196 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
dü]b˛‘·T+<ë? ˝Òø£ XÊg C≤„q+ ø£*– n+<ä* $~Û ìùw<Ûë\ qqTdü]+∫
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+
ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
ñb˛<ëÈ‘·+
|üPsê«<Ûë´j·T+˝Àì ÄK] s¬ +&ÉT XÀ¢ø±\˝À dü+<˚V‰ü \T ø£*–q|ü&ÉT
eTq˝Àì $#·ø£åD≤ X¯øÏÔ <ë«sê dü¬s’q ìs¡íj·÷\T rdüTø√e{≤ìøÏ ªªXÊgy˚Tµµ
düs√«qï‘· Á|üe÷DeTì Á|ü‹bÕ~+#·ã&ç+~. ø±˙ ˇø£ kÕe÷q´ e÷qe⁄ìøÏ
Ä<Ûë´‹àø£ $~Û $<ÛëHê\ qs¡+ú #˚dTü ø√>∑*>π ÁbÕMD´‘· ñ+&É≥+ #ê˝≤ ø£w+ºü .
eTq Jeqj· ÷ Á‘· ˝ À eTq≈£ î e÷s¡ Z + #· ÷ |æ + #· { ≤ìøÏ dæ < ä ∆ + >± ñqï
e÷s¡Z<äs¡Ùø£‘·«y˚TMT eTq≈£î \uÛÑ´+ ø±<äT. Ä<Ûë´‹àø£ J$‘êìï J$+#ê\qï
ns¡T®qTì ø√]ø£ Ç|ü&ç+ø± ã\|ü&ÉT‘·Tqï~. Äj·Tq lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT #Ó|æŒq
y˚<ë+‘· e÷s¡+Z ˝À J$+#ê\ì eTqdüT˝ÀH˚ Á|üD≤[ø£\qT dæ<+∆ä #˚dTü ≈£î+≥THêï&ÉT.
ø£s¡à Ms¡T&Ó’q ns¡T®qT&ÉT eTqdüT˝À dæ<ä∆|ü&ÉT‘·T+&É>± uÛÑ>∑yêqT&ÉT ‘·|üŒìdü]>±
XÊg $~ÛqqTdü]+#ê\ì #Ó|Œü ≥+‘√ XÊg C≤„q+ bı+<ä≥+ ø£weºü Tì uÛ≤$+#ê&ÉT
nsTTq|üŒ{Ïø° á |ü$Á‘· XÊg+ #Ó|Œæ q Ä<Ûë´‹àø£ Jeq |ü<‹∆ä j·T+<äT Äj·Tq≈£î
dü+|üPs¡í ÁX¯<∆ä ø£*–+~.
á n<Ûë´j·T+ Ç≥Te+{Ï dü+<˚Vü‰\‘√H˚ ÁbÕs¡+uÛÑeTe⁄‘·Tqï~.
ñ‘·ÔeTyÓTÆq q&Ée&çø£, ñ<ës¡yÓTÆq n_Û˝≤wü\ j·T+<ä* $XÊ«dü+‘√ J$ùdÔ
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 197
ÁX¯<ë∆|Pü s¡«ø£+>± ø£sêà#·sD¡ #˚j÷· ˝≤?
ªªÁX¯<ä∆µµ kÕ<Ûä≈£î&ÉT ñ‘·ÔeT >∑‹ bı+<ä{≤ìøÏ kÕ<ÛäqeTì uÛÑ>∑eBZ‘·˝À
Ç+‘·≈î£ eTT+<˚ #Ó|Œü ã&ç+~. ªªXÊgµµeTTq ø°jT· ã&çq Á|ü‘´˚ ø£ ÁbÕeTTK´‘˚ ÁX¯<≈∆ä î£
≈£L&Ü áj·Tã&ç+~. n+<äT#˚‘H· ,˚ XÊg C≤„q+ ˝Ò≈î£ +&Ü øπ e\+ ÁX¯<∆ä ˇø£ÿfÒ
kÕ<Ûä≈£îDÏí \øå±´ìøÏ #˚s¡Ã>∑\<ë? nqï ns¡T®qTì dü+<˚Vü≤+ düeTT∫‘·yÓTÆq<˚.
πøe\+ XÊg C≤„Hêìï ‘Ó\TdüTø=ì, n_Ûq+~+#·≥y˚T >±ø£ XÊg
Á|ü‹bÕ~‘· $wüj·÷\qT Js¡í+ #˚düTø=ì dü+|üP]Ô>± yê{Ïì J$‘·+˝À
Ä#·]+#·>∑\T>∑T e÷qe y˚T<ÛädüT‡ jÓTTø£ÿ Á|ü‘˚´ø£ X¯øÏÔ ªªÁX¯<ä∆µµ nqã&ÉT‘·T+~.
Á|ür e´øÏÔø° yêì ì]›wüº ø±sê´\qT HÓs¡y˚s¡TÃ≥≈£î nÁ|üj·T‘·ï+>± <˚Vü≤ eTH√
ãT<äT›\qT |ü⁄]ø=\TŒ X¯øÏÔe+‘·yÓTÆq Áù|s¡D ø£*–+#·Tq<˚ ªªÁX¯<ä∆µµ. e÷qe⁄ì
dü+|üPs¡í e´øÏ‘Ô «· +˝À kÕs¡u÷ÑÛ ‘·yTÓ qÆ ~ á ÁX¯<j∆ä T˚ . e÷qe⁄ì <äè&ÛÉ ìX¯Ãj·÷ìøÏ
ˇø£ >∑eT´kÕúHêìï, e÷sêZìï, ñ‘ê‡Vü‰ìï ø£*–+#˚~ ÁX¯<j ∆ä T˚ .
ns¡Tq® Tì Á|üXï¯ ≈£î H˚sT¡ >± düe÷<Ûëq+ #Ó|Œü ≈£î+&Ü lø£èwüí uÛ>Ñ y∑ êqTì˝Àì
y˚<ë+‹ á neø±XÊìï |ü⁄s¡düÿ]+#·Tø=ì e÷qe⁄ì $$<Ûä ø±s¡´πøåÁ‘ê\>∑T
ÄVü‰s¡+, j·T»„+, ‘·|dü Tü ‡, <ëqeTT\j·T+<äT @ ÁX¯<∆ä @ $<Û+ä >± e´ø£eÔ Te⁄‘·T+<√
$e]düTÔHêï&ÉT.
Ç+<äT uÛ>Ñ y∑ êqT&ÉT yÓTT≥ºyTÓ T<ä≥>± ÁX¯<∆ä eT÷&ÉT $<Ûë\ì $e]düTHÔ êï&ÉT.
e÷qe⁄ì˝Àì >∑TD≤\ dü«uÛ≤yêìï ã{Ϻ á $uÛÑ»q »]–+~. 1) düeTs¡dü
Äq+<äeTTqT ø£*–+#·T kÕ‹Ô«ø£ ÁX¯<ä∆ 2) n‘ê´X¯‘√ |ü]‘·|ædü÷Ô ø±sê´\˝À
eTTì–j·TT+&˚ sê»dæø£ ÁX¯<ä∆ 3) eè<Ûë ø±\πøå|ü+ #˚dü÷Ô nC≤Á>∑‘·Ô>± ñ+&˚
‘êeTdæø£ ÁX¯<.∆ä e÷qe⁄ì eTH√ãT<äT\› qT ÄC≤„|+æ #˚ á Á‹>∑TD≤\ dü«uÛ≤yêìï
Ç~es¡øπ $e]+#ês¡T.1 á n<Ûë´j·÷ìï u≤>∑T>± n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· ≥+ e\q
1
14`>∑TDÁ‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑
198 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
eTq ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT ìeTïkÕúsTT Á|üeè‘·T\Ô qT+&ç <ä÷s¡+ #˚d,æ eTq Ä<Ûë´‹àø£
kÕ<Ûqä \qT dæsú +¡ >± sê»e÷s¡eZ TTq q&ç|+æ ∫, ‘·|Œü ø£ $Cj·÷ìï bı+<ä>\∑ +.
ns¡Tq® ñyê#· :
1. j˚T XÊg$~ÛeTT‘·‡è»´ j·T»+‘˚ ÁX¯<j ∆ä ÷· ì«‘ê'ˆ
‘˚cÕ+ ìc˜Õ ‘·T ø± ø£èwüí dü‘«Ô· e÷¨ s¡»düeÔ T'ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ ns¡T®q'Rns¡T®qT&ÉT, ñyê#·R(Ç˝≤) nHêï&ÉT, ø£èwüíRz ø£ècíÕ, j˚TRme¬s’‘˚,
XÊg $~ÛyéTRXÊg$~Ûì, ñ‘·‡è»´Re~*, ÁX¯<ä∆j·÷RÁX¯<ä∆‘√, nì«‘ê'R≈£L&ÉTø=ì, j·T»+‘˚R
Äsê~ÛkÕÔs√, ‘˚cÕyéTRyêfi¯fl, ìc˜Õ‘·TRìwü˜, ø±Rm{Ϻ~, dü‘·Ô«yéTRdü‘·Ô«e÷, ÄVü≤ÀR˝Òø£, s¡»'R
sê»dæø£e÷, ‘·eT'R‘êeTdæø£e÷.
‘ꈈ ns¡T®qT&ÉHêï&ÉT : ø£ècíÕ! me¬s’Hê XÊg$~Ûì e<ä* ÁX¯<ä∆‘√
j·T»„j·÷>±<äT\T #˚ùdÔ yê] ìwü˜ m˝≤+{Ï~? kÕ‹Ô«ø£e÷? sê»dæø£e÷?
‘êeTdæø£e÷?
yÓqTø£{Ï n<Ûë´j·T+˝À #·sá mø£ÿ&É $&ç∫ ô|≥ºã&ç+<√, nø£ÿ&ç qT+&˚
yÓTT<ä{Ï XÀ¢ø+£ ˝À #·sá qT ÁbÕs¡+_ÛdTü HÔ êï&ÉT ns¡Tq® T&ÉT. ns¡Tq® Tì Á|üXï¯ ≈£î »yêãT>±
n‘·´+‘· ˝≤uÛ<Ñ ëj·Tø£+, #Ó‘’ q· ´e+‘·eT÷ nsTTq Ä<Ûë´‹àø£ J$‘· e÷sêZìï
$düÔè‘·+>± $e]dü÷Ô uÛÑ>∑yêqT&ÉT Ä e÷sêZìø°, Ä<Ûë´‹àø£ kÕ<Ûäq\ |ü≥¢
$T<Ûë´_ÛÁbÕj·÷\‘√ e´s¡ú+>± eTqdüTqT #Ó˝≤¢#Ó<äs¡T #˚ùd e÷sêZ\≈£î>∑\
e´‘ê´kÕìï düŒwüº+ #˚düTÔHêï&ÉT.
XÊg$~Û e TT‘· ‡ è»´ : Ä<Û ë ´‹àø£ Á>∑ + <∏ ë \˝Àì $~Û $<Û ë Hê\T
kÕ<Ûës¡D+>± n+<äs≈¡ L£ \uÛ´Ñ + ø±e⁄. ˇø£ y˚fi¯ \_Û+∫q|üŒ{Ïø° yê{Ïì ns¡+ú
#˚dTü ø√>∑\ uÖ~∆ø£ X¯øÔÏ #ê˝≤ ø=~› eT+~øÏ e÷Á‘·yT˚ ñ+≥T+~. eTq #·T≥÷º>\∑
J$‘· ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝Àì ñ‘Ô̊C≤\ eT<Û´ä , eTq ˝À|ü* ø£\esê\T, Ä+<√fi¯q\
eT<Û´ä XÊg $~Û qqTdü]+∫ J$+#·>\∑ kÕeTs¡´ú + eTq˝À #ê˝≤ ø=~› eT+~πø
ñ+≥T+~. ø±˙ ì»yÓTqÆ kÕ<Û≈ä î£ ìøÏ ñqï‘· J$‘· e÷s¡+Z |ü≥¢ >=|üŒ ªªÁX¯<µ∆ä µ,
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 199
Á|ü|+ü #·+˝Àì Á>∑+<∏ë\˙ï Á|ü‹bÕ~+∫, uÀ~Û+∫q Ä<äsêÙ\ |ü≥¢ >±&ÛyÉ TÓ qÆ
uÛøÑ Ô° ñ+≥T+~. n+<äTøπ á Á|üXï¯ .
j·T»+‘˚ : ªªj·T»„µµ nH˚ |ü<ëìï y˚<ä ø±\|ü⁄ Hê{Ï j·T»„ j·÷>±\T>±,
ø£sà¡ ø±+&É>± ns¡+ú #˚dTü ø√e\dæq nedüs+¡ ˝Ò<Tä . uÛÑ>∑eBZ‘· dü+|üPs¡í Ä<Ûë´‹àø£
Á>∑+<∏yä TÓ qÆ +<äTq n+<äT˝À |ü<ë\≈£î ‘·qyÓq’ ìs¡«#·Hê\T+{≤sTT. düe÷»+˝À
n+‘·s‘Z¡ +· >± ñqï dü+|ü<\ä qT yÓ*øÏ rj·T{≤ìøÏ düe÷» düuTÑÛ ´\+<äs÷¡ ø£\dæ,
ìkÕ«s¡+ú >± #˚ùd düV≤ü ø±s¡ Á|üjT· ‘·ïy˚T ªªj·T»„µµeTì Ç~es¡øπ $e]+|üã&ç+~.
(3e n<Ûë´j·T+) n+<äTe\q ˇø£ e´øÏÔ ‘·q J$‘· ø±\+˝À ìkÕ«s¡ú+>±,
ns¡ŒD uÛ≤e+‘√ düe÷»+˝À n+<ä] øπ eå T+ ø√dü+ #˚ùd |üqT\T ªªj·T»„µµeTq
ã&É‘êsTT. J$‘êìï eTT+<äT≈£î q&çù| ìX¯Ã\ düeT‘·«+ >∑÷]à ‘Ó\TdüTø√≈£î+&Ü,
Á|ü|ü+#·+˝À ndü+>∑+>± (yÓ’sê>∑´+), ìkÕ«s¡ú+>± Ä+<√fi¯q\T ˝Ò≈£î+&Ü
ñ+&Ü\ì rÁe+>± Á|üjT· ‹ïùd,Ô n~ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<ë? n‘·ì ìwü˜ m≥Te+{Ï~?
ªªn≥Te+{Ï e´øÏÔ #˚ùd |üqT\T kÕ‹Ô«ø£yTÓ qÆ yê? sê»dæøy£ TÓ qÆ yê? ‘êeTdæøy£ TÓ qÆ yê?µµ
nì ns¡T®qT&ÉT ‘Ó\TdüTø√>√s¡T‘·THêï&ÉT.
l uÛ>Ñ y∑ êqTyê#· :
2. Á‹$<Ûë uÛeÑ ‹ ÁX¯<ë∆ <˚V≤æ Hê+ kÕ dü«uÛ≤eC≤ˆ
kÕ‹Ô«ø° sê»d” #Óe’ ‘êeTd” #˚‹ ‘ê+ X¯èDTˆˆ
Á|ü‹ˆˆ luÛÑ>∑yêHéRlø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT, ñyê#·R(Ç˝≤) nHêï&ÉT, <˚Væ≤HêyéTRJe⁄fi¯fl,
ÁX¯<ë∆RÁX¯<ä∆, Á‹$<ÛëReT÷&ÉT s¡ø±\T>±, uÛÑe‹Rñ+≥T+~, kÕRn~, dü«uÛ≤eC≤Rdü«uÛ≤e+e\¢
|ü⁄{Ϻq~, kÕ‹Ô«ø°RkÕ‹Ô«ø£eT÷, sê»d” #·Rsê»dæø£eT÷, ‘êeTd” #· @eR‘êeTdæø£eT÷, Ç‹Rnì,
‘êyéTR<ëìì >∑÷]Ã, X¯èDTR$qT.
‘ꈈ l uÛÑ>∑yêqT&ÉHêï&ÉT : eTqTwüß´\ ÁX¯<ä∆ kÕ‹Ô«ø£+, sê»dæø£+,
‘êeTdæø+£ nì eT÷&ÉT $<Ûë\T>± ñ+≥T+~. n~ dü«uÛ≤e+ qT+&ç »ìdüT+Ô ~.
yê{Ïì >∑T]+∫ $qT.
 200 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT ‘êqT #Ó|üŒuÀe⁄ $wüj·÷ìøÏ ñb˛<ëÈ‘·+>± ªªÁX¯<ä∆µµ
|ü$Á‘·yTÓ qÆ ~, n|ü$Á‘·yTÓ qÆ ~, ndüTs¡yTÓ qÆ ~ nì eT÷&ÉT $<Ûë\T>± ñ+≥T+<äì
#ÓãT‘·THêï&ÉT. ÁX¯<∆ä eTq yêdüHê dü«uÛ≤yêìï ìs¡sí TTdüT+Ô ~. Ä yêdüq\ dü«uÛ≤ey˚T
eTq J$‘· <äèø£Œ<∏ëìï Ä<˚•düT+Ô ~. eTq J$‘· <äèø£Œ<∏ëìï ãfÒº eTq ø√]ø£\T,
Ä˝À#·q\T, |üqT\T ñ+{≤sTT. n+<äT#˚‘· e÷qe⁄ì˝Àì ÁX¯<j ∆ä T˚ yêì XÊØs¡ø£
ø£sà¡ \qT, e÷qdæø£ uÛ≤yê\qT, ãT~∆ jÓTTø£ÿ dü+s¡#H· ê $<ÛëHêìï ìs¡sí TTdüT+Ô ~.
Ä ÁX¯<ä∆ n|üe÷s¡Z+˝À ñqï≥¢sTT‘˚, yêì düeTdüÔ e´øÏÔ‘·«eT÷, J$‘·+˝À #˚ùd
Á|ür |ü˙ $s¡÷|ü+>±H˚ ñ+≥T+~. n+‘·'ø£sD¡ yÓT˝≤+{Ï<√ e´øÏÔ n≥Te+{Ïyê&ÉT.
e´øÏÔ m+‘·>± ‘·q X¯Øs¡+‘√ ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<äT‘ê&√ n+‘·>± nVü≤+ø±]
ne⁄‘ê&ÉT. e÷qe⁄ì Á|ües¡qÔ qT XÊdæ+#˚$ Á‹>∑TD≤˝…q’ dü‘«Ô· , s¡CÀ, ‘·y÷Ó >∑TD≤˝Ò.
á Á‹>∑TD≤\qT eTq+ m+<äT≈£î |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√yê*? ÁX¯<∆ä @
s¡øy£ TÓ qÆ <√, J$‘·+˝À <ëì bÕÁ‘· @$T{À ‘Ó\TdüTø=H˚ Á|üjT· ‘·ï+ m+<äT≈£î
#˚j·÷*?
3. dü‘êÔ «qTs¡÷bÕ düs«¡ dü´ ÁX¯<ë∆ uÛeÑ ‹ uÛ≤s¡‘ˆ·
ÁX¯<ë∆eTjÓ÷-j·T+ |ü⁄s¡Tc˛ jÓ÷ j·TÁ#·Ã<¤ '∆ä dü @e dü'ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ uÛ≤s¡‘·!Rns¡T®Hê, düs¡«dü´RÁ|ü‹yêì, ÁX¯<ë∆RÁX¯<ä∆, dü‘·Ô«, nqTs¡÷bÕRe´øÏÔ‘ê«ìï
nqTdü]+∫, uÛÑe‹Rñ+≥T+~, nj·TyéTRá, |ü⁄s¡Twü'Re÷qe⁄&ÉT, ÁX¯<ë∆eTj·T'RÁX¯<ä∆‘√ ì+&çq
yê&ÉT, j·T'Rme&ÉT, j·T‘Y ÁX¯<'∆ä Rm{Ϻ ÁX¯<∆ä ø£\yê&√, dü'Rn‘·&TÉ , dü' @eRn˝≤+{Ïyê&˚ ne⁄‘ê&ÉT.
