ფსიქოლოგია

ლექცია 1
ფსიქოლოგია - ქცევისა და მენტალური პროცესების მეცნიერება.
ეს არის მეცნიერება, რომელიც ცდილობს ქცევისა და ფიზიკური პროცესების ახსნას.

ფსიქოლოგია ძალიან ფართო სფეროა. ფსიქოლოგების ნაწილი ყურადღებას ამახვილებს
არასწორად წარმართულ ფსიქიკურ პროცესებზე ( მაგ, ბავშვობის ტრამვა, ფსიქიკური
აშლილობა და სხვა). ფსიქოლოგების მეორე ნაწილი კი პირიქით - აკვირდება დ სწავლობს
სწორად წარმართულ ქცევას.
პოზიტიური ფსიქოლოგია - ფსიქოლოგიი განხრა რომელიც კონცენტრირდება

საზოგადოების პოზიტიურ გამოცდილებაა და მახასიათებლებზე. მაგალითდ, შეისწავლის იმ
ფაქტორებს, რომლებიც ადამიანებს ბედნიერებისა და ცხოვრებისეული კმაყოფილებისაკენ
უბიძგებს.
ბიოლოგიური ფსიქოლოგია ( ამ ფსიქოლოგებს ასევე უწოდებენ ფსიქოლოგიურ

ფსიქოლოგებს) - ისინი აანალიზებენ ბიოლოგიურ ფაქტორებს, რომელიც გავლეას ახდენს
ქცევასა და გონებრივ მახასიათებლებზე. ეს ფსიქოლოგები იყენებენ მაღლტექნოლოგიური
სკანირების მოწყობილობებსა და სხვა მეთოდებს იმის შესასწავლად, თუ როგორ მოქმედებს
ტვინის ბიოლოგიური პროცესები და რა გავლენას ახდენს ეს ქცევასა და ფსიქიკურ
პროცესებზე ( მგ, თუ როგორ აკონტროლებს ტვინი ჩვენს მოძრაობებსა და მეტყველებას).
ბიოლოგიუტი ფსიქოლოგია ხსნის „დეჟა ვუ“-ს. ფსიქოლოგები ვარაუდობენ, რომ დეჟა ვუ
გამოწვეულია ტვინის უნარის დროებითი გაუმართაობით, რომელიც შემოსულ ინფორმაციას
პირდაპირ გრძნობებთან აკავშირებს და ქმნის ერთი მოვლენის ორი ასლის შთაბეჭდილებას.
კოგნიტური ფსიქოლოგია - ჩვენი უნარი იმისა, რომ ჩვენ ვხედავთ სხვადასხვა საგნებს
აღვიქვამთ მათ და ვაანალიზებთ, სწორედ კოგნიტური შესაძლებლობების დამსახურებაა. ეს
შესაძლებლობები საშუალებას გვაძლევს მივიღოთ გარედან შემოსული ინფორმაცია,
გავაანალიზოთ და მოვახდინოთ მასზე რეაგირება.
 კოგნიტური ფსიქოლოგები ( ექსპერიმენტული ფსიქოლოგები) სწავლობენ გონებრივ

შესაძლებლობებს, როგორიცაა სენსაცია და აღქმა, სწავლა და მეხსიერება, აროვნება,
ცნობიერება, ინტელექტი და შემოქმედებითობა. ამ ფსიქოლოგებმა დაადგინეს, რომ
ჩვენ მხოლოდ შემომავალ ინფორმაციას არ ვიღებთ - ჩვენ მას გონებით ვამოშავებთ
( we mentally manipulate it). მაგალითად, განვიხილოთ ფოტო, რომელზეც ხან მოხუც
ქალს ვხედავთ, ხან კი ახალგაზდას. ფიზიკურად, რათქმაუნდა ეს ფოტო ყოველთვის
ერთნაირია, მაგრამ ჩნდება ორი განსხვავებული ვარიანტი, იმის მიხედვით, თუ
რომელ მახასიათებელს გავუსვამთ ჩვენ ხაზს.
 საინჟინრო ფსიქოლოგია ( human factors) - სფერო, რომელშიც ფსიქოლოგები
შეისწავლიან ადამიანის ქცევასა და ფაქტორებს იმისათვის, რომ დაეხმარონ
დიზაინერებს უკეთესი ტექნიკის შექმნაში ( მაგ, ტელეფონების ვებსაიტების
კომპიუტერების და ა.შ).
განვითარების ფსიქოლოგია (Developmental Psychology) - განვითარების ფსიქოლოგები
აღწერენ ქცევისა და ფსიქიკური პროცესების ცვლილებებს, რომლებიც ხდება დაბადებიდან
სიბერემდე და ცდილობენ ახსნან ამ ცვლილებათა მიზეზები და შედეგები. მსგავს
გმოკვლევებს იყენებენ მოსამართლეები და ადვოკატები იმის გადასაწყვეტად თუ რამდენი
წლიდანაა ბავშვი იმდენად ჩამოყალიბებული, რომ სასამართლოში საიმედო „მოწმედ
ჩაითვალოს ან თვითონ აირჩიოს განქორწინებული მშობლებიდან რომელთან ურჩევნია
ცხვორება.
პიროვნების ფსიქოლოგია - პიროვნების ფსიქოლოგები შეისწავლიან ინდივიდუალურობას.

იმ უნიკალურ მახასიათებლებს, რომლებიც ახასიათებს თითოეულ ჩვენგანს. ზოგიერთი
ფსიქოლოგი პიროვნების ტესტების გამოყენებით, ცდილობს აღწეროს, თუ როგორ
განსხვავდება თითოეული ადამიანი საკუთარი პიროვნული თვისებებით სხვებისგან.
ნაწილი კი სწავლობს პიროვნული თვისებების კომბინაციებს, რომლებიც უკავშირდება
ეთნიკურ ცრურწმენებს, დეპრესიას ან სტრესთან დაკავშირებულ ჯანმრთელობის
პრობლემებს.
კლინიკური, საკონსულტაციო, საზოგადოებრივი და ჯანმრთელობის ფსიქოლოგია:
 კლინიკური და საკონსულტაციო ფსიქოლოგები ატარებენ კვლევას ფსიქიკური

აშლილობის მიზეზებსა და მკურნალობაზე. ისინი ადამიანებს ფსიქიკური
პრობლემებისგან თავის დასაღწევად დახმარებას სთავაზობენ. მათი კვლევები
გვიღრმავებს ცოდნას და გვეხმარება იმ გენეტიკური თუ გარემო ფაქტორების
გაანალიზებაში, რომლებიც აყალიბებს დეპრესიას, ფსიქიკურ ალილობას, აუტიზმს ან
შიზოფრენიას.
 Community psychologists - იმაზე ზრუნავენ, რომ ფსიქოლოგიურმა სერვისებმა
მიაღწიონ უსახლკარო ადამიანებამდე ან იმათთან, ვისაც დახმარება სჭირდებათ,
მაგრამ არ აქვთ ამის საშუალება.
 Health psychologists - ჯანმრთელობის ფსიქოლოგები სწავლობენ რისკიან ქცევებს
(risky behaviors) როგორიცაა, მაგალითად: მოწევა, აქტივობის ნაკლებობა, გულის
დაავადებები, კიბო. ისინი ასევე შეისწავლიან იმ გავლენას, რაც შეიძლება ჰქონდეს
დაავადებებს, როგორიცაა დიაბეტი, კიბო ან გაფანტული სკლეროზი ადამიანების
ქცევაზე, აზროვნებაზე, ემოციებსა და ოჯახურ ურთიერთობებზე.
Educational and School Psychology:
 educational psychologists - სწავლობენ მასწავლებლების/ლექტორების სწავლებისა და

სტუდენტების სწავლის მეთოდებს ამავე მეთოდების გაუმჯობესების მიზნით.
 school psychologists - სკოლის ფსიქოლოგები ადგენენ ინტელექტის კოეფიციენტს (IQ
test), სტუდენტების აკადემიურ პრობლემებს და ცდილობენ პროგრამების შექმნას
მათი მიღწევების გასაუმჯობესებლად.
სოციალური ფსიქოლოგია - სოციალური ფსიქოლოგები სწავლობენ იმას, თუ როგორ

ფიქრობენ ადამიანები საკუთარ თავზე და სხვებზე. როგორ ახდენენ ადამიანები ერთმანეთზე
გავლენას. იკვლევენ, თუ როგორ მოქმედებს ჩვენზე თანატოლების ზეწოლა, რა
განსაზღვრავს ვინ მოგვწონს (ან თუნდაც გვიყვარს) და რატომ და როგორ ხდება ცრურწმენა.
ინდუსტრიული და ორგანიზაციული ფსიქოლოგია - ინდუსტრიული და ორგანიზაციული

ფსიქიოლოგები ატარებენ კვლევას ლიდერობის, სტრესის, კონკურენციის, ანაზღაურებასა და
სხვა ფაქტორებზე, რომლებიც გავლენას ახდენენ ადამიანების ეფექტურობაზე,
პროდუქტიულობასა და კმაყოფილებაზე სამუშაო სივრცეში. ისინი ასევე შეისწავლიან
საკითხებს როგორიცაა: დასაქმებულთა მოტივაცია, ჯგუფური თანამშრომლობა,
თანამშრომელთა შერჩევის მეთოდები. მეტი ინფორმაციის მიღება ბიზნესისა და სამრეწველო
ორგანიზაციების მუშაობის შესახებ, ფსიქოლოგებს საშუალებას აძლევს გააკეთონ
მტკიცებულებებზე დამყარებული რეკომენდაციები და ხელი შეუწყონ პოზიტიური
ორგანიზაციული ქცევის განვითარებას.
რაოდენობრივი ფსიქოლოგია - (Quantitative Psychology) ისინი სტატისტიკურად

აანალიზებენ იმ მონაცემებს, რომლებიც მათმა კოლეგებმა შეაგროვეს ფსიქოლოგიის
სხვადასხვა დარგში.
სპორტული ფსიქოლოგები - ისინი იყენებენ პროგრამებს სპორტსმენებისთვის, იმისათვის,

რომ შეუმცირონ მათ შფოთვა, ყურადღება მიმართინონ თავიანთი საქმისკენ, რაც მათ
დაეხმარებათ გამარჯვებაში.
სასამართლო ფსიქოლოგები - (Forensic psychologists) სასამართლო ფსიქოლოგები ეხმარებიან

ნაფიც მსაჯულთა შერჩევაში, აფასებენ ბრალდებულთა გონებრივ კომპეტენციას
სასამართლო პროცესზე და განიხილავენ ფსიქოლოგიისა და კანონის სხვა საკითხებს.
გარემოს ფსიქოლოგები - (environmental psychologists) გარემოს ფსიქოლოგები შეისწავლიან

გარემოს გავლენას ხალხის ქცევასა და ფსიქიკურ პროცესებზე.
ფსიქოლოგიის უამრავი განხრა არსებობს, თუმცა ისინი ძალიან არიან ერთმანეთთან

დაკავშირებულნი. ამასთანავე ფსიქოლოგია დაკავშირებულია ბევრ სხვა დისციპლინასთან.
ცოდნა, რომელსაც ფსიქოლოგები იზიარებენ ქვესექციებში და სხვა დისციპლინებში,
გამომდინარეობს იმ კვლევიდან, რომელიც მათ ჩაატარეს ქცევის მრავალი ასპექტისა და
ფსიქიური პროცესების შესახებ.
წიგნში განხილულია ჭამის მაგალითი. გაითვალისწინეთ, რა მოხდებოდა, თუ თქვენს

საყვარელ რესტორანში დიდ ლანჩს დაასრულებდით და ოფიციანტი არეულობის შედეგად
და იმავე კერძის თეფშს მოგიტანდათ, რომელიც სხვისთვის იყო განკუთვნილი. ალბათ უარს
იტყოდით, მაგრამ რატომ? ჭამის დაწყების ან ჭამის შეწყვეტის შესახებ გადაწყვეტილებებს
მრავალი ბიოლოგიკური ფაქტორები განსაზღვრავს, მათ შორის თქვენი სისხლიდან
მიღებული სიგნალები, რომლებიც თქვენს ტვინს ეუბნება, რამდენი "საწვავი" გაქვთ.
ფსიქოლოგი პოლ როზინი დაინტერესდა, თუ როგორ მოქმედებს ეს გადაწყვეტილებები
ფსიქოლოგიური ფაქტორებით, მაგალითად, იმის ცოდნა, რომ თქვენ უკვე მიირთვით. თუ
არ გახსოვს, რომ ახლახანს ისადილე? დაიწყებ მეორე ლანჩის ჭამას?
როზინმა იგივე ტესტი ჩაატარა ქალთან და კაცთან, რომლებსაც ასევე ტვინის დაზიანება
ჰქონდათ, თუმცა ამ დაზიანებას მათ მეხსიერებაზე გავლენა არ მოუხდენია. ორივე მათგანმა
დაასრულა ლანჩი, თუმცა უარი თქვეს მეორე ულუფის მირთმევაზე. ეს შედეგები ცხადყოფს,
რომ მეხსიერება, თუ როდის ვიკვებეთ ბოლოს, მართლაც შეიძლება იყოს გავლენის მქონე
ფაქტორი გადაწყვეტილების მიღების თაობაზე, თუ როდის უნდა ვიკვებოთ. შედეგად, ჩვენ
შეიძლება ვჭამოთ, როდესაც ვფიქრობთ, რომ ჭამის დრო მოვიდა, მიუხედავად იმისა, თუ რას
გვეუბნება სხეული ჭამის ფიზიკურ საჭიროებაზე.
A brief history of psychology
როგორ დაიწყო ფიქოლოგიის სამეცნიერო კვლევა? ფსიქოლოგია შედარებით ახალი

დისციპლინაა, მაგრამ ძველ საბერძნეთში სოკრატე, პლატონისა და არისტოტელეს დროიდან
უკვე მსჯელობდნენ ფილოსოფოსები ფსიქოლოგიურ თემებზე, როგორიცაა მაგალითად,
„როგორია გონებისა და სულის გონება?“, „რა კავშირია გონებასა და სხეულს შორის?“ და ა.შ.
ემპირიზმი სახელით ცნობილი ფილოსოფიური შეხედულება განასკუთრებით

მნშვნელოვანი იყო სამეცნიერო ფსიქოლოგიის განვითარებისათვის. 1600-იანი წლებიდან,
ემპირიზმი მომხრეები, განსაკუთრებით ბრიტანელი ფილოსოფოსები ჯონ ლოკი, ჯორჯ
ბერკლი და დევიდ ჰიუმი ეჭვქვეშ აყენებდნენ დიდი ხნი წინ მიღებულ მოსაზრებას იმის
შესახებ, რომ ზოგიერთი ცოდნა თანდაყოლილია. ემპირისტები ამტკიცებდნენ, რომ ის, რაც
სამყაროს შესახებ ვიცით, გამოცდილებისა და დაკვირვების შედეგად მოდის ჩვენთან და არა
წარმოსახვის ან ინტუიციის საშუალებით. ემპირისტებს მიაჩნიათ, რომ ადამიანი
ყოველგვარი ცოდნისა და შესაძლებლობები გარეშე იბადება და რომ გამოცდილება,
დასწავლის ფორმით წარუშლელ კვალს ტოვებს ახალშობილის ჩამოუყალიბებელი გონების
სუფთა დაფაზე, ლათინურად ) tabula rasa).
თანამედროვე ფსიქოლოგიის განვითარებაში გადამწყვეტი როლი ვილჰელმ ვუნდტმა

(Wilhelm Wundt) შეასრულა, რომელმაც 1879 წელს ლაიფციგში ექსპერიმენტული
ფსიქოლოგიის პირველი ლაბორატორია დააარსა. როდესაც ფსიქოლოგია ლაბორატორიული
მეცნიერება გახდა და ექსპერიმენტული კვლევების ჩატარება დაიწყო, ნათლად გამოჩნდა
მისი პოტენციალი - უნიკალური წვლილი შეეტანა ცოდნის შეძენაში. ვუნდტის
ლაბორატორიაში ცდის პირები მარტივ რეაქციებს („კი“-ს, ან „არა“-ს თქმა, ღილაკზე თითის
დაჭერა) იძლეოდნენ სხვადასხვა პირობაში აღქმულ სტიმულებზე. ვუნდტის
ფსიქოლოგიური ტრადიციის დამახასიატებელი ნიშნებია აქცენტი ეცნიერულ მეთოდზე,
ზუსტ გაზომვებსა და მონაცემთა სტატისტიკურ ანალიზზე.
როდესაც ედუარდ ტიტჩენერმა ვუნდტის ფსიქოლოგია აშშ-ში ჩაიტანა, იგი ამტკიცებდა, რომ
ცნობიერების საკვლევად სწორედ ამგვარი მეცნიერული მეთოდები უნდა გამოეყენებინათ.
ცნობიერი ფსიქიკური ცხოვრების ელემენტების შესწავლის მისეული მეთოდი ინტროსპექცია
- ინდივიდების მიერ კონკრეტული სენსორული განცდით გამოწვეული აზრების და
გრძნობების განხილვა იყო. ტეტჩენერი ქცენტს ფსიქიკის შინაარსის რაობაზე აკეთებდა და
ნაკლებად აინტერესებდა კიტხვები „რატომ“ და „როგორ“. მის მიდგომას სტრუქტურალიზმი,
ანუ სწავლება ფსიქიკის და ქცევის სტრუქტურის შესახებ ეწოდება.
მოკლედ, სტრუქტურალიზმი - სწავლება ფსიქიკისა და ქცევის შესახებ, სადაც ფსიქიკური
გამოცდილება გაიგება, როგორც მარტივი ელემენტების ან მოვლენების კომბინაცია.
სტრუქტურალიზმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ალტერნატივა გეშტალტ ფსიქოლოგია იყო

რომლის ფუძემდებელი გერმანელი ფსიქოლოგი მაქს ვერტჰაიმერი გახლდათ. მისი აზრით,
მარავლ მოვლენას ფსიქიკა აღიქვამს, როგორც გეშტალტს - ორგანიზებულ მთელს და არა
მარტივი ნაწილების ერთიანობას. განხილულია ფილმის მაგალითი. წარმოუდგენლად
მოსაწყენი იქნებოდა ერთდროულად გვეთვალიერებინა ათასობით ფოტოსურათი, რომელიც
დაბეჭდილია ფილმის მასალზე. მიუხედავად ამისა, როდესაც იგივე სურათები
პროექტირდება ეკრანზე განსაკუთრებული სიჩქარით, ისინი გაერთიანდებიან და ქმნიან
მდიდარ და ერთი შეხედვით უპრობლემო ემოციურ გამოცდილებას. გესტალტისტების
თქმით, ცნობიერების გასაგებად, ჩვენ უნდა შევისწავლოთ მთელი "ფილმი" და არა მხოლოდ
მისი შემადგენელი ნაწილები.
ფროიდი და ფსიქოანალიზი
ფროიდი იწყებს არაცნობიერის შესწავლას. როგორც ექიმმა, ფროიდმა მიიჩნია, რომ

ყველანაირ ქცევას და ფსიქიკურ პროცესს ფიზიკური მიზეზები აქვს ნერვულ სისტემაში. მან
ამ ვარაუდში ეჭვის შეტანა 1800-იანი წლების ბოლოს დაიწყო, რადგან რამდენიმე პაციენტი
შეხვდა, რომლებსაც სხვადასხვა სახის ფიზიკური დაავადებები ქონდათ, რომლებსაც აშკარა
ფიზიკური მიზეზი არ ჰქონდათ. ამ პაციენტებთან ჰიპნოზისა და სხვა მეთოდების
გამოკითხვის შემდეგ, ფროიდი დარწმუნდა, რომ ამ ადამიანების ფიზიკური პრობლემების
მიზეზები ფიზიკური არ არის. მისი თქმით, ნამდვილი მიზეზები ღრმა პრობლემებია, რაც
პაციენტებს ჰქონდათ გონიდან. საბოლოოდ მან მიიჩნია, რომ ყველა ქცევა - ყოველდღიური
ენის გადაჩეხვადან ფსიქიკური აშლილობის მძიმე ფორმებამდე - ფსიქოლოგიური
პროცესებით არის განპირობებული, განსაკუთრებით ფსიქიური კონფლიქტებით, რომლებიც
ხდება ჩვენი ინფორმირებულობის გარეშე, უგონო დონეზე. ფროიდმა თავისი იდეები
შეიმუშავა ფსიქოანალიზის სახელით, რომელიც მოიცავდა პიროვნებისა და ფსიქიკური
აშლილობის თეორიას, აგრეთვე მკურნალობის მეთოდების კომპლექსს. ფროიდის იდეები
სულაც არ არის საყოველთაოდ მიღებული, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ ისინი ემყარება მცირე
რაოდენობის სამედიცინო შემთხვევებს და არა ფართო ლაბორატორიულ ექსპერიმენტებს.
ფუნქციონალიზმი
გეშტალტის ფსიქოლოგების მსგავსად, უილიამ ჯეიმსმაც უარყო ვუნდტის მიდგომა და

ტიტჩენერის სტრუქტურალიზმი. მას უაზროდ მოეჩვენა ცნობიერების კომპონენტებად
დაყოფა, რადგან ესკომპონენტები დამოუკიდებლად არასდროს ფუნქციონირებენ. ამის
ნაცვლად, ჩარლზ დარვინის ევოლუციის თეორიის შესაბამისად, ჯეიმსს სურდა გაერკვია,
თუ როგორ ფუნქციონირებს გამოსახულებები, შეგრძნებები, მოგონებები და სხვა ფსიქიკური
მოვლენები, რომლებიც ქმნიან ჩვენს "ცნობიერების ნაკადს", რათა დაგვეხმარონ გარემოში
ადაპტირებაში. ეს იდეა შეესატყვისებოდა ფსიქოლოგიის მიდგომას, რომელსაც
ფუნქციონალიზმი ეწოდებოდა, რომელიც ყურადღებას ამახვილებდა ცნობიერების როლზე
ადამიანების გადაწყვეტილების მიღების, პრობლემების გადაჭრისა და სხვა
შესაძლებლობების წარმართვაში.
ფუნქციონალიზმი - სწავლება, რომელიც ფოკუსირდება ორგანიზმის გარემოსთან

ურთიერთქმედების დროს ფსიქიკისა და ქცევის ფუნქციებზე.
John B. Watson and Behaviorism
დაკვირვებებიდან გამომდინარე, ფსიქოლოგებმა გააკეთეს დასკვნები ცხოველების

შეგნებული გამოცდილების შესახებ და სწავლის, მეხსიერების, პრობლემების გადაჭრის და
სხვა ფსიქიკური პროცესების ზოგადი კანონების შესახებ, რომლებიც შესაძლოა ადამიანებსაც
ეხებოდეს. ჯონ ბ. უოტსონი დაეთანხმა, რომ ცხოველებსა და ადამიანებზე დაკვირვებადი
ქცევა ფსიქოლოგიის სამეცნიერო ინფორმაციის ყველაზე მნიშვნელოვანი წყაროა. ამასთან,
იგი ფიქრობდა, რომ აბსოლუტურად არამეცნიერული იყო ქცევის გამოყენება ცნობიერების
შესახებ დასკვნების საფუძვლად, როგორც სტრუქტურალისტებმა და ფუნქციონალისტებმა
გააკეთეს - მით უმეტეს უგონო მდგომარეობის შესახებ, როგორც ფროიდიელებმა. 1913 წელს
უოტსონმა გამოაქვეყნა სტატია სათაურით "ფსიქოლოგია, როგორც ამას ბიჰევიორისტი
ხედავს". მასში იგი ამტკიცებს, რომ ფსიქოლოგებმა უნდა უგულებელყონ ფსიქიკური
მოვლენები და დააფუძნონ ფსიქოლოგია მხოლოდ იმაზე, რასაც სინამდვილეში ხედავენ
აშკარა ქცევაში და სხვადასხვა სტიმულზე რეაგირებაში.
უოტსონის შეხედულება, რომელსაც ბიჰევიორიზმს უწოდებენ, ცნობიერების არსებობას

აღიარებდა, მაგრამ არ თვლიდა, რომ ამის შესწავლა ღირდა, რადგან ის ყოველთვის პირადი
(private) იქნებოდა და, შესაბამისად, მეცნიერული მეთოდებით არ შეინიშნებოდა.
სინამდვილეში, თქვა უოტსონმა, ცნობიერების გატაცება ხელს შეუშლის ფსიქოლოგიის
ნამდვილ მეცნიერებას ჩამოყალიბებას. მას სჯეროდა, რომ ქცევის ყველაზე მნიშვნელოვანი
განმსაზღვრელი სწავლაა და რომ სწავლის საშუალებით ხდება ცხოველებისა და ადამიანების
ადაპტაცია გარემოში. უოტსონი ცნობილი იყო იმით, რომ გარემოზე საკმარისი კონტროლით
მას შეეძლო შეექმნა სასწავლო გამოცდილება, რომელიც ნებისმიერ ახალშობილს ექიმად,
ადვოკატად ან კრიმინალად აქცევდა.
ამერიკელი ფსიქოლოგი ბ. სკინერი იყო ბიჰევიორიზმის კიდევ ერთი ადრეული ჩემპიონი.

