Spektroskopi - Britannica Çevrimiçi Ansiklopedisi

27.03.
2021 Spektroskop - Br tann ca Çevr m ç Ans kloped s
Spektroskop
Spektroskop , em l m ve em syonun
İÇİNDEKİLER
ncelenmes ışık ve d ğerler Bu şlemler n
bağımlılığı le lg l olarak madde Grş
tarafından radyasyonradyasyonun dalga Opt k spektroskop n n ncelenmes
boyu. Daha yakın zamanlarda, tanım, Atom k spektrumların temeller
aşağıdak ler g b parçacıklar arasındak Moleküler spektroskop
etk leş mler n çalışmasını çerecek şek lde X-ışını ve radyo frekansı
spektroskop s
gen şlet lm şt r.elektronlar ,protonlar
Rezonans yon zasyon spektroskop s
ve yonların yanı sıra çarpışma enerj ler n n
b r şlev olarak d ğer parçacıklarla
etk leş mler . Spektroskop k anal z, kuantum mekan ğ , özel ve genel görel l k teor ler ve
kuantum elektrod nam ğ dah l olmak üzere f z ktek en temel teor ler n gel şt r lmes nde
çok öneml olmuştur . Yüksek enerj l çarpışmalara uygulanan spektroskop , yalnızca
elektromanyet k kuvvet n değ l, aynı zamanda güçlü ve zayıf nükleer kuvvetler n de
b l msel anlayışının gel şt r lmes nde k l t b r araç olmuştur .
Spektroskop k tekn kler hemen hemen tüm tekn k alanlarda uygulanmıştır. B l m ve

teknoloj . Radyo frekans spektroskop s çek rdekler b r bölges ndek manyet k alan a
kullanıldı,tıbb tekn k den len Manyet k rezonans görüntüleme (MRI) vücudun ç yumuşak
dokusunu benzer görülmem ş b r çözünürlükle görselleşt rmek ç n.M krodalga
spektroskop s sözde keş f ç n kullanıldı. üç derecel k kara c s m radyasyonu ,büyük
patlama (yan lkel patlama)evren n ortaya çıktığı düşünülmekted r ( aşağıya bakınız Opt k
spektroskop ncelemes : Genel lkeler: Uygulamalar ). Proton ve nötronun ç yapısı ve
varlığının san yen n lk b nde b r ne kadar olan erken evren n durumu, yüksek enerj l
parçacık hızlandırıcıların kullanıldığı spektroskop k tekn klerle çözülüyor . Uzak
yıldızların b leşenler , galaks ler arası moleküller ve hatta elementler n lkel bolluğu lk
yıldızların oluşumu opt k, radyo ve X-ışını spektroskop s le bel rlenmeden önce. Opt k
spektroskop , madden n k myasal b leş m n tanımlamak ve f z ksel yapısını bel rlemek ç n
rut n olarak kullanılır.
https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 1/74

27.03.2021 Spektroskop - Br tann ca Çevr m ç Ans kloped s
Spektroskop k tekn kler son derece hassastır. Tekatomlar ve hatta farklıaynı atomun
20
zotopları , farklı b r türe a t 10 veya daha fazla atom arasında tesp t ed leb l r .
(İzotoplar, eş t olmayan kütleye sah p ancak aynı atom numarasına sah p b r element n
atomlarıdır . Aynı element n zotopları k myasal olarak neredeyse aynıdır.) Eser m ktarda
k rlet c veya k rlet c , genell kle en etk l şek lde spektroskop k tekn klerle tesp t ed l r.
Bazı m krodalga, opt k ve gama ışını spektroskop s türler sonsuz küçüklükte ölçüm
yapab l r.dar spektroskop k ç zg lerde frekans kaymaları. 10'da b r bölümü kadar küçük
15
frekans kaymaları ultra yüksek çözünürlüklü le gözleneb l r ölçülen frekansının lazer
tekn kler . Bu hassas yet neden yle, en doğru f z ksel ölçümler frekans ölçümler olmuştur.
Spektroskop artık elektromanyet k spektrum . TheTablo, elektromanyet k spektrumu 16

büyüklük derecel b r frekans aralığında özetler. Ancak, spektroskop k tekn kler
elektromanyet k radyasyonla sınırlı değ ld r. Enerj Çünkü E aFoton (ışık kuantum) l şk
le frekans cyclotron frekansının lg l d r E = H v, h olan Planck sab tes , spektroskop ,
aslında foton enerj s n n b r fonks yonu olarak madde le foton arasındak etk leş m n b r
ölçüsüdür. Probun bulunduğu durumlardapart kül b r foton değ ld r, spektroskop , prob
part külünün enerj s n n b r fonks yonu olarak part külün test part külü veya materyal le
nasıl etk leş me g rd ğ n n ölçümünü fade eder.
Elektromanyet k olaylar
yaklaşık dalga boyu aralığı (metre) yaklaşık frekans aralığı (hertz)

5 7
Radyo dalgaları 10-1.000
3 × 10 –3 × 10
7 8
telev zyon dalgaları 1–10
3 × 10 –3 × 10
−3 8 11
m krodalgalar, radar
1 × 10 –1 3 × 10 –3 × 10
−7 −3 11 14
kızılötes
8 × 10 –1 × 10 3 × 10 –4 × 10
−7 −7 14 14
görüleb l r ışık
4 × 10 –7 × 10 4 × 10 –7 × 10
−8 −7 14 16
ultrav yole
1 × 10 –4 × 10 7 × 10 –3 × 10
−12 −8 16 19
Röntgen
5 × 10 –1 × 10 3 × 10 –6 × 10
−12 19
gama ışınları (γ ışınları)
<5 × 10 > 6 × 10

Parçacık spektroskop s ne b r örnek olarak b l nen b r yüzey anal z tekn ğ d r.Düşük

enerj l elektronlar (t p k olarak 5-10 elektron volt ) b r yüzeyle çarpıştığında kaybed len
enerj y ölçen elektron enerj kaybı spektroskop s (EELS) . Bazen çarpışan elektron yüzey
uyararak enerj kaybeder; elektronun enerj kaybını ölçerek, yüzeyle lg l t treş msel
uyarılar ölçüleb l r. Enerj spektrumunun d ğer ucunda, b r elektron başka b r parçacıkla
aşırı derecede yüksek enerj lerde çarpışırsa, bol m ktarda atom altı parçacık üret l r.
B l nenler n çoğuparçacık f z ğ (atom altı parçacıkların ncelenmes ), elektronların ve
protonların gelen enerj ler n n b r fonks yonu olarak toplam parçacık üret m n veya bel rl
parçacıkların üret m n anal z ederek elde ed lm şt r.
Aşağıdak bölümler elektromanyet k spektroskop yöntemler ne, özell kle opt k

spektroskop ye odaklanmaktadır. D ğer spektroskop b ç mler n n çoğu ayrıntılı olarak ele
alınmasa da, opt k spektroskop le aynı ortak m rasa sah pt rler. Bu nedenle, d ğer
spektroskop lerde kullanılan temel lkeler n çoğu, opt k spektroskop n n genel
özell kler n n çoğunu paylaşır.
Anket opt k spektroskop

Genel İlkeler
Temel özell kler Elektromanyet k radyasyon
Elektromanyet k radyasyon salınımdan oluşurelektr k veuzayda enerj aktarma yeteneğ ne

sah p manyet k alanlar . Enerj b rdalga , öyle k dalganın tepeler ve çukurları san yede
299,792,458 metre hızla boşlukta hareket eder. Elektromanyet k radyasyonun pek çok
b ç m b r gözlemc ye farklı görünür; ışık nsan gözüyle görüleb l rken , X ışınları ve radyo
dalgaları görünmez .
B r dalgada b rb r n zleyen tepeler arasındak mesafeye onun adı ver l r. dalga boyu.
Elektromanyet k radyasyonun çeş tl b ç mler dalga boyunda farklılık göster r. Örneğ n,
−7 −7 −5
ekranın görünen kısmıelektromanyet k spektrum 4 × 10 le 8 × 10 metre (1,6 × 10
−5
ve 3,1 × 10 nç) arasında uzanır : kırmızı ışık, yeş l ışıktan daha uzun b r dalga boyuna
sah pt r ve bu da mav den daha uzun b r dalga boyuna sah pt r. ışık. Radyo dalgalarının
dalga boyları 1.000 metreden uzun olab l rken, yüksek enerj l gama ışınlarının dalgaboyu,

10-16
atom çapının m lyonda b r olan metreden kısa olab l r . Görünür ışık ve X ışınları
genell kle şu b r mlerle tanımlanır:angstroms veya nnanometre. B r angstrom (Å sembolü
−10
le kısaltılır) 10 metred r ve bu aynı zamanda b r atomun t p k çapıdır. B r nanometre
~9 ±6
(nm) 10 metred r. The10 metreye eş t olan m krometre (μm), genell kle kızılötes
radyasyonu tanımlamak ç n kullanılır .
Elektromanyet k radyasyonun b leşen dalga boylarına ayrışması, spektroskop ç n

temeld r. Güneş ışığını oluşturan renklere ayıran lk ham pr zma spektrograflarından
gel şen modern spektrometreler , sürekl artan dalga boyu çözünürlüğü sağlamıştır. Büyük
ızgaralı spektrometreler ( aşağıya bakınız Prat k hususlar: Spektrumları dağıtma yöntemler
−3
), 10 nanometreye kadar yakın dalga boylarını çözeb l rken , modern lazer tekn kler 10
−10
nanometreden daha az ayrılan opt k dalga boylarını çözeb l r .
The Elektromanyet k dalganın salınım frekansı da radyasyonu karakter ze etmek ç n

kullanılır. Frekans (ν) ve dalga boyunun (λ) çarpımı şuna eş tt r:ışık hızı ( c ); yan , νλ = c .
Frekans genell kle san yedek salınım sayısı olarak fade ed l r ve frekans b r m şu
şek lded r:hertz (Hz), burada b r hertz san yede b r döngüdür. Elektromanyet k spektrum
b rçok büyüklük dereces n kapsadığından, frekans b r mler ne genell kle frekans aralığının
ölçeğ n ayarlamak ç n b r Lat n önek eşl k eder. ( Bkz ölçüm s stem n : Ölçü metr k
s stem: Uluslararası B r m S stem nde . Yaygın bu ölçekler bel rtmek ç n kullanılır
önekler b r tablo ç n)
Temel özell kler atomlar

İzole ed lm ş b r atom, adı ver len bel rl ayrık durumlar açısından tanımlanab l r. kuantum
durumları. Her kuantum hal n n kend s yle l şk l bel rl b r enerj s vardır, ancak b rkaç
kuantum hal aynı enerj ye sah p olab l r. Bu kuantum haller ve enerj sev yeler aşağıdak
temel prens plerden hesaplanır:kuantum mekan ğ . En bas t atom ç n,h drojen , tek oluşur,
proton ve tek b r elektron , enerj sev yeler hesaplanır ve 10'da b r kısımdan daha y b r
11
bel rs zl ğe test ed lm şt r , ama çok elektronlu atomlar ç n, hesaplamalar doğruluğu
daha y olmayab l r sev yeler n enerj s n n yüzde b rkaçından daha fazla.

Atom enerj s sev yeler t p k olarak gözlemlenerek ölçülür k sev ye arasındak geç şler.
Örneğ n, mümkün olan en düşük sev yedek b r atomenerj durumu (den r temel durum)
olab l r sadece enerj k sev ye arasındak farka eş t b r m ktarda eklen rse daha yüksek b r
duruma uyarılır. Böylece atom tarafından absorbe ed len radyasyonun enerj s ölçülerek
enerj sev yeler ndek fark bel rleneb l r. Aynı türden atomlar ç n enerj sev yeler aynıdır;
Bel rl b r gümüş atomunun z n ver len enerj ler , aynı gümüş zotopunun herhang b r
d ğer atomunun enerj s ne eş tt r .
Moleküller , yonlar (yüklü atomlar veya moleküller) ve atom çek rdeğ dah l olmak üzere
d ğer zole ed lm ş s stemler, ayrı z n ver len enerj lere sah pt r. Bu bas t s stemler n
anal z , lk olarak bas t atom k spektrumlara uygulananlara benzer tekn klerle
gerçekleşt r l r. Atom kümeler g b daha karmaşık yapılar ve katılar ve sıvılar g b yoğun
yoğunlaştırılmış maddelerayrıca kuantum mekan ğ tarafından tanımlanab len enerj
sev yeler ne sah pt r. Bununla b rl kte, bu karmaşık s stemlerdek enerj sev yeler , sürekl
b r enerj bandına bulaşacak kadar yakından yerleşt r lm şt r. Bu bantlar arasındak geç şler,
araştırmacıların bel rl b r malzemen n b rçok öneml özell ğ n ayırt etmes ne olanak tanır.
Enerj durumlarının konumu ve özell kler genell klemalzemen n elektron k yapısı.
Spektroskop k ölçümler , varsayılan b r malzeme model ne dayanan kuantum mekan ğ
hesaplamalarıyla karşılaştırarak, f z ksel yapısını bel rlemek ç n b r malzemen n elektron k
yapısı hakkındak b lg ler kullanılab l r.
Temel durumundak b r atoma, uyarılmış b r duruma yükselt lmes ç n b r m ktar enerj

ver l rse, atom daha düşük durumlara ger dönerken bu ekstra enerj y kend l ğ nden serbest
bırakır ve sonunda temel duruma ger döner. İzole ed lm ş b r atom ç n, enerj
elektromanyet k radyasyon olarak yayılır. Yayılan enerj E , üst durum enerj s eks alt
durum enerj s ; bu enerj genell kle tek b r kuantum ışık (afoton ) foton enerj s n n ( E )
sab t b r çarpı frekansa eş t olduğu b r ν frekansına sah p, E = h ν, burada h ,Planck sab t ,
−34
6.626 × 10 joule san yeye eş tt r . Bu l şk , durumların enerj ler b l n yorsa, atomlar
tarafından yayılan ışığın frekanslarını (ve dalga boylarını, çünkü λ = c / ν) bel rler. Ters ne,
l şk , b r atomun enerj durumlarının, frekansı veya dalga boyu spektrumunun
ölçümler nden bel rlenmes ne z n ver r. B r atom veya molekül tarafından yayılan veya
em len ayrı dalga boylarının anal z , tar hsel olarak pr zma veya ızgara spektrometreler

kullanılarak gerçekleşt r ld ; Bu aletlerdek ayrılmış ışığın görünümü neden yle, bu ayrık

dalga boylarına bazenspektral ç zg ler.
Tar hsel araştırma

Anal t k spektroskop n n temel , 1859'da Alman f z kç tarafından yapılan keş ft r. Gustav
R. K rchhoff , her saf madden n kend karakter st k spektrumuna sah p olduğunu söylüyor.
Başka b r Alman f z kç ,Joseph von Fraunhofer , İng l z b r b l m adamının daha öncek b r
deney n daha d kkatl b r şek lde tekrarlayarak,W ll am Wollaston , 1814'teGüneş' n
elektromanyet k radyasyonu, b r renkten d ğer ne yumuşak b r şek lde derecelend r lmez,
ancak b rçok koyu ç zg ye sah pt r, bu da ışığın soğurma neden yle bel rl dalga boylarında
eks k olduğunu göster r. Bu koyu ç zg ler, bazenFraunhofer hatları , toplu olarak b rem l m
spektrumu. Alevlerde ısıtılan veya elektr k-gaz deşarjlarına yerleşt r len malzemeler n
spektrumları 18. ve 19. yüzyıllarda b rçok b l m nsanı tarafından ncelenm şt r. Bu
spektrumlar, yayılan ışıkta yalnızca bel rl dalga boylarının mevcut olduğunu gösteren çok
sayıda parlak ayrık ç zg den oluşuyordu. Arandılarparlak ç zg veya em syon spektrumları.
Her ne kadar olasılığı olsa da k myasal element n benzers z b r karakter st k spektrumu

vardır, çok sayıda araştırmacı tarafından d kkate alınmış, erken çalışmalar n speten saf
maddeler elde etmen n zorluğu neden yle engellenm şt r. Herhang b r numune, b rçok
spektrumun aynı anda üret lmes ne neden olacak safsızlıklar çereb l r. K rchhoff,
d kkatl ce saflaştırılmış maddeler kullanarak karakter st k spektrumlar gösterd ve
madden n k myasal b leş m n n spektroskop k anal z tekn ğ n başlattı. Tekn k K rchhoff
ve meslektaşı Alman k myager tarafından uygulandı.Robert Bunsen , 1861'de Güneş' n
elektromanyet k spektrumunun anal z ve Güneş'tek k myasal elementler n tanımlanması
ç n.
20. yüzyıldan önce, elementler n spektrumlarının köken n veya farklı elementler n neden
farklı spektrumlara sah p olduğunu tatm n ed c b r şek lde açıklayab lecek h çb r teor
yoktu. Elemental spektrumların n cel olarak anlaşılması, temelde yen b r f z ksel teor n n
gel şt r lmes ne ht yaç duydu ve en bas t atomların spektrumları bu teor n n
gel şt r lmes nde k l t rol oynadı. 20. yüzyıl f z ğ ndek öneml gel şmeler n çoğu,
spektrumların ölçümünde sürekl artan b r doğrulukla mot ve ed ld .h drojen atomu; öneml
noktalar arasında İsv çrel b l m adamının 1885'tek keşf yer alıyorJohann J. Balmer ,

h drojen n frekans spektrumunun bas t b r sayısal model zled ğ n ve daha sonra İsveçl
f z kç tarafından rev ze ed ld ğ n söyled .Johannes R. Rydberg ve modern göster mde 1 / λ
2 2
=R (1/2 - 1 / n ) olarak ver l r, burada R sözdeH drojen ç n Rydberg sab t . 1913'te
H H
Dan markalı f z kç N els Bohr lk n sunduh drojen spektrumunun ölçümler le n cel ksel
uyum ç nde olan n cel enerj sev yeler n vereb len teor k model .
Bohr teor s n n h drojen spektrumunu tanımlamadak

başarısına rağmen, teor b r sonrak en bas t atoma
uygulandığında kötü b r şek lde başarısız oldu. k
elektron çeren helyum . Aynı zamanda enerj
sev yeler arasındak geç ş olasılığını tahm n

Balmer ser s h drojen edem yordu. 1925-26'da Alman f z kç ler tarafından
Düşük çözünürlüklü b r spektrometre spektrumların ayrık, kuantum doğasını
tarafından görüldüğü şekl yle Balmer
h drojen ser s . açıklayab lecek yen b r teor gel şt r ld .Werner
Arthur L. Schawlow, Stanford Ün vers tes
He senberg veErw n Schröd nger . Bu teor olarak
ve Theodore W. Hansch, Max Planck
Inst tute for Quantum Opt cs b l nenkuantum mekan ğ , Avusturya doğumlu
İsv çrel f z kç tarafından gen şlet ld Wolfgang Paul
, Alman f z kç Max Born ve d ğerler . Karmaşık atomların, yonların, bas t moleküller n ve
katıların spektrumlarını açıklamada d kkate değer ölçüde başarılı olmuştur.
H drojen atomunun spektral ç zg ler artan doğrulukla ölçüldüğünden, atom k

spektrumların teor k anlayışına daha büyük talepler get r ld . İng l z f z kç Paul AM D rac ,
ışık hızına yakın hareket eden parçacıkları tanımlamak ç n 1928'de kuantum mekan ğ n
özel görel l k teor s yle b rleşt rd . Onun formülasyonurelat v st k kuantum mekan ğ ,
h drojen spektrumunun sözde nce yapısı ç n b r açıklama sağladı ( aşağıya bakınız
Atom k spektrumların temeller : H drojen atom durumları: Spektrumların nce ve aşırı nce
yapısı ). Daha yüksek çözünürlükte, lk uyarılmış haldek h drojen atomunun k enerj
sev yes n n D rac'ın teor s tarafından tamamen aynı olduğu tahm n ed ld . 1947'de
Amer kalı f z kç lerW ll s Kuzu veRobert Retherford sev yeler aslında kabaca 10 farklılık
9
keşfett hertz ( aşağıya bakınız : Radyo frekanslı spektroskop s : Yöntem röntgen ve
radyo frekans spektroskop s ). Bunun aks ne, temel durum le lk uyarılmış durumlar
15
arasındak geç ş frekansı yaklaşık olarak 2.5 × 10 hertz olarak hesaplandı . İk Amer kalı
f z kç ,R chard Feynman veJul an Schw nger ve b r Japon f z kç ,Sh n ch rō Tomonaga , bu

ölçümü açıklamak ç n kuantum mekan ğ ne b r başka y leşt rme daha gel şt rd . Teor
olarak b l nenkuantum elektrod nam ğ (QED), temeller n D rac, He senberg ve Paul 'n n
keş fler ne dayandırdı. Radyasyonun madde le etk leş m n n tam b r açıklamasıdır ve
11'de
h drojen atomunun enerj sev yeler n 10 1 parçadan daha y b r doğrulukla
hesaplamak ç n kullanılmıştır . Başka h çb r f z ksel teor , ölçüleb l r b r m ktarı bu kadar
kes nl kte tahm n etme yeteneğ ne sah p değ ld r ve kuantum elektrod nam ğ n n
başarılarının b r sonucu olarak teor ,m kroskob k düzeyde f z ksel teor ler.
Başvurular
Spektroskop , yapıları ncelemek ç n b r araç olarak kullanılır. atomlar ve moleküller. Bu
s stemler tarafından yayılan çok sayıda dalga boyu, zem n n elektron konf gürasyonları ve
çeş tl uyarılmış durumlar da dah l olmak üzere yapılarını ayrıntılı olarak ncelemey
mümkün kılar.
Spektroskop ayrıca k myasal b leş m b l nmeyen malzemedek b leşenler bulmak ç n

kes n b r anal t k yöntem sağlar. T p k b r spektroskop k anal zde, b r malzemedek b r eser
element n m lyonda b rkaç parça konsantrasyonu, em syon spektrumu aracılığıyla tesp t
ed leb l r.
İç nde astronom uzaktak spektral em syon ç zg ler n n ncelenmes galaks lere olmadığının
keşf ne yol açtı evren olduğunuhızla ve zotrop k olarak gen şler (yönden bağımsız olarak).
Bulgu, b rSpektral ç zg ler n Doppler kayması . Doppler kayması, yıldız g b b r radyasyon
kaynağı b r gözlemc ye göre hareket ett ğ nde ortaya çıkan b r etk d r . Frekans, hareket
hal ndek b r tren n üzer ndek b r gözlemc n n b r dem ryolu geç d nde çalan z l ses n n
frekansındak b r değ ş kl ğ duymasına çok benzer şek lde değ şt r lecekt r. Z l n perdes ,
tren geç de yaklaşıyorsa daha yüksek, uzaklaşıyorsa daha alçak ses çıkarır. Benzer şek lde,
ışık kaynağının gözlemc ye yaklaşıp yaklaşmadığına bağlı olarak ışık frekansları Doppler
le yukarı veya aşağı kaydırılacaktır. 1920'lerde Amer kalı gökb l mc Edw n Hubble ,
galaks ler olarak gözlemlenen dağınık el pt k ve sarmal nesneler tanımladı. B r kabaca
keşfetmeye ve ölçmeye devam ett .Bu galaks ler n Dünya'dan uzaklıkları le Doppler
kaymaları arasındak doğrusal l şk . Herhang b r yöne bakıldığında, galaks ne kadar
uzakta görünürse, Dünya'dan o kadar hızlı uzaklaşıyor.
Evren n gen şled ğ ne da r spektroskop k kanıtları, 1965'te düşük b r sev yen n keşf zled .
Amer kalı b l m adamları tarafından zotrop k m krodalga radyasyonuArno A. Penz as
veRobert W. W lson . Ölçülen spektrum aynıdırbeklenen radyasyon dağılımı kara c s m ,
üzer ndek tüm radyasyonu emeb len b r yüzey. BuŞu anda 2,73 kelv n (K) sıcaklıkta olan
radyasyon, Evren n doğuşunu ve hızlı gen şlemes n n başlangıcını şaret eden büyük
patlama .
Prat k hususlar
Genel spektroskop yöntemler
B r spektrumun üret m ve anal z genell kle aşağıdak ler gerekt r r: (1) b r kaynak ışık
(veya d ğer elektromanyet k radyasyon ), (2) ışığı b leşen dalga boylarına ayırmak ç n b r
dağıtıcı ve (3) dağılımdan sonra ışığın varlığını algılamak ç n b r detektör. Işığı kabul
etmek, onu b leşen dalga boylarına ayırmak ve spektrumu tesp t etmek ç n kullanılan
aparat aspektrometre . Spektrumlar şu şek lde elde ed leb l r:karanlık b r arka plan üzer nde
b r veya daha fazla parlak ç zg veya bant gösteren em syon spektrumları veya b r veya
daha fazla koyu ç zg dışında sürekl parlak b r arka plana sah p olan absorps yon
spektrumları.
Absorps yon spektroskop s , ncelenen numuney aydınlattıktan sonra elektromanyet k

enerj kaybını ölçer. Örneğ n, gen ş b r dalga boyuna sah p b r ışık kaynağı atomların ,
yonların veya moleküller n buharına yönlend r l rseParçacıklar, onları b r kuantum
durumdan d ğer ne uyarab len dalga boylarını emecek. Sonuç olarak, em len dalga boyları
numuneden geçt kten sonra or j nal ışık spektrumundan eks k olacaktır. Çoğu atom ve
b rçok molekül benzers z ve tanımlanab l r enerj sev yeler ne sah p olduğundan, eks k
absorps yon ç zg ler n n ölçümü, absorbe eden türler n tanımlanmasına z n ver r. Sürekl
b r dalga boyu bandı ç nde absorps yon da mümkündür. Bu, özell kle çevreleyen atomların
(örneğ n, yüksek basınçlı b r gazdak çarpışmalar veya b r katı veya sıvıdak yakın
komşuların etk ler ) güçlü ted rg nl kler yle gen şlet lm ş yüksek yoğunluklu soğurma
hatları olduğunda yaygındır .
Laboratuvar ortamında, her k ucunda pencerel şeffaf odalar veya kaplar, absorps yon
spektrumlarının üret m ç n absorps yon hücreler olarak görev yapar. Sürekl dalga boyu
dağılımına sah p ışık, hücreden geç r l r. B r gaz veya buhar ver ld ğ nde, let len
spektrumdak değ ş kl k, gazın absorps yon spektrumunu ver r. Çoğu zaman, soğurma
hücreler fırınlara kapatılır çünkü spektroskop k açıdan lg çek c b rçok malzeme yalnızca
yüksek sıcaklıklarda öneml ölçüde buharlaşır. D ğer durumlarda, çalışılacak numunen n
h ç kapsanmasına gerek yoktur. Örneğ n, yıldızlararası moleküller, b r arka plandak
yıldızdan gelen radyasyonun em l m ncelenerek tesp t ed leb l r.
Dünyanın let m özell kler atmosfer , Güneş' n elektromanyet k spektrumunun hang

kısımlarının ve d ğer astronom k radyasyon kaynaklarının atmosfere nüfuz edeb leceğ n
bel rler. Ultrav yole ve X-ışını radyasyonunun üst atmosfer tarafından em lmes ,
elektromanyet k spektrumun bu zararlı kısmının Dünya sak nler n ışınlamasını engeller. Su
buharı, karbond oks t ve d ğer gazların kızılötes radyasyonu yansıtması gerçeğ ,
Dünya'dan uzaya ne kadar ısı yayıldığını bel rlemede öneml d r. Bu fenomen olarak
b l n rb r seranın cam paneller le hemen hemen aynı şek lde çalıştığı ç n sera etk s ; yan
görünür ışık şekl ndek enerj n n camdan geçmes ne z n ver l rken, kızılötes radyasyon
şekl ndek ısı em l r ve ger yansıtılır, böylece sera sıcak tutulur. Benzer şek lde, atmosfer n
let m özell kler , Dünya'nın küresel sıcaklığının bel rlenmes nde öneml faktörlerd r.
İk nc ana spektroskop türü, em syon spektroskop s , lg len len numuney

heyecanlandırmak ç n bazı yöntemler kullanır. Atomlar veya moleküller uyarıldıktan
sonra, kuantum s stem n n çeş tl enerj sev yeler arasındak enerj farklılıklarına (Δ E = h
ν = h c / λ) karşılık gelen radyasyon yayarak daha düşük enerj sev yeler ne gevşeyecekler .
Anal t k b r araç olarak kullanımında, bu floresans radyasyonu, absorps yon
spektroskop s ndek eks k dalga boylarının tamamlayıcısıdır. Böylece, em syon ç zg ler ,
benzers z b r atom, yon veya molekül le l şk lend r leb len karakter st k b r "parmak
z ne" sah p olacaktır. Erken uyarma yöntemler , numuney b r aleve veya elektr k ark
boşalmasına yerleşt rmey çer yordu. Atomlar veya moleküller, elektronlarla çarpışmalarla
uyarıldı., uyarma kaynağındak gen ş bantlı ışık veya enerj k atomlarla çarpışmalar.
Em syon ç zg ler n n anal z , absorps yon spektroskop s nde kullanılan aynı t p
spektrometre le yapılır.
Elektromanyet k radyasyon kaynaklarının türler