‘ꈈ ùV≤ uÛ≤s¡‘ê! eTqTwüß´\+<ä]˝À yê]yê] dü«uÛ≤yêqïqTdü]+∫
yê]yê] ÁX¯<∆ä ñ+≥T+~. á |ü⁄s¡Twüß&ÉT ÁX¯<ë∆eTj·TT&ÉT. me] ÁX¯<∆ä m≥Te+{Ï<√,
yêfi¯fl e´øÏ‘Ô «· + n≥Te+{Ï<eä ⁄‘·T+~.
dü‘Ôê«qTs¡÷bÕ : Á|ür eTìwæ˝À ÁX¯<ä∆ y˚πs«s¡T>± ñ+&É≥+ eTq+
#·÷düTHÔ êï+. á ‘˚&Ü\qT eTq+ m+‘·>± >∑eTìkÕÔy÷Ó , n+‘·>±q÷ <ëìøÏ
ø±s¡D≤\qT ‘Ó\TdüTø√yê\H˚ õC≤„dü eTq˝À ô|s¡T>∑T‘·T+~. Á|ür e´øÏÔ˝Àì
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 201
ÁX¯<ë∆ Ä e´øÏÔ dü«uÛ≤yêqïqTdü]+∫ nq>± yêì dü+kÕÿsê\qT ã{Ϻ ñ+≥T+<äì
uÛÑ>∑eBZ‘·˝À lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT $e]düTÔHêï&ÉT. ªªÁX¯<ä∆µµ dü«uÛ≤yêqïqTdü]+∫
ñ+≥T+<ë? ˝Òø£ ªªdü«uÛ≤yêµµqïqTdü]+∫ ÁX¯<∆ä ñ+≥T+<ë? nH˚~ ìX¯ÃsTT+∫
#Ó|Œü ≥+ ø£w+ºü — Ç$ s¬ +&É÷ nH√´Hê´Á•‘·eTT˝…’ Á|ürB s¬ +&Ée <ëìï m+‘√
$qj·T+>± nqTdü]düT+Ô ~.
@yÓTÆq|üŒ{Ïø°, e´øÏÔ dü«uÛ≤ey˚T ªªÁX¯<ä∆µµqT XÊdædüTÔ+<äì uÛÑ>∑eBZ‘·
Á|üø£{ÏdüTÔqï~. ˇø=ÿø£ÿkÕ] nìyês¡´eTT˝…’q u≤<Ûëø£s¡yÓTÆq nqTuÛÑyê\‘√ ÁX¯<ä∆
<Óã“‹ì, eTs=ø£ $wüj÷· ìøÏ ÁX¯<∆ä e÷]‘˚ dü«uÛ≤e+ $qj·T+>± Ä q÷‘·q
ÁX¯<q∆ä qTdü]düT+Ô ~. ø±˙, kÕ<Ûës¡D+>± ÁX¯<∆ä e´øÏÔ dü«uÛ≤yêqTkÕs¡yT˚ ñ+≥T+~.
ªªÁX¯<ä∆µµ jÓTTø£ÿ kÕs¡‘·‘·Ô«eT+‘ê s¡Vü≤dü´ X¯øÏÔ nsTTq nVü≤+ø±s¡+˝À ìVæ≤‘·yÓTÆ
ñ+≥T+~. n<˚ ‘êqT mqTïø=qï K∫Ñ·yTÓ qÆ \øå±´ìï #˚s{¡ ≤ìøÏ ‘·j÷· s¡T#˚dTü ø=H˚
Á|üD≤[ø£\qT ìX¯ÃsTT+#·Tø=+≥T+~.
e÷qe⁄ì kÕeTs¡ú´y˚T \ø£å´ÁbÕ|æÔøÏ ªªÁX¯<ä∆µµqT ìs¡ísTTdüTÔ+~. ‘·<äT|ü] á
ÁX¯<ä∆ yêì kÕeTs∆ê´ìï ~«>∑TD°ø£è‘·+ #˚dæ yêì Á|üD≤[ø£\T ø±s¡´s¡÷|ü+
<ë\Ã{≤ìøÏ düV‰ü j·T|ü&TÉ ‘·T+~. á $<Û+ä >± kÕeTs¡´ú + eT]j·TT ÁX¯<∆ä |üsd¡ Œü s¡+
düVü≤ø£]+#·Tø=+{≤sTT. e÷qe⁄ì˝Àì ˇø£ >∑TD+ $T–*q ¬s+&ç+{Ïø£+f…
ÁbÕeTTK´+ eVæ≤+∫ yêì dü«uÛ≤yêìï ìs¡sí TTdüT+Ô <äì eTT+<˚ $e]+#·ã&ç+~.
(14/10). |üPsê«]®‘· ˇø±H=ø£ Á|ü‘´˚ ø£ >∑TD+, $T–*q s¬ +&ç+{Ïô|’ u≤\´+
qT+&û ÁbÕeTTK´‘· ø£*– ñ+≥T+~. Çø£ÿ&É ñ|üj÷Ó –+∫q ªªdü‘êÔ «qTs¡÷|üµµ
nH˚ |ü<+ä BìH˚ ‘Ó*j·TCÒdTü qÔ ï~.
ÁX¯<ë∆eTjÓ÷j·T+ |ü⁄s¡Twü' : e÷qe⁄&ÉT ÁX¯<ë∆e+‘·T&Ó’ ÁX¯<ä∆j·T+<˚
ñ+≥THêï&ÉT. Á|ür uÛÑ≈£îÔ&ÉT ÁX¯<ä∆‘√, dæús¡+>± @ <˚e‘·qTbÕdækÕÔ&√, n‘·&ÉT Ä
ÁX¯<ä∆ |òü*‘·+>± ‘·q Äsê<Ûä´ <Ó’yêH˚ï bı+<äT‘ê&ÉT (7/20 qT+&ç 23).
jÓ÷ j·TÁ#·Ã¤<ä∆' dü @e dü' : ‘·q ÁX¯<ä∆ @$T{À e÷qe⁄&ÉT n<˚
 202 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
ne⁄‘·THêï&ÉT. e÷qe⁄ì e´øÏÔ‘·«+, <ëì Á|üuÛ≤e+ yêì ÁX¯<ä∆qqTdü]+#˚
ñ+{≤sTT. e÷qe⁄&ÉT ‘·q J$‘· ø±sê´\˝À kÕ~Û+∫q <˚<q’Ó qT yêì ÁX¯<∆ä
e\qH˚ nH˚~ Á|üC≤„e+‘·T\+<äs÷¡ n+^ø£]+∫q $wüjT· y˚T1 uÛÑ>∑eBZ‘· ‘·q<Óq’
uÛ≤wü˝À á uÛ≤yêìï Ç~es¡øπ $e]+∫+~. (9/23)
4. j·T»+‘˚ kÕ‹Ô«ø± <˚yêHéjT· ø£så ø¡ ±å +dæ sê»kÕ'ˆ
Áù|‘êHéu÷ÑÛ ‘·>D∑ ≤+XÊÃH˚´ j·T»+‘˚ ‘êeTkÕ »Hê'ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ kÕ‹Ô«ø±'RkÕ‹Ô«≈£î\T, <˚yêHéR<˚e‘·\˙, sê»kÕ'Rsê»dæ≈£î\T, j·Tø£ås¡øå±+dæR
j·T≈£îå \˙, sêø£då Tü \˙, j·T»+‘˚RÄsê~ÛkÕÔsT¡ , nH˚´RÇ‘·sT¡ ˝…q’ , ‘êeTkÕ'R‘êeTdæø,£ »Hê'R»qT\T,
Áù|‘êHéRÁù|‘ê\q÷, uÛÑ÷‘·>∑D≤Hé #·RuÛÑ÷‘·>∑D≤\˙, j·T»+‘˚RÄsê~ÛkÕÔs¡T.
‘ꈈ kÕ‹Ô«≈£î\T <˚e‘·\qT, sê»dæ≈î£ \T j·Tø£å sêø£då Tü \qT, ‘êeTdæ≈î£ \T
uÛ÷Ñ ‘·Áù|‘· >∑D≤\˙ Äsê~ÛkÕÔsT¡ .
j·T»+‘˚ kÕ‹Ô«ø± <˚yêHé : Á|ür eTìwæ ‘·q dü+|üPs¡í uÛÑøÏÔq+‘ê @<√
ˇø£ <˚e‘·ø√, eT] @<√ ˇø£ <ëìøÏ n]Œ+∫, ‘·<ë«sê ‘·q ø√]ø£\T
HÓsy¡ s˚ T¡ Ãø√yê\qT≈£î+{≤&ÉT. Ä<Ûë´‹àø£ uÛ≤wü˝À Bìì ªª|üP»µµ n+{≤s¡T. n+fÒ
@<˚ì <˚e⁄D√í, <˚e‘·H√ |üPõ+#˚ c˛&ÉXÀ|ü#ês¡ |üP»j˚T ø±qø£ÿs¡˝<Ò Tä . ªª|üP»µµ
n+fÒ Ç+ø£q÷ $düèÔ ‘ês¡eú TTqï~. eTq˝À Á|ür ˇø£ÿs¡eT÷ @<√ ˇø£ <˚e‘·
Hêsê~Ûd÷ü HÔ ˚ ñHêï+. Hêdæ≈Ô î£ \T ≈£L&Ü Äsê~ÛdTü HÔ êïs¡T. ãVüQX¯' yê] Äsê<Û´ä
$wüjT· + Ç+Á~j·T edüTeÔ ⁄\T, dü+|ü<,ä n~Ûø±s¡+ ø±e#·TÃ. á $düèÔ ‘ês¡+ú ˝À
eTqMT XÀ¢ø±ìï #·~$q≥¢sTT‘˚, á XÀ¢ø±s¡ú+ eTq≈£î düŒwüº+>± uÀ<Ûä|ü&ÉT‘·T+~.
dü‘«Ô· >∑TD Á|ü<ëÛ qT\T ‘·eT XÊ+‘· dü«uÛ≤e+ e\q, eT+∫ dü+kÕÿsê\ e\q
~e´‘ê«ìï dü÷∫+#˚ ñqï‘ê<äs¡ÙeTT\qT, Ä<äs¡Ù >∑TD≤\qT ø√s¡T≈£î+{≤s¡T.
n+<äT#˚‘· yês¡T düV≤ü »+>±H˚ n≥Te+{Ï ~e´‘ê«ìï Äsê~ÛkÕÔsT¡ .
j·Tø£ås¡øå±+dæ sê»kÕ' : s¡CÀ>∑TD Á|ü<ëÛ qT\T n‘ê´X¯ e\q ‘êeTT
1 <Ûäqe+‘·T\‘√, n~Ûø±s¡+, ã\+ ø£\yê]‘√ ùdïVü≤+ #˚kÕÔs¡T. áHê{Ï Á|ü|ü+#·+˝À MT¬sø£ÿ&É
eTq ø√]ø£\T, eTq dü«uÛ≤ey˚T eTqeTe⁄‘ê+`ù|{¢ À. ∫‘·XÔ ó¯ ~∆ e÷Á‘·yT˚ J$‘êìøÏ XÊX¯«‘·‘êÔ «ìï
#˚≈£Ls¡TdüTÔ+~ ` >√<∏˚
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 203
mqTïø=qï s¡+>∑+˝À n$ÁXÊ+‘·+>± dü<ë ø£wüº|ü&ç |üì#˚kÕÔs¡T. yês¡T j·Tø£å
sêø£ådüT\qT1 |üPõkÕÔs¡T. uÛÑ≈£îÔì Vü≤è<äj·T+˝À ñ+&˚ s¡Vü≤dü´ ø√]ø£\ô|’ Äsê<Ûä´
<˚e‘· Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+≥T+<äì #Ó|Œü ≥y˚T Bì ñ<˚X› ´¯ +. <äTdüT\Ô T KØ<äT #˚jT· {≤ìøÏ
mes¡÷ |ü⁄düøÔ ±\ ø=≥Tº≈î£ yÓfifl¯ s¡T. n<˚ $<Û+ä >± ø√]ø£\‘√ ø£sà¡ \+<˚ eTTì– ñ
+&˚ s¡CÀ>∑TD Á|ü<ÛëqT\T ‘·eT >∑TD≤\‘√ ø£*ùd düe÷qdüTú\H˚ yÓT#·TÃø=ì
yê]H˚ Äsê~ÛkÕÔsT¡ .
Áù|‘êHéuÛÑ÷‘·>∑D≤+XÊÃH˚´ j·T»+‘˚ ‘êeTkÕ »Hê' : ‘êeTdæø£ Á|üeè‹Ô
>∑\yês¡T ‘·eT ˙#· Ç+Á~j·T uÛÀ>±\ ø√dü+ <äTwüº X¯≈£îÔ˝…’q uÛÑ÷‘·, Áù|‘ê\qT
Äsê~ÛkÕÔsT¡ . ˙‹ ˝Òìyês¡T, ø£èÁ‹eT $<ä´ ø£\yês¡T kÕ<Ûës¡D+>± ‘·eT n‘·´+‘·
Vü ‰ ìø£ s ¡ y Ó T Æ q <ä T sêX¯ \ qT rs¡ T Ãø√e{≤ìøÏ dü e ÷»+˝À <Ísꓤ > ∑ T ´˝… ’ q
Á|ürø±s¡yê+#Û·>∑\, düe÷C≤ìøÏ ø£fi¯+ø£+ e+{Ï yê]HêÁX¯sTTkÕÔs¡T. (uÛÑ÷‘·,
Áù|‘ê\T). Ms¡T XÊØs¡ø£+>± J$+∫ j·TTqï|üŒ{Ïø°, J$‘· e÷<ÛäTsê´ìøÏ,
kÂ+<äsê´ìø° eTè‹ #Ó+~qyêπs. ‘êeTdæ≈£î\T ‘·eT ˙#·yÓTÆq, H˚s¡|üP]‘·
<äTsêX¯\qT rs¡TÃø√e{≤ìøÏ kÕ<Ûës¡D+>± eè‹ÔØ‘ê´ C…\’ T |ü≈îå£ \qT, >∑T+&Ü\qT
(n<Ó≈› î£ ) mqTï≈£î+{≤s¡T.
Ç<˚ n_ÛÁbÕj·T+ Ç+‘·≈£î eTT+<äT ≈£L&Ü nH˚ø£ XÀ¢ø±˝À¢ e´ø°Ôø£]+#·
ã&ç+~. (7/20 qT+&ç 23— 9/23 qT+&ç 25) uÛÑ÷‘· Áù|‘ê\T ì»+>±
ñHêïj·÷ nì ‘Ó\TdüTø√yê\ì Ä<ÛTä ìø£ e÷qe⁄ìøÏ ≈£î‘·÷Vü≤\+>± ñ+≥T+~.
ø±˙ uÛÑ>∑eBZ‘·˝Àì Á|üdTü ‘Ô · uÛ≤>±ìï n<Û´ä j·Tq+ #˚jT· {≤ìøÏ Ä $wüj÷· \T
nHêeX¯´ø£+. Á|üdüTÔ‘· Á|ü|ü+#·+˝À n≥Te+{Ï X¯≈£îÔ\THêïj·Tì #Ó|üŒfy˚T Çø£ÿ&ç
ñ<˚›X¯´+.
1
j·Tø£å >∑D≤\T ≈£îuÒs¡Tì k˛<äs¡T\ì e]í+#·ã&ç+~. ≈£îuÒs¡T&ÉT dü«s¡Z+˝À ø√XÊ~Û|ü‹. ã\+,
n~Ûø±s¡+ ø£\yês¡T sêø£ådüT\T. n‘ê´X¯, ø£s¡ào\‘·«+ >∑\yês¡T ‘·eT ø√]ø£\T HÓs¡y˚s¡TÃø√e{≤ìøÏ
#·÷dæHê á $wüj·T+ ì»eTì ns¡úeTe⁄‘·T+~.
 204 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
kÕ‹Ô«ø£ Á|üeè‹Ô >∑\yês¡T düV≤ü è<äjT· T\ qT+&ç, sê»dæø£ Á|üeè‹Ô >∑\yês¡T
<Ûqä +, n~Ûø±s¡+ >∑\yê] qT+&ç, ‘êeTdæø£ Á|üeè‹Ô >∑\yês¡T n+‘·T˝Òì ã\+,
˙#·yÓTÆq H˚s¡ ãT~∆>∑\yê] qT+&ç düVü‰j·÷ìï Ä•kÕÔs¡T. n+<äTe\q ˇø£
e÷qe⁄ì ø±s¡´s¡+>±ìï ã{Ϻ n‘·&Ó+≥Te+{Ïyê&√ #ê˝≤ es¡≈£î eTq+
‘Ó\TdüTø√>∑\+.
uÛøÑ ÔÏ uÛ≤e+ Á|ür ˇø£ÿ]˝À ˇø£ÿfÒ. Á|ür ˇø£ÿs¡÷ ‘·eT ªªÁX¯<µ∆ä µ qqTdü]+∫
‘·eT Äsê<Û´ä $wüj÷· ìï mqTï≈£î+{≤s¡T. ‘·|ü Á‘√e˝À bÕ≥T|ü&TÉ yê] >∑T]+∫`
5. nXÊg$Væ≤‘·+ |òTü Às¡+ ‘·|´ü +‘˚ j˚T ‘·b˛ »Hê'ˆ
<ä+uÛ≤Vü≤+ø±s¡dü+j·TTø±Ô' ø±eTsê>∑ã˝≤ì«‘ê'ˆˆ
6. ø£s¸¡ jT· +‘·' X¯Øs¡d+úü uÛ÷Ñ ‘·Á>±eTeT#˚‘d· 'ü ˆ
e÷+ #Ó’yê+‘·'X¯Øs¡düú+ ‘êì«<∆ë´düTs¡ìX¯Ãj·÷H鈈
5. Á|ü‹ˆˆ j˚TR@, »Hê'ReTqTwüß´\T, <ä+uÛÑ, nVü≤+ø±s¡ dü+j·TTø±Ô'R<äs¡Œ+‘√q÷,
nVü≤+ø±s¡+‘√q÷ ≈£L&ÉTø=ì, ø±eT, sê>∑, ã\, nì«‘ê'Rø±eTsê>±\ ã\+‘√ ≈£L&ÉTø=ì,
nXÊg $Væ≤‘·yéTRXÊg+˝À #Ó|üŒã&Éì, |òüTÀs¡yéTR|òüTÀs¡yÓTÆq, ‘·|ü'R‘·|üdüT‡ì, ‘·|ü´+‘˚R#˚kÕÔs√.
6. Á|ü‹ˆˆ n#˚ ‘ · d ü ' R‘Ó * $ ‘· ≈ £ î ÿe‘· q +#˚ ‘ ê, X¯ Ø s¡ d ü ú y é T RX¯ Ø s¡ + ˝À ñqï,
uÛÑ÷‘·Á>±eTyéTRJe ø£D≤\ì, n+‘·' X¯Øs¡düú+Rn+‘·X¯ÙØs¡+˝À ñ+&˚, e÷+ #· @eRqqTï
≈£L&Ü, ø£s¡Ùj·T+‘·'R Væ≤+dæ+#˚yês¡T, ‘êHéRyê]ì, ÄdüTs¡ìX¯Ãj·÷HéRÄdüT]ø£yÓTÆq ìX¯Ãj·T+
ø£\yês¡ì, $~∆R‘Ó\TdüTø√.
5. ‘ꈈ XÊg $s¡T<ä∆+>± |òüTÀs¡yÓTÆq ‘·|üdüT‡ #˚ùdyês¡T <ä+uÛÑeT÷,
nVü≤+ø±s¡eT÷, ø±eTeT÷, sê>∑eTT\‘√ ≈£L&ç j·TT+&˚yês¡÷...
6. ‘ꈈ X¯Øs¡+˝À ñ+&˚ uÛ÷Ñ ‘· düeTT<ëj·÷˙ï, X¯Øs¡+˝À ñ+&˚ qqTï
≈£L&Ü Væ≤+dæ+#˚yêfi¯ófl ÄdüTØ Á|üeè‹Ô >∑\yês¡ì ‘Ó\TdüTø√.
kÕ<Ûä≈£î\ n‹ ñ‘ê‡Vü≤+ πøe\+ X¯ØsêìøÏ n\dü≥qT, eTqdüT≈£î
$düT>∑TqT e÷Á‘·y˚T ø£*>∑düTÔ+~. eT‘·+ ù|]≥ ‘·|ü&ÉT <ës¡T˝À¢ ‘Ó*$‘·≈£îÿe>±
X¯øìÔÏ eè<Ûë #˚dTü ø√e≥+ e\q @ Ä<Ûë´‹àø£ $ø±düeT÷ ø£\T>∑C≤\<äT. #ê˝≤
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 205
eT+~ kÕ<Û ä ≈ £ î \T ‘· e T X¯ ≈ £ î Ô \ qT <ä T ]«ìjÓ ÷ >∑ + #˚ d ü T ø=ì ‘· s ¡ T yê‘·
u≤<Ûä|ü&ÉT‘·THêïs¡T. n+<äTe\q lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT n≥Te+{Ï n$y˚≈£î˝…’q
kÕ<Û≈ä î£ \ ∫Á‘êìï ∫Á‹+∫, yê] ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe $<ÛëHê\qT n|üV‰ü dü´+ #˚dTü HÔ êï&ÉT.