სკინერმა იმუშავა იმ დეტალებზე, თუ როგორ აყალიბებს ჯილდოები და სასჯელები ქცევას,
იცავს და იცვლის ქცევას, რასაც მან უწოდა "ოპერაციული კონდიცირება". ქცევის
ფუნქციონალური ანალიზის ჩატარებით, ის განმარტავდა, მაგალითად, როგორ შეიძლება
მშობლებმა და მასწავლებლებმა გაუცნობიერებლად წაახალისონ ბავშვების გულისწყრომა,
დააჯილდოონ ისინი ყურადღებით.
ბიოლოგიური მიდგომა - ფსიქოლოგიის მიდგომა, რომელშიც ქცევა და ქცევის დარღვევები

განიხილება, როგორც ფიზიკური პროცესების შედეგი, განსაკუთრებით ტვინის, ჰორმონების
და სხვა ქიმიკატების მხრივ. ამ მიდგომის მიხედვით ქცევას და ფსიქიკურ პროცესებს
აყალიბებს ბიოლოგიური პროცესები,
ბუნებრივი შერჩევა - ევოლუციური მექანიზმი, რომლის საშუალებითაც დარვინმა

განაცხადა, რომ ყველაზე შესაფერისი ადამიანები გადარჩნენ გამრავლებისთვის.
ევოლუციური მიდგომა - ფსიქოლოგიის მიდგომა, რომელიც ხაზს უსვამს ქცევის

მემკვიდრეობით, ადაპტაციურ ასპექტებს და ფსიქიკურ პროცესებს. ისინი ამბობენ, რომ
გადარჩება ის ვინც შეძლებს მტაცებლის მოგერიებას და გარემოსთან ადაპტაციას. მათ
სჯერათ, რომ ბუნებრივი გადარჩევა მოქმედებს გენებზეც. ფსიქოლოგიის ევოლუციური
მიდგომა გულისხმობს, რომ დღეს ცხოველებისა და ადამიანის ქცევა და ფსიქიკური
პროცესები ასევე ბუნებრივი გადარჩევის შედეგად განვითარებული ევოლუციის შედეგია.
ფსიქოლოგები, რომლებიც ამ მიდგომას იყენებენ, თანამშრომლობას განიხილავენ, როგორც
გადარჩენის ადაპტაციურ სტრატეგიას, აგრესიას, როგორც ტერიტორიის დაცვის ფორმას და
გენდერულ განსხვავებებს მეუღლის შერჩევის პრეფერენციებში, როგორც სხვა გზებს,
რომელთა საშუალებითაც გენები გადარჩებიან მომავალ თაობებში.
ფსიქოდინამიკური მიდგომა - ფროიდის მიერ შემუშავებული მოსაზრება, რომელიც ხაზს
უსვამს უგონო გონებრივი (unconscious mental) პროცესების ურთიერთქმედებას ადამიანის
აზრის, გრძნობებისა და ქცევის განსაზღვრაში. ფროიდის ფსიქოანალიზში დაფუძნებული, ეს
მიდგომა გულისხმობს, რომ ჩვენი ქცევა და ფსიქიკური პროცესები ასახავს მუდმივ და
ძირითადად არაცნობიერ ფსიქოლოგიურ ბრძოლას ჩვენს შიგნით. ჩვეულებრივ, ეს
ბრძოლები მოიცავს კონფლიქტს ინსტიქტების დაკმაყოფილების იმპულსსა (როგორიცაა
საკვები, სექსი ან აგრესია) და ცივილიზებული საზოგადოების წესების დაცვას შორის.
ქცევითი (ბიჰევიორიზმი) მიდგომა - ფსიქოლოგიისადმი მიდგომა ხაზს უსვამს იმას, რომ

ადამიანის ქცევა განისაზღვრება ძირითადად იმით, რაც ადამიანმა ისწავლა, განსაკუთრებით
ჯილდოებისა (rewards) და სასჯელებისგან. მთლიანად ორიენტირებულია დაკვირვებად
ქცევაზე და იმაზე, თუ როგორ ისწავლება/შეისწავლება ეს ქცევა (focused entirely on observable
behavior and on how that behavior is learned). რადგან მათ მიაჩნიათ, რომ ქცევის პრობლემები
ვითარდება სწავლის საშუალებით, ბიჰევიორისტები ცდილობენ შეცვალონ ცუდი
ადაპტაციური ჩვევები ახალი და უფრო შესაფერისი ჩვევებით.
კოგნიტური მიდგომა - ადამიანის ქცევის ხედვის მეთოდი, რომელიც ხაზს უსვამს კვლევას
იმის შესახებ, თუ როგორ იღებს ტვინი ინფორმაციას, ქმნის აღქმებს, აყალიბებს და ხსნის
მეხსიერებებს, ამუშავებს ინფორმაციას და ქმნის მოქმედების ინტეგრირებულ ნიმუშებს.
ისინი იკვლევენ ფსიქიკური მოვლენების სერიებს რამდენიმე ეტაპად.
ჰუმანისტური მიდგომა - მიდგომა, რომელიც ქცევას განიხილავს, როგორც

კონტროლირებადი გადაწყვეტილებების მიღებას, რასაც ადამიანები იღებენ თავიანთი
ცხოვრების შესახებ, სამყაროს აღქმის საფუძველზე. კოგნიტური მიდგომის ფსიქოლოგები
ცდილობენ, მოძებნონ კანონები, რომლებიც არეგულირებს ყველა ადამიანის აზრს და
მოქმედებას, ჰუმანისტური ფსიქოლოგები ცდილობენ გააცნობიერონ, თუ როგორ
ხელმძღვანელობს თითოეული ადამიანის უნიკალური გამოცდილება ამ ადამიანის აზრებს
და ქმედებებს. ჰუმანისტური ფსიქოლოგები ასევე თვლიან, რომ ხალხი არსებითად კარგია,
რომ ისინი აკონტროლებენ საკუთარ თავს და მათ აქვთ თანდაყოლილი ტენდენცია
გაიზარდონ თავიანთი უმაღლესი პოტენციალისკენ.
EMDR (eye movement desensitization and reprocessing therapy) - შაპირომ აღმოაჩინა, რომ მისი
სტრესი მცირდებოდა, როდესაც თვალებს ერთი საგნიდან მეორეზე გადაიტანდა. მან ცდა
ჩაატარა თავის კოლეგებზე და შემდეგ პაციენტებზე, რომლებსაც ძლიერი სტრესი ჰქონდა.
აღმოაჩინა, რომ ისინი ვინც იტანჯებოდნენ ამ სტერისისგან, მასთან ჩატარებული სეანსის
შემდეგ (ისინი უყურებდნენ მის თითებს, რომელიც წინ და უკან მოძრაობდა), ბევრად უფრო
კარგად გრძნობდნენ თავს და უმჯობესდებოდა მათი ემოციური მდგომარეობა.
კრიტიკული აზროვნება - ინფორმაციის მიღმა ხედვას, იმის სიღრმეში ჭვერას,რაც
წედაპირზე არ ჩანს, არსში ჩაწვდომას, რომ გარეგნულმა მხარემ არ მოგვატყუოს. (critical
thinking - The process of assessing claims and making judgments on the basis of well-supported
evidence).
კრიტიკული აზროვნების EMDR-ზე ან სხვა თემაზე მიმართების გზაა შემდეგი კითხვის

დასმა:
1. რის დაჯერებას მთხოვენ? ამ შემთხვევაში შესასწავლი მტკიცება არის, რომ EMDR

ამცირებს ან გვარიდებს შფოთვასთან დაკავშირებულ პრობლემებს.
2. რა დამადასტურებელი ფაქტები არსებობს? Francine Shapiro-ს თავად შეუმცირდა
სტრესი თვალების მოძრაობის შემდეგ. მოგვიანებით კი მან იგივე ეფექტი აღმოაჩინა
სხვებთა მიმართებაშიც.
3. არსებობს ალტერნატიული ინტერპრეტაციის შესაძლებლობა? იქნებ შაპიროს მიერ
აღწერილი ეფექტი გამოწვეული იყო არა EMDR-ით არამედ ხალხით სურვილით
გადაელახათ მათ თავიანთი პრობლემები. ან იქნე ამ ხალხს უნდოდა უბრალოდ
დაემტკიცებინათ შაპიროს მოსაზრებაოოოო
4. რა დამატებითი ფაქტები დაგვეხმარებოდა ალტერნატივების შესაფასებლად? სამი
ჯგუფი უნდა დაიტესტოს ადამიანების, რომელბსაც ერთნაირი შფოთვითი
პრობელემბი აქვთ: ერთს EMDR-ით ვუმკურნალებთ, ერთს საერთოდ არ
ვუმკურნალებთ, და ერთს უსარგებლო მეთოდით ვუმკურნალებთ. მისი შედეგი
განსაზღვრავს EMDR-ის ეფექტიანობას.
5. რომელი დასკვნა შეიძლება იყოს გონივრული?
Critical Thinking and Scientifi c Research - კრიტიკული აზროვნება და სამეცნიერო კვლევები
ჰიპოთეზა (hypothesis) - სამეცნიერო კვლევის დროს, კონკრეტული, გამოსაცდელი

წინადადება ფენომენის შესახებ. (მგ. ”EMDR მკურნალობა იწვევს შფოთის მნიშვნელოვან
შემცირებას.”).
ოპერატიული განმარტება (operational definition) - ახდენს ცვლადის ან პირობის დეფინიცის

კონკრეტული ოპერაციების ან პრცედურების ტერმინებით. EMDR ჰიპოთეზასთან
დაკავშირებით, მაგალითად, ”EMDR მკურნალობა” შეიძლება ოპერაციულად განისაზღვროს,
როგორც გარკვეული დროის განმავლობაში გარკვეული რაოდენობის თვალის (ერთი
მხარიდან მეორე მხარეს) მოძრაობის შექმნა გარკვეულ დროში (მაგ:წამში).
ცვლადი (variable) - ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც რაოდენობრივად ან თვისებრივად

იცვლება.
მონაცემი (data) - რიცხვები, რომლებიც წარმოადგენენ კვლევის შედეგებს და კვლევის

დასკვნების საფუძველს. იმის დასადგენად, უჭერენ თუ არა კვლევის შედეგები ჰიპოთეზის
მხარს, მკვლევარები აკვირდებიან ციფრებს ან ქულებს, რომლებიც წარმოადგენენ კლიენტის
გაუმჯობესებსს ან სხვა ცვლადებს. ეს არის ერთგვარი მტკიცებულება, რომელსაც მონაცემები
ეწოდება, ან მონაცემთა ნაკრები.
სანდოობა (reliability) - ხარისხი რომელიც უზრუნველყოფს ერთნაირ ქულებს, ერთნაინ

ხარისხს ტესტის ნებისმიერ დროს გამოყენებისას.
ვალიდობა (validity) - გვიჩვენებს, თუ რამდენად ზომავს ტესტი იმას, რის გასაზომადაც იყო
მიწოდებული.
თეორია (theory) - ცნებათა ორგანიზებული წყება, რომელიც მოვლენას ან მოვლენათა

ერთობლობას ხსნის.
კვლევის მეთოდები:
 დაკვირვება - ქცევის სისტემური დაკვირვების პროცედურები მეცნიერული

ანალიზისთვის შეჯამების მიზნით.
ნატურალისტური დაკვირვება - დაკვირვების პროცესი ბუნებრივ გარემოში ჩარევის
გარეშე.
 შემთხვევის შესწავლა (case study) - კვლევის მეთოდი, რომელიც მოიცავს გარკვეულ
ფენომენის ინტენსიურ გამოკვლევას კონკრეტულ ინდივიდში, ჯგუფში ან
სიტუაციაში.
 გამოკითხვა - კვლევის მეთოდი, რომელიც გულისხმობს ხალხისთვის კითხვარების ან
სპეციალური ინტერვიუების მიწოდებას, რომლებიც შექმნილია მათი
დამოკიდებულებების, რწმენის, მოსაზრებების და განზრახვების აღწერისთვის.
 კორელაციური კვლევა - კვლევის მეთოდი, რომელიც შეისწავლის ცვლადებს შორის
ურთიერთობებს მონაცემთა ტენდენციების ანალიზის, პროგნოზების შესამოწმებლად,
თეორიების შესაფასებლად და ახალი ჰიპოთეზების შემოთავაზების მიზნით.
 ექსპერიმენტი - სიტუაცია, რომელშიც მკვლევარი მანიპულირებს ერთ ცვლადთან და
შემდეგ აკვირდება ამ მანიპულირების გავლენას სხვა ცვლადზე, ყველა სხვა ცვლადის
მუდმივად შენარჩუნებისას.
ფსიქოლოგები მეცნიერულ დასკვნებს აკეთებენ ქცევის შესახებ მენტალური პროცესების

შესახებ კვლევის მეთოდებზე დამყარებულ კრიტიკული აზროვნების საფუძველზე.
რადგან ორი რამე კორელაციურია არ ნიშნავს რომ ერთი იწვევს მეორესო.
ექსპერიმენტის ხარისხი დამყარებულია დიზიანის ხარისხზე და შერჩევის მეთოდებზე.
ქცევა და მენტალური პროცესები განსაზღვრულია გენეტიკური მემკვიდრეობითა და

გარემოზე ზემოქმედების კომბინაციით.
აღქმა (Perception) - პროცესები, რომლებიც სენსორულ ხატში აწესრიგებენ ინფორმაციას და

ამ ინფორმაციის, როგორც საგანზომილებიანი გარესინამდვილით წარმოქმნილს, განცდას
უზრუნველყოდენ. მოკლეეედ აღქმა არის პროცესების ერთობლიობა, რომლის
საშუალებითაც ჩვენ ვაცნობიერებთ, ვაწყობთ გრძნობებს, რომელსაც გარემოს
სტიმულებისგან ვიღებთ.
ვიზუალური აღქმა არის ყველაზე ფართოდ აღიარებული და ყველაზე ფართოდ შესწავლილი

აღქმის მოდალობა.
აღქმა არ არის მხოლოდ იმის დანახვა, თუ რა პროეცირდება თქვენს ბადურაზე; პროცესი

გაცილებით რთულია. თქვენი ტვინი ამუშავებს ვიზუალურ სტიმულს, ანიჭებს სტიმულს
მნიშვნელობას და ახდენს მათ ინტერპრეტაციას.
აღქმის ბაზისური ცნებები
ჯეიმს გიბსონმა წარმოადგინა დისტალური (გარე) ობიექტის, ინფორმაციული მედიუმის,

პროქსიმალური სტიმულაციისა და პერცეპტული ობიექტის ცნებები.
დისტალური (შორეული) ობიექტი არის ობიექტი გარე სამყაროში (მაგალითად, ხის დაცემა).
ხის დაცემის შემთხვევა ქმნის ინფორმაციულ მედიუმს(informational medium). ინფორმაციის
მედიუმი შეიძლება იყოს ხმის ტალღები, ასევე შეიძლება აისახოს შუქი, ან გარედან
მიღებული ინფორმაცია. მაგალითად, როდესაც სინათლის ტალღების ინფორმაცია
დაუკავშირდება თვალის შესაბამის სენსორულ რეცეპტორებს, ხდება პროქსიმალური (ახლო)
სტიმულაცია (ანუ თქვენს ბადურაში არსებული უჯრედები შთანთქავენ სინათლის
ტალღებს). აღქმა ხდება მაშინ, როდესაც შენში იქმნება აღქმის ობიექტი (ანუ ის, რასაც ხედავ),
რომელიც ასახავს გარე სამყაროს თვისებებს. ანუ, მაგალითად თქვენს ბადურაზე იქმნება
ჩამოვარდნილი ხის სურათი, რომელიც ასახავს დაცემულ ხეს, რომელიც თქვენს წინაშეა.
აღქმა ხდება მაშინ, როდესაც ინფორმაციული საშუალებები აწვდის ინფორმაციას

დისტალური ობიექტის შესახებ. როდესაც ადამიანის გრძნობის რეცეპტორები იღებენ
ინფორმაციას, ხდება პროქსიმალური სტიმულაცია, რაც იწვევს ადამიანის მიერ ობიექტის
აღქმას.
მოდალობა დისტალური ინფორმაციული პროქსიმალური პერცეპტული

ობიექტი მედიუმი სტიმულაცია ობიექტი
მხედველობ ბებიის სახე ბებიის სახიდან ფოტონის ბებიის სახე
ა (ხატი) არეკლილი სინათლე შთანთქმა ხდება
(ხილული ბადურის
ელექტრომაგნიტურ ჩხირებისა და
ი ტალღები) კოლბების მიერ.
(რეცეპტორების
ზედაპირი
თვალის უკანა
მხარეს).
სმენა ხე, რომელიც ხმის ტალღები, ხმის ტალღის ხე, რომელიც

(ბგერა) ძირს ეცემა რომლებიც გამტარობა ძირს ეცემა
წარმოიშობა ხის ბაზილარული
დაცემისას მემბრანისაკენ.
(რეცეპტორის
ზედაპირი შიდა
ყურის
მემბრანაში)
ყნოსვა ბეკონი, მოლეკულები, მოლეკულების ბეკონი
(სუნი) რომელიც რომლებიც შთანთქმა ყნოსვის
იწვება თავისუფლდება ეპითელიუმის
ბეკონის შეწვის უჯრედებში.
პროცესში (რეცეპტორის
ზედაპირი
ნაზალურ ღრუში)
გემოვნება ნაყინი ნაყინის მოლეკულების ნაყინი

(გემო) მოლეკულები კონტაქტი
თავისუფლდება გემოვნების
როგორც ჰაერში, ისე რეცეპტორებთან.
იხსნება წყალშიც (რეცეპტორის
უჯრედები ენასა
და რბილ სასაზე,
კომბინირებულია
ყნოსვით
სტიმულაციასთან
)

შეხება კომპიუტერი მექანიკური წნევა და სხვადასხვა კომპიუტერი
ს ვიბრაცია, კანის რეცეპტორის ს
კლავიატურა ზედაპირსა და სტიმულაცია კლავიატურა
კომპიუტერის კანის შიდა შრეში.
კლავიატურას შორის
არსებული
კონტაქტისას.
თუ ხე ვარდება ტყეში და არავინაა ხის გარშემო, ვინც მის ხმას გაიგონებს, ის მაინც გამოსცემს
ხმას? ის არ გამოსცემს აღქმად ხმას მაგრამ ის ხმას გამოსცემს ხმოვანი ტალღების შექმნით. ასე
რომ, პასუხი არის "დიახ" ან "არა", რაც დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ შევხედავთ
კითხვას. "დიახ", თუ გჯერათ, რომ ბგერითი ტალღების არსებობა არის მხოლოდ ის რაც
საჭიროა ხმის არსებობის დასადასტურებლად. თქვენ უპასუხებთ "არა" -ს, თუ გჯერათ, რომ
ხმას სჭირდება რომ იყოს აღქმული.
Sensation (შეგრძება) - პროცესი, როცა სენსორული რეცეპტორის გაღიზიანებ დასაბამს აძლევს

ნერვულ იმპულსებს, რაც იწვევს სხეულის შიგნით თუ გარეტ არსებული პირობების
განცდას, მათ გაცნობიერებას.
ზოგჯერ ვერ ვახერხებთ იმის აღქმას რაც არსებობს.
ზოგჯერ კი ჩვენ აღვიქვამთ საგნებს, რომლებიც არ არსებობს.
ხშირად ადამიანები გრძნობენ მათ მოჭრილ კიდურებს და არ არსებული თითების და

კიდურის არეში ტკივილის მოსახსნელად მეცნიერება მათ ისეთი დახრილი სარკე
გამოუგონეს, რომელიც მათ აჩვენებს, რომ კიდური აღუდგათ და შეუძლიათ
გადაჯვარედინებული ან გაკვანძული თითები გახნან, რათა ტკივილი მოეხსნათ. ასეც ხდება.
ეს ყველაფერი აჩვენებს, რომ:
1) ინფორმაციათა ნაკადი, რომელიც სხვადასხვა შეგრძნებებიდან მოდის

ურთიერთქმედებენ ერთმანეთში.
2) ჩვენს გონებას შეუძლია შეცვალოს შეგრძნებები, რომელთაც ჩვენ ვიღებთ.
3) ილუზია მიუთითებს, რომ რეალობა ყველა ადამიანისთვის სხვადასხვაა. ეს იმას
ნიშნავს, რომ თითოეულია დამიანი აყალიბებს ინფორმაციას გარე სამყაროს შესახებ,
პირადი რეალობის შესაქმნელად.
Sense (გრძნობა) - სისტემა, რომელიც ნერვული სისტემის გარედან ინფორმაციას ნერვულ

აქტივობად თარგმნის.
Sensations ( შეგრძნებები) - შეტყობინებები გრძნობებიდან, რომლებიც ქმნიან ნედლეულ
ინფორმაციას, რომელიც გავლენას ახდენს მრავალი სახის ქცევასა და ფსიქიკურ პროცესებზე.
ფსიქოლოგებმა ერთმანეთისგან განასხვავეს: მგრძნობელობა (Sensation)- საწყისი მესიჯი

გრძნობებიდან - და აღქმა (perception), პროცესი, რომლის საშუალებითაც გრძნობებს ეძლევა
მნიშვნელობა.
მაგალითად, სინამდვილეში ვერ გრძნობთ, რომ კატა დივანზე წევს. ვგრძნობთ ფორმებსა და
ფერებს - ვიზუალურ შეგრძნებებს. შემდეგ სამყაროს ცოდნას იყენებთ ამ შეგრძნებების,
ინტერპრეტაციისთვის ან აღქმისთვის. აღსანიშნავია, რომ შეუძლებელია მკაფიო ხაზის
გავლება სენსაციასა და აღქმას შორის, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ შეგრძნებების
ინტერპრეტაციის პროცესი იწყება თვით გრძნობის ორგანოებში. მაგალითად, ბაყაყის თვალი
დაუყოვნებლივ განმარტავს ნებისმიერ პატარა შავ საგანს, როგორც ბუზს - ამრიგად, ბაყაყს
შეეძლება ენით შეუტიოს ბუზს ისე, რომ არ დაელოდოს მის ტვინის სენსორული
ინფორმაციის დამუშავებას.
Sense information can combine, sometimes so dramatically that people experience sounds
as colors or colors as touch sensations.
Perception (აღქმა) - არის პროცესი, რომლის მეშვეობითაც ხდება სენსაციების (შეგრძნებების)

ინტერპრეტაცია, სამყაროს ცოდნისა და გაგების გამოყენებით, რათა ისინი გახდეს
მნიშვნელოვანი გამოცდილება. აღქმა არ არის შემომავალი შეგრძნებების უბრალოდ
შთანთქმის და დეკოდირების პასიური პროცესი. ეს რომ ყოფილიყო, ჩვენი გამოცდილება
გარემოს შესახებ იქნებოდა მუდმივად ცვალებადი, სრულიად დამაბნეველი სინათლისა და
ფერის ნარევი. ამის ნაცვლად, ჩვენი ტვინები იღებენ შეგრძნებებს და ქმნიან თანმიმდევრულ
სამყაროს, ხშირად დაკარგული ინფორმაციის შევსებით და წარსული გამოცდილებით, რომ
მისცენ აზრი იმას, რასაც ვხედავთ, ვუსმენთ ან ვეხებით.
შოტლანდიაში მრავალი ავარია ხდებოდა იმიტომ, რომ მძღოლები არ ანელებდნენ სიჩქარეს,

როდესაც წრეს უახლოვდებოდნენ. ამასთან დაკავშირებით გორდონ დენტონმა გამოიგონა
ხაზები, რომელთა საშაულებითაც შემცირდა ავარიები.თუ მძღოლებმა გადაკვეთეს ეს
თანდათანობით უფრო მჭიდროდ დაშორებული ხაზები მუდმივი სიჩქარით, ისინი მიიღებენ
შთაბეჭდილებას, რომ აჩქარდნენ, ამიტომ მათი ავტომატური რეაგირება იქნება, რომ
შეანელონ სიჩქარე. როგორც ამ მძღოლების შემთხვევაში რომლებიც ტროტუარზე ხაზების
საპასუხოდ შენელდებიან, აღქმა ხშირად ხდება ავტომატურად, შეგნებული
ინფორმირებულობის გარეშე. აღქმის დამუშავების ეს სწრაფი და ერთი შეხედვით ძალზე
ძნელი ასპექტი გვაფიქრებინებს, რომ აღქმა საკმაოდ მარტივი საქმეა. მაგრამ აღქმა შეიცავს
ძირითად წინააღმდეგობას, პარადოქსს: რისი გაკეთებაც ადვილია აღქმისთვის,
ფსიქოლოგებისთვის გაუგებარი და აუხსნელია.
ფსიქოლოგებმა აღქმის პრინციპების შესასწავლად გამოიყენეს აღქმათა მინუსები (perceptual
failures). სურათზზე მოცემული იყო ორი ერთიდაიგივე სიგრძის ხაზი, რომელთაგან ჩვენ
ერთი უფრო გრძელი გვეჩვენებოდა, რადგან ჩვენთან უფრო ახლოს მთავრდებოდა. ამის
მიზეზი კი ისაა, რომ ჩვენი მხედველობა ცდილობს სტიმულებს გაუწიოს
სამგანზომილებიანი ინტერპრეტაცია, მიუხედავად იმისა სამგანზომილებიანი არიან ისინი
თუ არა.
ფსიქოლოგებმა გაითვალისწინეს სამი ძირითადი მიდგომა ადამიანის აღქმის გაგებაში:
1. გამოთვლითი (კომპუტაციური) მოდელი - აღქმისადმი მიდგომა, რომელიც

