«Έκθεση Β’ Λυκείου – Survivor: Ένα ριάλιτι επιβίωσης στη σκιά της κρίσης

Της Έρης Ναθαναήλ*

Η ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΗΣ «ΚΑΛΗΣ» ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Υπάρχουν άνθρωποι που δεν βλέπουν τηλεόραση ή βλέπουν ελάχιστη – και δεν χάνουν
πολλά. Όμως αν κάποιος έχει το βράδυ ανοιχτή τη συσκευή του, το πιθανότερο είναι να βλέπει
το ριάλιτι «Survivor» στον Σκάι. Η επιτυχία αυτής της εκπομπής απασχόλησε πολλούς και
δικαιολογημένα, αφού την περασμένη δεκαετία ο Έλληνας τηλεθατής είχε φάει τα ριάλιτι με το
κουτάλι (ή μάλλον τα ιδιωτικά κανάλια πρόσφεραν ριάλιτι με τη σέσουλα) και επομένως ήταν
λογικό να υποθέσουμε ότι το είδος είχε συμπληρώσει τον κύκλο του. Το ενδιαφέρον του
τηλεοπτικού κοινού είχε ξεθυμάνει όχι μόνο λόγω της υπερπροσφοράς αλλά κι επειδή στην
τηλεόραση προβάλλονταν ελληνικές σειρές, κυρίως κωμωδίες, που προσείλκυαν εκατομμύρια
τηλεθεατές. Εξάλλου, αυτό το φαινόμενο έχει ξανασυμβεί στην ιστορία της
τηλεόρασης, δηλαδή ένα είδος που κάποτε ξεφούσκωσε, αλλά αργότερα να επανήλθε με κάπως
αλλαγμένη μορφή και η τηλεθέασή του να εκτινάχτηκε. Αυτό συνέβη, π.χ., με τα τηλεπαιχνίδια
που γνώρισαν μια δεύτερη άνοιξη –και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο- όταν άρχισε να
προβάλλεται το «Ποιος θέλει να γίνει εκατομμυριούχος;»
To πρώτο καθαρόαιμο ριάλιτι που γνωρίσαμε στην Ελλάδα ήταν το «Big Brother» που
άρχισε να προβάλλεται στον ΑΝΤ1 στις 10 Σεπτεμβρίου του 2001, την παραμονή της επίθεσης
στους Δίδυμους Πύργους. Ημερομηνία σημαδιακή. Τότε η παραγωγή έκρινε ότι δεν ήταν
απαραίτητο να ενημερωθούν οι έγκλειστοι στο σπίτι του Μεγάλου Αδελφού για το τι είχε
συμβεί. Σημαδιακή κι αυτή η αποσιώπηση, αφού δείχνει ότι οι παίχτες (αλλά και οι φανατικοί
τηλεθεατές του σόου) ζουν σε ένα ιστορικό κενό, μια γυάλα όπου οι ανεμοστρόβιλοι της
Ιστορίας δεν τους αγγίζουν. Επιπλέον, στα ριάλιτι επιβίωσης, στα οποία κατατάσσεται και το
«Survivor», οι παίχτες ζουν και σε ένα γεωγραφικό κενό. Ο Άγιος Δομίνικος, η Παταγονία, η
αυστραλιανή έρημος, οι τόποι όπου εκτυλίσσονται τα διάφορα «Survivor» λειτουργούν σαν
χάρτινο ντεκόρ. Καμία περιέργεια δεν επιτρέπεται ή ενθαρρύνεται, καμία πληροφορία δεν
παρέχεται για τον τόπο, τους ανθρώπους του, τον πολιτισμό και την ιστορία τους. Το 2006 στα
νησιά Φίτζι, όπου γυριζόταν ένα αμερικανικό «Survivor», έγινε πραξικόπημα και ο εκλεγμένος
πρόεδρος, που κυβερνούσε τη χώρα από το 2000, ανατράπηκε από έναν αξιωματικό του
στρατού.  Ωστόσο, η βίαιη κατάλυση της δημοκρατίας, η διάλυση του Κοινοβουλίου και η
κήρυξη του στρατιωτικού νόμου, η κλαγγή των όπλων δεν έφτασαν στο ένα από τα 322 νησάκια