Gen ş bant ışık kaynakları

Alevler ve deşarjlar uygun b r uyarma yöntem sağlasa da, çevre çalışılan numuney büyük
ölçüde bozab l r. İncelenecek örnekten ışık oluşumunun ayrıldığı gen ş bant ışık
kaynaklarına dayalı uyarma, daha az rahatsız ed c b r uyarma aracı sağlar. Daha yüksek
enerj uyarımı, daha kısa dalga boylarına karşılık gel r, ancak ne yazık k , çok sayıda yoğun
ultrav yole kaynağı yoktur vevakum-ultrav yole radyasyon ve bu nedenle b r elektron
deşarjındak uyarma, spektrumun bu kısmı ç n yaygın b r yöntem olmaya devam
etmekted r. (Vakum ultrav yole ter m , elektromanyet k spektrumun, t p k b r atomu temel
durumdan yon zasyona kadar uyarmaya yetecek kadar enerj k olduğu elektromanyet k
spektrumun kısa dalga boylu kısmını fade eder. Bu koşullar altında, ışık hava ve d ğer
b rçok madde tarafından güçlü b r şek lde em l r. )
Em syon veya absorps yon spektroskop s ç n kullanılab len t p k b r gen ş bant ışık
kaynağı, yüksek b r sıcaklığa kadar ısıtılan metal b r f lamentt r. T p k b r örnek, b r
tungsten ampulüdür . Metaldek atomlar b rb r ne yakın b r şek lde paketlend ğ nden,
b reysel enerj sev yeler b r araya gel r; yayılan ç zg ler daha sonra üst üste gel r ve
b rsürekl - yan ayrık olmayan - spektrum. Yüksek basınçta da benzer olaylar meydana
gel rYüksek çarpışma oranları neden yle spektral ç zg ler n gen şlemes n n meydana
geld ğ ark lambaları .
B r ark lambası, elektr k boşalmasıyla uyarılan şeffaf b r gaz tüpünden oluşur. Enerj k
elektronlar atomları bombardıman ederek onları ya yüksek enerj l atom k durumlara ya da
en dıştak elektronun atomdan uzaklaştırıldığı yon ze b r duruma get r r. Bu ortamda
yayılan radyasyon genell kle atomların gevşemes nden daha düşük enerj durumlarına
gelen ayrı atom k hatların b r karışımıdır veD ğer atomlar ve elektronlarla çarpışmalarla
gen şleyen yakın aralıklı ç zg lerden kaynaklanan sürekl radyasyon. Ark lambasındak
gazın basıncı yeter nce yüksekse, ışığın büyük b r kısmı sürekl radyasyon şekl nde yayılır.
Hat kaynakları
Öncel kle ayrı, y tanımlanmış frekanslara sah p radyasyon yayab len ışık kaynakları da
spektroskop de yaygın olarak kullanılmaktadır. Erken kaynaklarıSpektral em syon hatları,
basıncın yeter nce düşük tutulduğu ve böylece radyasyonun öneml b r kısmının ayrı hatlar
şekl nde yayıldığı kapalı b r gaz tüpündek ark lambaları veya başka b r elektr k deşarjı
b ç m yd . TheGe ssler deşarj tüpü, örneğ n Reklam tabelalarında yaygın olarak kullanılan

neon lamba, böyle b r kaynağa b r örnekt r. D ğer örnekleroyuk katot lambaları ve

tarafından tahr k ed len elektrotsuz lambalar m krodalga radyasyonu. Spes f k atom k hatlar
sten rse, deşarjda az m ktarda stenen element eklen r.
Lazer kaynakları
Lazerler , çok dar b r frekans aralığında yüksek yoğunluklu radyasyon yayan hat
kaynaklarıdır. Lazer n Amer kalı f z kç ler tarafından cadıArthur Schawlow ve1958'de
Charles Townes , 1960 yılında Amer kalı f z kç Theodore Ma man tarafından lk prat k
lazer n göster m ve daha sonraBazı araştırmacıların lazer spektroskop tekn kler , daha
önce 20. yüzyıldan önce kavramsal gel şmeler n n çoğunu görmüş olan b r alanda devr m
yarattı. Yoğun,ayarlanab l r (ayarlanab l r dalga boylu) ışık kaynakları artık spektrumun
görünür, yakın kızılötes ve ultrav yole yakın bölümler n n çoğunu kapsıyor. Lazerler,
kızılötes la m l metre altı aralığında seç len dalga boyu bantları ç n ve spektrumun karşı
ucunda, yumuşak X-ışını bölges (daha düşük enerj ler) kadar kısa dalga boyları ç n
kullanılmıştır.
T p k olarak, ayarlanab l r b r lazerden gelen ışık (örnekler boya lazerler , yarı letken d yot
lazerler veya serbest elektron lazerler çer r), tıpkı daha geleneksel ışık kaynaklarının
soğurma veya em syon spektroskop s nde kullanıldığı g b ncelenecek örneğe
yönlend r l r. Örneğ n, em syon (floresans) spektroskop s nde, lazer ışığının frekansı
değ şt kçe numunen n saçtığı ışık m ktarı ölçülür. B r lazer ışık kaynağı kullanmanın
avantajları vardır: (1) Lazerlerden gelen ışık oldukça monokromat k hale get r leb l r
(esasen tek b r “renk” ışık - yan , çok dar b r frekans aralığından oluşur). Işık, lg l frekans
aralığı ve soğurma ya dafloresan kayded l r, son derece dar spektral özell kler ölçüleb l r.
106
Modern ayarlanab l r lazerler, hertz gen şl ğ nden daha küçük spektral özell kler
kolayca çözeb l rken , en yüksek çözünürlüklü ızgaralı spektrometreler yüzlerce kat daha
14
düşük çözünürlüklere sah pt r. Lazer spektroskop le 6 × 10 hertz geç ş frekansından 30
hertz kadar dar atom k ç zg ler gözlenm şt r. (2) Bel rl b r dar frekans bandındak lazer
ışığı, spektroskop de kullanılan hemen hemen tüm gen ş bantlı ışık kaynaklarından çok
daha yoğun olduğu ç n, numune tarafından yayılan flüoresan ışığının m ktarı büyük ölçüde
20
artırılab l r. Lazer spektroskop , 10 farklı atomun varlığında tek b r atomdan floresansı
gözlemlemek ç n yeter nce hassastır .
Gazların spektroskop s n n çözünürlüğündek potans yel b r sınırlama, gözlemc ye göre

atomların veya moleküller n hareket nden kaynaklanmaktadır. TheAtomların hareket nden
kaynaklanan Doppler kaymaları, herhang b r kesk n spektral özell ğ gen şletecekt r. B r
atom gazı çeren b r hücre, ışık kaynağına hem doğru hem de uzaklaşan atomlara sah p
olacaktır, böylece bazı atomların soğurma frekansları yukarı kayarken d ğerler aşağı
kayacaktır. Normal floresans spektroskop s le ölçülen h drojen atomundak b r
absorps yon ç zg s n n spektrumları Şek l 1A'da göster lmekted r. Spektral özell kler n
gen şl ğ , atomlar üzer ndek Doppler gen şlemes nden kaynaklanmaktadır ( bkz. Şek l 1B.
Doppler çermeyen spektrum elde etme tekn kler
Lazerler n yüksek yoğunluğu, Doppler çermeyen spektrumların ölçülmes n sağlar. Bu tür

ölçümler yapmak ç n b r yöntem,Theodore Hänsch of Germany ve Fransa'dan Chr st an
Borde olarak b l n r doygunluk spektroskop s ( bkz. Şek l 2 ). Burada yoğun b r
monokromat k ışık huzmes numune gaz hücres ne yönlend r l r. Işığın frekans yayılımı
Doppler le gen şlet lm ş soğurma ç zg s nden çok daha az se, d ğer atomlar rezonanstan
Doppler kayması olacağı ç n yalnızca dar b r hız dağılımına sah p atomlar uyarılacaktır.
Lazer ışığı, ışıkla rezonans yapan atomların öneml b r kısmının uyarılmış durumda olacağı
kadar yoğundur. Bu yüksek uyarımla, atomların doymuş olduğu ve doymuş durumdak
atomların daha az ışığı emd ğ söylen r.
Daha zayıf b r prob lazer ışını numuneye ters yönde

yönlend r l rse, ışıkla rezonant olmak ç n uygun
Doppler kaymasına sah p atomlarla etk leş me
g recekt r. Genel olarak, bu k frekans farklı
olacaktır, böylece sonda ışını, daha güçlü doygun

doygunluk spektroskop s ışından etk lenmeyen b r soğurma yaşayacaktır. Lazer
Şek l 2: Zayıf sonda ışınının let m , frekansı her k ışınla da rezonans olacak şek lde
doygun ışın tarafından uyarılan
atomlar ve sonda ışını tarafından ayarlanmışsa (bu, yalnızca k ışının yönüne göre hız
adreslenen atomlar ışınlardan
sıfır olduğunda gerçekleşeb l r), yoğun ışın normalde
herhang b r ne göre Doppler kayması
yoksa, yüksek yoğunluklu doyurucu prob ışınını emecek olan aynı atomları doyurur.
ışın tarafından modüle ed l r.
Encyclopæd a Br tann ca, Inc. Lazer n frekansı, lazer kaynağına göre sıfır hızda
hareket eden atomların frekansına ayarlandığında,
prob ışınının let m artar. BöyleceDoppler etk s nden gen şlemeden atomların absorps yon
rezonansı gözlemleneb l r. Şek l 1C, doyma spektroskop s le alınan aynı h drojen

spektrumlarını göstermekted r.
Doyma spektroskop s ne ek olarak, Doppler çermeyen spektrumları elde edeb len b r d z

başka tekn k vardır. Öneml b r örnek k fotonlu spektroskop , lazerlerle elde ed leb len
yüksek yoğunlukların mümkün kıldığı başka b r spektroskop b ç m . Tüm bu tekn kler,
doğru rezonans frekansını bel rlemek ç n karşı çoğaltıcı ışınların görecel Doppler
kaymasına dayanır ve spektrumları son derece yüksek doğrulukla ölçmek ç n
kullanılmıştır. Ancak bu tekn kler, başka b r Doppler kaymasını ortadan kaldıramaz.
Bu d ğer t p frekans kayması, b r zaman gen şleme etk s özel görel l k teor s . B r
gözlemc ye göre hareket eden b r saat, gözlemc ye göre harekets z haldek aynı saatten
daha yavaş çalışıyor g b görünmekted r. Atom k geç şle l şk l frekans b r zaman ölçüsü
olduğundan (b r atom saat ), hareket eden b r atom , gözlemc n n referans çerçeves ne göre
b raz daha düşük b r frekansa sah p g b görünecekt r. Atomun hızı öneml ölçüde
azaltılırsa zaman gen şlemes en aza nd r leb l r. 1985'te Amer kalı f z kç Steven Chu ve
meslektaşları, b r buhardak serbest atomları , rasgele atom hızlarının oda sıcaklığından
−4
yaklaşık 50.000 kat daha düşük olduğu 2.5 x 10 K sıcaklığa soğutmanın mümkün
8
olduğunu gösterd ler . Bu sıcaklıklarda zaman gen şleme etk s , 10 faktörüyle azalır ve
3
Doppler etk s gen şlet lmes , 10 faktörüyle azalır . O zamandan ber , lazer soğutma le 2
10-8
× K sıcaklıklara ulaşıldı.
Darbel lazerler
Lazerler sadece spektroskop k tekn kler n frekans çözünürlüğünü ve hassas yet n

arttırmakla kalmadı , aynı zamanda geç c olayları ölçme yeteneğ n de büyük ölçüde
10-14
gen şlett .Darbel , sözde mod k l tl lazerler, her b r atımın san ye kadar kısa
d z s oluşturab l r
olab leceğ sürekl b r darbe . T p k b r deneyde, s stem uyarmak veya
başka şek lde bozmak ç n kısa b r ışık darbes kullanılır ve s stem n yanıtını araştırmak
ç n lk darbeye göre gec kt r lm ş başka b r ışık darbes kullanılır. Gec kmel darbe, ışık
darbes n n b r kısmını kısmen yansıtan b r ayna (b r ayna adı ver l r) le bas tçe
yönlend r lerek üret leb l r.Işın ayırıcı). İk ayrı darbe daha sonra, lk uyarma darbes

tarafından alınan yolun k nc sonda darbes tarafından alınan yoldan b raz daha kısa
olduğu çalışma altındak numuneye yönlend r leb l r. İk darbe arasındak n sp zaman
10-14
gec kmes , k darben n yol uzunluğu farkını b raz değ şt rerek kontrol ed l r. san yel k
b r gec kmeye karşılık gelen mesafe (ışık hızının zaman farkı le çarpımı) üç m krometred r
4
(1,2 × 10 × nç).
Spektrumları dağıtma yöntemler
B r Spektrometre , yukarıda bahsed ld ğ g b , absorps yon spektroskop s durumunda

let len ışığı veya em syon spektroskop s durumunda yayılan ışığı anal z etmek ç n
kullanılan b r araçtır. Işığı b leşen dalga boylarına ayıran b r dağıtıcıdan ve b leşen dalga
boylarının her b r n n görecel yoğunluklarını kaydetmen n b r yolundan oluşur. Ana
yöntemlerd spers yon radyasyonu burada tartışılmaktadır.
Refraks yon
Tar hsel olarak cam pr zmalar lk olarak ışığı b leşen renkler ne ayırmak veya dağıtmak
ç n kullanıldı. B r ışık ışınının yolu, b r şeffaf ortamdan d ğer ne, örneğ n havadan cama
geçerken bükülür ( kırılır ). Farklı ışık renkler (dalga boyları) farklı açılardan bükülür;
dolayısıyla b r ışın, reng ne bağlı olarak b r yönde b r pr zma bırakır ( bkz. Şek l 3 ). Her
arayüzde b r ışının bükülme dereces hesaplanab l rSnell yasası , eğer n ve n , sırasıyla
1 2
pr zmanın ve pr zmanın kend s n n dışındak ortamın kırılma nd sler se veaçıları ı ve R
'de göster ld ğ g b , bel rl b r dalga boyunda ışını pr zma yüzüne d k açıda b r ç zg le
yaptığı açılar Şek l 3 , bu durumda denklem n s n = N s n r bütün ışınların ç n elde
1 2
ed l r. Then sembolü le göster len b r ortamın kırılma nd s , b r vakumdak ışık hızının
ortamdak ışık hızına oranı olarak tanımlanır. N ç n t p k değerler , 0 ° C ve atmosfer k
basınçtak hava ç n 1.0003, t p k camlar ç n 1.5-1.6 , spektrumun kızılötes bölümünde
germanyum ç n 4 arasında değ ş r .
Opt k camların kırılma nd s , görünür spektrumda yalnızca yüzde b rkaç değ ş kl k

gösterd ğ nden, farklı dalga boyları küçük açılarla ayrılır. Bu nedenle, pr zma enstrümanları
genell kle yalnızca düşük spektral çözünürlük yeterl olduğunda kullanılır.
Kırınım
Bel rl b r nokta boyunca noktalarda wavefront

(dalganın tepes ), lerleyen ışık dalgasının, lk olarak
Hollandalı b l m nsanı tarafından açıklanan b r
lkeye göre , Şek l 4A'da göster ld ğ g b b r d z
küresel radyatör tarafından üret ld ğ

ışığın b r pr zma tarafından düşünüleb l r.Chr st aan Huygens ve daha sonra
kırılması Fraunhofer tarafından n cel hale get r ld . Yen dalga
Şek l 3: Kırılma nd s n olan b r
1 cephes , öncek dalga cephes nden yayılan tüm
ortama batırılmış n nd s ne sah p b r
2
pr zma tarafından ışığın kırılması .
dalgacıklara ( k nc l dalgalar) teğet olan ç zg le
Açıları ve r ışınları normale le tanımlanır. Yayan bölgeler sonsuz gen şl kte b r
yapmak ns dansı ve kırılma açıları
vardır. N dalga boyuna bağlı düzlemde se, ışık dalga cepheler n n düzlem ne
2
olduğundan , gelen beyaz ışın kırılma normal düz b r ç zg boyunca yayılacaktır. Bununla
üzer ne kurucu renkler ne ayrılır; en az
kırmızı ışının ve en çok mor ışının b rl kte, yayıcıların bölges başka b r şek lde
sapması le. sınırlandırılırsa veya kısıtlanırsa, ışık kırınım adı
Encyclopæd a Br tann ca, Inc.
ver len b r fenomenle yayılacaktır .
Kırınım ızgaraları , düz b r yüzey ( let m ızgaraları)

veya düz veya kav sl b r yüzey üzer nde alternat f
yansıtıcı oluklar (yansıma ızgaraları).
Yönlend r lm ş ışık b r let m ızgarasına düşerse,

 dalga cepheler art arda geçer ve ızgaranın şeffaf
Huygens prens b
Şek l 4: (A) Huygens lkes hem
kısımlarından k nc l dalgalar olarak yayılır. Bu
düzlemsel hem de küresel dalgalara k nc l dalgaların çoğu, ortak b r yol boyunca
uygulanır. AA ′ dalgasının önündek
her nokta, t süres nden sonra ct karşılaştıklarında, b rb rler ne yıkıcı b r şek lde
mesafes ne g den, c hızıyla gen şleyen
müdahale eder, böylece ışık her açıdan ızgaradan
küresel b r dalganın radyatörü olarak
düşünüleb l r . AA ′ dalga cephes nden çıkmaz. Bununla b rl kte, bazı çıkış açılarında,
gelen tüm dalga genl kler n n
eklenmes yle k nc l b r dalga ön BB ′
ızgaranın b t ş k yarıklarından gelen k nc l dalgalar
oluşturulur . (B) Huygens' n b r let m tam olarak b r dalga boyu kadar gec kt r l r ve bu
ızgarasından kırılan b r dalganın
nşası. Dalga cephes , ızgaranın her dalgalar karşılaştıklarında b rb rler n güçlend r rler -
b r yarığından küresel dalgalar
yan b r n n tepeler d ğer n n üzer ne düşer. Bu
eklenerek oluşturulur. Bel rl b r yarıkta
yayılan dalga, b t ş k b r yarıktan gelen durumda,yapıcı g r ş m meydana gel r ve ışık, b t ş k
dalgaya göre b r tam döngü gec kt r l r.
radyatörler arasındak boşluğun b r dalga boyu kadar

gec kt r ld ğ yönlerde yayılır ( bkz. Şek l 4B ). Yapıcı

g r ş m, dalga boylarının ntegral sayılarındak gec kmeler ç n de meydana gel r. Işık, m λ
= d (s n - s n r ) formülüne göre kırılır , burada olay açısı, r yansıyan veya let len açıdır,
d ızgara yarıkları arasındak aralıktır, λ ışığın dalga boyudur, ve m b r tamsayıdır
(genell klemüdahale sırası). B rkaç kurucu dalga boyuna sah p olan ışık, sab t b r açı 'de
b r ızgaranın üzer ne düşerse , farklı dalga boyları b raz farklı yönlerde kırılır ve ayrı ayrı
gözlemleneb l r ve kayded leb l r. Her dalga boyu ayrıca b rkaç sıraya (veya
gruplandırmaya) kırılır; ızgaralar genell kle parlatılır (oyulur), böylece bel rl b r düzen en
yoğun olur. Spektral ç zg ler n görüntüler n üretmek ç n b r mercek veya çbükey ayna
kullanılab l r.
Spektrometrede ızgara, yarık eksen ne paralel b r eksen etrafında döndürüldüğünde,

spektral ç zg ler art arda c haz aracılığıyla let l r. B r elektron kYarığın arkasına
yerleşt r len fotodetektör, spektrumun her b r kısmındak ışık m ktarını ölçmek ç n
kullanılab l r. Böyle b r düzenlemen n avantajı, fotodedektörler n son derece hassas olması,
hızlı b r zaman tepk s ne sah p olması ve gen ş b r ışık yoğunluğu aralığında ışığın
enerj s ne doğrusal olarak yanıt vermes d r ( bkz. Aşağıdak Opt k detektörler ).
Grşm
Spektrumları dağıtmak ç n üçüncü b r sınıf c haz şu şek lde b l n r: nterferometreler. Bu
aletler, ışığı yarı saydam yüzeylerle bölerek farklı yollarda seyahat eden ve sonra yen den
b rleşen k veya daha fazla ışın üret r. Spektroskop de, temel nterferometreler Amer kalı
f z kç tarafından gel şt r lenlerd r.AA M chelson (1881) ışık saçan eter - o zamanlar tüm
alanı kaplayan varsayımsal b r ortam - bulma g r ş m nde ve k Fransız f z kç
tarafından,Charles Fabry veAlfred Pérot (1896), özell kle yüksek çözünürlüklü
spektroskop ç n.
İç nde M chelson g r ş mölçer, b r ışık huzmes eğ ml b r yarı saydama çarpıyor ayna ve

ışığı yansıyan ve let len b r dalgaya böler. Bu dalgalar kend aynalarına devam eder,
yansıtılır ve yarı saydam aynaya ger döner. İk dalganın kend ayrı yolları boyunca toplam
salınım sayısı, ışın ayırıcının kısmen yansıtan yüzey nde rekomb nasyondan hemen sonra
b r ntegral sayı olarak toplanırsa, k ışından gelen ışık yapıcı b r şek lde eklenecek ve b r
detektöre yönlend r lecekt r. Bu c haz daha sonra terc hl olarak bel rl dalga boylarını

leten ve d ğerler n ışık kaynağına ger yansıtan b r f ltre görev görür ve bu da görünür b r
g r ş m model yle sonuçlanır. M chelson nterferometren n yaygın b r kullanımı, b r
taşıyıcıya monte ed lm ş b r aynaya sah pt r, böylece bu daldak ışık yolunun uzunluğu
değ şt r leb l r. B r spektrum, nterferometren n kollarından b r ne b r absorps yon hücres
yerleşt r ld ğ nde taşıyıcı hareket ett r l rken paraz t model n n ışık yoğunluğunun
fotoelektr k olarak kayded lmes yle elde ed l r. Ortaya çıkan s nyaller aynı anda b rçok
dalga boyu hakkında b lg çer r. A den len matemat ksel b r şlemFour er dönüşümü ,
kayded len modülasyonu ışık yoğunluğunda dönüştürür.absorps yon spektrumunun olağan
frekans alanına detektör ( bkz. anal z: Four er anal z ). Bu yöntem n temel avantajı, tüm
spektrumun tek b r dedektörle aynı anda kayded lmes d r.
The Fabry-Pérot nterferometre, eğ ml veya düz olab len k yansıtıcı aynadan oluşur.
Boşlukta yalnızca bel rl ışık dalga boyları yankılanacaktır: m (λ / 2) = L se, ışık
nterferometre le rezonanstadır , burada L k ayna arasındak mesafed r, m b r tamsayıdır
ve λ şunun dalga boyudur. boşluğun ç ndek ışık. Bu koşul yer ne get r ld ğ nde, bu bel rl
dalga boylarındak ışık, boşluğun ç nde b r kecek ve bel rl dalga boyları ç n arka uçtan
dışarı let lecekt r. İk ayna arasındak boşluğu ayarlayarak, alet lg l spektral aralıkta
taranab l r.
Opt k dedektörler
Opt k spektroskop de kullanılan başlıca algılama yöntemler , fotoğraf k (örneğ n, f lm),
fotoem s f ( foto çoğaltıcılar ) ve foto letken ( yarı letken ) 'd r. Yaklaşık 1940'tan önce,
spektrumların çoğu,fotograf k f lm n b r ızgaranın veya pr zma spektrometres n n görüntü
noktasına yerleşt r ld ğ plakalar veya f lm. Bu tekn ğ n b r avantajı, lg len len tüm
spektrumun aynı anda elde ed leb lmes ve düşük yoğunluklu spektrumların hassas f lm le
kolayca alınab lmes d r.
Işık yayıcı dedektörler çoğu uygulamada fotoğraf plakalarının yer n almıştır. Yeterl
enerj ye sah p b r foton b r yüzeye çarptığında, b r c sm n fırlamasına neden
olab l r.elektronu yüzeyden b r vakuma dönüştürür. B rfotoem ss f d yot b r yüzeyden
oluşur (foto katot), elektronların düşük enerj l fotonlar ve ayrı b r fotonlar tarafından
atılmasına z n vermek ç n uygun şek lde şlemden geç r ld . elektrot (anot) üzer nde
elektronların toplandığı, her k s de boşaltılmış b r cam zarf ç nde mühürlenm şt r.

