AKADEMIA SZTUKI W SZCZECINIE

WYDZIAŁ INSTRUMENTALNY

Jemima Komarnicka

Podstawy budowy stroika obojowego w oparciu o wybrane źródła.

Praca magisterska napisana pod kierunkiem

dr Ireneusza Stawniaka

SZCZECIN 2019

1
 OŚWIADCZENIE

Oświadczam, że przedkładaną pracę magisterską napisałem samodzielnie. Oznacza to, że przy

pisaniu pracy poza niezbędnymi konsultacjami nie korzystałem z pomocy innych osób, a w
szczególności nie zlecałem opracowania rozprawy lub jej części innym osobom, ani nie
odpisywałam tej rozprawy lub jej części od innych osób.
Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się
nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.

Podpis

Jemima Komarnicka

2
Spis treści
WSTĘP.......................................................................................................................................5
Rozdział 1. Arundo donax .........................................................................................................7
Rozdział 2. Kryteria doboru drewna..........................................................................................8
2.1. Kolor..........................................................................................................................8
2.2. Powierzchnia i struktura włókien..............................................................................9
2.3. Średnica.....................................................................................................................9
2.4. Określenie i dobór twardości drewna......................................................................11
Określanie stopnia twardości drzewa bez wyposażenia..................................................11
Tester gęstości..................................................................................................................12
Rozdział 3. Obróbka wstępna .................................................................................................14
3.1. Podział łodygi na płytki...........................................................................................14
3.2. Heblowanie wewnętrzne..........................................................................................14
Czynniki wpływające na proces heblowania wewnętrznego...........................................18
Rozdział 4. Fasonowanie.........................................................................................................19
Rozdział 5. Rurka.....................................................................................................................28
Wymiary rurki..................................................................................................................28
Materiał ...........................................................................................................................28
Rozdział 6. Wiązanie................................................................................................................30
Odkształcanie drewna na gorąco.....................................................................................31
6.1. Wiązanie właściwe ..................................................................................................32
Rozdział 7. Kształtowanie toru stroika....................................................................................34
7.1. Rozdzielenie trzcinowych płytek.............................................................................34
7.2. Zaznaczenie oraz oskrobanie toru...........................................................................35
7.3. Opracowanie konstrukcji toru..................................................................................35
Obszar reakcji (niem. Ansprache)....................................................................................36
Serce (niem. Herz)...........................................................................................................37
Boki (niem. Seiten)..........................................................................................................37
Tylny środek (niem. Hintere Mitte).................................................................................37
Tylne boki (niem. Hintere Seiten)...................................................................................38
Obszar pomiędzy środkiem a bokami (niem. Zwischen Seite und Mitte).......................38
Zakończenie.............................................................................................................................39
Wykaz ilustracji:.......................................................................................................................40

3
Bibliografia..............................................................................................................................41

4
WSTĘP

Sztuka tworzenia stroika obojowego jest nieodłącznym elementem gry na oboju.

Stroik jest to szczytowa, wymienna część oboju, zbudowana z dwóch cienkich trzcinowych
płytek, których drgania są źródłem dźwięku. Piszczałka ta wystawiona jest na działanie wielu
sił i czynników zewnętrznych, które powodują zmiany w strukturze drewna, mają wpływ na
jakość dźwięku oraz trwałość stroika. Zmiany te zachodzą nieustannie, sprawiając, że ta sama
trzcina jednego dnia gra pięknie, następnego zaś stawia opór i jest niewygodna dla grającego.
Dlatego oboista powinien dysponować kilkoma stroikami oraz umieć przeciwdziałać
zachodzącym w drewnie zmianom, tak, żeby mieć możliwość codziennej efektywnej pracy.
Niezbędna jest do tego wiedza teoretyczna o budowie stroika oraz praktyka, zarówno w
tworzeniu, jak i dopasowywaniu stroika do swoich aktualnych potrzeb.

Na wybór tematu wpływ miała niewielka ilość publikacji w języku polskim na temat
budowania stroika obojowego. Liczba zagranicznych pozycji wydawniczych jest również
ograniczona. Oboiści dzielą się swoimi doświadczeniami i uczą się od siebie nawzajem,
wprowadzając udogodnienia do swojej pracy lub rezygnując z pewnych rozwiązań. Dzieje się
to podczas osobistych spotkań, na warsztatach i lekcjach w szkołach, oraz za pośrednictwem
forów i witryn internetowych. Przed młodym oboistą, który chce rozpocząć przygodę ze
struganiem własnych stroików, stoi trudne zadanie zdobycia i usystematyzowania wiedzy oraz
wykorzystania jej w czasochłonnej praktyce. znalezienia odpowiedzi na liczne pytania i
rozwiązania niejednego problemu który napotka.

Celem niniejszej pracy jest próba zebrania podstawowych zasad budowania stroika.
Przeanalizowanie dostępnych źródeł, w większości obcojęzycznych pozwoliło mi
na opracowanie tematu w języku polskim. Praca ta może stanowić źródło wiedzy dla innych
oboistów, a także inspirować do dalszych poszukiwań w tym temacie.

Ponieważ literatura przedmiotu ogranicza się zaledwie do kilku pozycji, podczas

pisania pracy korzystałam również z dostępnych w internecie filmów z wypowiedziami
oboistów z całego świata oraz stron internetowych zawierających instruktarze i lekcje,
które poruszają temat budowy stroików.

5
 Układ pracy narzucony został przez kolejność działań wykonywanych w celu
przetworzenia surowej trzciny w kompletny, grający stroik do oboju. Pierwszy rozdział
poświęcony został roślinie Arundo donax - trzcinie, z której łodyg pozyskiwany jest surowiec
do produkcji stroików. W drugim rozdziale omówione zostały możliwe wady materiału oraz
kryteria selekcji drewna. Rozdziały trzeci i czwarty opisują proces przetworzenia łodygi
trzciny w drewnianą płytkę gotową do nawinięcia na trwały element stroika, jakim jest
mosiężna rurka. Sama rurka omówiona jest w rozdziale piątym, gdzie można znaleźć
informację o wpływie jej parametrów na wysokość i jakość dźwięku. Proces nawinięcia
drewna na rurkę przedstawiony został w rozdziale szóstym. Rozdział siódmy poświęcony
został omówieniu sposobu skrobania stroików.

Główne metody badawcze zastosowane w niniejszej pracy to metoda opisowa oraz

metoda porównawcza. Dostępne źródła opisują ten sam proces, zachowując ten sam schemat
pracy. Różnice znaleźć można w szczegółach. Jednak każdy autor wskazuje inne punkty jako
kluczowe dla prawidłowego przebiegu procesu tworzenia stroika. Również rady i wskazówki
dotyczą innych problemów. Dlatego dopiero zgłębienie kilku prac i zestawienie ich ze sobą
dać może pełen obraz problematyki strugania stroików.

6
Rozdział 1. Arundo donax

Jest to gatunek trzciny, której łodygi wykorzystywane są do budowy stroików

instrumentów dętych drewnianych: oboju, fagotu, klarnetu i saksofonu. Nie wiadomo, kto
pierwszy wykorzystał łodygi tej rośliny do budowy instrumentów muzycznych, jednak ich
egzemplarze znajdowano w starożytnych grobach egipskich i w ruinach miast
sumeryjskich1. Ten pochodzący z Azji gatunek rozprzestrzenił się szeroko po całym świecie i
dzisiaj rośnie na każdym kontynencie w regionach o umiarkowanym oraz tropikalnym
klimacie. W Europie uprawiany jest w basenie morza Śródziemnego, szczególnie na
wybrzeżach Francji, które to specjalizują się w uprawie tej trzciny 1. Wizualnie nie wyróżnia
się spośród bliskich systematycznie gatunków i nie rzadko mylona jest z bambusem lub
hiszpańską trawą2. Spośród wszystkich gatunków trzcin Arundo donax okazał się najlepszym
materiałem do budowy stroików instrumentów stroikowych. Zawdzięcza to niezwykłej wręcz
elastyczności i dobrym właściwościom wibracyjnym. Dzięki zawartości krzemu w
komórkach zewnętrznej warstwy, Arundo donax jest materiałem bardzo twardym.
Jednocześnie wysoka elastyczność tej rośliny sprzyja szybkiemu odkształcaniu się i
deformacji.
W zależności od obszaru uprawy, drewno różni się gęstością włókien, kolorem,
twardością, średnicą i jakością. Wynika to z różnych warunków glebowych i odpowiednich
warunków klimatycznych3. Istnieją pewne reguły dotyczące jakości trzciny w zależności od
miejsca pochodzenia, jednak należy pamiętać, że właściwości drzewa mogą zmieniać się z
roku na rok w zależności od pogody i sposobu obróbki. Również wymagania co do stroików
zmieniają się w zależności od kondycji grającego, instrumentu, i wymagań co do jakości
dźwięku. Dlatego wybór odpowiedniego drzewa to nieustający proces i nie można zrobić tego
raz na całe życie.

