TRİGONMETRİK FONKSİYONLAR: DİK ÜÇGEN YAKLAŞIMI

Diyelim ki yeryüzünden güneşe olan mesafeyi bulmak istiyoruz. Şerit metre kullanmak
açıkçası pratik değildir. Bu nedenle bu sorunun üstesinden gelmek için basit ölçümlerden
başka bir şeye ihtiyacımız var. Örneğin, güneş, yeryüzü ve ayın oluşturduğu açıyı, yalnızca
bir kolla güneşi, diğeriyle ayı işaret ederek aralarındaki açıyı tahmin ederek bulabiliriz.
Anahtar fikir, açılar ve mesafeler arasındaki ilişkileri bulmaktır. Mesafeleri açılardan
belirlemenin bir yolu olsaydı, güneşe olan mesafeyi orada bulmadan bulabilirdik.
Trigonometrik fonksiyonlar bize ihtiyacımız olan araçları sağlar.

, dik üçgenin bir açısı ise, o zaman trigonometrik oran sin, 'nin karşı tarafının uzunluğu
nun hipotenüsün uzunluğuna bölünmesi olarak tanımlanır. Bu oran, güneş, dünya ve ayın
oluşturduğu büyük üçgen dahil olmak üzere, herhangi bir benzer dik üçgen içinde aynıdır.
(bkz. Bölüm 6.2, Exercise 61.). Trigonometrik fonksiyonlar iki farklı fakat eşdeğer yollarla
tanımlanabilir: gerçek sayıların fonksiyonları (Bölüm 5) veya açıların fonksiyonları (Bölüm
6). İki yaklaşım birbirinden bağımsızdır, bu nedenle Bölüm 5 veya Bölüm 6 ilk önce
incelenebilir. Farklı uygulamalar için farklı yaklaşımlar gerektiğinden burada her iki
yaklaşımı da inceliyoruz

6.1 AÇI HESAPLAMASI

Bir açı AOB, ortak bir tepe noktası O olan iki ışın R1 ve R2'den oluşur (bkz. Şekil 1).
Genellikle, bir açı; R1 ışınının R2 üzerine dönüşü olarak yorumlanır. Bu durumda, R1
başlangıç taraf olarak adlandırılır ve R2 açının terminal (bağlantı tarafı) tarafı olarak
adlandırılır. Eğer dönüş saat yönünün tersine olursa, açı pozitif olarak kabul edilir ve eğer saat
yönünde döndürülürse açı negatif kabul edilir.
Açı Hesaplaması
Bir açının ölçüsü, R1'in R2'ye taşınması için gereken tepe noktasındaki dönme miktarıdır.
Sezgisel olarak açı ne kadar açılır. Açılar için bir ölçü birimi derecedir. 1 derece açı,
başlangıçtaki tarafın tam devirin 1/360'ını döndürerek oluşturulmuştur. Matematik dallarında
açıları ölçmek için kullanılan doğal yöntem radyan ölçüsüdür. Bir açının açtığı miktar,
merkezinin açının tepesindeki yarıçapı 1 olan bir çemberin yay boyunca ölçülür.
RADYAN ÖLÇÜMÜNÜN TANIMI:
Yarıçapı 1 olan çember; merkezindeki bir açının tepe noktasından çizilirse, bu açı radyan
cinsinden ölçümdür ve (kısaltılmış rad) açıyı belirleyen yayın uzunluğu olur. (Bkz. Şekil 2)

Yarıçapı 1 olan çemberin çevresi 2'dir ve tam bir dönüm 2 rad ölçüsüne sahiptir, düz açı 
rad ölçüsüne sahiptir ve dik açı  / 2 rad ölçüsüne sahiptir. Birim çemberi boyunca 2
uzunluğunda bir yay tarafından kapsanan bir açı radyan ölçüsü 2'ye sahiptir ( Bkz. Şekil 3).
Derece olarak ölçülen tam devir 360 ve radyan cinsinden 2 rad olduğu için, bu iki açı
ölçüm yöntemi arasında aşağıdaki basit ilişkiyi elde ederiz.

DERECE VE RADYAN ARASINDAKI İLİŞKİ

𝜋
1. Dereceyi radyana dönüştürmek için 180 ile çarpılır.
180
2. Radyanı dereceye dönüştürmek için ile çarpılır.
𝜋

Bir radyanın boyutu hakkında fikir edinmek için,

1 rad = 57.296 ve 1  0.01745 rad
 açısının 1 radyan ölçümü Şekil 4'te gösterilmiştir.

ÖRNEK 1: Radyan ve Derece Arasında Dönüştürme


(a) 60 i radyan cinsinden ifade ediniz. (b) rad’ı derece cinsinden ifade ediniz.
6
ÇÖZÜM:

Terminoloji ile ilgili bir not: Ölçüsü 30 olan bir açı anlamına gelmek için sıklıkla "30 açı"
gibi bir cümle kullanırız.
STANDART POZİSYON AÇILARI
Eğer xy-düzleminde tepe noktası başlangıç noktasında ve başlangıç tarafı pozitif x-ekseni
üzerinde çizilirse, bir açı standart konumdadır. Şekil 5 standart pozisyonlardaki açıları
örneklemektedir.
Standart konumdaki iki açı, kenarları çakışırsa koterminaldir (eş bitim noktasına sahip olan
pozitif açı). Şekil 5’de (a) ve (c) koterminaldir. (Koterminal: Başlangıç ve bitim kenarları
aynı olan açılar).

ÖRNEK 2: Koterminal Açılar

(a) Standart pozisyonda  =30 açısı ile koterminal olan açıyı bulunuz.

