ΣΤΑΘΗ

ΚΟΜΝΗΝΟΥ

Ένασ
αδημοςίευτοσ
και «κομμζνοσ»
πρόλογοσ

Τη λα ζπκεζώ ; Τνλ Νίηζε ; Τνλ

Κάζε γλήζηα θιεγόκελνο
πόζνο πεξηκέλεη λα
θνξεζζεί αθνξέζησο κόλν
ζην ηέινο ηνπ δξόκνπ, πέξαλ
ηνπ ελζάδε, ζηα έζραηα.
ππεξθαιύπηεη θαη επίζεο ηνλ δηαζύξεη.
Γηαζύξεη, δειαδή, όιεο εθείλεο ηηο
ζεσξήζεηο γηα έλαλ θνβηθό, κηθξνύιε
αλζξσπάθν, κλεζίθαθν θιπ θιπ
ρξηζηηαλό, πνπ ζπλερώο θαζαξεύεη δήζελ
θαη πνπξηηαληθά δεη θαη επηβάιιεη ζηνπο
άιινπο εμίζνπ λα δνπλ. Αθνύ, ελ ηέιεη,
απηό είλαη έθπησζε ηνπ ρξηζηηαλνύ θαη όρη
απζεληηθή βίσζε ηνπ επαγγειηθνύ
γεγνλόηνο. Τηο θαληηαλέο εζηθνινγίεο ; Τηο
θνηηά σο κεηξάθηα ζην δεκνηηθό ζρνιείν.
Τνπο ινγήο αηζαιάθσηνπο επηηπρεκέλνπο
όισλ ησλ επνρώλ ; Τνπο θξνύεη ηνλ
θώδσλα εζράηνπ θηλδύλνπ. Τα ηξαύκαηα
θαη νη πιεγέο ζηνλ αγώλα, ιέεη ε πξόηαζε,
είλαη ε απόδεημε θαη πσο αθόβσο θαη
γελλαία πνιεκήζακε θαη πσο όλησο
δήζακε
ΣΤΑΘΗ ΚΟΜΝΗΝΟΥ
Ένας αδημοζίεσηος και «κομμένος» πρόλογος 1

΢σηήξηνλ έηνο 1777, πεξίπνπ.

