LL Ie ya Vi pa Bae baviey Zronowss . ge ay en jednostkach oo aa iE Wied ULY),Koreas Sabina Swierk Projekt oad: Pawel Busewie: into ae ISBN 83-$7046.000 caine ISBN €3-87046.01.9 cqse 7 Bytom Az (oki at Stena I734 fel 1013) 36-810 1 1997 hy Adam Zborowst Wowie prea cotreesne tf Reprodkan ova plea Pec a rn fet (imacsine eo act aan St nie: Wydaeteo AZ uk ogra: Drader "PERFERT™ ran rome 8 er O15/ S616 sels TRESCL overs cunt eum RI MAINCZSE 1 eatin apie stn RES) 4 Mitac pose apie mo posable, “pene 32ers pn (2500 Gastar 0 esprit ees ‘ones re Soma eacure nig sym yer Sun acemei 6 tape aoe tlre ssp hank rae com “perl snore ea De One septa mae ‘ape tassel "Bpataemes tre spate bak nce dale apne revi so Kanes las chs oem7. Zespét zapalenia thanki wldkniste) = postrzal = pleurodyia, > .Satywny kark 8 Dnawe zapalcnic stawéw 9. Zespoly algodystroficene. ~ zespil bark = reka M.URAZY 1. Stluccenia i zmiazdienia 2. Rany i blizay 3. Oparcenia 4. Odmrozenia 5. Skrgcenia ~ skrecenie nadgarstka = skrgcenie Kosthi ~ haciggnigcie msn i wigzadel kregoshupa, 6, Usekodzenia migéni i ich Sciggien ~ prverwanie wdkien micsni tydki 7. Zwichnigeia 8 Zamania = Zamanic w obrebie miednicy. + Zlamanie kregostupa * najerestse powiklania aman, + uszkodzenie skéry ~ Prazdlurajacy sie obraek i zrosty uurazy naczy‘t kewionosnych, urazy migéni ~ urazy nerwow. + HTOSt opézniony i brak zrosty + pozostale powiklania,. 9, Amputacje + Amputacja powye} kolana. ~ amputacja ponize} kokana - amputacja ramionia i przedramienia, HL ZNIEKSZTALCENIA KONCZYN 1 Znicksztalcenia koriczyn pérnych 2 Znicksalcenia koriczyn dolnych + dysplazja i wrodzone zwichniecie biodra - biodro szpatawe 3 ~ kolano koslawe 93 94 7 2 98 103 104 108. 108 109 ug 122 123 12 125 107 129 129 BL 137 Ms 147 152 152 152 133 154 158 19s 156 157 157 168 168 169 170 m1 m1 176 180 + kolano sapotawe, += stopa koriska, ~ stopa sepotawa. ~ stopa wydravona, = stopa korisko - szpotawa. = stopa oslavwa, + stopa plasko - kodlawa = metatarsalgia = stopa pictow IV. ZNIEKSZ.TALCENIA KLATKI PIERSIOWE, KREGOSLUPA I SZY1 1. Zniekstalcenia klatki piersiowe) ~ choroba Sprengela. 2ebro szyjne. ~ klatka piersiowa lejkowata, ~ klatka piersiowa kurza 2. Znicksrtalcenia kregostupa = plecy okragle. ~ Kifoza wieku dajrzewania (choroba Schewermanna). = plecy wklgste ~plecy okragho- wileste. ~plecy plaskie. -skoliozy ~ skoliozy strukturalne drugiego stopnia ~skoliovy strukturaine trzeciego stopnia + krggazmyk ~ kregozmyk ku przadowi ~ kregozmyk ku tylowi (tylozmyk), ~ kregormyk reekomy = lumbalizacja i sakralizacia, inne wady i odmiany rozwojowe 3. Znicks:talcenia sey wrodzony kreez.szyi pochodzenia migsniowege ~ wrodzony kreczs7yi pochod/enia kostnego, ~ krecr s7yi nabyty - krgcr s7yi nawykowy Uwagi do prowadzenia rchabilitacji os6b w starszym wicku caw 7eledne przsciwwskazania do wykonywania masa/a SkorowidzODAUTORA Umigietnose wykonywania masans ne gwaranuje e- ‘ze shutecanciileczenin Dopito apowiediepolacaene ‘echmik utalenieschematulezenia masteem dj due eanse powodnia Ksiaka, ht oddjeCtelnkowidorehi,jestwzamie ‘zeniach prob podania scbematw posgpowat w najng 6 spotykanych jednostkachchorobowych Oczyyiioe sto ‘ko schematy, kt nalezy modyfiona: w zaleznosr od ‘stosobu pracbiegu choroby oraz cech pychotisyezych pas een ‘Do orzytniazniigszegoopracowania konicznajest -nsjomose poprzadrchhsazek + Masa Klajezny’ + (Mase segmentary + "Drenaz iftyezny Ze wealedy na obsernosé mitrth Iigcka zostala Podsilona na die cgi. Cae plerusza yma, chore ‘eumatyczne, wary (cme, shucena,zmiatdrona, oo ‘renin cdmrodena,srgcenia,rwichnsecs,slamana apes. {8} miekiaiena kotczyn,kregosope, hath pcsowe 1 sy (Con dria obejmuje chorobyubiadbw:oddechowego, ‘ron, nerwowego, okarmowego, moccove- plowens Mam nazi e10 dutomowe opracowsnie oka sig Prevatne zaréwno przy navezaniy masar, jak tw pracy “awodowe) wykwalfkowanych mascyton, Adan Zbocowski WPROWADZENIE Fras omowiensem stow chorabowyeh, 2 Kyi Bediemy mie Kontakt pry wykenywanns masa, nalety _dacsobiesprawe,jakijestjego amacreniew proves lerena Zadawiem masa, jak 1 cae fizjoterap jest zene. do ‘aleczena stan chorobowego, am ize! to marie do vyleczenia pagent Diautrymaniastana rows wszythichhanekw ngs ‘zmepotrzebnajest sala wymians phn. wewnaierkomor. kowego i zewnarakomérkowego Zasdnicze macrone dla sirzymania sana prawidlowego ma zatem uhlad hrgenia, omiewaea droga odbyoa se wymiana pnd thankowych, Aowée potresbnych organizmow substan odeyweryeh | sarowych oraz wydalame muzyiych produkiow precmany Poniewaz wymina gazowa polega asadnicr na ody chania zewngtznym, uklad eddechowy must bye rownice Spawn Aby modna blo wykonywa rchy bez wy, tawy musa by uchome, amg ale ‘Wykonywanie doadnych rchow uwarunkowane jet Prayimowaniem i interpreta bodicéw proce ostdkowy uklad nerwowy, Ky Kontrolue koordynie ways pro. Tak wige la utrzymania sana adrowiaorganizn | Prawidlowych ego cay potrechne sq * srawny ukla Krazeia + sravny uklad oddechowy, + aeowe hoi tay, + ln elasycone thank mihi, *sprawny oirodkowy i cbwodowy uklad nerwowyNalezy zdawa¢ sobie sprawe, ze kaidy uraz tkanek, infekeja czy choroba wywoluje odczyn zapalny i zasadni czym cclem dzialalnosci fizjoterapeuty jest leczenie na- stepstw tego odezynu zapalnego, Procesy metaboliczne zachodzace przez cate Zycie w Onganizmie maja na celu utrzymanie go w stanie integralnosci jednakze w nastepstwie urazu lub toczaceuo sig procesu pato- logicenego tkanki maja ograniczona zdolnosé regeneracj Odnowa przez powstanie tkanki pierwotne} odbywa sie w kosciach, tkance widknistej tkankach pochodzenia nabtonko- wego. Bardzie) zréznicowane tkanki, takie jak mieSniei tkanka nerwowa, ulegaja zwyrodnieniu, poniewaz odnowa odbywa sig tu tylko za pomoca tkanki bliznowate) Kazdy odczyn zapalny w obrebie ukladu krazenia prowa- luaszym jego trwaniv. W spoczynku odezuwany jest Jane bezposrednio przez zmiany zwyrodnieniowo-wytworeze Pe eo i tuiko wtedy, gdy przy dluzszym obciazeniu staw w stawie. O wiele czescie) przyezyna tych doleghwosci sa. Fe ee escate eee ee er tree Uwe i ak przeciazenia miesni i aparatu wigzadlowego w obrebie chorego Fe ction) wed im acae Pepeaall tea stays, Jedynie zmiany w obrebie kregostupa mie wystepuit Parsrya saw przez wine Calo stawewe, Wyjatekstanowi stale. Czgsto zdarza sig, as duze zmany zwyrodnieniowo- roa zany znacakiem na korzoneknerwowy przez osteo wwytworeze nie powoduja odezué chorobowych i odwrotnie = fi i" WSIS EPO nt ee eee ee cenatn ujeaeH9 Se aren | % podwichnigeiaw stavachhregelupa Cechategobolujestiene W odréznieniu od tzw.choréb zapalnych stawow zmiany le Goceceate select ese enh ‘ieie: zwyrodnieniowo-wytworcze nie wywoluja uogolnionych ob- qvo-wytworczymi dotyczy amplitudy. Nigdy nie dochoda do jawow chorobowych (podwyzszenie temperatury, ubytek wag, edn sxiesiecia rant ide zesetyymaienie prayspieszone opadanie krwinek, przesunigcia w obrazie mor 7 fologicznym krwi). Zmiany zwyrodnieniowo-wytworeze rozwijaja sig naj- $1. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE cagicie) w kregoshupie, w stawach; migdzypaliczkowyeh dal- KREGOSLUPA szych tak, podstawowych I Kosei srodrecza, podstawnych S : paliczkow, kolanowych 1 biodrawych. Najpowaznie)szy pro- Stwierdza sie je u co najmnie) polowy populacii po 55 blem kliniczny stanowia zmiany wstawach biodrowych i kola~ 7 a : ach BOs ey a rata eA icine tnicrerimyeoiectee oy golnie na poziomie LS-S1, ktOre moga wywolywac zespot rwy ‘gostupa id brane romecraicalna oe kulszowe). Na obraz radiologicany tych zmian skladaja sie Be Wisvienuit wits p> urecie ktleaa raerna one «+ zwezenie .szpar stawowych” lub krazkow migdzykre- Bryn zapalenis res SR ae gowyeh (przewaznie nieréwnomierne, najwigksze w ost BAetiranca, wypedniec SN ee Pee « osteofity w ksetatcie dziobiastych kostnyeh narosli Bey a occ eceve annem baeiiekdon- najezescie) w sasiedztwie krawedzi powierzchnt stawo- ezyé moga, si wych nasad, * trzonow kregow + zageszczenie tkanki kostne} wadluz powierzchni nasad, + krazkéw migdzykregowych, + jamkowate ubytki pod powierzchnig nasad, Zlokalizo- ® stawawe miedaykreaowych tyinych, ae ae a konezyn doinych w ost poe unkowertebralnych (Luschki), 2 ‘ostkow kolezystych (choroba Baastrupa),+ stawow krzyzawo-biodrowych Zmiany w krazkach i trzonach sq najezesciej wzajemnie uwafunkowane. Naruszenie integralnosci krazka powoduje patologiczna ruchomosé treonow i tworzenie sig, wskutek pociagania, osteofitow Zdarzaja si¢ jednak odosobnione dys- kopatie bez odezynu wytworczego trzonow. Zmiany w kraz- kach polegaja albo na zmniejszeniu ich sprezystosci na skutek zmiany skladu chemicznego (zmniejszenia zawartosel wody w jadrze galaretowatym), albo na uszkodzeniu (rozdarciu) po- szczegolnych widkien pierscienia wloknistego lub pasma wlokien Sharpeya, wemacmiajacego strukturg od przodu, Na stepstwem tych zmian jest zmniejszenie wymiarow krazka oraz przesuwanie sig jego zawartasci ku tytowi, ku przodowi lub na. boki, Nacisk krazka na wigzadla, a tak#e przesuwanie sie irzonow w stosunku do siebie pociaga za prayczepy glebie} polozonych wigzadel i powoduje wytworzenie sig osteofitow. Osteofity tworza sie wadluz preednie} i boczne} krawedzi trzonow, poniewad wigzadla sq tutaj luzno zwiqzane 7 kra2- kiem. Nie tworza sig natomiast z tylu ze wegledu na mocne wigzadto podtuzne tyine, ktore jest scisle zrosnigte z pierScie~ niami wloknistymi i trzonami na catej dtugosci. | SL, ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE ODCINKA SZYINEGO. Zwezenie krazkow i osteofity spotyka sig najezescie} w: odcinkach C4-C5, C5-C6, C6-C7, nieco rzadzie| C7-Tht i C3 C4. Rzadko spotyka sig zmiany w wyészych odcinkach krego- slupa szyjnego. Wystepuja one czescie) u mezezyzn iu pracow- nikow umyslowych. Bardzo czesto siedziba zmian zwyrodnie~ niowo-wytworezych sq stawy unkowertebralne, z osteofitami \wystajacymi do Swiatla otwordw miedzykregowych. Osteofity 34 mogauciskac korzenienerwowe, 2wlaszcza w odcinku C6-C7, {bye preyczyna rwy tamienne}. Badania wykazuja jednak, ze amianom tym rzadko towarzysza objawy. Wlasciwe stawy miedzykregowe (tylne) bywaja abjete procesem zwyrodnienio- wo-wytworezymi rOwnoczesnie ze zmianami krazkow 1 trz0- now na tym samym poziomie, Sa one szezegolnie nasilone pray pogtebione} lordozie szyjne} Jezeli wystapia zmiany na poziomie C2-C3 | C3-C4, moga podraznié przydanke przebiegajace| w poblizu tetnicy kregowe} i wywolywa¢ zespét Barré-Liéou Proces zwyrodnieniowo-wytworery odeinka szyjnego najezescie} jednak nie wywotuje doleglwoscs, choc powodo- waé moze nadmierne ograniczenie sktonow glowy na boki i uutrudniaé ogladanie sig do tytulub byé prayezyna trzaskow przy energicenych ruchach glowa. Sktony do przodu i do tytu sq zwykle zachowane, poniewaz odbywaja sig one gléwnie w obrebie staw6w szezytowo-potylicznych, atu zmiany wystepu- ja bardzo rzadko. W ezesci przypadkéw chorzy odezuwajq tumiarkowany bol w szyiiw potylicy, wystepujacy lub nasilajacy siewzwiazku ztrzymaniem glowy w niewygodnej pozyeji, pod wplywem niekorzystnych czynnikow atmosferycznych lub w Przebiegu drobnych infekeji.! S12 /MIANY ZWYRODNIENOWO-WYTWORCZE ODCINKA PIERSIOWEGO eh boone osteofity wadluz przednio-bocanych krawedzi W oraz zwezenie krazkow, zwlaszcza w ich przednich Oekinkach 3a Ziawiskiem bardzo pospolitym 1 to w coraz = Siege n wieku. Po 70 roku zycia dochadzi czesto do catko- niszezenia przednich odcinkOw krazkow i do czescio- wen BS calkowiteuo kosciozrostu przednich krawedzi trz0- miany te sq najwyrazniejsze w gornym i srodkowym 5sodcinku czeéci piersiowe), Wytwarza sig starcza kifoza typu sogato unerwione, lub fragmenty krazka pr2emieszczajasie po Schmorla. Gdy dojdzie do calkowitego skostnienia przedniego jednej lub po drugiejstronie wigzadla do swiaila kanalu krego- odeinka, istnigjace wezesnie} osteofity moga ulec calkowite} Meuo. Proves ten jest przyczyna napadoweyo, ostreyo lub resorpeyi i przednia powierzchnia kregow wystadza sie. Caly przewleklego Iedawiobol (lumbago) albo ~ w razieueisnigeia ten proces jest bezbolesny. korzonka LS lub SI - nwy kulszowe). Ledéwiobol lub rwa ‘Odrebna postaé, zlokalizowana alownie w odcinku pier kulszowa pojawiaja sie zwykle juz w wieku 25-45 lat, choé w siowym, stanowig zmiany polegajace na nowotworzeniu Kosei badaniu radiologicznym nie zauwaza sig am zwezenia krazka, naprzednio-bocznej powierzchni trzondw, obejmujace zwykle BaPostentitow kilka kregow niesymetrycznie, czeScie} po stronie prawej, 2 Duzy wplyw na powstawanie zmian zwyrodnieniowo- przechodzeniem nieregularnych nacieczeh kostnych 2 jednego wytworezych w odcinku led: trzonu na drugi ponad krazkami. Wytwarza sie blok kosiny z Sper sakralizacja'LS, lumbelizacja Si oraz kregozmyk kilku treonow, przy czym krazki pozostaja z reguly nie naru- szone, Przeciwnie, sq one niejako oszezedzone, poniewaz Stosowane zabiegi cisnienie przenosi sig z jednego trzonu na drugi poprzez nowo wytworzona kos¢, z pominigciem krazkow. Zespol ten wyste- Zabiegi stosuje sig z reguty prey zaostrzeniu dolea puje czesciej u mezczyzn, zwyklew podesziym wieku, chociaz Sci, ktore moze wystapi¢ po wysitku, przestudzeniu lub diugim zdarza sig i u mlodszych praebywaniu w niewygodne} pozyeyt. Czgsto wykonanie serit Zmianom towarzysza czgsto ostrogi pigtowe 10 do 20 zabiegow usuwa dolegliwosei Zaostrzenia pojawiaja sig najczgsciej w okresie wiosny i jesieni €0 wiaze sig ze znacznymi walaniami temperatury i duza wilgotnoscia powietrza. W zwiqzku z tym pacjent powinien Profilaktyeznie wlasnie w tyeh okresach pobierae zabiesi fizy- kalne, wiowym maja anomalie rozwojo- 5.1.3, ZMIANY ZWYRODNIENOWO-WYTWORCZE, ODCINKA LEDZWIOWEGO Wystepowanie osteofitow trzondw i zwezeme krazkow a Celem stosowany biexow migdzykregowych w tym odeinku wigze sig najezescie} z wyko- raniych zabiegiw jest od *fagodzenic bélu nywaniem przez dluzszy czas pracy polegajace| na dzwig : y P pracy polegajace) e ‘zmniejszenie napigcia migSniowe cigéardw lub z ezestymi urazami. Przewaznie zmiany dotyeza Pela eienis thant IV lub V trzonu i krazkow L4-LS, LS-S1iL3-L4.Rozluznienie Be iieeenic ksenoa spoistosei pierscienia wloknistego w jego tylne} czesci na esogtupe poziomie L4-L5, LS-S1 lub rzadzie| L3-14, spowodowane wrodzonastaboscia jego struktury, urazem lub powtarzajacymi sig mikrourazami, prowadzi do wypychania jadra miazdzyste- Biss go ku tylowi, Ono z kolei naciska na wiezadto podtuzne tylne, Aakie jak: p izykoterapia Ssie fizykoterapil stosuje sie wybrane zabiegi arafinoterapia (oklady i zawijanie), promieniowanie 56 57podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, jontoforeza, prad Traberta, prady interferencyjne, prady diadynamiczne, diater- mia krotkofalowa, diatermia mikrofalowa, ultradzwigki, krio~ terapia, laseroterapia, magnetoterapia, masaz podwodny, ma- saz wibracyjny, bicze sekockie, sauna, kapiele solankowe, kapiele siarczkowo-siarkowodorowe, kapiele radonowe Masaz Motliwe sa dwa sposoby postepowania: klasyezny i segmentarny. W postepowaniu klasycznym pierwsze dwa -trzy zabiegi wykonujemy lekko i krotko, aby nie doprowadzic do zaostrzenia dolegliwosei. Nalezy zwracaé uwagena pojawienie sig juz-na poczatku zabiegu znacznego przekewienia tkanek w okolicy objetej zmianam chorobowymi, Odczyn ten nalezy traktowaé jako wskadnik sity zastosowanego bodica. W zaa- wansowane} chorobie zwyrodnieniowe}, niezalezie od tego, ktory odcinek kregoslupa objety jest leczeniem, jezelt nie ma przeciwwskazan, nalezy wykonywac masaz catego kregoslupa igrzbietu, Stanowi on bowiem jednostke funkcjonaina i podziat kregostupa na czesci nie jest przy masazu wskazany. W masazu stosujemy techniki rozludniajace i rozerzewajace, a wige gla- skania, rozcierania, ktorych zadaniem - poza dostarczeniem ciepia - bedzie rownie?, usuwanie zmian w migéniach (myoge- lozy, wamozone napigcie migsniowe), duzo ugniatan podiuz- nych iuciskow jednoczesnych, delikatng wibracje poprzecena ifagodne roztrzasanie}W celu rozluznienia migsni praykrego~ slupowych mozna zastosowac chwyt przysrubowania prawo- i lewostronnego lub chwyt na migsien najdluzszy grebietu oraz, chwyt posuwu po obu stronach (techniki masazu segmentarne- 20), ‘Poniewaz w omawiang} chorobie dochodzi do zaburze- racy wiezadel i zmniejszenia grubosei krazkow migdzy- 58. krezowych, wystepuje sklonnose do podwichnigé w stawach krezostupa. W tym przypadku mozna po masazu klasycanym ‘vkorzystaé techniki terapii manualne} (trakcje, mobilizacye, ‘manipulacje). Nalezy jednak pamigtac, ze techniki te moga byé stosowane przez masazystw wyszkolonych w tym zakresie i posiadajacych niezbedne doswiadezenie oraz pray uwzulednie- niu przeciwwskazan do ich stosowania (przede wszystkim osteoporoza, dyskopatia, niestabilnosé kregoshupa, wszelkiego ypu zrosty 1 wady rozwojowe] £/Po okolo 10 zabiegach, kiedy dolegliwosci znacznie sie amniejszyly badz ustapity, zmieniamy sposob postepowania Celem masazu bedzie wamocnienie sily migéniowej, aby wy- rworzy€ gorset migsniowy, ktdry bedzie wspomagal zaburzona prace wi¢zadel. W masazu stosujemy wszystkie techniki masa- zu klasycznego z wyjatkiem oklepywai Chorobie zwyrodnieniowe} czesto towarzysza deforma- je krzywizn kregostupa, takie jak *pogi¢bienie, splycenie lub zniesienie lordozy szyjne, * poglebienic, splycenie lub zniesienie lordozy ledéwiowe), * poslebienie kifozy piersiowe}, * skrzywienia boczne kregostupa Przy poglebione} lordozie ledéwiowe} mozna wykonaé wattzasinic miednicy i uciski na odcinek piersiowy. Dobre efekty daje wykonywanie chwytu posuwu po obi stronach. Pray splyconej lordozie Ied/wiowe] mozna wykonywaé Uciski na odcinek Iedawiowy, a nie wolno wykonywac wstrzq- sania miedricy.| jak w Ft2) Skrewieniu dolaczamy speeyficane opracowanie Jak w skrzywremiach kregostupa zanad Pos ePOWANIU segmentarnym wykonujemy masaz wy Tr Omowionych w ksigzce pt. ,Masaz segmentamy”, wyd » Tozdziale pt. Masaz w chorobach kregoslupa”, str. 192 59Kineryterapia Postepowanie jest bardzie} uzaleznione od obrazu kli- nicenego niz od zmian zwyrodnientowych poszczeyolnych odcinkow kregostupa. Stosujemy tu: + ewiczenia oddechowe, + éwiczenia ogolnousprawniajace, + ewiczenia wamacniajgce migsnie, 5.2. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE STAWOW BIODROWYCH (COXARTHROSIS) Koksartroza Zmiany te dotyeza w jednakowym stopniu kobiet, jak i mezezyan i wjawniaja sig zwykle po 40 roku zycia. Najezestsza przyezyna ich wystepowanta sq + wady rozwojowe w postaci zwichnigcia stawu biodrowego, + nieprawidlowe wyksztalcenie stawu Zmiany zapalne i urazy dotycza stosunkowo matego procentu chorych. Koksertrozy cechuja sig bolem pray ruchu, przykuirezem konezyny i ograniczeniem zakresu ruchu. Naj- wiekszy bol wystepuje pray wstawaniu lub po dluzszym cho- dzeniu i odczuwany jest w okolicy pachwiny i w posrodku, a ézesto promieniuje na uda i Kolana, Najczesciej kofczyna jest przymusowo ustawiona w lekkim zgigeiu, przywiedzeniu i rotagji na zewnatrz, Prey dluzej trwajacej chorobie ujawnia si¢ zanik migsni uda i posladka W obrazie radiologicznym stwier- dza sig zwezenie szpary stawowe), obecnose osteofitow, zmia- ny struktury kostne} (geody, zageszczenia, znicksztalcenie slowy kosei udowel i panewki oraz przemieszczenie alowy w stosunku do panewki). Leczenie uzaleznione jest od wielkosei 60 gmian Wyrdzniamy tu leczenie zachowaweze, ktorego gtow- a cecha jest oszezedzanie stawu, oraz leczenie chirurgicane: foane postacie osteotomil, usztywnienie chirurgiczne, endo- protezy 5.3. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE STAWOW KOLANOWYCH (GONARTHROSIS) Gonartroza Zmiany w tych stawach stanowig druga, po stawach biodrowych, lokalizacje pod wagledem nasilenia dolegliwosci W3/4 praypadkdw choroba dotyczy kobiet. Rozpoczyna sig w wieku 40-60 lat 1 wystepuje czescie) u sdb otylych. Obok samnych zmian w stawie kolanowym stwierdza sig nierzadko #yleki, obrzeki podudzi, przebarwieniet zmiany troficzneskory Dolegliwosei te czesto wystepuig u osob, ktore narazone by na kontuzje koficzyn doinych oraz prowadzily stojqcy tryb Zycia. Czynnikiem usposabiajacym sq inne zmiany w postaci plaskostopia, koslawosci lub szpotawosci kolan, koslawosct lub szpotawosci stop, zmiany w stawach biodrowych czy ich Zesztywwnienie Zmiany poczatkowe ezesto umiejscawiaja sie na tying) POWierzchni rzepki, zwlaszeza na je) czesci przysrodkowe) Poénie} obserwuje sig osteofity gornej i dolne) krawedzi rzepki 2yerenie szpary pomiedzy rzepka a kosciq udowa oraz uszko- — eo eb aap W poznym okresie poyawiaja sig zmia- es? ead kosci udowe). Chorzy skarzq sig na bol w aaa omaay chodzeniu po schodach. Rzadsea Fin a otykana szczegdnie w sportowcdu, 4 zwyrodnie- eras uszkodzeniem Jakotek na nasadze kosct pi- Tino nt’ Zmiany manifestuja sie bolem przy stan i chodze- Pojawieniem sig okresowo w jamie stawowe) lepkiego 61plynu, Leczenie jest przewaznie zachowaweze. Polega ono na oszezedzaniu chorego stawu poprzez ograniczenie stania 4 5, ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WY TWORCZE chodzenia, uzasadnione jest noszenie nakolannika STAWOW RAMIENNYCH I BARKOWO- Leczenie chirurgiczne moze bye wskazane w razie dhugo OBOJCZYKOWYCH utrzymujacego sie plynu w stawie i prey duzym zniszczeniu lakotek ‘Sa one rzadko spotykane, poniewaz sily Sciskajace staw nie sa duze. Tlem moga byé wady rozwojowe nasad lub uraz : : J RAWORE Objawami chorobowymi sq hol i ograniczenie zakresu ruchu, 54. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZ Ris wykazuje osteofitoze brzezna, zwlaszcza w dolne} ezesci STAWOW STOP stawu. i geody w gtowie kosci ramienne}, Zmiany te umozliwia- ja odroznienie te} choroby od zespolu bolesnego barku Zmiany pierwotne w stawach skokowych wystepujarzad- ko. Najezescie) sq one pochodzenia pourazowego. To samo 5.6. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE dotyezy stawow stepu. Plaskostopie prowadzi czesto do licz~ STAWOW LOKCIOWYCH nych osteofitow po sironie grzbietowe} 1 podeszwowe}, daja- cych na zdjeciu rig obraz tzw. stopy najezone). Plaskostopie Zmiany pierwotne w stawach lokciowych wystepuja prowadzi rowniez do zmian zwyrodnieniowych w stawach bardzo rzadko. Zmiany wtarne najezescie} sa, spowodowane podstawaych srodstopia. Zmiany w stawie podstawnym I kosci duzymi urazami lub wystepuja w zespole choroby wibracyjne} srodstopia zdarzaja sie przy stopie nadmiernie wysklepione| u Bole moga wystepowaé zarowno w spoczynku, jak 4 przy osob noszacych ciasne obuwie. Wytwarza sig guzowate bole- gwaltownych ruchach. Czasami towarzysza im parestezje rak snezgrubienie koscina grebiecie stopy. Plaskostopie poprzecz- tpalcow. Stopniowo rozwija sig ograniczenie ruchow. Staw ne jest przyezyna zmian zwyrodnieniowo-wytworczych sta- Ste si¢_zznubialy 1 pojawiaja sig zaniki migsniowe, Czasami wow rodstopno-paliczkowych, Zmiany te ezesto ida w parze dochodet do zwapnienia wigzadel bocznych i sciggna migSnia ztworzeniem si¢ odeiskow i bolesnych zapalen kaletek mazio~ dwuglowego. ~ wych. Szczegolnie duze zmiany moga dotyczyé stawu pod- stawnego palucha, zwykle w nastepstwie jego koslawosei. 5.7. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE W leczeniu zaleca sig noszenie wygodnego obuwia. Czasami STAWOW NADGARSTKOWO-SRODRECZNYCH konieczna jest interwencja chirurgiczna (RHIZARTHROSIS POLLICIS) ” vols TiatY 4980 tyPU wystepuja najezesce) v kobiet po 50 Be: Nierzadko stwierdza sig wspolisinenie guzkow pues Obserwuje sig bolesnosé samoistna lub dotykowa nie 97 40 ouraniczenia zakresu ruchow, Zmiany z reguly Fymagajq zadnego leczenia 637 Fizykoterapia 5.8. ZMIANY ZWYRODNIENIOWO-WYTWORCZE STAWOW RAK W zakresie fizykoterapii, w zaleznosci od tego, ktory to SCE HEBERDENKEROUEMARD A staw, stosuje sigy galwanizacye, jontoforeze, prad Traberta, prady interferencyjne, prady dindynamiczne, prady izodyna- Guzkami Heberdena nazywamy oe a mmiczne, diatermic krotkofalowa, diatermig mikrofalowa, tera~ Teieaminimenpenewerommer= § = uence ord wych paliczkow, po obu stronac pa FE poswodny, mas csny) (A ikea Dotycza najezescie} palca 11 i IL readzie) LV, najreadzigy Vy parafinoterapie, promieniowanie podczerwone i nadfioletowe, prawie nie spotyka si¢ ich na keiuk ‘i xu pa bicze szkockie, kapiele (solankowe, siarczkowo-siarkowodo- okresie tworzenia si¢ guzkow moga one byé bolesne na ucisl rowe, radonowe) i oklady borowinowe. zaczerwienione i gorace. Z czasem prawie nie powodujg dole~ gliwosei 1 stanowia tylko pewna przeszkode w wykonywaniu. Masaz ruchow. Radiologicznie stwierdza sig zwezenie szpar stawo- wych i osteofity polozone grzbietowo-bocanie Masazw chorobach stawéw obwodowych wykonujemy tylko wtedy ie wystepuje duza bolesnosé, Wyrozniamy Stosowane zabiegi w chorobie zwyrodnieniowo-wy- dwa sposoby postepowania: klasyczne i st twarezej stawéw obwodowyeh W postepowaniu klasyeznym masujemy tkanki ponize} i Powyzej stawu oraz sam staw. Stosujemy glaskania i rozciera- W profilaktyce zmian zwyrodnieniowo-wytworczych ia w celu rozdrobnienia zlogow i roztarcia narosli, oraz entarne stawow obwodowych zaleca sig terapig ruchowa, ze szezegok Ugniatanic podiuzne w celu poprawy krazenia, a tym samym nym uwzglednieniem plywania i jazdy na rowerze, oraz unika~ odéywienia, Ostroznie nalezy stosowaé techniki rozcierania, nie przeciqzen gdyz moga one potegowaé obrzek. W tym przypadku skutecz~ Po ujawnieniu sig zmian i w okresie pozniejszym stoso- Aybedzie drena? limfatyczny cate} konczyny. Przy wystepowa- wane zabiegi maja na celu Alt ostrego stanu zapalnego masaz nalezy ograniczyé do miejsc + zwalezanie bolu, Pod i nad stawem, a w praypadku stawu kolanowego, jezeli + rozlufnienie napigé w obrebie torebki stawowe), Wystepuja2ylaki w obrebie podudzia, wykonujemyy tylko masz + poprawe krazenia, Uda. Po ustapieniu obrzeku i stanu ostrego duzo uwagi poswie- + likwidowanie ewentualnych obrzekow camy: + opoznienie postepu zmian zwyrodnientowych, * opracowaniu torebki stawowe) usswanie preykurcz6w, * usuwvaniu ewentualnych przykurezow z nieezynnosei, + usuwanie wzmozonego napigcia migsniowego. oa * likwidowaniu zanikow migsniowych Ge analeey pamietaé, ze do likwidowania zanikow migsnio- PBSh mozna przystapié dopiero po usunigciu preykurczow 65W preeciwnym wypadku wzmocnione migsnie spotesuia przy- kurez. Opracowanie torebki stawowe} Opracowanie torebki stawowej, niezaleznie od tezo, ktory jest to staw, polega na wykonywaniu lekkich rozcierat (szczegdinie poprzecznych) w miejscach dostepnych przy od- powiednim ulozeniu konczyny (np.: zgigcie, odwiedzente, skrecenie na zewnatrz, skrecenie do wewnattz itp } Usuwanie praykurczow [Usuwanie przykurczow polega na wykonywaniu masazu skladajacego sig 2 5 faz +1 ~ Poglebiamy przykurcz i w tym ulozeniu wykonujemy masaz rozluéniajacy, zarowno po stronie zginaczy, jak i pro~ stownikow, w chorym stawie + Il - Rozciqgamy przykurez i w tym ulozeniu wykonujemy masaz rozluéniajacy po stronie zginaczy oraz intensywny- pobudzajacy po stronic prostownikow. + TIT- Ogélny masaz stawu + IV - Uciski jednostajne na miejsca przyczepow zginaczy i na przebiegu ich Sciggien oraz uciski przerywane (pobudzajace) na prayezepy prostownik6w i ich Sciggna. + V-Redresja Likwidowanie zanikow migSniowych Likwidacja zanikow migsniowych polega na wykonywa- niu intensywnego (pobudzajacego) masazu klasycznego lub masaiu izometrycznego. Masaz.izometrycany poleza na wy= konywaniu przez okres jednej minuty ugniatania podluznegot wibracii, Po tym okresie polecamy pacjentowi napiaé migsnie izometrycznie (bez zmiany ich dlugosei) na okres dwoch! sekund. W tym czasie rozcieramy calymi dloimi. Nastepnie: 66 now przez oktes okol0 jedne} minuty (przy rozluznionyel ar sniach okolicy masowane}) wykonujemy ugniatanie podkuz- wibracje, Ponownie polecamy pacjentow napiaé migsnie{ vv napigcu izometrycznym rozcieramy, tym razem przez okres Mrterech sekund Tak postepujae, pr2y kazdym kolejnym napie- cirizometrycznym migsni, wydluzamy czas skurczu odpowie- Gnio do osmiu, szesnastu, trzydziestu dwoch 1 maksymalnie qaterdziestu sekund. Masa? izometryceny powinien byt wyko- ywany po masazu klasycznym, Drugi sposdb postepowania - segmentamy - polega na ykonaniu serii zabiegdw we zasad omowionych w ksiazce pt,Masaz segmentary’, wyd Il, w rozdziale pt,Masaz w chorobach migsni, Kosei i stawow”, str. 181 Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii do podstawowych éwiczen naleza * Gwiczenia oddechowe, + éwiezenia ogolnousprawniajace, * cwiczenia wzmacmiajace miesnie, + Gwiczenia czynne w odciazeniu na podwieszkach, * €wiczenia caynne w srodowisku wodaym6, ZAPALENIA TKANEK OKOLOSTAWOWYCH 6.1, ZAPALENIE TKANEK W OBREBIE KONCZYNY GORNEJS NA DLONIOWEGO ‘AL 61. Zs IK ROZCI Proces zapalny powoduje zwléknienie rozciegna dlonio wego i przykurcz 2gigciowy preewaznie paledw cawartego 1 pigtego. Przykurcz ten nazywany jest preykurezem Dupuy- trena Przyezyna moga byé urazy mechaniczne, che objaw. ten wystepuje takze w przebiegu marskosei watroby i czasamti wprzebiegu twardziny. Choroba wystepuje przewaznie u me2- czyen. Jedynym skutecanym leczeniem jest zabieg operacyjny.. Stosowane zabieg Celem stosowanych zabiegdw jest praede wszystkim migjscowe rozluznienie i uelastycznienie thanek. Wazne jest rowniez zmigkezenie blizny pooperacyjne) oraz zwickszenie procesow dyfuzji w tkankach Fizykoterapia Zabiegi powinny obejmowaé zarowno miejsce przykur= zu, jak rowniez napigte migsnie w otoczeniu rozciegna dlonion wego, Przewaznie stosuje sig: prady diadynamiczne, jontofore= ze, ultradéwieki, fonoforeze, krioterapig, laseroterapie, ma- anetoterapig, masaz podwodny, masaz wirowy 68 Masaz Postepowanie w masazu rozpoczynamy od opracowania blizny w celu prayspieszenia jej gojenia i uelastycznicnia (patrz. rozdziat .Rany i blizny"), Poswigcamy temu od 5 do 10 zabiegow. Nastepnie przystepujemy do normalizacji napigcia powiezi, stosujac bardzo duzo rozcierai (przede wszystkim poprzecznych), ugniatania oraz wibracje poprzeczna, Rozcie- rania uruchamiaia i preywracaja sprezystosé skéry dloni oraz warstwy powierzchownej i gtebokie) rozciggna dloniowego Ugniatania usprawniaja przeplyw krwi przez migsnie migdzy- kosine. W polgczenm tych techmik z wibracjq otreymujemy efekt obnizenia napigcia migsniowego. Szczegolna uwage na- Jezy zwroci¢ na: migsnie glistowate, krotki zginacz palca male- 40, przeciwstawiacz palca malego i odwodziciel palca matego Masaz wykonujemy w obrebie palcow, dtoni, stawu nadgarstkowego i przedramienia, zwracajac uwage na troczki zginaczy i prostownikow Kinezyterapia Kinezyterapig mozemy podzielié na dwa etapy 1. do ezasu zagojenia sig rany, 2 po zagojeniu sig rany W pierwszym etapie wykonujemy: * éWwiczenia czynne przedramienia i nadgarstka- glownic ‘migSni prostownikOw promieniowych itokeiowych nad- Barstka, + Cwiczenia czynne migsni diugich i krétkich prostowni- Kow palcow oraz migsni migdzykostnych, 7 wiezenia czynne i wspomagane zginaczy paledw, * Owiczenia rozludniajgce cate) reki 69W drugim etapie, czyli po zagojeniu si¢ rany wykonujemy + éwiczenia ezynne z oporem migsni prostownikow palcow, + éwiczenia czynne we wszystkich stawach reki, + éwiczenia w wodzie 6.1.2. ZESPOL DE QUERVAINA Jest to zapalenie pochewek Sciggien przywodziciela dlux giegoi prostownika krotkiego keiuka Proces zapalny powodu= jesilny bol, zwlaszeza przy ruchu prostowania keiuka i ruchach, nadgarstka, szczegOlnie w strong fokciowa, Preyezyna sq prze= waznie urazy mechaniczne, Zespol wystepuje czescie) u kobiet Leczenie polega na unieruchomieniu i podawaniu silnych srod= kow praeciwzapalnych. W niektorych przypadkach konieceny” jest zabieg operacyjny losowane zabiegi Celem stosowanych zabiegaw jest normalizacja stanow. pobudzenia osrodkowego ukladu nerwowego oraz normaliza- ‘ja napigcia migSni i uaktywnienie drenazu tkankowego W. chorobie wyrézniamy stan ostry i stan preewlekty. STAN OSTRY Fizykoterapia ‘W stanie ostrym stosujemy: prady diadynamicane, prad Traberta, prady interferencyjne, krioterapi¢, laseroterapig Masai, Poniewaz w tym okresie konezynajest zazwycraj unierue chomiona, nalezy wykonywaé masaz konczyny zdrowe), wy 70 Korzystujac wplyw konsensualny Kinezyterapia Wtym okresie nie wykomujemy Zadnych éwiczen, STAN WLERLY Fizykoterapia W stanie przewleklym wykorzystujemy w leczeniu: pra- dy diadynamiczne, prad Traberta, jontoforeze, laseroterapie, ultradéwigki, fonoforeze Masai W masazu wykorzystujemy glaskania, rozcicrania po- Przeczne i wibracjg. Nie powinno sig stosowaé innych tech- nik, a juz w zadnym wypadku rozcieraa podluznyeh. Gla- ‘skanie ma za zadanie uaktywnienie drenazu tkankowego, 2a wibracja i rozcierania poprzecene maja przywrdcié przesuwal- NOSE pomigdzy sciana wewnetrang i zewnetrzna pochewki Sciegniste), Rozcieranie poprzecene moze bye wykonywane w skurczuizometrycznym, co: dodatkowo wzmagadziatanie lecz- ficze Kinezyterapia Nie nalezy stosowaé kinezyterapii bezposrednio po ma- a eed doborze metod sugerujemy sig postepowaniem zyin, W leczeniu zachowawczym stosujemy éwiezenia * czynne wolne i ezynne redresyjne stawow odlegtych, * czynne w odcigzeniu stawow przylegajacych do cho- tych pochewek 7Po leczeniu chirurgicznym stosujemy + éwiczenia izometryczne migsni odpowiedzialnych 2a stabilizacje stawu 2 operowang pochewka sciegnista, + ruchy czynne, * Gwiczenia czynne w pelnych zakresach ruchu w stax wach nie operowanych 6.1.3. ZESPOL KANALU NADGARSTKA, Zginacze palcow preechodza przez kanal nadgarstka razem 7 nerwem posrodkowym. Zapalenie Sciegien i ziarnina ‘worzaca si¢ w pochewkach sciggnistych powoduja ucisk na nerw i wywoluja objawy tak ruchowe, jak i czuciowe. Do zespolu kanalu nadgarstka dochodai najczescie} w preebiegu r.z.s., niedoczynnosci tarczycy, skrobiawicy i akro- megalii. Na poczatku wystepuje dretwienie, parestezje i bel w Obrebie keiuka, paca wskazujacego, srodkowego i wewnetrz= ‘ne) powierzchni palca serdecznego. Dolegliwosci te nasilaja sig w oktesie nocnym, Objawy c7esio sa obustronne. Nierzadko wystepuja bile w obrebie przedramion, a nawet w okolicy. barkow i szyi. Poznie} dotgczaja sie ostabienie i zanik migsni Klebu Zespol kanatu nadgarstka wymaga roznicowania z zapa- leniem korzeni nerwowych i dyskopatia szyjna (C6-C7), Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest zapobieganie zani- kom migsniowym oraz dzialanie przeciwbdlowe. Fizykoterapia Stosuje sie nastepujace zabiegi: promieniowanie pod- czerwonez niebieskim filtrem, galwanizacje miejscowa, jonto- nD foreze, prady interferencyjne, prady diadynamiczne, laserote- rapie, magnetoterapic, kapiele lecznicze Masaz W zaleznosci od zasiggu dolegliwosci masazem obejmu- jemy ala lub c2es¢ konczyny gorne},Istonajest tutaj kolejnose ‘opracowania poszezegoinych ezesci. | tak w kolejnosei masu- jemy: staw ramienny, ramig (jezcli bol promieniuje tak wyso- ‘ko), staw lokciowy, przedramig, srédrecze i palce Oczywiscie mimo odwrécone) kolejnosci opracowywania masaz poszeze- golnych odcinkdw wykonujemy w kierunku dosercowym Stosujemy techniki typowo rozluéniajqce, a wige glaskania, delikatne ugniatania podhuzne, uciskt i lawodna wibracje po- Przeczna, W miare poprawy stanu zdrowia pacjenta dolaczamy Fozcierania i opracowanie stawu nadgarstkowego. W trakcie dalszego leczenia przechodzimy do stosowania technik pobu- deajacych (intensywne rozcierania, ugniatania poprzeczne i Podkuzne, delikame oklepywania, wibracja podluana), by pre- Gwdzialaé zanikom migsniowym, przede wszystkim w obrebie Nebu oraz na przedramieniu, i stymulowae preewodnictwo nerwowve. Kinezyterapia Zadaniem kinezyterapii jest zapobieganie preykurezom i Zanikom migsniowym oraz utrzymanie sprawnosci migéni nie Porazonych. Ze wagledu na wystepowanie kauzalgii i obrze- reer enit czynne halezy prowadzié z uniesiona reka | Preeplatac je zabiegami fizykalnymi6.1.4. ZAPALENIE OKOLOSTAWOWE LOKCIA EPICONDYLITIS HUMERI GHokie€ tenisisty”) Zapalenie obejmuje przyczepy Sciguien migéni prostow- nikow nadgarstka do nadklykcia bocznego kosci ramiennej lub Sciggien migsni zginaczy nadgarstka do nadklykcia przysrod- kowego. Zespol objawia sig bolesnoscia zewnetrznej 1 wewne- {rene} powierzchni okolicy stawu tokciowego. Bal move pro- mieniowa¢ do przedramienia i nasila sie prey nuchach w stawie nadgarstkowym Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest dziatanie przeciwe boloweipraeciwzapalne Nalezy zwroci¢ uwage na zapobicga- nie preykurczom, obnizenie napigcia | wemocnienie ostabio~ nych migéni Fizykoterapia Stosuje sig: prady diadynamiczne, prad Traberta, ultra- déwigki, diatermie krotkofalowa, diatermig mikrofalowa, prac dy interferencyjne, krioterapig, laseroterapig, magnetoterapie, Masaz Poczatkowo stosujemy masaz kofezyny zdrowej, wyko- raystujae wplyw konsensualny. Juz w tym okresie mozemy wykonywaé delikatne glaskania odsercowe i dosercowe, a nastepnie masaz punktow. Masaz ten polega na wykonywanit slebokich glaskai keiukiem w kierunku zaznaczonym prey kazdym punkcie(Rys. 6, 7, 8), Rozpoczynajac ponize} punktu, 74_slaszezemy przez punkt do miejsea powyZej, a nastepnie odry- wamy palec | przenosimy do migysca wyjscia, ezyli ponize| panktu (Rys. 5). W okresie podostrym celem stosowanego masazu jest obnizenie napigé migSni (ramiennego, lokciowego, ramienno- promieniowego t odwracaczy przedramienia) oraz zapobiega- nie preykurczom. W tym elu stosujemy glaskania, rozcierania, ugniatanie podluzne i duza ilosé wibracyi poprzeczne). Mozna stosowac rowniez uciski punktowe obnizajace napigcia migsni ww Koficzynie gore). Jezeli doleghwosei umisjscawinja sig rowniez w okolicy barku, nalezy objaé masazem migénie te} okolicy W miare poprawy stanu zdrowia przystgpujemy do usu- wania przykurczow, wamocnienia sity migsniowe) i zwigksze~ nia masy mieSni W celu likwidacji przykurczéw wykonujemy Fazal- poglebienic przykurezu W fazie te) zginamy reke w stawie lokciowym do momentu, az Przykurczone migénie beda rozluznione. W tym ulozeniu reki Pacjenta wykonujemy delikatne ataskania, rozcierania, ugnia- fanie podiuzne (jezeh ulozenie koficzyny na to pozwala) i wibracie poprzecena zginaczy i prostownikow stawu tokcio- Wego. Faza 2- rozciagnigcie praykurczu Prostujemy reke pacjenta w stawie lokciowym, nav ile jest to Mozliwe, W tym ulozeniu stosujemy delikatne glaskania i Fozcierania po stronie zginaczy. Po stronie prostownikow ‘ykonujemy bardzo intensywne glaskania, rozcierania, ugnia- 'ante poprzeczne i wibracie podluznaFaza wu lokeiowego W tej fazie opracowujemy klasycznie caly staw tokciowy Wykonujemy masaz 0 charakterze rozluzniajacym, Intensyw- nose masazu jest taka sama po stronie zginaczy, jak i prostow- nikow. Fara 4- uciski punktowe Uciski wykonujemy wedtuz przebiegu praykurezonych scig- gien oraz na ich prayezepy. Keiukiem lub palcem wskazujacym uciskamy w kolgjnych punktach przez okolo 10 sekund. W te} fazie mozna rowniez wykonaé masaz punktow dzialajacych rozludniajqco na cagsé lub calq konczyne (Rys. 6, 7, 8) Faza 5-redresja Stosujac niewielka site, prbujemy rozciggngé preykurcz po- przez wykonywanie powolnego wyprostu w stawie lokcio~ wym. Redresje wykonujemy do granicy belw 1 utrzymujemy okoto jedne} minuty Czs redresji mozna wydluzyé maksymal- nie do 3 min Do usuwania zanikow migsniowych mozna zastosowae intensywny masazklasyczny z wykorzystaniem technik typowo pobudzajacych (intensywne rozcierania, ugniatania poprzecz- nei podiuzne, intensywna wibracja podtuzna i roztrzasanie), Lepszy skutek daje zastosowanie oméwionego na stronie 66 masazu izometryeznego ezyterapia Zadaniem kinezyterapii jest zapobieganie ograniczeniom nuchomosei w stawie oraz wzmocnieni¢ ostabionych migsni W okresie ostrym stosujemy wozenie przeciwbolowe. Koniczy- na jest 7gigta w stawie lokciowym pod katem 90° i ulozona na temblaku lub szynie 18 Przy wykonywaniu zabiegow nalezy pamigtaé, ze + niezaleznie od postaci i okresu choroby usprawnienie zaczyna sig lekkimi éwiczeniami czynnymi, prowadzo- nymi w pozycjach odeiqzeniowych, + stopniowo zwigksza sie zakres ruchu i wprowadza éwiezenia czynne z przyborami oraz czynne z dawkowa- nym oporem, + intensywnie nalezy usprawniaé migsnie: prostownik promieniowy nadgarstka, prostowniki paledw oraz mig Snie skrecajace stawu promieniowo-lokciowego 6.1.5. ZESPOL BOLESNEGO BARKU - PHS: PERIARTHRITIS HUMEROSCAPULARIS (Morbus Duplayi) Staw barkowy sktada siez wielu stawow (ramienny dolny i gomy, piersiowo-lopatkowy, obojczykowo-barkowy, kru- cz0-obo}ezykowy, obojezykowo-mostkowy), grupymigsni sta- owiacych tzw. stozek migsniowo-sciegnisty (m. podlopatko- wy, m. nadgrzebieniowy, m. podgrzebieniowy, m. obly mnic}- S#y, wigzadto kruczo-ramienne) oraz z kaletek maziowych. Tak zlozona budowa sprawia, 2¢ dolegliwosei okolicy stawu barkowego moua byé wynikiem roznorodnych zmian. Przy- Szynami bolu najczesciej sa * stany zapaine poszczegolnych elementow stawu lub tkanek okotostawowych, + amiany zwytodnieniowe, urazy, * dlugotrvate unieruchomienie Fi Niezaleznie od przyezyny imechanizmu powstania bl w re? tewu barkoweyo, polaczony z ograniczeniem lub Fassieniem ruchomosci w tym stawie, okresla sig mianem Pol bolesnego barku. Zespal ten wystepule czescie} u 9kobiet niz u mezezyzn. Do najczestszych dolegliwosei stawu dochodzi na skutek + zapalenia scigana migSnia nadgrzebieniowego, + prrerwania stozka Scigunisto-migsmiowego, + zapalenia kaletki podbarkowe}, + zmian w sciggnie migsnia ramiennego. Moze sig 2darzyé, ze w okolicy stawu barkowego docho~ dzi stopniowo do zwidknienia przesirzem podpowieziowe), zarosnigeia zachylkow torebki stawowe} i zrastania sig je} z chragstka stawowa glowy kosci ramienne}, co prowadzi do catkowitego unieruchomienia barku. Stan taki okreslamy miae nem bark zamrozony” Wyrostek barkowy Wiezadio kruczo-barkowe nadgrzebieniowy Wiezadto Miesien podlopatkowy podgrzebieniowy ‘ Migsion obly mniejszy Ko$¢ ramienna Rys. 9. Stozek migsniowo-sciegnisty i 80 Wyrostek kruczy kruczo-ramienne Jezeli leczenie nie wymaga interwengji chirurgiczne), stosujemy zabiegi w celu + zmniejszenia napigcia migéni + zmesienia, wzglednie zmniejszenia bol + likwidagji przykurezow, + absorpeji zlogow wapnia arkowi pordshorna, podbarkow, 5. kalesks podlrncza, 6. kaletha podlopatkowa 8 kalerka mu obey sick 9 Kaletka om. piersioweso wieksce 10,1112. kale lopath, 3 pochewkaglowydhygiefm. dw phoma: Rys. 10. Kaleiki stawn barkowego STAN OSTRY Fizykoterapia e Stosujemy: ultradéwigki, prady diadynamiczne, prad Santt Jontoforeze lignokainowa, prady interfereneyine ‘erapig, laseroterapie, magnetoterapie, Diapuls-Terapuls. 