DERS 5

Limit Süreklilik ve Türev

5.1. Limit. Bir f fonksiyonu; c , L ∈ R verilmiş olsun.

Eğer x in c ye yakın (her iki taraftan da) her değeri için f(x) sayısı L ye yakın oluyorsa,
L sayısına x sayısı c ye yaklaşırken f fonksiyonunun limiti (the limit of f as x
approaches c) denir ve

lim f ( x) = L veya x → c için f ( x) → L

x→c

yazılır.

y
(x,f(x))
f(x)
(c,L)
L

(x,f(x))
(0,0) x
x c x

Örnek. lim(2 x + 2 ) = ?
x→2
y
6

lim(2 x + 2) = 6.
x→2

(0,0) x
1 2
Eğer x in c ye yakın fakat c den küçük her değeri için f(x) sayısı L ye yakın oluyorsa,
L sayısına x sayısı c ye soldan yaklaşırken f fonksiyo-nunun limiti (the limit of f as
x approaches c from the left) denir ve

lim f ( x) = L veya x → c − için f ( x) → L

x →c −

yazılır.

(c,L)
L
(x,f(x))

(0,0) x
x c

y
x−2
Örnek. lim =?
x→2− x−2
1

(0,0) x
x−2 2
lim = −1
x→2− x−2 -1

Eğer x in c ye yakın fakat c den büyük her değeri için f(x) sayısı L ye yakın oluyorsa,
L sayısına x sayısı c ye sağdan yaklaşırken f fonksiyo-nunun limiti (the limit of f as
x approaches c from the right) denir ve

lim f ( x) = L veya x → c + için f ( x) → L

x →c +

yazılır.

y
(x,f(x))
f(x)
(c,L)
L

(0,0) x
c x
 x−2
Örnek. lim+ =?
x→2 x−2
y

1
x−2
lim =1
x→2+ x−2 (0,0) 2
x
-1

x−2
Örnek. lim =?
x→2 x−2
y

x−2 1
lim = YOK!
x→2 x−2
(0,0) x
2
-1

lim f ( x) = L ⇔ lim f ( x) = L ve lim+ f ( x) = L

x→c x→c − x →c

Limit Sol limit Sağ limit

x2 − 4
Örnek. lim =?
x→2 x−2 y
x 2 − 4 ( x + 2)( x − 2)
x ≠ 2 için = = x + 2.
x−2 x−2 4

x2 − 4
lim =4
x→2 x − 2
x
(0,0) 2
Örnek. Öyle bir grafik ( y = f(x) ) çiziniz ki,

lim f ( x ) = 2 , lim− f ( x ) = 3 , lim+ f ( x ) = −2 , lim f ( x ) = 1,

x → −1+ x →1 x →1 x→0

lim f ( x ) = 0 , lim+ f ( x ) = 0 , f (0) = 0 , f (1) = 2 , f (2) = 0

x→2− x→2

olsun.

(1,3)

(-1,2) (1,2) y = f(x)

(0,0) (2,0) x

(1,-2)

5.2. Limit ile ilgili bazı özellikler. f ve g fonksiyonlar; c , L , M ∈ R ;

lim f ( x) = L , lim g ( x) = M olsun. Bu takdirde

x→c x→c

• lim( f ( x) + g ( x)) = L + M
x →c

• lim( f ( x) − g ( x)) = L − M
x →c

• lim(kf ( x)) = kL
x →c

• lim k = k
x →c

• lim( f ( x) g ( x)) = LM
x →c
⎛ f ( x) ⎞ L
• lim⎜⎜ ⎟=
x →c g ( x ) ⎟
(M ≠ 0 )
⎝ ⎠ M
(
• lim n f ( x) = n L
x →c
) (n çiftse L ≥ 0)
 x →3
( )
Örnek. lim x 2 − 4 x = lim( x ⋅ ( x − 4 )) = lim( x ) ⋅ lim( x − 4 )
x →3 x →3 x →3

x →3
(x →3 x →3
)
= lim(x ) ⋅ lim x − lim 4 = 3 ⋅ (3 − 4 ) = −3

ya da

x →3
( ) x →3
( )
lim x 2 − 4 x = lim x 2 − lim(4 x ) = lim x ⋅ lim x − 4 lim( x )
x →3
( )( )
x →3 x →3 x →3

= 3 ⋅ 3 − 4 ⋅ 3 = −3 .

