Professional Documents
Culture Documents
ु
अनबमिणका i
ु
अनबमिणका
अारामायणमाहाम ् . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1
बालकाडः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
ितीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
तृतीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
चतथु ः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26
पमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
षः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
समः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
अयोाकाडः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51
ितीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
तृतीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63
चतथु ः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
पमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80
षः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87
समः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
अमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
नवमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
अरयकाडः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123
ितीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
तृतीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
ii ु
अनबमिणका
िकिाकाडः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
ितीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189
तृतीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 196
चतथु ः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 202
पमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207
षः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213
समः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222
अमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227
नवमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233
ु
सरकाडः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236
ितीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
तृतीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 247
चतथु ः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 257
पमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 265
ु काडः
य . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 272
ु
अनबमिणका iii
उरकाडः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
ूथमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 388
ितीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 395
तृतीयः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 403
चतथु ः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 409
पमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415
षः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 428
समः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 433
अमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 441
नवमः सगः . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 448
अारामायणमाहाम ् 1
॥अारामायणमाहाम॥्
रामं िवमयं वे रामं वे रघूहम।्
रामं िवूवरं वे रामं ँयामामजं भजे॥
य वागंशतु तंु रं रामायणामृतम।्
शैलजासेिवतं वे तं िशवं सोमिपणम॥्
सिदानसोहं भिभूितिवभूषणम।्
पूणानमहं वे संु शरं यम॥्
अानासंहऽ ानलोकिवलािसनी।
चचूडवचचिके यं िवराजते॥
अूमेयऽयातीतिनमलानमूतय े ।
मनोिगरां िवराय दिणामूतय े नमः॥१॥
सूत उवाच
ु
कदािचारदो योगी परानमहवाया।
् कलान ल
पयटन स ् ोकान स
् लोकमपु ागमत॥२॥
्
तऽ ा मूितमिँछोिभः पिरवेितम।्
बालाक ूभया सासयं सभागृहम॥३॥ ्
माक डेयािदमिु निभः य
ू मानं मु मु ः।
सवाथ गोचरानं सरा समितम॥४॥ ्
चतमु ख ु ं जगाथं भाभीफलूदम।्
ूण दडवा तु ाव मिु नपवः॥५॥ ु
संु वोमम।्
मिु नं ूाह यूव
िकं ूकु ाममिस तिदािम ते मनु े॥६॥
2 अारामायणमाहाम ्
उपवासोतं कृ ा ौीरामनवमीिदन े।
राऽौ जागिरतोऽारामायणमनधीः।
यः पठे णयु ााऽिप त पयं
ु वदाहम॥३८॥ ्
कुेऽािदिनिखलपयतीथ
ु न ेकशः।
आत ु ं धनं सूयम हणे सवतोमख
ु ॥
े ३९॥
ु
िवूेो ासत ु ।
े ो दा यलमते
तलं सवे सं सं न संशयः॥४०॥
यो गायते मदु ाऽारामायणमहिन शम।्
ु
आां त ूतीे देवा इपरोगमाः॥४१॥
पठन ् ूहमारामायणमनोतः। ु
यरोित तम ततः कोिटगणं ्
ु भवेत॥४२॥
तऽ ौीरामदयं यः पठे त ् ससमािहतः।
ु
्
स ॄोऽिप पूताा िऽिभरेव िदन ैभवते ॥४३॥
ौीरामदयं य ु हनूमितमािके ।
िऽः पठे त ू् हं मौनी स सवितभावेत॥४४॥
्
् ीरामदयं तल
पठन ौ ु योयिद।
्
ूरं ूकुवत ॄहािनवतनम॥४५॥
ौीरामगीतामाहां कृ ं जानाित शरः।
तदध िगिरजा वेि तदध वेहं मनु े॥४६॥
ते िकिवािम कृ ं वं ु न शते।
याा तणाोकिशिु मवायात ्
ु ॥४७॥
6 अारामायणमाहाम ्
ौिु तृितपराणे
ु ितहासागमशतािन च।
अहि नामारामायणकलामिप॥५९॥
ु उरखडे अारामायणमाहां
॥इित ौीॄाडपराणे
सूणम ॥्
॥बालकाडः॥
॥ूथमः सगः॥
॥राम दयम॥्
े म्
िवोविितलयािदष ु हेतमु क
मायाौयं िवगतमायमिचमूितम।्
आनसाममलं िनजबोधपम ्
सीतापितं िविदततमहं नमािम॥२॥
पठि ये िनमनचेतसः
वि चाािकसंितं शभु म।्
ु
रामायणं सवपराणसतम ्
िनधूत पापा हिरमेव याि ते॥३॥
अारामायणमेव िनम ्
पठे दीेवबमिु म ् ।
गवां सहॐायतु कोिटदानात ्
्
फलं लभेः णयु ा िनम॥४॥
ु
परािरिगिरसू
ता ौीरामाणवसता।
ु
अारामगेय ं पनाित ु
भवनऽयम ्
॥५॥
ु
पाववाच
ु
ानं सिवानमथानभिवै ु म्
रायय
च िमतं िवभात।्
जानाहं योिषदिप म ्
यथा तथा ॄूिह तरि येन॥९॥
ाानमािन श ु
ु बे
ारोपयीह िनरमाये।
ु
संसारमेवानसरि ते वै
ु
पऽािदसाः ु
पकम य ु ाः॥२०॥
सीतोवाच
रामं िवि परं ॄ सिदानमयम।्
सवपािधिविनम ्
ु ं सामाऽमगोचरम॥३२॥
आनं िनमलं शां िनिवकारं िनरनम।्
सवािपनमाानं ूकाशमकषम॥३३॥ ्
मां िवि मूलूकृ ितं सगिकािरणीम।्
त सििधमाऽेण सृजामीदमतिता॥३४॥
तािाया सृ ं तिारोतेऽबधु ैः।
अयोानगरे ज रघवंु शऽे ितिनमले॥३५॥
िवािमऽसहायं मखसंरणं ततः।
अहाशापशमनं चापभो महेिशतःु ॥३६॥
मािणमहणं पाागव मदयः।
अयोानगरे वासो मया ादशवािष कः॥३७॥
दडकारयगमनं िवराधवध एव च।
मायामारीचमरणं मायासीताितथा॥३८॥
जटायषु ो मोलाभः कब तथ ैव च।
शबयाः पूजनं पामु ीवेण समागमः॥३९॥
वािलन वधः पाीताेषणमेव च।
्
सेतबु जलधौ लाया िनरोधनम॥४०॥
रावण वधो य ु े सपऽ
ु रानः।
ु ण मया सह॥४१॥
िवभीषणे रादानं पके
14 ूथमः सगः
ौीमहादेव उवाच
एतेऽिभिहतं देिव ौीरामदयं मया।
ु
अितगतमं ्
ं पिवऽं पापशोधनम॥५३॥
॥ितीयः सगः॥
ु
पाववाच
ौीमहादेव उवाच
ु तरं
ण ु देिव ूवािम गा ु महत।्
ु मम॥४॥
अारामचिरतं रामेणों परा
े मा दशवदनमख
भूिमभारण ु ाशेषरोगणानाम ्
धृा गोपमादौ िदिवजमिु नजन ैः साकमासन।
गा लोकं दी सनमपु गतं ॄणे ूाह सवम ्
्
ॄा ाा मु त सकलमिप दावेदशेषाकात॥६॥
ितीयः सगः 17
अतवािम िदोषापनये ु ।
सोऽदये िनं मिु निभः सात ैवृत ः॥१७॥
ॄा ैः ाथ िसथ मािभः पूवस
िे वतः।
अपरोानभूु थ ािनिभिद भािवतः॥१८॥
तवािपूजािनमातलु सीमालया िवभो।
्
धत े विस पदं लाऽिप ौीः सपिवत॥१९॥
अतादभे ष ु तव भिः िौयोऽिधका।
भिमेवािभवाि ाः सारवेिदनः॥२०॥
अतादकमले भिरेव सदा ु मे।
संसाराऽऽमयतानां भेषजं भिरेव ते॥२१॥
इित ॄवु ं ॄाणं बभाषे भगवान ् हिरः।
ु
िकं करोमीित तं वेधाः ूवाचाितहिष तः॥२२॥
भगवन र् ावणो नाम पौलतनयो महान।्
रासानामिधपितमवरदिप तः ॥२३॥
िऽलोक लोकपाला बाधते िवबाधकः।
मानषेु ण मृित मया काण किता॥२४॥
ु भूा जिह देविरप ं ु ूभो॥२५॥
अतं मानषो
ु
ौीभगवानवाच
कँयप वरो दपसा तोिषतेन मे।
ु
यािचतः पऽभावाय तथेीकृ तं मया।
स इदान दशरथो भूा ितित भूतले॥२६॥
तृतीयः सगः 19
ु
ताहं पऽतामे कौसायां शभु े िदन े।
् २७॥
चतधु ाऽऽानमेवाहं सृजामीतरयोः पृथक॥
योगमायाऽिप सीतेित जनक गृहे तदा।
उते तया साध सव सादयाहम।्
ु
इाऽद ध े िवॄु ्
ा देवानथाॄवीत॥२८॥
ॄोवाच
िवमु ानषपे
ु ण भिवित रघोः कुले॥२९॥
ं सवान।्
यूय ं सृजं सवऽिप वानरेश
िवोः सहायं कुत यावाित भूतले॥३०॥
् मािदँय समाा च मेिदनीम।्
इित देवान स
ु
ययौ ॄा भवनं िवरः सखमाितः॥३१॥
देवा सव हिरपधािरणः
िताः सहायाथ िमततो हरेः।
महाबलाः पवतवृयोिधनः
ूतीमाणा भगवमीरम॥३२॥ ्
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे बालकाडे ितीयः
सगः॥२॥
॥तृतीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
् परायणः।
अथ राजा दशरथः ौीमान स
अयोािधपितवरः सवलोके ष ु िवौतु ः॥१॥
20 तृतीयः सगः
ु
देवता इव रेजाः भासा राजमिरे।
दशमे मािस कौसा सषु वेु पऽम
ु त ्
ु म॥१३॥
ु
मधमासे िसते पे नवां कक टे शभु ।े
ु
पनव ृ सिहते उे महपके ॥१४॥
मेष ं पूषिण साे पवृ ु िसमाकुले।
आिवरासीगाथः परमाा सनातनः॥१५॥
नीलोलदलँयामः पीतवासातभु ज ु ः।
जलजाणन ेऽाः ुरुडलमिडतः॥१६॥
सहॐाक ूतीकाशः िकरीटी कुितालकः।
शचबगदापवनमालािवरािजतः ॥१७॥
ु
अनमहाे सूचकितचिकः।
कणारससूणि वशालोललोचनः ।
ु
ौीवहारके यूरनूपरािदिवभू
षणः ॥१८॥
ा तं परमाानं कौसा िवयाकुला।
हषाौपु ण ्
ू न यना ना ूािलरॄवीत॥१९॥
कौसोवाच
देवदेव नमेऽ ु शचबगदाधर।
परमााऽतु ोऽनः पूण ु
ं पषोमः॥२०॥
ु
वदगोचरं वाचां बादीनामतीियम ।्
्
ां वेदवािदनः सामाऽं ान ैकिवमहम॥२१॥
मेव मायया िवं सृजविस हंिस च।
ु य
सािदगणसं ु यु एवामलः सदा॥२२॥
22 तृतीयः सगः
ु
ूाताय सातः िपतराविभवा च।
पौरकायािण सवािण करोित िवनयाितः॥६४॥
ु सिहतो िनं भा
बिभः ु मिु निभरहम।्
धमशारहािन णोित ाकरोित च॥६५॥
ु
एवं पराा मनजावतारो ु
मनलोकानन ु सवम।्
सृ
्
चबे ऽिवकारी पिरणामहीनो िवचायमाणे न करोित िकित॥६६॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे बालकाडे तृतीयः
सगः॥३॥
॥चतथु ः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
कदािचौिशकोऽागादयोां लनूभः।
िु ं रामं पराानं जातं ाा मायया॥१॥
ु ण त।ु
ा दशरथो राजा ूायािचरे
विसेन समाग पूजिया यथािविध॥२॥
अिभवा मिु नं राजा ूािलभिनॆधीः।
्
कृ ताथऽि मनु ीाहं दागमनकारणात॥३॥
िधा यहमृ य् ाि तऽैवायाि सदः।
्
यदथ मागतोऽिस ं ॄूिह सं करोिम तत॥४॥
ु
िवािमऽोऽिप तं ूीतः ूवाच महीपितम।्
ु ् िपतॄन॥५॥
अहं पविण साे ा यु ं सरान ्
चतथु ः सगः 27
॥पमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
तऽ कामाौमे रे कानन े मिु नसले।
उिषा रजनीमेकां ूभाते ूिताः शन ैः॥१॥
30 पमः सगः
ु ।्
पावय मनु ेभायामहां ॄणः सताम
ु
इा राघवं हे गृहीा मिु नपवः॥३५॥
ु
ु ं शचबगदापजधािरणम।्
चतभु ज
्
ु णधरं रामं लणेन समितम॥३८॥
धनबा
सू िविधविाममािदिभरिनिता।
ु लन ेऽाा दडविणप सा॥४१॥
हषाौज
ु ा रामं राजीवलोचनम।्
उाय च पन
ु
पलकाितसवा
ा िगरा गदय ैडत॥४२॥
34 पमः सगः
अहोवाच
अहो कृ ताथाि जगिवास ते
पादासंलरजःकणादहम ् ।
ृशािम यजशरािदिभर ्
िवमृयते रितमानस ैः सदा॥४३॥
अहो िविचऽं तव राम चेितम ्
ु
मनभावे न िवमोिहतं जगत।्
चलजॐं चरणािदविजतः
सूण आनमयोऽितमाियकः॥४४॥
यादपजपरागपिवऽगाऽा
भागीरथी भविविरिमख ु ान प् नाित।
ु
साा एव मम िवषयो यदाे
ु तभागधेयम॥४५॥
िकं वयत े मम पराकृ ्
ु ितं हिरम ्
मावतारे मनजाकृ
रामािभधेय ं रमणीयदेिहनम।्
ु रं पिवशाललोचनम ्
धनध
् िजे॥४६॥
भजािम िनं न परान भ
यादपजरजः ौिु तिभिवमृ यम ्
यािभपजभवः कमलासन।
यामसाररिसको भगवान प् रािरः
ु
तं रामचमिनशं िद भावयािम॥४७॥
पमः सगः 35
यावतारचिरतािन िविरिलोके
गायि नारदमख ु ा भवपजााः।
आनजाौपु िरिषकुचामसीमा
वागीरी च तमहं शरणं ूपे॥४८॥
सोऽयं पराा पषःु ु
पराण
एकः योितरन आः।
मायातन ं ु लोकिवमोहनीयाम ्
धे परानमह ु एष रामः॥४९॥
अयं िह िवोवसंयमानाम ्
ु
एकः मायागणिबितो यः।
िविरििवीरनामभेदान ्
धे तः पिरपूण आा॥५०॥
नमोऽ ु ते राम तवािपजम ्
िौया धृत ं विस लािलतं िूयात।्
आबामेकेन जगयं परा ु
ेय ं मनु ीैरिभमानविजत ैः॥५१॥
जगतामािदभूतं जगं जगदाौयः।
सवभतू ु एको भाित भवान प् रः॥५२॥
े संय
ु ।्
ओारवां राम वाचामिवषयः पमान
वावाचकभेदने भवान ेव जगयः॥५३॥
कायकारणकतृ फलसाधनभेदतः ।
एको िवभािस राम ं मायया बपया॥५४॥
36 पमः सगः
ु
ॄो गतगोऽिप ु
पषः ु
ेयी सरापोऽिप वा
मातृॅातृिविहंसकोऽिप सततं भोग ैकबातरु ः।
िनं ोऽिमदं जपन र् घपितं
ु भा िदं रन ्
ायिु मपु ैित िकं पनरसौ
ु ाचारयु ो नरः॥६५॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे बालकाडे
अहोरणं नाम पमः सगः ॥५॥
॥षः सगः॥
िवािमऽोऽथ तं ूाह राघवं सहलणम।्
्
गामो व िमिथलां जनके नािभपािलताम॥१॥
ा बतवु रं पादयोां गमह ु िस।
ु
इा ूययौ गाम ु त ु सहराघवः।
् ाले नािवके न िनिषो रघननः॥२॥
तिन क ु
नािवक उवाच
ालयािम तव पादपजम ्
नाथ दाषदोः िकमरम।्
ु
मानषीकरणचू णम ि ते
पादयोिरित कथा ूथीयसी॥३॥
पादाजु ं ते िवमलं िह कृ ा
पारं तीरमहं नयािम।
नो चेरी सवती ु मलेन
ाेिभो िवि कुटुहािनः॥४॥
38 षः सगः
ु
रसिवारे ु
सिवतान ु
े सतोरणे
।
ु ापफलािते
मडपे सवशोभाे म ु ॥४६॥
ु
वेदिविः ससाधे ॄाण ैः णभिू षत ैः।
ु
सवािसनीिभः पिरतो िनकठीिभरावृत॥ े ४७॥
भेरीिभिनघष ैगतनृ ैः समाकुले।
्
िदरािते णपीठे रामं वेशयत॥४८॥
ु
विसं कौिशकं च ैव शतानः परोिहतः।
यथाबमं पूजिया रामोभयपायोः॥४९॥
ापिया स तऽािं ालिया यथािविध।
्
सीतामानीय शोभाां नानारिवभूिषताम॥५०॥
सभाय जनकः ूायािामं राजीवलोचनम।्
्
पादौ ूा िविधवदपो मूध ारयत॥५१॥
या धृता मूि शवण ॄणा मिु निभः सदा।
ततः सीतां करे धृा सातोदकपूवक ्
म॥५२॥
रामाय ूददौ ूीा पािणमहिवधानतः।
सीता कमलपऽाी णम ु ािदभूिषता॥५३॥
ु त
दीयते मे सता ु ं ूीतो भव रघूम।
्
इित ूीतेन मनसा सीतां रामकरेऽप यन॥५४॥
ममु ोद जनको ल ीराििरव िववे।
उिमलां चौरस कां लणाय ददौ मदु ा॥५५॥
तथ ैव ौिु तकीित च माडव ॅातृकके ।
भरताय ददावेकां शऽु ायापरां ददौ॥५६॥
षः सगः 43
े मिचयम।्
इित िचासमािवः कायमक
ु
मितामहगेहे त ु ासभूतिमदं धनः॥६८॥
ईरेण पराु िं परदाहादनरम
ु ।्
धनरेु तणं कायिमित िच कृ तं तथा॥६९॥
सीतापािणमहाथाय सवषां माननाशनम।्
सादािु नौे रामो राजीवलोचनः॥७०॥
आगतोऽऽ धनिु ु ं फिलतो मे मनोरथः।
अ मे सफलं ज राम ां सह सीतया॥७१॥
एकासनं पँयािम ॅाजमानं रिवं यथा॥७२॥
ादाधु रो ॄा सृिचबूवतकः।
बिलादसिललं धृाऽभूििवजािधपः॥७३॥
ु शादहा
ादपांससं ापतः।
भतृश
स एव िविनमु ा कोऽोऽिधरिता॥७४॥
ु
यादपजपरागसरागयोिग-
वृिै जत ं भवभयं िजतकालचबै ः।
यामकीतनपरा िजतःखशोका
देवामेव शरणं सततं ूपे॥७५॥
इित ाु नृपः ूादािाघवाय महान े।
दीनाराणां कोिटशतं रथानामयतु ं तदा॥७६॥
अानां िनयतु ं ूादाजानां षतं तथा।
पीनां लमेकं त ु दासीनां िऽशतं ददौ॥७७॥
समः सगः 45
॥समः सगः॥
अथ गित ौीरामे मैिथलाोजनऽयम।्
िनिमाितघोरािण ददश नृपसमः॥१॥
ना विसं पू िकिमदं मिु नपव।
ु
िनिमानीह ँये िवषमािण समतः॥२॥
विसमथ ूाह भयमागािम सूते।
ु
पनरभयं तेऽ शीयमेव भिवित॥३॥
मृगाः ूदिणं याि पँय ां शभु सूचकाः।
इेव ं वदत ववौ घोरतरोऽिनलः॥४॥
46 समः सगः
ु
धनराि ु
तादारो गणमसा।
्
तूणीरााणमादाय सायाकृ वीयवान॥१६॥
उवाच भागव ं रामं ण ु ॄन ् वचो मम।
लं दशय बाण मोघो मम सायकः॥१७॥
लोकान प् ादयगु ं वाऽिप वद शीयं ममाऽऽया।
अयं लोकः परो वाथ या ग ं ु न शते॥१८॥
एवं ं िह ूकत ं वद शीयं ममाऽऽया।
एवं वदित ौीरामे भागवो िवकृ ताननः॥१९॥
संरन ् पूवव
ृ ािमदं वचनमॄवीत।्
्
राम राम महाबाहो जान े ां परमेरम॥२०॥
ु
पराणप ु
षं िव ं ु जगगलयोवम।्
बाेऽहं तपसा िवमु ाराधियतमु सा॥२१॥
चबतीथ शभु ं गा तपसा िवमु हम।्
अतोषयं महाानं नारायणमनधीः॥२२॥
ततः ूसो देवश े ः शचबगदाधरः।
उवाच मां रघौेु ूसमख ु पजः॥२३॥
ु
ौीभगवानवाच
् िलतं ते तपो महत।्
उि तपसो ॄन फ
ु ं जिह हैहयपवम
मिदंशने य ु ्
॥२४॥
कातवीय िपतृहणं यदथ तपसः ौमः।
ततिःसकृ ं हा िऽयमडलम॥२५॥्
48 समः सगः
ु
यिद मेऽनमहो ु दन।
राम तवाि मधसू
सादे ढा भिः सदा ु मे॥४८॥
॥अयोाकाडः॥
॥ूथमः सगः॥
ु
एकदा सखमासीनं ु
रामं ाःपरािजरे
।
सवाभरणसं रिसंहासन े ितम॥१॥्
ु
नीलोलदलँयामं कौभाम ु करम।्
्
सीतया रदडेन चामरेणाथ वीिजतम॥२॥
िवनोदयं तालू चवणािदिभरादरात।्
नारदोऽवतरम
ु राऽ राघवः॥३॥
ु
िचाऽोितषा सवाः सवदहे षे ु बयः।
या याकाँये सवाा ततो भवान॥२७॥्
ु
अानाते सव िय रौ भजवत ्
॥२८॥
ु ानां िवानं भवित बमात।्
ादभिय
तािय ु ा ये मिु भाज एव िह॥२९॥
अहं भानां तानां च िकरः।
ु ी मोहय न मां ूभो॥३०॥
अतो मामनगृ
ािभकमलोो ॄा मे जनकः ूभो।
अतवाहं पौऽोऽि भं मां पािह राघव॥३१॥
ु
इा बशो ना ानाौपु िरतः। ु
उवाच वचनं राम ॄणा नोिदतोऽहम॥३२॥्
ु
रावण वधाथाय जातोऽिस रघसम।
इदान राराथ िपता ामिभषेित॥३३॥
यिद राािभसंसो रावणं न हिनिस।
ूिता ते कृ ता राम भूभारहरणाय वै॥३४॥
तं कु राजे ससमेव िह।
्
ु तै िदतं रामो नारदं ूाह सितम॥३५॥
ौ
ण ु नारद मे िकिितेऽिविदतं िचत।्
ूितातं च यूव किरे त संशयः॥३६॥
ु न तारसयात।्
िक ु कालानरोधे
हिरे सवभभ ु
ू ारं बमेणासरमडलम ्
॥३७॥
ितीयः सगः 55
॥ितीयः सगः॥
अथ राजा दशरथः कदािचिहिस ितः।
विसं कुलाचायमायेदमभाषत॥१॥
भगवन र् ाममिखलाः ूशंसि मु मु ः।
पौरा िनगमा वृा मिण िवशेषतः॥२॥
ु त ं रामं राजीवलोचनम।्
ततः सवगणोपे
ें राेऽिभषेािम वृोऽहं मिु नपव॥३॥
ु
