ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

Καθηγητής: Κων/νος Πέτσιος

Εξάμηνο: Ε’

Σημειώσεις μαθήματος

Κετσετζόγλου Νίκος

ΤΜΗΜΑ: ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2020

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 1ο ΜΑΘΗΜΑ
Φιλοσοφία: η κορυφή της διαλεκτικής πορείας του πνεύματος, 6ος αι., Ιωνία άμεση σύνδεση με
τη δημοκρατία

Ιστορικότητα: ορίζοντας διαμόρφωσης της σκέψης και οι συνθήκες που διαφέρουν και
διαμορφώνουν τις δύο διαφορετικές περιόδους.

Περίοδος του μύθου (2.000-600 π.Χ.): ο 6ος αιώνας είναι περίοδος λόγου. Ο αρχαϊκός
άνθρωπος δεν μπορεί να θέσει τα ερωτήματα που θα τεθούν στον Πλάτωνα και στον
Αριστοτέλη. Κατά την περίοδο του μύθου, υπάρχει ανάπτυξη του συνειδησιακού ορίζοντα και
όχι αφηρημένη σκέψη. Μετά την περίοδο του μύθου έχουμε συνείδηση και αφαίρεση.

Σαφείς εκδηλώσεις του «φιλοσοφείν»: ο μύθος είναι λόγος (λογική, αναλογία, σκέψη,
συναρμογή των διεστώτων σε ένα: αυτά που είναι χωρισμένα ή χωριστά, αυτά που έχουν
διαφορά: είναι προϊόν αφαίρεσης. Οι μορφές λειτουργούν συμβολικά, αλληγορικά). Η φιλοσοφία
λειτουργεί με έννοιες. Από ποικίλα ομοειδή προσπαθούμε να δώσουμε το ένα.
βιοσοφία ≠ φιλοσοφία
Αναλυτικά εργαλεία: φιλοσοφία → έννοιες
μύθος → εικόνες (κοσμογονία και θεογονία π.χ. ταυτίζονται με τη μυθική
σκέψη, ήταν μια προσπάθεια να εξηγηθεί ο κόσμος με τη βοήθεια των ανθρώπων -στην ελληνική
σκέψη-

Αρχαία μυθική σκέψη: αρνητικό → θετικό

χάος → τάξη
σκοτάδι → φως

Πηγές για το μύθο: κείμενα ως καθρέφτης της σκέψης των αρχαϊκών ανθρώπων,
αποτυπώνουν με συμβολικό τρόπο τις μεταβολές που συντελούνται στο κοσμικό σύμπαν και
καταγράφονται φιλολογικώς κατά τον 5ο αι. π.Χ., ενώ ήδη πίσω του υπήρχε μια σταθερή
προφορική παράδοση.

Ο Πρωταρχικός προβληματισμός του ανθρώπου για το σύμπαν φαίνεται:

α. ορφικά κείμενα
β. ομηρικά έπη (8ος αι.)
γ. Ησιόδεια έργα
Σε όλα αυτά υπάρχει εικονολογική προσέγγιση, υπάρχει δηλαδή λογικότητα, αλλά όχι έννοια.
Η φιλοσοφία, όπως προλέχτηκε έχει εννοιολογική προσέγγιση.

Οι λογικές έννοιες επενδύονται με μία μυθική μορφή στην περίοδο του μύθου.
Συγκεκριμένα:
α. ο μύθος λειτουργεί με ζεύγματα, π.χ. άρρεν-θήλυ (σε κάποιες περιπτώσεις κυριαρχεί η ιδέα
της ανδρόγυνης μορφής, μορφές δηλαδή ουδετέρου γένους), καλό-κακό κ.ά.
β. κυριαρχεί ο ανθρωπομορφισμός, χρήση δηλαδή οικείων εικόνων στον άνθρωπο, τρόπος
προσέγγισης της πραγματικότητας.
γ. χρήση της μεταφοράς και της αναλογίας: ό,τι συμβαίνει στον ανθρώπινο μικρόκοσμο
συμβαίνει και στον συμπαντικό μεγάλο
δ. κυριαρχία εικόνων ως όχημα της σκέψης, όχι η έννοια: π.χ. η «Δική»: θα έρθει να
τιμωρήσει ως γυναίκα.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 Μοτίβα μυθικής σκέψης (προέρχονται από τον ανθρωπομορφισμό):

α. Μύθος του χάους (Χαογονία): το χάος περιλαμβάνει και τις δύο διαστάσεις του
συμπαντικού χρόνο. Η έννοια του χάους είναι η πρώτη εικόνα που δημιουργεί ο αρχαϊκός
άνθρωπος. Όλα όσα υπάρχουν προέρχονται και απολήγουν στο χάος (χάος≠τάξη).
Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι του Ησίοδου και του Αλυμαίονος (μύθος (εικόνα): χάος)
καθώς και του Αναξίμανδρου (φιλοσοφία (έννοια): άπειρον = η χαώδης κατάσταση ως έννοια)

β. Μύθος του ύδατος (Υδατογονία): ήταν η αρχέγονη κατάσταση του κόσμου αλλά και η
υπαρκτή της διάσταση, μιας και τα πάντα προέρχονται από το νερό. Χαρακτηριστικά
παραδείγματα είναι:
i. μύθος: νερό → Όμηρος
ii. φιλοσοφία: ύδωρ: Θαλής, Αριστοτέλης στα «Μετά τα φυσικά»

γ. Μύθος του φωτός (Φωτογονία): τα πάντα προέρχονται από το φως. Χαρακτηριστικά

παραδείγματα είναι:
i. μύθος: φωτιά → Προμηθέας
ii. φιλοσοφία: η έννοια της φωτιάς (Ηράκλειτος, Παρμενίδης, Εμπεδοκλής) → η έννοια της
φωτιάς του κεραυνού που μεταλλάσσεται σε φως (Φάνης (Φαέθων / Πρωτόγονος / Μήτις /
Έρως / Αρικεπαίος): ήταν και αρσενικός και θηλυκός με τέσσερα μάτια, τέσσερα κεφάλια, με
μορφή ζώου και χρυσά φτερά και φωνή λιονταριού ή κριού. Υποδηλώνει το φως και τον
θεωρούσαν ως τον φωτεινό δημιουργό του κόσμου).

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 2ο ΜΑΘΗΜΑ
Ο 6ος αιώνας για την ιστορία της φιλοσοφίας είναι μιας περίοδος λόγου, φιλοσοφίας, της
λεγόμενης προσωκρατικής διανόησης. Στην αρχαία ελληνική σκέψη δεν υπάρχει Θεός που
δημιουργεί. Χαρακτηριστικά είναι τα εξής παραδείγματα:
α. Ησίοδος: Χάος (το ουδέτερος γένος), Γη, έρως (κινητική δύναμη)
β. Φερεκύδης: Ζεύς (πνευματικό στοιχείο), Χρόνος, Χθων (θεότητα που προσωποποιεί τα βάθη
της Γης)
γ. Αριστοφάνης (Ορφικά): Νύχτα, Ωόν (κοσμικό αυγό), Φάνης (Φως/Έρως)
Με λίγα λόγια για αυτούς τους προσωκρατικούς φιλοσόφους δεν υπάρχει θεογονία χωρίς
κοσμογονία, αλλά και το αντίστροφο.

