Operating System Concepts Book

‫سیستم عامل‬
‫مؤلف ‪ :‬فرشید شیرافکن‬

‫دانشجوی دکترای بیوانفورماتیک دانشگاه تهران‬
‫ناشر‪ :‬سازمان علمی آموزش فرادرس‬
‫بزرگترین پلتفرم آموزش آنالین ایران‬
‫وب‪www.faradars.org :‬‬
‫‪softsara.ir‬‬
‫‪2‬‬ ‫سیستم عامل‬
‫تقدیم به‪:‬‬
‫روح پاک پدرم‬
‫‪ -‬فرشید شیرافکن‬
‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬
‫سخن ناشر‬
‫در عین تمام نقدهای وارد شده به کنکور‪ ،‬هنوز راه حلی عملی که در جمیع جوانب‪ ،‬بهترر از سر ک کوتراه و نرد زیینرهای‬
‫سؤاالت باشد؛ ارائه نشده است‪ .‬همین موضوع‪ ،‬کنکور را به ویژه کنکور کارشناسری ارشرد بره عنروان یرک آزمرون متمرکری و‬
‫سراسری‪ ،‬از اهمیت دو ندانی برخوردار میکند‪.‬‬
‫یکی از آسیبهای همراه با این آزمون سراسری این است که فضای رقابتی آن با ایجاد مؤسسات زونازون‪ ،‬به سرعت از فضای‬
‫یک رقابت علمی ت دیل به فضای رقابت اقتصادی میشود؛ به زونهای که هیینه سرسام آور کالسها‪ ،‬دورهها و منابع مرت ط با‬
‫آزمون‪ ،‬از عهده بسیاری از دانشجویان خارج میشود‪ .‬دانشجویانی که در عین استعداد تحصیلی براال‪ ،‬در میردان رقابرت مرالی‬
‫تحمیلی‪ ،‬در عین تمام شایستگیهای خود‪ ،‬قدرت ادامه مسیر را از دست میدهند یا به نتیجهای که در فضای مسراوی مرالی‬
‫برای همه باید به آن میرسیدند‪ ،‬دست نمییابند‪.‬‬
‫یکی از اهداف و آرمانهای فرادرس به عنوان بیرگترین پرروهه آمروزد دانشرگاهی اجررا شرده برر بسرتر وو کشرور‪ ،‬ایجراد‬
‫دسترسی همگانی و یکسان به آموزد و دانش؛ مستقل از جغرافیا‪ ،‬زمان و سطح مالی دانشجویان بوده است‪ .‬سیاسرت کراری‬
‫فرادرس در راستای این آرمان‪ ،‬انتشار آموزدهای ویدئویی تخصصی و دانشگاهی رایگان و یا بسریار کرم هیینره‪ ،‬برا تردریس‬
‫مجروترین اساتید داخل و خارج کشور بوده است‪.‬‬
‫ما با انتشار رایگان این کتاو (به همراه نیدیک به ده کتاو رایگان دیگر) یکی از زرام هرای دیگرر خرود را در راسرتای آرمران‬
‫فرادرس برداشتیم‪ .‬کتاو حاضر که حاصل نیدیک به یک دهه تدریس و پژوهش و تألیف مؤلف و مدرس فرادرس میباشد؛ در‬
‫عین هیینههای باالی تألیف و آمادهسازی‪ ،‬به جای انتشار و فرود؛ با تأمین مالی و سرمایهزذاری فرادرس به عنوان ناشر‪ ،‬بره‬
‫صورت کامالً رایگان منتشر میشود‪ .‬ما در زامهای بعدی نیی تالد خواهیم کرد که تا هر جا بتوانیم‪ ،‬حتی شرده یرک کتراو‬
‫مرجع دیگر و بیشتر را با پرداخت هیینه‪ ،‬آزادسازی کرده و به صورت رایگان منتشر کنیم‪.‬‬
‫مررؤلفین و ناشرررینی کرره تمایررل برره وازررذاری حررا انتشررار کترراو خررود برره فرررادرس را دارنررد‪ ،‬مرری تواننررد بررا ایمیررل‬
‫‪ ebooks@faradars.org‬مکات ه نمایند‪ .‬ما این کتاوها را با پرداخت هیینه تألیف بره مردرس و ناشرر‪ ،‬بره صرورت رایگران‬
‫منتشر خواهیم کرد تا همه دانشجویان مستقل از سطح مالی‪ ،‬به منابع مفید آزمون دسترسی داشته باشند‪ .‬همچنین ازر ایده‬
‫و نظری در خصوص کتاوهای رایگان فرادرس داشته باشید‪ ،‬خوشحال میشویم که آن را با ایمیل ‪ebooks@faradars.org‬‬
‫مطرح نمایید‪.‬‬
‫سازمان علمی آموزش فرادرس‬

‫بزرگترین پلتفرم آموزش آنالین ایران‬
‫وب‪www.faradars.org :‬‬
‫منبع مطالعاتی تکمیلی مرتبط با این کتاب‬
‫آموزش سیستمهای عامل‬

‫سیستم عامل یا سامانه عامل (‪ )Operating System‬بدون‬
‫شک مهمترین نرمافیار در کامپیوتر است‪ .‬سیستم عامل‬
‫اولین نرمافیاری است که پس از روشن کردن کامپیوتر‬
‫مشاهده میشود و همچنین آخرین نرمافیاری خواهد بود که‬
‫ق ل از خامود کردن کامپیوتر مشاهده میشود‪ .‬سیستم‬
‫عامل نرمافیاری است که مدیریت برنامهها را به عهده زرفته‬
‫و با کنترل‪ ،‬مدیریت و سازماندهی منابع سختافیاری امکان‬
‫استفاده بهینه و هدفمند آنها را فراهم کرده و بستری را‬
‫برای اجرای نرمافیارهای کاربردی فراهم میکند‪.‬‬
‫آموزد سیستم عامل‪ ،‬توسط مهندس فرشید شیرافکن‪،‬‬
‫یکی از بهترین مدرسین مسلط به این م احث‪ ،‬ارائه شده‬
‫است‪.‬‬
‫مدرس‪ :‬مهندس فرشید شیر افکن‬
‫مدت زمان‪ 11 :‬ساعت‬
‫‪faradars.org /fvsft103‬‬ ‫جهت مشاهده آموزش ویدئویی این آموزش – کلیک کنید‬
‫درباره مدرس‬
‫مهندس فرشید شیرافکن کارشناس ارشد مهندسی کامپیوتر زرایش نرمافیار‬
‫است و در حال حاضر دانشجوی دکترای بیوانفورماتیک دانشگاه تهران‬
‫هستند‪ .‬ایشان از مدرسین نمونه در زمینه ارائه و آموزد دروس دانشگاهی‬
‫انتخاو شدهاند‪.‬‬
‫ایشان مشاور کنکور هستند و بیش از ‪ 3۰‬کتاو در زمینه کنکور رشته‬
‫کامپیوتر تألیف نمودهاند‪ .‬ایشان در حال حاضر به عنوان یکی از برترین مدرسین‬
‫فرادرس از جهت کمیت و کیفیت دروس ارائه شده‪ ،‬نیدیک به ‪ 2۰‬عنوان درسی را در قالب آموزد ویدئویی از‬
‫طریا فرادرس منتشر کردهاند‪ .‬این مجموعه دروس تا کنون مورد استفاده دهها هیار دانشجوی سراسر کشور قرار‬
‫زرفته اند‪.‬‬
‫مشاهده همه آموزش های تدریسی و تالیفی توسط مؤلف کتاب ‪ -‬کلیک کنید‪.‬‬
‫کتب رایگان دیگر از این مجموعه آموزشی‬
‫‪ .1‬آموزش برنامه نویسی ‪ - C++‬کلیک کنید (‪)+‬‬

‫‪ .2‬آموزش شیء گرایی در سی پالس پالس ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ .3‬آموزش نظریه زبانها و ماشین ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ .4‬آموزش پایگاه دادهها ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ .5‬آموزش ساختمان دادهها ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ .6‬آموزش ذخیره و بازیابی اطالعات ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫برای دانلود رایگان این مجموعه کتب‪ ،‬به لینک زیر مراجعه کنید‪:‬‬
‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬
‫دستهبندی موضوعی آموزشهای فرادرس‪ ،‬در ادامه آمده است‪:‬‬
‫مهندسی برق الکترونیک و‬ ‫هوش مصنوعی و یادگیری‬ ‫آموزش های دانشگاهی و‬ ‫برنامه نویسی –‬
‫روباتیک – کلیک (‪)+‬‬ ‫ماشین – کلیک (‪)+‬‬ ‫تخصصی – کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬
‫نرم افزارهای تخصصی –‬ ‫مهارت های دانشگاهی –‬ ‫مباحث مشترک –‬ ‫دروس دانشگاهی –‬
‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬
‫آموزش های عمومی –‬ ‫طراحی و توسعه وب –‬ ‫نرم افزارهای عمومی –‬ ‫مهندسی نرم افزار – کلیک‬
‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫(‪)+‬‬
‫فهرست مطالب‬
‫اولیه‪.................................................................................‬‬ ‫‪ :‬مفاهیم‬ ‫‪1‬‬ ‫فصل‬
‫پردازنده‬
‫وقفه‬
‫فراخوانی های سیستم‬
‫حفاظت‬
‫سلسله مراتب حافظه‬
‫روشهای انتقال ورودی‪/‬خروجی‬
‫نگاه کلی به سیستم عامل‬
‫تاریخچه سیستم عامل‬
‫انواع سیستم عامل از نظر ساختاری‬
‫آزمون‬
‫‪......................................................................................................................................‬‬ ‫‪ :‬فرآیند‬ ‫‪2‬‬ ‫فصل‬
‫فرایند و حاالت آن‬

‫فرایند معلق‬
‫انواع زمانبندها‬
‫نخ )‪(thread‬‬
‫پیاده سازی نخ (سطح کاربر‪ ،‬سطح هسته و ترکیبی)‬
‫پردازنده‪......................................................................................................................................‬‬ ‫‪ :‬زمان بندی‬ ‫فصل ‪3‬‬

‫معیارهای زمان بندی‬
‫الگوریتم های زمانبندی‬
‫الگوریتم ‪FCFS‬‬
‫الگوریتم ‪RR‬‬
‫الگوریتم ‪)SJF( SPN‬‬
‫الگوریتم ‪SRT‬‬
‫الگوریتم ‪HRRN‬‬
‫الگوریتم ‪FB‬‬
‫الگوریتم ‪MLFQ‬‬
‫الگوریتم ‪MLQ‬‬
‫زمان بندی اولویت (‪)Priority‬‬
‫زمان بندی ‪FCFS‬‬
‫زمان بندی در سیستم چند پردازنده ای(‪) LPT ,RPT,SPT‬‬
‫آزمون‬
‫سازی‪......................................................‬‬ ‫‪ :‬همروندی‪ :‬انحصار متقابل و همگام‬ ‫فصل ‪4‬‬

‫مباحث مطرح در ارتباط بین فرایندها‬
‫رویکردهای نرم افزاری انحصار متقابل‬
‫الگوریتم ‪( Decker‬پنج تالش دکر)‬
‫الگویتم ‪Peterson‬‬
‫رویکردهای انحصار متقابل با حمایت سخت افزار‬
‫راهکارهای سیستم عامل و زبان برنامه سازی برای تدارک همزمانی‬
‫سمافور‬
‫پیاده سازی انحصار متقابل توسط سمافور‬
‫همگام سازی با استفاده از سمافور‬
‫مسئله تولید کننده و مصرف کننده‬
‫مسئله غذا خوردن فیلسوف ها‬
‫مسئله خوانندگان و نیسندگان‬
‫مانیتور (ناظر)‬
‫مسئله تولید کننده و مصرف کننده با مانیتور‬
‫تبادل پیام‬
‫همگام سازی به کمک تبادل پیام‬
‫پیاده سازی انحصار متقابل توسط تبادل پیام‬
‫حل مسئله تولید کننده و مصرف کننده توسط تبادل پیام‬
‫آزمون‬
‫‪...................................................................................................................................‬‬ ‫‪ :‬بن بست‬ ‫فصل ‪5‬‬

‫شرایط بن بست‬
‫گراف تخصیص منابع‬
‫روش های رفع بن بست‬
‫ترمیم‬
‫روش های پیشگیری از بن بست‬
‫روش های اجتناب از بن بست‬
‫الگوریتم بانکداران‬
‫خالصه رویکردها‬
‫آزمون‬
‫حافظه‪.................................................................................‬‬ ‫‪ :‬مدیریت‬ ‫فصل ‪6‬‬

‫مدیریت حافظه ابتدایی‬
‫جا به جایی و حفاظت‬
‫مبادله‬
‫الگوریتم های مکان یابی و تخصیص حافظه‬
‫مدیریت حافظه با سیستم رفاقتی‬
‫روی هم گذاری )‪(Overlay‬‬
‫صفحه بندی )‪(Paging‬‬
‫حافظه مجازی‬
‫صفحه بندی درخواستی‬
‫صفحه بندی چند سطحی‬
‫جدول صفحه وارونه(معکوس)‬
‫بافرهای کناری ترجمه )‪(TLB‬‬
‫زمان موثر دسترسی‬
‫آزمون‬
‫الگوریتمهای جایگزینی صفحه‬
‫الگوریتم بهینه (‪)optimal‬‬
‫الگوریتم ‪NRU‬‬
‫‪1۰‬‬ ‫سیستم عامل‬
‫الگوریتم ‪FIFO‬‬
‫الگوریتم دومین شانس‬
‫الگوریتم ساعت‬
‫الگوریتم‪LRU‬‬
‫پیاده سازی سخت افزاری ‪LRU‬‬
‫شبیه سازی ‪ LRU‬در نرم افزار (الگوریتم سالمندی)‬
‫الگوریتم بافر کردن صفحه‬
‫نکات طراحی سیستم های صفحه بندی‬
‫پیش صفحه بندی )‪(prepaging‬‬
‫مدل مجموعه کاری)‪(working sets‬‬
‫الگوریتم فرکانس نقص صفحه )‪(PFF‬‬
‫تناقض بلیدی (‪)Belady's anomaly‬‬

‫الگوریتم های پشته (‪)Stack Algorithms‬‬
‫اندازه صفحه‬
‫ساختار برنامه‬
‫قطعه بندی‬
‫قطعه بندی درخواستی‬
‫قطعه بندی صفحه بندی )‪(Segmentation with paging‬‬
‫مقایسه روشهای مدیریت حافظه‬

‫آزمون‬
‫‪......................................................................................‬‬ ‫‪ :‬مدیریت ‪ I/O‬و دیسک‬ ‫فصل ‪7‬‬

‫نرم افزار ‪I/O‬‬
‫مدیریت دیسک‬
‫الگوریتم های زمانبندی بازوی دیسک( ‪( FCFS , SSTF , SCAN , CSCAN‬‬
‫روشهای تخصیص فضای دیسک به فایل‬

‫سطوح در یک حافظه سه سطحی‬
‫آزمون‬
‫‪1‬‬ ‫فصل‬
‫مفاهیم اولیه‬
‫سیستم عامل از منابع سخت افیاری پردازنده برای ارائه خردمات بره کراربران اسرتفاده مری کنرد‪ .‬بنرابراین‬
‫آشنایی با سخت افیار کامپیوتر‪ ،‬برای بررسی سیستم عامل ضرروری اسرت‪ .‬اجریای سرخت افریاری تشرکیل‬
‫دهنده کامپیوتر ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -2‬حافظه اصلی‬ ‫‪ -1‬پردازنده‬
‫‪ -4‬اتصاالت داخلی سیستم‪.‬‬ ‫‪ -3‬مولفه های ورودی و خروجی‬
‫پردازنده‬
‫پردازنده از واحد محاس ه و منطا)‪ ،(ALU‬واحد کنترل و رجیسترها(ث ات ها) تشکیل می شرود و سره زرام "واکشری‪ ،‬رمری‬
‫زشایی و اجرا" را به طور مداوم انجام می دهد‪ .‬پردازنده دائما در حال کار است و فقط در موارد خاصی به مدت کوتراهی بره‬
‫حالت ‪ Hold‬می رود و کنترل زذرزاه را به کنترل کننده ‪ DMA‬می دهد‪.‬‬
‫ثباتهای پردازنده‬
‫در داخل پردازنده مجموعه ای از ث اتها وجود دارد‪ .‬این ث اتها سطحی از حافظره کره سرریعتر و کرو کتر از‬
‫حافظه اصلی است را فراهم می کنند‪ .‬ث اتهای داخل پردازنده ع ارتند از‪:‬‬
‫داده )‪(AX,BX,CX,DX‬‬ ‫‪ -1‬ث اتهای‬
‫شاخص )‪(SI,DI‬‬ ‫‪ -2‬ث ات‬
‫)‪(CS,DS,SS,ES‬‬ ‫‪ -3‬اشاره زر قطعه‬
‫پشته)‪(SP‬‬ ‫‪ -4‬اشاره زر‬
‫‪ -5‬شمارنده برنامه (‪ PC‬یا ‪)IP‬‬
‫دستورالعمل)‪(IR‬‬ ‫‪ -6‬ث ات‬
‫تذکر‪ :‬تمام پردازنده ها شامل یک یا مجموعه ای از ث اتها هستند به نام کلمه وضرعیت (‪ (PSW‬کره حراوی‬
‫اطالعات وضعیت هستند‪ .‬این ث ات‪ ،‬نوعا عالوه بر کردهای وضرعیت‪ ،‬شرامل اطالعرات دیگرری‪ ،‬م رل بیرت‬
‫فعال‪/‬غیر فعال کردن وقفه و بیت حالت کاربر‪/‬سرپرست‪ ،‬نیی می باشد‪.‬‬
‫حالتهای اجرای پردازنده‬

‫پردازنده دارای دو حالت اجرا (‪ )dual-mode‬می باشد‪:‬‬
‫‪ -1‬مد کاربر‪ :‬حالت کم امتیازتری که برنامه های کاربران در این حالت اجرا می شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬مد هسته(سیستم‪،‬کنترل‪ ،‬کرنل) ‪ :‬حالرت ممترازتری کره دسرتورالعملهایی ماننرد تغییرر ث اتهرای‬
‫کنترل‪ I/O ،‬و مدیریت حافظه‪ ،‬در این حالت اجرا می شوند‪ .‬در این حالت نرم افیار کنتررل کامرل پردازنرده‪،‬‬
‫دسررتورالعملها‪ ،‬ث اتهررا و حافظرره را در اختیررار دارد‪ .‬ایررن سررطح از کنترررل برررای برنامرره هررای کرراربران‬
‫غیرضروری‪،‬ناامن و نامطلوو است‪.‬‬
‫هدف اصلی از عملیات ‪ ، dual-mode‬محافظت سیستم عامل از دیگر نرم افیارها می باشد‪.‬‬
‫فرایند یا پردازد(‪ ،)process‬یک برنامه درحال اجرا می باشد‪ .‬تفاوت برنامه و فرایند در ایرن اسرت کره‬
‫برنامه یک نهاد غیرفعال و فرایند یک نهاد فعال می باشد‪ .‬معموال برنامه بر روی دیسک به صورت یرک‬
‫فایل اجرایی دودویی ذخیره می شود‪ .‬برنامه باید به حافظه لود شود و در داخل فرایندی قرار بگیرد ترا‬
‫اجرا شود‪ .‬فرایند می تواند هم در حافظه اصلی و هم در حافظه جان ی قرار بگیرد‪.‬‬
‫تنظیم زمان سیستم در مد کرنل و خواندن ساعت سیستم در مد کاربر انجام می شود‪.‬‬
‫پردازنده به کمک بیتی که در ‪ PSW‬وجود دارد متوجه می شود کره بایرد در کردام حالرت (کراربر یرا‬
‫هسته) اجرا کند‪.‬‬
‫وقتی کاری برای اجرا موجود ن اشد‪ ،‬پردازنده یک برنامره شرامل یرک حلقره انتظرار مشرغول را اجررا‬
‫خواهد کرد‪.‬‬
‫عمل تغییر وضعیت از مد کرنل به مد کاربر و بلعکس از امکانات سخت افیاری است که برای کمک مستقیم به سیستم‬
‫عامل طراحی شده است‪.‬‬
‫وقفه (‪)interrupt‬‬
‫‪CPU‬‬ ‫وقفه سیگنالی است که روند عادی اجرا را تغییر می دهد‪ .‬وقتی وقفهای به ‪ CPU‬ارسال میشرود‪ ،‬کرار‬
‫‪CPU‬‬ ‫‪ (interrupt‬اجرا میشود‪ .‬بعد از پایان اجرای این روترین‪،‬‬ ‫)‪routine‬‬ ‫متوقف شده و روال پاسخگو به وقفه‬
‫کار ق لیاد را ادامه میدهد‪ .‬آدرس دستوری که هنگام اجررای آن وقفره صرادر شرده (آدرس برزشرت) در‬
‫پشته ذخیره می شود‪ .‬بعد از پایان پاسخگویی به وقفه‪ ،‬آدرس برزشت در شرمارنده برنامره )‪ (PC‬قررار مری‬
‫زیرد و محاس اتی که اجرای آنها به تعویا افتاده از سر زرفته می شود‪.‬‬
‫اجررای دسرتور‬ ‫با وجود وقفهها‪ ،‬پردازنده میتواند در هنگامی که عمل ورودی‪/‬خروجری درجریران اسرت‪ ،‬مشرغول‬
‫العملهای دیگر باشد‪.‬‬
‫سخت افیار در هر زمان میتواند با ارسال سیگنالی به‪ ،CPU‬وقفهای را صادر کند‪ .‬نرم افریار نیری برا اجررای عملیرات‬
‫خاصی به نام فراخوانی سیستم (‪ ،)System call‬میتواند وقفهای را صادر کند‪.‬‬
‫وقتی وقفهای رخ میدهد‪ ،‬سخت افیار کنترل را به سیستم عامل بر زردانده و ث اتها و شمارنده برنامه را ذخیرره مری‬
‫کند‪ .‬همچنین نوع وقفه را نیی تعیین می کند‪.‬‬
‫بردار وقفه‪ ،‬جدولی از اشاره زرها می باشد که هر اشاره زر به یک روال وقفه اشاره می کند‪.‬‬
‫انواع وقفهها‬
‫وقفه ها بر هار نوع می باشند‪:‬‬
‫‪ -1‬برنامه‬
‫وقفه هایی که به دلیل بعضی شرایط حاصل از اجرای یک دستورالعمل بروز می کند‪:‬‬
‫الف‪ -‬سرریی شدن محاس اتی‬
‫و‪ -‬تقسیم بر صفر‬
‫ج‪ -‬تالد برای اجرای یک دستورالعمل ماشین غیرمجاز‬
‫د‪ -‬مراجعه به آدرس خارج از فضای مجاز کاربر‬
‫‪ -2‬زمان سنج‬
‫وقفه ای که توسط زمان سنج داخلی پردازنده تولید می شود‪ .‬این وقفه به سیستم عامل اجازه مری دهرد‪ ،‬بعضری اعمرال‬
‫(مانند تست حافظه‪ ،‬ک کردن سخت افیار و یا تعیین زمان اجرای پردازنده درهر برد در سیستم استراک زمرانی)را بره‬
‫طور مرتب انجام دهد‪.‬‬
‫‪ -3‬ورودی‪/‬خروجی‬
‫وقفه هایی که به وسیله کنترل کننده ‪ I/O‬تولید می شود‪ ،‬تا کامل شدن ط یعی یک عمل یا شرایط خطا را اعمال کند‪.‬‬
‫‪ -4‬نقص سخت افزار‬
‫وقفه هایی که با نقص سخت افیاری تولید می شود‪ ،‬م ل نقص برق یا خطای توازن حافظه‪.‬‬
‫پردازش وقفه‬
‫هنگامی که یک دستگاه ‪ ، I/O‬یک عمل ‪ I/O‬را کامل می کند‪ ،‬دن اله حوادث زیر اتفاق می افتد‪:‬‬
‫‪ -1‬دستگاه یک عالمت وقفه برای پردازنده می فرستد‪.‬‬
‫‪ -2‬پردازنده اجرای دستورالعمل جاری را ق ل از پاسخ به این وقفه‪ ،‬به پایان می رساند‪.‬‬
‫‪ -3‬پردازنده بروز وقفه را بررسی کرده‪ ،‬در می یابد که وقفه ای آمده است و عالمتی م نی بر دریافرت وقفره‬
‫برای دستگاه وقفه دهنده می فرستد‪.‬‬
‫‪ -4‬پردازنده برای انتقال کنترل به روال خدماتی مربوط آماده می شود‪ .‬در ابتدا اطالعات مورد نیراز بررای از‬
‫سرزیری برنامه جاری را ذخیره می کند‪ .‬حداقل اطالعات‪ ،‬محتویات ث ات وضعیت برنامه)‪ (PSW‬و محل‬
‫می باشد‪ .‬این اطالعات می تواند در باالی پشته کنترل سیستم زذاشته شود‪.‬‬ ‫بعدی)‪(PC‬‬ ‫دستورالعمل‬
‫‪ -5‬پردازنده شمارنده برنامه)‪ (PC‬را با آدرس شروع برنامه زرداننده وقفه ای که قرار است به این وقفه پاسرخ‬
‫دهد‪ ،‬بار می کند‪ .‬در این حالت پردازنده به رخه واکشی رفته و کنترل به برنامه زرداننده وقفه منتقل‬
‫می شود‪.‬‬
‫‪ -6‬در این لحظه محتوای ‪ PC‬و ‪ PSW‬مربوط به برنامه وقفه داده شده‪ ،‬در پشته سیستم ذخیره است‪.‬‬
‫‪ -7‬روال وقفه را پردازد می کند‪.‬‬
‫‪ -8‬بعد از کامل شدن پردازد وقفه‪ ،‬مقادیر ث اتها از پشته ‪ POP‬شده و در ث اتها زذاشته می شود‪.‬‬
‫‪ -9‬بار کردن مجدد مقادیر ‪ PSW‬و‪ PC‬از پشته‪ ،‬که موجب اجرای دسرتورالعمل بعردی از برنامره وقفره داده‬
‫شده می شود‪.‬‬
‫تعویض متن (‪)Context Switch‬‬
‫هنگامیکه وقفه ای رخ می دهد‪ ،‬ق ل از اینکه سیستم عامل کنترل را به یرک روال وقفره زیرر بخصروص رد‬
‫کند‪ ،‬وضعیت پردازد جاری را در محلی حفظ می کند‪ ،‬تا بتواند بعدا آنرا ادامه دهد و سپس به طررف روال‬
‫وقفه زیر می رود که به این جریان تعویض متن می زویند‪.‬‬
‫فراخوانی های سیستم )‪(System Calls‬‬

‫فراخوانیهای سیستم واسطی بین فرایند و سیستم عامل فرراهم مری کنرد کره بره صرورت دسرتورات زبران‬
‫اسم لی می باشند‪ .‬در بعضی از سیستم ها‪ ،‬فراخوانی ها مستقیما از برنامه های زبان سطح باال ساخته شرده‬
‫و مانند زیر برنامه می باشند‪ .‬وقتی برنامه ای اجرا می شود از فراخوانی های سیستمی به وفور اسرتفاده مری‬
‫کند و کاربر جیئیات آن را نمی بیند‪.‬‬

‫انواع فراخوانی های سیستم عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬کنترل فرایند‬
‫‪ -2‬دستکاری فایلها‬
‫‪ -3‬دستکاری دستگاه‬
‫‪ -4‬دستکاری اطالعات‬
‫‪ -5‬ارت اطات‬
‫وقتی یک وقفه‪ ،‬تله و یا فراخوانی سرپرست رخ می دهد‪ ،‬پردازنرده در حالرت هسرته زذاشرته شرده و‬
‫کنترل به سیستم عامل منتقل می زردد و یک تعویض حالت به یک روال سیستم عامرل انجرام شرده‪،‬‬
‫ولی ون اجرا در داخل فرایند جاری ادامه می یابد‪ ،‬تعویض فرایند انجام نمی شود‪.‬‬
‫حفاظت‬
‫مسئله حفاظت از سه دیدزاه مورد بررسی است‪:‬‬
‫‪ -1‬حفاظت از ‪I/O‬‬
‫برای حفاظت از ‪ I/O‬می توان تمام دستورات ‪ I/O‬را به عنوان دستورات ممتاز در نظر زرفت ترا کراربران فقرط از طریرا‬
‫سیستم عامل بتوانند آن دستورات را اجرا کنند‪.‬‬
‫‪ -2‬حفاظت از حافظه‬
‫حفاظت حافظه را حداقل برای بردار وقفه و روال وقفه باید فراهم کرد‪.‬در واقع می خواهیم سیستم عامرل را از دسرتیابی‬
‫برنامه کاربر و همچنین برنامه های کاربر را از یکدیگر محافظت کنیم‪ .‬یکی از روشهای ممکن اسرتفاده از ث اتهرای پایره و‬
‫حد می باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬حفاظت از ‪CPU‬‬
‫باید کاری کرد که برنامه کاربر در حلقه زیر نکند و کنترل را به سیستم عامل برزرداند‪ .‬برای ایرن منظرور از یرک ترایمر‬
‫استفاده می کنیم‪.‬‬
‫سلسله مراتب حافظه‬

‫بین سه ویژزی کلیدی حافظه‪ ،‬یعنی "هیینه‪ ،‬ظرفیت و زمان دسترسی" باید س ک و سرنگین کررد‪ .‬بررای‬
‫این کار نمی توان بر یک حافظه یا فن آوری خاصی تکیه کرد و باید از سلسله مراتب حافظه اسرتفاده کررد‪.‬‬
‫یک سلسله مراتب متداول حافظه در زیر آورده شده است‪:‬‬
‫‪ -1‬ث اتها ‪ -2‬حافظه پنهان ‪ -3‬حافظه اصلی‬
‫‪ -6‬رسانه جا به جایی پذیر‬ ‫‪ -5‬دیسک مغناطیسی‬ ‫‪ -4‬حافظه پنهان دیسک‬
‫با حرکت به سطوح پایین تر این سلسله مراتب‪ ،‬شرایط زیر رخ می دهد‪:‬‬
‫‪ -2‬افیایش ظرفیت‬ ‫‪ -1‬کاهش هیینه در هر بیت‬
‫‪ -4‬کاهش تعداد دفعات دسترسی پردازنده به حافظه‬ ‫‪ -3‬افیایش زمان دسترسی‬
‫مدیریت منابع هر یک از حافظه های زیر در مقابل آن نوشته شده است‪:‬‬
‫ث ات‪ :‬کامپایلر‬
‫حافظه پنهان ‪ :‬خودکار(سخت افیاری)‬
‫حافظه اصلی و دیسک‪ :‬سیستم عامل‬
‫حافظه پنهان‬
‫حافظه پنهان)‪ ،(cache‬یک حافظه کو ک و سریع بین پردازنده و حافظه اصلی است‪ .‬حافظه پنهران‪ ،‬حراوی‬
‫بخشی از حافظه اصلی است‪ .‬وقتی پردازنده می خواهد کلمه ای از حافظه را بخواند‪ ،‬وجود آن را در حافظره‬
‫پنهان بررسی می کند‪ .‬ازر وجود داشته باشد‪ ،‬به پردازنده تحویل می شود‪ ،‬در غیر اینصرورت یرک بلروک از‬
‫حافظه اصلی‪ ،‬شامل تعداد ثابتی از خانه های حافظه‪ ،‬به حافظه پنهان منتقل شده و سپس کلمه مورد نظرر‬
‫به پردازنده تحویل داده می شود‪ .‬هنگامی که یک بلوک از داده ها به حافظه پنهان آورده می شرود ترا یرک‬
‫مراجعه به حافظه انجام شود‪ ،‬به دلیل پدیده محلی بودن مراجعات‪ ،‬احتماال بیودی به دیگر کلمات آن بلوک‬
‫نیی مراجعه خواهد شد‪.‬‬
‫روشهای انتقال ورودی‪/‬خروجی‬

‫برای عملیات ‪ I/O‬روشهای زیر وجود دارد‪:‬‬
‫برنامه سازی شده (سرکشی)‬ ‫‪I/O -1‬‬
‫پردازنده یک فرمان ‪ I/O‬را از جانب فرایندی به یک مولفه ‪ I/O‬صادر می کند‪ .‬سپس آن فراینرد ق رل از ادامره‪ ،‬ترا کامرل‬
‫شدن عمل ‪ ، I/O‬به انتظار مشغولی می زذراند‪.‬‬
‫‪ I/O -2‬مبتنی بر وقفه‬

