TRİGONOMETRİK DENKLEMLER

Daha önceden Sin 2 x + Cos 2 x = 1 ifadesinin ∀x ∈ ℝ için gerçekleştiğini biliyoruz. Bu tür eşitliklere
Özdeşlik adını verdiğimizi biliyorsunuz.

Fakat ; Sinx = 0 ve tan x = 0 gibi eşitlikler ∀x ∈ ℝ için gerçekleşmez. İşte bu eşitlikler gibi içinde
trigonometrik ifadeler bulunan ve bazı özel değerler için sağlanan açık önermelere TRİGONOMETRİK
DENKLEMLER denir. Trigonometrik denklemi sağlayan değerlere DENKLEMİN KÖKLERİ, köklerin
oluşturduğu kümeye DENKLEMİN ÇÖZÜM KÜMESİ, çözüm kümesini bulma işlemine de DENKLEMİ
ÇÖZMEK denir.

A) a ∈ [ -1 , 1] olmak üzere Cos x = a tipi denklemler.

SORU : cos x = 2 veya cos x = -4,3 olursa ne olur ?

CEVAP : a ∉ [ -1 , 1] ise Cos x = a tipi denklemlerin çözüm kümesi ∅ olur.

B
Denklemin [ 0 , 2π ] aralığında bir
kökü α ise diğer kökü - α veya
2π - α olur.
Cos x = cos α
α
A’ A
0 α x1 = ilk değer + k.2π
x2 = ikinci değer + k.2π

x1 = α + k.2π
x2 = (2π - α) + k.2π k∈ Z
B’

Ç = { x  x1 = α + k.2π , x2 = (2π - α) + k.2π , k∈ Z } olur.

Cos x = cos α

x1 = α + k.2π

x2 = ( 2π - α ) + k.2π

1
SORULAR:

3
1. Cosx = denkleminin çözüm kümesi nedir ?
2

π π
ÇÖZÜM : Sağlayan İlk değer olduğundan ; cos x = cos olur.
6 6
π
x1 = + k.2π π 11.π
6 Ç = { x  x1 = + k.2π , x2 = + k.2π , k∈ Z }
π 6 6
x 2 = ( 2π - ) + k.2π
6
π 11.π
[ 0 , 2π ] daki çözüm kümesi Ç = { , } olur
6 6

1
2. cosx = − denkleminin çözüm kümesi nedir ?
2

3 . cos x = -1 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

4. cos x = 0 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

3
5. cosx = − denkleminin çözüm kümesi nedir ?
2

 π
6. cos 3x +  = cos x denkleminin çözüm kümesi nedir ?
 6

ÇÖZÜM :
 π π
 3x +  = x + k .2π 3x + = 2π − x + k .2π
 6  12
π π
2x = − + k .2π 4 x = 2π − + k .2π
6 6
π 11π k .π
x1 = − + k .π x2 = +
12 6 6

Sin g(x) = Cos f(x)

π 
cos − g ( x )  = cos f ( x )
2 
π 
 2 − g ( x )  = f ( x ) + k .2π
 
π 
 2 − g ( x )  = [2π − f ( x )] + k .2π
 

2
  π  3π 
7. sin 2 x +  = cos − x +  çözüm kümesini bulunuz ?
 2  2
π  π   3π 
cos −  2 x +   = cos − x + 
2  2  2
 3π 
cos(− x ) = cos − x + 
 2

3π 3π
− 2x = − x + + k .2π − 2 x = 2π + x − + k .2π
2 2
3π π
−x= + k .2π − 3x = + k .2π
2 2
3π π k .2π
x1 = − − k .2π x2 = − −
2 6 3

B) a ∈ [ -1 , 1] olmak üzere Sin x = a tipi denklemler.

SORU : sin x = 3 veya cos x = -1,6 olursa ne olur ?

CEVAP : a ∉ [ -1 , 1] ise Sin x = a tipi denklemlerin çözüm kümesi ∅ olur.

Denklemin [ 0 , 2π ] aralığında bir

kökü α ise diğer kökü - α veya
π - α olur.
α α Sin x = sin α
A’ A
0
x1 = ilk değer + k.2π
x2 = ikinci değer + k.2π

x1 = α + k.2π
B’ x2 = (π - α) + k.2π k∈ Z

Ç = { x  x1 = α + k.2π , x2 = (π - α) + k.2π , k∈ Z } olur.