B rfotoçoğaltıcı tüp b r katot , b r d z elektrot (dynodes) ve ortak b r boşaltılmış zarf ç nde

mühürlenm ş b r anot. Katot, d notları ve anoda uygulanan uygun voltajlar, katottan
çıkarılan elektronların art arda d notlarla çarpışmasına neden olur. Her elektron çarpışması
b rkaç tane daha elektron üret r; b r düz ne ya da daha fazla dynodes sonra tek b r elektron
-8
(az 10 saatl k b r süre le hızlı b r darbe dönüştürüleb l r b r foton tarafından püskürtülen
7
10 kadar k nc ) anotta elektron. Bu şek lde, b reysel fotonlar y zaman çözünürlüğü le
sayılab l r.
D ğer fotodetektörler şunları çer r: foto katot yüzey boyunca ışığın uzamsal değ ş m n
ölçeb len görüntüleme tüpler (örneğ n, telev zyon kameraları)b r görüntüleme tüpünün
uzamsal çözünürlüğünü b r fotoçoğaltıcının ışık duyarlılığıyla b rleşt ren m krokanallı
plakalar. B r gece görüş c hazı, çıkıştak elektronların b r fosfor ekranına yönlend r ld ğ ve
daha sonra b r görüntüleme tüpü le okunab ld ğ b r m krokanal plaka çoğaltıcıdan oluşur.
Yarı letken fotod yotlar g b katı hal dedektörler , fotonların elektronları yarı letken n
(değerl k bandı) harekets z, bağlı durumlarından elektronların hareketl olduğu b r duruma
( let m bandı) uyarmasına neden olarak ışığı algılar. İlet m bandındak mob l elektronlar ve
değerl k bandındak boşluklar veya "del kler", dışarıdan uygulanan elektr k alanları le katı
boyunca hareket ett r leb l r, b r metal elektrot üzer nde toplanab l r ve b r foto ndüklenm ş
akım olarak algılanab l r.Entegre devre yarı letken endüstr s ç n gel şt r len
m krofabr kasyon tekn kler , b rb r ne yakın aralıklarla yerleşt r lm ş büyük b reysel
fotod yot d z ler n oluşturmak ç n kullanılır. C haza den rşarj bağlı c haz (CCD) , tek tek
d yotlar tarafından toplanan yükler n ayrı ayrı okunmasına ve b r görüntü olarak
görüntülenmes ne z n ver r.
Atom k spektrumların temeller

Temel atom yapısı
The elementler n em syon ve absorps yon spektrumları, atomun elektron k yapısı . B r

atom, negat f yüklü b r d z oluşur elektron a bağlanmışeş t sayıda poz t f yüklü çek rdek
çeren çek rdekprotonlar . Theçek rdek, bel rl sayıda ( Z ) proton ve genell kle farklı sayıda
( N ) çer r.nötronlar . B r çek rdeğ n çapı, proton ve nötron sayısına bağlıdır ve t p k olarak

1014 −15 −13 −14
10 la 10 metred r (3,9 x 10 la 3,9 x 10 nç). Elektronların nükleer çek rdek
etrafındak dağılımı, kuantum mekan ğ le tanımlanır .
Atomların ve yonların k myasal ve spektroskop k özell kler öncel kle elektron k yapı -
yan çek rdekler n çevreleyen elektronların sayısı ve d z l ş yle. B r atom ç ndek
elektronların t p k enerj ler , b rkaç elektron volt le b rkaç b n elektron volt arasında
değ ş r . Spektroskop k kaynaklarda meydana gelen k myasal reaks yonlar ve d ğer şlemler
genell kle bu büyüklük sırasına göre enerj alışver ş n çer r. Çek rdeklerde meydana gelen
süreçler (örneğ n çek rdeğ n enerj durumları arasındak elektromanyet k geç şler, beta
bozunması , alfa bozunması ve elektron yakalama) t p k olarak b nlerce la m lyonlarca
elektron volt arasında değ şen enerj ler çer r; dolayısıyla çek rdek ç durumu, k myasal
reaks yonlarda meydana gelen olağan şlemler le hemen hemen etk lenmed ğ n
haf fem l m ve ışık kaynakları. Öte yandan, nükleer manyet k momentler, atomun
elektronlarına bağlanmaları yoluyla ışık tarafından yönlend r leb l r. Olarak b l nen b r
süreçatomun da resel polar ze ışıkla uyarıldığı opt k pompalama , çek rdeğ n dönüşünü
yönlend rmek ç n kullanılır.
The B r atomu b r arada tutan kuvvetler, öncel kle çek rdektek poz t f yükler le her
elektronun negat f yükü arasındak elektrostat k çek c kuvvetlerd r. Benzer yükler b rb r n
tt ğ ç n, her elektronun d ğerler tarafından öneml m ktarda elektr ksel t lmes vardır.
Atomun özell kler n n hesaplanması öncel kle toplamın bel rlenmes n gerekt r r.oluşan
atomun ç enerj s elektronların k net k enerj s veelektrostat k ve elektronlar arasındak ve
elektronlar le çek rdek arasındak manyet k enerj ler.
Atomun boyut ölçeğ , atomun m n mum enerj durumunda olmayı terc h etmes gerçeğ le
He senberg bel rs zl k lkes . He senberg' n bel rs zl k lkes b ld ren konumu ve eş zamanlı
tesp t bel rs zl kHerhang b r yöndek b r parçacığın momentumu (kütle çarpı hız) Planck
sab t nden büyük olmalıdır.. B r elektron çek rdeğe yakın bağlanırsa, elektrostat k enerj ,
elektron ve proton arasındak ortalama mesafe le ters orantılı olarak azalır. Daha düşük
elektrostat k enerj , daha kompakt b r atoma ve dolayısıyla elektronun konumunda daha
küçük bel rs zl ğe karşılık gel r. Öte yandan, elektron düşük k net k enerj ye sah p olacaksa,
momentumu ve momentumdak bel rs zl ğ küçük olmalıdır. He senberg lkes ne göre,
momentumdak bel rs zl k küçükse, konumdak bel rs zl ğ büyük olmalı, dolayısıyla

elektrostat k enerj artmalıdır. Atomun gerçek yapısı, elektron le çek rdek arasındak
ortalama mesafen n atomun toplam enerj s n en aza nd ren mesafe olduğu orta derecede
k net k ve elektrostat k enerj ler n b r uzlaşmasını sağlar.
Bu n tel argümanın ötes ne geçerek, atomların n cel ksel özell kler çözülerek hesaplanır.
Schröd nger b r atomun kuantum mekan ksel tanımını sağlayan dalga denklem . Bel rl
sayıda elektron ve proton ç n bu denklem n çözümüne dalga fonks yonu den r ve b r d z
karşılık gelenözdurumlar. Bu öz durumlar, t treşen b r keman tel n n frekans modlarına
benzerd r (örneğ n, temel nota ve armon ler) ve atomun z n ver len enerj durumları
kümes n oluştururlar. B r atomun elektron k yapısının bu durumları, burada en bas t atom
olan h drojen atomu açısından açıklanacaktır.
H drojen atomu durumları
H drojen atomu tek oluşmaktadırproton ve tek elektron. Schröd nger denklem n n

çözümler bel rl ter mlerle kataloglanmıştır.bel rl elektron durumunun kuantum sayıları .
Thetemel kuantum sayısı, brüt sayıya karşılık gelen b r n tamsayıdır.atomun enerj
4 2 2
durumları. H drojen atomu, enerj durumu ç n E eş tt r - ( m, e / (2ℏ) , n ) = - h C R
,n
2
/ n- burada, m, elektronun kütles d r, E yüküdür elektron, c olan ışık hızı , saat ℏ =
∞
Planck sab tes olduğu h / 2π ve R olan Rydberg sab t . Atomun enerj ölçeğ , h c R
∞
13.6 elektron volta eş tt r . Enerj negat ft r, elektronun çek rdeğe bağlı olduğunu göster r;
∞
burada sıfır enerj , elektron ve protonun sonsuz ayrılmasına eş tt r. B r atom b rE
m
enerj s n n b r özdurumu arasında daha düşük enerj l b r E özdurumuna geç ş , burada m
n
ve n k tam sayıdır, geç şe frekansı ν = | le ver len b r kuantum ışık em syonu eşl k eder. E
2 2
- E | / h = saat c R ' (1 / n- - 1 / m ). Seçenek olarak se, n n aynı frekans cyclotron
m n ∞
frekansının b r foton emeb len ve enerj kuantum durumundan terf e enerj le daha
n
yüksek b r enerj durumuna E . The1885'te keşfed len Balmer ser s , matemat ksel desen
m
deneysel olarak bulunan lk ç zg d z s yd . Ser , geç şler n m = 3, 4, 5,… olan uyarılmış
durumlardan n = 2 olan bel rl duruma geld ğ spektral ç zg ler kümes ne karşılık gel r .
1890'daRydberg , alkal atomlarının, Balmer’ n formülünün haf f b r mod f kasyonu olan

ser formüllerle uydurulab len h drojen benzer b r spektruma sah p olduğunu buldu : E = h
2 2
ν=hcR [1 / ( n - a ) - 1 / ( m - b ) ], burada a ve b kuantum kusurları olarak
∞
adlandırılan neredeyse sab t sayılardır.
Açısal momentum kuantum sayıları
Atomun enerj durumlarıyla l şk l b r d z açısal momentum kuantum numarası vardır.

Klas k f z k açısından,açısal momentum , yörüngede olan veya kend eksen etrafında
dönen b r c sm n özell ğ d r. Kütlen n dönme veya dönme eksen etrafındak açısal hızına
ve dağılımına bağlıdır ve dönme eksen boyunca açısal momentumun yönü le b r vektör
m ktarıdır. B r elektronun yörünges n n sürekl b r değerler kümes alab ld ğ klas k f z ğ n
aks ne, kuantum mekan ksel açısal momentum n celleşt r l r. Ayrıca, üç eksende aynı anda
tam olarak bel rt lemez. Genell kle, açısal momentum olarak b l nen b r eksen boyunca
bel rt l r.n celeme eksen açısal momentumun büyüklüğü kuantum değerler le sınırlıdır
karekökü √ l ( l + 1) k burada (ℏ), L , b r tamsayıdır. L sayısı ,yörünge kuantum sayısı, asıl
kuantum sayısı daha az olmalıdır n , burada b r karşılık gelen “elektronların kabuğu. Bu
nedenle, L böler, her ç ne kabuk n aynı asal ve yörüngesel kuantum sayılarına sah p tüm
elektronlardan oluşan alt kabuklar.
Var manyet k kuantum sayısı ayrıca kuantum durumunun açısal momentumuyla da

l şk l d r. Bel rl b r yörüngesel momentum kuantum numarası l ç n , - l' den l' kadar
ye
değ şen 2 l + 1 ntegral manyet k kuantum sayısı m l vardır , bu sayılar , kuant zasyon
eksen boyunca toplam açısal momentumun fraks yonunu, m değerler yle sınırlı olacak
şek lde sınırlar ℏ. Bu fenomen olarak b l n ruzay n celemes ve lk olarak k Alman
l
f z kç tarafından göster ld , Otto Stern veWalther Gerlach .
Elektron ve proton g b temel parçacıklar, yörüngesel açısal momentuma ek olarak sab t,

çsel b r açısal momentuma da sah pt r. Büyüklüğü kend ç açısal momentum le b r
1 1
topacın g b elektron davranır, s = karekökü √ ( / ) ( / + 1) n celeme eksen boyunca
2 2
1
z n ver len değerler le (ℏ), m s = (± / ) ℏ. Bu sözde klas k f z k analoğu yoktur.sp n-
s 2
açısal momentum: b r elektronun çsel açısal momentumu sonlu (sıfır olmayan) b r yarıçap
gerekt rmez, oysa klas k f z k sıfır olmayan b r açısal momentuma sah p b r parçacığın sıfır
olmayan b r yarıçapa sah p olmasını gerekt r r. Yüksek enerj l hızlandırıcılarla yapılan

15
elektron çarpışma çalışmaları, elektronun , b r protonun yarıçapının yüzde b r olan 10
sant metre boyutuna kadar küçük b r nokta parçacığı g b davrandığını göstermekted r.
Dört kuantum sayısı n , l , m ve m , b r atomdak tek b r elektronun durumunu tamamen

l s
ve benzers z b r şek lde bel rt r; her sayı kümes , h drojen atomunun bel rl b r dalga
fonks yonunu (yan kuantum durumunu) bel rt r.Kuantum mekan ğ , toplam açısal
momentumun b leşen açısal momentumdan nasıl nşa ed ld ğ n bel rt r. B leşen açısal
momentumu, atomun toplam açısal momentumunu vermek ç n vektörler olarak toplanır.
Yörüngesel açısal momentum kuantum numarası l le sp n açısal momentum kuantum
sayısı s'n n b r komb nasyonunu tems l eden başka b r kuantum numarası j , b r atom ç nde
yalnızca ayrık değerlere sah p olab l r: j , yalnızca l + s ve | arasında poz t f değerler
1 1
alab l r. l - s | tamsayı adımlarla. Çünkü s olan / , tek b r elektron ç n jolan / çnl=
2 2
1 3 3 5
0 durumları, J = / veya / ç n l = 1 durumları, J = / ya da / ç n l = 2 durumları
2 2 2 2
ve benzerler . Atomun toplam açısal momentumunun büyüklüğü, yörünge ve sp n
momentumuyla aynı b ç mde fade ed leb l r : √ j ( j + 1) ' n karekökü(ℏ) toplam açısal
momentumun büyüklüğünü ver r; kuant zasyon eksen boyunca açısal momentumun
b leşen m ℏ şekl nded r, burada m , tamsayı adımlarında + j le - j arasında herhang b r
j j
değere sah p olab l r . Kuantum durumunun alternat f b r açıklaması, kuantum sayıları n , l ,
j ve m c ns nden ver leb l r .
j
Elektron dağılımı atomu dalga fonks yonunun mutlak değer kares olarak
tanımlanmaktadır. H drojen atomunun b rkaç düşük enerj durumu ç n uzayda bel rl b r
noktada b r elektron bulma olasılığı Şek l 5'te göster lmekted r . Elektron yoğunluğu
graf kler n n, çek rdek etrafında dönen y lokal ze (nokta) b r parçacığın zaman ortalamalı
konumları olarak düşünülmemes gerekt ğ ne d kkat etmek öneml d r. Bunun yer ne,
kuantum mekan ğ elektronu, elektronun konumunun b r kuantum "tüy topu" ç nde uzayda
yayılmış olarak kabul ed lmes gereken sürekl b r dalga fonks yonu le tanımlar. ( Bkz.
Şek l 5. )
Tayfın nce ve aşırı nce yapısı

H drojendek elektronun brüt enerj ler , elektron ve

çek rdeğ n karşılıklı elektrostat k çek m le
sab tlense de, öneml enerj ler üzer ndek manyet k
etk ler. B r elektronun çsel b rmanyet k d pol
moment ve dönüş eksen boyunca h zalanmış küçük

dört h drojen atom durumu ç n b r çubuk mıknatıs g b davranır . Ayrıca, atom
elektron yoğunluğu fonks yonları ç ndek yörünge hareket nden dolayı elektron
Şek l 5: elektron yoğunluğu ç z mler
xz atom k h drojen n düzlem ç n b rçevres ndek manyet k alan . Elektronun manyet k
göster lm şt r , n = 8 olduğunda, m, =
l moment n n, hareket n n yarattığı manyet k alanla
0, l = 0, 2, 6, ve 7 bel rtmekted r. L = 0
durumu, örneğ n, küresel s metr k d k etk leş m (sp n-yörünge etk leş m ) enerj s n
dalganın olarak hayal ed lmel d r, ve L
değ şt r r ve yörüngesel açısal momentum ve sp n
atomu k kutup yakın k lekeler
hal nde lokal ze elektron yoğunluğuna açısal momentumunun b rleş m yle orantılıdır. Sp n-
sah p olarak = 7 durumu.
Dan el Kleppner ve W ll am P. Spencer, yörünge etk leş m nden kaynaklanan sev yeler n
Massachusetts Teknoloj Enst tüsü enerj ler ndek küçük farklılıklar bazen spektral
ç zg lerde karmaşıklıklara neden olur. nce yapı .
T p k olarak, nce yapı, temel kuantum sayıları tarafından ver len enerj sev yeler
arasındak enerj farkının m lyonda b r düzey nded r.
The aşırı nce yapı k etk n n sonucudur: (1) elektronun toplam (yörünge artı sp n)
manyet k moment le çek rdeğ n manyet k moment arasındak manyet k etk leş mler ve
(2) çek rdeğ n elektr k dört kutuplu moment arasındak elektrostat k etk leş m ve elektron (
aşağıdak Kökenlere bakınız ).
Per yod k tablo

Ferm yonların ve bozonların kuantum davranışı
Herhang b r atomda , k elektron aynı kuantum sayılarına sah p değ ld r . Bu b r

örnekt rPaul dışlama lkes ; adı ver len b r parçacık sınıfı ç nferm yonlar ( sm n İtalyan
f z kç Enr co Ferm 'den almıştır ), k özdeş ferm yonun aynı kuantum hal n şgal etmes
1 3 5
mkansızdır. Ferm yon çsel sah p sıkma değerler / , / , / , ve benzer ; örnekler
2 2 2
elektronları, protonları ve nötronları çer r .

Adında başka b r parçacık sınıfı daha var Adını H ntl f z kç den alan bozonlarE nste n'la
b rl kte bu parçacıklar ç n kuantum stat st ksel özell kler üzer nde çalışan SN Bose .
Bozonların tümü, ntegral çsel açısal momentuma sah pt r - yan , s = 0, 1, 2, 3, 4 vb.
Ferm yonların aks ne, bozonlar sadece aynı kuantum durumlarını şgal etmey terc h
etmezler. Bozonların örnekler arasında elektromanyet k kuvvete aracılık eden fotonlar yer
alır .Z veZayıf nükleer kuvvete aracılık eden W parçacıkları vegüçlü nükleer kuvvete
aracılık eden gluonlar ( bkz. atom altı parçacık ).
B r parçacığın arasındak bu şaşırtıcı l şk sp n ve onun kuantum davranışı, varsayımları

kullanılarak matemat ksel olarak kanıtlanab l r. kuantum alan teor s . Helyum-4 (şek lde
4
b leş k tanec kler O) atomlu (b r zotop arasında helyum , helyum-3 (oysa bozonları
3
olarak hareket k proton ve k nötronlarla), düşük enerj lerde ferm yonlar g b o) atomu
( k proton ve b r nötron) hareket . K myasal olarak atomlar neredeyse aynı şek lde
davranırlar, ancak çok düşük sıcaklıklarda özell kler d kkate değer ölçüde farklıdır.
Elektron d z l mler
Elektronlar ferm yon oldukları ç n atomun farklı kuantum durumlarını şgal etmeler
gerek r. Bu, karmaşık atomların yapılandırılma şekl n der nden etk ler. Theİlk olarak
Rusya'dan Dm tr Ivanov ch Mendeleev ve Almanya'dan Lothar Meyer tarafından bağımsız
olarak gel şt r len elementler n per yod k tablosu, h drojen benzer öz durumların ardışık
olarak doldurulmasıyla kabaca açıklanab l r. Bu tablo,atom numarası artan sıradak
elementler; aynı sütundak elementler benzer k myasal özell klere sah pt r ( bkz. Şek l 6 ).
Elementler n per yod k tabloya nasıl uyduğunu anlamak ç n,tek yüklü b r atom çek rdeğ
ve b r elektrondan oluşan h drojen atomu . Asıl durumundan h drojen atomu kaplar n = 1, l
1 1
= 0, m = 0, ve her k m, = + / veya - / durumu; bu numaralar sonucu
l s 2 2
bel rt r ç ndek b r h drojen atomunun elektronlarının konf gürasyonu veya düzenlenmes
Zem n durumu. Çek rdeğe k nc b r dış elektronla b rl kte poz t f b r yük eklen rse, k nc
elektron en düşük enerj durumunu şgal edecekt r, y ne n = 1, l = 0, m = 0, ancak m
l s
lk n nk n n ters olacaktır. elektron (aks takd rde her k elektron aynı kuantum sayılarına
sah p olur ve bu Paul dışlama lkes n hlal eder). Ortaya çıkan konf gürasyon şudur:temel
durumunda helyum. Her k durum da elektronlar tarafından şgal ed lm şse, n = 1kabuk

dolu veya kapalıdır. Bu kapalı kabuk n speten kararlıdır ve uyarılması veya yon ze
ed lmes zordur; helyum, asal veya asal gazların lk d r . Üçüncü b r elektron ve proton ç ft
eklen rsel tyum atomu, elektron n = 1 kabuğunu şgal edemez . Üçüncü elektron ç n z n
ver len en düşük enerj durumu, n = 2 durumudur. Bu n değer ç n , yörünge kuantum
sayısı l , 0 veya 1 olab l r, ancak l = 0 durumu b raz daha düşük enerj ye sah pt r. Üçüncü
1
elektronun kuantum sayıları bu durumda n = 2, l = 0, m = 0, m = ± / . İç n = 1
l s 2'd r
kabuk n speten kararlıdır ve k myasal süreçlerde atıl kalırken, bu atomun k myasal ve
spektroskop k davranışı b rçok yönden h drojen nk ne benzer, çünkü l tyum kapalı, sıkıca
bağlı b r kabuk etrafında b r dış elektrona sah pt r.
B r sonrak elektron ve protonun eklenmes ber lyum

atomu alt kabuğu n = 2, l = 0 le tamamlar . Ber lyum
atomu helyuma benzer, çünkü her k atom da k dış
elektrona sah pt r, ancak atom k myasal olarak
helyuma benzemez. Bunun neden se , n b r elektron

alt kabukları gösteren sütun ç n = 2 kabuk doldurulmamıştır n = 2, aynı zamanda
çeren per yod k tablo olab l r l ç kabuk dışında = 1. N altı muhtemel
Soldak sütun, atom numarası Z
arttıkça doldurulan alt kabukları elektron durumları orada = 1, l b r elektron herhang
göster r . Elementler n bu per yod k
b r ne sah p olab l r, çünkü = 1 komb nasyonu m, =
tablosunun gövdes , element l
semboller n ve Z'y göster r . Eş t 1 1
sayıda valans elektronuna ve 1, 0 veya 1, ve m, = + / - ya da / . Ver m ç n
s 2 2
dolayısıyla benzer spektroskop k ve
k myasal davranışa sah p elementler ardışık elektronlar eklend ğ ndebor ,C ,azot ,oks jen
sütunlarda bulunur. Farklı alt
kabukların neredeyse aynı enerj lere ,flor veneon , elektronlar almak kuantum numaraları ,
sah p olduğu ve dolayısıyla elektronlar n = 2, l = 1 ve tüm olası farklı komb nasyonları m ve
ç n rekabet ett ğ tablonun ç l
kısmında, benzerl kler genell kle d key m altı olmak üzere toplam eklenene kadar,. Bu , k
olduğu kadar yanal olarak da uzanır. s
Encyclopæd a Br tann ca, Inc. alt kabuğunda toplam sek z elektron çeren n = 2
kabuğunu tamamlar . Asal gazların k nc s olan
ortaya çıkan atom neon da k myasal olarak kararlıdır ve elektronların kabukları
tamamlandığı ç n helyuma benzer. G derek karmaşıklaşan atomlar da aynı şek lde
oluşturulur; Aynı sayıda elektron son kısmen veya tamamen dolu olduğunda k myasal
benzerl kler vardır.kabuk (göster ld ğ g b tablo).

Haf f elementler n kabuk yapısı *

kabuklar ve alt kabuklar
K L M N
element atom k numara 1s 2s 2p 3 san ye 3p 3 gün 4s 4p 4 gün
H 1 1
O 2 2
L 3 2 1
Ol 4 2 2
B 5 2 2 1
C 6 2 2 2
N 7 2 2 3
Ö 8 2 2 4
F 9 2 2 5
Ne 10 2 2 6
Na 11 2 2 6 1
Mg 12 2 2 6 2
Al 13 2 2 6 2 1
S 14 2 2 6 2 2
P 15 2 2 6 2 3
S 16 2 2 6 2 4
Cl 17 2 2 6 2 5
Ar 18 2 2 6 2 6
K 19 2 2 6 2 6 1
CA 20 2 2 6 2 6 2
Sık ğne 21 2 2 6 2 6 1 2
T 22 2 2 6 2 6 2 2
* Potasyum (K) 'ya kadar haf f elementler ç n her b r ana kabuğun ç ndek ana kabuklar ve alt kabuklar
sırayla doldurulur. Daha ağır elementler ç n, öncek kabuk doldurulmadan önce daha yüksek b r kabuk şgal
ed leb l r. Gözlemlenen doldurma sırası kuantum mekan ğ le hesaplanab l r.
Kaynak: EH W chmann, Berkeley Phys cs Course , c lt. 4, Quantum Phys cs , tel f hakkı © 1971 McGraw-
H ll, Inc .; McGraw-H ll, Inc.' n zn yle kullanılmıştır.
Kest rme b r yöntem olarak atomların ve yonların elektron konf gürasyonları, s , p , d , f , g

, h ,… harfler sırasıyla l = 0, 1, 2, 3, 4, 5,… olan elektronları bel rtmek ç n kullanılır .

Harfler n önüne eklenen b r sayı n'n n değer n ver r ve her harf n sağındak üst s mge, bu n
1
ve l değerler ne sah p elektronların sayısını göster r . Örneğ n, 2 s konf gürasyonu n = 2, l
2 2 3
= 0 olan tek b r elektronu tems l eder . Konf gürasyon 1 s 2 s 2 s sah p k elektron
tems l eder , n = 1, l = 0, k elektron le , n = 2, l = 0 ve üç elektron le , n = 2, l = 1.
Toplam yörünge açısal momentum ve toplam sp n açısal momentum
İç n atomu lk üç satır ve lk k sütun, bu per yod k tablonun atom c ns nden tanımlanab l r

kuantum sayısı toplamdayörüngesel açısal momentum ve bel rl b r durumun toplam sp n
açısal momentumu. Toplam yörüngesel açısal momentum , elektronların her b r nden gelen
yörüngesel açısal momentumun toplamıdır ; Bu büyüklük sah p karekökü √ L ( L + 1) k
burada (ℏ), L , b r tamsayıdır. Olası L değerler , atomu oluşturan tüm elektronlar ç n tek
tek l değerler ne ve yörüngeler n n yönel mler ne bağlıdır . Thetoplam sp n momentumun
büyüklüğü √ S ( S + 1) (ℏ) ' n n kare köküdür; burada S , elektron sayısının ç ft veya tek
olmasına bağlı olarak b r tam sayı veya yarım tek tam sayıdır. Toplam sp n açısal
momentumun olası değer , atom ç ndek elektronların tüm olası yönel mler nde
bulunab l r. L ve S'y toplarkendeğerler , yalnızca doldurulmamış kabuklardak
elektronların (t p k olarak en dıştak veya değerl k, kabuk) d kkate alınması gerek r: kapalı
b r alt kabukta, ters yöndek dönüşlerde olduğu kadar, b r yöne yönlend r lm ş dönüşlere
sah p çok sayıda elektron vardır. yörünge ve dönme momentler n n toplamı sıfıra eş tt r. Bu
nedenle, yalnızca doldurulmamış kabuklardak elektronlar, tüm atoma açısal momentuma
katkıda bulunur. İçtek kapalı kabukların dışında sadece b rkaç elektron bulunan haf f
atomlar ve daha ağır atomlar ç n, toplamaçısal momentum yaklaşık olarak yörüngesel
açısal momentumun toplamı ve toplam sp n açısal momentumunun vektör toplamı le
ver l r. Toplam açısal momentum büyüklüğü vardır karekökü √ J ( J + 1) k burada (ℏ), J
herhang b r poz t f b r değer alab l r L + S | ç n L - S | tamsayı adımlarla; yan eğer L = 1
3 5 3 1
ve S = / , J olab l r / , / , veya / . Kalan kuantum sayısı, m , b r bütün olarak
2 2 2 2 J
atomun yönünü bel rt r; m , tam sayı adımlarında + J'den - J'ye herhang b r değer
J
alab l r . B r: ter m , bel rl b r konf gürasyon le, tüm durumları kümes olan L , S , ve J .
Toplam açısal momentum yaklaşık olarak toplam yörünge ve sp n açısal momentumunun

vektör toplamı olarak fade ed leb l rse , atama den rL - S eşleşmes veya Russell-Saunders

eşleşmes ( her k s de ABD'de olan astronom Henry Norr s Russell ve f z kç Freder ck A.