Not. f bir polinom fonksiyon,

f ( x) = an x n + an −1 x n −1 + L + a1 x + a0
İse,

lim f ( x) = an c n + an −1c n −1 + L + a1c + a0 = f (c)

x →c

olur.

Örnek. x →( −1 )
( )
lim 2 x 2 + 3 = 2(− 1) + 3 = 5.
2

Örnek. lim
x →( −1)
2x2 + 3 =
x →( −1)
(
lim 2 x 2 + 3 ) = 2(− 1) + 3 = 5.
2

Bir rasyonel Fonksiyonun Limiti.

n( x ) n(c )
lim = , (d (c) ≠ 0).
x →c d ( x ) d (c )

x 3 − 2 x + 4 (− 1) − 2(− 1) + 4 5
3
Örnek. lim = = .
x → −1 x+3 (− 1) + 3 2
5.3. Süreklilik. Aşağıdaki fonksiyonlardan her birinin x = 2 civarında grafiğini gözden
geçirelim:

y
y y

4 4
1
2
(0,0) x
2
x -1
(0,0) 2 (0,0) 2
x

x = 2 de sürekli x = 2 de sürekli değil x = 2 de sürekli değil

Tanım. Eğer aşağıdaki üç koşul sağlanıyorsa, f fonksiyonu x = c de süreklidir denir:

1) lim f ( x) var , 2) f (c) var , 3) lim f ( x) = f (c).

x →c x →c

x=c de sürekli olmayan bir fonksiyona x = c de süreksiz fonksiyon denir.

Tanım. a , b ∈ R , a < b olsun. Eğer a < c < b olan her c için f fonksiyonu x = c
de sürekli ise, f fonksiyonu (a , b) aralığında süreklidir denir.

(1,3)

(-1,2) (1,2) y = f(x)

(0,0) (2,0) x
f nin sürekli olduğu aralıklar:
(-∝,-1) , (-1,0) , (0,1) , (1, ∝)
(1,-2)
Tanım. Eğer lim f ( x) = f (c) ise, f fonksiyonu x = c de soldan süreklidir denir.
x →c −

Tanım. Eğer lim f ( x) = f (c) ise, f fonksiyonu x = c de sağdan süreklidir denir.

x →c +

Örnekler.
y

y = 1 − x2
-1 1
(0,0) x
x = -1 de sağdan sürekli x = 1 de soldan sürekli

y= x

(0,0) x

x = 0 da sağdan sürekli

y
x
y=
x

(0,0) x

x = 0 da ne sağdan
ne de soldan sürekli
5.4. Süreklilik özellikleri.

Fonksiyon Sürekli olduğu bölge

f ( x) = c (sabit fonksiyon): R = (-∝ , ∝)

f ( x) = x n (kuvvet fonksiyonu): R = (-∝ , ∝)

f ( x ) = a n x n + L + a0 (polinom fonk. ): R = (-∝ , ∝)

n (x )
f (x) = (rasyonel fonksiyon): R\{x : d(x) = 0}
d (x )

f ( x) = n u (x ) , n tek : {a : u , x = a da sürekli}
f ( x) = n u ( x ) , n çift : {a : u(a) ≥0 ve u , x = a da sürekli}

Sonsuz Limitler.
y y

(0,0) c x (0,0) c x
lim f (x ) = ∞
x →c
lim− f ( x ) = −∞
x →c

y y

(0,0) c x (0,0) c x
lim+ f (x ) = ∞
x →c
lim f ( x ) = −∞
x →c +
 Örnekler.

