Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi

Afyon Kocatepe University Journal of Science and Engineering

AKÜ FEMÜBİD 19 (2019) Özel Sayı (499-504) AKU J. Sci. Eng. 19 (2019) Special Issue (499-504)

Aşamalı Gözenek Yapısına Sahip Si3N4 Seramiklerinin Üretimi ve

Mekanik Karakterizasyonu
Gülsüm TOPATEŞ1, Buğra İPEK 2, Ali ÇELİK3
1
Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi, Metalürji ve Malzeme Mühendisliği
Bölümü, Ankara.
2
Ortadoğu Rulman ve Sanayi Tic. A.Ş, Ankara
3
Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Metalürji ve Malzeme Mühendisliği Bölümü, Bilecik

e-posta:gtopates@ybu.edu.tr, bugraipekk@gmail.com, ali.celik@bilecik.edu.tr

ORCID ID: http://orcid.org/0000-0003-4453-8214, http://orcid.org/0000-0002-6213-9919, http://orcid.org/0000-0001-
6206-1587

Geliş Tarihi: 27.08.2019; Kabul Tarihi: 25.09.2019

Öz
Aşamalı gözenekli Si3N4 seramikleri, numune kesiti boyunca farklı gözenek boyutu ve gözenek oranı
olacak şekilde bu çalışmada üretilmiştir. Gözenek oluşturucu olarak PMMA küreleri kullanılmış ve ağ. %
Anahtar kelimeler 0-10 olacak şekilde ilave edilmiştir. İlk olarak, farklı oranlardaki PMMA ve Si3N4 tozu tabakaları
Aşamalı gözenek; Si3N4; preslenmiş, ardından ısıl işlem ve sinterleme adımları gerçekleştirilmiştir. Si3N4 seramikleri 1,4-1,7 g/cm3
Eğme mukavemeti; arasında değişen yığınsal yoğunluğa ve % 46-53 açık gözenek hacmine sahiptir. PMMA miktarına ve
Elastik modül aşamalı gözenek yapısına bağlı olarak 3-nokta eğme mukavemetleri 154-61 MPa aralığında ölçülmüştür.
Sonuçlar benzer gözenek oranlarında, aşamalı gözenek yapısı sayesinde daha yüksek mekanik özelliklere
ulaşılabileceğini göstermiştir. Bu avantaj, filtreleme, biyolojik uygulamalar gibi gözenek ve mekanik
dayanımın bir arada istendiği alanlarda kullanılabilir

Fabrication and Mechanical Characterization of Gradient Porous Si3N4

Ceramics
Abstract
Gradient porous Si3N4 ceramics with various pore size and porosity along the cross-section of the
Keywords samples were fabricated in this study. PMMA spheres were used as pore former additive and added
Gradient porosity; between 0-10 wt. %. Firstly, layers with different amount of PMMA and Si3N4 powders were pressed,
then heat-treatment and sintering steps were done. Final Si 3N4 ceramics have bulk density and open
Si3N4; Bending
strength; elastic porosity between 1,4-1,7 g/cm3 and 46-53 %, respectively. The 3-point bending strength values were
modulus measured from 154 MPa to 61 MPa depending on PMMA amount and gradient pore structure. The
results showed that gradient pore structure provides higher mechanical properties with equal density
values. This advantage can be used in filtering, biological applications where combination of porosity
and mechanical resistance is needed.
© Afyon Kocatepe Üniversitesi

1. Giriş özellikleri sayesinde filtre, membran, yalıtkan,

biyoseramik ve ilaç taşıyıcı malzemelerde
Gözenek uzun yıllar boyunca seramik
kullanılmaktadır.
malzemelerde önemli bir hata kaynağı olarak
Seramik malzemelerde gözenek oluşturmak için
görülmüştür. Gözenekli seramikler yüksek yüzey
çeşitli yöntemlerden yararlanılmaktadır; organik
alanı, geçirgenlik değerlerine sahipken mükemmel
esaslı taklit malzemeye seramik çamurun
ısı ve ses yalıtımı sağlarlar. Hafif olmalı nedeniyle
emdirilmesi, doğrudan köpükleştirme ve gözenek
özellikle hareketli parçalarda avantaj kazandırır. Bu

