“Хувь хүний санхүү” хичээл
Санхүүгийн зах зээл ба хувь хүний оролцоо
№ Үзүүлэлт Мөнгөний зах зээл
Богино хугацааны хөрвөх чадварыг
дээшлүүлэх зорилгоор богино
хугацааны санхүүгийн хэрэгслүүдийг
худалдах , худалдан авах. Мөн
1 Зорилго Засгийн газар, банк, компаниуд
богино хугацааны санхүүжилтийн эх
үүсвэр олж авах , Засгийн газар, төв
банкнаас мөнгөний нийлүүлэлтэнд
тавих хяналтын үүргээ хэрэгжүүлэх.
- Зээлдүүлэгчид
- Хувь хүн
2 Хөрөнгө оруулагчид
- Компани
- Хувь хүн
3 Санхүүжигчид - Компани
- Засгийн газар
- Банк
4 Санхүүгийн зуучлагчид - ББСБ
- ХЗХ
- Банк хоорондын зээл
- Хадгаламж
- Засгийн газар, Төв банкны богино
5 Санхүүгийн хэрэгсэл хугацаат арилжааны вексел
- Хадгаламжийн сертификат
- Репо хэлцлүүд
- Гадаад валютын своп хэлцлүүд
Семинарын ажил-2.
Хөрөнгийн зах зээл Даатгалын зах зээл
Аливаа эрсдэлээс иргэн, аж ахуйн нэгж
Нэг жилээс дээш хугацаатай хөрөнгө оруулалтын
байгууллагын эд хөрөнгө, ашиг
зориулалттай үнэт цаас гаргах болон түүнийг
сонирхлоо эрсдэлгүй бүрэн бүтэн
худалдах, худалдан авах үйл ажиллагаа явуулах,
байлгах буюу хамгаалах зориулалт
Засгийн газар, банк, компаниуд урт хугацааны
бүхий мөнгөн хөрөнгийн сан байгуулах
санхүүжилтийн эх үүсвэр олж авах зорилготой.
зорилготой.
- Хөрөнгө оруулагч
- Хувь хүн
- Гадаадын хөрөнгө оруулагч
- Компани
- Санхүүгийн хэрэгсэл худалдан авагч
- - Үнэт цаас эзэмшигч
- Засгийн газар - Хувь хүн
- Компани - Компани
- Үнэт цаас гаргагч - Даатгалын компани
- Брокер
- Диллер - Даатгалын компани
- Хөрөнгийн бирж
Урт хугацаатай бүх төрлийн: Даатгалын бүтээгдэхүүнүүд:
- Үнэт цаас - Амь насны даатгал
- Хувьцаа - Амьдралын даатгал
- Бондууд - Эд хөрөнгийн даатгал гэх мэт.
 Мөнгөний зах зээл дээрээс богино Өөрийн амь нас, эд хөрөнгө, мөн
хугацааны үнэт цаас худалдан авах Хөрөнгийн зах зээл дээрээс хувьцаа, бонд зэрэг тодорхой эрсдлүүдээс өөрийгөө
6 Хувь хүний оролцооны хэлбэрүүд болон банк, санхүүгийн байгууллагад үнэт цаасыг худалдан авахаас гадна эргүүлэн хамгаалах зорилгоор даатгалын
хадгаламж хийх, тэдгээрээс зээл авах худалдах замаар. бүтээгдэхүүнийг худалдан авч, хураамж
гэх мэт. төлж оролцоно.
№ Үзүүлэлт Төв банк
1.  Харьяалал  УИХ, ЗГ хяналт тавина.
 Өмчийн хэлбэр  Өмчийн хэлбэр- Төрийн
2. Үйл ажиллагаа /үзүүлдэг - Мөнгөн гүйлгээнд гаргах
үйлчилгээ, - Мөнгөний бодлого
бүтээгдэхүүний нэр/ боловсруулж, хэрэгжүүлэх
- Засгийн газрын санхүүгийн
зуучлагчийн үүрэг
- Арилжааны банкны үйл
ажиллагаанд хяналт тавих
- Банк хоорондын төлбөр
тооцоог зохицуулах
- Гадаад валютын улсын
нөөцийг эзэмших, удирдах
3. Хориглосон үйл - Иргэн хуулийн этгээдэд
ажиллагаа буцалтгүй тусламж үзүүлэх
- Ашиг олох зорилгоор
хөрөнгө худалдах, худалдан
авах
- Засгийн газраас бусад
этгээдэд банкны үйлчилгээ
үзүүлэх
- Хуулийн этгээдийн дүрмийн
санд хувь оруулах, үнэт цаас
авах, худалдах
Арилжааны банк
 Төв банк хариуцан хяналт
тавина.
 Өмчийн хэлбэр- Төрийн,
хувийн, холимог
- Мөнгөн хадгаламжийн
үйлчилгээ
- Төлбөр тооцоо хийх
- Зээл олгох
- Төлбөрийн баталгаа гаргах
- Үнэт зүйлсийг хадгалах
- Гадаад төлбөр тооцоо, валютын
гүйлгээ
- Үнэт цаасны арилжаа
- Санхүүгийн түрээсийн үйл
ажиллагаа
- Хуулиар хориглоогүй бусад үйл
ажиллагаа
- Ашиг олох зорилгоор банкны
бус үйл ажиллагаа явуулах
- Харилцагчдын нууцыг задлах
- Санхүүгийн зах зээл дээр
зохион байгуулалттай ноёрхох
- Улс төрийн нам эвсэлд хандтв
өгөх
Хөрөнгийн бирж
 СЗХ хяналт тавина.
 Өмчийн хэлбэр- Төрийн
- Үнэт цаасны зуучлал,
санхүүгийн зөвлөгөө
- Үнэт цаасны арилжаа зохион
байгуулах
- Үнэт цаасны арилжаатай
холбоотой мэдээллээр хангах
- Хувьцаат компаний үнэт
цаасны бүригэл хөтлөх
- Үнэт цаасны ханшийг
зохиомлоор өөрчлөх
- Үнэт цаасны арилжаатай
холбоотой хуурамч
мэдээллийг олон нийтэд
тараах
- Мэдээллийг санаатайгаар
нуун дарагдуулах
- Хуулиар хориглосон үйл
ажиллагаа
Брокерийн компани
 СЗХ хяналт тавина.
 Өмчийн хэлбэр- Хувийн болон
холимог
- Бусдын нэрийн өмнөөс үнэт
цаасыг зуучлан худалдах, худалдан
авах
- Ашиг олох зорилгоор үнэт цаасыг
өөрийн хөрөнгөөр худалдан авах,
худалдах, арилжах
- Харилцагчийн мэдээллийг
санаатай болон санамсаргүйгээр
бусдад задлах
- Иргэний мөнгөн хөрөнгийг
зөвшөөрөлгүй арилжаанд ашиглах
- Харилцагч ямарваа нэг
арилжааны захиалга өгөөгүй
байхад зөвшөөрөлгүй
харилцагчийн өмнөөс арилжаанд
оролцох
4. Хувь хүн болон тухайн Банкны харилцагч хадгаламж
байгууллага хоорондын Эзэмшигч иргэдийн эрх, хууль
харилцаа ёсны ашиг сонирхолыг
хамгаалахаас гадна мөнгөн
тэмдэгтийг гүйлгээнд оруулж
түүнийг иргэд төлбөрийн
хэрэгсэл болгон ашигладаг.
Иргэдэд төрөл бүрийн хадгаламж
болоод зээлийн үйлчилгээ
үзүүлээхээс гадна төрөл бүрийн
гадаад болон дотоодын төлбөр
тооцоог цаг тухайд хийж
гүйцэтгэдэг.
Иргэд олон нийтэд төрөл Иргэдийг хөрөнгийн зах зээлийн
бүрийн хөрөнгийн зах зээл үйл ажиллагаанд оролцох,
болоод компани, хуулийн оновчтой үр ашигтай шийдвэр
этгээдийн үйл ажиллагаа, гаргах, арилжаанд оролцоход
санхүүгийн тайлангийн туслан зуучлагчийн үүргийг
талаарх мэдээллийг нийтэд гүйцэтгэдэг.
хүргэдэг.
Асуулт:
1. Дээрх нөхцөлд Болд санхүүгийн зах зээлийн ямар оролцогч вэ?
Дээрх нөхцөлд иргэн Болд санхүүгийн зах зээлийн санхүүжүүлэгч тал буюу хөрөнгийн
илүүдэлтэй тал болно.