Λίγν κεηά ηα Οξισθηθά (θαη δελ ην αλαθέξσ ηπραίσο), κε ηηο ζπλέπεηέο

ηνπο αθφκα αηζζεηέο ζην πνιχπαζν ειιεληθφ ζψκα. Ο « Βέξζεξνο»
θαηαθιχδεη ηε Γεξκαλία θαη ην θχκα ηνπ πιεκκπξίδεη ηελ Δπξψπε. Ο
Βνιηαίξνο ζηα θφξηε ηνπ. Σν (ελδερνκέλσο όπνην γηα ηνλ θαζ’ εκάο
ηξόπν θαη πάληνηε ππό όξνπο…) ζθνηάδη ηνπ «Γηαθσηηζκνχ» ηνπ
επαγγειίδεηαη έλαλ ζεφ παγσκέλν, ήζπρν ζηελ απηντθαλνπνίεζή ηνπ,
ζηελ νπζία ηνπ, εγθισβηζκέλν ζηελ αλάγθε λα είλαη φ,ηη είλαη θαη
πξνπαληφο… απξφζσπνο, κηα …αλσηέξα δχλακε, ην Υπέξηαην νλ (ε
αξρή ηνπ ζχγρξνλνπ κεδεληζκνχ βξίζθεηαη
αθξηβψο εδψ, φπσο θαη ε απνθπγή ηνπ εθάζηνηε
ζπγθεθξηκέλνπ) θαηά ηελ επηζεκνπνηεκέλε
έθηνηε «εθζπγρξνληζηηθή» νξνινγία. ΄Δλαλ Θεφ
πνπ έρεη εγθαηαιείςεη
(ζαδηζηηθά ;) θαη εθζέζεη ζε
παληνεηδή θίλδπλν ην (εζαεί)
κσξφ ηεο δεκηνπξγίαο Σνπ
θαη απιά ην θνηηά ή θαη
νχηε… ; Άιισζηε, έηζη δελ
πξάηηνπλ φινη νη παηεξάδεο,
εγθφζκηνη θαη ππεξθφζκηνη
;… Απηφ,
παλζνκνινγνπκέλσο, δελ καξηπξεί ε ζπιινγηθή
βησκαηηθή εκπεηξία καο γηα ηελ παηξηθή θηγνχξα ;… Σωηήξηνλ πηα έηνο
θεξχζζεηαη ην πξψην επαλαζηαηηθφ έηνο ηεο γαιιηθήο επαλάζηαζεο 2, σο
πξψην έηνο ηεο (αζηηθήο θαη πνιιά άιια…, γηα λα ζπκεζνχκε ιηγνπιάθη
θαη ηνλ Μαξμ) ειεπζεξίαο (…), θαη θαζηεξψλεηαη ην calendrier
républicain français ή calendrier révolutionnaire français,
λνεκαηνδνηψληαο (θαηά θνληακεληαιηζηηθήλ θαη αζπλείδεηε, θξνυδηθψο
(…), …κεηαθπζηθήλ ξνπή, σο είλαη εζηζκέλεο πάληα νη επαλαζηάζεηο
1
Ο πξφινγνο γξάθηεθε γηα λα δεκνζηεπζεί ζηελ έθδνζε ηνπ βηβιίνπ ηνπ Αγ. Νηθνδήκνπ Αγηνξείηνπ
«Περί ηης ζσνετούς μεηαλήυεφς», εθδ. Μσριόβιβλος, Αζήλα 2004. Θεσξήζεθε … αηρκεξφο (!!!)
θαη ζησπεξά απνξξίθζεθε θαη ελ ηνηο εθδνηηθνίο πξάγκαζη θφπεθε… Γπζηπρψο, δελ ήηαλ ε πξψηε
θνξά πνπ ζπλέβαηλε θάηη ηέηνην, θαη δπζηπρέζηεξα εμαθνινχζεζε λα ζπκβαίλεη πιεηζηάθηο.
Πξνθεηεχσ πσο ζα ζπκβαίλεη εζαεί. Άιισζηε, φπσο έιεγε θη ν πνηεηήο, ην κέιινλ (φπσο θαη θάζε
ρξνληθή δηάζηαζε ζπκπιεξψλσ εγψ) έρεη θη απηφ ηελ μεξαζία ηνπ…
2
Μέζα ζ’ έλαλ θφζκν φπνπ θπζηθό (κα θαη παξάιιεια πλεπκαηηθφ) ζηνηρείν ηνπ είλαη ην ζθνηάδη –
Αρ παξαπεηακέλνη, δηαθσηηζηηθά…, Οξθηθνί θη εζχ Ννβάιηο ελνριεηηθέ – δελ πξνθαιεί εμαξρήο ηελ
ππνςία καο απηή ε λεπξσηηθή, κα θαη πιήξσο νπηνπηθή…, εκκνλή ηνπ Γηαθσηηζκνχ λα θσηαγσγήζεη,
κε νινθιεξωηηθή θσηνρπζία, ηα πάληα, θπξίσο θάζε ππαξμηαθή θαη νληνινγηθή γσληά, θάζε
Μπζηήξην ηεο δσήο, ιεο θαη πξνγξακκαηηθά αληηκάρεηαη απηή ηνχηε ηελ χπαξμε ηεο ζθηάο, ηνπ
ζθνηαδηνχ, ηνλ ίδην ηνλ θφζκν ελ ηέιεη ;…Πφζν παξακνξθσηηθή ηεο ...Φχζεσο είλαη απηή ε ηάζε ηνπ ;
2
;…) κοινφνικοπολιηικά ηελ «έλλνηα» ηεο ζσηεξίαο. ΢πλαθφινπζα,
ζπέξλεηαη ε (ππαξμηαθή) πιήμε κηαο απνθιεηζηηθήο θαη νινθιεξσηηθήο
εκκέλεηαο, βάζεη ηεο νπνίαο, πηζηεχσ, έθαλε εθείλν ην πεξηβφεην
θήξπγκα-πξνθεηεία, πνπ «αθνπκπά» θαη ζηνλ αηψλα καο, ν Νίηζε ζηε
«Υαξνχκελε Δπηζηήκε» ηνπ. Ζ λέα (παγθνζκηνπνηεκέλε ζηε δπλακηθή
ηεο, φπσο ζηε ζπλέρεηα απνδείρηεθε) αληίιεςε γηα ην ππαξθηό (γηα ην
Δίλαη, νπζηαζηηθά, φπσο πξνθχπηεη απφ ην πλεύκα ησλ επαλαζηαηηθψλ
ζέζεσλ…) έγηλε… θαζεζηψο, πνπ ηηκσξνχζε ηνπο απνθιίλνληεο, φπσο
πξάηηνπλ φια ηα θαζεζηψηα ζηελ ηζηνξία. Οη παληαρφζελ λεήιπδεο
νπαδνί - πιήζνο, αθνινπζνχλ αθφκε θαη ζήκεξα. Σα νλφκαηα ηνπ λένπ…
ηεξαηείνπ πνιιά. Σί λα πξσηνζπκεζεί θαλείο ; Λσθ, Ρνπζψ, Νηαιακπέξ,
Υνκπο, Μνληεζθηέ, Λακεηξί. Κνηλφο (παηξηαξρηθόο) παππνχο ; Ο
Νηεθάξη. Ζ θηινζνθηθή αλακαζεκέλε (θαθψο ζην κεγαιχηεξν πνζνζηφ
ηεο…) ηξνθή (εθ ηνπ ειιεληθνύ ιεηκώλνο) πνπ πιαζάξνπλ ; Γελ
πεξηγξάθεηαη... Κνηλή ζπλήζεηα ; Ζ (δηθαία ή άδηθε) πεξηθξφλεζε
(νινθιεξσηηθήο φκσο αληίιεςεο) ηνπ ξάζνπ, πνπ (κλήκνλ ή επηιήζκνλ)
θαιείηαη καληθφ ζε εξσηηθή απηνπαξάδνζε λα θπλεγά ην Θεφ, ζεζκίδεηαη
νπζηαζηηθά, πξσηίζησο ζην λνπ (…) ησλ ζπγρξφλσλ. Ο λενειιεληθφο
δηαθσηηζκφο αιιεζσξίδεη ζπρλφηαηα (γηα λα είκαη αθξηβνδίθαηνο λα πσ
θαιχηεξα φηη κνλίκσο θαη άθεπθηα πηζεθίδεη ;) πξνο ηε Γχζε. Καζψο
θαίλεηαη, κεηνλεθηεί κεγαιψλνληαο ζηελ πθαληή πνδηά ηεο γηαγηάο ηνπ3.
Ηδνχ, θη έλαο άλζξσπνο πνπ βηψλεη άκεζα ηα δεηλά (;) απηά θαη φρη
κφλνλ. Ο ρψξνο δξάζεο ηνπ - ε εθθιεζία - ηνλ
πιεγψλεη θάπνηε αλνηθηά (ζπλεζέζηαην). Σν
βάξνο ηνπ νλφκαηνο θαη ησλ νηθνγελεηαθψλ
παξαδφζεσλ, πνχ βαζηνχλ πνιχ πξηλ ηελ άισζε
ηεο Πφιεο - κηα αθφκε κέξηκλα, κηα αθφκε, ίζσο,
αλάζρεζε ζηελ εξσηηθή πηήζε. Εεηά λα δηθαηψζεη
ηα πάληα : ην ρψξν δξάζεο ηνπ (ηελ εθθιεζία),
ηελ χπαξμή ηνπ (ηελ εξσηηθή ηνπ θνξά πξνο ην
ιεγφκελν φλησο Ολ) θαη ην έζλνο ηνπ (γιψζζα θαη
θείκελα πνπ αλαζχξνληαη απφ ηε ιήζε θαη
γνληκνπνηνχλ, παγθνζκίσο, ςπρέο). Σν φλνκά ηνπ
Μαθάξηνο Ννηαξάο.
Βξήθε ζπκπνιεκηζηή θαη ζπλνδνηπφξν. Οκφπαζν θαη ίδηα θιεγφκελν
κ’ εθείλνλ. Σν φλνκά ηνπ Νηθφδεκνο Αγηνξείηεο. Με κηα εξσηηθή θίλεζε