Saunders'dan sonra).
Daha ağır atomlar ç n, elektronlar arasındak manyet k etk leş mler genell kle L ve S'y
zayıf b r şek lde tanımlamayı başarır. Toplam açısal momentum kuantum sayıları J ve m ,
J
b r atomun bel rl b r durumu ç n sab t m ktarlar olarak kalır, ancak değerler artık L ve S
değerler n n eklenmes yle oluşturulamaz . Olarak b l nen b r bağlantı şemasıj j b rleşt rme
bazen uygulanab l r. Bu şemada her elektron n açısal moment atanan j onun yörüngesel
açısal momentum oluşan l ve sp n s . Toplam açısal momentum J , bu durumda j + j + j
1 2
+… ' nın vektör toplamıdır , burada her j tek b r elektrondan kaynaklanmaktadır.
3 n
Atom k geç şler
Bazı uyarılmış durumda zole ed lm ş b r atom veya yon , b r veya daha fazla em syonla
kend l ğ nden daha düşük b r duruma gevşer.fotonlar , böylece n hayet nde temel durumuna
ger döner. Atom k b r spektrumda, enerj em l m ne veya em syonuna karşılık gelen her
geç ş, b r spektral ç zg n n varlığını açıklayacaktır. Kuantum mekan ğ , bu geç şler yapma
olasılığını hesaplamak ç n b r yol bel rler . Uyarılmış durumların yaşam süreler , bel rl
atomun bel rl geç şler ne bağlıdır ve b r atomun k durumu arasındak kend l ğ nden
geç ş n hesaplanması, her k durumun dalga fonks yonlarının b l nmes n gerekt r r.
Olası ışınım geç şler şu şek lde sınıflandırılır: z n ver len veya meydana gelme olasılığına
bağlı olarak yasaktır. Bazı durumlarda, örneğ n, hem başlangıç hem de son durumların
sıfıra eş t b r toplam açısal momentuma sah p olduğu durumlarda, herhang b r tür durum
arasında tek b r foton geç ş olamaz. İz n ver len geç şler bel rl kısıtlamalara uyar.seç m
kuralları: Atomun J değer , b r veya sıfır olarak değ şeb l r ve eğer L ve S atom ç nde y
tanımlanmışsa, L' dek değ ş kl k de 0 veya ± 1 le sınırlıdır, S se h ç değ şemez. İz n
ver len b r geç ş ç n gereken süre, fotonun dalga boyunun küpü olarak değ ş r; b r görünür
ışık fotonunun (yaklaşık 500 nanometre dalga boyu) yayıldığı b r geç ş ç n , karakter st k
10-9
b r em syon süres 1-10 nanosan yed r ( san ye).
Yasak geç şler, z n ver len geç şlere kıyasla yavaş lerler ve ortaya çıkan spektral em syon
hatları n speten zayıftır. Per yod k tablonun yaklaşık lk üçte b rl k kısmındak atomlar ç n

, L ve S seç m kuralları, b l nmeyen spektral ç zg ler n sınıflandırılması ç n yararlı kr terler

sağlar. Daha ağır atomlarda, elektronlar arasındak daha büyük manyet k etk leş mler L ve
S'n n yeters z tanımlanmasına neden olur ve bu seç m kuralları daha az uygulanab l r.
Nad ren, ortalamadan çok daha uzun yaşam süreler ne sah p olan uyarılmış durumlar
bulunur, çünkü daha düşük enerj durumlarına olası tüm geç şler yasak geç şlerd r. Bu tür
devletler den ryarı kararlı ve dak kaları aşan ömürler olab l r.
Düzeyler n ted rg nl ğ
Atom sev yeler n n enerj ler , atomların yerleşt r leb leceğ har c manyet k ve elektr k
alanlarından etk len r. B rManyet k alan farklı olan durumları ç ne bölünmüş b r atom
sev yes ne neden olur m , b raz farklı enerj le her b r ; bu etk olarak b l n rZeeman
J
etk s ( Hollandalı b r f z kç olan P eter Zeeman'dan es nlenerek ). Sonuç, her spektral
ç zg n n b rkaç yakın aralıklı ç zg ye ayrılmasıdır. Bu tür ç zg ler n sayısı ve aralığı, lg l
sev yeler ç n J değerler ne bağlıdır ; bu nedenle, Zeeman etk s genell kle karmaşık
spektrumlarda sev yeler n J değerler n tanımlamak ç n kullanılır . Güçlü b r uygulamadan
kaynaklanan ç zg bölünmes n n lg l etk s elektr k alanı olarak b l n rStark etk s .
Elektron k enerj sev yeler nde küçük değ ş kl kler, sonlu kütle, atom çek rdeğ n n sıfır
olmayan hacm ve çek rdek ç ndek yük ve akımların dağılımı neden yle ortaya çıkar .
Ortaya çıkan küçük enerj değ ş kl kler aşırı nce yapı , çek rdekler n özell kler ve elektron
bulutlarının çek rdekler n yakınındak dağılımı hakkında b lg elde etmek ç n kullanılır.
Sev ye konumlarındak s stemat k değ ş kl kler, b r çek rdektek nötron sayısı arttıkça
görülür. Bu etk ler şu şek lde b l n r: zotop kayar ve lazer zotop ayrımının temel n
oluşturur . Haf f atomlar ç n, zotop kayması esas olarak sonlu kütle farklılıklarından
kaynaklanmaktadır.çek rdek. Daha ağır atomlar ç n asıl katkı, nötron sayısı arttıkça
çek rdek hacm n n artmasından gel r. Çek rdek, dolaşımdak ç akımlar neden yle küçük b r
mıknatıs g b davranab l r ; bu şek lde üret len manyet k alanlar sev yeler b raz
etk leyeb l r. Çek rdeğ n dışındak elektr k alanı, çek rdek b r noktada yoğunlaşırsa mevcut
olandan farklıysa, bu fark çevredek elektronların enerj sev yeler n de etk leyeb l r (
aşağıdak Radyo frekansı spektroskop s ne bakınız ).
Steven Chu
Moleküler spektroskop

Genel İlkeler
B r molekül , poz t f yüklü b r koleks yondurnegat f yüklü b r bulutla çevr l atom

çek rdeğ elektronlar . Kararlılığı, çek rdekler n ve elektronların çek c ve t c kuvvetler
arasındak dengeden kaynaklanır . B r molekül, bu etk leşen kuvvetlerden kaynaklanan
toplam enerj le karakter ze ed l r. Atomlarda olduğu g b , b r molekülün z n ver len enerj
durumları n celleşt r l r ( yukarıdak Atomların temel özell kler ne bakın ).
Moleküler spektrumlar, em l m nden veya yayılmasından kaynaklanır. moleküller b r nden

değ ş kl ğe uğradıkça elektromanyet k radyasyonenerj durumunu d ğer ne n cemlenm ş.
İlg l mekan zmalar atomlar ç n gözlemlenenlere benzer ancak daha karmaşıktır. Ek
karmaşıklıklar, çeş tl çek rdekler n b rb rler yle ve elektronlarla, tek atomlarda var
olmayan fenomenlerle etk leş mler nden kaynaklanmaktadır . Moleküler spektrumları
anal z etmek ç n, farklı moleküler hareket ve enerj lerden gelen tüm katkıların etk ler n
aynı anda değerlend rmek gerek r. Bununla b rl kte, temel b r anlayış gel şt rmek ç n, önce
çeş tl faktörler ayrı ayrı ele almak en y s d r.
Gözlemlenen moleküler spektrumlara katkıda bulunan k temel etk leş m kümes vardır.
İlk , molekülün çek rdek çerçeves n n ç hareketler n ve çek rdekler le elektronlar
arasındak çek c ve t c kuvvetler çer r. D ğer se nükleer manyet k ve elektrostat k
momentler n elektronlarla ve b rb rler yle olan etk leş mler n kapsar.
İlk etk leş m kümes , azalan büyüklük sırasına göre burada ver len üç kategor ye ayrılab l r:
elektron k, t treş m ve dönme. B r moleküldek elektronlar , hareketler ve poz t f
çek rdekler tarafından çek lmeler ve karşılıklı tmeler nden kaynaklanan potans yel
enerj ler neden yle k net k enerj ye sah pt r . Bu k enerj faktörü, poz t f çek rdekler n
karşılıklı elektrostat k t lmes nden kaynaklanan potans yel enerj le b rl kte b r molekülün
elektron k enerj s n oluşturur. Moleküller katı yapılar değ ld r ve çek rdekler n moleküler
çerçeve ç ndek hareket t treş msel enerj sev yeler ne yol açar. Gelen gazMoleküller,
boyutlarına göre gen ş ölçüde ayrılmış oldukları fazda, serbest dönüşe uğrayab l r ve sonuç
olarak n celenm ş m ktarlarda dönme enerj s ne sah p olab l r. Teor k olarak,Moleküller n
uzaydan öteleme enerj s de n celleşt r l r, ancak prat kte kuantum etk ler
gözlemlenemeyecek kadar küçüktür ve hareket sürekl görünür. Elektromanyet k
radyasyonun bu moleküler enerj sev yeler le etk leş m , elektron spektroskop s , görünür,

kızılötes (IR) ve ultrav yole (UV) spektroskop ler , Raman spektroskop s ve gaz fazı
m krodalga spektroskop s n n temel n oluşturur.
İk nc moleküler etk leş m set , temel n oluşturur nükleer manyet k rezonans (NMR)
spektroskop s ,elektron sp n rezonans (ESR) spektroskop s ve nükleer dört kutuplu
rezonans (NQR) spektroskop s . İlk k s , sırasıyla, b r çek rdeğ n manyet k moment n n
veya b r elektronun har c b r manyet k alanla etk leş m nden ortaya çıkar. Bu etk leş m n
doğası, çek rdeğ n veya elektronun bulunduğu moleküler ortama oldukça bağlıdır. İk nc s ,
b r nükleer elektr k dört kutuplu moment n n çevreleyen elektronlar tarafından üret len
elektr k alanıyla etk leş m nden kaynaklanmaktadır ; bu makalede tartışılmayacaklar.
Moleküler spektrumlar, b r molekül elektromanyet k radyasyonun em l m ne veya

yayılmasına maruz kaldığında, bunun sonucunda enerj de b r artış veya azalma meydana
geld ğ nde gözlemlen r. Kuantum mekan ğ yasalarının dayattığı sınırlamalar vardır .enerj
sev yeler , enerj değ ş kl kler ne ve em len veya yayılan radyasyonun dereces ne göre
katılab l r. İç n lk koşulElektromanyet k radyasyonun daha düşük b r enerj durumundan E
, daha yüksek b r enerj durumuna geç şe uğrayan b r molekül tarafından em lmes , E
lo h
,em len ışıma frekansı le enerj değ ş m ne lg l olmalıdır E -E = h ν radyasyon
h lo
frekansı ve ν, h olan Planck sab tes . Bunun aks ne, enerj hal ç nde b r moleküle frekans
cyclotron frekansının elektromanyet k radyasyon uygulanması e molekül maruz durum
h
ç n b r geç ş olarak frekans cyclotron frekansının lave radyasyonun em syonu le
sonuçlanab l r e . Bu k fenomen şu şek lde anılır: ndüklenm ş absorps yon ve sırasıyla
lo
ndüklenm ş em syon. Ayrıca uyarılmış (yüksek) enerj durumundak b r molekül
kend l ğ nden elektromanyet k radyasyon yayab l r ve ndükley c radyasyonun varlığı
olmadan daha düşük b r enerj sev yes ne ger döneb l r.
Moleküler spektrum teor s

Aks ne atomu enerj n celeme sadece etk leş m nden sonuçlanan olarak elektron le
çek rdeğ ve d ğer elektronlu, moleküler enerj düzeyler n celeme ve elde ed len soğurma
veya yayım radyasyon bu enerj düzeyler n kapsayan çeş tl mekan zmalar kapsar. Teor de
farklı mekan zmalar arasında net b r ayrım yoktur, ancak prat kte büyüklük farklılıkları,
karakter zasyonlarının bağımsız olarak ncelenmes ne z n ver r. KullanmakModel olarak
k atomlu molekül, her enerj kategor s ncelenecekt r.
Dönme enerj s durumları
İç nde gaz fazında, moleküller boyutlarına kıyasla n speten uzaktır ve eksenler etrafında
dönmeye serbestt rler. B r k atomlu molekül (yan , ç t treş mler kabul ed lmez) r j t
olarak kabul ve k tleler k atomlu oluşuyorsa m ve m , b r mesafe le ayrılmış r , b r le
1 2
2
karakter ze ed leb l rAtalet moment I μ = R μ, azaltılmış kütles , μ = olarak ver l r, m m
1
/ ( m + m ). Yasalarının uygulanmasıkuantum mekan ğ , d atom k molekülün dönme
2 1 2
2 2
hareket ne, dönme enerj s n cemlenm ş ve ver l r E = J ( J + 1) ( h / 8π I ), h olan
J
Planck sab tes ve J = 0, 1, 2, ... olduğudönme kuantum sayısı. Moleküler dönme
spektrumları, b r molekülün b r dönme sev yes nden d ğer ne geç ş yaptığı zaman, kuantum
mekan ğ ne bağlı olarak ortaya çıkar.seç m kuralları. Seç m kuralları, enerj durumlarını
karakter ze eden kuantum sayılarında z n ver len değ ş kl kler açısından fade ed l r. B r k
atomlu molekülün k dönme enerj s sev yes arasında b r geç ş n meydana gelmes ç n,
kalıcı b r d pol moment ne sah p olması gerek r (bu, k atomun farklı olmasını gerekt r r),
molekül üzer ndek radyasyon olayının frekansı, kuantum koşulunu karşılamalıdır E -E
J′
= h ν ve Δ J = ± 1 seç m kuralına uyulmalıdır. J le göster len enerj sev yes nden J + 1 le
J
2
göster len sev yeye geç ş ç n , enerj değ ş m h ν = E - E = 2 ( J + 1) ( h /
J + 1 le ver l r. J
2 2
8π I ) veya ν = 2 B ( J + 1), burada B = h / 8π I , molekülün dönme sab t d r.
T treş m enerj s durumları
İk atomlu b r molekülün dönme hareket , sert rotor model kullanılarak yeter nce
tartışılab l r. Gerçek moleküller katı değ ld r; ancak, k çek rdek b rb r ne göre sab t b r
t treş m hareket ç nded r. Böyle katı olmayan b r s stem ç n, t treş m hareket n n doğası
1
gereğ harmon k olduğu tahm n ed l rse,t treş m enerj s , e , eş tt r (d + / ) h ν , v = 0,
V 2 0
1 1/2
1, 2, ... olduğut treş m kuantum sayısı, v = ( / (π) k / μ) ve k, özel b r molekülün
0 2
karakter st k bağının kuvvet sab t vardır. B r t treş m n gözlemlenmes ç n gerekl
koşullard atom k b r molekül ç n spektrum, molekülün t treş m sırasında d pol
moment nde b r değ ş kl ğ n meydana gelmes (homonükleer d atom k moleküller bu
nedenle etk s zd r), seç m kuralı Δ v = ± 1 ve ver len radyasyonun frekansıdır. le ν = ( E

v
-E )/h.
+1 v
Elektron k enerj durumları

Farklı atom s stem centrosymmetr c olan ( yukarıya bakınız temel atom yapısı arasında
enerj l şk ler ,) çek rdek ve elektronlar b r atomlu ç nde molekülün daha karmaşıktır ve
kes n b r şek lde tanımlamak ç n zordur. İk atomlu b r molekülün elektron k enerj
durumlarının d kkate alınması ç n yaygın olarak kullanılan b r yöntem,moleküler orb tal
(MO) yaklaşımı. Bu açıklamada, atom k orb taller (AO'lar) olarak adlandırılan molekülü
oluşturan tek tek atomların elektron k dalga fonks yonları , alanı tüm nükleer çerçeve
boyunca uzanan b r d z moleküler orb tal oluşturmak ç n uygun kuantum mekan k ve
s metr değerlend rmeler ne tab olarak b rleşt r l r. tek b r atom etrafında merkezlenm ş
olmaktan z yade molekülün Moleküler elektron k geç şler ve ortaya çıkan spektrumlar daha
sonra k MO arasındak elektron transfer açısından tanımlanab l r. Nükleer çerçeve katı
olmadığından, sürekl olarak t treş m hareket ne maruz kaldığından, bel rl b r MO'nun
elektron k enerj s n n cel olarak karakter ze etmen n uygun b r yöntem , b r potans yel
enerj d yagramının kullanılmasını çer r;Bel rl b r MO'dak b r elektronun potans yel
enerj s , moleküldek çek rdek arası ayrıma göre graf ğe dökülür ( bkz. Şek l 7 ).
Moleküler elektron k spektrumlar, b r elektronun b r MO'dan d ğer ne geç ş nden ortaya
çıkar.
Gerçek k atomlu moleküller n enerj

durumları
Herhang b r gerçek molekül ç n, farklı hareketler n

mutlak ayrılmasına nad ren rastlanır, çünkü
moleküller eşzamanlı olarak dönme ve t treş me

potans yel enerj eğr ler uğrarlar. Katı rotorlu, harmon k os latör model
Şek l 7 (A) potans yel enerj , V ( R ),
nternükleer ayrılması b r fonks yonu
sağlayan b r araya get r len rotasyon t treş m enerj s
1
olarak r , t p k b r d atom k molekül ç n.
Denge bağ uzunluğu, r , molekülün düzey serg ler e =(V+ / )hν +BJ(J+
e vJ 2 0
potans yel m n mum ( D ) der nl ğ ne
karşılık gelen çek rdek arası mesafed r 1).K myasal bağlar ne katı ne de mükemmel
. Yatay ç zg ler t treş msel enerj
harmon k os latörlerd r ve bel rl b r koleks yondak
sev yeler n tems l eder. (B) En düşük

altı elektron k durumunda h drojen tüm moleküller aynı dönme, t treş m ve elektron k
yodür (HI) molekülünün enerj s ,
nükleer mesafe r'n n b r fonks yonu enerj lere sah p değ ld r, ancak şu şek lde b l nen
olarak . Eğr ler, karşılık gelen durum
ç n standart ter m sembol göster m le
lkeye göre mevcut enerj durumları arasında
et ketlen r. dağıtılacaktır.Boltzmann dağılımı.
B r molekül t treş m hareket ne g rerken, bağ

uzunluğu ortalama b r çek rdek arası ayrılık. Eğersalınım harmon kt r, molekülün t treş m
durumu değ şt kçe bu ortalama değer değ şmeyecekt r; ancak gerçek moleküller ç n
salınımlarahenks z. B r molekülün salınım potans yel , çek rdek ç ayırmanın b r
fonks yonu olarak ç z len elektron k enerj d r ( Şek l 7A ). Bu eğr nonparabol k olduğu
ç n salınımlar uyumsuzdur ve enerj sev yeler bozulmuştur. Bu, artan v le azalan b r
enerj sev yes ayrımı ve select on v = ± 2, ± 3,… sağlamak ç n t treş msel seç m
kurallarının b r mod f kasyonu le sonuçlanır .
2
Ber eylems zl k moment I = μ r l şk s le çek rdek ç ayrıma bağlıdır , her farklı
t treş m durumu farklı b r I değer ne sah p olacak ve bu nedenle farklı b r dönme spektrumu
serg leyecekt r. Moleküldek k myasal bağın daha yüksek dönme durumlarına g tt kçe
katılaşmaması, santr füj d stors yonuna yol açar; d atom k moleküllerde bu, atalet
moment n artıran bağların ger lmes ne neden olur. Bu etk ler n toplamı, d atom k
molekülün dönme-t treş m enerj s ç n gen şlet lm ş b r enerj fades b ç m nde fade
ed leb l r; daha fazla tartışma ç n, bkz l stelenm ş met nler aşağıda .
Bel rl b r elektron k durumdak b r molekül aynı anda farklı m ktarlarda dönme ve t treş m
enerj ler ne sah p olacaktır. B r molekül topluluğu ç n, bunlar çok sayıda dönme ve
t treş m enerj durumuna yayılacaktır, böylece herhang b r elektron k durum değ ş kl ğ ne
(elektron k geç ş), uygun seç m kurallarına uygun olarak hem dönme hem de t treş m
enerj ler ndek değ ş kl kler eşl k edecekt r. Bu nedenle, gözlemlenen herhang b r
elektron k geç ş, t treş m ve dönme enerj s değ ş kl kler neden yle çok sayıda yakın
aralıklı üyeden oluşacaktır.
Deneysel yöntemler
Üç temel tür vardır moleküler spektroskop ç n yaygın olarak kullanılan spektrometre

s stemler : em syon, monokromat k radyasyon absorps yonu ve Four er dönüşümü. Bu

yöntemler n her b r b r radyasyon kaynağı, b r numune ve radyasyonu algılamak ve anal z

etmek ç n b r c haz çer r.
Em syon spektrografları bazı uygun araçlara sah pt r. daha yüksek enerj durumlarına
heyecan ver c moleküller . Moleküller or j nal enerj durumlarına ger döndüğünde yayılan
radyasyon daha sonra b rmonokromatör ve uygun b r detektör. Bu s stem, elektron k
spektrumların gözlemlenmes ç n yaygın olarak kullanılmaktadır. Elektronlar , örneğ n b r
elektr k deşarjı veya g b b r enerj kaynağı vasıtasıyla daha yüksek sev yelere tahr k
ed lmekted r m krodalga plazması . Yayılan radyasyon genell kle görünür veya ultrav yole
bölgede bulunur.Soğurma spektrometreler kaynak olarak ya gen ş bantlı radyasyon
yayıcıları ve ardından çok dar frekans çer ğ ne sah p b r s nyal sağlamak ç n b r
monokromatör ya da ayarlanab l r tek b r frekans üretecek b r jeneratör kullanır.
Ayarlanab l r monokromat k kaynak s nyal daha sonra uygun b r hücrede bulunan b r
numuneden ve kullanılan kaynak frekansını algılamak ç n tasarlanmış b r detektöre geçer.
Ortaya çıkan spektrum, frekansa karşı absorps yon yoğunluğunun b r graf ğ d r.
B r Four er dönüşümü spektrometres , geleneksel b r absorps yon spektrometres t p

spektrum sağlar, ancak daha yüksek hız, çözünürlük ve hassas yete sah pt r. Bu
spektrometrede numune, gen ş bantlı b r radyasyon kaynağına tab tutularak
b rradyasyonun bel rl b leşenler n n em lmes neden yle nterferogram. Bu nterferogram
(zamana karşı s nyal yoğunluğunun b r fonks yonu) normalde sayısallaştırılır, b lg sayar
belleğ nde depolanır ve b r Four er dönüşümü vasıtasıyla b r soğurma spektrumuna
dönüştürülür ( ayrıca bkz. Anal z: Four er anal z ). Four er-transform spektrometreler ,
radyo frekansından X-ışınına kadar tüm spektral bölgeler kapsayacak şek lde tasarlanab l r
.
Spektrometreler, gen ş b r frekans aralığında çok çeş tl örnekler n çalışılmasına z n ver r.

Malzemeler katı , sıvı veya gaz fazında ya saf halde ya da karışımlar hal nde nceleneb l r .
Çeş tl tasarımlar, sıcaklık , basınç ve har c manyet k ve elektr k alanların b r fonks yonu
olarak spektrumların çalışılmasına z n ver r . Malzemeler n ve kısa ömürlü reaks yon ara
maddeler n n radyasyonu le elde ed len moleküler parçaların spektrumları rut n olarak
gözlemlen r. Kısa ömürlü türler n spektrumlarını düşük (4 K) sıcaklıkta gözlemlemen n k
yararlı yolu, onları nad r b r gaz matr s nde yakalamak veya darbel adyabat k b r nozülde
üretmekt r.
Moleküler spektroskop alanları

M krodalga spektroskop s
İç n d atom k moleküller En haf f olanlar har ç tümü ç n dönme sab tler 1–200 g gahertz
(GH ) aralığındadır . Dönme geç ş n n frekansı yaklaşık olarak ν = 2 B ( J + 1) olarak
z
ver l r ve bu nedenle moleküler dönme spektrumları 2–800 g gahertz bölges nde soğurma
ç zg ler serg leyecekt r. İç nçok atomlu moleküller dönme hareket n açıklamak ç n üç
atalet moment gerekl d r. Çok daha karmaşık spektrumlar üret rler, ancak k atomlu b r
molekül ç n olanlara benzer temel l şk ler, momentler le gözlemlenen soğurma ç zg ler
arasında mevcuttur. 1–1,000 g gahertz aralığı, elektromanyet k spektrumun m krodalga
bölges (bu bölgede havaalanı ve pol s radarı çalışır) olarak adlandırılır.M krodalga
radyasyonu k yöntemden b r yle üret l r: (1) özel elektron k tüpler, örneğ nkl stronlar veya
ger dalga os latörler ve katı hal os latörler , örneğ nSon derece monokromat k radyasyon
üretmek ç n stab l ze ed leb len ve bel rl bölgelerde ayarlanab len Gunn d yotları ve (2)
Çıktısı yüksek oranda monokromat k, düşük frekanslı s nyaller n art arda çarpılması ve
eklenmes yle üret len ve etk l b r şek lde sürekl b r dalga s nyal sağlayan küçük ayrımlara
sah p b r d z ayrı frekanstan oluşan frekans sentezley c ler (örneğ n, 25 g gahertz'de 6
hertz ayrımı).
M krodalga çeş tler spektrometre
Kullanımda olan k tür m krodalga spektrometre vardır. Geleneksel olarakStark

modülasyonlu spektrometre, örnek, her k ucunda b r m krodalga let m penceres
(örneğ n, m ka veya Mylar ) le kapatılmış d kdörtgen b r dalga kılavuzunun uzun (1 la 3
metre veya 3,3 la 9,8 f t) b r bölümünde yer alır. ve tahl ye ve numune yerleşt rme ç n b r
vakum hattına bağlanır. Kaynaktan gelen radyasyon, b r gazlı numuneden geçer ve b r
ampl f katör ve görüntüleme s stem (graf k kayded c ) tarafından tak p ed len b r kr stal
d yot detektörü tarafından algılanır. Enstrümanın hassas yet n artırmak ç n, örnek boyunca
yüksek voltajlı b r kare dalganın uygulanmasıyla s nyal modülasyonu kullanılır. İk nc tür
Four er dönüşümüdürRadyasyonun, b r ç ft küresel ayna arasındak boşaltılmış b r boşlukta
hapsed ld ğ ve numunen n, numunen n sıcaklığını 10 K'n n altına düşüren darbel b r nozül
tarafından sokulduğu spektrometre. b r darbel m krodalga s nyal ve ortaya çıkan em syon
s nyal tesp t ed l r ve Four er-dönüştürülerek b r absorps yona karşı frekans spektrumuna

dönüştürülür. Her k c hazda da moleküller n celenm ş b r dönme durumundan d ğer ne

geçerken em len veya yayılan enerj gözlen r. Four er-transform enstrümanı, daha yüksek
çözünürlük (30 kHz'e göre 1 k lohertz [kHz]) sağlama ve moleküller n çoğunun olmasını
sağlayan düşük numune sıcaklığı neden yle çok daha bas t b r spektrum serg leme
avantajına sah pt r. en düşük b rkaç enerj durumunda.
Gözlem ç n rotasyonel spektrumda, b r molekül kalıcı b r elektr k d pol moment ne sah p

olmalı ve b r numune hücres ne aşırı düşük basınçlarda (5–50 m l torr; b r m l torr 1 × 10
−3
m l metre cıva veya 1.93'e eş tt r) ver leb lecek b r buhar basıncına sah p olmalıdır. × nç
−5
kare başına 10 pound). 15'e kadar atom çeren yapılara sah p moleküller n spektrumları
rut n olarak anal z ed leb l r, ancak daha büyük moleküller n spektrumlarındak spektral
ç zg ler n yoğunluğu ve örtüşmes anal z c dd şek lde kısıtlar.
Moleküler uygulamalar
Gözlemlenen m krodalga geç ş frekansı le k atomlu b r molekülün dönme sab t

arasındak l şk , çek rdek arası mesafe ç n b r değer sağlayab l r. Moleküller n kant tat f
geometr k yapıları, m krodalga spektrumunda ölçülen geç şlerden de elde ed leb l r.
Geometr k yapılara ek olarak, elektr k ç ft kutuplu momentler, ç dönüşe enerj engeller ,
merkezkaç bozulma parametreler , manyet k momentler, nükleer elektr k dört kutuplu
momentler, t treş m-dönüş etk leş m parametreler , düşük frekanslı t treş m geç şler g b
moleküler yapı le lg l d ğer özell kler araştırılab l r. , moleküler elektr k dört kutuplu
momentler ve elektron dağılımı ve bağ le lg l b lg ler.
Four er dönüşüm spektrometreler n n kullanımı, serbest rad kaller (yan OH, CN, NO, CF,
+ + +
CCH), moleküler yonlar (yan , CO , HCO , HCS ) g b b rçok kısa ömürlü türü
ncelemek ç n b r yöntem sağlamıştır. , veWaals der Van kompleksler (örneğ n, Cı- , H
6 6
-HCI, H O-H , O, Kr-HF, SO -SO ). M krodalga spektroskop s le m krodalga
2 2 2 2
arasında özel b r l şk vardır.radyo astronom s . Rad kal ve moleküler yonların
m krodalga spektrumlarının araştırılmasındak t c gücün çoğu, dünya dışı kaynaklardan
yayılan m krodalga em syon s nyaller n tanımlama ht yacından kaynaklanmaktadır. Bu

