Mikro İktisat Ders Notları

18.10.
2020 Mikro İktisat
MİKRO İKTİSAT
PROF. DR. SEFER ŞENER
İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ
https://cdn-acikogretim.istanbul.edu.tr/auzefcontent/20_21_Guz/mikro_iktisat_ss/1/index.html#konu-1 1/230
18.10.2020 Mikro İktisat
İçindekiler
1. Temel İkt sat Kavramları
Grş
1.1. İkt sadın Tanımı
1.2. İkt sadın Dalları
1.3. Mal Ve H zmetler
1.4. Kıtlık Kavramı
1.5. İht yaç
1.6. Karar B r mler
1.7. Fayda
1.8. Tüket m
1.9. Üret m
1.10. Üret m Faktörler
Ün te Soruları
2. Ekonom n n Sorunları
Grş
2.1. Her Ekonom n n Sorunları
2.2. Ana Ekonom k Sorunlar Ve Ekonom k S stemler
Ün te Soruları
3. Talep
Grş
3.1. Talep Fonks yonu
3.2. P yasa Talep Tablosu Ve Eğr s
3.3. Talep Yasası
3.4. Talepte Değ şme
3.5. Talep Eğr s Üzer nde Hareket
3.6. Talep Kayması

3.7. Talep Teor ler
Ün te Soruları
4. Arz
Grş
4.1. Arz Yasası
4.2. Arz Fonks yonu
4.3. P yasa Arz Tablosu Ve Eğr s
4.4. Arzda Değ şme
Ün te Soruları
5. Arz Ve Talep Uygulamaları
Grş
5.1.p yasa Denges
5.2.p yasa Denges Ve Tüket c Rantı
5.3.p yasa Denges Ve Üret c Rantı
5.4. P yasa Denges ne Devlet Müdahales
Ün te Soruları
6. Esnekl k
Grş
6.1. Taleb n F yat Esnekl ğ
6.2. Taleb n F yat Esnekl ğ n n Ölçülmes
6.3. Taleb n F yat Esnekl ğ n Etk leyen Faktörler
6.4. Talep Kaymaları Ve Esnekl k
6.5. Arz Esnekl ğ
Ün te Soruları
7. Tüket c Teor s
Grş
7.1. Faydanın Ölçüleb l rl ğ Sorunu
Ün te Soruları
8. Üret c Teor s Ve Üret c Denges
Grş
8.1. Üret c Teor s
8.2.üret c Denges
Ün te Soruları
9. Üret mde Mal yetler
Grş
9.1. Kısa Dönemde Mal yetler
9.2.uzun Dönem Mal yet
Ün te Soruları
10. P yasa Teor s Ve Tam Rekabet P yasası
Grş
10.1. Tam Rekabet P yasası
Ün te Soruları
11. Eks k Rekabet P yasaları
Grş
11.1. Monopol P yasası
11.2. Monopolcü Rekabet P yasası
Ün te Soruları
12. Ol gopol P yasası
Grş
12.1.ol gopolde Talep

12.2. Ol gopol P yasasında Rekabet
12.3. Karteller Ve F yat L derl ğ
12.4. Oyun Teor s
12.5. Ol gopol P yasası Ve Etk nl k
Ün te Soruları
13. Faktör P yasaları
Grş
13.1. Üret m Faktörü Taleb
13.2. Faktör Taleb n n Özell kler
13.3. F rmanın Faktör Taleb
13.4. Faktör P yasasında Tam Rekabet Ve Mal P yasasında Aksak Rekabet Olması Hal nde
Faktör Talep Eğr s
13.5. Faktör Talep Esnekl ğ
13.6. Faktörün Üret m ne Katıldığı Mala Olan Taleb n F yat Esnekl ğ
13.7. Faktörler Arasındak İkame İl şk s
13.8. Faktör Arzı
13.9. F rma, Endüstr Ve Ekonom Faktör Arzı
13.10. Faktör F yatının Oluşumu
13.11. Faktör P yasasında Aksak Rekabet, Mal P yasasında Tam Rekabet Koşulları
Varsayımında Faktör F yatı
Ün te Soruları
14. Rekabetç Denge Ve Pareto Opt mumu
Grş
14.1. Rekabetç Denge
14.2. Pareto Opt mumu
14.3. Üret mde Poz t f Dışsal Ekonom ler
14.4. Üret mde Negat f Dışsal Ekonom ler
14.5. Tüket mde Poz t f Dışsal Ekonom ler
14.6. Tüket mde Negat f Dışsal Ekonom ler
Ün te Soruları
1. TEMEL İKTİSAT KAVRAMLARI
Giriş
Günümüzde kt sat; mal ve h zmetler n üret m n , bölüşümünü ve tüket m n nceleyen; ne üretmel , nasıl
üretmel ve k mler ç n üretmel sorularına yanıt arayan b r sosyal b l m dalı olarak tanımlanmaktadır. Ancak
kt sadı çok farklı şek llerde tanımlayan b l m adamları ve kt satçılar da olmuştur.
Ekonom sözcüğü, esk Yunancada “ev dares ” veya “ y b r ev dares n n lkeler ” anlamına gelen o konom a
sözcüğünden gelmekted r. N tek m esk Yunancada o kos, ev ve nomes se dare etmek demek olduğundan,
o konom a “ev dares ” anlamında kullanılmıştır.
İnsanların malları üretmek ve bunları tüketmek üzere toplumun çeş tl üyeler ne dağıtmak ç n kıt veya sınırlı
üret m kaynaklarının (toprak, şgücü, mak na g b sermaye malları, tekn k b lg ) ne şek lde kullanıldıklarını
nceleyen b r b l md r kt sat.
Olguları anlamak ç n kt sat b l m sosyoloj , tar h, felsefe, matemat k ve stat st kten yararlanır. İşs zl k,
enflasyon, büyüme, ver ml l k, dış t caret g b toplum refahını yakından lg lend ren konular kt sadın alanı
ç ne g rer. İkt sat, pek çok alt alana ayrılmaktadır. Bunlardan bazıları; m kro kt sat, makro kt sat, çevre ve
doğal kaynaklar ekonom s , teknoloj kt sadı, kt sat tar h , pol t k kt sat, kt sad gel şme, uluslararası
kt sat, para ve mal ye pol t kaları ve f nansal kt sattır.
1.1. İktisadın Tanımı
Adam Sm th‘e göre kt sat yalnızca malların üret lmes le lg lenmeyen; zeng nl ğ n üret m değ ş m ve
dağılımı le lg l her şey kapsayan b r b l m dalıdır.
Robb ns kt sadı, amaçlarla alternat f kullanımlı kıt araçlar arasındak l şk olarak nsan davranışlarını
nceleyen b r b l m olarak, Samuelson se, nsan ve toplumların kıt üretken kaynakları zaman ç nde çeş tl
mal ve h zmet üret m ne ayırma ve bunları anında ya da gelecekte tüketmek amacıyla toplumu oluşturan
b rey ve topluluklar arasında dağıtma le lg l kararları nasıl aldığını araştıran b r b l m olarak tanımlamıştır.
Marx‘a göre se kt sat, b r toplumun özgül üret m l şk ler ç nde nsanların üret m, tüket m, değ ş m ve
dağıtım b ç mler n nceler. İkt sat yalnızca kt sad kategor ler , ücret ve f yatları bel rlemek, bunların oluşum
ve değ ş mler n açıklamakla yet nmemel , aynı zamanda toplumsal l şk ler n bu mekan zmayı nasıl
etk led ğ n de açıklamalıdır.
Ver len bu tanımlar çerçeves nde kt sadı; kıt olan kaynaklarla, nsanların çok sayıdak gereks n mler n n
eldek olanaklarla er ş leb lecek en yüksek düzeyde karşılanması ç n uygulanan faal yetler olarak
tanımlayab l r z.
İkt sat b l m üret m ve tüket m faal yetler n ncelemekte olup, üret c ler n ve tüket c ler n mevcut şartlar
altında, çıkarlarını maks mum sev yeye nasıl çıkaracaklarını araştırmakta ve bu amaca yönel k lkeler
bel rlenmekted r. İkt sat b l m nde kıt olan kaynakların muhtemel kullanım alanları arasında nasıl
dağıtılacağı araştırılmakta ve bu terc hler açıklamak ç n modeller gel şt r lmekted r.
Daha genel olarak kt sat toplumların nasıl zeng nleşeceğ ve refah sev yeler n n artacağı sorusuna cevap
arar. Bu süreçte zlenecek pol t kalar, şs zl k, enflasyon, üret m düzey g b kavramlar kt sadın nceleme
alanına g rer.
1.2. İktisadın Dalları
İkt sat, nceled ğ konulara ve kapsamlara göre dallara ayrılır:
1.2.1. Normatif İktisat
B r durumu hedef olarak gören, ekonom k düzen n nasıl olmasına da r f k rler üreten kt sat dalıdır. Normat f
kt sat bel rlenen hedefler ç n neler yapılması gerekt ğ n araştırır. Sosyal adalet, üst düzey refah ç n neler
yapılması gerekt ğ n araştırır.
1.2.2. Pozitif İktisat
Sadece ekonom k düzen sebep-sonuç l şk s ç nde nceleyen, ekonom ç nde sürekl geçerl kanunları
saptamaya çalışan kt sat dalıdır. Poz t f kt satta, kt sat kuramlarının stat st ksel olarak test ed leb l r
çıkarımları ve tahm nler , ekonometr k metotlarla test ed lmeye çalışılır; ancak teor k ve amp r k çalışmalar
arasındak l şk tek yönlü değ ld r. "Talep artışı enflasyonu nasıl etk ler?" g b sorulara cevap arar. "Enflasyon
hang düzeyde tutulmalı?" sorusu normat f kt satın nceleyeceğ b r konudur.
1.2.3. Mikro İktisat
Tüket c ler n ve f rmaların ekonom k davranışlarını; ht yaç, fayda, değer, f yat kavramları le araştıran kt sat
dalıdır. P yasa türler n , p yasaların şley ş mekan zmasını ve farklı p yasa koşullarında f rma denges n n nasıl
oluştuğunu da araştırır. Daha bas t b r fadeyle b r ş rket n veya tüket c n n kend ş şley ş ve dış ekonom k
l şk ler n b reysel olarak nceleyen kt sat dalıdır.
1.2.4. Makro İktisat
Ülke ekonom s n ve dünya ekonom s n lg lend ren konu başlıklarını nceleyen b r kt sat dalıdır. İst hdam,
enflasyon, kamu denges g b konuları nceleyen b l m dalıdır.
1.3. Mal ve Hizmetler
Genel olarak nsan gereks nmeler n doğrudan ya da dolaylı olarak karşılamaya yarayan her şeye mal den r.
Mallar serbest mallar ve ekonom k mallar olarak k ye ayrılır.
Herkes n ht yacını karşılayacak kadar bol olan, hava ve güneş ışığı g b malların b r mal yet ve f yatı yoktur.
Hava g b nsan ht yacını karşıladığı halde doğada, sten ld ğ kadar bol bulunan ve serbestçe elde ed len
mallara serbest mallar adı ver l r.
P yasadan karşılığını ödeyerek satın alab ld ğ m z yan f yatı olan her mal, elde ed lmek ç n üret m
süreçler nden geçen ve b r mal yet olan her şey her türlü mal ve h zmet kıt mal olarak değerlend r lmekted r.
Bunlara ekonom d l nde “ekonom k mallar” adı da ver l r.
Ekonom k malları kullanılış süreler ne göre, dayanıklı mallar, dayanıksız mallar şekl nde sınıflandırmak
mümkündür:
Dayanıklı mallar: B lg sayar, otomob l, telev zyon, Masa g b uzun sürel kullanılan mallara dayanıklı mallar
den r.
Dayanıksız mallar: Y yecek, g yecek, çecek g b b r defa tüket ld ğ nde yok olan mallardır.
Malları gereks nmeler karşılama özell ğ ne göre de sınıflandırmak mümkündür. İht yaçlarımızı doğrudan
doğruya ve derhal karşılama n tel ğ ne sah p mallara tüket m malları; örneğ n, ekmek, peyn r, g ys ler ve
b lg sayar g b . Gereks n mler m z dolaylı olarak karşılayan mallara se üret m ve ara malları den r. Örneğ n,
ç mento, dem r, kömür, pamuk, buğday g b mallar.
İnsan ht yaçlarını ekonom k anlamda karşılama n tel ğ taşıyan, fakat nesne olarak çıkmayan eylemlere se
h zmetler adı ver l r. Örneğ n b r doktorun, avukatın, öğretmen n, garsonun gördüğü şler ht yaçlarımızı
karşılayan ancak somut olmayan nesnelerd r.
1.4. Kıtlık Kavramı
Mal ve h zmetler n üret mler nde kullanılan şgücü, sermaye, teknoloj , doğa ve g r ş m g b öğelere üret m
faktörler adı ver l r. Temelde kıtlık, nsanların sonsuz den lecek kadar çok sayıda olan gereks n mler n n
karşılanmasında kullanılan kaynakların ve bu kaynakların üret m nde kullanılan faktörler n sınırlılığından,
hatta tamamen yokluğundan kaynaklanır. Bu anlamda kt sat kıtlığa karşı çözüm yolları arayan ve sınırlı
kaynak ve üret m faktörler n n en ver ml şek lde kullanılması ç n çalışan b r b l md r.
Halk d l nde ''kıtlık'' b r malın p yasada bulunmasının olanaksızlaştığı, çeş tl nedenlerle üret m n çok düşük
veya h ç olmaması anlamına gel r. Ekonom k anlamda kıtlık se; bulunab len kolay veya güç elde ed leb len,
fakat nsanların bütün gereks n mler n karşılayab lecek kadar çok sayıda olmayan her mal ç n kullanılır.
1.5. İhtiyaç
İnsanlar yaşamlarını sürdüreb lmek ç n çok çeş tl ve oldukça fazla olan gereks nmeler n karşılamak
zorundadır. İht yaç, tatm n ed ld kçe nsanlara mutluluk veren, karşılanmadığı zaman acı ve üzüntü
veren duygulardır.
B r toplumu oluşturan b reyler n gereks nmeler tür, sayı, ş ddet vb. bakımdan etk leyen çok sayıda faktör
vardır. Bu faktörler; örf, adet, gelenek, görenek, c ns yet, d n, kültür, kl m coğrafya ve çevre g b etmenlerd r.
Genel olarak ht yaçları k gruba ayırmak mümkündür:
1.5.1. Zorunlu İhtiyaçlar
İnsanların yaşamını sürdüreb lmes ç n mutlak anlamda karşılanması kaçınılmaz olan y yecek, barınma g b
ht yaçlara zorunlu yada temel ht yaçlar den r,
1.5.2. Lüks İhtiyaçlar
Tatm n ed lmed kler zaman fazla acı vermemekle beraber, tatm n ed ld kler nde nsanları daha mutlu eden,
müz k d nlemek, oyun oynamak, tat l yapmak g b gereks nmeler lüks yada kültürel ht yaçlardır.
İht yaçlar ç n bel rl evrensel özell kler bel rlemek mümkündür.
İht yaçlar sayı t bar yle çok çeş tl ve sınırsızdır
Teknoloj k gel şme ve yen buluşlara bağlı olarak ht yaçlar sürekl çoğalma eğ l m nded r. B reysel ve
toplumsal olarak gereks nmeler çok çeş tl ve sınırsızdır.
İht yaçlar ş ddet bakımından farklılıklar göster r
İht yaçlar toplum ve b reyler n özell kler ne ve ht yaçların türler ne göre farklı ş ddetlerde ortaya çıkarlar.
Örneğ n çöldek b r nsanın su ht yacı kutuplarda yaşayan b r nsandan çok daha ş ddetl olacaktır.
İht yaçların çeş tl ş ddet ve derecede olması nsanlara değ ş k alternat fler arasında b r sıralama ve yeğleme
olanağı vermekted r.
İht yaçlar tatm n ed ld kçe ş ddet n y t r r
Bel rl b r gereks nme sürekl olarak tatm n ed ld ğ nde, ş ddet azalır. Örneğ n çok susamış b r k ş ye b r
bardak su ver ld ğ nde bunu tüketerek büyük b r hoşnutluk duyar, k nc bardak sonunda daha az haz
duyacak, üçüncüsünü stemeyecekt r. Gereks nmeler n kapas te t bar yle sınırlı ve doyma eğ l m vardır.
Gereks nmeler karşılama araçlarından b r d ğer n n yer ne geçeb l r.
İht yaçları karşılayan mal ve h zmetler b rb r n n yer ne geçeb l r. Örneğ n kahve yer ne çay, Su yer ne kola,
bulgur yer ne p r nç kullanab l r z.
1.6. Karar Birimleri
P yasa ekonom s nde, kaynakların dağılımı, heps p yasalar aracılığı le hareket eden tüket c ve üret c lerle
alınan sayısız bağımsız kararın sonucudur. P yasa mekan zmasına dayalı ekonom lerde üret m, değ ş m ve
tüket me l şk n kararları üç ekonom k b r m alır, bunlar sırasıyla:
1.6.1. Hane Halkı
Ekonom k b r m olarak hane halkı, b r çatı altında yaşayan ve ortak mal karalar alan, ya da başkalarının
aldığı kararlara tab olan k ş lerd r.
1.6.2. Firmalar
B r f rma, devlete, hane halkına ve d ğer f rmalara sattığı malları üretmek ç n üret m faktörler n kullanan b r
ekonom k b r m olarak tanımlanmaktadır.
1.6.3. Devlet
Devlet kavramı ekonom de, bütün kamu görevler n , devlet da re ve kuruluşlarıyla devlet n doğrudan
denet m altındak d ğer kurum ve kuruluşları çerecek b ç mde çok gen ş anlamı le kullanılır
Ekonom k etk nl ğ yürüten karar b r mler n n davranışları, ekonom b l m n n lg alanını oluşturur. Karar
b r mler n n davranış b ç mler , verecekler üret m ve tüket m kararları, ülken n kaynak dağılımını etk leyerek
gel şme konusunda öneml sonuçları doğururlar. Örneğ n a leler b r yönü le tüket c olmakla beraber, d ğer
yönü le üret m şlev ne katılmış olab l r. Y ne Devlet harcama b ç mler le mal ve h zmetler n n üret m n
gerçekleşt rmekted r.
1.7. Fayda
Gereks nmeler n, mal ve h zmetler kullanılarak doğrudan doğruya karşılanması sırasında tüket c n n
duyduğu hazza ekonom de fayda den r. Fayda subjekt f yan öznel b r kavramdır. Objekt f olarak ölçülemez.
Tüket len tüm malların faydasına toplam fayda, tüket len son b r m n faydasına da marj nal fayda den r. B r
malın tüket l m ktarı arttığında marj nal faydası azalır, toplam faydası artar. Tüket len son b r m n marj nal
faydası sıfır olduğunda b rey doyuma ulaşır.
1.8. Tüketim
Tüket m kavramı genell kle ekonom k malların ve h zmetler n, gereks n mler doğrudan g dermek üzere
kullanılması şekl nde tanımlanır. D ğer yandan, b reyler n türlü gereks n mler n doğrudan doğruya
karşılayan mal ve h zmetlere yapılan harcamalara tüket m harcamaları den r. Mal ve h zmetler doğrudan
doğruya kullanarak gereks n mler n tatm n eden nsana, ekonom de, tüket c den r.
1.9. Üretim
Üret m, İnsanoğlunun yaşamını sürdüreb lmes ç n sınırsız olan ht yaçların karşılanmasına yönel k
ekonom k malların m ktarını veya faydasını artırmak amacıyla harcanan çabaların tümüne üret m den r.
İht yaçlar sınırsız ve sürekl olduğundan, üret m faal yet n n de sürekl olması gereken b r süreç olduğu kabul
ed l r.
Malların m ktarını artırmadan, yalnız faydasının artırılmasıyla yapılan üret m şekl n n çeş tl yolları vardır.
Bunlar,
Şek l faydası yaratarak yapılan üret m: Üret lm ş bazı malların şekl n veya k myasal b leş m n
değ şt rerek, onu gereks n mler daha y karşılar duruma get rmek şek l faydası yaratarak yapılan b r üret m
şekl d r. Örneğ n, Tahtadan, masa sıra yapılması, sütten yoğurt, peyn r yapılması.
Mekan faydası yaratarak yapılan üret m: B r malın bol olduğu yöreden alınıp az olduğu yöreye
taşınmasıyla nsanlara ve topluma olan faydası artırılab l r. Örneğ n, R ze’de yet şen çayın başka bölgelere
taşınması, Mers nde Yet şen portakal ve l monun Ordu’ya taşınması mekan faydası yaratarak yapılan b r
üret m şekl d r.
Zaman Faydası yaratarak yapılan üret m: Ürünler n daha bol olduğu dönemlerde depolanarak veya
saklanarak, b r süre sonra, o malın kıtlığının çek ld ğ dönemlerde ona gereks nme duyanlara sunulması,
zaman faydası yaratarak yapılan b r üret m şekl d r. Örneğ n, Elma ve l monun bol olduğu yaz aylarında
depolanarak, kış mevs m nde p yasaya sürülmes .
Mülk yet Faydası yaratarak yapılan üret m: B r ekonom k malın sah b n değ şt rmek onu daha faydalı hale
get r r. Yan nsanların ve toplumun gereks n mler daha y karşılanır. Örneğ n b r arsanın okul ç n
bağışlanması veya konut yapılmak üzere b r kooperat fe ver lmes g b .
1.10. Üretim Faktörleri
İnsanların ht yaçlarını karşılayan mal ve h zmetler n h ç b r , tüket ld ğ şek lde doğada hazır değ ld r. Her
b r n n elde ed lmes ç n üret m faktörler n n b r araya get r lerek kullanılması gerek r.
Genell kle, İkt satçılara göre üret m faktörler şu şek lde gruplanır;
Toprak (Doğa-Doğal Kaynaklar)
Emek (İşgücü)
Sermaye (Kap tal)
G r ş m ve Organ zasyon
Tekn k B lg (Teknoloj )
1.10.1. Toprak (Doğa-Doğal Kaynaklar)
B r üret m faktörü olarak toprak gen ş anlamda değerlend r ld ğ n de yalnız toprağın kend s değ l tüm yer
altı ve yer üstü zeng nl kler , Den zler, göller ve akarsularda bu tanım çers ne g rer.
Toprak tanrının nsanlara b r armağanıdır, hayat orada başlar, orada b ter, Bütün etk nl kler toprağa bağlı
olarak yapılır. Köken doğanın kucağı ve toprağın der nl kler d r. B r üret m öğes olarak toprağın tek özell ğ ,
m ktarının sab t olması ve çoğalmaya, gen şlemeye olanaklı bulunmayışıdır. Ancak yapılan şlemler le
ver ml l ğ değ şt r leb l r. Örneğ n kurak araz ler n sulanarak ek leb l r yerler hal ne get r lmes , gübreleme,
sulama ve laçlama le ver ml l ğ n artırılması.
1.10.2. Emek (İşgücü)
Emek, üret m n temel öğes d r. İnsanlar ster f z kî gücü olsun, sterse z hn (akıl, b lg ) yeteneğ olsun,
kullanarak üret me katkı sağlar. Üret m teknoloj s nde ne kadar gel şme olursa olsun, ne kadar
mak neleşmeye g d l rse g d ls n, nsan emeğ n n katkısını ortadan kaldırmak mümkün değ ld r.
1.10.3. Sermaye (Kapital)
İnsanlar tarafından üret lm ş tüm üret m araçlarına sermaye den r. Örneğ n, tarlayı süren traktör, elb se
üreten fabr ka, elektr k üreten barajlar vb. bunların heps sermaye faktörü olarak n telenen üret m öğeler d r.
Sermaye faktörünün özell ğ nsanlar tarafından üret m yapmak amacıyla sonradan üret lm ş üret m araç ve
gereçler d r.
Sermayen n özell kler şu şek lde özetleneb l r:
Sermaye malı, b r ara mal n tel ğ nded r ve d ğer mal ve h zmetler n üret m ne katkıda bulunur.
Sermaye malı, bu günkü tüket mden vazgeç lerek elde ed l r
Bu gün yatırım yaparak sermaye elde etmek demek “gelecekte sermaye malının sağlayacağı faydadan
yararlanmak” demekt r.
Sermaye malının zaman çers nde aşınması ve yıpranması söz konusudur.
B r ekonom de yatırım mallarını Sosyal Sermaye ve Doğrudan ver ml sermaye olmak üzere k grupta
toplayab l r z; b r nc gruba baraj, yol, konut, l man vb yatırımlar g rer. Mal ve h zmet üreten fabr kalar se
k nc grupta yer alır.
1.10.4. Girişim ve Organizasyon
İşgücü, doğa ve sermayen n üretken b r yapıya dönüşmes karşımıza gen ş anlamda b r g r ş m (teşebbüs)
sorununu çıkarır.
G r ş m (teşebbüs), kar amacına yönel k olsun veya olmasın üret m faktörler n n kullanılarak üret me
yönelt lmes d r. Kap tal st ekonom lerde serbest p yasa ortamı çers nde g r ş m ve b reysel özgürlükler ön
plandadır. G r ş mc ler r sk n kend taşımak üzere yan kar ve zararı göz önüne alarak sted ğ etk nl ğ
yapmakta serbestt rler.
1.10.5. Teknoloji (Teknik Bilgi)
Üret m öğeler n , üret m gerçekleşt rmek ç tekn k ve f z k anlamda b r araya get r l p üret m n
sağlanmasına teknoloj adı ver l r. Örneğ n, şeker , yağı ve unu olup helva yapmasını b lmeyen k ş ler n helva
y yememes tekn k b lg eks kl ğ nden kaynaklanmaktadır. Çünkü üret m öğeler b r araya gelse b le, üret m
teknoloj s yle lg l b lg ve deney m olmadan nsanların mal ve h zmet üretmes mümkün değ ld r.
Mark Skousen, M kro İkt sat, Pandora K tabev , Ankara, 2009.

Erdal Muza er Ünsal, M kro İkt sat, İmaj Yayıncılık, 2012.
Kemal Yıldırım, Cüneyt Koyuncu, Ayla Yazıcı, Meltem Erdoğan, M kro İkt sat, Anadolu Ün vers tes Yayın No:2632,
Açıköğret m Fakültes Yayın No: 1600, Esk şeh r, 20013.
Orhan Türkay, M kro İkt sat Teor s , İmaj Yayıncılık, 2002.
Havva Tunç, M kro İkt sat, Alfa Yayınları, 2003.
Paul Krugman, Rob n Wells, M kro İkt sat, Palme Yayıncılık.
U. Güçlü D nç, Mahmut Kalenderoğlu, M kro İkt sat, Seçk n Yayıncılık, 2012.
Ünite Soruları
1. Kar amacına yönel k olsun veya olmasın üret m faktörler n n kullanılarak üret me
yönelt lmes ne ne ad ver l r?
A) G r ş m
B) Teknoloj
C) Sermaye
D) İş gücü
E) Tekn k İlerleme
2. Sermaye le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler doğrudur?

I) Sermaye malı, b r n ha mal n tel ğ nded r ve d ğer mal ve h zmetler n üret m ne katkıda
bulunur.
II) Sermaye malı, bu günkü tüket mden vazgeç lerek elde ed l r.
III) Sermaye malının zaman çer s nde aşınması ve yıpranması söz konusu değ ld r.
IV) İnsanlar tarafından üret lm ş tüm üret m araçlarına sermaye den r.
A) I-II
B) I-III
C) II-IV
D) II-III
E) III-IV
3. Aşağıdak lerden hang s b r ülkedek sosyal sermayeye örnek değ ld r?
A) Baraj
B) Yol
C) Köprü
D) L man
E) Fabr ka
4. Tüket c teor s ne göre tüket len son malın faydasına ne ad ver l r?
A) Ortalama fayda
B) Marj nal fayda
C) Toplam fayda
D) Ortalama değ şken fayda
E) Toplam değ şken fayda
5. Tatm n ed lmed kler zaman fazla acı vermemekle beraber, tatm n ed ld kler nde nsanları
daha mutlu eden gereks n mlere ne ad ver l r?
A) Lüks ht yaçlar
B) Zorunlu ht yaçlar
C) Dayanıklı mallar
D) Dayanıksız mallar
E) Ekonom k mallar
6. Aşağıda ver len faden n doğru ya da yanlış olduğunu bel rt n z.
“M kro kt sat, ülke ekonom s n ve dünya ekonom s n lg lend ren konu başlıklarını nceleyen b r
kt sat dalıdır.”
A) Doğru
B) Yanlış
7. Aşağıdak faden n doğru veya yanlış olduğunu bel rt n z.

“Marx‘a göre se kt sat, b r toplumun özgül üret m l şk ler ç nde nsanların üret m, tüket m,
değ ş m ve dağıtım b ç mler n nceler.”
A) Doğru
B) Yanlış
8. P yasadan karşılığını ödeyerek satın alab ld ğ m z, elde ed lmek ç n üret m süreçler nden
geçen ve b r mal yet olan her türlü mal ve h zmet …................. olarak adlandırılmaktadır.” Boş
bırakılan yere aşağıdak lerden hang s get r lmel d r?
A) Serbest Mal
B) Ekonom k mal
C) Dayanıksız mal
D) Dayanıklı mal
E) Zorunlu ht yaç
9. Mal ve h zmetler doğrudan doğruya kullanarak gereks n mler n tatm n eden nsana,
ekonom de, …................. den r.” Boş bırakılan yere aşağıdak lerden hang s get r lmel d r?
A) İş gücü
B) Üret c
C) Tüket c
D) G r ş mc
E) Devlet
10. B r arsanın okul yapımı ç n bağışlanması ne tür b r üret m şekl d r?
A) Mekan faydası sağlanarak yapılan üret m
B) Şek l faydası sağlanarak yapılan üret m
C) Zaman Faydası sağlanarak yapılan üret m
D) Mülk yet Faydası sağlanarak yapılan üret m
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. c 3. e 4. b 5. a 6. b 7. a 8. b 9. c 10. d
2. EKONOMİNİN SORUNLARI
Giriş
Ekonom b l m , sonsuz ht yaçları karşılayab len kaynakların kıt olmasından dolayı ortaya çıkmıştır. Doğada
kaynakların kıt olması, beraber nde üç temel sorunu get rmekted r: tam kullanım sorunu, etk n kullanım
sorunu ve üret m kapas tes n n artırılması sorunu.
2.1. Her Ekonominin Sorunları
2.1.1. Ekonomik Sorun
Ekonom k sorunu en uygun b ç m nde çözmek durumunda olan nsan, üret c olarak ürün (gel r), tüket c
olarak da fayda maks m zasyonuna göre hareket etmel d r. Eğer kaynakların sınırlılığı söz konusu olmasaydı,
herhang b r özver de bulunmaksızın, sted ğ m z her şeye, sted ğ m z an ve m ktarda sah p olab lseyd k, ne
seç ş ne de kaynakların kullanımı konusu ve sorunu olmazdı. O halde alternat f mal yet , genel anlamda
bel rl b r şey yapıp, d ğer bazı şeyler yapmamanın mal yet şekl nde tanımlayab l r z. Çünkü b r şey yapıp,
d ğer şey yapmamanın mal yet , b r şey yapmaktan dolayı özver de bulunulan veya kaçırılan fırsatlar eş t
varsayılır. İşte b r şey yapmanın özver l ğ ne (fedakarlığına), b r bakıma fırsat mal yet den r.
İkt sad açıdan fırsat mal yet se, bel rl m ktarlara ve vasıflara sah p üret m faktörler n n çeş tl üret m
alternat fler arasından b r nde kullanılması hal nde, vazgeç len alternat fler n seç lmemes nden dolayı
uğranılan kayıplar veya kaçırılan fırsatların değer d r.
2.1.2. Tam Kullanım Sorunu
Tam kullanım (tam st hdam), ekonom dek tüm üret m faktörler n n üret me koşulması demekt r.
Ekonom dek tüm kaynakların kullanılması; emeğ n tümünün çalıştığını, fabr kaların ya da mak neler n tam
kapas te kullanıldığını, doğal kaynakların tümünün kullanıldığını, g r ş mc ler n de tümünün çalıştığını
göster r.
Eğer b r ekonom dek tüm üret m faktörler n n b r kısmı, üret me katılmıyorsa, atılsa, buna eks k kullanım ya
da eks k st hdam den lmekted r. Tam st hdam konusu üret m olanakları eğr s le göster l r. Üret m
olanakları eğr s , mevcut üret m faktörler ve teknoloj ver ken, bel rl b r dönemde ekonom n n maks mum
düzeyde üreteb leceğ çeş tl çıktı(ürün) b leş mler n gösteren eğr d r.
Şekil- 1.1:Üretim İmkanları Eğrisi
Üret m olanakları eğr s üzer ndek b r noktada se (E noktası), ekonom dek mevcut üret m faktörler le
er ş lmes mümkün olmayan b r üret m b leş m n göstermekted r.
Üret m olanakları eğr s n n altındak b r noktada se (F noktası), kaynakların tümü üret me koşulamaması
hal ndek üret m düzey n göster r. Yan b r kısım kaynaklar atıl kalmıştır. Örneğ n şgücünün b r kısmı
çalışmak sted ğ halde ş bulamamaktadır, ya da bazı fabr kalar kapalıdır. Bu nedenle her ekonom de, eks k
kullanımı ortadan kaldırmak gerekl d r.
Üret m olanakları eğr s or j ne göre çbükeyd r. Bunun sebeb “artan alternat f mal yett r”. B r ekonom de
sadece mak ne ve gıda üret ld ğ n düşündüğümüzde, üret len mak ne m ktarı arttıkça, her lave mak ne
üret m ç n özver de bulunulması gereken gıda m ktarı artmaktadır. Yan mak nen n alternat f mal yet
yükselmekted r. Mak ne ç n üret len m ktar artıkça, mak nen n üret m ç n, daha az uygun olan üret m
faktörler kullanılmaktadır. Bu da her mak ne üret m ç n g derek daha fazla gıda üret m nden vazgeçmey
gerekt recekt r.
2.1.3. Etkin Kullanım Sorunu
Etk n kullanım sorunu mevcut kaynakların toplum gereks nmeler n en y karşılayacak tarzda üret me
koşulamama sorunudur. Doğada kaynaklar kıttır ve kıt olan kaynakların da alternat f kullanım olanakları
bulunmaktadır. Neler n, ne kadar, nasıl ve k mler ç n üret leceğ ne karar verenler her ekonom k s stemde
farklıdır.
Kıt kaynakların etk n kullanımıyla lg l üç temel sorun bulunmaktadır.
Hang mal ve h zmetler, ne kadar üret lecekt r?
Üret m, hang üret m faktörler kullanılarak yapılacaktır?
Mal ve h zmetler k mler ç n üret lecekt r?
Çeş tl mallardan hang ler n n ve ne m ktarlarda üret leceğ n n saptanması, en öneml sorunlardan b r d r.
Hang mal ve h zmetler n, ne kadar üret leceğ tüket c n n beklent ler doğrultusunda bel rlenmel d r.
Üret m n hang yöntemlerle yapılacağı, mal ve h zmetler n hang teknoloj k yöntemler yardımıyla üret leceğ
le lg l d r. Yan üret m emek yoğun teknoloj kullanılarak mı yoksa sermaye yoğun teknoloj kullanılarak mı
yapılacaktır. Seç lecek üret m yöntem n n, mevcut kıt kaynaklar kullanıldığında, en yüksek üret m düzey n
sağlaması gerekmekted r.
Üret m n k mler ç n yapılacağı, üret lm ş olan mal ve h zmetler n k mler n yararlanmasına sunulacağının
saptanmasına l şk nd r. Bu sorun, üret m olanakları eğr s üzer nde, hang üret m b leş m n n seç m ne karar
ver leceğ le lg l d r. Toplumdak b reyler arasında, mal ve h zmetler n bölüşüm kararının k mler tarafından
ver leceğ sorunu, ekonom k s stem tartışmalarının çıkış noktasını oluşturmaktadır.
Ekonom de üret lecek mal b leş m n n saptanmasında, o ekonom dek gel r dağılımı etk n olacaktır. Eğer b r
ekonom de b reyler n çoğu zeng n se, daha çok lüks mallar üret lecekt r.
Son olarak da ekonom dek kıt kaynakların toplum refahını en üst düzeye çıkaracak şek lde üret me
koşulması ve üret len mal ve h zmetler n toplumdak b reyler arasında eş tçe dağılımının sağlanması gerek r.
Bunun sonucunda ekonom k etk nl k sağlanmış olacaktır. Yan ekonom k etk nl ğ n sağlanab lmes ç n;
kaynak kullanımında (üret mde etk nl k) ve gel r dağılımında (bölüşümde etk nl k) etk nl ğ n sağlanması
gerek r. B r ekonom de var olan kaynaklarla en yüksek üret m düzey ne er ş lm ş se üret mde etk nl k
sağlanmıştır. Y ne b r ekonom de, üret lm ş malların, üret me katılanlar arasında, en y dağılımı yapılmışsa
bölüşümde etk nl k sağlanmış demekt r.
2.1.4. Üretim Kapasitesinin Arttırılması
B r ekonom de zaman çer s nde üret m teknoloj ler değ ş rse, üret m faktörler n n m ktarı artarsa, yen
hammaddeler ve yen buluşlar bulunursa, sermaye malları ve nüfus artarsa o ekonom de daha fazla mal ve
h zmet üret l r.
Şekil-1.2:Üretim İmkanları Eğrisi
Şek lde 2004 yılında ekonom dek tüm üret m faktörler kullanılarak elde ed len maks mum üret m m ktarını
AD üret m olanakları eğr s göstermekted r. 2011 yılına gel nd ğ nde üret m faktörler n n sayısı artmış olsun
ve yen buluşlar bulunduğunu varsayalım. Bu yen durum ekonom dek üret m m ktarını arttıracaktır. Üret m
olanakları eğr s n de sağa kaydıracaktır. Yen üret m olanakları eğr s A’D’ eğr s d r.
2.2. Ana Ekonomik Sorunlar Ve Ekonomik Sistemler
B r toplumlun ekonom k, sosyal ve hukuk bakımdan örgütlenme şekl ne ekonom k s stem adı ver l r.
Ekonom k s stem her şeyden önce b r üret m ve gel r n dağılımı yönet m d r. Başka b r dey mle, elde var olan
olanaklarla b rey n gereks n m n karşılamak üzere oluşturulan b r örgütlenme b ç m d r. Bütün s stemler
hang mal ve h zmet, hang yöntemlerle, k m n ç n üret lecek sorusuna en y yanıtı bulmaya çalışır.
Ekonom lerde görülen temel sorunlara ekonom k s stemler farklı şek llerde çözüm üretmekted rler. Bu
sorunlara yanıt arayan temel k düşünce s stem ve bu k s stem n bazı özell kler n taşıyan karma ekonom k
s stem bulunmaktadır.
Kap tal st s stem,
Sosyal st s stem ve
Karma ekonom k s stemd r.
2.2.1. Kapitalist Sistem (Serbest Piyasa Ekonomisi)
Kap tal st ekonom k s stem ç nde üret m malları genel olarak özel mülk yet n el nded r ve üret m kar
sağlamak ç n yapılır. Başka b r tanıma göre se, kap tal zm; özel mülk yet, nsan ve doğa tarafından
yaratılan sermayen n özel kar ç n kullanılmasıyla bel rlenen ekonom k b r örgütlenme düzen d r.
Kap tal st s stem feodal s stem n yıkılması le başlar. B l nd ğ üzere feodal s stem, sosyoekonom k anlamda
halkın, toprakları eller nde tutan küçük b r azınlığa bağlı olmasıdır. Bu düzen XV. yüzyıldan t baren t caret n
gel şt r lmes ve paranın şlev n n büyük ölçüde artması sonunda yıkılmaya başlamıştır. Feodal düzen n
yıkılmasıyla beraber emeğ n satın alınması ve k ralanması söz konusu olmuş ve para ekonom s kap tal st
s stem başlamıştır.
Kap tal st s stem n daha modern esasları se Adam Sm th (1723-1790) tarafından bel rt lm şt r. Kap tal st
düzende temel ekonom k sorunları, düzgün şleyen p yasa ve f yat mekan zması çözümlemekted r. F yat,
üret c ve tüket c n n karşılaştığı p yasada oluşur.
Kap tal st s stem; özel mülk yet hakkı, veraset kurumu, g r ş m ve çalışma özgürlüğü, p yasa mekan zması ve
f yatlar s stem ve rekabet kurumu g b b r takım lkeler get rm şt r.
2.2.1.1. Özel Mülkiyet Hakkı

Kap tal st s stem n dayandığı en öneml kurum özel mülk yet kurumudur. Bu toplumlarda ekonom k
faal yetler n sosyal örgütlenmes , her şeyden önce b reyler n sınırsız mülk yet hakkını ve sted ğ konuda
sözleşme yapma özgürlüğünü temel almıştır. Mülk yet hakkı yalnız tüket m mallarında değ l, üret m
araçlarında da sınırsızdır.
2.2.1.2. Veraset Kurumu

Kap tal st s stem n veraset kurumu, özel mülk yet kurumuna sıkı b r b ç mde bağlıdır. Bu kurum aracılığı le
b reyler mal k oldukları servetler n d led kler k mselere, en azından kend soylarından gelenlere nt kal
ett reb lme hakkına ve özgürlüğüne sah pt r.
2.2.1.3. Girişim ve Çalışma Özgürlüğü

Serbest g r ş m ve kar steğ , kap tal st s stemde üret m n planlanması tamamen özel k ş lere bırakılmış olup;
g r ş m özgürlüğü temel b r kurumdur. R sk n kend s taşımak üzere g r ş mc sermayey , emeğ , toprağı ve
ötek doğal kaynakları sted ğ üret m sektöründe sted ğ m ktarda ve d led ğ şek lde kullanab l r. Özel
g r ş mc da ma kar güdüsü le hareket edeceğ ç n, genell kle taleb n yoğun olduğu alanlarda üret m
yapmayı yeğleyecekt r. Böylece üret len mal ve h zmetlerde, bu mal ve h zmetlere duyulan gereks n m
dengelenecekt r.
2.2.1.4. Piyasa Mekanizması ve Fiyatlar Sistemi

Kap tal st s stemde, ekonom k sorunların tümünün çözümü f yat mekan zması le olur. P yasa mekan zması
sağlıklı şlerse, f yatlar s stem her sorunu “görünmez b r el yardımıyla” çözümleyecekt r ve devlet n h çb r
konuda müdahales ne gerek kalmayacaktır.
Özel mülk yet, serbest g r ş m, rekabet, kar ve ekonom k güdü ancak serbest ve karışıma maruz kalmayan b r
f yat s stem ç nde b r anlam taşıyab l r.
2.2.1.5. Rekabet Kurumu

Kap tal st s stem n tekn k kurumlarından b r rekabet kurumudur. Rekabet neden yled r k mal ve h zmetler n
normal f yatları oluşab lmekte, alıcı ve satıcıların arz ve talep ett kler f yatlar p yasada rekabet koşulları
ç nde oluşmaktadır. Rekabet kurumunun d ğer öneml fonks yonu f yatları mal yet f yatına doğru
yaklaştırmaktır.
Kap tal st s stemde üret m araçlarının mülk yet devlete değ l özel k ş lere a tt r. Örneğ n kap tal malların
mülk yet k ş lere yan özel sektöre a tt r. Mülk yet nde olan malları d led ğ g b tasarruf etme hakkına sah p
olan k ş ler, aynı zamanda m ras bırakma hakkına da sah pt rler.
Kap tal st s stemde g r ş m özgürlüğü mevcuttur. Özel sektör, üret m faktörler n mal ve h zmet üret m ne
yönelt rken, h çb r sınırlama le karşılaşmaz, serbestçe hareket eder. Yan p yasaya g r ş ve çıkışlar serbestt r.
Kap tal st s stemde k ş ler (üret c ve tüket c ler) kend çıkarlarını düşünürler. Üret c ler kâr
maks m zasyonuna, tüket c ler se fayda maks m zasyonuna yönel rler. Kend çıkarlarını en yüksek düzeye
er şt recek şek lde hareket eden b reyler aldıkları kararlarla, toplum yararını da en yüksek düzeye
çıkaracaklarıdır.
Kap tal st s stemde üret c ve tüket c ler, aldıkları kararlarla rekabet engelleyemeyecek kadar çok
sayıdadırlar. Örneğ n p yasada b r tek üret c olsa, p yasayı etk leyecek kararlar alab lecekt r. Ama kap tal st
s stemde çok sayıda üret c ve tüket c olduğundan bu b r mler p yasa gücüne sah p olamazlar.
Kap tal st s stemde devlet ekonom ye müdahale edemez. Devlet sadece savunma, adalet, sağlık, eğ t m,
çevrey koruma vb. g b kolekt f gereks nmeler karşılayacak h zmetler ver r. Bu s stemde toplumdak tüm
üret m kararları özel g r ş m yan f rmalar tarafından alınmalıdır.
2.2.1.6. Kapitalist Sistem ve Temel Ekonomik Sorunlar

Kap tal st s stemde temel ekonom k sorunları düzgün şleyen p yasa mekan zması çözümleyecekt r.
Kap tal st s stemde kaynakların tam kullanımı sorununu düzgün şleyen f yat mekan zması çözecekt r.
Kap tal st s stemde f yatlar ve ücretler esnek olduğundan, örneğ n eğer toplumda, çalışmak steyenler n b r
kısmı ş bulamıyorsa, ücretler düşecek, düşük ücretlerden şverenler daha çok şç çalıştırmak stey nce,
toplumda şs z kalmayacaktır. Böylel kle emek p yasasında tam st hdam sağlanacaktır. D ğer p yasalarda da
düzgün şleyen f yat mekan zması tam st hdamı sağlayacaktır.
Üret m faktörler n n kullanımı le lg l sorunların çözümü, yan hang malların ne kadar, nasıl ve k mler ç n
üret leceğ de, y ne düzgün şleyen f yat mekan zması tarafından çözülecekt r.
Kap tal st s stemde hang malların ne m ktarlarda üret leceğ ne kâr mot f yle hareket eden f rmalar karar
ver r. F rmaların karar almasını sağlayan mekan zma se f yattır. Bel rl b r gel re sah p olan tüket c ler, bu
parasal güçler yle, kend ler ne maks mum faydayı sağlayacak mal ve h zmetler satın almaya yönel rler. Buna
karar ver rken de, mal ve h zmetler n f yatlarından yararlanırlar. Üret c ler de, kend ler ne en yüksek kârı
sağlayacak mal ve h zmetler üretmeye yönel rler. Üret c ler, hang mallardan ne kadar üretecekler ne karar
ver rken tüket c ler n terc hler n göz önüne alırlar. Tüket c terc hler f yatlara yansır. Böylel kle üret c lere
f yat mekan zması yol gösterm ş olur.
Mal ve h zmetler, hang üret m faktörler yardımıyla üret lecekt r sorununa da, üret m faktörler p yasasında
f yat mekan zmasının şley ş bel rleyecekt r. Rasyonel hareket eden g r ş mc üret mde kullanab leceğ
üret m faktörler n n f yatlarını göz önüne alarak, en düşük mal yetle üret m gerçekleşt rmek ster. Eğer b r
toplumda şgücünün f yatı kap tal n f yatından daha ucuzsa, emek yoğun üret m teknoloj s kullanılacaktır.
Eğer şgücünün f yatı daha yüksekse, üret m daha çok kap tal kullanılarak yapılacaktır.
Mal ve h zmetler k mler ç n üret lecekt r sorununa se y ne üret m faktörler p yasasında f yat
mekan zmasının şley ş bel rler. Üret m faktörler p yasasında, her faktörün b r f yatı vardır. Emek faktörünün
f yatı ücret, tab at faktörününk rant, sermaye faktörününk se fa z, g r ş mc n n üret mden aldığı pay se
kârdır. Üret m faktörler ne sah p olanlar, elde ett kler ücret, rant, fa z ve kâr gel r yle, p yasada mal ve h zmet
satın alırlar. Dolayısıyla, hang üret m faktörünün f yatı ötek lere oranla daha yüksekse, o üret m faktörler
sah pler p yasadan daha çok mal ve h zmet satın alab l rler. Çünkü bu k ş ler n satın alma güçler ötek lerden
daha yüksek olacaktır. Sonuç olarak da ekonom de, onların arzu ett kler mal ve h zmetler üret lecekt r.
Son olarak üret m kapas tes n n artırılması sorununa da, kap tal st s stemde kâr peş nde koşan g r ş mc ler
çözüm üret rler. G r ş mc ler, daha fazla kâr elde etmek amacıyla, yen üret m teknoloj ler gel şt r p, yen
yatırımlar yapacaklardır. Böylece, ekonom de üret m kapas tes yükselecek, üret len mal ve h zmet m ktarı
da artacaktır.
2.2.2. Sosyalist Sistem (Merkezi Planlama)
Sosyal zm üret m malları ve b zzat üret m üzer ne merkez otor ten n kontrolü bulunduğu b r model d r ve
toplumun ekonom k şler n n özel kes me değ l kamuya a t olmasını fade eder.
Genel b r şek lde sosyal zm, üret m araçları mülk yet n topluma geç recek, b reyler n toplumun üret m
olanaklarından eş t derecede yararlanmasını, üret m n topluma h zmet amacı le planlanmasını ve sınıfsız
b r düzende k ş sel özgürlüğünün gerçekleşt r lmes n öngören b r düşünce akımı olarak tanımlanab l r.
Sosyal zm ç n bell başlı lkeler saymak mümkündür.
Sosyal zm tamamen kap tal st düzen n karşısındadır.
Toplumdak b reyler n gereks n mler n n en y şek lde karşılanması, ancak kolekt f mülk yet esasına
dayanan b r düzende şler.
Özell kle toprakta ve üret mde mallarında özel mülk yet olamaz.
Ekonom de b reyler n değ l, toplumun çıkarları bel rley c olmalıdır.
Toplumun olanaklarını gel şt rmek ç n, herkes kend ölçüsünde çalışmalı ve toplumun gel r nden eş t
pay almalıdır.
Toplumda sınıf farkları olmamalıdır.
Sosyal st s stem b l msel olarak Karl Marx (1818-1883) ortaya koymuştur. Bu s stem, l beral kap tal st
düzendek aksaklıklara b r tepk olarak ortaya çıkmıştır. Sosyal st s stem de pür hal yle h ç b r ülkede
uygulanamamıştır.
Sosyal st s stemde üret m faktörler n n (toprak ve sermaye faktörler n n) mülk yet kamuya a tt r. Bu s steme
göre toplumdak gel r dağılımı adalets zl kler ortadan bu şek lde kalkab lecekt r. Üret m organ zasyonu da
yan g r ş m faktörü de kamu tarafından yapılmalıdır. Kap tal st s stem n esasını oluşturan kâr amacıyla
hareket sosyal st s stemde söz konusu değ ld r.
2.2.2.1. Sosyalist Sistem ve Temel Ekonomik Sorunlar

Sosyal st s stemde ana ekonom k sorunların çözümünü merkez otor te gerçekleşt rmekted r. Merkez
otor te, kararları merkez planlama aracılığıyla alır.
Sosyal st s stemde tam st hdam sorunu, kamu otor tes çözer. Üret m faktörler mülk yet kamuya a tt r.
Üret m, merkez plana göre yapılır. Tüm faktörler de yapılan plan dah l nde üret me katılır. Örneğ n üret m
organ ze eden devlet, çalışab lecek yaştak herkese ş vereceğ nden, sosyal st düzende şs z k mse
kalmayacaktır.
Etk n kullanım sorununda se, hang mal ve h zmetler n ne m ktarda ve hang üret m teknoloj s le
üret leceğ n , y ne merkez otor te, kaynakları ve gereks nmeler göz önüne alarak bel rleyecekt r. Toprak ve
sermaye devlet n mülk yet nde olduğundan ve üret m devlet organ ze ett ğ nden, b reyler n k ra, fa z ve kâr
adı altında h ç b r gel r olmayacaktır. Bu düzende b reyler sadece ücret gel r elde etmekted r. K mler n hang
şte çalışacağı ve ne kadar ücret alacağı, merkez otor te tarafından saptanmaktadır. Ancak, merkez planın
temel ekonom k sorunları çözeb lmes , uygulamada öngörüldüğü kadar kolay değ ld r.
Ney n, ne kadar ve nasıl üret leceğ kararlarını, kumanda ekonom ler nde merkez otor te almaktadır.
Ekonom büyüdükçe, merkez otor ten n bu kararları alab lmek ç n gerekl olan b lg ler sağlıklı
toplayab lmeler oldukça zordur. Ayrıca merkez planı yapacak, büyük ve karmaşık, bu nedenle de yavaş
şleyen b r bürokras ortaya çıkacaktır.
Sosyal st s stemde üret m faktörler n n f yatlarını merkez otor te bel rleyecekt r. Bu nedenle üret m
faktörünün f yatı kıtlığına göre değ l de keyf olarak saptanab leceğ nden, en düşük mal yetl üret m kararının
alınması zorlaşacaktır. Dolayısıyla kaynak dağılımında etk nl ğ n sağlanmasında sorun yaşanab lecekt r.
Sosyal st s stemde emek dışındak üret m faktörler n mülk yet topluma mal ed lm şt r ve bu nedenle
toplumdak herkes ücretl d r. Herkes n ücret gel r elde ett ğ bu s stemde, yönet c ve şç ler n daha ver ml
çalışmalarını sağlamak se son derece güç olacaktır.
Sosyal st s stemde ney n üret leceğ ne ve ney n tüket leceğ ne devlet karar vermekted r. K ş ler n g r ş m ve
tüket m özgürlükler yoktur. Ayrıca ücretler de devlet bel rled ğ nden, toplumdak k ş ler n neler satın
alab leceğ n dolaylı yoldan devlet bel rlemekted r.
Ekonom k büyüme ve kalkınma, yan yen üret m tekn kler n n gel şt r lmes ve dolayısıyla üret m
kapas tes n n artırılması da, merkez plana göre olacaktır.
Sosyal zm’ n düşünce alanından uygulama alanına geç ş , Karl Marx’ın ölümünden sonra, onun teor ler nden
farklı b r şek lde, ekonom s büyük ölçüde tarıma dayalı olan Rusya'da 1917 yılında ht lalle oldu. Sovyet
Sosyal st Cumhur yetler B rl ğ (SSCB)’nde uygulanmaya başlanılan sosyal st düzen, y ne lk defa bu ülke
tarafından 1991 yılında terk ed ld .
2.2.2.2. Kapitalizm ile Sosyalizm Arasındaki Farklar