ø=+‘· eT+~ dü÷ú\ø±j·TT\≈£î, ø=+‘· |ü]$T‘· ø±˝≤e~Û es¡≈£î
XÊØs¡øy£ TÓ qÆ ìj·TeT ìÁ>∑V‰ü \T ìdü‡+<˚V≤ü +>± bÕ{Ï+#·e\dæ ñ+≥T+~. n+‘·
e÷Á‘êq á s¡øy£ TÓ qÆ XÊØs¡ø£ ‘·|Xü ï s¡´\T e÷Á‘·yT˚ Ä+‘·]ø£ e´øÏ‘Ô «· $ø±kÕìï
ø£*–kÕÔj·Tì uÛ≤$+#·≥+ bıs¡bÕ≥T. n+<äT#˚‘· XÊØs¡ø£yÓTÆq ‘·|üX¯Ãs¡´\T
XÊÅdj Ô” T· +>±q÷, <Ûsä à¡ XÊÅkÕÔqTkÕs¡+ ñ+&Ü*. XÊg $s¡T<ä+∆ >± m+‘· e÷Á‘·eT÷
ñ+&É≈£L&É<äT.
kÕ<Ûës¡D+>± ø=+‘· eT+~ øπ e\+ Á|ü<sä Ù¡ q ø√dü+ ‘·|dü Tü ‡ #˚kÕÔsT¡ .
<ä+uÛÑ+, nVü≤+ø±s¡+ >∑\yês¡T ‘·|üdüT‡≈£î ns¡TΩ\T ø±s¡T. ÁbÕ|ü+∫ø£yÓTÆq
$wüj·÷\˝À n‘·´+‘êdüøÏÔ ñqïyês¡T, ø±eTT≈£î\÷ ‘·|üdüT‡≈£î ns¡TΩ\T ø±s¡T.
yês¡T ‘·|üdüT‡ #˚j·T˝Òs¡T.
ø=+‘· eT+~ ‘·|dü Tü ‡ #˚dæ |ò*ü ‘·+>± X¯øìÔÏ dü+bÕ~+∫q|üŒ{Ïø,° yê]
ø√]ø£\T dü÷\ú yÓTqÆ yÓq’ +<äTq Ä X¯øìÔÏ <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚dæ ∫es¡≈î£ ‘·eT HêX¯Hêìï
‘êy˚T ø=ì ‘Ó#·TÃ≈£î+{≤s¡T. |ü⁄sêD≤\˝Àì sêø£ådüT˝Ò Ç+<äT≈£î ñ<ëVü≤s¡D.
n≥Te+{Ï yês¡T XÊg $<ÛëHêìï ìs¡ø¢ ´å£ + #˚dæ ‘·|dü Tü ‡ #˚kÕÔsT¡ . yês¡T ÄdüTØ
ÁX‚DøÏ Ï #Ó+~qyês¡T.
e÷+ #Óy’ ê+‘·' X¯Øs¡d+úü : n≥Te+{Ï ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe ‘·|dü Tü ‡\T X¯Øsêìï
Væ≤+dæ+#·≥y˚T>±ø£, ˝ÀqTqï |ü$Á‘·eT÷, ~e´eT÷ nsTTq uÛÑ>∑e+‘·TDÏí ≈£L&Ü
Væ≤+dæ+#·≥y˚T ne⁄‘·T+~. n≥Te+{Ï •~∏\ X¯Øs¡+˝À Jeq kÂ+<äs¡´+
dü+|üPs¡+í >± e´ø£+Ô ø±C≤\<äT. eT÷s¡yâ TÓ qÆ n‹ rÁe ‘·|dü Tü ‡ Çø£ÿ&É ìs¡d+æ #·ã&ç+~.1
$y˚ø£|üPs¡íyÓTÆq ìÁ>∑Vü≤+ ‘·|üdüT‡ ne⁄‘·T+~ >±˙, ø£è≤s¡yÓTÆq Væ≤+dü ø±<äT.
1
ªªX¯Øsêìï ø£wüºô|fÒº nqT∫‘·yÓTÆq, ìs¡s¡úø£yÓTÆq ‘·|üdüT‡ #˚j·T≈£L&É<äìµµ ãT<äT∆&ÉT ‘·q •wüß´\qT
ôV≤#·Ã]+#ê&ÉT.
206 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
kÕ‹Ô«ø£, sê»dæø£, ‘êeTdæø£ á eT÷&ÉT $<Ûë˝…’q ÄVü‰s¡+, Äsê<Ûäq,
‘·|dü Tü ‡, <ëq+ ‘·sT¡ yê‘· XÀ¢ø±\˝À $e]+#·ã&ÉT‘·Tqï~.
7. ÄVü‰s¡d«Ôü |æ düs«¡ dü´ Á‹$<Û√ uÛeÑ ‹ Á|æjT· 'ˆ
j·T»„d|Ôü dü <Ôü ë∏ <ëq+ ‘˚cÕ+ uÛ<Ò $ä TeT+ X¯èDTˆˆ
Á|ü‹ˆˆ düs«¡ dü´ n|æRÁ|ü‹yêìøÏ, ÄVü‰s¡'‘·TRÄVü‰s¡+ ≈£L&Ü, Á‹$<Û'ä ReT÷&ÉT s¡ø±\T>±,
Á|æj·T'RÇwüº+, uÛÑe‹Rne⁄‘·T+~, ‘·<∏ëRn˝≤π>, j·T»„'Rj·T»„+, ‘·|ü'R‘·|üdüT‡, <ëqyéTR<ëq+
≈£L&Ü (eT÷&ÉT s¡ø±\T>± ÇwüºeTe⁄‘·T+~), ‘˚cÕ+Ryê{Ï, uÛÒ<ä+RuÛÒ<ëìï, ÇeTyéTRÇ~>√,
X¯èDTR$qT.
‘ꈈ e÷qe⁄\≈£î eT÷&ÉT $<Ûë˝…q’ ÄVü‰s¡+ Á|æjT· eTe⁄‘·T+~. j·T»„eT÷,
‘·|dü ÷ü ‡, <ëqeT÷ ≈£L&Ü n˝≤π> ñ+≥T+~. yê{Ï˝Àì uÛ<Ò ëìï $qT.
lø£èwüí uÛ>Ñ y∑ êqT&ÉT ‘·sT¡ yê‹ XÀ¢ø±\˝À ‘êqT #Ó|Œü uÀe⁄ $wüj÷· \qT
|ü]#·j·T+ #˚düTÔHêï&ÉT. e´øÏÔ @ s¡+>∑+˝À |üì#˚düTÔqï|üŒ{Ïø° Ä #˚j·TT |üì˝À
yêì dü«uÛ≤e+ e´ø£eÔ Te⁄‘·÷ ñ+≥T+~. ÄVü‰s¡+, $TÁ‘·T\T, Vü≤è<äjT· uÛ≤yê\÷,
J$‘·+ |ü≥¢ yêì <äèø£Œ<∏eä T÷ kÕ<Û≈ä î£ &ÉT m≥Te+{Ïyê&√ ‘Ó*j·TCÒd÷ü Ô ñ+{≤sTT.
yêdüyÔ êìøÏ á uÛ÷Ñ $Tô|’ ìedæ+#˚ Á|ür e´ø°Ô á eT÷&ÉT >∑TD≤\˝À ÁbÕ<Ûëq´‘·
eVæ≤+∫q @<√ ˇø£ >∑TD+ jÓTTø£ÿ e´ø°Ôø£s¡DÒ nj·TT´+{≤&ÉT.
j·T»„+, <ëq+, ‘·|üdüT‡ : n‘·&ÉT mqTïø=qT ÄVü‰s¡+, #˚j·TT j·T»„+,
‘·|dü Tü ‡, <ëq+ nìï+{Ï˝À yêì dü«uÛ≤e+ @<√ ˇø£ >∑TD+ m≈£îÿe>± ø£ì|æd÷ü Ô
ñ+≥T+~.
e÷qe⁄ì Ä+‘·]ø£ dü«uÛ≤e+ yêì˝À ñ+&˚ ˇø±H=ø£ >∑TD ÁbÕã\´+ô|’
Ä<Ûës¡|ü&ç u≤Vü≤´ Á|ües¡Ôq>± e´ø£ÔeTe⁄‘·T+~. Ç‘·s¡T\qT eØZø£]+#·{≤ì
≈£î<˚•› +∫q$ ø±M XÀ¢ø±\T. Væ≤+<ä÷ <Ûsä à¡ + Ä‘·à $<ë´ XÊgyÓTqÆ +<äTq <ëì
kÕsê+X¯ kÂ+<äs¡´eT+‘ê, e´øÏÔ, e´øÏÔ‘·«+˝À ìøÏå|üÔyÓTÆj·TTqï X¯≈£îÔ\qT yÓ*øÏrdæ
$ø£d+æ |üCdÒ æ dü+|üPs¡+í >± yêìøÏ n+~+#·≥+˝ÀH˚ ñqï~. Ä‘·à kÂ+<äsê´ìï
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 207
$ø£dæ+|üCÒùd X¯øÏÔì Vü≤è<äj·÷ìøÏ ø£*–+∫ ‘·yÓ÷>∑TD|ü⁄ eT+<ä‘ê«qTï+&ç,
s¡CÀ>∑TD|ü⁄ $πøåbÕ\ qT+&ç s¡øÏå+∫, ∫‘·ÔX¯ó~∆ ø£*–+∫ ìsêàD≤‘·àø£ #·Ts¡T≈£î
<äHêìï, Ä<Ûë´‹àø£ Á|üø±XÊìï#˚à dü‘«Ô· >∑TD≤ìï ô|+bı+~+#·≥y˚T á XÀ¢ø±\
|üse¡ ÷s¡+ú . eTq\qT eTq+ eØZø]£ +#·Tø√e{≤ìøÏ M\T>± Çø£ÿ&É nH˚ø£ >∑Ts¡T\Ô qT
e]ídüTÔHêï&ÉT.
8. Äj·TT'dü‘·Ô«ã˝≤s√>∑´düTKÁ|”‹$s¡úHê'ˆ
s¡kÕ´' dæï>±∆' dæsú ê Vü≤è<ë´ ÄVü‰sê' kÕ‹Ô«ø£ Á|æj÷· 'ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ Äj·TT'RÄj·TTe⁄˙, dü‘«Ô· Rdü‘ê«˙ï, ã\Rã˝≤˙ï, Äs√>∑´RÄs√>±´˙ï, düTKR
düTU≤˙ï, Á|”‹RÁ|”‹˙, $es¡H∆ ê'Rô|+#˚M, s¡kÕ´'Rs¡d+ü ‘√ ≈£L&çqM, dæï>±∆'Rì>∑ì>∑˝≤&˚$ (õ&ÉT‘¶ √),
dæsú ê'Rø£&TÉ |ü⁄˝À dæsú +¡ >± ñ+&˚M, Vü≤è<ë´'ReTqdüT‡ì Äø£]¸+#˚M (nsTTq), ÄVü‰sê'RÄVü‰sê\T,
kÕ‹Ô«ø£ Á|æj·÷'RkÕ‹Ô«≈£î\øÏ Á|æj·T+>± ñ+{≤sTT.
‘ꈈ Äj·TTe⁄, dü‘·Ô«>∑TD+, ã\+, Äs√>∑´+, düTK+, Á|”‹` M{Ïì
ô|+#˚M, s¡dü+‘√ ì+&çqM, õ&ÉT¶‘√ ì>∑ì>∑˝≤&˚M, ø£&ÉT|ü⁄˝À #ê˝≤ø±\+
ñ+&˚M, eTqdüT‡ Hêø£]¸+#˚$ nsTTq ÄVü‰sê\T kÕ‹Ô«≈£î\≈£î Á|æj·T+>±
ñ+{≤sTT.
dü‘·Ô«>∑TD Á|ü<ÛëqT\≈£î düVü≤»+>± Äj·TTwü߸qT, <Ûë´qX¯øÏÔì, ã˝≤ìï
ô|+∫, Ç+Á~j·÷\qT ìÁ>∑Væ≤+|ü>∑\ ÄVü‰s¡+ ÇwüºyÓTÆ ñ+≥T+~. <Ó’q+~q
kÕ<Ûqä ≈£î Ä≥+ø£+ ø£\>∑˙j·Tø£ Äs√>±´ìï#˚à ÄVü‰sêìï yês¡T Çwü|º &ü ‘É ês¡T.
Á|”‹ì, düTU≤ìï Ç#˚à ÄVü‰s¡+ yê]øÏwüº+. ≈£î¢|üÔ+>± X¯óÁuÛÑyÓTÆq, HÓ’‹ø£+>±`
uÛÖ‹ø£+>± ˝≤uÛ+Ñ ø£*–+#˚ ÄVü‰s¡+, uÛÀ»Hêq+‘·s+¡ ˝À|ü\ |ü$Á‘·+ >±$+#˚
ÄVü‰s¡+ düVü≤»+>± kÕ‹Ô«≈£î\≈£î ÇwüºeTe⁄‘·T+~.
Á|ü|+ü #·+˝À e÷qe⁄\T uÛTÑ õ+#˚ ÄVü‰s¡+ dü«uÛ≤yêqïqTdü]+∫ Hê\T>∑T
uÛ≤>±\T>± $uÛÑõ+#ês¡T. n$ ` s¡kÕ´' nq>± s¡düj·TTø£ÔeTT\T, dæï>±ú' nq>±
H˚sTT yÓTT<ä\>∑T yê{Ï‘√ ñ+&˚$, dæsú ê' nq>± Äø£*ì rπsÃ$, Vü≤è<ë´' nq>±
208 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
Vü≤è<äj÷· ìøÏ dü+‘√wü+ ø£\T>∑Cj Ò T· Tq$. dü‘«Ô· >∑TD Á|ü<ëÛ qT\≈£î ô|q’ #Ó|Œæ q≥T¢>±
Äj·TTwü߸qT, ã˝≤ìï eè~∆ #˚ùd$ düVü≤»+>± Á|æj·TyÓTÆq$.
uÛÀø£ôÔ |’ uÛÀ»q |ü<ësêú\ Á|üu≤Û e+ ñ+≥T+<äH~˚ ìdü‡+<˚V≤ü +. e´øÏÔ
uÛTÑ õ+#˚ ÄVü‰sêìï nqTdü]+∫ yêì Á|üeè‹Ô ñ+≥T+~. ÄVü‰s¡+ eTq dü«uÛ≤yêìï
ìj·T+Á‹+#·≥y˚T >±ø£, Ä dü«uÛ≤e+ eTq s¡T∫ì ≈£L&Ü ìj·T+Á‹düTÔ+~.
ˇø=ÿø£ÿkÕ] ˇø√ÿ s¡ø£yÓTÆq ÄVü‰s¡ |ü<ës¡ú+ô|’ Ä|ü⁄ø√˝Òq+‘· Çwüº+ ø£\T>∑T‘·÷
ñ+&É≥+ eTq≈£î ‘Ó*dæq<˚. »+‘·Te⁄\T yê]yê] XÊØs¡ø±edüsê\qT ã{Ϻ
ˇø=ÿø£ÿkÕ] ‘·eT ÄVü‰sêìï e÷s¡TÃ≈£î+{≤sTT. ≈£îø£ÿ\T, |æ\T¢\T ‘·s¡#·T>± >∑&ç¶
‹+≥÷ ñ+{≤sTT. Äe⁄\T ñ|ü sêfi¯flqT Hê≈£î‘·÷ ñ+{≤sTT. |æ\\¢ T eT{Ϻ
‹+≥÷ ñ+{≤s¡T. >∑]“¤D° Åd\Ô” T Ä düeTj·T+˝À s¡øs£ ø¡ ±\ s¡T#·T\qT Çwü|º &ü TÉ ‘·÷
ñ+{≤s¡T.
s¡CÀ>∑TD Á|ü<ÛëqT\T Çwüº|ü&˚ ÄVü‰sêìï uÛÑ>∑yêqT&ÉT #ÓãT‘·THêï&ÉT.
9. ø£≥«eT¢\eD≤‘·T´wüírø£å ís¡÷ø£å$<ëVæ≤q'ˆ
ÄVü‰sê sê»düùd´cºÕ <äT'KXÀø±eTj·TÁ|ü<ë'ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ (n‹) ø£≥TR($TøÏÿ*) #˚<äT, ÄeT¢R($TøÏÿ*) |ü⁄\T|ü⁄, \eDR($TøÏÿ*) ñ|ü,
n‹ ñwüíR($TøÏÿ*) y˚&ç, rø£åDR($TøÏÿ*) |òü÷≥T, s¡÷ø£åR($TøÏÿ*) bı&ç>± ñ+&çq,
$<ëVæ≤q'R($TøÏÿ*) <ëVü≤+ |ü⁄{Ϻ+#˚M, <äT'K,XÀø£, ÄeTj·TÁ|ü<ë'R(nì) <äT'U≤˙ï, XÀø±˙ï,
s√>±˙ï Ç#˚ÃM nsTTq, ÄVü‰sê'RÄVü‰sê\T, sê»düdü´Rsê»dæ≈£î\øÏ, ÇcÕº'RÇwüº+.
‘ꈈ #˚<ä÷, |ü⁄\T|üP, ñ|üê y˚&û, ø±s¡eT÷ n˙ï n‹>± ø£*–,
bı&çbı&ç>± ñ+&ç, <ëVü≤+ |ü⁄{Ïdº ÷ü ,Ô <äT'U≤˙ï, XÀø±˙ï, s√>±\ì ø£*–+#˚
ÄVü‰sê\T sê»dæ≈î£ \≈£î Çwü+º .
#˚<Tä , |ü⁄\T|ü⁄, ñ|ü, n‹ y˚&,ç ø±s¡+, >∑{>ºÏ ± ñqï, eT+&ç+#˚ s¡T#·T\qT
sê»dæ≈£î\T Çwüº|ü&É‘ês¡T. n$T‘·yÓTÆq ø√]ø£\‘√ n$ÁXÊ+‘·+>± ø£wüº|ü&˚
sê»dæ≈£î\T ô|’q #Ó|æŒq s¡T#·T\H˚ Çwüº|ü&É‘ês¡T.
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 209
n≥Te+{Ï ÄVü‰s¡+ ìdü‡+<˚V≤ü +>± >=|üŒ X¯øìÔÏ düT+Ô ~— ø±˙ rÁeyÓTqÆ
e>∑T≥ #˚‘· ∫es¡≈î£ <äT'U≤ìï, XÀø±ìï, s√>±ìï ø£*–kÕÔsTT.
á #·s¡Ã\‘√ ^‘ê $<ë´]ú ÄVü‰s¡ ìj·T+Á‘·D e\q Ä˝À#·Hê
ìj·T+Á‘·D kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+<äì uÛ≤$+#·≈L£ &É<Tä . Ä˝À#·Hê $<Ûëq+ n_Ûeè~∆
#Ó+~q|ü&ÉT n+‘·es¡≈î£ yêìøÏ dü+|üPs¡í dü+‘·è|æÔ ì∫Ãq ÄVü‰sê_ÛsT¡ ∫ ≈£L&Ü
e÷s¡T‘·T+<äì eTqMT XÀ¢ø±\ qT+&ç ns¡+ú #˚dTü ø√yê*.
‘·y÷Ó >∑TD Á|ü<ëÛ qT˝…≥Te+{Ï ÄVü‰sêìï mqTï≈£î+{≤s¡T?
10. j·÷‘·j÷· eT+ >∑‘s· d¡ +ü |üP‹ |üsT¡ ´wæ‘+· #· j·T‘Yˆ
ñ∫Ãwüeº T|æ #êy˚T<Û´ä + uÛÀ»q+ ‘êeTdüÁ|æjT· yéTˆˆ
Á|ü‹ˆˆ j·T‘YR@~, j·÷‘·j·÷eTyéTR(e+&çq ‘·s¡Tyê‘·) C≤eTT >∑&ç∫b˛sTTq<√, >∑‘·
s¡düyéTRs¡T∫b˛sTTq<√, |üP‹Ryêdüq ø=≥Tº‘·Tqï<√, |üs¡T´wæ‘·yéT #·RbÕdæb˛sTTq<√, ñ∫äwüºyéT
n|æRm+–* nsTTq~ ≈£L&ÜH√, ny˚T<Ûä´+ #·RnX¯óÁuÛÑyÓTÆq<√, uÛÀ»q+RÄVü‰s¡+, ‘êeTdü
Á|æj·TyéTR‘êeTdæ≈£î\øÏ ÇwüºyÓTÆq~.