भरतो मातल ु ं िु ं गतः शऽु संयतु ः।
ु
अिभषे े एवाश ु भवाानमोदताम ्
॥४॥
56 ितीयः सगः
् मं
इािदँय मिु नः ौीमान स ु नृपमिणम।्
यं जगाम भवनं राघवाितशोभनम॥१६॥ ्
रथमा भगवान ् विसो मिु नसमः।
ऽीिण कायितब रथािितमवातरत॥१७॥्
अः ूिवँय भवनं ाचायादवािरतः।
ु
गमागतमााय रामण ू ः कृ तािलः॥१८॥
ु
ू नमृ दडविसंयतु ः।
णपाऽेण पानीयमािननायाऽऽश ु जानकी॥१९॥
रासने समावेँय पादौ ूा भितः।
तदपः िशरसा धृा सीताया सह राघवः॥२०॥
धोऽीॄवीिामव पादाधु ारणात।्
ु ु ूहसन ् मिु नरॄवीत॥२१॥
ौीरामेण ैवम ्
ादसिललं धृा धोऽभूििरजापितः।
ॄाऽिप मिता ते िह पादतीथ हताशभु ः॥२२॥
इदान भाषसे यं लोकानामपु देशकृ त।्
जानािम ां पराानं ला सातमीरम॥२३॥ ्
देवकायाथ िसथ भानां भििसये।
रावण वधाथाय जातं जानािम राघव॥२४॥
ु नोाटयाहम।्
तथाऽिप देवकायाथ गं
ु
तथा ं मायया सव करोिष रघनन॥२५॥
ु
तथ ैवानिवधाे ऽहं िशं गरहमु ।्
ु
गग ु णां ं देव िपतॄणां ं िपतामहः॥२६॥
58 ितीयः सगः
अयामी जगाऽावाहकमगोचरः।
श ु समयं देहं धृा ाधीनसवम॥२७॥ ्
मनु इव लोके ऽिन भ ् ािस ं योगमायया।
पौरोिहमहं जान े िवग जीवनम॥२८॥ ्
इाकू णां कुले रामः परमाा जिनते।
ु
इित ातं मया पूव ॄणा किथतं परा॥२९॥
ततोऽहमाशया राम तव सकाया।
अकाष गिहतमिप तवाचायिसये॥३०॥
ततो मनोरथो मेऽ फिलतो रघनन।ु
दधीना महामाया सवलोकै कमोिहनी॥३१॥
मां यथा मोहये ैव तथा कु रघूह।
ु
गिनृ ितकामं यिद देते देव मे॥३२॥
ूसावम ु ं न वां कुऽिचया।
राा दशरथेनाहं ूेिषतोऽि रघूह॥३३॥
ामामियत ं ु राे ोऽिभषेित राघव।
अ ं सीतया साधमपु वासं यथािविध॥३४॥
कृ ा शिु चभूि मशायी भव राम िजतेियः।
गािम राजसािं ं त ु ूातगिमिस॥३५॥
इाु रथमा ययौ राजगि म।्
ु ुत
रामोऽिप लणं ा ूहसिदमॄवीत॥३६॥ ्
सौिमऽे यौवराे मे ोऽिभषेको भिवित।
िनिममाऽमेवाहं कता भोा मेव िह॥३७॥
ितीयः सगः 59
ु ।्
मनेतिधाय ैव ूेषयामास ते सतम
ु कुले ूेषयामास सानजम
भरतं मातल ्
ु ॥६०॥
ु
सिमऽायाः समीचीनं भिवित न संशयः।
ु
लणो राममेित रां सोऽनभिवित॥६१॥
भरतो राघवामे िकरो वा भिवित।
िववाते वा नगरााण ैवा हायतेऽिचरात॥६२॥्
ं त ु दासीव कौसां िनं पिरचिरिस।
ततोऽिप मरणं ौेयो यपाः पराभवः॥६३॥
अतः शीयं यता भरतािभषेचन े।
राम वनवासाथ वषािण नव प च॥६४॥
ततो ढोऽभये पऽव ु राि भिवित।
उपायं ते ूवािम पूवम ु
वे सिनितम ्
॥६५॥
ु े राजा दशरथः यम।्
ु देवासरेु य
परा
इेण यािचतो धी सहायाथ महारथः॥६६॥
जगाम सेनया साध या सह शभु ानन े।
ु ं ूकुवत रास ैः सह धिनः॥६७॥
य
तदाऽकीलो पति न वेद सः।
ं त ु हं समावेँय कीलरेऽितध ैयतः॥६८॥
ितविसतापाि पितूाणपरीया।
ु स
ततो हाऽसरान ् वान द् दश ामिरमः॥६९॥
आय परमं लेभ े ामािल मदु ाितः।
वृणी ये मनिस वाितं वरदोऽहम॥७०॥्
62 ितीयः सगः
्
ु ूययौ कुा गृहं साऽिप तथाऽकरोत॥८२॥
इा
ु
धीरोऽदयाितोऽिप सगणाचाराितो वाथवा
नीितो िविधवाददेिशकपरो िवािववेकोऽथवा।
ानामितपापभािवतिधयां सं सदा चेजेत ्
तु ा पिरभािवतो ोजित तां बमेण॥८३॥
अतः सः पिराो ानां सवदवै िह।
ःसी वते ाथाथेय ं राजकका॥८४॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे अयोाकाडे
ितीयः सगः॥२॥
॥तृतीयः सगः॥
ततो दशरथो राजा रामादु यकारणात।्
्
आिदँय मिूकृ तीः सानो गृहमािवशत॥१॥
तऽाा िूयां राजा िकमेतिदित िवलः।
ु मिरं ताः ूिवे मिय शोभना॥२॥
या परा
हसी मामपु ायाित सा िकं न ैवा ँयते।
इाेव सि मनसाितिवयता॥३॥
पू दासीिनकरं कुतो वः ािमनी शभु ा।
नायाित मां यथापूव मिया िूयदशना॥४॥
ता ऊचःु बोधभवनं ूिवा न ैव िवहे।
कारणं तऽ देव ं ग िनेतमु हिस॥५॥
64 तृतीयः सगः
ु े मया ं पिररितः।
पूव देवासरेु य
तदा वरयं दं या मे तु चेतसा॥१७॥
तयं ासभूत ं मे ािपतं िय सोत। ु
तऽैकेन वरेणाश ु भरतं मे िूयं सतम ्
ु ॥१८॥
एिभः सृतसारैयवराेऽिभषेचय।
अपरेण वरेणाश ु रामो गत ु दडकान॥१९॥्
् टावलभूषणः।
मिु नवेषधरः ौीमान ज
चतदु श समाऽ कमूलफलाशनः॥२०॥
ु
पनरायात ु ताे वन े वा ितत ु यम।्
ूभाते गत ु वनं रामो राजीवलोचनः॥२१॥
यिद िकििलेत ूाणाे तवामतः।
भव सूितमेतदेव मम िूयम॥२२॥ ्
ौु तै ाणं वां कै केा रोमहष णम।्
िनपपात महीपालो वळाहत इवाचलः॥२३॥
शन ैी नयने िवमृ परया िभया।
ःो वा मया ो थवा िचिवॅमः॥२४॥
ु िताम।्
ु प ायीिमव परः
इालो परः
िकिमदं भाषसे भिे मम ूाणहरं वचः॥२५॥
रामः कमपराधं ते कृ तवान ् कमलेणः।
ु
ममामे राघवगणान व् णयिनशं शभु ान॥२६॥ ्
कौसां मां समं पँयन श ् ौ
ु षू ा कुते सदा।
इित ॄवु ी ं पूवि मदान भाषसेऽथा॥२७॥
66 तृतीयः सगः
ु
रां गृहाण पऽाय रामित ु मिरे।
ु ी मां वामे रामााि भयं तव॥२८॥
अनगृ
ु
इाऽौ पु रीताः पादयोिन पपात ह।
ु दं साऽिप रालोचना॥२९॥
कै केयी ूवाचे
राजे िकं ं ॅाोऽिस उं ताषसेऽथा।
्
िमा करोिष चेीयं भािषतं नरको भवेत॥३०॥
वनं न गेिद रामचः
ूभातकालेऽिजनचीरय ु ः।
उनं वा िवषभणं वा
ु
कृ ा मिरे परतवाहम ्
॥३१॥
सूितोऽहिमतीह लोके
िवडसे सवसभारेष।ु
रामोपिर ं शपथं च कृ ा
िमाूितो नरकं ूयािह॥३२॥
इःु िूयया दीनो मो ःखाणव े नृपः।
मूितः पिततो भूमौ िवसंो मृतको यथा॥३३॥
एवं रािऽगता त ःखांवरोपमा।
ु
अणोदयकाले त ु विनो गायका जगः॥३४॥
् वान क
िनवारिया तान स ् ै केयी रोषमािता।
ततः ूभातसमये मकमपु िताः॥३५॥
ॄाणाः िऽया वैँया ऋषयः ककाथा।
छऽं च चामरं िदं गजो वाजी तथ ैव च॥३६॥
तृतीयः सगः 67
ु
सम ु
रामं िािम शीयमानय सरम ।्
ु
इिरतं ु
गा समो ्
राममिरम॥४७॥
अवािरतः ूिवोऽयं िरतं राममॄवीत।्
शीयमाग भिं ते राम राजीवलोचन॥४८॥
िपतगु ह ं मया साध राजा ां ििु मित।
इो ु रथमा समािरतो ययौ॥४९॥
रामः सारिथना साध लणेन समितः।
मके विसादीन प् ँयेव राितः॥५०॥
िपतःु समीपं स ननाम चरणौ िपतःु ।
राममािलित ं ु राजा सम
ु ाय ससमः॥५१॥
बा ूसाय रामेित ःखाे पपात ह।
्
हा हेित रामं शीयमािलाे वेशयत॥५२॥
ु ु शःु सवयोिषतः।
राजानं मूित ं ा चब
िकमथ रोदनिमित विसोऽिप समािवशत॥५३॥ ्
रामः पू िकिमदं राो ःख कारणम।्
एवं पृित रामे सा कै केयी राममॄवीत॥५४॥ ्
मेव कारणं ऽ राो ःखोपशाये।
्
िकिाय या राम कत ं नृपतेिहतम॥५५॥
कु सूितं राजानं सवािदनम।्
राा वरयं दं मम सचे ु तसा॥५६॥
दधीनं त ु तव वं ु ां लते नृपः।
सपाशेन सं िपतरं ऽातमु हिस॥५७॥
तृतीयः सगः 69
ु
पऽशेन च ैति नरकाायते िपता।
ु ा शूलेनािभहतो यथा॥५८॥
रामयोिदतं ौ
िथतः कै केय ूाह िकं मामेव ं ूभाषसे।
िपऽथ जीिवतं दाे िपबेय ं िवषम ्
ु णम॥५९॥
सीतां ेऽथ कौसां रां चािप जाहम।्
अनाोऽिप कुते िपतःु काय स उमः॥६०॥
उः करोित यः पऽःु स मम उदातः।
उोऽिप कुते न ैव स पऽो
ु मल उते॥६१॥
अतः करोिम तव यामाह िपता मम।
सं सं करोेव रामो िनािभभाषते॥६२॥
ु ा वं ु ूचबमे।
इित रामूितां सा ौ
राम दिभषेकाथ साराः सृता ये॥६३॥
त ैरेव भरतोऽवँयमिभषेः िूयो मम।
अपरेण वरेणाश ु चीरवासा जटाधरः॥६४॥
वनं ूयािह शीयं म ैव िपतरु ाया।
चतदु श
समाऽ वस म ु भोजनः॥६५॥
एतदेव िपतु ऽे काय ं कतमु हिस।
राजा त ु लते वं ु ामेव ं रघनन॥६६॥
ु
ौीराम उवाच
भरत ैव रां ादहं गािम दडकान।्
्
िक ु राजा न वीह मां न जान ेऽऽ कारणम॥६७॥
70 तृतीयः सगः
॥चतथु ः सगः॥
ु
ततः सिमऽा ैन ं रामं रा ससमा।
कौसां बोधयामास रामोऽयं समपु ितः॥१॥
ौु वै रामनामैषा बिहिूवािहता।
रामं ा िवशालामािलाे वेशयत॥२॥ ्
मूव याय पश गाऽं नीलोलिव।
भु पऽेु ित च ूाह िममं धु ािदतः॥३॥
रामः ूाह न मे मातभजनावसरः कुतः।
दडकागमन े शीयं मम कालोऽ िनितः॥४॥
कै केयीवरदानेन ससः िपता मम।
भरताय ददौ रां ममाारयम ्
ु मम॥५॥
चतदु श ु
समाऽ िषा मिु नवेषधृक।्
ु शीयं न िचां कतमु हिस॥६॥
आगिमे पनः
72 चतथु ः सगः
त ु
ु ा सहसोिा मूिता पनिता।
ु
आह रामं सःखाता ःखसागरसता॥७॥
ु
यिद राम वनं सं यािस चेय मामिप।
्
िहीना णाध वा जीिवतं धारये कथम॥८॥
यथा गौबालकं वं ा िते कुऽिचत।्
तथ ैव ां न शोिम ं ु ूाणाियं सतम ्
ु ॥९॥
भरताय ूसेिां राजा ूयत।ु
िकमथ वनवासाय ामाापयित िूयम॥१०॥ ्
कै केा वरदो राजा सव ं वा ूयत।ु
या िकमपरां िह कै केा वा नृप वा॥११॥
ु था राम तवाहमिधका ततः।
िपता गय
्
ु ॥१२॥
िपऽाऽऽो वनं ग ं ु वारयेयमहं सतम
यिद गिस माम ु नृपवातः।
तदा ूाणान प् िर गािम यमसादनम॥१३॥ ्
लणोऽिप ततः ौु ा कौसावचनं षा।
उवाच राघवं वी दहिव जगयम॥१४॥ ्
उं ॅामनसं कै केयीवशवितनम।्
बा िनहि भरतं त ु ानिप॥१५॥
ू ातल
अ पँय ु मे शौय लोकान ू् दहतः परा।
ु
राम मिभषेकाय कु यमिरम॥१६॥
ु
धनािणरहं तऽ िनहां िवकािरणः।
इित ॄवु ं सौिमिऽमािल रघननः॥१७॥
ु
चतथु ः सगः 73
ु ल ममािहते रतः।
शूरोऽिस रघशा
जानािम सव ते सं िक ु तमयो न िह॥१८॥
यिददं ँयते सव रां देहािदकं च यत।्
यिद सं भवेऽ आयासः सफल ते॥१९॥
भोगा मेघिवतानिवे ु खवे चलाः।
आयरु िसलोहजलिबवत ् ॥२०॥
यथा ालगलोऽिप भेको दंशानपेते।
्
तथा कालािहना मो लोको भोगानशातान॥२१॥
करोित ःखेन िह कमतम ्
शरीरभोगाथ महिन शं नरः।
देह ु िभः पषामीते
ु
ु ॥२२॥
ु ण भते
को वाऽ भोगः पषे
ु
िपतृमातृसतॅातृ
दारबािदसमः ।
ूपायािमव जूनां नां काौघवलः॥२३॥
छायेव लीपला ूतीता
तायमिू मवदीवु ं च।
ोपमं ीसखमायु रु म ्
तथाऽिप जोरिभमान एषः॥२४॥
संसिृ तः सशी सदा रोगािदसला।
गवनगरूा ु त॥
मूढामनवत े २५॥
आय ु ं ीयते यादािद गतागत ैः।
ु ॥२६॥
ाऽेषां जरामृ ू कथि ैव बते
74 चतथु ः सगः
बोध एष महान श ् ऽ ु
ृ ा वैतरणी नदी।
सोषो ननवनं शािरेव िह कामधक ् ३७॥
ु ॥
ताािं भजा शऽरु व े ं भवे ते।
ु
देहिे यमनःूाणबािदो िवलणः॥३८॥
आा श ु ः योितरिवकारी िनराकृ ितः।
यावेहिे यूाण ैिभं नानो िवः॥३९॥
तावंसारःखौघ ैः पीे मृसं ु यतु ाः।
तां सवदा िभमाानं िद भावय॥४०॥
ु
बािदो ु मा िखदः।
बिहः सवमनवत
भन ु ू् ारमिखलं सखंु वा ःखमेव वा॥४१॥
ूवाहपिततं काय कुविप न िलसे।
बाे सवऽ कतृ मावहिप राघव॥४२॥
अःशु भावं िलसे न च कमिभः।
एतयोिदतं कृ ं िद भावय सवदा॥४३॥
संसारःख ैरिखलैबासे न कदाचन।
म ममाऽऽिदं िद भावय िनदा॥४४॥
समागमं ूती न ःख ैः पीसे िचरम।्
ु नाम॥४५॥
न सदैकऽ संवासः कममागानवित ्
यथा ूवाहपिततवानां सिरतां तथा।
चतदु श
समा सा णािमव जायते॥४६॥
ु
अनम माम ःखं स रतः।
एवं चेखु संवासो भिवित वने मम॥४७॥
76 चतथु ः सगः
ु
इा दडवातःु पादयोरपतिरम।्
्
उााे समावेँय आशीिभरनयत॥४८॥
सव देवाः सगवा ॄिविु शवादयः।
्
र ु ां सदा यां ितं िनिया यतु म॥४९॥
इित ूापयामास समािल पनः ु पनः।
ु
लणोऽिप तदा रामं ना हषाौगु दः॥५०॥
आह राम ममाःः संशयोऽयं या तः।
याािम पृतो राम सेवां कत ु तदािदश॥५१॥
अनगृु ी मां राम नोचेाणाजाहम।्
्
तथेित राघवोऽाह लणं यािह मा िचरम॥५२॥
ु
ूते तां समाधात ं ु गतः सीतापितिवभः।
ु
आगतं पितमालो सीता सितभािषणी॥५३॥
णपाऽसिललैः पादौ ूा भितः।
पू पितमालो देव िकं सेनया िवना॥५४॥
आगतोऽिस गतः कुऽ ेतऽं च ते कुतः।
वािदऽािण न वाे िकरीटािदिवविजतः॥५५॥
सामराजसिहतः समाागतोऽिस िकम।्
इित सीतया पृो रामः सितमॄवीत॥५६॥्
राा मे दडकारये रां दं शभु ऽे िखलम।्
अतालनाथाय शीयं याािम भािमिन॥५७॥
अ ैव याािम वनं ं त ु ौूसमीपगा।
शौ ्
ु षू ां कु मे मातनु िमावािदनो वयम॥५८॥
चतथु ः सगः 77
ु
तािे गृहे ित शीयं ििस मां पनः।
राम वचनं ौ ु ा सीता ःखसमिता॥७०॥
ु
ूवाच ुरा िकिोपसमिता।
्
कथं मािमसे ं ु धमप पितोताम॥७१॥
दनामदोषां मां धमोऽिस दयापरः।
मीपे ितां राम को वा मां धष येन े॥७२॥
फलमूलािदकं यव भावशे ु िषतम।्
्
ु ं मे तेन तु ा रमाहम॥७३॥
तदेवामृतत
या सह चरा मे कुशाः काशा कटकाः।
ु
पारणत ु ा मे भिवि न संशयः॥७४॥
अहं ां े शये न ैव भवेय ं कायसािधनी।
बाे मां वी किां ोितःशािवशारदः॥७५॥
ूाह ते िविपने वासः पा सह भिवित।
सवादी िजो भूयािमािम या सह॥७६॥
अििवािम ौ ु ा मां नय काननम।्
रामायणािन बशः ौतु ािन बिभिज ैः॥७७॥
सीतां िवना वनं रामो गतः िकं कुऽिचद।
अतया गिमािम सवथा हाियनी॥७८॥
यिद गिस मां ा ूाणाािम तेऽमतः।
इित तं िनयं ाा सीताया रघननः॥७९॥ ु
अॄवीेिव ग ं वनं शीयं मया सह।
अ ै ूयाश ु हारानाभरणािन च॥८०॥
चतथु ः सगः 79
ु
काःपरवािसः सेवके थ ैव च।
पौरजानपदे ॄाणेः सहॐशः॥८४॥
ु
लणोऽिप सिमऽां त ु कौसाय ै समप यत।्
ु
धनािणः समाग रामामे वितः॥८५॥
्
रामः सीता लण जमःु सव नृपालयम॥८६॥
ौीरामः सह सीतया नृपपथे गन श ् न ैः सानजः ् ानपदान ्
ु पौरान ज
कुतूहलशः सानमु ीयन ँ् यामः कामसहॐसरवपु ःु
काा िदशो भासयन प् ादासपिविऽताऽिखलजगत ू् ापालयं
तितःु
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे अयोाकाडे
चतथु ः सगः॥४॥
80 पमः सगः
॥पमः सगः॥
आयां नागरा ा माग रामं सजानकीम।्
लणेन समं वी ऊचःु सव पररम॥१॥ ्
ु ा ःखसमावृताः।
कै केा वरदानािद ौ
बत राजा दशरथः ससं िूयं सतम ्
ु ॥२॥
ीहेतोरजामी त सवता कुतः।
्
कै केयी वा कथं ा रामं सं िूयरम॥३॥
िववासयामास कथं बू रकमाऽितमूढधीः।
्
हे जना नाऽ वं गामोऽ ैव काननम॥४॥
यऽ रामः सभाय सानजोु गिमित।
ु
्
पँय ु जानक सव पादचारेण गतीम॥५॥
ु
पिः ु
कदािचा वा जानकी लोकसरी।
साऽिप पादेन गी जनसेनावृता॥६॥
रामोऽिप पादचारेण गजाािदिवविजतः।
गित िथ िवभ ं ु सवलोकै कसरम
ु ्
॥७॥
रासी कै केयीनाी जाता सविवनािशनी।
रामािप भवेःखं
ु सीतायाः पादयानतः॥८॥
बलवान ि् विधरेवाऽ पयो
ु िह बलः।
इित ःखाकुले वृ े साधूनां मिु नपवः॥९॥
ु
अॄवीामदेवोऽथ साधूनां समगः।
ु
मानशोचथ रामं वा सीतां वा वि ततः॥१०॥
पमः सगः 81
ु
पऽाकाया ु
िवोदा पऽोऽभविरः।
स एव िवःु ौीरामो रावणािदवधाय िह॥२२॥
गा ैव वनं रामो लणेन सहायवान।्
एषा सीता हरेमाया सृििकािरणी॥२३॥
राजा वा कै केयी वाऽिप नाऽ कारणमविप।
ु रदः ूाह भूभारहरणाय च॥२४॥
ना
पूव
रामोऽाह यं सााो गिमाहं वनम।्
अतो रामं समिु ँय िचां जत बािलशाः॥२५॥
ु भिव।
रामरामेित ये िनं जपि मनजा ु
ु
तेषां मृभयादीिन न भवि कदाचन॥२६॥
ु
का पन राम ःखशा महानः।
्
रामनाैव मिु ः ालौ नाेन के निचत॥२७॥
ु
मायामानषपेण िवडयित लोककृ त।्
भानां भजनाथाय रावण वधाय च॥२८॥
रााभीिसथ मानषंु वपरािौतः।
ु
ु िवररामाथ वामदेवो माहामिु नः॥२९॥
इा
ु ा तेऽिप िजाः सव रामं ाा हिरं िवभमु ।्
ौ
जश ं यमिं राममेवािचयन॥३०॥ ्
य इदं िचयेिं रहं रामसीतयोः।
त रामे ढा भिभविे ानपूिवका॥३१॥
रहं गोपनीयं वो यूय ं वै राघविूयाः।
ु ूययौ िवूेऽिप रामं परं िवः॥३२॥
इा
पमः सगः 83
ु
भिवीित िनि समिमदमॄवीत ।्
इदानीमेव गामः सम ु रथमानय॥५५॥
ु
इाः समोऽिप रथं वाहैरयोजयत।्
आ रामः सीता च लणोऽिप ययिु ु त ्
म॥५६॥
अयोािभमख ु ं गा िकिरंू ततो ययःु ।
तेऽिप राममैव ूाताय ःिखताः॥५७॥
रथनेिमगतं माग पँये परंु ययःु ।
िद रामं ससीतं ते ायरहम ु ्
॥५८॥
ु
समोऽिप रथं शीयं नोदयामास सादरम।्
ीतान ज ् नपदान प् ँयन र् ामः सीतासमितः॥५९॥
गातीरं समागवेरािवरतः।
गां ा नमृ ाा सानमानसः॥६०॥
िशंशपावृमूले स िनषसाद रघूमः।
ु जन ैः ौ
ततो गहो ्
ु ा रामागममहोवम॥६१॥
ू समापतत।्
सखायं ािमनं िु ं हषाण
फलािन मधपु ािद
ु गृहीा भिसंयतु ः॥६२॥
रामामे िविनि दडवापतिु व।
ु
गहम ु ा तं तूण राघवः पिरषजे॥६३॥
सृकुशलो रामं गहः ु ूािलरॄवीत।्
धोऽहम मे ज न ैषादं लोकपावन॥६४॥
बभूव परमानः ृा तेऽं रघूम।
न ैषादरामेते िकर रघूम॥६५॥
86 पमः सगः
॥षः सगः॥
संु रामं समालो गहः ु सोऽौपु िरतः।
ु
लणं ूाह िवनयाद ् ॅातः पँयिस राघवम॥१॥ ्
शयानं कुशपऽौघसंरे सीतया सह।
यः शेत े णपये ाीण भवनोमे॥२॥
कै केयी रामःख कारणं िविधना कृ ता।
ु
मराबिमााय ्
कै केयी पापमाचरत॥३॥
त ु ा लणः ूाह सखे ण ु वचो मम।
कः क हेतु ः ख क हेतःु सख
ु च॥४॥
ु
पूवािजतकमव कारणं सखःखयोः॥५॥
ु
सख ःख न कोऽिप दाता
ु षा।
परो ददातीित कुबिरे
अहं करोमीित वृथािभमानः
कमसऽू मिथतो िह लोकः॥६॥
ु
सिऽाय दु ासीनेमबावाः।
यमेवाचरन ्कम तथा तऽ िवभाते॥७॥
ु वा यिद वा ःखं कमवशगो नरः।
सखं
यथागतं तद ् भा ्
ु मना भवेत॥८॥
न मे भोगागमे वाा न मे भोगिववजन े।
आगथ मागभोगवशगो भवेत॥९॥ ्
िन द् श े े च काले च याा येन के न वा।
कृ तं शभु ाशभु ं कम भों तऽ नाथा॥१०॥
88 षः सगः
ु
नानामृगिजाकीण िनपफलाक ु लम।्
तऽ ा समासीनं वाीिकं मिु नसमम॥४४॥्
ननाम िशरसा रामो लणेन च सीतया।
ु
ा रामं रमानाथं वाीिकलकसरम ्
॥४५॥
ु ु टमिडतम।्
जानकीलणोपेत ं जटामक
कप सशाकारं कमनीयाज ु ्
े णम॥४६॥
ैव सहसोौ िवयािनिमषेणः।
ु ोचनः॥४७॥
आिल परमानं रामं हषाौल
पूजिया जगू ं भाािदिभरातः।
फलमूलःै स मधरैु भजिया च लािलतः॥४८॥
राघवः ूािलः ूाह वाीिकं िवनयाितः।
िपतरु ाां परृ
ु दडकानागता वयम॥४९॥ ्
भवो यिद जानि िकं वामोऽऽ कारणम।्
ु
यऽ मे सखवासाय ्
भवेानं वद तत॥५०॥
सीतया सिहतः कालं िकिऽ नयाहम।्
्
ु राघवेणासौ मिु नः सितमॄवीत॥५१॥
इो
मेव सवलोकानां िनवासानम ु मम।्
तवािप सवभतू ािन िनवाससदनािन िह॥५२॥
एवं साधारणं ानम ु ं ते रघनन।
ु
सीतया सिहतेित िवशेष ं पृतव।
तािम रघौे ्
ु ये िनयतमिरम॥५३॥
92 षः सगः
ु सदा भवेत।्
ु ः सः
िय दमनोबिय
्
िय सकमा यने शभु ं गृहम॥५८॥
्
ु ते मानसं गृहम॥६१॥
संसारधमिन म
ु
पँयि ये सवगहाशयम ्
ां िचनं समनमेकम।्
अलेपकं सवगतं वरेयम ्
तेषां दे सह सीतया वस॥६२॥
षः सगः 93
िनरराासढीकृ तानाम ्
ादसेवापिरिनितानाम।्
ामकीा हतकषाणाम ्
सीतासमेत गृहं दे॥६३॥
राम ाममिहमा वयत े के न वा कथम।्
यभावादहं राम ॄिष मवावान॥६४॥ ्
अहं पराु िकरातेष ु िकरात ैः सह विधतः।
जमाऽिजं मे शूिाचाररतः सदा॥६५॥
ु उा मेऽिजतानः।
शूिायां बहवः पऽा
ततोरै स चौरोऽहमभवं परा॥६६॥ ु
ु णधरो िनं जीवानामकोपमः।
धनबा
एकदा मनु यः स ा महित कानन े॥६७॥
सााया ूकाशो लनाक समूभाः।