şb rl ğ , h droks l rad kal , metanol , formaldeh t , amonyak ve met l s yanür dah l olmak
üzere yaklaşık 200 türün uzayda tanımlanmasına yol açtı .
Üç moment le karakter ze ed len çok atomlu b r molekül ç n atalet, m krodalga tek b r

moleküler türün spektrumu, tam b r yapı ataması yapmak ve moleküldek tüm bağ
açılarının ve atomlar arası mesafeler n büyüklüğünü hesaplamak ç n yeters z b lg sağlar.
12 81 12 14
Örneğ n, CH Br C N molekülünün üç atalet moment n n değerler sek z bağ
2
parametres ne (dört açı ve dört mesafe) bağlı olacaktır, bu nedenle bu sek z b l nmeyen n
ayrı değerler n elde etmek mümkün değ ld r. üç andan t baren. Bu problem, b r veya daha
fazla atomun farklı b r zotop k le kame ed lmes durumunda molekül yapısının öneml
ölçüde değ şmeyeceğ varsayımı get r lerek aşılab l r.Türler. İzotop k olarak kame ed lm ş
b r molekülün üç moment daha sonra m krodalga spektrumundan türet l r ve aynı
moleküler parametrelere bağlı olduklarından, sek z bağ parametres n elde etmek ç n üç ek
ver parçası sağlar. Yeterl sayıda zotop k olarak kame ed lm ş türün eylems zl k
momentler n bel rleyerek, yapıyı tamamen bel rlemek ç n yeterl ver y elde etmek
mümkündür. En y yapısal b lg , moleküldek her b r atom sahasındak kameden
kaynaklanan zotop k türler çalışılab ld ğ nde elde ed l r.
Kızılötes spektroskop
Bu tekn k , görünür (800 nanometre dalga boyu) ve kısa dalga boylu m krodalga (0.3
m l metre) arasındak elektromanyet k spektrum bölges n kapsar . Bu bölgede
gözlemlenen spektrumlar, öncel kle moleküller n ç t treş m hareket le l şk l d r, ancak
b rkaç haf f molekül, bölgede uzanan dönme geç şler ne sah p olacaktır. Kızılötes bölge
ç n,dalga sayısı (dalgaboyunun ters olan ν̄) enerj y ölçmek ç n yaygın olarak kullanılır.
Kızılötes spektroskop tar hsel olarak üç bölgeye ayrılmıştır.yakın kızılötes (4.000–12.500
1 −1 −1
ters sant metre [cm- ]),orta kızılötes (400–4.000 cm ) veuzak kızılötes (10–400 cm
). Spektrometre Four er-transform gel ş m le, alanların bu ayrım bulanık olan ve daha
-1
karmaşık araçlar 10 25.000 cm kapsayab l r kaynağı, ışın ayırıcı, detektör ve örnek
hücren n b r değ ş m le.
Kızılötes enstrümantasyon

−1
Yakın kızılötes bölge ç n a tungsten f lamanlı lamba (6.000–25.000 cm ) kaynak görev
−1
görür. Orta bölgede standart kaynak b rGlobar (50–6.000 cm ), b r kara c s m radyatörü
olarak şlev görmes ç n elektr kle ısıtılan b r s l syum karbür s l nd r . B rUzak kızılötes
−1
bölgede cıva ark lambası (10–70 cm ) kullanılır. İç ndeızgara-monokromatör t p alet,
kaynak-dedektör komb nasyonunun tüm aralığı, ızgara konumu mekan k olarak
değ şt r lerek taranır. İç ndeFour er dönüşümü alet , tek b r tarama ç n mevcut olan aralık
genell kle ışın ayırıcı özell kler yle sınırlıdır. Theışın ayırıcı, b r g r ş m model n n
oluşturulması ç n kaynak s nyal n k kısma bölme şlev görür. Yakın kızılötes bölgede
ya b rkuvars levha veyab r kuvars plaka üzer ne çökelt lm ş s l kon kullanılır. Orta
kızılötes bölgede, çeş tl opt k derecel kr staller , örneğ nkals yum florür (CaF ),ç nko
2
selen d (ZnSe), sezyum yodür (CsI) veya s l kon veya germanyum le kaplanmış potasyum
Below1
bromür (KBr) kullanılır. 200 cm'n n altında Bölgen n dar kısımlarını kaplamak ç n
değ şen kalınlıktak mylar f lmler kullanılır.Kızılötes radyasyonun termal tesp t , uygun b r
malzeme üzer ne düşen böyle b r radyasyondan kaynaklanan b r sıcaklık değ ş m n n
ölçüleb l r b r s nyale dönüştürülmes ne dayanır. B rGolay dedektörü, ışığın termal olarak
bozulab l r b r yansıtıcı f lmden b r fotoelektr k hücreye yansımasını kullanır.bolometre ,
sıcaklıktak b r değ ş kl kle elektr k d renc nde b r değ ş kl k göster r. Her k durumda da
c haz çok küçük ve çok hızlı değ ş kl klere yanıt vermel d r. Four er-transform
spektrometre, bütün opt k yol g b yabancı maddelerden g r ş m önlemek ç n tahl ye
ed leb l r su ve karbon d oks t ç nde hava .
Kızılötes spektroskop kullanılarak çok çeş tl örnekler nceleneb l r. Normal transm syon
sıvılar , nce katı f lm tabakaları ve gazlar ç n kullanılab l r . Sıvı ve gaz numuneler n n
muhafazası, sodyum klorür , potasyum bromür veya sezyum yodür g b kızılötes leten
pencerelere sah p b r hücrede olmalıdır . Katılar, f lmler ve kaplamalar, numuneden
radyasyon yansımasını kullanan çeş tl tekn klerle nceleneb l r.
Gel şt r lmes katı hal d yot lazerler , F-merkezl lazerler ve sp n-fl p Raman lazerler
kızılötes spektrometreler ç n yen kaynaklar sağlıyor. Bu kaynaklar genel olarak gen ş
bant değ ld r, ancak yüksek yoğunluğa sah pt r ve dar frekans bölgeler ndek özel
uygulamalar ç n tasarlanmış aletler n yapımı ç n kullanışlıdır.

Anal z absorps yon spektrumları
Kızılötes radyasyonun em lmes ,b r molekülün t treş m hareket . İk atomlu b r molekül

ç n bu hareket n anal z n speten bas tt r çünkü yalnızca b r t treş m modu vardır, bağın
ger lmes . Çok atomlu moleküller ç n durum, b rçok çek rdeğ n eşzamanlı hareket yle
b rleş r . Bu karmaşık hareket anal z etmek ç n kullanılan mekan k model, çek rdekler n
nokta kütleler olarak kabul ed ld ğ ve atomlar arası k myasal bağların kütles z yaylar
olarak görüldüğü b r modeld r. B r moleküldek t treş mler kuantum mekan ğ n n yasalarına
uysa da , moleküler s stemler t treş m hareket n n doğasını bel rlemek ç n klas k mekan k
kullanılarak anal z ed leb l r . Anal z, böyle b r s stem n b r d z Her b r farklı b r nükleer
hareket komb nasyonu le l şk l rezonans frekansları. Oluşan bu tür rezonansların sayısı
doğrusal b r molekül ç n 3 N - 5 ve doğrusal olmayan b r molekül ç n 3 N - 6'dır; burada
N , moleküldek atom sayısıdır. Tek tek çek rdekler n hareketler , yer değ şt rmeler
sırasında s stem n kütle merkez n n değ şmeyeceğ şek lded r. Kızılötes radyasyonun
absorbe ed ld ğ frekanslar, c hazın frekanslarına karşılık gel r.normal t treş m modları veya
arasındak geç şler olarak düşünüleb l r her b r normal b r modun uyarılmış durumlarına
karşılık gelen n celleşt r lm ş enerj sev yeler . B r molekülün tüm normal mod
frekanslarının anal z , molekül ç ndek bağımsız bağ germe ve bağ bükme hareketler yle
lg l b r d z kuvvet sab t sağlayab l r.
Yüksek çözünürlüklü b r alet kullanılarak ve gaz fazındak örneklerle ncelend ğ nde, çok
atomlu moleküller n tek tek normal mod absorps yon ç zg ler , b r d z yakın aralıklı kesk n
ç zg ye ayrılacaktır. Bu t treş m yapısının anal z , dönme spektrumlarından elde
ed leb lenle aynı tür b lg ler sağlayab l r, ancak en yüksek çözünürlüklü kızılötes aletler
1
(0.0001 cm- ) b le b r Four er dönüşümü m krodalga spektrometres ne (10 k lohertz)
yaklaşamaz ve bu nedenle sonuçlar neredeyse doğru değ ld r.
Moleküler t treş mler n uyumsuzluğundan dolayı, temel frekansların katlarına (2ν , 3ν ,
vb. , Üst tonlar olarak b l n r) ve komb nasyonlarına (ν + ν , 2ν + ν , vb.) Karşılık

1 2 3 4
gelen geç şler meydana gel r.
Normal mod frekansları, bel rl moleküler varlıkların molekül ç hareketler le l şk l

olma eğ l m nde olacaktır ve bu varlığı çeren tüm moleküller ç n n speten dar b r frekans

aralığında yer alan değerlere sah p olduğu bulunacaktır. Örneğ n, b r çeren tüm
moleküllerkarboks l grubu (C = O), karbon - oks jen ç ft bağının ger lmes n çeren normal
b r t treş m moduna sah p olacaktır . Özel frekansı, karbon atomuna bağlı atomların veya
1
atom gruplarının doğasına bağlı olarak değ şecekt r, ancak genell kle 1,650-1,750 cm-
aralığında meydana gelecekt r . Aynı tür davranış, h droks l grubundak oks jen- h drojen
(O ― H) ger lme hareket ve karbon-karbon ç ft bağlı moleküllerde C = C ger lme hareket
g b d ğer varlıklar ç n de gözlemlen r . Bu öngörüleb l r davranış,Bel rl moleküler
varlıkların varlığını veya yokluğunu tesp t etmeye ve yen sentezlenen veya b l nmeyen
türler n yapısını bel rlemeye yardımcı olmak ç n gözlemlenen kızılötes spektrumlarla
karşılaştırılab len spektral korelasyon ç zelgeler . Herhang b r molekülün kızılötes
spektrumu, o molekül ç n benzers z b r parmak z d r ve güven l r b r tanımlama şekl
olarak h zmet edeb l r.
Raman spektroskop s
Raman spektroskop s aşağıdak ler n absorps yonuna dayanır: bel rl b r frekanstak
fotonlar ve ardından daha yüksek veya daha düşük b r frekansta saçılma. Dağınık
fotonların mod f kasyonu, olay fotonlarının molekülün t treş m ve dönme hareket nden
enerj kazanması veya enerj kaybetmes sonucu oluşur. N cel ksel olarak, b r numune (katı,
sıvı veya gaz) b r kaynak frekansı ν le ışınlanır ve saçılan radyasyon, ν ± ν
0 0
frekansında olacaktır; burada ν , molekül. Moleküller b r d z farklı dönme ve t treş m
durumunda (sıcaklığa bağlı olarak) bulunduğundan, b rçok farklı ν değer mümkündür.

Sonuç olarak,Raman spektrumları çok sayıda dağınık ç zg den oluşacaktır.
Olay fotonlarının çoğu örnek tarafından saçılır ve frekansta herhang b r değ ş kl k olmaz.
Rayle gh saçılması . Ν radyasyonun gözlem artırmak ç n ± ν , dağınık radyasyon gelen
0
ışına gözlenen d kt r. Yüksek yoğunluklu gelen radyasyon sağlamak ve ν küçük
'n n
olduğu (dönme değ ş kl kler neden yle olduğu g b ) ç zg ler n gözlemlenmes n sağlamak
ç n , kaynakRaman spektrometre, tek renkl görünür b r lazerd r. Saçılan radyasyon daha
sonra b r detektör olarak b r fototüp le b r tarayıcı opt k monokromatör kullanılarak anal z
ed leb l r.

Gözlem t treş m B r molekülün Raman spektrumu, atomların t treş m sırasındak d pol

moment nden z yade moleküller n polar ze ed leb l rl ğ ndek (b r elektr k alanı tarafından
bozulma yeteneğ ) b r değ ş me bağlıdır. Sonuç olarak, kızılötes ve Raman spektrumları
tamamlayıcı b lg sağlar ve k tekn k arasında tüm t treş m geç şler gözlemleneb l r. Bu
tekn k komb nasyonu, kalıcı d pol momentler olmayan yüksek s metr ye sah p
moleküller n tüm t treş m frekanslarının ölçülmes ç n gerekl d r. Benzer şek lde, b rKalıcı
d pol moment olmayan ve dolayısıyla saf rotasyonel spektrumları olmayan moleküller ç n
rotasyonel Raman spektrumu.
Görünür ve ultrav yole spektroskop s

Elektron k geç şler
Görme duyusu tarafından algılanan renkler , sadece görünür olanın ters n n nsan
gözlem d r.em l m spektrumu. Altta yatan fenomen, düşük enerj l b r elektronun
yükselmes d r.moleküler orb tal (MO) daha yüksek enerj lerden b r ne, burada enerj farkı
Δ E = h ν olarak ver l r . Bel rl b r MO veya elektron k durumda olan moleküller n b r
koleks yonu ç n , er ş leb l r t treş m ve dönme durumları arasında b r dağılım olacaktır.
Herhang b r elektron kdaha sonra geç şe t treş m ve dönme enerj durumlarında eşzamanlı
değ ş kl kler eşl k edecek. Bu, yüksek çözünürlüklü koşullar altında kayded ld ğ nde,
b rçok yakın aralıklı ç zg den öneml ölçüde nce b r yapı serg leyecek olan b r soğurma
spektrumuyla sonuçlanacaktır. Bununla b rl kte, düşük çözünürlüklü koşullar altında,
spektrum şunu gösterecekt r:gen ş b r frekans bandının em l m . Enerj değ ş m , lg l
14
soğurma frekansı 7.5 x 10 hertz' n üzer nde olacak kadar yeter nce büyük olduğunda,
malzeme görünür ışığa şeffaf olacak ve ultrav yole bölges nde em lecekt r .
MO'lar kavramı, moleküllere başarılı b r şek lde gen şlet leb l r. Görünür ve ultrav yole
bölgelerdek elektron k geç şler ç n sadece dış (değerl k kabuğu) MO'lar dah l ed l r. MO
s par ş Kurucu atomların atom k orb taller nden (AO'lar) oluşan enerj sev yeler Şek l 8'de
göster lmekted r . İle uyumluPaul dışlama lkes her MO, b rB r ç ft zıt elektron
dönüşler ne sah p elektronlar . B r moleküldek her elektronun enerj s , d ğer tüm
elektronların hareket nden etk lenecekt r. Elektron enerj ler n n makul b r muameles n n
gel şt r leb lmes ç n, her elektronun d ğer tüm elektronların oluşturduğu ortalama b r
alanda hareket ett ğ kabul ed l r. Böylece, bel rl b r MO'dak b r elektronun enerj s atanır.

İlk yaklaşım olarak, molekülün toplam elektron k enerj s , çeş tl MO'lardak tek tek
elektronların enerj ler n n toplamıdır. TheEn düşük toplam enerj ye (yan temel durum)
sah p olan elektron k konf gürasyon, elektronların ( Şek l 8'de kısa oklar olarak
göster lm şt r ) en düşük toplam enerj ye sah p orb taller n komb nasyonuna k kez
yerleşt r lm ş olduğu konf gürasyon olacaktır . B r elektronun daha yüksek enerj l MO'ya
yükselt ld ğ herhang b r konf gürasyon,heyecanlı durum. Elektron çeren MO'ların
üzer nde, boş olan b r d z artan enerj MO'lar olacaktır. Elektron k absorps yon geç şler ,
b r elektron dolu b r MO'dan daha yüksek doldurulmamış olanlardan b r ne
yükselt ld ğ nde meydana gel r.
Moleküllerdek elektron davranışının öncek

açıklaması, moleküler elektron k spektrumların
n tel ksel olarak anlaşılması ç n temel oluştursa da ,
her zaman kant tat f olarak doğru değ ld r. Ortalama
b r elektr k alanı temel alınarak hesaplanan enerj ,

moleküler yörünge enerj sev yes anlık elektron etk leş mler nden bel rlenecek enerj ye
d yagramları eşdeğer değ ld r. Bu fark, elektronkorelasyon enerj s ,
Şek l 8: Doğrusal şek ll (A) ber lyum
h dr t, BeH ve (B) su, H O, toplam enerj n n öneml b r kısmı olab l r.
2 2
bükülmüş şek ll moleküler yörünge
enerj sev yes d yagramları . Em l m bölgeler n bel rleyen faktörler
Moleküler orb taller, oluşturuldukları
atom k orb taller ve s metr özell kler n Elektron k b r geç ş n bulunduğu spektral bölgey
yansıtacak şek lde et ketlenm şt r.
Encyclopæd a Br tann ca, Inc. (yan malzemen n reng ) bel rleyen faktörler, MO'lar
ve z n ver len kuantum mekan k seç m kuralları
arasındak enerj ayrımı olacaktır . Görünür bölgede karakter st k olarak soğurma
serg leyen bel rl t pte moleküler yapılar ve ultrav yole em c ler olan d ğerler vardır .
Büyük b r sınıfboyaların ve mürekkepler n çoğunun a t olduğu organ k b leş kler , kame
ed lm ş aromat k halkalar çeren ve çoklu bağları b rleşt renlerd r. Örneğ n, 254
nanometrel k gen ş geç şbenzen (Cı- , H ), b r ya da daha fazla çeş tl organ k gruplarla
6 6
kames le kaydırılab l r olarak h drojen eklenm ş atomlu karbon halkası. B r n troso
grubunun (NO) kame ed lmes n trosobenzen, C H NO, enerj sev yes aralıklarını
6 5
değ şt r r ve em l m ultrav yoleden mor-mav bölgeye kaydırarak göze soluk sarı b r
b leş k ver r. Sübst tüsyonlu spektral absorps yonlardak bu tür kaymalar , b r molekülün

bağlarındak elektron dağılımlarının karakter ze ed lmes ne yardımcı olmak ç n

kullanılab l r .
Bel rg n görünür absorps yona sah p k nc b r yüksek renkl b leş kler sınıfı: koord nasyon
b leş kler arasındageç ş öğeler . Bu b leş kler ç n spektral geç şlerde yer alan MO'lar,
geç ş metal atomları üzer nde esasen mod f ye ed lmem ş (enerj har ç) d- sev yel atom k
3+
orb tallerd r. Böyle b r b leş ğ n b r örneğ , t tanyum (III) 'h dratlı yonu , T (lH O) ,
2 6
530 lg l nanometrede emer ve göze mor görünen.
Çok sayıda b leş k beyaz katılar veya renks z sıvılardır ve yalnızca ultrav yole bölges nde
elektron k absorps yon spektrumlarına sah pt r. Bu türden norgan k tuzlar , geç şl olmayan
metaller çeren ve herhang b r atom k d- elektronu bulunmayan tuzlardır . Aromat k
halkalar veya konjüge z nc rler çermeyen metal olmayan atomlardan ve karbon
b leş kler nden oluşan kovalent olarak bağlanmış moleküller, tüm ç yörüngeler tamamen
elektronlarla doludur ve bunların çoğunluğu ç n lk boş MO'lar, görünür şek lde
renklend r lm ş b leş klere göre öneml ölçüde daha yüksek enerj lerde yatma
eğ l m nded r. Örneklersodyum klorür (NaCl),kals yum karbonat (CaCO ),Kükürt d oks t
3
(SO ),etanol Cı H OH veh drokarbonlar (C H , burada n ve m tam sayıdır).
2 2 5 n m
Düşük çözünürlüklü elektron k spektrumlar, b leş kler n kal tat f ve kant tat f
tanımlanmasına yardımcı olarak faydalıdır. Kızılötes spektrumlarla aynı şek lde bel rl b r
tür ç n parmak z görev göreb l rler. Bel rl fonks yonel gruplar veya moleküler
konf gürasyonlar (olarak b l n r)kromoforlar ) görünür ultrav yole bölges n n bel rl
bölgeler nde meydana gelen güçlü em l mlere sah p olma eğ l m nded r. Bel rl b r
kromoforun absorbe ett ğ kes n frekans, öneml ölçüde molekülün d ğer b leşenler ne
bağlıdır, genel olarak absorps yonunun bulunduğu frekans aralığı, bel rl b r yapısal varlık
le l şk l kızılötes t treş m frekansı aralığı kadar dar olmayacaktır . Em c türler n
konsantrasyonunun kant tat f ölçümler n yapmak ç n özell kle görünür bölgede güçlü b r
elektron k absorps yon bandı kullanılab l r.
Hem dönme hem de t treş m enerj ler elektron k b r duruma b nd r l r. Bu, çok yoğun b r
spektrumla sonuçlanır. Bu tür spektrumların anal z , moleküller ç n sadece temel durumda

değ l, aynı zamanda uyarılmış durumlarda da dönme sab tler ve t treş m frekansları
sağlayab l r. Çözünürlük, saf dönme ve t treş m spektrumları kadar yüksek olmasa da,
popülasyonları gözlemlenemeyecek kadar düşük olan elektron k ve t treş m durumlarını bu
yöntemlerle ncelemek mümkündür. Elektron k spektrumların çözünürlüğündek
y leşt rmeler, lazer kaynaklarının kullanılmasıyla elde ed leb l r ( bkz. Aşağıdak Lazer
spektroskop s ).
Floresans ve fosforesans
Bu fenomenler, elektron k absorps yon spektrumları le yakından lg l d r ve anal z ve yapı

bel rleme ç n b r araç olarak kullanılab l r. Her k s de radyasyonun elektron k b r geç ş
yoluyla em lmes n , t treş msel enerj bozulması veya radyasyonsuz süreçler yoluyla b r
enerj kaybını ve ardından soğurulandan daha düşük b r frekansta radyasyon em syonunu
çer r.
Elektronlar çsel özell klere sah pt r manyet k momentler le lg l dönmeye açısal

1
momentumlarını. Thesp n kuantum sayısı s = / , bu nedenle b r manyet k alanın
2'd r
varlığında b r elektron, aşağıdak lere karşılık gelen k yönden b r ne sah p
1
olab l r.manyet k dönüş kuantum sayısı m = ± / . ThePaul dışlama lkes , b r
s 2
atomdak k elektronun aynı kuantum sayılarına sah p olmamasını gerekt r r ; İk elektron
tek AO veya MO ç nde yer aldığında bu nedenle farklı olmalıdır m değerler ne (yan ,
s
paralel olmayan, ya da sıkma eşleşt r lm ş). Bu, manyet k momentler n n ptal ed lmes yle
sonuçlanır ve sözde b rs nglet durumu. Ç ft sayıda elektron çeren neredeyse tüm
moleküller n tekl temel durumları vardır ve net manyet k momentler yoktur (bu
türlered yamanyet k ). B r elektron enerj y emd ğ nde ve daha yüksek b r enerj sev yes ne
uyarıldığında, (1) yükselt ld ğ yörüngedek d ğer elektrona göre ant paralel
konf gürasyonunu muhafaza etme, böylece molekülün s nglet özell ğ n muhafaza etme
olasılığı vardır veya ( 2) manyet k moment n n or j nal eşleşm ş elektronununk ne paralel
olduğu b r konf gürasyona geç ş. İk nc durumda, molekül net b r manyet k momente sah p
olacaktır (paramanyet k ) ve b rüçlü durum. Her uyarılmış elektron k duruma ç n, her k
elektron sp n konf gürasyonu mümkün olup bu sayede enerj düzeyler k grup olacaktır (
bakınız Şek l 9). Normal seç m kuralları tekl arasındak geç şler (korusun S ) ve üçlü ( t

) durumları; bu nedenle, her b r k enerj sev yes nden b r le l şk l k grup elektron k

geç ş olacaktır.
Floresans
Floresans , k elektron k durumdan (genell kle temel durum) daha düşük olan b r
molekülün , enerj s z n ver len b r absorps yon geç ş ne karşılık gelen radyasyon
tarafından daha yüksek b r elektron k duruma uyarıldığı ve ardından s stem ger dönerken
radyasyon em syonu şlem d r. or j nal durum. Çürüme sürec b rkaç yolu zleyeb l r.
Bozulma or j nal alt duruma ger dönerse, şlem den rrezonans floresan ve yaklaşık b r
nanosan ye ç nde hızla oluşur. Rezonans floresansı genell kle monatom k gazlar ve b rçok
organ k molekül ç n, özell kle görünür ve ultrav yole yakın bölgelerde absorbe eden
aromat k s stemler ç n gözlemlen r. B rçok molekül ç n, özell kleelektron k absorps yon
spektrumları ağırlıklı olarak daha kısa dalga boylu ultrav yole bölges nde (400
nanometren n altında) bulunan aromat k b leş kler , uyarılmış elektron k durumun ömrü
yeter nce uzundur k , radyasyon em syonundan önce molekül (1) b r d z t treş m durumu
bozulur, (2) eyaletler arası transfer yoluyla enerj kaybeder (s stemler arası geç ş) veya (3)
moleküler çarpışmalar yoluyla t treş m enerj s n kaybederler.
İlk durumda, uyarılmış durumun t treş m enerj s en düşük t treş m sev yes ne ger
dönerken, s stem kızılötes bölgede radyasyon yayacaktır. Molekül daha sonra düşük
elektron k durumla l şk l t treş m durumlarından b r ne ger elektron k b r durum
bozulmasına uğrar. Ortaya çıkan em syon spektrumu daha sonra absorps yon frekansından
daha düşük b r frekansta ortalanacak ve absorps yon spektrumunun yakın aynaya yakın
görüntüsü olarak görünecekt r. İk nc mekan zma, potans yel enerj eğr ler referans
1 + 1
alınarak göster leb l r.Şek l 7B'de göster len n trojen h dr t (NH) . Σ ve Π durumları
1
ç n eğr ler 0,2 nanometre yarıçap değer nde kes ş r. Π uyarılmış elektron k durumdak b r
molekül , bu kes şme noktasının enerj değer ne karşılık gelen t treş m düzey nde se ,
1 +
radyasyon em syonu veya absorps yonu olmadan Σ durumuna geçeb l r . Daha sonra bu
1 +
en düşük t treş m halde sonuna kadar t treş m enerj s kaybını geç reb len Σ elektron k
1'e
duruma. Bunu daha sonra alt elektron k b r geç ş zleyeb l r.Δ durum. Bu nedenle,
1 1 1
or j nal Δ → Π geç ş ne karşılık gelen enerj n n absorps yonu , daha düşük frekanslı Σ
+ 1
→ Δ geç ş ne karşılık gelen floresan radyasyon em syonu le sonuçlanır . Üçüncü
durumda, k molekülçarpışmak, aralarında enerj transfer olasılığı vardır. Çarpışma
üzer ne, b r molekül böylece, enerj s m n mumunun öncek elektron k durumundan daha
düşük veya daha yüksek olab len farklı b r elektron k duruma dönüştürüleb l r.
T treş msel gevşemeye veya s stemler arası geç şe z n verecek kadar uzun olmasına
rağmen, uyarılmış tekl elektron k durumların ömürler oldukça kısadır, bu nedenle
flüoresans, b r malzemen n ışınlanmasını tak ben m l san ye la m krosan ye arasında b r
zaman ölçeğ nde meydana gel r. Floresansın en yaygın gözlem modu,ultrav yole radyasyon
( nsan gözüyle görülemeyen) heyecan ver c b r kaynak olarak ve görünür radyasyon
em syonunu gözleml yor. Moleküller n anal z ve yapısal tay n ç n b r araç olarak
kullanılmasının yanı sıra, laboratuvar dışında b rçok uygulama vardır. Örneğ n,posta
pulları, sahtec l ğ önlemek ç n b r flüoresan ajanın görsel olarak şeffaf b r kaplamasıyla
et ketleneb l r ve spektrumun mav bölges nde em syonlara sah p b r flüoresan ajanın
deterjanlara eklenmes ,güneş ışığında daha beyaz b r görünüm g yd r n.
Fosforesans
Fosforesans , genel mekan zması açısından flüoresan le lg l d r, ancak daha yavaş b r

bozulma çer r. Normal temel durumu b r tekl olan b r molekül , daha yüksek b r tekl
duruma uyarıldığında, b r s stemler arası geç ş veya b r moleküler çarpışma yoluyla
t treş msel olarak uyarılmış b r üçlü duruma geçt ğ nde ve daha sonra, t treş msel
gevşemey tak ben, tekl zem ne bozunduğunda oluşur yasak geç ş yoluyla devlet. Sonuç,
uyarılmış üçlü durum ç n uzun b r yaşam süres n n ortaya çıkmasıdır; b rkaç san yeden
b rkaç saate kadar nad r değ ld r. Bu uzun ömürler , elektronların çsel ( sp n ) manyet k
momentler arasındak etk leş mlerle l şk l olab l r. ve elektronların yörünge hareket nden
kaynaklanan manyet k momentler.
Tekl ve üçlü haldek moleküller k myasal olarak farklı şek llerde reaks yona g rer.
Reaks yona g ren s stemde elektron k enerj n n b r molekülden d ğer ne aktarılmasıyla
k myasal reaks yonları etk lemek mümkündür . Bu nedenle, floresans ve fosforesans
çalışması, k myasal reakt v te le lg l b lg ler sağlar.
Fotoelektron spektroskop s

