You are on page 1of 35

aleqsis de tokvili

demokratia amerikaSi

frangulidan Targmna
dodo labuCiZe-xoferiam

grigol robaqiZis saxelobis universitetis gamomcemloba

Tbilisi
2011
grigol robaqiZis saxelobis universiteti
filosofiisa da socialur mecnierebaTa kvleviTi instituti

Grigol Robakidze University


Institute of Philosophy and Social Sciences

aleqsis de tokvili: demokratia amerikaSi


frangulidan Targmna: prof. dodo labuCiZe-xoferiam

samecniero redaqtorebi: prof. Tengiz iremaZe


prof. lali zaqaraZe
asist.-prof. giorgi TavaZe

dakabadoneba da ydis dizaini: giorgi bagrationi

Alexis de Tocqueville: Democracy in America

Translated from the French by Prof. Dr. Dodo Labuchidze-Khoperia

Edited by
Prof. Dr. Tengiz Iremadze
Prof. Dr. Lali Zakaradze
Assistant Prof. Giorgi Tavadze

Layout, cover design: Giorgi Bagrationi

Alexis de Tocqueville: De la démocratie en Amérique

Traduction géorgienne par Prof. Dr. Dodo Laboutchidzé-Khopéria

Publié sous la direction de


Prof. Dr. Tenguize Iremadzé
Prof. Dr. Lali Zakaradzé
Assistant Prof. Guiorgui Tavadzé

Couverture et mise en page: Guiorgui Bagrationi

© grigol robaqiZis saxelobis universiteti


filosofiisa da socialur mecnierebaTa kvleviTi instituti

© Grigol Robakidze University, Institute of Philosophy and Social Sciences


© grigol robaqiZis saxelobis universitetis gamomcemloba, 2011
© Grigol Robakidze University Press, 2011

ISBN 978-9941-9174-2-4
sarCevi

winaTqma .................................................................................................................................................... 9

mTargmnelis winasityvaoba ............................................................................................................ 11

wigni pirveli ....................................................................................................................................... 15

Sesavali .................................................................................................................................................... 16

nawili pirveli .................................................................................................................................... 25

Tavi I: CrdiloeT amerikis gare moxazuloba .......................................................................................... 28


Tavi II: rogor aisaxa anglo-amerikelTa dasabami maTsave momavalze ................................................... 34
anglo-amerikelTa kanonebisa da Cveulebebis zogierTi Taviseburebis mizezebi ...................... 46

Tavi III: anglo-amerikelTa socialuri mdgomareoba ............................................................................. 48


anglo-amerikelTa socialuri mdgomareobis gamokveTili Tavisebureba
ZiriTadad demokratiulobaa ....................................................................................................... 48
anglo-amerikelTa socialuri wyobis politikuri Sedegebi ........................................................ 53

Tavi IV: xalxis suverenitetis principi amerikaSi ................................................................................. 54


Tavi V: kavSiris mmarTvelobis ganxilvamde aucilebelia imis Seswavla,
rac xdeba calkeul StatSi ................................................................................................................. 56
saTemo sistema amerikaSi ................................................................................................................... 56
komunis sidide .................................................................................................................................... 57
saTemo xelisufleba axal inglisSi ................................................................................................. 58
komunis eqsistencia ............................................................................................................................ 59
komunis suliskveTeba axal inglisSi .............................................................................................. 61
axali inglisis olqi .......................................................................................................................... 63
axali inglisis marTva-gamgebloba ................................................................................................... 64
zogadi mosazrebebi SeerTebuli Statebis mmarTvelobaze .......................................................... 71
Stati .................................................................................................................................................... 73
Statis sakanonmdeblo xelisufleba .............................................................................................. 74
Statis aRmasrulebeli xelisufleba ............................................................................................... 75
administraciuli decentralizaciis politikuri Sedegebi amerikis SeerTebul StatebSi ..... 75
Tavi VI: SeerTebuli Statebis sasamarTlo xelisufleba da misi gavlena politikur wyobaze .......... 84
amerikel mosamarTleTa sxva uflebebi ........................................................................................... 88
Tavi VII: politikuri sasamarTlo amerikis SeerTebul StatebSi .......................................................... 90
Tavi VIII: federaluri konstitucia ........................................................................................................ 94
federaluri konstituciis istoria ................................................................................................ 94
federaluri konstituciis zogadi saxe ........................................................................................ 95
federaluri mTavrobis gansakuTrebuli uflebebi ....................................................................... 96
federaluri xelisuflebebi ............................................................................................................. 98
sakanonmdeblo xelisufleba ........................................................................................................... 98
kidev erTi gansxvaveba senatsa da warmomadgenelTa palatas Soris .........................................100
aRmasrulebeli xelisufleba .........................................................................................................100
riT gansxvavdeba SeerTebuli Statebis prezidentis mdgomareoba
-3-
safrangeTis konstituciuri monarqis mdgomareobisagan ......................................................101
aRmasrulebeli xelisuflebis gavlenis gamaZlierebeli SemTxveviTi mizezebi ......................104
ratom ar saWiroebs SeerTebuli Statebis prezidenti Tavisi movaleobis
aRsasruleblad sakanonmdeblo palatebis umravlesobis mxardaWeras .................................105
prezidentis arCeva ..........................................................................................................................105
arCevnebis wesi ..................................................................................................................................108
saarCevno krizisi ............................................................................................................................110
prezidentis xelaxali arCeva ...........................................................................................................111
federaluri sasamarTloebi .............................................................................................................113
federalur sasamarTloTa kompetenciis dadgenis wesi ...............................................................116
iurisdiqciis sxvadasxva saqme ..........................................................................................................117
sasamarTlo procesis warmarTvis wesi federalur sasamarTloebSi .........................................120
saxelmwifos umaRles xelisuflebaTa Soris uzenaesi sasamarTlos maRali mdgomareoba ....122
federaluri konstituciis upiratesoba Statebis konstituciebTan SedarebiT ....................123
ra ganasxvavebs amerikis SeerTebuli Statebis konstitucias yvela
sxva federaluri konstituciisagan .........................................................................................126
federaluri sistemis upiratesobebi zogadad da
misi sagangebo mniSvneloba amerikisaTvis ..................................................................................128
is, ris gamoc federaluri sistema xelmiuwvdomelia yvela xalxisaTvis
da ramac SeaZlebina misi miRweva anglo-amerikelebs ..............................................................132

nawili meore ......................................................................................................................................139

Tavi I: rogor SeiZleba gadaWriT imis Tqma, rom SeerTebul StatebSi xalxia mmarTveli .................141
Tavi II: partiebi SeerTebul StatebSi ....................................................................................................142
ra darCa aristokratiuli partiidan ............................................................................................145
Tavi III: presis Tavisufleba SeerTebul StatebSi ................................................................................147
Tavi IV: politikuri asociacia SeerTebul StatebSi ............................................................................153
Tavi V: demokratiuli mmarTveloba amerikaSi .....................................................................................158
sayovelTao arCevnebi ......................................................................................................................158
xalxis arCevani da amerikuli demokratiis instinqtebi mis arCevanSi ....................................158
mizezebi, romelTac nawilobriv ZaluZT demokratiisaTvis
niSandoblivi instinqtebis Sesworeba ........................................................................................160
amerikuli demokratiis zegavlena saarCevno kanonebze ..............................................................162
sajaro moxeleebi amerikuli demokratiis batonobis pirobebSi .............................................163
magistratTa TviTneboba amerikuli demokratiis batonobis pirobebSi ....................................164
administraciuli arastabiluroba SeerTebul StatebSi ..........................................................166
saxelmwifo gadasaxadebi demokratiuli mmarTvelobis mqone amerikaSi ....................................167
amerikuli demokratiis instinqtebi saxelmwifo moxeleTa xelfasis dadgenisas ...................169
garkveul mizezebTan dakavSirebuli sirTule, rac
amerikis mTavrobas momWirneobisaken ubiZgebs...........................................................................171
SeiZleba Tu ara SeerTebuli Statebisa da safrangeTis saxalxo xarjebis urTierTSedareba ...172
mmarTvelTa korufcia da mankierebebi demokratiul mmarTvelobaSi,
rogor moqmedebs es saxalxo zneobaze ...................................................................................175
ra Zalisxmevis unari aqvs demokratias .........................................................................................176
Zalaufleba, romelsac zogadad axorcielebs amerikis demokratia
sakuTar TavTan mimarTebiT ......................................................................................................178
rogor warmarTavs saxelmwifo sagareo saqmeebs amerikuli demokratia ...................................179

-4-
Tavi VI: realuri upiratesobebi, romelTac iRebs amerikuli sazogadoeba
demokratiuli mmarTvelobidan .......................................................................................................183
demokratiuli mmarTvelobis kanonTa zogadi tendencia amerikaSi
da maT ganmaxorcielebelTa buneba ..........................................................................................183
saxalxo suliskveTeba SeerTebul StatebSi .................................................................................186
uflebaTa idea SeerTebul StatebSi .............................................................................................188
kanonis pativiscema SeerTebul StatebSi ......................................................................................189
SeerTebuli Statebis politikuri korpusis yvela nawilSi
gamoyenebuli aqtivoba da misi zemoqmedeba sazogadoebaze ..................................................191
Tavi VII: umravlesobis yovlisSemZleoba SeerTebul StatebSi da misi Sedegebi ................................194
rogor aZlierebs umravlesobis yovlisSemZleoba amerikaSi kanonmdeblobisa
da marTvis arastabilurobas, rac bunebrivia demokratiuli qveynebisaTvis ...................196
umravlesobis tirania .......................................................................................................................197
umravlesobis yovlisSemZleobis zegavlena amerikel sajaro moxeleTa Tavnebobaze .............199
zemoqmedeba romelsac umravlesoba axorcielebs azrovnebaze amerikaSi .................................199
rogor aisaxeba umravlesobis tirania amerikelTa erovnul xasiaTze.
karis suliskveTeba SeerTebul StatebSi ...............................................................................201
umravlesobis yovlisSemZleobidan momdinare yvelaze didi safrTxe
amerikis respublikisaTvis .........................................................................................................203
Tavi VIII: ra zRudavs umravlesobis tiranias SeerTebul StatebSi.
administraciuli centralizaciis ararseboba ..............................................................................205
kanonierebis suliskveTeba SeerTebul StatebSi, romelic demokratias awonasworebs ...........206
SeerTebul StatebSi nafic msajulTa sasamarTlo miCneulia politikur institutad ........211
Tavi IX: SeerTebul StatebSi respublikis SenarCunebis xelSemwyobi arsebiTi mizezebi .................216
SemTxveviTi Tu gangebismieri mizezebi, romlebic xels uwyoben
demokratiuli respublikis SenarCunebas SeerTebul StatebSi ............................................216
kanonTa zegavlena demokratiuli respublikis SenarCunebaze SeerTebul StatebSi ..............222
adaT-wesebis zegavlena demokratiuli respublikis SenarCunebaze SeerTebul StatebSi ......223
religia, rogorc politikuri instituti, ra siZlieriT uwyobs xels
demokratiuli respublikis SenarCunebas amerikelebSi .........................................................223
zegavlena, rasac arauSualod axdenen religiuri rwmenebi SeerTebuli Statebis
politikur sazogadoebaze .........................................................................................................225
religiis siZlieris ZiriTadi mizezebi amerikaSi ........................................................................228
rogor uwyobs xels amerikelTa ganaTleba, Cvevebi da praqtikuli
gamocdileba demokratiuli institutebis warmatebas ..........................................................233
SeerTebul StatebSi bunebriv pirobebze metad kanonebi uwyoben xels
respublikuri demokratiis ganmtkicebas, xolo _ kanonebze metad adaT-wesebi ................236
amerikis garda sxvaganac ikmarebda kanonebi da adaT-wesebi
demokratiuli institutebis SesanarCuneblad? ......................................................................238
zemoTqmulis mniSvneloba evropisaTvis ......................................................................................240
Tavi X: ramdenime mosazreba amerikis SeerTebuli Statebis teritoriaze mcxovrebi
sami rasis amJamindel mdgomareobasa da SesaZlo momavalze .........................................................244
kavSiris teritoriaze mcxovreb indiel tomTa amJamindeli da savaraudo momavali .............247
SavkanianTa rasis adgili SeerTebul StatebSi; riT emuqreba misi yofna TeTrkanianebs .......259
ra Sansebi aqvs amerikis kavSiris xangrZlivobas da ra safrTxeebi emuqreba mas ....................275
respublikuri institutebi SeerTebul StatebSi. rogoria maTi xangrZlivobis Sansebi? .....296
zogierTi mosazreba amerikis SeerTebuli Statebis komerciuli Zlierebis mizezebze .........300
daskvna .....................................................................................................................................................305

-5-
wigni meore ...........................................................................................................................................309

avtoris gafrTxileba .............................................................................................................................310

nawili pirveli
demokratiis zegavlena SeerTebuli Statebis inteleqtualur cxovrebaze ......................................313

Tavi I: amerikelTa azrovnebis filosofiuri logika ...........................................................................314


Tavi II: demokrati xalxebis SexedulebaTa ZiriTadi wyaro ..................................................................318
Tavi III: Tu ratom avlenen amerikelebi, inglisel winaprebTan SedarebiT,
ufro met unars da midrekilebas zogadi ideebis mimarT ...............................................................321
Tavi IV: ratom ar ekidebodnen zogad ideebs politikis sferoSi
amerikelebi iseTive gatacebiT, rogorc frangebi ..........................................................................324
Tavi V: rogor iyenebs religia demokratiul institutebs SeerTebul StatebSi ..............................325
Tavi VI: kaTolicizmis progresi SeerTebul StatebSi ..........................................................................331
Tavi VII: ratom arian demokrati xalxebi midrekilni panTeizmisaken ..................................................332
Tavi VIII: Tanasworoba _ amerikelebisaTvis adamianis usazRvro srulqmnis azris STamagonebeli ...333
Tavi IX: Tu ratom ar mowmobs amerikelTa magaliTi, rom demokrat xalxs ver eqneba
swrafva mecnierebebis, literaturisa da xelovnebisaken da verc maTi aTvisebis unari .............335
Tavi X: ratom interesdebian amerikelebi mecnierebaTa
praqtikuli da araTeoriuli mniSvnelobiT ....................................................................................339
Tavi XI: ra mizniT interesdebian amerikelebi xelovnebiT ...................................................................344
Tavi XII: ratom ageben amerikelebi patara da did nagebobebs erTdroulad ........................................348
Tavi XIII: literaturuli cxovreba demokratiul saukuneebSi ............................................................349
Tavi XIV: literaturuli industria ......................................................................................................353
Tavi XV: ratomaa gansakuTrebiT sasargeblo berZnuli da laTinuri literaturis
Seswavla demokratiul sazogadoebaSi .............................................................................................354
Tavi XVI: rogor Secvala amerikulma demokratiam inglisuri ena .......................................................356
Tavi XVII: demokrati xalxebis poeziis zogierTi wyaro ........................................................................361
Tavi XVIII: ratom gamoirCevian amerikeli mwerlebi da oratorebi maRalfardovnebiT .....................365
Tavi XIX: ramdenime mosazreba demokrati xalxebis Teatraluri kulturis Sesaxeb .........................366
Tavi XX: demokratiuli epoqis istorikosebisaTvis damaxasiaTebeli zogi tendencia ......................370
Tavi XXI: saparlamento mWevrmetyveleba SeerTebul StatebSi ............................................................373

nawili meore
demokratiis zegavlena amerikelTa grZnobebze ...................................................................................377

Tavi I: ratom iCenen demokratiuli qveynis xalxebi ufro metad mgznebare siyvaruls
Tanasworobis mimarT, vidre Tavisuflebis mimarT .........................................................................378
Tavi II: individualizmi demokratiul qveynebSi ...................................................................................381

-6-
Tavi III: rogor xdeba is, rom individualizmi demokratiuli revoluciis Semdeg
ufro Warbobs, vidre sxva dros ........................................................................................................383
Tavi IV: rogor ebrZvian amerikelebi individualizms Tavisufali institutebis meSveobiT ...........384
Tavi V: im Cvevis Sesaxeb, romelsac asociaciisagan amkvidreben amerikelebi socialur yofaSi ......387
Tavi VI: kavSiri asociaciebsa da presas Soris ......................................................................................390
Tavi VII: mimarTebebi samoqalaqo da politikur asociaciebs Soris ....................................................392
Tavi VIII: Tu rogor ebrZvian amerikelebi individualizms keTildReobis
Sesaxeb moZRvrebis marTebulad gagebiT ..........................................................................................396
Tavi IX: Tu rogor iyeneben amerikelebi moZRvrebas sworad gagebuli
interesis Sesaxeb religiis sferoSi ................................................................................................399
Tavi X: amerikelTa swrafva materialuri keTildReobisaken ..............................................................401
Tavi XI: materialur siameTadmi siyvarulis specifikuri Sedegebi demokratiul epoqebSi .............403
Tavi XII: ratom avlens zogi amerikeli esoden egzalitirebul sulierebas .......................................405
Tavi XIII: ratom iCenen amerikelebi TavianTi keTildReobisadmi esoden daudgromlobas ................406
Tavi XIV: Tu ra kavSirSia materialuri keTildReobisadmi amerikelTa swrafva
Tavisuflebis siyvarulsa da sazogado saqmeebze zrunvasTan ......................................................409
Tavi XV: Tu rogor warmarTaven drodadro religiuri rwmenebi amerikelTa suls
aramaterialuri siameebisaken ..........................................................................................................411
Tavi XVI: Tu rogor SeiZleba avnos keTildReobisadmi uzomo siyvarulma Tavad keTildReobas .....415
Tavi XVII: Tu raoden aucilebelia Tanasworobisa da eWvis dros
adamianis qmedebaTa obieqtis ukana planze gadaweva .......................................................................416
Tavi XVIII: ratom scemen pativs amerikelebi yvela keTilsindisier profesias ...................................418
Tavi XIX: ra ganapirobebs TiTqmis yvela amerikelis swrafvas industriuli profesiebisadmi ........420
Tavi XX: Tu rogor qmnis aristokratia mrewvelobas ...........................................................................423

nawili mesame
demokratiis zegavlena sakuTriv zne-Cveulebebze ..............................................................................427