(b) Standart pozisyonda   açısı ile koterminal olan açıyı bulunuz.
3
ÇÖZÜM:
(a)  ile eş bitim noktasına sahip olan pozitif açıları bulmak için 360'ın herhangi bir katını
ekleriz. Sonuçta,
30 + 360 = 390 ve 30 + 720 = 750
 = 30 ile koterminaldir.  ile eş bitim noktasına sahip olan negatif açıları bulmak için, 360'ın
herhangi bir katını çıkarırız.
30 - 360 = - 330 ve 30 - 720 = - 690
 = 30 ile koterminaldir. (Bkz. Şekil 6)

ŞEKİL 6
(b)  ile koterminal olan pozitif açıları bulmak için, 2'nin herhangi bir katını ekleriz.
Sonuçta,
 7  13
 2  ve  4 
3 3 3 3
𝜃 = 𝜋⁄3 ile koterminaldir.  ile koterminal olan negatif açıları bulmak için, 2'nin herhangi
bir katını çıkarırız. Sonuçta,
 5  11
 2   ve  4  
3 3 3 3
𝜃 = 𝜋⁄3 ile koterminaldir. (Bkz. Şekil 7).

ŞEKİL 7

ÖRNEK 3: Eş Bitim Noktasına Sahip Açılar

0 ve 360 derece arasında 1290 ile koterminal olan açıyı bulunuz.
ÇÖZÜM: 360'ı, 1290'den istediğimiz kadar çıkarabiliriz ve elde edilen açı 1290 ile eş
bitim noktasına sahip olacaktır. Sonuçta 1290 - 360 = 930 ve 1290 - 2(360) = 570 gibi.
0 ile 360 arasındaki istediğimiz açıyı bulmak için, 360'ı 1290'dan gerektiği kadar
çıkarıyoruz. Bunu yapmanın etkili bir yolu, 360'nin 1290'e kaç kez girdiğini, yani 1290'i
360'a bölüp, kalanını da aranan açı olarak belirlemektir. Görüldüğü üzere 1290, 360’e
bölündüğünde kalan kısmı 210'dur (Şekil 8).

ŞEKİL 8
ÇEMBERSEL YAY UZUNLUĞU
Radyan ölçüsü  olan bir açı, bir çemberin çevresinin kesir 𝜃⁄2𝜋 olan bir yaya karşılık
gelmektedir. Böylece, yarıçapı r olan çemberde, yay uzunluğu s;  açısına karşılık
gelmektedir (Şekil 9).

ŞEKİL 9
𝜃
𝑠= ∗ ç𝑒𝑚𝑏𝑒𝑟𝑖𝑛 ç𝑒𝑣𝑟𝑒𝑠𝑖
2𝜋

𝜃
= ∗ 2𝜋𝑟 = 𝜃𝑟
2𝜋

ÇEMBERSEL YAY UZUNLUĞU

r yarıçaplı bir çemberde yay uzunluğu s,  radyan merkez açısına karşılık gelmektedir ve
s=r

 için çözüm yapıldığında aşağıdaki önemli formül elde edilir.

𝑠
𝜃=
𝑟
Bu formül herhangi bir yarıçapı r olan bir çemberi kullanılarak radyan ölçüsünü
tanımlamamızı sağlar:  açısının radyan ölçüsü s / r dir. Burada s,  yarıçapında bir çemberi
içine alan bir dairesel yayın uzunluğudur. (Bkz. Şekil 10).

ŞEKİL 10
ÖRNEK 4: Yay Uzunluğu ve Açı Ölçüsü
(a) Yarıçapı 10 m olan ve merkez açısı 30 olan bir çemberin yay uzunluğunu bulun.
(b) 4 m yarıçaplı bir çember içindeki merkezi bir açı , 6 m uzunluğunda bir yay ile
karşılık gelmektedir. 'nın radyan cinsinden ölçüsünü bulunuz.
ÇÖZÜM:
(a) Örnek 1(b) den 30 = 𝜋⁄6 rad dır. Buna göre yayın uzunluğu
𝜋 5𝜋
𝑠 = 𝑟𝜃 = (10) 6 = 𝑚
3

(b)   s r formülünden
s 6 3
   rad.
r 4 2

Daire Diliminin Alanı

r yarıçaplı dairenin alanı A = r2 dir. Merkezi açısı  olan dairenin bir diliminin alanı, tüm
dairenin alanının  / 2 kesiri olan alana sahiptir.

A  dairenin alanı
2

=
2
  r 2   r 2
1
2
DAİRE DİLİMİNİN ALANI
Yarıçapı r olan dairenin, merkezi açısı  radyan olan bir diliminin alanı
1 2
A r
2

ÖRNEK 5: Daire Diliminin Alanı

Dairenin yarıçapı 3 m ise, merkez açısı 60 olan bir dairenin alanını bulunuz.
ÇÖZÜM:
Daire diliminin alanı formülünü kullanabilmek için radyan cinsinden dilimin merkez açısını
bulmalıyız: 60  60  180  rad   3 rad . Sonuç olarak, daire diliminin alanı

1 2 1 2    3 2
A r    3    m
2 2 3 2
1 2
NOT: A  r  formülünün geçerli olabilmesi için  açısının radyan cinsinden olması
2
gerekmektedir.
Dairesel Hareket
Bir noktanın Şekil 12'de gösterildiği gibi bir daire boyunca hareket ettiğini varsayalım.
Noktanın hareketini tanımlamanın iki yolu vardır: doğrusal hız ve açısal hız. Doğrusal hız,
seyahat mesafesinin değişme oranıdır, bu nedenle doğrusal hız, geçen mesafenin geçen
zamana bölümüdür. Açısal hız, merkez açısı ’nın değiştiği hızıdır, bu nedenle açısal hız, bu
açı değiştikçe geçen sürenin bölünmesiyle elde edilen radyan sayısıdır.

ŞEKİL 12

DOĞRUSAL HIZ VE AÇISAL HIZ

Bir noktanın yarıçapı r olan bir daire boyunca hareket ettiğini ve dairenin merkezinden
noktaya kadar olan ışın t zamanında  radyanları geçtiğini varsayalım. Zamanın t noktasında
noktanın hareket ettiği mesafe s = r  olsun. Ardından cismin hızı,

Açısal Hız 
r
s
Doğrusal Hız v 
t

; Yunaca “omega” harfidir.