14-16 Ekim 2019 tarihleri arasında düzenlenen X. Uluslararası Katılımlı Seramik Kongresi’nde sunulan bildirilerden
seçilen çalışmadır. 499
Topateş, G vd.
oluşturucu ilavenin kullanılması. Bu yöntemlerin
arasında gözenek oluşturucu ilave kullanımı,
gözenek boyutu ve hacminin kolay kontrol
edilmesini sağlar, bu nedenle de yaygın olarak
tercih edilmektedir. Gözenek oluşturucu ilaveler
doğal ve yapay olarak ikiye ayrılabilir. Doğal olan
ilaveler arasında nişasta, karbon, maya ve çeşitli
tohumlar bulunurken yapay ilaveler arasında PVC,
PS-akrilik-PMMA küreler bulunmaktadır.
Şekillendirme sonrası ilaveler yapıdan ısıl işlem,
çözünme veya kuvvetli asitle yıkama ile
uzaklaştırılır (Studart et al. 2006).
Malzemenin kesit alanı boyunca gözenek boyutu ve
hacminin değişmesi ile aşamalı gözenek yapısı elde
edilmektedir. Farklı boyutta veya miktarda gözenek
oluşturucu içeren toz karışımları, çamur veya
şeritler Şekil 1.’de görüldüğü gibi bir araya
getirilerek malzeme üretilmektedir. Presleme, alçı
döküm ve şerit döküm gibi yöntemler kullanılarak
aşamalı gözenek yapısına ulaşılmaktadır (Miao and
Sun 2010).
Şekil 1. (a) Farklı gözenek oluşturucu miktarına ve
boyutuna sahip karışımlar, (b) bir araya getirilmiş
karışımlar.
Aşamalı gözenek yapısında gözenekli yüzey
sayesinde (yüksek gözenek miktarı ve/veya boyutu)
filtre, membran ve altlık uygulamaları için yüksek
yüzey alanına ulaşılırken, yoğun alt kısım sayesinde
yüksek mekanik dayanım elde edilir. Aşamalı yapı
ayrıca biyoseramiklerde önemli bir yarar sağlar.
Gözenekli üst kısım kemik rejenerasyonuna katkıda
bulunurken, alt kısım ise malzemelerin
mukavemetini arttırır.
Li et al. 2013. farklı oranlardaki (hacimce %0-40)
sterik asidi kurşun zirkonat titanat tozuna
eklemişler ve kuru presleme ile farklı gözenek
miktarındaki toz yığınlarını presleyerek aşamalı
AKÜ FEMÜBİD 19 (2019)
gözeneğe ulaşılmıştır. Sonuç olarak %3-22 arasında
değişen gözenek miktarına sahip malzemeler
üretilmiştir. Aşamalı gözeneğe sahip piezoelektrik
seramiklerde, elektriksel yer değişimler sırasında
daha düşük mekanik gerilimler oluşur.
Werner et al.2002 ise çoklu şerit döküm ile çok
katmanlı hidroksiapatit (HA) üretmişlerdir. Gözenek
oluşturucu olarak dört farklı tane boyutuna sahip
PMBA küreler kullanılmıştır. Kürelerin tane boyutu
100-300 µm iken, hacimce %0-50 arasında HA’ya
ilave edilmiştir. Gözenek oluşturucu ilavesi
içermeyen seramiklerde %80’in üzerinde yoğunluk
elde edilirken, hacimce %20 PMBA ilavesinde
yaklaşık %35 ve %40 ilave miktarında %20’ye kadar
yoğunluk düşmüştür. Üretilen numunelerde
gözenek boyutu 70-200 µm olarak ölçülmüştür.
Laminasyon ise üstte yüksek gözeneğe sahip
tabaka, ortada ise düşük gözeneğe sahip tabaka
olacak şekilde yapılmıştır.
Çalışma ile gözenek oluşturucu ilave kullanılarak
aşamalı gözenek yapısına sahip Si3N4 üretimi ve
üretilen malzemelerin mekanik
karakterizasyonunun yapılması hedeflenmiştir. Bu
amaçla, farklı oranlarda gözenek oluşturucu
kullanılarak hazırlanan toz karışımları katmanlı yapı
oluşturacak şekilde bir araya getirilmiş, üretilen
seramiklerin, 3 nokta eğme mukavemeti ve elastik
modülleri ölçülerek, yapı ve özellik ilişkileri
incelenmiştir.
2. Materyal ve Metot
2.1. Seramik numunelerin üretimi
Çalışmada başlangıç tozu olarak -Si3N4 (UBE E-10,
d50=0,9 m) ve sinterleme ilavesi olarak ağ.% CaCO3
(Riedel-de Haen) ve ağ. % 1.5 Y2O3 (Grade C, H.C.
Starck) kullanılmıştır. Yatay bilyeli değirmende
(MSE Teknoloji) 4 saat süre ile 180 rpm’de
öğütülmüştür ve çamur döner kurutucu ile toz
haline getirilmiştir. Ardından ağ. % 0-15 arasında
değişen miktarlarda PMMA (polimetilmetaakrilat,
d50=44,92 m) küreler (Şekil 2.) gözenek oluşturucu
olarak karışımlara eklenmiş, çift asimetrik
merkezkaç karıştırıcı (Speed Mixer) ile kuru
karıştırma yapılmıştır.
500
Topateş, G vd.

