Professional Documents
Culture Documents
OLİMPİYATLARINA
HAZIRLIK
1
TEMEL BİLGİLER -I
Mustafa Özdemir
Bu kitabın her hakkı saklıdır. Tüm hakları Altın Nokta Basım Yayın Dağıtım'a aittir. Kısmen de
olsa alıntı yapılamaz. Metin ve sorular, kitabı yayımlayan kurumun önceden izni olmaksızın
elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayımlanamaz.
Bu kitaptaki TÜBİTAK Matematik Olimpiyat Soruları, TÜBİTAK – Bilim İnsanı Destekleme Daire
Başkanlığından izin alınarak yayımlanmaktadır.
Kapak-Dizgi
Altın Nokta Dizgi-Grafik
Baskı
ERTEM BASIM YAYIN DAĞ. SAN. TİC.LTD. ŞTİ.
Nasuh Akar Mah. 25. Sok. No: 19 Çankaya / ANKARA
Tel: 0 (312) 640 16 23
Yayın - Dağıtım
Altın Nokta Basım Yayın Dağıtım
859 Sk. No:1/Z-4 Konak / İZMİR
Tel- Faks : 0 (232) 441 25 95
www.nokta2000.com
www.altinnokta.com.tr
www.kitapana.com
nokta@nokta2000.com
altinnokta@altinnokta.com.tr
kitapana@kitapana.com
Ocak - 2016
5. Basım
Önsöz
Son yıllarda, birçok üniversite lise öğrencilerine yönelik olarak matematik olim
piyatları düzenlemektedir. Bunlardan en eskisi Akdeniz Üniversitesi tarafından düzen
lenen Ulusal Antalya Matematik Olimpiyatlarıdır, bu olimpiyat birincisi test ve ikin
cisi klasik olarak iki aşamada yapılmaktadır. Yine, Fatih, Koç, Doğuş, Mersin, Sa
bancı üniversiteleri de matematik olimpiyatı düzenleyen üniversitelerden bazılarıdır.
BİRİNCİ BÖLÜM
Temel Bilgiler
Sayılar 11
Ardışık Sayıların Toplamı 16
Bölünebilme Kuralları 19
Bir Sayının Pozitif Bölenlerinin Sayısı, Toplamı ve Çarpımı 25
EBOB EKOK 29
Modüler Aritmetik 34
Basit Denklem Çözümleri ve Sayıların Özelliklerinin Kullanılması 38
Basit Eşitsizlikler 44
Faktöriyel Kavramı 46
Bir Sayının Tam Kısmı 50
Mutlak Değer 54
Üslü ve Köklü Sayılar 58
Oran Orantı 64
Karışık Örnekler 65
Çözümlü Test 1 73
Çözümler 78
TÜBİTAK SORULARI (Temel Bilgiler) 87
TÜBİTAK SORULARININ ÇÖZÜMLERİ (Temel Bilgiler) 99
ULUSAL ANTALYA MATEMATİK OLİMPİYATI SORULARI 119
İKİNCİ BÖLÜM
Problemler
Yaş Problemleri 125
İşçi Havuz Problemleri 127
Hareket Problemleri 131
Yüzde Faiz Problemleri 133
Karışım Problemleri 136
Saat Problemleri 137
Sınav Problemleri 138
Tahtadaki Sayı Problemleri 139
Tartı Problemleri 143
Sayı Tablosu ve Sihirli Kare Problemleri 145
Mantık Problemleri 147
Oyun ve Turnuva Problemleri 148
Çember Etrafına Sayı Yerleştirme Problemleri 151
Çözümlü Test 2 155
Çözümler 160
TÜBİTAK SORULARI (Problemler) 167
TÜBİTAK SORULARININ ÇÖZÜMLERİ (Problemler) 181
ULUSAL ANTALYA MATEMATİK OLİMPİYATI SORULARI 203
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
Çarpanlara Ayırma ve Özdeşlikler
Çarpanlara Ayırma Yöntemleri 207
Özdeşlikler 214
Karışık Örnekler 230
Çözümlü Test 3 239
Çözümler 244
TÜBİTAK SORULARI (ÇarpanlaraAyırma) 255
TÜBİTAK SORULARININ ÇÖZÜMLERİ (Çarpanlara Ayırma) 261
ULUSAL ANTALYA MATEMATİK OLİMPİYATI SORULARI 273
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
Çözümleme ve Taban Aritmetiği
Çözümleme 275
Rakam Değiştirme veya Silme 281
Karışık Örnekler 284
Çözümlü Test 4 295
Çözümler 302
TÜBİTAK SORULARI (Çözümleme) 317
TÜBİTAK SORULARININ ÇÖZÜMLERİ (Çözümleme) 323
ULUSAL ANTALYA MATEMATİK OLİMPİYATI SORULARI 335
BEŞİNCİ BÖLÜM
Eşitsizliklere Giriş
Aritmetik Geometrik Harmonik Ortalama ve Eşitsizlikleri 337
Cauchy Schwartz Eşitsizliği 346
Karışık Örnekler 350
Çözümlü Test 5 352
Çözümler 355
ULUSAL ANTALYA MATEMATİK OLİMPİYATI SORULARI 360
YANIT ANAHTARI 364
Temel Bilgiler
1.1 Sayılar
I N = {0 1 2 3 } kümesinin her bir elemanına doğal sayı denir.
Z = { −2 −1 0 1 2 } kümesinin her bir elemanına tamsayı denir.
Z+ = {1 2 3 } kümesine pozitif tamsayılar kümesi ve
Z− = { −3 −2 −1} kümesine de negatif tamsayılar kümesi denir.
Sıfır bir tamsayıdır, fakat pozitif veya negatif değildir.
I ve tamsayı ve 6= 0 olmak üzere, şeklinde yazılabilen sayılara rasyonel
sayı denir. Rasyonel sayılar kümesini,
n o
Q= : ∈ Z ve 6= 0
ile gösteririz. Virgülden sonraki bir kısımı periyodik olarak devam eden rasyonel
sayılara devirli ondalık sayılar denilir. Devreden kısım üstü çizgili olarak gösterilir.
Devirli bir ondalık sayıyı rasyonel olarak ifade edebiliriz. Bunun için, verilen devirli
sayı, devreden kısım sadece bir kez yazılmak şartıyla, virgülsüz kabul edilir. Sonra, bu
sayıdan, sürekli tekrar eden devirli kısım haricindeki sayı çıkarılır. Elde edilen sayı,
virgülden sonraki devreden kadar 9 devretmeyen kadar 0’ın yanyana yazılmasıyla elde
−
edilen sayıya bölünür. Örneğin, devirli sayısı, olarak yazılır.
9990
I Rasyonel olmayan sayılara irrasyonel sayılar denir. Yani, şeklinde yazı
lamayan, virgülden sonrası
√ √düzenli bir biçimde tekrarlanmayan sayılara irrasyonel
sayılar denir. Örneğin, 2, 3 ve sayılarının kesirli olmadıkları bilinir. İlk ikisinin
kanıtı kolaysa da üçüncüsünün kanıtı zordur. İrrasyonel sayıları, Q0 ile göstereceğiz.
I Rasyonel sayılar kümesiyle irrasyonel sayıların kümesinin birleşimine reel (gerçel)
sayılar kümesi denir. R = Q ∪ Q0 ile gösterilir.
I Bir rasyonel sayıyla bir irrasyonel sayının toplamı irrasyoneldir. Bunu göstere
lim.
∈ Q ve ∈ Q0 olsun. + = ∈ Q olsaydı, = − eşitliğine göre, iki
rasyonel sayının farkı yine bir rasyonel sayı olacağından, sayısı da rasyonel olurdu.
Fakat, sayısını bir irrasyonel sayı kabul etmiştik. O halde, bir rasyonel sayıyla bir
irrasyonel sayının toplamı rasyonel olamaz.
√ √
I İki irrasyonel sayının toplamı irrasyonel sayı olmayabilir. Örneğin, 2 ve 1 − 2
sayıları irrasyonel sayılar olmasına rağmen toplamları 1’dir ve rasyoneldir.
√ √
I İki irrasyonel sayının çarpımı irrasyonel sayı olmayabilir. Örneğin, 3 ve 3
irrasyonel sayılarının çarpımı 3’dür ve rasyoneldir.
I Bir rasyonel sayı ile bir irrasyonel sayının çarpımı irrasyoneldir denilemez. Ras
yonel sayılardan birini, 0 alırsak, sonuç 0, yani bir rasyonel sayı olur.
12 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
I [ ] gösterimi ve dahil ile arasındaki reel sayıları gösterir. Yani, ∈ [ ]
ise, ≤ ≤ ’dir. ( ] gösterimi, hariç ve dahil ile arasındaki reel sayıları
gösterir. Yani, ∈ ( ] ise, ≤ olur ve eğer ise, ∈ ( )’dir.
I bir tamsayı olmak üzere, 2 şeklinde ifade edilen sayılara çift sayı, 2 − 1
şeklinde ifade edilen sayılara da tek sayı denir. Çift sayıları, Ç ile, tek sayıları da
ile göstereceğiz.
