Professional Documents
Culture Documents
Donati Yerleşi̇m İlkeleri̇
Donati Yerleşi̇m İlkeleri̇
BETONARME YAPI
TASARIMI DERSİ
DONATI YERLEŞİMİ
ARALIK, 2007
1
1. Donatının Kenetlenmesi
Betonarme taşıyıcı sistem elemanın herhangi bir kesintindeki donatının, işlevini yerine
getirebilmesi veya öngörülen çekme veya basınç gerilmesini güvenle taşıyabilmesi için,
donatının o kesitteki betona yeterince kenetlenmiş (ankraj) olması gerekmektedir.
Kenetlenme kriteri olarak donatının, gerekli olan kesit bölgesinden başlayarak en az
‘kenetlenme boyu’ (aderans boyu) kadar uzunluğu alınır. Başka bir deyişle, donatının
betona kuvvet alacak biçimde kenetlenmesi, donatının gereksiz olan bölgede
kesilmeden bir miktar yada aderans boyu kadar uzatılması gerekmektedir (Şekil 1).
c=30 cm.
c h
h>60 cm.
Kenetlenme Türleri
a) Düz kenetlenme (nervürlü donatıda)
b) Kanca ile kenetlenme (düz veya nervürlü donatıda)
c) Fiyong ile kenetlenme (her tip donatıda)
d) Kaynaklı enine çubuklarla kenetlenme (hasır çeliklerde)
e) Mekanik kenetlenme
2
1.1 Çekme Donatısının Kenetlenmesi
a) Düz Kenetlenme
fyd
b 0.12 20 (1)
fctd
100
32 mm< ≤40 mm b b (3)
132
Asgerekli b
Asgerekli Asmevcut b b
Asmevcut 2 (4)
20
d b b .1,2 (5)
d
3
b) Kanca veya Fiyongla Kenetlenme
Kenetlenme, donatının ucu bükülerek kanca veya fiyong kullanılarak yapılıyorsa (1)
formülünden hesaplanan kenetlenme boyunun ¾’ü alınabilir (Şekil 3).
3
bk b (6)
4
Gerekli kenetlenme boyu çubuğa kaynaklanmış enine çubuklar ile sağlanabilir. Nokta
kaynaklı hasır çeliklerde bu tür kenetlenme yaygın olarak kullanılır. Nokta kaynaklı
hasır donatılardaki kenetlenme için gerekli enine çubuk sayısını ve minimum boyutlar
Çizelge 1’de verilmiştir.
Şekil 4: Kaynaklı ek
4
d) Mekanik Kenetlenme
Basınç donatısına kanca yapılmaz. Donatı çubuğu bütün yük düzenlemeleri altında
basınca çalışıyorsa, kenetlenme boyu b değerinin ¾’ü kadar alınabilir.
3
b b (7)
4
5
1.3 Etriyellerin Kenetlenmesi
Bu tür kenetlenme 135º veya 90º’lik kancalarla sağlanmalıdır (Şekil 7). Şekil 7a’da
gösterilen tür kenetlenmeler, dikdörtgen kesitler, kolonlar ve özellikle burulmaya maruz
elemanlar için kullanılmalıdır. Şekil 7b’de gösterilen kenetlenme türü ise, kanca tabla
içinde kalmak koşuluyla, ancak dişli döşeme kirişlerinde kullanılabilir.
Şekil 7c’ de gösterilen düz bindirme, deprem veya burulma etkisi altındaki yapı
elemanlarında kullanılamaz.
Etriyelerde bu tür kenetlenme ancak hasır donatı ile yapılır. Şekil 8’de bu tür
kenetlenme türleri gösterilmiştir.
2) DONATININ EKLENMESİ
Bindirme boyu
o
6
a) Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde donatı çubukları bitişik olarak yerleştirilir. Eklenen iki çubuk
arasında aralık bırakılması gerekiyorsa, bu aralık bindirme boyunun 1/6’sından ve
100 mm’ den fazla olmamalıdır.
Bindirme boyu
o
Demet donatıda ek yapıldığında, demetteki tüm çubuklar aynı kesite eklenmemelidir.
Demetteki her bir çubuk için gerekli bindirme boyu formülden elde edilen değerin 1,2
katı olmalıdır.
b) Manşonlu Ekler
Manşonlu eklerin, hem çekme hem de basınç altında, manşonla bağlanan donatı çubuğu
için standartlarda öngörülen minimum karakteristik akma dayanımının 1,25 katı
dayanıma sahip olduğu deneylerle kanıtlanmalıdır.
c) Kaynaklı Ekler
Kaynakla yapılan eklerden her elli taneden birine çekme deneyi uygulanmalı ve bu ekli
donatının 1,25 fyk kadar gerilme taşıyabileceği kanıtlanmalıdır.
a) Bindirmeli Ekler
Çekme donatısının bindirme ekleri Şekil 9’da verildiği gibi kancalı veya kancasız
yapılabilir.