ÖRNEK: Doğrusal ve Açısal Hızın Bulunması

Bir çocuk, her 10 saniyede 15 devir oranında, 3 fit uzunluğunda bir askıda bir taşı
döndürmektedir. Taşın açısal ve doğrusal hızlarını bulunuz.
ÇÖZÜM:
10 saniye içinde,  açısı 15 x 2 = 30 radyan ile değişir. Yani taşın açısal hızı
 30 rad
   3 rad s
r 10 s
Taşın 10 saniye içinde seyahat ettiği mesafe s  15  2 r  15  2  3  90 ft.
Böylece taşın doğrusal hızı:
s 90 ft
v   90 ft s
t 10 s
Açısal hızın daire yarıçapına değil, yalnıza  açısına bağlı olduğuna dikkat ediniz. Bununla
birlikte, açısal hız  ve yarıçapı r’i biliyorsak, doğrusal hızı aşağıdaki gibi bulabiliriz:
s r  
v   r   r
t t t 
DOĞRUDAL VE AÇISAL HIZ ARASINDAKİ İLİŞKİ
Bir nokta yarıçapı r olan dairede  açısal hız ile hareket ediyor ise, doğrusal hızı v şu şekilde
verilir:
v  r

ÖRNEK 7: Doğrusal Hızın Açısal Hız ile Bulunması

Bir kadın, tekerlekleri 26 inç çapında olan bir bisiklet sürüyor. Tekerlekler dakika başına 125
devirde (dev / dak) dönerse, seyahat ettiği hızı mil / saat olarak bulun.

ÇÖZÜM: Tekerleklerin açısal hızı 2  125  250 rad min Tekerleklerin yarıçapı 13 inç
olduğu için (çapın yarısı); doğrusal hız:

v  r   13  250  10, 210.2 in. min

Ayak başına 12 inç, mil başına 5280 feet ve saatte 60 dakika olduğundan, saatte mil hızı;

10, 210.2 in. min 60 min h 612, 612 in . h

  9.7 mi h
12 in. fit  5280 ft mi 63, 360 in . mi
6.2 DİK ÜÇGENLERİN TRİGONOMETRİSİ
Trigonometrik Oranlar, Özel Üçgenler, Dik Üçgenlerin Trigonometrilerinin
Uygulamaları
Bu bölümde, dik üçgenlerin kenarlarının trigonometrik oranlar olarak adlandırılan belirli
oranlarını incelenecek ve çeşitli uygulamaları yapılacaktır.
Trigonometrik Oranlar
Dar açılarından biri  olan dik üçgeni düşünün. Trigonometrik oranlar aşağıdaki gibi
tanımlanmıştır (bkz. Şekil 1)

Hipotenüs
Karşı

Komşu
ŞEKİL 1

TRİGONOMETRİK ORANLAR
karşı komşu karşı
sin   cos   tan  
hipotenüs hipotenüs komşu

hipotenüs hipotenüs komşu

csc   sec   cot  
karşı komşu karşı

Bu oranlar için kullandığımız kısaltmaların tam adları: sinüs, kosinüs, tanjant, kosekant,
sekant, kotanjant’dır.  açısına sahip herhangi bir iki dik üçgen benzer olduğu için, bu oranlar
üçgenin boyutuna bakılmaksızın aynıdır; trigonometrik oranlar sadece  açısına bağlıdır (bkz
Şekil 2).

Şekil-2
ÖRNEK 1: Trigonometrik Oranların Bulunması
Şekil 3'teki  açısının altı trigonometrik oranları bulunuz.
ÇÖZÜM:
2 5 2
sin   cos   tan  
3 3 5

3 3 5
csc   sec   cot  
2 2 2

ÖRNEK 2: Trigonometrik Oranların Bulunması

3
cos   ise dar açı ’a sahip dik üçgeni çiziniz ve  için geri kalan 5 trigonometrik oranı
4
bulunuz.
ÇÖZÜM:

cos , komşu kenarın hipotenüse oranı olarak tanımlandığından

dolayı, hipotenüsün uzunluğu 4 ve komşu kenarın uzunluğu 3 olan bir
dik üçgen çizebiliriz.
7 3 7
sin   cos   tan  
4 4 3
4 4 3
csc   sec   cot  
7 3 7
Özel Üçgenler
Bazı dik üçgenler, Pisagor teoreminden kolayca hesaplanabilen oranlara sahiptir. Sıkça
kullanıldığından bu kısımda bahsedilecektir.
İlk üçgen, kare içerisinde 1 nolu tarafta köşegenden çizilerek elde edilir. (bkz Şekil 5).
Pisagor teoremine göre köşegen uzunluğu 2 dir. Ortaya çıkan üçgen 45, 45 ve 90

açılarına sahiptir (ya da  4 ,  4 ve  2 ). Şekil 6’daki gibi ikinci üçgeni elde etmek için, 2
kenar uzunluğuna sahip ABC eşkenar üçgeninin tabanına dik açıortay DB çizebiliriz. Pisagor
teoremine göre DB kenarının uzunluğu 3 dür. ABC üçgeninin DB açıortayı olduğu için
30, 60 ve 90 açılarına sahip üçgeni elde ederiz (ya da  6 ,  3 ve  2 ).

Şimdi Şekil 5 ve 6'daki özel üçgenleri 30, 45 ve 60 ölçülerindeki açılar için trigonometrik
oranları hesaplamak için kullanabiliriz (yada  6 ,  4 ve  3 ). Tabloda listelenmiştir.