‫پردازنده یک فرمان ‪ I/O‬را از جانب فرایند صادر می کند‪ ،‬سپس به اجرای دستورالعملهای بعدی ادامه می دهد و با کامرل‬
‫شدن عمل ‪ ، I/O‬با وقفه مولفه ‪ I/O‬مواجه می شود‪.‬‬
‫‪ -3‬دسترسی مستقیم به حافظه)‪(DMA‬‬
‫مولفه ‪ DMA‬ت ادل داده ها بین حافظه اصلی و مولفه ‪ I/O‬را کنترل می کند‪ .‬پردازنده تقاضایی برای انتقال یک بلروک از‬
‫داده ها را به مولفه ‪ DMA‬می فرستد و فقط پس از کنترل کل بلوک‪ ،‬مورد وقفه قرار می زیرد‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬در رود ورودی‪/‬خروجی م تنی بر وقفه‪ ،‬دستورالعملهای بعدی می توانند از همان فرایند باشند‪ ،‬ال تره بره شررطی کره‬
‫فرایند نیازی به انتظار برای تکمیل ‪ I/O‬نداشته باشد‪ .‬در غیر اینصورت فرایند در انتظار وقفه معلا می زرردد و کرار دیگرری‬
‫انجام می زیرد‪.‬‬
‫رود دوم کارامدتر از رود اول است‪.‬‬

‫بسیار کارآمدتر از روشهای اول و دوم است‪.‬‬ ‫‪DMA‬‬ ‫ند کلمه ای‪ ،‬رود‬ ‫‪I/O‬‬ ‫برای انتقال‬
‫در رود اول‪ ،‬مولفه ‪ I/O‬به پردازنده وقفه نمی دهد و این مسئولیت پردازنده است که وضرعیت مولفره‬
‫‪ I/O‬را متناوبا بررسی کند تا اتمام آن عمل را دریابد‪ .‬بنابراین رود اول را می توان ورودی‪/‬خروجی برر‬
‫اساس سرکشی)‪ (polling‬نامید‪.‬‬
‫مشکل ورودی‪/‬خروجی برنامه سازی شده این است که پردازنده باید برای مدت طوالنی منتظر بماند تا‬
‫مولفه‪ I/O‬برای دریافت یا ارسال آماده شود‪ .‬در مدت انتظار‪ ،‬پردازنده به علت اینکره مکرررا وضرعیت را‬
‫سئوال می کند‪ ،‬کارایی سیستم به شدت پایین می آید‪.‬‬
‫رود ‪ Programed I/O‬و ‪ Interrupt I/O‬پردازنده اصلی را درزیر عملیات ‪ I/O‬می کند‪.‬‬
‫نگاهی کلی به سیستم عامل‬

‫سیستم عامل برنامه ای است که اجرای برنامه های کاربردی را کنترل و به صورت رابط کاربر و سخت افریار‬
‫کامپیوتر عمل می کند‪ .‬برای سیستم عامل انجام سه وظیفه را می توان در نظر زرفت‪:‬‬
‫‪-1‬سهولت‬
‫سیستم عامل استفاده از کامپیوتر را برای کاربر ساده تر می کند‪.‬‬
‫‪ -2‬کارآمدی‬
‫سیستم عامل موجب استفاده کار آمد و بهینه از منابع سیستم کامپیوتری می شود‪.‬‬
‫‪ -3‬قابلیت رشد‬
‫سیستم عامل باید به نحوی ساخته شده باشد که توسعه آن میسر باشد‪.‬‬
‫سیستم عامل ییی جی یک برنامه کامپیوتری نیست‪ .‬این برنامه پردازنرده را بررای اسرتفاده از سرایر‬
‫منابع سیستم هدایت می کند‪.‬‬
‫جایگاه سیستم عامل‬

‫می توان به سخت افیار و نرم افیاری که کاربردها را برای کاربر ارائه می کند به صورت الیه ای (شکل زیرر)‬
‫نگاه کرد‪ .‬در این نگاه‪ ،‬سیستم عامل یک میانجی برای تسهیل دسترسی برنامه ساز و برنامه های کاربردی از‬
‫امکانات و خدمات می باشد‪.‬‬
‫برنامه های‬
‫کاربردی‬
‫برنامه های‬
‫سیستمی‬
‫سیستم عامل‬
‫سخت افیار‬
‫سخت افیار‪ ،‬پایین ترین سطح است که شامل سه قسمت است‪:‬‬

‫‪ -1‬دستگاه های فیییکی (مانند سیم ها‪ ،‬من ع تغذیه‪ ،‬تراشه های مدار مجتمع)‬
‫‪ -2‬ریی معماری( شامل ث ات های درون ‪ CPU‬و یک مسیر داده شامل واحد محاس ه و منطا)‬
‫‪ -3‬زبان ماشین‬
‫تذکر‪ :‬برنامه های سیستمی که در باالی سیستم عامل قرار دارند( مانند کامپایلرها‪ ،‬ادیتورهرا و ‪ ،)..‬بخشری از سیسرتم عامرل‬
‫نمی باشند‪ ،‬ازر ه توسط بعضی از سازندزان سیستم عامل ها عرضه می شوند‪.‬‬
‫سیستم عامل در زمینه های زیر خدمات خود را ارائه می دهد‪:‬‬

‫‪ -2‬اجرای برنامه‬ ‫‪ -1‬ایجاد برنامه‬
‫‪ -4‬کنترل دسترسی به پرونده ها‬ ‫‪ -3‬دسترسی به دستگاههای ورودی‪/‬خروجی‬
‫‪ -6‬کشف و پاسخ به خطاها‬ ‫‪ -5‬دسترسی به سیستم عامل‬
‫‪ -7‬حسابداری‪.‬‬
‫)‪(shell‬‬ ‫سیستم عامل از طریا هسته )‪ ، (Kernel‬با منابع سخت افیاری و نرم افیاری و از طریا پوسرته‬
‫با کاربران‪ ،‬ارت اط برقرار می کند‪.‬‬
‫بخشی از سیستم عامل که در حافظه اصلی قرار دارد را هسته سیستم عامل می زویند‪.‬‬
‫یک سیستم عامل ممکن است به دالیل زیر در طول زمان تغییر کند‪:‬‬
‫‪ -1‬ارتقاء و انواع جدید سخت افیار‬
‫‪ -2‬خدمات جدید‬
‫‪ -3‬رفع خطا‬
‫مولفه های سیستم عامل‬

‫سیستم بیرزی ون سیستم عامل را باید به مولفه های )‪ (components‬کرو کتری تقسریم کررد‪ .‬اک رر‬
‫سیستم عامل ها دارای مولفه های زیر می باشند‪:‬‬
‫‪ -1‬مدیریت فرایند‬
‫برخورد با بن بست‪ ،‬ایجاد و حذف فرایندها‪ ،‬تعویا و از سرزیری فرایندها‪ ،‬هماهنگی فرایندها‪.‬‬
‫‪ -2‬مدیریت حافظه اصلی‬
‫تعیین بخشهای پر حافظه‪ ،‬تعیین فرایندی که باید لود شود‪ ،‬تخصیص حافظه و آزاد سازی حافظه‪.‬‬
‫‪ -3‬مدیریت حافظه ثانویه‬
‫مدیریت فضای آزاد‪ ،‬تخصیص حافظه‪ ،‬زمان ندی دیسک‪.‬‬
‫‪ -4‬مدیریت فایل‬
‫ایجاد و حذف فایلها و دایرکتوری ها‪ ،‬نگاشت فایلها درحافظه ثانویه و تهیه پشتی ان‪.‬‬
‫‪ -5‬مدیریت سیستم ‪I/O‬‬
‫مدیریت بافرها‪ ،‬تخصیص کانالهای ‪ I/O‬و دستگاهها به فرایندها‬
‫تاریخچه سیستم های عامل‬

‫نسل اول‪ :‬سیستم های ردیفی‬
‫در اولین کامپیوترها(حدودا ‪ 6۰‬سال ق ل)‪ ،‬برنامه ساز مستقیما با سخت افریار در ترراکنش برود و سیسرتم‬
‫عاملی در کار ن ود‪ .‬این ماشینها از طریا راغهای نمایش‪ ،‬کلیدها و نوعی دستگاه ورودی و اپگر اجرا می‬
‫شدند‪ .‬مساله اصلی این سیستمها‪ ،‬زمان ندی و زمان نصب بود‪ .‬ون در ایرن عملیرات‪ ،‬کراربران بره صرورت‬
‫ردیفی و یکی پس از دیگری به کامپیوتر دسترسی داشتند‪ ،‬آن را پردازد ردیفی می خوانیم‪.‬‬
‫نسل دوم ‪ :‬سیستم های دستهای ساده‬
‫زمانی که به خاطر زمان ندی و نصب در سیستمهای ردیفی به هدر می رفت قابل ق ول ن ود‪ .‬بررای افریایش‬
‫استفاده از ماشین‪ ،‬مفهوم سیستم عامل دسته ای به وجود آمد‪ .‬اولین سیستم عامل دسته ای در اوسط دهه‬
‫‪ 195۰‬به وجود آمد‪ .‬ایده اصلی‪ ،‬استفاده از نرم افیاری به نام ناظر بود‪ .‬با اسرتفاده از سیسرتم عامرل دسرته‬
‫ای‪ ،‬دیگر کاربر دسترسی مستقیم به ماشین ندارد و کار خود را روی کارت یا نوار به متصدی کرامپیوتر مری‬
‫دهد‪ .‬اپراتور کارها را به صورت ردیفی دسته کرده و همگی را روی یک دستگاه ورودی می زرذارد ترا مرورد‬
‫استفاده ناظر قرار زیرد‪ .‬مساله زمان ندی و زمان تنظیم شرایط اولیه کارها به عهده ناظر است‪.‬‬
‫با هر کار‪ ،‬دستورالعملهایی از زبان کنترل کار)‪ (JCL‬نیی وجود دارد‪ .‬زبان کنترل کار‪ ،‬نوعی زبان برنامره‬
‫نویسی برای فرمان دادن به ناظر می باشد‪.‬‬
‫‪JCL : Job Control Language‬‬
‫اسپولینگ‬
‫در سیستم های اولیه‪ CPU،‬زرانترین جیء کامپیوتر بود و افیایش راندمان ‪ CPU‬مهمترین محرک در تکامرل‬
‫یک کرار را‬ ‫‪I/O‬‬ ‫مطرح شد‪ .‬اسپولینگ‬ ‫‪Spooling‬‬ ‫سیستم های عامل بوده است‪ .‬برای همین منظور‪ ،‬تکنیک‬
‫با محاس ات کار دیگر به طور همیمان انجام میدهد‪ .‬حتی میتواند در حین خواندن ورودیهرای یرک کرار‪،‬‬
‫خروجی های کار دیگر را انجام دهد‪ .‬اسرپولینگ موجرب مری شرود ترا ‪ CPU‬و دسرتگاههای‪ I/O‬برا سررعت‬
‫بیشتری کار کنند‪ .‬استفاده از ‪ spooling‬در سیستم عامل دسته ای باعث افیایش سرعت می شود‪.‬‬
‫سیستم های دسته ای ‪Offline Spooling‬‬
‫در این سیستم ها‪ ،‬کارها توسط دستگاه کارت خوان یک کامپیوتر آهسته و ارزان خوانده می شد و به کمک‬
‫یک نوار زردان بر روی یک نوار مغناطیسی ذخیره می شدند‪ .‬بعد از تشکیل یک دسته از کارها‪ ،‬نوار توسرط‬
‫اپراتور به ‪ CPU‬اصلی منتقل شده تا اجرا شروع شود‪ .‬نتیجه اجرا بر روی نوار دیگری نوشته می شرد‪ .‬بعرد از‬
‫اجرای تمام دسته کارها‪ ،‬اپراتور نوار خروجی را به یک پردازنده آهسته منتقل می کرد تا عمل را انجرام‬
‫شود‪ .‬در این رود ارت اط پردازنده اصلی محاس اتی با کارت خوان و اپگر‪ ،‬غیر مستقیم بود‪.‬‬
‫نسبت به سیستم های قبلی‬ ‫فواید سیستم های دسته ای ‪offline Spooling‬‬
‫‪ -1‬افیایش راندمان پردازنده زران قیمت‬

‫‪ -2‬عملیات سادهتر‬
‫‪ -3‬ساده شدن استفاده از سیستم از راه دور‪.‬‬
‫‪Offline Spooling‬‬ ‫معایب سیستم های دسته ای‬

‫‪ -1‬تاخیر بین زمان تحویل کار و زمان تکمیل کار‬
‫‪ -2‬نیاز به سخت افیار اضافی‬
‫‪ -3‬عدم وجود اولویت‬
‫‪ -4‬استفاده زیاد از دستگاههای جان ی‬
‫سیستم های دسته ای ‪Online Spooling‬‬

‫با ظهور دیسک های سخت‪ ،‬سیستم های دسته ای متحول شدند‪ .‬در این سیستم ها بالفاصرله بعرد از ورود‬
‫کارها‪ ،‬کارت ها خوانده شده و به دیسک منتقل می شدند‪ .‬زمانی که اجرای یک کار تمام می شود‪ ،‬سیسرتم‬
‫عامل با سرعت بیشتری یک کار جدید را از روی دیسک برداشته و به حافظه اصلی لود کرده و سپس آن را‬
‫اجرا می کند‪.‬‬
‫در خروجی نیی از اسپولینگ استفاده می شود‪ .‬اسناد خروجی ابتدا بر روی دیسک ذخیره شده و زمرانی کره‬
‫خروجی ق لی اپگر تمام شد‪ ،‬این اسناد از دیسک به بافر اپگر منتقل می شوند‪.‬‬
‫در این تکنیک که ‪( Spooling‬عملیات پیوسته‪ ،‬مستقیم و همیمان دستگاه های جان ی) نامیرده مری شرود‪،‬‬
‫ارت اط ‪ CPU‬با دستگاه های جان ی مستقیم است و نیازی به پردازنده های آهسته و نوار زردان های اضافی‬
‫و حمل نوارها توسط اپراتورها نمی باشد‪.‬‬
‫‪SPOOL : Simulataneonus Peripheral Operation On-Line‬‬
‫مزایای اسپولینگ ‪ online‬نسبت به ‪ offline‬عبارتند از ‪:‬‬

‫‪ -1‬دسترسی با اولویت‬
‫‪ -2‬زردد سریع کارها‬
‫‪I/O‬‬ ‫‪ -3‬باال بودن راندمان ‪ CPU‬ودستگاههای‬
‫‪ -4‬امکان داشتن همیمان ند مدرک ورودی‪/‬خروجی‬
‫از اسپولینگ برای پردازد داده های راه دور میتوان استفاده کرد‪ CPU .‬دادهها را از طریا مسریرهای‬
‫ارت اطی به اپگر راه دور میفرستد یا ورودی ها را از یرک کرارت خروان راه دور دریافرت میکنرد‪ .‬در‬
‫پردازد راه دور‪ CPU‬دخالت ندارد و فقط مواظب است که ه هنگام کار تمام شود تا دسته دیگرری از‬
‫کارها را جمع آوری کند‪.‬‬
‫نرم افیار ‪ spooler‬کارها را دسته بندی می کند‪ .‬این نرم افیار اجیاء یک کرار(داده‪ ،‬برنامره و‪ ) JCL‬را از‬
‫هم جدا می کند‪ .‬سپس ‪ JCL‬ها دستور به دستور اجرا شده و توسط سیسرتم اسرپولینگ روی دیسرک‬
‫اصلی قرار می زیرند و جدولی به نام )‪ ISPT ( Input SpooL Table‬سراخته مری شرود‪ .‬هرر سرطر ایرن‬
‫می باشد‪.‬‬ ‫یک‪Job‬‬ ‫جدول در برزیرنده اطالعات کنترلی‬
‫نسل سوم‪ :‬سیستم های دستهای چند برنامگی‬

‫حتی با ردیف کردن خودکار کارها به وسیله سیستم عامل ساده دسته ای‪ ،‬به علت کند برودن دسرتگاههای‬
‫‪ I/O‬در مقایسه با پردازنده‪ ،‬پردازنده اک را بی کار است‪ .‬تمام کارهایی که وارد سیستم میشوند‪ ،‬در ان ار کرار‬
‫‪ ) job‬نگهداری میشوند‪ .‬این کارها شامل فرایندهایی میباشند که بر روی دیسک قرار دارند و منتظر‬ ‫(‪pool‬‬
‫تخصیص حافظه میباشند‪ .‬ازر ند کار آماده ورود به حافظه وجود داشته باشند‪ ،‬سیستم یکری را انتخراو‬
‫کرده (زمان ندی کار) و آنرا به حافظه میآورد تا اجرا کند‪ .‬همچنین ازر ند کار به طور همیمان آماده اجرا‬
‫باشند‪ ،‬سیستم یکی ازآنها را انتخاو میکند و ‪ CPU‬را به آن تخصیص مری دهرد‪( .‬زمان نردی ‪ .)CPU‬ایرده‬
‫ند برنامهای به این صورت است که سیستم عامل در هر زمان ند کار را در حافظه نگه میدارد و یکی از‬
‫کارهای موجود در حافظه را انتخاو کرده و اجرای آن را شروع میکند‪ .‬ازر این کرار منتظرر عمرل دیگرری‬
‫مانند آماده شدن نوار یا تکمیل یک عمل ‪ I/O‬باشد‪ CPU ،‬به اجرای کار دیگری مشرغول میشرود و ازرر آن‬
‫کار نیی نیاز به انتظار داشته باشد‪ ،‬به کار دیگری میپردازد و این روند ادامه مییابد‪ .‬با پایان مدت انتظار کار‬
‫اول‪ ،‬دوباره ‪ CPU‬در اختیار آن قرار میزیرد‪ .‬این عملیات باعث میشود که ‪ CPU‬بیکار نماند‪.‬‬
‫سیستم های دستهای برای اجرای برنامههای بیرگ که نیاز به محاوره کمی دارند‪ ،‬مناسب میباشند‪.‬‬
‫مشکالت سیستم دستهای از نظر کاربر‬

‫‪ -1‬کاربر برای به دست آوردن نتایج مج ور است از کارتهای کنترلی استفاده کند‪.‬‬
‫‪ -2‬مراجعه بعدی در کارهای ند مرحلهای ممکن است به نتایج مراحل ق لی وابسته باشد‪.‬‬
‫دهد‪(.‬دی اگ برنامه ها ایستا می باشد)‬ ‫‪ -3‬برنامه نویس نمیتواند برنامه در حال اجرا را تغییر‬
‫ممکن است حافظه را برای نگهداری ‪ 3،4‬یا تعداد بیشتری از برنامه ها زسترد دهریم و پردازنرده بره‬
‫تمام آنها بپردازد‪ .‬این عمرل را نرد برنامره ای یرا نرد وظیفره ای مری زوینرد کره موضروع اصرلی‬
‫سیستمهای عامل امروزی است‪.‬‬
‫نسل چهارم ‪ :‬سیستم های اشتراک زمانی (‪)Time sharing‬‬
‫سیستم های اشتراک زمانی( ندبرنامگی تعاملی) توسعه منطقی سیستم های ند برنامرهای میباشرند‪ .‬در‬
‫سیستم عامل اشتراک زمانی‪ ،‬وقت پردازنده بین کارها به اشتراک زذاشته می شود‪ .‬برای اجرای نرد کرار‪،‬‬
‫پردازنده بین آنها سوئیچ میکند و کاربران میتوانند با برنامرههای در حرال اجررا تعامرل داشرته باشرند‪ .‬در‬
‫سیستم های اشتراک زمانی ارت اط کاربر با سیستم به صورت محاوره ای )‪ interactive‬یا ‪ )online‬است‪.‬‬
‫سیستم های اشتراک زمانی‪ ،‬هیینه استفاده محاورهای از سیستم های کرامپیوتری را معقرول کردهانرد و برا‬
‫استفاده از زمان ندی ‪ CPU‬و ند برنامهای‪ ،‬به هر کاربر زمان محدودی را تخصیص داده و هر کاربر حداک ر‬
‫یک برنامه در حافظه دارد‪.‬‬
‫در سیستمهای اشتراک زمانی‪ ،‬ون سیستم به سرعت از برنامهای به برنامه دیگرر مریرود‪ ،‬هرر کراربر فکرر‬
‫میکند که یک کامپیوتر اختصاصی در اختیار اوست‪ ،‬در حالی که یک کامپیوتر بین همه کراربران مشرترک‬
‫است‪.‬‬
‫خصوصیات سیستم های اشتراک زمانی ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬پیچیدهتر از ند برنامهای هستند‪.‬‬
‫‪ -2‬برای مواردی که نیاز به زمان پاسخ کوتاه است‪ ،‬استفاده میشوند‪.‬‬
‫‪ -3‬امکان ند برنامگی را فراهم می سازد‪.‬‬
‫‪ -4‬وجود یک سیستم فایل ضروری است‪.‬‬
‫‪ -5‬در ‪ main frame‬قابلیت ند کاربره و ند برنامگی را فراهم می کند‪.‬‬
‫ندبرنامه ای دسته ای و اشتراک زمانی هر دو از ندبرنامگی استفاده می کنند‪.‬‬
‫تفاوتهای اصلی چندبرنامه ای دسته ای با اشتراک زمانی‬

‫اشتراک زمانی‬ ‫چندبرنامه ای دسته ای‬
‫حداقل زمان پاسخ‬ ‫حداک ر استفاده از پردازنده‬ ‫هدف اصلی‬
‫فرمانهایی که از پایانه وارد می‬ ‫دستورالعملهای ‪ JCL‬که همراه کار ارائه‬ ‫منبع دستورات به سیستم‬
‫شود‪.‬‬ ‫شده است‪.‬‬ ‫عامل‬
‫تذکر‪ :‬سیستم های زیر در کتاو سیل رشاتس آورده شده است‪:‬‬
‫‪ -1‬سیستم های موازی (یا ند پردازنده ای)‬
‫‪ -2‬سیستم های عامل توزیع شده (زسترده)‬
‫‪ -3‬سیستم های عامل بیدرنگ (‪)Real time‬‬
‫سیستم های موازی (یا چند پردازنده ای)‬
‫‪ )Multi‬مینامنرد‪.‬‬ ‫ای(‪Processor‬‬ ‫سیستم هایی که بیش از یک پردازنده در آنها وجود دارد را ند پردازنرده‬
‫پردازندهها در این سیستم با یکدیگر ارت اط نیدیکری دارنرد و از زرذرزاه آدرس‪ ،‬سراعت و زراهی حافظره و‬
‫‪ )tightly‬نیی‬ ‫(‪coupled‬‬ ‫دستگاههای جان ی به طور اشتراکی استفاده میکنند‪ .‬این سیستمها را اتصال محکم‬
‫مینامند‪.‬‬
‫انواع سیستم های چند پردازندهای‬
‫الف‪ -‬چندپردازندهای متقارن‬
‫در سیستم ندپردازندهای متقارن(‪ ،)Symmetric‬هر پردازنده از کپی یکسانی از سیستم عامرل اسرتفاده‬
‫میکند که این کپیها در صورت لیوم با یکدیگر ارت اط برقرار میکنند‪.‬‬
‫ب‪ -‬چندپردازندهای نامتقارن‬
‫در سیستم ند پردازندهای نامتقارن‪ ،‬هر پردازنده کار خاصی را انجام میدهد‪ .‬کنترل سیستم بره عهرده‬
‫پردازنده اصلی میباشد و پردازندههای دیگر منتظر دستور پردازنده اصلی هستند یا کرار از ق رل تعیرین‬
‫شدهای دارند‪ .‬این طرح رئیس‪ /‬مرئوس(‪ )master/slave‬را بیان میکند‪ ،‬که پردازنده اصلی(‪ ،)master‬کارها‬
‫را برای پردازندههای دیگر(‪،)slave‬زمان ندی کرده و به آنها تخصیص میدهد‪.‬‬
‫مزایای سیستم متقارن نسبت به نامتقارن عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ -1‬قابل حمل بودن روی سیستم های سخت افیاری مختلف‬
‫‪ -2‬تعادل بار سیستم به علت اجرای سیستم عامل روی ند پردازنده‬
‫دالیل ساخت سیستم های چند پردازندهای‬
‫‪ -1‬افیایش توان عملیاتی )‪ : (throughput‬تعداد کارهای انجام شده در یک واحد زمانی‪.‬‬
‫‪ -2‬افیایش قابلیت اعتماد‬
‫(خرابی یک پردازنده منجر به از کار افتادن سیستم نمی شود بلکه از سرعت آن می کاهد‪).‬‬
‫‪ -3‬مقرون به صرفه بودن از نظر اقتصادی‬
‫سیستم های عامل توزیع شده (گسترده)‬

‫در این سیستم ها‪ ،‬محاس ات بین ند پردازنده توزیع میشود‪ .‬هر پردازنده‪ ،‬حافظه و ساعت مخصروص بره‬
‫خود را دارد و از طریا خطوط ارت اطی با یکدیگر مرت طاند‪ .‬همچنین پردازندهها از نظر اندازه و عملکررد برا‬
‫یکدیگر فرق دارند‪ .‬سیستم های توزیعی را سیستم های ارت اط ضعیف (‪ )Loselycoupled‬نیی میزویند‪.‬‬
‫دالیل ساخت سیستم های توزیعی‬
‫الف‪ -‬اشتراک منابع ‪ :‬کاربری دریک سایت میتواند از اپگری در سایت دیگر استفاده کند‪.‬‬
‫ب‪ -‬قابلیت اعتماد‪ :‬خرابی یک کامپیوتر‪ ،‬دیگری را تحت تاثیر قرار نمیدهد‪.‬‬
‫ج‪ -‬افزایش سرعت محاسبات‪ :‬توزیع یک محاس ه در بین ند سایت‬
‫د‪ -‬ارتباطات‬
‫سیستم های عامل بیدرنگ (‪)Real time‬‬
‫سیستم عامل بیدرنگ(بالدرنگ)‪ ،‬نوعی ازسیستم عاملهای همه منظوره میباشد و در صورتی به کار زرفته‬
‫میشود که برای عملکرد یک پردازنده نیاز به زمان دقیقی باشد‪ .‬یک سیستم بیدرنرگ وقتری درسرت کرار‬
‫میکند که در محدودیت زمانی مشخص‪ ،‬نتایج مورد انتظار را تولید کند‪ .‬یعنی پردازد بایرد در محردودیت‬
‫زمانی خاص انجام شود وزرنه سیستم از کار میافتد‪.‬‬
‫سیستم های نظامی‪ ،‬تیریا سوخت اتوم یل‪ ،‬کنترل کنندههای لوازم خانگی‪،‬کنترل صرنعتی و تصویرسرازی‬
‫پیشکی نمونه هایی از سیستم های بی درنگ می باشند‪ .‬سیستم های بی درنگ بر دو نوع نرم و سخت مری‬
‫باشند‪.‬‬
‫‪) Soft‬‬ ‫ویژگی های سیستم های بی درنگ نرم (‪Real Time‬‬
‫‪ -1‬دارای محدودیت زمانی نس تا دقیقی می باشند‪.‬‬

‫‪ -2‬در پروهه های علمی پیشرفته استفاده میشوند‪.‬‬
‫‪ -3‬با سیستم های دیگر قابل ترکیب می باشند‪.‬‬
‫‪ -4‬مهلت زمانی را پشتی انی نمی کنند‪( .‬از آنها در کنترل صنعتی و روباتها استفاده نمی شود‪).‬‬
‫‪)Hard‬‬ ‫ویژگی های سیستم های بی درنگ سخت (‪Real Time‬‬
‫‪ -1‬دارای محدودیت زمانی دقیقی می باشند و کارهای بحرانی به موقع انجام میشوند‪.‬‬
‫‪ -2‬تمام تاخیرهای موجود درسیستم باید از بین بروند‪.‬‬
‫‪ -3‬از ویژزیهای پیشرفته سیستم عامل استفاده نمیشود‪.‬‬
‫‪ -4‬با سیستم های اشتراک زمانی برخورد (‪ )Conflict‬دارند و با یکدیگر ترکیب نمی شوند‪.‬‬
‫‪ -5‬هیچکدام از سیستم های همه منظوره موجود از عملکرد بیدرنگ سخت پشتی انی نمیکنند‪.‬‬
‫انواع سیستم عامل از نظرساختاری‬
‫انواع سیستم عامل از نظرساختاری ع ارتند از‪:‬‬
‫)‪(Monolitic‬‬ ‫‪ -1‬یکپار ه‬
‫)‪(Layered‬‬ ‫‪ -2‬الیه ای‬
‫)‪(Virtual Machine‬‬ ‫‪ -3‬ماشین مجازی‬
‫خدمتگیار )‪(Client /Server‬‬ ‫‪ -4‬مشتری–‬
‫ساختار یکپارچه‬
‫ساده ترین ساختار برای سیستم عامل است که در ‪ DOS‬از آن استفاده می شود‪ .‬در این ساختار واسط هرا و‬
‫سطوح عملکرد به خوبی از هم تفکیک نشده اند و برنامه های کاربردی می توانند به روالهرای ‪ I/O‬دسرتیابی‬
‫داشته باشند و مستقیما بر روی مونیتور یا دیسک بنویسند‪.‬‬
‫ساختار الیهای‬
‫با اعمال خاصیت پیمانه ای بودن به سیستم عامل‪ ،‬سیستم عامل می تواند کنترل بیشتری بر روی کامپیوتر‬
‫است که سیسرتم‬ ‫و برنامه های کاربردی داشته باشد‪ .‬یکی از بهترین روشها برای این کار‪ ،‬رود الیه ای‬
‫عامل را به تعدادی الیه تقسیم می کند و هر کدام بر روی یکردیگر قررار مری زیرنرد‪ .‬الیره پایینی(شرماره‬
‫صفر)‪ ،‬سخت افیار است و الیه باالیی واسط کاربر است‪ .‬طراحی و پیاده سازی ساختار الیه ای ساده است‪.‬‬
‫ویژگی های ساختار الیه ای‬
‫‪ -1‬هر الیه فقط از توابع و خدمات الیه های پایین تر استفاده می کند که باعث ساده شردن خطایرابی مری‬
‫شود‪.‬‬
‫‪ -2‬خطایابی از الیه پایین شروع می شود و سپس الیه بعدی خطا یابی می شود‪ .‬ازر در حین خطایابی الیه‬
‫ای‪ ،‬خطایی یافت شود‪ ،‬می دانیم که خطا در همان الیه است‪ ،‬زیرا الیه های پایینی ق ال خطا یابی شده اند‪.‬‬
‫‪ -3‬هر الیه می تواند عملیات‪ ،‬ساختمان داده ها و سخت افیار را از الیه های باالتر مخفی کند‪.‬‬
‫مشکالت روش الیه ای عبارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬هر الیه نیاز به برنامه رییی دقیقی دارد‪ ،‬ون فقط می تواند از الیه های زیرین استفاده کند‪.‬‬
‫‪ -2‬پایین بودن کارایی نس ت به روشهای دیگر‪(.‬تولید سربار زیاد)‬
‫مزایای ساختار الیه ای نسبت به یکپارچه عبارتند از‪:‬‬

‫‪ -3‬مدیریت ساده تر‬ ‫‪ -2‬خطایابی ساده تر‬ ‫‪ -1‬قابلیت زسترد بیشتر‬
‫ساختار ماشین مجازی )‪(Virtual Machine‬‬
‫یک سیستم کامپیوتری دارای الیه های سخت افیار‪ ،‬هسته و برنامه های سیسرتم مری باشرد‪ .‬برنامره هرای‬
‫سیستم که در باالی هسته قرار دارند‪ ،‬می توانند از فراخوانیهای سیستم و دستورات سخت افیاری اسرتفاده‬
‫کنند‪ .‬بعضی سیستمها از این الگو ت عیت می کنند و حتی برنامه های سیستم می تواننرد از طریرا برنامره‬
‫های کاربردی فراخوانی شوند و برنامه های سیستم می توانند آنچه را که در زیر آنهرا قررار دارد را مشراهده‬
‫نمایند‪ ،‬به طوری که زویی برنامه های کاربردی بخشی از خود ماشین هستند‪ .‬این شیوه الیه ای را ماشرین‬
‫‪DOS‬‬ ‫مجازی می نامند که یک کپی از کامپیوتر در اختیار هر فرایند قرار می دهد‪ .‬اجرا شدن سیستم عامل‬
‫تحت محیط ویندوز با استفاده از ایده ماشین مجازی انجام زرفته است‪.‬‬
‫مزایای ساختار ماشین مجازی‬

‫‪ -1‬امکان اجرای هم زمان ند سیستم عامل مختلف‪.‬‬
‫‪ -2‬ش یه سازی دستورات ماشینی که کامپیوتر فاقد آن است‪.‬‬
‫‪ -3‬امکان برنامه نویسی به زبان های غیر اسم لی‪.‬‬
‫‪ -4‬تست سیستم عامل جدید‪.‬‬
‫با تغییراتی در رود ماشین مجازی‪ ،‬ساختاری بره نرام ‪ Exokernels‬بره وجرود آمرده اسرت‪ .‬در ایرن‬
‫ساختار نیازی به الیه نگاشت نمی باشد و همچنین برنامه ای در پایین ترین الیره در مرد هسرته اجررا‬
‫شده که منابع را به ماشین های مجازی تخصیص داده و بررسی می کند که ماشینی از منرابع ماشرین‬
‫دیگر استفاده نکند‪.‬‬
‫ساختار مشتری – خدمتگزار (‪)Client – Server‬‬