81Masaz W tym okresie nie wykonujemy masazu chorego stawu Moana wykonywaé masaz zdrowego stawu, wykorzystujae wplyw konsensuainy Rys. 11. Preerwanie stozka migsniowo = sciggnistego. A,B, C - czesciowe; D - cathowite Kinezyterapia Przez okolo 2-3 dni od wystapienia stanu zapalnego nie stosujemy éwiezen. Koficzyna powinna byé umieszczona na szynie odwodzace} lub pozostawaé oparta na poduszkach Ww odwiedzeniu, ze zzigtym stawem tokeiowym pod katem 90° ww rotagji zewnetrzne} a2 UWAGA! Nie wolno pozostawiaé konezyny x przywiedzionym ramie~ 1. migaten nad graebienmomy 2. Jama stew barkowege, 3. Kalethe podbarkowa, 4, alogt wapienne w pray 6. praewiokte zapatenie k.pratbarkowe) 7 preebicteslogrie waptennych do kaletkt 4 polacenie jamy’ stawowej 2 kaletka Rys. 12. Ztogi wapienne w przyczepie migsnia nadgrzebienio- Wego i praebicie sie ich do kaletki podbarkowej STAN PODOSTRY I PRZEWLEKLY Fizykoterapia Najczesciej stosowane zabiegi to’ ultradzwicki, galwani- 74¢)2, jontoforeza, prady diadynamiczne, prady interferencyj- Ne, laseroterapia, magnetoterapia, promieniowanie nadfioleto- We, promieniowanie podczerwone, diatermia krétkofalowa, atermia mikrofalowa, parafinoterapiaMasaz Wyrdzniamy dwa sposoby postepowania: klasyczny | segmentarny, W postepowaniu klasyeznym pray wykonywae niu masazu nalezy zwrocié szezeg6lng uwagg na opracowanie Powiezi: naramienne}, nadgrzebieniowej, podgrzebieniowe), podiopatkowe}, obojezykowo-piersiowe), Stosujemy glaskas nia, duza iloé rozcieran, ze szezegolnym opracowaniem tka nek dookola topatki, ugniatanie podtuzne i wibracie poprzece= na. Dabre efekty daje wykonanie uciskow punktowych jedno- stainych, powodujacych rozluénienie napigé w obrebie stawe) barkowego, lopatkt i stawu lokciowego (Rys 13, 14) Po alikwidowaniu praykurceow i doprowadzeniu do petnego zakresu ruchu w stawie barkowym i fokeiowym masez powi- Rys 14 nien przybrac forme pobudzajaca. Masazem obejmujemy do- datkowo migsiei najszerszy grzbietu, czworoboczny ipiersiowy wickszy oraz migsnie ramienia i przedramienia Stosujemy glaskania, duzo rozcieran, ugniatania po- Przeczne i podtuzne, ugniatanie ze skreceniem, mieszenie, delikatne oklepywania, szczypanie | wibracje podiuzna, Drugi sposdb postepowania polega na wykonywaniu Masazu segmentarnego we zasad omowionych w ksigzce Dt Masaz segmentamy”, wyd.lI, w rozdziale pt. .Masaz w chotobach migsni, kosci i stawow’, str. 181 Kinezyterapia Paces oe Swiceen preystepuiemy mozliwie jak najwezesnic) “ezatkowo wykonujemy plynne ruchy bierne w niepcinym 85zakresie (bez wywolywania blu). Stopniowo dokgezamy kom= binacje ruchow w stawie barkowym * odwiedzenie z rotacia zewngtrana, + egiecie z ruchem obwodzacym. Po ustapieniu dolegliwosci bolowych roepocaynamy pelne usprawnienie wykonujac’ * éwiczenia w odciazeniu (system bloczkow), * Gwwiczenia roziuzniajace pray zwisajacej koviezynie, * ewiczenia w wodzie, + Gwiezenia samowspomawane na bloczku, + éwiczenia migsni antygrawitacyjnych, + éwiczenia czynne wolne, + ewiczenia w odciazeniu, * ewiezenia z dawkowanym oporem. 6.2, ZAPALENIE TKANEK W OBREBIE KONCZYNY DOLNEJ 6.2.1, ZAPALI STA TKANEK W OKOLICY OLANOWEGO. T Stan zapalny obejmuje kaletki stawu kolanowego. (nadrzepkowa, przedrzepkowa, podrzepkowa). Najczescie) wywolany jest dlugotrwala pozycjq kleczaca (,kolano zakone micy"), Dochodzi do obrzeku i bolesnosei przedniej powierzche ni stawu. Wskutek uwypuklenia blony maziowej stawu kolano= Wego do dolu podkolanowego (czesto ten objaw wystepuje Przy rs. lub chorobie zwyrodnieniowej stawu kolanowego), Powstaja torbiele Bakera. Moga one mie¢ stale polaczenie 2 Jama stawowa, Cisnienie plynu stawowego powoduje 2wiek= szanie sig torbieli, ktére moga ,zstepowac” wzdtuz migsni goleni 86 Stosowane zabiegi W poczatkowe) fazie stosuje sig unieruchomienie stawu gelem zapobiegania rozszerzanin sig zapalenia. Duzq ulge przynosza krioterapia lub oktady - najpicrw z:lodu, a potem z zazy zwilzone| w chlodne} wodzie, Stosowane zabiegi maja na elu zmniejszenie blu, zmniejszenie obrzeku i zapobieganie praykurczom oraz zanikom migsniowym. OKRES WCZESNY Kohezyng mozna unies¢ i unieruchomié w szynie w pozycji polzgieciowe). Unieruchomieniezwykle tewa kilka dni, dopoki ruchy nie stang sig bezbolesne Fizykoterapia Przez pierwsze dni, w celu zwalezania bolu i obrzeku, mozna stosowee. krioterapig, laseroterapig, magnetoterapic. Promicniowanie podczerwone lub diatermig krotkofalowa, Jednak w bardzo malych dawkach Masad Wielu lekarzy nie uznaje masazu w okresach wezesnych, ady2 uwazaja, ze poteguje on proces zapalny. Jezeli jednak lekarz prowadzacy zezwala na zabieg masazu, wybieramy Jeden z dwéch sposobow postepowania’ klasyczny lub sexmen- famy. W postepowaniuklasycznym rozpoczynamy od wyko- Dywania jedynie gtaskait uda, Pray kolejnych zabiegach gla- Scezemy coraz nizsze partie konczyny, az w koficu obejmujemy Blaskaniem, cala koniczyng doing (zominigciem torbieli). Jezel Stan zdrowia pacjenta na to pozwala, po kilku zabiegachmoemy dolaczyé ugniatania podluzne po bokach stawu kola- nowego W kolejnych zabiegach masujemy stope, podudzie | udo, wykorzystujgc: glaskania, rozcieraniai ugniatanie podhuz~ ne, Masujac staramy sie nie zmieniaé pozygji konczyny. Z chuwila ustapienia bolu do masazu dotgczamy opracowanie polegajace na okreznym rozcieraniu czterema palcami (wokol zepki), uciskach punktowych wokal rzepki i uciskach pier scieniowych dwoma rekami, rozpoczynajge ponize stawu, a kofiezac powyze} Decydujac sig na postepowanie segmentarne (wg zasad opisanych w ksiqace pt.Masaz segmentarny”, wyd I, w roz- dziale pt.,Masaz w chorobach migsni, Kosci 1 stawow”, str 181), stosujemy je niezaleznie od okresu choroby, a wiee zarowno w okresie wezesnym, jak 1 podnigjszym, Kinezyterapia W poczatkowym okresic wykonujemy ruchy bierne i stopniowo przechodzimy do ruchow czynnych. W przypadku pojawienia sig bolu gimnastyke nalezy przerwaé OKRES PO2) Firykoterapia Mozna stosowaé: laseroterapie, magnetoterapig, pro- imienie podezerwone, diatermig krétkofalowa Masaz Z chwwila zmniejszenia sig zapalenia i ustapienia bol mogna przystapi¢ do energicznego masazu. Wykonujemy ma- 88 saz-catej koriezyny dolnej (z ominigciem torbieli), poczatkowo rozludniajacy, @ wige z zastosowaniem glaskan, duze} ilosci rozcieraf, ugniataa podtuznych i uciskow. Stopniowo w miare usuwania przykurczow masaz bedzie mial na celu wzmocnie- ne sity migsniowe). Stosowaé bedziemy glaskania, duzo roz- cierai, ugniatania poprzeczne:i podtuzne, ugniatamie zeskrece- niem, mieszenie, delikatne oklepywanie, wibracjg podhuzna i, jezeli stan pacjenta na to pozwol, gimnastyke rzepki Kinezyterapia W tym okresie przystepujemy do éwiezeh, poczatkowo bez obciqzenia, zwracajac uwage szczegdlnie na zakres ruchu Stopniowo wprowadza sig obciazenie dostosowane do spraw- nosci chorego stawu. 6.3, ZAPALENIE KALETEK MAZIOWYCH. BURSITIS STAN osTRY wane zal eg Celem wykonywanych zabiegow jest opanowanie poste- Pu procesu zapalnego oraz dziatanie preeciwbolowe. izykoterapia Stosujemy: promieniowanie podezerwone, prady inter- jcnevine, prady diadynamiczne, prady izodynamicane, krio~ “apie, laseroterapig, diatermig krotkofalowa. 89Masai Kinezyterapia Wokresieostrym decyzjeo wykonywaniu masazu podej- muje lekarz prowadzacy, w zaleznosci od stanu chorobowego pacjenta, Jezeli lekarz wyrazi zgodg na stosowanie masazu, wykonujemy: glaskania, duzailose rozcieraf, uaniatanie podluz- ne i wibracje poprzeczna brzusca migSnia, pod kt6rego scie= gnem znajduje sig chorobowo zmieniona kaletka. Cumezenta izometryezne stopniowo preechodza w éwi- ezenia czynne. W miare postepow w lecreniu zwigkszamy zakres ruchu i natezenie éwiczen, dochodzae do éwiczen ezynaych w pelnym zakresie 6.4, ZAPALENIE POCHEWEK SCIEGNISTYCH Kinezyterapia ‘TENDOVAGINITIS W stanie ostrym wykonujemy éwiczenia izometrycane. STAN OSTRY STAN PRZEWLEKLY Fizykoterapia Fizykoterapia Stosujemy: prady diadynamiczne, prad Triberta, prady interferencyjne, krioterapig, laseroterapig W stanie przewleklym stosujemy: promieniowanie pod= czerwone, promieniowanie nadfioletowe, prady interferencyj- Masai ne, diatermig krotkofalowa, ultradéwigki, laseroterapie, kapie- Ie solankowe, oktady z papki borowinowe} Ze wauledu na unieruchomienie koficzyny w okresie Osttym mozemy wykonywaé masaz symetryczne) konczyny, Masai wykorzystujac wplyw konsensualny Zadaniem masadu jest + uaktywnienie przeplywu krwi przez brausiee migsnia, + doprowadzenic do przesuwalnosei migdzy sciggnem @ Zadnych éwiczen nie wykonujemy w zwiazku 2 unieru- kaletka, chomieniem konezyny. * uaktywnienie drenazu tkankowego i Stosujemy: glaskania, rozcierania, ugniatanie podluzne, wibra- ‘STAN PRZEWLEb jg, delikatne roztrzasanie, delikatne walkowanie klasyczne. Kinezyterapia Fizykoterapia W tym okresie stosujemy: prady diadynamiczne, prad 90 1Traberta, jontoforeze, ultradéwigki, fonoforeze, laseroterapig Masa Skuteczne sq dwasposoby postepowania. W postepowae niu plerwszym, sposobem klasycznym, paczatkowo wykonuje- ‘my glaskania i delikatne rozcierania poprzcezne. Stopniowo dolaczamy wibragje poprzeczna, a rozcieranie poprzecene ‘wykonujemy w skurezu izometrycanym (bez emiany dlugosci migSnia) Drugi sposob postepowania -segmentarny, wykonujemy we zasad opisanych wksigzce pt, Masazsegmentarny”, wyd IT, W rozdztale pi.,Masaz. w chorobach migsni, kosci i stawow" str, 181 Kinezyterapia Nie nalezy wykonywaé éwiczei bezposrednio po masa 2u_ W rehabilitacji stosujemy éwiezenia czynne wolne i czynne redresyjne stawow odleglych od chorych pochewek. Po wyle- czentustanu zapalnego stosujemy éwiczenia czynnew odeigze- niu stawow preylegajacych do chorych pochewek 92 7. ZESPOL ZAPALENIA TKANKI WEOKNISTEJ GOSCIEC POZASTAWOWY (FIBROSITIS) Prayczyna tego bardzo pospolitego schorzenia nie jest zana. Czynnikami, ktore sprayjajq lub wyzwalajq napad, $4 nnajezgscie) * migjscowe ochlodzenie (siedzenie w przeciagu), + fizyceme zmeczenie lub nadwerezenie migsniowe, * urazy migénia prowadzace do powstania wlokniste) blizny, * wady postawy (wskutek nieprawidlowego napigcia migéni), + ezynniki psychiezne (schorzenie wystepuje w réznych Postaciach nerwic, jak réwniez w przypadkach przeme- czenia), We wszystkich przypadkach goséea pozastawowego po- Jawviajq sig boli guzki. Prawdopodobnie sq one spowodowane Wpuklaniem sig zrazikow substangyi tluszezowe} praez pokry- Walace Je przcgrody wldkniste, choé nicktorzy twierdza, 26 Buzki wystepuja u wigkszosci oséb w Srednim wieku i nie Stanowaa ani zmian patologicznych, ani nie maja nic wspélnego 2 B0sccem. Znajdui sig one przewaznie w sciggnach 1 rozcig= Spach migsniowych, w poblizu ich przyezepdw do kosci W prrebiegu choroby wyrozniamy dwa okresy * okres ostrego zapalenia, * okses przewlektego zapalenia W okresie ostrego zapalenia tkanki wlokniste) bal 0 Paty nasileniu moze wystapié w kazde| czesci ciata, Bol w Motktiigtej okolicy bywa czgsto bardzo intensywny, a niekiedy wa charakter nerwobolu, Rozciagnigcie migsnia lub ucisk (w 93dotknigte} okolicy) sq bardzo bolesne. Choroba moze unieru= chomué chorego na okres nawet dwoch tygodni. Po tym okresie dolegliwosci ustepujg lub, jesli zaniedbano leczenie, choroba przechodzi w stan przewlekty. W okresie przewleklym bol jest stabszy, ale utrzymuje sig podezas ruchu i moze sig nasilac po odpoczynku. Choroba me doprowadza do kalectwa, chog moze bye bardzo uciaztiwa Do najczesiszych postaci zapalenia tkanki wloknistej naleza + postrzal (lumbago), + pleurodynia, + ,satywny kark” 7.1, POSTRZAL (LUMBAGO) Postaé ostra postrzatu polega na pojawieniu sig przeszy= wajacego bélu w okolicy ledawiowej, szczegolnie w miejscach: zajelych przez migsnie najszerszy grzbietu, czworoboczny Iedéwii prostownik grzbietu. Kazdy ruch sprawia bal, przez co chod jest sztywny i niezgrabny. Moze wystapié silny skurez: migéni. Postrzal przewaznie jest wywolany zmianami zwyro= dnieniowymt w odeinku ledzwiowym kregostupa, dyskopatia, przeciqzeniem lub przestudzeniem W preypadku gdy przyezyna jest dyskopatia, stosujemy postepowante jak w dyskopatii. W pozostalych przypadkach wykonujemy omowione nize} zabiegi Stosowane zabiegi Jakos¢ i ilosé stosowanych zabiegow uzaleznione sa od okresu choroby. Wyrazniamy tu dwa okresy + okres ostry, + okres przewlekly (rekonwalescencji) 94 OKRES OSTRY W stanie ostrym przewaznie zaleca sig lezenie w tozku lub przynajmniej czesciowe ograniczenie ruchu. Jezeli jednak sprawa niema charakteru zapalnego, lezenieniejest konieczne. Przyczyna bolu mozebye bowiem odruchowy skurcz, ktoremu towarzyszy obrzek niezapalny Jednak poza fizykoterapia w tym okresic nie stosuje sig zadnych innych zabiegow fizykalnych Firykoterapia adaniem fizykoterapii jest rozluénienie napigcia mig- Sniowego oraz dzialanie przeciwbolowe W tym celu stosuje- my: parafinoterapig, galwanizacje, jontoforeze (2 nowokainy. lignokainy, mydokalmu), prady diadynamiczne, prady interfe- Teneyjne, krioterapig, laseroterapig, magnetoterapig, promie- ‘nlowanie podczerwone, promieniowanie nadiioletowe, diater- migkrotkofalowa, terapuls, diatermig mikrofalowa, ultradéwie- ‘ki, saung, kapiele solankowe, kapiele siarczkowo - siarkowo- dorowe, oklady z papki borowinowe} OKRES REKONWALESCENC. Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii stosuje sig wybrane zabiegi $P0Sr0d zalecanych w okresie ostrym. Masaz naniee (*2HOda w wykonywanin masazu jest bolesnose i PIECIe nie tyIko w migéniu, lecz takze w thankach lezacych 95ponad nim. Z tego powodu wskazane jest wykonanie zabiexow. fizykoterapii bezposrednio przed masazem Mozemy wyrdznié dwa sposoby postepowania: klasyez= ny i Segmentarny. W postepowaniu klasyeznym prey pierwszych dwoch zabievach ograniczamy masaz do wykonania glaskan, rozcie~ raf, ugniatan podluénych oraz wibragji poprzeczne} ponize) i powyze] miejsc 0 szczegolne] bolesnosci. Nastepnie wykonuje= my uciski punktowe * pomigdzy wyrostkami kolezystymi od 11 kregu piersio~ wego do | kregu krzyzowego, + na grzebieniu talerza kosci biodrowe (6 - 8 uciskow), posuwajgc sie od okolicy kregoslupa do przedniego gorego kolea biodrowego , + na bocznym brzegu prostownika grzbietu od wysokoscl 11 kregu piersiowego do 1 kregu krzyzowego. Pray kolejnych zabiegach zwigkszamy intensywnosé masafu, a glaskania, rozcierania, ugniatanie podiuzne i wibrax ele poprzeczna wykonujemy rowniez. w miejscu objetym chom roba. Po okolo 8 zabiegach dolaczamy wstrzqsanie miednicy w pozyeji lezace} (technika masazu segmentarnego), W miare poprawy stanu zdrowia koncentrujemy sig na rozcieraniach # ugniataniach, aby zlikwidowaé wszelkie wyczuwalne guzki W migéniach okolicy ledzwiowe). Zwigkszamy rownier. zakres masazu. Opracowujemy posladki i-w razie koniecznosci-udo,, a szezegélnie przedniq jego strong (czasami dochodzi do: podraznienia nerwu udowego) W postepowaniu segmentarnym kolejno wykonujemy: wyszukanie stref segmentarnych zmienionych chorobowo, opracowanie grebietu, opracowanie miednicy, wstrzasanie miednicy BePe (Dokladne omdwienie postepowania segmentarnego - patrz "Masa2 segmentarny” wyd II, rozdzial pt.,Masaz w zespole bolowym krzyza”, str. 195), Kinezyterapia Z chorym lezgcym mozna prowadzié éwiczenia odde- chowe polaczone z éwiezeniami izometryeznymi migsni brzu- cha i posladkow. Stopniowo zwigksza sig intensywnosé & czei, wprowadza sig éwierenia czynne 1 czynne % oporem migsni grzbietu. Skuteczne sq rowniez cwiczenia w wodzie 7.2. PLEURODYNIA Zmiany polegaja na powstaniu zgrubieh w migsniach: piersiowym wiekszym, zebatym przednim i migdzyzebrowych Pacjent odczuwa bol (przewaznie jednostronny) glownie pray wdechu Bardzo ezesto dolegliwosci przeistaczaja sie W zapa- lenie nerwow lub nerwoba! miedzyzebrowy. Postepowanie lecznicze jest podobne jak w nerwobolu migdzyzebrowym. Jednak w tej jednostce nalezy spodziewae Sig szybszych efektow lecznicaych 13.» ZTYWNY KARK” Schorzenie najczesciej powstaje na skutek przechtodze- ia (przebywanie w przeciagu). Dochodzi do zapalenia jedne- 80 badz kilku migéni szyi lub karku. Z reguly w krotkim czasie 2Miany ustepuja calkowicie. W nicktorych przypadkach moze Pozostaé ograniczenie ruchomosei, zwlaszcza nuchow skret- nych. Postepowanie lecznicze jest podobne jak w lumbago. 97prowadzac do dnawego zapalenia nerek. Dnie bardzo czgsto towarzyszy stwardnienie teinic, Stanowi to dla serca obcigze- a DNAWE ZAPAL ENTE SCAWOW eee moze doprowadzié do zwyrodnienia migénia serco- ARTHRITIS URICA Dna moze przejawiaé sie w réznych postaciach Choroba wprawdzie atakuje glownie stawy, ale moze tez dawac objawy Dna jest choroba polegajaca na zbyt duze) zawartoset nipelnie nie zwigzane ze stawami, np. mozgowe, sercowe, kwasu moczowego i cial purynowych we knw wskutek zabue goladkowo - jelitowe, nerwobole lub zapalenie nerwow czy rzonej przemiany. Atakuje glownie stawy, choe ezesto prowas zapalenie oskrzeli dai rowniez do zaburzen uktadowych. Dna moze mieé pos Zwiastuinem ostrego napadu day bywaja bolesne strzyka~ stra lub przewlekla. W typowe| postaci wystepuje obecnik nia w stawach rak lub stop, niestrawnos¢ lub atepokoy i drazti- stosunkowo rzadko, Najczesciej atakujemgzczyzn po 40 rol wose. Sam napad zazwyczaj rozpoczyna sie w nocy silaym aycia, u nich czestsze jest rowniex wystepowamte postact prze= bolem w paluchu stopy. Staw jest goraey, zaczerwieniony i wlektej, Wavystepowaniu choroby wyraznie zaznaczasie wp bardzo bolesny, skora nad stawem jest blyszczaca. Szybko dziedzicznosci, CzgSciej choruja przedstawiciele warstw b rozwija sig obrz¢k. Temperatura wzrasta do okolo 39,5° C tych, co wiaze sig 2 niewlasciwym odzywianiem, Szk Nad ranem bol stabnie i nasila sig ponownie nastepne} nocy naduzywanie pokarmow, zwlaszcza substang)t bogatych Mo2e sie to powtarzaé przez okres 3-10 dni i preewaznie rot, slodkich, cigzkich win i napojow slodzonych. Napady: wygasa samoistnie, Napady powracaja w réznych odstepach moga bye wywolane zbyt obfitym posifkiem, urazami stawul ‘ezasu. Na poczatku choroby co 1-2 lata, a poénie) znacznie ‘wstrzqsem psychicznym, €zeScie). Moze byé zajety sam paluch albo tez bl w nastepnych Najezescigj i najgwaltownig] bywa zajety staw srodstoy Rapadach atakuje rowntez inne stawy. Zajcte bywajq kolejno no-paliczkowy palucha (podagra), Dochodzi tu do powstay tece, anawettokciei kolana, Pouptywie 5-10 lat od pierwszego nia zlogow moczanu sodu, ktory odklada sig najpierw Rapadu rozwija sig stan przewlekly. W stanie przewleklym chrzastce stawowej, a nastepnie w blonie maziowe) stat Shoroba moze doprowadzié do kalectwa. Dochodzi do po- Doprowadza to w koncu do zniszezenia powierzchni cl ‘Wigkszenia i znieksztalcenia stawow. Palce ulegaja zesztywnie- stawowych, zgrubienia blon i powigkszenia sig nasad ki niu iniekiedy dochodzi do ulnaryzacji, Guzki moga powstawac wokt powierzchni stawowych. Zlogi moczandw pojawiaja si W tkance laczne) kazdego narzadu. Tworza sie kamienie w rownied w strukturach okolostawowych pod postacia mak drogach moczowych. Choroby towarzyszace dnie to najcze- twardych ,guzk6w dnawych”. Guzki umiejscawiaja sig mi Sie}: otylose, cukrzyca, nadcisnienie tetnicze, hiperlipoprote- ‘ezesciej na rekach w sasiedztwie stawow sradreczno-palic: inemia. Chorzy maja sklonnosé do wczesnych zmian miazdzy- wych, gdziemoga przebijaésie przez skorg. Czasami wystepy Sowych w naczyniach oraz wzrasta wsrod nichryzyko zawalu ‘one na matzowinie uszngj iw innych strukturach chraastkt Mac! Smiertelnosci 2 powodu powiklah sercowo-naczynio- wych ustroju. Podobne ziogi moga pojawie sig w nerka Mych. 98,OKRES NAPADU Stosowane zabiegi W okresie napadu dny stosuje si¢ chtodzace oklady obrzekte i bolesne stawy lub krioterapig OKRES MIEDZYNAPADOWY Stosowane zabiegi Wszystkie zabiegi nalezy dawkowaé ostroznie i dobiera uwegledniajac indywidualng tolerancjg, Nalezy pamigtag, 28 zbyt silne bodéce moug spowodowaé wystapienie napadu day, Celem stosowanych zabiegow jest + usprawnienie przemiany materii, + usprawnienie uktadu krazenia + migjscowe dzialanie przeciwzapalne, przeciwbélowe i przeciwobreekowe, ~usprawnienie wydalania kwasu moczowego przez nerki {promieniowanie nadfioletowe). Fizykoterapia W zakresiefizykoterapii stosujemy: parafinoterapig, pro= mieniowanie podczerwone, promieniowanie nadfioletowe, prady diadynamicane, prady interferencyjne, diatermig krotko= falowa, terapuls, ultradzwigki, masaz wirowy, saune, kapiclé solankowe, kapiele siarczkowo-siarkowodorowe, oklady 2 papkt borowinowe), oklady 2 pasty borowinowe}, 100 Masai Przed preystapieniem do zabiegu nalezy skonsultowae sie lekarzem prowadzacym chorego oraz dokonac pomiarow czynnosci ukladu oddechowego i krazenia Zaleca sig stosowanie masazu dobranego indywidualnie. Nalezy pamigtaé, Ze zbyt siIny badziec moze wywolaé napad dny. We wezesnym okresie, kiedy zmiany sercowo-naczynio- we i narzadowesa niewiclkie, celem masazu bedzie usprawnie- nie krazenia ogélnego, poprawa pracy ukladu moczowego oraz miejscowe dzialanie prowadzace do likwidowania odkta- dajgcych sig zlogow. Zadanie to realizujemy poprzez wykony- \wanie masazu ogdinego z wykorzystaniem technik roziuénia- jacych. Stosujemy gtaskania i duzo rozcierai. W obrebie kon- zyn masujemy zarowno miejsca ponize| chorego stawu, jak i powyzej oraz sam staw. Do tego opracowania mozna dolaczye ‘masaz segmentarny stosowany w chorobach uktadu moczowe- go. W przypadku dhuze trwajace) choroby, gdy wystepuja duze Zzmiany zwyrodnieniowe w chorych stawach, guzy dnawe oraz zmiany narzadowe (2wlaszeza w ukladzie sercowo-naczynio~ wy), nayskuteczniejszy 1 nie obciqzajgcy ukladu krazenta bediziemasaz segmentamny stosowany w chorobach serca, phic, haczyri obwodowych koftczyn gomnych i dolnych lub w choro- bach ukladu moczowego, w zaleznosci od aktuainych dolegli- Woici pacjenta Okolice stawu i sam staw omijamy. Mimo Lutrzymujacexo sig obrzeku nie stosujemy drenazu limfatycene- 80, gdyz moze on przyniese pogorszenie stanu zdrowia Kinezyterapia Cwiezenia wykonuje sig wylacznie w okresach migdzy- napadowych, W okresie pozniejszym, przy wystepowaniu zmian 101chorobowych w sercu, plucach czy nerkach, stosujemy éwiczen nia jak w danej jednostce chorabowe} Glownym zadaniem kinezyterapii jest + poprawa krazenia i przemiany materii, + ograniczenie odkladania sig moczanow w tkankach, + utrzymanie pelnego zakresu nuchu w stawach objetych procesem chorobowym. Jezeli stan chorego pozwala, wykonujemy + ewiczenia i ruchy bierne konczyn gornych oraz éwicze- nia oddechowe w pozyeji lezacej, + éwiezenia czynne w odciazeniu, samowspomagane i manualne dia stawow reki 1 stopy, 7 zastosowaniem blocekéw i drobnego spreetu; + codzienne éwiczenia czynne wolne koficayn i mlowia, prowadzone w tempie umiarkowanym bez powodowae nia zmeczenia, + w praypadku wystapienia znieksztatcen i przykurczOw mozna stosowaé gimnastyke podwodng w bascnach z ciepla woda i éwiczenia czynne w pelnych zakresach ruchu UWAGA! Nie stosujemy redresji biernej 9, ZESPOLY ALGODYSTROFICZN Zespoly algodystroficane zwane sq rownie? dystrofiami odruchowymi. Wskutek urazow czy mektorych chorob narza- dow wewngtrzych dochedzi na drodze odruchowe} do sta~ now chorobowych w obrebie koficzyn, Pod wplywem urazow ‘moze dochodzi¢ do miejscowego podraznienia ukladu sympa- tycenego, a w konsekwengji - dlugotrwalego zaburzenia na- czynioruchowego. Prowadzi to do zmian w odzywianiu tka- nek, uposledzenia wehfaniania produktdw rozpadu oraz silne} reake}. bolowe), Na skutek reflektorycznego preewodzenia bodzca algodystrofie moga wystepowae w miejscach odle- glych od ogniska (zespél bark - reka spowodowany zawatem migsnia sercowego), Do wystapienia algodystrofii konieczna Jest jeszoze wigkszona osobnicza wrazhwose na bol i wzmo- zona reaktywnosé naczynionuchowa, ktora powoduje dlugo- trwale zaburzenie miejscowego ukrwienia. Najdawnie} zna- ym przedstawicielem tej grupy chordb jest zespét Sudecka, zany rownied dystrofig pourazowa ze wzgledu na czgsty zmazck re clamaniami i zranieniam kosci, Do najbardzie} znanych zespoléw naleza’ zespol bark - reka, pozawalowa algodystrofia barku, bolesna osteoporoza stopy. Wspolnymi objawami dystrofii odruchowowegetatywnych sq * bolesne ograniczenie ruchomosci zajetego odcinka ukladu ruchu, + zaburzenia ukrwienia z nastepowym obragkiem, + zaburzenia neurowegetatywne, + osteoporoza, * zmiany troficzne 103wego autonomicznego, + dzialanie znieczulajace 9.1. ZESPOL BARK - REKA dziatani aja SYNDROMA ALGODYSTROPHICA HUMERUS - MANUS Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii nie wolno stosowaé zabiegow ciepinych. Wykonuje sie natomiast zabiegi krioterapii, zimne oktady, zimne kapiele w wodzie Zespot moze wystepowaé po wszelkiego typu urazach konezyny gorne) czy zabiegach chirurgicznych w obrebie klatk piersiowe}. NajczeSciej jednak wigze sig z niektérymi choroba- mi narzadow wewnetranych (np. gruzlica pluc, zakrzepowe zapalenie Zyl, zapalenie osierdzia, niewydolnose wiecowa, zawal migsnia sercowego), Kilka dni po urazie, a nieco dluze} po zawale migsnia sercowego wystepuje bal i ograniczenie ruchomosei stawu barkowego Oxgraniczeniu ruchu towarzysza: czynne prze- krwienie (zaczerwienienie), miejscowe podwyzszenie cieplo- ty, obrzek i wzmozona potliwosé dioni (w wyniku zaburzea naczynioruchowych) Zarowno czynne, jak 1 bierne nuchy palcow sq utrudnione badz wrecz niemozliwe do wykonania, W miare czasu praekrwienie czynne przechodzi w przekrwie- nie bierne, manifestujace sig sinym zabarwieniem skory i ochlo- dzeniem miejsca objetego choroba, Stopniowo ustepuja bole snos¢ i obrz¢k. Pojawiaja sig zaburzenia troficzne, a w konse~ kwengji: zanik migsni i tkanki podskrnej, scienczenie skory, pekanie paznokei. Czgsto pozostaloscia zespotu bark ~ reka bywa praykurez Dupuytrena OKRES PODOSTRY - DYSTROFICZNY Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest + obnizenie pobudliwosci ukladu nerwowexo, + rozludnienie bolesnego napigcia migsniowego, * uaktywnienie ukladu krazenia Firykoterapia W tym okresie stosuje sig: ultradéwigki, promieniowanie nadfioleiowe (naswietlanie ogdlne), laseroterapig, magnetote- tapie, prady diadynamiczne, prady interferencyjne Masaz OKRES OSTRY Do masazu mozemy przystapi¢ dopiero pod koniec okre- su dystroficznego. Wykonywany w tym okresie masaz polega fa opracowaniu grzbietu i kregostupa. Mozna wykonywac masaz klasyczny lub segmentarny. Masaz klasyczny bedzie Polegal na stosowaniu delikatnych glaskah wadhuz kregostupa W obu kicrunkach. Mozemy rowniez wykonywae bardzo po- Wolne i delikatne ugniatania podtu¢ne oraz, jezeli pacjent Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegdw jest + amnijszenie kwasicy sprzyjajace) wystepowaniu bolu, + dzialanie hamujace czgsé sympatyezna ukladu nerwo- 104 105toleruje, delikatna wibracje poprzeczna. O wiele skuteczniejszy beaiejodnal ms Se vation bark trznego, nalezy najpierw zastosowaé opracowanie segmentar- asaz Segmentarny arzbietu i kark new te) chorobie (np. po zawale miesnia sercowego najpicrw masujemy jak w chorobach serea, a dopiero pozniej jak w OKRES PRZEWLEKLY - ZANIKOWY chorobach migsni, kosci i stawSw), W kojicowe) fazic leczenia, w celu podniesienia napigcia, Stosowane zabiegi dotaczamy intensywne rozcierania, ugniatanie poprzeczne 1 wibracje podiuzng migsni: naramiennego, nadgreebieniowego Celem stosowanych zabiegow jest: i podarzebieniowego * obnizenie pobudliwosci ukladu nerwoweuo, + rozluénienie bolesnego napigcia migsniowego, Kinezyterapia + uaktywnienie krazenia zyineyo i limfatycznego, + przeciwdzialanie zanikom migsniowym W pocaatkowej fazie stosujemy éwiczenia biemne w po- zycii z wysoko uniesiona reka, Stopniowo dolaczamy ewicze- Fizykoterapia ia + w odcigzeniu (system bloczkow), Waakresie fizykoterapiistosujemy: promicniowanic pod- + rozluaniajace przy zwisajace) konczynie, ezerwone, parafinoterapie, diatermig krotkofalowa, fonofore- + w wodzie, ze, lascroterapig, magnetoterapig, jontoforeze (szczeadinie * samowspomagane na bloczku, wapniowa, w pol godziny po zabiegu fonoforezy lignokaino- + migSni antygrawitacyjnych, we)), kapiele lecznicze (solankowe | radonowe) + czynne woine, +z dawkowanym oporem Masai Wykonywany w tym okresie masaz poleza na opracor waniu calej Koficzyny gorne}, barku, karku 1 grzbietu. Mozna wykonywaémasaz klasyczny lub segmentarny Masa? klasyez= ny bedzie polegal na wykonaniu glaskan, rozcicran, ueniatan podluznych i wibracii poprzeczne}. Duzo uwagi poswigcamy obnizeniu napiecia miesni: piersioweuo wiekszego inajszersze~ go grebiew. O wiele skuteczniejszy bedzie jednak masaz sege mentary, wykonany jak w chorobach migsni, kosci i stawow. Nalezy jednak zwrocie uwage na przyezyng wywolyacq 26 spot. Jezeli bowiem prayezyna jest choroba narzadu wewne= 106 aIl. URAZY 1. STE JCZENIA I ZMIAZDZENIA Przez stluczenie (comtusio) rozumie sig takie uszkodze= nieciata, wktorym, wnastepstwie zadzialania tepego urazu, nie doszlo do przerwania cigglosci skory Stluczenie Iekkie nie wymaga interwengji lekarza mimo \wystapienta charakterystycznych objawow, takich jak: zasinie~ nie z powodu wylewu krwt do tkanck oraz. obrz¢k 1 bolesnosé okolicy sttuczone). Wszystkie te elementy prowadza do uposle~ dzenia czynnosci, Zasinienie w ciagu kilku kolejnych dni prze- chodzi zmiany barwne, z powodu zmian chemicznych zacho- dzqcych w barwniku wynaczynione) krwi Stluczenie cigzkie, zwane rowniez zmiaidzeniem (ze wagledu na rodzaj obrazen), przewaznie polaczone jest Z przerwaniem ciaglosci skéry i wymaga leczenia szpitalnego uwzgledniajacego zarowno zmiany migjscowe, jak i zmiany ogdlnoustrojowe. Stosowani cgi W stluczeniach lekkich mozna stosowaé zimne oklady lub krioterapig, a po kilku dniach oktady cieple oraz nagrzewa- nia, W praypadku zmiazdiea, w ktorych dochodzi do przerwa= nia ciaglosci skory, po zaopatrzeniu rany stosuje sie zimne oktady oraz uciski mechaniczne dla zatamowania krwawienia 108 Koiiczyne unieruchamia sig na kilka dni, a potem stosuje si¢ cieple oklady i nagrzewania Masaz Zadaniem masazu jest przyspieszenie wessania sig krwia- ka oraz usunigcie obrzeku Stosujemy glaskania, rozcierania, ugniatanie podiuzne i wibracje poprzeczna ponizej i powyze} miejsca stluczenia Jezeli nie doszto do przerwania ciaglosci skéry, to po kilku zabiegach mozna dolaczyé bardzo delikatne glaskania okrgzne ‘wmiejscu stluczenia. Dobre efekty daje zastosowanie drenazu limfatycznego powyze} migjsca stluczenia. W przypadkuzmazdzen, oprocz masazu ponize| i powy- 22) miejsca urazu, mozemy (za zgodg lekarza) opracowaé brzegi rany w celu przyspieszenia procesu gojenia (patrz str. 112), Jest to wskazane tylko w praypadku ran nie zakazonych Po petnym zagojeniu sig rany w postepowaniu uwzgledniamy ‘opracowanie blizny (patrz str.115) Kinezyterapia Zadaniem kinezyterapii jest preciwdzialanie przykur- ©zomii ,rozruszanie” miejsca sttuczenia (likwidowante zrostow ‘uelastycznienie blizny) 2. RANY I BLIZN Rana (vubmus) nazywamy przerwanie ciaglosei skory. a gojenia sig rany istotne jest je) umiejscowienie, wielkosé, Ksztait i dno ranyWyrozniamy trzy sposoby gojenia sig ran. reeniami ceucia, Diugotrwaly ucisk, spowodowany lezeniem, ‘wywoluje miejscowe zaburzenie krazenia. Doprowadza to do obumarcia tkanek. Do podobnych urazow moze dochodzié jwskutek stalego ueisku przy zbyt ciasno zatozonym opatrunku jub ale wyscielonej szynie, Najbardziej narazone na odlezyny sa okolice kosei krzyzowe} i guzicznej, pigt, potylicy i fopatek Masaz mozna wykonywaé tylko w przypadku odlezyn bez objawow zakazenia, 1. Gojenie sig doraéne, czylirychlozrost. Odbywasie ono bez widocznych objawow zapalenia, Rany czyste | nie zakazone goja sig bardzo szybko. Tak x reguly goja sig rany cigte i operacyjne. Mamy do czynienia z blizna liniowa i- w zalezno~ éci od ilosei tkanek, ktore zostaly przecigte - zrostami gkeboki- mi ie przez ziarninowanie (opéénione). Jezeli brze- gi rany sq rozchylone lub powstal ubytek tkanek, wowezas proces gojenia rozpoczyna sie na dnie rany, gdzie pojawia sig mioda tkanka, tzw. tkanka ziarninowa, czyli granulacyjna, nazywana krotko ziamina. Powierzchnia ziarniny jest inten= sywnie czerwonai ma tendencje do krwawienia juz przy lekkim dotknigciu. Pray ranach tego typu zmiany zapalne sq bardzo, nasilone zwlaszcza w pierwszym okresie, kiedy odbywa sig ‘wydalanie zniszczonych tkanek i pojawia sig plyn wysi¢kowy 0 Ziclonozolte} barwie (ropa), Stopniowo ziarnina przeistacza sig ww tkanke bliznowata i pokrywa sig naskOrkiem. Kofcowym efekiem jest powstanie szerokie) blizny (powierzchniowej) Dla celow rehabilitacji w procesie gojenia sig ran wyrd2- niamy dwa okresy + okres I - w kiérym mamy do czynienia z rana, + okres II - w ktorym mamy do czynienia ze swieza blizna, Stosowane zabiegi Cetem stosowanych zabiegow bedzie usprawnienie kra- zema w obrebie rany oraz przyspieszenie procesow ziarnino- 3. Gojenie sie pod strupem. Niekiedy na powierzchni rany wania powstaje strup utworzony z zaschtej krwi, chtonki, cbumarlych tkanek itp. Pod strupem odbywa si¢ gojenie dorazne lub przez ziarninowanie. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje sig Swieza blizna (cicatrix) liniowa lub powierzchniowa, w zalez~ nosei od rodzaju zranienia Fizykoterapia W zalezosci od potrzeb stoswje sig’ promieniowanie podezerwone, promieniowanie nadfioletowe, galwanizacje, jontoforeze (z antybiotykow), prady diadynamiczne, terapuls, W grupie urazow mechanicznych szczegdlne miejsce Krioterapig, laseroterapie, ultradzwigki zajmuja odlezyny (decubitus), Zmiany te powstaja przede wszystkim u osob wyniszezonych, pozostajacych dlugo W tozku lub te2 po uszkodzeniach tdzenia z porazeniami i zabu- 110 m1. Masaz Kinezyterapia Podezas leczenia bardzo wazne jest zwiekszenie doply- W okresie I chory moze wykonywae ruchy bierne i wu krwi do rany 1 odplywu krwi Zylne} do serca. Aby efekt czynne we wszystkich stawach kofezyny pod warunkiem, ze masaiu byl lepszy, wykonuje sig go w ulozeniu drenazowym nie powoduja one rozrywania gojace} sig rany. (kofezyna uniesiona powyzej poziomu). W masazu wyrozniamy dwie fazy W fazie pierwszej stosujemy masaz, ktorego celem bedzie . usprawnienie krazenia w cale) koniezynie oraz. wspomaganie: ‘Stosowane zabiegi powrotu krwi zylne} do serca. Stosujac glebokie glaskania, powolne, ale mocne rozcierania, powolne ugniatanie podiuzne { uciski piersciemiowe opracowujemy tkanki zarowno pod, jak i nad rang. Jezeli rana znajduje sig na jednej 7 koficzym, wowezas masazem obejmujemy cala konezyng. W preypadku rany na koczynie dolne} duzo uwagi poswigcamy opracowa= niu podeszwy i podbicia stopy, okolicy sciggna Achillesa i zagtebien pomigdzy Sciggnem Achillesa a kostkami. zewngtrz= nai wewnetrana. Mozna zastosowaé drenaz. limfatyozny kofi= czyny, Nalezy jednak pamigtaé, ze drenaz dziala bardziej powierzchownie niz, masaz klasyczny OKRES Tl Celem stosowanych zabiegow jest + zmigkczenie i zmniejszenie blizny, + rozluénienie i uwodnienic tkanki taczne), + xwickszente przepuszczalnosei tkanki laczne), + zwigkszenie procesow dyfuzji w tkankach, + uelastycznienie tkanek Firykoterapia Z zabiegow fizykalnych stosuje sig: jontoforeze, ultra- déwieki, fonoforeze, prady diadynamicane, prady interferen- W fazie drugie} przystepujemy do opracowanta okolicy rany, cyine, laseroterapig, magnetoterapig, masaz wirowy. Nalezy prey tym zachowaé ostroznosé konieczng dla utrzyma-_ nia jalowosei rany, Masazysta przed przystapieniem do tej fazy powinien dokladnie umyé i zdezynfekowac rece. ‘W celu zmigkezenia stwardnien masujemy okolicg rany, stostc jemy glebokie rozeierania jednym lub dwoma keiukami, post swajac sig od obwodu w kierunku brzegu rany (Rys.15). Wyko= ujemy te czynnosci stanowezo, nawet jesli powodujg one bol. Druga czynnoscia bedzie uruchamianie braegow rany”. Umie~ szcramy kciuk po jedne) stronie rany a pozostale palee po drugiej i przesuwamy reke wadluz brzegow rany (Rys.16) Masaz Postepowanie w przypadku blizny liniowej giebokie), Stosujac oliwkg lub inny wskazany przez lekarza srodek wspo- Magajacy inatluszczajacy, poczatkowo wykonujemy glaskania wokol blizny (Rys 17) oraz w kierunku z obwodu do blizay (Rys.18) Po kilku zabiegach dotaczamy rozcieranie wokot bluny iw kierunkuz obwodu do blizny, a nastepnie rozcieranie blizny w miejscu. w obydwu kierunkach (Rys.19),Rys 15 Rys. 16 4 Polega ono na wykonaniu kilku rozcieraf kolistych w miejscu, najpierw w jedna, a potem w drug strong. Nastepnie przesta~ wiamy palce obok i ponownie wykonujemy rozcieranie, Tak postepujac opracowujemy cala blizne Po kilku lub kilkunastu zabiegach, kiedy powierzchnia blizny jest juz ,zahartowana”, preystepujemy do rozcierania zrostow glebokich. Polega ono na uchwyceniu pomiedzy palce wskazujace i keiuki tkanek znajdujacych sig pod blizna i wyko- naniu rozcieran, przesuwajac rece w kierunkach przeciwn prostopadle do blizny (Rys.20). W przypadku gay blizna niejest dostatecznie migkka i peka, nalezy z ta faza opracowania jeszeze odczekac. Postepowanie w przypadku blizny powierzchniowej (plaska i rozlegla). Poczatkowo masaz ograniczamy do wykonywania gla- skaf okreznych wokol blizny oraz glaskan i rozcierah od obwodu do brzegu blizny (Rys.21). Stosujemy srodek zmiek- ezajacy (np. oliwke), ktory bardzo delikatnie weieramy w blizne. Po kilku lub kilkunastu zabiegach, kiedy blizna jest zmiekezona, przystepujemy do je} ,uruchamiania”, czyli spo- wodowania je} przesuwalnosciw stosunkudo tkanek, na ktorych lezy..,Uruchomienie” wykonujemy podobnie jak rozcieranie w migjscu, Roznica polega na tym, ze nacisk jest na tyle duzy, ze nasze palce nie pocieraja blizny, a poruszaja sie razem 2 nig W stosunku do podloza, W pozniejszym okresie mozemy dolg- ezyc ,rolowanie” blizny. Rozpoczynamy zawsze od obwodu. Rolujac fald skérny przepychamy go przez Srodek blizny i na stowed Rolowanie wykonujemy w roznych kierunkach (Rys.22) usKinezyterapia W okresie Il wykonuje sig ruchy biemne rozciagajace, nastepnie-w miarepostepu rehabilitacji~ dolgeza sig Cwiezenia czynne wolne we wsrystkich plaszezyznach oraz ewiczenia powodu)ace redresjei autoredresje (na bloczku lub z przybora- mi) UWAGA! W przypadku wystapienia bolu redresje nalezy przerwaé i zastosowac éwiezenia rozluzniajace. + Dla konczyny gore} -w pozye}i stojace}, w opadzie lub sklonie pacjent wykonuje ruchy wahadlowe lub okrgzne koiiczyna, + Dla konczyny dolng) - w staniu z podtrzymywaniem pacjent wykonuje ruchy wahadlowe lub okrezne noga, Podobne ruchy wykonuje sig prey roziudnianiu podu- dzia, jednak w tym praypadku pacjent siedzi opuszeza- nym podudziem 3, OPARZENIA Oparzenie (combustio) powstaje w nastepstwie dziatania ognia, pary wodne}, wrzace} wody, rozpalonego metalu, pro- mieniujacego ciepla itd Oparzenia wywoluja zmiany miejscowe w tkankach oraz zmiany ogélne calego organizmu, kore moga spowodowaé Smieré. Zmiany miejscowe polegaja na powstaniu stanu zapal- nego j martwicy tkanek. W zaleznosci od nasilenia tych obja- wow wyrozniamy trzy stopnie oparzenia: 119Wee. | ee Oparzenie P - charakteryzujesig zaczerwienieniem skory (numien) i obrzekiem potaczonym z uezuciem pieczenia, Oparzenie II? - poza rumieniem i obrzgkiem pojawiaja, sig pecherze wypelnione plynem bogatym w bialko; wystepuja silne procesy zapalne, czesciowa martwica { znaceny bal Oparzenie II - charakteryzuje sie martwiea skory 1 tkanek glebszych Stosowane zabicgi ‘Tuz po oparzeniu zabiegt maja usuwa¢ objawy wstrzqsu lubim zapobiegae poprzezusmierzanie bolu i zwalczanicutraty osocaa. Leczenie miejscowe polega na zaktadanit: wyjatowio~ nych opatrunkéw, aby zapobiec wtirnemu zakazeniu, Jez proces gojenia przebiega prawidlowo, z masazem i rehabilita~ cjaczekamy do zabliznienia sig rany. Jezeli natomiast mamy do czynienia z utrudnionym gojeniem sig, mozemy ten proces wspomie, stosujac postepowanie jak w przypadku ran. Po zagojeniu sie rany celem stosowanych zabiegow jest * zapobieganie powstawaniu praykurczow | tworzenit, sig rozlegiych blizn i bliznoweow, + praywracanie elastycznosei i sprezystosci tkanek, + normalizacja napigcia elemeniow upostactowionych skory. Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii stosuje sig: prady diadynamica~ ne, ultradéwieki, fonoforeze, terapuls, kapicle ciepte dhugo- trwale (34 -36°C, przez kilka godzin, zdodatkiem otrebow lub serwatki), masaz podwodny 120 Masaz Do masazu wskazane sq stany po oparzeniach 11° i IU° Podstawowym celem jest usprawnienie krazenia krwi t limfy oraz proceséw gojenia, Jezeli jest to mozliwe, wykonujemy masad klasyceny ponize) i powyze) rany. Zaleca sig stosowanie dude) lose: glaskan i powoinych rozcieran Po kilku zabiegach dotaczamy ugniatania podluzne. Mozemy wspomagaé gojenie sie ran, stosujac postepowanic opisane nastr.112. Po zagojeniu sig rany dolaczamy opracowanie blizny, wedlug schematu opisanego na stronie 115, z zastosowaniem Srodka natluszcza- jacego (oliwka, masé lanolinowa), Dobre efekty daje wykony- ‘wanie drenazu limfatycznego. Kinezyterapia Do zabiegow kinezyterapii przystepujemy jak nayweze- aie}, Poczatkowo prowadzimy éwiczenia ezynne wolne we wszystkich plaszezyznach, w zakresie mozliwym do samo- dzieinego wykonania przez chorego, Nalezyzwracaéuwage nia éwiczenie migSni prostownikow. Gimnastyka moze by¢ prowa~ dzona w kapieli. W miarg postepow w leczeniu dolaczamy eowiezeniaz oporem miesni antagonistycznych do migSni prey kurczonych. Przy oparzeniach reki nalezy wprowadzié duzo ruchw czynnych cale} kofezyny oraz michow chwytaych, zaczynajac od malych i lekkich przedmiotéw. W miare dalszej poprawy wprowadzamy terapig zajgciowa, Bardzo ostrozmic mozna wykonywaé redresje, najlepiej czynne.4, ODMROZENIA Odmrozenie (congelatio) wystepuje przede wszystkim na obwodowych czesciach ciala, jak: palce u ndg, nos, uszy, palce urak. Zmiany miejscowe wywolane sq dzialaniem niskie] temperatury. Zaleéie od nasilenia zmian wyroznia sig cztery stopnie odmrozenia: BP - Zaczerwienienie z lekko sinawym odcieniem, obrze- kiem i pieczeniem 1° - Poza objawami zapalnymi dochodzi do tworzenia sig pecherzy HI® - Charakteryzuje sig powstaniem martwiey cate) grubosei skory. Po oddzieleniu si¢ czesci martwiczych powstaja ubytki, nastepuje gojenie sig przez zianinowa- nie i powstaja blizny IV® - Charakteryzuje sig tym, 2e martwica obejmuje cezgsci migkkie i kosci josowane zabicgi Celem stosowanych zabiewow jest poprawa ukrwienia migjscowege i trofiki thanek, zapobieganie powstawaniu przy- kurezow i utrzymanie zakresu ruchu w stawach Fizykoterapia Nalezy pamigtaé, ze w Swiezych stanach, zbyt intensyw- ne cieplo moze doprowadzié do odezynu paradoksalnego. Stosujemy tutaj nastepujace zabiegi: galwanizacje, jontoforeze, prady interferencyjne, diatermig krotkofalowa, diatermig mi- krofalowa, ultradzwicki, promieniowanie nadfioletowe 122 Masai Do masazu wskazanesastany po odmrozeniach II°iIII*, Podstawowym celem jest usprawnienie krazenia krwi i limfy oraz procesow gojenia, Jezeli jest to mozliwe, wykonujemy masaz Klasyezny powyze) rany. Stosyje sig duzo glaskan 1 powolnych rozcierai, Po kilku zabiegach dotaczamy ugniata- nia podiuzne. Mozemy wspomagaé gojenie sig ran, stosujac postepowanie opisane na str.112. Po zagojeniu sig rany dota ezamy opracowanie blizny, wedlug schematu opisanego na stronie 115, zzastosowaniem srodka natluszczajacego (oliwka, mas¢ lanolinowa). Dobre efekty daje wykonywanie drenazu limfatycznego 5. SKRECENIA Skrecenie (distorsio) stawu jest urazem, w ktorym do- chodzi do uszkodzenia tkanek migkkich i struktur okolostawo- wyeh bez naruszenia kosei Wyrozniamy skrecenia pierwszeuo | drugiego stopnia, w zaleznosei od rodzaju uszkodzen. + W skreceniu pierwszego stopnia wystepuje mieznaczny obrzek i bolesnosé okolostawowa. + W skreceniu drugi¢go stopnia mamy do czynienia z naderwaniem wiezadia i torebki stawowe) oraz blony maziowej. Ponadto wystepuje bol w okolicy stawu, roz~ legly obrzek i wylew krwawy w okolicy naderwanych wiokien oraz wysi¢k sradstawowy. Ruchomosé stats jest ograniczona 1233Poniewad wokot stawu rozwija sig ostry odczyn zapalny, niezbedne jest odpowiednie unieruchomienie, umozliwiajace zlikwidowante tego odczynu, Rzadko dochodzi do powazniej= szego uszkodzenia, dlatego unieruchomienie nie musi byé rozlegle i diugotrwale, Z reguly wystarczy utrzymanie go okolo | tygodnia Najezestszymi urazami tego typu sa * skrecenie nadgarstka, + skrecenie kostki, + naciagnigcie migsni i wigzadet kregostupa 5.1. SKRECENIE NADGARSTKA Uszkodzenie 10 mozna spowodowaé urazowym skrece- niem nadgarstka w jakimkolwiek kierunku, zazwyczaj jednak do pozygi nadmiernego wyprostu lub nadmiernego zgigcia. Skrecenie do pozyeji nadmiernego wyprostu powoduje naciq- Bnigcie wigzadla promieniowo-nadgarsikowego preedniego oraz mm, zginaczy i wywohyje stan zapalny ich pochewek. Urazowe zaigcie powoduje podobne zmiany po stronie prze- ciwne), Czasami ulezaja uszkodzeniu wigzadla poboczne nad= garstka, a nawet nicktére z malych wigzadel taczacych kosei nadgarsika, seczegdinic kosci: ksigzycowata i ghowkowata Ponad uszkodzonym wiezadiem stwierdza sig bolesnosé uci- skowa, W cigzszych preypadkach moze powstaé obrzek nad- garstka, rozpreestrzeniajacy sig na dolna czesé przedramienia. Zanwycza wystarczajacym wemocnicniem jest obandae zowanie nadgarstka lub opatrunek plastrowy W cigzszych stanach stosuje sig usztywnienie przy uzyciu szyny W przypadkach nie wymagajacych rehabilitacji zaleca sie choremu stosowanie w domu zimnych kompreséw, ogrzewa- nia lub ochtadzania nadgarstka (zaleznie od tego, co przynosi 124 muulge) czy tez kapieli na przemian w ciepteji zimne) wodzie W przypadkach cigeszych stosujemy takie same zabiegi, jak przy skrecenin kostki 5.2, SKRECENIE KOSTKI Pray skreceniu kostki w rzeczywistosci oproce stawu skokowego skrecenia ulegaja rowniez stawy: skokowo-pieto- wy i skokowo-pietowo-lodkowy. Jest to spowodowane supi- nacia stopy wskutek dzialania sily urazowe) takiej same) jak ta, kira niekiedy powoduje zlamanie kostki wewnetrzne) W konsekwengi dochodzi do calkowitego lub czesciowego przerwania wigzadta pobocznego. Mog byé uszkodzone nie- duze wigzadla po stronie wewnetrzne} stopy. Naderwaniu ulegaig rowniez migsnie strzalkowe i migsiei prostownik krotki palcow. Stwierdza si¢ obrzmienie stopy 1 okolicy stawu skoko- wego gornego. Obrzek moze rozciquaé sig na podudzie, Duza ilogé wysi¢ku powaduje latwe tworzenie sie zrostow, co - pray nieodpowiednim leczeniu - moze prowadzic do usztywnienia stopy i utrzymujace} sig przez dlugi czas bolesnosci ‘Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegaw jest jak najszybsze uzyska- nie pelnej sprawnosei ruchowe} w stawie poprzez: + zapobieganie powstaniu,, zmniejszenie lub zlikwidowa- nie obrzeku, + zapobieganie tworzeniu sie zrostow, * lagodzenie bélu, * praywrdcenie pelnej sity migsniowej, * przywrocenie pelnego zakresu ruchu w stawie 125Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii stosujemy. krioterapie, prady diadynamicane, prady interferencyjne, ultradzwigki, jontofore- 2¢, diatermig mikrofalowa, laseroterapig, masa: wirowy Masaz Zabiewi rozpoczynamy jak najwezesnie), Jezeli jest to ‘mozliwe to nawet bezposrednio po urazie W pienwszym etapie stosujemy drenaz limfatyezny do najblizszego zdrowego stawu (przy skreceniu stawu skokowe= go drenazem obejmujemy: staw kolanowy, podudzie, staw. skokowy i stope) lub cate} konezyny. Zabieg moana wykony- ‘waé nawet dwa lub trzy razy dziennic. Takie postepowanie ma na celu zapobieganie powstanm zrostow poprzez. niedopue szczenie do organizacji wysi¢ku zapalnego bogatego we wiok= nik, W_drugim etapie (po usunigciu obrzgku) wybieramy, jeden zdwéch sposobow postepowania: klasyczny lub segmen- tary. W postepowaniu klasyeznym opracowujemy skrecony staw stosujqe: glaskania, rozcierania i ugniatanie podtuzne W miare postepow w leczeniu zwigkszamy ilosé rozcie- rai i dolaczamy rozcierania poprzeczne uszkodzonych scig- ~ jezeli jest to moaliwe - przy ich niewielkim napigciu Jezeli decydujemy signa postepowanie segmentarne masaz wykonujemy wy zasad omowionych w ksiqece pt, Masaz segmentarny”, wyd I, w rozdziale pt..Masaz w chorobach migsni, kosei i stawow”, str. 181 Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii stosujemy éwiczenia + wemacniajace migsnie polozone dystalnie i proksymainic od chorego stawu, + caynne w odciazeniui czynne wolne w niepelnym zakresie (do granicy bélu), + izometryczne - wamacniajace migsnie w obrebie chorego stawu, + w odcigzeniu z dawkowanym oporem, czynne z oporem 5.3. NACIAGNIECIE MIRSNIT WIEZADEL KREGOSLUPA Jest to uszkodzenie polegajace przewarnie na naciagnig- ciu lub przerwaniu niektorych czesci migénia prostownika grebietu, Czgsto jest to zupetnie nieznaczny uraz, moze on rednak sprawic wiele klopotu, jezel nie zwrdci sie na niego odpowiednigj uwagi Stosowane zabivgi Leczenie mozna prowadzi¢ w pozygji lezace) na brzuchu lub w pozyejisiedzace| w pochylentu, Takie pozycje sa wygod- nedla pacjenta, a ponadto daja mozliwos¢ rozlucnienia migsni Zabiew! fizykalne nalezy rozpocza’ mozliwie jak najwezesnio} Po powstaniu urazu. Jezeli bowiem dojdzic do organizacji wysieku, powstang zrosty, ktére moga powodowae bale i c2gsciowe ograniczenie ruchomosci przez wiele miesigcyFizykoterapia W zakresie fizykoterapii stosuje sig zabieg! rozgrzewajq- ce, wybrane sposréd wykonywanych przy skrgceniu kostki Masaz W masazu wyrdzniamy dwa sposoby postepowania’ kla- sycene i segmentarne W postepowaniu klasycznym stosujemy glaskania, roz= cierania podluzne (powierzchowne i ghebokie), rozcierania | poprzeczne oraz powolne, lecz glebokie ugniatanie podiuane. W postepowaniu segmentarnym wykonujemy masaz we zasad omowionych wksiadce pt.,Masazseamentarny”, wyd. Il, w rozdziale pt.,Masaz w chorobach kregostupa”, str. 192 Kinezyterapia Stosujemy éwiezenia: * Relaksacyjne: = ceynne krazenia glowa i tulowiem, - naprzemienne skrety tulowiaz ramionami luéno zwisa- jacymi, - powolne prostowanie tulowia krag za kregiem”” + Dla wamocnienia migéni kregostupa = éwiczenia prostujace wolne 1 z-oporem, + Z pelna ruchomoscia ~ skrety tulowia z zarzucaniem ramion, - sklony na przemian w jedng i druga strong w pozyeji lezqoe}, - sklony na boki w pozycji stojacej, ~ ,pitowanie” abanie drzewa’ 128 6. USZKODZENIA MIESNI LICH SCIRGIEN Tego okreslenia uaywa sig w stosunku do. wszystkich sianw zapalnych w obrebie migsni, sciggien 1 pochewek ciggnistych. Mozna tu jednak rozgraniczyé dwie podstawowe grupy schorzed. W pierwsze} grupie znajduja sig stany zapalne, ktorych podlozem sq procesy zwyrodnieniowe, i te zostaly ‘omowione w grupie chordb reumatycznych. Cechacharaktery- siyezna dla te} grupy jest poczatkowo skryty przebieg choroby Do drugiej grupy zaliczamy te stany zapaine, do ktorych doszto gwaltownie, na skutek zadzialania urazu, naciagnigcia czy zmeczenia migsnia, W tej grupie mamy do ezynienia z przypad- kami w okresie ostrym. Poniewa2 postepowanie fizjoterapeu- tyczne jest takie samo w wigkszoset przypadkow, omowimy je na przyktadzie praerwania wlokien migsni tydki. 6.1, PRZERWANIE WLOKIEN MIESNI LYDKI Do przerwania czeSci wlokien migsnia brzuchatego tyd- ki, a czasami nawet sciggna Achillesa, dochodzi najczescie) wskutek gwaltownego, silnego skurczu migsni tydki, np.w czasie stania na czubkach palcow, W momencie uszkodzenia pacjent odezuwa bardzo silny bol, taki jak prey uderzeniu w noge. W nastepstwie urazu dochodzi do ostabienia czynnosci Zgigcia podeszwowexo, zas przy zgigciu grzbietowym chory odezuwa bal. W cigeszych przypadkach konieczne jest chirur- ziczne zespolenie sciggna. W praypadkach Iaejszych stosuye sig usztywnienie w rozne) postaci (plastry, bandad, szyna) na okres od kilku do kilkunastu dri. 129‘Stosowane zabiegi W poczatkowym okresie po urazie najwazniejsze jest alikwidowanie wysigku zapalnego, aby nie ulegl on organizagji, co prowadzi do powstania zgrubien 1 zrostow w obrebie migsnia. W kolejnym etapie celem stosowanych zabiegow bedzie przywrocenie sprawnosci w obrebie stawu skokowego | stopy, a preede wszystkim - pelnego zgiecia erzbietowego. Fizykoterapia Stosuje sig: promieniowanie podczerwone, diatermig krotkofalowa, galwanizacje anodowa, kricterapig, laserotera- pie, ultradzwieki Masaz Do masazu nalezy przystapié mozliwie jak najwezesnie) po doznanym urazie W pierwszym etapie - przez pierwsze dwa do trzech dni - stosuje sig drenaz limfatyczny cate) konezyny dolne} (dwa, @ nawet trzy razy dziennie). W drugim etapie (po usunigciu obrzeku) rozpoczynamy masaz klasyczny stosujac glaskania, ugniatanie podluzne oraz wibracje poprzeczna stopy, stawu skokowego i podudzia Po kilku zabiegach dolaczamy rozcierania Duo uwagi poswigcamy rozluznieniu Sciegna Achillesa, Mozna tutaj zastosowaé postepowanie jak w przykurezach Faza_| - pogtebienie przykurczu W zgigciu podeszwowym wykonujemy slaskania, rozcierania iugniatanie podtuzne scigana Achillesa 130 Faza 2 - rozciagniecie przykurczu Zsinamy grzbietowo stope na tyle, naile jesttomozliwe, W tym ulozeniu wykonujemy glaskania i rozcierania sciggna Achillesa oazintensywne glaskania, rozcierania i ugniatanie poprzecenc nna przednicj stronie stawu skokowego i podudzia Faza 3 - masaz stawu skokowego W te) fazie wykonujemy klasyczny masaz stawu skokowego. Faza 4 - uciski punktowe Zaczynajac od guza pigtowego, w odstepach okolo jednego centymetra od siebie wykonujemy uciski punktowe po sciegnie Achillesa, Kazdy ucisk musi trwac minimum 10 sek. Eaza 5 - redresja Przy zastosowaniu niewielkiej sity staramy sig rozciagnae przy- kurcz, wykonujac 2gi¢cie grebietowe w stawie skokowym. Kinezyterapia Stosuje sig éwiczenia bierne, poznigj czynne, poczatko- wo wolne, a nastepnie z obciazeniem. W razie potrzeby stosu- jemy delikatna redresje. 7. ZWICHNIECIA Zwichnigcie (Juxatio) jest stanem, w kiérym - na skutek uurazu - powierzchnic stawowe kosci tworzacych staw ulegaja calkowitemu przemieszezeniu i pozostaja w te) pozye)i. Wyrdzniamy: *Zwichnigcie calkowite- przemieszczone powierzchnie wea- Te sig nie stykaja 131« Podwichnigcie - powierzchnie stawowe stykaja sig cz¢SCI0= woz powierzchniami, ktore nie odpowiadaja sobie anatomicz= nie * Zwichnigcie przednie ~ przemieszczenie obwodowego od- cinka ku praodowi + Zwichnigeie powiklane - wystepuje uszkodzenie naczyf oraz sasiednich nerwow. Zwichnigcie to wystepyje podezas rownoczesnego zlamania zwvichnigte} koSci. « Zmichnigcie chorobowe - torebka stawowa ulega rozciag= tnieciu przez wysi¢k gromadzacy sig w stawie. « Zwichnigcie wrodzone ~ powstaje W nastepstwie roZw0}0~ wych zboczeh powierzchni stawowyeh + Zwichnigcie nieodprowadzalne - w wyniku uszkodzenia torebki stawowe} pomiedzy powierachniestawowe wkleszezae jasie czgéci migkkie + Zwichnigcie zastarzale - zostaje ustalone nieprawidlowe ulozenie nasad i torebki stawowe} «-Zwichnigcie nawykowe ~ w nastepstwie zwichnigcia Powe Ltanego wystepuja rozlegle blizny torebki stawowe) | wigzadel okolostawowych. Sq to migjsca zmniejszone} wydolnosci eZwichnigcie otwarte - uszkodzeniu ulegaja wszystkie czesel iniekkie Iqcznie ze skora, Uraz obejmuje najezeicie) stawy polozone powierzchownie. 'W momencie urazu odezuwa sig silny, przeszywajacy bol, sitniejszy niz-w preypadku zlamania, Paznie} bol jest mnie] intensywny, chyba 2e przemieszczona kose uciska na nerw. Siwierdza sie + unieruchomienie siawu, + sprezysty opor, + anivksztalcenie koficzyny, + zniesienie ezynnosci Kohezyny, W okresie pozniejszym wystepuia + tepy, niezbytintensywny bol, narastajacy pray ruchach, + macane obrzmienie konezyny, + rézne} wielkosei zasinienia (po kilku dniach), Podstawowa i pierwsza czymnoscia powinno byt jak najszybsze nastawviente zwichnigeia. Polega onoma ustawienly powierzchii stawowych w pravwidiowe) pozysil. Ponlewtt rjeanie reaguia na uraz skurezem, w celu osiagnigcia dosti: recmexo ich zwiotezenia (co jest koniecane do nastawienta) podaje sig chorems Srodki zniecaulajace lub wykonule Se abies w ogolnym uspienia. W praeciwienstwie do zlamah, w {ronyeh po nastawieniu musimy utraymywac odlamy w prawi- level pozycit za pomoca unieruchomienia, staw po nastawic= mi zazwyeza) jest stabilny. W wicks2osei przypadkOw migsni¢ twystarezajqco ustalaja staw, totez unieruchomienie ni Jes Lonieczne, a stosuje sig go bardzie) ze wzgledu na tkanki otacrajace staw nina uraz samego stawu, Okres uniercho- uenia jest uzalezmony od rodzaju imiesca zwichnigsiai waa fie w przedziale od 1 do 6 tygodni, W procesie leczenia \wyréaniamy zatem dvwa okresy: okres unienuchomienia 1 OKres po usumigei unieruchomienta OKRES UNIERUCHOMIENIA Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest + rmniejszenie lub likwidacja bolu, + ograniczenie wylewow krwawych, + zmniejszenie obrzeku, * uireymanie sity migént i zakresu ruchu w wolnych stawach, + wspomaganie prawidlowego ukrwienia 1 odzywienia. Firykoterapia Stosuje sig: krioterapie, prady diadynamiczne, laserote- tapig, magnetoterapig, ultradzwigki 133rmikrofalowa, prady interferencyjne, laseroterapig, magnetote- rapie, masaz podwodny, masaz wirowy, kapiele solankowe, oklady borowinowe Masai Celem masazu, stosowanego w tym okresie, jest jak najwigkszy wpyw na poprawe krazenia w konczynie unieru- cchomione), Wykorzystujac wszystkie techniki masazu klasyez- nego, wykonujemy masaz kohezyny symetrycznej (zdrowej) i ‘Ww ten sposob wywieramy wplyw konsensualny na koiczyne chora, Stosuje sig rowniez masaz klasyczny odstonigtych czgsct Kofczyny unieruchomionej, wykorzystujac glownie techni rozcierania i ugniatanie podluzne Masa Wyrozniamy dwa sposoby postepowania: klasyezne i segmentame Postepowanie klasycene dziel sig na tray etapy, W pierwszym etapie zwracamy uwage na lepsze odzywienie i uclastycrmienie skory. Skorastaje sie cienka, blada, nieelastycz- na luszczaca sig, zwlaszcza jezeli opairunkiem unieruchamia- jacym byl ips. W ezasie pierwszych dwach do czterech zabie- gow masaz polega na wykonywaniu glaskaft i rozcieraf po- wierzchownych (catymi dlonimi) z zastosowaniem srodka na- tluszczajqcego, wzbogaconego w witaminy. Kiedy skira odzy- ska swoje pierwotne cechy, przystepujemy do drugiego etapu. Kinezyterapia Wykonuje sig éwiczenia czynne stawOw nie objetych unieruchomieniem oraz éwiczenia izometryczne. Jezelinasku= tek zwichnigcia konczyny dolne) chory dluze) przebywa w Jozku, nalezy wykonywac éwiczenia oddechowe. OKRES PO USUNIECIU UNIERUCHOMIENIA W drugim etapie zajmujemy sig likwidowaniem preykurczow Podczas kolejnych zabiegow stosujemy opracowanie Klasyez- ne zwichnigtego stawu, obejmujac masazem taki obszar, na jakim bylo zalozone unieruchomienie. Masaz ma charakter ozluéniajacy. Stosujemy glaskania, rozcierania, ugniatanie podluzne, uciski jednostajne (na przyezepy migSni, zaréwno prostownikw, jak i zginaczy), i wibracje. W miejscach dostep- rych stosujemy rozcierania poprzeczne torebki stawowe). W miare postepow w leczeniu zwigkszamy intensywnose masazu | wprowadzamy postepowanie w przykurczach (wg schematu ‘oméwionego na str.130). Po uzyskaniu petnego zakresu ru- chow w zwichnigtym stawie przechodzimy do treeciego etapu ‘Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest! + poprawa uknwienia i odzywienia tkanek, + alikwidowanie przykurezow migsniowych, * wemocnienie elementow stawowych i okolostawowych, + dziatanie przeciwbolowe Fizykoterapia Stosuje sig: jontoforeze, prad Traberta, prady diadyna- micane, parafinoterapig, diatermig krotkofalowa, diatermig 134 135‘W tezecim etapie przystepujemy do wzmocnienia sity migSnio- We). Najskuteczniejszq metoda przywrocenia masy i sity mie~ Sniowej bedzie masaz izometryczny (patrz str 66) lub energicz- ny masaz klasyceny z zastosowaniem: glaskan, rozcieran, ugniata poprzecznych i podtuénych, szczypania, delikatnych oklepywaii, wibracji podtuzne} i roztreasania. W postepowaniu segmentarnym wykonujemy zabiegi wa schematu omowionego w ksiaéce pt.,,Masaz segmentarny”, wyd.ll, w rozdziale pt Masa w chorobach migini, kosci 1 stawow”, str. 181. Kinezyterapia W kinezyterapii stosuje sig + éwiczenia w2macniajace migSnie polozone dystainie i proksy- malnie od chorego stawu, + krotkie éwiczenia izometryczne w obrebie migéni chorego stawu, + éwiczenia ezynne w odcigzeniu i czynne wolne w niepelnym zakresie (do granicy bolu), + éwiczenia czynne z oporem w systemie bloczkowym ina przyraqdach do éwiczen z oporem UWAGA! * Po urazie stawu skokowego obciazenie nalezy dawkowaé stopniowo, a do chodzenia zaklada sig bandaz lub opaske clastyczna + Prawidlowo i systematycznie prowadzone éwiczenia chronia przed ponownym urazem éwiczonych stawow, ana przyszlosé zapobiewaja szybkiemu wystapieniu zmian zwyrodnientowych. + Pray zwichnigciach nawykowych stosuje sig inne zasady usprawnienia 136 8. ZLAMANIA ‘Hamanie (fractura) jest to cagsciowe lub calkowite przerwanie ciggtosci kosci Ziamania czesciowe (niezupelne) dzielimy na + Zlamanie podokostnowe, nadiamanie (tzw. clamanie typu .aielonej yalazki"), spotykane wylacznie u dzieci. W zlamaniu iym Kose jest zgigta jak ,galgzka” i zlamana jest jedynie c2ese trzonu + Liamanie szezelinowate (peknigcic), w ktorym kosé ulega zwyklemu peknigcit bez przemieszezenia fragmentow + Zlamanie ze strzaskaniem, w ktorym kose jest rozkawalko- wana (spowodowane przez pocisk) + Zlamanie x wgnieceniem kosci do wewnatrz Spotyka sig je praewaznie w zlamaniach kosci czaszki Zamania calkowite dzielimy na: + Zlamanie proste, nazywane zlamaniem zamknigtym, w ktorym skéra nie jest uskodzona * Zlamanie wklinowane. w ktorym oba koace zlamanej kosci Whijaja sie w siebie. * Zlamanie ze strzaskaniem kosci na liczne, drobne odtamki * Zlamanie zlozone, nazywane rowniez zlamaniem otwar- tym, w ktorym odlamek zlamane} kosci przebija sig przez skre W takim przypadku istnieje duze niebezpieczenstwo zakazenia *Zlamanie powiklane, w ktorym nastepuje uszkodzenie na~ F2adow lub waznych struktur tkankowych w otoczeniut ziama- nia. 137Dia prawidlowego leczenia alamania bardzo wazne jest pozmanie jego przyezyny. Mozemy tu wyroznié zlamania ura zowe, wskutek bezposredniego lub posredniego urazu, i tama- nie samoistne, ktore sq zawsze pochodzenia patologicznego (choroby mie)scowe lub ogélne prowadza czasami do niezwy- lg} lamliwosei kosci) Do objawéw alamania w momencie urazu lub wkrotce po nim naleza, + mieksztalcenie koiezyny, + ograniczenic ruchow kohezyny, + obrzek w miejscu zlamania, + bol i bolesnos¢ dotykowa w miejscu zlamania, * ruchomose w miejscu zlamania, + trzeszezenie odlamow kosci podezas ruchow. Badanie radiologicane pozwala na potwierdzenie di gnozy i doktadne okredlenie rozleglosci uszkodzenia, przemie~ szozenia odlamow i przebiegu szczeliny Po zlamaniu kosci, w ciqgu 24 godzin, pojawia sig obrzek. Jest on spowodowany ezesciowo krwawieniem do tkanek, a czesciowo zwolnieniem krazenia krwi zylne) 26 awiekszonym preesiqkaniem chlonki, Pomigdzy zlamanymi koncami kosei tworzy sig krwiak. Krwiak ulega organizacji, @ w tej migkkie) masie powstaja nowe naczynia krwionosne, Nowa tkanka rozwija si¢ nie tylko pomigdzy obu odlamami Kosei, ale rowniez z boku, pod ich okostna, a preestrzen, gdzie powinna znajdowac sig jama szpikowa, jest rowniez wypelnio~ nna tkanka ziarninowa, Koficowe odcinki kosci w miejscu zlamania ulegaja rozrzedzeniu, a waph osadza sig w tkance ziarninowe}. Nowo powstala tkanke nazywanty kostning. Pod Koniectego okresu miejsce ztamania jest zrosnigte, Oba odlamy damane} kosci tworza teraz calose, ale nie $a one jeszoze dostatecznie silne, aby wytraymaé uraz. Po uzyskaniu zrostu 28 pomoca kostniny osteoblasty doprowadzaja do zdeponowanta 138 soli wapnia w migkkie} tkance, stopniowo wywolujac je} stwar- dnicnie, Osteoklasty preechodza do nowej tkanki kostne) 1 idraza w nie} jamy, co sprawia, ze ej Konsystencja stae sig mnig} warta. Proces ten jest podobay do procesu kostnienia w prawidiowe} kosei, Ponownie wytwarza sig kanal szpiku i pojawiaja sig Komorki szpiku, Proces ten nazywa sig konsoli- dacja lub pelnym zrostem. W koricu nastepuje wymodelowa- nie nowe} koset Czas potrzebny dla uzyskania zrostu i konsolidacit Jest roany dla réznych Kosei, Jest on zalezny od grubosei kosci, bogactwa unaczynienia i rozleglosei przemieszczenia odla- mow. Wadna role odgrywa rodza) zlamania. Zlamania spiralne lub skoine przewaznie zrastaja sig wezesnie| niz zlamania poprzecane, a ztamania kosci Koezyny gore) wezesnic) niz konezyny dolne}. Czas potrzebny do uzyskania zrostu waha si¢ rowniez wzaleznosci od tego, jaka czesc kosciulegla zlamaniu Zlamania w okolicy stawu zrastaja si¢ szybciej niz zlamania trzonu kosci, Duza role odgrywa tu rowniez wiek pacenta U dzieci kosei zrastaja sig o wiele szybciej niz u dorostych W prayblizeniu: czas potrzebny na uzyskante zrostu w obrebie kofezyny gornej wynost od 3 do 6 tygodni, na uzyskanie konsolidacji - od 6 do 12 tygodni. Dla konczyny dolne} orientacyiny czas zrostu wynosi od 6 do 12 tygodni, czas Konsolidacji - od 12 do 24 tygodni Mo‘e sig zdarzyé, ze zrastanie odbywa sig dluze) niz zwykle lub nie wytworzyla sig kostnina, Dochodzi wowezas do zespolenia sie odlamow kostnych za pomoca tkanki wloknistej Zrost opéiniony czesto przechodzi w brak zrostu. Zrost opéiniony moze bye spowodowany nicktorymi chorobami ogélnymi (znaczna niedokrwistosé, kila itp.), niektorymi mie}- seowymi chorobami kosci (np. zapalenie koset i szpiku) lub zakazeniem w abrebie kosei i tkanek otaczajacych. W leczeniu ztamah stosuje sie, w zaleznosci od potrzeb, 139leczenie zachowaweze lub leczenie operacyjne. Niezaleznie jednak od zastosowane} metody zlamanie musi by¢ jak najszyb- cigj nastawione (w znieczuleniu ogéInym), a nastepnie unien- chomione. Do unieruchomienia, stosujae zasade Potta: dwa sasiednie stawy, zaklada sie opatrunek gipsowy. Drugimsposo- bem leczenia zachowawezego jest stosowanie wyciagu. Spo- sob ten polega na nawierceniu kosei drutem Kirschnera, uloze- niu kofczyny na szynie z bloczkami 1 obciazeniu cigzarkami, Wyciqa powinien dzialac w przedluzeniv ost zlamane) kosci W leczeniu operacyjnym najczescie} stosuje sig uniert= chomienie wewnetrene. Fragmenty koSci unieruchamia sig, taczacje razem za pomoca stalowych lub srebraych plytek, Srub lub ewoddzi. Czasami fragmenty koSei zszywa sig razem dru= tem lub katgutem albo laczy sig je 2 koscia za pomoca bolea Podobnie jak przy zwichnigciu w leczeniu wyrozniamy dwa okresy: okres unieruchomienia i okres po usunigciu unie- ruchomienta OKRES UNIERUCHOMIENLA Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegdw jest: + skrocenie czasu leczenia, + zapobieganie wystapieniu powikiaa, + poprawa uwapnienia tkanki kostne}, + zwigkszenie obnizongj liezbykrwinek ezerwonych i hemoglo~ biny, + zapobieganie powstawaniu zaburzeh ogolnoustrojowych, + utrzymanie sprawnosei migsni i stawow nie objetych unieru- chomieniem, + zapobieganie zanikom migéniowym, + w przypadku konczyn dolnych - pionizacja t nauka chodzenia ‘o kulach. 140 Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii stosuje sig: krioterapig, ultra- dawigki, promieniowanie nadfioletowe, magnetoterapig, lase- roterapig, prady interferencyjne (przez okienko w gipsie) Masa’ Celem stosowanego w tym okresie masazu jest jak naj- wiekszy wplyw na poprawe krazenia w koczynie unierucho- mione}, Wykonujemy intensywny masaz konczyny symetryez- rej (2drowe}) stosujac: glaskania, rozcierania, ugniatania po- przecane 1 podtuzne, oklepywania, wibracje podluzna i po- przeczng oraz roztrzasanie. W ten sposob wywieramy wplyw Konsensualny na konezyng unieruchomiona, Stosuje sig row- nie masaz klasyczny odslonigtych c2esci konezyny unierucho- ionej, zzastosowaniem przede wszystkim rozcierania iugnia- tania podluznego. Kineryterapia Sposdb prowadzenia gimnastyki lecznicze} zalezy od miejsca i rodzaju zlamania oraz od sposobu leczenia i rodzaju unieruchomienia, Stosuje sie + éwiczenia oddechowe zapobiegajace powiklaniom kra- zeniowo - oddechowym, + cwiczenia ogélnic usprawniajace w pozycjach niskich, townie dla chorych w starszym wieku, w celu utrzyma- hia sprawnoéci wszystkich migani i stawow, + éwiczenia izometryczne wlasciwe miesni znajdujaeych sig e7gsciowo lub calkowicie pod opatrunkiem gipso- wym celem lepszego ukrwienia i utrzymania masy mig- Sniowe} 141Uchorych po urazach konczyn dolnych stosujesiedodat- kowo nauke chodzenia o kulach Masaz OKRES PO USUNTECIU UNIERUCHOMIENIA Warunkiem przystapienia do masazu jest pelny zrost kostny Prey utrudnionymkestninowaniu masazmogtoy uszko~ dzié powstala kostning, a nawet zaburzye procesy odkladania sig wapnia i ~ w konsekwencp ~ doprowadzi¢ do powstania stawu rzekomego. Wyrdzniamy dwa sposoby postepowania: klasyezne i segmentame Postepowanie klasyezne w masazu, podobnie jak prey ‘awichnigciach, dzieli sig na trzy etapy ‘Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest + zlagodzenie dolegliwosei bolowych, + praeciwdzialanie przykurczom migsniowym, + poprawa odzywienia i uelastycanienia skory, + wzmocnienie sily migsniows), + zwigkszenie masy migSniowe}, + zwigkszenie zakresu ruchu, + zmmiejszenie nicodwracalnych skutkow urazu i ich kompen= sacja W piecwszym etapie, po zlamaniach otwartych, zwracamy tuwaue na opracowanie blizny. Stosujemy sposob postepowa- nia opisany w rozdziale .Rany i blizny”. W dalsze} kolejnosei zwracamy uwage na lepsze odzywienie iuelastycznienie skory Skora staje sig cienka, blada, nieelastyczna 1 tuszezaca sig, zwiaszcza jezeh opatrunkiem unieruchamiajgcym. by! gips. W czasie pierwszych czterech do szesciu zabiegow masez polega na wykonywaniu glaskaf i rozcierah powierzchownych (calymi dlonmi) z zastosowaniem srodka natluszezajacego, wabogaconego w witaminy, Kiedy skora odzyska swoje pier- wotne cechy, przystepujemy do etapu drugiezo Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii roznicuje sie zabiegi w zalezno- Sci od tego, czy zrost jest pelny, czy nie. Pray pelnym zroscie kostnym stosujemy’ parafinaterapig (oklady i zawiyania), promieniowanie podczerwone, galwani- zacje, prad Traberta, clektrostymulacje, prady diadynamiczne, diatermig krotkofalowa, diatermig mikrofalowa, laseroterapig, W_etapie drugim zajmujemy sig likwidowaniem przykurczow kapiele gorace, kapiele solankowe, kapiele mydlane ree Pe wstawach, ktore objete byly unieruchomieniem, Podezas kilku do kilkunastu zabiegow omijamy miejsce zlamania, aby po- przez nieodpowiednie postepowanie nie uszkodzi¢ jeszcze slabego zrostu, Prey masazu istotne jest, aby kofczynalezala na poduszkach i walkach na calej swoje) dlugosci, Wykonujemy poczatkowo lekki masaz, a pray koleynych zabiegach stopnio- ‘wo 2wigkszamysite, Stosujemy techniki typowo rozluzniajace Przy braku pelnego zrostu stosujemy: promieniowanie nadfioletowe, jontoforeze, galwanostaze, ultradzwigki, max anetoterapig, lascroterapig, masaz wirowy, masaz podwodny 142 13+ éwiezenia redresujace i redresje ulozeniowe, + Cwiezenia czynne ze wzrastajacym oporem, zmienia- nym wraz ze wzrostem sily migsniowe), + @wiczenia samoobstugi i czynnosci zycia codziennego, + w praypadku urazu koficzyny dolne - éwiczenie chodu samodzielnego lub za pomocg kul czy lasek glaskania, rozcierania, ugniatanie podtuzne, uciski jednocze- sne i wibragje poprzeczna, Techniki o dzialaniu powierzchow- nym (wykonywane calymi dionmi) stopniowo zamieniamy na techniki dzialajace glebiej, obejmujac masazem taki obszar, na jakim bylo zalozone unieruchomienie, Na stawach, w miej- scach dostepnych, stosujemy rozcierania poprzeczne torebek — stawowych. W miarg poprawy stanu zdrowia wprowadzamy postepowanie w przykurczach (patrz np. str. 130). Po uzyska- nit petnego zakresu ruchow przechodzimy do etapu trzeciego. UWAGA! \W zaleznosci od migjsca ztamania stosuje sie specyficane Wetapie trzecim przystepujemy do wamocnienia sity migsnio- postepowanie przy usprawnianiu roznych stawow we). Najskuteczniejsza metoda praywrocenia masy i sity mig- Sniowej bedzie masaz izomietryczny (patrz str 66) lub energicz= ny masaz klasyezny 2 zastosowaniem: glaska, rozcicraf, ugniatan poprzecenych i podiuznych, szezypania, delikatnych oklepywan, wibracji podluznej, roztrzasania i walkowania. 