Rieter İplikçilik El Kitabı Cilt 7

Rieter İplikçilik El Kitabı
Cilt 7

Cilt 7 – Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi
Prof. Dr. Thomas Weide

Yayımcı
Rieter Machine Works Ltd.
Copyright
©2014 by Rieter Machine Works Ltd.,
Klosterstrasse 20, CH-8406 Wintherthur,
www.rieter.com
İçeriğin bir kısmı Textile Institute'den izin alınarak kullanılmştır.
Tercüme
Prof. Dr. H. Erhan Kırtay
Kapak resmi
Suni ve sentetik lifleri geliştirme laboratuarı
Mevcut ciltler / Baskı:
Cilt 1 – Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi

ISBN 10 3-9523173-1-4 / ISBN 13 978-3-9523173-1-0
Cilt 2 – Harman hallaç & Taraklama

ISBN 10 3-9523173-2-2 / ISBN 13 978-3-9523173-2-7
Cilt 3 – İplik Hazırlık

ISBN 10 3-9523173-3-0 / ISBN 13 978-3-9523173-3-4
Cilt 4 – Ring İplikçiliği

ISBN 10 3-9523173-4-9 / ISBN 13 978-3-9523173-4-1
Cilt 5 – Rotor İplikçiliği

ISBN 10 3-9523173-5-7 / ISBN 13 978-3-9523173-5-8
Cilt 6 – Alternatif Eğirme Sistemleri

ISBN 10 3-9523173-6-5 / ISBN 13 978-3-9523173-6-5

ISBN 10 3-9523173-7-3 / ISBN 13 978-3-9523173-7-2
Tamamlayıcı Baskı – Tüm Ciltler (Vol. 1 - 7)

ISBN 10 3-9523173-0-6 / ISBN 13 978-3-9523173-0-3
Rieter İplikçilik El Kitabı . Cilt 7 . Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi 3

Prof. Dr. Thomas Weide

4 Rieter İplikçilik El Kitabı . Cilt 7 . Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi
RIETER İPLIKÇILIK EL KITABI
Cilt 1 – Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi Cilt 5 – Rotor İplikçiliği
Bu ciltte, kısa lif iplikçiliğindeki temel konulara ve genel olarak Rotor eğirme prosesi, alternatif eğirme sistemleri alanında yapı-
geçerli teknolojik ilişkilere değinilmektedir. Bu serinin diğer lan araştırmanın bir sonucudur. Bu cilt, rotor iplikçilik prosesi ve
ciltleri makinalara veya makina gruplarına göre düzenlenmiştir. özellikleri hakkında detaylı bilgi içermektedir. Eğirme elemanları
Böylece genelde geçerli olan temel prensipler, makina tasarımı ve şartlarında devam eden sürekli gelişmeler rotor ipliklerin
ve konstrüksiyonunda devam eden gelişmelerden ayrı tutulur. optik olarak ring ipliklere benzer şekilde üretilmesini mümkün
hale getirmiştir.
Cilt 2 – Harman hallaç & Taraklama
Cilt 6 – Alternatif Eğirme Sistemleri
İplikcilik El Kitabı`nın ikinci cildi, açma, temizleme, karıştırma
ve taraklama hakkında detaylı bilgi sağlamakta, tarak garnitür- Alternatif eğirme sistemlerinin tüm avantajlarından yararlanmak
lerinin ve regüle sisteminin seçimi ve bakımı yanında hammad- için, sistemlerin detaylı bir şekilde anlaşılması önemlidir. Bu
delerin klimatizasyonu, çeşitli standartlardaki liflerden beklenen cilt, bu amaca ulaşmak icin katkıda bulunacak şekilde oluşturul-
telef miktarı, temizleme ve karıştırma makinalarının seçimi ve muştur ve en önemli alternatif eğirme sistemlerini detaylı olarak
ayarlanması, telef geri kazanımı, taşıma ve çeşitli tarak parçala- açıklamaktadır. Bunlardan birisi çok iyi bilinen hava-jetli iplik
rının işlevleri hakkında bilgiler içermektedir. teknolojisidir.
Cilt 3 – İplik Hazırlık Cilt 7 – Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi
Rieter İplikçilik El Kitabı`nın bu cildi, taraklama ve ring iplik Ticari olarak tanıtılmalarından itibaren, suni ve sentetik liflerin
arasındaki iplik üretim prosesinin teknik ve teknolojik özellikle- pazar payı, etkileyici bir büyüme hızı sergilemiştir. Bu önemli
rini kapsamaktadır, bu da, cer makinası, penye bölümü (penye alanda, farklı özelliklere sahip suni ve sentetik liflerin çeşitliliği
hazırlık dahil) ve fitil makinası anlamına gelmektedir. Bu önemli sürekli artmaktadır. Günümüzde çeşitli uygulamalar için, pratik
bir proses aşamasıdır, çünkü iplik kalitesi büyük ölçüde kendi- olarak “isteğe özel” lifler mevcuttur. Bu nedenle, iplik üreticisinin
sinden önceki ara ürünlerin kalitesine bağlıdır. bu liflerin özelliklerini ve proseslerini etkileyen belirli özellikleri
kapsamlı bir şekilde anlaması önemlidir.
Cilt 4 – Ring İplikçilik
Ring iplikçiliğinin teknik ve teknolojik yönlerini kapsar. Bu, iplik

üretiminde son prosestir. Ring iplik makinası iplik ve iplik kalite-
sine önemli ölçüde etkiler. Ring ipliği, diğer eğirme prosesleri ile
üretilen iplikler değerlendirilirken kıyaslamada hala standardı
temsil etmektedir.
EDITÖRDEN
Rieter, “Rieter İplikçilik El Kitabı”nın 1 - 7 ciltleri ile, kısa lif iplikçilik pro-
sesinin tamamı hakkında kapsamlı bilgiler sunmaktadır. Günümüzde geli-
şen proses teknolojileri, başlangıcından son yüzyıla kadar pamuk üzerine
yoğunlaşmıştır.
“Suni ve sentetik liflerin” tarihçesi, 17.yüzyılın sonlarına kadar geriye git-

mektedir ve bu ciltte bu liflerden kısaca bahsedilmiştir. Suni ve sentetik lif-
lerin geliştirilmesindeki asıl amaç, pamuğun ve böylece liften ipliğe kadar
karmaşık prosesin yerini almasıdır. Başlangıçta ipek örneğini izleyerek,
yapay bir sonsuz iplik üretmek bir rüyaydı. Sentetik filamentlerin üretilebil-
diği ürünlerin ve uygulamaların çeşitliliği incelendiğinde, bu rüyanın büyük
bir kısmının geçekleştiği ve pek çok olanağa da açıkkapı bıraktığı görülmek-
tedir. 2013 yılında dokusuz yüzeyler hariç yaklaşık 83 milyon tonluk bir
lif tüketimi kaydedilmiştir. Yaklaşık 38 milyon ton ile filamentler global lif
tüketiminin neredeyse %45`lik bir payını oluşturmaktadır.
Bununla birlikte, yenilikleri ile birlikte filamentlerin bu heyecanlı gelişimi,

pamuğu ve kısa lif iplikçiliğini yerinden edemez. 2013'de, hala, yaklaşık
24 milyon ton pamuk işlenmiştir ve bu da kullanılan yaklaşık 44 milyon
tonluk kısa lif hammaddesinin yarısından fazlasıdır. Bu nedenle pamuk,
halen daha çok önemli bir materyaldir ve bu sadece tekstil sanayi için
değil aynı zamanda pek çok ülkenin sosyal ve endüstriyel gelişimi açısın-
dan da çok önemlidir.
Son yüzyılda bile, üretilen pamuk miktarı ihtiyaçları karşılamak için yeterli
olmamıştır. Bu durum, özellikle polyester ve viskon lifleri ile sentetik kesikli
lif üretiminin dinamik olarak gelişimini de tetiklemiştir. Bu liflerle, kısa elya-
fın yeni uygulama alanlarına girmesi ve ayrıca daha önceki pamuk uygula-
malarının yerine geçmesi mümkün olmuştur. Bununla birlikte ve günümüzde
şimdiye kadar en fazla kullanılan ürünler olarak, pamuğun sentetik liflerle ve
sentetik liflerin kendi arasındaki karışımları iplik özelliklerinin değişimine yol
açmıştır. İplikteki bu gelişmeler ile, daha iyi giyim özelliklerinin, daha kolay
kullanım özelliklerinin, yapı veya görünümle ilgili olarak son üründe bir deği-
şiklik veya ekonomik elverişlilikte bir artış elde edilmesi amaçlanmıştır.
Ham maddelerin karıştırılması, kısa lif iplikçilik prosesinde ortaya yeni

zorluklar çıkarmıştır. Karışımların işlenmesi, tek bir hammmaddenin yanlız
başına kullanılmasına göre çoğunlukla daha zordur. Bu sebeple, bu ciltte
özellikle bu ham maddeler ve üretimleri konusu üzerinde durulacaktır. Ham
maddeler, başka bir şeyin yerine geçmek amacıyla seçilmediğinde, diğer bir
deyişle yeni birşey geliştirmek için seçildiğinde, iplikçilik sanayi için heye-
can verici olanaklara yol açmaktadır. Amacım, bu ciltte okuyuculara bunları
keşfettirmektir.
Suni ve sentetik liflerin işlenmesi alanında sahip olduğu tecrübeleriyle bu

sayının hazırlanmasında emeği geçen Dr. Thomas Weideè özel teşekkürle-
rimizi sunarız.
Edda Walraf, Rieter Spun Yarn Systems Pazarlama Başkan Yardımcısı

İÇINDEKILER
1. Giriş 11 4.4. Son üründeki lif özellikleri 28

2. Suni ve sentetik liflere genel bakış 13 4.5. Lif özelliklerinin modifikasyonu 29
2.1. Tarihçe 13 4.6. En önemli lif özelliklerinin özeti 29
2.2. Suni ve sentetik lif tipleri 13 5. Suni ve sentetik liflerin iplikhanede işlenmesi 31
2.3. Sınıflandırmalar ve Açıklamalar 14 5.1. Genel problemler 31
3. Suni ve sentetik liflerin üretimi 15 5.1.1. Avivaj maddesi 31
3.1. Genel üretim kademeleri 15 5.1.2. Lif materyalinin yetersizliği 31
3.1.1. Polimer 15 5.1.2.1. Kesik lif paketleri (kesik gruplar) 31
3.1.2. Lif çekimi 15 5.1.2.2. Kalın lifler (tüyler, kıllar) 31
3.1.2.1. Eriyikten çekim 15 5.1.2.3. Çok uzun lifler 32
3.1.2.2. Kuru lif çekimi 16 5.1.2.4. Lif tozu 32
3.1.2.3. Yaş lif çekimi 16 5.1.3. Liflerden kaynaklanan diğer sorunlar 32
3.1.3. Çekim 16 5.1.3.1. Boncuklanmaya dirençli tipler 32
3.1.4. Fiksaj 17 5.1.3.2. Lif matlaştırma maddeleri 32
3.1.5. Apreleme 17 5.1.4. Statik elektrik 32
3.1.6. Kıvrımlandırma (Kıvırcıklaştırma) 17 5.1.4.1. Statik elektiriğin oluşumu 32
3.1.7. Kurutma 17 5.1.4.2. Etkileyen faktörler 33
3.1.8. Kesme 17 5.1.4.3. İplikhane problemleri 33
3.1.9. Presleme 17 5.1.5. Çevre şartları 33
3.2. Suni ve sentetik liflerin üretimi 17 5.1.5.1. Genel şartlar 33
3.2.1. Sentetik liflerin üretimi 18 5.2. Suni ve sentetik liflerin depolanması 34
3.2.1.1. Polyester (PES) 18 5.3. Karıştırma 34
3.2.1.2. Poliakrilonitril 18 5.3.1. Karıştırmanın amacı 34
3.2.2. Selilozik liflerin üretimi 19 5.3.2. Karışım oranları 34
3.2.2.1. Viskon 19 5.3.3. Karışımın düzgünlüğü 35
3.2.2.2. Modal 19 5.3.4. Karıştırma çeşitleri 35
3.2.2.3. Liyosel 19 5.3.4.1. Harman hallacın başlangıcında tutam karıştırma35
4. Suni ve sentetik liflerin özellikleri 5.3.4.2. Tutam karıştırma 37
ve iplik üretimindeki etkileri15 5.3.4.3. Şerit karıştırma 37
4.1. Yapısal özellikler 21 5.3.5. Telefin karıştırılması 37
4.1.1. Lif inceliği 21 5.4. Harman hallaç 37
4.1.1.1. Önemi 21 5.4.1. Harman hallaç tesisleri 37
4.1.1.2. Karışım ipliklerin enine kesitindeki lif sayısı 22 5.4.2. Balya yerleşimi 38
4.1.1.3. Eğirme limitleri 22 5.4.3. Genel ayarlar 38
4.1.2. Lif uzunluğu 22 5.4.4. Problemler 38
4.1.3. Lif enine kesiti 23 5.4.5. Üretim koşulları 39
4.1.4. Kıvrımlılık (kıvırcıklık,krimp) 23 5.5. Taraklama 39
4.1.5. Lif yüzey alanı 24 5.5.1. Genel 39
4.2. Fiziksel özellikler 24 5.5.2. Makina elemanları ve genel ayarlar 39
4.2.1. Lif mukavemeti ve uzaması 24 5.5.2.1. Tarak garnitürü 39
4.2.2. Yanal mukavemet [6] 26 5.5.2.2. Brizör 40
4.2.3. Büzülme davranışı [6] 26 5.5.2.3. Ön ve son taraklama bölgeleri 41
4.3. Çevreye karşı davranışı [6] [7] 27 5.5.2.4. Ana taraklama bölgesi 42
4.3.1. Rutubet 27 5.5.2.5. Penyör 43
4.3.2. Sıcaklık 27 5.5.3. Problemler 43
4.3.3. Işık ve hava 28 5.5.4. Üretim koşulları 43
5.6. Tarama 43
5.7. Çekim 43
5.7.1. Cer pasajı sayısı 43 5.12.2.5. Eğirme hızı 69

5.7.2. Genel ayarlar 45 5.12.2.6. Eğirme basıncı 69
5.7.2.1. Silindir ayarı 45 5.12.3. Problemler 69
5.7.2.2. Üst silindir baskısı 46 5.12.4. Üretim koşulları 69
5.7.2.3. Çekim dağılımı 47 5.13. Buharlama ve Fiksaj [17] 70
5.7.2.4. Hız 47 5.13.1. Genel hususlar 70
5.7.2.5. Tülbent yoğunlaştırma 48 5.13.2. Proses için ipliğin bobinlenmesi 70
5.7.3. Problemler 48 5.13.3. Buharlama ekipmanı 70
5.7.4. Üretim koşulları 49 5.13.4. Çalışma modu 70
5.8. Fitil üretimi 49 5.13.5. Buharlama ve fiksaj prosedürü 70
5.8.1. Genel ayarlar 49 5.13.6. Buharlama 71
5.8.1.1. Silindir ayarı 49 5.13.7. Fikse işlemi 71
5.8.1.2. Çekim dağılımı 50 Referanslar73
5.8.1.3. Kondenserler 50 Şekiller75
5.8.1.4. Fitil büküm seviyesi 51
5.8.1.5. Kelebek hızı 51
5.8.2. Problemler 51
5.8.3. Üretim koşulları 51
5.9. Ring iplikçilik 52
5.9.1. Genel ayarlar 52
5.9.1.1. Silindir ayarları ve kafes uzunluğu 52
5.9.1.2. Üst silindir baskıları ve üst silindir manşonları 52
5.9.1.3. Çekim dağılımı 53
5.9.1.4. Kopça hızı 53
5.9.1.5. Kopça formu 54
5.9.1.6. Eğirme limiti ve iplik bükümü 55
5.9.2.1. Genel problemler 56
5.9.2.2. Termal lif hasarı [10] [11] [12] 56
5.10. Kompakt iplikçilik 57
5.10.1.1. Yoğunlaştırma bölgesi 57
5.10.1.2. Bilezik finisajı 58
5.10.1.3. Kopça formu 58
5.11. Rotor iplikçiliği 59
5.11.1. Lif seçimi 59
5.11.2.1. Açıcı silindir tipi ve açıcı silindiri hızı 59
5.11.2.2. Rotor tipi ve rotor hızı 61
5.11.2.3. Rotor kapakları 63
5.11.2.4. Çekim düzesi 63
5.11.2.5. Eğirme limiti ve iplik bükümü 65
5.12. Hava jetli iplilikçilik 66
5.12.1. Lif ve şerit gereksinimleri 66
5.12.2.1. Silindir ayarları 66
5.12.2.2. Çekim dağılımı 67
5.12.2.3. Eğirme düzesi 68
5.12.2.4. Eğirme düzesi aralayıcısı 68
1. GIRIŞ Dünya nüfusu ve lif tüketimi

8
1855`de gerçekleştirilen ilk yapay lif üretiminden itibaren, 14
7
suni ve sentetik lif teknolojisinde başarılı bir gelişme süreci 12
Lif tüketimi [kg/kişi]

6
Milyar olarak nüfus

olmuştur. Dünya çapındaki suni ve sentetik lif üretimi (fila- 10 5
8
ment ve kesikli lifler) sürekli olarak artmış ve 2011'de, dün- 4
6 3
yadaki tüm lif tüketiminin %65'inden fazlasını oluşturan 55 4 2
milyon tonluk bir yıllık tüketime ulaşmıştır (Şekil 1'e bakı- 2 1
nız). Üretilen suni ve sentetik liflerin yaklaşık %44'ü kesik- 0 0
li life dönüştürülmektedir. Günümüzde, insanlık için yeterli 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
yıl
miktarda tekstil ürünü tedarik etmek, suni ve sentetik lifler
olmadan mümkün değildir. Nüfus Tüketim / kişi başına
Şekil 2 – Yıllara göre dünya nüfusu ve lif tüketimi [2]
2011 dünya lif üretimi
Dünya çapında lif üretimi

Suni ve sentetik kesikli lifler, 29
50
45
Pamuk, 32 40
35
Milyon ton
30
25
20
15
10
5
0
1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010
Diğer doğal lifler, 2 yıl
Doğal lifler Suni ve sentetik lifler
Suni ve sentetik filament lifler, 37 Şekil 3 – Yıllara göre dünya çapında lif üretimi [2]
Şekil 1 – 2011 dünya lif üretimi [1]
Dünya suni ve sentetik lif tüketiminin halen önemli ölçü-

de artması beklenmektedir. Şekil 2'de, dünya nüfusunun ve
dünya lif tüketiminin 1950'den 2011 yılına kadar olan de-
ğişimi görülmektedir. Yıllar boyunca bu iki değerin önemli
ölçüde arttığı açıkca görülmektedir. Gelecekte, hem dünya
nüfusu ve hem de toplam lif tüketiminin daha da artması
beklenmektedir, ancak doğal liflerin üretimi çok yavaş bir
şekilde artacaktır (Şekil 3). Gelecek yıllarda dünya çapın-
da lif talebindeki beklenen artış ancak artan suni ve sente-
tik liflerin kullanımı ile karşılanmak zorundadır. Bu nedenle
sentetik lifler ve üretimleriyle ilgili teknik bilgi gittikçe ar-
tan önem kazanmaktadır.
2. SUNI VE SENTETIK LIFLERE GENEL teryalin düşük erime sıcaklığı nedeniyle poliamid liflerinin
BAKIŞ üretimine odaklanmıştır. 1935'te, pazara 1940'ta giren ve
2.1. Tarihçe naylon olarak bilinen poliamid 6.6 liflerinin üretimini ba-
şarmıştır.
Suni ve sentetik lif alanında ilk patent, İsviçreli kimyacı Ge- Alman Paul Schlack Dupont poliamid lif patentinin açığını
orge Audemars`ın 1855'de yapay ipeği üretmek için bir yakalayarak 1938'de poliamid 6 liflerini üretmek için bir
yöntem keşfetmesine kadar uzanmaktadır. Dut kabuğu küs- yol bulmuştur. Savaş nedeniyle perlon olarak adlandırılan
pesi ve sakızlı kauçuk karışımı bir sıvının içerisine iğne ba- bu liflerin yığın üretimi 1950'de başlamıştır.
tırmış ve bu çözeltinden iplik çekmiştir. Bu yöntem pratik 1941de, J. R. Whinfield ve J. T. Dickson, İngiltere`de yığın
kullanım için çok yavaş olmasına rağmen, çok başarılı yeni üretimine savaştan sonra başlanan polikondenzasyon ile
bir sanayinin başlangıcı olmuştur. polyester lifleri için bir eriyikten çekim prosesi keşfetmiştir
Sentetik liflerin ilk endüstriyel üretimi, Fransız Hilaire de (bakınız bölüm 3.2.1.). Polyester çok kısa bir süre sonra, lif
Chardonnet tarafından gerçekleştirilmiştir. Üretilen bu ya- sanayinde en önemli sentetik lif çeşidi olmuştur.
pay ipek, Chardonnay ipeği olarak bilinen selüloz esaslı Uygun bir çözelti bulunduktan sonra, poliakrilonitril lif-
bir liftir. 1891'de günlük 50 kg`lık bir üretimle Besancon leri ilk kez 1942`de Robert Hein tarafından üretilmiştir
(Fransa)`da bu lifleri üretmeye başlamıştır. (Dupontùn aynı keşfi yapmasından sadece iki ay sonra).
Aynı yıl, selülozu çözmek ve viskon ipliğini çekmek için yeni
bir yol Charles F. Cross, Edward J. Bevan ve Clayton Beadle 2.2. Suni ve sentetik lif çeşitleri
tarafından İngiltere`de geliştirilmiştir. Sonrasında bu iplik
rayon olarak da adlandırılmıştır. Bu yeni yöntemin endüst- Günümüzde suni ve sentetik liflerin üretilebilecek çok çeşi-
riyel ve ekonomik üretimine geçişi birkaç yıl alsa da, gü- di vardır. Tüm suni ve sentetik lif grupları üç temel katego-
nümüzde halen daha kullanılmakta ve klasik viskon üretim riye ayrılabilir:
yöntemi olarak bilinmektedir (bakınız bölüm 3.2.2.1.). • doğal polimerler
Sentetik bir lifin üretimi için ilk patent 1913 yılında Fritz • sentetik polimerler
Klatte tarafından polivinilklorit liflerinin üretimi ile ilgili • inorganik materyaller.
olarak alınmıştır. Ancak, yine de 1939'a kadar çeşitli sebep-
lerden yığın üretime geçilememiştir. Şekil 4a`da her bir gruba ait örneklerin de yer aldığı bu te-
1930'da, Dupont`tan Wallace H. Carothers, lif çekiminin mel katerogilerin daha detaylı bir ayrımı görülmektedir [2].
mümkün olabildiği ilk polyesteri bulmuştur. Ancak, bu ma-
Kimyasal lifler
Doğal polimerlerden Sentetik polimerlerden İnorganik materyallerden
Bitkisel kökenli Hayvansal kökenli Polimerid lifler Polikondansasyon lifleri Poliadisyon lifler
Selilozik Alginat Elastomer Rejenere protein

lifler lifleri lifleri (kauçuk) lifleri
Selilozik Bitkisel Hayvansal

Rejenere selilozdan
esterlerden proteinlerden proteinlerden
Cupro Asetat Zein Kazein Polietilen Poliüretan

Poliamid Cam lifleri
Viskon Triasetat Polipropilen Elastan
Polyester Metal lifleri
Modal Poliklorid Polykarbamid Karbon lifleri
Kağıt Floroik lifler
Poliakrilonitril
Modakrilik
Vinil lifler
Tri-vinil
Elastomerler
Şekil 4 – Kimyasal liflerin sınıflandırılması [3]

Suni ve sentetik lifler Kesikli lif iplikleri

Diğerleri, Diğerleri,
Selilozikler, 8.6 Yün, 2.5
0.9 0.9
Akrilikler, 4.3 Akrilikler, 5.0
Selilozikler, 5.6
Polipropulen, 5.9
Poliamid, 7.9 Polyester, 27.8
Polyester, 72.3 Pamuk, 58.1
Şekil 5 –2011 yılı dünya çapında üretilen sentetik liflerin yüzde dağı- Şekil 6 – 2009 yılında kesikli lif iplikçiliğinde kullanılan liflerin yüzde
lımları [1] dağılımı [2]
Suni ve sentetik liflerin çok geniş çeşitliliğine rağmen, sade- Kesikli lif iplikçiliğinin (kısa ve uzun ) uygulanmasına odak-
ce çok az çeşidi, Şekil 5'te de görüldüğü gibi dünya çapın- lanınca, kullanılan sentetik lif çeşitliliğinde biraz azalma
da üretilen suni ve sentetik liflerin (filament ve kısa elyaf) olmuştur. Şekil 6, kısa lif iplikçiliğinde kullanılan tüm lifle-
önemli bir pazar payını oluşturmaktadır. Polyester şu ana rin (doğal ve sentetik) yüzde dağılışı görülmektedir. Bu gra-
kadar %70'den fazla bir pazar payı ile en önemli sentetik fikte, kısa lifler yaklaşık %90'lık bir pay ile dominant grubu
liftir. Geri kalan payı büyük ölçüde selülozikler, poliamidler, oluşturmaktadır. Kısa lif iplik işletmesinde, doğal pamuk lifi
polipropilenler ve akrilikler oluşturmaktadır. kullanımının yanında, selülozik ve poliakrilonitril lifleri de
yaygın olarak kullanılmaktadır. Dolayısıyla, aşağıdaki açık-
lamalar başlıca bu üç ham madde üzerine yoğunlaşacaktır.
2.3. Sınıflandırmalar ve tanımlamalar
İsimlendirme Tanım
Suni ve sentetik lif Filament iplik, kesikli lif, monofilamentler vb. için genel ad.
Filament Çok uzun , örneğin birkaç kilometre, suni ve setetik lif
Filament iplik Bir yada daha fazla filamentten oluşan suni veya sentetik lifli iplik
Monofilament iplik 0.1 mm kalınlığa kadar bir filament içeren filament iplik (0.1 mm üzeri = Monofilament)
Monofilament 0.1 mm`den daha kalın tek filament (0.1 mm`ye kadar = Monofilament iplik)
Multifilament iplik 30 000 dtexè kadar çok sayıda filamentten oluşan filament iplik (30 000 dtex yukarısı = Tow)
Tow (filament lif kablosu) 30 000 dtex'in üstünde (30 000 dtex'in altında = Multifilament iplik)
Kesikli lif Belirli uzunlukta lif
Kısa kesikli lif Hav kaplama ve ıslak prosesle dokusuz yüzey üretimi için kullanılır
Tülbent Doğal yapıştırıcılarla bir araya getirilen kısa elyaf veya filamentlerden oluşan tekstil yapısı
Non-woven Mekaniksel ve/veya kimyasal yollarla sağlamlaştırılmış tülbent veya vatka
Şerit Büküm içermeyen boyuna yönde yerleşmiş liflerden oluşan sürekli lif demeti
Fitil Koruyucu büküm içeren çekilen lif demeti
Kesikli lif ipliği Kesikli liflerden üretilmiş iplik
Teksture filament Hacim ve/veya elastikiyet kazandırmak için mekaniksel veya ısıl olarak işlem görmüş filament iplik
Katlanmış iplik İki veya daha fazla filamentten yada kesikli lif ipliklerin (tek ya da bükümlü) birararada sarılması ile oluşan çok katlı iplik
Katlı iplik (büküm) İki veya daha fazla filamentten yada kesikli lif ipliklerin (tek ya da katlı) birararada bükülmesi ile oluşan çok katlı iplik
Tablo 1 – Sınıflandırmalar ve tanımlamalar (ISO Standardlarına göre)
3. SUNI VE SENTETIK KESIKLI LIFLERIN 3.1.2.1. Eriyikten lif çekimi

ÜRETIMI
Bu bölümün ilk kısmında, suni ve sentetik liflerin üreti-
minin genel aşamaları teorik olarak tanıtılacaktır. İkinci
kısımda, kısa elyaf iplikçiliğinde yaygın olarak kullanılan
suni ve sentetik liflerin üretimi açıklanacaktır.
3.1. Genel üretim aşamaları

Lif Çekim
3.1.1. Polimer
Pompası
Tüm suni ve sentetik liflerin genel bir özelliği vardır, bu da