‘ꈈ e+&çq ‘·sT¡ yê‘· C≤eTT <ë{Ïb˛sTTqB, s¡T∫ |üP]Ô>± b˛sTT+B,
bÕdæb˛sTT+B, yêdüq >=≥Tº‘T· qïB, m+–*B, nX¯óÁuÛyÑ TÓ qÆ B nsTTq uÛÀ»q+
‘êeTdæ≈£î\≈£î Çwüº+.
j·÷‘·j÷· eT+ : eTq ÁbÕNq XÊÅkÕÔ˝À¢ì ø±\>∑Dq qqTdü]+∫ ˇø£
s√EqT mì$T~ ªªj·÷e÷\T>±µµ $uÛÑõ+#ês¡T. n+<äTe\q ˇø£ j·÷eT+
nq>± eT÷&ÉT >∑+≥\ düeTj·T+. eT÷&ÉT >∑+≥\T eTT+<äT e+&çq~ #·˝≤¢]b˛sTT
bÕ&Ób’ ˛sTTq~>± uÛ≤$+#·ã&˚~. á s√E˝À¢ &Éu≤“˝À¢ |ü~\|üs#¡ ã· &çq ÄVü‰s¡+,
|üfió¯ fl, ì\e #˚dqæ ≈£Ls¡>±j·T\T ]Á|òõæ sπ ≥sY kÂø£sê´\T ø£*–q eTq˝À #ê˝≤
eT+~ n≥Te+{Ï ÄVü‰sêH˚ï Çwü|º &ü TÉ ‘·THêï+.
>∑‘s· d¡ +ü : <äøDåÏ uÛ≤s¡‘· <˚X+¯ ˝À sêÁ‘·+‘ê ˙fi¯fl˝À¢ Hêqu…{qºÏ nHêïìï
eTs¡THê&ÉT ‹H˚ $+‘· n\yê≥T ñ+~. n~ bÕ∫b˛sTT, s¡T∫ ˝Ò≈£î+&Ü
210 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
ñ+≥T+~. ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ø=+‘· eT+~ bÕ‘· s=f…ºqT Çwüº|ü&É‘ês¡T.
|üP‹ : »&ÉeT‘·T\≈£î ` Ç‘·s¡T\≈£î <äTs¡Z+<Ûä+ ø=fÒº ÄVü‰s¡+ Çwüº+>±
ñ+≥T+~. Ä<ÛTä ìø£ ø±\|ü⁄ ªª|ü˝≤e⁄µµ á s¡øy£ TÓ qÆ <˚— n<˚ $<Û+ä >± s=j·T´\T...
eTq≈£î #ê˝≤ ñ<ëVü≤s¡D\THêïsTT. dü‘«Ô· >∑TD Á|ü<ëÛ qT\T düV≤ü »+>±H˚ Ç≥Te+{Ï
düeTTÁ<ä ÄVü‰sê\qT ndüVæ≤´+#·T≈£î+{≤s¡T.
|üs¡T´wæ‘·+ : sêÁ‹ e+&çq~ ˝Òø£ s√E\ ‘·sã¡ &ç ì\e ñ+∫q~.
‘êeTdæ≈î£ \T Á‘ê>∑{≤ìøÏw|ºü &ü ˚ e÷<äø£ Á<äyê´\qT eTq+ Ç+<äT˝À #˚sá e#·TÃ.
e÷<äøÁ£ <äyê´\T ì\yÓq’ ø=B› ªªeT‘·TµÔ µ ≈£L&Ü m≈£îÿee⁄‘·T+~.
nX¯óÁuÛÑyÓTÆq, n|ü$Á‘·yÓTÆq ÄVü‰s¡+ n‘·´+‘· nC≤„qT˝…’q, dü+kÕÿs¡
V”≤qT\T Çwü|º &ü ‘É ês¡T. yês¡T ñ∫ÃcºÕìï, ny˚T<Ûë´ìï e÷qe⁄\T|üj÷Ó –+|ü≈L£ &Éì
ÄVü‰sêìï Çwüº|ü&É‘ês¡T.
á Á‹$<Ûeä TT˝…q’ yês¡T m≥Te+{Ï j·TC≤„\qT ìs¡«Væ≤kÕÔsT¡ ?
11. n|ò˝ü ≤ø±+øÏ_å sÛ ´¡ CÀ„ $~Û<èä cº˛ j·T Ç»´‘˚ˆ
j·Twüeº ´y˚Ty˚‹ eTq' düe÷<Ûëj·T dü kÕ‹Ô«ø£'ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ n|òü˝≤ø±+øÏå_Û'R|òü\+ô|’q ø±+ø£å˝Òìyê]#˚‘·, $~Û<äèwüºyéTRXÊÅkÕÔ\˝À $~Û+|ü
ã&çq≥T¢>±, j·Twüeº ´yéT @eR‘·|Œü ø£ #˚jT· <ä–q~, Ç‹Rnì, eTq'ReTqdüT‡qT, düe÷<Ûëj·TR
ìX¯ÃsTT+#·Tø=ì, j·T'R@, j·T»„'Rj·T»„+, Ç»´‘˚R#˚j·Tã&ÉT‘·T+<√, dü'Rn~, kÕ‹Ô«ø£'RkÕ‹Ô«ø£
j·T»„+.
‘ꈈ Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü, XÊÅkÕÔ\˝À $~Û+|üã&çq Á|üø±s¡+>±, Ä
ø£s¡à #˚j·T≥+ ‘·q ø£s¡Ôe´eTH˚ dæús¡∫‘·Ô+‘√ #˚j·Tã&˚ j·T»„+ kÕ‹Ô«ø£ j·T»„+.
kÕ‹Ô«ø£, sê»dæø£, ‘êeTdæø£ Á|üeè‹Ô>∑\yê] ÄVü‰sê_Ûs¡T#·T\qT
$düèÔ ‘·+>± $e]+∫q |æeTà≥ uÛÑ>∑eBZ‘· yês¡T #˚jT· T ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ >∑T]+∫
Á|ükÕÔ$düTqÔ ï~. e´øÏÔ #˚jT· T ø±sê´ø£˝≤|ü dü«uÛ≤e kÂ+<äs´¡ `$s¡÷|ü‘\· T @ e÷Á‘·+
bıs¡bÕ≥T ˝Òì $<Û+ä >± uÛÑ>∑eBZ‘· Á|üø£{ÏdüTÔqï~.
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 211
n|òü˝≤ø±+øÏå_Û' : dü‘·Ô«>∑TD Á|ü<ÛëqT\T #˚|ü≥Tº ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T m|ü&É÷
ìkÕ«s¡úyÓTÆqy˚ nj·TT´+{≤sTT. Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å‘√ #˚j·TT |üqT\˙ï |ü$Á‘·yÓTÆ,
ÁbÕDe+‘·yÓTÆq e÷qeX¯øÏÔì e´s¡ú+ #˚j·T≥y˚Tqì uÛÑ>∑eBZ‘· Ç~es¡πø
$e]+∫+~. |òü*‘·+ uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î dü+ã+~Û+∫+~. uÛÑ$wü´‘·TÔqT >∑T]+∫q
Ä<äTsꛑ√ es¡eÔ ÷Hêìï e´s¡+ú #˚jT· ≥+ ‘Ó*$‘·≈î£ ÿe‘·q+.
$~Û<äèwüº' : ÁbÕNq yÓ~’ ø£ kÕ+Á|ü<ëj·÷\qïqTdü]+∫ Á|ü|+ü #·+˝Àì
ø£sà¡ \˙ï Hê\T>∑T $<Ûë\T. ø±eT´ ø£sà¡ \T nq>± ø√]ø£‘√ #˚jT· Tq$— ìwæ<∆ä
ø£sà¡ \T nq>± #˚jT· ≈£L&Éì$ ø±ã{Ϻ á s¬ +&É÷ |üP]Ô>± e<ä*y˚j÷· *. ‘·sT¡ yê‘·
ì‘·´ ø£sà¡ \T, HÓ$’ T‹Ôø£ ø£sà¡ \T. á s¬ +&ç+{Ïì m+‘· e÷Á‘·eT÷ e<ä\≈£L&É<Tä ,
Ç+ø£q÷ m+‘√ ÁX¯<ë∆ uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘√ Ä#·]+#ê*. ì‘·´, HÓ$’ T‹Ôø£ ø£sà¡ \T s¬ +&ç+{Ï˙
‘·|æŒ+#·Tø√≈£î+&Ü, ‘·|üŒìdü]>± Ä#·]+#ê\ì XÊg yêø£´+. XÊg $~Ûì
nqTdü]+#·ø£, nÁX¯<ä∆‘√ #˚j·TT ‘êeTdü ø±sê´\≈£î Ç$ e´‹πsø£yÓTÆq$. (17/13).
j·Twüeº ´y˚Ty˚‹ : ªªJ$‘·+˝À á ø±s¡´+ (j·T»„+) #˚jT· ≥+ Hê ø£seÔ¡ ´+µµ
nqï uÛ≤ey˚T kÕ‹Ô«≈£î\≈£î Áù|s¡D. n‘·&ÉT |òü˝≤\ ø=s¡≈£î Ä‘·è‘· #Ó+<ä&ÉT.
|ü]dæú‘·T\T ‘·q≈£î nqT≈£L\+>± e÷sê\ì ø£\‘· #Ó+<ä&ÉT. n‘·ì eTqdüT
‘·q<Óq’ dü+‘·è|æ˝Ô À m|ü&É÷ XÊ+‘·+>± ñ+≥T+~. n+<ä] dü+øπ eå T+ ø√dü+
|üì #˚jT· ≥+˝À n‘·&TÉ ìs¡+‘·se¡ T÷ dü+‘√wü+>± ñ+{≤&ÉT. n≥Te+{Ï ø±sê´\T
kÕ‹Ô«ø£ j·TC≤„\qã&É‘êsTT.
12. n_Ûd+ü <Ûëj·T ‘·T |ò\ü + <ä+uÛ≤s¡eú T|æ #Óe’ j·T‘Yˆ
Ç»´‘˚ uÛsÑ ‘¡ Á· X‚wü̃ ‘·+ j·T»„+ $~∆ sê»düyTé ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ uÛÑs¡‘·ÁX‚wüºRns¡T®Hê, |òü\yéTR|òü˝≤ìï, n_Ûdü+<Ûëj·T‘·TRÄ•dü÷ÔH√, <ä+uÛÑ, ns¡ú+,
n|æ #· @eR&ÜãT ø√düy÷Ó , j·T‘YR@ j·T»„+, Ç»´‘˚R#˚jT· ã&ÉT‘·T+<√, ‘·+RÄ, j·T»„yTé Rj·TC≤„ìï,
sê»düyéTRsê»dæø£yÓTÆq<äì, $~∆R‘Ó\TdüTø√.
‘ꈈ ùV≤! uÛÑs¡‘·ÁX‚c˜Õ! Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å‘√, <ä+uÛÑ+ ø√dü+ #˚ùd ø£s¡à
 212 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
sê»dæøy£ TÓ qÆ <äì ‘Ó\TdüTø√.
n_Ûdü+<Ûëj·T ‘·T |òü\+ : ‘êeTqT≈£îqï |òü˝≤ìï bı+<ë\ì ø=+‘·
eT+~ |üì#˚d÷ü Ô ñ+{≤s¡T. n+<äT#˚‘· yês¡T düV≤ü »+>±H˚ ‘êeTT #˚dTü qÔ ï |üqT\˝À
Ä<äTsê›\‘√, e´<Û\ä ‘√ ì+&ç ñ+{≤s¡T. yês¡qT≈£îqï |ò\ü + \_ÛdTü +Ô <√ ˝Ò<√
qqï }Vü≤\‘√ m|ü&É÷ uÛj Ñ T· |ü&TÉ ‘·÷ ñ+{≤s¡T.
<ä+uÛ≤s¡eú T|æ : ø=+‘· eT+~ @ \ø£´å + ˝Ò≈î£ +&Ü øπ e\+ ‘·eT dü+|ü<qä T,
C≤„Hêìï Á|ü<]ä Ù+#·≥y˚T \ø£´å +>± ‘·eT nVü≤+ø±sêìï ‘·è|æ|Ô sü #¡ T· ø√e{≤ìøÏ,
düe÷»+˝À Ä $<Ûä+>± ‘·eTqT ãTTEe⁄ #˚düTø√e{≤ìøÏ #ê˝≤ ã\+>±
Á|üj·T‹ïdü÷Ô ñ+{≤s¡T. kÕ<Ûës¡D+>± Á|ü|ü+#·+˝À #ê˝≤ eT+~ n≥Te+{Ï
j·TC≤„\T #˚d÷ü Ô ñ+{≤s¡T. Ç$ |ü$Á‘· ø±sê´\T ø±<äT, n+‘˚>±ø£ n$ yê]øÏ
dü+‘√cÕìï, XÊ+‹ì Çe«e⁄. á $<Û+ä >± Á|ü‹|ò˝ü ≤ù|ø£‘å √, <ä+uÛ≤s¡+ú `ø±sê´\qT
#˚ùdyê]ì sê»dæ≈î£ \+{≤s¡T.
Ç|ü&ÉT ‘êeTdæø£ j·TC≤„\qT $e]düTÔHêï&ÉT.
13. $~ÛV”≤qeTdüècºÕqï+ eT+Á‘·V”≤qeT<äøÏåDyéTˆ
ÁX¯<ë∆$s¡V≤æ ‘·+ j·T»„+ ‘êeTdü+ |ü]#·ø‘å£ ˆ˚ ˆ
Á|ü‹ˆˆ $~ÛV”≤qyéTRXÊg$~Û ˝Ò≈£î+&Ü, ndüèwüº, nqïyéTRnqï<ëq+ #˚j·Tã&É≈£î+&Ü,
eT+Á‘· V”≤qyéTReT+Á‘ê\T ˝Ò≈î£ +&Ü, n<äøDåÏ yéTR<äøDåÏ ˝Ò≈î£ +&Ü, ÁX¯<ë∆$s¡V≤æ ‘·yTé RÁX¯<∆ä ˝Ò≈î£ +&Ü
#˚j·Tã&˚, j·T»„yéTRj·T»„+, ‘êeTdüyéTR‘êeTdæø£+ nì, |ü]#·ø£å‘˚R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ XÊg $~Û ˝Ò≈î£ +&Ü, nqï<ëq+ #ÓjT· ´≈£î+&Ü, eT+Á‘ê\T ˝Ò≈î£ +&Ü,
<äøÏåD Çe«≈£î+&Ü, ÁX¯<ä∆ ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·Tã&˚ j·T»„+ ‘êeTdæø£ j·T»„eTì
#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
y˚<ä XÊg $Væ≤‘·yTÓ qÆ $~Û $<Ûë\qT \ø£´å ô|≥ºø`£ n˙ï <ëìøÏ e´‹πsø£+>±
#˚ùd ø£sà¡ \T ‘êeTdæøy£ TÓ qÆ $. Ç≥Te+{Ï ø±sê´\T #˚ùdyêìøÏ düTU≤ìïe«e⁄— Ä
‘·sêìøÏ ≈£L&Ü yê{Ï e\q m≥Te+{Ï ˝≤uÛeÑ T÷ ñ+&É<Tä .
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 213
nqï<ëq s¡V≤æ ‘·+>± : ªª≈£L&ÉT`>∑T&ɶ`˙&ɵµ nH˚ X¯u≤›\‘√ Ä<ÛäTìø£
ø±\+˝À J$‘êedüsê\qT ‘Ó*j·TCÒdTü HÔ êïs¡T. Væ≤+<ä÷ eT‘· Ä<Ûë´‹àø£ uÛ≤wü˝À
ªªnqï+µµ nH˚ |ü<+ä á J$‘êedüsê\qìï+{Ï˙ ‘Ó*j·TCÒdTü qÔ ï~. ‘·q≈£îqï
<ëìì nedüsy¡ TÓ qÆ yê]øÏ |ü+∫ Çe«>∑\ Áù|eT, eTH√$ø±dü+ ˝Òq|ü&ÉT e´øÏÔ
#˚ùd u≤Vü≤´ j·TC≤„\T Ä+‘·]ø£ $ø±kÕìïe«˝Òe⁄.
ô|’q #Ó|æŒq ¬s+&ÉT $wüj·÷˝Ò >±ø£, eT+Á‘√#êäs¡D ˝Ò≈£î+&Ü, <äøÏåD
Çe«≈£î+&Ü #˚ùd j·TC≤„\T ‘êeTdæø£yÓTÆq$>± eØZø£]+#·ã&ç+~.
eT÷&ÉT s¡ø±˝…’q ‘·|üdüT‡\qT eØZø£]+#·{≤ìøÏ eTT+<äT ì»yÓTÆq
‘·|üdüT‡qT $e]+#˚ eT÷&ÉT es¡Tdü XÀ¢ø±\Tqï$.
14. <˚e~«»>∑Ts¡TÁbÕC„|üP»q+ XÖ#·e÷s¡®eyéTˆ
ÁãVü≤à#·s´¡ eTVæ≤+kÕ #· XÊØs¡+ ‘·|ü ñ#·´‘˚ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ <˚eR<˚e‘·\˙, ~«»RÁu≤Vü≤àDT\˙, >∑Ts¡TR>∑Ts¡Te⁄\˙, ÁbÕ»„Ry˚T<Ûëe⁄\˙,
|üP»qyéTR|üPõ+#·≥eT÷, XÖ#·yéTRX¯ó∫‘·«eT÷, Äs¡®eyéTRdü÷{Ï ◊q Á|ües¡ÔHê, ÁãVü≤à#·s¡´yéTR
ÁãVü≤à#·s¡´eT÷, nVæ≤+kÕ #·RnVæ≤+kÕ, XÊØs¡yéTRXÊØs¡ø£yÓTÆq, ‘·|ü'R‘·|üdüT‡ nì, ñ#·´‘˚R
#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ <˚ e ‘· \ qT, Áu≤Vü ≤ àDT\qT, >∑ T s¡ T e⁄\qT, $<ë«+dü T \qT
|üPõ+#·≥+, X¯ó∫‘·«+, dü÷{ÏjTÆÓ q Á|ües¡qÔ , ÁãVü≤à#·s´¡ +, nVæ≤+dü`Ç$ XÊØs¡ø£
‘·|üdüT‡\T.
<˚e~«»>∑Ts¡TÁbÕ»„|Pü »q+ : ˇø£ ñqï‘ê<äsÙ¡ +‘√ X¯è‹ ø£*|æ, <ëìì
ì*|æ ñ+#·Tø√e{≤ìøÏ ‘·q Äsê<Û´ä \ø£Då ≤\‘√ ‘êqT ‘ê<ë‘·à´+ #Ó+<ä{≤ìï
ªª|üP»µµ n+{≤s¡T. nìï $<Ûë˝…q’ kÕ+düÿ è‹ø£, HÓ‹’ ø£ $ø±kÕ\÷ á |üPC≤
$<Ûëq+ <ë«sêH˚ dü+|üPs¡í+ ø±>∑\e⁄ Ç~ #ê\ es¡≈£î ªªdüŒs¡Ù $<Ûëq|ü⁄1
nj·TkÕÿ+rø£s¡Dµµ e+{Ï<˚. e´øÏÔ‘·«|ü⁄ n+‘·s¡ Á|ü‹ã+<Ûë\ qT+&ç ãj·T≥
1
eTè<äTyÓq’ ÇqT|ü eTTø£ÿqT dü÷<ä+≥T sêsTT‘√ |ü<˚ |ü<˚ sêdæq≥¢sTT‘˚ Ä ÇqT|ü eTTø£ÿ nj·TkÕÿ+‘·
<Ûäsêàìï bı+<äT‘·T+~.
 214 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
|ü&É<ä\#·Tø=qï kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘·q Äsê<Ûä´ Ä<äsêÙ\ (<˚e) |ü≥¢ uÛÑøÏÔ ÁX¯<ä∆\T,
>ös¡yê_Ûe÷Hê\T ø£*– ñ+&Ü*. n<˚ $<Ûä+>± Ä Ä<äsêÙìï Á|üuÀ~Û+∫q
Áu≤Vü≤àDT\, >∑Ts¡Te⁄\, ÁbÕE„\ |ü≥¢ ≈£L&Ü n<˚ $<ÛäyÓTÆq uÛÑøÏÔ`>ös¡yê\T+&Ü*.
~«» : á |ü<+ä Áu≤Vü≤àDT\qT dü÷∫düT+Ô ~. Ä‘êàqTuÛ÷Ñ ‹ bı+~qyê&ÉT
Áu≤Vü≤àDT&Éì ns¡+ú . eTqeT+‘ê ìdü‡+<˚V≤ü +>± e÷qe⁄\T>± ‘·*¢ >∑s“¡ +¤ qT+&ç
ø=ìï ì•Ã‘·yTÓ qÆ ‘Ó*$‘˚≥\‘√ »ìà+∫q|üŒ{Ïø° ø=ìï HÓ‹’ ø£ ˝ÀbÕ\‘√ ñHêï+.