तानधावं लोभेन तेषां सवपिरदान॥६८॥ ्
महीतक ु ामऽाहं ित ितेित चाॄवम।्
ा मां मनु योऽपृन ि् कमायािस िजाधम॥६९॥
अहं तानॄवं िकिदादात ं ु मिु नसमाः।
ु
पऽदारादयः सि बहवो मे बभु िताः॥७०॥
ु
तेषां संरणाथाय चरािम िगिरकानने।
ु
ततो मामूचरमाः ्
पृ गा कुटुकम॥७१॥
यो यो मया ूितिदनं िबयते पापसयः।
् ७२॥
यूय ं तािगनः िकं वा न ेित वेितपृथृथक॥
94 षः सगः
॥समः सगः॥
ु
समोऽिप तदाऽयोां िदनाे ूिववेश ह।
ु माा बााकुिलतलोचनः॥१॥
वेण मख
बिहरेव रथं ा राजानं िमु ाययौ।
जयशेन राजानं ा ु तं ूणनाम ह॥२॥
ु िवलोऽॄवीत।्
ततो राजा नमं तं समं
ु
सम रामः कुऽाे सीतया लणेन च॥३॥
कुऽ या रामः िकं मां पािपनमॄवीत।्
सीता वा लणो वाऽिप िनदय ं मां िकमॄवीत॥४॥्
ु
हा राम हा गणिनधे हा सीते िूयवािदिन।
ःखाणव े िनमं मां िॆयमाणं न पँयिस॥५॥
िवलैवं िचरं राजा िनमो ःखसागरे।
एवं मी दं तं ूािलवामॄवीत॥६॥्
रामः सीता च सौिमिऽमया नीता रथेन ते।
ु
वेरपरााशे गाकू ले विताः॥७॥
गहेु न िकिदानीतं फलमूलािदकं च यत।्
ृा हेन सीा नामहीिससज तत॥८॥ ्
वटीरं समाना गहेु न रघननः।
ु
जटामक ्
ु ु टमाब मामाह नृपते यम॥९॥
समः सगः 97
ु
रामेऽरयं ूयाते सह जनकसतालणाां ु
सघोरम ्
माता मे रासीव ूदहित दयं दशनादेव सः।
गाारयम िरमितरिखलं रतोऽपा राम ्
रामं सीतासमेत ं ितिचरमख ु व॥
ु ं िनमेवानसे े ११४॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे अयोाकाडे
समः सगः॥७॥
॥अमः सगः॥
विसो मिु निभः साध मििभः पिरवािरतः।
राः सभां देवसभासिभामिवशिभः॥१॥ ु
तऽासन े समासीनतमु ख
ु इवापरः।
्
ु ॥२॥
आनीय भरतं तऽ उपवेँय सहानजम
अॄवीचनं देशकालोिचतमिरमम।्
व राेऽिभषेामाम िपतृशासनात॥३॥्
ु
कै केा यािचतं रां दथ पषष भ।
ससो दशरथः ूिताय ददौ िकल॥४॥
अिभषेको भव मिु निभमपूवक म।्
त ु ा भरतोऽाह मम राेन िकं मनु े॥५॥
रामो राजािधराज वयं त ैव िकराः।
ः ूभाते गिमामो राममान ेतमु सा॥६॥
अहं यूय ं मातर कै केय रास िवना।
्
हिनाधनु ैवाहं कै केय मातृगिनीम॥७॥
108 अमः सगः
ु
इदीिरतमाकय भरत वचो मिु नः।
आिल मूव याय ूशशंस सिवयः॥५२॥
व ातं परैु वतै िवं ानचषु ा।
ु ं परो भः ौीरामे लणादिप॥५३॥
मा शच
आितं कतिु मािम सस ै तवानघ।
्
ु सस ैं ो गा रामसििधम॥५४॥
अ भा
यथाऽऽापयित भवाथेित भरतोऽॄवीत।्
भराजपः ृा मौनी होमगृहे ितः॥५५॥
दौ कामघां कामविष ण कामदो मिु नः।
असृजामधकु ् सव यथाकाममलौिककम॥५६॥ ्
भरत सस ै यथे ं च मनोरथम।्
यथा ववष सकलं तृाे सवस ैिनकाः॥५७॥
विसं पूजियाऽमे शाेन कमणा।
पास ैं भरतं तप यामास योिगराट ्॥५८॥
उिषा िदनमेकं त ु आौमे गसिभे।
ु
ु ूातभराजं सहानजः॥५९॥
अिभवा पनः
ु ूययौ रामसििधम।्
भरत ु कृ तानः
ु
िचऽकू टमनूा रे संा स ैिनकान।्
रामसशनाकाी ूययौ भरतः यम॥६०॥ ्
ु ण गहेु न च परपः।
शऽु ने समे
तपिमडलं सव िविचानो वतत॥६१॥
नवमः सगः 113
अा रामभवनमपृिषमडलम।्
कुऽाे सीतया साध लणेन रघूमः॥६२॥
ु िगरेः पााया उरे तटे ।
ऊचरमे
्
िविवं रामसदनं रं काननमिडतम॥६३॥
सफलैराॆपनस ैः कदलीखडसंवत ृ म।्
ु ैिवपलै
चकै ः कोिवदारै पाग ु था॥६४॥
एवं दिशतमालो मिु निभभरतोऽमतः।
हषायौ रघौेु भवनं मिणा सह॥६५॥
ददश रादितभासरंु शभु म ्
राम गेहं मिु नवृसेिवतम।्
ु
वृामसंलसवलािजनम ्
ु
रामािभरामं भरतः सहानजः॥६६॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे अयोाकाडे
अमः सगः॥८॥
॥नवमः सगः॥
अथ गाऽऽौमपदसमीपं भरतो मदु ा।
्
ु ं पिवऽमितशोभनम॥१॥
सीतारामपदैय
स तऽ वळाशवािरजाित-
जािदिचािन पदािन सवतः।
ु
ददश राम भवोऽितमलािन
ु
अचेयादरजःस ु सानजः॥२॥
114 नवमः सगः
अहो ु
सधोऽहममू िन
रामपादारिवाितभूतलािन।
पँयािम यादरजो िवमृयम ्
्
ॄािददेवःै ौिु तिभ िनम॥३॥
इत ु ूेमरसाताशयो
ु
ु
िवगाढचेता रघनाथभावने।
आनजाौ ु िपतनारः
शन ैरवापाौमसििधं हरेः॥४॥
ु
स तऽ ा रघनाथमाितम ्
वादलँयामलमायतेणम।्
जटािकरीटं नववलारम ्
ूसवं तणाणितम ्
ु ॥५॥
िवलोकयं जनकाजां शभु ाम ्
सौिमिऽणा सेिवतपादपजम।्
तदाऽिभिाव रघूमं शच ु ा
्
हषा तादयगु ं रामहीत॥६॥
ु बादाम ्
राममाकृ सदीघ
पिर िसिष नेऽज ैः।
जलैरथाोपिर सवेशयत ्
ु पनः
पनः ु
ु सिरषजे िवभः॥७॥
अथ ता मातरः सवाः समाजमु रािताः।
राघवं िक ्
ु ामााृषाता गौयथा जलम॥८॥
नवमः सगः 115
ु
पूजिया यथा रामं गपातािदिभः।
राजोपचारैरिखलैः ूहं िनयतोतः॥७२॥
फलमूलाशनो दाो जटावलधारकः।
अधःशायी ॄचारी शऽु सिहतदा॥७३॥
राजकायािण सवािण यावि पृिथवीतले।
तािन पाकयोः सिवेदयित राघवः॥७४॥
गणयन ् िदवसाेव रामागमनकाया।
ितो रामािप तमनाःसाामिु नयथा॥७५॥
राम ु िचऽकू टािौ वसिु निभरावृतः।
सीतया लणेनािप िकिालमपु ावसत॥७६॥्
नागरा सदा याि रामदशनलालसाः।
िचऽकू टितं ाा सीतया लणेन च॥७७॥
ा तनसाधं रामाज तं िगिरम।्
ु
दडकारयगमन े कायमनिचयन ्
॥७८॥
अगाीतया ॅाऽा ऽेराौमम ु मम।्
सवऽ सखसंु वासं जनसाधविजतम॥७९॥ ्
गा मिु नमपु ासीनं भासयं तपोवनम।्
दडविणपाह रामोऽहमिभवादये॥८०॥
िपतरु ाां परृ
ु दडकाननमागतः।
वनवासिमषेणािप धोऽहं दशनाव॥८१॥
ौु ा राम वचनं रामं ाा हिरं परम।्
पूजयामास िविधवा परमया मिु नः॥८२॥
122 नवमः सगः
॥अरयकाडः॥
॥ूथमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ु
अथ तऽ िदनं िा ूभाते रघननः।
ाा मिु नं समाम ूयाणायोपचबमे॥१॥
मनु े गामहे सव मिु नमडलमिडतम।्
िविपनं दडकं यऽ माातिु महाहिस॥२॥
मागूदशनाथाय िशानामहु िस।
ौु ा राम वचनं ूहािऽमहायशाः।
ूाह तऽ रघौे ु ं राम राम सराौय॥३॥
ु
सव मागिा ं तव को मागदशकः।
ु
तथाऽिप दशियि तव लोकानसािरणः॥४॥
इित िशान स् मािदँय यं िकिमगात।्
रामेण वािरतः ूीा अिऽः भवनं ययौ॥५॥
बोशमाऽं ततो गा ददश महत नदीम।्
ु दं रामो राजीवलोचनः॥६॥
अऽेः िशानवाचे
नाः सरणे किपायो िवते न वा।
ऊचेु िवते नौका सढा
ु ु
रघनन॥७॥
124 ूथमः सगः
ु म।्
ततः बोधपरीताा ादाय िवकटं मख
राममिविामिेद पिरधावतः॥३१॥
ु
िवराधकायादितसराकृ ितः
िवॅाजमानो िवमलारावृतः।
ूतचामीकरचाभूषणो
ँयतामे गगन े रिवयथा॥३६॥
िवराध उवाच
ौीराम राजीवदलायता
िवाधरोऽहं िवमलूकाशः।
वाससाकारणकोपमूितना
ु सोऽ िवमोिचतया॥३८॥
शः परा
इतः परं रणारिवयोः
ृितः सदा मेऽ ु भवोपशाये।
ामसीतनमेव वाणी
करोत ु मे कणपटंु दीयम॥३९॥्
॥ितीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
िवराधे गत े रामो लणेन च सीतया।
जगाम शरभ वनं सवसखावहम ु ्
॥१॥
शरभतो ा रामं सौिमिऽणा सह।
ु
आयां सीतया साध समाितः सधीः॥२॥
ु िवरेषपू वेशयत।्
अिभग ससू
आितमकरोेषां कमूलफलािदिभः॥३॥
ूीाऽऽह शरभोऽिप रामं भिपरायणम।्
बकालिमहैवाऽऽसं तपसे कृ तिनयः॥४॥
अ मपसा िसं ययं ु ब िवते।
्
तव तव दाािम ततो मिु ं ोजाहम॥५॥
ितीयः सगः 129
िव सृिलयसंिितहेतरु क
े ः
ु
ं मायया िऽगणया िविधरीशिव।ू
भासीश मोिहतिधयां िविवधाकृ ितम ्
यििवः सिललपाऽगतो नेकः॥३०॥
ूतोऽ भवतरणारिवम ्
पँयािम राम तमसः परतः ित।
मूपतमसतामिवगोचरोऽिप
पूतदयेष ु सदा ूसः॥३१॥
पँयािम राम तव पमिपणोऽिप
ु षम।्
ु वे
मायािवडनकृ तं समन
ु कमनीयचापबाणम ्
कप कोिटसभगं
दयािदयं ितचावम॥३२॥्
सीतासमेतमिजनारमूधृम ्
सौिमिऽणा िनयतसेिवतपादपम।्
ु
नीलोलितमनग ु ूशाम ्
णं
्
मागधेयमिनशं ूणमािम रामम॥३३॥
जान ु राम तव पमशेषदेश-
ु
कालापािधरिहतं घनिचकाशम।्
ूतोऽ मम गोचरमेतदेव
पं िवभात ु दये न परं िवकाे॥३४॥
ु
इेव ं वत रामः सितमॄवीत।्
्
मनु े जानािम ते िचं िनमलं मपासनात॥३५॥
तृतीयः सगः 133
॥तृतीयः सगः॥
ु
अथ रामः सतीेन जाना लणेन च।
अगानजानंु माे समपत॥१॥
134 तृतीयः सगः
ु
देवितयना कालकमबमेण त।ु
ु
ं रजोगणतो ्
ॄा जगतः सवकारणम॥२८॥
ु मेवा पालकः सिते।
साि
लये िमेवा ायागणभेु दतः॥२९॥
ु
जामसषु ाा ु
वृयो बिज ु ैः।
ैगण
तासां िवलणो राम ं साी िचयोऽयः॥३०॥
सृिलीलां यदा कतमु ीहसे रघनन।
ु
ु
अीकरोिष मायां ं तदा वै गणवािनव॥३१॥
तृतीयः सगः 137
॥चतथु ः सगः॥
ौी महादेव उवाच
माग ोजन द् दशाथ शैलिमव ितम।्
वृं जटायषु ं रामः िकमेतिदित िवितः॥१॥
ु
धनरानय ु ितः।
सौिमऽे रासोऽयं परः
इाह लणं रामो हिनाृिषभकम॥२॥्
त ु ा रामवचनं गृीराड ् भयपीिडतः।
ु ऽे हं िूयः सखा॥३॥
वधाहऽहं न ते राम िपत
जटायनु ाम भिं ते गृीोऽहं िूयकृ व॥४॥
पवामहं वे तवैव िूयकाया।
मृगयायां कदािच ु ूयाते लणेऽिप च॥५॥
सीता जनकका मे रिता ूयतः।
ु ा तीवचनं
ौ ृ ्
रामः सेहमॄवीत॥६॥
साध ु गृी महाराज तथ ैव कु मे िूयम।्
अऽैव मे समीपो नाितरे वन े वसन॥७॥ ्
इामितमािल ययौ पवट ूभः। ु
ु
लणेन सह ॅाऽा सीतया रघननः॥८॥
ु
गा ते गौतमीतीरं पवां सिवरम ।्
ु
मिरं कारयामास लणेन सबु िना॥९॥
् व गाया उरे तटे ।
तऽ ते वसन स
कदपनसाॆािदफलवृसमाकुले ॥१०॥
140 चतथु ः सगः
ु ते भयात।्
ेय ं च परमाानं याा म
अनािन शरीरादावाबिु ्
ु या भवेत॥२१॥
स ैव माया तय ैवासौ संसारः पिरकते।
पे े िनिते पूव मायायाः कुलनन॥२२॥
िवेपावरणे तऽ ूथमं कयेगत।्
िलाॄपय ं ूलसूिवभेदतः॥२३॥
अपरं िखलं ानपमावृ ितित।
मायया कितं िवं परमािन के वले॥२४॥
ु
रौ भजवाा िवचारे नाि िकन।
ौूयते ँयते ययत े वा नरैः सदा॥२५॥
असदेव िह तव यथा मनोरथौ।
्
देह एव िह संसारवृमूलं ढं ृतम॥२६॥
ु
तूलः पऽदारािदबः िकं तेऽथाऽऽनः॥२७॥
देह ु ूलभूतानां प ताऽपकम।्
ु
अहार बि इियािण तथा दश॥२८॥
िचदाभासो मन ैव मूलूकृ ितरेव च।
एतेऽिमित ेय ं देह इिभधीयते॥२९॥
एत ैिवलणो जीवः परमाा िनरामयः।
त जीव िवान े साधनािप मे ण॥ु ३०॥
जीव परमाा च पयायो नाऽ भेदधीः।
मानाभावथा दिहंसािदपिरवजनम॥३१॥्
142 चतथु ः सगः
॥पमः सगः॥
ौी महादेव उवाच
तिन क् ाले महारये रासी कामिपणी।
िवचचार महासा जनानिनवािसनी॥१॥
एकदा गौतमीतीरे पवां समीपतः।
पवळाशाािन पदािन जगतीपतेः॥२॥
ा कामपरीताा पादसौयमोिहता।
्
पँयी सा शन ैरायािाघव िनवेशनम॥३॥
तऽ सा तं रमानाथं सीतया सह संितम।्
कप सशं रामं ा कामिवमोिहता॥४॥
रासी राघवं ूाह क ं कः िकमाौमे।
यु ो जटावला ैः सां िकं तेऽऽ मे वद॥५॥
पमः सगः 145
ु
कनीयाननज लणोऽिप तथािवधः।
त भाया िवशालाी िपणी ौीिरवापरा॥४८॥
ु
देवगवनागानां मनाणां तथािवधा।
् ोतयी वनं शभु ा॥४९॥
न ा न ौतु ा राजन
आन ेतमु हम
ु ा
ु तां भायाथ तवानघ।
्
लणो नाम ताता िचेद मम नािसकाम॥५०॥
कण च नोिदतेन रामेण स महाबलः।
ततोऽहमितःखेन दती खरमगाम॥५१॥्
सोऽिप रामं समासा यु ं रासयूथप ैः।
अतः णेन रामेण तेन ैव बलशािलना॥५२॥
सव तेन िवना वै रासा भीमिवबमाः।
यिद रामो मनः कुया ैलों िनिमषाधतः॥५३॥
भीकुया सेह इित भाित मम ूभो।
्
यिद सा तव भाया ाफलं तव जीिवतम॥५४॥
अतो यत राजे यथा ते वभा भवेत।्
ु
सीता राजीवपऽाी सवलोकै कसरी॥५५॥
ु ात ं ु ं न मः ूभो।
साािाम परतः
्
मायया मोहिया त ु ूासे तां रघूमम॥५६॥
ु ा त
ौ ू वा ै दानमानािदिभथा।
आा भिगन राजा ूिववेश कं गृहम।्
्
तऽ िचापरो भूा िनिां राऽौ न लवान॥५७॥
150 षः सगः
॥षः सगः॥
िविच ैवं िनशायां स ूभाते रथमाितः।
रावणो मनसा कायमक ु
े ं िनि बिमान ्
॥१॥
षः सगः 151
िगतराघवं तदा
बोिधतो िवगतिनि आितः।
तवानिप िवमु चामहम ्
राघवं ूित गृहं ूयािह भोः॥२४॥
र रासकुलं िचरागतम ्
तृतौ सकलमेव नँयित।
तव िहतं वदतो मम भािषतम ्
पिरगृहाण परािन राघवे॥२५॥
154 षः सगः
ज िवरोधमितं भज भितः
ु
परमकािणको रघननः।
अहमशेषिमदं मिु नवातः
अणवमािदयगु े परमेरः।
ॄणािथ त उवाच तं हिरः
्
िकं तवेितमहं करवािण तत॥२६॥
ॄणोमरिवलोचन
ं ूयािह भिव ु मानषंु वपः।
ु
दशरथाजभावमसा
जिह िरप ं ु दशकरं हरे॥२७॥
ु रामः सााारायणोऽयः।
अतो न मानषो
ु षण
मायामानषवे े वनं यातोऽितिनभयः॥२८॥
ु ।्
भूभारहरणाथाय ग तात गृहं सखम
ौु ा मारीचवचनं रावणः ूभाषत॥२९॥
परमाा यदा रामः ूािथ तो ॄणा िकल।
ु भूा यािदह समागतः॥३०॥
मां ह ं ु मानषो
किरिचरादेव सस ईरः।
्
अतोऽहं यतः सीतामान ेाेव राघवात॥३१॥
वधे ूाे रणे वीर ूाािम परमं पदम।्
या रामं रणे हा सीतां ूाािम िनभयः॥३२॥
ति महाभाग िविचऽमृगपधृक।्
रामं सलणं शीयमाौमादितरतः॥३३॥
षः सगः 155
ु ो भवाणवात।्
यिद मां राघवो हादा म
मां हािद चेदा
ु ्
मे िनरयो ीवु म॥३६॥
्
रामाौमपदाे सीतािपथे चरन॥४०॥
॥समः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
अथ रामोऽिप तव ाा रावणचेितम।्
उवाच सीतामेकाे ण ु जानिक मे वचः॥१॥
रावणो िभ ु पेण आगिमित तेऽिकम।्
ं त ु छायां दाकारां ापियोटजे िवश॥२॥
अावँयपेण वष ित ममाऽऽया।
रावण वधाे मां पूवव ासे शभु ॥
े ३॥
ौु ा रामोिदतं वां साऽिप तऽ तथाऽकरोत।्
मायासीतां बिहः ा यमदधऽे नले॥४॥
मायासीता तदाऽपँयृग ं मायािविनिमतम।्
हसी राममे ूोवाच िवनयािता॥५॥
पँय राम मृग ं िचऽं कानकं रभूिषतम।्
िविचऽिबिभय ु ं चरमकुतोभयम।्
बा देिह मम बीडामृगो भवत ु सरः॥६॥
ु
ु
तथेित धनरादाय ् णमॄवीत।्
गन ल
्
र मितयेन सीतां माणवभाम॥७॥
माियनः सि िविपने रासा घोरदशनाः।
्
अतोऽऽाविहतः सा र सीतामिनिताम॥८॥
लणो राममाहेदं देवायं मृगपधृक।्
मारीचोऽऽ न सेह एवूतो मृगः कुतः॥९॥
समः सगः 157
ौीराम उवाच
यिद मारीच एवायं तदा हि न संशयः।
मृगेदानियािम सीतािवौमहेतवे॥१०॥
गिमािम मृग ं बा ानियािम सरः।
ं ूयेन सि सीतासंरणोतः॥११॥
ु
इा ूययौ रामो मायामृगमनिु ु तः।
माया यदाौया लोकमोिहनी जगदाकृ ितः॥१२॥
िनिवकारिदााऽिप पूणऽिप मृगमगात।्
ु
भानकी भगवािनित सं वचो हिरः॥१३॥
कत ु सीतािूयाथाय जानिप मृग ं ययौ।
अथा पूणक ाम राम िविदतानः॥१४॥
े वा िया वाऽिप िकं काय परमानः॥१५॥
मृगण
कदािचद ् ँयतेऽाशे णं धावित लीयते।
ँयते च ततो रादेव ं राममपाहरत।्
्
ततो रामोऽिप िवाय रासोऽयिमित ुटम॥१६॥
िवाध शरमादाय रासं मृगिपणम।्
् १७॥
पधृक॥
पपात िधरााो मारीचः पूव
हा हतोऽि महाबाहो ऽािह लण मां िुतम।्
इाु रामवाचा पपात िधराशनः॥१८॥
यामाोऽिप मरणे ृा तामायातु ।्
िकमतु ामे हिरं पँयेन ैव िनहतोऽसरः॥१९॥
ु
158 समः सगः
िभु वाच
का ं कमलपऽाि को वा भता तवानघे।
िकमथ मऽ ते वासो वन े राससेिवते।
ॄूिह भिे ततः सव वृां िनवेदये॥४१॥
सीतोवाच
अयोािधपितः ौीमान र् ाजा दशरथो महान।्
त ेः सतो ु रामः सवलणलितः॥४२॥
ताहं धमतः पी सीता जनकनिनी।
त ॅाता कनीया लणो ॅातृवलः॥४३॥
िपतरु ाां परृ
ु दडके वमागतः।ु
चतदु श समाां त ु ातिु मािम मे वद॥४४॥
िभु वाच
पौलतनयोऽहं त ु रावणो रासािधपः।
ामपिरतोऽहं ां न ेत ं ु परमागतः॥४५॥
ु
मिु नवेषण
े रामेण िकं किरिस मां भज।
भ ् या साध ज ःखं वनोवम॥४६॥
ु भोगान म ्
ौु ा तचनं सीता भीता िकिवाच तम।्
येव ं भाषसे मां ं नाशमेिस राघवात॥४७॥ ्
आगिमित रामोऽिप णं ित सहानजः। ु
मां को धष ियत ं ु शो हरेभाया शशो यथा॥४८॥
रामबाण ैिविभं पितिस महीतले॥४९॥
समः सगः 161
ु ा रावणः बोधमूितः।
इित सीतावचः ौ
पं दशयामास महापवतसिभम।्
दशां िवंशितभजंु कालमेघसमितम ्
ु ॥५०॥
ता वनदे भूतािन च िवतऽसः। ु
ततो िवदाय धरण नख ैृ बािभः॥५१॥
तोलिया रथे िा ययौ िूं िवहायसा।
हा राम हा लणेित दती जनकाजा॥५२॥
भयोिमना दीना पँयी भवमे ु व सा।
ु ा तितं दीनं सीतायाः पिसमः॥५३॥
ौ
जटायु ितः शीयं नगामाीतु डकः।
ित ितेित तं ूाह को गित ममामतः॥५४॥
मिु षा लोकनाथ भाया शूानालयात।्
शनु को मपूत ं ं परोडाशिमवारे
ु ॥५५॥
इाु तीतु डेन चूणय ामास तिथम।्
वाहान ि् बभेद पादाां चूणय ामास तनः॥५६॥
ु
ततः सीतां पिर रावणः खमाददे।
िचेद पौ सामष ः पिराज धीमतः॥५७॥
पपात िकिेषण ु पिराट ्।
े ूाणेन भिव
ु
पनररथे नाश ु सीतामादाय रावणः॥५८॥
बोशी रामरामेित ऽातारं नािधगित।
्
हा राम हा जगाथ मां न पँयिस ःिखताम॥५९॥
162 समः सगः
जगाम वायवु ग
े ने सीतामादाय सरः॥६२॥
े ६४॥
बा िचेप रामाय कथयिित पवत॥
कृ शाऽितदीना पिरकमविजता
ःखेन शु दनाऽितिवला।
हा राम रामेित िवलमाना
सीता िता रासवृमे॥६६॥
॥अमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
रामो मायािवनं हा रासं कामिपणम।्
्
ूते ाौमं ग ं ु ततो रादश तम॥१॥
ु ने पिरश
आयां लणं दीनं मख ु ता।
राघवियामास ाेव महामितः॥२॥
लण जानाित मायासीतां मया कृ ताम।्
ााऽेन ं विया शोचािम ूाकृ तो यथा॥३॥
यहं िवरतो भूा तू ाािम मिरे।
तदा रासकोटीनां वधोपायः कथं भवेत॥४॥ ्
यिद शोचािम तां ःखसः कामक ु ो यथा।
ु
तदा बमेणानिचन स् ीतां याेऽसरालयम
ु ।्
रावणं सकुलं हा सीतामौ ितां पनः॥५॥ ु
मय ैव ािपतां नीा यातायोामतितः॥६॥
ु
अहं मनभावे न जातोऽि ॄणािथ तः।
ु
मनभावमापः िकिालं वसािम कौ।
ु
ततो मायामन ु
चिरतं मेऽनवताम ्
॥७॥
ु नाम।्
मिु ः ादूयासेन भिमागानवित
्
िनि ैवं तदा ा लणं वामॄवीत॥८॥
िकमथ मागतोऽिस ं सीतां ा मम िूयाम।्
नीता वा भिता वाऽिप रास ैजनकाजा॥९॥
164 अमः सगः
िनममो िनरहारोऽखडानपवान।्
मम जायेित सीतेित िवललापाितःिखतः॥२०॥
ु
एवं मायामनचरसोऽिप रघूमः।
आस इव मूढानां भाित तिवदां न िह॥२१॥
् कलं वनं रामः सलणः।
एवं िविचन स
ु
भं रथं छऽचापं कू बरं पिततं भिव॥२२॥
ा लणमाहेदं पँय लण के निचत।्
्
नीयमानां जनकजां तं िजाऽो जहार ताम॥२३॥
ततः किवु ो भागं गा पवतसिभम।्
्
िधरावपु ा रामो वामथाॄवीत॥२४॥
एष वै भिया तां जानक शभु दशनाम।्
्
शेत े िविवे ऽिततृः पँय हि िनशाचरम॥२५॥
ु
चापमानय शीयं मे बाणं च रघनन।
त ्
ु ा रामवचनं जटायःु ूाह भीतवत॥२६॥
मां न मारय भिं ते िॆयमाणं कमणा।
अहं जटाय ु े भायाहािरणं समनिु ु तः॥२७॥
रावणं तऽ य ु ं मे बभूवािरिवमदन।
त वाहान र् थं चापं िछाऽहं तेन घािततः॥२८॥
पिततोऽि जगाथ ूाणाािम पँय माम।्
त
ु ा राघवो दीनं कठूाणं ददश ह॥२९॥
ृ न र् ामो ःखाौवु त
हाां संश ृ लोचनः॥३०॥
166 अमः सगः
शचबगदापिकरीटवरभूषण ैः ।
् ूकाशेन पीतारधरोऽमलः॥४२॥
ोतयन
चतिु भः पाष दैिवोाशैरिभपूिजतः।