Έννοια «Φύσις»: για τον αρχαϊκό άνθρωπο είναι τα πάντα. Είναι σύστημα εξ’ ουρανού και γης
με βασικά χαρακτηριστικά:
α. υπάρχουν αρχέγονα στοιχεία που έχουν καταστατική λειτουργία στη γέννηση του
κόσμου: με ποιον τρόπο εκδηλώνεται η πρώτη ουσία; Θεός ή τα στοιχεία πρώτα εκδηλώθηκαν
(Χάος, Ζευς, Νύχτα)
β. χρειάζεται ένα στοιχείο που δημιουργεί τη νέα ζωή (Έρως): στοιχείο που να εξηγεί αλλά
να μη φτάνει στο στοιχείο της αφαίρεσης
γ. Από το Ωόν ξεκινά μια νέα πραγματικότητα, οδηγεί στην έννοια του φωτός → Φάνης
(αυτός που φανερώνεται, εμφανίζεται).
δ. Από κάτι αρνητικό προκύπτει κάτι θετικό, δηλαδή από την αταξία οδηγούμαστε στην
τάξη (αρμονία).
Ο μύθος λέει ότι μέσα στον αιθέρα δημιούργησε ο Χρόνος το κοσμικό αυγόν (Ωόν), που έλαμπε
μέσα στο Χαός. Μέσα στο κοσμικό αυγό εκκολάφθηκε ο Φάνης (Φαέθων / Πρωτόγονος / Μήτις /
Έρως / Ηρικετταίος). Αυτός υποδηλώνει το φως και τον θεωρούσαν σαν το φωτεινό δημιουργό
του κόσμου. Δημιούργησε τον ουτανό, για να κατοικούν οι Θεοί τη γη και τη σελήνη. Με την
αδερφή του, τη Νύχτα, γέννησε τον Ουρανό και τη Γη.

Έννοια «αρμονία»: σαν έννοια έρχεται εκ των υστέρων και είναι χαρακτηριστικό γνώρισμα του
κόσμου: ορίζει το σύστημα «εξ ουρανού και γης». Η «φύσις» είναι η πράξη του «φύναι» (φύω,
φύομαι). Αυτό το οργανωμένο σύστημα είναι κόσμος=κόσμημα. Η αρμονία είναι το τελικό
αποτέλεσμα. Χάρη στην αρμονία, προκύπτει ο κόσμος.

Στην αρχική τους διατύπωση τα ερωτήματα έχουν μορφή εικόνας. Στα «Ορφικά», το
Σύμπαν έχει Αρχή και Πέρας (όρια). Η «φύσις» είναι τα πάντα, περικλείει τα πάντα. Είναι
πρωτογένια (γεννήθηκε πρώτη) και συνοδεύεται σε πολλά κείμενα με τα επίθετα «απάτωρ,
αυτοπάτωρ: δεν έχει πατέρα), δηλαδή προέκυψε από μόνη της.
Στην αρχαία ελληνική σκέψη δεν υπάρχει η ex nihilo δημιουργία, η δημιουργία δηλαδή εκ του
μηδενός, αλλά η δημιουργία από κάποια προϋπάρχοντα στοιχεία.
Η φύσις συνιστά ένα σύμπαν που εξελίσσεται στην πραγματικότητα. Είναι «άφθαρτος». Η
εξέλιξη του σύμπαντος μέσα στο χρόνο είναι γέννημα της Γης και του Ουρανού: η δημιουργία του
κόσμου – η πύκνωση των στοιχείων που θεωρούμε ως κόσμο- δημιουργούν το χρόνο. Έτσι,
προκύπτει η πραγματικότητα.

Έννοια «νόμος»: η εσωτερική κανονικότητα που διέπει το σύμπαν. Αυτή η ύπαρξη του
παγκόσμιο νόμου διασφαλίζει την αρμονία και την τάξη του σύμπαντος. Ο νόμος θέτει σε τάξη
το αστρικό σύμπαν.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

Ιδιαίτερη σημασία: Χάος → Άπειρο, Αήρ → έννοια του αέρα (φύση) → έμψυχος → πνοή

Συμπαντικός μεγάκοσμος
Ανθρώπινος μικρόκοσμο: ουρανός και γη: το τέλειο σχήμα που δεν έχει αρχή και τέλος.

Ο άνθρωπος αποτελείται από την ψυχή (αθάνατο στοιχείο στον άνθρωπο) και από το σώμα
(σήμα, τάφος της ψυχής): έτσι υπάρχει διττή ανθρώπινη παρουσία (και στον μεγάκοσμο και
στον μικρόκοσμο).

Παρμενίδης: είναι = γίγνεσθαι: έχει συνδετική και υπαρκτική σημασία, άλλη πραγματικότητα
το πέρασμα από το ένα στο άλλο. Ο κόσμος που δεν εξαντλεί την ταυτότητα του κόσμου,
υπάρχει κάτι πριν από αυτό.

Έννοια: αποτέλεσμα της αφαίρεσης, έννοια του νου, το πέρασμα από το προφανές στο
αφηρημένο

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 3ο ΜΑΘΗΜΑ
Αρχή των Πάντων:
α. Θαλής: Ύδωρ
β. Αναξιμένης: Αήρ
γ. Ηράκλειτος: Πυρ
δ. Εμπεδοκλής: 4 ριζώματα: αήρ, πυρ, ύδωρ, γη → ΚΟΣΜΟΣ

Τα 4 ριζώματα στην υπαρκτή τους διάσταση: όταν υπάρχει η φιλότητα, έχουμε συγκερασμό,
δημιουργία, 4 στοιχεία: κόσμος. Όταν κυριαρχεί το νείκος έχουμε αποσάρθρωση, διάλυση. Αυτά
δεν είναι εικόνες, είναι έννοιες. Το ανθρώπινο υποκείμενο αρχίζει να διαλογίζεται με έννοια.
Όταν υπάρξει ενότητα, έχουμε την έννοια της αρμονίας (από το ρήμα «αραλίσκω» που σημαίνει
«συνδέω» και έτσι υπάρχει δομή και συνεκτικότητα: ισομοιρία, συμμετρία (έννοια του μέτρου,
ισονομία ≠ μοναρχία).

Αρχή: πρώτη ουσία, έναρξη.

Ο άνθρωπος είναι μέρος του όλου, της συμπαντικής ενότητα. Την περίοδο της φιλοσοφικής
σκέψης γίνεται προσπάθεια να απαντηθεί το ερώτημα της αρχής. Τόσο της χρονικής αφετηρίας
(χρόνος), όσο και της θεμελιώδους ουσίας (ουσία).

4 στοιχεία του σύμπαντος – 4 στοιχεία του ανθρώπου:

α. Αίμα
β. Φλέγμα
γ. Ξανθή Χολή
δ. Μελανή Χολή (μελαγχολία)
Όταν κυριαρχεί το ένα στοιχείο τότε υπάρχει «νόσος», όταν κυριαρχεί ισορροπία, τότε έχουμε
υγεία. Το ίδιο ισχύει και για την κοσμική πραγματικότητα. Εξάλλου υπάρχει αναλογία ανάμεσα
στον συμπαντικό μεγάκοσμο και στον ανθρώπινο μικρόκοσμο.