1
lim =∞
x →1 (x − 1)2

(0,0) 1 x

1
lim− = −∞
x →1 x −1 x
(0,0)
1 1
lim+ =∞
x →1 x −1

Şaka. After explaining to a student, with various lessons and examples, that

⎛ 1 ⎞
lim ⎜ ⎟ = ∞,
x →8 x − 8
⎝ ⎠

The teacher tried to check if she really understood that. So, the teacher gave her a different example:

⎛ 1 ⎞
lim ⎜ ⎟=?
x →5 x − 5
⎝ ⎠

This was the result:

⎛ 1 ⎞
lim ⎜ ⎟=
x→5 x − 5
⎝ ⎠
Sonsuzda Limitler.
y y

b b

(0,0) x (0,0) x
lim f (x ) = b lim f (x ) = b
x →∞ x →∞

y y

b b

(0,0) x (0,0) x
lim f ( x ) = b
x → −∞ lim f (x ) = b
x → −∞

Örnekler.
1 1
lim =0 , lim =0
x →∞ x x → −∞ x
x +1 x −1 + 2 2
lim = lim = 1+ =1
x →∞ x − 1 x →∞ x − 1 x −1
2x +1 2x − 2 + 3 3
lim = lim = 2+ =2
x →∞ x − 1 x →∞ x − 1 x −1

Yatay ve Düşey Asimtotlar.

lim f ( x ) = ±∞ ⇒ x = c düşey asimtot

x →c

lim f ( x ) = b ⇒ y = b yatay asimtot

x → ±∞

2x + 1
Örnek. y = in düşey ve yatay asimtotları:
x −1
2x + 1 2x + 1
lim− = −∞ ve lim =∞ olduğundan, x = 1 düşey asimtot.
x →1 x −1 x →1+ x −1

2x + 1 2x + 1
lim =2 ve lim =2 olduğundan, y = 2 yatay asimtot.
x →∞ x −1 x → −∞ x −1
Teorem. f fonksiyonu (a , b) aralığında sürekli ve her x ∈ (a , b) için f (x) ≠ 0 ise, ya
her x ∈ (a , b) için f(x) > 0 dır; ya da her x ∈ (a , b) için f (x) < 0 dır.

y = f(x)

(0,0) a b x

Tanım. f nin süreksiz olduğu x sayıları ile f (x) = 0 olan x sayılarına f nin parçalanış
sayıları (partition numbers) veya işaret sayıları denir.

İşaret sayıları ve yukarıdaki teorem yardımıyla, hangi x sayıları için f(x) > 0 ve hangi x
sayıları için f (x) < 0 olduğu kolayca belirlenir.

x−2
Örnek. f ( x) = denklemi ile verilen fonksiyonun işaret sayıları x = - 1 , 1 ve 2 dir.
x2 − 1
f (x) > 0 ve f (x) < 0 olan bölgeler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir:

x (-1) 0 1 2
x+1 - - - - - - - - - 0 + + + + + + + + + + + + + + + + +
x-1 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 0 + + + + + + + +
x-2 - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - 0 + + +
x−2
x2 − 1
− − − − − − − − −
+ + + + + + − − − − − − − − − + + +
Bu fonksiyonun grafiği aşağıda gösterilmiştir.

-1 1
2 x
5.5. Türev. y = f(x) denklemi ile verilen f fonksiyonu ve bir a sayısı düşünelim. f nin
x = a civarındaki değişim oranını

f ( a + h) − f ( a )
h
olarak tanımladığımızı anımsayalım.Aşağıdaki şekle bakarak bu oranı yorumla-mağa
çalışalım.

y f ( a + h) − f ( a )
f(a+h) (a+h , f(a+h)) Eğim:
h

f(a) (a , f(a))

a a+h x

Yukarıdaki oran, f (x) in x = a dan x = a+h ye kadar ortalama değişim oranı (average
rate of change) dır. Bu oran, aynı zamanda, (a , f(a)) ve (a+h , f(a+h)) noktalarını
birleştiren doğrunun eğimidir.

Aynı şekil üzerinde gözlemlerimizi sürdürelim.

h sıfıra yaklaşırken, yeşil

doğru değişerek teğet
durumuna gelir. y
f(a+h) (a+h , f(a+h))
f ( a + h) − f ( a )
f ' (a ) = lim
h →0 h
f(a)
ile tanımlanan f ´(a) (a , f(a))
değerine(limit varsa) f
fonksiyonunun x = a a a+h x
daki türevi (derivative of
f at x = a ) denir.

f ´(a) değeri f fonksiyonunun x = a daki anlık değişim oranını (instantaneous rate of

change) verir.