य ू मानो योिगगण ैः राममाभा सरः।
कृ तािलपटोु भूा तु ाव रघननम
ु ्
॥४३॥
जटायु वाच
ु
अगिणतगणमूमे यमाम ्
सकलजगिितसंयमािदहेतमु ् ।
उपरमपरमं पराभूतम ्
सततमहं ूणतोऽि रामचम॥४४॥ ्
ु
िनरविधसखिमिराकटाम ्
ु ािदःखम।्
िपतसरेु चतमु ख
नरवरमिनशं नतोऽि रामम ्
वरदमहं वरचापबाणहम॥४५॥ ्
ु
िऽभवनकमनीयपमीम ्
ु
रिवशतभासरमीिहतूदानम ।्
शरणदमिनशं सरागमू ु ले
ु
कृ तिनलयं रघननं ूपे॥४६॥
भविविपनदवािनामधेयम ्
ु दैवतदैवतं दयाम।्
भवमख
ु
दनजपितसहॐकोिटनाशम ्
रिवतनयासशं हिरं ूपे॥४७॥
168 अमः सगः
अिवरतभवभावनाितरम ्
भविवमख ु ैमिु निभः सदैव ँयम।्
ु
भवजलिधसतारणािपोतम ्
शरणमहं रघननं ु ूपे॥४८॥
ु
िगिरशिगिरसतामनोिनवासम ्
िगिरवरधािरणमीिहतािभरामम।्
ु
सरवरदन ु सेिवतािम ्
जे
ु
सरवरदं ु
रघनायकं ूपे॥४९॥
परधनपरदारविजतानाम ्
ु ितष ु तु मानसानाम।्
परगणभू
परिहतिनरतानां ससे ु म ्
ु
रघवरम ु लोचनं ूपे॥५०॥
ज
ितिचरिवकािसतानना-
ु सरराजनीलनीलम
मितसलभं ु ।्
िसतजलहचान ेऽशोभम ्
ु
रघपितमीशग ु ु ं
रोग ूपे॥५१॥
हिरकमलजशपभेु दात ्
ु
िमह िवभािस गणऽयान वृु ः।
रिविरव जलपूिरतोदपाऽे-
ु
मरपितितपाऽमीशमीडे ॥५२॥
नवमः सगः 169
ु
रितपितशतकोिटसराम ्
शतपथगोचरभावनािवरम।्
यितपितदये सदा िवभातम ्
ु हरं ूभ ं ु ूपे॥५३॥
रघपितमाित
ु
इेव ं वत ूसोऽभूिघूमः।
्
उवाच ग भिं ते मम िवोः परं पदम॥५४॥
णोित य इदं ोऽं िलखेा िनयतः पठे त।्
स याित मम सां मरणे मृितं लभेत॥५५॥ ्
इित राघवभािषतं तदा
ौतु वान ह् ष समाकुलो िजः।
ु
रघननसामाितः
ूययौ ॄसपूु िजतं पदम॥५६॥ ्
॥इित ौीमदारामयणे उमामहेरसंवादे अरयकाडे अमः
सगः॥८॥
॥नवमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ततो रामो लणेन जगाम िविपनारम।्
ु ःखं समािौ सीताेषणतरः॥१॥
पन
तऽात
ु समाकारो रासः ूँयत।
वेव महावरु ािदिवविजतः॥२॥
170 नवमः सगः
ु ं भवेत।्
ततो मां ूाह मघवा जठरे ते मख
बा ते योजनायामौ भिवत इतो ोज॥२४॥
ु
इोऽऽ वसिं बाां वनगोचरान।्
भयाधना ु बा खिडतौ मे याऽनघ॥२५॥
इतः परं मां ॅाे िनिपाीनावृत।े
अिना दमानोऽहं या रघक ु ु लोम॥२६॥
पूव ु
पमनूा भायामाग वदािम ते॥२७॥
इेु लणेनाश ु ॅं िनिम तऽ तम।्
िनि ूादहाैतो देहामिु तः।
कप सशाकारः सवाभरणभूिषतः॥२८॥
रामं ूदिणं कृ ा साां ूिणप च।
कृ तािलवाचेदं भिगदया िगरा॥२९॥
गव उवाच
ु हते मेऽ मनो रामाितसमात।्
ोतमु
ामनमनां मनोवाचामगोचरम॥३०॥ ्
सू ं ते पमं देहयिवलणम।्
मूपिमतरव ँयं जडमनाकम।्
तथं ां िवजानीयाितिरं मनः ूभो॥३१॥
ु
बााभासयोरै ं जीव इिभधीयते।
ु
बािद ्
साी ॄ ैव तिििवषयेऽिखलम॥३२॥
आरोतेऽानवशाििवकारेऽिखलािन ।
्
ृ म॥३३॥
िहरयगभ े सू ं देहं ूलं िवराट ् त
नवमः सगः 173
ौीराम उवाच
तु ोऽहं देवगव भा ा ु च तेऽनघ।
्
यािह मे परमं ानं योिगगं सनातनम॥५५॥
जपि ये िनमनबा ु
भा ं वमागमोम।्
तेऽानसूतभवं िवहाय
ु
मां याि िनानभवान ्
ु यम॥५६॥
मे
॥इित ौीमदारामयणे उमामहेरसंवादे अरयकाडे नवमः
सगः॥९॥
॥दशमः सगः ॥
ौीमहादेव उवाच
ला वरं स गवः ूयान र् ाममॄवीत।्
ु
शबया े परोभागे ु
आौमे रघनन॥१॥
भा ादकमले भिमागिवशारदा।
तां ूयािह महाभाग सव ते कथियित॥२॥
इा ु ूययौ सोऽिप िवमानेनाक वचसा।
िवोः पदं रामनामरणे फलमीशम॥३॥ ्
ा तििपनं घोरं िसंहायािदिषतम।्
ु
शन ैरथाौमपदं शबया रघननः॥४॥
शबरी राममालो लणेन समितम।्
ु
आयामाराषण ूायािचरे ण सा॥५॥
176 दशमः सगः
ु ोचना।
पिता पादयोरमे हष पूणाौल
ागतेनािभनाथ ासने सवेशयत॥६॥ ्
रामलणयोः सादौ ूा भितः।
तलेनािभिषामथाािदिभराता ॥७॥
सू िविधविामं ससौिमिऽं सपयया।
सहृ ीतािन िदािन रामाथ शबरी मदु ा॥८॥
फलामृतकािन ददौ रामाय भितः।
पादौ सू कुसमैु ः सग ु पन ैः॥९॥
ु ैः सानले
ु मपु िवं सहानजम
कृ ताितं रघौे ु ।्
शबरी भिसा ूािलवामॄवीत॥१०॥ ्
अऽाौमे रघौे ु गरवो ु मे महष यः।
िताः शौ ु षू णं तेषां कुवती समपु िता॥११॥
बवष सहॐािण गताे ॄणः पदम।्
गिमोऽॄवु ां ं वसाऽैव समािहता॥१२॥
रामो दाशरिथजातः परमाा सनातनः।
रासानां वधाथाय ऋषीणां रणाय च॥१३॥
आगिमित च ैकामानिना िरा भव।
ु
इदान िचऽकू टािावाौमे वसित ूभः॥१४॥
यावदागमनं त तावि कलेवरम।्
्
ैव राघवं दा देहं यािस तदम॥१५॥
तथ ैवाकरवं राम ान ैकपरायणा।
ु
ूतीागमनं तेऽ सफलं गभािषतम ्
॥१६॥
दशमः सगः 177
ु
तव सशन ं राम गणामिप मे न िह।
योिषूढाऽूमेयान ह् ीनजाितसम ु वा॥१७॥
तव दास दासानां शतसोर वा।
दासीे नािधकारोऽि कुतः साावैव िह॥१८॥
कथं रामा मे ं मनोवागगोचरः।
ोत ं ु न जान े देवश
े िकं करोिम ूसीद मे॥१९॥
ौीराम उवाच
ं ु े ीे िवशेषो वा जाितनामाौमादयः।
प
न कारणं मजन े भिरेव िह कारणम॥२०॥ ्
यदानतपोिभवा वेदायनकमिभः।
न ैव िम ु ैः सदा॥२१॥
ु हं शो मििवमख
्
ताािमिन सेपाेऽहं भिसाधनम॥२२॥
सतां सितरेवाऽ साधनं ूथमं ृतम।्
ितीयं मथालापृतीयं मणे ु रणम।्
्
ाातृं मचसां चतथु साधनं भवेत॥२३॥
आचायपासनं भिे स
ु ाऽमायया सदा।
ु
पमं पयशीलं यमािद िनयमािद च॥२४॥
िना मूजन े िनं षं साधनमीिरतम।्
मम मोपासकं सां समम ु ते॥२५॥
मे िधका पूजा सवभतू षे ु मितः।
बााथष ु िवरािगं शमािदसिहतं तथा॥२६॥
178 दशमः सगः
॥िकिाकाडः॥
॥ूथमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ततः सलणो रामः शन ैः पासरटम।्
आग सरसां ौेां ा िवयमाययौ॥१॥
ु
बोशमाऽं सिवीणमगाधामलशरम।्
उुाज ्
ु कारकुमदु ोलमिडतम॥२॥
हंसकारडवाकीण चबवाकािदशोिभतम।्
जलकुुटकोयिबौनादोपनािदतम ् ॥३॥
ु
नानापलताकीण नानाफलसमावृतम।्
सतां मनःजलं पिकवािसतम॥४॥ ्
ु
तऽोपृँय सिललं पीा ौमहरं िवभः।
ु सरसीरे शीतलेन पथा ययौ॥५॥
सानजः
ऋमूकिगरेः पा गौ रामलणौ।
ु णकरौ दाौ जटावलमिडतौ।
धनबा
पँयौ िविवधान व्
ृ ान ि् गरेः शोभां सिवबमौ॥६॥
ु
ु
समीव ु िगरेमिू चतिु भः सह वानरैः।
िा ददश तौ याावारोह िगरेः िशरः॥७॥
ूथमः सगः 181
ु
यऽ ितित समीवो मििभवािलनो भयात।्
तथेित तारोह ं रामोऽथ लणः॥२८॥
उपात िगरेमिू णादेव महाकिपः।
वृायां समािौ ितौ तौ रामलणौ॥२९॥
ु
हनमानिप ु
समीवम पु ग कृ तािलः।
ेत ु ते भयमायातौ राजन ौ् ीरामलणौ॥३०॥
शीयमिु रामेण सं ते योिजतं मया।
अिं सािणमारो तेन सं िुत ं कु॥३१॥
ततोऽितहषामु ीवः समाग रघूमम।्
वृशाखां यं िछा िवराय ददौ मदु ा॥३२॥
हनूमाणायादामु ीवाय च लणः।
हषण महताऽऽिवाः सव एवावतिरे॥३३॥
लणॄवीव रामवृामािदतः।
वनवासािभगमनं सीताहरणमेव च॥३४॥
लणों वचः ौ ु ा समीवो
ु राममॄवीत।्
्
अहं किरे राजे सीतायाः पिरमागणम॥३५॥
साहामिप ते राम किरे शऽघु ाितनः।
्
ण ु राम मया ं िकिे कथयाहम॥३६॥
एकदा मििभः साध ितोऽहं िगिरमूधि न।
िवहायसा नीयमानां के निचमदोमाम॥३७॥ ्
बोश रामरामेित ाऽान प् वतोपिर।
आम ु ाभरणााश ु ोरीयेण भािमनी॥३८॥
184 ूथमः सगः
ु ूित।
िाव तेन संिवो जगाम गहां
ु
अनिाव तं वाली मायािवनमहं तथा॥४९॥
ततः ूिवमालो गहां ु मायािवनं षा।
ु ।्
वाली मामाह ित ं बिहगाहं गहाम
ु
इाऽऽिवँय ु मासमेकं न िनययौ॥५०॥
स गहां
ु
मासा गहाारािग त ं िधरं ब।
ता पिरताो मृतो वालीित ःिखतः॥५१॥
ु
गहाािर िशलामेकां िनधाय गृहमागतः।
ु
ततोऽॄवं मृतो वाली गहायां रसा हतः॥५२॥
त ु ा ःिखताः सव मामिनमतु ।
राेऽिभषेचनं चबुः सव वानरमिणः॥५३॥
िशं तदा मया रां िकिालमिरम।
ततः समागतो वाली मामाह पषं षा॥५४॥
बधा भिया मां िनजघान च मिु िभः।
ततो िनग नगरादधावं परया िभया॥५५॥
् वान प् िरब ऋमूकं समािौतः।
लोकान स
ऋषेः शापभयाोऽिप नायातीमं िगिरं ूभो॥५६॥
तदािद मम भाया स यं भेु िवमूढधीः।
अतो ःखेन सो तदारो ताौयः॥५७॥
वसा भवादसंशािु खतोऽहम।्
िमऽःखेन सो रामो राजीवलोचनः॥५८॥
186 ूथमः सगः
ादपािप तिचवृि
ामसीतकथास ु वाणी।
सेवािनरतौ करौ मे
्
दसं लभतां मदम॥९१॥
् गंु च चःु
ूितभान
पँयजॐं स णोत ु कणः।
कमािण च पादयु मम ्
ोजजॐं तव मिरािण॥९२॥
अािन ते पादरजोिविमौ
तीथािन िबॅिहशऽक ु े तो।
िशरदीयं भवपजा ैर ्
जंु पदं राम नमजॐम॥९३॥ ्
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे िकिाकाडे
ूथमः सगः॥१॥
॥ितीयः सगः॥
इं ापिरिनधूत ाशेषकषम।्
ु
रामः समीवमालो ्
सितं वामॄवीत॥१॥
मायां मोहकर तिन ि् वतन क
् ायिसये।
सखे ं यां समेव न संशयः॥२॥
िक ु लोका विदि मामेव ं रघननः। ु
कृ तवान ि् कं कपीाय सं कृ ाऽिसािकम॥३॥
्
190 ितीयः सगः
तारोवाच
मोऽण ु राजे ौु ा कु यथोिचतम।्
आह मामदः पऽोु मृगयायां ौतु ं वचः॥२५॥
अयोािधपितः ौीमान र् ामो दाशरिथः िकल।
लणेन सह ॅाऽा सीतया भायया सह॥२६॥
आगतो दडकारयं तऽ सीता ता िकल।
्
रावणेन सह ॅाऽा मागमाणोऽथ जानकीम॥२७॥
ु ण समागतः।
आगतो ऋमूकाििं समीवे
ु
चकार तेन समीवः ्
सं चानलसािकम॥२८॥
ूितां कृ तवान र् ामः समीवाय
ु सलणः।
्
वािलनं समरे हा राजानं ां करोहम॥२९॥
इित िनि तौ यातौ िनितं ण ु मचः।
ु
इदानीमेव ते भः कथं पनपागतः॥३०॥
ु
अतं सवथा वैरं ा समीवमानय।
यौवराेऽिभिषाश ु रामं ं शरणं ोज॥३१॥
पािह मामदं रां कुलं च हिरपव। ु
ु
इाऽौ ु ख
म ्
ु ी तारा पादयोः ूिणप तम॥३२॥
हाां चरणौ धृा रोद भयिवला।
्
तामािल तदा वाली सेहिमदमॄवीत॥३३॥
ीभावािभेिष ं िूये नाि भयं मम।
ु
रामो यिद समायातो लणेन समं ूभः॥३४॥
ितीयः सगः 193
॥तृतीयः सगः॥
िनहते वािलिन रणे रामेण परमाना।
िुववु ानराः सव िकिां भयिवलाः॥१॥
ु हाभागे हतो वाली रणािजरे।
तारामूचम
अदं पिररा मिणः पिरनोदय॥२॥
तृतीयः सगः 197
ु
बीियािदसामीादानः संसिृ तबलात।्
आा िलं त ु मनः पिरगृ तवान॥२३॥ ्
् षन
कामान ज ु ग ् ण
ु ैबः संसारे वततऽे वशः।
आदौ मनोगणानु स् ृ ा ततः कमायन ेकधा॥२४॥
शु लोिहतकृ ािन गतयमानतः।
एवं कमवशाीवो ॅमाभूतसवम॥२५॥ ्
सवपसंतौ जीवो वासनािभः कमिभः।
अनािवावशगििभिनवेशतः ॥२६॥
सृिकाले पनः ु पूवव ासनामानस ैः सह।
ु
जायते पनरे व ं घटीयिमवावशः॥२७॥
ु
यदा पयिवशे े लभते सितं सताम।्
षण
ु
मानां सशाानां तदा मिषया मितः॥२८॥
मथाौवणे ौा लभा जायते ततः।
ततः पिवानमनायासेन जायते॥२९॥
तदाऽऽचायूसादेन वााथ ानतः णात।्
देहिे यमनःूाणाहितः पृथक ् ितम॥३०॥
्
ाानभवतःु समानाानमयम।्
ाा सो भवे ्
ु ः समेव मयोिदतम॥३१॥
एवं मयोिदतं सगालोचयित योऽिनशम।्
त संसारःखािन न ृशि कदाचन॥३२॥
मेतया ूोमालोचय िवश ु धीः।
न ृँयसे ःखजालैः कमबािमोसे॥३३॥
200 तृतीयः सगः
ु ु कृ ता मिमा।
िन ते सॅ
पूवज
अतव िवमोाय पं मे दिशत ं शभु ॥
े ३४॥
ाा मिूपमिनशमालोचय मयोिदतम।्
ूवाहपिततं काय कुविप न िलसे॥३५॥
ौीरामेणोिदतं सव ौ ु ा ताराऽितिविता।
देहािभमानजं शोकं ा ना रघूमम॥३६॥ ्
ु
आानभवस ु जीव
ा ु ा बभूव ह।
णसममाऽेण रामेण परमाना॥३७॥
अनािदबं िनधूय म ु ा साऽिप िवकषा।
ु
समीवोऽिप च त ु ा रामवामीिरतम॥३८॥ ्
जहावानमिखलं िचोऽभवदा।
ु
ततः समीवमाहे ु
दं रामो वानरपवम ्
॥३९॥
ॅातु पऽेु ण यं साराियकम।्
कु सव यथाायं संारािद ममाऽऽया॥४०॥
तथेित बिलिभमु ैवानरैः पिरणीय तम।्
ु
वािलनं पके िा सवराजोपचारकै ः॥४१॥
भेरीिभिनघष ैॄाण ैमििभः सह।
यूथप ैवानरैः पौरैारया चादेन च॥४२॥
गा चकार तव यथाशां ूयतः।
ाा जगाम राम समीपं मििभः सह॥४३॥
ना राम चरणौ समीवःु ूाह धीः।
्
रां ूशािध राजे वानराणां समृिमत॥४४॥
तृतीयः सगः 201
ु यतु े मौिकोपमजलौघपले।
िदमूलफलपसं
ृ पिशोिभते पवत े रघक
िचऽवणमग ्
ु ु लोमोऽवसत॥५५॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे िकिाकाडे
तृतीयः सगः॥३॥
॥चतथु ः सगः॥
ु ु सरन।्
तऽ वािष किदनािन राघवो लीलया मिणगहास
पमूलफलभोगतोिषतो लणेन सिहतोऽवसख ्
ु म॥१॥
ु
वातनजलपू ु
िरतमेघानरिनतवैतगभा न् ।
वी िवयमगाजयूथान य् दािहतसकानकान
ु ्
॥२॥
नवघासं समाा पमृ ु गिजाः।
धावो पिरतो रामं वी िवािरतेणाः॥३॥
न चलि सदा ानिना इव मनु ीराः।
ु
रामं मानषपे ु
ण िगिरकाननभूिमष॥४॥
ु
चरं परमाानं ाा िसगणा भिव।
मृगपिगणा भूा राममेवानसेु िवरे॥५॥
सौिमिऽरेकदा राममेकाे ानतरम।्
समािधिवरमे भा ूणयािनयाितः॥६॥
अॄवीेव ते वााूवािगतो मम।
अनािवासूतः संशयो िद संितः॥७॥
इदान ौोतिु मािम िबयामागण राघव।
भवदाराधनं लोके यथा कुवि योिगनः॥८॥
चतथु ः सगः 203
ु
ौयोपहरेिं ौाभगहमीरः।
होमं कुयायेन िविधना मकोिवदः॥३०॥
अगेनोमागण कुडेनागमिवमः।
ु
जयाू
लमेण पस ंु ु
ू े नाथवा बधः॥३१॥
अथवौपासनाौ वा चणा हिवषा तथा।
तजानू दूं िदाभरणभूिषतम॥३२॥्
ायेदनलमं होमकाले सदा बधः। ु
्
पाष देो बिलं दा होमशेष ं समापयेत॥३३॥
ततो जपं ूकुवत ायेां यतवाक ् रन।्
ु वासं च ताल
मख ू ं दा ूीितसमितः॥३४॥
ु
मदथ नृगीतािद ितपाठािद कारयेत।्
ूणमेडवूमौ दये मां िनधाय च॥३५॥
िशराधाय मं ूसादं भावनामयम।्
पािणां मदे मूि गृहीा भिसंयतु ः॥३६॥
ु ूणमेधु ीः।
र मां घोरसंसारािदा
्
उासयेथापूव ूोितिष संरन॥३७॥
एवमु ूकारेण पूजयेििधविद।
ु
इहामऽु च संिसिं ूाोित मदनमहात ्
॥३८॥
मो यिद मामेव ं पूजां च ैव िदन े िदन े।
करोित मम सां ूाोेव न संशयः॥३९॥
206 चतथु ः सगः
॥पमः सगः॥
राम ु पवतामे मिणसानौ िनशामख ु ।े
सीतािवरहजं शोकमसहिदमॄवीत॥१॥ ्
पँय लण मे सीता रासेन ता बलात।्
मृताऽमृता वा िनेत ं ु न जान ेऽािप भािमनीम॥२॥्
जीवतीित मम ॄूयािा िूयकृ त ् स मे।
यिद जानािम तां सा जीव यऽ कुऽ वा॥३॥
208 पमः सगः
ु
हठादेवाहिरािम सधािमव पयोिनधेः।
ूितां ण ु मे ॅातयन मे जनकाजा॥४॥
ु
नीता तं भसाुया सपऽबलवाहनम ।्
हे सीते चवदन े वसी रासालये॥५॥
ःखाा मामपँयी कथं ूाणान ध ् िरिस।
ु
चोऽिप भानवाित मम चाननां िवना॥६॥
च ं जानक ृा करैमा ृश शीतलैः।
ु
समीवोऽिप दयाहीनो ःिखतं मां न पँयित॥७॥
रां िनटकं ूा ीिभः पिरवृतो रहः।
कृ तो ँयते ं पानासोऽितकामक ु ः॥८॥
नाऽऽयाित शरदं पँयिप मागियत ं ु िूयाम।्
पूवपकािरणं ः कृ तो िवृतो िह माम॥९॥्
ु
हि समीवमे व ं सपरंु सहबावम।्
ु
वाली यथा हतो मेऽ समीवोऽिप ्
तथा भवेत॥१०॥
इित ं समालो राघवं लणोऽॄवीत।्
इदानीमेव गाऽहं समीवं ु मानसम॥११॥्
मामाापय हा तमायाे राम तेऽिकम।्
इाु ु
धनरादाय यं तूणीरमेव च॥१२॥
गम ु ु तं वी रामो लणमॄवीत।्
न हया व समीवो ु मे िूयः सखा॥१३॥
िक ु भीषय समीवं
ु वािलवं हिनसे।
ु शीयमादाय समीवूितभािषतम
इा ु ्
॥१४॥
पमः सगः 209
ु
समीवः यमाग सववानरयूथप ैः।
वधियित दैौघान र् ावणं च हिनित॥४७॥
ु
य ैव सिहतोऽ ैव गा वानरपवः।
पँयाभवनं तऽ पऽदारसु ु त
्
ृ म॥४८॥
ु
ा समीवमभयं दा नय सहैव ते।
ु ा कृ शबोधोऽथ लणः॥४९॥
ताराया वचनं ौ
जगामाःपरंु यऽ समीवोु वानरेरः।
ु
मामािल समीवः पये पयवितः॥५०॥
ा लणमथ म ु पाताितभीतवत।्
्
तं ा लणः बुो मदिविलतेणम॥५१॥
ु
समीवं ूाह वृ िवृतोऽिस रघूमम।्
वाली येन हतो वीरः स बाणोऽ ूतीते॥५२॥
मेव वािलनो माग गिमिस मया हतः।
एवमपषं वदं लणं तदा॥५३॥
उवाच हनमान ु ् वीरः कथमेव ं ूभाषसे।
ोऽिधकतरो रामे भोऽयं वानरािधपः॥५४॥
रामकायाथ मिनशं जागित न त ु िवृतः।
आगताः पिरतः पँय वानराः कोिटशः ूभो॥५५॥
गिमिचरेण ैव सीतायाः पिरमागणम।्
साधियित समीवो ु रामकायमशेषतः॥५६॥
ु
ु ा हनमतो
ौ वां सौिमिऽलितोऽभवत।्
ु
समीवोऽ ्
पाा ैलणं समपूजयत॥५७॥
षः सगः 213
॥षः सगः॥
ु
ा रामं समासीनं गहाािर िशलातले।
्
च ैलािजनधरं ँयामं जटामौिलिवरािजतम॥१॥
ु म।्
ु ाज
िवशालनयनं शां ितचामख
सीतािवरहसं पँयं मृगपिणः॥२॥
रथाराम
ू ु वेगामु ीवलणौ।
राम पादयोरमे पेततभु ि संयतु ौ॥३॥
214 षः सगः
ु
रामः समीवमािल पृाऽनामयमिके ।
्
ापिया यथाायं पूजयामास धमिवत॥४॥
ततोऽॄवीिघौेु ं समीवो
ु भिनॆधीः।
्
देव पँय समाया वानराणां महाचमूम॥५॥
कुलाचलाििसूता मेमरसिभाः।
नानाीपसिरैलवािसनः पवतोपमाः॥६॥
असाताः समायाि हरयः कामिपणः।
ु िवशारदाः॥७॥
सव देवांशसूताः सव य
अऽ के िचजबलाः के िचशगजोपमाः।
गजायतु बलाः के िचदेऽिमतबलाः ूभो॥८॥
के िचदनकू टाभाः के िचनकसिभाः।
के िचिावदना दीघवालाथाऽपरे॥९॥
ु िटकसाशाः के िचिाससिभाः।
श
गजः पिरतो याि वानरा यु कािणः॥१०॥
दााकािरणः सव फलमूलाशनाः ूभो।
ु
ऋाणामिधपो वीरो जावााम बिमान ्
॥११॥
एष मे मिणां ौेः कोिटभूकवृपः।
हनूमान ेष िवातो महासपराबमः॥१२॥
वायपु ऽोऽितते
ु ु
जी मी बिमतां वरः।
नलो नील गवयो गवाो गमादनः॥१३॥
शरभो मैव ैव गजः पनस एव च।
ु ो दिधमख
वलीमख ु ः सषेु णार एव च॥१४॥
षः सगः 215
इाु ु
हनमानमे ूिववेश तमयःु ।
सव पररं धृा बान ब् ािभक ु ाः॥३६॥
अकारे महरंू गाऽपँयन ् कपीराः।
् िणिनभतोयान क
जलाशयान म ् िुमोपमान॥३७॥
्
वृान प् फलैन ॆान म् धिोणसमितान
ु ।्
गृहान स् वगणोपे
ु तान म ् िणवािदपूिरतान॥३८॥्
िदभासिहतान म ् ानषु ैः पिरविजतान।्
िविताऽ भवन े िदे कनकिवरे॥३९॥
ूभया दीमानां त ु दशःु ियमेककाम।्
ाय चीरवसनां योिगन योगमािताम॥४०॥ ्
ूणेमु ां महाभागां भा भीा च वानराः।
ा तान व् ानरान द् वे ी ूाह यूय ं िकमागताः॥४१॥
कुतो वा क ता वा मानं िकं ूधष थ।
त ु
ु ा हनमानाह ण ु वािम देिव ते॥४२॥
अयोािधपितः ौीमान र् ाजा दशरथः ूभः। ु
त पऽो ु महाभागो ेो राम इित ौतु ः॥४३॥
िपतरु ाां परृ
ु सभायः सानजोु वनम।्
गतऽ ता भाया त साी राना॥४४॥
ु ययौ।
ु सानजो
रावणेन ततो रामः समीवं
ु
समीवो ्
िमऽभावेन राम िूयवभाम॥४५॥
मृगयिमित ूाह ततो वयमपु ागताः।
ततो वनं िविचो जानक जलकािणः॥४६॥
218 षः सगः
ु
िनवृगणमागा
य िनिनधनाय ते॥६८॥॥६८॥
नमः ाािभरामाय िनगण ु ाय गणान
ु े।
कालिपणमीशानमािदमाविजतम ् ॥६९॥
समं चरं सवऽ मे ां पषं ु परम।्
देव ते चेितं कि वेद नृिवडनम॥७०॥्
न तेऽि किियतो ेो वाऽपर एव च।
ायािपिहताानां पँयि तथािवधम॥७१॥ ्
अजाकतरु ीश देवितयरािदष।ु
जकमािदकं यदिवडनम॥७२॥ ्
ामाररं जातं कथाौवणिसये।
के िचोसलराज तपसः फलिसये॥७३॥
कौसया ूामानं जातमाः परे जनाः।
रासभूभारहरणायािथ तो ु
िवभः॥७४॥
ॄणा नरपेण जातोऽयिमित के चन।