F F F F
0 0
F F
F F F F
0 0
Şekil 9: Bindirmeli ekler
7
0 = 1.l b (8)
1= 1+0,5r (r : aynı kesitte eklenen donatının toplam donatıya oranıdır.) (8.1)
o
o
≥1,5 o
8
b) Manşonlu Ekler
c) Kaynaklı Ekler
a) Bindirmeli Ekler
Bindirmeli eklerde bindirme boyu (1) denklemi ile hesaplanan temel kenetleme
boyundan ve 300 mm ’den az olamaz. Basınç donatısındaki bindirmeli eklerde kanca
yapılmamalıdır.
b) Manşonlu Ekler
c) Kaynaklı Ekler
9
Şekil 12. Kolon Boyuna Donatısı Bindirme Eki Şekilleri
a) Donatının kolon orta bölgesinde eklenmesi
b) Donatının kolon alt ucu bölgesinde eklenmesi
3) DONATI BÜKÜLMESİ
10
TS 500’e göre minimum büküm çapı dm aşağıda verildiği gibi ve Şekil 3’ deki gibi
olacaktır.
- Boyuna donatılı kancalarda, dm ≥ 6
- Etriye ve çiroz kancalarında, dm ≥ 6
- Fiyonglarda, dm ≥ 12 , a ≥ 12 , c ≥ 12
Boyuna donatı kancaları Şekil 3’ de verildiği gibi 180º – 90º açılı veya fiyong şeklinde
yapılabilmektedir.
ABYYHY hükümlerine göre, bütün deprem bölgelerinde, süneklik düzeyi normal olan
tüm betonarme sistemlerin kolonlarında, kolon – kiriş birleşim bölgelerinde, perde uç
bölgelerinde ve kiriş sarılma bölgelerinde kullanılan etriyeler ‘özel deprem etriyesi’,
çirozlar ise ‘özel deprem çirozu’ olarak düzenlenecektir (Şekil 13).
11
Özel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135º kıvrımlı kancalar
bulunacaktır. Özel deprem çirozlarında ise bir uçta 90º kıvrımlı kanca
yapılabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yüzünde, kanca kıvrımları
135º ve 90º olan çirozlar hem yatay hem de düşey doğrultuda birer atlayarak
düzenlenecektir.
135º kıvrımlı kancalar, enine donatı çapını göstermek üzere, en az 5 çaplı
daire etrafında bükülecektir.
Kancaların boyu kıvrımdaki en son teğet noktasından itibaren, düz yüzeyli
çubuklarda 10 ve 100 mm’ den, nervürlü çubuklarda ise 6 ve 80 mm’ den az
olmayacaktır.
Özel deprem etriyeleri boyuna donatıyı dıştan kavrayacak ve kancaların aynı
boyuna donatı etrafında kapanacaktır.
Özel deprem çirozlarının çapı ve aralığı, etriyelerin çap ve aralığı ile aynı
olacaktır.
Çirozlar, her iki uçlarında mutlaka boyuna donatıları saracaktır.
Etriyeler ve çirozlar beton dökülürken oynamayacak biçimde sıkıca
bağlanacaktır.
Donatıya gerekli aderansı sağlamak ve donatıyı dış etkilerden korumak için gerekli net
beton örtüsü Çizelge 3’ de verilmiştir. Net beton örtüsü en dış donatının dış yüzünden
ölçülen mesafedir.
cc
12
Şekil 14. Plastik Örtü Beton Tabaka Kalınlığı Malzemesi
Aynı sıradaki donatı çubukları arasındaki net aralık donatı çapından, maksimum agrega
çapının 4/3’ ünden ve 25 mm’ den az olamaz. Bu sınırlar bindirmeli eklerin bulunduğu
yerlerde de geçerlidir. Donatının iki veya daha fazla sıra olarak yerleştirilmesi gereken
durumlarda, üst sıradaki çubuklar alt sıradakilerle aynı düşey eksen üzerinde sıralanmalı
ve iki sıra arasındaki net açıklık en az 25 mm veya çap kadar olmalıdır. Kolonlarda iki
boyuna donatı arasındaki net uzaklık çubuk çapının 1,5 katından, en büyük agrega
çapının 4/3’ünden ve 40 mm’ den az olamaz.
>
>25 mm.
Temel donatıları doğrudan zemine oturtulmamalı, zeminin cinsine göre zemin üzerine
en az 50 mm. kalınlığında beton veya yalıtım malzemesi serilmelidir.