ფოკუსირებულია იმაზე, თუ როგორ გადადის ნერვული სისტემის გამოთვლებით
სენსორული სტიმულაცია რეალობის გამოცდილებაში. გამოთვლითი მოდელი,
რომელიც ცდილობს დაადგინოს გამოთვლები, რომელთა შესრულებაც კომპიუტერს
მოუწევს აღქმის პრობლემების გადასაჭრელად. ამას გარდა, ფსიქოლოგებს აღნიშნულ
გამოთვლებზე დაყრდნობით იმედი აქვთ, რომ შექმნიან რობოტებს, რომლებიც
შეძლებენ ბომბების ამოცნობას.
2. კონსტრუქტივისტული მიდგომა - მიდგომა აღქმისადმი, ვინც აცხადებს, რომ აღქმის
სისტემა იყენებს სენსორული ინფორმაციის ფრაგმენტებს რეალობის გამოსახულების
შესაქმნელად. ფსიქოლოგები, რომლებიც იყენებენ კონსტრუქტივისტულ მიდგომას,
ამტკიცებენ, რომ ჩვენი აღქმის სისტემები ქმნიან რეალობის წარმოდგენას სენსორული
ინფორმაციის ფრაგმენტებიდან. ამ ფსიქოლოგებს განსაკუთრებით აინტერესებთ
სიტუაციები, როდესაც ერთი და იგივე სტიმულატორი განსხვავებულ აღქმას ქმნის
სხვადასხვა ადამიანში. კონსტრუქტივისტები ხაზს უსვამენ იმას, რომ ჩვენს აღქმაზე
გავლენას ახდენს ის, რაც ჩვენი გამოცდილებიდან ვისწავლეთ და მოლოდინები და
დასკვნები, რომლებიც ამ გამოცდილებას ქმნის.მაგალითად, მაგიდამ შეიძლება ხელი
შეუშალოს ადამიანის ქვედა ნაწილის დანახვას, მაგრამ თქვენ მაინც "ხედავთ" მას,
როგორც სრულყოფილ ადამიანს. გამოცდილება გიჩვენებთ, რომ, რომ ადამიანები
ჩვენთვის უცვლელნი რჩებიან მაშინაც კი, როდესაც მათი ნაწილები დაფარულია.
კონსტრუქტივისტული მიდგომა აქცენტს აკეთებს კულტურის გავლენაზე
3. ეკოლოგიური მიდგომა - აღქმისადმი მიდგომა, რომლის მიხედვითაც, ადამიანები და
სხვა სახეობები იმდენად კარგად არიან ადაპტირებულნი თავიანთ ბუნებრივ
გარემოში, რომ მსოფლიოს მრავალი ასპექტი აღიქმება უმაღლესი დონის ანალიზისა
და დასკვნების გარეშე. აღქმის არსებითი მიზანია ქცევის მხარდაჭერა გარემოს იმ
სტიმულებისადმი მუდმივი „სიფხიზლით“, რომელიც მნიშვნელოვანია კონკრეტული
ქცევის განსახურციელებლად.
მკვლევარები ამტკიცებენ, რომ ჩვენი აღქმის გამოცდილების უმეტესობა მოდის
ინფორმაციიდან, რომელიცც შეიცავს გარემოს სტიმულს, ვიდრე ჩვენი
ინტერპრეტაციიდან, დასკვნებიდან და მოლოდინებიდან. (ე.ჯ. გიბსონი).
ფსიქოფიზიკა - კვლევის არეალი, რომელიც ყურადღებას ამახვილებს გარემო სტიმულის

ფიზიკურ მახასიათებლებსა და ამ სტიმულების ფსიქოლოგიურ გამოცდილებას შორის
ურთიერთკავშირზე. აღქმის შესწავლის მეთოდი, რომელსაც ფსიქოფიზიკა ეწოდება, აღწერს
ურთიერთობას გარემოში არსებულ ფიზიკურ ენერგიასა და ამ ენერგიის ჩვენს
ფსიქოლოგიურ გამოცდილებას შორის. მოკლეეეეეედ, ფზიქოფიზიკა აღწერს კავშირს
ფიზიკურ ენერგიასა და ამ ენერგიის ფსიქოლოგიურ გამოცდილებას შორის.
რამდენად ძლიერი უნდა იყოს სტიმული, რომ გამოიწვიოს შეგნებული აღქმის

გამოცდილება? არც ისე ძლიერი. ადამიანის ნორმალურ ხედვას შეუძლია დაადგინოს
სანთლის ალის ტოლი სინათლე, რომელიც 30 მილის მოშორებით იწვის სიბნელეში. ყველაზე
მცირე სინათლე, ხმა, წნევას, ან სხვა ფიზიკურ ენერგიას, რომლის გამოვლენაც შეგვიძლია,
აბსოლუტური ზღურბლი ეწოდება. ანუუუუუუ,
აბსოლუტური ზღურბლი არის ფიზიკური ენერგიის ის უმცირესი რაოდენობა, რომლის

შეგრძნებაც შეუძლია სენსორულ სისტემას /სტიმულის ის მნიშნელობა რომლის შემჩნევაც
შესაძლებელია შემთხვევათა ნახევარში.
სუბლიმინალური სტიმულაცია - ძალიან სუსტი ან ხანმოკლე იმისათვის, რომ მოხდეს მისი

აღქმა.
სუპრალიმინალური სტიმულაცია - აბსოლუტურ ზღურბლს ზემოთ მყოფი სტიმული,

რომელსაც მუდმივად შევიგგრძნობთ.
სიგნალის დეტექციის თეორია
სენსიტიურობა - ადამიანის შესაძლებლობა შეამჩნიოს კონკრეტული სტიმული ან სიგნალი.
სენსიტიურობაზე გავლენას ახდენს 3 თანადროული ფაქტორის არსებობა:
1. სიგნალის ინტენსივობა
2. სენსორული სისტემის შესაძლებლობა
3. ფონური სტიმულაციის რაოდენობა
პასუხის გაცემის კრიტერიუმი / პასუხის ტენდენციურობა - ადამიანის სტიმულზე პასუხის

გაცემის ტენდენცია განსაზღვრულია მოტივაციით, მოთხოვნილებებით და მოლოდინებით.
სიგნალის დეტექციის თეორია - მათემატიკური მოდელი, რომელიც აღწერს ზღურბლთან

ახლოს მყოფი სტიმულის შემჩნევის შესაძლებობას ადამიანის სენსიტიურობისა და პასუხის
გაცემის კრიტერიუმის კომბინაციის საფუძველზე.
პერცეპტული ორგანიზაცია - სტიმულების ერთმანეთთან დაკავშირების ამოცანა, რომელსაც

წყვეტს სენსორული სისტემა ობიექტის აღსაქმელად.
სუბიექტური კონტურები - პერცეპტულ სისტემას შეუძლია ორგანიზება გაუკეთოს

ერთმანეთთან დაუკავშირებელ ელემენტებს. ამისათვის ის ქმნის წარმოსახვით
მაკავშირებელ ხაზებს, რომელსაც სუბიექტური კონტურები ეწოდება.
figure ground discrimination - The ability to organize a visual scene so that it contains meaningful fi
gures set against a less relevant ground.
გეშტალტი და მისი კანონები - აღწერს, თუ როგორ აჯგუფებენ აღქმის სისტემები

სტიმულებს ფორმებისა და საგნების სამყაროში:
 სიახლოვე (Proximity) - რაც უფრო ახლოსაა საგნები ან მოვლენები ერთმანეთთან,

მით უფრო მეტი ალბათობაა, რომ მათ აღვიქვამთ, როგორც ერთობლიობას.
 მსგავსება (Similarity) - ჩვენ მსგავს ელემენტებს აღვიქვამთ, როგორც ჯგუფის ნაწილის.
 უწყვეტობა (Continuity) - როდესაც შეგრძნებები ქმნის უწყვეტ ფორმას, ჩვენ
აღვიქვამთ მათ, როგორც ერთობლიობას
 დასრულება (Closure) - ჩვენ გვსურს შეავსოთ დაკარგული კონტურები სრული
ობიექტის შესაქმნელად
 სიმეტრია (symetry)
 ტექსტურა (Texture) - როდესაც სტიმულების ძირითად მახასიათებლებს ერთი და

იგივე ტექსტურა აქვთ (მაგალითად, რამდენიმე ელემენტის კუთხე), ჩვენ ვცდილობთ,
რომ ამ სტიმულებს დავაჯგუფოთ.
 სიმარტივე (Simplicity) - ჩვენ სტიმულირების მახასიათებლებს ისე ვაჯგუფებთ, რომ
უზრუნველყოს მსოფლიოს უმარტივესი ინტერპრეტაცია.
 საერთო ბედი (Common fate) - როდესაც ობიექტები ერთი და იმავე მიმართულებით
იმავე სიჩქარით მოძრაობენ, ჩვენ აღვიქვამთ მათ, როგორც ერთად ყოფნას.
სტივენ პალმერმა (1999) შემოიტანა დაჯგუფების დამატებით სამი პრინციპი:
 სინქრონი (Synchrony) - როდესაც ერთდროულად ხდება სხვადასხვა სტიმული, ჩვენ

აღვიქვამთ მათ, როგორც ერთობლიობას. მაგალითად, თუ ხედავთ მანქანას წინ,
რომელიც ფსიხივით ჩერდება, და იმავე მომენტში, როდესაც გესმით ავარიის ხმა,
თქვენ ალბათ აღიქვამთ ამ ვიზუალურ და სმენის სტიმულს, როგორც ერთი და იგივე
მოვლენის ნაწილს.
 Common Region - როდესაც სტიმულის ელემენტები გარკვეულ საზღვრებში
მდებარეობს, ჩვენ აღვიქვამთ მათ, როგორც ერთად ყოფნას.
 Connectedness - როდესაც სტიმულის ელემენტები დაკავშირებულია სხვა
ელემენტებით, ჩვენ მათ ერთად ვაჯგუფებთ.
bottom-up
processing (აღმავალი გადამუშავება) -აღიარების ასპექტები, რომლებიც პირველ რიგში
დამოკიდებულია სენსორული რეცეპტორებისგან ტვინში მოხვედრილი სტიმულის შესახებ
ინფორმაციაზე. გარემოში ხელმწისაწვდომ სენსორულ ინფორმაციაზე დამუძნებული
პერცეპტული ანალიზი. ანალიზი შედეგები აღმავალი გზით შედარებით აბსტრაქტულ
რეპრეზენტაციებს მიემართება. (აღიარების ასპექტები, რომლებიც ხელმძღვანელობენ უფრო
მაღალი დონის კოგნიტური პროცესებითა და ფსიქოლოგიური ფაქტორებით, როგორიცაა
მაგ. მოლოდინები). ანუუუუუუუ, მარტივად რო ვთქვათ, როდესაც ვუყურებთ რაღაცას
გარტყმაში არ ვართ რა არის და ნებას ვაძლევთ სტიმულს გავლენა მოახდინოს ჩვენს აღქმაზე.
Top-down processing (დაღმავალი გადამუშავება) - პერცეპტული პროცესები, როდესაც

ადამიანის წარსული გამოცდილება ცოდნა, მოლოდინები, მოტივაცია და კონტექსტი
გავლენას ახდენს აღქმული ობიექტის ინტერპრეტაციასა და
კლასიფიკაციაზე. (აღიარების ასპექტები, რომლებიც პირველ რიგში
დამოკიდებულია ინფორმაციაზე იმ სტიმულის შესახებ, რომელიც
ტვინში მოდის სენსორული რეცეპტორებისგან). მარტივად, იყენებს ჩვენს
ცოდნას, ინფორმაციას აღქმაზე გავლენის მოსახდენად. მაგალითად: =>
schemas - გონებრივი წარმოდგენები იმის შესახებ, თუ რას ველოდებით

და რა ვიცით მსოფლიოს შესახებ.
ნეთვორქი-ამოცნობა დამოკიდებულია ფუნქციების ანალიზის სისტემებს შორის

კომუნიკაციაზე, რომლებიც ერთდროულად მუშაობენ და განმანათლებლები არიან წარსული
გამოცდილებით. ნიმუშების ამოცნობის კვლევამ ყურადღება გაამახვილა აღქმის ქსელის
მოდელებზე ან პარალელურად განაწილებული დამუშავების (PDP) მოდელებზე. ეს ხაზს
უსვამს მახასიათებლების ანალიზის სისტემების ერთდროულ გააქტიურებას და
ურთიერთქმედებას და გამოცდილების როლს.
კულტურა, გამოცდილება და აღქმა-რამდენადაც სხვადასხვა კულტურაში მყოფი
ადამიანების ვიზუალური გარემო განსხვავდება, მათი აღქმის გამოცდილება, რასაც მოწმობს
აღქმის ილუზიებზე მათი პასუხები, შეიძლება ასევე განსხვავდებოდეს.
დარწმუნებული უნდა იყოთ, რომ ინფორმაცია, რომელსაც აირჩევთ აღქმის

დამუშავებისთვის, შეიცავს სტიმულებს, რომლებიც თქვენი მიზნის მიღწევაში
დაგეხმარებათ. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, თქვენ ყურადღება უნდა მიაქციოთ.
ყურადღება - ფსიქოლოგიური რესურსების მიმართულების და ფოკუსირების პროცესი

აღქმის, შესრულების და გონებრივი გამოცდილების გასაუმჯობესებლად.
ჩვენ ვიყენებთ ყურადღებას, რომ ჩვენი სენსორული და აღქმის სისტემები მივმართოთ

გარკვეული სტიმულებისკენ, შევარჩიოთ კონკრეტული ინფორმაცია შემდგომი
დამუშავებისთვის, უგულებელვყოთ არასასურველი სტიმული, გამოიყოს გონებრივი
ენერგია, რომელიც საჭიროა შერჩეული სტიმულის დამუშავებისათვის და დაარეგულიროს
რესურსების ნაკადები, რომლებიც აუცილებელია დავალების შესასრულებლად ან
ერთდროულად რამდენიმე ამოცანის კოორდინაციისთვის.
ფსიქოლოგებმა აღმოაჩინეს ყურადღების სამი მნიშვნელოვანი მახასიათებელი. პირველი, ეს

აუმჯობესებს გონებრივ პროცესებს. თქვენ ხშირად ყურადღების კონცენტრირება გიწევთ
ამოცანაზე, რათა საუკეთესოდ შეასრულოთ ის.
მეორე, ყურადღებას ჭირდება ძალისხმევა. ყურადღების ხანგრძლივად კონცენტრაციამ

შეიძლება დაგძაბოს. როდესაც უკვე დაღლილი ხარ, ყურადღების კონცენტრირება
ყველაფერზე რთულდება.
მესამე, ყურადღების რესურსები შეზღუდულია. თუ, მაგალითად, თქვენი ყურადღება ამ

წიგნის კითხვაზეა გადატანილი, თქვენ ნაკლები ყურადღება დაგრჩებათ გვერდით საუბრის
მოსასმენად.
Sometimes, as when you looked behind you, shifting attention involves overt orienting—pointing
sensory systems at a particular stimulus. But you were able to shift attention to an image of your
friend’s face without having to move a muscle. This is called covert orienting (ფარული
ორინეტირება).
ზოგჯერ, როგორც შენს უკან იყურებოდი, ყურადღების გადატანა გულისხმობს აშკარა

ორიენტირებას - სენსორული სისტემების კონკრეტულ სტიმულისკენ მიმართვას. მაგრამ
თქვენ შეძელით თქვენი მეგობრის სახის გამოსახულებაზე ყურადღების გადატანა, კუნთის
გადაადგილების გარეშე-ფარული ორიენტირება
მაიკლ პოზნერი და მისი კოლეგები დაინტერესდნენ იმით, თუ რა ცვლილებები ხდება
აღქმის დამუშავებისას, როდესაც ადამიანებს ფარულად გადააქვთ ყურადღება სივრცის
კონკრეტულ ადგილმდებარეობაზე. კერძოდ, იწვევს თუ არა ამ ყურადღების ცვლა
სტიმულების უფრო მგრძნობიარე დამუშავებას იმ ადგილას, სადაც ყურადღება
გამახვილებულია. (Michael Posner and his colleagues were interested in finding out what changes
in perceptual processing occur when people covertly shift their attention to a specific location in
space. Specifically, the researchers addressed the question of whether these attentional shifts lead to
more sensitive processing of stimuli in the location to which attention is focused).
მათ ჩაატარეს ექსოერიმენტი, რომლის მხიედვითაც მონაწილეებს სთხოვეს ყურადღება

გაემახვილებინათ იმ წერიტლზე, რომელიც ეკრანზე გამოჩნდებოდა. ამის შემდეგ ერთ წამშ
ეკრანზე მარჯვენა ან მარცხენა მხარეს ჩნდებოდა კვადრატი. მონაწილეებს სთხოვეს, რომ
როგორც კი კვადრატს დაინახავდნენ დაეჭირათ ხელი ღილაკისთვის.
მკვლევარებმა რამდენიმე ცდის დასაწყისში გამოიყენეს ნიშნები მინიშნების მისაცემად.

ზოგან ისარი მარჯვნიც უთითებდა, ხოლო ზოგან მარცხნივ, ორივე შემთხვევაში 80%-ს
სწორი ინფორმაცია მისცა დროის მხრივ. სხვა მცდელობებზე მონაწილეებმა დაინახეს +-
ნიშანი, რაც იმას ნიშნავს, რომ კვადრატი თანაბრად ჩანს მარცხნივაც და მარჯვნივაც.
მკვლევარებმა ისაუბრეს, რომ როდესაც პლუს ნიშანი გამოჩნდება, კვადრატის სწრაფად

გამოვლენის საუკეთესო სტრატეგია იქნება ეკრანის ცენტრში ყურადღების კონცენტრირება
და მხოლოდ კვადრატის გამოჩენის შემდეგ მისი გადატანა.
როდესაც ისარი გამოჩნდებოდა, საუკეთესო სტრატეგია იქნებოდა ფარულად გადაეტანა

ყურადღება ისრით მითითებული მიმართულებით, სანამ კვადრატი გამოჩნდებოდა. თუ კი
მონაწილე ამ სტრატეგიით მოქმედებდა მას მაშინვე უნდა გამოევლინა კვადრატი, როგორც კი
ის ეკრანზე გამოჩნდებოდა.
ამ კვლევაში დამოკიდებული ცვლადი (dependent variable) იყო სამიზნის აღმოჩენის სიჩქარე,

რომელიც იზომება მილიწამებში. დამოუკიდებელი ცვლადი იყო მოცემული ნიშნის ტიპი:
სწორი, არასწორი ან ნეიტრალური. სწორი ნიშნები იყო ისრები, რომლებიც ზუსტად
წინასწარმეტყველებდნენ სამიზნეს მდებარეობას;არასწორი იყო ისრები, რომლებიც არასწორ
გზას აჩვენებდნენ. ნეიტრალური ნიშნები მითითებებს არ აძლევდა.
სამიზნე კვადრატი მნიშვნელოვნად უფრო სწრაფად იქნა გამოვლენილი, როდესაც

მანიშნებელმა მისცა სწორი ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ სად გამოჩნდებოდა ის. არასწორმა
მითითებებმა მიზნის გამოვლენის სიჩქარის მკაფიო ვარდნა გამოიწვია: როდესაც
მონაწილეებს ფარული ყურადღება არასწორი მიმართულებით გადაჰქონდათ, მათ უფრო
მეტი დრო სჭირდებოდათ კვადრატის გამოსავლენად.
მონაცემები იძლევა იმის მტკიცების შესაძლებლობას, რომ მონაწილეები იყენებდნენ

მითითებებს, რათა ყურადღება გადაეტანათ მოსალოდნელ ადგილას (სადაც კვადრატი
გამოჩნდებოდა). ამ ცვლამ მოამზადა მათი აღქმის სისტემები, რომ აღმოაჩიენათ ინფორმაცია
ამ ადგილას. როდესაც მითითებამ მათი ყურადღება მიიპყრო არასწორი მდებარეობისკენ,
ისინი ნაკლებად იყვნენ მზად ინფორმაციის სისწორის დასადგენად და მათი
გამოვლენისთვის სიჩქარე უფრო ნელი იყო. მოკლედ, ყურადღებას შეუძლია გაზარდოს
ინფორმაციის დამუშავება ერთ ადგილას, მაგრამ ამას აკეთებს ინფორმაციის სხვაგან
დამუშავების ხარჯზე.- but it does so at the expense of processing information elsewhere.
პოზნერის ექსპერიმენტის მიხედვით, როდესაც ჩვენ ყურადღებას ვაქცევთ ერთ სიტუმლს,

ბევრად უფრო ნაკლებ ყურადღებას ვუთმობთ ამ დროს სხვა სტიმულებს. სხვა სიტყვებით
რომ ვთქვათ, ყურადღება შერჩევითია;
ყურადღების კონტროლი შეიძლება იყოს ნებაყოფლობითი და უნებლიე. ნებაყოფლობითი,

ან მიზნისკენ მიმართული კონტროლი ხდება მაშინ, როდესაც თქვენ მიზანმიმართულად
მიაპყრობთ ყურადღებას დავალების შესასრულებისკენ, როგორიცაა ხმაურიან რესტორანში
თქვენი სახელის მოსმენა ან მეგობრის ყურება ხალხში. ნებაყოფლობითი კონტროლი ასახავს
ზემოდან დამუშავებას ( top-down processing), რადგან ყურადღებას ხელმძღვანელობს
ზრახვები, რწმენები, მოლოდინები, მოტივაცია ან სხვა ცოდნაზე დაფუძნებული ფაქტორები.
იმის გამო, რომ ადამიანები გარკვეულ უნარ-ჩვევებს სწავლობენ, ისინი ნებაყოფლობით
მიმართავენ ინფორმაციას, რომელსაც ოდესმე უგულებელყოფდნენ. მაგალითად,
გამოცდილი მძღოლები ამჩნევენ მოვლენებს, რომლებიც გზაზე უფრო შორს ხდება, ვიდრე
ახალი მძღოლები.
როდესაც ამ ზემოდან დაღმავალი ფაქტორების მიუხედავად, გარემოს რომელიმე ასპექტი -

მაგალითად, ძლიერი ხმაური -შეცვლის (diverse-გადახრის) თქვენს ყურადღებას, კონტროლი
უნებლიე ხდება. ასეთ შემთხვევებში, ყურადღების კონტროლი არის ქვემოდან ზემოთ, ან
სტიმულირებით გამოწვეული პროცესი. სტიმულირების მახასიათებლები, რომლებიც
ყურადღების მიპყრობას გულისხმობს, მოიცავს განათების ან ფერის მოულოდნელ
ცვლილებებს (მაგალითად, მოციმციმე ნიშნები), მოძრაობას და უჩეულო ფორმების
გამოჩენას.
როდესაც თქვენი ყურადღება ნებაყოფლობით თუ უნებლიეთ მიმართულია გარემოს ერთ

ნაწილზე, თქვენ შეიძლება უგულებელყოთ, ან იყოთ „ბრმა“ სხვა სტიმულაციის სტიმულის
მიმართ. ეს ფენომენი, რომელსაც უნებლიე სიბრმავე (inattentional blindness) ჰქვია, შეიძლება
გამოსადეგი იყოს, როდესაც ის საშუალებას გვაძლევს, უგულებელვყოთ მშენებლობის
ხმაური, გამოცდის ჩაბარებისას. მაგრამ მას ასევე შეუძლია საფრთხე შეგვქმნას, თუ
უგულებელვყოფთ იმ ინფორმაციას, როგორიცაა გაჩერების ნიშანი, რომელსაც უნდა
დაველოდოთ. ექსპერიმენტი ჩაატარეს: მკვლევარი სტუდენტებს ეკითხებოდა მისამართს
უნივესრიტეტის და სანამ სტუდენტი ამას უხსნიდა მკვლევარის მაგივრად იგივე
ჩაცმულობის მქონდე სხვა ადამიანი დგებოდა მის ადგილას. სტუდენტების ნახევრმა
შეამჩნია, მხოლოდ, რომ პირვანდელთან შდარებით სხვა ადამიანს უხსნიდა მისამართს.
ზოგჯერ ადამიანებსა ქვთ უნარი ყურადღება ერთდროულად რამდენიმე რამეზე გადაიტანონ

და რამდენიმე საქმე აკეთონ ერთდროულად - multitasking- ქვია ამას. ზოგჯერ შესაძლებელია
ორი საქმის ერთდროულად გაკეთება, რადგანე რთ-ერთი მათგანი ძალიან მცირე
ყურადღებას ითხოვს და ძირითად ყურადღებას შენ მეორეზე ანაწილებ. ასევე,
შესაძლებელია ისეთი ორი საქმის ერთდროულად გაკეთება, რომელსაც თითქმის თანაბარი
ოდენობის ყურადღება სჭირდება, რადგან ისინი სხვადასხვა სახის ყურადღების რესურსებს
გამოიყენებენ. მაგალითად, ზოგიერთი ყურადღების რესურსი დაეთმობა შემომავალი
სტიმულების აღქმას, ზოგი კი პასუხების გაცემას. ყურადღების ეს სპეციალიზაცია
საშუალებას აძლევს დახელოვნებულ პიანისტს ერთდროულად წაიკითხოს მუსიკალური
ნოტები და დააჭიროს კლავიშებს.
Apparently, the human brain has more than one type of attentional resource and more than one
spotlight of attention. სხვადასხვა ტიპის ყურადღების ამგვარი ცნება ასევე ხსნის იმას, თუ
რატომ შეუძლია მძღოლს უსმენდეს სიუჟეტებს რადიოთი უსაფრთხოდ მართვის დროს.
სამიზნეების სწრაფად და ავტომატურად ძებნის ჩვენს შესაძლებლობას პარალელურ

დამუშავებას უწოდებენ (parallel processing). ავტომატური პარალელური დამუშავება,
რომელიც საშუალებას იძლევა ფერის ან ზომის დადგენის, ვარაუდობს, რომ ეს
მახასიათებლები გაანალიზებულია იმ წერტილამდე, სადაც საჭიროა ყურადღება (these
features are analyzed before the point at which attention is required).
თუ ამოცანის მიმართ ყურადღების მიქცევა იწვევს დამატებით გონებრივ სამუშაოს