της χώρας, όπου γυριζόταν ένας κύκλος του αμερικανικού «Survivor». Στο νησί του «Επιζώντα»
οι παίχτες δεν κατάλαβαν τίποτα – το ίδιο και οι τηλεθεατές. Η χούντα διαβεβαίωσε τους
παραγωγούς ότι το τηλεοπτικό συνεργείο και οι παίχτες ήταν ασφαλείς, ότι ο ανεφοδιασμός τους
με τρόφιμα θα συνεχιζόταν κανονικά και ότι μόλις ολοκληρωνόταν το παιχνίδι, όλοι θα
επέστρεφαν με ασφάλεια στην πατρίδα τους. Στην εποχή της «δυνατής Ελλάδας», όταν άλλαζε ο
χρόνος κι έμπαινε το 2002, ελάχιστοι είχαν συντονιστεί στην ΕΤ1 που έδειχνε έναν γελαστό
πρωθυπουργό να παραλαμβάνει χαρτονομίσματα σε ευρώ από ένα ΑΤΜ της Τράπεζας της
Ελλάδας. Το 80% των τηλεθεατών έβλεπε την ίδια ώρα το πώς γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά στο
σπίτι του «Big Brother».  Όπως και στην πραγματική ζωή, συχνά η μη χρησιμοθηρική γνώση,
αυτή που δεν έχει σχέση με εξετάσεις, με αξιολόγηση, με ανεύρεση εργασίας, με χτίσιμο
καριέρας θεωρείται περιττή, είδος πολυτελείας.
Ακολούθησε ένας καταιγισμός από ριάλιτι και τάλεντ σόου με στοιχεία ριάλιτι ο οποίος
κράτησε μέχρι τις παραμονές της κρίσης. Αν και η λεγόμενη «reality tv» δεν είναι νέο
φαινόμενο, το είδος απογειώθηκε στη στροφή του νέου αιώνα, ενώ πάμπολλες είναι οι
παραλλαγές του που έφτασαν και στη χώρα μας. Έχουμε και λέμε: ριάλιτι επιβίωσης, είτε
κλειστοφοβικά είτε στην άγρια φύση, ριάλιτι αποκατάστασης (make-over) που επιδιορθώνουν
και ανακαινίζουν σπίτια, μύτες, μαγαζιά, ριάλιτι αδυνατίσματος, ριάλιτι ευρέσεως εργασίας,
ριάλιτι συνοικεσίων, ριάλιτι μαγειρικής κ.ά. Ταυτόχρονα, άνθισαν οι εκπομπές ταλέντων,
άλλοτε σε χοντροκομμένη και άλλοτε σε πιο ευπρεπή συσκευασία.
Το «Survivor» (Επιζήσας) είχε πρωτοεμφανιστεί το 2003 και το τωρινό είναι η τέταρτη
εκδοχή του. Όπως συχνά συμβαίνει στην τηλεόραση και την ιστορία, το παλιό επιστρέφει με το
ένδυμα του καινούριου ή μάλλον του ψευτοκαινούριου. Είναι αυτονόητο πως η κύρια αιτία που
το «Survivor» έχει τόσους πιστούς είναι η ένδεια των άλλων ψυχαγωγικών τηλεοπτικών
προγραμμάτων. Η ανανέωση, ένα βασικό συστατικό αυτού που θα λέγαμε «καλή τηλεόραση»,
λάμπει σήμερα διά της απουσίας της. Η ουσιαστική ανανέωση θέλει χρήμα, φαντασία και
ανάληψη ρίσκου, είναι ένα είδος πολυτελείας. Κι αυτό, μέχρι στιγμής, δεν το έχει ούτε στο
ελάχιστο πετύχει ούτε η ιδιωτική ούτε η δημόσια τηλεόραση. Η απήχηση του «Survivor»
υπογραμμίζει την απουσία του «άλλου», δηλαδή μιας τηλεόρασης που μας κεντρίζει, μας
διασκεδάζει, μας συγκινεί. Για παράδειγμα, εντυπωσιακή είναι σήμερα η απουσία πολιτικών
σατιρικών εκπομπών τη στιγμή που η επικαιρότητα προσφέρει ανεξάντλητο υλικό.