13
7) BETONARME YAPI ELEMANLARI
7.1) DÖŞEMELER
Deprem hareketi esnasında ortaya çıkan yatay kuvvetlerin kolon ve perde elemanlara
aktarıldığı bölgelerde ek zorlanmalar meydana gelmektedir. Kirişli döşemelerde,
döşemeler kolon ve perdelere kirişler yardımıyla bağlı olması durumunda bu kuvvetler
sorun olmazken, kirişsiz halde kolon ve perdelere bağlı olan döşemelerde bağlantı
bölgelerindeki bu ek zorlanmalar göz önüne alınmalı ve bu bölgelere ek donatılar
konulmalıdır. Ayrıca yatay düzlemdeki eğilme momenti için de, döşeme çevresine ek
donatı konulmalıdır.
Asmolen ve kaset döşemelerde ise kiriş derinliğinin sınırlı oluşu nedeniyle kesme
kırılması olasılığı artacağı gibi, yatay ötelenmeler ve ikinci mertebe momentlerde artış
olacaktır.
Son dönemde sıkça kullanılan prefabrike panellerden oluşan döşemeler rijit bir diyafram
gibi davranamamakta ancak panellerin üstleri donatılı bir beton ile kaplanmış ise rijit
diyafram gibi davranmaktadırlar.
14
Şekil 15. Çeşitli Döşeme Tipleri
ly1/5
lx1/5 lx2/5
lx1/5
lx1/5 lx2/4
lx1/5
ly1 lx1/4 lx2/5
ly1/4
ly1/5
ly1/5
ly2/5
ly2/4
ly2/5
ly2
15
7.2) KOLONLAR
16
Boyuna Donatının Düzenlenmesi
(a) Boyuna donatıların %50’sinin veya daha azının kolon alt ucunda eklenmesi
durumunda bindirmeli ek boyu, b ’nin en az 1.25 katı olacaktır.
(b) Boyuna donatıların %50’den fazlasının kolon alt ucunda eklenmesi durumunda
bindirmeli ek boyu, b ’nin en az 1.5 katı olacaktır. Temelden çıkan kolon filizlerinde
de bu koşula uyulacaktır.
(c) Yukarıdaki her iki durumda da, bindirmeli ek boyunca yukarıda tanımlanan
minimum enine donatı kullanılacaktır.
Yanyana boyuna donatılarda yapılan manşonlu veya kaynaklı eklerin arasındaki boyuna
uzaklık 600 mm’den az olmayacaktır.
17
Şekil 18. Katlar Arasında Kolon Kesitinin Değişmesi Durumuna Boyuna Donatılar
Her bir kolonun alt ve üst uçlarında özel sarılma bölgeleri oluşturulacaktır. Sarılma
bölgelerinin her birinin uzunluğu, döşeme üst kotundan yukarıya doğru veya kolona
bağlanan en derin kirişin alt yüzünden başlayarak aşağıya doğru ölçülmek üzere, kolon
kesitinin büyük boyutundan (dairesel kesitlerde kolon çapından), kolon serbest
yüksekliğinin 1/6’sından ve 500 mm’den az olmayacaktır. Sarılma bölgelerinde
kullanılacak enine donatıya ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir. Bu donatılar temelin
içinde de, en az kolonun dar kenar boyutunun iki katı kadar bir yükseklik boyunca
devam ettirilecektir.
(a) Sarılma bölgelerinde 8’den küçük çaplı enine donatı kullanılmayacaktır. Kolon
boyunca etriye ve çiroz aralığı en küçük enkesit boyutunun 1/3’ünden ve 100 mm’den
daha fazla, 50 mm’den daha az olmayacaktır. Etriye kollarının ve/veya çirozların
arasındaki yatay uzaklık, a, etriye çapının 25 katından fazla olmayacaktır. Sürekli
dairesel spirallerin adımı, göbek çapının 1/5’inden ve 80 mm’den fazla olmayacaktır.
Kolon orta bölgesi, kolonun alt ve üst uçlarında tanımlanan sarılma bölgeleri arasında
kalan bölgedir. Kolon orta bölgesinde 8’den küçük çaplı enine donatı
kullanılmayacaktır. Kolon boyunca etriye, çiroz veya spiral aralığı, en küçük enkesit
boyutunun yarısından ve 200 mm’den daha fazla olmayacaktır. Etriye kollarının
ve/veya çirozların arasındaki yatay uzaklık, a, etriye çapının 25 katından fazla
olmayacaktır.
