Andrés Bonifacio

Mula sa Wikipedia, ang malayang ensiklopedya

Jump to navigationJump to search

Andrés Bonifacio

Larawan ni Andres Bonifacio[1]

Kapanganakan 30 Nobyembre 1863

Tondo, Maynila

Namatay 10 Mayo 1897

Maragondon, Cavite

Nasyonalidad Filipino

Ibang pangalan Supremo, Anak Bayan, Agapito

Bagumbayan

Nakilala sa Ama ng Himagsikang Pilipino, Ang

Dakilang Maralita
 Partido La Liga Filipina
Katipunan

Asawa Gregoria De Jesus

Anak Andres Bonifacio y de Jesús (namatay

noong sanggol pa)

Pirma

Si Andrés Bonifacio y de Castro (30 Nobyembre 1863 – 10 Mayo 1897) ay

isang Pilipinong makabayan at rebolusyonaryo na makikita sa sampumpisong barya na
isyu ng Bangko Sentral ng Pilipinas. Binansagan siyang "Ama ng Katipunan". Siya ang
nagtatag at lumaon naging Supremo ng kilusang Katipunan na naglayong makamtan
ang kasarinlan ng Pilipinas mula sa Espanya at nagpasimula ng Himagsikang Pilipino.[2]
[3]
 Kinikilala rin siya ng ilang mga dalubhasa sa kasaysayan bílang unang Pangulo ng
Pilipinas, subalit hindi siya opisyal na kinikilala. [4][5]
 Mga nilalaman

 1Pagkabata at ang kaniyang Pamilya

 2Katipunan
 3Himagsikang Pilipino
o 3.1Simula ng pag-aaklas
 4Mga kontrobersiya sa kasaysayan
o 4.1Paglitis at pagbitay
o 4.2Si Bonifacio bílang Unang Pangulo ng Pilipinas
o 4.3Si Bonifacio bílang pambansang bayani
 5Mga buto ni Bonifacio
 6Mga sanggunian
 7Mga kawing panlabas

