από φυσική όμως
■θεώρηση επιβάλλεται και πρόσθετος περιορισμός για την J . Στην απαραμόρφωτη κατάσταση
η Ιακωβιανή είναι J = 1. Επειδή η παραμόρφωση είναι συνεχής συνάρτηση του χρόνου η
J θα είναι επίσης συνεχής συνάρτηση του χρόνου και κατά συνέπεια J > 0 για μικρές
συνεχείς παραμορφώσεις. Η J λοιπόν δεν μπορεί να πάρει αρνητικές τιμές από μια συνεχή
παραμόρφωση του μέσου χωρίς να περάσει από την κατάσταση J = 0.
3.1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΚΑΤΑ ΑΑΓΡΑΝΓΕ ΚΑ Ι ΚΑΤΑ ΕΤΑΕΡ33
Σχήμα 3.1: Για t = 0 ένα ρευστό σωματίδιο έχει συντεταγμένες,

A(xο, y0, z0). Μετά από χρόνο, t, το ρευστό σωματίδιο βρίσκεται στη ιΐέση
B ( x , y , z ) και έχει διαγράψει κάποια τροχιά.
και η επιτάχυνση ΐ)α δίνεται από τη σχέση:
d2r ( r 0, t) d2r ( r 0, t)
a
dt2 dt 2
Η πορεία που ακολουΰήΰηκε μέχρι τώρα είναι γνω στή ως περιγραφή κατά
Lagrange. Κατά τη μελέτη όμως των ρευστών μας ενδιαφέρει περισσότερο τι
γίνεται στο συγκεκριμένο σημείο του χώρου σε μια χρονική στιγμή, t, χωρίς να
εξετάσουμε ποιο ρευστό σωματίδιο διέρχεται από το σημείο αυτό. Η μέΰοδος
αυτή καλείται περιγραφή κατά Euler. Σε αυτή την περιγραφή πρέπει να μπορού
με σε κάΰε σημείο του πεδίου ροής, P ( x, y , z) , να γνωρίζουμε τις συνιστώσες
του διανύσματος της ταχύτητας, r = ( u , v , w ) , σαν συναρτήσεις των ανεξάρ
τητων μεταβλητών, x , y , z και t, άρα να γνωρίζουμε ποιά είναι η ταχύτητα σε
κάΰε σημέιο, P (x , y, z) του πεδίου ροής και για κάΰε χρονική στιγμή t.
Η βασική λοιπόν διαφορά μεταξύ των δύο περιγραφών κίνησης του ρευστού
σωματιδίου που αναπτύχθηκαν, είναι ότι στην μεν περιγραφή κατά Lagrange οι
συντεταγμένες, x, y, z, του ρευστού σωματιδίου είναι συναρτήσεις του χρόνου t
και συνεπώς εξαρτημένες μεταβλητές. Στη περιγραφή κατά Euler οι συντεταγ
μένες x, y, z είναι ανεξάρτητες μεταβλητές του χρόνου, αφού η ταχύτητα είναι
συνάρτηση ΰέσεως και χρόνου, δηλαδή:
dx dy dz . ,
u u(x,y,z,t), v v(x,y,z, t), w = w(x,y,z,t)
dt dt
3.2 Ο λική π α ρ α γ ω γ ό ς κ α ι ο τ ε λ ε σ τ ή ς το υ Stokes

Στην περιγραφή της κίνησης κατά Euler είδαμε ότι η ταχύτητα, -, του ρευστού
είναι μια συνάρτηση ιϊέσεως και χρόνου. Όταν λοιπόν υπολογίσουμε την ολική
μεταβολή της ιϊα πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι η ταχύτητα δεν μεταβάλλεται
μόνο με την πάροδο του χρόνου, t, αλλά και με την αλλαγή της ιϊέσεως. Όπως
είναι η ταχύτητα συνάρτηση ιϊέσεως και χρόνου, έτσι και οι άλλες ιδιότητες
του ρευτού, όπως για παράδειγμα η πυκνότητα, ρ, η πίεση, ρ, η θερμοκρασία
του, T, είναι συναρτήσεις ιϊέσεως και χρόνου. Άρα ιϊα πρέπει να υπολογίσουμε
την ολική ως προς το χρόνο μεταβολή βαιϊμητής, f (x, y, z, t) και διανυσματικής
συνάρτησης, F( x , y , z, t).
Έ στω τυχούσα βαιϊμωτή συνάρτηση, f , ιϊέσεως και χρόνου, η οποία αντι
προσωπεύει μια ιδιότητα του ρευστού σωματιδίου, για παράδειμα την πυκνότητα
του, f = f (x,y, z,t). To ρευστό σωματίδιο κινείται πάλι σε μια τροχιά από τη
ιϊέση A στη ιϊέση B όπως και πριν, σ χ ή μ α 3 .1 . Τποιϊέτουμε ότι την χρονική
στιγμή, t, to ρευστό σωματίδιο βρίσκεται στη ιϊέση P ( x , y , z ) του πεδίου ροής.
Τότε η ο λ ικ ή μ ε τα β ο λ ή της f στο σημείο, P , #α είναι, d f και δίνεται από
τη σχέση:
„ ΟΜ df Ί df Ί df ,
d f = Έ γdt + - ^ dx + - ^ dy + - ^ dz.
dt dx dy dz
Συνεπώς, η ολική ως προς το χρόνο παράγωγος της f ιϊα είναι:
df d f d f dx d f d y df dz
dt dt + dx dt + d y dt + d z dt
df df df df df
* i = f f f + Έ α *
df df . „ ,
* J t = rn + (q ' V Vf ·
όπου το, V f , είναι η βάιϊμωση ή κλίση της συνάρτησης f ,
- , df, df, df -
V f = Wx' + d y - + M
Άρα η ολική παράγωγος για βαιϊμητή συνάρτηση, f = f ( x , y , z , t ) , είναι:
df df (3.4)
dt dt + (- - V f .
Αποδεικνύεται εύκολα βάση των παραπάνω (η απόδειξη αφήνεται στον ανα

γνώ στη) ότι η ολική παράγωγος έχει την ίδια μορφή όταν τώρα η συνάρτηση
είναι διανυσματική, δηλαδή F = F ( x , y , z , t ) , και ισχύει ότι:
dF dF
+ (- - V) F . ( 3 .5)
dt ~dt
3.3. ΕΠΙΤΑΧΥΝΣΗ ΤΟ Ύ ΡΕ ΎΣΤΟ Υ 35
Λόγω της ειδικής σημασίας που έχει η ολική παραγωγός, —, συμβολίζεται
με ένας συμβολισμός που εισήγαγε ο George Gabriel Stokes, δηλαδή:
D d , -x d d d d
(3.6)
Di = d i + V ) = d i + u d x + % + w ¥z-
Ο τελεστής του Stokes ή της ολικής παραγώγου, ο οποίας εφαρμό

ζεται τόσο σε βαιϊμωτές όσο και διανυσματικές συναρτήσεις αποτελείται από
, , , , d , , ,
δυο ορούς. Ο πρώτος ορος, — , αντιπροσωπεύει την μεταβολή της ποσότητας
ως προς το χρόνο για το ίδιο σημείο του χώρου και ονομάζεται τ ο π ικ ή (lo
c a l) παραγωγός. Ο δεύτερος όρος, q · V, αντιπροσωπεύει την μεταβολή της
ποσότητας λόγω της κίνησης του ρευστού και ονομάζεται ε π α γ ω γ ικ ή (co n
v e c tiv e ) παράγωγος. Ο τελεστής του Stokes ονομάζεται και ο υ σ ια σ τ ικ ή
(s u b s ta n tia l) ή υ λ ικ ή (m a te r ia l) παράγωγος.
Η διαφορά στην περιγραφή της κίνησης του ρευστού (περιγραφή Lagrange
ή Euler) μας αναγκάζει να εισάγουμε την παράγωγο κατά Stokes και για μια
διανυσματική συνάρτηση ιϊα έχουμε την εξής σχέση:
d F( r o , i ) ,'OF dF OF' dF DF( r , i)

= —— +u —— +v —— +w - -
di P,t di dx dy dz P,t Di P,t
για το συγκεκριμένο σημείο, P , του χώρου την χρονική στιγμή, i. Έ τσι, για
παράδειγμα η ταχύτητα, -, στις δύο περιγραφές είναι:
d- d-
+ (q -V ) q ·}
di Lagrange di Euler
για το συγκεκριμένο σημείο, P ( x , y , z ) , του χώρου την συγκεκριμένη χρονική

στιγμή, i.
3.3 Ε π ιτά χ υνσ η το υ ρ ε υ σ τ ο ύ

Είναι τώρα εύκολο να υπολογίσουμε την επιτάχυνση του ρευστού σε κάδε ση
μείο του πεδίου ροής και για κάιϊε χρονική στιγμή, αρκεί να γνωρίζουμε το
διανυσματικό πεδίο ταχύτητας του ρευστού, - = u(x, y, z, i)i + v(x, y, z, i ) j +
w( x, y, z, i)k. Η επιτάχυνση, a, τότε ι3α δίνεται από τη σχέση:
D- δ_ dq
+ q ·V q + (r - V) q (3.7)
Di di di
Εάν λοιπόν, a x, ay , az είναι οι σ υ ν ισ τ ώ σ ε ς της επιτάχυνσης, a = axi + ay j +

azk, η σχέση (3.7) μας δίνει σε καρτεσιανές συντεταγμένες:

du du du du Du
αχ wr + u — + v — + w — = i t + k - v ) u =
dt dx dy dz D t1
dv dv dv dv Dv
ay wr + u — + v — + w — =
dt dx dy dz I +H v = D t1
az
dw dw dw dw
-T77 + u — + v — + w —
dt dx dy dz (I ) Dw
+ k - v w = ~Dt’
που είναι οι συντεταγμένες συναρτήσεις του διανυσματικού πεδίου της επιτά
χυνσης του πεδίου ροής.
3.4 Είδη ροής

Στην ενότητα αυτή ιϊα δώσουμε μερικούς βασικούς ορισμούς όσον αφορά τα
είδη ροής, σύμφωνα με τα χαρακτηριστικά που επικρατούν σε αυτήν.
Σταθερή ή μόνιμη ροή, steady flow: Καλείται η ροή της οποίας όλες οι συνι-
, , , , „ , „ , „ , du dv dw
στωσες της τοπικής επιτάχυνσης είναι μηδενικές, δηλαδή, — = — = — = 0
dX dy dz
dk , , , ,
ή — = 0. Τότε η ταχύτητα μεταβάλλεται απο σημείο σε σημείο στο πεδίο
ροής, αλλά για το ίδιο σημείο του χώρου παραμένει σταθερή για κάιϊε χρονική
στιγμή αφού είναι ανεξάρτητη του χρόνου.
Μη μόνινη ή μη σταθερή ροή, unsteady flow: Καλείται η ροή της οποίας μια
τουλάχιστον από τις συνιστώσες της ταχύτητας είναι συνάρτηση του χρόνου
, dk
και επομένως — = 0.
dt
Ομοιόμορφη ροή: Καλείται η ροή της οποίας όλες οι συνιστώσες της μεταύε-
τικής επιτάχυνσης του ρευστού είναι ίσες με μηδέν.
Ανομοιόμορφη ροή: Καλείται η ροή της οποίας μια τουλάχιστον από τις συ
νιστώσες της μεταύετικής επιτάχυνσης είναι διάφορη του μηδενός. Για παρά
δειγμα, η ροή νερού σε αγωγό με κλίση ως προς την επιφάνεια της γης είναι
ανομοιόμορφη γιατί το ρευστό επιταχύνεται μέσα στον αγωγό καιϊώς τον δια
τρέχει το ρευστό, λόγω της επιτάχυνσης της βαρύτητας ( Κ α φ ο ύ σ ια ς , 198 9 ;
Ρ ά π τ η ς , 2 0 1 2 ).
Οπότε ιϊα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι οι όροι σταθερή και μη σταθερή
ροή συνδέονται με τις μεταβολές της ταχύτητας συναρτήση του χρόνου, ενώ οι
όροι ομοιόμορφη και ανομοιόμορφη συνδέονται με τις μεταβολές της ταχύτητας
συναρτήση της ιϊέσεως.
Τποηχητική, διηχητική και υπερηχητική ροή: Αν η ταχύτητα, u, ενός ρευστού

είναι μικρότερη από την ταχύτητα του ήχου, c, τότε η ροή χαρακτηρίζεται ως
3.5. ΓΡΑΜ Μ ΕΣ ΡΟ ΗΣ 37
υποηχητική (subsonic flow). Όταν η ταχύτητα , η, του ρευστού είναι κοντά

στην ταχύτητα του ήχου, c, τότε η ροή χαρακτηρίζεται ως διηχητική (transonic
flow). Τότε ο αριθμός Mach της ροής, M = η /c, είναι μεταξύ 0.8 και 1.2. Τέ
λος, όταν η ταχύτητα , η, του ρευστού είναι μεγαλύτερη από την ταχύτητα του
ήχου, c, τότε η ροή χαρακτηρίζεται ως υπερηχητική ροή (supersonic flow).
Δυναμική ροή: Καλείται η ροή για την οποία υπάρχει συνάρτηση δυναμικού,
Φ(γ , ί), τέτοια ώστε η ταχύτητα του ρευστού, q, να μπορεί να γραφεί στη
dΦ
μορφή, q = —νΦ ή n i Η πιο απλή περίπτωση δυναμικής ροής είναι
dxi
το ομοιόμορφο ρεύμα, U^ = c, δηλαδή η ταχύτητα του ρευστού μακριά από
οποιαδήποτε επιφάνεια είναι σταθερή σε κάθε σημείο του πεδίου ροής και δεν
μεταβάλλεται με τον χρόνο.
3.5 Γραμμές ροής

Γραμμές ροής ή ροϊκές γραμμές ή ρευματογραμμές καλούνται οι γραμμές, που
έχουν την ιδιότητα για μια ορισμένη χρονική στιγμή το διάνυσμα της ταχύτη
τας, q, να είναι εφαπτόμενο σε οποιοδήποτε σημείο τους, όπως φαίνεται στο
σ χ ή μ α 3 .2 .
q,
είναι εφαπτόμενο.
Άρα σύμφωνα με τον ορισμό, το διάνυσμα της ταχύτητας θα είναι παράλ

ληλο στο διάνυσμα της μεταβολής του διανύματος θέσης, dr, δηλαδή, q //dr
ή q x d r = 0, που αποτελεί τη διαφορική εξίσωση των γραμμών ροής. Σε
38 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3. Κ ΙΝ Η Μ Α Τ ΙΚ Η
καρτεσιανές συντεταγμένες οι διαφορικές εξισώσεις των γραμμών ροής είναι:
dx d y dz
— = — = —. 3.8
u v w
3.6 Σ τρ ο β ιλώ δ η ς ροή κ α ι κ υ κ λ ο φ ο ρ ία

Ορίζουμε τον στροβιλισμό Ω, του πεδίου ταχύτητας q = f(k, t) ως το διάνυσμα,
dw du\ k ί du dw\ k Idv

Ω= V χ q ξ ί + η ί + (k.
dy dz J 1+ \ dz dx ) j \ dx d y)k
Ο στροβιλισμός, Ω, ενός διανυσματικού πεδίου δείχνει την ύπαρξη περιστρο

φικών ιδιοτήτων του πεδίου. Η ροή χαρακτηρίζεται ως αστρόβιλη (irrotational
flow) όταν κανένα ρευστό σωματίδιο δεν περιστρέφεται γύρω από τον άξονα
του. Αιτία της στροβιλότητας της ροής είναι η εσωτερική τριβή του ρευστού,
δηλαδή το ιξώδες του, μ. Με την έννοια του στροβιλισμού συνδέεται μια άλλη
βασική έννοια της ρευστομηχανικής, η έννοια της κυκλοφορίας, Γ.
Ο ρ ισ μ ό ς κ υ κ λ ο φ ο ρ ία ς : Έ στω μια κλειστή κλειστή καμπύλη, C, μέσα

στο πεδίο ροής ενός ρευστού. Αυτή η καμπύλη που περικλείει την επιφάνεια, S,
αντιστοιχεί σε όγκο V, σ χ ή μ α 3 .3 . Η κυκλοφορία ορίζεται ως το επικαμπύλιο
ολοκλήρωμα της εφαπτομενικής συνιστώσας της ταχύτητας, f γύρω από την
κλειστή καμπύλη, C, δηλαδή,
Γ = φ q · d r = φ (udx + v d y + wd z ). (3.9)
Jo Jo
Ορίζεται ως δετική, η φορά ολοκλήρωσης κατά την αντίθετη φορά των δεικτών
του ρολογιού. Θα συνδέσουμε την κυκλοφορία με τον στροβιλισμό της ροής
μέσω του Θεωρήματος του Stokes.
θ ε ώ ρ η μ α τ ο υ Sto kes: Αν f είναι ένα διανυσματικό πεδίο που ορίζεται

σε ένα χωρίο D C R 3 και C είναι μια κλειστή καμπύλη που περιλαμβάνει μια
επιφάνεια S τότε το επικαμπύλιο ολοκλήρωμα του / επί της C είναι ίσο με την
ροή του στροβιλισμού της f δια μέσω της επιφάνειας S,
f · dr = / / (V x f ) · η dS, (3.10)
C
όπου n το μοναδιαίο κάδετο διάνυσμα στο στοιχείο dS της επιφάνειας S σε

κάδε σημείο αυτής. Τότε η κυκλοφορία μπορεί να γραφεί ως,
Γ= j) f ·d r (V x f) · η dS Ω ·η dS. (3.11)
S S
3.7. Ε Π ΙΦ Α Ν Ε ΙΕ Σ Κ Α Θ Ε Τ Ε Σ Σ Τ Ι Σ Γ Ρ Α Μ Μ Ε Σ Ρ Ο Η Σ 39
C.
Π α ρ α τ ή ρ η σ η : Η σχέση αυτή συνδέει τον στροβιλισμό Ω του πεδίου ταχύ

τητας με την κυκλοφορία, Γ. Εάν το πεδίο ταχύτητας είναι αστρόβιλο, Ω = 0,
τότε η κυκλοφορία κατά μήκος οποιασδήποτε καμπύλης C είναι μηδενική. Όταν
έχουμε στροβιλώδη κίνηση τότε σε κάθε σημείο της ροής θα αντιστοιχίζεται
ένα διάνυσμα Ω (στροβιλισμός του πεδίου ταχύτητας).
Ο ρ ισ μ ό ς: Ορίζουμε ως στροβιλογραμμή την καμπύλη σε κάθε σημείο της

οποίας το Ω είναι εφαπτομενικό, δηλαδή,
dx dy dz
dr χ Ω = 0 (3.12)
ξ = η = C'
3.7 Ε π ιφ ά νειες χάτ9ετες σ τ ις γρ α μ μ ές ροής