± = Ç, ± Ç = Ç ± Ç = Ç,
· = · Ç = Ç, Ç · Ç = Ç,
ve ∈ Z için
+
= , Ç = Ç
biçimindedir.
I 1 ve kendisinden başka pozitif tam böleni olmayan, 1’den büyük tamsayılara asal
sayılar denir. 1 asal sayı değildir. 2’den başka çift asal sayı yoktur.
√
Bir sayısının asal olup olmadığını nasıl anlamak için ’yi ’den küçük asal
sayılara bölerek√kontrol edebiliriz. Çünkü = ve ≤ ise ≥ ’dir. Dolayısıyla
asal değilse ’den küçük bir asal sayıya bölünür.
√
Örneğin, 199 sayısı asaldır. Çünkü, 199 ' 142 olduğundan 14’ten küçük 2
3 5 7 11 ve 13 sayılarının hiçbiri 199 sayısını bölmez.
Alıştırma : 100 tane pozitif tek sayının toplamı çarpımından büyüktür. Bu sayılar
dan en fazla kaçı 1’den büyük olabilir?
Örnek 5 n2 +n3 sayısı tamkare olacak şekilde 100’den küçük kaç n pozitif tam
sayısı vardır?
Çözüm : 2 + 3 = 2 ( + 1) sayısının tamkare olabilmesi için, + 1 sayısı bir
tamkare olmalıdır. Yani, ∈ Z+ için,
= 2 − 1 ve ≤ 100
olmalıdır. O halde, ∈ {2 3 10} için 2 + 3 sayısı tamkare olur ve 9 tanedir.
14 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Örnek 7 10’dan küçük olan ve en sadeleşmiş durumda paydası 30 olan tüm pozi
tif rasyonel sayıların toplamını bulunuz. (AIME 1992)
Çözüm : 0 ile 1 arasında istenen şekildeki rasyonel sayılar
1 7 11 13 17 19 23 29
30 30 30 30 30 30 30 30
sayılarıdır. Bu sayıların toplamı ise
1 + 7 + 11 + 13 + 17 + 19 + 23 + 29
=4
30
olur. 1 ve 2 arasındaki istenen şekildeki sayıları, bu sayılara 1 ekleyerek elde ede
biliriz. 2 ve 3 arasındaki istenen sayılar için, bu sayılara 2 ekleyerek elde edilebilir.
Benzer şekilde düşünerek, istenen toplam
9 · 10
10 · 4 + 8 (1 + 2 + · · · + 9) = 40 + 8 · = 400
2
bulunur.
Örnek 8 Rakamları birbirinden farklı 9 basamaklı bir sayının herhangi yedi raka
mı silindiğinde elde edilen iki basamaklı sayıya özsayı diyelim. Özsayıların sadece
birinin asal olabilmesi için, 9 basamaklı sayıda hangi rakam kullanılmamalıdır?
Çözüm : 0, 5 ve çift rakamları sayının en sonunda kullanalım. Bu sayılar özsayının
sonunda kaldığında özsayı asal olamaz. Örneğin, ...246850 yazabiliriz. Geriye 1,
3, 7 ve 9 rakamları kaldı. 7 rakamını 3, 1, 9 ile kullandığımızda daima asal sayı elde
edeceğimizden 7 sayısını kullanmamalıyız. 91 ve 93 sayıları da asal olmadığından,
913246850
sayısı istenen şekilde sayıdır ve burada sadece 13 sayısı asal olabilir.
Temel Bilgiler 15
1
Örnek 9 a, b ve c birbirinden farklı rakamları göstermek üzere, = 0, abc
n
olacak şekilde kaç n pozitif tamsayısı vardır?
1
Çözüm : = 0 eşitliğinden,
1 999 33 · 37
= veya = =
999
olmalıdır. Buna göre, üç farklı rakamdan oluşacak şekilde, 33 · 37 sayısının
çarpanlarını incelersek, istenen şekildeki sayılar sadece 037 ya da 027 olabilir. (Diğer
çarpanlar üç farklı rakamı içermezler. 1, 3, 9, 111, 333, 999.) O halde,
999 999
= = 27 ve = = 37
37 27
olduğundan, verilen eşitliği sağlayan iki değişik sayısı vardır.
Örnek 10 Toplamları 500 olan pozitif tamsayıların çarpımı en büyük kaç ola
bilir?
Çözüm : En büyük çarpanı aradığımız için, toplanan sayılar 4’ten büyük olamaz.
Çünkü, 4’ten büyük herhangi bir sayısı için, 3 ( − 3) çarpımı daha büyüktür.
Örneğin, 5 yerine, 3 + 2 yazılırsa, 3 · 2 = 6 olduğundan, daha büyük bir çarpım
elde etmemizi sağlar. Toplananlar arasında 1 sayısı da olamaz. Çarpımı değiştirmez.
Toplanan sayılar arasında 4 yerine, 2 tane 2 kullanabiliriz. Bu durumda çarpım değiş
meyecektir.
Sonuç olarak, toplamları sabit olan sayıların çarpımının en büyük olması için,
toplanan sayıları 3 ve 2 sayılarından oluşturmak gerekir. Fakat, 2’den fazla 2 kullan
mak yerine, 3 kullanmak daha büyük sayıya ulaşmamızı sağlayacaktır. Bunu bir kaç
örnekle görmek mümkündür. Örneğin, 6 = 2 + 2 + 2 için, çarpım 8 elde edilirken,
6 = 3 + 3 için çarpım 9 elde edilir.
O halde, toplananlar arasında en fazla 2 tane 2 olmalıdır. 500 = 166 · 3 + 2
olduğundan, toplanan sayıların 166 tanesi 3 ve 1 tanesi 2 olmalıdır. Bu durumda en
büyük çarpım : 3166 2 olur.
Soru : Siz de, toplamları 301 olan sayıların çarpımlarının en büyük 4 · 399 olabile
ceğini görünüz.
16 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
b) 9 tane bir basamaklı sayı ve 90 tane de iki basamaklı sayı vardır. O halde, bir ve
iki basamaklı sayıların kullanılmasıyla
9 + 90 · 2 = 189
rakam kullanılır. O halde, 1000−189 = 811 rakam üç basamaklı sayılardan olacaktır.
811 = 3 · 270 + 1
olduğundan üç basamaklı 270 sayı kullanılmış ve 271’inci sayının ilk rakamı bize
istediğimiz sayıyı verecektir. Üç basamaklı sayılar, 100’den başladığından 270’inci
üç basamaklı sayı, 100 + 270 − 1 = 369’dur. Böylece, 371’inci üç basamaklı sayı
370 ve ilk rakamı 3 olduğundan, oluşturulan sayının 1000’inci rakamı 3’tür.
Alıştırma :
a) 1’den 100’e kadar (1 ve 100 dahil) sayıların yanyana yazılmasıyla elde edilen
sayının rakamları toplamını bulunuz.
b) 1’den 2013’e (1 ve 2013 dahil) kadar sayıların yanyana yazılmasıyla elde edilen
sayının rakamları toplamını bulunuz.
Yanıt :
a) 10 (1 + 2 + 3 + · · · + 9) · 2 + 1 = 901
b) 13500 + 14500 + 83 = 28 083
Çözüm :
a) Bu kümedeki, rakamları toplamı en büyük olan eleman 1999 olacaktır ki, bu sayının
rakamları toplamı da 28’dir. Buna göre, rakamları toplamı 1 olan, 2 olan, ....,28 olan
en küçük elemanları sırasıyla yazarak, kümenin,
= {1 2 8 9 19 29 39 99 199 299 999 1999}
şeklinde olacağı hemen görülebilir. Rakamları toplamı 1,2,3,...,28 değerlerini alabilir.
Yani, ’nin eleman sayısı 28’dir.
c) Küme 222 elemanlı olsaydı, en büyük elemanın rakamları toplamı 222 olurdu.
222 = 9 · 24 + 6 olduğundan, en büyük eleman, 24 tane 9 olmak üzere 69999 sayısı
olurdu.
Temel Bilgiler 19
Çözüm : 11’e bölünebilme kuralına göre tek sayıda 0 olursa sayı 11’e bölünemeye
cektir. Yani 11’e bölünebilmesi her sayıda çift sayıda 0 olması gerekir. Buna göre
2 4 6... 100 sıfır olan sayıların sayısı : (100 − 2) 2 + 1 = 50 tane olur.
Çözüm : 679 sayısı hem 8 hem de 9’a bölünebilmelidir. 8’e bölünme kuralından
son üç basamak 8’in katı olması gerektiğinden ve 99 · 8 = 792 olduğundan = 2
olmalıdır. 9’a bölünebilme kuralına göre rakamları toplamı
+ 6 + 7 + 9 + 2 = + 24
sayısı 9’un katı olmalı yani = 3 olmalıdır. O halde + = 5 bulunur.