ु
वि गायि च ये कथाे रघनन॥७५॥
पँयि तव पादां भवाणवसतारणम ु ।्
ु
ायागणबाहं ु
ितिरं गणाौयम ्
॥७६॥
कथं ां देव जानीयां ोत ं ु वाऽिवषयं िवभमु ।्
नमािम रघौे ु ं बाणासनशराितम।्
ु
लणेन सह ॅाऽा समीवािदिभरितम ्
॥७७॥
एवं तो ु रघौे ु ः ूसः ूणताघत।्
उवाच योिगन भां िकं ते मनिस काितम॥७८॥ ्
षः सगः 221
ु ु डलैः।
ु ाहारैः कौभक
अदैनपू रैु म
भां रत ु मे राम वरं नां वृण े ूभो॥८२॥
ौीराम उवाच
ौु ा रघूमवचोऽमृतसारकम ्
गा तदैव बदरीतखडजम ु ।्
ु मनसा री
तीथ तदा रघपितं
ा कलेवरमवाप परं पदं सा॥८४॥
॥समः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
अथ तऽ समासीना वृखडेष ु वानराः।
ु ः सीतामागणकिशताः॥१॥
िचयो िवम
तऽोवाचादः कांिानरान ् वानरष भः।
्
ॅमतां गरेऽाकं मासो नून ं गतोऽभवत॥२॥
सीता नािधगताऽािभन कृ तं राजशासनम।्
ु
यिद गाम िकिां समीवोऽान ह् िनित॥३॥
ु तंु मां िमषािहिनित।
िवशेषतः शऽस
मिय त कुतः ूीितरहं रामेण रितः॥४॥
इदान रामकाय मे न कृ तं तिषं भवेत।्
ु
त मनन े नून ं समीव रानः॥५॥
ु
मातृकां ॅातृभाया पापााऽनभवसौ।
ु
न गेयमतः पा त वानरपवाः॥६॥
ु
ािम जीिवतं चाऽ येन के नािप मृना।
इौनु यनं के िचा ु
वानरपवाः॥७॥
्
िथताः साौनु यना यवु राजमथाॄवु न॥८॥
िकमथ तव शोकोऽऽ वयं ते ूाणरकाः।
ु
भवामो िनवसामोऽऽ गहायां भयविजताः॥९॥
सवसौभायसिहतं परंु देवपरोपमम
ु ।्
शन ैः पररं वां वदतां माताजः॥१०॥
समः सगः 223
ु ाामहे वयम।्
ु कुठमासा सखं
पनव
इदमथाऽा गता िवं महाचलम॥२२॥ ्
िविचोऽथ शनकै जानक दिणाधु ःे ।
तीरे महेािगरेः पिवऽं पादमाययःु ॥२३॥
ा समिु ं ारमगाधं भयवधनम।्
वानरा भयसाः िकं कुम इित वािदनः॥२४॥
िनषेदधेीरे सव िचासमिताः।
ु
मयामासरोमदाा महाबलाः॥२५॥
ॅमतो मे वन े मासो गतोऽऽैव गहारेु ।
न ो रावणो वाऽ सीता वा जनकाजा॥२६॥
ु
समीवीदडोऽािहे व न संशयः।
ु
समीववधतोऽाकं ्
ौेयः ूायोपवेशनम॥२७॥
इित िनि तऽैव दभानाीय सवतः।
ु े सव मरणे कृ तिनयाः॥२८॥
उपािववेश
ु
एतिरे तऽ महेाििगहारात ।्
िनग शनकै रागाीः ृ पवतसिभः॥२९॥
ा ूायोपवेशने ितान ् वानरपवानु ।्
उवाच शनकै गीृ ः ूाो भोऽ मे बः॥३०॥
एकै कशः बमावान भ ् यािम िदन े िदन े।
ौु ा तीवचनं
ृ वानरा भीतमानसाः॥३१॥
भियित नः सवानसौ गृीो न संशयः।
रामकाय च नाािभः कृ तं िकिरीराः॥३२॥
समः सगः 225
ु
समीवािप च िहतं न कृ तं ानामिप।
वृथाऽन ेन वधं ूाा गामो यमसादनम॥३३॥्
अहो जटायधु म ाा रामाथ मृतः सधीः।
ु
मों ूाप रावापं योिगनामिरमः॥३४॥
साित ु तदा वां ौ ु ा वानरभािषतम।्
के वा यूय ं मम ॅातःु कणपीयूषसिभम॥३५॥्
जटायिु रित नामा ाहरः पररम।्
उतां वो भयं मा भूः वगसमाः॥३६॥
ु
तमवु ाचादः ौीमानितो गृीसिधौ।
रामो दाशरिथः ौीमान ल ् णेन समितः॥३७॥
सीतया भायया साध िवचचार महावने।
त सीता ता साी रावणेन राना॥३८॥
मृगयां िनगत े रामे लणे च ता बलात।्
रामरामेित बोशी ौ ्
ु ा गृीः ूतापवान॥३९॥
जटायनु ाम पीो य
ु ं कृ ा सदाणम
ु ।्
रावणेन हतो वीरो राघवाथ महाबलः॥४०॥
रामेण दधो राम साय ु मगमणात।्
ु
रामः समीवमासा सं कृ ाऽिसािकम॥४१॥ ्
ु
समीवचोिदतो ु
हा वािलनं सरासदम ।्
ु
रां ददौ वानराणां समीवाय महाबलः॥४२॥
ु
समीवः ूेषयामास सीतायाः पिरमागण।े
अान व् ानरवृान व् ै महासान म
् हाबलः॥४३॥
226 समः सगः
ु
स एव जानक ा पनरायाित ीवु म।्
अहमेव राानं रावणं हमु ु हे।
ॅातहु
ारमेकाकी िक ु पिवविजतः॥५४॥
यतमितयेन लित ं ु सिरतां पितम।्
्
ु ो रावणं रासािधपम॥५५॥
ततो हा रघौे
उ िस ं ु शतयोजनायतम ्
लां ूिवँयाथ िवदेहककाम।्
ा समाभा च वािरिधं पनःु
्
तत ु समथ ः कतमो िवचायताम॥५६॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे िकिाकाडे
समः सगः॥७॥
॥अमः सगः॥
ु ािवाः साितं सववानराः।
अथ ते कौतक
पूभगवन ् ॄिू ह मदु ं मािदतः॥१॥
ु कृ तम।्
साितः कथयामास वृां परा
ु जटाय
अहं परा ु ॅातरौ ढयौवनौ॥२॥
बलेन दिप तावावां बलिजासया खगौ।
सूयम डलपय ं गमु ्
ु िततौ मदात॥३॥
बयोजनसाहॐं गतौ तऽ ूतािपतः।
ु ं पिरऽात ं ु प ैराा मोहतः॥४॥
जटाय
228 अमः सगः
साितवाच
बोधयामास मां चनामा मिु नकुलेरः।
पँय ु पौ मे जातौ नूतनावितकोमलौ॥५३॥
यामृितमाऽतोऽपिरिमतं संसारवाराििधम ्
तीा गित जनोऽिप परमं िवोः पदं शातम।्
त ैव िितकािरणिजगतां राम भाः िूया
यूय ं िकं न समिु माऽतरणे शाः कथं वानराः॥५५॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे िकिाकाडे
अमः सगः॥८॥
नवमः सगः 233
॥नवमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ु
गते िवहायसा गृीराजे वानरपवाः।
हषण महताऽऽिवाः सीतादशनलालसाः॥१॥
ऊचःु समिु ं पँयो नबचबभयरम।्
तरािदिभमाकाशिमव म हम॥२॥ ्
पररमवोचन ् वै कथमेन ं तरामहे।
उवाच चादऽ ण ु ं वानरोमाः॥३॥
भवोऽबिलनः शूरा कृ तिवबमाः।
को वाऽ वािरिधं तीा राजकाय किरित॥४॥
एतेषां वानराणां स ूाणदाता न संशयः।
तित ु मे शीयं परतो
ु यो महाबलः॥५॥
ु
वानराणां च सवषां रामसमीवयोरिप।
स एव पालको भूयााऽ काया िवचारणा॥६॥
ु यवु राजेन तू वानरस ैिनकाः।
इे
आसोचःु िकिदिप पररिवलोिकनः॥७॥
अद उवाच
उतां वै बलं सवः ूेकं कायिसये।
के न वा साते काय जानीमदनरम॥८॥ ्
अद वचः ौ ु
ु ा ूोचवरा बलं पृथक।्
योजनानां दशार दशोरगणं ु जगः॥९॥
ु
234 नवमः सगः
ु
॥सरकाडः॥
॥ूथमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
शतयोजनिवीण समिु ं मकरालयम।्
ु
िललियषरानसोहो माताजः॥१॥
ाा रामं पराानिमदं वचनमॄवीत।्
पँय ु वानराः सव गं मां िवहायसा॥२॥
अमोघं रामिनम ु ं महाबाणिमवािखलाः।
पँया ैव राम प जनकनिनीम॥३॥ ्
ु पँयािम राघवम।्
कृ ताथऽहं कृ ताथऽहं पनः
ूाणूयाणसमये य नाम सकृ रन॥४॥ ्
नरीा भवाोिधमपारं याित तदम।्
ु
िकं पन तोऽहं तदािु लमिु िकः॥५॥
तमेव दये ाा लयावािरिधम।्
इाु हनमान
ु ब् ा ूसायायतवालिधः॥६॥
ु
ऋजमीवो िः साकुितपदयः।
ु ण
दिणािभमख ू पु वेु ऽिनलिवबमः॥७॥
आकाशािरतं देववै माणो जगाम सः।
ाऽिनलसतंु देवा गं वायवु ग
े तः॥८॥
ूथमः सगः 237
ु योजनानां च िवंशितम।्
ततकार सरसा
ु
वं चकार हनमािं शोजनसितम॥२०॥ ्
ु पाशोजनायतम।्
ततकार सरसा
वं तदा हनूमां ु बभूवाु सिभः॥२१॥
ूिवँय वदनं ताः पनरेु परः ु ितः।
ूिवो िनगतोऽहं ते वदनं देिव ते नमः॥२२॥
एवं वदं ा सा हनूममथाॄवीत।्
ु
ग साधय राम काय बिमतां वर॥२३॥
ु कपे।
देवःै सेिषताऽहं ते बलं िजासिभः
ु ा रामं ििस ग भोः॥२४॥
ा सीतां पनग
इा ु तः
ु सा ययौ देवलोकं वायस ु पनः।
ु
जगाम वायमु ागण गािनव पिराट ्॥२५॥
समिु ोऽाह मैनाकं मिणकानपवतम।्
ु
गेष महासो हनमााताजः॥२६॥
राम कायिसथ त ं सिचवो भव।
ु
सगरैवि तो याराहं ्
सागरोऽभवम॥२७॥
ु
ताये बभूवासौ रामो दाशरिथः ूभः।
त कायाथ िसथ गेष महाकिपः॥२८॥
मिु जलाूण िय िवौ गत।ु
स तथेित ूारभूलमाहोतः॥२९॥
नानामिणमय ैः ैोपिर नराकृ ितः।
ूाह यां हनूमं मैनाकोऽहं महाकपे॥३०॥
ूथमः सगः 239
तेऽशोकविनका िदपादपसला।
अि तां महावृः िशंशपा नाम मगः॥५५॥
ु
तऽाऽऽे जानकी घोररासीिभः सरिता।
ैव ग िरतं राघवाय िनवेदय॥५६॥
उितेऽौ पवनाजेन
ु
धरासताया दशानन।
ु
पोर ु
वामाि भज तीोम ्
राम दामतीिय॥५८॥
ु
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे सरकाडे ूथमः
सगः॥१॥
242 ितीयः सगः
॥ितीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ु
ततो जगाम हनमान ल् ां परमशोभनाम।्
ु
राऽौ सूतनभू ु ॥१॥
ा बॅाम पिरतः परीम ्
सीताेषणकायाथ ूिववेश नृपालयम।्
ु
तऽ सवूदेशषे ु िविव हनमान ्किपः॥२॥
नापँयानक ृा ततो लािभभािषतम।्
ु
जगाम हनमान ् शीयमशोकविनकां शभु ाम॥३॥
्
ु
सरपादपसाधां रसोपानवािपकाम।्
्
नानापिमृगाकीणा णूासादशोिभताम॥४॥
फलैरानॆशाखामपादप ैः पिरवािरताम।्
् ानक तऽ ूितवृ ं मतु ः॥५॥
िविचन ज
ु मम।्
ददशाॅिं लहं तऽ च ैूासादम
ा िवयमापो मिणशताितम॥६॥ ्
ु ा िकिरंू स माितः।
समती पनग
ददश िशंशपावृमिनिबडदम॥७॥ ्
अातपमाकीण णवणिवहमम।्
्
तूले रासीमे ितां जनकनिनीम॥८॥
ददश हनमानु ् वीरो देवतािमव भूतले।
एकवेण कृ शां दीनां मिलनारधािरणीम॥९॥्
ितीयः सगः 243
ु
सीता भीता लीयमाना ाेव सममा।
अधोम ु ौनु यना िता रामािप तारा॥२१॥
रावणोऽिप तदा सीतामालोाऽऽह सममे ु ।
मां ा िकं वृथा सॅु ु ाेव िवलीयसे॥२२॥
रामो वनचराणां िह मे ितित सानजः।ु
कदािचँयते कै िदािच ैव ँयते॥२३॥
मया त ु बधा लोकाः ूेिषता दशन े।
न पँयि ूयेन वीमाणाः समतः॥२४॥
िकं किरिस रामेण िनःृहण े सदा िय।
या सदाऽऽिलितोऽिप समीपोऽिप सवदा॥२५॥
दयेऽ न च ेहिय राम जायते।
ृ तान स ् वभोगां णानिप
ु राघवः॥२६॥
ु
भानोऽिप ु ोऽधमः।
न जानाित कृ तो िनगण
मानीता मया साी ःखशोकसमाकुला॥२७॥
इदानीमिप नाऽऽयाित भिहीनः कथं ोजेत।्
िनःसो िनममो मानी मूढः पिडतमानवान॥२८॥्
ु ं िकं किरिस भािमिन।
नराधमं िमख
ु
तीव समासं मां भजासरोमम ्
॥२९॥
देवगवनागानां यिकरयोिषताम।्
भिविस िनयोी ं यिद मां ूितपसे॥३०॥
रावण वचः ौ ु ा सीताऽमष समिता।
ु ी भूा िनधाय तृणमरे॥३१॥
उवाचाधोमख
ितीयः सगः 245
ु पं या धृतम।्
राघवािता नून ं िभ
रिहते राघवाां ं शनु ीव हिवररे॥३२॥
तवानिस मां नीच तलं ूासेऽिचरात।्
यदा रामशराघातिवदािरतवपभ ्
ु वान॥३३॥
ासेऽमानषंु रामं गिमिस यमािकम।्
्
समिु ं शोषिया वा शरैब ाऽथ वािरिधम॥३४॥
ह ं ु ां समरे रामो लणेन समितः।
आगिमसेहो िसे रासाधम॥३५॥
ु ।्
ां सपऽंु सहबलं हा न ेित मां परम
ु ा रःपितः बुो जानाः पषारम॥३६॥
ौ ्
वां बोधसमािवः खम ु सरः।
ह ं ु जनकराज तनयां ताॆलोचनः॥३७॥
मोदरी िनवायाह पितं पितिहते रता।
्
ु दीनां ःिखतां कृ पणां कृ शाम॥३८॥
ज ैनां मानष
देवगवनागानां बः सि वरानाः।
ामेव वरय ु ैमदमिवलोचनाः॥३९॥
ततोऽॄवीशमीवो रासीिवकृताननाः।
यथा मे वशगा सीता भिवित सकामना।
तथा यतं िरतं तजनादरणािदिभः॥४०॥
िमासारे सीता यिद मे वशगा भवेत।्
ु ता रां भोित सा मया॥४१॥
तदा सवसखोपे
246 ितीयः सगः
॥तृतीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
उन ेन वा मोे शरीरं राघवं िवना।
जीिवतेन फलं िकं ाम रोऽिधमतः॥१॥
248 तृतीयः सगः
साितवचनाीयम ु शतयोजनम।्
् ानक शभु ाम॥१३॥
समिु ं नगर लां िविचन ज ्
शन ैरशोकविनकां िविचन ् िशंशपातम।्
अिां जानकीमऽ शोच ःखसताम ्
ु ॥१४॥
राम मिहष देव कृ तकृ ोऽहमागतः।
ु
इोपररामाथ माितबिु मरः॥१५॥
सीता बमेण तव ौ ु ा िवयमाययौ।
्
िकिमदं मे ौतु ं ोि वायनु ा समदु ीिरतम॥१६॥
ो वा मे मनोॅाियिद वा समेव तत।्
िनिा मे नाि ःखेन जानाेतुतो ॅमः॥१७॥
येन मे कणपीयषु ं वचनं समदु ीिरतम।्
स ँयतां महाभागः िूयवादी ममामतः॥१८॥
ु ा तानकीवां हनमान
ौ ु प् ऽखडतः।
ु
अवतीय शन ैः सीतापरतः समवितः॥१९॥
कलिवूमाणाो राः पीतवानरः।
ु ितः॥२०॥
ननाम शनकै ः सीतां ूािलः परतः
ा तं जानकी भीता रावणोऽयमपु ागतः।
मां मोहियतमु ायातो मायया वानराकृ ितः॥२१॥
इेव ं िचिया सा तूीमासीदधोमख ु ी।
ु
पनराह तां सीतां देिव यं िवशसे॥२२॥
नाहं तथािवधो मातज शां मिय िताम।्
दासोऽहं कोसले राम परमानः॥२३॥
250 तृतीयः सगः
ु
सिचवोऽहं हरी समीव शभु ूदे।
ु त शोभन े॥२४॥
वायोः पऽोऽहमिखलूाणभू
त ु ा जानकी ूाह हनूमं कृ तािलम।्
ु
वानराणां मनाणां सितघटते कथम॥२५॥ ्
यथा ं रामच दासोऽहिमित भाषसे।
ु ितः॥२६॥
तामाह माितः ूीतो जानक परतः
ु
ऋमूकमगािामः शबया नोिदतः सधीः।
ु
समीवो ऋमूको वान र् ामलणौ॥२७॥
भीतो मां ूेषयामास ात ं ु राम तम।्
ॄचािरवपधृु ा गतोऽहं रामसििधम॥२८॥्
ाा राम सावं ोपिर िनधाय तौ।
ु
नीा समीवसामीं सं चाकरवं तयोः॥२९॥
ु
समीव ता भाया वािलना तं रघूमः।
जघान ैके न बाणेन ततो राेऽषेचयत॥३०॥ ्
ु
समीवं वानराणां स ूेषयामास वानरान।्
िदो महाबलान व् ीरान भ ् वाः पिरमागण॥े ३१॥
्
गं राघवो ा मामभाषत सादरम॥३२॥
िय कायमशेष ं मे ितं मातनन।
ॄूिह मे कुशलं सव सीताय ै लण च॥३३॥
अलु ीयकमेते पिरानाथ म ु मम।्
्
सीताय ै दीयतां साध ु मामारमिु ितम॥३४॥
तृतीयः सगः 251
ु
इा ूददौ मं करामादल ु ीयकम।्
ूयेन मयाऽऽनीतं देिव पँयाल ्
ु ीयकम॥३५॥
ु ूददौ दे ै मिु िकां माताजः।
इा
नमृ ितो राािलपटो ु हिरः॥३६॥
ा सीता ूमिु दता रामनामाितां तदा।
मिु िकां िशरसा धृा ॐवदानन ेऽजा॥३७॥
ु
कपे मे ूाणदाता ं बिमानिस राघवे।
भोऽिस िूयकारी ं िवासोऽि तवैव िह॥३८॥
नो चेििधं चां पषंु ूेषयेथम।्
हनूमन ् मिखलं मम ःखािदकं या॥३९॥
सव कथय रामाय यथा मे जायते दया।
मासयाविध ूाणाः ाि मम सम॥४०॥
नाऽऽगिमित चेिामो भियित मां खलः।
ु ण समितः॥४१॥
अतः शीयं कपीेण समीवे
वानरानीकप ैः साध हा रावणमाहवे।
ु
सपऽंु सबलं रामो यिद मां मोचयेभः॥४२॥
त सशं वीय वीर वणय विणतम।्
्
यथा मां तारयेिामो हा शीयं दशाननम॥४३॥
तथा यत हनमनु व् ाचा धममवािह।
ु
ु
हनमानिप तामाह देिव ो यथा मया॥४४॥
रामः सलणः शीयमागिमित सायधु ः।
ु ण सस ैेन हा दशमख
समीवे ्
ु ं बलात॥४५॥
252 तृतीयः सगः
ु परतोऽपँयायसं
इा ु मां पनः ु पनः।
ु
अिभिवं रानखतु डं चकोप ु ह॥५६॥
तृणमेकमपु ादाय िदाेणािभयो तत।्
िचेप लीलया रामो वायसोपिर तलन॥५७॥ ्
अिवायस भीतो लोकान ॅ ् मन प् नः।
ु
इॄािदिभािप न शो रित ं ु तदा॥५८॥
राम पादयोरमेऽपतीा दयािनधेः।
शरणागतमालो रामिमदमॄवीत॥५९॥ ्
अमोघमेतदं मे दैकाििमतो ोज।
सं दा गतः काक एवं पौषवानिप॥६०॥
उपेते िकमथ मािमदान सोऽिप राघवः।
ु
हनमानिप तामाह ौ ु
ु ा सीतानभािषतम ्
॥६१॥
देिव ां यिद जानाित ितामऽ रघूमः।
किरित णा लां रासमिडताम॥६२॥ ्
जानकी ूाह तं व कथं ं योसेऽसरैु ः।
अितसूवपःु सव वानरा भवाशाः॥६३॥
ौ पमदशयत।्
ु ा तचनं दे ै पूव
मेमरसाशं रोगणिवभीषणम॥६४॥ ्
ा सीता हनूमं महापवतसिभम।्
हषण महताऽऽिवा ूाह तं किपकुरम॥६५॥ ्
समथऽिस महास िि ां महाबलम।्
्
राे शभु ः पा ग रामािकं िुतम॥६६॥
254 तृतीयः सगः
बभु ितः
ु किपः ूाह दशनाारणं मम।
भिवित फलैः सवव ौ ित ैिह मे॥६७॥
तथेः ु स जाना भिया फलं किपः।
ततः ूािपतोऽगानक ूिणप सः।
िकिरमथो
ू गा ाेवािचयत॥६८॥ ्
कायाथ मागतो तः ािमकायािवरोधतः।
अििदसा गधम एव सः॥६९॥
अतोऽहं िकिद कृ ा ाऽथ रावणम।्
सा च ततो रामदशनाथ ोजाहम॥७०॥ ्
इित िनि मनसा वृखडान म ् हाबलः।
उााशोकविनकां िनवृ ामकरोणात॥७१॥्
सीताऽऽौयनगं ा वनं शू ं चकार सः।
उाटयं िविपनं ा रासयोिषतः॥७२॥
् ानक कोऽसौ वानराकृ ितटः॥७३॥
अपृन ज
जानवु ाच
भव एव जानि मायां रासिनिमताम।्
नाहमेन ं िवजानािम ःखशोकसमाकुला॥७४॥
ु
इािरतं गा राो भयपीिडताः।
हनूमता कृ तं सव रावणाय वेदयन॥७५॥्
देव किहासो वानराकृ ितदेहभृत।्
सीतया सह सा शोकविनकां णात।्
उा च ैूासादं बभािमतिवबमः॥७६॥
तृतीयः सगः 255
॥चतथु ः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
यां कपीं धृतपाशबनम ्
िवलोकयं नगरं िवभीतवत।्
अताडयिु तलैः सकोपनाः
ु
ु
पौराः समादनया ्
ईितमु ॥१॥
ॄामेन ं णमाऽसमम ्
कृ ा गतं ॄवरेण सरम।्
ाा हनूमानिप फर ु
ु िभः
्
धृतो ययौ कायिवशेषगौरवात॥२॥
258 चतथु ः सगः
सभार च रावण तम ्
ु िनधायाऽऽह बलािरिजदा।
परो
बो मया ॄवरेण वानरः
ु
समागतोऽन ेन हता महासराः॥३॥
ु
ततः ूहो हनममादरात ्
पू के न ूिहतोऽिस वानर।
भयं च ते माऽ ु िवमोसे मया
सं वदािखलराजसिधौ॥६॥
ततोऽितहषावनाजो िरपमु ्
िनरी लोकऽयकटकासरमु ।्
वं ु ूचबे रघनाथसथाम
ु ्
बमेण रामं मनसा रु ः॥७॥
चतथु ः सगः 259
ण ु ुटं देवगणािमऽ हे
राम तोऽहमशेषितेः।
यािखलेश ताऽधना ु या
भाया नाशाय शनु ेव सिवः॥८॥
स राघवोऽे मतपवतम ्
ु
समीवमैऽीमनल सिधौ।
कृ ैकबाणेन िनह वािलनम ्
ु
समीवमे ्
वािधपितं चकार तम॥९॥
स वानराणामिधपो महाबली
महाबलैवानरयूथकोिटिभः।
रामेण साध सह लणेन भोः
ूवष णेऽमष यतु ोऽवितते ॥१०॥
सोिदताेन महाहरीरा
ु मागियत ं ु िदशो दश।
धरासतां
तऽाहमेकः पवनाजः किपः
् नकै ः समागतः॥११॥
सीतां िविचन श
ु
शरीरबीियःखसितः
न ते न च ं तव िनिवकारतः।
अानहेतो तथ ैव सतेः
असमाः पतो िह ँयवत॥१७॥ ्
चतथु ः सगः 261
देहिे यूाणशरीरसतः
ाेित बािखलबभावेत।्
िचाऽमेवाहमजोऽहमरो
ानभावोऽहिमित ूमु ते॥१९॥
देहोऽनाा पृिथवीिवकारजो
न ूाण आाऽिनल एष एव सः।
मनोऽहारिवकार एव नो
ु
न चािप बिः ूकृ तेिवकारजा॥२०॥
आा िचदानमयोऽिवकारवान ्
देहािदसाितिर ईरः।
िनरनो म ु उपािधतः सदा
ु ते॥२१॥
ाैवमाानिमतो िवम
अतोऽहमािकमोसाधनम ्
वे ण ु ाविहतो महामते।
ु
िवोिह भिः सिवशोधनं िधयः
ततो भवेानमतीव िनमलम॥२२॥्
262 चतथु ः सगः
िवश ु
ु तानभवो भवेतः
सिविदा परमं पदं ोजेत।्
अतो भजा हिरं रमापितम ्
ु
रामं पराणं ्
ूकृ तेः परं िवभमु ॥२३॥
रामं पराानमभावयन ज ् नो
ु
भा िदं सखपमयम ।्
कथं परं तीरमवायानो ु
भवाधु े ः खतरमािलनः ॥२५॥
नो चेमानमयेन विना
लमाानमरितािरवत ।्
नयधोऽधः कृ त ै पातकै ः
िवमोशा न च ते भिवित॥२६॥
ु ाऽमृताादसमानभािषतम ्
ौ
तायस ु नू ोदशकरोऽसरः
ु ।
अमृमाणोऽितषा कपीरम ्
जगाद रािवलोचनो लन॥२७॥ ्
चतथु ः सगः 263
उो
ु ु सीपेु न महता किपः।
्
ददाह लामिखलां साूासादतोरणाम॥४४॥
हा तात पऽु नाथेित बमानाः समतः।
ााः ूासादिशखरेऽाढा दैयोिषतः॥४५॥
देवता इव ँये पतः पावके ऽिखलाः।
्
ु ॥४६॥
िवभीषणगृहं ा सव भीकृ तं परम
तत उ ु ु
जलधौ हनमााताजः।
ू ं मियाऽः िचो बभूव सः॥४७॥
लाल
॥पमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ततः सीतां नमृ हनूमानॄवीचः।
्
आापयत ु मां देिव भवती रामसििधम॥१॥
266 पमः सगः
हनूममख ु तेरशासनात ्
ु ानूचग ।
ु
ििु मित समीवः सरामो लणाितः॥३३॥
ु ानतीव ाे रयि महाबलाः।
य
तथेरमासा यय ु े वानरोमाः॥३४॥
ु यवु राजं तथाऽदम।्
हनूमं परृ
ु
रामसमीवयोरमे ्
िनपेतभु िु व सरम॥३५॥
ु
हनमान र् ाघवं ूाह ा सीता िनरामया।
