DE DIGITALE

DENKTANK
Op zoek naar betere politieke
besluitvorming in de 21ste eeuw

Geschreven door Menno Braam, Menno

Schellekens en Matthijs Vermeer

Januari 2011
 Voorwoord
Voorwoord Toen wij drieën afspraken om samen te werken aan dit werkstuk, hadden we twee
zekerheden. Ten eerste wilden we iets bouwen. Iets bedenken, maken en testen. Iets
Inhouds neerzetten. Ten tweede zouden we niet terugdeinzen voor grote ideeën. Voor lastige
opgave vragen. Als scholieren hebben we weinig middelen: we zitten niet ruim in geld, tijd
of expertise. Alleen aan ambitie is er geen tekort. Van ons enthousiasme moeten we
Inleiding het hebben.
Voor de zomervakantie van 2010 hebben we weken gezocht naar een onderwerp
Probleem waar we enthousiast van werden. We hebben een plan van aanpak opgesteld voor
stelling verschillende onderzoeken, de meeste over onderwijs, maar van geen van alle
werden we warm genoeg.
Theorie
achter de Wij zijn alledrie maatschappelijk betrokken en kijken dagelijks met frustratie naar
denktank
de Nederlandse politiek. Wij volgen de politiek omdat het gaat over de uitdagingen
van onze tijd. Wij volgen het met frustratie omdat die problemen die ons aan het
Wat is de
Digitale
hart gaan, steeds verzeild raken in een web van politieke belangen, om vaak te
Denktank? eindigen zonder echte oplossing. De inefficiëntie van het belangrijkste bestel van
ons land blijft ons verbazen. Daarbij komt dat we dit bestel delen we met alle
Praktijk andere democratieën op aarde. Winston Churchill zei ooit: “It has been said that
democracy is the worst form of government except all the others that have been
Resultaten
tried.” Idealistisch als we zijn, nemen we geen genoegen met het minst slechte. Als
we ons ergens over op kunnen winden, als we ergens enthousiast over kunnen
worden, dan is het wel ons politieke bestel.
Conclusie

Met die energie hebben we het werkstuk geschreven dat nu voor u ligt. Dat hebben
Discussie
we natuurlijk niet zonder hulp gedaan. We willen graag onze begeleidende leraar
bedanken: meneer Gabreëls. Hij heeft ons altijd de ruimte gegeven om te doen wat
Nawoord wij wilden doen, zelfs als dat betekende dat hij ons moest laten wisselen van
onderwerp op het laatste moment. Meneer Peulen en meneer Nieuwenhuijzen
hebben hun leerlingen maatschappijleer en maatschappijwetenschappen een maand
aan ons beschikbaar gesteld. We willen Robert Gaal en Pawel Pachniewski
bedanken voor de behulpzame interviews. Maarten en Frieda Schellekens hebben
ons drieën een halve week onderdak en voedsel verschaft terwijl wij het merendeel
van dit werkstuk schreven. Maarten heeft ons tijdens ons verblijf geholpen met de
wiskunde onderbouwing van ons idee. Tenslotte zijn wij de honderdvijftig denkers,
die een maand lang aan ons onderzoek hebben geparticipeerd, zeer dankbaar.

Veel leesplezier,

Menno Braam, Menno Sche!ekens en Matthijs Vermeer

pagina

01
 Inhoudsopgave
Voorwoord 1! Voorwoord

2! Inhoudsopgave
Inhouds
opgave
3! Inleiding

Inleiding 5! Probleemstelling
5" " " Problemen in de Tweede Kamer"
8" " " Verkiezingen
Probleem
stelling
11! Theorie achter de Denktank
11" " " Decisions, decisions
Theorie 11" " " De subjectieve realiteit
achter de 12" " " Vergelijkingsmateriaal
denktank
12" " " Snelle schets
13" " " De expert
Wat is de 15" " " De bijenkorf
Digitale 16" " " Ervaringskennis
Denktank? 16" " " A#ijken
17" " " In het kort
Praktijk
20! ! Wat is de Digitale Denktank?
20"" " Wat is het proces in de Denktank?
Resultaten 22" " " De implementatie in de samenleving
23" " " De wiskunde achter de Vote-stap
Conclusie
29" " " De implementatie van plannen
29" " " Problemen die we bewust niet oplossen
29" " " " Taal
Discussie 30" " " " Populisme

31!! Praktijk
Nawoord
31" " " Ons onderzoek
31" " " De proef-Digitale Denktank
32" " " Het bevolken van de Digitale Denktank
32" " " Wat gaan we testen en hoe?
33" " " Ontwikkeling van de Digitale Denktank
34" " " " Juni
35" " " " Augustus
40"" " " September
41" " " " Oktober
46"" " " November
47" " " De uiteindelijke Denktank

53! ! Resultaten
53" " " Statistieken
54" " " Enquête
59" " " Ervaringen
59" " " " De introductie van de Denktank
60"" " " Speciale ervaringen

64!
! Conclusie

74!
! Discussie

75!
! Nawoord
pagina

02
 Inleiding
Voorwoord Google vindt altijd de naald in de hooiberg aan informatie die wij het internet
noemen. Wikipedia kan je altijd helpen als je iets moet weten. We lezen de blog van
Inhouds Nobelprijswinnaar Paul Krugman via de website van de New York Times en kunnen
opgave iedereen bereiken via de mail. De efficiëntie, het gebruikersgemak en de kracht van
moderne communicatietechnologie is ongelofelijk. Elk aspect van ons leven en onze
Inleiding maatschappij is (fundamenteel) veranderd door de progressie van technologie, maar
sinds Thorbecke in de negentiende eeuw onze grondwet schreef, is er weinig meer
Probleem veranderd aan ons politiek systeem. Dat terwijl de wereld van vandaag
stelling onherkenbaar zou zijn voor de goede man.

Theorie Ondergetekenden zijn klassieke ‘Netizens’1 , burgers van het internet. Opgegroeid
achter de met het web zijn wij eraan gewend geraakt dat alle kennis van de wereld slechts een
denktank
zoekopdracht van ons verwijderd is. Gemeenschappen als Wikipedia en Flickr zijn
een belangrijke inspiratie voor ons. Wikipedia.org, de open webencyclopedie,
Wat is de
Digitale
bestaat uit 16 miljoen artikelen die over het algemeen betrouwbaar zijn.2,3 Het
Denktank? indrukwekkendste is dat al deze artikelen geschreven zijn en bijgehouden worden
door tien procent van de bezoekers. Hun productiviteit en snelheid is
Praktijk indrukwekkend. In een interview met de oprichter van Wikipedia, Jimmy Wales,
vraagt de interviewer zich af hoe lang onzin, zoals op je eigen profiel zetten dat je
Resultaten
stiekem Batman bent, blijft staan. Wales antwoordt: “Generally, if you [wrongly]
change Wikipedia, it will be changed back in less than five minutes.”4
Conclusie
Flickr.com is een vaste bestemming geworden voor fotografen over de hele wereld.
Op de site staan nu vijf miljard foto’s5 die beoordeeld en becommentarieerd worden
Discussie
door de gebruikers zelf. Beginnende fotografen kunnen advies krijgen op bijna elk
gebied. Alweer geldt dat een relatief kleine groep al deze waarde zonder betaling
Nawoord toevoegt.

Deze websites leren ons dat een groep van duizenden vrijwilligers in de juiste
omgeving tot grootse dingen in staat is, zowel qua schaal als kwaliteit. En het zijn
niet alleen enthousiaste webondernemers die gemeenschappen laten denken en
doen. Ruimtevaartorganisatie NASA gebruikt al jaren fans voor verschillende
projecten waar je geen speciale opleiding voor nodig hebt, zoals het verwerken van

1Hauben, M. (16 januari 2010). What is a Netizen?. Geraadpleegd op http://www.columbia.edu/

~hauben/text/WhatIsNetizen.html
2 Terdiman,D. (15 december 2005). Study: Wikipedia as accurate as Britannica. Geraadpleegd op http://
news.cnet.com/Study-Wikipedia-as-accurate-as-Britannica/2100-1038_3-5997332.html
3BBC News (15 december 2005). Wikipedia survives research test. Geraadpleegd op http://
news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4530930.stm
4 Wales,
J. (5 januari 2011). The Daily Show with Jon Stewart (19:15). Geraadpleegd op http://
www.thedailyshow.com/full-episodes/wed-january-5-2011-jimmy-wales
5Sheppard, Z. (19 september 2010). 5000000000. Geraadpleegd op http://blog.flickr.net/en/
pagina

03
2010/09/19/5000000000/
Voorwoord foto’s van Mars 6. Ook hier zijn de resultaten bemoedigend: de kwaliteit van het
werk van de duizenden vrijwilligers was bijna even hoog als dat van de
Inhouds wetenschappers van NASA zelf.
opgave
Menno Schellekens speelde in het voorjaar van 2010 al een tijdje met het idee om
Inleiding een digitale omgeving te bouwen waar Nederlanders beleid met elkaar kunnen
bediscussiëren en aannemen. Toen hij het boek Wisdom of the Crowds las, zag hij een
Probleem mogelijkheid voor een webomgeving waarin duizenden Nederlanders samen beleid
stelling kunnen bedenken en bediscussiëren. Hij gaf het een voorlopige naam: ‘De Digitale
Denktank’.
Theorie
achter de In dit werkstuk beginnen we met de hoofdvraag: “kunnen we moderne
denktank
communicatietechnologie gebruiken om het democratisch proces te verbeteren?”
Wat is de We gaan op zoek naar, in theorie, de beste manier om complexe beslissingen te
Digitale
Denktank?
nemen. Eerst stellen we voor de duidelijkheid onze volledige probleemstelling.
Vervolgens bekijken we hoe we deze bestuursvorm zouden kunnen verbeteren. Uit
Praktijk de conclusies hiervan volgt de praktische vorm van de digitale omgeving voor het
maken van beleid.
Resultaten Het tweede deel van het werkstuk gaat de bouw, het onderzoek en alle handelingen
die hebben geleid naar wat uiteindelijk de Digitale Denktank is geworden. In het
Conclusie hoofdstuk “Praktijk” behandelen we het onderzoek met de Digitale Denktank. We
sluiten af met de resultaten die we waargenomen hebben tijdens het onderzoek en
Discussie de conclusies die we daaruit kunnen trekken.

Nawoord

6BBC News (17 november 2010). How to explore Mars and have fun. Geraadpleegd op http://
pagina

04
news.bbc.co.uk/2/hi/8364865.stm
 Probleemste!ing
Voorwoord De democratie is een beleidsvorm die al millennia oud is en die zijn oorsprong vindt
in het oude Griekenland. Hier ontstond het idee dat het volk zelf inspraak zou
Inhouds moeten hebben in de manier waarop er geregeerd wordt in een land (of in die tijd
opgave een ‘polis’), in plaats van een kleine elite of een enkele koning.

Inleiding Democratie is slechts een idee, niet een concrete bestuursvorm. In Nederland
hebben we de principes van democratie vertaald naar onze parlementaire
Probleem democratie. Onze vorm van democratie is heel anders dan die van onze intellectuele
stelling voorvaderen. Denk bijvoorbeeld aan het feit dat vrouwen en immigranten
tegenwoordig ook mogen stemmen.
Theorie Ondanks dat ieder lid van onze maatschappij inspraak heeft in het lot van dit land,
achter de hebben veel mensen een negatieve connotatie bij het woord “politiek”, ook in
denktank
Nederland. Waar zou dat aan kunnen liggen?

Wat is de
Digitale
Er zijn veel factoren die meewegen in het antwoord op deze vraag. Voor deze
Denktank? probleemstelling hebben we vele bronnen geraadpleegd. Tezamen geven zij een
beeld van wat er mankeert aan de parlementaire democratie die wij in Nederland
Praktijk hanteren.

Resultaten
Allereerst een beschrijving van parlementaire democratie, opdat wij niet langs
elkaar heen praten. Parlementaire democratie is de formele naam van een groter
begrip dat representatieve democratie heet. In plaats van zelf direct invloed te
Conclusie
hebben op de keuzes die gemaakt moeten worden, zoals de invoering, aanpassing of
afschaffing van wetten, kiest het volk een persoon of politieke partij uit. Elke
Discussie
politieke partij heeft bepaalde standpunten, principes en een handelingswijze.
Wanneer een burger voor een partij kiest, geeft hij hen het vertrouwen dat zij
Nawoord gebaseerd op deze standpunten de juiste keuzes zullen maken. Omdat iedere burger
verschillend is, ontstaat er een scala aan verschillende partijen die elk de wensen van
de kiezers trachten te vervullen. Een bepaald aantal stemmen geeft een partij een
zetel in de Tweede Kamer, waarmee invloed uitgeoefend kan worden.
Hoe meer zetels een partij heeft, hoe meer zeggenschap deze krijgt. Nederland kent
ook een Eerste Kamer en andere politieke organen, maar wij richten ons op de
Tweede Kamer omdat die het belangrijkste orgaan is van de democratie in
Nederland.

Problemen in de Tweede Kamer

Op iedere zetel van de Tweede Kamer zit een politicus. Een politicus is idealiter een
weldenkende Nederlander die strijdt voor het welzijn in ons land. Dat zijn de
mensen waar wij ons vertrouwen aan schenken door op ze te stemmen. In de
praktijk hebben zij echter andere belangen dan alleen die van de kiezer en het
collectief goed. Ieder Kamerlid is bijvoorbeeld lid van een partij. Zij kunnen
simpelweg niet objectief zijn, omdat hun positie dat niet toelaat. Ze moeten denken
aan de mening van de partij waarin ze zitten, welke belangen die partij heeft in de
Tweede Kamer, hoe een beslissing in het nieuws zal komen, etcetera. Joris

pagina

05
Voorwoord Luyendijk concludeerde in zijn boek7 “Je hebt het niet van mij, maar...” dat dit soort
invloeden, en dus niet de inhoudelijke argumenten, de belangrijkste factor zijn in
Inhouds het stemgedrag van Kamerleden.
opgave We citeren een samenvattende recensie van het boek van GeenCommentaar.nl8: “als
je wil begrijpen hoe kamerleden stemmen moet je in de eerste plaats kijken naar de
Inleiding vraag of ze bij de coalitie of de oppositie zitten. Dat stuurt hun stemgedrag en het
succes van hun voorstellen. Zit je bij de coalitie dan stem je tegen voorstellen van de
Probleem oppositie en kunnen jouw voorstellen wel een meerderheid vinden. Pas daarna
stelling spelen inhoudelijke argumenten een rol.”

Theorie Niet alleen Luyendijk is tot die conclusie gekomen; politici zelf beklagen zich ook
achter de over de manier van werken in Den Haag. Jolande Sap, fractievoorzitter van
denktank
GroenLinks, schreef in januari 2011 in een column voor NRC Handelsblad: “De
eerste ontnuchtering kwam snel. Ik herinner me het debat over het belastingplan
Wat is de
Digitale
2009 waarin de positie van oudere werknemers een prominente plaats innam.
Denktank? Gewapend met feiten en analyses opende ik daar de discussie over de
doorwerkbonus. Vrijwel niemand bleek geïnteresseerd in die feiten en analyses.
Praktijk Erger nog, vrijwel niemand bleek geïnteresseerd in mijn idealen om de abominabele
baankansen van oudere werklozen te verbeteren. Het enige wat bleek te tellen, was
Resultaten
dat de balans tussen de ouderenbelasting van Bos en de doorwerkbonus van
Balkenende behouden moest blijven; politiek met een hele kleine p.”9.
Conclusie
Politici beïnvloeden niet alleen elkaar, maar worden ook beïnvloed door het hele
netwerk van mensen dat om de politiek heen hangt. Daarbij moet je denken aan
Discussie
journalisten en lobbyisten. Weer uit “Je hebt het niet van mij, maar...”7: “Veel
mensen wisselen ook tussen deze [politieke] rollen: oud-politici worden lobbyisten,
Nawoord woordvoerders worden journalist en journalisten worden politici.” Volgens
Luyendijk is dit allemaal niet transparant en krijgen burgers hier maar moeilijk
zicht op.

Politici die hun beslissingen niet enkel van de meritus van het beleid af laten hangen
noemen wij politiek gekleurd en wij stellen met het bovenstaande in het
achterhoofd dat elke politicus in het huidige bestel dit is.

Dit brengt een aantal gevolgen met zich mee. In de Tweede Kamer van Nederland
zitten maar honderdvijftig bestuursleden. Van deze personen wordt geacht dat,
wanneer zij in discussie gaan over een onderwerp, zij hier veel van afweten, anders
kunnen zij geen goed oordeel vellen over de situatie. Als je eens even kijkt naar
Politiek 24, dan zul je al vrij gauw zien dat de meerderheid van deze politici
welvarende blanke mannen zijn van tussen de veertig en zestig jaar oud die een deel

7Luyendijk, J. (2010). Je hebt het niet van mij, maar... (1e druk). Amsterdam, Nederland: Uitgeverij
Podium.
8Otjes, S. (6 januari 2011). Ik heb het niet van Joris Luyendijk, maar.... Geraadpleegd op http://
www.geencommentaar.nl/2011/01/06/ik-heb-het-niet-van-joris-luyendijk-maar/
9Sap, J. (19 januari 2011). Weg met de politiek van branie zonder brein. Geraadpleegd op http://
pagina

06
tweedekamer.groenlinks.nl/node/60099
Voorwoord van hun leven als ambtenaar hebben gewerkt. Vrouwen, allochtonen, laagopgeleiden
en studenten zijn er ondervertegenwoordigd.10,11
Inhouds
opgave Er is dus relatief weinig diversiteit bij de mensen die het hele land besturen. Niet
alleen zal het voor politici lastiger zijn om zich in te leven in de belangen van
Inleiding kiezers die niet dezelfde achtergrond hebben, maar een groot deel van de kennis die
deze groepen bezitten is afwezig in de Tweede Kamer. Hoe het eraan toe gaat in een
Probleem achterstandswijk, waar leraren tegenaan lopen in de klas en of je rond kan komen
stelling van een uitkering, dat zijn allemaal dingen die een politicus niet weet. Natuurlijk
vereist dit beeld enige nuancering: wij weten goed dat politici niet volledig
Theorie onwetend zijn. Een politicus heeft zijn informateurs en fractiemedewerkers om
achter de hem in te lichten en is ook regelmatig “in het veld” te vinden om kennis op te doen
denktank
van Nederland.
Echter, die ambtenaren moeten zich ook inlezen binnen werkuren. De kennis van
Wat is de
Digitale
een conrector die al twintig jaar in het onderwijs zit, kan je niet samenvatten in een
Denktank? rapport. Dan hebben we het niet zozeer over de pure, rauwe kennis uitgedrukt in
cijfertjes, maar vooral over de kennis die alleen van iemand met een eerstehands
Praktijk ervaring kan worden geleerd. Niet alleen de informatie die zij gebruiken om
beslissingen mee te maken is daardoor niet goed genoeg, maar ook in de informatie
Resultaten
die zij terugkrijgen van de samenleving waarop die beslissingen effect hebben gehad.
Door dit tekort aan informatie is het lastig voor politici om een goede keuze te
maken.
Conclusie

Een recent voorbeeld: minister Hirsch Ballin beweerde in 2010 dat videogames
Discussie
gewelddadig gedrag stimuleren bij mensen, met name kinderen en wilde dat de
spellen uit de rekken van de winkel werden gehaald. Meerdere artikelen zijn in de
Nawoord krant en op het internet verschenen over deze zaak.12 Peter Nikken, een psycholoog
wiens onderzoek is gebruikt door Hirsch Ballin om tot zijn conclusie te komen,
vertelt hierin dat Hirsch Ballin zijn onderzoek heeft geïnterpreteerd zoals het hem
uitkomt, net als met zijn andere bronnen. Of hij dit nu expres heeft gedaan of
omdat hij niet beter weet, in ieder geval wordt dit soort praktijken veroorzaakt
door het gebrek aan kennis van de situatie. Menig psycholoog, zo zegt Peter
Nikken, zal kunnen aantonen waarom het tegendeel waar is en dat videogames geen
directe oorzaak zijn van gewelddadig gedrag (of waarom dat in ieder geval niet zo
makkelijk te stellen is als Hirsch Ballin doet).

10Driessen, C. (12 oktober 2010). Dit is pas representatief!. Geraadpleegd op http://www.depers.nl/

binnenland/516290/Dit-is-pas-representatief.html

Parre, H. van der (7 november 2010). Te weinig kamerleden uit Gelderland en Noord-Brabant.
11

Geraadpleegd op http://nos.nl/artikel/196711-te-weinig-kamerleden-uit-gelderland-en-
noordbrabant.html
12Bronzwaer, S. (14 september 2010). Psycholoog: Hirsch Ba!in zit mis met verbod op geweldgames.
Geraadpleegd op http://www.nrc.nl/binnenland/article2619180.ece/
pagina

07
Psycholoog_Hirsch_Ballin_zit_mis_met_verbod_op_geweldgames
Voorwoord Kort gezegd: het is onmogelijk dat een politicus veel weet over de visserij, maar ook
over de kaasindustrie, het middelbaar onderwijs, de psychologiebranche, het
Inhouds ziekenstelsel, de autoindustrie, etcetera. Een mens heeft maar zoveel uren in een
opgave dag. Dat terwijl zij voor elk van die bedrijfstakken wel eens een besluit zullen
moeten maken dat het leven van veel mensen drastisch kan veranderen, in positieve
Inleiding of negatieve zin.

Probleem De mensen die de beslissing aangaat worden vaak niet geraadpleegd. In het begin
stelling van 2011 was er nog veel te doen om de beslissing van het kabinet om naar Kunduz
te gaan, een noordelijke provincie van Afghanistan. Een ex-militair en vrouw van
Theorie een militair in Uruzgan schreef op haar persoonlijke weblog: “...er [werd door de
achter de regering] niet gezegd: ”Jongens en meiden van Defensie, jullie leveren goed werk,
denktank
jullie hebben erg goed je best gedaan, wat is jullie mening? Moeten we het werk in
Uruzgan voortzetten?” Waarom zouden we ook mensen die weten hoe het er aan
Wat is de
Digitale
toe gaat in Uruzgan, mensen die zelf het zware werk hebben moeten opknappen,
Denktank? vragen naar hun mening? Of vragen naar de mening van de mensen waarvan
dierbaren in Uruzgan hebben gediend: het thuisfront? Of vragen aan mensen die
Praktijk zich werkelijk verdiept hebben in de missie? Ik durf mijn handen in het vuur te
steken, dat de uitkomst u zal verbazen.”13
Resultaten
Verkiezingen
Wanneer verkiezingen naderen kun je de deur niet uit of je wordt al overdonderd
Conclusie
met posters waarop het gephotoshopte hoofd van de lijsttrekker van een partij te
zien is, inclusief fel gekleurde slogans. Wat politici over zichzelf zeggen als
Discussie
zelfpromotie, bijvoorbeeld in een debat op tv, is een belangrijk onderdeel van de
publieke beeldvorming. Hoe het allemaal in elkaar steekt achter de schermen zien
Nawoord we niet. Elke politieke partij heeft een eigen ‘spindoctor’ die heel nauwkeurig
orkestreert wanneer er welke informatie aan de massa wordt gegeven. De kiezers,
de mensen die moeten gaan beslissen welke partij het beste zijn of haar mening kan
verkondigen, krijgen een rooskleurig beeld van het programma van een politieke
partij. Politici laten het bijvoorbeeld zo lijken dat ze én bezuinigen én toch niet
snijden in alles wat belangrijk is. Dit is een vertekend beeld van de werkelijkheid die
zou ontstaan als die partij daadwerkelijk aan de macht zou komen.
Mensen zien de politiek dus enkel zoals de media en hun eigen reclames ze
weergeven. Dat wordt in de politiek gebruikt om hun imago te beïnvloeden.

Het bedrijven van politiek is fundamenteel veranderd sinds de moderne

massamedia hun intrede deden. De politieke natuurwet is massa, staat gelijk aan
mediavolume, staat gelijk aan momentum. De manier waarop je wordt weergegeven
op tv en in de krant bepaalt alles, omdat dit de enige manier is waarop de burger de
politiek ziet.
De media is echter erg vluchtig. Quotes in kranten en op tv kunnen maar enkele
zinnen lang zijn. Omdat deze manier van kennisvergaring zo beperkt is, moet het
bericht dat de burgers wél bereikt kort en krachtig zijn. Er is voor partijen geen

13Hemert, J. van (11 januari 2011). Mijn persoonlijke mening. Geraadpleegd op http://
pagina

08
jessicavanhemert.blogspot.com/2011/01/mijn-persoonlijke-mening.html
Voorwoord plaats voor langetermijnpolitiek; als je niet bij Pauw en Witteman een sterk verhaal
hebt met een paar mooie oneliners heb je als partij geen kans meer.14
Inhouds
opgave Wij zijn wel eens gewezen op de proliferatie van diensten als Stemwijzer15 als manier
om zonder beeldvorming je te informeren over de politiek. Ten eerste is de
Inleiding Stemwijzer slechts een aanvulling op het mediabeeld, ten tweede blijken deze
diensten minstens even oppervlakkig en misleidend te zijn.16,17
Probleem
stelling De burger ziet de politiek misschien door het raam van de massamedia, even goed
zien de politici wat er in de samenleving speelt via diezelfde media, wat weer aan
Theorie hen een vertekend beeld geeft over hoe het er in Nederland aan toe gaat.
achter de
denktank
Dit is in de context te zien van een bredere trend: de polarisering van de politiek.
Wij zien hier drie belangrijke elementen die elkaar in onze maatschappij
Wat is de
Digitale
beïnvloeden: het politieke bestel, de individualisering en de genoemde massamedia.
Denktank? We zien dat de kiezer een keuze moet maken gebaseerd op een kleine bandbreedte
aan informatie. Tegenwoordig staat ieder individu op zichzelf, dus kiest iedereen
Praktijk voor zichzelf, gebaseerd op dezelfde gebrekkige informatie. De sociale kaders uit de
tijden van de verzuiling zijn weggevaagd. Politici kunnen dus niet meer rekenen op
Resultaten
hun achterban. Ze moeten constant aanwezig zijn en zich door middel van scherpe
soundbytes onderscheiden van alle andere politici. Een verspreking van een
politicus die uitvergroot wordt door de massamedia op een kritiek moment kan zijn
Conclusie
partij meerdere zetels kosten, zonder dat het iets te maken heeft met de inhoud van
wat hij bedoelde.18
Discussie

Ten slotte constateren wij een overkoepelend probleem: een afstand tussen de
Nawoord afgeschermde groep politici en de gehele maatschappij. Het zorgt voor veel onvrede
bij burgers dat zij moeten leven met maatregelen die niet vastgesteld worden aan de
hand van de kwaliteit van het idee, maar aan de mate waarin het opportuun is voor
de politici. Burgers voelen zich vaak machteloos en gefrustreerd. In Groot-
Brittannië is hier uitgebreid onderzoek naar gedaan door de overheid. The
Economist schreef begin 2011 over dit onderzoek: “... 40% percent of voters told the
latest British Social Attitude Survey that they “almost never” trust any of their
governments to put the national interest first (just 11% said the same in 1987); 60%

Hartmans, R. (juli 2008). Het nut van de kloof tussen politiek en burger. Geraadpleegd op http://
14

www.veenmagazines.nl/00/mt/nl/521/artikel/25493/
Het_nut_van_de_kloof_tussen_politiek_en_burger.html
15 http://www.stemwijzer.nl/
16NOS Nieuws (8 mei 2010). Kieskompas: Stemwijzer is misleidend. Geraadpleegd op http://nos.nl/
artikel/155913-kieskompasstemwijzer-is-misleidend.html

Geurtsen, R. (8 mei 2010). ‘Stemwijzer’ niet betrouwbaar. Geraadpleegd op http://www.joop.nl/

17

politiek/detail/artikel/stemwijzer_niet_betrouwbaar/
18 Willems,M. (24 mei 2010). Debat: Optreden Cohen gekraakt, premier valt Rutte aan. Geraadpleegd op
http://www.elsevier.nl/web/Nieuws/Politiek/266425/Debat-Optreden-Cohen-gekraakt-premier-valt-
pagina

09
Rutte-aan.htm?rss=true
Voorwoord almost never trust politicians to tell the truth”19 . Grof gezegd: de helft van de
Engelse bevolking heeft geen enkel vertrouwen meer in de overheid.
Inhouds De Engelse burger heeft veel meer te verteren gehad dan de Nederlandse. Zo bleek
opgave recentelijk dat de helft van alle parlementariërs misbruik heeft gemaakt van publiek
geld, door bijvoorbeeld hun vakantie door de staat te laten betalen.20 Uit onderzoek
Inleiding van ‘Eurobarometer’ blijkt dat in landen met ‘brave’ politici het vertrouwen van de
bevolking groter is, dus in Nederland is het probleem waarschijnlijk minder groot.21
Probleem Ondanks dat het Engelse publiek dus waarschijnlijk kritischer is, durven wij te
stelling stellen dat ook in Nederland er serieuze problemen zijn. Men hoeft alleen maar
naar de lage opkomstcijfers van de verkiezingen21 te kijken om te zien dat er
Theorie onvrede is in Nederland.
achter de
denktank
Al het bovenstaande is samen te vatten in vijf belangrijke punten:

Wat is de
Digitale
1. Te vaak laten politici hun kleur en politieke vrienden meetellen in de vraag
Denktank? of een wetgeving aangenomen wordt, in plaats van wat echt belangrijk is: de
inhoud.
Praktijk 2. De groep die over het beleid gaat is nooit representatief voor de
Nederlandse bevolking en niet divers. Daarom beschikt ze niet over alle
Resultaten
informatie en ervaring die in de maatschappij aanwezig is.
3. Dit kleine aantal mensen moet zich daarom (binnen werkuren) verdiepen in
talloze vraagstukken en moet daar beleid voor maken, ondanks dat deze
Conclusie
groep niet thuis is in de materie.
4. Tijdens verkiezingen geven media een vluchtig beeld van politici. De kiezer
Discussie
weet enkel wat de media ze vertelt. Dat betekent dat iedere burger zijn of
haar stem af moet laten hangen van weinig informatie, die hij onmogelijk
Nawoord persoonlijk aan kan vullen.
5. Deze problemen zorgen voor veel frustratie onder de bevolking, wat de kans
kleiner maakt dat deze actief deel zal nemen aan de politiek.