101 tane
z }| {
Örnek 16 101 · 1001 · 10001 · · · 1 00...00 1 çarpımının 9’a bölümünden kalan
kaçtır?
Çözüm : Çarpımdaki her bir çarpanın 9’a bölümünen kalan 2’dir. 101 tane çarpan
olduğundan, verilen çarpımın 9’a bölümünden kalan
2 · 2 · · · 2 = 2101
sayısının 9’a bölümünden kalana eşittir. 26 = 64’ün 9’a bölümünden kalan 1 olduğunu
kullanalım. 101 = 16 · 6 + 5 olduğundan,
2101 = 26 · 26 · · · 26 · 25
sayısının 9’a bölümünden kalan 25 ’in 9’a bölümünden kalana eşit olacaktır. Bu ise,
5’tir.
Örnek 17 100’den küçük kaç n doğal sayısı için 4n2 +12n − 4 ifadesi 13’e
bölünür?
Örnek 18 Altı basamaklı aabbaa sayısı 7’ye bölünecek şekilde kaç (a, b) ikilisi
vardır?
Örnek 19 1212, 1313, 1414, ..., 4949 sayılarından kaç tanesi 13’e bölündü
ğünde 10 kalanını verir?
Çözüm : İkinci çarpanın rakamları toplamı 9’un katı olduğundan 9’a tam bölünür
dolayısıyla çarpım da bölünmelidir. Buna göre = 5 olur.
3325842
= 14213
234
olduğundan = 1 = 4 = 2 ve = 3 olur. Böylece
+ + + + = 15
olur.
22 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Örnek 21 10’dan itibaren iki basamaklı bir sayının n kez yanyana yazılmasıyla
elde edilen, 2n basamaklı sayıyı a ile gösterelim. Buna göre, a1 =10, a2 = 1111,
a3 = 121212, 4 = 13131313 , ... şeklinde bir sayı dizisi oluşacaktır. Buna
göre, a1 +a2 +a3 + · · · + a50 toplamının 7’ye bölümünden kalan kaçtır?
Çözüm : sayısını oluşturan iki basamaklı sayı ile ’nin farkı daima 9’dur.
1 = 10 ⇒ 10 − 1 = 9; 2 = 1111 ⇒ 11 − 2 = 9;
Buna göre, 50’nci sayı, yani 50 sayısı, 59 sayılarından oluşacaktır. Diğer yandan, 6
basamaklı formundaki bir sayı daima 7’ye bölünür. Gerçekten,
(1 + 3 + 2) − (1 + 3 + 2) = 0
olduğu görülebilir. Buna göre, 1 + 2 + 3 + · · · + 50 toplamının 7’ye bölümünden
kalan,
10 + 1111 + 13 + 1414 + 16 + 1717 + 19 + 2020 + · · · + 58 + 5959
toplamının 7’ye bölümünden kalana eşit olacaktır. Bu sayılar arasındaki 4 basamaklı
sayılar formundadır ve
= · 101
yazalım. 101’in 7’ye bölümünden kalan 3’tür. O halde, sayısının 7’ye bölümün
den kalan, 3 · sayısının 7’ye bölümünden kalana eşit olacaktır. Böylece, istenen
kalan
(10 + 13 + 16 + · · · + 58) + 3 · (11 + 14 + 17 + 20 + · · · + 59)
toplamının 7’ye bölümünden kalan olacaktır.
µ ¶µ ¶ µ ¶µ ¶
58 − 10 58 + 10 59 − 11 59 + 11
+1 +3 +1 = 2363
3 2 3 2
sayısının 7’ye bölümünden kalan ise 4’tür.
Örnek 22 Rakamları birbirinden farklı m35n dört basamaklı sayısı, 36’ya bölün
düğünde 23 kalanını verdiğine göre, m + n toplamı kaçtır?
100 tane
z }| {
Örnek 23 S = 7 + 77 + 777 + 7777 + · · · +777...77 toplamının 9’a bölü
münden kalan kaçtır?
Çözüm : İlk terimin 9’a bölümünden kalan 7’dir. Bundan sonraki her bir terimin
9’a bölümünde kalan, kendinden önce gelen terimin 9’a bölümünden kalandan 7 fazla
olacaktır. Buna göre, kalanlar, sırasıyla
7 5 3 1 8 6 4 2 0 7 5
şeklinde devam edecektir. Yani, 9 farklı kalan elde edilecektir. 100 = 9 · 11 + 1
olduğundan, verilen sayının 9’a bölümünden kalan,
11 (0 + 1 + 2 + 3 + 4 + 5 + 6 + 7 + 8) + 7 = 403
sayısının 9’a bölümünden kalan eşittir. O halde, kalan 7 bulunur.
Örnek 24 234’e bölündüğünde 11 kalanını veren ve iki asal sayının toplamı veya
farkı şeklinde yazılan kaç tane pozitif tamsayı vardır?
Örnek 25 5’in katı olmayan herhangi n tamsayısının karesinin bir fazlasının 5’e
bölümünden elde edilebilecek kaç farklı kalan vardır?
Çözüm : 5’e bölünmeyen tamsayıları = 5 + 1 = 5 + 2 = 5 + 3 veya
= 5 +4 şeklinde yazabiliriz. olabilir. Hatta, 5 +4 yerine 5 −1 ve 5 +3 yerine
de 5 − 2 yazılarak, 5’e bölünmeyen tamsayıları kısaca, = 5 ± 1 ve = 5 ± 1
şeklinde gösterebiliriz.
Buna göre,
= 5 ± 1 için, 2 + 1 = (5 ± 1)2 + 1 = 252 ± 10 + 2 = 5 + 2,
2
= 5 ± 2 için, 2 + 1 = (5 ± 2) + 1 = 252 ± 20 + 5 = 5
olduğundan, sadece 0 ve 2 kalanları elde edilebilir.
24 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Çözüm : Bir doğal sayısı için 2 ++1 sayısının 3’e bölündüğünde hangi kalanları
elde edebileceğimizi görelim.
= 3 formunda olursa, 92 + 3 + 1 olacağından, 3’e bölümünden kalan 1 olur.
= 3 + 1 formunda olursa,
¡ ¢
(3 + 1)2 + (3 + 1) + 1 = 3 32 + 3 + 1
olduğundan kalan 0’dır.
= 3 − 1 formunda olursa,
2
(3 − 1) + (3 − 1) + 1 = 92 − 3 + 1
olduğundan kalan 1’dir.
Yani, asla 2 kalanı elde edilemez. 2 + + 1 sayısının 3’e bölümünden 2 kalanı
elde edilemiyorsa, rakamları toplamını 3’e böldüğümüzde de 2 kalanı elde edemeyiz.
Halbuki, 101 sayısının 3’e bölümünden kalan 2’dir. O halde, 2 + + 1 sayısının
rakamları toplamı 101 olacak şekilde doğal sayısı yoktur.
Örnek 30 Pozitif bölenlerinin sayısı tek sayı olan,2013’ten büyük en küçük tam
sayı kaçtır?
Çözüm : Sayının bölen sayısının tek sayı olması için, sayı tamkare olmalıdır. Buna
göre, 452 = 2025 olduğundan istenen şekildeki en küçük tamsayı 2025’tir.
Örnek 31 1013’i böldüğünde 13 kalanı elde edilen kaç tane pozitif çift tamsayı
vardır?
Çözüm : 1013 = · + 13 ve 13 yazılabilir. Buradan · = 1000 = 23 53
eşitliğine göre
(3 + 1) (3 + 1) = 16
tane pozitif bölen vardır. Bu bölenler arasından 13 kalanından büyük olmayanları
çıkarmalıyız. Çünkü, bu sayılar, bir sayıyı böldüğünde 13 kalanını veremez. 1 2 5
10 çıkarılırsa 16 − 4 = 12 tane istenen şekilde pozitif tamsayısı vardır. Fakat,
soruda pozitif çift sayı denildiğinden, 125 çarpanını çıkarmalıyız. Buna göre, 1013’ü
böldüğünde 13 kalanı elde edilen 12 − 1 = 11 çift sayı vardır.
Temel Bilgiler 27
Örnek 33 2 ve 3’e bölünen pozitif bir tamsayının tam 33 pozitif böleni varsa, bu
sayı en küçük kaç olabilir?
Çözüm : Pozitif bölenlerinin sayısı 33 ve 33 = 3 · 11 olduğundan istenen sayının 2
ve 3’ten başka asal böleni olamaz. Buna göre, istenen şekildeki en küçük sayı 210 · 32
elde edilir.
Örnek 34 108 000 sayısının pozitif bölenlerinin kaç tanesi 8’e bölünür ama 9’a
bölünmez?