‘·*¢ >∑s“¡ +¤ qT+&ç ãj·T≥|ü&qç |üŒ{Ïø° |ü<ës¡ú >∑s“¡ +¤ ˝ÀH˚ ñHêï+. |ü<ës¡ú ‘ê<ë‘·à´+
qT+&ç ãj·T≥|ü&ç |ü]|üPs¡í‘·qT bı+<ä≥eT+fÒ ~e´yÓTÆq <Ó’e e÷qe⁄ì>±
m<ä>≥∑ y˚T. Ç~ eTq y˚<ë+‘·+˝À s¬ +&Ée »qà>± uÛ≤$+#·ã&ç+~. á $<Û+ä >±
Ä‘êàqTuÛ÷Ñ ‹ bı+<ä{≤ìï ªª~«»µµ (¬s+&ÉekÕ] »ìà+∫q) n+{≤s¡T. ˇø£kÕ]
>∑s“¡ +¤ qT+&ç »ìà+#·≥+, s¬ +&ÉekÕ] |ü]$T‘·T\‘√ ≈£L&çq |ü<ës¡ú ‘ê<ë‘·à´+
qT+&ç ãj·T≥|ü&≥É +.
XÖ#·e÷s¡®eyéT : á s¬ +&ç+{Ï ÁbÕ<Ûëq´‘· Ç~es¡øπ $e]+#·ã&ç+~
(16/1, 2). ˇø£ ì»yÓTÆq kÕ<Ûä≈£î&ÉT u≤Vü≤´+>± X¯ó∫ X¯óÁuÛÑ‘·\‘√ ñ+&É≥y˚T
>±ø£ ‘·q #·T≥÷º yê‘êes¡D≤ìï ≈£L&Ü ‘·|Œü ìdü]>± |ü]X¯óÁuÛ+Ñ >± ñ+#·T≈£î+{≤&ÉT.
kÕ<Ûä≈£î&ÉT n+<ä]‘√ düs¡fi¯+>± Á|üe]Ô+#·ø£b˛‘˚ yêì e´øÏÔ‘·«+ #Ó~]b˛‘·T+~.
n~ yêì ôdúÌsê´ìï, Á|üXÊ+‘·‘·qT, eTH√<ës¡T&ÛÜ´ìï bÕ&ÉT #˚düTÔ+~.
ÁãVü≤à#·s¡´+ : ìs¡+‘·sêj·T+>± |üs¡e÷‘·à <Ûë´q+˝À s¡$T+#·≥y˚T
ÁãVü≤à#·s¡´+1 $wüj·T edüTÔe⁄\ ‘ê<ë‘·à´+ qT+&ç eTH√ãT<äT∆\qT ˝À|ü*øÏ Ä‘·à
yÓ|’ ⁄ü ≈£î eT[fl+∫‘˚ >±ì Ç~ kÕ<Û´ä + ø±<äT. n+<äTe\q, n+‘·' |ü]o\qqT
ô|+#·T nìï $<Ûë˝…q’ e÷qdæø£ Áø£eT•ø£Då \qT ªªÁãVü≤à#·s´¡ +µµ nH˚ |ü<+ä ‘√
ns¡+ú #˚dTü ø√e#·TÃ. ˇø£ yÓ<’ ´ä ø£fi≤XÊ\ $<ë´]úì ªªyÓ<’ Tä ´&ÉTµµ n+{≤s¡T, m+<äTø£+fÒ
yêì kÕ<Ûqä ˝À kÕ<Û´ä + m+‘√ <ä÷s¡+ ˝Ò<Tä >∑qTø£.
1
ÁãVü≤àDÏ #·s¡‹ Ç‹ ÁãVü≤à#·s¡´+
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 215
nVæ≤+dü : á |ü<ä+ #ê˝≤kÕs¡T¢ $düÔè‘·+>± $e]+#·ã&ç+~.
düe÷»+˝À me]ø° e÷qdæø+£ >± Vü‰ì ‘·\ô|≥ºøb£ ˛e≥+ ªªnVæ≤+düµµ ne⁄‘·T+~.
eTq ñìøÏì ø=qkÕ–+#·{≤ìøÏ XÊØs¡ø£+>± Væ≤+dü #˚j·T≈£î+&Ü ñ+&É≥+
kÕ<Û´ä + ø±<äT— ø±˙ eTq <äèø£Œ<Ûëìï e÷s¡TÃø√e≥+ nH˚~ <ëìø£<˚ Á|ü|+ü #êìøÏ
es¡+ ne⁄‘·T+~. ˇø£ yÓ’<äT´&ÉT s√– bı≥ºqT |ü<äTHÓ’q ø£‹Ô‘√ ø√dæ ∫øÏ‘·‡
#˚kÕÔ&TÉ . n~ ô|ø’ Ï X¯ØsêìøÏ >±j·T+ #˚jT· ≥y˚T nsTTHê s√>±ìï qj·T+ #˚jT· ≥y˚T
<ëì ñ<˚X› ´¯ + >±ã{Ϻ Væ≤+dü ø±<äT. e÷qdæø+£ >±, uÖ~∆ø+£ >± me]˙ @ $<Û+ä >±q÷
u≤<Ûôä |≥º≈î£ +&Ü ñ+&É≥+ J$‘·+˝À ‘·|Œü ìdü]>± n\es¡#T· ø√e\dæq nVæ≤+dü.
Ç+‘·es¡≈L£ $e]+∫q $wüj÷· \˙ï XÊØs¡ø£ ‘·|dü Tü ‡ ne⁄‘·T+~.
ªª‘·|üdüT‡µµ nH˚~ eTè>∑ÁbÕj·TyÓTÆq Ä‘·à ~Ûø±ÿs¡+ ø±<äT. n+<äT≈£î
e´‹πsø£+>± ÁbÕ|ü+∫ø£ $wüjT· edüTeÔ ⁄\‘√ düs¬ q’ dü+ã+<ÛëH˚ïs¡Œs¡#T· ø=ì eTq
#Ó’‘·q´ X¯≈£îÔ\qT nqedüs¡+>± #Ó~] b˛˙j·T≈£î+&Ü #˚ùd ‘Ó*yÓ’q |ü<ä∆‹. n˝≤
bı<äT|ü⁄ #˚dæ s¡øÏå+#·T≈£îqï X¯≈£îÔ\qT ìsêàD≤‘·àø£ πøåÁ‘ê˝À¢ ñ|üjÓ÷–+#ê*.
neT÷\´yÓTqÆ q÷‘·q X¯≈î£ \Ô qT nH˚«wæ+#·≥+, yê{Ïì ‘Ó*$>± bı<äT|ü⁄ #˚jT· ≥+,
yê{Ïì n‘·´+‘· ñqï‘·yÓTÆq Ä<Ûë´‹àø£ $#ês¡D≈£î|üjÓ÷–+#·≥+ ‘·|üdüT‡, Ä‘·à
ìÁ>∑Vü≤+ nqã&ÉT‘·T+~. Ç≥Te+{Ï $y˚ø£e+‘·yÓTÆq ‘·|üùd‡ yêdüÔeyÓTÆq XÊØs¡ø£
‘·|üdüT‡.
Ç|ü&ÉT yê∫ø£ ‘·|üdüT‡ $e]+#·ã&ÉT‘·Tqï~.
15. nqT<˚«>∑øs£ +¡ yêø£´+ dü‘´· + Á|æjT· Væ≤‘·+ #· j·T‘Yˆ
kÕ«<Ûë´j·÷uÛ´Ñ düq+ #Óe’ yêvàj·T+ ‘·|ü ñ#·´‘˚ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ j·T‘YR@, yêø£´yéTRyêø£´+, nqT<˚«>∑ø£s¡yéTRÇ‘·s¡T\qT u≤~Û+|üìB, dü‘·´yéTR
dü‘·´eT÷, Á|æj·TVæ≤‘·+ #·RÁ|æj·TeT÷, Væ≤‘·eT÷ ≈£L&Ü nsTTq<√ (nB), kÕ«<Ûë´j·T, nuÛÑ´düq+
#· @eRkÕ«<Ûë´j·÷ìï nuÛÑ´dæ+#·≥eT÷ e÷Á‘·y˚T, yêvàj·TyéTRyêÁ>∑÷|üyÓTÆq, ‘·|ü'R‘·|üdü÷‡
(nì), ñ#·´‘˚R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
216 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
‘ꈈ Ç‘·sT¡ \qT u≤~Û+|üìB, dü‘à· eT÷, Á|æjT· eT÷, Væ≤‘·eT÷ nsTTq
yê≈£îÿ, y˚<ëuÛ≤´düeT÷ yêvàj·T ‘·|üdüT‡.
yê≈£îÿ e÷qe⁄ì X¯øeÔÏ +‘·yTÓ qÆ kÕ<Ûqä +. n~ e´øÏÔ uÖ~∆ø£ dü‘êÔqT,
e÷qdæø£ •ø£Då qT, Ç+Á~j·T ìÁ>∑V‰ü ˙ï Á|ü‹_+_düT+Ô ~. á eT÷&ÉT kÕúsTT\˝À
e´øÏÔ #·øÿ£ >± dü+düÿ]+|üã&çjT· Tqï|ü&˚ yêì e÷≥\≈£î X¯ø,ÔÏ $\Te ñ+≥T+~.
Ç+ø£q÷ yê≈£îÿ e´øÏÔ jÓTTø£ÿ ìs¡+‘·sêj·TyÓTqÆ ø±s¡´+. <ëì <ë«sêH˚ yêì
n‘·´~Ûø£ X¯≈£îÔ\T eè<Ûë>± ãVæ≤s¡Z‘·eTe⁄‘êsTT. kÕ<Ûä≈£î&ÉT ‘·q yê≈£îÿqT
ìÁ>∑V≤æ +#·Tø=ì X¯øìÔÏ nqT‘êŒ<äø£ eè<Ûë qT+&ç ø±bÕ&ÉTø=qï|ü&ÉT >=|üŒ Ä+‘·]ø£
dü+|ü<ä Áb˛>∑e⁄‘·T+~.
n+fÒ Ä‘·à $HêX¯ø£yÓTÆq, Ç‘·s¡T\≈£î ndüVü≤´+ ø£*–+#˚ $<ÛäyÓTÆq
eTÚHêìï bÕ{Ï+#·eTì ns¡ú+ ø±<äT. kÕ<Ûä≈£îì e´øÏÔ‘ê«ìï düyÓTÆø£´|üs¡#˚~>±
yêì yêø£ÙøÏÔ ñ+&Ü*. kÕ<Ûä≈£îq≈£î, Ç‘·s¡T\≈£î ≈£L&Ü ˝≤uÛÑ+ ø£*–+#˚ $<Ûä+>±
düs¬ q’ e÷s¡+Z ˝À yêø£ÙøÏìÔ ñ|üj÷Ó –+#·≥+ ˇø£ ø£fi.¯ n‘·´+‘· øπ eå T<ëj·Tø£+>±
ªªyê≈£îÿµµqT ñ|üj÷Ó –+#˚ $<Ûëq+ á XÀ¢ø+£ ˝À dü÷∫+#·ã&ç+~. ‘·|dü ‡ü H˚~
ô|’XÊ∫ø£yÓTÆq Ä‘·à|òü÷‘·Tø£ ÁøÏj·T ø±<äT— Ä‘·à $ø±kÕìï, Ä‘·à kÕø屑êÿsêìï
ø£*–+#˚ ñ<ës¡ $<Ûëq+.
nqT<˚«>∑øs£ +¡ : eTq+ e÷{≤¢&˚ e÷≥\T m<äT{Ïyê] Á|üXÊ+‘·‘q· T
bÕ&ÉT #˚j·T≈£î+&Ü ñ+&Ü*. ªªn$ ø√|ü+ ‘Ó|æŒ+#˚$>±q÷, no¢\+>±q÷
ñ+&É≈L£ &É<Tä .µµ eTq+ e÷{≤¢&˚ e÷≥\T düs¬ q’ $<Û+ä >± ñHêïjÓ÷ ˝Ò<√ eTq+
‘Ó\TdüT≈£îH˚+<äT≈£î m+‘· e÷Á‘·+ bıs¡bÕ≥T>± e´ø£Ô+ #˚j·Tì m<äT{Ïyê]
eTTKø£e[ø£˝Ò ^≥TsêsTT. ø±˙ kÕ<Ûës¡D+>± Á|ü»\T ø£fi¯ófl eT÷düT≈£î
e÷{≤¢&TÉ ‘·÷ ñ+{≤s¡T, n$ ‘Ós∫¡ ñqï|üŒ{Ïø° ≈£L&Ü n+<ÛTä \ e˝… e÷{≤¢&‘É ês¡T.
#ê˝≤ eT+~ yê] yê] |üqT\˝À $»j·T+ bı<ä˝øÒ b£ ˛e{≤ìøÏ, ‘·eT $TÁ‘·T\qT,
ã+<ÛTä e⁄\qT b˛>=≥Tºø√e{≤ìøÏ ø±s¡D+ øπ e\+ ‘·eT e÷≥\T eTè<äTe⁄>± ñ+&Éø,£
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 217
ø£]qƒ +>± ñ+&É≥+— yê] n$y˚ø|£ Pü ]‘· Ä˝À#·q\ <äTs¡+Z <Ûyä T˚ ø±s¡D≤\T.
dü‘·´+`Á|æj·T+`Væ≤‘·+ : eTq+ e÷{≤¢&˚ e÷≥\T dü‘·´+>±q÷`
Á|æj·T+>±q÷`n+<ä]ø° Væ≤‘·eTTqT #˚≈£Ls¡TÃq≥T¢>± ñ+&Ü*. Ä $<Ûä+>±
e÷{≤¢&qç |ü&ÉT n~ eø£≈Ô î£ ≈£L&Ü ByÓH˚ ne⁄‘·T+~.
ndü‘´· e÷&É{≤ìøÏ #ê˝≤ X¯øÔÏ eè<Ûë ne⁄‘·T+~. dü‘´· uÛ≤wüDqT n\yê≥T
#˚düTø=qï|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T X¯øÏÔ eè<Ûë ø±≈£î+&Ü ‘·|æŒ+#·>∑\+. eTq ãT~∆˝Àì
uÛ≤yê\qT j·T<ës¡ú+>±, ÁXÊe´+>± ‘Ó*j·TCÒj·T≥+ ªªdü‘·´uÛ≤wüDµµeTe⁄‘·T+~.
n˝≤ ø±≈£î+&Ü ãT~∆˝Àì uÛ≤yê\qT ø±yê\ì eÁø°ø]£ +∫, $ø£è‘·+>± e÷{≤¢&≥É +
ªªndü‘·´uÛ≤wüDµµeTe⁄‘·T+~. dü‘·´uÛ≤wüD ù|s¡T‘√ e´øÏÔ düe÷»+˝À nÁ|æj·TyÓTÆq
yê&Ée⁄‘ê&ÉT. Ç~ kÕ<Ûä≈£îq≈£î ñ|üj·TTø£ÔyÓTÆq~ ø±<äT. Á|æj·TeT÷, Væ≤‘·eT÷
nsTTq dü‘·´uÛ≤wüDH˚ uÛÑ>∑eBZ‘· n+^ø£]düTqÔ ï~. Ä $<Û+ä >± ˝Òì e÷≥\≈£î
$y˚øe£ +‘·+>± eTÚq+ eVæ≤+#·eTì ^‘· #Ó|Œü ø£H˚ #ÓãT‘·Tqï~. (dü‘´· + Áã÷j·÷‘Y,
Á|æjT· + Áã÷j·÷‘Y, q Áã÷j·÷‘Y dü‘´· eTÁ|æjT· +).
yê≈£îÿ dü‘´· +>±q÷, Á|æjT· +>±q÷ ñ+fÒ #ê\<äT, Væ≤‘·+>± ≈£L&Ü
ñ+&Ü*. yê≈£îÿ eè<Ûë ø±≈£L&É<Tä . ñ|üj÷Ó >∑+ ˝Ò≈î£ +&Ü e÷{≤¢&≥É + X¯øìÔÏ
eè<Ûë #˚düTø√e≥y˚T. XÊX¯«‘· $\Te\Tqï$, ÁXÀ‘·\≈£î ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq$
e÷Á‘·yT˚ e÷{≤¢&Ü*. eTq <Óq’ +~q J$‘·+˝À á $wüj÷· \qT >ös¡$+∫,
bÕ{Ï+#·≥y˚T yêvàj·T ‘·|üdüT‡.
kÕ«<Ûë´j·÷uÛÑ´düq+ : yê≈£îÿqT ìÁ>∑Væ≤+#·≥eT+fÒ »&ÉyÓTÆq, ìØ®e
eTÚq+ ø±<äT. Ä‘·à ˝≤uÛ≤ìï #˚≈£Lπsà ìsêàD≤‘·àø£ e÷sêZ˝À¢ yêø£ÙøÏÔì
ñ|üj÷Ó –+#·≥+ yêvàj·T ‘·|dü ‡ü ì uÛ>Ñ y∑ êqTì uÛ≤eq. eTq XÊÅkÕÔ\qT C≤Á>∑‘>Ô· ±
n<Û´ä j·Tq+ #˚d,æ Ä XÊg uÛ≤yê\qT ˝À‘·T>± eTqq+ #˚j÷· \ì #Ó|Œü {≤ìøÏ
eTq |ü$Á‘· kÕVæ≤‘·´+˝À ñ|üj÷Ó –+∫q kÕ+πø‹ø£ |ü<+ä ªªkÕ«<Ûë´j·T+µµ. eTq
<Óq’ +~q J$‘·+˝À dü‘´· +>±`Á|æjT· +>±`Væ≤‘·+>± e÷{≤¢&≥É + e\q Áb˛>∑T
218 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
#˚dTü ø=qï ÁbÕDX¯øìÔÏ eTq ñ|üìwü‘Y eT+Á‘ê\qT, Ç‘·s¡ XÊÅkÕÔ\qT bÕsêj·TD
#˚jT· {≤ìøÏ, eTqq+ #˚jT· {≤ìøÏ, <Ûë´q+ #˚jT· {≤ìøÏ ñ|üj÷Ó –+#ê*.
á $<ÛëHêìï $e]+#·≥+˝À á XÀ¢ø£+ dü+|üPs¡íyÓTÆq~. yÓTT<ä{Ï
bÕ<ä+˝À ì‘·´ J$‘·+˝À eTq+ Ks¡Tà ô|fÒº X¯øìÔÏ bı<äT|ü⁄ #˚jT· ≥+ >∑T]+∫
$e]+#ês¡T. s¬ +&Ée bÕ<ä+˝À bı<äT|ü⁄ #˚dqæ X¯øÔÏ $ìjÓ÷–+∫, kÕ<Û≈ä î£ &ÉT
dü+|üPs¡yí TÓ qÆ Äq+<ëìï bı+<ä>\∑ &Éì $e]+#ês¡T. á s¬ +&ÉT $<ÛëHê\÷
ªªyêvàj·T ‘·|üdüT‡µµqT dü+|üPs¡í+ #˚düTÔHêïsTT.
Ç|ü&ÉT e÷qdæø£ ‘·|üdüT‡qT $e]düTÔHêï&ÉT.
16. eTq' Á|ükÕ<ä' kÂeT´‘·«+ eTÚqe÷‘·à$ìÁ>∑V≤ü 'ˆ
uÛ≤edü+X¯ó~∆]‘˚´‘·‘·Ôb˛ e÷qdüeTT#·´‘˚ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ eTq' Á|ükÕ<ä'RÁ|üdüqïyÓTÆq eTqdü÷‡, kÂeT´‘·«yéTReT+∫‘·qeT÷, eTÚqyéTR
eTÚqeT÷, Ä‘·à$ìÁ>∑Vü≤'ReTH√ìÁ>∑Vü≤eT÷, uÛ≤edü+X¯ó~∆'RX¯ó<ä∆yÓTÆq uÛ≤yê\÷, Ç‹RnH˚,
@‘·‘YRÇ~, e÷qdüyéTRe÷qdæø£yÓTÆq, ‘·|ü'R‘·|üdüT‡ nì, ñ#·´‘˚R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ Á|üdüqïyÓTÆq eTqdü÷‡, eT+∫ Vü≤è<äj·TeT÷, eTÚqeT÷, eTH√
ìÁ>∑V≤ü +, X¯ó<äy∆ TÓ qÆ uÛ≤yê\÷ ` Ç$ e÷qdæø£ ‘·|dü Tü ‡.
á XÀ¢ø+£ ˝À $e]+∫q ◊<äT ñ<ë‘·yÔ TÓ qÆ $\Te\qT bÕ{Ï+#·≥+,
dü+j·TTø£Ô+>± e÷qdæø£ ‘·|üdü‡e⁄‘·T+~. ne>±Vü≤q, düVü≤q+, Áù|eT nH˚
Äs√>∑´ø£sy¡ TÓ qÆ |ü⁄Hê<äT\ MT<ä eTq u≤Vü≤´ Á|ü|+ü #· dü+ã+<Ûä u≤+<Ûyä ê´\Tqï|ü&˚
e÷qdæø£ Á|üXÊ+‘·‘· kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. ìÁ>∑Væ≤+#·Tø√˝Òì $wüj·Tyê+#Û·\Tqï
yêìøÏ Á|üXÊ+‘·‘· ñ+&ÉC≤\<äT. C≤„H+˚ Á~j·÷\ <ë«sê Äq+<ëH˚«wüDø¬ ’ eTqdüT‡
$wüj·T Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ |üs¡T>∑T\T rdüTÔ+~.