3
Ο ΢ηαχξνο Γηαγθάδνγινπ γξάθεη ραξαθηεξηζηηθά ζην «Βίος και λόγος ζηην ηζσταζηική
παράδοζη», ζει.379 θ.ε., εθδ. Γφκνο, Αζήλα 2016 : «Δίλαη γεγνλφο φηη ζηα φξηα ηνπ Νένπ
Διιεληζκνχ πνηέ δελ έγηλε έλαο δεκηνπξγηθφο δηάινγνο κεηαμχ ηνπ Γηαθσηηζκνχ θαη ησλ εθθξαζηψλ
ηεο νξζφδνμεο Παξάδνζεο. Ζ εθθξεκφηεηα απηή παξακέλεη ηξαγηθά αθάιππηε έσο ηηο κέξεο καο.».
Βι., ζρεηηθά γηα ην ζέκα καο, ηηο ζει. 374 - 400. Αλ θάπνηνο λνκίδεη πσο κπνξεί λα είλαη ππεχζπλνο
πνιίηεο απηήο ηεο ρψξαο θαη ηαπηφρξνλα ζνβαξφο, ηνπιάρηζηνλ, πλεπκαηηθφο άλζξσπνο πνπ θαηνηθεί
ζ’ απηήλ ρσξίο λα λνηάδεηαη γηα ηνλ δηάινγν απηφλ θαη λα ηνλ παξαθάκπηεη κε πεξηθξφλεζε, κάιηζηα,
θαη αδηαθνξία, ηφηε πιαλάηαη πιάλελ νηθηξάλ…
3
γλεζηφηεηαο θαη αιήζεηαο, κέζα ζε έλα ζηξφβηιν ειεπζεξίαο άλεηα ζα
έιεγε θαλείο, αγσλίδνληαη λα απαληήζνπλ ζηα ξεχκαηα ηνπ θαηξνχ ηνπο.
Ο πφζνο ηνπο ζπλαληά ηε γλσζηή πεξηπνίεζε : κνλαμηά, πεξηζψξην, κε
παξαδνρή, ριεχε, δίσμε. Ο Μαθάξηνο θαη ν Νηθφδεκνο ππξνβνινχλ (φρη
ρσξίο θηλδχλνπο (ζσηεξηνινγηθήο) απνιπηνπνίεζεο ηεο πξφηαζήο ηνπο
απφ ηνπο κεηαγελεζηέξνπο, φπσο ηζηνξηθά πάληα ζπλεζίδεηαη) : Μπνπκ !
«Φιλοκαλία ηφν ιερών νηπηικών»4 ( ηη ιέμε αλαλνεκαηνδφηεζεο ηνπ
θάιινπο θαη ζσηεξηνινγηθήο (!) εκπινθήο ηνπ ζηε κεηαθπζηθή
αλαδήηεζε ! ηη ζχλζεζε !) θαη αθφκα κηα δεχηεξε εθππξζνθξφηεζε
«Πεξί ηεο ζπλερνύο Θείαο Μεηαιήςεσο»5. ΢ε απιή ζχγρξνλε
κεηάθξαζε : ε αθάζεθηε απάληεζε ηνπ εξσηεπκέλνπ (πηζηνχ) ζηελ
πξφζθιεζε ελφο καληθνχ Νπκθίνπ πνπ πεξηκέλεη ζηε λπθηθή παζηάδα.
Αλ ηα θείκελα απηά ελδηαθέξνπλ (λα ηνικήζσ λα πσ, δψληαο ζηε κίδεξε
λενειιεληθή δσή…, επεξεάδνπλ ;) δηαθφζηα ηξηάληα ρξφληα κεηά, είλαη
αθξηβψο γη’ απηφλ ην ιφγν6.
Σν αίηεκα ηεο επνρήο καο γηα ηελ επηζηξνθή ζηνπο παηέξεο, πνπ
ζπρλφηαηα αθνχκε ζηνπο θχθινπο ηεο εθθιεζίαο σο
αίηεκα γλήζηνπ νξζφδνμνπ βίνπ,
ζπληειέζηεθε αθξηβψο ην ζσηήξην εθείλν
έηνο. Πνχ ; ΢ε έζλνο εκπεξίζηαην. Πψο ;
Με ηελ ζπλδξνκή κηθξήο παξέαο. Άξαγε,
νη δπφ καο απηνί άγηνη κάο δείρλνπλ ηνπο
δξφκνπο πνπ πξέπεη λα αθνινπζνχλ νη
πφζνη καο ; Σνλ ηξόπν πξαγκάησζήο ηνπο
; Σελ επηθξάηεηα πνπ θαηαιακβάλνπλ ζην
κέιινλ ηέηνηαο ινγήο ςπρηθά θηλήκαηα ;