Çözüm : 108000 = 25 33 53 biçiminde asal çarpanlarına ayrılabilir. Buna göre, iste
diğimiz pozitif bölenler, 2 3 5 formundaki sayılar arasından 3 ≤ ≤ 5 0 ≤ ≤ 1
ve 0 ≤ ≤ 3 koşulunu sağlayan sayılardır. Dolayısıyla, istenen şekildeki sayıların
sayısı : 3 · 2 · 4 = 24 olarak bulunur.
n (n + 1) (2n + 1)
Örnek 35 12 +22 +32 + · · · + n2 = olduğuna göre,
6
12 −1 + 22 −2 + 32 −3 + · · · + 1002 −100
ifadesinin kaç tane tek sayı pozitif böleni vardır?
Örnek 36 992 +1, 992 +2, ..., 1042 −2, 1042 −1, 1042 sayılarından 99’a bölü
nenlerin toplamının, kaç pozitif böleni vardır?
Örnek 37 Kareleri 2 ile 200 sayıları arasında olan, herhangi ikisi aralarında asal
olacak şekilde en fazla kaç sayı seçilebilir?
Çözüm : 142 = 196 olduğundan, kareleri 2 ile 200 arasında olan sayılar 2, 3, 4, 5, 6,
7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14’tür Bu sayıların arasından herhangi ikisinin aralarında asal
olması için,
2 3 5 7 11 13
asal sayılarını seçebiliriz. Eğer 7 sayı seçilirse iki sayının asal çarpanları arasında bu
asal sayılardan biri ortak olacaktır ki bu da aralarında asal olma koşulunu bozacaktır.
O halde en fazla 6 sayı seçilebilir.
İki sayının EBOB’unu bulmak için, sayılar asal çarpanlarına ayrılır ve her iki
sayıda da bulunan ortak asal çarpanlardan, üssü küçük olanlar çarpılır.
Örneğin,
¡ ¢
EBOB 24 32 52 71 22 33 = 22 32 = 36
şeklinde bulunur. Yani, ortak asal çarpanlardan, üssü en küçük olanları çarptık.
Örnek 38 4050 ’nin böleni olup 5040 ’ın böleni olmayan kaç pozitif tamsayı vardır?
Çözüm : 4050 = 2150 550 olduğundan 4050 sayısının, (150 + 1) (50 + 1) tane pozitif
böleni vardır. Bu bölenlerden, 5040 ’ın bölenleri olanları çıkaralım. Bunun için, her
ikisinin bölenlerinin sayısını bulmalıyız. 5040 = 240 580 ve
¡ ¢
EBOB 5040 4050 = 240 550
olduğundan, her ikisinin de böleni olan (40 + 1) (50 + 1) pozitif tamsayı vardır. O
halde, 4050 ’nin böleni olup 5040 ’ın böleni olmayan,
151 · 51 − 41 · 51 = 51 · 110 = 5610
pozitif tamsayı vardır.
30 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Örnek 39 504 veya 203 sayılarını bölen kaç pozitif tamsayı vardır?
Çözüm : Sorudaki veya bağlacı çok önemli bir ayrıntıdır. 504 = 24 58 sayısının
pozitif bölenlerinin sayısı 5 · 9 = 45 203 = 26 53 sayısının pozitif bölenlerinin sayısı
ise, 7 · 4 = 28’dir. Fakat, cevap 45 + 28 = 73 değildir. Çünkü, 73 sayısının içinde,
504 ve 203 sayılarının her ikisini de bölen sayılar, iki kez hesaplanmıştır. O halde, 504
ve 203 sayılarının her ikisini de bölen sayıların sayısını çıkarmalıyız. Her ikisini de
bölen sayılar, aslında EBOB’unu bölen sayılardır.
¡ ¢ ¡ ¢
EBOB 504 203 =EBOB 24 58 26 53 = 24 53
olduğundan, her ikisini de bölenlerin sayısı (4 + 1) (3 + 1) = 20 olur. O halde,
istenen yanıt : 73 − 20 = 53 bulunur.
Örnek 40 EBOB’ları 48, toplamları ise 576 olacak şekilde kaç pozitif tamsayı
ikilisi vardır?
Çözüm : Bu iki sayıya ve diyelim. ve aralarında asal olmak üzere, = 48
ve = 48 biçiminde yazılabilir. Toplamları 576 ise, + = 48 ( + ) = 576
eşitliğinden, + = 12 olacaktır. ve aralarında asal olacağından (1 11) veya
(5 7) ikililerinden biri olabilir. Bu durumda, bu sayılar 48 528 veya 240 336 ikilileri
olabilir.
F İki sayının ortak böleni, bu sayıların tamsayı katlarının farkını da böler. Bu
özelliği kullanarak iki sayının EBOB’unu bulmak mümkündür. (Öklid Algoritması)
Örnek 42 n bir pozitif tamsayı olmak üzere, 3n+5 ve 7n+8 sayılarının EBOB’u
kaç farklı pozitif tamsayı olabilir?
Çözüm : Bu iki sayının EBOB’u 3+5 ile (7 + 8)−2 (3 + 5) = −2 sayılarının
EBOB’una eşittir. O halde, 3+5 ile −2 sayılarının EBOB’unu bulmamız yeterlidir.
Bu iki sayının EBOB’u ise − 2 sayısı ile 3 + 5 − 3 ( − 2) = 11 sayılarının
EBOB’una eşittir. Dolayısıyla 3 + 5 ve 7 + 8 sayılarının EBOB’u ya 1 veya 11
olabilir. EBOB’un 11 olması için, − 2 sayısının 11’e bölünmesi gerekir. Örneğin,
= 13 ise sayılar, 3 · 13 + 5 = 44 ve 7 · 13 + 8 = 99 olur ki, bunların EBOB’u 11’dir.
Temel Bilgiler 31
Örnek 43 n sayısı 2011’den büyük bir tamsayı olduğuna göre, 11n+9 ve 3n+2
aralarında asal olmayacak şekilde en küçük sayısını bulunuz.
Çözüm : Bu iki sayının EBOB’u 3 + 2 ile 11 + 9 − 3 (3 + 2) = 2 + 3 sayısının
EBOB’una eşittir. Bunların EBOB’u da 2 + 3 ile 3 + 2 − (2 + 3) = − 1
sayılarının EBOB’una eşittir. O halde, EBOB( − 1 2 + 3)’ü bulmalıyız.
EBOB( − 1 2 + 3) =EBOB( − 1 2 + 3 − 2 ( − 1)) =EBOB( − 1 5)
olduğundan 5 olabilir. Bunun için, − 1 sayısı 5’in katı olmalıdır. sayısı 2011’den
büyük olduğundan, en küçük sayısı için, − 1 = 2015 ve = 2016 alınabilir.
2n − 3
Örnek 44 kesiri, 1’den büyük bir n tamsayısı için, a pozitif sayısı ile
5n − 1
sadeleştirilebildiğine göre, a sayısı kaçtır?
2 − 3
Çözüm : kesiri sayısı ile sadeleştirilebildğine göre, sayısı, 2 − 3 ve
5 − 1
5 − 1 sayılarının her ikisinin de bölenidir. Buna göre, sayısı,
(5 − 1) − 2 (2 − 3) = + 5
sayısını da bölmelidir. Benzer düşünce ile, sayısı, hem 2 −3 hem de, +5 sayısını
bölüyorsa,
2 ( + 5) − (2 − 3) = 13
sayısını da bölmelidir. O halde, sayısı 13’tür.
I İki veya daha fazla sayının her birine bölünen en küçük pozitif tamsayıya bu
sayıların ortak katlarının en küçüğü denir. iki tamsayı olmak üzere ve
sayılarının ortak katlarının en küçüğü EKOK( ) veya kısaca [ ] ile gösterilir.
İki sayının EKOK’unu bulmak için, sayılar asal çarpanlarına ayrılır ve sayılar-
daki asal çarpanlardan üssü en büyük olanlar çarpılarak EKOK bulunur.
Örneğin,
¡ ¢
EKOK 24 32 52 71 22 33 = 24 33 52 7 = 75 600
şeklinde bulunur. Yani, her asal çarpandan, üssü en büyük olanları çarptık.
I İki sayının EKOK’ı ile EBOB’larının çarpımı, bu iki sayının çarpımına eşittir.
Yani,
· = EKOK ( ) · EBOB [ ]
eşitliği sağlanır.
Örnek 46 En küçük ortak katları 144 olan kaç farklı iki pozitif tamsayı buluna
bilir? (Örneğin, bir tanesi (16, 18) ikilisidir. EKOK’ları 144’tür.)
Çözüm : Bu iki sayıyı ve ile gösterelim. 144 = 24 32 olduğundan,
= 2 · 3 ve = 2 · 3
formunda olacaktır. EKOK’un tanımı gereği,
ve ’in en büyüğü 4,
ve ’nin en büyüğü 2 olmalıdır.
O halde, bunları kaç farklı şekilde seçebileceğimizi görelim.
( ) ikilisi, (0 4) ; (1 4) ; (2 4) ; (3 4) ; (4 4) ; (4 3) ; (4 2) ; (4 1) ;
(4 0) olacak şekilde 9 farklı şekilde olabilir.
( ) ikilisi, (0 2) ; (1 2) ; (2 2); (2 1) ; (2 0) olacak şekilde 5 farklı şekilde
olabilir.