$wüjT· yê+#Û\· j·T+<äTqï n+‘·T˝Òì ø√]ø£˝Ò eTqdüT‡ rùd |üsT¡ >∑T\≈£î
ø±s¡D+. u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#· $wüj·T edüTÔe⁄\+<ëø£s¡¸DqT eTqdüT‡ ìs√~Û+#·
>∑*–q|ü&ÉT ø√]ø£\ yÓ’|ü⁄ |üs¡T>∑T\T ô|fÒº eTqdüTqT ãT~∆ ìs√~Û+∫q|ü&ÉT
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 219
Á|üdqü ï∫‘·+Ô bı+<ä≥+ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+~. yêdüyÔ êìøÏ kÕ<Û≈ä î£ &ÉT ‘·q˝À ˇø£
~e´ Ä<äsêÙìï ø£qT>=qï|ü&ÉT— <ëì <Ûë´q+˝À eTqdüT ãj·T≥≈£î |üsT¡ >∑T˝…‘≥Ô· +
eT]Ãb˛sTTq|ü&ÉT e÷Á‘·y˚T eTq'Á|ükÕ<ä+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~ nq>± eTqdüT
XÊ+‹düTÔ+~.
kÂeT´‘·«+ : n+<ä] |ü≥¢ Vü≤è<äj·T+˝À ì»+>± ô|\T¢_πø uÛÑøÏÔ, Áù|eT˝Ò
kÂeT´‘·. ‘·q #·T≥÷º ñqï düø£\ edüTÔe⁄\, Je⁄\ |ü≥¢ á s¡ø£yÓTÆq kÂeT´‘·«+
ñqïyê&çì u≤Vü≤´ yê‘êes¡D+ ‘ê‘êÿ*ø£+>± ≈£L&Ü @ $<Ûä+>±q÷
Ä≥+ø£|üs¡#·˝Ò<äT.
eTÚq+ : e÷{≤¢&É≈£î+&Ü ñ+&É≥y˚T eTÚq+ ø±<äì Ç~es¡πø
$e]+#·Tø=Hêï+. á XÀ¢ø+£ ˝À e÷qdæø£ ‘·|dü Tü ‡qT >∑T]+∫ #ÓãT‘·Tqï|ü&ÉT
uÛÑ>∑yêqT&ÉT ªªeTÚq+µµ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêï&ÉT. Ç~ ndü+>∑‘·+ >±˙,
bıs¡bÕ≥T >±˙ ø±<äT. yê≈£îÿqT ìÁ>∑V≤æ +#·≥+ eTqdüT‡ jÓTTø£ÿ kÕù|ø£å eTÚq+.
Ä $<Û+ä >± eTÚq+ n+fÒ @ e÷Á‘·eT÷ X¯ã+› ˝Òì Ä+‘·]ø£ XÊ+‹ nq>±
eTqdüT eTÚq+ eVæ≤+#·≥+. ¬s#·Ã>=fÒº ø√]ø£\T ˝Òq|ü&ÉT kÕ<Ûä≈£î&ÉT nqTuÛÑ÷‹
#Ó+<˚ XÊ+‹ Ä eTÚq+. eTÚqeTH˚~ eTTì jÓTTø£ÿ dæ‹ú , nq>± ìs¡+‘·sêj·TyÓTqÆ
<Ûë´q dæ‹ú .
Ä‘·à $ìÁ>∑Vü≤' : eTq Ä+‘·]ø£ dü«uÛ≤yêìï Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>±
ìÁ>∑Væ≤+#·Tø√˝Òq|ü&ÉT ô|’q #Ó|æŒq eTq' Á|ükÕ<ä‘·, kÂeT´‘·, eTÚq+ á
eT÷&É÷ Ä#·]+#·≥+ kÕ<Û´ä + ø±<äT. kÕ<Ûës¡D+>± eTq˝Àì »+‘·TÁ|üeè‹ÔøÏ
#ê˝≤ ã\+ ñ+≥T+~. n+<äT#˚‘· eTq˝Àì |üXó¯ Á|üeè‹Ô eTq\qT ˝Àãs¡T#·Tø=ì
XÊ+‹ì, düeT‘·qT #Ó~]b˛ìe«≈£î+&Ü eTq+ dü<ë dü<ë C≤>∑s÷¡ ø£‘‘· √ ñ+&Ü*.
uÛ≤e dü+X¯ó~∆ : eTq uÛ≤yê\T |ü$Á‘·eTT˝…’, XÊ+‘·eTT˝…’ j·TTqï|ü&˚
Ä‘·àìÁ>∑Vü≤+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. J$‘·+˝À ˇø£ ì•Ã‘· \ø£å´+ ˝Ò≈£î+&Ü, Ä
\ø£å´+ yÓ’|ü⁄>± Á|üj·÷DÏ+#˚ K∫Ñ·yÓTÆq Á|üD≤[ø£ ˝Òq≥¢sTT‘˚, <ë]˝À m<äTs¡j˚T´
 220 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
$$<Ûeä TT˝…q’ Äø£s¸¡ D\≈£î ã˝…,’ ô|&ÉÁ‘√e|ü{ºÏ eTq\qT eTqy˚T HêX¯q+ #˚dTü ø=H˚
Á|üe÷<äeTT+~. e<ä\≈£î+&Ü sê»e÷sêZqïqTdü]+#·≥+ dü‘ê´ìøÏ eTq\qT
‘·|Œü ìdü]>± #π̊sà Äq+<äj÷· Á‘· ne⁄‘·T+~. á \ø£´å kÕ<Ûqä ˝À eTq≈£î Áù|s¡D
~e´yÓTÆq~>±, Áb˛‘·‡Vü≤ø£s¡yÓTÆq~>± ñ+&Ü*. ˝Òq≥¢sTT‘˚ J$‘·+˝À eTq+
kÕ~Û+#·uÀj˚T |òTü q $»j·÷ìøÏ eTqy˚T >=sTT´ Á‘·e⁄«ø=ì HêX¯q+ #˚dTü ø=qï
yês¡eTe⁄‘ê+.
ì»yÓTÆq XÊØs¡ø£, yê∫ø£, e÷qdæø£ ‘·|üdüT‡\ >∑T]+∫ ô|’ eT÷&ÉT
XÀ¢ø±\T düŒwüº+ #˚XÊsTT. $$<Ûä Á|ü»\T ˇπø s¡ø£yÓTÆq ‘·|üdüT‡ ˇπø $XÊ«dü+‘√
Ä#·]düTÔqï|üŒ{Ïø° |òü*‘ê\T yπ̊s«s¡T>± ñ+{≤sTT. Ç~ j·÷<äè∫äø£yÓTÆq~ ø±<äT.
‘·|üe÷#·]+#˚yê] >∑TD≤\T y˚πs«s¡T>± ñ+{≤sTT. kÕ‹Ô«≈£î\T, sê»dæ≈£î\T,
‘êeTdæ≈£î\T. n+<äTe\q >∑TDuÒ<Ûë\ e\q Ä#·s¡D uÒ<Ûë\T ø£\T>∑T‘êsTT
ø±ã{Ϻ yê{Ï |ò*ü ‘ê\T ≈£L&Ü y˚sT¡ >± ñ+{≤sTT.
sêuÀj˚T XÀ¢ø±\˝À eT÷&ÉT s¡ø±˝…’q ‘·|üdüT‡\ >∑T]+∫, Ä ‘·b˛
dü«uÛ≤yêìï >∑T]+∫ $e]+#·ã&ç+~.
17. ÁX¯<ä∆j·÷ |üs¡j·÷ ‘·|üÔ+ ‘·|üdüÔÅ‹Ô$<Ûä+ q¬s’'ˆ
n|òü˝≤ø±+øÏå_Ûs¡T´¬øÔÌ' kÕ‹Ô«ø£+ |ü]#·ø£å‘˚ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ ‘·‘RY Ä, Á‹$<Ûyä Té ReT÷&ÉT $<Ûë\, ‘·|'ü R‘·|dü Tü ‡, n|ò˝ü ≤ø±+øÏ_å 'Û R|ò˝ü ≤ø±+ø£˝å ìÒ ,
j·TT¬øÔÌ'RìÁ>∑Vü≤e+‘·T˝…’q, q¬s’'Rqs¡T\#˚‘·, |üs¡j·÷R|üs¡eTyÓTÆq, ÁX¯<ä∆j·÷RÁX¯<ä∆‘√, ‘·|üÔ+R
#˚j·Tã&çq~, kÕ‹Ô«ø£yéTRkÕ‹Ô«ø£yÓTÆq ‘·|üdüT‡ nì, |ü]#·ø£å‘˚R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ ô|’ eT÷&ÉT s¡ø±\ ‘·|üdüT‡ |üP]Ô ÁX¯<䛑√, @ ˝≤uÛÑeT÷ ø√s¡≈£î+&Ü,
ìÁ>∑Vü≤e+‘·T\ #˚‘· #˚j·Tã&çq|ü&ÉT, kÕ‹Ô«ø£yÓTÆq ‘·|üdüT‡>± #Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
e÷qe⁄\T XÊØs¡ø,£ yê∫ø£, e÷qdæø£ ‘·|dü Tü ‡\T dæsú +¡ >± Ä#·]dü÷Ô
Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü @ $<ÛäyÓTÆq Ädü≈£îÔ\T ˝Ò≈£î+&Ü ñ+fÒ n~ kÕ‹Ô«ø£
‘·|üdüT‡ ne⁄‘·T+~. uÛÑ$wü´‘Y >∑T]+∫ u≤<Ûä|ü&Éì düyÓTÆø£´ e´øÏÔ‘·«eTTqïyês¡T
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 221
kÕ‹Ô«≈£î\T. m+<äTø£+fÒ Á|üøè£ ‹ bı+~ø£˝À dü+|üPs¡í uÛ÷Ñ ‘·ø±\+ es¡eÔ ÷qyÓTÆ1
|òü*‘·+>± uÛÑ$wü´‘Y @s¡Œ&ÉT‘·T+<äì yê]øÏ ‘Ó\TdüT. es¡Ôe÷q+˝À eTq+
ìs¡«Væ≤düTÔqï ø±s¡´ø±˝≤bÕ\ dü+|üPs¡í‘ê kÕeTsúê´\T uÛÑ$wü´‘YqT ìs¡ísTTkÕÔsTT—
n+<äT#˚‘· uÛ$Ñ wü´‘Y >∑T]+∫ u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·÷ es¡eÔ ÷q ø±sê´\qT bÕ&ÉT #˚dTü ø√e≥+
ìX¯Ãj·T+>± ‘Ó*$‘·≈£îÿe. Ä $<Ûä+>± kÕ‹Ô«≈£î\T |òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü Á‹$<Ûë˝…’q
‘·|dü Tü ‡\qT ìC≤sTTr>± Ä#·]+∫ düsê«~Ûøy£ TÓ qÆ |ò˝ü ≤\qT bı+<äT‘ês¡T.
18. dü‘êÿs¡e÷q|üPC≤s¡+ú ‘·b˛ <ä+uÛqÒ #Óe’ j·T‘Yˆ
ÁøÏjT· ‘˚ ‘·~Vü≤ Áb˛ø£+Ô sê»dü+ #·\eTÁ<ÛTä eyéTˆˆ
Á|ü‹ˆˆ dü‘êÿs¡, e÷q, |üPC≤, ns¡ú+Rdü‘êÿs¡+, >ös¡e+ |üP» M{Ï ø√dü+, <ä+uÛÒq
@e#·R<ä+uÛÑ+‘√q÷, j·T‘YR@, ‘·|ü'R‘·|üdüT‡, ÁøÏj·T‘˚R#˚j·Tã&ÉT‘·T+<√, #·\yéTR#·+#·\yÓTÆ,
nÁ<ÛTä eyéTRdæsú ‘¡ «· + ˝Òì, ‘·‘RY Ä ‘·|dü Tü ‡, sê»düyTé Rsê»dæøe£ Tì, ÇVü≤RÇø£ÿ&É, Áb˛ø£yÔ Té R#Ó|Œü ã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ dü‘êÿs¡+ ø√düeT÷, e÷q eTsê´<ä\ ø√düeT÷, <ä+uÛ+Ñ ‘√q÷ @
‘·|üdüT‡ #˚j·Tã&ÉT‘·T+<√ <ëìì ì\ø£&Ü, dæús¡‘·«eT÷ ˝Òì sê»dæø£ ‘·|üdüT‡
n+{≤s¡T.
>ös¡e+, |üsT¡ e⁄`Á|ü‹wü,˜ dü‘êÿs¡+ yÓTT<ä\>∑T yê{Ï Hê•+∫ #˚ùd ‘·|dü Tü ‡
s¡CÀ>∑TD dü«uÛ≤e+ >∑\yê]#˚‘· #˚j·Tã&˚ sê»dæø£ ‘·|üdüT‡. Ä‘·à ìÁ>∑Vü≤+,
‘·|üdüT‡ n+‘·'ø£s¡D $ø±kÕìøÏ ø±ø£ Á|ü|ü+#·+ ø£fi¯fl≈£î >∑+‘·\Tø£{Ϻ, #·e¬ø’q
>ös¡e dü‘êÿsê\T bı+<ë\qTø√e≥+ ˇø£ Hê>∑]ø£ e÷qe⁄&ÉT #˚j·T≈£L&Éì
˙#·yÓTÆq yÓ÷dü+. lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT yê]ì (3/6, 7) $T<Ûë´#ês¡T\Hêï&ÉT
Ç≥Te+{Ïyês¡T Á|ü#ês¡+ #˚dTü ø√e{≤ìøÏ Ç˝≤+{Ï ‘·|dü Tü ‡\T #˚d÷ü Ô ñ+{≤s¡T.
uÛÑ>∑yêqT&ÉT M] ‘·|üdüT‡qT ªª<ä+uÛÑ+µµ nHêï&ÉT.
á s¡øy£ TÓ qÆ ‘·|dü Tü ‡ #˚jT· ≥+˝À Vü‰ì @$T≥ì me¬sH’ ê n&É>e∑ #·TÃ.
ªªÄ+‘·]ø£ X¯øó£ \Ô qT bı<äT|ü⁄ #˚dTü ø=ì, Ä X¯øìÔÏ Ä‘·à$ø±kÕìøÏ ñ|üj÷Ó >∑|&ü ˚
1
es¡Ôe÷q+ #˚‘· e÷s¡Ãã&çq uÛÑ÷‘·ø±\y˚T uÛÑ$wü´‘Y— m+<äTø£+fÒ ø±\+ >∑‘·+ qT+&ç, es¡Ôe÷q+
<ë«sê uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î Á|üeVæ≤düTÔ+~.
 222 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
ìsêàD≤‘·àø£ s¡+>±˝À¢ ‹]– ñ|üj÷Ó –+#·≥+µµ ‘·|dü ‡ü ì eTq+ ‘Ó\TdüT≈£îHêï+.
nsTTq|üŒ{Ïø° $T<Ûë´_ÛÁbÕj·÷\‘√ #˚ùd sê»dæø£ ‘·|üdüT‡\qT ^‘ê#ês¡T´\T
K+&çdü÷Ô n$ ndæús¡yÓTÆqe˙, nì•Ã‘·yÓTÆqe˙ Á|üø£{ÏdüTÔHêï&ÉT. $y˚ø£e+‘·yÓTÆq
@ ø±s¡´+ ÁbÕs¡+_Û∫q|üŒ{Ïø° <ëì |ò*ü ‘·+ ø=+‘· ø±˝≤ìøÏ >±˙ \_Û+#·<Tä .
n+<äTe\q ø£sêàqTcºÕq+˝À dæús¡‘·, ìs¡+‘·sêj·T‘· ñqï|ü&˚ Ä ø£s¡à <äè&ÛÉyÓTÆq
|òü*‘ê\ìe«>∑\<äT. ø±˙ düe÷»+˝À >ös¡e+ dü+bÕ~+#·≥+ ø√dü+ #˚ùd
ø±sê´\˝À Ä >∑TD≤\T+&Éøb£ ˛e≥+ e\q sê»dæø£ ‘·|dü Tü ‡ ìwüŒ\¤ eTe⁄‘·Tqï~.
‘êeTdæø£ ‘·|üdüT‡ :
19. eT÷&ÛÁÉ >±ùV≤D≤‘·àH√ j·TrŒ&Éj÷· ÁøÏjT· ‘˚ ‘·|'ü ˆ
|üs¡k˛´‘ê‡<äHês¡ú+ yê ‘·‘êÔeTdüeTT<ëVü≤è‘·yéTˆˆ
Á|ü‹ˆˆ eT÷&ÛÉÁ>±ùV≤DRdü]>± ns¡ú+ #˚düTø√˝Òø£, Ä‘·àq'R‘·q≈£î, |”&Éj·÷Ru≤<Ûä‘√q÷,
|üsd¡ ´ü RÇ‘·sT¡ \, ñ‘ê‡<äq, ns¡yú Té yêR$HêX¯q+ ø√dü+ >±˙, j·T‘YR@, ‘·|'ü R‘·|dü Tü ‡, ÁøÏjT· ‘˚R
#˚j·Tã&ÉT‘·T+<√, ‘·‘YRn~, ‘êeTdüyéTR‘êeTdæø£ ‘·|üdüT‡ nì, ñ<ëVü≤è‘·yéTR#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ eT÷s¡‘â «· +‘√ ‘·qTï ‘êqT Væ≤+dæ+#·T≈£î+≥÷ ˝Ò<ë Ç‘·sT¡ \ HêX¯q+
ø√dü+ #˚ùd ‘·|üdüT‡ ‘êeTdæø£eTqã&ÉT‘·T+~.
eT÷s¡|â ⁄ü |ü≥Tº<\ä ‘√ ‘·qqT ‘êqT Væ≤+dæ+#·Tø√e{≤ìø√ ˝Òø£ Ç‘·sT¡ \qT
Væ≤+dæ+#·{≤ìø√ #˚ùd ‘·|üdüT‡ n‘·´+‘· ˙#·yÓTÆq~. ‘·|üdüT‡ #˚ùdyêìøÏ ‘êHê
‘·|üdüT‡ m+<äT≈£î #˚düTÔqïB düŒwüº+>± ‘Ó*dæ ñ+&Ü*. n+‘˚>±ø£ ‘·|üdü‡+fÒ
@$T{À, <ëìì m˝≤ #˚j÷· ˝À ≈£L&Ü ‘Ó*dæ ñ+&Ü*. ‘·|dü Tü ‡qT >∑T]+∫q
dü¬s’q C≤„q+ ˝Ò≈£î+&Ü @ kÕ<Ûä≈£î&É÷ dü«‘·+Á‘·+>± #˚dæ n+‘·'ø£s¡D düyÓTÆø£´‘·qT,
Ä<Ûë´‹àø£ dü+|üPs¡í‘·qT bı+<ä˝Ò&ÉT.
y˚<ë\˝À ‘·|dü Tü ‡≈£î #Ó|Œæ q nsêúìï $|üØ‘·+>± ns¡+ú #˚dTü ø=qï≥¢sTT‘˚
e÷qe⁄&ÉT ‘·qqT ‘êqT Væ≤+dæ+#·T≈£î+{≤&ÉT. n≥Te+{Ïyê&ÉT Ä‘·à$ø±dü
kÂ+<äsê´ìï m|üŒ{Ïø° ‘Ó\TdüTø√˝Ò&TÉ . n~ øπ e\+ eTqô|’ |ü]Vü‰kÕdüŒ<äyTÓ qÆ
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 223
e´+>∑ πsU≤ ∫Á‘êìï e÷Á‘·y˚T düèwæº+#·>∑\<äT. eT÷&ÛÉyÓTÆq ‘·|üdüT‡ e´øÏÔ‘ê«ìï
#Ó<äs¡>={Ϻ, $ø£è‘· uÛ≤yê\qT, V”≤q Ä<äsêÙìï e÷Á‘·y˚T Çe«>∑\<äT.
á $<Ûä+>± ns¡ú+ #˚düTø√≈£î+&Ü, ‘·|ü>± Ä#·]+∫q ‘·|üdüT‡\T
<äT'U≤˙ï, nkÂø£sê´ìï ø£*–kÕÔsTT >±e⁄q n$ ‘êeTdæø£ ‘·|dü Tü ‡\qã&É‘êsTT.
<ëq+ ≈£L&Ü eT÷&ÉT s¡ø±\T>± ñ+≥T+~.