Fotoelektron spektroskop s , fotoelektr k etk ( bkz. radyasyon: Fotoelektr k etk ), lk

olarak 1905'te E nste n tarafından tüm enerj durumlarındak atomlara ve moleküllere
açıklanmıştır . Tekn k, b r numunen n yüksek enerj l monokromat k b r kaynaktan gelen
radyasyonla bombardıman ed lmes n ve ardından püskürtülen elektronların k net k
enerj ler n n bel rlenmes n çer r. Kaynak enerj s , s ν, püskürtülen elektronların enerj ,
1 2 1 2
( lg l d r / ) m v , m elektron kütles d r ve V le, elektron hızı hν = ( / ) m v
2 e ,e 2 e
Φ olup + Φ,bel rl b r AO veya MO'da elektronun yonlaşma enerj s . Bombardıman
radyasyonunun enerj s yonlaşma enerj s n aştığında, fazla enerj atılan elektrona şekl nde
ver lecekt r.k net k enerj . Kaynak frekansının b l nmes ve püskürtülen elektronların
k net k enerj ler n n ölçülmes yle, b r s stem n AO'larının veya MO'larının her b r ndek b r
elektronun yonlaşma enerj s bel rleneb l r. Bu yöntem, elektron k absorps yon
spektrumlarından elde ed len ver ler tamamlamaya h zmet eder ve bazı durumlarda, seç m
kuralları neden yle elektron k spektroskop den elde ed lemeyen b lg ler sağlar.
Lazer spektroskop
Yukarıda bahsed ld ğ g b , buluş ve müteak p gel şt r lmes lazer b rçok yen spektroskop
alanı açtı. İncelenen temel süreçler rotasyonel, t treş msel ve elektron k spektroskop ler
olmakla b rl kte, bu araç bu tür olayları araştırmak ç n b rçok yen yol sağlamış ve daha
önce mevcut olmayan ver ler n elde ed lmes ne z n verm şt r. Spektroskop de lazerler n
doğasını ve faydasını göstermek ç n sınırlı sayıda lazer gözden geç r lecekt r.
Doğası gereğ lazerler, n speten az sayıda çok dar bantlı geç şlerden oluşan b r çıktı sağlar.
Bu yüksek yoğunluklu kaynaklar, bel rl sınırlı spektroskop k çalışmalar ç n yararlı
radyasyon sağlayab l rken, yüksek yoğunluklugeleneksel yüksek çözünürlüklü
spektroskop k çalışmalar ç n ayarlanab l r dar bantlı kaynak gerekl d r. Bu tür b r
kaynak,Lazer em syonlarının, yoğun b r k nc l lazer s nyal n n uygulanmasıyla çok sayıda
yakın aralıklı rov bron k (rotasyonel-t treş m-elektron k) sev yeler ne uyarılmış boya
moleküller n n bozunmasından kaynaklandığı boya lazer (olarak b l nen b r
şlem)pompalama). Boya lazerler , 330 la 1.250 nanometre aralığında sınırlı b r bölgede
radyasyon sağlayab l r. Radyasyonun kapladığı bölge, boya ve pompa kaynağı
değ şt r lerek değ şt r leb l r. Bu nedenle, elektron k spektrumların normal olarak
gözlemlend ğ bölgede esasen sürekl olarak ayarlanab len kaynaklar vardır. Tüm lg l

spektral aralıklarda sürekl ayarlanab l r lazerler mevcut olmasa da, sab t frekanslı b r lazer
kullanarak ve numuneye elektr k veya manyet k alan uygulayarak enerj sev yeler n
değ şt rerek moleküler enerj sev yeler arasındak geç şler gözlemlemek mümkündür.
Floresans, ayrışma, çoklu foton gözlem g b d ğer tekn klersoğurma ve ç ft rezonans,
hassas yet artırmak ve ayarlanab l rl k eks kl ğ n önlemek ç n kullanılır. Geleneksel
spektroskop k yöntemler n kullanımı genell kle bel rlenm ş spektrometre tasarımlarını ve
tekn kler n kullanırken, lazerler n kullanımı genell kle stenen spektroskop k b lg y elde
etmek ç n yen ve ustaca deneysel yöntemler n gel şt r lmes n gerekt r r.
Doppler sınırlı spektroskop
Özel olarak tasarlanmış moleküler ışın spektrometreler har c nde, b r moleküler

absorps yon geç ş n n ç zg gen şl ğ , Doppler etk s . Çok pahalı b rkaç Four er dönüşümü
alet har c nde, geleneksel spektrometreler n çözünürlüğü, genell kle, gözlemlenen ç zg
gen şl kler n n Doppler gen şl ğ n oldukça aştığı b r sev yeyle sınırlıdır. Oldukça dar bant
gen şl ğ ne ve yüksek yoğunluğa sah p ayarlanab l r lazer kaynakları, rut n olarak Doppler
ç zg gen şl ğ (0,001–0,05 nanometre) sırasına göre b r çözünürlüğe ulaşır. B r
tasarımLazer absorps yon spektrometres ( Şek l 10 ), b r geç ş n absorps yon katsayısı,
numuneden ( I ) geçen radyasyon ışınının ürett ğ fotod yot akımındak farktan ve üret len
1
akımdan doğrudan ölçüleb ld ğ nden , h çb r monokromatöre ht yaç duyulmaması
açısından avantajlıdır. b r referans ışını le ( I ). Buna ek olarak, lazer kaynaklarından
2
sağlanan yüksek güç, frekans ve yoğunluk stab l zasyonlarıyla eşzamanlı olarak, dedektör
gürültüsüyle lg l sorunları ortadan kaldırır. Spektral geç şler tesp t etmen n hassas yet
çözünürlükle arttığından, lazer spektrometreler doğaları gereğ geleneksel gen ş bant
kaynak türler nden daha hassastır. B r lazer ışınının aşırı dar yapısı, uzaysal yayılma ve
g r ş m olmaksızın b r numune boyunca çoklu yansımalara maruz kalmasına z n ver r ve
böylece uzun soğurma yolu uzunlukları sağlar. Lazerler yüksek frekans stab l ze ed leb l r
8'de
ve doğru b r şek lde ölçüleb l r, 10 b r kısımrut n olarak elde ed l yor. Kaynak
s nyal n n küçük b r kısmı, b r nterferometreye yönlend r leb l r ve b r d z frekans
bel rtec üret leb l r ve spektral soğurma hatlarının kaydına yerleşt r leb l r. Lazerler,
m krosan yel k b r zaman ölçeğ nde b rkaç dalga sayısı aralığında ayarlanab l r, bu da lazer
spektrometreler k myasal reaks yonlarda kısa ömürlü ara türler tesp t etmek ve karakter ze
etmek ç n deal araçlar hal ne get r r. Lazer spektrometreler, floresans ve fosforesans
çalışmaları ç n k farklı avantaj sunar . Yüksek kaynak yoğunluğu, floresan türler nde
daha büyük üst durum popülasyonlarının oluşmasını sağlar. Kaynağın dar frekans bandı,
doldurulmakta olan üst devlet n daha fazla enerj seç c l ğ sağlar.
Tutarlı ant -Stokes Raman

spektroskop s (CARS)
Bu tekn k şu olguyu çer r: dalga karıştırma,

uyarılmış Raman saçılmasının yüksek
yoğunluğundan yararlanır ve geleneksel Raman

ayarlanab l r lazer absorps yon spektroskop s n n uygulanab l rl ğ ne sah pt r. CARS
spektrometres
yöntem nde, ν ve ν (ν > ν ) frekanslarında k
Şek l 10: Ayarlanab l r lazer
1 2 1 2
absorps yon spektrometres . I ve I
1 2 güçlü doğrusal lazer ışını b r numuney
sırasıyla kaynak ve referans ışınlardır.
Encyclopæd a Br tann ca, Inc. ışınlamaktadır. Frekans farkı, ν - ν , Raman-akt f
1 2
rotasyonel veya t treş msel geç ş ν frekansına
R'n n
eş tse , o zaman dalga karıştırmanın ver ml l ğ artar ve ν = 2ν - ν (ant -Stokes) ve ν
A 1 2 S
= 2ν - ν (Stokes) ortamın doğrusal olmayan polar zasyonu neden yle dalga karışımı le
2 1
üret l r. Her k çıkış s nyal tesp t ed leb l r ken, ant -stoke frekansı oldukça üzer nde v'y
olan ve k r şlerden ve aynı zamanda örnek ç nde oluşturulab l r floresan kolayca olay
1
opt k süzme le ayrılmış olma avantajına sah pt r. Aynı spektroskop k geç şler, yan
frekansları ν , hem geleneksel Raman spektroskop s hem de CARS le
R olanlar
4 5
bel rlenmes ne rağmen, k nc s yoğunluklara sah p s nyaller üret r 10 –10 kez har ka. Bu
gel şm ş s nyal sev yes , b r spektrumu kaydetmek ç n gereken sürey büyük ölçüde
azaltab l r. Üret len s nyaller n tutarlılığından dolayı, çıkış ışınının ıraksaması küçüktür ve
arka plan s nyaller ne karşı y b r uzamsal ayrım elde ed l r. Bu tür gürültü,
kem lüm nesans geç ren moleküller n ncelenmes nde ortaya çıkab l r.veya alevlerde veya
elektr k deşarjlarında mevcut. Ant -Stokes s nyal n n oluşturulması, k olay ışınının
odaklandığı küçük b r hac mde meydana geld ğ nden, örnek boyutunun büyük olması
gerekmez. M l torr basınçlarında m krol tre boyutlu sıvı numuneler ve gazlar kullanılab l r.
Mevcut mekansal ayrımcılığın b r başka avantajı, b r örnek ç ndek farklı bölgeler
nceleme yeteneğ d r. Örneğ n CARS, alevler ve plazmalardak b leş m ve yerel

sıcaklıkları bel rlemek ç n kullanılab l r. Heyecan ver c ve gözlemleyen s nyaller n yakın

1
doğrusallığı neden yle, Doppler etk s en aza nd r l r ve 0,001 cm- çözünürlük elde
ed leb l r. Tekn ğ n b r nc l dezavantajı, mükemmel yoğunluk stab l zasyonuna sah p lazer
kaynaklarına ht yaç duyulmasıdır.
Lazer manyet k rezonans ve Stark spektroskop ler
Lazer s nyal üret m n n doğası gereğ , çoğu lazer kayda değer b r frekans aralığında
ayarlanamaz ve boya lazerler g b ayarlanab lenler b le b r pompa lazerle çalıştırılmalıdır
ve bel rl b r boya ç n sınırlı b r ayar aralığı olmalıdır. . Bu sınırlama, sah p olan
moleküller ç n aşılab l r.kalıcı manyet k anlar veya har c kullanarak elektr k d pol
momentler manyet k veya sev yeler arasındak enerj aralığını lazer frekansı le
çakıştırmak ç n elektr k alanları.
B r veya daha fazla eşleşmem ş elektrona sah p moleküller kalıcı manyet k momentlere
sah p olacaktır. Böyle örneklerparamanyet k s stemler ücrets zd rkökler , NO, OH ve CH
3+ , 4-
gb ve geç ş metal yonları Fe g b (H O) ve Cr (CN) . Tek b r eşleşmem ş
2 2 6 6
elektrona ve k enerj sev yes ne sah p b r rad kal ç n varsayımsal b r elektron k enerj
sev yes d yagramı , sıfır yörüngesel açısal momentuma ( L = 0) sah p b r temel durum ve L
= 1 le b r uyarılmış durum Şek l 11'de göster lmekted r . Zaman , manyet k alan artar,
ayrılmasıZeeman b leşenler değ şecek ve z n ver len her geç ş (Δ M = 0 veya ± 1, burada
M = L + M [ dönme açısal momentum]) aşamalı olarak lazer frekansı le çakışacak ve
S
s nyal yoğunluğunda b r değ ş kl k gözlemlenecekt r. Bu tekn ğ n hassas yet n artırmak
ç n, numune genell kle lazer boşluğunun ç ne yerleşt r l r ve manyet k alan modüle ed l r.
Lazer boşluğunu reaks yona g ren b r akış s stem n n b r parçası yaparak, paramanyet k
9
reaks yon ara ürünler n n varlığı tesp t ed leb l r ve spektrumları kayded leb l r. 10 kadar
düşük paramanyet k türler n konsantrasyonlarısant metreküp başına moleküller

gözlemlenm şt r. Bu yöntem, yıldızlararası uzayda gözlemlenen rad kaller n tesp t
ed lmes n ve bunlara spektral detayların sağlanmasını mümkün kılmıştır.
Benzer b r yöntem denen Stark spektroskop s , kalıcı b r elektr k d pol moment ne sah p
moleküller n enerj sev yeler n n aralıklarını ayırmak ve değ şt rmek ç n güçlü b r

değ şken elektr k alanının kullanılmasını çer r .

Genel lke Şek l 11'de somutlaştırılmıştır., manyet k
alan yer ne b r elektr k alanının değ şt r lmes le.
Çok yüksek alanlar (sant metre başına 1.000–5.000
volt) gerekt ğ nden, numune yakın aralıklı metal

enerj sev yes d yagramı plakalar arasına yerleşt r lmel d r. Bu, örneğ n lazer
Şek l 11: Eşlenmem ş b r elektrona boşluğunun ç ne dah l ed lmes n engeller. Elektr k
sah p b r rad kal tür ç n elektron k
enerj sev yes d yagramı (metne alanı modüle ed lerek hassas yet artırılır. Lazer
bakınız).
frekansı stab l ze 20-40 k lohertz ç nde ölçülmüş
olmasına rağmen, moleküler parametreler n
4
bel rlenmes , 10 elektr k alan, yan , tek b r kısım ölçümü doğasında doğruluğu sınırlıdır .
Bu yöntem, dönme geç şler m krodalga bölges n n üzer ne düşen türler n d pol
moment n n ve yapısının bel rlenmes ç n kullanışlıdır.
Jack D. Graybeal
X-ışını ve radyo frekansı spektroskop s
X-ışını spektroskop s
1895'te Alman f z kç tarafından nüfuz eden, elektr ksel olarak yüklenmem ş b r radyasyon
keşfed ld W lhelm Conrad Röntgen ve seç ld X-radyasyonu kaynağı b l nm yordu. Bu
radyasyon, elektronlar (katot ışınları ) , yüksek voltajlı boşaltılmış tüplerdek cam veya
metal yüzeylere çarpar ve kaplanmış ekranların flüoresan ışıltısı ve fotoğraf plakaları ve
f lmler n pozlanmasıyla tesp t ed l r . TheBu tür radyasyonun ete kem ğe göre daha kolay
nüfuz edeb len tıbb uygulamaları hemen fark ed ld ve keşfed ld kten sonrak üç ay ç nde
V yana'da röntgenler tıbb amaçlarla kullanıldı. Önümüzdek b rkaç yıl boyunca, b r d z
araştırmacı, ışınların elektr k yükü taşımadığını, düz yörüngelerde seyahat ett ğ n ve en ne
b r doğaya sah p olduğunu (kutuplaştırılab leceğ n ) bel rled .bel rl malzemelerden
saçılma. Bu özell kler, ışınların başka b r elektromanyet k radyasyon b ç m olduğunu öne
sürüyordu, bu olasılık daha önce İng l z f z kç tarafından öne sürülmüştü.JJ Thomson . O
not ett tüpün cam duvarına çarpan elektronlar ş ddetl Yavaşladıkça vmeler ve klas k
elektromanyet zmaya göre bu vmeler elektromanyet k radyasyon üret lmes ne neden olur.

X-ışınlarının dalga doğasının lk net göster m , 1912'de kırınıma b r b rb r ne yakın atom

düzlemlerle kr stal arasında ç nko sülf t. Çünkü detaylarıkırınım modeller radyasyonun
dalga boyuna bağlıydı, bu deneyler X-ışınlarının spektroskop s n n temel n oluşturdu.
İlkBu radyasyon ç n spektrograflar 1912-13'te k İng l z f z kç - baba ve oğul - tarafından
tasarlandı.W ll am Henry veHareket hal ndek yüklü parçacıkların durdurulmasını çeren
süreçlerden beklenen sürekl X-ışını spektrumlarının var olduğunu gösteren Lawrence
Bragg , aynı zamanda ayrık karakter st k spektrumların (bel rl b r enerj n n yayılmasından
kaynaklanan her b r ç zg ) olduğunu gösterd . bazı X ışını özell kler atom k yapı tarafından
bel rlen r. Thekarakter st k X-ışını enerj ler n n s stemat k artışı atom numarası İng l z
f z kç tarafından göster ld 1913'te Henry GJ Moseley , Bohr'un atom k yapı teor s ne
dayanarak açıklanab l r , ancak deney ve teor arasında daha fazla n cel ksel anlaşma,
kuantum mekan ğ n n gel ş m n beklemek zorundaydı .X ışınları ç n dalga boyları ,
yaklaşık 0.1 la 200 angstrom arasında değ ş r ve 20 la 200 angstrom olarak
b l n r.yumuşak röntgenler.
İl şk s atom k yapı
X ışınları zole ed lm ş atomlar tarafından üret leb l r ve yonları k l şk l şlemle. B r

atomdan k veya daha fazla elektron çıkarılırsa, kalan dış elektronlar denges z yükü le
çek rdeğe daha sıkı bağlanır ve bu elektronların b r sev yeden d ğer ne geç ş yüksek enerj
em syonuna neden olab l r.100 angstrom veya daha az dalga boyuna sah p fotonlar . B r
alternat f şlem, nötr b r atomdak b r elektron b r ç kabuktan çıkarıldığında gerçekleş r. Bu
uzaklaştırma, atomu yeter nce yüksek enerj de elektronlar, protonlar veya d ğer
parçacıklarla bombardıman ederek ve ayrıca atomun yeter nce enerj k X-ışınları le
ışınlanmasıyla gerçekleşt r leb l r. Atomda kalan elektronlar çok hızlı b r şek lde yen den
ayarlanır, uzaklaştırılan elektronun bıraktığı boşluğu doldurmak ç n geç şler yapar ve bu
geç şlerde X-ışını fotonları yayılır. İk nc şlem, sıradan b r X-ışını tüpünde gerçekleş r ve
sonuçta ortaya çıkan X-ışını ç zg ler d z s , karakter st k spektrum, hızlandırılmış
elektronlardan kaynaklanan b r sürekl radyasyon spektrumu üzer ne b nd r l r .
The Opt k spektroskop stler tarafından n = 1, 2, 3, 4, 5 olarak adlandırılan b r atomdak

kabuklar, X-ışını spektroskop stler tarafından K , L , M , N , O … olarak et ketlen r . B r
elektron bel rl b r kabuktan çıkarılırsa, tüm yüksek enerj l kabuklardan elektronlar bu
boşluğu doldurab l r ve bu da h drojen ser s ne kıyasla ters ne çevr lm ş görünen b r d z le
sonuçlanır. Ayrıca, bel rl b r kabuk ç n farklı açısal momentum durumları, her kabukta
enerj alt sev yeler ne neden olur; bunlaralt kabuklar enerj ler ne göre Roma rakamlarıyla
et ketlen r.
The Malzemeler n X-ışını flüoresans radyasyonu öneml ölçüde prat k lg çekmekted r.

Yeterl enerj ye sah p X ışınları le ışınlanan atomlar, karakter st k veya sürekl ışınlar
elektron kaybederler ve sonuç olarak kend yapılarının karakter st k X ışınları yayarlar. Bu
tür yöntemler, b l nmeyen b leş me sah p karışımların anal z nde kullanılır.
Bazen bel rl b r enerj ye sah p b r elektron, dış kabuklardak elektronlar daha düşük enerj
durumlarına kademel olduğunda, X-ışını fotonu yer ne atom tarafından yayılır. Bu süreç şu
adla b l n r:Auger em syonu .B r yüzey b rkaç k lovolt enerj de elektronlar tarafından
bombardımana tutulduğunda yayılan elektronların enerj s n n anal z olan Auger
spektroskop s , yüzey b l m nde yüzey n temel b leş m n tanımlamak ç n yaygın olarak
kullanılır.
Eğer b r X-ışını kaynağından sürekl spektrum em c b r malzemeden geç r l rse,

absorps yon katsayısı, b r yon oluşturmak ç n bel rl b r ç kabuktan b r elektronu
çıkarmak ç n gereken enerj ye karşılık gelen X-ışını dalga boylarında kesk n b r şek lde
değ ş r. Kabuk enerj s nden sonra dalga boyu azalırken soğurma katsayısının an artışına
den r.em l m kenarı; ç kabukların her b r le l şk l b r soğurma kenarı vardır. Bunlar,
bel rl b r kabuktak b r elektronun atomun yonlaşma enerj s n n üzer nde
uyarılab lmes nden kaynaklanmaktadır. Kurşunun ç kabuk elektronlarını yon ze edeb len
foton enerj ler ç n X ışını soğurma kes t Şek l 12'de göster lmekted r . X ışını soğurma
kenarları, katıların veya sıvıların temel b leş m n bel rlemek ç n kullanışlıdır ( aşağıya
bakınız Uygulamalar ).
Üret m yöntemler
X-ışını tüpler
X-ışınları üretmen n geleneksel yöntem , yüksek

enerj l elektronların b r vakum tüpündek metal b r
 hedef üzer nde bombardıman ed lmes ne dayanır.
kurşun ç n fotoelektr k
absorps yon kes t T p k b r X-ışını tüpü aşağıdak lerden oluşur:katot

Şek l 12: Kurşunun fotoelektr k (b r elektron kaynağı, genell kle ısıtılmış b r f lament)
absorps yon kes t , en çtek kabuklar
K ,L ,L ,L ç n absorps yon ve b rboşaltılmış b r bölme veya zarf ç ne monte
I I II III
kenarlarını göster r . ed len anot . Katot (negat f elektrot ) ve anot (poz t f
elektrot) arasında 10-100 k lovoltluk b r potans yel
farkı korunur . Anot tarafından yayılan X-ışını spektrumu,em syon ve sürekl b r radyasyon
spektrumu adı ver len bremsstrahlung radyasyonu. Sürekl spektrum, elektronların anoda
çarptıklarında yükler n n ş ddetl şek lde yavaşlamasından (an "frenleme") kaynaklanır.
Hat em syonu, dış kabuk elektronlarının ç kabuk boşluklarına düşmes nden kaynaklanır ve
bu nedenle anodu oluşturmak ç n kullanılan malzeme tarafından bel rlen r. En kısa ayrık
dalga boyları, en yüksek atom numaralarına sah p malzemeler tarafından üret l r .
Senkrotron kaynakları
Elektromanyet k radyasyon , tüm hızlanan yüklü parçacıklar tarafından yayılır. Da resel b r

yörüngede oldukça yavaş hareket eden elektronlar ç n, em syon, yörünge frekansında
oldukça z rveye çıkan b r ç ft kutuplu radyasyon model nde meydana gel r. Elektronlar son
derece dolaşmaya yapılırsa görel hızları (yan yakın olan ışık hızı , k net k enerj s her
elektron çok daha yüksek elektron serbest kütle enerj ye daha), yayılma model n n, ler ye
doğru b r ışın yönlend r lm ş tanjanta çöker yörünge ve hareketl elektronların yönünde. Bu
sözdesenkrotron radyasyonu , adını bu tür radyasyonun lk gözlemlend ğ hızlandırıcı
t p nden alır, sürekl d r ve halkanın enerj s ne ve eğr l k yarıçapına bağlıdır; vme ne kadar
yüksekse, enerj spektrumu o kadar yüksek olur.
T p k senkrotron kaynağı aşağıdak lerden oluşur: yüksek enerj l elektronları b r elektrona

enjekte eden doğrusal elektron hızlandırıcı depolama halkası ( bkz. part kül hızlandırıcı:
Senkrotronlar ). Senkrotron radyasyonunun yoğunluğu dolaşım akımıyla orantılı
olduğundan, enjekte etme hızlandırıcısından gelen b rçok elektron darbes tek b r yüksek
akım elektron demet ne paketlen r ve depolama halkasında eşzamanlı olarak dolaşmak ç n
b rçok ayrı demet yapılab l r. Radyasyon, yüksek enerj l elektronları (t p k olarak enerj de
b rkaç m lyar elektron volt ) elektronların hızla salınımına veya sarmallaşmasına neden
olan b r d z sarsıcı veya dalgalı mıknatıs ç nden geç rerek daha da yoğun hale get r leb l r
.

