6th International Advanced Technologies Symposium (IATS’11), 16-18 May 2011, Elazığ, Turkey
Betonarme Perdeler ve Çelik Çaprazlarla
Yapılan Güçlendirmelerin Karşılaştırılması
B. Yön1 ,E. Sayın1
1
University of Firat, Elazig/Turkey, burakyon@firat.edu.tr
Comparation of Reinforcing with Reinforced
Concrete Shear Walls and Steel Bracings
Abstract—In this study, reinforced shear walls and steel
bracing applied at reinforcing of RC structures have been
evaluated according to interstory drift. In this purpose, typical
5,7 and 9 stories with same plan reinforced concrete buildings in
1st earthquake area have been designed. Elastic analyses of
designed structures have been performed by response spectrum
analysis method defined in Turkish Earthquake Code. After the
analysis interstory drifts have been determined according to
story displacements and compared with interstory drift capacity
specified in Turkish Earthquake Code. Thus, it is aimed to
determine the best strengthening way between RC shear walls
and steel bracings.
Keywords—RC shear walls, Steel bracing, Interstory drift,
Linear elastic analysis
I. GİRİŞ
epremlerden sonra meydana gelen hasarlar yapıların
D deprem dayanımlarının ve performans seviyelerinin
artırılmasının, deprem mühendisliği açısından önemini
göstermiştir. Fakat güçlendirme uygulamalarının nasıl
yapıldığı ve olası bir deprem sırasında güçlendirilmiş yapıların
nasıl bir performans sunacağı konusunda endişeler vardır. Bu
sebeple yapılan güçlendirmelerin çok iyi projelendirilmesi ve
güçlendirmenin doğru şekilde yapılması gerekmektedir [1].
Betonarme perdelerin deprem etkisi altında gösterdiği
davranış çeşitli parametrelere göre değişmektedir. Binanın
bulunduğu bölgedeki zemin özellikleri, yapının mevcut
ağırlığı, taşıyıcı sistem elemanlarının konumu, boyutu ve
mimari özellikler yapıların deprem davranışını ve hasar
görebilme derecesini önemli oranda değiştirmektedir. Bu
hasarların giderilmesi ve yapı güvenliğinin yeniden
sağlanması için bu elemanların onarılması veya
güçlendirilmesi gerekmektedir [2–3].
Betonarme yapıların güçlendirilmesinde kullanılan
yöntemlerin en önemlilerinden biri yapıya betonarme perde
ilavesi yaparak yapıya rijitlik kazandırmaktır. Betonarme
perdeler yüksek binaların deprem ve rüzgâr gibi yatay
kuvvetlere karşı dayanımını önemli oranda artırmaktadır [4].
Yapıların yüksekliği ile doğru orantılı olarak düşey yüklerin
yanında deprem, rüzgâr gibi yatay yüklerin etkisi daha önemli
hale gelmektedir. Yatay yüklerin bu etkisi, özellikle deprem
bölgelerindeki betonarme binaların kolonlarını ve kirişlerini
aşırı derecede zorlayarak daha fazla eğilme momentine maruz
237
bırakmakta ve yüksekliğe bağlı olarak ikinci mertebeden
momentleri artırmaktadır.
Bunun sonucunda bina yüksekliği boyunca yatay yer
değiştirmeler yüksek mertebelere ulaşmaktadır. İkinci mertebe
momentlerinin oluşmasına yol açan yatay yer değiştirmeleri
sınırlandırmak için, yatay kuvvetlere karşı eğilme rijitlikleri
kolonlara göre daha fazla olan betonarme perdeler
kullanılmaktadır [5]. Betonarme perdelerin temel görevi,
tersinir deprem yükleri altında yapının yatay ötelenme
rijitliğini artırarak, katlar arasında yatay ötelenmeleri
sınırlandırmaktır. Bu elemanlar, yeni yapıların inşasında ve
mevcut yapıların güçlendirilmesinde, hem yapının güvenliğini
sağlayarak hem de yer değiştirmeleri sınırlandırarak yapısal
olmayan elemanlarda hasarları önleme bakımından etkili
davrandıkları belirlenmiştir [6]. Bu konuda yapılan bir
çalışmada 14 farklı yapı için 7.0 büyüklüğünde bir senaryo
depreminin bu yapılarda oluşturacağı hasar oranı yapıların fay
hattına uzaklığına göre incelenmiştir. Orta (4–7 katlı) ve
yüksek (8 ve daha fazla katlı) perdeli yapıların inceledikleri
diğer yapılara oranla çok daha az hasar gördüğünü
belirlemişlerdir [8].
Ülkemizde geçmiş yıllarda yapılmış yapıların
boyutlanılmasında genelde düşey yüklerin etkisinin dikkate
alınması veya düşük yatay yük etkisinin öngörülmesi sıklıkla
karşılaşılan bir durumdur. Bu şekilde tasarlanmış yapıların
güçlendirilerek hem yatay hem de düşey taşıma
kapasitelerinin artırılması gerekmektedir.
Bu çalışmada, betonarme yapıların güçlendirilmesinde
betonarme perde veya çelik çaprazların kullanılması
seçenekleri değerlendirilmiştir. Bu amaçla güçlendirilmesi
düşünülen aynı planlı 5,7 ve 9 katlı, x ve y yönlerinde farklı
aks açıklıklarına sahip tipik betonarme binalar ele alınmıştır.
Bu yapıların hem betonarme perde hem de çelik çaprazlarla
güçlendirilmesi yapılarak doğrusal elastik analizleri
yapılmıştır. Bu analizlere göre yapıların göreli kat ötelemeleri
hesaplanarak bir değerlendirme sunulmuştur.
II. YAPILARDA GÜÇLENDİRME TÜRLERİ
Yapıların deprem performansını artırmak için farklı
güçlendirme yöntemleri kullanılmaktadır. Yaygın güçlendirme
yöntemleri iki temel yaklaşım üzerine kurulmuştur. Bunlardan
birincisi yapıya çelik diyagonal elemanlar veya perde duvarlar
ekleyerek yapıyı güçlendirmek, diğeri ise betonarme yapılarda
kolon kiriş gibi yapı elemanlarının dayanımlarını artırmak
veya kolon kiriş birleşim noktalarını güçlendirerek yapının
performansını arttırmaktır [9]. Betonarme yapıların
güçlendirilme türleri ve uygulamaları Şekil 1-4’de verilmiştir.
 B Yön, E.Sayın