Kap tal st ekonom lerde özel mülk yet n öneml b r yer vardır. Sosyal st ekonom lerde se, özel mülk yet
hakkının bütün kötülükler n anası olduğu düşünülür. Bu nedenle bu s stemde üret m araçları ç n özel
mülk yet söz konusu değ ld r.
Kap tal st ekonom lerde hang malların ne m ktarda, hang yöntemlerle ve k mler ç n üret leceğ otomat k
şleyen f yat ve p yasa mekan zması ayarlamakta; sosyal st s stemde se merkez b r plan otor tes tarafından
bel rlen r.
Kap tal st s stemde, b rey tüm ekonom k etk nl klerde çıkarını en üst düzeye çıkarmak, daha çok kar elde
edeb lmek ç n çalışırken; sosyal st s stem se, toplum çıkarlarını en üst düzeye çıkaracaklarını öne sürerler.
Kap tal st s stemde “yol göster c planlar”, sosyal st ekonom klerde se, “emred c planlar uygulanır”
uygulanır.
Kap tal st ekonom lerde gel r dağılımında büyük adalets zl kler, denges zl kler, sosyal st ekonom lerde se;
daha adaletl ve eş t gel r dağılımı söz konusu olur. Ancak rant, fa z g b gel rler ortadan kaldırılmıştır.
2.2.3. Karma Ekonomi ve Demokratik Planlama
Karma ekonom s stem de d ğer s stemlerde olduğu g b toplumun refahını sağlamak amacıyla ortaya atılmış
b r ekonom k s stemd r. Ancak karma ekonom model n savunanlar bu amacın ne kap tal st, ne de sosyal st
yoldan sağlanab leceğ ne nanmak-tadırlar.
Karma ekonom k düzende, özel g r ş m ve yatırımlar yanında kamu g r ş m ve yatırımları da öneml b r yer
tutmakta, ayrıca devlet ekonom k etk nl klere düzelt c ve yön ver c olarak türlü karışımlarda
(müdahalelerde) bulunmaktır. Bu s stemde kamu yatırımları stenen hızda b r ekonom k büyüme sağlamak
amacı le sosyal ve ver ml alt yapı alanları ve üst yapı alanlarına da yönel r.
Bu amaçlara ulaşab lmek ç n, karma ekonom lerde kullanılması öner len araçlardan en öneml s
demokrat k planlamadır. Bu plan kamu yatırımları ç n emred c , özel yatırımlar ç n sınırlayıcı ve yol
göster c d r. Yol göster c planlar tüm ekonom y kapsayab l r, ancak tüm ekonom ç n emred c l ğ yoktur.
Yol göster c planlar ya toplumun satın alma gücünü gen şlet r veya daraltır, ya da bazı faal yetler , yatırımları
çeş tl önlemlerle karlı kılarlar. Bu planlarda ekonom ye tam st hdam ve st krar sağlamak amaçlanır.
Amaçlara ulaşmada kullanılan en öneml araçlar para, bütçe ve mal ye pol t kalarıdır.
Ünite Soruları
1. Aşağıdak lerden hang s üret m mkanları eğr s n n or j ne göre çbükey olmasının sebeb d r?
A) Artan mal yetler
B) Azalan mal yetler
C) Artan sab t mal yetler
D) Artan alternat f mal yetler
E) Azalan alternat f mal yetler
2.
B r ekonom de üret m kapas tes artarsa yukarıdak üret m mkanları eğr s üzer nde nasıl b r
hareket meydana gel r?
A) F noktasından B noktasına
B) Eğr bütünüyle sola kayar
C) B noktasından E noktasına
D) F noktasından E noktasına
E) Eğr bütünüyle sağa kayar
3. .........….......... bel rl m ktarlara ve vasıflara sah p üret m faktörler n n çeş tl üret m

alternat fler arasından b r nde kullanılması hal nde, vazgeç len alternat fler n seç lmemes nden
dolayı uğranılan kayıplardır.
Yukarıdak boşluğa aşağıdak lerden hang s gelmel d r?
A) Fırsat mal yet
B) Sab t mal yet
C) Değ şken mal yet
D) Üret m mal yet
E) Sosyal kayıp
4. .........…..................... mevcut üret m faktörler ve teknoloj ver ken, bel rl b r dönemde

ekonom n n maks mum düzeyde üreteb leceğ çeş tl çıktı (ürün) b leş mler n göster r.
A) Farksızlık eğr s
B) Üret m mkanları eğr s
C) Kayıtsızlık eğr s
D) Üret m eğr s
E) H çb r
5. Mevcut kaynakların toplum gereks nmeler n en y karşılayacak tarzda üret me

koşulamamasına .......................… den r.
A) Ekonom k sorun
B) Tam st hdam sorunu
C) Etk n kullanım sorunu
D) Tam kullanım sorunu
E) Üret m kapas tes n n artırılamaması sorunu
6. Aşağıdak lerden hang s yanlıştır?
A) Kap tal st s stem Feodal zm n yıkılmasından sonra başlamıştır
B) Feodal s stem sosyoekonom k olarak halkın, toprakları eller nde tutan küçük b r azınlığa bağlı
olmasıdır
C) Feodal s stem XIII. yüzyıldan t baren t caret n gel şt r lmes ve paranın şlev n n büyük ölçüde
artması sonunda yıkılmaya başlamıştır
D) Kap tal st s stem n modern esasları Adam Sm th (1723-1790) tarafından bel rt lm şt r
E) Kap tal st s stemde f yat, üret c ve tüket c n n karşılaştığı p yasada oluşur
7. Aşağıdak lerden hang s Kap tal st s stem n get rd ğ lkeler dah l nde değ ld r?
A) Özel mülk yet hakkı
B) Veraset kurumu
C) G r ş m ve çalışma hürr yet
D) Rekabet kurumu
E) Ekonom de toplumun menfaatler esastır
8. Aşağıdak lerden hang s Sosyal st s stem n lkeler nden değ ld r?
A) Üret m faktörler nden müteşebb s kar güdüsüyle hareket eder
B) Ekonom de toplumun çıkarları ön plandadır
C) Toplumda sınıfsal farklar olmamalıdır
D) Toplumdak b reyler n gereks n mler n n opt mum şek lde karşılanması, ancak özel mülk yet
esasına dayanan b r düzende şler
E) Toplumun olanaklarını gel şt rmek ç n, herkes kend ölçüsünde çalışmalı ve toplumun

gel r nden eş t pay almalıdır
A) Kap tal st ekonom lerde özel mülk yet n öneml b r yer yoktur. Sosyal st ekonom lerde se
özel mülk yet hakkı bütün kötülükler n anasıdır.
B) Kap tal st ekonom lerde hang malların ne m ktarda, hang yöntemlerle ve k mler ç n
üret leceğ otomat k şleyen f yat ve p yasa mekan zması ayarlamakta; sosyal st s stemde se
merkez b r plan otor tes tarafından bel rlen r
C) Kap tal st s stemde, b rey tüm ekonom k etk nl klerde çıkarını maks m ze etmek ç n
çalışırken; sosyal st s stem se, toplumun çıkarlarını maks m ze ett ğ n öne sürer
D) Kap tal st ekonom lerde gel r dağılımında büyük eş ts zl kler; sosyal st ekonom lerde se daha
eş t b r gel r dağılımı söz konusu olur
E) Kap tal st s stemde “emred c planlar”; sosyal st ekonom lerde se “yol göster c planlar”
uygulanır
10. İkt satta özel mülk yet, nsan ve doğa tarafından yaratılan sermayen n özel kar ç n
kullanılmasıyla bel rlenen ekonom k b r örgütlenme düzen ne ne ad ver lmekted r?
A) Sosyal zm
B) Komün zm
C) Kap tal zm
D) Teokras
E) Monarş
CEVAP ANAHTARI
1. d 2. e 3. a 4. b 5. c 6. c 7. e 8. d 9. e 10. c
3. TALEP
Giriş
B r malın tüket c ler n n bel rl p yasa f yatları le o maldan almaya hazır oldukları m ktarlara talep den r.
Taleb etk leyen temel faktör malın p yasa f yatıdır. F yatlar düştükçe, tüket c ler n almaya hazır olduğu
m ktarlar artar. Dolayıs yle, p yasa f yatı le talep arasındak l şk ters orantılıdır. Ancak d ğer malların
f yatları, tüket c ler n terc hler le gel r n de talep üzer nde öneml etk s vardır.
Talep satın alma gücüyle desteklenen satın alma steğ d r.
Talepten bahsedeb lmek ç n hem b r malı satın alma steğ n n hem de o steğ karşılayab lecek b r satın alma
gücünün beraber gerçekleşmes gerekmekted r. Gel r yada b r k m olmayan b r b rey n spor araba satın
almak stemes ekonom k anlamda b r talep değ ld r. Y ne on tane spor araba satın alab lecek kadar parası
bulunan b r b rey spor araba satın alma ht yacı h ssetm yorsa y ne ortada b r talep yoktur.
Taleb , f yat ve talep koşulları etk lerler. Bu model sadece model ç n öneml olan varsayımları göz önünde
tutarak bel rs z b r pazarı tanımlamak ç n kullanılmaktadır. Bu nedenle taleb n tanımını bel rl b r malın
p yasasında, bel rl b r dönemde, o malın f yatı dışındak faktörler değ şmemek kaydıyla, çeş tl f yatlardan
tüket c ler n söz konusu maldan satın almak sted kler m ktar şekl nde yapmak daha doğru olacaktır.
3.1. Talep Fonksiyonu
Talep fonks yonu f yatlar düştükçe taleb n artması veya f yatlar yükseld kçe taleb n azalmasını matemat ksel
olarak açıklayab l r.
Talep fonks yonu: Qdx= f(Px,Pxe,Ps,Pc,M,Me,T)
Qdx: x malının taleb
Px: malın f yatı
Pxe: malın f yatı le lg l beklent ler
Ps: kame malın f yatı
Pc: tamamlayıcı malın f yatı
M: tüket c ler n gel r düzey
Me: tüket c ler n gel r düzeyler le lg l beklent ler
T: tüket c ler n zevk ve terc hler
Malın f yatı dışındak koşullar sab t kalmak koşuluyla (ceter s par bus) formülü yen den yazacak olursak;
Qdx= f(Px)
şekl nde yazmamız gerekecekt r.
Bu tanımı b r talep tablosu üzer nde nceleyeb l r z. Talep tablosu tüket c ler n d ğer değ şkenler sab t olmak
üzere bel rl f yat aralıklarında bel rl b r maldan talep ett kler m ktarı göstermekted r.
Tablo-1.1:Bireysel Talep Tablosu
Bel rl b r marka ç kolata’nın bel rl b r p yasada f yatı le bel rl b r zaman aralığında talep ed len m ktarı
arasındak l şk y gösteren talep tablosu ncelend ğ nde; tüket c ler paket 8 TL’den satılan ç kolata’dan h ç
talepte bulunmazken, aynı mal 6 TL’ye satıldığında ha ada 1 adet, 4 TL’ye satıldığında 2 adet, 2 TL’ye
satıldığında se 3 adet talepte bulunmaktadırlar.
Aynı l şk y , yan d ğer değ şkenler sab tken farklı f yat sev yeler nde talep ed len mal m ktarı
komb nasyonlarını b rleşt rerek elde edeb leceğ m z geometr k şek llere talep eğr s adı ver l r. Elde
edeceğ m z bu geometr k şek l b ze seçt ğ m z malın p yasa talep şartlarını gösterecekt r.
Şekil- 1.1:Bireysel Talep Eğrisi
Talep eğr s ncelend ğ nde d k eksen n f yat (P), yatay eksen n se m ktar (Q) değer n gösterd ğ
görülmekted r. Özel bazı durumlar dışında f yat arttıkça tüket c ler n b r mala olan talepler azalacağından
talep eğr s negat f eğ ml d r. Daha önce talep tablosunda görüldüğü üzere aynı mal ç n farklı f yat
sev yeler nde (D1, D2,…) g b farklı talep eğr ler ç z leb l r.
3.2. Piyasa Talep Tablosu ve Eğrisi
Daha önce üzer nde durulan talep tablo ve eğr s tek b r alıcı olduğu varsayımına dayanarak elde ed lm şt r.
Halbuk gerçek p yasada b r malın b rden çok alıcısı bulunmaktadır. P yasa talep eğr s , b r malı satın
alab lecek bütün alıcıların, başka şeyler eş t varsayımı altında ve bell b r zaman b r m ç nde, değ ş k f yat
sev yeler nde o maldan satın almak steyecekler toplam m ktarları göster r. P yasa talep eğr s b reysel talep
eğr ler n n yatay toplamından elde ed lmekted r.
Tablo 1.2:Piyasa Talep Tablosu
Daha önce ver len b reysel talep tablosunda b r mal grubuna b r tüket c n n talep ett ğ n varsaymıştık.
Gerçek b r p yasada se farklı mal gruplarına b nlerce tüket c talepte bulunab l r. Yukarıda ver len p yasa
talep tablosunda örnek b r p yasa tems l ed lm şt r. Tüket c ler n gel r durumları, ht yaçları, zevk ve terc hler
g b b rçok faktör talep ett kler ürünler ve talep m ktarlarını bel rled ğ nden, gerçek b r p yasada farklı
tüket c ler, aynı malları farklı f yat sev yeler nde farklı m ktarlarda talep etmekted rler. Tabloda gerçek b r
p yasayı tems len k tüket c ncelenm şt r. Tablodak ürün 8 TL’den satışa sunulduğunda A tüket c s talepte
bulunmazken B tüket c s 1 adet talepte bulunmuştur. Aynı ürün 6 TL’den satıldığında se A tüket c s 1 adet,
B tüket c s 2 adet talepte bulunmuştur.
Normal koşullarda bu şek lde f yat sev yes düştükçe tüket c ler n talep m ktarları da artmaya devam
edecekt r. P yasa taleb se p yasada talepte bulunan tüm tüket c ler n bel rl b r f yat sev yes nde talep
ett kler ürün m ktarlarının toplanmasıyla elde ed lecekt r.
Daha önce ç z len b reysel talep eğr ler de aynı şek lde talep m ktarlarının toplanması suret yle p yasa talep
eğr ler ne dönüştürüleb l r.
Şekil-1.2:Piyasa Talep Eğrisi
3.3. Talep Yasası
Talep yasası b r p yasada bulunan satın alıcıların davranışlarını, yan talepler n , açıklama hedefl b r teor ye
dayanır. B r mal ç n olan talep m ktarını bel rleyen en öneml unsurun o malın b r f yatının olmasıdır. Talep
yasası o malın satın alıcıları tarafından stenen talep m ktarı le o malın p yasa f yatları arasındak ters yönlü
kısm l şk sonucu oluşan durumdur.
B r malın f yatı arttıkça o mal p yasasında o maldan satın alınmak stenen m ktar azalmakta, b r malın f yatı
azaldıkça o maldan alınmak stenen m ktar artmaktadır. B r p yasada satın alıcıların o maldan satın almak
sted kler m ktara, o malın kend f yatının yanında, alıcıların gel r , gel r dağılımı, d ğer malların f yatları ve
ps koloj k etkenler g b başka değ şkenler de etk de bulunmaktadır. Ancak talep yasasında alıcı
davranışlarına etk eden d ğer unsurlar göz ardı ed lmekte ve talep m ktarı le malın kend f yatı arasındak
ters yönlü kısm l şk n n mal p yasasındak d ğer değ şkenler n değ şmeden sab t kaldığı varsayılmaktadır.
3.4. Talepte Değişme
Tüket c ler n bel rl b r malı talep etmeler n ve talep m ktarlarını bel rleyen b rçok unsur bulunduğu ç n,
tüket c ler n bel rl ürünlerden talep ett kler m ktarlar zaman ç nde değ şeb l r. Taleptek bu değ ş m talep
eğr s üzer nde hareket ve talep kayması (değ şmes ) şekl nde gerçekleş r.
3.5. Talep Eğrisi Üzerinde Hareket
D ğer faktörler sab t kalmak koşuluyla malın f yatındak değ şmeden dolayı tüket c ler n mala olan
talepler n n değ şmes durumunda talep eğr s üzer nde hareket gerçekleş r.
Şekil-1.3:Talep Eğrisi Üzerinde Hareket
Şek lde görüldüğü üzere A noktasında b r mal grubu 6 TL’den satışa sunulmakta ve maldan 3 adet talep
ed lmekted r. Ancak d ğer koşullar sab tken malın f yatı 4 TL’ye nd ğ nde talep yasası gereğ f yatı düşen
ürünlere olan talep artacağından, talep aynı talep eğr s üzer nde hareket ederek B noktasına gelmekte ve
mala olan talep 5 adete çıkmaktadır. Malın f yatının düşmeye devam ett ğ varsayıldığında talep ed len
m ktar da artmaya devam edecek ters b r durumda se yan malın f yatı arttığında se talep düşecekt r.
3.6. Talep Kayması
Bazen f yatları değ şmese de tüket c ler n gel rler n n artması, zevk ve terc hler n n değ şmes veya benzer
malların f yatlarının değ şmes g b nedenlerle de bel rl mallara olan talep m ktarları değ şeb l r. Bu durum
talep kayması olarak adlandırılır.
Şekil-1.4:Talep Kayması
Şek lde b r müz k market n b r günde sattığı müz k CD’s m ktarlarını ncelenm şt r. Başlangıçta CD’n n
günlük talep eğr s D1’d r. İlk durumda A noktasında CD’n n f yatı 10 TL olduğunda, günde 10 adet talep
ed lmekted r. CD f yatları değ şmed ğ halde CD’ler n kasetlerden daha kal tel ses sunması neden yle
zamanla daha popüler olduğunu düşünel m. Bu durumda CD’lere talep artacak, 10 TL’den 15 adet CD talep
ed lecekt r. Ters b r durum se müz k CD’ler n n nternet ortamında farklı formatlarda yasadışı b r şek lde
dağıtımının CD satışlarını olumsuz etk lemes d r. Böyle b r durumda se CD’lere talep düşecek ve C
noktasında 10 TL’den 5 adet CD talep ed lecekt r.
Tüket c ler n gel rler ndek değ şme
Benzer mal f yatlarındak değ şme
Tüket c ler n zevk ve alışkanlık değ ş m
Tüket c sayısındak değ şme
Tüket c ler n beklent ler
Talep kaymasına neden olan faktörler şunlardır:
3.6.1. Tüketicilerin Gelirlerindeki Değişme
D ğer değ şkenler sab tken tüket c ler n gel rler nde meydana gelecek değ ş kl kler tüket c ler n talep ett kler
mal m ktarının değ şmes ne yol açacaktır. Tüket c ler n gel r düzeyler n n artması tüket c ler n daha fazla
tüket mde bulunmalarına yok açarak talep m ktarlarını arttıracak, gel r düzeyler n n azalması se daha az
talepte bulunmalarına yol açacaktır.
3.6.2. Benzer Mal Fiyatlarındaki Değişme
İkame (aynı ht yacı karşılayan, benzer) ve tamamlayıcı (b r talep ed ld ğ nde d ğer de talep ed len) mal
gruplarının f yatlarında meydana gelen değ ş kl kler o malları kame eden yada tamamlayan malların
f yatları değ şmese de talep m ktarlarını değ şt rmekted r. Örneğ n meşrubat f yatlarının artması tüket c ler n
bu ürünler yer ne aynı ht yacı karşılayab len meyve suyu talepler n arttırab l r. Y ne çay f yatlarının düşmes
normal şartlarda tüket c ler n daha fazla çay talep etmes ne yol açacaktır. Şeker f yatları değ şmem ş b le
olsa, şeker çayla beraber yaygın b r şek lde tüket len b r ürün olduğu ç n şeker taleb de artacaktır.
3.6.3. Tüketicilerin Zevk ve Alışkanlıklarında Değişme
Teknoloj k gel şmeler, reklamlar ve nançlar zamanla tüket c ler n zevk ve alışkanlıklarının, dolayısıyla
talepler n n değ şmes ne yol açab l r. Örneğ n cep telefonlarının hızla yaygınlaşması ve f yatlarının lk çıktığı
döneme göre oldukça ucuzlamış olması sab t telefon, telefon kartı g b ürünler n taleb n n düşmes ne neden
olmaktadır.
3.6.4. Tüketici Sayısındaki Değişme
B r malı talep eden tüket c sayısında meydana gelen b r değ ş m ürünün p yasa taleb n etk leyecekt r. Malı
talep eden tüket c sayısı arttığında malın p yasa taleb artacak, tüket c sayısı azaldığında se malın p yasa
taleb düşecekt r.
3.6.5. Tüketici Beklentileri
Tüket c ler n b r ürüne yönel k beklent ler ürüne olan taleb n değ şmes ne yol açacaktır. Örneğ n b r malın
f yatının artmasının beklenmes ürüne olan taleb n artmasına, ürünün f yatının düşmes n n beklenmes se
tüket c ler n ht yaçlarını ertelemeler ne ve ürün taleb n n düşmes ne yol açacaktır.
3.7. Talep Teorileri
3.7.1. Giffen Paradoksu
Genel olarak malların f yat esnekl ğ negat r. F yat arttıkça o mala olan talep düşer, f yat azaldıkça yüksel r.
Oysa İng l z kt satçı S r Robert G en (1837-1910) bazı mallarda f yat yükseld kçe taleb n de arttığını, f yat
düştükçe taleb n düştüğünü saptamıştır. Talep yasasında f yatlardak b r değ şmen n kame etk s , negat f
gel r etk s n dengeleyecek kadar güçlüdür. Ancak G en tarafından ler sürülen ve G en Paradoksu adı
ver len durumda gel r etk s o kadar kuvvetl d r k kame etk s ne üstün gelmekted r. Böylece f yattak b r
düşme talep ed len m ktarda b r azalışa, f yattak b r artış talep ed len m ktarda b r artışa neden olur.
G en paradoksuna ver len t p k örnek İrlandalı yoksul köylüler n patates taleb d r. İrlandalı köylüler n temel
gıda maddes bol m ktarda patates ve az m ktarda d ğer gıdalardır. Patates f yatları düşünce, yoksul halk
temel tüket m malı olan patates aldıktan sonra parası artmakta ve d ğer gıdalardan daha fazla satın
alab lme olanağına sah p olmaktadır. Bu durum zamanla patates taleb n düşürmekted r. Patates f yatları
yükseld ğ nde se yoksul halkın d ğer gıdaları tüketme olanağı kaybolduğundan, patates taleb artmaktadır.
G en paradoksunun geçerl olması ç n; söz konusu malların düşük mal kapsamında olması gerek r. Bu malı
kame edecek başka b r mal bulunmamalıdır. Ayrıca, bu mal tüket c n n harcamaları ç nde öneml b r pay
oluşturmalıdır.
Şekil-2.1:Hicksci Yaklaşıma Göre Gi en Paradoksu
x1x2 = f yat etk s
x1x3 = kame etk s
x2x3 = gel r etk s
3.7.2. Veblen Teorisi
Talep yasasına st sna b r teor de Amer kalı kt satçı Thorste n Veblen (1857-1929) tarafından ortaya
atılmıştır. Bu teor ye göre; nsanlar kend ler ç n daha değerl olan ve daha yararlı olab lecek eşyalardan çok,
toplumun ya da başkalarının önem verd ğ eşyalarla lg len rler ve bu üst tabaka statüsünün sembolü olarak
algılanır. Bu bakımdan göster ş amacıyla tüket m n hedef gerçek b r ht yacın karşılanmasından çok,
başkalarını etk lemekt r.
Dolayısıyla bu tür mallara olan talep, talep yasasının aks b r şek lde şlemekte ve f yatları arttıkça talepler
artmaktadır. Örneğ n Ferrar f rması öncek modellerden daha pahalı otomob l modeller ürett kçe daha
pahalı olan modellere olan talep öncek lerden daha da fazla olmaktadır.
3.7.3. Hicks Yaklaşımı
İng l z kt satçı John R chard H cks (1904-1989) gel r ve kame etk ler yle b r maldan talep ed len m ktar
arasındak etk ler ortaya koymuştur.
3.7.3.1. Gelir ve İkame Etkileri

B r malın f yatında ortaya çıkan değ ş m o malın talep m ktarını etk leyecekt r. Ortaya çıkan toplam değ ş m
gel r ve kame etk ler olmak üzere k nedenle açıklanab l r. B r malın f yatının düşmes sonucu tüket c satın
aldığı mal m ktarını değ şt rmezse, malı satın aldıktan sonra gel r n n b r kısmını harcamamış olacaktır. Gel r
Etk s , f yatta meydana gelen değ ş m sonucu tüket c ler n reel gel rler n n değ şmes neden yle söz konusu
b r malın talep ed len m ktarındak değ şmey açıklamaktadır.
D ğer tara an b r malın f yatın değ şmes b r kame malını daha caz p yapıyorsa tüket c mukayesel olarak
daha ucuz olan malı tüketmey terc h edecekt r. İkame etk s b r malın f yatında meydana gelen değ şme
sonucu reel gel r sab t tutulurken talep ed len m ktardak değ şmey göstermekted r.
Ancak daha önce G en ve Veblen teor ler nde bel rt ld ğ üzere b r malın f yatının arttığında daha fazla,
f yatının düştüğünde se daha az talep ed lmes normal mallar ç n geçerl d r. Gel r ve kame etk s de normal
mal f yatlarının değ ş m nde görülmekted r. Düşük ve üstün mallarda se f yat değ ş mler n n talep üzer nde
etk s ters yönde olmaktadır.
Şek ldek farksızlık eğr s nde tüket c X ve Y mallarından bel rl m ktarlarda tüketmekted r ve denges A’dır.
Tüket c normal koşullarda X ve Y mallarından b r n n f yatı ucuzladığında o maldan daha fazla tüketmek
steyecek ve gel r yle daha yüksek b r tatm n düzey ne ulaşmaya çalışacaktır. Şek lde B denge noktası A’ya
göre daha yüksek b r tatm n düzey n göstermekted r. Oysa A ve C noktaları aynı tatm n düzey n
göstermekted r. Dolayısıyla MN bütçe doğrusunu ç zmek gerekmekted r. Yan X malının f yatı ucuzladığında Y
malının f yatı n sp olarak artmış sayılacağından Y malından talep ed len m ktarın azaltılması gerek r.
Şekil-2.2:Hicks Yaklaşımı
X malının f yatının düşmes sonucu tüket c X malından daha fazla tüketmek stemekte ve denge
noktasını A noktasından C noktasında kaydırmaktadır. Bu durumda tüket c n n X malı taleb x1x3 kadar
artarken Y malından talep ed len m ktar se azalmaktadır. Tüket c n n X malından daha fazla almak ç n
bell b r m ktar Y malından vazgeçmes kame etk s yle açıklanmaktadır.
Tüket c C noktasında dengedeyken gel r artarsa daha fazla tatm n düzey sunan B noktasına dengeye
gelecekt r. Bu durumda X malı taleb x3x2 kadar artacaktır. Bu artış gel r etk s nden
kaynaklanmaktadır.
Y malının f yatı, tüket c n n nom nal gel r ve terc hler sab tken X malının f yatının düştüğünde tüket c
A denge noktasından B noktasına kaymakta ve X malından talep ett ğ m ktar x1x2 kadar artmaktadır.
Bu artışa toplam etk adı ver lmekted r.
3.7.4. Slutsky Yaklaşımı
Tüket c ler n reel gel r nde oluşan değ şmen n açıklanması konusunda b r d ğer b r yaklaşım se Rus kt satçı
Eugen Slutsky (1880-1948) tarafından gel şt r lm şt r. Slutsky’de H cks g b talep üzer ndek kame ve gel r
etk ler n açıklamıştır ancak Slutsky Yaklaşımının H cks’ten farklı yanı tüket c ler n reel gel rler n sab t
tutab lmek ç n tüket c ler n paralarının satın alab lme gücünün sab t tutulması şekl nde b r yöntem
uygulanmasıdır.
Şekil-2.3:Slutsky Yaklaşımı
Başlangıçta X ve Y mallarından bel rl m ktarlarda talep eden tüket c A noktasında dengeded r.
X malının f yatının düştüğünde tüket c n n reel gel r artmakta ve tüket c n n denges B noktasına
kaymaktadır. Bu durumda tüket c n n X malından talep ett ğ m ktar x1x3 kadar artmaktadır. Bu artışa
toplam etk adı ver lmekted r.
A malının f yatının düşmes sonucu tüket c daha fazla X malı satın alab lmek ç n y1y2 kadar Y
malından vazgeçmekted r. Bu durum kame etk s le açıklanmaktadır.
Tüket c C noktasında dengedeyken gel r artarsa daha fazla tatm n düzey sunan B noktasına dengeye
gelecekt r. Bu durumda X malı taleb x3x2 kadar artacaktır. Bu artış gel r etk s nden
kaynaklanmaktadır.

Ünite Soruları
1. ..…..…..…..… satın alma gücüyle desteklenen satın alma steğ d r.

A) Arz
B) Alım satım şlem
C) Alışver ş
D) Talep
E) Güdü
2. Aşağıdak lerden hang s talep fonks yonunun bağımsız değ şkenler nden b r değ ld r?
A) Malın f yatı
B) Tüket c ler n gel r sev yes
C) İkame malların f yatı
D) Tamamlayıcı malların f yatı
E) Üret c ler n gel r sev yes
3. Aşağıdak lerden hang s gerçekleş rse talep eğr s üzer ndek denge noktası sağa doğru kayar?
A) Tüket c n n gel r n n artması
B) İkame mal f yatlarındak artış
C) Tamamlayıcı mal f yatlarındak artış
D) Tüket c sayısındak artış
E) Malın f yatındak düşüş
4. ……………… b r malın satınalıcıları tarafından stenen talep m ktarı le o malın p yasa

f yatları arasındak ters yönlü kısm l şk sonucu oluşan durumdur.
A) Talep
B) Talepte değ şme
C) Talepte kayma
D) Talep yasası
E) G en paradoksu
5. Talep ed len malın f yat esnekl ğ n n poz t f olduğu duruma ver len s m aşağıdak lerden
hang s d r?
A) Tüket c beklent s
B) G en paradoksu
C) Talep yasası
D) Veblen teor s
E) H cks yaklaşımı
6. G en paradoksunun geçerl olab lmes ç n söz konusu malın çeş d hang s olmalıdır?
A) Lüks mal
B) Düşük mal
C) İkame mal
D) Tamamlayıcı mal
E) Serbest mal
7. Aşağıdak lerden hang s daha çok göster ş amacıyla tüket m n hedeflenmes sonucu b r malın
f yatı arttıkça taleb n n de artması durumunu fade eden yaklaşımdır?
A) Veblen teor s
B) H cks yaklaşımı
C) Talep yasası
D) G en paradoksu
E) Talep fonks yonu
8. Farksızlık eğr s nde MN bütçes ne sah p b r tüket c n n x malının f yatının düşmes net ces nde
denge noktasını A’dan C’ye taşıması ve x malı tüket m n x1’den x2’ye artırması durumu
aşağıdak lerden hang s le açıklanmaktadır?
A) Gel r etk s
B) İkame etk s
C) F yat etk s
D) Toplam etk
E) Değ ş m etk s
9. Farksızlık eğr s nde MN bütçes ne sah p b r tüket c n n bütçes n n KL’ bütçes ne ulaşması
durumunda x2 (C denge noktası) m ktar tüket m n x3’e çıkarması (B denge noktası)
aşağıdak lerden hang s le açıklanmaktadır?
A) Gel r etk s
B) İkame etk s
C) F yat etk s
D) Toplam etk
E) Değ ş m etk s
10. Tüket c n n f yatı düşen b r malı reel gel r n sab t tutmak maksadıyla daha fazla satın alması
durumu aşağıdak lerden hang s le açıklanmıştır?
A) Talep yasası
B) G en paradoksu
C) Veblen teor s
D) H cks yaklaşımı
E) Slutsky yaklaşımı
CEVAP ANAHTARI
1. d 2. e 3. e 4. d 5. b 6. b 7. a 8. b 9. a 10. e
4. ARZ
Giriş
B r malın üret c ler n n bel rl p yasa f yatları le satmaya hazır oldukları mal m ktarına arz den r. P yasa f yatı
malı üretenler n arz m ktarını etk leyen başlıca faktördür. F yatlar yükseld kçe arz artar. B r ekonom de tek b r
malın arzının yanısıra toplam arzdan da söz ed leb l r.
D ğer değ şkenler n sab t varsayıldığı b r p yasada satıcıların bel rl b r zaman d l m nde satmaya hazır
oldukları mal veya h zmete arz adı ver lmekted r. B r satıcının bel rl b r malı satmak stemes kend başına b r
arz oluşturmaz. Arzdan söz edeb lmek ç n bahs geçen mal yada h zmet n satılmaya hazır olması gerek r.
Arz ed len m ktar, üret c ler n ver zaman per yodunda bel rl b r f yatta satmayı planladıkları mal m ktarıdır.
4.1. Arz Yasası
Talep yasasında bel rl b r malın f yat değ ş m yle, o malın talep m ktarının değ ş m arasındak l şk den söz
ed lm şt , benzer b r durum malların f yat değ ş m yle, arz ed len mal m ktarları arasında da görülmekted r.
B r malın yada h zmet n f yatı yükseld kçe o mal yada h zmet satmak daha karlı b r hale geleceğ nden
satıcılar p yasaya daha fazla mal veya h zmet sunmak sterler. Malın f yatı düştüğünde se daha az kar elde
edecek olan satıcılar daha az mal arz etme eğ l m göster rler. Malın f yatı le o malın arzı arasındak bu poz t f
l şk ye arz kanunu den r. Arz eğr s n n poz t f eğ ml olması artan marj nal mal yetler veya ortalama
mal yetlerle de açıklanab l r. Mal f yatlarıyla arz m ktarı arasındak l şk y arz fonks yonu aracılığıyla
nceleyeb l r z.
Arz şedülü, d ğer etkenler ver ken, farklı f yatlarda arz ed len m ktarı göstermekted r. Arz eğr s se, d ğer
etkenler ver ken malın f yatı ve arz ed len m ktar arasındak l şk y göstermekted r. Arz ve f yat arasındak
l şk poz t r. Yan f yat arttığında arz ed len m ktar artmaktadır.
4.2. Arz Fonksiyonu
Satıcıların arz etmek sted kler mal m ktarını bel rleyen temel unsur malın f yatı olsa da, farklı b rçok unsur
da p yasaya arz ed len mal m ktarı üzer nde etk l d r. Arz fonks yonu f yatlar düştükçe arzın düşmes , f yatlar
yükseld kçe se arzın artmasını matemat ksel olarak açıklamaktadır.
Arz fonks yonu: Qsx= f(Px, Pl, Po, Pxe, Tec, t, Sub)
Qsx: x malının arzı
Px: malın f yatı
Pl: üret m faktörler n n f yatları
Po: d ğer malların f yatları
Pxe: malın f yatıyla lg l beklent ler
T: teknoloj
t: verg ler
Sub: subvans yonlar
D ğer değ şkenler n sab t olduğu (ceter s par bus) varsayımı altında se aynı fonks yon Qsx= f(Px) şekl nde
yazılacaktır. Bel rl b r malın f yat değ ş m yle, o malın arz m ktarı arasındak l şk y arz ç zelges üzer nde
ncelemek mümkündür.
Tablo-1.1:B reysel Arz Tablosu
Yukarıdak arz tablosu ncelend ğ nde arz yasasında tanımlandığı üzere satılmak stenen malın f yatı
arttığında daha fazla arz ed lmekte f yatı düştüğünde se daha az arz ed lmekted r. Tablo bel rl b r p yasada
bel rl b r marka otomob l arz eden b r satıcının çeş tl f yat aralıklarında ne kadar otomob l arz ett ğ n
göstermekted r. Satıcı tanes 10.000 TL’den otomob l arz etmekted r. F yatı 15.000 TL’den 1 adet, 20.000
TL’den 2 adet, 25.000 TL’den se 3 adet otomob l arz etmekted r.
Aynı l şk y , yan d ğer değ şkenler sab tken farklı f yat sev yeler nde arz ed len mal m ktarı
komb nasyonlarını b rleşt rerek elde edeb leceğ m z geometr k şek llere arz eğr s adı ver l r. Elde edeceğ m z
bu geometr k şek l b ze seçt ğ m z malın p yasa arz şartlarını gösterecekt r
Şekil-1.1:Bireysel Arz Eğrisi
4.3. Piyasa Arz Tablosu ve Eğrisi
B reysel arz tablo ve eğr s nde konuyu bas tleşt rmek ç n tek b r mal türünün, tek b r satıcı tarafından arz
ed ld ğ varsayılmıştır. Oysa gerçek p yasa şartlarında b rçok mal ve b rçok satıcı vardır. Bu satıcıların bel rl
b r dönemde, çeş tl f yatlardan arz ett kler toplam mal m ktarları se p yasa arz m ktarını oluşturur.
Tablo-1.2:Piyasa Arz Tablosu
Bu durumu p yasa arz tablosu üzer nde nceleyecek olursak, tabloda bahs geçen malı (otomob l) ne A
satıcısı, ne de B satıcısı 10.000 TL’den arz etmek stememekted rler. Malın f yatı 15.000 TL olduğunda A
satıcısı 1 adet arz etmek stemekte, B satıcısı se arzda bulunmamaktadır. Bu durumda p yasada bu f yattan 1
adet otomob l arz ed lmekted r. Malın f yatı 20.000 TL olduğunda malın satışı daha kârlı b r hale geld ğ ç n A
satıcısı 3 adet, B satıcısı se 2 adet mal arz etmekted r. Böylece p yasada bu f yattan toplam 5 adet otomob l
arz ed lmekted r.
P yasa arz eğr s , b r malı arz edeb lecek bütün satıcıların, başka şeyler eş t varsayımı altında ve bell b r
zaman b r m ç nde, değ ş k f yat sev yeler nde o maldan satmak steyecekler toplam m ktarları göster r.
P yasa arz eğr s b reysel arz eğr ler n n yatay toplamından elde ed lmekted r.
Şekil-1.2:Piyasa Arz Eğrisi
4.4. Arzda Değişme
Daha önce değ n ld ğ g b p yasada satıcıların arz edecekler mal m ktarını etk leyen b r çok unsur
bulunmaktadır. Dolayısıyla satıcıların arz edecekler mal m ktarları zaman çer s nde değ şeb l r. Arz
m ktarındak bu değ ş m arz eğr s üzer nde hareket ve arz kayması (değ şmes ) şekl nde gerçekleş r.
4.4.1. Arz Eğrisi Üzerinde Hareket
D ğer faktörler sab t kalmak koşuluyla malın f yatındak değ şmeden dolayı satıcıların arz ett kler mal
m ktarının değ şmes durumunda arz eğr s üzer nde hareket gerçekleş r.
Şekil-1.3:Arz Eğrisi Üzerinde Hareket
Şek lde görüldüğü üzere başlangıçta A noktasında b r mal, bel rl b r p yasada 4 TL’den satılmaktadır. Bu
durumda satıcılar bu f yattan maldan 3 adet arz etmekted r. D ğer koşullar sab tken malın f yatı 6 TL’ye
yükseld ğ nde arz yasası gereğ , satıcılar f yatı artan ürünler daha fazla arz edeceğ nden, arz aynı arz eğr s
üzer nde hareket ederek B noktasına gelmekte ve arz ed len mal m ktarı 5 adete çıkmaktadır. Ters b r
durumda, yan malın f yatının artmak yer ne düştüğü varsayıldığında se malın arz ed len m ktarı düşecekt r.
4.4.2. Arz Kayması
Arz ed len malın f yatı dışında, üret m teknoloj s , satıcı f rma sayısı, beklent ler g b nedenlerle de arz ed len
m ktarı değ şeb l r. İşte b r malın f yatı dışındak değ şkenler neden yle arz m ktarının değ şmes ne arz
kayması olarak adlandırılır.
Şekil-1.4:Arz Kayması
Şek lde b r b lg sayar satıcısının bel rl b r model d züstü b lg sayardan arz ett ğ m ktarlar göster lmekted r.
Başlangıçta satıcı A noktasında tanes 900 TL’den 20 adet ürün arz etmekted r. B r süre sonra b lg sayar
üret m teknoloj s nde gel şmeler yaşanmış ve g rd f yatları düşmüştür. Bu durum kısa süre ç nde satıcının
g rd f yatlarının da düşmes ne yol açacak ve bahs geçen d züstü b lg sayarı satmak daha kârlı hale
geleceğ nden satıcı B noktasında aynı f yattan 30 adet ürün arz edecekt r.
Y ne b r süre sonra ekonom k kr z neden yle b lg sayar endüstr s ndek bazı f rmalar flas ett ğ n , g rd
f yatları arttığını ve rekabet olanakları zayıfladığını düşünel m. Bu durumda ürünün satışı daha az kârlı b r
hale geleceğ nden, satıcı C noktasında aynı f yat düzey nde 10 adet ürün arz edecekt r.
Arz kaymasına neden olan faktörler şunlardır:
Üret m mal yetler n n değ şmes
Üret m teknoloj s nde değ şme
D ğer mal f yatları
Üret c sayısındak değ şme
Üret c ler n beklent ler
4.4.2.1. Üretim Maliyetlerinin Değişmesi

B r malın üret m nde kullanılan g rd f yatlarında meydana gelen değ şmeler, bahs geçen malın daha ucuza
yada pahalıya üret lmes ne neden olab l r. Örneğ n akaryakıt f yatlarında meydana gelen b r artış taşımacılık
sektörünü doğrudan, tarım sektörünü dolaylı olarak etk lemekte ve k sektörün arz eğr s n n de sola
kaymasına yol açmaktadır.
4.4.2.2. Üretim Teknolojisinde Değişme

Üret m teknoloj ler nde meydana gelen gel şmeler daha ver ml üret m yapılab lmes ne olanak sağlamakta
ve b r m başı mal yetler düşürmekted r. Bu durum bahs geçen ürünün satılmasını daha kârlı b r hale
get rd ğ nden arz eğr s n sağa doğru kaydırmaktadır. Örneğ n esk den otomob l üret m nde montaj elle
yapılırken günümüzde robot teknoloj s yle yapılmaktadır. Bu durum hem daha hızlı hem de daha ucuz
otomob l üret m n mümkün kılmış ve otomob l arzının artmasını sağlamıştır.
4.4.2.3. Diğer Mal Fiyatları

Doğrudan g rd olarak kullanılmasalar da b rçok ürünün f yatı b rb r n etk ler ve arz m ktarının yükselmes ne
veya düşmes ne yol açab l r. Örneğ n bel rl b r sanay ürününün f yatının arttığını düşünel m, zamanla daha
çok üret c bu üründen üretmek ve satmak steyecekt r. Bu durum bel rl b r tarım ürünü üreten şgücünün ve
bu ürünler n taşımacılığı yapan araçların b r kısmının bahs geçen sanay ürününün üret lmes ve taşımacılığı
ç n kullanılmasına yol açab l r ve zamanla üret m g rd ler alan tarım ürünün arz eğr s sola doğru kayab l r.
4.4.2.4. Üretici Sayısındaki Değişme

Aynı veya benzer ürünü üreten üret c sayısındak değ şmeler bahs geçen ürünün arz m ktarı üzer nde
etk l d r. Üret c sayısının artması arz eğr s n sağa, azalması se arz eğr s n sola kaydırmaktadır.
4.4.2.5. Üreticilerin Beklentileri
Üret c ler n üret m n yaptıkları ürünün gelecektek f yatı konusundak beklent ler üret m n yaptıkları malın
arz m ktarını etk lemekted r. Üret c ler ürett kler malın f yatının gelecekte artacağını düşünüyorlarsa malın
tamamını arz etmeyerek f yatının artmasını bekleyeceklerd r. Oysa malın f yatının düşmes beklen yorsa
üret c el ndek malın tamamını elden çıkarmak steyeceğ nden arz ed len mal m ktarı artacaktır.

Ünite Soruları
1. (Ceter s Par bus) b r p yasada satıcıların bel rl b r zaman d l m nde satmaya hazır oldukları
mal veya h zmete ……………… adı ver lmekted r.
A) Arz
B) Talep
C) F yat
D) P yasa
E) Gel r
2. Malın f yatı le o malın arzı arasındak l şk ye ne ad ver l r?
A) Arz
B) Arz kanunu
C) Talep
D) Talep kanunu
E) F yat
3. Arz kanununa göre arz le f yat arasındak l şk ………………

Yukarıdak boşluğa hang s gelmel d r?
A) Sonsuzdur
B) Sıfırdır
C) Poz t r
D) Negat r
E) Tanımlanamaz
4. Aşağıdak lerden hang s arz fonks yonunu bel rleyen unsurlardan b r değ ld r?
A) Malın f yatı
B) Üret m faktörler n n mal yet
C) Teknoloj
D) Sübvans yonlar
E) Tüket c ler n gel r sev yes
5. Aşağıdak lerden hang s hem arz hem talep fonks yonunu bel rleyen unsurlardan b r d r?
A) Tüket c ler n gel r sev yes
B) Teknoloj
C) Verg ler
D) D ğer malların f yatları
E) Sübvans yonlar
6. P yasa arzı ………………..