2. Одоо санхүүгийн зах зээл болон санхүүгийн байгууллагад ямар оролцоотой байна вэ?
Одоогоор мөнгөний зах зээлд санхүүгийн байгууллага болох арилжааны банкаар
дамжуулан оролцож байна.

3. Санхүүгийн зах зээл болон санхүүгийн байгууллагын ямар үйлчилгээ түүнд хэрэгтэй
вэ?
Цаашид илүү үр өгөөжтэй урт хугацаанд хөрөнгөө өсгөх зорилготой тул хөрөнгийн зах
зээлд зуучлагч байгууллага болох брокер, диллерийн компаниар дамжуулан зөвлөгөө авч
сайтар судлан урт хугацааны оновчтой хөрөнгө оруулалт хийх нь ирээдүйд хүссэн
зорилгодоо хүрэхэд түүнд хэрэгтэй.

4. Ирээдүйд Болд санхүүгийн зах зээлд ямар оролцоотой байх вэ?

Цаашид ч гэсэн санхүүгийн зах зээлд хөрөнгө оруулагч буюу санхүүжүүлэгч тал байх
боломжтой. Гэхдээ гэнэтийн хүсэл зорилго, эрсдэл зэргээс үүдэн санхүүжигч тал байхыг
үгүйсгэх аргагүй юм.
Мөн эрсдэлийг удирдах зорилгоор даатгалын зах зээлд идэвхтэй оролцож магадгүй.

Дүгнэлт:

Цаашид хөрөнгөө өсгөх, хуримтлал бий болгох, эрсдлийг удирдах зорилгоор иргэн Болд
ганцхан “Мөнгөний зах зээл” гэлтгүй бусад зах зээлд ч илүү идэвхтэй оролцох
боломжтой. Дээрх кейсийн хувьд иргэн Болд тодорхой хэмжээнд хуримтлал үүсгэж
чадсаныг харж байна. Гэвч хүмүүсийн дийлэнх хувь нь мэдээ, мэдээлэл хангалтгүйн
улмаас тэр бүр санхүүгийн зах зээлд идэвхтэй байж чаддаггүй. Гэтэл бодит байдал дээр
хүн бүр хөрөнгөө өсгөх хийгээд санхүүгийн эрх чөлөөнд хүрэхийг зорьдог. Үүний
баталгаа нь манай улсын иргэд “Сүлжээний бизнес”-д ихээр элсдэг явдал юм. Гэвч энэ
дийлэнх тохиолдолд хуурамч байдаг. Үүний оронд санхүүгийн зах зээлийг илүү сайтар
судлан үзэж бага багаар, дусал дуслаар хуритлал үүсгэн үүнээсээ оновчтой шийдвэр
гарган хөрөнгө оруулах замаар хөрөнгөө өсгөх нь илүү оновчтой бөгөөд хэд дахин илүү үр
ашигтай юм.