1
Robert E. Perdue, Jr. Arundo donax: Source of Musical Reeds and Industrial
Cellulose,
Economic Botany str. 377
1
Karl Hentschel Das oboenrohr str. 15
2
Karl Hentschel Das oboenrohr str. 15
3
David Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 11

7
Rozdział 2. Kryteria doboru drewna

Pierwszą czynnością w procesie budowy stroika obojowego jest wyselekcjonowanie

spośród dostępnego materiału drzewa o dobrej jakości. Etap ten jest bardzo istotny, a jego
właściwe przeprowadzenie rzutuje bezpośrednio na efekt końcowy. Pozwala również
zaoszczędzić czas i energię poprzez odrzucenie trzciny nie spełniającej wymagań
i pracowanie tylko na dobrym materiale.

Przed przystąpieniem do szczegółowej oceny drzewa, każdą sztukę należy sprawdzić pod
kątem obecności korników. Obecność ich zdradzić mogą widoczne pod powierzchnią tunele,
które łatwo zawalają się pod naciskiem. Również obecność drobnego pyłu wysypującego się
z wnętrza rurki wskazuje na zainfekowanie drewna. Jeśli przechowuje się większe ilości
trzciny, oględziny takie trzeba powtarzać co pół roku, aby uniknąć strat4.

Selekcji drewna dokonuje się według ściśle określonych kryteriów; są to:

 kolor
 powierzchnia i struktura włókien
 średnica

Do budowy stroika nadają się tylko idealnie proste odcinki trzciny. Muszą mieć one
co najmniej 8 cm długości5.

2.1. Kolor

Barwa trzciny oraz jednolitość zabarwienia (lub jej brak) mówią bardzo dużo o stopniu
wilgotności drewna oraz o wytrzymałości jego włókien. O dobrej jakości drzewa świadczy
jednolity, bogaty złoty kolor zewnętrznej powłoki (tzw. glazury) oraz bogaty kolor warstwy
wewnętrznej. Brązowe plamki na powierzchni trzciny świadczą o mikrouszkodzeniach
włókien, do których doszło na skutek zderzania się łodyg podczas wzrostu rośliny. Ich
obecność nie wyklucza danej sztuki drzewa, chyba że dotknięty nimi obszar jest bardzo
rozległy. W takim wypadku włókna rośliny są zbyt zniszczone.

4
Ralf-Jörn Köster Reliable reeds str 7
5
Karl Hentschel Das Oboenrohr str.16

8
 Odrzucone muszą zostać drewienka posiadające szare plamy. Defekt taki świadczy o
silnych uszkodzeniach i powstałych w ich wyniku osadów solnych. Zielony kolor łodygi
wskazuje na niedostateczną ilość słońca w procesie suszenia. Użycie takiego materiału nie da
dobrego efektu, ponieważ drewno jest zbyt miękkie. Możliwe jest dosuszenie drzewa poprzez
przechowywanie jego przez dłuższy czas w półcieniu, aż nabierze ładnego, jasno-żółtego
koloru, który jest akceptowalny.

2.2. Powierzchnia i struktura włókien

Najbardziej pożądane jest drewno o gładkiej, błyszczącej, przypominającej lakier

powierzchni, bez widocznych i wyczuwalnych pod paznokciem bruzd. Na złą jakość drewna
wskazuje chropowata lub matowa powierzchnia. Nierówna faktura wskazuje natomiast grube
i nieregularne włókna, które mogą utrudniać prawidłowe wibracje stroika.

2.3. Średnica

Średnica łodygi trzciny wpływa bezpośrednio na wielkość otworu gotowego stroika.

Drzewo o mniejszej średnicy ma silniejszą krzywiznę, co prowadzi do szerszego wlotu
piszczałki. Takie trzcinowe płytki charakteryzują się większym napięciem, potrzeba
większego nacisku ust, żeby domknąć szczelinę między nimi. Najbardziej optymalną średnicą
dla stroików obojowych jest 10-10,5 mm. Selekcję drzewa pod tym kątem przeprowadza się
za pomocą promieniomierza.

Ryc.1. przykładowy promieniomierz6

6
Ralf-Jörn Köster Reliable reeds str. 16

9
2.4. Określenie i dobór twardości drewna

Drewno różni się między sobą twardością (gęstością włókien). Ta właściwość pozwala
niezwykle precyzyjnie dopasować stroik do indywidualnych potrzeb oboisty. Twarda trzcina
jest krucha i łatwo się łamie7. Stroiki zbudowane z twardego drzewa charakteryzują się
bogatszym brzmieniem oraz większą wytrzymałością. Jednak proces obróbki takiego drzewa
jest dłuższy (potrzeba więcej czasu aby doprowadzić płytki stroika do swobodnego drgania), a
granie na zrobionym z niego stroiku wymaga więcej siły i lepszej kondycji grającego. Lekkie
drzewo daje mniej efektownie brzmiący dźwięk, lecz swobodne granie możliwe jest znacznie
szybciej. Takie stroiki nadają się dla początkujących i mniej zaawansowanych oboistów, lecz
wielu profesjonalistów również preferuje ten stopień twardości drzewa. Jest to aspekt
indywidualny.

Za pomocą odpowiednich metod i urządzeń trzcinę dzieli się na pięć stopni twardości:
zbyt twarde, twarde, średnie, miękkie i zbyt miękkie. Drzewo zbyt twarde i zbyt miękkie
nie nadaje się do budowy stroików.

Metody i urządzenia do pomiaru twardości drzewa:

1. metody bez wyposażenia

2. tester gęstości

3. tester twardości

Określanie stopnia twardości drzewa bez wyposażenia

Pierwszą metodą pozwalającą ocenić twardość drewna, niewymagającą posiadana

specjalistycznego sprzętu, jest próba skręcenia zheblowanej płytki trzciny wokół dłuższej osi.
Próbę taką można przeprowadzić na drewnie suchym oraz namoczonym. (drugi sposób
preferowany ze względu na to, ze gra się na namoczonym stroiku) Im większy skręt jest
możliwy, tym drewno jest bardziej miękkie. Drewno, które jest prawie niemożliwe do
skręcenia to drewno twarde. Skręt poniżej 30 stopni charakterystyczny jest dla drzewa
7
Karen Kistler A Manual for the Oboe Gouging Machine:Initial Setup, Maintenance
and GeneralUsage, Specifically for the Harvard DoubleReed Gouging Machine str. 24

10
o średniej twardości, zaś powyżej 30 stopni świadczy o drewnie miękkim 8. Badanie to mówi
również o elastyczności trzciny. Jeśli płytka nie powraca do pierwotnego stanu, lub odkształca
się powoli, to prawdopodobnie wykonany z niej stroik będzie miał słabe napięcie i nie będzie
wibrować prawidłowo.

Kolejna metoda to namoczenie partii trzciny w wodzie. Test ten można przeprowadzić
zarówno na nieobrobionej trzcinie jaki i na heblowanych płytkach. Im szybciej dany kawałek
drzewa opada na dno, tym niższy jest jego stopień twardości.

Stopień twardości drewna można również ocenić naciskając paznokciem na

wewnętrzną powierzchnię płytki trzciny. Im łatwiej zrobić wgłębienie i im głębsze ono jest,
tym drewno jest miększe.

Oceny drewna pod kątem twardości można również dokonać wsłuchując się w
dźwięki wytwarzane poprzez dmuchnięcie w otwór łodygi trzciny (twarde drewno wydaje
ostry ton, miękkie – delikatny), lub oceniając opór podczas cięcia trzciny (im większy opór
tym twardsze drewno).