Bu özel trigonometrik oranlar sık kullanıldığı için bilinmesinde fayda vardır. Tabii ki, elde
edildiği üçgenleri hatırlarsak, daha kolayca hatırlanabilirler. Diğer açılar için trigonometrik
oranların değerlerini bulmak için bir hesap makinesi kullanılabilir. Trigonometrik oranlarda
kullanılan matematiksel yöntemler (sayısal yöntemler) doğrudan bilimsel hesap
makinelerinde hesaplanabilir. Örneğin, SIN tuşuna basıldığında, hesap makinesi verilen
açının sinüs değerine yakın bir değer hesaplar. Hesap makineleri sinüs, kosinüs ve tanjant
değerlerini verir; diğer oranlar aşağıdaki çarpamaya göre ters ilişkileri kullanarak bunlardan
kolaylıkla hesaplanabilir:

Bu ilişkilerin trigonometrik oranların tanımından gelip gelmediğini hemen kontrol

etmelisiniz.
sin t yazdığımızda, radyan ölçüsü t olan açının sinüsünü ifade etmektedir. Örneğin,
sin1, radyan ölçüsü 1 olan açının sinüsü anlamına gelir. Bu sayının yaklaşık değerini bulmak
için hesap makinesi kullanırken, hesap makinesi radyan moduna ayarlanır.
sin1  0.841471
Ölçüsü 1 olan açının sinüsünü bulmak istersek, hesap makinesi derece moduna ayarlanır.
sin1  0.0174524

Dik Üçgenlerin Trigonometriye Uygulamaları

Üçgen altı parçaya sahiptir: üç açı ve üç yüzlü. Bir üçgeni çözmek demek, üçgen hakkında
bilinen bilgilerin hepsini belirlemek demektir; bir başka ifadeyle, üç tarafın uzunluklarını ve
üç açının ölçülerini belirlemektir.
ÖRNEK 3: Dik Üçgenin Çözümü
Şekil 7'de gösterilen ABC üçgeni için a ve b değerlerini bulunuz.
ÇÖZÜM: Görüldüğü üzere geriye kalan açı 60 dir. a'yı bulmak için, a'yı önceden bildiğimiz
uzunluklar ve açılara ilişkilendiren bir denklik ararız.

ŞEKİL 7

sin 30  a 12 olduğu bilindiğine göre

1
a  12sin 30  12    6
2

Benzer şekilde, cos30  b 12 olduğu bilindiğine göre

 3
b  12cos30  12    6 3
 2 
Şekil 8 dik üçgende hipotenüs r ve dar açı  bilgisini biliyorsak; a ve b uzunlukları
a  r sin  b  r cos

ŞEKİL 8
Trigonometrik oranları kullanarak dik üçgenleri çözebilme özelliği, navigasyon,
araştırma, astronomi ve mesafelerin ölçülmesindeki birçok problemin temelinde yer
almaktadır. Bu bölümde yapılan uygulamalar daima dik üçgenleri içermektedir, ancak sonraki
üç bölümde görebileceğimiz gibi, trigonometri dik üçgen olmayan üçgenlerin çözümünde de
faydalıdır.
Bir sonraki örneği tartışmak için bazı terminolojiye ihtiyacımız var. Bir gözlemci bir
nesneye bakıyorsa, o zaman gözlemcinin gözünden nesneye doğru olan çizgiye “görüş hattı”
denir (Bkz. Şekil 9). Gözlemlenen nesne yatayın üstündeyse, görüş hattıyla yatay arasındaki
açıya “yükseliş açısı” denir. Nesne yataydan aşağıda ise, görüş hattı ile yatay arasındaki
açıya, “alçalış açısı” denir. Bu bölümdeki örnek ve alıştırmalardan birçoğunda, zemin
seviyesinde varsayımsal bir gözlemci için yükseliş ve alçalış açısı verilecektir. Görüş hattı,
eğimli bir düzlem veya bir yamaca benzer fiziksel bir nesneyi izliyorsa, “eğim açısı” terimini
kullanırız.

Bir sonraki örnek trigonometrinin ölçüm sorununun önemli bir uygulamasıdır: Uzun bir
ağacın yüksekliğini tırmanmak zorunda kalmadan ölçüyoruz! Örnek basit olmasına rağmen
sonuç, trigonometrik oranların bu tür problemlere nasıl uygulandığını anlamada temel önem
taşır.
ÖRNEK 4: Ağacın Yüksekliğinin Bulunması
Dev bir çınar ağacı 532 ft uzunluğunda bir gölge oluşturuyor. Güneşin yükseliş açısı 25.7 ise
ağacın yüksekliğini bulun.
ÇÖZÜM: Ağacın yüksekliği h olsun. Şekil 10'dan şunu görüyoruz:
h
 tan 25.7 Tanjantın tanımından
532
h  532  tan 25.7 532 ile çarp
h  532  0.48127   256 Hesap makinesi kullan

Sonuç olarak, ağacın yüksekliği yaklaşık 256 ft'dir.

ŞEKİL 10
ÖRNEK 5: Dik Üçgenli bir Problem
Bir binanın tabanından 500 fit uzaktaki bir noktadan bir gözlemci, binanın en üstünün
yükseliş açısının 24 olduğunu ve binanın üzerindeki bir bayrak direğinin tepesinin yükseliş
açısının 27 olduğunu bulmuştur. Binanın yüksekliğini ve bayrak direğinin uzunluğunu bulun.
ÇÖZÜM: Şekil 11, durumu göstermektedir. Binanın yüksekliği, Örnek 4'te ağacın
yüksekliğini bulduğumuz şekilde bulunur.

ŞEKİL 11

h
 tan 24 Tanjantın tanımından
500
h  500  tan 24 500 ile çarp

h  500  0.4452   223 Hesap makinesi kullan

Binanın yüksekliği yaklaşık olarak 223 ft dir.

Bayrak direğinin uzunluğunu bulmak için önce yerden direğe kadar olan yüksekliği bulalım.
k
 tan 27
500
h  500  tan 27

h  500  0.5095  255

Bayrak direğinin uzunluğunu bulmak için, h'yi k'den çıkarıyoruz. Sonuç olarak bayrak
direğinin uzunluğu yaklaşık olarak 255 – 223 = 32 ft dir.
6.3 AÇILARIN TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARI
Açıların Trigonometrik Fonksiyonları, Herhangi Bir Açıda Trigonometrik
Fonksiyonların Değerlendirilmesi, Trigonometrik Belirleyiciler, Üçgen Alanları
Önceki bölümde, dar açılar için trigonometrik oranlar tanımlandı. Bu kısımda tüm açılar için
trigonometrik oranları açılardaki trigonometrik fonksiyonları tanımlayarak genişletilecektir.
Bu fonksiyonlarla mutlaka dar açı olması gerekmeden pratik problemler de çözülebilecektir.
Açıların Trigonmetrik Fonksiyonu
POQ,  dar açılı dik üçgen olmak üzere Şekil 1(a)’da gösterilmektedir. ’nın standart
pozisyondaki konumu Şekil 1(b)’de gösterilmektedir.