A) Yalnızca tek b r satıcı tarafından yapılab l r
B) Tek b r f yat sev s nde olmak zorundadır
C) Tek b r mal türünü kapsar
D) Üret c ler n bel rl b r zaman d l m nde satmaya hazır olmasa da ürett kler mal veya h zmete
den r
E) B reysel arzların toplamından elde ed l r
7. Arz eğr s üzer ndek b r hareket aşağıdak lerden hang s nden kaynaklanmaktadır?
A) Üret m faktörler n n f yatlarındak b r değ ş m
B) Teknoloj k gel şmeler
C) Üret c n n beklent ler
D) Üret c sayısındak değ ş m
E) F yat
8. Üret m mal yetler ndek b r artış aşağıdak lerden hang s ne sebep olab l r?
A) Arz eğr s üzer nde sağa doğru b r hareket
B) Arz eğr s üzer nde sola doğru b r hareket
C) Arz eğr s n n bütünüyle sağa kayması
D) Arz eğr s n n bütünüyle sola kayması
E) H çb r
9. Aşağıdak lerden hang s arz eğr s n n kayma sebepler nden b r değ ld r?
A) F yat
B) Üret m mal yetler ndek değ ş m
C) D ğer mal f yatları
D) Üret m teknoloj ler ndek b r gel şme
E) Üret c n n beklent ler
10. Aşağıdak lerden hang s arz eğr s n sola kaydırır?
A) Malın f yatındak b r artış
B) Malın f yatındak b r azalış
C) Üret m mal yetler ndek b r azalış
D) Tamamlayıcı b r malın f yatındak artış
E) Benzer b r mal üreten üret c sayısındak b r artış
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. b 3. c 4. e 5. d 6. e 7. e 8. d 9. a 10. d
5. ARZ VE TALEP UYGULAMALARI
Giriş
P yasa, üret m faktörler n veya n ha mal ya da h zmetler değ ş m amacıyla alıcı ve satıcıların karşılaştığı
kurumsal yapı veya mekandır. P yasa denges se alıcıların satın almak sted kler m ktarın, satıcıların satmak
sted kler m ktara tam olarak eş t olduğu durumdur.
5.1.Piyasa Dengesi
Gerçek p yasa ortamında tüket c ve üret c ler, talep ve arz edecekler malların f yat ve m ktar düzeyler
konusunda karar ver rken b rb rler ne bağlıdırlar. Üret c ve tüket c kararlarının nasıl koord ne ed leceğ
sorunu p yasada çözümlen r.
Arz ve taleb n karşılıklı etk leş m sonucu p yasa denges yan denge f yatı ve m ktarı arz ve taleb n eş tlend ğ
f yat düzey nde bel rlen r.
F yatın düzenley c fonks yonu arz ve talep ed len m ktarı düzenlemes d r. Mal f yatı, malın arz ve taleb n
düzenlemekted r. F yat düştüğünde, talep arzdan büyük olmaktadır. Ters durumda se arz talepten
büyüktür. O halde arz (S) ve taleb (D) eş tleyen tek f yat, denge f yatı vardır.
Tablo-1.1:Piyasa Dengesi
P yasa Arz ve Talep Tablolarının b rleşt r lmes yle elde ed lm ş olan p yasa denges n gösteren tabloda
üret c ler n ve tüket c ler n çeş tl f yat düzeyler nde satmak ve almak sted kler mal m ktarları göster lm şt r.
Malın f yatı 10 TL olduğunda 4 adet mal arz ed lmekte ancak bu f yat düzey nde mal talep ed lmemekted r.
Bu durumda p yasada 4 b r m arz fazlası mevcuttur. Arz yasası gereğ f yat düzey bu noktadan aşağı
çek ld ğ nde arz azalacak, talep yasası gereğ se talep yükselecekt r.
Dolayısıyla F yat düzey 8 TL olduğunda üret c ler n arz ett ğ mal m ktarı 3 adete düşerken, tüket c ler n talep
ett kler mal m ktarı da 1adet olmaktadır. Bu durumda p yasada 2 adet arz fazlası mevcut olmaktadır. Malın 6
TL olduğunda üret c ler maldan 2 adet satmak sterken tüket c ler de 2 adet almak stemekted rler ve bu f yat
düzey nde arz ed len ürünler n tamamı talep ed lmekte olduğundan denge sağlanmaktadır. F yat düzey 4
TL’ye düştüğünde 1 adet mal arz ed l rken 4 adet mal talep ed lmekted r ve p yasada 2 b r m talep fazlası
mevcuttur. F yat düzey düşürülmeye devam ed p 2 TL’ye çek l rse bu f yat düzey nde h çb r üret c arzda
bulunmazken, tüket c taleb artmaya devam etmekte ve p yasada 4 b r m talep fazlası oluşmaktadır.
F yat denge f yatının üzer nde kaldığı sürece p yasada b r artık, denge f yatının altında kaldığı sürece de b r
kıtlık sorunu mevcut olacaktır. P yasa denge noktasının değ şmes arz ve talep eğr ler n n b r s veya k s
b rden yer değ şmes yle gerçekleşmekted r.
Şekil-1.1:Piyasa Dengesi
P yasa denges tablosu üzer nde ver len değerler eğr üzer nde gösterd ğ m zde, bel rl b r zaman d l m nde
üret c ler n çeş tl f yat düzey nde satmak sted kler mal m ktarlarını gösteren arz eğr s (S1) le tüket c ler n
çeş tl f yat düzey nde almak sted kler mal m ktarlarını gösteren talep eğr s (D1)’ n çakıştığı nokta (e) p yasa
denges n n oluştuğu noktadır. Bu nokta bahs geçen malın p yasada hang m ktarda ve f yattan alınıp
satılacağını yan denge f yat ve m ktarını da bel rlemekted r. Denge f yatının altında kalan yan b r malın arz
ed len m ktarın üstünde kalan taleb kıtlık, denge f yatının üstünde kalan, yan b r malın talep ed len
m ktarın üstünde arz ed len kısmı se artık olarak adlandırılmaktadır.
5.1.1.Piyasa Dengesinin Değişmesi
Talep ve arzın eş tlend ğ noktada p yasa denges oluşsa da zaman ç nde talep veya arzda bazen de her
k s nde aynı anda gerçekleşeb lecek değ ş mler p yasa denges n n değ şmes ne yol açar.
5.1.1.1.Talep Değişmesi
Öncek bölümlerde b r malın kend f yatının dışında tüket c ler n gel rler ndek değ şme, benzer mal
f yatlarındak değ şme, tüket c ler n zevk ve alışkanlık değ ş m ve tüket c ler n beklent ler g b b rçok
etkenden dolayı talep ed len m ktarının değ şt ğ ne değ n lm şt . B r malın talep m ktarının değ şmes p yasa
denges n n de değ şmes ne ve farklı denge noktaları oluşmasına yol açar. Ayrıca arz sab tken talep
m ktarında gerçekleşen değ ş mler talep yasası gereğ mal f yatını etk lemekted r. Dolayısıyla yen oluşan
denge noktalarında farklı mal f yatları oluşmaktadır.
Şekil-1.2:Piyasa Dengesinde Talep Değişmesi
Şek lde görüldüğü g b başlangıçta talep eğr s D1, arz eğr s S1 ve p yasa denges e1 noktasında oluşmuştur.
P yasa 6 TL’l k denge f yatı ve 2 adet’l k denge m ktarı le dengelenm şken taleb n çeş tl nedenlerle b r m ktar
artarak D2 talep eğr s konumuna kaydığını düşünel m. Bu durumda arz (S1) ve yen talep (D2) eğr s n n
kes şt ğ e2 noktası yen denge noktası olacaktır. Bu noktada denge f yatı 8 TL ve denge m ktarı 3 adett r. Aynı
şek lde taleb n azalarak D3 eğr s konumuna kaydığını düşündüğümüzde y ne arz ve talep eğr ler n n kes şt ğ
nokta olan e3 noktası yen denge noktası olacaktır.
5.1.1.2.Arz Değişmesi
Y ne talep değ şmes nde olduğu g b b r malın kend f yatının dışında üret m mal yetler n n ve teknoloj s n n
değ şmes , d ğer mal f yatları ve üret c ler n beklent ler g b b rçok etken n talep ed len mal m ktarını
değ şt rmekted r. B r malın arz m ktarında meydana gelen değ ş mler de denges n n farklı noktalara
kaymasına yol açar. Y ne talep değ ş m ne benzer şek lde, talep sab tken arz m ktarında gerçekleşen
değ ş mler arz yasası gereğ mal f yatını etk lemekted r ve yen oluşan denge noktalarında farklı f yat
düzeyler oluşmaktadır.
Şekil-1.3:Piyasa Dengesinde Arz Değişmesi
Şek lde başlangıçta arz (S1) ve talep (D1) eğr ler n n kes şt ğ e1 noktasında p yasa denges oluşmuştur. Bu
denge noktasında denge f yatı 6 TL düzey nde, denge m ktarı se 2 adet düzey nded r. Bu p yasada arz ed len
mal m ktarının düştüğünü ve arz eğr s n n S2 eğr s konumuna kaydığını düşünel m. Bu durumda esk p yasa
denges bozulacak, yen arz S2 ve talep D1 eğr ler n n kes şt ğ e2 noktası yen p yasa denges n oluşturacaktır.
Bu denge noktasında denge f yatı 8 TL, denge m ktarı se 1 adet düzey nde gerçekleşm şt r. Y ne talep m ktarı
sab tken arz m ktarının çeş tl etkenlerle değ şerek S3 arz eğr s düzey ne geld ğ n düşünel m. Y ne talep (D1)
eğr s yle yen arz eğr s n n (S3) kes şt ğ e3 noktası yen p yasa denges olacaktır. Bu denge noktasında denge
f yatı 4 TL, denge m ktarı se 3 adett r.
5.1.1.3.Piyasa Dengesinde Talep ve Arzın Aynı Anda Değişmesi

P yasada dengen n talep ve arz etk leş m yle oluşmaktadır. Dolayısıyla talep ve arzda meydana gelen
değ ş mler p yasa denges n etk lemekted r. Talep ve arz da meydana gelen değ ş mler se b rb r nden
bağımsız gerçekleşeb leceğ g b p yasada b rb rler yle etk leş m hal nde bulunduklarından sıklıkla beraberce
değ ş m göstereb l rler.
Şekil-1.4:Piyasa Dengesinde Talep ve Arz Değişmesi
Şek lde başlangıçta talep düzey D1, arz düzey S1 ve p yasa denges e1 noktasında oluşmuştur. Bu denge
noktasında denge f yatı 6 TL, denge m ktarı se 2 adett r. P yasa bu dengedeyken arz sab tken yalnızca talep
değ ş r ve D2 eğr s düzey ne kayarsa yen p yasa denges e3 noktasında oluşacaktır. Y ne başlangıçtak p yasa
denges nde (e1) bu kez talep sab tken arz değ ş r ve S2 eğr s düzey ne kayarsa yen p yasa denges e2
noktasında oluşacaktır.
Talep artışının hemen ardından arz artışının olduğunu düşündüğümüzde se hem talep hem de arz eğr ler
kayarak D2 ve S2 eğr ler n oluşturur. Yen p yasa denges se D2 ve S2 eğr ler n n kes şme noktası olan e4
noktasında oluşacaktır. Bu denge düzey nde denge f yatı 6 TL, denge m ktarı se 4 adett r. Burada d kkat
ed lmes gereken öneml b r nokta arz ve talep eğr ler beraber ve eş t düzeyde arttığı ç n yen oluşan denge
noktasında denge f yatı değ şmem ş ancak arz ve talep artışından dolayı p yasa gen şlemes yaşanmış ve
denge m ktarı artmıştır.
Bu örnekte talep ve arzın aynı anda değ şt ğ ve her k s n n de arttığı varsayılmıştır. Bunun dışında talep ve
arzın y ne aynı anda değ şeb l r ancak talep ve arzın her k s n n de azalab l r, talep artarken arz azalab l r
veya arz artarken talep azalab l r. Bu varsayımların her b r farklı p yasa dengeler ve farklı denge f yat ve
m ktarlarıyla sonuçlanacaktır.
5.2.Piyasa Dengesi ve Tüketici Rantı
Her tüket c n n zevk, terc h ve ht yaçlarına göre bel rl b r mala verd kler önem dereces farklı olab l r. Bazı
tüket c ler bel rl malları fazla önemsemey p satın almak ç n f yatının düşmes n veya bel rl b r p yasada
daha ucuza bulduklarında almayı planlarken aynı mal d ğer b r tüket c ç n çok öneml olab l r ve tüket c bu
mal ç n gerçek f yatının çok üzer nde b r f yatı b le ödemeye razı olab l r. Oysa tüm malların bel rl
p yasalarda bel rl f yatları vardır ve bu f yat tüm tüket c ler ç n aynıdır.
Tüket c rantı, tüket c ler b r malı bell b r f yattan almaya razı ken; arzın fazlalığı ya da taleb n düşüklüğü
neden le ödemeye razı oldukları f yatın altında b r f yata satın almaları durumudur. Tüket c n n ödemeye
razı olduğu f yatla malın p yasa f yatı arasındak fark tüket c n n sağlamış olduğu avantajdır ve tüket c rantı
olarak adlandırılır. P yasa denge graf ğ üzer nde tüket c rantını göstermek mümkündür.
Şekil-1.5:Tüketici Rantı
Şek lde görüldüğü üzere bahs geçen mala farklı tüket c ler tarafından farklı değerler b ç lmekte ve malın
değer p yasada 10 TL’ye (P1) kadar çıkab lmekted r. Oysa malın p yasa değer denge noktasının oluştuğu 6
TL’d r (P3). Dolayısıyla malı 10 TL’ye satın almaya razı olan b r tüket c , malı 6 TL’ye satın aldığında P1P3 taralı
alanı kadar tüket c rantı sağlamış olacaktır.
5.3.Piyasa Dengesi ve Üretici Rantı
Farklı tüket c ler n aynı mala farklı değerler vermeler g b üret c ler n de bel rl malları hang f yattan hang
m ktarda arz edecekler n bel rlerken göz önünde bulundurdukları b rçok etken vardır. Üret c ler n
kullandıkları üret m teknoloj ler , g rd f yatları ve beklent ler farklı olab l r. Bu durumda aynı ürünü üreten
bazı üret c ler, ürett kler malları yüksek f yatlarla satmayı hedeflerken d ğerler olab ld ğ nce düşük f yatlarla
satmaya razı olab l rler. İşte üret c ürett ğ b r malı bell b r f yattan satmaya razı ken p yasa koşulları malın
f yatını razı olunan m ktarın üzer ne çıkartırsa üret c n n elde ett ğ bu avantaja üret c rantı den r.
Şekil-1.6:Üretici Rantı
Y ne bel rl b r p yasada bel rl b r mal üret c ler tarafından çeş tl f yatlardan arz ed lmekted r. Malın denge
f yatı se arz ve talep eğr ler n n çakıştığı e noktasında 6 TL olarak bel rlenm şt r. Oysa üret c ler arasında bu
malı 2 TL’den (P5) arz etmeye razı olanlar vardır. Ürett kler malı denge f yatının altında satmaya razıyken
gerçek p yasa koşullarında satmaya razı oldukları f yatın üzer nde satan bu üret c ler P3P5 taralı alanı kadar
üret c rantı elde etm şlerd r.
5.4. Piyasa Dengesine Devlet Müdahalesi
Serbest p yasa ekonom s nde p yasa denges her ne kadar arz ve talep etk leş m sonucu p yasa tarafından
bel rlense de bazı özel durumlarda devlet n p yasaya müdahale etmes gerekeb l r. Devlet n asl
görevler nden b r s halkın refah düzey n maks mum düzeyde tutmaya çalışmaktır. Bu amaçla devlet bazen
p yasaya müdahale ederek p yasa denges n n bel rl koşullara göre oluşmasını sağlayarak sosyal adalet
sağlamaya çalışab l r. Devlet n p yasaya müdahales f yat kontroller , m ktar kontroller ve verg uygulamaları
aracılığıyla gerçekleşmekted r.
5.4.1.Fiyat Kontrolleri
Serbest p yasa ekonom s nde devlet n p yasaya müdahales stenmed k b r durum olsa da bazen gerek
tüket c ler gerekse üret c ler korumak ç n devlet n p yasaya yasal düzenlemelerle bel rl malların f yatlarını
doğrudan bel rleme veya sınırlama şekl nde müdahale etmes mümkündür. F yat kontroller adı ver len bu
uygulamalarla devlet bel rl mal ve h zmetler n taban veya tavan f yatları bel rleyeb l r, k raları kontrol
edeb l r veya bel rl mal ve h zmetler n üret m n destekleyeb l r.
5.4.2.Taban Fiyat Uygulaması
Taban f yat uygulaması devlet n mal ve h zmet arz edenler korumak ç n p yasaya müdahale ederek bel rl
mal ve h zmetler ç n şlem görecek en düşük f yatı bel rlemes d r. Uygulamanın başarılı olması ç n
bel rlenecek taban f yatın denge f yatının üzer nde olması gerek r.
Örneğ n Türk ye ekonom s ç n stratej k b r öneme ve ülke hracatında öneml b r paya sah p olan fındığın
f yatının bel rl b r sev yen n altına düşmes n engellemek ç n devlet tarafından bel rl b r taban f yatı
bel rlenmekted r. Böylece hem ürünün değer hem de üret c korunmuş olmaktadır.
Şekil-1.7:Taban Fiyat
Şek lde devlet müdahales n n olmadığı b r durumda p yasa denges e noktasında oluşmaktadır. Bu denge
sev yes nde denge f yatı P1 denge m ktarı se Q1’d r. Devlet n çeş tl nedenlerle p yasada kend l ğ nden oluşan
bu denge f yatını beğenmemes durumunda f yat kontrol uygulamalarıyla p yasaya müdahale etmes söz
konusu olab l r. Devlet müdahales sonucu mal f yatı devletçe bel rlenen Pf sev yes ne yükselt l r. Ancak
uygulamada d kkat çek lmes gereken b r unsu bulunmaktadır. F yatın devletçe yükselt lmes durumunda
malın arz ed len b r kısmı yan QSQD kadar mal talep ed lmeyecek ve arz fazlası olacaktır. Uygulamanın
yürütüleb lmes ç n bu arz fazlasının devletçe satın alınması gerekmekted r.
5.4.3.Tavan Fiyat Uygulaması
Tavan f yat uygulaması se tüket c ler korumak ç n devlet n p yasaya müdahale ederek bel rl mal ve
h zmetler ç n şlem görecek en yüksek f yatı bel rlemes d r. Tavan f yat uygulamasının şlevsel olab lmes ç n
bel rlenecek tavan f yatın denge f yatının altında olması gerekmekted r.
Bu uygulama daha çok savaş, afet ve kıtlık g b dönemlerde gıda, laç ve yakıt g b ürünler n azalması ve
tüket c ler n ler de bu malı bulamayacağı veya f yatın çok yükseleceğ g b ps koloj k nedenlerle bu mallara
olan talepler n arttırmaları bu malların f yatlarını yükseltmes durumunda görülür. Bu durum düşük gel rl
gruplarını büyük b r sıkıntıya sokar. Devlet, bu sosyal grupların da zorunlu gerek-s n mler n karşılayan mal
ve h zmetler satın alab lmeler n sağlamak amacıyla p yasa f yatının altında, bell mal ve h zmetler n
satılab leceğ maks mum f yatları saptayab l r. Devlet tarafından saptanan bu resm f yatlar tavan f yat olarak
adlandırılır. Örneğ n Türk ye’de şuan petrol ürünler ç n Enerj P yasası Düzenleme Kurumu tarafından
uygulanan b r tavan f yat uygulaması mevcuttur.
Şekil-1.8:Tavan Fiyat
Şek lde y ne herhang b r müdahale olmadığı lk durumda e noktasında p yasa koşullarında kend l ğ nden
oluşmuş b r denge mevcuttur. Bu denge noktasında denge f yatı P1, denge m ktarı se Q1’d r. Bu noktada
devlet n bahs geçen nedenlerle p yasaya müdahale ederek mal ç n PC düzey nde b r tavan f yatı
bel rled ğ n düşünel m. Bu zorunlu f yat nd r m arz ed len m ktarda düşüş, talep ed len m ktarda da b r artış
meydana get recekt r. Bu durum se sonuçta QSQD kadar b r kıtlık oluşmasına yol açacaktır. Kıtlık sorununun
devletçe çözüleb lmes uygulamanın başarıya ulaşması ç n gerekl d r. Aks takd rde uygulamadan beklenen
yararların yanı sıra bazı stenmed k durumlar da ortaya çıkab l r.
Serbest p yasa ekonom s malların arz edenlerle ve talep edenler arasında bel rl b r dengede dağıtımına
olanak sağlamaktadır. Tavan f yatı uygulamasıyla ortaya çıkacak kıtlık ortamı malların dağıtımında terc h
yetk s n n üret c ve satıcıların el ne geçmes ne ve b r tezgah altı p yasasının oluşmasına yol açab lmekted r.
Y ne kıtlık ve yüksek talep karaborsa p yasasının oluşmasına ve tavan f yat uygulamasının asıl hedef olan kıt
malların ad l dağıtımının gerçekleşmes n n y ce zorlaşmasına yol açab lmekted r.
Son olarak mal f yatlarının b r tavan f yata bağlanması üret c ler arasındak rekabet ortamını gereks z kılacak
ve üret c ler mal yetler n düşürmek ç n düşük kal tel mal üret m ne yöneleb leceklerd r.
Tavan f yat uygulamasının ortaya çıkarab leceğ bu sorunların önüne geçeb lmek ç n devlet farklı önlemler
alab l r.
Tavan f yat uygulaması p yasa mekan zmasının ortadan kalkmasına ve mal ve h zmetler n dağıtımı
sorununun ortaya çıkmasına yol açmaktadır. Tayınlama, bu dağıtım sorununun dar kararlarla
çözümlenmes d r. Geçm ş yıllarda uygulanan karneyle alışver ş uygulaması bu uygulamanın b r
örneğ d r.
Devlet el nde bulunan mal stokunu kullanarak veya malın thalatını gerçekleşt rerek arz fazlası
yaratab l r. Bu durumda malın f yatı y ne düşecek ancak bahs geçen karaborsa ve kal te sorunu g b
yan etk ler ortaya çıkmayacaktır. Böylece uygulama daha etk l b r şek lde uygulanmış olacaktır.
5.4.4.Asgari Ücret
Mal ve h zmet p yasasında olduğu g b emek p yasasında da ücret ve st hdam denges arz-talep koşullarınca
bel rlen r. Ancak şs zl ğ n yoğun olduğu durumlarda emek arz ve taleb n n oluşturacağı ücret denges emek
arz edenler n asgar ht yaçlarını karşılayab lecekler sev yen n altında kalması durumunda toplumda sosyal
adalets zl k söz konusu olmaktadır. Böyle b r durumda devlet halkın refah sev yes n korumak ç n p yasada
oluşan denge f yatının üzer nde b r asgar ücret bel rleyeb l r. Denge f yatının üzer nde b r asgar ücret
uygulaması p yasada emek arzının artmasına ve emek taleb n n azalmasını sağlar. Bu durum se şs zl ğe yol
açar.
Şekil-1.9:Asgari Ücret
Asgar ücret uygulaması temelde b r taban f yat uygulamasıdır. Şek lde başlangıçta devlet müdahales n n
olmadığı b r ortamda p yasada emek arz ve taleb e noktasında oluşmuştur. Bu denge noktasında st hdam
m ktarı N1, ücret sev yes yse W1’d r. Bu denge durumunda devlet ücret sev yes n düşük bularak p yasaya
müdahale ed p asgar ücret sev yes n Wf olarak bel rlerse, emek arzı ND sev yes ne artarken emek taleb NS
sev yes ne düşecekt r. Bu durumda NSND aralığı kadar b r şs zl k ortaya çıkacaktır.
Asgar ücret uygulaması b r yandan çalışan kes m n ücret n n artarak refah sev yes n n artmasını sağlarken
b r yandan da st hdam oranının azaltarak çalışamayan kes m n refah sev yes n n düşmes ne yol açmaktadır.
5.4.5.Fiyat Desteği
Devlet n kr t k olarak gördüğü sektör ve ürünler n üret m n n sürdürülmes veya gel şt r lmes amacıyla
ürünün satılab leceğ en düşük f yatın devlet tarafından bel rlenmes şekl nde uygulanır. F yat desteğ
genell kle çay, tütün, pamuk g b tarımsal ürünlerde uygulanır ve bu ürünler yet şt ren üret c ler korumak
ç n yürütülmekted r. Bu yüzden f yat desteğ uygulaması tarımsal destekleme f yatları olarak da adlandırılır.
F yat desteğ de b r nev taban f yat uygulamasıdır. Taban f yat bel rlend kten sonra ortaya çıkacak talep
düşmes se devlet n doğrudan alıcı olarak p yasaya g rmes ve taban f yat uygulamasının yarattığı arz
fazlasını satın alarak ürün f yatının bel rl b r sev yen n altına düşmes engellenm ş olur.
Şekil-1.10:Fiyat Desteği
Şek lde başlangıçta herhang b r devlet müdahales olmadığında e1 noktasında p yasa denges oluşmaktadır.
Bu denge noktasında denge f yatı P1, denge m ktarı se Q1 olarak gerçekleşmekted r. Bu noktada devlet
p yasaya müdahale ederek mal ç n Pf düzey nde b r taban f yat bel rlerse p yasada mala olan talep QS
m ktarına ger leyecek, arz se QD m ktarına çıkacaktır. Bu durumda ortaya çıkacak olan QSQD kadar arz
fazlasının devlet tarafından satın alınması gerekecekt r. Devlet daha önce tüket c lere söz verd ğ oranda
p yasaya g recek ve p yasadan Q1QD kadar mal alımı yapması gerekecekt r. Bu durumda p yasadak talep
oranı artacak ve yen p yasa denges e2 noktasında oluşacaktır.
5.4.6.Kira Kontrolleri
Mal ve h zmetler n b r p yasasında olduğu g b konut, şyer ve araz g b k raya ver leb l r mülkler nde b r
p yasası mevcuttur. Bu p yasa ç nde k ralık mülk arz edenlerle, talep edenler n etk leş m k ra sev yes n ve
k raya ver lecek mülk m ktarını bel rlemekted r. D ğer mallardan farklı olarak k ralık mülkler taşınamazlar ve
coğraf sınırlılıklardan dolayı sayılarını arttırmak oldukça sınırlı bazen mkansızdır. Bu durum k ralık konut
kıtlığı yaşandığı dönemlerde bu konutları arz edenler n k ra ücretler n aşırı yükselteb lmes ne olanak sağla-
makta bu se sosyal adalets zl ğe yol açab lmekted r. Böyle b r durumda devlet sosyal adalet sağlamak ç n
k ra ücretler ç n bel rl b r tavan f yat bel rleyeb l r. Uygulama k ra ücret-ler n n düşmes n sağladığı ç n
k ralık konutların p yasada daha dengel arz ed lmes ne yardımcı olab l r.
Şekil-1.11:Kira Kontrolleri
Şek lde görüldüğü g b başlangıçta devlet müdahales n n olmadığı b r ortamda k ralık mülk p yasasında
denge k ralık mülk talep (DR) ve arzının (SR) çakıştığı e noktasında kurulmuştur. Bu denge noktasında k ra
ücretler denges R1 sev yes nde, k ralık mülk m ktarı denges se Q1 sev yes nde oluşmuştur. Bu noktada
devlet p yasada oluşa k ra ücret denges n fazla bulur ve p yasaya müdahale ederek denge noktasının
altında, RC sev yes nde b r k ra ücret tavanı bel rleyeb l r. Yen bel rlenen ücret sev yes k ralık mülk taleb n
arttırırken, arz sev yes n düşürmekted r ve sonuçta QSQD kadar b r k ralık mülk kıtlığı ortaya çıkmaktadır. Bu
durumda k ra kontroller uygulaması b r yandan k raya ver len mülkler n sosyal açıdan daha adaletl b r
şek lde dağıtımına yardımcı olurken d ğer yandan se p yasada k ralık mülk kıtlığı yaşanmasına yol
açmaktadır.
5.4.7.Miktar Kontrolleri
Arz ve talep, f yat ve m ktar b leşenler nden oluşan olgulardır. Dolayısıyla devlet n p yasaya müdahales
sadece f yat sev yeler n bel rleme şekl nde gerçekleşmez. Devlet n p yasaya d ğer b r müdahale şekl de
p yasa arz ed len ürünler n m ktarlarını sınırlama şekl nde gerçekleş r. F yat kontroller nde de görüldüğü
üzere mal f yatlarına yapılan b r müdahale nasıl arz ve talep ed len mal m ktarını etk l yorsa, p yasadak mal
m ktarına yapılan b r müdahale de malın f yat düzey n etk leyecekt r.
5.4.8.Üretim Kotaları
Üret m kotaları, bel rl mal üret c ler n korumak ç n p yasaya arz ed len mal veya h zmet m ktarını
sınırlayarak, bahs geçen mal ve h zmetler n p yasada oluşmuş denge f yatının üzer nde satılab lmes ne
olanak sağlayan b r uygulamadır.
OPEC üyes ülkeler n ürett kler petrol m ktarına kota koyması üret m kotalarına örnek ver leb l r. OPEC
petrol üret m m ktarını sınırlayarak ürün arzını talep m ktarının altına düşürmeye yan arz m ktarını p yasa
denges n n altına çekmeye çalışmaktadır. Bunun sonucunda p yasada b r petrol kıtlığı yaşanacak ve böylece
petrol f yatları artacaktır.
Şekil-1.12:Üretim Kotaları
Devlet müdahales n n olmadığı lk durumda talep eğr s D1, arz eğr s S1 ve p yasa denges e1 noktasında
oluşmuştur. Bu denge noktasında f yat denges P1, m ktar denges se Q1’d r. P yasa bu durumdayken devlet
p yasaya müdahale ederek arz ed len m ktarı QS olarak bel rlerse QSQ1 aralığı kadar talep
karşılanamayacaktır. P yasaya arz ed len mal m ktarı devletçe sınırlandığından bu noktadan sonra f yat
arttırılmaya devam etse de arz m ktarı arttırılamayacaktır. Talep m ktarı arz m ktarından fazla olduğu yen
arz eğr s (S2) devletçe z n ver len maks mum arz m ktarı olan QS sev yes ne ulaştıktan sonra malın f yatı
artmaya başlayacak ve yen f yat denges n n kurulduğu P2 sev yes ne kadar çıkacaktır. Bu durumda yen
denge noktası e2 olacaktır. Arz eğr s QS sev yes ne ulaştıktan sonra bu noktadan sonra malın f yatı ne kadar
arttırılırsa arttırılsın arz m ktarı arttırılamayacaktır. Bu yüzden S2 arz eğr s QS noktasında d rsek
oluşturmaktadır.
Tavan f yat uygulamasında olduğu g b üret m kotasının başarılı olab lmes ç n sıkı b r devlet denet m
gerekmekted r.
5.4.9.İthalat Kotaları
P yasaya arz ed len ürünler bazen ülke ç nde üret lm yor olab l r. Bu durumda ülke ç nde üret len ürünler n
yanı sıra bazen thalatı yapılan ürünlere de kota konulması söz konusu olab l r. İthalat kotası, bel rl malların
thalatında bel rl b r süre aralığında thal ed lecek ürün m ktarının sınırlandırılmasıdır. İthalat kotalarına
yerl üret c ler koruma, ve ödemeler denges açıklarını azaltma g b amaçlarla başvurulur.
Şek l-1.13:İthalat Kotaları
Şek lde thalatın ve devlet müdahales n n olmadığı b r ortamda arz eğr s S1, talep eğr s D1 ve p yasa denges
e1’d r. Bu denge noktasında malın denge f yatı P1, denge m ktarı se Q2’d r. Aynı malın dünya f yatı se PW’d r.
Malın dünya f yatı denge noktasının altında olduğu ç n herhang b r devlet müdahales n n olmadığı b r
durumda malın Q1Q5 kadar thal ed lecek ve yurt ç f yat denges n n dünya f yatıyla aynı sev ye olan PW’ye
düşecekt r.
Bu noktada devlet yerl üret c ler korumak ç n malın thalat m ktarı üzer ne b r tavan m ktar bel rleyeb l r.
Şek lde devlet Q2Q4 kadar b r thalat kotası koymuş bunun sonucu S2 arz eğr s oluşmuş ve bu yen arz
eğr s n n talep eğr s n kest ğ e2 noktası yen p yasa denges n oluşturmuştur. Bu denge noktasında malın
f yatı dünya f yatıyla yurt ç f yatının arasında b r değer olan PT, malın arz m ktarı se sadece yurt ç
üret m n n üzer nde olan Q4’tür. Arz ed len mal m ktarının Q2’ye kadar olan kısmı yurt ç üret mler nden,
Q2Q4 kadarlık kısmı se thalatla karşılanmaktadır.
5.4.10.Vergi Uygulamaları
Verg hükümetler n yasaları ve kuralları uygulamak, savunma h zmetler n yer ne get rmek, yollar, okullar,
hastaneler yapmak ve genel olarak ülkey ya da yerel topluluğu yönetmek ç n yapılan harcamaları
karşılamak üzere topladıkları para olup devlet n önde gelen gel r kaynakları arasında yer almaktadır.
Verg ler ülkeler n ekonom k yapısına, ülken n ekonom k gel şm şl k düzey ne, ülkedek ekonom k faal yet
çeş tl l ğ ne ve verg karşılığında topluma sundukları h zmetlere göre tür ve m ktar olarak değ şeb lmekted r.
Örneğ n bazı ülkelerde sağlık ve eğ t m h zmetler g b faal yetler ücrets z olarak karşılanırken bazı ülkelerde
ücretl olab lmekted r.
Verg ler bazen sab t b r m ktar, bazen se ekonom k faal yet veya malın türüne göre bell b r oran şekl nde
olab l rler. Bazı verg ler ekonom k faal yetlerden bağımsız ve sab t, bazıları se ekonom k faal yet türüne göre
değ şkend rler. Sab t m ktarlı verg ler baş verg ler olarak adlandırılmaktadırlar. Dolaylı verg ler h zmet ve
mal alımı sırasında ödenen KDV, özel tüket m verg s , özel let ş m verg s g b s mler altında alınan
verg lerd r. Dolaysız verg ler se k ra gel rler , ve t car kazançlardan alınan verg ler ve ücretl çalışanların
ücret ve maaşlarından yapılan kes nt ler şekl nde alınan verg lerd r.
Bell b r ölçü b r m üzer nden alınan verg ler se spes f k verg ler olarak tanımlanır. Bel rl b r parasal değer n
yüzdes şekl nde hesaplanan verg ler se ad valorem verg lerd r. Devlet n her b r paket s gara ve çk ç n bell
b r m ktar verg alması spes f k verg ye, elektr k doğalgaz g b kullanılan ürün tutarının bel rl b r yüzdes n n
verg olarak ödenmes se ad valorem verg ye örnek olarak göster leb l r.
Verg uygulamaları da d ğer hükümet müdahale uygulamalarında olduğu g b arz ve talep eğr ler n n
kaymasına ve p yasa denges n n değ şmes ne neden olmaktadır. Ancak hem üret c ler hem de tüket c ler
verg mükellef oldukları ç n verg ler n arz ve talep eğr ler üzer nde aynı anda etk de bulunmaktadırlar. Verg
uygulamalarının ne kadarının arzı ne kadarının ve taleb etk leyeceğ se arz ve talep eğr ler n n eğ m ne bağlı
olarak değ şmekted r.
Şekil-1.14:Vergi Uygulamaları
Şek lde görülen verg uygulamasında malın satış f yatı üzer nden verg alınmadığı lk durumda p yasa
denges e1 noktasında oluşmuştur. Bu denge durumunda denge f yatı P2, denge m ktarı se q2’d r. Bu
noktada verg uygulaması başlatıldığında malın f yatı P2 sev yes nden P3 sev yes ne yükselecekt r. Bu
durumda arz eğr s yukarıya kayacak ve ST eğr s konumuna gelecekt r. Malın f yatı arttığı ç n talep yasası
gereğ mala olan talep azalacak ve q2 m ktarından q1 m ktarına düşecekt r. Yen p yasa denges se e2
noktasında oluşacaktır. Bu p yasa denges n n oluşumunda etk de bulunan toplam verg m ktarı P1P3 kadar
olup bunun P1P2 kadarı üret c , P2P3 kadarı se tüket c tarafından ödenmekted r.

Kemal Yıldırım, Mustafa Özer, İkt sat Teor s , Anadolu Ün vers tes Yayın No: 1456, Açık Öğret m Yayınları,
Esk şeh r.
Al Özgüven, İkt sat B l m ne G r ş, F l z K tapev , İstanbul, 2011.
Hal l Sey doğlu, İkt sat B l m n n Temeller , Güzem Can Yayınları, İstanbul, 2006.

Tezer Öçal, M kro İkt sat, Arıkan Yayınev , İstanbul, 2006.
Ö.Faruk Çolak ve d ğerler , İkt sadın İlkeler , Alkım Yayıınev , Ankara, 1996.
Ünite Soruları
1. Aşağıdak lerden hang s p yasa denge noktasında oluşan durumlardan b r değ ld r?
A) Arz ve talep eğr ler b rb r yle kes şm şt r
B) Arz ve talep ed len malın m ktarı eş tt r
C) Arz ve talep ed len malın m ktarını eş tleyen f yattır
D) Taleb n arzdan büyük olduğu durumda malın f yatı artar
E) P yasa denge durumunda tek b r f yat olmak zorunda değ ld r
2. B r malın arz ed len m ktarının üstünde kalan talep …………… olarak s mlend r l r.
A) Arz fazlası
B) Artık
C) Kıtlık
D) Arz açığı
E) Üret m açığı
3. B r malın talep ed len m ktarın üstünde arz ed len kısmı …………… olarak
adlandırılmaktadır.
A) Çıktı açığı
B) Üret m açığı
C) Arz açığı
D) Artık
E) Kıtlık
4. B r p yasa denge noktasında ken üret m teknoloj ler ndek b r lerleme aşağıdak lerden
hang s ne sebep olur?
A) Arz eğr s sağa kayar
B) Talep eğr s sağa kayar
C) Arz eğr s sola kayar
D) Talep eğr s sola kayar
E) H çb r
5. Aşağıdak p yasa denges nde taralı alan ney fade etmekted r?
A) Talep fazlası
B) Arz fazlası
C) Arz açığı
D) Üret c rantı
E) Tüket c rantı
6. Aşağıdak p yasa denges nde taralı alan ney fade etmekted r?
A) Tüket c rantı
B) Üret c rantı
C) Arz açığı
D) Talep fazlası
E) Arz fazlası
7. Aşağıdak lerden hang s devlet n p yasaya müdahale araçlarından b r değ ld r?
A) Tavan f yat uygulaması
B) Taban f yat uygulaması
C) İthalat kotası
D) F yat kontrolü
E) Talep kontrolü
8. Aşağıdak lerden hang s devlet n p yasaya müdahale araçlarından mal p yasasına yönel k b r
uygulama değ ld r?
A) K ra kontroller
B) F yat desteğ
C) Asgar ücret
D) Üret m kotası
E) İthalat kotası
9. Aşağıda ver len devlet n müdahale araçlarından hang s tüket c y korumaya yönel kt r?
A) Tavan f yat uygulaması
B) Taban f yat uygulaması
C) Asgar ücret
D) F yat desteğ
E) İthalat kotası
10. Devlet n müdahale araçlarından hang s uygulandığında arz eğr s n n sola kayması
beklen r?
A) Asgar ücret azaltıldığında
B) K ra kontroller uygulandığında
C) Verg ler artırıldığında
D) İthalat kotası uygulandığında
E) Taban f yat uygulandığında
CEVAP ANAHTARI
1. e 2. c 3. d 4. a 5. e 6. b 7. e 8. c 9. a 10. c
6. ESNEKLİK
Giriş
Esnekl k, alıcı ve satıcıların p yasa koşullarında oluşan değ ş me karşı nasıl cevap verd kler n gösteren b r
kavramdır. Taleb n f yat esnekl ğ f yatta meydana gelen yüzde 1’l k değ ş m n talep ed len m ktarı yüzde kaç
değ şt rd ğ n göster r. Yan f yattak b r değ ş me karşı m ktarın ne kadar değ şeceğ n fade eder. Arz esnekl ğ
se b r malın arz ed len m ktarını etk leyen bağımsız değ şkendek (malın kend f yatı) değ şmen n arz ed len
m ktarı ne kadar etk led ğ n göster r.
6.1. Talebin Fiyat Esnekliği
Mal ya da h zmet f yatlarındak değ ş mler bu mal ya da h zmetlere olan taleb değ şt rmekted r. Tüket c ler n
mal ya da h zmet f yatlarındak değ ş m karşısında talep ett kler mal ya da h zmet m ktarlarını değ şt rme
duyarlılığı taleb n f yat esnekl l ğ olarak adlandırılmaktadır.
Yan talep ed len m ktarın f yat değ ş mler karşısındak duyarlılığını ölçmeye den r. F yatlardak % 1’l k b r
değ ş m n talep ed len m ktar üzer ndek yüzdel k değ ş m etk s n ölçmek ç n kullanılır.
Tüket c ler farklı mal ve h zmetler n f yat değ ş mler ne farklı ş ddetlerde tepk göster rler. Örneğ n ekmek
f yatlarındak artış tüket c ler n ekmek talep m ktarlarını fazla etk lemezken mücevher f yatlarındak artış
tüket c ler n bu ürünlerden olab ld ğ nce az talep etmes ne neden olur. Talep m ktarı ve f yat arasında ters
fonks yonel b r l şk olduğundan, talep esnekl ğ n n değer de negat f olmaktadır.
Taleb n f yat esnekl ğ , b r malın talep ed len m ktarındak yüzde değ şmen n o malın f yatındak yüzde
değ şmeye oranlanması le hesaplanır.
Formülden de görüldüğü üzere taleb n f yat esnekl ğ talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş m n, malın
f yatındak yüzdel k değ ş me bölünmes yle elde ed l r. B r malın f yatıyla, o maldan talep ed len m ktar
arasında ters orantı bulunduğu yan malın f yatı arttıkça talep ed len m ktar düştüğü, malın f yatı düştükçe
talep ed len m ktar arttığı ç n taleb n f yat esnekl ğ her zaman negat f değer alacaktır.
Bu durumu b r malın f yatının artması ve düşmes durumlarında nceleyel m. Örneğ n b r malın f yatının 100
TL’den 120 TL’ye yükseld ğ n varsaydığımızda, f yat artışı karşısında tüket c ler o maldan talep ett kler
m ktarı azaltma şekl nde b r tepk gösterecekler ve talep ett kler m ktardak yüzdel k değ ş m negat f b r
değer alacak ve taleb n f yat esnekl ğ de negat f değerl olacaktır.
Ters b r durumu değerlend rd ğ m zde de aynı sonuca ulaşab l r z. Yan aynı malın f yatının bu kez 100 TL’den
80 TL’ye düştüğünü varsayalım. F yat düşüşü karşısında tüket c ler o maldan daha fazla talep etmeye
başlayacaklardır. Bu kezse malın f yatındak değ ş m negat f olduğu ç n taleb n f yat esnekl ğ de negat f
değerl olacaktır.
Taleb n f yat esnekl ğ hesaplanırken her zaman negat f değerl olarak bulunacaktır ancak kt satta esnekl k
yorumlanırken negat f esnekl k değerler göz ardı ed lmekte ve değerler mutlak değer olarak
değerlend r lmekted r. Yan –1, –2 g b negat f değerler 1, 2 g b poz t f değerlere çevr lerek
yorumlanmaktadır. Bu durum farklı malların f yat esnekl kler n n doğru b r şek lde karşılaştırılab lmes ç n
de gerekl d r.
İk malın f yat esnekl kler karşılaştırılırken esnekl k değer daha yüksek olan malın talep esnekl ğ daha fazla
olmalıdır. Örneğ n talep esnekl kler –1 ve –2 olan k mal düşünel m (edX = –1, edY = –2). Bu k esnekl k
değer n karşılaştırmak ç n öncel kle mutlak değerler alınacak (edX = 1, edY = 2) ve daha sonra
karşılaştırılacaktır. Böylece mutlak değer daha yüksek olan Y malının talep esnekl ğ n n daha yüksek
olduğunu bulmak mümkün olacaktır (edY > edX). Negat f olarak yapılacak b r karşılaştırmada küçük negat f
değerler matemat ksel olarak daha büyük olduğundan yanlış b r sonuca ulaşmak mümkündür.
6.1.1. Esnek Talep
B r maldan talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş m n, malın f yatındak yüzdel k değ ş mden fazla olması
durumunda esnek talep ortaya çıkar (ed > 1). Örneğ n b r malın f yatının %5 arttığında, mala olan taleb n
%15 düştüğünü varsayalım.
Esnekl k 1’den büyük olduğu ç n malın taleb n n esnek olduğunu söylemek mümkündür.
6.1.2. Tam Esnek Talep
B r maldan talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş m n, malın f yatındak değ ş me sonsuz duyarlı olması
durumunda se tam esnek talep ortaya çıkar (ed > ∞). B r malın f yatının herhang b r değerde arttığında,
mala olan taleb n tamamen ortadan kalktığı b r durumda tam esnek talep söz konusudur.
6.1.3. Birim Esnek Talep
B r maldan talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş mle, malın f yatındak yüzdel k değ ş m n aynı olması
durumunda b r m esnek talep ortaya çıkar (ed = 1). Örneğ n b r malın f yatının %5 arttığında, mala olan
taleb n %5 düştüğünü varsayalım.
Esnekl k 1’e eş t olduğu ç n malın taleb n n b r m esnek olduğunu söylemek mümkündür.
6.1.4. Esnek Olmayan Talep
B r maldan talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş m n, malın f yatındak yüzdel k değ ş mden az olması
durumunda se esnek olmayan talep ortaya çıkar (ed < 1). Örneğ n b r malın f yatının %10 arttığında, mala
olan taleb n %5 düştüğünü varsayalım.
Esnekl k 1’den küçük olduğu ç n malın taleb n n esnek olmadığını söylemek mümkündür.
6.1.5. Tam Esnek Olmayan Talep
B r maldan talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş m n, malın f yatındak değ ş me herhang b r şek lde
duyarlı olmaması durumunda se tam esnek olmayan talep ortaya çıkar (ed=0). B r malın f yatı herhang b r
değerde arttığında, mala olan taleb n h ç değ şmed ğ b r durumda tam esnek olmayan talep söz konusudur.
Örneğ n b r malın f yatının %10 arttığında, mala olan taleb n değ şmed ğ n varsayalım.
Esnekl k 0 olduğu ç n malın taleb n n tam esnek olmadığını söylemek mümkündür.
6.2. Talebin Fiyat Esnekliğinin Ölçülmesi
Daha önce taleb n f yat esnekl ğ n n, b r malın talep ed len m ktarındak yüzde değ şmen n aynı malın
f yatındak yüzde değ şmeye bölünmes yle hesaplandığına değ n ld .
Ancak f yat ve talep değ ş mler n artma ve azalma şekl nde k yönlü değerlend rmek mümkündür. Bu
durumda f yat düştüğünde tüket c ler n gösterecekler tepk yle f yat arttığında gösterecekler tepk aynı
olmayab l r ve f yat artışı ve düşüşü durumlarında aynı esnekl k değerler ortaya çıkmayab l r.
Şekil-1.1: Talep Esnekliğinin Ölçülmesi
Şek lde görüldüğü üzere b r malın f yatında değ ş m yaşanmış ve bunun sonucunda tüket c ler talep ett kler
m ktarı değ şt rmek şekl nde tepk gösterm şlerd r. Ancak şek lde malın f yatının 8 TL’den 4 TL’ye düştüğünü
söylemek mümkün olduğu g b 4 TL’den 8 TL’ye çıktığını da söylemek mümkündür. Bu durumda
hesaplanacak esnekl k değerler de farklı olacaktır.
İlk olarak A noktasından B noktasına doğru b r hareket olduğunu yan malın f yatı 8 TL’den 4 TL’ye
düşmüştür. Malın f yatı %50 düşmüş ve talep ed len m ktar 10 adetten 30 adete çıkarak % 200 artmıştır. Bu
değerlerle malın talep esnekl ğ n hesaplayalım.
Bu durumda malın f yatı arttığında talep esnekl ğ 4 olmaktadır. Durumun ters düşünüldüğünde B
noktasından A noktasına doğru b r hareket olmuş ve malın f yatı %100 artmış, mala olan talep se %66
düşmüştür. Bu değerlerle malın talep esnekl ğ hesaplandığında se farklı b r sonuç elde ed lecekt r.
Bu kez talep esnekl ğ 0,66 çıkmıştır. Görüldüğü g b aynı talep eğr s üzer nden farklı talep esnekl k
değerler ne ulaşmak mümkündür. Bu durum talep esnekl ğ n n hesaplanmasında ortaya çıkab lecek hataları
en aza nd rmek ç n k farklı esnekl k hesaplamasından yararlanmamızı gerekt rmekted r.
6.2.1. Yay Esnekliği
Taleb n f yat esnekl ğ n n ölçümünde hataları en aza nd rmek ç n kullanab leceğ m z yöntemlerden b r nc s
yay esnekl ğ yöntem d r. Talep eğr s üzer nde, k ayrı noktanın esnekl ğ ölçülmek stend ğ nde, bu noktalar
arasındak f yat ve m ktar farkı fazla se yan b rb r ne uzak olan k nokta arasındak esnekl ğ ölçülmek
sten yorsa yay esnekl ğ yöntem n kullanılmaktadır.
Şek lde görülen talep eğr s nde talep A ve B noktaları arasında değ şm şt r. A ve B noktalarının f yatları
b rb r nden oldukça farklı olduğu ç n yay esnekl ğ kullanılarak ölçüm yapmak gerekecekt r.
Taleb n f yat esnekl ğ yay esnekl ğ metodu kullanılarak hesaplanırken k noktanın esnekl ğ n ayrı ayrı
almak yer ne f yat ve m ktarlar değerler n n orta noktası bulunarak bu orta değer üzer nden esnekl k
hesaplaması yapılmaktadır. Bu durumda şek lde A ve B noktalarının tam ortasında bulunan C noktasının
esnekl ğ bulunacaktır. Yay esnekl ğ aşağıdak formülle hesaplanab l r;
Formülü kullanarak şek ldek C noktasının esnekl ğ n hesaplarsak
esnekl k 1,4 olarak bulunur.
6.2.2. Nokta Talep Esnekliği
Talep eğr s üzer nde esnekl ğ ölçülecek noktalar b rb r yle çakışıyorsa, yan k nokta arasındak f yat ve
m ktar farklılıkları göz ardı ed leb lecek kadar küçükse tek b r nokta olarak kabul ed lmekted r. Tek b r
noktanın esnekl ğ n n ölçümünde se nokta talep esnekl ğ kullanılmaktadır.
Esnekl k temel olarak malların f yat değ ş mler ne tüket c ler n satın aldıkları m ktarı değ şt rerek
gösterd kler tepk olarak açıklanmıştı. Bu durumda şek ldek talep eğr s üzer nde esnekl ğ ölçülmek
stenen noktanın f yat-m ktar b leşenler esnekl ğ n bel rley c s olacaktır. Bu durumda talep eğr s ndek
esnekl ğ ölçülecek noktanın yatay eksene ve d key eksene olan uzaklıkları, o noktanın esnekl ğ n
göstermekted r.
CA’nın CB’ye eş t olması hal nde; e=1
CA’nın CB’den büyük olması hal nde; e>1
CA’nın CB’den küçük olması hal nde se; e<1’d r.
Sonuç olarak nokta esnekl ğ n geometr k olarak tesp t edeb lmek ç n;
sonucunun bulunması yeterl olacaktır. Nokta esnekl ğ n n matemat ksel olarak tesp t ed leb lmes ç n se
f yat ve m ktar farklılıkları olmadığı ç n yay esnekl ğ nden farklı b r formül kullanılması gerekecekt r.
6.3. Talebin Fiyat Esnekliğini Etkileyen Faktörler
Tüket c ler n farklı mal ve h zmetlere olan gereks n m ş ddet farklı olab l r. Bu durum farklı mal ve
h zmetler n talep esnekl ğ n n farklı olmasına yol açmaktadır. Talep konusunda şlend ğ üzere taleb n
artmasında yada azalmasında farklı faktörler n etk de bulunması g b taleb n esnekl ğ n de farklı faktörler
etk lemekted r.
6.3.1. Malın İkame Edilebilirlik Durumu
Kolaylıkla kame ed leb len malların talep esnekl kler yumuşaktır (ed>1). Tüket c ler bu tür malların f yatı
arttığında tüket c ler kolaylıkla kame mallara yönel rler ve bu mallara olan talepler n azaltıp kame mallara
olan talepler n arttırırlar. Örneğ n kırmızı et f yatlarının artması durumunda tüket c ler beyaz et talepler n
arttırarak ht yaçlarını karşılarlar.
İkames zor yada mümkün olmayan malların talep esnekl kler se sertt r (ed<1). Çünkü tüket c ler f yat
değ ş m durumunda bu mallara olan talepler n kolayca değ şt remezler. Örneğ n akaryakıt f yatlarının
artması durumunda tüket c ler bu ht yaçlarını farklı b r malla kame edemeyecekler nden talep m ktarlarını
kolayca değ şt remezler.
6.3.2. Malın Tüketici Bütçesindeki Önem Derecesi
Malın esnekl k dereces n bel rleyen d ğer b r unsur malın tüket c bütçes nde ne kadar yer tuttuğudur.
Tüket c bütçes n n öneml b r kısmını kapsayan malların talep esnekl kler yumuşaktır. Yan bu malların f yat
değ ş mler tüket c n n taleb n n kolayca değ şmes ne yol açab l r. Örneğ n aylık harçlığının beşte b r n cep
telefonu faturasına harcayan b r öğrenc cep telefonu görüşme ücretler nde meydana gelecek öneml b r
artış karşısında d ğer ht yaçlarını karşılayamayacağından telefonla görüşme süres n azaltarak faturasını
esk sev yes nde tutmaya çalışacaktır.
Malın f yatı tüket c n n bütçes n n çok küçük b r kısmını kapsıyor se bu mala olan talep esnekl ğ daha sert
olacaktır ve tüket c malın f yatındak değ ş mler göz ardı ederek esk talep m ktarını sürdürecekt r. Örneğ n
harçlığının yüzde b r n harcayarak ayda b r kalem tüketen b r öğrenc kalem f yatının k katı artması
durumunda b le tüket m m ktarını değ şt rmeyecekt r.
6.3.3. Talep Esnekliği ve Zaman
Mal f yatındak değ ş m n n ne kadar süreceğ n n b l nmes talep esnekl ğ n etk leyen d ğer b r unsurdur.
Malın f yatındak değ ş m kısa sürel olduğunda malın esnekl ğ yumuşak olacaktır. Örneğ n tüket c ler n
almayı düşündükler b r ürün bel rl b r dönem kampanyalı olarak daha ucuza satıldığında tüket c ler ürünü
kampanya dönem nde almak steyeceklerd r. Malın f yatı kalıcı olarak düştüğünde veya arttığında se
tüket c ler talepler n değ şt rmeyecek, malı satın almak ç n özel olarak acele etmeyecek veya daha sonraya
bırakmayacaklardır.
Ayrıca mal f yatlarındak değ ş mler kısa dönem ve uzun dönemde talep esnekl ğ üzer nde farklı etk lerde
bulunab lmekted r. Bel rl b r malın f yatı değ şt ğ nde kısa dönemde taleb n f yat esnekl ğ sert olacaktır.
Çünkü tüket c ler geçm şten kalma alışkanlıklarını b rden değ şt remeyecekler ve bazı malların kameler n n
p yasaya çıkması zaman alacaktır. Ancak uzun vadede tüket c ler esk alışkanlıklarını değ şt reb lecek ve
p yasaya kame mallar çıkacaktır. Bu durumda uzun vadede malın esnekl ğ artacaktır.
Örneğ n tüket c ler akaryakıt f yatlarının artmasından ne kadar hoşnut olmasalar da genelde kısa vadede
tüket m m ktarlarını azaltarak tepk göstermezler. Ancak uzun vadede alışkanlıklarını değ şt reb l r ve
otomob ller n daha az kullanmaya başlayab l rler, daha az yakıt tüketen b r otomob l alab l rler ve böylece
talep ett kler akaryakıt m ktarını düşüreb l rler. Y ne kısa vadede tüket c akaryakıta kame b r mal
bulamamaktadır, ancak uzun vadede farklı yakıt türler çıkab lecekt r. Örneğ n esk den otomob ller sadece
benz nle çalışırken günümüzde lpg’yle, motor nle ve elektr kle çalışan otomob l türler tüket c ler n kame
olanaklarını arttırmaktadır.
6.3.4. Tüketicinin Mala Duyduğu Gereksinimin Şiddeti
Malın tüket c ç n ne kadar öneml olduğu, malın talep esnekl ğ n etk lemekted r. Tüket c ler n
kullanmaktan vazgeçemed kler veya talepler n erteleyemed kler , gıda ürünler ve laç g b zorunlu malların
talep esnekl kler sıfıra yakındır. Örneğ n yaşaması ç n bel rl b r lacı kullanması gereken b r hasta, lacın
f yatı ne kadar artarsa artsın laca olan taleb n azaltmayacaktır.
Öte yandan nsan yaşamı ç n zorunlu olmayan, tüket mler nden vazgeç leb len veya talepler erteleneb len
malların (lüks mallar) talep esnekl kler yüksekt r. Tüket c ler f yat artışları karşısında bu malları kame
etmey , talepler n azaltmayı veya tamamen tüketmekten vazgeçmey deneyeb l rler. Örneğ n s nema
f yatlarının artması durumunda tüket c ler t yatroya g deb l rler veya bu alışkanlıklarından vazgeçeb l rler.
6.4. Talep Kaymaları ve Esneklik
Talep konusunda malın f yatı ve malın f yatı dışındak etkenler olmak üzere k değ şken n talep değ şmes ne
neden olduğundan bahsed lm şt . Dolayısıyla malın kend f yatında meydana gelen değ ş mler n yanı sıra
malın f yatı dışındak tüket c ler n gel rler ndek değ şme, benzer mal f yatlarındak değ şme, tüket c ler n
zevk ve alışkanlıklarında değ şme, tüket c sayısındak değ şme ve tüket c beklent ler n n değ şmes de talep
esnekl ğ n etk lemekted r.
6.4.1. Tüketicilerin Gelirlerindeki Değişme ve Talebin Gelir Esnekliği
Tüket c ler n gel rler nde meydana gelen değ şmeler tüket c ler n talep ett kler mal m ktarının artmasına
veya azalmasına yan talep eğr s n n kaymasına neden olmaktadır. Leb n gel r esnekl ğ se tüket c ler n
gel rler nde meydana gelen yüzdel k değ ş mler n, talep ett kler mal m ktarında meydana get rd ğ yüzdel k
değ ş m göstermekted r. Talep esnekl ğ mal f yatındak değ ş mler yan talep eğr s üzer ndek b r hareket
ncelemekted r. Gel r esnekl ğ se talep kaymalarında olduğu g b talep eğr s n n konumunun değ ş m n
ncelemekted r.
Taleb n gel r esnekl ğ aşağıdak formül yardımıyla hesaplanab l r.
Örneğ n aylık gel r 1000 TL olan ve ayda 8 ş şe meşrubat tüketen b r tüket c n n gel r 1200 TL’ye yükselm ş
ve tüket c ayda 10 ş şe meşrubat tüketmeye başlamıştır. Tüket c n n gel r esnekl ğ n hesaplayalım.
Tüket c n n gel r esnekl ğ 1,25 olarak bulunab l r.
Tüket c n n gel r ndek b r değ ş m talepte her zaman b r artışa veya azalmaya yol açmayab l r. Talep ed len
malın özell ğ ne göre gel r esnekl ğ poz t f yada negat f değerler alab l r.
6.4.1.1. Normal Mallar
Tüket c ler n gel r arttığında talep ett kler m ktarları arttırdıkları, yan gel r esnekl ğ n n poz t f olduğu
mallar, normal mallar olarak adlandırılır. Tüket c ler n gel rler arttıkça daha fazla et, balık g b zorunlu
malları talep etmes veya s nema, konser g b kültürel h zmetler talep etmes buna örnek olarak
göster leb l r.
6.4.1.2. Düşük Mallar
Tüket c n n gel r arttıkça talep ed len m ktarları azalan, yan gel r esnekl kler negat f olan mallar se düşük
mallar olarak adlandırılır. Örneğ n tüket c ler gel rler arttığında margar n yer ne tereyağı kullanmaya
başlayab l rler yada daha çeş tl gıdalarla besleneb ld kler nden ekmek tüket mler n azaltab l rler.
6.4.1.3. Engel Kanunu ve Eğrileri
Alman ekonom st ve stat st kç Ernst Engel (1821-1896) yaptığı başarılı çalışmalarla d kkat çekm ş ve
yaşadığı dönemde ülkes nde yen kurulan devlet stat st k bürosunda şef olarak görevlend r lm şt r. Engel
a leler n gel rler ndek artışları hang malların tüket m ne harcadıklarıyla lg l araştırmalar yapmış,
tüket c ler n talep edeb lecekler malları üç grupta toplayarak hang mal grubunun gel r artışından nasıl
etk lend ğ n ortaya koymuştur. Engel, bulgularını Engel Eğr ler yardımıyla açıklamış ve bu bulgular daha
sonraları Engel Kanunu olarak anılmaya başlanmıştır.
Engel, gel r değ ş m yle talep m ktarındak değ ş m arasındak l şk y , tüket c ler n yaygın olarak tükett kler
malları;
bes n maddeler ,
g y m ve lojman g derler ,
kültür, eğlence, h jyen, sağlık, ulaşım şekl nde üç gruba ayırarak yapmıştır.
Engel kanununa göre tüket c ler gel rler arttığında bütçeler nden gıda maddeler ne ayırdıkları payı
azaltmakta, g y m ve lojman harcamalarını değ şt rmemekte, kültür, eğlence, h jyen, sağlık, ulaşım
harcamalarını se arttırmaktadırlar.
Şekil-1.4: Engel Eğrileri
Şek lde E1 gıda maddeler taleb n n gel r esnekl ğ n göstermekted r. Tüket c ler gel rler arttığında
bütçeler nden gıda maddeler ne ayırdıkları payı azalttıkları ç n bu malların taleb n n gel r esnekl ğ 1’den
küçüktür (er<1). E2 g y m ve lojman taleb n n gel r esnekl ğ n göstermekted r. Tüket c ler gel rler arttığında
bütçeler nden bu mallara ayırdıkları payı değ şt rmed kler ç n bu malların taleb n n gel r esnekl ğ 1’e eş tt r
(er=1). E3 se kültür, eğlence, h jyen, sağlık, ulaşım, g y m ve lojman taleb n n gel r esnekl ğ n göstermekted r.
Tüket c ler gel rler arttığında bu mal ve h zmetler ayırdıkları payı arttırdıkları ç n bu malların taleb n n gel r
esnekl ğ 1’den büyüktür (er>1).
6.4.2. Benzer Mal Fiyatlarındaki Değişme ve Çapraz Talep Esnekliği
Malların talep ed len m ktarlarını etk leyen malın kend f yatı dışındak b r d ğer unsur da kame ve
tamamlayıcı malların f yatlarıdır. İkame mallardan b r n n f yatının artması d ğerler n n taleb n n artmasına
neden olmaktadır. Örneğ n aynı şlev yer ne get ren çay ve kahveden b r n n f yatının artması d ğer ne olan
taleb n artmasına neden olacaktır. Tamamlayıcı mallarda se ters b r durum söz konusudur. Tamamlayıcı
mallardan b r n n f yatının artması malın kend taleb n olduğu g b tamamlayıcısının da taleb n
düşürmekted r. Örneğ n çay genell kle şekerle beraber tüket lmekted r. Dolayısıyla çay f yatlarının artması
çay taleb n azalttığı g b şeker taleb n de azaltacaktır.
Çapraz talep esnekl ğ tüket c ler n bel rl b r malın f yatında meydana gelen değ ş kl ğe, kame yada
tamamlayıcı malların talep ed len m ktarını değ şt rme şekl nde gösterd kler tepk n n ş ddet d r. Çapraz
talep esnekl ğ b r malın f yatında meydana gelen yüzdel k değ ş m n tamamlayıcı ya da kame malların talep
ed len m ktarında ortaya çıkardığı yüzdel k değ ş m göstermekted r. Çapraz talep esnekl ğ aşağıdak formül
yardımıyla hesaplanab l r.
Örneğ n kavunun k logram f yatı 50 Kuruş’tan 75 Kuruş’a yükselm şt r. Bu artış karşısında b r ayda 5 adet
karpuz tüketen b r a len n karpuz tüket m 8 adete yükselm şt r. A len n karpuz taleb n n çapraz esnekl ğ n
hesaplayalım.
A len n karpuz taleb n n çapraz esnekl ğ 1,2’d r.
6.5. Arz Esnekliği
Talepte olduğu g b arzda da mal ya da h zmet f yatlarındak değ ş mler bu mal ya da h zmetler n arz ed len
m ktarını etk lemekted r. Üret c ler n mal ya da h zmet f yatlarındak değ ş m karşısında arz ett kler mal ya
da h zmet m ktarlarını değ şt rme duyarlılığı se arzın f yat esnekl ğ olarak tanımlanmaktadır.
Talep yasasından faklı olarak arz yasasında üret c ler arz ett kler mal ya da h zmet f yatlarının artması
durumunda arz ett kler mal ve h zmet m ktarını arttırmak sterler dolayısıyla arz ed len mal m ktarı ve f yat
arasında doğru yönlü b r l şk vardır ve arz esnekl ğ n n değer de poz t f olmaktadır.
Arzın f yat esnekl ğ , b r malın arz ed len m ktarındak yüzde değ şmen n o malın f yatındak yüzde
değ şmeye oranlanması le hesaplanır.
Şekil-1.5: Arz Esnekliğinin Ölçülmesi
Şek lde görüldüğü üzere başlangıçta bel rl b r malın arz denges A noktasında oluşmuştur. Bu noktada malın
f yatı 5 TL, arz ed len m ktarı se 18 adett r. Malın f yatı 7 TL’ye yükseld ğ nde üret c ler bu maldan daha fazla
arz etmek stemekte ve yen denge B noktasında oluşmaktadır. Yen denge noktasında malın arz ed lmek
stenen m ktarı se 30 adete yükselmekted r.
Bahs geçen malın arz esnekl ğ n hesaplayalım.
Graf kte göster len malın arz esnekl ğ 1,66’dır.
6.5.1. Esnek Olmayan (İnelastik) Arz (es <1)
Mal f yatlarında gerçekleşen b r b r ml k artış karşısında üret c ler n arz ett ğ mal m ktarında b r b r mden
daha az b r artış yaşandığında yan arzın esnekl k değerler 1’den küçük olduğunda esnek olmayan arz söz
konusudur.
6.5.2. Birim Esnek Arz (es =1)
Mal f yatlarında gerçekleşen b r b r ml k artış karşısında üret c ler arz ett kler mal m ktarını b r b r m
arttırıyorlarsa yan arz esnekl ğ b re eş tse b r m esnek arz söz konusudur.
6.5.3. Esnek Arz (es >1)
Son olarak mal f yatlarındak b r b r ml k artış karşısında üret c ler arz ett kler mal m ktarını b r b r mden
fazla artırıyorlarsa yan arz esnekl ğ b rden fazla se esnek arz söz konusudur.
Ünite Soruları
1. "Tüket c ler n mal ya da h zmet f yatlarındak değ ş m karşısında talep ett kler mal ya da
h zmet m ktarları değ şt rme duyarlılığına .................. den r." Boş bırakılan yere aşağıdak lerden
hang s get r lmel d r?
A) Taleb n f yat esnekl ğ
B) Arzın f yat esnekl ğ
C) Nokta esnekl k
D) Esnek olmayan talep
E) Esnek olmayan arz
2. Esnekl k le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler yanlıştır?
I) Taleb n f yat esnekl ğ f yatlardak % 1’l k değ ş m n talep ed len m ktar üzer ndek yüzdel k
değ ş m etk s n ölçmek ç n kullanılır.
II) Talep m ktarı ve f yat arasında doğrusal b r l şk olduğundan, talep esnekl ğ n n
değer de poz t f olmaktadır.
III) İk malın f yat esnekl kler karşılaştırılırken esnekl k değer daha yüksek olan malın talep
esnekl ğ daha düşük olmalıdır.
IV) B r maldan talep ed len m ktardak yüzdel k değ ş m n, malın f yatındak değ ş me sonsuz
duyarlı olması durumunda tam esnek talep ortaya çıkar.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
3. Graf k üzer nde göster len ürünün arz esnekl ğ n hesaplayınız. Ürünün f yatı 25 TL ken arz
ed len ürün m ktarı 40 adett r. Daha sonra ürünün f yatı 40 TL olduğunda arz ed len m ktar 100
adete yükselm şt r. Bu durumda ürünün arz esnekl ğ kaçtır?
A) 5
B) 3
C) 2,5
D) 1
E) 0,5
4. Tüket c ler n bel rl b r malın f yatında meydana gelen değ ş kl ğe, kame yada tamamlayıcı
malların talep ed len m ktarını değ şt rme şekl nde gösterd kler tepk n n ş ddet ne ne ad ver l r?
A) Çapraz talep esnekl ğ
B) Çapraz arz esnekl ğ
C) Yay esnekl ğ
D) G en mal
E) Tam esnek talep
5. Aşağıdak lerden hang s taleb n f yat esnekl ğ n etk leyen faktörlerden b r değ ld r?
A) Malın kame ed leb l rl k durumu
B) Malın tüket c bütçes ndek önem dereces
C) Tüket c n n mala duyduğu gereks n m n ş ddet
D) Malın f yatındak değ ş m n n süres
E) Malın üret m mal yetler n n artması
6. Aşağıda ver len fadelerden hang ler doğrudur?
I) Engel'e göre gıda maddeler n n taleb n n gel r esnekl ğ 1'den küçüktür.