Tavi I: rogor xdeba zne-CveulebaTa Serbileba saarsebo pirobaTa Tanaworobis kvalobaze .............428
Tavi II: rogor amartivebs da aadvilebs demokratia amerikelTa Cveul urTierTobebs .....................432
Tavi III: amerikelebi ratom ar arian ise mgrZnobiareni TavianT qveyanaSi
da ratom iCenen esoden mgrZnobiarobas Cvens qveyanaSi ..................................................................434
Tavi IV: wina sami Tavidan gamomdinare daskvnebi ...................................................................................437
Tavi V: rogor ucvlis saxes demokratia msaxursa da batons Soris arsebul mimarTebebs ................438
Tavi VI: rogor amaRleben fasebs da amcireben miwis ijaris vadas
demokratiuli institutebi da zne-Cveulebebi ...............................................................................444
Tavi VII: demokratiis zegavlena xelfasis odenobaze ...........................................................................446
Tavi VIII: demokratiis zegavlena ojaxze ................................................................................................448
Tavi IX: ymawvil qalTa aRzrda SeerTebul StatebSi .............................................................................452
Tavi X: rogor iZens axalgazrda gogo meuRlis niSan-Tvisebebs ..........................................................454
Tavi XI: Tu rogor uwyobs xels saarsebo pirobebis Tanasworoba
zne-CveulebaTa SenarCunebas amerikaSi ............................................................................................456
-7-
Tavi XII: rogor esmiT amerikelebs Tanasworoba mamakacsa da qals Soris ..........................................461
Tavi XIII: Tanasworoba rogor bunebrivad anawilebs amerikelebs
uamrav patar-patara kerZo sazogadoebad ........................................................................................464
Tavi XIV: ramdenime refleqsia amerikelTa manerebis Sesaxeb ...............................................................466
Tavi XV: ratom ar uSlis xels amerikelebs TavianTi sidinje xSirad moufiqrebel moqmedebaSi .....469
Tavi XVI: ratomaa amerikelTa erovnuli pativmoyvareoba ufro daudegari da Wirveuli,
vidre ingliselebis ...........................................................................................................................471
Tavi XVII: ratom Cans SeerTebuli Statebis sazogadoebrivi cxovreba
erTsa da imave dros daucxromeli da monotonuric ......................................................................473
Tavi XVIII: [rogor esmiT] Rirsebis grZnoba SeerTebul StatebSi da demokratiul qveynebSi .............475
Tavi XIX: ratom aris amerikis SeerTebul StatebSi sakuTar Tavze didi warmodgenis mqone
esoden bevri adamiani da ase cota namdvili ambiciis mqone adamiani .............................................484
Tavi XX: demokrat xalxebSi Semosavlian adgilTa maZieblebis Sesaxeb ..............................................489
Tavi XXI: ratom gaxdeba didi revoluciebi iSviaTi ..............................................................................491
Tavi XXII: ratom surT demokrat xalxebs bunebrivad mSvidoba, jarebs ki _ omi .................................500
Tavi XXIII: demokratiul [qveynis] jarebSi romeli klasis warmomadgenlebi arian
yvelaze mebrZolni da revoluciurni .............................................................................................505
Tavi XXIV: ratom arian demokratiuli qveynis jarebi sxvebze sustni sabrZolo moqmedebaTa
dawyebisas da sul ufro saSiSni omis msvlelobis dros ................................................................508
Tavi XXV: disciplina demokratiuli qveynebis jarebSi .......................................................................511
Tavi XXVI: ramdenime mosazreba omis Sesaxeb demokratiul sazogadoebebSi .......................................512

nawili meoTxe
demokratiuli ideebisa da grZnobebis zegavlena politikur sazogadoebaze ...................................517

Tavi I: Tanasworoba moqalaqeebSi iwvevs bunebriv swrafvas Tavisufali institutebisadmi .............519


Tavi II: mmarTvelobis Sesaxeb demokrat xalxTa ideebi bunebrivad xels uwyobs
xelisuflebaTa koncentracias ........................................................................................................520
Tavi III: imis Sesaxeb, rom demokrat xalxTa grZnobebi Seesabameba maT ideebs xelisuflebis
koncentraciis Taobaze .....................................................................................................................522
Tavi IV: im gansakuTrebuli da SemTxveviTi mizezebis Sesaxeb, romlebic warmarTaven
an abrkoleben demokrati xalxebis svlas xelisuflebis centralizaciisaken ............................525
Tavi V: miuxedavad Tavad suverenTa nakleb stabiluri mdgomareobisa,
Tanamedrove evropul saxelmwifoebSi suverenuli xelisufleba Zlierdeba ..............................529
Tavi VI: ra saxis despotizmi unda aSinebdes demokrat xalxebs ...........................................................537
Tavi VII: wina Tavebis gagrZeleba .............................................................................................................541
Tavi VIII: zogadi SeniSvnebi ......................................................................................................................547

avtoriseuli SeniSvnebi .................................................................................................................551


saredaqcio SeniSvnebi .....................................................................................................................573
saxelTa saZiebeli .............................................................................................................................585

-8-
winaTqma
grigol robaqiZis saxelobis uni­ver­sitetis filosofiisa da socia­l­ur mecnierebaTa
kvleviTi insti­tu­ti politikuri mecnierebebis erT-erTi yvelaze didi da mniSvnelovani
warmomadgenlis, didi frangi moazrovnis, aleqsis de tokvilis (1805-1859) sayovelTaod
ganTqmuli naSromis _ `demokratia amerikaSi~ _ qarTul Targmans sTavazobs mkiTxvels.
amieridan SesaZlebloba gvaqvs mSobliur enaze gavecnoT msoflio politikuri azrovnebis
am erT-erT yvelaze vrcel da mniSvnelovan qmnilebas, romlis qarTuli Targmani Seasrula
amave universitetis profesorma, filosofiisa da socialur mecnierebaTa kvleviTi
institutis filosofiuri da sociologiuri azris Targmanis ganyofilebis gamgem, dodo
labuCiZe-xoferiam.

***
gamoqveynda Tu ara `demokratia amerikaSi~, maSinve erTmaneTisagan gansxvavebuli
Sefasebebi gamoiTqva am naSromisa da misi avtoris mimarT. aleqsis de tokvili xan
Tanamedrove liberaluri Rirebulebebis did medroSed miaCndaT, xan demokratiis Teoriis
yvelaze did warmomadgenlad, xan SedarebiTi sociologiisa da politikismcodneobis
damfuZneblad... cnobilma germanelma filosofosma vilhelm dilTaim ki igi politikuri
samyaros yvelaze did analitikosad miiCnia aristotelesa da makiavelis Semdeg...
rogorc ar unda iyos, erTi ram utyuari faqtia: drom tokvilis mier XIX saukunis 30-ian
wlebSi gakeTebuli metad safuZvliani politikur-filosofiuri daskvnebi da fxizeli
prognozebi didwilad gaamarTla!
aleqsis de tokvilis `demokratia amerikaSi~ politikuri azrovnebis im safuZvel­
mdebare naSromTa ricxvs miekuTvneba, romlebic dResac ar kargaven aqtualobas. am
naSromSi ara marto amerikuli demokratiis Taviseburebebzea msjeloba, aramed saerTod
demokratiuli sazogadoebebis _ demokratiuli samyaros _ samomavlo tendenciebicaa
gamokveTili. tokvili vrclad da siRrmiseulad msjelobs demokratiis im zogadi niSan-
Tvisebebis Sesaxeb, rac meore msoflio omis Semdgom periodSi gaxda gansakuTrebuli
yuradRebis sagani. frangi moazrovne samyaros demokratiuli wesrigis imgvar universalur
maxasiaTeblebs swvda, romelmac XX saukunis meore naxevris inteleqtualTa sagangebo
interesi gamoiwvia.
`demokratia amerikaSi~ gvaswavlis, rom Tavad adamianis Tavisufal bunebaSi gvxvdeba
iseTi miswrafebebi, romlebic xSirad uaryofiTi Sedegebis momtanni SeiZleba aRmoCndnen.
im safrTxeTagan, rac momavlis sazogadoebas emuqreba, erT-erTi yvelaze saSiSi aris
gulgriloba, e.w. sayovelTao apaTia. tokvilis azriT, is individualizmis calmxrivi
ganviTarebis Sedegia da mis winaaRmdeg brZola yvelaze mniSvnelovania. swored calkeuli
adamianis gulgriloba qmnis im safuZvels, ramac mankier sazogadoebriv da politikur
gamovlinebebs SeiZleba misces dasabami. yovelive es ki, Tavis mxriv, xelisuflebis
gaukuRmarTebuli formebis warmoqmnas ganapirobebs.
ai, aq, saWiroa sagangebo yuradReba mivaqcioT aleqsis de tokvilis frTxil da
saR Segonebebs! gamocdileba, romelsac dRevandeli mkiTxveli winamdebare Txzulebis
Seswavlis Sedegad SeiZens, aseTia: TiToeuli adamiani samarTlianobis sadarajoze unda
idges da win unda aRudges yoveli meore adamianis Cagvris mcired gamovlinebasac ki!

-9-
***
grigol robaqiZis saxelobis universitetis filosofiisa da socialur mecnierebaTa
kvleviT institutSi (daarsda 2007 wels) ukve ramdenime welia, rac intensiuri muSaoba
mimdinareobs filosofiis, sociologiisa da politikuri mecnierebebis klasikuri da
Tanamedrove teqstebis Targmanis, Seswavlisa da analizis kuTxiT (winamdebare gamocemas
Tan axlavs amave institutis mier bolo wlebis ganmavlobaSi gamoqveynebuli mniSvnelovani
samecniero seriebisa da maT farglebSi gamocemuli monografiebis, samecniero
krebulebisa da Targmanebis nusxa).
2008 wels, swored grigol robaqiZis saxelobis universitetSi iTargmna da
daibeWda amerikuli politikuri azrovnebis erT-erTi umniSvnelovanesi dokumenti
`federalisturi werilebi~ (mTargmneli _ prof. giorgi baramiZe, samecniero redaqtori
_ prof. mixeil gogatiSvili), romelic tokvilis winamdebare naSromis erT-erT mTavar
wyaros warmoadgens.

***
`demokratia amerikaSi~ rTuli struqturis mqone teqstia. is moicavs or did wigns
(toms), romlebic, Tavis mxriv, vrceli nawilebisagan, Tavebisagan da qveTavebisagan
Sedgeba. am mxriv gansakuTrebiT gamoirCeva am Txzulebis pirveli wigni. naSroms Tan axlavs
Tavad aleqsis de tokvilis SeniSvnebi, romlebic kargi gzamkvlevia am Txzulebis rTuli
struqturis, problematikisa da wyaroebis adekvaturad gasagebad. miuxedavad amisa,
mizanSewonilad miviCnieT winamdebare TargmanisaTvis dagverTo saredaqcio SeniSvnebi da
komentarebi im wyaroebis, istoriuli pirebisa da movlenebis Sesaxeb, romlebic TviTon
tokvilis mier ar aris saTanadod ganmartebuli.
imedi gvaqvs, rom aleqsis de tokvilis naSromi `demokratia amerikaSi~ didad waadgeba
politikuri TeoriiTa da praqtikiT dainteresebul mkiTxvels. is gansakuTrebiT
gamoadgeba saqarTvelos saganmanaTleblo dawesebulebebis profesor-maswavleblebsa da
studentebs.

Tengiz iremaZe
grigol robaqiZis saxelobis universitetis
filosofiisa da socialur mecnierebaTa kvleviTi
institutis direqtori

q. Tbilisi, 25 agvisto, 2011 weli

- 10 -
mTargmnelis winasityvaoba
franguli politikuri filosofiis TvalsaCino warmomadgenels, aleqsis de tokvils
cxovreba da moRvaweoba mouxda safrangeTis istoriaSi erT-erT urTules epoqaSi. XIX
saukunis pirveli naxevari es iyo sazogadoebrivi urTierTobebis gardaqmnis rTuli da
winaaRmdegobebiT aRsavse periodi, rodesac revoluciaTa Sedegad momxdari sruliad
gansxvavebuli movlenebi ara mxolod safrangeTSi, aramed dasavleT da centraluri evropis
qveynebSi, demokratiis sasargeblod Setrialda: Zveli aristokratiuli sazogadoebis
nangrevebze demokratiuli wyoba isaxeboda. aRniSnul periodSi, mravali aristokrati
ojaxis msgavsad, represiebis susxi tokvilis ojaxmac iwvnia: misi mama erve de tokvili,
Tavgamodebuli monarqisti, giliotinaze sikvdiliT dasjisagan monarqiis aRdgenam ixsna.
aleqsis Sarl anri klerel de tokvili daibada parizSi 1805 wlis 29 ivliss, ZirZvel
aristokratiul ojaxSi, romelic, mamis mxridan, mefe lui wmindas Camomavali iyo; dedis
mxridan igi enaTesaveboda nikola malbranSs da fransua rene de Satobreans. tokvilma kargi
humanitaruli ganaTleba miiRo, daamTavra q. mecis samefo koleji, romelic imxanad saukeTesod
iTvleboda. kolejSi swavlis periodSi igi didi interesiT gaecno frang ganmanaTlebelTa
moZRvrebas, masze gansakuTrebiT didi zegavlena moaxdina Sarl lui monteskies politikurma da
filosofiurma Sexedulebebma. kolejis Semdeg, tokvilma, samarTlismcodneobis Sesaswavlad,
swavla ganagrZo parizSi. 1826 wels man imogzaura italiaSi da Tavisi STabeWdilebebi aRwera
naSromSi mogzauroba siciliaSi. 1827 wels tokvili dainiSna momrigebel mosamarTled
versalSi. 1831 wlis 2 aprils tokvili versalis axalgazrda iurist gustav de bomonTan erTad,
amerikis penitencialuri sistemis Seswavlis mizniT, gaigzavna amerikis SeerTebul StatebSi,
sadac maT cxra Tve dahyves. 1833 wels tokvilma da de bomonma gamoaqveynes erToblivi naSromi
moxseneba amerikis penitencialuri sistemisa da safrangeTSi misi gamoyenebis Sesaxeb, ramac
versalSi moRvawe iuristTa da saxelmwifo moxeleTa didi interesi gamoiwvia. imave wels man
imogzaura inglisSi, hqonda Sexvedrebi cnobil inglisel ekonomistTan nasau uiliam seniorTan
da filosofos jon stiuart milTan, romelic tokvilis didi Tayvanismcemeli iyo; maT xSiri
mimowera hqondaT erTmaneTTan. 1835 wels tokvili daqorwinda inglisel didgvarovan qalze
meri moTleize, wyvils qorwinebidan Svili ar SesZenia. 1835 wels gamoqveynda tokvilis naSromis
_ demokratia amerikaSi _ pirveli tomi, xolo 1840 wels meore tomi. am wignma jon stiuart
milis didi mowoneba daimsaxura, man maRali Sefaseba misca naSroms _ klasikur qmnilebad
aRiara da 1835 wels gamoaqveyna statia London Review-Si, xolo 1840 wels _ Edinburgh Review-Si;
imave wlebSi Txzuleba (orive tomi) inglisur enaze Targmna henri rivma. am wignma avtori
didebis SaravandediT Semosa: 1838 wels tokvili airCies safrangeTis politikur mecnierebaTa
akademiis, xolo 1841 wels ki _ safrangeTis akademiis wevrad.
1839-51 wlebSi tokvili arCeuli iyo deputatad, aqtiurad monawileobda qveynis sapar­
lamento da sakanonmdeblo saqmianobaSi, iyo 1848 wlis safrangeTis kontituciis saredaqcio
komisiis wevri; icavda liberaluri institutebis Seqmnis ideas, mmarTvelobis decentraliza­
ciisa da sayovelTao arCevnebis principebs. 1849 wels tokvili airCies sakanonmdeblo asambleis
vice-prezidentad, imave welsve dainiSna sagareo saqmeTa ministrad. 1852 wels napoleon III-m
imperia aRadgina; misadmi opoziciurad ganwyobilma tokvilma parizi datova da tokvilebis
sagvareulo cixe-simagres daubrunda. 1854 wels man imogzaura germaniaSi. sicocxlis bolo
wlebSi igi intensiurad muSaobda naSromze Zveli reJimi da revolucia, romlis pirveli
tomi daibeWda 1856 wels, meore ki dausrulebeli darCa, radgan tuberkuloziT daavadebuli
tokvilis janmrTeloba mkveTrad gauaresda; 1859 wlis 16 aprils q. kanSi aleqsis de tokvili
gardaicvala, dakraZalulia normandiaSi, tokvilebis sagvareulo sasaflaoze.