Sonuç olarak, bu iki gruptaki, her gruptan seçilen, her bir ikili için farklı iki sayı elde
edileceğinden, 9 · 5 = 45 farklı iki pozitif tamsayı bulunabilir.
Örneğin, ( ) = (4 2) ( ) = (1 2) alınırsa,
= 24 · 31 = 48 ve = 22 · 32 = 36
elde edilir. EKOK(48 36) = 144’dür.
Alıştırma : Siz de, EKOK( ) = 23 32 52 olacak şekilde 175 tane ( ) pozitif
tamsayı ikilisi olduğunu görünüz.
Örnek 48 En küçük ortak katları 120 ve en büyük ortak bölenleri 10 olan kaç
farklı sayı ikilisi vardır?
Örnek 49 Üç ardışık sayıdan birincisi 3’e, ikincisi 8’e, üçüncüsü 13’e tam bölünü
yor. Bu üç ardışık sayının toplamı en az kaçtır?
Çözüm : 3,8 ve 13 sayıları beşer beşer artmıştır. Buna göre, uygun bir sayısıyla
toplayıp 5’e bölerek bu sayıları ardışık hale getirebiliriz.
3 + 8 + 13 +
5 5 5
sayılarının, sırasıyla 3,8 ve 13’e bölünen birer tamsayı olması için, sayısının 3, 8 ve
13’ye bölünen bir sayı olması gerekir. Buna göre, en az,
EKOK (3 8 13) = 3 · 8 · 13 = 312
alınabilir. Böylece,
3 + 312 8 + 312 13 + 312
= 63 = 64 ve = 65
5 5 5
sayıları, istenen koşulu sağlayan en küçük sayılar olacaktır. O halde bu üç ardışık
sayının toplamı en az 63 + 64 + 65 = 192 olarak bulunur.
Örnek 50 Birincisi 3’e, ikincisi 5’e, üçüncüsü 7’ye ve dördüncüsü 9’a tam bölü
nen en küçük dört ardışık sayıyı bulunuz.
yazılabilir.
Not : Bir sayının son rakamını bulmak için mod 10’a, son iki rakamını bulmak için
mod 100’e, son üç rakamını bulmak için mod 1000’e vb. bakılır.
Örnek 54 2 +27 sayısı 7’ye bölünecek şekilde 100’den küçük kaç pozitif n tam
sayısı vardır?
Çözüm : 21 ≡ 2 (mod 7)
22 ≡ 4 (mod 7)
23 ≡ 1 (mod 7)
olduğundan = 3 olduğunda,
2 + 27 ≡ 1 + 27 ≡ 0 (mod 7)
olur. O halde 100’den küçük 3 formunda olan sayıların sayısını bulmalıyız. Bunlar,
3 6 9 99
sayıları olduğundan, (99 − 3) 3 + 1 = 33 tanedir.
Örnek 55 İlk 98 sayının 1234...9798 biçiminde art arda yazılmasıyla elde edilen
sayının 45’e bölümünden kalan kaçtır?
Örnek 56 1 ile 701 arasında alınan pozitif tamsayılarla oluşturulan (x, y) sıralı
ikililerinden kaçı için x2 +y 2 sayısı 49’a kalansız bölünür? (Doğuş Ün. Mat.Y.
2007)
Çözüm : 2 + 2 ifadesi 49’a tam bölünüyorsa 7’ye de tam bölünür. Bir sayının
karesini mod 7’de inceleyelim.
02 ≡ 0 (mod 7) 12 ≡ 1 (mod 7) 22 ≡ 4 (mod 7) 32 ≡ 2 (mod 7)
42 ≡ 2 (mod 7) 52 ≡ 4 (mod 7) 62 ≡ 1 (mod 7)
elde edilir. Buna göre, 2 + 2 ifadesinin mod 7’de 0 olabilmesi için, yani 7’ye tam
bölünebilmesi için, hem 2 hem de 2 ifadelerinin 7’ye tam bölünebilmesi gerekir.
Bunun için de hem hem de sayıları 7’nin katı olmalıdır. Bu durumda, 2 + 2
sayısının 49’a bölüneceği açıktır. Böylece, 1 ile 701 arasında 7 ile bölünen 100 tane
sayısı ve 100 tane de sayısı bulunacağından, istenen şekilde 100 · 100 = 104 tane
( ) ikilisi olduğu görülür.
√
Örnek 57 4k + 3 sayısı tamsayı olacak şekilde kaç k pozitif tamsayısı vardır?
Çözüm : Verilen ifadenin tamsayı olması için, 4 + 3 sayısının bir tamkare olması
gerekir. Bu tamkarenin de 4’e bölündüğünde 3 kalanını vermesi gerekir. O halde, şu
soruya cevap arayalım. "Bir sayının karesi mod 4’de kaç olabilir?".
02 ≡ 0 (mod 4),
12 ≡ 1 (mod 4),
22 ≡ 0 (mod 4) ,
32 ≡ 1 (mod 4)
olduğundan, bir sayının
√ karesi 4’e bölündüğünde kalan 0 veya 1 olabilir. Yani, 3
olamaz. O halde, 4 + 3 ifadesi asla bir tamkare olamaz.
Çözüm : Bu soruyu biraz önceki örneklerde olduğu gibi tek tek hesaplayarak yapmak
zordur. Bunu hesaplamış olsaydık,
71 ≡ 7 (mod 101) 72 ≡ 49 (mod 101) 73 ≡ 40 (mod 101)
şeklinde devam ederek, 7100 ≡ 1 (mod 101) olduğunu görebilirdik.
Açıktır ki, bu bizim oldukça çok vaktimizi alır. Bunun yerine, Fermat Teoremi de
denilen, bir asal sayısı için,
−1 ≡ 1 (mod )
denkliğinden de yararlanmak daha kolay olabilir. Bu durumda, 7100 ≡ 1 (mod 101)
olduğunu doğrudan söyleyebilirdik.
Temel Bilgiler 37
F ve pozitif tamsayıları için, = eşitliğinde, ile aralarında asal
ve ile de aralarında asal ise, = ve = olmak zorundadır.
2
Örnek 65 n ∈ Z+ ve p, q asal sayılar ise, p (2n) = q 6 (2n − 1) denklemini
çözünüz.
Çözüm : Verilen denklemi
(2)2 6
=
2 − 1
şeklinde yazalım. Sol taraftaki, 2 ve 2 − 1 sayıları ardışık olduklarından aralarında
asaldır. Sağ tarafta da ve asal olduğundan, sadeleşemezler. O halde,
6 = (2)2 ve = (2 − 1)
olmalıdır. 6 = (2)2 eşitliğinde, sağ taraf çift ve asal olduğundan, sayısı bir çift
asal sayı yani 2 olmalıdır. Bu durumda, 26 = 42 , eşitliğinden, = 4 olur. = 4
ise, = 7 olur.
1 1 1
Örnek 67 − = denkleminin pozitif tamsayılarda kaç çözümü vardır?
x y 3
Çözüm : Denklem düzenlenirse 3 − 3 = eşitliğinden,
3 3 + 9 − 9 9
= = =3−
+3 +3 +3
elde edilir. Buradan + 3 = 9 ve = 6 olabilir ki bu durumda = 2 elde edilir.
Yani denklemin sadece 1 çözümü vardır ve bu çözüm (2 6)’dır.
40 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
F 2 − 2 = ( − ) ( + ),
¡ ¢
F 3 − 3 = ( − ) 2 + + 2 ,
¡ ¢
F 3 + 3 = ( + ) 2 − + 2 .
Örnek 71 Kendisiyle, kendisinin 2 fazlasının toplamı 2’nin bir kuvvetine eşit olan
100’den küçük kaç pozitif tamsayı vardır?
Çözüm : Sayının kendisi ise, 2 fazlası + 2 olur. Buna göre,
+ ( + 2) = 2 yani, 2 ( + 1) = 2
eşitliği sağlanmalı. Bu eşitliğe göre, + 1 sayısı da 2’nin bir kuvveti olmalıdır. Bu
ise, = 1 3 7 15 31 63 sayıları için doğrudur.
¡ ¢
Örnek 77 q p2 +p = 15r − 3pr eşitliğini sağlayan kaç (p, q, r) asal sayılar
üçlüsü vardır?
1
Örnek 79 a2 ≤ a ve b2 ≤ 1, 2 ≤ 1 olduğuna göre, a + b = c olacak şekilde
c
kaç tamsayısı vardır?
Çözüm : İlk eşitsizlikten 0 ≤ ≤ 1 2 ≤ 1 eşitsizliğinden −1 ≤ ≤ 1 ve
1
≤ 1 eşitsizliğinden de 2 ≥ 1, yani ≥ 1 veya ≤ −1 eşitsizlikleri elde edilir.
2
0 ≤ ≤ 1 ve −1 ≤ ≤ 1
eşitsizliklerinden, −1 ≤ + ≤ 2 olur. Buna göre, + ∈ {−1 0 1 2} olur. ≥ 1
veya ≤ −1 olduğundan, + = eşitliğini sağlayan tamsayıları, −1 1 ve 2
olabilir.