Pagkabata at ang kaniyang Pamilya

Si Andrés Bonifacio y de Castro ay anak nina Santiago Bonifacio at Catalina de
Castro ng Tondo, Maynila, at panganay sa limang magkakapatid. Ang kaniyang mga
kapatid ay sina Ciriaco, Procopio, Troadio, Esperidiona at Maxima. Mananahi ang
kaniyang ama na naglingkod bílang teniente mayor ng Tondo, Maynila, samantalang
ang kaniyang ina ay isang mestisang ipinanganak mula sa isang Kastilang ama at isang
inang may Pilipinong may lahing Tsino, bílang kaugalian, isinunod ang pangalan niya sa
kapistahan ng santo ng araw ng kaniyang kapanganakan, si San Andres.
Naulila sa magulang nang maaaga sa edad na 14. Naging tindero siya ng ratan at
pamaypay na gawa sa papel de hapon. Nagtrabaho din siya bílang clerk, sales agent at
bodegista (warehouseman). Nahilig siyang basahin ang mga nobela ni Jose Rizal at
nang itinatag ang La Liga Filipina, sumapi siya kasáma ni Apolinario Mabini.
Bagamat mahirap ay mahilig bumasa at sumulat ng mga bagay na may kabuluhan lalo
na kung ito ay tungkol sa bayan, karapatang-pantao at kasarinlan ng inang-bayan. Siya
ay may diwa ng paghihimagsik laban sa malupit na mananakop na Kastila. Siya rin ay
nagnais na magbangon ng pamahalaang malaya na naging daan upang kaniyang
maitatag ang Katipunan na kakatawan sa himagsikan at upang maging wasto at
panatag sa kaniyang adhikaing kalayaan ng bayan. Noong 1892, matapos dakipin at
ipatapon si Dr. Jose Rizal sa Dapitan, itinatag ni Bonifacio ang Katipunan o kilalá rin
bílang "Kataastaasan,Kagalang-galang Katipunan ng mga Anak ng Bayan" (KKK),
isang lihim na kapisanang mapanghimagsik, na 'di naglaon ay naging sentro ng
hukbong Pilipinong mapanghimagsik. Kasama ni Bonifacio ay sina Valentin
Diaz, Deodato Arellano (bayaw ni Marcelo H. del Pilar), Teodoro Plata (bayaw ni
Bonifacio), Ladislao Diwa, at ilang manggagawa sa pagtatag ng Katipunan sa Calle
Azcarraga (ngayon ay Avenida Claro M. Recto) malapit sa Calle Candelaria (ngayon
ay Kalye Elcano).
Sa pagtatag ng Katipunan, kinilala si Andres Bonifacio bílang "Ama ng Rebolusyon" sa
Pilipinas. Si Bonifacio at ang kaniyang mga kasamahan sa Katipunan ay may iisang
layunin na marahil ay siyang naging dahilan upang ang kanilang pakikidigma ay maging
matagumpay.
Sa Katipunan, "Supremo" ang kaniyang titulo at di naglaon nang itinatag niya ang
Pamahalang Mapaghimagsik ay tinawag siyang "Pangulo ng Haring Bayang
Katagalugan". Dito rin niya nakilala si Gregoria de Jesus na tinawag niyang Lakambini.
Noong 23 Agosto 1896, sa maliit na baryo ng Pugad Lawin (ngayo'y Bahay Toro,
Project 8, Lungsod Quezon) sa Balintawak ay tinipon nya ang mga Katipunero at
isaisa'y pinunit ang kanilang mga sedula.
Sa gitna ng rebolusyon, isang halalan ang naganap sa Tejeros, Cavite, sa kahilingan ng
mga Katipunerong Magdalo na ang lumahok ay mula sa Cavite lámang. Nanalo sa
pagka-pangulo si Emilio Aguinaldo, Lider ng Katipunang Magdalo at ang Supremo ay
naihalal sa mabábang posisyong Tagapangasiwa ng Panloob (Interior Director).
Dahil sa ang mga kasapi ng Magdalo ay mga may kayang tao sa hilagang-kanlurang
bahagi ng Kabite at kanilang mga taga-sunod, ayaw nila kay Andres Bonifacio sapagkat
ito ay isang laki sa hirap at ayaw nilang tanggapin na sila ay pinamumunuan ng isang
mahirap na kagaya ng Supremo kaya't minamaliit nila ang kakayahan nito. Nang
sinubukan ng mga kasapi ng lupon ng mga Magdalo na usisain ang kakayahan ni
Andrés Bonifacio na gawin ang tungkulin ng isang Tagapangasiwa ng Panloob, na ayon
sa kanila ay gawain lámang ng isang abogado, nainsulto si Bonifacio. Idineklara ng
Supremo, bílang pangulo ng Katipunan, na walang bisa ang naganap na eleksiyon
dahilan sa pandaraya sa botohan ng mga Magdalo. Dahil dito, kinasuhan si Bonifacio
ng sedisyon at pagtataksil ng mga Magdalo. Habang hindi pa naka-aalis ng Cavite, siya
ay ipinahuli at ipinapatay ni Aguinaldo sa kaniyang mga tauhan. Iniutos kay Mariano
Noriel na ibigay ang hatol sa isang selyadong sobre kay Lazaro Makapagal. Iniutos ang
pagbaril kay Bonifacio kasáma ang kaniyang kapatid na laláking si Procopio
Bonifacio noong 10 Mayo 1897 malapit sa Bundok Nagpatong (o Bundok Buntis).
Noong 1918, sinikap ng pamahalaan ng Pilipinas na hanapin ang labi ni Andrés
Bonifacio sa Maragondon. Ayon sa isang grupo ng mga opisyal ng pamahalaan, mga
dáting rebelde at isang laláking nagpakilala bílang dáting kasambahay ni Bonifacio,
nahanap daw ang kaniyang mga buto sa isang taniman ng kawáyan noong 17 Marso
1918. Inilagay ang mga labí sa hulíng pamamahala ng Pambansang Aklatan ng
Pilipinas, at itinipon ito sa Lumang Gusaling Batasan (ang kasalukuyang Pambansang
Museo ng Pilipinas) hanggang sa nawala ang urna noong panahon ng Labanan sa
Maynila ng 1945.

Katipunan
Noong 7 Hulyo 1892, isang araw pagkatapos ihayag ang pagpapatapon kay Rizal,
itinatag ni Bonifacio at ng iba pa ang Katipunan, o kapag binuo ay Kataastaasang
Kagalanggalangang[6] Katipunan ng mga Anak ng Bayan.[7] Ang lihim na samahan ay
naglalayon ng kasarinlan mula sa Espanya sa pamamagitan ng armadong himagsikan.
[8][9]