***
tokvilis demokratia amerikaSi klasikur naSromad iqca SedarebiTi sociologiisa
da liberalur-politikuri filosofiis dargSi da dRemde ar daukargavs SemecnebiTi

- 11 -
mniSvneloba. misi mizani ar gaxlavT amerikis madidebeli panegerikis Seqmna. is mtkiced
emxroba Semdeg azrs: demokratiuli revolucia, romlis mowmenica varT, aris ucilobeli
ram da mis winaaRmdeg brZola arc sasurvelia da arc gonivruli. tokvilisaTvis naTelia,
rom amerikelTa socialuri wyobis demokratiulma xasiaTma bunebrivad ganapiroba
garkveuli kanonebis Seqmna da politikuri Sexedulebebis Camoyalibeba. metic, manve
warmoqmna evropis Zveli aristokratiuli sazogadoebebisaTvis ucnobi mravali grZnoba
da warmodgena, Secvala an saerTod mospo adamianTa odindeli urTierTobebi da maT
nacvlad axlebi warmoqmna. politikur samyaroze aranakleb Seicvala samoqalaqo
sazogadoebis saxe. sruliad axal samyaros ki axali politikuri codna esaWiroeboda.
arsebuli viTarebis naTlad warmosaCenad, tokvili xelmZRvanelobs SedarebiTi meTodis
principiT: erTi mxriv, aristokratiuli safrangeTisa da inglisis, meore mxriv ki, amerikis
demokratiuli wyobis arsebiTi niSnebis analiziT igi gviCvenebs im gavlenas, rasac demokratiis
batonoba axdens amerikis sazogadoebaze, mis ideebsa da zne-Cveulebebze. avtoris survilia
Rrmad Caswvdes politikuri viTarebis realobas; naSromi mdidaria faqtobrivi masaliT.
amerikis samarTlebriv da politikur institutebze tokvilis refleqsia efuZneba yvelaze
sarwmuno da avtoritetul Sromebs, romelTa Soris Tavad avtori sagangebod aRniSnavs
federalistur werilebs: federalisti mSvenieri wignia. miuxedavad imisa, rom mxolod
amerikas exeba, yvela qveynis saxelmwifo moxelem kargad unda Seiswavlos igi.
tokvilis naSromis udavo Rirsebas Seadgens is, rom masSi avtori iZleva socialur-
politikuri problemebis Rrma gaazrebas, ramac didi gavlena moaxdina demokratiis
zogadi Teoriisa da Tanamedrove liberalur-politikuri filosofiis formirebaze.

***
demokratiis Secnoba, moqalaqeTa TandaTanobiT ziareba saxelmwifos mmarTvelobis
saqmianobasTan, maTi gaTavisufleba amgvari moRvaweobisaTvis gamoucdelobisagan da
maTi brma instinqtebis Canacvleba WeSmariti interesebis codniT; mmarTvelobis sistemis
SesabamisobaSi moyvana drosa da adgilTan; mmarTvelobis modificireba garemoebaTa da
adamianTa mixedviT, aqedan gamomdinare, kanonmdeblobis dafuZneba demokratiis umTavres
Rirebulebebze _ Tavisuflebasa da politikur Tanasworobaze _ ai, mciredi CamonaTvali
im sakiTxTa arealidan, rac tokvilis naSromSi sagangebodaa ganxiluli.
tokvili wers: demokrati xalxebi bunebrivad, Sinagani waqezebiT iswrafvian Tavi­
suflebisaken da sakuTar Tavs minebebulni, eZeben mas, uyvarT da mtkivneulad ganicdian mis
dakargvas. avtoris Rrma rwmeniT, Cvens droSi Tavisufleba ver dafuZndeba Tanasworobis
gareSe; adamianTa mdgomareobis Tanasworobis TandaTanobiT damyareba aris winaswar
ganWvretili movlena. magram imasac aRiarebs, rom ra Zalisxmevasac unda mimarTos xalxma,
mainc ver SeZlebs yvelasTvis Tanabari saarsebo pirobebis Seqmnas; da Tu, saubedurod, miaRwevs
absolutur da srul Tanasworobas, mainc SenarCundeba inteleqtualuri uTa­nasworoba,
rac uSualod RmerTidan momdinareobs. kacobriobisaTvis yvelaze didi sikeTeebis momtani
Tanasworoba, adamianebs ara mxolod idealis warmosaxvis unars usustebs, aramed amcirebs
amgvar warmosaxvad Rirebul idealur obieqtTa raodenobasac; imavdroulad xalxebSi iwvevs
Zalze saxifaTo instinqtebis ganviTarebas: is adamianebs ubiZgebs, gaeTiSon erTmaneTs
da TiToeuli mxolod sakuTar Tavze zrunavdes. Tanasworoba Zalze farTod uRebs kars
maT suls _ datkbes materialuri survilebiT. tokvili mianiSnebs im safrTxeebze, riTac
Tanasworoba emuqreba demokrat xalxebs da wers, is maTSi ver iwvevs mZafr, daumcxral,
maradiul, uZlevel vnebas _ es aris maTi wyurvili Tanasworobisa TavisuflebaSi da Tu
amas ver hpoveben, Tanasworobas amjobineben _ Tundac monobaSi. isini aitanen siRaribes,
damonebas, barbarosobas, magram TavianT gverdiT ver igueben aristokratias. imasac dasZens,
rom Cagvris forma ar iqneba iseTi mZime, rogoric iyo adre; Tumca avtori amaod cdilobs,
zusti gansazRvreba mouZebnos aseTi Cagvris ideas, romelsac Zveli, gacveTili sityvebi _
despotizmi da tirania _ saerTod ar Seesabameba. es axali movlenaa.
tokvilis Txroba aRbeWdilia samarTlianobis gancdiT. is savsebiT eTanxmeba imas,
- 12 -
rom sazogadoebrivi simSvide didi sikeTea, magram amasTan arc imis daviwyeba surs, rom
xalxebi tiraniamde midiodnen swored sanimuSo sazogadoebrivi wesrigiT, rom marto
sazogadoebrivi wesrigi sakmarisi ar aris. nebismieri xalxi, romelic Tavis mTavrobas
mxolod wesrigis SenarCunebas sTxovs, gulis siRrmeSi ukve monaa _ mona sakuTari
keTildReobisa da SeiZleba gamoCndes vinme, romelic mas borkils daadebs.

***
tokvilis azriT, umTavresi movaleoba, rac ekisreba sazogadoebis mmarTvelebs
demokratiuli wyobis dasafuZneblad, gaxlavT, xelisuflebis _ sakanonmdeblo,
aRmasrulebeli, sasamarTlo _ ganawilebis principi, romelic demokratiis umTavresi
Rirebulebebis _ Tavisuflebisa da politikuri Tanasworobis garantiaa. xelisuflebis
ganawilebis monteskieseuli principisagan gansxvavebiT, tokvili sagangebod aRniSnavs im
siaxles, rom amerikaSi sakanonmdeblo xelisufleba gayofilia or asamblead (senati da
warmomadgenlobiTi palata), rac, amJamad, aqsiomad aris miCneuli politikis mecnierebaSi.
TiToeuli adamianis usafrTxoebisa da yvelas politikuri Tavisuflebis dasacavad,
monteskies darad, tokvilsac arsebiT pirobad miaCnia sasamarTlo xelisuflebis gancalkeveba
xelisuflebis aRmasrulebeli da sakanonmdeblo Stoebisagan. amerikis sakanonmdeblo sistemis
Seswavlis Semdeg, tokvili wers: amerikis kanonmdebloba umTavresad mimarTulia kerZo piris
interesebisaken. msoflioSi ar aris qveyana, sadac kanoni iyos ise uzenaesi da Zalmosili,
rogorc es amerikaSia. [...] amerikaSi erTi adamiani ara meore adamians, aramed samarTals, kanons
morCilebs. tokvili xazgasmiT aRniSnavs, rom amerikeli mosamarTleebi udidesi politikuri
ZalauflebiT arian aRWurvilni, risi mizezic aris Semdegi faqti: amerikelebma TavianT
mosamarTleebs mianiWes ufleba ganaCeni daefuZnebinaT umal konstituciaze da ara kanonebze.
kanonmdeblebma mosamarTleebs neba darTes exelmZRvanelaT mxolod iseTi kanonebiT, romlebic
ar SeewinaaRmdegebodnen konstitucias. amerikaSi aseTi samarTali xelisuflebis yvela Stos
mieraa aRiarebuli da mas sadavod aravin xdis. mosamarTleebi morCileben konstitucias da
sxva kanonebTan SedarebiT mas aniWeben upiratesobas. avtoris azriT, es savsebiT Seesabameba
Tavad sasamarTlo xelisuflebis arss, radgan yoveli mosamarTlisaTvis niSandoblivi ufleba
aris normatiul aqtTa Soris iseTTa SerCeva, romlebic yvelaze metad esadagebian sasamarTlo
xelisuflebis arss. sasamarTlo xelisuflebaze msjelobas tokvili asrulebs Semdegi
daskvniT: marTlmsajulebis udidesi mizani aris Zaladobis ideis Secvla samarTlis ideiT
[...] amerikelebma TavianT mosamarTleebs uboZes udidesi politikuri Zalaufleba, magram
daavaldebules _ romelime kanonis winaaRmdeg kritikisaTvis mimarTon mxolod iuridiul
saSualebebs; amiT amerikelebma mniSvnelovnad Seamcires aRniSnuli Zalauflebis safrTxe.
tokvlis Tanaxmad, swored mosamarTleebis aseTi ufleba qmnis erT-erT yvelaze Zlier
bariers, rac ki odesme aRumarTavT politikur gaerTianebaTa tiraniis winaaRmdeg. tokvilis
yuradRebis miRma ar rCeba arc is, rom evropisagan gansxvavebiT, amerikaSi danaSauli iSviaTad
rCeba dausjeli; am mxriv evropaSi gansxvavebuli viTarebaa: evropaSi damnaSave miaCniaT im
bedkrul adamianad, romelic ibrZvis, raTa daemalos Zalauflebis warmomadgenlebs, amerikaSi
ki borotmoqmedi aRiqmeba adamianuri modgmis mtrad, romlis winaaRmdegac sazogadoeba unda
amxedrdes. amitom yvela dainteresebulia droulad waradginos samarTaldarRvevis samxilebi,
raTa damnaSave daiWiron.
tokvilis azriT, adgilobrivi institutebi yvela xalxisaTvis saWiroa, magram yvelaze
metad isini sWirdeba demokratiul saxelmwifos: es is mkvidri sayrdenia, romelTa
gareSe demokratiul saxelmwifos araviTari garantia ar gaaCnia despotizmisagan Tavis
dasaRwevad. saerTo interesebis erT adgilze an erT xelSi Tavmoyras tokvili uwodebs
samTavrobo centralizacias, kerZo interesTa marTvis Zalauflebis imave formiT Tavmoyras
ki _ administraciul centralizacias. amdenad, avtoris sagangebo refleqsiis sagania
mmarTvelobis decentralizacia; igi aRfrTovanebulia mmarTvelobis decentralizaciis ara
administraciuli, aramed politikuri SedegebiT amerikaSi; imiT, rom evropis romelime Zveli
monarqiisagan gansxvavebiT, amerikaSi maRal donezea mTavrobis centralizacia, erovnuli
- 13 -
Zala ufro koncentrirebulia da saerTod ar arsebobs administraciuli centralizacia;
decentralizaciam miaRwia iseT dones, rasac verc erTi evropuli saxelmwifo ver gauZlebda.
da iqve dasZens: SeerTebuli Statebis aRmasrulebeli xelisuflebis struqturaSi
araferia arc centralizebuli da arc ierarqiuli. sazogadoebas aqvs ori saSualeba,
riTac aiZulebs Tanamdebobis pirebs kanonTa morCilebas: mianiWos maT SeuzRudavi
Zalaufleba sxva danarCenTa samarTavad da am ukanasknelTa daumorCileblobis SemTxvevaSi
CamoarTvas Tanamdebobebi, an sasamarTloebs daavalos gamoiyenos dadgenili sasjeli
kanonTa damrRvevis mimarT. misi sityvebis Tanaxmad, komunaSi saocari ostatobiT zrunaven
Zalauflebis daqucmacebaze. realurad, amerikaSi komuna yovelmxriv suverenulia imaSi,
rac mxolod mas exeba, danarCen sakiTxebSi ki Stats eqvemdebareba. Tavis moxeleebs komuna,
rogorc damoukidebeli erTeuli, Tavad sTavazobs mTavrobas.
avtori aseve pozitiur siaxled miiCnevs amerikul konfederacias, romelic yvela sxva
konfederaciis msgavsia, magram Tavisi SedegebiT aSkarad sxvaobs yvela sxva danarCenTagan.
tokvili svams kiTxvas: saidan iRebs yovelive es dasabams? da Tavadve pasuxobs: amerikis
federaluri konstitucia efuZneba sruliad axal Teorias, romelic Cveni drois politikis
mecnierebis diad monapovrad unda CaiTvalos. aq igulisxmeba amerikelTa mier Semotanili
siaxle _ politikuri suverenitetis horizontaluri danawevreba federalur xelisuflebasa
da Statis xelisuflebas Soris. tokvilis azriT, SeerTebuli Statebis uaxlesi istoriis
erTi Tvalis gadavlebac kmara, raTa SeamCnioT mTeli is sikeTe, rac am sistemis dakanonebas
mohyva. saxelmwifo suverenitetis aseTi dayofa uzrunvelyofs yoveli Statis keTildReobas.
amerikel kanonmdebelTa gonierebis wyalobiT federaluri sistemis Tanamdevi xarvezebi
minimumamdea dayvanili: maT kavSiris xelisufleba moaqcies federaluri mTavrobebis
SezRudul wreSi da erovnuli iersaxe misces; msjelobas tokvili asrulebs Semdegi daskvniT:
SeerTebuli Statebis konstitucia _ adamianis gamWriaxobis damadasturebeli qmnileba _
yvelaze saukeTesoa, rac ki cnobilia federalur konstituciaTagan.

***
tokvilis naSromis winamdebare Targmanis redaqtirebis procesSi gaweuli didi
TanadgomisaTvis minda uRrmesi madloba gadavuxado profesor Tengiz iremaZes safuZvliani
rCevebisaTvis; teqstis azris wvdomis misma utyuarma alRom didad Seuwyo xeli winamdebare
Targmanis srulyofas. profesor lali zaqaraZes, Targmanis proeqtis ganxorcielebis erT-
erT iniciators, qarTuli teqstis gulisxmierebiT redaqtirebisaTvis; asistent-profesor
giorgi TavaZes, romelmac yuradsaRebi SeniSvnebiT jerovani daxmareba gagviwia. minda aseve
didi madloba gadavuxado grigol robaqiZis saxelobis universitetis reqtors, profesor
mamuka TavxeliZes aRniSnuli proeqtis mimarT gamoCenili didi gulisxmierebisa da
qmediTi daxmarebisaTvis. aseve, grigol robaqiZis saxelobis universitetis gamomcemlobis
xelmZRvanels baton mixeil sariSvils naSromis beWdvis teqnikuri da poligrafiuli mxaris
uzrunvelyofisaTvis. aqve msurs madlierebiT movixsenio batoni giorgi bagrationi wignis
ydis dizainis momzadebisa da teqstis dakabadonebisaTvis.
aleqsis de tokvilis demokratia amerikaSi pirveli Targmania qarTul enaze; is
Sesrulebulia franguli dednidan _ Alexis de Tocqueville: De la démocratie en Amérique, Éditions
Gallimard, 1986 _ saqarTveloSi amerikis SeerTebuli Statebis saelCos sagamomcemlo-
mTargmnelobiTi programis finansuri xelSewyobiT.
vfiqrobT, aleqsis de tokvilis demokratia amerikaSi qarTuli Targmanis saxiT
mkiTxveli SeiZens saWiro naSroms, romelic didad waadgeba qarTuli sazogadoebriv-
politikuri azrovnebis ganviTarebis saqmes, daxmarebas gauwevs ara mxolod filosofosebs,
sociologebsa da politologebs, aramed SedarebiTi sociologiisa da politikuri
mecnierebebis problemebiT dainteresebul yvela mkiTxvels.
dodo labuCiZe-xoferia
q. Tbilisi, 15 agvisto, 2011 weli