Böylece görülür ki f ´(a) değeri y = f (x) in grafiğinin (a,f (a)) noktasındaki teğetinin
eğimidir. Böylece, y = f (x) in grafiğinin (a,f (a)) noktasındaki teğetinin denklemi

y = f ´(a) (x - a) + f (a)
olur.
Örnek. f (x) = x2 + 2 , f ´(1) = ?

f ' (1) = lim

f (1 + h) − f (1)
= lim
((1 + h) 2
)
+ 2 − (12 + 2)
h →0 h h →0 h
h 2 + 2h
= lim = lim(h + 2) = 2
h →0 h h →0

Böylece, y = x2 + 2 nin grafiğinin (1,f (1)) = (1,3) noktasındaki teğetinin denklemi

y = 2 (x - 1) + 3 ⇒ y = 2 x + 1

olur.

Her hangi bir f fonksiyonu için

f ( x + h) − f ( x )
f ' ( x) = lim
h →0 h

ile tanımlanan f ´ fonksiyonuna f fonksiyonunun türevi denir. Örneğimizde

f ' ( x) = lim
f ( x + h) − f ( x )
= lim
( )
( x + h) 2 + 2 − ( x 2 + 2)
= lim
h 2 + 2 xh
= lim(h + 2 x ) = 2 x.
x →0 h h →0 h h →0 h h →0

Örnek. f (x) = |x + 2| , f ´(1) = ? , f ´(-2) = ?

f (1 + h) − f (1) 1+ h + 2 − 1+ 2 h
f ' (1) = lim = lim = lim = 1
h →0 h h →0 h h →0 h

f (−2 + h) − f (−2) −2+h+2 − −2+2 h

f ' (−2) = lim = lim = lim YOK!
h →0 h h →0 h h→ 0 h
Örnek. f (x) = c , f ´(x) = ?
f ( x + h) − f ( x ) c−c 0
f ' ( x) = lim = lim = lim = 0
h→0 h h → 0 h h → 0 h

Örnek. f ( x) = x , f ' (1) = ? , f ' (2) = ?

f (1 + h) − f (1) 1+ h − 1
f ' (1) = lim = lim
h→0 h h→0 h
1+ h − 1 1+ h + 1 h 1
= lim ⋅ = lim = .
h →0 h 1 + h + 1 h → 0 h ( 1 + h + 1) 2
 1
Örnek. f ( x) = , f ´(1) = ? , f ´(x) = ?
x
1
−1
f (1 + h) − f (1) 1 − (1 + h) ) −1
f ' (1) = lim = lim 1 + h = lim = lim = −1.
h →0 h h → 0 h h → 0 h(1 + h ) h → 0 1+ h
1 1
−
f ( x + h) − f ( x )
f ' ( x) = lim = lim x + h x
h →0 h h →0 h
x − ( x + h) ) −1 −1
= lim = lim = 2.
h →0 h x ( x + h ) h →0 x ( x + h ) x

Örnek. f (x) = x3 , f ´(x) = ?

f ' ( x) = lim
f ( x + h) − f ( x )
= lim
(x + h ) − x3
3

h →0 h h →0 h

= lim
(x + h − x ) ((x + h )2 + (x + h )x + x 2 )
h→0 h

= lim
(
h ( x + h ) + ( x + h )x + x 2
2
)= 3x 2 .
h →0 h

Bir f fonksiyonu için f nin x teki türevi

f ( x + h) − f ( x )
f ' ( x) = lim
h →0 h

varsa f fonksiyonu x te türevlenebilir (differentiable) denir.

f fonksiyonunun türevini hesaplama işlemine türev alma (differentiation) denir.

f fonksiyonunun türevini hesaplama eylemine türev almak (to differentiate) denir.