φ16/40

φ16/40

iki yüzde
φ10/25
φ10/25
iki yüzde

Şekil 3: Betonarme perde ile güçlendirme uygulaması

φ16
2φ16 bw=25 cm
2φ16

16 cm φ10/25

φ10/30

Şekil 1: Betonarme perde ile güçlendirme detayı örneği

(a)

Diyagonel Çapraz X Çapraz Ters V Çapraz

V Çapraz K Çapraz
Şekil 2: Deprem yönetmeliği–2007 de verilen merkezi çelik
çapraz elemanlar [10] (b)
Şekil 4: Çelik çapraz elemanlar ile güçlendirme uygulamaları

238
Betonarme Perdeler ve Çelik Çaprazlarla Yapılan Güçlendirmelerin Karşılaştırılması

III. SAYISAL UYGULAMA Tasarlanan tüm binaların, 3 m kat yüksekliğine, I=1 bina
önem kat sayısına ve Z3 zemin sınıfına sahip olduğu ve 1.
Bu çalışmada, betonarme yapıların güçlendirilmesinde
derece deprem bölgesinde bulunduğu kabul edilmiştir.
betonarme perde veya çelik çaprazların kullanılması
Binaların döşeme kalınlıkları 14 cm, kolon boyutları 5 katlı
seçenekleri incelenmiştir. Bu amaçla aynı planlı 5,7 ve 9 katlı
binada 40x40 cm, kiriş boyutları 25x50 cm, 7 katlı binada
tipik betonarme binalar ele alınmıştır. Şekil 5’de verilen Z
55x55 cm, 9 katlı binada 70x70 cm ve kiriş boyutları 30x60
binasının (Zayıf Bina) hem betonarme perde hem de çelik
cm olarak alınmıştır. Hesaplamalarda binalara etkiyen düşey
çaprazlarla güçlendirilmesi yapılarak doğrusal elastik
yük g=5 kN/m2 ve q=2.0 kN/m2 ve hareketli yük katılım
analizleri yapılmıştır. Bu analizlere göre binanın göreli kat
katsayısı n=0.3 seçilmiştir. Z binasının güçlendirilmesinde
ötelemeleri hesaplanarak bir değerlendirme yapılmıştır. İlgili
kullanılan betonarme perde boyutları 5 katlı binada 25x560
binanın C14 beton sınıfına, S220 yapı çeliğine sahip olduğu
cm, 7 binada 25x 545 cm ve 9 katlı binada ise 25x530cm
varsayılmıştır. Z binasında hem betonarme perde hem de çelik
olarak seçilmiştir. Çelik çaprazlar ile yapılan güçlendirme de
çaprazlarla yapılacak güçlendirme bölgeleri Şekil 6’da
ise tüm binalarda 4 cm et kalınlığına sahip 40x40 cm’lik kutu
gösterilmiştir. Diğer binalarda güçlendirme seçeneğine göre P
kesitler kullanılmıştır. Binaların doğrusal elastik analizleri
(Betonarme perdeli) bina, DC (Diyagonel çaprazlı) bina, XDC
Deprem Yönetmeliği-2007 ’de verilen tepki spektrumu hesap
(X diyagonel çaprazlı) bina, TVC (Ters V çaprazlı) bina, VC
yöntemine göre çözülmüş ve kat yer değiştirmeleri elde
(V çaprazlı) bina ve KC (K çaprazlı) bina olarak
edilmiştir. Belirlenen bu yer değiştirmelere göre göreli kat
adlandırılmıştır. Bu binalar ayrıca kat sayılarına göre
ötelemeleri hesaplanarak Tablo 1’de verilen sınır değerlere
sınıflandırılmıştır.
göre bir karşılaştırma yapılmıştır.