- 14 -
wigni pirveli
Sesavali
amerikis SeerTebul StatebSi yofnis dros, Cemi yuradReba miipyro mravalma axalma mov-
lenam, romelTagan yvelaze metad adamianTa mdgomareobis Tanasworobam ganmacvifra. didi
garja ar damWirvebia, raTa aSkarad damenaxa is udidesi gavlena, romelsac es umniSvne-
lovanesi faqti axdens sazogadoebrivi cxovrebis dinebaze. is kanonebsa da sazogadoebriv
azrs warmarTavs garkveuli mimarTulebiT, qmnis mmarTveli fenis moRvaweobis axal normebs,
xolo marTulTa saqmianobaSi _ saTanado Cvevebs.
male CemTvis gasagebi gaxda is faqtic, rom igive viTareba Tavis gavlenas axorcie-
lebs politikur sferoSic da kanonTa sazRvrebs miRmac, rom misi Zalaufleba vrcelde-
ba rogorc samoqalaqo sazogadoebaze, ise mmarTvelobaze. mdgomareobis Tanasworoba ba-
debs adamianTa Sesabamis azrebs, grZnobebs, karnaxobs saTanado Cvevebis gamomuSavebas da
axdens yovelive imis modificirebasac, rac misi gavlenis gareSec axasiaTebT adamianebs.
amgvarad, amerikuli sazogadoebis Seswavlis kvalobaze, ufro da ufro vxedavdi
adamianTa mdgomareobis Tanasworobis winapirobebs, saidanac momdinareobda am fenomenis
yoveli calkeuli, konkretuli faqti. es winapirobebi gamudmebiT medga Tvalwin, ro-
gorc is centraluri wertili, sadac Tavs iyrida yvela Cemi dakvirveba.
Semdeg, rodesac goniTi mzera gadmomqonda Cveni naxevarsferosaken, momeCvena, rom
aqac SemeZlo gamomeyo raRac imis analogiuri ram, rasac axali samyaro mTavazobda. es
msgavsi mdgomareoba iyo Tanasworoba, romelic aq, amerikis SeerTebuli Statebisagan
gansxvavebiT, ver aRwevda Tavis umaRles zRvars, magram yoveldRiurad uaxlovdeboda
mas. me momeCvena, rom igive demokratia _ amerikul sazogadoebaSi rom batonobda, evro-
paSic swrafad miiwevda mmarTvelobis sferosaken.
da damebada am wignis daweris idea...
Cven vcxovrobT didi demokratiuli revoluciis epoqaSi; amas yvela xedavs, magram
erTnairad rodi afasebs mas. erTni mas ganixilaven axal, SemTxveviT movlenad da ime-
dovneben, rom SeZleben mis SeCerebas. meoreni miiCneven, rom igi ucilobeli da uZlevia,
rogorc yvelaze uwyveti, Zveli da marad ganviTarebadi movlena im movlenaTa Soris, rac
ki cnobilia istoriaSi.
erTi wuTiT gavixsenoT, Tu ra iyo safrangeTi Svidasi wlis winaT: igi nawildeboda
mcirericxovan ojaxebs Soris, romlebic flobdnen miwas da marTavdnen mosaxleobas.
imxanad amgvari mmarTvelobis ufleba, qonebasTan erTad, Taobidan Taobas memkvidreobiT
gadaecemoda. adamianebis erTmaneTze zemoqmedebis erTaderTi saSualeba iyo Zala, xolo
miwis anu saadgilmamulo sakuTreba _ am Zlierebis saTave.
swored am dros safrangeTis samRvdeloeba iZens Zalauflebas da swrafad avrce-
lebs Tavis gavlenas. sasuliero cxovrebis sfero kars uRebs yvelas: Raribebsac da
mdidrebsac, mdabioebsac da didebulebsac. amgvari Tanasworobis niSnebi eklesiis gziT
aRwevs mmarTvelobis wiaRSic: ymadSobili, samudamo monobisTvis ganwiruli adamiani,
mRvdeli gaxdeboda Tu ara, maSinve Tavis adgils ikavebda keTilSobilTa Soris da xSirad
gvirgvinosanTa maRlac wamoiWimeboda xolme.
drois dinebis kvaldakval, sazogadoebac ufro metad viTardeboda da stabiluro-
bas iZenda, adamianTa Soris urTierTobebi ki bevrad rTuli da mravalmxrivi xdeboda.
mZafrad igrZnoboda samoqalaqo kanonTa saWiroeba. da ai, swored am saWiroebis gamo, as-
parezze gamodian kanonmdeblebi; isini toveben sxdomaTa darbazebis kedlebis miRma uCi-
nar arsebobas, sasamarTlos kancelariaTa damtveril patara oTaxebs da gadainacvleben
xelmwifis karze, sadac, yarayumis mosasxamiTa da abjar-abgariT damSvenebuli feodali
batonebis gverdiT, samefo sabWos sxdomebs eswrebian.
mefeebi ewirebian did wamowyebebs; didebulebi erTmaneTTan omebs aleven TavianT
Zal-Rones; vaWrobiT mdidrdebian mdabioebi. aSkara xdeba fulis gavlena saxelmwifo sa-
qmeebze. komercia Zalauflebis mopovebis axal wyarod iqceva; finansebi yalibdeba imgvar
politikur Zalad, romelic sZulT, magram mainc epirferebian.
- 16 -
wigni pirveli, Sesavali

TandaTanobiT vrceldeba ganaTleba; iRviZebs interesi literaturisa da xelovnebis-


admi; gonebas aRiareben warmoebis erT-erT aucilebel pirobad, codnas _ mmarTvelobis
saSualebad, inteleqts _ socialur Zalad; ganaTlebul adamianebs gza exsnebaT saxelm-
wifo saqmeebisaken.
Zalauflebisaken mimavali axali gzebis gamoCenis kvaldakval, fasi ekargeba adamianis
warmomavlobas. Tu XI saukuneSi didgvarovneba fasdaudebel simdidred iTvleboda, XIII
saukuneSi ukve SeiZleboda misi yidva (gakeTilSobilebis pirveli faqti moxda 1270 wels).
bolos da bolos Tanasworobam mmarTvelobaSi Tavad aristokratTa meSveobiT SeaRwia.
ganvlili Svidasi wlis manZilze isec momxdara, rom Tavadaznaurobam mefis winaaRmdeg
brZoliT an erTmaneTTan qiSpiT, politikuri Zalaufleba xalxs Caugdo xelT.
ufro xSiri iyo SemTxvevebi, roca dabal klasebs mefeebi Tavad aRebinebdnen monawi-
leobas mmarTvelobaSi, raTa amiT aristokratiis uflebebi SeezRudaT da daemcirebinaT.
am mxriv safrangeTis mefeebma yvelaze metad gamoiCines Tavi rogorc gamTanaswore-
blebma. rodesac am mefeTa pativmoyvareoba da Zalaufleba Zlieri iyo, isini cdilobdnen
xalxi keTilSobilTa donemde aemaRlebinaT; rodesac zomier Zalas flobdnen, an sustebi
iyvnen, mdabioebs upiratesobis saSualebasac ki aZlevdnen. mefeTagan zogi demokratias
Tavisi niWierebiT uwyobda xels, zogic _ Tavisi mankierebiT. lui XI* da lui XIV* mxolod
imaze zrunavdnen, rom taxtis qvemoT arsebuli yvelaferi gaTanabrebuliyo, lui XV* ki
bolos mTel samefo karTan erTad araraobamde davida.
mas Semdeg, rac moqalaqeebs miwis mflobelobis ufleba miecaT da feodalur-saleno
sakuTrebis forma aRar iyo erTaderTi, maT SeZles daegrovebinaT moZravi Tu uZravi
qoneba, rac mflobels aniWebda sazogadoebriv gavlenas da gzas uxsnida xelisuflebisa-
ken. nebismier gamogonebas xelosnobis sferoSi da nebismier gaumjobesebas vaWrobasa Tu
mrewvelobaSi, ar SeiZleboda ar warmoeSva axali elementebi adamianTa Soris Tanasworo-
bis xelSesawyobad. am droidan moyolebuli yvela teqnologiuri aRmoCena, yvela axali
moTxovnileba da survili, romelic iTxovda dakmayofilebas iyo progresi sayovelTao
Tanasworobisaken. ltolva fufunebisaken, miswrafeba omebisadmi, modis gavlena da sxva
yvelaze ufro zerele Tu siRrmiseuli vnebebi adamianisa, TiTqos imisTvis erTiandebod-
nen, rom erToblivad SeewyoT xeli mdidarTa gaRaribebisa da RatakTa gamdidrebisaTvis.
mas Semdeg, rac inteleqtualuri Sroma Zalauflebisa da simdidris wyarod iqca, yvela
win gadadgmuli nabiji mecnierebaSi, yoveli axali codna, nebismieri axali idea, SeiZle-
ba ganxiluli iqnes rogorc momavali winsvlis Canasaxi, rac sruliad xelmisawvdomia
xalxisTvis. poeturma niWma, mWevrmetyvelebam, mexsierebam, naTelma gonebam, cxovelma
warmosaxvam, Rrma azrma _ yvela am unarma, romelic gangebam adamianTa Soris alalbedze
daanawila, sargebeli moutana demokratias maSinac ki, rodesac xsenebul unarTa mflobe-
lni Tavad demokratiis mowinaaRmdegeni iyvnen. yovelive mainc demokratiis sasargeblod
muSaobda, TvalnaTliv usvamda xazs adamianis bunebriv, Tandayolil sidiades. amrigad,
civilizaciisa da ganaTlebis warmateba, imavdroulad, demokratiis ganmtkicebasac uw-
yobda xels, xolo literatura yvelasaTvis im Ria arsenalad iqca, saidanac sustebi da
Raribebi yoveldRiurad iRebdnen TavianT sasargeblo iaraRs.
rodesac Tvals adevneb Cveni istoriis furclebs, Znelia waawydeT iseT mniSvnelovan
movlenebs, _ bolo Svidasi wlis manZilze rom moxda, _ romelTac TavianTi keTilismyo-
feli gavlena ar moexdinoT Tanasworobis dafuZnebaze.
jvarosnulma omebma da inglisTan brZolam* gaanadgura Tavad-aznauroba, daanawevra
maTi miwebi; saqalaqo komunaTa institutma* Semoitana demokratiuli Tavisufleba Tavad
feodaluri monarqiis wiaRSi; cecxlsasroli iaraRis gamogonebam erTmaneTTan gaaTana-
bra brZolis velze myofi mdabioca da didebulic. daiwyo wignis beWdva,* ramac Tanabari
SesaZleblobebi gadauSala adamianTa gonebriv ganviTarebas; safosto samsaxuris winsv-
lam ganaTlebis miRebis saSualeba misca rogorc Raribis qoxis wevrebs, ise sasaxlis kar-
ze myofT. protestantizmma rwmena ganumtkica yvela adamians, rom maT Tanabrad SeswevT
unari, ipovon zecisaken mimavali gza. amerika xom, dRidan misi aRmoCenisa, aTasobiT sa-
- 17 -
aleqsis de tokvili demokratia amerikaSi

Sualebas qmnis qonebis mosaxveWad; yvelasaTvis ucnob avantiuristebsac ki simdidrisa da


Zalauflebis mopovebis gzebs ukvalavs.
Tu ganixilavT imas, rac XI saukunidan moyolebuli ormocdaaTwliani drois interva-
liT moxda safrangeTSi, uTuod SeamCnevT, rom yoveli am periodis bolosaTvis sazoga-
doebriv wyobaSi xdeboda ormagi revolucia: aznauri socialuri kibis gacilebiT dabal
safexurze aRmoCndeboda xolme, mdabio ki ufro maRalze. erTi eSveboda, meore aRzevde-
boda. yoveli naxevari saukunis dasasruli maT aaxlovebda, rasac male maTi erTmaneTTan
gaTanasworeba unda mohyoloda.
es procesi marto safrangeTisaTvis ar aris niSandoblivi. saiTac ar unda mivapyroT
mzera, iseTsave revolucias davinaxavT, romelic mTel qristianul samyaroSi xdeboda.
xalxTa cxovrebaSi momxdari sruliad gansxvavebuli movlenebic ki, yvelgan demo-
kratiis sasargeblod Setrialda. yvela da yvelaferi mas exmareboda Tavisi ZalisxmeviT:
isinic, vinc Segnebulad uwyobdnen xels mis warmatebas da isinic, vinc, qveSecneulad,
arc ki fiqrobdnen mis samsaxurs; isinic, vinc ibrZodnen demokratiisaTvis da isinic,
vinc Tavi gamoacxades mis mtrebad. yvelani erTi da imave gziT uwesrigod miemarTebod-
nen da erTianad iRwvodnen mis sasikeTod: erTni _ TavianTi nebis Tanaxmad, meoreni _
rogorc brma iaraRi gangebis xelSi _ uneburad.
amgvarad, adamianTa mdgomareobis Tanasworobis TandaTanobiTi damyareba aris wina-
swar ganWvretili movlena. am procesisaTvis damaxasiaTebelia Semdegi niSnebi: sayovel-
Taoba, mdgradoba da sul ufro da ufro naklebi damokidebuleba adamianTa nebaze; yvela
movlena, yvela adamiani xels uwyobs mis ganviTarebas.
nuTu gonivrulia imaze fiqri, rom ase Sors wasuli socialuri procesi SeiZleba Se-
Cerebuli iqnes erTi Taobis ZalisxmeviT? nuTu vinmes miaCnia, rom feodaluri sistemis
gauqmebiTa da mefeTa damxobiT demokratia ukan daixevs mdidrebisa da burJuebis winaSe?
SeCerdeba ki misi ganviTareba maSin, roca igi ase Zlieria, misi mowinaaRmdegeebi ki esoden
susti?
maS saiT mivdivarT? amaze pasuxis gacema aravis ZaluZs, radgan ukve araferTan gvaqvs
Sesadarebeli Cveni amJamindeli urTierTobebi. dResdReobiT qristian xalxebSi adamian-
Ta saarsebo pirobebi bevrad ufro Tanasworia, vidre es msoflios romelime qveyanaSi
odesme yofila. amitom Cven, didebis safexurze mdgomT, ara gvaqvs imis ganWvretis saSua-
leba, Tu ra SeiZleba moxdes momavalSi.
mTeli es winamdebare wigni dawerilia erTgvari religiuri TrTolviT, riTac mocu-
li iyo avtoris suli am Seunelebeli revoluciis yurebiT; revoluciisa, amdeni saukunis
wiaRidan rom modis winaaRmdegobaTa daZlevis gzebiT da amJamadac rom agrZelebs winsv-
las Tavis Tanmxleb ngrevaTa Soris.
RmerTs sulac ar esaWiroeba sakuTari xmis amaRleba imisaTvis, rom misi nebis ut-
yuari niSnebi aRmovaCinoT. amisaTvis Cveul bunebriv procesebze mxolod dakvirveba da
movlenaTa ganviTarebis gamudmebiT moqmedi tendenciebis danaxva kmara. me vici, rom maSi-
nac ki, roca uzenaesi Semoqmedis xma ar ismis, mnaTobebi sivrceSi moZraoben im orbitaze,
romelic ufalma TiTiT moxaza.
Tu xangrZlivma dakvirvebebma da uSualo meditaciebma amJamad adamianebi miiyvana
imis aRiarebamde, rom Tanasworobis TandaTanobiTi da uwyveti ganviTareba erTsa da
imave dros maTi istoriis warsulicaa da momavalic, es cota zemoT naxsenebi aRmoCenac
am ganviTarebas ukve ganixilavs uzenaesi ganmgeblis nebis gamovlinebad. aqedan gamomdi-
nare, demokratiis ganviTarebis SeCerebis survili warmoCndeba brZolad Tavad RmerTis
winaaRmdeg da xalxebs mxolod isRa darCebaT, Seeguon TavianT socialur mdgomareobas
gangeba rom uwesebs.
meCveneba, rom is mdgomareoba, romelSic amJamad qristiani xalxebi imyofebian, Semza-
ravia. moZraoba, romelmac es xalxebi moicva, ise Zlieria, rom SeuZlebelia misi SeCereba,
magram jer kidev ar aris imdenad swrafi, rom misi warmarTva ver SeZlon. xalxis bedi
maTsave xelSia, magram male am bedis sadaveebi xelidan gausxltebaT.
- 18 -
wigni pirveli, Sesavali