Οι επιφάνειες που είναι κάθετες στις γραμμές ροής, όπως φαίνεται στο σ χ ή
μ α 3 .4 , θα πρέπει να υπακούουν στην σχέση, q · d r = 0. Όπου d r είναι το
διάνυσμα που ανήκει στην κάθετη επιφάνεια.
Η διαφορική εξίσωση των επιφανειών κάθετες στις γραμμές ροής σε καρτε

σιανές συντεταγμένες είναι:
udx + v d y + w d z = 0. (3.13)
Αν η ροή είναι δυναμική και αναφερόμαστε σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή, t,

θα ισχύει ότι:
Ω= -Ϋ Φ (3.14)
40 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 3. Κ ΙΝ Η Μ Α Τ ΙΚ Η
dr
που ανήκει στην κάθετη επιφάνεια.
Αντικαθιστώντας την σχέση (3.14) στην (3.13) λαμβάνουμε ότι, νΦ · dr = 0,

δηλαδή σε καρτεσιανές συντεταγμένες:
ΟΦ dΦ όΦ
dx + dy + dz = dΦ = 0 Φ(r, t) = c, c : σ τ α θ . (3.15)
ox dy dz
Η σ χ έ σ η (3.15) παριστάνει επιφάνεια και καλείται ισ ο σ τα 'Θ μ ικ ή ή ισ ο δ υ
ν α μ ικ ή επιφάνεια.
3.8 Γ ε νικ έ ς π ρ ο τά σ εις τη ς κ ινη μ α τικ ή ς

Π ρ ό τ α σ η : Έ στω dV0 ο όγκος που καταλαμβάνει αρχικά στοιχειώδης μάζα
ρευστού που κινείται. Να δειχθεί ότι η σχέση του αρχικού όγκου dV0 και του
όγκου dV που καταλαμβάνει η ίδια μάζα σε άλλη χρονική στιγμή συνδέονται
με τη σχέση:
dV = ^ X t ’ X^X^ d a d 6 d 6 = J d V 0. (3.16)
0 (ςΐ , ξ 2, ξ 3)
Απόδειξη: Έ στω δύο σημεία που αρχικά απέχουν μικρή απόσταση μεταξύ τους.
Η σ χ έ σ η που συνδέει τη μεταξύ τους θέση σε άλλη χρονική στιγμή είναι:
dx ■
Xi (ξ- + d ( i , t ) Xi (£i,t) + - d ( j + οροί α ν ω τ . τ α ξ η ς ,
ή
dx-
dxi dC j, 1, 2, 3. (3.17)
3.8. Γ Ε Ν ΙΚ Ε Σ Π Ρ Ο Τ Α Σ Ε ΙΣ Τ Η Σ Κ ΙΝ Η Μ Α Τ ΙΚ Η Σ 41
Σχήμα 3.5: Αρχικά ο όγκος, dVo, της στοιχειώδους μάζας του ρευστού
καταλαμβάνει όγκο ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου με πλευρές παράλληλες
προς τους άξονες. Μετά από κάποιο χρόνο, ο όγκος, dV, της ίδιας μάζας θα
δίνεται από το μικτό γινόμενο των διανυσμάτων, d xj, dx?, dx?.
Ο αρχικός όγκος, dV0, (t = 0) της στοιχειώδους μάζας του ρευστού καταλαμ

βάνει όγκο ενός στοιχειώδους ορθογώνιου παραλληλεπίπεδου με πλευρές d£i,
d&, d^3 παράλληλες προς τους άξονες, x i, x ^ x 3 αντίστοιχα, όπως φαίνεται
στο σ χ ή μ α 3 .5 . Μετά από κάποιο χρόνο, ο όγκος, dV, της ίδιας μάζας θα
δίνεται από το μικτό γινόμενο των διανυσμάτων, dxj, dx?, dx^ όπου dxj είναι
το διάνυσμα που προκύπτει από την τελική ΐ)έση του d£j j 1, 2, 3
θα έχουμε για τον όγκο dV, ότι:
dxj dx? dx3

dV = dxj · (dx? x dx3) = dx2 dx? dx3
dx3 dx? dx3
από τη σχέση (3.17) όμως έχουμε ότι:
dx1 dx1 dx1

del del del
dV = dx? dx? dx? (3.18)
dîd^2d^3 = J dVo.
d e l d e ? de3
dx3 dx3 dx3
9ξι de? de3
Π ρ ό τ α σ η : Η υλική παραγωγός της Ιακωβιανής ορίζουσας, J , ικανοποιεί τη

σχέση:
DJ dui du2 du3

( di vq ) J = (V · q) J J u i,iJ, (3.19)
~Dt dxi dx2 dx3
όπου q = ( u i , u 2, u 3).
Παρατήρηση: To di vq φανερώνει το σχετικό ρυιΐμό διαστολής ή συστολής του

στοιχειώδους όγκου του ρευστού.
Π ό ρ ισ μ α : Εάν ένα ρευστό είναι ασυμπίεστο τότε ισχύει ότι: di vq = 0, όπου

q = (Ui ,U2,U3).
Απόδειξη: Αφού το ρευστό είναι ασυμπίεστο η πυκνότητα του, ρ, είναι στα

θερή, οπότε η ιακωβιανή του μετασχηματισμού, J = 1, γιατί δεν ιΐα υπάρχει
μεταβολή του όγκου του ρευστού σωματιδίου. Πιο συγκεκριμένα:
dm Τ1Τ^ Tdm dm τdm

dV = — = JdV0 = J — ^ — = J — ^ J 1.
ρ ρ ρ ρ
Συνεπώς από την παραπάνω πρόταση έχουμε ότι:
DJ DJ
(d iv q) J ^ 0 (d iv q) 1 ^ d i v q = 0, (3.20)
~Dt ~Dt
, , du dv dw
και σε καρτεσιανές συντεταγμένες: —— + —— + —— = 0.
ox dy dz
Π ρ ό τ α σ η : Έ στω V(t) ο όγκος συγκεκριμένης μάζας ρευστού. Εάν η συνάρ
τηση F(x-i,t) έχει πεδίο ορισμού σε αυτόν τον όγκο να δείξετε ότι:
DDt JJJ F(xi, t)dV = JJJ ( DFD x A + F(xi, t ) u hi ) dV. (3.21)

V(t) V(t)
Απόδειξη:
D k U J F{xi ' t] dV J D rtJU F ( x i - t) J d V ° =

V(t) Vo
j D + ) dv« {J D + F ( i , v q ) J ] dV" =
Vo Vo
DF
D +F J d V + F ( d i v q ) j dV,
Vo V(t)
οπότε, τελικά έχουμε ότι:
3.9. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑ Ι Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΗ 43
D t J J J F {Χι’ t)dV = / / / ( DF(D^,t) + F (Xi, dV. (3.22)

V(t) V(t)
3.9 Ε φαρμ ογές κ α ι α σ κ ή σ ε ις σ τ η ν κ ινη μ α τικ ή

Ε φ α ρ μ ο γ ή 1: Οι συνιστώσες της ταχύτητας ρευστού κατά Euler δίνονται
από τις σχέσεις:
Χι 2χ 2 2χ 3
U\
1 + 1 , U2 = 1 + 1 , U3 = 1 + 1.
Να βρεθούν, (α) η επιτάχυνση κατά Euler, (β) η επιτάχυνση κατά Lagrange.
Απάντηση: (α) Για την επιτάχυνση κατά Euler έχουμε ότι:
dui dU1 dU1 dU1 x1 x1 1

α\ + Ui + U2 + U3 α1 = 0 ^ 01 = 0,
~dt dx1 dX2 dX3 (1 + 1)2 + IT t 1+ t
dU2 dU2 dU2 dU2 2χ2 2χ 2 2 2X2
0-2 + Ui + U2 + U3 02 ^ 02
~dt dx1 dX2 dX3 (1 + t)2 + 1T t 1T t (1 + F ,
dU3 dU3 dU3 dU3 2X3 + 2X3 2 2X3
α3 + Ui + U2 + U3 03 03
dt dx1 dX2 dX3 (1 + t)2 + 1+ t 1+t (1 + 1)2 '
(β) Για την επιτάχυνση κατά Lagrange ιϊα βρούμε τα,
Χ1 = Χ1(ξ^ ^ ξ3^ Χ2 = Χ2(ξ1, ξ2, ξ3), Χ3 = Χ3(ξ1, ξ2, ξ3),

δηλαδή, οι αρχικές συνθήκες για t = 0, είναι x 1 = ξ 1; χ2 = ξ2, χ 3 = ξ3.Οπότε
έχουμε ότι:
x1 dx1 x1 dx1 dt f dx1 f dt

1+1 dt 1+1 x1 1+1 J x1 J 1 + 1
^ ln x 1 = ln (1 + t) + ln c ^ x 1 = c1(1 + t), c1 : σ τα θ .,
για t = 0, έχουμε αρχική συνθήκη x 1 = ξ 1; άρα c1 = χαι x 1 = ξ1(1+ t).

Επίσης,
2χ 2 dx2 2χ 2 dx2 „ dt f dx2 „ f dt

u2= ------ ^ —— = --------^ ------= 2--------^ -----= 2 ------ ^
1+ 1 dt 1+1 x2 1+1 J x2 μ 1+ 1
^ ln x 2 = 2 ln (1 + t) + ln c2 ^ x 2 = c2(1 + t)2, c2 : σ τα θ .,
για t = 0, έχουμε αρχική συνιϊήκη x 2 = ξ2, άρα c2 = ξ^ χαι χ2 = ξ2(1 + 1)2.
Ομοίως, Χ3 = ξ3(1 + t)2
Οπότε η επιτάχυνση κατά Lagrange ιϊα είναι:
du\ d 2x\
αι — 0,
dt dt2
du2 d2x 2
α2 — n r — n r —2& ·
dU3 d2X3
α3 — nr ηη
— — 2ξ3
Ε φ α ρ μ ο γ ή 2: Οι συνιστώσες της ταχύτητας ασυμπίεστου ρευστού είναι:
Ul — —c2xp22 , U2 —c 2 χp2ι , U3
r r
0, με r — \JX2 + x2, c : σ τ α θ .
Να δειχύεί ότι, (α) οι συνιστώσες της ταχύτητας είναι κινηματικές δυνατές, (β)
να βρειϊούν οι γραμμές ροής και (γ) οι επιφάνειες κάιϊετες στις γραμμές ροής.
Απάντηση: (α) Για να είναι κινηματικά δυνατές οι συνιστώσες της ταχύτητας,

επειδή το ρευστό είναι ασυμπίεστο, πρέπει να ισχύει ότι:
du1 du2 du3 „ u3=o d u 1 du2

V · q —0 0. (3.23)
dx1 d x2 d x3 dx1 dx2
Έχουμε ότι:
du1 du1 d r 2c2x 1x 2
(3.24)
dx1 dr d x 1
du2 du2 dr 2c2x 1x 2
(3.25)
d x2 d r d x2 r4
Άρα, αντικαθιστώντας τις (3.24) και (3.26) στην (3.23) έχουμε ότι πράγματι,
2c2x 1x 2 2c2x 1x 2
V · q —0 0,
r4 r4
άρα οι συνιστώσες της ταχύτητας είναι κινηματικά δυνατές.
(β) Η διαφορική εξίσωση των γραμμών ροής, στο καρτεσιανό επίπεδο, είναι:
dx1 dx2 dx3 dx1 dx2 dx3 dx1 dx2 dx3
u1 2 2 1
c2x 0 x1 0 ’
u2 u3 c2x2 —x2
r2 r2
και από την διαφορική εξίσωση έπεται ότι: x 1dx1 + x 2dx2 —0 κ α ι dx3 —0.
Ολοκληρώνοντας προκύπτει ότι: x 2 + x2 —c1, c1 : σ τα θ ., x 3 — c2, c2 :
στα θ.
Συνεπώς οι γραμμές ροής είναι κύκλοι, που ορίζονται ως τομές κυλινδρικών

επιφανειών σταθερής ακτίνας, άξονας των κυλίνδρων είναι ο άξονας x 3.
3.9. Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Κ Α Ι Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Σ Τ Η Ν Κ ΙΝ Η Μ Α Τ ΙΚ Η 45
(γ) Η διαφορική εξίσωση των επιφανειών που τέμνουν κάθετα τις γραμμές ροής,
είναι:
2 2 i
c2x
C2x 2
u i d x i + u 2 dx 2 + u 3dx 3 = 0 ^ — dxi + r 2 dx2 + 0dx3 0 =>
r
dx2 dxi
^ x i dx 2 —x 2 d x i = 0 ^
x2 xi
^ ln x 2 = ln x i + ln c3, c3 : σ τ α θ . ^ x 2 = c4x i ,
άρα οι επιφάνειες που τέμνουν κάθετα τις γραμμές ροής είναι τα επίπεδα που
διέρχονται από τον x 3^pova, δηλαδή σχηματικά όπως φαίνονται στο σ χ ή
μ α 3 .6 .
Ε φ α ρ μ ο γ ή 3: Οι συνιστώσες της ταχύτητας ασυμπίεστου ρευστού είναι:
3xi x 3 3x 2x 3 3x3 —r 2
ui = 5 U2 = 5 U3 = με r = x 2 + x 2 + x3.
r r r
Να δειχθεί ότι οι συνιστώσες της ταχύτητας είναι κινηματικά δυνατές.
Απάντηση: Επειδή το ρευστό είναι ασυμπίεστο, για να είναι κινηματικά δυνατές

οι συνιστώσες της ταχύτητας, πρέπει να ισχύει ότι:
dui du2 du3

d iv q 0, (3.26)
dxi dx2 dx3
du1
—— = 3οx3r -5 —15r x 21 x3r -7 , (3.27)
u 1 = 3x 1x 3r 5
dxi
du2
u2 = 3x 2x 3r 5 3x3r 5 —15x2x 3r 7, (3.28)
dX2
u3 = 3x2r 5 —r 3 — 3 = 6x3r 5 —15x(jr 7 + 3x3r 5, (3.29)

dX3
αντικαθιστώντας τις (3.27), (3.28) και (3.29) στην (3.26) λαμβάνουμε ότι,
d i v q = 0.
3.9. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑ Ι Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΗ 47
1. Να γραφούν αναλυτικά οι εκφράσεις, α = ή α% = i = 1, 2, 3

για τις συνιστώσες της επιτάχυνσης του ρευστού (περιγραφή κατά Euler).
Υ π ό δ ε ιξ η : Δείτε την ενότητα, Ε π ιτ ά χ υ ν σ η τ ο υ ρ ε υ σ τ ο ύ .
2. Αν οι τροχιές των υλικών σημείων ενός συνεχούς μέσου δίνονται από τη

σχέση x = x 0(1 + 1) + 3t2 + 5t3, να βρεθεί η επιτάχυνα η κατά Lagrange
και Euler.
3. Ακολουθώντας την κίνηση του ρευστού σωματιδίου, υπολογίστε την y-

συνιστώσα της επιτάχυνσης για το ρευστό του οποίου το πεδίο ταχύτη
τας είναι, q = (3z —x 2)i + y t 2j + xz 2k, (m/s) στο σημείο (x ,y ,z ) =
(1,1, 9 ) (m) και κατά τη χρονική στιγμή, t = 2s.
4. Να βρειϊεί ο στροβιλισμός του πεδίου ταχύτητας q = 3xi —6 x y j , (m/s)

στο σημείο (x, y, z) = (2,1, 3), (m) και για τη χρονική στιγμή, t = 2s.
5. Να υπολογίσετε το j ) B · dr κατά μήκος της καμπύλης c : (x —9)2 + (y —

C
5)2 = 9 OTav B = 3yi + 4xr και η ολοκλήρωση γίνεται κατά την οριϊή
φορά περιστροφής της παραπάνω περιφέρειας.
Υ π ό δ ε ιξ η : Χρησιμοποιήστε το Θεώρημα του Stokes, δηλαδή, για μια

διανυσματική συνάρτηση, F που ορίζεται στο D C R 3 και C μια κλειστή
καμπύλη που περιβάλλει μια επιφάνεια S, ισχύει ότι:
F ■d r jjiy .F ) ndS.
C
6. Η ταχύτητα ρευστού είναι ίση με u = (x2 + y 2)x0 + (2xy)yo + (x + y ) 3z0.

Να βρεθούν οι γραμμές ροής.
7. Η κίνηση κατά L a g r a n g e ρευστού περιγράφεται από τις εξισώσεις:

x i = ξ ι,
x2 = 2 (ξ2 + C3)e2t + 1 (ξ2 —C3)e-2 t,
-21
x3 = 2 (ξ2 + ξ3)e2t —2 (ξ2 —6 ) e
Να βρεθούν η ταχύτητα και η επιτάχυνση κατά L a g r a n g e και χ ατά E u le r.