8.1. ZLAMANIE W OBREBIE MIEDNICY Wiekszosé zlamaf miednicy powstaje w wyniku urazu bezposredniego. Poza wstrzasem, kioremu chory ulega w ‘momencie upadku lub wskutek uszkodzenia narzadow miedni- cy. uraz rzadko jest nicbezpieczny. Rzadko rowniez dochodzi do przemieszczenia odlamow, gdyz Kosei otoczone sa przez liczne migsnie i wigzadia przymocowane do powierzchni mie- dnicy. Jeslijednak dojdzie do przemieszezenia, pozostaje ono bez znaczenia, tak wige calkowite unieruchomienie nie jest potrzebne. W wickszosci zlamai pierwszy okres wymage lezenia w lozku przy odpowiednim ulozeniu, zaleznym od miejsca ztamania. Z chwila ustapienia bélu chory wstaje z tozka, a po 3, 4 tygodniach pozwala mu sig chodzié, nawet z pelnym obciazeniem konczyny W postepowaniu segmentarmym wykonujemy zabie wa schematu omawionego w ksiazce pt.,. Masaz segmentamy wyd ll, w rozdziale pt,.Masaz w chorobach migsni, koSci i stawow’, str. 181 Kinexyterapia Cwiczenia rozpoczyna sig od ruchéw prostych w pla- szczyinie strzalkowe}, nastepnie czotowej i poprzecengj, na koficu wykonuje sie krazenia, Po zdjeciu unieruchomienia stosuje sig + Gwwiezenia czynnie w odciazeniu, + éwiczenia ezynne wolne 1 wlaseiwe w pozycjach stabi~ lizujgeych odcinek blizszy, + éwiczenia samowspomagane i wspomagane, prowa- dzone z przyborami lub na prayraadach, ‘Stosowane zabiegi Niema potrzeby stosowania fizykoterapii, Mozna wyko- Aywaé masa2, za8 kinezyterapia jest niezbedna 144 145Masai Wyrozniamy dwa sposoby postepowania: klasyeane 1 segmentame. W postepowaniu klasyeznym, podczas pozostawania pacjenta wlozku nalezy stosowaé masaz podudsi oraz arzbietu, ale tylko wtedy, kiedy mozna go wykona bez zmiany Koniecz~ nego w danym przypadku ulozenia pacjenta Zawsze wskazany jest masaz (0 ile mozna go wykonac) klatki piersiowe) celem tusprawnienia procesu oddychania. Kiedy pacjent rozpoczyna chodzenie, dolaczamy opracowanie ud i obreczy biodrowe) Celem stosowanego masazu jest usprawniente ukladu razenia, lepsze odzywienie tkanek, ikwidowanie zanikow migSniowych 2 nieczynnosci oraz zapobicganie deformacjom kregostupa, ktdre moga powstac wskutek nawykowego nie- réwnomiernego obciazania konezyn dolnych W postgpowaniu segmentamym wykonujemy zabiegi wgsschematu omowionego w ksigzce pt.,.Masazsegmentarmy”, wyd Il, w rozdziale pt,Masaz w chorobach migsni, kosei t stawow’, str. 181 Kinezyterapia Bez wzgledu na rodzaj unieruchomienia stosuje sie’ + ewiezenia ezynne we wszystkich stawach konezyn gomych i dolnych (przy zlamaniu ramion kosei tonowe) w pierwszych dniach przeciwwskazane sq ruchy zgigcia w stawie biodro~ wym), + ewiczenia oddechowe torem przeponowym, + éwiczenia gore} czesci tulowia, + wiezenia izometryczne migsni braucha i posladkow, + po uzgodnieniu z lekarzem zaczyna sig pionizacje z ominig- ciem pozycji siedzace} 146 W praypadkach cigiszych, w ktorych zastosowano opatrunek gipsowy, postepowanie jest zblizone do og6lnego postepowanta w 2lamaniach W zlamaniach powiklanych, w ktorych dochodzié moze do usckodzenia narzadow miednicy, Konieczne jest wy- Konanie operacji. Wykonujac masaz, poza postepowaniem jak Wy amaniach, uwzaledniamy opracowanie segmentarme w Uhorobach narzadéw uszkodzonych (przewaznie ukladu wy- dalniczego), 8.2, ZLAMANIE KREGOSLUPA Zlamaniu moga ulec: wyrostki poprzeczne, wyrostki kolezyste, trzony kregow. Urazy moga dotyczye kazdej ezesci kregostupa, choc najczescie) zdarzaja si¢ w okolicy ledzwio- we) Z reguly usekodzeniu ulega wigee} niz jeden kreg Moga one byé peknigle lub wyraznie przemieszczone, @ ura- zom tym praewaznie towarzyszy znaczne uszkodzenie tkanek migkkich oraz duzy wysigk prowadzacy do powstawania 2r0- stow. Ze wzgledu na mozliwosé uszkodzenia nerwow irdzenia kregowego zlamania w obrebie kregostupa mozemy podzielic na: + 2lamania z objawami porazennymi, + dlamania bez. objawow porazennych Zlamania z objawami porazennymi, Postepowanie jest omowione w czesci II, w rozdziale poswigconym schorze- niom neurologicanym Ziamania bez objawow porazennych mozemy: podzie- lig na przypadki Izejsze i praypadki cigzsze 147W przypadkach Izejsavch (bez przemieszczenia) chory przez stosunkowo krotki okres czasu (kilka dni) lezy w tozku bez unicruchomienia. Po tym okresie moze wsta¢ i chodzi¢, jednak musi uwazaé, aby nie doprowadzi¢ do dodatkowych urazéw. W praypadkach z praemieszczeniem stosuje sig lekki dorset gipsowy na okres 4 do 8 tygodni. Wedhug niektorych chinurgow po kilku dniach chory moze chodzie i wykonywaé ewiczenia tulowia w gorsecie, wediug innych powinien lezeé przez okres 2 do 3 tygodni W przypadkach cigzszych stosuje sie gorset gipsowy na odpowiednio duze} przestrzeni, aby calkowicie unieruchomié krezostup. Czas noszenia gorsetu, uzalezniony jest od wich caynnikow, w tym rowniez. od rodzaju zlamania. | tak + zlamania klinowe - 3 do 4 miesigcy, + zlamania ze strzaskaniem - 6 do 8 miesigcy Stosowane zabieg W przypadkach Izejszych mozna przystapié do rehabili- tagji zaraz po urazie lub w stosunkowo krétkim czasie po jego powstaniu. Stad te zmiany wynikajace z mieczynnosci sq niewielkie badz nie wystepuja w ogole, a tym samym okres leczenia jest krotki W przypadkach wymagajacych unierucho- mienia na czas dluzszy (kilka miesigcy) zmiany 2 nieczynnosei oraz zrosty w obrebie tkanek sq bardzo duze i nalezy im poswiecié sporo czasu, co znacanie wydluza proces rehabilita- gi PRZYPADKI BEZ UNIERUCHOMIENIA Fizykoterapia W zaleznosci od potrzeb stosuje sig: parafinoterapig, promieniowanie podczerwone, galwanizacje, prady diadyna- 148 micane, diatermig krotkofalowa, diatermie mikrofalowa, jon- toforeze, magnetoterapie, laseroterapig Masai Podczas pierwszych zabiegiw masaz ogranicza sig do wwykonywania lekkiego glaskania i delikatnych rozcieran. W miare tolerowania masazu przez pacjenta dolaczamy ugniata- nie podlume Przy dalszych zabiegach zwigkszamy sile masazu oraz dolacramy z technik segmentarnych ~ chwyt przysrubo- jwania prawostronnego i lewostronnego oraz chwyt pilowania, Innym, réwnie skutecznym rozwigzaniem jest wykony- wanie masazu sezmentamego (patrz: ,Masaz segmentarny”, wyd Il, sir, 192, rozdz, pt. .Masaz w chorabach kregostupa”) Kinezyterapia W zaleznosci od potrzeb mozna stosowaé + éwiezenia oddechowe, + éwiczenia koniezyn gornych i dolnych, + cwicvenia rozhtzniajace | rozciqgajace migsni grzbietu, + ewiczenia ogélnie usprawniajace PRZYPADKI Z UNIERUCHOMIENIEM OKRES UNIERUCHMIENIA Fizykoterapia Wtymokresie zabieui wykonuje sigtylko w przypadkach unieruchomienia lekkim gorsetem , ktory mozna zdeimowaé do zabiegow. Moza stosowaé: parafinoterapig, promieniowa- nie podezerwone, galwanizacje, prady diadynamicane, diater- mig krotkofalowa, diatermig mikrofalowa, magnetoterapie, jontoforeze, laseroterapie. 149Masaz W celu stymulagji ukladu nerwowego oraz pobudzenia ukladu krazenia masaz koficzyn modna wykonywac na zmiang jedneyo dnia- konczyny gome, nastepnego - koficzyny dolne, Jezeli nie ma przeciwwskazah, wykorzystuje sie wszyst- kie techniki masazu klasycanego. 4 Kinezyterapia Bardzo istotng role odgrywaja éwiczenia oddechowe i nauka oddychania torem brausznym. Ponadto wykonuje sig ewiczenia izometryczne migsni grebiet i braicha oraz éwieze~ nia konczyn gérnych i dolnych, OKRES PO ZDIECIU UNIERUCHOMIENIA Firykoterapia Wykonuje sig zabiegi wybrane sposréd zalecanych w leczeniu bez unieruchomienia. Prey ich planowaniu nalezy pamigtaé, ze czas unieruchomienia mogl byé bardzo dlugt 1 ~ tym samym - még! prowadzi¢ do duzych zmian z nieezynnosei Masaz Wyrozniamy dwa sposoby postepowania: klasyezne | segmentame. Postepowanie klasyczne, podobnie jak w zwichnigciach, dzieli sig na uzy etapy W pierwszym ctapie zwracamy uwage na lepsze oday- wienie i uclastycznienie skory. Skora staje sig cienka, blada, 150 nieclastycena i uszezaca'sie. W czasie pierwszych dwoch - ceterech zabiegow muasaz polega na wykonywaniu glaskan | rozeieran powerzchownych (calymi dlonmi) 2 zastosowaniem vodka nathiszezajacego, webogaconego W witaminy. Kiedy skora odzyska swoje plerwotne cechy, praystepujemy do etapu drugiego. W etapic drugim zajmujemy sic lkwidowaniem przykur- ezow. W czasie kolejnych zabiegow wykonujemy masaz Kla- sycany catego kregoslupa i grabictu, Masaz ma charakter Fovluzniajgcy. Stosujemy glaskania, rozcierania, ugniatanie podluane, uciski jednostajne po bokach kregoshupa | wibracie popraecana, W miare postepow w leczeniu zwiekszamy inten ywnosé masazu, Duzo uwagi nalezy poswigsi¢ uruchorienta lopatek W etapie uzecim przystepujemy do wemocnienia sity miggniowe). Najskutecaniejszq metoda przywrocenia masy | sily migsniowe) bedaie masuz izometryczny (pair st-.66) lub eneryiemy masaz klasyczny z zastosowaniem: plaskaf,rozcie- rai ugniatan poprzecznych i podluznych, szezypania, delikat~ niych oklepywai, wibracji podluene) | poprzeczne) oraz rou treqsania W postepowaniu sewmentarnym wykonujemy zabiegt waschematu omowionego w ksigzce pt.,.Masaz segmentary”, wwyd Il, w rozdziale pt.,Masaz w chorobach keegostupa”, stt 192. Kinezyterapia Stosujemy éwiezenia jak w praypadkach bez unierucho- mienia, Nalezy jednak pamietaé, ze okres rehabilitacji bedzie o wiele dluzszy 1s}8,3. NAJCZESTSZE POWIKLANIA ZLAMAN 83.1. US /KODZENIE SKORY W zlamaniach zlozonych, jesli nie zastosuje sie odpowie~ dnich grodkow zapobiegawezych, moze dojs¢ do zakazenia rany. Ze wegledu na to niebezpieczenstwo leczenie rany skor= ne} ma pierwszenstwo przed ztamaniem. Czasami zlamanie jest zabezpieczone jedynic czasowo, do chwili zagojenia rany sk6r- nj Stosowane zabiegi Nie stosuje sig zadnych zabiegow. 83.2. PRZEDLUZAJACY SIE OBRZEK | ZROSTY Obrzek jest spowodowany przez histaming uwalniang uszkodzonych tkanek. Powoduje ona rozszerzenie naczyf wlosowatych otaczajacych migjsce urazu, co z kolei wywoluje awigkszenie przeptywu krwi w obrebie tkanek i zwolnienie kragenia na tym odcinku, Sciany naczyf staja sig bardzie) przepuszczalne, a plyn prechodzi przez nie z tozyska naczy- niowego do preestrzeni tkankowych. W przypadku gdy obrzek jest bardzo rozlegty, moze on uniemozliwié leczenie zlamania 1 pozwala tylko na zastosowanie czasowych srodkow leczni- czych. W tym surowiczo - wléknikowym plynie wytraca sig wloknik tworzacy geste pasma, ktore moga usrkodzic rucho- mosé stawow - wywolae sztywnose z ograniczeniem ibolesno- Sciq ruchow. We wezesnym okresie po urazie obrzck jest migkki, lecz pozniej, ady ezese plynu wysigkowego ulegta juz 152 wehlonigciu, moze on, jezeli przetrwa wystarczajaco dlugo, ac sig twardszy, bardzie} oporny, powoduigc powstawanie sgiebokiego dotka pod wplywem ucisku, W ciezkich przypad- kach, szozegélnie gdy ztamanie dotyczy kofiezyny dolne}, obrzck moze sie utrwalié Stosowane zal W zakresie fizykoterapii stosuje sig zabicgi o dziataniu zmnicyszajqcym obrzek W masaiu jedyng skutecznq metoda jest drenaz limfa- sycany wg zasad opisanych w ksiaace pt...Drenaz limfatyczny” W kinezy terapii stosuje sig przede wszystkim éwiezenia izometryczne, ulatwiajace przeplyw krwi i chlonki oraz prae- ciwdzialajace zrostom 8.3.3. URAZY NACZYN KRWIONOSNYCH Wyrozniamy tu trzy rodzaje uszkodzen 1. Krwotok spowodowany przerwaniem duzyeh naczyf. 2. Zatkanie due} tgtnicy. Stan taki moze byé spowodowany zbyt Scisle preylegajqcym bandazem, niewlasciwym zaloze- niem unjeruchomienia albo tez uciskiem teinicy przez odlamy Kosei, Przy calkowitym zatkaniu swiatla t¢tnicy odcina sie zupelnie dopiyw krw1 i dochodzi do obumarcia tkanek (zgorze- li), Pray czesciowym zatkamu moze wystapié praykurcz mie- dokrwienny Volkmanna. Niedokrwienie moze doprowadzice do nieodwracainych zmian zwyrodnieniowych w migéniach | nerwach, powodujae charakterystyezne, szponiaste ustawienie palcow, Najezestsza przyezyng przykurezu tego typu jest 2la- ‘manie nadklykciowe kosci ramienne} 153Stosowane zabiegi W okresie péénym w zakresie figykoterapii stosuje sig: jontoforeze, prady diadynamiczne, prady interferencyjne, lase- roterapie, magnetoterapig We wezesnym okresie po urazie mozna wykonywaé masaz klasyceny konczyny zdrowe), wywierajac wplyw kon sensuainy, W okresie poznym masaz wykonuje sig w obrebie kofczyny objetej schorzeniem w celu usprawnienia trofiki i funkeji migsni W kinezyterapii stosuje sig éwiczenia poprawigjgce zakres ruchu w stawie oraz zapobiewajace utrwaleniu sig przy~ kurezu 83.4 URAZY MIESNI W wynikuurazu wlokna migsniowe moga.ulec rozdarciu lub preerwaniu. Moze réwniez dojst do powstania kostnienia Srédmigéniowego, Kostnienie pozaszkieletowe jest ostrym, procesem zapalnym. W okolicy zlamania odktada sie nowa kosé, a komorki koseiotworeze przenosza sig do migsni iw codpowiednim czasie wytwarzaja kose Stosowane zabiegi W okresie ostrym nie stosuje sig zabiegow fizykalnyelt. Wokresie przewleklymstosowane zabiegi majqnacelu uspraw= nienie aparatu migsniowo - stawowexo 83 5 URAZY NERWOW Uszkodzenie nerwu moze nastapié w chwili zlamania W takim wypadku objawy wystepuja natychmiast, W momen- cie urazu nerwu pojawia sig niedowlad i nastepuje znieczulenie obszaru przez niego zaopatrywanego Nerw lezacy gleboko moze byé weiggnicty w tworzaca sig kostning lub uciSnigty przez praemieszczona kose, W takim przypadku objawy wystepuia powoli Stosowane zabiegi Postepowanie dotyezace uszkodzen nerwow obwodo- wych oméwiono w ezesci IT .Masazu w wybranych jednost- kach chorobowych” 83.6 ZROST OPOZNIONY I BRAK ZROSTU Brak zrostu po uplywie czasu, w ktorym zasadniczo powinien on nastapié, nazywamy zrostem powolnym lub opédnionym, Przedluzenie czasu unieruchomienia prowadzi ezgsto do osiagnigcia zrostu badz do wytworzenia stawu rzeko- mego (brak zrostu) Przyjmuje sie nastepujace okresy dla ustalenia. typu zaburzenia: + zrost powolny - do 6 miesigcy, * zrost opozniony - do 9 miesigcy,, + brak zrostu, staw rzekomy - powyze} 9 miesiecy, ‘Stosowane zabiegi W zakresie fizykoterapii stosuje sig: promieniowanie nadfioletowe, helioterapie, galwanizacje, galwanostaze, jonto- 155foreze, prady interferencyjne, diatermig krotkofalowa, magne- toterapie. W masaiu stosuje sig opracowanie koficzyny symetrycz- nj, wywierajae wplyw Konsensualny W zakresie kinezyterapii stosuje sig przede wszystkim ewiczenia izometryeme. 8.3.7. POZOSTALE POWIKLANIA Jednym z powiklai jest zespot Sudecka. Polega ono na, ostrym, plamistym zaniku koSci w nastepstwie nawet niewiel- kiego urazu, szczegélnie w okolicy nadgarstka lub kostki Innym powiklaniem jest urazowe zapalenie kosei, Po- \wstaje ono w nastepstwie bezposredniego przenikania drobno~ ustrojow przez rane do uszkodzone) kosci, najezescie} po Zlamaniu otwartym, Rozwija sig rope zakazenie w obrebie odlamow kostnych, ktére obumieraja, Tworza sig martwiaki kostne i powstaja przetoki ropne. Stosowane gt W zakresie fizykoterapii - zaleznie od okresu choroby - stosuje sig: kapiele letnie, ultradéwieki, promieniowanie nad= fioletowe, jontoforeze, galwanizacie, prady interferencyne W masazu wykorzystuje sig wplyw konsensualny po- przezopracowanie koiiczyny symetryczng) W okresie ponte} szym wykonujemy masa kofezyny objete) schorzeniem. Ma- saz ma na celu usprawnienie trofiki 1 funkeji powigzi oraz Seiggien a takze normalizacje napigcia Scian naczyh. Stosujesie plaskania, rozcierania, ugniatanie podiuzne 1 wibracig W kinezyterapié prowadzi si¢ éwiezenia ezynne wolne oraz ruchy bierne do granicy bolu Stopniowo obciaza sig kohezyng. 156 9, AMPUTACJE Amputacje wykonuje sig tylko w tych przypadkach, gy nie mozna zachowac konczyny ze wzgledu na stan wchodza- cych w jejsklad tkanek. Czasami amputacje przeprow adza sie tla zachowania Zycia chorego lub ze wzgledu na jego ogdlny stan zdrowia. Najezescie) wykonuje sig je z powodu + wypadkéw (np.-komunikacyjnych, preysypanie, zmiazdze- nie), + cigzkich poparzen lub odmrozen, «+ niektorych chorob naczyn, szozegolnie tgtnic (np. choroba Burgera), + zakazei nie poddajacych sig leczeniu, + choroby nowotworowe) ‘Amputacja zawsze narusza rownowage psychiczna cho- rego, szezegolnie jesl jest on mtody, Z. tex0 wagledu bardzo duze znaczenie ma wlaiciwe psychologiczne podejscie do osoby, ktora utracila koficzyne. Chorego nalezy zachecaé do jak najlepszego wyrownania kalectwa 1 prowadzenia mozliwie najbardzie) normalnego Zycia lub odwaznego dostosowania sie do nowych warunkow 9.1, AMPUTACJA POWYZES KOLANA Dlugos kikuta jest rSzna u roznych chorych. Z punktu widzenia zardwno wykonawey protezy, jak i fizjoterapeuty najlepiej jest, gdy ma on okolo 25 cm dlugosci (mierzac od krocza). Nalezy zdaé sobie sprawe z tego, ze po amputacjt powyze) kolana tatwo dochodzi do znicksztaicenia polewajace- gona ustawienin kikuta w zgigeiu i odwiedzeniu Zniekszial- cenie zgieciowe powstaje w rezultacie dzialania migénia bio- 137drowo-lediwiowego prawie nie napotykajacego przeciwdzia- tania (znaczne zmniejszenie dlugosci i cigiaru déwiuni, jaka stanowila konezyna) i na skutek tego, Ze prostowniki zostaja rozciggnigte w wyniku pozygji, jaka chory przyymuje w tozku Najwiekszym zaniedbaniem, jakie mozna tutaj popelnié, jest dopuszczenie, aby kikut spoczywal na poduszee Znicksztatcenie odwiedzeniowe powstaje dlatego, 2e migsnie preywodzace utracity swoje obwodowe przyczepy isa oslabione, a odwodziciele pozostaja nie uszkodzone Jesh dopuscimy do rozwoju tego znieksztalcenia, to noszenie pro~ tezy bedzie niemodliwe. W okresie kiedy zaleca sig stosowanie fizjoterapii, rana pooperacyjna moze byé juz dobrze zagojona lub dopiero sig noic. Czesto wystepuje zanik migéni, szczegdlnie m posladko- wego wielkiego. Moze takze wystapi¢ zmniejszenie zakresu ruchomosci stawu biodrowego, co dotyezy zwlaszeza ruchow prostowania i przywodzenia, Kikut nickiedy jest zwiotczaly i konezy sig bulwiasta masa luzne) tkanki ziarninowej, Czasami na jego dolnej powierzchmi wystepuja bolesne punkty, powstae fe na skutek weiagnigcia w tkanke bliznowata zakoficzef nenwowych Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest + prayspieszenie procesu gojenia sig rany i zmigkczenie blizny, + zmmniejszenie ilosci hrénej tkanki ziarninowej na konica kikuta i nadanie mu ksztattu odwroconego stozka Scigte- 80, + uwolnienie weiagnigtych w blizng zakonezet nerwo- wych, + zapobieganie rozwojowi znicksztalcen (przykurczow), 158 + likwidowanie obrzeku, * wemoenienie migsni i przywrocenie czucia w konezy- nie, + preywrdcenie pelte) richomosei w pozostalych sta- wach, + nauczenie pacjenta poshugiwania sig proteza i nauka chodzenia Proces leczenia dzieli sie na dwa okresy. Okres pierwszy - przed zaprotezowaniem i okres drugi - po zaprotezowaniu OKRES PRZED ZAPROTEZOWANIEM Fizykoterapia W zakresie fizykoterapii stosuje sig: krioterapig, promie- niowanie nadfioletowe, promieniowanie podezerwone, jonto- foreze, prady diadynamicane, prady interfereneyjne, masaz podwodny, masaz wirowy, diatermig krotkofalowa, galwani- zacjg stabilna, ultradzwigki, laseroterapig, magnetoterapi¢ Masaz Zaprotezowanie kikuta mozliwe jest dopiero po jego ‘odpowiednim przygotowaniu. Proces przygotowania kikuta mozemy podzieli¢ na dwa zasadnicze etapy. Po nich nastepye trzeci etap masazu, juz w trakcie poslugiwania sig proteza przez Pacjenta. Etap pierwszy Juz. podezas pierwszych zabiegow masazysta musi zy- skaé zaufunie pacjenta i umieé korzystnie wplywaé na jego Psychike. Od stanu psychicanego pagjenta, od jego nastawienia 1592ycia zalezy w ogromne} mierze postep w rehabilitacyi Psychiczne oddzialywanie na pacjenta konieczne jest we wSz¥~ stkich fazach leczenia, jednak pierwszy kontakt jest najwaznie}- sey W tym etapie zaimujemy sig opracowaniem blizny + liewidowaniem obra¢ku Blizna Jezel nie dotaczy sig zakazenie, rana po zabiegu opera cyjnym goi sig szybko. Po zagojeniu mamy do c2ynienia # blizna, ktore) towarzysza glgbokie zrosty, Zadaniem masazysty jest je} zmiekczenie, 2 zastosowaniem srodkow natluszczaja- cych, oraz zlikwidowanie zrostow. W tym celu stosujemy postepowanie oméwione w rozdziale ,Rany i blizny”. Dodat- kowo, aby uwolnié zakoiiczenia nerwowe weiggane w blizne, mozemy stosowae walkowanie kofica kikuta, ale tylko wtedy, gdy nie nasila to dolegliwosci bolowych. Dokladne opracowanie blizny, zlikwidowanie zrostow i weiggnigé zakonczef nerwowych w bliznema ogromny wplyw na zmniejszenie, a nawet zlikwidowanie tzw. béléw fantomo- wyeh Obrzek Przy amputacji dochodzi do znacznego usekodzenta tkanek oraz przeciecia naczyi, co sprawia, Ze w przestrzeni pozakomorkowe} pozostaje duza ilosé plynow tworzacych obrz¢k. Aby nie doprowadzié do jego zorganizowania sig, od pierwszych zabiegow stosujemy drenaz limfatyczny w obrebie stawu biodrowego, pachwiny i uda, Szczegdlnie dokladnie 1 kilkakrotnie w trakeie zabiegu nalezy opracowaé wezty chlon- ne pachwinowe Praykureze Do usuwania przykurczdw migsniowych przystapimy W drugim etapie, czyli po zlikwidowaniu obrzeku. W tym etapie Ieczenia wazne jest zapobieganie pogtebiantu sig praykurezow przez niewtasciweulozenic kikuta, Dla pacjenta najwyzodaie}- sze jest ulozenie kikuta na poduszce. Z punktu widzenia rehabilitacji jest to zabronione. Nalezy pacjenta 0 tym pouczyé oraz pokazaé, jakie ulozenia sq dozwolone. Etap drugt Nie mozna okreslig, po jakim czasie od chwili rozpocze- cia zabiegow przechodzimy do drugiego etapu masazu, Nalezy przyjaé, Ze rozpocayna sie on od momentu zikwidowania obraeku, Od poczatku tego etapu zwracamy uwage na ogolng sprawnosé pacjenta. Musimy go bowiem przygotowae do poruszania sig w przysztosci o kulach. Majac powyasze na uwadze, do opracowywania kikuta dolaczamy co drugi dzien na zmiang: + pray jednym zabiegu - opracowanie kofczyn gornych, obreczy barkowej, odcinka szyinego i piersiowego kre- gostupa oraz grzbietu, + przy nastepnym - opracowanie 2drowe} kofczyny dol- nej, obreczy biodrowe] i odcinka ledawiowo-krzyzowe- go kregoslupa. Przy opracowaniu kikuta w tym etapie przystepujemy do usuwania zrostow glebokich oraz do likwidowania praykur- czow, a w dalsze} kolejnosei ~ ksztaltowania i hartowania kokuta. Praykureze Pray amputacji doszlo do zaburzenia rownowagi mig- Sniowe} wskutek: pozbawienia niektoryeh miesni ich prayeze- pow dalszych, zmiany masy konczyny i praesunigcia Srodka 161cigzkosci, Wystepujace praykurcze sq spowodowane wlasnie tymi uszkodzeniami Mozemy wykorzystaé postepowanie w przykurczach Innym, rownie skutecznym rozwiazaniem jest rozluzniajacy masaz klasyczny, grup: boczne) i przedniej uda, Stosujemy: glaskania, rozcierania, ugniatanie podluzne, lagodna wibracje poprzeczna, Nastepnie wykonujemy masaz pobudzajacy mig- ni grup: praysrodkowgj tylnej uda oraz migénia postadkowe- go wielkiego, wykorzystujae intensywne glaskania, rozciera- nia, ugniatania poprzecene i podluane, delikatne oklepywania, intensywna wibracje podiuzna i roztrzqsanie Ksztaltowanie kikuta Wprawdzie ksztait kikuta jest nadany wstepnie podezas amputacji,jednak ostateczne uformowanie odbywasie poprzez codpowiednic bandazowanie oraz masaz. W masazu dazymy do Scieitczenia miejsca amputagji- itym samym-nadania kikutowi odpowiedniego ksztaltu. Prey ksztaktowaniu kikuta, opraco- wage wszystkie powierzchnie uda, wykonujemy + glaskanie calymi dlonmi (Rys.23), laskanie , grzebyczkowe" rozcieranie catymi dionmi, + rozcieranie osmioma paleami (Rys.24), a po kilku vabiegach klebami, + ugniatanie poprzecene, + ugniatanie podhuzne. * uciski pierscieniowe (Rys.25), + roztrzasanie, + walkowanie (Rys 26) Hartowanie kikuta Hartowanie kikuta polega na pogrubieniu warstwy na- skorka, draznieniu zakofiezea nerwowych w skorze oraz inten- 162 sywnym pobudzeniu proces6w przemiany mater w cela uod- porienia kikuta na urazy mechaniczne (ucisk, otarcia itp.), krorych Zrédlem bedzie proteza. W masazu stosuje sie rozne sposoby hartowania, jednak najpopularniejsze z nich to: + Rozcieranie calymi dtofmi po wszystkich stronach uda przez recanik lub przy wzyciu rekawic z materiahs typu. wfrotte” + Szczotkowanie po wszystkich stronach uda, od migjsca blizny w kierunku do stawu biodrowego, z wykorzysta- niiem szczotki z naturalnego wlosia, W miare prayzwy czajania sig skory pacjenta mona stosowaé szczott coraz twardszym wlosiu + Saczypanie po wszystkich stronach uda + Oklepywanie grzbietowa strong palcow (gr2bietowo- paliczkowe) Zaniki migsniowe Do likwidowania zanikow migsniowych mozemy przy- stapié dopiero po usunigeiu przykurezow. Najskutecentejszesa Ewiczenia czynne z obcigzeniem, wykonywane przez pacjenta Jezeli natomiast zachodz7 taka koniecznosé, mozemy stosowae masa izometryczny. Przez okres jednej minuty wykonujemy ugniatanie podluzne i wibracje. Nastepnie polecamy pacjento- wi napiqé izometrycznie (bez zmiany dlugosci) migsnie na okres okolo dwoch sekund. W tym czasie energicznie rozcie- ramy masowane migsnie calymi dlofmi. Polecamy pacjentowi rozluénié migsnic 1, podobnie jak poprzednio, wykonujemy w ciagu jedne} minuty ugniatanie podtuzne i wibracje. Ponownie polecamy pacjentowi napiaé migénie na okres ezterech sekund Wty czasie stosujerny intensywne rozcierania calymi dtonmi Tak postepujae, przy kaziym kolejnym napieciu migsni wydlu- zamy czas odpowiednio doosmiu, szesnastu, trzydziestu dwoch i maksymalnie czterdziestu sekund 163Kinezyterapia Masaé + W dwado trzech dni po zabiegu modna juz wprowadzaé Jest to trzeci etap postepowania, w ktérym stosuje sie pozycje wozeniowe i wyciagi, ktdré zapobiegaja niepra- 4 masad klasyceny zwigkszajacy sile i sprawnoss ogétna pacien widlowemu ustawieniu kikuta i powstawaniu preykur- ta W masazu wykorzystujemy wszystkie techniki, W zaleeno- czow Sci od potrzeb stosujemy: + Przewadnie na noc stosuje sie specialne bandazowanie kikuta, nadajgce tu prawidlowy ksztait + Cwiczenia czynne wolae wykonywane 4 do 6 crazy drienaie, gtownie miesni prostownikow stawui praywo- dzicieli uda + Cwiczenia z dawkowanym oporem recznym lub w systemie bloczkowym migsni prostownikow stawu bio~ drowego i przywodzicieli uda + Gimnastyka ogélme usprawmiajaca prowadzona po- czatkowo przy tézku, a nastepnie w gabinecie indywidu- alnie lub zbiorowo w grupach jednorodaych. « Jeaeliistmigje taka moaliwosé, bardze dobre wyniki daje piywanie o Stosowane zabieg Celem zahiegow stosowanych w tym okresie jest podnie~ sienie ogblne) wydolnosci ongan.zmu. Firykoterapia Stosuje sie: promieniowanie nadficletowe, jontoforeze ‘ogélna, natryski deszczowe, bicze szkockie, kapiele solanko- we, W razie potrzeby mozna stosowaé zab.egi z okresu praed zaprotezowaniem. 168 + Masa? kofiezyn gérnych i obreczy barkowe}. Uspraw- nienie tych c2esci ciala jest bardzo istotne, pontewaz pacjent porusza sie o kulach, a wigesprawnosé chodzenia zaledy w znacznej mierze od sity rak, + Masad kottezyny dolne) zérowe). Wemocnienie migsni jest niezbedne, adyz zaczna czesc cigzaru ciala bedaie przenoszona wlasnie przez te noge. + Masaz kregostupa i grzbietu. Wzmecnienie migéni sizykregostupawych mz kolosalne znaczenie, Zapobie~ a bowiem powstawanw przecigzeh migani grzbietu i skrzywies tegoshipa przy niesymetrycznym jego obeig. rani Kinezyterapia Stosuje sig nauke chodzen:a na tymezasowe} protezie. Obeymuye ona + Nauke zaktadania i zdejmowenia protezy oraz je higie- ng « Stanie w protezie, obsiqzenie, koordynacie ruchow w micjsey, przy porgczach, przy drabinkach + Chodzenie w porgezach, o kullach iz jedna hula, + Siaclaniei wstawanie 2 krzesia, taboretu oraz czynnosci nichowe w protezie (padanie i wstawanie).* Chodzenie po schodach i roznych nieréwnych po- wierzchniach, 9.2, AMPUTACJA PONIZES KOLANA Osoby po takich amputaciach nie wymagaja intensywne} rehabilitacji, Miesnie ponizej kolana, pozbawione prayezepow i= tym samynt- czynnosci, ulegajq zanikowi, na skutek czego kikut ulega stwardnientu i Scienezeniu. Stosowane zabiegi Rehabilitacje stosujemy w celts utrzymania ruchomosei stawu kolanowego popreez prowadzenie ewiczent miginia czwo- roglowego udai migsni zginajacych podudzie, Nauka postusi- ania sig proteza na ogot nie sprawia choremu trudnosci AMPUTACJA RAMIENIA I PRZEDRAMIENIA Pray leczeniu o36b po takich amputacjach stosuje sig te same zasady co powy2e). Nalezy uttzymywaé ruchomose sta- wow, przeprowadzaé éwiczenta wszystkich migsm, ktOre za- chowaly swoja ezynnosé ‘Stosowane zabiegi W zakresie fizykoterapii stosuje sig te same zabiegi, co przy amputagji powyzej kolana, Rowniez w zakrésie masazu i kinezyterapii schemat postepowania nic ulega zmianic TH. ZNIEKSZTALCEN'! KONCZYN Prayezyna znieksztalcen sa odchylenia od normy w bu- dowie koséca lub zmiany dhugosci niektorych tkanek migkkich, Mozemy je podzielié na dwie grupy + znieksztalcenia wrodzone, + znieksztalcenia nabyte Znicksztalcenia wrodzone powstaja w trakcre rozwoj plodu. Jako ghowne prayezyny powstawania wad wrodzonych przyjmuje sig: + caynnik genetyczny, + miejscowe uszkodzenie ezesci plodu, = niedotlenienie i wplywy toksyczne, + ezynniki hormonalne, + deficyty dietetyczne, + choroby infekcyjne matki, + promieniowanie jonizujace ‘Znieksztaicenia nabyte moga by¢ wywolane roznymi ezynnikami, a do najezestszych naleza’ + choroby koSci (np.° grudlica, krzywica), + choroby stawow (np, zapalenia stawow), + porazenia prowadzace do zaburzeii rownowagi mig- Snowe} i zmian w budowie stawu, + choroby migsni (np. dystrofie migsniowe), + urazy (porodowe lub w wieku pozniejszym, powoduja- ce np. zlamania, blizny), + obcigzenia mechaniczne (wymuszona pozycja przy pracy, ciagly ucisk na miektore czesci ciata itp.). 169TT —— W amicksztalceniach’ nabytych wyrdaniamy przewaanie trzy stadia rozwojowe 1. Zmiany napigcia miggniowego i nawyku postawy ciala Wey stadium nie stierdza sie zmian w obrebie koset, a chory moze sam skorygowac znicksztateenie. 2. Wyraine praykureze tkanek migkkieh (anie’nii wiezadel) 2 lekko zaznaczonymi zmianami kosinymi. Chory sam nic moze korygowaé znieks2talcenia, alejestto mozliwena drodze chirurgiczng}. 3, Znacme zmiany w kosciach. W tych przypadkach, jest mozliwy jest zabieg operacyiny, udaje sig wzyskaé jedynie niewielka poprawe Stosowane zabiegi Nalevy zaznaczyé, 2e - zarowno ze wegledu na wiek pacjenta, jak rowniez mala praydatnose - raadko stosuje sie fizykoterapig. Podstawowymi zabiegami sa masaz kimezytera- pia 1, ZNIEKSZTALCENIA. KONCZYN GORNYCH Znieksztalcenia nabyte koficzyn gornych sa raadsze miz koitezyn dolnych i tylko niekiedy (w przypadkach porazen- aych) wymagajg leczenia sposobami fizykalnymt Rowniez o wiele rzadsze 39 zniekszialcenia wrodzone konezyn gérnych. Jezek wystepuja, sa to przede wazystkim ubytki lub braki koficzyn, a w tyeh przypadkach nie stosuje sie leczenia fizykalnego. 170 2, ZNIEKSZTALCENIA KONCZYN DOLNYCH 2.1, DYSPLAZJA I WRODZONE ZWICHNIRCIE BIODRA ‘DYSPLASIA ET LUXATIO COXAE CONGENITA Na poczatku okres plodowego koiiczyny dolne sausta- wione prostopadie do tulowia. W miarg werastania dlugosci kofezyn uda zblizajg sig do tulowia, a kolana ulegaia zuigci Plod preybiera postawe skulona, zachowujae ja do chil porodu. W trzecim miesiacu, Kiedy plod moze poruszae kot ézynami, dochodzi do zjawiska torsi, polegajaccgo na obrocie kazde} 2 konezyn wokdl osi dlugie} ‘Panewka stawu biodrowego jest poczatkowo gleboka Od okolo 6 miesigca zycia ulega macznemu spiyceniu Po porodzie ponownie posibia sig stopniowo i u doroslege bejimuje wigksza czgst kulistosci glowy kosct udowe) Pozycja Zuigciowa w okresie plodowym sprawia, 2¢ torebka stawowa jest bardzo Tudna i zadziatanic nawet niewiel- ki) sily moze doprowadzié do przesnigcia glowy kosci udo- ‘we wgledem panewki, To fizjologiczne zagrozenie zwartosct stawu biodrowego noworedka nazywamy dysplazja firjolo- gicmna, Zarowno w oktesie zycia ptadowego, wezasieporod, jak rownig2 do momenta samodzielnezo rozpoczecia chodu moga wystapic czynniki doprowadzajace do zwichnigeia sta biodrowego W okresie zycia plodowego koficzyny moga przyjactzw. ultrapozycie (inne okreslenie ~ pozycje ultrafizjologiczne), czyli takie, w ktdrych koriczyna zaczepia o inna czese ptodu i nie moze wrécié do swego normalnego potozenia. Diuzsze 71utrzymanie konezyny w takie| pozycji moze zaburzyé rozwo} stawu biodrowego i doprowadzié do jego wadliwego ukszial- towania, czyli do dysplazji, a w konsekweneji do zwichnigcia stawu biodrowego Nalezy zaznaczyé, Ze wykazano rowniez udzial czynnika genetycznego we wrodzonym zwvichnigeiu biodra W okresie porodui zaraz po nim noworodek jest narazo- ny na nagly wyprost binder Dochodzi do texo + podezas akeji porodowe), dy poloznik must zastoso- wae ciag za nozke, + edy dziecko rodzi sig w zamartwicy (potozna chwyta dziecko 2a ndzki iunosi tak, aby zwvisalaca glowa pozwa- lata na odshuzowanie jamy ustne)), + gdy vachodzi koniccznose wykonania sztucznezo od- dychania (polega ono na ryimicznym zginaniu i prosto- waniu ndzek w biodrach), + podczas mierzenia dlugosci ciemieniowo-pigtowe) no- worodka ‘Taki wyprost ndzek moze doprowadzi¢ do zwichnigcia stavs biodrowego 0 wicle bardzie} sckodliwe jest jednak poddanie biodra dtugotrwatemu i powolnemu prostowaniu czy to przez krepo- wanie nézek powijakami, ory przez niewlaéciwe noszenic deiecka na rekach, Zauwazono, ze dzieci murzyiskie, koreaft- skie czy cyganskie nie maja zwichnigé, poniewa? od poczatku aycia noszone sq okrakiem na biodrach czy plecach matkt Takie noszenie wymusza prawidlowa pozycje, czyli zgiecie w stawach kolanowych i biodrowych oraz odwiedzenie w sta- wach biodrowych. Najwazmiejsza sprawa w leczeniu dysplazji jest wezesne rozpoznanie. A jestono stosunkowo proste. Nalezy sprawdzié, czy wystepuia’ + objaw przeskakiwania, kidry Swiadezy o patologicanej wiotkosei torebki stawu biodrowego, + ograniczenie odwodzenia Opréca tych objawow mozna zauwazyé dwa inne: « skrocenie konezyny, jesli dysplazjitowarzyszy praemie- srezenie, + asymetrig faldaw udowych Pray pOznym rozpoznanin ilosé zauwazalnych objawow wyraénie sig awigksza. Poza wzglednym sbrécentem konc7yny | ograniczeniem odwodvenia pojawiaia sie + wypuklenie okolicy kretarza wigkszego, + nadmicrna obracalnose uda, + objaw Trendelenburga (opadanie miednicy po stronie chore} przy nodze uniesionej przez zgiecie w kolanic), + objaw Duchenne'a (opadanity miednicy towarzyszy przechylanic sig gorne) czgéci tulowia ku stronie chorg)), + chod kaczkowaty. + nadmierie poalebiona lordoza ledéwiowa. Dysplazja stawu biodrowego, rozpoznana w pierwszym miesigeu 2ycia i prawidlowo leezona, moze zostaé zlikwidowa- na nawet w przeciagu pot roku, Szybkie rozpoznanie ileczenie zabezpicezaja przed komplikacjami w postact podwichnigcia cay zwichnigcia stawu biodrowego, Zmniejsza sie rownie? ryzyko wystapienia powiklah, np. niedokrwienia glowy kosci udowe} z nastepstwami. Wszystkie przypadki nie leczone, zaniedbane, pazno zgloszone czy leczone bez poprawy podda- wane sq zabiegom chirurgicanym, W trakcie operaeji dazy sie do odtworzenia dachu panewki i praywrocenia stabilnosci stawu. W zaleznosei od wieku dziecka po operacii zaktada sig opatrunek gipsowy lub aparat ortopedyczny (uprzaz Paviike, _pajacyk” Gruey, poduszka Frejki, szyna Koszit).Rys. 27. ,, Pajacyk” wg Gracy (A), Poduscka Frejki (B) Stosowane zabiegi Postepowanie fizjoterapeutyczne jest takie samo w przy~ padku nastawienia 2wichnigcia sposobem zachowawezym, jak i sposobem operacyjnym. Ze wzgledu na wiek pacjenta (male dziecko) zabiegi ogranicza sig do minimum i w miarg mozliwo- éci powinny one byé wykonywane w formie zabawy Fizykoterapia W razie potrzeby jako zabieg wspomagajacy mozna zastosowaé lagodne cieplo przed badé w trakcie masazu, 174 Masaz W okresie unieruchomienia stosuje sig masaz podudzi w colu poprawy krazenia krwi Po zdjgciu opatrunku celem ‘masadu jest polepszenic ukrwienia tkanek oraxzlagodzenie ich rapigcia, a takze wemoenienie obreczy biodrowe) iutrzymanie pelnego zakresu ruchow w stawach konezyny dolne) ‘Masaz wykonujemy w dwoch pozycjach: na plecach ina brzuchu, W ulozeniu dziecka na plecach wykonujemy masaz, klasyceny calych koriczyn dolnych 2 zastosowaniem: glaskan, rozcierat, ugniata podiuznyeh i delikatne) wibracji poprzecz- nie}. Wulozeniu nabrauchu, stosujacte same techniki, wykonu- jemy masaz migini posladkowych Dodatkowo dotaczamy masaz plecdw. Nalezy bowiem pamigtaé, ze praewaznie przy zwichnigciu obustronnym dochodzi do poglebienia fizjologi nej lordozy ledawiowe), aprzy zwichnigciy jednostronnym -do skoliozy. Jezeli wystepuja przykurcze migsniowe w stawie kolanowym lub biodrowym, stosujemy postepowanie analo- giczne do omowionego na stronie 77, obejmujace cztery z pigciu faz - bez fazy redresii Kinezyterapia Sprowadzajgc stopniowo koiczyne do prawidlowego utozenia nie stosujemy ruchow sitowych, lecz swobodne ruchy caynne. W przypadku wystapienia praykurczu w stawie kole~ nowym mozna zastosowaé ostrozne, bierne rozciaganie migsni rainaczy podudzia. Preferuje sig éwiczenia czynne: + zginanie i delikatne odwodzenie w stawach biodrowych przy wlozeniu na plecach, + zginanie i prostowanie w stawach biodrowych i kolanowych, + prostowanie w stawie biodrowym przy wlozeniu na brzuchu (unoszenie konczyny i rotacja), 175+ wamacniajgce migsnie grzbietu i brzucha, * w wodzie. Jezeli chirurg zezwoli, a dziecko jest w odpowiednim wicku, nalezy przystapi¢ do nauki chodzenia. Pacjenta nalezy oduczyé przechylania miednicy, utykania czy chodu kaczko- watego 2.2. BIODRO SZPOTAWE COXA VARA Znieksztalcenie polega na zmniejszeniu kata szyjkowo - trzonowego kosci udowej (Rys. 28). Choroba wystepuje naj- czeécie} we wezesnym okresie dojrzewania, rzadzie) u dziew- czat niz.u chlopeow Rys. 28. Deformacja szyjki kosci udowej w przypadku sspota- woset biodra, A - prawidiowy kat (okolo 130 stopni): B - biodro szpotawe (kat okolo 90 stopni) 176 Wyréaniamy postaé wrodzona i nabyta, Postaé wrodz0- na wystepuje nickiedy lacznie 2 wrodzonym zwichnigciem biodra. Postaé nabyta preewaznie jest efektem + driatania werastajace| wagi ciala (zwigkszane} nosze- niem cigzarow) na niezupelnie jeszcze stwardnialy ko- seieo, + urazéw (np. alamanie szyjki Kosei udowe)), + chord kosci lub stawOw (np krzywica, grudlica stawu biodrowego, zapalenie stawu biodrowego) Poza zmniejszeniem kata szyjkowo -trzonowego docho- dvi do skrocenia 1 skrzywienia szyjki, najezescie} ku tytow! Move rowniez wystapié znieksztatcenie glowy kosci udowe}, co prowadzi do jej nadwichnigcia. Obserwuje sig zmiany w tulozeniu migsni posladkowych, ostabienie lub nawet zanik migini odwodzqeych oraz skrocemie przywodzicieli. Wszystkie te zmiany patologicane prowadza do zmiany zakresu ruchow T tak: + Zakres ruchu zgigcia jest ograniczony, natomiast nic~ znacznie wzrasta zakres wyprostu + Zakres ruchy odwodzenia jest bardzo ograniczony, natomiast zwieksza sig zakres prrywodzenia. + Rotacja do wewnatrz jest zwigkszona, nalomiast na zewnatrz. - ogreniczona. + Chory stoi z noga przywiedziona i skrecona w stawie biodrowym na zewnatrz, stopa jest odwrocona, a miedni- ca po stronie chore} - obnizona + Obserwuje sie utykanie lub chod kaczkowaty « Niekiedy wystepuje objaw Trendelenburga (opadanie miednicy przy nodze uniesionej przez zgiecie w kolanie) + We wszystkich okresach choroby obserwuje sig bol, ostabienie 1 dretwienie chore konezyny + W niektorych przypadkach moga wystapié zaburzenia krzywizn kregostupa, kompensacyjna koslawosé kolana i plaskostopie 177Stosowane zabiegi Celem leczenia jest odeiqzenie nasady kosci udowe} lub je} nastawienie (Ww przypadkach cigzszych). Pry wezesnym wykryciu choroby zaleca sie choremu lezenie w lozku przez okres potrzebny do uzyskania efektu leczniczego. Jesli nato- miast stwierdzono zeslizgiwanie sig nasady, stosuje sie (celem nastawienia) wyciag w odwiedzeniu. Po odpowiednim okresie lezenia lub wyciagu pacjentowt dobiera sig odciqzajqcy aparat ortopedyceny lub zaklada si¢ opatrunek gipsowy. W zakresie fizjoterapii najwazniejsza metoda leczenia jest ruch Fizykoterapia Ze wzgledu na wiek pacjenta przydatnosé fizykotera jest bardzo mata, jednak mozna stosowa: promieniowanie podezerwone, helioterapig, parafinoterapie, elektrostymulacje, masaze wirowe i kapiele solankowe Masai Masazem obejmujemy cala chora koficzyne. Sktada sig on z dwoch faz W fazie pierws2ej stosujemy masaz klasyczny (0 dziala- niu rozluéniajacym) stopy, stawu skokowego, podudzia, kola~ na, udai stawu biodrowego zwykorzystaniem’ glaskan, rozcie~ raf, ugniatan podiuznych i ucisk6w jednoczesnych oraz deli- katnej wibracji poprzecane) W fazie drugie} wykonujemy masa? o charakterze pobu- dzajacym, tylko i wylacznie po stronie boczne} i przedniej uda, 178 2 wykorzystaniem: intensywnych glaska, intensywnych roz- cierah, ugniatah poprzecrnych i podtuznych oraz wibracji podluzne} W przypadku powiktai, takich jak: plaskostopie, skolio- a lub pogtebiona lordoza ledéwiowa, stosujemy dodatkowo specyficzne postepowanie (patrz odnosne rozdzialy). Przy \ystapieni koslawosci kolana lub kolan nalezy pamigtaé. 