 Ξαναζεσταμένο φαγητό το «Survivor», όμως η κοινωνία που το καταναλώνει δεν είναι
αυτή του 2003. Πολλά έχουν αλλάξει από τότε και αυτές τις αλλαγές θα άξιζε να
προσεγγίσουμε. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τέσσερα σημεία που δείχνουν πώς έχουν
αλλάξει οι συνθήκες πρόσληψης του «Survivor» σε σχέση με τους προηγούμενους
κύκλους. Πρώτο: Η σκιά της κρίσης. Το πρώτο κύμα των ριάλιτι είχαν σαν φόντο τον λεγόμενο
πόλεμο κατά της διεθνούς τρομοκρατίας. Στην τσακισμένη από την κρίση Ελλάδα, το
«Survivor» μας διδάσκει ότι για ένα κομμάτι ψωμί, για ένα πιάτο ρύζι, «δεν φτάνει μόνο η
δουλειά»: χρειάζεται η πλήρης υποταγή, η προδοσία, η αλληλοεξόντωση. Δεύτερο: Η
απενοχοποίηση του είδους. Εντάξει, βλέπουμε «Survivor», και τι έγινε; Στην αρχή του
“Mεγάλου Aδελφού” όλοι ήταν εναντίον, έλεγαν ότι είναι τηλεοπτικό σκουπίδι», αλλά στην
πορεία άλλαξαν γνώμη: «Eγώ εξακολουθώ να πιστεύω ότι αποτελεί μέρος του τέλειου
εγκλήματος, αλλά δεν μπορώ πλέον να το λέω, επειδή η γενική τάση είναι η προσχώρηση στη
συναίνεση, στην ενιαία σκέψη». Η απενοχοποίηση των ριάλιτι ολοκληρώθηκε. Το εξωφρενικό
του χθες γίνεται το αυτονόητο του σήμερα. Τρίτο: Τα επαγγέλματα του σώματος. Οι
περισσότεροι από τους παίχτες του νέου κύκλου του «Survivor» ασκούν κάποιο επάγγελμα που
έχει σχέση με το σώμα ή απαιτεί καλογυμνασμένο σώμα: επαγγελματίες ή ερασιτέχνες αθλητές,
γυμναστές, μοντέλα, τηλεπαρουσιάστριες, ηθοποιοί. Οι μπιροκοιλιές αποκλείονται και η fitness,
δηλαδή το να είσαι σε φόρμα, γίνεται η νέα θρησκεία. Στο πνεύμα των καιρών κι αυτό.