4
Υξνλνινγία έθδνζεο 1782
5
Σν έξγν απηφ απνηειεί επεμεξγαζία, νπζηαζηηθά, δηεχξπλζε θαη επέθηαζε ηνπ βηβιίνπ ηνπ Νεοθύηοσ
Κασζοκαλσβίηοσ «Πεξὶ ζπλερνῦο ζείαο κεηαιήςεσο». Ζ έθδνζε ηνπ θεηκέλνπ ηνπ Αγ. Νηθνδήκνπ
γίλεηαη ζηε Βελεηία (φπσο θαη ηεο Φηινθαιίαο έλα ρξφλν λσξίηεξα) ην 1783.
6
Καζψο ν παξψλ πξφινγνο αλαζχξζεθε πξνο δεκνζίεπζε εθέηνο (2019) ζα ήζεια λα εκπινπηίζσ ην
θείκελν κε ηελ παξνχζα ππνζεκείσζε (φπσο θαη κε ηηο ππνζεκεηψζεηο 2,6,7) πνπ δελ ήηαλ δπλαηφλ λα
ππάξρεη ζηνλ πξφινγν ηνπ 2003, θαη πνπ σζεί ηνλ αλαγλψζηε λα εληξπθήζεη πεξηζζφηεξν ζην ζέκα.
Λέεη, ινηπφλ, ελδεηθηηθφηαηα ν ΢ηαχξνο Γηαγθάδνγινπ ζην βηβιίν ηνπ «Βίος και λόγος ζηην
ηζσταζηική παράδοζη», ζει.380 θ.ε., εθδ. Γφκνο, Αζήλα 2016 : «…ην αλέιπηζην γηα ηα κέηξα ηεο
επνρήο έξγν ηνπο (ησλ αγ. Μαθαξίνπ Ννηαξά θαη αγ. Νηθνδήκνπ Αγηνξείηε) απνηειεί κηαλ απξνζδφθεηε
έθπιεμε γηα ηε λεψηεξε Οξζνδνμία, αιιά θαη γηα ηελ ίδηα ηελ απηνζπλεηδεζία ηνπ Νένπ Διιεληζκνχ.»
(ε ππνγξάκκηζε δηθή κνπ) θαη ζε άιιν ζεκείν πάιη «…νξακαηίζζεθαλ κία έλδνλ αλαγέλλεζε… ».
Σέινο, είλαη άθξσο ελδεηθηηθά φζα ν Γηαγθάδνγινπ αλαθέξεη (απηφζη ζει.384) γηα ηελ… ππνδνρή πνπ
επεθχιαμε ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο απηή ε ειιεληθή δηαλφεζε ηνπ 20νπ αηψλα θαη ε ζπλείδεζε πνπ είρε
ε δηαλφεζε απηή γηα ηα θαζ’ εκάο πξάγκαηα θαη ηελ απηνζπλεηδεζία καο : «…ελ ηνχηνηο ζε θακία απφ
ηηο ηζηνξίεο ή αλζνινγίεο ηεο λενειιεληθήο ινγνηερλίαο (Κ.Θ.Γεκαξάο, Λ.Πνιίηεο, Γ.Βαιέηαο,
M.Vitti) δελ αλαθέξεηαη (ην έξγν ηνπ Αγ. Νηθνδήκνπ)… Ζ δε θηινθαιηθή θίλεζε παξαζησπήζεθε
ζπζηεκαηηθά θαη ζηνπο ηνκείο ησλ θνηλσληθψλ επηζηεκψλ. Γεληθφηεξα, ε ζχξαζελ δηαλφεζε ζηελ
Διιάδα, θαη’ επίδξαζε ηνπ Γηαθσηηζκνχ, αγλνεί, φηαλ δελ απνξξίπηεη ηελ πλεπκαηηθή παξαγσγή ηνπ
εθθιεζηαζηηθνχ ρψξνπ, είηε γηαηί δελ ηελ θαηαλνεί είηε γηαηί ηελ θξίλεη κε ηνλ ηξφπν πνπ ν
Γηαθσηηζκφο έθξηλε ηε δπηηθή κεηαθπζηθή». Οη αηηίεο ηεο κηδέξηαο καο θαη ηεο ιχπεο γη απηήλ, σο
θαίλεηαη, είλαη πνιιέο…
4
 Σν απνηέιεζκα ηνπ πξψηνπ
πφζνπ ηνπο ; Ηδνχ : ε παξάδνζε
ηεο «Φιλοκαλίας» (φρη,
νκνινγνπκέλσο, δίρσο θηλδχλνπο
ζηελ πνξεία γηα ηελ επραξηζηηαθή
εθθιεζηνινγία θαη γηα πνιιά
άιια…) επεξέαζε ηελ νκφδνμε
Ρσζία θαη ηηο παξαδνπλάβηεο
εγεκνλίεο. Μφλν ; Αλ θαη δελ είλαη
δηφινπ ιίγν, φρη κφλνλ. Ο πφζνο
ησλ αγίσλ καο επεξέαζε ηε
ζενινγηθή ζθέςε αλαηνιήο θαη
δχζεο. Καη φζν γηα καο,
αλακφξθσζε ηε ζενινγία επηρεηξψληαο λα ηελ απνκαθξχλεη απφ θάζε
εζηθνινγία θαη ζρνιαζηηθηζκφ (έηζη ηα θείκελα ηεο Φηινθαιίαο) πνπ ηε
κάζηηδε θαη ελ κέξεη ίζσο ηε καζηίδεη, επαλαπξνζδηφξηζε ην λφεκα ηεο
κνλαρηθήο δσήο (=δξόκνο βίνπ, αιιά θαη απαξάγξαπηε νληνινγηθή
θαηεγνξία/ηδηόηεηα ηνπ αλζξσπίλνπ φληνο…) θαη ηελ
έλλνηα ηνπ νξζφδνμνπ ήζνπο (=εθθιεζηαζηηθνχ,
=Δπραξηζηηνθεληξηθνχ ήζνπο), δειαδή ηνπ ηξόπνπ
καο. Μάιηζηα, αλ ην θαινζθεθηεί θαλείο, ε πεξίθεκε
Ρσζηθή ζενινγία ηεο δηαζπνξάο, πνπ ηφζν ζφξπβν
έθαλε δηεζλψο θαη σο επί ην πιείζηνλ πγηψο
αλαηάξαμε ηα νξζφδνμα χδαηα θαη ηεο ρψξαο καο,
θπξίσο ζηηο δεθαεηίεο ηνπ ’60 θαη ’70, δελ είλαη άιιν
- ηεξνπκέλσλ ησλ αλαινγηψλ - απφ αληηδάλεην απιά,
πνπ ηελ χπαξμή ηνπ νθείινπκε ζηε θσηηζκέλε
ζχληαμε ηεο «Φιλοκαλίας» απφ ηνπο δχν απηνχο αγίνπο.
Δπίζεο, ε αγηνξεηηηθή αλαγέλλεζε ησλ ηειψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’60 θαη
νιφθιεξεο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ’707 είλαη ζε ηέηνηα θείκελα, θαη φρη κφλνλ
θπζηθά, πνπ ρξσζηά ηελ χπαξμή ηεο.
Μα ε νξκεηηθή θίλεζή ηνπο δελ ζηακαηά ζην ζεκείν απηφ. Με ην
δεχηεξν πφζν εθείλνπ ηνπ ζσηεξίνπ έηνπο, κε ην βηβιίν «Περί ηης
ζσνετούς θείας μεηαλήυεφς»8, νη άγηνη επηρεηξνχλ λα απνδεζκεχζνπλ
(ραξαθηεξηζηηθέο νη ηειεπηαίεο γξακκέο ηνπ θεηκέλνπ) ηελ εξσηηθή
ζρέζε Θενχ-αλζξψπνπ απφ ηα δεζκά ελφο εζηθνινγηθνχ δένληνο, κηαο
7
΢ρεηηθά κ’ απηφ βι. ΢ηαχξνο Γηαγθάδνγινπ «Σηο μεηαίτμιο ηης θεολογίας, Γοκίμια για ηον
διάλογο θεολογίας και πολιηιζμού», ζει.321, εθδ. Γφκνο, Αζήλα 2018, θαη ηνπ ηδίνπ «Βίος και
λόγος ζηην ηζσταζηική παράδοζη», ζει.378 θ.ε., εθδ. Γφκνο, Αζήλα 2016
8
Βι. ΢ηαχξνο Γηαγθάδνγινπ «Βίος και λόγος ζηην ηζσταζηική παράδοζη», ζει.378 θ.ε., εθδ.
Γφκνο, Αζήλα 2016. Ο Γηαγθάδνγινπ θάλεη ιφγν γηα «…γεληθεπκέλε απνρή ησλ νξζνδφμσλ απφ ηε
ζεία Δπραξηζηία, εθηφο απφ ηηο κεγάιεο ενξηέο ηνπ Πάζρα, ησλ Υξηζηνπγέλλσλ…». Μηθξφ πξάγκα ;
Όρη, θαζψο ίζσο δείρλεη φηη νη έιιελεο απαξλήζεθαλ ηνλ έξσηα θαη εξσηεχζεθαλ ηελ απφζηαζε εθείλε
απφ φια πνπ πξνζθέξεη αθεηδψο ε λνεζηαξρία…, πνπ θάιιηζηα ζα κπνξνχζε λα κεηαθξαζηεί σο
απλαληζηηθή απηντθαλνπνίεζε «πεξηραξψο» θιεηζκέλνπ ζηελ «απηάξθεηά» ηνπ αηφκνπ
5
θαηνρπξσκέλεο θαη αζθαινχο επιάβεηαο κε λνκηθφ
ραξαθηήξα, απφ ηα δεζκά ηεο πξφιεςεο θαη ηεο
δεηζηδαηκνλίαο ή κηαο ζηείξαο ηππνιαηξίαο ελ πάζε
πεξηπηψζεη, πνπ αληίθεηηαη ζην νξζφδνμν
(=εθθιεζηαζηηθφ, =Δπραξηζηηνθεληξηθφ) ήζνο.
Ζ κεηάθξαζε ησλ ιφγσλ ηνπο : έρεη κέηξν ν πόζνο
καο γηα ηνλ Θεό ; (Αο πνχκε ζπλεπξηζθφκαζηε καδί Σνπ
θάζε Υξηζηνχγελλα θαη Πάζρα, άληε θαη θάλα δπφ
θνξέο αθφκε, εηο εθπιήξσζηλ ησλ «ζπδπγηθψλ» καο
ππνρξεψζεσλ ;…) Γίλεηαη πνηέ ε δσή ηνπ Θενχ λα εκθαλίδεηαη άζρεηε
κε ηελ εδψ δσή καο θαη λα κελ εμεηθνλίδεηαη απφ ηελ ίδηα ηελ πξάμε καο ;
Γειαδή, γίλεηαη πνηέ, αθνχ απνδερζεί ηελ πξφζθιεζε θαη πξνζέιζεη
ζηνλ νίθν ηνπ πξνζθαινχληνο νηθνδεζπφηε, λα γπξλά ηελ πιάηε ηνπ ν
νηνζδήπνηε τ εγθφζκηνο πξνζθεθιεκέλνο ζηνλ νηθνδεζπφηε Απηφλ φηαλ
εθείλνο ηνλ θαιεί ζε (εξσηηθφ αλάθξαζεο) δείπλν ;… Απηφ πξάηηνπκε
ζηελ θνηλσληθή καο δσή ; Απηφ ζπλεζίδνπκε ; Ζ αζκαηηθή Νχκθε κπνξεί
πνηέ λα ππαθνχζεη ζε λφκνπο κεηξηαζκέλνπ πφζνπ ζηε δίςα ηεο γηα ηνλ
Νπκθίν ; Κάηη αθφκε, φκσο, ζπνπδαηφηεξν πνπ θξχβεηαη ζ’ εθείλνλ ηνλ
αλέλδνην θαη πεηζκαηηθφ επηζεηηθφ
πξνζδηνξηζκφ («ζπλερνύο») ηνπ νπζηαζηηθνχ
«Μεηάιεςε» : (ην κείδνλ δεηνχκελν) ε
αγάπε ζεξηεχεη, πνιιέο θνξέο, κε ηε
ζπλήζεηα θαη ηε κάζεζε. Μαζαίλνπκε λα
αγαπνχκε. Γειαδή, ν πφζνο ηεο έλσζήο καο
κε ηνλ Θεφ (ελ πξνθεηκέλσ δηα ηεο Θείαο
Μεηαιήςεσο) αλάβεη πφζν πάλσ ζηνλ πφζν. Παιαηά
πξάγκαηα, παιαηάο επνρήο θαη αδηάθνξα πηα ζην πνιππξάγκνλ λπλ ;
Αθξηβψο, ηφζν παιαηά φζν θαη ην λα κηιά θαλείο ζηα παηδηά ηνπ ή ζηε
γπλαίθα ηνπ, θαηά ηε ζπλήζε πξαθηηθή ησλ ζπγρξφλσλ πξννδεπκέλσλ
θνηλσληψλ καο, θαη λα θνηλσλεί παληνχ θαη πάληα ην Μπζηήξην ηεο
δσήο…