üretimlerinin ilk fazında, bir dizi kimyasal proses aşamala-
rı ile uzun zincir molekülleri oluşturmaktadır. Her bir uzun
Lif çekim jeti
zincir molekülü, bir sıra üzerinde birlikte bağlanmış çok
sayıda ayrı molekülden oluşmaktadır. Ham maddeye bağlı
olarak, bu tip bir zincir, onlarca, yüzlerce ve hatta binlerce
molekülden oluşabilir. Ortaya çıkan maddeye polimer de-
nir. Polimer üretim prosesi, yoğunluk, nem çekme yeteneği,
erime noktası, boyama ve yanma sıcaklığıyla ilgili davranış-
Soğutucu
lar gibi çeşitli temel özellikleri belirleyen faktördür. Tekstil
ham maddesinin özelliğini ayarlamak için katkı maddeleri
de polimere ilave edilebilir. Böylece, matlaştırma maddeleri
Filamentler
(titandioksit), boyarmaddeler ve parlaklaştırma maddeleri
ham maddenin görüntüsünü etkilerken, diğer katkı madde-
leri, tutuşma sıcaklığını yükseltmek veya seçilen boyarmad- Şekil 7 – Eriyikten lif çekimi
de gruplarına karşı davranışını değiştirmek amacıyla kulla-
nılabilir. Polimer, çekim düzesine sıcak bir eriyik olarak beslenir. Çe-
kilen filamentler, soğutma bölgesinde, bir demet halinde
3.1.2. Lif çekimi birbirilerine yapışmadan sarılmaları için hava akımıyla so-
ğutulurlar (Şekil 7).
Viskoziteli bir eriyik şeklinde hazırlanan polimer, oldukça Bu proses, polyester, poliamid, poliolefin ve cam liflerinin
fazla sayıda lif demeti oluşturacak şekilde lif çekim düze- çekimi için kullanılır (diğerleri arasında). Filamentlerin, çe-
sinin çoklu deliklerine gönderilir. Söz konusu bu filament- kim düzesindeki delik kısmının uygun seçimi ile istenilen
ler daha sonra güçlendirilir. Bu proses aşamaları, aşağıdaki tüm enine kesitlerde (yuvarlak, üçgen, yıldız şeklinde) üre-
gibi üç farklı lif çekimi prensibi ile gerçekleştirilebilir. tilebilmesi, eriyikten lif çekiminin bir özelliğidir. Bundan
sonra açıklanacak diğer çekim yöntemleri buna sadece kı-
sıtlı bir şekilde olanak sağlamaktadır.
3.1.2.2. Kuru lif çekimi Bu proseste polimer, bir çözelti şeklinde elde edilmektedir. An-
cak, kuru çekimde kullanılan buharlaştırma adımı yerine çöz-
genin (solventin) uzaklaştırılması ile filamentler güçlendiril-
mektedir. Çözgen, basit bir yıkamayla ya da çekim banyosunda
polimer çözeltisi ile kimyasal bir reaksiyon ve çöktürme ile
uzaklaştırılabilir. Yaş çekim, viskoz, aromatik poliamid ve bazı
poliakrilonitril liflerinin üretimi için kullanılır (Şekil 9).
3.1.3. Çekim
Lif Çekim
Pompası Çekilen liflerin sertleştirilmesinden sonra, zincir molekülleri az
ya da çok rasgele oryante olmuştur. Tam olarak gerilme-uzama
Çözücüyü özelliğinin kazandırılması için, gerdirme prosesi ile bu zincir
buharlaştıran
sıcak hava molekülleri paralelleştirilmeli ve uzunlamasına yönde düzgün-
girişi leştirilmelidir. Bu proseste, filamentler iki veya daha fazla ger-
Lif çekim dirme silindiri kullanılarak (bakınız Şekil 10) orijinal boyunun
jeti birkaç katı kadar uzatılmaktadır; her bir birbirini izleyen gerdir-
me silindiri çifti, bir öncekinden daha hızlı dönmektedir.
Filamentler
Şekil 8 – Kuru lif çekimi
Kuru lif çekiminde, polimer öncelikle, bir çözgende çözülür

ve çekim kanalında sıcak hava yardımıyla buharlaştırılarak
çözgenden arındırılan polimer katılaşmış formda filament- 1. gerdirme
ler haline dönüşür (Şekil 8). silindiri çifti
Çekim bölgesi
3.1.2.3. Yaş lif çekimi 2. gerdirme

silindiri çifti
Şekil 10 – Çekim işlemi
Çekim işlemi, tamamen oryante olmuş iplik üretimi için (FOY)

Lif Çekim lif çekimden sonra direkt olarak yapılabilir (Şekil 10'da gös-
Pompası
terildiği gibi) ya da iki proses aşamasında gerçekleştirilebilir.
İki aşamalı proseste, kısmen oryante olmuş iplik (POY) için lif-
Filamentler ler sadece kısmen çekilmekte ve tamamen oryante olmuş ip-
lik (FOY) için son çekim prosesi, sonraki proses aşamasında
(örneğin tekstüre) yapılmaktadır. Filament iplikler oryantasyon
derecelerine bağlı olarak farklı isimler almaktadır:
• LOY düşük oryantasyonlu iplik
Lif çekim • MOY orta oryantasyonlu iplik
banyosu
• POY ön(kısmı) oryantasyonlu iplik
Lif çekim jeti • HOY yüksek oryantasyonlu iplik
• FOY tamamen oryante olmuş iplik.
Şekil 9 – Yaş lif çekimi
3.1.4. Fiksaj 3.1.7. Kurutma
İstenilen son boyutsal çekim özelliğinin kazandırılması için Gerdirme ve kıvrımlılık için gerekli olan filament kablosunun
ısıl işlem (buhar veya sıcak hava) uygulanır. Fiksaj, kıvrım- ısıtılması sıcak su veya buharla gerçekleştirilmektedir. Pre-
lılık (ondülasyon) verildikten önce veya sonra yapılabilir ve perasyon maddeside genellikle suda bir çözelti olarak uygu-
bu şekilde kıvrım stabilitesi etkilenebilir. Viskonun ısıl iş- lanmaktadır. Dolayısıyla gerdirilen, yağlanan ve kıvırcıklaş-
lemle fiksajı sadece bir dereceye kadar mümkündür, çünkü tırılan lif kabloları, genellikle delikli bantlar veya tamburlu
bu ham madde, neme göre ısıya karşı daha az tepki vermek- kurutucularla kurutulmalıdır.
tedir. Bu nedenle, böyle bir durumda, kesilen lif tutamları-
nın sıcak suda, gerilimsiz bir ortamda çekmesi ve hemen 3.1.8. Kesme
ardından banyo kalıntılarının yıkanması sağlanır.
Lif kablosu (Tow) genellikle, direkt olarak yün kamgarn ip-
3.1.5. Bitim işlemi lik işletmesine iletilmektedir, Ancak kısa elyaf işletmeleri
için kesikli liflerin önceden belirlenen uzunlukta kesilmesi
Suni ve sentetik lifler ister istemez ince bir yüzey kaplama- gerekmektedir. Filament lif kablosu, belirli bir gerginlik al-
sına diğer bir deyişle avivaja ihtiyaç duyar, örneğin yünde tında tutulurken bir kesim cihazına beslenir; kesilen lif de-
yağlama, pamukta parafin kaplama gibi. Bitim işlemi, lif/lif metleri balya presine iletilir ve paketlenir. Viskon liflerinde,
ve lif/yabancı parça (metal, seramik) sürtünmesini optimize çekimden hemen sonra kesim gerçekleştirilir, böylece yağ-
eder ve bir kayganlaştırıcı gibi davranır. Ayrıca, avivaj mad- lama, kıvırcıklaştırma, çektirme ve kurutma işlemi kablo ha-
desi, aşağıdaki önemli özellikleri de etkileyebilir: linde değil tutam halindeyken yapılır.
• anti-statik özellik
• iplik bağlantıları 3.1.9. Presleme
• açılabilirlik
• materyalin korunması. Filament lif kabloları, kutuya benzer preslerde dikdörtgen
balyalar halinde (bazen kübik) sıkıştırılır. 0.5 ile 1 m³ ara-
Avivaj maddesinin açıklanan olumlu etkilerinin aksine, bö- sında bir hacme sahip bir balya 200 ile 400 kg arasında lif
lüm 5.1.1.'de açıklanacak olan sonraki işlemlerde problem- demeti içerir. Ekonomik nedenlerle eğilim daha ağır balya-
lere yol açabilir. Optimum avivaj maddesi içeriği, önceden lara doğrudur; burada limitleri belirleyen taşıma ve depo-
anlatılan olumlu, istenilen özelliklerle, sonraki işlemlerdeki lamada yer ve otomatik balya açıcının çalışabileceği maksi-
olumsuz etkiler arasında en uygun bileşimden oluşmalıdır. mum yüksekliktir.
3.1.6. Kıvrımlandırma (Kıvırcıklaştırma) 3.2. Suni ve sentetik liflerin üretimi
İplik üretiminde diğer liflerle daha iyi bir karışım özelliği Bölüm 2.2.'de belirtildiği gibi, kısa elyaf endüstrisinde
sağlamak ve ayrıca bitmiş ürüne belirli bir tuşe ve hacim- önemli bir pazar payını oluşturan sadece üç sentetik lif çe-
lilik kazandırmak için orijinal olarak pürüzsüz olan liflere şidi vardır: sentetik liflerden polyester ve poliakrilonitril ve
kıvrım verilmesi gerekir. İşlem çoğunlukla, filament hüzme- selülozik liflerden viskon, lyocell ve modal lifleri de bu kate-
lerinin düzensiz, iki boyutlu, zig zag kıvrım aldığı bir sıkış- goride halen daha baskın olan lif çeşitleridir. Bu liflerin üre-
tırma odasında gerçekleştirilir. Ancak, bu prensip, plastik tim yöntemleri, ileriki bölümlerde kısaca açıklanacaktır.
olarak kolaylıkla deforme olmayan viskon liflerinin işlenme- Genel olarak, polyester (Şekil 11), poliakrilonitril (Şekil 12)
sine uygun değildir. Bu nedenle, bu durumlarda yıkama aşa- ve viskon (Şekil 13) üretim yöntemlerinin karşılaştırması
masında (Bölüm 3.1.4.'de ki fiksaj kısımına bakın) liflerin bir yandan polyester (iki aşamalı proses) ve diğer yandan
kendi iç yapılarındaki çekme farklılıklarından yararlanılır, akrilik/viskon (tek bir proses aşaması) arasındaki temel bir
bu farklılıklar life belirgin bir üç boyutlu kıvrımlılık kazandı- farklılığı açığa çıkaracaktır.
rır. Lifler içerisindeki sınırlı çekim farklılıklarını güçlendir- Bu proses aşamalarının her birinin çalışma prensiplerinin
mek ve böylece daha yoğun bir kıvrımlılık efekti kazandır- kendilerine özgün avantaj ve dezavantajları vardır. Eri-
mak için bazı önlemler alınabilir. yikten çekimde iki aşamalı çalışma, daha az sayıda çekim
ünitesi ve düzesi avantajını sağlar. Ayrıca, sonraki proses-
lerde ayrı cihazlar, probleme yol açmadan bakım ve önem- Şekil 11, polyester kesikli liflerin üretimini göstermektedir.
siz onarımlar için durdurabilmeyi sağlar, çünkü materya- Polikondenzasyon aşamasından sonra işlemlerin sürekli
lin kovalara doldurulma aşaması, bir malzeme tamponu veya kesikli bir şekilde gerçekleştirildiği görülebilmektedir.
olarak görev yapar. Bununla ilgili dezavantaj, kovalar için İlk durumda, polyester eriyiği çekim pompasından düzeye
daha fazla yer ihtiyacı ve kova taşıma gereksinimleridir. kadar direkt olarak beslenirken, ikinci durumda, materyalin
Yaş çekimin dezavantaj ve avantajları da aynı noktalar göz katılaşması sağlanarak bir granül oluşturulur ve daha sonra
önünde bulundurularak çıkarılabilir. Bu sebepler, ayrı iş- parçalara ayrılır. Granül, aynı fabrika ya da başka bir yerde
lemlere tabi tutulacak diğer liflere de uygulanabilir, çünkü istenilen sayıda çekim makinasının merkezi bir granül üre-
bu lifler de (poliamid, poliolefin veya kuru çekim poliakri- tim tesisine beslenmesi için kolaylıkla transfer edilebilir ya
lonitril lifleri) eriyikten çekme veya kuru çekim prosesleri da saklanır. Genel olarak, geniş çaplı üretim için daha eko-
ile üretilirler. nomik sürekli proses seçilecektir; özel amaçlar için örneğin
eriyikten boyalı lifler için granül hattının kullanılması avan-
3.2.1. Sentetik liflerin üretimi tajlıdır.
3.2.1.1. Polyester (PES) Eriyikten çekim prosesi, sonraki proseslerden ayrılmaktadır.
Ara ürün yüksek hızlarda (1 000 m/dakikanın üstünde) üre-
Polyester, su moleküllerinin ayrılmasıyla, etilen glikol ve tilmekte ve kovalara doldurulmaktadır. Bu çok sayıda kova
tereftalik asitten üretilmektedir, monomerler birbirine bağ- daha sonra, çekim, fiksaj, bitim işlemi, kıvrımlandırma (kı-
lanırken moleküllerin ayrıldığı polikondenzasyona tipik bir vırcıklaştırma), kurutma ve kesim işlemlerinin yer aldığı pro-
örnektir. ses aşamalarına beslenmektedir. İkinci proses aşamasının
üretim hızı, ilk proses aşamasının üretim hızına yetişecek
kadar yüksek değildir ve bu nedenlede iki aşama birbirinden
Glikol
Tereftalik
asit
ayrılmak zorundadır.
Kova 3.2.1.2. Poliakrilonitril

Polikondanzasyon
Polyester eriyiği
Katılaştırma
Granül
Amonyak Propilen Oksijen
Sürekli Kesikli
Çekim,
Eriyik poss. fiksaj
Akrilonitril
Bitim işlemi
Lif Çekim
Pompası Kıvrımlandırma
(kıvırcıklaştırma) Poliakrilonitril
Lif çekim polimerizasyonu
jeti Kurutma,
poss. fiksaj
Dönüştürme Çekme
Çekim çözeltisi
Balyalama Yıkama
Lif Çekim Çekme

Pompası
Kova
Bitim işlemi
Stapel (kesikli)
lifler Kıvrımlandırma
(kıvırcıklaştırma)
Kurutma
Şekil 11 – Polyester kesikli liflerin üretimi
Lif çekim banyosundaki Kesme
çekim jeti
Stapel
(kesikli)
lifler
Şekil 12 – Poliakrilonitril kesikli liflerin üretimi

Poliakrilonitril, amonyak, propilen ve oksijenden oluşan ak- Bir viskon lifini üretmek için, doğal bir polimer olan selü-
rilonitrilin radikal zincir polimerizayonundan üretilmektedir. loz küspesi, kostik sodada çözülür, liflere ayrılır ve olgun-
Çözelti yaş çekimle çekilir. Sonraki işlemler çekimle devam laştırılmaya bırakılır. Ön olgunlaştırılması yapılan selüloz
eder. Yaş çekim, çekilen filametlerin direkt olarak işlenebil- daha sonra karbon disülfit ile muamele edilir, böylece vis-
mesi için olabildiğince düşük hızlarda (yaklaşık 100 m/daki- koz oluşumunu başlatmak için yeniden kostik sodada çö-
ka veya daha az) gerçekleştirilir (Şekil 12). zülen sarı renkli selüloz ksantoganat oluşur. Filtreleme ve
olgunlaştırmanın ardından, filament liflerinin üretimi için
3.2.2. Selilozik liflerin üretimi yaş çekim yapılır.
3.2.2.1. Viskon Poliakrilonitril liflerinin üretimine benzer olarak, sonraki
prosesler çekimin devamında yer alır (Şekil 13).
Seliloz küspesi 3.2.2.2. Modal
Kostik sodaya
ıslatma Modal, daha yüksek bir polimerizayonla ve modifiye bir çe-
kim banyosunda modifiye viskon üretim prosesi ile üretilen
Sıkıştırma
selülozik bir liftir. Farklı ağaçların özlerinden üretilen vis-
kozla kıyaslandığında modal sadece kayın ağacından üretil-
Liflere ayırmak Ön olgunlaştırma
mektedir.
Kostik soda çözeltisi Modifiye prosesin bir sonucu olarak, modal lifleri daha yük-
Karbon disülfit
Ksantogenat sek kuru ve yaş mukavemet gibi gelişmiş lif özelliklerine sa-
hiptir.
Filtreler Vizkoza sıvılaştırma
3.2.2.3. Lyocell
Çekme
Olgunlaştırma
Kesme Konvansiyonel viskon liflerinin üretimiyle kıyaslandığında,
Lif Çekim lyocell bir çözelti çekim prosesi ile üretilmektedir. Selüloz
Pompası Yıkama
(+kıvırcıklandırma) direkt olarak sadece gerektiği kadar su içeren N metil mor-
Bitim işlemi
folin N oksit (NMMO) çözeltisinde çözülmektedir. Çözelti
daha sonra filtrelenmekte ve filament liflerin üretimi için
Kurutma eriyikten çekime tabi tutulmaktadır. Bu çekim prosesinde,
NMMO çözeltisi yeniden toplanıp kullanıldığı için, son dere-
Stapel ce çevre dostudur.
Lif çekim banyosundaki (kesikli)
çekim jeti lifler
Şekil 13 – Viskon kesikli liflerinin üretimi

4. SUNİ VE SENTETİK LİFLERİN Çok ince ve süper ince lifler, çok yumuşak bir tuşenin gerek-
ÖZELLİKLERİ VE İPLİK ÜRETİMİNDEKİ li olduğu sentetik deri üretiminde, çok ince velur ve kadife-
lerde, filtre ve astar materyallerinde kullanılmaktadır.
ETKİLERİ
Rieter İplikçilik El kitabı'nın 1. cildinde açıklandığı gibi, lif
Suni ve sentetik liflerin özellikleri, birbirinden bağımsız üç inceliği en önemli lif özelliklerinden birisidir ve görsel ola-
etkenle belirlenmektedir: rak her iplik özelliğini etkilemektedir. Tüm özellikler, artan
• temel polimer incelikle iyileşmektedir, çünkü daha ince liflerle herhangi
Yoğunluk, nem çekme, kimyasallara karşı dayanım, elekt- bir iplik kesitinde daha fazla lif yer alabilmektedir.
riksel iletkenlik (ve dolayısıyla elektrostatik yüklenmeye
karşı davranış), boyanabilirlik, yanmazlık, ışık ve havaya
karşı direnç gibi bazı temel özellikleri belirler;
• katkı maddeleri
Yukarıda belirtilen temel özellikler, diğer kimyasallardan
az miktarda ilave edilmesiyle belirli limitler içerisinde
Özgül mukavemet [cN/tex]

ayarlanabilir. Bu, özellikle boyarmadde ve yanmazlık dav-
Kopma uzaması [%]

ranışını modifiye etmek için yapılmaktadır;
• sonraki işlemler
Üretimin bu aşamasında bazı teknolojik özellikler büyük
ölçüde etkilenebilir, özellikle germe-uzama davranışı ve
çekme özellikleri .
Lif inceliği [dtex] Lif inceliği [dtex]
Ürünü etkileyen bu çok geniş olanaklar, kalite ve fiyat sta-
bilitesi ile birlikte, sentetik liflerin temel avantajlarını oluş-
Lif mukavemetinin kullanılması [%]

turmaktadır. Çoğu durumda, özel olarak geliştirilmiş lifle-
İplik düzgünlüğü [Uster CV%]
rin seçici uygulaması ile optimal prosesin gerçekleşmesi ve

özelliklerin kullanımı mümkündür.
4.1. Yapısal özellikler

4.1.1. Lif inceliği
4.1.1.1. Önemi
Lif inceliği [dtex] Lif inceliği [dtex]

Suni ve sentetik liflerin inceliği, çok geniş bir aralıkta seçi-
lebilir ve istenilen uygulamaya adapte edilebilir. Günümüz-
Şekil 14 – Lif inceliğinin iplik özelliklerine etkisi
de, sınırlar aşağıdaki skalaya göre oluşturulmuştur:
• Super ince lifler 0.1 dtexìn altı
• Çok ince lifler (mikro lifler) 1 dtexè kadar Lif inceliğinin, iplik mukavemeti, düzgünsüzlüğü ve uza-
• İnce lifler 2.5 dtexè kadar ması üzerine etkisi çok büyüktür ve bu etki Şekil 14`de
• Orta incelikte lifler 7 dtexè kadar görülmektedir [4].
• Kalın lifler 70 dtexè kadar İplik kopuş sayısıda ince liflerin kullanımıyla azalmak-
• Çok kalın lifler 70 dtex üzeri. tadır. Böylece dokuma dairesinde daha yüksek verimli-
lik elde edilmektedir. Ancak, ince lifler kalın liflere göre
Kesikli lif iplikçiliğinde yaklaşık 0.8 ile 3.3 dtex arasındaki daha pahalıdır ve çok ince lifler önemli ölçüde pahalıdır.
oldukça ince lifler işlenmektedir. 1 dtex'in altındaki mikro- Ayrıca, ince lifler her zaman iplik işletmesi ve tarak dai-
liflerin kullanımında bir artış olmasına rağmen, henüz kısa resinde proses problemlerine yol açmaktadır. Dolayısıyla
lif iplikçilik prosesinde yaygın olarak kullanılmamaktadırlar. üretim hızı önemli derecede azaltılmak zorundadır.
4.1.1.2. Karışım ipliklerde enine kesitteki lif sayısı 4.1.2. Lif uzunluğu
İplik enine kesidindeki liflerin sayısı nF aşağıda belirtildiği
gibi yaklaşık olarak hesaplanabilir (daha fazla detay için Doğal liflerde olduğu gibi, çoğu iplik özelliği, artan lif uzun-
bakınız Rieter İplikçilik El Kitabı – Cilt 1): luğu ile iyileşmektedir. Suni ve sentetik lifler sonsuz fila-
ment şeklinde üretildiğinden ve sonraki işlemler için iste-
texiplik Nmlif nen bir lif uzunluğunda kesikli liflere dönüştürüldüğünden,
nF = =
texlif Nmiplik ilk bakışta ideal olarak elde edilmiş gibi görünebilir. Ancak,
bu ilk izlenim bir yanlış anlamaya dönüşebilir, çünkü kesik-
Bir karışımda ortalama incelik, aşağıdaki denklemden he- li liften iplik üretiminde kullanılan üretim prosesi, herhan-
saplanabilir: gi bir uzunluktaki liflerin eğrilmesine olanak vermez çünkü
uzunluk aralıkları için belirli limitler vardır:
(Px × texx+ Py × texy) • çok uzun liflerden üretilen iplikler, tekstil özelliklerini kay-
texlif=
100 betmeye başlar ve sadece belirli uygulama alanlarında
kullanılabilirler
P, yüzde olarak lif oranını ve x alt indisi bir bileşeni, y diğer • pekçok iplikçilik prosesi, önceden belirlenen maksimum
bileşeni temsil etmektedir. lif uzunluğuna göre tasarlanmıştır
Mikroner değerleri, aşağıdaki formüle göre dtex'e dönüştü- • Suni ve sentetik lifler çoğunlukla, sentetik lif boyunun,
rülebilir: doğal lifin boyuna uymak zorunda olduğu karışımlarda
dtex = mikroner x 0.394. kullanılmaktadır
• Lifin incelik oranı da göz önünde bulundurulmalıdır.
Pamuk/suni veya sentetik lif karışımı için örnek:
pamuk: 4.5 mikroner “İncelik oranı” terimi, lif uzunluğunun lif çapıyla olan iliş-
suni-sentetik lif: 1.7 dtex kisiyle ilgilidir (Rieter İplikçilik El kitabı – Cilt 1è bakınız).
iplik inceliği: Nm 50; Ne 30; 20 tex (200 dtex) Suni ve sentetik liflerle ilgili olan oran aşağıda belirtildiği
karışım oranı: PES/PAMUK:67/33 şekilde hesaplanabilir:
dtex pamuk = 4.5 x 0.394 = 1.773 İncelik oranı = uzunluk (mm) x 100/dtex
(67 × 1.7 dtex + 33 × 1.773 dtex) Problem yaşamamak için, kesikli lif iplikçiğinde kullanılacak
texlif = = 1.724 dtex
100 olan polyester liflerinin incelik oranlarının 2 700 ile 3 600
arasında olması gerekmektedir.
Enine kesitteki lif sayısı:
200
nF = = 116
1.724 a b c
4.1.1.3. Eğirme sınırları
Rieter İplikçilik El kitabı – Cilt 1`de açıklandığı gibi, iplik Şekil 15 – Lif uzunluk diyagramları
(a) üçgen ; (b) dikdörtgen; (c) yamuk
enine kesidindeki lif sayısı önemli bir parametredir. Kulla-
nılan eğirme teknolojisine ve lif özelliklerine göre, örneğin
lif uzunluğu ve lif/lif sürtünmesi, iplik enine kesidindeki Lif, çapına göre çok kısa ise, serttir ve lif demeti içerisine gire-
minimum lif sayısı gibi değerler dikkate alınarak eğirme mez. Diğer taraftan, çok uzunsa, eski şekline dönmek için yay-
limitleri belirlenir. lanma veya elastikiyeti yoktur. Bu tip liflerin işlenmesi, neps
Farklı eğirme teknolojilerine göre eğirme limitleri, ilgili bö- oluşumuna ve lif hasarlarına yol açmaktadır. Bu lifler, eğilir
lümlerde belirtilmiştir. yada sarılırsa, yeniden eski hallerini almazlar. Bu sınırlandır-
malar nedeniyle, lif uzunluğunun seçilebilme olanağı sentetik
liflerin en büyük avantajlarından birisini oluşturmaktadır.
Suni ve sentetik liflerin üretim prosesinde kesim aşaması- 4.1.4. Kıvrımlılık (Kıvırcıklık)
nın ardından yaklaşık dikdörtgensel bir lif uzunluk dağılı-
mı (Şekil 15(b)) elde edilmektedir. Uzunluk varyasyonunun Doğal lifler, çoğunlukla az ya da çok kıvrımlı ya da bükülü-
olmaması, örneğin çekim prosesinde problemlere yol aç- dür. Genellikle, suni ve sentetik lifler de kıvrımlı olmak zo-
maktadır (Rieter İplikçilik El Kitabı – Cilt 1'e bakınız). Fa- rundadır. Kıvrımlılık, geçici veya kalıcı olabilir, yani fiksaj-
kat uzunluk düzgünlüğü, özellikle tarak gibi başlangıç pro- lı, kısmen fiksajlı veya fikse olmamış haldedirler. Fiksajlı
ses aşamalarında liflerin kısalması nedeniyle korunamaz. kıvrımlılık, son üründe aşağıda belirtilen bazı özelliklerin
Yine de, bu durumda bile, kısa liflerin oranı azdır ve bu da elde edilmesi için seçilmektedir:
eğirme sırasında çok sorun yaratmayacağından bir avantaj • dolu, hacimli, yumuşak bir tuşe ve
oluşturur. Son özellikler üzerindeki etkisi önemlidir. • yüksek izolasyon yeteneği.
Oldukça yeni bir teknoloji, özellikle pamukla karışım ya-
pılacak lifler için, suni ve sentetik lifleri pamuğa benzer Kısa kesikli lif iplik işletmesinde kullanılan pek çok lif için
lif uzunluk dağılımına sahip olacak şekilde kesmektir (ya- tercih edilen kısmen fikse olmuş ya da fikse olmamış kıvrım,
muk, Şekil 15). Bu materyallerin avantajları, iplik işletme- liflerin işlenebilirliklerini iyileştirmeye yaramaktadır. Kıvrım-
sinde kolay işlenebilme ve daha iyi bir iplik kalitesidir (bi- lılığın bu çeşidi örneğin diğer etkileri yanında aşağıda belirti-
raz daha düşük mukavemet dışında) [5]. lenlerin elde edilmesini de sağlamaktadır:
Kısa liflerin genelde uzun liflere göre daha iyi bir taraklama • lifler birbirine daha iyi tutunabildiği için daha iyi bir tül-
verimliliği sağladığı unutulmamalıdır. bent ve şerit oluşumu
• daha kolay açılma
4.1.3. Lif enine kesiti • taraklamada iyileşme ve
• kayma efektinin ortadan kalkmasıyla çekim problemlerin-
Doğal lifler, genellikle sarmal, köşeli, pul tabakalı ve kıvrım- de azalma.
lıdır; çok nadiren pürüzsüz yuvarlak bir kesite sahiptirler.
Bu da bu liflere tipik bir tekstil özelliği ve tuşesi kazandır- a
Çekim kuvveti
maktadır. Sentetik lifler de tekstil alanında kullanılacaksa

bir tekstil özelliği taşımak zorundadırlar. Bu nedenle genel-
likle yıldız şeklinde, üçgen, çok köşeli gibi yuvarlak olma- b
yan kesitlerde üretilmektedirler (Şekil 16). İçi boşluklu şe-
kilde de üretilebilirler.
Çekim
Şekil 17 – kıvrımsız (a) ve kıvrımlı (b) lifler için germe kuvveti
Ancak, kıvrım çok yüksekse, artan kıvrımla birlikte gerekli

olan çekim kuvveti artacağından çekim problemleri de artar
(Şekil 17, 18).
Ayrıca, yüksek derecede kıvrım, open end iplik makinaların-
da liflerin işlenmesinde problemlere yol açmakta ve hatta
işlenmesini imkansız hale getirmektedir. Son pasaj cerden
sonra, open end iplik makinasında eğrilecek olan liflerden
kıvrımın giderilmesi gerekmektedir.
Kıvrım etkisi göz önünde bulundurulduğunda, avivaj mad-
Şekil 16 – Bazı sentetik liflerin enine kesitleri desinin unutulmaması gerekir çünkü bu madde kıvırcıklan-
manın etkisini güçlendirmektedir. İki faktör arasında etkile-
Lif kesiti başlıca iplik hacmini, tuşesini, yalıtım yeteneğini, şim vardır. Avivaj maddesinden kaynaklandığı görülen pek
parlaklığını ve üretim sırasında çalışma performansını etki- çok problem gerçekte kıvırcıklaştırma seviyesinden kaynak-
lemektedir. lanmaktadır.
Çekim kuvveti
Kıvrım giderme
Elyaf tutamı
Tarak besleme
Tarak şeridi
1. cer pasajı
2. cer pasaj
Fitil
Şekil 20 – Proses aşamaları boyunca kıvrım değişimi
Bir cm'deki kıvrım
Şekil 18 – Çekim kuvvetine karşı kıvrım yoğunluğu 4.1.5. Lif yüzey alanı
Lifin yüzey alanı, esas olarak kesitin şekline bağlıdır. Yuvar-

