Mühendislik Yaklaşımıyla Termodinamik, 6.

Baskı
Yunus A. Cengel, Michael A. Boles
McGraw-Hill, 2008

Bölüm 4
KAPALI SİSTEMLERİN
ENERJİ ANALİZİ

Doç. Dr. Mustafa Bahadır Özdemir

Copyright © The McGraw-Hill Companies, Inc. Permission required for reproduction or display.
 Amaçlar
• Özellikle otomobil motoru ve kompresör gibi pistonlu makinelerde
yaygın olarak karşılaşılan hareketli sınır işi veya PdV işi olmak
üzere değişik iş biçimlerinin incelenmesi,
• Kapalı sistemler (Sabit kütleli) için Termodinamiğin birinci
yasasının enerjinin korunumu ifadesi olduğunun tanıtılması,
• Kapalı sistemler için genel enerji dengesi bağıntısının
geliştirilmesi,
• Sabit hacimde veya sabit basınçta özgül ısıların tanımlanması,
• Mükemmel gazların iç enerji ve entalpi değişimlerinin
hesaplanmasını özgül ısılar ile ilişkilendirmek,
• Katı ve sıvı gibi sıkıştırılamayan maddelerin tanımlanması ve bu
maddelerin iç enerji ve entalpi değişimlerinin belirlenmesi,
• Saf maddeler, mükemmel gazlar ve sıkıştırılamayan maddeler
için iş ve ısı etkileşimleri içeren kapalı sistemlerin (sabit kütleli)
enerji dengesi problemlerinin çözülmesi

2
HAREKETLİ SINIR İŞİ
Hareketli sınır işi (P dV işi): Bir gazın Sanki dengede proses
piston-silindir düzeneği içinde Sistemin her an yaklaşık olarak
genişleme veya sıkıştırılma işidir. dengede olduğu prosesdir.

Wb pozitif  Genişleme için

Wb negatif  Sıkıştırma için

Hareketli sınırla
ilişkili iş sınır işi
diye adlandırılır.
Gaz pistonu
iterek ds
diferansiyel
miktarında
hareket ettirirken
δWs
miktarında iş
yapar. 3
 Bir çevrim sırasında
yapılan net iş,
sistem tarafından
yapılan işle sistem
üzerinde yapılan iş
arasındaki farktır.

P-V diyagramında hal

değişimi eğrisi altında kalan
alan işi gösterir. Bir hal değişimi
sırasında yapılan
sınır işi, ilk ve son
hallerle hal
değişiminin yoluna
bağlıdır.

4
Politropik, İzotermal ve İzobarik Prosesler
Politropik hal değişimi: C, n politropik sabitler.
Politropik
Proses

İdeal gaz için politropik hal değişimi denklemi.

n = 1 olduğu zaman
(izotermal durum)

Sabit basınç proseslerinde.

Sabit hacim
durumunda hareketli
sınır işi ne olur?

Politropik bir hal

değişimi için
şematik ve P-V
diagramı. 5
KAPALI SİSTEMLER İÇİN ENERJİ DENGESİ
Hal değişimi gerçekleştiren herhangi
bir sistem için enerji dengesi.

Birim zaman için enerji dengesi.

Zamana göre değişim oranı sabit olduğu durumlarda.

Birim kütle için enerji dengesi

Enerji dengesinin
diferansiyel formu

Çevrim için enerji denklemi

6
İşaret kabulü kullanıldığında enerji dengesi (örneğin, giren ısı ve iş çıkışı
pozitif ; ısı çıkışı ve iş girişi negatiftir).

Kapalı sistemler için işaret kabulü

kullanıldığında birinci yasanın değişik yazılış
biçimleri.
Bir çevrim için ΔE = 0, böylece Q= W
Birinci yasayı matematiksel olarak kanıtlamak olanaksızdır, fakat doğada birinci
yasaya aykırı herhangi bir hal değişimi bilinmemektedir, bu da yeterli kanıt
sayılmalıdır. 7
 Sabit basınçlı bir genişleme veya sıkıştırma
prosesi için enerji dengesi
Sabit basınçta sanki dengeli hal
değişiminden geçen kapalı bir sistem için Sabit basınçlı bir genişleme veya
genel analiz’de Isı geçiş yönü Q sisteme sıkıştırma prosesi için
doğru ve W iş ise sistem tarafından
yapıldığı kabul edilir. U  Wb  H
Sabit basınçta hal değişimi için bir örnek

8
 ÖZGÜL ISILAR
• Sabit hacimde özgül ısı, cv: Maddenin birim kütlesinin sıcaklığını
sabit hacimde bir derece yükseltmek için gerekli enerji.
• Sabit basınçta özgül ısı, cp: Maddenin birim kütlesinin sıcaklığını
sabit basınçta bir derece yükseltmek için gerekli enerji.

Sabit hacimde
ve sabit basınçta
özgül ısılar cv ve
cp (verilen
Özgül ısı, maddenin birim
değerler helyum
kütlesinin sıcaklığını bir
gazı içindir)
derece artırmak için gerekli
enerjidir.
9
• Şekildeki denklemler herhangi bir madde için herhangi bir hal değişimi için
geçerlidir.
• cv ve cp birer özelliktir
• cv 'nin iç enerji değişimleriyle, cp 'nin ise entalpi değişimleriyle ilişkisi vardır.
• Özgül ısı için yaygın olarak kullanılan birimler kJ/(kg .°C) veya kJ/(kg .
K)'dir. Bu iki birimin aynımıdır?

cv ve cp.’nin tanımları.