შესრულებას, ამ მუშაობის მტკიცებულება უნდა არსებობდეს ტვინის აქტივობაში. ასეთი
მტკიცებულებები მოწოდებულია პოზიტრონული ემისიის ტომოგრაფიით (PET) და
მაგნიტურ-რეზონანსული ტომოგრაფიით (MRI), რომელიც ცხადყოფს სისხლის ნაკადის
გაზრდას და ნერვული უჯრედების მეტ აქტივობას თავის ტვინის რეგიონებში, რაც
დაკავშირებულია დავალებისთვის აუცილებელ გონებრივ დამუშავებასთან. ერთ კვლევაში,
მაგალითად, ხალხს სთხოვეს, რომ ყურადღება გაემახვილებინათ მხოლოდ სტიმულის ფერის
მოხსენებაზე ან გაანაწილონ ყურადღება, რათა აცნობონ მისი ფერი, მოძრაობის სიჩქარე და
ფორმა. როდესაც ყურადღება გამახვილდა მხოლოდ ფერზე, სისხლმა მოიმატა მხოლოდ
თავის ტვინის იმ ნაწილში, სადაც გაანალიზებულია ამ სტიმულის მახასიათებელი; როდესაც
ყურადღება გაიყო, სისხლის დამატებითი მარაგი გაიყო ორ ადგილას. ანალოგიურად,
ნერვული უჯრედების მომატებული აქტივობა ხდება ტვინის ორ განსხვავებულ უბანში,
როდესაც მონაწილეები ასრულებენ ორ განსხვავებულ დავალებას, როგორიცაა
გადაწყვეტილების სიმართლის დადგენა.
იმის გამო, რომ ყურადღება, როგორც ჩანს, დაკავშირებულია რესურსების

ერთობლიობასთან, რომელიც აუმჯობესებს ინფორმაციის დამუშავებას თავის ტვინის
რამდენიმე დონეზე და მდებარეობებზე, გასაკვირი არ არის, რომ არცერთი ტვინის რეგიონი
არ არის განსაზღვრული, როგორც "ყურადღების ცენტრი".
სტემბერგ.
ყურადღება არის საშუალება, რომლის საშუალებითაც ჩვენ აქტიურად ვამუშავებთ

ინფორმაციის შეზღუდულ რაოდენობას უზარმაზარი ინფორმაციისგან, რომელიც
ხელმისაწვდომია ჩვენი გრძნობების, ჩვენი შენახული მოგონებებისა და ჩვენი სხვა
შემეცნებითი საშუალებების პროცესში. ის მოიცავს როგორც ცნობიერ ისე არაცნობიერ
პროცესებს.
ყურადღების 4 ძირითადი ფუნქცია:
1. სიგნალის აღმოჩენა და სიფხიზლე:
ჩვენ ვცდილობთ დავადგინოთ კონკრეტული სტიმულის გამოჩენა. მაგალითად, საჰაერო

მიმოსვლის კონტროლერები ადევნებენ თვალყურს ყველა მოძრაობას აეროპორტის
მახლობლად და მის მიღმა.
2. ძიება:
ჩვენ ვცდილობთ ვიპოვოთ სიგნალი სიმბოლოების ფონზე, მაგალითად, როდესაც ჩვენ

ვეძებთ ჩვენს დაკარგულ მობილურს შემოდგომის ფოთლებით სავსე ბილიკზე.
3. შერჩევითი ყურადღება:
ჩვენ ვირჩევთ მივხედოთ ზოგიერთ სტიმულს და უგულებელვყოთ სხვები, როგორც

წვეულებაზე საუბრის დროს.
4. გაყოფილი ყურადღება:
ჩვენ გონივრულად ვყოფთ ჩვენს შესაძლო ყურადღების რესურსებს, ერთდროულად ერთზე

მეტი დავალების შესრულების კოორდინაციისთვის, მაგალითად, როდესაც ვამზადებთ და
ერთდროულად ვმართავთ სატელეფონო საუბარს.
ყურადღების კონცენტრირების უნარზე აგვლენას ახდენს:
1- Anxiety (დაღლილობა, შფოთვა)

2- Arousal (აღგზნებადობა, აღელვება)
3- დავალების სირთულე: თუ თქვენ მუშაობთ დავალებაზე, რომელიც თქვენთვის
ძალიან რთულია ან ახალია, დაგჭირდებათ უფრო მეტი ყურადღების რესურსი,
ვიდრე მაშინ, როდესაც მუშაობთ მარტივ ან ძალზედ ნაცნობ საქმეზე.
4- Skills - უნარ-ჩვევები: რაც უფრო მეტად ვარჯიშობთ და გამოცდილი ხართ დავალების
შესრულებაში, მით უფრო იზრდება თქვენი ყურადღება.
ყურადღების ვიზუალური დეფიციტი უკავშირდება უკანა პარიეტულ ქერქს და თალამუსს,

აგრეთვე შუა ტვინის უბნებს, რომლებიც დაკავშირებულია თვალის მოძრაობებთან.
Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) - ამ ადამაინებს ყურადღების კონცენტრირების

უნარი რთულად აქვთ და უჭირთ, რომ მოერგონ მათ გარემოს. მდგომარეობა პირველად
აღწერა ექიმმა ჰენრიხ ჰოფმანმა 1845 წელს. არავინ იცის ზუტად რისგან წარმოიშვება, თუმცა
დაკავშრებულია მემკვიდრეობასთან, ორსულობის პერიოდში ალკოჰოლისა მიღებასა და
სიაგრეტის მოწევასთან. ტვინის დაზიანება ასევე საკვებმა დანამატებმაც შეიძლება
გამოწივიოს.
ADHD– ის სამი ძირითადი სიმპტომია უყურადღებობა, ჰიპერაქტიურობა, და იმპულსურობა.
არსებობს ADHD– ის სამი ძირითადი ტიპი, იმისდა მიხედვით, რომელი სიმპტომები
ჭარბობს: (ა) ჰიპერაქტიულ – იმპულსური, (ბ) უყურადღებო და (გ) ჰიპერაქტიულ –
იმპულსური და უყურადღებო ქცევის კომბინაცია. აქ ყურადღებას გავამახვილებთ
უყურადღებო ტიპზე, რადგან ის ყველაზე მეტად ეხმიანება ამ თავის თემას.
ADHD– ს უყურადღებო ტიპის მქონე ბავშვებს აქვთ რამდენიმე გამორჩეული სიმპტომი:
• მათ ადვილად გადააქვთ ყურადღება შეუსაბამო ხედებიდან და ხმებიდან.
• ისინი ხშირად ვერ აქცევენ დეტალებს ყურადღებას.
• ისინი მგრძნობიარენი (მიდრეკილნი) არიან სამუშაოში დაუდევარი შეცდომების

დაშვებისკენ.
• ისინი ხშირად ვერ კითხულობენ ინსტრუქციას მთლიანად ან ყურადღებით.
• ისინი მგრძნობიარენი (მიდრეკილნი) არიან დაივიწყონ ან დაკარგონ ისეთი რამ, რაც მათ
სჭირდებათ დავალებების შესრულება, მაგალითად, ფანქრები ან წიგნები.
• ისინი ხტებიან ერთი არასრული დავალებიდან მეორეზე.
გამოკვლევებმა აჩვენა, რომ ADHD– ით დაავადებულ ბავშვებს ნელი და უფრო ცვალებადი

რეაქციები აქვთ, ვიდრე მათი და-ძმა, რომლებსაც არ ახასიათებთ ეს დაავადება.
DHD, ძირითადად, თავს იჩენს სკოლამდელი ასაკის ან ადრეული სკოლის პერიოდში.

დადგენილია, რომ მსოფლიოში ბავშვთა დაახლოებით 5% -ს აქვს ეს დაავადება. ამ
დაავადებას ფსიქოთრეაპიებით და მედიკამენტებით მკურნალობენ. ზოგიერთი
მედიკამენტი, რომელიც ამჟამად გამოიყენება ADHD– ის სამკურნალოდ, არის რიტალინი
(მეთილფენიდატი), მეტადატი (მეთილფენიდატი) და სტრატერა (ატომოქსეტინი).ეს
უკანასკნელი პრეპარატი განსხვავდება ADHD- ის სამკურნალოდ გამოყენებული სხვა
პრეპარატებისგან იმით, რომ ის არ არის მასტიმულირებელი. უფრო მეტიც, ეს გავლენას
ახდენს ნეიროტრანსმიტერ ნორადრენალინზე. ამის საწინააღმდეგოდ, მასტიმულირებლები
გავლენას ახდენენ ნეიროტრანსმიტერ დოფამინზე. საინტერესოა, რომ ბავშვებში, ბიჭების
მაჩვენებელი, რომლებსაც ADHD სამკურნალოდ აძლევენ მედიკამენტებს, გოგონებზე ორჯერ
მეტია. ამასთან, მოზრდილებში ADHD მედიკამენტების გამოყენება დაახლოებით თანაბარია
ორივე სქესისთვის. მრავალმა გამოკვლევამ აღნიშნა, რომ, მიუხედავად იმისა, რომ
მედიკამენტები ADHD– ის მკურნალობის სასარგებლო საშუალებაა, ის საუკეთესოდ
გამოიყენება ქცევით ჩარევასთან ერთად.
The theory of multiple intelligences მრავალი ინტელექტის თეორია განსაკუთრებით დამხმარე

აღმოჩნდა ADHD– ის მქონე ბავშვების მკურნალობისა და დახმარების საქმეში. თუმცა, იმის
ნაცვლად, რომ ისაუბროს მრავალ შესაძლებლობაზე, რაც ერთად ინტელექტს წარმოადგენს,
ეს თეორია განასხვავებს ერთმანეთისგან შედარებით დამოუკიდებელ რვა განსხვავებულ
ინტელექტს: ენობრივ, ლოგიკურ მათემატიკურ, ნატურალისტურ, პიროვნულ,
ინტრაპერსონალურ, სივრცით, მუსიკალურ და სხეულებრივკინესთეტიკურ ინტელექტებს.
სავარაუდოდ, თითოეული ინტელექტი ქმნის ცალკეულ ფუნქციონირების სისტემას, თუმცა
ამ სისტემებს შეუძლიათ ურთიერთქმედება, იმის წარმოებისთვის, რასაც ჩვენ
ინტელექტუალურ წარმოდგენად ვხედავთ.
spatial neglect or hemi-neglect - ყურადღების დისფუნქცია რომელშიც მონაწილეები

უგულებელყოფენ თავიანთი ვიზუალური ველის ნახევარს, რომელიც საწინააღმდეგოა
(contralateral) თავის ტვინის ნახევარსფეროს (მოპირდაპირე მხარეს), რომელსაც აქვს
დაზიანება. ეს არის ძირითადად ცალმხრივი დაზიანებების შედეგი პარიეტალურ და
შუბლის წილებში, ყველაზე ხშირად მარჯვენა ნახევარსფეროში. ამის შესამოწმებლად ასეთი
პაციენტები, უნდა დასვან და მსიცენ ფურცელი თავისი ჰორიზონტალური ხაზებით. შემდეგ
პაციენტებს უნდა სთხოვონ ხაზების ორად გაყოფა ზუსტად თითოეულის შუაში.
პაციენტები, რომლებსაც აქვთ დაზიანებები მარჯვენა ნახევარსფეროში, ხაზს უსვამენ შუა
ხაზის მარჯვნივ. მარცხენა ნახევარსფეროში დაზიანების მქონე პაციენტები შუა ხაზის
მარცხენა მხარეს უსმევენ ხაზს. მიზეზი ის არის, რომ პაციენტების პირველი ჯგუფი ვერ
ხედავს ყველა ხაზს მარცხნივ, ხოლო მეორე ჯგუფი ვერ ხედავს ყველა ხაზს მარჯვნივ.
საინტერესოა, რომ როდესაც პაციენტები ღებულობენ სტიმულებს მხოლოდ მარჯვენა ან

მარცხენა მხრიდან, მათ ხშირად შეუძლიათ აღიქვან სტიმულები, არ აქვს მნიშვნელობა
რომელი მხარიდან მიიღებენ მას. ეს ნიშნავს, რომ მათ არა აქვთ მხედველობის დეფექტები.
ამასთან, როდესაც ვიზუალური მხედველობის ორივე მხარეს სტიმულები იმყოფებიან, ჰემი-
უგულებელყოფის მქონე ადამიანები მოულოდნელად უგულებელყოფენ სტიმულს,
რომლებიც საწინააღმდეგოა მათი დაზიანებისთვის (ანუ, თუ დაზიანება მარჯვენა
ნახევარსფეროშია, ისინი უგულებელყოფენ მარცხენა ვიზუალური ველის სტიმულს).
ამ ფენომენს "გადაშენებას" (extinction) უწოდებენ. გადაშენების მიზეზი შეიძლება იყოს ის,

რომ პაციენტებს არ შეუძლიათ ყურადღება გაათავისუფლონ სტიმულისგან, რომელიც
ეკუთვნის დაზიანებულ მხარეს (ვიზუალური ველის ნაწილი, სადაც არის დაზიანება), რათა
შემდეგ ყურადღება გადაიტანონ საწინააღმდეგო ვიზუალურ ველზე. მათი ყურადღება
"იჭედება" იმავე მხარეზე, რომ მათ არ შეძლონ ყურადღების გადატანა სტიმულატორებზე,
რომლებიც ჩნდება საწინააღმდეგო მხარეს. ეს აღმოჩენა ეხება არა მხოლოდ გარე სამყაროს
ხალხის აღქმას, არამედ მათ მოგონებებსაც.
არ არსებობს სრული კონსენსუსი იმის თაობაზე, თუ ტვინის რომელი ნაწილია

პასუხისმგებელი უგულებელყოფის სიმპტომებზე. Recent studies indicate that the posterior
superior temporal gyrus, insula, and basal ganglia, as well as the superior longitudinal fasciculus in
the parietal lobe are most likely connected with spatial neglect.
ფსიქოლოგები დიდი ხნის განმავლობაში იყვნენ მოხიბლულები ცნობიერების სწავლით,
მაგრამ მხოლოდ ბოლო რამდენიმე ათწლეულის განმავლობაში მოხდა ცნობიერების
აღდგენა, როგორც ფსიქოლოგიის აქტიური და სასიცოცხლო საკვლევი სფერო. ზოგი
მეცნიერი, ვინც დღეს ცნობიერებას შეისწავლის, აღწერს თავის მუშაობას როგორც
შემეცნებითი მეცნიერება ან შემეცნებითი ნეირომეცნიერება, რადგან მათი გამოკვლევები
მჭიდროდაა დაკავშირებული ბიოლოგიური ფსიქოლოგიის, სენსაციის, აღქმის, მეხსიერების
და ადამიანის შემეცნების ქვე სფეროებთან.
ცნობიერების შესახებ გაკეთებული კვლევა სამ მთავარ კითხვას ამახვილებს ყურადღებას.

პირველი, რა კავშირია გონებასა და ტვინს შორის? მეორე, ცნობიერება ხდება როგორც
ერთიანი "წერტილი" ფსიქიკური დამუშავებისას, ან როგორც რამდენიმე პარალელური და
დამოუკიდებელი გონებრივი ოპერაცია? მესამე, რა ფსიქიკური პროცესებია გარედან
ინფორმირებული, და როგორ მოქმედებენ ისინი შეგნებულ პროცესებზე? ცნობიერება
წარმოშობს სენსორული ინფორმაციის საუკეთესო ინტერპრეტაციას წარსული
გამოცდილების გათვალისწინებით და ამ ინტერპრეტაციას მისცემს ტვინის იმ ნაწილებს,
რომლებიც გეგმავენ ნებაყოფლობით მოქმედებებს და მეტყველებას
დუალიზმის სახელით ცნობილი ერთი მიდგომა გონებასა და ტვინს განსხვავებულად

თვლის. 1600-იან წლებში ფრანგმა ფილოსოფოსმა რენე დეკარტმა მოიწონა იდეა. დეკარტი
ირწმუნებოდა, რომ ადამიანის სული, ანუ ცნობიერება, თავის ტვინისგან განცალკევებულია,
მაგრამ მას შეუძლია ტვინის მოვლენების "დათვალიერება" და ურთიერთქმედება მცირე
ზომის ტვინის სტრუქტურის საშუალებით, რომელსაც ეწოდება ფიჭვის ჯირკვალი. ერთ
დროს პოპულარული თვალსაზრისით, დუალიზმი პრაქტიკულად გაქრა ფსიქოლოგიიდან
გონებისა და სხეულის კიდევ ერთი პერსპექტივა, რომელიც ცნობილია როგორც

მატერიალიზმი, მიანიშნებს, რომ გონება და ტვინი ერთი და იგივეა. მატერიალისტები
ამტკიცებენ, რომ ტვინის ნერვულ უჯრედებს შორის რთული ურთიერთქმედება ქმნის
ცნობიერებას, ისევე როგორც ტექნიკა და რბილი მოწყობილობები ურთიერთქმედებენ
კომპიუტერის ეკრანზე გამოჩენილი სურათის შესაქმნელად.
თეატრის მოსაზრების თანახმად, ცნობიერება არის ერთი ფენომენი, ერთგვარი "სცენა",

რომელზეც შეგროვების ყველა სხვადასხვა ასპექტი იკრიბება და "ასრულებს" თქვენი გონების
"აუდიტორიის" წინაშე. ისინი, ვინც თეატრის მოსაზრებას იზიარებენ, ამას მხარს უჭერენ
იმაში, რომ იგივე ფსიქოფიზიკური კანონები განაგებენ სინათლის, ხმის, წონის და სხვა
სტიმულების ინტენსივობის ჩვენს სუბიექტურ გამოცდილებას. თითქოს თითოეული
სენსორული სისტემა თავის ინფორმაციას გადასცემს ერთ "მონიტორს", რომელიც
კოორდინაციას უწევს სტიმულის სიდიდის გამოცდილებას.
ამის საპირისპიროდ, აღქმის თავში განხილული პარალელური განაწილებული დამუშავების

(PDP) მოდელები აღწერს გონებას, როგორც ინფორმაციის მრავალი პარალელური ნაკადის
დამუშავებას, რომელთა ურთიერთქმედება ქმნის უნიტარულ გამოცდილებას, რომელსაც
ჩვენ ცნობიერებს ვუწოდებთ. PDP მოდელები გავლენიანი გახდა, როდესაც სენსაციის,
აღქმის, მეხსიერების, შემეცნების და ენის კვლევის შედეგად, ამ პროცესების კომპონენტების
გაანალიზება ხდება ტვინის ცალკეულ რეგიონებში.
ფრენსის კრიკი და კრისტოფ კოხი (2003) ვარაუდობენ, რომ ცნობიერების ერთ-ერთი

ფუნქციაა სენსორული ინფორმაციის საუკეთესო ინტერპრეტაცია წარსული გამოცდილების
გათვალისწინებით და ტვინის იმ ნაწილებისთვის ხელმისაწვდომი გახდეს ეს
ინტერპრეტაცია, რომელსაც შეუძლია იმოქმედე მასზე. იდეა ისაა, რომ ერთიანი შეგნებული
წარმოდგენა, ვიდრე მრავალჯერადი, საშუალებას გვაძლევს ვიყოთ უფრო გადამწყვეტი
ზომების მიღებისას. ამ გადმოსახედიდან, შეგნებული ტვინი განიცდის სამყაროს
წარმოდგენას, რაც მრავალი რთული გამოთვლის შედეგია.
ცნობიერება - შენაგანი მდგომარეობებისა და გარეგანი პირობების ცნობიერად აღქმის

მდგომარეობა (გაცნობიერება)
ცნობიერების დონე - მენტალური აქტივობების გაცნობიერების ხარისხი
ცნობიერების მდგომარეობა - ცნობიერების თავისებურებები ყოველ კონკრეტულ მომენტში
ცნობიერების დონეები
ნებისმიერ მომენტში, გონებრივი მოვლენები, რომელთა შესახებ თქვენ იცით, ცნობიერ

დონეზე არსებობს. მაგალითად, გადახედეთ ნეკერის კუბს. თუ ადამიანების უმეტესობას
ჰგავხართ, შეგიძლიათ ნახოთ კუბი ერთ ორიენტაციაში მხოლოდ რამდენიმე წამით, სანამ
სხვა ორიენტაცია "არ გამოგივა". ორიენტაცია, რომელსაც ნებისმიერ მომენტში განიცდით, ამ
მომენტისთვის თქვენი ინფორმირებულობის შეგნებულ დონეზეა
state of consiousne- It is when your experience of

yourself varies in focus and clarity—as when you sleep or are under the info hence of a
mind-altering drug—that there are variations in your state of consciousness. Let’s fi rest
consider various levels of consciousness.
არაცნობიერი მდგომაროება
ზოგიერთი გონებრივი მოვლენის გაცნობიერება ვერ ხდება, მაგალიტად თქვენ პირდაპირ არ
იცით როგორ არეგულირებს თქვენი ტვინი სისხლის წნევას. ამ ტიპის მენტალური პროცესი
ხდება არაცნობეირ დონეზე, რაც სცდება ცნობიერი მდგომაროების ფარგლებს, მიუხედავად
იმისა რომ ჩვენ არ შეგვიძ₾ია გამოვცადოთ არაცნობიერი პროცესი, ზოგი ადამიანი სწავლობს
მათ კონროლს - biofeedback training. ეს ტრენინგი საშუალებას გაძლევთ მიიღოთ ინფრომაცია
ბიოლოგიური პროცესის შესახებ და შეეცადოთ შეცვალოთ ისინი.
Other mental events are not normally conscious, but they can either become
conscious or influence our conscious experience. These mental events make up the
cognitive unconscious (Rebar, 1992), which includes the preconscious and unconscious
(or subconscious). Mental events at the preconscious level are outside of awareness
but can easily be brought into awareness
მაგალითად, რა გქონდათ სადილად წუხელ? ინფორმაცია, რომელიც გჭირდებათ ამ
კითხვაზე პასუხის გასაცემად, ალბათ არ იყო ცნობიერ დონეზე, მაგრამ ეს იყო
წინასწარგანზრახულ დონეზე-preconscious leve და მზად იყო ცნობიერების მისაცემად.
ფროიდის ვარაუდით, გონებრივი მოვლენები უგონო დონეზე, განსაკუთრებით ის, რაც

მიუღებელ სექსუალურ და აგრესიულ სურვილებს მოიცავს - დამალულია ცნობიერებისგან.
არაცნობიერი დონე-non
გონებრივი აქტივობის დონე, რომელიც მიუწვდომელია ცნობიერებისთვის.
preconscious level-ცნობიერებამდელი დონე
გონებრივი აქტივობის ისეთი დონე, რომელიც ამ მომენტში არაა გაცნობიერებული, მაგრამ

ძალიან მარტივად შეიძლება გახდეს ცნობიერების ნაწილი.
არაცნობიერი დონე-un
გონებრივი აქტიოვობის დონე, რომელიც გავლენას ახდენს ცნობიერებაზე, მაგრამ არ არის

შეგენბული.
ცნობიერების ნეუროფსიქოლოგია
ტვინის დაზიანების კვლევებმა დაადასტურა, რომ მნიშვნელოვანია ცოდნის გაღრმავება

სხვადასხვა დონის ცნობიერების შესახებ და იმის შესახებ, თუ როგორ არის ჩართული
ტვინის სხვადასხვა რეგიონი თითოეულ მათგანში.
ტვინის დაზიანების ზოგიერთი ფორმა იწვევს მდგომარეობას, რომელსაც პროზოპაგნოზიას

უწოდებენ. პროზოპაგნოზიით დაავადებულებს არ შეუძლიათ ცნობიერად ამოიცნონ სახეები
- არც საკუთარი რეფლექსია, მაგრამ მათ შეუძლიათ მრავალი სხვა ობიექტის დანახვა და
ამოცნობა და მათი ხმის საშუალებით ადამიანების ამოცნობა.
ტვინის დაზიანებამ შეიძლება ხელი შეუშალოს სხვა გონებრივ შესაძლებლობებზე

შეგნებულად წვდომას. განვიხილოთ ანტეროგრადული ამნეზია, ახალი მოგონებების
ჩამოყალიბების შეუძლებლობა, რაც შეიძლება გამოწვეული იყოს ჰიპოკამპის დაზიანებით.
ანტეროგრადული ამნეზიები, როგორც ჩანს, ვერ ახსოვს რაიმე ახალი ინფორმაცია, თუნდაც
დროთა განმავლობაში.
consciousness state
ეს არის ცნობიერების მახასიათებლები ნებისმიერ კონკრეტულ მომენტში. ცნობიერების

მდგომარეობა შეიძლება იყოს ღრმა ძილიდან მოყოლებული გაღვიძებამდე. მათზე შეიძლება
გავლენა იქონიოს ნარკოტიკებმა და სხვა გავლენებმა.
altered state of consciousness- ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობა
მდგომარეობა, რომელშიც ფსიქიური პროცესების ცვლილებები საკმარისად ფართოა, რომ
ადამიანმა ან სხვებმა შეამჩნიონ მნიშვნელოვანი განსხვავებები ფსიქოლოგიურ და ქცევით
ფუნქციონირებაში.თქვენ შეხვედით ცნობიერების შეცვლილ მდგომარეობაში. შეცვლილ
მდგომარეობაში გონებრივი დამუშავება გამოხატავს მკაფიო ცვლილებებს, რომლებიც
უნიკალურია ამ მდგომარეობაში. შეიძლება შეიცვალოს საკუთარი ან მსოფლიოს
შემეცნებითი პროცესები, ან აღქმა, ხოლო ნორმალური ინჰიბირება ან თვითკონტროლი
შეიძლება დასუსტდეს.
In other words, consciousness states differ not only in their basic characteristics
but also in their value to members of particular cultures
Sleeping and Dreaming
ძილის ეტაპები
ძილის მკვლევარები აკონტროლებენ ტვინის ელექტრულ აქტივობას ძილის დროს ადამიანის

სკალპზე მიმაგრებული პატარა დისკებით, რომლებსაც ელექტროდებს უწოდებენ და
აკავშირებს მათ ელექტროენცეფალოგრაფიასთან, ან EEG- სთან. შედეგად მიღებული EEG
ჩანაწერები, რომლებსაც ტვინის ტალღები ეწოდება, აჩვენებს ცვლილებებს სიმაღლეში
(ამპლიტუდა) და სიჩქარეში (სიხშირე) ქცევის ან ფსიქიკური პროცესების შეცვლისას.
გაღვიძებული, გაფრთხილებული ადამიანის ტვინის ტალღებს აქვს მაღალი სიხშირე და
დაბალი ამპლიტუდა. ისინი, როგორც პატარა, მჭიდროდ დაშორებული, არარეგულარული
EEG ტალღები. ადამიანი, რომელიც ფხიზლადაა, მაგრამ დახუჭული თვალებით ისენებს
გვიჩვენებს ალფა ტალღებს, რომლებიც რეგულარული რიტმული ტვინის ტალღებია, წამში 8
– დან 12 ციკლი სიჩქარით ხდება. ჩვეულებრივი ღამის ძილის დროს, თქვენი ტვინის
ტალღები აჩვენებს ამპლიტუდის და სიხშირის გამორჩეულ და სისტემურ ცვლილებებს,
რადგან თქვენ გაივლით ძილის სხვადასხვა ეტაპს.
non-REM (NREM) sleep Sleep stages