Tester gęstości

Choć twardość i gęstość nie są pojęciami jednoznacznymi, są to (czynniki)

pozostające w silnej korelacji. Poprzez pomiar gęstości możemy z dużą trafnością określić i
posortować drewno ze względu na jego twardość.

Dostępny na rynku tester gęstości marki Rieger to urządzenie składające się z

precyzyjnej wagi oraz zbiornika wodnego umieszczonego nad nią.9 Aby obliczyć gęstość
drewna, należy zmierzyć dwie wartości: A = masa suchej trzciny, B = pływalność. Pływalność
mierzy się poprzez umieszczenie trzciny w zbiorniku wypełnionym wodą, pod konstrukcją
mierzącą jego wyporność. Gęstość należy obliczyć ze wzoru:

p=A/A+B

W metodzie tej błędy pomiaru wynikać mogą z obecności pęcherzyków powietrza

pomiędzy włókami drewna, które wpływają na pływalność materiału.
8
Ralf-Jörn Köster Reliable reeds str 11
9
Instrukcja obsługi: Density determination instrument „Heinrich” F41

11
 Wartości odczytywane na wskaźniku mogą różnić się pomiędzy poszczególnymi
aparatami ze względu na kalibrację. Dlatego każdy powinien określić własny przedział
wartości dla danego stopnia twardości. Przedział orientacyjnych wartości podał Ralf-Jörn
Köster:

50-60 – mała gęstość – miękkie drewno

60-70 – średnia gęstość – średno twarde drewno

70-80 – wysoka gęstość – twarde drewno

Tester twardości

Tester twardości wyglądem przypomina urządzenie do pomiaru grubości drewna.

Zasada dziania tego urządzenia jest bardzo prosta. Na nieoheblowaną płytkę trzciny opuszcza
się ze znormalizowaną siłą zaokrągloną igłę, która naciskając na włókna tworzy wgłębienie.
Głębokość na jaką zanurza się igłą świadczy o twardości. Im wyższa wartość, tym bardziej
miękkie drewno:

<8 - drewno zbyt twarde

9 - 11 twarde

12 - 13 średnie

14 - 15 miekkie

>16 zbyt miękkie

Podobnie jak w przypadku testera gęstości zakres wartości może różnić się w zależności
od aparatu.

12
Rozdział 3. Obróbka wstępna

W celu uzyskania płytki trzciny gotowej do uformowania stroika, łodygę należy poddać
kilkuetapowej obróbce:

1. podział łodygi na płytki

2. heblowanie wewnętrzne

3. fasonowanie

3.1. Podział łodygi na płytki

Łodygę trzciny Arundo donax należy podzielić wzdłuż na płytki. Podziału dokonuje się
na trzy części, ale można również spotkać instrukcje mówiące o podziale na dwie 10. Proces
ten można przeprowadzić manualnie, za pomocą noża lub z użyciem specjalistycznych
narzędzi.

Do podziału za pomocą noża warto używać roboczego narzędzia, np. noża do tapet
z wymiennymi ostrzami, ponieważ nóż szybko się tępi. Pozwoli uniknąć to żmudnego
ostrzenia. Ważne, żeby ręka prowadząca nóż była stabilnie podparta, aby nie stracić
panowania nad ostrzem i zapobiec niekontrolowanym cięciom. Należy uważać, aby nie
zarysować nożem przeciwległej ściany łodygi. W przeciwnym wypadku zarysowany kawałek
nie będzie nadawał się do produkcji stroika.

Narzędzia ułatwiające ten proces to:

 dzielnik trzciny firmy Reeds'n Stuff

 Rigotti Tube Cane Splitter

10
Ralf-Jörn Köster Reliable reeds str. 16

13
3.2. Heblowanie wewnętrzne

Proces ten polega na usunięciu wewnętrznej warstwy drewna i nadanie płytce

standaryzowanej grubości. Wymagana grubość drewna dla stroika obojowego ustalona została
na poziomie 0,55-0,60 mm w najgrubszym miejscu. Wartość ta musi zostać dopasowana do
twardości drewna, różnic regionalnych w budowie stroika oraz indywidualnych potrzeb
oboisty.

Stroiki zbudowane z drewna o grubości poniżej 0,55 mm szybko zaczynają wibrować,

ale zwykle mają jaśniejszy dźwięk. Również intonacja może być bardzo niedokładna,
ponieważ boki są bardzo cienkie, a sklepienie traci stabilność. Stroiki te mają niewielkie
napięcie i są bardzo lekkie, dlatego są używane przez niektórych oboistów do wykonywania
technicznych przejść.

Drewno o grubości powyżej 0,60 mm zwykle daje pełny dźwięk, ale ma niewielką
elastyczność. W europejskim projekcie, stroiki zbudowane z tak grubego drewna będą bardzo
sztywne i nie zaczną mocno wibrować. Szybkie staccato i delikatne dźwięki w piano są trudne
do wydobycia. Ponadto, więcej drewna musi być usunięte podczas procesu zgarniania. W
Ameryce Północnej standardem jest grubość 0,60 mm11.

Różnica grubości pomiędzy środkiem a bokami płytki wynosi około 0,18 mm co daje
0,37-0,42 mm. Wymiary boczne powyżej 0,45 mm prowadzą do nieelastycznych, sztywnych
stroików, które mają wysokie i tylko nieznacznie malejące napięcie. Grubość boków poniżej
0,37 mm zwykle daje stroiki o niestabilnej krzywiźnie i małym napięciu. Często również
płytki takiego stroika rozsuwają się i nie leżą idealnie równolegle, ponieważ nie ma
wystarczającego wsparcia na krawędziach.

Ponieważ drewno pod powłoką ma lepsze właściwości wibracyjne, powinno się

zebrać możliwie dużo z wewnętrznej warstwy, aby stracić jak najmniej dobrego drzewa
w ostatecznym procesie strugania.

Proces heblowania wewnętrznego przeprowadza się za pomocą wyspecjalizowanych

maszyn. Na rynku dostępne są urządzenia marki Reeds'n Stuff oraz Kunibert Michel.

11
David Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 24

14
1. Maszyna do wstępnego heblowania wewnętrznego firmy Kunibert Michel. Jej zadaniem
jest przycięcie płytki trzciny na szerokość oraz wstępne zmniejszenie grubości. Stosowanie jej
pozwala oszczędzać ostrze maszyny do właściwego heblowania wewnętrznego.

Ryc.2. Maszyna do wstępnego heblowania wewnętrznego firmy Kunibert Michel12

2. Heblarka wewnętrzna firmy Kunibert Michel.

Ryc.3. Heblarka wewnętrzna firmy Kunibert Michel13

12
https://www.kunibert-michel.de/de/unsere-produkte/oboe/vorhobel/ (data dostępu:
20.04.19)
13
https://www.kunibert-michel.de/de/unsere-produkte/oboe/innenhobel/ (data dostępu:
20.04.19)

15
 3. Maszyna do wstępnego heblowania wewnętrznego firmy Reeds'n Stuff

Ryc.4.Maszyna do wstępnego heblowania wewnętrznego firmy Reeds'n Stuff14

4. Heblarka wewnętrzna firmy Reeds'n Stuff

Ryc.5. Heblarkawewnętrzna firmy Reeds'n Stuff15

14
https://www.reedsnstuff.com/en/Oboe/Reed-Making-
Machines/Pregouging/Pregouging-Machine.html (data dostępu: 20.04.19)
15
https://www.reedsnstuff.com/en/Oboe/Reed-Making-Machines/Gouging/Gouging-
Machine.html (data dostępu: 20.04.19)

16
Czynniki wpływające na proces heblowania wewnętrznego

Pomimo powtarzalności procesu heblowania, ostateczny efekt może być różny w

zależności od właściwości użytego drewna. Największy wpływ na końcowe wartości grubości
ma wyjściowa średnica łodygi trzciny. Od niej zależy stopień zakrzywienia płytki i
przyleganie jej do łożyska maszyny heblującej. Płytka o małej krzywiźnie, uzyskana z łodygi
o większej średnicy, nie będzie przylegać do dna łożyska. W efekcie grubość środka będzie
zbyt mała w stosunku do boków. Drewno o dużej krzywiźnie, pochodzące z łodygi o
mniejszej średnicy, nie będzie przylegać do boków łożyska, co doprowadzi do zbyt małej
grubości boków w stosunki do środka.