साां ूिणपामे रामं पारीरम॥३६॥ ्
कुशलं ूाह राजे जानकी ां शच ु ािता।
अशोकविनकामे िशंशपामूलमािौता॥३७॥
रासीिभः पिरवृता िनराहारा कृ शा ूभो।
हा राम राम रामेित शोची मिलनारा॥३८॥
एकवेणी मया ा शन ैराािसता शभु ा।
वृशाखारे िा सूपेण ते कथाम॥३९॥ ्
जार तवाथ दडकागमनं तथा।
दशानन ेन हरणं जाना रिहते िय॥४०॥
ु ण यथा मैऽी कृ ा वािलिनबहणम।्
समीवे
ु ण िवसिजताः॥४१॥
े ा समीवे
मागणाथ च वैद
महाबला महासा हरयो िजतकािशनः।
गताः सवऽ सव वै तऽैकोऽहिमहागतः॥४२॥
ु
अहं समीवसिचवो दासोऽहं राघव िह।
ा यानकी भायायासः फिलतोऽ मे॥४३॥
270 पमः सगः
ु
इदीिरतमाकय सीता िवािरतेणा।
्
के न वा कणपीयषु ं ौािवतं मे शभु ारम॥४४॥
यिद सं तदायात ु मशनपथं त ु सः।
्
ततोऽहं वानराकारः सूपेण जानकीम॥४५॥
ूण ूािलभू ा रादेव ितः ूभो।
पृोऽहं सीतया किमािद बिवरम॥४६॥ ्
मया सव बमेण ैव िवािपतमिरम।
पायाऽिप तं दे ै भवाल ्
ु ीयकम॥४७॥
तेन मामितिवा वचनं चेदमॄवीत।्
ु प् ीमाना िदवािनशम॥४८॥
यथा ाऽि हनमन ्
रासीनां तजन ैव कथय राघवे।
मयों देिव रामोऽिप िापिरिनितः॥४९॥
पिरशोचहोराऽं ाता नािधग सः।
इदानीमेव गाऽहं िितं रामाय ते ॄवु ॥ े ५०॥
रामः ौवणमाऽेण समीवे ु ण सलणः।
वानरानीकप ैः साधमागिमित तेऽिकम॥५१॥ ्
रावणं सकुलं हा न ेित ां कं परम ु ।्
ु
अिभां देिह मे देिव यथा मां िवसेिभः॥५२॥
इा ु सा िशरोरं चूडापाशे ितं िूयम।्
दा काके न य ु
ृ ं िचऽकू टिगरौ परा॥५३॥
ू ाी कुशलं ॄूिह राघवम।्
तदाहाौपु ण
लणं ॄूिह मे िकिं ु
ु भािषतं परा॥५४॥
पमः सगः 271
ु
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे सरकाडे पमः
सगः॥५॥
ु
इित ौीमदारामायणे सरकाडः समाः॥
ु काडः॥
॥य
॥ूथमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ु ा रामो हनूमतः।
यथावािषतं वां ौ
उवाचानरं वां हषण महताऽऽवृतः॥१॥
ु
काय कृ तं हनमता ु
देवरै िप सरम ।्
मनसाऽिप यदेन त ु शं न भूतले॥२॥
शतयोजनिवीण लयेः पयोिनिधम।्
लां च रास ैगु ां को वा धष ियत ं ु मः॥३॥
ु
भृकाय हनमता कृ तं सवमशेषतः।
ु
समीवेशो लोके न भूतो न भिवित॥४॥
अहं च रघवंु श लण कपीरः।
जाना दशन ेना रिताः ो हनूमता॥५॥
सवथा सकृु तं काय जानाः पिरमागणम।्
समिु ं मनसा ृा सीदतीव मनो मम॥६॥
कथं नबझषाकीण समिु ं शतयोजनम।्
्
लिया िरप ं ु हां कथं िािम जानकीम॥७॥
ूथमः सगः 273
नानोपवनशोभाा िदवापीिभरावृता।
गृहिै विचऽशोभा ैमिणमय ैः शभु ैः॥१९॥
पिमारमासा गजवाहाः सहॐशः।
उरे ािर िति सावाहाः सपयः॥२०॥
ितबदु साकाः ूाामिप तथ ैव च।
रिणो रासा वीरा ारं दिणमािौताः॥२१॥
मकेऽसाता गजारथपयः।
रयि सदा लां नानाकुशलाः ूभो॥२२॥
समैिविवध ैला शतीिभ संयतु ा।
एवं ितेऽिप देवश ्
े ण ु मे तऽ चेितम॥२३॥
दशाननबलौघ चतथु ाशो मया हतः।
ु णूासादो धिष तो मया॥२४॥
दा लां पर
शतः समा ैव नािशता मे रघूम।
देव शनादेव ला भीकृ ता भवेत॥२५॥्
ूानं कु देवशे गामो लवणाधु ःे ।
तीरं सह महावीरैवानरौघ ैः समतः॥२६॥
ौु ा हनूमतो वामवु ाच रघननः। ु
ु स ैिनकान स
समीव ् वान ू् ानायािभनोदय॥२७॥
इदानीमेव िवजयो मु तः पिरवतत।े
्
अिु त गाऽहं लां राससलाम॥२८॥
ु षा नाशयािम सरावणाम।्
सूाकारां सध
आन ेािम च सीतां मे दिणाि ुरधः॥२९॥
ूथमः सगः 275
॥ितीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
लायां रावणो ा कृ तं कम हनूमता।
ु
रं दैवत ैवाऽिप ि॑या िकिदवाखः॥१॥
आय मिणः सवािनदं वचनमॄवीत।्
्
हनूमता कृ तं कम भविमेव तत॥२॥
ूिवँय लां धषा ा सीतां रासदाम।्
हा च रासान व् ीरानं मोदरीसतम ्
ु ॥३॥
दा लामशेषण े लिया च सागरम।्
य ् वानितब ोऽगानरे
ु ान स ु व सः॥४॥
278 ितीयः सगः
सीतािभधान ेन महामहेण
मोऽिस राजन न् च ते िवमोः।
तामेव सृ महाधन ेन
दाऽिभरामाय सखी ु भव म॥२३॥्
ु ा
याव राम िशताः िशलीमख
लामिभा िशरांिस रसाम।्
ु
िछि ताविघनायक भो-
ां जानक ं ूितदातमु हिस॥२४॥
यावगाभाः कपयो महाबला
हरीत ु ा नखदंयोिधनः।
लां समाब िवनाशयि ते
्
तावतं देिह रघूमाय ताम॥२५॥
जीव रामेण िवमोसे म ्
ु
गः सरेु रै िप शरेण।
न देवराजागतो न मृोः
पाताललोकानिप सिवः॥२६॥
शभु ं िहतं पिवऽं च िवभीषणवचः खलः।
ूितजमाह न ैवासौ िॆयमाण इवौषधम॥२७॥्
कालेन नोिदतो दैो िवभीषणमथाॄवीत।्
ु
मभोग ैः पाो ममीपे वसिप॥२८॥
ूतीपमाचरेष ममैव िहतकािरणः।
िमऽभावेन शऽमु जातो नाऽ संशयः॥२९॥
ितीयः सगः 281
स एव िनम ु
ु ोऽिप मायागणिबितः।
ु
कालः ूधानं पषोऽं चेित चतिु वधः॥४०॥
ु
ूधानपषाां स जगृ ं सृजजः।
कालपेण कलनां जगतः कुतेऽयः॥४१॥
कालपी स भगवान र् ामपेण मायया
ॄणा ूािथ तो देवधाथ िमहागतः।
तदथा कथं कुयास ईरः॥४२॥
हिनित ां राम ु सपऽबलवाहनम
ु ।्
हमानं न शोिम िु ं रामेण रावण॥४३॥
ां रासकुलं कृ ं ततो गािम राघवम।्
ु ा रम भवन े िचरम॥४४॥
मिय याते सखीभू ्
िवभीषणो रावणवातः णा-
िसृ सव सपिरदं गृहम।्
जगाम राम पदारिवयोः
सेवािभकाी पिरपूणम ानसः॥४५॥
ु काडे ितीयः
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे य
सगः॥२॥
॥तृतीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
िवभीषणो महाभागतिु भमि िभः सह।
आग गगन े रामसख ु े समवितः॥१॥
तृतीयः सगः 283
दानादा य ु ाः पऽदारगृ
ु हािदष।ु
् वाने ःखूदान ि् वभो॥२४॥
रमे िवषयान स
िमोऽियमो रो वण तथाऽिनलः।
कुबेर तथा िमेव पषोम॥२५॥
ु
मणोरणीयां ूलात ् लू तरः ूभो।
ं िपता सवलोकानां माता धाता मेव िह॥२६॥
आिदमारिहतः पिरपूणऽतु ोऽयः।
ं पािणपादरिहतःु ौोऽिवविजतः॥२७॥
ौोता िा महीता च जवनं खराक।
कोशेो ितिरं िनगणु ो िनपाौयः॥२८॥
िनिवको िनिवकारो िनराकारो िनरीरः।
षावरिहतोऽनािदः पषःु ूकृ तेः परः॥२९॥
मायया गृमाणं मन ु इव भासे।
ु मजं वैवा मोगािमनः॥३०॥
ाा ां िनगण
अहं ादसििनःौेण ूा राघव।
इािम ानयोगां सौधमारोढम
ु ीर॥३१॥
नमः सीतापते राम नमः कािणकोम।
्
ु ऽािह मां भवसागरात॥३२॥
रावणारे नमं
ततः ूसः ूोवाच ौीरामो भवलः।
्
वरं वृणी भिं ते वाितं वरदोऽहम॥३३॥
286 तृतीयः सगः
िवभीषण उवाच
धोऽि कृ तकृ ोऽि कृ तकायऽि राघव।
ाददशनादेव िवम ु ोऽि न संशयः॥३४॥
नाि मशो धो नाि मशः शिु चः।
्
नाि मशो लोके राम ूितदशनात॥३५॥
कमबिवनाशाय ानं भिलणम।्
ु
ानं परमाथ च देिह मे रघनन॥३६॥
ु िवषयसवम।्
न याचे राम राजे सखं
ादकमले सा भिरेव सदा ु मे॥३७॥
ओिमा ु ूीतो रामः ूोवाच रासम।्
ु पनः
ण ु वािम ते भिं रहं मम िनितम॥३८॥्
मानां ूशाानां योिगनां वीतरािगणाम।्
दये सीतया िनं वसाऽ न संशयः॥३९॥
तां सवदा शाः सवकषविजतः।
्
मां ाा मोसे िनं घोरसंसारसागरात॥४०॥
ोऽमेतठे ु िलखेः णयु ादिप।
्
ु ॥४१॥
मीतये ममाभीं सां समवायात
ु लणं ूाह ौीरामो भभिमान।्
इा
्
पँयिदानीमेवषै मम सशन े फलम॥४२॥
लाराेऽिभषेािम जलमानय सागरात।्
याव सूय याविित मेिदनी॥४३॥
तृतीयः सगः 287
मान ु शक
वानरैह ु ो राममथाॄवीत।्
न तान ् ि राजे वानरान व् ारय ूभो॥५४॥
रामः ौ ु ा तदा वां शक ु पिरदेिवतम।्
मा विधेित रामान व् ारयामास वानरान॥५५॥ ्
ु
पनररमासा शक ु ः समीवमॄवीत
ु ।्
ॄूिह राजन द् शमीवं िकं वािम ोजाहम॥५६॥ ्
ु उवाच
समीव
यथा वाली मम ॅाता तथा ं रासाधम।
ु
हं मया यापऽबलवाहनः॥५७॥
ॄूिह मे रामच भाया ा यािस।
्
ु ं बाऽरयत॥५८॥
ततो रामाया धृा शक
शालोऽिप ततः पूव ा किपबलं महत।्
यथावथयामास रावणाय स रासः॥५९॥
दीघिचापरो भूा िनःसास मिरे।
ततः समिु मावे रामो रालोचनः॥६०॥
पँय लण ोऽसौ वािरिधमामपु ागतम।्
नािभनित ाा दशनाथ ममानघ॥६१॥
ु
जानाित मानषोऽयं मे िकं किरित वानरैः।
अ पँय महाबाहो शोषियािम वािरिधम॥६२॥ ्
पादेन ैव गिमि वानरा िवगतराः।
इाु बोधताॆा आरोिपतधनध ु रः॥६३॥
तृतीयः सगः 289
तूणीरााणमादाय कालािसशूभम।्
साय चापमाकृ रामो वामथाॄवीत॥६४॥ ्
पँय ु सवभतू ािन राम शरिवबमम।्
्
इदान भसाुया समिु ं सिरतां पितम॥६५॥
एवं ॄवु ित रामे त ु सशैलवनकानना।
चचाल वसधा ु ौ िदश तमसावृताः॥६६॥
चु भु े सागरो वेलां भयाोजनमगात।्
ितिमनबझषा मीनाः ूताः पिरतऽसः॥६७॥ु
एतिरे सााागरो िदपधृक।्
िदाभरणसः भासा भासयन ि् दशः॥६८॥
ाःिदरािन कराां पिरगृ सः।
ु
पादयोः परतः िा रामोपायनं ब॥६९॥
दडविणाह रामं रालोचनम।्
ऽािह ऽािह जगाथ राम ऽैलोरक॥७०॥
जडोऽहं राम ते सृः सृजता िनिखलं जगत।्
भावमथा कत ु कः शो देविनिमतम॥७१॥ ्
ूलािन पभूतािन जडाेव भावतः।
सृािन भवत ैतािन दाां लयि न॥७२॥
तामसादहमो राम भूतािन ूभवि िह।
ु
कारणानगमाेषां जडं तामसं तः॥७३॥
ु ं िनराकारो यदा मायागणान
िनगण ु ू् भो।
लीलयाऽीकरोिष ं तदा वैराजनामवान॥७४॥ ्
290 तृतीयः सगः
ु
गणानो िवराज साेवा बभूिवरे।
ु
रजोगणाजेशाा मोभूत पितव॥७५॥
ु ितम ्
ामहं मायया छं लीलया मानषाकृ
ु डो मूखः कथं जानािम िनगण
जडबिज ु म।्
दड एव िह मूखाणां सागूापकः ूभो॥७६॥
भूतानाममरौे पशूनां लगडो ु यथा।
शरणं ते ोजामीशं शरयं भवल।
अभयं देिह मे राम लामाग ददािम ते॥७७॥
ौीराम उवाच
अमोघोऽयं महाबाणः किन द् शे े िनपाताम।्
लं दशय मे शीयं बाणामोघपाितनः॥७८॥
राम वचनं ौ ु ा करे ा महाशरम।्
महोदिधमहातेजा राघवं वामॄवीत॥७९॥ ्
रामोरूदेश े त ु िुमकु इित ौतु ः।
ूदेशऽ बहवः पापाानो िदवािनशम॥८०॥ ्
बाधे मां रघौेु तऽ ते पातां शरः।
रामेण सृो बाण ु णादाभीरमडलम॥८१॥्
ु समाग तूणीरे पूवव ितः।
हा पनः
ु ं सागरो िवनयाितः॥८२॥
ततोऽॄवीिघौे
नलः सेत ं ु करोिन ् जले मे िवकमणः।
ु धीमान स
सतो ् मथऽिन क
् ाय लवरो हिरः॥८३॥
चतथु ः सगः 291
॥चतथु ः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
सेतमु ारभमाण ु तऽ रामेरं िशवम।्
संा पूजियाऽऽह रामो लोकिहताय च॥१॥
ूणमेते बु ं यो ा रामेरं िशवम।्
ॄहािदपापेो म ु
ु ते मदनमहात ्
॥२॥
सेतबु े नरः ाा ा रामेरं हरम।्
सिनयतो भूा गा वाराणस नरः॥३॥
आनीय गासिललं रामेशमिभिष च।
्
समिु े ितारो ॄ ूाोसंशयम॥४॥
292 चतथु ः सगः
ु
िवरितं भज सवऽ पऽदारगृहािदष।ु
िनरयेिप भोगः ाशूकरतनाविप॥५०॥
ु भवेत।्
को िवानासाृ ा देहं भोगानगो
अतं ॄाणो भूा पौलतनय सन॥५२॥ ्
ु
अानीव सदा भोगाननधाविस िकं मधु ा।
इतः परं वा ा ं सवसं समाौय॥५३॥
ु ोकं ूयािस।
ु ः सवपापेो िवल
िवम
ु
नो चेिमसेऽधोऽधः पनरावृ िविजतः।
अीकु मां िहतमेव वदािम ते॥५५॥
पमः सगः 297
॥पमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ौु ा शक ु ोीतं वामाननाशनम।्
ु मख
रावणः बोधताॆाो दहिव तमॄवीत॥१॥्
ु
अनजी सब ु
ु े गवाषसे
ु कथम।्
शािसताऽहं िऽजगतां ं मां िश लसे॥२॥
इदानीमेव हि ां िक ु पूवक
ृ तं तव।
रािम तेन रािम ां यिप वधोिचतम॥३॥ ्
इतो ग िवमूढ मेव ं ौोत ं ु न मे मम।्
महाूसाद इाु वेपमानो गृहं ययौ॥४॥
शकु ोऽिप ॄाणः पूव ॄिो ॄिवमः।
वानूिवधानेन वन े ितन ् कमकृत॥५॥
्
ु
देवानामिभवृथ िवनाशाय सरिषाम।्
चकार यिवतितमिविां महामितः॥६॥
298 पमः सगः
ु ने सवदा।
शोिणतेनािभवष ि लाम
दि देविलािन िि ूचलि च॥२९॥
ैः ूहसमतः िता।
कािलका पाडुरदै
खरा गोष ु ूजाये मूषका नकुलैः सह॥३०॥
ु ि पगा गडेन त।ु
े त ु य
माजारण
करालो िवकटो मु डः पषः
ु कृ िपलः॥३१॥
कालो गृहािण सवषां काले काले वेते।
एताािन ँये िनिमावि ु च॥३२॥
अतः कुल राथ शािं कु दशानन।
सीतां सृ सधनां रामायाऽऽश ु ूय भोः॥३३॥
रामं नारायणं िवि िवेष ं ज राघवे।
यादपोतमािौ ािननो भवसागरम॥३४॥ ्
तरि भिपूताातो रामो न मानषः। ु
भज भिभावेन रामं सवदालयम॥३५॥ ्
यिप ं राचारो भा पूतो भिविस।
मां कु राजे कुलकौशलहेतवे॥३६॥
त ु मावतो वां िहतम ु ं दशाननः।
न मष यित ाा काल वशमागतः॥३७॥
मानवं कृ पणं राममेकं शाखामृगाौयम।्
्
समथ मसे के न हीनं िपऽा मिु निूयम॥३८॥
रामेण ूेिषतो नून ं भाषसे मनगलम।्
ग वृोऽिस बं ्
ु सोढं सव योिदतम॥३९॥
पमः सगः 301
ु वः।
तऽ िोणिगिरनाम िदौषिधसम
तमानय िुत ं गा सीवय महामते॥७२॥
् हासान क
वानरौघान म ् ीित े सिरा
ु भवेत।्
आाूमाणिमा ु जगामािनलननः॥७३॥
आनीय च िगिरं सवान ् वानरान ् वानरष भः।
ु
जीविया पनऽ ापियाऽऽययौ िुतम॥७४॥ ्
॥षः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ौ ु े बलं नमितकायमख
ु ा य ु ं महत।्
रावणो ःखसः बोधेन महताऽऽवृतः॥१॥
ु
िनधायेिजतं लारणाथ महाितः।
यं जगाम य ु ाय रामेण सह रासः॥२॥
306 षः सगः
ु
ततो ा हनूमं सोणं रघसमः।
बोधमाहारयामास कालि इवापरः॥२५॥
ु
सां रथं जं सूत ं शौघं धनरसा।
छऽं पताकां तरसा िचेद िशतसायकै ः॥२६॥
ततो महाशरेणाश ु रावणं रघसमः।
ु
िवाध वळकेन पाकािरिरव पवतम॥२७॥्
रामबाणहतो वीरचाल च ममु ोह च।
हािपिततापं समी रघूमः॥२८॥
अधचेण िचेद तिरीटं रिवूभम।्
ु
अनजानािम ग िमदान बाणपीिडतः॥२९॥
ूिवँय लामाा ः पँयिस बलं मम।
रामबाणेन संिवो हतदपऽथ रावणः॥३०॥
महा लया य ु ो लां ूािवशदातरु ः।
ु
रामोऽिप लणं ा मूित ं पिततं भिव॥३१॥
ु
मानषम ु श
पु ािौ लीलयाऽनश ु ोच ह।
ततः ूाह हनूमं व जीवय लणम॥३२॥ ्
महौषधीः समानीय पूवव ानरानिप।
तथेित रघवेणोो जगामाऽऽश ु महाकिपः॥३३॥
हनूमान व् ायवु ग
े ने णाीा महोदिधम।्
एतिरे चारा रावणाय वेदयन॥३४॥ ्
रामेण ूेिषतो देव हनूमान ् ीरसागरम।्
गतो न ेत ं ु लण जीवनाथ महौषधीः॥३५॥
षः सगः 309
ु ो भिविस।
ूकृ तेरमाानं ाा म
ात ं ु यसमथऽिस सगणंु देवमाौय॥५७॥
॥समः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ु ा रावणोऽमृतसिभम।्
कालन ेिमवचः ौ
्
जाल बोधताॆाः सिप रििरवािमत॥१॥
िनहि ां राानं मासनपराखमु ।्
परैः िकिहीा
ृ ं भाषसे रामिकरः॥२॥
कालन ेिमवाचेदं रावणं देव िकं बुधा।
न रोचते मे वचनं यिद गा करोिम तत॥३॥्
इाु ूययौ शीयं कालन ेिममहासरः।
ु
्
नोिदतो रावणेन ैव हनूमिकारणात॥४॥
स गा िहमवा तपोवनमकयत।्
तऽ िशैः पिरवृतो मिु नवेषधरः खलः॥५॥
गतो मागमासा वायसु नू ोमहानः।
्
ततो गा ददशाथ हनूमानाौमं शभु म॥६॥
िचयामास मनसा ौीमान प् वनननः।
ु न मेते मिु नमडलम
परा ्
ु मम॥७॥
माग िवॅंिशतो वा मे ॅमो वा िचसवः।
याऽऽिवँयाऽऽौमपदं ा मिु नमशेषतः॥८॥
ु
पीा जलं ततो यािम िोणाचलमनमम ।्
ु
इा ्
ूिववेशाथ सवतो योजनायतम॥९॥
समः सगः 313
॥अमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
कुकणवचः ौ ु ु टीिवकटाननः।
ु ा ॅक
दशमीवो जगादेदमासनातिव॥१॥
अमः सगः 319
ु
मानीतो न मे ानबोधनाय सबु िमान।्
ु यिद रोचते॥२॥
मया कृ तं समीकृ य
ु
नो चे सषु थ ु
िनिा ां बाधतेऽधना।
रावण वचः ौ ु ा कुकण महाबलः॥३॥
ोऽयिमित िवाय तूण य ु ाय िनययौ।
स लिया ूाकारं महापवतसिभः॥४॥
िनययौ नगराूण भीषयन ह् िरस ैिनकान।्
स ननाद महानादं समिु मिभनादयन॥५॥ ्
वानरान क् ालयामास बाां भयन ् षा।
कुकण तदा ा सपिमव पवतम॥६॥ ्
िुववु ानराः सव कालाकिमवािखलाः।
ॅमं हिरवािहां मु रेण महाबलम॥७॥ ्
कालयं हरीन व् ग े ायं समतः।
चूणय ं मु रेण पािणपादैरनेकधा॥८॥
कुकण तदा ा गदापािणिवभीषणः।
ु
ु बिमान
ननाम चरणं त ॅात ्
॥९॥
िवभीषणोऽहं ॅातमु दयां कु महामते।
रावण ु मया ॅातबधा पिरबोिधतः॥१०॥
सीतां देहीित रामाय रामः साानादनः।
न णोित च मां ह ं ु खम
ु चोवान॥११॥ ्
िधक ् ां गेित मां हा पदा पािपिभरावृतः।
चतिु भमि िभः साध रामं शरणमागतः॥१२॥
320 अमः सगः
नारद उवाच
देवदेव जगाथ परमान ् सनातन।
नारायणािखलाधार िवसािमोऽ ु ते॥३४॥
ु ानपोऽिप ं लोकानितवयन।्
िवश
ु
मायया मनजाकारः ु
सखःखािदमािनव॥३५॥
ु
ं मायया गमानः सवषां िद संितः।
योितः भावं एवामलानाम॥३६॥ ्
उीलयन स ् ज
ृ ेतेऽ े राम जगयम।्
्
उपसंि॑यते सव या चिु न मीलनात॥३७॥
यिन ् सविमदं भाित यत ैतराचरम।्
या िकिोके ऽिं ै ते ॄणे नमः॥३८॥
ु कालं ािपणम।्
ूकृ ितं पषं
यं जानि मिु नौेा ै रामाय ते नमः॥३९॥
िवकाररिहतं शु ं ानपं ौिु तजगौ।
ां सवजगदाकारमूित चााह सा ौिु तः॥४०॥
िवरोधो ँयते देव वैिदको वेदवािदनाम।्
ु
िनयं नािधगि सादं िवना बधाः॥४१॥
मायया बीडतो देव न िवरोधो मनागिप।
्
रिँमजालं रवेय ँयते जलवद ्ॅमात॥४२॥
ॅािानाथा राम िय सव ूकते।
्
ु ं परम॥४३॥
मनसोऽिवषयो देव पं ते िनगण
अमः सगः 323
॥नवमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
िवभीषणवचः ौु ा रामो वामथाॄवीत।्
जानािम त रौि मायां कृ ां िवभीषण॥१॥
स िह ॄािवरो मायावी च महाबलः।
जानािम लणािप पं मम सेवनम॥२॥्
ाैवासमहं तू भिवायगौरवात।्
ु लणं ूाह रामो ानवतां वरः॥३॥
इा
ग लण स ैेन महता जिह राविणम।्
ु ैः सवयथ
हनूममख ू प ैः सह लण॥४॥
326 नवमः सगः
ृ ः।
जावानृराजोऽयं सह स ैेन संवत
िवभीषण सिचवैः सह ामिभयाित॥५॥
अिभ देश जानाित िववरािण सः।
राम वचनं ौु ा लणः सिवभीषणः॥६॥
जमाह कामक ु ं ौेमीमपराबमः।
्
ु ं ृा ः सौिमिऽरॄवीत॥७॥
रामपादाज
अ मामक ु ाः शरा िनिभ राविणम।्
ु ा
गिमि िह पातालं ात ं ु भोगवतीजले॥८॥
ु ा स सौिमिऽः पिरब ूण तम।्
एवम
इिजिधनाकाी ययौ िरतिवबमः॥९॥
ू ान ् पृतोऽगात।्
वानरैब साहॐ ैहनम
िवभीषण सिहतो मििभिरतं ययौ॥१०॥
जावमख ु ा ऋाः सौिमिऽं रयायःु ।
गा िनकुिलादेश ं लणो वानरैः सह॥११॥
अपँयलसातं रािाससलम।्
ु
धनराय सौिमिऽयोऽभूूिरिवबमः॥१२॥
अदेन च वीरेण जावान ् रासािधपः।
्
तदा िवभीषणः ूाह सौिमिऽं पँय रासान॥१३॥
यदेतिासानीकं मेघँयामं िवलोते।
अानीक महतो भेदन े यवान भ ् व॥१४॥
ु
रासेसतोऽिन ि् भे ँयो भिवित।
अिभिवाऽऽश ु यावै न ैतम समाते॥१५॥
नवमः सगः 327
ु
पऽ ु
गणकमािण संरन प् यदवे यत।्
अ देवगणाः सव लोकपाला महष यः॥५९॥
ु ि िनभयाः।
हतिमिजतं ाा सखं
ु
इािद बशः पऽलालसो िवललाप ह॥६०॥
ततः परमसो रावणो रासािधपः।
् वािनाशियषराहवे
उवाच रासान स ु ॥६१॥
ु
स पऽवधसः शूरः बोधवशं गतः।
ु ह ं ु सीतां ूिुव॥
संवी रावणो बा े ६२॥
खपािणमथायां बुं ा दशाननम।्
्