Şekil 3.’de numunelere ait açık gözenek ve yığınsal

yoğunluk değerleri verilmiştir. SP0
numunesigözenek oluşturucu ilave içermemesine
karşın % 46,4 oranında açık gözeneğe sahiptir. Si 3N4
gibi difüzyon katsayısı yüksek olan seramiklerin
yoğun olarak sinterlenmesi oldukça güçtür. Fakat
bu güçlük bu tür malzemelerin gözenekli olarak
üretilmesinde bir avantaj sağlamaktadır. Kısmi
sinterleme olarak adlandırılan ve sinterleme
koşullarının kısıtlandırıldığı (düşük sıcaklık, süre,
Şekil 2.PMMA kürelere ait optik mikroskop görüntüsü
basınç kullanmama, sinterleme ilavelerinin az
Dört farklı toz karışımı hazırlanmış, karışımlara ait
miktarda kullanılması gibi) durumlarda gözenekli
bilgiler Çizelge 1.’de verilmiştir.
seramik üretilebilmektedir. Artan gözenek
Çizelge 1.Çalışmada kullanılan toz karışımları ve oluşturucu ilave ile açık gözenek değerlerinde
içerikleri. yükselme görülmüştür. Aşamalı gözeneğe sahip
numunelerde ise gözenek değerleri beklendiği
Si3N4 oranı PMMA oranı üzere ilave içeren ve içermeyen numunelerin
Toz karışımı
(ağ. %) (ağ. %)
gözenek değerleri arasındadır. Şekilde dikkati çeken
SP0 100 0
SP5 95 5 bir diğer husus ise artan PMMA ile numunelerin
SP10 90 10 hem açık gözenek hem de yığınsal yoğunluklarının
standart sapmalarındaki yükselmedir. Kuru
Şekillendirme tek eksenli kuru presleme (MSE karıştırma ile PMMA kürelerinin homojen olarak
Teknoloji) ile 4*5*60 mm boyutunda kalıp ile, 2,5 dağıtılamaması nedeniyle numunelerde eşit
gram toz ilekullanılarak yapılmıştır. Öncelikle, her
miktarda PMMA bulunamadığından hem açık
bir toz karışımından 10’ar adet numune
preslenmiştir. Aşamalı yapı oluştururken ise SP0 gözenek hem de yığınsal yoğunluk değerleri her bir
karışımından 1,25 gram toz kalıba yerleştirilmiş, numune için farklılaşmıştır. SP10 numunesinde bu
ardından SP5, SP10 veya SP15 tozundan 1,25 gram özellik oldukça belirgin olarak görülmüştür.
toz eklenmiştir. Her bir numune
50 MPa basınç ile şekillendirilmiştir. İlave edilen
PMMA’nın seramik yapıdan ayrılması için hava
ortamında, 600oC’de ve 1 saat süre ile kamara tipi
fırında (MSE Teknoloji) ısıl işlem yapılmıştır. Son
olarak seramikler1700oC’de, 3 saat, azot atmosferi
altında grafit dirençli fırında (FCT Anlagenbau)
sinterlenmiştir.