Bagehot: A plague on their House (januari 2011). The economist, p. 25. Tevens beschikbaar op http://
19

www.economist.com/node/17797360
20 Winnet, R. (5 februari 2010). More than half op MPs guilty of over-claiming expenses. Geraadpleegd op
http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/mps-expenses/7161198/More-than-half-of-MPs-guilty-
of-over-claiming-expenses.html
21De pers (9 juni 2010). Tegenva!ende opkomst verkiezingen. Geraadpleegd op http://www.depers.nl/
pagina

10
binnenland/485881/Tegenvallende-opkomst.html
 Theorie achter de denktank
Voorwoord Decisions, decisions
De vijf punten die zijn gesteld in de probleemstelling zijn heel concreet, maar om ze
Inhouds op te lossen willen we ze terugvoeren op hun kern. Dat begint met een simpele
opgave vraag: wat doet de Tweede Kamer nu eigenlijk?

Inleiding Het voor de hand liggende antwoord is: wetsvoorstellen inbrengen en daar dan over
beslissen. Daarop volgt een vraag die veel lastiger is: wat is het nemen van
Probleem beslissingen? Eigenlijk is beslissingen nemen het doen van voorspellingen. Bij iedere
stelling voorgestelde maatregel vergelijk je in je gedachten ons huidige universum met een
parallel universum waarin de maatregel van kracht is. Wat zijn de verschillen tussen
Theorie een wereld zonder en met die wet. Welke wereld prefereer je?
achter de
denktank
Er zijn dus twee elementen die je vergelijkt. Ten eerste de wereld zoals hij is, of in
ieder geval zoals jij denkt dat hij is. Daar zet je de wereld zoals jij denkt dat het
Wat is de
Digitale
eruit zal zien als de maatregel van kracht is naast. Beide werelden zijn onderhevig
Denktank? aan de beperkingen van de menselijke perceptie en het menselijk denken. Daardoor
is het vermogen van het individu om de juiste keuzes te maken eveneens beperkt.
Praktijk
De subjectieve realiteit
Resultaten
Voor de wereld waaruit je redeneert gelden logische beperkingen: jouw realiteit is
jouw ervaringswereld, niet dé realiteit. Die beperking kent twee aspecten: hoeveel
je kent van alles wat er te kennen valt en hoe je kent wat je denkt te kennen als een
Conclusie
objectieve waarheid.

Discussie
Je hebt maar ervaring met een beperkt deel van de wereld. Onder andere door
limieten aan onze jaren op aarde en aan de maximale hoeveelheid kennis die wij
Nawoord paraat kunnen hebben kan een individu nooit alle feiten kennen. De mens kijkt als
het ware door een sleutelgat een kamer in probeert zo de kamer te kennen. Ook om
meer praktische redenen kunnen wij ons vinden in deze visie: als je de poel van al
het kenbare voorstelt en daarnaast legt wat je daadwerkelijk weet, blijk je bijzonder
weinig te weten.
Daarbij is wat wij denken te weten in twijfel te trekken. Als je toevallig drie keer in
Amsterdam komt op dagen waarop het waait, zou je in de veronderstelling kunnen
verkeren dat Amsterdam een winderige stad is. In jouw ervaringswereld is
Amsterdam een winderige stad, in de objectieve realiteit niet.

Je zou zeggen dat als je iets ziet, dat een ander hetzelfde zou zien. Dit is echter zo
simpel niet. Een gehele tak van de filosofie is aan het onderzoek gewijd hoe de
mens de wereld kent. De taalfilosofie doet onderzoek naar de “samenhang met de
werkelijkheid en het denken van de taalgebruiker” 22 . Gelukkig gaat dit werkstuk
daar niet over, maar zelfs als je aanneemt dat mensen de wereld op dezelfde manier
kennen valt te betwijfelen of er objectieve oordelen gevormd kunnen worden.
Stel: twee mensen zien allebei de maatschappij precies zoals hij is; helder, zonder
tijd en in zijn geheel. Zij kunnen dan nog steeds zeer verschillende conclusies

22 Wikimedia Foundation, Inc. (18 januari 2011). Taalfilosofie. Geraadpleegd op http://

pagina

11
nl.wikipedia.org/wiki/Taalfilosofie
Voorwoord trekken. Als een christen een kerk ziet, zal hij deze zien in zijn persoonlijke context:
zijn band met God, het geloof en de gemeenschap. Een overtuigde atheïst zal het
Inhouds misschien associëren met oorlogen die in de naam van het geloof zijn gevoerd en
opgave het sociale isolement dat voorkomt in streng christelijke gemeenschappen. Wat je
ziet, is niet wat je ziet. De persoonlijke context van de kijker beïnvloedt op een
Inleiding fundamentele manier wat hij ziet.

Probleem Vergelijkingsmateriaal
stelling De wereld waar vanuit geredeneerd wordt, is maar één deel van de vergelijking. Het
tweede deel, de wereld voorgesteld zoals hij zou zijn, is onderhevig aan dezelfde
Theorie beperkingen aan het eerste deel. Dat is logisch: hij komt voort uit de
achter de ervaringswereld waarmee hij vergeleken wordt.
denktank

Bij het opstellen van deze wereld komen echter nog meer problemen kijken. Om je
Wat is de
Digitale
ervaringswereld te scheppen hoef je alleen maar te ervaren. Dat is als kijken naar
Denktank? een plaatje. Om de wereld zoals hij zou zijn met kracht vorm te geven is echter
begrip nodig van wat je ziet en actieve participatie vanuit de denker. Je stapt naar
Praktijk binnen, verandert een bepaald onderdeel en moet dan beredeneren hoe die
verandering door zal werken op de rest het plaatje. Daarvoor moet je namelijk alle
Resultaten
betrokken variabelen in kaart kunnen brengen en begrijpen hoe ze met elkaar in
verband staan.
Neem de economische crisis: iedereen kan waarnemen dat banken omvallen,
Conclusie
overheden geldtekort hebben en dat mensen ontslagen worden. Men moet snappen
hoe de wereldeconomie, een machine met tienduizenden schakeltjes, werkt om te
Discussie
kunnen beredeneren of een plan daadwerkelijk een positief effect zal hebben.

Nawoord Snelle schets

Om iets te snappen, moet je precies weten hoe het werkt. Als het gaat om precies
weten, blijken wij bijzonder weinig precies te weten. Sterker nog: wij houden onszelf
voor meer te weten dan wij daadwerkelijk weten.
Denk bijvoorbeeld eens aan een zijstraatje in Shanghai. Sluit je ogen en stel je de
plek voor. Waarschijnlijk zie je huizen, mensen, misschien een paar kinderen op
straat. Eerst is een compliment op zijn plaats, want je hebt je een plek voorgesteld
waar je waarschijnlijk nooit bent geweest. Binnen een paar seconden heb je alle
beschikbare informatie bij elkaar geschraapt en een wereld in je hoofd gebouwd.
Het is belangrijk je te realiseren hoeveel je hoofd wel niet heeft ingevuld. De
hoeveelheid mensen, wat voor lampen er hangen, het soort straatstenen, de
bouwstijl van de gebouwen: van hoe dit in het echt is weet je waarschijnlijk niets.
Aan de ene kant is het indrukwekkend hoe veel je waarschijnlijk goed had in je
fantasie. Het was waarschijnlijk druk op straat, de lucht was vies en de gebouwen
van steen. En dat weet je dan allemaal van het kijken van een paar films die zich
afspelen in China en het NOS Journaal! Aan de andere kant is het zorgelijk dat je
onderbewust zoveel invult wat je eigenlijk niet zeker weet.

Waarom vul je zoveel in? In het dagelijks leven is dat praktisch. Als je bij het
oversteken van de straat precies zou moeten berekenen met welke snelheid iedere
pagina auto rijdt en wanneer je de laagste kans op een botsing hebt, zou je nooit de straat

12
Voorwoord overkomen. Daarom kiezen wij vaak een effectief compromis tussen snelheid en het
vaak genoeg goed genoeg hebben bij het nemen van beslissingen.
Inhouds Dat bleek net ook al met jouw Shanghai-fantasie: je vulde automatisch dingen in en
opgave je had waarschijnlijk een aantal dingen goed ingeschat. We verkiezen een bepaalde
foutmarge boven de moeite die we moeten doen om die foutmarge te verkleinen.
Inleiding We verkiezen de kans om te verongelukken boven het werk van iedere keer dat je
oversteekt zeker zijn dat je niet aangereden wordt. De resultaten zijn ernaar: we zijn
Probleem elke dag veel sneller op school, maar elke dag sterven twee Nederlanders in een
stelling ongeluk en dit is de nummer één doodsoorzaak voor jongeren van dertien jaar en
ouder.23
Theorie
achter de De expert
denktank
In de Westerse maatschappij schuiven we de voorgenoemde beperkingen van het
denken gemakkelijk aan de kant. We vereren het individu en dan specifiek het
Wat is de
Digitale
individu dat heel goed is in het nemen van beslissingen. Neem topmannen: elke
Denktank? week verschijnen er tijdschriften zoals Fortune met ‘business leaders’ op de
voorkant. Zij worden persoonlijk verantwoordelijk gehouden voor het succes en het
Praktijk falen van ‘hun’ onderneming. In zijn legendarische boek ‘From Good to Great’ legt
wetenschapper Jim Collins echter uit dat deze obsessie met CEO’s volledig
Resultaten
onterecht is. Sterker nog: één individu aan het roer hebben blijkt slecht voor het
bedrijf. Of in zijn eigen woorden: “In over two thirds of the comparison cases, we
noted the presence of a gargantuan personal ego that contributed to the demise or
Conclusie
continued mediocrity of the company”24.

Discussie

Nawoord

Twee voorbeelden van de grote nadruk die er ligt op de “top” van een bedrijf

23Openbaar Ministerie Nederland (z.d.). Verkeersveiligheid kan altijd beter. Geraadpleegd op http://
www.jaarberichtom.nl/jaarverslag-2009/typeinfo.cijf/aDU1030_Verkeersveiligheid-kan-altijd-
beter.aspx

Collins, J. (2001). Good to great: Why some companies make the leap... And others don’t (3e druk)(Londen,
24
pagina

13
Engeland: Little, Brown Book Group): p. 25.
Voorwoord Collins raadt zijn lezers aan op zoek te gaan naar een managementteam met “the
right people” die in staat zijn de problemen aan te pakken. “[Great] management
Inhouds teams consist of people who debate vicorously in search of the best answers, yet
opgave who unify behind decisions.”25 Problemen van verschillende kanten bekijken en
over de mogelijke oplossingen discussiëren is volgens Collins de sleutel tot succes.
Inleiding
Als Westerse samenleving maken wij een categoriefout als het gaat om het maken
Probleem van complexe keuzes. Wij plaatsen dit proces namelijk in dezelfde categorie als
stelling vaardigheden zoals hardlopen. Als je het beste resultaat wilt met hardlopen, kies je
de sporter met de beste tijd. Men neigt te denken dat hetzelfde geldt voor het
Theorie maken van complexe keuzes. Als je het beste resultaat wilt met een keuze maken op
achter de een bepaald gebied, kies je de slimste, de verstandigste en de meest geïnformeerde
denktank
persoon. Kortom: je kiest de ‘expert’.
Deze redenering is logisch, maar niet geldig. Zoals hierboven uitgelegd, redeneert
Wat is de
Digitale
iedereen vanuit zijn eigen abstractie van de wereld. De denkkaders van ieder
Denktank? individu zijn uniek. Een expert mag bijzonder vaardig zijn binnen zijn eigen
denkkaders, maar daardoor is hij juist extra gebonden aan zijn opvattingen. Een
Praktijk klein voorbeeld om dat te illustreren uit het boek The Wisdom of the Crowds van
James Surowiecki: “As Herbert A. Simon and W. G. Chase demonstrated in the
Resultaten
1970’s, if you show a chess expert and an amateur a board with a chess game in
progress on it, the expert will be able to re-create from memory the layout of the
entire game. The amateur won’t. Yet if you show that same expert a board with
Conclusie
chess pieces irregularly and haphazardly placed on it, he will not be able to re-create
the layout. This is impressive testimony to how thoroughly chess is imprinted on
Discussie
the minds of successful players. But it also demonstrates how limited the scope of
their expertise is.” 26 (Schaken is, net als hardlopen, wel een vaardigheid. Dit
Nawoord voorbeeld dient enkel als illustratie hoe een expert vast kan zitten binnen zijn eigen
denkkaders.)

Er zijn verschillende beroemde uitspraken van zogenaamde experts waar we nu om

grinniken als we ze horen. Zo verkondigde Henry Warner van filmstudio Warner
Bros. in 1927: “Who the hell wants to hear actors talk?”. Thomas Watson was in
1943 topman van computermaker IBM toen hij verklaarde: “I think there is a world
market for maybe five computers.” Deze uitspraken lijken grappige uitzonderingen
op de regel. Dat zijn ze echter niet. Vijfennegentig procent van alle
investeringsmanagers van staatsobligaties scoorden in het begin van het decennium
slechter dan het marktgemiddelde. De slimme investeringen waar fondsen mee
prijken in reclames doen het uiteindelijk minder goed dan alle investeringen in een
markt bij elkaar genomen.

Collins, J. (2001). Good to great: Why some companies make the leap... And others don’t (3e druk)(Londen,
25

Engeland: Little, Brown Book Group): p. 63.

26Surowiecki, J. (2004). The wisdom of crowds: Why the many are smarter than the few and how co!ective
wisdom shapes business, economies, societies and nations (4e druk)(Sydney, Australië: Random House Group
pagina

14
Limited): p. 32.
Voorwoord Meer informatie is niet altijd beter. Met de neus te dicht op het onderwerp zitten,
kan ertoe leiden dat men verdrinkt in de details. Een beroemd experiment met
Inhouds aandelen en studenten heeft dit bewezen. Een groep studenten werd verdeeld in
opgave tweeën en kreeg geld om te beleggen op de aandelenbeurs. De ene groep mocht
zich van alle informatie over de ‘ins en outs’ van de aandelenbeurs bedienen, de
Inleiding tweede groep had enkel toegang tot de aandelenkoersen van de dag ervoor. De
tweede groep deed het beter dan de eerste. Waarom? De eerste groep liet zich
Probleem meeslepen door de waan van de dag. Ze verkochten aandelen van bedrijven
stelling gebaseerd op enkele nieuwsberichten. De tweede groep zag enkel de grote lijn en
plukte daar uiteindelijk de vruchten van.
Theorie
achter de Surowiecki vervolgt in Wisdom of the Crowds zijn betoog tegen ‘de expert’: “the
denktank
between-expert agreement in a host of fields, including stock picking, livestock
judging and clinical psychology, is below 50 percent, meaning that experts are as
Wat is de
Digitale
likely to disagree as to agree.” 27 Je zou zeggen dat de neuzen van goed onderwezen
Denktank? experts enigszins dezelfde kant op zouden staan, maar niets is minder waar.
Nog vreemder is de interne consistentie bij experts. Een studie onder pathologen
Praktijk kwam tot de conclusie dat dezelfde doktor de helft van de tijd een andere mening
vormt op basis van dezelfde informatie. Daarbij vormt de door henzelf toegewezen
Resultaten
status van expert een probleem: ze geloven bijna altijd in hun gelijk, ondanks dat ze
dat dus niet zo vaak hebben en regelmatig met zichzelf van mening verschillen.
Conclusie
De bijenkorf
Surowiecki is dus kritisch over experts, maar wat maakt hem zo positief over de
Discussie
werking van groepen? Hij trekt de vergelijking tussen de maatschappij en een
bijenkorf. Bijen halen hun voedsel uit bloemen die in de kilometers rond hun korf
Nawoord liggen. Daar zijn ze bijzonder goed in. De bijen vertrouwen niet op de expertise van
enkele werkers, maar sturen iedereen erop uit om nectarrijk bloemenperkje te
vinden. Ieder gaat zijn eigen weg tot hij iets vindt. Hij komt dan terug naar de korf
en probeert andere werkers te overtuigen naar zijn plekje toe te komen met een
aantrekkelijk dansje. De aantrekkelijkheid van dat dansje is deels a+ankelijk van de
kwaliteit van zijn bloemenperk. De werkers die zich voor niets ingespannen hebben
kiezen wat hen het beste alternatief lijkt. De verdeling van werkers over
bloemperken is bewonderenswaardig.
In de Nederlandse bijenkorf sturen wij nu enkel de Tweede Kamer uit op
ontdekkingstocht. Zij zijn de ‘experts’ waarop wij vertrouwen om terug te komen
met de beste ideeën. Bij het maken van politieke beslissingen gaat het om het
ontdekken van alle mogelijkheden en het maken van een effectieve keuze op basis
van die mogelijkheden. Dit proces wordt geschaad door maar zo weinig ‘bijen’ erop
uit te sturen. Dat kan, zoals Surowiecki aangeeft, beter met een grote, diverse
groep.

27Surowiecki, J. (2004). The wisdom of crowds: Why the many are smarter than the few and how co!ective
wisdom shapes business, economies, societies and nations (4e druk)(Sydney, Australië: Random House Group
pagina

15
Limited): p. 83.
Voorwoord Ervaringskennis
Bij het verkrijgen van een grote diversiteit van informatie is er een type kennis dat
Inhouds essentieel is voor goede beslissingen. Dit zijn niet de feitjes die je leert uit boeken,
opgave maar “tacit knowledge”. Er bestaat geen goede vertaling van dit Engelse begrip in
het Nederlands, maar “ervaringskennis” komt in de buurt.
Inleiding Ervaringskennis haal je niet uit boeken en krijg je niet van een leraar. Het is een
begrip van alle nuances die gepaard gaan met een bepaalde woonplek of beroep
Probleem doordat je jarenlang op die plek hebt gewoond of jarenlang die baan hebt gehad.
stelling Mensen die lang leraar zijn, krijgen een zesde zintuig voor het aanvoelen van de
klas. Als je ergens lang woont, weet je precies wat er in de omgeving speelt. Dit is
Theorie een uitgebreide vorm van kennis die helaas heel moeilijk te verkrijgen is.
achter de
denktank
Ervaringskennis is nodig als je beleid maakt voor ondernemers of voor
achterstandswijken. Hoe veel rapporten je ook leest, je zal nooit het gevoel krijgen
Wat is de
Digitale
voor de situatie zoals de mensen die er dagelijks mee te maken hebben. De enige
Denktank? manier waarop diverse ervaringskennis kan worden aangesproken, is door
gedecentraliseerd informatie te verzamelen. Het overgrote deel van ambtenaren
Praktijk woont in de Randstad. Van dat deel woont weer een verdacht groot deel in Den
Haag en Amsterdam. Daarbij zijn het allemaal mensen met een inkomen dat
Resultaten
redelijk dicht bij modaal ligt: niet heel hoog en ook niet laag. Dat geeft ze een
bepaald perspectief op de maatschappij, niet meer en niet minder.
Conclusie
Als het gaat om ervaringskennis is de huidige groep politici bijzonder homogeen.
Daardoor ontbreekt de uitgebreide ervaringskennis die nodig is om een
Discussie
ingewikkeld probleem te doorzien en op te lossen. Door minder centraal te werken
kunnen gemakkelijker mensen op verschillende plekken betrokken worden bij het
Nawoord oplossen van een probleem waar zij zich dagelijks mee bezig houden.

Afkijken
We noemden eerder al simpele beslissingen zoals het oversteken van de straat. Een
opvallend kenmerk van de mens is dat wij onze beslissingen graag baseren op het
oordeel van anderen. Bijvoorbeeld: als je niet wilt wachten tot het stoplicht groen
wordt om over te steken, wacht men vaak op iemand anders om de eerste stap te
zetten. We vertrouwen er onderbewust op dat de ander over zijn initiatief na heeft
gedacht en maken gebruik van de moeite die de ander gedaan heeft. We zagen
eerder al dat de mens niet de beste beslissingen wil maken, maar met zo min
mogelijk moeite zo goed mogelijke beslissingen. Het volgen van andere mensen is
daar weer een voorbeeld van.

Hoewel we zien dat dit vertrouwen op anderen voor simpele beslissingen met een
kleine consequentie heel efficiënt en gemakkelijk is, is dat niet het geval voor
complexe beslissingen. Er is onderzoek gedaan naar de capaciteit van innovatie van
verschillende gemeenschappen waarin actoren naar elkaar kijken of juist meer
ona+ankelijk denken. In de zestiger jaren vond in India de Groene Revolutie
plaats. De boeren gemeenschappen die graan verbouwden, deden dat op
landbouwgronden die allemaal ongeveer hetzelfde waren. Als jouw buurman een
pagina betere oogst had dan het jaar ervoor, kon je ervan uitgaan dat zijn methodes bij jou

16
Voorwoord ook zouden werken. De verbouwers van rijst zaten in een andere situatie: hun
gronden verschilden sterk van elkaar. Daardoor konden ze moeilijk bij elkaar
Inhouds ‘a#ijken’.
opgave De dynamiek tussen de boeren had grote consequenties voor het succes van de
gehele gemeenschap. Doordat graanboeren vooral afgingen op de resultaten van
Inleiding anderen verspreidden nieuwe innovaties zich heel snel. Echter, doordat iedereen
achter elkaar aanliep, sloeg niemand een nieuw pad in. Er werden weinig nieuwe
Probleem ideeën uitgeprobeerd. Men werd ook opvallend conservatief: een nieuw, efficiënter
stelling zaadje werd maar op een deel van de akker geplant uit angst voor achteruitgang
naast de bekende variant.
Theorie De rijstboeren ging het anders af in die jaren. Zij namen de trends ook snel over
achter de omdat ze simpelweg bereid waren om meer te experimenteren én gingen zelf op
denktank
onderzoek uit op hun eigen akker. Men werd door de uniciteit van hun grond
gedwongen om voor zichzelf na te denken hoe de akker efficiënter te maken. Toen
Wat is de
Digitale
de revolutie verstreek, bleek dat de rijstboeren samen veel beter waren geworden in
Denktank? het verbouwen van rijst dan de graanboeren in het verbouwen van graan.

Praktijk Hieruit blijkt dat hoe groot en divers je groep ook is, als je elkaar achterna loopt is
deze grootte en diversiteit zinloos. Daarom is ona+ankelijk denken over de voor-
Resultaten
en nadelen van een voorstel onontbeerlijk. In de Tweede Kamer ‘spiekt’ men
misschien niet op de stembrie,es van de buurman, maar we zien wel dat men niet
ona+ankelijk nadenkt. Ieder lid is bijvoorbeeld gelieerd aan een partij. Meestal
Conclusie
stemt een partij unaniem over een motie, meestal naar het verkiezingsprogramma
of de visie van een invloedrijk lid. Partijen vertrouwen vaak op een individuele
Discussie
specialist om hun koers voor een beleidsgebied uit te zetten. Een bekend voorbeeld
hiervan is Fred Teven van de VDD, die al sinds jaar en dag de portefeuilleveiligheid
Nawoord beheert voor de partij.28
Er zitten misschien honderdvijftig Tweede Kamerleden in het belangrijkste deel van
ons politiek bestel, maar niet honderdvijftig ona+ankelijke denkers.

In het kort
Samenvattend kun je dus zeggen dat mens evolutionair gericht is op het snel maken
van redelijk goede beslissingen voor zichzelf. Voor complexe maatschappelijke,
sociale en economische problemen gelden echter heel andere regels. Een ‘redelijk
goede’ beslissing is niet goed genoeg: kleine foutjes in de wetgeving kunnen een
grote impact hebben op de samenleving.
Iedereen heeft maar een deel van het plaatje in handen, zelfs de experts die we nu
vaak beschouwen als dé autoriteit op hun gebied. Ieder perspectief is nuttig. Een
beslissing maken is dus een onderzoek, een serie van duizenden ona+ankelijke
gedachte-experimenten gebaseerd op diverse informatie. Het proces is het
verzamelen van alle informatie en oplossingen, om dan uiteindelijk samen tot de
beste oplossing te komen.

28VVD Afdeling Eindhoven (30 november 2010). Fred Teeven gaat uit op Stratumseind. Geraadpleegd
pagina

17
op http://www.vvd-eindhoven.nl/archief/1-archief/215-fred-teeven-bij-uit-met-ouders
Voorwoord In de toetsing van de Tweede Kamer aan de criteria voor het maken van goede
beslissingen kwam het belangrijkste bestuursorgaan van Nederland er niet zo
Inhouds florissant uit. Hieronder staan de criteria met erbij hoe beter aan dit aspect voldaan
opgave zou kunnen worden.

Inleiding 1. Diverse kennis: De Tweede Kamer bestaat uit een redelijk homogene, kleine
groep mensen. De ambtenaren die onderzoek doen voor de Tweede Kamerleden is
Probleem een grotere groep, maar nog steeds redelijk homogeen. De poel van diverse kennis
stelling is dus klein. Dat terwijl in de Nederlandse maatschappij veel meer kennis
beschikbaar is. Neem bijvoorbeeld een bouwopzichter. Dit is een man met een
Theorie drukke baan. Grote kans dat hij op dit moment zich niet bemoeit met de politiek.
achter de Betekent dat dat hij niet over waardevolle kennis beschikt? Natuurlijk doet hij dat
denktank
wel. Hij werkt al twintig jaar in de bouw, kent zijn vak door en door. Wil hij dan
niet? Dat is onwaarschijnlijk. Naast dat hij waarschijnlijk wil wonen in het best
Wat is de
Digitale
mogelijke Nederland, heeft hij er persoonlijk belang bij dat Nederland de best
Denktank? mogelijke wetgeving kent in de bouw. Als hij daaraan bij kan dragen, is dat zeker wat
waard.
Praktijk Wat is het probleem dan? Voor hem is de investering het nu niet waard. Om invloed
te hebben in de politiek moet je deel zijn van het Haagse netwerk en je misschien
Resultaten
zelfs verkiesbaar stellen. Dat kost veel tijd en geld en beperkt hem in het doen waar
hij van houdt: het beoefenen van zijn vak.
We hebben nu voor de vorm een bouwopzichter genomen, maar je hetzelfde geldt
Conclusie
voor bankiers, doktoren, leraren en ga zo maar door.

Discussie
De manier waarop we toegang krijgen tot een grotere poel diverse informatie is
door de drempel te verlagen voor mensen om hun kennis toe te voegen. Dat is een
Nawoord belangrijk doel van ons project. De laagst mogelijke drempel is, in theorie, het enige
wat nodig is om snel kennis over te dragen: beheersing van de Nederlandse taal en
de tijd om de ideeën te communiceren. Wij kunnen tegenwoordig dicht bij deze
minimumdrempel komen. Het enige wat je nodig hebt is een computer en een
internetverbinding.

2. Dan diverse perspectieven. Als alle argumenten zijn uitgesproken en alle

informatie is opgenomen, moet er beslist worden. Om niet te vervallen in het
subjectieve wereldbeeld van een individu of groep, is diversiteit in perspectieven
vereist.
Zoals we hiervoor bestudeerd hebben worden Tweede Kamerleden gezien als deel
van een eensgezinde groep. De fractievoorzitter beslist wat de juiste koers is voor
de partij, de rest wordt geacht mee te stemmen. Het aantal mensen met een eigen
perspectief dat over het onderwerp na heeft gedacht is dus minimaal.

