UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 91

3.4. Belirsiz Katsayılar Yöntemi

Bu yöntem;

d2y dy
2
+ a1 ( x) + a 0 ( x) y = f ( x)
dx dx

diferensiyel denkleminin bir özel çözümü bulmak için kullanılan bir yöntemdir. Bu yöntemde
denklemin sahip olduğu özel çözüm denklemin sağ tarafında bulunan f (x ) fonksiyonuna
benzer şekilde elde edilir. Mademki elimizdeki bir eşitliktir, o halde eşitliğin sol ve sağ
tarafının eşit olması gereği ilkesine dayanan bir yöntemdir. Buna göre eğer sağ tarafta
bulunan f ( x ) , n. Dereceden bir polinom ise denklemin özel çözümünün

v( x ) = An x n + An −1 x n −1 + L + A1 x + A0

şeklinde olduğunu kabul edebiliriz. Daha sonra v( x ) denklemde yerine yazılıp An

katsayılarının bulunması ile özel çözümün bulunması işlemi tamamlanmış olur. Eğer f ( x )
fonksiyonu cos mx veya sin mx fonksiyonlarından birini içeriyorsa denklemin özel
çözümünün

v( x ) = A. cos mx + B. sin mx

şeklinde olduğunu kabul edebiliriz. Daha sonra v( x ) denklemde yerine yazılıp A ve B

katsayılarının bulunması ile özel çözümün bulunması işlemi tamamlanmış olur. Eğer f ( x )

fonksiyonu e mx fonksiyonunu içeriyorsa denklemin özel çözümünün

v( x ) = A.e mx

şeklinde olduğunu kabul edebiliriz. Daha sonra v( x ) denklemde yerine yazılıp A katsayısının
bulunması ile özel çözümün bulunması işlemi tamamlanmış olur. Belirsiz katsayılar yöntemi
sağ taraftaki f (x ) fonksiyonunun yukarıda bahsedilen bir polinom, cosmx, sinmx

fonkisyonlarını içeren bir fonksiyon ya da e mx fonksiyonunu içeriyorsa kullanılabilir. f ( x )

fonksiyonu bu fonksiyonların bir lineer kombinasyonu da olabilir.

Nurettin DOĞAN
 92 BELİRSİZ KATSAYILAR YÖNTEMİ

Örnek.

d 2 y dy
2
+ + y = 2 x 2 denkleminin bir özel çözümünü bulalım.
dx dx

Yukarındaki açıklamaların ışığında özel çözümü

v( x ) = Ax 2 + Bx + C

şeklinde arayabiliriz. Bu durumda

v ′( x ) = 2 Ax + B

v ′′( x ) = 2 A

olur. Şimdi bunları denklemde yerlerine yazalım.

2 A + 2 Ax + B + Ax 2 + Bx + C = 2 x 2

Ax 2 + (2 A + B )x + 2 A + B + C = 2 x 2

Bu eşitliğin sağlanması için

A = 2, 2 A + B = 0, 2 A + B + C = 0

olması gerekir. Buradan A = 2, B = −4, C = 0 elde edilir. O halde verilen denklemin bir özel
çözümü

v( x ) = 2 x 2 + 4 x

şeklinde elde edilmiş olur.

Örnek.

d2y dy
2
− 3 − 4 y = 2 sin x denkleminin bir özel çözümünü bulalım.
dx dx

Özel çözümü

v( x ) = A. sin x + B. cos x

Nurettin DOĞAN
 UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 93

şeklinde arayabiliriz. Bu durumda

v ′( x ) = A. cos x − B. sin x

v ′′( x ) = − A. sin x − B. cos x

olur. Şimdi bunları denklemde yerlerine yazalım ve denklemi düzenleyelim.

− A. sin x − B. cos x − 3( A. cos x − B. sin x ) − 4( A. sin x + B. cos x ) = 2. sin x

(− 5 A + 3B )sin x + (− 3 A − 5B ) cos x = 2. sin x

elde edilir. Buradan

− 5 A + 3B = 2
− 3 A − 5B = 0

5 3
denklem sistemi elde edilir. Bu denklem sisteminin çözülmesiyle A = − , B= elde
17 17
edilir. Böylece

5 3
v( x ) = − . sin x + . cos x
17 17

özel çözümü elde edilmiş olur.