2.2. Seramiklerin karakterizasyonu

Yoğunluk ölçümü için Arşimet yüzdürme tekniği

kullanılırken, gözenek boyutu ve dağılımı civalı
porozimetre (Micromeritics, Autopore IV) ile
ölçülmüştür. Taramalı elektron mikroskobu (SEM)
(Zeiss Supra 40 VP) ile numunelerin mikroyapı
incelemesi yapılmıştır. Eğme mukavemetleri ve
elastik modülleri ise ASTM C1161–18 standartına
uygun olarak 3x4x50 mm’lik numunelere 3 nokta
eğme düzeneği (Instron 5581, UK) ile ölçülmüştür.
3. Bulgular
Şekil 3. Üretilen seramiklerin açık gözenek ve yığınsal
yoğunluk değerleri (A*:aşamalı)
Numunelerin gözenek boyutu ve dağılımı Şekil
4.’de toplu olarak görülmektedir. S0, SP5-A ve
SP10-A numunelerinde tek modlu, SP5 ve SP10’da
iki modlu gözenek dağılımına ulaşılmıştır. Tek
modlu dağılıma sahip numunelerde ortalama

AKÜ FEMÜBİD 19 (2019) 501

Topateş, G vd.

gözenek boyutu 1 m’nin altında iken, iki modlu

dağılımında mikron altı gözeneğin yanında SP5’de
ortalama boyutu 40 m ve SP10’da 100 m olan
gözenekler de mevcuttur. Özellikle SP10
numunesindeki gözenek boyutunun, PMMA
kürelerinin ortalama tane boyutundan daha büyük
olmasının nedeni kürelerin homojen olmayan
dağılımları nedeniyle bir araya gelerek büyük
boyutta gözenek oluşturmalarıdır.
Şekil 5. Numunelerin kesitlerine ait SEM görüntüleri; (a)
SP0, (b) SP5-A ve (c) SP10-A.

Şekil 4. Üretilen seramiklerin gözenek boyutları ve

dağılımları.

Civalı porozimetre sonuçlarını değerlendirmek ve

numunelerin mikroyapılarını incelemek amacıyla
SEM-ikincil elektron analizi yapılmıştır. Aşamalı
gözenek yapısının elde edildiğini göstermek
amacıyla SP0, SP5-A ve SP10-A numunelerinden
alınan kesitler düşük büyütmede incelenmiş ve
Şekil 5. (a-c) arasında gösterilmiştir. Şekil 5. (b) ve
(c)’de görüldüğü üzere, üst kısımda PMMA
kürelerinin oluşturduğu gözenekli yapı bulunurken,
alt kısım ise gözenek boyutu çok daha küçük ve
daha az gözeneklidir. Düşük PMMA katkısında daha
homojen bir gözenek dağılımı elde edilirken, SP10-
A numunesinde PMMA kürelerinin bir araya
gelmesi ile beklenenden daha büyük boyutta
gözenekler oluşmuştur. Bu da civalı porozimetre ile
ölçülen 100 m boyutunda gözeneklerin nasıl
oluştuğunu göstermektedir.
Şekil 5. (devamı) Numunelerin kesitlerine ait SEM
görüntüleri; (a) SP0, (b) SP5-A ve (c) SP10-A.
Detaylı mikroyapı incelemesi yapmak amacıyla
SP10-A numunesinin yüksek büyütmede
görüntüleri alınmış ve Şekil 6. (a-b)’de
verilmiştir.PMMA kürelerin uzaklaşması ile farklı
boyutta ve küresel şekilde gözenekler oluşmuş,
gözenekler hem açık hem de kapalı özelliktedir.
Numunede ağırlıklı olarak uzunluk/çap oranı
oldukça yüksek, çubuksu -Si3N4 taneleri
görülmektedir. Özellikle gözeneğin bulunduğu
bölgelerde tanelerin büyümüş ve ortalama
uzunlukları 5 m olan tanelere rastlanmıştır.