Temel Bilgiler 45
8 n 7
Örnek 81 < < eşitsizliğini, sadece bir k tamsayısı için sağlayan
15 n+k 13
en büyük n pozitif tamsayısı kaçtır? (AIME 1987)
8 7
Çözüm : eşitsizliğinin sol ve sağ tarafından,
15 + 13
8 + 8 15 ve 13 7 + 7
olur. Bu iki eşitsizlikten de,
6 7
7 8
µ ¶
7 6 6 7
bulunur. − = olduğundan, 112 olduğunda, aralığında
8 7 56 7 8
kesinlikle iki tamsayı olacaktır. = 112 alınırsa,
6 · 112 7 · 112
7 8
eşitsizliğinden 96 98 elde edilir. Bu aralıkta, sadece bir tamsayısı vardır. O
halde, en büyük pozitif tamsayısı 112’dir.
46 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
21!22!23! · · · 30!
Örnek 83 ifadesinin
11!12!13! · · · 20!
a) bir rasyonel sayının karesi olması için,
b) bir tamkare olması için,
en küçük hangi pozitif tamsayıyla çarpılması gerekir?
2 2 2 2 2
21!22! · · · 30! (21!) 22 · (23!) 24 · (25!) 26 · (27!) 28 · (29!) 30
Çözüm : =
11!12! · · · 20! (11!)2 12 · (13!)2 14 · (15!)2 16 · (17!)2 18 · (19!)2 20
şeklinde yazabiliriz. Paydadaki kareli ifadeler kesrin payındaki kareli ifadelerin içinde
olduğundan dolayı sadeleştiğinde yine tamkare olacaktır. O halde, bu ifadede ki tüm
tamkareleri 2 ile gösterirsek,
22 · 24 · 26 · 28 · 30 2 · 11 · 13
= 2 =
12 · 14 · 16 · 18 · 20 2·2·3
olur ki, olur ki, 2 bir çift sayı olduğundan dolayı, bu sayının hem bir rasyonel sayının
karesi, hem de bir tamsayının karesi olması için 11 · 13 · 3 ile çarpılması yeterlidir.
Örnek 89 Her bir terimi 15’ten küçük veya eşit olan a1 , a2 , ..., a pozitif tam
sayı dizisi için, a1 ! + a2 ! + · · · + a ! ifadesinin son dört rakamının 2001 olması
için, n en küçük kaç olmalıdır? (CENTRO Amerikan M.O 2001)
Çözüm : 15’ten küçük sayıların faktöriyellerinin son dört rakama kadar değerlerini
yazalım.
1! 7→ 1 2! 7→ 2 3! 7→ 6 4! 7→ 24 5! 7→ 120, 6! 7→ 720,
7! 7→ 5040, 8! 7→ 0 320 9! 7→ 2880, 10! 7→ 8800, 11! 7→ 6800,
12! 7→ 1600, 13! 7→ 0 800, 14! 7→ 1200, 15! 7→ 8000
Faktöriyellerin son dört rakamının toplamının 2001 olmasını istiyoruz. Görüldüğü
gibi tüm faktöriyellerde son rakamı tek olan sayı sadece 1 olduğundan 1 kesinlikle
olmalıdır. Geriye 2000 toplamı kalır. Bulduğumuz eşitliklerden görülür ki, son dört
rakamın toplamı 2000 olabilecek sayılar sadece 13! ve 14! olabilir. O halde, en
küçük 3 olur.
Not : Bu soruda, terimlerin 15’ten küçük olması şartı kaldırılsaydı, cevap 2 olacaktı.
Çünkü, 19! sayısının son dört rakamı 2000’dir ve 19! + 1! sayısının son dört rakamı
da 2001 olur.
F Ardışık tane tamsayının çarpımı 1’den ’ye kadar ( dahil) tüm sayılar ile tam
bölünür. Hatta ! ile bölünür.
Örnek 90 n pozitif tamsayı olmak üzere n5 −5n3 +4n sayısının daima 120’ye
bölüneceğini gösteriniz.
Çözüm : Verilen ifadeyi çarpanlarına ayıralım.
¡ ¢ ¡ ¢¡ ¢
5 − 53 + 4 = 4 − 52 + 4 = 2 − 1 2 − 4
= ( − 2) ( − 1) ( + 1) ( + 2)
olur. Yani 5 − 53 + 4 sayısı ardışık 5 sayının çarpımıdır ve 5! = 120’ye bölünür.
Temel Bilgiler 49
O halde,
¥̄§ 100 ¯¨¦ ¥̄§ 100 ¯¨¦ ¥̄§ 100 ¯¨¦ ¥̄§ 100 ¯¨¦
¯ 1 ¯ + ¯ 2 ¯ + ¯ 3 ¯ + ¯ 4 ¯ = 33 + 11 + 3 + 1 = 48
3 3 3 3
¥̄§ ¯¨¦
Örnek 96 x = ¯ 12 x− 43 ¯ + db|x|ce denklemini sağlayan kaç x reel sayısı vardır?
Çözüm : Eşitliğin sağ kısmında ifadelerin hepsi tamsayı olduğundan, sol kısmı olan
sayısı da tamsayı olmalıdır. Bu durumda, db||ce = olacağından,
¥̄§ ¯¨¦ ¥̄§ ¯¨¦
= ¯ 1 − 4 ¯ + ise, ¯ 1 − 4 ¯ = 0
2 3 2 3
¥̄§ ¯¨¦
Örnek 97 ¯ 3−7 ¯ = x denklemini sağlayan kaç x tamsayısı vardır?
5 3
¥̄§ 3−7 ¯¨¦
Çözüm : ¯ 5 ¯ tamsayı olduğundan, eşitliğin sağ tarafı olan de tamsayı olmalıdır
3
ve tamsayı olduğundan , 3’ün bir katı olmalıdır. Diğer taraftan sırasıyla,
3 − 7
≤ + 1
3 5 3
3 − 7
0≤ − 1
5 3
4 − 21
0≤ 1
15
21
≤9
4
eşitsizlikleri elde edilir. Son eşitsizliği de sadece = 6 tamsayısı sağlar.
52 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
db|x|ce −1
Örnek 98 x + 4 = 2 {x} +3 db|x|ce − olduğuna göre x kaçtır?
3
Çözüm : Denklemde, = db||ce + {} yazalım. Buna göre, sırasıyla
db||ce − 1
db||ce + {} + 4 = 2 {} + 3 db||ce −
3
3 db||ce + 3 {} + 12 = 6 {} + 9 db||ce − db||ce + 1
3 {} + 5 db||ce = 11
elde edilir. Bu eşitliğe göre, sağ taraf tamsayı ve db||ce de tamsayı olduğundan,
∈ {0 1 2} olmak üzere, {} = olmalıdır. Buna göre,
3
+ 5 db||ce = 11
eşitliğinden,
11 −
db||ce =
5
1 7
olur. Buradan da, = 1 elde edilir. O halde, db||ce = 2 ve = 2 + = bulunur.
3 3
Örnek 100 db|x|ce ve {x} ifadeleri, sırasıyla x gerçel sayısının tam ve kesirli kısım
larını göstermektedir. x ∈ R+ için, db|x|ce · {x} çarpımının 13’ten küçük olmaması
için, x sayısı en az kaç olmalıdır?
|x − 2008| −100
Örnek 102 ≤ 0 eşitsizliğini sağlayan kaç x tam
|x2 −2009x| + |x − 2009|
sayısı vardır?
¯ ¯
Çözüm : = 2009 hariç, ¯2 − 2009¯ + | − 2009| 0 olduğundan,
| − 2008| − 100 ≤ 0
sağlanmalıdır. = 2009 için payda sıfır olacağından, = 2009 olamayacağı unutul
mamalıdır. Buna göre,
| − 2008| ≤ 100
eşitsizliğinden, −100 ≤ − 2008 ≤ 100 yani, 1908 ≤ ≤ 2108 olur. Bu aralıkta,
2107 − 1907 + 1 = 201 tamsayı vardır. Fakat, 2009 sağlamadığından, 1 çıkarılırsa
200 tamsayının bu eşitsizliği sağladığı görülür.
Temel Bilgiler 55
Örnek 103 8 < |x − 3| < 13 eşitsizliğini sağlayan kaç tane x tamsayısı vardır?
Çözüm : 8 | − 3| 13 eşitsizliğinin sağlanması için,
8 − + 3 13 veya 8 − 3 13
olmalıdır. Bu eşitsizliklerden sırasıyla
−10 −5 veya 11 16
elde edilir. Böylece çözüm kümesi,
{ : −10 −5 veya 11 16}
bulunur. O halde eşitsizliği sağlayan tamsayılar,
−9 −8 −7 −6 12 13 14 ve 15
sayılarıdır.