Kolon sarılma bölgesine konulan enine donatı, aşağıdaki durumlarda kolon orta
bölgesinde de aynen devam ettirilecektir:
18
(a) B1 başlığı ile tanımlanan düzensizlik durumunda, Dayanım Düzensizliği
Katsayısı’nın 0.60 ila 0.80 arasında değiştiği katta yer alan bütün kolonlar,
(b) B3 başlığı ile tanımlanan düzensizlik durumunda üst katlardaki perdelerin altta
oturtulduğu kolonlar (Ayrıca bu durumda enine donatı, perde içine kenetlenme boyu
kadar uzatılan kolon donatıları boyunca devam ettirilecektir).
7.3) KİRİŞLER
Kirişler hesap eksenle kuvveti Nd<0,1.Ac.fck bağıntısını sağlayan ve esas olarak normal
kuvvete göre eğilme momentinin çok daha etkin olduğu yapı elemanlarıdır. Kirişlerde
süneklik düzeyi yüksek ve normal olmak üzere iki kısımda incelenmektedir.
19
Şekil 19 : Kirişlerde Boyuna Donatıların Yerleştirilmesine
ve Kenetlenmesine İlişkin Koşullar
20
Şekil 20 : Kiriş Etriye Koşulları ve Yerleşimi
(b) Kolona birleşen kirişlerin kolonun öbür yüzünde devam etmediği durumlarda
kirişlerdeki alt ve üst donatı, kolonun etriyelerle sarılmış çekirdeğinin karşı taraftaki
yüzeyine kadar uzatılıp etriyelerin iç tarafından 90 derece bükülecektir. Bu durumda
boyuna donatının kolon içinde kalan yatay kısmı ile 90 derece kıvrılan düşey kısmının
toplam uzunluğu, TS-500’de öngörülen düz kenetlenme boyu b ’den az olmayacaktır.
90 derecelik kancanın yatay kısmı 0.4 b ’den, düşey kısmı ise 12 ’den az
olmayacaktır.
(c) Her iki taraftan kirişlerin kolonlara birleşmesi durumunda kiriş alt donatıları, kolon
yüzünden itibaren komşu açıklığa en az TS-500'de verilen kenetlenme boyu b kadar
uzatılacaktır. Kirişlerdeki derinlik farkı gibi nedenlerle bu olanağın bulunmadığı
durumlarda kenetlenme, yukarıdaki (b) paragrafına göre kirişin kolonun öbür yüzünde
devam etmediği durumlar için tanımlanan biçimde yapılacaktır.
21
Boyuna donatıların eklenmesine ilişkin koşullar aşağıda verilmiştir:
(a) Kiriş sarılma bölgeleri, kolon-kiriş birleşim bölgeleri ve açıklık ortasında alt donatı
bölgeleri gibi, donatının akma durumuna ulaşma olasılığı bulunan kritik bölgelerde
bindirmeli ek yapılmayacaktır. Bu bölgeler dışında bindirmeli eklerin yapılabileceği
yerlerde, ek boyunca özel deprem etriyeleri kullanılacaktır. Bu etriyelerin aralıkları kiriş
derinliğinin 1/4’ünü ve 100 mm’yi aşmayacaktır.
(b) Manşonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak birer donatı
atlayarak uygulanacak ve birbirine komşu iki ekin merkezleri arasındaki boyuna uzaklık
600 mm’den daha az olmayacaktır.
Kiriş mesnetlerinde kolon yüzünden itibaren kiriş derinliğinin iki katı kadar uzunluktaki
bölge, Sarılma Bölgesi olarak tanımlanacak ve bu bölge boyunca özel deprem etriyeleri
kullanılacaktır. Sarılma bölgesinde, ilk etriyenin kolon yüzüne uzaklığı en çok 50 mm
olacaktır. Bu bölge için daha elverişsiz bir değer elde edilmedikçe, etriye aralıkları kiriş
yüksekliğinin 1/4’ünü, en küçük boyuna donatı çapının 8 katını ve 150 mm’yi
aşmayacaktır. Sarılma bölgesi dışında, TS-500’de verilen minimum enine donatı
koşullarına uyulacaktır.
7) TEMELLER
Her iki doğrultu için hesapla bulunan donatılar, temel tabanında bir ızgara oluşturacak
biçimde yerleştirilir. Donatı çubukları eşit aralıklı olarak yerleştirilebilir.
Temeldeki çekme donatısı oranı, her bir doğrultuda, hesapta göz önüne alınan kesite
göre;
KAYNAKLAR
22
EK: Donatı hatalarından dolayı hasara uğrayan yapılar.
23
Resim 3. Yetersiz etriye (Bingöl)
25
Resim 6. Yanlış Donatı İmalatı (Antalya)
26
Resim 9. Yetersiz Donatı Yerleşimi (Adapazarı)
27
Resim 12.-13. Yetersiz Etriye ve Donatı Korozyonu (İstanbul)
28
29