44 LİNEER DİFERENSİYEL DENKLEMLER

2.5. Lineer Diferensiyel Denklemler

Lineer diferensiyel denklemler en genel şekilde

dy
+ p( x ) y = q( x )
dx

biçimindedir. Bu tür denklemleri çözmek için integral çarpanı metodu kullanılır. Bu metoda
d (μ ( x ). y )
göre denklem bir μ ( x ) integral çarpanı ile çarpıldıktan sonra sol tarafının bir nin
dx

bir tam türev ifadesi olması istenir. Buna göre denklem μ ( x ) integral çarpanı ile çarpıldıktan

sonra
dy
μ (x) + μ ( x ) p( x ) y = μ ( x )q( x )
dx
d (μ ( x ). y )
elde edilen bu denklemin sol tarafının bir tam türev olması isteniyor. nin açık
dx

ifadesi ise
d (μ ( x ). y ) dy dμ ( x )
= μ ( x ). + .y
dx dx dx

şeklindedir. Buna göre denklemin sol tarafını buna eşitlersek

dy dy dμ ( x )
μ (x) + μ ( x ) p( x ) y = μ ( x ). + .y
dx dx dx
dμ ( x )
= μ ( x ) p( x )
dx

olur. Bu ifade
dμ ( x )
= p( x )dx
μ (x)

şeklinde değişkenlerine ayrılabilen bir denklem olarak yazılabilir. Böylece her iki tarafının

integrali alınarak integral çarpanı

dμ ( x )
∫ = p( x )dx
μ(x) ∫

ln μ ( x ) = ∫ p( x )dx

Nurettin DOĞAN
 UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 45

μ ( x ) = e ∫ p ( x )dx
şeklinde elde edilir. Böylece denklem integral çarpanı yardımı ile
d (μ ( x ). y )
= μ ( x )q( x )
dx
şeklinde yazılabilmiş oldu. Bu denklem
d (μ ( x ). y ) = μ ( x )q( x ).dx

Olarak yazılıp her iki tarafının integrali alınırsa denklemin çözümü

∫ d (μ ( x ). y ) = ∫ μ ( x )q( x ).dx + C
μ ( x ). y = ∫ μ ( x )q( x ).dx + C
1 1
y= ∫ μ ( x )q( x ).dx + C
μ(x) μ (x)
Biçiminde yazılır. Burada da integral çarpanı yerine yazılarak çözüm daha açık olarak

y = e − ∫ p ( x )dx ∫ e ∫ p ( x )dx q( x ).dx + Ce − ∫ p ( x )dx

şeklinde yazılabilir.
Örnek.
3
y′ + 3x 2 y = xe − x denkleminin çözümünü bulalım.

Çözüm. Verilen denklem bir lineer diferensiyel denklemdir. Önce integral çarpanını bulalım.

μ ( x ) = e ∫ p ( x )dx

μ ( x ) = e ∫ 3 x dx = e x
2 3

Bu integral çarpanını

μ ( x ). y = ∫ μ ( x )q( x ).dx + C

de yerine yazalım. Böylece denklemin genel çözümünü

e x . y = ∫ e x x.e − x dx + C
3 3 3

e x . y = ∫ xdx + C
3

3 x2
ex .y = +C
2

Nurettin DOĞAN
 46 LİNEER DİFERENSİYEL DENKLEMLER

⎛ x2 ⎞ 3
y = ⎜⎜ + C ⎟⎟e − x
⎝ 2 ⎠

şeklinde elde etmiş oluruz.

Örnek.
y′ + 3 y = 4 denkleminin çözümünü bulalım.

Çözüm. Verilen denklem bir lineer diferensiyel denklemdir. Önce integral çarpanını bulalım.

μ ( x ) = e ∫ p ( x )dx

μ ( x ) = e ∫ 3dx = e3 x
Bu integral çarpanını

μ ( x ). y = ∫ μ ( x )q( x ).dx + C

de yerine yazalım. Böylece denklemin genel çözümünü

e3 x . y = 4 ∫ e 3 x dx + C

4 3x
e3 x . y = e +C
3
4
y= + Ce − 3 x
3

şeklinde elde etmiş oluruz.