‫در این ساختار‪ ،‬اک ر وظایف سیستم عامل در سطح کاربر انجام می شرود و هسرته از طریرا پیرام هرا برین‬
‫مشتری‪/‬خدمتگیار ارت اط برقرار می سازد‪ .‬ایده طراحی این ساختار‪ ،‬کمینه کردن هسته و انتقرال کردها بره‬
‫الیه های باالتر می باشد‪ .‬میایای ساختارهای مشتری– خدمتگیار ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬طراحی ساده تر سیستم عامل‬
‫‪ -2‬استفاده در سیستم های توزیعی‬
‫‪ -3‬عدم خرابی کل سیستم در صورت خرابی یک سرور‬
‫کنکور ارشد‬
‫( مهندسی کامپیوتر‪ -‬دولتی ‪)86‬‬

‫‪ -1‬کدام یک از دستور العمل های زیر‪ ،‬فقط قادر به اجرا در مد کرنل )‪ (Kernel Mode‬است؟‬
‫‪ )2‬خواندن ‪PSW‬‬ ‫‪ )1‬خواندن ساعت سیستم‬
‫‪ )4‬نوشتن در ث ات دستور العمل‬ ‫‪ )3‬تنظیم زمان سیستم‬
‫پاسخ‪ :‬زیینه ‪ 3‬درست است‪.‬‬
‫( مهندسی ‪ – IT‬دولتی ‪)86‬‬
‫‪ -2‬مدیریت منابع حافظه ای زیر با کدام عامل است؟‬
‫‪ -4‬فضای دیسک‬ ‫‪ -2‬حافظه پنهان )‪ -3 (cache‬حافظه اصلی‬ ‫‪ -1‬ث ات ها‬
‫(تذکر‪ :‬منظور از خودکار‪ ،‬سخت افزاری است)‬
‫‪ -4‬سیستم عامل‬ ‫‪ -3‬سیستم اصلی‬ ‫‪ -2‬سیستم عامل‬ ‫‪ -1 )1‬کاربر‬
‫‪ -4‬سیستم عامل‬ ‫‪ -3‬سیستم عامل‬ ‫‪ -2‬خودکار‬ ‫‪ -1 )2‬کامپایلر‬
‫‪ -4‬خودکار‬ ‫‪ -3‬کامپایلر‬ ‫‪ -2‬سیستم عامل‬ ‫‪ -1 )3‬کاربر‬
‫‪ -4‬سیستم عامل یا خودکار‬ ‫‪ -3‬سیستم عامل‬ ‫‪ -2‬خودکار‬ ‫‪ -1 )4‬خودکار‬
‫حافظه اصلی و فضای دیسک توسط سیستم عامل مدیریت می شود‪.‬‬

‫‪ -3‬فرض کنید زمان محاس ات یک فرآیند ‪ 200‬سیکل ‪ CPU‬باشد‪ .‬در ضمن عملیات ‪ I/O‬در حال انجام بررای یرک فرآینرد‬
‫دیگر از طریا ‪ DMA‬در حال انجام بوده و پس از ‪ 100‬سیکل ‪ ،CPU‬پایان عملیات ‪ I/O‬توسط یک وقفه به سیسرتم اطرالع‬
‫داده شود‪ .‬ازر زمان اجرای ‪ ISR‬را ‪ 10‬سیکل ‪ CPU‬فرض کنیم‪ ،‬کل عملیات مذکور ه مقدار از زمران سیسرتم را بره خرود‬
‫اختصاص می دهند؟ (زمان هر سیکل ‪ cpu‬را معادل یک واحد زمانی فرض کنید‪).‬‬
‫‪ )2‬کمتر از ‪ 210‬واحد زمانی‬ ‫‪ 210 )1‬واحد زمانی‬
‫‪ )4‬بیشتر از ‪ 210‬واحد زمانی‬ ‫‪ 310 )3‬واحد زمانی‬
‫فرایند اول برای انجام محاس اتش به اندازه ‪ 200‬سیکل به ‪ CPU‬نیاز دارد و فرایند دوم معادل ‪ 100‬سریکل مشرغول انجرام‬
‫عملیات ‪ I/O‬می باشد و ون از ‪ DMA‬استفاده می شود‪ ،‬این دو عمل همیمان انجام شرده و بره ‪ 200‬سریکل نیراز اسرت‪.‬‬
‫همچنین ‪ 10‬سیکل نیی صرف اجرای ‪ ISR‬فرایند دوم می شود‪ .‬ال ته در هنگام کار با ‪ DMA‬و انجام ‪ ، I/O‬زراهی زرذرزاه‬
‫در اختیار ‪ DMA‬قرار می زیرد و زمان اجرای فرایند اول بیشتر از ‪ 200‬سیکل خواهد شد‪ .‬بنابراین کل عملیات بره بریش از‬
‫‪ 210‬سیکل نیاز دارد‪.‬‬
‫(مهندسی کامپوتر‪ -‬آزاد ‪)79‬‬

‫‪ -4‬جدول زیر زمان های الزم برای ورود‪ ،‬محاس ه و خروج ‪ 3‬کار را در یک سیستم دسته ای برا ‪ Spooling‬نشران مری دهرد‪.‬‬
‫حداقل کل زمان مصرفی برای اجرای هر ‪ 3‬کار به شرط آنکره ترتیرب ورود کارهرا تعیرین کننرده ترتیرب پرردازد و ترتیرب‬
‫خروجی آن ها باشد‪ ،‬قدر است؟‬
‫زمان خروج زمان پردازد زمان ورود‬
‫‪Job1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪Job2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪Job3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪17 )4‬‬ ‫‪20 )3‬‬ ‫‪10 )2‬‬ ‫‪27 )1‬‬

‫در سیستم دسته ای که از تکنیک ‪ Online Spooling‬استفاده می کند‪ ،‬امکان پردازد یک کار‪ ،‬همیمان برا ‪ I/O‬سرایر کارهرا‬
‫وجود دارد‪ .‬ط ا جدول‪ ،‬ورود ‪ 5 ، job1‬واحد زمانی طول می کشد‪ .‬در این زمان پردازشی انجام نمی شود‪ .‬با پایان ورود ‪Job1‬‬
‫‪ ،‬پردازد آن در لحظه ‪ 5‬شروع شده و تا لحظه ‪ 9‬ادامه مری یابرد‪ .‬در زمران‪ 5‬ترا ‪ 7‬نیری ‪ job2‬از ورودی دریافرت مری شرود‪.‬‬
‫اجرای‪ job1‬در لحظه ‪ 9‬تمام شده و به خروجی فرستاده می شود و ‪....‬‬
‫بنابراین داریم‪:‬‬
‫پردازد ورود کارها‬ ‫خروج‬
‫‪Job1‬‬ ‫‪0..5‬‬ ‫‪5..9‬‬ ‫‪9..10‬‬
‫‪Job2‬‬ ‫‪5..7‬‬ ‫‪9..11‬‬ ‫‪11..14‬‬
‫‪Job3‬‬ ‫‪7..12‬‬ ‫‪12..15‬‬ ‫‪15..17‬‬
‫در لحظه ‪ 11‬تا ‪ 12‬پردازشی انجام نمی شود‪ ،‬ون اجرای ‪ job2‬تمام شده و ورود ‪ job3‬کامل نشده است‪.‬‬
‫در لحظه ‪ 10‬تا ‪ 11‬خروجی نداریم‪ ،‬ون خروجی ‪ job1‬تمام شده ولی پردازد ‪ job2‬تمام نشده است‪.‬‬
‫در لحظه ‪ 14‬تا ‪ 15‬خروجی نداریم‪ ،‬ون خروجی ‪ job2‬تمام شده ولی پردازد ‪ job3‬تمام نشده است‪.‬در لحظره ‪ 17‬آخررین‬
‫کار خارج می شود‪.‬‬
‫(مهندسی کامپیوتر‪ -‬آزاد ‪)71‬‬
‫‪ -5‬در یک سیستم عامل گسترده )‪ ، (Distributed Operating System‬کدام یک از موارد زیر درست نیست؟‬
‫‪ )1‬ندین ‪ CPU‬مستقل از نظر جغرافیایی با هم فاصله دارند و تحت یک سیستم عامل کار می کنند‪.‬‬
‫‪ )2‬در ت ادل پیغام کاربران می بایست آدرس ماشین های یکدیگر را بدانند‪.‬‬
‫‪ )3‬محل استقرار فایل ها در کنترل کاربران نمی باشد‪.‬‬

‫‪ )4‬قابلیت اطمینان یک سیستم عامل زسترده از یک سیستم عامل متمرکی بیش تر است‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬زیینه ‪ 2‬جواو است‪.‬‬
‫در سیستم عامل های توزیع شده‪ ،‬می توان منابع را با نام آنها (بدون نیاز به دانستن آدرس آن هرا)‪ ،‬فراخروانی کررد‪ .‬بره ایرن‬
‫خاصیت "شفافیت" می زویند‪.‬‬
‫(مهندسی ‪ -IT‬آزاد ‪)90‬‬

‫‪ -6‬امکان انتقال یک کلمه توسط واحد ‪ DMA‬در کدام نقطه از یک رخه دستورالعمل وجود ندارد؟‬
‫‪ )2‬پس از کدزشایی دستورالعمل‬ ‫‪ )1‬پس از اجرای دستورالعمل‬
‫‪ )4‬پس از ذخیره نتایج‬ ‫‪ )3‬پس از واکشی عملوندها‬
‫امکان انتقال یک کلمه توسط واحد ‪ DMA‬پس از واکشی عملوندها وجود ندارد‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫فصل‬
‫فرآیند‬
‫در این فصل مفهوم فرایند و حاالت فرایند بررسی می شوند‪ .‬همچنین نخ نیی توضیح داده می شود‪.‬‬
‫فرایند و حاالت آن‬

‫به برنامه در حال اجرا‪ ،‬فرآیند)‪ (process‬می زویند‪ .‬یک فرایند می تواند در یکی از حالتهای زیر باشد‪:‬‬
‫‪ -1‬آماده)‪ : (READY‬فرایندی که وقتی به آن فرصت داده شود‪ ،‬برای اجرا آماده باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬اجرا )‪ : (Running‬فرایندی که هم اکنون در حال اجر می باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬مسدود )‪ : (Blocked‬فرایندی که تا بروز حادثهای (م ل اتمام یک عمل ‪ ،)I/O‬نمیتواند اجرا شود‪.‬‬
‫‪ -4‬جدید )‪ : (New‬فرایندی که هم اکنون زرفته شده است‪ ،‬اما هنوز جیء فرایندهای قابل اجرای سیستم عامل پذیرفته‬
‫نشده باشد‪.‬‬
‫‪ :‬فرایندی که اجرای آن پایان یافته است و یا اجرای آن قطع شده و از مجموعه‬ ‫)‪(Terminated‬‬ ‫‪ -5‬خروج‬
‫فرایندهای قابل اجرای سیستم عامل خارج شده است‪.‬‬
‫تذکر ‪ :‬به حالت مسدود‪ ،‬حالت بسته یا انتظار نیی می زویند‪.‬‬
‫در شکل زیر این حاالت‪ ،‬نشان داده شده است‪:‬‬
‫تغییر حاالت ممکن‬

‫‪ -1‬جدید به آماده‬
‫ازر سیستم عامل آمادزی زرفتن یک فرایند دیگر را داشته باشد‪ ،‬فرایند موجود در حالت جدید را به حالت آماده میبرد‪.‬‬
‫‪ -2‬آماده به اجرا‬
‫سیستم عامل یکی از فرایندهای موجود در حالت آماده که وقت اجرای آن فرا رسیده اسرت را انتخراو کررده و از حالرت‬
‫آماده به اجرا میبرد‪ .‬به این عمل توزیع ) ‪ ( Dispatch‬می زویند‪.‬‬
‫‪ -3‬اجرا به خروج‬
‫وقتی که فرایند جاری اعالم پایان کند‪ ،‬سیستم عامل آن را از حالت اجرا به خروج میبرد‪.‬‬
‫‪ -4‬اجرا به مسدود‬
‫وقتی فرایندی ییی را بخواهد که به خاطر آن باید منتظر بماند‪ ،‬سیستم عامل آن فراینرد را از حالرت اجررا بره مسردود‬
‫میبرد‪ .‬به این عمل بلوکه شدن می زویند‪ .‬م الً فرایندی یک عمل ‪ I/O‬را شروع کند که ق رل از تکمیرل نیراز بره بخرش‬
‫مشترکی از حافظه مجازی را داشته باشد که فوراً فراهم ن اشد یا منتظر دریافت ورودی از یک فرایند دیگر باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬مسدود به آماده‬
‫وقتی حادثهای که فرایند منتظر آن بوده است رخ دهد‪ ،‬از حالت مسدود به آماده میرود‪ .‬بره ایرن عمرل ‪ wake up‬مری‬
‫زویند‪.‬‬
‫‪ -6‬اجرا به آماده‬
‫متداول ترین دلیل انتقال یک فرایند از حالت اجرا به آماده‪ ،‬اتمرام زمران مجراز بررای اجررای فراینرد جراری در سیسرتم‬
‫عاملهای ند برنامهای می باشد‪.‬‬
‫‪ -7‬آماده به خروج‬
‫در بعضی سیستمها‪ ،‬یک پدر می تواند هر لحظه که بخواهد‪ ،‬فرایند فرزند خود را پایان دهد و یا برا پایران یرافتن فراینرد‬
‫پدر‪ ،‬ممکن است همه فرایندهای فرزند آن نیی پایان یابند‪.‬‬
‫‪ -8‬مسدود به خروج‬
‫مانند توضیحات آماده به خروج است‪.‬‬
‫‪ -9‬تهی به آماده‬
‫فرایند جدیدی را برای اجرای یک برنامه ایجاد می کند‪.‬‬
‫وجود وضعیت مسدود باعث افیایش بهره وری پردازنده می شود‪ .‬ون وقتی فرایند در حال اجرا نیاز بره ‪ I/O‬پیردا مری‬
‫کند‪ ،‬به حالت ‪ Blocking‬منتقل شده و فرایند آماده دیگری به قسمت اجرا منتقل مری شرود‪ ،‬ترا در حرد امکران ‪CPU‬‬
‫بیکار نماند‪.‬‬
‫دسته بندی فرایندها‬
‫بطور کلی فرایندها به دو دسته تقسیم میشوند‪:‬‬
‫‪ -1‬محدود به ‪)CPU Limited( CPU‬‬
‫بیشتر زمان کامپیوتر صرف محاس ات ‪ CPU‬میشود‪.‬‬
‫‪ -2‬محدود به ورودی‪ /‬خروجی (‪)I/O Limited‬‬
‫بیشتر زمان کامپیوتر صرف ورود دادهها و خروج اطالعات میشود‪.‬‬
‫دالیل ایجاد یک فرایند جدید‬
‫‪ -1‬برقراری ارتباط محاوره ای‬
‫کاربر از طریا پایانه با سیستم ارت اط برقرار می کند‪.‬‬
‫‪ -2‬ارائه سرویس به وسیله سیستم عامل‬
‫سیستم عامل می تواند فرایندی را برای ارائه خدمتی از طرف برنامه کاربر ایجاد نماید‪ ،‬بدون اینکه کاربر نا ار به انتظرار‬
‫باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬زایش توسط یک فرایند موجود‬
‫به منظور بهره زیری از توازی با تفکیک‪ ،‬برنامه کاربر می تواند ایجاد فرایندهای جدیدی را دیکته کند‪.‬‬
‫‪-4‬کار دسته ای جدید‬
‫سیستم عامل با جریانی از کارهای دسته ای روبه رو می باشد‪ .‬وقتی برای زرفتن یک کار جدید آماده است‪ ،‬دن اله بعدی‬
‫از فرمانهای کنترل کار را می خواند‪.‬‬
‫عملیات ایجاد فرایند‬
‫‪ -2‬تخصیص فضا برای فرایند‬ ‫‪ -1‬تخصیص یک شناسه یکتا به فرایند جدید‬
‫‪ -4‬برقراری پیوندهای الزم‬ ‫‪ -3‬مقدار دهی اولیه ‪PCB‬‬
‫‪ -5‬ایجاد و زسترد ساختمان داده های ممکن دیگر‪.‬‬
‫دالیل پایان یک فرایند‬

‫فراخوانی یک سرویس سیستم عامل برای بیان تکمیل اجرایش‬ ‫پایان طبیعی‬
‫در فرایند محاوره ای‪ ،‬مقدار زمانی که از آخرین ورودی کاربر زذشته است‪.‬‬ ‫سقف زمانی‬
‫انتظار زیادتر از حد برای بروز یک حادثه مشخص‬ ‫گذشت زمان‬
‫نیاز به حافظه ای بیش از آنچه که سیستم می تواند فراهم کند‪.‬‬ ‫نبود حافظه‬
‫مراجعه به محلهای غیر مجاز در حافظه‬ ‫تجاوز از حدود‬
‫تالد برای دسترسی به من عی که مجاز به استفاده از آن نیست‪.‬‬ ‫خطای حفاظت‬
‫مانند تقسیم بر صفر یا تالد برای ذخیره عددی بیرزتر از ظرفیت سخت افیاری‬ ‫خطای محاسباتی‬
‫مانند پیدا نکردن یک فایل‬ ‫خطای ورودی‪/‬خروجی‬
‫تالد برای اجرای دستورالعملی که وجود ندارد‬ ‫دستورالعمل نامعتبر‬
‫تالد برای اجرای دستورالعملی که مخصوص سیستم عامل است‬ ‫دستورالعمل ممتاز‬
‫داده با نوع نامناسب یا بدون مقدار اولیه‬ ‫استفاده نامناسب از‬
‫داده‬
‫به دالیلی مانند بن بست‬ ‫دخالت سیستم عامل‬
‫با پایان یک فرایند‪ ،‬فرایندهای فرزند آن نیی پایان داده شوند‬ ‫پایان یافتن پدر‬
‫فرایند حا پایان دادن به هر یک از فرایندهای فرزند خود را دارد‪.‬‬ ‫درخواست پدر‬
‫بلوک کنترل فرایند (‪)PCB‬‬

‫‪ ( Process Control‬مشخص‬ ‫)‪Bolock‬‬ ‫هر فرایند در سیستم بوسیله یک ساختاری به نام بلوک کنترل فرایند‬
‫میشود‪ .‬این بلوک مهمترین و محوریترین ساختمان داده در سیستم عامل است که تمام اطالعات مورد نیاز‬
‫سیستم عامل در مورد یک فرایند را در بردارد‪.‬‬
‫‪ PCB‬شامل موارد زیر است‪:‬‬

‫‪ -1‬حالت فرایند ‪ :‬یک فرایند می تواند در یکی از حاالت جدید‪ ،‬آماده‪ ،‬اجرا‪ ،‬انتظار و غیره باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬شمارنده برنامه ‪ :‬شامل آدرس دستور بعدی که باید اجرا شود‪.‬‬
‫‪ -3‬اطالعات زمانبندی ‪ : CPU‬شامل اولویت فرایند و اشاره زر به صف زمان ندی‪.‬‬
‫‪ -4‬اطالعات مدیریت حافظه ‪ :‬شامل مقدار ث اتهای پایه و حد‪ ،‬جدولهای صفحه یا قطعه‪.‬‬
‫‪ :‬مییان استفاده از پردازنده‪ ،‬محدویتهای زمانی‪ ،‬شماره فرایند‪.‬‬ ‫‪ -5‬اطالعات حسابرسی‬
‫‪ -6‬اطالعات وضعیت ‪ : I/O‬شامل لیست دستگاههای ‪ I/O‬تخصیص داده شده به فرایند‬
‫‪ -7‬ثباتهای ‪CPU‬‬
‫تفاوت تعویض حالت با تعویض فرایند‬

‫تعویض حالت و تعویض فرایند(تعویض متن) دو مفهوم مجیا هستند‪ .‬ممکن است تعویض حالت بدون تغییر‬
‫حالت فرایندی که در حال اجراست‪ ،‬صورت زیرد‪ .‬تعویض فرایند که متضمن تغییر حالت است‪ ،‬در مقایسره‬
‫با تعویض حالت‪ ،‬به تالد بیشتری نیاز دارد‪.‬‬
‫گامهای که در یک تعویض فرایند کامل وجود دارد‪:‬‬

‫‪ -1‬ذخیره سازی متن پردازنده‬
‫‪ -2‬بهنگام سازی بلوکهای کنترل فرایندی که هم اکنون در حالت اجراست‪.‬‬
‫‪ -3‬انتقال بلوک کنترل فرایند مربوط به این فرایند به صف مناسب‬
‫‪ -4‬انتخاو فرایند دیگری برای اجرا‬
‫‪ -5‬بهنگام کردن بلوک کنترل فرایند مربوط به فرایند انتخاو شده‬
‫‪ -6‬بهنگام سازی ساختمان داده های مدیریت حافظه‬
‫‪ -7‬بارزذاری مجدد متن پردازنده‬
‫فرایند معلق‬
‫فرایند معلا‪ ،‬فرایندی است که فوراً آماده اجرا نیست‪ .‬فرایند معلا توسط عاملی مانند سیستم عامل‪ ،‬خودد یا فراینرد پردر‪،‬‬
‫در حالت معلا قرار زرفته‪ .‬تا وقتی عامل تعلیا فرمان ندهد‪ ،‬نمی توان فرایند را از حالت معلا خارج کرد‪.‬‬
‫دالیل معلق کردن یک فرایند‬
‫‪ -1‬مبادله ‪:‬برای آوردن فرایندی که آماده اجراست‪ ،‬سیستم عامل نیاز به آزاد کردن حافظه کافی دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬ترتیب زمانی‪ :‬اجراء به طور دوره ای و به تعلیا رفتن آن هنگام انتظار برای اجرای بعدی‬
‫‪ -3‬درخواست کاربر محاوره ای ‪ :‬به منظور اشکالیدایی یا استفاده از منابع‬
‫‪ -4‬دالیل دیگر سیستم عامل ‪ :‬معلا کردن یک فرایند مضنون‬
‫‪ -5‬درخواست فرایند پدر ‪ :‬به طور نمونه فرایند ‪ ، A‬فرایند ‪ B‬را تولید کرده تا عمل خواندن از یک فایل را انجام دهد‬
‫و فرایند ‪ B‬در هنگام خواندن با خطایی مواجه شود و آنرا به فرایند ‪ A‬زیارد دهد‪ ،‬فرایند ‪ A‬در این حالت بررای رسریدزی‬
‫به علت خطا‪ ،‬فرایند ‪ B‬را به حالت معلا میبرد‪.‬‬
‫نمودار تغییرحالت فرایند با حاالت معلق‬

‫وقتی هیچ یک از فرایندهای موجرود در حافظره اصرلی در حالرت آمراده نیسرتند‪ ،‬سیسرتم عامرل یکری از‬
‫فرایندهای مسدود را از حافظه اصلی خارج و به صف فرایندهای معلا در روی دیسک مری بررد (م ادلره) و‬
‫فرایند دیگری را از صف معلا به حافظه اصلی می آورد یا درخواست فرایند جدیدی را می پذیرد و اجررا برا‬
‫این فرایند جدید ادامه می یابد‪.‬‬
‫وجود وضعیت معلا‪ ،‬موجب اجرای فرایند جدید حتی در صورت پر بودن حافظه اصلی می شود‪.‬‬
‫بنابراین حالت معلق را به حالتهای گفته شده‪ ،‬اضافه می کنیم‪:‬‬
‫‪ -1‬مسدود و معلق)‪(Suspend-Wait‬‬
‫فرایند مورد نظر در حافظه ثانوی و منتظر حادثه ای است‪.‬‬

‫‪ -2‬آماده و معلق )‪(Suspend-Ready‬‬
‫فرایند مورد نظر در حافظه ثانوی و به محض لود شدن در حافظه اصلی آماده اجراست‪.‬‬
‫حاالت ممکن در این نمودار‬

‫‪ -1‬مسدود به مسدود و معلق‬
‫وقتی هیچ فرایند آماده ای وجود نداشته باشد‪ ،‬فرایند مسدودی به خارج برده می شود ترا جرا بررای فراینرد دیگرری کره‬
‫مسدود نیست فراهم شود‪ .‬این تغییر حالت حتی در مواردی که فرایندهای آماده هم وجود دارد مری توانرد جهرت حفرظ‬
‫کارایی انجام شود‪.‬‬
‫‪ -2‬مسدود و معلق به آماده و معلق‬

‫وقتی حادثه ای که یک فرایند مسدود و معلا منتظر آن بوده است رخ دهرد بره حالرت آمراده و معلرا‬
‫میرود‪.‬‬
‫‪ -3‬آماده و معلق به آماده‬

‫وقتی که هیچ فرایند آماده ای در حافظه اصلی ن اشد‪ ،‬سیستم عامل یک فرایند آماده و معلا را به حالت آماده مری آورد‪.‬‬
‫همچنین ممکن است فرایند موجود در حالت آماده و معلا دارای اولویت بیشتری نس ت به همه فرایندهای آمراده باشرد‬
‫که در این حالت فرایند به حالت آماده‪ ،‬آورده می شود‪.‬‬
‫‪ -4‬آماده به آماده و معلق‬

‫به طور معمول سیستم عامل ترجیح می دهد یک فرایند مسدود را به جای فرایند آماده‪ ،‬به حال تعلیرا در آورد‪ .‬ولری در‬
‫صورتی که راهی برای خالی کردن حافظه اصلی ن اشد‪ ،‬یک فرایند آماده را به تعلیا در می آورد‪ .‬سررانجام ممکرن اسرت‬
‫سیستم عامل یک فرایند آماده ولی با اولویت کم را به جای فرایند مسدودی که اولویتش بیشتر است و زمران مری کنرد‬
‫بیودی آماده می شود به حالت معلا می برد‪.‬‬
‫‪ -5‬مسدود و معلق به مسدود‬
‫ازر اولویت فرایندی که در صف مسدود و معلا است از اولویت همه فرایندهای موجود در صف آماده و معلا بیشتر باشرد‬
‫و سیستم عامل زمان کند که حادثه ای که این فرایند مسدود‪ ،‬منتظر آن بوده است به زودی رخ دهرد‪ ،‬آن را بره حالرت‬
‫مسدود می آورد‪ .‬ال ته باید مقداری از حافظه اصلی خالی باشد تا آوردن یک فرایند مسدود به حافظه نس ت به یک فرایند‬
‫آماده معقول به نظر برسد‪.‬‬
‫‪ -6‬اجرا به آماده و معلق‬

‫معموال با پایان زمان منظور شده برای فرایند جاری‪ ،‬فرایند به حالت آماده منتقل می شود‪ .‬در اینحالت ازر این فرایند بره‬
‫خاطر فرایند با اولویت بیشتری ق ضه شود‪ ،‬سیستم عامل می تواند فرایند جاری را مستقیما به صف آماده و معلا منتقرل‬
‫کند تا بخشی از حافظه اصلی آزاد شود‪.‬‬
‫‪ -7‬مختلف به خروج‬
‫ممکن است یک فرایند از هر حالتی به حالت خروج منتقل شود‪.‬‬
‫انواع زمان ندها‬

‫کلید ند برنامگی زمان ندی است‪ .‬زمان ندی بر روی کارایی سیستم اثر میزرذارد‪ ،‬زیررا مشرخص میکنرد‬
‫کدام فرایندها منتظر مانده و کدام فرایندها به جلو بروند‪ .‬انواع زمان ندی برای پردازنده ع ارت است از‪:‬‬
‫(‪)Long Term Scheduler‬‬ ‫‪ -1‬زمانبند بلند مدت‬
‫تصمیم زیری در مورد افیودن به مجموعه فرایندها برای اجرا‪.‬‬
‫میان مدت(‪)Middle Term Scheduler‬‬ ‫‪ -2‬زمانبند‬
‫تصمیم زیری در مورد افیودن به تعداد فرایندهایی که بخشی یا تمام آنها در حافظه اصلی است‪.‬‬
‫‪ -3‬زمانبند کوتاه مدت ( ‪)Short Term Scheduler‬‬
‫تصمیم زیری در مورد اینکه کدام یک از فرایندهای موجود در حافظه اصلی‪ ،‬برای اجرا توسط پردازنده‬
‫انتخاو شود‪.‬‬
‫‪ -4‬زمانبندی ورودی‪/‬خروجی‬
‫موجود انجام بگیرد‪.‬‬ ‫‪I/O‬‬ ‫تصمیم می زیرد که کدام درخواست ‪ I/O‬فرایندها به وسیله یک دستگاه‬
‫وظیفه فعال سازی و تعلیا فرآیندها بر عهده زمان ند میان مدت(‪ (Medium-term scheduler‬می باشد‪.‬‬
‫زمان ند میان مدت‪ ،‬فرایندی را از حافظه اصلی حذف و به حافظه جان ی می برد‪ .‬این فرایند بعردا مری‬
‫تواند به حافظه اصلی لود شود‪ .‬این الگو را م ادله )‪ (swapping‬می زویند‪.‬‬
‫ایده اصلی زمان ندی میان مدت‪ ،‬این است که می تواند فرایندی را از حافظه حذف کند و درجه نرد‬
‫برنامگی را کاهش دهد‪.‬‬
‫زمان ند بلند مدت‪ ،‬ترکیب خوبی از فرایندهای ‪ I/O limited‬و ‪ ، CPU Limited‬انتخاو می کند‪.‬‬
‫نام دیگر زمان ند بلند مدت‪ ،‬زمان ند کار است‪.‬‬
‫نام دیگر زمان ند کوتاه مدت‪ ،‬زمان ند پردازنده است‪.‬‬
‫زمان ند بلند مدت نس تاً دفعات کمی اجرا میشود‪ ،‬زمان ند میان مدت نس تاً دفعات بیشتری بره اجررا‬
‫در میآید و زمان ند کوتاه مدت‪ ،‬بیشترین دفعات اجرا را دارد‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬اک ر سیستم های اشتراک زمانی فاقد زمان ند بلند مدت می باشند‪.‬‬
‫نمودار تغییر حالت فرایند همراه با زمانبندی‬
‫مثال‬
‫ازر ‪ 1۰‬میلی ثانیه طول بکشد تا فرایندی انتخاو زردد که ‪ 1۰۰‬میلی ثانیه اجرا شود‪ ،‬آنگاه ند درصد از‬
‫زمان ‪ ، CPU‬صرف زمان ندی کار می شود (به هدر می رود)؟‬
‫‪10‬‬
‫‪ 100  %9‬‬
‫‪10  100‬‬
‫توزیع کننده )‪(Dispatcher‬‬

‫توزیع کننده‪ ،‬پیمانه ای است که کنترل را به پردازنده ای می دهد که توسط زمان ند کوتراه مردت انتخراو‬
‫شده است‪ .‬این عمل شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫بستر)‪(Context Switch‬‬ ‫‪ -1‬تعویض‬
‫‪ -2‬تغییر به حالت کاربر‬
‫‪ -3‬پرد به محل مناس ی در برنامه کاربر و آغاز مجدد آن برنامه‪.‬‬
‫نخ )‪(Thread‬‬
‫تا به حال‪ ،‬مفهوم فرایند را به صورت واحدی معرفی کرده ایم که دارای دو خصوصیت تملک من ع و توزیع‬
‫وقت پردازنده است‪ .‬این دو خصوصیت می توانند مستقال توسط سیستم عامل رسیدزی شروند‪ .‬بررای تمرایی‬
‫این دو خصوصیت‪ ،‬به توزیع وقت پردازنده‪ ،‬نخ و به تملک من ع‪ ،‬فرایند می زویند‪.‬‬
‫مهم ترین مییت استفاده از سیستم های ند نخی این است کره در فراینرد ترک نخری‪ ،‬هرر زراه فراخروان‬
‫سیستمی مسدود کننده ای اجرا شود‪ ،‬یا یک نقص صفحه رخ دهد‪ ،‬کل فرایند مسدود می شود‪ .‬بره عنروان‬
‫م ال یک برنامه صفحه زسترده را در نظر بگیرید و فرض کنید کاربری می خواهد به طور دائمری و تعراملی‬
‫مقادیر را تغییر دهد‪ .‬می دانیم که در برنامه صفحه زسترده‪ ،‬وابستگی تابعی بین سلول هرای مختلرف بایرد‬
‫حفظ شود‪ .‬بنابراین ازر سلولی تغییر کند‪ ،‬محاس ات زیادی انجام می زیرد‪ .‬ازر فقط یک نرخ وجرود داشرته‬
‫باشد‪ ،‬وقتی برنامه منتظر دریافت ورودی است‪ ،‬محاس ات نمی تواند ادامه یابرد‪ ،‬رون فراخروان سیسرتمی‬
‫دریافت ورودی‪ ،‬کل فرایند را مسدود کرده است‪ .‬راه حل این است که از یک نخ برای خواندن ورودی کراربر‬
‫و از نخ دیگری برای بهنگام سازی صفحه زسترده استفاده شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫بسیاری از صفحات وو‪ ،‬شامل ند تصویر کو ک هستند که مرورزرر بایرد یرک اتصرال جدازانره را بررای‬
‫دریافت هر تصویر برقرار کند که زمان زیادی الزم دارد‪ .‬ازر در مرورزر از رود ند نخی استفاده شود‪ ،‬هرر‬
‫کدام از نخ ها می تواند به طور همیمان با نخ های دیگر تصویر مربوط به خود را درخواست کند‪.‬‬
‫به عنوان م الی دیگر از کاربرد نخ ها‪ ،‬جهت حفاظت در مقابل قطع برق می توان یک کلمه پررداز را طروری‬
‫طراحی کرد که هر یک دقیقه بافر ‪ RAM‬را روی دیسک بنویسد‪ .‬یک نرخ مری توانرد تنهرا بررای زررفتن‬
‫پشتی ان دوره ای ایجاد شود و خودد را مستقیما با سیستم عامل زمان ندی کند‪.‬‬
‫نخها و فرایندها می توانند ‪ 4‬حالت را بوجود آورند‪:‬‬