demokratiis Secnoba, demokratiuli idealebis aRorZineba, zneobrivi ganwmenda, de-


mokratiul moZraobaTa mowesrigeba, moqalaqeTa TandaTanobiTi ziareba saxelmwifos
mmarTvelobis saqmianobasTan, maTi ganTavisufleba amgvari moRvaweobisaTvis gamoucde-
lobisagan da maTi brma instinqtebis Canacvleba WeSmariti interesebis codniT; amasTan
erTad, mmarTvelobis sistemis SesabamisobaSi moyvana drosa da adgilTan; misi [mmarTve-
lobis] modificireba garemoebaTa da adamianTa mixedviT _ aseTi gaxlavT is umTavresi
movaleobani, romlebic amJamad ekisrebaT sazogadoebis mmarTvelebs.
sruliad axal samyaros axali politikuri codna esaWiroeba.
magram swored amaze TiTqmis ar vfiqrobT _ swraf mdinarebaSi moqceulT jiutad
gviWiravs Tvali im zogierT nangrevze, jer kidev rom moCans napirze. arada wylis dineba
Cvens zurgs ukan arsebuli ufskrulebisaken migvaqanebs.
am did socialur revolucias _ axlaxan rom aRvwere _ evropis arc erT xalxSi ar
gamouwvevia iseTi swrafi progresi, rogorc CvenSi. Tumca, aq igi yovelTvis alalbedze
mimdinareobda.
Cveni qveynis gamgebelT arasodes ufiqriaT imaze, rom winaswar SeemzadebinaT misTvis
niadagi; revolucia xdeboda an maTi nebis winaaRmdeg, an maTi nebarTvis gareSe. eris yve-
laze Zlieri, yvelaze inteleqtualuri da zneobrivad dawinaurebuli fenebi arasodes
cdilobdnen dauflebodnen misi warmarTvis saSualebebs. amitom demokratia veluri in-
stinqtebis Zalauflebis anabara iyo mitovebuli; is izrdeboda mSoblebis mzrunvelobas
moklebuli bavSvebis msgavsad, Cveni qalaqebis quCebSi rom daZrwian da sazogadoebis
mxolod mankierebebsa da ubadrukobas awydebian. rogorc Cans, demokratiis arseboba jer
kidev arasakmarisad aris gacnobierebuli adamianTa mier. roca is moulodnelad eufleba
Zalauflebas, maSin TiToeuli monurad eswrafvis, Seasrulos misi umciresi survilebic
ki. mas eTayvanebian rogorc Zalis ganmasaxierebel kerps, xolo, rodesac demokratia
sustdeba Tavisive eqscesebis gamo, kanonmdeblebi iwyeben aragonivrul fiqrs misi ganad-
gurebis Sesaxeb; nacvlad imisa, rom ecadon mis gamosworebas, miseuli marTvis xelovnebis
daxvewas, isini mxolod imaze fiqroben, Tu rogor Camoacilon demokratia mmarTvelobas.
amis gamo, demokratiuli revolucia sazogadoebis cxovrebaSi xdeba ise, rom mas ar
sdevs kanonTa, ideaTa da CvevaTa gardaqmna; es ki aucilebelia xsenebuli revoluciis im
miznebis misaRwevad, romlebic sasargeblo unda iyos xalxisTvis. am gziT ki Cven miviRebT
demokratias ise, rom ar gveqneba xarvezebis Semarbilebeli da misi bunebrivi upirateso-
bebis warmomaCinebeli saSualebebi. upirvelesad, vxedavT mis mier motanil borotebebs,
magram jer kidev ar viciT is sikeTeni, romelTa mocemac mas ZaluZs.
rodesac aristokratiaze dayrdnobiT samefo xelisufleba mSvidad marTavda evropis
xalxebs, sazogadoeba _ misive gaWirvebis miuxedavad _ mainc mravali saxis sikeTiT sar-
geblobda. es amJamad, Cvens droSi, erTob Zneli gasagebi da Sesafasebelia.
ramdenime calkeuli qveSevrdomis Zliereba mefisaTvis gadaulaxavi zRudis magivro-
bas wevda; es ki mas xels uSlida, tiranad qceuliyo. amasTanave, mefeebi grZnobdnen, rom
brbos TvalSi isini RvTis swors warmoadgendnen; maTdami amgvar damokidebulebaSi mxar-
daWeras xedavdnen da cdilobdnen, borotad ar gamoeyenebinaT Zalaufleba.
mefeebi sakmarisad Sors idgnen xalxisagan, magram mainc iCendnen misi bunebisadmi
iseTsave keTilmosurneobasa da interess, rogoriTac mwyemsia ganwyobili Tavisi samwy-
sos mimarT; isini Raribebs TavianT sworad ar miiCnevdnen, maT xvedrze zrunva ki Tavad
gangebisagan maTze dakisrebul movaleobad miaCndaT.
xalxs Sesisxlxorcebuli hqonda Tavisi socialuri mdgomareoba; arc ki fiqrobda,
Tu SeiZleboda odesme Tavisi batonis Tanaswori gamxdariyo. xalxi didebulTagan wya-
lobas iRebda da maT uflebebs sadavos ar xdida. uyvarda keTilmowyale da samarTliani
batonebi da udrtvinvelad, qvena grZnobebis gareSe morCilebda maT simkacres _ rogorc
garduval borotebas, rasac maT Tavad RvTis neba ugzavnida. bolos da bolos, Cvevebma
da adaT-wesebma garkveulwilad daudgines zRvari tiranias da Seqmnes erTgvari samarTa-
li, romelic efuZneboda Zalas.
- 19 -
aleqsis de tokvili demokratia amerikaSi

didebuls azradac ar mosdioda, rom vinme moisurvebda misTvis waerTmia is privi-


legiebi, romlebic mas kanonierad miaCnda; amasTan, raki ymac Tavis mdabio mdgomareobas
uyurebda rogorc bunebriv, ucvlel Sedegs, SesaZlebelia, warmovidginoT, rom am or,
esoden gansxvavebuli xvedris mqone klass Soris SeiZleba damyarebuliyo erTgvari ur-
TierTkeTilmosurne ganwyoba. im dros sazogadoeba xedavda uTanasworobasa da gaWirve-
bas, magram adamianTa sulebi degradirebuli ar iyo.
adamianebs xrwnis ara Tavad Zalauflebis gamoyeneba, an morCilebis Cveva, aramed im
Zalauflebis gamoyeneba ukanonod rom miaCniaT da im xelisufalTadmi morCileba, ro-
melTac isini uzurpatorebad da mCagvrelebad aRiqvamen.
erTTa xelSi iyo qoneba, Zala, Tavisufali dro, rac xels uwyobda maT ltolvas
fufunebisaken, natifi gemovnebisaken, sulieri tkbobisaken da xelovnebis kultisaken;
meoreTa xvedri ki iyo mZime Sroma, uxeSoba da uvicoba.
Tumca am ubir da uxeS brboSic iyvnen Zlieri vnebebiT, keTilSobiluri grZnobebiT,
Rrma rwmenebiTa da bunebrivi siqveliT dajildoebuli adamianebi.
amgvarad mowyobili sazogadoebis socialuri korpusi unda yofiliyo mdgradi, Zlie-
ri da didebisadmi gansakuTrebuli ltolvis mqone.
magram, ai, iwyeba rangobriv sxvaobaTa aRreva; adamianTa Soris aRmarTuli maRali
zRudeebi dabldeba, erTiani adgil-mamuli nawildeba, Zalaufleba umravlesobis xelSi
gadadis, vrceldeba ganaTleba, Tanabrdeba adamianTa inteleqtualuri SesaZlebloba-
ni. socialuri mdgomareoba xdeba demokratiuli da, sabolood, es demokratia mSvidad
amkvidrebs Tavis gavlenas politikur institutebsa da sazogadoebis zne-Cveulebebze.
me warmovidgen iseT sazogadoebas, romlis yvela wevrs, raki kanons rogorc sakuTar
saqmes ise uyureben, uyvars is da udrtvinvelad emorCileba mas; sadac mmarTvelobis
Zala sargeblobs pativiscemiT, ara rogorc RvTiuri gangeba, aramed rogorc miwieri au-
cilebloba; sadac siyvaruli, romelsac adamianebi ganicdian saxelmwifos meTaurisadmi,
aris ara vneba, aramed gonivruli da mSvidi grZnoba; roca TiToeuli adamiani aRWurvi-
lia uflebebiT da darwmunebulia, rom am uflebebs ar waarTmeven. sazogadoebis yvela
klass Soris SeiZleba damyardes erTgvari urTierTkeTilganwyoba da rainduli ndoba,
rac iseve Sorsaa siamayis grZnobisagan, rogorc simdablisagan.
WeSmariti interesebis gacnobierebis Semdeg, xalxi TandaTan mixvdeboda, rom sazoga-
doebis mier boZebuli sikeTeebiT sargeblobisaTvis saWiroa, masze dakisrebuli movale-
obebis aRsruleba. moqalaqeTa Tavisufal erTobas SeeZleboda Seecvala keTilSobilTa
individualuri Zliereba da daecva saxelmwifo tiraniisa da Tavgasulobis safrTxisagan.
me mesmis, rom amgvarad mowyobil demokratiul saxelmwifoSi sazogadoeba ar iqneba
uZravi. socialuri korpusis moqmedebebic mowesrigebuli da progresuli iqneba; amgvar
sazogadoebaSi didebis brwyinvaleba ufro naklebia, vidre aristokratiaSi, magram, sama-
gierod, mas mainc ar Seawuxebs esoden ukiduresi gaWirveba; siamovnebiT tkboba gaxdeba
ufro zomieri, keTildReoba _ bevrad zogadi. adamianTa codna moklebuli iqneba farTo
masStabebs, samagierod uvicoba daixevs ukan; grZnobebi aRar iqneba vnebis energiiT aRsa-
vse, magram qceva, survilebi zomieri da rbili Seiqneba; cxovrebas ufro meti xarvezebi
eqneba, samagierod ufro naklebi danaSauli moxdeba.
uwindeli enTuziazmisa da rwmenaTa sicxovelis nacvlad, ganaTleba da gamocdileba
myisve aRanTebs moqalaqeebs didi msxverplis gasaRebad; yoveli adamiani Tanabrad igr-
Znobs sakuTar sisustes da moTxovnilebas, keTilad ganewyos Tavis msgavsTa mimarT; igi
mixvdeba, rom maT mxardaWeras mxolod im SemTxvevaSi miiRebs, Tu Tavadac mzad iqneba maT
dasaxmareblad. moqalaqeebi iolad Seigneben, rom maTi piradi interesebi umWidroesadaa
dakavSirebuli sazogadoebis interesebTan.
am SemTxvevaSi mTlianad eri iqneba naklebad brwyinvale, naklebad saxelovani, magram
moqalaqeTa umravlesoba ufro datkbeba bedis wyalobiT; mTeli xalxic bevrad meti sim-
SvidiT Sexvdeba Tavis xvedrs, arasodes miecema sasowarkveTilebas, radgan gulis siRr-
meSi gacnobierebuli eqneba rwmena imisa, rom kargad cxovrobs.
- 20 -
wigni pirveli, Sesavali

movlenaTa amgvari mimarTebis dros yvelaferi kargi da sasargeblo ver iqneba, ma-
gram, yovel SemTxvevaSi, sazogadoeba mainc SeZlebs misgan SeiTvisos yovelive is, rac
SesaZloa, iyos kargi da sasargeblo da adamianebi, romlebic samudamod ityvian uars
aristokratiuli wyobis Tanamdev socialur upiratesobebze, demokratiidan aiReben yo-
velive im sikeTes, romelTa SeTavazebac mas SeuZlia.
magram, rodesac davtoveT Cvens winaparTagan miRebuli socialuri mdgomareoba, ro-
desac uwesrigod gadavyareT maTi politikuri institutebi da adaT-wesebi, ra miviReT
Cven maT sanacvlod?
samefo xelisuflebis prestiJi ise gaqra, rom kanonTa uzenaesobas igi ar Seucvlia.
Cvens droSi adamianebs sZulT Zalaufleba, magram eSiniaT misi, SiSs ki SeuZlia ufro
meti gamostyuos mas, vidre odesRac es pativiscemasa da siyvaruls SeeZlo.
Cven davTrguneT calkeuli individis Zliereba, romelTagan TiToeuls damoukide-
blad SeeZlo brZola tiraniis winaaRmdeg. vxedav, rom mmarTveloba aRmoCnda erTaderTi
memkvidre yvela im prerogativisa ojaxebs, korporaciebs an kerZo pirebs rom CamoerT-
vaT. zogjer damTrgunveli, magram xSirad moqalaqeTa mcire ricxvis damcveli SesaZle-
blobebi yvelas uRonobam Secvala.
qonebis danawilebam, marTalia, Seamcira is manZili upovars mdidrisagan rom aSo-
rebda, magram erTmaneTTan daaxloebisas maT sul ufro da ufro axali mizezebi ipoves
urTierTsiZulvilisaTvis; Sehyureben ra erTmaneTs SiSiT, eWviTa da SuriT, erTimeores
xels kraven, raTa erTmaneTi Camoacilon Zalauflebas. rogorc erTis, ise meorisaTvis,
jer kidev ar arsebobs samarTlis idea da orives eCveneba, rom awmyoSi arsebobis erTa-
derTi safuZveli da momavlis garanti Zalaa.
Raribma SeinarCuna Tavis winaparTagan memkvidreobiT miRebuli crurwmenebi; Seinar-
Cuna maTi uvicoba, mxolod maTi siqveleebis gareSe; man Tavisi qmedebebi daumorCila
piradi interesebis doqtrinas, Tanac ise, rom saTanadod arc icoda es moZRvreba. dRes
misi egoizmi iseve moklebulia ganaTlebas, rogorc odesRac misi Tavdadeba da erTgu-
leba batonisadmi.
sazogadoeba simSvides inarCunebs ara imitom, rom Tavis SesaZleblobebsa da keTil-
dReobas acnobierebs, aramed imitom, rom Tavs sustad da uZlurad Tvlis; mas eSinia, ne-
bismieri Zalisxmeva sicocxlis fasad ar daujdes. TiToeuli cal-calke grZnobs mTeli
sazogadoebis arasaxarbielo mdgomareobas, magram aravis hyofnis vaJkacoba da energia,
raTa misi gaumjobeseba scados. maTi survilebi, sinanuli, dardi da sixaruli arafer
sagrZnobsa da mdgrads ar warmoqmnis, moxucTa gamofituli vnebebis msgavsad, rasac es
dauZlurebuli adamianebi mxolod uZlurebamde mihyavs.
amrigad, Cven uari vTqviT yvela im sikeTeze, romelic SeiZleba moeca Zvel sazoga-
doebriv wyobas, amasTan, ar SeviZineT araferi sasargeblo Cveni amJamindeli mdgomareo-
bidan, amitomac Cven davangrieT aristokratiuli sazogadoeba da Tvinierad SevCerdiT
Zveli Senobis nangrevebs Soris, TiTqos samudamod aq gvsurdes darCena.
is, rac sazogadoebis sulier samyaroSi xdeba, aranakleb savalaloa.
safrangeTis demokratiam, romlis ganviTarebasac xan abrkolebdnen, xanac misi dauo-
kebeli vnebebis amara tovebdnen, daamxo yvelaferi, rasac ki gzad gadaawyda, da rac ver
daangria, Searyia. igi sazogadoebas TandaTan ar eufleboda, raTa mSvidobianad daemyare-
bina Tavisi Zalaufleba; piriqiT, SeuCerebliv win miiwevda uwesrigobasa da xocva-Jletis
gniasSi. brZolis JiniT Sepyrobili, Tavis mowinaaRmdegeTa mosazrebebiTa da ukidureso-
bebiT gaRizianebuli, mzad iyo, sakuTari rwmenis bunebrivi zRvrebic daengria. TiToeu-
li adamiani kargavda Tavis ZiebaTa sagans, iyenebda im enas, romelic cudad gamoxatavda
mis WeSmarit grZnobebsa da idumal instinqtebs, gulisTqmas. aqedan warmoiqmna is ucnau-
ri aRreva, romlis iZulebiT mowmenica varT.
amaod veZeb Cems mexsierebaSi da verafers vpoulob iseTs, rac aRmiZravs ufro met
tkivilsa da sibraluls, vidre is, Cvens Tvalwin rom xdeba; Cvens droSi TiTqos gawyvi-
tes is bunebrivi jaWvi, romelic Sexedulebebs akavSirebs midrekilebebTan, qmedebebs _
- 21 -
aleqsis de tokvili demokratia amerikaSi

rwmenasTan; is harmoniuli Sesabamisoba, romelic yvela droSi SeiniSneboda adamianTa


grZnobebsa da ideebs Soris, ganadgurebulia, xolo zneobrivi analogiis yvela kanoni,
SeiZleba iTqvas, gauqmebulia.
Cvens Soris jer kidev SexvdebiT Tavgamodebul qristianebs, romlebic TavianT morw-
mune suls imqveyniuri cxovrebis WeSmaritebebiT asazrdoeben. qristianebi, romlebic aR-
frTovanebiT emxrobian adamianis Tavisuflebas, rogorc yovelgvari zneobrivi sidiadis
saTaves; qristianoba, romelmac RmerTis winaSe yvela adamianis Tanasworoba gamoacxada,
ar SeewinaaRmdegeba imas, rom kanonis winaSec yvela moqalaqe Tanaswori iyos. magram mo-
vlenaTa ucnauri dinebis gamo, religia myisve aRmoCnda kavSirSi im ZalebTan, romelsac
ebrZvis da amxobs demokratia; amitom mas xSirad uwevs Tavisi sayvareli Tanasworobis ua-
ryofa da Tavisuflebis gmoba, rogorc metoqisa, maSin rodesac xeli rom Caevlo misTvis
[TavisuflebisaTvis], SeeZlo, am ukanasknelis ZalisxmevaTa kurTxeva.
morwmune adamianTa gverdiT isinic arian, romelTa Sexedulebebic ufro miwieria
da ara zeciuri; Tavisuflebis momxreni, am ukanasknelSi xedaven ra yvelaze ufro ke-
TilSobilur siqveleTa saTaves da utyuar saSualebas sazogadoebrivi keTildReobis
misaRwevad, gulwrfelad cdiloben, daexmaron mas Zalauflebis damkvidrebaSi, raTa ada-
mianebma igemon misi madli. mimaCnia, rom TavisuflebisaTvis mebrZolT daxmarebisaTvis
saswrafod unda mimarTon religias, radgan Tavisuflebis batonoba ar miiRweva zneobis
gareSe, iseve rogorc SeuZlebelia zneTa damkvidreba rwmenis gareSe. maT es kargad unda
hqondeT Segnebuli. magram moxda ise, rom maT rogorc ki SeniSnes TavianT mowinaaRmde-
geTa rigebSi morwmuneni, es sakmarisi aRmoCnda imisaTvis, rom zogs religiaze mietana
ieriSi, zogs ki misi dacva ver gaebeda.
gasul saukuneebSi mdabali sulis adamianebi monobas qeba-didebas asxamdnen, Tavisu-
flebismoyvareni da keTilSobilni ki uimedod, magram mainc ibrZodnen adamianis Tavisu-
flebis gadasarCenad. Tumca Cvens droSi xSirad xdeba, rom bunebiT keTilSobili da amayi
adamianebi mxars uWeren maTive sakuTari bunebis pirdapir sawinaaRmdego mosazrebebs,
xotbas asxamen im monur qedmoxras da sulier simdables, rac ucxoa maTi pirovnuli xa-
siaTisaTvis. zogni ki, piriqiT, ise laparakoben Tavisuflebaze, gegonebaT, piradad egrZ-
noT misi siwminde-sidiade da baqibuqiT iTxoven adamianis im uflebaTa dacvas, romelTac
Tavad arasodes cnobdnen.
me vici, rom arseboben qveli da gawonasworebuli adamianebi, romelTac TavianTi zne-
obrivi siwminde da mSvidi Cvevebi, pirdapiroba da ganaTleba bunebrivad xdis mosaxle-
obis Tavkacebad im mxareSi, sadac isini mkvidroben. samSoblosadmi wrfeli siyvaruliT
aRsavseni, mzad arian misi gulisaTvis didi msxverpli gaiRon; miuxedavad amisa, xSirad
xdeba isec, rom civilizacias isini mowinaaRmdegeebad evlinebian, raki isini civiliza-
ciis naklovanebebs mis RirsebebSi ureven da borotebis ideas ganuwyvetliv ukavSireben
siaxlis ideas.
amaT gverdiT vxedav maTac, vinc progresis saxeliT cdiloben, adamianebi aqcion ma-
terialistebad, sargebels daxarbebul adamianebad, romelTac Tavis Sewuxeba ar undaT
samarTlianobaze, religiur rwmenaze damyarebul mecnierebis ganviTarebaze da siqve-
leze dafuZnebul keTildReobaze zrunviT. es adamianebi _ TavianT Tavs Tanamedrove
civilizaciisaTvis mebrZolebs rom uwodeben _ xSirad sazogadoebis Tavkacebic xdebian,
TandaTan epatronebian ganTavisuflebul Tanamdebobebs, romelTa Rirsnic ar arian.
ra xdeba Cvens Tavs?!
morwmuneni Tavisuflebis winaaRmdeg gamodian, Tavisuflebis qomagni ki religias
uteven; daumorCilebeli da sulgrZeli adamianebi monobas adideben, mdabioni da monu-
rad mliqvnelni damoukideblobas aqeben; patiosani da ganaTlebuli moqalaqeebi yovel-
gvari progresis mtrad qceulan, xolo yovelgvar zneobasa da patriotizmis grZnobas
moklebulni, Tavs civilizaciisa da ganmanaTlebelTa mociqulebad acxadeben!
xom ar xdeboda Cveni drois msgavsi ram sxva saukuneebSic? adamians _ ise, rogorc es
amJamadaa _ nuTu yovelTvis Tvalwin edga msoflio, moklebuli ganviTarebis yovelgvar
- 22 -
wigni pirveli, Sesavali