Sin x = sin α

x1 = α + k.2π

x2 = ( π - α ) + k.2π

3
SORULAR:

3
1. Sinx = denkleminin çözüm kümesi nedir ?
2

π π
ÇÖZÜM : Sağlayan İlk değer olduğundan ; sin x = sin olur.
3 3
π
x1 = + k.2π π 2π
3 Ç = { x  x1 = + k.2π , x2 = + k.2 π , k∈ Z }
π 3 3
x2 = ( π - ) + k.2π
3

π 2π
[ 0 , 2π ] daki çözüm kümesi Ç = { , } olur
3 3

1
2. sin x = − denkleminin çözüm kümesi nedir ?
2

3. sin x = 1 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

4. sin x = 0 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

1
5. sin x = denkleminin çözüm kümesi nedir ?
2

6. sin ( 2 x ) = sin( 3x ) denkleminin çözüm kümesi nedir ?

ÇÖZÜM :
( 2 x ) = 3x + k .2π 2 x = π − 3x + k .2π
− x = k .2π 5x = π + k .2π
x1 = − k .2π π k .2π
x2 = +
5 5

Sin f(x) = Cos g(x)

π 
sin f ( x ) = sin  − g ( x ) 
2 
π 
f ( x ) =  − g ( x )  + k .2π
2 
 π 
f ( x ) = π −  − g ( x )  + k .2π
 2 

 π
7. sin 2 x −  = sin x çözüm kümesini bulunuz ?
 2

4
  π  π
8. cos x +  = sin 2 x +  çözüm kümesini bulunuz ?
 6  3

 π  π
9. cos 2 x +  = sin 5x +  çözüm kümesini bulunuz ?
 3  3

 π
10. cos 3x +  = 0.9848 çözüm kümesini bulunuz ? ( 0,9848 = Cosα diyerek
 7
π π
3x + = α + 2π k , 3 x + = 2π − α + 2π k ) şeklinde de çözüm yapılabilir.)
7 7

C) a∈R olmak üzere tan x = a tipi denklemler.

Tan ek.
B

Denklemin [ 0 , 2π ] aralığında bir

kökü α ise
Tan x = tan α
π+α α
A’ A
0 x1 = ilk değer + k .π

x1 = α + k . π

B’

Ç = { x  x = α + k .π , k∈ Z } olur.

tan x = tan α

x = α + k.π

SORULAR:

1. tan x = 3 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

π π  π 
tan x = tan x= + kπ ise Ç = x x = + kπ , k ∈ Z 
3 3  3 

2. tan x = -1 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

3
3. tan x = − denkleminin çözüm kümesi nedir ?
3

5
  π
4. tan x = tan 3x +  denkleminin çözüm kümesi nedir ?
 3

CEVAP:
π
x = 3x + + k .π
3
π
− 2x = + k .π
3
π k .π
x=− − Bulunur.
6 2

D) a∈R olmak üzere cot x = a tipi denklemler.

B
cot ek. Denklemin [ 0 , 2π ] aralığında bir
kökü α ise
Cot x = cot α
π+α α
A’ A
0 x1 = ilk değer + k .π

x1 = α + k . π

B’

Ç = { x  x = α + k .π , k∈ Z } olur.

cot x = cot α

x = α + k.π

SORULAR:

1. cot x = 3 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

π π  π 
cot x = cot x= + kπ ise Ç =  x x = + kπ , k ∈ Z 
6 6  6 
2. cot x = 0 denkleminin çözüm kümesi nedir ?

3
3. cot x = − denkleminin çözüm kümesi nedir ?
3
 π  π
4. cot  3x −  = cot  2 x +  denkleminin çözüm kümesi nedir ?
 6  3
6
 CEVAP:
π π
3x − = 2x + + k .π
6 3
π π
x= + + k .π
3 6
π
x= + k .π Bulunur.
2

tan f ( x ) = cot g ( x ) cot f ( x ) = tan g ( x )

π  π 
tan f ( x ) = tan  − g ( x ) cot f ( x ) = cot  − g ( x ) 
2  2 
π  π 
f ( x ) =  − g ( x ) + k .π f ( x ) =  − g ( x )  + k .π
2  2 