II) Engel'e göre g y m ve lojman taleb n n gel r esnekl ğ 1'd r.
III) Engel'e göre gel r azaldıkça hanehalkının eğlence ve kültürel faal yetlere ayırdığı payın
bütçedek oranı artmaktadır.
IV) Engel'e göre gel r azaldıkça hanehalkının sağlık ve ulaşıma ayırdığı payın bütçedek oranı
artmaktadır.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
7. "Tüket c ler n gel r arttığında talep ett kler m ktarları arttırdıkları, yan gel r esnekl ğ n n
poz t f olduğu mallar, düşük mallar olarak adlandırılır." Yukarıdak faden n doğru ya da yanlış
olduğunu bel rt n z.
A) Doğru
B) Yanlış
8. "Engel a leler n gel rler ndek artışları hang malların tüket m ne harcadıklarıyla lg l
araştırmalar yapmış, tüket c ler n talep edeb lecekler malları üç grupta toplayarak hang mal
grubunun gel r artışından nasıl etk lend ğ n ortaya koymuştur." Yukarıdak faden n doğru ya da
yanlış olduğunu bel rt n z.
A) Doğru
B) Yanlış
9. "Üret c ler arz ett kler mal yada h zmet f yatlarının artması durumunda arz ett kler mal ve
h zmet m ktarını arttırmak sterler dolayısıyla arz ed len mal m ktarı ve f yat arasında doğru
orantılı b r l şk vardır ve arz esnekl ğ n n değer de poz t f olmaktadır." Yukarıdak faden n
doğru ya da yanlış olduğunu bel rt n z.
A) Doğru
B) Yanlış
10. Talep eğr s üzer nde esnekl ğ ölçülecek noktalar b rb r yle çakışıyorsa, yan k nokta
arasındak f yat ve m ktar farklılıkları göz ardı ed leb lecek kadar küçükse tek b r nokta olarak
kabul ed lmekted r. Tek b r noktanın esnekl ğ n n ölçümünde se .............................
kullanılmaktadır. Boş bırakılan yere aşağıdak lerden hang s gelmel d r?
A) Yay esnekl ğ
B) Arzın f yat esnekl ğ
C) Arzın gel r esnekl ğ
D) Nokta talep esnekl ğ
E) Taleb n gel r esnekl ğ
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. c 3. c 4. a 5. e 6. a 7. b 8. a 9. a 10. d
7. TÜKETİCİ DENGESİ
Giriş
Tüket c , ht yaçlarını g dermek amacı le mal ve h zmetler kullanan k ş veya topluluktur. İkt sat teor s n n
tüket c b r m genell kle a led r. Tüket c davranışları teor s nde tüket c n n amacı en yüksek tatm n
sağlamaktır. Tüket c , bazı sınırlamalar altında, elde edeb leceğ faydayı azam kılmaya çalışır.
Tüket c teor s tüket c davranışları ve talep kanunu le lg lenmekted r. B r tüket c karnını doyurmak ç n b r
bardak kolayla b r hamburger alırken b r d ğer b r kase çorba almayı terc h edeb lmekted r. Bu durum
tüket c teor s nde fayda ve tatm n düzey kavramlarıyla açıklanmaktadır. Tüket c ler sınırlı paralarıyla tüm
ht yaçlarını karşılamaya çalışırlar. Bunu yaparken b r çok seçenek arasından bel rl mal gruplarına
yönelmeler se en fazla fayda düzey n sağlama amacına yönel k b r tüket c davranışıdır. Bu açıdan
öncel kle fayda kavramını açıklamak yararlı olacaktır.
Terc hler hoşlanıp hoşlanmama terc h d r. B r mal veya h zmetten sağlanan tatm nd r. Bu tatm n fayda olarak
adlandırılmaktadır. Fayda kavramı soyut b r kavramdır. Faydanın ölçülüp, ölçülemeyeceğ konusu hakkında
kard nal st (sayısal) ve ord nal st (sıralamalı) yaklaşımlar farklı görüşler öne sürmüşlerd r.
7.1. Faydanın Ölçülebilirliği Sorunu
Kap tal st s stemde hang mal ve h zmetler n, nasıl ve k mler ç n üret leceğ n , düzgün şleyen f yat
mekan zması çözümler. F yat mekan zmasının düzgün şleyeb lmes ç n de üret c ler n, mal ve h zmetler
satın alan tüket c ler n davranışlarını çok y b lmeler gerek r.
Tüket c , mal ve h zmetler , ht yaçlarını tatm n ett ğ ç n satın alır. Fayda, mal ve h zmetler n nsan
ht yaçlarını karşılama (tatm n etme) özell ğ d r. Bu konuda Kard nal faydacılar den len b r grup ekonom st
faydanın ölçüleb leceğ n savunurken; Ord nal faydacılar, faydanın ölçülemeyeceğ n , ancak tüket c ler n
sağladıkları faydayı sıralayab lecekler n öne sürmekted rler.
7.1.1. Kardinal Faydacılar
Kard nal yaklaşımın savunuculuğunu klas k kt satçılardan Jevons, Gosson, Walres g b s mler yapmıştır.
Kard naller faydanın ut l den len fayda b r m yle ölçüleb leceğ n kabul ederler. Örneğ n 1 kg elmanın
tüket c ye 6 ut l fayda sağladığı, 1 kg armudun se 3 ut l fayda sağladığı varsayıldığını düşünel m. Bu tüket c
ç n, 1 kg elmanın faydası 1 kg armudun faydasının k katı kadardır.
7.1.1.1. Toplam Fayda ve Marjinal Fayda
Toplam fayda, herhang b r maldan bel rl b r m ktar tüket lmes sonucu sağlanan toplam tatm n düzey d r.
Marj nal fayda se, söz konusu maldan tüket len son b r m n, toplam faydada yaptığı değ ş kl kt r. Marj nal
fayda kavramını kt sat b l m ne Kard nal yaklaşımı savunan kt satçılar kazandırmışlardır.
Herhang b r x malından satın alan tüket c n n toplam fayda fonks yonu:
Toplam Fayda (Total Ut l ty) TU = f(Q) se
Marj nal fayda (Marg nal Ut l ty) MU = ∆TU/ ∆Q’dur.
Buna göre, tüket c x malından son tüket len b r m kadar (∆qx) daha fazla aldığında, toplam faydada ∆TU
kadar b r artış olmaktadır. Marj nal fayda, toplam fayda eğr s n n eğ m ne (tgα'nın sayısal değer ne) eş tt r.
7.1.1.2.Azalan Marjinal Fayda Yasası
İht yaçlar karşılandıkça ş ddet azalır. B r k msen n sah p olduğu mal m ktarı arttıkça, her lave b r m n o
k ş ye sağladığı fayda (Marj nal Fayda) azalacaktır. Acıkmış b r n n yed ğ b r tabak yemeğ n faydası oldukça
yüksek olacaktır. Ancak aynı k ş k nc , üçüncü, tabak yemeğ tükett ğ nde, her yed ğ tabak yemek k ş ye b r
öncek nden daha az fayda sağlayacak ve k ş hala yemeye devam ederse sonunda her hang b r fayda
sağlamadığı g b zarar de vereb lecekt r.
Tablo-1.1:Tüketicinin Elde Ettiği Toplam ve Marjinal Fayda
Yukarıdak şek lde tüket c , yed ğ b r nc tabak yemek sonucunda 15 b r ml k fayda elde ett ğ n
bel rtmekted r. Aynı k ş , k nc tabak yemeğ yed ğ nde elde ett ğ toplam faydanın (yen len k tabak
yemekten sağlanan faydaların toplamı) 26 fayda b r m olduğunu söylemekted r. Tüket c n n yed ğ k nc
tabak yemekten elde ett ğ fayda yan marj nal fayda se 11 b r me düşmekted r (26 -11 = 15). Tüket c n n
yed ğ her tabak yemekte karnı b raz daha doyduğu ç n tüket c yemek yemeye devam ett kçe elde edeceğ
fayda her sefer nde b r öncek nden daha az olmaya devam etmekted r.
Tüket c yed ğ üçüncü tabak yemekten 5 b r m fayda elde edecek, artık karnı doymuş olan tüket c y yeceğ
dördüncü tabak yemekten se herhang b r fayda elde edemeyecekt r. Bu noktadan sonra tüket c yemek
yemeye devam ederse m des rahatsız olacağından fayda elde etmek yer ne zarar görmeye başlayacaktır. Bu
yüzden beş nc tabak yemeğ n marj nal fayda değer eks değer almış, toplam fayda da azalmıştır.
Şekil-1.1:Azalan Marjinal Fayda
Toplam fayda ve marj nal faydanın beraber göster ld ğ azalan marj nal fayda şekl nde görüldüğü g b
tabloda da ncelend ğ g b toplam fayda bel rl b r düzeye (31 b r m) artmakta daha sonra se tüket len
yemek k ş ye fayda yer ne zarar vermeye başladığından azalmaya başlamaktadır. Toplam faydanın
maks mum olduğu düzeyde se marj nal fayda sıfır değer n almaktadır.
Yen len lk tabak yemekten t baren toplam fayda azalan b r hızla artarken, marj nal fayda devamlı
azalmaktadır. Çünkü tüket len b r m arttıkça, her lave b r m tüket c ye b r öncek nden daha az tatm n
duygusu sağlamaktadır (Gossen Kanunu ya da Azalan Marj nal Fayda Kanunu). Tabloda bahsed ld ğ g b 4.
tabakta marj nal fayda 0 değer n almakta yan bu noktada yen len yemek tüket c ye herhang b r fayda
sağlamamaktadır. 5. Tabaktan sonra se marj nal fayda eks değer n almaktadır.
Marj nal faydaların toplamı se da ma toplam faydaya eş tt r.
7.1.1.3.Kardinal Yaklaşımda Tüketici Dengesi
Tüket c , bel rl b r dönemde, bel rl b r gel rle, toplam faydasını en yüksek düzeye çıkaracak mal ve
h zmetler satın almak ster. Tüket c toplam faydasını en yüksek düzeye er şt recek mal ve h zmetler satın
aldığında dengeye ulaşır.
Tüket c denges aşağıdak dört varsayımdan hareketle açıklanır:
Tüket c n n ver b r dönemdek gel r (R) sab tt r.
P yasadak tüm mal ve h zmetler n f yatları sab tt r.
Tüket c her malın kend ne sağladığı marj nal faydanın ne olduğunu b lmekted r ve azalan marj nal
fayda yasası geçerl d r.
Tüket c rasyonel hareket etmekted r (tüket c toplam faydasını maks mum etmeye çalışmaktadır).
Tüket c Denges ; Bel rl b r gel r olan tüket c , hang maldan ne kadar satın alacağına karar ver rken,
malların marj nal faydalarının yanında f yatlarını da göz önüne alır. Her malın kend s ne sağladığı marj nal
faydanın eş t olmasına değ l de, her mala yaptığı harcamanın son l rasının kend s ne sağladığı faydalar (her
mala harcanan paranın marj nal faydası) eş t olacak şek lde hareket eder (Walras Teorem ). Örneğ n A malına
harcanan son l ranın tüket c ye sağladığı fayda, o malın marj nal faydasının (MUx) f yatına (Px) bölümüne
eş tt r.
MUx (X Malının Marj nal Faydası) / Py (Y Malının F yatı)
Böylece tüket c denges , tüket c n n satın aldığı her malın marj nal faydasının f yatına oranına eş t olması
hal nde gerçekleşmekted r. Çünkü bu durumda tüket c n n toplam faydası en yüksek düzeye er şmekted r ve
artık tüket c n n çeş tl mallardan yaptığı alışları değ şt rerek, toplam faydasını artırması mümkün değ ld r.
Tüket c denges ;
MUx/ Px = MUy / Py= ……..=MUn/ Pn
Tüket c denge koşulunu fade eden yukarıdak eş tl k gerçekleşt ğ nde, tüket c n n bütçes n çeş tl mallar
arasında harcaması şu denklemle fade ed leb l r:
R = Px qx + Py qy +………+ Pn qn
R= Tüket c n n toplam harcama m ktarı
Px, Py, ...,Pn= Malların f yatları
qx, qy, ..., qn= Satın alınan mal m ktarı
Tüket c denges , dengey bel rleyen faktörler yan tüket c n n gel r ; terc hler ya da tüket c n n satın aldığı
mallardan b r n n f yatı değ şmed ğ sürece değ şmeyecekt r. Ancak bu faktörler değ şt ğ nde denge
bozulacak ve tüket c yen den her mala harcadığı son l ranın faydası eş t olacak şek lde alışlarını değ şt rerek,
b r d ğer dengeye yönelecekt r.
7.1.1.4.Tüketici Dengesi ve Ferdi Talep
Tüket c denges nden hareket ederek tüket c taleb kavramı açıklanab l r. Çünkü tüket c denges ver
koşullar altında tüket c n n çeş tl mallardan ne kadar satın alacağını göster rken, ferd tüket c taleb de,
tüket c n n b r mal ç n çeş tl f yatlardan ne kadar satın alacağını göstermekted r.
Tüket c ; gel r (R), terc hler ve satın aldığı malların f yatları (Px, Py,…..,Pn) ver ken çeş tl mallardan, her
malın marj nal faydasının f yatına oranı b rb r ne eş t olacak şek lde satın aldığında, dengeye gelmekted r.
Denge koşulu= MUx/ Px = MUy / Py= ……..=MUn/ Pn
Tüket c taleb n etk leyen x malının f yatı (Px) dışındak tüm ötek faktörler sab tken, x malının f yatının
düşerek P' x olduğunu varsaydığımızda, yukarıdak eş tl k bozulacaktır.
MUx / P' x > MUy/ Py =..…..=MUn/ Pn
x malının f yatının Px'den P’x ’e düşmes , MUx/P'x kes r nde payda küçüldüğünden, x malına ödenen son
l ranın faydasının ötek mallarınk ne oranla daha yüksek olmasına neden olacaktır. Bu durumda tüket c , x
malından daha fazla satın alarak, toplam faydasını artıracaktır. Ancak x malından satın aldığı m ktar arttıkça,
x malının marj nal faydası azalacaktır. Sözkonusu tüket c x malından yaptığı alışları, x malına öded ğ son
l ranın faydası ötek mallarınk ne eş t olana kadar sürdürecekt r.
Yen denge koşulu;
MU'x/ P'x = MUy/ Py=………=MUn /Pn’d r.
Tüket c , satın aldığı malların b r n n f yatı düştüğünde, tüket c n n satın aldığı mallar arasında daha önce
sağlamış olduğu marj nal fayda/f yat oranı bozulduğu ve tüket c toplam faydasını yen den maks muma
çıkarmak sted ğ ç n, f yatı düşen maldan daha fazla satın almak stemekted r. Dolayısıyla ferd talep eğr s
da ma negat f eğ ml d r, sol yukarıdan sağ aşağıya nmekted r.
Tüket c n n f yatı düşen b r maldan satın aldığı m ktarı artırması, kame ve gel r etk ler le açıklanab l r.
İkame etk s ; f yatı düşen malın, ötek mallara göre daha ucuz hale gelmes sonucu, tüket c n n ötek
mallardan satın aldığı m ktarları azaltarak f yatı düşen maldan daha çok satın almaya yönelmes d r. Gel r
etk s se; sözkonusu malın f yatındak düşüş sonucu, tüket c n n reel gel r ndek artış neden yle, her maldan
ve f yatı düşen maldan daha fazla satın almasıdır.
Tüket c n n denges n n oluşmasıyla lg l aşağıdak örnekte, tüket c n n bütçes ndek parayla sadece k mal
(X ve Y malları) satın aldığı varsayılmaktadır.
Tablo-1.2:Tüketicinin Mallara Yaptığı Ödemenin Marjinal Faydalarının Seyri
R (bütçe)= 18 YTL olarak varsayıldığında;
Tüket c n n Y malının lk b r m ç n yaptığı ödemen n marj nal faydası X' nk nden yüksekt r (28 fayda b r m ne
karşılık 23 fayda b r m ). Bundan dolayı tüket c , öncel kle daha yüksek marj nal fayda sağlayan Y malından
satın alacaktır. Tüket c 3 b r m Y malı satın aldıktan sonra, X malından satın almaya başlayacaktır. Çünkü Y
malına dördüncü b r m ç n ödeyeceğ paranın marj nal faydası 22 ken, X malının lk b r m ne öded ğ
paranın marj nal faydası 23 b r md r. Tüket c Y malından 5 b r m ve X malından 2 b r m satın aldığında se,
tüket c n n bu alışlar neden yle sağladığı toplam fayda en yüksek düzeye er şecek ve tüket c dengeye
gelecekt r.
Denge durumunda;
MUx /Px = MUy/ Py 80/ 4 = 40/ 2 ve 4.2 + 5.2 = 18’d r.
Buna göre tüket c 18 b r m olan bütçes n X ve Y mallarının alımında kullandığından X malından 2 b r m, Y

malından 5 b r m satın aldığında, her mala öded ğ son l raların faydası eş t (20 fayda b r m ) olmaktadır.
7.1.2.Ordinal Faydacılar
Ord nal yaklaşım Edgeworth, Pareto ve H cks g b ekonom stler tarafından savunulmuştur. Ord nal
faydacılar, faydanın bel rl b r fayda b r m le ölçülemeyeceğ n , malların fayda yönünden b rb rler le
karşılaştırılab leceğ n savunmuşlardır. Ord nal faydacılar malların fayda yönünden karşılaştırılmasını se
farksızlık (kayıtsızlık) eğr ler n n anal z yoluyla yapmaktadırlar. Bu ekonom stler görüşler n , terc h ya da
farksızlık h potezler üzer ne kurmuşlardır. Dolayısıyla herhang b r malın faydasını, fayda b r m le ölçmek
mümkün olmadığından, marj nal faydanın bel rlenmes de mümkün değ ld r.
Ord nal faydacılara göre k malın (A ve B) tüket m le karşı karşıya olan b r tüket c , A'nın faydası B'n nk nden
büyükse A malını B'ye terc h edeb l r; B'n n faydası A'nınk nden büyükse B malını A'ya terc h edeb l r ya da
A’nın faydası B’n nk ne eş tse A le B arasında h ç fark gözetmez. Yan tüket c A'yı ya da B'y terc h ett ğ nde,
er şt ğ tatm n düzey arasında h ç b r fark yoktur.
7.1.2.1.Ordinal Yaklaşımda Tüketici Dengesi
Kard naller’ n denge koşulu olarak savunduğu eş marj nal fayda yaklaşımı 1934'lerde yer n , Ord nal
faydacıların ortaya attıkları farksızlık eğr ler anal z ne bırakmıştır. B rb r nden farklı yöntemler uygulasalar
da her k gruptak ekonom stler, aynı sonuca varmışlardır.
Tüket c denges n Ord nal yaklaşıma göre açıklayab lmek amacıyla bazı bas tleşt r c varsayımlara
g d lm şt r. Bu varsayımlara göre;
Tüket c sadece k mal satın almaktadır ve bu malların f yatları (Px, Py) ver d r.
Tüket c malların kend ne olan faydasını ölçememekte, fakat k maldan b r n öbürüne terc h
edeb lmekted rler.
Tüket c n n gel r (R) ver d r.
Tüket c rasyonel hareket etmekted r. Yan tüket c toplam faydasını en üst düzeye çıkaracak şek lde
hareket etmekted r. Eğer A malını B'ye terc h ed yorsa ve y ne B malını C'ye terc h ed yorsa, bunun
sonucu olarak A'yı C'ye terc h etmel d r. Yan A > B ve B > C se A > C olmalıdır.
7.1.2.2.Farksızlık Eğrileri
Ord nal yaklaşımda farklı malların sağladıkları faydaların anal z farksızlık eğr ler aracılığıyla
yapılab lmekted r. Farksızlık eğr s , tüket c ye aynı tatm n sağlayan farklı mal b leş mler n n geometr k
yer d r.
Tablo-1.3:Tüket c ye Aynı Tatm n Sağlayan Mal B leş mler
Tüket c ye aynı tatm n sağlayan A b leş m nde tüket c 20 b r m Y ve 4 b r m X malı alarak U1 tatm n düzey ne
er şmekted r. Tüket c B b leş m nde, X malından 5 b r m ve Y malından 14 b r m alarak, tatm n düzey n
korumuştur. B r başka dey şle, A b leş m nden B b leş m ne geç şte tüket c 1 b r m daha fazla X malı
aldığında, aynı tatm n düzey nde kalab lmek ç n, Y malından 6 b r m vazgeçmeye razı olmuştur.
Şekil-1.2:Farksızlık Eğrisi
İk eksenl b r koord natlar s stem nde, yatay eksende tüket len X malı m ktarları, d key eksende se Y malı
m ktarları göster lmekted r. Tablodak A, B, C g b tüm mal b leş m alternat fler şaretlen p b rleşt r ld ğ nde
tüket c ye, aynı tatm n veren farksızlık eğr s elde ed l r. Farksızlık eğr s üzer nde tüket c , çeş tl mal
b leş mler nde aynı tatm n sağlamaktadır fakat tüket c er şt ğ fayda düzey n n ne kadar olduğunu, faydanın
ölçülmes mümkün olmadığından b lememekted r.
1.Farksızlık Har tası
Bel rl b r tatm n düzey n fade eden farksızlık eğr s üzer nde olmayan noktalar, farklı tatm n düzey n fade
ederler.
Şekil-1.3:Farksızlık Pa ası
U1 farksızlık eğr s nden daha sağda bulunan, tüket c n n sah p olduğu X malı, x1 m ktarında sab t kalmasına
karşın Y malı, U1 eğr s ne göre y1y2 kadar daha fazladır. Aynı şek lde U3 eğr s nde x malı, x1x2, y malı se y1y2
kadar daha fazladır. Dolayısıyla U2 eğr s U1 eğr s ne, U3 eğr s se U2 ve U1 eğr ler ne göre daha büyük b r
tatm n düzey n göstermekted r. Aynı eğr ler üzer ndek farklı mal b leşenler n düşündüğümüzde sonsuz
sayıda farksızlık eğr s söz konusu olacaktır. Tüket c ler n k maldan alarak er şeb leceğ farklı tatm n
düzey n fade eden bu farksızlık eğr ler n n tümüne, farksızlık har tası ya da farksızlık pa ası adı ver l r.
Eksenlerden or j ne göre sağda bulunan her eğr , kend s nden b r öncek eğr den daha yüksek tatm n
düzey n fade eder.
Farksızlık eğr ler n n fade ett ğ tatm n düzey bel rl b r fayda b r m yle ölçülemez. Yan örneğ n or j ne göre
daha sağdak U2 farksızlık eğr s U1'den daha yüksek b r tatm n fade etmekted r, buna karşın bu tatm n n ne
kadar daha yüksek olduğunu ( k katı, üç katı vs. g b ) söylemek mümkün değ ld r.
2.Farksızlık Eğr ler n n Özel kler
Farksızlık eğr ler n n üç özell ğ bulunmaktadır.
Farksızlık eğr ler b rb rler n kesmezler.
Farksızlık eğr ler , sol yukardan sağ aşağıya doğru nerler.
Farksızlık eğr ler or j ne göre dış bükeyd r.
2.a.Farksızlık Eğr ler B rb rler n Kesmezler
Farksızlık eğr ler n n b rb r n kesmeme özell ğ n açıklayab lmek ç n eğr ler n b rb rler n kesmeler hal nde
karşılaşılacak durumu ncelemek gerek r.
Şekil-1.4:Farksızlık Eğrilerinin Kesişmemesi
U1 farksızlık eğr s üzer ndek K noktası, daha yüksek b r tatm n sev yes n fade eden U2 farksızlık eğr s
üzer ndek L noktasından daha düşük tatm n veren b leş m fade etmekted r. Öte yandan U1 farksızlık eğr s
üzer ndek K le A noktaları tüket c ye aynı tatm n sağlamaktadır. Ayrıca tüket c ç n L le A arasında da
tatm n yönünden b r fark yoktur.
K le A b leş mler arasında tatm n yönünden b r fark yoktur,
L le A b leş mler arasında da tatm n yönünden b r fark yoktur,
K le L arasında da b r fark olmaması gerek r. Dolayısıyla K le L b leş mler n n aynı farksızlık eğr s
üzer nde bulunmaları gerek r k , bu da U1 ve U2 farksızlık eğr ler n n b rb rler yle kes şemeyeceğ n
fade etmekted r.
2.b.Farksızlık Eğr ler Sol Yukarıdan Sağ Aşağıya Doğru İnerler
Farksızlık eğr ler n n sol yukarıdan sağ aşağıya nmes n n neden , tüket c n n aynı tatm n düzey nde
kalab lmek ç n, b r maldan aldığı m ktarı arttırırsa, ötek maldan aldığı m ktarı azaltması gerekt ğ ndend r.
Çünkü eğer tüket c her k maldan aldığı m ktarı artırırsa farksızlık eğr s n n sol aşağıdan sağ yukarıya
çıkması söz konusu olacaktır. Böyle b r durumda se tüket c , daha yüksek b r tatm n düzey ne er şecekt r.
Şekil-1.5:Farksızlık Eğrisinin Sol Aşağıdan Sağ Yukarıya Çıkamaması
2.c.Farksızlık Eğr ler Or j ne Göre Dışbükeyd r
Farksızlık eğr s n n or j ne göre dışbükey olması, marj nal kame oranının azalan sey r zlemes n n sonucudur.
Marj nal kame oranı, tüket c n n malların b r nden b r b r m daha alması hal nde aynı tatm n düzey nde
kalab lmes ç n, ötek maldan vazgeçmes gereken m ktarı veren orandır. Tüket c , A noktasındak
b leş mden B noktasındak b leş me geçerken, b r b r m daha X malı (∆qx kadar) alırken er şm ş olduğu U1
tatm n düzey n korumak ç n Y malından ∆qy kadar vazgeçmekted r. Y malı yer ne X malının kame ed ld ğ
bu durumda, marj nal kame oranı MRSyx = - ∆qy / ∆ qx ‘d r. MRS’n n negat f değerl olması, tüket c n n
tatm n düzey n korumak ç n b r maldan daha fazla alması hal nde ötek maldan daha az almasını, tüket len
mal m ktarlarındak mutlak değ şmeler n ters yönlü olmasını fade etmekted r.
E noktasında farksızlık eğr s n n eğ m , yan tgα marj nal kame oranını vermekted r:
MRSyx = - ∆qy / ∆ qx = tgα
Tüket c aynı tatm n düzey nde kalmasına karşın, aldığı mallardan b r n devamlı artırırsa marj nal kame
oranı azalır. Tüket c sah p olduğu X malını her defasında bel rl b r m ktarda (∆qx kadar) artırarak, A
b leş m nden C b leş m ne doğru kaydığında, aynı tatm n düzey nde kalab lmek ç n, vazgeçeceğ Y malı
m ktarı g derek azalmaktadır.
Şekil-1.6:Farksızlık Eğrileri Orijine Göre Dış Bükeydir
∆qy =∆qy =∆qy
∆qx1 >∆qx2> ∆qx3

MRSxy = - ∆qx / ∆ qy Payda aynı, pay küçüldüğü ç n MRS küçülmekted r. Marj nal kame oranının g derek
küçülen b r değer almasına azalan marj nal kame oranı adı ver lmekted r.
Başlangıçta tüket c n n sah p olduğu X malı çok ve Y malı azken (A b leş m ) X malının marj nal faydası düşük
ve Y malının marj nal faydası yüksekt r. C b leş m ne doğru kayıldıkça, tüket c n n sah p olduğu Y malı
m ktarları artarken bu malın marj nal faydası g derek azalmakta, X malı m ktarı azalırken de X malının
marj nal faydası yükselmekted r. Tüket c , farksızlık eğr s n n sol üstündek A b leş m nden sağ altındak C
b leş m ne doğru kayarken Y malının marj nal faydası g derek azaldığından, daha fazla Y malı almak ç n, her
defasında X malından daha az özver de bulunmak sleyecekt r. MRS, A’dan C'ye doğru azalmaktadır.
3.Özel Şek ll Farksızlık Eğr ler
Farksızlık eğr ler , tüket len malların özell kler ne ve tüket c ler n zevkler ne göre farklılıklar göster r.
Tüket len malların özell kler ne göre farksızlık eğr ler tamamlayıcı mallar ve kame malları olmak üzere k
ayrı şek lde göster l r.
3.a.Tamamlayıcı Mallar
Bel rl b r gereks nmen n karşılanmasında aynı anda ve aynı oranda olmak üzere b rl kte kullanılan mallara
tam tamamlayıcı mallar den lmekted r. Çay le şeker g b b r tüket l rken, ötek de aynı oranda tüket len
malların farksızlık eğr ler , d k açılıdır.
Şekil-1.7:Tam Tamamlayıcı İki Malın Farksızlık Eğrisi
Tüket c sadece X malından 0x1, Y malından 0y1 kadar kullanarak bel rl b r tatm n düzey ne er şmekted r.
Tam tamamlayıcı mallar arasında kame söz konusu değ ld r, MRS sıfırdır ve marj nal kame oranının
azalmasından söz ed lemez. Sadece, her k maldan kullanılan m ktarlar bel rl oranlarda artırılarak, daha
yüksek tatm n düzeyler ne er şmek olasıdır.
3.b.İkame Malları
Eğer k mal, bel rl b r ht yacın karşılanmasında, b rb rler yer ne rahatlıkla geçeb l yorsa bu mallar kame
mallarıdır. İkame malların farksızlık eğr s doğru şekl nded r.
Şekil-1.8:Tam İkame Malları İçin Farksızlık Eğrisi
İkame malların, farksızlık eğr s üzer ndek her noktada MRS sab tt r yan aynı değer almaktadır. Eğer
farksızlık eğr s n n eğ m 45° se, MRS eğr üzer ndek her noktada 1'e eş tt r. Tam kame mallarının farksızlık
eğr s n n üzer nde MRS'n n azalan b r sey r tak p etmes mümkün değ ld r.
Ayrıca k mal arasındak kame durumu, farksızlık eğr s n n şekl n n oluşunda bel rley c olmaktadır. Eğer k
mal arasında kame l şk s çok fazla se, farksızlık eğr s az da olsa or j ne göre dış bükeyd r.
Şekil-1.9:İkame İlişkisi Olan Malların Farksızlık Eğrileri
Mallar arasında kame güçleşt kçe, bükeyl k dereces artmaktadır. İkame çok güçleş r hatta tamamlayıcılık
l şk s ön plana çıkmaya başlarsa, farksızlık eğr s n n bükeyl k dereces daha da artmaktadır.
Şekil-1.10:Tamamlayıcılık İlişkisi Olan Malların Farksızlık Eğrileri
7.1.2.3.Bütçe Doğrusu
Her tüket c n n bel rl b r bütçes vardır ve bu nedenle tüket c n n satın alab leceğ mal m ktarı sınırlıdır. Yan
tüket c n n bütçes kısıtlıdır. Bütçe kısıtı, tüket c n n satın alab leceğ mal m ktarlarının, tüket c n n bütçes ve
malların f yatlarına bağlı olmasıdır ve bütçe kısıtı bütçe doğrusunda fades n bulur. Bütçe doğrusu
(tüket c n n ver p yasa f yatları ve ver bütçes le) X ve Y mallarından ne m ktarlarda satın alab leceğ n
gösteren b r doğrudur. O halde bütçe doğrusu, bel rl b r bütçeye sah p olan tüket c n n, sadece k mal satın
alması hal nde, ver p yasa f yatlarıyla, satın alab leceğ mal b leş mler n n geometr k yer d r.
Sadece k mal satın alan b r tüket c n n, satın aldığı malların f yatları sab t ve bütçes ver ken, satın
alab leceğ mal b leş mler , bütçe denklem le göster leb l r.
R= Px.qx + Py.qy
R = Tüket c n n bütçes n ,
Px, Py= Tüket c n n satın aldığı malların f yatlarını
qx, qy = Mallardan satın alınan m ktarları fade etmekted r.
Tüket c n n sadece X malından satın alması hal nde (satın alınan Y malı m ktarı sıfır se), bütçe denklem =
R= Px.qx
qx= R/Px
Şekil-1.11:Bütçe Doğrusu
Bütçe doğrusu üzer ndek her nokta, tüm bütçe olanaklarının X ve Y malları alımında kullanılması hal nde,
satın alınacak değ ş k X ve Y mal b leş mler n vermekted r.
Bütçe doğrusu altındak her noktada tüket c X ve Y mal b leş m n satın almak ç n, tüm bütçe olanaklarını
harcamamaktadır.
Tüket c n n bütçe doğrusunun dışındak b r noktadak mal b leş m n (L noktasında) se, ver bütçe
olanaklarıyla satın alması mümkün değ ld r.
Bütçe doğrusunun eğ m , tüket c n n satın aldığı malların f yatları oranına eş tt r. Doğrunun eğ m tanjant α
‘ya eş tt r.
tg α = R/ Px = Px / Py
7.1.2.4.Tüketici Dengesi (Toplam Faydanın Maksimizasyonu)
Bel rl b r gel r olan tüket c , kend s ne en yüksek tatm n sağlayacak mal ve h zmet b leş m n satın aldığında,
dengeye gelecekt r.
Şekil-1.12:Tüketici Dengesi
Tüket c , bütçe doğrusu üzer ndek mal b leş m nden herhang b r ne karar vereb lecekt r. Dengeye
geleb lmes ç n se, bu alternat f b leş mlerden kend s ne en yüksek toplam fayda sağlayanı seçmes gerek r.
Yan tüket c n n, bütçe doğrusu üzer ndek A, D, B mal b leş mler nden kend s ne en yüksek fayda sağlayan
b r n seçmes gerek r. Eğer tüket c bunlardan A b leş m n seçerse U1 farksızlık eğr s n n fade ett ğ tatm n
düzey ne er şecekt r. Aynı bütçe olanaklarıyla satın alab leceğ D b leş m se tüket c ye, A b leş m ne oranla,
daha yüksek tatm n sağlamaktadır. Çünkü D b leş m U2 farksızlık eğr s üzer nde b r b leş md r.
Dolayısıyla tüket c , bütçe doğrusu üzer nde kend s ne en yüksek tatm n sağlayan b leş m veren D
noktasında dengeye gelecekt r. D noktası, bütçe doğrusu le U2 farksızlık eğr s n n teğet noktasıdır.
Tüket c n n U2 farksızlık eğr s nden daha yüksek tatm n düzey n fade eden U3 farksızlık eğr s ne çıkab lmes
ç n se yeterl gel r yoktur.
1.Tamamlayıcı Mallar Tüketen B r Tüket c n n Denges
Tamamlayıcı mallar tüketen b r tüket c n n denges tüket c n n k maldan m n mum m ktarlarda alarak
er şt ğ tatm n düzey n gösteren d rsek noktasında oluşmaktadır.
Şekil-1.13:Tamamlayıcı Mallarda Tüketici Dengesi
2.Tam İkame Malları Tüketen B r Tüket c n n Denges
B rb r n n tam kames olan k mal tüketen b r tüket c n n farksızlık eğr s , doğru şekl nded r. Bütçe doğrusu
da doğru şekl nde olduğundan tüket c , mallardan sadece b r nden satın alarak toplam faydasını maks m ze
etmekted r.
X malının f yatı Y malının f yatından daha düşük se (Px < Py);
Şekil-1.14:Tam İkame Mallarda Tüketici Dengesi
Tüket c E noktasında dengeye gelerek X malından 0x1 kadar satın almakta ve U2 tatm n düzey ne
er şmekted r. Tüket c bütçes ndek paranın tamamını daha ucuz olan X malını almaya ayırmaktadır. Eğer
tüket c daha pahalı olan Y malı satın alırsa, tatm n U1 düzey nde kalır.
7.1.2.5.Tüketici Dengesindeki Değişmeler
Tüket c n n gel r , tüket c n n satın aldığı malların f yatları ve tüket c n n terc hler değ şt ğ nde tüket c
denges de değ şmekted r.
1.Tüket c Gel r n n Değ şmes
Tüket c n n -terc hler ve satın aldığı malların f yatları sab tken- gel r arttığında, bütçe doğrusu sağa
azaldığında bütçe doğrusu sola kayar. Tüket c n n yen denge noktası da, yen bütçe doğrusuna teğet olan
farksızlık eğr s üzer ndek teğet noktasına kayacaktır.
Şekil-1.15:Gelir Değişmeleri ve Tüketici Dengesi
Tüket c başlangıçta R1 kadar b r gel re sah pt r.