Πυθαγόρειοι: ένα είδος γνώσης που έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Οι ακροατές-ακόλουθοι
του Πυθαγόρα στην Ιταλία έχτισαν ένα τεράστιο οίκημα ομαδικής διδασκαλίας που λεγόταν
«Ομακοείον». Αυτή η «Πυθαγορείου Αδελφότητα» ήταν μια κλειστή ομάδα μύησης. Στη
διδασκαλία τους επικρατούσε η αρχή της μυστικότητας, δηλαδή δεν μεταφέρουν σε κανέναν
αυτά τα οποία διδάσκονται, σε αντίθεση με τους στοχαστές της εποχής (θρησκευτική διάσταση,
επιρροή από Ορφισμό).
Θεμελιώδης είναι η έννοια της «κάθαρσης», δηλαδή της αποστασιοποίησης από οτιδήποτε
οδηγεί στο χάσιμο της νηφαλιότητας του νου. Η κάθαρση επιτυγχάνεται μέσω της φιλοσοφίας.
Οδηγεί στο «φως», στην έννοια της συνείδησης. Για τους πυθαγόρειους, η αλήθεια των
πραγμάτων, η πραγματική γνώση επιτυγχάνεται μόνο από μια «καθαρμένη ψυχή». Η
κάθαρση της ψυχής συντελείται με τον ίδιο τρόπο με την «κάθαρση του σώματος» (ιατρική).
Πίστευαν πως τα παρακάτω στοιχεία συντελούν στην κάθαρση της ψυχής. Αυτή είναι
εσωτερική πλευρά του Πυθαγορικού συστήματος που έχει σχέση με τα σύμβολα και τα
ακούσματα. Απεικονίζουν την ύπαρξη αρχαϊκών και κυρίως ορφικών γνωρισμάτων:
α. αριθμητική (σύμβολα)
β. γεωμετρία (σύμβολα)
γ. μουσική (ακούσματα, γνώρισμά της η αρμονία, η εσωτερική τάξη)
δ. αστρονομία (σύμβολα)

Οι αντιλήψεις των Πυθαγόρειων για τους αριθμούς ήταν οι εξής:

α. οι αριθμοί είναι τα πάντα
β. προέκυψαν από τη μονάδα 1 → το αφετηριακό 1 (το 1 στην αναδίπλωσή του τα
μεταβληθεί

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

σε 2)
γ. οι αριθμοί είναι σύμβολα, δεν είναι αφαιρέσεις, που συμβολίζουν την έννοια της
αρμονίας. Η πρόθεση του 1 +2 =μ 3. Το 4 (2+2) είναι ιερός αριθμός.
Καθοριστικό ρόλο στο ιερό σχήμα έπαιξε η Τετρακτύς:
Μονάδα (1) → Δυάδα (1+1) → Τριάδα (2+1) → Τετράδα (3 +1

Οι πρώτοι 4 αριθμοί δημιουργούν το 10: τέλειος αριθμός.

Για τους Πυθαγόρειους τα πράγματα είναι οι αριθμοί που λειτουργούν ως το υπόβαθρο

της αρχέγονης ενότητας. Τα πάντα ξεκινούν από το αρχέγονο πυρ (δεν ταυτίζεται με τον
ήλιο), και γύρω από το πυρ συντελείται το σύμπαν. Πυρ → σύμπαν → παραγωγή ήχου

Η έννοια της «Αρμονίας των Σφαιρών»: η κυκλική κίνηση των ουράνιων σωμάτων γύρω
από το κεντρικό πυρ προκαλεί μια εναρμόνια παραγωγή ήχου. Συνδέεται άμεσα με την
ανακάλυψη.
Κρόνος
Δίας
Άρης
Αφροδίτης
Ερμής
Ήλιος
Σελήνη
Γη
Ουρανός
Αλήθεια / Αντίχθων

Η μουσική είναι το κοσμικό στοιχείο που συνιστά την τάξη.

Συγκεντρωτικά:
α. πραγματικότητα
β. ανάγκη από κάθαρση
γ. συνάφεια μεταξύ φιλοσοφίας και ιατρικής
δ. κοσμολογική διάσταση του Πυθαγόρειου συστήματος

Φιλόλαος: «γύρω από τον Ήλιο κινείται η Γη». Η πρώτη αποτύπωση της ηλιοκεντρικής θεωρίας
(4ος αι. π.Χ.)
Κοπέρνικος:, 1543, εισηγητής της ηλιοκεντρικής θεωρίας

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

4ο ΜΑΘΗΜΑ

Οι Πυθαγόρειοι επηρεάστηκαν σε μεγάλου βαθμό από τους Ορφικούς.

Στην προσωκρατική περίοδο, δεν υπήρχε ομόλογη προσέγγιση: τι υπάρχει; υπάρχει

άνθρωπος; αναρωτιούνται για την αρχή. Τι υπήρχε και τι είναι αυτό από το οποίο απορρέουν τα
πάντα;

Αρχή: στην απαρχή όλων υπάρχει το εν(1). Για τους Πυθαγόρειους δεν είναι αριθμός, αλλά
η αρχή. Ο αριθμός είναι αυτό που προκύπτει ως αποτέλεσμα σύνδεσης. Άρα, ο πρώτος αριθμός
είναι το 2 ως άρτιος και το 3 ως περιττός.
Σχέση των αριθμών με τη μουσική. Η μουσική είναι το βασικό στοιχείο που συνιστά την τάξη.

είναι → γίγνεσθαι αιώνιο → παροδικό αθάνατο → φθαρτό : 3 σχέσεις

→ ον (αυτό που υπάρχει) Ως γιγνόμενο

Οι Πυθαγόρειοι ορκίζονται στην Τετρακτύ. Η ιερά Τετρακτύς είναι η εσωτερική τάξη του
σύμπαντος. Θέλουν να δώσουν απάντηση στο ‘ως δημιουργήθηκε το σύμπαν.
Δύναμη της μονάδας → βάσει της οποίας δημιουργήθηκαν οι αριθμοί.
Αριθμοί = οι πρώτες σχέσεις. Με βάση τον αριθμό = 10= η γέννηση του κόσμου.
Η πρώτη μονάδα δημιουργήθηκε με την ανάμειξη του πεπερασμένου και του απείρου.
Η αρχέγονη ενότητα (αριθμοί) δημιουργούν την ενότητα (εν (είναι) πολλά (γίγνεσθαι)

φύσις > φύναι: αυτό που βλασταίνει, δηλαδή αυτό που φαίνεται.

Όλα τα κείμενα των προσωκρατικών φιλοσόφων «Περί φύσεως».

Για την αρχαία ελληνική σκέψη το ανθρώπινο υποκείμενο δεν είναι αυτονομημένο από τη
φυσική πραγματικότητα.