 π  π
5. tan 2 x +  = cot 3x −  denkleminin çözüm kümesini bulunuz?
 6  6
 π π  π 
tan 2 x +  = tan  −  3x −  
 6 2  6
π π π
2x + = − 3x + + k .π
6 2 6
π π k .π
5x = + k .π x1 = + Bulunur.
2 10 5

 π
6. cot( 3x) = tan 2 x +  denkleminin çözüm kümesini bulunuz?
 6

7
 KARMA ÖRNEK PROBLEMLER:

x x
1. cot + 2 = − tan denkleminin çözüm kümesini bulunuz?
2 2

2. Cos x + 2.sin2x = 1 denkleminin çözüm kümesini bulunuz?

2
3 . sin 2x. tan x + −4 = 0 denkleminin çözüm kümesini bulunuz?
cos ecx

4. sin2x - cos2x + sin x = 0 denkleminin çözüm kümesini bulunuz?

5. cos4 x - sin22x = -3.sin4x denkleminin çözüm kümesini bulunuz?

E. Cos x ve sin x ‘e göre Lineer Denklemler.

a, b, c ∈ R olmak üzere ;

a . sin x + b . cos x = c

biçimindeki denklemlere sin x ve cos x ‘ e göre lineer denklem denir.

1. ÇÖZÜMÜ: a .sin x + b .cos x = c denkleminin her iki tarafını a ‘ ya bölelim.

b c b
sin x + .cos x = ‘’ tan α = yazarsak ’’
a a a
c
sin x + tan α .cos x =
a
sin α c
sin x + .cos x =
cosα a
c
sin x.cosα + sin α .cos x = .cosα
a
c
sin( x + α ) = .cosα
a
c
Elde edilen bu denklemin çözümünün olması için − 1 ≤ . cos α ≤ 1 olması gerekir.
a
2 2 2
Bu eşitsizlikte ancak a + b ≥ c olması ile gerçekleşir.

8
 x
2.ÇÖZÜMÜ : Daha önceki derslerimizde ; cos x ve sin x ‘ i tan cinsinden
2
yazmıştık.

x x
1 − tan 2 2. tan
cos x = 2 , sin x = 2 Nİ Çİ N ?
x x
1 + tan 2 1 + tan 2
2 2

 2 x   x 
1 − tan 2   2. tan 2  x
Bu durumda ; a.  + b. =c olur. tan = t alınırsa,
2 x 2 x 2
1 + tan  1 + tan 
 2  2
1 − t   2.t 
( ) ( )
2 2
a 2
+ b. 2
=c ⇒ a. 1 − t 2 + b.2.t 2 = c. 1 + t 2
1 + t  1 + t 

(a + c ).t2 - 2.b.t - (a-c) = 0 elde edilir.Bu denklemin çözümünün olması için ,

∆ = (-2b)2 + 4.(a+c).(a-c) ≥ 0 ise a2 + b2 = c2 olmalıdır.

SORU: 3. sin x + 3. cos x = 3 denklemini çözelim. Denklemin her iki tarafını 3 ile
π
sin
π 3
bölelim. Cos x + 3 .sin x = 3 olur. 3 = tan = alınırsa.
3 π
cos
3

π π π
cos x. cos + sin . sin x = 3. cos
π 3 3 3
sin
3 sin x = 3  π 3
Cos x + buradan cos x −  =
π  3 2
cos
3  π π
cos x −  = cos
 3 6

π π π π
x− = 2.k .π + x− = 2π − + 2. k .π
3 6 3 6
π π 11.π π
x= + + 2.k .π x= + + 2. k .π
6 3 6 3
π 13.π π
x1 = + 2.k .π x2 = + 2. k .π = + (k + 1).2.π
2 6 6

 π π 
Ç = x ∈ R x = + k .2π ∨ x = + k .2π , k ∈ Z  Bulunur.
 2 6 

9
F. Cos x ve sin x ‘e göre Homojen Denklemler.

Bütün terimlerinin dereceleri aynı olan denklemlere ‘’HOMOJEN DENKLEMLER’’ denir. Buna göre ;
2x + 3y = o denklemi ‘’ 1. Dereceden 2 bilinmeyenli ‘’
x2 + 2x.y + 3.y2 = o denklemi ‘’ 2.dereceden 2 bilinmeyenli ‘’ homojen denklemdir.

