202151011001

Bülent POLAT

ÖDEV: Basamak potansiyelinin çözümü

I. bölge II. bölge

0 , x< 0
VX
v 0 , x⩾0

Yatay doğrultu boyunca potansiyel değeri yukarıdaki gibi olacaktır. Bu nedenle problemi I. bölge ve II.
bölge olarak ayırabilir ve potansiyel değerinin başlangıcını x=0 noktasına koyabiliriz. Problemin
çözümünde gelen parçacığın enerjisi, potansiyel basamağına göre iki farklı durum oluşturacaktır.

i. E>V 0
ii. E<V 0

İlk önce E>V 0 olan durum için parçacığın basamak potansiyelindeki davranışını inceleyelim. I.
bölgedeki zamandan bağımsız schrödinger denklemi için genel çözümümüz şu şekilde olacaktır.
2
∂ Ψ (x) 2 √ 2 mE
+ k Ψ(x) =0 , k=
∂x
2 ℏ

Ψ I(x) =A eikx +B e−ikx

A eikx ifadesi bize basamağa doğru gelen parçacık dalgasını tanımlamaktadır. B e−ikx ifadesi ise basamak
potansiyelinden yanısayan parçacık dalgasını göstermektedir. II. bölgede dalga denklemini ve genel
çözümünü yazacak olursak şu şekilde olacaktır.
2
∂ Ψ (x) 2
+ q Ψ( x)=0 , q=
√2 m( E−v 0 )
∂x
2 ℏ

Ψ II( x)=C e ikx + D e−ikx

ikx −ikx
C e ifadesi parçacık dalgasının, basamak potansiyelini geçen kısmını tanımlamaktadır. D e ifadesi
ise +∞ bölgesinden yansıyan kısmı tanımlar ancak bu fiziksel olarak mümkün değildir. Bu nedenle D
katsıyısınının D=0 olduğunu kabul etmeliyiz. Böylece I. ve II. bölgeye ait genel çözümlerimiz şu
şekilde olacaklardır.
Ψ I(x) =A eikx +B e−ikx
 Ψ II( x)=C e ikx
Korunum yasaları gereği I. bölgedeki parçacığın akı miktarı ile II. bölgedeki akı miktarı eşit olması
gerekmektedir. Bu nedenle iki bögedeki akı miktarlarını aşağıdaki gibi hesaplarız.

ℏ
j I=
2 mi
[( Ψ * (x) ∇ Ψ (x))−( Ψ (x ) ∇ Ψ (x )*)]
I. bölgedeki akı miktarı hesaplayalım.
ℏ
j I= (( A e−ikx + B eikx )(ikA eikx −ikB e−ikx )−( A eikx + B e−ikx )(−ikA e−ikx +ikB e ikx ))
2 mi
ℏ 2 −2 ikx −2 ikx 2 ikx 2 2 2ikx −2 ikx 2
j I= ( ikA −ikAB e −ikAB e +ikAB e −İKb )−(−ik A +ikAB e −ikAB e +ikB )
2 mi
ℏ
j I= (ikA 2−ikAB e−2 ikx−ikAB e−2 ikx +ikAB e2 ikx −İKb2 +ik A2 −ikAB e2 ikx + ikAB e−2ikx −ikB 2)
2 mi
ℏk 2 2
j I= (|A| −|B| )
m
II. bölgedeki akı miktarını hesaplayalım.
ℏ iqx −iqx −iqx iqx
j II = ((C e )(−iqC e )−(C e )(iqC e ))
2 mi
ℏq 2
j II = (|C| )
m
Sınır değer koşullarını uygulayalım. x=0 noktasında dalga denklemleri ve o noktadaki türevlerinin de
sürekli olması gerekir.

Ψ I(0)= Ψ II (0)
∂ Ψ I(x) ∂ Ψ II (x)
=
∂x ∂x
A + B=C
ikA−ikB=iqC
İki sınır değer koşulundan iki denklem elde edilir. Bu denklemler kullanılarak B ve C katsayıları A katsayısı
cinsinden ifade edebiliriz.
k
C=A + B= ( A−B)
q

B= ( k−q
k +q )
A C= ( k2+kq ) A
Böylece elde ettiğimiz denklem setleri ile ihtiyacamız olan bazı ifadeleri şu şekilde oluşturabiliriz.

yansıma genliği , R=
B
A ( )
=
k−q
k +q

T = =(
A k+q)
C 2k
geçme genliği,

|R| =| B | =( k −q )
2 2
2
yansıma katsayısı,
A k+q

|T| =| C| = 2 k
A ( k+ q )
2 2
2
geçme katsayısı,
 ( )
2
ℏ k | |2 ℏ k k−q | |2
yanısma akısı, j R= B = A
m m k+q
ℏ k 2 ℏ k 4 kq
geçme akısı, jT = |C| = |A|2
m m (k + q)2