1 /x λ
8. Ρευστό έχει ταχύτητα u ίση με u ^ ——a 0j x0 + 0yo + ΟΖ0 και πυ-
2
x 1
κνοτητα ρ ιση με ρ = ρ0 Να βρειϊεί κατά την κίνηση η
2α0ί + 2
μεταβολή της πυκνότητας του ρευστού
(α 0, ρ0 = σταθερές).
9. Ασυμπίεστο ρευστό (ρ = σταιϊ.) κινείται και οι συνιστώσες της ταχύ

τητάς του σε κυλινδρικές συντεταγμένες είναι: u r = άγνωστη, u φ =
5 2
- (1 —e- r ), u z = 0. Να βρειϊεί η συνιστώσα u r .
Κ εφάλαιο 4
Ε ξίσωση Σ υνέχ ειας και

Ροϊκή Σ υνάρτηση
49
50 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΞΙΣΩΣΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΚΑ Ι ΡΟ ϊΚ Η ΣΥΝ Α ΡΤΗ ΣΗ
Η Μηχανική των Ρ ευστώ ν βασίσεται σε ένα πλαίσιο Ο ε μ ε λ ε ιώ δ ω ν α ρ

χ ώ ν (first p rin c ip le s) που έχουν διατυπωθεί ως συμπεράσματα φυσικών
νόμων και παρατηρήσεων. Οι θεμελιώδεις αυτές αρχές είναι:
1. Η αρχή διατήρησης της μάζας ή Εξίσωση Συνέχειας,
2. Η μεταβολής της ορμής ή Εξίσωση κίνησης ενός ρευστού,
3. Αρχή διατήρησης της Ενέργειας ή το πρώτο Θερμοδυναμικό αξίωμα.
Οι παραπάνω αρχές αναφέρονται σε ένα σύστημα μάζας, δηλαδή σε ένα σύνολο

ύλης καθορισμένης οντότητας, όπως είναι το στοιχειώδες ρευστό σωματίδιο ή
το στοιχειώδες ποσό μάζας που περικλείεται σε όγκο V και ορίζεται από μια
επιφάνεια S.
Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναλύσουμε την αρχή διατήρησης της μάζας ή εξίσωση

συνέχειας ενός ομογενούς ρευστού. Η εξίσωση αυτή συνδέει τις χρονικές και
χωρικές μεταβολές της πυκνότητας και της ταχύτητας του ομογενούς ρευστού.
Αρχικά, θα δώσουμε την μορφή της εξίσωσης συνέχειας σε περιγραφή κατά
Lagrange και μετά ιϊα επεκτειϊούμε στην εξίσωση συνέχειας σε περιγραφή κατά
Euler η οποία αποτελεί την πλέον διαδεδομένη μορφή της εξίσωσης.
4 .1 Π ροτάσεις σ τ η διατήρηση τη ς μ ά ζα ς ρ ευ

στο ύ
Π ρ ό τ α σ η : Να δειχτεί ότι η εξίσωση συνέχειας κατά Lagrange παίρνει τη
μορφή:
d (%ι ,%2,%3)
ρο Jp, (4.1)
d (ξ1,ξ 2,ξ 3) Ρ
όπου ρ είναι η πυκνότητα του ρευστού σε τυχούσα ιΐέση, ρ0, η πυκνότητα του
σε μια αρχική ιΐέση και J , η Ιακωβιανή ορίζουσα του μετασχηματισμού από την
αρχική στη τυχαία δέση.
Απόδειξη: Από προηγούμενη πρόταση γνωρίζουμε ότι η μεταβολή του όγκου,

dV0, κατά την κίνηση του δίνεται από την σχέση:
dV = JdVo. (4.2)
Η μάζα στους όγκους dV0 και dV, παραμένει σταθερή (ενδιαφερόμαστε για τη
διατήρηση της μάζας), άρα η σχέση (4.2) μπορεί να γραφεί:
dm dm
ρο = J ρ. (4.3)
ρ Ρο
4.1. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Σ Τ Η ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΜΑΖΑΣ Ρ Ε Υ Σ Τ Ο Υ 51
Η σχέση (4.3) είναι η εξίσωση συνέχειας κατά Lagrange.
Π ό ρ ισ μ α : Εάν ένα ρευστό είναι ασυμπίεστο, να δειχτεί ότι η εξίσωση συνέ

χειας κατά Lagrange είναι, J = 1.
Απόδειξη: Αφού το ρευστό είναι ασυμπίεστο, ιΐα ισχύει ότι ρ = ρ 0 = σταθερά.

Άρα, J = 1.
Π ρ όταση: Να να δειχτεί ότι η εξίσωση συνέχειας κατά Euler έχει την εξής
μορφή:
Dp
— + p d t v q = 0, (4.4)
οπού ρ είναι η πυκνότητα και q η ταχύτητα του ρευστου σε τυχαίο σημείο του
χώρου.
Απόδειξη: Από πρόταση του προηγούμενου κεφαλαίου έχουμε δείξει ότι:
'DF
M/f v (t)
(x i-i) d V =
v (t)
Dt
+ Fun dV (4.5)
Αν στη σχέση (4.5) δέσουμε όπου F (x j,t) την πυκνότητα, p(xi ,t), τότε μπο
ρούμε να γράψουμε ότι:
D t / / / p(Xj,t)dV = / / / (D p + PUi,i ) dV. (4.6)

v (t) v (t)
Η ποσότητα J j j p(xi, t)dV εκφράζει τη μάζα του όγκου V (t) και επειδή
V(t)
η μάζα παραμένει σταθερή (από αρχή διατήρηση της μάζας), ιΐα ισχύει ότι,
— p(xi, t)dV = 0, οπότε η σχέση (4.6) γίνεται:
v (t)
Dp + pUj,j ) dV = 0, (4.7)
v (t)
επειδή ο όγκος V (t) είναι αυθαίρετος, από την σχέση (4.7) παίρνουμε ότι:
Dp r Dp
+ pui,i = 0, ισο δύνα μ α , + p d t v q = 0, (4.8)
που αποτελεί την εξίσωση συνέχειας κατά Euler.

52 Κ Ε Φ Α Λ Α ΙΟ I. Ε Ξ Ι Σ Ω Σ Η Σ Υ Ν Ε Χ Ε Ι Α Σ Κ Α Ι Ρ Ο ϊΚ Η Σ Υ Ν Α Ρ Τ Η Σ Η
4.2 Μ ια ά λλη μέΌοδος π α ρ α γ ω γ ή ς τη ς ε ξ ίσ ω

σ η ς σ υ ν έ χ ε ια ς
Για την καλύτερη κατανόηση του τρόπου παραγωγής της εξίσωσης συνέχειας 'θα
παράγουμε την εξίσωση αυτή σε σύστημα καρτεσιανών συντεταγμένων. Έ στω
επιφάνεια S, η οποία είναι η ολική επιφάνεια στοιχειώδους παραλληλεπιπέδου
διαστάσεων, δ χ Sy, δ ζ με τις ακμές τους παράλληλες προς τους άξονες. Ox,
O y Oz, όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 4 .1 .
Σχήμα 4.1: Επιφάνεια S, η οποία είναι η ολική επιφάνεια στοιχειώδους

παραλληλεπιπέδου διαστάσεων, δ χ S y δζ, με τις ακμές τους παράλληλες προς
τους άξονες. Ο χ O y Oz
Η μάζα του ρευστού που εισέρχεται από το ΑΒΓΑ στη μονάδα του χρόνου
είναι ρuδyδz, και η μάζα που εξέρχεται από το E Z H Θ είναι:
d
ρ u δ y δ z + ——(pu) δxδyδz.
dx
Άρα η μεταβολή μάζας λόγω εισροής ή εκροής κατά τον χ-άξονα είναι:
d d
puδyδz — p u δ yδ z + (pu) δxδyδz = —— (pu) δxδyδz. (4.9)
dx
Όμοια και για τους y και ζ-άξονες θα έχουμε ότι:
d d
(p v )δxδyδz κ α ι (pw) δxδyδz.
dy dz
Άρα η συνολική μεταβολή μάζας λόγω εισροής - εκροής μέσω των εδρών του
παραλληλεπιπέδου είναι:
4.3. ΕΞΙΣΩΣΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΣΕ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΩΝ^^
d d d
d x (ppu) + d y (pv) + d z (ρ ) SxSySz. (4.10)
Η μάζα του ρευστού που περιέχεται στο παραλληλεπίπεδο είναι pSxSySz και η
ανά μονάδα χρόνου μεταβολή αυτής λόγω της μεταβολής της πυκνότητας, ρ,
είναι:
d t (ρδ χ δρ δ ζ) = ^ddP§x§y§z.
Οπότε, από την αρχή διατήρησης της μάζα, η οποία λέει ότι η μεταβολή της
μάζας του χωρίου στοιχειώδους όγκου δ ν = δxδyδz, ισούται με την μεταβολή
μάζας λόγω εισροής - εκροής, έχουμε ότι:
d d d
^^Pδxδyδz = - d x (pu) + d y (pv) + d z (pw) δxδyδz,
ή τελικά σε καρτεσιανές συντεταγμένες:
dp d d d
(4.11)
Έ + d x (p“) + d y <"*·> + dsz (P » ) = o.
Η ανωτέρω σχέση, σχέση (4.11), είναι η εξίσωση συνέχειας σε καρτεσιανές
dp -
συντεταγμένες, ή διανυσματικά, — + V · (pq) = 0.
Π α ρ ατή ρ η ση : Οι δύο σχέσεις της εξίσωσης συνέχειας κατά Euler είναι ισο
δύναμες, δηλαδή:
-D-P + p d i v q = 0 ^ dP + V · (pq) = ο.
Αφήνεται στον αναγνώστη να δείξει την ισοδυναμία της παρατήρησης.
4.3 Ε ξίσω ση σ υ ν έ χ ε ια ς σ ε δ ια φ ο ρ ετικ ά σ υ σ τ ή

μ α τα σ υ ν τ ε τ α γ μ έ ν ω ν
Σε πολλές πρακτικές εφαρμογές χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε την εξίσωση
συνέχειας σε διάφορα συστήματα συντεταγμένων. Θα παρουσιάσουμε σε αυτή
την ενότητα τις μορφές της εξίσωσης συνέχειας σε καρτεσιανές, κυλινδρικές
και σφαιρικές συντεταγμένες.
Καρτεσιανό σύστημα συντεταγμένων

Σε καρτεσιανές συντεταγμένες, r = ( x , y , z ), και για διάνυσμα ταχύτητας,
q = (u, v, w) η εξίσωση συνέχειας γράφεται ως:
dp d d d
dp + d x <pu> + dy <pv) + d z < pw )= 0·
Κυλινδρικό σύστημα συντεταγμένων

Σε κυλινδρικές συντεταγμένες, τ = (τ , φ , ζ ), και για διάνυσμα ταχύτητας,
q = (u r , η φ , η ζ ) η εξίσωση συνέχειας γράφεται ως:
dp 1 d 1 d_ δ_
-ρα + ττ- (rpur) + (puΦ) + (pUz) = 0.
at τ στ τ δφ dz
Σφαιρικό σύστημα συντεταγμένων
Σε σφαιρικές συντεταγμένες, τ = (τ, φ, θ), και για διάνυσμα ταχύτητας, q =
(ur , u φ , η θ) η εξίσωση συνέχειας γράφεται ως:
dp 1 d , 2 χ 1 δ_ 1 d
(puθ sin θ) + (ρΗφ) = 0.
μ + ^ β ί (τ ρ Σ + τ sin θ δθ τ sin θ δφ
Π α ρ ατή ρ η ση : Όταν το ρευστό πυκνότητας, ρ, κινείται ακτινικά σε σχέση με
κάποιο σταθερό κέντρο τότε η εξίσωση συνέχειας έχει τη μορφή:
dp dp ρ d , 2 χ
dt + ^ + Η u = 0,
όπου u, η ταχύτητα του ρ ε υ στ ο ύ σωματιδίου σε απόσταση τ, από το σταθερό
κέντρο (δείτε επίσης την άσκηση 2).
4.4 Ε ξίσ ω σ η σ υ ν έ χ ε ια ς γ ια α σ υ μ π ίε σ τ ο ρ ε υ σ τ ό
Όταν το ρευστό είναι ομογενές και ασυμπίεστο, δηλαδή η πυκνότητα, p, είναι
σταθερή η εξίσωση συνέχειας γράφεται στη μορφή, pV · q = 0 ή V · τ = 0κα ι
, , du dv dw , , . ,
σε καρτεσιανές συντεταγμένες, —— + —— + —— = οπου q = ( u , v , w ) είναι
dx dy dz
το διάνυσμα της ταχύτητας.
Εάν επιπλέον η ροή είναι δυναμική ιϊα υπάρχει βαιϊμωτή συνάρτηση δυναμικού
Φ = Φ(χ, y, ζ) που συνδέεται με to διάνυσμα της ταχύτητας, q = —V $ , και
τελικά η εξίσωση συνέχειας γράφεται στη μορφή:
d ( d Φ\ d ( d^ d ( dΦ
0 ^ ^ 2Φ = V · (νΦ ) = 0.
dx \ d x ) + d y \ d y ) + dz \ dz
Η ανωτέρω εξίσωση ονομάζεται εξίσωση Laplace και η συνάρτηση Φ που την

ικανοποιεί ονομάζεται αρμονική συνάρτηση.
Η εξίσωση συνέχειας για ασυμπίεστο ρευστό σε κυλινδρικές και σφαιρικές συν

τεταγμένες δίνεται από τις αντίστοιχες σχέσεις:
1 δ_ 1 d_ d_
( τpur ) + (pu^ ) + (puz) = 0,
τ δτ τ δφ dz
4.5. Ο Λ Ο Κ .i Η Ρ Ω Τ ΙΚ Η Μ Ο Ρ Φ Η Τ Η Σ Ε Ξ ΙΣ Ω Σ Η Σ Σ Υ Ν Ε Χ Ε ΙΑ Σ δδ
1 d (r2pur ) + 1 d_ ( p u sin 0) + 1 d_ (puφ) = 0.

r 2 dr r sin 0 d0 r sin θ δφ
4.5 Ο λο κλη ρ ω τική μορφή τη ς ε ξίσ ω σ η ς σ υ ν έ

χ εια ς
Στις προηγούμενες ενότητες παρουσιάστηκε η εξίσωση συνέχειας σε περιγραφή
κατά Lagrange και σε περιγραφή κατά Euler για την περίπτωση ενός ομογενούς
ρευστού. Ειδική περίπτωση και στις δύο περιγραφές είναι η εξίσωση συνέχειας
ενός ασυμπίεστου και ομογενούς ρευστού. Σε αυτή την ενότητα ΐ)α εισάγουμε
την εξίσωση συνέχειας ή διατήρηση της μάζας σε ολοκληρωτική μορφή σε πε
ριγραφή κατά Euler.
Π ρ ό τ α σ η : Η εξίσωση συνέχειας ή διατήρηση της μάζας σε ολοκληρωτική μορφή

δίνεται από τη σχέση:
pq · n d S (4.12)
d
S V
όπου V, ο όγκος μιας αυθαίρετης μάζας του ρευστού, S η επιφάνεια του όγκου
V, n το μοναδιαίο κάΰετο διάνυσμα στην επιφάνεια S με διεύΰυνση προς τα
έξω. Τέλος, q, είναι η ταχύτητα του ρευστού στην επιφάνεια S, όπως φαίνεται
στο σ χ ή μ α 4 .2 .
Σχήμα 4.2: Όπου V είναι ο όγκος αυθαίρετης μάζας ρευστού, S είναι η

επιφάνεια του όγκου, n το μοναδιαίο κάΰετο διάνυσμα στην επιφάνεια S με
διεύθυνση προς τα έξω, και q είναι η ταχύτητα του ρευστού στην επιφάνεια
Π α ρ ατή ρ η ση : Η σχέση, pq · n d S , δίνει τη παροχή μάζας δια μέσου της

S
δ_
επιφάνειας S, του όγκου V. Η σχέση, pdV, δίνει τη μεταβολή ως
dt
V
προς το χρόνο της μάζας στον όγκο V.
4.6 Ρ ε υ μ α τικ ή ή ροϊκή σ υ ν ά ρ τη σ η

Σε αυτή την ενότητα εισάγουμε μια νέα έννοια της Μηχανικής των Ρευστών,
την έννοια της Ρ ε υ μ α τ ικ ή ς ή Ρ ο ϊκ ή ς συνάρτησης για μια διδιάστατη ροή
ομογενούς και ασυμπίεστου ρευστού. Θεωρούμε λοιπόν τη διδιάστατη ροή ο
μογενούς και ασυμπιέστου ρευστού, το διάνυσμα της ταχύτητας τότε ϋ α είναι,
q = ( u , v ) . Η διαφορική εξίσωση των ρευματικών γραμμών δίνεται από τη σχέ
ση:
dx dy
^ vdx —u d y 0, (4.13)
u v
και η εξίσωση συνέχειας για ομογενές και ασυμπίεστο ρευστό (μόνιμη ροή ρευ
στού) δίνεται από τη σχέση:
- _ „ du dv , „ .s
X · q = 0 ^ — + ^ - = 0. (4·14)
ox dy
Για να είναι η σχέση (4.13) τέλειο διαφορικό, ι3α πρέπει να υπάρχει μια βαιίμωτή
συνάρτηση, Ψ = ^ ( x , y ) , τέτοια ώστε:
δΨ dΨ
u = —^ — κ α ι v
dy dx ,
οπότε η σχέση (4.13) γράφεται ως:
<9Ψ <9Ψ
——dx + ——d y = 0 ^ dΨ = 0 ^ Ψ = σ τ α θ . (4.15)
dx dy
Συνεπώς η εξίσωση Ψ = σ τ α θ . , είναι η εξίσωση των ρευματικών γραμμών και η
Ψ καλείται ρ ε υ μ α τ ικ ή συνάρτηση. Η ρευματική συνάρτηση ικανοποιεί πάντα
την εξίσωση συνέχειας, δηλαδή:
du dv d ί dΨλ d ί dΨ δ 2Ψ δ 2Ψ
0.
dx + d y dx \ d y ) + d y \ dx dxdy dydx
Π α ρ ατή ρ η ση : Η εξίσωση συνέχειας αντιπροσωπεύει την αναλυτική συνθήκη

για να είναι η σχέση (4.13) τέλειο διαφορικό. Η ύπαρξη της ροϊκής συνάρτησης
προϋποθέτει να είναι το ρευστό ομογενές και ασυμπίεστο ανεξάρτητα από το
4.7. Α Σ Τ Ρ Ο Β Ι ΜΙ ΑΙΔΙΑΣΤΑΤΗ ΡΟΗ ΚΑΙ Mil ΑΛΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ 57
αν η διδιάστατη ροή είναι στροβιλή ή αστροβιλή.
Φ υ σ ικ ή σ η μ α σ ία τ η ς ρ ο ϊκ ή ς σ υ ν ά ρ τ η σ η ς
Η διαφορά των τιμών της ροϊκής συνάρτησης, Ψ, μεταξύ δύο σημείων A και
B του πεδίου ροής παριστά την παροχή μάζας, Qm, δια μέσω οποιασδήποτε
καμπύλης που συνδέει τα σημεία A και B.
Σχήμα 4.3: Η παροχή μάζα, Qm , είναι η ανά μονάδα μήκους και χρόνου
ποσότητα του ρευστού που διέρχεται από την καμπύλη AB
Η παροχή μάζα, Qm , είναι η ανά μονάδα μήκους και χρόνου ποσότητα του ρευ
στού που διέρχεται από την καμπύλη AB, όπως φαίνεται στο σ χ ή μ α 4 .3 . Η
παροχή, Qm , δια μέσου της καμπύλης AB, (από δεξιά προς τα αριστερά για το
παράδειγμα του σ χ ή μ α τ ο ς 4 .3 ) κατά την διεύθυνση του μοναδιαίου κάθετου
διανύσματος, n, και υπό την προϋπόθεση ότι το ρευστό είναι ασυμπίεστο, είναι:
I' ί δ Ψ dx d Ψ d y \ d s
Qm = pq · n d S
P dx dS + d y dS
AB
d^ , dΨ
dx + d y =p dΨ =ρ (Ψ β - Ψα ) .
dx dy
AB AB
4 .7 Α στρόβι,λη δ ιδ ιά σ τα τη ροή χαι μ ιγ α δ ικ ό δυ