Tüket c n n satın aldığı malların f yatları Pa ve Pb’d r.
Tüket c başlangıçta E1 noktasında dengeye gelm şt r. Bu denge noktasında X malından 0x1, Y

malından da 0y1 kadar satın alarak, U1 farksızlık eğr s n n tatm n düzey kadar kend s ne fayda
sağlamaktadır.
Tüket c n n satın aldığı malların f yatları sab tken, gel r n n arttığını ve R2'ye yükseld ğ n varsayalım.
Tüket c n n yen denge noktası D2'ye kayar.
Yen denge noktasında tüket c , A malından 0x2, Y malından 0y2 kadar satın alır. Tüket c faydasını U2
farksızlık eğr s üzer ne çıkartmış olmaktadır. Yan tüket c her k maldan daha çok satın alarak daha
yüksek b r tatm n düzey ne er şm ş olmaktadır.
Tüket c n n gel r devamlı değ şt ğ nde, her gel r değ şmes sonucunda yen b r denge noktası söz konusu
olacaktır. Bu denge noktaları b rleşt r ld ğ nde, tüket c n n gel r-tüket m eğr s elde ed l r. Gel r-tüket m eğr s ,
tüket c n n gel r n n sürekl değ şmes hal nde, kend s ne en yüksek tatm n sağlayan farklı mal ve h zmet
b leş mler n n geometr k yer d r.
Şekil-1.16:Gelir Tüketim Eğrisi
Şek lde tüket c n n gel r n n değ şmes sonucu oluşan yen denge noktaları (E1, E2 ve E3) b rleşt r lm ş ve
gel r tüket m eğr s oluşturulmuştur.
Gel r-tüket m eğr s yardımıyla, tüket c n n gel r değ şt kçe, herhang b r maldan satın aldığı m ktarları
gösteren Engel Eğr s n elde etmek mümkündür. Engel eğr s , tüket c n n gel r n n sürekl artması hal nde,
herhang b r maldan satın almak sted ğ m ktarları gösteren b r eğr d r.
1.a.Üstün ve Fak r Malların Gel r Tüket m ve Engel Eğr ler
Gel r değ ş kl ğ le taleptek değ ş kl ğ n yönü açısından mal ve h zmetler üstün mallar ve fak r mallar olarak
k ye ayrılır.
Fak r malların taleb ndek değ şme se gel r değ ş kl ğ yle ters yönded r.
1.b.Üstün Mallar
Tüket c n n gel r arttıkça, tüket m artan mallara üstün mallar adı ver l r. Yan üstün malların taleb ndek
değ şme gel rdek değ şme le aynı yönded r. Bu nedenle üstün malların engel eğr ler sol aşağıdan sağ
yukarıya seyreder.
Şekil-1.17:Engel Eğrisi
Engel eğr s şekl nde, yatay eksen tüket c n n gel r n , d key eksen de mallardan b r n n talep ed len m ktarını
göster r.
Şek lde bu mal, B malıdır. Bu nedenle B malının Engel Eğr s elde ed lmekted r. Tüket c n n gel r arttıkça,
satın alınan B malı m ktarı artmaktadır.
1.c.Düşük Mallar (Fak r Mallar)
Fak r mallar tüket c n n gel r arttıkça, tüket m n azalttığı mallardır (patates, bulgur, ekmek).
Şekil-1.18:Düşük Mallarda Gelir Tüketim Eğrisi
Tüket c n n gel r R1'den R4’e doğru arttıkça, talep ett ğ fak r maldan satın almak sted ğ m ktar x4’den x1’e
düşmekted r. Tüket c , gel r arttıkça fak r tüket m n azaltmakta, üstün mal tüket m n artırmaktadır.
2.F yatların Değ şmes ve Tüket c Denges
Tüket c n n gel r ve terc hler sab tken satın aldığı mallardan b r n n f yatının değ şmes hal nde, tüket c
denges değ şecekt r.
Şekil-1.19:Fiyatların Değişmesi ve Tüketici Dengesi
Tüket c n n bütçes R, satın aldığı malların f yatları se Pa1 ve Pb ’d r.
İlk durumda tüket c D1 noktasında dengeded r. A malından Oa1, B malından Ob1 kadar tüketmekted r.
B malının f yatı sab tken A malının f yatının düştüğünü varsayalım. Bu durumda tüket c n n reel gel r
artacaktır. Tüket c n n bütçe doğrusu da B1A1 şekl nde ken, B1A2 konumunu alacaktır. Tüket c denges de
D2 noktasına kayacaktır. Yen denge noktasında tüket c A malından Oa2, B malından Ob2 kadar alarak daha
yüksek b r tatm n düzey ne er şmekted r.
F yat-tüket m eğr s , tüket c n n -gel r ve terc hler sab tken- satın aldığı mallardan b r n n f yatının değ şmes
sonucunda, tüket c ye en yüksek tatm n sağlayan farklı mal b leş mler n n geometr k yer d r. Yan oluşan
yen denge noktalarını (D1,D2,D3) b rleşt ren eğr d r.
2.a.Gel r ve İkame Etk s (Normal Mallar)
Tüket c n n f yatı düşen b r maldan daha çok satın almasının neden gel r ve kame etk ler le açıklanab l r.
Bu k etk toplamına se toplam etk den lmekted r.
İkame etk s , tüket c n n satın aldığı mallardan b r n n f yatının düşmes sonucu, f yatı düşen maldan daha
çok satın almasıdır.
Gel r etk s se, tüket c n n satın aldığı malın f yatının düşmes sonucu reel gel r n n yükselmes le, f yatı
düşen maldan ve her maldan daha çok satın almasıdır.
Şekil-1.20:Mal Fiyatlarındaki Değişmenin Tüketici Dengesine Etkisi
Şekil-1.21:Fiyat Tüketim Eğrisi
Gel r ve İkame Etk ler k yaklaşımla rdelenmekted r.
2.a.1.H cks'c Yaklaşım
İng l z kt satçı John R chard H cks (1904-1989) gel r ve kame etk ler yle b r maldan talep ed len m ktar
arasındak etk ler ortaya koymuştur.
H cks’e göre b r malın f yatında ortaya çıkan değ ş m o malın talep m ktarını etk leyecekt r. Ortaya çıkan
toplam değ ş m, gel r ve kame etk ler olmak üzere k nedenle açıklanab l r. Gel r Etk s , f yatta meydana
gelen değ ş m sonucu tüket c ler n reel gel rler n n değ şmes neden yle söz konusu b r malın talep ed len
m ktarındak değ şmey açıklamaktadır. D ğer tara an b r malın f yatın değ şmes b r kame malını daha
caz p yapıyorsa tüket c mukayesel olarak daha ucuz olan malı tüketmey terc h edecekt r.
İkame etk s , b r malın f yatında meydana gelen değ şme sonucu reel gel r sab t tutulurken talep ed len
m ktardak değ şmey göstermekted r. Ancak daha önce G en ve Veblen teor ler nde bel rt ld ğ üzere b r
malın f yatının arttığında daha fazla, f yatının düştüğünde se daha az talep ed lmes normal mallar ç n
geçerl d r.
Gel r ve kame etk s de normal mal f yatlarının değ ş m nde görülmekted r. Düşük ve üstün mallarda se f yat
değ ş mler n n talep üzer nde etk s ters yönde olmaktadır.
Şekil-1.22:Hicks'ci Yaklaşımda Gelir ve İkame Etkileri
Tüket c n n gel r R, satın aldığı X ve Y mallarının f yatları Px1 ve Py ken, tüket c E1 noktasında dengeded r. X
malının f yatının Px2'ye düştüğünü varsayalım. Bu durumda tüket c n n reel gel r artacak ve bütçe doğrusu
K1L1 ken, K1L2 konumunu alacak; tüket c denges de E1'den E2'ye kayacaktır. X malının f yatının düşmes
sonucu, satın alınan X malı m ktarının x1x2 kadar artması toplam etk sonucu olmaktadır. Satın alınan
m ktardak x1x2 kadarlık artışın x1x' kadarlık kısmı kame etk s , x'x2 kadarlık kısmı se, gel r etk s sonucu
olmaktadır.
İkame etk s , tüket c n n satın aldığı malın f yatının düşmes sonucu reel gel r n n yükselmes le alab leceğ
malları bel rtmed ğ ç n, bu etk y göstermek amacıyla K1L2 bütçe doğrusuna paralel ve U1 farksızlık
eğr s ne teğet yen b r bütçe doğrusu ç z lmes gerek r. Tüket c bu defa E' de dengeye gelm ş varsayılır. X
malının f yatının düşmes sonucu tüket c E1 denge noktasından E' ne geçerken, satın aldığı X malı m ktarını
x1x' kadar artırmaktadır. F yatı düşen X malından daha fazla alab lmek ç n tüket c , ötek maldan satın aldığı
m ktardan vazgeçmekted r. Burada X malının f yatının düşmes karşısında, tüket c aynı tatm n düzey nde
kalab lmek ç n, Y malı yer ne X malını kame etmekted r. X malının f yatının düşmes sonucu tüket c n n reel
gel r n n artmasıyla tüket c denges E' den tekrar E2’ye kayacaktır.
Bu durumda reel gel r artan tüket c , hem X malından (x'x2 kadar) hem de Y malından daha fazla satın
alab lecekt r. Bu artış se gel r etk s sonucudur.
2.a.2.Slutsky Metodu
Tüket c ler n reel gel r nde oluşan değ şmen n açıklanması konusunda b r d ğer b r yaklaşım se Rus kt satçı
Eugen Slutsky (1880-1948) tarafından gel şt r lm şt r. Slutsky’de H cks g b talep üzer ndek kame ve gel r
etk ler n açıklamıştır.
Gel r ve kame etk s saptanırken, satın aldığı malın f yatının düşmes sonucu reel gel r artan tüket c n n, reel
gel r yen den esk düzey ne nd r lmekted r. H cks'e göre tüket c n n reel gel r n esk düzey ne get reb lmek
ç n, tüket c y lk farksızlık eğr s n n tatm n düzey ne ve yen f yatlarla mal alab lecek konuma get rmek
gerekmekted r. Slutsky'ye göre se, tüket c y lk reel gel r düzey ne nd rmek ç n, onu parasının lk satın alma
gücü düzey ne get rmek yeterl d r.
Şekil-1.23:Slutsky Metodunda Gelir ve İkame Etkileri
Tüket c n n başlangıçtak denges E1’d r. X malının f yatının düşmes sonucu tüket c n n reel gel r artar ve
denge noktası E2'ye kayar. X malı taleb ndek x1x2 kadarlık artış toplam etk sonucudur. Slutsky'ye göre reel
gel r ger alınan tüket c , başlangıçtak m ktarlarda (Ox1 ve Oy1 kadar) mal satın alab lecekt r. Bu nedenle
K1L2 bütçe doğrusuna paralel ve E1 denge noktasından geçen K'L' bütçe doğrusunun ç z lmes gerek r. Ancak
K'L' bütçe doğrusu üzer nden, tüket c ye daha yüksek tatm n düzey n sağlayan çok sayıda farksızlık eğr s
geçmekted r. Bu nedenle, K'L' bütçe doğrusu üzer nde en yüksek tatm n sağlayan E' noktası, tüket c n n yen
denge noktası olacaktır. E' noktasında dengeye gelen tüket c , K'L' bütçe doğrusunun teğet olduğu U2
farksızlık eğr s n n tatm n düzey ne er şmekted r. Tüket c n n reel gel r aynıyken, X malının f yatının düşmes
sonucu, satın alınmak stenen X malı m ktarındak x1x' kadar artış, tüket c n n Y malı tüket m nden y1y'
kadar vazgeçmes sonucudur. Satın alınan X malı m ktarındak bu artış, kame etk s neden yle olmuştur. Ger
alınan reel gel r tüket c ye ger ver ld ğ nde tüket c n n denges E' 'den E2 'ye kayacaktır. Satın aldığı X malı
m ktarı da x'x2 kadar artacaktır. X malı m ktarındak bu artış da, gel r etk s sonucudur.
2.b.G en Mallarında Gel r ve İkame Etk s
Normal mallar dışında kalan bazı mallarda gel r ve kame etk ler n n yönü b rb r ne zıttır. Gel r ve kame
etk s nden oluşan toplam etk n n yönü se bu etk lerden hang s n n daha öneml olduğuna bağlıdır.
G en mallarında se, gel r etk s kame etk s nden daha büyüktür. G en mallarında, toplam etk n n yönü
gel r etk s ne bağlıdır. Gel r etk s se, f yattak değ ş kl klerle aynı yönde olduğundan, bu malların talep eğr s
sol aşağıdan sağ yukarıya seyretmekted r. Yan g en malının (örneğ n patates, buğday ekmeğ ) f yatı
yükseld kçe, söz konusu maldan daha çok satın alınır, f yat düştükçe talep ed len m ktar azalır. Talep
kanununa ters düşen bu duruma G en Paradoksu den lmekted r.
Patates n f yatı yükseld ğ nde reel gel r düşen k ş ler, yaşamlarını sürdüreb lmek ç n başka mallardan
vazgeçerek, daha çok patates alacaklardır. Patates n f yatı düştüğünde se reel gel r artan k ş ler, esk den
alamadıkları et vb. gıda mallarını almaya ayıracaklardır.
2.b.1.H cks'c Yaklaşıma Göre G en Paradoksu
A malının f yatı Pa1 ken tüket c D1 noktasında dengeded r. A malının f yatı Pa2’ye düştüğünde tüket c U2
farksızlık eğr s üzer ndek D2 noktasında dengeye gel rken satın aldığı A malı m ktarı a1a2 kadar
azalmaktadır. Çünkü gel r etk s kame etk s nden daha büyüktür.
Şekil-1.24:Hicks'ci Yaklaşıma Göre Gi en Paradoksu
A malının f yatının düşmes sonucu, tüket c n n denges D1'den D2’ye kaymasının neden , reel gel rdek artış
sonucudur. İkame etk s n göstereb lmek amacıyla bütçe doğrusuna paralel ve U1 farksızlık eğr s ne teğet
yen b r bütçe doğrusu ç z lmes gerek r. Tüket c bu defa D'de dengeye gelm ş varsayılır. Böylece tüket c ,
f yatı düşen A malından satın aldığı m ktarı, kame etk s neden le a1a' kadar artırmış olmaktadır.
Gel r etk s nde se ger alındığı varsayılan reel gel r artışının, tüket c ye yen den ver ld ğ varsayılır. Tüket c n n
denges D' den tekrar D2'ye kayar. Reel gel r artan tüket c , B malından b' b2 kadar daha fazla satın alır. Y ne
reel gel r artışı sonucu A g en malından yapılan alışlar a'a2 kadar azalır. Çünkü daha fazla B malı tüketen
tüket c , m des n n hacm sınırlı olduğundan, daha az A malı tüketecekt r. Bu durum gel r etk s sonucudur.
Ancak gel r etk s , kame etk s nden daha büyük olduğundan, tüket c n n f yatı düşen maldan satın aldığı
m ktar azalmaktadır.
2.b.2.Slutsky Metoduna Göre G en Paradoksu
H cks'c yaklaşımda, tüket c n n satın aldığı mallardan b r n n f yatının düşmes sonucunda reel gel r ndek
artış ger alınarak, daha öncek farksızlık eğr s n n tatm n düzey ne get r lmes söz konusudur.
Slutsky'de se tüket c n n reel gel r ger ye alınırken, esk satın aldığı mal b leş m ne get r lmes söz
konusudur.
Şekil-1.25:Slutsky Metoduna Göre Gi en Paradoksu
Bu nedenle Slutsky'de tüket c , f yatı düşen A malından a1a' kadar daha fazla satın alır. U1 farksızlık eğr s n n
tatm n düzey nden, U2 farksızlık eğr s n n tatm n düzey ne yüksel r. Bu durum kame etk s n göstermekted r.
H cks'de se, tüket c kame etk s neden yle a1a' kadar daha fazla A malı satın alırken, U1 tatm n düzey nde
kalmakta d .
3.Tüket c Terc hler n n Değ şmes ve Tüket c Denges
Tüket c n n terc hler , farksızlık eğr ler le fade ed ld ğ nden, tüket c terc hler değ şt ğ nde, farksızlık
pa asının konumu değ ş r. Farksızlık pa asının değ şmes , denge noktasının da değ şmes ne neden olur.
Acı ve tatlı tüketen b r tüket c , t dönem nde Dt'de dengeded r. Bu denge durumunda, Ob1 kadar acı, Oa1
kadar tatlı tüketerek, fayda maks m zasyonuna er şmekted r.
Şekil-1.26:Zevk ve Alışkanlıkların Değişmesi
Tüket c t+1 dönem sonrası tatlı yemey , acı yemeye terc h ets n. Bu durumda tüket c n n yen denge noktası
Dt+1’e kayacaktır. Yen denge durumunda tüket c acı m ktarını b1b2 kadar azaltırken, tatlı m ktarını a1a2
kadar artırmıştır.
Ünite Soruları
1. ……………… mal ve h zmetler n nsan ht yaçlarını karşılama özell ğ d r.

A) Tüket m
B) Üret m
C) Talep
D) Terc h
E) Fayda
2. B r maldan veya h zmetten tüket len son b r m n toplam faydada yaptığı değ ş kl ğe ne ad
ver l r?
A) Tüket m
B) Toplam fayda
C) Kard nal fayda
D) Ord nal fayda
E) Marj nal fayda
3. Gossen Kanunu’na göre aşağıdak lerden hang s yanlıştır?

A) İht yaçlar karşılandıkça ht yacın ş ddet azalır
B) Tüket c n n tükett ğ her lave b r m n sağladığı fayda azalacaktır
C) Marj nal fayda negat f olamaz
D) Marj nal faydaların toplamı da ma toplam faydaya eş tt r
E) Toplam faydanın maks mum olduğu düzeyde marj nal fayda sıfırdır
4. Kard nal yaklaşımda tüket c denges n n varsayımlarına göre aşağıdak lerden hang s
doğrudur?
A) Gossen Kanunu geçers zd r
B) Tüket c n n ver b r dönemdek gel r sab t değ ld r
C) P yasadak tüm mal ve h zmetler n f yatları değ şkend r
D) Tüket c rasyonel hareket edemeyeb l r
E) Tüket c her malın kend ne sağladığı marj nal faydanın ne olduğunu b lmekted r
5. Ord nal yaklaşımda tüket c denges n n varsayımlarına göre aşağıdak lerden hang s yanlıştır?
A) Tüket c yalnızca k mal satın almaktadır
B) Tüket c malların kend ne olan faydasını ölçememekted r
C) Tüket c n n gel r ver d r
D) Malların f yatları değ şkend r
E) Tüket c rasyonel hareket etmekted r
6. Farksızlık eğr ler yle lg l aşağıdak lerden hang s yanlıştır?
A) Farksızlık eğr ler sol aşağıdan sağ yukarıya doğru çıkarlar
B) Farksızlık eğr ler b rb rler n kesmezler
C) Or j ne göre sağdak her eğr soldak nden daha yüksek b r tatm n sev yes n fade eder
D) Farksızlık eğr ler or j ne göre dışbükeyd r
E) Farksızlık eğr ler n n fade ett ğ tatm n sev yes bel rl b r fayda b r m yle ölçülemez
7. Bel rl b r ht yacın karşılanmasında aynı anda kullanılan mallara ne ad ver l r?
A) İkame mallar
B) Tamamlayıcı mallar
C) Üstün mallar
D) Düşük malları
E) Dayanıklı mallar
8. Aşağıdak lerden hang s kame mallara b rer örnek teşk l etmez?
A) Tereyağı-Margar n
B) Andro d- OS
C) Ç ğkö e-Ayran
D) W ndows-MacOs
E) Çay-Oralet
9. Aşağıda yer alan tüket c denges ne göre maks mum faydayı sağlayan opt mum denge
noktası neres d r?
A) H
B) E
C) F
D) G
E) I
10. Aşağıdak şek lde R tüket c n n gel r sev yes n fade etmekle b rl kte farklı denge
noktalarının b rleşt r lmes yle elde ed len eğr ned r?
A) F yat-tüket m eğr s
B) B reysel talep eğr s
C) Engel eğr s
D) Gel r-tüket m eğr s
E) Kayıtsızlık eğr s
CEVAP ANAHTARI
1. e 2. e 3. c 4. e 5. d 6. a 7. b 8. c 9. b 10. d
8. ÜRETİCİ TEORİSİ VE ÜRETİCİ DENGESİ
Giriş
Üret m, nsanların ht yaçlarını karşılamak üzere üret m faktörler n n uygun b r ortamda b r araya get r lerek
mal ve h zmetler n meydana get r lmes olayıdır. Üret m n temel amacı ve konusu, nsan ht yaçlarını
karşılayacak mal ve h zmet üretmekt r.
8.1. Üretici Teorisi
F rma üret m faktörler k ralayan, onları mal ve h zmet üretmek ve satmak ç n organ ze eden b r kurumdur.
Tanımlanan f rma, üret mde bulunan b r f rmadır. F rma organ zasyonu gerçekleşt rmek ç n b r çok k ş ve
f rmalarla l şk ç nded r. Bu l şk ler f rma ve sah p (sah pler ) l şk s ; f rma, yönet c ler ve d ğer çalışanlar
l şk s ve d ğer f rmalarla l şk lerd r.
F rmalar küçük veya büyük olsun kâr elde etmek ç n kurulurlar. F rmaların elde edeceğ kâr yada zarar
m ktarları se farklı zaman d l mler nde farklılaşab len mal yetlerce bel rlen r. Üret c teor s , üret m le
üret mde kullanılan g rd ler n oluşab lecekler farklı mal yetler arasındak l şk lerle lg lenmekted r. Bu
l şk ler açıklayab lmek ç n üret mle lg l bazı temel kavramları açıklamak faydalı olacaktır.
Üret m: Fayda yaratmak, değer yaratmak veya yaratılmış mal ve h zmetler n faydalarını arttırmak amacıyla
harcanan çabaların tümü üret m olarak tanımlanmaktadır.
Ürün: Üret m faktörler n n üret m sürec nden geçmes sonucu ortaya konulan mallara ver len addır.
F rma: Üret m gerçekleşt ren, pazarda bel rl b r f yatı olan her türlü mal ve h zmet ortaya koyarak, sah b ne
kâr sağlaması beklenerek kurulmuş şletmelere f rma den lmekted r.
8.1.1.Üretim Fonksiyonu
F rmalar üret m sürec nde bel rl b r m ktar g rd kullanarak maks mum düzeyde çıktı elde etmeye çalışırlar.
Üret m sürec n n sonunda ortaya çıkan ürün le bu süreçtek g rd ler arasında kurulacak matemat ksel l şk
üret m fonks yonu olarak adlandırılmaktadır. Üret m fonks yonu b r f rmanın yaralanab leceğ tüm g rd ler
kullanarak elde edeb leceğ maks mum çıktıyı göster r. Üret m fonks yonu denklem, graf k ve tabloyla
göster leb l r.
B r X malının üret m nde g rd olarak;
emek (L),
kap tal (C),
doğal kaynaklar (N) ve
enerj (E)
kullanan f rmanın üret m fonks yonu denklemsel olarak;
Qx = f(C,L,N,E) şek lde fade ed leb l r.
Burada (C,L,N,E) kullanılan g rd ler , Qx se f rmanın elde edeceğ maks mum çıktı düzey n göstermekted r.
8.1.1.1. Üretimde Girdiler
Üret m sürec ne katılan ve b r ürünün ortaya konmasına katkıda bulunan her türlü varlık g rd olarak
adlandırılmaktadır. G rd ler sab t ve değ şken g rd ler şekl nde k grupta ele alınmaktadırlar.
Sab t g rd ler; üret m m ktarının artmasına yada azalmasına bağlı olarak değ şmeyen varlıklardır. K ra ve
personel ücretler g b g rd ler sab t g rd lere örnek olarak göster leb l r.
Değ şken g rd ler; üret m m ktarına bağlı olarak değ şen, üret m arttıkça artan, üret m azaldığında se azalan
varlıklardır. Üret m sürec nde kullanılan hammaddeler, elektr k ve su faturaları g b g rd ler bu gruba
g rmekted r.
F rmaların üret m m ktarını değ şt r leb lmes , g rd m ktarlarında değ ş kl k yapılmalarını gerekt r r. Bu
durum se üret m fonks yonunun zamanla l şk lend r lmes n gerekl kılmaktadır.
8.1.1.2.Üretim Fonksiyonu ve Zaman
F rmalar, mallarına olan talep m ktarlarının değ şmes karşısında, üret m m ktarlarını azaltır ya da arttırırlar.
F rmaların üret m m ktarlarında yapacakları değ ş mler se g rd m ktarlarıyla doğrudan l şk l d r. Bazı
g rd ler n arttırılıp azaltılması kısa b r üret m dönem nde gerçekleşeb l rken bazıları çok daha uzun b r
dönem gerekt reb l r.
Üret m dönem , f rmanın tüm üret m faktörler n değ şt reb lecek kadar zamanı olup olmamasına göre kısa
ve uzun dönem olmak üzere k ye ayrılır.
Kısa dönem, f rmanın sadece tek b r üret m faktörünü değ şt rerek, üret m n artırıp, azaltab leceğ b r
dönem fade etmekted r. F rmalar değ şken faktörler (g rd ler ) üret m esnasında değ şt reb l rler. Örneğ n
f rmanın kullandığı enerj m ktarını yaptığı üret me göre her an arttırma veya azaltma olanağı vardır. Sab t
faktörler n kısa dönemde değ şt r leb lmes se mümkün değ ld r. Örneğ n b r f rma üret m m ktarını
arttırmak ç n yen mak nelere veya daha büyük b r fabr kaya ht yaç duyarsa bunların tem n uzun b r zaman
d l m n gerekt recekt r.
Uzun dönem, f rmanın tüm üret m faktörler n değ şt reb lecek kadar b r zamana sah p olduğu üret m
dönem d r. F rma bu dönemde üret m ölçeğ n n ver m n , ölçeğe göre get r y saptayab lmekted r.
1.Kısa Dönemde Üret m
Kısa dönemde f rmaların üret mde kullanılan g rd lerden sadece b r tanes n değ şt reb ld ğ ve d ğerler n n
se sab t kaldığı varsayılmaktadır. Kısa dönemde üret m n anal z n bas tleşt rmek ç n f rmanın sadece
sermaye (C) ve emek (L) g rd ler n kullanarak üret m yaptığı varsayılacaktır.
Bu doğrultuda kısa dönemde üret m fonks yonu;
Qx=f(L); (C) şekl nde yazılab l r.
Toplam Ürün: Kısa dönem üret m fonks yonunda tek değ şken g rd emek olduğuna göre, üret m m ktarını
değ şt rmek steyen f rmalar, emek m ktarını arttırıp azaltma yolunu deneyeceklerd r. Toplam ürün; değ şken
g rd m ktarının arttırılmasına bağlı olarak elde ed len çıktı m ktarıdır. Bu durumda f rmanın emek g rd s nde
yaptığı değ ş mler toplam ürün m ktarının değ şmes ne yol açacaktır.
Üret m sürec nde kullanılan değ şken g rd m ktarıyla elde ed len çıktı arasındak l şk ler tablo yada graf kle
göster leb l r.
Tablo 1.1:Toplam, Ortalama ve Marj nal Ürün
Şek lde görüldüğü üzere emek olmadığında ürün ortaya konulamamakta, b r b r m emek g rd s yapıldığında
se f rma 10 b r m toplam ürün elde edeb lmekted r. Bu noktadan sonra üret m sürec ne eklenen her yen şç
toplam üret m n artmasına yardımcı olmaktadır. Bu durum üret m ortamındak atıl kapas ten n kullanılması,
şbölümü ve uzmanlaşma g b nedenlerle açıklanab l r. 2 şç 24 b r m, 3 şç 42 b r m, 4 şç 60 b r m toplam
üret m yapılmasını sağlamaktadır. Toplam ürün değerler ne bakıldığında her ne kadar üret m sürec ne
eklenen her yen şç üret m b raz daha arttırıyormuş g b görünse de toplam ürün değerler ndek artışın
beş nc şç den sonra yavaşladığı dokuzuncu şç den sonra durduğu, onuncu şç den sonra se ger düşmeye
başladığı görülmekted r.
Üret m m ktarını kısa dönemde arttırmak steyen f rmalar sab t faktörler kolayca arttıramayacaklarından
değ şken faktörler arttırma yoluna g derler. Ancak değ şken faktörler n ver m bel rl b r üret m düzey nden
sonra mutlaka azalmaya başlar. Bu durum azalan ver mler kanunu le açıklanmaktadır.
1.a.Marj nal Ürün ve Azalan Ver mler Kanunu
İlave ed len her değ şken faktörün üret m m ktarında meydana get rd ğ değ ş kl k marj nal üründür. Kısa
dönem üret mde değ şken faktör olarak emek kullanıldığı ç n, marj nal ürün üret m sürec ne eklenen her
yen şç n n üret m m ktarında meydana get rd ğ değ ş kl ğ göstermekted r. Emeğ n marj nal ürünü;
MPL= (∆Q/∆X)fonks yonuyla göster leb l r.
Y ne tabloya bakıldığında üret m sürec ne katılan b r nc şç n n meydana get rd ğ marj nal ürün tek şç
bulunduğundan toplam ürünle aynıdır. Ancak k nc şç üret m sürec ne katıldığında k şç beraber her b r
şç n n tek tek çalışaran meydana get reb lecekler 20 (10+10) b r ml k toplam üret mden daha fazlası olan 24
b r ml k b r üret m gerçekleşt rd kler görülmekted r. Dolayısıyla k nc şç n n toplam üret m m ktarında
meydana get rd ğ değ ş kl k 14 b r md r (24-10=14).
Üçüncü şç n n katılımıyla marj nal ürün m ktarı daha da artarak18 b r m olmaktadır. Bu durum daha önce
bahsed ld ğ g b b rden fazla şç n n daha ver ml çalışab lmes nden kaynaklanmaktadır. Ancak değ şken
g rd yan şç m ktarı sürekl arttırılsa da kısa dönemde sab t g rd yan sermaye sab t tutulduğundan üret m
sürec ne eklenen her yen şç başına düşen sermaye m ktarı sürekl azaldığından, üret m sürec ne katılan her
yen şç n n marj nal üret m sonsuza kadar arttırması mümkün değ ld r.
Emeğ n marj nal ürünü üçüncü şç de maks mum düzeye ulaşmakta, dördüncü şç n n katılında marj nal
ürün 18 b r mde kalmakta, beş nc şç den t baren se marj nal ürün düşmeye başlamaktadır. B r f rma,
sadece b r üret m faktörünü arttırıp, d ğerler n sab t tuttuğunda, artırılan faktörün ver m b r noktaya kadar
artsa da, bel rl b r üret m düzey nden sonra azalmaya başlar. Bu duruma azalan ver mler kanunu adı
ver lmekted r.
Sebze ve meyve reyonu, et reyonu ve süt ürünler reyonundan oluşan b r market düşünel m. Bu markette tek
b r tezgahtar çalıştığında, bu tezgahtar tüm reyonlara sırasıyla bakmaya çalışacak, ve ne kadar ver ml
çalışırsa çalışsın reyonların önünde kuyruklar oluşacak ve market müşter kaybedecekt r. Markette k
tezgahtar çalıştığında, tezgahtarlar b r reyondan d ğer ne daha az koşuşturmak zorunda kalacakları ç n
ver m oldukça artacaktır. Üç tezgahtar olduğunda se her tezgahtar b r reyona bakacak, tezgahtarlar reyon
değ şt rerek vak t kaybetmeyecekler ç n müşter kaybı oldukça düşecekt r. Ayrıca bu tezgahtarlar sürekl
aynı reyonlarda çalışırlarsa reyonlarıyla lg l bell b r uzmanlık kazanacaklarından zamanla lk başta
gösterd kler performansında ötes ne geçeb leceklerd r.
Bu noktada her reyona b rer tezgahtar daha eklen rse, bu yen tezgahtarlar esk ler ne yardım ederek ver m n
artmasına yardımcı olab l rler ama tezgah sayısı arttırılmadığı yada boyutları değ şt r lmed ğ ç n sonradan
markete katılan tezgahtarların ver m lk üç tezgahtardan düşük olacaktır. Mevcut çalışma ortamı sab t
tutularak tezgahtar sayısı arttırılmaya devam ed l rse bazı tezgahtarlar çalışacak alan bulamayacakları ç n
ver m arttıramayacak, hatta b rb rler n n el ne ayağına dolaşıp ver m n düşmes ne neden olab leceklerd r.
Örneğ m zde marj nal ürün beş nc şç den t baren azalmaya başlamakta, dokuzuncu şç de se 0 değer ne
ulaşmaktadır. Yan dokuzuncu şç n n üret m sürec ne h çb r katkısı bulunmamaktadır. Bu noktadan sonra
şç sayısı arttırılmaya devam ed l rse marj nal yen eklenen şç n n marj nal ürünü eks değer almakta ve
onuncu şç toplam ürünün artmak yer ne düşmes ne yol açmaktadır.
Ortalama Ürün: Ortalama ürün her b r emek b r m başına düşen ürün m ktarını göstermekted r. Ortalama
ürün toplam ürünün, o toplam ürünün üret m ne katılan şç sayısına bölünmes yle elde ed l r. Ortalama
ürün fonks yonu;
APL= (Q/X) şekl nde yazılab l r.
Ortalama ürün üret m sürec nde kullanılan emeğ n ver ml l ğ ne göre artmakta yada azalmaktadır. Yan
üret m sürec ne eklenen yen b r şç n n meydana get rd ğ marj nal ürün yüksek olduğunda bu yen şç n n
ortalama üret me katkısı da büyük olmaktadır. Örneğ m zde tek b r şç n n meydana get rd ğ ortalama ürün
(10/1=10)’dur. İk şç se (24/2=12) b r ml k ortalama ürün ortaya koymuştur. Marj nal ürünün arttığı ve
maks mum değere ulaştığı dördüncü şç ye kadar ortalama ürün de artmış ancak beş nc şç den t baren
marj nal ürünün düşmes yle beraber marj nal ürün de düşüşe geçm şt r.
Marj nal ürün ve ortalama ürün karşılaştırılarak üret m sürec ne katılan değ şken g rd ler n get r s de tesp t
ed leb l r. Örneğ n üret m sürec ne katılan k nc , üçüncü ve dördüncü şç lerde marj nal ürün ortalama
üründen yüksek olduğu ç n (MPL>APL) yen eklenen her b r şç n n artan get r sağladığını; altıncı, yed nc ve
sek z nc şç ler n ortaya koyduğu marj nal ürün ortalama üründen küçük olmasına rağmen toplam ürün
artmaya devam ett ğ ç n se (MPL<APL) azalan poz t f get r söz konusudur. Dokuz ve onuncu şç lerde se
azalan negat f get r söz konusu olmuştur.
Daha önce bel rt ld ğ üzere üret m fonks yonunun graf kle göster m de mümkündür. Aşağıdak graf k daha
öncek örnekte kullanılan toplam, ortalama ve marj nal ürün tablosuna dayalı olarak hazırlanmıştır. Üstte yer
alan tablo toplam ürünü, aşağıda yer alan tablo se marj nal ve ortalama ürünü göstermekted r.
Karşılaştırma mkanı yaratmak ç n tablolar b rleşt r lm şt r.
Şek l 1.2: Toplam, Marj nal ve Ortalama Ürün Eğr ler
Şek lde görüldüğü üzere toplam ürün lk şç n n üret m sürec ne katılmasıyla beraber hızla artmaya
başlamaktadır. Azalan ver mler kanunu uyarınca buz hızlı artış zamanla yavaşlamakta ve sek z nc şç de yan
A noktasında toplam ürün maks mum düzeye ulaşmakta ve bu sev yeden sonra toplam ürün artışı
durmaktadır. Onuncu şç n n üret m sürec ne katılmasıyla beraber se toplam ürün tekrar düşüşe
geçmekted r. Bu durum aşağıdak şek lde de görüleceğ üzere marj nal ürünün dokuzuncu şç de sıfıra
düşmes ve onuncu şç yle beraber eks değer almasından kaynaklanmaktadır.
Marj nal ürün üçüncü ve dördüncü şç ler n üret m sürec ne katıldığı B noktasında 18 b r ml k ürüne ulaşarak
maks mum değer almaktadır. Dolayısıyla üçüncü şç ye kadar olan alan artan marj nal ver ml l ğ n oluştuğu
b r alandır. Dördüncü şç den sonra üret me katılan şç ler se y ne azalan ver mler kanunu gereğ marj nal
ürünün azalmasına yol açmakta ve dokuzuncu şç de marj nal ürün sıfır değer ne ulaşmaktadır. Bu bağlamda
dördüncü şç le dokuzuncu şç arasına yer alan azalan marj nal ver ml l ğ n bulunduğu b r üret m sürec n
göstermekted r. Onuncu şç yle beraber marj nal ver ml l k eks değer aldığı ç n dokuzuncu şç den sonrak
alan se negat f marj nal ver ml l ğ oluşturmaktadır.
Son olarak değ şken g rd başına elde ed len ürünü gösteren ortalama ürüne bakıldığında marj nal
ver ml l ğ n artışına bağlı olarak C noktasına kadar hızlı b r artış yaşandığı daha sonra se toplam ürün
artışının yavaşlaması ve marj nal ürünün düşüşü dolayısıyla azalmaya başladığı görülmekted r.
2.Uzun Dönemde Üret m
Uzun dönemde f rma sab t-değ şken tüm üret m faktörler n değ şt rme şansına sah pt r. Dolayısıyla uzun
dönem üret mde sab t veya değ şken g rd ayrımı yapılmamaktadır. Uzun dönem üret m fonks yonu f rmanın
tüm g rd ler n değ şt reb lme olanağıyla bel rl b r m ktar g rd yle elde edeb leceğ maks mum çıktı m ktarını
göstermekted r. Sermaye ve emek kullanarak üret m yapan b r f rmanın uzun dönem üret m fonks yonu;
Qx=f(L, C) şekl nde yazılab l r.
F rma uzun dönemde sadece şç m ktarını değ l sermaye m ktarını da değ şt reb lmekted r. Bu durum azalan
ver mler kanunu da ortadan kaldırmaktadır. Azalan ver mler, üret c n n sab t g rd m ktarını değ şt rmeden
değ şken g rd m ktarını arttırmasından kaynaklanmaktaydı. Uzun dönem üret mde f rma sab t g rd ler n de
değ şt reb ld ğ nden azalan ver mler kanunu uzun dönem üret mde geçerl değ ld r.
2.a.Üret m Ölçeğ
Üret m ölçeğ , sab t ve değ şken g rd ler n aynı anda değ şmes durumunda ulaşılan yen üret m m ktarıdır.
Örneğ n b r fabr kası ve ell şç s olan b r f rma k yen fabr ka daha nşa eder ve yüz şç daha şe alırsa tüm
g rd ler üç kat artmış olacağından üret m ölçeğ üç kat artmış olacaktır.
Ancak b r f rmanın üret m ölçeğ n bel rl b r oranda değ şt rmes üret m n her zaman aynı oranda artmasına
yada azalmasına yol açmayab l r. D ğer şartlar eş t (ceter s par bus) varsayımı altında b r f rmanın bütün
üret m faktör m ktarlarını aynı anda değ şt rmes durumunda üret m m ktarındak değ ş me ölçek ver m
denmekted r. Üç tür ölçek ver m nden söz etmek mümkündür.
Sab t ver m, (λQ = f(λL, λC)): F rmanın üret m g rd ler m ktarında yaptığı artış le elde ed len çıktı
m ktarındak artışın aynı olması durumunda sab t ver mden söz ed l r.
Ölçeğe göre artan ver m, (λQ > f(λL, λC)): F rmanın elde ett ğ çıktı m ktarındak artış üret m g rd ler
m ktarında yaptığı artıştan oransal olarak fazla se ölçeğe göre artan ver m söz konusudur.
Ölçeğe göre azalan ver m, (λQ < f(λL, λC)): F rmanın elde ett ğ çıktı m ktarındak artış üret m
g rd ler m ktarında yaptığı artıştan oransal olarak az se ölçeğe göre azalan ver m söz konusudur.
8.2.Üretici Dengesi
F rmalar üret m yapmak ç n aynı anda sab t ve değ şken çeş tl üret m faktörler nden yararlanmaktadırlar.
Bazı faktörler n b rb rler n n yer ne kullanılması söz konusu olab ld ğ g b her b r faktörün mal yet de
b rb r nden farklıdır. Bu durumda f rmalar en düşük mal yetle üret m yapab lmek ç n mal yet en düşük
faktör b leşenler n kullanmak steyecekt rler. F rmaların üret mde kullanab lecekler farklı faktör b leşenler
Eş Ürün Eğr ler yardımıyla anal z ed leb l r.
8.2.1.Eş Ürün Eğrileri
Eş Ürün Eğr ler f rmaların üret m ç n sadece k değ şken üret m faktörü kullandığı varsayımı altında aynı
çıktı m ktarını sağlayan üret m faktörler n n geometr k yer n gösteren eğr lerd r. Örneğ n sadece sermaye ve
emek kullanarak üret m yapan b r f rmanın, aynı m ktarda ürün elde edeb lmek ç n kullanacağı emek ve
sermaye b leş mler n gösteren Eş Ürün Eğr s Aşağıdak g b ç z leb l r.
Şek l 1.3: Eş Ürün Eğr ler
Şek lde görüldüğü g b f rma bel rl m ktarlarda ürün elde etmek ç n bel rl emek ve sermaye b leşenler
kullanmıştır. Örneğ n f rma 1 b r m ürün elde etmek ç n;
a) 3 b r m sermaye ve 1 b r m şgücü veya
b) 1 b r m sermaye ve 3 b r m şgücü kullanmıştır.
2 b r m ürün elde etmek ç n;
c) 5 b r m sermaye ve 2 b r m şgücü veya
d) 2 b r m sermaye ve 5 b r m şgücü kullanmıştır.
3 b r m ürün elde etmek ç n se;
e) 6 b r m sermaye ve 3 b r m şgücü veya
f) 3 b r m sermaye ve 6 b r m şgücü kullanmıştır.
Burada d kkat ed lmes gereken unsur f rma a ve b g b farklı üret m faktör b leşenler kullanarak aynı b r m
(1 b r m) çıktı elde etmekted r. Bu durumda f rma farklı şgücü ve emek b leşenler yle aynı b r m ürün elde
edeb ld ğ ne göre, hang üret m faktöründen ne kadar kullanacağına faktör mal yetler ne göre karar
verecekt r. Örneğ n şgücünün pahalı olduğu batı ülkeler nde üret m yapan b r f rma daha fazla sermaye
daha az şgücü kullanarak b r faktör b leşen oluştururken, şgücünün ucuz olduğu doğu ülkeler ndek b r
f rma aynı m ktarda üret m yapmak ç n daha az sermaye ve daha fazla şgücü b leşen kullanmayı terc h
edeb lecekt r. Faktör mal yetler n n anal z se eş mal yet eğr ler aracılığıyla yapılmaktadır.
8.2.1.1.Eş Ürün Eğrilerinin Özellikleri
Eş ürün eğr ler her noktada eş t üret m düzey n göster rler. Eş ürün eğr ler üzer nde hareket
ed ld ğ nde kullanılan k faktörden b r azalırken d ğer artmaktadır. Ancak üret m düzey aynı
kalmaktadır. Örneğ n a ve b noktalarında farklı m ktarlarda üret m faktörü kullanılmaktadır ancak eğr
üzer ndek her noktada 1 b r ml k üret m yapılmaktadır.
Eş ürün eğr ler negat f eğ ml d rler. Üret m faktörler n n marj nal ürünler poz t fken, üret me katılan
her b r b r m lave üret m faktörü üret me poz t f katkıda bulunduğu ve üret m faktörü b leşenler nden
b r ne lave yapılırken d ğer azaltılmak zorunda olduğu ç n eş ürün eğr ler negat f eğ ml d rler.
Eş ürün eğr ler or j ne göre dış bükeyd rler. Eş ürün eğr ler nde göster len üret m faktörler b rb rler n n
yer ne kullanılab l nd ğ ç n b r üret m faktörü azaltıldıkça azaltılan faktörün marj nal kames
güçleşmekted r. Bunun sonucunda eş ürün eğr s orj ne dış bükey olmaktadırlar.
Eş ürün eğr ler b rb rler n kesmezler. Eş ürün eğr ler n n b rb rler n kesmeler farklı ürün m ktarının
aynı faktör b leşen yle üret lmes anlamına geleceğ nden, eş ürün eğr ler n n b rb rler n kesmes
mümkün değ ld r.
8.2.2.Eş Maliyet Eğrileri
Eş ürün eğr ler aynı m ktarda ürün elde etmek ç n kullanılab lecek faktör b leşenler n göstermekted r.
Ancak farklı faktör b leşenler yle aynı ürün üret l rken aynı m ktarda ürün farklı mal yet değerler yle
üret leb lmekted r. Bu durumda üret c ler n opt mal faktör b leşenler n tesp t edeb lmek ç n eş ürün
eğr ler n n yanında eş mal yet eğr ler ne de ht yaç duyacaklardır. Eş mal yet eğr ler , üret c ler n bel rl b r
bütçeyle, bel rl f yatlardan satın alab lecekler faktör b leşenler n n m ktarını göstermekted r.
Şek l 1.5: Eş Mal yet Pa ası
Şek lde sadece sermaye ve emek kullanarak üret m yapan b r f rmanın eş mal yet eğr ler ç z lm şt r. Farklı
bütçe düzeyler nde f rmanın üret mde kullandığı faktör b leşenler n gösteren eş mal yet eğr ler
b rleşt r lerek eş mal yet pa ası elde ed lmekted r. A eğr s f rmanın C1 kadar sermaye ve L1 kadar emek
faktörü kullanarak üret m yapması ç n gereken bütçey göstermekted r. Faktör b leşenler n n m ktarına göre
f rmanın bütçes değ şmekte, B ve C eş mal yet eğr ler ç z lmekted r.
8.2.3.Üretici Dengesi
F rmalar kâr elde etmek ç n kurulurlar. Kâr elde etmek ç nse f rmaların mal yetler n en aza nd rmeler
(mal yet m n m zasyonu) ve kâr oranlarını en üst düzeye çıkarmaları (kâr maks m zasyonu) gerek r. F rmalar
bunu sağlayab lmek ç n en uygun faktör b leşenler n seçmeye çalışırlar. Bu en uygun faktör b leşen
üret c n n denge noktasındak faktör b leşenler n satın aldığında oluşur. Yan üret c denges , f rmanın eş
ürün eğr s le eş mal yet doğrusunun teğet olduğu noktada oluşmaktadır.
Şek l 1.6: Üret c Denges
Sermaye ve emek kullanarak üret m yapan b r üret c n n denge noktasını şek l üzer nde ncelersek, f rmanın
eş mal yet eğr ler le eş ürün eğr s n n kes şt ğ K ve L noktalarında üret m yapılab lmes ne rağmen uygun
faktör b leşenler kullanılmadığı ç n üret m mal yet yüksek olacaktır. eş mal yet eğr ler le eş ürün eğr s n n
teğet olduğu E noktasında se opt mal faktör b leşenler le üret m yapıldığından mal yet en düşük
sev yeded r. Dolayısıyla üret c denges E noktasında oluşmaktadır.
8.2.4.Genişleme Yolu
Üret c denges nde f rmanın opt mal faktör b leşenler n kullanarak en düşük mal yetle üret m yaparak
dengeye geld ğ anlatıldı. Ancak f rmalar zaman çer s nde üret m m ktarlarını arttırıp azaltmak steyeb l rler.
F rma üret m m ktarını değ şt rmek ç n kullandığı faktör b leşenler n n m ktarlarını da değ şt r r ancak farklı
üret m sev yeler nde y ne opt mal faktör b leşenler n kullanarak dengede kalmak steyecekt r. Dolayısıyla
f rma üret m m ktarını değ şt r rken b r gen şleme yolu zler. Gen şleme yolu b r f rmanın çeş tl üret m
m ktarlarını en düşük mal yetle üreteb leceğ en uygun faktör b leşenler n n geometr k yer d r.
Şek lde sermaye ve emek kullanarak üret m yapan b r f rma q1 düzey nde üret m yaparken 10 b r m emek ve
10 b r m sermaye kullanmakta ve en düşük mal yet elde edeb ld ğ E1 noktasında dengeye gelmekted r.
F rma üret m m ktarını q2 düzey ne çıkarmak sted ğ nde se y ne dengede kalab lmes ç n 20 b r m emek ve
20 b r m sermaye kullanarak E2 noktasında dengeye gelmekted r. Aynı şek lde üret m m ktarını q3 düzey ne
çıkardığında se denges E3 noktasında oluşmaktadır.
Şek l 1.7: Gen şleme Yolu
Şek lde ver len örnektek f rma sermaye ve emek m ktarlarını homojen b r şek lde kullandığı ç n f rmanın
gen şleme yolu or j nden geçen b r doğru şekl nde oluşmaktadır. F rmanın sermaye ağırlıklı veya emek
ağırlıklı üret m yapması hal nde gen şleme yolu da C veya L eksen ne doğru sapma yapacaktır.
Begg, Dav d, Stanley F scher ve Rud ger Dornbusch, İkt sat (Çev r ed tör: V ldan Ser n), Alkım, 2001.
Bocutoğlu, Ersan, Met n Berber ve Kenan Çel k, İkt sada G r ş, Derya, 1998.
D nler, Zeynel, İkt sada G r ş, Ek n, 2002.
D nler, Zeynel, M kro Ekonom , Ek n, 2002.
Ertek, Tümay, Ekonometr ye G r ş, Beta, 1996.
Hat boğlu, Zeyyat, Orta Düzeyde M krolkt sat, Leb b, 1999.
Kalenderoğlu, Mahmut, M kro İkt sat, Seçk n, 2002.
Parasız, lker, İkt sadın ABC's , Ezg , 1996.
Parasız, İlker, İkt sada G r ş, Ezg , 2000.
Parasız, İlker, M kro Ekonom , Ezg , 2002.
Park n, M chael, Econom cs, Add son-Wesley, 1998.
Samuelson, Paul A. ve W ll am D. Nordhaus, Econom cs, McGraw-H ll, 1995.
Sey doğlu, Hal l, Ekonom k Ter mler - Ans kloped k Sözlük, Güzem, 1999.
Sey doğlu, Hal l, İkt sat B l m n n Temeller , Güzem, 2006.
Türkay, Orhan, M krolkt sat Teor s , İmaj, 1997.
Türkay, Orhan, İkt sat Teor s ne G r ş: M krolkt sat, İmaj, 1999.
Ünsal, Erdal M., M kro İkt sat, İmaj, 2001.
Yaylalı, Muammer, M kro kt sat, Beta, 2004.
Ünite Soruları
1. Fayda ve değer yaratmak veya mevcut mal ve h zmetler n faydalarını artırmak maksadıyla
harcanan tüm çabalara ……………… adı ver l r.
A) Üret m
B) Tüket m
C) Ürün
D) F rma
E) Mal yet
2. Aşağıdak lerden hang s b r üret m fonks yonunda g rd olarak yer almaz?
A) Emek
B) Kap tal
C) Enerj
D) Doğal kaynak
E) Ürün
3. Aşağıdak lerden hang s üret mde sab t g derlere örnek olarak göster leb l r?
A) Hammadde g derler
B) Elektr k faturası
C) Ücret
D) K ra
E) Yarı mamul g derler
4. Değ şken g rd m ktarının arttırılmasına bağlı olarak elde ed len çıktı m ktarına ne ad ver l r?
A) Üret m
B) Toplam ürün
C) Marj nal ürün
D) Ortalama ürün
E) Mamul
5. İlave ed len her değ şken faktörün üret m m ktarında meydana get rd ğ değ ş kl ğe
…………… den r.
A) Üret m
B) Ortalama ürün
C) Toplam ürün
D) Marj nal ürün
E) Get r
6. ……………… her b r değ şken g rd başına düşen ürün m ktarı olarak tanımlanmaktadır.
A) Toplam ürün
B) Ortalama ürün
C) Marj nal ürün
D) Üret m mal yet
E) Ücret
7. B r f rma üret m g rd ler ndek m ktarı artırdığında, elde ett ğ çıktı m ktarındak artış n sp
olarak artırılan g rd m ktarından daha fazladır. Bu durum l teratürde ne le açıklanmaktadır?
A) Ölçeğe göre sab t ver m
B) Ölçeğe göre azalan ver m
C) Ölçeğe göre artan ver m
D) Azalan ver mler kanunu
E) Gen şleme yolu
8. Aşağıdak lerden hang s eş ürün eğr ler n n özell kler nden değ ld r?
A) Eş ürün eğr ler üzer nde hareket ed ld ğ nde kullanılan k faktörden b r azalırken d ğer
artmaktadır
B) Eş ürün eğr ler negat f eğ ml d rler
C) Eş ürün eğr ler or j ne göre dış bükeyd rler
D) Eş ürün eğr ler b rb rler n kesmezler
E) Soldak her eş ürün eğr s sağındak eş ürün eğr s nden daha fazla b r üret m m ktarını
göstermekted r
9. Opt mal b r üret c denges ……………… oluşur.
A) Eş ürün eğr s üzer nde
B) Eş mal yet eğr s üzer nde
C) Farksızlık eğr s le bütçe doğrusunun kes şt ğ noktada
D) Eş ürün eğr s n n eş mal yet eğr s n n üzer ne çıktığı noktada
E) Eş ürün eğr s le eş mal yet eğr s n n teğet olduğu noktada
10. Aşağıdak şek ldek b r f rmanın çeş tl üret m m ktarlarını en düşük mal yetle üreteb leceğ
en uygun faktör b leşenler n n geometr k yer n gösteren eğr ye ne ad ver l r?
A) F yat-tüket m eğr s
B) Eş-ürün eğr s
C) Engel eğr s
D) Gen şleme yolu
E) Kayıtsızlık eğr s
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. e 3. d 4. b 5. d 6. b 7. c 8. e 9. e 10. d
9. ÜRETİMDE MALİYETLER
Giriş
Üret mde temel amaç kar maks m zasyonudur. Bunun ç n; toplam gel r ve toplam mal yet arasındak farkın
toplam gel r leh ne poz t f olması gerek r. Toplam mal yet, f rmanın üret m sürec nde kullandığı üret m
faktörler n n (g rd ler n) p yasa değer d r.
Kısa dönem, üret mde kullanılan g rd lerden en az b r n n kullanım m ktarında değ ş kl k yapılamayan zaman
d l m d r. Uzun dönem se üret mde kullanılan bütün g rd ler n kullanım m ktarında değ ş kl k yapmaya
yeterl olan zaman d l m d r.F rmanın üret m kararları anal z ed l rken kısa ve uzun dönem, hem üret m
faktörü değ ş kl ğ hem de mal yet ç n d kkate alınır.
F rmalar kâr elde etme amacıyla kurulurlar ve üret m yapab lmek ç n sermaye, toprak ve şgücü g b çeş tl
üret m faktörler n kullanırlar. Bu üret m faktörler nden faydalanab lmek ç n se f rmaların bel rl harcamalar
yapması gerekmekted r. F rmaların üret m yapab lmes ç n gerekl üret m faktörler ne yaptığı harcamalara
mal yet den lmekted r. Muhasebe d l nde kullanılan mal yet kavramıyla kt sad anlamdak mal yet
kavramları arasında bazı farklar bulunmaktadır.
Mal yet kavramı genel olarak, bel rl b r amaca ulaşmak ç n katlanılan özver ler n parasal olarak ölçüsü
olarak tanımlanmaktadır. Mal yet anal z ; s steml olarak b r mamulün veya h zmet n mal yetler n n
toplanmasını, sınıflandırılmasını ve ncelenmes n sağlayan ekonom k b r değerlend rme yöntem d r. Mal yet
anal z sırasında kullanılan anal t k yaklaşımlar ve tekn kler yoluyla mal yet tahm nler gel şt r l r.
Muhasebe ve kt sat açısından mal yet n ayrımı açık ve örtük mal yet kavramları arasındak farklardan
kaynaklanmaktadır.
Muhasebec ler mal yetler hesaplarken sadece açık mal yetler göz önünde bulundururlar. Açık mal yetler
üret c n n, üret m faktörler karşılığında yaptıkları harcamaları çermekted r. Örneğ n b r f rmanın üret mde
kullanmak üzere satın aldığı ş mak nes açık mal yete g rmekted r. Bazı üret m faktörler ç n üret c n n
harcama yapması gerekmeyeb l r. Örneğ n b r f rma b r b naya sah p olab l r ve bu b nada malat yapmak
sterse b nayı b r üret m faktörü olarak kullandığı halde herhang b r masraf yapmamış olur. Ancak f rmanın
bu b nayı üret m faktörü olarak kullanması bel rl b r fırsat mal yet yaratacaktır. Yan f rma b nayı kend
kullanmak yer ne k raya vermes hal nde bel rl b r gel r elde edeb lecekken kend kullanarak elde
edeb leceğ k ra gel r nden vazgeçm ş olacaktır.
Bu durum örtük mal yetler n oluşmasına yol açar. Örtük mal yetler tem n ç n b r harcama yapılmayan
ancak kullanılması sonucu bel rl fırsat mal yetler oluşturan mal yetlerd r. İkt sad açıdan mal yetler hem
açık hem de örtük mal yetler n toplamından oluşmaktadır.
Ekonom k Kâr: Üret c ler n yaptıkları üret m sonucu elde ett kler kârın ölçüleb lmes ç n üret m mal yet n n
hesaplanması gerek r. Ancak muhasebe ve kt sadın mal yet görüşler farklı olduğu ç n mal yet
hesaplamaları da farklı olmaktadır.
Muhasebe Kârı = Toplam Hasılat – Açık Mal yetler
İkt sad Kâr = Toplam Hasılat – Tüm G rd ler n Fırsat Mal yetler
İkt sad Kâr = Toplam Hasılat – Açık + Örtük Mal yetler
Denklemlerden de anlaşılab leceğ g b kt sad açıdan kâr toplam hasılatın açık ve örtük mal yetler aşan
kısmıdır. İkt sad kâr poz t f olduğunda yan toplam hasılat toplam mal yetlerden daha fazla olduğunda aşırı
kâr söz konusudur. Toplam hasılatla toplam mal yetler eş t olduğunda yan kt sad kâr sıfıra eş t olduğunda
f rma normal kâr elde etmekted r. Son olarak toplam hasılat toplam mal yetlerden düşük olduğunda yan
kt sad kâr negat f olduğunda f rma zarar etmekted r. F rmalar kâr elde etme amacıyla kuruldukları ç n b r
f rmanın üret m ne devam edeb lmes ç n normal veya aşırı kâr elde ed yor olması gerekmekted r.
9.1. Kısa Dönemde Maliyetler
F rmaların üret me devam etme veya üret m durdurma kararı alab lmes ç n kâr m ktarlarını tesp t etmes
gerekmekted r. Bunu yapab lmek ç n se mal yet anal z yapmaları gerekecekt r. F rmalar günlük kararlar
alab lmek ç n kısa dönemdek mal yetler n , uzun vadel kararlar ç se uzun döneml mal yetler n anal z
ederler.
F rmalar kısa dönemde üret m yaparken;
Toplam sab t mal yet (TFC),
Toplam değ şken mal yet (TVC) ve
Ortalama toplam mal yet (AVC) g b mal yetlerle karşı karşıya kalmaktadırlar.
Sab t ve değ şken mal yetler n toplamı se f rmanın toplam mal yetler n (TC)oluşturmaktadır.
9.1.1. Sabit Maliyet
Sab t mal yetler üret m m ktarından bağımsız mal yetlerd r. Sab t mal yetler üret m m ktarı sıfır olsa da
varlıklarını sürdürürler. B r f rmanın personel maaşları ve k ra g derler g b mal yetler f rmanın sab t
mal yetler n oluştururlar.
9.1.2.Değişken Maliyet
Üret m m ktarının artıp azalmasına bağlı olarak değ şen mal yetler se f rmanın değ şken mal yetler d r. İşç
ücretler ve üret m sürec nde kullanılan elektr k, su g b mal yetler değ şken mal yetler oluşturmaktadır.
Şek l 1.1: Sab t, Değ şken ve Toplam Mal yetler
Toplam mal yetler hesaplanırken b r f rmanın açık ve örtük mal yetler n n tamamının hesaplanması
gerekmekted r. Sab t ve değ şken mal yetler n toplamı b r f rmanın toplam mal yet n göstermekted r.
9.1.3.Toplam Maliyet
Toplam Mal yet (TC) = TFC + TVC
Tablo 1.1: Kısa Dönem Sab t, değ şken ve toplam mal yet
B r f rmanın kısa dönem mal yetler n gösteren tablo ncelend ğ nde, toplam sab t mal yetler n üret m
m ktarındak artıştan bağımsız olduğu ve üret m olmasa da var oldukları görülmekted r. Değ şken mal yetler
se üret mle beraber ortaya çıkarlar ve üret m olmadığında sıfır değer n alırlar. Graf kten de görüleceğ üzere
değ şken mal yetlerle lg l d kkat ed lmes gereken d ğer b r nokta se değ şken mal yetler n bel rl b r üret m
düzey ne kadar azalan b r sey r zled ğ daha sonra se tekrar artışa geçt ğ d r. Toplam mal yetler se sab t ve
değ şken mal yetler n b leş m nden oluşmaktadır.
9.1.4.Marjinal ve Ortalama Maliyet
F rmalar b r maldan üretecekler m ktarları bel rlerken kâr ve mal yet oranlarını nceleyerek en düşük mal yet
oranlarına ulaşmaya çalışırlar. Bunun ç n toplam mal yet n yanında ortalama ve marj nal mal yetler de
b lmeler gerekmekted r.
Marj nal mal yet (MC) f rmanın üret m m ktarını b r b r m değ şt rmes hal nde mal yet m ktarında meydana
gelen değ ş md r. Toplam mal yet denklem ;
şekl nde yazılab l r.
Şek l 1.2: Marj nal ve Ortalama Mal yet
Sab t ve değ şken mal yetler daha önce toplam üret m sürec yle l şk lend r lm şt ancak bu mal yetler n
üret len her b r b r mle ayrı ayrı l şk lend r lmes de mümkündür. Üret len her b r b r m ürün başına düşen
sab t mal yete Ortalama Sab t Mal yet (AFC) den lmekted r. Sab t mal yetler üret len ürün m ktarıyla
değ şmed ğ ç n ortalama sab t mal yet toplam ürün m ktarı arttıkça düşer. Ancak ortalama sab t mal yet,
toplam sab t mal yet n ürün m ktarına bölümüyle elde ed ld ğ ç n ortalama sab t mal yettek düşüş ürün
m ktarındak artışa bağlı olarak önce hızlı daha sonra se yavaşlayan b r sey r zler. Ortalama Sab t Mal yet;
denklem yardımıyla hesaplanab l r.
Üret len her b r b r m ürün başına düşen değ şken mal yete se Ortalama Değ şken Mal yet (AVC)
den lmekted r. Ortalama Değ şken Mal yet hesaplamak ç n;
denklem kullanılmaktadır.
Ortalama sab t ve değ şken mal yetler n toplamı ortalama toplam mal yet oluşturur. Ortalama toplam
mal yet (ATC) üret len b r m başına düşen mal yett r. F rmalar hang b r m üret mden ne kadar kâr elde
ett kler n tesp t etmek ç n toplam ortalama toplam mal yetten yararlanırlar. Bu açıdan f rmaların üret me
devam etme kararı almalarında ortalama toplam mal yet büyük önem taşımaktadır. Ortalama toplam
mal yetler değ şken faktörler n ver m ne bağlı olarak önce hızlı b r düşüş daha sonra se çıkışa geçmekted r.
Ortalama toplam mal yet;
veya denklemler yle hesaplanab l r.
Tablo 1.2: Kısa Dönem Marj nal ve Ortalama Mal yetler
Kısa dönem toplam ve ortalama mal yetler ncelend ğ nde toplam sab t mal yetler n üret m m ktarından
bağımsız b r şek lde var oldukları ve tüm üret m sürec nde aynı oldukları görülmekted r. Toplam değ şken
mal yetler n artış hızının se üret m m ktarı arttıkça önce n sp olarak azaldığı, sonra se yen den artmaya
başladığı görülmekted r.
F rmaların üret me devam etme ya da üret m durdurma kararı almalarında etk l olan ve opt mal üret m
m ktarlarını bel rlemeler ne yardımcı olan ortalama mal yetlere bakıldığında, ortalama sab t mal yetler n
ürün m ktarı arttıkça önce hızlı b r şek lde düştüğü, daha sonra se bu düşüşün yavaşladığı görülmekted r. Bu
açıdan üret len mal m ktarı ne kadar çok se sab t mal yetler f rma ç n o kadar az yük yaratmaktadır.
Ortalama değ şken mal yetler se, daha önce bahsed len azalan ver mler kanunu doğrultusunda önce
azalmaya başlamakta, daha sonra se yen den artışa geçmekted r. Bu durum f rmaların sab t mal yetler
m n m ze etmek ç n üret m m ktarını, üret m mkanlarının sonuna kadar artırmaya çalışmalarının önüne
geçmekted r. Çünkü toplam ortalama mal yetler, toplam ortalama sab t ve ortalama değ şken mal yetler n
b leş m nden oluşmaktadır ve üret m m ktarı opt mal sev yey geçt kten sonra sab t mal yetler düşmeye
devam etse de değ şken mal yetler çıkışa geçmekted r.
Tabloda toplam ve ortalama mal yetler ncelenen f rmanın ortalama toplam mal yetler (üret len b r m ürün
başına mal yetler ) 5 b r m ürüne kadar düşmekte, daha sonra se her eklenecek b r m üründe yen den
artmaya başlamaktadır. Bu durumda f rmanın, d ğer şartları göz ardı ederek sadece mal yet anal z ne göre
üret m kararı aldığı varsayıldığında, f rmanın opt mal üret m m ktarı 5 b r m ürün olacaktır.
9.2.Uzun Dönem Maliyet
Uzun dönem, kısa dönem ayrımı yapılırken, uzun dönemde f rmanın tüm üret m faktörler n değ şt rmeye
yetecek kadar uzun b r zamanının olmasıdır. Uzun dönemde üret c ler yen fabr ka b naları nşa edeb l r, yen
mak neler alab l r ve personel sayısını arttırab l r. Bu durumda kısa dönem ç n sab t olarak kabul ett ğ m z
ve kısa dönemde değ şt r lemeyecek üret m faktörler uzun dönemde değ şken faktörler arasında yer
almaktadır. Dolayısıyla uzun dönem mal yet anal z tamamen değ şken mal yetlere dayanmaktadır.
F rmalar kâr oranlarını maks m ze etmeye çalışırlar ve bunun ç n mal yetler n m n m ze etmeler
gerekmekted r. Bunun ç n f rmalar üret m mal yetler n m n mum düzeye nd recek faktör b leş mler n
bel rlemeye çalışırlar. F rmaların uzun dönemde m n mum mal yet düzey nde üret m yapmalarına olanak
sağlayan faktör b leş mler ne opt mum g rd b leş m den lmekted r.
Uzun dönemde üret m yapan b r f rmanın;
Uzun dönem toplam mal yet (LTC),
Uzun dönem ortalama mal yet (LAC)ve
Uzun dönem marj nal mal yet (LMC) g b üç mal yet anal z yapılab l r.
F rmaların uzun dönemde m n mum mal yetle üret m yapab lecekler opt mum faktör b leşenler n n
mal yet ne Uzun Dönem Toplam Mal yet den r.
Şek l 1.3: Uzun Dönem Toplam Mal yetler
Uzun dönem toplam mal yet eğr s ncelend ğ nde uzun dönem toplam mal yetler n üret m m ktarı arttıkça
hızla artmaktadır. Şek lde E1 noktasında Q1 kadar ürün C1 g b b r toplam mal yetle üret lmekted r. Toplam
mal yetler E1 noktasına kadar hızla artmış, E2 noktasında se bu artış hızı yavaşlamıştır. Toplam üret m
mal yetler n n artış hızı E4 noktasından sonra tekrar artışa geçm şt r.
F rmanın üret m nde yaptığı her b r b r ml k lave artışın, f rmanın toplam mal yet nde meydana get rd ğ
artışa Uzun Dönem Marj nal Mal yet den lmekted r. Uzun dönem marj nal mal yet;
denklem yardımıyla hesaplanab l r.
Şek l 1.4: Uzun Dönem Marj nal Mal yetler
Uzun dönem marj nal mal yet eğr s (LMC) Q2 kadar üret m yapıldığında C1 mal yet ne kadar düşmekte
sonra yen den yükselmeye başlamaktadır. Uzun dönem ortalama mal yet eğr s (LAC) se Q3 kadar üret m n
yapıldığı C2 mal yet düzey ne kadar düşmekte ve daha sonra tekrar artışa geçmekted r. Uzun dönem
marj nal ve ortalama mal yet eğr ler n n kes şme noktası olan E noktası f rmanın denge mal yet noktasını
oluşturmaktadır.
Uzun Dönem Ortalama Mal yet, üret len b r m ürün başına düşen mal yett r. Uzun dönem ortalama mal yet,
uzun dönem toplam mal yet n üret len ürün m ktarına bölünmes yle bulunur.
Uzun dönem ortalama mal yet eğr s , kısa dönem ortalama mal yet eğr ler n n b rleşt r lmes yolu le
bulunur. Bu durum üret m ölçeğ yle l şk lend r lmekted r. Uzun dönemde f rmalar üret m ölçeğ n
değ şt reb lecekler ç n uzun dönemde farklı üret m ölçekler ne ulaşab l rler. Farklı üret m ölçekler ne sah p
üret m tes sler bulunan f rma, bu tes sler n kısa dönem ortalama mal yet eğr ler n n b rleşt r lmes yle elde
ed len uzun dönem ortalama mal yet eğr s yardımıyla en uygun faktör b leşenler n kullanarak en düşük
mal yetle üret m yapab len tes ste üret m yapmayı terc h edeb l r.
Şek l 1.5: Uzun Dönem Ortalama ve Marj nal Mal yet Eğr ler
Şek lde dört tane üret m tes s ne sah p olan b r f rmanın uzun dönem ortalama mal yet ncelenm şt r.
F rmanın üret m tes sler n n kısa dönem ortalama mal yet eğr ler b rleşt r ld ğ nde f rmanın uzun dönem
ortalama mal yet eğr s elde ed lmekted r. F rmanın her b r üret m tes s farklı üret m ölçeğ yle ve dolayısıyla
farklı kısa dönem mal yet yle üret m yapmaktadır. Örneğ n b r nc üret m tes s Q1 kadar ürünü C4 kadar b r
mal yetle üreteb lmekted r. Dolayısıyla f rmanın kısa dönem ortalama mal yet SATC1 ve kısa dönem
marj nal mal yet SMC1’d r. İk nc f rma se Q2 kadar ürünü C3 g b b r mal yetle üreteb lmekted r. Dolayısıyla
k nc f rmanın kısa dönem ortalama mal yet SATC2 ve kısa dönem marj nal mal yet SMC2’d r. Bu bağlamda
üret m tes sler n n mal yet eğr ler kısa dönem üret m mal yetler ne göre yatay eksende b rb rler n n sağına
yada soluna ç z lerek b rleşt r ld ğ nde f rmanın uzun dönem ortalama mal yet eğr s elde ed leb l r.
F rmanın uzun dönem ortalama mal yet eğr s n kesen uzun dönem marj nal mal yet eğr s se f rmanın en
uygun mal yetle en fazla üret m yapab leceğ üret m tes s n n C2 g b b r mal yetle Q3 kadar b r çıktı
üreteb len üçüncü tes s olduğunu göstermekted r. Bu anal z ışığında f rma üçüncü tes ste üret m yapma
kararı vereb l r.