Yansıma ve geçme akılarını E ve Vo cinsinden ifade edecek şekilde düzenlenirse şu şekilde olacaktır.
2 3 2 3
EV0 ℏ 2 E ℏ ( E−V 0)
j R= 2 2
, jT = 2 2
2 m (2E−v 0 ) m (2E−v 0)
Yansıma ve geçme katsayıları arasındaki ilişkiyi daha iyi görebilmek için grafiği incelemek gerekir. Bunun
E
için akı ifadelerinde x= değişken dönüşümü yapmak gerekecektir.
V0

E ℏ3 2 E2 ℏ 3 x ( x−1)
j R= 2 2
, j T = 2 2
2 m (2 x−1) m (2 x−1)

Parçacık enerjisi ile basamak potansiyeli arasındaki oranın 1 ve 1’den büyük olduğu durumlar yukarıdaki
grafikte görülmektedir. Parçacığın enerjisi büyüdükçe akı miktarının tamanın geçtiğini ve yansıyan akı
miktarının sıfıra doğru gittiği görülmektedir. Ancak oranın 1’e yakın olduğu durumlarda akının bir miktarı
geçerken bir miktarının geri yansıdığı görülmektedir. Klasik yorumda bir parçacık bir basamak engeline
denk geldiğinde enerji korunumu gereği yavaşlamasını, yine de engeli geçmesini bekleriz. Ancak davranışı
çözümlediğimiz parçacık, basamak potansiyelinden büyük enerjiye sahip olsa da basamaktan yansıma
yapabiliceğini göstermektedir. Bu olay birbirine bağlı, boyca kütleleri farklı iki sicim üzerinde ilerleyen bir
atmanın bağlantı noktasından geçerken yansıyan ve iletilen olarak ikiye bölünmesi olgusuna benzemektedir.
İletilen ve yansıyan atmaların genliklerini belirleyen faktör iki sicimin boyca kütleleri olacaktır. Basamak
potansiyelimizin varlığını boyca kütlesi büyük olan sicim olarak yorumlayacak olursak, V0 ne kadar küçük
olacak olursa iki sicim birbirine yakın olacak ve parçacık akısının tamamı geçiş yapabilecektir. Ancak V0
potansiyeli büyükdükçe parçacık akısının büyük kısmı yansıma yapacak ve iletilen kısım çok küçük
olacaktır.
Eğer gelen parçacığın enerjisi is E<V 0 e nasıl bir çözüm olacağını görelim. I bölge için genel
çözümümüzde bir değişiklik olmayacaktır. Çünlü bu bölgede V X =0 dır. Bu nedenle genel çözümü aynı
şekilde yazabiliriz.
 Ψ I(x) =A eikx +B e−ikx
II. bölge için genel çözüm yazarken E<V 0 olduğu için çözüm ifadesi şu şekilde olacaktır.

Ψ II( x)=C e−α x + D e α x

D eα x ifadesi yine fiziksel olarak mümkün değildir. Bu nedenle D=0 kabul ederiz. Parçacığın enerjisi
E<V 0 olduğu için tümüyle yansımasını bekleriz ancak C e−α x ifadesinin varlığı II. bölgeye bir
“sızma”nın olduğunu göstermektedir. Sınır değer koşullarını kullanarak çözümlemeleri yapabiliriz.
Yukarıdaki yaptığımız çözümlemelere benzetebilmek için q→−iα ile C e iqx→C e−α x dönüşümü
yapabiliriz.

|| | |
2
B 2 k−i α k 2 +α 2
|R|2= = = 2 2 =1
A k +i α k +α

|T| =| | =|
k +i α | k + α
2 2 2 2
2 C 2k 4 k +α
= ≠0
A 2 2

Yansıma katsıyısı 1’e eşittir. Böylece tam yansıma gerçekleştiğini söyleyebiliriz. Ancak geçiş katsayısı
sıfırdan farklı çıkmıştır. Bu da sızmanın neden olduğu bir durumdur. Her iki bölgedeki akı miktarının
korunması gereklidir.
ℏk 2 2
j I = (|A| −|B| )=0
m
j II =0
I. bölgede akı miktarı sıfır çıkması parçacığın yansıma yaptığını göstermektedir. Bu nedenle parçacık II.
bölgeye geçmemiştir.

KAYNAKLAR:

1) Gasiorowicz, S. (1974). Kuantum Fiziği

2) Vuletic, V. (2006) Kuantum Fiziği I(MIT) ders notları
3) Karakoç, M. (2019) Kuantum Fiziği ders notları (https://github.com/mkarakoc/Kuantum_Fizigi)