Bir trigonometrik denklemde cos x =x ve sin x = y yazıldığı zaman bir homojen denklem elde ediliyor ise bu
denkleme ‘’homojen trigonometrik denklem ‘’ denir.

SORU: 3cosx - 2sinx = 0 ‘’ sin x ve cos x göre 1. dereceden homojen trigonometrik

denklem’’

cos2x + 4sinx.cosx + 5sin2x = 0 “sin x ve cos x göre 2. dereceden homojen trigonometrik denklem’’

Sin x ve cos x göre 1. dereceden homojen trigonometrik denklemler genel olarak

a . sin x + b . cos x = 0 ( a ,b ∈ R ) biçimindedir.

Bu denklemler lineer denklem gibi çözülebilir. Ayrıca eşitliğin ikinci tarafının sıfır olmasından yaralanarak
,her iki tarafı cos x ‘ e bölünürse ;

sin x
a. +b = 0
cos x
b
a .tan x + b = 0 ⇒ tan x = − Elde edilir. Bu basit denklem
a kolayca çözülür.

SORU: cos x + 3.sin x = 0 denkleminin çözüm kümesini bulunuz ?

ÇÖZÜM :
sin x
1 + 3. =0 ⇒ 1 + 3.tan x = 0
cos x
1 5.π
tan x = ⇒ x= + k .π
3 6
 5.π 
Ç =x ∈ R : x = + k .π , k ∈ Z
 6 

10
Sin x ve cos x göre 2. dereceden homojen trigonometrik denklemler genel olarak

a.cos2x + b . cos x . sin x +c.sin2x = 0 ( a, b, c ∈ R ) biçimindedir.

Denklemin her iki tarafı cos2x ‘ e bölünürse ;

sin x sin 2 x
a + b. + c. 2 = 0 ( Cosx ≠ 0 )
cos x cos x
a + b.tan x + c.tan 2 x = 0

Bu denklem tan x ‘ e göre ikinci dereceden bir denklemdir.

Bu denklemi nasıl çözebiliriz?

Tan x = u denilirse. Denklem c.u2 + b .u + a = 0 şekline dönüşür ve ikinci dereceden denklem

gibi çözülür.

Bu tür denklemlerin çözümünde bir başka yol olarak ;

1 + cos 2 x 1 − cos 2 x sin 2 x

cos2 x = , sin 2 x = , cos x.sin x =
2 2 2

değerleri yerlerine yazılırsa ;

a.cos2x + b.cosx.sinx +c.sin2x = 0

1 + cos 2 x sin 2 x 1 − cos 2 x

a. + b. + c. =0
2 2 2
a + a.cos 2 x + b.sin 2 x + c − c.cos 2 x = 0
(a − c ).cos 2 x + b.sin 2 x + (a + c ) = 0

Elde edilen bu denklem nasıl denklemdir ? (lineer denklemdir. Lineer denklem gibi çözülür. )

11
 ALIŞTIRMALAR :

1. ( )
3.cos2 x − 1 + 3 .cos x.sin x + sin 2 x = 0 çözüm kümesini bulunuz ?

Eşitliğin her iki tarafını cos2x ‘ e bölersek;

( )
3 − 1 + 3 .tan x + tan 2 x = 0 tan x = t alınırsa ,

( )
t 2 − 1 + 3 .t + 3 = 0 ⇒ ( t − 1). (t − 3 ) = 0

t1 = 1 ve t2 = 3

π 
tan x = 3 ⇒ x= + k .π

3   π π 
 Ç =  x ∈ R : x = + k .π , x = + k .π , k ∈ Z 
  4 3 
π 
tan x = 1 ⇒ x = + k .π
4 

2. sin x + 3.cos x = 2 denkleminin çözüm kümesini araştıralım ?

(Her iki tarafı 2 ile bölelim. )

3. sin2x + sin6x = 2.sin4x çözüm kümesini bulunuz ?

(Çarpımı toplama çevirelim )

4. tan x + tan2x = tan3x denkleminin çözüm kümesini araştıralım ?

(tan3x = tan (x + 2x ) yazıp açalım )

5. cosx.cos7x = cos3x.cos5x denkleminin çözüm kümesini araştıralım ?

(Çarpımları toplama çevirelim)

6. sec x + tan x = 0 denkleminin çözüm kümesini araştıralım ?