να μ ικ ό
Σε αυτή την ενότητα θα βρούμε ένα συσχετισμό μεταξύ της ρευματικής συ
νάρτησης, Ψ, και της συνάρτησης δυναμικού, Φ του πεδίου ταχύτηττας για μια
διδιάστατη και αστρόβιλη ροή. Αν η ροή είναι αστρόβιλη υπάρχει βαιϊμωτή συ
νάρτηση δυναμικού, Φ, της ταχύτητας τέτοια ώστε να ικανοποιεί την σχέση:
dΦ
u
dx ,
q 7Φ ^ (4.16)
^Φ
v = —
dy
Επίσης, για ομογενές και ασυμπίεστο ρευστό για την Φ, ισχύει ότι:
^Ψ ^Ψ
u= — κ α ι v = ——. (4.17)
dy dx
Από τις σχέσεις (4.16) και (4.17) έχουμε ότι:
^Φ ^Ψ ^Φ ^Φ
ττ— = -7 Γ - και — =- — . (4.18)
dx dy dy dx
Οι παραπάνω σχέσεις είναι οι διαφορικές εξισώσεις Cauchy-Riemann. Οι

συναρτήσεις, Φ ^ ^ ) και Φ ^ , y) καλούνται συζηγείς συναρτήσεις (conjugate
functions).
Οι σχέσεις Cauchy-Riemann, σχέση (4.18), αποτελούν αναγκαία συνθήκη ώ

στε η μιγαδική συνάρτηση f (z) = Φ (x,y) + ^ ( x , y ) να είναι αναλυτική, όπου
z = x + iy, είναι η μιγαδική μεταβλητή. Από τις σχέσεις Cauchy-Riemann
παίρνουμε ότι, 7Φ · 77Φ = 0, που δείχνει ότι οι οικογένειες των καμπύλών,
Φ = σταθερά και Φ = σταθερά, τέμνονται ορθογώνια.
Διαφορίζοντας τις σχέσεις Cauchy-Riemann ως προς x και y αντίστοιχα,

παίρνουμε, 7 2Φ = 0. Οπότε η ρόίκή συνάρτηση, Φ, ικανοποιεί την εξίσω
ση Laplace για αστρόβιλη ροή ασυμπιέστου ρευστού.
Τέλος, η συνάρτηση f (z) = f (x + iy) ονομάζεται μ ιγ α δ ικ ό δ υ ν α μ ικ ό και

χρησιμοποιείται στη ιΐεωρία της σύμμορφου απεικόνισης με εφαρμογές στην α
εροδυναμική ( Κ α φ ο ύ σ ια ς , 1990).
4.8 Ε φαρμ ογές κ α ι α σ κ ή σ ε ις σ τ η ν ε ξίσ ω σ η σ υ

νέ χ ε ια ς
Ε φ α ρ μ ο γ ή 1: Οι συνιστώσες της ταχύτητας ρευστού δίνονται από τις σχέ
σεις:
xi 2x2 3x3
Ui
1 + 1, U2 = 1 + 1, U3 = 1 + 1.
4.8. ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΚΑ Ι Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΞΙΣΩΣΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ 59
Να δειχτεί ότι ρ χ \x2x3 = 12ρ0, όταν γ ια t = 0 ξι = ξ2 = 2, και ξ3 = 3.
Απάντηση: Από γνωστή πρόταση έχουμε ότι, ρο = Jp , όπου:
dx1 dx1 dx1

9ξ1
J dx2 dx2 dx2
dx3 dx3 dx3

9ξ1 9ξ2 9ξ3
για να υπολογίσουμε την ορίζουσα πρέπει να βρούμε τα, Xj = x i ({i ,t), i =
1, 2, 3. Υ π ο λ ο γ ίσ ο υ μ ε τα, Xj, i = 1, 2, 3, από τις συνιστώσες της ταχύτητας:
Xl dx1 χι dx1 dt dx1 dt

Ui
1+ t dt 1+t x1 1+ 1 J x1 7 1 + 1
^ ln x 1 = ln (1 + t) + ln c1 ^ x 1 = c1(1 + t), c1 : σ τ α θ . ,
για t = 0, το x 1 = ξ 15 άρa c1 = ξ 1; οπότε,
x1 = ξ1(1+ t). (4.19)

Ομοίως,
2x 2 dx2 2x 2 dx2 dt dx2 dt

U2 =2
1+ 1 dt 1+ 1 x2 1+ 1 7 x2 71 +1
^ ln x 2 = 2 ln (1 + t) + ln c2 ^ x 2 = c2(1 + t)2, c2 : σ τα θ .,
για t = 0, το x 2 = ξ2, άρa c2 = ξ2, οπότε,
x2 = ξ2(1+ t)2, (4.20)

και τελικά από την u 3 έχουμε ότι,
x 3 = ξ3(1+ t)3. (4.21)

Με χρήση των σχέσεων (4.19)-(4.21) μπορούμε να υπολογίσουμε την J , ως:
(1 + 1) 0 0
J 0 ( 1 + 1)2 0 = (1 + 1)6
0 0 (1 + 1)3
πολλαπλασιάζοντας τις σχέσεις (4.19)-(4.21) έχουμε ότι,
x 1x 2x 3
x1x2x3 = (1 + 1)6ξ1 ξ2ξ3 ^ (1 + 1)6 = J =
ξ 1ξ2ξ3
οπότε από τη σχέση, ρ0 = J p ιΐα έχουμε ότι,
x1x2x3 ^ t t t ξι =_ξ2=2
Ρο = t t t P ^ Ρθξ1ξ2ξ3 = x1x2x3P ^ Ρθξ1ξ2ξ3 = 12p.
ς1ς2ξ3 ξ3=3
Ε φ α ρ μ ο γ ή 2: Ρευστό είναι ασυμπίεστο και οι κινήσεις των ρευστών του σω

ματιδίων (θεωρείστε τα ρευστά σωματίδια σημειακά) δίνονται από τις σχέσεις:
x i = ξι ekt, x i = £2e-k t, k = σταθ.

Είναι οι σχέσεις αυτές κινηματικά δυνατές; Δηλαδή, ικανοποιούν την εξίσωση
συνέχειας;
Απάντηση: Το ρευστό είναι ασυμπίεστο τότε, J = 1, δηλαδή,
dxi dx i
e kt 0r\
J Wi d& = 1^ = e k(t-t) = ι,
dx 2 dx 2
0 e-kt
W i d6
άρα οι συνθήκες είναι κινηματικά δυνατές αφού ικανοποιούν την εξίσωση συνέ
χειας.
Ε φ α ρ μ ο γ ή 3: Ρευστό κινείται κατά τέτοιο τρόπο ώ στε κάθε ρευστό σωμα

τίδιο (θεωρείστε τα ρευστά σωματίδια σημειακά) του ρευστού να περιγράφει
κύκλο και η γωνιακή του ταχύτητα, ω, να είναι σταθερή. Αν όλοι οι κύκλοι
έχουν τα κέντρα τους πάνω στον z-άξονα, και είναι κάθετοι σε αυτόν, να δει
χτεί ότι η εξίσωση συνέχειας του ρευστού είναι:
dp d
0,
a t + &φ(ρω)
όπου φ, είναι η πολική γωνία.
Απάντηση: Σε κυλινδρικό σύστημα συντεταγμένων η εξίσωση συνέχειας είναι:
dp 1 d . , 1 d . , d . ,
a t + r - » r ( r p u - ) + r 9 φ (pu*) + & (p“ z) = 0' (422)
επειδή τα ρευστά σωματίδια περιγράφουν κύκλο με σταθερή γωνιακή ταχύτητα,
ω, έχουμε ότι, u r =uz=0, και η ηψ=ω r = 0, άρα η σχέση (4.22) γίνεται:
dp 1 d , . dp d , .
(4.23)
Έ + 7 a i (ρωτ) = ° ^ a t + a t (ρω) = α
Ε φ α ρ μ ο γ ή 4: Ρευστό διέρχεται από το σωλήνα του σ χ ή μ α τ ο ς 4.4. Αν η

ροή είναι μόνιμη, οι ταχύτητες στις τομές, Si, S 2 και S 3 είναι u i, u 2 και u 3 και
οι πυκνότητες στις τομές αυτές είναι ρ1; ρ2 κ αι ρ3, να δειχτεί ότι:
P iu iS i —p2u 2S 2 —p3V,3S 3 = 0.
4.8. Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Κ Α Ι Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Σ Τ Η Ν Ε Ξ ΙΣ Ω Σ Η Σ Υ Ν Ε Χ Ε ΙΑ Σ 61
Απάντηση: Θεωρούμε τον όγκο ABTX EZ που περικλείεται στην επιφάνεια,

S, #α υπολογίσουμε τη παροχή μάζας δια μέσω του όγκου αυτού. Η παροχή
μάζας είναι:
pq · n dS pq · n dSi + pq · n d S 2 + pq · n dS% =
S Si S2 S3
= —p iu iS i + P2U2S 2 + P3U3S3. (4.24)
Σχήμα 4.4: Ρευστό διέρχεται απο το σωλήνα, αν η ροή είναι μόνιμη, οι

ταχύτητες στις τομές. S i, S 2 και S3 είναι u i, u ^ a i U3 και οι πυκνότητες στις
τομές αυτές είναι pi, p2 και p3
θ_
Επειδή η ροή είναι μόνιμη, ισχύει ότι. p d V = 0, από αυτή τη σχέ-
d
ΑΒΓΔΕΖ
ση και την σχέση (4.24), σύμφωνα με γνω στή πρόταση, λαμβάνουμε τελικά ότι:
piU iSi —p2U2S2 —p3U3S3 = 0.

1. Ρευστό κινείται κατά τέτοιο τρόπο ώστε κάιϊε ρευστό σωματίδιο (θεω
ρείστε τα ρευστά σωματίδια σημειακά) του ρευστού να κινείται επί της
επιφάνειας ομοαξονικών κυλίνδρων άξονα ζ. Να δειχτεί ότι η εξίσωση
συνέχειας του ρευστού για την περίπτωση αυτή είναι:
dp 1 d , . d , ,
a t + τ β φ (ρ“*) + dZ (ρ' ) = 0·
2. Ρευστό κινείται κατά τέτοιο τρόπο ώστε κάιϊε ρευστό σωματίδιο (θεω
ρείστε τα ρευστά σωματίδια σημειακά) του ρευστού να κινείται ακτινικά
ως προς κάποιο σταθερό κέντρο. Να δειχύεί ότι η εξίσωση συνέχειας
του ρευστού για την περίπτωση αυτή είναι:
dp dp ρ d . 2 .
a t + u dT + Τ* g-r ( Tu) = 0·
όπου u, είναι η ταχύτητα του ρευστού σε απόσταση, τ, από το σταθερό
κέντρο.
3. Το πεδίο ταχύτητας, q, ομογενούς και ασυμπιέστου ρευστού δίνεται από

την σχέση, q = 3x2y i + 2y z j —3x2z3k. Ικανοποιεί αυτό την εξίσωση
συνέχειας; Εάν όχι, τότε να υπολογιστεί η ζ-συνιστώσα για να ικανο
ποιείται η εξίσωση συνέχειας.
4. Το δυναμικό, Φ, του πεδίου ταχυτήτων ροής ομογενούς και ασυμπιέ

στου ρευστού δίνεται από τη σχέση, Φ(χ, y) = x 2 —y 2. Να βρεθούν οι
συνιστώσες της ταχύτητας και να δειχύεί ότι ικανοποιούν την εξίσωση
συνέχειας. Να σχεδιαστεί πρόχειρα το πεδίο ροής και να βρεθεί η παροχή
μεταξύ των σημείων (8,1) και (4,4).
5. Ρευστό κινείται κατά τρόπο ώ στε τα μόρια του ρευστού να κινούνται επί
των επιφανειών ομοαξονικών κυλίνδρων με άξονα ζ. Να βρειίεί η διαφο
ρική εξίσωση διατήρησης της μάζας (εξίσωση συνέχειας) του ρευστού σε
κυλινδρικές συντεταγμένες όταν ρ = ί φ 2ζ (ρ = πυκνότητα του ρευστού,
t = χρόνος).
6. Ρευστό έχει πυκνότητα ρ ίση με ρ = ( 1 —- ^ ) sin-2 ^, σ χ ή μ α 4 .5 .

V 2Lo J L0
Να βρεθεί η μεταβολή της εισερχόμενης και της εξερχόμενης μάζας δια
μέσου του κυλίνδρου στη μονάδα του χρόνου (L0 = μήκος κυλίνδρου).
4.8. Ε Φ Α Ρ Μ Ο Γ Ε Σ Κ Α Ι Α Σ Κ Η Σ Ε ΙΣ Σ Τ Η Ν Ε Ξ ΙΣ Ω Σ Η Σ Υ Ν Ε Χ Ε ΙΑ Σ 63
Σχήμα 4.5: Ρευστό έχει πυκνότητα ρ, να βρεθεί η μεταβολή της εισερχόμενης

και της εξερχόμενης μάζας στη μονάδα του χρόνου.
7. Να δειχτεί ότι οι οικογένειες των καμπύλών Ψ = c\ και Φ = c 2 τέμνονται

ορθογώνια, όπου β\ και c2 είναι σταθερές. Πότε συμβαίνει αυτό;
8. Να γραφεί η εξίσωση συνέχειας για ομογενές και ασυμπίεστο ρευστό και

να δειχτεί ότι ν 2Ψ = 0, όπου Ψ είναι η ροϊκή συνάρτηση.
9. (α) Γράψτε την εξίσωση συνέχειας πραγματικού ρευστού κατά E u l e r και

κατά L a g r a n g e και εξηγήστε τους όρους στις εξισώσεις.
(β) Να περιγράφει η κίνηση κατά E u l e r και η κίνηση κατά L a g r a n g e ,
πραγματικού ρευστού.
10. Το δυναμικό, Φ, του πεδίου ταχυτήτων ροής ομογενούς και ασυμπιέστου

ρευστού δίνεται από τη σχέση Φ(χ, y) = x2+ y 2· Να βρεθούν οι συνιστώ
σες της ταχύτητας και να δειχτίεί ότι ικανοποιούν την εξίσωση συνέχειας.
Να σχεδιαστεί πρόχειρα το πεδίο ροής και να βρετίεί η παροχή μεταξύ των
σημείων (8,1) και (4,4). 1
11. Ασυμπίεστο ρευστό κινείται. Η συνάρτηση δυναμικού Φ είναι ίση με

Φ = 4xy. Να βρεθεί η ροϊκή συνάρτηση Ψ.
64 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΕΞΙΣΩΣΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ ΚΑΙ Ρ ΟϊΚ Η ΣΥΝ ΑΡΤΗΣΗ
Κ εφάλαιο 5
Ε ξισώ σεις Ορμής
65
66 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΟΡΜΗΣ
5.1 Α ν ά λ υ σ η τη ς κ ίνη σ η ς το υ ρ ε υ σ τ ο ύ
Σε αυτό το κεφάλαιο θα μιλήσουμε για τις εξισώσεις εκείνες που περιγράφουν
την κίνηση του ρευστού σωματιδίου. Η εφαρμογή του δεύτερου αξιώματος του
Νεύτωνα στα ρευστά οδηγεί στις εξισώσεις κίνησης τους. Οι εξισώσει κίνησης
για τα ιδανικά ρευστά καλούνται εξισώσεις Euler, ενώ για τα πραγματικά ρευστά
καλούνται εξισώσεις Navier-Stokes και συνδέουν τα κινηματικά χαρακτηριστικά
της ροής με τα αντίστοιχα δυναμικά. Αρχικά περιγράφουμε τις βασικές κινήσεις
του ρευστού σωματιδίου, μετάθεση, περιστροφή και παραμόρφωση. Η περιγρα
φή των τάσεων, κάθετες και διατμητικές, πάνω στο ρευστό σωματίδιο, δηλαδή
η εντατική κατάσταση του ρευστού σωματιδίου, σε συνδυασμό με τις μαζικές
δυνάμεις και τα κινηματικά χαρακτηριστικά του ρευστού ιϊα μας δώσουν μια
πρώτη μορφή των εξισώσεων κίνησης. Εισάγωντας τις παραδοχές που έκανε ο
Stokes για τον συσχετισμό τάσεων και ταχυτήτων παραμορφώσεων το κεφά
λαιο καταλήγει στις βασικές εξισώσεις κίνησης του ρευστού. Επικεντρώνουμε
την προσοχή μας κυρίως σε ασυμπίεστα ρευστά.
5 .1 .1 Β α σ ικ έ ς κ ιν ή σ ε ι ς τ ο υ ρ ε υ σ τ ο ύ σ ω μ α τ ιδ ίο υ
Ένα “σώμα” είναι δυνατόν να κινείται κατά διάφορους τρόπους. Μπορεί να
μεταφέρεται (μεταφορική κίνηση), ή να περιστρέφερεται (περιστροφική κίνηση)
ή ο συνδιασμός των παραπάνω. Οι παραπάνω τρόποι κίνησης αναφέρονται στο
σ τ ε ρ ε ό σώμα. Τα ρευστά λόγω της φύσεως τους μπορούν να παραμορφώνον
ται (να αλλάζουν το σχήμα τους) όταν υφίστανται την επίδραση δ ια τ μ η τ ικ ώ ν
τ ά σ ε ω ν . Άρα τα ρευστά πέρα από την απλή μετάθεση και την περιστροφή μπο
ρούν να παραμορφώνονται. Παρακάτω ιϊα εισάγουμε κάποιες παραδοχές που ιϊα
ακολουθήσουμε για την περιγραφή της κίνησης του ρευστού σωματιδίου.
Π αρ αδ οχ ές: Η ροή θεωρείται σταθερή και το ρευστό έχει σχήμα ορθογω

νίου παραλ/επιπέδου. Δ εν γίνεται καμία παραδοχή για την φύση του ρευστού
(οποιοδήποτε ρευστό).
Έ στω σημείο A (x ,y ,z ) του πεδίου σταθερής ροής, ρευστού στο οποίο η τα
χύτητα είναι q=(u, v, w) και to γειτονικό σημείο A'(x + dx, y + dy, z + dz) με
ταχύτητα q+dq=(u + du, v + dv, w + dw), όπως φαίνεται στο σχήμα 5.1 όπου:
du , du , du ,
du — dx + — d y + — dz,
dx dy dz
dv , dv , dv ,
< dv — dx + — d y + — dz, (5.1)
dx dy dz
dw , dw , dw ,
dw — dx + — dy + — dz.
dx dy dz
5.1. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ T O T Ρ Ε Υ Σ Τ Ο Ύ 67
Σχήμα 5.1: το στοιχειώδες ρευστό σωματίδιο σχήματος ορθογωνίου

παραλ/επιπέδου. Δ εν γίνεται καμία παραδοχή για την φύση του ρευστού
(οποιοδήποτε ρευστό).
Τη χρονική στιγμή t τα σημεία A και A7, είναι τα άκρα μιας διαγώνιου ενός
στοιχειώδους παραλ/δου ρευστού με ακμές d x,d y,d z.
Σε χρόνο d t το ρευστό σωματίδιο έχει μετακινηθεί, οπότε για το A την χρο