AKÜ FEMÜBİD 19 (2019) 502

Topateş, G vd.
Şekil 6.SP10-S numunesine ait SEM görüntüleri; (a)
5.000x ve (b) 10.000x.
Şekil 6. (devamı)SP10-S numunesine ait SEM
görüntüleri; (a) 5.000x ve (b) 10.000x.
3 nokta eğme mukavemeti ve elastik modül
değerleri Şekil 7.’de görülmektedir. Gözenek
oluşturucu ilave içermeyen SP0 numunesinde en
yüksek mukavemet ve elastik modül değerlerine
ulaşılmıştır. Numune oldukça gözenekli olmasına
karşın ortalama bir mukavemet değerine
ulaşılmıştır. PMMA ilavesiyle mekanik özelliklerde
hızlı bir azalma gerçekleşmiştir. İlave ile
mukavemet değeri 154 MPa’dan 60 MPa
değerlerine düşmüştür. Aşamalı gözenek yapısı ile
mukavemet değerlerinde belli bir değerde artış
elde edilmiştir.
AKÜ FEMÜBİD 19 (2019)
Şekil 7. Üretilen seramiklerin 3 nokta eğme mukavemeti
ve elastik modül değerleri (A*:aşamalı)
4. Tartışma ve Sonuç
Çalışma ile yüksek yoğunluğa sahip ve aşamalı
olarak gözenek özellikleri kesit boyunca değişen
Si3N4 seramikleri üretilmiş ve özellikleri
incelenmiştir. Kuru karıştırma nedeniyle
PMMA’ların homojen dağıtılamaması, numunelerin
yoğunluk değerlerinin dağılımını arttırmıştır.
Gözenek oluşturucu ilavesine karşın SP5 ve SP10
numunelerinde sadece mikron altı gözenek
ölçülmesi civa porozimetresinin çalışma prensibi ile
açıklanabilir. Düzensiz gözenek geometrisine sahip
numunelerde gerçek boyutun belirlenmesi oldukça
zordur. Bu tür gözeneklerde, civanın ilk sızdırıldığı
kısımdaki boyut dikkate alınarak hesaplama yapılır.
Şayet gözenek dış kısımdan iç kısma doğru
genişleyen bir yapıda ise dış kısımdaki dar boyut
gözenek boyutu olarak ölçülmektedir (Abell et al.
1999). Şekil 6.(b)’de gösterildiği üzere üretilen
numuneler de benzer gözenek geometrisine sahip
olduğundan gözenek boyutları gerçek değerinden
oldukça küçük olarak ölçülmüştür. Oldukça ince ve
düzensiz dağılan -Si3N4 taneleri ise mikron altı
gözeneği oluşturmuştur.
Aşamalı gözeneğe sahip seramiklerin üretiminde
karşılaşılan en büyük sorunlardan bir tanesi
katmanlar arasında delaminasyon oluşumudur
Miao and Sun 2010). Delaminasyonun en temel
nedeni gözenek oluşturucu ilavelerin yapıdan
uzaklaşırken yüksek hacme sahip gaz fazında
bileşenleri ortaya çıkarmasıdır. Şekil 5. (b) ve (c)’de
görüldüğü gibi uygun ısıl işlem ile delaminasyon
503
Topateş, G vd.