20. <ë‘·e´$T‹ j·T<ë›q+ Bj·T‘˚-qT|üø±]DÒˆ
<˚X‚ ø±˝Ò #· bÕÁ‘˚ #· ‘·<ë›q+ kÕ‹Ô«ø£+ düà è‘·yTé ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ <ë‘·e´yéTRÇe«e˝…qì, Ç‹Rnì (ìX¯ÃsTT+∫), nqT|üø±]DÒR‘·q≈£î ñ|üø±s¡+
#˚jT· ì yêìì, <˚XR‚ ñ∫‘·yTÓ qÆ Á|ü<X˚ +¯ ˝À, ø±˝Ò#R· ñ∫‘·yTÓ qÆ düeTj·T+˝À, bÕÁ‘˚#R· ns¡TΩ&q’Ó yêìøÏ,
j·T‘YR@, <ëqyéTR<ëq+, Bj·T‘˚Ráj·Tã&ÉT‘·T+<√, ‘·‘YRÄ <ëq+, kÕ‹Ô«ø£yéTRkÕ‹Ô«ø£eTì,
düàè‘·yéTR#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ <ëq+ #˚jT· ≥+ ø£seÔ¡ ´eTH˚ uÛ≤e+‘√ <˚X,¯ ø±\ bÕÁ‘·‘\· (jÓ÷>∑´‘·)
HÓ]– ‹]– yêì qT+&ç @MT ø√s¡≈î£ +&Ü #˚ùd <ëq+ kÕ‹Ô«ø£yTÓ qÆ ~.
<ëq+ #˚j·T≥+ ø£s¡Ôe´eTH˚ uÛ≤e+‘√ #˚ùd <ëq+ kÕ‹Ô«ø£yÓTÆq~.
<ëqÁ>∑V”≤‘· Á|ü‘·T´|üø±s¡+ #˚j·T>∑\ X¯øÏÔ ˝Òìyê&Ó’ j·TT+&Ü*, <ëq+ m|ü&É÷
<˚X,¯ ø±\ bÕÁ‘·‘\· HÓ]– #˚j÷· *. n˝≤ düs¬ q’ düeTj·T+˝À düs¬ q’ #√≥ ns¡Ω‘·
>∑\ e´øÏøÔ Ï #˚dqæ <ëq+ kÕ‹Ô«ø£ <ëq+.
ˇø£ eèø£+å ‘·q |ò˝ü ≤\ H=dü–q≥T¢>± <ëq+ #˚j÷· \ì ø=+<äs_¡ ÁÛ bÕj·T
|ü&É‘ês¡T. eèø£å#êäj·T˝À ñqï yê¬se¬s’Hê eèø£å+ ‘·s¡‘·eT uÛÒ<ë\qT #·÷&Éø£
n+<ä]ø° |ò˝ü ≤\ìdüT+Ô ~. n˝≤π> e÷qe⁄&ÉT ≈£L&Ü @ $<Ûyä TÓ qÆ uÛ<Ò ë\qT m+#·ø£
‘·q≈£îqï <ëìì |ü+#ê\ì Ms¡+{≤s¡T.
Bìì $X¯«dæ+∫, Ä $<Û+ä >± <ëq+ #˚jT· ≥+˝À #ê˝≤ eT+~ ø£cÕº qïqT
uÛÑ$+#ês¡T. n+<äT#˚‘· e÷qe⁄&ÉT ‘·q $y˚ø±qTï|üjÓ÷–+∫ (eèøå±\≈£î
ñ+&É<äT) düe÷»+˝À ns¡TΩ˝…’q yê]øÏ <ëq+ #˚j·÷\ì uÛÑ>∑eBZ‘· H=øÏÿ
#ÓãT‘·Tqï~.
 224 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
sê»dæø£ <ëq+ :
21. j·T‘·TÔ Á|ü‘T· ´|üø±sês¡+ú |ò\ü eTT~›X´¯ yê |ü⁄q'ˆ
Bj·T‘˚ #· |ü]øÏw¢ +ºü ‘·<ë›q+ sê»dü+ düà è‘·yTé ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ j·T‘Y ‘·TR@~ nsTT‘˚, Á|ü‹, ñ|üø±s¡, ns¡ú+Rã<äT\T ñ|üø±s¡+ ø√dü+ >±˙,
|ü⁄q'R˝Òø£, |òü\yéT ñ~∆X¯´ yêR|òü˝≤ìï ñ<˚∆•+∫>±˙, |ü]øÏ¢wüºyéTRu≤<Ûä|ü&ÉT‘·÷, Bj·T‘˚ #·R
Çe«ã&ÉT‘·T+<√, ‘·‘YRÄ <ëq+, sê»düyéTRsê»dæø£eTì, düàè‘·yéTRn+{≤s¡T.
‘ꈈ Á|ü‘T· ´|üø±s¡ uÛ≤e+‘√ >±ì, |ò˝ü ≤ìï Ä•+∫ >±ì ã\e+‘·+>±q÷,
u≤<Û|ä &ü TÉ ‘·÷ Ç#˚à <ëìì sê»dæø£ <ëqeT+{≤s¡T.
‹]– @<√ $<ÛäyÓTÆq ˝≤uÛ≤ìï bı+<äe#·ÃH˚ ÄX¯‘√ #˚ùd <ëq+
sê»dæø£yÓTÆq~. n+‘˚>±ø£ ìs¡¢ø£å´+>±, Çwüº+ ˝Ò≈£î+&Ü #˚ùd <ëq+ ≈£L&Ü
sê»dæøy£ TÓ qÆ <˚. eTq <Óq’ +~q ø±s¡´ø£˝≤bÕ˝À¢ eTq$T#˚à ‘·|Œü ìdü] #·+<ë\T
e+{Ï$ á s¡øy£ TÓ qÆ y˚.
‘êeTdæø£ <ëq+ :
22. Ä<˚Xø¯ ±˝Ò j·T<ë›qeTbÕÁ‘˚u´ÑÛ X¯Ã Bj·T‘˚ˆ
ndü‘ÿ· è‘·eTeC≤„‘+· ‘·‘êÔ eTdüeTT<ëVü≤è‘·yTé ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ n<˚X¯ ø±˝ÒRñ∫‘·+ ø±ì Á|ü<X˚ +¯ ˝À, düeTj·T+˝À, nbÕÁ‘˚u´ÑÛ '#·Rns¡Ω‘· ˝Òìyê&çø,Ï
ndü‘ÿ· è‘·yTé Rn>ös¡e+‘√, neC≤„‘y· Té Rnee÷ìdü÷,Ô j·T‘YR@, <ëqyéTR<ëq+, Bj·T‘˚RÇe«ã&ÉT‘·T+<√,
‘·‘YRn~, ‘êeTdüyéTR‘êeTdæø£eTì, ñ<ëVü≤è‘·yéTR#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ nbÕÁ‘·TìøÏ, ‘·>ì∑ düeTj·T+˝À, Çe«≈£L&Éì #√≥, n>ös¡e+‘√,
nee÷ìdü÷Ô Ç#˚Ã~ ‘êeTdæø£ <ëqeTì #Ó|Œü ã&ÉT‘·T+~.
nqT∫‘· düeTj·T+˝À, Çe«≈£L&Éì Á|ü<X˚ +¯ ˝À, ns¡Ω‘· ˝ÒìyêìøÏ >ös¡e+
˝Ò≈£î+&Ü, ‘·èD°ø±s¡ uÛ≤e+‘√ #˚ùd <ëHê\T ‘êeTdæø£yÓTÆq$.
Vü≤è<äj·÷+‘·s¡Z‘·+>± ‘·qqT ‘êqT Ä|ü⁄ø√˝Òq≥T¢ ˇø£ì Vü≤è<äj·T+
qT+&ç ô|\T¢_øÏ e#˚Ã~ <ëq+. e´øÏÔ ‘·q jÓTTø£ÿ düeTè~ú #˚‘· <ëq+ #˚j÷· \H˚
uÛ≤e+ ˝À|ü\ qT+&ç sêyê*. <ëq+ #˚ùdyê&ÉT ‘êqT qwü|º &ü TÉ ‘·THêïqH˚ uÛ≤e+‘√
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 225
#˚ùd~ <ëq+ ø±<äT.
‘êeTT #˚j·TT j·T»„, <ëq, ‘·|üdüT‡\≈£î ˇø£ dü+|üPs¡í‘· ø£*–+#·T≥≈£î
lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&çø£ÿ&É ˇø£ ñ|ü<˚X¯+ #˚düTÔHêï&ÉT.
23. z+ ‘·‘‡· ~‹ ìπsX› À Áu≤Vü≤àDÅd$Ôæ <Û'ä düà è‘·'ˆ
Áu≤Vü≤àD≤ùdqÔ y˚<ëX¯Ã j·TC≤„Xï $Væ≤‘ê' |ü⁄sꈈ
Á|ü‹ˆˆ z+ ‘·‘Y dü‘Y Ç‹Rz+ ‘·‘Y, dü‘Y nH˚$, ÁãVü≤àD'R|üs¡ÁãVü≤à+ jÓTTø£ÿ, Á‹$<Ûä'R
eT÷&ÉT s¡ø±˝…’q, ìπs›X¯'Rìπs›X¯eTì, düàè‘·'R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~, ‘˚qR<ëìì ã{Ϻ, |ü⁄sêR|üPs¡«+,
Áu≤Vü≤àD≤'RÁu≤Vü≤àDT\T, y˚<ë'#·Ry˚<ë\T, j·TC≤„' #·Rj·TC≤„\T, $Væ≤‘ê'R@s¡Œs¡#·ã&çHêsTT.
‘ꈈ z+ ‘·‘Y dü‘Y nH˚$ ÁãVü≤à |ü<ësêúìï ìπs•› +#˚ eT÷&ÉT dü+øπ ‘ê\ì
#Ó|Œü ã&ÉT‘·T+~. M{Ï‘√H˚ |üPs¡«+ Áu≤Vü≤àDT\T, y˚<ë\T, j·TC≤„\T @s¡Œs¡Œã&ܶsTT.
zyéT ‘·‘Y dü‘Y : Ç~ |üs¡ÁãVü≤à+ (ÁãVü≤àHé) jÓTTø£ÿ Á‹$<Ûä ìπs›X¯eTT\T.
|ü$Á‘·yÓTÆq ø£s¡àø±+&É˝À @yÓ’Hê ˝ÀbÕ\T »]–‘˚ yê{Ïì ‘=\–+#·{≤ìï
ìπsX› e¯ T+{≤s¡T. Á|ür ø£sà¡ ≈£î ìdü‡+<˚V≤ü +>± |ò*ü ‘·eTT+≥T+~. ø±˙ Ä |ò*ü ‘·+
øπ e\+ ø£sà¡ ô|’ e÷Á‘·yT˚ Ä<Ûës¡|&ü øÉ ,£ Ä ø£sà¡ #˚ùd yêì ∫‘·XÔ ó¯ ~∆ô|,’ dü<Tä <˚X› Ê\ô|’
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. |ü$Á‘·yÓTÆq ø£sêàqTcºÕqeT+<äT ø£s¡à #˚ùdyê&ÉT m+‘·
ø£wüº|ü&ç #˚düTÔqï|üŒ{Ïø° <ëì yÓqTø£>∑\ Ä<äs¡Ù+ eT+∫~ ø±q≥¢sTT‘˚ V”≤qyÓTÆq
|òü*‘ê˝Ò \_ÛkÕÔsTT. n+<äs¡T Ä#·]+#˚ ø£s¡à\T ô|’øÏ ˇπø $<Ûä+>± ø£qã&çq|üŒ{Ïø°
|ò*ü ‘ê\T e÷Á‘·+ ø£sÔ¡ jÓTTø£ÿ ñ<˚X› Ê´qïqTdü]+∫ e´øÏøÔ ° e´øÏøÔ ° y˚sπ «s¡T>± \_Ûd÷ü Ô
ñ+{≤sTT.
uÛ>Ñ e∑ +‘·Tì düàs¡D #˚‘· eTq Ä<äsêÙ\T ñ»®«\+>±q÷, XÊ¢|Tüò ˙j·T+>±q÷
|ü]D$TkÕÔsTT. nHê‘·à ñbÕ<ÛäT\ ‘√&ç ‘ê<ë‘êà´ìï e<ä\≥y˚T kÕ<Ûä≈£îq≈£î
C≤>∑è‹ (y˚T˝§ÿ\T|ü⁄) eT]j·TT |üse¡ ÷‘·à ‘√&ç ‘ê<ë‘·à´+ ne⁄‘·T+~. eTq+
#˚ùd |ü$Á‘· ø£s¡à\T m+‘· y˚Ts¡≈£î ìkÕ«s¡úeTT\e⁄‘êjÓ÷, n+‘·y˚Ts¡≈£î |òü*‘ê\T
≈£L&Ü |ü$Á‘·eTT˝…’ ñ+{≤sTT. nVü≤+ø±sêìï HêX¯q+ #˚jT· {≤ìøÏ kÕ<Û≈ä î£ &ÉT
‘·|Œü ìdü]>± Ä<Ûë´‹àø£ C≤„Hêìï dü+bÕ~+#·Tø√yê*.
 226 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
dü‘ê´ìï @<√ ˇø£ ø√D+˝À ‘Ó*j·TCÒùd eT÷&ÉT |ü<ë\T ø£*–q ˇø£
yêø£´+ ªªzyéT ‘·‘Y dü‘Yµµ. X¯Øs¡ eTH√ ãT<äT∆\≈£î Ä<Ûës¡yÓTÆq nq+‘·, n»qà
|üs¡eT ìs¡ù|ø£å, düs√«‘·ÿ èwüº X¯ó<ä∆ Ä‘·à≈£î Á|ürø£ ªªz+µµ. XÊX¯«‘·yÓTÆq \øå±´ìï,
|ü]D≤eTs¡Væ≤‘· ì‘·´ |ü]|üPs¡í |üs¡e÷‘·àqT ‘Ó*j·TCÒj·T{≤ìøÏ eTq XÊÅkÕÔ˝À¢
ªª‘·‘Yµµ |ü<ä+ ñ|üjÓ÷–+|üã&ç+~. Á|üdæ~∆ #Ó+~q ñ|üìwü<é eTVü‰yêø£´+
ªª‘·‘·Ô«eTdæµµ˝À ªª‘·‘Yµµ X¯ã›+ dü+|üPs¡í $X¯« düèwæº`dæú‹`\j·T\≈£î Ä<Ûës¡yÓTÆq
|üse¡ ÷‘·àqT dü+øπ ‹düTqÔ ï~. ªªdü‘µY µ nq>± ªªñìøϵµ, eTq <Óq’ +~q J$‘·+˝À
eTq+ #·÷ùd, uÛ≤$+#˚, Ä˝À∫+#˚ ªªdüeTdüÔ $wüj·TeTT\+<äT+&˚<˚µµ ªªdü‘Yµµ.
Ä $<Ûä+>± ªªz+ ‘·‘Y dü‘Yµµ á eT÷&ÉT X¯u≤›\ <ë«sê düs√«‘·ÿ èwüº,
$X¯«ø±s¡D, $X¯«yê´|üÔ dü‘´· +‘√ eTq ø£sπ à+Á~j·÷\qT X¯è‹ #˚dTü ø=ì n≥T
|æeTà≥ eTq u≤Vü≤´ Á|ü|ü+#· e´eVü‰sê\qT |ü$Á‘·+>± ìs¡«Væ≤+#·>∑\T>∑T‘ê+.
ªªz+ ‘·‘Y dü‘Yµµ <ë«sê ì]›wüºyÓTÆq ªªÁãVü≤à+µµ qT+&˚ düeTdüÔ esêí\T,
<Ûäsêà\T, y˚<ë\T, j·TC≤„\T ñ‘·ŒqïyÓTÆq$. n<Ûä´düÔ düèwüº+‘ê ‘·q ø±<Ûës¡yÓTÆq
<ëì qT+&˚ ñ<ä“$¤ +∫, n+<˚ dæ‹ú ø£*–, eTs¡\ n+<˚ $©qeTe⁄‘·Tqï~.
düeTdüÔeTT˝…’q e÷qe⁄\ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T ¬s+&ÉT $<Ûë\T>± eØZø£]+|ü
ã&çq$. (n) ÄVü‰sê~ ÁøÏj·T\T ` X¯Øs¡ b˛wüD≤s¡ú+ #˚ùd$. (Ä) ìj·T‘·
ø£s¡à\T ` ‘·|üdüT‡, <ëq+, j·T»„+ yÓTT<ä˝…’q dü+düÿ è‹ì |ü]s¡øÏå+#˚ düeTdüÔ
düV≤ü ø±s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T.
ªªz+µµ |ü<ëìï m|ü&ÉT|üj÷Ó –+#ê*?
24. ‘·kÕà<√$T‘·T´<ëVü≤è‘·´ j·T»„<ëq‘·|ü'ÁøÏj·÷'ˆ
Á|ües¡+Ô ‘˚ $<ÛëH√ø±Ô' dü‘‘· +· ÁãVü≤àyê~HêyéTˆˆ
Á|ü‹ˆˆ ‘· k Õà‘Y R n+<ä T #˚ ‘ · , zyé T Rz+, Ç‹Rnì, ñ<ëVü ≤ è‘· ´ Rñ#· à ]+∫,
ÁãVü≤àyê~HêyéTRÁãVü≤àyê<äT\#˚‘·, j·T»„<ëq ‘·|ü'ÁøÏj·÷'Rj·TC≤„\÷, <ëHê\÷, ‘·|üdüT‡\÷
nH˚ ø£sà¡ \T, $<Ûëq ñø±Ô'RXÊg $<ÛëHê\ Á|üø±s¡+, dü‘‘· y· Té Rì‘·´eT÷, Á|ües¡+Ô ‘˚R#˚jT· ã&ÉT‘·THêïsTT.
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+ 227
‘ꈈ n+<äTe\q ÁãVü≤àyê<äT\T XÊg Á|ü‹bÕ~‘· j·T»„, <ëq, ‘·bÕ<äT\T
ÁbÕs¡+_Û+#˚ eTT+<äT dü<ë ªªz+µµ ø±sêìï ñ#·Ã]kÕÔsT¡ .
dü‘·Ô«>∑TD dü+|üqTï˝…’q õC≤„dü>∑\ kÕ<Ûä≈£î\T ÁãVü≤àyê<äT\qã&É‘ês¡T.
ñqï‘· J$‘êìï nqTdü]+#˚ kÕ<Û≈ä î£ \T j·TC„, <ëq, ‘·|Áü øÏjT· \Hê#·]+#˚≥|ü&ÉT
ªªz+ø±sêìïµµ ñ#·Ã]kÕÔsT¡ . eTqe÷#·]+#˚ j·T»„, <ëq, ‘·b˛ ÁøÏjT· \T ns¡eú +‘·+,
Á|üj÷Ó »qø£se¡ T÷ nj˚T´+<äT≈£î düs√«‘·ÿ èwüº nq+‘· |üse¡ ÷‘·àqT ªªz+µµ <ë«sê
e´ø°øÔ ]£ +#·T≥ #˚‘· yê{ÏøÏ ÁX‚w‘˜ü «· +, |ü$Á‘·‘,· ~e´‘·«eT÷ #˚≈L£ s¡‘êsTT. |üse¡ ÷‘·à
düàs¡D‘√ eTq eTqdüT‡qT |ü$Á‘·+ #˚dTü ø√e≥+ e\q nVü≤+ø±s¡|Pü ]‘· |ü]$T‘·
øπ Áå ‘ê\ qT+&ç $eTT≈£î\Ô eTe⁄‘ê+. |ü]$T‘·T\ qT+&ç eTqdüT ùd«#·Ã¤ bı+~q|ü&ÉT
nìï ‘·|üdüT‡\˝À n~Ûø£ HÓ’|ü⁄D≤´ìï, nìï j·TC≤„\˝À ìkÕ«s¡ú‘·q÷, nìï
<ëHê\˝À n~Ûø£ W<ësê´ìï dü+‘·]+#·T≈£î+≥T+~.
‘·‘Y m|ü&ÉT ñ|üj÷Ó –+#·ã&ÉT‘·T+~?
25. ‘·~‘·´q_Ûd+ü <Ûëj·T |ò\ü + j·T»„‘|· 'ü ÁøÏj÷· 'ˆ
<ëqÁøÏj÷· X¯Ã $$<Ûë' ÁøÏjT· +‘˚ yÓ÷ø£øå ±+øÏ_å 'Û ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ yÓ÷ø£åø±+øÏå_Û'RyÓ÷ø£å+ ø√πsyê]#˚‘·, ‘·‘YR‘·‘Y, Ç‹Rnì, |òü\yéTR|òü˝≤ìï,
nq_Û dü+<Ûëj·TRø√s¡≈î£ +&Ü, j·T»„ ‘·|'ü ÁøÏj÷· 'Rj·T»„øs£ à¡ \÷ ‘·|'ü ø£sà¡ \÷, $$<Ûë'R|ü\Ts¡ø±\
<ëqÁøÏj·÷' #·R<ëqÁøÏj·T\÷, ÁøÏj·T+‘˚R#˚j·Tã&ÉT‘·THêïsTT.