Πλανήτες: Άρης, Αφροδίτη, Ερμής (2) / Δίας, Κρόνος (1) / Γη, Ήλιος, Σελήνη (λείπει ο ουρανός
από πρν)

Σφαίρα των απλανών

Οι Πυθαγόρειοι εισάγουν την Αντίχθωνα, πλανήτης που βρίσκεται από την πίσω μεριά της Γης
και δεν είναι ορατός.

Όλοι κινούνται γύρω από το κεντρικό πυρ (δεν ταυτίζεται με τον Ήλιο)

Άρα, το κέντρο του σύμπαντος είναι η εστία πυρός (φωτιάς)

Το κεντρικό πυρ είναι η εστία που νοηματοδοτεί αυτήν την κίνηση.

Πηγή για κάθε δημιουργική ανέλιξη είναι το πυρ και για τους Πυθαγόρειους.

Ο Πλάτων ανήκει στην Ορφικο-Πυθαγόρεια παράδοση.

Θέτουν με οξύτητα το κοσμολογικό ερώτημα. Τι είναι; Τι υπάρχει; Και κυρίως το ερώτημα

«Περί ανθρώπου».

Ακολουθώντας την ορφική παράδοση, ο άνθρωπος έχει διττή φύση:

φθαρτό σώμα και αθάνατη ψυχή, η οποία συγκροτεί το σώμα.

Οι Πυθαγόρειοι δεν αποκλείουν τη μετενσάρκωση.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

Η Φιλοσοφία ως δυνατότητα κάθαρσης (της ψυχής) θα οδηγήσει στον φωτισμό, ως
γνωσιακός διάλογος μέσω του οποίου η ανθρώπινη ψυχή θα αποβάλλει τα στοιχεία αυτά που
την κρατούν συνδεδεμένη με την υλικότητα. Η ψυχή είναι αθάνατη. Μια συνεχής κίνηση.
Ταυτόχρονα, θεωρείται και αρμονία. Με την είσοδό της στο σώμα αυτή η αρμονία σπάει.

Ο Πλάτων αποδέχεται την παλαιότερη φιλοσοφική παράδοση. Γι’ αυτόν υπάρχει: αισθητή
πραγματικότητα (αθανασία→αθάνατο στοιχείο→είναι) και νοητή πραγματικότητα (μεταβολή,
κίνηση → φθαρτό στοιχείο → γίγνεσθαι).

Ιδέα δεν είναι αυτό που έχουμε εμείς στο μυαλό μας ως σύλληψη, δηλαδή μια άποψη.
Κατά τον Πλάτωνα: οντολογικό πρότυπο της πραγματικότητας, παρουσία/ύπαρξη,
οντολογική αυτοτέλεια, ανθυρπαξία και αυτοκινησία, ενιαία, όχι συνάρτηση της σκέψης
μας).

Υπάρχει η ιδέα της ομορφιάς, του καλού κλπ. όπου συμμετέχουν τα επιμέρους πράγματα.

Μαιευτική μέθοδος: έλευση στο φως. Με ερωτήσεις βοηθά να εξαχθεί κάτι που ήδη υπάρχει
στον άνθρωπο. Υπάρχει στην ψυχή, ό,τι αυτή είδε στον κόσμο των ιδεών. Άρα η γνώση =
ανάμνηση. Δεν προκύπτει από τον κόσμο της εμπειρίας.

Η ομορφιά της ύλης έλκει τις ψυχές. Εκεί το είναι, εδώ το γίνγεσθαι, η φθαρτότητα. Η ανάμνηση
«εμφανίζεται» μέσω της φιλοσοφίας.

Αγαθό → κατευνάζει τις ιδέες. Υπάρχουν ιδέες επειδή υπάρχει το αγαθό. Υπάρχουν χρώματα
επειδή υπάρχει το φως.

Σε σχέση με το σπήλαιο, το κανονικό φως είναι πολύ πιο δυνατό. Ο φιλόσοφος

προσπαθεί να δείξει τη δίοδο προς το Αγαθό, προς το πραγματικό φως.

Οι ψυχές ενσωματώνονται στο σώμα, περνούν στη μεταβολή, στην φθορά. Το σκοτάδι δεν
υπάρχει ανθύπαρκτο, υπάρχει γιατί απουσιάζει το φως | ον → γιγνόμενον

Η αθανασία δε συνιστά επίκτητη ιδιότητα, αλλά ένα οντολογικό γνώρισμα της ψυχής. Το
γιγνόμενον (που μεταβάλλεται) μπορεί να το διακρίνει η ψυχή σε σχέση με το αρχέτυπο.

Πρότυπο (κόσμος που οντολογικά υφίσταται) → Αρχέτυπο → Αντίγραφο (απείκασμα του

αρχέτυπου) → κόσμος.

Άρα κάθε τι υπάρχει, όταν υπάρχει η αντίστοιχη ιδέα. Το απείκασμα υπολείπεται του αρχικού.

Ο θεός μορφοποιεί τον κόσμο. Και οι 3 αλληγορίες του σπηλαίου κατατείνουν ότι πρέπει να
περάσουμε από τον αισθητό στο νοητό κόσμο (σπήλαιο)

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 5Ο ΜΑΘΗΜΑ
Παρμενίδης: διάκριση: είναι-γίγνεσθαι και ον-γιγνόμενον. Ο Πλάτων διέκρινε το νοητό κόσμο
από τον αισθητό κόσμο.
Ο Πλάτων πίστευε πως η πραγματικότητα υπάρχει ως σημείο αναφοράς. Υπάρχει κάτι. Το είναι.
Μπορούμε να συλλάβουμε τον αισθητό κόσμο, τον κόσμο του γίγνεσθαι. Ο νοητός κόσμος
υφίσταται ανεξα΄ρτητα από το αν μπορούμε να τον συλλάβουμε με τις γνώσεις μας (διάβασμα
φιλοσοφίας) ή όχι. Υπάρχει ανεξάρτητα από εμάς. Η τάξις προκύπτει από το χάος και η γνώση
από την άγνοια. Ουσιαστικά, πρόκειται για τη μετάβαση από τον αισθητό κόσμο στο νοητό
(σπήλαιο).

Αλληγορίες: 1. Σπηλαίου, 2. Ήλιου, 3. Γραμμής

Για τον Πλάτωνα σπήλαιο είναι όλος ο κόσμος, το σύμπαν, η πραγματικότητα, όλα. Ακόμα
κι αυτά που κάνουν οι μεγάλοι πολιτικοί άνδρες (Παρθενώνας, Φειδίας κλπ) είναι μια
κατάσταση ψευδούς γνώσης.

Γεννιόμαστε όλοι μέσα στο σπήλαιο και ζούμε σε αυτό. Είναι μια κατάσταση άγνοιας, όπου
κυριαρχεί η δόξα, η γνώμη. Η επιφαινόμενη γνώση, όχι η επιστήμη.

Σπήλαιο (σύμπασα ή περιβάλλουσα πραγματικότητα) : γνώμη, δόξα (η εικασία, αυτό που

θεωρούμε δεδομένο ) VS επιστήμη.