Το ρωμαλέο σώμα γίνεται επαγγελματικό προσόν, γίνεται ένα συν στον αγώνα για επιβίωση
εντός κι εκτός παιχνιδιού. Τέταρτο: Η έκρηξη των social media. Πριν από 15 χρόνια περίπου
πολλά έντυπα και πάμπολλες εκπομπές ασχολούνταν με τα τεκταινόμενα στα διάφορα ριάλιτι
και τάλεντ σόου. Οι πρώην παίχτες ήταν περιζήτητοι στα πρωινάδικα και τα μεσημεριανάδικα,
ενώ και οι μαμάδες τους έβρισκαν ένα φιλόξενο τηλεοπτικό βήμα, για να καταγγείλουν τις
όποιες αδικίες είχαν διαπραχτεί σε βάρος των τέκνων τους. Ακόμα και τα κεντρικά δελτία
ειδήσεων δυο-τριών καναλιών αφιέρωναν χρόνο στις «συγκλονιστικές εξελίξεις» σε κάποιο
ριάλιτι ή τάλεντ σόου.  Στη χρυσή εποχή των ριάλιτι ήταν και η χρυσή εποχή της φιλολογίας
γύρω απ’ αυτά. Άρθρα, βιβλία, ρεπορτάζ, στην Ελλάδα και παντού. Σήμερα ο «κοινωνικός
σχολιασμός» έχει περάσει στο φέισμπουκ και το τουίτερ και πράγματι πολλά σχόλια
εντυπωσιάζουν με το χιούμορ και την ευθυβολία τους. Όμως τα περισσότερα δεν ασκούν
κριτική στο «κόνσεπτ», στην κεντρική ιδέα του σόου, ούτε σε αυτούς που εμπορεύονται τον
κανιβαλισμό και την αλληλοεξόντωση, που κερδίζουν χρήματα από τις διαφημίσεις και τα SMS,
αλλά στους παίχτες, στον κακό, τον καλό και τον άσχημο. Στον αχάριστο, τον ιντριγκαδόρο ή
τον κουβαλητή. ΄Ετσι καλύπτεται, με διαστρεβλωμένο τρόπο, και μια βασική κοινωνική
ανάγκη: το να έχουμε λόγο για τα όσα συμβαίνουν στη δημόσια σφαίρα. Μια που ο λόγος μας ή
η λαϊκή ψήφος στις εκλογές δεν μετράει, μια που η μνημονιακή βαρβαρότητα έτσι κι αλλιώς θα
περάσει, ας περιοριστούμε να κρίνουμε μια χούφτα συμπατριώτες μας, ανάμεσά τους και
VIPS (έτσι έχουν χαρακτηριστεί οι «Διάσημοι»), που ψωμολυσσάνε σε μια έρημη ακτή του
Αγίου Δομίνικου.  
Για τους παίχτες του «Survivor» το ερώτημα «Τι θα φάμε σήμερα;» συμπληρώνεται με
το «Ποιον θα φάμε σήμερα;» Ποιανού η αποχώρηση θα εξασφαλίσει τη δική μου παραμονή;
Ασφαλώς την πρακτική της αξιολόγησης  με σκοπό το ξεσκαρτάρισμα δεν την έφερε το
«Survivor» ή ο «Βig Brother». Όμως τα ριάλιτι αυτού του τύπου μάς συμφιλιώνουν με την ιδέα
ότι όλοι, π.χ. οι εργαζόμενοι είναι αναλώσιμοι, ότι το να χάσει κανείς τη δουλειά του είναι το πιο
φυσικό πράγμα στον κόσμο. Ότι είναι φυσικό το να υπακούει κανείς σε παράλογους κανόνες, να
καρφώνει και να υπονομεύει τον συμπαίκτη του ή τον συνάδελφο, προκειμένου ο ίδιος να
επιβιώσει. Σε διεθνές επίπεδο, η άνοδος των ριάλιτι συνοδεύεται από τη μείωση των εκπομπών
που βασίζονται σε σενάριο σειρών μυθοπλασίας. Αυτή είναι πλέον η βασική διάκριση στον
τομέα της τηλεοπτικής ψυχαγωγίας. Βέβαια και στα ριάλιτι οι παίχτες συμπεριφέρονται βάσει
σεναρίου και σκηνοθετικών οδηγιών, όμως ο σεναριογράφος ως δημιουργός γίνεται όλο και πιο
αχρείαστος.
Τελικά, η απήχηση που έχει σήμερα το «Survivor» φανερώνει πιο πολλά για την
κοινωνία που το καταναλώνει παρά για το ίδιο το σόου: δείχνει τη φτώχεια της κοινωνικής
ζωής, τη συρρίκνωση της δημόσιας σφαίρας ή μάλλον την αντικατάστασή της από ένα
ψηφιακό είδωλό της. Δείχνει το πόσο η οθόνη της τηλεόρασης ή της ταμπλέτας έχει γίνει
υποκατάστατο της πραγματικής ζωής, της παρέας, της συζήτησης, της συλλογικής διασκέδασης.