logikur Tanmimdevrobas?! msoflio, sadac siqveles niWi ar axlda, niWs ki Rirseba ar


gaaCnda, sadac wesrigisadmi pativiscema aRreuli iyo tiranul midrekilebebTan, xolo
Tavisuflebis, rogorc wminda kultis, aRiareba _ kanonebisadmi siZulvilTan; sadac sin-
disi mxolod mkrTal naTels hfenda adamianTa qmedebebs; sadac aRar Canda, ra iyo akrZa-
luli, an daSvebuli, misabaZi an samarcxvino, WeSmariti an mcdari.
iqneb Semoqmedma adamiani imisaTvis Seqmna, raTa mas dausruleblad ebrZola im su-
lieri siRatakis winaaRmdeg Cven rom gars gvartyia? ar SemiZlia amis dajereba... RmerTi
evropul sazogadoebebs ganumzadebs ufro myar da mSvid momavals. me, ra Tqma unda, Rr-
mad ver vwvdebi RvTiur zraxvebs, magram amis gamo Cems rwmenas ver Cavaqrob, vamjobineb,
umal sakuTari gonebrivi wvdomis unarSi daveWvde, vidre uzenaesis samarTlianobaSi.
msoflioSi aris erTi qveyana, sadac im didma socialurma revoluciam, romlis Se-
saxebac me vlaparakob, etyoba, TiTqmis miaRwia Tavisi ganviTarebis bunebriv sazRvrebs.
iq xsenebuli revolucia Zalze martivi da ioli formiT moxda da, SeiZleba iTqvas, rom
dRes es qveyana demokratiuli revoluciis Sedegebs imkis; CvenSi mimdinare demokratiul
revolucias ki Tavad socialuri revolucia ar ganucdia.
XVII saukunis dasawyisSi amerikaSi dafuZnebulma emigrantebma rogorRac SeZles demo-
kratiis principis gancalkeveba yvela im problemisagan, romelTa winaaRmdegac isini ibr-
Zodnen evropis Zvel sazogadoebaTa wiaRSi, da mxolod igi gadanerges axlad aRmoCenil
samyaroSi. iq demokratiis principebi Tavisuflebis wiaRSi ganviTarda da adaT-wesebTan
TanxmobiT umtkivneulod ganxorcielda kanonebSi. meCveneba, rom Cvenc, amerikelTa ms-
gavsad, adre Tu gvian mivaRwevT adamianTa mdgomareobis TiTqmis srul Tanasworobas.
zemoTqmulis safuZvelze sruliadac ar vaskvni, rom erT mSvenier dRes Cvenc iZulebu-
li viqnebiT, uciloblad vaRiaroT yvela is politikuri daskvna, romelic amerikelebma
gamoitanes amgvari socialuri mdgomareobidan. Zalze Sorsa var im azrisagan, rom maT
aRmoaCines mmarTvelobis is erTaderTi forma, romelic SeiZleba mxolod demokratiam
Svas; magram sakmarisia SevignoT, rom or qveyanaSi kanonebi da adaT-wesebi ganisazRvreba
erTi da imave pirvelmizeziT, rom Cven ukve udidesi interesi gamoviCinoT imis mimarT,
Tu saxeldobr ras warmoqmnis es pirvelmizezi TiToeul am qveyanaSi.
amrigad, me amerika Seviswavle ara mxolod imisaTvis, rom Cemi sruliad misaRebi
cnobismoyvareoba damekmayofilebina, aramed msurda, aqedan is sasargeblo gakveTile-
bic mimeRo, Cven rom gamogvadgeboda. Zalze cdebodnen, Tu imas fiqrobdnen, rom Cemi
survili amerikis madidebeli panegerikis Seqmna iyo; nebismieri, vinc am wigns waikiTxavs,
darwmundeba, rom araferi amis msgavsi azradac ar mqonia. Cemi mizani aseve ar yofila
amerikis saxelmwifo mmarTvelobis formis gandideba, radgan me imaT ricxvs mivekuTvne-
bi, vinc Tvlis, rom kanonebi TiTqmis arasodes ar aris absoluturi sikeTis Semcveli.
arc imis nebas mivcem Tavs, sakuTari mosazrebebi SevTavazo mkiTxvels imis Taobaze,
socialuri revolucia _ romelic garduvalad mesaxeba _ damRupvelia Tu xelsayreli
kacobriobisaTvis; me Sevexe aRniSnul revolucias, rogorc ukve momxdar, an mosaxdenad
gamzadebul faqts da yvela im xalxis istoriidan, romelmac mis mier gamowveuli ryevebi
ganicada, avirCie is, visTanac misi mimdinareoba iyo yvelaze mSvidobiani da sadac misma
ganviTarebam miaRwia srulyofil formas. me msurda, yuradRebiT ganmexila aRniSnuli
revoluciis bunebrivi Sedegebi da, ramdenadac es SesaZlebelia, momeZia is saSualebebi,
romelTa meSveobiTac misgan adamianebisaTvis sasargeblos gamovitandi. vaRiareb, rom
amerikaSi me vxedavdi ara mxolod amerikas, aramed masSi veZebdi Tavad demokratiis xats,
mis Tvisebebs, xasiaTs, demokratias naziarebi xalxis rwmenas da vnebebs. msurda, Cavwvdo-
modi mis siRrmes, raTa gamego, Tu ra sasikeTos SeiZleba velodoT misgan, an risi SiSi
unda gvqondes.
amitom winamdebare Txzulebis pirvel nawilSi Sevecade, meCvenebina is mimarTuleba,
romelsac amerikis demokratia _ amJamad miSvebuli sakuTari vnebebisa da instinqtebis
anabara _ bunebrivad aZlevda kanonebs, procesi, romelsac igi iwvevda saxelmwifo mmar-
TvelobaSi. aseve mindoda, zogadad meCvenebina is Zalaufleba, romelsac iZenda qveynis
- 23 -
aleqsis de tokvili demokratia amerikaSi

politikur marTvaSi, ra iyo misi Tanamdevi sikeTe da boroteba. yuradRebiT Seviswavle


demokratiis warmarTvisaTvis sifrTxilis ra zomebs mimarTavdnen amerikelebi da ras
ugulebelyofdnen; amasTan, ra pirobebi uwyobs xels demokratias, marTos sazogadoeba.
Txzulebis meore nawilSi Cemi mizani iyo, meCvenebina is gavlena, romelsac axdens
adamianTa mdgomareobis Tanasworoba da demokratiis batonoba amerikis samoqalaqo sa-
zogadoebaze, Cvevebze, ideebsa da adaT-wesebze. magram vgrZnob, rogor mineldeba is
cxoveli interesi, riTac ganvizraxe am gegmis ganxorcieleba. vidre SevZleb sabolood
Sevasrulo Cem mier dasaxuli amocana, Cemi samuSao TiTqmis usargeblo aRmoCndeba Tun-
dac imitom, rom erTi avtori male warudgens mkiTxvels amerikuli xasiaTis ZiriTad
Strixebs da mTeli seriozulobis msubuqi pirbadiT sinamdvilis dafarvis Sedegad iseT
xibls mianiWebs WeSmaritebas, romlis miRwevasac me verasodes SevZlebdi1.
ar vici, gasagebad gadmoveci Tu ara is, rac amerikaSi vnaxe, magram gulwrfelad ki
msurda amis gakeTeba. me Segnebulad arasodes vusadagebdi faqtebs ideebs, piriqiT, vc-
dilobdi, Tavad ideebi dameqvemdebarebina faqtebisaTvis.
rodesac raime debulebis dokumenturi dadastureba mWirdeboda, vcdilobdi, origi-
nalisaTvis mimemarTa, gamomeyenebina yvelaze sarwmuno da avtoritetuli Sromebi2. Seni-
SvnebSi yvela es wyaro miTiTebulia, maTi Semowmeba ki yvelas SeuZlia. roca sakiTxi exe-
boda azrebs, Sexedulebebs, politikur tradiciebsa da adaT-wesebs, vcdilobdi, konsul-
taciisaTvis mimemarTa yvelaze ufro mcodne, saqmeSi Caxeduli adamianebisaTvis, sadavo
da mniSvnelovani movlenis ganxilvis SemTxvevaSi ki erTi mowmis Cvenebebs ar vjerdebodi,
gadawyvetilebas mxolod mravali adamianis monacemebis safuZvelze viRebdi.
aq aucileblad unda mendos mkiTxveli. sakuTari mosazrebis mxardasaWerad, xSirad
SemeZlo cnobili, Rirseuli avtoritetebi damesaxelebina, magram amisagan Segnebulad
vikavebdi Tavs. sastumroSi gaCerebuli ucxoeli, arcTu iSviaTad, saxlis mepatronisagan
igebs iseT mniSvnelovan ambebs, romelTac, SesaZloa, adamiani Tavis megobarsac ki ar ga-
andobs. maspinZels stumarTan SeuZlia suli ganitvirTos, uari Tqvas iZulebiT siCumeze
da Tamamad isaubros, radgan misi Tanameinaxe xanmokle drois stumaria. yovel amgvar gu-
laxdil aRiarebasa Tu saubars, maSinve viwerdi, magram isini samudamod Cems saqaRaldeSi
darCeba; mirCevnia, Cems monaTxrobs warmateba daakldes, vidre movxvde im mogzaurTa sia-
Si, romlebic, guluxvi stumarTmoyvareobisaTvis, TavianT maspinZlebs usiamovnebebiTa
da uxerxul mdgomareobaSi CagdebiT uxdidnen.
vici, Cemi mcdelobis miuxedavad, winamdebare wignis kritika erTob ioli iqneba, Tu
vinme odesme amas moisurvebs.
isini, vinc yuradRebiT moekidebian naSroms, vfiqrob, masSi dainaxaven erT dedaazrs,
romelic erTmaneTTan kravs _ Tu SeiZleba ase vTqvaT _ yvela mis nawils. magram wignSi
ganxiluli Temebi imdenad mravalferovani da mravalricxovania, rom is, vinc ganizraxavs
calkeul faqtsa da Cem mier motanil yvela faqts Soris raime winaaRmdegobis SemCnevas,
amis misaRwevad didi jafa ar dasWirdeba. amitom, gTxovT, wyalobas da Cemi wigni imave

1 im dros, rodesac winamdebare naSromis pirveli gamocema gamovaqveyne, b-ni gustav de bomoni,* amerikaSi mogzauro-
bisas Cemi Tanamgzavri, jer kidev muSaobda Tavis wignze saTauriT _ Marie ou l’Escalavage aux Etat-Unis. mogvianebiT,
igi gamoaqveyna kidec. b-ni bomoni mTavar amocanad isaxavda wina planze wamoewia SavkanianTa mdgomareoba anglo-
amerikuli sazogadoebis wiaRSi. misma naSromma axleburi da mZafri axsna mouZebna monobis sakiTxs _ gaerTianebuli
respublikebisaTvis sasicocxlo mniSvnelobis mqone am problemas. SesaZloa, vcdebi, magram, Cemi azriT, b-n de bomonis
wignma, mas Semdeg, rac man gamoiwvia cxoveli interesi mkiTxvelTa Soris, vinc masSi Zlier emociebs da TvalsaCinoebas
eZebda, ufro soliduri da myari warmateba unda moipovos im mkiTxvelSic, visac, pirvel rigSi, surs nebismier
gamokvlevaSi dainaxos Rrma WeSmariteba.

2 mudam madlierebiT gavixseneb im Tavazianobas, romelmac saSualeba momca, gavcnobodi qveynis sakanonmdeblo da
aRmasrulebeli organoebis dokumentebs. amerikel saxelmwifo moRvaweTagan gansakuTrebiT minda madloba gadavuxado
b-n edvard livingstons, imxanad saxelmwifo mdivans (amJamad amerikis SeerTebuli Statebis sruluflebian elCs
safrangeTSi). amerikis kongresSi yofnisas, man siamovnebiT gadmomca dokumentebis udidesi nawili, romelSic asaxuli
iyo federaluri mTavrobis saqmianoba. b-ni livingstoni erT-erTi im iSviaT adamianTagania, romelTa nawerebis kiTxvi-
sas maTdami siyvaruliTa da pativiscemiT manamde ganewyobian xolme, vidre piradad gaicnoben, da maTdami madlierebis
grZnoba bednierebas aniWebT.
- 24 -
wigni pirveli, Sesavali

ganwyobiTa da suliskveTebiT waikiTxeT, rogoriTac me vwerdi mas; naSromi ki gansajon


im zogadi STabeWdilebebis mixedviT, romelsac is tovebs; me Tavadac wignis daweris pro-
cesSi veyrdnobodi ara ama Tu im calkeul mosazrebas, aramed mosazrebaTa erTobliobas.
arc imis daviwyeba iqneba, rom avtorma, romelsac surs gaugon, TiToeuli Tavisi
ideidan, msjelobidan unda gamokveTos Teoriuli Sedegi, Tundac xSirad mcdari da ga-
nuxorcielebeli. Tu zogjer praqtikulad aucilebelia uaris Tqma logikis kanonebze,
Txrobis dros es SeuZlebelia, radgan mkiTxveli aseT dros awydeba imden sirTules
sityvaTa araTanmimdevrobaSi, ramdensac xvdeba Tavis qmedebebSi Tanmimdevrulobis Sem-
TxvevaSi.
dasasrul, me Tavidanve minda mivuTiTo is, rasac mkiTxvelTa didi nawili naSro-
mis mTavar xarvezad CamiTvlis. winamdebare wigni konkretul mkiTxvels, an mkiTxvelTa
jgufs rodi gulisxmobs; muSaobis procesSi Cemi ganzraxva arc romelime partiis sam-
saxuri yofila, da arc mis winaaRmdeg brZola; me ganvizraxe sinamdvile damenaxa ara
sxvagvarad, aramed ufro Sors, vidre amas partiebi xedaven; maT xom mxolod xvalindeli
dRe ainteresebT, me ki momavalze zrunva movisurve.

- 25 -
nawili pirveli
Tavi I
CrdiloeT amerikis gare moxazuloba
CrdiloeT amerika gayofilia or vrcel regionad: erTi polusisaken miemarTeba, meore
ki ekvatorisaken eSveba. _ mdinare misisipis xeoba. aq dedamiwis cvalebadobis suraTi
SeiniSneba. _ atlantikis okeanis sanapiro, romlis ayolebazec Seiqmna inglisuri
axalSenebi. _ TvalnaTlivi sxvaoba, romelic axasiaTebda samxreT da CrdiloeT
amerikas aRmoCenis droidan. _ CrdiloeT amerikis tyeebi. _ preriebi. _ adgilobrivi
momTabare mkvidri tomebi. _ maTi garegnoba, adaT-wesebi, enebi. _ ucnobi xalxis
nakvalevi.