Γνώση (πραγματική) μέσω γνωσιακών αναβαθμών.: γι’ αυτό χρησιμοποιεί την έννοια της
σκάλας. Προσπαθούμε να πλησιάσουμε την αλήθεια. Ο φιλόσοφος έχει κοινωνική ευθύνη: να
γυρίσει πίσω στο σπήλαιο και σιγά-σιγά να μιλήσει για τη σημασία των επιστημών στις
συνειδήσεις. Μέσω των επιστημών, ο νους αναθυμάται, ανακαλεί στη μνήμη. Οι άνθρωποι όμως
θα ακούσουν;

Μεταβολές στον αισθητό κόσμο: π.χ. το χρώμα του φύλλου → μεταβολή κάθε εποχή.
Στην προκειμένη, το χρώμα του βρίσκεται στο νοητό κόσμο. Χάρη στο Αγαθό καταυγάζονται οι
ιδέες που είναι πρότυπα αιώνια παραδείγματα. Τα αισθητά αντικείμενα που μετέχουν αυτών
των προτύπων είναι απεικόσματα. Οι ιδέες αντλούν αυτάρκεια από το Αγαθόν. Υπάρχουν όλες οι
ιδέες και βάσει αυτών συγκροτείται ο πραγματικός κόσμος.

Στο διάκενο μεταξύ ιδεών και αισθητών αντικειμένων υπάρχουν οι ψυχές. Το Αγαθόν σ’ αυτή
την αλληγορία παροομοιάζεται με τον ήλιο. Με το φως που εκπέμπει καθιστά δυνατά: την
ύπαρξη των όντων/πραγμάτων: γονιμοποίησή τους και 2. μας επιτρέπει να βλέπουμε τα όντα →
καθιστά την όραση δυνατή.

Πλάτωνας: ο ήλιος προκύπτει (είναι γόνος) από το Αγαθό.

«Η σχέση του ήλιου με τα ορατά αντικείμενα και την ίδια την ανθρώπινη όραση είναι ανάλογη
της σχέσης του Αγαθού με τα αντικείμενα της όρασης (ιδέες) και του ίδιου του νου.

-τελευταία σελίδα pdf SDOC9050

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 6ο ΜΑΘΗΜΑ
Τιμαίος: αναφορά: 1. σύμπαν, 2. άνθρωπος 3. κατάσταση των επιμέρους μελών του ανθρώπου

Χρήση του μύθου της Ατλαντίδας (και στον Κριτία), 9.000 π.Χ.

Δείχνει την υπεροχή των Αθηναίων

Σόλων, 6ος αι. π.Χ.: αναφέρεται στην τέλεια πολιτεία, τη διοίκηση και την υπεροχή της πόλης της
οποίας αποτελεί μέλος.

Κατακλυσμοί: Ωγύγου (~ 15.000 π.Χ.)

Δευκαλίωνος (~10.000 π.Χ)
Δαρδάνου

Ο Πλάτων παρεισάγει την έννοια του δημιουργού: δεν παράγει από το μηδέν, αλλά διαμορφώνει
τα στοιχεία που έχει στη διάθεσή του.
Διαμόρφωση από υφιστάμενο πρωτογρνές υλικό.
Μορφοποίηση της χαώδους πραγματικότητας που έχει μπροστά του.

Ο Τιμαίος συνιστά μια συμπερίληψη, σύνοψη των «Περί Φύσεως, αντιλήψεν που διατυπώθηκαν
μέχρι την εποχή του. Μια συγκεφαλαίωση του μακρόκοσμου και του μικρόκοσμου.

Ο Πλάτων θα αναφερθεί στα 4 στοιχεία του Εμπεδοκλή (4 ριζώματα) αλλά πάει πιο πέρα και
υποστηρίζει ότι τα στοιχεία αυτά (έσχατα στοιχεία) είναι στέρεα και έχουν μαθηματική δομή.
Υιοθετώντας τις Πυθαγόρειες αντιλήψεις για τους αριθμούς θεωρεί ότι η ουσία των στοιχείων
είναι μαθηματικά στέρεα και κυρίως το ορθογώνιο.

Συνδυάζοντας 4 στοιχεία του Εμπεδοκλή και την Πυθαγόρεια διδασκαλία για την αριθμητική,
γεωμετρία και μουσική αναλογία, αντιλαμβάνεται το σύμπαν ως μια εναρμόνια δομή.

Ο δημιουργούς κατασκευάζει πρώτα την ψυχή του κόσμου (αμερές-αιώνιο στοιχείο (αθάνατο),
μεριστόν-μεταβλητό στοιχείο (θνητό).

Στη συνέχεια παράγει το σώμα του κόσμου. Εναποθηκεύοντας στα 4 στοιχεία την ψυχή του
κόσμου.

Ο Πλάτωνας απαντά στο Δημόκριτο για το ότι τα πάντα είναι αποτέλεσμα τυχαιότητος.
Πιστεύει πως με την τυχαία συνδρομή του ανθρώπου σε ένα κενό δε μπορούμε να έχουμε
εναρμόνια φύση. Άρα υπάρχει κάποιο; τεχνίτης που φτιάχνει (δημιουργός, θεός,
κατασκευαστής).

Από τον κόσμο → στις ατομικές ψυχές → αιώνια / αμερές / αιώνιο. 0 κόσμος είναι εργο τέχνης.

Οι ιδέες είναι μέσα στο δημιουργό.

Γύρω από την ψυχή, ο δημιουργός φτιάχνει τον υλικό κόσμο χρησιμοποιώντας
μαθηματικοποιημένα τα 4 στοιχεία του Εμπεδοκλή. Υπάρχει μιας σαφής προτεραιότητα της
ψυχής έναντι του σώματος.

Η ψυχή: έχει τη δυνατότητα της κίνησης και είναι η αρχή και το τέλος κάθε σωματικής
μεταβολής.

Άρα, και τα άστρα είναι έμψυχα γιατί έχουν την ψυχή του κόσμου.

Κοσμική ζωή γύρω από την οποία υφαίνεται ο συμπαντικός κόσμος, ο άνθρωπος και η
σωματικότητά του.

Στον Μεσοπλατωνισμό (1ος αι. π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ. αιώνα) η έννοια του Δημιουργού και του Αγαθού
ταυτίζονται.

Κάστες ανθρώπων στην ιδανική πολιτεία.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

Κάστες Αρετές Ψυχή
φιλόσοφοι-βασιλείς σοφία λογιστικόν όχι απόγονοι/λειτουργία/σίτιση στο
επίκουροι-φύλακες ανδρεία θυμοειδές προστασία
δημιουργοί-τεχνίτες σωφροσύνη επιθυμητικόν παράγουν έργο για το δήμο

Πλατωνας: διαίρεση ψυχής σε 3 μέρη (λογιστικόν, θυμοειδές, επιθυμητικόν). Το ίδιο και η

ιδανική πόλη.

Το αίσθημα του σεβασμού και της δικαιοσύνης είναι αναγκαίο σε όλες τις κάστες.