Lif kıvrımı, iplik işletmesinde genellikle taraklama ve çe- lak bir kesit, yüksek parlaklıkta pürüzsüz bir lif oluşturmak-
kim kuvvetleri nedeniyle azalmaktadır. Kıvrımın kendisi ve tadır. Rasgele, yıldız şekilli veya çok köşeli bir yapı seçilirse,
kıvrım değişimi, giderilen kıvrım, geri kazanılan kıvrım ve lifler pürüzsüzlüğünü ve parlaklığını kaybeder. Yuvarlak lif-
kıvrım stabilitesi parametreleri ile ölçülebilir (bakınız Şe- lerde parlaklık ve pürüzsüzlük bastırılmak istenirse, bu sade-
kil 19). ce kimyasal olarak yapılabilir. Bu durumda, life matlaştırıcı
(veya pürüzlendirici) madde uygulanır.
Bu amaçla titanyum dioksit (TiO2) kullanılır. Ne yazıkki, bu
tip matlaştırılmış liflerin yüksek bir aşınma özelliği vardır.
LO LO LO Bu tür lifler işlenirken, makine parçaları üzerindeki yıp-
ranma çok yüksek olacaktır (Pigment boyalı lifler de aynı
etkiyi gösterir).
Tablo 2'de genellikle kullanılan matlaştırma seviyeleri
Kıvrım uzunluğu
L
gösterilmiştir.
L+ L
Seviye Uygulanan titandioksit miktarı (%)

Parlak 0 – 0.05
Yarı-mat 0.06 – 0.4
Kıvrım giderme= L + L x 100 %
LO + L + L Mat 0.41 – 1.0
Çok mat 1.01 – 2.1
L
Kıvrımın geri kazanılması = x 100 %
LO + L + L Çok fazla mat 2.1 üstünde
Tablo 2 – Matlaştırma seviyeleri
Kıvrım stabilitesi = geri kazanılan kıvrımlılık x 100 % = L
Kıvrım giderme L+ L
4.2. Fiziksel özellikler
Şekil 19 – Geri kazanılan kıvrım ve kıvrım stabilitesi 4.2.1. Lif mukavemeti ve uzaması
Mukavemet ve uzama, neden/sonuç ilişkisiyle birbirine bağlı-

Kıvrımın açılması, lif gerilimi ve paralelleştirme işinin bir dırlar ve yükleme durumunda lif eşzamanlı olarak uzayacağı
göstergesi olarak görülebilir. Bu, bir iplik işletmesinde tüm için de ayrı olarak kabul edilemez. Bu nedenle bu iki özellik
proses aşamaları boyunca sürekli olarak azalmalıdır. Bir genellikle germe/uzama davranışının kombinasyonu olarak,
proses aşamasında kıvrımın giderilmesindeki ani bir dü- germe/uzama diyagramınında gerilim/uzama özelliği şeklin-
şüş, lif gerilimi ve proses ayarlarının çok yüksek olduğu- de ele alınmaktadır. Her bir lif tipi, kendine özgün tipik bir
nun, dolayısıyla optimize edilmesi gerektiğinin bir göster- özellik sergilemektedir.
gesidir (Şekil 20).
A
a 2 Maksimum modül
Kuvvet
b
1
A
Uzama
Yüksek modüllü
Şekil 21 – Mukavemet / uzama diyagramı
a) yüksek özgül mukavemet; b) normal özgül mukavemet; c) düşük özgül
mukavemet (yüksek uzama) 2
Suni ve sentetik liflerde, gerilim/uzama özelliği belirli sı-

1
nırlar içerisinde etkilenebilir, örneğin çekimden sonra lifin
gerdirilmesi ile belirlenir. Daha fazla uzatma, düşük uza-
ma ile birlikte daha yüksek mukavemet sağlar yüksek mo-
dül, Şekil 21 (a): daha düşük bir uzatma, bir dereceye kadar
daha yüksek uzama ile daha düşük mukavemet verir (düşük B
modül, Şekil 21 (c)).
Akzo, polyester lifleri için lif mukavemetlerini aşağıdaki A
gibi vermektedir:
• yüksek modül 40 - 60 cN / tex
• orta modül 20 - 40 cN / tex
• düşük modül 10 - 20 cN / tex. Düşük modül
Şekil 22 – Pamuk (1) / Polyester lifi (maksimum modüllü, yüksek modül-

lü ve düşük modüllü polyester lifi ile 2 karışım) A: özgül mukavemet B:
uzama
Bir karışımda, sentetik liflerin gerilim/uzama özelliği, do-

ğal liflerinkine yaklaştırılacak şekilde ayarlanmalıdır, çün-
kü farklı olmasının çok belirgin etkileri vardır. Bu durum,
S. Kleinheins (Akzo) tarafından verilen bir açıklamayla
polyester-pamuk lif karışımı ile ilgili olarak Melliand Tex-
tilberichte dergisinde yayınlanmıştır (Şekil 22) (1:pamuk,
2: PES) [6].
4.2.2. Yanal mukavemet [6] kü yüzeyden çıktıklarında bu lifler kolayca uzaklaşabilirler,

ancak yüksek bir yanal mukavemete sahip liflerde bu doğ-
Son üründe, lifler sadece uzunlamasına yönde değil yanal ru değildir. Bu durumda, yüzeyden çıkan lifler sürtünerek
olarak da gerilmektedir. Bu gerilme eğilmede tipik bir du- uzaklaşmazlar, yüzeyin üzerinde kalırlar ve görüntüyü bo-
rum olup, ipliğin dikiş (halka) ve ağlarda (düğüm olarak) zarlar. Ne yazık ki boncuklanma direnci ve sağlamlılığın
kullanılması durumunda uç noktalara da ulaşılabilmekte- birbiriyle ters orantılı olduğu söylenebilir. Ayrıca, düşük
dir. yanal mukavemet taraklama performansını azaltmakta ve
Tıraş bıçağı gibi lif materyalleri vardır: çok yüksek uzunla- liflerin zarar görme eğilimini arttırmaktadır.
masına mukavemete, çok düşük eğilme dayanımına sahip- Aşağıdaki test yöntemleri yanal mukavemeti belirlemek
tirler. Özellikle cam lifleri, bu kategoridedir. Örneğin, cam için kullanılmaktadır:
lifinden üretilen iplikler düğümlenerek birleştirilemez, dü- • halka mukavemeti
ğüm sıkıca çekildiğinde lifler üzerine yüklenen çapraz yük, • eğilme mukavemeti
iplik kopuşlarına neden olmaktadır. Ayrıca, çoğu rejenere • burkulma sürtünme mukavemeti
selüloz (polinozik) lifi çok kırılgandır. Buna karşın poliamid • burulma mukavemeti.
lifleri tam tersi özelliktedir: son derece yumuşaktır ve mü-
kemmel yanal mukavemete sahiptirler. 4.2.3. Çekme davranışı[6]
Proses sırasında, lifler her zaman işlem başladıktan önce-

ki uzunlukta kalmazlar. Lifler, proses ve kullanım sırasında
a
çeşitli etkileyen faktörlerle kısalabilir. Bu durum “çekme”
olarak tanımlanır. Her lif çekmesi otomatik olarak iplik ve/
veya kumaşta bir çekmeye yol açar.
Genellikle ısıl işlem, yaş işlem veya yaş-ısıl işlem prosesle-
ri çekmeye yol açmaktadır. Ham maddeye bağlı olarak, bir
lif ısı, nem ve nemli ısıya çok daha kuvvetli bir şekilde tepki
verebilir. Bu nedenle, selüloz lifleri (pamuk,viskoz) basit yı-
kama ve kurutmaya karşı önemli çekme davranışı gösterir-
b ken, polyester lifinin aynı koşullar altında boyu değişmez.
Diğer taraftan, polyester kuru ısı ve daha fazlasıyla ıslak
halde ısı altında iken belirgin bir şekilde çeker, poliamid lifi
Yanal mukavemet sadece ıslak ısıya tepki verir.
Şekil 23 – Yanal mukavemetin etkisi; a sağlamlık b boncuklanma direnci
Yüksek bir yanal mukavemet, kullanım alanına göre bir

a
avantaj ya da dezavantaj olabilir (bakınız Şekil 23). Genel
olarak, yüksek yanal mukavemet bitmiş ürünlere sağlam-
lık kazandırmaktadır; teknik uygulamalarda, iş kıyafetleri
ve üniforma kumaşlarında ve yer döşemelerinde de bu çok
önemlidir. Ancak, boncuklanma eğilimi artmaktadır bu ne-
denle sivil giysi sektöründe, yüksek yanal mukavemete sa-
hip olan liflerin kullanımı çok sınırlıdır. Bu durum özellik-
le, liflerin birbirine çok kuvetli olarak bağlanmadığı örme
ürünlerle ilgilidir; örneğin boncuklanmanın önlenmesi için
b
örme ürünlerde kullanılan polyester lifinin kesinlikle gev-
rek olması gerekmektedir (anti-pilling = boncuklanmaya
dirençli çeşitleri). Düşük Yüksek
“Pilling” ifadesi, bir kumaş yüzeyinde oluşan lif toplarını

Şekil 24 – çekme özelliklerinin etkisi (düşük/yüksek): (a) parça boyama
ifade etmektedir. Bu toplar, düşük yanal mukavemete sa- davranışı, boyarmadde haslığı, dokumada verimlilik, kumaş görüntüsü;
hip liflerde (yün, anti-pilling sentetik lifler) oluşmaz, çün- (b) kıvırcıklanma eğilimi,örme kumaşta yanal çalışma, boncuklanma
eğilimi, iplik boyama davranışı
Sentetik liflerin çekme davranışları, üretim aşamasında çe- Suni ve sentetik lif durumunda, ham maddelerin su alma
şitli sıcaklıklar kullanarak, esneme ve relaksasyonu ayarla- yeteneği ile ıslak koşullardaki mukavemetleri arasında be-
yarak çok geniş bir aralıkta (düşükten yükseğe) seçilebilir. lirgin bir ilişki vardır. Bir lifin daha fazla su alması, ıslak ve
Şekil 24`de gösterildiği gibi, çeşitli özellikler arasında be- kuru mukavemet arasında daha büyük bir farklılık olması
lirli ilişkiler vardır. demektir. Relatif ıslak mukavemet genellikle bu efektin bir
Örneğin, bobin halinde boyanacak iplikte, belirli bir çek- ölçüsü olarak verilmektedir ve kuru mukavemetin bir yüz-
me oranı aşılmamalıdır, aksi halde bobin içerisine boyar- desi olarak ifade edilir.
maddenin problemsiz olarak girmesi mümkün değildir. Kullanım alanına bağlı olarak, daha yüksek ya da daha dü-
Diğer taraftan, son ürünün görsel etkisi ve tuşesi açısın- şük nem alan lifler seçilebilir, örneğin yüksek nem çeken-el
dan yüksek çekme bir avantaj olabilir. Çekmesi yüksek havluları, iç giysiler; düşük nem çekici-yüzücü giysileri gibi.
lifler, atkı ve çözgü sıklığında azalmaya neden olmakta, Giysi ile bağlantılı olarak, yine de önemli olan sadece nem
daha düşük kopuş oranı ve yüksek bir verimlilik elde edil- alma değildir, nemin ve ıslaklığın iletilmesi de önemlidir.
mektedir. Her iki özelliğin de giyilebilirlik üzerinde büyük etkisi var-
Karışımların üretiminde, çekim oranı yüksek PES liflerinin dır. Bu özellikler, lif yüzey alanı ve kumaş üzerindeki kapilar
kullanılması tuşe ve giyim davranışında önemli iyileşmeler efekte bağlıdır. Böylece, PESìn düşük bir nem çekme özel-
sağlayabilir, çünkü çeken PES lifleri, ipliğin özüne göç eder- liği olmasına rağmen, uygun kumaş tasarımı yardımıyla iyi
ken, doğal lifler yüzeyde kalmaktadır. Suni ve sentetik lifler, nem iletimine ulaşılabilir (Tablo 3).
yaş-sıcak işleme maruz kalırsa, çekme davranışlarının önce-
den bilinmesi gerekir. 4.3.2. Sıcaklık
4.3. Çevre koşullarına karşı davranış [6] [7] Ham madde ve sıcaklığa bağlı olarak, tektil ürünleri ısıya
4.3.1. Nem çok çeşitli şekillerde tepki vermektedir. Verilen tepkiler, bo-
yutsal çekme, renk değişimi, yumuşama ve/veya erime eği-
Neredeyse tüm materyaller belirli bir miktarda nem içer- limi, bozulma veya karbonizasyon olabilir.
mektedir. Bu su miktarının büyüklüğü, ham madde ve çevre Ne yazıkki, ham maddelerin sıcaklık direnci ile sıklıkla so-
koşullarına bağlıdır. Örneğin aşağıdaki kriterlere göre farklı- rulan sorular, sadece tek bir açıdan, hatta birkaç açıdan de-
lıklar olabilir: ğerlendirilerek cevaplanamaz. Bu konuyla ilgili ayrıntılı bir
• havadan alınan nem cevabın verilebilmesi için etkileyen faktörler çok fazladır.
• ıslatma ve santrifüjden sonra suyu geri verme Isı direnci aşağıda verilen özelliklerden (diğerleride vardır)
• ıslatma ve kurutma sonrasında suyu geri alma. etkilenmektedir:
• ortam
Suyu alma ile ilgili olarak, tekstil ürününün tasarımı da so- • sıcaklık
nuçların belirlenmesinde önemli bir rol oynarken, nem alma • ısıya maruz kalma süresi
ve suyu geri verme kapasitesi, pratikte sadece ham madde- • örneğin yapısı
ye bağlıdır. • Kullanılan kimyasal maddeler
• değerlendirme parametresi (miktar).
Havadan nem alma Islatma ve santrifüj Nispi ıslak
Poliamid ve polyester, eriyikten çekim yöntemiyle üretilen
(%65 nispi rutubet) % sonrası su % mukavemet %
liflerdir. Bu da belirgin bir erime noktaları olduğu anlamı-
PES 0.5 2-5 100 na gelmektedir. Belirli bir sıcaklığa ulaşıldığında, neredeyse
PAC 1-2 7 - 10 90 - 95 herhangi bir ara faz olmadan sıvı hale geçmektedirler. Eri-
PA 4-5 10 - 15 85 - 95 me noktasının hemen altındaki bölgede, artan bir yumuşa-
ma ve yapışma söz konusudur, dolayısıyla erime noktasının
Viskon 12 - 14 60 - 110 45 - 75
20 - 30°C altında çok kısa sürelerde bile çalışılmaması öne-
Pamuk 7-8 45 - 50 100 - 110
rilmektedir. Aksi durumda, kalıcı olarak ilave edilen bölge-
Yün 14 - 15 40 - 45 70 - 90
ler oluşacak ve tekstil ürünün yapısı tamamen değişecektir.
Tablo 3 – Suyla ilişkili davranışlar
Yumuşama bölgesinin altında, fiksajın mümkün olduğu ge- Işığın ultraviole içeriği ve özellikle örneğin nem içeriği
niş bir bölge vardır. Burada, verilen bir formda materyalde önemlidir. Bu bağlamda, çok agresif UV bileşenlerinin bü-
yapılan ısıtma ve soğutma, liflerin her zaman dönmeye me- yük bir kısmının normal pencere camında absorbe edil-
yilli olduğu materyalin normal koşulu gibi formunun oluşu- diğinin bilinmesi önemlidir. Perdelerin dışarıda bırakılan
munu sağlar. Bir kıvrımın verilmesi ya da sabitleştirilmesi tekstillere (tente ve brandalar gibi) göre çok daha yavaş bo-
veya ütüleme ile istenmeyen kırışıklıkların giderilmesi gibi. zunmasının sebebi budur.
Diğer lifler, pratikte ısı altında fikse edilemezler. Artan sıcak- Lifin kendisi ile ilgili olarak, mat liflerin parlak olanlara
lıklara yumuşama veya erime şeklinde tepki vermezler fakat göre çok daha hızlı zarar görmesi ilginçtir. Titanyum dioksit,
artan bozunma ve kırılma ve çoğu kez belirgin renk değişimi katalizör olarak görev yapmakta ve bozunmayı hızlandır-
gerçekleşir ve bu karbonizasyona kadar gidebilir. maktadır. Mikroskop altında, matlaştırma maddesi parçala-
Tüm normal tekstil ürünleri, bir ateşe maruz kalınca yanar- rının, bozunmasının gittikçe arttığı bölgenin merkezi olarak
lar. Bazı özel lifler yanmazdır; ancak bu liflerin diğer alan- davrandığı belirgin bir şekilde görülmektedir.
larda o kadar çok dezavantajları vardır ki sadece yanmazlı- Ayrıca, ışık hüzmelerinin nüfus etme derinliğinin çok yüzey-
ğın çok önemli bir kriter olduğu yerlerde kullanılırlar. sel olduğu da belirtilmelidir. Buna göre, incelikteki artışla
Yanma davranışı açısından da farklı liflerin davranışlarında hasarda azalma gözlenmektedir.
belirgin farklılıklar gözlenmektedir. Çeşitli ham maddelerin karşılaştırmalı testleri, PA ve doğal
Selüloz, çok kolay ve çabuk yanar fakat sadece az, zararsız ipeğin ışığa karşı çok düşük direnci varken PAC lifinin çok
kül kalıntısı bırakır. Akrilik lifi, kolay tutuşmaz fakat tutuş- yüksek direnci olduğunu ortaya çıkarmıştır. Ancak yine de
ma aşaması geçtikten sonra çok yoğun bir şekilde yanar. suni ve sentetik liflerin ışığa karşı direncinde önemli bir iyi-
Poliamid ve polyester liflerinin tutuşması nispeten zordur. leşme uygun stabilizatörlerle sağlanabilir.
Ancak, lif çözeltisinin erime ve damlama gibi ciddi deza- Hava şartlarına karşı haslık, çok fazla sayıda faktöre bağ-
vantajı vardır; bazı durumlarda, bu yanma davranışı selü- lıdır. Işığın etkisinden başka, klima koşulları ve özellikle
loza göre insan ve çevre açısından çok daha fazla ciddi so- kuru/yaş, ılık/soğuk, aydınlık/karanlık gibi değişimlerde
nuçlar oluşturabilir. dikkate alınmalıdır.
Tüm normal lifler içerisinde, yün en olumlu yanma özelli- Havanın içeriği de önemli bir rol oynamaktadır, örnek ola-
ğine sahip olan liftir. Tutuşması oldukça zor, ve yandıktan rak endüstriyel atık gazların oluşturduğu kirlilik gösteri-
sonra hızlı bir şekilde soğuyan bulunduğu yüzeylere tutun- lebilir.
mayan kırılgan bir kalıntı bırakır. Havaya karşı tamamen tatmin edici bir direnç, pratik olarak
lif materyallerini hava şartlarına karşı dirençli plastik ma-
4.3.3. Işık ve hava teryallerle kaplanarak sağlanabilir (örneğin PVC gibi).
Işığa maruz kalmanın,pekçok boyarmaddeyi az ya da çok 4.4. Son üründeki lif özellikleri
etkileyeceği genellikle bilinmektedir; ancak, çoğunlukla ışı-
ğın tekstil maddesine zarar vereceği göz ardı edilmektedir. Önemli lif özelliklerinin şematik bir gösterimi, konunun an-
Temel olarak, tüm lif materyalleri ışık altında tutulduğunda laşılması için yardımcı olacaktır. Normal viskon liflerinin
mukavemet kaybına uğrar. Isı durumunda, mukavemette- yanısıra modal lifleri de bu şemaya dahil edilmiştir; mo-
ki azalmanın büyüklüğü, aşağıda belirtilen pekçok faktöre dal, özellikle gerilme/uzama davranışı (kuru/yaş) açısından
bağlıdır: normal viskozdan farklı özellikler gösteren modifiye proses
• ışık spektrumu koşullarında üretilen bir viskon lifidir. Modal, pamuk lifine
• yoğunluk daha çok benzemektedir ve bu nedenle kısa elyaf iplik işlet-
• aydınlatma düzeni melerinde artan bir uygulama alanına sahiptir.
• numunenin sıcaklığı Seçilen değerlendirme şekilleri:
• numunenin nem içeriği • yüksek / olumlu
• örneğin kalınlığı • orta / normal
• çevre havasının yapısı. • düşük / olumsuz şeklindedir.
Pek çok özelliğin anlaşılmasında yüksek/orta/düşük şek- çok daha nadir üretilirken, özel amaçlar için bilinen poli-
linde bir değerlendirme yapılabilirken, yıkama davranışı merlerin modifikasyonu gittikçe artmaktadır. Bu, kesikli lif
boyarmaddelerle ilgili olduğundan bu değerlendirmeye ipliği işletmeleri için, suni ve sentetik lifler açısından temel
uymaz. Pek çok özellikle ilgili olarak,daha yüksek (dü- olarak yeni gereksinimlerin olmayacağı anlamına gelmekte-
şük) bir değerin , istenilen kullanım alanına göre olumlu dir. Ancak, suni ve sentetik liflerde yapılan pekçok özel mo-
veya olumsuz olabileceği unutulmamalıdır. Buna örnek difikasyonun proses koşullarında ufak değişimleri gerektir-
olarak nem absorpsiyonu verilebilir: yüksek su absorpsi- mesi kaçınılmazdır ve bunların eğirme planları, ayarları ve
yonu bir havluda istenilen bir özellik iken çadır bezinde hızları üzerinde etkileri olacaktır. Bu alanda, lif üreticisi, ip-
istenmez. likçi ve makina üreticisi arasında yakın ve karşılıklı bir ileti-
Son olarak, bir yorumda suni ve sentetik liflerin üretim ve şim kurulması özellikle önemlidir.
özellikleri ile ilgili yapılmalıdır (Tablo 4).
4.5. Lif özelliklerinin modifikasyonu
PES CV MODAL PAC
Kuru mukavemet Suni ve sentetik lifler, üretilen bir ham maddeyi temsil etti-
Yaş mukavemet ğinden, pekçok özellikleri özel kullanımlar için gerekli koşul-
Uzama
lara uydurulabilir. Şimdiye kadar belirtilenlere ilave olarak,
aşağıdaki modifikasyonlar da pratikte yaygın olarak yapıl-
Form stabilitesi
maktadır (istenilenlere bağlı olarak):
Buruşma direnci
• antistatik
Boncuklanma direnci • kir tutmazlık (kir itici)
Sürtünme direnci • güç tutuşur buruşmaz
Isıl fiksaj haslığı (katlama) • hidrofillik.
Su absorpsiyonu
Yıkanma yeteneği 4.6. En önemli lif özelliklerinin özeti
Boyama davranışı
Bu bölümün başında bahsedildiği gibi, suni ve sentetik lifle-
Işık ve hava haslığı
rin başlıca avantajları, doğru katkı maddeleri ve işlemlerle
Bozunma direnci
birlikte doğru polimer seçilerek çok geniş aralıkta lif özel-
liklerinin değiştirilmesi olanağının olmasıdır.
Yüksek / uygun Orta / normal Düşük / olumsuz
Diğer taraftan, bu çeşit kapsamlı bir çalışmada suni ve
Tablo 4 – polyester (PES), viskoz (CV), viskoz-modal (modal) ve akrilik
sentetik liflerin özelliklerinin detaylı ve anlaşılır bir şekil-
lifleri (PAC) gibi suni ve sentetik liflerin bazı özellikleri
de özetlenmesi zordur. Pekçok özellikle ilgili olarak, olabi-
lecek durumları rasyonel kısa bir sunumla vermek olduk-
Kesikli suni ve sentetik lifler, günümüzde tüm tekstil ham ça güçtür. Bu nedenle sadece kısa lif iplik işletmeleri için
maddelerinin üçte birini oluşturmaktadır. Bu lifler tüm kul- en önemli olan polyester (PES), viskon (CV) ve poliakrilo-
lanım alanları için pratikte çok geniş bir çeşitlilikte üretil- nitril (PAN) liflerinin temel özellikleri için şekiller, geril-
mektedirler. Gelecekte yapılacak geliştirmelerle çok daha me/uzama ve çekme davranışları için bir kılavuz oluştu-
yeni lif tipleri üretilecektir, fakat tamamen yeni polimerler rulmuştur (Tablo 5).
Polyester lifi Viskon Akrilik lifi

Yoğunluk g/cm 3
1.38 1.52 1.24-1.18
20°C / %65 nispi rutubette

% 0.4-0.6 11-14 1-2
Rutubet emme kapasitesi
Emdirme ve santrüfüjleme sonrası

% 3-5 65-120 5-12
su tutma kapasitesi
Erime noktası °C 250-260 - -

Bozunma sıcaklığı °C - 175-205 250
Özgül mukavemet (kuru) cN/tex 30-60 20-45 20-35
Relatif halka mukavemeti (kuru) % 50-95 20-60 30-70
Islak mukavemet % 95-100 40-70 80-95
Kopma uzaması (kuru) 15-40 12-30 15-40
Kopma uzaması (yaş) % 15-40 15-35 15-45
Kaynama çekmesi % 2-8 1-8 1-5
Kesit şekli % Yuvarlak (profil olanağı var) Yuvarlak kenarları çentikli Yuvarlak veya fasulye şeklinde
Tablo 5 – Temel lif özellikleri

5. SUNI VE SENTETIK LIFLERIN dan kaynaklı gibi değerlendirildiği unutulmamalıdır. Aşağıda

IPLIKHANEDE IŞLENMESI pratik deneyimlerden alınan bazı örnekler verilmektedir:
• açılan balyaların bekletildiği harman hallaç dairesinde kli-
5.1. Genel problemler ma şartları uygun değilse, nem, lif yüzeyinde (özellikle kı-
5.1.1. Avivaj şın) yoğunlaşmakta ve önemli taraklama problemlerine
yol açmaktadır
Avivaj maddeleri kullanılması durumunda iplikçi için pek • oda sıcaklığı ve neminin çok yüksek olması durumunda
çok problemin ortaya çıkabileceğinden bahsedilmişti. Başlı- polyester liflerinin pamukla karışımı yapılırsa, pamuk yağı
ca sakıncalı faktörler aşağıda sıralanmıştır: bulaşabilir ve topak oluşumuna yol açabilir
• Tozla birleşen avivaj maddesi makina parçalarında sert • üst silindirler üzerindeki eskimiş kauçuk ve dişler ile açı-
bir kaplama oluşturur. Bu kalıntılar, üretim sırasında çok cı silindirler üzerindeki çentikler de proses ve kalite prob-
büyük sıkıntılara yol açabilir – en büyük sıkıntı tarak telle- lemlerinin sebepleridir
rinde (özellikle brizörde), tarak makinasının bant taşıyıcı • lif kıvrımları da üretimdeki etkileri nedeniyle avivaj mad-
kılavuzlarında, fitil makinasındaki kelebekte ve open end desi kadar önemlidir; kıvrımlılık liflerin açılmasından ip-
iplik makinasının açıcı silindiri ve rotorunda olur. Çoğun- lik makinasına kadar gittikçe azalmaktadır; iplikçi burada
lukla, bu parçalar periodik olarak temizlenmek zorunda kendi proses koşullarına çok dikkat etmelidir.
kalındığından ilave maliyetler ortaya çıkmaktadır.
• Avivaj maddesinin yetersiz dağılımı lif pullanmasıne se- 5.1.2. Lif materyalindeki yetersizlikler
bep olabilir, kopuş sayısının artmasına ve elektriksel yü- 5.1.2.1. Kesik paketler (kesik gruplar)
kün birikiminde artışa yol açabilir. Böyle durumlarda, avi-
vajın makro dağılımından söz edilmektedir, çünkü apre Filametlerden kesik liflerin üretiminde, genellikle tüm lif de-
miktarı, milyonlarca liften sadece örnek alınarak belirle- metleri bir arada sıkıştırılmaktadır. Bu durum, sıkışık bir lif
nebilir. Dolayısıyla avivaj maddesinin lifler üzerindeki da- paketlenmesine yol açarak, üretimde önemli sorunlar oluş-
ğılımı ile ilgili model geliştirmek, teorik olarak akademik turabilir. Eğer kıvırcıklaştırma fiksajı kesimden sonra yapıl-
çalışmaların bir alanı olarak kalmaktadır. İplikçiler için, mışsa çoğunlukla bu etki artmaktadır, çünkü sonrasında de-
avivaj maddesi konsantrasyonunun sadece avivaj madde- metin fiksajı ortaya çıkmaktadır. Bu şekildeki lif paketleri
si içeriğinin tam olarak bilinmesi durumunda gravimetrik birbirinden ayrılamaz. Avivaj maddesi aplikasyonu da lif de-
olarak belirlenebileceğinin bilinmesi önemlidir. meti içerisindeki tutunmada bir artışa yol açabilmektedir.
• Avivaj maddesi, makina çalışırken, silindirler ve apronlar İdeal durumda, bu lif paketleri harman hallaçta ayrılır. An-
gibi parçalara girerse, şişme veya çatlamalara yol açarak cak, bu tamamen gerçekleşmediğinden, geri kalanları uzak-
çekim işleminde ciddi sıkıntı yaratabilir. laştırmak için tarak makinası gerekmektedir. Taraktan sonra
• Matlaştırma maddesi olarak kullanılan titandioksit ile iş- artık lif demeti içinde herhangi bir lif paketi olmamalıdır.
lem gören lifler, daha düşük çekim direnci (daha düşük
dinamik sürtünme) fakat aynı zamanda lif kılavuz parça- 5.1.2.2. Kalın lifler (tüyler, kıllar)
larında daha fazla yıpranmaya (daha yüksek ststik sür-
tünme) sebep olurlar. Bu durumda, optimum bir avivaj re- Kesikli lifler çok nadiren belirgin biçimde farklı bir inceli-
çetesi kullanılmalıdır. Titandioksitin yanısıra diğer avivaj ğe sahip lifler içerirler. Sentetik iplik işletmesinde buna yol
maddeleri, lif kılavuz parçalarındaki aşınmayı arttırabilir, açacak çeşitli sebepler vardır.
özellikle korozif özellikler bu etkiyi daha da arttırır. Bu Bu liflerin büyük kısmı, ring iplik makinasından önce ayı-
bağlamda katyonik kimyasallar özellikle güvensizdir. İplik rılabilir; tarak telleri en önemli ayırma elemanıdır. Yine de
üretim problemlerine yol açan ve iplik özelliklerini kötü- kalın lifler ring iplik makinasına ulaşırsa, iplik kopuşuna yol
leştiren aşınma, taşıyıcılarda ve open end iplik makinala- açarlar. Eğer iplik makinasından da geçerlerse, ipliğin ve
rının açıcı silindirlerde oluşur. son ürünün görünüşünü bozarlar.
Open end iplik makinasında, temizleme pozisyonu bu bağ-
Objektif olmak adına, pratikte üretimle ilgili ortaya çıkan lamda faydalıdır. Tozun yanında, kalın lifleri, lif paketlerini
problemlerin bazen gerçek nedeni avivaj olmasa bile avivaj- ve uzun lifleri de ayırarak uzaklaştırır.
5.1.2.3. Çok uzun lifler 5.1.4. Statik elektrik

5.1.4.1. Statik elektriğin oluşumu
Üretim sürecinde ayarlanan uzunluktan biraz farklı uzun-
lukta (daha uzun) liflerin bulunması çok önemli değildir. Elektriksel olarak nötr bir atomda, proton sayısı elektron
Ancak, 40 mm'lik uzunlukta 60 - 80 mm liflerin bulunması sayısına eşittir, böylece elektriksel yükleri dengelidir,
önemlidir. Bu durumda, üretim zorlukları kaçınılmazdır. yani nötrdür. Farklı kimyasal yapıdaki iki materyal birbi-
Suni ve sentetik liflerin pek çoğu mukavemetli olduğun- riyle temas ederse, bir materyalden diğerine elektronlar
dan, uzun lifler çekim bölgesinde ayarlanan lif uzunluğu geçer.
olan 40 mmè kadar kopmayacaktır. Taşıyıcı silindir çif- Birbirine değen yüzeylerde elektriksel olarak farklı yüklerde
ti, komşu liflerin taşındığı doğrultuda besleme silindirine yüklenmiş tabakalar oluşur. Materyal birbirine temas ettiği
kıstırılan bu lifleri kopartır. Sonuç kalın ve ince yerlerdir. sürece, bu yüklerin önemi yoktur. Ancak, materyaller birbi-
Lifler, bir sonraki kıstırma noktasından çıkmazsa, çok uzun rinden ayrılırsa, elektriksel yüklerde ayrılır- fakat pozitif
lifler uzayacak; sonuçta aynı etki oluşacaktır. Lif, çekim böl- ve negatif yükler bulundukları yüzeyde kalır (Şekil 25).
gesinden ayrıldıktan sonra önceki uzunluğuna döner. Bu
aniden olur ve komşu lifler yeniden taşınır. Tülbent ya da
fitiller dalgalı bir yapıya sahip olur ; ring iplik makinasında
kalın ve ince yerler oluşur.
5.1.2.4. Lif tozu
Bu, kesim ve presleme tozudur, yani filament kablosuna

(tow) dönüştürme sırasında oluşan lif kalıntılardır. Bu da
makinalar üzerinde toz birikimi nedeniyle sıkıntılara yol
açmaktadır.
5.1.3. Liflerden kaynaklanan diğer problemler

5.1.3.1. Boncuklanmaya dirençli tipler
Dış giyim sektöründe, tek katlı ipliklere göre tercihen katlı

iplikler kullanıldığından boncuklanmaya karşı dirençli lifler
genellikle tek katlı iplikler için seçilmektedir. Düşük bir bu-
rulma kopması ve sürtünme mukavemeti ve aynı zamanda
düşük bir kopma mukavemetine sahiptirler Şekil 25 – Iki ham maddenin arasında elektrik yüklü tabakaların oluşumu
Bu nedenle, daha fazla kopma ve çok fazla uçuntu oluş-
turma eğilimindedirler. Bu, özellikle open end iplikçilikte Statik elektrik, basitçe elektronların dağılımındaki düzen-
belirgindir, çünkü burada iplik içerisindeki lifler, yüksek sizlik olarak tanımlanır:
hızlarda sürtünmektedir; tek çare devir sayısının azaltıl- “bir materyal üzerinde (bölgesel ya da bütün) pozitif ve/veya
masıdır. negatif yüklerin zamanla değişmeyen toplanmasıdır”.
Bu yük çoğunlukla, düşük akım seviyelerinde yüksek bir
5.1.3.2. Lif matlaştırma maddeleri voltaj yaratmaktadır.
Yük, akımın akmasıyla yükün boşalma olanağı olmadığı
Liflerin matlaştırılması, titanyumdioksitin aplike edilme- iletken olmayan veya izoleli iletkenlerde toplanır – elekt-
siyle gerçekleştirilmektedir. Bu aplikasyon, life son derece riksel yük statik durumdadır.
aşındırıcı bir yüzey kazandırmaktadır. Bu da sadece silindir Böyle yüklü bir materyal, örneğin insan vücudu, iletken
kaplamaları gibi yumuşak yüzeylerde değil metal bileşenler bir maddeyle temas ederse, sadece milisaniyeler süren bir
gibi makina parçaları üzerinde de yüksek aşınmaya yol açar. akım darbesi şeklinde yük boşalması gerçekleşecektir. Kişi
Aynı zamanda, büyük miktarda aşınmış parçacık oluşturur. bu yük boşalmasını ufak bir elektrik şoku şeklinde algılar.
5.1.4.2. Etkileyen faktörler Sıcak Ülkeler

Normal
(Maksimum)
Statik yüklenme dolayısıyla bir sürtünme, problemden çok % nispi
iç yapıyla ilgili bir temastır. Sürtünme, temas yüzeyini art- °C °C
rutubet
tırdığından ve yüzeyle ısıl ve mekaniksel etkiyle yüklendi-
Viskon:
ğinden, etkiyi güçlendirmektedir.
İplik hazırlık 50 - 55 22 - 25 27
Yüklenmenin büyüklüğü, çeşitli faktörlere bağlıdır, örneğin:
• elektriksel iletkenlik, materyalin kendi yapısal iletkenliği Ring iplikçilik 50 - 55 22 - 25 27
ve nem içeriğinden kaynaklanan iletkenlik

• dielektrik katsayısı Poliamid lifi:
• yüklemeyi oluşturan proses hızı Harman hallaç ve tarak dairesi 50 - 55 22 - 25 27
• iki madde arasındaki sıcaklık farklılığı nispi nem Cer makinası ve fitil makinası 50 - 55 22 - 25 27
• antisatik kimyasal maddelerle düzgün bir şekilde işleme
Ring iplikçilik 50 - 55 22 - 25 27
sokulmazsa, düşük nem çekme kapasiteli (sentetik lifler
gibi) liflerde olduğu gibi kurutulmuş suni ve sentetik lifler
Poliakrilonitril lifi:
ve yün her zaman yük toplama eğilimindedir. Bu nedenle,
ısıtmanın liflerin kurumasına yol açması nedeniyle prob- Harman hallaç 4 - 55 20 - 24 27
lem yaza göre kışın daha çok meydana gelmektedir. İplik hazırlık 5 - 60 20 - 24 27
Ring iplikçilik 50 - 55 22 - 25 27
5.1.4.3. İplik işletmeleri için problemler
Polyester lifi:
Statik elektriklenme nedeniyle, iplikçinin yaşadığı sorunlar
Harman hallaç ve tarak dairesi 50 - 55 20 - 24 27
başlıca iki grup altında toplanır:
İplik hazırlık 45 - 50 22 - 25 27
• liflerin makina parçalarına tutunması ve
• lif bantlarının kontrolden çıkması. yaklaşık
Ring iplikçilik 22 - 25 27
50
Lifler ve makinalar üzerinde yük birikiminin genellikle fark- Tablo 6 – Suni ve sentetik liflerin işlenmesi için uygun çevre koşulları
lı etkileri vardır. Makina parçaları, tek tek lifleri ve hatta tüm
lif demetini etkileme eğilimindedir. Bu da garnitürlerde ve Bu davranış özellikle yün ve sentetik lifler için gerçekleş-
kılavuz kanallarında topak oluşumuna, liflerin uçuşmasına, mektedir. Liflerin nem içerikleri, öncelikle atmosfer koşul-
tıkanıklığa neden olmaktadır. larındaki nem içeriği ve bu şartlara maruz kalma süresine
Liflerin birbirinden ayrılması, aynı yüke sahip lif demetin- bağlıdır, iplik işletmesinin kliması suni sentetik lifler çalışı-
deki tüm liflerden kaynaklanmakta ve birbirilerini itme eği- lırken çok önemli bir rol oynar. Uygun olmayan çevre koşul-
liminde olmaktadırlar. En basitinden, bu da liflerin dağılma- ları, iplik üretimini zorlaştırmaz imkansızlaştırır.
sına; en kötüsü de lif bandının paramparça olmasına sebep Düşük nem seviyelerinde, ana problem, statik elektriklen-
olmaktadır. medir; yüksek nem seviyelerinde, avivaj maddesi kusabilir,
neps oluşumu eğilimi artar ve çekim güçlüklerine yol aça-
5.1.5. Çevre koşulları bilir. Düşük nem seviyeleri, giysilerin elektrik çarpmasına
5.1.5.1. Genel koşullar neden olacak statik yükünü arttırabilir, garnitür tellerinde
tıkanmaya, şerit pasajlarında blokaja, silindirlerde sarmaya
İplik işletmesinde kullanılan ham maddeler, nem içerikleri- sebep olabilir. Yüksek nem seviyeleri, iplik düzgünsüzlüğü
ne bağlı olarak sadece farklı özelliklere sahip olmakla kal- ve sık rastlanan hatalarda bir artışa yol açabilir. Deneyim-
maz aynı zamanda çalışma performansları (davranışları) ler, iplik işletmesi için aşağıdaki ortam koşullarının uygun
da çeşitlilik gösterir. olduğunu göstermiştir:
• nispi rutubet (rh): % 50 - 60
• sıcaklık: 22 - 24 (-27) °C
Daha detaylı olarak, Tablo 6'da listelenen koşulların izlen-

mesi uygundur.
İplik üretiminde, bağıl nem çok önemli bir kriterdir. Ancak, Çok uzun depolama sürelerinden hem ekonomik sebepler
avivaj maddesinin etkisini göstermesi için minimum nem hem de avivaj maddesinin depolama sırasında özellikleri ve
gerektiğinden ve yüksek nemde kusma eğiliminde olduğun- dolayısıyla üretilebilirliği değişebileceğinden kaçınılmalıdır.
dan, havanın mutlak nem içeriği de önemlidir. Mutlak nem Ancak, iyi bir avivaj maddesi kullanıldıysa, bir yada iki yıllık
aşağıda verilen aralıklarda olmalıdır: bir depolama sürecinde herhangi bir değişiklik beklenmez.
PES ve PES/CO için İşlenebilirlik, kuvvetli gün ışığına maruz kalma sonucunda
• İplik işletmesinde, 8.5 - 11 g H2O/kg kuru hava da etkilenir, dolayısıyla lifler gün ışığına maruz bırakılma-
• bobinleme dairesinde, 10.5 - 13 g H2O/kg kuru hava malıdır.
PES/modal ve PES/viskon için 5.3. Karıştırma

• iplik işletmesinde, 9 - 11 g H2O/kg kuru hava
• Bobinleme dairesinde, 10.3 - 13 g H2O/kg kuru hava Karıştırma teorisi, karışımların değerlendirilmesi, yeniden
karıştırma ve karışım çeşitlerini de içeren karıştırma teorisi
Akrilik lifi için ile ilgili konular Rieter İplikçilik El Kitabının 1. cildinde açık-
• iplik işletme sinde, 9 - 10 g H2O/kg kuru hava lanmıştır. Bu nedenle ilerleyen bölümlerde suni ve sentetik
liflerin karıştırılması hakkında bazı detaylar verilmektedir.
Bir havalandırma sistemini değerlendirirken sadece orta-
lama değerleri göz önünde bulundurmak yeterli değildir. 5.3.1. Karıştırmanın amacı
Sentetik lifler nem varyasyonlarına karşı hassas oldukla-
rından, ayarlanan değerlerin dar bir tolerans aralığı içe- Belirli uygulama alanları için ne doğal lifler ne de suni ve
risinde tutulması da önemlidir. Viskon ve pamuk lifleri bu sentetik lifler optimum uygunlukta olmayabilir, fakat bu
anlamda daha az problemlidir. iki lif çeşidinin bir karışımı istenilen özellikleri karşılaya-
bilir. Bu durumlarda, karışım yapılması belirgin bir çözüm-
5.2. Suni ve sentetik liflerin depolanması dür. Doğal liflerle karıştırma yapılmasının bir başka önem-
li sebebi, doğal liflerin (örneğin pamuğun) oldukça yüksek
Esasında, suni ve sentetik liflerin depolanması, pamuk lif- fiyatlı olmasıdır. Artan lif tüketimi nedeniyle ve doğal lifle-
lerinin depolanmasına göre daha az maliyetlidir. Bunun serin kısıtlı üretim miktarları nedeniyle, gelecekte bu yüksek
bebi bir taraftan işletmeden suni ve sentetik lif üreticisine fiyatlar büyük olasılıkla daha da yükselecektir. Bu da ka-
olan kısa mesafe, diğer taraftan kısa teslimat süreleridir. rışım liflerden yapılan ürünlerin oranında sürekli bir artı-
Ancak, (özellikle daha soğuk mevsimler) sentetik liflerin sı- şa yol açmaktadır. Ayrıca, sadece doğal lifleri suni ve sen-
caklık ve neme maruz kalma durumlarındaki davranışları- tetik liflerle karıştırmak değil aynı zamanda farklı tipteki
nın göz ardı edilmeme zorunluluğu ise bir dezavantajdır. suni ve sentetik liflerin karıştırılması da artmaktadır
Lifler, genelde olduğu gibi soğuk yerlerde depolanırsa ve
balyalar harman hallaç dairesine taşındıktan hemen sonra 5.3.2. Karışım oranları
açılırsa, liflerin üzerinde yoğuşma olur. Bu yoğuşma, özel-
likle harman hallaç ve tarak makinasında liflerin normal İki lif bileşeni bir araya getirildiğinde, son kullanım için her
olarak işlenmesini imkânsızlaştırır, bu durumu avivaj mad- biri avantajlı ve daha az avantajlı özelliklerini karışıma ka-
deside etkiler. Sentetik lifler, üretici tarafından genellikle tacaktır. Bileşenlerin karışım özelliklerine bağlı olarak karı-
güzelce ve sımsıkı bir şekilde paketlenir. Böyle lifler, har- şımı oluşturan liflerin özellikleri sonucu az yada çok etkile-
man hallaç dairesine en azından 24 saat veya açma prose- yecektir. Hem son üründen beklentiler hem de lif özellikleri
si başlamadan önce başka bir yerde aynı koşullarda açık bir bilinirse, optimum karışım oranları yaklaşık olarak belirle-
şekilde bekletilmek zorundadır. Bu süreçte, balyadaki lifler nebilir. Şekil 26'da Dr.Albrecht tarafından verilen örneklerle
ortam sıcaklığına adapte olur. bu durum açıklanmaktadır [8].
5.3.4. Karıştırma çeşitleri

1
2 Rieter İplikçilik El kitabı – Cilt 1`de açıklandığı ve sıralandı-
3 ğı gibi, farklı lif materyallerini karıştırmak için çok fazla ola-
4
nak vardır, fakat zamanla, modern iplik işletmelerinde suni
5
6
sentetik liflerin karıştırılması için üç yöntem öne geçmiştir:
7 • harman hallaç prosesinin başlangıcında tutam karıştırma
8 • harman hallaç prosesinin sonunda tutam karıştırma
9 • Şerit karıştırma.
0 25 50 75 100 % PES
100 75 50 25 0 % CV
Optimum özellikler Pamuk ve polyesterin tutam ve şerit karışımı için tipik genel
proses aşamaları Şekil 27`de göşterilmiştir.
İyi Uygun Zayıf

Harman hallaç
Şekil 26 – verilen son ürün özelliklerini referans alarak optimum bir prosesinin baş- Tutam şerit
karışımın oluşturulması (1 = görünüş; 2 = kumaş tuşesi; 3 = buruşma langıcında tu- Karıştırma Karıştırma
dayanımı (kuru) 4 = buruşma dayanımı (yaş); 5 = ütü kırışıklıklarının tam karıştırma
düzelmesi; 6 = ısı direnci; 7 = çekme dayanımı; 8 = yırtılma mukavemeti;
Proses
9 = sürtünme mukavemeti) CO PES CO PES CO PES
Kademeleri
Balya Açma
Dozajlama
Aşağıdaki örnekler, suni ve sentetik kesikli elyaflarla çok Temizleme
yaygın olarak üretilen karışımlardır: Karıştırma
• Polyester/Pamuk: (85/15); 65/35; (67/33);
İnce açma
50/50; 45/55
Hassas karıştırma
• Polyester/Modal lifler: 65/35
• Polyester/Viskon: 67/33 Taraklama
• Akrilik/Pamuk: 85/15; 70/30; 50/50 Karıştırma

çekmesi
5.3.3. Karışım düzgünlüğü Cer I
Cer II
Rieter İplikçilik El Kitabı – Cilt 1`de açıklandığı gibi, karışı-
Fitil üretimi
mın düzgünlüğü her zaman iki yönlü değerlendirilmek zorun-
Ring İplikçilik
dadır: uzunlamasına ve enine yönde.
Uzunlamasına yönde karışım düzgünlüğü için, çok bağlayıcı Şekil 27 – pamuk ve polyesterin tutam ve şerit karışımı için tipik proses
aşamaları
gereklilikler vardır. Önceden belirlenen limitlerden sapmalar,
düzgünsüz kumaş görüntüsüne, kuşaklara, çizgilere vb. yol Pek çok ülkede tutam karıştırma gittikçe daha önemli olsa
açabilir. da, şerit karıştırma, doğal, suni ve sentetik lifleri karıştır-
Avrupa`da, tolerans sınırları kanunla belirlenmiştir. İzin ve- mak için halen daha yaygın olarak kullanılmaktadır.
rilen varyasyon ±%3, örneğin 50/50 karışımı için, karışım
oranları ekstrem durumlarda 47/53 ve 53/47 arasında de- 5.3.4.1. Harman hallacın başlangıcında tutam karıştırma
ğişebilir. Ancak, iplikçi, çoğu kez ipliğin son kullanım ama-
cını bilmediğinden ve yukarıda bahsedilen tolerans sınırla- Harman hallacın başında lif tutam karışımı,tartılı besleyi-
rı kumaşın görüntüsünü etkileyeceğinden, sınırlar ±%2`yi cilerle gerçekleştirilmektedir (bakınız Şekil 28). Bu besle-
aşmamalıdır (zor karışımlarda ±%1 ve iki renkli karışımlar- yiciler, her bir bileşen, belirli miktarlarda olacak şekilde
da ±%0.5 olabilir). besleme yapmaktadır. İki ya da genellikle daha fazla sayı-
Enine (diyagonal) yönde karışım düzgünlüğünde, homojen da tartılı besleyici, tartılan materyal ortak bir taşıma ban-
bir karışım tercih edilir ve pek çok durumda buna ulaşılmaya dı üzerine düşecek şekilde birlikte çalışır. Taşıma bantları,
çalışılmalıdır. gerçek karışımı sağlamak için materyali karıştırma makina-
larına taşımaktadır.
Şekil 28 – Tartılı besleyici (Temafa)
Şekil 29 – Rieter A 81 UNIblend

Tartılı besleyicilerle çalışırken, her bir besleyicinin, iki veya yüksek bir karışım düzgünlüğü elde edilmesi avantajlarını
daha fazla bileşenin eşit hacimde olmasını sağlayacak şe- sunmaktadır. Başlıca dezavantajı, bitmiş üründe şerit olu-
kilde açılmış lifleri beslemesi önemlidir. Bu düzgün bir karı- şumuna neden olabilecek enine yönde zayıf düzgünsüz-
şım için şarttır. lüktür (bakınız Rieter İplikçilik El Kitabı – Cilt 1).
Harman hallaç prosesinin başlangıcındaki tutam karıştırma-
da, lif özelliklerinin ve hareket davranışlarındaki farklılıklar 5.3.5. Telefin karıştırılması
nedeniyle harman hallaç prosesinin sonraki aşamalarında
karışımın bozulma riski her zaman vardır. Vatka şeritleri, tarak bantları ve cer şeritleri de düzgün
ve dozajlanan miktarlarda karıştırılabilir. Sadece suni ve
5.3.4.2. Tutam karıştırma sentetik liflerin eğrildiği karışımlara beslenmemeli veya
karışımların işlendiği proseslere karıştırılmamalıdır. Gar-
Karışımın bozulma riski, harman hallaç prosesinin sonunda nitür telefi, tarak telefleri ve fitil telefleri karıştırılmama-
tutam karışımı yaparak elimine edilebilir. Bu teknoloji için, lıdır.
Rieter A 81 UNIblend (Şekil 29) gibi karıştırıcı makinala-
ra gereksinim vardır. Bu makinada her birinden farklı ma- 5.4. Harman hallaç
teryallerin beslenebildiği çok sayıda silo yan yana dizilidir. 5.4.1. Harman hallaç makinaları
Her silonun altında bir tartım düzeneği vardır, böylece her
bir silodan hassas bir şekilde dozajlanan miktardaki mater- Doğal liflerin tersine, suni ve sentetik lifler normal olarak
yal toplayıcı bir bant üzerine aktarılmakta ve buradan alıcı yabancı maddeler içermemektedir. Bu nedenle %100 suni
üniteye taşınmaktadır. ve sentetik liflerle çalışılırken temizleme makinaları gerekli
Harman hallaç prosesinin sonunda tutam karışımı için kul- değildir ve harman hallacın ana görevleri:
lanılan komple bir tesis örneği Şekil 31`de verilmektedir. • açma ve
• karıştırma (harmanlama) olarak azalmaktadır.
Tutam karıştırma, enine yönde karışım düzgünlüğü avantajı
sağlamaktadır. Uzunlamasına yönde de karışım düzgünlü- Ayrıca, suni ve sentetik liflerin açılması, lifler daha az sıkış-
ğü, Rieter A 81 UNIblend gibi modern tutam karıştırma ma- tırıldığı için pamuk liflerinin açılmasından daha kolaydır.
kinaları kullanılarak en yüksek kalite standartlarında elde Bu nedenle harman hallaç dairesi, minimum sayıda makina
edilebilir. içerecek şekilde düzenlenebilir. Bu makinalar:
• otomatik balya açıcı makina
5.3.4.3. Şerit karıştırma • Karıştırma (harmanlama) makinası
• beslenen lifleri tarak besleme donanımına da ileten ince
Pamuk ipliği işletmesinde, şerit karıştırmada, iki alışıl- açıcı.
mış cer pasajının ardından gelen ilave bir karıştırma pasa-
jı sürece dahil edilmektedir. Cer makinasına kadar, her bir Şekil 30 ve Şekil 31`de %100 suni ve sentetik lifler ve pol-
materyalin kendisine en uygun makinalarda ayrı ayrı işle- yester/pamuk karışımlarının eğrilmesinde kullanılan tipik
nebilmesi ve uzunlamasına yönde (üretim yönünde) çok harman hallaç tesisi görülmektedir.
Şekil 30 – %100 suni ve sentetik lifler için tipik harman hallaç hattı
Şekil 31 – Polyester/pamuk karışımları için tipik harman hallaç hattı
5.4.2. Balya yerleşimi Detaylı ayarlamalar, başlıca lif özelliklerine bağlıdır. Örne-
ğin, pürüzsüz polyester lifleri, çok az bir açma gerektirir-
Suni ve sentetik lif üretim tesislerinde, lifler neredeyse her ken, viskoz lifleri ve mat veya polipropilen lifleri, çok daha
zaman aynı koşullar altında üretilmektedir. Ancak, her za- yoğun bir açma prosesi gerektirmektedir. Aşağıdaki lif pa-
man benzer özelliklere sahip olduklarını düşünmek yanlış rametrelerinin harman hallaç ayarları üzerinde bir etkisi
olacaktır. Suni ve sentetik lifler, doğal liflere göre daha dü- vardır:
şük bir varyasyon göstermektedir fakat balyaları birbiri ar- • uzunluk
dına tek tek işlemek için yeterli homojenlikte değildirler. • incelik
Balyaların homojen olmaması genelde lif özelliklerinde (ör- • hacımlılık
neğin uzunluk, krimp), avivaj uygulamalarında veya nem • kıvrımlılık
içeriğinde olabilmektedir. • yaylanma
Bu homojen olmama durumunun üstesinden gelmek için, aynı • avivaj maddesi
anda 12 balyadan ve tercihen 20 balyadan liflerin alınması • matlaştırma maddesi.
arzu edilir.
Küçük farklıllıklar da görülebilir. Kısa elyaf iplik işletmesi, 5.4.4. Problemler
parti bazında çalışmamakta, sürekli bir prensipte çalışmak-
tadır ve aynı ipliğin uzun süreler boyunca üretilmesi isten- Suni ve sentetik liflerin işlenmesinde ortaya çıkan başlıca
mektedir. Bu nedenle, balya yerleşimindeki 12 balya en problemler:
azından üç, tercihen de dört partiden alınmalıdır. • statik elektriklenme (bakınız bölüm 5.1.4.)
• avivajın birikimi veya makina parçalarında ve pasajların
5.4.3. Genel ayarlar içlerinde lekelenme
• lif tutamlarının kıvrılmasına ve sonuç olarak neps oluşu-
Genelde, suni ve sentetik lifler, pamuk liflerine göre daha muna yol açan çok uzun pasajlar
hassas işlenmelidir, dolayısıyla silindirler üzerindeki garni- • pasajlardaki çok sayıdaki bükülme hareketi de lif demet-
tür telleri daha kalın seçilmeli, açıcı elemanlar arasındaki lerinin kıvrılmasına ve nepse yol açar.
mesafeler daha geniş ve silindir hızları daha yavaş olmalı-
dır. Yabancı madde içermediklerinden, ızgaralar daha yakın
olacak şekilde ayarlanmalıdır.
Besleme kanallarında birikimler, materyal akışında büyük Pamuğun işlenmesiyle kıyaslandığında, ayarlar kısmen
varyasyonlara yol açabilir. Özellikle tarak besleme kanalla- daha geniş, garnitür telleri daha kalın ve tur sayıları daha
rında, bu durum önemli kalite bozulmalarına yol açabilir. az seçilebilir.
Bu nedenle etkilenen parçalar sabunlu suyla yıkanarak pe- PES lifi için bant inceliği, aşağıdaki aralıklardadır (akrilik
riyodik olarak temizlenmelidir. lifi için genellikle biraz daha incedir) :
Akrilik liflerle çalışırken, bu liflerin yüksek hacmi nedeniyle • İnce iplik: 4-5 ktex
besleme kanallarının ayarları geniş olarak yapılmalıdır. • Orta ince – kalın iplik: 4.5 - 6.5 ktex
• Normal: yaklaşık 5 ktex
5.4.5. Üretim koşulları
Şerit inceliği, PES lifi için 4 ktexìn altına, akrilik lifi için
Harman hallaçta, 9 - 13 g/kg`lık bir nem içeriğine sahip de 3.6 ktexìn altına düşmemelidir.
kuru hava ile çalışılmak istenmektedir. Bu, aşağıdaki bağıl Lif kıvrımlılığı, üretim hızını etkileyen önemli bir lif para-
nem değerlerine karşılık gelmektedir: metresidir. Lif kıvrımlılığı, daha iyi tarak tülbenti kohez-
yonu ve tülbent stabilitesi sağlamaktadır. Daha düşük kıv-
rımlılığına sahip liflerin taraklanması için, üretim hızları
azaltılmak zorundadır ve bazen tarak tülbent ağırlığı arttı-
Sıcaklık °C % Nispi rutubet rılmalıdır.
20 60 (- 85)
5.5.2. Makina elemanları ve genel ayarlar
25 45 - 58
5.5.2.1. Tarak garnitürü
30 (35 -) 48
Tablo 7 – Harman hallaç dairesinde suni ve sentetik liflerin işlenmesi Taraklama prosesinde, kalite ve verimlilik üzerinde tarak
için iyi ortam koşulları
garnitür tellerinin çok fazla etkisi vardır. Suni ve sentetik
lifler çok hassas olduğundan, lif hasarını ve böylece iplik
kalitesindeki kayıpları önlemek için bu liflerin uygun garni-
5.5. Taraklama tür telleri ile taraklanması çok önemlidir.
5.5.1. Genel Tarak tellerinin en önemli parametreleri Rieter İplikçilik El
Kitabı – Cilt 2`de açıklanmıştır. Orada da açıklandığı gibi,
Dönen şapkalara sahip tarak makinası ideal olarak 60 mm optimum tarak garnitür telleri üzerine pek çok kriterin etkisi
lif uzunluğundaki suni ve sentetik lifleri işlemeye uygundur. vardır, örneğin;
Ancak, pamukla kıyaslandığında farklı lif özellikleri içerme- • tarak makinasının tipi ve tasarımı
leri nedeniyle suni ve sentetik liflerle çalışırken makina ele- • silindirin dönüş hızı
manlarının ve tarak ayarlarının yapılması gerekmektedir. • üretim hızı
Harman hallaç ayarlarında da bahsedildiği gibi (Bölüm • materyal çıkışı
5.4.3.), suni ve sentetik lifler genellikle agresif çalışmaya • hammadde tipi
karşı çok daha hassastır ve bu nedenle pamuk liflerine göre • lif karakteristikleri
daha hassas çalışılmalıdır. • genel kalite gereksinimleri.
Ancak bu durumda, pamuk işlenmesinde olduğu gibi, tarak
makinası liflerin kısalmasına yol açmaktadır. Bu nedenle Bu çok sayıdaki kriter nedeniyle, genel ve kapsamlı bir ta-
suni ve sentetik lifler taraklama işlemi sonrası çok az mik- rak garnitür teli önerisi vermek mümkün değildir. Ancak,
tarda kısa elyaf içermektedir. Kısalma daha sıklıkla, Tablo 8`de farklı sentetik liflerin taraklanması amacıyla
• daha uzun lifler Rieter C 70 tarak makinası için tarak teli önerileri verilmek-
• daha ince lifler tedir.
• daha dar ayarlar
• daha ince garnitür telleri
• Daha yüksek silindir ve tambur dönüşleri ile gerçekleşir.
C 70 tarak makinası fazla sayıda lif nedeniyle garnitürlere fazla yük binmesine
ve silindir ile penyör arasında lif transferinin tıkanmasına
Suni ve Suni ve
Lifler sentetik sentetik sebep olur [9].
> 1.0 dtex < 0.6 dtex Pamuk lifinin sentetiklerle karıştırılması durumunda, tarak
uçlar 60 - 120 60 - 120 garnitürleri, pamuk garnitürlerine yakın olabilir, ancak her
Brizör açı 5 - 20 5 - 10 şeye rağmen karışımlar ve %100 pamuk için kullanılabile-
cek bir “kombinasyon” telinin kullanılması gerekmektedir.
dev/dak 1 000 - 1 400 900 - 1 200
Garnitür telinin kullanım ömrü, büyük ölçüde lif çeşidine,
uçlar 600 - 700 700 - 800
avivaj maddesine ve avivaj maddesindeki kimyasallara bağ-
Silindir açı 20 - 30 20 - 30
lıdır.
dev/dak 650 - 750 650 - 750 Bileme aralıkları da büyük ölçüde avivaja ve apre madde-
Şapka garnitür teli 400 - 500 ppsi 500 - 600 ppsi lerine bağlıdır. Bu nedenle, hiçbir öneri verilemez. Penyör
uçlar 300 - 500 300 - 500 dikkate alındığında, garnitür telleri, uçlarının keskin olması
Penyör
açı 30 - 40 30 - 40 amacıyla düzenli olarak bilenir (hafifçe).
Tablo 8 – Rieter C 70 tarak makinası için tarak garnitürü ve hızlar için
tavsiyeler 5.5.2.2. Brizör
Brizörün yapısındaki pozitif yönlü dişlerin lif tutamlarını Tarak makinasının önemli bir parametresi olarak, sentetik
daha iyi açma avantajı vardır; daha düşük tutunma yetene- lifler veya karışımları ile çalışırken, brizör ayarları özgün lif
ği nedeniyle, negatif dişler lifler üzerinde daha hassastır ve özelliklerine göre optimize edilmelidir.
lifleri tambura daha iyi iletir. Negatif dişlerin daha düşük Hassasiyetleri nedeniyle, %100 sentetik lifler genellikle,
bir tıkanma eğilimi vardır. Akrilik liflerinin veya çok hassas tek bir brizör içeren tarak makinalarında taraklanmaktadır,
liflerin işleneceği durumlarda, brizörün negatif yönlü dişle- böylece iyi liflerin uzaklaştırılması azaltılarak hassas bir lif
re sahip olması önerilmektedir. açılımı gerçekleştirilir. Bu şekilde, uzunluk ve özgül muka-
Mikroliflerin üretimine başlanıldığı ilk günlerde (incelik vemet gibi lif özellikleri en etkin biçimde kalır ve daha iyi
< 1.0 dtex),belirli sayıdaki lifi kalın liflerde olduğu gibi, iplik kalitesinin elde edilmesine katkı sağlar.
olabildiğince sabit olarak dişliler arasında tutmak veya Brizör garnitür telleri için öneriler Tablo 8'de özetlenmiştir
daha fazla sayıdaki değme noktasıyla kaliteyi arttırmak ve genel olarak, düşük, nötr ve hatta negatif ön açılı garnitür
için, çok ince silindir garnitür telleri seçilmiştir. Bu ince tellerinin, lif deformasyonunun önlenmesi ve liflerin tambura
garnitür telleri, yüksek lif/metal sürtünmesi sonucunda iyi bir şekilde taşınması için %100 suni ve sentetik liflerle ça-
daha fazla taraklama kuvvetinin ortaya çıkmasına neden lışırken en iyisi olduğu söylenebilir. Bazı durumlarda, %100
olmaktadır. Ayrıca, lifler diş boşluklarına zorlukla ulaşabi- suni ve sentetik liflerin taraklanmasında en iyi sonuçları, iğ-
lecektir. Diğer taraftan, çok kalın bir tel, dişler arasındaki neli ya da pimli silindirlere sahip brizörler vermektedir.
40 mm 60 mm
Trash Fiber Trash Fiber
Şekil 32 – Rieter C 70 tarak makinası için ayarlanabilir döküntü bıçağı (sol: MMF için kapalı – sağ: pamuk uygulamaları için daha açık)
Genel olarak, sentetik lifler yabancı madde içermez, an- • yabancı maddelerin, lif demetlerinin ve eriyerek yapışmış
cak tedarikçi ya da prosese bağlı olarak, lif demetleri liflerin uzaklaştırılmasının sağlanması için hafifçe açık
içerisinde eriyerek yapışmış liflerden oluşabilir. Bunla- olan bıçak ayarları.
rın uzaklaştırılması gerekir ve bu da brizörde sıyırma bı-
çağı ile yapılabilir. Rieter C 70 tarağında, sıyırma bıçağı 5.5.2.3. Ön ve arka taraklama bölgesi
üretim sırasında ayarlanabilir. Şekil 32, suni ve sentetik
lifler için tavsiye edilen neredeyse kapalı bıçağı (sol) ve Modern taraklarda, bir ya da daha fazla sabit taraklama ele-
%100 pamukla çalışırken yüksek bir temizleme verimlili- manı, brizör ile şapka ve şapka ile penyör arasına yerleştiri-
ği elde etmek için çok açık bir bıçak pozisyonunu göster- lir. Bu da silindir ile şapka arasında gerçekleşen esas tarak-
mektedir. lama öncesinde lif demetlerinin daha fazla açılmasını veya
Brizörün hızı, çapına ve ham madde çeşidine bağlıdır. Tara- liflerin penyör için hazırlanmasını sağlar.
ğın hızı tüm hız aralıklarının en düşüğüne ayarlanmalıdır. Bu sabit taraklama elemanlarına ilave olarak, temizleme
Suni ve sentetik lifler için yaygın olan brizör hızları Tablo elemanları da genellikle toz, çepel ve çok kısa liflerin uzak-
8'de verilmektedir. Brizörün hızı için genel bir kural: lifler laştırılması için entegre edilmiştir. Suni ve sentetik liflerle
ne kadar ince ve tarağın üretimi ne kadar fazla ise brizörde çalışırken yabancı maddelerin olmaması nedeniyle, bıçaklar
o kadar hızlıdır. çok yakın ayarlanmalı ve pamukla karışım yapılması duru-
Sentetik lifleri pamukla karıştırırken, brizörün ayarı, daha munda çok az açılmalıdır. Rieter C 70 tarağında, bu temiz-
çok pamuk liflerine uygun olmalıdır, bunun anlamı: leme elemanlarının açıklığı, herhangi bir alet gerekmeksizin
• tek bir brizör silindiri kullanımı parçaların yeniden yerleştirilmesiyle kolaylıkla değiştirile-
• düşük pozitif ön açılı garnitür tellerinin kullanımı bilir (bakınız Şekil 33).
Şekil 33 – Rieter C 70 tarak makinasında temizleme elemanlarının ayarlanabilir açıklık genişliği (sol: hemen hemen kapalı – sağ: tamamen kapalı)
5.5.2.4. Ana taraklama bölgesi Pos. Eleman Ayarlar [mm] / (100/")

1 Sabit brizör [0.60] (24)
Ham maddeye göre, silindirle şapka arasında gerçekleşen
2 Brizörden silindire transfer bölgesi [0.30] (12)
ana taraklama bölgesinde taraklama prosesini optimize et-
3 Brizörden silindire kapak plakası [1.00] (40)
mek için en önemli parametreler:
• silindir garnitürü 4 Ön taraklama segmenti 1 [0.65/0.80] (26/32)
• şapka garnitürü 5 Ön taraklama segmenti 2 [0.55/0.70] (22/28)

• silindir hızı 6 Ön taraklama segmenti 3 [0.45/0.60] (18/24)
• silindir ve şapka arasındaki mesafelerdir. 7 Döner şapka arka esnek yayı [1.30] (52)
8 Döner şapka 1 Ayar noktası
.
[0.40] (16)
Garnitürler ve silindir hızı tavsiyeleri Tablo 9'da verilmiştir.
9 Döner şapka 2. Ayar noktası [0.375] (15)
Silindir ve tel arasındaki mesafeler, pamuk için kullanılan-
lara göre daha geniştir. Hacimli akrilik lifleri için, polyester
liflerine göre yine de daha geniş olmalıdır. Bunun nedeni:
• lif hasarı 12 Döner şapka 5 Ayar noktası
.
[0.25] (10)
• çok fazla toz oluşumu 13 Döner şapka ön esnek yayı [1.30] (52)
• çok fazla statik elektriklenmedir. 14 Arka taraklama bölgesi 1 [0.45/0.60] (18/24)
15 Arka taraklama bölgesi 2 [0.45/0.60] (18/24)
Diğer taraftan, ayarlar çok fazla da geniş olmamalıdır, aksi 16 Silindirden dofere transfer bölgesi [0.25] (10)
halde:
Tablo 9 – Suni ve sentetik lifler için tarak mesafesi tavsiyeleri
• lif tutamlarının zayıf açılımı
• nepslerin uzaklaştırılma ve açılmasında azalma
• garnitürler tellerinde tıkanma olabilir. Ana taraklama bölgesindeki ve tarak makinasının diğer böl-
gelerindeki yaygın ayarlar Tablo 9`da bulunabilir.
10
9 11
8 12
7 13
6 14
5 15
4
3 16
2
Şekil 34 – Tarak makinasında mesafe ayarları

5.5.2.5. Penyör 5.6. Tarama (Penye işlemi)
Silindirin hızına kıyasla daha düşük yüzey hızına sahip olan Normal koşullarda sentetik liflere tarama işlemi uygulanma-
penyör üzerinde tülbent oluşur. Penyör garnitür telleri (Tablo maktadır. Ancak,karışım ipliklerin üretiminde kaliteli iplik
8'deki tavsiyelere bakınız) lif inceliğine bağlı olarak sınırlı do- ve zorlu boya tonlarını elde etmek açısından tarama değer
lum kapasitesine sahiptir. Eğer penyör üzerindeki lif miktarı arttırıcı bir işlemdir. Tarama-harmanlama da denilen bu iş-
belirli bir değeri aşarsa ya da sınır değerlere yaklaşırsa ekstra lemde, iki lif bileşeni tarak ve penye makinası arasındaki
lifler birbirine dolanarak zayıf ve dalgalı bir tülbent oluşumuna karıştırma cer makinası ile harmanlanmaktadır. Daha son-
sebep olabilir, böyle bir tülbenti kontrol etmek zor olmaktadır. raki işlemlerde, diğer bir deyişle tarama, çekme (genelde
Özellikle ince suni ve sentetik elyaf işlenirken penyöre aşırı lif sadece tek pasaj yeterli olmaktadır), fitil ve ring makinala-
dolmasından kaçınılmalıdır, çünkü bu durum çekim işlemi es- rında ayrı lif komponentleri işlenmemekte, karışım elyafı
nasında fazla miktarda neps oluşumuna sebep olmaktadır. işlenmektedir. Böylece boyuna ve enine yönde en iyi karı-
şımlar elde edilmektedir. Ayrıca, penye makinası, uzaklaştı-
5.5.3. Problemler rılmaması durumunda rahatsız edici bir etki ortaya çıkaran,
özellikle iplik değerlerini etkileyerek, kısalmış suni ve sen-
Hatalı seçilen avivaj maddesi nepse, kirliliğe, garnitür telleri- tetik lifleri uzaklaştırmaktadır.
nin tıkanmasına ve liflerde elektrostatik yüklenmelere sebep Penye dairesinde ihtiyaç duyulan ilave makinalar yüzünden
olabilir. Tarağın aşınması tarak parçalarının ısınmasına (ve gerekli makinalar şüphesiz daha pahalıdır. Diğer yandan, bu
tabi ki liflerin ısınmasına) sebep olur; bu da çalışma bölge- işlem daha fazla esneklik sağlamaktadır: eğer karışım iplik-
sinde kuruluk yaratır. Bu nedenle, her tarakta kendine has lere pazarda talep yoksa, diğer proseslerin seçilmesi duru-
bir çeşit mikro-klima ortamı vardır. Eğer işlem, ortam kuru munda üretimi mümkün olamayacak penye pamuk iplik hat-
iken gerçekleştirilirse lifler kurur ve statik yük birikir. tına kolaylıkla dönülebilir.
Bazı durumlarda, garnitür tellerinin tıkanması dönüş sayısı-
nı arttırarak önlenebilir, çünkü tur sayısının artmasıyla mer- 5.7. Çekim
kez kaç kuvveti liflerin tarak silindirinden ayrılarak penyö- 5.7.1. Cer pasajlarının sayısı
re transfer olmasını kolaylaştırır. Dahası tıkanmayı önlemek
için penyör garnitür telleri arasıra bilenebilir ve şapkaların Bir iplik işletmesinde gerekli pasaj sayısı sadece ham
ayarları daha geniş tutulabilir. Ayrıca, garnitür telleri “avi- maddeye ve istenilen iplik kalitesine değil ayrıca kullanı-
vaj maddesi” artıklarından peryodik olarak temizlenmelidir. lan iplik eğirme teknolojisine de bağlıdır. Şekil 35'te fark-
Daha yüksek dönüş hızları daha temiz bir tülbent elde edilme- lı hammaddeler ve farklı eğirme teknolojileri için örnek-
sini sağlar ancak bu liflerin kısalmasına ve termal hasarlara se- ler verilmiştir.
bep olabilir. Buna ilave olarak, çok agrasiv (katı) brizör ayarları Ring iplik makinalarında şerit aşamasında karıştırılmış
şeritte çok daha fazla kısa lifin oluşmasına neden olur. poliester/pamuk karışımları eğrilirken en yüksek kalite
Eğer liflerin işlenebilirliği kötü olursa uç sayısı/inç²'nın standartlarını sağlamak için karıştırma amaçlı çekim ma-
azaltılması sorunun çözümünde işe yarayabilir. kinası dahil toplam 3 cer pasajı yeterli olmaktadır. Bunun
tersine, aynı malzemeyi open end iplikçilik teknolojisi (ro-
5.5.4. Ortam koşulları tor iplikçilik teknolojisi) ile eğirmek istersek iki cer pasajı
yeterli olmaktadır. Open end iplikçiliğinde beslenen şerit
Tarak dairesinde nem statik elektriklenmeyi kontrol edebi- lif/lif karışımını sağlayan tamamen tek liflere açılmakta ve
lecek seviyede ve lif mukavemetini koruyacak şekilde ol- ilave olarak daha az sayıda cer makinası gerekmektedir.
malıdır, ancak liflerin birbirine yapışmasına da sebep olma-
malıdır. Dahası, nem oranı yüksek olursa garnitür telleri de
tıkanabilmektedir. Sentetik liflerin daha serin ortamlarda ta-
raklanması gereklidir. Tablo 10’da suni ve sentetik lifler ve
karışımlarının taraklanması için önerilen tarak dairesi çalış-
ma ortamı koşulları gösterilmektedir.
Su içeriği Sıcaklık Rutubet

9 - 12 g/kg 22 - 28 °C nispi rutubet %48 - 60
Tablo 10 – Tarak dairesinde suni ve sentetik liflerin işlenmesi için uygun

ortam koşulları
44
Tarak Makinası
Ring ipliği
%50 / %50
PES / Karde Pamuk
Karıştırma Cer makinası Regüleli Fitil Ring İplik makinası
Cer makinası Cer makinası makinası
Tarak Makinası
Şekil 35 – Farklı sayıdaki cer pasajlarına örnekler

Tarak Makinası Ön
Ring ipliği
Cer makinası
%50 / %50
Rieter İplikçilik El Kitabı . Cilt 7 . Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi
PES / Penye CO
Karıştırma Cer makinası Regüleli Fitil Ring İplik makinası
Cer makinası Cer makinası makinası
Tarak Makinası Cer makinası Penye hazırlık Penye

makinası
Ring ipliği
%100 PES
Tarak Makinası Cer makinası Regüleli Fitil Ring İplik makinası
Cer makinası makinası
Open end iplik

%100 PES
Entegre cerli tarak Regüleli Open End İplik makinası
makinası Cer makinası
Hava-jetli iplik
%100 CV
Tarak Makinası Cer makinası Cer makinası Regüleli Hava-Jetli İplik makinası
Cer makinası
Eğer sentetik lifler şerit halinde penye pamuk ile karıştırıl- 5.7.2.1. Ekartman ayarı
mış ise sentetik lifler için ilave olarak bir ön çekim aşaması
faydalı olacaktır. Genellikle karıştırma cer makinasına bes- Ekartman ayarı (çekim bölgesinde iki silindir arasındaki
lenen penye pamuk şeritindeki liflerin paralelleşme dere- mesafe) elyaf boyuna göre yapılmalıdır. Eğer ayar dar olur-
cesi yüksektir; poliester lifler, doğrudan tarak makinasın- sa lif kırılmasına, ayar geniş olursa yüzen lif sayısının artma-
dan gelmektedir, lifler rastgele oryante olmuştur ve şerit sına ve sonuçta da şeritte yüksek düzgünsüzlüğe sebep olur.
içerisinde hafifçe birbirine dolanmıştır. Ancak uygulanan
ön çekim işlemi düşük ek maliyetle beslenen şeritte her iki
lif bileşeninin eş değer oryantasyona sahip olmasını sağ-
lamaktadır.
Her iki bileşenin boyuna yöndeki oryantasyonundaki bü-
yük farklılık çekim direncinin de farklı olmasına sebep olur.
Eğer bu şekilde farklı iki şerit aynı çekim düzenine beslenir-
se sonuç liflerin toplu hareketi şeklinde olacaktır. Bu da şe-
rit ve karışım düzgünsüzlüklerine sebep olup sonuçta iplik
düzgünsüzlüğünün, ince yer sayısının ve Classimat hataları-
Ön çekim Ana çekim
nın artmasına neden olur.
%100 sentetik liflerin ring iplik makinasında eğrilmesi du-
rumunda, yüksek çekim sistemleri öncesi gerekli olan tarak Şekil 36 – 3 üzeri 4 çekim sisteminde ekartman ayarı
şeridindeki kanca oluşumları ortadan kaldırılabilmesi için

iki cer pasajına gerek vardır. Bu amaçla, üretim maliyetleri Polyester ve poliamid lifleri için aşağıdaki ekartman ayarla-
ve iplik kalitesi göz önüne alındığında eğirme hazırlık aşa- rı önerilmektedir (bakınız Şekil 36):
masında optimum çözüm iki cer pasajının kullanılmasıdır • Ön çekim bölgesi (kırma çekim bölgesi): lif kesim uzun-
ve dolasıyla da uygulamada pek çok durumda bu kullanıl- luğu + %20
maktadır. • Ana çekim bölgesi: lif kesim uzunluğu + %5 - %10.
Rotor iplikçilik teknolojisi lif kancalarına karşı daha az
hassastır, dolayısıyla %100 sentetik liflerin eğrilmesin- Daha geniş ayarlar aşağıdaki durumlarda gerekli olabilir:
de cer pasajı sayısı istenen iplik kalitesine göre ayarla- • az topaklanmış liflerin işlenmesi için
nabilir. Aşağıdaki listede alternatifler sıralanmış olup, • yüksek mukavemetli liflerin işlenmesi için
listede aşağıya doğru inildikçe iplik kalitesi aşamalı ola- • ince liflerin işlenmesi için
rak artmaktadır: • önemli ölçüde kıvrımlı liflerin işlenmesi için
• regüleli cere entegre tarak makinası • zayıf avivaj maddeli liflerin işlenmesi için
• tarak makinası + regüleli cer makinası • düşük kopma çekimlerinin kullanılması için.
• entegre cer makinalı tarak + regüleli cer makinası
• tarak makinası + cer makinası + regüleli cer makinası. Akrilik lifler söz konusu olduğunda ana çekim bölgesinde dar
ayar soğuk çekim fiksesine sebep olabilir ve bu da son ürün-
Cer pasajı sayısı açısından en hassas eğirme sistemi hava- de daha yüksek çekme değerlerine neden olur. Eğer çalışı-
jetli eğirme sistemidir. Hava-jetli iplik makinasında yüksek lacak lifler 40 mm'den uzun ise çekim bölgesindeki tüm lif
hızlı çekim sistemlerindeki problemleri önlemek için 3 pa- kılavuzlama (örneğin: baskı çubuklarının) elemanlarının kal-
saj cer gereklidir. dırılması tavsiye edilir. Tablo 11'de 3 üzeri 4 silindirli çekim
bölgesi için farklı hammaddelere göre önerilen ekartman
5.7.2. Genel ayarlar ayarları verilmiştir. Bu ayarlar sadece başlangıç için tavsiye
niteliğinde olup, önerilen bu başlangıç ayarları kullanılarak
Cer makinasında karışımları işlemek pamuk lifleri ile kar- deneme yanılma ile optimum ayar değerleri belirlenmelidir.
şılaştırıldığında her hangi bir ilave zorluk içermez. Saf Standart lifler (boncuklanma davranışı, dayanım, büküm
sentetik liflerinin çekimine kıyasla bazı uyarlamalar ve değerleri, vb. açısından) için genel ayarlamalar Şekil 37'de
“know-how” gerektirmektedir. 3 üzeri 5 silindirli sistemler için bulunabilir.
Özel lif tipleri için ayarlar yapılmalıdır.

Ön çekim
5.7.2.2. Üst silindir baskısı
Ana çekim
(kırma çekim)
Materyal silindiri ayarı
silindiri ayarı Üst silindir baskısı ile hedeflenen, optimum çekim şartları-
[mm]
[mm]
nın sağlanabilmesi için liflerin sıkıştırılmasını sağlamaktır.
%50 penye pamuk Eski cer makinalarında pamuk liflerini işlemek için silindir
48 43
%50 polyester 1.7 dtex / 40 mm
yüklenmesi yüksek tutulmalıdır. Modern cer makinalarında
%50 karde pamuk
46 42 ise tüm lifler için zaten yüksek kuvvetler uygulanmaktadır,
%50 modal 1.3 dtex / 38 mm
dolayısıyla genellikle farklı materyaller çalışılacağı zaman
%100 viskon 1.3 dtex / 40 mm 48 44 uygulanacak basınç değerleri değiştirilmez. Sadece yüksek
çekim kuvvetleri oluşacak olursa daha yüksek üst silindir
%100 polyakrilik 1.3 dtex / 40 mm
50 44 baskı değerlerine gerek olur. Böyle bir durumda, örneğin,
kıvrımlı
kalın şerit numaralı ya da yüksek çekim direnci olan liflerle
50 43
çalışılırken karşılaşılabilir.
kıvrımlı
Şekil 38'de ve Tablo 12'de Riter Cer Makinalarında sıradan
%100 polyester dikiş ipliği
50 44
ve yüksek çekim kuvveti ayarları için örnekler verilmiştir.
1.3 dtex / 38 mm Yüksek üst silindir ayarlarında etkinliği arttırılmış kıstır-
%100 polyakrilik 3.3 dtex / 60 mm ma bölgesi göz önüne alınmalıdır ve ekartman ayarları
65 58
kıvrımlı, boyalı 1-2 mm kadar arttırılmalıdır (bakınız bölüm 5.7.2.1.).
Tablo 11 – Farklı materyaller için ekartman ayarı(3 üzeri 4 silindir)
3 üzeri 5 çekim düzeneği 2

1
3
mm olarak
liflerin kesim
uzunluğu
36 42-47
32
sabit 43 sabit 50-55
40
53 60-65
50
Şekil 38 – 3-üzeri-4 silindir çekim sisteminde üst silindir baskısı

Şekil 37 – 3 üzeri 5 silindir çekim sistemi
Silindir 1 Silindir 2 Silindir 3 Silindir 4

Normal ayar 320 N 320 N 320 N 200 N
Yüksek çekim
kuvvetleri için 440 N 440 N 320 N 200 N
ayarlar
Tablo 12 – Üst silindir baskı ayarlarına örnekler (3 üzeri 4 silindir çekim

sistemi)
5.7.2.3. Çekim dağılımı 5.7.2.4. Hız
Cer makinasındaki toplam çekim iki aşamada gerçekleştiri- Bir cer makinasında mümkün olan maksimum hız değerleri
lir; Ön çekim ve ana çekim (bakınız Şekil 36). Ön çekiminin lif malzemesine bağlıdır ve aşağıdaki parametrelerce sınır-
amacı şeride ön-gerilme uygulayarak ve lif bükümünü aça- lanmaktadır:
rak lifleri ana çekim bölgesine hazırlamaktır. Genellikle ön • üst silindire sarmadaki artış
çekimi 1.28 - 1.7 arasındadır ve pek çok faktöre göre değiş- • hassas suni ve sentetik lifler için çok yüsek olan üst silin-
mektedir. Genelde yüksek ön çekimleri aşağıda belirtilen du- dir sıcaklığı
rumlarda gereklidir: • makina duruşlarında artış ve azalan verimlilik
• daha önceki çekim pasajları • şerit kalitesinde bozulma
• daha ince lifler • manşon ömründe azalma.
• daha uzun lifler
• topaklanmamış lifler Genelde mümkün olan maksimum hızın aşağıda belİrtilen
• yüksek mukavemetli lifler. materyalin kullanımı ile azaldığı söylenmektedir:
• ince lifler
Her durumda yapışma-kayma halinden kaçınılmalıdır. (ba- • az-topaklanan lifler
kınız Rieter iplikçilik El kitabı – Cilt 1). • yüksek mukavemetli lifler
Ön çekim malzemeye bağlı olduğundan ve toplam çekim ge- • çok kıvrımlı lifler
nellikle kullanılan sisteme göre ayarlandığından ana çekim, • az avivaj maddeli lifler
toplam çekim bölü ön çekim şeklinde hesaplanır. Yüksek ka- • düşük erime noktasına sahip lifler.
liteli ürünler için ana çekim verileri aşağıda belirtilen limit
değerlerle sınırlandırılmalıdır: Şekil 39’da farklı lif malzemeleri için standart ve mak-
• pamuk/suni ve sentetik lif karışımları: 3.8 simum çekim hızları verilmiştir. Çekim işleminin toplam
• viskon: 6.3 eğirme maliyetlerine olan etkisinin ve hızın şerit kalite-
• akrilik (kıvrımlı): 5.2 sine olan etkisinin düşük olması nedeniyle çıkış hızının
• polyester (kıvrımlı): 6.0 maksimum değerlere ayarlanmaması tavsiye edilmektedir.
• polyester (dikiş ipliği): 3.7
• polipropulen: 6.1
Farklı malzemeler ve cer makinaları için birinci ve ikinci cer

pasajlarındaki çekim düzenleme örnekleri Tablo 13'de ve-
rilmektedir.
1. cer pasajı 2. cer pasajı

Materyal
ön çekim (kırma çekim) toplam çekim ön çekim (kırma çekim) toplam çekim
%50 penye pamuk

1.41 8 1.28 8
%50 karde pamuk

1.41 8 1.28 8
%50 modal 1.3 dtex / 38 mm
%100 viskon 1.3 dtex / 40 mm 1.41 9 1.28 8.3
%100 poliakrilik 1.3 dtex / 40 mm

1.7 6.8 1.28 6.7
kıvrımlı
%100 polyester 1.9dtex / 36 mm

1.41 8.4 1.28 8
kıvrımlı
%100 polyester dikiş ipliği

1.7 6.4 1.7 6.4
1.3 dtex / 38 mm
%100 polyakrilik 3.3 dtex / 60 mm

1.7 6 1.41 8
kıvrımlı, boyalı
Tablo 13 – Farklı materyallerle çekim dağılımı örnekleri

ek olarak ince liflerde kaba liflere göre daha fazla sarma

Karde pamuk (CO) eğilimi vardır. Bu yüzden de ince lifler çalışılırken çıkış
Viskon (CV) hızı düşürülmelidir.
Akrilik (PAC) Makina parçalarına, özellikle de çekim silindirlerine sarma-
PES / CO nın diğer nedenleri aşağıda belirtildiği şekilde sıralanabilir:
• statik elektrik yüklerinin birikmesi (hava kuru iken)
Polyester (PES)
• avivaj maddesinin kirletmesi (kötü avivaj maddesi veya
Penye pamuk
aşırı nem içeriği)
Telef / geri kazanılmış lif
• kenar liflerinin ayrılması.
0 200 400 600 800 1 
000 
m/dak.
Ancak sarmalar sıklıkla yetersiz bakımlı veya bakımsız üst

Standard Maksimum
silindirler yüzünden olmaktadır. Sarmanın önlenmesi için,
Şekil 39 – Farklı malzemeler için standart ve maksimum cer makinası aşağıda belirtilenlerin yapılması tavsiye edilir:
çıkış hızları
• manşonlara antistatik madde uygulama
• (75) - 83° Shore sertliği (yumuşak manşonlarla sarma eği-
5.7.2.5. Tülbent yoğunlaştırma limi daha yüksektir)
• manşonlara hasar vermekten kaçınmak
Lifler çıkış silindirleri ile taşınırken lif tutamı yoğunlaştırıl- • manşonların periyodik olarak yıkanması.
malı ve kalender silindirlerine iletilmelidir. Bu işlem tülbent
hunisinde ve kondenserde gerçekleştirilir. Bu elemanların Kaplamaların yüzey işlemi de faydalıdır, ancak vernikle-
delik çapı şerit ağırlığına ve lif malzemesinin hacimliliğine me pek kullanılmamaktadır. Daha iyi sonuçlar için asidik
göre ayarlanmalıdır. işlemle ya da UV ışınlamayla (berkolising) kaplamaların
Çıkış silindiri ve kalender silindiri arasındaki gergi çekimi yumuşatılmasıyla alınabilir. Kenar liflerin tutamdan ya da
de lif malzemesine göre ayarlanması gerekir, böylece tül- şeritten ayrılması sarmaya, kılavuzların tıkanmasına ve
bent toparlanıp şerit huniden çekilebilir ve istenen düz- liflerin birbirine karışmasına sebep olur, bu da şeritte kop-
günlük değerleri elde edilebilir. Genel bir öneri olarak aşa- ma ve tüylülüğün artması ile sonuçlanır. Bu durum özellik-
ğıdaki değerler kullanılabilir: le aşağıda belirtilen hususlardan kaynaklanmaktadır:
• pamuk: 1.00 - 1.02 • zayıf avivaj (çok az lif tutunması)
• polyester/pamuk: 0.99 - 1.00 • statik yük
• suni ve sentetik lifler: 0.98 - 1.00 • şerit karışımına şeritlerin kötü beslenmesi
5.7.3. Problemler Şerit karıştırmada liflerin ayrışma eğilimi en düşük olan şe-
ritler dışarıdan beslenmelidir, örneğin penye pamuk karı-
Cer makinasının çalışması aşağıdaki faktörlerden etkilenir: şımlarında pamuk şeritleri beslenirken kenardan verilme-
• lif parametreleri (örn. incelik, kıvrım, uzunluk, vb.) melidir.
• avivaj maddesi Kılavuzların tıkanması kısmen oluşan statik elektriklenme ve
• havadaki nem oranı daha çok avivaj maddesi kalıntıları sonucu meydana gelmekte-
• liflerin temas ettiği makina parçalarının durumu dir. Bu eğilimin sebebi kullanılan avivaj maddesinin kendisi ya
• ayarlar. da havadaki aşırı derece nem içeriği olabilir. Bu problem sade-
ce peryodik temizlemeyle önlenebilir.
%100 suni ve sentetik lifler çalışılırken özellikle ortaya çı- Çekim zorlukları aşağıda belirtili hususlarla bağlantılı ola-
kan ana problemler, aşağıda belrtildiği gibi özetlenebilir: rak ortaya çıkabilmektedir:
• makina parçalarına sarma • Hatalı avivaj maddesi (aşırı lif/lif tutunması)
• kılavuz geçişlerini tıkayan tutamdan ve şerit kenarların- • hatalı ştapel uzunluğu eşleştirmesi ( pamuk, suni ve sen-
dan ayrılan lifler tetik lif karışımlarda)
• çekim problemleri ve çekim düzensizlikleri • yüksek lif kıvrımı
• liflerin ve avivaj maddelerinin termal bozunması. • çok dar ekartman ayarları (özellikle kırma çekim mesafeleri)
• yanlış ön çekim
Eğer lifte kalmış olan kıvrım/büküm ve dolayısıyla da lifle- • çekim bölgesinde aşırı lif kütlesi
rin yayılma yeteneği düşük ise sarma meydana gelir. Buna (daha az dublaj veya beslemede daha ince şerit kullanın).
Termal hasar üst silindirlerin ısınması sonucu oluşur. 5.8. Fitil üretimi
400 m/dak hızlarında bile üst silindir sıcaklığı 80°C ye 5.8.1. Genel ayarlar
ulaşabilir. Çekim düzeneğine normal elyaf akışı olduğunda 5.8.1.1. Ekartman ayarı
hiç lif kopuşu olmayacaktır, çünkü temas süresi çok kısa-
dır. Ancak, cer makinası durdurulduğunda ve basınç altın- Fitil makinasındaki ekartman ayarı da cer makinasın-
daki liflere ısı uygulandığında hasar meydana gelir. Örne- da olduğu gibi lif uzunluğuna göre yapılmalıdır. Çok dar
ğin, polyester 80°C (polyolefin çok daha önce) civarında olan ayarda lifler zarar görebilir, fazla geniş olan ayarda
bozunmaya başlar ve bu bozunma özellikle boyanma dav- ise yüzen lif miktarı artar ve fitilde yüksek düzgünsüzlü-
ranışını etkiler. Şeritteki etki alanı 1 - 2 cm ile sınırlanmış ğe neden olur. Fitil kalitesi için ön çekim mesafesi önemli
olsa da 5 - 50 metrelik ipliği etkilemektedir. Bu etki ancak bir parametredir. Optimum ayar değerleri lif uzunluğunun
boyama sonrası görülebilmektedir. yanısıra lif malzemesinin çekim direncine de bağlıdır.
Isı sadece lifi değil ayrıca avivaj maddesini de etkiler; Çekim direnci arttıkça daha yüksek ön çekim bölgesi
50°C'den sonraki sıcaklıklarda bu etki artabilir. Özellikle vis- ekartman ayarı kullanılması gerekir.
kozite değişir ve sonuç olarak pek çok işlem parametresi (ör- Rieter fitil makinasında ekartman ayarı örnekleri Şekil 40 ve
neğin sürtünme kuvveti) radikal bir şekilde etkilenir. Tablo 15'de görülebilir. Bu değerler başlangıç aşamasında
kulanım içindir daha sonra optimize edilmesi gerekir.
5.7.4. Ortam koşulları
% nispi Sıcaklık g. su/ kg

Materyal
rutubet C derece F derece hava
Polyester 50 - 52 24 - 26 75 - 79 10 - 11
Viskon / Polyester 48 - 54 24 - 26 75 - 79 10 - 12
Pamuk / Polyester karışımı 45 - 50 24 - 26 75 - 79 9 - 11
Tablo 14 – Cer makinasında suni ve sentetik liflerin çalışılabilmesi için

iyi ortam koşulları
E F
mi
25
n.
35 35
mi
1
n.
mm
1m
m
H J
32 32 32
1 2 3
A
G = 4.0
C D
285
Şekil 40 – Fitil makinasında çekim sistemi için ekartman ayarı

Ayar 1 2 3
Pamuk, suni ve sentetik Pamuk, suni ve sentetik Pamuk, suni ve sentetik
Hammadde ve 40 mm'ye kadar karışımlar ve 50 mm'ye kadar karışımlar ve 60 mm'ye kadar karışımlar
için için için
A = Kafes uzunluğu 34.5 mm 45.0 mm 60.5 mm
B = Kılavuz çubuk 24.0 mm 33.0 mm 48.0 mm
C = Alt silindirler ana çekim mesafesi 49.0 mm 69.0 mm 76.0 mm
D = Alt silindirler ön çekim mesafesi min. 60.0 mm min. 60.0 mm min. 70,0
E = Üst silindirler ana çekim mesafesi 55.0 mm 66.0 mm 82.0 mm
F = Üst silindirler ön çekim mesafesi min. 59.0 mm min. 59.0 mm min. 70.0 mm
G = Öne doğru kaydırma 1. üst silindir 4.0 mm 4.0 mm 4.0 mm
H = Geriye doğru kaydırma 2. üst silindir 2.0 mm 2.0 mm 2.0 mm
J = Geriye doğru kaydırma 3. üst silindir 0.0 mm 0.0 mm 0.0 mm
Tablo 15 – Rieter fitil makinasında lif uzunluğuna göre ekartman ayarı örnekleri
5.8.1.2. Çekim dağılımı 5.8.1.3. Kondenserler
Fitil makinasında ön çekimin amacı ve etkileyen faktörler cer Kondenserler (bakınız Şekil 41) lifleri çekim sistemine doğ-
makinasına çok benzerlik göstermektedir (bakınız 5.7.2.2.). ru yönlendirir ve lif tutamını hafifçe yoğunlaştırır, böylece
Optimum ayarlar lif malzemesine bağlıdır ve liflere ön geril- tüylenme ve uçuntu azalır. Kondenserlerin açıklıkları besle-
me uygulayacak ve kıvrımı açacak kadar yüksek olmalı ve ya- nen şeridin inceliğine göre seçilmelidir ancak suni ve sen-
pışma-kayma hareketine neden olmamalıdır (bakınız Rieter tetik liflerin daha yüksek hacımlılığı da göz önünde bulun-
İplikçilik El Kitabı Cilt 1). Genellikle ön çekim değerleri 1.1 durulmalıdır.
ve 1.4 arasında olmaktadır. Yüksek çekim direncine sahip lif-
ler için, besleme ve orta silindirlerde titreşim sorunu oluşma- Kondenserler
sını önlemek amacıyla ön çekim azaltılmalıdır, bazı hallerde
1.1 değerinin altına bile düşülmektedir.
Toplam çekim şüphesiz çıkış numarasına bağlıdır ve bu
da istenen iplik numarasıyla bağlantılıdır. Genelde sen-
tetik lifler ve karışımları ile çalışılırken fitil makinasın-
daki toplam çekim 7.5'den yüksek olmalıdır. Tablo 16'da
pamuk/suni ve sentetik lif karışımları veya sadece suni
ve sentetik lifler için toplam çekim değerleri ile ilgili
öneriler verilmektedir. 3 2 1
1 Giriş kondenseri
2 Orta kondenser
Tavsiye edilen toplam çekim aralığı
3 Çıkış kondenseri
Tercih Mümkün
İplik tipi edilen olan çekim Şekil 41 – Fitil makinasında çekim sistemindeki kondenserler
çekim aralığı
Pamuk/sentetik, suni ve sentetik lif 7.5 ila

7 ila 13
karışımları 12.5
60 mm lif uzunluğuna kadar %100 sentetik

8 ila 14 7.5 ila 17
lifler (polyester, viskon, akrilik ve naylon)
Tablo 16 – Tavsiye edilen toplam çekim aralıkları

5.8.1.4. Fitil büküm seviyesi

1 400
Uzun lifler ve yüksek lif-lif sürtünmesi nedeniyle suni ve 1 300

maksimum hız
sentetik lif fitilinde büküm seviyesi pamuğa kıyasla daha
kelebek hızı [tur/dak.]

düşük tutulmalıdır. Çok yüksek değerler ring eğirmede çe- 1 200
kim problemlerine sebep olabilmekte ve bu durum havada-
1 100
ki yüksek nem seviyeleri ile güçlenmektedir, çünkü liflerin
minimum hız
birbirine yapışması artmaktadır. Şüphesiz büküm seviyesi, 1 000
yalancı çekime sebebiyet vermeyecek kadar da yüksek ol- karışımlar
malıdır. 900
Genel olarak büküm seviyesi aşağıda belirtilen durumlarda %100 suni ve sentetik lifler
800
daha yüksek olmalıdır: am 16 18 20 22 24 26 28 30
• kalın lifler ae 0.53 0.59 0.66 0.73 0.79 0.86 0.92 0.99
• kısa lifler
• ince fitiller. Şekil 43 – Lif malzemesine ve büküm faktörüne göre önerilen kelebek
hızı
Suni ve sentetik lif fitilleri için fitil ve liflerin inceliğine göre

önerilen büküm seviyesi değerleri Şekil 42'de görülebilir. 5.8.2. Problemler
Karışım iplikleri için büküm seviyesi karışım oranı göz önü-
ne alınarak pamuk ve sentetik iplik değerlerinin arasında Bir kez daha problemler avivaj maddesinden kaynaklıdır.
seçilmelidir. Daha önce belirtilenlere ilave olarak, üst silindir apronla-
rının ve manşonların uzun süreli avivaj maddesine maruz
kalmaları bu elemanların şişmesine ve kalıntıların oluşma-
sına neden olur. Bu etki özellikle uzun süre kullanılmamala-
2.0 80 rı durumunda daha fazla fark edilir. Dahası apronlar sıklıkla
-1 1/2˝ -1 7/8˝
avivaj maddesi ile kirlenir ve bu da bu elemanlarının yapış
70 -1 1/8˝
yapış olmasına neden olur. Ara sıra yıkanmaları gerekmek-
-1 1/16˝
1.5 60
-1˝
-40 mm
1.2/1.5 den
tedir.
50 Eğer fitilde çok fazla kalın yerler ve hatta balıklar varsa bu-
nun nedenleri aşağıdakilerden biri ya da bir kaçı olabilir:
Büküm(tur/metre)
1.0 40 -60 mm
-3.0 den • çekim düzeneğinde çıkış açıklığı çok dar
Büküm (tur/˝)
30 • kondenser çok dar

0.5 20
• kıstırma hattı aralığı çok kısa
tex 1 
000 900 800 700 600 500 400 300 200 • üst silindirin baskısı yetersiz
Nm 1.0 1.1 1.25 1.4 1.6 2.0 2.5 3.3 5.0
Ne 0.6 0.65 0.74 0.84 0.98 1.18 1.47 1.97 2.95
• beslenen şerit çok kalın
• hasarlı apronlar.
Pamuk Sentetikler
Şekil 42 – Önerilen fitil büküm değerleri 5.8.3. Ortam koşulları

Sıcaklık 23 - 27°C
5.8.1.5. Kelebek hızı
Nispi rutubet %48 - 56
Su içeriği 9 - 12 g/kg
Kelebek hızı sınırlıdır, çünkü yüksek hızlarda yüksek mer-
kezkaç kuvvetleri fitil tabakalarının bobin üzerinde açıl- Tablo 17 – Fitil makinasında suni ve sentetik liflerin çalışılması için
uygun ortam koşulları
masına neden olur. Bu sınırlama bobin çapı arttıkça artar;
böylece kelebek hızı bobin boyutundaki değişimle orantılı
olarak azaltılmalıdır.
Optimum kelebek hızı testlerle belirlenmelidir, Şekil 43'te
farklı liflere ve büküm faktörlerine göre önerilen maksimum
ve minimum kelebek hızları verilmiştir.
5,9. Ring iplikçilik

A = kafes uzunluğu
5.9.1. Genel ayarlar 1 = Aralayıcı
5.9.1.1. Ekartman ayarı ve kafes uzunluğu 2 = Aralayıcı inceliği
Cer ve fitil makinalarında yapılan ekartman ayarı gibi

ring iplik makinalarındaki ekartman ayarı da lif uzunluğu-
na göre yapılmalıdır. Diğer proseslerde açıklandığı üzere
3-üzeri-3 silindir çekim sistemi kullanıldığında ayarlan-
ması gereken iki ekartman mesafesi vardır: Görevi liflere
A
ön gerilme uygulamak olan ön çekimi (Şekil 44'deki B), ve
1
görevi materyali istenen iplik inceliğine çekmek olan ana
2
çekim (Şekil 44'de A).
Fig. 45 – kafes uzunluğu ve kafes aralayıcı
Kafes uzunluğu Maksimum lif uzunluğu

36 mm 32 - 40 mm
43 mm 40 - 51 mm
59 mm 50 - 60 mm
Tablo 19 –Lif uzunluğuna göre kafes uzunluğu örnekleri
Kullanılmakta olan kafeslerin boyunu aşan uzunluğa sahip lif-

lerin ekonomik sebeplerle kullanılmaları gerekirse (örneğin
36 mmlik kafes mesafesinde 40 mmlik lifler) orta alt silindir
A B
8 mm'ye kadar geriye itilebilir, böylece stapel uzunluğuna uy-
Şekil 44 – Ring iplik makinasında ekartman ayarı gun hale getirilir. Daha sonra orta üst silindir ve arka silindirler
(A: ana çekim; B: ön çekimi) buna uygun şekilde ayarlanmalıdır.
Aralayıcı kalınlığı (bakınız Şekil 45) lif malzemesinin ince-
Fitil üretim ayarları bölümünde (bölüm 5.8.1.1.) belirtil- liğine göre ayarlanmalıdır. Aralayıcı kalınlığını ayarlarken
diği gibi, ön çekim mesafesinin optimum değeri sadece kopuş oranının artmasını ve ipliklerde kalın ve ince yer sa-
lif uzunluğuna bağlı değildir, ayrıca lif malzemesinin çek- yısının yükselmesini önlemek için liflerin yüksek hacimliliği
me mukavemetine de bağlıdır. Çekme mukavemeti ne ka- dikkate alınmalıdır.
dar yüksek olursa ön çekimi ekartman ayarları da okadar
daha yüksek olmalıdır. 5.9.1.2. Üst silindir baskısı ve manşonu
Farklı lif materyallerine göre ana ve ön çekim mesafeleri için
örnekler Tablo 18'de verilmiştir. Üst silindir baskısının eski çekim sistemlerinde arttırılması
gerekebilir. Bu değer 12 daN 'nın altında olmamalıdır, ön si-
lindirlerde, mümkünse 15 daN kadar yüksek olmalıdır.
Lif materyali Ön çekim mesafesi Ana çekim mesafesi
Genel olarak, yumuşak ön silindir manşonları ile lifler daha
Karışımlar < 40 mm 70 mm 42.5 mm iyi kıstırılır ve yönlendirilir. Ancak özellikle suni ve sentetik
Suni ve sentetik lifler < 40 mm 70 mm 42.5 mm lifler ve karışımları çalışılırken yumuşak ön silindir manşon-
Suni ve sentetik lifler 51 mm 70 mm 54 mm ları sarmaya sebep olabilir ve daha çabuk yıpranırlar. Bu de-
Suni ve sentetik lifler 60 mm 80 mm 68 mm zavantajlarından sakınmak için daha sert manşonlar seçil-
melidir. Buna ek olarak çıkış silindirlerinin bölüm 5.7.3. de
Tablo 18 – Ön ve ana çekim ekartman ayar mesafelerine örnekler
belirtildiği gibi işleme tabi tutulmaları avantaj sağlar.
Suni ve sentetik lifler çalışılırken üst silindir manşonların-
Değişik lif uzunluklarına sahip lifleri çalışmak için gerekli da tavsiye edilen shore sertlik derecesi besleme silindirle-
olan farklı ana çekim ekartman mesafeleri için farklı uzun- ri için 65-75° ve çıkış silindirleri için75-85° dir. Karışımlar
luklara sahip kafesler vardır (bakınız Şekil 45). Farklı lif çalışılırken minimum seviyede sarmaya eğilimli ve bunun
boyları için doğru kafes uzunluklarına ait örnekler Tablo yanısıra yüksek iplik kalitesi sağlayacak manşonlar seçil-
19'da verilmiştir. melidir.
5.9.1.3. Çekim dağılımı

Lifler Toplam çekim Ön çekim
Karışımlar < 70 1.16 - 1.22
Suni ve sentetik lifler < 40 mm < 60 1.16 - 1.20
3.2 5
3.0 Liyosel < 40 mm < 60 1.10 - 1.14
2.8
4 Kohesif (Yapışkan) Polyester
2.6
< 60 1.09
Fitil numarası (Ne)
2.4
3 < 40 mm
2.2
2.0
2 Suni ve sentetik lifler < 50 mm < 50 1.16 - 1.18
1.8
1.6 Suni ve sentetik lifler < 60 mm < 45 1.16 - 1.18
1.4 1
1.2
1.0 Tablo 20 – Normal ön çekim ile işlenen farklı lifler ve farklı çekim seviye-
0.8 lerine ait örnekler
0.6
10 16 20 24 30 36 40 50 60 70 80 100
iplik numarası (Ne) Ana çekim, istenen iplik inceliğine göre uygun ön çekim de-
1 3.3 dtex 60 mm 3 1.7 dtex 40 mm 5 1.0 dtex 38 mm ğeri belirlendikten sonra seçilmelidir.
2 2.2 dtex 50 mm 4 1.3 dtex 40 mm
5.9.1.4. Kopça hızı
Şekil 46 – Lif materyaline ve istenen iplik numarasına bağlı önerilen fitil
inceliği Ring iplik makinasında üretim hızları açısından en kısıtlayı-
cı parametre kopça hızıdır. Pamuk eğirmeye kıyasla suni ve
Ring iplik makinasındaki toplam çekim şüphesiz fitil ve ip- sentetik lifler ya da karışımları için maksimum kopça hızı-
lik inceliği arasındaki ilişkiye bağlıdır. Proses problemle- nın azaltılması gerekmektedir. Yüksek kopça hızları bölüm
rinden ve iplik kalite kayıplarından kaçınmak için toplam 5.9.2. de belirtildiği gibi liflerdeki termal hasar olasılığını
çekim değeri pratik limitler içinde belirlenmelidir, bu da arttırır. Bu sebeple suni ve sentetik lif üreticileri genellikle
kullanılan lifin özelliklerine bağlıdır. Sonuçta pratik limit- maksimum kopça hızı olarak 28-30 m/s önermektedir. Po-
lerin dışında bir çekim işleminden kaçınmak için fitil ince- lipropilen ya da düşük-boncuklanmalı lif tipleri gibi düşük
liği aşamalı olarak hedeflenen iplik inceliğine göre ayar- ergime sıcaklıklarına sahip lifleri çalışırken kopça hızları
lanmalıdır. Şekil 46’da hedeflenen iplik inceliğine göre 28 m/s'in de altındadır. Karışımlar eğirilirken liflerin termal
önerilen fitil inceliklerine ait örnekler verilmiştir. hasar görme olasılığı göz ardı edilebilir.
Toplam çekim değerleri pratik çekim limitlerinde seçildiğin- Buna ilave olarak, kalın numaralarda yüksek merkezkaç
de, öncelikle ön ve ana çekim olarak bölünmelidir. kuvvetleri ve ince numaralarda düşük iplik kopuş mukave-
Toplam çekim gibi, ön çekim de limitler içinde belirlenmeli- meti nedeniyle kopuş sayılarının artması iplik spektrumu-
dir. Bir yandan ana çekim bölgesinde optimum çekim sağla- nun her iki ucu için de maksimum kopça hızlarını sınırla-
yabilmek için gerekli ön gerilmeyi sağlayacak kadar yüksek maktadır. Şekil 47'de iplik inceliğine bağlı olarak normal
bir değer olması gerekir. Diğer yandan, ön çekimi yapış- sentetik lifler için maksimum kopça hızı aralığı verilmiştir.
ma-kayma hareketinden kaçınmayı sağlayacak ya da uzun
eğirme makinalarında yüksek çekim dayanımı olan liflerin
çalışılmasında oluşan tahrik sisteminin aşırı yüklenmesini
engelleyecek kadar düşük olmalıdır (bakınız Rieter İplikçi-
lik El Kitabı Cilt 1). Genel kurallar olarak aşağıda belirtilen
hususlar sıralanabilir:
m/s
• yüksek ön çekim ile iplik kalitesi korunabilmesi için ön çe-
31
kim mesafesi azaltılmalıdır
29
• düşük ön çekim ile ön çekim mesafesi daha yüksek olabilir,
27
böylece lif uzunluğu, fitil çekim direnci ve ortam koşulları-
na karşı hassasiyet azalır. 25
23
Farklı lifler ve çekim değerlerinde çalışma için normal ön

500 360 300 200 170 145 118 100 83 75 dtex
çekimi örnekleri Tablo 20'de verilmiştir. 20 28 34 50 60 70 85 100 120 135 Nm
Şekil 47 – Sentetik lifler için maksimum kopça hızı değerleri

5.9.1.5. Kopça şekli
Kopçanın pek çok parametresi vardır (bakınız Şekil 48) ve

aşağıdaki parametrelere göre belirlenmelidir: f
• flanş tipi
• lif materyali
• iplik numarası
• bilezik flanş boyutu
• bilezik profili. dr
Bilezik ve kopça imalatçıları tavsiyelerle her bir uygulama

için optimum kopçanın belirlenebilmesi yönünde seçim ya-
pılmasını desteklemektedir.
Sentetik liflerin sürtünmeye hassaslığı sebebiyle genelde udr
yüksek kavise sahip kopçalar kullanılmalıdır. Böylece iplikte
erime noktalarına sebep olan ipliğin bilezik taçındaki tema-
sından kaçınılmış olunur.
İplik kalitesine, eğirme stabilitesi ve kopça ömrüne etkisi
fr
olan bir başka önemli parametre kopçadaki tel kesit formu-
dur. Özel uygulamalar için değişik şekillerde (Şekil 49) kop-
çalar tasarlanmıştır.
drh
3
1
9
r
2
6
f
Tüylülük açısından iyi sonuçlar. İnce pamuk ipliği ve viskon için uygun.
dr
7
Karışımlar, pamuk ve sentetikler için. Düşük bükümlü iplikler için iyi
8 sonuçlar verir.
7
udr
Pamuk karışımları ve sentetikler için. Oldukça geniş yarım yuvarlak
4 profil geniş temas yüzeyi sağlar. Yüksek hızlara uygundur.
1 – İç kopça genişliği
2 – Kopça iç kavis yüksekliği fr
3 – İplik pasajı Akrilikler, özel sentetikler ve özlü iplik için. Düz ayak, yuvarlak
4 – Kopça tel kesit formu kopça kavisi (iplik geçişi), yüksek hızlar için uygundur
5 – Kopça – bilezik temas yüzeyi
r
6 – Ayak açısı
Sentetikler ve özlü iplik için, düşük hızlara uygundur.
7 – Kopça ayağı
8 – Kopça ağız açıklığı drh
9 – Kopça kavsinin üst kısmı SU kopçalar için. "udr" ve "r" profilli de mevcuttur.
Şekil 48 – C şeklinde kopçaların parametreleri Şekil 49 – Kopça tel kesit formları ve önerilen uygulamaları
PES / CO PES /
Ham karışım Saf PES
Karde Penye MOD
% karışım oranları 67/33 50/50 67/33 50/50 65/35

Lif uzunluğu PES (mm) 32 38/40 32 38/40 32 38/40 32 38/40
Enine kesitteki minimum lif sayısı 70 60 75 65 65 55 70 60 60 50 (-60)
Tablo 21 – Suni ve sentetik liflerden eğrilmiş iplikler için eğirme limitleri
5.9.1.6. Eğirme limiti ve iplik bükümü Polyester ve karışımları dokuma iplikleri için ortak büküm
çarpanı Şekil 51'de görülebilir. Aynı malzemelerden örme
Suni ve sentetik liflerin ve karışımların ring iplikçiliğinde iplikleri ise bu değerlerin %10 altındadır. Akrilik iplikleri
eğrilmesinde eğirme limiti genelde 50 - 75 lif arasında- ise polyester ipliklerine göre %5 daha yüksek değerlere sa-
dır (bakınız Tablo 21). Bu limit pamuk için daha düşüktür hiptir.
çünkü suni ve sentetik liflerin uzunluk varyasyonu düşük-
tür ve lif tutunması yüksektir.
Aynı sebeplerle suni ve sentetik liflerin pamuklu iplikle- ae am
E
re kıyasla düşük bükümle eğrilmesi mümkündür ve kritik 4.1 125 B
4.0 120
büküm seviyesi (maksimum çekme yükü) suni ve sente- D A
3.8 115
tik lifler için daha düşüktür (bakınız Şekil 50). Karışımlar C
3.6 110
için uygun olan değerler materyallerin dağılım yüzdesine
3.5 105
bağlı olarak bu değerler arasındadır: suni ve sentetik lifle- 3.3 100
rin yüzdesi arttıkça değerler %100 suni ve sentetik liflerin 3.1 95
değerlerine daha yakın olur. 3.0 90
2.8 85
2.6 80
F
C 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120 130 Nm
50 34 25 20 17 14 12.5 11 10 9 8.3 7.7 tex
D 12 18 24 30 36 41 47 53 59 65 71 77 Ne
B
A: PES (40 mm) D: PES / CO 65/35, karde (32 mm)
B: PES / CO, penye (40 mm) E: PES / CO 50/50, karde (32 mm)
PES C: PES / CO 65/35, karde (40 mm)
C Şekil 51 – Ortak büküm çarpanı

A D
B
CO
T/m
Şekil 50 – Büküm tur değeleri ile iplik mukavemeti arasındaki ilişki;

F, mukavemet; T/m, bir metredeki büküm sayısı; PES, polyester lifleri;
CO, pamuk lifleri
5.9.2. Problemler 5.9.2.2. Termal lif hasarı [10] [11] [12]

5.9.2.1. Genel problemler
Sentetik liflerle çalışmada en büyük sorun balon kontrolün-
Suni ve sentetik liflerlerin ring eğirme sitemindeki prob- de, bilezik ve kopça temasında termal lif hasarı riskidir.
lemlerinin sebepleri: Balon kontrol bileziğinde balon çok büyükse ve iplik balon
• lifler kırıcıya bastırılıyorsa oluşan yüksek lif/metal sürütnmesi ile
• makina hasar oluşur. Temas süresi liflerin belirgin miktarda ısınma-
• fitil sına neden olacak kadar uzundur. Bu durum lif malzemesin-
• klimadır. de erimeye kadar varan değişime neden olur. Ortaya çıkan
sonuçlar şunlardır:
Lif kaynaklı problemlerin sebepleri: • iplik mukavemetinde düşme
• kötü avivaj (yüksek lif/lif yapışması, kirlenme) • iplik uzamasında azalma
• düşük plastikleşme noktası (esas neden budur ve hızla • lif partiküllerinin meydana gelmesi
termal hasara yol açar). • kopuşlarda ve toz seviyelerinde artış, özellikle sarma
işlemi esnasında
Makina açısından ise aşağıdaki faktörler göz önüne alınma- • iplik kılavuzlarına sürtünme sonucu balık oluşumu
lıdır: • değişken boyanabilirlik.
• hatalı ayarlar
• çekim düzeneğinde hatalı kafes açıklığı Bu tip hasar ipliği tüm uzunluğu boyunca etkilemez. Ara-
• yanlış ön çekim lıklı olarak gerçekleşir, özellikle balon kırıcıda iplik üze-
• çok düşük üst silindir baskısı rindeki temas basıncı yüksek olduğunda, örneğin balon
• fitil kılavuzunun gereksiz kalkması büyük olduğunda oluşur. Büyük balon bilezik rayı hare-
• hatalı ya da hasarlı üst silindirler ve kılavuz apronlar ketinin alt kısmında (en büyük bobin çapına sarımda) ve
• çok düşük aspirasyon basıncı bobine sarımın ilk aşamasında (bobinin yarım dolmasına
• hatalı seçilmiş bilezikler ve kopçalar dek) oluşur (Şekil 52). Bu sebeple erime noktaları nadir
• hasarlı iplik kılavuzları, bilezikler ve kopçalar, yanlış bile- olarak orta ve küçük çaplı bobinlerde iplik boyunca
zik, iğ ve kılavuz merkezlemesi (özellikle suni ve sentetik ve tüm bobinin üst kısımlarındaki bölgelerde bulunur.
lifler açısından çok önemli), aşırı hız.
Fitil ile ilgili problemler:

• çok yüksek tüylülük seviyesi
• aşırı düzgünsüzlük
• çok yüksek büküm seviyesi.
Havalandırma sisteminde nem seviyesi:

• çok düşük olabilir (statik elektriklenme, sarma, tüylülük)
• çok yüksek olabilir (avivaj kirlenmesi, eğirme elemanları-
nın yapışması, sarma).
Bir başka problem de bobinlerde ortaya çıkabilir. Eğer yan-

lış tipte plastik masura kullanılırsa lifler masuradan taşabi-
lir. Bu ipliğin sağılması esnasında sürekli iplik kopuşuna ne-
den olur ve bobinden iplik çekilemez. Özellikle bobinlerin
alt kısmında bu problemle karşılaşılabilir.
a b
Şekil 52 – (a) Sarım tabakalarının at kısmlardaki ergime noktaları (b)

Bobinin alt yarısındaki ergime noktaları
Hasar, iğ hızının lineer fonksiyonu olarak ortaya çıkar. Hı- 5.9.3. Ortam koşulları
zın azaltılması dışında hasarı sınırlamak sadece küçük bile-
zikler ve kısa yükselmeyle mümkündür. Eğer bilezik ve yük- 1 kilo kuru hava başına tavsiye edilen su buharı mikta-
selme düşük tutulursa balon kırıcıyı devre dışı bırakmak rı 9.5 - 11.5 g'dır. 23 - 27°Clik eğirme sıcaklıklarında bu
mümkün olur. Bu koşullarda 35 m/s gibi kopça hızlarında nem miktarı %45 - 55 oranında bağıl nem verir. Ancak,
bile eriyen noktalar oluşmaz. Küçük bileziklerle eğirme ince statik elektriklenmeden kaçınmak için bağıl nem %50'nin
numaralı iplikleri otomatik takım değiştirmeli ring makina- altına düşmemelidir.
larında ve bobinleyicide “splicer” olan makinalarda üretim
yapılırken uygulanabilir. 5.10. Kompakt iplikçilik
Bu tip termal hasarlar boyama esnasında kolayca görülebi-
lir ancak bunların tespiti eğirme esnasında çok zordur. Sık- Kompakt eğirme ring ipik teknolojisinin daha da geliş-
lıkla un benzeri ince toz kalıntısı oluşur. tirilmiş bir formudur; yüksek mukavemet ve düşük tüy-
İpliğin bileziğe bastırıldığı, dolayısıyla sürtünme nedeniyle lülük özellikleriyle daha yüksek kalitede iplik üretilir
lifler ısındığı zaman, bilezik ve kopçanın bulunduğu bölge- (bakınız Rieter İplikçilik El Kitabı – Cilt 4). Kompakt ip-
de de termal hasar meydana gelir. Balonda ki daralma ya da likçilikte çekim ve büküm elemanları ring iplik maki-
çekilme dolayısıyla gerilim yüksek olduğunda iplik kopçada nasındakilerle aynıdır, dolayısıyla hem yapılacak ayar-
hep bu düşük seviyedeki konumuna gelmeye çalışır (bakınız lar hem de yaşanacak sıkıntılar ring ipikçiliğindekilerle
Rieter İplikçilik El Kitabı – Cilt 1, bölüm 8.5.3.). Bu şekilde benzerlik gösterir ve ilgili bölümlerde (bölüm 5.9.1. ve
yüksek gerilim bobinleme esnasında kalkış hareketinin üst 5.9.2.) anlatılmıştır. Bu kısımda yoğunlaştırma bölgesi-
kısmında ve bilezik bankı hareketinin üst bölümünde (daha nin ilave ayarları ve kompakt iplik yapısından kaynakla-
küçük çaplarda) ortaya çıkar (Şekil 53). Bu yüzden bu tipte nan özel durumlar açıklanmıştır.
bir hasar tabakalı sarımda sadece bobinin üst yarısında gö-
rülür. Genellik bilezik bankı üzerinde oldukça kalın, küçük 5.10.1. Genel ayarlar
parçalar halinde birikinti tabakası ile tanınır. 5.10.1.1. Kompaktlaştırma (Yoğunlaştırma) bölgesi
Sentetik liflerin işlenmesinde bu tip hatadan kaçınmak için
genellikle çok kavisli (C şeklinde) kopça gereklidir. Bu tip Rieter kompakt sistemi elemanları Şekil 54'de görülmekte-
kopça formu iplik hareketi için daha geniş bir alan sağlar. dir. Lif inceliğine ve istenen iplik numarasına bağlı olarak
uygun emiş ünitesi ve hava kılavuz elemanı seçilmelidir.
a b
Şekil 53 – (a) Tabakalı sarımın üst kısmında erimiş noktalar

(b) Bobinin üst yarısındaki erimiş noktalar
Şekil 54 – Kompaktlaştırma elemanları
Suni ve sentetik lifler ve karışımları için tavsiye edilen 5.10.1.2. Bilezik finisajı
emiş ünitesi (Şekil 55).
Rieter İplikçilik El kitabı Cilt 4’te belirtlidiği üzere, kopça
iplik tüylülüğü sayesinde oluşan lif kalıntıları ile kendi yü-
zeyini yağlar. Kompakt ipliklerinin düşük tüylülüğü kopça
yüzeyindeki yağlanmanın düşük olmasına neden olur. An-
cak doğru kopça formu seçilerek bu sorun giderilebilir (ba-
kınız bölüm 5.10.1.3.), böylece bilezik/kopça sistemindeki
aşınmanın daha uzun sürede olması beklenebilir. Bu sebep-
le yüksek aşınma mukavemetine sahip finisajlı bilezikler
(örnek, Bräckerden TITAN bilezikleri) tavsiye edilir.
5.10.1.3. Kopça şekli
Son bölümde anlatıldığı üzere, kompakt ipliklerin düşük tüy-

lülüğü bilezik/kopça sisteminde düşük yağlamaya sebep olur.
Bu etkiyi mümkün olduğunca ortadan kaldırmak için kopça tipi
olarak mümkün olduğunca iplik pasajı az olan kopçalar seçil-
melidir, böylece az olan iplik tüylülüğü bilezik – kopça arasın-
daki temas noktasına mümkün olduğunca yaklaştırılabilir ve
Şekil 55 – Suni ve sentetik lifler ve karışımlar için tavsiye edilen emiş yağlayıcı etkiye sahip lif döküntüsü birikimesi sağlanabilir.
ünitesi
Düşük yağlama sebebiyle bilezik ve kopça arasıdaki sürtün-
me yüksek olur ve hafif kopçalar kullanılabilir.
5.11. Rotor iplikçiliği Genel bir kural olarak tavsiye edilen maksimum lif uzunluğu
5.11.1. Lif seçimi aşağıda belirtildiği gibi hesaplanabilir:
Rotor iplik teknolojisindeki sınırlamalar yüzünden uygun Maksimum Lif Uzunluğu ≤ 1.3 ×Rotor Çapı
lif seçimi büyük önem taşır. Bu aşamada iki parametrenin
göz önüne alınması gerekir: 5.11.2. Genel ayarlar
• lif inceliği 5.11.2.1. Açıcı silindir tipi ve hızı
• lif uzunluğu.
Suni ve sentetik lifler ve karışımları çalışılırken liflere en
Ring ipliklere kıyasla daha fazla sayıda olması gereken ke- az hasar verilerek beslenen liflerin açılabilmesi için doğ-
sitteki lif sayısı, lif inceliği ile sınırlanır. Bölüm 4.1.1.3. de ru açıcı silindirlerin seçimi çok önemlidir. Açma işlemine
belirtildiği üzere, rotor iplikleri genelde kesitte en az 100 önemli etkileri olan parametreler aşağıda belirtilmiştir:
life ihtiyaç duyar, bu nedenle de eğrilebilecek ipliğin olası • garnitür teli tipi
inceliği elyaf inceliğine bağlıdır (Tablo 22). • açıcı silindir kaplaması
• açıcı silindir hızı.
Genelde bu parametreler ne kadar agresif seçilirse açma

işlemi o kadar iyi, ancak liflerin hasar görme olasılığı da
Lif inceliği İplik numarası
o kadar yüksek olur. Bu sebeple açıcı silindirlerin garni-
dtex tex Ne Nm tür telleri pamuğa kıyasla suni ve sentetik lifler için daha
1.7 20 30 50 az agresif seçilir. Açıcı silindirlerin (teller veya sert bile-
1.3 16 38 64 zik) kaplamaları kullanım ömrünü uzatacak şekilde geliş-
1.1 13 45 77 tirilmiştir. En popüler kaplama ince bir tabaka olarak nikel
bazlı elmas parçaçıkları emdirilmiş kaplamadır (DN kap-
Tablo 22 – Lif incelik değerlerine göre rotor iplik numarası sınırları
lama). Bu kaplamanın pürüzlülüğünü azaltmak için üstü-
ne ilave olarak nikel kaplama yapılır. Ancak çok hassas lif-
Lif uzunluğu rotor çapıyla sınırlıdır. Eğer lif uzunluğu belirler eğrilirken lif hasarına sebep olmamak için sadece nikel
tilen rotor çapına göre çok uzunsa aşağıdaki dezavantajlar kaplama (N kaplama) kullanılması tavsiye edilir. Bu du-
meydana gelebilir: rumda kullanım süresinin kısalması beklenir.
• daha fazla sargı lifleri Şekil 56'da farklı lif tipleri için açıcı silindir tipleri ve kap-
• daha düşük eğirme stabilitesi lamaları ile ilgili tavsiyeleri verilmiştir.
• daha düşük iplik kalitesi.
GARNİTÜR TELİ
Form
Form / Tip
Tip OB 20 B OB 20/4 OB 20 OS 21 OS 43
Kaplama DN * DN DN * DN * DN
Pamuk
Rejenere
Kaplama / Hammadde
Viskon
Polyester/-akrilik
Karışımlar
PES/CO benzeri
SERT BİLEZİK
Form
Form / Tip
Tip B 174 B 174 - 4.8 B 20 S 21 S 43
Kaplama DN N DN N DN N DN DN
Pamuk
Rejenere
Kaplama / Hammadde
Viskon
Polyester/-akrilik
Karışımlar
PES/CO benzeri
– Mümkün olabilir D – Elmas kaplama N – Nikel kaplama

– Tavsiye edilen DN – Elmas-nikel kaplama * – Tellere uygulanan bitim işlemi
Şekil 56 – Rieter açıcı silindir tavsiyeleri

Açıcı silindir için optimum hız eğirme denemeleri ile bu- Rotor kaplamasının amacı daha yüksek aşınma dayanımı
lunmalıdır. Maksimum açıcı silindir hızında sınırlayıcı fak- sağlayarak rotorun ömrünü uzatmaktır. Pek çok durumda
tör lif hasarları ve lif/metal sürtünmesi sebebiyle erime suni ve sentetik liflerde dahil olmak üzere rotor yivine bo-
noktalarının oluşmasıdır. Ayrıca minimum hız için sınırla- ron uygulamasına ek olarak nikel matrisinde elmas kap-
yıcı olan yetersiz lif ayrılması ve açıcı silindire lif sarması- laması da tüm rotora (BD tipi) uygulanır. Özellikle viskon
nın meydana gelmesidir. Tablo 23'te suni ve sentetik lifler ipliklerinin eğrilmesi için boron uygulaması artı nikel kap-
için tipik açıcı silindir hızları verilmiştir. laması (B tipi) olan rotorlar kayma yüzeyinin pürüzsüz-
lüğü sebebiyle avantaj sağlar. Kullanılan life ve kullanım
alanına göre rotor kaplamaları için tavsiyeler Şekil 57'de
verilmiştir.
Lif materyali Açıcı Silindir Hızları [tur/dakika] Lif uzunluğuna bağlı rotor çapının sınırları 5.11.1., de
PES/CO 8 000 - 10 000 açıklanmıştı, ancak iplik inceliği ve rotor hızları da sınır-
PES 7 000 - 9 000 lamalar koymaktadır. İplik inceliği etkilidir çünkü eğrilen
PAC 7 000 - 9 000 iplik ne kadar kalın ise rotor çapı o kadar büyük seçilme-
PA 6 500 - 8 000 lidir. Rotor hızı etkilidir çünkü her rotor çapı optimal hız
aralığına sahiptir. Bu hızın altında çalışılması düşük eğir-
Viskon 8 000 - 9 000
me gerilimine ve düzensiz eğirme koşullarına, bu hızın
Tablo 23 – Açıcı silindir için önerilen hızlar
üstünde çalışılması ise yüksek eğirme gerilimlerine ve ip-
lik kopuşlarına sebep olur.
Belirli bir suni veya sentetik lif için kullanılabilecek ola-
5.11.2.2. Rotor tipi ve rotor hızı sı maksimum rotor hızı, malzemenin (örneğin Polyester,
viskon, vb.) kendisinden, liflerin kalitesinden ve avivaj
Rotorun iplik kalitesine, eğirme stabilitesine ve üretim hı- malzemesinden etkilenir. Genelde pamuklu karışımlarda
zına etkisi büyüktür. Kullanılan malzemeye ve istenen ip- %100 suni ve sentetik liflere kıyasla ve viskon lifleri pol-
lik özelliklerine göre aşağıdaki rotor paramatreleri belir- yester ya da poliakrilik liflere kıyasla daha yüksek hızlar-
lenmelidir: da eğirme yapılabilir. Örneğin yüksek kaliteli viskon lifleri
• rotor yivinin tipi 130 000 devir/dakika hızlarda eğrilebilir [13].
• rotor kaplaması Ulaşılabilecek maksimum hız eğirme denemeleriyle be-
• rotor çapı lirlenmelidir. Ancak unutulmamalıdır ki rotor hızları art-
• rotor hızı. tıkça ve rotor çapı azaldıkça sargı liflerinin sayısı ar-
tacaktır ve bu ipliklerden üretilen kumaşların tutumu
Rotor yivinin içinde lifler birikir ve büküm verilir. Yivin ge- sertleşecektir.
ometrisi iplik kalite parametrelerini etkilediği gibi eğir-
me stabilitesini de etkiler. Bu nedenle lif malzemesine ve
iplik kullanım alanına göre seçilmelidir. Şekil 57'de farklı
malzemeler ve uygulamalar için Rieter rotor yivi tavsiyele-
ri verilmiştir.
Form
Tip / Uygulama
Kanal XG XGM XK XK5 XT
Uygulama 1., 2. 1., 2. 1. 1., 2. 1., 2., 3.
Kaplama BD BD BD B BD
Pamuk
Rejenere
Viskon
Kaplama / Hammadde
Polyester/
-akrilik
PES/CO
karışımına ben-
zer
Form
Tip / Uygulama
Kanal XT5 XTC XU XV XDS
Uygulama 1., 2. 1., 2., 3., 4. 1., 2., 3. 4. 1., 2.
Kaplama B BD BD BD BD
Pamuk
Rejenere
Viskon
Kaplama / Hammadde
Polyester/
-akrilik
PES/CO
karışımına ben-
zer
1. – Dokuma 3. – Denim B – Boronize çelik

2. – Örme 4. – Lif kaymasını önler BD – Boronize Elmas kaplama
– Uygulanabilir
Şekil 57 – Rieter rotor tavsiyeleri

5.11.2.3. Rotor kapakları 5.11.2.4. Çekim düzesi
Rotor kapağı rotor çapına göre seçilir ancak suni ve sente- Çekim düzeleri iplik karakteristikleri için çok önemlidir.
tik lifler eğrilirken SPEEDpass'lı özel rotor kapakları kulla- İstenen iplik tuşesine (tüylü veya pürüzsüz) ve örme/do-
nılabilir (bakınız Şekil 58). SPEEDpass'lı eğirme kutusu ara- kuma gibi sonraki işlemlere göre tüm uygulamalar için
cılığıyla ilave hava emilir, böylece döküntü uzaklaştırmada geniş bir aralıkta düzeler geliştirilmiştir.
daha iyi elyaf kontrolü ve lif kanalında daha yüksek hava Çekim düzeleri için lif malzemesine ve uygulama alanına
hızı sağlar, bu, liflerin sabit ve gergin taşınmasıyla farkedi- göre tavsiyeler Şekil 59'da verilmiştir. Pürüzsüz düzeler
lebilir [14]. daha iyi iplik karakteristikleri verir ve iplik aşınmaya kar-
Dahası, lif avivaj maddesi partikülleri açıcı silindirden ay- şı daha dayanıklı olur. İyi ısı iletkenliğine sahip olurlar an-
rıldıktan sonra SPEEDpass ile emilerek uzaklaştırılır. Böy- cak genelde daha düşük büküme sahiptirler. Daha az sayı-
lece avivaj maddesi yüzünden oluşan rotor kirliliği azalır. da iplik kopuşları beklenir. Buna karşın, yivli düzeler daha
düşük büküm seviyelerinde çalışabilir. Daha yüksek yalancı
büküm efektiyle çalışma performansı daha iyidir ama tüylü-
lük artar. Erime noktaları oluşabilir. Karışım ipliklerin ve ısı
hassasiyeti düşük olan liflerin eğrilmesinde 4 - 6 yivli sera-
mik düzelerin daha avantajlı oldukları ispatlanmıştır.
Şekil 58 – Rieter SPEEDpass'lı lif kılavuzu kanalı

Seramik
Form
Model KG KG R K3K K4K K4K R veya RR K8K

Uygulama
Notlar 1. – 1., 2. 1., 2. 2. 2.
Örme Dokuma Örme Dokuma Örme Dokuma Örme Dokuma Örme Dokuma Örme Dokuma
Pamuk
Rejenere
Viskon
Polyester/-akrilik
Hammadde
Karışımlar
PES/CO benzeri
Seramik
Form
Model K8K R veya RR KR8K KR8K R veya RR KS KS R veya RR KS-NX

Uygulama
Notlar 2. 2. 2. 1. – –
Pamuk
Rejenere
Viskon
Polyester/-akrilik
Hammadde
Karışımlar
PES/CO benzeri
Seramik
Form
Model MIMA 1-4K MIMA 2-4K nano4 nano6 KSF KSF-NX

Uygulama
Notlar 2. 2. – – – –
Pamuk
Rejenere
Viskon
Polyester/-akrilik
Hammadde
Karışımlar
PES/CO benzeri
– Mümkün olabilir 1. – Denim 3. – Aynı zamanda Ø ≤ 30 mm olan rotorlar için

– Tavsiye edilen 2. – Dokuma esnasında liflerin kay-
masını önler (çözgü)
Şekil 59 – Rieter çekim düzesi önerileri
5.11.2.5. Eğirme limiti ve iplik bükümü Karışım iplikler için büküm seviyeleri bu değerler arasında
olmalıdır ve pamuk iplikleri için değerler karışım oranları-
Az miktarda lif kullanılması sebebiyle, rotor ipliklerin ring nın yüzdesel dağılımına bağlıdır.
ipliklerine kıyasla kesit alanında daha fazla sayıda life
(eğirme limiti tüm lifler için 100) ve yüksek büküm katsayı- 5.11.3. Problemler
sına ihtiyacı vardır.
Tablo 24'de farklı uygulama alanlarına göre tipik büküm Rotor iplikçiliğinde suni ve sentetik liflerle çalışırken karşı-
katsayısı aralıkları verilmiştir. laşılan problemlerin sebepleri:
• lifler
Örme iplikleri ae am atex
• makina
• klimadır.
PES 3 - 3.3 90 - 100 2 800 - 3 150
PAC 3.1 - 3.5 95 - 105 3 000 - 3 300
Lif kaynaklı problemlerin sebepleri:
PA 3 - 3.3 90 - 100 2 800 - 3 150 • kötü avivaj maddesi (açıcı silindirlerde ve düzede kirlen-
CV 3.3 - 3.6 100 - 110 3 150 - 3 450 me, rotor kanalında kontaminasyon)
• liflerin düşük erime noktası (açıcı silindirlerdeki, rotorda-
Dokuma iplikleri ae am atex
ki ve düzedeki yüksek sürtünme sebebiyle termal hasara
sebep olur)
PES 3.3 - 3.8 100 - 115 3 150 - 3 600
• yüksek sürtünme katsayısı (açıcı silindirlerde sarmaya ne-
PAC 3.3 - 4 100 - 120 3 150 - 3 800
den olur).
PA 3.1 - 3.8 95 - 115 3 000 - 3 600
CV 3.3 - 3.6 100 - 110 3 150 - 3 450
Tablo 24 – Farklı suni ve sentetik lifler ve uygulamaları için Rotor iplik

büküm faktörleri
Makina açısından ise aşağıdaki faktörler göz önüne alın- Lif uzunluğu çok önemlidir çünkü genellikle uzun liflerde
malıdır: çekim sistemi ve eğirme düzesi arasındaki mesafe arttırıla-
• hatalı ayarlar bilir (bakınız bölüm 5.12.2.3.). Bunun sonucunda daha yük-
• düşük hız sebebiyle açıcı silindirlerde sarma sek oranda sargı lifleri ve yüksek iplik mukavemeti sağlanır.
• çok yüksek açıcı silindir veya rotor hızları nedeniyle Lyocell lifleriyle yapılan Rieter denemelerine göre bu tip
termal lif hasarı malzemeyle optimum eğirme düzesi mesafesi sadece iplik
• yanlış ve hasar görmüş açıcı silindir inceliğinden etkilenmektedir [16].
• yanlış seçilmiş açıcı silindir, rotorlar veya düze gibi Özellikle pamuklu karışımlarda beslenen şeritteki kısa lif-
eğirme elemanları. lerin miktarı sebebiyle lif kaybı riski daha yüksektir.
Suni ve sentetik lifler hava jetli iplikçilik teknolojisinde eğ-
Havalandırma sisteminde nem seviyesi: rilirken iplik kesitinde yaklaşık 75 lif olması gerekir. Rotor
• çok düşük olabilir (statik elektriklenme, sarma, tüylülük) iplikçiliğine kıyasla bu rakam daha düşüktür, ring iplikçilik-
• çok yüksek (avivaj maddesi kirliliği, sarma). tekine göre ise daha yüksektir. Bu sebeple lif inceliği eğrile-
cek iplik inceliği ile sınırlıdır.
5.11.4. Ortam koşulları Aşağıdaki şerit parametreleri hava jetli eğirme teknolojisi
için önemlidir:
1 kg kuru havada 9.5 - 11.5 g su içeriği tercih edilir. 23 - • lif paralelliği
27°Clik eğirme sıcaklıklarında bu nem miktarı %45 - 55 • şerit inceliği.
oranında nispi rutubet verir. Ancak statik elektriklenmeyi
önlemek için nispi rutubet oranının %50'nin altına düşme- Beslenen liflerde yüksek derecede paralellik hava jetli eğir-
sine izin verilmemelidir. mede önemli olduğu için iplik kalitesi optimizasyonu açı-
sında taraklamadan sonra 3 pasaj cer işleminin yapılma-
5.12. Hava jetli eğirme sı önerilir. Cerdeki tekstil teknolojik sınırlamalar nedeniyle
hava jetindeki toplam çekim yaklaşık olarak 180 - 220 kat-
Hava jetli eğirme terimi genelde kesikli liflerin hava ile bü- tır, şerit inceliği iplik numarasına göre ayarlanmalıdır.
külerek iplik haline getirilmesi için kullanılan eğirme tek-
nolojisi için kullanılır. Tarihsel olarak birkaç farklı hava jeti 5.12.2. Genel ayarlar
teknolojisi olmasına rağmen farklı nedenlerle sadece ikisi 5.12.2.1. Ekartman ayarları
pazarda yer bulabilmiştir:
• iki düzeli hava jetli eğirme teknolojisi Hava jetli iplik makinasında beslenen şeritin çekimi 4 üzeri
• bir düzeli hava jetli eğirme teknolojisi. 4 silindir çekim sistemiyle yapılır. Bu silindir çiftleri arasın-
daki 3 çekim bölgesi ön çekim, ara çekim ve ana çekim ola-
Tek düzeli hava jetli eğirme teknolojisi daha fazla potansi- rak adlandırılır (bakınız şekil 60).
yele sahiptir, daha eski bir teknoloji olan iki düzeli eğirme Fitil makinası ya da ring iplik makinasındaki çekim sistemi-
teknolojisine kıyasla daha avantajlıdır ve onun yerini almak ne benzer şekilde hava jetli iplikçilikte de ekartman ayarı
üzeredir. lif uzunluğuna ve kopma mukavemetine göre yapılmalıdır.
Mevcut eğirme prosesleriyle karşılaştırılınca tipik iplik özel- Lif hasarına engel olabilmek için çekim mesafesinin maksi-
likleri sebebiyle hava jetli iplikler sonraki işlemlerde yeni mum lif boyundan fazla olması gerekmektedir.
olasılıklar yaratmaktadır [15].
Bu sebeplerle, sonraki bölümlerde sadece tek düzeli hava
jetli iplik eğirme teknolojisi dikkate alınmıştır.
5.12.1. Lif ve şerit gereksinimleri
Hava jetli eğirme teknolojisi ile alakalı olarak lif ve şerit

kalitesi ile ilgili özel gereklilikler vardır. Bu teknoloji için
en önemli lif parametreleri aşağıda belirtildği gibi sırala-
nabilir:
• lif uzunluğu
• lif inceliği.
5.12.2.2. Çekim dağılımı
Toplam çekim şerit ve iplik numarasından hesaplanabilir.

Bölüm 5.12.1. de belirtildiği gibi, toplam çekim değerinin
180 - 220 arasında olması gibi bir tekstil teknolojik limit
değeri vardır. Daha yüksek çekim değeri iplik kalitesini
Ön çekim Ara çekim Ana çekim
düşürür ve çalışma performansını kabul edilmez kılar.
Ana çekim bölgesinde manşon kullanımı ve sonuçta sağla-
Şekil 60 – Hava jetli eğirmede 4 üstü 4 çekim sistemi nan super lif kontrolü sebebiyle en yüksek çekim değerleri
elde edilebilir. Ancak optimal sonuçlar elde etmek için ana
Ana çekim silindirlerinin mesafesi genelde kullanılan ka- çekim 30 ile 60 arasında olmalıdır.
fes ile sabitlenerek ana çekim bölgesinde optimum lif Optimal ekartman ayarıyla birlikte ön, ara ve ana çekimde
kontrolü sağlanır. Bu yüksek çekim oranları, hızlı dönen doğru değerler deneme ile bulunmalıdır. Önerilen değeler:
silindirlerin yarattığı hava akımı ve bölgede az miktarda • ön çekim için 1.7 - 2.2
lif olması sebebiyle çok önemlidir. Ekartman ayarının ön • ara çekim için 1.3 - 2.6
ve ara çekim bölgelerindeki optimum ayarları doğru çekim
dağılımıyla ve eğirme denemeleriyle bulunmalıdır (bakı- Lif uzunluğuna ve iplik numarasına göre çekim dağılımı ör-
nız 5.12.2.2.). Tablo 25'de lif uzunluğuna ve iplik numara- nekleri Tablo 25'de görülebilir.
sına göre Lyocell lifleri için verilen silindir ayarlarına ait
bir örnek görülmektedir.
Etkili mesafe
Ön çekim Ara çekim Ana çekim

Stapel uzunlu- Toplam
Ne
ğu [mm] çekim
Çekim Mesafe Çekim Mesafe Çekim Mesafe
124 18 2.3 31
36 191 36 1.76 45 2.6 43 47 49
190 50 2.6 41
124 18 2.3 31
38 191 36 1.76 49 2.6 46 47 48
191 50 2.6 41
124 18 2.3 31
42 191 36 1.76 50 2.6 47 47 52
191 50 2.6 41
124 18 2.3 31
44 191 36 1.76 50 2.6 47 47 52
191 50 2.6 41
Tablo 25 – Farklı lif uzunlukları ve iplik numaralarına göre ekarman ayarları ve çekim dağılımlarına ait örnekler
Değişik lif malzemeleri ve farklı uygulama alanları (örme

veya dokuma) için değişik geometrilere sahip düzeler geliş-
tirilmiştir. En iyi iplik kalitesi için bu parçaların doğru se-
çilmesi önemlidir. Tavsiyeler makina işletim el kitaplarında
bulunabilir.
5.12.2.4. Eğirme düzesi açıklığı

1
Üst çıkış silindiri ve düze ucu arasındaki mesafenin (“A”
mesafesi Şekil 64) iplik yapısına ve dolayısıyla iplik pa-
rametrelerine ve lif döküntüsüne etkisi büyüktür. Opti-
mum ayarlar lif boyuna ve eğrilecek iplik numarasına bağ-
3
lıdır. Genellikle ortalama lif uzunluğundan daha kısa olacak
şekilde ayarlanır. Ayrıca, ayar en ince iplik numaralarında
daha da kısa olmalıdır.
Lif tipine göre eğirme düzesi mesafesi için tipik aralıklar
2 için örnekler Tablo 26'da verilmektedir.
Şekil 61 – Eğirme düzesi (1-muhafaza, 2- lif besleme elemanı, 3-iğ (uç))
5.12.2.3. Eğirme düzesi
Eğirme düzesi pek çok parçadan oluşur (bakınız Şekil 61)

ve bu parçaların farklı ihtiyaçları karşılamaları için değişti-
rilmeleri gerekebilir; örneğin lif malzemesi ve iplik uygula-
maları için:
• lif besleme elemanı (2)
• eğirme düzesi ucu (iğ) (3).
Şekil 62 – Eğirme düzesi aralığı

Lif materyali Düze açıklığı 5.12.3. Problemler

Pamuk / Suni ve sentetik lif karışımları 19.5 - 21 mm
Suni ve sentetik liflerle hava jetli eğirme işleminde karşı-
%100 Suni ve sentetik lifler 20 - 22 mm
laşılan problemlerin sebepleri:
Tablo 26 – Lif malzemesine göre tipik düze aralıkları
• lifler
• makina
5.12.2.5. Eğirme hızı • şerit
• klimadır.
Hava jetli eğirme için diğer önemli bir parametre eğirme hı-
zıdır. Tıpkı eğirme düzesi açıklığı gibi iplik yapısına ve iplik Liflerin sebep olduğu problemler avivaj maddesi ve bunun
parametrelerine büyük etkisi vardır. Optimum eğirme hızı düze ucunda meydana getirdiği kirlenme yüzünden ortaya çı-
ayarları lif malzemesine, iplik numarasına ve ipliğin kulla- kar. Bu kirlenme lif ve düze ucu arasında daha yüksek sürtün-
nılacağı yere bağlıdır. Hız aşağıda belirtilen faktörler dikka- meye sebep olur ve bükümün oluşumunu engeller. Özellikle
te alınarak daha düşük ayarlanmalıdır: %100 polyester lifleri ile çalışılırken bu sorunla karşılaşılır.
• kısa lif uzunlukları Makina açısından ise aşağıdaki faktörler göz önüne alınma-
• ince iplik numaraları lıdır:
• dokuma iplikleri için (örme ipliklerine kıyasla). • hatalı ayarlar
• çekim sistemindeki yanlış çekim dağılımı sebebiyle yük-
Tablo 27'de tipik eğirme hızı ayarları için örnekler veril- sek düzgünlük ve düşük eğirme stabilitesi
mektedir. • yanlış, aşınmış ya da hasarlı üst silindirler ve kılavuz man-
şonları sebebiyle yüksek düzgünlük ve düşük eğirme stabi-
litesi
%100
PES / CO – karışımlar • yanlış seçilmiş düze parçaları sebebiyle düşük mukave-
İplik numarası Suni ve sentetik lifler
met veya yüksek tüylülük
Dokuma Örme Dokuma Örme • hatalı eğirme basıncı ve hızı sebebiyle düşük mukave-
380 m/ 400 m/ 420 m/ 440 m/ met, yüksek tüylülük veya düşük eğirme stabilitesi.
Ne 20 - Ne 30
dakika dakika dakika dakika
Şeritteki problemler:
360 m/ 380 m/ 400 m/ 420 m/
Ne 30 - Ne 40 • aşırı düzgünsüzlük
• düşük lif paralelliği.
350 m/ 360 m/ 340 m/ 360 m/
Ne 40 - Ne 50 Havalandırma sisteminde nem seviyesi:
• çok düşük (statik elektriklenme, vatka oluşumu)
300 m/ 320 m/ • çok yüksek (avivaj maddesi kirliliği, sarma).
Ne 50 - Ne 60 - -
dakika dakika
Tablo 27 – Lif malzemesine, iplik numarasına ve iplik uygulamalarına 5.12.4. Ortam koşulları
göre tipik eğirme hızları
Ortam koşulları (sıcaklık ve bağıl nem) hava jetli eğirme
5.12.2.6. Eğirme baskısı sistemi için çok önemlidir. Yanlış çalışma ortamı koşulla-
rının eğirme stabilitesine ve iplik kalitesine etkisi büyük-
Eğirme hızına (bakınız 5.12.2.5.) benzer olarak eğirme ba- tür. Suni ve sentetik lifleri eğirmek için aşağıdaki çalış-
sıncının da iplik yapısına ve iplik parametrelerine etkisi ma koşulları sağlanmalıdır:
vardır. Belirli sınırlar içerisinde eğirme basıncı arttıkça ip- • nispi rutubet: %48 - 56
likteki büküm seviyesi de artar. Eğirme hızı gibi eğirme ba- • sıcaklık: 25 - 28 °C
sıncı lif malzemesine, iplik numarasına ve kullanılacağı • hava değişimi: minimum 25 - 28 kez/saat
yere göre aşağıda belirtildiği şekilde ayarlanmalıdır: optimum 28 - 32 kez/saat.
• kısa lifler için daha yüksek eğirme basıncı
• ince iplik numaraları için daha düşük eğirme basıncı
• dokuma iplikleri için daha yüksek eğirme basıncı (örme
ipliklerine kıyasla).
5.13. Buharlama ve fiksaj [17] 5.13.4. Çalışma modları

5.13.1. Genel hususlar
Buharlama ve fikse esnasında ıslak buhardan uzak durul-
100°C'nin altındaki sıcaklıklardaki su buharı ile işleme malıdır. Kesikli lif karışım iplikleri (örneğin PES ve pamuk /
tabi tutmaya buharlama denilmektedir. Buharlama ile hem modal / viskon karışımları) işlem görürken doyma noktası
tek hem de çok katlı ipliklerde büküm canlılığı azaltılır. altında çalışılıyorsa, fazla miktarda su, selilozik lif bileşe-
Fikse işlemi ise yine su buharı ile 100°C nin üzerindeki ninde farklı derecelerde şişme meydana getirecektir. Bu da
sıcaklıklarda yapılan işleme denilmektedir. Fikse işlemi üretilen kumaşta boya tonu farklılıklarına ve çizgili görü-
ile bobin ve levent boyama işlemleri için kesikli lif iplik- nüme neden olacaktır.
lerinde olabilecek boyut değişimi sorunu azaltılır. Bunu önlemek için doyma noktasının üzerinde çalışmak ge-
rekir. Aynı sebeple, buharlama aparatı işleme başlamadan
5.13.2. İşlem için ipliğin bobinlenmesi önce bir kere boş olarak çalıştırılmalıdır.
Buharlama ve fiske işlemleri mümkünse iplikler kops for- 5.13.5. Buharlama ve fiksaj prosedürü
munda iken yapılmalıdır. Termal işlem esnasında iplikler-
de olan büzülme sebebiyle masuralar radyal basınca maruz Buharlama ve stabilizasyon için prosedür aşağıda belirtildi-
kalırlar. Bu sebeple, tercihen, bu tip kuvvetlere dayanıklı ği şekildedir:
masuralar kullanılmalıdır. Buharlama için tek kullanımlık • materyali yükle
masuralar tercih edilmektedir ancak çok kolay deforme ol- • boşalt
dukları için iplikler taşıyıcı üzerinden kolaylıkla sıyrılabil- • ilk kez buhar besle
mektedir. • boşalt
Buharın tüm kopslara mümkün olduğunca engelsiz bir şekil- • ikinci kez buharı besle
de ulaşabilmesi için, kopslar, masura kutusuna önceden be- • boşalt
lirlenen bir sıraya göre değil rastgele yerleştirilmelidir. • üçüncü kez buharı besle
Tek veya çok katlı kesikli lif ipliklerin çapraz bobinlerde bu- • boşalt
harlanmasında etkiyi optimize edebilmek için işlem müm- • içeri hava girişini sağla ve tertibatı aç
kün olduğunca stabil ve delikli masuralarla yapılmalıdır. • materyalı dışarıya al.
Masura kutuları yerine bobin taşıyıcıların pimlere asıldığı
sistem kullanılırsa verimlilik daha da arttırılabilir.
Mükemmel sarım ve yüksek sarım açısı buhar pentrasyo-
nunu olumlu etkiler ve buharlamanın daha efektif olması-
nı sağlar.
5.13.3. Buharlama ekipmanı
Kopslarda ve çapraz sarımlı bobinlerde buharlama ve fikse

işlemleri vakumlu buharlama ekipmanlarıyla yapılmalıdır.
Buhar işlemi için özellikle cidar ısıtıcılı sistemler kullanıl-
malıdır. Otomatik basınç ve sıcaklık kontrol sistemi, müm-
künse otomatik programlamalı, manuel kontrol edilen bir
cihazdan daha güvenilirdir ve kritik sıcaklık değişimlerinin
önüne etkili bir şekilde geçilebilir.
Eğer açıklanan süreç istenen etkiyi sağlıyamazsa son aşa- 5.13.7. Fikse işlemi
mada uygulanan buharlamanın süresi uzatılmalıdır. Sıcaklık
hiçbir durumda yükseltilmemelidir, çünkü aksi halde farklı Bu işlem PES-B tipinden üretilmiş tek ya da çok katlı iplik-
buharlama partilerinden olan ipliklerde boya afinitesi farklı lerdeki boyut değişimini azaltmak için uygulanabilir.
olur. Her bir işlem arasında yapılan boşaltma işlemi dikkatli Kullanılacak boyama işlemine göre – HT boyama, yaklaşık
yapılmalıdır (yaklaşık 0.6 - 0.8 bar). 125°C'de suda ya da carrier (taşıyıcılı) boyama, genellikle
kaynama sıcaklığında – ipliğin büzülme kapsitesi işlem için
5.13.6. Buharlama %4 daha geniş tutulmalıdır.
Tek ve çok katlı ipliklerde büküm stabilizasyonu için öneri-

Materyal Sıcaklık Buhar fazının uzunluğu
ler aşağıda verilmiştir.
Kops formunda %100
PES kesikli lif ipliği Faz 1 ve 22 dak.
Materyal Sıcaklık Buhar fazının uzunluğu Maks. 115°C
PES / Pamuk
PES / Modal Faz 3: en az 15 dak.
% 100 PES Faz 1 ve 2 her biri daima 2 dakika
PES / Viskon
PES/Pamuk
70 °C
PBS/Modal
(maks. 80 °C) Tablo 29 – Tavsiye edilen fiksaj kılavuzu
PBS/Viskoz Faz 3, kops formunda 15 - 20 dakika
PES/Yün ve bobin formunda 20 - 30 dakika.
80°C nin üzerindeki tüm işlemlerde olduğu üzere fikse iş-

Tablo 28 – Tavsiye edilen buharlama kılavuzu
leminde sıcaklığın sabit tutulması çok önemlidir. Fiske iş-
lemi aşamaları arasında gerçekleştirilen boşaltma işlemi
Penye şerit formunda boyanmış saf polyester iplikleri veya sırasında da buna dikkat edilmelidir (Tablo 29).
katlı iplikler için herhangi bir koşulda buharlama süresinin
uzaması büküm canlılığında azalma sağlayamayabilir. Böyle
durumlarda uygulama sıcaklığı arttırılmalıdır. Ancak her du-
rumda boya tonunun etkilenip etkilenmeyeceğine dair önce
deneme yapılmalıdır.
REFERANSLAR
[1] Melliand International, August 2012. [14] Rieter (Krueger P., Leitner H., Schwippl H.),
„Processing of TENCEL microfibres – Processing
[2] The Fibre Year Consulting, „The Fibre Year 2011,“ characteristics of TENCEL LF microfibres on Rieter
2011. high performance spinning machinery“.
[3] B. v. Falkai, Synthesefasern: Grundlagen, [15] „Rieter (Baldischwieler O., Leitner H., Schwippl H.),“
Technologie, Verarbeitung, Weinheim Deerfield Processing characteristics of TENCEL LF/cotton
Beach (Florida): Chemie, 1981. blends on Rieter’s 4 end spinning systems.
[4] E. H., in 4th OE Kolloquium, Reutlingen, Germany. [16] Rieter (Leitner H., Schwippl H.), „Processing
TENCEL fibres – Processing of various cut staples
[5] Rieter (Coelho I., Schwippl H., Souza S.), at different delivery speeds on the Rieter air-jet
„Processing of Polyester Fibres – Processing cha- spinning machine using TENCEL fibres“.
racteristics of Alya polyester fibres from M&G on
Rieter spinning machines“. [17] Akzo, „Technische Information Diolen“.
[6] K. S., Melliand Textilberichte, p. 219, 1986.
[7] K. S., „Staple Fibres – Basic Concepts“.
[8] W. Albrecht, Chemiefasen, p. 876, 1971.
[9] Rieter (Dr. Rakshit A., Schwippl H.), „Processing

of Micro Polyester Fibres – Processing chara-
cteristics of Recron micro polyester fibres on
Rieter’s ring and compact spinning systems“.
[10] R. H., Melliand Textilberichte, p. 752, 1974.
[11] R. H. Egbers G., Melliand Textilberichte, p. 561,

1973.
[12] H. W. J. W. a. M. J. Ehrler P., Textil-Praxis, p. 369,

1979.
[13] Rieter (Leitner H., Schwippl H., Truong J.),

„Processing of Viscose Fibres – Processing cha-
racteristics of viscose fibres from South Pacific
Viscose (SPV) on Rieter rotor spinning machines“.
RESIMLER
Şekil 1 – 2011 dünya lif üretimi [1] 11 Tablo 3 – Suyla ilişkili davranışlar 27
Şekil 2 – Yıllara göre dünya nüfusu ve lif tüketimi [2] 11 Tablo 4 – Polyester (PES),viskon (CV), viskon-modal
Şekil 3 – Yıllara göre dünya çapında lif üretimi [2] 11 (modal) ve akrilik lifleri (PAC) gibi suni
Şekil 4 – Kimyasal liflerin sınıflandırılması [3] 13 ve sentetik liflerin bazı özellikleri 29
Şekil 5 – 2011 yılı dünya çapında üretilen sentetik liflerin Tablo 5 – Temel lif özellikleri 30
yüzde dağılımları [1] 14 Şekil 25 – Iki ham maddenin arasında elektrik yüklü
Tablo 1 – Sınıflandırmalar ve tanımlamalar tabakaların oluşumu 32
(ISO Standardlarına göre) 14 Tablo 6 – Suni ve sentetik liflerin işlenmesi için
Şekil 6 – 2009 yılında kesikli lif iplikçiliğinde kullanılan uygun çevre koşulları 33
liflerin yüzde dağılımı [2] 14 Şekil 26 – verilen son ürün özelliklerini referans alarak
Şekil 7 – Eriyikten lif çekimi 15 optimum bir karışımın oluşturulması
Şekil 8 – Kuru lif çekimi 16 (1 = görünüş; 2 = kumaş tuşesi; 3 = buruşma
Şekil 9 – Yaş lif çekimi 16 dayanımı (kuru); 4 = buruşma dayanımı (yaş);
Şekil 10 – Çekim işlemi 16 5 = ütü kırışıklıklarının düzelmesi; 6 = ısı direnci;
Şekil 11 – Polyester kesikli liflerin üretimi 18 7 = çekme dayanımı; 8 = yırtılma mukavemeti;
Şekil 12 – Poliakrilonitril kesikli liflerin üretimi 18 9 = sürtünme mukavemeti) 35
Şekil 13 – Viskon kesikli liflerinin üretimi 19 Şekil 27 – Pamuk ve polyesterin tutam ve şerit karışımı
Şekil 14 – Lif inceliğinin iplik özelliklerine etkisi 21 için tipik proses aşamaları 35
Şekil 15 – Lif uzunluk diyagramları (a) üçgen ; Şekil 28 – Tartılı besleyici (Temafa) 36
(b) dikdörtgen; (c) yamuk 22 Şekil 29 – Rieter UNIblend A 81 36
Şekil 16 – Bazı sentetik liflerin enine kesitleri 23 Şekil 30 – %100 suni ve sentetik lifler için tipik
Şekil 17 – kıvrımsız (a) ve kıvrımlı (b) lifler için harman hallaç hattı 37
germe kuvveti 23 Şekil 31 – Polyester/pamuk karışımları için tipik
Şekil 18 – Çekim kuvvetine karşı kıvrım yoğunluğu 24 harman hallaç hattı 38
Şekil 19 – Geri kazanılan kıvrım ve kıvrım stabilitesi 24 Tablo 7 – Harman hallaç dairesinde suni ve sentetik
Şekil 20 – Proses aşamaları boyunca kıvrım değişimi 24 liflerin işlenmesi için iyi çevre şartları 39
Tablo 2 – Matlaştırma seviyeleri 24 Tablo 8 – Rieter C 70 tarak makinası için tarak
Şekil 21 – Mukavemet / uzama diyagramı a) yüksek özgül garnitürü ve hızlar için tavsiyeler 40
mukavemet; b) normal özgül mukavemet; Şekil 32 – Rieter C 70 tarak makinası için ayarlanabilir
c) düşük özgül mukavemet (yüksek uzama) 25 döküntü bıçağı (sol: MMF için kapalı – sağ:
Şekil 22 – Pamuk (1) / Polyester lifi (maksimum modüllü, pamuk uygulamaları için daha açık) 40
yüksek modüllü ve düşük modüllü polyester Şekil 33 – Rieter C 70 tarak makinasında temizleme
lifi ile 2 karışım) A: özgül mukavemet B: uzama 25 elemanlarının ayarlanabilir açıklık genişliği
Şekil 23 – Yanal mukavemetin etkisi; (sol: hemen hemen kapalı – sağ: tamamen kapalı) 41
a mukavemet b boncuklanma direnci 26 Şekil 34 – Tarak makinasında mesafe ayarları 42
Şekil 24 – Çekme özelliklerinin etkisi (düşük/yüksek): Tablo 9 – Suni ve sentetik lifler için tarak mesafesi
(a) parça boyama davranışı, boyarmadde haslığı, tavsiyeleri 42
dokumada verimlilik, kumaş görüntüsü; Tablo 10 – Tarak dairesinde suni ve sentetik liflerin
(b) kıvırcıklanma eğilimi,örme kumaşta yanal işlenmesi için uygun ortam koşulları 43
çalışma, boncuklanma eğilimi, iplik boyama Şekil 35 – Farklı sayıdaki cer pasajlarına örnekler 44
davranışı 26 Şekil 36 – 3 üzeri 4 çekim sisteminde ekartman ayarı 45
Tablo 11 – Farklı materyaller için ekartman ayarı 46
Şekil 37 – 3 üzeri 5 silindir çekim sistemi 46 Şekil 51 – Ortak büküm çarpanı 55

Şekil 38 – 3-üzeri-5 silindir çekim sisteminde Şekil 52 – (a) Sarım tabakalarının alt kısımlardaki
üst silindir baskısı 46 ergime noktaları (b) Bobinin alt yarısındaki
Tablo 12 – Üst silindir baskı ayarlarına örnekler ergime noktaları 56
(3 üzeri 5 silindir çekim sistemi) 46 Şekil 53 – (a) Sarım tabakalarının üst kısmındaki
Tablo 13 – Farklı materyallerle çekim dağılımı örnekleri 47 erimiş noktalar (b) Bobinin üst yarısındaki
Şekil 39 – Farklı malzemeler için standart ve maksimum erimiş noktalar 57
cer makinası çıkış hızlar 48 Şekil 54 – Kompaktlaştırma elemanları 58
Tablo 14 – Cer makinasında suni ve sentetik liflerin Şekil 55 – İnsan yapısı lifler ve karışımlar için tavsiye
çalışılabilmesi için iyi ortam koşulları 49 edilen emiş unitesi 58
Şekil 40 – Fitil makinasında çekim sistemi için Tablo 22 – Lif incelik değerlerine göre rotor iplik
ekartman ayarı 49 numarası sınırları 59
Tablo 15 – Rieter fitil makinasında lif uzunluğuna göre Şekil 56 – Rieter açıcı silindir tavsiyeleri 60
ekartman ayarı örnekleri 50 Tablo 23 – Tavsiye açıcı silindir hızları 61
Tablo 16 – Tavsiye edilen toplam çekim aralıkları 50 Şekil 57 – Rieter rotor tavsiyeleri 62
Şekil 41 – Fitil makinasının çekim sistemindeki Şekil 58 – Rieter SPEEDpass'lı lif kılavuzu kanalı 63
kondenserler 50 Şekil 59 – Rieter çekim düzesi önerileri 65
Şekil 42 – Önerilen Fitil büküm değerleri 51 Tablo 24 – Farklı suni ve sentetik lifler ve uygulamaları
Şekil 43 – Lif malzemesine ve büküm faktörüne için Open end iplik büküm faktörleri 65
göre önerilen kelebek hızı 51 Şekil 60 – Hava jetli eğirmede 4 üstü 4 çekim sistemi 67
Tablo 17 – Fitil makinasında suni ve sentetik liflerin Tablo 25 – Farklı lif uzunlukları ve iplik numaralarına
çalışılması için uygun ortam koşulları 51 göre ekarman ayarları ve çekim
Şekil 44 – Ring iplik makinasında ekartman ayarı dağılımlarına ait örnekler 67
(A: ana çekim; B: kırma çekimi) 52 Şekil 61 – Eğirme düzesi
Tablo 18 – Ön ve ana çekim ekartman ayar mesafelerine (1 - muhafaza, 2 - lif besleme elemanı, 3 - uç) 68
örnekler 52 Şekil 62 – Eğirme düzesi aralığı 68
Şekil 45 – Kafes uzunluğu ve kafes aralayıcı 52 Tablo 26 – Lif malzemesine göre tipik düze aralıkları 69
Tablo 19 – Lif uzunluğuna göre kafes uzunluğu örnekleri 52 Tablo 27 – Lif malzemesine, iplik numarasına ve iplik
Şekil 46 – Lif materyaline ve istenen iplik inceliğine uygulamalarına göre tipik eğirme hızları 69
bağlı önerilen fitil inceliği 53 Tablo 28 – Tavsiye edilen buharlama kılavuzu 71
Tablo 20 – Normal ön çekim ile işlenen farklı lifler Tablo 29 – Tavsiye edilen fiksaj kılavuzu 71
ve farklı çekim seviyelerine ait örnekler 53
Şekil 47 – Sentetik lifler için maksimum kopça
hızı değerleri 53
Şekil 48 – C şeklinde bir kopçanın parametreleri 54
Şekil 49 – Kopça tel kesit formları ve önerilen
uygulamaları 54
Tablo 21 – Suni ve sentetik liflerden eğrilmiş
iplikler için eğirme limitleri 55
Şekil 50 – Büküm sayısı değerleri ile iplik mukavemeti
arasındaki ilişki; F, mukavemet; T/m,
bir metredeki büküm sayısı; PES, polyester
lifleri; CO, pamuk lifleri 55
Bu serinin son cildi suni ve sentetik liflerin önemli alanları ile ilgilidir. Suni ve sentetik lifler
ticari ölçekte pazara girmelerinden itibaren etkileyici bir artış göstermişlerdir. Farklı özelliklere
sahip suni ve sentetik liflerin çeşitliliği sürekli artmaktadır. Günümüzde pratik olarak "isteğe
özel" çok sayıda uygulama mevcuttur. Bu nedenle iplikçilerin bu liflerin işlenmesine etkileyen
lif özelliklerini ve prosesi etkileyen özgün karkteristiklerini kapsamlı bir şekilde anlamaları
son derece önemlidir.
Rieter Machine Works Ltd. Rieter India Private Ltd. Rieter (China) Bu broşürde verilen bilgiler, çizimler ve bunlarla ilgili
Klosterstrasse 20 Gat No 134/1, Vadhu Road Textile Instruments Co., Ltd. tüm veriler basım tarihinden itibaren geçerlidir. Rieter
CH-8406 Winterthur Off Pune-Nagar Road, Koregaon Bhima Shanghai Branch daha önceden bilgi vermeksizin değişiklik yapma hakkına
sahiptir. Rieter sistemleri ve Rieter yenilikleri patentlerle
T +41 52 208 7171 Taluka Shirur, District Pune Unit B-1, 6F, Building A,
korunmaktadır.
F +41 52 208 8320 IN-Maharashtra 412216 Synnex International Park
sales.sys@rieter.com T +91 2137 308 500 1068 West Tianshan Road 2451-v1 tr 1412
parts.sys@rieter.com F +91 2137 308 426 CN-Shanghai 200335
T +86 21 6037 3333
F +86 21 6037 3399
ISBN 10 3-9523173-7-3
www.rieter.com ISBN 13 978-3-9523173-7-2

Rieter İplikçilik El Kitabı Cilt 7

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Rieter İplikçilik El Kitabı Cilt 7

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Rieter İplikçilik El Kitabı

Rieter İplikçilik El Kitabı

Prof. Dr. Thomas Weide

İçeriğin bir kısmı Textile Institute'den izin alınarak kullanılmştır.

Mevcut ciltler / Baskı:

Cilt 1 – Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi

Cilt 2 – Harman hallaç & Taraklama

Cilt 3 – İplik Hazırlık

Cilt 4 – Ring İplikçiliği

Cilt 5 – Rotor İplikçiliği

Cilt 6 – Alternatif Eğirme Sistemleri

Cilt 7 – Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi

Tamamlayıcı Baskı – Tüm Ciltler (Vol. 1 - 7)

Rieter İplikçilik El Kitabı

Prof. Dr. Thomas Weide

RIETER İPLIKÇILIK EL KITABI

Cilt 1 – Kısa Lif İplikçilik Teknolojisi Cilt 5 – Rotor İplikçiliği

Cilt 3 – İplik Hazırlık Cilt 7 – Suni ve Sentetik Liflerin İşlenmesi

Ring iplikçiliğinin teknik ve teknolojik yönlerini kapsar. Bu, iplik

“Suni ve sentetik liflerin” tarihçesi, 17.yüzyılın sonlarına kadar geriye git-

Bununla birlikte, yenilikleri ile birlikte filamentlerin bu heyecanlı gelişimi,

Ham maddelerin karıştırılması, kısa lif iplikçilik prosesinde ortaya yeni

Suni ve sentetik liflerin işlenmesi alanında sahip olduğu tecrübeleriyle bu

Edda Walraf, Rieter Spun Yarn Systems Pazarlama Başkan Yardımcısı

1. Giriş 11 4.4. Son üründeki lif özellikleri 28

5.7.1. Cer pasajı sayısı 43 5.12.2.5. Eğirme hızı 69

1. GIRIŞ Dünya nüfusu ve lif tüketimi

Lif tüketimi [kg/kişi]

Milyar olarak nüfus

Şekil 2 – Yıllara göre dünya nüfusu ve lif tüketimi [2]

2011 dünya lif üretimi

Dünya çapında lif üretimi

Doğal lifler Suni ve sentetik lifler

Şekil 1 – 2011 dünya lif üretimi [1]

Dünya suni ve sentetik lif tüketiminin halen önemli ölçü-

Doğal polimerlerden Sentetik polimerlerden İnorganik materyallerden

Selilozik Alginat Elastomer Rejenere protein

Selilozik Bitkisel Hayvansal

Cupro Asetat Zein Kazein Polietilen Poliüretan

Şekil 4 – Kimyasal liflerin sınıflandırılması [3]

Suni ve sentetik lifler Kesikli lif iplikleri

Poliamid, 7.9 Polyester, 27.8

Polyester, 72.3 Pamuk, 58.1

2.3. Sınıflandırmalar ve tanımlamalar

3. SUNI VE SENTETIK KESIKLI LIFLERIN 3.1.2.1. Eriyikten lif çekimi

3.1. Genel üretim aşamaları

Tüm suni ve sentetik liflerin genel bir özelliği vardır, bu da

Şekil 8 – Kuru lif çekimi

Kuru lif çekiminde, polimer öncelikle, bir çözgende çözülür

3.1.2.3. Yaş lif çekimi 2. gerdirme

Şekil 10 – Çekim işlemi

Çekim işlemi, tamamen oryante olmuş iplik üretimi için (FOY)

3.1.4. Fiksaj 3.1.7. Kurutma

3.1.6. Kıvrımlandırma (Kıvırcıklaştırma) 3.2. Suni ve sentetik liflerin üretimi

Kova 3.2.1.2. Poliakrilonitril

Lif Çekim Çekme

Şekil 12 – Poliakrilonitril kesikli liflerin üretimi

Seliloz küspesi 3.2.2.2. Modal

Şekil 13 – Viskon kesikli liflerinin üretimi

Özgül mukavemet [cN/tex]

Kopma uzaması [%]

Lif mukavemetinin kullanılması [%]

rin seçici uygulaması ile optimal prosesin gerçekleşmesi ve

4.1. Yapısal özellikler

1. Giriş 11 4.4. Son üründeki lif özellikleri 28

5.7.1. Cer pasajı sayısı 43 5.12.2.5. Eğirme hızı 69