Περιβαλλοντική Ηθική: Μπορεί η Φιλοσοφία να συμβάλλει στην επίλυση του

περιβαλλοντικού προβλήματος

Η παρούσα εισήγηση σκοπό έχει την παρουσίαση και την κριτική ενασχόληση με τις απόψεις
αναφορικά με το περιβάλλον από την αρχαιότητα ως και την εποχή μας. Με εφαλτήριο το
μάθημα της Φιλοσοφίας το οποίο διδάσκεται στη Β Λυκείου και δεδομένο πως τα οικολογικά
προβλήματα είναι οξύτατα θα αναζητήσουμε και θα παρουσιάσουμε τις θέσεις εκείνες που θα
μπορούσαν να αποτελέσουν προτάσεις για την Περιβαλλοντική Ηθική. Με αφετηρία την Ελλάδα
και τις θέσεις των αρχαίων Ελλήνων για το περιβάλλον και τη θεοποίηση της φύσης θα
καταβληθεί προσπάθεια να καταγραφούν οι απόψεις των φιλοσόφων αλλά και των
φιλοσοφικών σχολών για τη φύση και τη σχέση ανθρώπου και περιβάλλοντος. Καταγράφεται η
θεωρία του Μουτουελισμού, όπως αυτή διατυπώθηκε από τον Πιερ Ζοζέφ Προυντόν αλλά και
οι προτάσεις του Μιχαήλ Μπακούνιν για την κατάργηση των θεσμών και την αναγέννηση τη
φυσικής τάξης πραγμάτων .Ακολούθως θα ασχοληθούμε με τις βασικές θέσεις της Κοινωνικής
Οικολογίας όπως αυτές απορρέουν από το έργο του ιδρυτή του κινήματος αυτού Μ.
Μπούκτσιν. Θα προσπαθήσουμε εδώ να εντοπίσουμε το ηθικό μήνυμα που μπορούμε να
εξάγουμε από τη φύση μέσω της Κοινωνικής Οικολογίας και τις θετικές επιδράσεις του
κινήματος αυτού για το περιβάλλον. Θα παρουσιαστούν επίσης και απόψεις οι οποίες
προβλημάτισαν και προβληματίζουν καθώς ασκούν κριτική στον Πολιτισμό και την Τεχνολογία
όπως ο Πρωτογονισμός του Τ. Ζερζάν και η Αποανάπτυξη του Σ. Λατούς. Ολοκληρώνοντας θα
επιχειρήσουμε μια προσπάθεια κριτικής αποτίμησης των θέσεων αυτών και μια αναζήτηση των
στοιχείων εκείνων που θα μπορούσαν να αποτελέσουν τρόπους άμεσης αντιμετώπισης του
οικολογικού προβλήματος στις μέρες μας καθώς σήμερα περισσότερο από ποτέ καλούμαστε να
εξετάσουμε τα καθήκοντά μας απέναντι στη φύση.

Η παρούσα εργασία σκοπό έχει την παρουσίαση και την κριτική ενασχόληση με
τις θέσεις του Πιοτρ Κροποτκιν και του Μαρευ Μπούκτσιν σχετικά με τον
ελευθεριακό αναρχισμό και την δημιουργία οικοκοινοτήτων καθώς και με την
αναζήτηση των επιδράσεων που θα είχε μια τέτοια επιλογή στο περιβάλλον. Θα
παρουσιάσουμε αρχικά την έννοια της Περιβαλλοντικής Ηθικής, ενός κλάδου της
Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας, ο οποίος προέκυψε από την ανάγκη μετατόπισης της
ηθικής θεώρησης από τον άνθρωπο στο περιβάλλον καθώς κάποια μέρη ή ολότητές
του θα πρέπει να τύχουν ηθικής αντιμετώπισης από τον άνθρωπο γιατί διαφορετικά
απειλείται ο ίδιος με εξαφάνιση καταδεικνύοντας την αναγκαιότητα της ύπαρξής της
και στη συνέχεια θα αναλύσουμε τις τέσσερις σημαντικότερες τάσεις που έχουν
διαμορφωθεί αναφορικά με τον περιβαλλοντισμό: τον Ανθρωποκεντρισμό, την
Κοινωνική Οικολογία, το Βιοκεντρισμό και το ρεύμα της Βαθιάς Οικολογίας.