‫‪ -1‬یک فرایند‪ -‬یک نخ‬
‫‪ -2‬یک فرایند – ند نخ‬
‫‪ -3‬ند فرایند‪ -‬یک نخ در هر فرایند‬
‫‪ -4‬ند فرایند– ند نخ در هر فرایند‬
‫مثال‬
‫شکل زیر سیستمی با هار فرآیند را نشان می دهد که فرآیند اول شامل دو نخ ‪ T11‬و ‪ T12‬می باشد‪ .‬فراینرد‬
‫دوم شامل سه نخ است و ‪...‬‬
‫حاالت اصلی نخ ع ارت است از‪ :‬اجرا‪ ،‬آماده و مسدود‪( .‬نخ حالت معلا ندارد)‬
‫تمام نخ های یک فرایند‪ ،‬در حالت و منابع آن فرایند شریک هستند‪.‬‬
‫ازر نخ یک فرآیند در حال اجرا باشد و آن فرآیند به حالت خروج برود‪ ،‬نخ نمی تواند به اجرا ادامه دهد‪.‬‬
‫تعویض متن میان دو نخ متعلا به دو فرایند جدازانه‪ ،‬م ل این است که تعویض متن فرایند رخ داده است‪ .‬یعنی عمرل‬
‫سوئیچینگ مابین دو نخ متعلا به دو فرآیند جدازانه از نوع تعویض متن فرآیندی است‪.‬‬
‫نخ در برنامه نویسی‪ ،‬بخشی از یک فرایند یا برنامه بیرزتر می باشد‪.‬‬
‫ساختار نخ زاهی در محیط تک پردازنده ای‪ ،‬برای ساده کردن ساختار برنامه ای که منطقا اعمال متعددی را انجام مری‬
‫دهد‪ ،‬نیی مفید است‪.‬‬
‫با تقسیم یک کار به ند نخ‪ ،‬برنامه ساز می تواند کنترل زیادی روی مولفه ای بودن آن کاربرد و تنظیم وقرت حروادث‬
‫مربوط به آن داشته باشد‪.‬‬
‫پیاده سازی نخ‬
‫سه رود برای پیاده سازی و مدیریت نخ وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬نخ های سطح کاربر‬
‫‪ -2‬نخ های سطح هسته‬
‫‪ -3‬رود های ترکی ی‬
‫نخ های سطح کاربر‬
‫در این رود تمام عملیات راه ری در فضای آدرس کاربر انجام می شود‪ .‬در این رود هیینره ایجراد نرخ برا‬
‫هیینه تخصیص حافظه برای بر پا سازی پشته )‪ (stack‬نخ تعیین می شود‪ .‬تعویض متن نخ اغلب با تعرداد‬
‫کمی از دستورات العمل ها انجام می شود و فقط کافی است محتوای ث ات های پردازنرده بررای نرخ فعلری‪،‬‬
‫ذخیره شود و سپس مقادیر ق ال ذخیره شده مربوط به نخی که به آن سوئیچ می شود‪ ،‬بار زذاری شروند‪ .‬در‬
‫تعویض متن نخ ها نیازی به فالد کردن ‪ ، TLB‬تغییر نگاشت هرای حافظره و حسرابداری پردازنرده نمری‬
‫مزایای کتابخانه نخ سطح کاربر‬

‫‪ -1‬ایجاد و حذف سریع نخ ها‬
‫‪ -2‬همگام سازی سریع نخ ها‬
‫‪ -3‬تعویض متن کم هیینه و سریع‬
‫نقاط ضعف نخ های سطح کاربر‬
‫‪ -1‬ازر یک نقص صفحه )‪ (page fault‬برای یک نخ رخ دهد‪ ،‬کل فرایند و در نتیجه همه نخ های درون‬
‫آن به اشت اه مسدود می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬ازر نخی یک فراخوان سیستمی بلوکه کننده را صدا بیند‪ ،‬کل فرایند و همه نخ های درون آن نیری بره‬
‫اشت اه مسدود می شوند‪.‬‬
‫‪ -3‬ون سیستم عامل از وجود نخ ها آزاه نمی باشد‪ ،‬نخ ها را بین نردین پردازنرده بره خروبی پخرش و‬
‫زمان بندی نمی کند‪.‬‬
‫نخ های سطح هسته‬
‫ازر نخ ها در هسته سیستم عامل پیاده سازی شوند‪ ،‬مشرکالت رود ق رل رخ نمری دهنرد‪ .‬امرا رون هرر‬
‫عملیات نخ باید توسط هسته انجام شود‪ ،‬نیاز به یک فراخوانی سیستمی دارد و هیینه باال مری رود‪ .‬تعرویض‬
‫متن نخ در این رود ممکن است به اندازه تعویض متن فرایند پر هیینه باشد‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬میایا و معایب نخ های سطح کاربر و نخ های سطح هسته‪ ،‬بر عکس یکدیگرند‪.‬‬
‫روش ترکیبی‬
‫برای غل ه بر مشکالت دو رود ق ل‪ ،‬نخ های سطح کاربر و سطح هسته را را تلفیا می کنیم‪ .‬برای این کرار‬
‫فرایندهای س ک وزن)‪ (LWP‬ایجاد می کنیم‪ LWP .‬دورن متن یرک فراینرد اجررا شرده و بره ازای هرر‬
‫فرایند ممکن است ند ‪ LWP‬وجود داشته باشد‪ .‬سیستم عالوه بر داشتن ‪ LWP‬ها‪ ،‬یک بسته نخ سرطح‬
‫کاربر برای عملیات ایجاد و حذف نخ ها به برنامه های کاربردی ارائه می دهرد‪ .‬بسرته نرخ کرامال در فضرای‬
‫کاربر پیاده سازی می شود و تمام عملیات روی نخ ها بدون دخالرت هسرته انجرام مری شرود‪ .‬برنامره هرای‬
‫کاربردی ند نخی با ایجاد نخ ها و سپس انتساو هر نخ به یک ‪ LWP‬ساخته می شوند‪.‬‬
‫در این رود ازر نخی فراخوان سیستمی مسدود کننده ای را اجرا کند‪ ،‬اجرا از مد کاربر به مد هسته تغییرر‬
‫می کند ولی همچنان در متن ‪ LWP‬جاری ادامه می یابد‪ .‬در جایی که ‪ LWP‬جاری نتوانرد ادامره دهرد‪،‬‬
‫متن به ‪ LWP‬دیگری تعویض می شود که باعث یک تعویض متن برای باززشت به مد کاربر نیی می شود‪.‬‬
‫در رود ترکی ی‪ ،‬فراخوانی های سیستمی از نوع مسدود با تامین هم روندی حمایت می شوند‪.‬‬
‫تغییر متن )‪ (context switch‬در نخ های یک فرایند‪ ،‬اشاره زر پشرته )‪ (SP‬را تغییرر مری دهرد ولری ث رات هرا و‬
‫جداول مدیریت حافظه را تغییر نمی دهد و ارت اطی با ‪ TLB‬ندارد‪.‬‬
‫‪ TLB‬یک سخت افیار جستجوی سریع‪ ،‬کو ک و پنهان است‪ .‬در صفحه بنردی تعرداد انردکی از ورودیهرای جردول‬
‫صفحه در ‪ TLB‬قرار می زیرد‪.‬‬
‫)‪(TLB : Translation Lookaside Buffers‬‬
‫( مهندسی کامپیوتر – دولتی ‪)86‬‬

‫‪ -1‬در مدل انتقال حالت )‪ (transition state‬یک سیستم عامل که اجازه داده می شود یک فرآینرد از حافظره اصرلی بیررون‬
‫کشیده شود و در زمان مناسب دوباره به حافظه اصلی باززردانده شود (مانند ‪ ،)unix‬کدام یک از انتقال ها نمری توانرد مجراز‬
‫باشد؟‬
‫(‪ :sleep swapped‬جابجا شده‪ ،‬به خواو رفته)‬
‫(‪ : ready to run in memory‬آماده برای اجرا درحافظه)‬
‫‪ )1‬از ‪ sleep swapped‬به ‪ready to run in memory‬‬
‫‪ )2‬از ‪ ready to run in memory‬به ‪ready to run swapped‬‬
‫‪ )3‬از ‪ ready to run swapped‬به ‪ready to run in memory‬‬
‫‪ )4‬از ‪ sleep in memory‬به ‪sleep swapped‬‬
‫با توجه به نمودار حاالت فرایند‪ ،‬زیینه یک‪ ،‬یعنی انتقال از "مسدود و معلا" به "آماده" ‪ ،‬مجراز نمری باشرد‪.‬به تعراریف زیرر‬
‫توجه کنید‪:‬‬
‫مسدود و معلا ‪sleep swapped :‬‬
‫مسدود ‪sleep in memory :‬‬
‫آماده ‪ready to run in memory :‬‬
‫آماده و معلا ‪ready to run swapped :‬‬
‫ط ا این تعاریف زیینه ها را می توان به صورت زیر نوشت‪:‬‬
‫‪ )1‬از "مسدود و معلا" به "آماده"‬
‫‪ )2‬از "آماده" به "آماده و معلا"‬
‫‪ )3‬از "آماده و معلا" به "آماده"‬
‫‪ )4‬از "مسدود" به "مسدود و معلا"‬
‫(مهندسی کامپیوتر‪ -‬دولتی ‪)92‬‬
‫‪ -2‬کدم زیینه درباره مدل های ند نخی درست نیست؟‬
‫‪ )1‬مدل های یک به یک و ند به ند‪ ،‬توانایی بکارزیری بهتر از پردازنده ها‪/‬هسته ها را دارند‪.‬‬

‫‪ )2‬مدل ند به یک نس ت به مدل یک به یک‪ ،‬از کارایی کمتری برخوردار است‪.‬‬
‫‪ )3‬در مدل های یک به یک و ند به یک‪ ،‬امکان همیمانی کامل بین نخ ها وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬مدل یک به یک نس ت به مدل ند به یک‪ ،‬از همیمانی بیشتری برخوردار است‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬زیینه ‪ 3‬نادرست است‪.‬‬
‫ون در مدل ند به یک‪ ،‬امکان همیمانی کامل بین نخ ها وجود ندارد‪.‬‬
‫توضیح بیشتر‪ :‬بین نخ ها و فرایندها می تواند ‪ 4‬رابطه زیر برقرار باشد‪:‬‬
‫هر نخ اجرا‪ ،‬یک فرایند یکتا با فضای آدرسها و منابع خویش است‪.‬‬ ‫‪UNIX‬‬ ‫یک به یک‬
‫یک فرایند‪ ،‬یک فضای آدرس و مالکیت پویرای منرابع را تعریرف مری‬ ‫‪NT ,‬‬
‫چند به یک‬
‫کند‪ .‬ممکن است نخهای متعدد در داخل آن فرایند ایجاد و اجرا زردد‪.‬‬ ‫‪Solris,OS/2‬‬
‫ممکن است یک نرخ از محریط یرک فراینرد بره محریط فراینرد دیگرر‬
‫مهاجرت کند‪ .‬این موضوع حرکت یک نخ در بین سیستمهای مجریا را‬ ‫‪Clouds‬‬ ‫یک به چند‬
‫میسر می سازد‪.‬‬
‫ترکیب خصوصیات موارد ند به یک و یک به ند‬ ‫‪TRIX‬‬ ‫چند به چند‬
‫در رابطه با این مدل ها می توان زفت که‪:‬‬

‫الف‪ -‬توانایی بکارزیری پردازنده ها در مدل های یک به یک و ند به ند‪ ،‬بیشتر است‪.‬‬
‫و‪ -‬کارایی مدل یک به یک از مدل ند به یک‪ ،‬بیشتر است‪.‬‬
‫ج‪ -‬مدل یک به یک همیمانی بیشتری نس ت به مدل ند به یک دارد‪.‬‬
‫(مهندسی ‪ -IT‬دولتی ‪)91‬‬
‫‪ -3‬در رابطه با مدیریت نخ )‪ (thread‬کدام یک از جمالت زیر صحیح است؟‬
‫(توجه ‪ LWP :‬مخفف ‪ Light Weight Process‬است و محیط اجرای نخ می باشد‪).‬‬
‫‪ )1‬تغییر متن)‪ (Context switch‬مابین نخ ها شامل ‪ )1( :‬ذخیره ث ات های پردازنده مربوط به نخ بیرون رونده و بار کرردن‬
‫ث ات های پردازنده مربوط به نخ داخل شونده و (‪ )2‬ذخیره لیست فایل های باز شده توسط نخ است‪.‬‬
‫‪ )2‬یک نخ عادی در طول حیات خود ممکن است در ‪ LWP‬های متفاوتی‪ ،‬بخش هایی از اجرای خود را بگذراند‪.‬‬
‫‪ )3‬به ازای هر نخ‪ ،‬سیستم عامل یک ‪ LWP‬ایجاد می کند و نخ تا پایان حیات خود به آن ‪ LWP‬منتسب است‪ .‬زمران بنردی‬
‫نخ می تواند توسط سیستم عامل یا کاربر انجام پذیرد‪.‬‬
‫‪ )4‬نخ مستقیما زیر نظر سیستم عامل اجرا می شود و مدیریت آن نمی تواند در سطح کاربر باشد‪.‬‬
‫فرایند س ک وزن)‪ ، (LWP‬نگاشتی بین نخ سطح کاربر و نخ سطح هسته می باشد‪ .‬هر ‪ LWP‬از یک نخ سطح کاریر یرا بیشرتر حمایرت‬
‫می کند و به یک نخ سطح هسته می نگارد‪ LWP .‬ها مستقال توسط هسته زمان ندی شده و ممکن است به صورت موازی روی پردازنرده‬
‫های متعدد اجرا شوند‪.‬‬
‫یک نخ عادی در طول حیات خود ممکن است در ‪ LWP‬های متفاوتی‪ ،‬بخش هایی از اجرای خود را بگذراند‪ .‬بنرابراین زیینره ‪ 2‬درسرت‬
‫است‪ .‬زیینه ‪ 3‬نادرست است‪ ،‬ون تعداد ‪ LWP‬ها به اندازه تعداد نخ هایی است که هم اکنون با هسته درزیر هستند و سیستم عامل به‬
‫ازای هر نخ‪ ،‬یک ‪ LWP‬ایجاد نمی کند‪ .‬به طور نمونه ازر دو ‪ LWP‬موجود باشد و نخ سوم فرایند‪ ،‬درخواستی از هسته داشته باشد‪ ،‬باید‬
‫منتظر بماند تا یکی از ‪ LWP‬های ق لی کارد با هسته پایان یابد‪.‬‬
‫منتخبی از عناوین آموزشی منتشر شده بر روی فرادرس‬
‫برنامهنویسی‬
‫مدت زمان تقریبی‬ ‫عنوان آموزش‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫م انی برنامه نویسی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 13‬ساعت‬ ‫برنامه نویسی ‪ C -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2۰‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی‪++C‬‬
‫‪ 14‬ساعت‬ ‫برنامه نویسی کاربردی سی شار ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 14‬ساعت‬ ‫آموزد جامع شی زرایی در سی شار ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 23‬ساعت‬ ‫برنامه نویسی جاوا ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 28‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی ‪ PHP -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد فریمورک ‪ PHP‬کدایگنایتر ‪ (CodeIgniter) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد اسکریپت برنامه نویسی ‪ jQuery -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 13‬ساعت‬ ‫آموزد ویژوال بیسیک دات نت ‪ (Visual Basic.NET) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫آموزد تکمیلی ویژوال بیسیک دات نت ‪ (Visual Basic.NET) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی با رود سه الیه به زبان ‪ VB.Net -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫برنامه نویسی اسمال بیسیک یا ‪ Small Basic -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد ساخت بازی ساده در ویژوال بیسیک ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 11‬ساعت‬ ‫آموزد کاربردی ‪ SQL Server -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد آشنایی با ‪ LINQ to SQL‬در ‪ #C -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی با رود سه الیه به زبان سی شار ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی تحت ش که با سی شار در قالب پروهه ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد ‪ Cryptography‬در دات نت ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫برنامهنویسی (ادامه از صفحه قبل)‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد قفل نرم افیاری در سی شار از طریا رجیستری‬
‫‪ 13‬ساعت‬ ‫آموزد ساخت اپلیکیشن کتاو و کار با دادهها در اندروید ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 14‬ساعت‬ ‫آموزد ارت اط با دیتابیس سمت سرور در اندروید ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫آموزد ساخت روبات و کنترل آن با اندروید ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد ساخت اپلیکیشن دیکشنری صوتی دو زبانه با قابلیت تشخیص صوت کاربر ‪-‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬
‫کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫آموزد مدیریت بانک اطالعاتی اوراکل ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد مدیریت بانک اطالعاتی اوراکل پیشرفته ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫آموزد راه اندازی اوراکل ‪c 12‬در لینوکس‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد دیتازارد در اوراکل ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫برنامه نویسی متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 14‬ساعت‬ ‫متلب برای علوم و مهندسی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫برنامه نویسی متلب پیشرفته ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫طراحی رابط های زرافیکی )‪ (GUI‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی ‪ R‬و نرمافیار ‪RStudio -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد تکمیلی برنامه نویسی ‪ R‬و نرمافیار ‪ RStudio -‬کلیک کنید)‪(+‬‬
‫‪ 2۰‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی پایتون ‪ - 1‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی پایتون ‪ - 2‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫آموزد زرافیک کامپیوتری با ‪ OpenGL -‬کلیک کنید)‪(+‬‬
‫راه اندازی و مدیریت وبسایتها و سرورها‬
‫مدت زمان تقریبی‬ ‫عنوان فرادرس‬
‫‪ 28‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی ‪ PHP -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد فریمورک ‪ PHP‬کدایگنایتر ‪ (CodeIgniter) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد طراحی وو با ‪ HTML -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد طراحی وو با ‪ CSS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد پروهه محور ‪ HTML‬و ‪ CSS -‬کلیک کنید ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫آموزد جاوا اسکریپت ‪ (JavaScript) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫آموزد کار با ‪ cPanel -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫آموزد مدیریت هاست با ‪ DirectAdmin -‬کلیک کنید ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫راه اندازی سایت و کار با وردپرس ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫راه اندازی فروشگاه دیجیتال با وردپرس و ‪ Easy Digital Downloads -‬کلیک کنید‬
‫(‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫آموزد راه اندازی سایت شخصی با وردپرس ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد ترجمه قالب وردپرس ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد راه اندازی سایت خ ری با وردپرس ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫علوم کامپیوتر‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫ساختمان دادهها ‪-‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2۰‬ساعت‬ ‫آموزد ساختمان دادهها (مرور – تست کنکور ارشد) ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫آموزد نظریه زبانها و ماشینها ‪-‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد نظریه زبانها و ماشین (مرور – تست کنکور ارشد) ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 11‬ساعت‬ ‫آموزد سیستم های عامل ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 12‬ساعت‬ ‫آموزد سیستم عامل (مرور اجمالی و تست کنکور) ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد پایگاه دادهها ‪-‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد پایگاه دادهها (مرور – تست کنکور ارشد) ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫آموزد طراحی و پیاده سازی زبان های برنامه سازی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد طراحی و پیاده سازی زبان های برنامه سازی (مرور – تست کنکور ارشد) ‪-‬‬
‫‪ 12‬ساعت‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد رود های حل روابط باززشتی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد رود تقسیم و حل در طراحی الگوریتم ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد ذخیره و بازیابی اطالعات ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫آموزد ساختمان زسسته با رویکرد حل مساله ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫آموزد جامع مدارهای منطقی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2۰‬ساعت‬ ‫آموزد معماری کامپیوتر با رویکرد حل مسأله ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد ساختمان زسسته (مرور و حل تست های کنکور کارشناسی ارشد) ‪ -‬کلیک‬
‫‪ 12‬ساعت‬
‫کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد طراحی الگوریتم ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 19‬ساعت‬ ‫آموزد ش که های کامپیوتری ‪ - 1‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫علوم کامپیوتر (ادامه از صفحه قبل)‬
‫‪ 14‬ساعت‬ ‫آموزد نظریه زراف و کاربردها ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫آموزد نتورک پالس ‪ (+Network) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد مدل سازی ‪ UML‬با نرمافیار ‪Rational Rose -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد پردازد ویدئو ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫پردازد تصویر در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫آموزد پردازد تصویر با ‪ OpenCV -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫هوش مصنوعی‬
‫‪ 14‬ساعت‬ ‫الگوریتم هنتیک در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫الگوریتم ‪ PSO‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫الگوریتم ازدحام ذرات )‪ (PSO‬زسسته باینری ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫ترکیب الگوریتم هنتیک و ‪ PSO‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫حل مسأله فروشنده دوره زرد با استفاده از الگوریتم هنتیک ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 6‬ساعت‬ ‫الگوریتم مور گان در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 13‬ساعت‬ ‫الگوریتم رقابت استعماری در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫طراحی سیستم های فازی عص ی یا ‪ ANFIS‬با استفاده از الگوریتم های فرا ابتکاری و‬
‫تکاملی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫الگوریتم فرهنگی یا ‪ Cultural Algorithm‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫هوش مصنوعی (ادامه از صفحه قبل)‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫ش یه سازی ت رید یا ‪ Simulated Annealing‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫جستجوی ممنوع یا ‪ Tabu Search‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫الگوریتم کرم شب تاو یا ‪ Firefly Algorithm‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫بهینه سازی م تنی بر جغرافیای زیستی یا ‪ BBO‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫جستجوی هارمونی یا ‪ Harmony Search‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫کلونی زن ور مصنوعی یا ‪ Artificial Bee Colony‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫الگوریتم زن ورها یا ‪ Bees Algorithm‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫الگوریتم تکامل تفاضلی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫الگوریتم بهینه سازی علف هرز مهاجم یا ‪ IWO‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫الگوریتم بهینه سازی م تنی بر و یادزیری یا ‪ TLBO -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫الگوریتم بهینه سازی جهش قورباغه یا ‪ SFLA‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 19‬ساعت‬ ‫بهینه سازی ند هدفه در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫بهینه سازی مقید در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 28‬ساعت‬ ‫ش که های عص ی مصنوعی در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫آموزد کاربردی ش که های عص ی مصنوعی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد استفاده از ش که عص ی مصنوعی با نروسولوشن ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫ش که عص ی ‪ GMDH‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫ش که های عص ی زازی به همراه پیاده سازی عملی در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫ط قه بندی و بازشناسی الگو با ش که های عص ی ‪ LVQ‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد پیاده سازی الگوریتم های تکاملی و فراابتکاری در سی شار ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آمار و داده کاوی‬
‫‪ 88‬ساعت‬ ‫زنجینه فرادرس های یادزیری ماشین و داده کاوی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 71‬ساعت‬ ‫زنجینه فرادرس های محاس ات هوشمند ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 24‬ساعت‬ ‫آموزد یادزیری ماشین ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 24‬ساعت‬ ‫داده کاوی یا ‪ Data Mining‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد داده کاوی در ‪ RapidMiner -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 17‬ساعت‬ ‫آموزد وو کاوی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 28‬ساعت‬ ‫ش که های عص ی مصنوعی در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫آموزد کاربردی ش که های عص ی مصنوعی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫ش که عص ی ‪ GMDH‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫ش که های عص ی زازی به همراه پیاده سازی عملی در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫ط قه بندی و بازشناسی الگو با ش که های عص ی ‪ LVQ‬در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫خوشه بندی با استفاده از الگوریتم های تکاملی و فراابتکاری ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫تخمین خطای کالسیفایر یا ‪ Classifier -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫انتخاو ویژزی یا ‪ Feature Selection -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫انتخاو ویژزی با استفاده از الگوریتم های فرا ابتکاری و تکاملی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫کاهش تعداد رنگ تصاویر با استفاده از رود های خوشه بندی هوشمند ‪ -‬کلیک کنید‬
‫(‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد پردازد سیگنال های واقعی در متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫م انی و کاربردهای راه رد تلفیا داده یا ‪ Data Fusion -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 13‬ساعت‬ ‫آمار و احتمال مهندسی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آزمونهای فرض مربوط به میانگین جامعه نرمال در ‪ SPSS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آمار و داده کاوی (ادامه از صفحه قبل)‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد محاس ات آماری در اکسل ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد کنترل کیفیت آماری ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد کنترل کیفیت آماری با ‪ SPSS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد مدل سازی معادالت ساختاری با ‪ Amos -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫تجییه و تحلیل اطالعات با نرمافیار ‪SAS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫مهندسی برق‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫طراحی دیجیتال با استفاده از وریلوگ یا ‪ Verilog -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫آموزد جامع مدارهای منطقی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد مروری طراحی و پیاده سازی مدارات منطقی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد میکروکنترلر ‪ AVR‬و نرمافیار ‪CodevisionAVR -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫آموزد تکمیلی میکروکنترلر ‪ AVR‬و نرمافیار ‪CodevisionAVR -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 6‬ساعت‬ ‫آشنایی با‪ PLC‬های ساخت شرکت های ‪ Omron‬و ‪ Keyence -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫میکروکنترلر ‪ PIC‬با کامپایلر ‪ CCS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد تحلیل و طراحی مدارات الکترونیکی با ‪ Proteus -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد ش یه سازی و تحلیل مدارهای الکتریکی و الکترونیکی با پی اسپایس )‪(PSpice‬‬

‫‪-‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد مقدماتی ‪ ADS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد تکمیلی آنالیی مدار با نرمافیار ‪ADS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫مهندسی برق (ادامه از صفحه قبل)‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد تحلیل ریاضی مدارات الکتریکی با ‪ OrCAD -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد ش یه سازی مدارات الکترونیکی با ‪ Orcad Capture -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد برنامه نویسی آردوینو ( ‪Arduino) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد تکمیلی برنامه نویسی آردوینو ‪ (Arduino) -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 7‬ساعت‬ ‫آموزد طراحی برد مدار اپی به کمک نرمافیار ‪ Altium Designer -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد م انی ربات های برنامه پذیر ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 16‬ساعت‬ ‫آموزد ساخت روبات و کنترل آن با اندروید ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 9‬ساعت‬ ‫آموزد مدارهای الکتریکی ‪ - 1‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 11‬ساعت‬ ‫آموزد مدارهای الکتریکی ‪ - 2‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬ ‫آموزد سیستم های کنترل خطی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 13‬ساعت‬ ‫آموزد مکاترونیک کاربردی ‪ - 1‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد کامسول (م احث منتخب) ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آموزد سینماتیک مستقیم و معکوس رباتها ‪-‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 27‬ساعت‬ ‫آموزد تجییه و تحلیل سیگنالها و سیستم ها ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد متلب با نگرد تحلیل آماری‪ ،‬تحلیل سری های زمانی و داده های مکانی ‪-‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫پردازد سیگنال های دیجیتال با استفاده از نرمافیار متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫ش یه سازی سیستم با سیمیولینک ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 11‬ساعت‬ ‫آموزد سیستم های قدرت در سیمولینک و متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آنالیی پایداری و کنترل سیستم های قدرت با استفاده از جع ه ابیارهای نرمافیار متلب ‪-‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫آشنایی با ‪ SimPowerSystems‬در ش یه سازی سیستم های قدرت ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫مهندسی برق (ادامه از صفحه قبل)‬
‫ش یه سازی ماشین های الکتریکی در تول اکس های ‪ Simulink‬و ‪SimPowerSystem‬‬

‫در نرمافیار متلب ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 8‬ساعت‬ ‫آموزد الکترونیک قدرت – ش یه سازی در متلب و سیمولینک ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد ش یه سازی عملکرد انواع ماشین های الکتریکی در سیمولینک متلب ‪ -‬کلیک‬
‫‪ 1۰‬ساعت‬
‫کنید (‪)+‬‬
‫‪ 4‬ساعت‬ ‫برنامه های پاسخگویی بار ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 21‬ساعت‬ ‫آموزد نرمافیار ‪ ETAP‬برای تحلیل سیستم های قدرت ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد مقدماتی نرمافیار ‪GAMS‬برای حل مسائل بازار برق ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد پخش بار اقتصادی (دیسپا ینگ اقتصادی) در ‪ GAMS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫کاربرد فازی در سیستم های قدرت ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 5‬ساعت‬ ‫آموزد نرمافیار ‪HFSS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫طراحی آنتن مایکرواستریپ به کمک نرمافیار ‪HFSS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫آموزد طراحی و ش یه سازی آنتن های ‪ SIW‬با ‪ HFSS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫آموزد بررسی کامل آنتن های مایکرواستریپ و طراحی آن توسط ‪ CST -‬کلیک کنید‬
‫(‪)+‬‬
‫آموزد تجییه سیگنال به مولفه های مود ذاتی یا ‪Empirical Mode Decomposition‬‬
‫‪ 4۰‬دقیقه‬
‫‪-‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 3‬ساعت‬ ‫نمونه برداری و بازسازی اطالعات در سیستم های کنترل دیجیتال ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 1‬ساعت‬ ‫بررسی پاسخ ورودی پله در شناسایی فرآیندهای صنعتی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫مدل سازی و شناسایی سیستم های دینامیکی با استفاده از مدل ‪ ARX‬و ش که فازی‬
‫عص ی ‪ ANFIS -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫طراحی و تنظیم ضرایب کنترل کننده ‪ PID‬با منطا فازی ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪ 2‬ساعت‬ ‫آموزد کنترل سیستم هار تانک ‪ -‬کلیک کنید (‪)+‬‬
‫‪3‬‬ ‫فصل‬
‫زمان بندی پردازنده‬

‫هدف از زمان بندی پردازنده‪ ،‬تخصیص فرایندها به پردازنده در طول زمان است به زونه ای که هردف هرای‬
‫سیستم از ق یل زمان پاسخ‪ ،‬توان عملیاتی و کارایی پردازنده را برآورده سازد‪ .‬زمان بندی پردازنرده‪ ،‬اسراس‬
‫سیستمهای عامل ند برنامه ای است‪ .‬با حرکت پردازنده بین فرایندها‪ ،‬سیستم عامل می توانرد بهرره وری‬
‫کامپیوتر را افیایش دهد‪.‬‬
‫معیارهای زمان بندی‬
‫معیارهای زمان بندی به دو دسته تقسیم میشوند‪ .‬معیارهای از دید کاربر مانند زمان پاسخ و معیارهرای از‬
‫دید سیستم ‪ :‬مانند توان عملیاتی‪ ،‬بهره وری پردازنده‪.‬‬
‫توان عملیاتی(‪ : )throughput‬تعداد فرایندهایی که در واحد زمان تکمیل می شوند‪.‬‬
‫زمان انتظار = " زمان خروج – زمان اجرا – زمان ورود "‬
‫زمان برگشت = " زمان خروج – زمان ورود "‬
‫زمان برگشت = " زمان انتظار ‪ +‬زمان اجرا "‬
‫تذکر‪ :‬نام های دیگر زمان برزشت )‪ (turnaround time‬ع ارتنداز ‪:‬‬
‫زمان اجرای کامل‪ ،‬زمان کل‪ ،‬زمان تکمیل و زمان پاسخ(‪.)response time‬‬
‫استفاده از پردازنده (بهره وری ‪ )CPU‬در سیستم های اشتراکی معیار مهمی است‪.‬‬
‫به زمان مشخصی از پردازنده که برای اجرای مجموعه دستور العملهای مربوطه به ‪ CPU‬در نظر زرفته‬
‫می زویند‪.‬‬ ‫شود‪(CPU Brust Time ) CBT،‬‬ ‫می‬
‫از دید کاربر زمان پاسخ و از دید سیستم بهره وری پردازنده‪ ،‬مهم است‪.‬‬
‫معیارهای زمان بندی زفته شده به یکدیگر وابسته هستند و بهینه سازی همه آن ممکن نمیباشد‪.‬‬
‫دسته بندی سیاست های زمان بندی‬
‫‪)non‬‬ ‫‪ -1‬بدون قبضه کردن (‪preemptive‬‬
‫در حالت بدون ق ضه کردن (انحصاری)‪ ،‬همین که یک فرایند درحالت اجرا قرار زرفرت‪ ،‬آنقردر بره اجررا‬
‫مسدود شود‪.‬‬ ‫‪I/O‬‬ ‫ادامه میدهد تا خاتمه یابد یا اینکه خودد (داوطل انه)‪ ،‬برای انتظار‬
‫‪ -2‬با قبضه کردن (‪)preemptive‬‬
‫در حالت با ق ضه کردن (غیر انحصاری)‪ ،‬فرایند در حال اجرا میتواند توسط سیستم عامل متوقف شود و‬
‫به حالت آماده منتقل شود‪.‬‬
‫تصمیم به ق ضه کردن میتواند در یکی از حاالت زیر انجام زیرد‪:‬‬
‫‪ -1‬به صورت دوره ای براساس وقفه ساعت‬
‫‪ -2‬در زمان ورود یک فرایند جدید‬
‫‪ -3‬در زمانی که فرایند مسدودی به حالت آماده برود‪.‬‬
‫سیاست هایی که با ق ضه کردن همراه است سربار بیشتری را به همراه دارند ولی خدمت بهتری را ارائه میدهند‪.‬‬
‫الگوریتم های زمان بندی‬