7ο ΜΑΘΗΜΑ
Τιμαίος:
Αγαθόν
Θεός-Δημιουργός → ψυχή του κόσμου → ατομικές ψυχές (προύπαρξη ψυχών σε ένα νοητό
τόπο) → αισθητός κόσμος

Αυτές οι ψυχές βλέπουν τις ιδέες και αποκτούν τις γνώσεις των ιδεών. Αν δεν υπήρχε κόσμος, οι
ψυχές και οι ιδέες θα υπήρχαν. Εισάγεται το θέμα του θεού δημιουργού

Ψυχές: οντολογική αυτοτέλεια, ανθυπαρξία, αθανασία

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 8ο ΜΑΘΗΜΑ
Αριστοτέλης: η αρχή και το τέλος κάθε επιστημονικής γνώσης. Στο Μεσαίωνα είναι ο
«φιλόσοφος». «Όλοι οι άνθρωποι θέλουν να δουν το είδος των πραγμάτων, την πραγματική
ουσία τους».

είδος + ύλη (υφίστανται εντός της) : συναμφότερα

Η ιδέα πραγματώνει κάθε αισθητό περιεχόμενο.

Φύσει: κατοπτρίζει ένα οντολογικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου, να πάει ο άνθρωπος στην
ενδοχώρα των πραγμάτων, στο είδος του καθενός.

Ασχολία Αριστοτέλη:
α. Διαλεκτική (λογικά συγγράμματα) -Ποιητική
β. Πολιτική (πολιτικά κείμενα) - Ρητορική
γ. Φύση (φυσική ακρόασις)

Κατηγορίες: οι τρόποι με τος οποίους ο ανθρώπινος νους καταφέρνει να συλλάβει/οικειοποιηθεί

την πραγματικότητα → την αντικειμενική πραγματικότητα (έννοια), αγκιστρώνουμε την
πραγματικότητα και την καθιστούμε εικόνα.

1. ουσία (σημαντικό, είναι; π.χ. άνθρωπος) 6. πότε π.χ. τώρα

2. ποσότητα π.χ. 1 7. κείσθαι π.χ. κατάσταση
3. ποιότητα ξανθιά 8. έχειν π.χ. είναι οπλισμένος
4. προς τι (σε σχέση με κάτι) σε σχέση με άλλον άνθρωπο 9. ποιείν τι κάνει τώρα,
ενεργεί
5. πού Ιωάννινα 10. πάσχειν π.χ. τι παθαίνει→ πονάει

Από τις 10 κατηγορίες, αυτή της ουσίας μας αποκαλύπτει αυτό που είναι. Οι άλλες είναι
συμβεβηκότα (μαζί με τα άλλα). Η αλήθεια είναι αποτέλεσμα ταυτότητας νοήσεως και
πράγματος.

«adaequatio rei et intellectus”: προσαρμογή του πράγματος (της νόησης και όχι κάτι άλλο),
δηλαδή μια πρόταση ε΄ναι αληθής όταν η νόηση συλλαμβάνει στην πραγματικότητα αυτό που
όντως υπάρχει σε αυτήν και όχι σε κάτι άλλο)

Υπάρχει το δυνάμει ον και το ενεργεία ον. Υπόκειται στο είδος, π.χ. σπόρος → δέντρο. Σημαντικό
ρόλο διαδραματίζει η έννοια της κίνησης (αλλά πρέπει να συντρέξουν κι άλλοι λόγοι). Όλα τα
αισθητά εξηγούνται μέσω της σύζευξης δυνάμει ον και ενεργεία ον.

Το είδος συνιστά τον πυρήνα των πραγμάτων.

Ενώ όλοι έχουμε την ύλη που είναι κοινή (π.χ. όλοι είμαστε άνθρωποι), αυτό που μας
διαφοροποιεί είναι το είδος, υφίσταται εντός της ύλης/υλικότητας.

Εκτός από το νου (πάει κοντά στο Θεό-πυρήνα), όλα τα άλλα πεθαίνουν.

Αριστοτέλης: εντελέχεια, κάθε πράγμα έχει μέσα του ένα σκοπό. Αν συντρέξουν οι κατάλληλες
προϋποθέσεις θα πραγματοποιηθεί ο σκοπός. Αναφέρεται στην τελεολογία (τέλος = σκοπός).
Συσχετίζει και τη θεωρία για τα αίτια. Οποιαδήποτε μεταβολή σχετίζεται με τη μετάβαση από το
εν δυνάμει ον στο ενεργεία ον.

Τα 4 αίτια:

1. ύλη π.χ. μάρμαρο

2. είδος: διαφορά με άλλα (σύγκριση)
3. όθεν η κίνησις : γλύπτης (ποιος το έφτιαξε)
4. τελικό αίτιο: άγαλμα (σκοπός=αποτέλεσμα)

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

Η ψυχή είναι το τέλος (σκοπός) στον άνθρωπο. Διάκριση: ενεργητικός νους, παθητικός νους

είδος: το νοητικά προσπελάσιμο

ουσία: ο πυρήνας της ύπαρξης, το ουσιώδες τμήμα, η μεγίστη των κατηγοριών – αν φύγουν όλες
οι υπόλοιπες, αυτή θα υπάρχει

→ ο πυρήνας όλων των ιδιοτήτων του υποκειμένου και των προσδιορισμών του.

είναι φορέας κάθε ενδεχόμενης μεταβολής και αλλοίωσης.

είναι αμετάβλητος ο πυρήνας / ειδητική ταυτότητα ενός πράγματος

π.χ. ο χαλκός ακόμη κι αν λιώσει και αλλάξει μορφή, θα παραμείνει χαλκός

Άνθρωπος: ψυχή και σώμα. Αν υπήρχε μόνο υλικότητα δε θα υπήρχε κίνηση.

Ο Αριστοτέλης ασχολήθηκε με την ψυχολογία: Περί ψυχής

Πώς συγκροτείται το γνωστικό γεγονός, δηλαδή ο τρόπος που παράγεται η γνώση

Γνώση μέσω της εμπειρίας των αισθητικών διόδων (αισθήσεων)

«Δεν υπάρχει τίποτα στο νου μας που να μην υπάρχει αίσθηση»

Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu.

Ορθολογισμός: Πλάτωνας: κατεύθυνση σκέψης σύμφωνα με την οποία οι γνώσεις μας

προϋπάρχουν, ανακαλούμε στη μνήμη μας.

Εμπειρισμός: Αριστοτέλης: αν καταστραφούν οι αισθήσεις μας δεν υπάρχει καμία δυνατότητα

προσπέλασης στον πραγματικό κόσμο.
αίσθηση → νου

Αριστοτέλης: κινούν ακίνητον, η πρώτη κίνηση: Θεός (καθαρή ενέργεια, καθαρό είδος). Ο
κόσμος είναι ύλη και είδος: συνέργεια. Ο Θεός δημιουργεί την ενέργεια για να κινηθεί ο κόσμος.
Ως αντικείμενο ερωτικής επιθυμίας «κινεί ως ερώμενος».

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 9ο ΜΑΘΗΜΑ
Η έννοια της κίνησης σχετίζεται με τη μετάβαση από το εν δυνάμει στο εν ενεργεία. Κάθε φυσικό
αντικείμενο είναι συναρμογή ύλης και είδους.

Για τον Πλάτωνα: το φυσικό αντικείμενο είναι απείκασμα της Ιδέας

Για τον Αριστοτέλη: το φυσικό αντικείμενο είναι συναρμογή ύλης και είδους.