Aby zminimalizować straty drewna, można stosować kilka zabiegów, które pozwolą
na uzyskanie zadowalających wartości dla drewna o nieidealnej średnicy. Proces heblowania
płytki o zbyt małej średnicy warto podzielić na dwie fazy: wstępne skrobanie na sucho
i ostateczne na mokro po ok. 20-minutowym namaczaniu. Namoczenie drewna skutkuje
rozszerzeniem się włókien i zwiększenie średnicy (zmniejszeniem krzywizny), a w efekcie
lepsze przyleganie boków do łożyska. Przy pracy z drewnem o zbyt dużej średnicy warto
przyciąć trochę boki płytki. W efekcie takie zwężone drewno opadnie trochę niżej w łożysku
a środek osiągnie wyższe wartości przy pomiarze grubości.

Przed umieszczeniem płytki trzciny w łożysku, należy upewnić się, ze jest ona
idealnie równa, poprzez przyłożenie jej do równej powierzchni, np. do boku promieniomierza.
Jeśli końce płytki nie leżą w tej samej płaszczyźnie co jej środek , heblowanie może być
niemożliwe do wykonania, drewno będzie wypadać z łożyska. Jeśli jednak uda się poprawnie
przeprowadzić proces heblowania, taka nieregularność może prowadzić do nadmiernie
otwartego lub zbyt zamkniętego stroika16.

Dla uzyskania lepszych efektów korzystniejsze jest heblowanie wewnętrzne na sucho.

Powierzchnia drewna jest wtedy gładka, co zapobiega gromadzeniu się drobinek wewnątrz
stroika i pośrednio wpływa korzystnie na jakość dźwięku i czas eksploatacji stroika. Również
maszyny są przystosowane do strugania na sucho. Wilgoć i mokre drzewo mogą powodować
rdzewienie elementów oraz szybsze tępienie noży.

16
Karen Kistler A Manual for the Oboe Gouging Machine:Initial Setup, Maintenance
and GeneralUsage, Specifically for the Harvard DoubleReed Gouging Machine str. 25

17
Rozdział 4. Fasonowanie

Fason stroika jest to kształt nadany płytce trzcinowej w celu umożliwienia nawinięcia jej
na rurkę i uformowania docelowego kształtu stroika. Kształt i szerokości drewna wpływają na
prawie wszystkie właściwości stroika. Zarówno dźwięk, jak i intonacja, napięcie i otwarcie
piszczałki zależą od rodzaju fasonu. Dzięki temu możliwe jest dopasowanie właściwości
stroika do wymagań konkretnego modelu oboju jak i do indywidualnych potrzeb oboisty.
Dopasowanie fasonu jest to proces wymagający czasu, wiedzy na temat wpływu
poszczególnych wymiarów na oczekiwany efekt oraz wielu prób i eksperymentów. Ważnym
elementem jest również współgranie fasonu z rurką na którą nawinięta jest trzcina, a której
parametry również wpływają na dźwięk.

Różnorodność fasonów jest bardzo duża. Wiodący producenci to Rieger. Michel. Chiarugi.
Chiarugi, Rigoutat Reeds 'n Stuff i Hörtnagl.

Najczęściej spotykanym sposobem opisywania fasonu jest określane są za pomocą

pomiaru szerokości fasonowanej płytki stroika w odpowiednich punktach. Najczęściej stosuje
się pomiar w czterech punktach kontrolnych oraz podaje się długość całego sfasonowanego
drzewka. Punkty podlegające pomiarom to środek drzewka oznaczany jako A (dzielący je na
dwie identyczne pod względem wymiarów połowy), następnie punkt B znajdujący się 10mm
dalej w kierunku przeciwległym do środka fasonu, punkt C w odległości 25mm
i odpowiednio D równe 34 mm. Natomiast literą E określana jest długość całego drzewka
z połową w punkcie A.

Ryc.6. Schemat fasonu stroika obojowego17

17
http://www.reedsnstuff.com/out/pictures/wysiwigpro/details/1-16000_schablone.png (data dostępu:
26.04.19)

18
Ten typ klasyfikacji zastosowany został w wykazie dostępnych fasonów marki Reeds'n Stuff:
A B C D E
      Middle width▲ 10mm     25mm     34mm     Total     Engr.
-1N 6,27 6,26 5,33 3,85 76 -1N
-1N/99 6,46 6,28 5,32 3,74 76 1N99
USA 6,48 6,29 5,22 3,61 76 USA
Brannen 6,49 6,37 5,38 3,86 76 BRA
Amy 6,51 6,4 5,3 3,76 76 AMY
Ellie 6,52 6,26 5,89 3,52 76 ELL
RM 6,53 6,4 5,34 3,96 76 RM
Mac PX 6,56 6,31 5,22 3,78 76 MPX
Kestrel 6,56 6,35 5,22 3,75 76 KEST
Samson + 6,57 6,53 5,14 3,57 76 SAM+
Mack + 6,58 6,38 5,03 3,43 76 Mac+
Joshua 2+ 6,63 6,49 5,43 3,94 76 JO2+
Mack Pfeiffer 6,64 6,5 5,5 3,66 76 MacP.
Lorée 1 6,65 6,62 5,38 3,68 76 LOR1
Lucarelli 6,65 6,62 5,52 3,82 76 LUC
Mack++ 6,66 6,44 5,16 3,55 76 MC++
J. Hollerbuhl 6,61 6,5 5,11 3,65 77 HOLL
Albo 6,62 6,46 5,2 3,72 76 ALBO
R3 6,62 6,61 4,98 3,34 76 R3
Müller 6,67 6,43 5,27 3,8 76 MÜLL
Coleman 6,67 6,66 5,6 3,82 76 COL
Liang 6,68 6,67 5,61 3,81 76 LIANG
Klopfer 740 6,69 6,57 5,55 4,1 76 K740
Trubashnik 6,69 6,57 5,6 4,1 76 TRUB
Manuel 6,7 6,68 5,68 4,06 76 MANU
Wilson 2 6,72 6,65 5,17 3,72 76 RG2W
Kwak 6,72 6,7 5,54 3,99 76 KWAK
Thomasson 6,73 6,66 5,08 3,74 76 TSON
W. Bär 6,75 6,58 5,53 4,05 76 BÄR
Klopfer 690 6,76 6,55 5,35 3,95 76 K690
Oslo 6,78 6,7 5,2 3,84 76 OSLO
H 117 6,8 6,66 5,34 3,86 76 H117
Halicki 6,82 6,76 5,58 4,06 76 HALI
Mak 6,83 6,77 5,65 4,05 76 MAK
H 126 6,86 6,66 5,46 3,94 76 H126
Crutzen 6,89 6,76 5,6 4 76 CRUT
H 43 6,89 6,71 5,35 3,75 76 H43
Berlin 6,9 6,76 5,34 3,89 76,5 BERL
Diana 6,9 6,82 5,51 3,97 76 DIAN
H 38 6,9 6,83 5,52 3,99 76 H 38
Robinson 6,9 6,72 5,52 4,04 78 ROBI
-2 6,91 6,72 5,46 3,73 76 -2
H6 6,92 6,78 5,42 3,8 76 H 6
Lawley 6,92 6,78 5,4 4,12 76 LAWL
LM 2 6,92 6,88 5,3 3,92 76 LM2
1 6,93 6,78 5,55 3,99 76 1
-1 6,93 6,74 5,44 3,94 76 -1
RDG -1N 6,93 6,74 5,32 3,94 76 R-1N
H 57 6,93 6,75 5,31 3,93 76 H 57