Karşı
Hipotenüs

komşu

ŞEKİL 1
P = P (x, y); ’nın uç noktasıdır. POQ üçgeninde karşı kenarın uzunluğu y ve komşu kenarın

uzunluğu x’dir. Pisagor Teoremimini kullanarak hipotenüsün değerinin r  x 2  y 2 dir.

Sonuç olarak;
y x y
sin   cos   tan  
r r x
Diğer trigonometrik fonksiyonlar için benzer şekilde hesaplanabilmektedir. Açıların
trigonometrik fonksiyonlarını aşağıdaki gibi tanımlıyoruz (Bkz. Şekil 2).

ŞEKİL 2
TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARIN TANIMI

 standart pozisyonda bir açı ve P(x,y) uç kenarda nokta olmak üzere, eğer r  x 2  y 2

orijinden P(x,y) noktası arasındaki uzaklık ise

y x y
sin   cos   tan   , x  0 
r r x
r x
csc   , y  0  sec  
r
, x  0  cot  , y  0 
y x y
0'a bölme tanımlanmamış bir işlem olduğundan belirli trigonometrik fonksiyonlar

belirli açılar için tanımlanmamıştır. Örneğin tan 90  y x x = 0 olduğu için tanımsızdır.

Trigonometrik fonksiyonların tanımlanamayacağı açılar, 0 açısının uç nokta tarafındaki bir
noktanın x veya y koordinatının 0 olduğu açılardır. Bunlar kadran (çeyrek) açılardır;
koordinat eksenleri ile sınırları olan açılardır.
Önemli nokta; trigonometrik fonksiyonların değerlerinin P(x,y) noktasının seçimine

bağlı olmadığıdır. Bunun nedeni eğer P   x ,y   Şekil ^’deki gibi uç nokta üzerinde başka bir

nokta ise POQ ve P’OQ’ üçgenleri benzerdir.

Trigonometrik Fonksiyonların Herhangi Bir Açıyla Değerlendirilmesi

Tanım gereği,  açısı I. Bölgenin ’in uç tarafında ise bütün trigonometrik fonksiyonların
değerlerinin hepsinin pozitif olduğunu görülmektedir. [ r her zaman pozitiftir çünkü başlangıç
noktasından P(x,y) noktasına olan uzaklıktır.] ’nın uç kenarı II. Bölgede ise x negatif ya
pozitiftir. Sonuç olarak sin ve csc pozitif, diğer trigonometrik fonksiyonlar negatif
değerlere sahiptir. Aşağıdaki tabloda diğer bilgileri kontrol edebilirsiniz.
TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARIN İŞARETLERİ
Bölge Pozitif Fonksiyonlar Negatif Fonksiyonlar
I Hepsi Hiçbiri
II sin,csc cos, sec, tan, cot
III tan, cot sin, csc, cos, sec
**********Gerçel Sayıların Trigonometrik Fonksiyonlar ile İlişkisi******
Birim çemberini kullanarak tanımlanmış trigonometrik fonksiyonlar daha önce incelemişti
(Bölüm 5). Bir açının trigonometrik fonksiyonlarıyla nasıl ilişkili olduklarını görmek için,
koordinat düzlemindeki birim çember ile başlayalım.

P(x,y) birim çemberde uzunluğu t olan bir yay tarafından belirlenen uç nokta olsun. Sonra t,
çemberin merkezinde bir  açısının karşısına yer almaktadır. P noktasından x ekseni üzerinde
Q noktasına dikey çizgi çizersek, OPQ üçgeninin şekli gösterildiği gibi uzunlukları x ve y
olan bir dik üçgen çizilir.

Şimdi, gerçek sayı t'nin trigonometrik fonksiyonlarının tanımına göre;

sin t  y
cos t  x
 açısının trigonometrik fonksiyonlarının tanımına göre;
komşu y
sin    y
hipotenüs 1
karşı x
cos    x
hipotenüs 1
 Eğer  radyan cinsinden ölçülürse  = t olur. (Aşağıdaki şekle bakınız.) Trigonometrik
fonksiyonları tanımlamanın iki yolunu karşılaştırdığımızda, bunların aynı olduğunu görürüz.
Başka bir deyişle, fonksiyonlar olarak, verilen bir reel sayıya özdeş değerler atarlar. (Gerçel
sayı bir durumda 'nin radyan ölçüsüdür ya da diğerinin yay uzunluğu t'dir.)

Neden trigonometriyi iki farklı yoldan inceliyoruz? Çünkü farklı uygulamalar trigonometrik
fonksiyonları farklı şekilde görmemizi gerektirir.
ÖRNEK 1: Açıların Trigonometrik Fonksiyonlarını Bulma
(a) cos 135 (b) tan 390 değerlerini bulunuz.
ÇÖZÜM:
(a) Şekil 4’den cos 135 = -x / r dir. Fakat cos 45 = x / r ve cos 45 = √2⁄2 ise

2
cos135  
2
(b) 390 ve 30 açılar koterminal (eş bitim noktasına sahip açılar) olduklarından Şekil’den

görüldüğü üzere tan 390  tan 30 dir ve tan 30  3 2 ise

3
tan 390 
3
Örnek 1'den, dar olmayan açılardaki trigonometrik fonksiyonların dar bir açıya karşılık gelen
trigonometrik fonksiyonlarla aynı değere (işaretleri hariç) sahip olduğunu görüyoruz. Bu dar
açıya referans açısı denir.

REFERANS AÇI
 standart konumda bir açı olsun.  ile ilişkili referans açısı  , 'nin uç tarafı ve x-ekseni
tarafından oluşturulan dar açıdır.