Η έννοια του είδους είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον Αριστοτέλη, γιατί αυτό καθορίζει την
ταυτότητα ενός αντικειμένου.

Για τον Πλάτωνα: οι Ιδέες (είδος) βρίσκονται σε έναν υπερουράνιο κόσμο / νοητό κόσμο
Για τον Αριστοτέλη: οι Ιδέες βρίσκονται μέσα στην ύλη / πραγματικός κόσμος

Υπάρχει ένα συναμφότερο. Τη διαφορά δίνει το είδος, π.χ. τοίχος → άσπρος ή πράσινος όχι η ύλη
(μπογιά)

Πλάτωνας: η σχέση ανάμεσα στο νοητό κόσμο (ιδέες) και στον αισθητό κόσμο
(πραγματικότητα) είναι σαν τη σχέση ανάμεσα στο ον (ιδέες) και στην ιδέα του όντος
(απείκασμα, εικόνα)

Αριστοτέλης: δεν υφίσταται κόσμος των ιδεών (νοητός), αλλά ο κόσμος των ιδεών είναι
συνυφασμένος με ό,τι ονομάζουμε κόσμο της αισθητής πραγματικότητας: δυνάμει ον, εξαρτάται
από την ύπαρξη 4 αιτών για να μεταβληθεί σε «ενεργεία ον»

Άρα: δυνάμει (ιδέες + ύλη): συναμφότερο + 4 αίτια: ενέργεια.

Άρα η κίνηση είναι το μέσο και ταυτίζεται με το είδος γιατί αυτό είναι που δίνει την ώθηση.

Σύμπαν: 1) υπερσελήνεια περιοχή 2) υποσελήνεια περιοχή

1. Άστρα, πλανήτες + 5ο στοιχείο: οι κύκλοι είναι σταθεροί. Η κυκλική κίνηση δε σταματά

ποτέ, η αρχή και το τέλος είναι ενωμένα Έννοια της αθανασίας
2. Γη, αισθητός κόσμος. 4 στοιχεία (μόνο έρως/φιλότης): γραμμική κίνηση, γνώρισμα της
μεταβολής και της φθοράς, ένοια: γέννηση και φθορά

Στην υπερσελήνια περιοχή υπάρχει ένα 5ο στοιχείο: ο αιθέρας. Έχει θεϊκές ικανότητες. Οι
πλανήτες έχουν αιώνια κίνηση γιατί υπάρχει ο αιθήρ.

Στην υποσελήνια περιοχή υπάρχουν μόνο τα 4 στοιχεία (γη, ύδωρ, αήρ, πυρ)- φιλότης
Αν λείψει το ένα ή έρθουν σε σύγκρουση μεταξύ τους προκύπτει διάλυση – νείκος

Ο ήλιος είναι το κέντρο του σύμπαντος – γεωκεντρισμός ή γεωστατικό κοσμοσύμβολο

Φυσικά συγράμματα Αριστοτέλη: Φυσική Ακρόασις, Περί γεννέσεως και φθοράς,

Μετεωρολογικά, Περί Ουρανό, Περί Κόσμου

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 10Ο ΜΑΘΗΜΑ
Υπερσελήνεια περιοχή: αναλυτική κίνηση

Υποσελήνεια περιοχή: γραμμική κίνηση

Συναρμογή ύλης-είδους/μορφής και στον μεγάκοσμο και στον μικρόκοσμο.

Γη: γεωστατικό κοσμοσύμβολο, το κέντρο του σύμπαντος (έως το 17ο αι.)

Δεν υπάρχει δημιουργός γιατί θεμελιώδης έννοια είναι η έννοια της κίνησης.

Πρώτη αρχή που δίνει κίνηση στον κόσμο: κινούν ακίνητον, κινεί χωρίς να κινείται.

Δίνει δύναμη στο σύμπαν ως αντικείμενο ερωτικής επιθυμίας: είναι καθαρό είδος

Άρα το μεικτό είδος που είναι ο κόσμος (ύλη και είδος) κινείται προς την αρχή, το σύμπαν

Το «πρώτο καλό» είναι κατ’ ανάγκη και επιθυμητό (δεν είναι καλό επειδή το επιθυμούμε, το
επιθυμούμε επειδή είναι καλό).

Αριστοτέλης: κινούν ακίνητον

Πλάτωνας: Αγαθόν
ΚΑΙ ΤΑ 2 αποτελούν την ύψιστη αρχή που καλεί τον κόσμο για να πετύχει την καθαρότητά του

Αριστοτέλης: ο Θεός θεωρείται «νόησις νοήσεως», κινούν ακίνητον (άφθαρτον), ενεργεία ον

(καθαρή ενέργεια)
αρχαία ελληνική σκέψη: τα στοιχεία που θεοποιούνται είναι διαφορετικά.

όλα είναι συναρμογή δυνάμει-ενέργεια.

Πολλά μπορούν να μείνουν μόνο δυνάμει, γιατί ενεργεία είναι το απόλυτο.

Από αυτό το ον που είναι αμετάβλητο, εξαρτάται το σύμπαν, η φύσις.

Αριστοτελισμός: κυριαρχεί το 529 μ.Χ.

Κατά τη διάρκειά της, η σκέψη του Αριστοτέλη αξιοποιείται σε όλες τις παραμέτρους – τόσο τα
λογικά όσο και τα φυσικά συγγράμματα.

Artes liberales: ελεύθερες τέχνες: τέχνες για τους ελεύθερυς, αναζητούν μια ανώτερη σπουδή:
trivium (τρίοδος): γραμματική, λογική ρητορική και quatrivium (τετράοδος): αριθμητική,
γεωμετρία, μουσική, αστρονομία

Με την εισαγωγή του χριστιανισμού ο Θεός είναι η αρχή του παντός: νέα φύση στη φιλοσοφία.
Μια θεμελιώδης προκείμενη που προκύπτει είναι η σχέση ανάμεσα στην πίστη και στη γνώση.

Αυγουστίνος: «Πιστεύω άραγε ότι υπάρχει Θεός και αποκαλύπτεται στον άνθρωπο; Και ποιος ο
ρόλος της γνώσης σε αυτό; Η φιλοσοφία έπεται αυτών των μαθήσεων». «Πιστεύω για να
κατανοήσω» , credo ud intelligem.

Σύμφωνα με τη μεσαιωνική αντίληψη, η φιλοσοφία θεωρείται θεραπαινίδα της θεολογίας. Η

πίστη έχει την πρωτοκαθεδρία, προς την οποία πρέπει να στοιχίζεται η γνώση. Η πίστη
προτάσσεται αλλά σε καμιά περίπτωση δεν υποτιμάται η γνώση, αλλά τίθεται στα όρια.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

«Η διαμάχη περί του καθόλου→θεμελιώδες μεσαιωνικό πρόβλημα αν υπάρχουν γένη
Ξεκινά από το Βοήθιο και την εισαγωγή του Πορφυρίο: εισάγει την έννοια της ιστορικότητας,

Πλωτίνος: γράφει μια εισαγωγής στις «Κατηγορίες» του Αριστοτέλη, βασικές προκείμενες
Πλάτωνος, αξιοποιεί και τον Αριστοτέλη: προσπάθεια συγκερασμού των
δύο/παραπληρωματικοί

Πλατωνισμός 1ος π.Χ. – 2ος αι. μ.Χ. αι.