Καθώς τα οικολογικά προβλήματα είναι οξύτατα στην εποχή μας θα

αναζητήσουμε και θα παρουσιάσουμε τις θέσεις εκείνες που θα μπορούσαν να
αποτελέσουν προτάσεις για την Περιβαλλοντική Ηθική. Αρχικά θα παρουσιάσουμε
τις θέσεις του Π. Κροποτκιν ενός εξέχοντα αποκεντρωτιστή στοχαστή, τον οποίο ο
Μ. Μπούκτσιν θεωρεί εμπνευστή της κοινωνικής οικολογίας, αναφορικά με τη
δημιουργία μιας αναρχικής κοινότητας η οποία θα είναι αυτάρκης ,πέρα από
οικονομικοκοινωνικά συμφέροντα και θα προκύψει από την κατάργηση του Κράτους
και την αντικατάστασή του από εθελοντικές ενώσεις. Παράλληλα θα εντοπίσουμε τις
θέσεις του για την αλληλοβοήθεια και την αλληλεγγύη μεταξύ των οργανισμών που
εδράζεται στην αρχή της ισότητας καθώς και την πεποίθησή του για την ύπαρξη
ηθικότητας στη φύση και την συνειδητοποίηση και εκλογίκευση της συνεργασίας όσο
ανεβαίνουμε στην κλίμακα της εξέλιξης καθώς και την πίστη του ότι η
αλληλοβοήθεια είναι η πρώτη πηγή ηθικών αισθημάτων στον άνθρωπο αλλά και
απαραίτητη για την προώθηση των εξελικτικών διαδικασιών. Θα καταβληθεί
προσπάθεια να αναλυθούν οι θέσεις του σε αντιδιαστολή με αυτές του Χάξλευ ο
οποίος υποστήριξε την επικράτηση των ανώτερων και προσαρμοστικότερων
οργανισμών.

Στη συνέχεια, θα ασχοληθούμε με τις βασικές θέσεις της Κοινωνικής

Οικολογίας όπως αυτές απορρέουν από το έργο του ιδρυτή του κινήματος αυτού Μ.
Μπούκτσιν, ο οποίος μέσα από την βασική του θεωρία, τον Κομμουναλισμό,
προτείνει μια μη ιεραρχική κοινωνία και τη βασική πεποίθησή του ότι τα οικολογικά
προβλήματα ανάγονται σε κοινωνικά προβλήματα και αιτιολογούνται από τον τρόπο
που οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο μέσω της κυριαρχικής νοοτροπίας
και των ταξικών και ιεραρχικών θεσμών. Θα αναλύσουμε επίσης την άποψη του ότι
ο Καπιταλισμός είναι στενά συνδεδεμένος με την οικολογική καταστροφή καθώς
είναι δομικά ανήθικος και μία οικολογική κοινωνία προϋποθέτει την ανατροπή του,
καθώς και την ανατροπή όλων των ιεραρχικών σχέσεων και αντιλήψεων . Θα
επισημάνουμε την βασική αρχή της κοινωνικής οικολογίας η οποία δεν επιζητά
κάποιες «νησίδες» ελευθερίας, οι οποίες είναι μάλιστα εν πολλοίς ανέφικτο να
επιβιώσουν. Επιζητά μία συνομοσπονδία κοινοτήτων και δήμων (μία «κομμούνα από
κομμούνες»), η οποία θα αμφισβητήσει συνολικά το έθνος-κράτος και το
καπιταλιστικό σύστημα και θα αντιπαλέψει κάθε ιεραρχικό θεσμό, προκρίνει την
ελευθεριακή τοπική αυτοδιοίκηση χωρίς όμως να ρέπει προς τον αναρχισμό από τον
οποίο όπως και από τον μαρξισμό αντλεί κάποια στοιχεία. Θα προσπαθήσουμε εδώ
να εντοπίσουμε το ηθικό μήνυμα που μπορούμε να εξάγουμε από τη φύση μέσω της
Κοινωνικής Οικολογίας καθώς προτείνει συνομοσπονδίες, ενότητες κοινοτήτων που
να είναι διαμορφωμένες ώστε να ταιριάζουν με το οικοσύστημα και τις βιοπεριοχές
που βρίσκονται με χρήση των τοπικών φυσικών πόρων και δημιουργείται ένα
οικοσύστημα όπου η μια συνιστώσα αλληλεπιδρά με τις άλλες προκείμενες για να
παραγάγει ένα οικοσύστημα τροποποιημένο από τον άνθρωπο που ανταποκρίνεται
στις ανθρώπινες ανάγκες και εμπλουτίζει το φυσικό οικοσύστημα στο σύνολο του
μεγιστοποιώντας τις θετικές επιδράσεις του κινήματος αυτού για το περιβάλλον.

Τέλος γίνεται μια προσπάθεια κριτικής αποτίμησης των θέσεων αυτών των δύο
διανοητών και μια αναζήτηση των στοιχείων εκείνων που θα μπορούσαν να
αποτελέσουν τρόπους άμεσης αντιμετώπισης του οικολογικού προβλήματος στις
μέρες μας καθώς σήμερα περισσότερο από ποτέ καλούμαστε να θεμελιώσουμε ηθικές
σχέσεις που μέχρι τώρα δεν είχαν μελετηθεί ,να επανεξετάσουμε δηλαδή τα
καθήκοντά μας απέναντι στη φύση. Ταυτόχρονα παρουσιάζονται κάποιες
προσπάθειες πραγμάτωσης των θέσεων των δύο φιλοσόφων μέσα από τη μελέτη