ძილის 1, 2, 3 და 4 ეტაპები; მათ თან ახლავს თანდათან ნელი და ღრმა სუნთქვა, მშვიდი და
რეგულარული გულისცემა, არტერიული წნევის შემცირება და შენელებული ტვინის
ტალღები. (მე -3 და მე -4 ეტაპებს ნელი ტალღის ძილი ეწოდება). როდესაც მე -4 ეტაპს
მიაღწევთ, გაღვიძება საკმაოდ რთულია. ღრმა ძილის ამ ეტაპიდან რომ გამოგიყვანონ,
ნასვამი :) და დაბნეული იქნებოდი. ერთად, ამ ოთხ ეტაპს უწოდებენ non- REM (NREM)
ძილს, რადგან მათში არ შედის თვალის სწრაფი მოძრაობები.
Rapid eye movement (REM) sleep

ძილის ეტაპი, რომელშიც ტვინის აქტივობა და სხვა ფუნქციები ჰგავს გამოღვიძების
მდგომარეობას, მაგრამ ამას თან ახლავს თვალის სწრაფი მოძრაობა და კუნთების
ვირტუალური დამბლა.- virtual muscle paralysis.. მსგავსია როცა გღვძავთ, უბრალოდ ამ დროს
თქვენი კუნტები პარალიზებულია.
.
A Night’s Sleep
ადამიანების უმეტესობა ძილის ეტაპებს ოთხ-ექვსჯერ გადის ყოველ ღამე. თითოეული
ციკლი დაახლოებით ოთხმოცდაათი წუთია, მაგრამ ეტაპობრივად გარკვეულწილად
იცვლება ეტაპის ხანგრძლივობა. ადრეულ ღამეს, დროის უმეტესი ნაწილი NREM– ს ძილში
გატარებულია, REM– ში მხოლოდ რამდენიმე წუთი. ძილის გრძელდებისას, მასში
დომინირებს მე-2 ეტაპი და REM ძილი, საიდანაც საბოლოოდ გამღვიძება ხდება.
ძილის ფორმები იცვლება დროთა განმავლობაში; საერთო ჯამში, ადამიანები ასაკთან ერთად
ნაკლები ძინავთ.
რატომ გვძინავს?
circadian rhythm (human biological rhythm) ცირკადული რიტმი (ადამიანის ბიოლოგიური

რიტმი)
ციკლი, როგორიცაა გაღვიძება და ძილი, რომელიც მეორდება დღეში ერთხელ.
jet lag
დაღლილობის, გაღიზიანების, უყურადღებობის და ძილის პრობლემების სინდრომი
გამოწვეულია საჰაერო გადაადგილებით რამდენიმე დროის ზონაში.
იმის გამო, რომ ჩვენი ცირკადული რითმები გრძელდება გარეშე მინიშნების გარეშე დღეა თუ
ღამე, ტვინი უნდა შეიცავდეს ბიოლოგიურ საათს, რომელიც აკონტროლებს დროს. ეს საათი
არის მოთავსებული- ჰიპოთალამუსის სუპრაქიაზმულ ბირთვებში (SCN). SCN იღებს
ინფორმაციას სინათლისა და სიბნელის შესახებ ფოტორეცეპტორების სპეციალური ნაკრები
თვალში და შემდეგ აგზავნის სიგნალებს უკანა ტვინში, რომლებიც ხელს უწყობენ ძილს ან
სიფხიზლეს.
ძილის ფასი
საუკეთესო გზა რომ გაავანალიზოტ თუ რა ღირებულება აქვს ძილს, მივხვდეთ თუ რა

ემართებათ ადამიანებს რომლებიც არ იძნებენ რაღაც გაკრვეული დროის განმავლობაში.
დაღლილობა, მობილიზების უნარის აკარგვა, უყურადღებობა, IQ-ს დაცემა.
აშკარაა REM ძილის საჭიროებაც. ძილისგან დაცლილი ადამიანები დაკარგული ძილის

ზუსტად ანაზღაურებას ვერ ახერხებენ,ამის ნაცვლად, მათ ჩვეულებრივზე დაახლოებით 50
პროცენტით მეტი სძინავთ და ფხიზლად გრძნობენ თავს. მაგრამ თუ ადამიანებს მხოლოდ
REM ძილი აქვთ მოკლებული, მოგვიანებით ისინი უფრო პირდაპირ აანაზღაურებენ.
კლასიკურ გამოკვლევაში, მონაწილეებს აღვიზებდნენ ამშნ როდესაც მატი EEG აჩვენებდა
REM ძილს, შემდეგ ღამეს როდესაც გაუღვიძებლად ეძინათ მოაწილეებმა გააორმაგეს REM
ძილში გატარებული დროის რაოდენობა,ძილის სრული უკმარისობის დროს და შემდეგ
დღეს უწყვეტი ძილის შემდეგ აჩვენა Rem ძილის უჩვეულოდ მაღალი მაჩვენებელი. ეს
კვლევა ცხადყოფს, რომ REM– ს აქვს საკუთარი განსაკუთრებული ფუნქციები. რა შეიძლება
იყოს ეს განსაკუთრებული ფუნქციები, ჯერჯერობით გაურკვეველია, მაგრამ რამდენიმე
საინტერესო შესაძლებლობა არსებობს:
პირველი, REM ძილმა შეიძლება გააუმჯობესოს ნეირონების ფუნქციონირება, რომლებიც

იყენებენ ნორეპინეფრინს, გაღვიძების საათებში ნორეპინეფრინი მოქმედებს სიფხიზლეზე და
განწყობაზე.
REM ძილმა ასევე შეიძლება გაამყაროს ტვინის ნერვულ უჯრედებს შორის ახალი კავშირები
REM ძილმა ასევე შეიძლება ხელი შეუწყოს დღის გამოცდილების გამყარებას და ათვისებას,
მათ შორის ახლად ნასწავლი უნარების ჩათვლით
REM sleep may improve the functioning of neurons that use norepinephrine, REM sleep may also
help strengthen new connections between nerve cells in the
brain, REM sleep may also help solidify and absorb the day’s experiences, including
newly learned skills, Accordingly, some researchers have suggested that
sleep deprivation in the aftermath of a traumatic event might reduce or even prevent
the appearance of posttraumatic stress disorder (Wagner et al., 2006). Even sixty- to
ninety-minute naps in which REM sleep appears can be enough to solidify the learning
of visual information. There is also some
evidence that REM sleep may improve daytime creativity
ძილის დარღვევები.
ძილის ყველაზე გავრცელებული პრობლემაა უძილობა- insomnia- როდესაც ძალიან გიჭირს

დაძიენბა, რის შედეგადაც დაღლილობა გაწუხებს მომდევნო დღეს.
ნარკოლეფსია არის დღისით შემაშფოთებელი ძილის აშლილობა, რომელიც ჩვეულებრივ

იწყება 15 – დან 25 წლამდე ასაკში. ნარკოლეფსიით დაავადებული ადამიანები აქტიური,
ხშირად ემოციური გამოღვიძების მდგომარეობიდან უეცრად გადაინაცვლებთ REM ძილის
რამდენიმე წუთში. REM– ში კუნთის ტონუსის დაკარგვის გამო, ნარკოლეპტიკებმა შეიძლება
განიცადონ კატაპლექსია, რაც ნიშნავს, რომ ისინი იშლება და მოკლედ უძრავად რჩებიან
გაღვიძების შემდეგაც.
ძილის აპნოეს - sleep apnea -მქონე ადამიანები წყვეტენ სუნთქვას ყოველ საღამოს, ყოველ
ჯერზე იღვიძებენ საკმარისად დიდხანს სუნთქვის გასაგრძელებლად. დილით არ ახსოვთ ეს,
მაგრამ გრძნობენ დაღლილობას და გამოხატავენ შემცირებას ყურადღებასა და სწავლის
უნარში.
ახალშობილთა უეცარი სიკვდილის სინდრომის (SIDS) შემთხვევაში, მძინარე ჩვილები
წყვეტენ სუნთქვას და იღუპებიან. SIDS არის ჩვილების მოულოდნელი სიკვდილის ყველაზე
გავრცელებული მიზეზი დასავლეთის ქვეყნებში.
კოშმარები- საშიში სიზმარი, რომელიც ხდება REM ძილის დროს. ისინი ხდება მოსახლეობის
4-8 პროცენტში. ისინი გვხვდება იმ ადამიანების გაცილებით მაღალ პროცენტში, რომელთაც
აწუხებთ პოსტტრავმული სტრესული აშლილობა სამხედრო ბრძოლის, წამების ან
გაუპატიურების შემდეგ.
ძილის ტერორის აშლილობა (ღამის ტერორი)საშინელი სიზმრის სურათების წარმოქმნა მე -4

ეტაპზე, მოჰყვა სწრაფი გაღვიძება ძლიერი შიშის მდგომარეობაში.
მთვარეული- ფენომენი, პირველ რიგში, ხდება non-REM ძილში, რომელშიც

ხალხი დადის ძილის დროს.
REM behavior disorder -ძილის დარღვევა როდესაც ადამაინი არ კარგავს მგრძNობელობას
კუნთებში Rem ძილის დროს, რაც საშუალებას აძლევს რო ნახოს სიზმრები-ახლომდებარე
პარალიზება რაც ნორმალურად ახლავს თან REM-ძილი არ ხდება, მძინარეები მოძრაობენ ისე
თიტქოს საკუთარ ოცნებაში იყვნენ, რაც ბევრ რამეს შეიძლება შეიცავდეს, ჭამას, სმას... ეს
დარღვევა შეიძლება სახიფათო იყოს გარშემომყოფი ადამიანებისთვის.
სიზმრები და ოცნებობა
ჩვენ დავინახეთ, რომ ტვინი აქტიურია ძილის ყველა ეტაპზე. ამ ტვინის ზოგიერთი აქტივობა
ძილის დროს განიცდის სიუჟეტურ ამბებს და აღქმებს. სიზმრები შეიძლება წამიდან
წუთამდე გაგრძელდეს და შეიძლება იყოს ორგანიზებული ან ქაოტური, რეალისტური ან
ფანტასტიკური, წყნარი ან ამაღელვებელი. ზოგიერთი სიზმარი ხდება არა REM ძილის
დროს, მაგრამ სიზმრების უმეტესობა და ყველაზე უცნაური და ნათელი სიზმრები ხდება
REM ძილის დროს..
lucid dreamin- ზოგჯერ შესაძლებელია განზრახ მიმართოთ სიზმრების შინაარსს,

განსაკუთრებით მკაფიო სიზმრების დროს, რომელშიც მძინარემ იცის როცა ძინავს, სანამ
სიზმარი ხდება.
ამის საწინააღმდეგოდ, აქტივაცია-სინთეზის თეორია აღწერს სიზმრებს, როგორც REM

ძილის უაზრო ქვეპროდუქტებს. ამ თეორიის თანახმად, უკანა ტვინის აგზნება REM ძილის
დროს ქმნის შემთხვევით შეტყობინებებს, რომლებიც ააქტიურებს ტვინს, განსაკუთრებით
თავის ტვინის ქერქს. ამ თვალსაზრისით, სიზმრები წამროიქმნება, როდესაც ტვინი
ცდილობს რომ გაიაზროს უმნიშვნელო სტიმულები ძილის დროს, ისევე როგორც ეს ხდება
გაღვიძების დროს როდესაც ცდილობს აზრიანი ფორმების პოვნას ღრუბლოვან
წამრომანქმნებში.
ჰიპნოზი
ჰიპნოზი ტრადიციულად განისაზღვრება, როგორც ცნობიერების შეცვლილი მდგომარეობა,

რომელსაც სპეციალური ტექნიკა იწვევს და აწარმოებს რეაგირებას გამოცდილების და ქცევის
ცვლილებებზე.- producing responsiveness to suggestions for changes in experience and behavior.
ჰიპნოზირებული ადამიანების უმეტესობა თავს არ გრძნობს იძულებულად რომ მიყვეს
ჰიპნოტიკოსის მითითებები; ისინი უბრალოდ უარს მიზეზს ვერ ხედავენ. სინამდვილეში,
რაც უფრო მეტს სურს ადამიანებს ჰიპნოტიზატორთან თანამშრომლობა, მით უფრო მეტი
ალბათობაა, რომ ისინი ჰიპნოზს განიცდიან. მათი ჰიპნოტიზაცია არ შეიძლება მათი ნების
საწინააღმდეგოდ
hypnotic susceptibility - რამდენად პასუხობს ადამიანი ჰიპნოსზე.
state theories of hypnosis - თეორიები, რომლებიც გვთავაზობენ, რომ ჰიპნოზი არის
ცნობიერების შეცვლილი მდგომარეობა
nonstate theories of hypnosis-role thory- თეორიები, რომ ჰიპნოზი არ ქმნის ცნობიერების
შეცვლილ მდგომარეობას. ისინი აღნიშნავენ, რომ ჰიპნოზთან დაკავშირებული ტვინის
აქტივობის ზოგიერთი ცვლილება ასევე შეიძლება შეიქმნას ჰიპნოზის გარეშე
ჰილგარდის ჰიპნოზის დისოციაციის თეორია აერთიანებს როლისა და სახელმწიფო

თეორიებს. მან თქვა, რომ ჰიპნოზი არ არის კონკრეტული მდგომარეობა, არამედ ზოგადი
მდგომარეობა, რომელშიც დროებით ხდება რეორგანიზაცია ან დაშლა ჩვენი აზრებისა და
მოქმედებების შესახებ.
ფსიქოტროპული ნარკოტიკები
წამლებს, რომლებიც გავლენას ახდენენ ტვინზე, ცნობიერების შეცვლასა და სხვა
ფსიქოლოგიურ პროცესებზე, ფსიქოაქტიურ წამლებს უწოდებენ. ფსიქოაქტიური წამლების
შესწავლას ფსიქოფარმაკოლოგია ეწოდება.
psychopharmacology The study of

psychoactive drugs and their effects
blood-brain barrier თავის ტვინის სისხლძარღვების თვისება, რომელიც ბლოკავს ზოგიერთ

ნივთიერებას ტვინის ქსოვილში
agonist
.
antagonist- პრეპარატი, რომელიც უკავშირდება რეცეპტორს და ხელს უშლის ნორმალური
ნეიროტრანსმიტერის შეკავშირებას.
ნარკოტიკების განსხვავებული ეფექტები
drug abuse - იწვევს მომხმარებელს მნიშვნელოვან დაქვეითებას ან გაჭირვებას და სერიოზულ

სოციალურ, იურიდიულ ან პიროვნულ პრობლემებს. ნარკოტიკების გამოყენებამ შეიძლება
გამოიწვიოს ფსიქოლოგიური და ფიზიკური დამოკიდებულება. ფსიქოლოგიური
დამოკიდებულება არის მდგომარეობა, როდესაც ადამიანი აგრძელებს პრეპარატის
გამოყენებას მისი არასასურველი ეფექტების მიუხედავად, მას სჭირდება პრეპარატი
კეთილდღეობის განცდისთვის და გატაცებულია პრეპარატის მიღებით
addiction -მიჯაჭვული რო ხარ, ფიზიკური დამოკიდებულება რო გაქ

drug withdrawal - განსხვავდება პრეპარატის მიხედვით, მაგრამ ისინი ხშირად მოიცავს
მედიცინისადმი მძაფრი ლტოლვას და ფიზიკურ ეფექტებს, ძირითადად, პრეპარატის
საწინააღდეგოს. ანუ იმ ნივთიერების გამოყენების შეწყვეტა რომელიც იწვევს
მიჯაჭვულობას.
drug tolerance - მდგომარეობა, რომლის დროსაც უფრო და უფრო დიდი დოზებია საჭირო,
მოცემული ეფექტის მისაღწევად.
წამლის მოქმედება არ განისაზღვრება მხოლოდ ბიოქიმიით. როლს თამაშობს მოლოდინებიც.

მხოლოდ ალკოჰოლის მიღების მოლოდინს შეუძლია შექმნას აქტივობა ტვინის იმავე
ადგილებში, რაც გამოწვეულია მისი რეალურდ ალევით. გარდა ამისა, რამდენიმე კვლევამ
აჩვენა, რომ ადამიანები, რომლებიც იღებენ უალკოჰოლო სასმელებს, რომლებიც, მათი
აზრით, ალკოჰოლს შეიცავს, სავარაუდოდ იქცევიან მათი მოლოდინის შესაბამისად, ასე რომ,
ისინი თვილიან რომ არიან მთვრალები და ხდებიან უფრო აგრესიულები, უფრო მეტად
ინტერესდებიან ძალადობრივი და სექსუალური მასალებით და უფრო ადვილად
აღგზნდებიან სექსუალურად
Barbiturates-ხშირად უძახიან ძილის წამალს,რომელმაც ძლაიან იცის მიჩვევა, პატარა დოზებს
შეუძლია რელაქსაცია გამოიწვიოს, შემცირებული ყურადღება.. ხოლო დიდმა დოზებამ ღრმა
და გძელვადიან მიჯაჭვულობას რაც აფუჭებს ძილის რეჟმს
GHB Gamma hydroxybutyrate, or GHB, -ღამის კლუბებში იყენებენ, გდუნებს და ა.შ
CNS Stimulating Drugs

მიუხედავად იმისა, რომ დეპრესანტები ანელებს ცენტრალურ ნერვულ სისტემის აქტივობას,
ცნს-ს მასტიმულირებელი წამლები აჩქარებს მას. ამფეტამინები, კოკაინი, კოფეინი და
ნიკოტინი ცნს-ს მასტიმულირებელი წამლების მაგალითებია
Amphetamines Also called “uppers” or “speed,” amphetamines

increase the release and decrease the removal of norepinephrine and dopamine at
synapses, causing increased activity at these neurotransmitters’ receptors. This increased activity
results in alertness, arousal, and appetite suppression.
These effects are further enhanced by the fact that amphetamines also reduce activity
of the inhibitory neurotransmitter GABA. A particularly fast-acting, intense, and addictive form of
amphetamine, called methamphetamine, is nicknamed “crystal meth” because of its crystallized form.
The feelings of pleasure induced by these drugs are probably due in part to their activation of
dopamine reward systems, because taking dopamine antagonists
reduces amphetamine use- ეს გაზრდილი აქტივობა იწვევს სიფხიზლეს, აღგზნებას და მადის
აღკვეთას. ამ ეფექტებს კიდევ უფრო ამყარებს ის ფაქტი, რომ ამფეტამინები ასევე ამცირებენ
ინჰიბიტორული ნეიროგადამცემი GABA– ს აქტივობას.
Cocaine Like amphetamines, cocaine increases norepinephrine and dopamine

activity and decreases GABA activity, so it produces many amphetamine-like effects
. Cocaine’s extremely fast and powerful effect on dopamine activity- კოკაინი ასტიმულირებს
თვითდაჯერებულობას, კეთილდღეობის განცდას და ოპტიმიზმს. მაგრამ გამოყენების
გაგრძელებას მოაქვს გულისრევა, ზემოქმედება, უძილობა, პარანოია, მოულოდნელი
დეპრესიული ”ავარია”, ჰალუცინაციები, სექსუალური დისფუნქცია და კრუნჩხვები. ჭარბი
დოზირება, განსაკუთრებით კრეკ-კოკაინის, შეიძლება მომაკვდინებელი იყოს და მცირე
დოზებმაც კი შეიძლება გამოიწვიოს ფატალური ინფარქტი ან ინსულტი.
CNS stimulating drugs Psychoactive
drugs that have the ability to increase
behavioral and mental activity.
Psychoactive Drugs 
შეიძლება ითვალისწინებდეს მის საოცრად დამოკიდებულებას. ნარკოტიკების სწრაფი
დაწყება და ხანმოკლე ხანგრძლივობა ზოგადად უფრო მეტად იწვევს დამოკიდებულებას,
ვიდრე სხვები..
Caffeine კოფეინი არის მსოფლიოში ყველაზე პოპულარული პრეპარატი. ის შეიცავს
შოკოლადს, ბევრ გამაგრილებელ სასმელს, ჩაის და ყავას, კოფეინი ამცირებს ძილიანობას,
აძლიერებს გუნება-განწყობილებას და ზრდის სიფხიზლეს.
Nicotine ვეგეტატიური ნერვული სისტემის ძლიერი სტიმულატორია ნიკოტინი
თამბაქოს ძლიერი ფსიქოაქტიური ინგრედიენტია. ნიკოტინის ყველაზე ცნობილი ეფექტი
არის აცეტილქოლინის მოქმედების გაძლიერება, მაგრამ ის ბევრად მეტს აკეთებს. ის ასევე
ზრდის გლუტამატის გამოყოფას, თავის ტვინის პირველადი აღგზნებით
ნეიროტრანსმიტერს, ააქტიურებს ტვინის დოფამინთან დაკავშირებული სიამოვნების
სისტემას და ასტიმულირებს ენდოგენურ კანაბინოიდულ და ოპიოიდურ სისტემებს
MDMA-ანუ ექსტაზი. პოპულარული ნარკოტიკია ღამის კლუბებში და კოლეჯების
კამპუსებში აშშ-ში. MDMA ზრდის დოფამინის გამათავისუფლებელი ნეირონების აქტივობას,
ამიტომ ის იწვევს იგივე ეფექტებს, რაც კოკაინს და ამფეტამინებს. ეს მოიცავს
კეთილდღეობის გრძნობას, სექსუალური მატების გაზრდას და სხვებთან უფრო მეტი
სიახლოვის გრძნობას
opiates ფსიქოაქტიური წამლები, როგორიცაა ოპიუმი, მორფინი და ჰეროინი, წარმოქმნის

ძილის გამომწვევ და ტკივილგამაყუჩებელ ეფექტებს. მისი ერთ-ერთი ყველაზე აქტიური
ინგრედიენტი, მორფინი, პირველად გამოყენებული იქნა 1800-იანი წლების დასაწყისში და
გამოიყენება მსოფლიოში ტკივილის შესამსუბუქებლად
hallucinogenic drugs LSD, კეტამინი და მარიხუანა არის ჰალუცინოგენური პრეპარატების ან

ფსიქოდელიური საშუალებების მაგალითები. ჰალუცინოგენური პრეპარატები ცნობიერებას
ცვლის რეალობასთან კონტაქტის დროებითი დაკარგვის შედეგად და
ემოციის, აღქმისა და აზროვნების ცვლილებები.
მეხისერება
პირველ რიგში, ინფორმაცია მეხსიერებაში უნდა ჩაიდოს, ეს არის ნაბიჯი, რომელიც

კოდირებას მოითხოვს. ისევე, როგორც შემომავალი სენსორული ინფორმაცია უნდა იყოს
დაშიფრული ისე, რომ იგი ტვინს მიეწოდოს,დასამახსოვრებელი ინფორმაცია უნდა იყოს
მოცემული იმ ფორმით, რომლის მიღება და გამოყენება შეუძლია მეხსიერების სისტემას.
ჩვენ ვიყენებთ მეხსიერების სხვადასხვა კოდებს, რომ ინფორმაცია გრძნობებიდან გადავცეთ
ამ ინფორმაციის გონებრივ წარმოდგენებში. აკუსტიკური მეხსიერების კოდები (აგრეთვე
ცნობილი როგორც აუდიტორული მეხსიერება) წარმოადგენს ინფორმაციას, როგორც
ბგერების თანმიმდევრობა, მაგალითად, მელოდია ან რითმა. ვიზუალური მეხსიერების
კოდები წარმოადგენს ინფორმაციას, როგორც სურათს, მაგალითად თქვენი საუკეთესო
მეგობრის სახის გამოსახულებას. სემანტიკური მეხსიერების კოდები წარმოადგენს
გამოცდილების ზოგად მნიშვნელობას.
მეორე ძირითადი მეხსიერების პროცესია შენახვა, რაც გულისხმობს ინფორმაციის
მეხსიერებაში დროთა განმავლობაში შენახვას. როდესაც აღმოაჩენთ, რომ კვლავ შეგიძლიათ
გამოიყენოთ პოგოს ჯოხი, რომელსაც ბავშვობიდან არ გითამაშიათ ან შვებულების გახსენება
შეგიძლიათ რომლიც იყო მრავალი წლის წინ, ეს დამოკიდებულია თქვენი მეხსიერების
მოცულობაზე.
მეხსიერების მესამე პროცესი, აღდგენა ხდება მაშინ, როდესაც მეხსიერებაში შენახულ

ინფორმაციას ათავსებთ და ცნობიერებაში გადმოაქვთ.შენახული ინფორმაციის, მაგალითად,
თქვენი მისამართის ან ტელეფონის ნომრის მიღება, როგორც წესი, იმდენად სწრაფი და
მარტივია, რომ ავტომატური ჩანს. ძებნისა და მოძიების პროცესი უფრო შესამჩნევი ხდება,
როდესაც კითხულობთ ვიქტორინის კითხვას, მაგრამ პასუხს კარგად ვერ იხსენებთ. აღდგენა
გულისხმობს, გახსენებას და ამოცნობა-(recall and recognition), რომ გაიხსენოთ რამე უნდა
აღიდგინოთ მეხსიერებიდან დახმარების გარეშე. ამოცნობის დროს, აღდგენას ეხმარება
ისეთი ნიშNები, როგორიცაა პასუხის ალტერნატივები, რომელიც მოცემულია მულთიფალ
ქვეშენს ტესტებზე, შესაბამისად გამოცდონა უფრო მარტივია ვიდრე გახსენება.
მეხსიერების ტიპები
ეპიზოდური მეხსიერება- მოგონება ისეთ მოვლენაზე, რომელიც მოხდა მაშინ როდესაც