Και φυσικά δεν έχει νόημα το να μιλάμε για το υποτιθέμενο «χαμηλό επίπεδο» των παικτών ή
των τηλεθεατών, ώστε να επιβεβαιωθεί η δική μας διανοητική ανωτερότητα. Ωστόσο,
το «κόνσεπτ», αν και ιδιοφυές, δεν είναι ούτε ουδέτερο ούτε αθώο. Kαι δεν είναι αθώο όχι γιατί
πέφτει σε «κακά χέρια» ή χρησιμοποιούνται ευτελή υλικά, αλλά επειδή τα ριάλιτι αυτού του
τύπου αντανακλούν, νομιμοποιούν και αναπαράγουν τη βαρβαρότητα και τον παραλογισμό της
εποχής μας.  
 Κείμενο της Μαριάννας Τζιαντζή, συντομευμένο και διασκευασμένο εκφραστικά και δομικά,
ώστε να ανταποκριθεί στις ανάγκες του επαναληπτικού κριτηρίου
 

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ:
Α. Να γραφεί η περίληψη του παραπάνω κειμένου σε 120λ.
Β1. Τελικά, η απήχηση που έχει σήμερα το «Survivor» φανερώνει πιο πολλά για την
κοινωνία που το καταναλώνει παρά για το ίδιο το σόου: δείχνει τη φτώχεια της κοινωνικής
ζωής, τη συρρίκνωση της δημόσιας σφαίρας ή μάλλον την αντικατάστασή της από ένα
ψηφιακό είδωλό της.  Να σχολιαστεί η παραπάνω φράση σε 90λ.
2. Με ποιους τρόπους αναπτύσσεται η 5η παράγραφος του κειμένου; Ποια είναι η θεματική
της περίοδος;
3. Να επισημάνετε τρία χαρακτηριστικά που πιστοποιούν ότι το παραπάνω κείμενο
ανήκει στο χώρο του άρθρου. Στη συνέχεια να γράψετε δυο σημεία που κατά τη γνώμη σας
αποτελούν σχόλιο, επισημαίνοντας παράλληλα με ποιο τρόπο εκφράστηκε το σχόλιο αυτό.
4. Ποιο σκοπό εξυπηρετεί η χρήση των σημείων στίξης στα παρακάτω αποσπάσματα;
 -και δεν χάνουν πολλά.
 (ή μάλλον τα ιδιωτικά κανάλια πρόσφεραν ριάλιτι με τη σέσουλα)
 -και μάλιστα σε παγκόσμιο επίπεδο-
 (make-over)
 «reality tv»
 «κοινωνικός σχολιασμός»
 (έτσι έχουν χαρακτηριστεί οι «Διάσημοι»),
 «κόνσεπτ»,
 «κακά χέρια»
 «χαμηλό επίπεδο»
5. αφού, επομένως, όχι μόνο … αλλά και, Εξάλλου, δηλαδή, αλλά, π.χ., και μάλιστα,
όταν, Ωστόσο: Με ποια νοηματική σχέση συνδέουν οι παραπάνω λέξεις τα νοήματα;
6. Να βρείτε και να καταγράψετε 5 φράσεις του κειμένου όπου η γλώσσα χρησιμοποιείται
συνυποδηλωτικά.
7. ξεθυμάνει, κατάλυση, ένδεια, απήχηση, απουσία, ανεξάντλητο, ρωμαλέο,
διαστρεβλωμένο: Να γραφεί από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις.
8. Η απήχηση του «Survivor» υπογραμμίζει την απουσία του «άλλου», δηλαδή μιας
τηλεόρασης που μας συγκινεί: Να αναγνωριστεί το είδος της σύνταξης και να μετατραπεί στην
αντίθετή της.
ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ
Διαβάσατε το παραπάνω άρθρο και αποφασίζετε να συντάξετε ένα δικό σας άρθρο
αναφερόμενοι στις συνέπειες της προβολής και παρακολούθησης ριάλιτι εκπομπών  και στους
τρόπους ποιοτικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου από την πλευρά του κάθε ατόμου και του
τηλεοπτικού χρόνου από την πλευρά των ΜΜΕ