In de ideale situatie moet alle informatie bezien worden vanuit alle perspectieven.
Dat vereist ona+ankelijkheid en de mogelijkheid voor iedereen om de tijd te
nemen voor het overdenken van zijn of haar beslissing. ‘Ona+ankelijkheid’ wil dus
niet zeggen dat diegene ongekleurd naar een punt kijkt. Ervaringen en gesprekken
zorgen er altijd voor dat een persoon met een mening een discussie in gaat. Dat
pagina maakt het verschil in perspectieven juist waardevol. Het gaat om de rust om je

18
Voorwoord eigen standpunt te vormen door de argumenten tegen elkaar af te wegen.

Inhouds Ook aan perspectieven ontbreekt het niet in Nederland. Net als met kennis zien we
opgave hier dan mensen waarschijnlijk bereid zullen zijn hun perspectief op belangrijke
zaken te geven, zolang de drempel maar niet te hoog is. De makkelijkste manier is
Inleiding om mensen dat thuis te laten doen. We hebben daarbij een aantal logistieke
problemen. Hoe bereik je iedereen met de nodige informatie op een veilige manier?
Probleem Ook hier wijzen wij op de computer. Toegang tot centraal bewaarde dossiers,
stelling beveiligd met wachtwoord, kunnen binnen seconden verschaft worden aan burgers
die willekeurig gekozen worden uit een database. We kunnen per email of SMS een
Theorie beroep doen op Nederlanders om hun burgerplicht na te komen. Zij kunnen hun
achter de kennis delen, vanuit het buitenland, onderweg of thuis op de bank, vroeg in de
denktank
morgen of laat op de dag.

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie

Nawoord

pagina

19
 Wat is de Digitale Denktank?
Voorwoord Wij denken dat er een politiek bestel mogelijk is dat beter aan de twee vereisten
voor goede beslissingen voldoet dan de Tweede Kamer. Uit de theorie van het
Inhouds vorige hoofdstuk concluderen we dat we democratisch proces kunnen verbeteren
opgave met digitale middelen. Een webomgeving die dient als forum voor discussie over
Nederlands beleid leek ons het proberen waard. In die omgeving moeten wij alle
Inleiding beschikbare informatie verzamelen en sorteren in een dossier, waar een grote groep
mensen zich dan over buigt. Wij hebben die omgeving een naam gegeven:
Probleem ‘de Digitale Denktank’.
stelling
Wat is het proces binnen de denktank?
Theorie
achter de Kritiek hebben op de status quo is makkelijk, maar met een alternatief komen is
denktank
heel andere koek. Onze webomgeving zal niet op zomaar functioneren. Er moeten
verschillende mechanismen werken om het een productief forum te maken. Wat er
Wat is de
Digitale
gebeurt op de Digitale Denktank is samen te vatten in een concept met drie
Denktank? stappen: "Collect, Perfect, Vote".

Praktijk Co!ect
Het belangrijkste van doel de denktank is dat we zoveel mogelijk ideeën en
Resultaten
perspectieven verzamelen, om tot de juiste beslissing te kunnen komen. In de
'Collect' stap doen we ons verzamelwerk. Men doet eerst een beleidsvoorstel ("Wij
zouden het loon van leraren a+ankelijk kunnen maken van hun prestaties") en
Conclusie
onderbouwt dat. Iedere burger kan dit doen. Het beleidsvoorstel noemen we ‘het
plan’. Daarna kunnen anderen vrijelijk reageren. Het beleidsvoorstel inclusief de
Discussie
pagina’s aan commentaar van voor en tegenstanders noemen we ‘het dossier’.
Het inbrengen van nieuw materiaal moet gemakkelijk zijn, zodat alle ideeën en
Nawoord perspectieven gehoord worden. Andere gebruikers kunnen plannen ondersteunen,
alsof zij een petitie tekenen.

Perfect
Een belangrijk argument tot nog toe om het volk niet meer te betrekken bij de
politiek, is dat er chaos zou ontstaan. Wij zijn ons zeker bewust van het risico dat
de denktank overstelpt zou kunnen worden door de hoeveelheid ideeën die mensen
bijdragen. Dit zou het functioneren van de denktank ondermijnen: niemand gaat
tientallen pagina's aan hersenspinsels van anderen doorspitten. Daarom is het
sorteren en ordenen van al het ingediende materiaal minstens even belangrijk als
het verzamelen ervan. De beste ideeën moeten boven komen drijven.

Als je kijkt naar websites waar de inhoud geproduceerd wordt door de bezoeker,
zoals Wikipedia en Flickr, zie je altijd dat er tien keer zo veel mensen controleren
als dat er daadwerkelijk nieuwe dingen produceren. Dit wordt de “90-9-1 principle”
genoemd.29
De ervaring leert dat voor elke honderd bezoekers die langskomen op een site die
bestaat uit door de gebruiker gegenereerde inhoud, er negentig enkel consumeren.
Zij voelen geen behoefte om wat bij te dragen. Negen zijn bereid om regelmatig

pagina

20
29 http://www.90-9-1.com/
Voorwoord ‘licht’ werk te doen. Het gaat dan om het corrigeren van spellingsfouten of het
toevoegen van bronnen om een bestaand stuk te verbeteren. Slechts één op de
Inhouds honderd bezoekers is proactief producent.
opgave
Voor de Digitale Denktank is dat voordelig. We verwachten dat voor iedere
Inleiding persoon die plannen schrijft dus ongeveer negen gebruikers zijn die zijn bijdrage
beoordelen. Zo worden we niet overstelpt met honderden pagina’s tekst, maar
Probleem kunnen we effectief het kaf van het koren scheiden.
stelling
Vote
Theorie Nadat een plan voldoende tot wasdom is gekomen in de tweede stap, is het klaar
achter de voor de derde stap. In dit stadium van het proces hebben de gebruikers genoeg kans
denktank
gehad om goede plannen te ondersteunen en zijn de voordelen en nadelen
uitgekristalliseerd in de discussie. Genoeg ondersteuning in de denktank is echter
Wat is de
Digitale
niet genoeg voor ons om het te accepteren als een goed idee. Wij willen verzekeren
Denktank? dat ideeën beoordeeld worden door een diverse en ona+ankelijke groep. Dat zijn
de denkers in de denktank niet, om drie redenen.
Praktijk Ten eerste zijn het per definitie mensen die ervoor kiezen om op het internet te
discussiëren over mogelijk beleid. Sommige lagen van de bevolking zien dat over
Resultaten
het algemeen waarschijnlijk minder zitten dan anderen, omdat bijvoorbeeld
beheersing van de Nederlandse taal van groot belang is bij een serieuze discussie.
Ten tweede is er de kans aanwezig dat een gemeenschap van vaste gebruikers van de
Conclusie
denktank ontstaat die elkaars plannen gemakkelijker steunen. Dit is ook al gebeurd
bij Wikipedia, waar de actiefste groep gebruikers een hechte gemeenschap heeft
Discussie
gevormd en zichzelf gedoopt heeft tot "the cabal".30
Ten derde hebben de mensen die betrokken zijn bij het onderwerp al extra hun
Nawoord zegje kunnen doen in de eerste twee stappen. Vooral mensen die het onderwerp aan
het hart gaat, zullen de tijd nemen om er uitgebreid over te discussiëren op de
denktank.

Om te voorkomen dat een selectieve groep individuen bepaalt welke plannen

doorgang moeten vinden, leggen wij de meest ondersteunde plannen neer voor een
stemming bij een representatieve steekproef onder de Nederlandse bevolking. Als
zij zich ook kunnen vinden in het plan, dan heeft het onze toets doorstaan. Het
beleid wordt aangenomen. Zij zijn als rechters die de argumenten van de propositie
en oppositie moeten wegen. Omdat zij zich niet ingegraven zijn in de discussie
kunnen zij de argumenten voor henzelf wegen.

30 WikimediaFoundation, Inc. (17 januari 2011). Wikipedia. Geraadpleegd http://en.wikipedia.org/

pagina

21
wiki/Wikipedia
Voorwoord De implementatie in de samenleving

Inhouds De Digitale Denktank zou een website zijn die vrijelijk toegankelijk is vanaf ieder
opgave apparaat met een internetverbinding. Om op de site mee te kunnen praten of te
stemmen moet de bezoeker inloggen. De Nederlandse overheid heeft in de vorm
Inleiding van DigiD 31 al de digitale infrastructuur waarmee iedere Nederlandse burger zich
kan registeren en dus in kan loggen bij de Digitale Denktank. Voor een DigiD
Probleem bestaat geen minimumleeftijd en wij zien geen reden waarom er een
stelling minimumleeftijd zou moeten zijn voor het mee discussiëren. Voor het ondersteunen
van en stemmen voor of tegen plannen handhaven wij een minimumleeftijd van 18
Theorie jaar, gelijk aan de huidige leeftijdsgrens voor stemrecht.
achter de Door in te loggen op de site krijgt men toegang tot alle denktanks. Iedere denktank
denktank
beslaat een beleidsgebied zoals ruimtelijke ordening, onderwijs of de economie.
Iemand met een goed idee kan met een druk op de knop beginnen met het
Wat is de
Digitale
schrijven van zijn of haar plan. In iedere denktank staan de ingediende plannen
Denktank? weergegeven. Daarop kan men klikken om ze te lezen en misschien een reactie te
schrijven.
Praktijk
Hierboven staat bij Perfect al aangegeven dat de gebruiker het kaf van het koren
Resultaten
scheidt. Goede plannen kan men ondersteunen. Op de overzichtspagina staat naast
de naam van het plan, het aantal gebruikers dat het plan ondersteunt. Hierdoor
komen deze hoger in de lijst te staan. Ze verdwijnen uit de lijst als ze meegaan naar
Conclusie
de Vote-stap of lange tijd geen aandacht meer trekken.
Eenzelfde mechanisme is aanwezig bij de reacties op het plan. Knoppen in de vorm
Discussie
van een duimpje omhoog en omlaag maken het mogelijk om een positieve of
negatieve beoordeling te geven aan een reactie. Het wordt expliciet aangegeven dat
Nawoord een reactie moet worden beoordeeld op de toegevoegde waarde aan de discussie en
niet een uitdrukking mag zijn van of je het er wel of niet mee eens bent. Iedere
reactie krijgt een saldo dat berekend wordt door de negatieve beoordelingen van de
positieve af te trekken. Als drie mensen een bericht positief beoordelen en twee
negatief is het saldo dus +1. Bij een saldo van +3 of hoger krijgt het bericht een
groene kleur. Dit is een signaal aan alle lezers dat die reactie substantieel bijdraagt
aan de discussie. Als een bericht -3 of lager scoort wordt hij geminimaliseerd en zo
uit de discussie verwijderd. Hij is wel toegankelijk als de gebruiker hem bewust
‘open’ klikt.
Iemand die voor het eerst een discussie ziet, ziet dus eigenlijk een filtraat dat is
samengesteld door het collectieve oordeel van alle gebruikers voor hem.

In onze hypothetische wereld zou de denktank bepaalde verantwoordelijkheden

van de Tweede Kamer delen, namelijk het verkennen van mogelijk nieuw beleid,
daarover debatteren en het aannemen van plannen. De Tweede Kamer behoudt een
controlerende functie. Iedere motie die langs de denktank komt, moet eerst
uitgewerkt worden door de verantwoordelijke ministeries. Dan gaat de Tweede
Kamer er nog eens overheen om te kijken of de motie redelijk is en de uitvoering
strookt met de intentie van de burger die het originele plan opstelde. Veel mensen

pagina

22
31 http://www.digid.nl/
Voorwoord hebben gevraagd waarom we het orgaan dat we in dit werkstuk zo bekritiseren
zoveel verantwoordelijkheid laten houden. Ons antwoord: omdat we vooral kritiek
Inhouds hebben op de onderzoekende capaciteiten van de Tweede Kamer. In een
opgave controlerende functie hoeven ze enkel gezond verstand te hebben. Daarover
beschikken ze zeer zeker wel. Kritische vragen over de implementatie van beleid
Inleiding aan de verantwoordelijke minister blijft van groot belang, ook in ons model. In dat
opzicht lijkt de Tweede Kamer in ons model meer op hoe de Eerste Kamer nu
Probleem werkt. Wat er met de Eerste Kamer gebeurt maakt voor ons onderzoek niet veel
stelling uit.

Theorie Voor de Vote-stap van de Digitale Denktank hebben we een representatieve

achter de steekproef nodig van Nederlanders. Allereerst moeten we hen selecteren en
denktank
informeren dat ze geacht worden te stemmen. Zij moeten plannen op het internet
kunnen bezichtigen en hun stem uit kunnen brengen. Alle burgers staan
Wat is de
Digitale
geregistreerd bij de gemeente waar ze in wonen (daarom krijgen wij ook ons
Denktank? stembiljet via de gemeente, niet via het rijk). Tezamen vormen al deze kleinere
databases een database van alle stemgerechtigden. Vanuit deze database kiezen wij
Praktijk de stemmers, die dan geïnformeerd worden per email en post. Sommige mensen,
waaronder veel ouderen, bezitten geen computer. Zij zouden in de openbare
Resultaten
bibliotheek op vertoon van hun brief gratis toegang tot internet kunnen krijgen en
door professionals geholpen kunnen worden.
Wij selecteren hen met het volgende mechanisme. De stemmers krijgen een brief
Conclusie
op de deurmat en een mail in de inbox met daarin een ruime termijn om zich te
informeren en te stemmen.
Discussie
Net als met het stembiljet krijgt men één stem per persoon toegewezen. We
controleren de identiteit van de stemmer doordat hij ingelogd (via DigiD) moet
Nawoord zijn. Een aantal mensen heeft vraagtekens gezet bij de anonimiteit van de stem
omdat je op persoonlijke titel ingelogd moet zijn terwijl je de stem uitbrengt. Het is
echter prima mogelijk om de stem op de slaan zonder de afzender te vermelden. Wij
waarborgen dus de anonimiteit van de stem in deze digitale omgeving. Men is
natuurlijk niet anoniem bij het discussiëren op de denktank.

De wiskunde achter de Vote-stap

Er zijn twee voorwaarden waaraan voldaan moet worden, wil men op basis van een
steekproef van kiezers een valide uitspraak kunnen doen over wat de gehele
populatie van kiezers vindt. Ten eerste dient de steekproef representatief te zijn: dat
wil zeggen dat de steekproef een goede afspiegeling is van de totale-
kiezerspopulatie. Hiertoe dienen de stemmers volledig aselect te worden
geselecteerd uit de register met de totale populatie van stemgerechtigden (dit zijn
alle Nederlanders ouder dan 18 jaar). Ten tweede dient de steekproef robuust te zijn.
Dat wil zeggen: groot genoeg om te voorkomen dat toevallige afwijkingen van de
steekproef ten opzichte van de totale populatie een vertekening kunnen geven in de
uitslag van de stemming. De eerste vereiste is vrij eenvoudig uit te voeren. Met
behulp van een computerprogramma is het mogelijk om een volledig aselecte
steekproef te trekken uit een database met alle stemgerechtigden. In de praktijk
zou dit, net als het leveren van stembiljetten voor de landelijke verkiezingen aan alle
pagina stemgerechtigden, via de gemeentes kunnen, die gezamenlijk een database van alle

23
Voorwoord stemgerechtigden hebben.
Het bepalen van de minimale grootte van de steekproef om robuust te zijn, is een
Inhouds wat lastiger verhaal, maar met behulp van wiskundige statistiek kunnen we dat wel
opgave berekenen. We kunnen dus de minimale grootte van een steekproef berekenen om
met voldoende zekerheid kunnen vaststellen dat de uitslag van de steekproef
Inleiding dezelfde uitkomst geeft als een stemming onder de gehele Nederlands bevolking.
Hier gaan we nu verder op in.
Probleem
stelling Stel je je een kamer vol blauwe en rode ballen voor. Iedere bal stelt een Nederlander
voor, de kleur staat voor of hij ‘ja’ of ‘nee’ zou stemmen. Stel: blauw staat voor
Theorie “voor”, rood staat voor “tegen”. Als alle ballen goed gemengd zijn (nodig om een
achter de aselecte steekproef te nemen) en je vervolgens een emmer met genoeg ballen uit de
denktank
kamer schept, dan is de kans dat de verdeling rode en blauwe ballen in de emmer
wezenlijk afwijkt van de verhouding in de kamer klein. Hoe meer ballen in de
Wat is de
Digitale
emmer, hoe groter de kans dat de verhouding rode/blauwe ballen in de emmer niet
Denktank? afwijkt van de verhouding rode/blauwe ballen in de kamer. Maar natuurlijk kan het
nog steeds fout gaan. De verhouding rode en blauwe ballen in de emmer wijkt
Praktijk meestal iets af van de “echte” verhouding. De mate van afwijking hangt af van het
aantal ballen in de emmer (niet van het aantal ballen in de kamer32,33 ), en kan
Resultaten
statistisch worden berekend.

We willen bepalen hoe groot de steekproef van stemmers moet zijn. Daarvoor
Conclusie
moeten we eerst vaststellen welke mate van zekerheid we nastreven met de uitslag
van de stemming. Met zekerheid bedoelen we dat als de stemming met de
Discussie
steekproef het voorstel aanneemt of a#eurt, dat dit ook het geval zou zijn geweest
als we de volledige populatie van stemmers hadden geraadpleegd. Omdat het om
Nawoord belangrijke maatschappelijke zaken gaat, willen we een grote mate van
nauwkeurigheid, en willen dat de kans op een correcte uitkomst 99,99% is. Dit
betekent dat de steekproef in theorie slechts één op 10.000 keer een uitslag geeft
die niet overeenkomt met een onderzoek dat de gehele populatie zou ondervragen.

De vraag die hieruit volgt luidt: hoeveel ballen moeten er in de emmer zitten om
met een zekerheid van 99.99% te kunnen zeggen dat er een meerderheid van een
kleur ballen in de kamer is? Nu hangt de grootte van de benodigde steekproef sterk
af van de mate waarin een voorstel wordt gesteund. Voor een voorstel met een grote
meerderheid kan worden volstaan met een relatief kleine steekproef, maar als voor-
en tegenstanders elkaar behoorlijk in evenwicht houden, dan is een veel grotere
steekproef nodig om met zekerheid uitsluitsel te kunnen geven. Om deze reden
hebben wij voor dit onderzoek een steekproefmethode bedacht die bestaat uit
maximaal drie stappen. De eerste stap eist een minimaal verschil van 20%, dus dat

32Zolang de steekproef die je uit de populatie trekt de verhoudingen in de populatie nauwelijks

veranderen, is het absoluut aantal ballen in de kamer niet belangrijk. Pas op het moment dat de
steekproefgrootte meer dan 10% van de totale populatie uitmaakt, dan zal er enig effect optreden.
Zelfs met onze grootste steekproef zitten wij nog ruim onder deze marge. Als er al enig effect
optreedt vergroot dit de nauwkeurigheid nog boven de 99,99% die wij al aantonen.
33 Walpole, R.E. (1982). Introduction to statistics (3e druk)(New York, Amerika: Macmillan Publishing):
pagina

24
p. 217.
Voorwoord de uitslag minstens 60% tegen 40% is. Dat wil zeggen dat wanneer de verhouding
rode en blauwe ballen in de emmer 60% of meer tegen 40% of minder is, kan
Inhouds worden vastgesteld dat er meer rode dan blauwe ballen in de kamer zijn. Met
opgave wiskundige statistiek kan worden uitgerekend dat een dergelijk resultaat al kan
worden bereikt met een steekproef van 332 stemmers (conservatief afgerond tot
Inleiding 350). Dit leggen we in de volgende paragraaf nader uit. (Let wel: het betreft hier het
aantal burgers dat daadwerkelijk zijn/haar stem uitbrengt, dus het zal nodig zijn om
Probleem meer mensen uit te nodigen om te compenseren voor mensen die niet stemmen.)
stelling Dit betekent dus dat wanneer bij een steekproef van 350 Nederlanders er minimaal
60% van de mensen voor de motie stemt, we met een zekerheid van 99,99%
Theorie kunnen zeggen dat meer dan 50% van alle Nederlanders voor de motie zou
achter de stemmen. In dit geval houden we het bij één stemronde.
denktank
Als de eerste steekproef geen zekerheid (99,99%) kan bieden (minder dan 20%
verschil), dan gaan we naar een tweede, uitgebreidere steekproef. Deze steekproef
Wat is de
Digitale
eist een verschil van minstens 5% tussen voor- en tegenstanders (47,5% - 52,5%). Dit
Denktank? resultaat kan bereikt worden met een steekproef onder 5522 stemgerechtigden
(afgerond 6000). Mocht ook deze steekproef geen zekerheid bieden omdat het
Praktijk verschil kleiner is dan 5%, dan is er nog een derde steekproef nodig die een
minimaal verschil eist van 1% (49,5% - 50,5%). Voor deze steekproef zijn ongeveer
Resultaten
138.000 mensen nodig. Afgrond zijn dat er 150.000. Als zelfs deze derde stemronde
geen uitsluitsel biedt, dan is er zo’n kleine meerderheid dat ofwel een volledig
referendum nodig is, of, voor minder zwaar wegende zaken, dat het parlement de
Conclusie
keuze maakt.

Discussie
De lopende steekproefgrootte zorgt ervoor dat er niet onnodig veel mensen hun
stem uit hoeven te brengen als dat niet nodig is. Alleen als het er echt om spant,
Nawoord zullen veel burgers worden gevraagd om hun stem uit te brengen.  

Hoe zijn we op basis van de wiskundige statistiek tot de benodigde

steekproefaantallen gekomen van respectievelijk 350, 6000 en 150.000 voor de drie
stemrondes?

We doen weer een gedachte-experiment: stel dat in de kamer een enorm aantal
ballen ligt. De helft is rood en de andere helft is blauw. De ballen zijn goed
gemengd. Nu scheppen we met de emmer 10 ballen uit de kamer. De kans is groot
dat je 5 blauwe en 5 rode ballen aantreft. Echter, er is ook een kans dat je maar 4
blauwe ballen hebt geschept (en dus 6 rode ballen). Het kan soms zelfs voorkomen
dat je 10 blauwe ballen schept. We rekenen uit wat de kans is op ieder aantal blauwe
ballen. Je kan bijvoorbeeld aantonen dat de kans op 0 blauwe ballen 0,5^10 is, ofwel
0,0976%. Oftewel, een kans van minder dan een op duizend dus. Klein, maar het
kan voorkomen. Als je dus een stemming doet onder maar tien mensen uit een
populatie waarin de helft voor en de helft tegen is, dan is er dus een kleine kans dat
je uit de stemming vindt dat iedereen voor of tegen is. Als je de steekproef groter
maakt (door bijv. 20 ballen te scheppen), dan wordt deze kans aanmerkelijk kleiner
(0.5^20, ofwel 0,000095%).

pagina Als je heel veel emmers schept met tien ballen, dan kun je plotten hoe vaak je 5

25
Voorwoord blauwe ballen hebt, hoe vaak 6 ballen, hoe vaak 7 ballen, enzovoort. Nu volgt deze
verdeling de zogenaamde binomiale verdeling. Deze geeft dus weer hoe gegeven een
Inhouds bepaalde verhouding in de totale populatie, de kansen op bepaalde verhoudingen in
opgave de steekproef zijn. Nu kun je dat ook omdraaien: gegeven een bepaalde verhouding
die je vindt in een steekproef (bijvoorbeeld 5 blauwe ballen), kan je op dezelfde
Inleiding manier de kans uitrekenen op wat de ‘echte’ verhouding is in de totale populatie
(bijvoorbeeld 50% blauwe ballen, 45% blauwe ballen, enzovoort). De kans op 50%
Probleem is het grootst (want dat is de gevonden steekproef waarde), en de kansen op andere
stelling percentages nemen af naarmate deze verder van deze 50% afliggen.

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie

Nawoord

A.eelding van een normaalverdeling

Nu kan aangetoond worden dat bij grote steekproefaantallen deze verdeling van
mogelijke populatiewaarden een normaalverdeling benaderd. De normaalcurve is
een verdeling waarbij de gemiddelde afwijking van het gemiddelde (bijvoorbeeld de
50% blauwe ballen) een standaard afwijking (of standaard deviatie) wordt genoemd.
Nu kan je nagaan wat de kans is dat het gemiddelde in je totale populatie meer dan
een standaard deviatie afwijkt van het gemiddelde (dit is waar de piek is in de
verdeling). Deze kans kan worden opgezocht met speciale tabellen of met een
statistisch programma (waaronder Excel) en is in dit geval 31,7%. Een standaard
afwijking wordt ook wel aangegeven met Z-waarde. Een Z-waarde van 2 geeft het
punt in de verdeling aan die 2 standaard deviaties boven het gemiddelde ligt. In ons
geval willen we dat bij een gevonden waarde in de steekproef (bijv. dat 60% van de
stemgerechtigden een voorstel steunt) de kans maar een op tienduizend is dat deze
waarde in de populatie in feite lager ligt dan 50% (waarbij het voorstel dus eigenlijk
afgewezen had moeten worden als we de gehele populatie hadden laten stemmen).
We willen dus de Z-waarde weten waarbij de kans dat we een nog lagere uitkomst
vinden 0,01% is (oftewel 99,99% zekerheid dat de steekproef-uitkomst juist is). De
Z-waarde die daarmee overeenkomt kunnen we opzoeken met Excel en is -3,72,
pagina oftewel, 3,72 standaard deviaties links van het gemiddelde (de 60%).

26
Voorwoord

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

A.eelding van de normaalverdeling van de drie steekproeven

Resultaten

Het enige dat nog ontbreekt is dat we niet weten hoe groot de standaardafwijking
Conclusie is. Nu gaven we al eerder aan dat hoe meer ballen we in de emmer scheppen, hoe
beter de benadering is van de kans op blauwe en rode ballen in de totale kamer.
Discussie Hetzelfde geldt voor een steekproef onder stemgerechtigden: hoe groter de
steekproef, des te groter de nauwkeurigheid van de uitkomst als benadering van de
Nawoord werkelijke populatiewaarde. Nu kan statistisch worden aangetoond dat de standaard
afwijking van de proportie ja-stemmers kan worden berekend als de wortel van
(p*q)/n, waarbij p de kans is op een ja-stemmer in de steekproef, q de kans is op een
nee-stemmer in de steekproef en n de steekproefgrootte (het aantal mensen dat
een stem uitbrengt). Deze formule geeft aan dat hoe groter het aantal mensen in de
steekproef, des te kleiner de standaard deviatie. Dit betekent dat de normaalcurve
smaller wordt, wat aangeeft dat de meeste waarden dichter bij het gemiddelde
liggen.

Nu kunnen zowel de Z-waarde van -3,72 en de standaard deviatie worden gebruikt

om te bepalen hoe groot de steekproef moet zijn bij verschillende uitkomsten om
met 99,99% zekerheid te weten dat de juiste beslissing wordt genomen. Bij de
eerste stap willen we plannen die met een marge van 20% winnen (of verliezen)
kunnen identificeren. Dat wil zeggen dat als een voorstel wint met (minstens) 60%
tegen 40%, we maar een kans van een op tienduizend willen vinden dat de
populatiewaarde lager dan 50% is (want dan had het voorstel eigenlijk verworpen
moeten worden). We kunnen nu de vereiste steekproefgrootte uitrekenen als:

gemiddelde - (Z-waarde * standaard-afwijking) = 0,6 - 3.72 * wortel(0.6*0.4 / n)

Deze vergelijking met een onbekende kan worden opgelost, en dan vinden we
n=332.
pagina

27
Voorwoord In feite kunnen we dit illustreren door de verdeling te laten zien van een
gemiddelde van 0,6 (60% voorstanders) dat is gevonden met een steekproefgrootte
Inhouds van 332 stemmers. Omdat het een steekproef is weten we dat het eigenlijke
opgave populatiegemiddelde (het percentage stemmers) kan afwijken van wat we in de
steekproef hebben gevonden. De mate van afwijking wordt bepaald door de
Inleiding standaardafwijking zoals bepaald door wortel(pq/n) in de normaal verdeling. Bij 332
stemmers weten we dat links van 3,72 de standaardafwijking naar links nog maar een
Probleem kans is van een op tienduizend het populatiegemiddelde vinden. Kortom, bij 332
stelling stemmen weten we met 99,99% zeker dat het feitelijke populatiegemiddelde hoger
ligt dan 50% als we in de steekproef het voorstel is aangenomen met ten minste
Theorie 60%. (Zie de blauwe lijn in de grafiek.)
achter de
denktank
We kunnen nu dezelfde exercitie uitvoeren waarbij we willen nagaan wat de
steekproef moet zijn om met deze zekerheid een marge van slechts 5%
Wat is de
Digitale
doorslaggevend te laten zijn. Zoals we in de figuur kunnen zien (zie de roze lijn), is
Denktank? door de grotere steekproef de verdeling veel smaller, zodat we met een smaller
overwinningsmarge kunnen vaststellen dat het voorstel inderdaad met 99,99%
Praktijk zekerheid heeft gewonnen. En hetzelfde geldt voor de derde stap, die winst al
toekent met maar 1% overwinningsmarge. (Zie gele lijnen in de grafiek.)
Resultaten
Wat de drie verdelingen overeen hebben is dat het oppervlakte van de linker-staart,
links van de 50% grens 0,01% van het totale oppervlakte van de verdeling is. Dit
Conclusie
geeft aan dat bij alle drie de verdelingen de kans op een onterechte uitkomst
hetzelfde is. Wat verschilt is hoe groot de overwinning moet zijn: bij een kleine
Discussie
steekproef is de verdeling veel breder, waardoor de overwinning groter moet zijn.