Ünite Soruları
1. İkt sad kar ……………… formülüyle hesaplanır.
A) Toplam hasılat-açık mal yetler
B) Toplam hasılat-örtük mal yetler
C) Toplam hasılat-tüm g rd ler n fırsat mal yetler
D) Toplam hasılat + açık mal yetler
E) (Toplam hasılat + açık mal yetler) - örtük mal yetler
2. ……………… bel rl b r amaca ulaşmak ç n katlanılan özver ler n parasal olarak ölçüsü
olarak tanımlanmaktadır.
A) Üret m
B) Mal yet
C) G der
D) Kar
E) Hasılat
3. B r f rmanın toplam hasılatı ……………… oluşur.

A) Muhasebe karı + örtük mal yetlerden
B) İkt sad kar + örtük mal yetlerden
C) İkt sad kar + açık mal yetlerden
D) İkt sad kar - örtük mal yetlerden
E) Muhasebe karı + açık mal yetlerden
4. B r f rmanın kt sad karı 20.000 TL, toplam hasılatı 13.000 TL, örtük mal yetler se 2.000
TL’d r. Bu f rmanın muhasebe karını bulunuz.
A) 8.000 TL
B) 5.000 TL
C) 7.000 TL
D) 11.000 TL
E) 10.000 TL
5. İkt sad açıdan mal yetler göz önünde bulundurularak aşağıdak lerden hang s söylenemez?
A) İkt sad kâr poz t f olduğunda aşırı kar söz konusudur
B) Toplam hasılat toplam mal yetlerden düşük olduğunda f rma zarar eder
C) İkt sad açıdan mal yetler örtük mal yetler de kapsar
D) İkt sad açıdan mal yetler fırsat mal yetler n de ht va eder
E) Toplam hasılatla toplam mal yetler eş t olduğunda f rma ne kar ne de zarar eder
6. B r f rmanın üret m m ktarını b r b r m değ şt rmes hal nde toplam mal yetler nde meydana
gelen değ ş me ne ad ver l r?
A) Sab t mal yet
B) Değ şken mal yet
C) Ortalama mal yet
D) Marj nal mal yet
E) Ortalama değ şken mal yet
7. Aşağıdak fadelerden hang s yanlıştır?
A) Sab t mal yetler üret m m ktarından bağımsız mal yetlerd r
B) Toplam değ şken mal yetler toplam mal yetlerden toplam sab t mal yetler n çıkarılmasıyla
elde ed l r
C) Ortalama sab t mal yet toplam ürün m ktarı arttıkça artar
D) Üret len her b r b r m ürün başına düşen sab t mal yete ortalama sab t mal yet den r
E) Ortalama değ şken mal yetler Azalan Ver mler Kanunu’na tab d r
8. B r f rmanın toplam mal yet 10.000 TL, sab t mal yet 3.000 TL ve üret m m ktarı da 50 b r m
se ortalama değ şken mal yet kaç TL’d r?
A) 7000
B) 140
C) 60
D) 200
E) 400
9. Aşağıdak lerden hang s doğrudur?
A) Muhasebe karı toplam hasılattan örtük mal yetler n çıkarılmasıyla elde ed l r
B) İkt sad kar sıfıra eş t olduğunda f rma başa baş noktasındadır
C) Değ şken mal yetler üret m m ktarından bağımsızdır
D) Uzun dönem mal yet anal z tamamen değ şken mal yetlere dayanmaktadır
E) Üret len mal m ktarı artsa b le ortalama sab t mal yetler değ şmez
A) İkt sad kar toplam hasılattan hem açık hem örtük mal yetler n çıkarılmasıyla elde ed l r
B) Örtük mal yetler fırsat mal yetler n şaret eder
C) Marj nal mal yet toplam mal yetlerdek değ ş m n toplam ürün m ktarına oranlanmasıyla elde
ed l r
D) Ortalama sab t mal yetler toplam sab t mal yetler n toplam ürün m ktarına bölünmes yle elde
ed l r
E) Uzun dönem ortalama mal yet eğr s , kısa dönem ortalama mal yet eğr ler n n b rleşt r lmes
suret yle bulunur
CEVAP ANAHTARI
1. c 2. b 3. e 4. a 5. e 6. d 7. c 8. b 9. d 10. c
10. PİYASA TEORİSİ VE TAM REKABET PİYASASI
Giriş
Tam rekabet p yasasında çok sayıda f rma vardır ve üret len mallar homojend r. Rekabet, f rmalar geçerl
p yasa f yatında sted kler kadar mal satab lecekler ne nandıklarından tamdır. F rmalarca üret len malların
b rb rler yle tam kame ed leb l r olması b reysel f rmalara a t talep eğr ler n n sonsuz esnekl ğe sah p
olmasına neden olur. Endüstr ye g r ş çıkış serbestt r ve kolaydır.
Üret c ler b r araya gelerek endüstr ler oluşturmakta, endüstr ler se kend aralarında ürett kler malın
türüne yada endüstr y oluşturan f rma sayısına göre sınıflandırılmaktadırlar. P yasalar bu özell kler ne göre
tam rekabet, monopol, monopolcü rekabet ve ol gopol olmak üzere dört grupta toplanab l r. F rmaların arz
yapıları, kısa dönem ve uzun dönem dengeler ç nd bulundukları p yasaya göre farklılaşmaktadır.
Dolayısıyla her f rma ç nde bulunduğu p yasaya göre anal z ed lmekted r.
Tablo 1.1: P yasaların Karşılaştırmalı Özell kler
10.1. Tam Rekabet Piyasası
Günlük kullanımda rekabet yarışma, çek şme anlamında kullanılmaktadır. İkt sad açıdan bakıldığında se
tam rekabet tam ters b r durumu yansıtmakta, b r p yasada b r b r yle b r yarışma ç ne g remeyecek kadar
çok f rma ve mal yapısı bulunmasını anlatmaktadır. Tam rekabet, h çb r f rmanın ürett ğ ürünün f yatı
üzer nde etk de bulunamayacağı kadar çok f rmanın bulunduğu ve üret c f rmaların p yasada oluşan f yatı
ver kabul ett ğ p yasa türüdür.
Tam rekabet koşulları altında endüstr de çok sayıda f rma vardır ve üret len mallar homojend r. Rekabet,
f rmalar (b reysel üret c ler n çok küçük olmaları sonucu etk leyemed kler ) geçerl p yasa f yatında sted kler
kadar mal satab lecekler ne nandıklarından tamdır. Dolayısıyla rekabet tam olmasına rağmen f rmalar
arasında rak pl k yoktur; her f rma atom st k olarak hareket eder, yan kend üret m düzey n endüstr dek
d ğer f rmaları d kkate almadan kararlaştırır. F rmalarca üret len malların b rb rler yle tam kame ed leb l r
olması b reysel f rmalara a t talep eğr ler n n sonsuz esnekl ğe sah p olmasına neden olur. Endüstr ye g r ş-
çıkış serbest ve kolaydır.
Sonuç olarak tam rekabet p yasası bel rl varsayımlarla açıklanmaktadır.
P yasada çok sayıda alıcı ve satıcı bulunması. Tam rekabet p yasasında aynı ürünü üreten çok sayıda
üret c ve üret len ürünü talep eden çok sayıda tüket c bulunmaktadır. Her üret c ve tüket c
p yasadak ürünün çok küçük b r kısmını arz ve talep etmekted rler. Dolayısıyla üret c ve tüket c ler n
kend başlarına ürün f yatı üzer nde etk güçler yoktur. Bu açıdan tam rekabet p yasasında üret m
yapan f rmalar p yasada oluşan f yatı ver kabul etmekted rler.
Ürünün homojen olması. Tam rekabet p yasasında üret len ürünler aynı özell k ve şlevlere sah pt r.
Örneğ n domates, yumurta g b tam rekabet mallarını talep eden tüket c ler aynı ürünler b rçok
üret c den tem n edeb l rler ve çoğu zaman üret c n n k m olduğuyla lg lenmezler. Dolayısıyla y ne
üret c ler n tek başlarına ürün f yatı üzer nde etk ler olamaz.
P yasaya g r ş ve p yasadan çıkışın serbest olması. Tam rekabet p yasasında yen f rmalar sted kler
zaman p yasaya g r p üret m yapab l rler ve sted kler zaman üret mler n durdurab l rler. B r f rmanın
p yasaya g rmes veya p yasadan çıkması ç n ekonom k, yasal veya teknoloj k b r sınırlama
bulunmamaktadır. P yasada zaten çok sayıda üret c bulunduğu ç n b r f rmanın p yasaya g rm ş veya
p yasadan çıkmış olması, p yasada oluşan f yatı etk leyememekted r.
Üret c ve tüket c ler n tam b lg ye sah p olması. Tam rekabet p yasasındak üret c ve tüket c ler, malın
özell kler , üret m teknoloj s , mal yet ve f yatı hakkında tüm b lg lere sah pt rler. Üret c ler ve
tüket c ler hang üret c ler n hang malı hang f yattan sattıklarını b l rler. Dolayısıyla b r üret c ürün
f yatını arttırdığında, tüket c ler d ğer üret c ler n aynı ürünü daha ucuza sattığını b ld kler ç n ürünü
d ğer üret c lerden satın almayı terc h edeceklerd r.
10.1.1.Tam Rekabet Piyasasında Talep
Daha önce bahsed ld ğ üzere p yasada çok sayıda alıcı ve satıcı bulunduğu ç n üret c ve tüket c ler n f yat
üzer nde tek başlarına etk ler olamamakta ve tam rekabet p yasasında f yatlar p yasa koşullarıyla
oluşmaktadır. Tam rekabet p yasasında arz eğr s poz t f, talep eğr s se negat f eğ me sah pt r.
Şek l 1.1: Tam Rekabet P yasasasında P yasa ve F rma Taleb
Soldak şek lde tam rekabet p yasasında denge f yatının oluşumu göster lm şt r. Üret c ler f yat arttıkça daha
çok ürün satmak steyecekler nden arz (S) eğr s poz t f, tüket c ler se f yat arttıkça daha az ürün satın almak
steyecekler nden talep eğr s negat f b r eğ me sah pt r. Arz ve talep eğr ler n n kes şt ğ E noktası p yasada
oluşan denge f yatını göstermekted r.
Sağdak şek lde se tek b r tam rekabet p yasasında faal yet gösteren tek b r f rmanın karşı karşıya olduğu
talep eğr s n göstermekted r. F rma kend başına f yat bel rleyememekte ve p yasada oluşan f yatı ver olarak
kabul etmekted r. Bu yüzden f rma tüm ürünler n p yasada oluşan P1 f yatından satmaktadır. Tam rekabet
p yasasında f rmanın p yasa denge f yatından arz ett ğ tüm ürünler n satıldığı varsayılmaktadır. F rmanın arz
ett ğ tüm ürünler zaten müşter bulduğu ç n f rmanın ürünler n p yasa denge f yatının altına nd rmes ne
gerek yoktur.
F rma ürünler n p yasa denge f yatının üstünde satmak sted ğ nde se tüket c ler tamamen aynı ürünü farklı
b r üret c den daha düşük f yata alab lecekler nden üret c tüm müşter ler n kaybedecekt r. Dolayısıyla f rma
talep eğr s m ktar eksen ne paralel b r eğr şekl nde seyreder. Bu bağlamda reklam ve benzer unsurların
tam rekabet p yasasında satış arttırıcı b r rolü yoktur.
10.1.2.Tam Rekabet Piyasasında Firmanın Kısa Dönem Dengesi
Tam rekabet p yasasında b r f rmanın kârını en üst düzeye çıkarmasına (kâr maks m zasyonu) f rma denges
den r. F rmanın kârını nasıl en üst düzeye çıkarab leceğ n görmeden önce f rmanın toplam, marj nal ve
ortalama hasılatlarının nasıl hesaplanacağını ncelemek gerekecekt r.
Toplam hasılat (TR), b r f rmanın ürünler n satarak elde ett ğ brüt gel r göstermekted r. Toplam hasılat
satılan ürün m ktarı le ürün f yatının çarpımından elde ed lmekted r.
Marj nal hasılat (MR) se f rmanın sattığı lave b r b r m malın toplam hasılatta meydana get rd ğ artışı
göstermekted r. Marj nal hasılat toplam hasılatta meydana gelen artışın, satılan mal m ktarındak artışa
bölünmes yle elde ed lmekted r.
Ortalama hasılat (AR), f rmanın sattığı mallardan elde ett ğ b r m başına gel r göstermekted r. Ortalama
hasılat, toplam hasılatın mal m ktarına bölünmes yle elde ed l r.
Tam rekabet p yasasında f yat, ortalama hasılat ve marj nal hasılat b rb rler ne eş tt r.
Örnek b r f rmanın toplam, marj nal ve ortalama hasılatlarını tablo üzer nde nceleyerek f rmanın gel r
eğr ler n ç zel m. Ürün f yatı p yasada 10 TL olarak oluşmuştur ve hatırlanacağı üzere f rma bu f yatı ver
kabul etmekted r.
Tablo 1.2: F rma Gel rler
Toplam gel r satılan ürün m ktarı le ürün f yatının çarpılmasından elde ed lmekteyd . Dolayısıyla 1 adet ürün
satıldığında toplam gel r 10 TL (1 x 10), 2 adet satıldığında 20 TL olmaktadır. Marj nal ve ortalama hasılatın
se ürün f yatına eş t olduğu bel rt lm şt . Bu doğrultuda marj nal ve ortalama gel r satılan ürün m ktarından
bağımsız olarak ürün p yasa f yatı olan 10 TL’ye eş t olmaktadır. F rma gel r tablosunu graf k üzer nde
göstermekte mümkündür.
Şek l 1.2: F rmanın Toplam Hasılatı
Tam rekabet p yasasında f rmanın kısa dönem eğr s or j nden geçen poz t f eğ ml b r eğr şekl nded r. Ürün
m ktarının artışına bağlı olarak artmaktadır. Tabloda göster ld ğ üzere ürün f yatı 10 TL’d r ve üret lerek
satılan her b r ürün toplam hasılatın 10 TL artmasını sağlamaktadır. 1 ürün satıldığında toplam hasılat 10 TL,
5 ürün satıldığında se 50 TL olmaktadır.
Şek l 1.3: F rmanın Marj nal ve Ortalama Hasılatı
Marj nal hasılat üret lerek satılan her b r yen ürünün toplam hasılatta meydana get rd ğ değ ş m
göstermekteyd . Ürün f yatı 10 TL olduğu ç n üret l p satılan her b r yen ürün toplam hasılatta 10 TL’l k b r
değ ş m ortaya çıkarmaktadır. Dolayısıyla marj nal hasılat 10 TL sev yes nde satılan ürün m ktarına paralel
b r eğr şekl nde ç z lmekted r. Ortalama hasılat se b r m ürün başına düşen hasılatı göstermekteyd . Toplam
hasılat üret l p satılan her b r yen ürün başına 10 TL artmaktadır. Yan ortalama hasılat her b r üret m
düzey nde sab t kalmakta ve 10 TL sev yes nde seyretmekted r.
10.1.2.1.Firmanın Kısa Dönem Kâr Maksimizasyonu
F rmanın toplam hasılatı ürün satışlarından elde ed len brüt gel r göstermekted r. Oysa her f rma üret m
yaparken bazı mal yetlere katlanmak zorundadır. Dolayısıyla b r f rma kâr elde edeb lmek ç n öncel kle
mal yetler n karşılayab lmel d r k kâr elde etmeye başlayab ls n. Bu açıdan kâr maks m zasyonuyla lg l
akla gelen lk soru b r f rmanın kâr elde edeb lmek ç n ne kadar üret m yapmasının gerekt ğ d r.
B r f rmanın gerçek kârı toplam hasılattan toplam mal yetler n çıkarılması yoluyla elde ed lmekted r.
Toplam Kâr (TP) = Toplam Hasılat (TR) – Toplam Mal yet (TC)
P yasa f yatı 10.000 TL olan b r ürünü üret p satan örnek b r f rmanın mal yetler n karşılayıp kâr elde etmes
ç n ne kadar üret m yapması gerekt ğ n tablo üzer nde nceleyel m.
Tablo 1.3: F rma Gel r ve Mal yetler
Üret c teor s nden hatırlanacağı g b kısa dönemde f rmaların h ç üret m yapılmasa da katlanmak zorunda
oldukları sab t mal yetler ve üret m m ktarına bağlı olarak değ şen değ şken mal yetler bulunmaktadır.
Dolayısıyla tablodak f rmanın üret m yapmadığında 14.000 TL sab t mal yet bulunmaktadır. F rmanın
üret m yapmaya başlamasıyla b rl kte değ şken mal yetler de ortaya çıkmaktadır. F rma 1 b r ml k üret m
yaptığında 10.000 TL hasılat elde etmekte ancak bu üret m yapab lmek ç n 26.000 TL’l k üret m faktörü
kullanması gerekmekted r. Dolayısıyla f rmanın toplam kârı -12.000 TL olmakta yan f rma zarar etmekted r.
F rmanın kâr elde etmeye başlayab lmes ç n öncel kle tüm mal yetler n karşılaması gerekmekted r.
Tablodan görüleceğ üzere f rma 4 b r ml k üret m yaptığında toplam hasılatı le toplam mal yetler
eş tlenmekte yan f rma tüm mal yetler n karşılayab lmekted r. Kârın 0 olduğu bu noktaya başa baş noktası
denmekted r. Bu noktadan sonra yaptığı 5, 6 ve 7 b r ml k üret mlerde f rmanın toplam hasılatı toplam
mal yetler nden yüksek olduğu ç n f rma kâr elde edeb lmekted r.
Azalan ver mler yasası gereğ bel rl b r üret m sev yes nden sonra değ şken mal yetlerde aşırı artış
görüleceğ nden 8 b r ml k üret mden t baren f rma yen den zarar etmeye başlayacaktır.
F rmanın kısa dönem kâr maks m zasyonu ncelend ğ nde f rmanın 4 b r m ürün üret p sattığı başa baş
noktasına kadar zarar ett ğ görülmekted r. Ürün f yatının ortalama toplam mal yet sev yes nden düşük
olduğu durumlarda f rma zarar etmekted r. (p > ATC) B r f rmanın başa baş noktasına (0 kâr) geleb lmes ç n
ortalama toplam mal yet n f yatla aynı düzeyde olması gerekmekted r (p = ATC). Şek l ncelend ğ nde
f rmanın ortalama toplam mal yet 4 b r m ürün üret ld ğ sev yede ürün f yatıyla aynı değer olan 10.000 TL’ye
ulaşmaktadır.
F rmanın kâr elde edeb lmes ç n ortalama toplam mal yet n ürün f yatının altında olması gerekmekted r (p
< ATC). Bu değere se 5-7 b r ml k üret m sev yeler arasında ulaşılmaktadır. B r f rmanın kârını maks m ze
ett ğ nokta marj nal hasılat eğr s le marj nal mal yet eğr s n n kes şt ğ noktada gerçekleşmekted r (MR =
MC). Bu nokta se örnektek f rmanın 6 ürün üret p sattığı noktada gerçekleşmekted r. Bu üret m sev yes nde
f rma, ulaşab leceğ en yüksek kâr sev yes olan 8.000 TL kâr elde etmekted r.
Şek l 1.4: F rmanın Kısa Dönem Kar Maks m zasyonu
F rma üret m m ktarını arttırmaya devam ett ğ nde se 8 b r ml k üret mde ortalama toplam mal yetler tekrar
ürün f yatının üzer ne çıkmakta (p > ATC) ve f rma yen den zarar etmeye başlamaktadır. Bu durumda d ğer
şartlar göz ardı ed ld ğ nde f rmanın kârını maks m ze etmek ç n 6 b r ml k üret m sev yes nde üret m
faal yet n sürdürmes gerekmekted r.
Tam rekabet p yasasında faal yet gösteren b r f rma gel r ç n üç durum söz konusudur.
Şek l 1.5: Normal Üstü Kâr, Normal Kâr, Zarar
P > ATC durumunda f rma normal üstü kar elde etmekted r.
P = ATC durumunda f rma normal kar elde etmekted r.
P < ATC durumunda se f rma zarar etmekted r.
Şek l 1.6: Tam Rekabette F rmanın Kısa Dönem Arz Eğr s
Tam rekabet p yasasında faal yet gösteren b r f rmanın hang m ktarda arzda bulunacağı f rmaların anal z
ett kler d ğer b r konudur. F rmaların kâr durumuyla lg l 3 olasılıktan bahsed lm şt . Tam rekabet
p yasasında faal yet gösteren b r f rma kısa dönemde zarar ed yorsa yan ürün f yatı ortalama değ şken
mal yetler n altındaysa (p < AVC) f rma üret me son ver r. Bu noktaya kapanma noktası adı ver l r ve şek lde
marj nal mal yetlerle ortalama değ şken mal yetler n kes şme noktası olan A olarak göster lm şt r. Dolayısıyla
kısa dönem arz eğr s marj nal mal yet eğr s n n A noktasından sonrak kısmı kadardır.
Bunun yanı sıra ürün f yatı ortalama değ şken mal yetle aynı düzeydeyse (p=AVC), f rma kayıtsız kalır, yan
üret me devam edeb l r de üret m durdurab l r de. ürün f yatı p1 düzey nde olduğunda f rma zarar edecek
ama üret me devam edecekt r. Ürün f yatı ortalama değ şken mal yetten büyükse (p>AVC) f rma üret me
devam edecekt r. Yan ürün f yatı p2 sev yes nde olduğunda f rma p2-ATC aralığı kadar kâr elde edecekt r.
10.1.3.Tam Rekabet Piyasasında Firmanın Uzun Dönem Dengesi
Tam rekabet p yasasında uzun dönemde, kısa dönemde gerçekleşmeyecek bazı gel şmeler olab l r. Uzun
dönemde p yasaya p yasadak mal m ktarının değ şmes ne yol açab lecek kadar çok yen f rma g reb l r veya
p yasadan çıkab l r. P yasaya yen ürünler g reb l r, tüket c ler n mevcut ürüne olan taleb n arttıracak veya
azaltacak b rçok gel şme yaşanab l r. Bu durumda ürün f yatı değ şeb lecek ve uzun dönemde tam rekabet
p yasasında faal yet gösteren f rmalar kâr oranlarını maks m ze etmek ç n üret m düzeyler n yen den
bel rlemeye çalışacaklardır.
Kısa dönemde ekonom k kâr söz konusudur, dolayısıyla kısa dönemde p yasaya sürekl yen f rmalar g rmek
steyecekt r. Yen f rmaların p yasaya g rmes se uzun dönemde p yasada ürün arzının artmasına ve ürün
f yatının düşmes ne yol açmaktadır. Bu durum uzun dönemde ekonom k kârın ortadan kalkmasına ve
f rmaların uzun dönemde daha az ürün arzında bulunmalarını gerekt rmekted r. Uzun dönemde ürün f yatı
m n mum ortalama mal yet düzey nde gerçekleşmekted r.
Şek l 1.7: Uzun Dönemde F rma ve Endüstr Denges
Uzun dönemde f rma denges kısa dönem marj nal mal yet (SMC), uzun dönem marj nal mal yet (LMC), kısa
dönem ortalama mal yet (SAC) ve uzun dönem marj nal mal yet (LAC) eğr ler n n kes şt ğ E noktasında
oluşacaktır. F rma bu noktada p1 f yatından q1 kadar ürün üretecek ancak ortalama gel r düzey ortalama
mal yet düzey ne eş t olduğu ç n h çb r ekonom k kâr elde etmeyecekt r.
F rmaların uzun dönemde q1 üret m düzey nden farklı b r m ktarda üret m yapması f rmaların zarar
etmes ne neden olacaktır. F rmalar bu üret m düzey nde f yatın marj nal mal yete eş t olduğu b r düzeyde
üret m yapab lmekted rler. Ekonom k kâr bulunmadığı ç n uzun dönemde p yasaya yen f rma g r ş
olmayacaktır. P yasada kalan f rmalar se p yasadak en etk n teknoloj y kullanarak faal yetler ne devam
edecek, kullanamayan esk teknoloj l f rmalar p yasadan çek leceklerd r.
Tam rekabet p yasasında uzun dönem denges n n oluşab lmes ç n bazı şartların gerçekleşm ş olması
gerekmekted r.
Ekonom k kâr yoktur, dolayısıyla yen f rmaların p yasaya g rmeler ç n b r sebep yoktur.
F rmalar f yatın marj nal mal yete eş t olduğu b r üret m düzey nde faal yette bulunurlar. Bunun
dışındak üret m düzeyler f rmaların zarar etmes ne neden olur.
Uzun dönemde f rmaların üret m ölçekler n değ şt rmeler ç n b r neden yoktur ve f rmalar ortalama
toplam mal yette faal yetler n sürdürürler.
Bu koşullar doğrultusunda uzun dönem denges ç n;
P = MC = SAC = LAC = MR = SMC eş tl ğ yazılab l r.


Ünite Soruları
1. "Uzun dönemde ürün f yatı m n mum ortalama mal yet düzey nde gerçekleşmekted r."
Yukarıdak faden n doğru ya da yanlış olduğunu bel rt n z.
A) Doğru
B) Yanlış
2. "Tam rekabet p yasasında uzun dönemde ekonom k kar söz konusudur." Yukarıdak faden n
A) Doğru
B) Yanlış
3. Aşağıdak lerden hang s tam rekabet p yasasının varsayımlarından b r tanes değ ld r?
A) Üret c ler n tam b lg ye sah p olması
B) P yasaya g r ş ve p yasadan çıkışın serbest olması.
C) Tüket c ler n eks k b lg ye sah p olması
D) Ürünün homojen olması
E) P yasada çok sayıda alıcı ve satıcı bulunması
4. "Tam rekabet p yasasında üret c ve tüket c ler n f yat üzer nde tek başlarına etk ler
olamamakta ve f yatlar p yasa koşullarıyla oluşmaktadır." Yukarıdak faden n doğru ya da yanlış
olduğunu bel rt n z.
A) Doğru
B) Yanlış
5. “Tam rekabet p yasasında P<ATC durumunda f rma normal kar elde eder.” Yukarıdak faden n
A) Doğru
B) Yanlış
6. “Toplam hasılat satılan ürün m ktarı le ürün f yatının çarpımından elde ed l r.”
Yukarıdak faden n doğru ya da yanlış olduğunu bel rt n z.
A) Doğru
B) Yanlış
7. Tam rekabet p yasası le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler doğrudur?
I) P yasada uzun dönem denges oluşmuşsa ekonom k kar ortadan kalkmış demekt r.
II) Uzun dönemde f rmalar f yatlarını ortalama toplam mal yet n altında bel rlerler.
III) Uzun dönemde f rmalar f yatın marj nal mal yete eş t olduğu b r üret m düzey nde faal yette
bulunurlar.
IV) Uzun dönemde p yasadak mal m ktarının değ şmes ne yol açab lecek kadar çok yen f rma
p yasaya g r ş veya p yasadan çıkış yapamaz.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
8. P yasa çeş tler le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler yanlıştır?
I) Monopolcü rekabet p yasasında b r tane üret c f rma varıdır.
II) Tam rekabet p yasasında çok sayıda alıcı bulunmaktadır.
III) Monopolcü rekabet p yasasında üret c f rmaların f yat üzer nde tam kontrolü söz konusudur.
IV) Ol gopol p yasalarda yen f rmaların p yasaya g r şler zordur.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
9. Tam rekabet p yasasında f rmanın kar ve zarar durumu le lg l aşağıda ver len fadelerden
hang ler doğrudur?
I) Kısa dönemde f yat, ortalama toplam mal yet n üzer nde se f rma normal kar elde etmekted r.
II) Kısa dönemde f yat, ortalama toplam mal yete eş t se f rma normal üstü kar elde etmekted r.
III) Uzun dönemde tam p yasada şlem gören tüm f rmalar normal kar elde etmekted rler.
IV) Kısa dönemde f yat, ortalama toplam mal yet n altında oluşmuş se f rma zarar eder.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
10. Aşağıda ver len fadelerden hang ler yanlıştır?

I) Tam rekabet p yasasında kısa dönemde ürün f yatı ortalama değ şken mal yet n altında
oluşursa f rma kısa dönemde üret m ne son ver r.
II) Tam rekabet p yasasında ürün f yatı ortalama değ şken mal yetle aynı düzeydeyse, f rma
üret me devam etme ve üret m durdurma konusunda kayıtsız kalır.
III) Tam rekabet p yasasında talep eğr s yatay eksene paralleld r.
IV) Tam rekabet p yasasında f rmalar ürün farklılaştırması üzer nden b rb rler yle rekabet
ederler.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. b 3. c 4. a 5. b 6. a 7. b 8. b 9. e 10. e
11. EKSİK REKABET PİYASALARI
Giriş
Monopol p yasasında tek f rma vardır. F rma yakın kames olmayan b r mal üretmekted r. Tekelc f rmanın
karşı karşıya geld ğ talep eğr s bel rl b r esnekl ğe sah p olan endüstr talep eğr s n n aynısıdır. Endüstr ye
g r ş tamamen engellenm şt r.
Tekelc rekabet koşullarının geçerl olduğu b r p yasada se çok sayıda f rma vardır, ancak f rmalarca üret len
mallar b rb rler nden farklılaştırılmışlardır. Ürün farklılaştırması k b ç mde olab l r. F z ksel görünüş ve
n tel kte farklılaşma ve reklam ve satış promosyonu le farklılaşma.
11.1. Monopol Piyasası
Monopol p yasası bel rl b r ürünü yada h zmet arz eden tek b r f rmanın olduğu ve o f rma tarafından arz
ed len mal yada h zmet n kolayca kame ed lemed ğ p yasa türüdür. Bu tür p yasa yapısında p yasanın
tamamına tek b r f rma sah pt r. Bu tür f rmalara monopolcü ya da tekelc f rma den lmekted r.
Sonuç olarak tekelc , endüstr ye mal arzeden tek üret c d r. Ürett ğ malı kame edecek herhang b r mal
yoktur. P yasaya başka f rmaların g r ş doğal, yasal ya da mal yet avantajı g b sebeplerden
engellenmekted r. P yasadak taleb tek başına kend s karşılar.
Monopolü ortaya çıkaran b r takım nedenler mevcuttur.
Monopolcü f rmanın arz ett ğ mal veya h zmet n kames n n mümkün olmaması: Monopolcü f rmanın
arz ett ğ mal veya h zmet n kames mkansız olduğunda tam monopol söz konusudur. Elektr k, su g b
h zmetler bu gruba g rmekted r. Ancak günümüzde her mal veya h zmet b r şek lde kame ed leb ld ğ nden
tam monopol gerçek ekonom k hayatta görülmemekted r. Nevark bazı mal ve h zmetler n kame ed lmes
ekonom k olmayacağından monopolün ortaya çıkması engellenemez.
Ölçek ekonom ler ve Doğal Tekel: Dem r-çel k endüstr s g b bazı ürünler n ekonom k olarak üret leb lmes
ç n opt mal tes s ölçeğ n n çok büyük olması gerekeb l r. Bu tür endüstr lerde üret m ölçeğ büyüdükçe
mal yetler n oldukça düştüğü b l nmes ne rağmen her f rma üret m ölçeğ n aynı anda aynı ölçüde
büyütemeyecekt r. Üret m ölçeğ n büyütmey başaran f rmalar se daha düşük mal yetle üret m
yapab lecekler nden d ğer f rmaların rekabet gücünü oldukça sınırlamakta ve bu f rmaların p yasadan
çek lmes ne neden olab lmekted r.
Bazı durumlarda se b r f rma üret m ölçeğ n aşırı büyütmekte ve d ğer f rmaların p yasadan çek lmes ne yol
açab lmekted r. B r endüstr de ölçek ekonom ler sadece tek b r f rmanın faal yet sürdürmes ne olanak
sağlayacak düzeyde se buna doğal tekel den lmekted r.
Üret m faktörler nden kaynaklanan monopoller: Bazı durumlarda b r f rma kames mümkün olmayan b r
üret m faktörünün tamamını ele geç reb l r. Bu üret m faktörüne sah p olmayan d ğer f rmaların p yasaya
g rmes n böylece sağlayan f rma monopolcü olur. Örneğ n b r nad r b r maden kaynağının tamamına sah p
olan b r f rma d ğer f rmaların bu maden kullanılarak yapılab lecek ürünler üretmes n engellem ş olacaktır.
Anlaşmalı monopoller: Monopolü ortaya çıkaran d ğer b r durum se bel rl b r p yasada faal yet gösteren
f rmaların rekabet ortadan kaldırmak ç n çeş tl anlaşmalar yaparak tek b r f rma g b faal yet göstermeye
başlaması şekl nde ortaya çıkmaktadır. Örneğ n OPEC üye ülkeler n petrol arzını kontrol altında tutarak
petrol arzını monopolleşt rmeye çalışmaktadır.
Yasal Monopoller: Bazı ürünler n arzı yasalarca mal veya sosyal amaçlarla bel rl kurumlara ver leb l r. Bu
durumda yasalar d ğer f rmaların p yasaya g r ş n engelleyerek bu kurumların monopolcü olmasını
sağlamaktadır. Örneğ n devletçe üret m yapma amacıyla kurulan kuruluşların ürett ğ ürünler n özel sektörce
üret lmes engellenerek devlet n bu ürünlerden gel r elde etmes veya stratej k öneme sah p bazı ürünler n
devlet kontrolünde üret lmes sağlanab l r.
Örneğ n laç yapımında kullanılan bazı hammaddeler aynı zamanda uyuşturucu yapımında da
kullanılab lmekted r. Devlet bu hammaddeler n üret m n monopolleşt rerek uyuşturucu üret m n
engellemeye çalışab l r.
11.1.1. Monopol Piyasasında Arz Miktarı
Monopol p yasasında tek b r f rma faal yet gösterd ğ ç n p yasa talep eğr s , monopolcü f rmanın talep eğr s
le aynıdır. Monopolcü f rma tam rekabet p yasasından farklı olarak arz ed len ürün m ktarı ve ürün f yatı
üzer nde yetk ye sah pt r. Ancak monopol p yasasında talep eğr s de azalan eğ ml d r. Yan f rma arz ed len
ürün m ktarını azalttığında daha az ürün satmakta ve ürün f yatı yükselmekte, ürün arzını arttırdığında se
daha çok ürün satmakta ancak ürün f yatı düşmekted r. Monopol p yasasında faal yet gösteren f rmanın
rak b bulunmadığı ç n f rma f yat dışı rekabet yaşamamaktadır. Ancak f rma y nede reklam yaparak p yasayı
etk lemeye çalışab l r. Monopolcü f rmanın gel rler n tablo üzer nde nceled ğ m zde bu durumu görmem z
mümkündür.
Tablo 1.1: F rma Gel rler
Tablo ncelend ğ nde f rma ürün m ktarını 1 le ürün f yatı p yasa koşullarında 12 TL olarak oluşmaktadır. Arz
ed len ürün m ktarı arttırıldığında se ürün f yatı düşmekted r. Toplam gel r se üret m m ktarına bağlı olarak
önce artış göstermekte 4 b r m üret mden sonra se tekrar düşmekted r. Marj nal gel r mal f yatından düşük
sev yelerde gerçekleşm şt r. Ayrıca marj nal gel r üret m sev yes ne bağlı olarak poz t f, negat f veya 0 değer
almıştır. Buradan yola çıkarak monopol p yasasında marj nal gel r le talep eğr s n n esnekl ğ arasında b r
l şk ortaya konulab l r.
Şek l 1.1: Monopolde F rma Talep ve Marj nal Gel r Eğr s
Talep esnek olduğunda marj nal gel r poz t f olacaktır ve f yat düştükçe toplam gel r artmaktadır. Böyle b r
durumda f rma daha düşük f yattan daha çok mal satışı yaparak toplam gel r n olab ld ğ nce arttırmaya
çalışmaktadır. Talep esnek olmadığında se marj nal gel r negat f olmakta ve f yat düştükçe toplam gel r de
düşmekted r. Dolayısıyla esnek olmayan talep durumunda f rma talep eğr s n n esnek olmayan kısmı kadar
mal arzından kaçınacaktır. Böyle b r durumda f rma arz m ktarını negat f marj nal gel r ortadan kaldıracak
kadar azaltarak toplam gel r n arttırmaya çalışmaktadır.
11.1.2.Monopol Piyasasında Kısa Dönem Firma Dengesi
Monopol p yasasında f rma arz ed lecek mal m ktarını bel rleyerek mal f yatını etk leme gücüne sah p olsa
da, arz m ktarı ve f yatı keyf b r şek lde değ l kârını maks m ze edeb leceğ b r sev yede bel rlemeye
çalışmaktadır. Tam rekabet p yasasında olduğu g b monopolde de f rma denges f rmanın marj nal
mal yet n n marj nal gel r ne eş tlend ğ noktada gerçekleşmekted r. F rma bu noktada en düşük mal yetle
üret m yapab l p mümkün olan en yüksek f yattan satab lmekted r ve üret m m ktarını bu sev yede tutarak
kârını maks m ze edeb lmekted r. Monopolcü f rmanın kısa dönem denges n örnek b r f rmanın gel r ve
mal yetler n graf k üzer nde nceleyel m.
Monopolcü f rmanın üret m m ktarı 0-q1 arasındayken f rmanın toplam mal yet (TC) toplam hasılatın (TR)
üzer nde seyrett ğ ç n (TC>TR) f rma zarar etmekted r. A noktasında f rmanın toplam mal yetler yle toplam
hasılatı eş tlenmekte (TC=TR) ve f rma kâr yada zarar etmemekted r. A noktası f rmanın zarardan kâra geç ş
noktası yan başabaş noktasıdır.
q1-q3 arasında kalan üret m düzeyler nde toplam hasılat m ktarı toplam mal yetler n üzer nde seyretmekte
(TC<TR) ve f rma kâr elde edeb lmekted r. F rma A ve B noktaları arasında kalan üret m düzeyler n n
tamamında kâr elde edeb lmes ne rağmen kârını maks m ze edeb leceğ üret m düzey n tesp t ed p
faal yet n bu noktada sürdürmek steyecekt r. F rmanın kârını maks m ze edeb leceğ üret m düzey se A ve
B noktaları arasında kalan, toplam mal yetlerle toplam hasılat arasındak farkın en büyük olduğu aralıkta
gerçekleşecekt r. Bu aralık se q2 üret m düzey nde gerçekleşmekted r.
Toplam hasılat eğ m marj nal hasılata, toplam mal yet eğr s n n eğ m se marj nal mal yete eş tt r.
Dolayısıyla q2 üret m düzey nde toplam hasılat ve toplam mal yet eğr ler üzer nden geçen X ve Y eğr ler
b rb rler ne paralel olmakta ve X-Y noktalarının aralığı f rmanın kârının maks mum olduğu düzey
göstermekted r.
Şek l 1.2: Monopolcü F rmanın Kısa Dönem Denges
F rmanın üret m düzey q3’ü aştığında toplam mal yetle toplam hasılat tekrar eş tlenmekte ve q3’ü aşan
üret m düzeyler nde f rma tekrar zarar etmeye başlamaktadır. Bu durumda monopolcü f rma kârını
maks m ze edeb ld ğ q2 üret m düzey nde faal yet n sürdürerek dengeye gelecekt r.
11.1.3.Monopol Piyasasında Uzun Dönem Firma Dengesi
Tam rekabet p yasasında uzun dönemde p yasaya b rçok yen f rma g reb leceğ ç n uzun dönemde
ekonom k kâr bulunmamaktadır. Monopol p yasasında se p yasaya yen f rmaların g rmes çeş tl nedenlerle
mümkün olmadığı ç n monopolcü f rma uzun dönemde de kâr elde etmeye devam edeb l r. Monopol
p yasasında uzun dönemde mevcut olan talep eğr s uzun dönemde de değ şmeden kalır. Ancak uzun
dönemde f rma tes s ölçeğ n değ şt reb leceğ nden mal yetler n ve elde edeceğ kâr m ktarını
değ şt reb lecekt r.
Şek l 1.3: Monopolde Uzun Dönem Denges
Monopolcü f rma kâr maks m zasyonunu uzun dönem marj nal mal yet eğr s n n (LMC), uzun dönem
marj nal hasılat eğr s yle (LAC) kes şt ğ noktada gerçekleşt recekt r. Örnektek f rma bunu B noktasında
gerçekleşt rm ş ve bu noktada p1 f yatından q1 düzey nde üret m yaparak E noktasında uzun dönem
denges n sağlamıştır.
Hatırlanacağı g b f rmalar kârlarını marj nal mal yetler n n, marj nal hasılata eş t olduğu noktada maks m ze
etmekteyd ler. F rmanın uzun dönem denges n sağladığı noktada f rmanın kısa dönem marj nal mal yet
(SMC), uzun dönem marj nal mal yet (LMC) ve marj nal hasılatı da (MR) eş tlenmekted r (SMC = LMC = MR).
Yan f rma E noktasında hem kısa dönem denges n (SMC = MR) hem de uzun dönem denges n (LMC = MR)
sağlamaktadır. Bu denge durumunda f rma ABCp1 alanı kadar kâr elde edeb lmekted r.
11.1.4.Monopolde Fiyat Farklılaştırması
Monopolcü f rmaların ürün f yatını arz ed len mal m ktarını değ şt rerek kontrol edeb lme mkanları
bulunmaktadır. Ancak ürün f yatındak değ şme tüm tüket c ler n talep m ktarı üzer nde etk de
bulunmaktadır. Oysa tüket c ler n talep m ktarlarını etk leyen çok farklı unsurlar bulunmaktadır ve aynı malı
bazı alıcılar p yasada oluşan f yatın daha üstü b r f yattan satın almaya razı olurken bazıları daha düşük
f yattan satın almak stemekted rler.
Dolayısıyla monopolcü f rma arz m ktarını kontrol ederek ürün f yatının artmasını sağladığında bel rl b r
müşter k tles n de kaçırmış olur. Monopolcü f rmalar kâr oranlarını arttırmak ç n farklı tüket c gruplarına
farklı f yattan ürün pazarlayarak oluşan bu durumun önüne geçeb l rler. Bu şek lde aynı m ktar ve özell ktek
malın farklı müşter gruplarına farklı f yattan satılmasına f yat farklılaştırması den lmekted r.
B r nc Derece F yat Farklılaştırması: F rma tüket c lerle görüşerek ürett ğ her b r m malı, mala en
yüksek f yatı vermeye razı olan tüket c ye satar. (Satış haleler )
İk nc Derece F yat Farklılaştırması: F rma tüket c n n talep ett ğ lk b r m mal ç n bel rl b r f yat, daha
sonra talep ed len ek b r mler ç n nd r ml f yatlar bel rler. (Elektr k ve doğalgazda kademel tar fe
uygulaması)
Üçüncü Derece F yat Farklılaştırması: F rma p yasayı tüket c k tles n n yapısına göre şeh r-kırsal,
yurt ç -yurtdışı g b alt p yasalara ayırarak her alt p yasada farklı f yat uygular. (Sanay - konut elektr ğ
11.2. Monopolcü Rekabet Piyasası
Gel şen teknoloj ve küreselleşme d ğer alanları olduğu g b ekonom ye de etk lem ş, tam rekabet ve
monopol p yasalarının uygulanab l rl ğ n sınırlayarak günümüz ç n st sna durumlar dışında teor k
p yasalar olmalarına yol açmıştır. Günümüzde daha gen ş uygulama alanı bulan p yasa türler se rekabetç
monopol ve ol gopol p yasalarıdır.
Monopolcü rekabet, çok sayıda f rma tarafından üret leb len, b rb r ne benzer ve kames mümkün ürünler n
farklıymış g b göster lerek her f rmanın kend müşter k tles n kend ne bağlamaya çalıştığı p yasa türüdür.
Monopolcü rekabet p yasasında tam rekabet ve monopol p yasalarından farklı olarak f rmalar arası rekabet
mevcuttur. Ayrıca f rmalar bel rl b r müşter k tles n kend ürünler ne bağlayarak tüket c ler üzer nde
monopol etk s yaratmaya çalışırlar.
Monopolcü rekabet p yasası üç teor yle açıklanmaktadır.
Alıcı ve Satıcı Sayısı: Monopolcü rekabet p yasasında aynı malı talep ve arz eden çok sayıda alıcı ve satıcı
bulunmaktadır. Ancak tam rekabetten farklı olarak her üret c n n kend müşter k tles bulunduğundan
monopolcü rekabet p yasasında faal yet gösteren f rma monopolcü f rma kadar olmasa da rekabet
koşullarına göre ürün f yatı üzer nde etk gücüne sah pt r. Monopolcü rekabet f rmaları p yasadak mal
m ktarının bel rl b r kısmını üretmekted rler ve rak pler n n varlığını kabul etmekted rler.
Ürün Farklılaştırması: Monopolcü rekabet p yasasında arz ed len ürünler temelde b rb rler yle tamamen
aynı, aynı şleve sah p ya da kolayca kame ed leb len deterjan, meyve suyu, margar n g b küçük sanay
mallarıdır. Monopolcü rekabet p yasasında f rmalar kend aralarında rekabet hal nded rler ve her f rma kend
ürünün s, atış m ktarını arttırab lmek ç n ürünü d ğer f rmaların ürünler nden daha farklıymış g b
göstermeye çalışır. Dolayısıyla her f rmanın ürünü çeş tl özell kler yle d ğer f rmaların ürünler nden ayrılır.
Ürün farklılaştırması gerçek b r farklılık olab leceğ g b farklıymış g b sunuluyor olab l r.
Bazı f rmalar ürünler n kal te, paketleme, satış tekn kler , satış sonrası destek ve reklam kampanyaları g b
faal yetlerle d ğer f rmaların ürünler nden ayırab l r. Örneğ n p yasada b rçok gazlı çecek markası, her
markanın se b rçok çecek model bulunmaktadır. Bu ürünler tamamen aynı şleve h zmet etmekte ve aynı
ş görecek meyve suyu ve benzer ürünlerle de kolayca kame ed leb lmekted r. Ancak bazı markalar
ürünler n n lezzet n d ğerler nden ayırıcı yaparak gerçek b r farklılaştırma yaratab l rken bazıları se sadece
ambalaj ve çeş tl kampanyalarla görünüşte b r farklılaştırma yaratmaktadırlar.
Farklılaştırma ne şek lde yapılırsa yapılsın sonuçta her f rma kend müşter k tles n kend ürününe
bağlamakta ve müşter ler n n sadece kend ürünler n tüketmes n sağlamayı amaçlamaktadırlar. Bunu
sağladıklarında se her f rma sadece kend ürett kler malı tüketen tüket c ler n monopolcüsü olmakta ve
ürün f yatı üzer nde etk l olmaya çalışmaktadırlar. Nevark rak pler bu duruma tepk göstereb ld kler ç n
f yat üzer ndek etk güçler monopole göre sınırlı kalmaktadır.
P yasaya G r ş ve P yasadan Çıkış: Monopolcü rekabet p yasasında p yasaya g r ş ve p yasadan çıkış ç n