¯¯¯¯¯ ¯ ¯ ¯ ¯ ¯
Örnek 105 ¯¯¯¯¯x2 +3x − 5¯ −4¯ −3¯ −2¯ −1¯ = 3x − 15 denkleminin kaç
çözümü vardır?
Çözüm : Eşitliğin sol tarafı pozitif olduğundan sağ tarafı da pozitif olmalıdır. Buna
göre, 3 − 15 0 eşitsizliğinden 5 olur. O halde, eşitliğin sol tarafında
2 + 3 25 + 15 = 40
olduğundan, mutlak değerlerin tümünün içi pozitif olacaktır. Yani sol taraftaki mutlak
değerlerin tümünü kaldırabiliriz. 2 + 3 − 15 = 3 − 15 eşitliğinden, 2 = 0,
buradan da = 0 elde edilir, ki 5 olması gerektiğinden, bu bir çözüm değildir.
Yani denklemin kökü yoktur.
56 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
½
|x + y| = 1
Örnek 106 denklem sisteminin çözüm kümesini bulunuz.
|x| + |y| = 1
Çözüm : Dört ayrı durum için denklemleri inceleyelim.
i) ≤ 0 ve ≤ 0 olması durumunda, denklemler
½
− − = 1
− − = 1
olacaktır. Bu denklem sistemi + = −1 denklemine denktir. Bu bir doğrunun denk
lemidir ve bu doğru üzerindeki her nokta verilen denklem sisteminin bir çözümüdür
ii) ≤ 0 ve ≥ 0 olması durumunda, denklemler,
½
| + | = 1
− + = 1
olacaktır. İkinci denklemde = 1 + değerini, birinci denklemde yazarsak,
| + 1 + | = 1
olur. Bu eşitlikten de, 2 + 1 = −1 veya 2 + 1 = 1 elde edilir, yani
( ) = (−1 0) veya ( ) = (0 1)
olmalıdır.
iii) ≥ 0 ve ≤ 0 olması durumunda,
= 1 + ve | + 1 + | = 1
olacak ve bu denklemin çözümünden de, 2 + 1 = −1 veya 2 + 1 = 1 yani,
( ) = (0 −1) veya ( ) = (1 0)
elde edilecektir.
iv ) ≥ 0 ve ≥ 0 olması durumunda, denklemler
½
+ =1
+ =1
olacaktır. Bu sistemden de, + = 1 elde edilir.
O halde, denklem sisteminin çözüm kümesi,
= {( ) : 0 ve + = 1} ;
= {( ) : 0 ve + = −1} ;
= {(−1 0) (0 1) (0 −1) (1 0)}
olmak üzere, ∪ ∪ olarak bulunur.
18
Örnek 108 ifadesinin en büyük değeri kaçtır?
|x − 1| + |x − 5| + |x − 13|
Çözüm : Bu ifadenin en büyük değeri için, payda en küçük olmalıdır. Paydadaki
mutlak değerli ifadeleri 0 yapan değerleri sayı doğrusu üzerinde gösterelim.
1 5 13
A B C
Şimdi bu sayı doğrusu üzerinde öyle bir noktası seçeceğiz ki, payda bu değeri için
en küçük olsun. Seçeceğimiz bu nokta, B haricinde bir nokta olursa, bulunan uzunluk
[] uzunluğundan büyük olacaktır. O halde, seçmemiz gereken nokta B noktası,
yani = 5 değeri olmalıdır. Böylece, en büyük değer,
18 3
=
4+0+8 2
bulunur.
2
−18
Örnek 109 (x − 3)2 = 1 denkleminin kaç kökü vardır?
√ √ √
Örnek 111 2x + 3 + 4 3 − x + 3 + 2 ifadesi bir reel sayı olacak şekilde kaç
x tamsayısı vardır?
Çözüm : 2 + 3 ≥ 0 ve 3 − ≥ 0 olmalıdır. Buna göre,
−32 ≤ ≤ 3
olacağından, bu aralıktaki, tamsayılar −1 0 1 2 ve 3 olur.
p √ p √
Örnek 113 4− 7 − 4+ 7 =?
Çözüm : Önce iç içe kök olan bu ifadeleri kuralımızı uygulayabilecek şekile sokmaya
çalışalım. Bunun için, kökün içindeki ifadeyi 2 ile çarpıp bölüyoruz.
r √
p √ 8−2 7 1 p √
4− 7= = √ ( 8 − 2 7)
2 2
p √ ¯√ √ ¯
eşitliğinde, 8 − 2 7 = ¯ 7 − 1¯ olduğundan,
√ √
p √ 7− 1
4− 7= √
2
√ √
p √ 7+ 1
olur. Benzer düşünceyle, 4 + 7 = √ bulunur. Böylece,
2
√ √
p √ p √ 7−1 7+1 −2 √
4− 7− 4+ 7= √ − √ = √ =− 2
2 2 2
elde edilir.
¡ √ ¢32 ¡ √ ¢32
Örnek 115 52 + 6 43 − 52 − 6 43 =? (AIME 1990)
p √ p √ √ √ √
Çözüm : 52 ± 6 43 = 52 ± 2 43 · 9 = 43 ± 9 = 43 ± 3 olduğundan,
³ √ ´32 ³ √ ´32 ³√ ´3 ³√ ´3
52 + 6 43 − 52 − 6 43 = 43 + 3 − 43 − 3
√ √
eşitliğinde, 43 + 3 = ve 43 − 3 = diyelim.
62 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Bu durumda,
³√ ´3 ³√ ´3 ¡ ¢
43 + 3 − 43 − 3 = 3 − 3 = ( − ) 2 + + 2
eşitliğinde ve yerine yazılırsa,
³√ ´3 ³√ ´3 ³ √ √ ´
43 + 3 − 43 − 3 = 6 43 + 6 43 + 9 + 43 − 9 + 43 − 6 43 + 9
¡√ ¢3 ¡√ ¢3
eşitliğinden 43 + 3 − 43 − 3 = 828 elde edilir.
√ √
2+ 3 2− 3
Örnek 116 √ p √ + √ p √ =?
2 + 2+ 3 2 − 2− 3
p √ √
p √ 4±2 3 3±1
Çözüm : 2 ± 3 = √ = √ olduğundan,
2 2
√ √ √ √
2+ 3 2− 3 2+ 3 2− 3
√ p √ +√ p √ = √ + √
2+ 2+ 3 2− 2− 3 √ 3+1 √ 3−1
2+ √ 2− √
2 2
√ √ √ √ Ã √ √ !
2 2+ 6 2 2− 6 √ 2+ 3 2− 3
= √ + √ = 2 √ + √
3+ 3 3− 3 3+ 3 3− 3
√ √ Ã √ √ !
√ 2+ 3 2− 3 √ 3+ 3+3− 3 √
= 2( √ + √ )= 2 = 2
3 +√ 3 3 −√ 3 9−3
(3− 3) (3+ 3)
bulunur.
√ √ 31
Örnek 117 3 − 2 ve sayılarından hangisi daha büyüktür?
100
√ √ 31
Çözüm : 3 − 2 olduğunu kabul edelim. Her iki tarafın karesini alırsak,
100
√ 961
5−2 6 4
10
961 √ 49 039
yani 5 − 2 6 olur. Sol taraf olduğundan,
10000 104
3 √
49 · 10
4
2 6
10
yazılabilir. Tekrar kare alırsak,
2401
24
102
√ √ 31
eşitsizliği elde edilir ki, bu yanlıştır. O halde, 3 − 2 kabulümüz yanlıştır.
√ √ 100
Yani, 3 − 2 31100 olur.
Temel Bilgiler 63
Örnek 118 2, 3, 4, ..., 1000 sayılarından kaçı küpkökünden küçük olan en büyük
tamsayıya bölünür?
Çözüm :
√ √ √
3
2 3 3 3 8 sayılarının küpkökünden küçük olan en büyük tamsayı 1,
√ √ √
3
9 3 10 3 27 sayılarının küpkökünden küçük olan en büyük tamsayı 2,
√ √ √
3
28 3 29 3 64 sayılarının küpkökünden küçük olan en büyük tamsayı 3,
..
.
√ √ √
3
513 3 514 3 729 sayılarının küpkökünden küçük olan en büyük tamsayı 8,
√ √ √
3
730 3 731 3 1000 sayılarının küpkökünden küçük olan en büyük tamsayı 9’dur.
En genel halde,
3 + 1 3 + 2 ( + 1)3
sayılarının köp kökünden küçük olan en büyük sayı ’dir. Burada,
¡ ¢
( + 1)3 − 3 + 1 + 1 = 32 + 3 + 1
sayı olduğundan, bu 32 + 3 + 1 sayıdan, 1 için ile bölünenler :
¡ ¢
3 + 3 + 2 3 + 32 + 3
sayılarıdır. = 1 ise bu sayıların tamamı 1’e bölüneceğinden koşulu sağlarlar ve
bunların sayısı 7 tanedir. Fakat, 1 için, ile bölünenlerin sayısı, artış miktarı
olduğundan,
¡ ¢ ¡ ¢
Son Terim − İlk Terim 3 + 32 + 3 − 3 +
+1 = +1
Artış Miktarı
= 3 + 3
tanedir. Buna göre, = 1 için 7 ve = 2 3 9 için 3 + 3 değerlerini toplarsak
istenen elde edilir.