‫الگوریتم های زمان بندی پردازنده ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬سرویس به ترتیب ورود (‪)FCFS‬‬
‫‪ -2‬نوبت زردشی (‪)RR‬‬
‫‪ -3‬کوتاهترین فرایند (‪ SPN‬یا ‪)SJF‬‬
‫‪ -4‬کوتاهترین زمان باقی مانده (‪)SRT‬‬
‫‪ -5‬باالترین نس ت پاسخ (‪)HRRN‬‬
‫‪ -6‬فیدبک (‪)FB‬‬
‫و الگوریتم های زیر که در کتاو سیل رشاتی آورده شده است‪.‬‬
‫‪Priority‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪MLQ‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪MLFQ‬‬ ‫‪-1‬‬
‫‪FCFS :‬‬ ‫‪First–Come First-Served‬‬
‫‪RR‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪Round Robin‬‬
‫‪SPN :‬‬ ‫‪Shortest Process Next‬‬
‫‪SRT :‬‬ ‫‪Shortest Remaining Time‬‬
‫‪HRRN :‬‬ ‫‪Highest Response Ratio Next‬‬
‫‪FB‬‬ ‫‪:‬‬ ‫‪Feed Back‬‬
‫‪MLFQ :‬‬ ‫‪Multi Level Feedback Queue‬‬
‫‪MLQ :‬‬ ‫‪Multi Level Queue‬‬
‫سرویس به ترتیب ورود )‪(FCFS‬‬

‫در این الگوریتم فرایندی انتخاو میشود که بیشتر منتظر بوده است‪ ،‬یعنی زودتر ‪ CPU‬را درخواست کررده‬
‫است‪ .‬پیاده سازی این الگوریتم با یک صف (‪ )FIFO‬انجام میشود‪ .‬وقتی فرایندی وارد صف آمراده میشرود‪،‬‬
‫‪ PCB‬آن در انتهای صف قرار میزیرد و با آزاد شدن ‪ ، CPU‬فرایند موجود در اول صرف‪ CPU ،‬را در اختیرار‬
‫خواهد زرفت و از صف حذف میشود‪.‬‬
‫‪FCFS‬‬ ‫ویژگی های زمان بندی‬

‫‪ -1‬زرسنگی ندارد‪.‬‬
‫‪ -2‬برای فرایندهای طوالنی بسیار بهتر از فرایندهای کوتاه عمل میکند‪.‬‬
‫‪ -3‬سربار حداقل است‪ ،‬ون نیازی به اطالعات ق لی در مورد فرایندها نمیباشد‪.‬‬
‫‪ -4‬تابع انتخاو برابر )‪ Max (wait‬است‪.‬‬
‫‪ -5‬میانگین زمان انتظار بسیار باال میباشد‪.‬‬
‫‪ -6‬در یک سیستم تک پردازنده ای‪ ،‬رود خوبی نیست‪.‬‬
‫‪ -7‬انحصاری است‪.‬‬
‫ضربه میزند‪ (.‬ون وقتی فرایند ‪ CPU bound‬در حرال اجراسرت‪ ،‬فراینردهای‬ ‫‪I/O bound‬‬ ‫‪ -8‬به فرایندهای‬
‫‪ I/O bound‬باید منتظر باشند‪).‬‬
‫‪ -9‬میتواند باعث استفاده ناکارآمد از ‪ CPU‬و دستگاههای ‪ I/O‬شود‪ .‬وقتی فرایند جاری حالت اجررا را تررک‬
‫میکند‪ ،‬فرایندهای آماده ‪ I/O bound‬به سرعت حالت اجرا را زذرانرده و بررای رویردادهای ‪ I/O‬مسردود‬
‫میشوند‪ .‬در این لحظه‪ ،‬ازر فرایند ‪ CPU bound‬نیی مسدود باشد‪ CPU ،‬بیکار میشود‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬برای بدست آوردن زمان پاسخ و زمان انتظار فرایندها از روشی به نام زانت استفاده می شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫با توجه الگوریتم ‪ ، FCFS‬زانت را برای فرایندهای زیر رسم نمایید‪.‬‬
‫زمان اجرا زمان ورود‬
‫‪A‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬

‫حل‪:‬‬
‫‪5‬‬ ‫این نمودار مشخص می کند که در لحظه یک اجرای فرایند ‪ ، A‬بدون هیچ انتظاری شروع شرده و بعرد از‬
‫میلی ثانیه در لحظه ‪ ، 6‬پایان یافته است‪ .‬سپس اجرای فرایند ‪ B‬با ‪ 2‬میلی ثانیه تاخیر شروع شده و بعرد از‬
‫‪ 8‬ثانیه دیگر در لحظه ‪ 14‬پایان یافته است‪ .‬از زانت می توان زمان پاسخ را نیی بدست آورد‪ .‬کافی اسرت کره‬
‫زمان ورود (که در جدول اولیه داده شده) را از زمان خروج (که در زانت مشخص است) کرم کررد‪ .‬بنرابراین‬
‫زمان پاسخ فرایند ‪ A‬برابر ‪ 5‬میلی ثانیه )‪ (6-1‬و زمان پاسخ فرایند ‪ B‬برابر ‪ 10‬میلی ثانیه )‪ (14-4‬مری باشرد‪.‬‬
‫مثال‬
‫برا زمانهرای‬ ‫‪P3‬‬ ‫و ‪ P2‬و‬ ‫‪P1‬‬ ‫در صورت استفاده از الگوریتم ‪ ، FCFS‬میانگین زمان انتظار بررای سره فراینرد‬
‫میلی ثانیه را بدست آورید‪(.‬فرایندها در زمان صفر وارد شده اند‪).‬‬ ‫‪8‬‬ ‫اجرای ‪ 10‬و ‪ 4‬و‬
‫حل‪ :‬ابتدا فرایند ‪ P1‬اجرا شده که ‪ 10‬میلی ثانیه طول می کشد‪ ،‬سپس فرایند ‪ P2‬که ‪ 10‬میلی ثانیه منتظرر‬
‫بوده است اجرا شده و بعد از ‪ 4‬میلی ثانیه (در زمان ‪ )14‬اجرای آن تمام می شود‪ .‬در نهایت فراینرد ‪ P3‬بعرد‬
‫از ‪ 14‬میلی ثانیه انتظار اجرا می شود‪ .‬زانت آن به صورت زیر است‪:‬‬
‫زمان انتظار را به کمک رابطه "زمان خروج – زمان اجرا" محاس ه می کنیم‪:‬‬
‫‪(10  10)  (14  4)  (22  8) 0  10  14‬‬
‫‪‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫مثال‬
‫در الگوریتم ‪ FCFS‬با توجه به فرایندهای داده شده‪ ،‬مطلوو است‪:‬‬
‫الف‪ -‬میانگین زمان اجرا‬
‫و‪ -‬میانگین زمان انتظار‬
‫ج‪ -‬میانگین زمان برزشت(پاسخ)‬
‫نام فرایند‬ ‫زمان ورود‬ ‫زمان پردازش‬
‫‪A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫حل‪:‬‬
‫زانت فرایندها به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫الف‪ -‬میانگین زمان اجرا‪:‬‬

‫‪3  3  3  2 11‬‬
‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫و‪ -‬میانگین زمان انتظار‪:‬‬
‫‪(3  3  0)  (6  3  1)  (9  3  4)  (11  2  6) 0  2  2  3 7‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫ج‪ -‬میانگین زمان برزشت‪:‬‬

‫‪(3  0)  (6  1)  (9  4)  (11  6) 3  5  5  5 18‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫تذکر‪ :‬ال ته می توانستیم با توجه به رابطه زیر نیی ‪ ،‬میانگین زمان برزشت را محاس ه کنیم‪:‬‬
‫میانگین زمان برزشت = میانگین زمان اجرا ‪ +‬میانگین زمان انتظار‬
‫نوبت گردشی )‪(RR‬‬

‫این الگوریتم ش یه به ‪ FCFS‬است‪ ،‬با این تفاوت که زمان ند پردازنده بین فرایندها در یرک صرف رخشری‬
‫حرکت کرده و‪ CPU‬حداک ر به مدت یک کوانتوم زمانی به هر فرایند تخصریص داده میشرود‪ .‬ازرر در یرک‬
‫کوآنتوم زمانی‪ ،‬اجرای پروسسی تمام نشود به ته صف میرود‪.‬‬

‫ویژگی های روش ‪RR‬‬
‫‪ -1‬در سیستمهای اشتراک زمانی یا در سیستم پردازد تراکنش بسیار مؤثر میباشد‪.‬‬
‫‪ -2‬ازر برهه زمانی از زمان اجرای بلندترین فرایند بیشتر باشد‪ ،‬سیاست ‪ RR‬به ‪ FCFS‬تنیل مییابد‪.‬‬
‫‪ -3‬زمان بندی ‪ ،RR‬غیر انحصاری (ق ضه شدنی) میباشد‪.‬‬
‫‪ -5‬عملکرد آن عادالنه است‪.‬‬
‫‪ -6‬ازر برهه زمانی خیلی کو ک باشد‪ ،‬توان عملیاتی ان کم است‪.‬‬
‫‪ -7‬برای فرایندهای کوتاه‪ ،‬زمان برزشت خوبی ارائه می کند‪.‬‬
‫‪ -8‬از مشکالت آن‪ ،‬رفتار با فرایندهای در تنگنای پردازنده در مقایسه با فرایندهای در تنگنای ‪ I/O‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫میانگین زمان انتظار سه پردازد زیر با استفاده از سیاست زمان بندی ‪ RR‬با کوانتوم زمانی ‪ 3‬میلی ثانیره را‬
‫بدست آورید؟ (زمان ورود= صفر ) (زمان پردازد ‪)P1=9,P2=2,P3=2 :‬‬
‫حل‪ :‬زانت بصورت زیر می باشد‪:‬‬
‫اجرای پروسس‪ P1‬در اولین برد زمانی تمام نمیشود و به انتهای صف مریرود و پروسرس‪ P2‬و ‪ P3‬ق رل از‬
‫پایان برد زمانی‪ ،‬به پایان میرسند‪ .‬میانگین زمان انتظار برابر است با‪:‬‬
‫)‪(13  9)  (5  2)  (7  2‬‬
‫‪4‬‬
‫‪3‬‬
‫مثال‬
‫ازر زمان اجرای پروسسهای ‪ P4,P3,P2,P1‬به ترتیب ‪ 80,90,30,50‬باشد و رود ‪ RR‬برا کوانتروم زمرانی ‪ 40‬و‬
‫زمان تعویض متن ‪ 10‬استفاده شود‪ ،‬میانگین زمان برزشت کدام است؟ (زمان ورود= ‪)0‬‬
‫حل‪ :‬زانت فرایندها به صورت زیر است‪:‬‬
‫میانگین زمان برزشت برابر است با‪:‬‬

‫‪200  80  320  300‬‬
‫‪ 225‬‬
‫‪4‬‬
‫مثال‬
‫پنج فرایند با مشخصات زیر به یک سیستم با زمان بندی ‪ RR‬با برد زمانی ‪ q=1‬وارد شوند‪ .‬نمودار زانت را رسم کنید‪.‬‬
‫زمان ورود‬ ‫زمان اجرا‬
‫‪P1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫فرض‪ :‬همیشه بین فرایندی که در لحظه ‪ t‬برد زمانی خود را به پایان می رساند و فرایند ورودی در لحظره‬
‫‪ ،t‬اولویت با فرایند ق لی موجود در سیستم است و در شرایط کامال یکسان بین دو فرایند‪ ،‬اولویت با فراینرد‬
‫با شماره کو کتر است‪.‬‬
‫حل‪:‬‬
‫زانت به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪P3‬‬ ‫‪P4‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪P5‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫در لحظه ‪ P1 ، 0‬و ‪ P2‬وارد می شوند‪ .‬پردازنده به ‪ P1‬داده می شود و ‪ P2‬در صف قرار می زیرد‪ .‬در لحظه‬
‫‪ ،‬پردازنده از ‪ P1‬زرفته شده و بعد از ‪ P2‬در صف قرار می زیرد‪ .‬همچنین ‪ P3‬و ‪ P4‬که در همین لحظه وارد‬
‫‪P2‬‬ ‫داده می شود‪ .‬در لحظه ‪ ، 2‬پردازنده از‬ ‫‪P2‬‬ ‫قرار می زیرند‪ .‬پردازنده به‬ ‫‪P1‬‬ ‫شده اند‪ ،‬در صف پشت سر‬
‫‪P2‬‬ ‫که در همین لحظه وارد شده در انتهای صف بعد از‬ ‫‪P5‬‬ ‫زرفته شده و به انتهای صف بعد از ‪ P4‬رفته و‬
‫تمام شده و‬ ‫‪P1‬‬ ‫(فرایند ابتدای صف)داده می شود‪ .‬در لحظه ‪ ، 3‬اجرای‬ ‫‪P1‬‬ ‫قرار می زیرد‪ .‬پردازنده هم به‬
‫پردازنده به ‪ P3‬که اول صف است داده می شود‪ .‬در لحظه ‪ ، 4‬اجرای ‪ P3‬تمام شده و پردازنده به فرایند اول‬
‫‪6‬‬ ‫صف یعنی ‪ P4‬داده می شود‪ .‬در لحظه ‪ ، 5‬اجرای ‪ P4‬تمام شده و پردازنده به ‪ P2‬داده می شود‪ .‬در لحظه‬
‫تمام شده و پردازنده به ‪ P5‬داده می شود‪.‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪ ،‬اجرای‬
‫مثال‬
‫به کمک رود زمان بندی نوبهای با کوانتوم زمانی ‪ 20‬میلی ثانیه‪ ،‬متوسط زمان انتظار پردازههرا را محاسر ه‬
‫کنید؟ (زمان ‪ Context Switch‬برابر ‪ 5‬میلی ثانیه است‪().‬زمان ورود همه فرایندها = ‪) 0‬‬
‫فراین‬
‫زمان اجرا‬
‫د‬
‫‪A‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪50‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪30‬‬
‫حل‪ :‬زانت آن به صورت زیر است‪:‬‬
‫و میانگین زمان انتظار برابر است با ‪:‬‬

‫‪(120  40)  (45  20)  (175  50)  (160  30) 80  25  125  130‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 90‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی شامل هار فرایند است که داخل هر فرایند می تواند بیش از یک نخ اجرایی وجود داشته باشد مطابا جردول زیرر‬
‫مفروض است‪ .‬برای فرایندها از الگوریتم ‪ Round-Robin‬با برد زمانی ‪ q=10‬استفاده کنید‪ .‬داخل هر فرایند از رود ‪FIFO‬‬
‫برای تعویض نخ ها استفاده می شود و تا زمانی که اجرای یک نخ تمام نشده‪ ،‬نوبت به نرخ بعردی نمری رسرد‪ .‬بررای تعرویض‬
‫فرایند ‪ 1ms‬و برای تعویض نخ در داخل فرایند ‪ 0.5ms‬زمان الزم است‪ .‬نمودار زانت را رسم کنید‪.‬‬
‫فرایند‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪P3‬‬ ‫‪P4‬‬

‫نخ‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪H‬‬
‫زمان‬
‫‪14‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪3‬‬
‫اجرا‬
‫حل‪ :‬نمودار زانت به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی شامل سه فرایند مطابا جدول زیر مفروض است‪ .‬برای فرایندها از الگوریتم ‪ Round-Robin‬با برد زمانی ‪ 8‬میلی‬
‫ثانیه استفاده کنید‪ .‬داخل هر فرایند از رود ‪ FIFO‬برای تعویض نخ ها استفاده می شود و تا زمانی که اجرای یک نخ تمام‬
‫نشده‪ ،‬نوبت به نخ بعدی نمی رسد‪ .‬برای تعویض فرایند ‪ 2ms‬و برای تعویض نخ در داخل فرایند ‪ 1ms‬زمان الزم است‪.‬‬
‫میانگین زمان پاسخ را برای نخ های هر فرایند محاس ه کنید‪.‬‬
‫فرایند‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪P3‬‬
‫نخ‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪F‬‬
‫زمان اجرا‬ ‫‪5‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬
‫میانگین زمان پاسخ برای نخ های هر فرایند برابر است با‪:‬‬

‫‪91‬‬
‫‪A  5, B  36, C  50 ‬‬
‫‪3‬‬
‫‪71‬‬
‫‪D  18, E  53 ‬‬
‫‪2‬‬
‫‪F  26‬‬
‫کوتاهترین فرایند ) ‪ SPN‬یا ‪)SJF‬‬

‫در این سیاست فرایندی برای اجرا انتخاو میشود که به کوتاهترین زمان پردازد نیاز دارد ‪ .‬یعنری فراینرد‬
‫کوتاه از روی فرایندهای بلند میزذرد و به ابتدای صف میآید‪.‬‬
‫ویژگی های الگوریتم ‪SPN‬‬
‫‪ -1‬از معایب آن‪ ،‬نیاز به دانستن زمان پردازد هر فرایند است‪.‬‬
‫‪ -2‬انحصاری است‪.‬‬
‫‪ -3‬امکان زرسنگی فرایندهای طوالنی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬برای محیط های اشتراک زمانی‪ ،‬مناسب نیست‪.‬‬
‫‪ -5‬میانگین زمان انتظار‪ ،‬کمینه است‪.‬‬
‫مثال‬
‫میانگین زمان انتظار را برای فرایندهای زیر به رود ‪ SJF‬بدست آورید؟(ورود همه در لحظه صفر)‬
‫) ‪(P1=7 , P2=8 , P3=3 , P4=5‬‬
‫حل‪ :‬ترتیب اجرا برابر است با‪( :‬از کوتاهترین کار شروع میشود)‬
‫میانگین زمان انتظار برابر است با‪:‬‬

‫)‪(15  7)  (23  8)  (3  3)  (8  5‬‬
‫‪ 6.5‬‬
‫‪4‬‬
‫مثال‬
‫محاس ه کنید‪.‬‬ ‫‪SJF‬‬ ‫با توجه به جدول زیر متوسط زمان انتظار را در هر یک از روشهای‬
‫(زمان تعویض متن= ‪ 1‬میلی ثانیه)‬
‫زمان ورود‬ ‫زمان موردنیاز‬
‫پروسس‬
‫به سیستم‬ ‫پردازد‬
‫‪A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫پاسخ‪ :‬نمودار زانت به صورت زیر است‪:‬‬
‫زمان انتظار هر یک از فرایندها برابر است با‪:‬‬

‫‪19  12  0  8  4 43‬‬
‫‪A  19, B  12, C  0, D  8, E  4 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫پیش بینی زمان انفجار محاسباتی بعدی‬

‫در الگوریتم ‪ SJF‬راهی وجود ندارد که از انفجار محاس اتی بعدی آزاهی پیدا کنیم‪ .‬یک رود این اسرت کره‬
‫زمان ندی ‪ SJF‬تخمین زده شود‪ .‬ممکن است طول بعدی را ندانیم‪ ،‬اما می توانیم انردازه اد را پریش بینری‬
‫کنیم‪ .‬با تخمین طول انفجار محاس اتی بعردی‪ ،‬مری تروانیم فرآینردی را انتخراو کنریم کره طرول انفجرار‬
‫محاس ر اتی بعرردی آن کوترراهتر اسررت‪ .‬برررای تخمررین از رابطرره ‪ S n  S n 1  (1   )Tn 1‬اسررتفاده مرری شررود‪.‬‬
‫)‪(0    1‬‬
‫مثال‬
‫سه وظیفه ‪ C, B،A‬را در نظر بگیرید که تاکنون ‪ n-1‬بار در سیکل آماده‪-‬اجرا‪-‬مسدود طی مسیر کررده انرد‪.‬‬
‫زمان اجرای واقعی سیکل ‪ n-1‬ام این وظایف بترتیب‪ 4 ،2 ،‬و ‪ 6‬میلی ثانیه و زمان برآورد شده بررای اجررای‬
‫‪7‬‬ ‫‪ n-1‬ام آنها نیی بترتیب ‪ 6 ،4‬و ‪ 6‬میلی ثانیه می باشد‪.‬زمان اجرای واقعی در سریکل‪ n‬ام بره ترتیرب ‪ 4 ،5‬و‬
‫است‪ .‬با فرض ‪   0.5‬نحوه زمان ندی این وظایف با استفاده از الگوریتم ‪ SJF‬را مشخص کنید‪.‬‬
‫حل‪ :‬توسط الگوریتم سالمندی)‪ ، (aging‬می توان زمان اجرای کارهرا را بره کمرک رابطره ‪Sn  Sn 1  (1  )Tn 1‬‬
‫تخمین زد‪ .‬که ‪ Sn 1‬زمان برآورد مرحله ق ل و ‪ Tn 1‬زمان واقعی مرحله ق ل می باشد‪ .‬با فرض ‪   0.5‬داریم‪:‬‬
‫) ‪Sn  0.5  Sn 1  (1  0.5)  Tn 1  0.5  (Sn 1  Tn 1‬‬
‫بنابراین می توان ‪ S n‬را به صورت زیر محاس ه کرد‪:‬‬
‫‪Sn 1‬‬ ‫‪Tn 1‬‬ ‫‪Sn‬‬
‫‪1‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ ( 4  2)  3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪( 6  4)  5‬‬
‫‪2‬‬
‫‪1‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪( 6  6)  6‬‬
‫‪2‬‬
‫با توجه به ‪ S n‬به دست آمده‪ ،‬مشخص است که ترتیب اجرا برابر است با‪A  B  C :‬‬
‫(ط ا الگوریتم ‪ ، SJF‬کارها از کو ک به بیرگ اجرا می شوند)‬
‫حال با توجه به زمان اجرای واقعی در سیکل ‪ n‬ام که برابر ‪ 4 ،5‬و ‪ 7‬می باشد‪ ،‬نمودار زانت را رسم می کنیم‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪16‬‬
‫کوتاهترین زمان باقیمانده ) ‪)SRT‬‬

‫زمان بندی ‪ SRT‬یک نوع ‪ SPN‬با ق ضه کردن است و فرایندی برای اجرا انتخاو میشود که انتظار میرود کوتاهترین زمان‬
‫پردازد باقیمانده را داشته باشد‪ .‬ازر فرایند جدیدی وارد صف آماده شود و زمان باقیمانده کمترری نسر ت بره فراینردی کره‬
‫درحال اجراست داشته باشد‪ ،‬فرایند درحال اجرا ق ضه میشود و فرایند جدید اجرا میشود‪.‬‬
‫ویژگی های الگوریتم ‪SRT‬‬

‫‪ -1‬غیر انحصاری است‪.‬‬
‫‪ -2‬امکان زرسنگی برای کارهای طوالنی زیاد است‪.‬‬
‫‪ -3‬بر خالف ‪ ،RR‬وقفه های اضافی بوجود نمیآید‪ ،‬بنابراین سربار کاهش می یابد ولی از طرف دیگرر‪ ،‬زمران خردمت سرپری‬
‫شده باید ث ت شود‪ ،‬که ایجاد سربار می کند‪.‬‬
‫‪ -4‬زمان کل‪ SRT‬نس ت به ‪ SPN‬بهتر است‪ ،‬ون کار کوتاه اولویت بیشتری نس ت به کار بلند در حال اجرا دارد‪.‬‬
‫مثال‬
‫در صورت استفاده از الگوریتم ‪ SRT‬برای فرایندهای زیر‪ ،‬میانگین زمان انتظار را بدست آورید‪.‬‬
‫زمان‬ ‫زمان‬
‫فرایند‬
‫ورود‬ ‫اجرا‬
‫‪P1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫حل‪ :‬اجرای فرایند ‪ P1‬در لحظه صفر شروع شده و با ورود ‪ P2‬در زمان ‪ ،1‬اجرای ‪ P1‬قطرع شرده ( رون ‪ P2‬زمران اجررای‬
‫کمتری نس ت به زمان باقیمانده برای ‪ P1‬یعنی ‪ 7‬میلی ثانیه دارد) و اجررای ‪ P2‬شرروع خواهرد شرد و بعرد از اجررای ‪،P2‬‬
‫اجرای ‪ P4‬شروع میشود و سپس اجرای ‪ P1‬ادامه مییابد و در نهایت ‪ P3‬اجرا خواهد شد‪ .‬بنابراین زانت آن به صورت زیرر‬
‫است‪:‬‬
‫میانگین زمان انتظار برابر است با‪:‬‬

‫)‪(17  8  0)  (5  4  1)  (26  9  2)  (10  5  3‬‬
‫‪ 6.5‬‬
‫‪4‬‬
81 ‫سیستم عامل‬
http://faradars.org/computer-engineering-exam ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬
softsara.ir
‫مثال‬
‫با توجه به جدول زیر متوسط زمان انتظار را در هر یک از روشهای ‪ SRT‬محاس ه کنید‪.‬‬
‫زمان ورود‬ ‫زمان موردنیاز‬
‫پروسس‬
‫به سیستم‬ ‫پردازد‬
‫‪A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪9‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫پاسخ‪ :‬نمودار زانت به صورت زیر است‪:‬‬
‫زمان انتظار هر یک از فرایندها برابر است با‪:‬‬

‫‪24  7  15  2  1 49‬‬
‫‪A  24, B  7, C  15, D  2, E  1 ‬‬ ‫‪‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫باالترین نسبت پاسخ (‪)HRRN‬‬

‫در این رود برای هر فرایند نس ت پاسخی از رابطه ‪ ، W  S‬بدست میآید‪ ،‬سپس فراینردی اجررا میشرود‬
‫‪S‬‬
‫که باالترین نس ت پاسخ را دارد‪.‬‬
‫( ‪ = W‬زمان انتظاربرای ‪ ) CPU‬و ( ‪ = S‬زمان اجرا) و ( ‪ = W+S‬زمان پاسخ (‪) )P‬‬
‫ویژگی های الگوریتم ‪HRRN‬‬
‫‪ -2‬از معایب این رود ‪ ،‬نیاز به تخمین زمان خدمت مورد نیاز ق ل از به کارزیری میباشد‪.‬‬
‫است‪.‬‬ ‫‪W S‬‬ ‫‪ -3‬تابع انتخاو آن برابر‬
‫( ‪MAX‬‬ ‫)‬
‫‪S‬‬
‫‪ -4‬سربار میتواند زیاد باشد‪.‬‬
‫‪ -5‬توان عملیاتی زیاد است‪.‬‬
‫‪ -6‬زمان بندی انحصاری (بدون ق ضه کردن) است‪.‬‬
‫فیدبک )‪(FB‬‬
‫ازر نتوانیم روی زمان باقیمانده برای اجرا تمرکی کنیم‪ ،‬بهتر اسرت روی زمران اجررای سرپری شرده تمرکری‬
‫کنرریم‪ .‬زمرران بنرردی ‪ FB‬براسرراس ق ضرره کررردن صررورت میزیرررد و از یررک رود اولویررت پویررا اسررتفاده‬
‫میشود‪.‬فرایندی که ابتدا وارد شود به صف ‪ 0‬میرود و هنگامی که بعد از اولین اجرا به حالت آماده مریرود‬
‫در صف ‪ 1‬با اولویت کمتر قرار میزیرد پس از هر اجرا به صف کم اولویت تر بعردی مریرود‪ .‬فراینرد کوتراه‬
‫بدون انتقال به صفهای پایین تر به سرعت اجرا میشود‪ ،‬اما فرایندهای طوالنی به صفهای پایین میرونرد و‬
‫فرایندهای جدیدتر و کوتاهتر به فرایندهای قدیمیتر و بلند تر ارجحیت دارند‪ .‬در صف با کمترین اولویت از‬
‫سیاست ‪ RR‬و درصفهای دیگر از سیاست ‪ FCFS‬استفاده میشود‪ ( .‬ون فراینرد درصرف کمتررین اولویرت‪،‬‬
‫نمیتواند به صفهای پایین تر برود‪).‬‬
‫زمان بندی ‪ FB‬غیر انحصاری می باشد‪ ،‬ون فرایندی از صفی به صف دیگر می تواند منتقل شود‪.‬‬
‫زمان بندی های زیر در کتاو سیل رشاتس آورده شده است‪.‬‬
‫زمان بندی صف بازخوردی چند سطحی (‪)MLFQ‬‬
‫این زمان ند غیر انحصاری‪ ،‬به فرایندها اجازه میدهد تا از صفی به صف دیگر منتقل شوند‪ .‬فرایندی که زیاد‬
‫‪ I/O‬و محاورهای بره صرف برا اولویرت‬ ‫‪bound‬‬ ‫‪ CPU‬را در اختیار داشته به صف کم اولویتتر میرود و فرایند‬
‫باالتر میرود و فرایندی که زیاد در صف با اولویت پایین بوده به صف با اولویت باالتر میرود‪ ،‬یعنی کهنگری‬
‫(سالمندی) از ایجاد زرسنگی جلوزیری میکند‪.‬‬
‫مثال‬
‫با ‪ 3‬صف (‪ 0‬تا ‪ )2‬را در نظر بگیرید‪ .‬صف اول از رود ‪ RR‬برا‬ ‫سطحی)‪(MLFQ‬‬ ‫زمان ند صف بازخوردی ند‬
‫‪FCFS‬‬ ‫میلی ثانیه و صف دوم نیی از رود ‪ RR‬برا کوانتروم ‪ 16‬میلری ثانیره و صرف اخرر از رود‬ ‫‪8‬‬ ‫کوانتوم‬
‫خرالی برود‬ ‫‪0‬‬ ‫استفاده می کند‪ .‬زمان ند ابتدا تمامی فرایندهای موجود درصف ‪ 0‬را اجرا میکنرد‪ ،‬ازرر صرف‬
‫فرایندهای صف ‪ 1‬اجرا میشود و ازر صف ‪ 0‬و‪ 1‬خالی بود فرایندهای صف ‪ 2‬اجرا میشود‪.‬فرایند تازه وارد در‬
‫صف ‪ 0‬قرار میزیرد ازر در مدت ‪ 8‬میلی ثانیه اجرای آن به پایان نرسد به انتهای صف ‪ 1‬میرود‪ .‬به فراینرد‬
‫موجود در ابتدای صف ‪ ،1‬کوانتوم زمانی ‪ 16‬میلی ثانیه داده میشود که ازر اجررای آن در ایرن مردت تمرام‬
‫نشود به صف ‪ 2‬میرود‪ .‬ازر هر دو صف ‪ 0‬و ‪ 1‬خالی باشد‪ ،‬فرایندهای صف ‪ 2‬براساس ‪ FCFS‬اجررا میشروند‪.‬‬
‫بنابراین فرایندهای طوالنی به صف ‪ 2‬میروند و به ترتیب ‪ FCFS‬اجرا میشوند‪.‬‬
‫مثال‬
‫یک سیستم تک پردازنده ای با صف بازخورد ند سطحی )‪)MLFQ‬را در نظرر بگیریرد‪ .‬بره صرف اول تکره‬
‫زمانی ‪ 8‬میکرو ثانیه‪ ،‬به صف دوم‪ ،‬تکه زمانی ‪ 16‬میکرو ثانیه داده می شود‪ .‬همچنرین صرف سروم برا رود‬
‫‪ FCFS‬زمان بندی می شود‪ .‬میانگین زمان پاسخ و میانگین زمان انتظار قدر خواهد بود؟‬
‫زمان اجرا فرایند‬

‫‪A‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪20‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪25‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪30‬‬
‫حل‪:‬‬
‫ابتدا برنامه ها وارد صف اول می شوند و در صورت نیراز بره بریش از ‪ 8‬میکروثانیره بره صرف دوم وارد مری‬
‫شوند(فرایندهای ‪ )F,E,D,C‬و در صف دوم در صورت نیاز به بیش از ‪ 16‬میکروثانیه به صف سوم منتقل مری‬
‫شوند (فرایندهای ‪ )F,E‬و در صف سوم به رود ‪ FCFS‬به آنها رسیدزی می شود‪:‬‬
‫میانگین زمان انتظار برابر است با ‪:‬‬