(sec x ve tan x ‘ i sin x ve cos x cinsinden yazalım )

7. sin2x + sin x . cos x - cos2x = 1 denkleminin çözüm kümesini araştıralım ?

(Cos2x = 2.cos2x + 1 )

8. sin3x + cos3x = 2 .cos2x

(Cos3x ‘ i sinüs cinsinden yazıp , toplamı çarpıma dönüştürelim.)

9. 4.cos2x = cotx çözüm kümesini bulunuz ?

12
 ( cot x ‘ i sin x ve cos x cinsinden yazalım )

9. 2.sinx = 1 + cosec x [ 0 , 2π ] aralığındaki çözüm kümesini bulunuz ?

(cosec x ‘i sin x cinsinden yazalım )

sin x
 1
10.   = 3cos 2 x 0 ≤ x ≤ 360° arasındaki çözüm küme sin i bulunuz ?
 3

( sin(π + x ) = - sin x ve cos2x = sin(90 - 2x ) kullanılacak )

GENEL SORULAR

1
1. 2cos 3 x = 3 [ 0 , 2π ] aralığındaki çözüm kümesini bulunuz ?
8

1 1
2. + =8 denklemini sağlayan en küçük açı nedir ?
cos x sin 2 x
2

3. cos2x + cos2x = sin2x + sin2x denklemini sağlayan en küçük açı nedir?

x x
4. Sin 2 x = Cos 4 − Sin denkleminin ( 0, 2π ) aralığındaki en büyük kökü nedir ?
2 2

Cos 4 x − Sin 4 x
5. = 1 denkleminin çözüm kümesi ?
2 x 2 x
Cos − Sin
2 2

6. 2 Sin 2 x + 3Sin 2 x = 3 denkleminin çözüm kümesi ? 2 Sin 2 x + 3 Sin 2 x = 3( Sin 2 x + Cos 2 x) yazılıp
2 Sinx .Cosx

( )
2
her iki tarafta Cos 2 x ' e bölünebilir veya Sin 2 x − 2 3Sinx.Cosx + 3.Cos 2 x = Sinx − 3Cosx = 0 şeklinde de
yazılabilir.

13
 Özel Sorular :

a b c
1 + Sin .Sin .Sin
1. a + b + c = π iken 4. 2 2 2 = tan a .tan b .tan c olduğunu gösteriniz ?
Sina + Sinb + Sinc 2 2 2

3
2. Sinx + Siny = 1 ve Cosx.Cosy = − denkleminin çözüm kümesini bulunuz ?
4
x+ y x− y x+ y x− y 1
Sinx + Siny = 2.Sin .Cos = 1 ise, Sin .Cos = dir.
2 2 2 2 2
3 1 3
Cosx.Cosy = − → ( Cos ( x + y ) + Cos ( x − y ) ) = −
4 2 4
3
Cos ( x + y ) + Cos ( x − y ) = − dir.
2
 x+ y   x− y 
1− 2 Sin 2   2.Cos 2  
 2   2 
Yarım Açı

Sin ( x + y ) = 2a 1 3
Buradan dersek, a.b = ve b 2 − a 2 = − olarak bulunur.
Cos ( x − y ) = 2b 2 4

1 1
b= → 4a 4 − 3a 3 − 1 = 0 → ( a 2 − 1)( 4a 2 + 1) = 0 bulunur. a 2 = − ( Sanal Kök var dır ) a = 1 ∨ a = −1
2a 4
bulunarak çözümü yapılır.

14
Dosya adı: TRIGONOMETRIK DENKLEMLER
Dizin: C:\Users\TOLGA\Desktop\INTERNET\TRIGONOMETRI
Şablon: C:\Users\TOLGA\AppData\Roaming\Microsoft\Templates\Normal.dotm
Başlık: SÜRE D E R S N O T U
11
Konu:
Yazar: EGESU
Anahtar Sözcük:
Açıklamalar:
Oluşturma Tarihi: 09.01.2017 21:17:00
Düzeltme Sayısı: 2
Son Kayıt: 09.01.2017 21:17:00
Son Kaydeden: TOLGA
Düzenleme Süresi: 1 Dakika
Son Yazdırma Tarihi: 09.01.2017 21:18:00
En Son Tüm Yazdırmada
Sayfa Sayısı: 14
Sözcük Sayısı: 1.640(yaklaşık)
Karakter Sayısı: 9.349(yaklaşık)