νική στιγμή t + d t έχουμε την θέση A (x + u d t , y + v d t , z + wdt) ενώ για το
A' την χρονική στιγμή t + dt έχουμε την θέση: A; (x + dx + (u + du)dt, y +
dy + (v + dv )dt, z + dz + (w + dw)dt).
Ας ορίσουμε ως dft, το διανυσμα AA7 κατα τη χρονική στιγμή t και σαν dft+dt
το ίδιο διανυσμα κατα τη χρονική στιγμή, t + d t
d r + d = (x + dx) —x = dx,
( df(t,y) = (y + dy') —y = ^
df(t,z) = (z + dz) —z = dz,
dr^+dt,®) = x + dx + (u + d u ) d t —x —u d t = dx + dudt,
( df(t+dt,y) = y + d y + (v + dv)dt —y —v d t = d y + dvdt,

df(t+dt,z) = z + dz + (w + d w ) d t —z —w d t = dz + dwdt,
αντικαθιστώντας τα du, dv, dw, έχουμε ότι:

dr(t+dt,x) = dx + fdU dx + + T^-dz^ dt,

i- i i dv 1 dv , dv , λ ,
dr(t+dt,y) = d y + I — dx + g y d y + ^ d z I dt, (5.2)
, dw , λ ,
dr(t+dt,z) = dz + ( d x d x + d y d y + ~δζί1ζ) ίΜ·
Έχουμε τώρα τους μετασχηματισμούς:
du dv dw
£zz --
dx' ~dZ'
( dv du\ ( dw du\ ( dw dv\
Yxy = Vdx + ^ , lxz = \ d X + d z ) , Ίνζ = \ d y + d ~z ) ,
( dw dv λ ( du dw \ ( dv du λ
Vd y dz J , η Vdz dx) , \dx d y ) '
Αντικαθιστώντας τα παραπάνω στη σχέση (5.2), έχουμε ότι:
dr(t+dt,x) = dx + ^εχχdx + 2 ^ d y + 1 ^ dz + 2 ηdz - 1 ζ dz ^ dt,
d r (t+dt,y) = d y + ( e y y dy + 2 Yxydx + 1 Yyzdz + 2 ζ ^ - 1 ^
dr(t+dt,z) = dz + (^zzdz + 2 7xzdx + 2 Yyzdy + 2 £dy - 2 y d x j dt,
οπότε οι παραπάνω σχέσεις περιγράφουν, σε χρόνο dt, την παραχιϊείσα μετα

τόπιση του ρευστού σωματιδίου.
Π α ρ ατή ρ η ση : Οπότε συνοψίζοντας, έχουμε τα εξής “είδη” μετακίνισης:
1. Απλή μετάθεση του στοιχείου , χωρίς μεταβολή της μορφής ή του προ
σανατολισμού.
2. Απλή περιστροφή, αλλαγή προσανατολισμού χωρίς μεταβολή μορφής.
3. Απλή γραμμική παραμόρφωση, μεταβολή του μήκους των πλευρών του

στοιχείου.
4. Γωνιακή παραμόρφωση του ρευστού σωματιδίου.
5 .1 .2 Σ χ η μ α τ ικ ά η κ ά θ ε μ ια κ ίν η σ η , σ ε μ ια έ δ ρ α Α Β Γ Δ
τ ο υ σ τ ο ιχ . π α ρ α λ λ η λ ο γ ρ ά μ μ ο υ
(α) Απλή μετάθεση κατά τους άξονες x, y, z, οι συνιστώσες της οποίας είναι
ίσες πρός udt, vdt, w d t, με ταχύτητα απλής μετάθεσης u, v, w για το ρευστό
5.1 . ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΤΟΤ ΡΕΥΣΤΟΥ 69
σωματίδιο.
(β 1 (ηάζ — ζά'ν)(ϋ,
1 ( ζά χ —ξ ά ζ ) ά β 1 (ξά^ —ηάχ)άβ με ξ ,η , ζ τις συνιστώσες του διπλάσιου της
γωνιακής ταχύτητας περιστροφής του ρευστού σωματιδίου.
(γ) Επιμήκυνση ή γραμμική παραμόρφωση, περιγράφεται από όρους της μορ

φής: εχχάχ άί, s yy ά'^άβ εΖΖάζάβ με ταχύτητες γωνιακής παραμόρφωσης: εχχ,
£yy %CLI εζΖ·
(δ) 1 (7xy ά^ +
γζχάζ)άβ 2 (7xyάχ + 7yzάy)άt, 2 (7ζχάχ + 7yzά ν ) ά ί
Ixyi Tyz , 7ζχ·
' Β'
^άβ
A, A' Β
(α) Απλή μετάύεση κατά τους
άξονες χ, y, οι συνιστώσες της (β) Απλή περιστροφή, που
οποίας είναι ίσες πρός ηάί = άχ συμβαίνει όταν οι γωνίες αβ και
και νάί = ά y αντίστοιχα, με α γ είναι ίσες ή άνισες αλλά της
ταχύτητα μεταύέσεως, u και ν. ίδιας φοράς.
5 .1 .3 Ο ρ ια κ έ ς σ υ ν θ ή κ ε ς
Όταν ένα στερεό σώμα βρεθεί μέσα σε πεδίο ροής πραγματικού ρευστού τότε
τα μόρια του ρευστού που βρίσκονται σε επαφή με την επιφάνεια του στερεού
ορίου προσκολλούνται πάνω σε αυτό λόγω των δυνάμεων σ υ ν ά φ ε ι α ς που α
ναπτύσσονται μεταξύ ετεροειδών μορίων του στερεού ορίου και του ρευστού.
Όταν ένα στερεό όριο βρίσκεται ακίνητο μέσα σε ένα πεδίο ροής ρευστού τότε
τα μόρια του ρευστού που βρίσκονται πάνω στην επιφάνεια του στερεού ορίου
είναι ακίνητα. Τόσο η κάθετη συνιστώσα της ταχύτητας όσο και η εφαπτομε-
νική είναι μηδενικές. Όταν το στερεό όριο κινείται μέσα στο ρευστό τότε τα
μόρια του ρευστού έχουν την ταχύτητα του χωρίς όμως να ολισθαίνουν πάνω
στην επιφάνεια του.
Δ' Γ'
! ’ ........................ ................ !
Δ Γ
A, A' Β Β'
(δ) Γωνιακή παραμόρφωση,
(γ) Επιμήκυνση ή γραμμική περιγράφεται από όρους:
παραμόρφωση, περιγράφεται από 1 (Yxy dy + γ ζχ dz)dt,
όρους της μορφής: ε χχdxdt, 1 (Yxy dx + γyz dy)dt,
e y y dydt, ε ζζdzdt. 1 (Yzxdx + γ yz dy)dt.
Η φυσική αυτή περιγραφή διαχωρίζει τις οριακές συνθήκες σε δύο είδη. Στην
φ υ σ ικ ή οριακή συνθήκη και στην κ ιν η μ α τ ικ ή οριακή συνθήκη.
• Κ ιν η μ α τ ικ ή ο ρ ια κ ή σ υ ν θ ή κ η
Η συνθήκη αυτή ισχύει τόσο για την επιφάνεια επαφής στερεού και υγρού
όσο και για την επιφάνεια διαχωρισμού δύο μη αναμιγνυόμενων ρευστών.
Σε αυτή τη συνθήκη οι κάθετες προς την επιφάνεια συνιστώσες της τα
χύτητας των δύο μέσων είναι ίσες. Ή προκειμένου για ακίνητο στερεό
όριο η κάΐ)ετη συνιστώσα της ταχύτητας είναι μηδενική. Η συνθήκη αυτή
είναι γενική και ισχύει σε ιδανικά και πραγματικά ρευστά.
• Φ υ σ ικ ή ο ρ ια κ ή σ υ ν θ ή κ η ή σ υ ν θ ή κ η “μή ο λ ίσ θ η σ η ς ”
Η φυσική οριακή συνθήκη ισχύει μόνο για τα πραγματικά ρευστά και είναι
αποτέλεσμα της μη ολίσθησης των ρευστών σωματιδών που βρίσκονται
σε επαφή με το στερεό όριο. Επομένως, η εφαπτομενική συνιστώσα
της ταχύτητας του ρευστού σε σταθερό όριο είναι μηδενική. Η ιδιότητα
αυτή των πραγματικών ρευστών είναι η αιτία δημιουργίας του οριακού
στρώματος, boundary layer.
5.2 Κ ιν η μ α τικ έ ς ε ξ ισ ώ σ ε ις π ρ α γ μ α τικ ώ ν ρ ευ

στώ ν
Στα πραγματικά ρευστά εκτός από τις κάθετες τάσεις, σ^·, υπάρχουν και οι
διατμητικές τάσεις, τφ·, με i , j = x , y , z .
5.2. ΚΙΝΗΜΑΤΙΚΕΣ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ ΡΕ ΥΣΤΩ Ν 71
Ε ν τ α τ ικ ή κ α τ ά σ τ α σ η τ ο υ ρ ε υ σ τ ο ύ σ ω μ α τ ιδ ίο υ
Θεωρούμε αρχικά ένα στοιχειώδες ρευστό σωματίδιο σχήματος ορθογωνίου
παραλληλεπιπέδου. Στο σχήμα (5.2) αναπαριστάμε τις κάθετες και διατμητικές
τάσεις που ασκούνται πάνω στην επιφάνεια του στοιχειώδους ρευστού σωμα
τιδίου. Για τις διατμητικές τάσεις ο πρώτος δείκτης φανερώνει τον άξονα πάνω
στον οποίο είναι κάθετη η θεωρούμενη επιφάνεια και ο δεύτερος φανερώνει τον
άξονα προς τον οποίο είναι παράλληλη η τάση.
Σχήμα δ.2: Η εντατική κατάσταση του στοιχειώδους ρευστού σωματιδίου.
Για να ορισθεί η εντατική κατάσταση σ' ένα σημείο του ρευστού θα πρέπει να
είναι γ νω σ τ ές οι εννέα σ υνισ τώ σ ες τάσεις, δηλαδή οι: σ χ , σ ν , σ ζ , r xy, r yx, r xz,
ryz , r zy. Μπορούμε να δείξουμε ότι ανά δύο οι συμμετρικές διατμητικές τάσεις
είναι ίσες, ( r j = r ^ ).
Π ρ ό τ α σ η : Ανά δύο οι συμμετρικές διατμητικές τάσεις πάνω στο στοιχειώδες

ρευστό σωματίδιο του σχήματος (5.2) είναι ίσες μεταξύ τους, δηλαδή r j · = r ^.
Απόδειξη: Εργαζόμαστε με τη ροπή αδράνειας πάνω στο ρευστό σωματίδιο.

Για να δείξουμε ότι rxy = ryx , θεωρούμε ότι το ρευστό σωματίδιο βρίσκεται σε
κίνηση. Οι μόνες δυνάμεις που μπορούν να το περιστρέφουν είναι οι εφαπτο-
μενικές. Θεωρούμε τις ροπές ως προς τον άξονα που διέρχεται από το κέντρο
βάρους του στοιχείου και είναι παράλληλος προς τον Oz-άξονα.
Η ροπή αδράνειας, προς τον Oz-άξονα του ρευστού σωματιδίου είναι:
Σ Μ Ζ =(μάζα του στοιχείου) x (ακτίνα αδράνειας)2χ (γωνιακή επιτάχυνση) =

Txyd y d z d r + τΧy dydzdx —Tyxdxdzdy —Tly xdxdzdy = pdV x R 2x (γωνιακή
επιτάχυνση)^
^ 1 dV(Txy + tXy ) —2dV(Tyx + T!yx) = pdV x R2x (γωνιακή επιτάχυνση), όταν

dx, dy, dz ^ 0 τότε, R ^ 0, άρa R2 ~ 0 (απειροστό μέγεθος ανώτερης τάξης)
καιϊώς επίσης και τ ' χ- = Txy και Tlyx = Tyx αφού είναι τ'χ
- = Txy + dE
1 1
(Txy + Txy) (Tyx + Tyx) 0 ^ Txy Tyx· (5.3)
2 2
Όμοια για τις TxZ = TZx %ai t- z = Tz-
Άρα, τελικά η εντατική κατάσταση του ρευστού σωματιδίου εξαρτάται απο τις
έξι τάσεις: σ χ:, ay, Txy, tx:z,Tyz, όπου τώρα:
da. δσυ daz

a xf = a x + x dx, ay = a y + y dy, a Zf = a Z+ Zdz
dx dy dz
dTx 9τ,yz dTzx
Txy = Txy + dxxy dx, Ty z = Tyz + dy , tZx = Tzx + dz -dz.
dy
H α ν ά μ ο ν ά δ α μ ά ζ α ς σ υ v ia χ α μ έ ν η ε π ιφ α ν ε ια κ ή δ ύ ν α μ η
Για να εκτιμήσουμε τις επιφανειακές δυνάμεις (τάσεις) που ασκούνται στο ρευ
στό σωματίδιο πρέπει να βρούμε την ανά μονάδα μάζας συνισταμένη επιφανειακή
δύναμη που ασκείται στο ρευστό σωματίδιο. Πολλαπλασιάζουμε κάιϊε τάση a x,
a y κ.λπ. με το αντίστοιχο άθροισμα αυτών, όπως φαίνεται πιο κάτω, δηλαδή:
dR'επι,φ.
dax
—a xd y d z i + ( a x + d d ^ d x ) d y d z i —a y dxdz j + (a y + — y- d y ) d x d z j
dx dy
da dT
—a Zd x d y j + ( a Z + — Zd z ) d x d y j —Txyd y d z j + ( tx- + xy d x ) d y d z j
dz dx
δτ, 9 tz.
—t- zdxdz k + ( t- z + dy )d x dz k —Tzxd x d y i + ( tzx + Zx d z ) d x d y i
dz
dTx 9 tz
—Txzdydz k + ( txz + d x ) d y d z k —Tz- dx d y j + ( tz- + -^ζ - d z ) d x d y j
—Tyxd x d z i + ( t- x + d y )d x d z i .
5.3. Ο ΘΕΜΕΛΙΩΔΗΣ ΝΟΜΟΣ ΤΗΣ ΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΚΑ Ι ΟΙ ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΚΙΝΗΣΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΩΝ 1
Οπότε, προσθέτοντας όλες τις τάσεις πάνω από το ρευστό σωματίδιο, η ανά
μονάδα μάζας συνισταμένη επιφανειακή δύναμη που ασκείται στο ρευστό σω
ματίδιο, ιϊα δίνεται απο τη σχέση:
άΈεπιφ. 1 ^ +Μ i+
pd x d yd z ρ dx dy dz
(5.4)
1 d r xy + d a y + d r zy - 1 d r Xz dTyz daz
+— j + - -------- 1----- — +------- k.
Ρ dx dy dz t Ρ dx dy dz
5.3 Ο θ εμ ελ ιώ δ η ς νό μ ο ς τη ς Μ η χ α νικ ή ς κ α ι οι
ε ξ ισ ώ σ ε ις κ ίνη σ η ς π ρ α γ μ α τικ ώ ν ρ ε υ σ τ ώ ν
Αφού έχουμε υπολογίσει την ανά μονάδα μάζας συνισταμένη επιφανειακή δύνα
μη που ασκείται στο ρευστό σωματίδιο, σχέση (5.4), μπορούμε να χρησιμοποι
ήσουμε τον δεύτερο Νόμο του Νεύτωνα για να πάρουμε μια πρώτη μορφή των
εξισώσεων κίνησης.
Άρα, d F _ a d m , όπου, d F η συνισταμένη δύναμη, δηλαδή το άθροισμα κα

θολικών και επιφανειακών δυνάμεων, η μάζα, d m _ pdxdydz, και a είναι η
επιτάχυνση του ρευστού σωματιδίου.
Η επιτάχυνση, a, του ρευστού σωματιδίου δίνεται από την ολική παράγωγο της
ταχύτητας, q, δηλαδή,
Dq dq
+ (q -X)q.
Dt dt
Η ανά μονάδα μάζας επιφανειακή δύναμη δίνεται από τη σ χ έ σ η (5.4) και αν
F _ (Fx,F y ,F z), είναι το πεδίο καθολικών δυνάμεων (ανα μονάδα μάζας), οι
εξισώσεις κίνησης σε καρτεσιανή μορφή έχουν ως εξής:
Sax + dTyyx A arzzx

a xpdV Fx pdV A dV,
dx dy dz
d r xy+ d a y + d r zy
a y pdV Fy pdV + dV,
dx dy dz
d Txz . d r yz Adaz
a z pdV Fz pdV + dV,
dx dy dz
f du du du du\ ^ dax dTyx + dTzx

pFx + +
A e t +Ά + '% +w az) dx dy dz ,
( dv dv dv dv\ dr d a y + dTzy
(5.5)
• p U + u d i + v 3~y + WT z ) ppy + a x + dy dz ,
/dw dw dw dw dr
7-n , Ulxz daz
, d l y z +------1 .
( A m + +v% +w& _ ί Λ + S X + dy dz
Οι εξισώσεις αυτές, σχέση (5.5), είναι οι γενικές εξισώσεις κίνησης που ισχύ
ουν για οποιοδήποτε πραγματικό ρευστό, σε πεδίο καθολικών δυνάμεων χωρίς
κανένα περιορισμό. Σε διανυσματική μορφή η σχέση (5.5) είναι:
p D —p F + ν σ ^ p (j ^ + (q · ν )σ ^ = p F + ν σ, (5.6)
όπου σ είναι ο τανυστής των τάσεων.
5.4 Σ υ σ χ ε τ ισ μ ό ς τ ά σ ε ω ν κ α ι τ α χ υ τ ή τ ω ν παρα
μ ο ρ φ ώ σ εω ν
Όπως έχουμε δει στα προηγούμενα κεφάλαια, ο Νεύτωνας είναι ο πρώτος που
δίνει μια σχέση η οποία συνδέει τη διατμητική τάση, τ, με την ταχύτητα παρα
μόρφωσης, dy, με σταθερά αναλογίας το δυναμικό ιξώδες, μ, που περιγράφει
μακροσκοπικά τις μοριακές ιδιότητες του ρευστού. Στη συνέχεια, ο Stokes γε-
νίκευσε τον συσχετισμό τάσεων και ταχυτήτων παραμορφώσεων, βασιζόμενος
στις παρακάτω παραδοχές:
• Το ρευστό θεωρείται ισότροπο (παρουσιάζει τις ίδιες μηχανικές ιδιότητες

προς όλες τις κατευθύνσεις) τότε οι κύριοι άξονες τάσεων και παραμορ
φώσεων συμπίπτουν.
• Απλή μετάθεση και περιστροφή του ρευστού σωματιδίου δεν δημιουργεί

τάσεις αντιστάσεως. Οπότε οι ταχύτητες γραμμικής παραμόρφωσης είναι:
du dv dw
εχ — £y = £z — και οι ταχύτητες γωνιακής παραμόρφωσης
dx’ W dz
dv du dw dv du dw
είναι αντίστοιχα: γ Xy — — + — , Yyz — — + — , Υζχ = ^ + ^ - ·
dx dy dy dz dz dx
• Ο γραμμικός συσχετισμός μεταξύ τάσεων - παραμορφώσεων πρέπει να