Nawoord

A.eelding van de normaalverdeling van de drie steekproeven, ingezoomd op de grens van 50%

pagina

28
Voorwoord Implementatie van aangenomen plannen

Inhouds Als het plan is aangenomen in de vote-stap, dan moet het daadwerkelijk worden
opgave uitgevoerd. Wij verwachten niet van burgers dat zij plannen schrijven die direct
geïmplementeerd kunnen worden. De ontbrekende details moeten ingevuld worden
Inleiding en er moet een begroting worden gemaakt die klopt tot op de laatste euro. Dat
doen de verantwoordelijke ambtenaren. Het concrete beleidsplan gaat dan voor de
Probleem laatste ratificatie naar de Tweede Kamer. Als zij stemmen kijken ze niet alleen naar
stelling het plan zoals ze het nu ook doen, maar verifiëren ze ook of het beleidsplan overeen
komt met de intenties van de schrijver van het oorspronkelijke plan op de
Theorie denktank.
achter de
denktank
Problemen die we bewust niet oplossen

Wat is de
Digitale
Wij doen onderzoek of de denktank de problemen oplost die we bij het huidige
Denktank? bestel hebben gesignaleerd, maar zijn ons ervan bewust dat de denktank geen
perfecte oplossing is. De denktank kent, ook op conceptueel niveau, lastige
Praktijk obstakels. Een aantal van deze problemen maakt echter fundamenteel deel uit van
hoe de mens samenleeft. Wij zijn ons hiervan bewust, maar trachten niet deze
Resultaten
problemen op te lossen met de denktank.

Taal
Conclusie
Samenleven vereist communicatie. Onze wetten, de afspraken van onze
maatschappij, staan opgeschreven. We praten met elkaar om onze ideeën over te
Discussie
brengen. Dit gebeurt echter met veel horten en stoten. Communiceren is een
vaardigheid waarvan iedereen een groot deel als vanzelf leert. Als je minder vaardig
Nawoord bent met taal is het moeilijker je ideeën over te brengen. In de huidige situatie is
het moeilijk om mee te praten over de maatschappij als je jouw standpunt niet in
een debat onder woorden kan brengen. Politicus Frits Bolkestein schreef hierover:
“Het recht van de sterkste heeft plaatsgemaakt voor de kracht van argumenten en
van presentatie. Die kunnen niet zonder elkaar. Argumentatie doet een beroep op
het verstand, presentatie op het gevoel. De kiezer vormt zijn oordeel op basis van
beide.” 34 De denktank kent ook een dergelijke beperking: goede schrijvers zijn in
het voordeel, ongeacht wat ze zeggen. Het is reeds onderzocht dat fouten in de
spelling en grammatica het beeld dat de lezer van de schrijver krijgt op een
negatieve manier beïnvloeden.35 Daarbij is het moeilijker de inzichten achter de
tekst tot je te nemen bij het lezen van een slecht geschreven tekst. Lelijke fouten
zijn als de ruis bij een slechte telefoonverbinding: ze leiden af van het gesprek.

Bolkestein, F. (z.d.). Wie de vorm beheerst, is de inhoud meester. Geraadpleegd op http://

34

www.onzetaal.nl/dossier/overtuigen/bolkestein.php
35Kloet, L. & Renkema, J. & Wijk, C. van (z.d.). Waarom foutloos schrijven? Het effect van taalfouten op
pagina

29
tekstwaardering, imago en overtuigingskracht. Geraadpleegd op http://arno.uvt.nl/show.cgi?fid=49119
Voorwoord Populisme
Mensen zijn bij het luisteren evengoed beperkt als bij het schrijven en spreken. In
Inhouds een democratie is de politicus overgeleverd aan de perceptie die de massa van hem
opgave heeft. Die wordt sterk beïnvloed door zijn woordkeus. Een beruchte retorische truc
is ‘framing’: een situatie schetsen op een manier die voordelig is voor jouw
Inleiding argumentatie.36 Veel Republikeinen in de Verenigde Staten zeggen bijvoorbeeld niet
dat ze ‘anti-abortion’ zijn, maar ‘pro-life’. De woorden ‘anti’ en ‘abortion’ hebben bij
Probleem veel mensen negatieve connotatie, ‘pro’ en ‘life’ niet. Trucjes zoals framing zijn zo
stelling effectief dat sommige mensen geloven dat hele verkiezingen erdoor gewonnen of
verloren kunnen worden.37 Ook op de denktank is het mogelijk om de discussie
Theorie naar je hand te zetten en zo een groot publiek aan te spreken om met je mee te
achter de stemmen.
denktank

Het mag duidelijk zijn dat dit serieuze problemen zijn. Echter: wij kunnen ons geen
Wat is de
Digitale
politiek model voorstellen waar communicatie niet verloopt door middel van taal.
Denktank? Al het goede en slechte van taal moeten wij accepteren. Evengoed kunnen wij geen
democratisch model bedenken waarin populisme niet bestaat. Het democratisch
Praktijk model kent vele sterktes. Het biedt transparantie, omdat de staat gedwongen wordt
zich te verantwoorden. Het biedt diversiteit in perspectieven, omdat ieder lid van
Resultaten
de samenleving mee mag doen. Het biedt duurzaamheid, omdat het land niet
meegesleurd kan worden in de waan van een individu of een elite. Doordat de massa
over zoveel informatie en perspectieven beschikt is de kans dat zij meegesleept
Conclusie
wordt in een collectieve waan gering, maar wel aanwezig. In een democratie regeert
het volk en het volk bespelen is populisme. Dat accepteren wij als een gegeven.
Discussie

Nawoord

36 Framing (z.d.). Geraadpleegd op http://framing.behaviouralfinance.net/

Lakoff, G. (12 september 2004). Framing the debate: It’s a! GOP. Geraadpleegd op http://
37
pagina

30
www.commondreams.org/views04/0912-20.htm
 Praktijk
Voorwoord Ons onderzoek
Na lang filosoferen en discussiëren zijn we dus uitgekomen op een ideale situatie
Inhouds voor het maken van beslissingen. In theorie. Ons onderzoek is echter gericht op de
opgave praktijk. Wij willen weten of de Digitale Denktank met succes geïmplementeerd
zou kunnen worden in het Nederland van vandaag. De grootste uitdaging was om
Inleiding een experiment te ontwerpen met de beperkte middelen tot onze beschikking, dat
een realistisch beeld geeft van de werking van de Digitale Denktank. Het verloop
Probleem van dit onderzoek zult u nu lezen.
stelling
De proef-Digitale Denktank
Theorie Het was vanaf het begin duidelijk dat we een prototype moesten bouwen van de
achter de denktank voor onze ‘test-case’. Dit leverde meteen grote vraagstukken op. Grote
denktank
websites hebben hele afdelingen aan werknemers die de website onderhouden.
Reinier Ladan, oprichter van designbureau Usevine, ontwierp vorig jaar de nieuwe
Wat is de
Digitale
NOS.nl. In een interview met ons schat hij dat in dit nieuwe ontwerp
Denktank? negenhonderd manuren zitten. Hij benadrukt dat de aanpak van de NOS uniek is
en andere bedrijven vaak veel meer uur kwijt zijn: “De NOS is wat dit betreft best
Praktijk een unieke speler in Nederland. Als zo'n klus als deze zou worden uitbesteedt aan
bv. Lostboys of Mirabeau dan zouden er veel meer mensen aan het werk worden
Resultaten
gezet voor veel meer uur.”
Slechts één van ons, Menno Braam, kan programmeren. Hierin is hij zeker niet zo
goed als een professionele designer en hij kan niet full-time werken aan de
Conclusie
denktank. Wij moesten een manier vinden om binnen zijn grenzen een prototype te
bouwen dat de basisfunctionaliteit biedt van de denktank. Eerder noemden we al
Discussie
dat ouderen de Digitale Denktank zouden moeten kunnen gebruiken. Voor hen zou
een nieuwe, toegankelijke interface ontworpen moeten worden. Ook een
Nawoord rondleiding door de site zou niet mogen ontbreken. Die ideeën hebben we niet
kunnen ontwikkelen.

We hebben een lijst gemaakt van alle essentiële onderdelen die niet mochten
ontbreken aan het prototype om een goed onderzoek te kunnen doen:

Co!ect

- Het moet mogelijk zijn om je te registeren en vanuit een eigen profiel actief te zijn
op de denktank.
- Het moet mogelijk zijn om plannen toe te voegen in verschillende denktanks.
- Plannen moeten gesorteerd kunnen worden op grond van verschillende attributen,
waaronder het aantal gebruikers die het plan ondersteunen.
- Het moet mogelijk zijn om te reageren op de plannen van anderen.

pagina

31
Voorwoord Perfect

Inhouds - Het moet mogelijk zijn om plannen te ondersteunen, maar niet om je eigen plan te
opgave ondersteunen.
- Het moet mogelijk zijn reacties postitief en negatief te beoordelen. Dat mag
Inleiding iedere gebruiker maar één keer per reactie doen.
- Voor iedere reactie moet een saldo berekend worden. A+ankelijk van het saldo
Probleem moet de reactie van kleur kunnen veranderen en geminimaliseerd kunnen worden.
stelling
Vote
Theorie
achter de - Deze stap hoeft niet geautomatiseerd te worden, omdat wij deze stap niet gaan
denktank
testen in ons onderzoek.

Wat is de
Digitale
Het bevolken van de denktank
Denktank? Een denktank is niets zonder denkers die hun ideeën delen. Het volgende vraagstuk
waar wij ons over moesten buigen was dus hoe wij de denktank konden bevolken.
Praktijk De hypothetische Digitale Denktank zou de grootste geesten van het land
automatisch aantrekken, omdat discussie daar meetelt voor hoe Nederland er in de
Resultaten
toekomst uitziet. Voorlopig waren wij echter drie middelbare scholieren met een
ruw prototype. Wij besloten met de leraren maatschappijleer en
maatschappijwetenschappen van onze school te praten over deelname aan ons
Conclusie
project.
Daarnaast gingen we in onze directe omgeving reclame maken voor de denktank.
Discussie
Via Twitter en Facebook konden we honderden mensen aanspreken.
Een derde bron van gebruikers wilden we rekruteren door middel van reclame van
Nawoord andere instanties. Menno Schellekens heeft bijvoorbeeld banden met het
Nederlands Debat Instituut. Dat soort organisaties heeft ook een groot aantal
volgers via sociale netwerken. Het is voor hen een kleine moeite om door te
verwijzen naar een initiatief als het onze. Op die manier konden we nog eens
honderden mensen informeren.

Wat gaan we testen en hoe?

We begonnen onze zoektocht met de hoofdvraag: “kunnen we moderne
communicatietechnologie gebruiken om het democratisch proces te verbeteren?”
Door middel van een analyse van de problemen die wij constateren hebben wij een
alternatief ontwikkeld. We kunnen de vraag een stuk concreter maken: “zou de
Digitale Denktank met succes de Tweede Kamer kunnen ondersteunen in haar
wetgevende functie?” Ook deze vraag is echter nauwelijks te testen. Allereerst
vanwege onze beperkingen, zoals hierboven is uitgelegd, maar ook omdat “succes”
moeilijk te meten is. Je kunt geen thermometer in een website steken om het succes
te “meten”. Het succes van de denktank kent ook vele aspecten: het plezier van de
bezoeker, het niveau van de discussie, of de juiste plannen en reacties boven komen
drijven, of de omgeving kwetsbaar is voor slecht gedrag, enzovoort.

Ondanks dat we het onszelf moeilijk hebben gemaakt, proberen wij onze denktank
pagina op een zo wetenschappelijk mogelijke wijze te testen. Na lang denken en

32
Voorwoord herformuleren hebben we de onderstaande deelvragen gekozen om te onderzoeken.
Wij denken dat deze vragen de belangrijkste aspecten van de werking van de
Inhouds Digitale Denktank beslaan:
opgave
- Wat is het niveau van de discussie op de Digitale Denktank?
Inleiding - Is de bezoeker enthousiast over de Digitale Denktank?
- Scheidt ons beoordelingssysteem het kaf van het koren?
Probleem - Zouden de ingediende plannen bruikbaar zijn in de hypothetische situatie?
stelling
Dit zijn deelvragen die concreet genoeg zijn dat we ze kunnen testen. We testen ze
Theorie door al het materiaal dat we hebben verzameld in de loop van het onderzoek te
achter de analyseren. In het hoofdstuk “Resultaten” staat al het verzamelde materiaal. Dit
denktank
materiaal is in drie categorieën in te delen: resultaten van de enquête die we hebben
gehouden bij deelnemers, statistieken die wij bijgehouden hebben en onze eigen
Wat is de
Digitale
ervaringen. In het hoofdstuk “Conclusies” gebruiken we deze data om antwoord te
Denktank? krijgen op de deelvragen en uiteindelijk op de hoofdvraag.

Praktijk Naast deze deelvragen besloten we nog een klein experiment uit te voeren.
We willen graag weten hoe een plan van een expert op een bepaald vakgebied
Resultaten
ontvangen wordt. Hiervoor benaderen wij Maarten Schellekens, vader van Menno
Schellekens en expert op economisch gebied.
Conclusie
Ontwikkeling van de denktank

Discussie
Toen we de basis van ons onderzoek gelegd hadden, gingen we aan de slag. Nu volgt
een chronologisch verslag van de conceptuele en technische ontwikkeling van ons
Nawoord prototype. Tijdens deze reis hebben we veel geleerd en zijn we nieuwe obstakels
tegengekomen. We zijn het traject ingegaan aan het begin van de zomervakantie.
Op 8 november hebben we de Digitale Denktank gelanceerd.

pagina

33
Voorwoord

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie A.eelding van een van de eerste conceptschets van de Digitale Denktank
Juni
Discussie We begonnen met het maken van een ruwe schets om om een beeld te krijgen van
wat we gingen bouwen. Menno Schellekens maakte de conceptschets op de vorige
Nawoord pagina in Photoshop. Links zie je de profielbalk van de gebruiker in beeld, bovenin
een navigatiebalk waarmee je plannen zou kunnen bereiken gesorteerd op
verschillende manieren en het grootste deel van het scherm was gereserveerd voor
de discussie. De plussen en minnen bij iedere reactie maken het mogelijk om
reacties en plannen te beoordelen.

Toen de ideeën van Menno Schellekens in aanraking kwamen met de realiteit van
programmeur Menno Braam bleek dit niet realistisch. Braam zei geen tijd te
hebben om een eigen interface te ontwikkelen. Er werd besloten dat Braam
onderzoek zou doen of de techniek van Wordpress gebruikt kon worden om het
prototype te bouwen. Wordpress 38 is een zogenaamd Content Management System,
afgekort CMS, waarmee gemakkelijk een website gebouwd en onderhouden kan
worden. Het systeem is ‘open source’. Het wordt onderhouden door een groot
aantal vrijwilligers, is gratis voor iedereen en door zijn openheid is het makkelijk
naar wens aan te passen.
Er werd besloten dat de denktank werkende moest zijn aan het eind van de
zomervakantie.

pagina

34
38 http://www.wordpress.org
Voorwoord Augustus
Enkele weken later had Menno Braam zijn onderzoek naar Wordpress afgerond. Hij
Inhouds had slecht nieuws: Wordpress bleek niet aan de eisen te voldoen. Wat hij in juli
opgave gebouwd had in Wordpress kon de prullenbak in. Men gebruikt Wordpress
voornamelijk om blogs op te zetten. Blogs draaien om eenrichtingsverkeer van de
Inleiding auteur naar de lezer. De Digitale Denktank faciliteert een gesprek tussen
gebruikers. Om aan onze eisen te voldoen, moest Menno Braam veel te veel
Probleem aanpassingen maken en het uiteindelijke resultaat zou waarschijnlijk te wensen
stelling hebben overgelaten.
Gezien bijna de helft van de zomervakantie al achter ons lag, moest de deadline
Theorie uitgesteld worden. Op papier was de denktank al klaar: de structuur van de site was
achter de al uitgedacht.
denktank

We werden ons steeds meer bewust dat we echt een website moesten bouwen. Een
Wat is de
Digitale
website waar een groot aantal gebruikers regelmatig langs zou komen. Een
Denktank? omgeving maken waar mensen graag komen is een kunst op zich. Niet alleen het
technische aspect is lastig, maar je moet ook communiceren met je gebruikers. Dit
Praktijk is een essentieel deel van het beheren van een website waar de gebruiker centraal
staat. Michael Brito van SocialMediaExaminer noemt de persoon die tussen de
Resultaten
gebruiker en beheerder staat zelfs “by far the most important [person in the
organization] because he or she is on the front lines of communication” 39. Als
gebruikers zich niet gehoord of begrepen voelen, komen ze ook niet meer naar de
Conclusie
denktank.

Discussie
We waren op zoek naar de juiste manier om de denktank te bouwen en te
onderhouden. Om ons hierbij te helpen hebben wij met twee deskundigen gepraat
Nawoord over hun ervaringen: Robert Gaal en Pawel Pachniewski. Robert is een van de
oprichters van Wakoopa, 40 een bedrijf dat het gebruik van software en websites
onderzoekt en die gegevens verkoopt aan onderzoeksbureau’s zoals TNS NIPO en
Synnovate. Wakoopa heeft een belangrijke sociale component waar gebruikers
discussiëren over software.41 Pawel is baas van het sociale netwerk LoveMyBrand,42
een website waar gebruikers kunnen discussiëren over merken en hun liefde voor
hun favoriete merken kunnen etaleren. Beide hebben veel ervaring opgedaan met
het maken van een sociaal netwerk en het onderhouden daarvan. We benoemen
bondig de hoofdpunten van de interviews per persoon.

Brito, M. (1 maart 1010). 3 Tips for managing a social media community. Geraadpleegd op http://
39

www.socialmediaexaminer.com/3-tips-for-managing-a-social-media-community/
40 http://wakoopa.com/
41 http://social.wakoopa.com/
pagina

35
42 http://lovemybrand.com/
Voorwoord Pawel Pachniewski
Pawel had drie belangrijke lessen voor ons: een les over anonimiteit, een les over
Inhouds motivatie en een les over vrijheid. Anonimiteit vormt een groot gevaar voor je
opgave community, aldus Pawel (en overigens ook Robert). Wanneer iemand anoniem een
bericht achterlaat op een website, dan zit daar verder geen consequentie aan vast.
Inleiding De gebruiker raakt in een soort “uitlaadklepmodus”. Dat levert vaak
ongenuanceerde en rommelige bijdrages op. De negatieve reacties op zijn slechte
Probleem gedrag kunnen hem niets schelen, omdat hij zijn identiteit niet koppelt aan deze
stelling berichten. Zijn account kan zelfs verbannen worden, maar dan maakt hij gewoon
een nieuwe aan. Met andere woorden: je bent te gedistantieerd van de gevolgen van
Theorie jouw (re)acties.
achter de De gegeven naam van mensen is hen vaak dierbaar omdat het deel uitmaakt van
denktank
hun identiteit. Of zoals MV Seeman het verwoordt: “Identity, though complex, can
be encoded in a name.” 43 Je verschuilen achter een nep-naam is een nep-identiteit
Wat is de
Digitale
aannemen. Als je je echte naam gebruikt, koppel je jouw eigen identiteit aan de
Denktank? opmerking. Dat zorgt er volgens Pawel voor dat mensen beter hun best zullen doen
om een goede reactie achter te laten.
Praktijk
Dat brengt ons direct op het volgende punt van Pawel: wat motiveert mensen om
Resultaten
deel te nemen aan sociale netwerken? De belangrijkste redenen zijn delen en
etaleren. De mens is een narcist op het internet als we Pawel moeten geloven. Een
goede community heeft echter meer nodig dan alleen de mogelijkheid om te delen
Conclusie
en etaleren. Het heeft een ‘bindmiddel’ nodig, iets wat de gebruiker motiveert om
na het eerste bezoek weer terug te komen. Dit kunnen verschillende veel dingen
Discussie
zijn.

Nawoord Bindmiddel
Het allerbelangrijkste bindmiddel is het thema van de website. Het schept
saamhorigheid (allemaal houd je van dat onderwerp) en geeft mensen een richting.
Een ander belangrijk bindmiddel is status, vaak gebaseerd op status binnen de
gemeenschap. Status, zowel goed als slecht, is zonder twijfel een belangrijke
motivatie voor gebruikers, zegt Pawel. Dit kun je als beheerder beïnvloeden.
Daarover meer in het interview met Robert.

Als je dat allemaal goed voor elkaar hebt gaan mensen zich na een bepaalde tijd
hechten aan de website. Ze gaan zich ermee identificeren en voelen zich deel van de
groep. De grootste fout die een beheerder dan kan maken volgens Pawel, is het
belemmeren van dat gevoel van bij een club te horen en dat het van jou, de
gebruiker, is. Een community is een ongeleid projectiel en er zullen veel dingen
gebeuren in de community waar je als beheerder niet tevreden mee bent -
bijvoorbeeld een “loud minority”, een kleine groep mensen die buitenproportioneel
veel reacties achterlaat. Het tegengaan is nutteloos en werkt vaak averechts.
Wanneer je community eenmaal draaiende is door je bindmiddelen moet je de
community als het ware loslaten. Slechts wanneer je merkt dat er echt iets fout

U.S. National Library of Medicine (25 maart 1980). Name and identity. Geraadpleegd op http://
43
pagina

36
www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7190867
Voorwoord gaat, moet je ingrijpen, maar je moet altijd consequent blijven in je beleid. Anders
geef je de mensen het gevoel alsof de site niet van hen is, maar van de beheerder. En
Inhouds dan haken mensen massaal af.
opgave
De taak van een beheerder, concludeert Pawel, is het aantrekken van mensen met
Inleiding een bindmiddel en ze leiden naar de grote speeltuin die jouw website is en ze
vervolgens daarin zoveel mogelijk in proberen te faciliteren, zonder ze te
Probleem belemmeren in hun vrijheid.
stelling
Robert Gaal
Theorie Robert introduceert een methodiek bij ons die is bedacht door een werknemer van
achter de PayPal44 , de grootste aanbieder van een methode om over het internet geld over te
denktank
maken. Deze methodiek heet AARRR. Dat is de a#orting voor ‘Acquisition,
Activation, Retention, Referral en Revenue’. Dit zijn de vijf stappen die een
Wat is de
Digitale
gebruiker doormaakt op een website of sociaal netwerk. Het is aan de maker van de
Denktank? site om te zorgen dat iedere gebruiker langs iedere stap komt.
Acquisition betekent dat je iemand zo ver weet te krijgen dat hij op je site komt.
Praktijk Activation is wanneer de gebruiker denkt: “Leuk, hier wil ik me voor aanmelden”.
De stap Retention was bij Wakoopa het lastigst volgens Robert. In deze stap zorg je
Resultaten
ervoor dat de gebruiker die zich eens heeft aangemeld weer terugkomt op je site en
een vaste gebruiker wordt. Hij vertelt dat ze zagen dat in 2008 het aantal bezoekers
steeds afnam. Daar heeft Wakoopa op gereageerd en geëxperimenteerd met allerlei
Conclusie
vormen van functies of toepassingen die de gebruiker doet terugkomen naar
Wakoopa. Ze kwamen uit bij een beloningsstuctuur waarin gebruikers punten
Discussie
scoren door de website te gebruiken.

Nawoord Beloningssysteem
Bij het bedenken van een beloningssysteem, moet je je afvragen wat voor gedrag je
wilt stimuleren: wil je dat mensen competitief zijn en beter willen worden om zo
hun reputatie te verbeteren, of wil je dat mensen vooral saamhorig zijn en beloond
worden voor het helpen van anderen?
Robert vindt dat het juiste model tussen die twee extremen in ligt. Een goed
voorbeeld van een dergelijk model is die van de padvinders: een padvinder kan door
bepaalde dingen goed te doen een insigne krijgen voor zijn prestaties. De padvinder
is blij met zijn insigne en heeft altijd iets tastbaars als bewijs van zijn prestatie.
Omdat iedereen weet dat een dergelijke insigne helemaal niet onbereikbaar is,
ontstaat er een sociale cultuur waarin iedereen streeft naar het halen van insignes.
Grotere prestaties zorgen voor mooiere insignes of meer punten, dus is het
mogelijk om met weinig moeite al een aardige beloning te krijgen en voor een grote
moeite een hele grote beloning. Zo creëer je een model waarin je stimuleert dat
mensen zichzelf steeds overtreffen.

pagina

37
44 http://www.paypal.com/
Voorwoord Tijdens het gesprek over beloningsstructuren uit Robert zijn scepsis over het
gelijkswaardigheidsideaal van onze de Digitale Denktank. Hij vindt het vreemd dat
Inhouds een nieuwe gebruiker net zo veel stemrecht heeft als een doorgewinterde gebruiker.
opgave Dat moet je verhelpen door professionals of specialisten een bepaald voordeel te
geven ten opzichte van nieuwelingen, vindt hij. Niet alleen beloon je zo die
Inleiding gebruiker en stimuleer je andere gebruikers, maar ook zal het de balans beter
maken. In het echte leven is het tenslotte ook zo dat een mening of idee van een
Probleem professor serieuzer wordt genomen dan een mening van een tiener. Dat zal volgens
stelling Robert niet veranderen met de denktank, maar hij benadrukt dat dat helemaal niet
erg is.
Theorie
achter de De stap na Retention is Referral. In deze stap gaan de gebruikers die je hebt weten
denktank
te strikken en die regelmatig terugkomen naar je website hun contacten (familie,
vrienden, etc.) vertellen over jouw website. De laatste stap is Revenue, dat gaat over
Wat is de
Digitale
geld verdienen met je applicatie. Dat is natuurlijk ook een belangrijke stap voor
Denktank? ondernemers, maar is voor de denktank niet van toepassing. Wij streven met dit
project namelijk geen winst na.
Praktijk
Ten slotte praat Robert over “sociale objecten”. Op Flickr zijn het foto’s, op Hyves
Resultaten
zijn het vrienden: hetgeen waar het allemaal om draait. In het geval van de
denktank is het sociale object duidelijk het plan. Je kan het plan ondersteunen,
bekritiseren, laten zien aan je vrienden, enzovoort.
Conclusie

Aanpassingen na interviews
Discussie
De Digitale Denktank heeft een aantal aanpassingen ondergaan na onze interviews
met Robert en Pawel, die hieronder staan beschreven.
Nawoord

We hebben de waarschuwingen over het gevaar van anonimiteit online heel serieus
genomen. We hebben elke gebruiker sterk aangeraden om hun echte naam, al is het
een voornaam, te gebruiken. De enkeling die toch een lollige naam heeft pakken we
niet actief aan.
Zoals wij verder zullen vertellen in “Resultaten” hebben wij, op advies van Pawel,
niet streng ingegrepen in de gemeenschap. Wij zagen onszelf niet langer als
bestuurder van een auto. Wij realiseerden ons dat we het debat in de denktank niet
konden sturen, enkel faciliteren. Als beheerder van een gemeenschap ben je de
kaartlezer die de bestuurder van de auto de juiste kant op probeert te sturen. Streng
ingrijpen schrikt alleen maar af en op die manier kom je nergens.

Na het gesprek met Robert zijn we het plan als sociaal object gaan behandelen. Dat
heeft een gevolg gehad voor de manier waarop we mensen plannen laten
ondersteunen. Als je een plan ondersteunt, wordt je naam nu toegevoegd onderaan
het plan. Je verbindt je nu echt aan een plan en dat is voor een deel ook weer
reclame. Alleen al omdat een bevriende gebruiker zijn naam onder een plan zet, kan
anderen ertoe zetten het plan ook te lezen. In het verlengde hiervan ligt de
mogelijkheid om bij het ondersteunen van een plan dat te mailen of te plaatsen op
Hyves of Facebook en het per gebruiker kunnen kijken welke plannen zij
pagina ondersteund hebben. Hiervoor hadden we echter geen tijd meer.