19
 Nick 6,93 6,87 5,32 3,91 76 Nick
H 57B 6,94 6,74 5,38 3,96 76 H57B
LORY 6,94 6,86 5,46 3,65 76 LORY
LM 5 6,94 6,91 5,41 4,03 76 LM 5
Oslo 2 6,95 6,81 5,32 3,7 76 OSL2
Bourgue 6,96 6,88 5,65 3,95 76 BOUR
H 127 6,96 6,88 5,64 3,93 76 H127
Klopfer 730/1 6,96 6,78 5,59 3,95 76 K730
R. Weigall 6,97 6,84 5,38 3,7 76,5 WGAL
LM 3 6,97 6,92 5,45 4,13 76 LM3
2 6,98 6,79 5,58 3,88 76 2
H 132 6,98 6,9 5,78 4,26 76 H132
H 71 6,99 6,93 5,64 3,95 76 H71
RSO Frankfurt 7 6,85 5,36 3,91 76 RSO1
RDG -1 7 6,88 5,3 4,08 76 RD-1
H 99 7 6,89 5,29 4,07 76 H99
H 87 7 6,94 5,68 4,02 76 H 87
H 64 7 6,96 5,42 4,3 76 H 64
Ingo 7,02 6,92 5,68 4,06 76 INGO
M 725 7,02 6,94 5,4 4,34 76 M725
RDG 1 7,02 6,92 5,65 4,11 76 RDG1
H 26 7,02 6,92 5,64 4,13 76 H26
H 70 7,02 6,96 5,42 3,78 76 H70
H 49 7,03 6,91 5,66 4,07 76 H49
LM 4 7,03 6,94 5,28 3,9 76 LM 4
Albrecht
Mayer 7,04 6,96 5,71 4,05 76 ALMA
Glotin 7,04 6,94 5,72 4,07 76 G
H 17 7,04 7,02 5,62 3,94 76 H17
RDG 2 7,04 7,01 5,61 3,95 76 RDG2
H 40 7,05 6,84 5,38 3,88 76 H 40
Ortega 7,05 6,96 5,71 4,05 76 RORT
H 39 7,06 6,9 5,5 3,94 76 H39
Witt 7,09 7 5,62 4 76 WITT
Thomas 7,09 7 5,68 4 76 THOM
Prof. Christian
Schmitt 7,1 7,04 5,63 4,04 76 CS
H 69 7,1 7,06 5,69 4,02 76 H69
Varcol RSO
Ffm. 7,11 7 5,8 4,23 76 VARC
Brannen XN 7,12 6,98 5,58 3,96 76 BXN
Rigoutat 2 7,12 7 5,74 4,22 76 RIG2
H 62 7,12 7 5,73 4,2 76 H 62
Henzl 7,12 6,99 5,55 4,09 76 HENZ
H 104 7,14 7,04 5,58 3,86 76 H104
H 25 7,22 7,1 5,84 4,18 76 H25
BIZZ 2 7,28 6,98 5,46 3,9 76 BIZ2
Lorée 2 7,3 7,12 5,84 4,16 76 LOR2
RDG -2 7,32 7,24 5,84 4,03 76 RD-2
H 56 7,34 7,26 5,81 4,02 76 H56
BIZZ 430 7,38 7,16 5,96 4,94 76 B430
Markowski 7,39 7,33 6,08 4,29 76 MARK
Quing mit
Ohren 7,54 6,93 5,81 4,21 76 QUING.

tabela 1. Wykaz szablonów do maszyny fasonującej marki Reeds'n Stuff18

18
https://www.reedsnstuff.com/Oboe/Rohrbaumaschinen/Fassonschneider/Fassonformen/ (data dostępu
26.04.19)

20
Fasonowanie można wykonać na dwa sposoby:

 ręcznie, przy użyciu narzędzia składającego się z szablonu oraz uchwytu.

Złamane drewienko przymocowuje się do metalowego szablonu i za pomocą

ostrego noża odcina się wystające poza wzór krawędzie. Nóż należy prowadzić z góry
do dołu. Szczególną uwagę należy zwrócić na kąt przylegania noża do szablonu
podczas cięcia. Obie strony powinny być odcinane nożem w tym samym czasie, tak
aby później dobrze leżały na sobie. Ma to istotny wpływ na przyleganie obu płytek
stroika do siebie oraz na jego szczelność.

Ryc.7. Narzędzie do fasonowania ręcznego firmy Rigotti19

 Za pomocą maszyn.

W tym przypadku drewno nie jest łamane. Ściśle przymocowane do szablonu

poddawane jest obróbce za pomocą bocznych noży, których kąt przylegania jest zawsze
taki sam. Dzięki temu eliminuje się możliwość nieprecyzyjnego kształtowania, a sam
19
https://www.la-boite-a-anches.com/3013-large_default/forme-%C3%A0-plier-anche-effil%C3%A9e.jpg

21
 proces przebiega szybciej. Stosowanie maszyn fasonujących pozwala na zachowanie
większej precyzji i powtarzalności kształtu poszczególnych płytek trzciny, co przyczynia
się do efektywności pracy.

Ryc.8. Maszyna fasonująca firmy Reeds'n Stuff20

20

https://www.reedsnstuff.com/out/pictures/generated/category/icon/1200_1200_100/20160713_1020500.jpg

22
Rozdział 5. Rurka

Rurka jest to element łączący obój z drewnem stroika. Jest przedłużeniem instrumentu w
kierunku wibrujących blaszek trzciny21. Podobnie jak w przypadku fasonów, istnieje wielu
producentów rurek. Do najpopularniejszych należą Guercio, Chiarugi, Glotin,
Frank & Meyer. Rurki różnią się od siebie kształtem, długością oraz materiałem z którego
zostały wykonane. Wszystkie te parametry mają istotny wpływ na dźwięk wytwarzany
za pomocą stroika zbudowanego na danej rurce.

Wymiary rurki

Długość rurki zazwyczaj wynosi 47, 46 lub 45 mm. Wartość ta przekłada się
bezpośrednio na długość końcową stroika, a w efekcie na wysokość stroju instrumentu.
Istnieją również rurki dłuższe lub krótsze ale są stosowane bardzo rzadko22

Rurki różnią się od siebie średnicą i kształtem otworu. Dolny otwór rurki ma kształt
okrągły, górny zaś eliptyczny. Stopień zaokrąglenia lub spłaszczenia eliptycznego otworu
różni się w zależności od modelu.

Ilość powietrza przepływającego przez rurkę podczas gry na oboju uzależniona jest
od szerokości górnego otworu rurki. Im jest on większy tym przepływ jest również większy.
Wpływa to na komfort gry oraz intonację. Jest to jeden z ważniejszych aspektów
rozwiązywania problemów intonacyjnych oboisty. Szerokie rurki powodują podwyższenie
górnej oktawy, dźwięki od a” brzmią wyżej. Przeciwnie, wąskie rurki zmniejszają odległości
między dźwiękami, powodując obniżenie górnej oktawy i podniesienie niskich tonów23.

Materiał

Najpopularniejsze rurki wykonane są z mosiądzu z korkową osłoną. Mosiądz to

stosunkowo tani materiał, łatwy w obróbce i o dobrych właściwościach wibracyjnych.
Korkowa osłonka, niezbędna dla uszczelnienia przejścia między obojem a stroikiem, tłumi
wibracje w niedużym stopniu, co czyni korek dobrym surowcem do produkcji rurek. Oprócz
tej popularnej wersji produkowane są rurki z litego srebra lub złota, rurki pozłacane lub z
21
David Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 41
22
David Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 41
23
Karl Hentschel Das oboenrohr str.11

23
niklowanego srebra (stop miedziowo-niklowo-cynkowy o srebrnym wyglądzie). Korek
zastępowany jest gumową uszczelką lub pomijany w produkcji pełnych metalowych rurek.
Dzięki tym wariacjom można wpłynąć na barwę dźwięku (złoto i srebro dają cieplejszy
dźwięk) czy czas reakcji instrumentu na wibracje (rurki bez korka łatwiej przenoszą drgania).

24
Rozdział 6. Wiązanie

Kolejnym etapem jest przymocowane przygotowanej wcześniej trzciny na mosiężną

rurkę, za pomocą mocnej nici. Ta z pozoru nieskomplikowana czynność posiada
wielowymiarowy wpływ na efekt końcowy. Wiele aspektów przyczynia się bezpośrednio do
jakości wykonanego stroika: do łatwości przenoszenia drgań, stopnia ciężkości i napięcia, a
nawet na szerokości otworu początkowego.

Aspekty na które należy zwrócić szczególną uwagę to siła z jaką nakłada się zwoje nici,
długość końcowa oraz przyleganie do siebie płytek stroika.