თქვენ ესწრებოდით,ნუ თქვენს ცხოვრებაში "ეპიზოდის" დროს.იმის გახსენება, თუ რა
გქონდათ გუშინ სადილად, რა გააკეთეთ გასულ ზაფხულს, ან სად იყავით გასულ პარასკევ
საღამოს, ეს ეპიზოდურ მეხსიერებას მოითხოვს
სემანტიკური მეხსიერება-სემანტიკური მეხსიერება შეიცავს სამყაროს განზოგადებულ

ცოდნას, რომელიც არ გულისხმობს კონკრეტული მოვლენის მეხსიერებას. ასე რომ, თუ
თქვენ გეკითხებით: "დედამიწა მრგვალია?შეგიძლიათ უპასუხოთ სწორად თქვენი
სემანტიკური მეხსიერების გამოყენებით; არ უნდა გახსოვდეთ კონკრეტული ეპიზოდი
პროცედურული მეხსიერება-მეხსიერებას იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გააკეთოთ

საქმეები, მაგალითად ველოსიპედით სიარული.პროცედურული ცოდნა ხშირად შედგება
მოძრაობების თანმიმდევრობისგან, რომელთა სიტყვიერად გადმოცემა რთულია ან
შეუძლებელია. მაგალითად, მოტანვარჯიშეს არ შეუძლია აღწეროს ზუსტი მოძრაობები
კონკრეტულ რეჟიმში.
ექსპლიციტური მეხსიერება-რაიმეს განზრახ გახსენების პროცესი,მაგალიტად წინა

ზაფხულსი არდადეგებზე სად იყავი..
იმპლიციტური მეხსიერება-წინა გამოცდილების უნებლიე გავლენა. მაგალიტად, თუ ამ თავს

თავიდან წაიკიტხავთ იმპლიციტური მეხსიერება დაგემხარებათ რომ ეს თავი მეორეჯერ
უფრო ადვილად წაიკითხოთ.
მეხისირების მოდელები-5 მოდელია

1.დამუშავების დონეები- მეხსიერების დამუშავების დონის მოდელის თანახმად, ის, რაც
გახსოვთ, დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენადაა კოდირებული და დამუშავებული
ინფორმაცია, როდესაც მას პირველად შეხვდებით. მაგალითად, განვიხილოთ ტელეფონის
ნომრის დამახსოვრების ამოცანა, რომელიც ახლახან მოისმინეთ რადიოში. თუ მისი ჩაწერა
ვერ შეძელით, ალბათ იმეორებდით ამ ნომერს, სანამ კალამს იპოვნიდით ან თქვენს
ტელეფონამდე მიხვალთ. გამეორების ამ პროცესს შემანარჩუნებელი გამეორება(maintenant
rehearsal) ეწოდება.ეს შეიძლება იყოს ინფორმაციის დროებით დამახსოვრების ეფექტური
გზა, მაგრამ რა მოხდება, თუ რამის დამახსოვრება დაგჭირდებათ საათობის, თვეების ან
წლების მაძლზე? ამ შემთხვევაში, თქვენ უკეთესად იყენებთ,დამაზუსტებელ გამეორებას-
elaborative rehearsal, რომელშიც ახალ მასალას უკავშირებთ მეხსიერებაში უკვე შენახულ
ინფორმაციას. მაგალითად, იმის ნაცვლად, რომ შეეცადოთ ახსოვდეთ ახალი ადამიანის
სახელი უბრალოდ საკუთარ თავთან გამეორებით, შეგიძლიათ სცადოთ იფიქროთ იმაზე, თუ
როგორ უკავშირდება ეს სახელი იმას, რაც კარგად იცით.
2. გადატანის შესაბამისი გადამუშავება-Transfer-Appropriate Processing- ეს თეორია

გვთავაზობს კიდევ ერთ კრიტიკულ თეორიას, ანუ მსგავსებას იმის შორის თუ როგორ
ვცდილობთ ინფორმაციის აღდეგნას და თავდაპირველად როგორ მოხდა მისი გაშიფვრა. ანუ
მოდელი, რომელიც მიგვითითებს, რომ მეხსიერების კრიტიკული განმსაზღვრელი
ფაქტორია,თუ რამდენად კავშირშია აღდგენილი ინფორმაცია იამსთან რაც თავიდან
დავშიფრეთ. ერთ კვლევაში, მაგალითად, კლასის ნახევარ მოსწავლეს უთხრეს, რომ მათი
შემდეგი გამოცდა მრავალჯერადი კითხვის კითხვებს შეიცავს. დანარჩენ სტუდენტებს
განუცხადეს, რომ მოელით ესეების კითხვებს. მხოლოდ ნახევარმა სტუდენტმა მიიღო
გამოცდის ის ტიპი, რასაც მოელოდა. ამ სტუდენტებმა გამოცდაზე ბევრად უკეთესი შედეგი
მიიღეს, ვიდრე მათ, ვინც მოულოდნელი ტიპის გამოცდა ჩააბარა. როგორც ჩანს, გამოცდაზე
სწავლისას, ორმა ჯგუფმა გამოიყენა კოდირების სტრატეგიები, რომლებიც უფრო
შესაფერისი იყო მათთვის მოსალოდნელი გამოცდის ტიპისთვის.ანუ ისინი ვინც ცდილობდა
ინფორმაციის აღდგენას რომელიც არ შეესაბამებოდა მათ დაშიფრულ ინფორმაციას
გაუჭირდათ გამოცდის დაწერა.
3.პარალელურად გადანაწილებული დამუშავება-PDP-Parallel Distributed Processing-ეს

მოდელები ვარაუდობენ, რომ ახალი გამოცდილება უფრო მეტს ნიშნავს,ვიდრე კონკრეტული
ფაქტების მოცემა, ისინი ინახება მოგვიანებით მათი აღდგენა მეხიერებიდან ხდება
ერთდროულად. ეს ფაქტები ასევე შერწყმულია იმასთან, რაც თქვენ უკვე იცით,ასე რომ
ყოველი ახალი გამოცდილება ცვლის თვენს მიერ სამყაროს აღქმას. მაგალითად, როდესაც
პირველად ჩასულხართ კამპუსში, შეიტყვეთ მრავალი კონკრეტული ფაქტი, მაგალითად, სად
ტარდება მეცადინეობები, რომელ საათზე იკეტება ბიბლიოთეკა და სად უნდა მიიღოთ
საუკეთესო არტურას მექსიკური <3. დროთა განმავლობაში, ეს და მრავალი სხვა ფაქტი
სტუდენტური ცხოვრების შესახებ ქმნის ინფორმაციის ქსელს, რომელიც ქმნის ზოგად
გაგებას იმის შესახებ, თუ როგორ მუშაობს მთელი კოლეჯის სისტემა. ამ ქსელის განვითარება
გამოცდილ სტუდენტებს არა მხოლოდ უფრო მცოდნედ აქცევს, ვიდრე ახალ სტუდენტებს,
არამედ უფრო დახვეწილსაც ხდის.
PDP-როგორც აღწერილია ფსიქოლოგიის აღქმის, სწავლისა და ბიოლოგიური ასპექტების
თავებში, ნერვული ქსელების სტრუქტურა საშუალებას აძლევს თითოეულ ნაწილს
დაუკავშირდეს ყველა სხვა ნაწილს.როდესაც ეს ქსელის მოდელი გამოიყენება მეხსიერებაზე,
ცოდნის თითოეული ერთეული მიჩნეულია, რომ დაკავშირებულია ყველა სხვა ერთეულთან,
ხოლო ერთეულებს შორის კავშირი ძლიერდება, უფრო ხშირად ერთეულები გამოიცდებიან
ერთად.ამ თვალსაზრისით, "ცოდნა" ვრცელდება ასოციაციების მკვრივ ქსელში. როდესაც ეს
ქსელი გააქტიურებულია, ხდება პარალელური დამუშავება. ანუ, ქსელის სხვადასხვა ნაწილი
მუშაობს ერთდროულად, რაც საშუალებას აძლევს ხალხს სწრაფად და ეფექტურად
გამოიტანონ დასკვნები და განაზოგადონ. მაგალითად, სიტყვა ტახტის დანახვა საშუალებას
გვაძლევს დაუყოვნებლივ მივიღოთ ცოდნა იმის შესახებ, თუ როგორ გამოიყურება დივანი,
რაში გამოიყენება, სად მდებარეობს, ვინ შეიძლება იყიდოს და ა.შ. მეხსიერების PDP
მოდელები ძალიან ეფექტურად ხსნიან ამ პროცესს.
4. მრავალჯერადი მეხსიერების სისტემების მოდელი-The multiple memory systems -

ვარაუდობს, რომ ტვინი შეიცავს რამდენიმე შედარებით განცალკევებულ მეხსიერების
სისტემას, რომელთაგან თითოეული ცხოვრობს სხვადასხვა ადგილას და თითოეული
მათგანი გარკვეულწილად განსხვავებულ მიზნებს ემსახურება. როგორც კვლევის
მეთოდების ფოკუსირებაში იყო მოხსენიებული, მაგალითად, ის ფაქტი, რომ
ექსპლიციტური და იმპლიციტური მეხსიერება სხვადასხვა პრინციპებზე მუშაობს,
მიანიშნებს იმაზე, რომ ისინი ცალკეული სისტემებია, რომელთაგან თითოეული
მხარს უჭერს ტვინის სხვადასხვა რეგიონში მოქმედებას.
5. მეხსიერების ინფორმაციის დამუშავების მოდელი- მეხსიერების ადრეული და ალბათ
ყველაზე გავლენიანი და ყოვლისმომცველი მოდელია.იგი გვთავაზობს, რომ
იმისათვის, რომ ინფორმაცია მყარად ჩადგეს მეხსიერებაში, მან უნდა გაიაროს
გონებრივი დამუშავების სამი ეტაპი: სენსორული მეხსიერება, მოკლევადიანი და
გრძელვადიანი მეხსიერება:
სენსორული მეხსიერება-ინფორმაცია გრძნობებიდან - მაგალითად, მხედველობიდან
ან ბგერებიდან - ინახება ძალიან მოკლედ, ხშირად წამზე ნაკლებ დროში, სანამ
დაიკარგება. მაგრამ თუ სენსორულ მეხსიერებაში ინფორმაცია მიიღება,
გაანალიზებულია და დაშიფრულია, როგორც მნიშვნელოვანი ნიმუში, ჩვენ ვამბობთ,
რომ იგი
აღქმულია. სენსორულ მეხსიერებაში აღქმულ ინფორმაციას ახლა შეუძლია შევიდეს
მოკლევადიან მეხსიერებაში. თუ მას შემდეგ არაფერი გაკეთდება, ინფორმაცია ქრება
ოც წამზე ნაკლებ დროში. ამასთან, თუ მოკლევადიან მეხსიერებაში ინფორმაცია
კიდევ უფრო დამუშავდება, ის შეიძლება დაშიფრული იყოს გრძელვადიან
მეხსიერებაში, სადაც შეიძლება დარჩეს განუსაზღვრელი ვადით.
ახალი მოგონებების შენახვა
სენსორული მეხსიერება-მეხსიერების ტიპი, რომლიც ძალიან მოკლედ ინახავას დიდი

რაოდენობის ინფორმაციას, მაგრამ საკმარისად დიდხანს, რომ ერთი შთაბეჭილება
დაუკავშიროს მეორეს.
სენსორული რეგისტრები-მეხსიერების სისტემები, რომლებიც ინარჩუნებენ შემომავალ

ინფორმაციას საკმარისად დიდხანს, რათა შემდგომ დამუშავდეს.
სენსორული მეხსიერება გვეხმარება ინფორმაციის მუდმივი ნაკადის განცდაში, მაშინაც კი,

თუ ეს ნაკადი წყდება
iconic memory-ვიზუალური ინფორმაციის სენსორული რეგისტრაცია.
ანუ ეს სენსორული მეხსიერება რო მალევე ქრება ბუნებრივია, რადგან ასე ყველაფერს ვერ
დაიმახსოვრებო ანუ ისეთ რამეებს რაც საჭიროა არააო,ამიტომაა საჭირო სელექციური
ყურადღება, რაც მენტალურ რესურსბს კონრეტულს ტიმულს მიმართვას, ანუ რა ინფომც
გინდა რო დამახსოვრდეს.
მოკლევადიანი მეხსიერება და მუშა მეხსიერება

მოკლევადიანი მეხსიერება (STM) თქვენი მეხსიერების სისტემის ნაწილია, რომელიც ინახავს
შეზღუდულ რაოდენობის ინფორმაციას თვრამეტი წამით.როდესაც შეამოწმებთ შენობის
განლაგება რომელი სართულზეა თქვენი ახალი სტომატოლოგის კაბინეტი და შემდეგ
გაითვალისწინეთ ეს ნომერი, ლიფტის სწორ ღილაკზე დაჭერისას იყენებთ მოკლევადიან
მეხსიერებას
მუშა მეხსიერება-სამუშაო მეხსიერება არის მეხსიერების სისტემის ის ნაწილი, რომელიც

საშუალებას გვაძლევს გონებრივად ვიმუშაოთ ან მანიპულირება გავუკეთოთ მოკლევადიან
მეხსიერებაში არსებულ ინფორმაციას. ანუ თქვენ როდესაც გამოტვლით რა დრო
დაგჭირდებათ რომ დატოვოთ სახლი , რომ გქონდეთ ლანჩი კამპუსში, მერე წახვიდეთ
ბიბლიოთეკაში და მაინც მოუსწროთ ლექციას, აი ამ დროს იყენებთ მუშა მეხსიერებას.
მოკლევადიანი მეხსიერება, ფაქტობრივად, სამუშაო მეხსიერების კომპონენტია და ეს

მეხსიერების სისტემები ერთად საშუალებას გვაძლევს მრავალი სახის გონებრივი სამუშაოს
შესრულებას.
კოდირება მოკლევადიან მეხსიერებაში
მოკლევადიან მეხსიერებაში ინფორმაციის კოდირება ბევრად უფრო დაწვრილებითი და

მრავალფეროვანია, ვიდრე სენსორულ რეგისტრებში. როგორც ჩანს, დომინირებს
აკუსტიკური კოდირება (ბგერით).
მოკლევადიან მეხსიერებაში კოდირება ყოველთვის აკუსტიკური არ არის. ვიზუალური

კოდები ასევე გამოიყენება, მაგრამ ვიზუალურად დაშიფრული ინფორმაცია უფრო სწრაფად
ქრება მოკლევადიანი მეხსიერებიდან, ვიდრე აკუსტიკურად დაშიფრული ინფორმაცია.
Storage Capacity of Short-Term Memory
immediate memory span-იმ ნივთების მაქსიმალური რაოდენობა რომელიც ადამიანს შეუძლია

გაიხსენოს ერთი პრეზენტაციის შედეგად.
chunking-ინივიდუალური სტიმულების ორგანიზება ისე რომ ისინი აღქმული იქნან

მნიშვნელოვანი ინფორმაციის უფრო დიდ უნიტებად. კოგნიტიური პროცესია.
მოკლედ ეს ინფომრაციის chunks შეიძლება საკმაოდ რთული იყოს. თუ გსმენიათ ვინმეს

ნათქვამი: ”წითელ პერანგში მყოფმა ბიჭმა წიხლი დაარტყა დედას წელში”, ალბათ
შესანიშნავად გაიმეორებთ წინადადებას. მიუხედავად ამისა, იგი შეიცავს 12 სიტყვას და 43
ასოს. ხოდა როგორ შეგიძლიათ რომ ასე მარტივად გაიმეოროთო? პასუხი ისაა რომ
შეგიძლიათ უფრო დიდი და დიდი ინფორმაციის chunkების აგება.
ინფორმაციის უფრო და უფრო დიდი მოცულობის გამოყენების სწავლას შეუძლია

გააძლიეროს მოკლევადიანი მეხსიერება. სინამდვილეში, ბავშვების მოგონებები ნაწილობრივ
უმჯობესდება, რადგან მათ თანდათანობით საშუალება ექნებათ დაიმახსოვრონ 7 chunk
ბლოკი და ასვეე უკეთესები ხდებიან რომ დააგროვონ ეს ინფორმაცია chunkshi.
მოკლევადიანი მეხსიერების ხანგძლივობა
მოკლედ შექმნეს Brown-Peterson distractor technique, რომ გაეზომათ მოკლევადიანი

მეხსიერების ხანგძლივობა, როდესაც არანაირი ვარჯიში ან რეპეტიცია დაშვებული არაა.
ხანგძლივი მეხსიერება
ხანგძლივი მეხისიერების კორდირება
სემანტიკური კოდირება ხშირად ტოვებს დეტალებს ინფორმაციის უფრო ზოგადი

მნიშვნელობის სასარგებლოდ
გრძელვადიანი მეხსიერება ჩვეულებრივ მოიცავს სემანტიკურ კოდირებას, ხალხს შეუძლია

ასევე გამოიყენეთ ვიზუალური კოდირება სურათების გრძელვადიან მეხსიერებაში
გადასამუშავებლად. ერთ კვლევაში ადამიანებმა დაათვალიერეს 2500 სურათი. მხოლოდ
სტიმულის წარმოდგენას დასჭირდა თექვსმეტი საათი, მაგრამ მოგვიანებით მონაწილეებმა
ამოიცნეს სურათების 90 პროცენტზე მეტი,
ორმაგი დაშიფვრის თეორია მიანიშნებს, რომ სურათები სიტყვებზე უკეთ ახსოვთ, რადგან
სურათები წარმოდგენილია ორ კოდში - ვიზუალურში და ვერბალურში, ვიდრე მხოლოდ
ერთში.
Storage Capacity of Long-Term Memory
გრძელვადიანი მეხსიერების მოცულობა ძალიან დიდია. სინამდვილეში, ბევრი ფსიქოლოგი

თვლის, რომ ეს შეუზღუდავია.ამის დამამტკიცებელი გზა არ არსებობს, მაგრამ ჩვენ ვიცით,
რომ ხალხი დიდხანს ინახავს უზარმაზარ ინფორმაციას, რომელიც შეიძლება კარგად
ახსოვდეს დიდი ხნის შემდეგ.ამასთან, ცვლილებას ექვემდებარება გრძელვადიანი
მოგონებებიც. სტუდენტებს კიტხეს რა ქულები გყავდათ სკოლაშია, და რაც მაღალი ყავდათ
უფრო მაღალი ტქვეს და რაც დაბალი მაგაზეც არასწორად თქვეს.
მოკლევადიან და გრძელვადინ მეხსიერებას შორის განსხვავება

ზოგიერთი ფსიქოლოგი ამბობს, რომ მოკლევადიან მეხსიერებას და გრძელვადიან
მეხსიერებას განსხვავებული თვისებები აქვთ და სხვადასხვა კანონს ემორჩილებიან
primacy effect-მეხსიერების მახასიათებელი, რომელშიც სიაში პირველი ორი ან სამი პუნქტის

გახსენება განსაკუთრებით კარგია.
recency effect -მეხსიერების მახასიათებელი, რომელშიც სიაში ბოლო რამდენიმე პუნქტის

გახსენება განსაკუთრებით კარგია.
ლექცია 8-გახსენება და მოგონება
მოგონებების მიმანიშნებლები- Retrieval Cues და კოდირების სპეციფიკა
cue-ნიშანი (სხვა მნიშვნელობა ვერ ვნახე)
Retrieval Cues არიან სტიმულები, რომლებიც გვეხამრება ხანგძლივი მეხსიერებიდან

ინფორმაციის აღდგენაში. ისინი საშუალებას მოგცემთ გაიხსენოთ ერთ დროს დავიწყებული
საგნები და გეხმარებათ მეხსიერებაში შენახული ინფორმაციის ამოცნობაში.
მოძიების მინიშნებების ეფექტურობა დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად იყენებენ ისინი

ინფორმაციას, რომელიც დაშიფრული იყო სწავლის დროს. ეს წესი ცნობილია, როგორც
კოდირების სპეციფიკის პრინციპი- რადგან გრძელვადიანი მოგონებები ხშირად იშიფრება
სემანტიკურად-( სემანტიკური მეხსიერება გენეტიკური, კატეგორიული მეხსიერებაა,
რომელშიც შედის ინფორმაცია, მაგალითად, სიტყვების მნიშვნელობების ან ცნებების
შესახებ. მასში ინახება წესები, კანონზომიერებები, აბსტრაქტული იდეები. ფაქტობრივად,
სემანტიკური მეხსიერება მოიცავს ზოგად ცოდნას და ადამიანისათვის ცოდნის შემნახველი
„უჯრაა“). მათი ზოგადი მნიშვნელობიდან გამომდინარე,ნიშნები(cues) რომლებიც ინახავს
შენახული ინფორმაციის მნიშვნელობას, საუკეთესო მუშაობენ. ნიშნები, რომლებიც ინახავს
შენახული ინფორმაციის მნიშვნელობას, საუკეთესოდ მუშაობს. წარმოიდგინეთ, რომ
წინადადებების გრძელი სია ისწავლეთ. ერთ-ერთი მათგანი იყო (1) "კაცმა პიანინო ასწია" ან
(2) "კაცმა ააწყო პიანინო". ახლა ჩათვალეთ, რომ მოგვიანებით გავიხსენოთ ტესტი, თქვენ
მოგეცათ საძიებო ნიშანი „რაღაც მძიმე“. ეს ნიშანი ალბათ დაგეხმარებათ პირველი
წინადადების გახსენებაში (რადგან ალბათ კოდირებული გაქვთ რამე პიანინოს წონის
შესახებ), მაგრამ ნიშანი ალბათ არ გამოგადგებათ მეორე წინადადების გახსენებაში (რადგან
ამ წინადადებას წონასთან საერთო არაფერი აქვს). ანალოგიურად, ნიშანი "სასიამოვნო ხმებს
გამოსცემს", ალბათ, დაგეხმარებათ გაიხსენოთ მეორე წინადადება, მაგრამ არა პირველი.
აღდგენის ნიშანი
სტიმული, რომელიც ეხმარება მეხსიერებაში შენახული ინფორმაციის გახსენებას ან

აღიარებას.
კოდირების სპეციფიკის პრინციპი
პრინციპი, რომელშიც ნათქვამია, რომ ნიშნის შესაძლებლობა დაეხმაროს მოძიებას,

დამოკიდებულია იმაზე, თუ რამდენად გამოიყენებს იგი ინფორმაციას, რომელიც
კოდირებულია თავდაპირველი სწავლის დროს.- A principle stating that the ability of a cue to
aid retrieval depends on the degree to which it taps into information that was encoded at the time of
the original learning.
შინაარსისა და მდგომარეობის დამოკიდებულება
როდესაც თავიდან ნახულობ ადგილს,სადაც ადრე ნამყოფები იყავით, თქვენ აღმოაჩნეთ რომ
გახსენდებათ იქ მომხდარი მოვლენები, ზოგადად, ხალხს უფრო მეტად ახსობთ თუ რა
ისწავლეს, მაშინ როდესაც არიან იმ ადგილას სადაც ის ისწავლეს, რადგან თუ მათ აქვთ
კოდირებული გარემოს მახასიათებლები სადაც ისწავლეს რამე, ამ მახასიათბელებმა
შეიძლება მოგვიანებით იმოქმედონ, როგორც-აღდგენითი ნიშნები-retreival cues.
კონტექსტის სპეციფიკური მეხსიერება, რომელიც ასევე ცნობილია, როგორც კონტექსტური

სპეციფიკური სწავლება, გულისხმობს მოგონებებს,რომლებსაც ეხმარება გარემოს
კონტექსტის მსგავსება ან განსხვავება. პოლიცილეები და პროკურორები ხშირა მიმართავენ
კონტესქტის სპეციფიკურ მეხსიერებას როდესაც თვითმხილვეველებს სთხოვენ გაიხსენონ
დანაშაულის სცენა, რომელიც დაინახეს პირადად ან ინტერვიის დროს მენტალური
რეკონსტრუქციის შედეგად, მიზანი არის იმ ნიშნების აღდეგანა,რაც ხელს შეუწყობს
თვითმხილველებს ჩვენების სიზუსტის გაუმჯობესებაში.
ზოგჯერ ჩვენ ვშოფრავთ ინფორმაციას თუ როგორ ვგრნობდით თავს, როდესაც

ვსწავლობდიტ რაღაცას, ეს ინფორმაცია ასევე შეიძლება იყოს აღდგენიტი ნიშნები. როდესაც
ჩვენი შიდა მდგომარეობა გავლენას ახდენს აღდგენაზე, ჩვენ საქმე გვაქვს მდგომარეობაზე
დამოკიდებულ სწავლებასთან- მეხსიერება, რომელსაც ეხმარება ან ხელს უშლის ადამიანის
შინაგანი მდგომარეობა. მაგალითად, თუ ადამიანები ისწავლიან ახალ მასალას მარიხუანის
გავლენის ქვეშ ყოფნის დროს, ისინი უკეთესად იხსენებენ ინფორმაციას, თუ მარიხუანას
ზემოქმედების ქვეშ გამოცდიან.
აღდგენა სემანტიკური მეხსიერებიდან
სემანტიკური მეხსიერების ერთი შეხედულება იმაზე მეტყველებს, რომ პრაქტიკულად

ყველაფერი ჩვენ ვიცით, მათ შესახებ ისეთი ცნებები, როგორიცაა "ჩიტი" ან "ცხოველი",
წარმოდგენილია ასოციაციების მჭიდრო ქსელში.
ზოგადად, სემანტიკური ქსელის თეორიები ვარაუდობენ, რომ ინფორმაციის მიღება ხდება