herhang b r sınırlama bulunmamaktadır. Bu durum monopolcü rekabet p yasasında faal yet gösteren b rçok
f rma bulunmasına mkan tanımaktadır. Ayrıca p yasaya g r ş n serbest olması uzun dönemde p yasaya çok
sayıda f rma g reb lmes ne yol açacağından monopolcü rekabet p yasasında tam rekabet p yasasında
olduğu g b uzun dönemde ekonom k kâr bulunmamaktadır.
Monopolcü Rekabet P yasasında Talep: Monopolcü rekabet p yasasında her f rma sadece kend ürünler n
tüketen bel rl b r müşter k tles üzer nde monopolcü f rma etk s yarattıklarından p yasa talep eğr s
monopol p yasasında olduğu g b d r. Ancak f rmaların ürett kler ürünler kolayca kame ed leb ld ğ nden
f rmaların karşı karşıya oldukları talep eğr s daha esnek olacaktır. F rmalar se müşter k tleler n , ürünler n n
d ğer f rmaların ürett kler ürünlerden farklı olduğu ve o ürünlerle kame ed lemeyeceğ ne nandırarak talep
esnekl ğ n azaltmaya çalışırlar. F rmalar ürün farklılaştırmasında başarılı olduklarında müşter ler o ürünün
kames n n mümkün olmadığına kna olmakta ve talep esnekl ğ ortadan kalkmaktadır.
Şek l 1.4: Rekabetç Monopol P yasasalında P yasa ve F rma Taleb
Monopolcü rekabet p yasasında talep azalan eğ me sah pt r ve f yat marj nal gel rden büyüktür. F rma her ne
kadar ürün f yatını etk leme gücüne sah pse de ürün f yatı arz ve talep eğr ler n n çakıştığı E noktasında
oluşmaktadır. Dolaysıyla monopolcü rekabet f rması sattığı ürün m ktarını arttırmak ç n ürün f yatını
düşürmek zorundadır.
F rma talep eğr s ne bakıldığında se talep esnekl ğ n n sonsuz olduğu D1 taleb nde müşter ler, ürünü d ğer
f rmaların ürett kler ürünlerle kolayca kame edeb ld kler ç n, f yat değ ş mler ne oldukça duyarlıdır ve ürün
f yatındak en küçük artışa b le çok büyük tepk göstermekted rler. F rma ürün farklılaştırması, kampanya ve
reklamlarla bel rl b r müşter k tles n etk lemeye başladıklarında ürünün talep esnekl ğ düşmekte ve D2
taleb oluşmaktadır. D2 taleb nde müşter ler n f yat değ ş mler ne olan duyarlılıkları azalsa da f yat aşırı
arttığında müşter ler n d ğer f rmaların ürünler ne yönelmeler söz konusu olmakta ve f yat arttıkça talep
azalmaktadır.
F rmalar ürün farklılaştırmasında başarılı olduklarında kend ürünler n n d ğer f rmaların ürünler nden farklı
olduğuna nanan ve sadece kend ürünler n tüketen bel rl b r müşter k tles üzer nde monopol gücünü elde
ederler. Bu müşter k tles bel rl b r f rmanın ürett ğ malın d ğer f rmaların ürett kler mallarla kame
ed lemeyeceğ ne nandıklarından ürünün talep esnekl ğ oldukça düşmekte ve tüket c ler f yat değ ş mler ne
karşı daha duyarsız olmaktadırlar. Bu durumda D3 talep eğr s oluşmakta ve f rma ürününün d ğer
f rmalardan daha yüksek f yattan satab lmekted r.
11.2.1. Monopolcü Rekabet Piyasasında Kısa Dönem Dengesi
Monopolcü rekabet p yasasında faal yet gösteren f rmalar sadece kend ürünler n tüketen bel rl b r müşter
k tles ne sah p oldukları ç n karşı karşıya oldukları talepte olduğu g b kısa dönem denges nde de monopol
p yasasına benzer b r kısa dönem denge durumuna sah pt rler. Ancak monopolcü rekabet p yasasında talep
daha esnekt r. Ayrıca monopol p yasasında f rmanın rak b olmamasına karşın monopolcü rekabet f rmaları
kend aralarında rekabet etmekted rler. Dolayısıyla monopolcü f rma sadece daha fazla satış yapab lmek ç n
reklam yaparken, monopolcü rekabet f rmaları d ğer f rmaların önüne geçeb lmek ve ürünler n
farklılaştırab lmek ç n daha fazla reklam, tanıtım ve d ğer mal yetlere katlanmak zorunda kalmaktadırlar.
Şek l 1.5: Monopolcü Rekabet P yasasında Kısa Dönem F rma Denges
Monopolcü rekabet p yasasında faal yet gösteren f rmanın kısa dönem denges ncelend ğ nde f rmanın p1
f yatından q1 kadar mal satarak ABCp1 d kdörtgen kadar kâr elde edeb ld ğ görülmekted r. F rma monopol
p yasasında olduğu g b marj nal hasılatla marj nal mal yet n kes şt ğ (MR=MC) E noktasında kısa dönem
denges ne gelmekted r.
11.2.2.Monopolcü Rekabet Piyasasında Uzun Dönem Dengesi
Monopolcü rekabet p yasasında p yasaya g r şler engellenmem şt r. P yasada kâr eden f rmaların varlığı uzun
dönemde p yasaya yen f rmaların g rmes ne neden olacaktır. P yasaya yen g ren f rmalar p yasada daha
önceden faal yet gösteren f rmaların müşter ler n n b r kısmını kend ler ne bağlamayı başarmaları hal nde bu
f rmaların karşı karşıya oldukları talep eğr ler sola kayacak ve bu f rmaların kâr oranları düşecekt r.
P yasaya her yen g ren f rma mevcut f rmaların kâr oranlarını azaltacak ve uzun dönemde p yasada
ekonom k kâr olmayacaktır. Dolayısıyla zamanla yen f rmalar p yasaya g rmek ç n b r neden bulamayacak
ve p yasaya yen f rma g r ş duracaktır. P yasada faal yet gösteren f rmalar se normal kâr elde edecekler b r
denge durumuna geleceklerd r.
Şek l 1.6: Monopolcü Rekabet P yasasında Uzun Dönem F rma Denges
Monopolcü rekabet p yasasında uzun dönemde p yasaya yen f rmalar g rmes sonucu f rma talep (D) eğr s
sola kayacaktır. Bu talep sev yes nde f rma q1 kadar ürünü p1 kadar f yattan satarak normal kâr elde
edeb lecekt r. Bu üret m düzey nde marj nal hasılatla marj nal mal yetler n eş tlend ğ (MR=MC) E noktasında
f rma denges gerçekleşecekt r. Aynı zamanda kısa dönem ortalama mal yetler, uzun dönem ortalama
mal yetler ve ortalama hasılatın kes şt ğ (SAC=LAC=MR) E’ noktasında se p yasa denges oluşmuş olacaktır.

Ünite Soruları
1. Aşağıdak faden n doğru ya da yanlış olduğunu bel rt n z.
“Monopolcü rekabet p yasasında p yasaya g r ş ve p yasadan çıkış ç n herhang b r sınırlama

bulunmamaktadır.”
A) Doğru
B) Yanlış

“Monopol st k rekabet p yasasında faal yet gösteren f rmalar uzun dönemde normal üstü kâr
elde edecekler b r denge durumuna geleceklerd r.”
A) Doğru
B) Yanlış

“Monopolcü rekabet, çok sayıda f rma tarafından üret leb len, b rb r ne benzer ve kames
mümkün ürünler n farklıymış g b göster lerek her f rmanın kend müşter k tles n kend ne
bağlamaya çalıştığı p yasa türüdür.”
A) Doğru
B) Yanlış
“Monopolcü rekabet p yasasında faal yet gösteren f rma tam rekabet p yasasında olduğu g b
ürün f yatı üzer nde herhang b r etk gücüne sah p değ ld r.”
A) Doğru
B) Yanlış

“Monopolcü rekabet p yasasında ürün farklılaştırması gerçek b r farklılık olab leceğ g b ürün
farklıymış g b sunuluyor da olab l r.”
A) Doğru
B) Yanlış
6. Monopol f rmanın tüket c lerle görüşerek ürett ğ her b r m malı, mala en yüksek f yatı
vermeye razı olan tüket c ye satmasına ne ad ver l r?
A) B r nc Derece F yat Farklılaştırması
B) İk nc Derece F yat Farklılaştırması
C) Üçüncü Derece F yat Farklılaştırması
D) Tam rekabet p yasasında denge f yatı oluşumu
E) Monopolcü rekabet p yasasında denge f yatı oluşumu
I) Tam rekabet p yasasında olduğu g b monopolde de f rma denges f rmanın marj nal
mal yet n n marj nal gel r ne eş tlend ğ noktada gerçekleşmekted r.
II) Monopol p yasasında p yasaya yen f rmaların g rmes çeş tl nedenlerle mümkün olmadığı
ç n monopolcü f rma uzun dönemde de kâr elde etmeye devam edeb l r.

III) Elektr k ve doğalgazda kademel tar fe uygulaması b r nc dereceden f yat farklılaştırmasına
örnek teşk l etmekted r.
IV) Elektr ğ sanay sektörüne farklı f yattan konutlarda oturanlara farklı f yattan satmak k nc
dereceden f yat farklışlaştırmasına örnek teşk l etmekted r.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
8. B r hastalığı y leşt ren b r laç bulup patent n aldıktan sonra o lacı p yasada üreten tek f rma
p yasada monopol hal ne gelm şt r. Bu f rmanın monopol olmasını aşağıdak lerden hang s
sağlamıştır?
A) Monopolcü f rmanın arz ett ğ mal veya h zmet n kames n n mümkün olmaması
B) Ölçek ekonom ler ve doğal tekel olma durumu
C) F rmanın kames mümkün olmayan b r üret m faktörünün tamamını ele geç rm ş olması
D) B r ürünün üret m n n yasalarca tek f rmaya ver lmes yan yasal monopol olma durumu
E) P yasadak bütün f rmaların anlaşarak tek b r f rma g b davranmaları
9. Monopolcü rekabet p yasası le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler doğrudur?
I) F rma ürün farklılaştırması, kampanya ve reklamlarla bel rl b r müşter k tles n etk lemeye
başladıklarında ürünün talep esnekl ğ artmaktadır.
II) F rmalar ürün farklılaştırmasında başarılı olduklarında kend ürünler n n d ğer f rmaların
ürünler nden farklı olduğuna nanan ve sadece kend ürünler n tüketen bel rl b r müşter k tles
üzer nde monopol gücünü elde ederler.
III) Monopolcü rekabet p yasasında p yasaya g r şler engellenm şt r.
IV) F rmaların ürett kler ürünler kolayca kame ed leb ld ğ nden f rmaların karşı karşıya
oldukları talep eğr s monopol p yasaya göre daha esnek olacaktır.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
10. Monopolcü rekabet p yasası le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler yanlıştır?
I) Tek üret c f rma vardır.
II) Tam rekabet ve monopol p yasalardan farklı olarak f rmalar arası rekabet vardır.
III) F rmaların p yasadan sted kler zaman çıkmaları yasaklanmıştır.
IV) P yasasında arz ed len ürünler temelde aynı şleve sah p ya da kolayca kame ed leb len
ürünlerd r.
A) I-III
B) I-IV
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. b 3. a 4. b 5. a 6. a 7. e 8. d 9. d 10. a
12. OLİGOPOL PİYASASI
Giriş
Ol gopol, homojen veya farklılaştırılmış b r malı satan, b rb rler ne etk edeb lecek kadar az sayıda satıcının
sonsuz sayıda alıcı le karşı karşıya geld ğ p yasadır. Satıcılar az sayıda olmasından kasıt, k den fazla ancak
b rb rler n n kararlarından etk leneb lecek kadar az sayıda olmalarıdır.
Ol gopol az sayıda (2,3,4) üret c n n ürett ğ b r ürün grubunun çok sayıda alıcısının bulunduğu p yasa
türüdür. Ol gopolde az sayıda f rmanın bulunması f rmalar arasında karşılıklı bağımlılık ve yüksek p yasaya
g r ş engeller nden kaynaklanmaktadır.
Ol gopol p yasasının oluşumu genell kle tam rekabet ve monopol p yasalarının ol gopole dönüşümüyle
açıklanmaktadır.
Monopolden Ol gopole
Doğal nedenler n etk l olmadığı monopollerde p yasadak büyük kar mkanlarının çek c l ğ yen
üret c ler n p yasaya katılımına yol açar.
Yen üret c ler n p yasaya katılımı se p yasada tek satıcı bulunmasını sona erd rerek p yasanın
ol gopole dönüşmes ne yol açar.
Tam Rekabetten Ol gopole
Tam rekabet p yasasındak kar mkanlarının zorluğu se zaman çer s nde bazı üret c ler n
p yasadan kaçmasına yol açar.
Bazı ürün gruplarında üret c ler n p yasadan çek lmes p yasada b rkaç üret c kalana kadar
sürer.
P yasada b rkaç satıcı kaldığında se p yasa ol gopole dönüşmüş olur.
Sonuç olarak özell kle yüksek sermaye ve teknoloj gerekt ren p yasalar zaman çer s nde kend l ğ nden
ol gopol p yasasına dönerler.
Ol gopol p yasasında üret len mal yapısı se saf ve farklılaşmış ol gopol p yasalarına göre ncelenmekted r.
Saf Ol gopol
F rmalar tam rekabette olduğu g b homojen ancak üret m ç n daha yüksek sermaye ve
teknoloj gereken b r mal üret rler
Örn. alüm nyum, petrol, ç mento

Farklılaşmış Ol gopol
F rmalar monopolcü rekabette olduğu g b farklılaşmış b r mal üret rler
Örn. otomob l, d ş macunu, telev zyon
Ol gopol p yasası da d ğer p yasalar g b b r takım değ şkenlerle açıklanmaktadır. Bu bağlamda Ol gopolün
başlıca özell kler şunlardır:
Ölçek ekonom ler : Bazı sektörlerde büyük ölçekte üret m b r m mal yetler düşürmekted r. Ölçeğ n
büyütmey başaran üret c ler n se rekabet gücü artmakta ve p yasada az sayıda f rma büyük ölçekte üret m
yaparak toplam taleb n tamamını karşılayab lmekted r.
Bu açıdan ol gopol p yasasında ölçek ekonom ler oldukça öneml d r.
P yasaya g r ş: Tam rekabet ve monopolcü rekabet p yasalarının aks ne ol gopol p yasasına g rmek oldukça
zordur.
Çok büyük b r sermayeye ve teknoloj b lg s ne gereks n m duyulması, ayrıca patent hakkı alınması g b
kısıtlamalar p yasaya g rmey zorlaştıran nedenlerd r. Bu nedenlere bağlı olarak p yasaya çok sayıda üret c
g rememekte ve az sayıda üret c p yasada faal yet göstermekted r.
Karşılıklı bağımlılık: P yasada az sayıda f rma olması neden yle b r f rmanın f yat, reklâm ve ürün gel şt rme
g b konularda alacağı kararlar d ğer f rmaların satışlarını ve dolayısıyla davranışlarını etk ler.
F rma bu durumu göz önünde bulundurmak ve ona göre kararlar almak zorundadır. Bu açıdan p yasadak
f rmalar b rb r ne bağımlıdır.
F yat katılığı ve f yat dışı rekabet: B r f rma p yasadak payını artırmak ç n f yatını düşürürse d ğerler de
f yatlarını düşürür ve bundan bütün f rmalar zararlı çıkar.
Onun ç n ol gopol p yasasında f rmalar genell kle b rb rler yle f yat yoluyla rekabet etmekten kaçınır ve
reklâm g b f yat dışı yollarla rekabet ederler.
B rleşmeler yoluyla büyüme: Özell kle ölçek ekonom ler nden daha fazla yararlanab lmek ç n ş rket
evl l kler olarak da adlandırılan ş rket b rleşmeler n n sonucunda p yasada f rma sayısı azalmaktadır.
F rma sayısındak azalma le de ol gopoller bel rg n b r şek lde ortaya çıkmaktadır.
12.1.Oligopolde Talep
Ol gopol p yasasında endüstr taleb çok sayıda tüket c n n talepler n n toplamından oluşan sol yukarıdan
sağ aşağıya eğ ml klas k talep eğr s le göster l r. Ancak p yasada faal yet gösteren az sayıdak f rma
b rb rler n n f yat ve m ktar düzenlemeler ne tepk verecekler nden f rmaların talep eğr ler tek tek
göster lemez. Ol gopol p yasasında f rmaların nasıl davranacakları se çeş tl modeller aracılığıyla yapılab l r.
12.1.1.Dirsekli Talep Eğrisi Modeli
Günümüze kadar çok sayıda kt satçı b rb r nden farklı ol gopol modeller gel şt rm şt r. Modeller ç nde
ol gopol p yasasının karşılıklı bağımlılık ve f yat katılığı özell kler n en y yansıtanı se Amer kalı ekonom st
Paul Sweezy tarafından gel şt r len D rsekl Talep Eğr s model d r.
D rsekl talep eğr s model , p yasasındak satıcılar arasında b r anlaşma olmasa da dengen n nasıl
sağlanab leceğ n açıklamaktadır. Model üret c lerden b r n n satış f yatını düşürdüğü zaman rak pler n n de
f yatlarını düşüreceğ , ancak f yatı arttırdığı zaman rak pler n n f yatlarını artırmayacağı varsayımına dayanır.
Şek l 1.1: D rsekl Talep Eğr s Model
Şek lde denge A noktasında olup denge f yatı Pe ve denge m ktarı da Qe'd r. F rma p yasadak satış payını
artırmak ç n f yatını düşürürse d ğer f rmalar da müşter ler n kaptırmamak ç n f yatlarını düşürecek ve söz
konusu f rma satışlarını fazla artıramayacaktır. Onun ç n A noktasının sağında, talep eğr s n n eğ m oldukça
fazla olup talep esnek değ ld r. F rmanın hem satışlardan elde edeceğ toplam hâsılatı hem de kârı
azalacaktır. Onun ç n malın f yatını düşürmes f rmanın aleyh ned r. D ğer tara an, f rma f yatını yükseltecek
olursa d ğer f rmalar bu f yat artışına kayıtsız kalacak, kend f yatlarını artırmayacaklardır.
O zaman söz konusu f rmanın b rçok müşter s d ğer f rmalardan alışver ş yapacak ve f rmanın satışları
bel rg n şek lde azalacaktır. Böylece, A noktasının solunda talep eğr s oldukça az eğ ml ve talep çok esnekt r.
Bu durumda da f rmanın hem satışlardan elde edeceğ toplam hâsılatı hem de kârı azalacaktır. Böylece,
f rmanın f yatını yükseltmes de f rmanın aleyh ned r. F rma ç n en y s , f yata dokunmaması ve MR = MC'ye
denk düşen Qe m ktarında üret p Pe f yatından satışlarına devam etmes d r.
12.2. Oligopol Piyasasında Rekabet
D rsekl Talep Eğr s Model 'nden de görüldüğü g b f yat yoluyla rekabet f rmalar ç n yararlı değ ld r. Y ne de
ol gopol p yasasında bazen f yat yoluyla rekabet yer alır. Ol gopol p yasasında f rmalar arasındak rekabet
çoğu zaman reklâmlar, taks tl satışlar, promosyon, müşter h zmet ve ürün farklılaştırması şekl nde olur. B r
f rma f yatı aşırı şek lde mal yet n n de altına düşürerek, rak pler n de f yatlarını mal yetler n n altına
çekmeye ve flas ed p p yasadan ayrılmaya zorlayab l r. Bazen de f rmalar f yat rekabet nden ve b rb r ne
zarar vermekten kaçınmak ç n duruma göre ya aralarında anlaşma yolunu ya da l der f rmayı tak p etme
yolunu seçerler.
12.3. Karteller ve Fiyat Liderliği

F rmaların f yat rekabet nden kaçınmak ç n anlaşma çabalarının en gel şm ş ve s stemat k olanı kartellerd r.
Kartel, f rmaların b rb rler yle rekabet etmey p kârlarını artırmak amacıyla özell kle üret m ve f yat
konularında ortak kararlar almak ç n oluşturdukları b r b rl kt r. Kartel yurt ç düzey nde olab leceğ g b
uluslararası düzeyde de olab l r.
B r kartel n başarılı olab lmes ç n şu özell klere sah p olması gerekmekted r:
Kartel p yasanın tümüne değ lse b le çoğunluğuna hâk m olmalıdır. Yoksa, kartel p yasa f yatını kontrol
altında tutamaz.
Kartel oluşturan f rmalar alınan ortak kararlara uymalıdır. bazılarının g zl den daha fazla mal üret p
daha ucuza satması kartel n etk nl ğ n sarsar.
Söz konusu mala olan talep f yata göre esnek olmamalıdır. Ancak talep f yata göre esnek olmadığı
zaman m ktarı kısıp f yatı artırmak toplam hâsılatı ve kârı artırab l r.
Mala olan talep tüket c gel r ne göre de esnek olmamalıdır. Esnek olursa, tüketc gel r ndek
dalgalanmalar, talepte öneml dalgalanmalara ve ortak kararların uygulanmasında zorluklara neden
olab l r.
Ol gopol p yasasında, p yasada güçlü olan f rma d ğer f rmaların olası tepk ler n de göz önünde
bulundurarak f yat konusunda b r karar alır ve d ğer f rmalar da f yat konusunda bu güçlü f rmayı tak p
ederler. Güçlü f rma ya p yasadak payı bakımından güçlüdür, k bu f rmaya hâk m f rma den r, veya malı
d ğerler ne göre daha ucuza üreteb ld ğ ç n güçlüdür.
12.4. Oyun Teorisi
Ol gopol p yasasında f rmaların nasıl davranacağına l şk n çeş tl modeller arasında oyun teor s de
öneml d r.
Oyun teor s 1937 yılında John Von Neumann tarafından ortaya konulmuş ve 1944 yılında da John Von
Neumann ve Oskar Morgenstern tarafından gel şt r lm şt r.
ABD’l matemat kç Profesör John Nash, ol gopol teor s ndek karşılıklı bağımlılık durumunu da yansıtan
oyun teor s üzer ne çalışmalar yapmıştır. Nash, oyun teor s ndek sorunları çözüp kullanılır hale get rm ş ve
ve Nash denges d ye b l nen b r teor y gel şt rerek 1994 yılında ekonom de Nobel Ödülü'nü almıştır.
Nash denges b r oyundak her oyuncunun seçeb leceğ eylemlerden b r n seçmes ve b r oyuncunun seçt ğ
eylem n d ğer oyuncuların seçt kler eylemler arasında seç leb lecek en y eylem olması hal n n her b r
oyuncu ç n geçerl olması durumudur.
Oyun teor s ve Nash denges mahkumlar açmazı adı ver len b r örnekle açıklanmaktadır.
12..4.1.Mahkumlar Açmazı
Oyun kuramında, vereceğ kararın sonuçları d ğerler n n kararlarına bağlı olan, ancak d ğerler n n kararlarını
tam olarak b lmed ğ ç n karar vermekte zorlanan k ş ler n durumlarını fade eden ve b rb r yle haberleşme
mkanı olmayan k mahkumun kend ler ne suçu t raf etme veya etmeme durumunda farklı cezalar
öngörülmes hal nde karar vermede zorlanmaları durumuyla bet mlenen b r örnek olay anlatılmaktadır.
Pol s b r hırsızlık olayına karıştıklarını düşündüğü Al ve Vel ’y yakalar. Al ve Vel ayrı hücrelere konulur ve
b rb rler yle görüştürülmez. Pol s n el nde suçla lg l yeterl del l yoktur ve suçlarını t raf etmeler ç n Al ve
Vel ’y b r oyun oynamaya zorlar.
Pol s Al ve Vel ’ye d ğer ne de aynı tekl f yaptığını bel rterek;
eğer b r suçu t raf eder d ğer konuşmazsa, t raf eden 3 ay, d ğer 6 yıl hap s cezası,
her k s de t raf ederse, k s de 3’er yıl hap s cezası,
her k s de susmayı terc h ederse eldek del llerle k s de 1’er yıl hap s cezası alacaklardır.
Bu durumda Al ve Vel nasıl karar vereceklerd r? Her b r n n vereceğ karar oyunun sonucunu bel rleyecekt r.
Al düşünür ve dört alternat f karar olduğunu görür;
Eğer Vel suçu t raf eder
ama ben etmezsem 6 yıl,
ben de edersem 3 yıl,
Vel suçu t raf etmez,
ben de etmezsem 1 yıl,
ben edersem 3 ay ceza alırım.
Görüldüğü g b seçenekler arasından Al ’y en az cezaya götürenler, Al ’n n suçunu t raf ett ğ seçeneklerd r.

Vel ç n de aynı durum söz konusudur. Bu durumda Al ve Vel ç n en mantıklı karar suçlarını t raf etmekt r.
Suçlarını t raf ett kler nde se sadece kend ler ne en yüksek faydayı sağlayacak 3 ay yer ne her k s ne de en
yüksek faydayı sağlayacak 1 yıllık cezayı alacaklardır.
Oyun teor s ne göre, oyunun denges oyunculardan her b r n n d ğerler n n nasıl davranacağını göz önünde
bulundurarak kend s ç n en y kararı vermes le sağlanır. Mahkûmlar açmazı örneğ nde Al ve Vel b rb rler
le görüşmeler ne z n ver lmed ğ ç n ortak b r stratej gel şt rememekted rler. Oyunun denges k s n n de
suçu t raf ed p her b r n n b rer yıl hap s cezasına razı olması le sonuçlanmasıdır.
Mahkûmlar açmazı oyunundak denge, b r oyuncunun d ğer n n nasıl davranacağını b lemed ğ durumda
kend s ç n en y kararı vereceğ b r denged r. Bu denge Nash denges n n özel b r şekl olup hâk m stratej
denges d ye adlandırılır.
12.5. Oligopol Piyasası ve Etkinlik

Ol gopol p yasası ç n yönelt len en öneml eleşt r , ol gopol p yasasında da f rmaların, monopol ve
monopolcü rekabet p yasalarında olduğu g b , kaynakları en etk n b r b ç mde kullanmamalarıdır.
D ğer b r dey şle, f rmalar dengede marj nal mal yet n f yata eş t olduğu (MC = P) noktadak üret m
gerçekleşt rmemekte, f yatın marj nal mal yetten fazla (P > MC) olduğu daha düşük b r m ktarı üret p bunu
tam rekabete göre daha yüksek b r f yattan satmaktadırlar.

Begg, Dav d, Stanley F scher ve Rud ger Dornbusch, İkt sat (Çev r ed tör: V ldan Ser n), Alkım, 2001.
Ünite Soruları

“Oyun teor s 1937 yılında Johann He nr ch von Thünen tarafından ortaya konulmuştur.”
A) Doğru
B) Yanlış

“Ol gopol, homojen veya farklılaştırılmış b r malı satan, b rb rler ne etk edeb lecek kadar az
sayıda satıcının sonsuz sayıda alıcı le karşı karşıya geld ğ p yasadır.”
A) Doğru
B) Yanlış
“Ol gopol p yasasında satıcıların az sayıda olmasından kasıt, b rb rler n n kararlarından

etk leneb lecek kadar az sayıda olmalarıdır.”
A) Doğru
B) Yanlış

“Saf ol gopol p yasalarında f rmalar monopolcü rekabette olduğu g b farklılaşmış b r mal
üret rler.”
A) Doğru
B) Yanlış
“D rsekl talep eğr s model , p yasasındak satıcılar arasında b r anlaşma olduğunda p yasa
denges n n nasıl sağlanab leceğ n açıklamaktadır.”
A) Doğru
B) Yanlış

I) Ol gopol p yasasının karşılıklı bağımlılık ve f yat katılığı özell kler n en y yansıtan model
D rsekl Talep Eğr s model d r.
II) Farklılaşmış ol gopol modelde f rmalar homojen ancak üret m ç n daha yüksek sermaye ve
teknoloj gereken b r mal üret rler.
III) Tam rekabet ve monopolcü rekabet p yasalarının aks ne ol gopol p yasasına g rmek oldukça
zordur.
IV) Ol gopol p yasasında endüstr taleb çok sayıda tüket c n n talepler n n toplamından
oluşmaktadır ve yatay eksene paralel b r şek lde göster lmekted r.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
I) Ol gopol p yasası da monopol p yasası g b kaynakları etk n kullanmadığı noktasında

eleşt r lmekted r.
II) Ol gopol p yasada f rmalar p yasanın dengede olduğu durumda her zaman marj nal mal yet n
f yata eş t olduğu noktada üret mler n gerçekleşt rmekted rler.
III) Tam rekabet ve monopolcü rekabet p yasalarında olduğu g b ol gopol p yasasına g rmek
oldukça kolaydır.
IV) Ol gopol p yasada az sayıda f rma olması neden yle b r f rmanın f yat, reklâm ve ürün
gel şt rme g b konularda alacağı kararlar d ğer f rmaların satışlarını etk lemekted r.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
8. Aşağıdak mahkumlar açmazı problem ndek Nash denges n bulunuz.
A) Mahkum 1 Mahkum 2
İt raf etmek İt raf etmek
B) Mahkum 1 Mahkum 2
İt raf etmek Susmak
C) Mahkum 1 Mahkum 2
Susmak Susmak
D) Mahkum 1 Mahkum 2
Susmak İt raf Etmek
E) Nash denges oluşmaz.
9. Aşağıdak lerden hang s b r kartel n başarılı olab lme şartlarından değ ld r?

I) Kartel oluşturan f rmaların p yasanın küçük b r bölümüne hâk m olmaları yeterl d r.
II) Kartel oluşturan f rmalar alınan ortak kararlara uymalıdır.
III) Kartel oluşturan f rmaların sattıkları malın taleb f yata göre esnek olmalıdır.
IV) Kartel oluşturan f rmaların sattıkları mala olan talep tüket c gel r ne göre esnek
olmamalıdır.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
10. Ol gopol p yasalarda f rmaların b rb rler yle rekabet etmey p kârlarını artırmak amacıyla
özell kle üret m ve f yat konularında ortak kararlar almak ç n oluşturdukları b rl ktel ğe ne ad
ver l r?
A) Saf ol gopol
B) Farklılaşmış ol gopol
C) Monopol
D) Kartel
E) Nash Denges
CEVAP ANAHTARI
1. b 2. a 3. a 4. b 5. b 6. b 7. c 8. a 9. b 10. d
13. FAKTÖR PİYASALARI
Giriş
Üret m faktörü, üret mde kullanılan g rd lerd r. Emek, toprak, sermaye, g r ş mc üret m faktörler d r. Üret m
faktör sah pler gel rler n faktörler g rd olarak kullanan f rmalardan sağlamaktadırlar.
13.1. Üretim Faktörü Talebi
Üret m faktörü, üret mde kullanılan g rd lerd r. Emek, toprak, sermaye, g r ş mc üret m faktörler d r. Üret m
faktör sah pler gel rler n faktörler g rd olarak kullanan f rmalardan sağlamaktadırlar.
Emek gel r ücret, sermaye gel r fa z, toprak gel r rant, g r ş mc gel r kardır. Ücret b r k mseye b r ş
karşılığında şveren veya üçüncü k ş ler tarafından sağlanan ve nakden ödenen meblağı kapsar. Fa z, f rmalar
tarafından ödenen d v dant dah l sermayen n bütün b ç mler n çermekted r. Rant, toprak ve doğal
kaynakların kullanımı ç n yapılan ödeme karşılığındak gel rd r. Konut k rası hem rantın, hem de fa z n b r
elamanıdır. G r ş mc y üret m faal yet ne ten etken se kardır.
Üret m faktörü taleb , bel rl b r p yasada bel rl b r dönemde, o faktörün f yatı dışındak etkenler sab tken
(ceter s par bus) çeş tl f yatlardan satın alınmak stenen faktör m ktarlarıdır.
Mal ve h zmet p yasası le faktör p yasası arasında, arz edenlerle, talep edenler yer değ şt rm şt r. Mal ve
h zmet p yasasında, p yasaya satıcı olarak g ren f rmalar faktör p yasasında alıcı durumunda; buna karşın
mal ve h zmet p yasasında alıcı durumunda olan faktör sah pler , faktör p yasasında satıcı yan arz eden
durumundadırlar.
Üret m faktörü taleb , tüket m mal ve h zmetler taleb nden daha farklı amaçlarla ortaya çıkan b r satın alma
steğ d r. Üret m faktörler doğrudan bazı gereks nmeler karşıladıkları ç n değ l, gereks nmeler karşılayan
malların üret m ç n gerekl olmalarından talep ed lmekted rler. Bu nedenle üret m faktörler taleb dolaylı
(bağlı ya da türevsel) talep n tel ğ nded r. Bu talep, faktörün üret m ne katıldığı mallara olan talebe bağlıdır.
13.2. Faktör Talebinin Özellikleri
Sözü ed len mallara olan talep arttığında, bu malları üreten f rmalar üret mler n artırmağa yönelecekler ve
böylece faktör talepler n de arttıracaklardır. Yan üret m faktörü taleb n n kaynağı, tüket c terc hler d r.
Yalnız, tüket c doğrudan doğruya, üret m faktörler n değ l de, o faktörlerle üret lm ş olan malları talep
ett ğ nden, n ha tüket c le üret m faktörler arz edenler arasına, faktörler satın alıp üret me koşan üret c
f rma g rmekted r.
Üret m faktörler taleb aynı zamanda “bağlı talep” n tel ğ nded r. Bağlı talep olması üret m faktörler n n
üret m esnasında bel rl ölçüde b rb rler n tamamlayıcı olmalarından kaynaklanır. Örneğ n buğday üretmek
bel rl b r m ktar tarla üzer nde (toprak faktörü) araç-gereç, tohum, gübre (kap tal faktörü) ve şgücü (emek
faktörü) gerekt r r. Buğday üretmek ç n toprak talep ed ld ğ nde, kap tal ve emek faktörü de talep
ed lmekted r. Yan b rb rler n n tamamlayıcısı olan üret m faktörler nden b r talep ed ld ğ zaman ötek de
mutlaka talep ed lmekted r.
13.3. Firmanın Faktör Talebi
Üret c f rma, herhang b r faktörden ne kadar talep edeceğ ne karar ver rken, söz konusu faktörün f yatını ve
ver m n göz önüne alacaktır. Üret c üret mde genell kle b rden fazla faktöre başvurma durumundadır ve
elde ett ğ ürün ç nde her faktörün payının ne kadar olduğunu hesaplaması gerek r. B r faktörün üret mdek
payına yan ver m n n hesaplanması ç n marj nal f z k ürününün elde ed lmes yan , tüm faktörler n sab t
tutulup, tek faktörün m ktarının değ şt r lmes gerekmekted r.
Fakat, faktör taleb ne karar verme durumunda olan f rmayı, o faktörlerden sağladığı f z k üründen çok, f z k
ürünün satışı sonucu elde edeceğ hasılat yan , marj nal ürün hasılatı lg lend r r.
Sonuç olarak f rma;
marj nal ürün hasılatı = marj nal faktör mal yet
eş tl ğ ne karşılık gelen m ktarda satın alacaktır. Ayrıca f rmanın faktör taleb n f rmanın faal yet gösterd ğ
p yasadak rekabet yapısı da etk lemekted r.
Şek l 1.1: Mal ve Faktör P yasalarında Tam Rekabet n Olması Hal nde F rmanın Faktör Taleb
Faktör p yasasında tam rekabet n olması hal nde, f rma d led ğ kadar faktörü aynı f yattan satın
alab lecekt r. Bu durumda faktörün f rmaya arzı, faktörün p yasa f yatı düzey nden yatay eksene ç z len b r
doğru şekl nded r. Eğer faktör p yasasında f yat w1 düzey nde se, faktörün f rmaya arz eğr s a1a1 şekl nde
olacak; f yat w2'ye çıktığında se f rmaya faktör arzı a2a2 şekl nde olacaktır. Faktörün f rmaya arz eğr s , aynı
zamanda söz konusu faktörün f rmaya marj nal mal yet n ve ortalama mal yet n de vermekted r.
Dolayısıyla mal ve faktör p yasalarında tam rekabet n olması hal nde f rmanın faktör taleb ;
W=MFC=AFC
şekl nde oluşmaktadır.
Bu eş tl kte, W=faktör f yatı’nı, MFC=marj nal faktör mal yet ’n ve AFC=ortalama faktör mal yet ’n
göstermekted r.
Ortalama ve Marj nal Ürün Hasılatı
Şek l 1.2: Ortalama ve Marj nal Ürün Hasılatı
Faktörün marj nal ürün hasılatı marj nal f z k ürün eğr s nden hareketle elde ed l r. Üret m faktörler n n
tümü sab t tutularak sadece b r n n artırılması hal nde, toplam f z k ürünün (q) seyr le ortalama (q/x) ve
marj nal f z k ürünün (∆q/∆x) seyr görülmekted r. İlave faktör b r m neden yle f rmanın sağladığı ek gel r
gösteren marj nal ürün hasılatı, marj nal f z k ürün le marj nal hasılatın çarpımına eş tt r.
Yan ; Marj nal ürün hasılatı = Marj nal f z k ürün x Marj nal hasılat’dır.
Mal p yasasında tam rekabet n söz konusu olduğu varsayıldığında, p yasaya sürülen malların tümü aynı
f yattan satılacağına göre,
Marj nal hasılat = Ortalama hasılat = F yat
eş tl ğ söz konusu olacaktır.
Bu durumda;
Marj nal ürün hasılatı = Marj nal f z k ürün x F yat olmaktadır.
Marj nal f z k ürün hep aynı f yattan satıldığına göre, marj nal ürün hasılat eğr s , marj nal f z k ürün eğr s ne
paralel olacaktır.
Faktör f yatı w2’ye yükseld ğ nde, bu kez f rmanın denge noktası L'ye kaymakta ve f rma x2 kadar faktör talep
etmekted r. Söz konusu f rma ç n, faktör f yatı w1 düzey ne yükselene kadar, faktör satın alımı kârlı olacaktır.
F yat w1 yükseld ğ nde M noktasında dengeye gelen f rma, xt kadar X faktörü satın almakta, fakat satın aldığı
faktör b r m başına sağladığı kâr, sıfır olmaktadır. Faktör f yatı w1 üzer ne çıktığında f rma faktör talep ed p
üret me koşarsa, zararlı duruma düşecekt r. Bu nedenle de faktör talep etmeyecekt r.
13.4. Faktör Piyasasında Tam Rekabet ve Mal Piyasasında Aksak Rekabet Olması Halinde
Faktör Talep Eğrisi
Faktör p yasasında tam rekabet ve mal p yasasında aksak rekabet n söz konusu olması hal nde, üret c f rma
daha fazla mal satab lmek ç n f yatı düşürmek zorunda kalacaktır. Bu se, f rmanın her ek b r m n satışı
sonucu elde ett ğ hasılat olan marj nal hasılatın, satış f yatının altında seyrett ğ n göster r. Marj nal ürün
hasılat eğr s , marj nal f z k ürün le marj nal gel r n çarpımına eş t olduğuna ve marj nal gel r de f yattan
daha düşük olduğuna göre f rma faktör taleb n veren marj nal ürün hasılat eğr s faktör talep eğr s n n
altında seyredecekt r.
Şek l 1.3: Faktör Talep Eğr s
Faktör p yasasında tam rekabet, buna karşın mal p yasasında aksak rekabet söz konusu ken;
Marj nal Ürün Taleb > Marj nal Ürün Taleb olmakta,
Her k p yasada da tam rekabet koşulları söz konusu se,
Marj nal Ürün Taleb = Marj nal Ürün Taleb olmaktadır.
P yasa faktör talep eğr s , söz konusu p yasadak f rmaların faktör talepler toplamına eş tt r.
13.5. Faktör Talep Esnekliği
Herhang b r üret m faktörünün talep esnekl ğ ;
Üret m faktörünün üret m ne katıldığı mala olan talep esnekl ğ ne,
Söz konusu faktörlerle ötek faktörler arasındak kame olanaklarına,
Toplam üret m mal yet ç nde söz konusu faktörün payına bağlıdır.
13.6. Faktörün Üretimine Katıldığı Mala Olan Talebin Fiyat Esnekliği
Faktör taleb , üret m ne katıldığı malın taleb ne bağlıdır. Dolayısıyla faktör taleb n n esnekl ğ de söz konusu
olan malın taleb n n f yat esnekl ğ ne bağlı olacaktır. Eğer, mal taleb f yat değ ş kl kler ne karşı aşırı
duyarlıysa, yan esnekse, bu takd rde f rma da faktör alımında aynı derecede duyarlı olacaktır.Örneğ n,
f rmanın sattığı maldan alınmak stenen m ktar, f yat yükseld kçe öneml ölçüde azalıyorsa, söz konusu f rma
sattığı malın f yatı yüksel nce üret m n azaltmak ve böylece talep ett ğ faktör m ktarını da kısmak
durumunda kalacaktır.
13.7. Faktörler Arasındaki İkame İlişkisi
Eğer faktörler arasında kame kolaysa, söz konusu faktörler n taleb esnek olacaktır. F rma, f yatı yükselen
faktör yer ne f yatı değ şmeyen faktörü kame edecekt r. Örneğ n, tarımsal üret mde emek faktörü pahalı hale
gel rse, mak nel tarıma geç lmes daha ekonom k olacaktır. Böyle b r durumda üret c f rma, ücretler
yükseld kçe, ücretlerdek oransal artıştan daha büyük oranda, şgücü taleb n düşürecekt r. Ancak, faktörler
arası kamen n faktör talep esnekl ğ n etk leyeb lmes ç n, üret m teknoloj s n n böyle b r kameye olanak
sağlaması gerek r.
Söz konusu faktöre yapılan ödemen n toplam üret m mal yet ç ndek oransal önem
Eğer b r faktöre yapılan ödem n n toplam üret m mal yet ç ndek payı çok küçükse, söz konusu faktör
f yatındak değ ş kl kler, mal yet büyük ölçüde etk lemeyeceğ nden, üret c bu f yat hareketler ne pek tepk
göstermeyecek ve faktör talep esnekl ğ az olacaktır.
Örneğ n; b r f rmanın toplam mal yet g derler ç nde ücret g derler n n payının % 20 olduğunu kabul edel m.
Ücretlerde % 10'luk b r yükselme olduğu zaman bunun toplam üret m mal yet nde sebep olacağı artış,
% 2 c varında olacaktır.
Bu artış, söz konusu faktörden talep ed len m ktarın azaltılmasını gerekt rmez.
Öte yandan mal yet g derler ç ndek payı % 80 olan b r faktörün f yatı değ şt ğ nde üret c f rma,
üret m mal yet büyük ölçüde yükseleceğ nden söz konusu faktörden talep ett ğ m ktarı öneml ölçüde
düşürecek ve bu faktörün taleb esnek olacaktır.
13.8. Faktör Arzı
Üret m faktörü arzı, bel rl b r dönemde çeş tl f yatlardan satılmak stenen faktör m ktarlarını fade eder.
Genell kle emek arz edenlerle, sermaye, doğal kaynak arz edenler ve g r ş mc farklı k mselerd r. Buna karşın,
bazen b rden fazla faktörün arzının aynı k mse tarafından yapıldığı görüleb l r. Bu faktörler ster aynı k ş ster
değ ş k k ş ler tarafından arz ed ls n, faktörler n ekonom dek m ktarları sınırlı olduğu ç n her faktörün
arzının özell kler farklıdır. Bu açıdan her faktörün arzını etk leyen etmenler n ayrı ayrı ncelenmes
gerekmekted r.
13.8.1.Doğal Kaynaklar
F yat artışıyla b rl kte dünyada var olan toprak, den z ve maden g b faktörler n m ktarı artırılamaz.
Dolayısıyla, tüm ekonom açısından doğal kaynak arzının esnekl ğ n n sıfır olduğu söyleneb l r. Ne var k ,
zamanla bataklıkların kurutulması, den zden toprak kazanma ve yen yeraltı kaynaklarının bulunması g b
yen kaynakların üret me açılması olasılıkları göz önüne alındığında, uzun dönemde toprak faktörünün arz
esnekl ğ n n sıfır olamayacağı düşünüleb l r.
13.8.2.Emek
Emek faktörünün arzı, b r ekonom de çalışmak steyen k ş ler n sayısıyla sınırlıdır. Kısa dönemde sab t olan
emek arzu uzun dönemde ancak nüfus artışıyla orantılı olarak artar.Dolayısıyla b r ekonom de emek arz
esnekl ğ n n kısa dönemde sıfır olduğu söyleneb l r. Buna karşın ücretlerdek artış, çalışılmak stenen süren n
artması sonucunu doğurab l r.Buna b r günde çalışılmak sten len süren n artırılmasını ya da daha önce h ç
çalışmayanların çalışmaya başlamasını örnek vereb l r z. Böyle b r durum, bel rl b r dönemde arz ed len
emek m ktarının artması sonucunu doğurab lecekt r.
13.8.3.Sermaye
B r ekonom de bel rl b r dönemdek sermaye m ktarı sınırlıdır ve ancak uzun dönemde arz ed len sermaye
m ktarı yen tasarruflarla artab l r. Kısa dönemde b r ülkedek reel sermaye arzı fa z oranlarındak değ ş kl ğe
karşı duyarlı olmasına karşın, bu duyarlılık fazla değ ld r.
13.8.4.Girişim
G r ş m doğal kaynak, emek ve sermayey b r araya get rerek üret m n gerçekleşmes n sağlayan bununla
beraber üret m n r sk ve bel rs zl ğ n üstlenen faktördür. G r ş m faktörünün bel rl b r f yatı yoktur ve
g r ş mc n n elde edeceğ kâr üret mle şek llen r; dolayısıyla g r ş m faktörünün arzı d ğer üret m faktörler n n
f yat ve ver m n n yanında üret m yapılan bölgen n makroekonom k faktörler nden de etk len r.
13.9. Firma, Endüstri ve Ekonomi Faktör Arzı
Her faktörün arzını etk leyen etkenler farklıdır. Buna karşın, tüm faktörler n ortak özell ğ , kısa dönemde tüm
ekonom açısından arz esnekl ğ n n sıfır ya da buna yakın olmasıdır Oysa, söz konusu ekonom dek tek f rma
ve herhang b r endüstr n n karşılaştığı arzın esnekl ğ n n sıfır olduğu söylenemez.
Şek l 1.4: F rma, Endüstr ve Ekonom Faktör Arzı
B r ülkede çok sayıdak endüstr lerden herhang b r nde faal yette bulunan tek f rma, d led ğ kadar faktörü
aynı f yattan satın alab lecekt r. Bu nedenle, tek f rmanın karşılaştığı faktör arz eğr s p yasa f yatı düzey nde,
esnekl ğ sonsuz olan b r doğrudur. F rmaya olan arz eğr s n gösteren doğru, f rmanın faktör alış f yatını
göstermekte ve aynı zamanda f rmanın ortalama ve marj nal satın alma mal yet ne (W=MFC=AKC) özdeş
olmaktadır. Ekonom dek herhang b r endüstr ç n faktör arz eğr s n n esnekl ğ se ne sıfır, ne de sonsuzdur.
Endüstr gen şled kçe endüstr y oluşturan f rmalar daha fazla faktör satın alab lmek ç n f yatı yükseltmek
durumundadırlar.
13.10. Faktör Fiyatının Oluşumu
Faktör p yasasında faal yette bulunan f rma ne kadar faktör satın alacağına karar ver rken, kârını maks m ze
etmeye yönelecekt r. Üret c f rma ne kadar faktör satın alacağını saptarken, son kullandığı faktörün toplam
mal yete yapacağı lave olan marj nal faktör mal yet le bu lave faktörün toplam hasılatta yapacağı artış
olan marj nal ürün hasılatını göz önüne alacaktır. Eğer marj nal ürün hasılatı marj nal faktör mal yet nden
büyükse, f rma satın aldığı faktör m ktarını artıracaktır. Çünkü, satın aldığı her lave faktörün kend s ne
mal yet , bu faktörün satışı sonucu elde edeceğ hasılattan küçüktür.
F rma faktör alımını, marj nal ürün hasılatı, marj nal faktör mal yet ne eş t oluncaya kadar sürdürecekt r. Bu
eş tl k sağlandığında, kâr maks m zasyonu gerçekleşm ş olacaktır. Bu eş tl kten sonra faktör alımına devam
ett ğ nde, marj nal faktör mal yet , marj nal ürün hasılatından büyük olacağından, satın alınan son faktör
b r m n n f rmaya mal yet , onun sağladığı kazançtan büyük olacaktır. Bu durumda f rma, satın aldığı faktör
m ktarını azalttığında, daha kazançlı olacaktır.
Şek l 1.5: Faktör ve Mal P yasasında Tam Rekabet Koşulları Varsayımında Faktör F yatı
Faktör arz ve taleb n n karşılaştığı p yasada, faktör arz ve talep eğr ler n n kes şt ğ nokta, faktör p yasasında
denge noktasıdır. Bu noktada f rma q1 kadar faktörü w1 f yatından satın almaktadır ve bu f yat, söz konusu
p yasadan faktör satın alma durumunda olan tek f rma ç n ver d r. Bu nedenle, söz konusu f rma ç n karşı
karşıya olduğu faktör talep eğr s p yasa f yatı düzey nde, esnekl ğ sonsuz olan b r doğrudur. F rma, satın
aldığı her ek faktöre da ma aynı f yatı öded ğ ç n, bu doğru söz konusu f rmanın aynı zamanda faktöre
yapacağı ödemeler de verd ğ nden, ortalama faktör mal yet (AFC) eğr s marj nal faktör mal yet (MFC)
eğr s yle özdeşt r. Ayrıca f rma bu denge noktasında LKdw1 d kdörtgen n n alanı kadar kâr elde etmekted r.
Faktör arz ve taleb n n karşılaştığı p yasada, faktör arz ve talep eğr ler n n kes şt ğ nokta, faktör p yasasında
denge noktasıdır. Bu noktada f rma q1 kadar faktörü w1 f yatından satın almaktadır ve bu f yat, söz konusu
p yasadan faktör satın alma durumunda olan tek f rma ç n ver d r. Bu nedenle, söz konusu f rma ç n karşı
karşıya olduğu faktör talep eğr s p yasa f yatı düzey nde, esnekl ğ sonsuz olan b r doğrudur. F rma, satın
aldığı her ek faktöre da ma aynı f yatı öded ğ ç n, bu doğru söz konusu f rmanın aynı zamanda faktöre
yapacağı ödemeler de verd ğ nden, ortalama faktör mal yet (AFC) eğr s marj nal faktör mal yet (MFC)
eğr s yle özdeşt r. Ayrıca f rma bu denge noktasında LKdw1 d kdörtgen n n alanı kadar kâr elde etmekted r.
Uzun dönemde, faktör arz ya da taleb n etk leyen, o faktörün f yatı dışındak etkenlerden b r n n değ şmes ,
faktör arz ya da talep eğr s n değ şt rerek, faktör f yatının da değ şmes sonucunu verecekt r. Faktör f yatı
w1'e yükselene kadar f rma faktör satın alımıyla aşırı kâr sağlamaya devam edecekt r. w1 f yatında se
başabaş noktasına ulaşılacağından olacağından, uzun dönem denges gerçekleşm ş olacaktır.
Uzun dönem denges n n gerçekleşt ğ S noktasında,
Faktör F yatı = Marj nal Faktör Mal yet = Marj nal Ürün Hasılatı = Ortalama Faktör Mal yet = Ortalama Ürün
Hasılatı
eş tl ğ gerçekleşmekted r.
13.11. Faktör Piyasasında Aksak Rekabet, Mal Piyasasında Tam Rekabet Koşulları
Varsayımında Faktör Fiyatı
Mal p yasasında tam rekabet, buna karşın faktör p yasasında aksak rekabet koşullarının olması hal nde
faktör f yatının oluşmasını, k ayrı aksak rekabet türünün varlığını göz önüne alarak açıklanab l r. B r nc s ,
faktör p yasasından mal satın alan f rmaların tek alıcı yan monopson durumunda olmaları hal d r. İk nc s
se, aks ne faktör p yasasındak satıcıların, tek satıcı yan monopol durumunda olmaları hal d r.
Şek l 1.6: Mal P yasasında Tam Rekabet, Faktör P yasasında Monopson Koşulları Varsayımında Faktör
F yatı
Bu varsayım, b r üret c f rmanın ürett ğ malı tam rekabet koşullarında satmasına karşın, üret m ç n gerekl
faktörün tek alıcısı (monopson) olmasını fade etmekted r. Faktör alımında monopsoncu durumunda olan
böyle b r f rma ç n, marj nal faktör mal yet eğr s (MFC), ortalama faktör mal yet eğr s n n üzer nde
seyretmekted r. F rma, marj nal ürün hasılat eğr s le marj nal faktör mal yet eğr s n n kes şt ğ D noktasında
dengeye gelerek, q1 kadar faktörü, p yasadan w1 f yatından satın alacaktır. Bu faktörü üret mde kullanarak
elde ett ğ malı sattığında, faktör b r m başına elde ett ğ gel r se Dq1 kadardır. Söz konusu f rma, q1 kadar
faktör satın aldığına göre toplam kârı LDKw1 d kdörtgen n n alanının sayısal değer kadardır.
Şek l 1.7: Mal P yasasında Tam Rekabet, Faktör P yasasında Monopol Koşulları Varsayımında Faktör
F yatı
Bu varsayım, faktör p yasasında tüm faktörün tek satıcı (monopol) tarafından p yasaya arz ed lmes ne karşın,
faktör satın alan üret c f rmaların b rb rler ne etk edemeyecek kadar çok sayıda olmalarını fade etmekted r.
P yasa taleb le karşı karşıya olan monopolcünün marj nal hasılat eğr s bu faktör talep eğr s n n altında
seyreder. Faktör p yasasında denge, D noktasında oluşacak ve monopolcü, S kadar faktörü w1 f yatından
satacaktır. Böylece, kend s ne mal yet Dq1 kadar olan b r faktörü w1 f yatından satarak, sattığı her faktör
b r m ç n KD kadar b r kâr sağlayacaktır. F rmanın toplam kârı se w1KDL d kdörtgen n n alanının sayısal
değer kadar olacaktır.
Şek l 1.8: Faktör ve Mal P yasasında Aksak Rekabet n Olması Hal nde Faktör F yatı
Bu faktör p yasasında tek satıcı (monopolcü) karşısında, tek alıcı (monopsoncu) bulunduğuna göre,
monopolcünün arzı, monopsoncunun taleb olmaktadır. Monopolcünün, marj nal faktör mal yet eğr s (MFC)
faktör arz eğr s le özdeşt r ve bu eğr aynı zamanda monopsoncunun ortalama faktör mal yet eğr s
(AFC)’d r. Bu l şk ler göz önüne aldığımızda AA eğr s n n monopolcünün MFC eğr s ve aynı zamanda
monopsoncunun AFC eğr s olduğu söyleneb l r.
Monopolcü, marj nal mal yet le marj nal hasılatın eş t olduğu (MFC eğr s le MR eğr s n n kes şt ğ ) Ds
noktasında dengeye gelerek ws f yatından qs kadar faktör satmak steyecekt r. Böylece kend s ne, b r m
mal yet Dsqs kadar olan faktörü ws f yatından satarak, wsKDsS d kdörtgen n n alanının sayısal değer kadar
monopol kârı sağlamak steyecekt r.Monopsoncu se, aynı şek lde marj nal faktör mal yet (MFC) eğr s le bu
faktörün satışı sonucu elde edeceğ marj nal ürün hasılat eğr s n n kes şt ğ Da noktasında dengeye gelerek
wa f yatından qa kadar faktörü satın almak steyecekt r. Bu durumda, kend s ne b r m hasılatı Daqa kadar
olan faktörü wa f yatından almayı başaran monopsoncunun monopson kârı ADaLwa d kdörtgen n n alanının
sayısal değer kadar olacaktır.
Şek l 1.9: Faktör P yasasında Tam Rekabet, Mal P yasasında Aksak Rekabet Olması Hal nde Faktör
F yatı
Faktör p yasasında tam rekabet n olması, faktör satın alan f rmaların, car faktör f yatından d led kler kadar
faktör satın alab lecekler n fade eder. Monopolcü marj nal faktör mal yet le marj nal ürün hasılatının eş t
olduğu D noktasında dengeye gelerek, kend s ç n ver olan wf f yatından qf kadar faktör satın alacaktır.
Monopolcünün faktörü wf f yatından satın alıp üret me katarak bu faktör karşılığında Lqf kadar b r hasılat
elde etmekted r. Bu durumda monopolcü faktör b r m başına LD kadar b r kâr elde etmekte ve toplam
monopol kârı, KLDwf d kdörtgen n n alanının sayısal değer kadar olmaktadır.