Na tym etapie niezbędne narzędzia to nóż, miedziany drut grubości 0,3 lub 0,35 mm,
nylonowa nić, bolec do stroików, linijka lub suwmiarka., lakier do paznokci.

Przygotowanie do wiązania

Za pomocą noża należy zdjąć zewnętrzną warstwę drewna z obu końców drewienka
na odcinku około 5 mm. Jest to konieczne, aby stworzyć gładkie przejście między rurką a
drewnem i zapobiec ześlizgiwaniu się nici z tępych i grubych końców drewna.

Przed przystąpieniem do następnych czynności należy dobrze namoczyć drewno,

przynajmniej przez 10 min24. Zapobiegnie to pękaniu drzewa pod naciskiem nici i drucika.

Złożoną na pół, fasonowaną płytkę trzciny należy nałożyć na dobraną do

indywidualnych potrzeb rurkę. W tym celu należy wcześniej przycisnąć obie płytki do siebie,
tak aby ich krawędzie znajdowały się dokładnie równolegle nad sobą i zabezpieczyć ten układ
poprzez nałożenie tymczasowego mocowania. Metodą polecaną w literaturze jest
przygotowanie na bolcu podwójnej pętli z drutu i nałożenie jej na złożoną trzcinę 2526. Inne
metody to wielokrotne obwiązanie trzciny nicią na całej długości drewna lub używanie
silikonowych krążków. Na rynku dostępne jest także specjalne narzędzie mające na celu
zablokowanie drzewek w trakcie formowania i nawijania nitki, tzw. Cane guide.

Przed rozpoczęciem właściwego nawijania, należy skontrolować położenie płytek

względem rurki. Ważny jest widok od dołu, przez rurkę. Pozwala on ocenić, czy trzcina jest
prawidłowo dopasowana do jej owalu. Trzeba zwrócić również uwagę, czy szerokość szczelin
po obu stronach jest taka sama.
24
Karl Hentschel Das Oboenrohr str. 34
25
Karl Hentschel Das Oboenrohr str. 26
26
Ralf-Jörn Köster Reliable reeds str. 24

25
Całkowita długość drewna z rurka powinna wynosić 74 mm dla rurki o długości 47 mm.
W przypadku zastosowania rurki o innej długości należy odpowiednio skorygować wymiary
całego stroika, tj. dla rurki 46 mm całkowita długość to 73 mm, dla rurki 48 mm to 75 mm.
Wynika z tego, że wartość tą można regulować poprzez dobór odpowiedniej rurki, nie zaś
przez zmianę długości nawiniętego drewna (ta wartość powinna być stałą i wynosić 27 mm).
Końcowa długość stroika przekłada się bezpośrednio na wysokość dźwięku.

Dawid Werner w swojej książce pt. Der weg zum guten Oboenrohr tłumaczy, jak
głębokość wsunięcia drewna na rurkę wpływa na wielkość otworu początkowego gotowego
stroika. Mechanizm ten wytłumaczony został na zasadzie dźwigni, im szerszy otwór na
jednym końcu tym węższy na drugim. Średnica rurki zmniejsza się stopniowo, najszersza jest
w punkcie styku z obojem, najwęższa zaś na jej niepokrytym korkiem końcu. Dlatego im
głębiej rurka wsunięta jest między płytki trzciny, tym bardziej zwiększa ich odległość od
siebie w tym miejscu, przyczyniając się tym samym do zmniejszenia otworu wlotowego w
gotowym stroiku.

Po wyregulowaniu długości oraz usytuowania drewna na rurce należy skorygować

położenie drucianej pętli. Jeśli będzie zbyt wysoko może spowodować pęknięcie drzewa
podczas ostatecznego dociskania płytek do siebie. Pętla powinna znajdować się idealnie za
końcem miedzianej rurki (długość trzciny nad rurką powinna wynosić 26 mm) 27. W ten
sposób wyznaczone zostało również miejsce, w którym powinno kończyć się uzwojenie nici.

Odkształcanie drewna na gorąco

Odkształcanie drewna na gorąco jest to zabieg polegający na umieszczeniu

połączonych drucianą pętelką płytek trzciny na rozgrzanym bolcu i stopniowym dokręcaniu
drucika, tak aby krawędzie drewna połączyły się, a jego powierzchnia dopasowała się
kształtem do powierzchni bolca. Tym sposobem nadaje się drewnu bardziej zaokrąglony
kształt. Wpływa to korzystnie na przyleganie boków stroika do siebie i szczelność stroika, a
sam proces wiązania stroika staje się łatwiejszy, dzięki lepszemu domykaniu się szczelin po
bokach. Również ryzyko pęknięcia drewna podczas wiązania jest znacznie mniejsze,
ponieważ odkształcone drewno ma mniejsze napięcie i stawia mniejszy opór podczas nacisku
nici.

27
Kurs budowy stroika Sabina Kasselow

26
 Zabieg ten posiada wielu zwolenników jak i przeciwników. Niektórzy oboiści uważają,
że ciepło wpływa negatywnie na właściwości drewna niszcząc strukturę włókien. Jednak
dochodzi do tego tylko wtedy, jeśli bolec jest zbyt gorący, a byt suche drewno zaczyna
brązowieć lub nawet palić się.28

6.1. Wiązanie właściwe

Przymocowanie trzciny do rurki za pomocą nici, potocznie nazywane przez oboistów

nawinięciem stroika, jest to proces wymagający wprawy. Nieprawidłowo nawinięty stroik nie
będzie grać. Zbyt luźne nawinięcie nici skutkować będzie przesuwaniem się płytek względem
siebie. Zbyt wysoko poprowadzone zwoje zagłuszą prawidłowe wibracje drewna, zbyt niskie
zaburzą przekazywanie wibracji z drzewa na rurkę. Przekręcenie powierzchni drewna
względem powierzchni rurki również spowoduje zaburzenia w wibracjach stroika.
Niedokładne domknięcie szczelin po bokach stroika będzie skutkować zwiększeniem oporu,
stroik będzie wydawał się cięższy. Wszystkie te aspekty trzeba kontrolować podczas
wiązania stroika, warto poświęcić czas na prawidłowe przeprowadzenie tego procesu.

W literaturze napotkać można dwie metody wiązania, różniące się kierunkiem

prowadzenia zwojów: od korka w stronię drewna, lub od drewna w stronę korka. Druga
metoda jest popularniejsza, pozwala na lepszą kontrolę domykania się szczelin między
trzcinami a także nie wymaga zakładania początkowego węzła mocującego nić na rurce,
ponieważ nić przymocowywana jest podczas nakładania kolejnych pętli. Popularnym
ułatwieniem procesu nawijania jest przywiązanie końca nici do stabilnego punktu, np. do
krzesła czy nogi stołu. Bardzo ważne jest aby kontrolować szczelność przylegania do siebie
poszczególnych zwojów nici oraz pilnować stałego naprężenia nici, aby po zakończonym
nawijaniu nić się nie poluzowała a stroik nie okazał się nieszczelny.

Naprężoną nić należy przyłożyć do stroika ok 3 mm poniżej drucianej pętelki. Pierwsze

trzy zwoje prowadzi się w kierunku drucika, mocno zaciskając, tak aby szczeliny po obu
stronach się domknęły. Krzyżując nić ponad nawiniętymi pętlami prowadzi się kolejne zwoje
w kierunku korka, ujmując pod nicią jej początkowy koniec. Szczególną uwagę należy
zwrócić na równomierne i stałe naprężenie obu końców przędzy. Jeśli jeden z końców jest
mocniej naciągnięty niż drugi, trzcinowe płytki gotowego stroika będą przesuwać się

28
Dawid Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 34

27
względem siebie. Kiedy cała powierzchnia drewna pod drucianą pętelką zostanie pokryta
zwojami nici, należy wykonać węzeł, obciąć nić kilka centymetrów dalej i ułożyć ją wzdłuż
obwiązanego fragmentu stroika, tworząc pętle poniżej węzła. Początkowym odcinkiem nici,
który wychodzi spod zwojów nici owija się kilka razy wokół utworzonej pętli i przekłada
przez nią. Pętlę należy mocno zacisnąć, przeciągając ją pod nawiniętą nicią. W ten sposób oba
krańce są zabezpieczone przed poluzowaniem. Jako dodatkową ochronę całe wiązanie można
pokryć warstwą lakieru do paznokci lub szybkoschnącego kleju29.