Senkrotron kaynaklarının yüksek yoğunluğu ve gen ş ayarlanab l rl ğ , X-ışını f z ğ

alanında muazzam b r etk ye sah pt . Senkrotron X-ışını kaynaklarının parlaklığı (parlaklık,
bel rl b r küçük enerj bandı ç ndek güç m ktarı, kaynağın en ne kes t alanı ve
radyasyonun ıraksaması olarak tanımlanır), en güçlü dönenden 10 kat daha fazladır. anotlu
X-ışını mak neler . Senkrotron kaynakları ayrıca vakum- ultrav yole kısmı ç n opt m ze
ed leb l r .yumuşak (düşük enerj l ) X ışını kısmı (20 la 200 angstrom arasında) veya
elektromanyet k spektrumun sert (yüksek enerj l ) X ışını kısmı (1–20 angstrom) .
X-ışını opt ğ
X-ışınları katı madde tarafından güçlü b r şek lde em l r, böylece elektromanyet k

spektrumun görünür ve kızıl ötes ne yakın kısımlarında kullanılan opt kler radyasyonu
odaklamak veya yansıtmak ç n kullanılamaz. Bununla b rl kte, oldukça gen ş b r X-ışını
enerj ler aralığında, metal b r yüzeye çarpan radyasyonotlama vakası olab l r yansıdı.
İç nDalga boylarının karşılaştırılab l r olduğu X ışınları anal zde kafes aralıkları kr staller ,
radyasyon "Bragg ”kr stalden yansıdı: her b r kr stal düzlem zayıf yansıtma yapan b r
yüzey g b davranır, ancak gel ş açısı θ ve kr stal aralığı d ,Bragg koşulu, 2 d s n θ = n λ,
burada λ, X-ışınının dalga boyudur ve n ,kırınım düzen ne bakıldığında, b rçok zayıf
yansıma yapıcı b r şek lde eklenerek neredeyse yüzde 100 yansıma üreteb l r. X ışınlarının
yansıması ç n Bragg koşulu, b rkırınım ızgarası .Yapıcı g r ş m, b rb r n tak p eden kr stal
düzlemler arasındak yol farkı elektromanyet k radyasyonun dalga boylarının ntegral
sayısına eş t olduğunda meydana gel r.
X-ışını monokromatörler , spektrumun görünür kısmındak ızgara monokromatörler ne ve

spektrometreler ne benzer. B r kr stal ç n kafes aralığı doğru b r şek lde b l n yorsa,
gözlemlenen kırınım açıları, b l nmeyen X-ışını dalga boylarını ölçmek ve tanımlamak ç n
kullanılab l r. S l kon g b malzemeler tarafından serg lenen Bragg yansımasının hassas
dalga boyu bağımlılığından dolayı, sürekl b r radyasyon spektrumunun küçük b r kısmı
zole ed leb l r. X-ışını spektroskop s nde kullanılan bükülmüş tek kr staller, opt k
spektroskop de kullanılan eğr ç zg l ızgaralara benzer. Yüksek çözünürlüklü b r
−4
monokromatörden geçt kten sonra radyasyonun bant gen şl ğ Δλ / λ = 10 kadar dar
olab l r.ve b r ç ft kr stal gelen radyasyona göre eğmek suret yle, kırılan radyasyonun
dalga boyu, seç len ışığın yönünü değ şt rmeden sürekl olarak ayarlanab l r.

X ışını dalga boyları ç n, kr staller n kafes aralıklarından öneml ölçüde daha uzun, "Daha
yumuşak X-ışınlarını yansıtmak ç n yüksek ve düşük atom numaralarına sah p değ şen
atom katmanlarından oluşan süper saçaklar ” yapılab l r. Her katman kalınlığının (b r
katman yüzlerce atomdan tek b r atomdan oluşab l r) büyük b r hassas yetle kontrol
ed leb ld ğ bu malzemeler nşa etmek mümkündür. Spektrumun yumuşak X-ışını
kısmında yüzde 40'tan fazla ver me sah p normal ns dans aynaları bu teknoloj kullanılarak
yapılmıştır.
X-ışını dedektörler
Kullanılan lk X-ışını detektörü fotograf kt f lm; o gümüş bulundu halojenür kr stal tler ,
X-ışını radyasyonuna maruz kaldıklarında koyulaşacaktır. Alkal halojenür kr staller ,
örneğ nyaklaşık yüzde 0.1 le b rleşt r lm ş sodyum yodür talyumun yaydığı bulunduX
ışınları malzeme tarafından em ld ğ nde ışık . Bu c hazlar şu şek lde b l n r:s nt latörler ve
b r le b rl kte kullanıldığında fotoçoğaltıcı tüp , ışık patlamasını tek b r röntgenden kolayca
tesp t edeb l rlerfoton. Ayrıca, yayılan ışık m ktarı fotonun enerj s yle orantılıdır, böylece
detektör aynı zamanda ham b r X-ışını spektrometres olarak da kullanılab l r. Sodyum
yodürün enerj çözünürlüğü , kr stalde b r ken toplam enerj n n yüzde 10'u kadardır. X-
ışını fotonları malzeme tarafından kolaylıkla em l r; 0,5 m lyon elektron voltluk (MeV) b r
fotonun soğurulmadan önce g deceğ ortalama mesafe 3 sant metred r.
Yarı letken g b kr staller s l kon veyagermanyum , 1.000 elektron volt (1 keV) le 1

MeV'den fazla aralıkta X-ışını dedektörler olarak kullanılır. Materyal tarafından em len b r
X-ışını fotonu, b r d z elektronu kend değerl k bandı let m bandı. Theİlet m bandındak
elektronlar ve değerl k bandındak del kler toplanır ve ölçülür, toplanan yük m ktarı X-ışını
fotonun enerj s yle orantılıdır. Son derece saf germanyum kr staller 1 keV enerj
çözünürlüğüne ve 1 MeV X-ışını enerj s ne sah pt r.
Düşük sıcaklık bolometreler ayrıca yüksek çözünürlüklü X-ışını dedektörler olarak

kullanılır. Yarı letkenlerde em len ve çok düşük sıcaklıklara (yaklaşık 0,1 K veya daha az)
soğutulan X-ışınları az m ktarda ısı bırakır. Bu sıcaklıklarda malzeme düşük ısı
kapas tes ne sah p olduğundan, ölçüleb l r b r sıcaklık artışı vardır. 10 keV X-ışınından 1
eV kadar yüksek enerj çözünürlüğü elde ed lm şt r.

X-ışınları ayrıca b r b r gazla dolu kaptan oluşan yon zasyon odasıanot ve b r katot. B r X-
ışını fotonu odaya nce b r pencereden g rd ğ nde, ç ndek gazı yonlaştırır ve k elektrot
arasında b r yon akımı oluşur. Gaz, stenen dalga boyu bölges nde güçlü b r şek lde
em lecek şek lde seç l r. Elektrotlara uygulanan artan voltajla, yon zasyon odası, ç nde b r
X-ışını fotonu em ld ğ nde yükselt lm ş b r elektr k darbes üreten orantılı b r sayaç hal ne
gel r. Daha yüksek voltajlarda, b r X-ışını fotonunun em lmes ve bunun sonucunda
gazdak b rçok atomun yonlaşması, gazın deşarjının bozulmasını başlatır ve büyük b r
elektr k darbes çıkışına neden olur. Bu c haz şu adla b l n r:Ge ger-Müller tüpü ve Ge ger
sayaçları olarak b l nen radyasyon dedektörler n n temel n oluşturur ( bkz. Radyasyon
ölçümü: Ge ger-Müller sayaçları ).
Başvurular
X-ışınlarının lk uygulaması tıp: kem kler g b yüksek yoğunluklu nesneler , X-ışınlarının

nsan vücudundan geç ş n ölçen f lm üzer ne gölgeler oluşturuyordu. İyot g b ağır atomlar
çeren b r kontrast sıvısının enjeks yonu le yumuşak doku da kontrast oluşturab l r.B r
s nkrotron kaynağından yoğun X-ışınları le yapılır Senkron ze flaş X-ışını fotoğraf,
palslama görüntü yakalayab l r arterler İnsan kalp göster ld ğ g b , Şek l 13 , b r
geleneksel yol le b r görüntünün bulanık ortaya çıkmış olur, X ışınlarına maruz kalma.
Kafes aralığını bulmak ç n b l nen dalga boyuna

sah p b r X-ışınları kaynağı da kullanılab l r.
b l nmeyen b r kr stal n malzemen n kr stal yönü ve
kr stal yapısı. Kr stal n malzeme, y koşutlanmış b r
X-ışınları ışını ç ne yerleşt r l r vekırınım, fotoğraf

Koroner arter dolaşımının f lm üzer ne b r d z nokta olarak kayded l r. Bu
röntgen görüntüsü yöntem olarak b l nenLaue yöntem (Alman f z kç
Şek l 13: B r nsan deneğ n koroner
arter dolaşımının b r yot bazlı kontrast Max Theodor Fel x von Laue'den es nlenerek ),
madde ntravenöz enjeks yonundan
metaller ve yarı letkenler de dah l olmak üzere
sonra alınan b r senkrotron X-ışını
görüntüsü. Anj yogram, New York, b rçok malzemen n f z ksel yapısını bel rlemek ve
ABD'dek Brookhaven Ulusal
Laboratuvarı'ndak Ulusal Senkrotron doğru b r şek lde ölçmek ç n kullanılmıştır .
Işık Kaynağında (NSLS) çek ld . Sağ B yoloj k moleküller g b daha karmaşık yapılar ç n
koroner arter n (RCA) tam b r
tıkanıklığı RCA-X konumunda görüldü. b nlerce kırınım noktası gözlemleneb l r ve f z ksel
Görselleşt r len d ğer yapılar, aort
yapıyıkırınım desenler . Atom k yapısı
(AO), sol ventr kül (LV), sağ atr yumda deoks r bonükle k as t (DNA) ve hemoglob n le
b r kateter (CATH), pulmoner damarlar
(PV) ve sağ ç meme arter d r (IM). saptanmıştırX-ışını kr stalograf s . X ışını saçılımı,
Edward Rubenste n, Stanford
Ün vers tes Tıp Fakültes
sıvılarda ve amorf katılarda atomların yakın komşu
mesafeler n bel rlemek ç n de kullanılır .
X-ışını floresansı ve konumu absorps yon kenarları, kant tat f olarak tanımlamak ç n
kullanılab l r. b r örnekte bulunan elemanlar . En çtek çek rdek-elektron enerj sev yeler ,
atomun k myasal ortamı tarafından güçlü b r şek lde etk lenmez, çünkü bu elektronlara etk
eden elektr k alanlarına tamamen nükleer yük hak md r. Bu nedenle, atomun ortamından
bağımsız olarak, bu elektronların X-ışını spektrumları, atom seyrelt k b r gazda olsaydı
yapacakları enerj sev yeler ne neredeyse aynıdır; atom k enerj sev yes parmak zler ,
daha karmaşık ortam tarafından bozulmaz. TheBel rl b r element n element bolluğu, o
element n absorps yon kenarının hemen yukarısındak ve hemen altındak X-ışını
absorps yonundak fark ölçülerek bel rleneb l r. Ayrıca, X-ışınlarını numune üzer ndek
küçük b r noktaya odaklamak ç n opt kler kullanılırsa, bel rl b r elemanın uzamsal
konumu elde ed leb l r.
B r elemanın soğurma kenarının hemen üzer nde, küçük salınımlar gelen X-ışını enerj s
değ şt ğ nde soğurma katsayısı gözlen r. İç ndeGen şlet lm ş X-ışını soğurmalı nce yapı
spektroskop s (EXAFS), b r X-ışınını soğuran b r atomun yakın komşuları tarafından
üret len g r ş m etk ler ve ortaya çıkan salınım frekansları, yakın komşu atomlara olan
mesafeler n doğru b r şek lde bel rleneb lmes ç n anal z ed l r. . Tekn k, b r yüzeye
adsorbe ed lm ş tek b r atom tabakası le alttak substrat arasındak mesafey ölçmek ç n
yeter nce hassastır.
Yüksek sıcaklık laboratuarından X ışınlarının em syonu plazmalar , çler ndek koşulları

araştırmak ç n kullanılır;X ışını spektral ölçümler , b r kaynağın hem b leş m n hem de
sıcaklığını göster r. Röntgen vegama ışını astrof z ğ de akt f b r araştırma alanıdır.X-ışını
kaynakları yıldızları ve galakt k merkezler çer r. En yoğun astronom k X-ışını kaynakları,
son derece yoğun yerçek m nesneler d r.nötron yıldızları vekara del kler . Bu nesnelere
10
düşen madde, 10 K kadar yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılır , bu da X ışını ve yumuşak
gama ışını em syonlarına neden olur. Çünkü X ışınları Dünya'nınk ler tarafından em l r.

atmosferde bu tür ölçümler, balonlar , roketler veya yörüngedek uydular tarafından taşınan
aparatlarla atmosfer üzer nde yapılır .
Radyo frekansı spektroskop s
The Enerj devletler arasındaatomu , yonları ,moleküller ve d ğer parçacıklar,

öncel kleelektronlar veçek rdek ve elektronların karşılıklı t lmes yle. Elektronlar ve
çek rdekler varbu elektrostat k özell klere ek olarak manyet k özell kler. Sp n-yörünge
etk leş m yukarıda tartışılmıştır ( bkz. İnce ve aşırı nce spektrum yapısı ). Atom ç ndek
d ğer, genell kle daha zayıf manyet k etk leş mler, farklı elektronların manyet k momentler
arasında ve her elektronun manyet k moment le d ğerler n n yörünge hareketler arasında
mevcuttur. Çünkü manyet k etk leş mler farklı enerj lere sah p olan düzeyler arasındak
7 13
enerj farkları az 10 arasında değ ş r hertz en fazla 10 ağır atomlar ç n genell kle daha
büyük olan, hertz.
Kökenler
Atom çek rdeğ genell kle çsel açısal momentuma sah pt r (döndür ) veb leşenler n n
hareketler ve çsel manyet k momentler neden yle manyet k momentler ve çek rdekler n
Dolaşan elektronların manyet k alanları elektron enerj durumlarını etk ler. Sonuç olarak,
çek rdek manyet k olmadığında aynı enerj ye sah p b rkaç durumdan oluşan b r atom
sev yes , çek rdeğ n manyet k b r moment olduğunda, b rb r ne yakın b rkaç sev yeye
bölüneb l r. Sev yeler, çek rdeğ n görecel yönel m ne ve çevreleyen elektronlar tarafından
üret len manyet k alana bağlı olarak farklı enerj lere sah p olacaktır. B r atomun
sev yeler n n veya spektral ç zg ler n n çek rdeğ n n manyet k özell kler nden kaynaklanan
bu ek yapısına den r.manyet k aşırı nce yapı. Düzeyler arasında Ayırmalar çek rdeğ n
manyet k alan görece yönlenmede sadece farklı ve elektron t p k olarak 10 arasında değ ş r
6 10
10 Hertz ç n hertz.
Atomlar, yonlar ve moleküller yapab l r Bu manyet k etk ler n b r veya daha fazlası
neden yle enerj de farklılık gösteren b r durumdan d ğer ne geç şler. Moleküller ayrıca
dönme ve t treş m durumları arasında geç şlere maruz kalır. Bu tür geç şler, kend l ğ nden
olab l r veya rezonans frekanslarında uygun har c elektromanyet k alanların
uygulanmasıyla ndükleneb l r. İyonlaşma sınırına yakın yüksek enerj l elektron k

durumlar arasında atomlarda, moleküllerde ve yonlarda da geç şler meydana geleb l r.

Ortaya çıkan spektrumlar, radyo frekansı (rf) spektrumları olarak b l n r veyam krodalga
6 11
spektrumları; bunlar, 10 frekans aralığında, t p k olarak gözlenmekted r 10 bulundunuz
hertz.
B r atom uyarılmış b r sev yeden daha düşük b r sev yeye g derken kend l ğ nden geç ş
hızı, kabaca geç ş frekansının küpü kadar değ ş r. Bu nedenle, radyo frekansı ve
m krodalga geç şler kend l ğ nden, görünür ve morötes frekanslardak geç şlerden çok
daha az hızlı gerçekleş r. Sonuç olarak, çoğu radyo frekansı ve m krodalga spektroskop s ,
kend l ğ nden radyasyon yaymasını beklemek yer ne, b r atom örneğ n radyasyonu
emmeye zorlayarak yapılır. Bu yöntemler, bu frekans aralığı boyunca güçlü elektron k
os latörler n mevcud yet le kolaylaştırılmıştır. Temel st sna şu alanda meydana
gel r:radyo astronom s ; B r astronom k kaynaktak atomların veya yonların sayısı,
kend l ğ nden em syon spektrumları büyük antenler tarafından toplanıp daha sonra
soğutulmuş düşük gürültülü elektron k c hazlar tarafından yükselt l p tesp t ed leb lecek
şek lde yeter nce büyüktür .
Yöntemler
Manyet k momentler bulmak amacıyla moleküller n absorps yon spektrumlarının lk

ölçümler , 1930'ların sonlarında Amer kalı b r f z kç tarafından yapıldı. Is dor Rab ve ş
arkadaşları,moleküler ve atom k k r şler. B r radyo frekansı alanının yokluğunda
mıknatıslar tarafından odaklanan b r ışının odak noktası bozuldu ve atomlar d ğer
durumlara geç ş yapmak ç n ndüklend ğ nde kayboldu. Radyo frekansı veya m krodalga
spektrumu, frekans değ şt r l rken aparatta odaklanmış kalan atomların sayısı ölçülerek
alınmıştır. Radyo frekansı spektrumları le lg l en ünlü laboratuvar deneyler nden b r
1947'de k Amer kalı f z kç tarafından gerçekleşt r ld .W ll s Kuzu ve Robert Retherford.
2 2
Deneyler , neredeyse çakışan k sev ye arasındak enerj farkını ölçtü.2 S ve 2 P
1/2 1/2
olarak adlandırılan h drojen . Opt k ölçümler, bu sev yeler n enerj açısından farklı
olab leceğ n göstermes ne rağmen, ölçümler karmaşıktı ve alternat f yorumlara açıktı. O
zamank atom teor s , bu sev yeler n aynı enerj lere sah p olması gerekt ğ n öngördü.
Lamb ve Retherford, enerj sev yeler n n aslında yaklaşık 1.058 megahertz le ayrıldığını

gösterd ; dolayısıyla teor eks kt . H drojendek bu enerj ayrımı,Kuzu kayması, kuantum

elektrod nam ğ n n gel şmes ne katkıda bulundu .
Zem n sev yeler nde enerj aralıklarının radyo frekansı ölçümler ve B r os latörün bob n
ç ne b r atom numunes (genell kle b r cam hücrede b r buhar ) yerleşt r lerek ve
os latörden enerj n n atomlar tarafından em lmes nde b r değ ş kl k görülene kadar c hazı
ayarlayarak uyarılmış atom sev yeler yapılab l r . Olarak b l nen yöntemdeopt k ç ft
rezonans, lg len len atomdak b r geç şe karşılık gelen opt k radyasyon, hücreden geç r l r.
Radyo frekansı radyasyonu, lg l sev yeler n herhang b r nde atomlar tarafından em l rse,
floresan ışığının yoğunluğu, polar zasyonu veya yönü değ şt r leb l r. Bu şek lde hassas b r
opt k ölçüm, atomdak b r radyo frekansı aralığının os latör tarafından uygulanan frekansla
eşleş p eşleşmed ğ n göster r.
Uyarılmış radyasyon em syonu le m krodalga ampl f kasyonu ( maser ) Amer kalı b r

f z kç tarafından cat ed ld ,Charles Townes ve k Rus f z kç ,N kola Basov veAlexandr
Prokhorov , 1951 ve 1952'de lazer n cadını teşv k ett . Atomlar, uyarılmış durumda temel
durumdak nden daha fazla atom olacak şek lde k atom sev yes arasındak geç şe
ayarlanmış b r boşluğa yerleşt r l rse, fazla enerj ler n boşluktak elektromanyet k
radyasyon rezonansına aktarmaları ç n uyarılab l rler. Bu radyasyon, sırayla, uyarılmış
durumda daha fazla atomu radyasyon yaymaya teşv k eder. Böylece atom k frekansta
rezonansa g ren b r os latör oluşur.
Atom k durumlar arasındak m krodalga frekansları olağanüstü b r hassas yetle ölçüleb l r.

Temel durumdak aşırı nce sev yeler arasındak enerj farkısezyum atom şu anda standart
zaman aralığıdır. B r k nc s , sezyum frekansının 9,192,631,770 kez salınması ç n geçen
13'te
süre olarak tanımlanır. BöyleAtom k saatler , frekanslarında 10 b rden daha az olan
daha uzun vadel b r bel rs zl ğe sah pt r . Sezyum atomunun salınımlarına dayalı zaman
aralıklarının ölçümü, gelg tler ve atmosfer n neden olduğu sürtünme dönüş hızını
yavaşlattığından (yan , günler m z ve geceler m z b raz daha uzun hale geld ğ nden) Dünya
dönüşüne dayalı olanlardan daha doğrudur . B r atom saat zaman standardına dayalı
uluslararası b r zaman ölçeğ oluşturulduğundan, "artık san yeler" olarak b l nen ölçeğe
per yod k olarak dah l ed lmel d r."Günler " daha doğru atom k saatlerle eşzamanlı tutmak
ç n Koord nel Evrensel Zaman (UTC) .

Çek rdeğ n manyet k b r momente sah p olduğu atomlarda, elektronların enerj ler , atomun
merkez ne yakın elektronların ürett ğ manyet k alana göre çek rdeğ n yönel m ne b raz
bağlıdır . Çek rdektek manyet k alan b r şek lde atomun bulunduğu ortama bağlıdır ve bu
da komşu atomlara bağlıdır. Bu nedenle, b r madden n nükleer manyet k momentler n n
radyo frekansı spektrumu, madden n hem b leşenler n hem de k myasal bağlanma
b ç mler n yansıtır . Çek rdeğ n yönel m zamanla değ şen b r manyet k alan tarafından
salınmak üzere yapıldığında ortaya çıkan spektrumlar nükleer manyet k rezonans (NMR)
olarak b l n r.spektrumlarıdır ve organ k b leş kler n tanımlanmasında öneml ölçüde
faydalıdır. İlk nükleer manyet k rezonans deneyler 1946'da k Amer kalı f z kç tarafından
bağımsız olarak yayınlandı,Edward Purcell veFel x Bloch . Güçlütıbb uygulama NMR
spektroskop s , manyet k rezonans görüntüleme , nsan vücudundak yumuşak dokunun
görselleşt r lmes ne z n vermek ç n kullanılır. Bu tekn k ölçülerek gerçekleşt r l r.Üç
boyutun her b r nde değ şen b r manyet k alandak NMR s nyal . Darbe tekn kler n n
kullanılmasıyla, rezonans frekansının b r fonks yonu olarak proton ( h drojen )
rezonansının NMR s nyal gücü elde ed leb l r ve proton rezonans s nyal n n üç boyutlu b r
görüntüsü oluşturulab l r. Farklı yerlerdek vücut dokusu farklı b r rezonans frekansına
sah p olacağından, vücudun üç boyutlu görüntüler üret leb l r.
Astronom de radyo frekansı geç şler gözlemlenm şt r. Gözlem 21 sant metre arasında
(1.420 megahertz) geç ş aşırı nce h drojen zem n sev yes nde sev yeler sıcaklık ve
yoğunluğu hakkında fazla b lg verm şt r h drojen bulutlar ç nde Güneş n galaks ,
Samanyolu Galaxy . Galakt k manyet k alanlarda sp rallenen yüklü parçacıklar senkrotron
yayarradyo ve m krodalga bölgeler nde radyasyon . Galaks ler arası moleküller ve
rad kaller, radyo-astronom spektroskop s nde tanımlandı ve doğal olarak oluşan ustalar
gözlemlend . Üç derece c s m spektrumu kalıntısıdır büyük patlama evren n (oluşturulması
yukarıya bakınız ) m krodalga ve uzak-kızıl ötes kısmı kapsayan elektromanyet k
spektrumun . DönenDar b r radyo frekansı radyasyonu ışını yayan nötron yıldızları (b r
den z fener n n dönen ışını g b ), yüksek per yod k radyo frekansı radyasyon darbeler n n
alınmasıyla gözlemlen r. BunlarPulsarlar , d ğer fenomenler ncelemek ç n galakt k saatler
olarak kullanılmıştır. Amer kalı gökb l mc ler, b r yıldızla yakın yörüngedek b r pulsarın
dönüş hızını nceleyerekJoseph H. Taylor, Jr. ve Russell Alan Hulse , 1974'tedönme enerj s
kaybed len yerçek m radyasyonu . Kütleçek msel radyasyonun varlığı, E nste n’ın genel
görel l k teor s tarafından tahm n ed ld , ancak 2015 yılına kadar doğrudan görülmed .
John Ol ver Stoner Steven Chu