‫‪(4  4)  (11  7)  (47  12)  (59  20)  (92  25)  (98  30) 213‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 35.5‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫زمان بندی صف چند سطحی (‪)MLQ‬‬

‫این الگوریتم صف آماده را به ند بخش تقسیم میکند‪ .‬هر فرایند براسراس صرفات خرود (اولویرت‪،‬نوع) در‬
‫صفی قرار میزیرد‪ ،‬که در هر صف الگوریتم زمان بندی خاصی وجود دارد‪ .‬به طور معمرول فراینردها بره دو‬
‫نوع ‪ ForeGround‬و ‪ BackGround‬تقسیم می شوند‪ .‬اولویت فرایندهای پیشزمینه ممکن است از پسزمینره‬
‫باالتر باشد‪ .‬در صف پیشزمینه از الگوریتم ‪ RR‬و در صف پس زمینه از الگروریتم ‪ FCFS‬اسرتفاده میشرود‪.‬‬
‫همچنین بین صفها نیی باید زمان بندی وجود داشته باشد‪ .‬که بر اساس الگوریتم غیرانحصاری و برا اولویرت‬
‫ثابت پیادهسازی میشود‪.‬‬
‫شکل زیر الگوریتم زمان بندی صف ند سطحی با ‪ 3‬صف را نشان می دهد‪:‬‬
‫باالترين‬
‫باالترين‬ ‫سيستمي‬
‫فرآيندهاي سيستمي‬
‫فرآيندهاي‬
‫اولويت‬
‫اولويت‬
‫اي‬
‫محاورهاي‬
‫فرآيندهاي محاوره‬
‫تاارين‬
‫پااايين تاارين‬
‫پااايين‬ ‫اي‬
‫دستهاي‬
‫فرآيندهاي دسته‬
‫اولويت‬
‫اولويت‬
‫در این م ال‪ ،‬هیچ فرایندی در صف محاورهای نمیتواند اجرا شود‪ ،‬مگر اینکره صرف مربروط بره فراینردهای‬
‫سیستمی خالی باشد‪ .‬همچنین ازر در حین اجرای فرایند دستهای‪ ،‬یک فرایند محراورهای وارد صرف شرود‪،‬‬
‫فرایند دستهای ق ضه میشود‪ ،‬ون اولویت فرایند محاورهای باالتراست‪.‬‬
‫زمان بندی اولویت (‪)Priority‬‬
‫به فرایندی داده میشود که براالترین اولویرت را‬ ‫‪CPU‬‬ ‫در این الگوریتم به هر فرایند اولویتی داده میشود و‬
‫دارد و فرایندهایی که اولویت آنها یکسان باشد به ترتیب ‪ FCFS‬زمان بندی میشوند‪.‬‬
‫مثال‬
‫میانگین زمان انتظار برای پنج فرایند زیر را در رود زمان بندی اولویت بدست آورید‪.‬‬
‫(اعداد کو ک‪ ،‬اولویت باال را نشان میدهد‪).‬‬
‫فراین‬ ‫اولوی‬
‫زمان اجرا‬
‫د‬ ‫ت‬
‫‪P1‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪P2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪P5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬
‫حل‪ :‬زانت فرایند ها به صورت زیر است‪:‬‬
‫میانگین زمان انتظار ‪:‬‬

‫)‪(16  10)  (1  1)  (18  2)  (19  1)  (6  5‬‬
‫‪ 8.2‬‬
‫‪4‬‬
‫مثال‬
‫برای سه پردازه زیر‪ ،‬زمان متوسط پاسخگویی در رود اولویت کدام است؟‬
‫(عدد کمتر در ستون اولویت‪ ،‬نشان دهنده اولویت بیشتر است‪).‬‬
‫پردازه‬ ‫اولویت‬ ‫زمان ورود‬ ‫زمان اجرا‬

‫‪P1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪t‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪t +3‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P2‬‬ ‫حل‪ :‬ابتدا فرایند ‪ P1‬اجرا می شود ( ون اولویت آن بیشتر است) و سپس فرایند ‪ P3‬و در نهایرت فراینرد‬
‫اجرا می شود‪ .‬زانت به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫بنابراین میانگین زمان پاسخگویی برابر است با ‪:‬‬

‫‪‬‬
‫‪t  4  t   t  7  t   t  5  t  3  13‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫زمانبندی ‪LCFS‬‬
‫در این رود‪ ،‬آخرین ورودی ابتدا سرویس می زیرد‪ .‬این رود می تواند ق ضه شدنی یا ق ضه نشدنی باشد‪.‬‬
‫‪LCFS : Last-Come First-Served‬‬
‫مثال‬
‫پنج فرایند زیر به سیستمی وارد شده است‪ .‬نمودار زانت را در صورت استفاده از الگوریتم ‪ LCFS‬انحصاری )‪ (NP-LCFS‬را‬
‫محاس ه کنید‪.‬‬
‫زمان پردازش زمان ورود فرایند‬

‫‪A‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪B‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪C‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪D‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫‪E‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1.5‬‬
‫حل‪:‬‬
‫پردازنده در لحظه ‪ 0‬به تنها فرایند موجود یعنی ‪ A‬داده می شود و ون ق ضه شدنی نمی باشد‪ ،‬تا پایان اجررای فراینرد ‪، A‬‬
‫پردازنده را در اختیار دارد‪ .‬در زمان ‪ 1.5‬فقط فرایند ‪ B‬رسیده و پردازنده را می زیرد‪ .‬در زمان ‪ 3‬کره ‪ C‬و ‪ D‬حاضررند‪ ،‬ابتردا‬
‫پردازنده به ‪ D‬داده می شود‪ ،‬ون آخرین ورودی است‪ .‬بعد از اجرای ‪ ، D‬ون ‪ E‬نیی رسیده است‪ ،‬پردازنرده بره ‪ E‬داده مری‬
‫شود و درنهایت به ‪ C‬داده می شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫با توجه به جدول زیر‪ ،‬نمودار زانت را رسم کنید‪( .‬برای فرایندها از الگوریتم ‪ Round-Robin‬با برد زمانی ‪ q=2‬و بررای نرخ‬
‫های درون هر فرآیند‪ ،‬از الگوریتم ‪ LCFS‬استفاده کنید‪).‬‬
‫فرایند‬ ‫نخ‬ ‫زمان ورود زمان پردازش‬
‫‪P1‬‬ ‫‪T11‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪T12‬‬ ‫‪1.5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪T21‬‬ ‫‪2.5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪T22‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫متوسط زمان باززشت نخ های فرایند ‪ P1‬برابر است با‪:‬‬

‫)‪(5  0)  (4.5  1‬‬
‫‪P1 :‬‬ ‫‪ 4.25‬‬
‫‪2‬‬
‫زمانبندی در سیستم چند پردازنده ای‬

‫الگوریتم های متداول برای زمان ندی سیستم های ند پردازنده ای ع ارتند از‪:‬‬
‫‪SPT‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪RPT‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪LPT‬‬ ‫‪-1‬‬
‫الگوریتم ‪LPT‬‬
‫این الگوریتم از بین کارهای باقیمانده‪ ،‬طوالنی ترین کار را برای اجرا انتخاو می کند‪ .‬ایرن الگروریتم بهینره‬
‫نیست ولی معموال منجر به زمان ندی هایی با طول معقول می زردد‪.‬‬
‫مثال‬
‫طول زمان ندی را در سیستم تکالیف }‪ {8,4,1,7,2,13,2,6‬در حالت دو پردازنده محاس ه کنید‪.‬‬
‫حل‪ :‬ابتدا کارها را به ترتیب نیولی مرتب می کنیم‪:‬‬
‫}‪{ I }  {13,8,7,6,4,2,2,1‬‬
‫سپس کارها را به ترتیب به پردازنده ها داده و هر پردازنده ای که کرارد را انجرام داد‪ ،‬کرار بعردی را اجررا‬
‫خواهد کرد‪:‬‬
‫بنابراین طول زمان ندی برابر ‪ 22‬خواهد بود‪( .‬زمان مشغول بودن پردازنده اول که بیشترین زمان است‪).‬‬
‫مثال‬
‫طول زمان ندی را در سیستم تکالیف }‪ {8,4,1,7,2,13,2,6‬در حالت سه پردازنده محاس ه کنید‪.‬‬
‫حل‪ :‬ابتدا کارها را به ترتیب نیولی مرتب می کنیم‪:‬‬
‫}‪{ I }  {13,8,7,6,4,2,2,1‬‬
‫بنابراین طول زمان ندی برابر ‪ 15‬خواهد بود‪( .‬زمان مشغول بودن پردازنده اول که بیشترین زمان است‪).‬‬
‫الگوریتم ‪RPT‬‬
‫‪RPT‬‬ ‫این الگوریتم از نظر طول زمان ندی مشابه ‪ LPT‬عمل کرده ولی زمان پاسخ بهتری را می دهد‪ .‬در واقع‬
‫مانند ‪ LPT‬ای است که ترتیب تکالیف هر پردازنده معکوس شده است‪.‬‬
‫مثال‬
‫نتیجه استفاده از ‪ RPT‬برای }‪ { I }  {13,8,7,6,4,2,2,1‬در شرایط دو پردازنده را مشخص نمایید؟‬
‫حل‪ :‬به رود ‪ LPT‬داریم‪:‬‬
‫که با معکوس کردن ترتیب تکالیف‪ ،‬خواهیم داشت‬
‫الگوریتم ‪SPT‬‬
‫این الگوریتم ندپردازنده ای‪ ،‬ابتدا کارها را بر اساس زمان اجرای افیایشی مرتب کرده و سرپس ‪ m‬ترا کرار‬
‫‪m‬‬ ‫اول را برای اجرا در ‪ m‬پردازنده موجود زمان ندی می کند (یک کار برای هر یک از پردازنده هرا )‪ ،‬سرپس‬
‫تا کار بعدی زمان ندی می زردند و بهمین ترتیب تا آخر‪.‬‬
‫مثال‬
‫طول زمان ندی در سیستم تکالیف }‪ {8,4,1,7,2,13,2,6‬با دو پردازنده به رود‪ SPT‬را تعیین نمایید‪.‬‬
‫حل‪ :‬ابتدا کارها را به ترتیب صعودی مرتب می کنیم‪:‬‬
‫}‪{1,2,2,4,6,7,8,13‬‬
‫بنابراین طول زمان ندی برابر ‪ 26‬خواهد بود‪( .‬زمان مشغول بودن پردازنده دوم که بیشترین زمان است‪).‬‬
‫مشخصات سیاست های زمان بندی‬
‫‪FB‬‬ ‫‪HRRN‬‬ ‫‪SRT‬‬ ‫‪SPN‬‬ ‫‪RR‬‬ ‫‪FCFS‬‬
‫‪ws‬‬ ‫تابع‬
‫(‪max‬‬ ‫)‬ ‫]‪Min[s-e‬‬ ‫]‪Min[s‬‬ ‫ثابت‬ ‫]‪MAX[W‬‬
‫‪s‬‬ ‫انتخاو‬
‫حالت‬
‫با ق ضه کردن‬ ‫بدون ق ضه کردن‬
‫با ق ضه کردن‬ ‫بدون ق ضه‬ ‫با ق ضه کردن‬
‫(در برهه‬ ‫بدون ق ضه کردن‬ ‫تصمیم‬
‫در ورود‬ ‫کردن‬ ‫(در برهه زمانی)‬
‫زمانی)‬
‫زیری‬
‫ازر برهه زمانی‬ ‫تاکید نشده است‬
‫تاکید نشده‬ ‫خیلی کو ک‬ ‫توان‬
‫زیاد‬ ‫زیاد‬ ‫زیاد‬
‫است‪.‬‬ ‫باشد‪ ،‬کم می‬
‫عملیاتی‬
‫شود‪.‬‬
‫برای‬ ‫می تواند زیاد‬
‫برای فرایندهای‬
‫زمان پاسخ‬ ‫فرایندهای‬ ‫باشد‪،‬به خصوص‬ ‫زمان‬
‫زمان پاسخ خوبی را‬ ‫کوتاه زمان پاسخ‬
‫تاکید نشده‬ ‫خوبی را ارائه‬ ‫کوتاه زمان‬ ‫ازر واریانس‬
‫ارائه می کند‪.‬‬ ‫خوبی را ارائه می‬
‫است‬ ‫می کند‪.‬‬ ‫پاسخ خوبی را‬ ‫زمانهای اجرا‬ ‫پاسخ‬
‫دهد‪.‬‬
‫ارائه می دهد‪.‬‬ ‫خیلی بیرگ باشد‪.‬‬
‫می تواند زیاد‬ ‫می تواند زیاد‬ ‫می تواند زیاد‬

‫می تواند زیاد باشد‬ ‫کم‬ ‫حداقل‬ ‫سربار‬
‫باشد‬ ‫باشد‬ ‫باشد‬
‫به فرایندهای‬
‫می تواند به نفع‬ ‫تاثیر بر‬
‫به فرایندهای‬ ‫به فرایندهای‬ ‫کوتاه و فرایندهای‬
‫فرایندهای در‬
‫توازن مناسب‬ ‫طوالنی صدمه‬ ‫طوالنی صدمه‬ ‫عملکرد عادالنه‬ ‫در تنگنای ‪I/O‬‬ ‫روی‬
‫تنگنای ‪I/O‬‬
‫می زند‪.‬‬ ‫می زند‪.‬‬ ‫صدمه می زند‪.‬‬
‫باشد‪.‬‬ ‫فرایندها‬
‫امکان دارد‬ ‫خیر‬ ‫امکان دارد‬ ‫امکان دارد‬ ‫خیر‬ ‫خیر‬ ‫زرسنگی‬
‫‪ = w‬زمان سپری شده در سیستم برای انتظار و اجرا تا به حال‬

‫‪ =e‬زمان سپری شده‪ ،‬برای اجرا تا به حال‬
‫‪ =S‬کل زمان مورد نیاز فرایند‪ ،‬که شامل ‪ e‬نیی هست‪.‬‬
‫‪m‬‬
‫‪ci‬‬
‫‪p‬‬
‫‪i 1‬‬
‫شرط اینکه یک سیستم بالدرنگ قابل زمان بندی باشد این است که ‪ 1 :‬‬
‫‪i‬‬
‫‪ : m‬تعداد رخدادها‬ ‫‪ : p i‬تناوو رخداد ‪i‬‬ ‫‪ : c i‬زمان اجرای رخداد ‪i‬‬
softsara.ir

‫‪ -1‬فرض کنید در سیستمی که از زمان بندی ‪ Round-Robin‬استفاده می کند‪ s ،‬زمان مورد نیراز بررای سروئیچ کرردن‪q ،‬‬
‫زمان برد و ‪ r‬میانگین زمان اجرای پردازد ها ق ل از ‪ I/O‬را نشان می دهد‪ .‬کارایی ‪ CPU‬توسط کدام یرک از زیینره هرای‬
‫زیر بیان می شود؟ (با فرض به اینکه رابطه ‪ s=q<r‬برقرار باشد‪).‬‬
‫(از زمان موردنیاز برای سوئیچ کردن بین پردازد ها به دلیل ‪ I/O‬صرفنظر میشود)‬
‫‪ )2‬کمتر از ‪ 50‬درصد می باشد‪.‬‬ ‫‪ )1‬به سمت صد در صد میل می کند‪.‬‬
‫‪ 50 )4‬درصد‬ ‫‪ )3‬به سمت صفر میل می کند‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬جواو زیینه ‪ 4‬است‪.‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 100 ‬‬ ‫‪ 100   100  50%‬‬
‫‪qs‬‬ ‫‪qq‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -2‬در سیستمی ‪ 5‬فرآیند موجود هستند‪ .‬ازر الگوریتم زمان بندی فرآیندها‪ RR ،‬با مقردار کوانتروم ‪ 10‬میلری ثانیره و زمران‬
‫تعویض متن ‪ 1‬میلی ثانیه باشد‪ ،‬آن زاه حداک ر زمانی که یک فرآیند منتظر می ماند تا نوبت به اجرای کوانتوم زمانی بعردی‬
‫اد برسد کدام است؟‬
‫‪44 )4‬‬ ‫‪55 )3‬‬ ‫‪50 )2‬‬ ‫‪40 )1‬‬
‫حل‪ :‬جواو زیینه ‪ 4‬است‪ .‬حداک ر زمان انتظار برای دریافت کوانتوم بعدی برابر است با‪:‬‬
‫‪(n  1)(s  q )  (5  1)(10  1)  44‬‬
‫‪ -3‬سیستمی از رود زمان ندی نوبتی رخشی استفاده مری کنرد‪ .‬ازرر ‪ c‬زمران مرورد تیراز بررای تعرویض مرتن ‪ q ،‬بررد‬
‫زمانی(کوانتوم) ‪ r ،‬میانگین زمان اجرای فرایندها ق ل از ‪ I/O‬و ‪ q>r‬باشد‪ ،‬کارایی ‪ CPU‬برابر است با‪:‬‬
‫‪q‬‬ ‫‪q‬‬ ‫‪r‬‬ ‫‪r‬‬
‫‪)4‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪rc‬‬ ‫‪qc‬‬ ‫‪rc‬‬ ‫‪qc‬‬
‫حل‪ :‬جواو زیینه ‪ 2‬است‪ .‬ون میانگین زمان اجرای فرایندها ق ل از ورودی‪/‬خروجی کمتر از زمان برد زمانی است‪ ،‬اجررای‬
‫فرایندها ق ل از پایان کوانتوم زمانی‪ ،‬به اتمام می رسد‪ .‬بنابراین کارایی پردازنده‪ ،‬یعنی نس ت زمران مفیرد (‪ )r‬بره کرل زمران‬
‫‪r‬‬
‫)‪ (r+c‬برابر است با‪:‬‬
‫‪rc‬‬

‫‪ -4‬پنج کار در وضعیت آماده ‪ ،‬در انتظار اجرا شدن هستند‪ .‬زمان تخمین زده شده برای اجرای آنها برابر است با‬
‫‪ x , 8 , 6 , 5, 10‬میکرو ثانیه‪ x( .‬مجهول است‪ ).‬از کدام رود زمان بندی استفاده شود تا متوسط زمان پاسخگوئی حداقل‬
‫شود؟‬
‫‪RR )4‬‬ ‫‪SRT )3‬‬ ‫‪SJF )2‬‬ ‫‪FCFS )1‬‬
‫حل‪ :‬جواو زیینه ‪ 2‬است‪.‬‬

‫الگوریتم ‪ SJF‬همواره کمترین زمان پاسخ را نتیجه میدهد و به زمان اجراهای داده شده بستگی ندارد‪.‬‬

‫‪ -5‬کدام زیینه در مورد الگوریتم زمان بندی ‪ (Shortest Job First) SJF‬درست نیست؟‬
‫‪ )2‬توان عملیاتی )‪ (throughput‬را باال میبرد‪.‬‬ ‫‪ )1‬این الگوریتم زمان برزشت را کاهش میدهد‪.‬‬
‫‪ )4‬این الگوریتم بهرهوری ‪ CPU‬را باال میبرد‪.‬‬ ‫‪ )3‬این الگوریتم بر اساس اولویت عمل میکند‪.‬‬
‫زیینه ‪ 1‬درست است‪ .‬ون الگوریتم ‪ ، SJF‬نس ت به سایر الگوریتم های زمان بندی انحصاری‪ ،‬دارای میانگین زمان برزشرت‬
‫کمتری است‪.‬‬
‫زیینه ‪ 2‬درست است ‪ ،‬ون در این الگوریتم کارهای کوتاه تر‪ ،‬زودتر اجرا می شوند‪ ،‬بنابراین تعرداد کارهرای انجرام شرده در‬
‫واحد زمان (توان عملیاتی) بیشتر است‪.‬‬
‫زیینه ‪ 3‬درست است‪ ،‬ون الگوریتم ‪ SJF‬اولویت را به کارهای کوتاه تر می دهد‪ ،‬یک الگوریتم اولویت است‪.‬‬
‫زیینه ‪ 4‬نادرست است‪ ،‬ون ‪ SJF‬سعی به کم کردن تعداد تعویض متن ها ندارد‪ ،‬بنابراین بهره وری ‪ CPU‬را باال نمی برد‪.‬‬
‫‪ -6‬یک سیستم تک پردازندهای از الگوریتم زمان بندی کوتاهترین زمان باقی مانده )‪ (SRT‬استفاده مینماید‪ .‬هار فراینرد برا‬
‫زمان اجرای تخمینی ‪ 3,2,3,6‬میلی ثانیه به ترتیب در زمانهای ‪ 7,3,1,0‬میلی ثانیه وارد سیستم میشوند‪ .‬ازر زمان تعرویض‬
‫متن نا یی باشد و تمامی فرایندها فقط کار پردازشی داشته باشند‪ ،‬آنگاه میانگین زمان انتظار برای اجرای کامل فرایندها ند‬
‫میلی ثانیه است؟‬
‫‪2.25 )4‬‬ ‫‪2.5 )3‬‬ ‫‪0.25 )2‬‬ ‫‪1.5 )1‬‬
‫نمودار زانت به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫بنابراین میانگین زمان انتظار برابر است با‪:‬‬

‫‪(14  6  0)  (4  3  1)  (6  2  3)  (10  3  7) 8  0  1  0‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2.25‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬
‫(مهندسی کامپیوتر‪-‬آزاد ‪)83‬‬

‫‪ -7‬کدامیک از ویژزیهای زیر به عنوان مالک الگوریتم زمان بندی صفهای ندزانه )‪ (Multiple Queues‬نیست؟‬
‫‪ )2‬کاهش تعداد تعویض متن‬ ‫‪ )1‬افیایش زذردهی‬
‫‪ )4‬اعمال اولویت (ابتدا کوتاهترین فرایند)‬ ‫‪ )3‬افیایش بهرهوری از پردازنده‬
‫در الگوریتم زمان بندی صف های ند زانه‪ ،‬اولویت لیوما به معنای کوتاهترین فرایند نمی باشد‪.‬‬
‫( مهندسی ‪ – IT‬آزاد ‪)89‬‬
‫‪ -8‬هار فرایند بر اساس جدول زیر وارد سیستم می شوند‪ .‬در این سیستم از زمان بندی ‪ HRRN‬استفاده مری شرود‪ .‬زمران‬
‫تعویض متن یک میلی ثانیه است‪ .‬میانگین زمان برزشت)‪ (TURNAROUND TIME‬برابر است با‪:‬‬
‫فرایند‬ ‫زمان ورود (میلی‬ ‫زمان اجرا (میلی‬
‫ثانیه)‬ ‫ثانیه)‬
‫‪P1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪13 )4‬‬ ‫‪14 )3‬‬ ‫‪13.75 )2‬‬ ‫‪12.75 )1‬‬
‫در زمان صفر فقط فرایند ‪ P1‬در سیستم وجود دارد و پردازنده به آن داده می شود تا اجرایش به پایان برسرد‪ .‬در ایرن زمران‬
‫‪w s‬‬
‫محاس ه می شود‪:‬‬ ‫(یعنی ‪ ، ) 7‬اولویت فرایندها ط ا فرمول الگوریتم ‪ HRRN‬یعنی‬
‫‪s‬‬
‫‪( 7  2)  3‬‬
‫‪P2 :‬‬ ‫‪ 2.6‬‬
‫‪3‬‬
‫‪(7  3)  6‬‬
‫‪P3 :‬‬ ‫‪ 1.6‬‬
‫‪6‬‬
‫‪(7  3)  5‬‬
‫‪P4 :‬‬ ‫‪ 1.8‬‬
‫‪5‬‬
‫حال ون اولویت ‪ P2‬از فرایندهای ‪ P3‬و ‪ P4‬بیشتر است ‪ ،‬پردازنده در زمان ‪( 8‬بعد از یکی میلی ثانیه از پایان اجرای ‪ P1‬به‬
‫علت تویض متن) به آن داده می شود‪ .‬اجرای ‪ P2‬در لحظه ‪ 11‬به پایان می رسد‪ .‬در زمان ‪ ، 11‬مجرددا اولویرت فراینردهای‬
‫باقی مانده را حساو می کنیم‪:‬‬
‫‪(11  3)  6‬‬
‫‪P3 :‬‬ ‫‪ 2.3‬‬
‫‪6‬‬
‫‪(11  3)  5‬‬
‫‪P4 :‬‬ ‫‪ 2.6‬‬
‫‪5‬‬
‫بنابراین پردازنده به ‪ P4‬داده می شود‪ .‬و در نهایت بعد از اجرای ‪ P4‬به ‪ P3‬داده می شود‪.‬‬
‫نمودار زانت به صورت زیر است‪:‬‬
‫بنابراین میانگین زمان برزشت برابر است با‪:‬‬

‫)‪(7  0)  (11  2)  (17  3)  (24  3‬‬
‫‪ 12.75‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4‬‬ ‫فصل‬
‫هم روندی‪ :‬انحصار متقابل و همگام سازی‬
‫عملکرد ند برنامه ای به خاطر این ابداع شد که زمان پردازد کامپیوتر به صورت پویرا برین تعردادی کرار‬
‫بتواند تقسیم زردد‪ .‬برای زمینه های ند برنامه ای‪ ،‬ند پردازشی و پردازد توزیعی و همچنرین طراحری‬
‫سیستم عامل‪ ،‬موضوع همیمانی اساسی است‪ .‬فرایندهای هم روند )‪ ، (Concurrent‬به دفعات نیاز به برقراری‬
‫ارت اط با یکدیگر دارند‪ .‬این فرایندها نیاز به هماهنگی‪ ،‬ت ادل داده و استفاده از منابع مشترک دارند‪.‬‬
‫مباحث مطرح در ارتباط بین فرایندها‬

‫در طراحی سیستم عامل‪ ،‬سه موضوع زیر در رابطه با ارت اط بین فرایندها مطرح است‪:‬‬
‫‪ -1‬همگام سازی )‪(Synchronization‬‬
‫ازر بین فرایندها وابستگی وجود داشته باشد‪ ،‬ترتیب درست انجام کارها باید رعایت شود‪.‬‬
‫‪ -2‬تبادل اطالعات )‪(Communication‬‬
‫فرایندها می توانند با مکانیسم هایی ون "حافظه مشترک‪ ،‬ت ادل پیام‪ ،‬فایل مشترک و لوله" با یکدیگر‬
‫ت ادل اطالعات کنند‪.‬‬
‫‪ -3‬رقابت فرایندها‬
‫‪ (Race‬بررای آنهرا رخ‬ ‫رقابتی)‪Condition‬‬ ‫فرایندها در فعالیت های بحرانی یکدیگر مداخله نکنند و شرایط‬
‫ندهد‪.‬‬
‫حالت های ممکن ارتباط بین فرایندها )‪(IPC‬‬
‫‪ -1‬فرایندهایی که به طور مستقیم با یکدیگر ت ادل داده و همکاری دارند‪.‬‬

‫‪ -2‬فرایندهایی که غیر مستقیم با یکدیگر ت ادل داده و همکاری دارند‪.‬‬
‫‪ -3‬فرایندهایی که هیچ اطالعی از یکدیگر ندارند‪.‬‬
‫سه مسئله کنترلی‬
‫در مورد فرایندهای رقیب‪ ،‬با سه مسئله کنترلی زیر باید برخورد شود‪:‬‬
‫‪-1‬انحصار متقابل‬
‫‪ -2‬بن بست‬
‫‪ -3‬زرسنگی(قحطی)‬
‫انحصار متقابل‬
‫فرض کنید ند فرایند برای دسترسی به یک من ع غیر اشتراکی مانند راپگر رقابرت مری کننرد‪ .‬در طری‬
‫اجراء‪ ،‬هر یک از فرایندها ‪ ،‬فرمان هایی را به دستگاه ورودی‪ /‬خروجی ارسرال مری کننرد‪ .‬نرین من عری را‬
‫من ع بحرانی و بخشی از برنامه که از آن استفاده می کند را بخش بحرانی آن برنامه می زروییم‪ .‬مهرم ایرن‬
‫است که در یک زمان‪ ،‬تنها یک برنامه مجاز است تا در بخش بحرانی خود باشد‪.‬‬
‫‪(Critical‬‬ ‫بخش هایی از برنامه که رفتار آنها با عوامل مشترک‪ ،‬ایجاد رقابت می کنند‪ ،‬را ناحیه بحرانی‬
‫)‪ Region‬می زویند‪.‬‬
‫بن بست‬
‫اعمال انحصار متقابل دو مسئله کنترلی‪ ،‬بن بست و زرسنگی را به وجود می آورد‪ .‬دو فراینرد ‪ P1‬و ‪ P2‬و دو‬
‫مفروض است که هر یک از فرایندها برای انجام عمل خود به هر دو من ع نیاز دارند‪.‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫من ع بحرانی ‪ R1‬و‬
‫ازر من ع ‪ R1‬به ‪ P2‬و من ع ‪ R2‬به ‪ P1‬داده شود‪ ،‬هرر یرک منتظرر من رع دیگرر مری باشرند و هریچ یرک از‬
‫فرایندها‪ ،‬من عی را که در اختیار دارد را رها نمی کند تا فرایند دیگر آن را دریافرت کررده و بخرش بحرانری‬
‫خود را انجام دهد‪ .‬بنابراین هر دو فرایند در بن بست قرار می زیرند‪.‬‬
‫گرسنگی‬
‫فرض کنید هر یک از سه فرایند ‪ P1‬و ‪ P2‬و ‪ P3‬متناوباً نیازمند دسترسی به من ع ‪ R‬هستند‪ .‬وقتری ‪ P1‬ایرن‬
‫من ع را در اختیار زیرد‪ P2 ،‬و ‪ P3‬در انتظار آن من ع‪ ،‬به تاخیر انداختره مری شروند‪ .‬برا خرروج ‪ P1‬از ناحیره‬
‫بحرانی‪ ،‬یکی از ‪ P2‬یا ‪ P3‬باید ‪ R‬را در اختیار زیرند‪ .‬ازر‪ P3‬من ع ‪ R‬را بگیرد و ق ل از پایران بخرش بحرانری‬
‫‪1۰۰‬‬ ‫سیستم عامل‬
‫‪P3‬‬ ‫مجدداً ‪ P1‬درخواست ‪ R‬را بکند و بعد از پایان ‪ ، P3‬اجازه به ‪ P1‬داده شود و مکرراً ایرن عمرل برین ‪ P1‬و‬
‫محروم می ماند و زرسنگی می کشد‪.‬‬ ‫‪R‬‬ ‫ادامه یابد‪ P2 ،‬به صورت نامحدود از دسترسی به من ع‬
‫مثال‬
‫در صورت اجرای هم روند و موازی دو پروسس زیر‪ ،‬ه خروجی هایی ممکن می باشد؟‬
‫‪p1‬‬ ‫‪p2‬‬
‫<<‪cout‬‬ ‫;‪cout<< 3‬‬

‫;‪1‬‬ ‫;‪cout<< 4‬‬
‫<<‪cout‬‬
‫;‪2‬‬
‫پاسخ‪:‬‬
‫امکان تولید خروجی های زیر می باشد‪:‬‬
‫‪ : 1234 -1‬ابتدا ‪ P1‬به طور کامل اجرا شده و سپس ‪ P2‬اجرا می شود‪.‬‬
‫‪ : 3412 -2‬ابتدا ‪ P2‬به طور کامل اجرا شده و سپس ‪ P1‬اجرا می شود‪.‬‬
‫‪ : 1342 -3‬ابتدا دستور اول در ‪ P1‬اجرا شده و سپس ‪ P2‬به طور کامل اجرا شده و در نهایت دستور دوم ‪ P1‬اجرا می شود‪.‬‬
‫‪ : 3124 -4‬ابتدا دستور اول از ‪ ، P2‬بعد اجرای کامل‪ ، P1‬مجددا دستور دوم از ‪ P2‬اجرا شود‪.‬‬
‫‪ : 1324 -5‬ابتدا دستور اول از ‪ ،P1‬بعد دستور اول از ‪ ،P2‬مجددا دستور دوم از ‪ P1‬و در نهایت دستور دوم از ‪ P2‬اجرا شود‪.‬‬
‫‪ : 3142 -6‬ابتدا دستور اول از ‪ ، P2‬بعد دستور اول از ‪ ، P1‬مجددا دستور دوم از ‪ P2‬و در نهایت دستور دوم از ‪ P1‬اجرا شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫با فرض اینکه دو پردازه ‪ P1‬و ‪ P2‬به صورت هم روند وجود دارند‪ .‬نحوه ایجاد رشته ‪ A(CD ) * B‬گونه می باشد؟‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫{)‪while(TRUE‬‬ ‫{)‪while(TRUE‬‬
‫;"‪cout<< "A‬‬ ‫;"‪cout<<"C‬‬
‫;"‪cout<< "B‬‬ ‫;"‪cout<<"D‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫‪1۰1‬‬ ‫سیستم عامل‬
‫ابتدا اجرای ‪ P1‬شروع شده و دستور "‪ cout<<"A‬اجرا می شود‪ .‬در این لحظه وقفه رخ داده و به ‪ P2‬سوئیچ می شود‪ .‬فراینرد‬
‫‪ P2‬ند مرت ه اجرا می شود‪ .‬در نهایت با رخ دادن وقفه و سوئیچ به ‪ ، P1‬دستور ا ‪ B‬اجرا می شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫در صورتی که دو پروسس ‪ P1‬و ‪ P2‬به صورت هم روند اجرا شوند‪ ،‬نحوه ا ‪ BADC‬گونه است؟ (مقدار اولیه متغیرهرای‬
‫‪ x‬و ‪ y‬برابر صفر است‪).‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫;)‪while (x=0‬‬ ‫;"‪cout<<" B‬‬
‫;"‪cout<< "A‬‬ ‫;‪x=1‬‬
‫;"‪cout<< "D‬‬ ‫;)‪while (y=0‬‬
‫;‪y=1‬‬ ‫;"‪cout<<"C‬‬
‫نحوه ا رشته ‪ BADC‬به این صورت است که ابتدا فرایند ‪ P2‬اجرا شده و کاراکتر ‪ B‬را ا کرده و بعد از یک شردن ‪، x‬‬
‫شده و در نهایرت بعرد از یرک شردن ‪ y‬بره ‪P2‬‬ ‫به فرایند ‪ P1‬سوئیچ شده و از حلقه ع ور کرده و کاراکتر ‪ A‬و سپس ‪ D‬ا‬
‫سوئیچ شده و از حلقه ع ور کرده و کاراکتر ‪ C‬ا می شود‪.‬‬
‫رویکردهای انحصار متقابل‬