1 + (3·1 + 3) + (3·2 + 3) + (3·3 + 3) + · · · + (3·9 + 3)
toplamını,
1 + 3 (1 + 2 + · · · + 9) + (3 + 3 + · · · + 3)
şeklinde yazarsak,
9 · 10
1+3· + 27 = 163
2
buluruz.
64 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Örnek 122 |x+ |x| +a| + |x− |x| −a| = 2 denkleminin tam üç çözümü olacak
şekilde kaç a sayısı vardır?
Çözüm : denklemin bir çözümü olsun. Denklemde (−) yazalım.
|(−) + |(−)| + | + |(−) − |(−)| − | = | − || − | + | + || + | = 2
olduğundan, (−) de bir çözümdür. Denklemin üç tane, yani tek sayıda çözümü
olması isteniyor. Bunun için, = 0 denklemin köklerinden biri olmalıdır. Denklemde
= 0 yazarsak,
|| + |−| = 2
2 || = 2
eşitliğine göre = ±1 olmalıdır.
= 1 ise, ≥ 0 için, 2 + 2 = 2 denkleminden, = 0 ve çözüm iken (−)
de bir çözüm olduğundan sadece 1 çözümü olduğu görülür. O halde, = 1 olamaz.
= −1 ise, ≥ 0 ise, |2 − 1| + 1 = 2 ise |2 − 1| = 1 olur. Bu eşitlikten
de,
½
2 − 1 = 1
2 − 1 = −1
olmalıdır. Yani, = 0 ve = 1 olur. (−) yani, −1 de denklemin bir çözümü
olacağından, = −1 için denklemin 3 çözümü olduğu görülür.
66 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
√ p
Örnek 123 x = 32007 olmak üzere, x2 +2x + 4 ve 4x2 +2x + 1 sayıları
arasında kaç tamsayı vardır?
√ √
Çözüm : + 1 2 + 2 + 4 + 2 ve 2 42 + 2 + 1 2 + 1
√ √
olduğundan, 2 + 2 + 4 ve 42 + 2 + 1 sayıları arasındaki tamsayı sayısı
2 − ( + 2) + 1 = − 1
bulunur.
√ 1
Örnek 124 1 ≤ a ≤ 100 ve 1 ≤ b ≤ 100 olmak üzere, a+ b + √
a+ b
ifadesi tamsayı olacak şekilde, kaç (a, b) tamsayı çifti vardır?
Çözüm : Verilen ifadeyi aşağıdaki gibi düzenleyelim.
√
√ 1 + + 1
= + + √ =+ √
+ +
³√ ´
+ − 2 + + 1 + 1 − 2
= + √ = 2 + √
+ +
Bu eşitliğe göre, 2 = + 1 ise ifadesi tamsayı olur. 2 6= + 1 olduğunda
tamsayı olamaz, çünkü, bu durumda
+ 1 − 2
√ =∈Z
+
olması gerekir. Buradan,
³ √ ´
+ = + 1 − 2
eşitliğine göre,
√ + 1 − 2 −
=
√
olacağından son eşitliğin sağ tarafı rasyonel sayı olduğundan, sol taraftaki√ sayısı
da bir rasyonel sayı olmalıdır. Bu durumda tamkare olmalıdır. Yani, + tamsayı
√ 1
olur. Fakat, + ≥ 2 olduğundan, √ ifadesi ve dolayısıyla da
+
√ 1
+ + √
+
ifadesi tamsayı olamaz. O halde, sadece 2 = + 1 olması durumunda ifadesi
tamsayı olabilir. = 2 − 1 eşitliğine göre,
∈ {2 3 10}
olabileceğinden, istenen şekilde 9 sayı vardır.
Temel Bilgiler 67
Örnek 126 Aralarındaki fark 60 olan iki pozitif tamsayının karekökleri toplamı
tamkare olmayan bir pozitif tamsayının kareköküne eşit olduğuna göre, bu iki tam
sayının toplamının alacağı maksimum değer kaçtır? (AIME 2003)
√ √ √
Çözüm : Sayılarımız ve 60 + olsun. + + 60 = eşitliğinin her iki
tarafının karesi alınırsa,
√
2 + 60 + 2 2 + 60 =
√
olur. Bu eşitliğe göre, 2 + 60 bir tamsayı olmalıdır. O halde, bir ∈ Z için,
2 + 60 = 2 yazılabilir. Buradan,
2 + 60 + 900 − 2 = 900
2
( + 30) − 2 = 900
( + 30 − ) ( + 30 + ) = 900
olur.
68 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
Son eşitlikte, her iki çarpımda çift olmalıdır. Soruda bu sayıların toplamının yani,
2 + 60’ın alabileceği en büyük değer soruluyor. Bunun için en büyük seçilmeli, bu
nedenle + 30 + çarpanını maksimum seçmeliyiz.
+ 30 + = 450 ve + 30 − = 2
seçilirse, 2 + 60 = 452 denkleminden = 196 bulunur. Fakat bu durumda bir
tamkare olduğundan istenen şekilde değildir.
+ 30 + = 150 ve + 30 − = 6
seçilirse, 2 + 60 = 156 denkleminden = 48 olur ve tamkare değildir. O halde bu
iki tamsayının toplamının alacağı maksimum değer 156 olur.
2
Örnek 129 x, y ∈ R , y ≥ 0 ve y (y + 1) ≤ (x + 1) olduğuna göre,
y (y − 1) ≤ x2
olduğunu gösteriniz.
Çözüm : İspatımızı, 0 ≤ ≤ 1 ve 1 için ayrı ayrı yapalım.
i) 0 ≤ ≤ 1 olursa, ( − 1) ≤ 0 ≤ 2 olduğundan eşitsizlik sağlanır.
Temel Bilgiler 69
1 1
ii) 1 olması durumundaysa, + veya + ≤ olmasına göre
2 2
inceleyelim.
1
+ ise,
2 µ ¶µ ¶
1 1 1
− − 1 ve − + ( − 1)
2 2 2
olacağından,
1
( − 1) ≤ 2 − 2
4
elde edilir. Benzer şekilde,
1
+ ≤ ise,
2 µ ¶
2 1
( − 1) = ( + 1) − 2 ≤ ( + 1) − 2 + = 2
2
bulunur.
³ √ p √ ´3
Örnek 130 2 3 2 +1− 12 3 2−15 = 32 olduğunu ispatlayınız.
√ √ √ √
Çözüm : 3 2 = diyelim, √ 32 = 2 =2 2 2 = 2 olacağından, denklemde
3 3 5 3 2 2
Örnek 131 p bir asal sayı ve x > 0 n ≥ 0 tamsayılar olmak üzere, n2 ·p < 1000
eşitsizliğini sağlıyorsa,
x 2
n2 +100· = (n + x)
p
denkleminin kaç (x, n, p) çözüm üçlüsü vardır? (AÜMO 2009)
Çözüm : 2 · + 100 = 2 · + 2 + 2 eşitliğinden 100 = · (2 + ) elde
edilir. Bu denkleme göre, asal sayısının 2 veya 5 olabileceğini görürüz. Bu değerler
için denklemi inceleyelim.
70 Matematik Olimpiyatlarına Hazırlık 1
n (n + 1)
Örnek 132 n bir pozitif tamsayı olmak üzere, a = biçimindeki sayıya
2
bir üçgensel sayı denir. Buna göre, a − b = 90 eşitliğini sağlayan kaç tane (a, b)
üçgensel sayı ikilisi vardır? (AÜMO 2009)
( + 1) ( + 1)
Çözüm : = ve = ( ∈ N) eşitliklerinden,
2 2
1¡ 2 ¢
90 = − = + − 2 −
2
1
90 = ( − ) ( + + 1)
2
1 · 2 · 2 · 3 · 3 · 5 = ( − ) ( + + 1)
olur. − ve + + 1 sayılarının biri çift olduğunda diğeri tek olacağından, küçük
çarpan olan − sayısı 1 3 5 9 15 ve 4 değerlerini alabilir. − = 1 olursa,
++1 = 180; − = 4 olursa, ++1 = 45 v.b. Buradan ve dolayısıyla,
( ) ikilileri bulunur. Yanıt 6 olur.
2
Örnek 134 x2 = y 2 +2 denklemini sağlayan kaç (x, y, z) asal sayı üçlüsü
vardır?
2
Çözüm : Denklemi 2 − 2 = 2 biçiminde yazalım. Buradan,
2
( − ) ( + ) = 2
olacaktır. ( − ) ve ( + ) sayılarının biri tek ise diğeri de tek, biri çift ise diğeri
de çifttir. Sağ taraf 2’nin bir kuvveti olduğundan her ikisi de 2’nin bir kuvvetine eşit
olması gerekir. O halde,
2
− = 2 ve + = 2 −