Tablo 1: Göreli Kat Ötelemesi Sınırları [10]

600

Hasar Sınırı
Göreli Kat
MN
Ötelemesi GV (Güvenlik GÇ (Göçme
(Minimum
400

Oranı Sınırı) Sınırı)

Hasar)
δ ji / h ji 0.01 0.03 0.04
600

Tablo 1’deki δ ji i. katta j’inci kolon veya perdenin alt ve üst

400

uçları arasında yer değiştirme farkı olarak hesaplanan göreli

kat ötelemesini, h ji ise ilgili elemanın yüksekliğini
600 cm

göstermektedir [10].

500
IV. BULGULAR VE TARTIŞMA
500 cm 700 600 700

Şekil 5: Güçlendirilmesi Gereken Bina (Z binası) Binaların doğrusal elastik analizlerinden elde edilen yer
değiştirmelere göre belirlenen göreli kat ötelemelerinin
birbirlerine göre karşılaştırılması Şekil 7-12’de gösterilmiştir.
Yapılan analizlerden elde edilen sonuçlar neticesinde;
betonarme perde ile yapılan güçlendirmelerin ilgili binalarda
600

daha etkili davranış göstererek göreli kat ötelemelerini daha

fazla sınırlandırdığı görülmektedir. Çelik çaprazlarla yapılan
400

güçlendirmenin de betonarme perde uygulamasına göre göreli

kat ötelemesini daha az sınırlandırdığı görülmüştür.
600
400
600 cm

500 cm 700 600 700 500

Şekil 6: Güçlendirme yapılacak bölgeler

239
 B Yön and E.Sayın

MN
5
GV
4 GÇ
Z-5
Katlar

3 P-5
DC-5
2
XDC-5
1 TVC-5
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 VC-5
KC-5
Göreli Kat Ötelemesi

Şekil 7: 5 katlı bina modellerinin x yönünde göreli kat ötelemelerinin hasar sınırlarına göre değerlendirilmesi

MN
5
GV
4 GÇ
Katlar

Z-5
3
P-5
2 DC-5
XDC-5
1
TVC-5
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05
VC-5
Göreli Kat Ötelemesi
KC-5

Şekil 8: 5 katlı bina modellerinin y yönünde göreli kat ötelemelerinin hasar sınırlarına göre değerlendirilmesi

7 MN
GV
6
GÇ
5
Katlar

Z-7
4 P-7
3 DC-7
2 XDC-7

1 TVC-7
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 VC-7
Göreli Kat Ötelemesi KC-7

Şekil 9: 7 katlı bina modellerinin x yönünde göreli kat ötelemelerinin hasar sınırlarına göre değerlendirilmesi

240
Betonarme Perdeler ve Çelik Çaprazlarla Yapılan Güçlendirmelerin Karşılaştırılması

7 MN
GV
6
GÇ
5
Z-7
Katlar

4 P-7
3 DC-7
2 XDC-7

1 TVC-7
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 VC-7

Göreli Kat Ötelemesi KC-7

Şekil 10: 7 katlı bina modellerinin y yönünde göreli kat ötelemelerinin hasar sınırlarına göre değerlendirilmesi

9 MN
8 GV
7 GÇ
6 Z-9
Katlar

5 P-9
4
DC-9
3
XDC-9
2
1 TVC-9
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 VC-9

Göreli Kat Ötelemesi KC-9

Şekil 11: 9 katlı bina modellerinin x yönünde göreli kat ötelemelerinin hasar sınırlarına göre değerlendirilmesi