‫شرایطی که باید رعایت شود تا یک همکاری درست و کارا بین فرایندهای هم روند برقرار باشد‪ ،‬ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬انحصار متقابل )‪(Mutual Exclusion‬‬
‫از بین فرایندهایی که برای یک من ع یکسان دارای ناحیه بحرانی هستند‪ ،‬در هر لحظه فقط یک فراینرد‬
‫مجاز است که در ناحیه بحرانی خود باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬پیشرفت )‪(Progress‬‬
‫فرایندی که فعرال تصرمیم بره ورود بره ناحیره بحرانری را نردارد و در ناحیره غیرر بحرانری مری باشرد‪،‬و‬
‫دستورالعمل های عادبی برنامه خود را اجرا می کند‪ ،‬ن اید در تصمیم زیری برای ورود فرایندهای دیگرر‬
‫به ناحیه بحرانی شرکت کند‪(.‬امکان ممانعت نداشته باشد)‬
‫‪ -3‬انتظار محدود )‪(Bounded Waiting‬‬
‫باید مدت انتظار فرایندهایی که نیاز به ورود به ناحیه بحرانی دارنرد‪ ،‬محردود باشرد‪ .‬یعنری ن ایرد د رار‬
‫زرسنگی و بن بست شوند‪.‬‬
‫زرسنگی‪ :‬به مدت نامعلوم و بدون حد باالی مشخص‪ ،‬منتظر فرایندهای دیگر بودن‪.‬‬
‫بن بست‪ :‬تا ابد منتظر ورود به ناحیه بحرانی خود بودن‪.‬‬
‫ال ته عالوه بر رعایت ‪ 3‬شرط باال‪ ،‬مسئله را باید در حالت کلی حل کرد و فرضی برای ساده سرازی راه حرل‬
‫به کار ن رد‪ .‬همچنین الگوریتم حالت قطعی و غیر تصادفی داشته باشد‪.‬‬
‫ازر فرایند ‪ P2‬بخواهد وارد ناحیه بحرانی شود در حالی کره ‪ P1‬در ناحیره بحرانری قررار دارد‪ P2 ،‬بایرد‬
‫منتظر بماند تا ‪ P1‬خارج شود‪ P2 .‬برای انتظار کشیدن دو راه " انتظار مشغول و مسدود شردن" پریش‬
‫رو دارد‪ .‬رود انتظار مشغول دارای مشکل اتالف پردازنده است و از این رود وقتی استفاده می کنریم‬
‫که زمان انتظار کوتاه باشد‪.‬‬
‫برای تحقا انحصار متقابل‪ ،‬پیشنهادهای مختلفی وجود دارد‪ .‬این راه حل ها را به صورت هار رویکرد زیرر‪،‬‬
‫دسته بندی می کنیم‪:‬‬
‫‪ -1‬نرم افیاری‬
‫‪ -2‬با حمایت سخت افیار (با کمک دستورالعمل های خاص ‪)CPU‬‬
‫‪ -3‬با حمایت سیستم عامل (با کمک فراخوان های سیستمی خاص)‬
‫‪ -4‬با حمایت زبان برنامه سازی (با کمک کامپایلر)‬
‫رویکردهای نرم افزاری انحصار متقابل‬
‫راه حل های نرم افیاری مستقیما توسط برنامه ها استفاده می شوند و وجود حافظه اشرتراکی ضرروری مری‬
‫باشد‪ .‬در این راه حل ها از دستورالعمل های خاص توسرط سرخت افریار اسرتفاده نمری شرود و حمرایتی از‬
‫سیستم عامل و زبان های برنامه سازی نداریم‪.‬‬
‫الگوریتم ‪Decker‬‬
‫آقای ‪ Decker‬اولین شخصی بود که یک راه حل نرم افیاری دو فرایندی برای مسئله انحصار متقابل ارائه داد‪.‬‬
‫‪ Decker‬با پنج مرحله تالد به راه حل درست رسید‪ .‬این تالد ها در زیر آورده شده است‪.‬‬
‫تالش اول (تناوب قطعی)‬

‫در این رود از یک متغیر سراسری مشترک به نام ‪ turn‬استفاده شده که دو مقدار ‪ 0‬یا ‪ 1‬را می تواند بگیرد‪.‬‬
‫مقدار اولیه ‪ turn‬برابر ‪ 0‬است‪ .‬بنابراین ابتدا ‪ P0‬می تواند وارد ناحیه بحرانی شود‪ .‬در این حالت ‪ P1‬در حلقره‬
‫‪ while‬منتظر می ماند تا ‪ P0‬از ناحیه بحرانی خارج شده و ‪ turn‬را ‪ 1‬کند‪ .‬در این صورت ‪ P1‬مری توانرد وارد‬
‫ناحیه بحرانی شود‪ .‬برنامه فرایندها به صورت زیر است‪:‬‬
‫)‪P0(void‬‬ ‫)‪P1(void‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫)‪while(TRUE‬‬ ‫)‪while(TRUE‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫‪while( turn != 0) ; /*wait*/‬‬ ‫‪while( turn != 1) ; /*wait*/‬‬
‫;) (‪critical-section‬‬ ‫;) (‪critical-section‬‬
‫;‪turn = 1‬‬ ‫;‪turn = 0‬‬
‫;) (‪non-critical- section‬‬ ‫;) (‪non-critical- section‬‬
‫}‬ ‫}‬
1۰4 ‫سیستم عامل‬
} }
softsara.ir
‫بررسی شرط ها در تالش اول‪:‬‬

‫‪ -1‬انحصار متقابل‬
‫راه حل زفته شده انحصار متقابل را تضمین می کند و امکان ندارد که ‪ P0‬و ‪ P1‬با هم وارد ناحیه بحرانی‬
‫شوند‪ .‬ون ‪ P0‬در صورتی وارد ناحیه بحرانی می شود که مقدار ‪ turn‬برابر ‪ 0‬باشد و ‪ P1‬برا مقردار ‪ 1‬وارد‬
‫می شود‪ .‬بنابراین امکان ندارد که هر دو به ‪ turn‬نگاه کنند و هر دو با هم مقدارهای ‪ 0‬و‪ 1‬را ب ینند‪.‬‬
‫‪ -2‬پیشرفت‬
‫این رود شرط پیشرفت را رعایت نمی کند‪ .‬ون ازر ‪ P1‬وارد ناحیه بحرانی شود و کارد تمرام شرده و‬
‫به بخش غیر بحرانی برود‪ ،‬در این حالت ‪ turn‬برابر ‪ 0‬می باشد‪ .‬حال نوبت ‪ P0‬است که وارد ناحیه بحرانی‬
‫شود‪ ،‬ولی می خواهد به مدت طوالنی در ناحیه غیر بحرانی بماند‪ P1 .‬به سررعت کرارد در ناحیره غیرر‬
‫بحرانی تمام شده و قصد ورود مجدد به ناحیه بحرانی را دارد‪ .‬اما ون ‪ turn‬برابر ‪ 0‬است در حلقه انتظرار‬
‫می ماند تا باالخره ‪ P0‬وارد ناحیه بحرانی شده و بعد از خروج‪ turn ،‬را ‪ 1‬کررده ترا ‪ P1‬بتوانرد وارد ناحیره‬
‫بحرانی شود‪ .‬در این سناریو‪ P1 ،‬توسط فرایندی منتظر مانده بود کره در ناحیره بحرانری ن رود و جلروی‬
‫پیشرفت اد را زرفته بود‪.‬‬
‫‪ -3‬انتظار محدود‬
‫در این رود قحطی نداریم‪ ،‬ون فرایندها به صورت یک در میان و نوبتی وارد ناحیه بحرانی می شروند‪.‬‬
‫همچنین بن بست نیی نداریم‪ .‬بنابراین شرط انتظار محدود رعایت می شود‪.‬‬
‫یکی از معایب این رود این است که سرعت عملیات توسط فراینرد کنردتر تعیرین مری شرود‪ ،‬رون‬
‫فرایندها برای دسترسی به ناحیه بحرانی باید به صورت یک در میان عمل کنند‪.‬‬
‫یکی از معایب این رود این است که ازر فرایندی در ناحیه بحرانی از کار بیفتد‪ ،‬فرایند دیگرر ترا ابرد‬
‫منتظر خواهد ماند‪.‬‬
‫تالش دوم‬
‫در این رود از دو متغیر پر م مشترک به نام های ]‪ flag[0‬و ]‪ flag[1‬با مقدار اولیره ‪ FALSE‬اسرتفاده مری‬
‫شود که هر کدام متعلا به یک فرایند است‪ .‬هر فرایندی که قصد ورود به ناحیه بحرانی خود را دارد‪ ،‬پرر م‬
‫خود را ‪ TRUE‬می کند‪.‬‬
‫در این رود هر فرایند دارای کلید مجیا برای ورود به ناحیه بحرانی است تا ازر فراینردی قصرد اسرتفاده از‬
‫ناحیه بحرانی را نداشت‪ ،‬فرایند دیگر بتواند به ناحیه بحرانی خود دسترسی داشته باشد‪ .‬برنامه فراینردها بره‬
‫صورت زیر است‪:‬‬
‫;}‪boolean flag[2] = {FALSE,FALSE‬‬
‫{)‪P0(void‬‬ ‫{)‪P1(void‬‬
‫{ )‪while(TRUE‬‬ ‫{ )‪while(TRUE‬‬
‫;) ]‪while( flag[1‬‬ ‫;) ]‪while( flag[0‬‬
‫;‪flag[0] = TRUE‬‬ ‫;‪flag[1] = TRUE‬‬
‫;‪flag[0] = FALSE‬‬ ‫;‪flag[1] = FALSE‬‬
‫;) ( ‪non-critical- section‬‬ ‫;) ( ‪non-critical- section‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫بررسی شرط ها در تالش دوم‬

‫این رود انحصار متقابل رعایت نمی شود‪ .‬یعنی حتی از رود اول هم بدتر است‪.‬‬
‫سناریو‪ :‬فرض کنید کره ‪ flag[1] ، P0‬را خوانرده و آن را ‪ FALSE‬مری بینرد‪ ،‬امرا ق رل از ‪ TRUE‬کرردن‬
‫]‪ P1 ،flag[0‬اجرا شود و ]‪ flag[0‬را خوانرده و آن را ‪ FALSE‬مری بینرد و بررای ورود بره ناحیره بحرانری‬
‫]‪ flag[1‬را ‪ TRUE‬کرده و وارد می شود‪ .‬حال در این زمان به ‪ P0‬سوئیچ شده و ]‪ flag[0‬را ‪ TRUE‬کرده و‬
‫این فرایند هم وارد ناحیه بحرانی می شود! بنابراین ون هر دو فرایند در یک زمان وارد ناحیره بحرانری‬
‫خود شده اند‪ ،‬شرط انحصار متقابل برقرار نمی باشد‪.‬‬
‫‪FALSE‬‬ ‫این رود شرط پیشرفت را رعایت می کند‪ .‬ازر ‪ P0‬در ناحیه غیر بحرانی خود باشرد‪ flag[0] ،‬را‬
‫نگه می دارد تا ‪ P1‬بتواند وارد ناحیه بحرانی خودد شود‪ .‬ازر ‪ P0‬برای مدت طوالنی تصمیم بره ورود بره‬
‫ناحیه بحرانی را نداشته باشد‪ P1 ،‬به دفعات می تواند وارد ناحیه بحرانی شود و سپس خارج شود‪ .‬یعنری‬
‫‪ P0‬جلوی پیشرفت ‪ P1‬را نمی زیرد‪.‬‬
‫این رود شرط انتظار محدود را رعایت نمی کند‪ ،‬ون امکان قحطی دارد‪ .‬در این تالد امکان ورود پی‬
‫در پی یک فرایند به ناحیه بحرانی و عدم دستیابی فرایند دیگر به ناحیه بحرانی وجود دارد‪.‬‬
‫سناریو‪ :‬فرض کنید ‪ P0‬در ناحیه بحرانی است و به ‪ P1‬سوئیچ می شود‪ .‬ون ]‪ flag[0‬برابر ‪ TRUE‬اسرت‪،‬‬
‫نمی تواند وارد ناحیه بحرانی شود‪ .‬بعد از پایان کوانتروم‪ ،‬پردازنرده بره ‪ P0‬داده شرده و ایرن فراینرد‬ ‫‪P1‬‬
‫سریعا ناحیه بحرانی اد را اجرا کرده و سعی به ورود مجدد به ناحیه بحرانی را دارد و ایرن اجرازه بره او‬
‫داده می شود‪ P0 .‬مجددا ]‪ flag[0‬را ‪ TRUE‬کرده و ازر به ‪ P1‬سوئیچ شود‪ ،‬باز هم نمی تواند اجرازه ورود‬
‫بگیرد‪ .‬بنابراین تالد برای دستیابی به ناحیه بحرانی تصادفی است و امکان قحطی وجود دارد‪.‬‬
‫یکی از معایب این رود این است که ازر فرایندی در ناحیه بحرانی از کار بیفتد‪ ،‬فرایند دیگرر ترا ابرد‬
‫منتظر خواهد ماند‪.‬‬
‫تالش سوم‬
‫در تالد دوم هر فرایند ابتدا وضعیت فرایند مقابل را ک کررده و سرپس ‪ flag‬خرود را ‪ TRUE‬مری کنرد‪.‬‬
‫بنابراین ازر هر دو به طور همیمان قصد ورود به ناحیه بحرانی را داشته باشند‪ flag ،‬یکدیگر را ‪ FALSE‬مری‬
‫بینند و با هم وارد می شوند‪ .‬برای حل این مشکل دو سطر مسئله را عوض می کنیم‪.‬‬
‫{)‪P0(void‬‬ ‫{)‪P1(void‬‬
‫{ )‪while(TRUE‬‬ ‫{ )‪while(TRUE‬‬
‫; ‪flag[0] = TRUE‬‬ ‫;‪flag[1] = TRUE‬‬
‫;) ]‪while( flag[1‬‬ ‫;) ]‪while( flag[0‬‬
‫;‪flag[0]= FALSE‬‬ ‫;‪flag[1]= FALSE‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫بررسی شرط ها‪:‬‬
‫‪TRUE‬‬ ‫ازر یکی از فرایندها بتواند وارد ناحیه بحرانی شود‪ ،‬ون ق ل از بررسی ‪ flag‬مقابل‪ flag ،‬خرود را‬
‫کرده ‪ ،‬جلوی ورود فرایند مقابل را می زیرد‪ .‬بنابراین شرط انحصار متقابل برقرار است‪.‬‬
‫این رود شرط پیشرفت را رعایت می کند‪( .‬با همان استدالل تالد دوم)‬
‫در این رود شرط انتظار محدود رعایت نمی شود‪ ،‬ون امکان بن بست وجود دارد‪.‬‬
‫‪P1‬‬ ‫سناریو‪ :‬فرض کنید که ‪ falg[0] ،P0‬را ‪ TRUE‬کنرد ولری ق رل از بررسری ]‪ flag[1‬در برنامره ‪ ، P0‬بره‬
‫سوئیچ شود و ‪ flag[1] ، P1‬را ‪ TRUE‬کند‪ .‬در این صورت هر دو فرایند تا ابد در حلقه انتظار زرفتار مری‬
‫شوند و بن بست رخ می دهد‪.‬‬
‫تالش چهارم (ادب و تعارف)‬

‫در تالد ق لی هر فرایند می تواند روی حا خود برای ورود به بخرش بحرانری اد پافشراری کنرد‪ .‬در ایرن‬
‫رود هر فرایند متغیر ‪ flag‬خود را ‪ TRUE‬کرده تا خواست خود برای ورود به بخش بحرانی را نشران دهرد‪،‬‬
‫اما آماده است ‪ flag‬را تغییر دهد تا به فرایند دیگر احترام زذارد‪ .‬یعنی فراینردی کره قصرد ورود بره ناحیره‬
‫بحرانی را دارد‪ ،‬ازر ب یند که فرایند مقابل هم می خواهد به ناحیه بحرانی وارد شود‪ falg ،‬خود را برای مدت‬
‫کوتاهی ‪ FALSE‬کرده تا فرایند مقابل بتواند وارد شود‪.‬‬
‫برنامه فرایندها به صورت زیر است‪:‬‬
‫)‪P0(void‬‬ ‫)‪P1(void‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫{‬ ‫{‬
‫)]‪while( flag[1‬‬ ‫)]‪while( flag [0‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫;) (‪delay_for_a_short_time‬‬ ‫;) (‪delay_for_a_short_time‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫بررسی شرط ها‪:‬‬

‫‪ -1‬انحصار متقابل‪:‬‬
‫راه حل زفته شده انحصار متقابل را تضمین می کند‪( .‬با استدالل تالد سوم)‬
‫‪ -2‬پیشرفت‪:‬‬
‫این رود شرط پیشرفت را رعایت می کند‪( .‬با همان استدالل تالد دوم و سوم)‬
‫‪ -3‬انتظار محدود‪:‬‬
‫در این رود شرط انتظار محدود رعایت نمی شود‪ ،‬ون ممکن است یک فرایند به مدت نامعلوم و بدون‬
‫حد باالی مشخص‪ ،‬زرفتار قسمت تاخیر )‪ (delay‬شود و فرایند مقابل به دفعات وارد ناحیه بحرانی شرود‪.‬‬
‫بنابراین به دلیل امکان زرسنگی‪ ،‬شرط انتظار محدود رعایت نمی شود‪ .‬همچنین به علرت امکران وجرود‬
‫‪ ، Livelock‬نیی شرط انتظار محدود رعایت نمی شود‪.‬‬
‫مشکل ‪Livelock‬‬
‫در تالد هارم مشکل بن بست وجود ندارد‪ ،‬اما مشکل جدیدی به نام ‪ Livelock‬وجود دارد‪ .‬با دن ال کردن‬
‫اجرای زیر‪ ،‬این مشکل را توضیح می دهیم‪:‬‬
‫‪ flag[0] ، P0 )1‬را ‪ TRUE‬کند‪.‬‬
‫‪ flag[1] ، P1 )2‬را ‪ TRUE‬کند‪.‬‬
‫‪ flag[1] ، P0 )3‬را بررسی کند‪.‬‬
‫‪ flag[0] ، P1 )4‬را بررسی کند‪.‬‬
‫‪ flag[0] ، P0 )5‬را ‪ FALSE‬کند‪.‬‬
‫‪ flag[1] ، P1 )6‬را ‪ FALSE‬کند‪.‬‬
‫هر دو فرایند در یک زمان به مدت کوتاه یکسان عقب نشینی می کنند‪ .‬سپس با هم بر می زردند و مراحل‬
‫باال را تکرار می کنند‪ .‬ازر این دن اله به طور نامحدود تکرار شود‪ ،‬ممکن است هیچ کدام از فرایندها نتواننرد‬
‫وارد ناحیه بحرانی شوند‪ .‬ال ته این تکرار بن بست نمی باشد‪ ،‬ون با تغییر در سرعت نس ی فراینردها‪ ،‬ایرن‬
‫رخه شکسته می شود‪.‬‬
‫تالش پنجم (راه حل صحیح)‬

‫‪ Decker‬بعد از هار تالد ناموفا‪ ،‬یک راه حل درست که شرایط انحصار متقابل‪ ،‬انتظار محدود و پیشررفت‬
‫را با هم رعایت می کند‪ ،‬ارائه داد‪ .‬در این رود متغیر نوبت را با متغیرهای پر م ترکیب کرد‪ .‬این الگروریتم‬
‫در زیر آورده شده است‪.‬‬
‫;‪turn=0‬‬
‫{)‪P0(void‬‬ ‫{)‪P1(void‬‬
‫{)‪while(TRUE‬‬ ‫{)‪while(TRUE‬‬
‫) ]‪while( flag[1‬‬ ‫)]‪while( flag[0‬‬
‫{)‪if (turn == 1‬‬ ‫{)‪if (turn == 0‬‬
‫;‪while( turn==1) do‬‬ ‫;‪while( turn==0) do‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫;‪turn = 1‬‬ ‫;‪turn = 0‬‬
‫;) ( ‪non-critical-section‬‬ ‫;) (‪non-critical-section‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫هنگامی که ‪ P0‬بخواهد وارد بخش بحرانی خود شود‪ ،‬در ‪ flag‬مربوط به خود مقدار ‪ TRUE‬می زذارد‪ .‬سپس‬
‫‪ flag‬مربوط به‪ P1‬را بررسی می کند که دو حالت رخ می دهد‪:‬‬
‫الف‪ flag[1] -‬برابر‪ TRUE‬باشد‪:‬‬

‫ازر ‪ turn‬برابر یک باشد‪ P0 ،‬به ‪ P1‬احترام زذاشته و با ‪ FALSE‬کردن پر م اد منتظرر مری مانرد‪ .‬در ایرن‬
‫هنگام ‪ P0‬کاری انجام نمی دهد تا ‪ turn‬برابر صفر شود و سپس ‪ flag‬خودد را ‪ TRUE‬می کند‪.‬‬
‫ب‪ flag[1] -‬برابر‪ FALSE‬باشد‪:‬‬
‫‪ P0‬وارد بخش بحرانی شده و بعد از خروج از بخش بحرانی‪ ،‬در ‪ flag‬خود مقدار ‪ FALSE‬می زذارد تا بخش‬
‫بحرانی را آزاد کند و در ‪ turn‬مقدار ‪ 1‬را قرار می دهد تا حا پافشاری را به ‪ P1‬وازذارد‪.‬‬
‫خالصه ای از وضعیت تالش های ‪Decker‬‬

‫در جدول زیر‪ ،‬هر جا که شرط رعایت می شود با عالمت ‪ ‬مشخص شده است‪:‬‬
‫انتظار‬
‫پیشرفت‬ ‫انحصار متقابل‬ ‫تالش های ‪Decker‬‬
‫محدود‬
‫‪‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪‬‬ ‫تالش اول‬
‫‪-‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪-‬‬ ‫تالش دوم‬
‫‪-‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫تالش سوم‬
‫‪-‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫تالش چهارم‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫تالش پنجم‬
‫الگوریتم ‪Peterson‬‬
‫ندین سال بعد‪ peterson ،‬راه حل ساده و زی ایی را برای حل مسئله انحصار متقابل ارائه کرد‪ .‬این الگوریتم‬
‫به سادزی برای ‪ n‬فرایند نیی قابل تعمیم است‪.‬‬
‫;‪turn=0‬‬
‫{)‪P0(void‬‬ ‫{)‪P1(void‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫{)‪while (TRUE‬‬ ‫{)‪while (TRUE‬‬
‫;‪turn = 0‬‬ ‫;‪turn = 1‬‬
‫]‪while (turn==0 && flag[1‬‬ ‫]‪while(turn==1 && flag[0‬‬
‫;)‬ ‫;)‬
‫;) (‪non-critical-section‬‬ ‫;) (‪non-critical-section‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫{‬ ‫{‬
‫در کتاو استالینگی‪ ،‬مقدار ‪ turn‬برعکس مقدار دهی و تست می شود که تفاوتی با رود باال نردارد‪ .‬بره‬
‫طور م ال برای ‪ ، P0‬داریم‪:‬‬
‫;‪turn = 1‬‬
‫;)]‪while(turn==1 && flag[1‬‬
‫نحوه کار کردن این الگوریتم‪:‬‬
‫فرض کنید ‪ P0‬و‪ P1‬به طور تقری ا همیمان(‪ P1‬کمی دیرتر)‪ ،‬قصد ورود بره ناحیره بحرانری را دارنرد‪ .‬هرر دو‬
‫‪turn‬‬ ‫فرایند‪ ،‬شماره خود را در ‪ turn‬ذخیره کرده ولی ‪ P1‬که دیرتر شماره اد را ذخیره کرده‪ ،‬شماره اد در‬
‫می ماند و ‪ turn‬برابر‪ 1‬می شود‪ .‬حال زمانی که ‪ P0‬و‪ P1‬به دستور ‪ while‬می رسند‪ P0 ،‬از حلقه ع ور کرده و‬
‫وارد ناحیه بحرانی می شود ولی ‪ P1‬در حلقه می رخد(انتظار مشغول) و وارد ناحیه بحرانی نمی شود‪.‬‬
‫الگوریتم ‪ ،Peterson‬شرایط انحصار متقابل‪ ،‬انتظار محردود و پیشررفت را برا هرم رعایرت مری کنرد‪ .‬و‬
‫مشکل بن بست و ‪ Livelock‬و قحطی ندارد‪ .‬این الگوریتم ساده ترین و کوتاهترین راه حل نررم افریاری‬
‫است‪.‬‬
‫معای ی که در هر یک از تالد های ‪ Decker‬و همچنین رود ‪ Peterson‬وجود دارند‪ ،‬ع ارتنداز‪:‬‬
‫‪ -1‬ازر یکی از فرایندها در داخل ناحیه بحرانی از کار بیفتد‪ ،‬فرایند دیگر تا ابد منتظر می ماند‪.‬‬
‫‪ -2‬م تنی بر انتظار مشغول می باشند‪.‬‬
‫رویکردهای انحصار متقابل با حمایت سخت افزار‬

‫می توان به کمک راه حل هایی که از دستورالعمل های ویژه ماشین استفاده می کنند‪ ،‬و نیاز به حمایرت از‬
‫طرف پردازنده دارند‪ ،‬مسئله انحصار متقابل را حل کرد‪ .‬این راه حل ها ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬دستورالعمل از کار انداختن وقفه ها‬
‫‪TSL‬‬ ‫‪ -2‬دستور العمل‬
‫دستورالعمل ‪SWAP‬‬ ‫‪-3‬‬
‫دستورالعمل از کار انداختن وقفه ها‬

‫در این راه حل‪ ،‬هر فرایند باید به محض ورود به ناحیه بحرانی‪ ،‬تمام وقفه ها را از کار بیندازد و دقیقا ق ل از‬
‫خروج از ناحیه بحرانی‪ ،‬همه وقفه ها را مجددا فعال سازد‪ .‬در این صورت پردازنده نمی تواند از فراینردی بره‬
‫فرایند دیگر سوئچ کند‪ ،‬ون وقفه ساعت غیر فعال است‪ .‬بنابراین وقتی که فرایندی وقفه هرا را غیرر فعرال‬
‫می کند‪ ،‬می تواند بدون ترس از دخالت فرایندهای دیگر‪ ،‬به خواندن و نوشتن در حافظه مشترک بپردازد‪.‬‬
‫رویکرد از کار انداختن وقفه ها برای انحصار متقابل به صورت زیر است‪:‬‬
‫{)‪P(int i‬‬
‫)‪while(TRUE‬‬
‫{‬
‫;) (‪disable_interrupts‬‬
‫;) (‪critical_section‬‬
‫;) (‪enable_interrupts‬‬
‫;) (‪non_critical_section‬‬
‫}‬
‫}‬
‫امکان دارد فرایندی وقفه ها را بعد از غیر فعال کردن‪ ،‬مجددا فعال نکند‪(.‬از معایب این رود)‬
‫در سیستم های ندپردازنده ای‪ ،‬غیرفعال کردن وقفه ها‪ ،‬فقط در پردازنده ای که این دستورالعمل را‬
‫اجرا کرده تاثیر زذار است و پردازنده های دیگر می توانند به ناحیه بحرانی دسترسی داشته باشند‪.‬‬
‫دستور العمل ‪TSL‬‬
‫می باشند‪ .‬این دستور محتویرات یرک‬ ‫)‪TSL(Test and Set Lock‬‬ ‫بسیاری از کامپیوترها دارای دستورالعمل‬
‫کلمه از حافظه )‪ (lock‬را خوانده و در ث ات قرار مری دهرد‪ .‬سرپس مقردار ‪ 1‬را در همران آدرس از حافظره‬
‫ذخیره می کند‪ .‬این عملیات غیر قابل تقسیم انجام می شوند و تا اینکه اجرای دستورالعمل تمام نشود‪ ،‬هیچ‬
‫فرایند و یا پردازنده دیگری نمی تواند به این کلمه از حافظه دسترسی پیدا کند‪.‬‬
‫در زیر تابع ورود به ناحیه بحرانی)‪ (enter_region‬با استفاده از دستوالعمل ‪ ، TSL‬به زبان اسم لی آورده شده‬
‫است‪:‬‬
‫‪enter_region:‬‬
‫‪tsl reg , lock‬‬
‫‪cmp reg , #0‬‬
‫‪jne enter_region‬‬
‫‪ret‬‬
‫توسط اولین دستور‪ ،‬مقدار ق لی ‪ lock‬در رجیستر ذخیره شده و سپس در ‪ lock‬مقدار ‪ 1‬ذخیره مری شرود‪.‬‬
‫توسط دستور دوم مقدار ق لی ‪ lock‬با ‪ 0‬مقایسه می شود‪ .‬ازر ‪ 0‬ن ود‪ ،‬این عملیات تکرار شده (حلقه انتظرار‬
‫مشغول) و ازر ‪ 0‬بود‪ ،‬زیربرنامه باززشت کرده‪ ،‬در حالی که ‪ lock‬را ‪ 1‬کرده است‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬برای پاک کردن ‪ lock‬در هنگام خروج از ناحیه بحرانی‪ ،‬کافی است در آن ‪ 0‬را ذخیره کرد‪:‬‬
‫‪move lock , #0‬‬
‫‪ret‬‬
‫راه حل داده شده‪ ،‬انحصار متقابل و پیشرفت را رعایت می کند ولی انتظار محدود به دلیل زرسنگی را رعایت نمی کند‪.‬‬
‫دستور ‪swap‬‬
‫می توان از دستورالعملی به نام ‪ ، swap‬برای نوشتن یک روال ورود بره ناحیره بحرانری اسرتفاده کررد‪ .‬ایرن‬
‫دستور می تواند در یک عمل واحد غیر قابل تقسیم‪ ،‬محتویات یک رجیستر پردازنرده را برا محتویرات یرک‬
‫کلمه حافظه‪ ،‬جابجا کند‪.‬‬
‫‪enter_region:‬‬
‫‪move reg , #1‬‬
‫‪swap reg, lock‬‬
‫‪cmp reg, #0‬‬
‫‪jne‬‬ ‫‪enter_region‬‬
‫‪ret‬‬
‫تذکر‪ :‬برای پاک کردن ‪ lock‬در هنگام خروج از ناحیه بحرانی‪ ،‬کافی است در آن ‪ 0‬را ذخیره کرد‪.‬‬
‫تذکر‪ xchg :‬نام دیگر ‪ swap‬می باشد‪.‬‬
‫راه حل داده شده‪ ،‬انحصار متقابل و پیشرفت را رعایت می کند ولی انتظار محدود به دلیل زرسنگی را رعایت نمی کند‪.‬‬
‫راهکارهای سیستم عامل و زبان برنامه سازی برای تدارک همزمانی‬