მეხსიერებიდან აქტივაციის გავრცელების საშუალებით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
როდესაც რაიმე კონცეფციაზე ფიქრობთ, ის აქტიურდება ქსელში და ეს აქტივაცია -
ნერვული ენერგიის სახით - იწყებს გავრცელებას მასთან დაკავშირებული ყველა ბილიკის
გასწვრივ. ასე რომ, თუ გეკითხებიან რობინ ფრინველია?, გააქტიურდება როგორც "რობინის",
ისე "ფრინველის" ცნებები და თითოეული მათგანის გავრცელების აქტივაცია შეხვდება მათ
შორის მდებარე ბილიკის გასწვრივ.როდესაც ეს ასე მოხდება, თქვენ უკვე გეცოდინებათ რა
პასუხოც უნდა გასცეთ.
ანუ, აქტივაციის გავრცელება
პრინციპი, რომელიც განმარტავს, თუ როგორ ხდება ინფორმაციის აღდგენა მეხსიერების

სემანტიკურ ქსელის თეორიებში.
სემანტიკური ქსელების მჭიდრო ორგანიზაციისა და მათში აქტივაციის გავრცელების

სიჩქარის გამო, ჩვენ შეგვიძლია მივიღთ დიდი ოდენობის ცოდნა სწრაფად და მარტივად, ჩენ
შეგვიძლია აღვიდგინოთ ფაქები, რომლებიც სხვებისგან ვისწავლეთ, არამედ ცოდნაც
რომელიც საშუალებას გვაძლევს გავაკეთოთ საკუთარი დასკვნები.
არასრული ინფორმაციის აღდგენა
შეიძლება არსებობდეს შემთხვევები, როდესაც შეგიძლიათ მიიღოთ კონცეფციის ზოგიერთი

მახასიათებელი თქვენი სემანტიკური ქსელიდან, მაგრამ არ არის საკმარისი მათგანი
კონცეფციის დასადგენად. მაგალითად, შეიძლება იცოდეთ, რომ არსებობს ცხოველი,
რომელსაც აქვს ფრთები და შეუძლია ფრენა, მაგრამ ვერ შეძლებს მისი სახელის აღდგენას.
როდესაც ეს მოხდება, თქვენ იღებთ არასრულ ცოდნას.
tip-of-the-tongue phenomenon.-რო არ გახსოვს რამე და სიტყვის პირველი ასოთი რო

გახსნებენ.
კონსტრუქციული მექხსიერება
აშკარა მეხსიერება იმ მოვლენის შესახებ, რომელიც სინამდვილეში არ მომხდარა,

გაუცნობიერებლად აშენდა სიცარიელის შესავსებად.
ჩვენს მოგონებებზე გავლენას ახდენს ის, რასაც განვიცდით, მაგრამ ასევე ის, რაც უკვე ვიცით
მსოფლიოს შესახებ. ჩვენ ვიყენებთ ამ ცოდნას ახალი ინფორმაციის ორგანიზებისას, როდესაც
მას ვხვდებით, და ჩვენ ვავსებთ ინფორმაციის სიცარიელეს,( we fill in gaps in the information)
როდესაც დაშიფვრა და ვიღებთ მას. ამ პროცესებს კონსტრუქციულ მეხსიერებას უწოდებენ.
(ოტახის მაგალითი რო იყო, ცოტახნიტ რო შევახედა და მერე რა გახსოვთო და რადგან
სტუდენტის ოთხას გავდა წინგებით იყო შევსებული თაორებიო ყველამ ტქვა, რადგან ასე
გვეგონა, მაგრამა სე არ იყო რეალურად).
სემანტიკურ და ეპიზოდურ მეხსიერებასთან დაკავშირებული: PDP მოდელები
როგორ არის ინტეგრირებული სემანტიკური და ეპიზოდური ინფორმაცია

კონსტრუქციულ მოგონებებში? პარალელურად განაწილებული დამუშავების მოდელები
გთავაზობთ ერთ ახსნას. როგორც ადრე აღვნიშნეთ, PDP მოდელები ვარაუდობენ, რომ
ახლად ნასწავლი ფაქტები ცვლის მსოფლიოს ზოგად ცოდნას. ამ ქსელის მოდელებში,
კონკრეტულ ფაქტებს შორის ნასწავლი ასოციაცია ერთიანდება. ვთქვათ, მაგალითად, რომ
საკუთარმა ქსელმა "იცის", რომ თქვენი მეგობარი ჯო არის ევროპული ამერიკული ბიზნესი
მაიორი მან ასევე "იცის", რომ კლაუდია არის ქალი აფროამერიკელი სტუდენტი,
მაგრამ მას არასოდეს უსწავლია მისი სპეციალობა. ახლა ჩათვალეთ, რომ თქვენ მიერ ნაცნობი
ყველა სხვა სტუდენტი ბიზნესის მიმართულებაა. ამ შემთხვევაში, კავშირი "შენთვის ნაცნობ
სტუდენტებსა" და "ბიზნესის სპეციალობებს" შორის იმდენად ძლიერი იქნება, რომ დაასკვნი,
რომ კლაუდია ბიზნესის მაიორიცაა. თქვენ იმდენად დარწმუნებული იქნებით ამ რწმენაში,
რომ დამაჯერებელი მტკიცებულებები დასჭირდება, რომ გადაიფიქროთ. სხვა სიტყვებით
რომ ვთქვათ, თქვენ შექმნიდით მეხსიერებას კლაუდიაზე.ანუ დავაკონსტრუირეთ <3
სპონტანური განზოგადებები.- PDP ნეთვორქი წარმოქმნის ამას და აი მაგალითად თქვენმა

მეგომარემა რო გითხრათ რო იყიდა მანქნაა, მალევე წარმოდგნეთ რო ამ მანქანას სხვა
მანქანების მსგავსად რომელიც უკვე ნახე,აქ 4 ბორბალი, ეს არის სპონტანური განზოგადება
ჩვენი ცოდნის, რომელიც ხან გვეხმარება და ხან კიდე ხელს გვიშლის.
სქემა-schemas
PDP მოდელები ასევე გვეხმარება გავიგოთ კონსტრუქციული მეხსიერება,სქემების იმ

ოპერაციების ახსნიტ, რომელიც ხელმძღავნელობს მას. სქემები წარმოადგენს ობიექტების,
მოვლენების და ადამიანების კატეგორიების გონებრივ გამოსახვას. მაგალითად, ჩრდილოეთ
ამერიკელთა უმეტესობას აქვს ბეისბოლის თამაშის სქემა, ამიტომ ამ სიტყვების მოსმენა,
შესაძლოა, გაააქტიურებს ინფორმაციის მთელ კლასტერებს გრძელვადიან მეხსიერებაში.
სქემებში მოცემული განზოგადებული ცოდნა უზრუნველყოფს კოდირების ეტაპზე
შემოსული ინფორმაციის შესახებ დასკვნების გაკეთებას. ასე რომ, თუ გსმენიათ, რომ
ბეისბოლის მოთამაშე დაშავდა, ბეისბოლის შესახებ თქვენსმა სქემამ შეიძლება მოგაწოდოთ
დაშიფრული ინციდენტი, როგორც თამაშთან დაკავშირებული, მიუხედავად იმისა, რომ
მიზეზი არ იყო ნახსენები. მოგვიანებით, თქვენ გახსოვთ ტრავმა, როგორც ეს მოხდა თამაშის
დროს. Similarly,
if your experience has created a schema that most world news comes through
television, your fl ashbulb memory of how you heard about 9/11 might be that you
were watching TV, even if you weren’t (
დავიწყება
როგორ გვავიწყდება?
ხელახლა სწავლის მეთოდი
დავიწყების გაზომვის მეთოდი სწავლისთვის საჭირო გამეორებების რაოდენობის

შედარებით და შეფერხების შემდეგ, იგივე მასალის ხელახლა შესწავლით.
ებინგჰაუსმა(მეციერი იყო და ზემთხსნეებულ მეთოდს იყენებდა) ასევე აღმოაჩინა, თუ

რამდენად გრძელვადიანი "დანაზოგი" შეიძლება იყოს მეხსიერებაში.
რატო გვავიწყდება? დაშლისა და ჩარევის როლები- The Roles of Decay and Interference
ჩვენ დავინახეთ როგორ ხდება დავიწყება, მაგრამ რატომ ხდება ეს? პრინციპში,
პასუხისმგებლობა შეიძლება ჰქონდეს ორივე პროცესს. ერთ პროცესს აღწერს დაშლის
თეორია, რომელიც მიანიშნებს, რომ ინფორმაცია თანდათან ქრება მეხსიერებიდან, ისევე
როგორც წარწერა ბეჭედზე ან სამაჯურზე ამოტვიფრული დროთა განმავლობაში იცლება და
ქრება.
დავიწყება ასევე შეიძლება მოხდეს ჩარევის გამო, პროცესი, რომლის დროსაც ინფორმაციის
შენახვა ან აღდგენა სხვა ინფორმაციის არსებობის შედეგად ირღვევა. ჩარევა შეიძლება
მოხდეს იმის გამო, რომ ერთი ინფორმაცია რეალურად ახდენს სხვა ინფორმაციის
გადაადგილებას,რაც იწვევს მის მეხსიერებიდან გამოძევებას. ეს შეიძლება ასევე მოხდეს იმის
გამო, რომ ერთი ინფორმაცია ართულებს სხვა ინფორმაციის შენახვას ან გახსენებას.
მოკლევადიანი მეხსიერების შემთხვევაში, თუ ნივთი არ არის განმეორებითი ან

დამუშავებული, მასზე მეხსიერება მუდმივად იკლებს დაახლოებით თვრამეტი წამის
განმავლობაში. ასე რომ, დაშლა, როგორც ჩანს, მთავარ როლს ასრულებს მოკლევადიან
მეხსიერებაში ინფორმაციის დავიწყებაში. მაგრამ ჩარევა გადაადგილების საშუალებით
შეიძლება ასევე მოქმედებდეს. როგორც მაგიდის ზედა ნაწილს, მოკლევადიან მეხსიერებას
მხოლოდ რაღაც რაოდენობას იტევს. მას შემდეგ, რაც ის სავსე იქნება, მეტი ნივთის დამატება
სხვების "ვარდნასა" და მიუწვდომელობას იწვევს.
გრძელვადიან მეხსიერებაში, დავიწყება, როგორც ჩანს, უფრო პირდაპირ არის

დაკავშირებული ჩარევასთან. ზოგჯერ, ჩარევა უკავშირდება რეტროაქტიული ინჰიბირებით,
რომელშიც ახალი ინფორმაციის სწავლა ხელს უშლის ძველი ინფორმაციის გახსენების
შესაძლებლობას. ჩარევა ასევე შეიძლება მოხდეს პროაქტიული ინჰიბირების გამო, პროცესი,
რომლის დროსაც ძველი ინფორმაცია ხელს უშლის ჩვენს შესაძლებლობას, ვისწავლოთ ან
დავიმახსოვროთ ახალი ინფორმაცია. რეტოაქტიულმა ინჰიბირებამ შეიძლება ახსნას თუ
რატომ აგართულებს ფრანგული სიტყვების დღეს სწავლა, გუშინდელი ესპანურის ისტვების
გახენებას.
ჩარევა არის გრძელვადიანი მეხსიერების დავიწყების ძირითადი მიზეზი.
გრძელვადიან მეხსიერებაში უფრო და უფრო მეტი ინფორმაციის შეტანა შეიძლება იყოს

უფრო და უფრო მეტი CD– ების შენახვა კაბინეტში. არცერთი დისკი არ ქრება, მაგრამ სულ
უფრო ძნელი ხდება მისი პოვნა.(ანუ შეიძლება ითქვასო რომ გრძელვადიან მახსოვრობაში ეს
ინფრომაციები რასაც ვირებთ მთელი სიცოცხლის მაძილზე რჩებაო, მაგრამ ზუსტად არავინ
იცისო)
მეხსიერების კვლევის პროგრამები
მეხისიერების გაუმჯობესება
მეხსიერების გაუმჯობესების ყველაზე ღირებული სტრატეგიები ემყარება შემომავალი

ინფორმაციის შემუშავებას და განსაკუთრებით ახალი ინფორმაციის დაკავშირებას იმასთან,
რაც უკვე იცით.
მნემონიკური სტრატეგიები
ერთ-ერთი გზა მეხსიერები სგაუმჯობესების არის მნემონიკური სტრატეგიის გამოყენებაა.-

ინფორმაციის ორგანიზებულ ჩარჩოებში მოთავსების მეთოდებია, რათა მათ უფრო
მარტივად დაიმახსოვრონ. ვერბალური ორგანიზაცია მრავალი მნემონიკური სტრატეგიის
საფუძველია, ტქვენ შეგიძლიათ დაუკავშიროთ ნივთები,ისტორიასთან, წინადადებასთა ან
რიტმებთან მათი მიერთებით, ანუ You can link items by weaving them into a story, a sentence, or
a rhyme.
ერთი მარტივი, მაგრამ მნიშვნელოვანი მნემონიკურ ტრადიციას ქვია method of loci, ან

მეორენარიად-ადგილების მეთოდი, რომ გამოიყენოთ ეს მეთოდი პირველად იფიქრეთ
ნაცნობი ლოკაციების შესახებ, მაგალითად თქვენი სახლი. შეგიძლიათ წარმოიდგიოტ,
როგორ შედიხართ ოტახში წინა კარით, მისაღები ოთახის ოთხივე კუთხის გარშემო და
თითოეული სხვა ოთახის გავლით გაივლიდით. შემდეგ წარმოიდგინეთ, რომ თითოეული
ნივთი, რომლის გახსენებაც გსურთ, ერთ-ერთ ოტახშია. ნათელი ან უჩვეულო სურათების
შექმნა, თუ როგორ გამოჩნდება ნივთები თითოეულ ადგილას, განსაკუთრებით ეფექტურია.
მაგალითად, დაყრილი პომიდორი შესასვლელი კარის წინ ან ჭერზე ჩამოკიდებული ბანანი
შეიძლება სასარგებლო იყოს სასურსათო სიაში ამ ნივთების გახსენებისას. როცა გინდა ახლის
გახსენება
სიაში შეგიძლიათ შექმნათ ახალი სურათები იმავე ლოკაციების გამოყენებით იმავე

თანმიმდევრობით.
სახელმძღვანელო პრინციპები უფრო ეფექტური შესწავლისთვის
როდესაც გინდათ, რაიმე რთული მასალის დამახსოვრება, შეგიძლიათ შეგიძლიათ

გააუმჯობესოთ თქვენი მეხსიერება ტექსტური მასალისთვის, პირველ რიგში, შექმნათ
მონახაზი ან სწავლის რაიმე სხვა ზოგადი კონტექსტი, ვიდრე უბრალოდ წაიკითხოთ.
გარდა ამისა, გონივრულად გაატარეთ თქვენი დრო. განაწილებული პრაქტიკა ბევრად უფრო
ეფექტურია, ვიდრე მასობრივი პრაქტიკა ახალი ინფორმაციის სწავლისთვის. თუ ათი საათის
განმავლობაში აპირებთ ტესტის შესწავლას, გაცილებით უკეთესი იქნება ათი 1-საათიანი
ბლოკის შესწავლა, რომლებიც გამოყოფილია ძილისა და სხვა აქტივობებით. და ასევე სულ
უნდა იმეოროთ რაც ისწავლეთ.
განაწილებული პრაქტიკა
სასწავლო სესიების დაშორება დღეების ან კვირების განმავლობაში.
მასობრივი პრაქტიკა
კონცენტრირებული სწავლის ხანგრძლივი პერიოდი (“cramming”).
სახელმძღვანელოს კითხვა
ანუ რო დავიმახსოვროთ ეს ახალი მასალაო, მნიშვნელოვანია გავიგოთ რამდენად

წარმატებულია ჩვენი მეთოდებიო. მოკლედ წარუმატებელმა სტუდენტებმა მაინც გააგძელეს
კითხვა მაშინ როდესაც ვერ ხვდებოდნენ რას კიტხულობნდნე, ანუ რაღაც რთული ნახეს მარა
დაიკიდეს და მაინც გააგრძელეს კითხვა, ხოლო წარმატებულმა სტუდენტებმა კი ყურადღება
მიაციეს მათი გაგების უნარს, გადაიკითხეს რთული ადგილები ანდ გაჩრდნენ რომ შედგომ
გადაეხედათ რაც ისწავლეს.
მეხსიერების შესახებ კვლევა გვთავაზობს სახელმძღვანელოს წაკითხვის ორ სპეციფიკურ

მითითებას. პირველი, დარწმუნდით, რომ გესმით რას კითხულობთ, სანამ გადახვალთ
სხვაზე და მეორე, გამოიყენეთ PQ4R მეთოდი, რომელიც გვთავაზობს 6 აქტივობას რომ
წაიკიტხო ის მასალა:
1. preview. პირველ რიგში, რამდენიმე წუთი დაუთმეთ თავს. გადახედეთ

განყოფილების სათაურებს და ნებისმიერი სქელი ან დახრილი ტერმინებს. მიიღეთ
ზოგადი წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რა მასალაზე იქნება საუბარი, როგორ ხდება
მისი ორგანიზება და როგორ უკავშირდება მისი თემები ერთმანეთს და რა იცით უკვე.
ზოგიერთ სტუდენტს სჯერა, რომ ერთხელ სრულად უნდა გამოიკვლიოს მთელი
თავი,შემდეგ კი უკვე დააკვირდეს იმ მიშვნელოვან რაღაცეებს წაკიტხვამდე
2. კითხვა- თითოეული სექციის წაკიტხვამდე, კითხეთ თავებს რა თემა იქნება
დაფარული და რა ინფორმაციას მიიღებთ აქედან.
3. წაკითხვა-ახლა წაიკითხეთ ტექსტი მაგრამა ასვეე იფიქრეთ იმ მასალაზე რაზეც
კითხულობთ. ანუ იგებ თუ არა
4. არეკვლა-როცა კითხულობთ იფიქრეთ მაგალიტებზე და ვიზუალური მაგალითები
წარმოიდგინეთ.
5. გადმოცემა-ყოველი სექციის ბოლოს მტავარი თემები გადმოეცით.
6. გადახედვა-თავის ბოლოს,გადახედეთ მთელს თემას.
7. ეს რატო დავაკონსპექტეე????
ასევე კარგია ლექციის კონსპექტების ჩაწერაცოო, მარტივად

გამახსოვრდებათო(მადლობა ვიცით)
დიზაინი მეხსიერებისათვის
მეხსიერების ლიმიტებზე ჩატარებულმა კვლევამ დაეხმარა პროდუქტის დიზაინერებს

შექმნან უფრო მოსახერხებელი ელექტრონული და მექანიკური სისტემები და
მოწყობილობები
ჩვენი წარმატება ცხოვრებაში მეტწილად დამოკიდებულია როგორც აზროვნების,
ასევე ენობრივი უნარების სწორად მუშაობაზე და რომ ეს უნარები მოიცავს ტვინის
სხვადასხვა უბანს. როდესაც კოგნიტური ან ენობრივი ფუნქციები დაქვეითებულია,
ჩვენ ვხდებით შეცდომებისაკენ მიდრეკილი.
კოგნიტური ფსიქოლოგია (cognitive psychology) - მეცნიერება, რომელიც შეისწავლის

უმაღლეს ფსიქიკურ პროცესებს - ყურადღებას, ენის გამოყენებას, აღქმას,
პრობლემების გადაჭრას და აზროვნებას.
ბევრი კოგნიტური ფსიქოლოგი მუშაობს ბიოლოგიურ ფსიქოლოგებთან და სხვა

ნეირომეცნიერებთან მეტალურ პროცესებში ჩართული ტვინის აქტივობის
შესასწავლად. კოგნიტური ნეირომეცნიერების (cognitive neuroscience) სფეროში
თანამშრომლობა იწვევს გონებასა და ტვინს შორის ურთიერთობის უკეთ გააზრებას.
აზროვნების ხუთი ძირითადი ფუნქცია, რომელიც ქმნის აზროვნების წრეს (circle of

thought):
1. To describe - აღწერა
2. Elaborate - შემუშავება
3. Decide - გადაწყევტა
4. Plan - დაგეგმვა
5. guide action - მოქმედების წარმართვა
აზროვნების წრე იწყება, რადგან ჩვენი სენსორული სისტემები ინფორმაციას იღებს

სამყაროდან. ჩვენი აღქმის სისტემა აღწერს და ამუშავებს ამ ინფორმაციას, რომელიც
თავის ტვინში წარმოდგენილია ისე, რომ საშუალებას გვაძლევს მივიღოთ
გადაწყვეტილებები, ჩამოვაყალიბოთ გეგმები და წარვმართოთ ჩვენი მოქმედებები.
როგორც ეს ქმედებები ჩვენს სამყაროს ცვლის, ჩვენ ვიღებთ ახალ ინფორმაციას და
აზროვნების წრე თავიდან იწყება. ანუუუუუ, ჯერ ვიღებთ კონკრეტულ ინფორმაციას
რაღაცასთან დაკავშირებით, შემდეგ იწყება ამ ინფოს აღწერა. შემდეგ ხდება ამ
ინფორმაციის გულმოდგინედ დამუშავება, გამოცდილებასა თუ ცოდნაზე
დაყრდნობით. შემდეგ ვიღებთ გადაწყვეტილებას, რომ მაგალითად გამოვიძიოთ
შესაძლო მიზეზი. გადაწყვეტილების განსახორცილებლად საჭიროა გეგმა, ხოლო
შემდეგ ამ გეგმის მიხედვით მოქმედება.
“Automatic” Thinking - აზროვნების წრის შემქმნელი სენსორული, აღქმის,

გადაწყვეტილების მიღების და რეაგირების დაგეგმვის კომპონენტები შეიძლება
იმდენად სწრაფად მოხდეს, რომ, როგორც ჩქარი ვიდეოთამაშის დროს, შეიძლება
ჩვენ არაფერი ვიცოდეთ, გარდა შემოსული ინფორმაციისა და ჩვენი სწრაფი პასუხისა
მასზე. ასეთ შემთხვევებში, ჩვენი სააზროვნო პროცესები იმდენად კარგად ხდება,
რომ ისინი პრაქტიკულად ავტომატური ხასიათისაა.
ინფორმაციის გადამუშავების სისტემა იღებს ინფორმაციას, წარმოადგენს
ინფორმაციას სიმბოლოების გამოყენებით და შემდეგ ამ წარმოდგენებით
მანიპულირებს. ამ ინფორმაციის დამუშავების მოდელში ფიქრი (thinking)
განისაზღვრება, როგორც ფსიქიკური წარმოდგენების მანიპულირება. ანუუუუუ,
ინფორმაციის გადამუშავების მოდელი (information-processing system) - ინფორმაციის

მიღების, სიმბოლოთი გამოსახვისა და მასზე მანიპულირების მექანიზმები.
ფიქრი (thinking) - ფსიქიკური წარმოდგენების მანიპულირება.
An Information-Processing Model ( figure 8.2)
ეს გვიჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება ინფორმაციის დამუშავების მოდელმა აღწეროს

მოვლენათა თანმიმდევრობა, რაც ხდება აზრის წრის გარშემო ერთი ტრიალის დროს.
გაითვალისწინეთ, რომ ამ მოდელის მიხედვით, ინფორმაცია სამყაროდან
გარკვეულწილად გარდაიქმნება, რადგან იგი დამუშავების თითოეულ ეტაპს გადის.
ინფორმაციის დამუშავების მოდელის მიხედვით, აზრის წრის თითოეულ ეტაპს
გარკვეული დრო სჭირდება. ზოგიერთი ეტაპი მნიშვნელოვნად არის
დამოკიდებული როგორც მოკლევადიან, ისე გრძელვადიან მეხსიერებაზე და
გარკვეულ ყურადღებას საჭიროებს - რომ ინფორმაციის დამუშავებისათვის საჭირო
ფსიქიკური ენერგიის შეზღუდული მარაგი ეფექტურად განხორციელდება.
პირველ ეტაპზე სამყაროს შესახებ ინფორმაცია ტვინში აღწევს სენსორული

რეცეპტორების საშუალებით. ეს ეტაპი არ საჭიროებს ყურადღებას.
მეორე ეტაპზე ინფორმაცია უნდა იქნას აღქმული და აღიარებული, ყურადღების და

აღქმის პროცესების გამოყენებით. ამ ეტაპზე ხდება ინფორმაციის შეგნებულად
შემუშავება, მოკლევადიანი პროცესების გამოყენებით, რაც საშუალებას მოგვცემს
ვიფიქროთ მასზე გრძელვადიან მეხსიერებაში შენახულ ცოდნასთან დაკავშირებით.
მესამე ეტაპზე - მას შემდეგ, რაც ინფორმაცია შემუშავდება ამ გზით, უნდა
გადავწყვიტოთ, რა ვუყოთ მას. ეს მესამე ეტაპი - გადაწყვეტილების მიღება - ასევე
მოითხოვს ყურადღებას. გადაწყვეტილება შეიძლება იყოს უბრალოდ ინფორმაციის
მეხსიერებაში შენახვა. თუკი გადაწყვეტილება მიიღეს რაიმე ზომების მიღების
შესახებ (take any action), პასუხი უნდა დაიგეგმოს მესამე ეტაპზე და შემდეგ
განხორციელდეს პასუხების კოორდინირებული ნიმუში - თვითონ მოქმედება (the
action itself) მეოთხე და მეოთხე ეტაპებზე.
ფსიქოლოგებმა აზროვნების ლაბორატორიული შესწავლა დაიწყეს მენტალური

ქრონომეტრიის, ფსიქიკური მოვლენების დროის შესწავლით. კერძოდ, მათ
შეისწავლეს რეაქციის დრო, სტიმულის წარმოდგენასა და მასზე აშკარა რეაგირების
გამოჩენას შორის დრო. მათი აზრით, რეაქციის დრომ უნდა წარმოგვიდგინოს, თუ
რამდენი ხანი სჭირდება 8.2 ნახაზზე ნაჩვენები ყველა პროცესს რომ განხორციელდეს.
ტიპიურ რეაგირების დროის ექსპერიმენტში, სტიმულის გამოჩენის შემდეგ ადამიანს