2e lowna jednostka chorobowa jest szpotawos¢ biodra, a w tym przypadie nie wolno wykonywat masazu pobudzajgcego po stronie praysrodkowe} uda Kinezyterapia Za zgoda Iekarza prowadzacego przystepujemy do wy- konywania éwiczet biernych i caynnych Cwiczymy nuch odwodzenia konezyny, ale nie wolno dopuscié do wykonywania ruchow czynnych preywodzenia, Tak wigc: po czynnym lub crynnym z obcigzeniem ruchu odwodzenia terapeuta przesuwa konezyne do pozycji praywie- dzione}. W ten sam sposob nalezy wykonywaé ruchy rotacji zewnetrznej izginania, Wszystkie te éwiczenia mozna rowniez wykonywaé na podwieszkach W miare postepaw w leczeniu przystepujemy do + nauki chodzenia (nauka utrzymywania miednicy na jednym poziomie oraz zwalczanie utykania i chodu kacz~ kowatego), + ewiczef ogdinych koitczyn dolnych, + wicze rownowagi, + wszelkiego rodzaju éwiczeh wolnych. W miare potrzeb dolaczamy éwiczenia korygujace powi- Kania (koslawosé kolan, plaskostopie, skolioze, pogiebiona lordoze ledéwiowa) 1792.3. KOLANO KOSLAWE GENU VALGUM Jest to znieksztalcenie nabyte, pojawiajace sig najcegscie} w kilka miesigcy po rozpoczgciu przez dziecko chodzenia Glownymi czynnikami sprzyjajacymi powstawaniu koslawych kolan sq + Krzywica w okresie niemowleeym + U niektorych dzieci szybszy werost klykei wewnetr2- nych niz zewnetrznych kosci udowe), co sprawia, Ze powierzchnie stawow kolanowych stajq ie pochylone do wewnatr2, Ten typ kostawosei jest czesty u dzieci, ale ma tendencjg do samoistnego powrotu do normy, poniewaz wmiarg wzrostu klykcie zewnetrzne ,doganiaja” klykcie wewnetrane * Oslabienie migsni i wigzade! w okresie dojrzewania + Urazy okolicy stawu (zlamania) + Porazenia migsnia (pOlbloniastego, polsciegnistego lub ezworogtowego uda), * Choroby stawow Kolana koslawe moga powstaé wtornie po biodrach szpotawych, plaskostopiu czy skrzywieniach kregoslupa W obrebie kosci dochodzi do przerostu i wydluzenia Ktykcia wewnetranego, Wzrasta obcigzenie na klykies boczny, natomiast jest ono meznaczne na klykieé wewngtrany W obrebie migsni i wigzadet dochodzi do skrocenia wigzadla bocznego stawu kolanowego oraz do rozciagnigcia wigzadta przysrodkowego. MigSnie: polsciggnisty, pélbtonia- sty, krawiecki i glowa przysrodkowa miginia czworoglowego uda ulegaja wydluzeniu. Jednoczesnie przykureza sig pasmo biodrowo-piszezelowe i Sciggno migsnia dwuglowego uda 180 W wyniku tych zmian pogarsza sig stabilnosé stawu kolanowe- go, co moze prowadzi¢ do zwigkszone} ruchomosci stawu, przemieszezenia na zewngtrz, a nawet podwichnigcia rzepki czy skrecenia do wewnatrz kosci udowe}. Chorych mozemy podzieli¢é na dwie grupy, w ktorych: 1, zmiany dotycza jedynie wigzadel | migsni, 2, zmiany obejmuja takze Kosei W pierwszej gru- pie zaleca sig oseczedza- nie konezyny. Zaklada sig aparat ortopedyczny lub wykonuje zabieg chirur- jczny w przypadku, odlegtosé migdzy kostka- mi wewngtranymi wynosi powyze) 5 cm przy qe czonych kolanach 1 wy- prostowanych nogach Prey mniejszych odleglo- Sciach zaleca sig jedynie postepowanie rehabilita- cyjne U pacjentéwzdru- gie} grupy konieczne jest leczenie chirurgiczne po- legajace na wycigciu z ko- sci udowe} lub piszczelo- we} klina kostnego i zlo- eniu razem przecigtych powierzchni (osteotomia) lub zlama- niu kosci udowe} w je) dolnym odcinku, lub nieznacznym przemieszczeniu jej dolne} nasady (osteoklazja), Rys. 29. Kolana kosleweStosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegdw jest wamocnienie migsni rozeiagnigtych i roziuanienie migsni przykurczonych oraz uzy- skanie stabilnosci stawu i prawidlowego obciazenia konczyn doinych. Fizykoterapia Preydatnosé zabiegow fizykoterapii jest mala i rzadko alecasigich wykonywanie Jezeli jednak lekarz prowadzacy tak zadecyduje, mozna stosowaé: promieniowanie podczerwone, elektrostymulacje pradem Traberta, helioterapie, parafinotera- pig, masaze wirowe i kapiele solankowe Masaz Masazem obejmujemy cate konczyny dolne. Wyroznia- my tu dwa sposoby postepowania klasycznezo Pierwszy sposob dzieli zabieg na cztery fazy. W fazie pierwszej wykonujemy: lagodne glaskania i delikatne rozcierania (calymi dloimi) cate) konezyny dolnej. Jest to faza wstgpna, przygotowujgca koficzyng do wlasciwego masazu W fazie drugig) wykonujemy masez rozluéniajacy wigzadla bocznego stawu kolanowego i sciegna migsnia dwuglowego uuda oraz catego pasma biodrowo - piszezelowego. W masazu wykorzystujemy: giaskania, lagodne rozcierania, ugniatanie podluzne, uciski jednoczesne, lagodna wibracje i delikatne roztrzasanie. 182 W fazie trzeciej wykonujemy masaz pobudzajacy migsni: pol- éciggnistego, potbloniastego, krawieckieuo oraz glowy przy- srodkowej migsnia czworogtowego uda. Stosujemy: intensyw- ne glaskania, glebokie rozcierania, ugniatania poprzeczne i podiuzne, uciski naprzemienne, oklepywania (.mniotelkowe” 1 lyzecekowe"), szczypanie oraz intensywna wibracie Faza czwarta jest identyezna jak faza pierws7a W drugim sposobie postepowania zabieg dzielimy na wigksza ilosé faz (np.osiem, dziesige, a maksymalnie dwana- écie). Faza pierwsva i czwarta pozostajg bez zmian, natomiast pozostale fazy (druga i traecia) przeplataja sie wzajemnie Przyktadowo - zabieg bedzie obejmowal fazy z pierwszego sposobu postepowania w kolejnosci: pierwsza, druga, trzecia, druga, trzecia, druga, trzecia, druga, trzecia, cawarta, Oczywi- écie przy takim postepowaniu czas trwania poseczegolnych faz musi ulec znacznemu skrocenit w stosunku do pierwszego sposobu, bowiem czas trwania zabiewy, niezaleznie od wybra- nej metody, wynosi okoto 20 min. Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii stosujemy + éwiezenia ezynne wolne calych konczyn dolnych (szezezol- nie stop), + éwiczenia izometrycane whasciwe catego migsnia czworogto- wego uda, + éwiczenia wemacniajace migsnie: glowe praysrodkowa mig- snia ezworoglowego uda, krawiecki, polsciganisty i potbtonia- sty W pozyeji pollezace| z wyprostowanym kolanem, ruchy bierne - redresyjne, + ulozenie redresujgce2.4, KOLANO SZPOTAWE ‘GENU VARUM Jest to znieksztalcenie rowmie ezeste jak kostawose ko- lan, Pojawia sig w wieku dziecigcym i zazwyezaj jest obustron- ne. Kolana szpotawe sq znieksztalceniem calej koficzyny. Naj- ezestsza preyczyna jest krzywica, choé spotyka sig te wade rownied u dzieci zdrowych, ktorym pozwolono chodzié zbyt wezesnie, Znieksztatcenie wystepuje zdecydowanie czescie) u dzieci otylych i cigzkich Trzony kosei udowe}, piszezelowe} i strzalkowe} sq wygicte na zewnatrz, pray caym szczyt krzywizny wypada w okolicy stawu kolanowego. Wigzadlaze- wnetrzng)stronystawu ko- lanowego ulegaja rozcia- gnigciu, a wewngtrzne| skroceniu. Migsnie- dwu- glowy uda i strzalkowe sa rozciagni¢te, natomiast migsnie: polsciggnisty i polbloniasty sq_przykur- czone. Chod jest kaczko~ waty, jednak inny od cho- du w przypadku wrodzo- nego zwichnigcia Rys. 30. Kolana sspotawe stawow biodrowyeh. Zmiany te maja ten- dencjg do samoistnego ustapienia w trakcie rozwoju W przypadkach I7ejszych, nie wywolanych krzywica, W leczeniu z reguly stosuje sig serie Ewiczen, W zaleznosci od stanu chorobowego moma je uzupelnié, stosujae aparat orto~ 184 pedycany i masaze. Praypadki cigzsze, w ktorych znieksztalce- nie postepuje lub wystepuja duze zmiany pokrzywicze, leczy sig operacyjnie, stosujac zabieg osteotomi lub osteokla7ji Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegw jest wzmocnienie migsni rozciagnietych i rozluénienie miesni przykurczonych oraz uzy- skanie stabilnosci stawu i prawidlowego obciazenia konczyn dolnych Fizykoterapia Przydatnosé zabiegow fizykoterapii, podobnie jak przy innych wadach, jest mata i rzadko zleca sie ich wykonywanie, Jezeli jednak lekarz prowadzacy zadecyduje, mozna stosowaé promieniowanie podczerwone, elektrostymulacie pradem ‘Traberta, helioterapig, parafinoterapig, masaze wirowe i kar piele solankowe Masaz Masaz przeprowadzamy analogicznie do masazu w ko- Slawosei kolan. Podobnie jak w koslawosci, modliwe jest wykonanie zabiegu dwoma sposobami. Niezaleznie od wybra- ej metody postepowania uwzgledniamy pewne zmiany. |W fazie pierwsze} i ezwarte} dotaczamy opracowanie migéni posladkowych, W fazie drugic} wykonujemy masa? rozluéniajacy migsnia POlsciegnistego i migsnia polbloniastego oraz wigzadla przy- srodkowego stawu kolanowegozie traecie} wykonujemy masaz pobudzajacy migSni: po- dladkowych, dwuglowego uda i strzatkowych Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii stosujemy + éwiczenia czynne wolne calych koriczyn dolnych (szezegol- nie stop), + ewiczenia zometryczne wiadciwe migsni: posladkowych + dvnuglowego uda, + ewiczenia wamacniajace migénie: posladkowe, dwuglowy uda i strzalkowe, w pozycji pollezace| z wyprostowanym kolanem, + ruchy bierne - redresyine, + utozenie redresujace 2.5. STOPA KONSKA PES EQUINUS ‘Znieksztalcenie moze byé wrodzone lub nabyte. Postaé wrodzona wystepuje rzadzie), jest Zzjszego stopnia i obejmule tylko staw skokowy. Postaé nabyta wystepuje przewaznie w przypadkach porazen mozgowych. W ci¢zsze} postact znle- ksztalcenie obejmuje zarowno stawskokowy, jak istawy stepu Zczasem palce staja sie szponiaste, Pigta jest uniesiona ku gorze ichory chodzi na palcach, opierajac cigzar ciala na. glowkach koéci érddstopia, co powoduje ich rozepchnigcie. Rzadko obserwuje sig zmiany kostne, natomiast w obrebie wiezadel ulegaja rozciagnieciu’ przednic wigzadlo stawu skokowego, przednia czesé wigzadel bocznych i wszystkie wigzadla grebie- tu stopy, Jednoczeanic dochodzi do skrécenia dlugich i kro kich wiezadel podeszwowych, malych wigzadel podeszwy 1 186 powiezi podesewowej oraz wigzadia ,resorowego”. W obrebie podudzia obserwuje sie wydluzenie miesni przednie} grupy piszczelowe} oraz pr2y- kurz migsni tydki, Scig- gna Achillesa, dlugich zg naczy palcow i migsnia strzalkowego dlugiego. W_ przypadkach wezesnie wykrytych (u niemowlat) stosuje sig od- powiednie unieruchomic- nie i éwiczenia. Do unte- ruchomienia uzywane sq roznego typu szyny, gips lub aparaty zapobiewajace zginaniu podeszwowema stopy. Rys. 31. Stopa koriska W przypadkach za- niedbanych (u dorostych) nalezy zastosowaé leczenie chirurgicane. Polega ono na wydlu- Zeniu Sciggna Achillesa i powigzi podeszwowe) ‘Stosow: W praypadkach leczonych zachowawezo celem stoso- wanych zabiegow jest rozluzmenie przykurczonych wigzadet i migéni i doprowadzenie tym sposobem do stanu fizjologiczne- go. W praypadkach leezonych chirurgicanie celem stosowa- nych zabiegow jest usprawnienie odzywienia skory, migsnt i wiezadel oraz zapobieganie zrosnigciu sig operowanych scig- gien 2 torebka. Jednakze nalezy uwazac, aby przez zbytnie Tozciagnigcie tkanck nie doprowadzié do powstania stopy Pigtowe}Fieyhoterapia Read seca sie wykonywani abiegow. Jaa jednak lekare powadeay tak zadesydue, mozna tsonat promi Teowane podceerwore elkostymulj prem Triberta tetera, parafinoteraig, masazewiowekapiclesolanko- Maat |W saeenoei od zastosowane} metody eeenia Wyte riamy va sposoby postepowani. Possgnanic eszeniazachow ch “eee do rabegnszypeumieruchamiane, aly amiga okomecanose eymywanin ng taka swe ae orekeym, jk jst moziwe do wzyskaria, Jest 10 {evegolne wane w prypadkach porzennych Postgpowane sktada sie pie faz _W fie pice wy konyjomy masz w lozeit na brie Be siopum ewisaecym swobednie poza kozetke, W yt ‘amen stp, tosuie:gleskama, 6:20 powolnch,skbo- [nuioira, pow gleboke ugnntane pode, ope Sowujomy mien et siegno Achilles, Zadaiem fy ‘atredtdninienapgs popes dosarezenie dr) lscicep fo hank pebe potozonych |W az dg (ulozeniejak w fie perwsrs) wskonulemy akaymalnezpgieprebctowe stopy pagjenta W Om uloze Tau aarbvmo seiegno Aches, ak mignic tai 9 mai bio Poceatkowo opracomieny mine dk, tose techni o ‘alanis pomerzchniowym: alana calm dom, rozcie fania (erlerema,pigcioma, osmioma i dziesgioms paler ‘Gazhlgbam) unite pouzne Kiedy ozuésienie igs Indes massac, rzystepueny do opracowanin Sigs Rehilles. Wskonujemspowolne ale mocnerazcierantepodhz- te picioma pleam ulozonyms poprzsczie do scguna oraz {Tai pusktome jedostaje ma guz piclowy ima Sg pO Ieee ting, boceng 1 pryarodkowe) sone w odsepach 0 (iva cenmary W fri tei (w ulzenn m plocac) wskomijemy masaz rozhumiacy sop, saw skokowee0 pode.Rys, 33 W fazie czwartej (w ulozeniu na plecach) stosujemy delikatna redresje Sposob je) wykonania uzaleaniony jest od 2mian Chorobowych. W przypadku postaci wrodzone), gdzie scho~ rzenie dotyezy jedynie stawuskokowego, jednarekachwytamy piete dziecka (Rys. 32) i spychamy ja ku dolowi, podezas ady Gruga reka, ulozong (poprzecznie) na Srodku podeszwy, WY wwieramy ucisk ku gorze, rozciagajac w ten sposdb Sciegno Achillesa. Jedeli mamy do ezynienia z postacia nabyta, to stopa jest dodatkowo zgieta podesawowo w stawach stepu. W tym praypadku piete chvytamy tak samo, ale druga reke ukladamy Wwzdluz stopy, aby ucisk wywolywal ruch zarowno w stawig skokowym, jak i w stawach stepu (Rys.33) W faze piate) wykonujemy masaz pobudzajacy po stronach trebietowe) stopy i przednie) podudzia Stosujemy intensywne 190 glaskania, rozcierania, ugniatanie poprzeczne, uciski punkto- wwe (pulsacyjne) oraz oklepywania 1 wibracje podtuzna n& migSnie grupy piszczelowe} Postepowanie po leezeniu chirurgicznym. Po zabiegu chirurgicenym. staw jest unieruchomiony opatrunkiem usztywniajacym, Rana przewaznie goi sig szybko ; zasadniczo w tym okresie nie ma potrzeby wykonywania rmasazu. Jezcli jednak lekarz prowadzacy podejmie taka decy- zig, mona go wykonywac, aby wplynaé na poprawe krazenia \w konezynie unteruchomione}, Wykonujemy intensywny ma- saz Koficzyny symetryczne} (zdrowe)), stosujac: glaskania, rozcierania, ugniatania poprzecane i podtuzne, oklepywania, wibracje i roztreasanie. W ten sposob wywieramy wplyw konsensualny na koniczyne unieruchomiona. Mozna wykony- wae rowniex masaz klasyczny odslonigtych czgéci kofezyny unieruchomionej z.zastosowaniem przede wszystkim rozciera- hia i ugniatania podluznego. Po zdjeciu opatrunku gipsoweZ0 w masazu uwzgledniamy (podobnie jak w zlamaniach) w zaleinosci od potrzed: + odzywienie i uelastycznienie skory (mozna stosowaé srodkt natluszczajace 1 odzyweze), + amigkczenie blizny i likwidowanie zrostow, + uelastycznienie torebki stawowe}, * .sozruszanie” stawu, + zwigkszenie sily migéniowe} Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii stosujemy + redresje bieme i ulozeniowe migsni tydki, + éwiczenia czynne wolne zgiecia grabietowego stopy pozygji 2 ustabilizowana pigta (nalezy uwazae, aby nie 191wykonywaé jednoczesne supinacii stopy), éwiczenia czynne migsni prostownikow palcow i palu- cha. Po zabiegu chinargicenym, w czasie kiedy zalozony jest opatrunek usztywniajacy, stosuje sig postepowanie jak przy ziamaniach w okresie unieruchomienia. Po adjgciu unieruchomienia wykonujemy + ruchy bierne zgigcia grzbietowego prowadzone w nie- peinym zakresie, + éwiezenia ezynne wolne zginania grzbietowego i ma- wracania oraz ruchy palcow, + chodzenie i éwiczenie polprzysiadéw i wypadow na calych stopach (dopiero wowezas, Kiedy mozna obcigzaé stope). 2.6. STOPA SZPOTAWA PES VARUS Jest to znieksztatcenie wystepujace czeécie} niz: stopa koviska, Dochodzi tu do ustawienia stopy w pozycji nadmierne- go odwrocenia i praywiedzenia, w zwigzku z czym chory chodzi na jej zewngtrenym brzegu. W czyste} postaci tego, znieksztalcenia zmiany dotycza stawu: skokowego dolnego i stawOw srddstopno-stepowych. Obserwuje sie przykurcz mig- Eni piszczelowego przedniego i piszczelowego tyinego oraa wigzadel po stronie wewnetrzne) stopy i stawu skokowego Jednoczesnie miesnie strzatkowe1 wigzadla strony zewnetrang) stopy i stawu skokowego sq rozciagnigte Dia celow leczniczych nalezy wyrozni¢ wzy grupy pax gjiemow 192 + grupa pierwsza - niemowleta i dzieci do 2 miesigca zycia, + grupa druga - dzieci w wieku od 2 miesiecy do 2 lat, grupa trzecia - dzieci w wieku powyzej 2 lat Do leczenia nalezy przystapié z chwila ustalenia rozpo- znania, najlepie} w ciagu siedmiu do dziesigeis dni od urodze- hia Leezenie polega na masazu, reczne} korekcji (Rys. 34) i unieruchomieniu w prawidlowym, ub zblizonym do prawidlo- ego, ustawieniu przez pewien okres ezasu. W miarg uzyski- wania poprawy W ustawieniu stopy zmienia sig unieruchomie- nie. Stosuje sig przewaznie dwa pasy przylepca Jezel wada nie daje sig skorygowaé w ciagu dwoch miesiecy, stosuje sig pewniejszy sposob unieruchomienia Jezeli leczenie rozpoceetou dziecka, ktoreukonczyto juz dwamiesiace 2ycia, konieczne jest wykonanie korekgjistopy w zieczuleniuPowykonaniuzabiegu sto- peunieruchamia sig w pra- widlowe) pozycji za. po- ‘moca opatrunku gipsowe- g0 lub na odpowiednie} szynie. W przypadku gdy zmieksztalcenie przetrwa- 1o powyzej drugiego roku zycia dziecka, stosuje sig leczenie operacyjne. Wy- konuje sig korekcje w obrebie migsm i wigzadel (tenotomia), jak rowniez Kosei stepu (osteotomia), Z reguly jednak osteoto- mii nie stosuje sie, dopdki dziecko nie praekroczy 8 roku 2ycia, aby nie zaburzyé procesow kostnienia Rys. 35 Stopa sspotawa ‘Stosowane zabiegi W przypadkach leczonych zachowawezo celem stoso~ wanych zabiegow jest rozluznienie przykurczonych wigzadel i migsni oraz korekcja ustawienia (redresja i usztywnienie) W preypadkach leczonych chirurgicznie celem stosowa- nych zabiegow jest usprawnienie odzywienia skory, migsni i wigzadel oraz zapobieganie zrosnigciu sie operowanych scig- gien z torebka Fizykoterapia Mozna stosowaé: promieniowanie podczerwone, elek- trostymulacje pradem Traberta, helioterapie, parafinoterapie, masaze wirowe i kapiele solankowe Masaz Postepowanie w masazu uzaleznione jest od zastosowa- nego sposobu leczenia. W przypadku pacjentow x pierwszej gtupy stosuje sig postepowanie w pieciu fazach. W fazie pienwszq) masujemy stopy pacjenta w ulozeniu swo- bodnym. Ze wzgledunazmiany wystepujace w obrebie stawow uwazamy, aby nie poglebiaé przykurezu. W tym ustawieniu, stosujac glaskania, duzo powolnych glebokich rozeierai, po- wolne i glebokie ugmatanie podiuzne, opracowujemy migsnie: piszezelowy przedni i piszczelowy tylny oraz wigzadla strony wewnetrane| stopy i sciggno Achillesa W fazie drugie} rozciqgamy praykurez, Wykonujemy maksy- maine nawrocenie i odwiedzenie. W tym ulozeniu stopy zarow- lo migsnie: piszezelowy przedni, piszezelowy tyiny, jak i \Wigzadta strony wewnetrznej stopy beda napigte. Opracowuje- ty je wykonujgc masaz o dzialaniu powierzchniowym. Stosu- jemy- glaskania calymi dlonmi, rozcierania (ezterema, pigcio~ ma, osmioma i dziesigcioma palcami) i ugniatanie podluzne. Stopniowo zwigkszamy sile masazu oraz dolaczamy techni dcialajace w gla (rozcieramie kciukami i rozcieranie kiebami). Kiedy rozludnienie jest zauwazalne, przystepujemy do opraco- Wania Sciegna Achillesa. Wykonujemy powolne, ale mocne ozcieranie podiuzne piecioma palcami ulozonymi poprzecz- nie do Sciggna oraz uciski punktowe na przebiegu scieuna 198Weazie rzecie} wykonujemy masaz rozluéniajacy stopy, stawu skokowego i podudzia W fazie ezwartei korygujemy znicksztalcenie stosujae redresj¢ (Rys34) Keiuki obu dloni uktadamy na kosci skokowe), pozostale palee obejmuja pigte i stope. Traktujemy kosé skoko. wajako punkt staly, na ktéry wywieramy ciagly nacisk keiuka- mi Jednoczesnie pozostalymi palcami wykonujemy korekeje Wady, pociagajac stope do nawrocenia i odwiedzenia. Wyko- hujac opisang redresje zwracamy rownicz uwage, aby delikat- nie rozciqua€ Sciggno Achillesa W fazie piate| wykonujemy masaz pobudzajacy migéni sirzal- Kowych oraz wigzadel strony zewnetrznej stopy istawu skoko- Wego. Stosujemy: mocne glaskania, rozcierania, ugniatanie Poprzeczne, uciski punktowe (pulsacyjne) oraz oklepywanie W stosunku do pacjentow z drugiej grupy stosuje sie odmienne postgpowanie Wokresie unieruchomienia zasadniczo nie ma potrzeby wyko- nywania masazu. Jezeli jednak lekarz prowadzacy podejmie taka decyzig, wykonujemy intensywny masaz konczyny syme- tryczne} (zdrowej) stosujac: glaskania, rozcierania, ugniatania (Poprzecane i podluzne), oklepywania, wibracje i roztrzasanie. W ten sposob oddzialywujemy konsensualnie na koficzyne uunieruchomiona. Mozna wykonywaé rowniez masaz klasycz~ ny odslonigtych ezesci konczyny unieruchomione| z zastoso= waniem glownie rozcieran i ugniatania podluznego. Po zdjeciu usztywnienia stosujemy masaz, ktorego celem be- dzie wspomaganie korekeji za posrednictwem aparatu migsnio- Wo - wigzadiowego. Postepowanie sklada sig z trzech faz 196 favie pierwsze}, w swobodnym ustawieniu stopy, wegoraednieg, miginiapszczelowegoyInego raz ewe trznej strony stopy i stawu skokowego. Suen suka duzo powolnych glebokich rozcieran oraz powolne i gle ugniatania podluzne wykonuje- s skokowego i Wai dugi) wykonujemy masn-sopy, tawu shokowexo podudzia, Celem masazu w tej fazie jest uelastyczniente tkan: tnigkkich i ,rozrusvanie” wszystkich stawow W fazie trzccie), w swobodnym ulozenia stopy, wykonujemy = © 2eN ej masaz 0 charakterze pobudzajacym po stron 2° whetrane} stopy i stawu skokowego oraz migsni strzatkowych U pacentow z trzeiej erupy po zabiews chiosuicznym sta jest unicruchomiony opatrunkiem usztywnijaeym, Rene operacyjna przewaznie goi sig szybko 1 ee wom okesie nie ma potrzeby wykonywania masa Jezel ednak lekarz prowadzacy tak zadecyduje, postepujemy jak w ani aicznym okresie z pacjentami drugiej grupy Po zdjeciu opatrunku gipsowego w masazu uwzgledniamy (Podobne jak w alamaniach) zaleinie od potrzeb: + odzywienie i uelastycznienie skory (mozna stosow Srodki nattuszezajace i odzyweze), + zmigkezenie blizny i likwidowanie zrostow, + uclastyezniente torebki stawowe}, * rozruszanie” stawu, + zwigkszenie sily migsniowe}Kinezyterapia U pacjentow z pierwszej grupy kinezyterapia polega na wykonywaniu kilkarazy dziennie opisanej przymasazu redresji bierne}, po ktorej zaklada sig usztywnienie (specjalne bandazo- wanie, przylepce, szyna) w celu utrzymamia efektow Koreke}i U pacjentow z drugiej i trzeciej grupy stosuje sig + éwiezenia oddechowe, + éwiczenia czynne z oporem zdrowej koficzyny dolne), + obciazanie stopy (nie wezesnie) niz cztery tygodnie po zabiegu, za zgoda chirurga), + ewiczenia ogelnie usprawniajace konczyne doing Po zdjeciu unieruchomienia wykonujemy + cwiezenia biemne i czynne stopy, + Gwiczenia czynne wolne z dawkowanym oporem ru chow odwodzenia i nawracania stopy (pigta stabilizowa~ na), + nauke chodzenia w obuwiu ortopedycenym. UWAGA! + Po éwiczeniach nalezy zakladac tuske stabilizujaca + Tstnieje koniecznosé prowadzenia éwiczen usprawniajacych przez kilka miesigcy 198 . STOPA WYDRAZONA PES EXCAVATUS. Wy znieksctalceniu dochodzi do pogiebienia sig tuku podtuanego, Zazwyczaj znieksztalceniu towarzysza szpono- wate palce. W wiekszosei przypadkow jest to znieksztalcenie nabyte Moze wystepowae pojedynczo lub tez taczyé sig z innymi postaciami, przewaznie ze stopa konsko - szpotawa oraz. stopa pigtowa. Rys. 36. Stopa prawidlowa (A); stopa wydrazona (B) Do gléwnych przyezyn postaci nabyte} tego znieksztatcenia zaliczamy * porazenie lub oslabienie migéni migdzykostnych i glistowa- tych (idiopatyczna stopa szponowata). * porazenie migsnia zginacza dlugiego palcow powodujace silne zgigcie grabietowe stopy (atowa kosci pigtowe} kierje sig ku gorze, przez co kosci stepu ulegaja katowemu ustawieniu), + zbyt ciasne buty czy skarpetki, + wspolistnienie innego znieksztatcenia. W zaleznosei od preyezyny przebieg i kolejnosé zmian jest inna, jednak w konsekwencji dochodzi do praykurczenia Tozciggna podeszwowego, W przypadkach Idejszych stosuje sig masaz i korekcje 199ustawienia, zaréwno za pomoca odpowiednich rekoczynow, jak rowniez wkladek ortopedyeznych i specjalnego obuwia Praypadki cigzsze wymagaja leczenia operacyjnego. Stosowane zabiegi Celem zabiegow stosowanych we wezesnym stadium jest korekcja znieksztalcenia, stymulacja za pomoca pradéw fara- dycenych i reedukacja wewngtrznych migsni stopy. W leczeniu pooperacyjnym stosuje sig rozeciaganie, ruchy czynne i nauke chodzenia ykoterapia We wezesnym stadium mozna stosowaé zabiegi rozarze- wajgee (ulatwiajace recana korekc)e), rozluéniajqce oraz prady faradyeene Masaz Postgpowanie we wezesnym stadium obejmuje trzy fazy W fazie pierwszej wykonujemy ogdlny masaz stopy (ze szcze- g6lnym uwzglednieniem opracowania palcow), stawu skoko- wego i podudzia z zastosowaniem glaskan i rozcieran W fazie drugiej koncentrujemy sig na maksymalnym rozluénie~ niu rozeiggna podeszwoweg, stosujac rozne sposoby rozcie- rania \W fazie trzecie} wykonujemy rozciqganie pravkurczonych ele- mentow stopy i palcow (Rys.37). Jedna reka stabilizuje stope, a druga wykonuje korekcje deformacit w trakcjt W przypadkach po operagji, w okresie unieruchomienia stosujemy masaz kofczyny zdrowe} (wplyw konsensualny) oraz odslonigtych czeSci kofiezyny unieruchomione} w celu poprawy krazenia i odzywienia tkanek. Po zdigciu opatrunku gipsowego masaz wykonujemy w cel + odzywienia | uelastycznienia skory (mozna stosowaé Srodki natluszczajace | odzyweze), + amigkczenia blizny i likwidowania zrostow, + .fozruszania’” stawow. Jezeli zachodzi koniecznosé, stosujemy rozciaganie stopy. Kinezyterapia W kinezyterapii stosuje sig: * éwiezenia reedukacyjne wewngtrznych migéni stopy, * éwviczenia ogolnie usprawniajace kofezyne, * nauke chodzenia w obuwiu ortopedycanym, * Gwiczenia rozciagajace stope.2.8. STOPA KONSKO-SZPOTAWA PES EQUINOVARUS Jest to najezestsza wada stopy. Znieksztalcone sq stawy skokowy gomy, skokowy dolny isrédstopno-stepowe. Wyroz- niamy dwie postacie tego znieksztalcenia: + postaé porazenna, + postaé wrodzona, Postaé porazenna spotyka sig rzadko, a znieks“tatcenie stopy podobne jest do deformacji spostrzegane) w postact wrodzone}. Oprocz tego wystepuia charakterystycane zmiany w migéniach, skérze, paznokeiach itp. Postaé wrodzona tgczy w sobie Kofiskie ustawienie, szpotawe ustawienie i wydrazenie stopy. W przypadkach cige- kich dochodzi rowniez do deformacy stawow stgpu, skokowo- stepowych i srdstopno-paliczkowych. Wszystko to sprawia, ze + wewnetrzny brzeg stopy jest uniesiony 1 skroc naturalne wysklepienie zwigkszone, «luk podluzny jest wigkszy, + zewnetrzny brzeg stopy staje sie wypukly i jesli dziecko chodzi, to na tej czesei stopy spoczywa cigzar ciala, «+ skora w okoliey zewnetrznego brzegu stopy grubieje i docho- dzido wyksztalcenia sie nieprawidiowych torebek stawowych, + pigta jest mala i nie rozwije sie w miare werostu dziecka, + w przypadku znieksztalcenia obustronnego chéd jest mie= zgrabny 1 kaczkowaty, + nastepuje znaczne ograniczenie ruchow stopy Zmiany patologicane dotycza kosci, wigzadel i migsnt. W obrebie koéci dochodzi do przemieszczenia kosci skokowe) ku przodowi tak, Ze zostaje zwichnieta ze swojego potozenta. asg Gtowkai szyjkakoSci sko- kowe) kieruja sie ku dolo- wit do przodu, Dodatko- wo szyjka wydtuza sig Przod je) ulega poszerze- niu. W tej sytuacji nasta- wienie koSci skokowe) sprawia trudnosci, adyz jest ona za szeroka, aby moana ja bylo wstawié w widelki stawu skokowe- go. Kosé pictowajestunie- siona. przechylona do wewnatrz | skrgcona do- Rys. 38. Sopa kovisko-szpotawa — srodkowo wzdluz. piono- wej osi. Kosei stepu sa przesunigte ku gorze i do srodka. W niektorych przypadkach stwierdza sig brak kosci lodkowate). Kos¢ piszczelowa moze byé skrecona do srodka tak, ze kostka boczna przesuwa sie do przodu W obrebie wiezadel przykurczone sa + powie# podeszwowa oraz wigzadla podeszwy stopy, + wigzadla strony wewnetrznej, szczegolnie ,resorowe”, + tylne i wewnetrzne wigzadia stawu skokowego. Rozciagnigciu ulegajq wigzadla erabietowe) i boczne) powierzchni stopy. W obrebie migéni praykurezone sa + Sciegno Achillesa, + migSnie przednie} grupy piszezeli * migsien piszczelowy tylny Rozciagniete sq micsnie strzalkowe, natomiast migsnie tydki ulegaja zanikowi iStosowane zabiegi Stosowane zabiegi majq na celu skorygowanie znie~ ksztalcenia, jednak schemat postgpowania uzalezniony jest od wieku dziecka, a tymsamym od okresu nie leczonej deformagji Podobnie jak w przypadku stopy szpotawe} pacjentow driclimy na trzy grupy wiekowe + grupa pierwsza - niemowleta i dzieci do 2 miesiqca Zycia, + grupa druga - dzieci w wieku od 2 miesigcy do 2 lat, * grupa trzecia - dzieci w wieku powyzej 2 lat U niemowlat mozliwa jest korekcja recena bez znieczu- lenia. Moze byé ona wykonywana zarowno w trakcie masazu, jaki wtrakcie éwiezea. Ze wegledu na mala stope u niemowlat mozna prowadzi¢ jednoczesnie korekcjg wszystkich deforma- gji. W praktyce jedni wolg korygowae kazda deformacje osob- 1no, ini natomiast pozostawiaja znieksztalcenie zgigcia pode- sewowego, dopoki nie usung szpotawosci | wydrazenia. Po wykonaniu rekoczynéw stope unieruchamia sig w ustawieniu korekeyjnym. Unieruchomienie za pomoca przylepca polega na zalozeniu dwoch pasow. Jeden pas przylepea prowad sig od wewnetrznego klykcia kose! piszezclowe) pod pigte i do gory po zewnetrzne} powierzchni podudzia cclem ustawienia pigty w pozycji koslawve). Drugi pas przylepca prowadzimy od migjsca ponize) kostki zewnetrane} w poprzek arzbietu stopy 1 pod duzy palec, ustawiajac stope w pozyc)i koslawe}. Jezeli ten sposob unieruchomienia nie przynost rezultatu w ciagu 2 mie sigcy, nalezy zmienié rodzaj usztywnienia Gdy dziecko ukonezylo drugi miesige zycia, a nie przekroczylo drugiego roku, konieczne jest wykonanie reko- czynéw silowych w znieczuleniu, Po tym zabiegu stope unieru= chamia sie w szynie lub w opatrunku gipsowym (nalezy go zmieniaé co 2 - 3 tygodnie). 