‘ꈈ Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü eTTeTT≈£åîe⁄\T j·T»„, ‘·|ü <ëq
ÁøÏj·T˝≤#·]+#˚≥|ü&ÉT ªª‘·‘Yµµ |ü<ëìï ñ#·Ã]kÕÔs¡T.
yÓ÷ø£åø±+øÏå_Û' : ‘·q Ädü≈£îÔ\ qT+&ç, kÕ«s¡ú|üP]‘· ø√]ø£\ qT+&ç,
nVü≤+ø±s¡+ qT+&ç, <ëì qT+&ç »ì+#˚ $πøåbÕ\ qT+&ç $eTTø£ÔeTyê«\ì
ø√s¡Tø=H˚yê&ÉT ‘·q yêdüq\˙ï n+‘·]+∫, ‹]– |ü⁄≥º≈î£ +&Ü ñ+&˚ $<Û+ä >±
‘êqT #˚ùd ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qìï+{Ï˙ ìs¡«Væ≤+#ê*. düs¬ q’ e÷qdæø£ <äèø£Œ<∏+ä ‘√
M{Ïì ìs¡«Væ≤+∫ dü÷ø£Î |ò*ü ‘ê\qT bı+<ä{≤ìø£edüsy¡ TÓ qÆ ñbÕj·÷ìï á
 228 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
XÀ¢ø+£ n+~düTqÔ ï~.
ªª‘·‘Yµµ |ü<ä ñ#êäs¡D‘√ eTTeTT≈£åîe⁄ Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü j·T»„,
‘·|ü, <ëHê<äT\T Ä#·]düTÔHêï&ÉT. eTq+ Ç~es¡πø $e]+#·Tø=qï≥T¢ ªª‘·‘Yµµ
X¯ã+› $X¯«ø±s¡D dü‘ê´ìï dü÷∫düTqÔ ï~— düeTdüÔ ÁbÕDÏø√{Ï @ø£‘ê«ìï Á|üø{£ dÏ Tü qÔ ï~.
≈£î≥T+ã dü+øπ eå ÷ìï ø±+øÏ+å #˚yê&ÉT ‘·q kÕ«sêúìï eT]∫b˛‘·THêï&ÉT— düe÷»
dü+πøåeT+ ø√dü+ |üì#˚ùdyê&ÉT ‘·q ≈£î≥T+u≤ìï eT]∫b˛‘·THêï&ÉT— <˚X¯ $eTTøÏÔ
ø√dü+ |üì#˚ùdyê&ÉT düe÷C≤ìï eT]∫b˛‘·THêï&ÉT— Á|ü|+ü #· dü+øπ eå T+ ø√dü+,
e÷qe‘·«+ ø√dü+ |üì#˚ùdyê&ÉT <˚XÊìï eT]∫b˛‘·THêï&ÉT. Ä $<Û+ä >± j·T»„,
‘·|ü, <ëq πøåÁ‘ê˝À¢ |üì#˚ùdyê&ÉT ‘·q eTqdüTqT ªª‘·‘Yµµ X¯ã›+‘√ X¯è‹ #˚düTø=ì
ªªÄ<Ûë´‹àø£ dü‘·´yÓTÆq $X¯« @ø£‘·«µµ uÛ≤eq‘√ |üì#˚dæq|ü&ÉT nVü≤+ø±s¡+
n+‘·]+∫ |òü*‘·+>± <˚Vü‰‘·à uÛ≤e+ qT+&ç, Á|üø£è‹ jÓTTø£ÿ |ü]$T‘·T\ qT+&ç
$eTTø£ÔeTe⁄‘ê+.
ªªdü‘µY µ |ü<ä ñ#êäsD¡ ˝Àì ÁbÕ<Ûëq´‘· @$T{Ï?
26. dü<들y˚ kÕ<ÛTä uÛ≤y˚ #· dü~‘˚´‘·Á‘·Œj·TT»´‘˚ˆ
Á|üX¯ùdÔ ø£s¡àDÏ ‘·<∏ë dü#·Ã¤ã›' bÕs¡ú j·TT»´‘˚ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ bÕs¡Rú ns¡TH® ê, dü<들yR˚ dü‘êÔ ñqï|ü&ÉT, kÕ<ÛTä uÛ≤y˚ #·ReT+∫‘·q+ ñqï|ü&É÷,
dü‘YR dü‘Y, Ç‹Rnì, @‘·‘YRá |ü<ä+, Á|üj·TT»´‘˚RÁ|üjÓ÷–+|üã&ÉT‘·Tqï~, ‘·<∏ëRn˝≤H˚,
Á|üX¯ùdÔRÁX‚wü̃yÓTÆq, ø£s¡àDÏRø£s¡à\˝À ≈£L&Ü, dü‘Y X¯ã›'Rdü‘Y nH˚ X¯ã›+, j·TT»´‘˚RÁ|üjÓ÷–+|ü
ã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ z bÕsêú! |üse¡ T dü‘ê´ìøÏ, eT+∫‘·Hêìø° dü÷#·q>± ªªdü‘µY µ |ü<ëìï
Á|üjÓ÷–kÕÔs¡T. dü‘·ÿsêà#·s¡D≈£î ≈£L&Ü ªªdü‘Yµµ |ü<ëqTï|üjÓ÷–kÕÔs¡T.
dü ‘ · ´ ‘Ô ê «˙ï, kÕ<Û ä T ‘ê«˙ï ‘Ó * j· T CÒ j · T {≤ìøÏ ªªdü ‘ Y µ µ |ü < ëìï
ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. Á|üX¯düÔyÓTÆq düeTdüÔ dü‘êÿsê´#·s¡D\≈£î ≈£L&Ü á |ü<ëìï
ñ|üjÓ÷–kÕÔs¡T. eTq <Ó’q+~q ÁbÕ|ü+∫ø£ dü+ã+<Ûë\˝À eTq+ kÕù|ø£å
dü‘·´+˝ÀH˚ J$düTÔHêï+. X¯Øs¡ eTH√ãT<äT∆\‘√ eTq+ nqTuÛÑ$düTÔqï á
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+
Á|ü|+ü #êH˚ï eTq+ bÕs¡e÷]úø£ dü‘´· +>± uÛ≤$düTHÔ êï+. n+<äTe\q á kÕù|ø£å
dü‘ê´\ìï+{Ïø° bÕs¡e÷]úø£ dü‘´· y˚T Ä<Ûës¡eTqï $wüj÷· ìï ªªdü‘µY µ |ü<Áä |üj÷Ó >∑+
‘Ó*j·TCÒdüTÔqï~.
ªªÁãVü≤à+µµqT dü÷∫+#˚ ªªdü‘Yµµ |ü<ä ñ|üjÓ÷>±ìï ‘Ó*j·TCÒdüTÔHêïs¡T.
27. j·TCÒ„ ‘·|dü æ <ëH˚ #· dæ‹ú ' dü~‹ #√#·´‘˚ˆ
ø£sà¡ #Óe’ ‘·<Øä j
ú T· + dü~‘˚´yê_ÛBj
Û T· ‘˚ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ j·TCÒR„ j·T»„+˝À, ‘·|dü Ræ ‘·|dü Tü ‡˝À, <ëH˚#R· <ëq+˝Àq÷, dæ‹ú '#·Rì*∫ ñ+&É≥+
>∑÷&Ü, dü‘YRdü‘Y, Ç‹Rnì, ñ#·´‘˚R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~, ‘·‘Y ÄØúj·TyéTR<ëì ø√dü+, ø£s¡à @e
#·Rø£s¡à ≈£L&Ü, dü‘YRdü‘Y, Ç‹ @eRnH˚, n_ÛBÛj·T‘˚R#Ó|üŒã&ÉT‘·T+~.
‘ꈈ j·T»„, ‘·b˛, <ëHê\˝À dæsú +¡ >± ì\∫ ñ+&É≥+ ªªdü‘µY µ nì
#Ó|Œü ã&ÉT‘·T+~. <ëì ø√dü+ #˚ùd ø£sà¡ qT ≈£L&Ü ªªdü‘µY µ nH˚ n+{≤s¡T.
j·T»„, ‘·b˛, <ëHê\˝À e÷qe⁄ì ÁX¯<ë∆u≈ÑÛ î£ \Ô qT dü÷∫+#·T≥≈£î ªªdü‘µY µ
nH˚ |ü<+ä ñ|üj÷Ó –+#·ã&ÉT‘·T+~. j·T»„, ‘·b˛, <ëHê\H˚ ø£sà¡ \ Hê#·]+#·T≥
j·T+<äT>∑\ ªªÁX¯<ä∆µµqT ≈£L&Ü ªªdü‘Yµµ |ü<ä+ dü÷∫düTÔqï~.
dü+øÏå|üÔ+>± j·T»„, ‘·b˛, <ëHê\qT dü‘·Ô«>∑TD+‘√ ìs¡«]Ô+#·q|ü&ÉT
≈£L&Ü ªªz+ ‘·‘Y dü‘µY µ nqT eT÷&ÉT |ü<ë\qT ÁX¯<>∆ä ± ñ#·Ã]¤ +#·T≥ e\q Ä
ø£sà¡ \˙ï kÕ‹Ô«ø£ ø£sà¡ \T>± e÷]b˛‘êsTT. á eT÷&ÉT X¯u≤›\qT ÁX¯<ë∆ uÛ≈Ñ î£ \Ô ‘√
ñ#·Ã¤]+∫q|ü&ÉT kÕ<Ûä≈£îì eTqdüT $XÊ\yÓTÆ, kÕ«sêú˙ï, nVü≤+ø±sê˙ï
e~*y˚düTÔ+~. nVü≤+ø±s¡+, nVü≤+ø±s¡|üP]‘· ø√]ø£\T dü+>±ìï ø£*–+∫
kÕ<Ûä≈£î&ÉT Ä‘êàq+<ä+ yÓ’|ü⁄>± m<ä>∑>∑*π> kÕ«‘·+Á‘ê´ìï HêX¯q+ #˚kÕÔsTT.
ø£sà¡ øπ Áå ‘·+˝À ø=*$T e+{Ï á dü+ø¬ fi¯flqT Á‘Ó+#·Tø√e{≤ìøÏ eTq+
dü¬s’q ø£s¡à\qT1 Á|ü‹|òü˝≤ù|ø£å ˝Ò≈£î+&Ü ìs¡«]Ô+#˚ ø£s¡àπøåÁ‘·+˝ÀìøÏ ‹]–
1
dü¬s’q, ‘·|üŒsTTq : eTq+ #˚ùd ø£s¡à\T eTq eTqdüT˝À |üXÊÑêÔ|ü ‘·TbòÕqT\qT $T–*Ñ˚ Ä
ø£sà¡ \T ‘·|Œü sTTq$. n≥T¢>±ø£ eTq+ #˚ùd ø£sà¡ \T eTq eTqdüT‡˝À >=|üŒ Á|üXÊ+‘·‘q· T, dü+‘·è|æìÔ
ø£*–ùdÔ Ä ø£s¡à\T dü¬s’q$, eT+∫$.
 leT<䓤>∑eBZ‘· ` ÁX¯<ë∆Á‘·j·T $uÛ≤>∑ jÓ÷>∑+
Á|üy•˚ +#·e\dæ ñ+~. ø£sà¡ øπ Áå ‘·+˝À yêdüq\qT Áb˛>∑T#˚dTü ≈£îqï eTqy˚T ‹]–
Ä ø£s¡àπøåÁ‘·+˝ÀH˚ yêdüq\qT e~*+#·Tø√yê*. eTq+ ø£s¡àπøåÁ‘·+˝À ñqï|ü&ÉT
eTq e÷qdæø£ <äèø£Œ<∏ëìï |üP]Ô>± e÷s¡TÃø=ì düs¬ q’ Ø‹˝À ‘Ó*$>± nq>±
Á|ü‹|ò˝ü ≤ù|ø£å s¡V≤æ ‘·+>± ø£sêà#·sD¡ #˚dqæ |ü&ÉT Ç~ kÕ<Û´ä eTe⁄‘·T+~. ø±e\dæq
á e÷s¡TŒ\˙ï |üse¡ ÷‘·àqT dü÷∫+#˚ ªªzyéT ‘·‘Y dü‘µY µ nH˚ á eT÷&ÉT X¯u≤›\
ñ#êäs¡D‘√ »s¡T>∑T‘êsTT. ø£s¡à #˚j·TTyêì (ø£s¡Ô) e÷qdæø£ <äèø£Œ<∏ä+, Ä<äsêÙ\T
ø£s¡à |òü˝≤\qT XÊdækÕÔj·TH˚~ ÁbÕ<∏ä$Tø£ dæ<ë∆+‘·+.
j·T»„ ‘·b˛ <ëHê~ ø£sà¡ \T |üse¡ T ÁX¯<‘∆ä √ ìs¡«]Ô+∫q|ü&˚ |ü]|üPs¡eí TT
\e⁄‘êsTT. n+<äTe\q `
28. nÁX¯<j
∆ä ÷· VüQ‘·+ <ä‘+Ô· ‘·|dü |Ôü +Ôü ø£è‘·+ #· j·T‘Yˆ
ndü~‘·T´#·´‘˚ bÕs¡ú q #· ‘·Á‘˚Œ‘·´ H√ ÇVü≤ˆˆ
Á|ü‹ˆˆ bÕs¡úRns¡T®Hê, nÁX¯<ä∆j·÷RÁX¯<ä∆ ˝Ò≈£î+&Ü, VüQ‘·yéTRVü≤ÀeT+ #˚j·Tã&çqB,
<ä‘·Ô+R<ëq+ #˚j·Tã&çqB, ‘·|üÔyéTR‘·|üdüT‡ #˚j·Tã&çq, ‘·|ü'R‘·|üdü÷‡, ø£è‘·+ #·R#˚j·Tã&çqB,
j·T‘YR@~ ø£\<√ (Ä~), ndü‘Y Ç‹Rndü‘Y nì, ñ#·´‘˚R#Ó|Œü ã&ÉT‘·T+~, ‘·‘RY n~, Áù|‘·´#·R
#·ìb˛j·÷ø£, qR|ò\ü + Çe«<äT, ÇVü≤Rá˝Àø£+˝Àq÷ (J$+∫ ñqï|ü&ÉT), H√R|ò\ü + Çe«<äT.
‘ꈈ ùV≤ bÕsêú! ÁX¯<ä∆˝Òì j·T»„+, <ëq+, ‘·|üdüT‡ eT]j·TT Ç‘·s¡
ø£sà¡ \T ªªndü‘µY µ nì #Ó|Œü ã&É‘êsTT. n˝≤+{Ï ø£sà¡ \T ÇVü≤+˝À >±˙ |üs+¡ ˝À>±ì
|òü˝≤ìïe«e⁄.
á ìùw<Ûë‘·àø£ >∑sq®¡ ‘√ uÛ>Ñ y∑ êqT&ÉT ªªÁX¯<µ∆ä µj˚T e÷qe⁄&Éì #ÓãT‘·THêï&ÉT.
ÁX¯<ä∆ ˝Ò≈£î+&Ü m+‘· yÓ’uÛÑy√ù|‘·+>± ø£s¡à\Hê#·]+∫q|üŒ{Ïø°, ªªn$ ÇVü‰ìø°,
|üsêìø° ≈£L&Ü |üìøÏ sêeìµµ #ÓãT‘·THêï&ÉT. ø£s¡Ô jÓTTø£ÿ ÁX¯<ë∆, ñ‘ê‡Vü≤+,
ìX¯Ãj·÷\ô|’ ø£sà¡ |ò*ü ‘ê\T Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+{≤j·Tqï $wüj÷· ìï ªªdæ‹ú µµ nH˚
|ü<ä+‘√ dü÷∫düTÔHêï&ÉT. uÖ~∆ø£ $\Te˝Ò kÕ<Ûä≈£îì ø£s¡à\≈£î eHÓï ‘ÓkÕÔsTT—
n+<äT#˚‘· ø£s¡à |òü˝≤˝…|ü&É÷ ø£s¡Ô jÓTTø£ÿ ªªÁX¯<ä∆µµ‘√ ≈£L&çq ìC≤sTTr,
ñ‘ê‡Vü‰\ô|’ Ä<Ûës¡|&ü ç ñ+{≤sTT.
dü|üÔ<äXÀ<Ûë´j·T+
ÁX¯<ë∆s¡Væ≤‘·yÓTÆq j·T»„+, <ëq+, ‘·|ü+, Ç‘·s¡ ø£s¡à\T ªªndü‘Yµµ
nqã&É‘êj·Tì ìX¯Ãj·÷‘·àø£+>± #ÓbÕŒ&ÉT uÛ>Ñ y∑ êqT&ÉT. ndü‘´· yÓTqÆ B, ñìøÏ
˝ÒìB dü+düÿ è‘·+˝À ªªndü‘µY µ nqã&ÉT‘·T+~. ndü‘´· yÓTqÆ <ëì qT+&ç m|ü&É÷
dü‘·´yÓTÆq~ »ìà+#·˝Ò<äT. ndü‘Y ø£s¡à qT+&ç ì»yÓTÆq |òü*‘·+ m|ü&É÷ sê<äT.
n+<äTe\q ÁX¯<ë∆s¡Væ≤‘·yÓTÆq ø£s¡à\T n$ Ä<Ûë´‹àø£yÓTÆqyÓ’q|üŒ{Ïø°, eT‘·|üs¡yÓTÆq
yÓ’q|üŒ{Ïø° |òü*‘êìïe«e⁄. Ç˝≤ #Ó|üŒ≥+‘√ uÛÑ>∑yêqT&ÉT ªªÁX¯<ä∆µµ ‘·|üŒìdü]>±
ñ+&Ée\dæ<ä˙, ˝Òq≥¢sTT‘˚ @ s¡ø£yÓTÆq n_ÛeèB∆ kÕ<Ûä´+ ø±<ä˙ #ÓãT‘·THêï&ÉT.
Áù|‘·´' : (eTs¡D≤q+‘·s+¡ ) á dæ<ë∆+‘·+ øπ e\+ Ä<Ûë´‹àø£ $wüjT· +˝ÀH˚
ø±<äT eTq <Óq’ +~q ˝ÖøÏø£ J$‘·+˝À ≈£L&Ü dü‘´· y˚T. Ç~ ˇø£ n~«rj·TyÓTqÆ
‹s¡T>∑T˝Òì J$‘· ìj·TeT+. ÁX¯<∆ä ˝Ò≈î£ +&Ü mes¡÷ ≈£L&Ü @ ø±s¡´øπ Áå ‘·+˝Àq÷
sêDÏ+#·˝<Ò Tä . ÁX¯<∆ä ˝Òq|ü&ÉT @ ø±sê´ìø° m≥Te+{Ï \_›˙ mes¡÷ Ä•+#·˝sÒ T¡ .
˝ÖøÏøy£ TÓ qÆ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\˝À >±˙, |ü$Á‘· ø£sà¡ ø±+&É\˝À >±ì |ò*ü ‘ê\ >∑TD,
|ü]e÷D≤\qT ìs¡ísTT+#˚~ ø£s¡à\j·T+<äT eTq HÓ’|ü⁄D´+, eT+∫‘·Hê\ô|’
eTq≈£î>∑\ ªªÁX¯<ä›j˚Tµµ.
ÁX¯<ä∆ ˝Òì n≥Te+{Ï ø£s¡à\qT lø£èwüí uÛÑ>∑yêqT&ÉT ªªndü‘Yµµ nì
ù|s=ÿ+≥THêï&ÉT.
z+ ‘·‘dY ‘ü ,Y Ç‹ leT<ä“>¤ e∑ BZ‘êdüT, ñ|üìwü‘T· ‡,
ÁãVü≤à$<ë´j·÷+ jÓ÷>∑XÊÅùdÔ lø£ècíÕs¡Tq® dü+yê<˚ ÁX¯<ë∆Á‘·jT·
$uÛ≤>∑ jÓ÷>√ HêeT dü|<Ôü Xä À-<Ûë´j·T'ˆˆ
á $<Û+ä >± lø£ècíÕs¡Tq® dü+yê<äs÷¡ |üyTÓ qÆ ÁãVü≤à $<ä´, jÓ÷>∑
XÊg dü«s¡÷|üyTÓ qÆ leT<ä“>¤ e∑ BZ‘√|üìwü‘T· Ô jÓTTø£ÿ ÁX¯<ë∆Á‘·jT·
$uÛ≤>∑ jÓ÷>∑eTH˚ ù|s¡T>∑\ |ü<Tä H˚&eÉ n<Ûë´j·T+ düe÷|ü+Ô .