Sa loob ng lipunan, nabuo ang pagkakaibigan nila Emilio Jacinto, na naglingkod bílang

kaniyang tagapayo at katiwala, at bílang kasapi rin ng Kataastaasang Lupon. Ginamit ni
Bonifacio ang Kartilya ni Jacinto bílang opisyal na panturo sa samahan bílang kapalit ng
kaniyang dekalogo, na ayon sa kaniya ay mabábà kung ihahambing sa gawa ni Jacinto.
Ang mabilis na mga kilos ng Katipunan ang nagbigay ng hinala sa mga Kastila. Noong
unang bahagi ng 1896, ang mga intelehensiyang Kastila ay alam na pagkakatatag ng
lihim na samahán, at ang mga pinaghihinalaang mga kasapi ay minatyagan at pinag-
aaresto. Noong ika-3 ng Mayo, nagsagawa ng pangkahatalang asemblea ng mga
pinuno ng Katipunan sa Pasig, kung saan pinagdebatehan nila kung kailan magsisimula
ang paghihimagsik. Habang nais ni Bonifacio na magsimula ang pag-aalsa sa lalong
madaling panahon, nagpahayag ng pagpapasubali si Emilio Aguinaldo ng Cavite dahil
sa kawalan ng mga armas. Ang napagkasunduan ay sumangguni muna kay José
Rizal sa Dapitan bago pasimulan ang kanilang mga kilos, kayâ pinadala ni Bonifacio si
Pio Valenzuela kay Rizal, na salungat sa hindi pa handang pag-aaklas at nagpayong
magdagdag pa ng paghahanda.[10]

Himagsikang Pilipino
Pangunahing lathalain: Himagsikang Pilipino
Simula ng pag-aaklas
Natiyak ng pamahalaang Kastila ang pagkakaroon ng Katipunan noong 19 Agosto
1896. Daan-daang mga pinaghihinalaang Pilipino, ang dinakip at ikinulong sa salang
pagtataksil.[11] Paalis na noon si José Rizal patungong Cuba upang maglingkod bílang
manggagamot sa sandatahan ng kolonya ng Espanya bílang kapalit ng pagpapalaya sa
kaniya sa Dapitan.[12][13] Nang kumalat ang balita, unang sinubukan ni Bonifacio na
kumbinsihin si Rizal, na nakakulong sa barkong patungo sa Look ng Maynila, na
tumakas at sumali sa napipintong pag-aaklas. Nagpanggap sina Bonifacio, Emilio
Jacinto at Guillermo Masangkay bílang mga marino at nagtungo sa daungan kung saan
dadaong ang barkong sinasakyan ni Rizal. Personal na nakita ni Jacinto si Rizal, na
tumanggi sa kanilang mungkahing pagpapatakas. [14] Rizal himself was later arrested,
tried and executed.[12]
Upang maiwasan ang matinding paghahanap, ipinatawag ni Bonifacio ang libu-libong
kasapi ng Katipunan sa Kalookan, kung saan pinasimulan nila ang pag-aaklas. Ang
kaganapan, na minarkahan ng pagpunit ng mga sedula ay lumaong tinawag na "Sigaw
ng Pugad Lawin"; ang tiyak na pook at petsa ng pinagdausan ng pangyayari ay
pinagtataluhan.[15][16] Ang Kataastaasang Lupon ng Katipunan ay naghayag ng
malawakang himagsikang laban sa Espanya at nagpatawag ng tuloy tuloy na pagsugod
sa kabiserang Maynila noong ika-29 ng Agosto.

Mga kontrobersiya sa kasaysayan

Ang kasaysayan ni Bonifacio ay kinapapalooban ng maraming mga kontrobersiya. Ang
kaniyang pagkamatay ay salitang tinitignan bílang isang paghatol sa salang pagtataksil
sa bayan at isang "legal na pagpaslang" na bunga ng politika. Marami ang naniniwalang
ang kanyang pagkamatay ay naayon na rin sa kagustuhan ng Pangulong Emilio
Aguinaldo upang mapanatiling ang pagkakaisa ng pamahalaan at ito rin ay ayon na rin
sa assesment ng kanyang mga taga payo.
Paglitis at pagbitay
Kinondena ng mga dalubhasa sa kasaysayan ang paglitis sa magkapatid na Bonifacio
bílang hindi makatarungan. Binubuo ang hukom ng halos mga kaanib ni Aguinaldo; Ang
abogado ni Bonifacio ay tila naging tagausig niya rin dahil inihayag din niya ang
pagiging may salà ni Bonifacio kaysa sa umapela para sa higit na mabábang parusa;
hindi rin pinayagan si Bonifacio na harapin ang mga púnong saksi para sa mga kasong
pakikipagsabwatan sa kadahilanang napaslang na ang mga ito sa mga labanán, subalit
lumaon ay nakita ang mga saksi kasáma ang mga tagausig. [17][18] Isinulat ni Teodoro
Agoncillo na isang malaking hadlang si Bonifacio sa pagpapahayag ng kapangyarihang
sumasalungat kay Aguinaldo sa himagsikan, dahil hinahati nito ang lakas ng mga
rebelde na maaaring magdulot ng tiyak na pagkatalo sa kanilang kalabang mga Kastila.
[19]