204 U dzieci powyzej drugiego roku Zycia jedynym sposo- bem usunigcia znieksztatcenia jest zabieg chirurgiczny (pre cigcie przykurczonych clementow stopy i ewentualnie osteoto- mia na kosciach stepu, jezeli dziecko praekroczyto 8, rok zycia) izykoterapia Jezeli lekarz prowadzacy zadecyduje, mozna stosowaé promieniowanie podczerwone, elektrostymulacje pradem Tra- berta, helioterapig, parafinoterapie, masaze wirowe i kapiele solankowe. Masaz Masaz dla pierwszej grupy sklada sie z czterech faz W faze pierwszej stosujemy lagodny masaz stopy, stawu skokowego i podudzia W fazie drugie} wykonujemy glaskania i powolne, leez gtebokie Torcierania podeszwowe) strony stopy, wewnetrzne) strony stopy. miesni przednie} grupy piszczeli, migénia piszezelowego tylnego i sciggna Achillesa W fazie trzecie) wykonujemy korekcje znieksztatcenia, W fazie czwarte} wykonujemy glaskania, energiczne rozciera- nia ugniatame poprzeczne grzbietowe} i boczne powierzchni Stopy, migSni strzatkowych i migSni tydki Udzieci, ktore ukosiczyty 2 miesiace, a nie prekrocey- ty dwoch lat dycia, w czasie zalozonego usztywnienia poste- 205pujemy jak w analogicznym okresie kazdego innego znie- ksztatcenia stopy Po zdjeciu opatrunku usztywniajacego kilka pierwszych zabiegow poswiecimy na odzywienie, natluszczenie i ucla- styeznienie skory po dlugotrwalym opatrunku gipsowym. W kolejnych zabiegach postepujemy podobne jak w masazu u dzieci do drugiego miesiqca zycia. Pomijamy jednak faze tzecia (korekeja znieksztalcenia), U dzieci, ktore ukonezyly dwa lata, po zdjgciu opatrun- ku gipsowego postepujemy podobniejak poztamaniach, uwzgle- dniajac w zaleanosci od potrzeb + odzywienie i uelastycznienie skory (mozna stosowaé srodki natluseezajace 1 odzyweze), + zmigkczenie blizny i zlikwidowanie zrostow + uelastycanienie torebek stawowych, + ,rozruszanie” stawow, + Zwigkszenie masy i sily migsniowe) (szezegolnie mieénitydki) Kinezyterapia U pacjentow we wezesnym okresie choroby kinezytera~ pia polega na wykonywaniu kilka razy dziennie opisanej redre- gi bierng) (korekcji), po ktore} zaklada sig usztywnienie (spe- cjalne bandazowanie, przylepee, szyna) w cely utrzymania efektow korekeji U pacjentow w unieruchomieniu po zabiegach chirur- gicenych stosuje sie icrenia oddechowe, + Gwiczenia ezynne z oporem zdrowej koczyny dolne}, + obcigzanie stopy (za zgoda chirurga, nie wezesnie) niz eatery tygodnie po zabiegu), + éwiezenia ogolnie usprawniajace konczyny dolne) 206 Po zdjgciu unieruchomienia wykonujemy + éwiczenia bierne i ezynne stopy, + éwiczenia ezynne wolne 2 dawkowanym oporem ru- chow odwodzenia i nawracania stopy (pigta stabilizowa~ na), + nauke chodzenia w obuwiu ortopedyeznym. UWAGA + Po éwiczeniach nalezy zaktadaé luske stabilizujaca. + Istnieje koniecznosé prowadzenia éwiczei usprawniajacych przez kilka miesigcy, 2.9. STOPA KOSLAWA. LG Znicksztalcenie wystepuje dose czgsto w postaci wro- zone}. Postaé nabyta (poza stop plasko - koslawa) wystepuje raadko. Obserwuje sig nawrdcenie stopy z roznymi stopniami cigzkosci znieksztalcenia (od nieznacznego ograniczenia od- \Wwracania, przy zwigkszonym nawracaniu, do 2nieksztalcenia utrwalonego i stopy sztywne}). Pacjent skarzy sig na bal wyste- ulaey podczas chodzenia, zlokalizowany po stronie wewng- trznej stopy w okolicy podeszwy W postaci wrodzonej zmiany sq podobne do wystepu- jacych w stopie plasko- koslawey, Move sie zdarzyé czesciowy lub catkowity brak kosci strzalkowej albo innego rodzaju nieprawidlowosei w-budowie kosei konczyny, W postaci nabyte] czynnikami wywolujgeymi kosla- ‘Wose stopy moga byé krzywica, porazenie (najezescie) migénia Piszezelowego przedniego) lub urazy kosei W preypadkach Iekkich leczenie jest takie samo jak przy Stopie plasko - koslawej. W przypadkach cigzszych stosuije sig leczenie chirurgicane,Stosowane zabiegi Spos6b postepowania jest taki sam jak w preypadku stopy plasko - koslawe}, 2.10. STOPA PLASKO-KOSLAWA, PES PLANOVALGUS Tego typu znicksztateenie jest klasycznym przypadkiem plaskostopia. Wystepuje zardwno u dzieci, jak i u dorostych, czeécie| u kobiet ni u mgzezyzn. Samo obnizenie lukdw stopy nie powoduje bolu ani klopotow z chodzeniem. Dopiero dola- czajace sig nawrocenie stopy staje sig ucigzliwe i bolesne. Prayczyn znieksztalcenia jest wiclei moga one byé réznorodne, Najezesciej sq to + porazenie lub niedowlad jednego z migsni odwra- cajacych stope lub wspie- rajgeych jej luk, surazy + inne znicksztalcenia koi czyn, + zapalenia stawow, + krzywica, + ogdlne ostabienie, ktore predysponuje do statyez- nego typu plaskostopia w zwiqzku z nicodpowie~ Rys. 39. Stopa plasko - koslawa — dnim obuwiem lub nawy- kowym, zlym ustawianiem stopy. Duzy wplyw ma tu powiekszenie wagi ciala 2 powodu otylosc, ciqzy, dlugiego stania itp, 208 W obrebie migéni i wigzadel dochodzi do + ostabienia migsni migdzykostnych i migsni wewnetrznych stopy, + rozciagnigcia wigzadel na wewnetrznym brzeau stopy, + rozciggnigcia, a w cigzkich przypadkach - zaniku migsni piszezelowego przedniego 1 piszczelowego tyinego, + skrocenia wigzade! zewnetrzne} strony stopy, «skurezu, a w okresie pozniejszym - skrocenia migsni strzatko- wych (2 powodu przeciazenia), skrécenia Sciggna Achillesa, + preykurczu migsni tydki W obrebie kosci dochodzi do przemieszczen i zmian + Kosé skokowa, wskutek zwvigkszonego nawracania, pozosta- je poza wlasciwym miejscem, Stwierdza sig ja w postaci wypu- Kiogci na wewnetrznej powierzchni stopy. Szyjka kosci skoko- we) ulega wydhuzeniu. + Kose lodkowata obniza sig i pod stopa wyczuwalna jest guzowatosé * Luk podluény stopy obniza sig, a w praypadkach zaawanso- wanych calkowicie spoczywa na podlozu. Wewnetrany brzeg stopy traci wklestosé, a nawet staje sie wypukly + Kosé pigtowa ulega skrgceniu ku dotowi i przysrodkowo tak, Ze chory chodzi na wewnetrzne| stronie guzowatosci. Na je) zewnetrzne) powierzchni moze wytworzyé sie powierzchnia stawowa dla kostki bocznj * Wskutek zapadnigcia sig tukw stopa ulega poszerzeniu Chory odczuwa zmgczenie, ostabienie i b6l nasilaiqce sig Podezas staniai chodzenia. Dolegliwosei przewaznie umiejsca- \Wiaja sig na podeszwie stopy, jednak moga obejmowaé okalice Kostek, erabiet stopy, tydke, kolano, a nawet biodro i okolice ledawiowa,Ruchy: odwracania, zginania i prostowania stopy, jak rowniez ruchy palcow sa ograniczone, a w pozniejszym okresie docho- dzi do usztywnienia wszystkich stawow. Wskutek utraty reso- rowania chod jest niezdarny i ,cig2ki” W przebiegu choroby mozemy wyrdznié trzy stopnie + Stopie pierwszy. = Zwykle zaburzenie postawy (stopa wiotka), w ktorym pacjent sam moze skorygowa¢ ustawienie stopy = Stan przejsciowy (zmiany migsniowe i wigzadtowe z przemieszczeniem kosci), w ktorym pacjent nie jest w stanie sam korygowaé ustawienia stopy. + Stopied drugi. Nieznacznezmiany kostne, zaznaczony skurez, i skrocenie migsni. Calkowita korekcja znicksztalcenia nie jest mozliwa. + Stopied trzeci. Wyraznezmiany wkosciach istawach. Prawie ipeine zesztywnienie Stosowane zabiegi ‘STOPIEN PIERWSZY (eawenesta HOSTAWY, STOPA WIOTIEA) W tym okresie choroby nie jest wymagane noszenie odpowiedniego obuwia. Wystarezy, ze jest ono wygodne i dobrze dobrane. Pray leczeniu nalezy 2wracaé uwage na kilka elementOw. + Bardzo czesto dochodzi do zaburzenia czucia postawy. Oczywiscie oddzialywuje to na cale ciato, dlatego poza lecze- niem plaskostopia nalezy zbadaé ustawienie barkow, kolan, 20 miednicy i glowy, a w razie potrzeby zastosowaé odpowiednie Jeczeme. + Wskutek niewlasciwe) pracy miegni moze dochodzié do ich oslabienia. Dotyezy to nie tylko podudzi i stop, lecz takze migsni postadkowych, migéni czworoglowych ud, a nawet migsni kregostupa i braucha + Nalezy wzmacniaé migsnie: glistowate, wewnetrzne stopy i zginacz dlugi palcow. Wemocnienie migSnia piszezelowego przedniego uzalezniamy od pierwotne| przyezyny plaskosto- pia. Czgsto zdarza sie, 2e wlasnie zbytnte napigcie tego migsnia decyduje 0 rozwoju deformacji. W takim przypadku nalezy go oezywiscie usprawnieé, jednak nie powodujac jego wemocnie~ nia, Przystepujac do wykonywania tak masazu, jak i gimnastyki leceniczej, musimy okreslié wydolnosé migsnia piszczelowego przedniego, Mozna to zrobié, stosujac opisany ponize} test Chory lezy z nogami opartymi i stopami rozluznionymi. Tera~ peuta uymuje pigte badanej konczyny izgina koficzyneg w stawie kolanowym, obserwujae przodostopie. Jesli jest ono skrecone do srodka, oznacza to, 2e migsien jest mocny Wemacnianie migSnia piszczelowego tylnego uzaleznio- he jest od stanu scigana Achillesa. Jedeli Sciggno jest naciagnig- te, migsien piszczelowy tylny usprawniamy bardzo ostroznie, aby nie zwiekszaé zgigcia w stawie skokowym Fizykoterapia Mozna stosowaé niektore zabiegi fizykalne. Nalezq do nich: promieniowanie podczerwone, elektrostymulacja, helio terapia, parafinoterapia, masaze wirowe, kapicle gorace, kapic- le ~ na przemian - zimne i gorace. Szezegoinie skuteczne sq faradyczne kapiele stp. Powoduja one wzmoenienie migsni,pomagaja choremu odzyskaé czucie ruchow i zorientowaé sig, ktore ruchy mozna wykonaé. Stymulacje wykonujemy zarow- no podtuznie, jak i poprzecznie w zakresie migsni glistowatych i migdzykostnych. Stymulacja migSnia piszezeloweyo praed- niego i migSnia piszezelowego tylnego uzalezniona jest od opisanych wyzej ezynnikow. Bardzo dobrym uzupelnieniem stymulacji sq éwiczenia czynne Masaz Postepowanie w masazu obejmuje eztery fazy Faza pierwsza. Polega ona na wykonaniu masazu ogélnego koficzyn doinych z uwzglednieniem migsni posladkowych i odcinka Iedawiowo - krzyzowego kregoslupa. Postepowanie obejmuje glaskania, rozcierania i ugniatanie podluzne, Jest to faza wstgpna (3 ~ 4 min) majaca wplyw na krazenie w cale) konezynie doing) W fazie drugie} wykonujemy masaz rozluéniajacy wigzadet zewngtrzne} strony stopy, wigzadta bocznego zewngtrznego stawwu skokowego 1 migsni sirzalkowych. Dodatkowo opraco- ‘wujemy temigsnie, ktoreulegly skurezowi lub skroceniu. Moze to dotyczyé ktoregos z migsni piszczelowych (migsien piszcze- lowy preedni, migsien piszczelowy tylny), a czasami Sciegna Achillesa i migsni tydki, W masazu stosujemy glaskania i powolne, lecz glebokie rozcierania, W fazie trzecigj stosujemy , ksztaltowanie sklepiea stopy”(patr Masaz klasyczny”, wyd Il, str.222) W fazie czwarie} wykonujemy masaz pobudzajgey migsni stro- ny podesrwowe] stopy oraz wigzadel wewngtrznego brzegt stopy i stawu skokowego. Dodatkowo opracowujemy te mig- nie, ktore ulegly rozciggnigciu lub zanikowi. Moze to doty- cayé ktoregos z migsni piszezelowych (migsien piszczelowy przedni, migsien piszezelowy tylny), aczasami Scigga Achille- saimigsni lydki, W masazu wykorzystujemy: glaskania, ener- wiczne rozcierania, ugniatanie poprzecane (jes mozliwe jest wykonanie), oklepywania i energiczna wibracje podtuzna Kinezyterapia Zadania kinezyterapii uzaleznione sq od stopnia znie~ ksztatcenia, Ogdlnie jednak zalezy nam na + poprawie ruchomosci wszystkich stawow stopy, + wzmocnieniu migéni stopy, + odtworzeniu (w miarg mozliwosei) lukéw stopy, + reedukacji chodu i prawidlowej postawy oraz.crucia obcigze- pia W zaleznosci od mozliwosci pacjenta wykonujemy + éwiczenia czynne wolne calych koficzyn dolnych ze szezegél- nym uwzalednieniem migsni stopy, + Cwiczemia wzmacniajace migsni glistowatych i wewnetrenych stopy w pozycj siedzace), + éwiczenia wemacniajace migsni glistowatych i wewnetrznych stopy w pozygji stojace), + nauke prawidtowego chodu, + ewiezenia roznymi krokami i z réznym obciazeniem STOPIEN PIERWSZY (stapniat razessciowe) W tym stadium Koniecene jest stosowanie obuwia 2 Podwyzszonq podeszwai obcasem. Czesto na stronie przysrod- Kowe) buta umieszeza sie taw. ,klin koslawigcy”, ktérego 213zadaniem jest przechylenie stopy w kierunku zewngtrznego brzegu, W celu podirzymania tukow stosuje si¢ odpowiednio dobrane wkiadki ortopedyczne Leczenie fizykalne jest takie samo, jak w praypadku stopy wiotkiej STOPIEN DRUGI (ruaskostorie scrvwxe) Aby moc wykonywaé jakiekolwiek zabiegi zmierzajace do reedukacji stopy, nalezy za pomoca interwencji chirurgicz: ej preywrocie jej ruchomosé. W trakcie zabiewu stope urucha- mia sie we wszystkich kierunkach, przerywajac wszelkie 7r0- sty. Jezeli Scigzno Achillesa jest skracone, wydluza sig go Do leczenia fizykalnego praystepujemy mozliwie jak najwezesnie} po operacji. Zarowno w fizykoterapil, jak i w ‘masazu postepowanic jest takie samo, jak przy stopie wiotkiej ‘w pierwszym stopniu tego znicksztalcenia. W zakresie kinezy- terapii glowny nacisk kladzie sie na wykonywanie ruchow biernych, aby utrzymaé ruchomosé uzyskana na drodze chi giczne} STOPIEN TRZECI (stra saws) Trzeci stopiefi tego znicksztatcenia jest wada cigakq i trudna do usunigeia, Jezeli chirurg zdecyduje sig na wykonanie zabiegu, cale podniejsze leczenie bedzie uzaleznione od rodza~ ju i celu operacji. W przypadkach gdy nie wehodzi w gre operacja, chory powinien stale noste pomoce ortopedyczne, Zasadniczo na tym etapic znicksztalcenia nie ma potrze- by wykonywania jakichkolwiek zabiegow, gdyz zmiany sq wyraénie utrwalone, Mozna wykonywaé masaz. ogélay cale) 24 konczyny dolnej celem usprawnienia krazenia i poprawy odzy- wiania thanek oraz masaz mieSni posladkowych i migsni odcin- ka ledéwiowo - krzyzowego kregostupa celem ich wzmocnie- nia 2.11. METATARSALGIA (CHOROBA MORTONA) Choroba wystepuje z reguly u osdb w srednim wieku, cagicie) u kobiet niz u mezczyzn, co wigze sig 2 noszeniem nieodpowiedniego obuwia, Przyczyny choroby sq niemal iden~ tyezne z tymi, ktére prowadza do powstania plaskostopia Schorzenie objawia sie wystepowaniem bolow w okolicy kosci érddstopia. Przewaznie bél zlokalizowany jest ponize} glowek kosci sradstopia lub w okolicy czwartego palca (,cho- soba Mortona’’). Znieksztalcenie polega na zapadnigciu sig calego przedniego tuku stopy (co prowadzi do zwichnigcia gtowek kose! srodstopia iw konsekwengji rozciagni¢cia wigza- del poprzecznych) lub na przemieszczeniu sig glowki jednej z Kosei tworzacych tuk i jej bezposrednim ucisku na nerwy Pacjent skarzy sig na wystepujacy stale lub okresowo bol Pojawia sig on réwniez przy biernym podeszwowym zginani stopy w stawach srédstopno - paliczkowych. Pod glowkami Kosei srddstopia obserwuje sig odciski, w ktorych z ezasem ‘moga powstac procesy zapalne. Wramach pomocy ortopedycznych dobiera sig odpowie- dnie obuwie z umieszezona podkladka pod srodstopie. Cigzkie przypadki wymauaja leczenia operacyjnego po- legajaceuo na usunigciu glowki IV koSei Srodstopia. Nastepnie stope unieruchamia sig w opatrunku gipsowym na 2 do 3 tygodni, Czasami wycina sig odpowiedni nerw lub nerwyStosowane zabiegi W poczatkowym, ostrym okresie choroby koniecany jest wypoczynek. Do wzmocnienia migsni wewnetranych, miedzy- Kostnych i glistowatych praystepujemy po ustapienitr bol Fizykoterapia Stosuje sig glownie zabiegi cieplne. Najczescie) sq to: promieniowanie podezerwone, oklady parafinowe, kapicle fa- radyczne, kapiele wirowe, kapicle wodne gorace lub - na przemian - cieple i zimne Masaz Wykonujemy masaz Klasyczny stopy ze szczewdlnym uwzglednieniem masazu palcow i ksztahowania sklepief sto- py. W niektorych przypadkach rezygnujemy z technik wywo- hujacych bol. Aby usprawnié krazenie i odzywienie konczyny moana wykonywaé dodatkowo masaé klasyczny catej koficzy ny dolne. W miare potrzeb stosujemy opracowanie jak w przypadku stopy plasko - koslawe} Kinezyterapia Prowadzi sig éwiczenia, ktdrych celem jest + ogdlne usprawnienie stopy, + wamocnienie migsni wewngtranych, migdzykosinych 1 glistowatych, * nauka chodzenia w odpowiednim obuwiu z wkladka ortopedyczna (podporka), 2,12. STOPA PIETOWA PES CALCANEUS Deformacja polega na grzbictowym zgieciu stopy w siawie skokowym. Znieksztalcenie wystepuje rownie czesto, jak stopa koska czy koasko - szpotawa. Wyrdzniamy trzy postacie deformacii + postaé nabyta, + postaé wrodzona, + postaé porazenna Postaé nabyta wystepuje przewaznie po operacji na éciegnie Achillesa (gdy zostalo nadmiernie wydhuzone) lub jest pozostatoscia przebytej choroby Heinego-Medina W postaci wrodzonej deformacja polega na zgigciu podeszwowym stopy, ktoremu towarzysza znieksztalcenia sta- wu skokowego oraz braki i deformacje kosci. Rozne sq stopnie ciezkosci tego schorzenia. Jedne polegaja na nieznacznym ograniczcniuzgigcia pode- sewowego stopy, winnych stopa jest ustawiona pod katem ostrym do podudzia W obrebie kosei znieksztalcente wystepuje przewaznie w stawie sko- kowym i polega na prze- mieszezeniu lub deforma- ji. Mogasig zdarzyé-mie- ksztalcenia kosei piszeze- lowe}, strzalkowej lubnie- ktorych kosei stopy. Rys, 40. Stopa pigtowaW obrebie wi¢zadel dochodzi do rozciagnigcia tying czeéei wiezadet obocznych i wiezadia tylnego stawu skokowe- g0. Praykurezowi ulegaja: wigzadto przednie i przednia czese ‘wewnetranych i zewnetranych wigzadel obocanych stawu sko- kowego W obrebie migsni stwierdza sigrozciqunigcie migsni lydki i praykurez. przednie) grupy migsni podudzia ‘Stosowane zabiegi PRZYPADKILEKKIE W duzej ilosci przypadkéw dochodzi do samoistnego cofitigcia sig znicksztalcenia, kiedy dziecko zacznie chodzié i wemocnia sig migSnie tydki. Jezeli nie dojdzie do samoistnego wyrownania wady, koryguje sig ja za pomoca szyn. Fizykoterapia Rzadko stosuje sig zabiegi. Jezeli jednak lekarz prowa- dzacy zadecyduje, mozna stosowaé: promieniowanie podezer- wone, elektrostymulacje pradem Traberta, helioterapie, parati- noterapig, masaze wirowe i kapiele solankowe Masaz Pray zabiegu nalezy pamigtaé 0 koniecznosci utrzymy= ania nogi w takim ustawieniu korekeyjnym, jakie jest mozliwe do wzyskania. Postepowanie w masazu sktada sig z szesciu faz W fazie pierwszej wykonujemy masaz w ulozeniu na plecach W tym ustawieniu stopy, stosujae gtaskania, duzo powolnych 218 Rys. 41 rorcieran i powolne ugniatanie podluzne, opracowujemy: wig- zadlo przednie, przednia czesé wewnetrznych i zewnesrenych wigzadel obocznych stawu skokowego oraz prrednia grupe migSni podudzia Zadaniem te} fazy jest rozluénienie napi¢e poprzez dostarczenie duze} ilosci ciepla fazie dnugie) (ulozenie jak w fazie pierwszej) wykonujemy maksymalne zgigcie podeszwowe stopy pacjenta. W tym ulo- Zeniu wigzadlo przednie, przednia ezesé wewnetranych i ze- Wwnetrznych wigzadel obocenych stawu skokowexo oraz Przednia grupa migSni podudzia beda napigte Wykonujemy masaz, stosujac techniki o dzialaniu po- ™ierzehniowym: glaskania calymi dlofimi, rozcierania (cztere- ™a, pigcioma, osmioma i driesigcioma palcami) i ugniatanie PodiuzneW fazie trzeciej (w ulozeniu na plecach) wykonujemy masaz rozludniajacy stopy, stawu skokowego i podudzia. W fazie czwartej (w ulozeniu na plecach) koncentrujemy sig na rozluznieniu przednie) grupy migsni podudzia, stosujae uciski punktowe jednostajne po migsniu piszczelowym przednim i dtugim prostowniku palcow, od glowki strzalki co 2- 3 cm dochodzimy do stawu skokowego (Rys.41). Nastepnie wyko- nujemy uciski jednostajne (rozludniajace) pomigdzy kostkami przystodkowa i boczna, w trzech pasmach (Rys 4 + po troczku gornym mm. prostownik6w, * pomigdzy troczkiem gornym a troczkiem dolnym, + po troczku dolnym mm. prostownikow piate) (w ulozeniu na brauchu) stosujemy delikatna, redresje (Rys.43). Chwytamy stope pacjenta nachwytem (reka ulozona poprzecanie do osi stopy) jak najblize} stawu skokowe- go. Delikatnie i powoli zginamy stopg podesewowo, podezas udy druga reka obejmujemy kosé pigtowg i wypychamy ja w kicrunku podudzia, Nalezy uwazaé, aby nie powigkszaé zgigcia podeszwowego w stawach srodstopno - stgpowych. Ruch ma bye wykonywany tylko w stawie skokowym. W fazie széste} wykonujemy masaz pobudzajacy srupy tying) migsni podudzia, ze seczegdlnym uwzglednieniem scigana Achillesa. Stosujemy intensywne giaskania, rozcierania lugnia tanie poprzeczne. Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii stosujemy + redresje bierne i ulozeniowe przednic) grupy migsni lydki, * éwiczenia czynne wolne zgigcia podeszwowego stopy W 220 pozyciiz ustabilizowana pieta, + éwiczenia ezynne migsni lyd i Sciggna Achillesa PRZYPADKI CIEZSZE W przypadkach zaniedbanych lub nie dajacych sie skory- gowaé leczeniem zachowawczym konieczne jest leczenie ope- racyjne. Zabieg polega na wydluzeniu migsni grupy przednie} podudzia. Nastepnie zaktada sig unieruchomienie, a po jogo zdjeciu prowadzi sig leczenie usprawniajace Masai Po zabiegu chirurgicznym staw jest unieruchomiony opatrunkiem usztywniajgeym. Rana praewaznie goi sie szybko i zasadniczo w tym okresie nie ma potrzeby wykonywania masazu. Jezeli jednak lekarz prowadzacy podejmie taka decy- zig, mozna go wykonywaé, aby uzyskaé wplyw ne poprawe krazenia w kofezynie unieruchomione). Wykonujemy inten- sywny masaz koniczyny symetrycznej (2drowe}) stosujae: gla- skania, rozcierania, ugniatania poprzeczne i podluene, wibra- cig i roztrzqsanie. W ten sposob wywieramy wplyw konsensu- alny na koriczyne unieruchomiona. Mozna wykonywac row- niez masa? klasyczny odslonigtych czesci konczyny unterucho- mionej z zastosowaniem przede wszystkim rozcierania i ugnia- tania podiuznego. Po zdjgciu opatrunku gipsowego w masazu uwzaledniamy (podobnie jak w zlamaniach) w zaleznosci od potrzeb: + odzywienie i uelastycznienie skéry (moma stosowaé Srodki nattuszczajace i odzyweze). + zmickezenie blizny i zlikwidowanie zrostow, * uelastycznienie torebek stawowyeh, + ,rozruszanie” stawow, + zwigkszenie sily migsniowe}W postaci porazenne} 2wicksza sie wartose luku stopy’ wstosunku do jego wartoset w postaci wrodzonej, Pigta jest jwydluzona imodzelowata (pacjent chodzina pigcic) Wystepu- ja rownied o wiele wicksze znieksztalcenia, Zajete ni tylko foba stawy skokowe, ale rowniez stawy SrOdstopno - stepowe W obrgbie kosci « ko8é skokowa przemieszczona jest do tylu, + Kose pigtowa obniza sig ku dolowi i ustawia sig skosnie, @ nawet pionowo, + podtuzmy tuk stopy zwigksza sig, dochodai do znacznych pezesunigé kosei W obrebie wigzadel dochodzi do rozciqunigcia wigzadel tyinych oraz przykurezu wiezadet praednich stawu skokowego i drobnych wigzadel podeszwowych W obrebie miesni, z powodu porazenia i zaniku migsnia trdjglowego tydki oraz tylnej grupy migSni piszezeli, dochodzi do praykurczu migsnt przedniej grupy piszezeli, migsni pode- sewy i powigzi podeszwowe) ‘Wobrebie skory wystepuja typowe dla porazenia troficz- ne zmiany skorne. Pod pigta tworza sig modzele, za5 skora podeszwy jest nienaturalnie cienka W wiekszosei przypadkow leczenie polega na operacy) nym ksztaltowaniu stopy. Czgsto usuwa sig kose skokowa 1 dokonuyje sig przemieszezenia innych kosei, W wyniku operacii ruchy stopy na boki zostaja zniesione. Ruchy zgiecia i prosto- ania pozostaja, jednak zakres zgigcia grzbietowego jest ogra niczony na skutek stykania sig kosci lodkowate) 2 koscia piszezelowa, Tak wigc nawrot znieksztalcenia nic jest mozliwy. Skrocenie konezynyz powodu usunigcia kosei skokowe) zosta- je skompensowane nieznacznym kofskim ustawieniem stopy. Informacje te sa bardzo istotne dla prawidtowej rehabilitac}i po zabiegu chirurgicenymW inne} metodzie leczenia chirurgicznego stosuje sig usztywnienie stawu skokowego i stawow srédstopno - stepo- wych. Po takim zabiegu mozna wykonywac usprawnienie jedynie w obrebie paleow Masaz Po zdjeciu unieruchomienia mozna stosowae masaz, ktorego celem bedzie usprawnienie procesow odzywezych w obrebie cale} kofezyny Kin yterapia Jezeli, ze wagledu na rodzaj przeprowadzonej operacji, Kinezyterapia jest mozliwa do wykonania, stosuje sie ruchy bieme, a poénic} czynne w roznych kierunkach. 204 ZNIEKSZTALCENIA KLATKI PIERSIOWEJ, KREGOSLUPA ISZYI 1. ZNIEKSZTALCENIA KLATKI PIERSIOWEJ Do najezescie} spotykanych wad wrodzonych w obrebie Klatki piersiowej zaliczamy « chorobg Sprengela (wrodzone wysokie ustawienie to- patki), + Zebro szyjne, + klatke piersiowa lejkowata (szewska), + klatke piersiowa kurza 1.1. CHOROBA SPRENGELA (MORBUS SPRENGEL, SCAPULA ALTA CONGENITA) Jest to znieksztalcenie wrodzone polegajace na nienor- malnie wysokim ulozeniu topatki (niekiedy obu) na klatce Piersiowe), Zazwyczaj topatka jest dodatkowo skrecona tak, 2¢ ‘RGrny jej kat jest blize) kregostupa niz dolny, Towarzyszy temu hajczescie} bocene skrzywienie kregostupa piersiowego, skie~ Towane fukiem w strong uniesionej topatki Zdarza sig, ze bojezyk jest skrocony nawet 0 2,5 cm i w konsekwengji lopatka po stronie chore} znajduje sig blizej kregostupa.W przypadku obustronnej wady oba barki squniesione ku gorze i vaznacza sig uwypuklenie piersiowe} i dolnej szyjne} czesci kregostupa. Ruchomos¢ barku jest znacznie ograniczo- na wskutek niemoznosci odwodzenia, unoszenia + ustalenia lopatki. Znieksztalcenie z reguly pogigbia sig w miare uplywu lat W obrebie kosei i migsni moga wystapi¢ + znieksztalcenia lopatki (jestszersza ibardziej wypukla), + belka kostna lub pasmo tkanki wldkniste) pomigdzy kregoslupem (zazwyczaj jednym x kregow szyjnych) a Jopatka, + brak jednego lub kilku kregow, + oslabienie migsnia czworobocznego, + oslabienie lub brak innych migsni przyezepiajacych si¢ do lopatki, + ostabienie lub brak migSni’ mostkowo-obojczykowo- sutkowego 1 piersiowego wigkszego. Korekeja znieksztatcenia moaliwa jest tylko podczas zabiegu chirurgiczneyo, w trakcie kiorego przecina sig belkg kosina i kazde pasmo tkanki whOkniste) Iqezqce topatke z kregostupem. Co do pozostatych migéni, zdania chirurgow sa podzielone, Nicktorzy oddzielaja kazdy migsien utrzymujacy lopatke w nieprawidlowym ustawieniu, inni pozostawiaja je W stanie sprzed operacit Stosowane zabiegi Najwazniejszym czynnikiem jest tutaj ruch, Celem stoso~ wanych zabiegow jest przyspieszenie gojenta sig rany, zapobie= ganie tworzeniu sig zrostow oraz przywrocenie ruchow. Fizjo- terapeuta powinien uzyskaé od chirurga informacje, ktore 226 migénie sq niepelnowartosciowe, czy tez w ogéle ich nie ma, a ktore zostaly oddzielone w trakcie operacji. W procesie reha- bilitacji nalezy uwzgledniae powiklania w postaci kreczu szy)- newo czy skoliozy Firykoterapia W zakresie fizykoterapii mozna stosow + ulatwiajace gojenie sig rany + likwidujace obr2gk i stan zapalny spowodowany rozlegla operacia, + pred kinezyterapia - 0 dziataniu rozluéniajqeym migsnie abiegi Masai W pienwszym etapie (5 - 10 zabiegsw) po zagojeniu sig rany pooperacyjnej mozemy stosowaé postepowanie, ktdrego celem jest zmigkczenie blizny i likwidacja zrostow gkebokich (patrz rozdzial ,Rany i blizny”) W drugim etapie - masaz przybiera charakter rozluznia- icy. Opracowujemy cala obreez barkowa oraz chora polowe Klatki piersiowej. Stosujemy: glaskania, duzo tagodnych roz- Ciera, ugniatanie podtuene, delikatna wibracje poprzeczna W przypadku wystepowania skoliozy lub kreczu szyjne- £80, po zasiggnigcitu opini lekarza prowadzqcego, mozemy do masazu dolaczye odpowiednie postepowanie Kinezyterapia Najwazniejsza forma rehabilitacji jest w tym przypadku Tuch. Wykonuje sig zarowno éwiczenia bierne, jak iczynne wewszystkich stawach obreczy barkowe), zwracajac szczegolng uwage na unoszenie i odwodzenie ramienia oraz rotacje lopat- ki, W okresie wezesnym bardzo skuteczne sq cwiczenia w wodzie lub na podwieszkach 1.2. ZEBRO SZYJNE (COSTA CERVICALIS) Zebro szyjnejest wrodzona anomalia czesto towarzysza- cq innym zmianom (zespotowi Sprengela, skoliozom wrodzo- nym, wrodzonemu kostnenu kreczowi szyi iinnym). Przy VIL i bardzo readko prey VI kregu szyjnym znajduje sig po jedne) lub obu stronach zebro, Jego dlugosé moze by¢ rozna. Z reguly jest ono szezqtkowe. Poniewaz rzadko wywoluje dolegliwosct, stwierdza sie go przypadkowo, najezeseie) w wieku dojrzalym, Lacznotkankowe przedluzeniatych zeber, aprzede wszy- stkim miesnie pochyle, bedae w patologicznym napigciu, moga uuciskaé naczynia i nerwy zaopatrujace konczyng gona, co wywoluje bal wewnetrzne| strony ramienia, tokciowe} czesci reki i przedramienia oraz bole promieniujace do klatki piersio- we). Jednoczesnie obserwujesiezaniki migsni: krotkiego odwo- daiciela kciuka i migdzykostnych. Pojawiaja sie rownied zabu- rzenia naczynioruchowe w zajete) kohczynie Wleczeniu zachowawezym dazy sig do obnizenia napig- cia migsni pochylych, jednak osiqymgty efekt leczniczy jest W niektorych prypadkach krotkotrwaly, Tam gdzie leczenie zachowaweze jest malo skuteczne, stosuje sig zabieg chirur- giczny polegajacy na przecigciu migénia pochytego przednie- g0. Zwalnia sig w ten sposdb ucisk na naczynia i korzenié nerwowe, a w konsekwengji dochodzi do ustapienia objawow Klinicanych, Rzadko dokonuje sig resekcji dodatkowego zebra, gdyz nie ma takie} potrzeby 28 LECZENIE ZACHOWAWCZE josowane zabicgi Celem stosowanych zabiegow jest obmizenie napigcia migéni pochylych. Stosuje sie zabieai fizykoterapil i masaz Fizykoterapia Stosuje sig: promieniowanie podezerwone, promienio- wanie nadfioletowe, diatermig krotkofalowa, diatermig mikro- falowa, promienie rentgenowskie w dawkach przeciwzapal- nych, jontoforeze, prady diadynamiczne. Masaz ‘Wykonujemy masaz karku ze szezegolnym opracowa- niem migsni pochytych, Nalezy zwracac uwage, aby przy masazu nie odchylaé glowy pacjenta w kierunku strony zdro- we) czy do tylu, gdyz te ulozenia moga potegowac dolegliwo- sei W masazu wykorzystujemy techniki dzialajace rozgrze- wajaco. Nie nalezy masowaé zbyt intensywnie, aby przez nadmierny ucisk nie poglebiaé dolegliwosci. Stosujemy duzo glaskan, duzo rozcieraf o dzialaniu powierzchniowym (cztere- ma paleami, catq dtoniq), rozcierania Koliste (segmentarne) czterema palcami.na przyezepy poczatkowe migénia pochyle- £0 przedniego (wyrostki poprzeczne od 3 do 6 kregu szyjnego), Ugniatanie podtuzne (jesli nie wywoluje dolegliwosei) oraz Uciski jednostajne na przyczepy poczatkowe migsnia pochyte- 80 przedniego. Jezeli zachodzi taka koniecznosé, wykonujemy Masaz konezyny gomej z wykorzystaniem glaskah i ugniatania Podhuznexo, 9W kolejnosei opracowujemy + staw barkowy, + ramig w kierunku od tokcia do barku. + staw lokciowy + przedramig od nadgarstka do lokcia, + staw promieniowo - nadgarstkowy, + srodrecze, + paloe Jak latwo mozna zauwazyé, jest to postepowanie Kla- syczne w kolejnosci segmentarne), a jego zadaniem jest likwi- dowanie promieniujacego bolu (z powodu ucisku migsnia pochytego na korzenie nerwowe). Zastosowanie masaZu la sycznego w kolejnosci klasyczne) mogtoby potegowac dolegli- wosci W miare potrzeb stosuje sie opracowanie klatki piersio- wej jak w nerwobolu migdzyzebrowym inezyterapia Jezeli leczenie zachowaweze jest skuteczne, mozna st0- sowaé gimnastyke celem usuwania zanikow miginiowych, zwlaszeza w obrebie dloni Stosowane zabiegi Celem zabiegow, stosowanych w tej metodzie leczenia, jest uelastycznienie blizny pooperacyjnej, przywrdcenie pelne) ruchomosci szyi, uelastycznienie migéni, zapobieganie powsta- waniu i usuwanie istnigjgcych zrostow, usuwanie zanikow miggniowych i skutkow zaburzen naczynioruchowych w do- tknigte) konezynie, 230 Firykoterapia Stosuje sig: promieniowanie podezerwone, galwaniza- cje, ontoforeze, prady interferencyjne, elektrostymulacje, pra dy diadynamiczne, kapiele lecznicze (solankowe i siarczane) asaz Domasazu przystepujemy po zagojeniusierany. W ciagu kilku pierwszych zabiegow uclastyczniamy blizng pooperacy)- nq stosujac srodek natluszezajacy. Przy kolejnych zabiegach dolaczamy opracowanie karku, dotknigte} koiczyny i Klatki piersiowe}. Prey opracowaniu karku wykorzystujemy wszyst- kee techniki masazu klasycznego. Natomiast przy opracowaniu kohezyny stosujemy postepowanie jak w leczeniu zachowaw- czym Kinezyterapia Zadaniem Kinezyterapii jest usprawnienie wszystkich migéni szyi i karku. W obrebie kontczyny nalezy likwidowae skutki zaburzen naczynioruchowych, zaniki migsniowe i inne skutki podraznienia nerwow. Nalezy rwniez prowadzié gim- nastyke oddechowa 1.3. KLATKA PIERSIOWA LEJKOWATA (PECTUS INFUNDIBULIFORME, PECTUS EXCAVATUM) W odniesieniu do Klatki piersiowej lejkowatej uzywa sie rowniez okreslenia ,szewska”, Jest to wrodzone znieksztalce- Rie przedni} Sciany Klatki piersiowe}, polegajace na wysigcit 231do tylu trzonu mosika wraz z przylegtymi zebrami. Zmiany przewadnie wystepuja niesymetrycznie. Przymostkowe odcin- ki deber sq silnie wygigte do tylu, a mieysce katowego zgigcia przypada preewaznte na granicy pomigdzy czesciq chrzestng i kostng zeber ‘Woaastepstwiezapa- dnigcia dolnego odeinka mostka powigksza sig fi- 7jologicena kifoza piersio- wa. Jednoezesnie gtowa, szyja i barki opadaja. do przodu Splaszezenie klat- ki piersiowe) upostedza od- dychanie i krazenie, choé badania spirometryczne wykazuja, ze obnizenie po- jemnoscijestniewielkie(na skutek wigkszego zakresu ruchow przepony) Zaburzenia krazenia wynikaja z uposledzenia pracy serca, Wpuklenie mostka przesuwa serce w lewo, zmienia jego 08, ogranicza rozkurcz serca i uciska na przedsionka. Unmalych dziect w eigészych przypadkach obserwuje sig paradoksalne ruchy oddechowe (podezas wdechu dochodzi do weiqgania wyrostka mieczykowatego do wewnatr2) U starszych dzieci podezas wdechu wyrostek mieczyko- waty pozostaje nieruchomy, a dolny obwod klatkt piersiowe) nie rozszerza sig wystarczajaco. Dziecizta wada maja tendencje do zapadania na choroby ukiadu oddechowego Jezeli nie wystepuja zmiany w ukladzie krazenia i odde- chowym, stosuje sig leczenie zachowaweze lub operacyjne w Rys. 44. Kiatha piersiowa lejkowata zaleioéci od stopnia deformacii. Jezeli natomiast zmiany w tych dwoch ukladach wystepuja, jedyna skuteczna formalecze- nia jest zabieg chirurgiczny, Niezaleznie od zastosowanego sposobu leczenia (zachowawezego cry chirurgicznego) poste powanie rehabilitacyjne jest bardzo podobne. Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest + zwigkszenie pojemnosei Zyciowej pluc, + zwigkszente ruchomosci klatki piersiowe), stawow bar- kowyeh i kregostupa, + wemocnienie migsni oddechowych, + wemoenignie migsni grzbietu Fizykoterapia ‘Nie stosyje sie zadnych zabiegow Masa W przypadkach po zabiegach chirurgicznych, w pierw- szym etapie - przez pigé do dziesigciu masazy - koncentrujemy uwage na amigkczaniv i uruchamianiu blizn (patrz rozdzial +Rany 1 blizny”) W dnugim etapie lub w przypadku leczenia zachowaw- czego stosujemy postepowanie skladajace sig z dwoch faz W fazie pierwszej wykonujemy masaz klasycany roziu- Aniajacy klatki piersiowej w ulozeniu na plecach, Stosujemy technika Klasyczne z wyjatkiem: ugniatah poprzecanych, uci- skéw na mostek, uciskow na przestrzenie migdzyzebrowe, oklepywan i wibracji pionowych. Duzo uwagi poswigcamy 233rozcieraniom przestrzeni migdzyzebrowych. Inna, rownie sku- teczna metoda w tej fazie jest masaz segmentarny Klatki_ pier~ siowe} bez chwytu sprezynowania, Niezaleznie od wybrane} metody masazu kazda z nich daje pelne rozludnienie napieé w obrebie klatki piersiowe). Postepowanie segmentarne ma jed- nak te preewage nad masazem klasycznym, ze nie obciaza ukladéw: oddechowego i krazenia. Nalezy jednak pamigtae, 2e istnieje mozliwose wystapiemia i, co za tym idzie, koniecznosé uusunigcia przesunige odruchowych, Jezeli pojawia sie przesu- nigcia odruchowe, wowezas rezygnujemy 2 drugiej fazy pra cowania, Uwagledniajgc powy2sze, korzystniejsze jest zastosowa- nie postgpowania segmentarnego W fazie drugie} preystepujemy do opracowania migsni grebiets. Zadaniem masazu jest wemocnenie i pobudzenie mieSni grzbietu. Stosujemy tylko postepowanie klasyezne, wy- Korzystujgc wszystkie techniki Kinezyterapia W ramach kinezyterapit stosujemy éwiezenia + obreczy barkowe] i biodrowe), + glowy i tulowia we wszystkich plasz + oddechowe, + wzmacniajace migSnie grzbietu i posladkow, * wamacniajace migsnie brzucha, + rozprezajqce klatke piersiowa, + o charakterze wytrzymalosciowym yenach, 1. 4. KLATKA PIERSIOWA KURZA (PECTUS GALLINACEUM, PECTUS CARINATUM) Wada polega na nadmiernym wypukleniu przedniej scia- ny klatki piersiowe). Wyréznia sie dwie postacie te) wady Pierwsza polega na nadmiernym wypukleniu do preodu reko- jesci mostka (Rys45 A) Najbardzie} wysunigtym do przodu punktem jest kat mostkowy lub mostkowy przyezep trzeciego zebra Druga postaé znieksztalcenia, wystepujaca znacznie 7esciej, charakteryzuje sig nadmiernym wysunigciem do przo- du trzonu mostka (Rys 45 B). W tym przypadku rekojesé mostkajest tylkonieznaczniewypuklona. Jednoczesnie docho- zi do powstania wglebie po obu stronach mostka wskutek wpuklania sie 2eber w obrebie chrzastek zebrowych. Czesto rowniez zdarzaja sie deformacje, w ktorych dochodzi do wypu- Klenia chraastek Zebrowych przy prawidlowym mostkuZnieksztatcenie nie wywoluje zaburzeh pracy serca ani uktadu oddechowego. Czesto jednak deformacji towarzysza: wrodzone wady serca, dychawica oskrzelowa lub przepuklina przeponowa. Jednak wady te nie wigza sig prayezynowo z ksztaltem klatki piersiowe) Weczeniu nie stosuje sig zabiegow chirurgicenych, gdyz poprawa jest niewielka i zawsze nastepuje nawrot Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest + zwiekszenie pojemnosci 2yciowe} pluc + zwigkszenie ruchomosci klatki piersiowe), stawOw bar- kowych i kregostupa, + wzmocnienie migsni oddechowych, + wemocnienie migéni grzbiet, + rozciagniecie bokow klatki piersiowej oraz dolnych lukow zeber Fizykoterapia Nie stosuje sig zadnych zabiegow Masaé Celem stosowanego masazu jest ogolne usprawnienie okolicy Klatki piersiowe) 1 grabietu. W odréznieniu od Klatki piersiowej le)cowatej mniejsza wage przywigzujesiedo dziala- nia korekcyjnego. Niewielka jest bowiem mozliwose skorygo- wania znieksztalcenia (cofnigcia mostka do tylu), edy za nim leza narzady Klatki piersiowe) Masaz sktada sig z trzech faz. Faza pie Postepowanie jest podobne jak w fazie pierwsze) masazu przy Klatce piersiowe} lejkowate). Mozna stosowaé postepowanie klasyczne lub sezmentarne (w obrebie klatki piersiowe)), Masaz ma charakter rozluéniajacy. Faza druga. Jest taka sama jak w praypadku Klatki pier~ siowej lejkowate). Opracowujemy migsnie grebietu, stosujac wszystkie techniki masazu klasycznego. Fava trzecia polega na wykonaniu masazu powtok brau- senych ze szezegdlnym uwzulednieniem migsni skosnyeh brzu- cha Kinezyterapia Podstawowym zadaniem kinezyterapil jest wzmocnienie migéni posturalnych, zwigkszenie ruchomosci w obrebie kre- koslupa i obreczy barkowe) oraz rozciagnigcie bokéw klatki plersiowe) 2. ZNIEKSZTALCENIA KREGOSLUPA Postawa nazywamy taki uklad ciala, jaki przyjmuje czlowiek stojacy swobodnie w pozyeji wyprostowane). Jezeli jest ona prawidlowa, to pion spuszczony zbocznej powierzch- ni glowy preebiewa przez srodek ucha, srodek barku, srodek biodra, srodek kolana i srodek kostki boczne} (Rys. 46). W postawie prawidlowe| linia cigzkosci przechodzi przez sro- dck ciata (od szczytu glowy do punktu pomiedzy stopami), a cigzar ciala z kazde} strony te lini jest jednakowy Mimo ze potrafimy utrzymaé rownowage w kazdej po- Zycji, stanie nawet w nieznacznym pochyleniu powoduje 237obeigéenic migsni po stro nie preeciwne}. Jezeli taka pozycja jest z jakichkol- wiek powodéw utrwalona (wada postawy), chory dazy do 2mniejszenia ob- cigzenia, zginajac krego- slup w kierunku przeciw- nym na wyeszym lub niz= szym poziomie,czyli kom pensuje oxichylenie Zmiany w prawidlo- we) postawie moga wyste- powaé w kierunkach przednio - tylnym (plecy okragle, wkleste, okraglo- Rys. 46. Postawa prewidlowa —__wkleste, plaskie) lub bocz- nym. (skoliozy). Nalezy jednak pamigtaé, ze preycaypy wad postawy niekoniecznie musza dotyczyé kregoshupa, & w niektorych przypadkach $3 nimi zmiany ustawienia miednicy Pod wzgledem preyezyn wady postawy dzielimy naz + Wady wrodzone ~kosci (zaburzenia kosinienia, rozszczep kregbw, krego- zmyk, dodatkowe zebra, dodatkowe kregi, wrodzony krecz szyi, zwichnigcie stawu biodrowego, znieksztalce- nia stop), ~ migini (atonia migsniowa, postepujacy zanik migéni). + Wady nabyte: ~ rozwojowe (zapalenia grudlieze stawow i kosci, choro= ba Scheuermanna, krzywica), ~ nawykowe (siedzenie w nieprawidlowe} pozycj, nie~ prawidtowe noszenie cigzarow, przeciazenie praca itp)- Rys. 47. Wady postawy w kierunkn przednio-tylnym A- plecy okragle B - plecy whigste C- plecy okragto-wklesle—D - plecy plaskie W kazde} wadzie rozwojowe} mozna okreslié stopien mieksztatcenia, Nalezy zaznaczyé, Ze Zaniedbanie leczenia Prowadzi do szybkiego przejicia w znieksztalcenie utrwalone (trzeciego stopnia)+ Stopief pierwszy charakteryzuje sig powstaniem tyiko zmian ezynnosciowych, polegajacych na oslabieniu i rozciagnieciu niektorych grup migsniowych oraz na wzmozeniu napigcia lub skroceniu innych. Nie stwierdza sig Zadnych zmian kostnych Prowadzenie odpowiednie) rehabilitacjt daje mozliwose pelne) korekeji postawy. jopieh drugi cechuje powstanie preykurczow mieSni, Scig- ien i wigzadel. Moga pojawié sig niewielkie zmiany kostne, Prawidlowo prowadzone éwiezenia korekcyjne moga bye je- srere skuteczne + Stopied trzeci. Obserwuje sig utrwalone przykurcze migéni, Sciggien 1 wigzadel oraz dosyé powazne zmiany kostne. Lecze- nie jest mozliwe tylko w polaczeniu zabiegiem chirurgicznym 2.1, PLECY OKRAGLE (DORSUM ROTUNDUM) W znieksztalceniu tym, okreslanym rownied mianem kifory, dolna czesé odeinka Iedéwiowego kregostupa ulega wygigeiu do przodu. Jest to kompensowane pochyleniem mie dnicy ku tylowi. W konsckwengji dochodzi do zniesienia lordozy ledéwiowej i powstania diugiego skrzywienia do tylu, ktore moze obejmowaé takée szyjny odcinek kregostupa (Rys.47A), Kifozie towarzyszq ,barki okraute” oraz inne obja- wy zaburzenia postawy, np. skrecenie koczyn w stawach biodrowych do wewnatrz i plaskostopie. Klatka piersiowa jest splaszezona. Znieksztalcenie to, podobniejak inne, mozna okreslie ws iszech stopni zaawansowania, W obrebie migsni i wigzadel w okresie wezesnym nie stwierdza sig 2adnych zmian poza zmniejszeniem napigcia. 