38
Voorwoord De grootste toevoeging aan de hand van de interviews was wel de introductie van
een belonings- en rangensysteem. In ons concept, voordat we de interviews
Inhouds afnamen, werd iedere reactie voor zich beoordeeld. Slechte reacties werden
opgave weggefilterd, goede reacties op een voetstuk gezet. Door de interviews met Robert
en Pawel zijn we meer na gaan denken over de implicaties van het introduceren van
Inleiding status in onze gemeenschap. Het belangrijkste bezwaar hiertegen was principieel.
We hebben de denktank voor een deel bedacht als antwoord op gebrek aan
Probleem meritocratie van ideeën in het huidige politieke systeem. Ons motto was: geen
stelling partijen, geen reclamespotjes, alleen argumenten tellen. Door status te introduceren
verbind je echter waarde aan personen, niet ideeën. Een plan of reactie zou een
Theorie speciale status verkrijgen enkel doordat de schrijver ervoor veel nuttige bijdrages
achter de heeft geleverd. Hierdoor zou een goede toevoeging van een nieuweling minder
denktank
aandacht kunnen krijgen en een matig punt van een veteraan meer.

Wat is de
Digitale
Het voorgenoemde vonden we een probleem, al is er wel op af te dingen. De
Denktank? reacties van een persoon worden enkel op een voetstuk geplaatst zolang hij
consistent slimme dingen zegt. Zijn status wordt afgeleid van verschillende
Praktijk variabelen, zoals hoeveel positieve en negatieve feedback zijn reacties krijgen. Hij
hoeft maar een paar keer iets matigs te zeggen en hij is zijn status kwijt. Dit
Resultaten
moedigt mensen met een hoge rang aan het niet te misbruiken en kwaliteit te
leveren. Daarbij zijn de voordelen van het geven van status niet te onderschatten.
Wij onderscheiden de voordelen in twee categorieën: hoe het degene met status
Conclusie
motiveert en hoe zijn status anderen in de gemeenschap motiveert.

Discussie
Persoonlijke motivatie
Wij achten het noodzakelijk dat een gebruiker ergens naartoe kan bouwen door
Nawoord zich persoonlijk te investeren in de denktank. Anders haakt men na korte tijd af.
Een goed voorbeeld hiervan is de opbouw van sport in Nederland. Men gaat op een
sport omdat men het een leuke activiteit vindt. Wij verwachten dat mensen naar de
denktank komen vanwege de intrinsieke waarde van het toevoegen en opdoen van
ideeën en het bijdragen aan een discussie. Elke zaterdag voetballen is op zich al
leuk, maar het doorwerken van competities en opklimmen in het klassement zijn de
redenen dat mensen terug blijven komen naar de vereniging. Het motiveert ze niet
alleen om terug te komen, het motiveert ze ook om aan hun huidige niveau te
ontstijgen.

Sneeuwbaleffect
Verder motiveert het andere gebruikers omdat die ook op het voetstuk willen staan.
Status staat in de denktank gelijk aan macht. In dit grote gesprek is gehoord
worden even belangrijk als mogen spreken. Aan iedere reactie is makkelijk te zien
welke status de persoon heeft die hem geplaatst heeft. Wij verwachten dat bijdrages
die gemarkeerd zijn met een teken van een hoge status vaker gelezen zullen worden
dan reacties zonder. Iedere gebruiker wil natuurlijk gelezen worden en zal dus
streven naar een hogere status om daarvoor te zorgen.

pagina

39
Voorwoord Het beloningssysteem is een belangrijk deel geworden van de Digitale Denktank en
dus ook ons onderzoek. Daarom hebben we een deelvraag toegevoegd:
Inhouds
opgave - Slaagt ons beloningssysteem erin gebruikers meer te betrekken bij de denktank?

Inleiding Status hebben wij geïmplementeerd aan de hand van rangen. Met elke rang die je
stijgt verandert je naam van kleur om je nieuwe rang aan te geven. Wij hebben
Probleem gekozen om negen rangen te introduceren: spammer (rood), burger (grijs), raadslid
stelling (zwart), wethouder (lichtgroen), burgemeester (donkergroen), kamerlid (lichtblauw),
fractievoorzitter (donkerblauw), minister (lila) en premier (paars). Iedere gebruiker
Theorie begint als burger. De namen van de rangen hebben we uit de huidige politiek
achter de gehaald om gronding te kunnen geven aan de verder abstracte denktank. Er is een
denktank
negatieve rang voor gebruikers die het graag voor anderen verpesten: de spammer.
Deze rang wordt alleen verkregen met een groot negatief saldo. Dit is om
Wat is de
Digitale
pestkoppen af te schrikken.
Denktank? We hebben goed geluisterd naar Robert en nagedacht over wat we wilden
stimuleren op de denktank. We hebben rangen uiteindelijk a+ankelijk gemaakt van
Praktijk het feedbacksaldo en het aantal geschreven berichten. We wilden namelijk kwaliteit
aanmoedigen en zorgen dat mensen genoeg zouden schrijven. Voor iedere rang
Resultaten
hebben we een minimum van beide variabelen opgesteld. Om van burger naar
raadslid te gaan moet je bijvoorbeeld één bericht geschreven hebben en een
feedbacksaldo van minstens drie hebben. Premier kan je worden met veertig
Conclusie
berichten in je persoonlijke archief en een feedbacksaldo van minstens
honderdtwintig.
Discussie

Aan het technische front loste Menno Braam aan het begin van de maand ons
Nawoord belangrijkste probleem op, namelijk hoe we het prototype gingen bouwen. Al vanaf
het begin was duidelijk dat we een gratis softwarepakket moesten gebruiken als
fundament voor onze web-omgeving, omdat alles zelf bouwen veel te veel werk zou
zijn voor een enkele programmeur. Er zijn verschillende pakketten beschikbaar met
allemaal hun eigen voordelen en nadelen. Na lang wikken en wegen kwam Menno
tot de conclusie dat het pakket phpBB45 de beste combinatie bood van ingebouwde
functionaliteit en flexibiliteit. Het open-sourceforumpakket phpBB is bedoeld om
snel je eigen forum draaiende te hebben. Hoewel ook phpBB lang niet bood wat wij
uiteindelijk wilden zien, kwam dit pakket het dichtst in de buurt.

September
In september gingen we twijfelen aan onze wissel van het geven van status per
reactie naar het geven van status per persoon. De mogelijkheid dat goede ideeën
niet gezien zouden kunnen worden omdat matige ideeën de aandacht opeisen zat
ons dwars. Daarom besloten we het systeem ingewikkelder te maken en status te
verlenen gebaseerd op een combinatie van de feedback op de reactie zelf en de
status van de schrijver. Het systeem ingewikkelder maken vinden wij op zich
vervelend omdat het de drempel voor nieuwe gebruikers hoger maakt. Toch vonden
wij de voordelen opwegen tegen de nadelen.

pagina

40
45 http://www.phpbb.com/
Voorwoord
In het nieuwe systeem is de status van de schrijver terug te vinden in de kleur van
Inhouds zijn naam, die altijd groot vermeld staat bij het bericht. Onder de naam van de
opgave schrijver zie je de rang die hij heeft. Als een bericht een saldo heeft van vijf of hoger,
of min vijf of lager, krijgt de reactie een kleur. Een negatief saldo zorgt voor een
Inleiding rode kleur, een positief saldo voor een groene. De kleur van de reactie overheerst
veel meer dan de kleur van de naam.
Probleem
stelling Wij denken dat door deze aanpassing de volgende dynamiek zal ontstaan. Een
schrijver met een hoge rang plaatst een reactie. Deze heeft een neutrale kleur.
Theorie Omdat zijn naam een ‘hogere’ kleur is zal zijn bijdrage eerder gelezen worden dan
achter de een bijdrage van een nieuweling. De schrijver met de hoge rang wordt dus alsnog
denktank
beloond voor zijn inzet omdat hij vooraan de wachtrij wordt geplaatst. Al snel
komen de beoordelingen binnen en dan wordt de reactie beoordeeld voor wat hij is.
Wat is de
Digitale
Als de bijdrage slecht blijkt te zijn wordt de bijdrage rood gekleurd. Welke kleur de
Denktank? naam ernaast ook heeft, de rode bijdrage zal nauwelijks meer gelezen worden. De
bijdrage van nieuweling kan groen kleuren en zo toch de best gelezen reactie van de
Praktijk twee worden, ondanks dat de nieuweling een lagere rang heeft.

Resultaten
Oktober
Na drie maanden lezen, luisteren en denken kwamen we in begin oktober tot de
conclusie dat we de conceptuele fase van de denktank af konden sluiten. Alle ideeën
Conclusie
die we begin juni hadden over het benutten van diverse kennis in de maatschappij
en het maken van betere beslissingen, waren nu samengesmolten tot een uitgebreid,
Discussie
uitvoerbaar plan.

Nawoord Nu moesten wij het nog realiseren.

Sinds begin augustus had Menno Braam al gewerkt aan het opzetten van het phpBB
pakket. We gingen oktober in met een werkend webforum met geautomatiseerde
registratie, een uitgebreide pagina waarin gebruikers hun profiel kunnen beheren en
andere basisfunctionaliteiten. Van onze speciale toevoegingen had Menno er twee
gerealiseerd: hij had een systeem geschreven waardoor reacties beoordeeld kunnen
worden door gebruikers en bij een bepaald saldo van kleur veranderen. Het systeem
is in staat om feedback naar het saldo van de gebruiker en naar het saldo van het
bericht te communiceren. Het is dus flexibel genoeg om de score van iedere
gebruiker en iedere reactie uit te rekenen.

Ondertussen waren wij in gesprek gegaan met de docenten maatschappijleer en

maatschappijwetenschappen, meneer Nieuwenhuijzen en meneer Peulen, die
nieuwsgierig genoeg waren om ons toegang te geven tot al hun
bovenbouwleerlingen. Meneer Peulen bood zelfs aan om zijn clusters op andere
scholen in te schakelen, maar door tijdgebrek is het daar niet van gekomen. We
hebben afgesproken presentaties te houden voor drie van de vier clusters
maatschappijleer uit de vierde klas en de twee clusters maatschappijwetenschappen
in de vijfde en zesde klas. Het ging om ongeveer honderdvijfentwintig leerlingen.
pagina Wij hebben verder geregeld dat de deelname van de leerling gekoppeld zou worden

41
Voorwoord aan een deel van hun cijfer. Op die manier hadden wij een stok achter de deur en
dus de zekerheid dat wij genoeg participanten zouden hebben voor een geslaagd
Inhouds onderzoek.
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten
A.eelding van een vroege versie van de Digitale Denktank

Conclusie
De grootste hobbel die direct voor ons lag was het aanpassen van het uiterlijk van
de denktank. Zoals op de a.eeldingen hierboven te zien is, was de denktank
Discussie gekleurd in verschillende tinten blauw. Dit is het standaardpakket van kleuren en
plaatjes in phpBB. Dit beviel ons niet. Verschillende onnodige teksten, die
Nawoord bijvoorbeeld de tijd aangaven, waren verstrooid over het hele scherm. Het geheel
voelde druk en rommelig. De knoppen waren groot en leidden af van de tekst. Zelf
een hele nieuwe website bouwen was echter onverstandig en onmogelijk. We
moesten weer een balans vinden tussen het voortbouwen op het standaardpakket
en dat naar onze smaak aanpassen.
Wij hebben gekozen voor functionalistisch design: een gestroomlijnd ontwerp
waarbij elke eigenschap het functioneren van het product ondersteunt.46 De
denktank is een gereedschap om ideeën te delen en beslissingen te nemen. Het is
niet bedoeld om op zichzelf mooi of leuk te zijn. De mensen die de denktank
bezoeken en hun ideeën geven kleur aan de denktank. Dit wilden we terug laten
komen in het ontwerp en uiterlijk. Een voorbeeld voor ons was de
functionalistische website van Apple. 47

46 Wikimedia Foundation, Inc. (26 november 2010). Functionalism (Architecture). Geraadpleegd op

http://en.wikipedia.org/wiki/Functionalism_(architecture)
pagina

42
47 http://www.apple.com/
Voorwoord

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Eerst hebben we een grote schoonmaak gehouden. Alle onnodige meldingen en

Resultaten tekst werd verwijderd. Dit deed de website al een stuk rustiger ogen.

Conclusie De kleuren wit en grijs gaven de neutrale uitstraling waar we naar zochten, dus het
blauw verdween. Een belangrijke beslissing was om de ruimtes links en rechts van
Discussie het actieve gedeelte van de site ook wit te maken. Dit geeft, zeker op een groter
scherm, een veel opener gevoel dan wanneer de site ingesloten wordt door
Nawoord gekleurde vlakken. Met deze openheid kwam ook een stukje ‘denkruimte’.

De bovenkant van de site vonden wij zeer saai ogen. De site moet misschien wel
gestroomlijnd zijn, maar lelijk is wat anders. Menno Schellekens kreeg de opdracht
om een nieuw logo te ontwikkelen. Dat ging als volgt.

A.eelding van een vroeg concept van de header van de Digitale Denktank

pagina De volgende versie bevatte zachtere kleuren en enkele plaatjes. De onderste

43
Voorwoord vierkantjes rechts werden nu knoppen waarmee je door de site kon navigeren. De
belangrijkste toevoeging is het logo links: de vorm van een brein met het plaatje van
Inhouds een chip erin. Deze vorm kwam meerder malen terug.
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

A.eelding van een vroeg concept van de header van de Digitale Denktank, nu met extra vakjes en
Praktijk
plaatjes

Resultaten

Dit concept werd rap afgeschoten door Menno

Conclusie Braam en Matthijs. De kleuren en plaatjes leidden
veel te veel af van de rest van de site. Niet erg
Discussie functionalistisch. Daarbij bleek na een kleine proef
dat dit logo veel te hoog was. Bij het laden van de
Nawoord pagina werd een derde van het scherm opgenomen
door de bovenste balk. Dit was absoluut niet
gebruiksvriendelijk.

A.eelding van het logo op een stalen achtergrond

De daarop volgende experimenten leidden echter tot een kleine doorbraak.

De foto van de chip en het metaal erachter combineerde erg goed, alsof je bij een
computer naar binnen kijkt. Menno Schellekens werkte dit uit tot een balk voor
bovenaan de site:

A.eelding van wat de uiteindelijke header van de Digitale Denktank zou worden
pagina

44
Voorwoord De site zag er na al onze aanpassingen zo uit:

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten A.eelding van de bijna voltooide Digitale Denktank

Conclusie Bij het testen van het nieuwe jasje van de site werd ons duidelijk dat er nog
gesleuteld moest worden aan de denktank. Het meest storende was wel dat rood
Discussie
gekleurde reacties evenveel aandacht trokken als groene reacties. Wij merkten dat
wij vaker keken naar rode reacties dan naar neutrale. Kleur trekt nou eenmaal
automatisch de aandacht, of het nou negatief of positief is. Een neutraal bericht
Nawoord
tussen twee knalrode zou geen kans maken.

Dit leverde natuurlijk een groot probleem op, gezien de rode kleur een belangrijk
deel is van het systeem waardoor goede reacties gescheiden worden van de slechte.
Wij besloten een manier te verzinnen waardoor we rode reacties konden
minimaliseren of minder toegankelijk konden maken waardoor een lezer minder
geneigd zou zijn om ze te lezen. Het lukte ons pas in november om dit te realiseren.

Verder stoorde wij ons aan de zeeën van groen en rood die ons scherm vulde. We
hebben een gouden kleur ingevoerd als ultieme beloning voor een geweldige reactie.
Deze ziet er zo uit:

pagina

45
Voorwoord

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk
A.eelding van een niet gelanceerd plan, bedoeld als test van de verkleuring van de reacties

Resultaten November

Conclusie Maandag 8 november werd de Denktank officieel gelanceerd. Over de lancering en

onze ervaringen met de denktank in actie kun je in het hoofdstuk ‘Resultaten’
Discussie lezen. We zijn tegen enkele problemen aangelopen, die we in de loop van de maand
probeerden op te lossen. Het waren aspecten die ons niet op waren gevallen
Nawoord doordat wij de denktank niet intensief hadden gebruikt: voor het geven van
negatieve feedback moest je eerst apart nog bevestigen terwijl dit voor positieve
feedback niet nodig was, het plaatje bovenin de site stond niet helemaal recht,
enzovoort.

Een belangrijke aanpassing was dat we door de maand heen op gevoel de criteria
voor de rangen voor bezoekers bij hebben gesteld. We realiseerden ons meteen dat
het aantal berichten en het feedback saldo veel te hoog stonden afgesteld voor onze
relatief kleine groep mensen, waardoor veel leden niet snel genoeg in rang stegen.
Verder draaide het project maar een maand, dus waar mensen op ‘normale’ websites
er maanden over doen om in rang te stijgen, hadden ze bij ons slechts weken.
De hoeveelheid feedback die werd gegeven was minder groot dan verwacht. De
gouden status voor een reactie, waarvoor een saldo van +20 nodig was, leek
onmogelijk te behalen in deze situatie. Daarom hebben we de eisen voor een
gouden bericht gehalveerd naar een vereist feedback saldo van +10.

De radicaalste verandering kwam misschien wel in het midden van de maand. Ruim
twee weken hadden wij ons verbaasd over het aantal berichten met een score van +1
of +2. Dit is onze theorie: bij ieder bericht stond het saldo er prominent bij in
groene of rode letters. Onverwacht kregen gebruikers het gevoel dat een bericht al
genoeg beoordelingen had gehad met een klein saldo. Een beetje positief is al
pagina

46
Voorwoord positief, dus als je het bericht goed vond, voelt het niet zo zinvol om dat nog eens te
bevestigen door het nog ietsje positiever te maken. Daarom besloten we het saldo
Inhouds in zijn geheel te verwijderen uit het zicht van de lezer. Zo kan het bericht wat je
opgave leest +4 of -4 staan, dus is er een kans dat het bericht jouw feedback het verschil
maakt om hem groen of rood te maken. Dat brengt ook een onverwacht
Inleiding ‘verrassingseffect’ met zich mee: het is spannend of jouw reactie een
kleurverandering teweeg zal brengen. Dit had echter een ander effect dan gehoopt:
Probleem het is verwarrend voor een gebruiker om ergens op te klikken, verwachtend dat het
stelling iets doet om vervolgens niet te zien wat het voor een effect heeft. Het is eerder
vreemd dan spannend als het dan ineens wel wat doet. Dit was geen geslaagde
Theorie verandering. We hebben er zelfs klachten over ontvangen van gebruikers!
achter de
denktank
We hebben de grens voor een groene kleur verlaagd van een minimum van +5 naar
+3. Zo zagen we meer goede berichten groen worden, zonder een negatief effect op
Wat is de
Digitale
de werking van de denktank.
Denktank?
Wij hebben via Twitter en Facebook reclame gemaakt voor ons project. Ook
Praktijk hebben we het Nederlands Debat Instituut en de schoolleiding van onze school
overtuigd om reclame voor ons te maken. Het NDI heeft kort reclame gemaakt via
Resultaten
hun sociale netwerken en de school heeft een bericht van ons op de homepage
gezet.
Conclusie
De uiteindelijke denktank

Discussie
Na de lange ontwikkeling van de denktank rolde begin november het definitieve
prototype van de Digitale Denktank van de spreekwoordelijke band. Alle dingen
Nawoord die we hebben geleerd tijdens de ontwikkeling zijn zo goed mogelijk verwerkt in
het eindproduct. Nu volgt een rondleiding aan de hand van plaatjes van ons
prototype en de stappen die in de Denktank centraal staan: ‘Collect, Perfect, Vote’.

pagina

47
Voorwoord Collect:

Inhouds Registratie
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie A.eelding van de registratiepagina

Nawoord Een nieuwe gebruiker kan zich door middel van bovenstaande pagina registreren op
de Digitale Denktank. In ons onderzoek konden alle gebruikers zelf een
gebruikersnaam kiezen, bij een eventuele implementatie in de maatschappij zal dat
niet het geval zijn. Dan moeten ze hun echte naam opgeven door middel van hun
DigID, opdat ze dan hopelijk beter en serieuzer met de denktank aan de slag gaan.
Nadat de nieuwe gebruiker het formulier correct heeft ingevuld kan hij meteen aan
de slag. Hij ontvangt nog een welkomstbericht in zijn inbox met daarin ook nog een
keer zijn gebruikersnaam en wachtwoord, mocht hij deze alweer zijn vergeten.

pagina

48
Voorwoord Toevoegen van plannen
"
Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie
A.eelding van de pagina van het schrijven/toevoegen van een plan

Nawoord
Als een gebruiker eenmaal geregistreerd is, kan hij een nieuw plan toevoegen door
middel van bovenstaand formulier. Het is belangrijk dat het plan in de bijbehorende
denktank belandt. Hiervoor dragen de gebruikers grotendeels zelf zorg. Als dit fout
gaat kan een beheerder het plan desnoods nog verplaatsen. De belangrijkste
functies van een tekstverwerker zijn ook verwerkt in het tekstveld waarin een plan
opgesteld moet worden, zoals tekst vet of cursief maken. Door middel van de
‘Voorbeeld’-knop kan de gebruiker zijn plan bekijken zoals het eruit gaat zien,
alvorens hij op ‘Bevestig’ drukt en het plan openbaar gemaakt wordt.

pagina

49
Voorwoord Reageren op plannen

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie
A.eelding van de pagina van een plan, ingezoomd op het kader van het snel reageren

Nawoord
Reageren op plannen kan op twee manieren. De eerste optie is om meteen onder
het bericht ‘Snel te reageren’ en de tweede optie is om de volledige bewerker te
gebruiken. Deze bewerker is praktisch hetzelfde als die bij het opstellen van een
plan.

pagina

50
Voorwoord Perfect:

Inhouds Ondersteunen van plannen en het beoordelen van reacties

opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie

Nawoord

A.eelding van de pagina van een plan, ingezoomd op de bovenkant

Met de ‘handdrukknop’ rechts naast de titel van een plan kan een plan ondersteund
worden. De naam van de gebruiker die het plan heeft ondersteund, verschijnt dan
in de lijst van namen onder het plan. Elke naam heeft een bepaalde kleur. Deze
kleur representeert de rang van de gebruiker. Onder een plan ontstaat dus een
kleine regenboog van namen als steeds meer mensen het plan ondersteunen.
Verder kunnen reacties beoordeeld worden door middel van de zeer opvallende
duimpjes in de rechter onderhoek van een bericht. Dit kan iedere gebruiker maar
één keer per bericht doen. Het bericht in de a.eelding hierboven is groen
geworden. Dat betekent dus dat het bericht een feedback saldo van +3 heeft.

pagina

51
Voorwoord Het resultaat van de Perfect-stap

Inhouds
opgave

Inleiding

Probleem
stelling

Theorie
achter de
denktank

Wat is de
Digitale
Denktank?

Praktijk

Resultaten

Conclusie

Discussie

Nawoord A.eelding van de pagina van de beste plannen op de Digitale Denktank

Als een plan vaak genoeg ondersteund wordt, kan het uiteindelijk de top tien van
meest ondersteunde plannen halen. Deze pagina sorteert alle plannen automatisch
op het aantal mensen dat de plannen ondersteunt. Ook hier zijn weer de
verschillende rangen terug te zien.

Presentatie van idee

Wij hebben voor ieder van de vijf clusters die wij tot onze beschikking kregen een
presentatie gehouden van vijftig minuten. Dat is op onze school een lesuur. Voor de
zesde klas kregen we een uur extra. We hebben dat uur gebruikt om vragen te
beantwoorden en om te discussiëren over het idee.

De presentatie hebben we gedaan aan de hand van een PowerPoint-presentatie.

Deze staat in de bijlage van dit werkstuk. In de PowerPoint hebben we een
versimpelde probleemstelling gepresenteerd aan de groep. De theorie zoals hij in
dit werkstuk te vinden is hebben we grotendeels achterwege gelaten. We hebben
het belang van diversiteit en ona+ankelijk benadrukt. Het laatste deel van de
presentatie hebben wij besteed aan een rondleiding door de denktank. Hierdoor
kon iedereen meteen aan de slag.
pagina

52
 Resultaten
Voorwoord Statistieken

Inhouds De Digitale Denktank heeft een hoop cijfers geproduceerd. In de maand november,
opgave de maand van het onderzoek, is de denktank 1418 keer bezocht door 402 unieke
bezoekers, waarvan er 149 zich uiteindelijk hebben aangemeld als gebruiker. Al deze
Inleiding bezoekers zijn in totaal met 76 verschillende plannen gekomen. Slechts twee
hiervan zijn verwijderd omdat ze met slechte intenties geschreven waren of al eens
Probleem waren ingediend, dus in totaal zijn er 74 plannen geweest die allemaal “goed” waren.
stelling Op die 76 plannen zijn in totaal 886 reacties geplaatst, dat is ongeveer 11,66
berichten per plan. Voor een website is de duur van de bezoeken vrij lang. Dit zijn
Theorie de gegevens van november:
achter de
denktank

Duur Aantal bezoeken Percentage

Wat is de
Digitale 0 - 30 seconden 404 28,4%
Denktank?

30 seconden - 2 minuten 204 14,3%

Praktijk
2 - 5 minuten 157 11%
Resultaten
5 - 15 minuten 190 13,3%
Conclusie
15 - 30 minuten 113 7,9%

Discussie
30 minuten - 1 uur 163 11,4%

Nawoord 1 uur en meer 187 13,1%

In totaal waren er 1418 bezoeken in november. Gemiddeld duurde één bezoek 16

minuten en 51 seconden. Als we dat vergelijken met gegevens van andere websites,
dan zijn die 17 minuten heel erg lang. Veel webhosts geven aan dat hun gemiddelde
ongeveer bij de 40 seconden zit en zeker 70% niet eens langer dan 10 seconden op
hun site blijft.4849 50 Bij de Digitale Denktank gaat slechts 30% pas weg na 30
seconden en blijft er een groot aantal mensen ook nog een langere tijd op de
website, in 13% van de gevallen zelfs langer dan een uur!

Wij hebben veel reclame gemaakt voor de Digitale Denktank, zoals al in het
hoofdstuk “Praktijk” is verteld. Dit heeft geresulteerd in 16 verschillende bronnen
waaruit is gelinkt naar de Digitale Denktank. De grootste bron van bezoekers is de

48Nielsen, J. (6 mei 2008). How little do users read?. Geraadpleegd op http://www.useit.com/alertbox/

percent-text-read.html

Google Analytics (12 juli 2008). Length of visit vs. average time on site. Geraadpleegd op http://
49

www.google.com/support/forum/p/Google%20Analytics/thread?tid=3b934a858fc8.46&hl=en
50Google Answers (21 april 2004). Length of website visit less than 10 seconds. Geraadpleegd op
pagina

53
http://answers.google.com/answers/threadview/id/333933.html
Voorwoord homepage van onze school,51 waar wij een bericht met een link naar de Digitale
Denktank op hebben laten zetten. In totaal hebben wij hier 167 bezoeken van
Inhouds gekregen. De website die daarna voor de meeste bezoeken heeft gezorgd is de
opgave Nederlandse versie van Symbaloo. 52 Symbaloo is een website waar je je eigen
startpagina kunt samenstellen met links naar je favoriete websites. In totaal zijn het
Inleiding 85 mensen geweest die de Digitale Denktank op hun startpagina hebben gezet.
Daarna hebben we veel bezoekers via Facebook gekregen. Naast onze eigen reclame
Probleem via onze eigen Facebook-accounts hebben wij het Nederlands Debat Instituut
stelling gevraagd een link willen plaatsen naar onze website. Dit alles heeft geleid tot 43
bezoeken. Het NDI ook een bericht geplaatst op Twitter. Via Twitter zijn er in
Theorie totaal 35 bezoeken gekomen, waarvan we zeker weten dat er 8 via de Twitter van het
achter de NDI naar de Digitale Denktank ging en 4 via Menno Schellekens’ Twitter (van de
denktank
andere 23 weten we dat niet zeker, aangezien zij via hun eigen Twitter-tijdlijn met
berichten naar de denktank zijn gegaan, via ofwel het Twitter-bericht van het NDI
Wat is de
Digitale
of van Menno Schellekens of van Matthijs).
Denktank?
Enquête
Praktijk
Als laatste stap van ons onderzoek hebben wij de gebruikers van de Digitale
Resultaten
Denktank een enquête laten invullen over hun ervaring met de denktank. In totaal
is deze door onze gebruikers 66 keer ingevuld. Dat is dus ruim een derde van onze
gebruikers. Per vraag zullen wij de theorie erachter behandelen en naar de
Conclusie
resultaten kijken.

Discussie
Vraag 1: “Vind je het leuk om over politiek te praten?”

Nawoord
Ja, ik praat er graag over met anderen. 60,61%

Nee, maar ik volg het wel via de krant, tv of internet. 28,79%

Nee, ik vind het niet interessant/leuk. 10,61%

De Digitale Denktank is een plek waarvan we willen dat men actief over politiek
kan praten en tezamen met plannen komt die Nederland gaan verbeteren. Om dat
te doen, moet er animo bestaan voor de Digitale Denktank. Die kans is groter als er
in onze test er veel mensen interesse tonen voor de politiek van Nederland. Daar
onderscheiden we twee types: je hebt mensen die actief met politiek bezig zijn
(bijvoorbeeld door middel van hun werk of school, maar ook gewoon mensen die er
graag over praten met vrienden, familie of kennissen) en mensen die er passief mee
bezig zijn (dus wel geïnteresseerd zijn in politiek, maar er niet veel mee doen en dus
alleen de krant lezen of het nieuws volgen), naast natuurlijk de mensen die er totaal
niet in geïnteresseerd zijn.