29
Karl Hentschel Das Oboenrohr str. 34

28
Rozdział 7. Kształtowanie toru/fazy stroika

Aby trzcina mogła wibrować pod wpływem przepływającego przez nią powietrza, jej
grubość musi zostać znacznie zmniejszona poprzez zdjęcie wierzchniej warstwy drewna.
Obszar, który poddany został oskrobaniu, nazywany jest torem(w j. pol. Fazą przyjęła się
nazwa faza) (niem. die Bahn). W zależności od obszaru geograficznego występują wyraźne
różnice w kształcie oraz konstrukcji toru/fazy. Amerykańskie stroiki charakteryzują się
długim torem/fazą zajmującym prawie cała powierzchnię drewna ponad zwojami nici.
Granica między torem a obszarem nieoskrobanym formowana jest w kształt litery W lub V.
Europejskie stroiki posiadają krótki tor, a jego granica kształtem przypomina półksiężyc lub
literę U. Szczegółowe różnice można wskazać między stroikami z poszczególnych ośrodków
muzycznych, i tak wyróżnić można typy francuskie czy niemieckie. W Polsce zastosowanie
znalazł niemiecki typ stroika, zapewne z powodu niewielkiej odległości geograficznej. Jednak
wielu oboistów korzysta z innych wzorów, wprowadzając liczne udogodnienia do swoich
stroików. W mojej pracy skupię się tylko na niemieckim sposobie kształtowania toru.

7.1. Rozdzielenie trzcinowych płytek

Przed przystąpieniem do skrobania toru, należy rozdzielić obie płytki stroika. W tym
celu należy odciąć górną krawędź stroika na określonej wysokości (dla stroika zbudowanego
na rurce długości 47mm końcowa długość stroika to 72 mm30). Aby uniknąć pęknięcia drewna
pod wpływem nacisku noża, drewno należy wcześniej namoczyć i zdjąć wierzchnią warstwę
drewna, tzw. glazurę. Punkt ten można wykonać również po zaznaczeniu oraz usunięciu
glazury z powierzchni całego toru.

Po rozdzieleniu płytek stroika wszystkie prace na stroiku wykonuje się przy pomocy
języczka umieszczonego pomiędzy płytkami oraz bardzo dobrze naostrzonego noża. Języczek
jest to wyprofilowane narzędzie wykonane z hebanu lub ewentualnie plastiku. Jego zadaniem
jest podpieranie płytki trzciny, dając oparcie dla noża, oraz zapobiegać złamaniu czy
uszkodzeniu drewna.

30
Karl Hentschel Das oboenrohr str. 34

29
7.2. Zaznaczenie oraz oskrobanie toru.

Długość toru powinna wynosić 10 mm. Dla wyjątkowo wąskich fasonów zaleca się
wydłużenie tego obszaru do 11 mm31. Za pomocą linijki należy zaznaczyć na środku stroika
punkt oddalony o 62mm od dolnego (okrytego korkiem) końca rurki. Ostrzem noża rysuje się
literę U, której wierzchołek znajduje się dokładnie we wcześniej wyznaczonym punkcie. Tę
samą czynność wykonuje się na drugiej płytce stroika, zwracając szczególną uwagę aby oba
łuki znajdowały się dokładnie na tej samej wysokości. Następnie przykładając nóż
prostopadle do powierzchni stroika i przyciskając go delikatnie, prowadzi się ostrze w
kierunku od zaznaczonego półksiężyca do górnej krawędzi stroika. W ten sposób usuwa się
glazurę z powierzchni toru.

Kształt toru wpływa na jakość dźwięku wytwarzanego na stroiku. Przy mocno zakrzywionym
półksiężycu ilość drewna po bokach stroika jest większa. W efekcie stroik jest twardszy i ma
wysokie napięcie a dźwięk jest głośniejszy. Bardziej płaski łuk daje efekt odwrotny, dźwięk
jest miękki i cichy, a stroik lekki.

7.3. Opracowanie konstrukcji toru

Tor stroika składa się z kilku obszarów o określonych cechach, pozostających w ścisłej
korelacji. Ich właściwe ukształtowanie prowadzi do wytworzenia dobrze wibrującego stroika
i ułatwia dopasowanie go do własnych potrzeb.

Klasyfikacja obszarów toru wg Dawida Wernera wygląda następująco:

 obszar reakcji

 serce

 boki

 tylny środek

 tylne boki

 obszar pomiędzy środkiem a bokami

31
Dawid Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 47

30
ryc.9. Schemat toru stroika32

Obszar reakcji – czubek (niem. Ansprache)

Jest to początkowy, najcieńszy obszar stroika. Jego długość wynosi ok. 1mm w
środkowym punkcie stroka, a granica zaokrągla się w kształt półksiężyca, którego rogi
skierowane się w kierunku rurki. Obszar ten odpowiedzialny jest za początek dźwięku. Dzięki
swojej niewielkiej grubości, nawet poniżej 0,10 mm, z łatwością zaczyna wibrować i
przenosić drgania na inne fazy stroika oraz dalej na instrument.

Zbyt mało zeskrobany obszar reakcji/czubek przyczynia się do tego, że stroik będzie
wibrował z trudem co znacząco wpływa na brak pożądanej szybkiej reakcji. Zbyt cienki
czubek natomiast, może powodować szumy w brzmieniu dźwięku, dodatkowo stroik stanie
się bardzo podatny na uszkodzenia.

Również długość tej fazy ma wpływ na jakość dźwięku. Krótki obszar reakcji może
powodować że dynamika Forte staje się trudna do osiągnięcia. Przeciwnie, zbyt długi
przyczynia się do utraty jakości barwy brzmienia. Dźwięk staje się jaśniejszy i bardziej
skrzekliwy.

Karl Hentschel w swojej książce pt. Das Oboenrohr proponuje rozpoczęcie

kształtowania toru stroika od zaznaczenia właśnie tego obszaru. Z godnie z jego wytycznymi,
należy zeskrobać początek stroika na grubość wyraźnie mniejszą niż graniczącego obszaru. W
miarę zmniejszania grubości całego toru stroika, należy korygować grubość obszaru reakcji,
tak aby granica była zawsze wyraźna. Powierzchnia drewna powinna być gładka, bez
wzniesień oraz rowków czy dolin. Aby osiągnąć ten efekt, dobrze naostrzony nóż prowadzić
32
Opracowanie własne

31
należy bez nacisku, często zmieniając kąt skrobania. Unikać należy prowadzenia noża
równoległego do stroika, ponieważ łatwo o przypadkowe urwanie rogów.

Serce (niem. Herz)

Jest to obszar w środkowym punkcie stroika, graniczący z obszarem reakcji.

Odpowiada on za jakość brzmienia stroika. Im więcej drewna znajduje się w tym miejscu,
tym dźwięk jest pełniejszy. Jednak grubość serca wpływa bezpośrednio na opór stroika.
Dlatego jeśli stroik jest zbyt ciężki, warto zdjąć trochę drewna z tego obszaru.

Zbyt cienkie zeskrobanie serca prowadzi do lekkiego, niestawiającego oporu stroika.

Jednak jego brzmienie jest jaskrawe i rażące. Taki stroik nie będzie dobrze grał.

Boki (niem. Seiten)

Grubość boków stroika wpływa bezpośrednio na opór. Im grubsze boki, tym cięższy
stroik. Jeśli boki są bardzo grube, stroik ma wysokie napięcie a jego dźwięk jest twardy i
głośny. Zbyt cienkie boki powodują, że stroik łatwo się zamyka, uniemożliwiając przepływ
powietrza.

Tylny środek (niem. Hintere Mitte)

Jest to obszar znajdujący się za sercem. Przenosi wibracje z toru na tyły stroika. Od
jego grubości zależy barwa dolnego rejestru oboju. Zbyt mocne zeskrobanie tego miejsca
prowadzić może do zbyt niskich dźwięków górnej oktawy.