 Problemler 5

1. lim f ( x) = 5 ve lim g ( x) = 9 ise, aşağıdaki limitleri hesaplayınız.

x →3 x →3

a) lim ( f ( x ) − g ( x )) b) lim ( f ( x ) + 2 g ( x )) c) lim f ( x ) g ( x )

x →3 x →3 x→ 3

2. Aşağıdaki limitleri hesaplayınız.

2x + 5
a) lim(3 x 2 + 25) b) lim c) lim( x + 2 ) 2 ( 2 x − 4)
x →5 x →10 3x − 5 x→ 3

3. Aşağıdaki limitleri hesaplayınız.

x 2 − 25 x2 − x − 6 2x − 5 x x−3
a) xlim b) xlim c) lim d) lim ( + 2 )
→ −5 x+5 → −2 x+2 x →10 3x 2 + 5 x →3 x+3 x −9

4. Aşağıdaki limitleri hesaplayınız.

x−3 1− x x −1
a) lim− b) lim+ c) lim−
x →3 x−3 x →1 1− x x →1 x −1

5. Aşağıda grafikleri verilmiş fonksiyonların süreksiz olduğu noktaları belirleyiniz.

a) y b)
y

y=f(x)
y=f(x)

x x
-5 0 5 -4 0 4

6. Aşağıdaki limitleri hesaplayınız.

4x + 7
a) lim (4 x 2 + 2 x − 9) b) lim (−3 x 6 + 9 x 5 + 4) c) lim
x →∞ x → −∞ x →∞ 5 x − 9

7. Aşağıdaki fonksiyonların düşey asimptotlarını bulunuz; x = a düşey asimtot ise,

lim f ( x) ve lim+ f ( x) sonsuz limitlerini belirleyiniz.
x→a − x→a
1 x2 + 4 8 x − 16
a) f ( x ) = b) f ( x ) = c) f ( x ) =
x+3 x2 − 4 x − 8 x 3 + 16 x 2
4
8. Aşağıdaki fonksiyonların düşey ve yatay asimtotlarını bulunuz.
2x x2 +1 x2
a) f ( x ) = b) f ( x ) = c) f ( x ) =
x+3 x2 −1 x−3

9. Aşağıdaki problemlerde, belirtilen iki adımlı işlemi gerçekleştirerek f ' ( x) i hesaplayınız.

f ( x + h) − f ( x )
1. adım: ın sadeleştirilmesi
h
f ( x + h) − f ( x )
2. adım: lim değerinin bulunması
h →0 h
a) f ( x) = 5 b) f ( x) = 2 − x 2 c) f ( x) = x − 3

f (2 + h) − f (2)
10. Aşağıdaki fonksiyonlar için lim limitini hesaplayınız.
h →0 h
a) f ( x) = 3x − 4 b) f ( x) = 4 x 2 − 5 x + 1 c) f ( x) = x 3 d) f ( x) = x

11. Plastik kutu üreten bir şirketin günde x adet kutu üretmesi durumunda toplam geliri
R ( x) = 60 x − 0.025 x 2 , 0 ≤ x ≤ 2400 olarak veriliyor. Para birimi YTL dir.
a) Üretilen kutu sayısı 800 den 1000 e yükseldiğinde gelirdeki değişim nedir?
b) Üretilen kutu sayısının bu değişimi için gelirdeki ortalama değişim oranı nedir?

12. f ( x) = 3x 2 fonksiyonu için aşağıdaki değerleri bulunuz.

a) x , 1 den 4 e kadar değiştiğinde y=f(x) deki değişim,
b) x , 1 den 4 e kadar değiştiğinde f(x) in ortalama değişim oranı,
c) y=f(x) in grafiğinin (1,f(1)) ve (4, f(4)) noktalarından geçen kirişin eğimi,
d) x=2 değeri için f(x) in anlık değişim oranı,
e) y=f(x) in grafiğinin (1,f(1)) noktasındaki eğimi.

13. Aşağıdaki fonksiyonların her biri için x=2 deki teğet doğrusunun denklemini yazınız.

a) f ( x) = 5 x − 1 b) f ( x) = x 2 − 2 c) f ( x) = x + 1 d) f ( x) = 2 + x − 2

14. f ( x) = x 2 − 4 x fonksiyonu için

a) f ' ( x) i bulunuz.
b) f nin grafiğine x=0 , x=2 ve x=4 noktalarının her birinde teğet olan doğrunun
eğimini bulunuz ve her üç durumda da teğet doğrusunun denklemini yazınız.
c) f nin grafiğini ve bu noktalardaki teğet doğrularını çiziniz.