Γηαθφζηα είθνζη ρξφληα κεηά, πέηπραλ νη άγηνη θνιιπβάδεο Μαθάξηνο θαη

Νηθφδεκνο ηνπο ζηφρνπο ηνπο ; Κάζε γλήζηα
θιεγφκελνο πφζνο πεξηκέλεη λα θνξεζζεί αθνξέζησο
κφλν ζην ηέινο ηνπ δξφκνπ, πέξαλ ηνπ ελζάδε, ζηα
έζραηα. Δίλαη καθξχο ν δξφκνο γηα ηφηε πνπ νη
άλζξσπνη ζα εζηζηνχλ λα ζηνρεχνπλ ζηε βίσζε ηεο
ζρέζεο ηνπο κε ην Θεφ, κα θαη κεηαμχ ηνπο, κε φξνπο
ηέηνηνπο φπσο «έζειμαο πφζσ κε, Υξηζηέ, θαη
ειινίσζαο ησ ζείσ ζνπ έξσηη», «πεξηπαηψ θαη θαίνκαη
δεηψλ ψδε θαθείζε θαη νπδακνχ ηνλ εξαζηήλ επξίζθσ
ηεο ςπρήο κνπ», «φινο πεξηπιεθφκελνο, φινλ
6
θαηαθηιεί κε», «θαη γάξ Νπκθίνο γίλεηαη… θαζ΄εθάζηελ… θαη γίλεηαη ν
γάκνο… ζενπξεπψο ζπκκηγλχκελνο», «θαη ρείξ Υξηζηφο θαη πνπο
Υξηζηφο εκνχ ηνπ παλαζιίνπ, θαη ρείξ Υξηζηνχ θαη πνπο Υξηζηνχ ν
άζιηνο εγψ δε. Κηλψ ηελ ρείξα θαη Υξηζηφο φινο ε ρείξ κνπ έζηηλ» …
Απηά…