έχει πάντα την ίδια μορφή για οποιοδήποτε προσανατολισμό του συστή
ματος συντεταγμένων.
• Όταν δεν υπάρχουν παραμορφώσεις, οι τάσεις ανάγονται στις υδροστατικές

πιέσεις.
Βάση των παραπάνω, ο συσχετισμός τάσεων-παραμορφώσεων, είναι τώρα ο

εξής:
σχ -ρ + Χ(£χ + £y + εζ) + 2μ ε X,
du dv dw
Uy -Ρ + \ (£χ + £y + £y) + 2 ^ y , με εχ εζ
d x ' £y dy' ~dz'
σζ ρ + Χ(£χ + £y + εζ) + 2μεΖ,
■5.4. Σ Υ Σ Χ Ε Τ Ι Σ Μ Ο Σ ΤΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΤΑΧΥΤΗΤΩΝ ΠΑΡΑΜΟΡΦΩΣΕΩΝ75
/ ( dv du'
Txy μ γ xy —= μ 1i^dx + Tyχ,
dy .
7 dw dv'
< ryz μ γ μζ ==μ ( + Tzy,
v dy dz
7 du dw
Tzx μγζχ — = μ ( t dz + dx Τχζ 5
όπου μ, είναι ο συντελεστής της μοριακής συνεκτικότητας η ιξώδες και λ, είναι

ένας δεύτερος συντελεστής ιξώδους ο οποίος ονομάζεται σταθερά λαμέ, Lame
constant.
Π α ρ α τ ή ρ η σ η 1: Προσθέτοντας τις σχέσεις των κάιϊετων τάσεων :
σΧ + σ y + σ Ζ — —3Ρ + 3 λ(εχ + Sy + ) + 2μ (εχ + Sy + )

σχ + a y + σζ , /2μ + 3 λλ
y — - Ρ + ( ---- ό----- (εχ + Sy + εζ).
3 3
σχ + a y + σζ
Θεωρούμε ότι η μέση κάιϊετη τάση είναι ανεξάρτητη του
3
(εχ + s y + ε ζ ) και ισούται με την πίεση, ρ. Για να ισχύει αυτό, ιϊα πρέπει,
, 2
2μ + 3λ —0 δηλαδή, λ — —- μ, που αποτελεί την υποιϊεση του Stokes. Τέλι-
3
κά, οι κάθετες τάσεις γράφονται ως:
2 ν
σ χ = —ρ —3 μ (εχ + Sy + εζ) + 2μεχ5
2
σy — —ρ —3 μ(εχ + εy + εζ) + 2μ εy, (5.7)
2 ,
σζ — —ρ —3 μ(εχ + εy + εζ) + 2μ εζ.
Τα ρευστά που υπακούουν στην καταστατική εξίσωση (5.7) λέγονται ρευστά

Stokes και πολλές φορές αναφέρονται και ως Νευτώνεια ρευστά.
Π α ρ α τ ή ρ η σ η 2: Για τα ασυμπίεστα ρευστά ισχύει ότι: V · q — 0 ^

ε χ + ε-y + ε ζ —0. Οπότε οι παρακάτω σχέσεις απλοποιούνται στις:
σχ — ρ + 2μεχ, Ί ( Tχy —μ7χy,

σy — ρ + 2μεy, / \ ^ ζ —μγyz,
σζ — —ρ + 2με ζ , I Τζχ —μγζχ.
Τ ε λ ικ ή μ ο ρ φ ή τ ω ν ε ξ ισ ώ σ ε ω ν κ ίν η σ η ς : Προσθέτοντας τώρα τις κά
θετες τάσεις παρατηρούμε ότι η πίεση είναι ο αριθμητικός μέσος των κάιϊετων
τάσεων, δηλαδή :
σχ + + σζ = —3Ρ + 2μ(εχ + £y + εζ) ^ ρ = —3 (σχ + σ ν + σ ζ)·
Άρα, τελικά οι εξισώσεις γίνονται για την x - διεύθυνση:
dp ί d2u d 2u d2u\ d du dv dw λ
ραχ pFx
dx + μ \ d x 2 + d y2 + dz2 / + μ dx dx + dy + dz / ’
όμοια και για τις y- και z-διευιϊύνσεις. Η εξίσωση συνέχειας για ομογενή και
ασυμπίεστα ρευστά είναι:
du dv dw
0,
dx + d y + dz
η παραπάνω εξίσωση ορμής γράφεται:
αχ - Fx - 1 ^ μ V 2u,
ρ dx ρ
όπου, V2, είναι ο τελεστής του Laplace, οπότε σε διανυσματική μορφή οι ε
ξισώσεις για ο μ ο γ ε ν ή , α σ υ μ π ίε σ τ α και π ρ α γ μ α τ ικ ά ρευστά, εξισώσεις
Navier - Stokes, είναι:
do — — 1— —
^ + ( ΐ - V ) i = F - ρ Vp + ν 'V2p, (5.8)
και σε καρτεσιανές συντεταγμένες για τριδιάστατη ροή ρευστού, όπου q —

(u, v,w ) είναι το διάνυσμα της ταχύτητας, ρ, η πίεση του ρευστού, το ν, είναι
το κινηματικό ιξώδες (ν —μ/ρ) και ρ, η πυκνότητα του ρευστού:
du du du du p 1 dp 'd 2u d2u d2u\

d t + u d x + vd y + w rn = Fx ---- «—
ρ dx +ν dx2 + dy2 + dz2 / ,
dv dv dv dv p 1 dp , d2v d2v d2v λ
dt + ^ + vd y + w d t — P ^y dx2 + d y2 + dz2/ ,
dw dw dw dw _ p 1 dp / d2w d2w d 2w λ
at + “ a x + vd y + w at —Fz -----« ρ dz +V \ dx2 + d y2 + dz2 / ·
, (5·9)
Οι εξισώσεις Navier - Stokes, σχέση (5.8), διατυπώθηκαν συγχρόνως από τους
Claude-Louis Navies ran George Gabriel Stokes και ουσιαστικά θεμελιώνουν
την σύγχρονη ιϊεωρία της υδροδυναμικής (hydrodynamics).
5.5 Α π λο π ο ιή σ εις τω ν ε ξ ισ ώ σ ε ω ν κ ίνη σ η ς

Οι εξισώσεις Navier - Stokes (για ομογενές και ασυμπίεστο ρευστό) και συνέ
χειας αποτελούν ένα σύστημα τεσσάρων εξισώσεων, με τέσσερις αγνώστους,
5.6. ΙΔΑΝΙΚΑ Ρ ΕΥ ΣΤΑ 77
τα u , v , w , ' p . Το σύστημα αυτό επαρκεί για τον καθορισμό των τεσσάρων α

γνώ στω ν, εφ' όσον καθοριστούν οι κατάλληλες αρχικές και οριακές συνθήκες.
Οι συνοριακές συνθήκες, όπως έχουμε αναφέρει, είναι η φυσική και η κινηματι
κή οριακή συνθήκη. Οι εξισώσεις Navier - Stokes αποτελούν ένα συζευγμένο,
μη-γραμμικό, δεύτερης τάξης σύστημα μερικών διαφορικών εξισώσεων (ΜΔΕ).
Το γεγονός ότι το σύστημα αυτό είναι συζευγμένο και μη-γραμμικό καιϊιστά
δύσκολη αν όχι αδύνατη την εύρεση αναλυτικής λύσης ( Κ α φ ο ύ σ ια ς , 1 9 8 9 ).
Σήμερα έχουν αναπτυχθεί πολλές αριθμητικές τεχνικές οι οποίες μπορούν να
δώσουν αριθμητική λύση του παραπάνω συστήματος (F le tc h e r, 1998). Λόγω
της δυσκολίας να επιλυθεί αναλυτικά το σύστημα των εξισώσεων κίνησης και
συνέχειας, έχουν πρυταύεί πολλές απλοποιήσεις των εξισώσεων αυτών. Κάποια
παραδείγματα απλοποίησης των εξισώσεων αναφέρονται πιο κάτω.
Κ λ ε ισ τ ά σ υ σ τ ή μ α τ α
Οι δυνάμεις πίεσης και βαρύτητας μπορούν να απλοποιηθούν σε “κλειστά συ
στήματα”, δηλαδή σε συστήματα που περιορίζονται απο στερεά σταθερά όρια ή
η ροή καταλαμβάνει μεγάλη έκταση, δηλαδή εκείνεται στο άπειρο.
Έ ρ π ο υ σ ε ς ή β ρ α δ ε ίε ς ρ ο έ ς
Στις βραδείες ροές οι δυνάμεις συνεκτικότητας είναι πολύ μεγαλύτερες από τις
δυνάμεις αδράνειας και κατά συνέπεια οι δυνάμεις αδράνειας είναι δυνατόν να
παραλειφιϊούν. Σε αυτή την περίπτωση η ροή καλείται “έρπουσα ροή” ή “κίνη
ση παραμόρφωσης”. Σε αυτή την περίπτωση οι εξισώσεις παραμένουν δεύτερης
τάξης και ικανοποιούν τις φυσικές και κινηματικές οριακές συνθήκες.
Ο ρ ια κ ό σ τ ρ ώ μ α
Οι σπουδαιότερες απλοποιήσεις των εξισώσεων κίνησης έγιναν από τον Γερ
μανό καθηγητή L. Prandtl το 1904. Οι απλοποιήσεις αυτές βασίστηκαν στην
έννοια του “οριακού στρώματος”που εισήχιίησαν από τον ίδιο. Οριακό στρώμα
είναι εκείνη η περιοχής της ροής που βρίσκεται κοντά σε στερεά όρια και υπάρ
χουν έντονες μεταβολές της ταχύτητας. Οι απλοποιήσεις αυτές και το οριακό
στρώμα θα μελετηθούν εκτενέστερα στο επόμενο κεφάλαιο.
5.6 Ιδ α νικά ρ ε υ σ τ ά
Ιδανικά ή τέλεια ή ανιξωδικά λέγονται τα ρευστά εκείνα για τα οποία ο συντελε
στής δυναμικής μοριακής συνεκτικότητας, μ, είναι μηδενικός. Κατά την κίνηση
των ρευστών αυτών δεν εμφανίζονται διατμητικές τάσεις. Οι μόνες επιφανεια
κές δυνάμεις που ασκούνται σε κάιΐε σημείο του πεδίου ροής είναι οι δυνάμεις
πιέσεως ή κάθετες τάσεις. Άρα, η συνισταμένη δύναμη σε αυτά τα ρευστά ι3α
αποτελείται από τις δυνάμεις πιέσεως και τις καθολικές δυνάμεις. Οι εξισώσεις
αυτές διατυπώθηκαν από τον Ελβετό μαθηματικό Leonhard Euler σε άριίρο
του που δημοσιεύτηκε το 1757.
Ε ξ ισ ώ σ ε ις E u ler
Θεωρώντας τώρα ότι το ρευστό είναι ιδανικό, δηλαδή μ = 0, οι εξισώσεις ορμής
σε διανυσματική μορφή ομογενούς, ασυμπίεστου ρευστού, σχέση (5.8), δηλαδή
οι εξισώσεις Navier - Stokes, τώρα γράφονται:
dq _ 1_
d i + {q -V)q = F - ρ Vp. (5.10)
Η σχέση (5.10) είναι γνω στή ως διανυσματική εξίσωση του Euler. Σε καρτε
σιανές συντεταγμένες για τριδιάστατη ροή ρευστού, όπου q = (u , v , w ) είναι
το διάνυσμα της ταχύτητας, p, η πίεση του ρευστού και ρ, η πυκνότητα του, οι
εξισώσεις Euler γράφονται ως:
du du du du π 1 dp
Τd tΰ + udx
A +v dAy +wdTu
t = Fx -----TF~,
ρ ox
dv dv dv dv 1 dp
Σ7 + u τγ- + v — + w — = F y ---- — , (5.11)
dt dx dy dt P dy
dw dw dw dw 1 dp
a t + “ aX + vd y + w a t = Fz - P a ?
Π α ρ α τ ή ρ η σ η : Για να ολοκληρωθεί το σύστημα των εξισώσεων του Euler
πρέπει να γίνουν κάποιες παραδοχές για να απλοποιηθεί η μορφή του. Δια
φορετικά είναι αδύνατη η ολοκλήρωση των εξισώσεων. Οι παραδοχές αυτές
επιγραμματικά είναι οι εξής: (1) Το πεδίο των καθολικών δυνάμεων, F, θε
ωρείται συντηρητικό, οπότε υπάρχει βαιίμωτή συνάρτηση δυναμικού, V. (2)
Τποιίέτουμε ότι η κίνηση είναι αστρόβιλη, V x q = 0, τότε υπάρχει βαιίμωτή
συνάρτηση, Φ, η οποία έχει αναφεριίεί στα πιο πριν κεφάλαια. (3) Τποιίέτου-
με ακόμα ότι η ροή είναι μη χρονοεξαρτώμενη (σταθερή ροή). (4) Τέλος, το
ρευστό θεωρείται ομογενές και ασυμπίεστο. Τότε βάση αυτών των παραδοχών
ένα ολοκλήρωμα της εξίσωσης του Euler αποτελεί η εξίσωση του Bernoulli, η
οποία γράφεται στη μορφή:
1 p
q2+ V + c, c : σ τ α θ . (5.12)
2 P
5 .6 .1 Μ ο ν ιμ ό τ η τ α τ η ς α σ τ ρ ο β ίλ ο υ ρ ο ή ς
Η εξίσωση (5.10), όπου αποτελεί την διανυσματική μορφή των εξισώσεων του
Euler, βάση της παρακάτω έκφρασης,
1 V (q · q) = q x Q + (q -V )q, (5.13)
όπου Ω = V x q, είναι ο στροβιλισμός του πεδίου ταχύτητας, q, μπορεί να

5.7. Α ΚΡΙΒΕ ΙΣ Α ΕΣΕΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΤΡΩ ΤΗ Σ ΡΟ Η Σ ΓΙΑ ΙΞΩΔΗ ΡΕΤΣΤΑ79
γραφεί ως,
(q -V)q = V Q q - q x Ω,
τότε η εξίσωση (5.10) μετασχηματίζεται στην,
Ι ί + V ( 1 92) - q x Ω = F - ρ Vp. (5.14)
Η παραπάνω σχέση, εξίσωση (5.14), είναι γνωστή ως υδροδυναμική εξίσωση

του Lamb, (Sir Horace Lamb, Ά γγλος Εφαρμοσμένος Μαθηματικός, 1849
1934). Στην περίπτωση που η ροή είναι σταθερή και αστρόβιλη η εξίσωση
(5.14) απλοποιείται στην παρακάτω διατηρητική (κλειστή) μορφή,
V ( 1 ί 2) = F - Ρ Vp. (5.15)
5.7 Α κ ρ ιβ είς λ ύ σ ε ις π ρ οβλη μ ά τω ν σ τρ ω τή ς ρο

ής γ ια ιξώ δη ρ ε υ σ τ ά
Μ ό ν ιμ η ροή μ ε τ α ξ ύ ε π ίπ εδ ω ν π α ρ ά λ λ η λ ω ν π λ α κ ώ ν
Βασιζόμενοι στις διαφορικές εξισώσεις κίνησης (εξισώσεις Navier - Stokes) και

στην εξίσωση συνέχειας ομογενούς, ασυμπίεστου και πραγματικού ρευστού, να
μελετήσετε τη μόνιμη μονοδιάστατη ροή μεταξύ δύο μεγάλων επίπεδων πλακών
όταν το ρευστό έχει σταθερό ιξώδες και οι μαζικές δυνάμεις δεν λαμβάνονται
υπόψη. Δηλαδή, να υπολογιστεί η ταχύτητα και η πτώση πίεσης για το πρό
βλημα αυτό καθώς και η παροχή μάζας μεταξύ των δύο πλακών. Οι δύο πλάκες
απέχουν μεταξύ τους, 2h, και έχουν πάχος, b. Η σ υ ν ι σ τ ώ σ α της ταχύτητας, η,
θεωρείται οτι είναι συναρτήση των x , y , (η = ( x ,y ) ).
Απάντηση: Για τη λύση του προβλήματος πρέπει να γράψουμε τις εξισώσεις

συνέχειας και ορμής (δεν χρειάζεται εξίσωση κατάστασης αφού το ρευστό είναι
ασυμπίεστο) καθώς και τις συνοριακές συνθήκες που διέπουν το πρόβλημα.
Οι εξισώσεις (σε καρτεσιανή μορφή) που διέπουν το πρόβλημα είναι:
dn dv
—— + — = 0, εξίσωση συνεχείας,
dx dy
.dn dn dn dn . dp .d n 2 d n 2 dn2
P( d t + n d x + v d y + Wd Z ) dx + μ ( d x 2 + ) j x' 0 f W ’
,dv dv dv dv. dp . d v 2 d v 2 d v 2.
p( d t + n Tx + v a y + w a Z ) d y + μ( d x 2 + d y 2 + d z 2^ y'° m i ’
Σχήμα δ.3: Μόνιμη ροή μεταςυ επίπεδων παραλλήλων πλακών.
,d w dw dw dw, dp d w 2 dw2 dw2

ρ( rn + “ d x + v a y + w aZ > dZ + μ( 9x2 + gy* + d z * )j Ζ·°ρμης·
Οι εξισώσεις αυτές ισχύουν για ασυμπίεστο ρευστό (ρ = σταθερό) με σταθερό
ιξώδες (μ = σταθερό).
Επιπλέον υποθέσαμε ότι: v = 0 w = 0 και οι μαζικές δυνάμεις είναι μηδέν,

τότε έχουμε για την εξίσωση συνέχειας και τις εξισώσεις ορμής:
du
0, (δ.16)
dx
du dp d 2u d 2u
(5.17)
p u dX dx + μ d x 2 + d y 2
dp
0 (5.18)
^y,
0 = - dp .
Με συνοριακές συνθήκες, για y = ±h, u = 0, (το ρευστό είναι ιξώδες, ισχύει
η φυσική οριακή συνθήκη).
Από την σχέση (5.16) προκύπτει ότι, u = u(y)

du
προκύπτει ότι p = p(x) = 0,
d 2u
αφού u = u(y) ^ = 0, για τον ίδιο λόγο, οπότε η σχέση (5.17) γίνεται:
dp d2u
dx μ dy2'
Επειδή το κάθε μέλος είναι ανεξάρτητο από το άλλο, δηλαδή, p = p(x) και
u = u(y), για να ισχύει η ισότητα θα πρέπει:
5.7. Α ΚΡΙΒΕ ΙΣ Α ΕΣΕΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΤΡΩ ΤΗ Σ ΡΟ Η Σ ΓΙΑ ΙΞΩΔΗ ΡΕ ΤΣΤΑ 81
dp d2u „
c = u ^ - ϊγ, c : σ τ α θ . (5.20)
dx dy2
Οπότε:
d2u c d2u , f c , du cy
+ ci ^
dy2 μ d y d y = I μ~d y~ dx μ
cy2
iîdy + ci d y ^ u ( y ) + ciy + c2. (5.21)
μ 2μ
Ας υποδέσουμε ότι η μεταβολή της πίεσης κατά τον x-άξονα = c) είναι