240 W anieksztalceniach drugiego stopnia ulegaja przykur- czowi migsnie piersiowe. Diugie migsnie grebietu oraz miesnie poprzeczne grzbietu (szczegélnie rownolegloboczny i czwo- robocmny) sq napigte i ostabione. Tylne wigzadta kregostupa ulegaja wydluzeniu, a przednie skroceniu W znieksztalceniach trzeciego stopnia z powodu ucisku na przednie krawedzie kre one przybraé ksztalt Klinow podstawa 2wrdconych do tytu. Nic jest to zjawisko czgste, pomijajac kifoze wieku dojrzewania losowane zabiegi W leczeniu nalezy zwracaé uwage ne ogdiny stan zdro- wia. Zly stan zdrowia jest czgsto prayezyna lub skutkiem zmieksrtalcenia, Waénym czynnikiem jest odpoczynek, gdyz zmeczenie bywa przyczyna wielu przypadkow kifozy statyez- hej we wszystkich grupach wiekowych Zadaniem leczenia fizykalnego jest + korekeja znieksztalcenia i nawykowe) postawy, * reedukacja czucia postawy, * rozciaganie elementow przykurczonych, * Wwemocnienie migsni kontrolujacych po: + polepszenie wentylacji pluc Nalezy jednak pamigtaé, ze zakres motliwe) korekcji jest uzalezniony od stopnia znicksztalcenia i jego przyczyny we, Pizykoterapia Stosowane zabiegi uzaleznia sig od stopnia znieksztalce- la, a tym samym od efektu, jaki mozemy uzyskaé. Wybiera sig J€ Z grupy, do ktorej naleza: promieniowanie nadfioletowe, helioterapia, kapiele ezterokomorowe, ultradzwieki, natryski Geszczowe zimne i chlodne, natryski deszczowe ciepte, natry-ski deszezowe 0 zmienne) temperaturze, masaz podwodny, masaz wibracyjny, kapiele lecznicze (solankowe, morskienatu- ralne, aromatyczne cieple i gorace). Masaz Korekeja wady postawy jest slownym zadaniem wyko- nywanego masazu. W tym celu modna stosowaémasaz klasyc2- ny lub segmentamy, aczkolwiek masaz. Klasyczny jest W tym stopniu znicksztalcenia o wiele skutecznie)szy Postepowanie Klasyczne sktada sie 2 trzech faz W _fazie_pierwsze) wykonujemy masaz rozluéniajacy Klatki piersiowe} | grzbietu, ze szczegolnym uwzglednieniem migsni picrsiowyeh, rownoleglobocznych i czworobocznych. Stosu- jemy glaskania, powolne i giebokie rozcierania, ugniatanie podluane i lagodne roztrzasanie W fazie drugie) opracowujemy kregostup, stosujemy przede wszystkim rozcierania dookola wyrostkow kolczystych na cate) dlugosci kregoslupa, uciski na wyrostki poprzeczne i chwyt posuwu po obustronach (technikazm, segmentarnego) W fazie trzecie) wykorzystujemy techniki o charakterze pobu- ddzajacym sposrod stosowanych przy opracowaniu kregostupa. Pobudzamy przede wszystkim wigzadla tyine i miginie krotkie kregoslupa oraz migSnie najdluzsze grabietu Kineryterapia Stosue sig + éwiczenia specjalne, wzmacniajace migsnie grabietu t pozostale migSnie posturalne, 242 + éwiczenia rozwijajace migsnie klatki piersiowe) izavigk- szajace je| ruchomosé, + éwiezenia oddechowe, iczenia migsni braucha i migSni posladkowyeh, + cwiezenia wyrabiajace nawyk prawidlowe) postawy Cwiczenia prowadzi sig w pozyejach izolowanych, anty- kiforyeznych. Indywidualnie dobiera sig cwiezenia bierne i redresyjne. W zaleznosci od zaawansowania zmian i tym samym moliwosci korekeji znieksztalcenia stosujemy postepowanie klasyezne jak w stopniu pierwszym lub postepowanie segmen- tarne wg schematu opisanego w ksiazce pt.,, Masaz seamentar- ny”, wyd ll, w rozdziale pt., Masaz w chorobach kregostupa”, str. 192 Kinezyterapia Stosuje sie éwiczenia wybrane sposréd proponowanych \wpierwszym stopniuz przewaga cwiczen oddechowych, ksztal- tujqcych i uruchamiajacych klatke piersiowg (czynne skrety tutowia, .pilowanie”, itp.). Podejmuye sig rowniez proby éwi- czen korekcyjnych, glownie rozciagayacych na podwieszkach. STOPIEN TRZECI Masaz W tym stopniu znieksztalcenia korekeja wady jest prawie niemozliwa, W masazu zwraca sig wige uwage na poprawe 243oddychania 1 ruchomosci klatki piersiowe). Stosuje sie tylko postepowanie segmentame wg schematu opisanego w ksiqzee ptMasaz segmentamy”, wydll, w rordztale pt,.Masaz w chorobach kregostupa”, str. 192 Kinezyterapia W tym okresie choroby zadaniem kinezyterapii jest ma- ksymalne usprawnienie oddychania, ze szczegoinym uwzgle- dnieniem wdechu, oraz nauka prawidlowego oddychania pree- pong i zebrami, Prowadzi sig rowniez éwiczenia korekeyine i ogélnie usprawniajgce AGA! + W przypadku wspélwystepowania innych znieksztal- cef do masaza i Kinezyterapii dolgcza sie odpowiednie zabiegi korygujace + Pray masaau, a szczegélnie pray kinezyterapii nalezy zwracat uwage, aby nie doprowadzic do hiperkorekeji 2.2, KIFOZA WIEKU DOJRZEWANIA (CHOROBA SCHEUERMANNA) (KIFOZA MLODZIENCZA) (OSTEOCHONDRONECROSIS DEFORMANS JUVENILIS DORS!) (KYPHOSIS JUVENILIS) Choroba Scheuermanna jest jedna z postaci aseptyezne| martwiey kosci. Choroba wystepuje zazwyczaj u chlopcow W wieku 12 - 17 lat. Zmiany dotyeza srodkowych 1 dolnych kregow piersiowych oraz gornych ledzwiowych Istota choroby jest ogniskowa martwica plytek graniez nych, w ktérych powstaja ubytki. Przez te ubytki zawartosé krazkow migdzykregowych wpukla sig do masy kosine) tr70- now Rozw6j trzondw jest upostedzony w miejscach najwiek- szego obciazenia statyeznego, to znaczy po stronie brauszne) Diatego wlasnie po tej stronie trzony ulegaja najwigkszemu mieksztalceniu, przybierajae ksztalt klindw, Prowadzi to do powstania kifozy Rys. 48 Zmiany w wygladzie trzondw kregow w chorobie Scheuernianna Tworza sig tzw. guaki Schmirla, kiOre sa przyezynq Rierownosci gornych i dolnych powierzchni trzonow Czesto. wystepuje bol w plecach, ale rzadko jest on wyragny. Poza deformacja kregostupa (kifoza) dochodzi do 245sztywnosci zajetego odcinka. Zazwycraj proces chorobowy obejmuje trzy do pigciu kreyow. Choroba postepuje wolno do 21-23 roku Zycia, to jest do zakonezenia procesu kostnienia Po tym okresie znieksztalcenie ulega utrwaleniu. W zwigzku z tym zaleca sig leczenie w okresie wezesniejszym, a najlepi¢) niezwloeznie po ustaleniu rozpoznania Zasadniczym elementem leczenia jest lezenie, Chorego mozna unieruchomié w ramie Whitmana lub w 16zku gipso~ wym zustaleniem kregostupa w pozygji przeprostu na okresod 3 do 6 miesigey. W przypadku silnego praykurczu migsni mo?na stosowac wyciagi zakladane za glowe, za nogi lub za glowe i za nogi, Pod koniec okresu unieruchomienia mozna stopniowo obciazaé kregostup, jednak chory powinien nosié lekki gorset gipsowy lub ortopedycany przez okres od 6 do 18 miesigcy ane Do wykonywania zabiegow mozemy praystapté pod koniec okresu unieruchomienia Celem stosowanych zabiegow jest + uaktywnienie praeplywu krwi przez migSnie grzbietu, + obnizenie napigcia migéni piersiowych wiekszych i zebatych przednich, + odciazenie kregostupa + zapobieganie pogkebianiu sig kifozy piersiowe}, + wyrabianie nawyku prawidtowe) postawy. + wemoenienie migéni tulowia w celu wyrobienia gorsett miginiowego” Fizykoterapia Zadaniem fizykoterapii jest przygotowanie pacjenta do. ewiezeh, Zaleznie od mozliwose stosuje sie: parafinotera- pie, jontoforeze, ultradavieki, kapiele gorace, natryski de- vrezowe © mmienne) temperaturze, bicze szkockie, masaz podwodny, kapiele solankowe Masai W masazu mozna wyroanié dwa sposoby postepowania, Pierwszy sposéb polega na wykonywaniu masazu seg- mentarnego przez caly okres prowadzone} rehabilitac)i, Poste- powariie segmentarne omowine jest w ksiazce pt..Masar. sea mentary”, wyd II, w rozdziale pt,,.Masaz w chorobach krego- stupa”, str 192. W ,kolejnosei postepowanta’ nalezy uwagle- dnie opracowanie grzbietu, miednicy, klatki piersiowe), karku i glowy Drugi sposob postepowania - klasyczny - sklada sie 2 trzech etapow i jest bardzie) skuteczny niz. postepowanie seg- mentarne, Etap pierwszy. W czasie 4 - 5 pierwszych zabiegow wykonujemy delikatny masazu grabietu i kregostupa. Stosuje- my duzo glaska, powolnych rozcieraf, ugniatah podhuznych i delikatnego roztraasania W etapie drugim (okolo 5 kolejnych zabiegw) wykonu- jemy masaz klatki piersiowe), zeszczegolnym uwzglednieniem mieéni piersiowych (masaz rozluzniajacy 2 zastosowaniem glaskan | rozcieran), oraz masaz grzbietu i kregostupa (masaz pobudzajacy z wykorzystaniem intensywnych rozcieran, ugnia- taft poprzecanych i delikatnych oklepywai, W etapie trzecim do masazu z ctapu drugiego dolaczamy masaz pobudzajacy obreczy biodrowe) 1 posladkow 247Kineryterapia W zakresie kinezyterapii stosuje sig + éwiezenia antykifotyczne, + éwiczenia bieme lub czynne rozciagajace migsnie pier siowe wieksze, + Gwiczenia z oporem migini szyi | gormego odeinka kregostupa, + Gwiczenia migéni antygrawitacyjnych 2 ezynngkorekeja miednicy i catego kregostupa (przy Scianie w pozycjt stojace)), + éwiczenia z oporem migéni grebietu i posladkow bez poglebiania lordozy, + éwiczenia synergistyezne migsni braucha, + ewiczenia oddechowe, + éwiczenia w wodzie i plywanie stylem grabietowym. UWAGA! + Pacjent powinien kilka godzin dziennie lezeé na twar- dym plaskim podtozu z ugigtymi nogami * Chory powinien nosié gorset gipsowy lub aparat orto- pedyczny odciazeniowo - wyprostny i zdejmowat go tylko do zabiegow. 2.3. PLECY WKLESLE (DORSUM CONCAVUM) Wada polega na poglebieniu lordozy Iediwiowe} (Rys.47B), dlatego tez czesto bywa okreslana jako lordoza Prayczyny sq podobne jak w przypadku kifozy. + Nawykowa nieprawidtowa postawa ciala. Miednica jest 248 pochylona doprzodu, co chory kompensujepreez wygie- cie kregoslupa ledwiowego ku przodowi. Jednoczesnie pochylenie miednicy rozciaga migsnie brzucha. W miare wytwarzania sig wtorne} kifozy, z lekkim opadnieciem Klatki piersiowej i obnizeniem zeber, dochodzi do jeszeze wiekszego rozciagnigcia tych migsni i w konsekwene}i wystawania brzucha + Mechanizm kompensacyjny. Lordoza moze byé znie- ksztatceniem kompensacyjnym w przypadku kifozy lub schorzeniastawow biodrowych, anawet stawow kolano- wyeh, skokowych czy stop W preebiegu lordozy zmiany kostne wystepuia rzadko. Natomiast w obrebie migsni i wiezadel obserwuje sig nastepu- jace zmiany + rozciggnigte sq migSnie breucha i przykurczone migénic okolicy ledzwiowe}, + miginie posladkowe sq oslabione + Sciggna podkolanowe moga by¢ rozeiagnigte, + wiezadta przednie} powierzchni kregoslupa sq rozciggnigte, + wigzadla tyinej powierzchni kregostupa sq skrocone Stosowane zabiegi Postepowanie jest tu podobne jak w przypadku kifozy, przy czym nalezy rozciaga¢ i uruchamiaé kregoslup ledzwio- ‘wy, wemacniaé migénie brzucha i wigzadia podkolanowe Fizykoterapia Zadaniem fizykoterapii jest przygotowanie pacjenta do Cwiezed, Zaleznie od moaliwosci stosuje sig: parafinoterapic, 249jontoforere. ultradéwigki, kapiele gorace, natryski deszczowe © zmienne} temperaturze, bicze szkockie, masaz podwodny, kapiele solankowe Masai W masazu mozna wyrdznié dwa sposoby postepowania, Pierwszy sposob polega na wykonywaniu masazu seg- mentamego przez caly okres prowadzonej rehabilitacji. Poste- powanie segmentarne oméwine jest w ksiazce pt, Masaz seg~ mentarny”, wyd.I1, wrozdziale pt...Masaz w chorobach krego- stupa”, str. 192. W ,kolejnosei postepowania” nalezy uwzgle- dni¢ opracowanie grebietu, miednicy, klatki piersiowe), karku iglowy Drugi sposéb postepowania - klasyczne - sklada sig z dwoch etapow i jest bardzie} skuteczne niz postepowanie segmentare. Etap_pierwszy. W czasie kilku pierwszych zabiegow wykonujemy delikatny masaz grzbietu i kregostupa z zastoso- waniem glaskan, powolnych rozcieraf, ugniatan podtuznych i delikatnego roztrzasania W etapie drugim wyré¢niamy dwie fazy W fazie pierwszej wykonujemy masaz.o charakterze rozluénil jacym (glaskania, rozcierania, ugniatanie podiuzne) grzbietu i kregoslupa ze szczegdlnym uwzelednieniem odcinika led?wio- veg. W faze drugiej przystepujemy do opracowania migéni brzucha 1 posladkow. Wykorzystujemy techniki pobudzajace (inten sywne rozcierania, ugniatanie poprzecane, delikatne oklepy= wania) 280 Kinezyterapia ‘W zakresie kinezyterapii stosuje sie: + éwiczenia antylordotyczne, + évwiczenia bierne lub czynne rozciagajqce migénie oko- licy Iedéwiowe}, + Gwiezenia biee lub czynne rozciagajace wiczadta Jezace na tylne} powierzchni kregostupa, + éwiezenia migéni antygrawitacyjnych z czynnakorekeja miednicy i calego kregoslupa (prey Scianie w pozycji stojace)), + ewiczenia czynne i ezynne z oporem migéni brzucha i posladkéw bez poglebiania lordazy, + éwiczenia oddechowe, + Gwiczenia w wodzie i plywanie, + éwiczenia uruchamiajgce (w praypadku ograniczenia ruchomosci) UWAGA! + Wimiarg modliwosci éwiczenia powinny byé prowadzo- ne w pozycjach korygujacych znieksztalcenie + Podezas éwiczen nalezy zwracaé uwage na prawidlowe ustawienie glowy i barkéw chorego + Nalezy zwracaé uwage, aby nie doprowadzié do hiper- korekejt Powiklaniem lordozy moze byé choroba Baastrupa Nadmierne pogtebienie lordozy ledzwiowej lub szyjnej powo- duje ocieranie sie 0 siebie wyrostkow kolezystych, co prowadzi do wytworzenia dopasowanych powierzchni stawowych (sta- ‘Ow rzekomych), Unuchomione procesy napraweze moga Powodowaé zrastanie sie wyrostkow kolczystych2.4. PLECY OKRAGLO - WKLESLE (DORSUM ROTUNDOCONCAVUM) Znieksztalcenie to (kifolordoza) jest polaczeniem ple~ cow okragtych i plecow wklestych, czy - inacze) mowigc ~ kifozy i lordozy (Rys.47C), pray czym lordoza jest z reguly skrzywieniem pierwotnym. osowane zabiegi elem stosowanych zabiegow jest korekeja nadmiernych krzywizn, reedukacja odczuwania prawidlowe) postawy, po- prawa ruchomosct klatki pierstowe) i kregostupa oraz wzmoc- nienie ostabionych i rozludnienie napietych migsni Fizykoterapia Zadaniem fizykoterapii jest przygotowanie pacjenta do éwiczen. Zaleznie od mozhwosei stosuje sig: parafinoterapig, ' jontoforeze, ultradéwicki, kapiele gorace, natryski deszczowe ‘© zmienne} temperaturze, bicze szkockie, masaz podwodny, kapiele solankowe Masai W masazu mozna wyrdznié dwa sposoby postepowania Pierwszy sposdb polega na wykonywaniu masazu seg mentarnego przez caly okres prowadzone) rehabilitagji. Poste= powanie segmentame omowione jest w ksigzce pt.,Masaz segmentarny”, wyd.ll, w rozdziale pt..Masaz w chorobach kregostupa”, str. 192. W.,koleinosci postepowania” nalezy 252 uweglednié opracowanie wr2bietu, miednicy, Klatki piersiowe), karku i glowy Drugi sposéb postepowania - klasyczne - sklada sig z dwoch etapow i jest bardzic) skuteczne. Etap pienwszy polega na wykonywaniu w czasie pierw- szych 3, 4 zabiegow delikatnego masazu grzbietu, kregostupa | klatki piersiowe}, Stosujemy duzo glaskan, powolne rozciera- nia, ugniatanie podtuzne i delikatne roztrzasanie. Nastgpnie przechodzimy do etapu drugiego. W ctapie drugim wyrozniamy dwie fazy. W fazie pierwszej wykonujemy masaz o charakterze rozluénia- jacym (glaskania, rozcierania, ugniatanie podtuzne) okolicy Ied@wiowej kregostupa oraz klatki piersiowej ze szczegolaym uwzglednieniem migéni piersiowych wigkszych W favie drugiej opracowujemy odcinek piersiowy kregostupa oraz migsnie te) okolicy (ze szezegolnym uwzglednieniem imiesni rownolegtobocenych i czworoboeznych), migsnie brzu- cha i migSnie posladkowe. Wykorzystujemy techniki pobudza- jace (intensywne rozcierania, ugniatania poprzecene, oklepy- ania, wibracje podluéng i roztrzasanic). Mozna rowniez wykonywaé uciski na wyrostki poprzeczne kregow piersio- wych Kinezyterapia Stosuje sie éwiczenia wybrane sposrod zalecanych w kiforie i lordozie. Wazne jest, aby éwiczenia migéni grabietu stosowaé prey ustawieniu korekeyjnym kregoslupa ledzwio- Wego, a éwiczenia migsni brzucha - przy wyproscie kregostupa Piersiowego i barkach cofnigtych do tylu2.8, PLECY PLASKIE. (DORSUM PLANUM) Znieksatalcenie to jest przeciwieistwem lordozy. Mic- dnica jest pochylona do tytu, a miesnie zginacze podudzia sa skrocone, Fizjologicana lordoza ledzwiowa jest splycona, Je- Zeli odcinek piersiowy kregoshupa pozostaje ruchomy, to jego fizjologicana kifoza rowniez ulega splyceni (Rys47D) tosowane a: Celem postepowania jest 2wiekszenie krzywizn krego- stupa, Pacjenta nalezy nauczyé pochylania miednicy do przodu oraz wyginania krezostupa Iedzwiowego rownie? do przodu. Fizykoterapia Zadaniem fizykoterapii jest przygotowanie pacjenta do éwiczen. W miare modliwosci stosue sig: parafinoterapig, jontoforeze, ultradzwieki, kapiele gorace, natryski deszczowe © zmienne} temperaturze, bicze szkockie, masaz podwodny, kapiele solankowe Masaé W masa mozna wyromié dwa sposoby postepowania. Pierwszy spos6b polega na wykonywaniu masazu seg~ mentamego przez caly okres prowadzonej rehabilitacji, Poste- powanie sezmentarne oméwine jest w ksia?ce pt.,.Masaz seg- mentary”, wyd IT, w rozdziale pt. Masaz w chorobach krego- stupa’, str. 192. W kolejnosei postepowania” nalezy uwzale- 254 dnié opracowanie grebietu, miednicy, klatki piersiowej, karku i glowy. Drugi spos6b postepowania sktada sigz dwoch etapow. W etapie pierwszym, podezas 3, 4 pierwszych zabiegow wykonujemy delikatny masaz grzbietu, odcinka piersiowego kregostupa i powlok brzusznych. Stosujemy duzo gtaskan, powolne rozeierania, ugniatanie podluzne i delikatne roztr2a- sanie. Nastepnie przechodzimy do etapu drugiego W etapie drugim wyrozniamy die fazy. W fazie pierwszej wykonujemy masa2 o charakterze rozluénia- jacym (glaskania, rozcierania, ugniatania podlue) migsni grzbietu, zginaczy podudzia i powlok brausznych. Mozna wykonywae uciski na wyrostki poprzeczne kregow ledzwio- wych, W fazie drugiej opracowujemy odcinek ledéwiowy kregostupa, migénie okolicy ledéwiowe] i klatke piersiowa, Wykorzystuje- my techniki pobudzajace (intensywne rozcierania, ugniatania poprzecene, oklepywania, wibracje podluzna i roztrzasanie). Kinezyterapia W zakresie kinezyterapii stosuje sig + ewiczenia bieme lub ezynne pobudzajace migsnie oko- licy ledéwiowej, + éwiczenia bierne lub czynne pobudzajace migsnie klatki piersiowe}, + ewiczenia bierne lub czynne rozciagajace wigzadta lezace na tylne} powierzchni kregoslupa piersiowego, + éwiczenia migéni antygrawitacyjnychzezynna korekcja miednicy i catego kregostupa,+ éwiczenia czynne i czynnez eporem posladkow w celu Skrzywienia ztozone sktadaja sig z dwu lub wigce} skrzy- \wiefl w przeciwnych kierunkach. Mozna tu wymieni¢ skrzy- wienia podwojne (skrzywienia .S”), potrojne, a nawet po- + éwiczenia oddechowe, + éwiezenia w wodzie i plywanie, caworne + Gwiczenia uruchamiajace (w przypadku ograniezenia ruchomosci) UWAGA! + W miare moaliwosci éwiczenia powinny byé prowadzo- ne w pozycjach korygujacych znieksztalcenie. + Nalezy zwracaé uwagg, aby nie doprowadzié do hiper= korekeji 2.6, SKOLIOZY Przez skolioze rozumiemy boczne wysigcie krezostupa potaczone przewaznie ze skr¢ceniem trzonow kregow Ww stro ng wypuktosci krzywizny (luku) Ze wagledu na rodzaj i zasieg skrzywienia mozemy wyréanié + skrzywienia caeéciowe, + skrzywienia calkowite, Skreywienia exesciowe polegajg na jednokierunkowym pojedynczym skrzywieniu kregoslupa szyjnego, piersiowego, Rys, 49, Skoliozy: A - prostaw ksctalcie litery ,, C B- clozoner w ksztalcie litery ,.S piersiowo ~ ledzwiowego lub ledzwiowego Z punktu widzenia etiologii najbardziej rozpowszechnio- Skrzywienia calkowite obejmuja caly kregostup badé na jest Klasyfikacja Cobba, wg ktore) wyrozniamy maczna jego czese i mozemy je podzieli¢ na. 1. Skoliozy fukejonalne (wady postawy, skrocenie kohczyny, ~ skrzywienia proste; skrzywienie reflektoryezne, bélowe itp ) - skrzywienia zlozone. 2. Skoliozy strukturalne Skrzywienia proste sq to skrzywienia jednolukowe W a Kostnopochodne (osteopatyczne) + wrodzone (kreg klinowy, zrosty zeber, kreczszyi, zespol Sprengela iin ) ksztalcie litery ,,+ torakogenne (ropniak oplucne}, torakoplastyka), + inne kostnopochodne (zespot Morquio | in.). b. Nerwopochodne (neuropatycene) + wrodzone, + po polimyetits, + inne nerwopochodne (porazenia spastyczne, ata~ ksja Friedreicha, nerwiakowlokniakowatosé Rec- Klinghausena), ©. Migsniopochodne (miopatyezne) * wrodzone, + dystrofie migsniowe, + inne migSniopochodne. 4d. Idiopatyczne Skoliozy, podobnie jak inne znieksztatcenia, mozna podzielié na trzy stopnie W stopniu pierwszym - statyeenym (funkejonainym) zauwazasie przewaznie zmiany wobrebie miesni i wigzadel, W obrebie kregoslupa wskutek skrzywienia dochodzs do niewiel- kiego zrotowania trzon6w. Wielkos¢ rotacji jest uzaleéniona od wielkosci skrzywienia W stopniu drugim i trzecim obserwuje sig mnigjsze badé wieksze zmiany strukturalne. Dlatego tez pray tych stop= niach skrzywieri uzywa sie czesto okreslenia - skrzywienia strukturalne: W aaleznosci od stopnia zieksztalcenia obserwuje sie zmiany patologiczne. W obrebie migini i wigzadel nastepuje rozciqunigcie tkanek po stronie tuku oraz skrocenie po stronie cieciwy. W obrebie kosei: Treony ulegaja rotacji w kierunku huku oraz przybieraja ksztalt klinow wskutek dzialania stalego ucisku po stronie wklestosei, Nasady lukow od strony tuku przyjmujg ustawienie 258 bardzie przednio - tylne, od strony wilgslosci uktadaja sig bardzie) poprzecznie i wskutek ucisku zmniejszaja sie Luki kregow po stronie wypuklosci ukladaja sig bardzie) poprzecenie, 74% po stronie wkleslosci przybieraja kierunck przednio - tyiny. Ksztalt tukow nic ulega zmianie Wyrostki poprzeczne, lezace postronie wypuklosei, przy}- muje ustawienie bardziej przednio -tyine, po stronie wkleslosci ~ bardziej poprzeczne. Wyrostki poprzeczne, znajdujace sie po Rys. 50, Przekréj poziomy kregostupa t zeber w skoliozie Stronie Juku, przemieszczaja sig bardziej do tylu ( w porowna- niuz wyrostkami po stronie cigciwy), zblizajac sig do wrostkow kolezystych, Wyrostki kolczyste podlegaja mnigjseym zmianom niz inne skladowe krezow. Wyrostki te moga byé ustawione w kierunku tyinym tak, ze z ich ustawienia nie mozna wniosko- Wa6 0 cigzkosel skrzywienia. Przewarnie jednak ulegaig nie- Wielkiemu wykrzywieniu w strong JukuWyrostki stawowe moga zrastaé sig z lezacymi powyée} i ponize}. Zebra po stronie tuku zginajq sig pod bardzie) ostrym katem, wyginaja sig w kierunku do tylu (z powodu skrecenia trzondw) oraz. zaginaja sig bardziej pionowo w dol. Po stronie cigciwy przebiegaja bardziej poziomo, a kat wygigcia ulega splaszezeniu Klatka piersiowa, szezeg6lnie w dolnej czesci, zmienta sig Kompensacyjnie (splaszezenie zeber po stronie fuku oraz wygigcie po stronie cigciwy), Prowadzi to w efekcie do powsta- nia t2w. Klatki piersiowej przekatne) Miednica mozeulee skreceniu (w praypadku skrzywienia w okolicy ledzviowej) tworzae tzw. miednieg przekatng W obrebie narzadéw wewnetrznych przy skrzywie- niach wigkszego stopnia moze dojsé do ucisku i przemieszczeti narzadow Klatki piersiowe), jamy brzuszne} i miednicy Aby prowadzié prawidlowe leczenie, zwlaszeza w znie- ksztalceniach pierwszego i drugiego stopnia, wazne jest ustale- nie praycayny pierwotnej i wygiecia pierwotnego, ktdre zabu= rayly rownowage istatyk¢ tulowia, W tym celu nalezy dokonaé kompleksowego badania, zwracajac uwage na ewntualne de= formacje w obrebie stop, podudzi, stawow kolanowyeh, sta wow biodrowych, miednicy, okolicy kedzwiowej, okolicy pier siowej, okolicy szyjne), klatki piersiowe} oraz na lokalizacie miejsc 0 szczegélne} wrazliwosci bolowe} Kaddy stan patologicany musi byé leczony chirurgicenie lub za pomoca fizykoterapii. Jezeli znicksztatcenie jest nieule- czalne, nalezy podjaé kroki w celu zapobiegania dalszym znieksztalceniom Wigkszosé skolioz daje sig leczyé 2a pomoca masaau t évwiczen, ale w nicktorych przypadkach moze byé konieczne: 260 zastosowanie pomocy ortopedycznych lub zabiegu chirurgicz- nego. 2.6.1, SKOLIOZY FUNKCJONALNE, (STATYCZNE) Jest to pierwszy stopien znieksztalcenia. Zmiany kostne sq minimalne lub nie wystepuja w ogle sowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest, podobnie jak w in- nych przypadkach znieksztalcei statycznych, reedukacja czu- cia postawy oraz wzmozenie napi¢cia migsni rozluznionych i obnizenie napigcia miesni napigtych i przykurezonyeh. Fizykoterapia Zabiegi wykonuje sig w celu podniesienia ogélnej spraw- nosci ukladu kragenia oraz przygotowania do kinezyterapit ‘Stosujemy: promieniowanie nadfioletawe, promieniowanie pod- czetwone, ultradawigki, masaz podwodny, masaz wibracyjny, kapiele solankowe. Masaz Mozna stosowaé masaz segmentarny jako zabieg przy- ‘gotowujacy do kinezyterapii, Poniewaz brak w nim dzialania korygujacego wade, efekt leczniczy jest niewielki, Jedeli zdecy- dujemy sig na masaz segmentarny, nalezy go wykonywat wg 2asad omowionych w ksiazce pt., Masa segmentarny”, wyd II, W rozdviale pt.,.Masaz w chorobach kregostupa”, str. 192 261W , kolejnosei postepowania” nalezy uwzgledni¢ opra- cowanie grzbietu, miednicy, klatki piersiowe), karkui glowy (w zalemosci od potrzeb) W tym stopniu znieksztatcenia prawidtowo wykonany masaz klasyczny w polaczeniu zniektorym technikami masazu, segmentarnego jest bardziej skuteczny Mozemy wyré*ié dwa sposoby postepowania klasyez~ nego. Spos6b pierwszy. Caly zabieg dviclimy na pigé faz W fazie pierwszej opracowujemy gr2biet i kark, stosujac gla- skania i rozcierania catymi dlonmi, W fazie drugie) wykonujemy masaz rozluzniajgcy tkanek od strony cigciwy. Stosujemy gtebokie rozcierania, chwyt na mig- sien najdluzszy grzbietu, chwyt na glebsze warstwy migénia najdluzszego grebietu, ugniatania podluzne, uciski punktowez boku kregostupa, chwyt posuwu (tylko po stronie cigeiwy) W fazie trzeciej wykonujemy uciski Ktebami obydwu rak. Stajemy po te} stronie pacjenta, po ktore) znajduje sig tuk. Ukladamy nasady dloni z boku kregostupa (Rys.51). Z nieabyt duiza sita wykonujemy 2, 3 uciski w kierunku cigciwy. Odrywae miyreee, przestawiamy w inne mieg)scei ponownie wykonujemy. 2, 3 uciski. Tak postepujac opracowujemy skrzywieniena cal} dlugosci. Czynnosé te mozna by nazwaé ,przepychaniem kre- goshupa na swoje miejsce” W fazie czwarte| wykonujemy masaé o charakterze pobudza-— jacym po stronie luku, Stosujemy intensywne rozcieraniay 262 ugniatanie popreecene, ugniatanie esowate, oklepywania (ly- zeczkowe i miotelkowe) oraz intensywna wibracje podluzna, |W fazie piatej opracowujemy grzbiet i kark, stosujge glaskania i rozcierania calymi dtonmi w celu normalizacji pobudzenia ukladu nerwowego. Rys. ST Sposob drugi. Caly zabieg dviclimy na jedenascie faz. Fazy musza byé odpowiednio krotkie, aby mogly sig zmiescié W czasie preewidzianym na masaz (okolo 20 min), Tak duza ilos faz bierze sig-z powtarzania drugiej, trzecie} i czwarte) fazy. Tak wige masaz bedzie polegal na wykonaniu w kolejno- Sci: fazy pierwszej, drugi, trzecie), czwarte}, drugie) trzecie), cawarte), drugie}, trzecie), czwarte), piate). Kolejne numery i Sposoby realizacji poszezegélnych faz sa identycane jak w ierwszym sposobie. 263wujemy osobno, we jednego z omowionych sposabow nego. UWAGA! W preypadku skoliozy dwutukowej kaady tuk opraco- Kineryterapia Metodyka postepowania zalezy od zespotu rehabilitacyi- Zawsze jednak mamy te same cele i zadania + usuniecie lub zmniejszenie deformaci, + zatrzymanie postepu znieksztalcen, + utrwalenie uzyskanej koreke}i, «+ miesienie lub poprawa ograniczef ruchomosci W sta wach, = zrownowadenie sil migsniowych (wzmocnienie osta- bionych migéni tulowia), + awiekszenie wydolnosei oddechowo - krazeniowe), + poprawa postawy i ogolne} kondycji chorego. Program postepowania korekcyjnego obejmujezreguly: + éwiezenia migsni grabietu, brzucha i innych migéni posturalnych, + czynno - bierna korekcje kregostupa, + éwiczenia izometryezne, + ewiczenia ogdlnorozwojowe, + éwiezenia oddechowe, + Gwiezenia antygrawitacyjne, + éwiezenia Klappa, + éwiezenia odruchu prawidlowej postawy, + tafice ludowe, gry i zabawy sportowe, + ewiezenia w wodzie i plywanie UWAGA! Schematy éwiezei powinny zawieraé wiele rodzajow nuchow, a w przypadku dzieci powinny przemawiac do ich \wyobradni i byé prowadzone w formie zabawy 2,62, SKOLIOZY STRUKTURALNE DRUGIEGO STOPNIA (SKRZYWIENIA SREDNIO CIEZKIE) 108% |W tym stopniu skrzywienia leezenie ma na celu: | + Uruchomienie krezostupa we wszystkich kierunkach - 6 ile jest to mozliwe - oraz roziuanienie i rozciagnigcie tkanek migkkich. + Korekeje skrzywienia w mozliwie najwigkszym stopniu praca skrocenie rozciagnigtych migsni po stronie tuku + Wpojenie choremu nawyku utrzymywania poprawne) postawy ciala cclem umoziiwienia, zarowno ukladow! igéniowemu, jak i nerwowemu, przystosowania sig do zmienionych warunkow. Najezestszym rodzajem skr2y- wienia utrwalonego jest skrzywienie w kszialcie litery |S”. Jezeli uda nam sig doprowadzié do zmniejszenia skrzywienia pierwotnego lub przynajmnic) zapobiecjego powiekszeniu podczas wytwarzaniasieskrzywienia wter- nego, mozna uzyskaé kompensacje, ktora sprowadzi do minimum szkodliwe dziatanie znieksztatcenia.UC Fizykoterapia “Zabiegi wykonuje sig w celu podniesienta ogélne| spraw- noéei uktadu krazenia oraz preygotowania do Kinezyterapii Stosujemy. promieniowanienadtioletowe, promieniowanie pode caerwone, ultradzwicki, masaz podwodny, masaz wibracyyny, apiele solankowe Masaz Mozna stosowaé masaz segmentarny Jako zabieg przy- gotowujacy do kinezyterapii oraz wspomagany dziatanie cHladu krazenia 1 oddechowego. Nalezy g0 wykonywaé WB asad omowionych wksiazce pt | Masaz segmentarny”, wy TT, ‘w odpowiednich rordzialach. Jezel powodu -amieksztatcenia vimuszeni jestesmy zrezygnowae z technik niewykonalaych, alezy uwaglednié moaliwose wystapienia preesoniee odnu chowych W tym stopniu skrzywienia mozemy jeszeze korygowae anigkszialcenie, Prawidlowo wykonany masa KasYeory polezeniu. z niektorymi techmikami masz segmentarnego jest bardziej skuteczny niz masaz segmentarny W postepowani Klasycrnym mozemy wyrozie wa sposoby post pierwsry. Caty zabieg dzielimy na c71ery fazy. W faze pierwsze) opracowujemy grabiet ark, stosujac gta skania i rozcierania calymi dlofim 266 W fazie drusie} wykonujemy masaz rozluéniajacy tkanek od strony cigciwy. Stosujemy glebokie rozcierana, chwyt na mig- wich najdluss7y grzbiety, chwyt na glebsze Wa°O! migsnia aidhuzsrego grcbietu, ugniatanie podluzns tuciski punktowez poku kregostupa .W fazie trzecie) wykonujemy asaz.o charakterze pobudzaja- ym po stronie huku. Stosujemy intensywne rozeierania, ugnia- tanie poprzeczne, ugniatanie csowate, ‘oklepywaria (lyzeczko- tar Petelkowe) oraz intensywna wibracje podluzna Ww azie cawartej opracowujemy grabieti karl, tose glaska- sna rozeierania calymidionimiw eelu normalizach pobudzenia ukladu nerwowego. Sposbb drugi. Caty zabiew dzielimy na One faz Fazy musza byé odpowiednio krotkic, aby mogly sie zmiescié wy czasie praewidzianym na masaz (Okolo 20 min) Tak dura ‘Jose faz bierze sig z powtarzania drusie|| t72ecle) fazy. Tak \wige masaz bedzie polegal na wykonanit kolejnoser: fazy pierwsze}, drugiel, tr2ecie), drugiel, tec) dnugie), trzecie}, Cawarte) Kolejne numery i sposoby realizach poszezegolnych far sa identyczne jak w pierwszym sposobie Postepowanie w obydwu sposobach jest podobne jak w skotionach:Fankejonalnych. Rezygnujemy jednak 7 faz), tore} wykonuje sie uciski klebam! UWAGA! Podobnie jak wskoliozach funkcjonalnych w przypadka skoliozy dwulukowe) kaédy tuk opracowujemy osobno, WE jednego z omoawionych sposobow 267Kinezyterapia Glowne cele i zadania kinezyterapii w tym stopnit znie- ksztatcenia to: + usunigcie lub zmniejszenie deformacji, + zatraymanie postgpu zniekszialcea, + utrwalenie uzyskanej korekeji, + zniesienie lub poprawa ograniczen ruchomosci w sta- wach, + zréwnowazenie sil migSniowych (wzmocnienie osia~ bionych migéni tulowia), + zwigkszenie wydolnose! oddechowo - krazeniows), * poprawa postawy i ogolne) kondycji chorego. Na plan pierwszy w tym stopniu znieksztalcenia wysuwa- ja sig ewiczenia uruchamiajace, a ponadto + ewiczenia migéni grabietu, brzucha i innych migSnt posturatnych, + czynno - bierna korekeja kregoshupa, + Gwiezenia izometryczne, + éwiezenia ogdlnorozwojowe, + ewiczenia oddechowe, + Gwiczenia antygrawitacy)ne, + éwiezenia Klappa, + éwiezenia odruchu prawidlowej postawy, * taiice ludowe, gry i zabawy sportowe, + éwiezenia w wodzie i plywanie 268 2.6.3, SKOL 0 STOPNIA ZY STRUKTURALNE TRAE! (SKRZYWIENIA BARDZO CIEZKIE} ‘Stosowane zabiegi Leczenie zachowaweze jest podobne do stosowanego W skreywieniach drugiego stopnia, Jezeli istnieye jakakolwiek ruchomosé klatki pierstowe} i kregostupa, nalezy ja utrzymy- ‘wae, a jesl jest to modliwe - powigkszac. Aby nie dopuscié do dalszego poglebiania sie znieksztalcenia, pacjenta wypossza si¢ Ww gorset ortopedyczny, ktory powinien nosi¢ przez cale zycie W skoliozach duzych (80° - 100°) i twardyeh dechodzi do znacznego upostedzenia wydolnosci krazeniowo - odde- chowej_ W preypadkach kwalifikujacych sie do zabiegu chirur- sicmnego wazna role odarywa zatem proces przygotowania do operagji, Celem tego procesu jest rozuaniente skrzywienia, adaptacja rdzenia kregowego do rozciagania iadaptacja kraze- niowo - oddechowa. Uzyskuje sig to przez stosowanie wycia- Ow, masaZ, intensywny, lecz dokladnie dawkowany trening krazeniowo ~ oddechowy oraz éwiczenia ogoine. Podstawowym sposobem leczenia operacyjnego jestsrod~ operacyjna korekcja wygigcia pierwotnego i ewentualnie do 3 kregow ponize| wygiecia. Na wybrane kregi po stromie wklestej zaklada sig specjalne haki, migdzy ktOrymi umieszcza sig roz~ porke dystrakeyina, Na rozpérce te) rozciaga sig wygigcie pierwotne az do uzyskania maksymalne), lecz bezpiecene) korekeji, Nastepnieusztywnia sie skorygowany odcinek krego- stupa wiorami kostnymi, Zabieg moze bycuzupelniony ,libera- cia” po stronie wkleste} (przeciecie obkurczonych wigzadel, torebek stawowych, krotkich migsni kregostupa oraz polaczen zebrowopoprzecznych) oraz zalozeniem taw. kontraktora po stronie wypukte} 269- Fizykoterapia Zabiegi wykonuje sig w celu podniesienia og6Ine} spraw- nosei ukladu krazenia oraz preygotowania do kinezyterapit Stosujemy: promieniowanienadfioletowe, promieniowanie pod ezerwone, ultradzwigki, masaz podwodny, masaz wibracy)ny, kapiele solankowe LECZENIE ZACHOWAWCZE. Masaz Pray leczeniu zachowawezym tego stopnia znieksztalce- nie nie stosuje sig masazu segmentarnego, poniewaz nie mozna wykonaé znaczne} ilosci chwytow, a to grozi wystapieniem przesunigé odruchowych lub brakiem reakeji na masaz W miaremozliwosei stosujemy jeden ze sposobow poste- powania klasyeznego, oméwiony przy drugim stopniu znie- ksztalcenia Kinezyterapia Stosuje sie zabiegi zalecane w drugim stopniu znieksztal= cenia. ‘LECZENIE OPERACYINE Masaé W masazu wyrozniamy dwa okresy: + okres pierwszy ~ przygotowanie do operacji, + okres drugi - usprawnienie po operacji 270 W okresie pierwszym stosujemy masa koviczyn gor- rnych i dolnych oraz grabietu i Klatki piersiowe). Mozemy wyroani¢ trzy etapy. |W etapie pierwszym - obejmujacym 3 do 5 zabiegow - wyko- najemy masaz rozludniajacy klatki piersiowe| i erzbiew 2 wykorzystaniem glaskan, powolnych, leez. glebokich rozcie- ran, ugniatai podlumych. Jezeli bezposrednio przed podje- ciem przez lekarza decyzjio przygotowaniu pacjenta do opera- «ji byl wykonywany masa w ramach leczenia zachowaweze- go, ten clap mozemy pominaé. W etapie drugim - obejmujacym 2 do 4 zabiegow - do opraco- wania z pierwszego etapu dolaczamy masaz rozluzniajqcy koftezyn gornych. Na Kofczynach wykonyjemy glaskania, rozcierania, ugniatanie podiuzne, roztrzasanie W cetapie trzecim (zabiegi, ktore pozostaly do operacji) do opracowaniaz drugiego etapu dolgezamy masaz rozluzntajacy kofezyn doinych Na kofczynach wykonujemy glaskania, rovcierania, ugniatanie podtuzne, roztrzasanie Wokresie drugim, pozabiegu operacyjaym pacjent nos gorset gipsowy przez.6 do 18 miesigey. W tym czasie wykonu- jemy masaz konezyn gornych i dolnych na zmiane (jednego dmiakoAczyny gorne, nastepnego dnia koiczyny dolne), Masaz ma charakter rozluéniajacy i obejmuje glaskania, rozcierania, Ugniatanie podluzne, roztrzasanie. Po zdjeciu gorsetu pipsowego w masazu postepujemy WE, zalecef omowionych w ,Ztamaniach kregostupa” w okresie po zdjgciu unieruchomienia anKinezyterapia W kinezyterapii, podobnie jak w masazu, wyroeniamy dwa okresy: + okres pierwszy - przygotowanie do operac}i, + okres drugi - usprawnienie po operactt W okresie pierwszym dazymy do jak najwigkszego ‘uruchomienia rozciagnigciatkanek przykurczonych, aby umoz= liwig maksymalna korekejg podczas operacii. Prey stosowamity ewiczea nie nalezy obawiae sig poglebienia deformacji, bo- wiem bedzie ona korygowana w czasie operac}t Duze znacrenie maja rowniez Ewiezenia oddechowe W okresie drugim, do czasu zdjgcia gorsetu wykonuyje sig + éwiezenia oddechowe, + éwiezenia izometryczne, + wiczenia konezyn gornych i doinych Po zdjeciu gorsetu wykonuje sie + ewiczenia prawidlowe) postawy, + éwiezenia oddechowe, + éwiezenia wzmacniajace migsnie, + Gwiczenia ogdlnorozwojowe, + éwiezenia w wodzie i plywanic 272 2.7. KREGOZMYK Kregozmyk polega na powolnym przemieszczani sig trronu kregowego ku tylowi lub praodowi, Mozemy wyroznié trzy postacie te) wady + kregozmyk ku przodowi, + kregozmyk ku tytowi (tylozmyk), + kregozmyk rzekomy 2.7.1. KREGOZMYK KU PRZODOWL (SPONDYLOLISTHESIS) Dochadzi do przemieszczania sig trzonu kregowego ku preodowi wraz.z przednia czescia tuku, wyrostkam stawowy- mi gomymi, wyrostkami poprzecznymi oraz calym znajduja- cym sie powyzej kregostupem, Tylna czes¢ uku z wyrostkami stawowymi doinymi i wyrostkiem kolczystym pozostaje na tmiejscu (Rys.52). Kregozmyk moze wystapic w nastepstwie powolnego praerwania ciaglosci luku, Z reguty zdarza si¢to w obrebie tzw. weziny buku (migdzy wyrostktem stawowym gornyma wyrostkiem stawowym dolnym obustronnie, rzadzie} jednostronnie) lub pry wrodzonym braku ciggtoset Przyeryng braku cigatosct tkanki kostne) jest wada, w ktore) z powodu zaburzenia kostnienia kregu dochodzt do pozostania saczeliny w obrebie weziny tuku (sporeddolysts) Przerwanie ciaglosci huku kregowego miedzy wyrostka- mi stawowymi moze rowniez wystapic przy obnizone) wytZy- malogci tkanki kostne, jezeli dziataja na nia duze sity Stopien przemieszezenia trzonu jest rozny, jednak naj- ezgscie) nie preekracza | em. W tym ustawienit: dochodzi do ponowne| stabilizacji przemieszczonych kregow 273OBRAZ PRAWIDLOWY ISTOPIEN WSTOPIEN MSTOPIEN WV STOPIEN Rys. $2. Cetery stopnie kregozmyku ku prsodowi wg Ka syfikacit Meyerdinga. Hose stopne wynika = podziatu irzom na ectery e=esct (we De Palmy i Rothmana) 274 Dolegliwosci ujawniaja sig najczescie} miedzy 10 a 20 rokiom zycia, U kobiet 2 - 3 razy czgscie} niz.u mezezym Chorzy skarza sig na powolnie narastajace lub nagte (zwiazane z wysilkiem fizycznym) bole okolicy Iedz-wiowo ~ krzyzowe), promieniigce czgsto przez posladki do kofezyn dolnych, Déwiganie cigzarow, dlu2sze chodzenic 1 praca wywolua szybko pojawiajace sie uczucie zmeczenia i narastania obja- wow bolowych, Dolegliwosci te zmniejszaja sig znacznic, a nawet ustepuia po wypoczynku w pozygi le7aee) W badaniu ogladowym stwierdza sie zmiany w sylwetce Wystepuje skrocenie czesci ledzwiowe) tulowia, zniesienie lordozy ledéwiowe) i splaszezenie kifozy piersiowe), Wskutek ~zmnicjszenia lub znigsienia prodopochylenia miednicy grze- hienie kosci biodrowych wystaja ku tylowi, Kosé krzyzowa ‘ustawia sig nize}, natomiast kosci Lonowe wyze). Migsnie przy- kregostupowe sa wygorowane i napi¢te, Na wysokosct krego- zmyku palpacyjmie wyezuwalny jesttkliwy prog spowodowany \wystawaniem wyrastka kolczystego. W bardzo duzych icalko- switych przemieszezeniach lordoza ledzwwiowa powieksza sig, breuch wysuwa sie ku przodowi, a posladki wystajanadmiernic do tylu Pray