Şekil 6, bir referans açı  ı bulmak için,  açısının uç tarafının bulunduğu bölgenin bilinmesi
faydalı olduğunu göstermektedir.

ŞEKİL 6:  açısı için referans açı 

ÖRNEK 2: REFERANS AÇININ BULUNMASI

Verilen  açıları için referans açılarını bulunuz.

5
(a)   (b)   870
3

ÇÖZÜM:

(a) Referans açısı, 5 3 açısının uç tarafı ve x-ekseni tarafından oluşturulan dar açıdır.
(Bkz. Şekil7). Bu açının uç tarafı IV. bölgede olduğu için, referans açısı

5 
  2  
3 3

(b) 870 ve 150 koterminaldir ( çünkü 870 – 2(360) = 150). Sonuç olarak bu açının uç
tarafı II. Bölgede olduğu için

  180  150  30
VERİLEN BİR AÇI İÇİN TRİGONOMETRİK FONKSİYONUN DEĞERİNİNİ
HESAPLANMASI
Herhangi bir  açısı için trigonometrik fonksiyonların değerlerini bulmak için aşağıdaki
adımları gerçekleştiririz.
1.  açısı ile ilişkili  bulunur.
2. 'nin trigonometrik fonksiyonunun işaretini,  nin bulunduğu bölgeye göre belirleyin.
3. 'nin trigonometrik fonksiyonunun değeri, işaretin haricinde  'nin trigonometrik

fonksiyonunun değeri olarak aynıdır.

ÖRNEK 3: Referans Açıtı Kullanarak Trigonometrik Fonksiyonların Değerinin

Bulunması

Verilen açıların değerlerini hesaplayınız.

(a) sin 240 ve (b) cot 495

ÇÖZÜM:

(a) Bu açı uç tarafını Şekil 9'da gösterildiği gibi III Bölgededir. Referans açısı bu nedenle
240- 180 = 60'dır ve sin 240'un değeri negatiftir. Böylece
 (b) 495° , 135° ile koterminaldir. Bu açının uç tarafı Şekil 10’da gösterildiği gibi II.
bölgededir. Sonuç olarak referans açı 180 - 135 = 45 ve cot 495 nin değeri

ÖRNEK 4: Referans Açıtı Kullanarak Trigonometrik Fonksiyonların Değerinin

Bulunması
Verilen açıların değerlerini hesaplayınız.

16  
(a) sin ve (b) sec   
3  4
ÇÖZÜM:
(a) 16 3 açısı 4 3 açısı ile koterminaldir ve bu açılar III. bölgede yer almaktadır. (Bkz.

Şekil 11). Sonuç olarak referans açı  4 3     3 dir. sin fonksiyonu III.bölgede

negatif işarete sahip olduğu için

 (b)  4 açısı IV.bölgededir ve referans açısı  4 dir. (Bkz. Şekil 12). Bu bölgede sekant
fonksiyonu pozitif olduğu için

Açıların trigonometrik fonksiyonları, trigonometrik özdeşlikler olarak adlandırılan

birkaç önemli denklem aracılığıyla birbirleriyle ilişkilidir. Ters özdeşlikler ile önceden
çalışılmıştı. Bu özdeşlikler herhangi bir açıyla  için denklemin her iki tarafında tanımlıdır.
Pisagor özdeşlikleri Pisagor teoreminin bir sonucudur.
İSPAT: İlk Pisagor özdeşliğini ispatlayalım. Şekil 13’deki x  y  r (Pisagor teoremi)
2 2 2

kullanarak
2 2
 y  x x  y
2 2
sin   cos        
2 2
1
r r r2

Sonuç olarak sin 2   cos2   1 dir. (Her ne kadar şekilde dar açı gösterilse de, bütün 
açıları için ispatın geçerli olup olmadığını kontrol etmelisiniz).

ÖRNEK 5: Bir Trigonometrik Fonksiyonların Bir Diğeri Tarafından İfade Edilmesi

(a) sin  ’ı cos ile ifade ediniz.
(b)  açısı II.bölgede ise tan  ’ı sin  ile ifade ediniz.
ÇÖZÜM:
(a) İlk Pisagor özdeşliğini kullanarak

sin    1  cos2
Sonucun işareti bulunduğu bölgeye bağlıdır. Eğer  açısı I. yada II. bölgede ise sin  ’nın
işareti pozitiftir ve

sin   1  cos2
Eğer  açısı III. yada IV. bölgede ise sin  ’nın işareti negatiftir ve

sin    1  cos2

(b) tan   sin  cos olduğu için cos ’ı sin  ile ifade etmeliyiz.

cos   1  sin 2
II.bölgede cos negatif olduğu için,

cos   1  sin 2
 sin  sin 
tan   
cos   1  sin 2 

ÖRNEK 6: Trigonometrik Fonksiyonun Hesaplanması

Eğer tan   2 3 ve  III.bölgede ise cos bulunuz.

ÇÖZÜM 1: tan  ’nın cos ile ifadesine ihtiyacımız var. tan 2   1  sec2  özdeşliğinden
sec   tan 2   1 . III.bölgede sec negatif olduğu için;

sec   tan 2   1
Sonuç olarak,
1 1
cos   
sec  tan 2   1
1 1 3
=  
2 13 13
2
   1  9
3
ÇÖZÜM 2: Bu sorun, Bölüm 6.2'deki Örnek 2'nin yöntemi kullanılarak daha kolay
çözülebilir. İşaretin haricinde, herhangi bir açının trigonometrik fonksiyonlarının değerleri dar
açıdan (referans açısı) olanlarla aynı olduğunu hatırlayın. Dolayısıyla, bir anlığına işareti

görmezden gelelim, dar açı  ile tan   2 3 ü sağlayan bir dik üçgeni çizelim. (Bkz. Şekil

14). Pisagor teoremi ile bu üçgenin hipotenüsünün uzunluğu 13 olacaktır. Şekil 14’deki
üçgenden cos   3 13 olduğunu hemen fark edebiliriz. III.bölgede  negatif olduğu için
3
cos   
13

ÖRNEK 7: Trigonometrik Fonksiyonun Hesaplanması

Eğer sec  2 ve  IV.bölgede ise diğer beş trigonometrik fonksiyonu hesaplayınız

ÇÖZÜM: sec  2 ile Şekil 15’deki gibi bir dik üçgen çizebiliriz.  ’nın IV:bölgede
olduğuna dikkat ederek,
 3 1
sin    cos   tan    3
2 2

2 1
csc   sec  2 cot   
3 3

Bu bölümü, trigonometrik fonksiyonların bir uygulamasıyla sonuçlandırıyoruz. Uygulamada

dar açı olması gerekmemektedir.