γνω στή, για τον προσδιορισμό της ταχύτητας απο τη σχέση (5.21) χρειάζονται
δύο συνδήκες, που δίνονται από τις συνοριακές. Α ντικαθιστώντας στην (5.21)
ch2
c 1 = 0, κ α ι , c 2 = -------. (5.22)
μ
Άρα τελικά η κατανομή της ταχύτητας είναι (παραβολικό προφίλ):
u ( y ) = — ( h 2 —y 2) (5.23)
ch2 2μ
Η μέγιστη τιμή στο y = 0, είναι, u max => c ——ru max f δηλαδή:
2μ h2
dp 2μ , , , R ,*
— = —-^2u max, που σημαίνει πτώση της πίεσης κατα τη διευδυνση της ροής.
dX It
Εάν τέλος, b, είναι το πλάτος των πλακών, τότε η παροχή μάζας μεταξύ των
δύο πλακών δα είναι:
rh rb rh
Qm = I I p u ( y ) d z d y = / p u ( y ) b d y =
J —h J 0 ' —h
ίh y
= pb I u max 1 h2 ) d y —u maxpb
J-h L d y — h £ „ y 2d y .
umaxpb ( 2h —2 h j = 4 pbh u n
Ρ ο ή C o u e tte
Ασυμπίεστο, ιξώδες ρευστό, με σταδερό ιξώδες //. ρέει μεταξύ δύο παράλληλων
επίπεδων πλακών. Η κάτω πλάκα είναι ακίνητη και η πάνω κινείται με σταδερή
ταχύτητα, U, κατά τη δετική x-διεύδυνση. Η ροή είναι σταδερή και στρωτή
και καμιά από τις φυσικές ποσότητες δεν είναι συνάρτηση του ζ. Τπάρχει βαθ
μίδα πίεσης κατά τη x-διεύθυνση. Δ εν υπάρχει συνιστώσα της ταχύτητας κατά
την y- και ζ-διεύθυνση σε κανένα σημείο του πεδίου ροής, (i) Να βρεθεί μια
λύση για τη u συνιστώσα της ταχύτητας, θεωρώντας αμελητέες τις εξωτερικές
δυνάμεις, (ii) Να μελετηθεί η επίδραση επί της ροής των τριών τύπων βαθμίδας
πίεσης (μηδενική, αντίξοη και ευνοϊκή βαθμίδα πίεσης).
Σχήμα 5.4: Ασυμπίεστο, ιξώδες ρευστό, με σταθερό ιξώδες μ, ρέει μεταξύ

δύο παράλληλων επίπεδων πλακών. Η κάτω πλάκα είναι ακίνητη και η πάνω
κινείται με σταθερή ταχύτητα, U, κατά τη θετική x-διεύθυνση.
ί) Σύμφωνα με τις υποθέσεις του προβλήματος , u = w = 0 και

du
= 0, μόνιμη ροή, επίσης: Fx = Fy = Fz = 0 (εξωτερκό πεδίο δυνάμεων) .
du du
= 0 ^ u = u ( y , ζ, t)
την υπόθεση επίσης η u ζ, άρα u = u(y).
Οι εξισώσεις κίνησης παίρνουν την απλή μορφή:
dp du2
(5.24)
0 = - dX + μ^y2, x - ορμης,
dp
0= - , y - ορμής, (5.25)
dy
dp
0= - , ζ - ορμής, (5.26)
dz
p = p(x) και η σχέση (5.24) τελικά γί-
d2u 1 dp
2 =
dy μ dx
du 1 dp . . 1 dp 2
= y + ki, κ α ι u ( y ) = y + k iy + k2 , k i,k 2 : σ τ α θ .
dy μ dx 2μ dx
5.7. Α ΚΡΙΒΕ ΙΣ Α ΕΣΕΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΤΡΩ ΤΗ Σ ΡΟ Η Σ ΓΙΑ ΙΞΩΔΗ Ρ Ε Υ Σ Τ ,483
Οι σταθερές ιϊα υπολογιστούν απο τις συνοριακές συνθήκες του προβλήματος:

y = h : u = U και y = —h : u = 0
1 dp
Οπότε, u(h) =U h2 + k ih + k2, και u ( - h ) = 0 = — d p h2 —k\h+ k2,
2μ dx 2μ dx
U_ U 1 dp 2 ·>,
τελικά k1 = και k2 := — — — — h , οποτε η λύση για την ταχύτητα
2h 2 2μ dX
u = u(y) είναι:
U η y h2 dp / y 2
u (y ) — 1+ f (5.27)
2 V h 2μ d x \ h 2
(ίί) Για την μελέτη της ροής, βάση των παραπάνω, μπορούμε να πούμε ότι:
• Αν η ροή δημιουργείται μόνο από την κίνηση της πάνω πλάκας, χωρίς να
υπάρχει βαθμίδα πίεσης ( ^ = 0) ,τότε η κατανομή της ταχύτητας ιϊα
είναι γραμμική και η κίνηση του ρευστού μεταξύ των πλακών οφείλεται
αποκλειστικά στο ιξώδες, σχήμα (α).
• Αν οι δύο πλάκες είναι ακίνητες (U = 0) και η ροή ήταν αποτέλεσμα μόνο

της βαθμίδας πίεσης τότε η κατανομή της ταχύτητας θα ήταν παραβολική.
Εάν δε, dx < 0 (ευνοϊκή βαθμίδα πίεσης) τότε η κίνηση ιϊα ήταν κατά
τη ιϊετική x-διεύΦυνση, αν δε, dx > 0 (αντίξοη βαθμίδα πίεσης) ιϊα ήταν
κατά την αρνητική.
• Αν η κίνηση ήταν αποτέλεσμα τόσο της βαθμίδας όσο και της κίνησης
της πάνω πλάκας (U = 0) τότε έχουμε διάφορες κατανομές ταχύτητας
όπως φαίνεται στα σχήματα (β) και (γ).
• Τέλος, είναι δυνατόν για ειδικές τιμές της βαθμίδας πίεσης να έχουμε ροή
τόσο κατά τη ιϊετική όσο και την αρνητική x-διεύιϊυνση, όπως φαίνεται
στο σχήμα (δ).
Π ρ ό β λ η μ α R e y le ig h
Θεωρούμε μια λεπτή, επίπεδη και μεγάλου εμβαδού πλάκα, τοποθετημένη σε

ακίνητο ρευστό που εκτίνεται στο άπειρο και δεν υπόκειται σε καθολικές δυνά
μεις. Στη πλάκα δίνεται ξαφνική ώθηση, έτσι ώστε για κάδε χρονική στιγμή,
t > 0, η πλάκα να κινείται στο x-επίπεδο με ταχύτητα, U. Επειδή το ρευστό
είναι ιξώδες η κίνηση της πλάκας δημιουργεί κίνηση ρευστού στην άμμεση πε
ριοχή της πλάκας έτσι ώστε το ρευστό να έχει συνιστώσα ταχύτητας κατά τη
διεύθυνση μόνο της U, σ χ ή μ α 5 .6 . Η πυκνότητα και το ιξώδες του ρευστού
είναι σταθερά. Εάν η ροή είναι στρωτή να υπολογιστεί η ταχύτητα του ρευ
στού, u = u(y, t). Θεωρήστε τον μετασχηματισμό, u = U f (η) και η = — 1= ,
2 ν vt
όπου U, η ταχύτητα της πλάκας, ν, to κινηματικό ιξώδες και f (η), η αδιάστατη
Σχήμα 5.5: Η επίδραση στη ροή των τριών τύπων βαΰμίδας πίεσης, μηδενική,
αντίξοη και ευνοϊκή βαΰμίδα πίεσης.
ταχύτητα.
Σχήμα 5.6: Λεπτή, επίπεδη και μεγάλου εμβαδού πλάκα, τοποθετημένη σε

ακίνητο ρευστό που εκτίνεται στο άπειρο.
Απάντηση: Έ στω ότι το Oxy-επίπεδο καθορίζεται από το επίπεδο της πλάκας

οπότε η ροή είναι η ίδια τόσο πάνω όσο και κάτω απο την πλάκα.
Η ανάλυση περιορίζεται για y > 0. Υπάρχει μόνο μια συνιστώσα της ταχύτητας
κατά τη x-διεύΐϊυνση αφού για κά-θε σημείο και για κά-θε χρονική στιγμή έχουμε
v = w = 0. Από την εξίσωση συνέχειας για ομογενή και ασυμπίεστα ρευστά
έχουμε γι' αυτή την περίπτωση ότι:
du
0 ^ u = u(y, t). (5.28)
dx
Οι εξισώσεις κίνησης τότε γράφονται:
5.7. Α ΚΡΙΒΕ ΙΣ Α ΕΣΕΙΣ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΤΡΩ ΤΗ Σ ΡΟ Η Σ ΓΙΑ ΙΞΩΔΗ ΡΕΤΣΤΑ85
du 1 dp du2
(5.29)
dt p dx + Vdy2 ’
dp
0, (5.30)
dy
§ = 0· (5·31)
από τις δυο τελευταίες προκύπτει ότι, p = p(x). Οπότε η μοναδική, κατά τον
άξονα των χ, εξίσωση κίνησης γράφεται:
du 1 dp du2
(5.32)
dt p d x + Vdy2 ,
όταν το y ^ οριακό στρώμα, τότε η u ^ 0, τότε η ροή γίνεται δυναμική και δεν
έχω πλέον μεταβολή της ταχύτητας ως προς τον χρόνο, t, ή την y-διεύδυνση,
s i s ' du^ d 2u ^ , dp
δηλαδή: —— = 0 και 0 0 = 0, απο αυτό συνεπάγεται οτι: — = 0 (όταν η
dt d y2 dx
ροή είναι δυναμική και δεν υπάρχει εξωτερικό πεδίο δυνάμεων), άρα μπορούμε
, , dp , , , , ,
να υποδέσουμε ότι, — = 0 και μέσα στο οριακό στρώμα τότε η σχέση (5.32)
γίνεται:
du du2
(5.33)
dt Vd y2 ,
με τις οριακές και αρχικές συνδήκες, για t > 0 και y = 0 u = U και για y > 0,
u = 0 και για t < 0 Vy : u = 0. Θα κάνουμε αλλαγή μεταβλητών για
να μετατρέψουμε την ΜΔΕ (5.33) σε ΣΔΕ, (λύσεις ομοιότητας). Θα υποδέ
σουμε ότι η u, εξαρτάται επό μια μόνο μεταβλητή, π.χ. την η. Τποδέτουμε ότι
η λύση μας δα είναι της μορφής:
u = U f (η), (5.34)
όπου τώρα το η, εξαρτάται και απο το y, και από το t, και ταυτόχρονα να είναι
αδιάστατο. Μια λοιπόν κατάλληλη εκλογή του η, είναι η εξής:
(5.35)
Τότε έχουμε ότι:
du û^η d U f (η) ^η , 1
(5.36)
dy ^η^y ^η dy η
du2 d (du) d_ 1 ^η
(U f '(η)) (5.37)
dy2 dy dy ^η 2 ^ ν ί dy £ f " ‘ η»·
df d 2f
όπου, f '(η) = — κat f ''(η) = —- 2 · Επίσης:
d^ ^η2
du = δ η δ η = , η
(5.38)
dt ^η dt J { U \ 21
Από τις σχέσεις (5.36)-(5.38), η σχέση (5.33) μετασχηματίζεται στην:
f "(η) + 2 η / (η )= 0 . (5.39)
Η σχέση (5.39) είναι ΣΔΕ, 2ης τάξης, με μεταβλητούς συντελεστές. Επίσης οι
συνθήκες, λόγω των σχέσεων (5.34) και (5.35) μετασχηματίζονται στη:
η = 0 : f (η) = 1 κ α ι η ^ : f (η) = 0. (5.40)

Ολοκληρώνοντας την (5.39) παίρνουμε :
ln d f = - η 2 + ln k ^ d f = ke- ^ , k : σ τα θ.
αη αη
, „ , „2 , απο σννθηκη /"η , „2 ,
^ d f = ke η du ^ J df = J ke ηι αηι = f —1
Π 2
f = 1 + k / e ηι αηι,
Jo
όταν όμως η ^ ^ ^ ι τ ε f = 0, οπότε: 0 = 1 + k /0Τ e- ^ αη, άρα k =
—( /(Τ' e - n d ^ j . Η τιμή του ολοκληρώματος όμως: /0Τ e- ^ αη ='^~Π ·
2 /■η 2
Αρα, f (η) = 1 ----- = e -Vl αηι και,
Jo
2 Γη 2
υ(η) = U f (η) = U (1 —- ^ / e - n i α η ι) = U (1 —e r f (η)),
Vn Jo
με, η = y και e r f (η) είναι η συνάρτηση σφάλματος (error function ). Μία
2\/vt
τέτοια κατανομή της ταχύτητας δίνεται από το σχήμα (5.7), για όοΟείσα χρονική
στιγμή, t0 > 0.
5.8 Α δ ια σ τα το π ο ίη σ η τω ν ε ξ ισ ώ σ ε ω ν κ α ι α ρ ιθ
μός Reynolds
Πολλές φορές είναι πιο εύκολο να εξετάσουμε στη Ρευστομηχανική την αδιά-
στατη μορφή των εξισώσεων. Κατά την αδιαστατοποίηση οι εξαρτημένες και
ανεξάρτητες μεταβλητές κανονικοποιούνται για να παίρνουν τιμές από 0 έως 1,
αλλά και στην διαδικασία εμφανίζονται αδιάστατοι παράμετροι που με τη βοήθεια
τους μπορούμε να ομαδοποιήσουμε το πρόβλημα και να το κάνουμε γενικότερο.
5.8. ΑΔΙΑΣΤΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΕΞΙΣΩΣΕΩΝ ΚΑΙ ΑΡΙΘΜΟΣ ΡΕ ΦΝΟ. [Δ Σ 87
t0 > 0.
Για παράδειγμα, 'θεωρούμε τις εξισώσεις συνέχειας και ορμής στις τρεις διαστά
σεις, στην συμπιεστή, χρονοεξαρτώμενη περίπτωση:
1. V · q = 0, εξίσωση συνέχειας.
„ dq 1 μ 2
+ q-Vq = — Vp+ V q
οι p ρ
Εκλέγουμε χαρακτηριστικά μεγέθη αναφοράς του συστήματος, π.χ. χαρακτη

ριστικό μήκος, L, χαρακτηριστική ταχύτητα, U, και έτσι παίρνουμε τα εξής
αδιάστατα μεγέθη:
, x . y . z . u . v , w
x = L y = L z = L u = U’ v = U’ w = U
(5.41)
t , p
t' =
L/U pu2
Εισάγοντας τις σχέσεις (5.41) στις εξισώσεις συνέχειας και ορμής, παίρνουμε:
U ( du' dv ' d w ' λ du' dv' dw' - ,

L dx + d y + a ? = 0 ^ dXx + d y + XX = 0 δ η λ · V ' q = 0'
όπου: q' = (u', v', w'), είναι η αδιάστατη ταχύτητα. Όμοια για την x-ορμής θα
U2 ( d u 'λ U2 ( ,du' ,du' ,d u '

ϊ s i + L u dX + v a y + w a y
μu d 2u' d 2u' d 2u'
—t ( + pL2 dx'2 + d y ' 2 + dz'2
du' ' du' ' du' ' du' dp' μ d 2u' d 2u' d 2u'
dt' + u dx' + v d y ' + w dz' dx' + pUL dx'2 + d y ' 2 + dz'2 ,
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΞΙΣΩΣΕΙΣ ΟΡΜΗΣ
pUL
όμοια αποτελέσματα δίνουν και οι άλλες δύο εξισώσεις. Ο αριιϊμός,
μ
U L , ονομάζεται αριθμός Reynolds και εκφράζει:
r pUL Δ υνάμεις αδρανειας α ν α μ ο ναδ α μ α ζα ς

μ Δ υ ν α μ ε ι ς ιξ ώ δ ο υ ς α ν α μ ο ν α δ α μ α ζ α ς ’
άρα τελικά οι εξισώσεις ορμής γράφονται :
W +ϊ V '/ = - V q' + Re,ν> 5',

όπου, q1 είναι η αδιάστατη ταχύτητα.
Π ρ ό τ α σ η : Οι εξισώσεις ορμής ασυμπίεστου ρευστού με σταθερό ιξώδες, όταν

ο αριθμός Reynolds (Re) είναι υψηλός, με εξωτερικό πεδίο δυνάμεων, παίρνουν
την εξής μορφή:
Dq
Dtf - - Vp,
P
δηλαδή, το ρευστό συμπεριφέρεται σαν ιδανικό ρευστό, εξισώσεις Euler.
Π ρ ό τ α σ η : Όταν ο αριθμός, R e << 1, οι εξισώσεις Navier - Stokes παίρνουν

την εξής μορφή:
- 1- -ο
0 = f ---- V p + vV 2q,
ρ
βραδείες ροές ή ροές Stokes.
5.9. Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ 89
5.9 Α σ κ ή σ ε ις
1. Ρευστό που είναι ασυμπίεστο και έχει σταθερό ιξώδες, μ, κινείται κατά
τη διεύθυνση του y-άξονα δια μέσου των επιφανειών, S i και S 2, σχήμα
(ό.8). Η ροή 'θεωρείται μόνιμη και το πεδίο ταχύτητας είναι της μορφής,
q = (0, v(x, y), 0). Η μεταβολή της πίεσης κατά τον y-άξονα είναι γνωστή
και το πεδίο ταχύτητας έχει την κατεύθυνση που φαίνεται στο σχήμα
(5.8). Να βρεθεί το πεδίο ταχύτητας, όταν η επιφάνεια, S 2, κινείται με
σταθερή ταχύτητα, ν0.
Σχήμα 5.8: Ρευστό που είναι ασυμπίεστο και έχει σταθερό ιξώδες, μ, κινείται
κατά τη διεύθυνση του y-άξονα δια μέσου των επιφανειών, S i και S2.
2. Αέριο χωρίς ιξώδες κινείται μέσα σε σωλήνα σταθερής διατομής κατά τέ
τοιο τρόπο ώστε η συνιστώσα, η, της ταχύτητας, η οποία είναι η μόνη
που υπάρχει, να είναι συνάρτηση των, x, t p ( x ,t ) και —(x, t), είναι η
πυκνότητα και η πίεση του αερίου, ο λόγος —= k, k: σταθ., είναι στα
θερός και δεν λαμβάνονται υπόψη οι μαζικές δυνάμεις, τότε να δειχθεί ότι:
d 2p d2 2
w = ^ |ρ(η + k)|·
3. ΐ) Να περιγράφει η εντατική κατάσταση ρευστού σωματιδίου σ' ένα ση