Rezonans yon zasyon spektroskop s
Rezonans yon zasyon spektroskop s (RIS), son derece hassas ve oldukça seç c b r
anal t k ölçüm yöntem d r. İş ver yorlazerler çıkarma ç nseç len atom veya molekül
türler nden elektronlar , nötr türler b rpoz t f yon ve a negat f yüklü serbest elektron. Bu
yonlar veya elektronlar daha sonra elementler veya b leş kler tanımlamak ve b r
numunedek konsantrasyonlarını bel rlemek ç n çeş tl yollarla tesp t ed l r ve sayılır. RIS
yöntem 1970'lerde ortaya çıktı ve ş md f z k , k mya ve b yoloj alanındak b lg ler
lerletmek ç n artan sayıda uygulamada kullanılıyor . Farklı atom türler arasında yüksek
seç c l k ve tek atom sev yes nde hassas yet n b rleş k avantajlarını sunduğu ç n çok çeş tl
prat k ölçüm s stemler nde uygulanır.
Bas t b r atom sayacının uygulamaları, tanımlanmış atom popülasyonlarının f z ksel ve

k myasal çalışmalarını çer r. Daha gel şm ş s stemler , zotop k seç c l ğ n ek özell ğ n
sunan çeş tl kütle spektrometreler çer r. Bu, daha ayrıntılı RIS s stemler , örneğ n, tar h
ay malzemeler ve kullanılab l r Meteor tler n ölçmek, çalışma esk yer altı suları ve
buzlarının nötr nonun çıkış güneş bel rlemek eser elementler de elektron k f ltreler çten
malzemeler, örneğ n, kaynak aramak yağ , altın ve plat n , eser elementler n tıptak rolünü
nceley nve b yoloj , DNA yapısını bel rler ve b r d z çevre sorununu ele alır.
İyonlaşma süreçler
Temel enerj konuları
Rezonans yon zasyonu çalışması ç n atom k yapının temel b r anlayışı gerekl d r (

yukarıdak Temel atom k yapıya bakınız ). B r atom bazı dış etk lere maruz kalmadıkça, en
düşük enerj durumunda olacaktır (elektronların çek rdeğe en yakın olanlardan en dıştak
(değerl k) elektronları çeren daha büyük b r yörüngeye kadar tüm yörüngeler s stemat k
olarak doldurduğu temel durum. B rdeğerl k elektronu , eğer b r değer emerse çek rdekten
daha uzak b r yörüngeye yükselt leb l r.foton . Uyarımı başlatmak ç n, fotonun, çek rdeğ
çevreleyen tüm yörüngeler n enerj ler , doldurulmamış olanlar dah l, t t zl kle kuantum
mekan ğ tarafından öngörüldüğü ç n, çok dar b r aralıkta yer alan b r enerj ye sah p
olmalıdır . Her element , hem em syon spektroskop s hem de absorps yon
spektroskop s n n temel n oluşturan kend ne özgü enerj sev yeler ne sah pt r.B r atomun

yonlaşması, b r elektron atomdan tamamen soyulduğunda ve yonlaşma sürekl l ğ ne

atıldığında meydana gel r. Temel durumundak b r atomun sah p olduğu enerj le
yonlaşma sürekl l ğ n n kenarındak enerj sev yes arasındak boşluk, yonlaşma
potans yel .
Kullanılan foton enerj ler B r atomun (veya molekülün) rezonans (aşamalı) yon zasyonu,
atomu doğrudan temel durumundan yon ze etmek ç n çok düşüktür; bu nedenle en az k
adım kullanılır. İlkabsorps yon, Şek l 14'tek örneklerde göster ld ğ g b , lazer atoma
ayarlanmadıkça, yan uygun dalga boyunda çalışmadıkça yonlaşmanın gözlenmemes n
sağlayan b r rezonans şlem d r . Kuantum mekan ğ , sürekl l ktek serbest elektronların
enerj s n sınırlamaz ve bu nedenle, rezonans yonlaşma sürec n tamamlamak ç n
m n mum enerj ye sah p b r foton absorbe ed leb l r.
Bel rl darbel lazerlerle, k fotonlu RIS şlem ,

seç len t ptek her b r atomdan b r elektron
çıkarılacak şek lde doyurulab l r. Ayrıca, yon zasyon
dedektörler tek b r elektronu veya poz t f yonu
algılamak ç n kullanılab l r. Bu nedenle, tek tek

rezonans yon zasyon şemaları atomlar sayılab l r. Çeş tl RIS şemalarını uygulamak
Şek l 14: Lazerlerden gelen fotonlar, ç n ayarlanab l r lazer teknoloj s nden yararlanarak,
frekansları, dolayısıyla enerj ler ,
seç len b r atomdak elektronlar ç n per yod k tablodak hemen hemen her atomu tesp t
z n ver len geç ş enerj ler yle
etmek mümkündür . Seç c l k, hassas yet ve
eşleşecek şek lde ayarlanmıştır.
Encyclopæd a Br tann ca, Inc. genell ğ n b rleş k özell kler , RIS' çok çeş tl
uygulamalar ç n uygun hale get r r.
RIS şemaları
Bas t b r şemada, aynı lazerden k foton, Şek l 14'te göster ld ğ g b b r atomun rezonans
yon zasyonuna neden olur . B r tekdalgaboyu atomu temel durumundan uyanmak ç n
seç lmel d r. uyarılmış durum, k nc foton se yonlaşma sürec n tamamlar. Örneğ n,
rezonans yon zasyonunu elde etmek ç nYalnızca 3,9 elektron voltluk b r yon zasyon
potans yel ne sah p olan sezyum atomu, Şek l 14A'da göster len bu k aşamalı şlem, 459,3
nanometre dalga boyunda tek renkl b r lazer veya yaklaşık 2,7 elektron voltluk b r foton
enerj s le y çalışır. ( Foton enerj ler ve atom k enerj sev yeler , elektron volt [eV]

b r mler veya nanometre [nm] dalga boyu b r mler yle ver l r. EV = 1,234 / nm
olduğundan k s arasındak kullanışlı ve yaklaşık b r l şk n n hatırlanması kolaydır.)
Benzer şemalar d ğer alkal atomlar ç n kullanılmıştır çünkü bu atomlar da düşük
yonlaşma potans yel ne sah pt r.
Çoğu atom ç n, Şek l 14A'da göster len bas t k aşamalı şlemden daha ayrıntılı rezonans
yon zasyon şemaları gerekl d r. Atomun yonlaşma potans yel ne kadar yüksekse, süreç o
kadar karmaşıktır. Örneğ n, nert eleman kr pton 14.0 elektron voltluk b r yon zasyon
potans yel ne sah pt r ve Şek l 14B'de göster len t pte daha ayrıntılı b r RIS şeması
gerekt r r . İlk adım, 116.5 nanometre dalga boyunda b r rezonans geç ş , ardından 558.1
nanometrede k nc b r rezonans adımıdır. Bu k nc uyarılmış durumun müteak p
yon zasyonu, 1.064 nanometre g b uzun b r dalga boyu le gerçekleşt r l r. 116,5
nanometre radyasyonun üret lmes , karmaşık b r lazer şeması gerekt r r. Şek l 14C'de
göster len başka b r yararlı RIS şemasında, atom, yonlaşma sürekl l ğ ne çok yakın b r
sev yeye kadar uyarılır veRydberg eyalet . Böyle b r durumda elektron, çek rdekten o kadar
uzaktak b r yörüngeye yükselt l r k , neredeyse h ç bağlanmaz. Elektronu uzaklaştırmak ve
rezonans yon zasyon sürec n tamamlamak ç n orta kuvvette b r elektr k alanı b le darbel
olab l r. Yukarıda tartışılan şemalar ve bunların makul varyasyonlarıyla, doğadak tüm
elementler, nert gazlardan k s - helyum ve neon har ç, RIS le tesp t ed leb l r .
RIS ç n lazerler
RIS yöntemler n n temel b leşenler şunlardır: darbel veya sürekl dalga çeş d nde olab len
ayarlanab l r lazerler. Darbel lazerler, b r ölçüm s stem ne zaman çözünürlüğü
ekleyeb ld kler ç n daha sık kullanılır. Ek olarak, darbel lazerler, kısa dalga boylu
radyasyonlar oluşturmak ç n doğrusal olmayan opt kler n ver ml kullanımına z n veren
yüksek tepe gücü üret r. Örneğ nfrekansı k ye katlama, b r kr stale gelen frekansı ω olan
1
fotonlar , kr stalden ω ve 2ω frekansları le ortaya çıkacaktır , burada b leşen 2ω , ω
1 1 1 1
yoğunluğunun büyük b r kısmına sah p olab l r . Doğrusal olmayan şlemler, lazer ışınları
yoğun olduğunda etk l d r; bu, darbel lazerler destekleyen ancak bel rl türdek sürekl
dalga lazerler n n kullanımını dışlamayan b r durumdur. Her b r atom ç n, RIS şlem nde
doyurulab len hac m, darbe başına lazer enerj s ne ve lazer n d ğer yönler ne bağlıdır.

Aşağıda l stelenen referanslara başvurarak çok çeş tl yararlı lazerler hakkında prat k
b lg ler elde ed leb l r .
Atom sayma
Atom kavramı esk b r kavramdır ; Yunan f lozofDemokr tos ( c. 460- , c. 370 BCE ) b r
form öner lenDaha sonra İng l z k myager tarafından tanıtılan k myasal atomun temel
özell kler n çeren "atom zm" 1810'da John Dalton . İng l z f z kç Ernest Rutherford ,
1908'de Alman f z kç le atomları saymaktan bahsett .Hans Ge ger , yonlaştırıcı
radyasyonlar ç n lk elektr k dedektörünü ortaya çıkardı. Dalgaboyu ayarlanab l r
lazerler n gel şt r lmes , Rutherford'un atom sayma konsept n gerçekleşt rmey mümkün
kılmıştır. Yukarıda bel rt ld ğ g b , RIS, seç len t ptek atomların her b r nden b r elektron
çıkarmak ç n kullanılab l r ve elektr k dedektörünün modern vers yonuorantılı sayaç, tek
b r elektronu saymak ç n b le yapılab l r. Bu nedenle, atom sayımının en temel b ç m ç n
gerekl olan tek şey, uygun lazer ışınını orantılı b r sayaç aracılığıyla t treşt rmekt r.
Atom sayımının deneysel göster ler , düşük konsantrasyonlarda Argon ve metan

karışımından oluşan b r "sayma" gazı çeren, yaygın olarak nükleer radyasyon tesp t ç n
kullanılan orantılı sayaçlara sezyum buharı . Şek l 14A'da göster len bas t k aşamalı RIS
şemasını uygulamak ç n kullanılan darbel lazer ışınları , çok daha fazla sayıda argon
atomu ve metan molekülünün müdahales olmadan ayrı ayrı sezyum atomlarını tesp t
etmek ç n orantılı b r sayaçla yönlend r leb l r.
Rezonans yon zasyon kütle spektrometres
Akraba bel rlemek amacıyla ağırlıkları atom çek rdeğ , kütle spektrometres anal t k
k myagerler tarafından kullanılan en kullanışlı araçlardan b r d r. Aynı sayıda k
atomprotonlar ( Z olarak göster l r ) farklı sayıdanötronlar, N olarak adlandırılırlar zotoplar
; aynısına sah plerseatom k kütle, A , ( Z + N ) ancak farklı sayıda proton çer rler,
bunlara zobarlar. Kütle spektrometreler , zotopların ölçümü ç n çok uygundur, ancak
neredeyse eş t kütlelerdek zobarları çözmede zorluk yaşarlar. Doğası gereğ Z seç ml b r
süreç olan RIS' n dah l ed lmes zobar sorununu çözer. Ayrıca, RIS, doygunluğa yakın
çalıştırıldığında, kütle spektrometres ç n geleneksel elektron tabancasından çok daha
hassas b r yon zasyon kaynağı sağlar . Rezonans yon zasyon kütle spektrometres (RIMS)
olarak adlandırılan komb ne tekn k, geleneksel elektron tabancaları kullanıldığında
meydana gelen moleküler arka plan yon zasyonundan kaynaklanan sorunları da ortadan
kaldırır. RIMS yöntem nde, bu moleküler yonlardan kaynaklanan g r ş mler, y ne RIS
şlem n n doğal seç c l ğ neden yle büyük ölçüde azaltılır.
O zamandan ber dört kutuplu kütle f ltres ve uçuş zamanı kütle spektrometres gel şt r ld .
Bu üç t p, RIMS s stemler nde oluşturulmuştur ( bkz. Kütle spektrometr s ).
As l gaz algılama
Yukarıda tartışıldığı g b , RIS , lk uyarma adımı ç n gereken kısa dalga boyu neden yle
yalnızca büyük güçlükle nert veya as l gazlara uygulanab l r . Soy gazların bel rl
81
zotoplarının tesp t , örneğ nkr pton-81 ( Kr), oldukça öneml d r. Sonuç olarak, Şek l
15'te göster len b r s stem, RIS'n n az sayıda kr pton -81 atomunu saymak ç n
kullanılab leceğ n göstermek ç n gel şt r lm şt r . Bu aygıtın amacı, esasen İskoç f z kç
tarafından ortaya atılan ayıklama bl s kavramını gerçekleşt rmekt r.Termod nam ğ n k nc
yasası veya entrop lkes le bağlantılı olarak 1800'ler n sonlarında f z kç ler n büyük
lg s n çeken James Clerk Maxwell . Bu nedenle, deneysel amaç, tüm kr pton-81
atomlarını tesp t etmek ve çok daha fazla sayıda kr pton-82 atomu, d ğer kr pton zotopları
ve d ğer b rçok atom veya molekülle karıştırıldığında b le ayrı ayrı saymaktır. Şema, lk
olarak kr ptonu sınıflandırmak ç n RIS kullanarak Z- seç c l ğ ne ulaşmayı , ardından dört
kutuplu kütle f ltres n kullanarak A- seç c l ğ n elde etmey çer r . B r kr ptonun oluşma
olasılığını artırmak ç n b r "atom toplayıcı" eklemek gerek r.ışın, aparatın ç nden
atıldığında atom lazer ışını ç nde olacaktır . Atom toplayıcı, sıvı helyum sıcaklığına yakın
tutulan b r yüzeyden oluşur.RIS lazer darbes n n uygulanmasından hemen önce yüzey
ısıtmak ç n kr pton atomlarını ve başka b r darbel lazer yoğunlaştırmak ç n. Rezonans
yon zasyonunu tak ben, nert atomlar detektöre mplante ed l r ve bu onları, başlangıçta
hapsed ld kler aparatın vakum kısmından uzaklaştırır. Her yon mplante ed l rken az
sayıda elektron yayılır ve mplante ed len atomların sayısını bel rlemek ç n bu darbeler
sayılır. İşlem, neredeyse tüm kr pton-81 atomları sayılıncaya kadar devam eder. Bu aparatın
tasarımının varyasyonları, kr pton-81 veya başka b r zotopun seç m ç n b r uçuş zamanı
kütle spektrometres n n uygulanmasını çer r.
Uzun yüzünden kr pton-81' n radyoakt f bozunma yarı ömrü (210.000 yıl), bu atomların az
sayıdak atomlarının çürüme sayımı le bel rlenmes mkansızdır. RIS yöntem az sayıdak
kr pton-81 atomunu sayab ld ğ nden, kutup buzlarının tar hlend r lmes ç n

kullanılab l r.yaklaşık b r m lyon yıl önces ne kadar ve ayrıca buzulların tar h n ncelemek
ç n . Yeraltı sularının b r m lyon yıl önces ne kadar tar hlend r lmes , araştırılması ç n
öneml b r uygulamadır.h droloj ve nükleer atıkların güvenl b r şek lde b r kt r lmes
hakkında b lg ç n. Ayrıca kr pton-81' n anal z , kr ptonun kararlı zotoplarından en az b r
le b rl kte, ay materyaller n n ve göktaşlarının kozm k ışına maruz kalma yaşlarını elde
etmek ç n b r yöntem sağlar.
Nötr no tesp t
Kozm k ışınları engellemek ç n Dünya yüzey n n der nl kler nde gerçekleşt r len
radyok myasal deneyler, Güneş ve Güneş' n özell kler hakkında çok yen b lg ler ortaya
çıkardı. nötr nolar (elektr ksel olarak nötr, neredeyse kütles z parçacıklar) akt f
çek rdeğ nden yayılır. Klor atomları yönünden zeng n çözelt lerle dolu büyük
8 37
fıçılarda,Güneş nötr nolarının bor-8 ( B) kaynağından gelen akı , klor-37 ( Cl)
37
atomlarından b rkaçını yarı ömrü 35 gün olan argon-37 ( Ar) atomlarına dönüştüreb l r.
Bu atomlar daha sonra Dünya'ya çarpan yüksek enerj l nötr noların akışını bel rlemek ç n
nükleer bozunma sayımı le tesp t ed leb l r. Ber lyum-7 (çok daha büyük b r akı
7
saptanması ç n benzer b r deney olun) Nötr nolar b r düşük enerj artık ç n üret len,
kr pton-81 atomlu küçük sayısını saymak ç n yeteneğ yapılab l r nötr nonun
81
yakalanmasından brom -81 ( Br). Atomlar, radyoakt f bozulma beklenmeden doğrudan
sayıldığından, kr pton-81' n 210.000 yıllık yarı ömrü b r engel değ ld r.
RIS atom zasyon yöntemler

Termal atom zasyon
RIS tekn ğ , gaz fazındak serbest atomların veya moleküller n ncelenmes le sınırlı
olduğundan, katıların ve sıvıların anal z , atomları dökme malzemeden serbest bırakmak
ç n b r araç gerekt r r. Bas t ve etk l b r s stem, örnekler Şek l 16'da göster ld ğ g b b r
graf t fırın le atom ze eder . Küçük b r katı veya sıvı numune, elektr kle 2.000 ° C'den
fazla ısıtılan graf t fırına yerleşt r l r. Numune buharlaştıkça, bazıları darbel RIS le yon ze
ed len serbest atomlar çeren b r kümeye ayrışır. Şek l 14C'dek ne benzer olan Şek l 16'da

göster len RIS şeması, b r elektr k alanını t treşt rerek yonlaşma sürec ndek son aşamayı
gerçekleşt r r.yüksek b r Rydberg durumundak atomların üzer ne. İyon ekstraks yonunun
ardından, zobarları ve stenmeyen moleküler yon parçalarını ortadan kaldırmak ç n uçuş
zamanı tekn ğ le kütle anal z yapılır.
Termal atom zasyon yöntemler yle öneml şler başarılır. Tr lyonda b r parçadan daha az
algılama sınırlarıyla, graf t fırın vers yonu gem lere kurulab l r.keşfetmek altın , plat n g b
metaller ç n okyanus verodyum . Yer b l mler ne b r başka öneml uygulamada , fırın
tekn ğ , büyük Mezozoy k le l şk l jeoloj k örnekler n rodyum çer ğ n ncelemek ç n
kullanılır.65,5 m lyon yıl önce yok olma . Rodyum konsantrasyonlarının korelasyonu
veİr dyum , nötron akt vasyon anal z le bel rlenen, Kretase - Ters yer veya Kretase-
Paleojen sınırında bulunan yüksek r dyum konsantrasyonunun Dünya'ya düşen büyük b r
kozm k kaynaklı c s mden kaynaklandığı teor s ne çok destek sağlamıştır . Rodyum
r dyum oranı oranı bulunan hemen hemen aynı olduğu, bu sınır göstermek alınan
numuneler n anal z meteor tler n ve bu Dünya çarpıcı b r kozm k gövde le bağlantılı b r
b yoloj k türün kütle sönme neden olduğu teor s güçlend r r Mezozo k , d nozorlar dah l .
F lamanlı ısıtma yöntemler de öneml jeoloj k araştırmalar ç n kullanılmaktadır. Örneğ n,

kayaların yaşı, zotop m ktarları ölçülerek bel rlen r.renyum veosm yum . İzotoprenyum-
187 187
187 ( Re) bozunuryarı ömrü 43 m lyar yıl olan osm yum-187 ( Os); dolayısıylaRe-
Os s stem , jeoloj k malzemeler n Dünya'da ne zaman katılaştığını bel rlemek ç n
kullanılab l r.
Termal tekn kler, doğal kaynakların araştırılmasında, tıbb araştırma ve tedav de ve çevre
araştırmalarında öneml prat k sonuçlar üretmekted r. Özell kle etk ley c b r keş f
örneğ ,Cevher yataklarını bulmak ç n su akışlarındak altın, plat n ve d ğer değerl
metaller örneklemek ç n RIS' n kullanıldığı Ç n. Tatlı sudak ortalama altın
konsantrasyonu m lyarda yalnızca 0,03 parça olduğundan, kullanılan anal t k yöntemler,
numunedek d ğer türlere karşı son derece hassas ve seç c olmalıdır.
Sputter atom zasyonu
Enerj k parçacıklar (20-keV [b n elektron volt] argon yonları g b ) katı, nötr b r atomun
yüzey ne çarptığında ve k nc l yüklü parçacıklar, adı ver len b r şlemle hedeften fırlatılır.

püskürtme. İç nde k nc l yon kütle spektrometres (SIMS) yöntem , bu k nc l yonlar

hedef malzeme hakkında b lg ed nmek ç n kullanılır ( bkz. kütle spektrometr s : İk nc l
yon em syonu ). Aks ne,püskürtmeyle başlatılan RIS (SIRIS) yöntem , püskürtme
şlem nde yayılan çok daha fazla sayıda nötr atomdan yararlanır. SIRIS c hazlarında, k nc l
yonlar redded l r çünkü bu yonların ver m , konakçı materyal n b leş m nden büyük
ölçüde etk leneb l r (matr s etk s ). İyon püskürtme, termal atom zasyonun aks ne, kısa
darbelerle açılıp kapatılab l r; bu nedenle, RIS ışınları le y b r zamansal örtüşme elde
ed leb l r. Bu özell k, küçük numuneler n daha y kullanılmasını sağlar.
Yüksek saflıkta yarı letken malzemeler n anal z elektron k endüstr s , SIRIS yöntem n n
temel uygulamalarından b r d r. Yöntem, örneğ n, nd yum olarak s l kon tr lyon sev yes
başına tek b r kısmında. Darbel püskürtme yöntem n n yüksek ver ml l ğ , katı s l kon
hedeften püskürtülen yalnızca dört nd yum atomu ç n dedektördek nd yum neden yle b r
sayım kaydetmey mümkün kılar. Arayüzler n anal zler , elektron k devreler daha kompakt
hale geld kçe ve bu tür tasarımlarda matr s etk ler büyük önem kazandıkça artan b r önem
kazanmaktadır. Altın kaplı s l kon d oks t- nd yum fosf t (S O / InP) numunes n n
2
der nl k prof l ç n SIRIS yöntem kullanıldığında matr s etk ler hmal ed leb l r .
Yüzey b l mler ndek temel f z ksel ve k myasal olayların ncelenmes nde RIS yöntemler
uygulanır. Enerj k parçacık ışınlarının yüzeyler le etk leş mler n n b lg s , elektron k
malzemeler n k myasal mod f kasyonu, yon aşındırma, yon mplantasyonu ve yüzey
k myasal k net ğ g b çeş tl alanlarda öneml d r. Bu uygulamalar ç n RIS, yon probları,
lazer ışınları veya d ğer maddelerle st mülasyona yanıt olarak yüzeylerden salınan nötr
türler tanımlama ve ölçme yeteneğ sağlar.
SIRIS yöntem n n d ğer uygulamaları tıpta, b yoloj de, çevre araştırmalarında, jeoloj de ve
doğal kaynak araştırmalarında yapılmaktadır. SıralamasıDNA molekülü, uzaysal
çözünürlüğün ölçüm s stem ne dah l ed lmes n gerekt ren öneml b r b yoloj k
uygulamadır. SIRIS ayrıca nötr atomların görüntülenmes nde g derek daha fazla
kullanılmaktadır.
Ek RIS uygulamaları
Çevr m ç hızlandırıcı uygulamaları

Yukarıdak örneklerde, RIS şlem n n zotop k olarak seç c olması gerekl değ ld r. Normal
spektroskop k ç zg ler, bununla b rl kte, nükleer özell klerden b raz etk len r. İk etk vardır:
zotop kayması olarak b l nen çek rdeğ n kütles ne bağlı genel kayma ve aşırı nce yapı
olarak b l nen çek rdekler n manyet k özell kler ne bağlı daha spes f k b r etk . Bu opt k
kaymalar küçüktür ve lazerler n dalga boylarında yüksek çözünürlük gerekt r r. İzotop k
seç c l kle b rleşt r lm ş RIS yöntemler , nükleer f z kte son derece yararlı olab l r.
Hızlandırıcı deneyler nde atom k veya nükleer süreçlerle üret len nad r türler, RIS le
kapsamlı b r şek lde ncelenm şt r. B r zotop hızlandırıcı, bel rl b r zotopun yonlarını ,
kısa ömürlü çek rdekler n bozulduğu küçük b r fırına ver r. Kısa b r b r k m süres nden
sonra fırın, bozunma ürünler n çeren atom k b r ışın oluşturur. Bu bozunma ürünler daha
sonra RIS şlem ne ve ardından yonların uçuş zamanı anal z ne tab tutulur. Opt k
kaymaların anal z , çek rdekler n manyet k momentler ve nükleer yükler n ortalama kare
yarıçapları hakkında b lg sağlar. Bu tür ölçümler b rkaç yüz nad r tür üzer nde
gerçekleşt r lm şt r ve bu çalışmalar, özell kle Avrupa, Amer ka B rleş k Devletler ve
Japonya'dak çeş tl laboratuvarlarda devam etmekted r.
Moleküler uygulamalar
RIS'n n çoğu uygulaması serbest atomlarla yapılırken, moleküler çalışmalar g derek daha
öneml hale gel yor. Karbon monoks t (CO) veya n tr k oks t (NO) g b bas t d atom k
moleküllerle , moleküler spektroskop n n daha karmaşık olması ve rut n RIS uygulamaları
ç n ayrıntılı olarak anlaşılması dışında, RIS şemaları atom k benzerler nden temelde farklı
değ ld r. Öte yandan, b yoloj k öneme sah p karmaşık organ k moleküller n ncelenmes
ç n b le RIS' n kend s moleküler spektroskop çalışması ç n güçlü b r araçtır.
George Samuel Hurst
Atıf B lg ler
Makale Başlığı: Spektroskop
Web S tes Adı: Encyclopaed a Br tann ca
Yayıncı: Encyclopaed a Br tann ca, Inc.
Yayınlanma Tar h : 29 Ocak 2021
URL: https://www.br tann ca.com/sc ence/spectroscopy
Er ş m Tar h : 26 Mart 2021


Spektroskopi - Britannica Çevrimiçi Ansiklopedisi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Spektroskopi - Britannica Çevrimiçi Ansiklopedisi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

27.03.

2021 Spektroskop - Br tann ca Çevr m ç Ans kloped s

boyu. Daha yakın zamanlarda, tanım, Atom k spektrumların temeller

aşağıdak ler g b parçacıklar arasındak Moleküler spektroskop

Spektroskop k tekn kler hemen hemen tüm tekn k alanlarda uygulanmıştır. B l m ve

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 1/74

Spektroskop artık elektromanyet k spektrum . TheTablo, elektromanyet k spektrumu 16

yaklaşık dalga boyu aralığı (metre) yaklaşık frekans aralığı (hertz)

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 2/74

Parçacık spektroskop s ne b r örnek olarak b l nen b r yüzey anal z tekn ğ d r.Düşük

Aşağıdak bölümler elektromanyet k spektroskop yöntemler ne, özell kle opt k

Anket opt k spektroskop

Elektromanyet k radyasyon salınımdan oluşurelektr k veuzayda enerj aktarma yeteneğ ne

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 3/74

Elektromanyet k radyasyonun b leşen dalga boylarına ayrışması, spektroskop ç n

The Elektromanyet k dalganın salınım frekansı da radyasyonu karakter ze etmek ç n

Temel özell kler atomlar

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 4/74

Temel durumundak b r atoma, uyarılmış b r duruma yükselt lmes ç n b r m ktar enerj

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 5/74

kullanılarak gerçekleşt r ld ; Bu aletlerdek ayrılmış ışığın görünümü neden yle, bu ayrık

Tar hsel araştırma

Her ne kadar olasılığı olsa da k myasal element n benzers z b r karakter st k spektrumu

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 6/74

Bohr teor s n n h drojen spektrumunu tanımlamadak

H drojen atomunun spektral ç zg ler artan doğrulukla ölçüldüğünden, atom k

f z kç ,R chard Feynman veJul an Schw nger ve b r Japon f z kç ,Sh n ch rō Tomonaga , bu

Spektroskop ayrıca k myasal b leş m b l nmeyen malzemedek b leşenler bulmak ç n

Absorps yon spektroskop s , ncelenen numuney aydınlattıktan sonra elektromanyet k

Dünyanın let m özell kler atmosfer , Güneş' n elektromanyet k spektrumunun hang

İk nc ana spektroskop türü, em syon spektroskop s , lg len len numuney

Elektromanyet k radyasyon kaynaklarının türler

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 10/74

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 11/74

neon lamba, böyle b r kaynağa b r örnekt r. D ğer örnekleroyuk katot lambaları ve

Gazların spektroskop s n n çözünürlüğündek potans yel b r sınırlama, gözlemc ye göre

Doppler çermeyen spektrum elde etme tekn kler

Lazerler n yüksek yoğunluğu, Doppler çermeyen spektrumların ölçülmes n sağlar. Bu tür

Daha zayıf b r prob lazer ışını numuneye ters yönde

rezonansı gözlemleneb l r. Şek l 1C, doyma spektroskop s le alınan aynı h drojen

Doyma spektroskop s ne ek olarak, Doppler çermeyen spektrumları elde edeb len b r d z

Lazerler sadece spektroskop k tekn kler n frekans çözünürlüğünü ve hassas yet n

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 14/74

Spektrumları dağıtma yöntemler

B r Spektrometre , yukarıda bahsed ld ğ g b , absorps yon spektroskop s durumunda

Opt k camların kırılma nd s , görünür spektrumda yalnızca yüzde b rkaç değ ş kl k

Bel rl b r nokta boyunca noktalarda wavefront

Kırınım ızgaraları , düz b r yüzey ( let m ızgaraları)

Yönlend r lm ş ışık b r let m ızgarasına düşerse,

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 16/74

gec kt r ld ğ yönlerde yayılır ( bkz. Şek l 4B ). Yapıcı

Spektrometrede ızgara, yarık eksen ne paralel b r eksen etrafında döndürüldüğünde,

İç nde M chelson g r ş mölçer, b r ışık huzmes eğ ml b r yarı saydama çarpıyor ayna ve

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 17/74

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 18/74

B rfotoçoğaltıcı tüp b r katot , b r d z elektrot (dynodes) ve ortak b r boşaltılmış zarf ç nde

Atom k spektrumların temeller

The elementler n em syon ve absorps yon spektrumları, atomun elektron k yapısı . B r

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 19/74

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 20/74

H drojen atomu durumları

H drojen atomu tek oluşmaktadırproton ve tek elektron. Schröd nger denklem n n

https://www.br tann ca.com/pr nt/art cle/558901 21/74

Açısal momentum kuantum sayıları