51 http://www.usgym.nl/
pagina

54
52 http://www.symbaloo.com/
Voorwoord 60% van onze gebruikers geeft aan actief bezig te zijn met politiek, dat is dus een
grote meerderheid. 30% is wel geïnteresseerd in politiek, maar heeft het er niet veel
Inhouds over met anderen. Slechts een kleine 10% geeft aan geen interesse te hebben in
opgave politiek. Een positieve uitslag. De uitslag vinden wij niet ongeloofwaardig, omdat
we rekening houden met het gegeven dat onze gebruikers met name gymnasiasten
Inleiding zijn die het vak maatschappijleer of maatschappijwetenschappen volgen.

Probleem Vraag 2: “Bezoek je vaker fora en online discussies?”

stelling

Ja, ik bezoek regelmatig fora en/of online discussies. 12,12%

Theorie
achter de
denktank Ja, ik bezoek af en toe een forum of ga online een discussie aan. 25,76%

Wat is de Nee, dat doe ik niet. 62,12%

Digitale
Denktank?

Veel mensen kunnen erg geïnteresseerd zijn in politiek, maar voelen zich niet zo
Praktijk
thuis op internetfora. Als veel mensen zich negatief zouden uiten over de Digitale
Denktank is dat mogelijk omdat een groot deel van die gebruikers überhaupt niet
Resultaten zo enthousiast is over discussiëren op het internet.

Conclusie Volgens de uitslag zijn er weinig mensen in onze groep gebruikers die vaak naar
internetfora gaan om te discussiëren. Dat terwijl tieners en adolescenten toch vaak
Discussie de actiefste groep zijn op het internet.53 Wij houden hier rekening mee als wij onze
conclusies trekken.
Nawoord
Vraag 3: “Wat vond je van het idee van de Digitale Denktank, nog voordat
je was begonnen met het gebruiken?”

Ik vond het een leuk idee. 32,31%

Ik was vooral benieuwd naar hoe het in de praktijk zou werken. 41,54%

Ik vond het een slecht idee. 7,69%

Het interesseerde mij persoonlijk vrij weinig tot niet. 18,46%

Het is belangrijk om te weten dat wanneer we het idee voorschotelen aan een
willekeurig iemand, die persoon dan ook zin heeft om de denktank te gaan
gebruiken. Als die drijfveer er niet is, gaat er in onze presentatie van de denktank
dus iets fout bij de eerste stap van AARRR, de Acquisition, en dan hadden we daar
dus iets aan moeten veranderen.

Postmedia News (29 januari 2009). Youths rule Internet, but elderly making gains: study. Geraadpleegd
53
pagina

55
op http://www.canada.com/life/story.html?id=1231474
Voorwoord Een derde van onze groep gaf aan de Digitale Denktank meteen een leuk idee te
vinden. 40% was vooral geïnteresseerd naar de uitwerking. Dat is ook positief, want
Inhouds nieuwsgierigheid kan ook dienen als bindmiddel en helpt in ieder geval veel bij de
opgave Acquisition-stap. Een kleine 8% vond het geen goed idee. Dat viel ons reuze mee,
omdat het een nieuw idee is wat veel risico’s met zich meedraagt. 20% interesseerde
Inleiding het vrij weinig tot niet. Een kritische vijfdeklasser beklaagde zich op haar Facebook-
pagina: "alsof ik voor mijn lol hele discussies ga zitten voeren over de maatschappij
Probleem in mijn vrije tijd...".
stelling
Vraag 4: “Hoe vond je het, na de Digitale Denktank een tijdje gebruikt te
Theorie hebben, om de denktank te gebruiken om te praten over politiek?”
achter de
denktank

Erg leuk en interessant. 40,91%

Wat is de
Digitale Leuk, maar het werd vrij snel saai. 40,91%
Denktank?

Ik vond het vanaf het begin al saai. 18,18%

Praktijk

Met deze vraag willen we vooral te weten komen of de gebruikers ook nog
Resultaten
terugkwamen naar de denktank na hun eerste bezoek en dus of bij ons de
Retention-stap van AARRR goed gelukt is. 40% geeft aan erg enthousiast te zijn
Conclusie
over de Denktank. 40% heeft echter aangegeven dat de denktank gebruiken vrij
snel saai werd. 20% vond het vanaf het begin al saai. Na de resultaten uit de vorige
Discussie
vragen is dat geen verrassing.

Nawoord Vraag 5: “Heb je het idee dat de plannen die zijn gestart uitgebreid genoeg
waren en de lading van het onderwerp goed dekten?”

Ja, de plannen waren goed en uitgebreid. 51,52%

De plannen waren wel aardig, maar niet geweldig. 40,91%

Nee, de plannen waren nogal kort door de bocht. 7,58%

De Digitale Denktank werkt alleen als de plannen die er geplaatst worden goed
genoeg zijn om door te kunnen gaan voor een wetsvoorstel. 50% geeft aan dat de
plannen goed en uitgebreid waren. Daarnaast heeft 40% nog gezegd dat de plannen
redelijk goed waren. Er is dus een natuurlijke mix van goede en redelijke plannen.
Slechts 7% vind de plannen die gedeeld zijn niet voldoen aan ‘de eisen’.

pagina

56
Voorwoord Vraag 6: “Vond je dat het niveau van de discussies die ontstonden hoog
genoeg om serieus over de plannen te kunnen praten?”
Inhouds
opgave
Ja, het niveau was erg hoog. 19,7%
Inleiding
Ja, het niveau was redelijk hoog. 63,64%

Probleem Nee, het niveau was niet zo hoog. 1,64%

stelling

Nee, het niveau was erg laag. 3,03%

Theorie
achter de
denktank
De discussies die ontstaan onder een plan in de denktank hebben uiteindelijk  net
zoveel waarde als het plan zelf. Om de denktank goed te laten functioneren, moeten
Wat is de de reacties, net als de plannen, van een hoog niveau zijn. Hier zijn de gebruikers wat
Digitale
Denktank? kritischer: een meerderheid van 64% vind de discussies die ontstonden slechts van
een ‘redelijk hoog’ niveau. Maar 20% geeft aan het niveau van de discussies erg hoog
Praktijk
te noemen. Positief is wel dat maar 5% van de mensen het niveau onvoldoende
vond.
Resultaten
Vraag 7: “Vond je de Digitale Denktank uitgebreid genoeg om prettig over
politiek te praten?”
Conclusie

Discussie Ja, ik had geen last van een teveel of een tekort aan mogelijkheden. 78,79%

Nawoord
Nee, ik vond het te uitgebreid/ik werd overspoeld met functies. 9,09%

Nee, ik vond het niet uitgebreid genoeg/ik miste functies. 12,12%

In het kader van webdesign is het belangrijk om te weten of mensen het gebruik
van de Digitale Denktank als prettig hebben ervaren. Wij willen als beheerders de
gebruikers zo goed mogelijk faciliteren bij het delen van ideeën. Dat doen wij als we
de gulden middenweg weten te vinden tussen een teveel aan functies en een tekort
aan functies. Om de enquête niet te lang te maken (en de hoeveelheid moeite die
nodig is om hem in te vullen niet te groot te maken) wilden we geen open vragen
stellen. Onze gebruikers kunnen wij voor een groot deel nog aanspreken op school,
dus als zou blijken dat er heel veel gebruikers klagen over een teveel of tekort aan
functies, konden wij dat hen achteraf nog vragen. Dat is gelukkig niet nodig; 80%
voelde zich niet beperkt of overweldigd door de website. Ongeveer 10% vond de
denktank te uitgebreid en 10% juist niet uitgebreid genoeg.

pagina

57
Voorwoord Vraag 8: “Had je vaak last van fouten in het systeem (bijvoorbeeld een
foutmelding of een pagina die vastloopt)?”
Inhouds
opgave
Nee, ik had nooit last van fouten of problemen. 78,79%
Inleiding
Ik had af en toe last van kleine foutjes. 16,67%

Probleem Ik had regelmatig last van kleine foutjes. 1,52%

stelling

Ik had af en toe last van grote fouten. 1,52%

Theorie
achter de
denktank Ik had regelmatig last van grote fouten. 1,52%

Wat is de De Digitale Denktank is in zijn huidige staat nog een ‘work in progress’ project dat
Digitale
Denktank? gemaakt is onder veel tijdsdruk. Menno Braam heeft echter puik werk geleverd:
80% heeft geen last gehad van technische fouten en 16% af en toe van wat kleine
foutjes. Maar 4-5% geeft aan last gehad te hebben van ofwel veel kleine foutjes of af
Praktijk
en toe grote fouten.

Resultaten
Vraag 9: “Vind je de Digitale Denktank mooi?”

Conclusie
Ja, hij is erg mooi. 11,29%
Discussie
Ja, hij is redelijk mooi. 50%
Nawoord
Nee, ik vind hem te druk. 4,84%

Nee, ik vind hem te kaal. 33,87%

Het uiterlijk is het eerste wat een nieuwe gebruiker ziet van de Digitale Denktank.
Het is dan ook interessant om te weten of de moeite die wij in het design van de
denktank hebben gestoken zijn vruchten heeft afgeworpen. De helft van de
gebruikers geeft aan de Denktank redelijk mooi te vinden en 10% vind hem zelfs
erg mooi. Een derde vindt de website te kaal, dus misschien zijn we iets te ver
gegaan met ons minimalistische design. 5% ervaart de denktank als te druk.

pagina

58
Voorwoord Vraag 10: “Zou je vrijwillig de Digitale Denktank blijven gebruiken nadat
het niet meer nodig is voor school?”
Inhouds
opgave
Ja, ik zou nog regelmatig plannen en reacties plaatsen. 8,20%
Inleiding
Ja, ik zou nog reacties reacties bij andere plannen plaatsen. 8,20%

Probleem Ja, ik zou af en toe nog plannen en reacties plaatsen. 16,39%

stelling

Ja, ik zou af en toe nog reacties bij andere plannen plaatsen. 19,67%
Theorie
achter de
denktank Ja, maar ik zou wachten op een betere versie dan de huidige. 4,92%

Nee, ik vind het daar niet leuk genoeg voor. 22,95%

Wat is de
Digitale
Denktank? Nee, daar heb ik niet genoeg tijd voor. 19,67%

Praktijk
Een vervolgvraag op vraag 4 zijnde, willen we nog eens uitgebreid testen of de
Retention-stap bij ons geslaagd is (aangezien zowel Pawel als Robert benadrukken
Resultaten hoe belangrijk deze stap is). De resultaten zijn erg verdeeld: ongeveer 15% zou nog
regelmatig terugkomen om actief bezig te zijn op de denktank. 35% zou af en toe
Conclusie nog terugkomen naar de denktank in zijn huidige staat. 5% zou echter nog wachten
op een betere, volledigere versie van de denktank voordat hij of zij vrijwillig een
Discussie actief gebruiker zou worden. 20% geeft aan niet genoeg tijd te hebben om actief lid
te zijn. Een kwart vindt de denktank niet leuk genoeg om er actief lid van te zijn.
Nawoord
Ervaringen

In de tijd dat de denktank test draaide, hebben wij heel wat dingen voorbij zien
komen. Mensen met reacties van 2000 woorden, torenhoge feedbacksaldo’s, maar
ook minder positieve verhalen zoals hackers en spammers. Hier een verslag van
deze bijzonderheden.

De introductie van de Digitale Denktank

In de week voor de officiële lancering zijn we langs gegaan bij
maatschappijwetenschappen clusters uit de vijfde en zesde klas om ze kennis te
laten maken met ons project. Menno Schellekens had een presentatie waarin hij de
theorie en praktijk van de denktank uitlegde binnen een lesuur.

De eerste presentatie hield hij voor de vijfde klas. De klas reageerde sterk op de
probleemstelling en de ideeën achter de denktank. Er werd fel gediscussieerd over
de voordelen van een representatieve democratie, waarin beroepspolitici het volk
vertegenwoordigen, en de nadelen van directe democratie, waarvan de denktank
een vorm is. De praktische implicaties van dit systeem werden aan de kaak gesteld.
De kritiek was scherp. Er kwamen zoveel vragen dat de presentatie uitliep en niet
afgemaakt kon worden.
pagina

59
Voorwoord De tweede presentatie, voor de zesde klas, ging een stuk beter. Hiervoor had
Menno een heel blokuur gekregen, dus was er geen tijdgebrek. Er kwamen hier veel
Inhouds informerende vragen uit de klas. De discussie was vriendelijk. Hier overheerste de
opgave verbazing. Verbazing over de ambitie en of dit idee wel bestand zou zijn tegen alles
wat de maatschappij ertegen aan kan gooien. De vriendelijke sfeer stond Menno toe
Inleiding open te discussiëren. In deze presentatie kwam veel meer aan bod dat wij ook niet
alle antwoorden hebben, maar wel achter ons idee staan en willen kijken of het
Probleem werkt.
stelling Op de avond na de introductie hadden tien mensen zich direct uit school al
geregistreerd op de denktank en waren aan het discussiëren geslagen. Vooral de
Theorie kritische vijfdeklassers bleken actieve denkers. De discussie ging het hele weekend
achter de door.
denktank

Speciale ervaringen
Wat is de
Digitale
Denktank? De dictator
Pawel Pachniewski benadrukte in ons interview met hem al dat een netwerk als de
Praktijk Digitale Denktank geen statisch systeem is, maar een dynamisch netwerk dat
constant doorontwikkelt. In een gezonde omgeving corrigeert dat netwerk zichzelf:
Resultaten
slechte reacties worden slecht beoordeeld, goede reacties worden goed beoordeeld.
De beheerder moet hierin een zo klein mogelijke rol spelen, omdat de community
anders het gevoel van bezit verliest. Wij wilden dit aspect van de Digitale Denktank
Conclusie
testen, een week of twee na de start. Hiervoor zijn wij naar onze vriend en
klasgenoot Kees toegegaan. Wij vroegen aan Kees of hij deel wilde nemen aan de
Discussie
Digitale Denktank. Echter, in plaats van hem te laten beginnen als Burger en door
te laten groeien naar uiteindelijk Premier, gaven wij Kees de rang ‘Algeheel dictator’.
Nawoord Hier was eigenlijk geen reden voor, naast ons kleine experimentje. Dit werd dan
ook niet geaccepteerd door de community van de Digitale Denktank. Zodra Kees
een reactie plaatste als ‘Algeheel dictator’ kregen wij meteen al een klacht van
gebruiker Matthijs (Matti93) Hij klaagde dat het oneerlijk was dat iemand die
minder actief was geweest buiten ‘de regels’ om een speciale rang had gekregen.
Matthijs is op de denktank het actiefst. Hij heeft in de maand november in totaal
110 berichten geschreven. Dat de persoon die de meeste energie steekt in de
Digitale Denktank de persoon is die als eerste klaagt over onrecht van onze kant
was voor ons geen verrassing. Wat bleek uit deze ervaring is dat de Denktank
dusdanig was gegroeid dat het zichzelf probeerde te reinigen na een fout aan onze
kant, in relatief weinig tijd.

De luilak
Net noemden we al het vermogen van een netwerk om zichzelf te corrigeren en dat
het zich constant doorontwikkelt. Dit geldt niet alleen voor de denktank, maar ook
voor zijn gebruikers. Een goed voorbeeld hiervan is de gebruiker Ruben. Toen
Ruben op de denktank begon, voegde hij weinig toe aan de discussie. Zijn plannen
en reacties waren onaf en ongenuanceerd. Andere gebruikers waren genadeloos en
bestraften hem met negatieve beoordelingen. Ruben leerde dat hij met zijn gedrag
niets opschoot en begon met een inhaalslag. Naarmate de tijd verstreek werd
pagina Ruben steeds beter in het formuleren van plannen en reacties. Hij had eerst een

60
Voorwoord feedbacksaldo van -12 en noemde zichzelf met trots “de meest gehate mens op de
denktank”, maar eindigde met de rang Kamerlid met een saldo van +63.
Inhouds
opgave Een ander voorbeeld van deze spectaculaire leercurve komt van Karina. Karina’s
eerste paar reacties waren niet per se matig vanwege een bepaalde luiheid zoals bij
Inleiding Ruben, maar waren wel slecht in hun argumentatie en formulering. Ook Karina
heeft op de harde manier geleerd dat dit niet werkt en heeft een geweldige
Probleem vooruitgang geboekt.
stelling
De expert
Theorie We wilden graag weten hoe een plan van een deskundige op een bepaald vakgebied
achter de ontvangen zou worden door een groep die hier overduidelijk weinig tot niets vanaf
denktank
weet. Wij hoopten dat een dergelijk, bijna feilloos plan met open armen ontvangen
zou worden en gemakkelijk in de top tien lijst van beste plannen zou verschijnen.
Wat is de
Digitale
Wat wij zagen was dat het plan54 van Maarten Schellekens, vader van Menno
Denktank? Schellekens, in het begin helemaal geen reacties kreeg. De rest van de gebruikers
wist niet dat dit plan niet door een klasgenoot/scholier geschreven was, laat staan
Praktijk door een economisch expert. Er werd eerst een paar dagen niet gereageerd. Toen
een gebruiker in een korte reactie foutief de hyperinflatie in het Duitsland van de
Resultaten
jaren ‘30 aanhaalde, barstte de discussie los. Dit was een startschot voor veel
anderen om te beginnen over inflatie. Deze reacties waren duidelijk niet gebaseerd
op voldoende kennis van het onderwerp en sloegen de plank vaak volkomen mis.
Conclusie
Toen Maarten na een tijdje terugkeerde en reageerde op het kleine slagveld dat hij
aantrof, bleef het stil na zijn bericht. Ondanks dat hij alle claims van de oppositie
Discussie
definitief weerlegd had, bleef zijn plan ondersteund door slechts vier denkers.

Nawoord De hacker
Helaas had niet iedereen die van de Digitale Denktank hoorde het beste met ons
voor. Een zesdeklasser die niet direct betrokken was bij ons onderzoek vond een
klein lek in ons beoordelingssysteem en kreeg het voor elkaar om reacties te
ondersteunen (normaal gesproken worden alleen plannen ondersteund, reacties
worden alleen beoordeeld). Dit bleek geen groot probleem en was makkelijk te
verhelpen, maar dit herinnerde ons er nogmaals aan dat de denktank zich op het
internet bevindt en dat in principe alles wat op het internet staat te hacken is.

Het populairste plan

Op de denktank is het populairste plan 55 met afstand het initiatief van Welmoed om
burgers verplicht te laten registreren of ze wel of niet donor willen zijn. Het plan is
ondersteund door 34 mensen.

Dat het plan populair was, betekent niet dat het geen tegenstanders had. De
discussie woedde 44 reacties lang door. Niet alleen argumenten tegen het plan
verschenen in de discussie, maar gebruikers die voor het plan waren voegden
argumenten toe die Welmoed niet had genoemd.

54 http://digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=7&t=54
pagina

61
55 http://digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=13&t=25
Voorwoord Het vriendinnetje van Menno Schellekens, Dominique, moest voor haar
schoolexamen Nederlands een debat doen. Zij had met haar groepje besloten te
Inhouds debatteren over de wetten rondom het doneren van organen. Zij vroeg Menno
opgave daarbij om hulp. Ondertussen was op de denktank een discussie losgebarsten
rondom een plan om juist die wetten aan te passen. Menno heeft Dominique die
Inleiding discussie kunnen geven als informatiebron.
Gebaseerd op die informatiebron heeft Dominique genoeg argumenten gevonden
Probleem om voor en tegen de stelling te debatteren. Wij stonden zelf versteld van de
stelling kwaliteit die de gebruikers tentoon hadden gespreid.

Theorie Het dilemma van de rangen

achter de In de testfase van de denktank was er, geheel volgens het eerder beschreven 90-9-1
denktank
principe, een kleine actieve groep van gebruikers. Twee van deze gebruikers waren
Luuk en Matthijs (Matti93). Matthijs was heel actief en heeft meer dan 100
Wat is de
Digitale
berichten geplaatst en is daarmee het actiefst geweest op de Digitale Denktank.
Denktank? Luuk was ook actief, maar produceerde een stuk minder berichten. Opvallend en
enigszins storend vonden wij dat hun rangen niet geheel correspondeerden met de
Praktijk verhouding tussen feedback saldo en het aantal berichten. Zo had Luuk aan het
einde van onze test een feedback saldo dat ver over de 100 ging, met slechts 40
Resultaten
berichten. Hij behaalde de rang Premier, de hoogste rang. Matthijs had een
feedback saldo dat constant achterliep bij zijn aantal geplaatste berichten. Hij
behaalde de rang Minister, de op een na hoogste rang. De verhouding tussen het
Conclusie
feedbacksaldo en het aantal berichten van Luuk is ongeveer 2.6, maar van Matthijs
slechts 0.9.
Discussie
Hoewel er dus een duidelijk verschil te zien is tussen de kwaliteit van de berichten
van Luuk en Matthijs, behaalden ze allebei een hoge rang. Dit deed ons twijfelen
Nawoord aan ons rangensysteem.

Dan trof ons nog de kwestie van Wim. Wim deed vanaf het eerste begin met ons
mee en liet met name van zich horen in de vorm van essays van 2000 woorden.
Deze bevatten verwijzingen en citaten uit verschillende bronnen, gestructureerde
argumentatie, alles waar wij op hadden kunnen hopen. Hij plaatste niet veel
berichten, maar de berichten die hij plaatste waren over het algemeen van een
uitzonderlijke kwaliteit. Hij behaalde de rang Burgemeester, de vierde van de negen
rangen. Dit is zeker niet slecht, maar ook niet representatief voor zijn kwaliteiten.

Het enthousiaste meisje

Yara was direct enthousiast over het idee nadat we haar cluster in de zesde klas
erover hadden verteld. In de eerste dagen schreef ze al enkele kwalitatief
uitstekende reacties. Daarna zagen we Yara steeds minder. Toen we langs gingen,
vertelde ze ons dat ze geen tijd kon vinden om langs te komen. Als ze dan een
keertje terugkwam voelde ze zich overweldigd door de grote hoeveelheid nieuwe
plannen en reacties. Dat demotiveerde haar, daarom is ze niet zo actief meer
geweest.

pagina

62
Voorwoord Dit fenomeen zagen we ook bij andere drukke zesdeklassers: niemand kon alles
bijhouden en dat had een negatieve impact op hun productiviteit. Sommigen zagen
Inhouds we na de eerste paar bezoeken niet eens meer terug. Als wij ze aanraadden om dan
opgave enkel hun favoriete onderwerpen te volgen, klaagden ze dat er geen mogelijkheid
was om op de hoogte te blijven van recente ontwikkelingen zonder regelmatig de
Inleiding site te bezoeken.

Probleem Vraag om samenvattingen

stelling Op het feedbackforum van de Digitale Denktank zijn er ook gebruikers geweest die
net als Yara behoefte hadden aan een manier om relatief snel weer up-to-date te zijn
Theorie met wat er in een discussie is gebeurd en gezegd. Niet gek, als je reacties krijgt van
achter de 2000 woorden met daar weer uitgebreide reacties op met daar weer uitgebreide
denktank
reacties op. Als je zo’n discussie niet vanaf het begin hebt gevolgd, duurt het lang
voor je weer helemaal bij bent met de discussie. Er zijn dan twee dingen die kunnen
Wat is de
Digitale
gebeuren: men kan gaan reageren zonder de hele discussie te hebben gelezen. Het
Denktank? resultaat zou zijn dat mensen reacties plaatsen met inhoud die al eerder genoemd is
in de discussie en er langs elkaar heen wordt gepraat. Een andere mogelijkheid is
Praktijk dat men niet eens meer probeert om de discussie te gaan volgen wanneer hij al heel
lang bezig is. Yara en andere gebruikers hebben aangegeven dat de schaal van de
Resultaten
discussies met name leidt tot het tweede.

Een eerlijk stukje feedback

Conclusie
Een vierdeklasser gaf ons een stukje eerlijke feedback: “Ik vind deze site echt leuk
bedacht. Van te voren had ik zoiets van, mwah [sic] ik plaats wel even vijf reacties
Discussie
en dan krijg ik een 7 voor maatschappijleer. Maar toen ik op de site kwam, bleken
de ideeën allemaal wel leuk en de reacties van andere scholieren waren allemaal
Nawoord sirieus [sic] en leuk om te lezen. Voor zover mijn mening :D”56

pagina

63
56 http://digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=10&t=66
 Conclusie
Voorwoord In het laatste deel van ons onderzoek trekken we aan de hand van al de verzamelde
data conclusies over het functioneren van de denktank. We beantwoorden eerst
Inhouds onze vijf deelvragen en als laatste onze hoofdvraag.
opgave
- Is de bezoeker enthousiast over de Digitale Denktank?
Inleiding
Vooraf hadden we niet durven hopen op het enthousiasme wat we gezien hebben
Probleem van deelnemers. Wij waren zelfs bang dat we misschien niet eens genoeg plannen en
stelling reacties zouden verzamelen om ons onderzoek af te kunnen ronden. Dat is geen
probleem gebleken. Zoals we al beschreven in de ervaring ‘Introductie van de Digitale
Theorie Denktank’ zijn wij ontzettend positief verrast door de deelnemers.
achter de
denktank
Vooraf waren we uitgegaan van de ‘90-9-1’-regel. Dat wil zeggen dat maar één
procent van de bezoekers zich zeer proactief opstelt. In ons experiment ging die
Wat is de
Digitale
vuistregel niet op. Er waren veel meer mensen die een opvallend grote inzet hebben
Denktank? geleverd. Dat heeft twee oorzaken. Ten eerste spraken we een relatief
geïnteresseerde groep mensen aan. Dat laatste blijkt wel uit de antwoorden op de
Praktijk eerste vraag van de enquête: meer dan de helft van de deelnemers praat graag over
politiek.
Resultaten
Ten tweede hadden we een stok achter de deur. Leerlingen die normaal afgehaakt
waren, hadden van ons extra motivatie gekregen om toch mee te denken. Ze
konden namelijk punten voor hun cijfer scoren.
Conclusie

Desondanks zijn de resultaten positief. 40% vond debatteren over de maatschappij

Discussie
leuk, 50% vond de ingediende plannen goed en 80%(!) was te spreken over het
niveau van de discussie. De meerderheid van de bezoekers vond het leuk op de
Nawoord Digitale Denktank en hield er duidelijk een goed gevoel aan over.

Verschillende typen bezoekers

We kunnen dus concluderen dat over het algemeen de bezoekers tevreden waren.
Er zijn verschillende types bezoekers aan wier behoeften we in verschillende mate
hebben voldaan. Onze vervolgvraag is: wie is er tevreden of ontevreden en waarom?
En zouden zij ook tevreden of ontevreden zijn in de hypothetische situatie?

Om die vragen te beantwoorden, onderscheiden we drie typen gebruikers: zware

gebruikers, lichte gebruikers en spookgebruikers.

Zware gebruikers: Er zijn veel factoren die meegerekend kunnen worden bij het
classificeren van een gebruiker als ‘zwaar’, zoals aantal berichten, gemiddelde aantal
woorden, feedbacksaldo, enzovoort. Van de honderdvijftig gebruikers classificeren
wij er 15 als ‘zwaar’. Zij hebben bij elkaar opgeteld 358 reacties geschreven. Dat is
ongeveer de helft van alle reacties en plannen.
Ons is opgevallen dat geen van alle zware gebruikers zich beperkt heeft tot een
bepaald gebied. Over elk onderwerp hadden zij wel iets te zeggen. Om over alles
mee te praten moet je ook alles bijhouden. Uit persoonlijke gesprekken met deze
gebruikers blijkt dat zij inderdaad het merendeel van de gesprekken volgen en dus
pagina dagelijks veel tijd hebben gestopt in het ‘bijlezen’.