Αζήλα ΢επη. 2003

© ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ
Υστερόγραφο
Δλ φςεη ηεο επηθείκελεο θαη… εηεξνρξνληζκέλεο δεκνζίεπζεο ηνπ
«θνκκέλνπ» απηνχ πξνιφγνπ, ζθέθηεθα λα παξαζέζσ ειάρηζηεο αξάδεο
απφ ηα θείκελα ηνπ Φηινθαιηθνχ Corpus γηα λα απνθαζίζεη (φπσο,
εμάιινπ, έρεη ήδε απνθαζίζεη γη απηά ε λενειιεληθή ηζηνξία…),
επηηέινπο, ν ζχγρξνλνο αλαγλψζηεο αλ είλαη γηα ηνλ θάιαζν ησλ
αρξήζησλ, αλ είλαη ζθνηαδηζηηθά, …αληηδηαθσηηζηηθά, εμνβειηζηέα θαη
απφβιεηα απφ ηε κέζε εθπαίδεπζε θαη ηελ ελ γέλεη παηδεία καο θαη αλ
δελ έρνπλ ηίπνηα λα πνπλ θαη λα δψζνπλ ζηε δηαλφεζε, ηελ πνίεζε, ηνλ
πνιηηηζκφ ή ζηελ ζεψξεζε ηεο ηζηνξηθήο καο ζπλέρεηαο, δειαδή ηνπ
ζπγθεθξηκέλνπ καο ηξφπνπ ηνπ δελ. Αο κνπ επηηξαπεί, φκσο, θαη κηα
κηθξή, ππαηληθηηθφηαηε θαη ηειεγξαθηθή έζησ, κεηάθξαζε ηνπ
θαζνιηθνχ λνήκαηνο απηψλ ησλ αξάδσλ, δειαδή ηεο πξαθηηθήο ηνπο
εθαξκνγήο ζ’ νιφθιεξν ην θάζκα ηεο δσήο καο. Σνπιάρηζηνλ, έηζη
δηαβάδσ εγψ ηα θείκελα θαη λνκίδσ φηη δελ παξαλνκψ παξαλαγλσζηηθά
πάλσ ηνπο…

Μνλαρόο ἐζηηλ, ὁ πάληωλ ρωξηζζεὶο, θαὶ πᾶζη ζπλεξκνζκέλνο

[ Μπνξνχκε, ζαξξψ, λα πξνζζέζνπκε ζηε ιέμε «κνλαρφο», δίρσο επ’
νπδελί λα ηελ απαιείθνπκε…, ηε ιέμε πνηεηήο, ζηνραζηήο θαη θπξίσο ηε
ιέμε άλζξσπνο. Γηαηί θπξίσο ; Γηφηη, θξίλσ, φηη αθνξά ζε κηαλ ππαξθηηθή
«πξνζηαθηηθή» ελ φςεη ηεο αθεξαηφηεηαο ηνπ αλζξσπίλνπ πξνζψπνπ θαη
ηεο ηειείσζήο ηνπ. ΢θηαγξαθείηαη έλα ππαξθηηθφ άζιεκα πνπ αθνξά
7
άπαληεο θαη φρη κηα ζηελή πξαγκαηηθφηεηα-έλλνηα πνπ πεξηνξίδεηαη ζε
πνιχ κηθξφ πεδίν δσήο. ]

Εἰ ζενιόγνο εἶ, πξνζεύμῃ ἀιεζ῵ο, θαὶ εἰ ἀιεζ῵ο πξνζεύμῃ, ζενιόγνο εἶ

[ Πέξαλ ηεο νιφηεια αληηζπκβαηηθήο, ζχκθσλα κε ηα επηζήκσο
θξαηνχληα θαη ηα θαζηεξσκέλα, δειαδή κε ηελ θαζεζηεθπία αθαδεκατθή
ηάμε…, βξίζθεηαη ε ηνπνζέηεζε ηνπ ζπγγξαθέα απηήο ηεο πξφηαζεο.
Μφλνλ ; Όρη αζθαιψο. Πψο ήηαλ πνηέ δπλαηφλ ; Καζψο ε πξφηαζε
θξχβεη ην εμήο απιφλ : Πξνεγείηαη ην πξάηηεηλ ηνπ ζεσξείλ θαη ηνπ
νκηιείλ «ζεσξεηηθψο». Υσξίο παζείλ (ελ ηε πξνζεπρή = δσληαλή θαη
ξηςνθίλδπλε ζπλνκηιία ζπλφινπ ηνπ αλζξψπνπ (ζψκαηνο θαη ςπρήο
δεινλφηη) κε ηνλ Αιινλ) δελ λνείηαη ζενινγείλ, θηινζνθείλ, γξάθεηλ ή ελ
Σέρλε ηη πνηείλ… Γελ βξίζθεηαη ζηνλ αληίπνδα απηήο ηεο νιφηεια…
ζσκαηηθήο δηαηχπσζεο ε επνρή καο ;… ]

Οὐδεὶο ἀπείξαζηνο δπλήζεηαη εἰζειζεῖλ εἰο ηὴλ βαζηιείαλ η῵λ νὐξαλ῵λ.

