BÖLÜM 4

DOĞRUSAL OLMAYAN
SİSTEMLERİN ÇÖZÜMÜ

Nurhan Karaboğa
 Sabit noktalı iterasyon

f(x)=0
x=g(x)
„ şeklinde yazılmalıdır. Durdurma fonksiyonu:
Sabit noktalı iterasyon
Örnek-1
Sabit noktalı iterasyon
 Sabit noktalı iterasyon
Örnek-2
x 2
+ xy = 10
y + 3 xy
Not: Doğru kökler, x=2 ve y=3’tür.
2
= 57

Hesaplamaya x0=1.5 ve y0=3.5 başlangıç şartlarını kullanarak başlayınız.

Not:Daha hızlı yakınsamak için çözüm esnasında bulunan değişkenler diğer
fonksiyonda kullanılmaktadır.
Çözüm a):

10 − xi2
g 1( x) = xi +1 = g 2( x) = yi +1 = 57 − 3xi +1 yi2
yi

10 − (1.5) 2
x1 = = 2.21429 y 1 = 57 − 3 ( 2 . 21429 )( 3 . 5 ) 2 = − 24 . 37516
3.5

10 − (2.21429) 2
x2 = = −0.20910 y 2 = 57 − 3 ( − 0 . 20910 )( − 24 . 37516 ) 2 = 429 . 709
− 24.37516
Buradan sonucun ıraksadığı görülmektedir.
 Sabit noktalı iterasyon
Örnek-2
„ Çözüm b)
„ Şimdi hesapları orijinal denklemi farklı bir formatta kullanarak tekrarlayalım.
x = 10 − xy x = 10 − (1. 5)(3. 5) = 2.17945
57 − y 57 − 3. 5
y = y= = 2. 86051
3x 3(2.17945)

x = 10 − (2.17945)(2. 86051) = 1. 94053

57 − 2. 08651
y= = 3. 04955
3(1. 94053)

Böylece yöntem gerçek değerler olan x=2 ve y=3 e yakınsamaktadır.

Yakınsama çoğu zaman denklemlerin nasıl ifade edildiğine bağlıdır.

Ayrıca yakınsamanın mümkün olduğu durumlarda bile eğer ilk tahminler

gerçek çözüme yeterince yakın değiller ise ıraksama ortaya çıkabilir.
 Sabit noktalı iterasyon
Örnek-2
„ Yakınsama için yeterlilik şartı,

∂f ∂g ∂f ∂g
+ < 1 + < 1
∂x ∂x ∂y ∂y

„ olarak da kullanılır.

„ Bu kriterler son derece sınırlayıcı olduğundan

sabit nokta iterasyonunun doğrusal olmayan
sistemlerin çözümündeki kullanımı sınırlıdır.
 Newton-Raphson yönteminde iki değişkenli eşitlikler
„ Bu yöntem bağımsız değişkenin eksen ile
kesim noktasının yani kökün tahmini için
fonksiyonun türevini (yani eğimi)
kullanmaya dayanır.
f ( xi )
xi +1 = xi −
f ′( xi )
Yukarıdaki denklem Newton-Raphson
yönteminin tek denklem için yazılmış
ifadesidir.
Birden fazla denklem için yazılmış ifadesi ise
benzer şekilde çıkarılır.
f(x,y)=0
g(x,y)=0
Yukarıdaki tanımlamada öyle bir x ve y değeri olmalı ki her iki denklemi
de aynı anda sıfır yapan şartı sağlamalıdır. Tek değişkenli sistemde
olduğu gibi iki değişkenliyi de Taylor serisine açalım.
 Newton-Raphson yönteminde iki değişkenli eşitlikler

„ Aşağıdaki eşitliklerde ikinci derecede türev bulunan kısımdan itibaren

atılarak denklem sıfıra eşitlenirse:
Δ x ∂f ( x 0 , y0 ) Δ y ∂f ( x 0 , y0 ) ( Δx ) 2 ∂ 2 f ( x 0 , y0 ) ( Δ y ) 2 ∂ 2 f ( x 0 , y0 )
f ( x 0 + Δx , y0 + Δy ) = f ( x 0 , y0 ) + + + + + ...
1! ∂x 1! ∂y 2! ∂x 2 2! ∂y 2

Δ x ∂g ( x 0 , y0 ) Δ y ∂g ( x 0 , y0 ) ( Δx ) 2 ∂ 2 g ( x 0 , y0 ) ( Δy ) 2 ∂ 2 g ( x 0 , y0 )
g ( x 0 + Δx , y0 + Δy ) = g ( x 0 , y0 ) + + + + + ...
1! ∂x 1! ∂y 2! ∂x 2 2! ∂y 2

Δ x ∂ f ( x 0 , y 0 ) Δ y ∂ f ( x 0 , y 0 ) (1) Δx = x n +1 − x n
0 = f ( x 0 , y0 ) + +
1! ∂x 1! ∂y Δy = y n +1 − y n
Δx ∂ g ( x 0 , y0 ) Δy ∂ g ( x 0 , y 0 )
0 = g ( x 0 , y0 ) + + (2)
1! ∂x 1! ∂y
 Newton-Raphson yöntemi

„ Yöntemde başlangıç şartı önemlidir.

 Newton-Raphson yöntemi
Örnek-3
x2 = (3 − x1 ) / 2
3
x2 = (5 − 2 x12 )1 / 2
2
„ >> x=-3:.1:3;
1
„ >> plot(x,(3-x)/2)
„ >> hold on 0

„ >> plot(x,sqrt(5-2*x.^2))
-1
„ >> plot(x,-sqrt(5-2*x.^2))
-2
„ >> plot([-3 3],[0 0])
„ >> plot([0 0],[-3 3]) -3
-3 -2 -1 0 1 2 3
 Newton-Raphson yöntemi
⎧ x1 + 2 x2
⎨ 2
−3 = 0 Örnek-3
⎩2 x1 + x2 − 5 = 0
2

„ Elips ile doğrunun kesişme noktaları denklem sisteminin

çözümleridir.
 Newton-Raphson yöntemi
Örnek-3

„ Farklı başlangıç şartlarıyla tekrar çözülebilir.

 Newton-Raphson yöntemi

„ Sistemin çözümünde kullanılacak değişkenler verilen

denklemlerden çekilir. Bu durumda her bir denklemin
paydası, sistemin Jacobiyeninin determinantı diye
anılmaktadır .

„ Not: Kapalı denklemlerin iteratif yöntemle çözümünde rol

oynayan katsayı matrisine türkçede jacobian matrisi adı
verilmiştir.

jacobian matrisi
 Newton-Raphson yöntemi
Örnek-4

xy+5x2=7
2x+10y2=42
„ olarak verilen doğrusal olmayan denklem
sistemini Newton-Raphson yöntemiyle çözünüz.

„ Not: Sistemin gerçek çözüm değerleri: (x=1,y=2)