64
Voorwoord Dit gedrag baart ons zorgen. Allereerst kost dit veel tijd en is het dus moeilijk vol te
houden. We willen graag mensen op de lange termijn betrekken, dat gaat niet als zij
Inhouds alles willen lezen. Ten tweede zou dit in de hypothetische, grootschalige situatie
opgave niet kunnen. Er zouden dan duizend keer zoveel mensen meedoen als aan ons
prototype, dus ook duizend keer zoveel gesprekken gevoerd worden. Hoe de
Inleiding succesvolste gebruikers onze Digitale Denktank hebben gebruikt, zou niet mogelijk
zijn in een denktank met veel meer gebruikers.
Probleem
stelling Lichte gebruikers: In de ervaring ‘Het enthousiaste meisje’ schreven we al over
een veelgehoorde klacht: ‘information overload’. Enthousiaste mensen voelden zich
Theorie overweldigd door het aantal gesprekken dat gevoerd werd. Ze wilden overal over
achter de meepraten, alles lezen, maar konden daar de tijd niet voor vinden. Wij tellen 35
denktank
gebruikers als ‘licht’. Zij lieten samen 248 berichten achter. Er waren dus meer dan
twee keer zoveel ‘lichte’ gebruikers dan zware gebruikers. Zoals we al zagen bij de
Wat is de
Digitale
‘90-9-1’-regel is dit bij grote websites een negenvoud.
Denktank? Op reguliere sites is het relatieve verschil tussen het aantal zware en lichte
gebruikers groter. Wij denken dat er weinig lichte gebruikers waren omdat het niet
Praktijk zo leuk was om lichte gebruiker te zijn. Het is best lastig om je te mengen in een
lopende discussie, of om elke keer weer op zoek te gaan naar het gesprek waar je de
Resultaten
vorige keer in meepraatte.

Spookgebruikers: De overige 100 gebruikers waren gebruikers die enkel kwamen

Conclusie
om hun cijfer op te hogen en snel weer gingen. Zij deden vaak mee aan één of twee
discussies met een paar sterke bijdrages, om daarna van het toneel te verdwijnen.
Discussie
Zij hebben een belangrijke rol gespeeld bij het ‘vullen’ van de denktank, want bij
elkaar hebben ze toch veel berichten geschreven. Dat tweederde van de gebruikers
Nawoord weinig heeft gedaan op de denktank klinkt deprimerend, maar ook hier verwijzen
we graag naar de ‘90-9-1’-regel: het is normaal dat negen op de tien bezoekers
passief blijven. Bij ons waren dat er ‘maar’ twee op de drie.
Spookgebruikers klaagden over dezelfde problemen als de lichte gebruikers. Zij
hadden echter niet de tijd en motivatie om toch actie te ondernemen.

Het openingsscherm van de denktank presenteert de gebruiker met een overzicht

van alles wat er gebeurt. Daarnaast hebben we onderaan het scherm een overzicht
van de meest recente bijdrages. Hierdoor hebben we bij gebruikers de behoefte
gewekt om alles bij te houden, om overal meteen bij te zijn. Sommige gebruikers
waren bereid om overal bij te blijven. Het was mogelijk om dat te doen omdat er
maar honderdvijftig gebruikers meededen aan ons experiment. Lichte gebruikers en
een aantal spookgebruikers uitten tegenover ons hun frustratie dat het te snel ging
en dat ze daardoor zijn afgehaakt.
Op een Digitale Denktank op nationaal niveau zou het vele malen sneller gaan en
veel meer tekst geproduceerd worden. Iedereen zou vervallen in de frustratie van de
lichte gebruiker. Dit zou het succes van de denktank kunnen belemmeren.

pagina

65
Voorwoord We kunnen concluderen dat gebruikers zeer tevreden zijn over belangrijke aspecten
van de Digitale Denktank. Men had het over het algemeen naar zijn zin en was
Inhouds tevreden over het niveau van het gesprek. Het grootste euvel was de interface die de
opgave gebruiker overstelpte met informatie. Hierdoor zijn er helaas velen afgehaakt. Voor
een deel hadden we dit verwacht. Door gebrek aan mankracht hebben we de
Inleiding (hoewel aan veel aanpassingen onderworpen) interface gebruikt van het
standaardpakket waar wij voor gekozen hebben. Dit is de interface van een normaal
Probleem webforum, terwijl ons gebruik alles behalve normaal was.
stelling Er zou een drastisch herontwerp nodig zijn van de gehele website om het
gebruiksvriendelijk te maken. De nadruk zou niet langer moeten liggen op het
Theorie geven van een overzicht van alle gesprekken, maar op het begeleiden van de
achter de gebruiker zelf naar de gesprekken die hij interessant vindt. Slimme suggesties van
denktank
gebruikers zijn een abonnement kunnen nemen via email zodat je betrokken blijft
bij de discussie, een manier om discussies gemakkelijk samen te vatten en het
Wat is de
Digitale
gemakkelijk kunnen delen van een gesprek met vrienden over Hyves of Facebook.
Denktank?
Wikipedia en Google hebben manieren gevonden om zeeën van informatie
Praktijk bevaarbaar te maken voor reguliere gebruikers. Sterker nog: jaarlijks verbeteren ze
hun websites om ze nog gebruiksvriendelijker te maken. 57 Het is dus mogelijk, maar
Resultaten
dit valt (helaas) ver buiten de grenzen van ons onderzoek. Wij schatten in dat onze
interface goed werkt met een groep met maximaal tweehonderd mensen.
Conclusie
- Wat is het niveau van de discussie op de Digitale Denktank?

Discussie
Het hoofddoel van de Digitale Denktank was natuurlijk niet om het bezoekers naar
hun zin te maken, maar vooral een zeer productieve omgeving te bouwen. Daarom
Nawoord kijken we naar het niveau van de discussie. Wij onderscheiden twee ‘typen’ niveau:
het niveau van vorm en niveau van inhoud. Bij het maken van beleid moeten alle
argumenten goed en redelijk gecommuniceerd kunnen worden. Dat is het niveau
van vorm. Niveau in inhoud definiëren we als de complexiteit en kwaliteit van de
gebrachte argumenten.

Met de vorm van de discussie was het goed gesteld in onze denktank. De discussie
in ons onderzoek was altijd redelijk. Zelfs bij discussies over de gevoeligste
onderwerpen, zoals over het integratieprobleem,58 bleef men redelijk. Dat terwijl er
keiharde argumenten over tafel gingen. Je zou kunnen denken dat deze redelijkheid
het gevolg is dat veel van de leerlingen elkaar kenden. Wij denken dat dit een rol
heeft gespeeld, maar niet een beslissende. Dat leiden we af aan de reacties op de
enkele onredelijke reactie die we hebben gezien. In het plan over orgaandonatie
maakte een jongen een denigrerende opmerking over gelovigen die potentieel
schade zouden kunnen ondervinden van het plan. Voor we het wisten was de reactie
rood en uit de discussie verdwenen. Niemand was aardig voor hem.
Wij voelen ons nu gesterkt in onze inschatting dat Nederlanders prima met elkaar
kunnen discussiëren. Die ene relschopper die de discussie onderuit probeert te

57 http://www.google.com/instant/
pagina

66
58 http://www.digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=6&t=10
Voorwoord halen wordt genadeloos afgestraft met negatieve beoordelingen.

Inhouds Het antwoord mag positief zijn, ook bij deze deelvraag moeten we wat kritische
opgave nuances aanbrengen. De discussie verliep namelijk niet vlekkeloos, onder andere
door onze opzet. Wij hebben vooraf geen eisen gesteld aan de vorm van reacties en
Inleiding plannen. Het resultaat was een gebrek aan structuur binnen de discussie en een
informele sfeer. Sommige gesprekken lazen als een MSN-gesprek door het grote
Probleem aantal korte, rommelig geschreven reacties. Plannen waren vaak onduidelijk,
stelling waardoor de discussie vaak al begon in een nevel van onduidelijkheid.
Enkele gebruikers gaven het goede voorbeeld. Zij schreven heldere stukken met
Theorie inleiding, middenstuk en conclusie en gelabelde argumenten. Verder namen zij de
achter de tijd om hun argumenten stap voor stap uit te leggen en expliciet te koppelen aan
denktank
argumenten van anderen. Eén zo’n heldere reactie bracht vaak veel rust en
duidelijkheid in de discussie, zelfs als het tot op dat punt chaotisch was verlopen.
Wat is de
Digitale
Het waren in onze ogen ook altijd de langere reacties die de discussie naar nieuwe
Denktank? hoogtes tilden. Korte reacties zijn over het algemeen veel minder doordacht en
genuanceerd. Bij lange reacties nam men ook nog de tijd om de argumenten te
Praktijk staven met bronnen, terwijl de claims in korte reacties vaak ongefundeerd bleven.

Resultaten
De bezoekers hadden dus de beste intenties, maar wij hebben ook het belang
geleerd van stijlnormen in discussies. Voor de uiteindelijke denktank zou een
strakke etiquette opgesteld moeten worden, om de orde te bewaken. Wat ons
Conclusie
betreft zouden korte, slecht gespelde reacties zonder bronvermelding direct
verwijderd mogen worden. Dit klinkt misschien hard, maar in een discussie over
Discussie
onderwerpen als immigratie achten wij helderheid en nuance essentieel.

Nawoord Het niveau van de inhoud op de Digitale Denktank was, zoals wij hadden verwacht,
niet om van de daken over te schreeuwen. De denktank is gebouwd om diverse
informatie perspectieven te verzamelen, maar onze testgroep bestond enkel uit
scholieren. Niemand heeft gestudeerd of een baan waaruit kennis geput kan
worden. Het waren mensen van dezelfde leeftijd, met dezelfde opleiding. Dat was
een beperking waardoor het niveau van de discussie het niveau van de gemiddelde
les Nederlands nauwelijks ontsteeg.

We hebben echter wel gezien wat we wilden zien in dit onderzoek. De diversiteit in
de groep was misschien klein, maar hij was er wel. Sociaal-economische achtergrond
en de woonplaats van leerlingen verschillen bijvoorbeeld wel. We zagen op die
schaal de gewenste specialisatie optreden. Het beste voorbeeld hiervan is Karina,
die we eerder noemden in de ervaring “De luilak”. Karina is van Poolse a#omst en
gebruikte haar unieke kennis en ervaringen in discussies over immigratie en de
Europese Unie. Dit voegde een nieuwe dimensie toe aan die discussies. Voor zover
specialisatie mogelijk was, hebben we specialisatie gezien. Dit kunnen wij bij een
grootschalige versie van de Digitale Denktank dus ook terugzien en daarover zijn
we zeer tevreden.
Niet geheel verrassend liepen de discussies die dicht bij het hart van de scholier
liggen het best. De denktank “Onderwijs” en plannen over bijvoorbeeld
pagina orgaandonatie trokken veel aandacht en goede ideeën.

67
Voorwoord Als mensen menen iets toe kunnen voegen, dan doen ze dat. Dat strookte ook
volledig met onze verwachtingen. Wij hadden ook verwacht dat als denkers niets
Inhouds wisten van een onderwerp, ze er geen commentaar op zouden leveren. Dat is ons
opgave echter vies tegengevallen. Zoals we beschreven in de ervaring “De expert” gingen
slecht geïnformeerde denkers ongefundeerde claims maken over dingen waar ze
Inleiding duidelijk niet veel van wisten. Als iemand met verstand van zaken de boel grondig
recht zet, wordt dat geaccepteerd. Ongefundeerde claims worden misschien
Probleem weerlegd, maar hebben al wel schade aangericht. Het kan zijn dat in de uiteindelijke
stelling denktank dit nauwelijks voorkomt omdat er dan veel meer experts zijn die
ongefundeerde claims afschieten, maar daar kunnen we nu niet met zekerheid
Theorie uitspraken over doen.
achter de
denktank
- Scheidt ons beoordelingssysteem het kaf van het koren?

Wat is de
Digitale
Om te zorgen dat de denktank geen ideeëndump zou worden, hebben wij
Denktank? mechanieken ontwikkeld waardoor dit forum voor ideeën zichzelf ‘schoonmaakt’. Is
het ons gelukt om het kaf van het koren te scheiden?
Praktijk
We hebben geprobeerd de plannen en de reacties te filteren. In het geval van de
Resultaten
plannen was het een succes en in het geval van reacties minder.

Na het gesprek met Robert Gaal hebben we de plannen het sociaal object gemaakt.
Conclusie
We hebben plannen op drie manieren gepresenteerd aan de gebruiker: aan de hand
van het aantal ondersteuners, welke plannen het actiefst zijn en door gebruikers
Discussie
met de namen van populaire gebruikers te interesseren. Wij hebben geconcludeerd
dat dit zeer effectief is geweest. Goede plannen kwamen consistent bovendrijven,
Nawoord terwijl het snel stil werd rondom slecht onderbouwde plannen.

Ons systeem om reacties te filteren was minder succesvol. Het fundamentele idee is
prima en als het werkte, dan werkte het goed. De best onderbouwde en
gefundeerde reacties werden groen. Geen enkele groene reactie vonden wij
onterecht. Groene reacties vielen mooi op in de pagina. De hoeveelheid feedback
per reactie was echter veel kleiner dan gedacht. Een groene reactie was in het
prototype een uitzondering en rode reacties zijn maar twee keer voorgekomen. We
hebben niet kunnen achterhalen waarom gebruikers elkaar zo weinig feedback
gaven. We hebben in de loop van de maand de knoppen zelfs groter en gekleurd
gemaakt, omdat mensen op het internet sneller klikken op grote, gekleurde
knoppen (al helemaal op knoppen met de twee opvallendste kleuren: groen en
rood). Op de denktank hebben wij geen veranderingen weten op te merken door
deze verandering. Wij schatten in dat op de hypothetische denktank er meer
feedback gegeven zou worden. Er zouden relatief veel meer mensen ‘meekijken’
volgens de ‘90-9-1’-regel, die het beste opgaat voor grote websites. Het lijkt ons dat
veel Nederlanders kritisch zouden kijken naar een belangrijk wetsvoorstel. Deze
hypothese kunnen we natuurlijk niet staven met gegevens uit dit onderzoek.
We staan nog steeds achter het idee dat we het kaf van het koren kunnen scheiden.
Ons systeem voor plannen was een succes. Het idee achter reacties was
pagina fundamenteel goed, maar de implementatie was op deze schaal niet succesvol.

68
Voorwoord - Zouden de ingediende plannen bruikbaar zijn in de hypothetische situatie?

Inhouds Het grootste deel van de ingediende plannen was bruikbaar, maar niet alles. Een
opgave aantal plannen bevatte slechts een ruwe schets van het plan van de maker, waaraan
veel informatie ontbrak. Vaak ontbraken heldere definities. Zo wilde een denker in
Inleiding de Onderwijs denktank het onderwijs verplicht “digitaliseren”. Hij maakte echter
nergens duidelijk wat hij precies bedoelde met “digitaliseren”. Uit persoonlijke
Probleem gesprekken die wij hebben gehad blijkt dat de schrijvers in zo’n geval precies weten
stelling wat ze bedoelen, maar ze het niet expliciet maken.
We hadden het eerder al over ‘moderaten op stijl’ in de reacties en hiervoor geldt
Theorie hetzelfde. We hadden richtlijnen op moeten stellen voor het indienen van plannen.
achter de Wij menen dat dan een zeer groot deel van de plannen bruikbaar had kunnen zijn.
denktank

- Wat voor invloed had ons beloningssysteem op het gebruik van de de Digitale
Wat is de
Digitale
Denktank?
Denktank?
Wij zijn heel blij dat we geluisterd hebben naar Robert Gaal en Pawel
Praktijk Pachnieuwski. Het implementeren van ons beloningssysteem is een groot succes
gebleken. Onze twee hypotheses zijn allebei waar gemaakt: vaste gebruikers gingen
Resultaten
waarde hechten aan hun succes op de denktank en gebruikers reageerden sterk op
de feedback van anderen.
Conclusie
We beschreven in de ervaring “De dictator” al dat gebruiker Matthijs de moeite
heeft gedaan om ons een email te sturen over zijn onvrede dat een nieuweling
Discussie
zomaar een rang had gekregen. Het ging hem persoonlijk aan. Feedbacksaldo’s en
rangen kregen ook voor ons als gebruikers grote waarde. Wij hebben productieve
Nawoord denkers binnen school gefeliciteerd met hun rang en vonden een stukje trots bij die
leerlingen.
Voor ons voelde het persoonlijke als een spel bovenop een ander spel, het
laatgenoemde spel het forum van de denktank zijnde. Wij achten het gevaarlijk als
zo’n “meta”-spel belangrijker wordt dan het doel van de denktank, maar in ons
prototype gingen die juist prachtig samen. Met het enthousiasme van denkers die
wij hebben gesproken in het achterhoofd, durven wij te stellen dat de productiefste
gebruikers onder andere zo productief waren door dit systeem.

Niet alle gebruikers deden het meteen goed op de Digitale Denktank. Sommigen
werden kritisch benaderd. Meerdere gebruikers, zoals Ruben, begonnen met een
slecht saldo als straf voor hun weinig constructieve reacties. We schreven over hem
in de ervaring “De luilak”. Ruben schreef eerst trots onder ieder bericht dat hij het
laagste feedbacksaldo had van de hele denktank. Of die trots nou echt was of niet,
hij was zich dus zeker bewust van zijn ‘status’. De vorm en toon van zijn reacties
zijn zeker veranderd door de maand heen, in positieve zin. Hetzelfde zagen wij bij
andere gebruikers gebeuren. Het ‘metaspel’ van de denktank heeft gebruikers in de
juiste richting gestuurd.

pagina

69
Voorwoord Er is één aspect van het beloningssysteem van ons prototype dat wij zouden
veranderen. Zoals we al beschreven in de ervaring “Dilemma van de rangen” vonden
Inhouds we dat de rangen in ons systeem sommige personen niet op waarde konden
opgave schatten. Zo bereikte Matthijs bijna de hoogste rang, terwijl zijn feedbacksaldo
lager was dan het aantal geplaatste bijdrages. Dat betekent dat zijn bijdragen per
Inleiding stuk weinig meerwaarde hebben. Wim steeg niet in rang omdat hij het
minimumaantal berichten voor ‘Kamerlid’ niet had gehaald, dus bleef hij een
Probleem ‘Burgemeester’. Dat terwijl ieder van zijn berichten (soms extreem) uitgebreid en
stelling doordacht was. Wij zouden rangen in de volgende iteratie op een andere manier
berekenen, waarbij het aantal reacties minder zwaar telt en er meer andere factoren
Theorie meegerekend worden.
achter de
denktank
- Kunnen we moderne communicatietechnologie gebruiken om het democratisch
proces te verbeteren?
Wat is de
Digitale
Denktank? De parlementaire democratie heeft Nederland de laatste eeuwen veel goeds
gebracht. Of we nou thuis zijn, op school, op werk of waar dan ook: elk moment
Praktijk profiteren we van de welvaart en stabiliteit die de democratie ons landje heeft
gebracht. We waarderen het grote succes, maar durven ook kritisch te zijn. We zien
Resultaten
het falen van dit model dagelijks op het nieuws en in de krant. De probleemstelling
waarmee we dit werkstuk begonnen, schreef zichzelf. We hebben nauwelijks hoeven
zoeken naar bronnen om de probleemstelling mee te onderbouwen: ze dienden
Conclusie
zichzelf dagelijks aan op tv en in de krant.

Discussie
Onze open hoofdvraag was het startschot van een zoektocht: wat ontbreekt er aan
het huidige model en hoe kan dat gat gevuld worden?
Nawoord

In “Theorie” hebben we gekeken naar de kunst van het nemen van ingewikkelde
beslissingen. Een goede beslissing kan alleen genomen worden als alle beschikbare
informatie eerlijk gewogen wordt. Dat is echter onmogelijk voor een individu. Ieder
mens zit vast in zijn eigen subjectieve kader van de werkelijkheid. Ieder mens zit
verankerd in zijn cultuur, zijn tijdsgeest, zijn woonplaats, zijn opvoeding, enzovoort.
We vragen nu enkele honderden politici elke dag het onmogelijke: om boven de
eigen situatie uit te stijgen. Dat proberen ze vaak met verve, maar hoeveel dossiers
je ook leest en hoeveel gesprekken je ook voert, je kunt nooit ontsnappen aan je
menselijke beperkingen.
Kortom: het nemen van goede beslissingen maken kan niet toevertrouwd worden
aan enkele ‘decision makers’ binnen de maatschappij. Zeker niet als de groep
‘beslissers’ zo’n beperkte diversiteit kent.

In de probleemstelling en theorie hebben we de gebreken gevonden waar we naar

op zoek waren. Ten eerste: elke politicus is gekleurd. Als we onze bronnen mogen
geloven, laten veel politici politieke belangen zwaarder wegen dan inhoudelijke
argumenten. Ten tweede: al zouden politici volledig handelen naar inhoud, dan zijn
ze nog niet in staat de perfecte beslissing te nemen. Ze hebben niet de
bovenmenselijke kracht om boven hun subjectiviteit en hun gebrek aan kennis en
pagina ervaring uit te stijgen. De diversiteit aan informatie en denkkaders waarop de

70
Voorwoord stemmen in de Tweede Kamer gebaseerd worden, is erg klein.

Inhouds Hoe pak je die gebreken aan? Het eerste gebrek komt voort uit de sociale opzet van
opgave de politiek. Ons land wordt bestuurd door een netwerk van politici, journalisten en
bestuurders die relaties onderhouden en vaak van rol wisselen. Wij hebben getracht
Inleiding een systeem te bouwen waar argumenten centraal staan en waar die argumenten
niet gekoppeld zijn aan de status van de spreker of politieke belangen.
Probleem Het tweede probleem is lastiger. Ons doel is een systeem waar alle argumenten zo
stelling objectief gewogen worden als mogelijk is door de mens. Een zo wetenschappelijk
mogelijke aanpak van besluitvorming. Maar wij weten zelf ook dat ieder mens
Theorie beperkt wordt door subjectiviteit. Of de mens en de maatschappij kunnen
achter de ontsnappen aan hun inherente subjectiviteit valt te betwisten. Die vraag laten we
denktank
over aan de filosofen. Wij proberen in ieder geval zo dicht mogelijk bij objectiviteit
te komen door elk stuk informatie uit elk perspectief te bezichtigen. Niet alleen die
Wat is de
Digitale
van de politicus, maar ook die van de wijkbewoner, de politieagent, de migrant, de
Denktank? winkelier en al die anderen die vanuit hun specifieke ervaring een relevant
perspectief hebben op het probleem. Alle argumenten moeten in een zo breed
Praktijk mogelijk denkkader geplaatst worden, willen we een zo goed mogelijke beslissing
maken.
Resultaten
De Digitale Denktank
Dit is ons ideaal. Het vertalen van (utopische) theorie naar praktijk is lastig. Wij
Conclusie
hebben het onderzoek daarnaar op ons genomen. Wij zijn in staat geweest om dit
onderzoek te doen door de toegankelijkheid van moderne technologie. We hebben
Discussie
met onze beperkte middelen een model gebouwd van ons ideaal, de Digitale
Denktank, en hebben dat model getest. Voor deze stap in ons onderzoek hebben
Nawoord we onze hoofdvraag aangepast: “zou de Digitale Denktank met succes de Tweede
Kamer kunnen ondersteunen in haar wetgevende functie?”

We kunnen het antwoord hierop niet anders beginnen dan met het benadrukken
van de beperkingen van ons onderzoek. Ons prototype Digitale Denktank voldeed
aan onze mininumeisen en niet meer. Het is, technisch gezien, niet veel meer dan
een webforum met enkele aanpassingen erin ‘gehackt’ door een onervaren
programmeur. Dat terwijl het doeleinde van de denktank heel anders is dan dat van
een webforum. Dit wisten we toen we met het onderzoek begonnen. Wij zijn er
echter ook van overtuigd dat wij met ons prototype sociale mechanieken hebben
kunnen onderzoeken die essentieel zijn voor het succes van de denktank.

Zoals in de antwoorden op de deelvragen al naar voren komt, barstte ons prototype

zowat uit elkaar tijdens ons kleine experiment. De hoeveelheid informatie die
honderdvijftig gebruikers produceerden kon nauwelijks overzichtelijk gemaakt
worden met onze middelen. Dat heeft het gebruik van de denktank bemoeilijkt,
waardoor verschillende denkers vroegtijdig zijn afgehaakt.
De Digitale Denktank zou in de hypothetische situatie kunnen rekenen op een
veelvoud aan gebruikers en reacties. Een website bouwen die daartegen bestand is,
lijkt onmogelijk. Wikipedia, YouTube, Flickr en Quora zijn echter het bewijs van
pagina het tegendeel, al blijft het wel een grote uitdaging. Het is mogelijk, maar niet deel

71
Voorwoord van ons onderzoek.
Een andere beperking is onze testgroep. Die is namelijk relatief homogeen: allemaal
Inhouds adolescenten van het Utrechts Stedelijk Gymnasium. Diversiteit staat in onze
opgave theorie centraal, maar was in onze proef moeilijk te realiseren. Er zijn wel
verschillende culturen en achtergronden, maar niet verschillende expertises door
Inleiding werk of onderwijs.

Probleem Mechanismen
stelling Wat hebben we dan wél kunnen aantonen? Beleid maken over het internet met een
groot aantal mensen is nog nooit gedaan. Alle fundamentele mechanismen zijn
Theorie onbewezen. Met ons prototype zijn we wel in staat om belangrijke vragen te
achter de beantwoorden. Zo was het vooraf nog maar de vraag of zoveel mensen in
denktank
redelijkheid met elkaar konden communiceren. Het idee waar de denktank op
gebouwd is, is nogal controversieel. Is de massa wel slimmer dan een groep experts?
Wat is de
Digitale
Denktank? Al vanaf de eerste dag zijn wij verbaasd door het enthousiasme, de redelijkheid en
het denkniveau die onze deelnemers hebben gedemonstreerd in ons experiment.
Praktijk De opzet van de denktank heeft het beste in de betrokken leerlingen en ander
bezoekers naar boven gehaald.
Resultaten
Allereerst het enthousiasme. Ons idee dat er mensen zijn die streven naar een
betere maatschappij, voor henzelf en voor anderen, is bevestigd. De intrinsieke
Conclusie
motivatie die gebruikers hebben getoond bij het delen en bespreken van
argumenten is indrukwekkend en inspirerend. De inzet van denkers onderling
Discussie
inspireerde elkaar, gesteund door de positieve feedback van ons beloningssysteem.
Uit onze enquête blijkt dat de meeste denkers plezier hadden in hun werk en zich
Nawoord productief voelde.

Ten tweede hun redelijkheid. We hebben voor ons onderzoek veel gediscussieerd
met mensen die ervan overtuigd waren dat relschoppers onze utopie met de grond
gelijk zouden maken. In debat in de politiek en in het dagelijks leven, worden
verbale discussies vaak gegijzeld door emoties. In de denktank was de discussie niet
alleen redelijk, maar ook constructief. Ieder gesprek is een puzzel waarbij
gebruikers hun eigen stukje toevoegen. De enkele lolbroeken die een zinloos plan of
beledigende reactie plaatsten, werden direct aangepakt door de gemeenschap. Wij
vonden de gemeenschap altijd rechtvaardig in zijn oordeel. In onze ervaring
verlopen mondelinge discussies vaak rommelig, omdat er in een vliegensvlug tempo
krachtige reacties elkaar moeten volgen, waardoor een uitgebreide argumentatie en
structuur vaak ontbreken. Op schrift kan je de tijd nemen om je formulering te
overwegen, de opzet van je betoog te veranderen en helder te denken. Je kunt ook
gemakkelijker voortbouwen op de argumentatie van anderen. Dat bracht rust en
redelijkheid in de discussie.

Ten derde was er het niveau van de discussie. We moeten bij het trekken van een
conclusie compenseren voor de beperkte poel van diverse kennis binnen onze groep
denkers. De verschillende standpunten in de groep werden wel tegenover elkaar
pagina gezet. We zagen gebruikers zich specialiseren voor zover dat mogelijk was. Mensen

72
Voorwoord voegden toe wat ze wisten, waar het nodig was. Vaak vulden ze hun bestaande
kennis ook nog eens aan met bronnen, een ander voordeel van discussiëren met
Inhouds behulp van schrift.
opgave
We zijn zeer enthousiast over de denktank als medium om complexe beslissingen te
Inleiding nemen. De Digitale Denktank is een omgeving die doordacht en divers denken
aanmoedigt en waar relschoppers makkelijk verwijderd worden. Discussies
Probleem ontwikkelen zich over een langere tijd en ieder argument kan getoetst worden door
stelling een groot aantal breinen, zonder dat daarbij wordt beoordeeld op de sociale status
van degene die het argument inbrengt. Gebruikers voelen zich gewaardeerd en
Theorie beleven plezier aan het deel zijn van een grotere zoektocht naar een betere
achter de maatschappij.
denktank

Wij beantwoorden onze hoofdvraag “zou de Digitale Denktank met succes de

Wat is de
Digitale
Tweede Kamer kunnen ondersteunen in haar wetgevende functie?” met een
Denktank? voorzichtig “ja”, maar niet in de vorm het bestaande prototype. Hoewel het een
‘work in progress’ is, kunnen we de Digitale Denktank zoals die op kleine schaal
Praktijk door ons is ontwikkeld en getest al een succes noemen.