Sa kabaligtaran, isinulat ni Renato Constantino na hindi hadlang si Bonifacio sa

himagsikan sa pangkalahatan dahil nais pa rin niyang labánan ang mga Kastila, at hindi
rin hadlang sa himagsikan sa Kabite dahil siya ay aalis na; subalit tiyak na hadlang si
Bonifacio sa mga pinuno sa Kabite na nais makuha ang pamamahala ng himagsikan,
kaya siya pinatay.
Si Bonifacio bílang Unang Pangulo ng Pilipinas
Andrés Bonifacio y de Castro

Si "Presidenté" Bonifacio sa La Ilustración Española y

Americana, 8 Pebrero 1897

Pangulo ng Pilipinas
 (Hindi Opisyal)

Republikang Tagalog

Nasa puwesto
24 Agosto 1896 – Ika-10 o 22 Marso 1897

Pangalawang Pangulo Gregoria de Jesús

(Unofficial)

Nakaraang sinundan Itinatag ang posisyon

Sinundan ni Emilio Aguinaldo y Famy

Pansariling detalye

Ipinanganak 30 Nobyembre 1863

Tondo, Maynila, Pilipinas

Namatay 10 Mayo 1897 (edad 33)

Maragondon, Cavite, Pilipinas

Himlayan Nawawala

Partidong pampolitika La Liga Filipina

Katipunan

(Mga) Asawa Monica

Gregoria de Jesús

Propesyon Rebolusyonaryo

May ilang mga dalubhasa sa kasaysayan tulad nina Milagros Guerrero, Emmanuel
Encarnación, at Ramón Villegas ang nagtutulak na kilalanin si Bonifacio bílang unang
Pangulo ng Pilipinas kaysa kay Aguinaldo, ang opisyal na kinikilalang pangulo. Ang
paniniwalang ito ay nakabatay sa posisyon nitong Supremo sa pamahalaang
himagsikan ng Katipunan mula 1896-1897. Ang paniniwalang ito ay nagbibigay diin na
si Bonifacio ang nagtatag ng pamahalaan sa pamamagitan ng Katipunan bago pa
nakabuo ng pamahalaang pinamunuan ni Aguinaldo sa pamamagitan ng Kapulungan
ng Tejeros. Isinulat ni Guerrero na mayroong konsepto si Bonifacio na bansang
Pilipinas na tinawag na Haring Bayang Katagalugan, na pinalitan ni Aguinaldo ng
konseptong Filipinas.[4][5][20][21]
Si Bonifacio bílang pambansang bayani
Pangkahalatang tinuturing si José Rizal bílang Pambansang bayani, subalit
iminumungkahi si Bonifacio bílang higit na karapat-dapat na kandidato bílang
pambansang bayani dahil siya ang nagpasimula ng Himagsikang Pilipino. Napansin
ni Teodoro Agoncillo na ang pambansang bayani ng Pilipinas, hindi gaya ng sa ibang
bansa, ay hindi ang "pinúnò ng puwersa ng liberasyon". [22] Isinulat ni Renato
Constantino na si Rizal ay "bayaning itinaguyod ng Estados Unidos" na itinaguyod
bílang pinakadakilang bayaning Pilipino noong panahon ng pananakop ng mga
Amerikano sa Pilipinas - pagkatapos matalo si Aguinaldo sa Digmaang Pilipino-
Amerikano. Itinaguyod ng Estados Unidos si Rizal, na piniling ang mapayapang
pamamaraan, kaysa sa mga radikal na tao na ang mga ideya ay maaaring pumukaw na
lumaban sa pamumunong Amerikano.[23]

Mga buto ni Bonifacio

Noong 1918, ang pamahalaang ginawa ng Amerika sa Pilipinas ay nagpasimula ng
paghahanap sa mga labi ni Bonifacio sa Maragondon. Isang pangkat ng mga pinúnò ng
pamahalaan, mga dating rebelde, at isang kinilalang tagapaglingkod ni Bonifacio ang
nakahanap ng mga buto na sinasabi nilang mula kay Bonifacio sa isang tubuhan noong
ika-17 ng Marso. Inilagay nila ang mga buto sa isang urna at ibinigay sa pangangalaga
ng Pambansang Aklatan ng Pilipinas. Noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig, sinakop
ng mga Hapón ang Pilipinas. Ang mga buto ay nawala dahil sa malawakang pagkasira
at nakawan noong Digmaan ng Maynila noong Pebrero 1945.[1][24][25]