CrdiloeT amerikis gare moxazulobis zogadi niSnebi imTaviTve TvalSi gvxvdeba.


miwisa Tu wylis, mTaTa Tu xeobaTa ganlagebaSi gamosWvivis raRac erTgvari meTodu-
ri wesrigi. TviT saganTa uwesrigobasa da peizaJTa usazRvro mravalferovnebaSi raRac
bunebrivi da diadi kanonzomiereba SeiniSneba.
CrdiloeT amerika TiTqmis Tanabrad iyofa or vrcel regionad.
erTs, CrdiloeTiT mdebares, arqtikuli polusi esazRvreba, aRmosavleTiTa da dasav-
leTiT ki ori didi okeane ekvris. samxreTisaken kontinentis es nawili iSleba da qmnis
samkuTxeds, misi dakbiluli gverdebi kanadis didi tbebis qvemoT* uerTdebian erTmaneTs.
ai, swored aq mTavrdeba pirveli regioni da iwyeba meore, romelsac CrdiloeT ameri-
kis kontinentis mTeli danarCeni nawili ukavia.
erTi regioni aRmarTulia polusisaken, meore eSveba ekvatorisaken.
pirveli regioni odnav damrecadaa gadaSlili CrdiloeTisaken da zeganis STabeWdilebas
qmnis. am veeba miwis Tvalsawierze verc maRal mTebs da verc Rrma xeobebs ver SexvdebiT.
aq wylebi alalbedze miiklaknebian; patara mdinareebi erTmaneTSi ixlarTebian da
erTmaneTs uerTdebian, Semdeg Waobad damdgar aTasobiT guburaSi ikargebian da qmnian
WanWrobis labirinTebs, romelTa wiaRSi yovel wams Tavadve gza ebnevaT, gauTaveblad
moZraoben wriulad, Semdeg kvlav ikargebian da Cndebian, da ase grZeldeba maTi dine-
ba, vidre polarul zRvebSi ar Caikargebian. xsenebuli regionis dasasruli samxreTiT
miuyveba did tbebs, romlebic, Zveli samyaros tbaTagan gansxvavebiT, borcvebiT an kl-
deebiT rodia SemosazRvruli; maTi sanapiroebi sworia da mxolod ramdenime futiT aRe-
mateba wylis dones. formiT TiToeuli maTgani hgavs pirTamde wyliT savse uzarmazar
fialas, romelic dedamiwis struqturaSi momxdar umcires cvlilebebsac ki SeeZlo po-
lusisaken an tropikuli zRvisaken gadaepirqvavebina.
meore regionis landSafti ufro daRarulia, daserilia da ukeT esadageba adamianis
mudmiv sacxovreblad vargis adgils; regions mTel sigrZeze kveTs mTis ori qedi: erTi,
aleganis mTaTa qedis saxeliT cnobili, miuyveba atlantikis okeanis sanapiroebs; meore
samxreTis zRvis paraleluradaa gadaWimuli.
mTaTa am or qeds Soris moqceuli sivrce 228.843 kvadratul lies Seadgens.3 ase rom,
misi farTobi, daaxloebiT eqvsjer aRemateba safrangeTisas.4
es vrceli teritoria qmnis mxolod erT xeobas, romelic Tavisuflad aris gadaWimu-
li aleganis mTebis mrgvalTxemiani mwvervalebidan salkldovan Wiuxebamde.
am xeobis siRrmeSi miuyveba erTi uzarmazari mdinare, romliskenac mieSureba am mTe-
bidan Camonadeni wylebi.
odesRac, dakarguli samSoblos saxsovrad, frangebma am mdinares wminda luis saxeli
uwodes, xolo indielebma, TavianT maRalfardovan enaze, mas wyalTa mama, anu misisipi
uwodes.

3 1. 341. 649 mili. ix. Darby’s* View of the United States, p. 499. me gadaviyvane mili lied; TiToeul lieSi aris 2. 000 tuazi
[tuazi _ Zveleburi franguli sigrZis sazomi erTeuli]; erTi lie _ daax. 4, 5 km (mTargm. Sen.).

4 safrangeTis teritoria Seadgens 35. 181 kvadratul lies.


- 28 -
wigni pirveli, nawili pirveli, Tavi I

mdinare misisipi saTaves iRebs ori uzarmazari regionis mijnaze, kerZod _ im zeganis
erT-erT mwvervalze, romelic am regionebs erTmaneTisagan yofs.
misisipis maxloblad saTaves iRebs erTi mdinarec5 _ red-riveri, romelic Semdeg
polarul zRvebSi Caedineba. Tavad misisipis dineba adamians afiqrebinebs, TiTqos yoy-
manobs, irCevs Tu saiT gaagrZelos gza _ miedineba, Semdeg mravalgzis brundeba ukan,
kvlav miaqanebs talRebs da mxolod mas Semdeg, rac mdored gaiweleba tbebsa da Waobebs
Soris, TiTqos sabolood iRebs gadawyvetilebas, saiT wavides da nela, dinjad gauyveba
gzas samxreTisaken.
Tavad bunebis mier gaWril Tixnar kalapotSi miedineba xan mSvidad molivlive, xanac
qariSxliT azvirTebuli misisipi, romelic mimdebare miwebidan aTas lieze met savarguls
rwyavs6.
SesarTavidan eqvsas lieze7 misisipis siRrme, saSualod, 15 futia da 300 toniani
wyalwvis xomaldebi Tavisuflad dacuraven CasarTavidan daaxloebiT orasamde lies ze-
viT.
ormocdaCvidmeti didi sanaosno mdinaris wyali Caedineba misisipSi. mis Senakad mdi-
nareTagan erTis sigrZe 1300 liea8, meoris 300 lie9, mesamis 600 lie10, meoTxis 500 lie11,
xolo oTxi Senakadi 200 lie sigrZisaa12; aRarafers vambob uamrav patara nakadulze, yo-
veli mxridan misken rom mieSureba da mis wiaRSi ikargeba.
gegonebaT, es xeoba mxolod misisipisaTvis Seqmna gangebam. aq igi zeciuri mbrZanebe-
liviT Tavisi survilisamebr did sikeTes gascems, magram arc dasjas aklebs iqaurobas.
mdinaris mimdebare teritoriis buneba amouwuravi siuxviT gamoirCeva, magram rac ufro
Sordebi mis napirebs, aSkarad Cans, rom mcenareuli samyaros mkvebavi Zalebi iSriteba, mi-
webi ifiteba, yvelaferi Wkneba da nadgurdeba. dedamiwis mier gancdil did kataklizmebs
esoden aSkara nakvalevi amqveynad arsad ise mkveTrad ar dautovebia, rogorc misisipis
xeobaSi. am mxaris mTeli iersaxe mowmobs imas, Tu ra ZaluZs wylis stiqias, rom bunebis
unayofobac da baraqac wyalzea damokidebuli. pirvelyofili okeanis talRebma xeobis
wiaRSi jer savegetacio miwebis sqeli Sreebi daaxvaves da Semdeg xangrZlivi dro Sealies
maT gadasworebas. amitom aris, rom mdinaris marjvena sanapiroze Tvaluwvdeneli velebia
gadaWimuli; erT mTlian did mindvrad aris Sekruli maTi zedapiri, romelic ise Tanaba-
ria, TiTqos miwaTmoqmedma Tavisi guTniT moasworao. samagierod, rac metad uaxlovdebiT
mTebs, miwa sul ufro uswormasworo da unayofo xdeba; TiTqos niadagi aTasgan gaubur-
RavT da pirvelyofili kldeebi xan aq, xan iq ise ikveTebian, TiTqos ConCxis ZvlebiRa
darCenila raRac arsebisa, romlis kunTebica da xorcic drom STanTqa. miwis zedapiri
granitis qviSiTa da uswormasworo qvebiTaa dafaruli; qvaTa Soris ki aqa-iq miwidan Zlivs
amowverila raRac ucnobi mcenareebi. am mindvris Semxedvare ityodiT: odesRac nayofieri
veli, romelic veeba Senobis nangrevebs daufaravs. am qvebsa da qviSas Tu yuradRebiT da-
akvirdebiT, iolad SeamCnevT, rom igi kldovani mTebis unayofo da naSali mwvervalebidan
aris Camorecxili da Camotanili, wyalTa dinebam kldeTa namusrevic Camoiyola da gzad
sanapiro ferdobebze mimofanta. naSalma qanebma _ erTmaneTTan SejaxebiT daqucmacebulma
da qviSad qceulma _ mTisZirebi mTebisave Txemebis namsxvrevebiT mofina. [A]
misisipis xeoba _ yovelives gaTvaliswinebiT _ yvelaze Rirseuli qmnilebaa, romelic

5 wiTeli mdinare.

6 2.500 mili anu 1032 lie; ix. Description des Etats Unis, par Warden,* vol. I, p. 166.

7 1364 mili anu 563 lie; ix. iqve, t. I, gv. 169.

8 mdinare misuri, 1278 lie sigrZis; ix. iqve, t. I, gv. 132.

9 mdinare arkazani, 877 lie sigrZis; ix. iqve, t. I, gv. 188.

10 wiTeli mdinare ix. iqve, t. I, gv. 190.

11 ohaio, 490 lie ix. iqve, t. I, gv. 192.

12 ilinoisi, sen-pieri, sen-fransua, muaniona.


- 29 -
aleqsis de tokvili demokratia amerikaSi

ki odesme RmerTs Seuqmnia adamianis sacxovrisad, Tumca aqve unda aRiniSnos isic, rom am
xeobaSi erTi Tvaluwvdeneli udabnoc gvxvdeba.
aleganis mTebis aRmosavleT ferdobsa da atlantikis okeanes Soris xsenebul mTa-
Ta Zirs miuyveba kldovani qviSis grZeli sartyeli, romelic, gegonebaT, zRvas darCao,
roca am mxares tovebda. saSualod, am teritoriis sigane 48 lies ar aRemateba,13 sigrZe
ki 300 lies Seadgens14 amerikis kontinentis am nawilSi niadagi Znelad dasamuSavebelia,
mcenareuloba mwiri da erTferovania.
Tavdapirvelad swored es arastumarTmoyvare sanapiro iqca adamianTa Zalisxmevis
koncentraciis adgilad. am unayofo miwis sartyelze dafuZnda da aRorZinda inglisuri
axalSenebi, romlebic, erT mSvenier dRes, amerikis SeerTebul Statebad unda Camoyali-
bebuliyo. amJamadac, swored es adgilia CrdiloeT amerikis Zlierebis kera; dResdRe-
obiTac, sadRac mis ganapira mxareebSi TiTqmis SeumCnevlad mkvidrddeba WeSmariti da
mniSvnelovani Zala im adamianebisa, romelTac udavod ekuTvniT kontinentis momavali.
rodesac evropelebi antiliis kunZulebs, mogvianebiT ki samxreT amerikis napirebs
miadgnen, maT moeCvenaT, rom moxvdnen im zRaprul samyaroSi, romelsac poetebi odiT-
ganve xotbas asxamdnen. zRva tropikuli ferebis brwyinvalebiT elvarebda; wylis saoca-
ri gamWvirvalobis wyalobiT, mezRvaurTa mzera pirvelad Caswvda zRvis fskers,15 aqa-iq
moCanda patara kunZulebi, romlebic okeanis mSvid zedapirze keTilsurnelovani yvavi-
lebis kalaTebiviT livlivebdnen. am samoTxisdar adgilebSi yvelaferi, rac ki Tvalwin
iSleboda, TiTqos adamianis moTxovnilebebisa da misi siamovnebisaTvis iyo Seqmnili. xeTa
umravlesoba sakvebad vargisi xiliT iyo daxunZluli, xolo rasac uSualo sargeblis
motana ar SeeZlo, isini adamianTa mzeras ferTa sikaSkaSiTa da mravalferovnebiT xi-
blavdnen. surnelovani limoniT, veluri leRviT, mrgvalfoTola mirtebiT, akaciiTa da
oleandriT savse tyeSi ayvavebuli lianebiT rom iyo yvelaferi erTmaneTSi gadaxlar-
Tuli, uamravi, evropisaTvis ucxo Citi mewamuli da laJvardisferi bumbulis frTebiT,
elvarebda da Tavisi damatkbobeli galobiT daudgromelsa da sicocxliT savse bunebis
harmonias erTvoda. [B]
am mdidruli saburvelis qveS dafaruli iyo sikvdili, Tumca maSin amas veravin am-
Cnevda; irgvliv haeric ki raRac gamabruebeli surneliT iyo gajerebuli, rac adamians
mxolod awmyoTi tkbobas aiZulebda da momavlis mimarT uzrunvels xdida.
CrdiloeT amerika sul sxvagvari iyo: aq yvelaferi mniSvnelovani, seriozuli, amaR-
lebuli Canda; ityodiT, rom gangebas igi Seuqmnia gonebis sameufeod, xolo samxreT ame-
rika _ grZnobebis sauflod.
CrdiloeT amerikis sanapiroebs boboqari da nisliani okeane ekvroda; granitis kl-
deebi an qviSis diunebi sartyeliviT ertymoda; tyeebi, romlebic mis sanapiroebs fa-
ravdnen, pirquSad gamoiyurebodnen da uxvad SefoTlilni melanqolias aRZravdnen. aq
xarobda mxolod naZvi, larqisi, mwvane muxa, veluri zeTisxili da dafna.
xeTa am pirvel sartyels rogorc ki gaaRwevdiT, centraluri tyis CrdilSi moxvde-
bodiT. iq erTmaneTSi ireoda yvelaze didi xeebi, rac ki dedamiwis orive naxevarsferoze
xarobs _ Wadari, katalpa, nekerCxali, virjiniis alvis xe, romlebic totebiT gadaxlar-
Todnen muxis, wifelisa da cacxvis rtoebs.
aqac, rogorc adamianebis batonobas daqvemdebarebul tyeebSi, sikvdili daTareSob-
da, magram aravin fiqrobda mis mier miyenebuli dartymebis nakvalevisagan tyis gawmendas.
amitomac gamxmar xeTa da mcenareTa narCenebi erTimeoreze xvavdeboda; Zalze didi dro
iyo saWiro, raTa mcenares es saukuno danaleqi gamoerRvia da axali amonayarisaTvis gza
13 100 mili.

14 daaxloebiT 900 mili.

15 malt-briuonis* Tanaxmad [t. III, gv. 726], karibis zRvis wyali imdenad gamWvirvalea, rom masSi 60 saJenis siRrmezec ki
SegiZliaT erTmaneTisagan gaarCioT marjani da Tevzi. Soridan ise Cans, TiTqos gemi orTqlSi gadiso da raRac Tavbru-
damxvevis magvari ram ipyrobs mogzaurs, rodesac kristalurad gamWvirvale wyalSi igi xedavs wyalqveSa baRebs, sadac
zRvis wyalmcenareTa kululebsa da WalebSi oqros Tevzebi elvareben da niJarebi bzinaven.
- 30 -
wigni pirveli, nawili pirveli, Tavi I

gaeTavisuflebina. es Zneli iyo, magram am narCenTa wiaRSi axali sicocxlis warmoqmna