სთხოვენ სიტყვის თქმას ან ღილაკის დაჭერას რაც შეიძლება სწრაფად. ასეთ მარტივ
სიტუაციებშიც კი, რამდენიმე ფაქტორი ახდენს გავლენას რეაქციის დროზე. ეს
ფაქტორებია:
1. კომპლესრურობა - რაც უფრო მეტი ვარიანტი გვაქვს სტიმულების ნაკადის

საპასუხოდ, მით უფრო გრძელია რეაგირების დრო.
2. მოსალოდნელობა - ადამიანები უფრო სწრაფად რეაგირებენ სტიმულზე,
რომელსაც ელიან და უფრო ნელა რეაგირებენ სტიმულზე, რომელიც მათთვის
მოულოდნელი და გასაკვირია.
3. სტიმული-რეაქციის თავსებადობა - თუ სტიმულებისა და შესაძლო
რეაგირების ურთიერთობა ბუნებრივი ან თავსებადია, რეაგირების დრო
სწრაფი იქნება. თუ არა, რეაქციის დრო ნელი იქნება.
4. სისწრაფე-სიზუსტის თანაფარდობა - თუ შეეცდებით სწრაფად უპასუხოთ,
შეცდომები გაიზრდება. თუ შეეცდებით შეცდომების გარეშე იმუშაოთ,
რეაქციის დრო გაიზრდება.
აზროვნების ინგრედიენტები: მენტალური რეპრეზენტაციები
კოგნიტური ფსიქოლოგიის მკვლევარებმა დაადგინეს, რომ ინფორმაცია შეიძლება

მენტალურად იყოს წარმოდგენილი მრავალი გზით, მათ შორის, ცნების,
პროპოზიციის, სქემის, სკრიპტის, მენტალური მოდელის, ხატების და კოგნიტური
რუქების.
ანუუუუუ, აზროვნების ინგრედიენტები: მენტალური რეპრეზენტაციებია

 ცნება
 პროპოზიცია
 სქემა, სკრიპტი და მენტალური მოდელი
 ხატები და კოგნიტური რუქები
ცნება
როდესაც რაიმეზე ფიქრობთ - ძაღლებზე, ბედნიერებაზე, სექსზე, ფილმებზე, პიცაზე

- თქვენ მანიპულირებთ აზროვნების ძირითად ინგრედიენტთან, ცნებებზე. ცნებები
არის ობიექტების, მოვლენების ან იდეების კატეგორიები, რომლებსაც აქვთ საერთო
თვისებები. “have a concept” ნიშნავს თვისებების ან მახასიათებლების აღიარებას,
რომლებიც ჩვეულებრივ აქვთ ჯგუფის წევრებს. მაგალითად, ცნება "ჩიტი" მოიცავს
ისეთ თვისებებს, როგორიცაა ბუმბულის ქონა, კვერცხის დადება და ფრენის
შესაძლებლობა. ცნებები საშუალებას გვაძლევს დააკავშიროთ თითოეული ობიექტი,
მოვლენა ან იდეა ჩვენს მიერ ნაცნობ კატეგორიასთან. ცნებების გამოყენებით
შეგიძლიათ თქვათ: ”არა, ეს ძაღლი არ არის”, ან ”დიახ, ეს მანქანაა”. ცნებების
საშუალებით ასევე შესაძლებელია ლოგიკურად აზროვნება. თუ გაქვთ ცნებები
"ვეშაპი" და "ჩიტი", შეგიძლიათ გადაწყვიტოთ, არის თუ არა ვეშაპი უფრო დიდი,
ვიდრე ფრინველი, ისე რომ რეალურად ოთახში არც ერთი არსება არ გყავდეთ.
ბუნებრივი ცნება (ბუნებრივი კატეგორია) - ცნება, რომელსაც არ გააჩნია

განმსაზღვრელი მახასიათებლების ფიქსირებული ნაკრები, მაგრამ აქვს
დამახასიათებელი მახასიათებლების ნაკრები.
Prototype - ბუნებრივი კონცეფციის წევრი, რომელიც ფლობს მის ყველა

მახასიათებელს ან უმეტეს ნაწილს.
პროპოზიცია - ცნებებს შორის ურთიერთობის გონებრივი წარმოდგენა.

პროპოზიციები შეიძლება იყოს მართალი ან მცდარი.
სქემა, სკრიპტი და მენტალური მოდელი
სქემა - პროპოზიციების ერთობლიობა ხშირად იმდენად მჭიდროდაა

დაკავშირებული ერთმანეთთან, რომ ისინი ქმნიან უფრო რთულ გონებრივ
წარმოდგენებს, რომლებსაც სქემებს უწოდებენ. სქემა ეს არის ობიექტების,
ადგილების, მოვლენების და ადამიანთა კატეგორიების განზოგადება. თუ მეგობრის
მანქანას ითხოვებთ, თქვენი "მანქანის" სქემა კარგად წარმოგიდგენთ სად უნდა
მოათავსოთ გასაღები, სად არის ამაჩქარებელი და მუხრუჭი და როგორ უნდა
აუწიოთ და დაუწიოთ ფანჯრებს.
სკრიპტი - სკრიპტები არის სქემები ნაცნობი საქმიანობის შესახებ, მაგალითად,
რესტორანში სიარული, ექიმთან მისვლა ან ლექციაზე დასწრება. მაგალითად, თქვენი
"რესტორნის" სკრიპტი წარმოადგენს იმ მოვლენების თანმიმდევრობას, რომელსაც
ველით, როდესაც სავახშმოდ გავდივართ. ( მიდიხართ, უკვეთავთ, მიირთმევთ,
იხდით).
მენტალური მოდელი - კონკრეტული სიტუაციების წარმოდგენა ან ობიექტების

განლაგება, რაც მათთან ჩვენს ურთიერთქმედებას წარმოადგენს. მაგალითად,
ჩათვალეთ, რომ ვინმემ გითხრათ: ”ჩემს საცხოვრებელ ოთახს აქვს ცისფერი
კედლები, თეთრი ჭერი და ოვალური ფანჯარა კარის მოპირდაპირედ”. თქვენ
გონებრივად წარმოიდგენთ ამ ინფორმაციას, როგორც წინადადებებს, თუ როგორ
არის დაკავშირებული ცნებები "კედელი", "ცისფერი", "ჭერი", "თეთრი", "კარი",
"ოვალური" და "ფანჯარა". ამასთან, ამ წინადადებებს ასევე დააკავშირებთ თქვენს
გონებაში, რომ შექმნათ ოთახის სამგანზომილებიანი მოდელი. რაც უფრო მეტ
ინფორმაციას ვიღებთ არსებული მოგონებებიდან ან ახალი ინფორმაციისგან, მით
უფრო სრულდება ჩვენი გონებრივი მოდელები.
ხატები და კოგნიტური რუქები
ხატები - მაგალითად, ერთი წუთით დაფიქრდი იმაზე, თუ როგორ გამოიყურებოდა

შენი საუკეთესო მეგობარი კლოუნის კოსტუმში. ახლად შექმნილი გონებრივი
სურათი გვიჩვენებს, რომ აზროვნება ხშირად გულისხმობს ხატებით მანიპულირებას.
ხატები ეს არის ვიზუალური ინფორმაციის გონებრივი წარმოდგენები.
კოგნიტური რუქები - გარემოს ნაცნობი ნაწილების გონებრივი მოდელი.
პრობლემების გადაჭრის სტრატეგიები
 Means-End Analysis
ამ სტრატეგიის გამოსაყენებლად, თქვენ მუდმივად ამოწმებთ სად ხართ თქვენს

საბოლოო მიზანთან მიმართებაში და შემდეგ გადაწყვეტთ იმას, თუ რა საშუალებით
შეგიძლიათ მიუახლოვდეთ მას ერთი ნაბიჯით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,
პრობლემის დაუყოვნებლად გადაჭრის ნაცვლად თქვენ განსაზღვრავთ ქვე-მიზანს,
რომელიც პრობლემის მოგვარებისკენ მიგიყვანთ. ამ ქვე-მიზნის მიღწევის შემდეგ,
თქვენ განსაზღვრავთ სხვას, რაც კიდევ უფრო დააახლოებთ გამოსავალს და ამ
პროცესს ეტაპობრივად აგრძელებთ, სანამ პრობლემა არ მოგვარდება.
 Working Backward
იგი ემყარება მოსაზრებას, რომ ბევრი პრობლემა ხის მსგავსია: თითონ ხე, ძირი არის
ინფორმაცია, რომელიც მოგეცემათ და გამოსავალი არის ყლორტი. WTF
 Using Analogies
პრობლემის გადაჭრის მესამე სტრატეგია არის ანალოგიების ან მსგავსების პოვნა იმ

პრობლემას შორის, რომელსაც დღეს აწყდებით და რომელიც ადრე გქონიათ.
გადაწყვეტილების მიღება
ფრთხილად განხილული გადაწყვეტილებები ზოგჯერ არასასურველ შედეგებს იწვევს,

რადგან სამყარო გაურკვეველი ადგილია. მიღებულ გადაწყვეტილებებს, როდესაც შედეგი
გაურკვეველია, ეწოდება სარისკო გადაწყვეტილებები ან გადაწყვეტილებები გაურკვევლობის
პირობებში.
შეფასების პარამეტრები
ანუ არჩევანი უნდა გააკეთოთ მეიჯორში, ერთი რომეკიც მგოწონთ მარა შანსი არაა ამით
კარგს სამხსახურს ვერ იშოვით და მეორე რომელიც არ მოგწონსთ მარა ამით
გარანტირებული გაქვთ მაგარი შიკარნი სამსახური.ის ფაქტი, რომ თითოეულ ვარიანტს აქვს
დადებითი და უარყოფითი თვისებები, ან ატრიბუტები მნიშვნელოვნად ართულებს
გადაწყვეტილების მიღებას. იმის გადაწყვეტა რომელი მანქანა იყიდოთ, რომელ უნიში
ჩააბაროთ, როგორ გაატაროთ საღამო, ეს არის გადაწყვეტილების მიღების მრავალრიცხოვანი
მაგალითი. ხშირად ამ გადაწყვეტილებებს კიდევ უფრო ართულებს ატრიბუტების
შედარების სირთულეები და სხვადასხვა შედეგების ალბათობათა შეფასება.
ატრიბუტების შედარება-Comparing Attributes
მრავალრიცხოვანი გადაწყვეტილებების მიღების სირთულის ნაწილი მოკლევადიანი

მეხსიერების შეზღუდულ შესაძლებლობებში მდგომარეობს.ზოგჯერ, უბრალოდ, ვერ
გავითვალისწინებთ ყველა ჩვენი ვარიანტის ყველა ატრიბუტს, იმდენ ხანს, რომ შევადაროთ
ერთმანეთს.ზოგჯერ, უბრალოდ, ვერ გავითვალისწინებთ ყველა ჩვენი ვარიანტის ყველა
ატრიბუტს, იმდენ ხანს, რომ შევადაროთ ერთმანეთს. ამის ნაცვლად, ჩვენ ყურადღება უნდა
გავამახვილოთ ერთ ატრიბუტზე, რომელიც ჩვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია. თუ
მაგალითად, ბაკალავრის სწრაფად დასრულება თქვენთვის ყველაზე მნიშვნელოვანია,
შეგიძლიათ აირჩიოთ კურსები, ძირითადად დამთავრების მოთხოვნების გათვალისწინებით,
პროფესორის რეპუტაციის გათვალისწინების გარეშე. (Listing the pros and cons of each option
offers a helpful way of keeping them all in mind as you think about decisions.)
გარდა ამისა, ყველაზე მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებისას, შეუძლებელი იქნება

ჩვენი ვარიანტების მახასიათებლების შედარება ფულის ან სხვა ობიექტური კრიტერიუმების
მიხედვით. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ხშირად გვაიძულებენ შევადაროთ "ვაშლი და
ფორთოხალი". ფსიქოლოგები იყენებენ ტერმინს-სარგებლობა utility- თითოეული
ატრიბუტის სბუექტური მნიშვნელობის აღსაწერად, რომელიც თითოეულ ატრიბუტს
გააჩნია.-Psychologists use the term utility to describe the subjective value that each attribute holds
for each of us. მეიჯორს რო ირჩევთ ფიქრობთ დადებით და უარყოფით „უტილიტებზე“-
როგორიცაა კარგი სამსახური,ინტერესის დონე-მერე რაღაცნაირად უნდა აწონდაწონოთ ეს
გააერთიანოთ ეს უტილიტები
ალბათობის შეფასება
გაურკვევლობა კიდევ უფრო ართულებს გადაწყვეტილების მიღების პროცესს: კარგი

გადაწყვეტილების მისაღებად უნდა გაითვალისწინოთ არა მხოლოდ თითოეული ვარიანტის
ატრიბუტები, არამედ მათი შესაძლო შედეგების ალბათობა და რისკები. მაგალითად,
ეკონომიკა შეიძლება შეიცვალოს თქვენი უნის დამთავრებისთანავე, დაიხუროს სამუშაო
ადგილები იმ სფეროში რომელსაც განიხილავთ და გაიხნსას სხვებში, რომლებსაც არ
განიხილავთ.რისკის შემსრულებლის გადაწყვეტილების მიღებისას, ფსიქოლოგები იწყებენ
იმით, რომ საუკეთესო გადაწყვეტილება არის ის გადაწყვეტილება, რომელიც მაქსიმალურად
ზრდის მოსალოდნელ ღირებულებას ან საშუალო სარგებელს, რომელიც შეიძლება მიიღოთ,
თუ გადაწყვეტილებები რამდენჯერმე გამეორდება.
მიკერძოება და ხარვეზები გადაწყვეტილების მიღების პროცესში
ადამიანების უმეტესობა საკუთარ თავს ლოგიკურად და რაციონალურად თვლის, მაგრამ

ყველაფრის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების
ას, მოწევაზე უარის თქმა, საფონდო ბირჟაზე ინვესტიცია ჩადეთ, ისინი ყოველთვის არ
მოქმედებენ ისე, რომ მაქსიმალურად მიიღონ მოსალოდნელი ღირებულება.
მოგება, ზარალი და ალბათობა
რეალურად პოზიტირუი უტილიტები, არ არის ნეგატიური უნიტილების სარკის

გამოსახულება, ანუ რაიმე თანხას რო ვკარგავთ უფრო გავიცდით, ვიდრე ის სიამოვნება
თანხას რო ვიღებთ. ასევე ჩანს, რომ კონკრეტული მოგების სარგებლობა დამოკიდებულია
არა იმაზე, თუ რამდენად დიდია მოგება, არამედ იმაზე, თუ რა იყო საწყისი წერტილი.
ხალხი ასევე მიკერძოებულუია თუ როგორ აღიქვამენ ალბათობას და ამ მიკერძოებამ
შეიძლება მიიყვანოს უფრო ნაკლებზე ვიდრე ოპტიმალური გადაწყვეტაა.-People are also
biased in how they perceive probability, and this bias may lead to less-than-optimal decisions.
ალბათობის ერთგვარი მიკერძოება/არაობიექტურობა (bias) მოქმედებს როდესაც ვიღებთ
გადაწყვეტილებას შესაძლებელ ან შეუძლებელს შორის. ამ დროს ჩვენ ძირითადად
გადავაფასებთ შეუძლებლის შესაძლებლობას და ეჭვიტ ვუყურებთ შესაძლებეს რო
მოხდეს.ეს მიკერძოება გვეხმარება იმის ახსნაში, თუ რატომ თამაშობენ ადამიანები
აზარტულ თამაშებში და ლატარიებში მონაწილეობენ, მიუხედავად იმისა, რომ ალბათობა
მათ წინააღმდეგ არის.
ალბათობასთან დაკავშირებული სხვა მიკერძოება ეწოდება აზარტული მოთამაშის

შეცდომას. ადამიანს სჯერათ მომავლის მოველენებზე განვლენა ექნება წარსულის
მოვლენებს, ეს რწმენა მცდარია. მაგალითად თუ მონეტა 10ჯერ ამოატრიალეთ და თავით
დაჯდა არ ნიშნავს რო მეთერთმეტეჯერაც ასე იქნებაო. მაგარამ ზოგი მოტამაშე მაინც
გააგრძელებს იმ ავტომატებიტ თამაშს საიდანაც დიდიხანია არაფერი არ გამოუტანია,
რადგან ჯერა რომ ეს მას ეკუტვნის, ნუ მოკლედ ამ ფენომენს-partial reinforcement effect
უძახიან.
ცუდი გადაწყვეტილების მიღება ასევე შეიძლება გამომდინარეობდეს ადამიანების

ტენდენციიდან არარეალურად იყვნენ დარწმუნებულნი თავიანთი პროგნოზების სისწორეში
რამდენად მიკერძოებულები ვართ?
თითქმის ყველა ჩვენგანი იღებს გადაწყვეტილებას, რომელსაც შემდეგ ვნანობთ, მაგრამ ეს

შედეგები
შეიძლება მთლიანად არ იყოს გამოწვეული მიკერძოებული აზროვნებით მოგებაზე,

ზარალზე და ალბათობაზე. ზოგიერთი გადაწყვეტილება მიზნად ისახავს არა მოსალოდნელი
მნიშვნელობის მაქსიმალურად გაზრდას, არამედ სხვა კრიტერიუმების დაკმაყოფილებას,
bias-სადაც მიკერძოება წერია ეს იგულისხმება, ანუ ზუსტი მნიშვნელობა ვერ ვანხე,

არაობიექტურობას, წინასწარ შემქნილ ცუდ აზრს ნიშნაბს
ენა
ენა - სიმბოლოები და მათი შერწყმის წესები (გრამატიკა), რომლებიც კომუნიკაციის

საშუალებას იძლევა.
გრამატიკა - კონკრეტულ ენაში გამოყენებული სიტყვების შერწყმის წესების

ერთობლიობა.
Phoneme - ბგერის ყველაზე პატარა ერთეული, რაც გავლენას ახდენს სიტყვის

მნიშვნელობაზე.
Morpheme - ენის ყველაზე პატარა ერთეული, რომელსაც აქვს მნიშვნელობა.
სინტაქსი - წესების ერთობლიობა, რომელიც არეგულირებს ფრაზებისა და

წინადადებების ჩამოყალიბებას ენაში.
სემანტიკა - სიტყვებისა და წინადადებების მნიშვნელობის მარეგულირებელი წესები.
surface structure - სიტყვების წინადადებებში განლაგების თანმიმდევრობა.
deep structure - მოცემული წინადადების ძირითადი მნიშვნელობის აბსტრაქტული

წარმოდგენა.

ფსიქოლოგია

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ფსიქოლოგია

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ლექცია 1

ფსიქოლოგია - ქცევისა და მენტალური პროცესების მეცნიერება.

ეს არის მეცნიერება, რომელიც ცდილობს ქცევისა და ფიზიკური პროცესების ახსნას.

პოზიტიური ფსიქოლოგია - ფსიქოლოგიი განხრა რომელიც კონცენტრირდება

ბიოლოგიური ფსიქოლოგია ( ამ ფსიქოლოგებს ასევე უწოდებენ ფსიქოლოგიურ

 კოგნიტური ფსიქოლოგები ( ექსპერიმენტული ფსიქოლოგები) სწავლობენ გონებრივ

პიროვნების ფსიქოლოგია - პიროვნების ფსიქოლოგები შეისწავლიან ინდივიდუალურობას.

კლინიკური, საკონსულტაციო, საზოგადოებრივი და ჯანმრთელობის ფსიქოლოგია:

 კლინიკური და საკონსულტაციო ფსიქოლოგები ატარებენ კვლევას ფსიქიკური

Educational and School Psychology:

 educational psychologists - სწავლობენ მასწავლებლების/ლექტორების სწავლებისა და

სოციალური ფსიქოლოგია - სოციალური ფსიქოლოგები სწავლობენ იმას, თუ როგორ

ინდუსტრიული და ორგანიზაციული ფსიქოლოგია - ინდუსტრიული და ორგანიზაციული

რაოდენობრივი ფსიქოლოგია - (Quantitative Psychology) ისინი სტატისტიკურად

სპორტული ფსიქოლოგები - ისინი იყენებენ პროგრამებს სპორტსმენებისთვის, იმისათვის,

სასამართლო ფსიქოლოგები - (Forensic psychologists) სასამართლო ფსიქოლოგები ეხმარებიან

გარემოს ფსიქოლოგები - (environmental psychologists) გარემოს ფსიქოლოგები შეისწავლიან

ფსიქოლოგიის უამრავი განხრა არსებობს, თუმცა ისინი ძალიან არიან ერთმანეთთან

წიგნში განხილულია ჭამის მაგალითი. გაითვალისწინეთ, რა მოხდებოდა, თუ თქვენს

A brief history of psychology

როგორ დაიწყო ფიქოლოგიის სამეცნიერო კვლევა? ფსიქოლოგია შედარებით ახალი

ემპირიზმი სახელით ცნობილი ფილოსოფიური შეხედულება განასკუთრებით

თანამედროვე ფსიქოლოგიის განვითარებაში გადამწყვეტი როლი ვილჰელმ ვუნდტმა

სტრუქტურალიზმის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ალტერნატივა გეშტალტ ფსიქოლოგია იყო

ფროიდი იწყებს არაცნობიერის შესწავლას. როგორც ექიმმა, ფროიდმა მიიჩნია, რომ

გეშტალტის ფსიქოლოგების მსგავსად, უილიამ ჯეიმსმაც უარყო ვუნდტის მიდგომა და

ფუნქციონალიზმი - სწავლება, რომელიც ფოკუსირდება ორგანიზმის გარემოსთან

John B. Watson and Behaviorism

დაკვირვებებიდან გამომდინარე, ფსიქოლოგებმა გააკეთეს დასკვნები ცხოველების

უოტსონის შეხედულება, რომელსაც ბიჰევიორიზმს უწოდებენ, ცნობიერების არსებობას

ამერიკელი ფსიქოლოგი ბ. სკინერი იყო ბიჰევიორიზმის კიდევ ერთი ადრეული ჩემპიონი.

ბიოლოგიური მიდგომა - ფსიქოლოგიის მიდგომა, რომელშიც ქცევა და ქცევის დარღვევები

ბუნებრივი შერჩევა - ევოლუციური მექანიზმი, რომლის საშუალებითაც დარვინმა

ევოლუციური მიდგომა - ფსიქოლოგიის მიდგომა, რომელიც ხაზს უსვამს ქცევის

ქცევითი (ბიჰევიორიზმი) მიდგომა - ფსიქოლოგიისადმი მიდგომა ხაზს უსვამს იმას, რომ

ჰუმანისტური მიდგომა - მიდგომა, რომელიც ქცევას განიხილავს, როგორც

კრიტიკული აზროვნების EMDR-ზე ან სხვა თემაზე მიმართების გზაა შემდეგი კითხვის

1. რის დაჯერებას მთხოვენ? ამ შემთხვევაში შესასწავლი მტკიცება არის, რომ EMDR

Critical Thinking and Scientifi c Research - კრიტიკული აზროვნება და სამეცნიერო კვლევები

ჰიპოთეზა (hypothesis) - სამეცნიერო კვლევის დროს, კონკრეტული, გამოსაცდელი

ოპერატიული განმარტება (operational definition) - ახდენს ცვლადის ან პირობის დეფინიცის

ცვლადი (variable) - ნებისმიერი ფაქტორი, რომელიც რაოდენობრივად ან თვისებრივად

მონაცემი (data) - რიცხვები, რომლებიც წარმოადგენენ კვლევის შედეგებს და კვლევის

სანდოობა (reliability) - ხარისხი რომელიც უზრუნველყოფს ერთნაირ ქულებს, ერთნაინ

თეორია (theory) - ცნებათა ორგანიზებული წყება, რომელიც მოვლენას ან მოვლენათა

 დაკვირვება - ქცევის სისტემური დაკვირვების პროცედურები მეცნიერული

ფსიქოლოგები მეცნიერულ დასკვნებს აკეთებენ ქცევის შესახებ მენტალური პროცესების

რადგან ორი რამე კორელაციურია არ ნიშნავს რომ ერთი იწვევს მეორესო.

ექსპერიმენტის ხარისხი დამყარებულია დიზიანის ხარისხზე და შერჩევის მეთოდებზე.

ქცევა და მენტალური პროცესები განსაზღვრულია გენეტიკური მემკვიდრეობითა და

აღქმა (Perception) - პროცესები, რომლებიც სენსორულ ხატში აწესრიგებენ ინფორმაციას და

ვიზუალური აღქმა არის ყველაზე ფართოდ აღიარებული და ყველაზე ფართოდ შესწავლილი

აღქმა არ არის მხოლოდ იმის დანახვა, თუ რა პროეცირდება თქვენს ბადურაზე; პროცესი

აღქმის ბაზისური ცნებები

ჯეიმს გიბსონმა წარმოადგინა დისტალური (გარე) ობიექტის, ინფორმაციული მედიუმის,

აღქმა ხდება მაშინ, როდესაც ინფორმაციული საშუალებები აწვდის ინფორმაციას

მოდალობა დისტალური ინფორმაციული პროქსიმალური პერცეპტული

სმენა ხე, რომელიც ხმის ტალღები, ხმის ტალღის ხე, რომელიც

გემოვნება ნაყინი ნაყინის მოლეკულების ნაყინი

Sensation (შეგრძება) - პროცესი, როცა სენსორული რეცეპტორის გაღიზიანებ დასაბამს აძლევს

ზოგჯერ ვერ ვახერხებთ იმის აღქმას რაც არსებობს.

ზოგჯერ კი ჩვენ აღვიქვამთ საგნებს, რომლებიც არ არსებობს.

ხშირად ადამიანები გრძნობენ მათ მოჭრილ კიდურებს და არ არსებული თითების და