Örnek.

d2y dy
2
− 3 − 4 y = −8e x cos 2 x denkleminin bir özel çözümünü bulalım.
dx dx

Özel çözümü

v( x ) = A.e x sin 2 x + B.e x cos 2 x

şeklinde arayabiliriz. Bu durumda

Nurettin DOĞAN
 94 BELİRSİZ KATSAYILAR YÖNTEMİ

( ) (
v ′( x ) = A. e x sin 2 x + 2e x . cos 2 x + B. e x cos 2 x − 2e x sin 2 x )
= Ae .(sin 2 x + 2. cos 2 x ) + B.e (cos 2 x − 2 sin 2 x )
x x

= ( A − 2 B)e x sin 2 x + (2 A + B)e x cos 2 x

( ) (
v ′′( x ) = ( A − 2 B ) e x sin 2 x + e x 2 cos x + (2 A + B ) e x cos 2 x − e x 2 sin 2 x )
= (− 3 A − 4 B )e x sin 2 x + (4 A − 3B )e x cos 2 x

olur. Şimdi bunları denklemde yerlerine yazalım ve denklemi düzenleyelim.

(− 3 A − 4 B )e x sin 2 x + (4 A − 3B )e x cos 2 x − 3.[( A − 2 B)e x sin 2 x + (2 A + B)e x cos 2 x ]

[ ]
− 4 A.e x sin 2 x + B.e x cos 2 x = −8e x cos 2 x

Buradan

2 A + 10 B = 8, − 10 A + 2 B = 0

2 10
elde edilir. Buradan da A = ,B= elde edilir. Böylece özel çözüm
13 13

2 x 10
v( x ) = .e sin 2 x + .e x cos 2 x
13 13

şeklinde elde edilmiş olur.

Örnek.

d2y dy
2
− 3 − 4 y = 3.e 2 x denkleminin özel çözümünü bulalım.
dx dx

Özel çözümü

v( x ) = A.e 2 x

şeklinde arayabiliriz. Bu durumda

v ′( x ) = 2 A.e 2 x , v ′′( x ) = 4 A.e 2 x

olur. Şimdi bunları denklemde yerlerine yazalım ve denklemi düzenleyelim.

Nurettin DOĞAN
 UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 95

4 A.e 2 x − 6 A.e 2 x − 4. A.e 2 x = 3.e 2 x

Buradan

− 6 A.e 2 x = 3.e 2 x

1
A=−
2

1
elde edilir. Bu takdirde özel çözüm v( x ) = − .e 2 x şeklinde elde edilir.
2

Not. Şimdi kabul edelim ki f ( x ) = f 1 ( x ) + f 2 ( x ) olsun. Burada v1 ( x ) ve v 2 ( x ) sırasıyla

d2y dy
2
+ a1 ( x) + a0 ( x) y = f 1 ( x)
dx dx

d2y dy
2
+ a1 ( x) + a0 ( x) y = f 2 ( x)
dx dx

denklemlerinin özel çözümleri olsun. Bu takdirde

d2y dy
2
+ a1 ( x) + a0 ( x) y = f ( x)
dx dx

denkleminin özel çözümü

v( x ) = v1 ( x ) + v 2 ( x )

dir.

Örnek.

d2y dy
2
− 3 − 4 y = 3.e 2 x + 2. sin x − 8.e x . cos 2 x
dx dx

denkleminin özel çözümünü bulalım.

Nurettin DOĞAN
 96 BELİRSİZ KATSAYILAR YÖNTEMİ

Bu denklemin sağ tarafını üçe bölersek aşağıdaki üç ayrı denklemi elde ederiz.

d2y dy
2
− 3 − 4 y = 3.e 2 x
dx dx

d2y dy
2
− 3 − 4 y = 2 sin x
dx dx

d2y dy
2
− 3 − 4 y = −8e x cos 2 x
dx dx

Bu üç denklem yukarıdaki örneklerde verilen denklemlerdir. Yukarıdaki açıklama gereğince

bu denklemin özel çözümü bu üç denklemin özel çözümlerinin toplamıdır. Böylece özel
çözüm

1 3 5 10 2
v( x ) = − e 2 x + cos x − sin x + e x cos 2 x + e x sin 2 x
2 17 17 13 13

şeklinde elde edilir.

Örnek.

d2y
+ 4 y = 3. cos 2 x denkleminin çözümünü bulalım.
dx 2

Bu denklemin

v( x ) = A. cos 2 x + B. sin 2 x

şeklinde özel çözümünü arayalım. Bu fonksiyonu denklemde yerine yazarsak

(4 A − 4 A) cos 2 x + (4 B − 4 B )sin 2 x = 3. cos 2 x

elde edilir. Buradan eşitliğin sol tarafı sıfır olacağından buradan A ve B yi bulmak mümkün
değildir. Aradığımız özel çözümü

Nurettin DOĞAN
 UYGULAMALI DİFERENSİYEL DENKLEMLER 97

v( x ) = A.x. cos 2 x + B.x. sin 2 x

şeklinde arayalım. Bu fonksiyonu denklemde yerine yazarsak

− 4 A. sin 2 x + 4 B. cos 2 x = 3. cos 2 x

3
elde edilir. Buradan A = 0 ve B = elde edilir. Buradan özel çözüm
4

3
v( x ) = .x. sin 2 x
4

şeklinde elde edilir.

Nurettin DOĞAN