hatasının görülmesi engellenebilir, numunelerde

herhangi bir delaminasyon hatası oluşmamıştır.
5. Kaynaklar
Gözenekli Si3N4’ün mekanik karakterizasyonuna
yönelik çalışmalara bakıldığında üretim yöntemine Abell, A.K., Willis, L. and Lange, D.A., 1999. Mercury
Intrusion Porosimetry and Image Analysis of Cement-
bağlı olarak 3 nokta eğme mukavemetinin 5 ila 570
Based Materials, Journal of Colloid and Interface
MPa arasında değiştiği görülmektedir (Kalemtaş et
Science, 211, 39-44.
al. 2013). Gözenek boyutunun ve miktarının Li, J-F, Takagi, K., Ono, M., Pan, W., Watanabe, R.,
yanında, mikroyapıda bulunan /Si3N4’ün oranı da Almajid, A., Taya, M., 2003. Fabrication and
mekanik özellikleri doğrudan etkilemektedir. Evaluation of Porous Piezoelectric Ceramics and
Çubuksu -Si3N4 tanelerinin birbirlerine Porosity-Graded Piezoelectric Actuators, Journal of
kenetlenerek mikroyapıda dağılmaları, gözenekli the American Ceramic Society, 86 [7], 1094–1098.
Si3N4’de mukavemeti arttırıcı bir özellik Miao, X., Sun, D., 2010. Graded/Gradient Porous
göstermektedir. Bu sayede üretilen numunelerde Biomaterials, Materials, 3, 26-47.
Studart, A.R., Gonzenbach, U.T., Tervoort, E., Gauckler,
büyük boyutta gözenek bulunmasına karşın
L.J., 2006. Processing Routes to Macroporous
özellikle PMMA ilaveli seramikler ortalama
Ceramics: A Review, Journal of the American Ceramic
mukavemet değerine sahip olmuştur. Bunun yanı
Society, 89 (6) 1771–1789.
sıra, çubuksu taneler malzemenin yüzey alanını Werner, J., Linner-Kremar, B., Friess, W., Greila, P.,
arttırıcı bir özellik gösterdiğinden filtreleme gibi “Mechanical properties and in vitro cell compatibility
uygulamalarda bir avantaj sağlayabilirler. Aşamalı of hydroxyapatite ceramics with graded pore
gözenek yapısı ile mukavemet değerlerinde bir artış structure”, Biomaterials, 23, 4285-4294, (2002).
görülmüştür. Tabanda bulunan yüksek mukavemet
ve elastik modüle sahip katman sayesinde
malzemenin mekanik özelliklerinin iyileştirebileceği
görülmüştür. Yoğunluk değerlerinde olduğu gibi
mekanik özelliklerde de artan PMMA ile her bir
numune grubundaki standart sapma yükselmiştir.
En yüksek sapma değeri SP10 numunesinde
hesaplanmıştır.
Sonuç olarak yapılan çalışma ile Si3N4
seramiklerinde aşamalı gözenek yapısı başarılı bir
şekilde oluşturulmuştur. Tabakalar arasında
delaminasyon görülmemesi, yüksek orandaki
çubuksu -Si3N4 taneleri sayesinde yüksek gözenek
miktarı ve boyutuna karşın ortalama mukavemet
değerlerine ulaşılmıştır. Aşamalı gözenek oluşum ile
de taban kısmında mekanik özellikleri yüksek,
yüzeyde ise daha gözenekli ve yüksek yüzey alanına
sahip seramikler üretilmiştir. Bu özel yapı, üretilen
seramiklere filtreleme, katalizör altlığı ve
biyoseramik olarak kullanım imkanı
kazandırmaktadır.

Teşekkür
Çalışmaya, finansal destek veren Ankara Yıldırım Beyazıt
Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi’ne (Proje
no:4116), deneylere destek sağlayan Eskişehir Teknik
Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Malzeme Bilimi ve
Mühendisliği Bölümü’ne yazarlar teşekkür etmektedir.

AKÜ FEMÜBİD 19 (2019) 504