Ἔπαξνλ γὰξ, θεζὶ, ηνὺο πεηξαζκνὺο, θαὶ νὐδεὶο ὁ ζωδόκελνο
[ Ση λα ζπκεζψ ; Σνλ Νίηζε ; Σνλ ππεξθαιχπηεη θαη επίζεο ηνλ δηαζχξεη.
Γηαζχξεη, δειαδή, φιεο εθείλεο ηηο ζεσξήζεηο γηα έλαλ θνβηθφ, κηθξνχιε
αλζξσπάθν, κλεζίθαθν θιπ θιπ ρξηζηηαλφ, πνπ ζπλερψο θαζαξεχεη δήζελ
θαη πνπξηηαληθά δεη θαη επηβάιιεη ζηνπο άιινπο εμίζνπ πνπξηηαληθά λα
δνπλ. Αθνχ, ελ ηέιεη, απηφ είλαη έθπησζε ηνπ ρξηζηηαλνχ θαη φρη
απζεληηθή βίσζε ηνπ επαγγειηθνχ γεγνλφηνο. Σηο θαληηαλέο εζηθνινγίεο ;
Σηο θνηηά σο κεηξάθηα ζην δεκνηηθφ ζρνιείν. Σνπο ινγήο αηζαιάθσηνπο
επηηπρεκέλνπο φισλ ησλ επνρψλ ; Σνπο θξνχεη ηνλ θψδσλα εζράηνπ
θηλδχλνπ. Σα ηξαχκαηα θαη νη πιεγέο ζηνλ αγψλα, ιέεη ε πξφηαζε, είλαη
ε απφδεημε θαη πσο αθφβσο θαη γελλαία πνιεκήζακε θαη πσο φλησο
δήζακε. ]

Εἶδνλ πάζαο ηὰο παγίδαο ηνῦ ἐρζξνῦ ἡπιωκέλαο ἐπὶ ηῆο γῆο· θαὶ
ζηελάμαο εἶπνλ· Τίο ἄξα παξέξρεηαη ηαύηαο; Καὶ ἤθνπζα θωλῆο
ιεγνύζεο κνη· Ἡ ηαπεηλνθξνζύλε.
[ Αζθαιψο, απαηηείηαη εκπεηξηθή βίσζε ησλ ιεγνκέλσλ γηα λα απνθαλζεί
θάπνηνο γηα ηελ αιήζεηά ηνπο ή φρη, αθνχ ε απφθαλζε απηή ζα
ζηεξίδεηαη ζην ίδην ην πεηζί ηνπ θαη δελ ζα είλαη κηα μψπεηζε απφθαλζε
αθεξεκέλνπ θαη δηαλνεηηθνχ ραξαθηήξα. Ωζηφζν, κε ζέινληαο λα
ζρνιηάζσ εγψ ην απφζπαζκα απηφ ζα αθήζσ ηνλ T.S.Eliot, κεηαμχ
πάκπνιισλ άιισλ δπηηθψλ πνπ αγσληνχλ θαη ςάρλνπλ γηα ηελ φλησο δσή
δίρσο κεηνλεμίεο (ειιαδηθνχ ηχπνπ…) θαη πξνθαηαιήςεηο…, λα καο πεί
φηη Humility is endless. ]

8
Ἐθ ηνῦ πιεζίνλ ἐζηὶλ ἡ δωὴ θαὶ ὁ ζάλαηνο
[ Αο ζπλδπάζεη, παξαθαιψ, ν αλαγλψζηεο ηελ πξφηαζε απηή κε ηελ
πξψηε πξφηαζε πνπ εδψ ζρνιηάζακε. ΢ρνηλνβαζίεο. Έμνρεο ηζνξξνπίεο.
Αιεζηλέο αθξνβαζίεο. Αζθαιψο πέξαλ ηνπ νηνπδήπνηε τ γξαθείνπ. Αλ
φρη ζην νξαηφ θαη απηφ ΢π, ηφηε νχηε ζην ππεξβαηηθφ, κεηαθπζηθφ θαη
«ζξεζθεπηηθφ» ΢π ζα έρεηο κέξνο θαη θνηλσλία δσήο. Αλ απνηχρεηο ζην
νιφηεια νξαηφ θαη ζηελ αλζξσπηά πνπ ςειαθείηαη, απέηπρεο λα
κεηάζρεηο ζην αφξαην θαη αςειάθεην πνπ δήζελ (δηαλνεηηθά, δειαδή,
θαη θαηαζθαιηζκέλνο) πνζείο. Μα θαιά, ππάξρεη πιηζκφο ζηελ πξφηαζε
απηή ; Κνηλσληθή ζεσξία ; «Σαμηθή» ζεψξεζε ; Απνιχησο. Αο ηηο βξεη
θαη αο ηηο νλνκαηίζεη ν αλαγλψζηεο απηνχ ηνπ ζρνιίνπ. ]

Μὴ ἔζν πεπνηζὼο ηῇ δηθαηνζύλῃ ζνπ

[Ννκίδσ πσο είλαη θαηαλνεηφ ην λφεκα θαη νη πξνεθηάζεηο ηνπ ζηνλ
θαζέλα. Πνπξηηαληζκφο ; Οχηε σο ηδέα. Ζζηθφο θψδηθαο (ινγήο)
αμηνκηζζηψλ ; Λνγίδεηαη έθηξσκα θαη ζθνππίδη. Δπζεβηζκφο θαη παλνπιία
θαηνξζσκάησλ αξεηήο ; ΢ίρακα θαη πηψκα πνπ βξσκάεη. ΢ε πνηνπο
απεπζχλεηαη, πνηνπο αθνξά ; Αθνχσ ηνλ ζπλήζε βφκβν ζη’ απηηά κνπ :
έρσ εθδώζεη 15 πνηεηηθέο ζπιινγέο. Έρσ γξάςεη 28 βηβιία. Πήξα ην α΄
θξαηηθό βξαβείν κπζηζηνξήκαηνο. Η πζηεξνθεκία κνπ είλαη εμαζθαιηζκέλε
βάζεη ηνπ πνηνηηθνύ κνπ έξγνπ. Δίκαη κνλαρόο 47 ρξόληα. Δίκαη
αγηνξείηεο. Τν βηβιίν κνπ είλαη πξώην ζε πσιήζεηο. Έρσ 2 δηδαθηνξηθά
θαη 4 πηπρία. Η άζθεζή κνπ είλαη όπσο ησλ παιαηώλ παηέξσλ ηεο εξήκνπ.
Α, λεζηεύσ όιεο ηηο θαζηεξσκέλεο από ηελ εθθιεζία λεζηείεο. Έρσ θάλεη
άπεηξεο ειεεκνζύλεο. Γλσξίδσ ζαπκάζηα ηα παηεξηθά θείκελα. Δίκαη
εηδήκσλ ζηε θηινζνθία. Αλαθάιπςα ην κπνδόλην. Αλαθάιπςα ηε βαξύηεηα.
Αλαθάιπςα ηε ζεσξία ηεο ζρεηηθόηεηαο. Αλαθάιπςα ηηο αηώληεο ηδέεο.