Obszar ten często przyjmuje kształt mostu, rozszerzającego się od serca w kierunku
półksiężyca33. Szerokość obszaru środkowego uzależniona jest od stopnia twardości drewna.
Miękkie drewno wibruje już przy szerokim rdzeniu. Twarde drewno wymagać może zwężenia
tej fazy34

33
Dawid Werner Der weg zum guten Oboenrohr str. 52
34
Ralf-Jörn Köster Reliable reeds str. 39

32
Tylne boki (niem. Hintere Seiten)

Nadmiar drewna w tym obszarze powodować może trudności w początku dźwięków

dolnego rejestru. Jednak przed korektą należy upewnić się, że pozostałe dźwięki odpowiadają
prawidłowo. W przeciwnym wypadku problem leży raczej w obszarze reakcji.

Obszar pomiędzy środkiem a bokami (niem. Zwischen Seite und Mitte)

Poprzez ten obszar można wpłynąć na opór stroika. Im więcej drewna zdejmie się z
tego miejsca, tym stroik ma mniejsze napięcie, szybciej zaczyna wibrować.

Faza ta powinna stanowić płynne przejście między sercem a bokami stroika. Jej
grubość powinna stopniowo maleć, bez żadnych nierówności: wzniesień czy dolin. Jeśli boki
będą grubsze niż ten obszar, mogą pojawić się problemy z intonacją poszczególnych
dźwięków, a górny rejestr może być w całości zbyt niski.

Pomimo, iż różnice w grubościach pomiędzy poszczególnymi obszarami są znaczące,

przejścia między fazami powinny być płynne, bez wyraźnie zaznaczonych granic. Grubość
drewna powinna stopniowo zmniejszać się od tyłu do przodu i od środka na boki.
Powierzchnia toru musi być gładka, bez wybrzuszeń i zagłębień, aby nie zaburzać
przenoszenia wibracji. Aby to osiągnąć należy pamiętać o prowadzeniu noża w różnych
kierunkach i unikać zbyt mocnego nacisku ostrza na drewno.

Wielopokoleniowe doświadczenie oboistów pozwoliło na opisanie schematu grubości

poszczególnych punktów gotowego stroika. Wymiary te są jednak bardziej poglądowe niż
bezwzględnie wymagane. Na ich podstawie można zrozumieć tendencję z jaką powinno
kształtować się grubości poszczególnych obszarów. Można również potraktować je jako
punkt wyjścia do poszukiwania swoich idealnych wymiarów. Każdy oboista, podczas pracy
nad stroikami, wypracowuje swój własny schemat.

Ryc.10. Schemat grubości punktów pomiarowych stroika

33
Zakończenie

Budowanie stroika obojowego jest procesem wymagającym wiedzy oraz

doświadczenia. Wiele etapów wymaga dostępu do specjalistycznych maszyn i narzędzi,
natomiast niektóre czynności wykonać można posiadając tylko podstawowe wyposażenie.

Na szczęście w dzisiejszych czasach dostęp do materiałów i narzędzi nie jest trudny.

Począwszy od drewna pochodzącego od licznych producentów, na całej gamie różnych marek
narzędzi oraz maszyn kończywszy.

Koszt wyposażenia pracowni we wszystkie urządzenia niezbędne do przeprowadzenia

całego procesu budowy stroika jest relatywnie wysoki. Na szczęście producenci sprzedają
drewno na różnych etapach obróbki. Można kupić nieobrobioną łodygę, trzcinę pociętą na
płytki i oheblowaną, fasonowane drewienka a nawet gotowe stroiki. Cena produktu wzrasta
wraz ze stopniem przetworzenia materiału, ale równocześnie zmniejsza się ilość strat z
powodu selekcji drewna.

Dzięki takim możliwościom każdy oboista wyposażony w wiedzę, cierpliwość i chęci

oraz kilka podstawowych narzędzi, jest w stanie podjąć się zadania, jakim jest stworzenie
własnego stroika.

Proces budowy stroika obojowego jest wieloetapowy i czasochłonny. Trzcina Arundo

donax, jest materiałem naturalnym, co powoduje, że jest niejednolita pod względem średnicy
łodygi, koloru, obecności uszkodzeń, a nawet gęstości tkanki. Z tych powodów podczas
tworzenia stroika możliwe jest popełnienie wielu błędów. Również prawidłowe
przeprowadzenie każdego etapu oraz postępowanie zgodnie z instrukcjami nie gwarantuje
sukcesu.

Ze względu na właściwości drewna, stroiki wykonane dokładnie w ten sam sposób

mogą różnić się od siebie. Dlatego pomimo niezbędnej wiedzy, budowanie stroika, a
szczególnie etap skrobania, jest procesem w dużej mierze intuicyjnym. Stale zdobywane
doświadczenie pozwala na wprowadzanie udogodnień i rozwiązanie nierzadko występujących
problemów.

Warto podkreślić, że na konstrukcję stroika w dużej mierze mają wpływ indywidualne

cechy oraz wymagania oboisty. Tylko muzyk podczas grania jest w stanie określić jakość
stroika i zidentyfikować niedociągnięcia które warto poprawić. Dlatego tak istotne jest, aby
każdy oboista potrafił zbudować dla siebie stroik.

34
35
Wykaz ilustracji:

Ryc.1. Przykładowy promieniomierz.....................................................................................9

Ryc.2. Maszyna do wstępnego heblowania wewnętrznego firmy Kunibert Michel............15

Ryc.3. Heblarka wewnętrzna firmy Kunibert Michel.........................................................15

Ryc.4.Maszyna do wstępnego heblowania wewnętrznego firmy Reeds'n Stuff..................16

Ryc.5. Heblarka wewnętrzna firmy Reeds'n Stuff................................................................16

Ryc.6. Schemat fasonu stroika obojowego...........................................................................18

Ryc.7. Narzędzie do fasonowania ręcznego firmy Rigotti...................................................21

Ryc.8. Maszyna fasonująca firmy Reeds'n Stuff..................................................................22

Ryc.9. Schemat toru stroika..................................................................................................31

Ryc.10. Schemat grubości punktów pomiarowych stroika.................................................33

36
Bibliografia

Karen Kistler (2010) A Manual for the Oboe Gouging Machine:Initial Setup, Maintenance
and GeneralUsage, Specifically for the Harvard DoubleReed Gouging Machine Florida State
University LibrariesElectronic Theses, Treatises and Dissertations The Graduate School

Karl Hentschel (1995): Das Oboenrohr. Eine Bauanleitung Moeck Verlag Celle

Ralf-Jörn Köster (2017): Reliable reeds KDD Kompetenzzentrum Digital-Druck GmbH

Robert E. Perdue, Jr. Arundo donax: Source of Musical Reeds and Industrial Cellulose,
Economic Botany, Vol. 12, No. 4 (Oct. - Dec., 1958), pp. 368-404

Sprenkle, Robert; Ledet, David (1961): The art of oboe playing Evanston, Illinois: Summy-
Bichard Company

Tolksdorf, Alfred; Rösler, Fritz (1982): Schule für Oboe II VEBDeutsher Verlag für Music

Werner, David (2017): Der Weg zum guten Oboenrohr KDD Kompetenzzentrum Digital-
Druck GmbH

Źródła internetowe:

Lorena Mac Fason stroika obojowego, jako jeden z głównych czynników determinujących
jego możliwości techniczno-estetyczne.
http://oboj.am.katowice.pl/photo/Badania_naukowe_LorenaMac.pdf (data dostępu: 15.03.19)

Georg Rieger GmbH: Instrukcja obsługi Density determination instrument „Heinrich” F41
https://www.georgrieger.com/en/density-determination-instrument/dichtebestimmungsgeraet-
heinrich-fuer-rohrholz.html (data dostępu: 25.05.2019)

https://www.reedsnstuff.com/Oboe/Rohrbaumaschinen/Fassonschneider/Fassonformen/ (data dostępu

26.04.19)

https://www.youtube.com/watch?v=IIDIcd0Mg1s&feature=youtu.be (data dostępu: 20.04.19)

37
https://www.youtube.com/watch?v=jaX-lc0xKqo&feature=youtu.be (data dostępu: 20.04.19)

https://www.youtube.com/watch?v=oAVpcC7ePoI&feature=youtu.be (data dostępu:

20.04.19)

38