Örnek.
y′ + 2 y = 3 + x denkleminin çözümünü bulalım.

Çözüm. Verilen denklem bir lineer diferensiyel denklemdir. Önce integral çarpanını bulalım.

μ ( x ) = e ∫ p ( x )dx

μ ( x ) = e ∫ 2 dx = e 2 x
Bu integral çarpanını

μ ( x ). y = ∫ μ ( x )q( x ).dx + C

de yerine yazalım. Böylece denklemin genel çözümünü

e 2 x . y = ∫ e 2 x (3 + x )dx + C

e 2 x . y = 3∫ e 2 x dx + ∫ xe 2 x dx + C

Nurettin DOĞAN
 UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 47

3 2x x 2x 1 2x
e2x .y = e + e − ∫ e dx + C
2 2 2
3 2x x 2x 1 2x
e2x .y = e + e − e +C
2 2 4
5
e 2 x . y = ⎛⎜ +
x ⎞ 2x
⎟e + C
⎝4 2⎠
5
y = ⎛⎜ +
x⎞ −2 x
⎟ + Ce
⎝4 2⎠

şeklinde elde etmiş oluruz.

Örnek.
3
y′ + y = 2 x denkleminin çözümünü bulalım.
x

Çözüm. Verilen denklem bir lineer diferensiyel denklemdir. Önce integral çarpanını bulalım.

μ ( x ) = e ∫ p ( x )dx
3
∫ dx
μ(x) = e
3
x = e 3 ln x = e ln x = x 3

Bu integral çarpanını

μ ( x ). y = ∫ μ ( x )q( x ).dx + C

de yerine yazalım. Böylece denklemin genel çözümünü

x 3 . y = ∫ x 3 2 xdx + C

x 3 . y = 2∫ x 4 dx + C

x5
x3. y = 2 +C
5
2 2
y= x + C.x − 3
5

şeklinde elde etmiş oluruz.

Örnek.
dy 1
= denkleminin çözümünü bulalım.
dx 2 y − 2 yx

Nurettin DOĞAN
 48 LİNEER DİFERENSİYEL DENKLEMLER

Çözüm.

Verilen denklemde bağımlı ve bağımsız değişkenlerin rollerini değiştirdiğimizde elde edilen

dx
+ 2 yx = 2 y
dy

denklemi bir lineer diferensiyel denklem olur. Önce integral çarpanını bulalım.

μ( y) = e∫
p ( y )dy 2
= e ∫ 2 ydy = e y

Bu integral çarpanını

μ ( y ).x = ∫ μ ( y )q( y ).dy + C

de yerine yazalım. Böylece denklemin genel çözümünü

e y .x = ∫ e y 2 ydy + C
2 2

2 2
e y .x = e y + C
2
x = 1 + Ce − y

şeklinde elde etmiş oluruz.

Problemler
Aşağıdaki diferensiyel denklemlerin genel çözümlerini bulunuz.
2
1. y ′ + 2 xy = 2 xe − x
dy 1
2. =
dx x. cos y + sin 2 y

3. y ′ + 2 y = e − x
2
4. y ′ − 2 xy = 2 xe x

5. y ′ + 3 y = x + e −2 x

6. y ′ − 2 y = x 2 e −2 x

7. y ′ + y = xe − x + 1
8. xy ′ + 2 y = sin x
Aşağıdaki başlangıç değer problemlerinin çözümlerini bulunuz.
9. y ′ − y = 2 xe 2 x , y(0) = 1

10. y ′ + 2 y = xe −2 x , y (1) = 0

11. y ′ + 2 xy = x, y (0 ) = −2

Nurettin DOĞAN
 UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 49

12. xy ′ − 3 y = x 3 , y (1) = 10

13. y ′ + y = e x , y (0) = 1

14. xy ′ + 3 y = 2 x 5 , y(2) = 1

Nurettin DOĞAN