Üçgenin alanı A; A  1 2  taban  yükseklik olarak hesaplanır. Eğer iki kenarı ve

aradaki bir açısını biliyorsak, trigonometrik fonksiyonları kullanarak yüksekliği bulabiliriz ve
bundan da alanı bulabiliriz.

Eğer  dar açısı ise; Şekil 16(a) daki gibi üçgenin yüksekliği h  b sin  dır. Alan
1 1
A   taban  yükseklik  ab sin 
2 2

ŞEKİL 16

Eğer  dar açısı değilse; Şekil 16(b) de görüldüğü üzere üçgenin yüksekliği
 
h  b sin 180    b sin 

Bunun nedeni,  'nin referans açısının 180° -  açısı olmasıdır. Buna göre üçgenin alanı;
 1 1
A   taban  yükseklik  ab sin 
2 2
ÜÇGENİN ALANI
Üçgenin alanı A a ve b kenarları ile  açısı ile
1
A  ab sin 
2

ÖRNEK 8: Üçgenin Alanını Bulmak

Şekil 17’deki üçgenin alanını bulunuz.

ÇÖZÜM: Verilen üçgende 10 cm ve 3 cm olan kenarların arasındaki açı 120dir. Buna göre
1
A  ab sin 
2
1
 10  3 sin120
2
=15sin 60
3
 15  13 cm 2
2

Ters Sinüs, Ters Kosinüs ve Ters Tanjant Fonksiyonları; Dik Üçgenlerde Açıların
Çözümü; Ters Trigonometrik Fonksiyonları İçeren İfadelerin Değerlendirilmesi

Bir fonksiyonun tersi olabilmesi için bire bir olması gerekmektedir. Trigonometrik
fonksiyonlar birebir olmadıklarından tersleri yoktur. Dolayısıyla trigonometrik fonksiyonların
her birinin tanımlı oldukları alanları, tüm değerlerine ulaştığı ve bire bir oldukları aralıklarla
kısıtlamak gerekmektedir. Ortaya çıkan fonksiyonlar, orijinal fonksiyonlar ile aynı aralığa
sahiptir, ancak bire birdir.
Önce sinüs fonksiyonunu değerlendirelim. Sinüs fonksiyonunun tanım aralığını  açısı için
[−𝜋/2 ≤ 𝜃 ≤ 𝜋/2] sınırlandırırız. Şekil 1’den görüldüğü üzere sinüs fonksiyonu
tanımlandığı bu aralıkta [−1, 1] aralığına değerler almaktadır ve birebirdir. Benzer şekilde,
Şekil 1'de gösterildiği gibi kosinüs ve tanjantın tanım aralıkları kısıtlanmaktadır.

Bu sınırlı tanım aralığında her bir trigonometrik fonksiyon için bir ters fonksiyon
tanımlayabiliriz. Ters fonksiyonun tanımı gereğince

Aşağıdaki kutuda, ters trigonometrik fonksiyonların tanım aralıkları ve görüntü kümeleri

özetlenmektedir.
TERS SİNÜS, TERS KOSİNÜS VE TERS TANJANT FONKSİYONU
Sinüs, kosinüs ve tanjant fonksiyonlarının sınırlı tanım aralıkları sırasıyla [−𝜋/2, 𝜋/2], [0, 𝜋],
ve (−𝜋/2, 𝜋/2) dür. Bu aralıklarda birebirdirler ve o yüzden ters fonksiyonları vardır. Ters
fonksiyonlarını tanım aralıkları ve görüntü kümeleri aşağıdaki gibidir.
Fonksiyon Tanım Aralığı Görüntü Kümesi
sin−1 [−1,1] [−𝜋/2, 𝜋/2]
cos−1 [−1,1] [0, 𝜋]
tan−1 ℝ (−𝜋/2, 𝜋/2)
sin−1 , cos −1 , tan−1 fonksiyonları sırasıyla arcsin, arccos ve arctan olarak gösterilir.

Bunlar ters fonksiyonlar oldukları için orijinal fonksiyonun kuralını tersine çevirirler. Örneğin
1 1
𝑠𝑖𝑛 𝜋⁄6 = 2 ise sin−1 (2) = 𝜋⁄6 dır.

ÖRNEK 1: TERS TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARIN HESAPLANMASI

Kesin değerlerini bulunuz.
 3  1
(a) sin 1 (b) cos 1    (c) tan 1 1
2  2
ÇÖZÜM:

(a) Açı aralığı  2,  2 ve sin 3 2 değerine  3 de almaktadır. Sonuç olarak,

sin 1 3 2   3 olacaktır.

(b) Açı aralığı 0,   ve cos 1 2 değerine 2 3 de almaktadır. Sonuç olarak,

cos1  1 2   2 3 olacaktır.

(c) Açı aralığı   2,  2  ve tan 1 değerine  4 de almaktadır. Sonuç olarak,

tan 1 1   4 olacaktır.
ÖRNEK 2: TERS TRİGONOMETRİK FONKSİYONLARIN HESAPLANMASI
Yaklaşık değerlerini bulunuz.