रासीमगा सीता भयशोकाकुलाभवत॥६३॥
ु
एतिरे त सिचवो बिमान ् िु चः।
श
ु
सपा नाम मेधावी रावणं वामॄवीत॥६४॥्
नन ु नाम दशमीव सााैौवणानजः।
ु
वेदिवाोतातः कमपिरिनितः॥६५॥
ु
अनेकगणसः कथं ीवधिमिस।
ु े हा रामं च लणम।्
अािभः सिहतो य
ूासे जानक शीयिमः ु स वतत॥६६॥
ततो राा सदा ु िनवेिदतम ्
ु
वचः सध ूितगृ रावणः।
गृहं जगामाऽऽश ु शच ु ा िवमूढधीः
ु सभां च ूययौ स
पनः ु त
ृ ः॥६७॥
332 दशमः सगः
ु काडे नवमः
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे य
सगः॥९॥
॥दशमः सगः ॥
ौीमहादेव उवाच
स िवचाय सभामे रास ैः सह मििभः।
्
िनययौ येऽविशा ै रास ैः सह राघवम॥१॥
शलभः शलभ ैय ु ः ूलिमवानलम।्
ततो रामेण िनहताः सव ते रासा यिु ध॥२॥
यं रामेण िनहतीबाणेन विस।
िथतिरतं लां ूिववेश दशाननः॥३॥
ा राम बशः पौषं चामानषम ु ।्
रावणो माते ैव शीयं शब ु ािकं ययौ॥४॥
नमृ दशमीवः शब ु ं ूािलरॄवीत।्
भगवन ् राघवेण ैवं ला रासयूथप ैः॥५॥
ु
िवनािशता महादैा िनहताः पऽबावाः।
कथं मे ःखसोहिय ितित सरौ॥६॥
ु
ु ूाह दशाननम।्
इित िवािपतो दैगः
होमं कु ूयेन रहिस ं दशानन॥७॥
यिद िवो न चेोमे तिह होमानलोितः
महान ् रथ वाहा चापतूणीरसायकाः।
सिवि त ैय ु मजेयो भिविस॥८॥
दशमः सगः 333
् ान ग
गृहाण मान म ् होमं कु िुतम।्
ु
इिरतं गा रावणो रासािधपः॥९॥
ु पातालसश मिरे े चकार ह।
गहां
लाारकपाटािद बा सवऽ यतः॥१०॥
ु
होमिािण सा यााािभचािरके ।
ु ूिवँय च ैकाे मौनी होमं ूचबमे॥११॥
गहां
ु
उितं धूममालो महां रावणानजः।
रामाय दशयामास होमधूम ं भयाकुलः॥१२॥
पँय राम दशमीवो होमं कत ु समारभत।्
यिद होमः समाः ादाऽजेयो भिवित॥१३॥
अतो िवाय होम ूेषयाऽऽश ु हरीरान।्
ु
तथेित रामः समीवसते ्
नादं किपम॥१४॥
हनूममख ु ान ् वीरानािददेश महाबलान।्
ूाकारं लिया ते गा रावणमिरम॥१५॥ ्
दशकोः वानां गा मिररकान।्
ु गजां हनन
चूणय ामासरां ् णात॥१६॥
्
तत सरमा नाम ूभाते हसंया।
्
िवभीषण भाया सा होमानमसूचयत॥१७॥
ु
गहािपधानपाषाणमदः पादघन ैः।
चूणि या महासः ूिववेश महागहाम ्
ु ॥१८॥
ा दशाननं तऽ मीिलतां ढासनम।्
ततोऽदाया सव वानरा िविवशिु ु त ्
म॥१९॥
334 दशमः सगः
॥एकादशः सगः ॥
ौीमहादेव उवाच
ु वचनं ूेा रा मोदर तदा।
इा
रावणः ूययौ यों ु रामेण सह संयगु ॥
े १॥
ढं नमााय वृतो घोरैिन शाचरैः।
्
ु ं सवथं सकू बरम॥२॥
चबै ः षोडशिभय
ु ं भयावहम।्
िपशाचवदन ैघरैः खरैय
सवाशसिहतं सवपरसंयतु म॥३॥ ्
िनबामाथ सहसा रावणो भीषणाकृ ितः।
्
आयां रावणं ा भीषणं रणकक शम॥४॥
साऽभूदा सेना वानरी रामपािलता
हनूमानथ चो
ु रावणं योम ु ाययौ।
आग हनमानु र् ोवतल
ु िवबमः॥५॥
मिु बं ढं बा ताडयामास वेगतः।
ु
तेन मिु ूहारेण जानामपतिथे ॥६॥
मूितोऽथ मु तन रावणः पनितः।
ु
उवाच च हनूमं शूरोऽिस मम सतः॥७॥
हनूमानाह तं िधां यं जीविस रावण।
ं ताविु ना वो मम ताडय रावण॥८॥
पाया हतः ूाणाोसे नाऽ संशयः।
तथेित मिु ना वो रावणेनािप तािडतः॥९॥
एकादशः सगः 339
ु
गायाथ राम पचबाम मातिलः।
ूािलदवराजेन ूेिषतोऽि रघूम॥२१॥
रथोऽयं देवराज िवजयाय तव ूभो।
्
ूेिषत महाराज धनरैु ं च भूिषतम॥२२॥
अभे ं कवचं खं िदतूणीयगु ं तथा।
आ च रथं राम रावणं जिह रासम॥२३॥्
मया सारिथना देव वृऽ ं देवपितयथा।
ु
इं पिरब नमृ रथोमम॥२४॥ ्
आरोह रथं रामो लोकाँा िनयोजयन।्
ततोऽभवहाय ्
ु ं भ ैरवं रोमहष णम॥२५॥
महानो राघव रावण च धीमतः।
आेयने च आेय ं दैव ं दैवने राघवः॥२६॥
अं रासराज जघान परमािवत।्
तत ु ससृज े घोरं रासं चामिवत।्
बोधेन महताऽऽिवो रामोपिर रावणः॥२७॥
रावण धनमु ु ाः सपा भूा महािवषाः।
ु
शराः कानपाभा ्
राघवं पिरतोऽपतन॥२८॥
ु ैः।
त ैः शरैः सप वदन ैवमिरनलं मख
िदश िविदश ैव ााऽ तदाऽभवन॥२९॥ ्
रामः सपातो ा समािरपूिरतान।्
ु ूावतयिणे॥३०॥
सौपणमं तद ्घोरं परः
एकादशः सगः 341
॥ादशः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
रामो िवभीषणं ा हनूमं तथाऽदम।्
लणं किपराजं च जावं तथा परान॥१॥्
पिरतु ने मनसा सवान ेवाॄवीचः।
भवतां बावीयण िनहतो रावणो मया॥२॥
ु याविदवाकरौ।
कीितः ाित वः पया
्
कीतियि भवतां कथां ऽैलोपावनीम॥३॥
ादशः सगः 347
ु
तथ ैव सवमकरोिभः सह मििभः।
ददौ च पावकं त िविधयु ं िवभीषणः॥३७॥
ाा च ैवािवेण ितलान द् भािभिमिौतान।्
उदके न च सिौान ् ूदाय िविधपूवक ्
म॥३८॥
ूदाय चोदकं त ै मूा च ैनं ूण च।
ु
ताः ियोऽननयामास साम ु ा पनःु पनः॥३९॥
ु
गतािमित ताः सवा िविवशनु गरं तदा।
ूिवास ु च सवास ु रासीष ु िवभीषणः॥४०॥
रामपामपु ाग तदाऽितिनीतवत।्
ु
रामोऽिप सह स ैेन ससमीवः सलणः॥४१॥
हष लेभ े िरपून ह् ा यथा वृऽ ं शतबतःु ।
मातिल तदा रामं पिरबािभव च॥४२॥
ु
अनात रामेण ययौ ग िवहायसा।
्
ततो मना रामो लणं चेदमॄवीत॥४३॥
िवभीषणाय मे लारां दं परैु व िह।
इदानीमिप गा ं लामे िवभीषणम॥४४॥्
अिभषेचय िवू ै मवििधपूवक म।्
ु लणण
इो ू जगाम सह वानरैः॥४५॥
ु कलशैः समिु जलसंयतु ैः।
लां सवण
अिभषेकं शभु ं चबे रासे धीमतः॥४६॥
ादशः सगः 351
दडूणाममकरोिामािकमणः ।
रामो िवभीषणं ा ूारां मदु ाितः॥४८॥
कृ तकृ िमवाानममत ु
सहानजः।
्
ु च समािल रामो वामथाॄवीत॥४९॥
समीवं
सहायेन या वीर िजतो मे रावणो महान।्
िवभीषणोऽिप लायामिभिषो मयाऽनघ॥५०॥
ततः ूाह हनूमं पा ं िवनयाितम।्
िवभीषणानमतेु ग ं रावणालयम॥५१॥ ्
॥ऽयोदशः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ततः शबः सहॐाो यम वणथा।
कुबेर महातेजाः िपनाकी वृषवाहनः॥१॥
ऽयोदशः सगः 355
ु िद ा
ूाणापानौ िनयबा
िछा सव संशयबं िवषयौघान।्
पँयीशं यं गतमोहा यतयम ्
्
वे रामं रिकरीटं रिवभासम॥११॥
भावाभावूयहीनं भवम ु ैः
ु यु मम।्
योगासै रिचतपादाज
िनं श ु
ु ं बमनं ूणवाम ्
ु
वे रामं वीरमशेषासरदावम ्
॥१३॥
ं मे नाथो नािथतकायािखलकारी
मानातीतो माधवपोऽिखलधारी।
भा गो भािवतपो भवहारी
योगाास ैभािवतचेतःसहचारी ॥१४॥
ौ ु लोकगरोिव
ु ा ितं ु भावसःु
ु
ाे समादाय िवदेहपिऽकाम।्
ु
िवॅाजमानां िवमलाणितम ्
्
रारां िदिवभूषणािताम॥१९॥
ितरोिहता सा ूितिबिपणी
कृ ता यदथ कृ तकृ तां गता।
ततोऽितां पिरगृ जानकीम ्
रामः ूः ूितपू पावकम॥२२॥ ्
इ उवाच
भजेऽहं सदा रामिमीवराभम ्
भवारयदावानलाभािभधानम।्
भवानीदा भािवतानपम ्
्
भवाभावहेत ं ु भवािदूपम॥२४॥
ऽयोदशः सगः 359
ु
सरानीकःखौघनाशै कहेतमु ्
नराकारदेहं िनराकारमीम।्
परेश ं परानपं वरेयम ्
्
हिरं राममीशं भजे भारनाशम॥२५॥
ूपािखलानदोहं ूपम ्
ूपाितिनःशेषनाशािभधानम।्
तपोयोगयोगीशभावािभभाम ्
्
कपीशािदिमऽं भजे रामिमऽम॥२६॥
ु िवभाम ्
सदा भोगभाजां सरे
सदा योगभाजामरे िवभाम।्
िचदानकं सदा राघवेशम ्
िवदेहाजानपं ूपे॥२७॥
महायोगमायािवशेषानयु ु ो
िवभासीश लीलानराकारवृिः।
दानलीलाकथापूणक णाः
सदानपा भवीह लोके ॥२८॥
अहं मानपानािभमूमो
न वेदािखलेशािभमानािभमानः।
इदान भवादपूसादात ्
िऽलोकािधपािभमानो िवनः॥२९॥
360 ऽयोदशः सगः
ुरिके यूरहारािभरामम ्
ु
धराभारभूतासरानीकदावम ।्
शरवं लसनेऽम ्
्
रावारपारं भजे राघवेशम॥३०॥
ु
सराधीशनीलाॅनीलाकािम ्
िवराधािदरोवधाोकशािम।्
ु
िकरीटािदशोभं पराराितलाभम ्
भजे रामचं रघूणामधीशम॥३१॥्
लसकोिटूकाशािदपीठे
समासीनमे समाधाय सीताम।्
ुरेमवणा तिडभासाम
ु ्
्
भजे रामचं िनवृािततम॥३२॥
ततः ूोवाच भगवान भ ् वाा सिहतो भवः।
रामं कमलपऽां िवमानो नभःले॥३३॥
आगिमायोायां िु ं ां रासृ तम।्
इदान पँय िपतरम देह राघव॥३४॥
ततोऽपँयिमानं रामो दशरथं परः। ु
ु
ननाम िशरसा पादौ मदु ा भा सहानजः॥३५॥
आिल मूव याय रामं दशरथोऽॄवीत।्
तािरतोऽि या व संसाराःखसागरात
ु ्
॥३६॥
इाु ु
पनरािल ययौ रामेण पूिजतः।
्
रामोऽिप देवराजं तं ा ूाह कृ तािलम॥३७॥
ऽयोदशः सगः 361
ु े न भाता।
बभौ तेन िवमानेन हंसय
ू तदा रामतमु ख ु इवापरः॥५९॥
ततो बभौ भारिबत ु म्
ु
कुबेरयानं तपसानलम ।्
रामेण शोभां िनतरां ूपेद े
सीतासमेतने सहानजे ु न॥६०॥
ु काडे ऽयोदशः
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे य
सगः॥१३॥
॥चतदु श
ः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
पातिया ततःु सवतो रघननः।ु
्
अॄवीैिथल सीतां रामः शिशिनभाननाम॥१॥
िऽकू टिशखरामां पँय लां महाूभाम।्
एतां रणभवंु पँय मांसकदमपिलाम॥२॥ ्
ु
असराणां वानामऽ वैशसनं महत।्
अऽ मे िनहतः शेत े रावणो रासेरः॥३॥
कुकणिज ु ाः सव चाऽ िनपाितताः।
एष सेतमु य ा बः सागरे सिललाशये॥४॥
एत ँयते तीथ सागर महानः।
्
सेतबु िमित ातं ऽैलोेन च पूिजतम॥५॥
364 चतदु श
ः सगः
ु
सिभा वततऽे योा जीवि च िह मातरः।
ौ ु ा राम वचनं भराजः ूधीः॥१७॥
ूाह सव कुशिलनो भरत ु महामनाः।
फलमूलकृ ताहारो जटावलधारकः॥१८॥
ु
पाके सकलं रां ां सूतीते
।
ु
यृ तं या कम दडके रघनन॥१९॥
म।्
रासानां िवनाशं च सीताहरणपूवक
सव ातं मया राम तपसा ते ूसादतः॥२०॥
ं ॄ परमं साादािदमाविजतः।
ु
ममे सिललं सृा तऽ सोऽिस ्
भूतकृ त॥२१॥
नारायणोऽिस िवाराणामराकः।
ािभकमलोो ॄा लोकिपतामहः॥२२॥
अतं जगतामीशः सवलोकनमृ तः।
ु ानकी लीः शेषोऽयं लणािभधः॥२३॥
ं िवज
आना सृजसीदं माेवाऽऽमायया।
न ससे नभोवं िचा सवसािकः॥२४॥
बिहर भूतानां मेव रघनन। ु
पूणऽिप मूढीनां िवि इव लसे॥२५॥
जगं जगदाधारमेव पिरपालकः।
मेव सवभतू ानां भोा भों जगते॥२६॥
ँयते ौूयते ययत े वा रघूम।
मेव सवमिखलं िनाऽ िकन॥२७॥
366 चतदु श
ः सगः
तोरण ै पताकािभिविचऽािभरनेकधा।
अलवि वेँमािन नानाबिलिवचणाः॥७२॥
िनयाि वृशः सव रामदशनलालसाः।
हयानां शतसाहॐं गजानामयतु ं तथा॥७३॥
रथानां दशसाहॐं णसऽू िवभूिषतम।्
ु
पारमेीपादाय िाय ु ावचािन च॥७४॥
तत ु िशिबकाढा िनययू राजयोिषतः।
भरतः पाके िशरेव कृ तािलः॥७५॥
शऽु सिहतो रामं पादचारेण िनययौ।
तदैव ँयते रािमानं चसिभम॥७६॥्
ु
पकं ाशं मनसा ॄिनिमतम।्
सूयस
एतिन ॅ ् ातरौ वीरौ वैद
े ा रामलणौ॥७७॥
ु
समीव किपौेो मििभ िवभीषणः।
ँयते पँयत जना इाह पवनाजः॥७८॥
ततो हष सम ु ूतो िनःनो िदवमृशत।्
्
ीबालयवु वृानां रामोऽयिमित कीतनात॥७९॥
रथकुरवािजा अवतीय मह गताः।
दशु े िवमानं जनाः सोमिमवारे॥८०॥
ु ः।
ूािलभरतो भूा ूो राघवोख
ततो िवमानामगतं भरतो राघवं मदु ा॥८१॥
ववे ूणतो रामं मेिमव भारम।्
ु
ततो रामानातं िवमानमपतिु व॥८२॥
चतदु श
ः सगः 371
ु
अॄवीकं देवो ग वैौवणं वह।
ु
अनगान ु
जानािम ्
कुबेरं धनपालकम॥९९॥
ु पदाज
रामो विस गरोः ु म्
ु शतबतःु ।
ना यथा देवगरोः
दा महाहासनम ु
ु मं गरो-
ु समीपतः॥१००॥
पािववेशाथ गरोः
ु काडे चतदु श
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे य ः
सगः॥१४॥
पदशः सगः 373
॥पदशः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
तत ु कै कयीपऽो
ु भरतो भिसंयतु ः।
िशरिलमाधाय ें ॅातरमॄवीत॥१॥ ्
माता मे सृ ता राम दं रां या मम।
ददािम ते च पनय ु था मददा मम॥२॥
ु पादयोभा साां ूिणप च।
इा
ु
बधा ूाथ यामास कै केा गणा सह॥३॥
तथेित ूितजमाह भरतािामीरः।
मायामािौ सकलां नरचेामपु ागतः॥४॥
ाराानभवो ु य सखान ु ैकिपणः।
िनराितशयानिपणः परमानः॥५॥
मानषेु ण त ु राेन िकं त जगदीिशतःु ।
य ॅूभमाऽेण िऽलोकी नँयित णात॥६॥ ्
यानमहमाऽेु ण भवाखडलिौयः।
लीलासृमहासृःे िकयदेतिमापतेः॥७॥
तथाऽिप भजतां िनं कामपूरिविधया।
लीलामानषदे ु हन
े सवमनवत ु त॥
े ८॥
ततः शऽु वचनािपणः ु ँमौक ु ृ कः।
साराािभषेकाथ मानीता राघव िह॥९॥
पूव त ु भरते ाते लणे च महािन।
ु
समीवे वानरेे च रासेे िवभीषणे॥१०॥
374 पदशः सगः
ु समलताम।्
ूययौ राघवौेां पर
दशु े समायां राघवं परवािसनः॥२३॥
ु
वादलँयामतन ं ु महाह-
िकरीटराभरणािताम ।्
आरकायतलोचनाम ्
ा ययमु दमतीव पयाः॥२४॥
ु
िविचऽराितसूऽन-
ु
पीतारं पीनभजारालम ।्
अनम ु ाफलिदहारैः
ु
िवरोचमानं रघननं ूजाः॥२५॥
ु
समीवम ु ैहिरिभः ूशाैः
िनषेमाणं रिवत ु भासम।्
किू रकाचनिलगाऽम ्
िनवीतकिुमपमालमु ् ॥२६॥
ु
ा हिरं सवगवाकृ ितम ्
पु ैः िकरः ितशोिभताननाः।
िः पनन ु ऽमनोरसायनम ्
ानमूित मनसािभरेिभरे॥२८॥
रामः ितिधशा ूजाथा
पँयन ू् जानाथ इवापरः ूभः।
ु
शन ैजगामाथ िपतःु लतम ्
गृहं महेालयसिभं हिरः॥२९॥
ूिवँय वेँमारसंितो मदु ा
रामो ववे चरणौ मातःु ।
बमेण सवाः िपतृयोिषतः ूभःु
ननाम भा रघवंु शके तःु ॥३०॥
ततो भरतमाहेदं रामः सपराबमः।
सवसमाय ु ं मम मिरम ्
ु मम॥३१॥
ु
िमऽाय वानरेाय समीवाय ूदीयताम।्
ु
सवः सखवासाथ मिरािण ूकय॥३२॥
रामेण ैवं समािदो भरत तथाऽकरोत।्
ु
ु राघवानजः॥३३॥
उवाच च महातेजाः समीवं
राघवािभषेकाथ चतःु िसजलं ु शभु म।्
्
आन ेत ं ु ूेषयाऽऽश ु तांिरतिवबमान॥३४॥
ु
ूेषयामास समीवो जावं मतु म।्
अदं च सषेु ण ं च ते गा वायवु ग
े तः॥३५॥
पदशः सगः 377
् ातकुकलशां समानयन।्
जलपूणान श
आनीतं तीथ सिललं शऽु ो मििभः सह॥३६॥
राघवािभषेकाथ विसाय वेदयत।्
तत ु ूयतो वृो विसो ॄाण ैः सह॥३७॥
रामं रमये पीठे ससीतं सवेशयत।्
विसो वामदेव जाबािलगतमथा॥३८॥
वाीिक तथा चबुः सव रामािभषेचनम।्
कुशामतल ु पयगजलै
ु सीय ु मदु ा ॥३९॥
अिषन ् रघौे ु ं वासवं वसवो यथा।
ऋििॄाण ैः ौेःै कािभः सह मििभः॥४०॥
सवषिधरस ै ैव दैवत ैन भिस ित ैः।
ु
चतिु भलकपालै विः सगण ैथा॥४१॥
छऽं च त जमाह शऽु ः पाडुरं शभु म।्
ु
समीवरासे ौ तौ दधतःु ेतचामरे॥४२॥
मालां च कान वायदु द ौ वासवचोिदतः।
सवरसमाय ु ं मिणकानभूिषतम॥४३॥ ्
ददौ हारं नरेाय यं शब ु भितः।
ूजगदु वगवा ननृत ु ारोगणाः॥४४॥
ु िः पपात खात।्
देवभयो न ेः पवृ
नववादलँयामं पपऽायतेणम॥४५॥ ्
ु िकरीटे न िवरािजतम।्
रिवकोिटूभाय
्
कोिटकप लावयं पीतारसमावृतम॥४६॥
378 पदशः सगः
िदाभरणसं िदचनलेपनम।्
अयतु ािदसाशं िभजं
ु रघननम
ु ्
॥४७॥
वामभागे समासीनां सीतां कानसिभाम।्
सवाभरणसां वामाे समपु िताम॥४८॥ ्
रोलकराोजां वामेनाऽऽिल संितम।्
सवाितशयशोभां ा भिसमितः॥४९॥
उमया सिहतो देवः शरो रघननमु ।्
ु ः ोत ं ु समपु चबमे॥५०॥
सवदवे गण ैय
ौीमहादेव उवाच
नमोऽ ु रामाय सशिकाय
नीलोलँयामलकोमलाय।
िकरीटहारादभूषणाय
िसंहासनाय महाूभाय॥५१॥
मािदमािवहीन एकः
सृजवि च लोकजातम।्
मायया तेन न िलसे म ्
ये सखे ु ऽजॐरतोऽनवः॥५२॥
ु वत
लीलां िवधे गणसं ृ म ्
ु
ूपभानिवधानहे तोः ।
नानावतारैः ु
सरमान ु ैः
षा
्
ूतीयसे ािनिभरेव िनम॥५३॥
पदशः सगः 379
चसूयि शिखमगतं यत ्
तेज ईश िचदशेषतनूनाम।्
ूाभवनभृु तािमव ध ैयम ्
्
शौयमायरु िखलं तव सम॥५६॥
ं िविरििशविविु वभेदात ्
कालकमशिशसूयि वभागात।्
वािदनां पृथिगवेश िवभािस
ॄ िनितमनिदहैकम॥५७॥ ्
यम ु मनसृा-
ु ते य भव य।
व
न ँयते ावरजमादौ
्
या िवनातःपरतः परम॥५९॥
इ उवाच
रोऽिधपेनािखलदेव सौम ्
तं च मे ॄवरेण देव।
ु
पन सव भवतः ूसादात ्
ूां हतो रासशऽःु ॥६४॥
देवा ऊचःु
ता यभागा धरादेवदा
मरु ारे खलेनािददैने िवो।
हतोऽ या नो िवतानेष ु भागाः
ु
पराविवि य ्
ु सादात॥६५॥
िपतर ऊचःु
हतोऽ या दैो महान ्
गयादौ नरैद िपडािदकाः।
बलादि हा गृहीा समा-
ु सा भवामः॥६६॥
िनदान पनल
या ऊचःु
ु ा
सदा िविकमयन ेनािभय
वहामो दशां बलाःखय ु ाः।
ु
राा हतो रावणो राघवेश
या ते वयं ःखजातािमु ाः॥६७॥
382 पदशः सगः
गवा ऊचःु
ु
वयं सीतिनपणा गाये कथामृतम।्
आनामृतसोहय ु ाः पूणाः िताः परा॥६८॥
ु
पाराना
ु राम रावणेनािभिविुताः।
तमेव गायमाना तदाराधनतराः॥६९॥
िताया पिरऽाता हतोऽयं रासः।
एवं महोरगाः िसाः िकरा मतथा॥७०॥
ु
वसवो मनु यो गावो गका पतिणः।
सूजापतय ैते तथा चारसां गणाः॥७१॥
सव रामं समासा ा न ेऽमहोवम।्
ाु पृथक ् पृथक ् सव राघवेणािभविताः॥७२॥
ययःु ं ं पदं सव ॄिादयथा।
्
ूशंसो मदु ा रामं गाय चेितम॥७३॥
ायिभषेकाि सीतालणसंयतु म।्
्
िसंहासनं राजें ययःु सव िद ितम॥७४॥
खे वाेष ु न ु ूमिु दतदय ैदववृःै विः
ु
ु िं िदिव मिु निनकरैरीमानः समात।्
वष िःपवृ
रामः ँयामः ूसितिचरमख ु ः सूयक
ोिटूकाशः
सीतासौिमिऽवाताजमिु नहिरिभः सेमानो िवभाित॥७५॥
ु काडे पदशः
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे य
सगः॥१५॥
षोडशः सगः 383
॥षोडशः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ु
रामेऽिभिषे राजेे सवलोकसखावहे
।
ु ससा फलवो महीहाः॥१॥
वसधा
ु
गहीनािन पािण गवि चकािशरे।
सहॐशतमानां धेननू ां च गवां तथा॥२॥
ददौ शतवृषान ् पूव िजेो रघननः।
ु
ु ॄाणेो ददौ पनः॥३॥
िऽंशोिटं सवण ु
वाभरणरािन ॄाणेो मदु ा तथा।
ािसमूां सवरमय ॐजम॥४॥
सूयक ्
ु
समीवाय ददौ ूीा राघवो भवलः।
ु
अदाय ददौ िदे दे रघननः॥५॥
चकोिटूतीकाशं मिणरिवभूिषतम।्
ु ु लोमः॥६॥
सीताय ै ूददौ हारं ूीा रघक
अवमु ानः कठाारं जनकनिनी।
अवैत हरीन ् सवान ् भतारं च मु मु ः॥७॥
रामामाह वैदहे ीिमितो िवलोकयन।्
वैदिे ह य तु ाऽिस देिह त ै वरानने॥८॥
हनूमते ददौ हारं पँयतो राघव च।
तेन हारेण शशु भु े माितगरवेण च॥९॥
384 षोडशः सगः
ियोऽिप विधरामसंिहताम ्
ु
भवि ता जीिवसता पूिजताः।
ु
वाऽिप पऽंु लभते सिपणम ्
कथािममां भियतु ा णोित या॥३८॥
ौाितो यः णयु ाठे रो
िविज कोपं च तथा िवमरः।
गािण सवािण िविज िनभयो
भवेखु ी राघवभिसंयतु ः॥३९॥
ु समा अिप याि तु ताम ्
सराः
िवाः समा अपयाि वताम।्
अारामायणमािदतो नृणाम ्
भवि सवा अिप सदः पराः॥४०॥
रजला वा यिद रामतरा
णोित रामायणमेतदािदतः।
पऽंु ूसूत े ऋषभं िचरायषु म ्
्
पितोता लोकसपूु िजता भवेत॥४१॥
पूजिया त ु ये भा नमुवि िनशः।
्
ु ा िवोयाि परं पदम॥४२॥
सवः पाप ैिविनम
अारामचिरतं कृ ं वि भितः।
पठि वा यं वाेषां रामः ूसीदित॥४३॥
राम एव परं ॄ तिंेु ऽिखलािन।
्
धमाथ काममोाणां यिदित तवेत॥४४॥
388 ूथमः सगः
॥उरकाडः॥
॥ूथमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
जयित रघवंु शितलकः कौसादयननो रामः।
ु