9
Βξήθα ηελ θαηεγνξηθή πξνζηαγή. Απέδεημα ηνπο λόκνπο ιεηηνπξγίαο ηνπ
θεθαιαίνπ. Πάσ θάζε ρξνληά γηα πξνζθύλεκα ζηνπο Αγίνπο Τόπνπο. Έρσ
εθπιεξώζεη ηελ ππνρξέσζή κνπ λα πάσ γηα πξνζθύλεκα ζηε Μέθθα θαη κε
ην παξαπάλσ. Γίλσ ζπλαπιίεο ζ’ όιν ηνλ θόζκν. Έρσ ιάβεη εμαηξεηηθέο
θξηηηθέο. Έρσ 7.500 followers. Έρσ 12.000 likes. Δίκαη θαιόο
κνπζνπικάλνο. Δίκαη θαιόο ρξηζηηαλόο. Δίκαη θαιόο πνηεηήο. Δίκαη θαιόο
βνπδηζηήο.
Γελ ζπλερίδσ. Φφβνο, αλαζθάιεηα, εκπνξηθή ινγηθή, απειπηζηηθή ςπρηθή
ζηελφηεηα, ςπρηθή ηνθνγιπθία, ζιηβεξέο αλαπεξίεο, ιήζε ζαλάηνπ,
άγλνηα κέηξνπ, αλχπαξθηε ε ξσγκή κέζα καο πνπ έκαζε ελ ηνηο
πξάγκαζη λα δηςά ην λεξφ ηεο Πεγήο, θαη πάλσ απ’ φια αλειεπζεξία,
αλειεπζεξία, αλειεπζεξία θαη ακάζεηα αιεζηλήο δσήο. Ζ πνίεζε ηνπ
ΒΗΩΜΑΣΟ΢ εθείλνπ πνπ ιέεη φηη απφ αιινύ θαη αιιηώο θξέκεηαη
νιφθιεξε ε ηπρφλ δηθαίσζε ηεο δσήο καο θαη φηη ηνπιάρηζηνλ είδακε,
έζησ απφ καθξηά ζαλ ηνλ Μσπζή, ηε ρψξα ηεο ειεπζεξίαο πνπ νξίδεηαη
απφ ηε ΢ρέζε…, απνπζηάδεη παληειψο απφ ηηο παξαπάλσ δειψζεηο
θαηαζθάιηζεο. Όκσο, ηεληψλνληαο ηε ζρνιηαδφκελε πξφηαζε ζηα άθξα
ηεο ζα ηελ ζπκπιεξψζσ αλαθέξνληαο, ζε ειεχζεξε απφδνζε, ηα ιφγηα
ηνπ πξνθήηε Ζζατα, πνπ κε ηελ αθξαία ηνπ πιελ αθξηβέζηαηε
δηαηχπσζε δίλεη ην κέηξν πνπ πξέπεη λα έρνπκε θαη πνπ ηφζν νδπλεξά
καο ιείπεη : όια ηα αγαζά έξγα καο, όια ηα αξηζηνπξγήκαηά καο θαη νη
ππέξνρνη άζινη θαη ηα θαηνξζώκαηά καο είλαη ζαλ ηε ζεξβηέηα κηαο
γπλαίθαο πνπ έρεη πεξίνδν. (Ηζαταο θεθ.64,6) ]

Πξνζεπρή ἄλεπ πόλνπ ὡο ἔθηξωκα ινγίδεηαη παξά ηῳ Θεῴ

[ Αιήζεηα, δελ είλαη ππνκλεκαηηζηηθνί ηεο πξφηαζεο απηήο νη ζηίρνη πνπ
βξίζθνληαη ζην ηέινο ηνπ αλσηέξσ πξνιφγνπ ; Πάλησο, αλ απηφ δελ είλαη
θαηαλνεηφ θαη ν παξαιιειηζκφο κπνξεί λα θαληάδεη ζε θάπνηνπο
αηαίξηαζηνο ή αδχλαηνο, αο πσ φηη αξεγκάησηε θαη αηζαιάθσηε χπαξμε
ζηνλ θφζκν ηνχην δελ κπνξεί λα δηεθδηθεί αιεζηλήο δσήο πλεπκαηηθέο
δάθλεο. Γξαβαησκέλε χπαξμε δελ λνείηαη, νχηε ζπληζηά εκπεηξηθφ
δεδνκέλν ζ’ φιν ην εχξνο ηεο ηζηνξίαο. Έηζη ζηελ πξνζεπρή, έηζη θαη ζηε
κνπζηθή, ηελ πνίεζε, ην ζέαηξν, ηε θηινζνθία, ηε δσγξαθηθή. Έηζη, ζηηο
επηζηήκεο, έηζη ζηα καζεκαηηθά, έηζη παληνχ. Σα ηππηθά ιφγηα, σο
δειψλεηαη ππφξξεηα ζηελ πξφηαζε, φρη κφλν κνηάδνπλ λα ελνρινχλ,
αιιά ε ίδηα ε ηππηθή ζηάζε θαηέλαληη ηνπ Πνζνπκέλνπ δειψλεηαη
εθηξσκαηηθή, χπνπηε αλαπζεληηθφηεηαο, κηα παξα-πνίεζε θαη
θαιθίδεπζε, πνπ ζηνρεχεη λα μεγειάζεη, δπζηπρψο, φ,ηη δελ μεγειηέηαη :
ην ίδην ην δελ, πηζαλφηαηα ηελ ηζηνξία θαη αζθαιέζηαηα απηφλ ηνχηνλ
ηνλ Θεφ. Μα ζθέθηνκαη : γίλεηαη πνηέ δίρσο πφζν θαη πάζνο αμεδίςαζην
λα ζειήζεη λα κπεη θαλείο θαη λα δήζεη ηε δσή ηνπ Πλεχκαηνο ; Τπάξρεη
πνηέ πεξίπησζε λα πηζηέςεη θάπνηνο φηη είλαη πιήξεο θαη νη πφζνη ηνπ
έρνπλ θνξεζζεί θαη εθπιεξσζεί ; Γελ δνχκε θαζεκεξηλά γηα λα δεηάκε
10
ΔΜΠΟΝΩ΢ απηφ πνπ Γελ μέξνπκε θαη πνπ Γελ κπνξνχκε λα
εθθξάζνπκε θαη πνπ Γελ έρνπκε θηάζεη λα επηζπκνχκε ;… ]

Αζήλα Θενθάλεηα 2019

© ΣΤΑΘΗΣ ΚΟΜΝΗΝΟΣ

11