Bir maddenin özgül ısısı

sıcaklıkla değişir.

Doğru mu yanlış mı?

cp daima cv. den büyüktür.
10
MÜKEMMEL GAZLARIN İÇ ENERJİ, ENTALPİ
VE ÖZGÜL ISILARI

Joule bu deney
düzeneğini
kullanarak Bir mükemmel gazın iç
u=u(T) Mükemmel
enerji ve entalpi
olduğunu gazlar için u, h, cv
değişimleri
göstermiştir. ve cp sadece
sıcaklıkla değişir.
11
• Düşük basınçlarda, tüm gerçek gazlar • Bazı gazlara ilişkin u ve h
mükemmel gaz davranışına yaklaşırlar, bu değerleri, hesaplanarak
nedenle özgül ısıları sadece sıcaklığın tablolarla verilmiştir.
fonksiyonu olur.
• Bu tablolar belirli bir referans
• Gerçek gazların düşük basınçlarda özgül ısıları noktası seçip bunu 1 hali olarak
mükemmel-gaz veya sıfır basınç özgül ısısı saptadıktan sonra integraller
diye adlandırılır ve cp0 ve cv0 ile gösterilir.. alınarak hazırlanmışlardır.

Bazı gazların
mükemmel
gaz özgül
ısıları ( cp0
denklemleri
için Tablo A- Mükemmel gaz tabloları
2c’ye bakın). hazırlanırken, 0 K referans
sıcaklığı olarak seçilir.
12
İç enerji ve enthalpy, özgül ısının, ortalama
bir değerde sabit alındığı zaman değişir

(kJ/kg)

Küçük sıcaklık aralıklarında özgül ısıların

sıcaklıkla doğrusal olarak değiştiği kabul
edilebilir.

Δu=cvΔT bağıntısı,
sabit hacimde olsun
veya olmasın tüm hal
değişimleri için
geçerlidir. 13
Δu ve Δh ‘ı hesaplamak için kullanılan üç yol
1. Tablolarla verilmiş u ve h değerleri
kullanılabilir. Tablolar bulunabiliyorsa
en hassas ve en kolay yol budur.
2. cv ve cp değerlerini sıcaklığın
fonksiyonu olarak veren bağıntıları
(Tablo A-2c) kullanarak integral
alınabilir. El hesapları için bu yol
zaman alıcıdır, ancak bilgisayarda
yapılan hesaplar için çok elverişlidir.
Elde edilen sonuçlar çok hassastır.
3. Ortalama özgül ısı değerleri
kullanılabilir. Bu yol kolayca
uygulanabilir ve özelik tabloları
bulunamadığı zaman çok uygundur.
Sıcaklık aralığı çok büyük olmadığı Δu’nun hesaplanmasının üç yolu.
sürece sonuçlar oldukça hassastır.

14
 Mükemmel Gazlar İçin Özgül Isı Bağıntıları
cp, cv ve R arasındaki bağlantı.

dh = cpdT and du = cvdT Mol esasına göre

Özgül ısı oranı

• Özgül ısıların oranı da sıcaklığın

fonksiyonudur. Fakat özgül ısıların
oranının sıcaklıkla değişimi çok
belirgin değildir.
• Tek atomlu gazlar için (helyum,
argon, v.b.), değeri sabit olup tant at
Mükemmel bir gazın cp’si, cv ve R
1.667’ dir.
biliniyorsa hesaplanabilir.
• Hava ve iki atomlu gazların birçoğu
için oda sıcaklığında özgül ısıların
oranı yaklaşık 1.4 değerindedir. 15
KATI VE SIVILARIN İÇ ENERJİ, ENTALPİ VE
ÖZGÜL ISILARI
Sıkıştırılamayan madde: Özgül hacmi (veya yoğunluğu) sabit olan
maddedir. Katı ve sıvılar, sıkıştırılamayan maddelerdir.

Sıkıştırılamayan maddelerin Sıkıştırılamayan maddelerin cv ve

özgül hacimleri bir hal cp değerleri eşittir ve c ile gösterilir.
değişimi sırasında sabit kalır.

16
İç Enerji Değişimleri

Entalpi Değişimleri

Bir sıkıştırılmış sıvının entalpisi

Daha yaklaşık bir denklem 17
Özet
• Hareketli sınır işi
 Wb izotermal işlem için
 Wb sabit basınçlı işlem için
 Wb politropik işlem için
• Kapalı sistemler için enerji dengesi
 Sabit basınçta sıkıştırma veya genişleme işlemi için enerji
dengesi
• Özgül Isılar
 Sabit basınçta özgül ısı, cp
 Sabit hacimde özgül ısı, cv
• Mükemmel gazların iç enerji , entalpi, ve özgül ısıları
 Mükemmel gazlar için özgül ısı bağıntıları
• Sıkıştırılamaz maddelerin iç enerji, entalpi ve özgül ısıları
(katı ve sıvıların ).

18