दशवदनिनधनकारी दाशरिथः पडरीकाः॥१॥
ूथमः सगः 389
ु
पाववाच
अथ रामः िकमकरोौसानवधनः।
हा मृध े रावणादीन र् ासान भ
् ीमिवबमः॥२॥
अिभिषयोायां सीतया सह राघवः।
ु
मायामानषतां ूा कित वषािण भूतले॥३॥
् ीलया देवः परमाा सनातनः।
ितवान ल
अजानषंु लोकं कथमे रघूहः॥४॥
एतदाािह भगवन ् ौधा मम ूभो।
कथापीयषु माा तृा मेऽतीव वधत।े
रामच भगवन ॄ ् िू ह िवरशः कथाम॥५॥
्
ौीमहादेव उवाच
रासानां वधं कृ ा राे राम उपिते।
आययमु नु यः सव ौीराममिभवितमु ॥६॥्
ु
िवािमऽोऽिसतः कवो वासा भृगरिराः।
कँयपो वामदेवोऽिऽथा सष योऽमलाः॥७॥
अगः सह िशै मिु निभः सिहतोऽगात।्
ारमासा राम ्
ारपालमथाॄवीत॥८॥
ॄूिह रामाय मनु यः समाग बिहःिताः।
अगूमख ्
ु ाः सव आशीिभरिभनितमु ॥९॥
ूतीहारतो राममगवचनाद ् िुतम।्
्
नमृ ाॄवीां िवनयावनतः ूभमु ॥१०॥
390 ूथमः सगः
रावणादीनितब कुकणािदरासान।्
्
िऽलोकजियनो िहा िकं ूशंसथ राविणम॥२२॥
ततचनं ौ ु ा राघव महानः।
्
कुयोिनमहातेजा रामं ूीा वचोऽॄवीत॥२३॥
ण ु राम यथा वृ ं रावणे रावण च।
ज कम वरादानं सेपादतो मम॥२४॥
ु कृ तयगु े राम पलो
परा ु ॄणः सतः।ु
तप ं ु गतो िवान म ् रे ोः पा महामितः॥२५॥
तृणिबोराौमेऽसौ वसिु नपवः। ु
तपेप े महातेजाः ाायिनरतः सदा॥२६॥
तऽाऽऽौमे महारे देवगवककाः।
ु ऽ हसो वादयि च॥२७॥
गायो ननृत
ु
पल तपोिवं चबुः सवा अिनिताः।
ततः बुो महातेजा ाजहार वचो महत॥२८॥ ्
या मे िपथं गेा गभ धारियित।
ताः सवाः शापसंिवा न तं देश ं ूचबमःु ॥२९॥
तृणिबो ु राजषः का ताणोचः।
िवचचार मनु ेरमे िनभया तं ूपँयती॥३०॥
बभूव पाडुरतन ु िताःशरीरजा।
्
ा सा देहवैवय भीता िपतरमगात॥३१॥
ु
तृणिब तां ा राजिष रिमतितः।
ाा मिु नकृ तं सवमवैिानचषु ा॥३२॥
392 ूथमः सगः
ु
तऽ वासाय ग ं ना ैः सािधिता परा।
्
ु धनदोऽिवशत॥४४॥
िपऽािदसौ गा तां पर
ु
स तऽ सिचरं कालमवु ास िपतृसतः।
किचथ काल समाली ु नाम रासः॥४५॥
रसातला लोकं चचार िपिशताशनः।
गृहीा तनयां कां सााेवीिमव िौयम॥४६॥ ्
अपँयनदं देव ं चरं पके ु ण सः।
िहताय िचयामास रासानां महामनाः॥४७॥
उवाच तनयां तऽ कै कस नाम नामतः।
वे िववाहकाले यौवनं चाितवतत॥ े ४८॥
ूााना भीत ैं न वरैग ृ से शभु ।े
सा ं वरय भिं ते मिु नं ॄकुलोवम॥४९॥ ्
यमेव ततः पऽाु भिवि महाबलाः।
ईशाः सवशोभाा धनदेन समाः शभु ॥ े ५०॥
तथेित साऽऽौमं गा मनु ेरमे विता।
ु
िलखी भवममे ण पादेनाधोमख ु ी िता॥५१॥
तामपृिु नः का ं काऽिस वरविणिन।
साऽॄवीािलॄन ् ान ेन ातमु हिस॥५२॥
ततो ाा मिु नः सव ाा तां ूभाषत।
ु
ातं तवािभलिषतं मः पऽानभीिस॥५३॥
दाणायां त ु वेलायामागताऽिस सममे
ु ।
अते दाणौ पऽौ ु रासौ सिवतः॥५४॥
394 ूथमः सगः
ु दशशीष सदाणम
रावणं िवंशितभजं ु ।्
ु
तिोजातमाऽेण चचाल च वसरा॥५७॥
भयृिषसां िवचचाराितदाणः।
रावणोऽिप महासो लोकानां भयदायकः।
ववृध े लोकनाशाय ामयो देिहनािमव॥६१॥
जानािम के वलमनमिचशिम ्
िचाऽमरमजं िविदतातम।्
ु ो
ां राम गढू िनजपमनूवृ
मूढोऽहं ु
भवदनमहतरािम॥६३॥
एवं वदिमनवंशपिवऽकीितः
कुोवं रघपितः
ु ूहसन ब् भाषे।
मायािौतं सकलमेतदनकात ्
मीतन ं जगित पापहरं िनबोध॥६४॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे उरकाडे ूथमः
सगः॥१॥
॥ितीयः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ौीरामवचनं ौ ु ा परमानिनभरः।
्
मिु नः ूोवाच सदिस सवषां तऽ वताम॥१॥
अथ िवेरो देवऽ कालेन के निचत।्
ु
आययौ पकाढः िपतरं िम
ु सा॥२॥
ा तं कै कसी तऽ ॅाजमानं महौजसम।्
ु
रासी पऽसामीं ्
गा रावणमॄवीत॥३॥
पऽु पँय धनां लं ेन तेजसा।
मेव ं यथा भूयाथा यं कु ूभो॥४॥
396 ितीयः सगः
ु
तथाऽिित ूजाः पनराह दशाननम।्
ु व॥१४॥
अौ तािन शीषािण यािन तेऽसरप ु
यािण च सम॥१५॥
भिवि यथापूवम
एवमु ा ततो राम दशमीवं ूजापितः।
िवभीषणमवु ाचेदं ूणतं भवलः॥१६॥
ु मम।्
िवभीषण या व कृ तं धमाथ म
तपतो वरं व वृणीािभमतं िहतम॥१७॥ ्
िवभीषणोऽिप तं ना ूािलवामॄवीत।्
ु म ितत ु शाती।
देव मे सवदा बिध
मा रोचयधम मे बिःु सवऽ सवदा॥१८॥
ततः ूजापितः ूीतो िवभीषणमथाॄवीत।्
व ं धमशीलोऽिस तथ ैव च भिविस॥१९॥
अयािचतोऽिप ते दाे मरं िवभीषण।
कुकणमथोवाच वरं वरय सोत॥२०॥ ु
वाया ाोऽथ तं ूाह कुकणः िपतामहम।्
ािम देव षमासान ि् दनमेकं त ु भोजनम॥२१॥
्
एवमिित तं ूाह ॄा ा िदवौकसः।
सरती च तािगता ूययौ िदवम॥२२॥ ्
कुकण ु ाा िचयामास ःिखतः।
अनिभूेतमेवाािं िनगतमहो िविधः॥२३॥
ु
समाली वरलांान ् ाा पौऽान ि् नशाचरान।्
पातालािभयः ूायात ् ूहािदिभरितः॥२४॥
398 ितीयः सगः
॥तृतीयः सगः॥
ौीराम उवाच
ु
वािलसमीवयोज ौोतिु मािम ततः।
्
रवीौ वानराकारौ जातािवित नः ौतु म॥१॥
अग उवाच
मेरोः णमयािेम े मिणूभे।
तिन स् भाऽऽे िवीणा ॄणः शतयोजना॥२॥
तां चतमु ख
ु ः साादािचोगमाितः।
न ेऽाां पिततं िदमानसिललं ब॥३॥
तहीा
ृ करे ॄा ाा िकिदजत।्
भूमौ पिततमाऽेण ताातो महाकिपः॥४॥
तमाह िुिहणो व िकिालं वसाऽ मे।
समीपे सवशोभाे ततः ौेयो भिवित॥५॥
इोु वसऽ ॄणा वानरोमः।
ु
एवं बितथे काले गते ऋािधपः सधीः॥६॥
कदािचयटिौ फलमूलाथ मु तः।
अपँयिसिललां वाप मिणिशलािताम॥७॥ ्
पानीयं पातमु ागऽ छायामयं किपम।्
ा ूितकिपं मा िनपपात जलारे॥८॥
404 तृतीयः सगः
ु
तऽाा हिरं शीयं पन ु वानरः।
अपँय ु र रामामाानं िवयं गतः॥९॥
ततः सरेु शो देवश ु म।्
े ं पूजिया चतमु ख
गन म ् ासमये ा नार मनोरमाम॥१०॥ ्
कप शरिवावान व् ीयम ु मम।्
तामूा ैव तीजं वालदेशऽे पतिु व॥११॥
वाली समभवऽ शबत ु पराबमः।
त दा सरेु शानः णमालां िदवं गतः॥१२॥
ु
भानरागतऽ तदानीमेव भािमनीम।्
्
ा कामवशो भूा मीवादेशऽे सृजहत॥१३॥
बीजं तातः सो महाकायोऽभविरः।
त दा हनूमं सहायाथ गतो रिवः॥१४॥
ु
पऽयं समादाय गा सा िनििता िचत।्
्
ूभातेऽपँयदाानं पूवव ानराकृ ितम॥१५॥
ु
फलमूलािदिभः साध पऽाां सिहतः किपः।
ना चतमु ख ु
ु ामे ऋराजः ितः सधीः॥१६॥
ततोऽॄवीमाा बशः किपकुरम।्
तऽैकं ्
देवतातमायामरसिभम॥१७॥
ग त मयाऽऽिदो गृहीा वानरोमम।्
िकिां िदनगर िनिमतां िवकमणा॥१८॥
सवसौभायविलतां देवरै िप रासदाम।्
तां िसंहासन े वीरं राजानमिभषेचय॥१९॥
तृतीयः सगः 405
॥चतथु ः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
एकदा ॄणो लोकादायां नारदं मिु नम।्
पयटन र् ावणो लोकान ् ा नाऽॄवीचः॥१॥
भगवन ् ॄूिह मे यों ु कुऽ सि महाबलाः।
योिु मािम बिलिभं ाताऽिस जगयम॥२॥ ्
॥पमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
ततो जगलमलाना
िवधाय रामायणकीितम ु माम।्
चचार पूवाचिरतं रघूमो
राजिष वयरिभसेिवतं यथा॥१॥
ु
सौिमिऽणा पृ उदारबिना
ु
रामः कथाः ूाह परातनीः शभु ाः।
राः ूम नृग शापतो
िज ितयमथाह राघवः॥२॥
कदािचदेका उपितं ूभमु ्
रामं रमालािलतपादपजम।्
सौिमिऽरासािदतशु भावनः
ूण भा िवनयाितोऽॄवीत॥३॥्
416 पमः सगः
अानमेवा िह मूलकारणम ्
तानमेवाऽ िवधौ िवधीयते।
िव ैव ताशिवधौ पटीयसी
्
न कम तं सिवरोधमीिरतम॥९॥
नाानहािनन च रागसयो
भवेतः कम सदोषम ु वेत।्
ु संसिृ तरवािरता
ततः पनः
ताध ु ो ानिवचारवान भ् वेत॥१०॥
्
न सकायऽिप िह यदरः
ूकातेऽानिप कारकािदकान।्
तथ ैव िवा िविधतः ूकािशत ैः
िविशते कमिभरेव म ु ये॥१३॥
418 पमः सगः
िवशु िवानिवरोचनािता
िवावृिरमेित भयते।
उदेित कमािखलकारकािदिभः
िनहि िवािखलकारकािदकम॥१५॥्
ताजेायमशेषतः सधीःु
िवािवरोधा समु यो भवेत।्
ु
आानसानपरायणः सदा
िनवृसवियवृिगोचरः ॥१६॥
यावरीरािदष ु माययाऽऽधी-
ाविधेयो िविधवादकमणाम।्
न ेतीित वा ैरिखलं िनिष तत ्
ाा पराानमथ जेियाः॥१७॥
यदा पराािवभेदभेदकम ्
िवानमावभाित भारम।्
तदैव माया ूिवलीयतेऽसा
सकारका कारणमासंसतृ ःे ॥१८॥
पमः सगः 419
ौिु तूमाणािभिवनािशता च सा
कथं भिविप कायकािरणी।
िवानमाऽादमलाितीयत-
ु िवित॥१९॥
ादिवा न पनभ
िवासमेन त ु दिशतया
बतनु ा उदातः समः।
फलैः पृथाकारकै ः बतःु
्
संसाते ानमतो िवपययम॥२२॥
सूवायो हिमनाधी-
रूिसा न त ु तदिशनः।
ताध
ु ैामिविबयािभः
्
िवधानतः कम िविधूकािशतम॥२३॥
420 पमः सगः
ौाितमसीित वातो
ु ूसादादिप श
गरोः ु मानसः।
िवाय च ैकामथाऽऽजीवयोः
ु भवेे िरवाूकनः॥२४॥
सखी
ूरोािदिवरोधमानोः
िवहाय सृ तयोिदाताम।्
संशोिधतां लणया च लिताम ्
्
ाा माानमथायो भवेत॥२६॥
एकाकाहती न सवेत ्
तथाऽजहणता िवरोधतः।
सोऽयदाथािवव भागलणा
ु ते तदयोरदोषतः॥२७॥
य
रसािदपीकृ तभूतसवम ्
ु
भोगालयं ःखसखािदकम णाम।्
शरीरमावदािदकमजम ्
मायामयं ूलमपु ािधमानः॥२८॥
पमः सगः 421
ु
सू ं मनोबिदशे िय ैयतु म ्
ूाण ैरपीकृ तभूतसवम ् ।
भोुः सखादे ु
ु रनसाधनं भवेत ्
शरीरमिरानो बधाः॥२९॥ ु
अनािनवामपीह कारणम ्
मायाूधानं त ु परं शरीरकम।्
उपािधभेदा ु यतः पृथक ् ितम ्
ाानमावधारयेमात॥३०॥ ्
ु िधा
बे वृिरपीह ँयते
ु
ािदभेदने गणऽयानः।
अोतोऽिन ् िभचारतो मृषा
िने परे ॄिण के वले िशवे॥३२॥
देहिे यूाणमनिदानाम ्
सादजॐं पिरवतत े िधयः।
वृिमोमूलतयालणा
याववेावदसौ भवोवः॥३३॥
422 पमः सगः
िवकमायारिहते िचदाके -
ऽहार एष ूथमः ूकितः।
अास एवािन सवकारणे
िनरामये ॄिण के वले परे॥३८॥
पमः सगः 423
ु
इािदरागािदसखािदधिम काः
सदा िधयः संसिृ तहेतवः परे।
यासौु तदभावतः परः
ु
सखपे ण िवभाते िह नः॥३९॥
ु
अनािवोवबििबितो
जीवः ूकाशोऽयिमतीयत े िचतः।
आा िधयः साितया पृथक ् ितो
ु
बापिरिपरः स एव िह॥४०॥
िचिसाािधयां ूसत-
ेकऽ वासादनलालोहवत।्
अोमासवशातीयते
जडाजडं च िचदाचेतसोः॥४१॥
ु
गरोः सकाशादिप वेदवातः
ु िनरी तम।्
सातिवानभवो
ाानमामपु ािधविजतम ्
्
जेदशेष ं जडमागोचरम॥४२॥
ूकाशपोऽहमजोऽहमयो-
ऽसकृ िभातोऽहमतीव िनमलः।
ु िवानघनो िनरामयः
िवश
सूण आनमयोऽहमिबयः॥४३॥
424 पमः सगः
एवं सदाानमखिडताना
िवचारमाण िवशु भावना।
हादिवामिचरेण कारकै
रसायनं यपािसतं जः॥४५॥
िवं यदेतरमादशनम ्
िवलापयेदािन सवकारणे।
पूणि दानमयोऽवितते
्
न वेद बां न च िकिदारम॥४७॥
ु
अकारसंः पषो िह िवको
ु
कारक ैजस ईयत े बमात।्
ूाो मकारः पिरपतेऽिखलैः
्
समािधपूव न त ु ततो भवेत॥४९॥
ु िवलापये-
िवं कारं पषं
कारमे बधा वितम।्
ततो मकारे ूिवला त ैजसम ्
ितीयवण ूणव चािमे॥५०॥
एवं सदासमािधयोिगनो
िनवृसवियगोचर िह।
िविनिजताशेषिरपोरहं सदा
ँयो भवेय ं िजतषणानः॥५३॥
ु
426 पमः सगः
आभेदने िवभावयिदम ्
भवभेदने मयाऽऽना तदा।
यथा जलं वािरिनधौ यथा पयः
ीरे िवयोिनले यथाऽिनलः॥५६॥
रहमेतिु तसारसहम ्
मया िविनि तवोिदतं िूय।
ु
येतदालोचयतीह बिमान ्
्
ु ते पातकरािशिभः णात॥५९॥
स म
॥षः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
एकदा मनु यः सव यमनु ातीरवािसनः।
आजमू राघवं िु ं भयावणरसः॥१॥
कृ ाऽमे त ु मिु नौें भागव ं वनं िजाः।
असाताः समायाता रामादभयकािणः॥२॥
तान प् ज
ू िया परया भा रघक ु ु लोमः।
उवाच मधरंु वां हष यन ् मिु नमडलम॥३॥ ्
करवािण मिु नौेाः िकमागमनकारणम।्
धोऽि यिद यूय ं मां ूीा ििु महागताः॥४॥
रं चािप याय भवतां तरोहम।्
आापय ु मां भृ ं ॄाणा दैवतं िह मे॥५॥
त ु ा सहसा वनो वामॄवीत।्
ु
मधनामा ु कृ तयगु े ूभो॥६॥
महादैः परा
आसीदतीव धमाा देवॄाणपूजकः।
ु
त तु ो महादेवो ददौ शूलमनमम ्
॥७॥
ूाह चान ेन यं हंिस स त ु भीभिवित।
रावणानजा ु भाया त कुीनसी ौतु ा॥८॥
तां त ु लवणो नाम रासो भीमिवबमः।
आसीराा
ु धष देवॄाणिहंसकः॥९॥
षः सगः 429
ु ो भिविस।
तथ ैवाऽऽचर भिं ते जीव
देह एव महागेहमदेह िचदानः॥४१॥
ताहार एवािी तेन ैव कितः।
देहगेहािभमानं ं समारो िचदािन॥४२॥
तेन तादामापः चेितमशेषतः।
्
िवदधाित िचदाने तािसतवपःु यम॥४३॥
तेन सितो देही सिनगडावृतः।
ु
पऽदारगृ ्
हादीिन सयित चािनशम॥४४॥
सयन ् यं देही पिरशोचित सवदा।
ऽयाहमो देहा अधमोमममाः॥४५॥
तमः सरजः संा जगतः कारणं ितेः।
तमोपाि सािं तामसचेया॥४६॥
अं तामसो भूा कृ िमकीटमायात ु ।्
सपो िह सो धमानपरायणः॥४७॥
अरमोसाॆाः सखपो ु िह ितित।
रजोपो िह सो लोके स वहारवान॥४८॥ ्
पिरितित संसारे पऽदारानु ु
रितः।
िऽिवधं त ु पिर पमेतहामते॥४९॥
सं परमाोित पदमापिरये।
ीः सवाः पिर िनय मनसा मनः॥५०॥
सबााराथ स यं कु।
्
यिद वष सहॐािण तपरिस दाणम॥५१॥
समः सगः 433
॥समः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
वाीिकना बोिधतोऽसौ कुशः सोगतॅमः।
अम ु ो बिहः सवमनक ु ु वकार सः॥१॥
ु महािधयौ।
वाीिकरिप तौ ूाह सीतापऽौ
तऽ तऽ च गायौ परेु वीिथष ु सवतः॥२॥
रामामे ूगायेत ं शौ ु िद राघवः।
ु षू य
न मां वै यवु ाां तिद िकिदाित॥३॥
434 समः सगः
ु तौ कुशीलवौ।
ममैव जातौ जानािम पऽावे
ु ायां जगतीमे सीतायां ूीितर ु मे॥३७॥
श
देवाः सव पिराय रामािभूायम ु ाः।
ु क
ॄाणममतः कृ ा समाजमःु सहॐशः॥३८॥
ूजाः समागमन ् ाः सीता कौशेयवािसनी।
उदखी ु धोिः ूािलवामॄवीत॥३९॥ ्
रामादं यथाऽहं वै मनसाऽिप न िचये।
तथा मे धरणी देवी िववरं दातमु हित॥४०॥
तथा शपाः सीतायाः ूारासीहात ु म।्
भूतलािमथ ु
िसंहासनमनमम ्
॥४१॥
नागेिै ीयमाणं च िददेह ै रिवूभम।्
भूदवे ी जानक दोा गृहीा ेहसंयतु ा॥४२॥
ागतं तामवु ाच ैनामासन े सवेशयत।्
िसंहासनां वैदहे ूिवश रसातलम॥४३॥ ्
ु ििदा सीतामवािकरत।्
िनररा पवृ
ु
साधवाद ु
समहान ् दवे ानां परमात
ु ः॥४४॥
ऊच ु बधा वाचो िरगताः सराः।
ु
अिरे च भूमौ च सव ावरजमाः॥४५॥
वानरा महाकायाः सीताशपथकारणात।्
के िचिापरा के िचानपरायणाः॥४६॥
के िचिामं िनरीः के िचीतामचेतसः।
मु तमाऽं तव तूीूतमचेतनम॥४७॥ ्
438 समः सगः
॥अमः सगः॥
ौीमहादेव उवाच
अथ काले गते किन भ ् रतो भीमिवबमः।
यधु ािजता मातल
ु ेन ातोऽगास ैिनकः॥१॥
रामाया गतऽ हा गवनायकान।्
ितॐः कोटीः परेु े त ु िनवेँय रघननः॥२॥
ु
ु
परं ु
परावां तं तिशलाये।
ु तऽ धनधास
अिभिष सतौ ु तृ ौ॥३॥
442 अमः सगः
ु
पनराग भरतो रामसेवापरोऽभवत।्
्
ु ो लणं ूाह सादरम॥४॥
ततः ूीतो रघौे
उभौ कुमारौ सौिमऽे गृहीा पिमां िदशम।्
तऽ िभान ि् विनिज ान स
् वापकािरणः॥५॥
अदिऽके त ु महासपराबमौ।
यो नगरे कृ ा गजाधनरकै ः॥६॥
ु तऽ शीयमाग मां पनः।
अिभिष सतौ ु
ु गजाबलवाहनः॥७॥
रामाां परृ
् वान
गा हा िरपून स ् ापिया कुमारकौ।
ु
सौिमिऽः पनराग ्
रामसेवापरोऽभवत॥८॥
तत ु काले महित ूयाते
रामं सदा धमपथे ितं हिरम।्
िु ं समागािषवेषधारी
कालतो लणिमवाच॥९॥ ु
िनवेदयाितबल तम ्
मां िक ु
ु ामं पषोमाय।
रामाय िवापनमि त
ु िचराय धीमन॥१०॥
महिष म ्
त तचनं ौ ु ा सौिमिऽरयाितः।
आचचेऽथ रामाय स सां तपोधनम॥११॥ ्
एवं ॄवु ं ूोवाच लणं राघवो वचः।
शीयं ूवेँयतां तात मिु नः सारपूवक ्
म॥१२॥
अमः सगः 443
ु
मिय ूीितयिद भवेनमाता तव।
ा शां जिह ूा मा मा धम ज ूभो॥५७॥
सौिमिऽणों त ु ा रामिलतमानसः।
आय मिणः सवान व् िसं चेदमॄवीत॥५८॥ ्
मनु ेरागमनं य ु कालािप िह भािषतम।्
ूितामान ैव ु
सवमावेदयभः॥५९॥
ु ा राम वचनं मिणः सपरोिहताः।
ौ ु
्
ऊचःु ूालयः सव राममिकािरणम॥६०॥
वे िह िनिद ं तव भूभारहािरणः।
पूवम
लणेन िवयोगे ातो िवानचषु ा॥६१॥
जाऽऽश ु लणं राम मा ूितां ज ूभो।
ूिताते पिरे धम भवित िनलः॥६२॥
धम नेऽिखले राम ऽैलों नँयित ीवु म।्
ं त ु सव लोक पालकोऽिस रघूम॥६३॥
ा लणमेवक ै ं ऽैलों ऽातमु हिस।
रामो धमाथ सिहतं वां तेषामिनितम॥६४॥ ्
सभामे समाौ ु ूाह सौिमिऽमसा।
यथे ं ग सौिमऽे मा भूम संशयः॥६५॥
पिरागो वधो वाऽिप सतामेवोभयं समम।्
एवम ु े रघौेु े ःखाकुिलतेणः॥६६॥
रामं ूण सौिमिऽः शीयं गृहमगाकम।्
ततोऽगारयूतीरमाच स कृ तािलः॥६७॥
448 नवमः सगः
॥नवमः सगः॥
ौी महादेव उवाच
लणं त ु पिर रामो ःखसमितः।
्
मिणो न ैगमां ैव विसं चेदमॄवीत॥१॥
अिभषेािम भरतमिधराे महामितम।्
अ चाहं गिमािम लण पदानगः॥२॥ु
एवम ु े ु े पौरजानपदादा।
रघौे
ु
िुमा इविमूला ःखाताः पितता भिव॥३॥
नवमः सगः 449
पाऽथ देऽणकहा
ँयामा ययौ भूरिप दीमाना।
शाािण शािण धन ु बाणा
जमःु परा
ु ृतिवमहाे॥४०॥
नवमः सगः 453
भूताँयािन च यािन तऽ
ये ूािणनः ावरजमा।
सााराानमनशिम ्
जमिु वम ्
ु ाः परमेकमीशम॥४६॥
नासीदयोानगरे त ु जःु
किदा राममना न यातः।
शू ं बभूवािखलमेव तऽ
परंु गते राजिन रामचे॥४७॥
रिवूकाशािभरिभुरम ्
ोितमय ं तऽ नभो बभूव।
यकाशैमह तां महिः
ु
समावृत ं पयकृ तां विरैः॥५०॥
नवमः सगः 455
ु वाता सगवो
वव ु
ववष वृिः कुसमावलीनाम
ु ।्
उपिते देवमृदनादे
गाय ु िवाधरिकरेष॥५१॥ ु
ं ॅातृिभववमेवमाम ्
ूिवँय देहं पिरपािह देवान।्
या परो वा यिद रोचते तम ्
्
ूिवँय देहं पिरपािह नम॥५४॥
सीता च लीरभवरेु व
रामो िह िवःु पषः
ु ु
पराणः।
ु
सहानजः रीरके ण
पूवश
बभूव तेजोमयिदमूितः॥५८॥
आनसािवतपूणि चा
बभूिवरे ूामनोरथाे।
तदाऽऽह िविु ु ि हणं महाा
ु
एते िह भा मिय चानराः॥६०॥
नवमः सगः 457
ु
यां िदवं मामनयाि सव
ितयरीरा अिप ु
पयय ु ाः।
वैकुठसां परमं ूया ु
्
समािवशाऽऽश ु ममाऽऽया म॥६१॥
ु ा हरेवामथाॄवीः
ौ
साािनकान य् ा ु िविचऽभोगान।्
लोकादीयोपिर दीमानान ्
ावय ु ाः ु ाः॥६२॥
कृ तपयप ु
ततोऽिता हिररासााः
ृा जलं कलेवराे।
ूपेिदरे ूानमेव पम ्
यदंशजा ऋहरीराे॥६४॥
एतावदेवोरमाह शःु
ौीरामच कथावशेषम।्
यः पादमऽ पठे पापाद ्-
िवम ्
ु ते जसहॐजातात॥६८॥
आानमेतिघनायक ु
कृ तं परा ु राघवचोिदतेन।
महेरेणाभिवदथ म ्
ौ ु ा त ु रामः पिरतोषमेित॥७०॥
नवमः सगः 459
रामायणं कामनपयम ु ्
ौीशरेणािभिहतं भवा ै।
् पाप ैर-्
भा पठे ः णयु ात स
िवमु ते जशतोवै॥७१॥
अारामं पठत िनम ्
ौोतु भा िलिखत ु रामः।
अितूस सदा समीपे
सीतासमेतः िौयमातनोित॥७२॥
रामायणं जनमनोहरमािदकाम ्
ु रिप संतंु च।
ॄािदिभः सरवरै
ौाितः पठित यः णयु ा ु िनम ्
िवोः ूयाित सदनं स िवश ु देहः॥७३॥
॥इित ौीमदारामायणे उमामहेरसंवादे उरकाडे नवमः
सगः॥९॥
॥इित ौीमदारामायणे उरकाडः समाः॥
॥इित ौीमदारामायणं सूणम ॥्
SSS