Μέσος Πλατωνισμός 4ος αι. μ.Χ.

Νεοπλατωνισμός 6ος αι. μ.Χ.

Οι ιδέες υφίστανται ή υπάρχουν μόνο στη σκέψη όταν χρησιμοποιούν καθολικό όρο;

Και όταν χρησιμοποιούνται οι ιδέες αυτές είναι σωματικές ή ασώματες;

Βρίσκονται μέσα στα αισθητά (στα πράγματα) ή χωριστά;

Προσεγγίσεις για το πρόβλημα του Καθόλου:

1. Αλεξανδρινοί σχολιαστές:
α. το καθόλου ιφίσταται προ των πολλών στο νου του δημιουργού θεού. Το καθόλου (ιδέες)
υφίστανται πριν από τα πολλά. Με βάση τις ιδέες αυτές, παράγει, π.χ. η ιδέα της αστρικότητας
παράγει τ’ άστρα
β. τα καθόλου υφίστανται μέσα στα πολλά: ένυλον είδος (μέσα στην ύλη)
γ. τα γένη είναι πάνω στα πολλά και εκ των υστέρων τα αναγνωρίζουμε, π.χ. βλέπουμε ένα
όμορφο πρόσωπο: ιδέα της ομορφιάς

2. Νικηφόρος Βλεμμύδης (12ος – 13ος αι.)

Η παραπάνω λύση αποδεικνύεται με το παράδειγμα του σφραγιστήριου λίθου

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

 11ο ΜΑΘΗΜΑ
Μεσαιωνική σκέψη → Νομιναλισμός → Universalia post reu. Τα πάντα είναι Nomina
(ονόματα, - χωρίς οντολογικό υπόβαθρο)
-
-
Ρεαλισμός → η άποψη σύμφωνα με την οποία το Καθόλου προϋπάρχει των πραγμάτων →
universalia ante rem: Πλατωνισμός μέσα στο Μεσαίωνα

Διαδικασίες περί υπάρξεως του Θεού – χρήση λογικών και φυσικών συγγραμμάτων Αριστοτέλη

α. Ανσέλμος, 11ος αι., έργο Proslogium

1η απόδειξη: σχετίζεται με την έννοια του Αγαθού. Αγαθό είναι αυτό που μου επιτρέπει να
επεκτείνω τη γνώση και την αντίληψή μου. Επιθυμούμε τα αγαθά επειδή προκαλούν
ευχαρίστηση. Είναι σχετικά, μεταβαλλόμενα.
απλά αγαθά → μείζον, μέγιστο αγαθό → έννοια Απόλυτου Αγαθού

2η απόδειξη: έννοια του μεγίστου. Κατι απολύτως μεγάλο που ξεπερνά και τα συμπαντικά
3η απόδειξη: στηρίζεται στην έννοια του όντος. Τα αισθητά όντα μεταβάλονται (το μόνο
ατελείωτο και απόλυτο είναι ο Θεός) σχετικά, δείχνουν τη μεταβολή του χρόνου, Ιδέες και
Πλατωνική Φιλοσοφία

4η απόδειξη: σχετίζεται με τους βαθμούς τελειότητας → ιεραρχία των όντων

ανάγκη μιας ύπαρξης του υπερέχει/υπερβαίνει τα πάντα και δίνει νόημα στα πάντα → Θεός
«suum omnium quae sunt». Χριστός ομ όσων υπάρχουν

β. Μέγας Αλβέρτος, αρχές 13ου αι.

Αποδέχεται την αριστοτελική φιλοσοφία, κυρίως στα λογικά συγγράμματα, στα φυσικά
και στις θεολογικές πραγματείες
Τα κείμενα του αναφέρονται σε όλες τις εκφάνσεις του επιστητού → ό,τι μπορεί να συμβεί στον
κόσμο.

-σχέση Θεού - κόσμου → σχέση υπεροχής

- -
- -
- -
ποιητική αιτία τελικό αίτιο → κόσμος και αισθητά αντικείμενα (ύλη και είδος)→Αριστ.

* είδος + ύλη + φύσει *κίνηση-κινούν ακίνητον-θεός

* κατηγορίες + ουσία * ορθολογισμός – εμπεριρισμός → ιδέες, κόσμος
* ενεργεία + δυνάνει ον * πίστη και γνώση
* εντελέχεια (τελεολογία) + 4 στοιχεία * τα καθόλου
* άνθρωπος + ψυχή → αισθήσεις (μόνο μέσω αυτών) κίνηση

Αριστοτελισμός: καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα

*sarcedorium: η κυριαρχία του παπισμού πάνω στη φιλοσοφική σκέψη
πολιτική που επικυρώθηκε από λόγιους της Αναγέννησης (φεουφάρχες και
κλήρος)

* Α.Σ.: 4 αιώνια στοιχεία (αήρ, ύδωρ, πυρ, γη)

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164

* analogia entis: ο Θεός είναι το ον, τότε ο άνθρωπος μέσω της αναλογίας συνδέεται με αυτόν,
ανθρώπινος νους-θεϊκός νους

*ξεκινούν οι διαδικασίες περί υπάρξεως του Θεού → Λογικά και Φυσικά Αριστοτέλη

γ. Θωμάς Ακινάτης, 13ος αι.

μαθητής του Αλβέρτου, από τους σημαντικότερους φιλοσόφους-θεολόγους κατά το Μεσαίωνα
Κυριαρχεί η θεολογία κι όχι η φιλοσοφία, η φιλοσοφία είναι υπηρέτρια της θεολογίας
κινούν ακίνητον είναι ο Θεός της Αποκάλυψης
Αριστοτέλη: τα αισθητά αντικείμενα: ύλη-είδος / μεταβίβαση από δυνάμει → ενεργεία
Πλάτωνα: έννοια της κίνησης

Σειρά των ποιητικών αιτίων – για να γίνει κάτι πρέπει να υπάρχει ένας δημιουργό. Αυτή η πρώτη
απόλυτη αιτία είναι ο Θεός (Αριστοτέλης)

Διάκριση δυνατού – αναγκαίου → προϋποθέτει κάτι πάντα να υποστασιάζει το αναγκαίο.

Αυτός που καθορίζει το αναγκαίο είναι ο Θεός: είναι η απόλυτη ανάγκη να υπάρχει.

Διαβάθμιση τελειότητας όντων: υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί τελειότητας στα όντα. Οι

ακρότητες των τελειοτήτων είναι ο Θεός. Ακροδίκαιομ, Άκρο Αγαθό (Ασέλμος)

Διακυβέρνηση και τελεολογία των θεών

Όλα τείνουν προς ένα σκοπό. Υπάρχει ένα πρώτο ον που κυβερνά τα πάντα και μέσω της
εσωτερικής τελεολογίας τα πάντα κατευθύνονται στο Θεό.

Επιμέλεια: Κετσετζόγλου Νίκος -Φοιτητής Ιστορίας και Αρχαιολογίας- Τηλ.: 6971851164