erTi wuTiTac ar wydeboda. xviara mcenareebi da uamravi saxis balaxi mainc Zlevdnen
dabrkolebas da aRwevdnen mzis sinaTles; miwaze modebulni, waqceul xeTa futuro gul-
Sic aRwevdnen, aqucmacebdnen mis gamxmar qerqs da gzas usufTavebdnen TavianT lorTqo
amonayars. ase exmareboda sikvdili sicocxlis damkvidrebas. aq sikvdil-sicocxle erT-
maneTs SeerTeboda, gegonebodaT, orives TavianT qmedebaTa erTmaneTSi aRreva surda.
am tyeebSi wyvdiadi sufevda; aTasobiT nakadulis wyalobiT, romelTa Wavlsac ada-
mianis xeli jer ar Sexeboda, aq mudmivi sinotive Cagubebuliyo. iSviaTad Tu Semogxvde-
bodaT yvavili, veluri xili, Citebis gundi.
bunebis siCumes mxolod dafuturoebuli xis dacemis zaTqi, CanCqeris xma, kameCTa
Rmuili da qaris zuzuni arRvevda.
didi mdinaris aRmosavleTiT tyeebi TandaTanobiT meCxerdeboda da adgils Tva-
luwvdenel mdeloebs _ preriebs uTmobda. aq, am noyier velebze, Tavad madlianma bunebam
aRar isurva Tavisi uxvi kalTa daebertya da xeTa Tesli mimoefanta, an iqneb am adgi-
lebsac umal usieri tye faravda odesRac adamianis xelma rom gakafa? dRevandlamde am
kiTxvaze pasuxis gacema verc gadmocemebma SeZlo da verc mecnierulma Ziebebma.
am uzarmazar, gaukacrielebul udabnoebs adamianis arsebobis nakvalevi mainc amCnevia.
saukuneTa ganmavlobaSi adgilobriv tyeTa Crdilsa Tu mdeloTa saZovrebze ramdenime ve-
luri tomi momTabareobda. isini md. wminda lavrentis SesarTavidan md. misisipis deltamde
da atlantikis okeanedan samxreTis zRvamde daexetebodnen; isini erTmaneTs hgavdnen, erTi
saerTo Ziridan modiodnen, samagierod, dedamiwaze arsebul adamianTa yvela cnobili rasi-
sagan gansxvavdebodnen.16 isini arc evropelebiviT TeTrebi iyvnen, arc yviTlebi _ azielTa
umravlesobis msgavsad, arc zangebiviT Savebi. maT hqondaT mowiTalo feris kani, grZeli,
Savi, mbzinavi Tma, Txeli tuCebi da RawvmaRali loyebi. amerikel velur tomTa sametyvelo
enebs erTi da igive gramatikuli wesebi hqonda, magram erTmaneTisagan sityvebiT sxvaobd-
nen. aRniSnuli enobrivi kanonebi Zireulad gansxvavdeboda aqamde cnobili im wesebisagan,
romelTac ganapirobes adamianuri metyvelebis formireba.
amerikis mkvidrTa idiomatikas* etyoboda, rom igi SemuSavebuli iyo axali kombina-
ciebis gamoyenebiT; es ki miuTiTebda mis SemqmnelTa maRal inteleqtze, riTac Taname-
drove indielebi ar gamoirCevian. [C]
xsenebul xalxTa socialuri mdgomareoba bevrad gansxvavdeba Zveli samyaros xalxe-
bisaTvis damaxasiaTebeli yofisagan: SeiZleba iTqvas, rom isini Tavisuflad gamravldnen
udabnoTa wiaRSi, ufro civilizebul rasebTan kontaqtis gareSe. maTTan saerTod ver
SexvdebodiT sikeTisa da borotebis orazrovan da ganusazRvrel cnebebs; maTTvis ucxo
iyo odesRac civilizebuli, Semdeg ki barbarosebad qceuli xalxebisaTvis damaxasia-
Tebeli gamyidveloba da korufcia, Cveulebriv, uzneobasa da uvicobas rom sdevs Tan.
indieli yvelafrisaTvis mxolod sakuTari Tavis winaSea valdebuli; Tavadaa sakuTari
siqvelis, mankierebisa da rwmenis Semoqmedi; igi gazrdilia bunebaSi da bavSvobidanve Se-
sisxlxorcebuli aqvs sakuTari veluri bunebis dauTrgunavi damoukidebloba.
civilizebul qveynebSi adamianebis uxeSoba mxolod maTi uvicobiTa da siRaribiT ki
ar aris gamowveuli, aramed imiTac, rom yoveldRiurad uxdebaT urTierToba ganaTle-
bul da mdidar adamianebTan.
sakuTari uiRblobisa da sisustis yureba, rasac isini yoveldRe xedaven zogierT
TavianT msgavsTa keTildReobisa da siZlieris fonze, maT gulSi badebs boRmasa da SiSs;
sakuTari arasrulfasovnebisa da sxvaTa nebaze damokidebulebis grZnoba maT Tavmoyva-
reobas aRizianebs da amcirebs. es Sinagani sulieri mdgomareoba maTsave zneebsa da met-
16 mogvianebiT aRmoCenili iqna garegnuli, enobrivi da adaT-wesebis garkveuli msgavseba CrdiloeT amerikel indielebsa
da tungusebs, manCuebs, monRolebs, TaTrebsa da aziis sxva momTabare tomebs Soris. es ukanasknelni cxovrobdnen
beringis yuris maxloblad, es ki saSualebas iZleva, vivaraudoT, rom, SesaZloa, Zvelad isini dasaxlebuliyvnen ameri-
kis ukacriel kontinentze. magram mecnierebam jer ver SeZlo saboloo pasuxis gacema am kiTxvaze. aRniSnul sakiTxTan
dakavSirebiT ixileT: malt-briuoni, t. V; b-n humboldtis Sromebi;* aseve, Fischer, Conjectures sur l’origine des Américains;
Adair, History of the American Indians.
- 31 -
aleqsis de tokvili demokratia amerikaSi

yvelebaSi vlindeba; isini erTsa da imave dros utifari da flidebi xdebian.


naTqvamis WeSmariteba advilad dasturdeba dakvirvebiT: xalxi bevrad ufro mankieria
aristokratiul qveynebSi, vidre sadme sxvagan, mdidar qalaqebSi ufro meti damnaSavea,
vidre soflebSi.
rogorc vTqviT, im adgilebSi, sadac bevri mdidari da Zlieri adamiani cxovrobs, su-
stebi da Raribebi TavianTive dabali mdgomareobis gamo Tavs daCagrulad, daTrgunulad
Tvlian. raki ver axerxeben uflebriv-qonebrivi Tanasworobis miRwevas, sruliad kargaven
rwmenas sakuTari Tavisadmi, uimedobasa da sasowarkveTas eZlevian, rac maT bunebaSi yo-
velgvar adamianur Rirsebas akninebs.
xsenebul velurTa yofaSi ar gvxvdeba socialur mdgomareobaTa aseTi autaneli sxva-
oba: indielebi, miuxedavad maTi gaunaTleblobisa da siRaribisa, yvelani Tanasworni da
Tavisufalni arian.
rodesac evropelebi gamoCndnen, CrdiloeT amerikis mkvidrma jer kidev ar icoda
simdidris fasi da gulgrili iyo im keTildReobisadmi civilizebuli adamiani simdidris
meSveobiT rom aRwevda. indielis xasiaTi ankara iyo. misi moqmedeba gamoirCeoda Sinagani
TavdaWerilobiT da erTgvari aristokratiuli TavazianobiT.
mSvidobianobis Jams saTno da stumarTmoyvare, brZolaSi daundobeli indieli, erTi
mxriv, mzad iyo SimSiliT momkvdariyo da daxmareboda ucxos, saRamos misi qoxis kars rom
miadgeboda da, meore mxriv, sastikad gasworeboda tyves _ sakuTari xeliT cocxlad dae-
glija igi. antikuri samyaros CvenTvis cnobil arc erT respublikaSi ar ucxovria ufro
uSiSar, amayi sulisa da Tavisuflebis jiutad damcvel adamianebs, vidre axali samyaros
veluri tyeebis mkvidri indielebi iyvnen.17
CrdiloeT amerikis sanapiroze gadamsxdarma evropelebma TiTqmis araviTari STa-
beWdileba ar moaxdines aborigen mosaxleobaze: am ukanasknelT maTdami arc Suri aR-
ZvriaT da arc SiSi; an ra gavlena SeeZloT moexdinaT axal mosulebs indielze, romelic
didi moTxovnilebebis gareSe cxovrobda, tanjvaze ar wuwunebda da simReriT kvdeboda.18
adamianuri modgmis mravalricxovan warmomadgenelTa msgavsad, indielebsac swamdaT uke-
Tesi qveynis arseboba da eTayvanebodnen samyaros Semqmnel RmerTs, romelsac sxvadasxva
saxeliT ixseniebdnen. did sulier WeSmaritebebze maTi warmodgenebi martiv filoso-
fiur gansjas efuZneboda. [D]
raoden primitiulic ar unda Candes is xalxi, romlis xasiaTsac aq aRvwerT, mainc
ueWvelia is, rom am teritoriaze indielebamde saxlobda sxva, ufro civilizebuli, yve-
la mimarTebiT ufro ganviTarebuli xalxi.*
atlantikis sanapiroze mcxovreb umetes indiel tomTa Soris gavrcelebulia Zalze
bundovani gadmocema: odesRac, romeliRac xalxi cxovrobda md. misisipis dasavleTiT.
mdinare ohaios gayolebaze da mTel centralur xeobaSi jer kidev SexvdebiT adamianis
mier aRmarTul patara gorakebs, romelTa SuagulSi, rogorc wesi, Camarxulia adamianis
sxeulis Zvlebi, raRac ucnauri sagan-xelsawyoebi, yovelgvari saojaxo WurWleuloba,
raRac liTonisagan damzadebuli, adamianTa Tanamedrove rasebisaTvis ucnobi daniSnu-
lebis sabrZolo iaraRebi.
Tanamedrove indielebs ar ZaluZT, mogvawodon raime cnoba am ucnobi xalxis isto-
riaze. maTac, vinc sami saukunis win amerikis aRmoCenis dros cxovrobdnen, araviTari

17 prezident jefersonis* Tanaxmad (Notes sur la Virginie, p. 148), irokezTa Soris, romelTac Tavs daesxnen siZlieriT bev-
rad aRmatebuli mowinaaRmdegeebi, iyvnen iseTi moxucebi, romelTac amayad ganacxades uari gaqcevaze, maT ar isurves
sicocxle TavianTi mSobliuri mxaris ganadgurebis Semdeg; isini saerTod arad agdebdnen sikvdils, galebis mier aly-
aSemortymul romSi myof Zvel romaelTa darad. iqve 150 gverdze prezidenti jefersoni wers: `SemTxveva ar yofila,
rom mtris xelT Cavardnil indiels sicocxlis SenarCuneba eTxovos. piriqiT, igi TiTqos eZebs kidec gamarjvebulTa
xelidan sikvdils, risTvisac igi yovelmxriv Seuracxyofs da aqezebs gamarjvebuls.~

18 V. Histoire de la Louisiane, par Lepage-Dupratz; Charlevoix,* Histoire de la Nouvelle- France; Lettres du R. Hecwelder,* Transac-
tions of the American philosophical Society, v. I; Jefferson, Notes sur la Virginie, p. 135-190. jefersonis sityvebs Zalze didi
mniSvneloba aqvs Tu gaviTvaliswinebT mis pirad damsaxurebas, gansakuTrebul mdgomareobasa da epoqis pozitiur Tu
realur Taviseburebebs.
- 32 -
wigni pirveli, nawili pirveli, Tavi I

monacemebi ar dautovebiaT, ris safuZvelzec SesaZlebeli iqneboda xsenebuli aborige-


nebis Sesaxeb raime hipoTezis ageba. gadmocemebi, pirvelyofili samyaros es warmavali
da gamudmebiT aRmocenebadi Zeglebic aseve arafers ar hfens naTels. miuxedavad amisa,
Cveni msgavsi xalxi mkvidrobda iq; es ueWvelia. magram rodis gaCndnen isini am mxareSi,
rogori iyo maTi dasabami, maTi xvedri, maTi istoria? rodis da rogor amowydnen isini?
amis Tqma dResdReobiT aravis ZaluZs.
ucnauria! arsebobdnen xalxebi da ise aRigavnen pirisagan miwisa, rom maTi saxelic ki
waiSala; daikarga maTi enebi, maTi dideba ki ise Caqra, rogorc xma eqos gareSe. magram me
ar vici arc erTi iseTi xalxi, visac amqveynad erTi saflavi mainc ar daetovebinos Tavisi
arsebobis saxsovrad. gamodis, rom kacobriobis qmnilebaTagan yvelaze dRegrZeli aris
is, romelic sxvebze ukeT mowmobs TviT adamianis warmavlobasa da umweobas.
Cven mier zemoT aRwerili vrceli mxare dasaxlebuli iyo mravali adgilobrivi to-
miT; Tamamad SeiZleba iTqvas, rom evropelebis mier misi aRmoCenis dros is namdvil udab-
nos warmoadgenda, Tumc indielebs ekavaT, magram ar flobdnen mas, radgan mxolod miwaT-
moqmedeba xdis adamians miwis mesakuTred. CrdiloeT amerikis pirveli binadarni nadiro-
biT irCendnen Tavs. maTTvis damaxasiaTebeli aulagmavi vnebebi da mdgradi crurwmenebi,
mankierebebi da, albaT, ufro metad veluri sikeTe, garduval daRupvas umzadebda maT.
rogorc ki evropelebi amerikis sanapiroebs miadgnen, indielTa tomebis ganadgurebac
daiwyo; es procesi aqamde ar Sewyvetila. gangebam, romelmac indielebs axali samyaros
Tvalgadauwvdeneli sivrce arguna, etyoba, am sikeTiTa da simdidriT sargeblobisaTvis
Zalze xanmokle dro dauwesa; aq isini TiTqos raRacis molodinSi cxovrobdnen. vaWro-
bisa da mrewvelobisaTvis esoden xelsayreli sanapiroebi, es wyaluxvi mdinareebi, ulevi
simdidris mqone md. misisipis xeoba da mTlianad es kontinenti, TiTqos ararsebuli didi
xalxisaTvis iyo Seqmnili da jerjerobiT cariel akvnad moCanda.
swored iq unda ecadaT civilizebul adamianebs axal safuZvlebze dafuZnebuli sa-
zogadoebis Camoyalibeba da msofliosaTvis manamde ganuxorceleblad miCneuli Teorie-
bis pirvelad gamoyenebiT kacobriobis ganviTarebis iseTi gziT warmarTva, risTvisac
mTeli gardasuli istoria aranairad mzad ar iyo.

- 33 -
grigol robaqiZis saxelobis universitetis
filosofiisa da socialur mecnierebaTa
kvleviTi institutis mier gamocemuli samecniero seriebi
da maT farglebSi gamoqveynebuli naSromebis nusxa:

I. samecniero seria „filosofia, sociologia, mediis Teoria“:

t. 1: nicSe saqarTveloSi. eZRvneba Tamaz buaCiZis naTel xsovnas, redaqtor-Semdgeni: Tengiz


iremaZe, gamomcem­loba „arxe“, Tbilisi, 2007, 246 gv.
t. 2: filosofia _ dialeqtika _ logika. savle wereTlis dabadebidan 100 wlisTavisadmi
miZRvnili saiubileo krebuli, redaqtor-Semdgenelni: lali zaqaraZe da Tengiz
iremaZe, gamomcemloba „meridiani“, Tbilisi, 2008, 200 gv.
t. 3: sicocxlis filosofia. problemebi da perspeqtive­bi, redaqtor-Semdgenelni: lali
zaqaraZe da mixeil gogatiSvili, gamomcemloba „nekeri“, Tbilisi, 2009, 88 gv.
t. 4: lali anTiZe: nikoloz loskis intuitivizmi, gamom­cemloba „nekeri“, Tbilisi, 2010,
244 gv.
t. 5: Philosophy in Global Change. Jubilee volume dedicated to the 65th anniversary of Burkhard Mojsisch.
Edited by Tengiz Iremadze in collaboration with Helmut Schneider and Klaus J. Schmidt, Tbilisi 2011,
436 pp.

II. samecniero seria „filosofia dRes“:

Tengiz iremaZe: valter beniamini. cxovreba, moRvaweoba, aqtualoba, gamomcemloba `nekeri~,


Tbilisi, 2008, 108 gv.
Tengiz Iremadze: Der Aletheiologische Realismus. Schalwa Nuzubidse und seine neuen Denkansätze,
“Nekeri”, Tbilissi, 2008, 117 S.
burkhard moiziSi: humanizmis epistemologia, inglisuridan qarTulad Targmna giorgi
baramiZem, gamomcemloba `nekeri~, Tbili­si, 2009, 90 gv.
helmut Snaideri: filosofiuri geografia, germanulidan qarTulad Targmna giorgi
TavaZem, gamomcemloba `nekeri~, Tbilisi, 2010, 120 gv.
udo rainhold ieki: ganazrebani qarTuli fi­losofiis Sesaxeb, germanul da qarTul
enebze, germanulidan qarTulad Targmna lali zaqaraZem, gamomcemloba `nekeri~,
Tbilisi, 2010, 88 gv.
helmut Snaideri, lali zaqaraZe, giorgi TavaZe, dodo labuCiZe, Tengiz iremaZe: ra aris
Tavisufleba? didi moazrovneebi Tavisuflebis arsis Sesaxeb, gamomcemloba `nekeri~,
Tbilisi, 2010, 144 gv.
grigol robaqiZe da Tanamedrove azrovneba, redaqtor-Semdgenlebi: mamuka TavxeliZe,
Tengiz iremaZe, gamomcemloba `nekeri~, Tbilisi, 2011, 144 gv.
evropuli pasuxismgebloba. merab mamardaSvilis dabadebidan 80 wlisTavisadmi miZRvnili
saerTaSoriso samecniero konferenciis masalebi (14 dekemberi, 2010 weli, Tbilisi),
redaqtor-Semdgeneli da winaTqmis avtori T. iremaZe, gamomcemloba `nekeri~, Tbilisi,
2011, 224 gv.

- 587 -
III. samecniero-mTargmnelobiTi seria „filosofia-sociologiis klasikuri da
Tanamedrove teqstebi. Targmanebi“:

niklas lumani: sazogadoebrivi komunikaciis sistemis cvlilebani da masobrivi media,


germanu­lidan Targmna devi dumbaZem, gamomcemloba „arxe“, Tbilisi, 2007, 37 gv.
anri bergsoni: cnobiereba da sicocxle, frangulidan Targmna dodo labuCiZe-xoferiam,
gamomcemloba „arxe“, Tbilisi, 2007, 44 gv.
karl Smiti: xmeleTi da zRva. msoflio-istoriu­li ganazreba, germanulidan Targmna
giorgi TavaZem, gamomcemloba „nekeri“, Tbilisi, 2010, 180 gv.

IV. fridrix nicSes rCeuli Txzulebebi qarTul enaze


(akademiur-kritikuli gamocema):

t. 1: fridrix nicSe: Ecce homo. rogor xdeba adamiani is, rac is aris, germanulidan Targmna,
SeniSvnebi da gamokvleva daurTo giorgi TavaZem, tomis redaqtorebi: Tengiz iremaZe,
lali zaqaraZe, gamomcemloba „nekeri“, Tbilisi, 2011, 248 gv.

gamosacemad mzadaa:
t. 2: fridrix nicSe: kerpebis mwuxri, germanulidan Targmna giorgi TavaZem, tomis
redaqtorebi: Tengiz iremaZe, lali zaqaraZe.

- 588 -

You might also like