9 MN
8 GV
7 GÇ
6
Katlar

Z-9
5 P-9
4
DC-9
3
XDC-9
2
1 TVC-9
0,00 0,01 0,02 0,03 0,04 0,05 VC-9

Göreli Kat Ötelemesi KC-9

Şekil 12: 9 katlı bina modellerinin y yönünde göreli kat ötelemelerinin hasar sınırlarına göre değerlendirilmesi

241

V. SONUÇLAR
Bu çalışmada, aynı planlı 5,7 ve 9 katlı tipik betonarme
binaların betonarme perde veya çelik çaprazlarla
güçlendirilme seçenekleri değerlendirilmiştir. Bu amaçla
güçlendirilmesi gereken kat sayıları farklı tipik betonarme
binalar tasarlanmıştır. Tasarlanan bu binalar ilk olarak
betonarme perde elemanlarla güçlendirilmiş daha sonra
betonarme perdeler yerine çelik çaprazlar kullanılarak
güçlendirilmiştir.
Böylelikle bu binaların güçlendirilmesinde kullanılan
güçlendirme seçenekleri incelenmiştir. Binaların elastik
analizleri tepki spektrumu analiz yöntemi kullanılarak
yapılmıştır. Analizler sonucunda farklı seçeneklere göre
güçlendirilmiş binaların elde edilen kat yer değiştirmeleri
hesaplanarak göreli kat ötelemeleri belirlenmiştir. Bu göreli
kat ötelemelerine göre bir karşılaştırma yapılmıştır. Yapılan
karşılaştırma sonucunda incelenen yapılarda; betonarme
perde ile yapılan güçlendirmelerin çelik çaprazlarla yapılan
güçlendirmeye göre göreli kat ötelemeleri bakımdan daha
etkili olduğu görülmüştür. Ancak çelik çaprazlarla yapılan
güçlendirmenin de güvenlik seviyesi bakımından yeterli
davranış gösterdiği belirlenmiştir. Buna göre, incelenen
yapıların güçlendirilmesinde her iki yönteminde güvenlik
seviyesi bakımından yeterli olduğu görülmüştür. Buna göre
yapıların güçlendirilmesinde betonarme perde veya çelik
çaprazların işçilik ve ekonomik sebepler göz önüne alınarak
kullanılması önerilmektedir.
242
B Yön, E.Sayın
KAYNAKLAR
[1] Altay G., Deodatis G., Franco G., et.al. “Benefit-Cost Analysis for
Earthquake Mitigation: Evaluating Measures for Apartment Houses
in Turkey”, 2nd Annual IIASA-DPRI Meeting, Integrated Disaster
Management, Laxenberg, Austria, July, 2002, 34 p.
[2] Bayülke N., ‘‘Depremlerde Hasar Gören Yapıların Onarım ve
Güçlendirilmesi’’, 8. Baskı, TMMOB İnşaat Mühendisleri Odası,
İzmir, 1999, 1-150.
[3] Altun F., Kara H. B., Uncuoğlu E., Karahan, O. “Betonarme
Yapılarda Deprem Hasarları ve 6 Katlı Bir Yapının Güçlendirme
Çalışmaları”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi 16(2), 309-
318, 2003.
[4] Wang Q., Wang L., Liu Q., “Effect of Shear Wall Height on
Earthquake Response” Engineering Structures, 23, 376–384, 2001
[5] Öztürk T., “Betonarme Binalarda Deprem Perdelerinin Yerleşimi ve
Tasarımı” İlkbahar-Yaz Dönemi Meslekici Eğitim Kursları, İMO,
İstanbul, 2005.
[6] Celep Z., Kumbasar N., Betonarme Yapılar, IV. Baskı, Beta
Dağıtım, İstanbul, 2005,859s.
[7] Atımtay E., Çerçeveli ve Perdeli Betonarme Sistemlerin Tasarımı
Temel Kavramlar ve Hesap Yöntemleri, METU Press, Ankara, 2000,
872s.
[8] Bommer J., Spence R., Erdik M., et.al. “Development of an
Earthquake Loss Model for Turkish Catastrophe Insurance”, Journal
of Seismology, 6, 431–446, 2002.
[9] Aydın, E., Boduroğlu, M. H., “Yapıların Deprem Davranışlarının
İyileştirilmesi İçin Çelik Çapraz Elemanların Optimum Yerleşimi”
itüdergisi/d mühendislik Cilt:5, Sayı:3, Kısım:2, 175-186, 2006.
[10] Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkındaki Yönetmelik,
2007.