rozpoznaniu podstawowym badaniem jest zdjgcie rentgenowskiez charakterystycznymi zmianami. Ustalajacspo- sob leczenia nie nalezy jednak sugerowaé si¢ badaniem radio~ logicznym, gdyz czasami duym zmianom towarzysza niewiel- kie objawy, 'W konsekwengji ucisku na korzenie nerwowe, najeze- Seie| na wysokosei L5i $1 lub na czesé ogona konskiego, moga pojawié sig zaburzenia czucia, a czasami zaburzenia czynno- sciowe w obrebie konczyn dolnych Na skutek duzego bezposredniego urazu moze dojsé do ztamania tuku i oddzielenta si¢ trzonu. Mowimy wowezas 0 kregozmyku urazowym 275.tanie podluzne, uciski jednostajne po bokach kregostupa | swibracie poprzeezna, W miare postepow w leczeniu zwicksza~ my intensywnose masazu LECZENIE OPERACYINE W preypadkach braku poprawy w leczeniu zachowaw- czym lub u chorych z objawami neurologicznymi stosuje sie leczenie operacyjne, Polewa ono na usztywnieniu tukow krego- shipa (od tylu) lub trzondw (od przodu), Uwalnia sig rowmiez korzenie nerwowe od ucisku kostnego W etapie trzecim przystepujemy do wzmocnienta sily miegniowej, Najskutecaniejsza metoda zvigkszenia masy i sily sigSniovee) bedizie masaz izometryczny (patrz str.66) lub ener sicany masaz klasycany 2 zastosowaniem: glaskaf, rozcierah, ‘ugniatah poprzecanych i podiuenych, szczypania, delikatnych oklepywan, wibracii podiuzne) i poprzecznej oraz rozttzasania Fizykoterapia W zaleznoici od potrzeb stosuje sie: parafinoterapig, promieniowanie podezerwone, galwanizacjg, prady diadyna- miczne, diatermig krotkofalowa, diatermig mikrofalowa, jon- toforeze, magnetoterapig, laseroterapig. Werapie cawartym domasazuz etaputrzeciego dolgcza- my opracowanie konezyn dolnych w kolejnosei segmentarme} Gjiak w okresie praewleklym rwy kulszowe}) W postepowania segmentarnym wykonujemy zablegt wg schematu oméwionego w ksiazce pt .Masaz segmentarny”, swyd II, w rozdziale pt.,Masaz w nwie kulszowe]", st 197 Masaz Wyrdzniamy dwa sposoby postepowania: Klasycane 1 segmentarne. Z postepowaniem segmentarym mozemy wkro- czy dopiero po zagojeniu sig blizny pooperacyine) Kinezyterapia Zadaniem kinezyterapi jest przede wszystkim wzmoc- Postepowanie klasyczne dzieli sig na eztery etapy. nienie migsni kregostupa i grzbietu. W pierwszym etapie 2wracamy uwage na opracowanie rany, a podniej blizny (patrz rozdzial .Rany i blizny”). Kiedy blizna ulegnie zmiekezeniu i uelastyeznieniu, mozemy zdecy= dowaé sie na postepowanie segmentarne lub kontymuowaé postepowanie klasyezne przechodzac do etapu drugiego LECZENIE ZACHOWAWCZE Firykoterapia W zaleznosci od potrzeb stosuje sie: parafinoterapie, promieniowanie podczerwone, galwanizacje, prady diadyna- miczne, diatermig krdtkofalowa, diatermig mikrofalowa, jon- toforeze, magnetoterapig, laseroterapie. W etapie drugim zajmujemy si¢ normalizacja napiee migéniowych. W czasie kolejnych 3, 4 zabiegow wykonujemy masaz klasyczny calego kregostupa i grzbietu. Masaz ma charakter roziuénigjacy. Stosujemy glaskania, rozcierania, ugmia- 276Masaz Mozemy zdecydowae sie na postepowanie Klasyeznelub segmentame ‘Jezeli wystepuja bole promicniujgce wadluz nerwu kul- szowego stosujemy opracowanie jak w preypadku nwy kulszo- we) Jezeli dotegliwosct umiejscawiaja si tylko w okolicy ledawiowa - krzyzowe) zabieg ograniczamy do tego miejsca Stosujemy masaz pobudzajacy, ktorego celem jest wzmocnie- nie migéni i wytworzenie gorsetu migSniowez0, W postepowaniu segmentarym wykonujemy zabiegt wg schematu oméwionego wksiazce pt .Masazsegmentarny", wyd Il, w rozdriale pt, Masaz w rwvie kulszowe)”, str. 197 Kineryterapia ‘Zadaniem kinezyterapiijest praywrocenie stabilnosei kre- goslupa oraz wzmocnienie migsni braucha i gr2bietu 2.7.2. KREGOZMYK KU TYLOW! TYLOZMYK KREGOWY (RETROLISTHESIS) W tym typie kregozmyku caly kreg przesuwa sig ku tylowi. Luk kregowy nie est uszkodzony ani nawet zmieniony: Uwaza sie, ze takie przemieszczenic jest uwarunkowane 2Wy- rodnieniem krazka miedzykregowego, zawiotczeniem wigzadel keregostupa lub -rzadaiej ~urazem. Sprzyjarmu rownie? zmnie szenie wysokosei wyrostkow stawowych, ich bardzie) poziome ustawienie i zaokraglenie obrysow 278 Wystepuja dolegliwosci bélowe okolicy Iedawiowo ~ rzybowej lub o typieischialgi. Stopien nasilenia dolegliwose: jest jednak zdecydowanie mniejszy nit w kregozmyku ku przodowi Rys. $3. A~stan prawidlowy B- (yfosmyk kregowy Leczenie tylozmykukregowego jest zreguly zachowaw- cze Poza zabicgami fizykalnymi stosuje si¢ pomoce ortope- dycane (gorset, sznurowka lub pas ortopedyczny). Wazne jest, aby pacjent chronit kregostup przed nadmiernymi obciazenta~ mi “Woekazaniem do zabiegu chirurgicznego jest ucisk ma korzenie nerwowe. Jednak dochodzi do tego bardzo rzadko Stosowane zabieg’ Stosuje sig zabiegi zalecane przy kregozmyku ku przodo- Wi, odpowiednio do zastosowanego sposobu leezenia 279,(PSEUDOSPONDYLOLISTHESIS) Kregozmykrzekomy polegana przemieszezeniu ku pr2o- dowicalego kregu bez praerwania ciaglosciluku. Uwazasig, 2 kregozmyk rzekomy jest uwarunkowany degeneracja krazka migdzykregowego i towarzyszacymi zmianami zwyrodniaja- cymi stawow migdzywyrostkowych na tym samym poziomie Rys. $4. A- stan prawidlowy B= kregozmyk rsekomy Ubytki powierzchni stawowychi zmiany ksztaltu naprze- ciwleglych wyrostkow stawowych umozliwiaja niewielkiego stopnia przesunigcie krewu ku przodowi bez uszkodzenia tukth Dolegliwosci bolowe chorego odcinka kregostupa wy stepuia sporadyeznie. Stosowane zabiegi- Postepujemy jak w leczeniu zachowawezym w przypad- ku kregozmyku ku przodowi 280 2.8, LUMBALIZACJA I SAKRALIZACIA W stosunku do lumbalizacji i sakralizacji nie uzywa sie okreslenia ,wada rozwojowa”, lecz ,odmiana rozwojowa’, poniewaz przebiezaja bezobjawowo, niesa bezpostednia pr2y- czyna choroby i najczeSciej s@ rozpoznawane przypadkowo Rys.38. A= lumbalizacja —_‘B~ sakralizacja C- obraz prawidlowy Lumbalizacja polega na oddzieleniu sig kregu S1 od kosei krzyzowe). Kreg ten upodabnia sig do LS Sakralizacja polega na zrastaniu sig kregu LS z koseig krzyzowa, josowane zabicgi Zarowno lumbalizacja, jak 1 sakralizacja nie wymagaja postepowania rehabilitacyynego. Stanowiq natomiast istotna przeszkode w pelne} rehabilitacji imnych stanow chorobowych dla ktorych moga byé ezynnikiem predysponujacym 2812.9, INNE WADY | ODMIANY ROZWOJOWE Rys. 56, Wrodzone sx 1. rozszczep wyrasika kolecystego: 2. rosssczep coma w plascc-venie strzatkone): 3. rozscczep trcom w plaszczyinie ccolowe) 4. ofwér posostaly po strunte grobietowey: 5. kazda > czesci trzonn moze uksctaliowae sie #skostntee prawitowo ub pocastaé chrzestia, moze nastapi¢ joj niedoroswiniecte chreg klinowy), moze jej brakowae albo moze stenowié dodatkowy wlret prawidionymi regan: 6, scezelina lukumiedep weyrostkemi stawowymi a wyrosihiem kolezystym 7. szezeling fukw migdzy wyrostkann siawowyms; "4 8 seczelina scyjki luku regowego’ 9. scccelina w obrebie trzonu pod podstawa szyjki huku kregowe go 10. przeirwata chrzasika odizielajqen se2y1 wyrastha popreecenego (czesto mylnie rezpoznawana jako zlamanie) finy kregn wg Degi: 282 Wplyw szkodliwych czynnikéw na rozwijajacy sie plod mozezaburzyé prawidlowe ksztattowanie sie szkieletu osiowe- igo. Powsiale wowezas defekty formowania | segmentaci sa przyezyna powstania wielu zaburzen rozwojowyeh kregostic pa. Niektore z nich przedstawiono na rysunku $6 Stosowane zabiegi Te wady i odmiany rozwojowe, podobnie jak jumbeliza- jai sakralizacja, nie wymagaia postepowania rehabiltacyjne- go. Stanowig natomiastistotna przeszkode w pelnej rehabilita- ji innych stanéw chorobowych 3. ZNIEKSZTALCENIA SZYI Najezescie) spotykanym znicksztalceniem jest krecz s2yi (lorticollis). Wytozniamy cztery postacie kreczu szyt + wrodzona: ~ pochodzenia migSniowego, = pochodzenia kostnego: + nabyta. ~ wywolang procesami zapalnymi, urazami i zabu- rzeniami nerwowymi, = nawykowa, 3.1. WRODZONY KRECZ SZYI POCHODZENIA MIESNIOWEGO (TORTICOLLIS CONGENITA MYOGENES) Znieksztalcenie wystepuje nieco czgScie} u dzieworat ni2 uu chtopeow i dotyezy raczej strony lewe} niz prawe} 283Prayezyna tej postaci kreczu jest skrocenie migsnia mo- stkowo - obojezykowo - sutkowego (m.0.s) na skutek jego czesciowego zliznowacenia i zwidknienia. Zmiany te moga powstaé we wezesnym okresie rozwojowym wskutek niedoro- zwoju nacrya krwionosnych lub sa nastepstwem urazu porodo- wego, ktory prowadzi do powstania guzowatego zgrubienia na migSniu mostkowo - obojczykowo-sutkowym, szezegdlnie w okolicy mostka i obojczyka. Nickiedy dochodzi riwniez do skrocenia innych migsni (mm. pochylych, czworobocenego, platowatego glowy i szyi, szerokiego szyi). Zeodnie z czymnoscia migsnia mostkowo - obojezykowo = sutkowego glowa ustawia sig w zgigciu bocznym (w strong chorego migSnia) oraz skrgca w strong przeciwna, I tak: w praypadku lewostronnego kreczu szyja jest zuicta w lewo, a lowa skrecona w prawo. Lewy bark zostaje uniesiony, a cata sslowa przesunigta w kierunku strony zdrowe). W miarerozwo- ju driceka znieksztatcenie pogiebia sig Twarz po stronie przykurezonej staje sig mniejsza, katy oczu i uszu obnizaja sie, a samo oko wydaje sig mniejsze i innego ksztaltu. Nos odchyla sie w strong chora. Zmiany w obrebie twarzy uwidaczniaja Sig szezegolnie po uzyskaniu korekeji w leczeniu, ale stopniowo rozmea zaciera sig i w koficu znika (u malych dzieci w ciagu kilku miesigcy, u chorych starszych moze to trwaé 2 - 3 lata). W odeinku szyjnym dachodzi do wytworzenia sieskolio- zy ukiem skierowane) w strong zdrowa. W preypadkach zaniedbanych moze ona doprowadzié do wytworzenia sig skrzywieh kompensacyjnych w nizszych odcinkach kregostu- pa, Zazwycza) skrzywienia te ustepuja samoistnie po wylecze- niu wady Celleczenia jest dwojaki. Po picrwsze: nalezy tak wydlue zyé uszkodzony migsief, aby uwolni¢ z nieprawidiowego usta- wienia glowe i szyje. Po drugie: nalezy uczyé dziecko kontro- lowania i utrzymania prawidtowe) pozycii 284 Fizjoterapia jest skuteczna jedynie w bardzo wezesnym okresie choroby (do okolo 12 miesigca zycia). We wszystkich zaniedbanych lub opornych na leczenie zachowaweze prZy- padkach Koniecane jest zastosowanie jednej z form leczenia chirurgicznego Zabiew operacyjny wykonujesie tuz po ukonczeniu przez dvieckol roku Zycia. Nie naledy zwlekae z wwagi na pogtebia- niesie istniejacych oraz pojawianie sie wtOrnych znieksztatcen Operacja polega na praecigciu sciggien migsnia mostkowo - obojezykowo - sutkowego w okolicy przyezepow glowy mo- stkowe|iobojczykowej, aniekiedy rowniez w okolicy przyeze- pu do wyrostka sutkowatego. Po zabiegu zaleca sig ustawienie glowy w hiperkorekeit, kiérq zabezpiecza sig opatrunkiem gipsowym obejmujacym glowe, szyje tulow na okres okolo 8 tygodni, lub -w lzejszych przypadkach - kotnierzem z waty W celu przeciwdziatania nawrotom, po leczeniu zacho- wawezym, jak i po leczeniu operacyjnym, wskazane jest stoso- wanie przez wiele miesigcy hiperkorekcyjnych éwiczeh czyn- nych i biemych oraz odpowiedniego kolnierza ortopedyczne- 20, zakladanego do snu przez okres okoto jednego roku LECZENIE ZACHOWAWCZE Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegow jest korekeja znieksztal- cenia glownie za pomoca redresji, @ nastepmie utrwalenie korekejt odpowiednimi zabiegamiFizykoterapia Ze wzaledu na zbyt mlody wiek pacjentow nie stosuje sig zadnych zabiewow fizykoterapit Masaz + Celem masazu jest rozluénienie, a poznie} rozciagnigcie praykurczonych migSni + Zasadniczo wszystkie techniki wykonujemy jedynie opuszka- mi palcow, bardzo delikatnie, ale zdecydowanie: + Do masazu stosujemy oliwke. + Nalezy zwracaé uwage, aby nie podraani¢ bardzo delikatne) skory dziecka + Prey wykonywaniu masazu potrzebna bedzie pomoc osoby bliskie} dziecku, najlepie} matki. Omowimy masaz na przykladzie krec7u lewostronnego (lewy migsien m.os. jest preykurczony, szyjajestzzi¢tawlewo, glowa skrecona w prawo) Caly masaz wykonujemy przy utozeniu dziecka w pozy- ji lezacej na plecach. Postepowanie w masazu sktada sig 2 siedmiu faz Faza pierwsza - poglebienie przykurcmu. Preechylamy nie- znacanie wlowke dziecka w strong lewa. Powoduje to, 2 migsieh przykurczony nie jest napigty. W tym ulozeniu wykor nujemy dehkatne, powolne glaskania i rozcierania migSnia chorego oraz intensywniejsze glaskania i rozcierania migani zdrowego (prawego) 286 Faza dnuga - rozciagniecie przykurezu. Przechylamy glowke dziecka w strone prawa (zdrowa), W tym ustawieniu migsien praykurczony (lewy) jest napiety, a zdrowy (prawy) - roziu- iniony. Wykonujemy powolne, lagodne glaskaniai rozcierania posstronite lewej oraz intensywne glaskania, rozcierania i ugnia- tania po stromie prawe}. Faza traecia. W swobodnym ulozeniu glowki dziecka masuje- my obydwa mieSnie mostkowo - obojczykowo ~ sutkowe. Masaz ma charakter rozluéniajacy, zarowno po lewej, jak i po prawej stronie, Sposréd technik omowionych w ksiazce pt. Masaz klasyceny”, wyd. II na str. 336, wybieramy te, ktore sa mozliwe do wykonania u malego dziecka. W fazie cawariej , przy swobodnym ulozeniu gtowki dziecka, wykonujemy masaz migsnt karku, Sposréd technik oméwio- nych w ksigzce pt. .Masaz klasyezny”, wyd. IT na str. 330, wybieramy te, ktore sq mozliwe do wykonania u matego driecka W fazie piate), przy swobodnym ulozeniu glowki dziccka, wykonujemy masaz migsni czworobocznych. Spasrod techni ‘omowionych w ksigzce pt. ,Masaz klasycany”, wyd, II na str 315, wybieramy te, ktére sq mozliwe do wykonania u matego dziecka W fazie szdstej wykonujemy masaz punktowy Po stronie lewe} (przykurezone) stosujemy uciski jednostajne. Kazdy punkt uciskamy minimum 15 sekund. Po stronie 2drowej (prawej) wiykonujemy uciski przerywane. Zwigkszamy ucisk na okolo jednej sekundy, a nastepnie zwalniamy ucisk rownied na okres jedne} sekundy, po caym ponownie zwigkszamy ucisk itd Lacany czas opracowania jednego punktu powinien wynosié 287Rys. 60. Pierwokoto 15 sekund. Najpierw wykonujemy uciski po stronie przykurczong} (lewej), a potem zdrowe} (prawe}) W kolejnosci uciskamy na punkty + Na kresie karkowe} dolne) pomigdzy przyczepami mieéni mostkowo - obojczykowo ~ sutkowego i czworobocznego (Rys.57) + Okolo dwoch em ponizej poprzedniego punktu (Rys 57) + Na przysrodkowym kacie fopatki (Rys.58), + Kilka punktéw pomigdzy przysrodkowym brzegiem topatki a kregostupem (Rys.58) + Pod wyrostkiem sutkowatym - na przyezep migénia mostko- «wo - obojezykowo - sutkowego (Rys.57). + Na przyezepy: domostkowy i doobojezykowy migsnia m.o.s (Rys.59) Faza siadma - redresja, W tej fazie mozemy wyrdzni¢ kilka sposobow postepowania. Na uwage zastuguja dwa z nich. Spos6b pierwszy. Dzieckoulozone jest jak do masaza, jednak glowa wysunieta jest poza stol. Osoba pomagajaca utrzymuje barki dziecka (Rys.60), a masazysta chwytajac delikatnie za ‘glowke nieznacznie ja obniza (bez odchylania do tylu) i wyko- nuje sklon kregoshupa szyjnego w strong zdrowa (w prawo) oraz skrgca glowe w lewo. ‘Sposéb drugi, Dziecko ulozone jest na plecach tak, ze strona, po ktére} znajduje sie przykurczony migsien, jest dale} od kraweda stolu. Glowa lezy na stole Masazysta jedna reka stabilizuje bark, a druga odciaga glowke dziecka w strong zdrowa i skrgca w strong migsnia praykurczonego (Rys.61). 290 UWAGA! + Stabilizowany bark musi by¢ trzymany pewnie, ale lekko i bez przyciskania go do podtoza + Redresje wykonuje sig bardzo plynie i spokojnie, aby nie doprowadzié do uszkodzenia splotu ramiennego, + Jeaeli dziecko placze lub sinige, zabieg nalezy przerwac, uspokoié dziecko 1 wtedy kontynuiowaé postepowanie. + Pierwsze redresje wykonuje sig krotko (kilka do kilkunastu Rys. 61. Drugi sposob redresyi migsnta m.0.8. sekund). Jezeli deiecko dobrze znosi zabiegi przy kolejnych mozna wydluzaé czas redresji, dochodzac nawet do pigciu minut 291Kinezyterapia Bardzo wazne sa ruchy czynne. U dricei najmlodszych, ktore nie potrafia samodzielnie utrzymywaé glowy, mozna wykorzystaé odruch szukania”, Osoba prowadzaca ewiczenia jedna reka stabilizuje bark od strony przykurezone), druga reka, palcem lub smoczkiem - dotyka w okolicy kacika ust po tej same) stronie. Dziecko odruchowo wykona skret glowa Ww strong dotykanego policzka. Jezeli dziecko potrafiskupi¢ wzrok, mozna pokazywaé mu kolorowe przedmioty i przenosi¢ je W strone pozadanego obrotu glowy ‘Tezeli dziecko pewnie utrzymuje glowe w siadzie, mozna dolaczyé éwiezenia w te} pozycii czywiscie moaliwych do wykonania éwiczen z wyko- rzystaniem greechotek, zegatka, glosu | odruchow jest duzo, te przedstawiono tylko przykladowo UWAGA! Zarowno masaz, jak i éwiczenia powinny byé prowadz0- ne dwa, anawet trey razy dziennie Niezalesnic od tego nalezy ustawié tozeozko dziecka tak, aby zwabione Swiatlem czy ruchem odwracalo gtowe w strone przykurezona. Do snu mofna zastosowac woreczki z piaskiem w cel korekeji ulozenia glowki Prey noszeniu dziecka rowniez stosuje sig korekeyjne ulozenie (Rys 62) 292 Rys. 62. Korekeyyne noszenie dziecka (kree= lewostronny) LECZENIE OPERACYJNE Po zabiegu chirurgicznym mnie) uwagi poswigeamy dzia- taniu korekcyjnemu. Podstawowym celem leczenia jest uela- stycznienie blizn pooperacyjnych, wamocnienie migsnt po stro- nie zdrowe| i utrwalenie korekeji Masak W masazu mozemy wyroznié dwa etapy postepowania Etap pienwszy Pierwszych pigé do dziesigciu zabiegow poswigcamy opracowaniu blizn pooperacyjnych, odzywieniu iuelastycznie- niu skéry, zwlaszeza w przypadkuunicruchomienia w opatrun~ 293ku gipsowym. Zlikwidowanie zrostow t uelastycznienie blizn mma sreregdlne znaczenie, pdye zrosty glebokie moga uposle= dene ruchomosé w obrebie szyi jak rownied utrudniaé, a nawet uniemoaliwiaé wykonywanie éwiczea ‘Masaz wykonujemy wat zasad oméwionych w rozdziale Rany i blizny”, ste 113. Etapdrugi W tym etapie postepowanie w masazu jest podobne do postepowania w leezeniu zachowawezym. Rozica polegs n& tym, ze rezygnujemy 2 fazy siodme (redresit) Jeteli preeprowadzono zabicg chirurgiczny, dziecko jest starsze niz w trakcie leczenia zachowawezego. Mozna wiee cpykomyyvag masa2 intensywniejszy iz wykorzystaniem witk- sz¢j ilosei technik Kinezyterapia Wazne jest, aby éwiczenia prowadzone byly przez dhugh okres ezasu (nawet do jednego roku po operach). W zalemosciod wieku pacjenta, jego sprawnoscti efekty operaci stosuje sig odpowiednie éwiczenia praede wszystkim czynne, a nawet czynne z oporem « wzmacniajgce mieSnie okolicy szyi po stronie zrowe), + nadajgce elastycznost i sile migsniom strony praykurczone}, + zwickszajace zakres ruch6w szyi, + korekeyjne, a nawet hiperkorekcyine 294 3.2. WRODZONY KRECZ SZYI POCHODZENIA KOSTNEGO (TORTICOLLIS CONGENITA OSTEOGENES) Wada ta spowodowana jest wrodzona asymetrig bocana vw uksztaltowaniu kregostupa. Asymetria jest wynikiem zabu- Wea rozwojowych w obrebie kregu lub kregow (np. kres klinowy, blok krggowy). Chory nie oderuwa zadnych dolegli- qvosci bolowych. O rozpoznaniu decyduje zdjecie rentgenow- skie Rokowanie zalezy od wezesnego rozpoznania i weze- snego rozpoczecia leczenia, Jezel leczenie rozpocznie sie W pierwszych tygodniach po urodzenm, istnija duze szanse hawetcalkowitego wyleczenia, Rokowanie udorostych niejest korzysine Stosowane zabiegi Leczenie wady jest jedynie zachowaweze i polega na stosowaniu dhugotrwalych opatrunkow korekeyjnych gipso- ‘wych lub aparatéw - kolnierzy ortopedycznych. leiel zastoso- ‘wano.kotnierze ortopedyczne, ktore mozna zdejmowae do zabiegow, pomocne w leczeniti sa: masa2 i kinezyterapia ‘Leczenia operacyynego nie stosuje sie z uwagi na bliskie sasiedztwo rdzenia przedtuzonego i zwiazane 2 tym miebezpie- czzisiwo porazen osrodkdw - oddechowego i krazeniowego Masaz Masaz ma na celu lepsze odzywienie i uclastyeznienie migéni okolicy szyi oraz dzialanie korekcyjne Postepowanie jest zblizone do omawionego we wrod70-rym kreczu szyi pochodzenia migsniowego. Nie wykonujemy natomiast fazy pierwsze} (pogiebienie przykurczu) i sidme) (redresja) Kinezyterapia W kinezyterapii glowny nacisk kladzie sig na éwiezenia korekeyjne 3.3. KRECZ SZYI NABYTY (TORTICOLLIS ACQUISITA) W tym rodzaju kreczu moana wyrozni¢: + postaé ostra, + postaé podostra, + posiaé praewlekta, Postaé ostra i podostra wywotuja procesy zapalne tocza- ce sig w obrebie szyi, np. zapalenie migSni, gruzlica wezlow chlonnych ezy choroba reumatyczna Postaé przewlekla powoduja: + urazy szyi, przemieszczenia, blizny tkankowe (oparze- nia, rany itp.) + wady wzroku, shichu, wadliwa postawa ciata, krzywica itp, + zaburzenia nerwowe organiczne lub ezynnosciowe, newralgie i nerwice zawodowe, + porazenia wiotkie Stosowane zabiegi Celem stosowanych zabiegdw jest (jesli to moaliwe) uusunigcie przyezyny kreczu, a nastepnie - przez dzialante korekcyjne - wyréwnanie znieksztalcenia Masai Masaz mozemy wykonywaé tylko w postaci przewlekte} kreczu. Ze wegledu na roznorodnosé stanu migsni przed prey- stapieniem do masazu nalezy ustalié, ktora strong masujemy pobudzajaco, a ktora rozluzniajgco. We wrodzonym kreczu szyi pochodzenia migSniowego sytuacja byla jednoznaczna Latwo mozna byto ustalié, ktory migsien jest chory - napigty, ktory zdrowy-rozluzniony. Tutaj sytuacja sig nieco komphiku- je. Na przyklad: w porazeniu wiotkim prawego migSnia most- kowo - obojezykowo - sutkowego miesniem napi¢tym bedzie migsien 2drowy, a migsien porazony bedzie rozluzniony. Tak vwige mimo porazenia prawego migsnia m,o.s. bedziemy mick: do czynienia z lewostronnym kreczem. Po tych ustaleniach mozemy praystapié do wykonywania masazu. Postepowanie w masazu sklada sie z siedmiu faz Faza_pierwsza. Preechylamy nieznacznie glowe pacjenta w strong miggnia o wiekszym napigciu. W tym ulozentu wykonu- jemy delikatne, powolne glaskania i rozcierania miginia wiekszym napi¢ciu, oraz intensywniejsze glaskania i rozciera~ nia migSnia o mniejszym napigcit. Faza druga. Preechylamy glowe pacjenta w strong miesnia 0 mniejszym napigctu, W tym ustawieniu migsien o wigkszym napigciu jest rozciagnigty, a migsieh mniejszym napigciu ~ rozludniony, Wykonujemy powolne, tagodne glaskania | roz~ cierania po stronte migsniao wigkszym napigciu oraz intensyw- ne glaskania, rozcierania, ugniatanie poprzeczne 1 wibracie podiueng po stronie migSnia o mniejszym napigeiu 297Faza trzecia. W swobadnym ulozeniu glowy pacjenta masuje- my obydwa migSnie mostkowo ~ obojezykowo - sutkowe Sposéd postepowania omowiony jest w ksiqzce pt. .Masaz klasyezny”, wyd. Il na str. 336. W fazie czwartej, przy swobodnym utozeniu glowy pacjenta, wykonujemy masaz migSni karku, Sposdb postepowania ‘oméwiony jest w ksiazce pt. .Masaz klasyczny”, wyd. Tnastr 330. W fazie piatej, pray swobodnym ulozeniu. glowy pacjenta, wykonujemy masaz migSni czworobocanych. Sposob postepo- \wania oméwiony jest w ksigzce pt, . Masa klasyezny”, wyd. IL na str. 315 W fazie sz6stej wykonujemy masaz punktowy. Po stronte 0 wigkszym napigciu migSnia stosujemy uciski jednostajne. Kaz- dy punkt uciskamy minimum 15 sekund. Po stronie przecrwne) wykonujemy uciski przerywane. Zwigkszamy ucisk na okoto jedne| sekundy, a nastepnie zwalniamy ucisk rowniez na okres jedne} sekundy, po czym ponownie zwi¢kszamy ucisk itd Laczny czas opracowania jednego punktu powinien wynosit okolo 15 sekund, Najpierw wykonujemy uciski po stronie wigkszym napigciu, a potem po przeciwne} W kolejnosci uciskamy na punkty: + Na kresie karkowej dolne}, pomiedzy przyeepami migéni mostkowo - obojezykowo - sutkowego i ezworobocznego (Rys 57) + Okolo dwoch em ponizej porzedniego punktu (Rys.57) + Na przysrodkowym kacie topatki (Rys.58) « Kilka punktw pomigdzy przysrodkowym brzegiem topatkia kregostupem (Rys 58) + Pod wyrostkiem sutkowatym - na przyczep migSnia mostkO- 298 wo - obojezykowo - sutkowego (Rys.57). + Na przyezepy: domostkowy i doobojczykowy migsnia m.o.s. (Rys.59) Faza sigma - redresja. W zaleznosci od wieku pacjenta moze- my ja wykonaé w pozycji siedzqce) lub lezace) Masazysta Uujmuje z dwéch stron glowe pacjenta i wykonuje sklon krego~ slupa szyjnego oraz skreca glowe w odpowiednia strong, aby doprowadzic do korekeji Kinezyterapia Glowny nacisk ktadzie sig na prowadzenie éwiczen czyn- nych, ezynnych 7 oporem i korekeyjnych. Rodzaj ewiezen isposob ich przeprowadzania uzaleznio- ny jest od wieku pacjenta. 3.4. KRECZ SZYI NAWYKOWY (TORTICOLLIS HABITUALIS) Spowodowany jest wadliwym ulozeniem plodu w fonie matki, Poniewaz nie wystepuja tutaj skrocenia 1 obkurezenia, nie ma przeszkody w powracie glowy do prawidtowego usta- wienia. W preypadkach tych osiaga sie samoistne wyleczenie w cciagu tygodni badz miesigcyUWAGI DO PROWADZENIA REHABILITACSL OSOB W STARSZYM WIEKU Nic ma zasadniczo chordb wieku starczego, czyli spo- wodowanych sama starosciq, Mozna natomiast mowit 0 wy stepowaniu pewnych schorzei u te} grupy ludzi, Schorzenia te to przede wszystkim + osteoporoza, = przewlekty niezyt oskrzeli towarzyszacy rozedmie plu, + udary mozgu z porazeniem polowiczym, + zawaly serca w przebiegu miazdzycy naczyh wiettco~ wych, + zespoly psychogenne, + ogolna miazdzyea naczyi VU ludzi starszych przgjécie od stanu: ostrego do przewle- Klego jest najezescie} bardzo dyskretne, co wynika z ogolnie ‘zmniejszone| wydolnosci i sprawnosei praystosowaweze] ukta- dow i narzadéw. Stan taki przyezynia sig do wigkszej zacho- rowalnosci 1 ezestszego wystepowania chordb w roznych ukta~ dach i narzadach réwnoczesnie, VY Organizm starszy, wskutek oslabienia fizjologicznych procesow wyrdwnawezych, moze zareagowae w sposob nie- pozadany nawet na fagodne bodzce V_ Kadda zmiana warunkow srodowiska daiata newatywnieé na uklad nerwowy, oddechowy i krazenia, co objawia sig 2a Kloceniem ezynnosci tych uktadéw, decydujacyeh o sprawno~ ci calego organizmu. Aby uzyska¢ efekt korzystny dla organi- zmu, bardzo wade jest zaznajomienie sig z aktualnym stanem przede wszysikim ukladu krazenia. Stan ten powinien decydo- waé o wykonywaniu zabiegow lub zrezygnowaniu z nich, @ takze o ich jakosci czgstotliwosei, Szczegdlna ostroznosé obo~ wiazuje przy ustalaniu dawek, ktére nalezy kontrolowae wie- 300 lokrotnie w trakcie leczenia i w razie potrzeby odpowiednio zmieniaé. VW Poniewaz u ludzi starszych modiwosei adaptacyjne do bodécow fizykalnych sq slabsze, dlatego czesto obserwujemy dluasze przyzwyczajanie sig pacjenta do zabiegow, a czasami nawet wystepuje zjawisko nietolerangji zabiegow i znaczne zmeezenie z powodu ich pobieranta, Diatego tez poleca sie stosowanie jedynie bodéedw podprogowych, dobieranych in- dywidualnie do kazdego pacjenta Fizykoterapia V — Sposréd zabiegow fizykoterapeutycznych eliminuje sie te, ktore powoduja pocenie sie pacjenta, a tym samym obcig- Zaja uklad krazenia V Pray naswietlaniach nalezy ostaniaé glowe chorego V Pray zabiegach pradowych zaleca sig stosowanie powol- nego wlaczania i wylaczania pradu, szczegolnie statego VDiatermii mikrofalowej oraz ultradzwigk6w racze| nie stosuje sie V Ze wagledu na kruchos naczyi wyjatkowo ostro¢nie nalezy stosowaé wszelkiego rodzaju natryski, szczegélnie pod duzym cisnieniem Vv — Nalezy pamigtaé, ze uklad krazenia w wieku starszym jest z reguly w stanie wybitne} labilnosci, co moze sie manife- stowa€ przyspieszeniem tena 0 20% w stosunku do wyjscio~ wego. W takim przypadku nalezy natychmiast przerwaé wy- konywanie dalszych zabiegow, adyz stan ten wymaga niejed- nokrotnie polozenia chorego na kilka dni do tozka Vv Nalezy zwroci¢ uwage, ze u ludzi w wieku starszym moze wystapi¢ szybciej anizeli u ludzi mlodych tzw. odezyn nawo- dnienia, co objawia sig naglym zatrzymaniem oddawania mo- zu, ustepujacym po kilku godzinach¥ Musimy pamigtaé, eu chorych starszych istnigle =n Szona odpornose na infekcje | tatwie} wystepuja UW. choroby 2 praeaigbienia V__ Przy kapielach leczniczyeh zaleca sie zanurzanie jedynie do poziomu serca. Kapiel nie moze byé ani imns, an! goraca. Masaz V-_ Pray wykonywaniu masazu musimy 2wrocie uwage MO “kore, Jest ona sucha, cienka ifuszezaca sie Zaleca sie wy ore arodéa natluszerajacego, naslepie) obojeinego chemicznie (wazelina Janolina) V _ Naczynia krwioniosne, zarowno powserzchowne, jak i sebokie, wykazuja tendeneie do peknigé | powstawantt wyle- ape rwauyeh, Sila masazy musi byé zatem niewielka, do- stosowana do stanu naczyh chorego. Y Mimo wystepowania zanik6w migéniowych migdy mle WY konujemy masazu izometrycenego AW masazu staramy sig zawsze opracowae tylko leczona agit ciala, a wige ograniczyé do minimum obs2ar maSHz Wigze sig to 2 mata ,clastycznoscia” ukladu krazenia V Czas wykonywanego masani musi bye krotszy mz preypadku mlodszych pacjentow PP rzed kazdiym masazem nalezy zorientowae sig w stanie ukladu krazenia. aa Nalezy sig liczyé x tym, 2e musimy wykonae wiGhSZA ‘lose zabiegow, aby zauwazye poprawe stanu zdrowla V__ Prayustalaniu czgstotliwosei zabiegow planuyemy Je nie creéciej niz 3, a nawet 2 razy w tygodniu. WW razie pogorszenie sig stan 2irowia w trakele masa: zu, nalezy go przerwac V7 Tam gdzi jest to mozliwe, stosujemy masaz Seamer ny ze wzgledu na ieobeigzanie ukladu oddechowexo ukladu krazenia 302 Kineryterapia VW Zadaniem kinezyterapi jest preygotowanie do samodziel- nego wykonywania ezynnosel 2ycia codziennene V Prey éwicreniach rownowaznych wskazane Jes zwigk- svenie plaszezymy podparcia i obnizenie srodka cig7sose1 (@vi- cczenia w niskich pozyciach) Y_ Wszystkie czynnosei wykonywane automatyeznie powsn ny bye prowadzone fazami V Weéwiczeniach ogélnie usprawniajacych nalezy unikac « bezdechu i szybkich sklonow w dot, += rautdw cigzkimi prayborami, + duzych obciazen, + dlugotrwatych wysitkow, + redresji biernych. Zabieg powinien trwaé 10 - 30 minut BEZWZGLEDNE_PRZECIWWSKAZANIA DO WYKONYWANIA MASAZU Nie wykonujemy masazu « u chorych goraezkujaeyeh, + w krwotokach lub przy zagrozeniu ich wystapienia, + w chorobach zakaznych, + w ostrych stanach zapalnych, = w chorobach skory, ktorym towarzysza pecherze, wypryskii preerwanie ciaglosct, + wIILi IV stadium choroby Birgera, «ww jamistosei rdzenia, + w zapaleniu szpiku kostnego 2 przetokaimt, + w lamliwosei Kosei,« we wezesnych stanach po zlamaniu kosei + przy zakazonym owrzodzentu podudzt. + wstanach ropnych, + w zapaleniu zy! + przy swiezych zakraepach. + w daleko posunigte} miazdzyey + woniewyrownanych wadach serca, + pray wystepowaniu tetniakow + w okresie ciazy + w okresie menstruaci + w chorobach nowotworowych. | SKOROWIDZ | amputacje 157 - ponizej kolana 168 powyzej kolana 157 ramienia i przedramienia 168 arthritis rheumatoidea 20 | arthritis urica 98 arthrosis 51 ark zamrozony 80 biodro szpotawe 176 blizna =finiowa gieboka 113 = powierzchniowa 115 bole fantomowe 160 | brak zrostu 138 bursitis. 88 c choroba - Baastrupa 53, 261 =Mortona 215 Pierte-Marie Sirimplla i Lorraina 44 - Scheuermanna 244 - Sprengela 225 -Slilla 34 ~ zwyrodnieniowa stawow 51 = kregostupa 53 - odcinka Iedzwiowego 58 - odeinka piersiowego 55 odcinka szyjnego 54 = nadgarstka 63= biodrowych 60 - kolanowych 61 = fokciowych 63 =ramiennych 63 = rak 64 -stop 62 combustio 119 congelatio 122 contusio 108 costa corvicals 228 coxa vara 178 coxarthrosis 60 D decubitus 110 distorsio 123 dna 98 dnawe zapalenie stawow 98 dorsum = concavum 248 =planum 254 =rotundoconcavum 252 = rotundum 240 dysplasia et luxatio coxae congenita 171 dysplazja = figjologicena 171 dystrofia pourazowa 103 E epicondylitis humeri 74 F fibrositis 98 fracture 137 G geru = valgum 180 = varum 184 aojenie sig =doraine 110 = pod strupem 110 = przez ziarminowanie 110 gonerthrosis 61 gonartroza 61 gosciec = pozastawowy 93 - preawlokly postepujacy (pp) 20 guzki = dnawe 98 - Heberdena i Boucharda 64 = reumatoidaine 20 = Sohmoria 245 H hartowanie kikuta 162 K kifolordoza 252 kifoza 240 -miodzieficza 244 = wieku dojrzewania 244 klatka piersiowa = kurza 235 = lejkowata 231 ~ praekatna 260 - szewska" 231 koksartroza 60 kolano ~ koslawe 180 -szpotawe 184 - zakonnicy” 88konsolidacja 139 kostnina 138 Kiger Szyi nabyty 266 = nawykowy 298 kregozmyk 273 ~ ku przodowi 273 - ku tytowi 278 - rzekomy 280 ksztattowanie kikuta 162 kyphosis juvenilis 244 L likwidowanie zanikéw migSniowych 68 lordoza 248 umbago 94 lumbalizacia 281 tuxatio 134 t fokiee tenisisty 74 masaz izometryczny 66 metatarsalgia 215 miednica przekatna 260 miodziericze przewlekle zapalenie stawGw 33 = 2 zajeciem niewielu stawiw 38 postaé uktadows 34 - postaé wielostawowa 37 morbus = Duplayi 79 = Sprengel 225 N naciagnigcie migSni i wiezadel kregostupa 127 308 ° objaw Raynauda 42 odlezyny 110 odmrozenia 122 oparzenia 119 ‘opracowanie torebki stawowe} 66 osteoarthrosis §1 ‘osteochondronecrosis deformans juvenilis dorst 244 osteoklazja 181 osteotomia 181 Pp ,pajacyk” Grucy 173 paradoksalne ruchy oddechowe 232 pectus -carinetum 235 ~excavatum 231 = gallinaceum 235 + infundibulforme 234 periarthetis humeroscaputaris 78 pes - calcaneus 217 -equinovarus 202 ~equinus 186 ~excavatus 199 =planovalgus 208 -valgus 207 = varus 182 plecy = okragle 240 ~ okraglo - whleste 252 - plaskie 254 ~ wkleste 248 pleurodynia 97 plaskostopie sztywne 214 podagra 98 poduszka Frejki 173 podwichnigcie 132polyarthntis = ohyonica evolutiva 20 = ohronica juvenilis 33 postaé ~ skandynawska zzsk 45 ~ ukladowa mlodzieficzego przewl. zapalenia stawow 34 = wielostawowa miodzieniczego preew. zap. stawow 37 postawa 237 postrzat 94 przerwanie wi6kien migsni tydki 129 praykurcz Dupuytrena 68 pseudospondylolisthesis 280 R rana 109 retrolisthesis 278 reumatoidaine zapalenie stawow (RZS) 20 rhizarttvosis pollicis 63 rychlozrost 110 Ss sakralizacja 281 ‘scapula alta congenita 225 scleroderma 41 skollozy 258 “fukcjonalne 257, 261 ~statyczne 261 ~strukturaine 257 = sirukturaine drugiego stopnia 265 - sirukturaine trzeciego stopnia 269 skrecenie 123 = kostki 125 ~nadgarstka 124 spondyloarthritis ankylopoetica 44 spondylolisthesis 272 sttuczenie 108 stopa ~ koviska 186 310 - korisko - szpotawa 202 ~ koslewa 207 = najezona 62 - pigtowa 217 = plasko - kosiawa 208 - Sepotawa 192 ~ satywna 214 = wiotka 210 = wydrazone 199 syndesmofity 47 ‘syndroma aigodystrophica humerus -manus 104 .sztywny kark” 97 szyna Koszii 173 T tendovaginitis $1 tkenka ziaminowa 110 torbiele Bakera 24, 86 torticolis 283 = acquisita 296 - congenita myogenes 283 - congenita osteogenes 295 -habtualis 29 twardzina uktadowa 41 wtwarz plasia® 34 tylozmyk kregowy 278 U uinaryzacja 22 uttrapozycje 171 uprzaz Pavika 173 uurazowe zapalenie koSc! 158 uszkodzenia migSni i ich Sciggion 128 v vulnus 109Ww wada postawy 238 wrodzone szczeliny kregu 282 wrodzone zwichnigcie biodra 174 wrodzony krecz szyi = pochodzenia kostnego 295 - pochodzenia migsniowego 283 wywiad 14 z zapalenie ~ kaletek maziowych 89 ~ okolostawowe tokcia 74 = pochewek Sciegnistych 91 = roaciegna dtoniowego 68 - tkanek w okolicy stawu Kolanowego 86 zespoy algodystroficzne 103 zespit ~ bark -reka 104 ~ bolesnego barku- PHS 72 - CREST 41 ~ De Quervaina 70 = Felty'ego 22 = kanatu nadgarstka 72 =Raynauda 47 ~ Sudecka 103, 156 = zapalenia tkanki wi6kniste) 93 zesztywniajace zapalenie stawow kregoshupa (2ZSK) 44 ziamina reumatoidaina 20 ziamanie 137 ~ KOS! i stawéw 137 ~kregostupa 147 -wobrebie miednicy 145 ~ podokostnowe 137 ~ powiktane 137 ~ powiktania ~ pozostate powiklania 156 = przedtuzajacy sig obrzgk i zrosty 152 = urazy migSni 154 = urazy naczyti krwionognych 153 = urazy nerwow 155 - uszkodzenie skory 152 + zrost opééniony i brak zrostu 155 = proste 137 - szozelinowate 137 -wklinowane 137 - zwanieceniem 137 - ze strzaskaniem koSci 137 - ozone 137 zmiany zwyrodnieniowo - wytwéreze kregostupa 53 ~ odoinka ledzwiowego 56 - odoinka piersiowego 55 = odeinka szyinego 54 ‘zmiany zwyrodnieniowo - wytwércze stawow = biodrowych 60 ~ kolanowych 61 fokciowych 63 -nadgarstkowych 63 = ramiennych 63 = rak 64 = stop 62 zmiazdzenie 108 znieksztatcenia konczyn gémych 170 20st opdéniony 139 zwichnigcie 131 ~ catkowite 131 = chorobowe 132 = nawykowe 132 = nieodprowadzaine 132 -olwarte 132 - powikiane 132 ~ preadnie 132 -wrodzone 132 - zastarzale 132 228K 44 2 2ebro szyjne 228 313BIBLIOGRAFIA 1. ABC rchabilitacii daicci, 1 1-2, Warseawa 1989 2 Boguse J, Chirurg dla pielegniarek, Warszawa 1986 3. Brahl W., Zarys reumatologil, Warszawa 1987 4} Chirurg dla piclegniarek, red, Rowiski W. . Warszawa 1994 5 Dega W., Woeesne wyknywanie | zapobicganic progres} bocenych ‘skraywich krogastupa, Warszawa 1983 6. Diiak A., Bole krayza, Warszawa 1984 © Deiak A. Zamkniete usckedzenia tkaneck mickkich narzadu rach Warszawa 1985 $ Garlicki J. in, Traumatologia sportowa, Warszawa 1988 3. Heim U. i in. Kompendiam traumatologii, Warscawa 1995 10. Kaspercryk T., Wady postawy ciala, Krakow 1994 11 Kiwerski 1, Urazy krggoslupa odcinka scqjniego i ich mastepstwa Warszawa 193 12 Keszia M., Zlamania i zwichnigcia w dzicci, Warszawa 1985 13. Mackiowicz S. 1 in., Reumatologia, Warszawa 1995 14. Me Latchie G, R. in,, Oksordeki podrecanik chirurgii, Wars/a- wa 1998 15, Mika T., Fizskotcrapia, Warszawa 1993 16 Nowthorer Jin, Chirurgia: Pytania i odpowiedsi, Warszawa 1991 17, Ontopedia i rehabiltaca,t 1-2, red, Dega W., Warsvawa 199 18 Ortopedia, traumatologia rchabilitacja marzadow ruched, PiAKOW™ ski S., Warsvawa 1990 19 Panayi GS, Podstawy reumatologii, Warszawa 1988 20, Problemy w/drowiskowe, zeszt 1-6, Warszawa 1986 21. Prosnak M. i in., Podstawy biomechaniki ortopedycene}, Warsrar wa 1988 22. Sadowska-Wréblewska M., Praewlckle choroby reum szawa 1988 23 Sierot A i in., Magnetoterapia{laseroterapia, Katowice 1994 cane, War-24, Spodaryk K.. Zarysfiziolo 7.1, Krakow 1996 25 Tidy N’M., Cwwiczenia popraweze i masa lecnicry, Warsvawa 1963 26, Traumatologia narzadu nuchu, 1-2, red. Tylman D., Warszawa 1996 27, Wawrntiska-Pagowska J, , Diagnostyka roamicowa w reumatoloy Warszawa 1994 28. Zarys chirurgii, red. Géral R, Warsrawa 1992 29, Zborouski A.. Drona, limfatyezny, Krakow 1995 30, Zdorowski A, Masud klasycmny, Krakow 1996 31. Zborowski A, Masaz scementary, Krakow 1996 i patofizjologii ukladu ruchu calowieka, 32, Zimmermann-Gdrska T,, Choroby reumatycene, Warszawa 1993 33. Zuk T. i in., Onopedia 7 traumatol wa 1993 narzadéw ruchu, Warsza: