Prof, dr AVDO SUCESKA UTICAJ AUSTRO-TURSKIH RATOVA NA OPTERECIVANJE STANOVNISTVA U BOSNI U XVIII STOLJECU, Polotaj Bosne i Hercegovine u esmanskoj drtavi karakterile se ‘matsjnim specifiénostima koje au bile matnim dijelom uslovijene njiho- vim granignim polozajem (serhat) kroz Gitav period oemansko-tureke via- avine!). To se manifestovalo i u politic opteredivanja bosanskog stanov- pistva spablfskim, 2 narotito drzavnim nametima. Davanja u Korist spa hija” su bila uprincipu sliéna davanjiaa.u ostalim provincljama osmansKe ddréave, s tim Sto su muslimani seljaci (caja) neslo blaze opleredivani Hriscanska raja, 8ijj je broj do kraja XVIL staljeca bio znatnomenji adnosty na muslimarsku raja, morala je da daje neito vide rente sps- hijama. Hri8éani su svojim spahijama davali desetinu (usu), priselicu Galerija), novéanu rentu (ispend#e) | Kuludli ti dana u godial, a dedavi pporez na glavu (dizi, harae) | danakew krvi (devdirme), Muslimanska ra- 0 Je davala spahiji takoder naturalnu 5 radmu renta, kao i rajinski pores 1 noveu (resmi ft). Cini se, pri tom, da su u Bosni praktiovani blazi ‘oblici novéane rente za mustimane, jer su oni vrlo éesto myjesto poreza resini Gift davali poreze pod nazivom bennale 1 mudgerred, sto je mogao a bude jedan od elemenata politike Osmanlija 2a stimulisanje prelaska domaéib Hudi ne islam?) 1) Suéesia Avdo: ATANT imtavanju tokalae vast nasim zemlja ma gata Naténo rato SK Boone | Hrespvin 2) Stkznta A! The Postion of the Raya in Bosnia in the {8th Century, SURVEY. 3, Sarajevo 1918, 209216,198 Godisnjak Prammog fakulteta 2 Pored rente u Korist spahia, raja je u osmansko) dréavi morala da wei rate uslige da daje doptinose u naturi 1 noveu w Korst drdave Koji su se_2val optim terminom avariz divaniye 1 tekAlies.Orfiye®) Meduiim, u Bosni je ta) oblikopterevanja zadugo praktkevan samo kao tiniest, jer je vetina bosansog stanovnistva bila oalobodena (u's, taivala je t2v. mu Aiyet) of spomenutin dreavnih nameta, Pored spahi- Ja, kojt su opéento kao stale bil oslobndent suih obavera Kole su spa dite na raju (team relyet) I raavall tereta, od un tere bilo Je eslabo- eno ecckupoo gradsko musik stancunsive vim nijarabte: ~“dlaltaifr primer predetvlja gredsko stancvnlltve Serajeval) Osmandid ~ fultanisurzatim vrlo rano derivali ma ‘fiver | boranskim sejacima mus- iimanima®) a anatan bro) hescana 2bog.veéenja ragnih wluga. Osman Iijama ativan je mu ‘afiget jot od ovvojenja Bosne. To su il stoeari (eich, Eiaky}, rudari (madends)9, Gaveth klanaca (Qerbendd), vest [eke mattolos®) i dr. Nilhove'staredine menov primcur, kl) waival si jo8 t-sobodne (erbest) posede (timar, Bastin]. a nekt si vival 1 posebne plate w nove, Najead, maf Afiyet su ubivali i Jevrelh, Noi su podell da se naseiavaju u neke gradove Home, na prvom mest u'Sarajevu, of druge polovine XVE stljecal) Opisina praksa’ se ustaijata tokom XVI stoljeca, Od pocetka XVII stoljeca, medutim, nastaju izvjeane promjene w sgramaio odno- Sima (itlaéenje)" 1-w_poveemeaom oporedivanfuskoro.cjeloksipnog 5) O tim, nametima opsimije Sugeska As, Die Entwicktuns der Besteue fang duh tie “Avie vaniye tnd’ ie TaLaitt rset Ostman Sen Reich wind des 17. und 18. 3h, SidoseForschubgen, Band SAIL Minaen 158 Vidieti Inalek Halil: Osmanilarda calyyet rusumu, Belleten XXIII, An Kaen 198), 515-608, Hadiijabi: Muamed: Sarajewska_muatoaina, Godiénjale drustya isto Teaca BIH, XIV, Satajevo. 156, 67115; Guceska AY Da Ji au saraier Shs Jewry bu pwat, Godisajae Pravnog fabilteta'u Sara}ewa, XIE Sarajevo 1575 191-204 6) asbskantil Arsil Tatanbol (BBAT). Maine deferi Ne. 19, st. 196 ok. 5 Basbakenlic ArevIstanbol, Mikimme defter Ne. 73, st. 80 7) KANUNI.T KANUNNAME (za bosanshi, horcegovatl, vorniGh, Kiki Ginggorst shadarskt sandisk), Orjesalni asitt Sarajevo, Sera: 8 Isto, 9) Vasis Milan: Martolosi x jugoslovenskim, zemljama pod rskom vaca Vitor Alademije mania {umjetncet Hosne Hercegoving, Saraiero I96r, 2e—36. 10) Sugeska Az Da Ui su sarajevsi Jere bill mu af 11) O itlutenju opine vid. Suseska Az O nastank dfiuka u natim zem- Yama, Couisnfak arustes itoncara BIE, XV, Sarajevo 1583 4 ® Prof. dr Avdo Suéeska 199 stanovnitva (ber obvica jesu i bili muaf st gayri, muaf) od strane ata provingija nametina pod nazivom (cKilfGi dike? U Romiesrimne it torn stoljetu je, wgleda, {-contralpa vast povremeno ae ase saptccecaje jedan bro} seljaka (eaje) nametima. pod nazi {maar bodels nel time naravaa ral prake kon’ Spat To ye ona tinila: po sv0) pri, zato da bi akumulacijom nov aah arava tem bien} sporeorth abi aval sae ue nonin placenika (echmen, pandur, levend i dr a week Ernovenastefe siuacie t Kojo) se naéao_bosanski cjalet postje Karlovackog mira. (169, godine), stanje opterecvanja bo cascoR’ctanovnisiva se taljenja. Porazi koje su pretrpjele Osmanlije Poet velitg Tata Koji je trajao od 16831699. godine najvi8e su po- SoM beset njeno stanomn'stvo.!* Tarski jvor! toga. doba za stanje SGoont upotrcbjavaja izraz da je mastupito rasulo.* J zaista se 10 “unje moke Lako Katakterisatl, jer Je oproman bro} bosanskog ste went a loku velikog, rata liginuo, yee! bro} stanomistvn se Te USlo mmogi gradovt oplféckans { spaljent, a cfelokupno stanovnistvo PER Re indtecjano iseepljeno, Od karlovackog mira Bosna se ck ra cjom granicom nasla w dodiru sa osmansko) dréavi neprija ie95u “teepotofenom. Austejom, Venecijom 1 Crom Gorom:? To, Ht pouledice razaranja i rasula uw toa veblog rata, bitno mje sioha pool f stanje odnosa w Boon! u tok XVII stoljeca. U sistem op- ease eiga Uanownitivaosjecajuse promjeneu dva pravea. Prvo, mast serceretine pcomjene u agrarnim odnosima na stetu Taje. Renije 2 A ereeaec preaska rajincke zemije u_posjed. raznih poviatenih rove Pamanskog.drustva (eflagenje) se iotensivno nastetlj. U_ po- seer ina ijclovina bosanskog. vilajeta prferemeno napustene 22m Fereeraig a eoje tiluke Cavan (oeferl | age) granienih tvrdavs, Us Pretineajont? domaée spalije, organ! viastl Ckadijc, ajani, vojv0- ge.) seole spahiluke pretvaraju us evoje Efluke, umepiraja-m3- By ane RAR Re yo on are SHRP acid ates Maths SE i Ae aha hed ele, ia om so RSet ane ts 91h 90 tome opine i Ts Saray Bosna terse sli gre Vi 1 Oe an soar har villinds Bases, Tain vescalar, A Yams SUN ALY Sagi, Oe 13th to) Primera at BBA, Malye dete. D 38. : 1) trees Rovecee EtretyGranica Bevansog psahike prema Aug creat Kemmis ocdnedbama Rariovackog mia. Svieiost, Sarai wish.200 Godiinjak Pravnog fakulteta @ pustene zemlje, ponegdje kupuju zemlju od seljaka i swvarafu od njih. svoje kmetove (Gifije).* Sve to pogoréava,polozaj raje, jer ona uw novim ustovima mora da svojim gospodarima daje znatno uvec nu rent w odnosu na ranije vrijeme. Istovremeno, u toka XVIII sto- Ijecamodifikaje se renta u onim krajevima bosanskog pasaluka a kojima je ranije raja (na prom mjesta stoSari-Eflakin) davala svo- Jim spahijama rentu uw pausalaom novsnam ianosu (tzv. filacija), jer Spahile, @ narotito de#ava na svojim posjed'ma (mukata, malikine)® uuporno’nastoje da raniju rena pretvore u desetio i druen.davanja karakteristigna 2a timarski sistem (ussri ‘ayn umrjesto uSei muadily2> ‘Ti procest se tokom XVIII stoljeéa intensiviraju, iemedu ostaloz 1 pod tuticajem narastih materijainih. potreba.viadajucin. slojeva izazvanih Eesti ratovanjima sa Austrijom, j zavSavaju u XIX stoljeés w na ku stvaranja novih posjeda (Gifuka) na Kojima seljaci (kmetovi) redstavdjaju tudu radnusnagu i zavisno od toga na Koji nacin. su postal kmetovi daja svojim zemljignim gospodarima (ashtbi ‘alake, Eifluk sahib}) dio prihoda od jedne polovine do jedne pesine# Opteresivanje bosanskog stanovnistva drtavnim nametima w ko- ist dr2ave w tok XVILI stoljeés ialoieao je jos vecim promjenama, Posto su Gitavi, narodito graniéni krajevi, 2bog bjeZanja.stanovnistva uu toku velikog rata bili opustjeli, da bi privukla odbjeghs raju,, Por ta je odmah po zakljugenju karlovadkog mira naredila da se WriScan- sko stanovnisive Bosne ostobodi plaéanja dZizije za dvije naredne godine i da mu se brisu dugovanja dfinije i drugih poceza iz proslih zouina. Tsiovremeno je naredeno dase ubuduce ditzija a Hosni ubi re po najnigoj skali, So de biti praktikovano do kraja osmanske vla- sti'u Bosni# Zbog ogromnih materijalnih i Tjudskih Ertava 1 krajnje koju je Bageno bosansko stanovnigeva jo$ i toku velikog ra: t je 1692. godine), sxe bosansko stanovnistvo oslobodeno je. pl Ganja nameta bedeli neal. Te kasnijih lzvora, se potetka, sredine i raja XVIIT stoljece vidi se da je ta praksa bila na snazi kroz ce iowa A ei ee 2 8 Se es re 0 a are ier i eae iy ere i aie oo ae a ere ea 2S ee ee ee Spe en ale Se Ae Fl ll otha seh a es > ng 2g in: age a rn pe nea re ed 8 Prof. dv Awdo Suceska 201 tavo XVIII stoljece i da se stanovniftvo uporno i uspjeino _borilo da onemoguéi pokutaje lokalnih i provineijskin organa osmanske vie St da mu nametne davanje bedeld nezla% Dok si spomenuti nameti pod uticajem stanja stvorenog_aust- rotueskim {-drugim ratovima vodenim u taku XVIII stoljesa ublaza- Vani ili wkidani dotle ou iz istih razloga neki postajali tei ili su ma ovo uvodeni, 8 obzirom da si granite bosanskog pafaluka w tok Valikog rata i jo8 vide a toku austrourskih ratova 17164718, i 1737- N139, godine. matno suzavane } pomjeravane® kao is obzirom na harasle potrebe bosanskih vezica u poveéanju Tjudstva u 1igno} pratn) Dosanskt verini od posetka XVIIE stoljeta sve vise potinju da zado- Voljavaju “svoje materijaine poirebe protivzakonitim opteretivanjem Sanovnisiva Bosne tev, namelima tokalif Silda. Za razliku od XVII Stoljeca, uw kome su ti nameti nastali j bill znatno ograniéavani, u pr- Sim decenijama XVIII stoljeéa se njihov broj povecava i kolitina ubiranog nowa Tastes? Tako je coniralna viast, po Zalbama stanov- nitiva, vie puta ranije pdkuSavala da suzbije ubiranje th daibina, ‘ona Je, najzad, morala i u Bosni ozakoniti tu praksu prizmavii poseb: fnim fermanom iz 1720. godine pravo bosanskom vezin da od stanov- ‘iStva ubite posebne aamete za vrijeme mira Gmdadi haziriye) i rata imeadi seferiye)2# § obzirom na razliGite zloupotrebe pri razreziva- jt i ubiranja ovih nameta, posebnim fermanom jz 1731. godine sultan Je odredig tatan godisnji janos doprinesa imdid-j hazariye u visini od 31.5195 groia 2a éitav bosanski ejalet 27 Tako se ianos spomenutog doprinosa u drugoj polovini XVII stoljeca kretao u sklad sa propisima citiranog fermana, on je prio} polovini tog stoljeéa, narogito u vrijeme ratnih priprema i poslije’ austrofurskog rata 17371739. godine, vikestruko pove¢an Tako je npr. 1734. godine samo za Hercegovinu raspisan tribut ui iznos 04 60000 ‘groga mame imdadhi hazaviye i seferiye. Slt bao je, izgleda, bilo i tt Bosti, Jer se w jednom dokuments i2 te g0- Gine spominje’ otpor. Sarajlija ubiranju seforiye. JOS vei tribut na Ime hagariye i seferlye nametaut je stanovaiStvu u svim sandéacima bosanskog cjateta 1742, godine, i 10 2a Bosanski sandiak 154.484. gro- 23) BAL, Miliye defteri, C482; © 490; B114; R108; D205; nant, Bost, 2 Ore gala mda pst ies des, Pret, Bae ay x secede en Podaci tanku taksita u Bosni, Prilozi, Im 2 ee Nid ing St Sarlne BH, BSL 26) Tato, 139-10. 27) Isto, 18144,202 Godisnjak Pravoog fakultet © Sa, za Klithi sandisk 22.240, groga, 2a 2vorni8ki 8.440. grofa i za her cogovacki 64.992. grofa. Ukupno 250.356. grosa.s ‘Obaverom davanja doprinasa besanskom veziru bili su optere- ens svi stanovnici Bosne ko} su posiedovali tz. zemlja raje (els spahi- emlak ve ordi) bez obzira kom su stalezu pripadali. (seljac Je, zanalje tgovel 1 dr.) i bee obzira da It su ranie bil dino’ su posebnim carskim fermanom od ove obavcze Suvari (ales) botonsich turdava.-Kada im je ta. povlasica data za cals setnéno ne aa ali da jena vee came ila wbial=na p= Karaja podaci jednog carskog fermana iz 1763. godine, Kojim se PO- irdaje to pravo Cavacima (aetet) u twrdavl Kupres u sandiake Klis? Isto tako, ako ne jot i tee, padao je stanowistvy Bosne tc ret u ‘gradnjt i opravel tvrdava i palanki, Kopanju hendska i S- mnpova takom XVIM stotjeca% Ti peslow pratih su ah sudbina sta hovnigtva pred | poslje iabijanja sstova iamedu Osmania | Austije (poskje katlovadkog mica, pred 1 poulije pojave ratovn I. 1716I718 1737-1739, 1788189), pred + poslije izijanja sukoba izmedu Torske Vencele, odnosno’ Gre Gore, kao | posite velike musimanshe se ladke une w Bosti Kada su seljaci enatno ostetili neke terdave, me- du njima’skoro do temelja razorily svorn'thw twda. lz saveeme nih ‘osmanskih.izvora, zabiljezenth « Mihimme ; Milive deftrima, “idi eau Guraalije es potetka SCVIIN lola titan’ Organic ‘ali sistematsku igradaju twrdava. na podrugja cielog bosanskog el lea, na prvom mjestu na njegovian granicamna, prema, Austr, Mle 28) Vidjeti Suéeska Az Bune seljaka Muslimana st Bosni ws XVII j XVII sto lieeu, Zbornik radova, knjiga 1, Istorkd institut Boograd 1976, 73 28) BBAT, Maliye defers, E108 40) Opéerito o igaradnii ivedava i palanki Boini i Hercesovini pod. os ‘ganskom ‘lage, posebao wt XVEIt stotjecu, vid. Kresevijakovie Haale: Sri oan gradow, Nate etario, 1 Zaved za Path spomenita Ha ture t prirodaifrijetkost, Bosne I’ Hercegovine, Sarajevo 1953, 78; rete Kepaale Hamales Sia heicogovadl gradov, No se starine, I, Sarajevo 1954, 821. 2 BBAr Nine See MOMBSS, TAticau ST gained se eed EN ae See ar OS ee ee ener ee a ee eae SESE EL im Gh? deta ore fan, Cane See eae ae eee hana ales ale cee ee ea eae plete rete at eny tat of tar ha oS ol BP re eee a eee tase eee ™ Prof. dr Avdo Suéeska 203 tatko} republici i Crno} Gori. Tako je npr. veé 1701. godine narede- no bosanskom veziru cose Hallpasi ‘da nihinije organizule poprav- Ex S'uredenje 28 tvrdeve £ osam palandi na oball Save 1 Une, sve 6 graniea prema Mlecina, Kao 1 svi tadava | palankt na mlctaoko} eemogorskoj granici+* Ta izgradnja. bila je. sting’ u toku sve a0 iza potarevatkog mica: Sino je postuplene 1 1734 godine, kala Je aredeno bosanskom vesiru Mulsinzade Abdallal-pasi da’ liéno abide sve trdave I patanke u bosanskom pafaluku {dena leu Male Sta utvrdl proritet 1 ieradi predratan 2a ojihow opravke {degra nju. Ves Je to odmah usinio, predlotivs: Port) priomtet | predeatun pravke nekih.aajvazaijin twrdava u Bosansko}Krjin. Ta) posse trebao je da Kosta 91928. erota. Poloviog tih aroSkova trebaln fe da podmini dréava, a-drugu narod ss vidu kuluka ju noveu Sijedcea Iason 'opravka ‘neil Idina nest eps moras mira. (739) tagaije od 1742, godine, a, posijedaja, posi’ ston skog mira (1791), : ae Pea Tee ee S obzicom da izgradnja i opravka twrdava i palanki u bosanskom cjletu pradstavlia pojavat Karakterstioa 2a tay period XVIIT te Vjeéa, i's obeirom na to da su i poslovi zahtijevalt ogromne mate Hjalne iedatke i vole fiithe tive, dréava im Je pridarala, sovcton ‘mataj. Oslabljena finansijski i pritinuta,stalnom Glaneivom® saci spoljih i unnirafnjth neprijatelia, dra je pribjegavala: prebacie, nk ajeeee ala tre so aridnjo na oan bone ss Siva. Obim | Kolitina th toreta. je rastao proporcionalno padan ‘oci Carsiva i odraiava Karakteritiémy evolucsja kala se mute pow titi u izvorima od 701. do 1798, godine, Nepusredno peste, kano ‘atkog mica, u wslovima materjaie-nemoci SanamnaTee aS Fe najvea sedsiava 7a Opava Weta rete sTve_naredivala ang jel RPROE te ne sano Taye : SOMMER T ASTRA | tow proporsy 2 UpremeyoeMaTe TL stoljeeaa tavorima se GEO SEE TaTabe svim_spahijama a bosan skom ejaletu da liéno sa svojim alajbegovima ili peeko svoj mam jenika (bodel) najhitnije podu uw odredena miesta f da sa svojom. tamoSnjom ‘jem, tatosnjim neferima | agema ucestvuju.usgrad: 3) BBAT, Mative dette, 3609383; 049240: 1483260, 33) Vite podataka 9 tome malas! seu Mile | Mihimme defterima tz pr vin ascnija XVII stoljecs 4) BAT, Mave defter,309/521—359, 39 Isto. 36) BBAT, Méliye defteri, D—374/3; D—394/3; D-385/1; Disseesee,208 God'snjak Pravnog fakulteta 6) ni i opravei twedava. Istowemeno im se prijeti da Ge im biti od ‘ati spehiluel (Antik) ukoliko buds. izbjegavali te obaveze*” Posto “al se" apahije ubrzo. morale da angaduju u raznim vojnama, koje su praktikevane keor éitavo XVIII stoijece na granicama Bosne, w Rur Papers dr, osmanske vlasti su morale da tu peakeu modifi. Tose desllo ve za vrijeme kempanje u opravcl ivrdava poslije 1734, godine od ada se za izvjesno vrijeme utvrduje praisa podjele tére ia opravkce twrdava i poland izmedu dréave i Suvara trdava i raje $a podradja Kadlaka u Kojima eu se nalaaile te tvedave u srazmje i pola | pola, to jest dréava je prewzimla obaveni da daje pola nov ‘anog.iznosa za, troskove opravke ivrdava. a druga poloviaa u noveu 1s kutuiat padata je na nefere $ raju I najzad, wdrugo) polova XVIIT stoljeéa ustaljufe se praksa podjele th tereta u srazmjeri 1:2, to jest Jeqau eroding ixalkova peace snoalla Je. ded re Glows Ewa inoono-TWREVS a oda -WEETT Tale sa podPuc- js had Redan Ta pratsa Je obila sve} cakeoEM tres TBP TLOj esa a0 Santa ul devge| poloriny XVIMT soljeca istige da te postove treba najlienije obavitl po asta rom obigaju Krajinee# ‘Sam natin angazovanja raje i nefera w spomenutim poslovima ‘mao je vid raznih radaih usluga, Raja Je najéesee radila (kulutila) najgrublje poslove kao Sto su sleta i dovovente sa svojom tegleéom stokiom (konjima ii yolovima) divene grade 1 kamena, paljeme kre- és, kopanje jarkova (hendek) 1 Srampova, dok su neferi 1 nfihove davali dio novea i pomagali majstorima 0 strutaim. poslovima i audnji trdava. U hitnim siufajevima, kao iu slutajevima u koji je trebalo mnogo vise radnih uke nego Sto ih je bilo w odes Geniom Kadiluku, angsZovani su neferi i raja iz drugih wedava $ ke diluka. U prvoj ‘polovini XVIII stotjeca ta praksa bila je vrlo Cesta, Za strudne poslove angafovani su, wz taeno odredene nadnice, ma}. stort (@éerahoy, nediat) sa strane iz drugih kadiluka bosanskog ejale 53D Vie podataka o tome pala se u Mbimme { Maliye deterima te pr vih decenija XVIII stoljeca, a 9) Kao we bidet 36, N Pe St tako postal So . Nacaumo, 19 je blo samo teoretski sake postaljeno. NNajeeie Je prakgno ajdt dio in crete padso na ledn "sje note ‘aver cettina vast nije mala uvlek davolfio novea da podmle te Bani ska Hama fou Je I zatim pabjegse, islajuet i taka nent Finkeifa Kapetana QBBAL, Malye deftei, ATU). © Prof, dr Avdo’Suéeska 205 ta, naSeke iz Hercegovine, a u hitnim slu’ajevima i prijekim potre bama éak i majstori iz najudaljenijih dijelova rumelijskog ejaleta OStar ton kojim je u svojim fermanima sultan naredvao mobilizacijuy ‘ih majstora svjedoti da je taj posao majstorima padao vrlo tetko i da su ga wlo rado iabjegavali 3 Koliko su dana u godini seljaci morali da na ovaj natin kuluée na osnovu saéuvanih izvora tesko je ocijeniti. Ali da su to bili iuzet- no teSki tereti, moze se zakljuditi iz dinjenice da je izgradnja nekih twrdava tekla vrlo sporo i jo8 vise iz éinjenice da se bosansko stanov- nistvo, narogito muslimansko, prvoj polovini XVIIL stoljeca vrlo e- sto Zalilo sultamu na zulame lokalnih i provincijskih funkeionera a ponekad se i otvoreno protih njih bunilo. U prvoj polovini XVIII sto- Ijeéa izbilo je vie takvih pobuna u svim krajevima bosanskog ejale ta, Njihova irina i zamah stalno su rasii pod uticajem neprekidnog povecanja nameta i raznovrsnih oblika nasilja. Tako se iz jednog fer- ‘mana iz ITIL. godine saznaje da su poslije 1699. godine u mostar- skom kadiluku udruéili neki hrigéani 1 muslimani sa ciljem da presi- ju drumove, da spretavaju ubiranje diizije, da ometaju mobiliza- ‘dundera i drugit radnika za izgradnju mostarske i banjalutke tvr- dave, te da su dva puta napali na mostarski sud (mahkeme), omalova- Yavali Serijat i spreavali funkcionere u vréeaju njihove duinosti<®*) Slicne pojave, povezane sa izgradnjom banjalucke twrdave, spominju se iste godine u banjaluckom kadilukus) Sluajevi otpora i manjih obuna u Mostaru spominju se u turskim izvorima iz 1727, 1728, 1 1732. godine.) 0 slignoj pobuni, kao u mostarskom kadiluku, u kadilucima Bla- ga] i Nevesinje safuvala se vijest u jednom aktu ‘centralne viasti iz 1729. godine. Odatle se saznaje da je raja u tim kadilucima poznata 40) BBAL, i (fotokopije i regesta u Akade- ‘mij nauka Pumjemostt 41) BRA, Sikiyet defteri iz 1711, godine (ANUBIH, fotokopile i regesta). 42) BAL Sikayet defer i spomenush goding ANUBIE,fotohoptie | re esta 43) BBAL, Mihime { Maliye defteri i2 1729, godine (ANUBIH, fotokoplie 1 reseeta)-206 Godiénjak Pramog fakulteta ao, Sliéne lIokalne pobune spominju,turski izvori i u drugim kraje- vima bosanskog ajaleta u prvoj polovini XVIII stoljeca.\) Na kraju, fone su se sve slile u bunu Sirih razmjera koja je zahvatila ditavo pod- rugje bosanskog ejaleta i trajala vige od deset godina (1745—1757).. Njen neposredni povod bilo je prekomjerno opteretivanje bosanskih seljaka kulukom, a narosito porezima (imdad4 hazariye 1 seferiye) u korist bosanskog vezira i zloupotrebe koje su s tim w vezi tinili or- sani lokalne vlasti (kadije, ajani, kapetani i dr.). Osnoyny masu u toj buni éinili su bosanski seljaci Muslimani. U buni su ponegdje uéestwo- vale sitne spahije kao i nize muslimansko sveStvensivo na Gelu sa sa- rajevskim Kadijom Abdurrahmanom Mubremijom.®) To je, u stvari, bio oftar Klasni rat niJih slojeva muslimanskog stanovaistva Bosne protiy vladajucih slojeva tog stanovnitva (kadija, ajana, kapetana, ve- zira, mirimirana i dr.) i po svemu je sligan seljaékim bunama u ne kim evropskim zemljama u srednjem vijeku. Koliko je ozbiljna bila ta buna najbolje svjedodi éinjenica sto je u jednom pismu tadasnjem bosanskom veriru Mehmed-pasi Kukavici, koji je u krvi ugusio bun bosanskih seljaka, sultan istakao da je Bosna ponovno osvojena (Feth).®) U deugo) polovini XVIII stoljeca su takoder povremeno izbijale pobune koje stt imale vise lokalni karakter. O njima se nalaze vijesti naroéito u Ljetopisu Mula Mustafe Baieskije. Tako je Baseskija zapi- sao da su 1771, godine ustale Sarajlije protiv ubiranja imadidd seferiye Lu znak protesta zatvorili EarSiju.) Stanovni8ivo Zenice iste godine je usmrtilo ubiraca poreza serdengetdiagu.®) Iz istih razloga te godi- ‘ne bunili su se Muslimani i u Viasenici#) Mjeseca marta 1773. godi 4) 0 njima se saéuvao veéi bro} podataka u!Mubimme, Sikayet i Maliye Alefierima iz tiece, Cetwrte, pete 1 seste decenije XVIII stoljeca, kso i [Lu letepisima bosanskin franjevaca fra Nikole Lasvanina 1 Fra, Bone Frenca olen 2 1jctopis Fra Nile Lasvanins, Ginsu z2maliskog muzeja, Sarajevo. 1914/1915: Jelenle J Ljetopis. franjevatkoz samostana uw Ke, Sutjesc), GZM XXXVI i XXXVIIL, Sarajevo 1925, 1926), 45) OpSirnije o tome Suéeska A: Bune seljaka Muslimana u Bosni... 7693 46) Sldail Kadife I TeSnja iz polovine XVIIL stoljeéa (Narodna biblioteka uw Sarajevu, Frokoplja 1 prevod ma srpskowhrvaiski jeuik u Akademiji ‘nauka i umjetnostt BIB), = 437) Mula Mustafa Sevki Bafeskija: Ljetopis (17461804), prevod s turskog, tod { komentar M. Mujeuinovic, Sarajevo 1968, 148150, 48) Isto. 4) Isto, 50) Bateskifa, 60. 51) Bateskifa, 70