μείο, P , του πεδίου ροής ενός πραγματικού ρευστού, ΐΐ) Να γραφούν
κατά E u l e r οι διαφορικές εξισώσεις κίνησης για ομογενές, ασυμπίεστο
και πραγματικό ρευστό και να εξηγήσετε τους όρους στις εξισώσεις αυ
τές.
4. Ασυμπίεστο, ιξώδες ρευστό, με σταθερό ιξώδες μ, ρέει μεταξύ δύο πα

ράλληλων επίπεδων πλακών. Η κάτω πλάκα είναι ακίνητη και η πάνω
κινείται με σταθερή ταχύτητα, U, κατά τη θετική x-διεύθυνση. Η ροή
είναι σταθερή και στρωτή και καμιά από τις φυσικές ποσότητες δεν είναι
συνάρτηση του z Τπάρχει βαθμίδα πίεσης κατά τη x-διεύθυνση. Δ εν
υπάρχει συνιστώσα της ταχύτητας κατά την y και ζδιεύθυνση σε κανένα
σημείο του πεδίου ροής, (ί) Να βρεθεί μια λύση για τη u συνιστώσα
της ταχύτητας, θεωρώντας αμελητέες τις εξωτερικές δυνάμεις, (ίί) Να
μελετηθεί η επίδραση επί της ροής των τριών τύπων βαθμίδας πίεσης (μη
δενική, αντίξοη και ευνοϊκή βαθμίδα πίεσης).
5. ΐ) Αδιαστατοποιήστε τις χρονοεξαρτώμενες εξισώσεις συνέχειας και ορ

μής στις δύο διαστάσεις για ασυμπίεστο ρευστό (χαρακτηριστικά μεγέθη,
,
μήκος, L, ταχύτητα, U δυναμική πίεση pU2, χρόνος L/U). ίί) Δ ώ στε
τον ορισμό του αριθμού Reynolds (Re). Όταν ο R e είναι πολύ μικρός
(Re << 1), πώς απλοποιούνται οι αδιάστατες διαφορικές εξισώσεις κίνη
σης και πώς ονομάζονται αυτές οι ροές;
6. Βασιζόμενοι στις διαφορικές εξισώσεις κίνησης για ομογενές, ασυμπίεστο

και πραγματικό ρευστό και στην εξίσωση συνέχειας, "θεωρούμε μια λεπτή,
επίπεδη και μεγάλου εμβαδού πλάκα, τοποθετημένη σε ακίνητο ρευστό
που εκτείνεται στο άπειρο και δεν υπόκειται σε καθολικές δυνάμεις. Στην
πλάκα δίνεται ξαφνική ώθηση, έτσι ώ στε για κάθε χρονική στιγμή, t > 0,
η πλάκα να κινείται στο x-επίπεδο με ταχύτητα U. Επειδή το ρευστό
είναι ιξώδες, η κίνηση της πλάκας δημιουργεί κίνηση ρευστού στην άμεση
περιοχή της πλάκας έτσι ώ στε το ρευστό να έχει συνιστώσα ταχύτητας
κατά τη διεύθυνση μόνο της U, σ χ ή μ α 5 .9 . Η πυκνότητα και το ιξώδες
του ρευστού είναι σταθερά. Εάν η ροή είναι στρωτή, να υπολογιστεί
και να σχεδιαστεί η ταχύτητα του ρευστού, u = u (y ,t). Θεωρήστε τον
πλάκας, ν to κινηματικό ιξώδες και f (η) η αδιάστατη ταχύτητα
7. Η διαφορική εξίσωση κίνησης ρευστού μέσα στο οριακό στρώμα πάνω

από επίπεδη πλάκα είναι:
du d 2u
V-—7
~dt dy
μετά από απλοποιήσεις, όπου u η συνιστώσα της ταχύτητας κατά τη χ-
διεύθυνση και ν το κινηματικό ιξώσες του ρευστού. Οι οριακές και οι
αρχικές συνθήκες είναι:
5.9. Α ΣΚΗ ΣΕΙΣ 91
Σχήμα 5.9: Θεωρούμε μια λεπτή, επίπεδη και μεγάλου εμβαδού πλάκα,
τοποθετημένη σε ακίνητο ρευστό που εκτείνεται στο άπειρο και δεν υπόκειται
σε καθολικές δυνάμεις.
ί > 0, y = 0 : u = U κ α ι y > 0, lim u = 0
{ ί < 0, V y : u = 0
y^x
Εισάγοντας τον μετασχηματισμό u = U f (η) και η = —

2 νί
ψετε την μερική διαφορική εξίσωση σε συνήθη διαφορική εξίσωση και να
τη λύσετε. Ποιά είναι η κατανομή της ταχύτητας; Να κάνετε πρόχειρη
γραφική.
8. (α) Σωστό ή Λάαίος, αιτιολογήστε πλήρως τις απαντήσεις σας.
(i) Η διανυσματική διαφορική εξίσωση των ρευματικών γραμμών είναι

d r χ q = 0. Να δώσετε τον ορισμό των ρευματογραμμών σε καρτε
σιανές συντεταγμένες.
(ίί) Η ταχύτητα του ρευστού σε διδιάστατο αγωγό δίνεται από τη σχέση
q = (u, v) = (1 —y 2, 0), με y G [-1 ,1 ] για κά^ε διατομή του αγωγού
και x G [0, L]. Τότε η ροή είναι αστρόβιλη.
(ίίί Οι μερικές διαφορικές εξισώσεις (ΜΔΕ) σε διανυσματική μορφή,
D q = F ---- 'Vp, είναι οι εξισώσεις Navier - Stokes. Να γράψετε
τις καρτεσιανές εκφράσεις τους, να χαρακτηρίσετε τις εξισώσεις και
να δώσετε την φυσική σημασία των όρων μιας εξ αυτών.
(iv) Η πίεση, ρ, ρευστού που ρέει είναι ο μέσος όρος των διατμητικών
τάσεων, τ, που ασκούνται σε ένα σημείο της ροής του ρευστού.
9. Δ ώ στε τον ορισμό του αδιάστατου μεγέθους που περιγράφει την σχέση
αδρανειακών δυνάμεων με τις δυνάμεις τριβής για ομογενές και ασυμπίε
στο ρευστό σταθερού ιξώδους. Να διακρίνετε περιπτώσεις της ροής για
διαφορετικές τιμές του αδιάστατου αυτού μεγέθους.
10. Σε μια μόνιμη ροή ιδανικού και συμπιεστού ρευστού, με μηδενικό πεδίο
εξωτερικών δυνάμεων, η πίεση, ρ, και η πυκνότητα, ρ, συνδέονται με την
σχέση = c2, όπου c η ταχύτητα του ήχου στο ρευστό αυτό, c =
σταθερά. Να δείξετε ότι το πεδίο ταχυτήτων, q, του ρευστού ικανοποιεί
την σχέση c2(V · q) = q · [(q · V)q].

Ρευστομηχανική Ξένος Έως&amp;5οΚεφ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ρευστομηχανική Ξένος Έως&amp;5οΚεφ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Κ εφάλαιο 1

Ρ ε υ σ τ ό σ ω μ α τίδ ιο : Ο μικρότερος όγκος ρευστού, ο οποίος περιέχει αρ­

Ο ρ ισ μ ό ς Ρ ε υ σ τ ο ύ : Ρευστά είναι τα υγρά και τα αέρια, τα οποία κάτω από

1Γενικά τα σώματα σε οποιαδήποτε κατάσταση και αν βρεθούν - στερεά, υγρή, αέρια

Σ υ μ π ιε σ τ ό τ η τ α : Η συμπιεστότητα αποτελεί μέτρο της μεταβολής του όγκου

Π α ρ ατή ρ η ση : Μεγάλο μέτρο ελαστικότητας σημαίνει μικρή συμπιεστότητα.

Η αδιάστατη παράμετρος που επίσης αναφέρεται στην συμπιεστότητα του

Σ υ ν ε κ τ ικ ό τ η τ α ή ιξ ώ δ ε ς: Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή αυτού

Π ε ιρ α μ α τ ικ ό ς ν ό μ ο ς τ ο υ Ν ε ύ τω ν α : Για την καλύτερη κατανόηση της

Σχήμα 1.1: Έ να απλό πείραμα για την κατανόηση του ιξώδους, μ.

όπου μ είναι ο συντελεσ τή ς αναλογίας και καλείται σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς δ υ ν α ­

1.3 Ε π ιφ α νεια κ ές κ α ι μ α ζικ έ ς δ υνά μ εις

Μ α ζ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις : Μ αζικές ή καθολικές δυνάμεις, ονομάζονται οι δυνά­

Ε π ιφ α ν ε ια κ έ ς δ υ ν ά μ ε ις : Επιφανειακές δυνάμεις ονομάζονται οι δυνάμεις

Ο ρ ισ μ ό ς τ η ς τ ά σ η ς ή έ ν τ α σ η ς σ ε σ η μ ε ίο : Ας θεωρήσουμε ένα ρευστό

Σχήμα 1.2: (α) Αναπαράσταση στοιχειώδους όγκου, Δ Υ , (β) Το διάνυσμα

δύο συνιστώσες, την ΔΡ 3, εφαπτομενική του ΔΞ και την Δ Ρ η , κάθετη στο

Σχήμα 1.3: Σχέση τάσης, τ με την ταχύτητα παραμόρφωσης, du/dy, για

Π ρ α γ μ α τ ικ ά κ α ι ιδ α ν ικ ά ρ ε υ σ τ ά : Πραγματικά ή ιξώδη λέγονται τα ρευ­

Σ υ μ π ιε σ τ ά κ α ι α σ υ μ π ίε σ τ α ρ ε υ σ τ ά : Τα ρευστά στη φύση χωρίζον­

Τ έ λ ε ια α έ ρ ια : Τέλεια ή ιδανικά ονομάζονται τα αέρια που η αλληλεπίδραση

Σ τ ρ ω τ ή κ α ι τ υ ρ β ώ δ η ς ροή: Ο διαχωρισμός σε στρωτή και τυρβώδη ροή

1.5 Παροχή Ό γ κ ο υ κ α ι Μ άζας

Π α ρ ο χ ή μ ά ζ α ς : Καλούμε παροχή μάζας Qm, to όριο too πηλ ίκου,

Σχήμα 1.4: Παροχή μάζας και όγκου διαμέσου της επιφάνειας, S.

Απάντηση: Θεωρούμε στοιχειώδη επιφάνεια Δ S = (ΑΒΓΔ), δια μέσου της

όπου n είναι το μοναδιαίο κάDετo διάνυσμα στην επιφάνεια. Όμοια εργαζόμα­

Απάντηση: Οι βασικές διαστάσεις είναι, το μήκος (L), η μάζα (M ), ο χρό­

du ταχυτητα L/Τ -:1

Απάντηση: Το μοναδιαίο κάθετο διάνυσμα στο επίπεδο που σχηματίζουν τα

όπου n είναι το μοναδιαίο κάθετο διάνυσμα στο τρίγωνο ΑΒΓ, u το διάνυσμα

Σχήμα 1.5: Η επιφάνεια ΑΒΓ ως προς το σύστημα συντεταγμένων, Oxyz.

οπότε, η παροχή μάζας είναι,

1. Ρευστό αγνώστου ιξώδους, μ, βρίσκεται μεταξύ δύο παράλληλων επίπε­

2. Ρευστό έχει πυκνότητα ρ, ίση με ρ = 8x και ταχύτητα u = (6x —y )x 0 +

Σχήμα 1.6: Η επιφάνεια ΑΒΓ ως προς το σύστημα συντεταγμένων, Oxyz.

3. Ταξινομήστε τα ρευστά ως Νευτώνεια ή μη Νευτώνεια:

(y —Η)2 = ------(u —Umax ) (1.19)

Σχήμα 1.7: Η παραβολική κατανομή της ταχύτητας.

7. Σώμα σταθερού όγκου V βρίσκεται μέσα σε ρευστό που ισορροπεί. Η

Η στατική των ρευστών μελετά τα ρευστά σε ισορροπία. Ένα ρευστό θε­

2.2 Β α σ ικ έ ς π ρ ο τά σ εις σ τ η ν Ισορροπία τω ν ρ ευ­

Απόδειξη: Θεωρούμε ένα στοιχείο ρευστού σε ισορροπία, σ χ ή μ α 2 . 1 . Αυτό

Δ Ρ ζ = |Δ Ρ ζ 1k, ^ΔΤ^y = |Δ Ρ ^ 1j , Δ Fs = —|Δ F ,y 1j — |Δ F s ,z 1k.

Σχήμα 2.1: Στοιχείο ρευστού σε ισορροπία.

οπότε σύμφωνα με τον ορισμό τω ν κάθετω ν τάσεων, έχουμε:

^ F z —0 ^ |ΔΑΖI — |ΔΪ^| —1 ρ g Δ x Δ y Δ z —0.

1. Η γωνία, θ, δεν εμφανίζεται στις τελικές σχέσεις. Η ένταση σε ένα ση­

2. Στην περίπτωση που το ρευστό δεν βρίσκεται σε ισορροπία δηλαδή οι

σχχ, Oyy, σ ζζ, δηλαδη, p = - 3 (σχχ + Gyy + σ ζζ), σε καρτεσια­

Π ρ όταση: Αν ένα ρευστό είναι σε ισορροπία και η πίεση σε ένα οποιο­

Απόδειξη: Από το ρευστό που βρίσκεται σε ισορροπία, απομονώνουμε μια μάζα

dp = p f d l cos φ = p f · dl) = p ( f x dx + f y d y + f z dz) ^

Απόδειξη: Αν δεν ενεργούν εξωτερικές δυνάμεις στο ρευστό έχουμε ότι f = 0,

Απόδειξη: Η σχέση (2.11) από προηγούμενη απόδειξη, μπορεί να γραφεί ως:

To ρευστό έχει ι3εωρηι3εί ασυμπίεστο (p = σταθερά), οπότε λαμβάνουμε ότι:

Ι σ ο ϋ λ ιπ τ ικ έ ς ε π ιφ ά ν ε ιε ς , ο ρ ισ μ ό ς: Ισοϋλιπτικές λέγονται οι επιφάνειες

Π ρ όταση: Αν σε ένα ρευστό που ισορροπεί ενεργούν εξωτερικές δυνάμεις,

Π ρ όταση: Αν το πεδίο εξωτερικών δυνάμεων, /, που ασκούνται σε ένα ρευ­

Απόδειξη: Επειδή οι εξωτερικές δυνάμεις είναι συντηριτικές ϋ α ισχύει ότι:

όπου το dr βρίσκεται πάνω στην ισοδυναμική επιφάνεια. Από την παραπάνω

2.4 Δ ύ ν α μ η που α σ κ ε ίτα ι από το ρ ε υ σ τ ό σ ε εμ­

κλειστή επιφάνεια, S, με μοναδιαίο κάιίετο διάνυσμα συνεχές (κατά περιοχές)

Π α ρ ατή ρ η ση : Το παραπάνω θεώρημα ισχύει για την περίπτωση διανυσματι-

Ρευστομηχανική Ξένος Έως&5οΚεφ

Ρευστομηχανική Ξένος Έως&5οΚεφ

Ρ ε υ σ τ ό σ ω μ α τίδ ιο : Ο μικρότερος όγκος ρευστού, ο οποίος περιέχει αρ

όπου μ είναι ο συντελεσ τή ς αναλογίας και καλείται σ υ ν τ ε λ ε σ τ ή ς δ υ ν α

Μ α ζ ικ έ ς δ υ ν ά μ ε ις : Μ αζικές ή καθολικές δυνάμεις, ονομάζονται οι δυνά

Π ρ α γ μ α τ ικ ά κ α ι ιδ α ν ικ ά ρ ε υ σ τ ά : Πραγματικά ή ιξώδη λέγονται τα ρευ

Σ υ μ π ιε σ τ ά κ α ι α σ υ μ π ίε σ τ α ρ ε υ σ τ ά : Τα ρευστά στη φύση χωρίζον

όπου n είναι το μοναδιαίο κάDετo διάνυσμα στην επιφάνεια. Όμοια εργαζόμα

Απάντηση: Οι βασικές διαστάσεις είναι, το μήκος (L), η μάζα (M ), ο χρό

1. Ρευστό αγνώστου ιξώδους, μ, βρίσκεται μεταξύ δύο παράλληλων επίπε

Η στατική των ρευστών μελετά τα ρευστά σε ισορροπία. Ένα ρευστό θε

2.2 Β α σ ικ έ ς π ρ ο τά σ εις σ τ η ν Ισορροπία τω ν ρ ευ

1. Η γωνία, θ, δεν εμφανίζεται στις τελικές σχέσεις. Η ένταση σε ένα ση

σχχ, Oyy, σ ζζ, δηλαδη, p = - 3 (σχχ + Gyy + σ ζζ), σε καρτεσια

Π ρ όταση: Αν ένα ρευστό είναι σε ισορροπία και η πίεση σε ένα οποιο

Π ρ όταση: Αν το πεδίο εξωτερικών δυνάμεων, /, που ασκούνται σε ένα ρευ

2.4 Δ ύ ν α μ η που α σ κ ε ίτα ι από το ρ ε υ σ τ ό σ ε εμ

Απάντηση: Χρησιμοποιούμε κυλινδρικό σύστημα συντεταγμένων που περιστρέ

Αρα η σ χ έ σ η της διαφοράς πίεσης με το εξωτερικό πεδίο δυνάμεων, σε κυλιν

Αποδεικνύεται εύκολα βάση των παραπάνω (η απόδειξη αφήνεται στον ανα

Ο τελεστής του Stokes ή της ολικής παραγώγου, ο οποίας εφαρμό

Άρα σύμφωνα με τον ορισμό, το διάνυσμα της ταχύτητας θα είναι παράλ

Ο στροβιλισμός, Ω, ενός διανυσματικού πεδίου δείχνει την ύπαρξη περιστρο

Π α ρ α τ ή ρ η σ η : Η σχέση αυτή συνδέει τον στροβιλισμό Ω του πεδίου ταχύ

Η διαφορική εξίσωση των επιφανειών κάθετες στις γραμμές ροής σε καρτε

Ο αρχικός όγκος, dV0, (t = 0) της στοιχειώδους μάζας του ρευστού καταλαμ

Απόδειξη: Αφού το ρευστό είναι ασυμπίεστο η πυκνότητα του, ρ, είναι στα