Ünite Soruları
"Üret m faktörler nden emek gel r ücret, sermaye gel r fa z, toprak gel r rant, g r ş mc gel r
kardır. "
A) Doğru
B) Yanlış

"Rant b r k mseye b r ş karşılığında şveren veya üçüncü k ş ler tarafından sağlanan ve nakden
ödenen meblağı kapsar."
A) Doğru
B) Yanlış

"Fa z, toprak ve doğal kaynakların kullanımı ç n yapılan ödeme karşılığındak gel rd r."
A) Doğru
B) Yanlış
“Mal ve h zmet p yasasında, p yasaya satıcı olarak g ren f rmalar faktör p yasasında alıcı
durumunda; buna karşın mal ve h zmet p yasasında alıcı durumunda olan faktör sah pler , faktör
p yasasında satıcı yan arz eden durumundadırlar.”
A) Doğru
B) Yanlış

“Faktör p yasasında tam rekabet n olması hal nde, f rma d led ğ kadar faktörü aynı f yattan satın
alab lecekt r.”
A) Doğru
B) Yanlış
6. Faktör p yasasından mal satın alan f rmanın tek alıcı olması durumuna ne ad ver l r?
A) Monopoly
B) Monopson
C) Ol gopoly
D) Tam rekabet
E) Monopol st k rekabet
I) Üret m faktörler taleb aynı zamanda “bağlı talep” n tel ğ nded r.

II) B r f rma marj nal ürün hasılatının marj nal faktör mal yet ne eş t olduğu noktaya kadar faktör
alımı yapacaktır.
III) Ürün p yasasının tam rekabet p yasası olduğu durumda, marj nal ürün hasılat eğr s , marj nal
f z k ürün eğr s ne paralel olacaktır.
IV) Faktör p yasasında tam rekabet ve mal p yasasında aksak rekabet n söz konusu olması
hal nde, üret c f rma sted ğ kadar malı aynı f yattan satab lecekt r.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
I) Üret m faktörler taleb n n bağlı talep olması üret m faktörler n n üret m esnasında bel rl
ölçüde b rb rler n tamamlayıcı olmalarından kaynaklanmaktadır.
II) Faktör p yasasında tam rekabet n olması hal nde, f rma d led ğ kadar faktörü aynı f yattan
satın alab lecekt r.
III) İlave faktör b r m n n f rmaya sağladığı ek gel re marj nal f z k ürün adı ver lmekted r.
IV) Ürün p yasasının monpol p yasa olduğu durumda, marj nal ürün hasılat eğr s , marj nal f z k
ürün eğr s ne paralel olacaktır.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
I) P yasa faktör talep eğr s , söz konusu p yasadak f rmaların faktör talepler toplamına eş tt r.
II) F rmanın ürett ğ malın taleb f yat değ ş kl kler ne karşı ne kadar duyarsızsa, f rma faktör
alımında o derece duyarlı olacaktır.
III) Faktörler arasında kame kolaysa, söz konusu faktörler n taleb esnek olacaktır.
IV) B r faktöre yapılan ödem n n toplam üret m mal yet ç ndek payı çok küçükse, söz konusu
faktörün f rma ç n talep esnekl ğ fazla olacaktır.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
10. Mal p yasasında tam rekabet, faktör p yasasında monopson koşulları varsayımında faktör
p yasasında denge aşağıda ver len şek lde hang nokta veya bölgede oluşmaktadır?
A) K
B) L
C) M
D) N
E) P
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. b 3. b 4. a 5. a 6. b 7. e 8. a 9. d 10. b
14. REKABETÇİ DENGE VE PARETO OPTİMUMU
Giriş
Malların tüket c ler arasında etk n dağılımının sağlanması sonucunda tüket c ler n daha y konuma
geçmeler , tüket c ler arasında değ ş m gerekl kılmaktadır. Üret m n olmadığı bas t b r model çerçeves nde,
tüket c ler n başlangıçta sah p oldukları mal demetler ç n değ ş m stemeler ndek temel amaç, daha
yüksek b r refah düzey ne ulaşmaktır. Değ ş mden tüket c lerden en az b r s n n ya da tümünün b r kazanç
elde edeceğ kabul ed lmekted r. Eğer b r kazanç yoksa, değ ş m de son bulur. Böylece tüket c ler arasında
malların etk n dağıldığı ya da Pareto anlamda opt mal ten n sağlandığı kabul ed l r. Pareto opt mal te
sağlandığında b r k ş y daha kötü konuma koymadan d ğer n daha y b r konuma get rmek mümkün
değ ld r.
14.1. Rekabetçi Denge
Denge kavramı genel b r fadeyle değ şmeyen-kararlı b r durum anlamına gelmekted r. Denge durumunda
tüm g rd ve çıktı p yasalarında arz-talep eş tl ğ eşanlı (eşzamanlı) olarak sağlanır.
P yasada rekabet koşullarının varlığı durumunda oluşan dengeye se rekabetç denge den lmekted r. B r
p yasada rekabetç dengen n oluşab lmes ç n öncel kl olarak o p yasanın rekabetç b r yapıya sah p olması
gerekmekted r. Ayrıca b r p yasanın rekabetç b r yapıya sah p olması ç n öncel kl olarak şu kr terler
bünyes nde barındırması gerekmekted r;
P yasada alıcı ve satıcılar, talep ve arz üzer nde tek başlarına bel rley c olamayacakları kadar çok
sayıda (n tane) olmalıdır. Bu kr tere Atomisite koşulu da den r. Çok sayıda alıcı ve satıcının olduğu
rekabetç p yasay b r den ze benzet rsek, b r tek alıcının ya da satıcının p yasadak payı, b r damla
suyun den zdek payı kadardır.
P yasada, alıcı satıcı ve üret m faktörler n n tam b r hareket serbest s ne sah p olmasıdır. Bu kr tere
Mobilite koşulu da den r. Herhang b r alıcı, arzuladığı her malı alab leceğ g b , herhang b r satıcı
(f rma) arzuladığı alanda faal yete geçeb l r ya da, faal yette bulunduğu alanı h çb r sınırlama olmadan
terkedeb l r.
P yasada bell b r malın alıcı ve satıcılarının ve aynı zamanda alışver şe konu olan malın b rb r yle aynı
(türdeş) olmasıdır. Bu kr tere Homojenlik koşuluda den r. Satıcılar, herhang b r nedenle, b r alıcıyı
ötek s ne terc h ed yorsa, ya da alıcılar herhang b r nedenle b r satıcıyı ötek lere terc h ed yorsa,
homojenl kten söz ed lemez. Terc h n sözkonusu olduğu böyle b r ortamda da rekabetç şartlar
ortadan kalkmış olur.
Alıcı ve satıcılar p yasada olup b tenler konusunda tam b lg ye sah pt rler. Bu kr tere Açıklık koşuluda
den r. Bu durum üret c ve tüket c ler n p yasada, kend yararlarına olan her türlü değ ş kl kten anında
haberdar olduğunun b r kanıtıdır. Eğer üret c ler ve tüket c ler p yasada eks k b lg ye sah pseler o
zaman tam b lg ye sah p d ğer ne göre avantajlı duruma geçecek ve rekabet ç durumu bozarak avantaj
sağlamış olacaktır.
Yukarıda rekabetç b r dengen n oluşab lmes ç n saydığımız varsayımlar aslında tam rekabet p yasasının
varolab lmes ç n gerekl olan şartlardan h çte farklı değ ld r. Buradan hareketle rekabetç denge kavramını
şöyle tanımlayab l r z; El m zde b r dağılım ve f yat l stes olsun. Bu dağılım ve f yat s stem ;
Toplumdak bütün tüket c ler ç n kend bütçe sınırları ç nde maks mum faydayı ver yorsa,
Toplumdak bütün üret c ler ç n kend bütçe kısıtları ç nde maks mum karı ver yorsa ve
y ne ortaya konan bu dağılım bütün kaynakların toplamını aşmıyorsa rekabetç dengen n varlığından
sözed leb l r.
Rekabetç denge kavramının en y açıklayan örnekler nden b r s pareto opt mum kavramıdır. Ş md pareto
opt mum kavramını ncelemeye çalışalım.
14.2. Pareto Optimumu
Pareto opt mumu kavramı lk olarak Lozan Okulu mensubu İtalyan İkt satçı V lfredo Pareto (1848-1923)
tarafından gel şt r lm şt r. V lfredo Pareto kend mantığı ç nde yıkılması olanaksız b r ölçüt gel şt rerek
opt mum refah teor s n n ortaya çıkmasına olanak sağlamıştır.
Pareto'ya göre, toplumda en az b r k ş n n toplumsal refah düzey n azaltmadan ötek k ş ler n (en az b r
k ş n n) refah düzeyler n yükseltme olanağı yoksa, toplum refahı opt muma ulaşmıştır. Ekonom k etk nl ğ
de fade eden bu opt mumun gerçekleşeb lmes n n k öneml koşulu vardır. Bunlardan b r nc s ; üret len
malların tüket c ler arasında opt mum dağılımının (tüket mde etk nl ğ n sağlanab lmes ç n) sağlanması,
k nc s ; üret m faktörler n n çeş tl malların üret m alanında opt mum dağılımının (üret mde etk nl k)
sağlanmasıdır. Ş md bu k öneml koşulun nasıl gerçekleşt ğ n ncelemeye çalışalım.
Pareto'nun ortaya attığı bu kavram, kard nal fayda yaklaşımının terk ed l p ord nal fayda kavramının
ben msenmes nde öneml b r paya sah pt r. Ayrıca bu kavram le Pareto kend s nden sonra gelen
kt satçıların modeller n n ç ne opt mum kavramını sokmuştur.
14.2.1.Tüketimde Etkinlik ya da Üretimin Tüketiciler Arasında Optimal Bölüşümü
Toplumsal refahın opt muma ulaşab lmes n n lk şart, üret len mal ve h zmetler n tüket c ler arasında
opt mal b r şek lde dağılımının sağlanmasıdır. Tüket c ler n maks mum tatm n düzey n veren bu opt mum
dağılım, söz konusu toplumda en az bir kişinin refah düzeyini düşürmeden, o toplumdaki bir başka kişinin (ya
da kişilerin) refah düzeyini arttırmayı olanaksız kılacak şekilde, mal ve hizmetlerin tüketiciler arasında dağılmış
olması halini fade etmekted r. Bu opt mal dağılımın gerçekleşmes durumunda, tüm tüket c ler ç n mallar
arasındak marj nal kame oranı aynı olacaktır.
Anlatımı daha somut hale get reb lmek amacıyla toplumda sadece k tüket c n n bulunduğunu (I ve II g b )
bu tüket c ler nde sadece k mal tükett kler n (X ve Y g b ) varsayalım. Bu tüket c ler n farksızlık har taları
şek l 1'dek g b olsun.
Şek l 1.1: Değ ş k Zevk ve Terc hlere sah p I ve II Tüket c s n n Farksızlık Har taları
Tüket c ler farksızlık har talarının farklı olmasının neden farklı zevk ve terc hlere sah p olmalarıdır. Söz
konusu toplumda tüket len X ve Y mallarının m ktarları bell olduğuna göre, bu m ktarların k tüket c
arasındak dağılımını aynı d yagramda göstereb lmek amacıyla, I Tüket c s n n farksızlık har tasını gösteren
d yagramı aynen olduğu g b muhafaza ederek, II Tüket c s n n farksızlık har tasını 180 derece döndürerek A
Tüket c s n n farksızlık har tası üzer ne koyarsak Şek l 2'ye ulaşmış oluruz.
Şek l 1.2: Tüket c ler Arası Denge (Tüket c ler n Anlaşma Eğr s )
Bu şlem sonucu elde ed len yukarıdak d yagram b r kutuyu andırdığından, buna “kutu diyagramı” ya da bu
anal z lk yapan ekonom st n adından dolayı “Edgeworth Diyagramı” da den r.
Kutunun d key kenarları tüket len Y malı m ktarını yatay kenarı se X malı m ktarını göstermekted r. Kutu
ç nde seç len herhang b r nokta malların I ve II tüket c ler arasında nasıl paylaşıldığını göstermekted r. Kutu
ç ndek b r noktadan başka b r noktaya geç ş se, tüket c ler n her k maldan aldıkları mal m ktarlarının
değ ş m n fade eder. Örneğ n: kutu d yagramı ç nde X ve Y mallarının tüket c ler arasında S noktasının
bel rled ğ şek lde dağıtılmış olduğunu göz önünde bulunduralım. Bu durumda, I. Tükrt c O1x1 kadar X malı
ve O1y1 malı kadara Y malı alarak, UI3 farksızlık eğr s n n sağladığı tatm n sev yes ne ulaşırken, II. Tüket c
X1X' (=OIIA) kadar X malı ve Y1Y' (=OIIB) kadar Y malı alarak UII2 eğr s n n tatm n düzey ne er şecekt r.
Malların tüket c ler arasında bu şek ldek bölüşümünden başka b r bölüşüme geç lerek tüket c ler n b r aynı
tatm n düzey nde kalırken, ötek n nk n arttırmak mümkündür. Örneğ n S b leş m nde D3 b leş m ne
geç ld ğ nde, I. Tüket c n n tatm n düzey aynıyken (UI3 tatm n düzey ) II. Tüket c n n tatm n düzey n
yükseltmek (UII2 tatm n düzey nden UII3’e) mümkün olacaktır. D3 b leş m nden se başka b r b leş me
geçerek b r tüket c n n refah düzey aynıyken d ğer tüket c n n refah düzey n yükseltmek mümkün
olmayacaktır. Bu nedenle k tüket c n n farksızlık eğr ler n n teğet olduğu D3 b leş m etk nl ğ n sağlandığı
opt mal dağılımı vermekted r. Sadece D3 noktası opt mal b leş m veren nokta değ ld r. D3 g b D1, D2, D4, D5
g b sonsuz sayıda opt mumu veren nokta mevcuttur. Bu opt mumu veren noktaların b rleşt r lmes yle elde
ed len OIOII eğr s , opt mal dağılım noktalarının geometr k yer n ver r. Anlaşma eğr s de den len bu eğr
üzer ndek herhang b r b leş mden başka b r b leş me geç ld ğ nde taraflardan b r n n refah düzey artarken,
d ğer n nk mutlaka azalacaktır. O halde, eğr üzer ndek her b leş m tüket c lerden b r n n refah düzey n
düşürmeden d ğer n nk n yükseltmen n olanaksız olduğu b r dağılımı vermekted r.
Anlaşma eğr s üzer ndek bütün noktalarda farksızlık eğr ler n n eğ mler b rb r ne eş t olduğu ç n tüket c ler
ç n malların marj nal kame oranları da aynıdır. Bu eş tl k: MYOIy,x=MYOIIy,x şekl nded r. O halde malların
tüket c ler arasında etk n dağılımı ç n “marj nal koşul, k mal arasındak MİO (Marj nal İkame Oranı)
değer n n tüm tüket c ler ç n aynı olmasını” gerekt rmekted r. Ancak anlaşma eğr s üzer ndek her nokta
opt mum dağılımı göstermes ne rağmen hang dağılımın en y nokta olduğunu göstermez. Eğr üzer ndek
her nokta opt mum dağılımı ver rken OI’den OII’ye doğru kayıldıkça, b r nc tüket c n n tatm n düzey g derek
artmakta, II. Tüket c n n tatm n düzey se azalmaktadır. Örneğ n: D5 noktasında I. Tüket c her k malında
öneml b r kısmını alırken, II. Tüket c her k maldan da çok az m ktarlarda almaktadır. Eğr üzer nde OII’den
OI’e doğru kayıldıkça bu seferde II. Tüket c n n durumu y leşmekted r. Pareto opt mumun en zayıf yönü
budur. Pareto, malların k ş ler arasında opt mum dağılımının nasıl olduğunu araştırırken, toplumdak gel r
dağılımını ver almaktadır. Dolayısıyla anlaşma eğr s üzer ndek her nokta, opt mal dağılımı ver rken, bu
noktalardan hang s n n “daha y ” olduğunu bel rtmek mümkün olmamaktadır.
Ele aldığımız model k mal ve k tüket c varsayımına dayanarak oluşturduk. İk mal ve k tüket c n n
olduğu b r ekonom de bel rlenen pareto opt mum denges toplumdak bütün tüket c ler ve mallar ç n
uygulandığında sonuç y ne değ şmeyecekt .
14.2.2.Üretimde Etkinlik ya da Optimal Faktör Dağılımı
Toplumsal refahın opt muma ulaşmasının k nc koşulu se; toplumdak üret m faktörler n n, çeş tl malların
üret m alanları arasında opt mum dağılımının sağlanmasıdır. Üret m düzey n n maks muma er şmes
sonucunu sağlayan bu opt mum faktör dağılımı, faktörler n üret m alanları arasındak dağılımını değ şt rerek
en az b r malın üret m n ötek malların (ya da en az ötek b r malın) üret m n kısmaksızın arttırmak olanağı
yoksa, gerçekleşm ş demekt r. Bu durumda üret me katılan faktörler n marj nal tekn k kame oranları
b rb r ne eş t olacaktır. Model m z kolaylaştırmak amacıyla aşağıdak varsayımları kullanalım;
Ekonom de sadece k mal (X ve Y) üret lmekted r,
Üret mde sadece k faktör (L ve C) kullanılmaktadır,
Üret m esnasında b rb r yer ne kame ed leb len üret m faktörler n n m ktarı ver d r.
Malların üret m n n gerçekleşt r ld ğ üret m fonks yonları (eş-ürün har taları) b l nmekted r.
Malların üret m fonks yonları b l nd ğ ne ve bu fonks yonlar eş-ürün har tası şekl nde fade ed ld ğ ne göre,
tolumda üret len X ve Y mallarının eş-ürün har taları şek l 3’dek g b d r. Bu şek ldek kutu d yagramı X
malının eş-ürün har tası (Ox orj nden başlayarak sol yukarıya doğru yükselen qx1, qx2, qx3, qx4 3ş-ürün
eğr ler ) le Y malının eş-ürün har tasının (Oy orj nden başlayarak sol yukarıya doğru yükselen qy1, qy2, qy3,
qy4 eş-ürün eğr ler ) 180 derece döndürülerek çakıştırılması sonucu elde ed lm şt r. D kdörtgen n yatay
kenarları ekonom de var olan L faktörü (emek) m ktarını, d key kenarı se y ne ekonom de var olan C faktörü
(sermaye) m ktarını göstermekted r.
Şek l 1.3: Üret c lerarası Denge
Eş-ürün eğr ler n n kes şt ğ K, L, M ve benzer noktalarda opt mum dağılım söz konusu değ ld r. Z ra, bu
noktalardan t baren kaynak dağılımını değ şt rerek üret m arttırmak olasıdır. Örneğ n: L noktasında, qx3
kadar X malı ve qy3 kadar Y malı üret lmes ne karşın, faktör b leş m n değ şt rerek, y ne qx3 kadar X malı
üret rken Y malı üret m n qy4’e çıkarmak mümkün olab lmekted r. Ne var k qy4 ve qx3 eş-ürün eğr ler n n
teğet olduğu D3 b leş m n değ şt rerek, üret m arttırmak mümkün değ ld r. İşte D3 ve benzer noktaların
b rleşt r lmes yle elde ed len OxOy eğr s ne, anlaşma eğr s (ya da sözleşme eğr s ) adı ver l r. Bu eğr üzer nde
her noktada üret m faktörler k malın üret m ç n en etk n b ç mde dağılmış ve dolayısıyla söz konusu
ekonom de üret m en üst noktaya çıkmıştır. Bu eğr üzer ndek b r faktör b leş m nden, başka b r faktör
b leş m ne geç ld ğ nde, mallardan b r nden üret len m ktar arttırılırken, bu artış ötek malın üret m nden
özver pahasına olab lecekt r.
En yüksek üret m düzey n sağlayan noktaların b rleşt r lmes sonucu oluşan anlaşma eğr s üzer ndek her
noktada eş-ürün eğr ler teğet durumda olduğundan, faktörler arasındak marj nal tekn k kame oranı
b rb r ne eş tt r. Bu eş tl ğ ; MTİOXc,l=MTİOYc,l şekl nde göstereb l r z. O halde üret m faktörler çeş tl
malların üret m alanları arasında, marj nal tekn k kame oranları b rb rler ne eş t olacak şek lde
dağıtıldıklarında, toplumdak mevcut üret m faktörler n n çeş tl malların üret m faktörler arasında opt mal
dağılımı gerçekleşm ş olmaktadır.
OxOy anlaşma eğr s üzer ndek her nokta, üret m faktörler n n een etk n kullanılması hal nde, X ve Y
mallarından elde ed lmes olası mal m ktarlarının ne olduğunu göstermekted r. Ox or j nden t baren,
anlaşma eğr s üzer nde Oy’ye doğru kayıldıkça, üret len X malı m ktarı artarken, Y malı m ktarı azalmaktadır.
Üret m faktörler n n etk n kullanım b leşenler n veren OxOy anlaşma eğr s , aynı zamanda mevcut
kaynakların etk n kullanımı sonucu elde ed lecek X ve Y malları b leş m n verd ğ ne göre, anlaşma eğr s
yardımıyla, üret m mkanları eğr s ne nasıl ulaşıldığını bulab l r z. Bunun ç n anlaşma eğr s üzer ndek D1,
D2,………D6 noktalarının fade ett ğ X ve Y malları b leşenler n , eksenler X ve Y mallarını gösteren yen b r
d yagrama aktarmamız yeterl olacaktır.
Şek l 1.4: Üret m Olanakları (Dönüşüm) Eğr s
Yatay eksen X malından üret len m ktarları, d key eksen Y malından üret len m ktarları göstermekted r.
Anlaşma eğr s üzer ndek D1, D2,………D6 noktaları şaretlen p b rleşt r ld ğ nde elde ed len AB eğr s ,
üret m olanakları eğr s n verecekt r. Bu eğr ver teknoloj le üret m faktörler n n heps n n üret me katılması
sonucu üret lmes muhtemel mal b leş mler n ver r. Bu eğr n n altındak her noktada (K g b ) üret m
faktörler n n etk n kullanılmaması sonucu er ş len, üret m düzey n göstermekted r. Bu noktada atıl kapas te
mevcuttur. Bu noktada üret m faktörler nden b r s n arttırarak üret m arttırmak mümkün olduğu ç n K
noktasında etk nl k sağlanmamış demekt r. Eğr üzer ndek herhang b r noktanın eğ m , b r maldan b r b r m
daha fazla üretmek ç n ötek maldam ne kadar fedakarlık etmek gerekt ğ n göstermekted r. Buna kısaca
kt satta Marj nal Dönüşüm Oranı (MDO) den lmekted r. Eğr üzer nde D2 noktasından D3 noktasına
kayıldığında ΔY kadar Y malı üret m nden vazgeç lerek ΔX kadar x malı üret lerek, ver üret m faktörler ve
ver teknoloj le y ne en yüksek üret m düzey korunmaktadır. Görüldüğü g b MDOy,x üret mden feda ed len
Y malı m ktarının (ΔY), bu fedakarlık karşısında üret len X malı m ktarı (ΔX) arasındak orana eş tt r. Yan ;
MDOy,x= -ΔY/ΔX’d r.
14.2.3. Üretimde ve Tüketimde Ortak Etkinlik
B r toplumda en az b r k ş n n refah düzey n azaltmadan ötek k ş ler n refah düzey n yükseltme olanağı
yoksa, opt mum refah düzey ne ulaşılmış olacağını peroto opt mum dengen n varlığında söylem şt k. Bu
denge hem üret mde hem de tüket mde etk nl ğ n b r arada sağlandığında oluşur. Tüket mde etk nl k,
tüket c ler n tüket m mallarını kend aralarında, her malın marj nal kame oranı eş t olacak şek lde
paylaştıkları zaman meydana gelmekted r. D ğer tara an üret mde etk nl k se üret m faktörler n n kullanan
f rmaların çeş tl faktörlerden faktörler arasındak marj nal tekn k kame oranı eş t olacak şek lde kullanarak
üret me g tmeler hal nde gerçekleşmekted r. Üret mde etk nl k sağlayan faktör b leş m nden hareketle de k
mal üret lmes hal nde en etk n üret m sınırını veren dönüşüm eğr s elde ed lmekted r.
Opt mum refah düzey ne üret m ve tüket mde etk nl ğ n gerçekleşmes hal nde ulaşıldığına göre, b r
toplumun opt mum refah düzey ne ulaşab lmes n n koşulu, malların üret m nde f rmaların kullandıkları
faktörler n marj nal tekn k kame oranları le b reyler n tükett kler mallardan sağladıkları marj nal kame
oranlarının b rb r ne eş t olmasıdır. Bu durumu üret m mkanları eğr s ve kutu d yagramı le açıklamaya
çalışalım.
Şek l 1.5: Üret mde ve Tüket mde Etk nl k
Öncel kle üret mde etk nl k sağlandığını ve K noktasının bu etk n üret m b leş m n gösterd ğ n kabul
edel m.bu durumda X malından OX1 kadar ve Y malından OY1 kadar üret lmekted r. Üret len malların
m ktarları b l nd ğ ne göre, tüket mde etk nl ğ saptamak ç n, OY1KX1 kutu d yagramı ç z leb l r. Ortak
etk nl k koşulu, k malın üret m ndek marj nal dönüşüm oranı (K noktasından geçen teğet n eğ m ) le
tüket c n n k mal arasındak marj nal kame oranını eş tlenmes olduğuna göre, K noktasındak teğet n
eğ m le anlaşma ç zg s üzer ndek k tüket c n n farksızlık eğr ler n n teğet olduğu noktalardak eğ mler
karşılaştırmamız gerek r. Örneğ m zdek K noktasından geçen teğet n eğ m le D4 teğet noktasındak eğ m
eş t olduğuna göre, ortak etk nl ğ veren nokta D4 noktasıdır. X malından OX1, Y malından OY1 kadar üret l p,
üret len bu mallardan OX’+OY’ kadarı b r tüket c , ger ye kalan X’X1+Y’Y1 kadarı da d ğer tüket c tarafından
alındığında, hem üret mde hem de tüket mde etk nl k sağlandığından, toplum refahı opt muma ulaşmış
olacaktır. Böylece mevcut üret m faktörler yle tüket c ler n terc hler de göz önüne alınarak, en yüksek üret m
b leş m sağlanmış olacaktır.
Bu şek lde ortak etk nl k sağlandığında;
Tüm tüket c ler n k mal arasındak marj nal kame oranı (MİOy,x) eş t olmaktadır.
Üret mde yer alan tüm mallar ç n faktörlerarası marj nal tekn k kame oranı (MTİOk,l) eş t olmaktadır.
Herhang k mal arasındak marj nal dönüşüm oranı (MDOy,x) üret m yer alan malların üret m n
sağlayan faktörler arasındak marj nal tekn k kame oranına eş t olmaktadır. Kısaca; MDOy,x = MTİOXk,l
= MTİOyk,l’d r.
AB eğr s üzer nde sonsuz sayıda K noktası vardır. Bu nedenle pareto opt mum tek değ ld r. Bu eğr üzer ndek
noktalardan her b r ne göre de, yukarıdak ne benzer şek lde opt mum refah düzey n veren b r üret m ve
bölüşüm b leş m saptamak mümkündür. O halde pareto opt mumun sağlanması refah maks m zasyonu ç n
gerekl olmasına karşı yeterl değ ld r.
14.2.4.Pareto Optimum Kriterlerinin Sınırları
Üret m ve tüket mde b rl kte gerçekleşt r len pareto opt mum denge bazı durumlarda gerçekleşmez. Bu
durumları ncelemeye çalışalım.
Pareto Opt mumun Tam Rekabet S stem nde Gerçekleşmes Dışsal Ekonom ler n Ortaya Çıkması
Neden yle Oldukça Güçtür.
Tam rekabet p yasasında üret c ler ve tüket c ler kend yararlarını gözeten kararlar alırken toplumunda
yararını korumuş olacaklardır. Gerek üret c n n gerekse tüket c n n bu kararlarında “özel mal yet ve
yararlarla”, “sosyal mal yet ve yararlar arasında” h çb r farkın olmaması gerekmekted r. Gerçek hayatta,
gerek üret c ler gerekse de tüket c ler bazı avantajlar elde ederken bunların karşılıklarını ödemed kler g b ,
ekonom dek ötek üret c ya da tüket c ler katlanmak zorunda bıraktıkları mal yet yükselt c zararları da
ödemeyeb l rler. Bunun sonucu, yan tüm karar b r mler n n tüm avantaj ve dezavantajlarının f yatlara
yansımaması tam rekabet koşullarının varlığı hal nde b le, pareto opt mum dengen n gerçekleşmemes ne
neden olacaktır.
Böyle ortamlarda oluşan dışsal ekonom ler poz t f ve negat f dışsal ekonom ler olmak üzere k ye
ayrılmaktadır:
Pozitif Dışsal Ekonomiler; b r ekonom dek karar b r mler n n b rb rler yle l şk s ya da sadece aynı
endüstr de veya yörede bulunma dolayısıyla sağladıkları ve karşılığını ödemed kler avantajları fade
etmekted r.
Negatif Dışsal Ekonomiler; ekonom dek karar b r mler n n l şk de bulundukları ötek karar b r mler ne
verd kler ve mal yet ne katlandıkları zararlardır.
Üret m ve tüket mde poz t f ve negat f dışsal ekonom ler farklı şek llerde ortaya çıkmaktadır. O nedenle
üret mde ve tüket mde ortaya çıkan dışsal ekonom ler n nasıl pareto opt mum dengen n oluşmasına engel
olduğunu ncelemeye çalışalım.
14.3. Üretimde Pozitif Dışsal Ekonomiler
Üret m aşamasında üret c ler aşağıdak durumlar oluştuğunda avantaj sağlayarak pareto opt mumun
oluşmasına engel olurlar. Bu durumlar;
F rmalarda çalışan f rmaların kal f ye hale gelmes p yasadak kal f ye eleman arzını arttırarak d ğer
f rmaların kal f ye eleman tem n edeb lmes ne olanak sağlamaktadır. Bu elemanların kal f ye hale
gelmes nde herhang b r bedel ödemeyen d ğer f rmalar poz t f dışsal ekonom sağlamış olurlar.
Ün vers teler n ve meslek kuruluşların araştırmalarından faydalanan f rmalar y ne bu araştırmaların

f nansmanına katkıda bulunmadıklarından olumlu dışsal ekonom lerden faydalanmış olmaktadırlar.
Yol, kanal zasyon vb alt yapı yatırımlarından bedel ödemeden yararlanan f rmalar öneml mal yet
avantajları sağlayarak poz t f dışsal ekonom lerden yararlanmış olurlar.
Endüstr n n gel ş p büyümes sonucu, endüstr n n taleb n karşılayacak şek lde büyük ölçekl f rmaların
ürett kler yarı şlenm ş mamuller kullanan f rmalar öneml mal yet avantajı sağlayarak poz t f dışsal
ekonom lerden yararlanırlar.
B r bölgedek b r üret m faal yet d ğer b r üret m kolunu olumlu yönde etk l yorsa poz t f dışsal
ekonom mevcuttur. Örneğ n; b r f rmanın meyve ağacı yet şt rmes , arı yet şt ren b r f rmanın üret m n
arttırarak olumlu yönde etk leyeb l r.
14.4. Üretimde Negatif Dışsal Ekonomiler
Üret m aşamasında üret c ler aşağıdak durumlar oluştuğunda dezavantaj sağlayarak pareto opt mumun
oluşmasına engel olurlar. Bu durumlar;
F rmaların üret mler sonucunda yarattıkları çevre k rl l ğ bölgede çalışan d ğer f rmaların üret m n
olumsuz yönde etk leyerek ekstra mal yete katlanmalarına neden olur.
F rmaların y ne aynı şek lde doğal kaynakları olumsuz yönde etk lemeler bazı sektörler olumsuz
yönde etk leyeb l r. Örneğ n; b r f rmanın atıklarını göle boşaltması balıkçılık sektöründe çalışan
f rmaları olumsuz yönde etk leyecekt r.
Bell b r bölgede yen şletmeler n kurulmasının k ra, ücret vb faktörler yükseltmes üret m mal yetler
üzer nde ek yüke neden olacağı ç n f rmaların olumsuz yönde etk lenmeler ne neden olacaktır.
Yukarıda saydığımız gerek poz t f gerekse negat f dışsallıklar tam rekabet şartları altında dah olsa f yatların
opt mal kaynak dağılımındak yol göster c l k rolünü engelleyerek pareto opt mum dengen n oluşmasını
engeller.
14.5. Tüketimde Pozitif Dışsal Ekonomiler
Tüket c lerde üret c ler g b aldıkları kararlarda b rb rler n olumlu yönde etk leyerek poz t f dışsal
ekonom lere neden olab l rler. Örneğ n; b r semte b rkaç tane apartman yapılması o yören n değer n
arttırarak orada oturanların bundan mutluluk duymasına neden olmasıdır. İşte tüket c ler n b rb rler n n
kararlarını bu şek lde olumlu yönde etk lemes farksızlık eğr s n yukarıya kaydırarak pareto opt mum
dengen n bozulmasına neden olur.
14.6. Tüketimde Negatif Dışsal Ekonomiler
Tüket c ler aldıkları kararlarda b rb rler n olumsuz yönde etk leyerek negat f dışsal ekonom lere neden
olab l rler. Örneğ n; b r lokantada s gara çenler n s gara çmeyenler rahatsız etmes . Tüket c ler açısından
olumsuz dışsal ekonom ler olumlulara göre daha yaygındır. İşte tüket c ler n b rb rler n n kararlarını bu
şek lde olumsuz yönde etk lemes farksızlık eğr s n aşağıya kaydırarak pareto opt mum dengen n
bozulmasına neden olur.
Aksak Rekabet Şartlarında Pareto Opt mum Gerçekleşmez
Aksak rekabet p yasasındak az sayıdak f rma kar maks m zasyonuna yönelerek, MC=MR denge koşulunu
gerçekleşt r rken, satış f yatlarını MR’n n üzer ne çıkarırlar. Bu durum daha fazla kar elde edeb lmek ç n
üret m kısıp satış f yatını arttırmalarını fade eder. Böyle b r durumda üret mler n n opt mal üret m
m ktarının altında saptarlar. Aksak rekabet şartlarındak f rmaların üret mler n bu şek lde kısmaları,
kaynakların etk n dağılımını engellerken pareto opt mumdan da uzaklaşmaya neden olur.
Ölçeğe Göre Artan Get r n n Varlığında Pareto Opt mum Gerçekleşmez
Eğer b r ekonom de ölçeğe göre artan get r söz konusu oluyorsa, aşırı büyüyen f rmalar küçük f rmaları
kend faal yet alanından uzaklaştırab leceğ g b endüstr ye g r şler de engelleyeb l rler. Bu durumda tam
rekabet şartları ortadan kalkacağı ç n rekabet aksayacak, üret m kısılacak ve pareto opt mum ortadan
kalkacaktır.
Çet n, Tamer (2005); “Çevresel Dışsallıklar ve İçselleşt rme Yöntemler ”, Gaz Ün vers tes İkt sad ve İdar B l mler
Fakültes Derg s , 7/3, ss.143-166.
D nler, Zeynel (1998); M kro Ekonom , Ek n K tabev Yayınları, Altıncı Baskı, Bursa.
Ertürk Em n (2004); M kro İkt sat, Ek n K tabev Yayınları, Bursa.
Mas-Colell Andreu, M chael D. Wh nston and Jerry R. Gren (1995); M croeconom c Theory, Oxford Un vers ty
Press, New York.
Özkazanç Önder ve D ğerler (2003); İkt sat Teor s , TC Anadolu Ün vers tes Yayını, Yayın No:1456, Esk şeh r, 2003.
Ünite Soruları

“Pareto'ya göre, toplumda en az b r k ş n n toplumsal refah düzey n azaltmadan ötek k ş ler n
(en az b r k ş n n) refah düzeyler n yükseltme olanağı yoksa, toplum refahı opt muma
ulaşmıştır.”
A) Doğru
B) Yanlış
“B r semte b rkaç tane apartman yapılması o yören n değer n arttırarak orada oturanların
bundan mutluluk duymasına neden olur. Bu durum tüket mde poz t f dışsal ekonom lere örnek
ver leb l r.”
A) Doğru
B) Yanlış
“Pareto opt mumu kavramı lk olarak ünlü İng l z İkt satçı Adam Sm th tarafından gel şt r lm şt r.”
A) Doğru
B) Yanlış
“Anlaşma eğr s üzer ndek bütün noktalarda farksızlık eğr ler n n eğ mler b rb r ne eş t olduğu
ç n tüket c ler ç n malların marj nal kame oranları da aynıdır.”
A) Doğru
B) Yanlış
“Anlaşma eğr s üzer ndek her nokta, opt mal dağılımı ver rken, bu noktalardan hang s n n
“daha y ” olduğunu bel rtmek mümkündür.”
A) Doğru
B) Yanlış
6. Aşağıdak lerden hang s b r p yasanın rekabetç b r yapıya sah p olması ç n bünyes nde
barındırması gereken kr terlerden b r tanes değ ld r?
A) Atom s te
B) Mob l te
C) Homojenl k
D) Tam b lg
E) Ekonom k kar
7. Üret m Olanakları Eğr s üzer ndek herhang b r noktanın eğ m , b r maldan b r b r m daha

fazla üretmek ç n ötek maldan ne kadar fedakârlık etmek gerekt ğ n göstermekted r. İkt satta
bu orana ne ad ver lmekted r?
A) Marj nal Dönüşüm Oranı
B) Marj nal Tekn k İkame Oranı
C) Marj nal İkame Oranı
D) Marj nal Fayda
E) Marj nal Gel r
8. B r ekonom dek karar b r mler n n b rb rler yle l şk s ya da sadece aynı endüstr de veya
yörede bulunma dolayısıyla sağladıkları ve karşılığını ödemed kler avantajlara ne ad
ver lmekted r?
A) Fayda
B) Marj nal fayda
C) Poz t f dışsal ekonom
D) Negat f dışsal ekonom
E) Pareto Opt mal te
9. Aşağıdak lerden hang ler üret mdek negat f dışsal ekonom lere örnek teşk l etmekted r?
I) F rmaların üret mler sonucunda yarattıkları çevre k rl l ğ
II) Bell b r bölgede yen şletmeler n kurulmasının k ra, ücret vb faktörler yükseltmes
III) F rmaların yol, kanal zasyon vb alt yapı yatırımlarından bedel ödemeden yararlanması
IV) B r lokantada s gara çenler n s gara çmeyenler rahatsız etmes
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV

I) Aksak rekabet şartlarında Pareto Opt mum gerçekleşmez
II) Ölçeğe göre artan get r n n varlığında Pareto Opt mum gerçekleş r
III) Toplumsal refahın opt muma ulaşab lmes n n şartlarınadan b r tanes bel rt len mal ve
h zmetler n tüket c ler arasında opt mal b r şek lde dağılımının sağlanmasıdır.
IV) Pareto opt mum kavramı ord nal fayda yaklaşımının terk ed l p kard nal fayda kavramının
ben msenmes nde öneml b r paya sah pt r.
A) I-II
B) I-III
C) II-III
D) II-IV
E) III-IV
CEVAP ANAHTARI
1. a 2. a 3. b 4. a 5. b 6. e 7. a 8. c 9. a 10. d

Mikro İktisat Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Mikro İktisat Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

18.10.

2020 Mikro İktisat

PROF. DR. SEFER ŞENER

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

1. Temel İkt sat Kavramları

3.6. Talep Kayması

5. Arz Ve Talep Uygulamaları

8. Üret c Teor s Ve Üret c Denges

9. Üret mde Mal yetler

10. P yasa Teor s Ve Tam Rekabet P yasası

11. Eks k Rekabet P yasaları

12. Ol gopol P yasası

12.1.ol gopolde Talep

13. Faktör P yasaları

14. Rekabetç Denge Ve Pareto Opt mumu

1. TEMEL İKTİSAT KAVRAMLARI

1.1. İktisadın Tanımı

1.2. İktisadın Dalları

İkt sat, nceled ğ konulara ve kapsamlara göre dallara ayrılır:

1.2.1. Normatif İktisat

1.2.2. Pozitif İktisat

1.2.3. Mikro İktisat

1.2.4. Makro İktisat

1.3. Mal ve Hizmetler

1.4. Kıtlık Kavramı

Genel olarak ht yaçları k gruba ayırmak mümkündür:

1.5.1. Zorunlu İhtiyaçlar

1.5.2. Lüks İhtiyaçlar

İht yaçlar ç n bel rl evrensel özell kler bel rlemek mümkündür.

İht yaçlar sayı t bar yle çok çeş tl ve sınırsızdır

İht yaçlar ş ddet bakımından farklılıklar göster r

İht yaçlar tatm n ed ld kçe ş ddet n y t r r

Gereks nmeler karşılama araçlarından b r d ğer n n yer ne geçeb l r.

1.6. Karar Birimleri

1.6.1. Hane Halkı

1.10. Üretim Faktörleri

Toprak (Doğa-Doğal Kaynaklar)

Sermaye (Kap tal)

1.10.1. Toprak (Doğa-Doğal Kaynaklar)

1.10.2. Emek (İşgücü)

1.10.3. Sermaye (Kapital)

Sermayen n özell kler şu şek lde özetleneb l r:

Sermaye malı, bu günkü tüket mden vazgeç lerek elde ed l r

Sermaye malının zaman çers nde aşınması ve yıpranması söz konusudur.

1.10.4. Girişim ve Organizasyon

1.10.5. Teknoloji (Teknik Bilgi)

Mark Skousen, M kro İkt sat, Pandora K tabev , Ankara, 2009.

2. Sermaye le lg l aşağıda ver len fadelerden hang ler doğrudur?

3. Aşağıdak lerden hang s b r ülkedek sosyal sermayeye örnek değ ld r?

4. Tüket c teor s ne göre tüket len son malın faydasına ne ad ver l r?

B) Marj nal fayda

D) Ortalama değ şken fayda

E) Toplam değ şken fayda

6. Aşağıda ver len faden n doğru ya da yanlış olduğunu bel rt n z.

7. Aşağıdak faden n doğru veya yanlış olduğunu bel rt n z.

10. B r arsanın okul yapımı ç n bağışlanması ne tür b r üret m şekl d r?

A) Mekan faydası sağlanarak yapılan üret m

B) Şek l faydası sağlanarak yapılan üret m

C) Zaman Faydası sağlanarak yapılan üret m

D) Mülk yet Faydası sağlanarak yapılan üret m

2.1. Her Ekonominin Sorunları

2.1.1. Ekonomik Sorun

2.1.2. Tam Kullanım Sorunu

Şekil- 1.1:Üretim İmkanları Eğrisi