Resultaten

Conclusie

Discussie

Nawoord

pagina

73
 Discussie
Voorwoord Ons prototype mag niet klaar zijn voor grootschalige implementatie, maar wij zijn
van mening dat zelfs de huidige versie het proces van het nemen van complexe
Inhouds beslissingen zou kunnen verbeteren in veel organisaties. Gemeenteraden, kleine en
opgave middelgrote bedrijven, scholen en veel andere organisaties staan wekelijks voor
lastige beslissingen. Zelfs een overzichtelijke organisatie als een school zou kunnen
Inleiding profiteren van het bij elkaar brengen van de ideeën van schoolleiding, leraar, ouder
en leerling.
Probleem Het zou niet alleen goed zijn om alle eerder genoemde redenen die we getoetst
stelling hebben in dit werkstuk, maar ook omdat het überhaupt goed is om een centraal
forum te hebben in een organisatie. Een plek waar mensen zich in alle rust kunnen
Theorie uiten als het hen uitkomt. Nu worden sommige medewerkers in bedrijven van
achter de elkaar gescheiden door lagen bureaucratie en de Digitale Denktank is een plek waar
denktank
ideeën uit verschillende bedrijfstakken en verschillende lagen gedeeld kunnen
worden. Een plek waar alles direct gedocumenteerd staat, zodat het later terug te
Wat is de
Digitale
vinden is.
Denktank?
Wij denken dat het concept zeer flexibel is en op verschillende manieren
Praktijk toegevoegde waarde kan hebben. Het hoeft niet alleen gebruikt te worden voor fel
debat, maar kan ook gebruikt worden om informatie te verzamelen bij werknemers
Resultaten
of klanten. Divisies die verantwoordelijk zijn voor innovatie kunnen ideeën of
nieuws documenteren en collectief de waarde van de informatie bepalen door het
feedbacksysteem.
Conclusie

Het systeem is ook makkelijk aan te passen. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat een
Discussie
bedrijfsleiding wel diverse perspectieven wil zien, maar zelf het beleid wil bepalen.
Zij kunnen de Vote-stap verwijderen uit het proces. In een kleine groep collega’s
Nawoord kan negatieve feedback vervelend overkomen. Door de open opzet van het systeem
kan het rode duimpje zo verwijderd worden.

De enige grens waar we steeds tegen opbotsen is het maximum aantal deelnemers.
Dat ligt niet aan de sociale mechanismen waar de denktank op draait (sterker nog:
die werken waarschijnlijk beter met een grotere groep gebruikers), maar hoe we de
informatie presenteren aan de gebruiker om een ‘information overload’ te
voorkomen. Wij zijn ongelofelijk benieuwd naar de oplossing van dit probleem en
zouden ons daar op storten, als wij de middelen en de tijd hadden.
We hopen binnenkort door te kunnen werken aan de Digitale Denktank. Wij zijn er
meer dan ooit van overtuigd dat deze manier van beleid maken een einde kan
maken aan het politieke toneelspel en de schreeuwerige media, waarover wij ons aan
het begin van dit werkstuk beklaagden. We zullen dan eindelijk een redelijke en
genuanceerde discussie kunnen voeren over de problemen van onze tijd.

pagina

74
 Nawoord
Voorwoord Het bedenken, bouwen en testen van de Digitale Denktank is een hele kluif
geweest. We hebben veel hooi op onze vork genomen, meer dan we hadden gedacht
Inhouds dat er op zou passen. Dat was soms zwaar, maar terugkijkend op ons onderzoek
opgave hadden we het niet anders gewild.

Inleiding Het introduceren van een nieuw wetgevend politiek orgaan zou veel verstrekkende
gevolgen hebben. Gevolgen die nauwelijks te overzien zijn, zeker niet voor drie
Probleem scholieren die klussen aan hun profielwerkstuk maken. Toch hebben we
stelling maandenlang gelezen, gedacht en geschreven over de problemen van de
maatschappij en hoe ons project, hoe bescheiden ook, kan bijdragen aan een
Theorie oplossingsrichting die nog weinig aandacht heeft gekregen. We hebben het niet
achter de alleen bij denken willen laten, maar ook een concrete poging willen doen om deze
denktank
denkbeelden te verwezenlijken door een instrument te bouwen waarmee we deze
ideeën in de praktijk kunnen brengen.
Wat is de
Digitale
Denktank? We wisten vooraf dat de testversie van de denktank bij lange na niet zou voldoen
aan onze idealen. Het was vaak een gevecht tussen Menno Schellekens, de
Praktijk architect, en Menno Braam, de aannemer, over wat we konden realiseren. In alleen
al het technische onderdeel van het project zijn honderd uren van Menno Braam
Resultaten
gaan zitten, die hij vooral heeft gemaakt tijdens vakantiedagen. Het was voor hem
vaak een kwestie van al doende leren, van vallen en opstaan.
Conclusie
Een verrassende ervaring is dat er ongelofelijk veel disciplines zijn komen kijken bij
het opzetten van een dergelijk project. Wij hebben ons onder andere verdiept in de
Discussie
epistemologie tijdens onze zoektocht naar de juiste manier om complexe
beslissingen te nemen, hadden een uitstapje nodig in de wiskundige statistiek om de
Nawoord Vote-stap te ontwikkelen en moesten op stap naar Amsterdam om te leren over het
ontwerp van sociale omgevingen op het internet. Wij hebben genoten van deze kans
om zoveel te leren over onverwachte onderwerpen als deel van onze queeste naar
een betere maatschappij.

Het onderzoek aan de hand van ons prototype is misschien afgesloten, maar de
Digitale Denktank is nog niet voltooid. Dit project is zo omvattend dat het de
vraag is of we klaar waren geweest indien we een paar extra jaar de tijd en een team
programmeurs ter onze beschikking hadden gehad. Of het te ambitieus was om dit
op ons te nemen als profielwerkstuk laten we over aan u, de lezer. We hopen dat we
voor u aangetoond hebben dat ons huidige politieke bestel niet een eindpunt is. Dat
we moderne gereedschappen aan kunnen grijpen om belangrijke maatschappelijke
problemen in hun volle context in kaart te brengen en aan te pakken. Wij zijn in
ieder geval trots dat we een eerste stap hebben gezet.

Menno Braam, Menno Sche!ekens en Matthijs Vermeer

pagina

75
 Bijlagen
Bronnen Hier nog eenmaal de lijst van alle geraadpleegde bronnen voor het maken van dit
lijst werkstuk, op volgorde van verschijning in het werkstuk.

Logboek 1Hauben, M. (16 januari 2010). What is a Netizen?. Geraadpleegd op http://

Menno B.
www.columbia.edu/~hauben/text/WhatIsNetizen.html

Logboek 2Terdiman, D. (15 december 2005). Study: Wikipedia as accurate as Britannica.

Menno S.
Geraadpleegd op http://news.cnet.com/Study-Wikipedia-as-accurate-as-Britannica/
2100-1038_3-5997332.html
Logboek
Matthijs
3BBC News (15 december 2005). Wikipedia survives research test. Geraadpleegd op
http://news.bbc.co.uk/2/hi/technology/4530930.stm
Presentatie
clusters
maatschappij 4Wales, J. (5 januari 2011). The Daily Show with Jon Stewart (19:15). Geraadpleegd op
wetenschap
pen
http://www.thedailyshow.com/full-episodes/wed-january-5-2011-jimmy-wales

5Sheppard, Z. (19 september 2010). 5000000000. Geraadpleegd op http://

blog.flickr.net/en/2010/09/19/5000000000/

6BBC News (17 november 2010). How to explore Mars and have fun. Geraadpleegd op
http://news.bbc.co.uk/2/hi/8364865.stm

7Luyendijk, J. (2010). Je hebt het niet van mij, maar... (1e druk). Amsterdam,
Nederland: Uitgeverij Podium.

8Otjes, S. (6 januari 2011). Ik heb het niet van Joris Luyendijk, maar.... Geraadpleegd op
http://www.geencommentaar.nl/2011/01/06/ik-heb-het-niet-van-joris-luyendijk-maar/

9Sap, J. (19 januari 2011). Weg met de politiek van branie zonder brein. Geraadpleegd op
http://tweedekamer.groenlinks.nl/node/60099

10
Driessen, C. (12 oktober 2010). Dit is pas representatief!. Geraadpleegd op http://
www.depers.nl/binnenland/516290/Dit-is-pas-representatief.html

11Parre, H. van der (7 november 2010). Te weinig kamerleden uit Gelderland en Noord-
Brabant. Geraadpleegd op http://nos.nl/artikel/196711-te-weinig-kamerleden-uit-
gelderland-en-noordbrabant.html

12Bronzwaer, S. (14 september 2010). Psycholoog: Hirsch Ba$in zit mis met verbod op
geweldgames. Geraadpleegd op http://www.nrc.nl/binnenland/article2619180.ece/
Psycholoog_Hirsch_Ballin_zit_mis_met_verbod_op_geweldgames

13Hemert, J. van (11 januari 2011). Mijn persoonlijke mening. Geraadpleegd op http://
jessicavanhemert.blogspot.com/2011/01/mijn-persoonlijke-mening.html

pagina

01
 Bronnen 14Hartmans, R. (juli 2008). Het nut van de kloof tussen politiek en burger. Geraadpleegd
lijst op http://www.veenmagazines.nl/00/mt/nl/521/artikel/25493/
Het_nut_van_de_kloof_tussen_politiek_en_burger.html
Logboek
Menno B. 15 http://www.stemwijzer.nl/

Logboek 16NOS Nieuws (8 mei 2010). Kieskompas: Stemwijzer is misleidend. Geraadpleegd op

Menno S.
http://nos.nl/artikel/155913-kieskompasstemwijzer-is-misleidend.html

Logboek 17
Matthijs
Geurtsen, R. (8 mei 2010). ‘Stemwijzer’ niet betrouwbaar. Geraadpleegd op http://
www.joop.nl/politiek/detail/artikel/stemwijzer_niet_betrouwbaar/
Presentatie
18 Willems,
M. (24 mei 2010). Debat: Optreden Cohen gekraakt, premier valt Rutte aan.
clusters
maatschappij Geraadpleegd op http://www.elsevier.nl/web/Nieuws/Politiek/266425/Debat-
wetenschap
pen
Optreden-Cohen-gekraakt-premier-valt-Rutte-aan.htm?rss=true

19Bagehot: A plague on their House (januari 2011). The economist, p. 25. Tevens
beschikbaar op http://www.economist.com/node/17797360

20Winnet, R. (5 februari 2010). More than half op MPs guilty of over-claiming expenses.
Geraadpleegd op http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/mps-expenses/
7161198/More-than-half-of-MPs-guilty-of-over-claiming-expenses.html

21
De pers (9 juni 2010). Tegenva$ende opkomst verkiezingen. Geraadpleegd op http://
www.depers.nl/binnenland/485881/Tegenvallende-opkomst.html

22Wikimedia Foundation, Inc. (18 januari 2011). Taalfilosofie. Geraadpleegd op

http://nl.wikipedia.org/wiki/Taalfilosofie

23
Openbaar Ministerie Nederland (z.d.). Verkeersveiligheid kan altijd beter.
Geraadpleegd op http://www.jaarberichtom.nl/jaarverslag-2009/typeinfo.cijf/
aDU1030_Verkeersveiligheid-kan-altijd-beter.aspx

24Collins, J. (2001). Good to great: Why some companies make the leap... And others don’t
(3e druk)(Londen, Engeland: Little, Brown Book Group): p. 25.

25Collins, J. (2001). Good to great: Why some companies make the leap... And others don’t
(3e druk)(Londen, Engeland: Little, Brown Book Group): p. 63.

26Surowiecki, J. (2004). The wisdom of crowds: Why the many are smarter than the few
and how co$ective wisdom shapes business, economies, societies and nations (4e druk)(Sydney,
Australië: Random House Group Limited): p. 32.

27 Surowiecki, J. (2004). The wisdom of crowds: Why the many are smarter than the few
and how co$ective wisdom shapes business, economies, societies and nations (4e druk)(Sydney,
Australië: Random House Group Limited): p. 83.
pagina 28 VVD Afdeling Eindhoven (30 november 2010). Fred Teeven gaat uit op Stratumseind.

02
 Bronnen Geraadpleegd op http://www.vvd-eindhoven.nl/archief/1-archief/215-fred-teeven-bij-
lijst uit-met-ouders

Logboek 29 http://www.90-9-1.com/
Menno B.

30 Wikimedia Foundation, Inc. (17 januari 2011). Wikipedia. Geraadpleegd http://

Logboek en.wikipedia.org/wiki/Wikipedia
Menno S.

31 http://www.digid.nl/
Logboek
Matthijs
33
Walpole, R.E. (1982). Introduction to statistics (3e druk)(New York, Amerika:
Macmillan Publishing): p. 217.
Presentatie
clusters
maatschappij 34Bolkestein, F. (z.d.). Wie de vorm beheerst, is de inhoud meester. Geraadpleegd op
wetenschap
pen
http://www.onzetaal.nl/dossier/overtuigen/bolkestein.php

35Kloet, L. & Renkema, J. & Wijk, C. van (z.d.). Waarom foutloos schrijven? Het effect
van taalfouten op tekstwaardering, imago en overtuigingskracht. Geraadpleegd op http://
arno.uvt.nl/show.cgi?fid=49119

36 Framing (z.d.). Geraadpleegd op http://framing.behaviouralfinance.net/

37Lakoff, G. (12 september 2004). Framing the debate: It’s a$ GOP. Geraadpleegd op
http://www.commondreams.org/views04/0912-20.htm

38 http://www.wordpress.org

39Brito, M. (1 maart 1010). 3 Tips for managing a social media community. Geraadpleegd
op http://www.socialmediaexaminer.com/3-tips-for-managing-a-social-media-
community/

40 http://wakoopa.com/

41 http://social.wakoopa.com/

42 http://lovemybrand.com/

43 U.S. National Library of Medicine (25 maart 1980). Name and identity.
Geraadpleegd op http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/7190867
44 http://www.paypal.com/

45 http://www.phpbb.com/

46 Wikimedia Foundation, Inc. (26 november 2010). Functionalism (Architecture).

Geraadpleegd op http://en.wikipedia.org/wiki/Functionalism_(architecture)
47 http://www.apple.com/

pagina

03
 Bronnen Nielsen, J. (6 mei 2008). How little do users read?. Geraadpleegd op http://
48
lijst www.useit.com/alertbox/percent-text-read.html

Logboek 49 Google Analytics (12 juli 2008). Length of visit vs. average time on site. Geraadpleegd
Menno B.
op http://www.google.com/support/forum/p/Google%20Analytics/thread?
tid=3b934a858fc8%46&hl=en
Logboek
Menno S.
50
Google Answers (21 april 2004). Length of website visit less than 10 seconds.
Geraadpleegd op http://answers.google.com/answers/threadview/id/333933.html
Logboek
Matthijs
51 http://www.usgym.nl/
Presentatie
52 http://www.symbaloo.com/
clusters
maatschappij
wetenschap 53
pen
Postmedia News (29 januari 2009). Youths rule Internet, but elderly making gains:
study. Geraadpleegd op http://www.canada.com/life/story.html?id=1231474

54 http://digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=7&t=54

55 http://digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=13&t=25

56 http://digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=10&t=66

57 http://www.google.com/instant/

58 http://www.digitaledenktank.org/viewtopic.php?f=6&t=10

pagina

04
 Bronnen Datum Tijd Verrichte werkzaamheden
lijst 24-7-2010 3 uur Wordpress geïnstalleerd en thema's geïnstalleerd. Hoop
gedaan, weinig bereikt omdat Wordpress nieuw voor me
Logboek was.
Menno B. 25-7-2010 1,5 uur Verder gegaan. IntenseDebate als plugin geïnstalleerd.
Hard mijn best gedaan het werkend te krijgen. Had
problemen met design.
Logboek
Menno S. 7-8-2010 5 uur Na een tijdje niets gedaan te hebben, maar wel een beetje
nagedacht, nog even met Wordpress aan de gang gegaan,
maar toen toch maar besloten dat Wordpress weg moest.
Logboek Besloten dat we het met forum software gingen proberen.
Matthijs PHPBB als software gekozen. Gedownload, geïnstalleerd en
geconfigureerd. Vervolgens veel tijd besteed aan het leren
Presentatie kennen van de software en de mogelijkheden om
clusters aanpassingen te doen verkend.
maatschappij 8-8-2010 5 uur Met nieuwe motivatie door het bezoek van de Menno
wetenschap Schellekens verder gegaan met PHPBB. De mod 'Evaluate
pen
Topics' gedownload en met veel moeite geïnstalleerd.
Bleek niet te zijn wat we zochten.
14-8-2010 8 uur Weer weekend. Een tijd gezocht op internet en een nieuwe
mod gevonden: "Thanks for post". Een systeem waarmee
gebruikers elkaar kunnen bedanken voor berichten.
Geïnstalleerd, maar ik had problemen met mijn theme.
Thema was niet gemaakt om aan te passen. Toen maar
opnieuw phpbb gedownload(alles opnieuw geïnstalleerd)
en mod geinstalleerd. Duurde erg lang voordat ik doorhad
dat ik de "thumbs up" button alleen zou zien als ik niet
mijn eigen berichten aan het bekijken was...
15-8-2010 8 uur Verder gegaan met mod. Nu eindelijk echt zelf code
schrijven. Ik heb de complete source code van 'thanks for
posts' onder handen genomen en een functie toegevoegd
waarmee ook negatieve feedback achtergelaten kan
worden. Veel problemen met SQL tables die niet werkten
op de manier die ik gewend was.
21-8-2010 1 uur Deadline 1. Ik was een end, maar uit onze interviews is
nieuwe kennis naar voren gekomen. Het systeem moet
anders. Veel tijd aan verkeerde dingen besteed dus, maar
ook een hoop geleerd hoop ik…
1-9-2010 1,5 uur Alle gegevens van andere computer weer naar mijn laptop
verplaatst en op laptop gezorgd voor een goede
development omgeving.
Nieuw logo van Matthijs gekregen en op site gezet. Ziet er
niet zo goed uit. Matthijs feedback gegeven.
8-9-2010 3 uur Eindelijk weer tijd. Begonnen met ombouwen van systeem
naar de nieuwe methode. Eerste deel was makkelijk.
Gebruikers kunnen nu een plan ondersteunen. Nu volgt er
nog een moeilijk stuk waarbij ik veel code moet schrijven.
18-9-2010 2 uur Twee uurtjes gewerkt aan comment systeem. Er is nu in de
code een verschil tussen het eerste bericht en de rest van
de berichten. Het eerste bericht (plan) kan ondersteund
worden, de rest van de berichten krijgen een rating ( + /
- ). Alleen dat laatste is nog niet af. Moet nog
geregistreerd en verwerkt worden in de database.
19-9-2010 4 uur Alles wordt goed verwerkt. De tellers werken e.d. Alleen
pagina de percentages kloppen nog niet.

05
 Bronnen 22-9-2010 1 uur Gesprek met meneer Gabreëls gehad en nieuwe puntjes
lijst van aandacht gekregen. In profiel van gebruikers moet
meer informatie komen mbt feedback gegeven/
Logboek ontvangen.
Menno B. 26-9-2010 0,5 uur Probleemstelling van Matthijs gecheckt.
30-9-2010 1 uur Had 4 tussenuren. Laptop mee naar school en eventjes
gewerkt aan de verschillende rangen binnen de denktank
Logboek
Menno S.
met hulp van Menno Schellekens.
4-10-2010 2 uur Aan feedback overzicht in profiel gewerkt. In het
profieloverzicht staat nu ook hoeveel plannen de
Logboek desbetreffende persoon ondersteunt.
Matthijs 5-10-2010 2 uur Aan ranking systeem gewerkt. Heb kolom toegevoegd
waarin feedback saldo opgegeven kan worden. Daarnaast
Presentatie alle variabelen ingesteld, database veranderd. Nu zie ik
clusters dat ik een foutje heb gemaakt. Moet allemaal net ietsje
maatschappij anders. Dat doe ik vanavond misschien, of anders morgen
wetenschap 6-10-2010 2 uur Verder aan ranking systeem. Dingetje van gisteren gefixt
pen
en heel veel moeite gehad met fatal errors door functions
die ik redeclarede per ongeluk… Paar tests gedaan, en het
werkt nog niet helemaal naar behoren… Geen idee wat het
probleem is, maar nu ga ik slapen.
9-10-2010 3,5 uur Weer verder aan ranking systeem. Eindelijk bedacht hoe ik
de topics beoordeel. Dat kostte tijd, maar het is gelukt.
Verder nieuwe functie gemaakt die de beoordeling per
bericht telt. Dat ga ik later nodig hebben. Verder kleine
dingetjes gefixt rondom de database.
9-10-2010 3 uur Even gegeten en weer verder… Site online gezet op
www.digitaledenktank.org. Toen kwam er weer een aantal
bugs naar boven, die heb ik gefixt. Menno S rechten
gegeven op forum en toen verder met toplist. Maar dat
lukt nog niet zo goed…
16-10-201 4 uur Ben begonnen met het controleren van de Topic rating.
0 Was nodig, want er zat een foutje in. Nu wordt ook 0%
weergegeven als er alleen maar negatieve feedback is.
Toen verder met de Post Rating. Heb het anders
gepositioneerd en een kleurtje meegegeven afhankelijk
van positief/negatief/0. Had een beetje ruzie met
preg_match en strpos()... Uiteindelijk simpel gefixt met
logisch nadenken.
17-10-201 3 uur Databasefoutje gemaakt. Probleem met verkeerde
0 instellingen in databasekolom. Bedankt Menno S voor het
invullen van de ranks en het aanwijzen van de bug. 's
Avonds heb ik eindelijk de backgrounds bij posts gefixt.
Nu krijgt een bericht op basis van de score van dat bericht
een bepaald kleurtje. Systeem zo gemaakt dat ik het snel
af kan maken deze week. Ik vind het er goed uit zien.
18-10-201 5 uur Weer bezig met de kleuren van berichten. Kleurtjes van
0 berichten werken nu best goed. Nu is het volgende doel
om berichten ook achtergrondkleur te geven op basis van
de rang van de poster.
2,5 uur Kleuren zijn vervelend. Snapte het stylesheet systeem niet
zo goed. Verder gewerkt aan kleuren bij rangen dus.

pagina

06
 Bronnen 19-10-201 8 uur Weer een hele dag bezig… Stomme deadlines… Ik krijg
lijst 0 het maar niet voor elkaar om ranks een achtergrondkleur
mee te geven. Dat komt voornamelijk omdat het systeem
Logboek helemaal niet zo bedoeld is. Feedback zit helemaal niet in
Menno B. het idee van de makers van de software. Uiteindelijk een
vrij slimme manier bedacht om een klein probleempje op
te lossen... Maar het grote probleem bestaat nog steeds.
Logboek 20-10-201 3 uur We gaan weer vrolijk verder met de feedback. Vandaag
Menno S.
0 belde Menno S met de mededelingen dat we toch geen
achtergrondkleur wilden op basis van rank… Maar hij had
Logboek wel gelijk… Moest wat ik al gemaakt ombouwen zodat
Matthijs alleen de namen een kleurtje kregen. Gelukkig was alles
niet voor niets geweest.
21-10-201 2,5 uur Gisteravond in bed een goed idee gekregen. Ik ga in het
Presentatie
clusters administratorpaneel bij de ranks een kolom maken met
maatschappij kleur. Zo wordt ook het kleurensysteem makkelijk aan te
wetenschap passen. Dit ging vrij makkelijk. Nu kan je een kleurcode
pen invullen bij de rang. Het werkt alleen nog niet geweldig.

3 uur Verder met op alle plekken de goede kleur laten zien.

22-10-201 Door een nieuwe functie kan ik vrij gemakkelijk overal de
0 rank van een willekeurig persoon ophalen. Dit helpt
enorm. Verder bezig geweest met knoppen die Menno S
aanlevert. Niets is makkelijk, want ook hiermee ben ik vrij
veel tijd kwijt. Maar het einde lijkt in zicht...
23-10-201 5 uur
0 Verder met knoppen en uiterlijk van site.
24-10-201 3 uur
0 Nog eventjes verder aan uiterlijk en rangen.
30-10-201 7 uur Rangen werken nu naar behoren, alleen nu nog overal
0 goed laten zien…
31-2010 4 uur Verder met op alle plekken goed de rangen laten zien.
2-11-2010 2 uur Verder met design.
5-11-2010 4 uur Puntjes op de i. Header is nu mooier gepositioneerd.
Verder nog wat bugs uit de code gehaald.
6-11-2010 3 uur Laatste check. Alles staat goed op de server. We zijn er
eindelijk klaar voor.
22-12-201 10 uur
0 PWS Marathon. Veel aan verslag gedaan.
23-12-201 10 uur
0 PWS Marathon. Nog meer aan verslag gedaan.
24-12-201 8 uur PWS Marathon. Nog meer gedaan. Helaas nog lang niet
0 af…
Vanaf 8 Ik heb nog heel erg veel tijd in het verslag en bijhouden
november van de site gestopt. Dit heb ik echter niet goed
tot 31 bijgehouden.
januari

pagina

07
 Bronnen Datum Tijd Plaats Verrichte werkzaamheden Opmerkingen
lijst
Week 11 van 3 uur School Gewerkt aan plan van aanpak Na overleg met
2010 docent veranderd
Logboek
Menno B.
van onderwerp
September 4 uur School en Gewerkt aan proefversie denktank
Logboek 2010 thuis
Menno S.
Oktober 2010 11 uur Thuis Schrijven

Logboek 19-12-2010 1 uur Thuis Gewerkt aan hoofdstuk “Theorie”

Matthijs

22-12-2010 10 uur Thuis Gewerkt aan hoofdstuk “Praktijk” “Marathon” van

Presentatie drie dagen
clusters
gehouden met
maatschappij
wetenschap Menno en
pen Matthijs
23-12-2010 10 uur Thuis Gewerkt aan hoofdstukken
“Probleemstelling” en “Praktijk”

24-12-2010 10 uur Thuis Gewerkt aan bronvermelding en

hoofdstukken “Theorie” en
“Conclusie”
Week 1-4 van 10 uur Thuis Gewerkt aan overgebleven teksten,
2011 “Conclusie” afgeschreven

29 januari & 10 uur Thuis Laatste keren de uiteindelijke tekst

30 januari doorgelezen en gecorrigeerd

21 juni 2010 3 uur Thuis Gesprek met Menno Braam over de

technische problemen

13 augustus 2 uur Amsterda Interview Pawel Pachniewski

2010 m

12 augustus 2 uur Amsterda Interview Robert Gaal

m

5 oktober 5 uur School “Iteraties” geschreven

4 november - 7,5 uur School Presentaties denktank voor 5

12 november clusters

22 november - 10 uur Thuis Theorie geschreven

28 november
25 oktober - 8 uur Thuis Bijgedragen aan laatste stappen
31 oktober denktank, visueel ontwerp
pagina

08
 Bronnen Datum Tijd Plaats Verrichte Opmerkingen
lijst werkzaamheden
Week 11 van 2 uur School Gewerkt aan plan van Na overleg met
Logboek
2010 aanpak docent
Menno B. veranderd van
onderwerp
Week 25-35 9 uur Thuis Interviews Robert en
Logboek van 2010 Pawel getranscribeerd en
Menno S.
verwerkt in PWS
Augustus 3 uur Huis Menno Menno Braam geholpen
Logboek 2010 Braam met ontwerpen website
Matthijs September 5 uur School en Gewerkt aan hoofdstuk
2010 thuis “Probleemstelling”
Presentatie
Oktober 4 uur Thuis Gewerkt aan vormgeving
clusters 2010 Digitale Denktank
maatschappij Eind oktober 1 uur School Presentatie gehouden
wetenschap 2010 voor vijfde klas, cluster
pen maatschappijwetenschap
pen
19-12-2010 1 uur Thuis Gewerkt aan hoofdstuk
“Probleemstelling”
22-12-2010 10 uur Huis Menno Gewerkt aan vormgeving “Marathon”
Schellekens en hoofdstuk van drie dagen
“Resultaten” gehouden met
Menno en
Menno
23-12-2010 11 uur Huis Menno Gewerkt aan
Schellekens hoofdstukken
“Probleemstelling” en
“Praktijk”
24-12-2010 11 uur Huis Menno Gewerkt aan
Schellekens bronvermelding en
hoofdstukken “Theorie”
en “Resultaten”
Eind 7 uur Thuis Gewerkt aan
december bronvermelding, gewerkt
2010 aan alle hoofdstukken en
nagekeken stukken
Menno Schelleksn
Week 1-4 8 uur Thuis Gewerkt aan
van 2011 bronvermelding en
nagekeken geschreven
stukken van Menno
Schellekens
Week 4-5 9 uur Thuis Gewerkt aan
van 2011 bronvermelding,
vormgeving en algemene
verzorging PWS
31-01-2011 5 uur Thuis Aanpassen
paginanummering en
gewerkt aan vormgeving

pagina

09