(a) sin 1  0.71 (b) tan 1  2  (c) cos 1  2 

ÇÖZÜM: Bu değerleri yaklaşık olarak hesaplamak için bir hesap makinesi kullanıyoruz.
(a) Yaklaşık değerler hesap makinelerinde 𝑆𝐼𝑁 −1 veya 𝐼𝑁𝑉 𝑆𝐼𝑁 veya 𝐴𝑅𝐶 𝑆𝐼𝑁
tuşları kullanılarak (radyan modda hesap makinesi ile) hesap edilir.

(b) Yaklaşık değerler hesap makinelerinde 𝑇𝐴𝑁 −1 veya 𝐼𝑁𝑉 𝑇𝐴𝑁 veya 𝐴𝑅𝐶 𝑇𝐴𝑁
tuşları kullanılarak (radyan modda hesap makinesi ile) hesap edilir.

(c) 2 > 1 olduğu için cos-1 in tanım aralığında olmadığı için cos 1  2  tanımlı değildir.

Bölüm 6.2'de bilinmeyen kenarları bulmak için trigonometrik fonksiyonları kullanarak

üçgenleri çözdük. Şimdi dik üçgenin açılarını çözmek için ters trigonometrik fonksiyonları
kullanıcağız.
ÖRNEK 3: Dik Üçgende Açıların Bulunması
Şekil 2’de verilen üçgen için  açısını bulunuz.
ÇÖZÜM:  açısı uzunluğu 10 olan kenarın karşısında olduğu ve hipotenüsün uzunluğu da
50 olduğu için
10 1 karşı
sin    sin  
50 5 hipotenüs

 ’ı bulmak için sin 1 kullanılırsa;

ÖRNEK 4: Dik Üçgende Açıların Bulunması

40 fit merdiven bir binaya yaslanmış durumdadır. Merdivenin tabanı binanın tabanından 6 fit
uzaklıkta ise, merdiven ve binanın oluşturduğu açı nedir?
ÇÖZÜM: İlk önce, Şekil 3'deki gibi bir diyagram çizelim. Merdiven ile bina arasındaki açı
ise
6
sin    0.15
40
 ’ı bulmak için sin 1 kullanılırsa

ÖRNEK 5: Işık Işının Açısı

Bir deniz feneri, düz bir kıyı şeridinden 2 mi uzaktaki bir adada bulunmaktadır (Şekil 4'e
bakınız). Işık demetinin oluşturduğu açıyı ve kıyı çizgisini şekil içindeki mesafe d cinsinden
ifade edin.

Bölüm 6.5'te, herhangi bir üçgenin (mutlaka dik bir üçgen olması gerekmeden) nasıl
çözüleceğini öğreneceğiz. Bir üçgenin açısı daima 0,   aralığında (veya 0° ile 180°

arasında) bulunur. Bu üçgenleri çözmek için  0,   aralığında belirli bir sinüs veya kosinüs

değerleri tanımlı olan tüm açıları bulmamız gerektiğini göreceğiz. Bunu bir sonraki örnekte
yapacağız.
ÖRNEK 6: Verilen Aralıkta Temel Trigonometrik Fonksiyonların Çözümü
Aşağıdaki eşitlikleri sağlayan 0° ile 180° arasındaki  açısını bulunuz.
(a) sin   0.4 (b) cos  0.4

ÇÖZÜM: sin 1 fonksiyonunu kullanarak    2,  2 aralığındaki değerlerini bulabiliriz.

Diğer bir çözüm yöntemi 0° ile 180° arasında  için tamlayan açısısı alınarak elde edilir:
180 - 23.6 = 156.4. (Bkz. Şekil 5).

0° ile 180° arasında  için çözüm:

(b)  0,   aralığına kosinüs fonksiyonu birebir olduğu için 0° ile 180° arasında  için tek

bir çözüm vardır. Her iki tarafın cos 1 alınarak

 
cos sin 1 x benzeri ifadeler matematikte yer almaktadır. Bu benzeri ifadelerin kesin

değerlerini bulmak için trigonometrik özdeşlikler ya da dik üçgenler kullanılmaktadır.

 3
cos  sin 1  değerinin bulunuz.
 5

olsun.    2,  2 aralığında  bir sayı olmak üzere sinüs 3 5 dir.

3
ÇÖZÜM 1:   sin 1
5
 ’ı bir açı olarak yorumlayalım ve dar açı olarak  için karşı kenarı 3 ve hipotenüsü 5 olan
dik üçgen çizelim (bkz. Şekil 6). Üçgenin kalan kenarı Pisagor Teoremi tarafından 4 olarak
bulunur. Şekilden görüldüğü üzere
  3
ÇÖZÜM 2: sin  sin 1  kolayca bulunabilir. Aslında, ters fonksiyonların kısaltma
 5

 3
özelliklerine göre, bu değer tam olarak 3 5 dir. cos  sin 1  bulabilmek için kosinüs
 5

fonksiyonunu sinüs fonksiyonu ile ifade edebiliriz. u  sin 1 3 5 olsun.  2,  2

aralığında kosinüs pozitif olduğu için aşağıdaki gibi yazabiliriz:

   
sin cos 1x ve tan cos 1x x’in cebirsel ifadesi olarak 1  x  1 için yazınız.

ÇÖZÜM 1:   cos 1x olsun. cos  x olur. Şekil 7’de  dar açısı ile karşı kenar uzunluğu

x ve hipotenüs 1 olarak çizebiliriz. Pisagor teoremi gereği geri kalan kenar uzunluğu 1 x2
dır. Şekilden görüldüğü üzere
ÇÖZÜM2: u  cos 1x olsun. sin u ve tan u değerlerini x cinsinden bulmamız gerekmektedir.
Örnek 5 de olduğu gibi sinüs ve tanjantı kosinüs cinsinden yazmalıyız. u  cos 1x olduğu için
0  u   olduğuna dikkat edilmelidir.

u  cos 1x olduğu için doğru işareti seçmek için u’nun  0,   aralığında olduğuna dikkat

edilmelidir. sin u bu aralıkta pozitif olduğu için + işareti doğru bir seçimdir. u  cos 1x yerine
koyup ve cos  cos1x  yok etme yöntemini kullanarak