‫راهکارهای سیستم عامل و زبان برنامه سازی برای تدارک همیمانی ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬سمافور(راهنما)‬
‫‪ -2‬ناظر (مانیتور)‬
‫‪ -3‬ت ادل پیام‪.‬‬
‫سمافور‬
‫راه حل های نرم افیاری و سخت افیاری که بررسی کردیم ‪ ،‬دارای نقاط ضعف زیادی بودند‪ .‬حال ابریاری بره‬
‫نام سمافور را معرفی می کنیم که دارای قدرت زیادی در برقراری انحصار متقابل مری باشرد و همچنرین از‬
‫عهده انواع مختلف مسایل همگام سازی بر می آید‪.‬‬
‫سمافور یک ساختار شامل فیلدهای زیر است‪:‬‬
‫‪ -1‬شمارنده صحیح )‪(count‬‬
‫از شمارنده برای شمارد تعداد ‪ wakeup‬هایی که می خواهند هدر بروند‪ ،‬استفاده می شود‪ .‬با ایرن کرار‬
‫این سیگنال ها برای استفاده های بعدی ذخیره می شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬صف )‪(queue‬‬
‫از صف برای نگهداری فرایندهای بلوکه شده بر روی سمافور استفاده می شود‪.‬‬
‫مطرح شدند که به ترتیب تعمیم یافته ‪ sleep‬و ‪ wakeup‬هستند‪.‬‬ ‫‪signal‬‬ ‫توسط ‪ ، Dijkstra‬دو تابع ‪ wait‬و‬
‫توابع ‪ wait‬و‪ signal‬به صورت زیر است‪:‬‬

‫)‪void wait(semaphore s‬‬
‫{‬ ‫)‪void signal(semaphore s‬‬
‫;‪s.count = s.count –1‬‬ ‫{‬
‫)‪if (s.count < 0‬‬ ‫;‪s.count = s.count +1‬‬
‫{‬ ‫) ‪if (s.count <= 0‬‬
‫‪place this process in‬‬ ‫{‬
‫;‪s.queue‬‬ ‫;‪remove a process from s.queue‬‬
‫;‪block this process‬‬ ‫;‪place this process in ready queue‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫تابع ‪ ، wait‬یک واحد از شمارنده کم کرده و ازر منفی شود‪ ،‬فرایند مربوطه در صف‪ ،‬مسدود می شود‪.‬‬
‫تابع ‪ ،signal‬یک واحد به شمارنده اضافه می کند‪ ،‬ازر مقدار شمارنده بیشتر از صفر نشود‪ ،‬یک فرایند از ق ل‬
‫مسدود شده در صف‪ ،‬آزاد می شود‪.‬‬
‫در بعضی از متون از حرف ‪ P‬به جای ‪ wait‬و از حرف ‪ V‬به جای ‪ signal‬استفاده می شود‪.‬‬
‫در بعضی از متون از ‪ down‬به جای ‪ wait‬و از ‪ up‬به جای ‪ signal‬استفاده می شود‪.‬‬
‫سمافور بر دو نوع عمومی و دودویی می باشد‪ .‬در سمافور عمومی که آن را بررسی کردیم‪ ،‬شمارنده می‬
‫و‪ 1‬را دریافت می کند‪.‬‬ ‫‪0‬‬ ‫تواند م ت‪ ،‬صفر و یا منفی باشد‪ .‬اما شمارنده در سمافور دودویی‪ ،‬فقط مقادیر‬
‫توابع ‪ wait‬و‪ signal‬برای سمافور باینری به صورت زیر است‪:‬‬
‫)‪void wait(semaphore s‬‬

‫{‬ ‫)‪void signal(semaphore s‬‬
‫)‪if (s.count =1‬‬ ‫{‬
‫;‪s.count = 0‬‬ ‫) ‪if (s.queue is empty‬‬
‫{‪else‬‬ ‫;‪s.count =1‬‬
‫‪place this process in‬‬ ‫{‪else‬‬
‫;‪s.queue‬‬ ‫;‪remove a process from s.queue‬‬
‫;‪block this process‬‬ ‫;‪place this process in ready queue‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫قدرت سمافور دودویی معادل با سمافور عمومی است‪.‬‬
‫در سمافورها صفی برای نگهداری فرایندهای بلوکه شده استفاده می شود‪ .‬ازر خروج از ایرن صرف بره‬
‫ترتیب ورود باشد)‪، (FIFO‬به آن سمافور قوی می زویند و ازر این نین ن اشد‪ ،‬به آن سمافور ضعیف می‬
‫زویند‪ .‬در سمافور ضعیف‪ ،‬امکان زرسنگی وجود دارد‪ .‬در این کتاو سمافورها از نوع قوی فرض می شوند‪.‬‬
‫انحصار متقابل با استفاده از سمافورها‬

‫می خواهیم انحصار متقابل را به کمک سمافورها برقرار کنیم‪ .‬برای حل یک مسئله با سرمافور‪ ،‬بایرد بردانیم‬
‫که‪:‬‬
‫‪ -1‬به ند سمافور نیاز است‪.‬‬
‫‪ -2‬مقدار اولیه شمارنده هر سمافور ند باید باشد‪.‬‬
‫در کجای برنامه باید روی سمافور انجام شود‪.‬‬ ‫‪wait‬‬ ‫‪ -3‬عمل ‪ signal‬و‬
‫مسئله انحصار متقابل برای دو فرایند ‪ p1‬و ‪ p2‬توسط برنامه زیر پیاده سازی شده است‪ .‬در این برنامره عمرل‬
‫‪mutex‬‬ ‫‪ wait‬ق ل از ورود به ناحیه بحرانی و عمل ‪ signal‬بعد از خروج از ناحیه بحرانی روی سمافور دودویی‬
‫با مقدار اولیه ‪ 1‬انجام شده است‪:‬‬
‫;‪semaphore mutex =1‬‬
‫)‪void p(int i‬‬
‫{‬
‫{‬
‫;)‪wait(mutex‬‬
‫;) (‪critical-section‬‬
‫;)‪signal(mutex‬‬
‫;) (‪non-critical-section‬‬
‫}‬
‫}‬
‫فرض کنیم ‪ P1‬اول اجرا شود‪ .‬با اجرای تابع ‪ ،wait‬ون مقدار سمافور یک است‪،‬آن را صفر مری کنرد و وارد‬
‫ناحیه بحرانی می شود‪ .‬در زمانی که ‪ P1‬در ناحیه بحرانی است‪ ،‬ازرر ‪ P2‬سرعی بره ورود بره ناحیره بحرانری‬
‫داشته باشد‪ ،‬ون سمافور برابر ‪ 0‬است‪ ،‬این فرایند بلوکه شده و در صف قرار می زیرد‪ .‬بعرد از خرروج ‪ P1‬از‬
‫ناحیه بحرانی‪ ،‬تابع ‪ signal‬را اجرا کرده و ون صف خالی نیست‪ P2 ،‬که در صف قرار دارد را آزاد می کند و‬
‫‪ P2‬می تواند وارد ناحیه بحرانی شود‪.‬‬
‫می توان با استفاده از سمافور عمومی‪ ،‬انحصار متقابل را برای بیش از دو فرایند نیی پیاده سازی کرد‪.‬‬
‫سمافوری که ترتیب خروج در آن مشخص ن اشد‪ ،‬سمافور ضعیف نامیرده مری شرود‪ .‬در ایرن نروع سرمافور‪ ،‬امکران‬
‫زرسنگی وجود دارد‪(.‬در سمافور قوی‪ ،‬منطا صف ‪ FIFO‬است‪).‬‬
‫پیاده سازی انحصار متقابل به کمک سمافور دارای میایایی است از جمله‪ :‬ارضای شررط هرای انحصرار‬
‫متقابل‪،‬پیشرفت و انتظار محدود ‪ .‬این رود عادالنه اسرت‪ CPU،‬را تلرف نمری کنرد و مشرکل اولویرت‬
‫معکوس ندارد‪.‬‬
‫همگام سازی با استفاده از سمافورها‬

‫سمافور دارای توانایی زیادی در حل مسائل همگام سازی دارد‪ .‬دو فرایند را در نظر بگیریرد کره بایرد ابتردا‬
‫دستور‪ S1‬در ‪ P1‬و سپس دستور ‪ S2‬در ‪ P2‬اجرا شود‪ .‬برای پیاده سازی این همگام سازی از سمافوری به نام‬
‫‪ S‬با مقدار اولیه صفر به صورت زیر استفاده می کنیم‪:‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;‪S1‬‬ ‫;)‪wait(S‬‬
‫;)‪signal(S‬‬ ‫;‪S2‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫مشخص است که تا زمانی که ‪ S1‬از ‪ P1‬اجرا نشود‪ ،‬اجرای ‪ S2‬ممکن نیست‪.‬‬

‫تذکر‪ :‬معموال مقدار اولیه سمافور در همگام سازی برابر صفر و در انحصار متقابل برابر ‪ 1‬است‪.‬‬
‫مثال‬
‫آیا ترتیب اجرای ‪ P1,P2,P3‬ممکن است؟ (مقدار اولیه سمافورها ‪ S‬و ‪ Q‬برابر صفر است)‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪P3‬‬
‫‪.‬‬ ‫;)‪wait(Q); wait(S‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;)‪signal(S‬‬ ‫‪.‬‬ ‫;)‪signal(Q‬‬
‫پاسخ‪ :‬خیر‪.‬‬
‫بعد از اجرای ‪ ، P1‬فرایند ‪ P2‬نمی تواند اجرا شود‪ ،‬ون در ابتدای ‪ P2‬دستور )‪ wait(Q‬قرار دارد که به علرت‬
‫یک بودن سمافور ‪ ، Q‬باعث بلوکه شدن ‪ P2‬می شود‪ .‬ولی ازر بعد از ‪ ، P1‬فراینرد ‪ P3‬اجررا شرود‪ ،‬بره علرت‬
‫وجود دستور )‪ signal(Q‬در انتهای آن‪ ،‬می توان بعد از ‪ P3‬فرایند ‪ P2‬را اجرا کرد‪ .‬پرس یرک ترتیرب اجررای‬
‫ممکن ع ارت است از ‪. P1,P3,P2 :‬‬
‫مثال‬
‫با فرض اینکه مقدار اولیه دو سمافور ‪ S‬و ‪ Q‬برابر صفر باشد‪ ،‬نحوه ا ‪ ABCDE‬را مشخص کنید‪.‬‬
‫‪P0‬‬ ‫‪P1‬‬
‫)‪signal(Q‬‬ ‫;)‪wait(Q‬‬
‫;)‪wait(S‬‬ ‫;"‪cout<<"A‬‬
‫;"‪cout<<"C‬‬ ‫;)‪signal(S‬‬
‫;"‪cout<<"D‬‬ ‫;"‪cout<<"B‬‬
‫;"‪cout<<"E‬‬
‫در زیر ترتیب اجرا با شماره مشخص شده است‪:‬‬
‫‪P0‬‬ ‫‪P1‬‬
‫;)‪(1) signal(Q‬‬ ‫;)‪(2) wait(Q‬‬
‫;)‪(6) wait(S‬‬ ‫)‪(3‬‬
‫;"‪(7) cout<<"C‬‬ ‫;"‪cout<<"A‬‬
‫;"‪(8) cout<<"D‬‬ ‫)‪(4‬‬
‫;"‪cout<<"B‬‬
‫;)‪(5) signal(S‬‬
‫;"‪(9) cout<<"E‬‬
‫مثال‬
‫نحوه ا ‪ 1324‬را مشخص کنید؟ (مقدار اولیه دو سمافور ‪ S‬و ‪ Q‬برابر صفر است)‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫;"‪cout<<"1‬‬ ‫;)‪wait(S‬‬
‫;)‪signal(S‬‬ ‫;"‪cout<<"3‬‬
‫;)‪wait(Q‬‬ ‫;)‪signal(Q‬‬
‫;"‪cout<<"2‬‬ ‫;)‪wait(S‬‬
‫;)‪signal(S‬‬ ‫;"‪cout<<"4‬‬
‫پاسخ‪ :‬به علت استفاده از دستور )‪ wait(S‬در ابتدای ‪ ، P2‬و صفر بودن ‪ ، S‬اجرا نمی تواند با ‪ P2‬شرروع شرود‪.‬‬
‫ا می شود‪ .‬سپس توسط )‪ signal(S‬مقدار سمافور ‪ S‬برابرر یرک مری‬ ‫‪1‬‬ ‫بنابراین ابتدا ‪ P1‬اجرا شده و عدد‬
‫‪S‬‬ ‫شود‪ .‬به علت رسیدن به )‪ ، wait(Q‬و صفر بودن ‪ ، Q‬نمی توان ادامه داد ‪ .‬با تعرویض مرتن بره ‪ ، p2‬رون‬
‫ا می شود‪ .‬حال دسرتور )‪ signal(Q‬مقردار‬ ‫‪3‬‬ ‫برابر یک شده از )‪ wait(S‬رد شده و ‪ S‬صفر می شود‪ .‬سپس‬
‫‪ Q‬را برابر یک کرده و با رسیدن به )‪ ، wait(S‬ون ‪ ، S‬صفر است‪ ،‬نمی توان ادامه داد و به ادامه ‪ P1‬رفتره و‬
‫را مری شرود‪ .‬در نهایرت‬ ‫‪2‬‬ ‫ون ‪ Q‬برابر یک است از )‪ wait(Q‬رد شده و ‪ Q‬برابر صفر شده و سپس عدد‬
‫را مری‬ ‫‪4‬‬ ‫توسط )‪ signal(S‬مقدار ‪ S‬برابر یک شده و به ‪ P2‬پرد کرده و از )‪ wait(S‬ع ور کررده و مقردار‬
‫شود‪ .‬در زیر ترتیب اجرا با شماره مشخص شده است‪:‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
(1) cout<<"1"; (3) wait(S);

(2) signal(S); (4) cout<<"3";
(6) wait(Q); (5) signal(Q);
(7) cout<<"2"; (9) wait(S);
(8) signal(S); (10) cout<<"4";
softsara.ir
‫مثال‬
‫نحوه اجرای فرایندهای ‪ P1‬و ‪ P2‬گونه باشد‪ ،‬تا مقدار نهایی برابر ‪ a=10 , b=6‬شود؟‬
‫(مقدار اولیه سمافور ‪ s‬برابر یک و مقدار اولیه متغیرهای ‪ a,b‬نیی برابر یک می باشند‪).‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫;‪a=a+2‬‬ ‫;‪a=3‬‬
‫;‪b=b+1‬‬ ‫;)‪wait(s‬‬
‫;)‪signal(s‬‬ ‫;‪b=a+b‬‬
‫;‪b=b+1‬‬ ‫;)‪wait(s‬‬
‫;‪a=a+b‬‬
‫ابتدا سه دستور اول ‪ P2‬اجرا می شود‪ .‬بعد از اجرای این سه دستور داریم‪a=3,b=4,s=0 :‬‬
‫سپس سه دستور اول ‪ P1‬اجرا شده و بعد از اجرا خواهیم داشت‪a=5,b=5,s=1 :‬‬
‫مجددا به ‪ P2‬بر زشته و دو دستور بعدی آن اجرا شده و داریم‪a=10,b=5, s=0 :‬‬
‫در نهایت به ‪ P1‬رفته و بعد از اجرای دستور باقی مانده خواهیم داشت‪a=10,b=6 :‬‬
‫مثال‬
‫با فرض اینکه مقدار اولیه سمافور ‪ S‬برابر ‪ ، 8‬سمافور ‪ P‬برابر ‪ 3‬وسمافور ‪ Q‬برابر ‪ 1‬باشرد‪ ،‬حرداک ر نرد فراینرد پشرت هرر‬
‫سمافور قرار می زیرد؟‬
‫‪.‬‬
‫;)‪wait(S‬‬
‫;)‪wait(P‬‬
‫;)‪wait(Q‬‬
‫‪.‬‬
‫;)‪signal(Q‬‬
‫;)‪signal(P‬‬
‫;)‪signal(S‬‬
‫‪.‬‬
‫از ‪ n‬فرایند‪ ،‬حداک ر ‪ 8‬فرایند می تواند از )‪ wait(S‬ع ور کنرد و بقیره (‪ )n-8‬فراینرد در صرف سرمافور ‪ S‬مری‬
‫‪5‬‬ ‫خوابند‪ .‬از ‪ 8‬فرایندی که از سمافور ‪ S‬ع ور کرده‪ ،‬حداک ر ‪ 3‬فرایند مری توانرد از سرمافور ‪ P‬ع رور کنرد و‬
‫فرایند در صف ‪ P‬می خوابند‪ .‬در نهایرت از ‪ 3‬فراینردی کره از سرمافور ‪ P‬ع رور کررده‪ ،‬حرداک ر ‪ 1‬فراینرد از‬
‫)‪ wait(Q‬ع ور کرده و ‪ 2‬فرایند در صف ‪ Q‬می خوابند‪.‬‬
softsara.ir
‫مسئله تولیدکننده و مصرف کننده‬

‫یک تولیدکننده یا بیشتر‪ ،‬نوعی داده را تولید و آنها را در بافری به انردازه ‪ n‬قررار مری دهنرد‪ .‬یرک مصررف‬
‫کننده‪ ،‬این اقالم را یکی یکی از بافر برمی دارد‪ .‬سیستم باید از همپوشانی اعمال بافر جلوزیری کند‪ ،‬یعنری‬
‫در هر زمان مصرف کننده یا تولید کننده می تواند به بافر دسترسی داشته باشد‪.‬‬
‫این راه حل از سه سمافور استفاده می کند‪:‬‬

‫‪ -1‬سمافور ‪: mutex‬‬
‫سمافوری برای رعایت شرط انحصار متقابل است‪ ،‬تا تولید کننده و مصرف کننده به طرور همیمران بره برافر‬
‫دسترسی نداشته باشند‪( .‬با مقدار اولیه ‪)1‬‬
‫‪ -2‬سمافور ‪: full‬‬
‫سمافوری برای شمارد تعداد خانه های پر بافر (با مقدار اولیه ‪)0‬‬
‫‪ -3‬سمافور ‪: empty‬‬
‫سمافوری برای شمارد تعداد خانه های خالی بافر (با مقدار اولیه ‪)n‬‬
‫{)‪void producer (void‬‬ ‫{)‪void consumer(void‬‬
‫;‪int item‬‬ ‫;‪int item‬‬
‫)‪while(TRUE‬‬ ‫{‬ ‫{ )‪while(TRUE‬‬
‫;) (‪item= produce‬‬ ‫;)‪wait(full‬‬
‫;)‪wait(empty‬‬ ‫;)‪wait(mutex‬‬
‫;)‪wait(mutex‬‬ ‫;) (‪item=remove‬‬
‫;)‪insert(item‬‬ ‫;)‪signal(mutex‬‬
‫;)‪signal(mutex‬‬ ‫;)‪signal(empty‬‬
‫} ;)‪signal(full‬‬ ‫;) (‪consume‬‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫ازر در مسئله تولید کننده‪ -‬مصرف کننده ‪ ،‬بافر نامحدود باشد‪ ،‬دیگر نیازی به سمافور ‪ empty‬نیست‪ .‬در نتیجه دستور‬
‫)‪ wait(empty‬از تولید کننده و دستور )‪ signal(empty‬از مصرف کننده حذف می شود‪.‬‬
‫مسئله غذا خوردن فیلسوف ها‬
‫پنج فیلسوف دور یک میی دایره ای نشسته اند‪ .‬هر فیلسوف یک بشرقاو ماکرارونی دارد‪ .‬برین هرر جفرت از‬
‫بشقاو ها‪ ،‬یک نگال قرار دارد‪.‬‬
‫هر فیلسوف برای خوردن از دو نگال طرفین بشرقاو اسرتفاده میکنرد‪ .‬زنردزی هرر فیلسروف از دو دوره‬
‫متناوو خوردن و فکر کردن تشکیل شده است‪ .‬زمانی که هر فیلسوف زرسنه می شود‪ ،‬سرعی مری کنرد دو‬
‫نگال سمت پ و راست خود را بردارد‪ .‬ازر موفا شد‪ ،‬برای مدتی غذا می خورد و سرپس نگرال هرا را‬
‫زمین می زذارد و به فکر کردن ادامه می دهد‪ .‬مسأله تغذیه فیلسوفان عالوه بر انحصار متقابل (که در یک‬
‫زمان دو فیلسوف نمی توانند از یک نگال استفاده کنند)‪ ،‬باید جوابگوی بن بست و گرسنگی نیی باشرد‪.‬‬
‫راه حل‪ :‬هرفیلسوف ابتدا نگال پ و سپس نگال راست را بر می دارد‪ .‬بعد از تغذیره یرک فیلسروف‪ ،‬دو‬
‫نگالی که استفاده می کرد را روی میی زذاشته و دیگران می توانند استفاده کنند‪.‬‬
‫;‪semaphore room=4‬‬
‫;}‪semaphore fork[5]={1‬‬
‫{)‪void philosopher (int i‬‬
‫{)‪while(TRUE‬‬
‫;) (‪think‬‬
‫;) ‪wait( room‬‬
‫;) ]‪wait( fork[i‬‬
‫;) ]‪wait( fork[(i+1) % 5‬‬
‫ناحیه بحرانی ;) (‪eat‬‬
‫;) ]‪signal ( fork[(i+1) % 5‬‬
‫;) ]‪signal ( fork[i‬‬
‫;) ‪signal ( room‬‬
‫}‬
‫}‬
‫{) (‪void main‬‬
‫;)))‪parbegin (p(0),p(1),p(2),p(3),p(4‬‬
‫}‬
‫سمافور ‪ room‬با مقدار اولیه ‪ ، 4‬برای این است که اجازه ورود به بیش از هار نفر داده نشرود‪ .‬ازرر حرداک ر‬
‫هار فیلسوف نشسته باشند‪ ،‬حداقل یک نفر به دو نگال دسترسی خواهرد داشرت‪ .‬ازرر از ‪ room‬اسرتفاده‬
‫نمی شد‪ ،‬و اجازه ورود همیمان هر پنج نفر‪ ،‬داده می شد‪ ،‬همه آنها نگالهای پ خود را برداشرته و دیگرر‬
‫نگال اضافی نمی ماند که کسی بتواند نگال راست خود را بردارد‪ .‬بنابراین بن بست رخ می داد‪.‬‬
‫در کتاو تنن اوم‪ ،‬راه حل زیر داده شده است‪ .‬در این راه حل‪ ،‬از یک آرایه به نام ‪ state‬استفاده می کند کره‬
‫وضعیت جاری فیلسوف(فکر کردن)‪، (0‬زرسنگی)‪ (1‬و خوردن)‪ )(2‬را نگهرداری مری کنرد‪ .‬یرک فیلسروف در‬
‫صورتی که هیچ یک از فیلسوفان پ و راستش‪ ،‬در حال خوردن ن اشند‪ ،‬می تواند غذا بخورد‪ .‬این راه حرل‬
‫بن بست ندارد‪.‬‬
‫‪#define LEFT‬‬ ‫‪(i-1) % 5‬‬
‫‪#define RIGHT (i+1) % 5‬‬
‫;‪typedef int semaphore‬‬
‫;‪semaphore mutex=1‬‬
‫;]‪semaphore s[5‬‬
‫;]‪int state[5‬‬
‫;) (‪think‬‬
‫;)‪take_forks(i‬‬
‫;) (‪eat‬‬
‫;)‪put_fork(i‬‬
‫}‬
‫}‬
‫{)‪void take_forks(int i‬‬
‫;‪state[i]= 1‬‬
‫;)‪test(i‬‬
‫;)]‪wait(s[i‬‬
‫}‬
‫{)‪void put_forks(int i‬‬
‫;‪state[i]=0‬‬
‫;) ‪test( LEFT‬‬
‫;) ‪test( RIGHT‬‬
‫}‬
‫{)‪void test(int i‬‬
‫{ ) ‪if( state[i]==1 && state[LEFT]!=2 && state[RIGHT]!= 2‬‬
‫;‪state[i]=2‬‬
‫;)]‪signal(s[i‬‬
‫}‬
softsara.ir
‫مسئله خوانندگان و نویسندگان‬

‫در این مسئله‪ ،‬ناحیه داده ای(م ل فایل) وجود دارد که بین تعدادی از فراینردها مشرترک اسرت‪ .‬فراینرد هرای خواننرده مری‬
‫خواهند از این ناحیه بخوانند و فرایندهای نویسنده می خواهند در آن بنویسند‪.‬‬
‫شرایط این مسئله‪:‬‬

‫‪ -1‬هر تعداد از خوانندزان می توانند به صورت همیمان از فایل بخوانند‪.‬‬
‫‪ -2‬در هر زمان تنها یک فرایند ممکن است در این فایل بنویسد‪.‬‬
‫‪ -3‬هنگامی که نویسنده ای در حال نوشتن است‪ ،‬هیچ خواننده ای نمی تواند فایل را بخواند‪.‬‬
‫برای م ال یک سیستم رزرواسیون هواپیمایی را در نظر بگیرید که تعرداد زیرادی فراینرد در آن بررای نوشرتن و خوانردن برا‬
‫یکدیگر رقابت می کنند‪ .‬ند فرایند می توانند به طور همیمان پایگاه داده را بخوانند ولی ازرر یرک فراینرد در حرال بره روز‬
‫رسانی پایگاه داده باشد‪ ،‬فرایندهای دیگر حتی خوانندزان‪،‬ن اید به پایگاه داده دسترسی داشته باشند‪.‬‬
‫این مسئله دارای سه حالت است‪:‬‬

‫‪ )1‬خوانندزان اولیت دارند‪( .‬تا زمانی که خواننده ای وجود دارد‪ ،‬به خواننده اجازه ورود می دهیم)‬
‫‪ )2‬نویسندزان اولویت دارند‪.‬‬
‫‪ )3‬خوانندزان و نویسندزان بدون اولیت هستند‪.‬‬
‫حالتی را بررسی می کنیم که خوانندگان اولویت دارند‪:‬‬

‫;‪typedef int semaphore‬‬
‫;‪semaphore mutex=1‬‬
‫;‪semaphore w=1‬‬
‫;‪int rc=0‬‬
‫) (‪void writer‬‬
‫{‬
‫{‬
‫;)‪wait(w‬‬
‫;) (‪writing‬‬
‫;)‪signal(w‬‬
‫}‬
‫}‬
‫) (‪void reader‬‬
‫{‬
‫{‬
‫;‪rc = rc+1‬‬
‫;)‪if (rc == 1) wait(w‬‬
‫;) (‪reading‬‬
‫;‪rc = rc-1‬‬
‫;)‪if (rc == 0) signal(w‬‬
‫}‬
‫{‬
‫روال نویسنده‪:‬‬
‫اولین نویسنده‪ ،‬با عمل )‪ ، wait(w‬اجازه دسترسی پیدا کرده ( ون مقدار اولیه ‪ w‬برابر ‪ 1‬است)‪ ،‬ولری برا صرفر شردن ایرن‬
‫سمافور‪،‬اجازه دسترسی نویسندزان و خوانندزان دیگر زرفته می شود‪ .‬در ایرن روال‪ ،‬ترا هنگرامی کره نویسرنده ای بره فایرل‬
‫دسترسی دارد‪ ،‬هیچ نویسنده ای و خواننده دیگری نمی تواند به فایل دسترسی داشته باشد‪.‬‬
‫روال خواننده‪:‬‬
‫فرایند خواننده از سمافور ‪ w‬برای اعمال انحصار متقابل‪ ،‬از متغیر سراسری ‪ ، rc‬برای شمارد تعداد خواننردزان و از سرمافور‬
‫‪ mutex‬برای اطمینان از تغییر منناسب ‪ rc‬استفاده می کند‪.‬‬
‫دستور افیایش ‪ rc‬و کنترل آن در بین )‪ wait(mutex‬و )‪ signal(mutex‬قرار دارد‪ ،‬تا تغییر ‪ ، rc‬انحصاری شود‪ .‬همچنین‬
‫بعد از پایان عمل خواندن‪ ،‬دستور کاهش ‪ rc‬و کنترل آن در بین )‪ wait(mutex‬و )‪ signal(mutex‬قرار دارد تا تغییرر ‪rc‬‬
‫‪ ،‬انحصاری شود‪.‬‬
‫توسط ‪ if‬اول‪ ،‬به اولین خواننده اجازه ورود داده می شود‪،‬ال ته در صورتی که نویسنده ای فعال ن اشد‪.‬‬
‫توسط ‪ if‬پایانی‪ ،‬بررسی می کنیم که ازر خواننده فعال دیگری وجود نداشته باشد‪ ،‬در صورت اینکه نویسنده بلوکره شرده ای‬
‫داشته باشیم‪ ،‬به آن اجازه داده شود‪.‬‬
‫در این رود شرط انحصار متقابل و شرط پیشرفت رعایت می شود ولی شرط انتظرار محردود رعایرت‬
‫نمی شود‪ ( .‬ون اولویت با خوانندزان است و امکان زرسنگی نویسندزان وجود دارد‪).‬‬
‫مانیتور‬
‫مشاهده کردید که همگام سازی فرایندها با سمافور پیچیده است‪ .‬در واقرع تنهرا مشرکل سرمافور در سیسرتمی کره حافظره‬
‫مشترک دارد‪ ،‬پیچیدزی استفاده از آن در حل مسائل همگام سازی می باشد‪ .‬ازر برنامه نویس در اسرتفاده از سرمافور دقرت‬
‫الزم را نکند‪ ،‬ممکن است د ار بن بست شود‪.‬‬
‫مانیتور(ناظر) ساختاری از زبان برنامه سازی است که همان کار سمافور را انجام می دهرد و کنتررل آن هرم سراده ترر اسرت‪.‬‬
‫سمافور اغلب توسط سیستم عامل پشتی انی می شود و می تواند توسط زبان برنامه سازی نیی پشتی انی شود‪ ،‬اما مانیتور باید‬
‫فقط توسط زبان برنامه سازی پشتی انی شود‪.‬‬
‫ساختار مانیتور در زبانهای برنامه سازی به صورت برنامه کتابخانه ای پیاده سازی شده است‪ .‬این به افراد اجرازه مری دهرد ترا‬
‫قفل های مانیتور را روی هر شیئی بگذارند‪ .‬مرانیتور مولفره ای نررم افریاری‪ ،‬مشرتمل برر یرک یرا نرد رویره‪ ،‬دن الره ای از‬
‫مقدارزذاری های اولیه و داده های محلی است‪.‬‬
‫ویژگی های اصلی مانیتور‪:‬‬
‫‪ – 1‬متغیرهای داده ای محلی مانیتور‪ ،‬تنها برای رویه های خود مانیتور قابرل دسرترس بروده و هریچ رویره دیگرری بره آنهرا‬
‫دسترسی ندارد‪.‬‬
‫‪ – 2‬یک فرایند با احضار یکی از رویه های مانیتور‪ ،‬وارد آن می شود‪.‬‬
‫‪ – 3‬در هر زمان تنها یک فرایند می تواند در مانیتور در حال اجرا باشد‪ ،‬فرایندهای دیگری که مانیتور را احضار کرده انرد ترا‬
‫فراهم شدن مانیتور‪ ،‬معلا خواهند بود‪( .‬برقراری انحصار متقابل)‬
‫متغیرهای شرطی)‪(condition variable‬‬
‫مانیتور با استفاده از متغیرهای شرطی که تنها از داخل مانیتور‪ ،‬قابل دسترس هستند‪ ،‬از همگام سازی حمایت می کند‪ .‬برای‬
‫این کار از دو تابع کتابخانه ای )‪ cwait(condition‬و )‪ csignal(condition‬که ساختاری از زبان برنامه سرازی هسرتند‪،‬‬
‫استفاده می کنند‪ .‬در بعضی از منابع‪ ،‬از ‪ c‬اول این دستورها استفاده نمی شود‪.‬‬
‫ازر فرایندی )‪ cwait(c‬را صدا بیند‪ ،‬پشت شرط ‪ c‬به خواو می رود‪ .‬ازر فرایندی )‪ csignal(c‬را صدا بیند‪ ،‬یک پیغام بیدار‬
‫باد برای فرایندهایی که پشت شرط ‪ c‬خوابیده اند می فرستد که فقط یکی از آنها توسط زمان ند سیستم بیدار می شود‪.‬‬
‫متغیرهای شرطی‪ ،‬شمارنده نیستند و مانند سمافور نمی توانند سیگنال ها را برای استفاده آینده‪ ،‬ذخیره کنند‪.‬‬
‫امتیازی که مانیتورها نس ت به سمافورها در همگام سازی فرایندها دارند‪ ،‬این است که تمام اعمرال همگرام سرازی در‬
‫محدوده مانیتور است‪ .‬بنابراین کشف خطاها و تعیین اینکه همگام سازی صحیح انجام شده است‪ ،‬ساده تر می باشد‪.‬‬
‫کامپایلر(نه برنامه نویس) انحصار متقابل را به صورت خودکار در مانیتور برقرار می سازد‪.‬‬
‫حل مسئله تولیدکننده‪ -‬مصرف کننده توسط مانیتور‬
‫ برای بخش هرایی در‬.‫ نواحی بحرانی را در داخل مانیتور تعریف می کنیم‬،‫برای حل مسائل به کمک مانیتور‬
.‫ از متغیرهای شرطی کمک می زیریم‬،‫مسئله که نیاز به همگام سازی وجود دارد‬
monitor ProducerConsumer;
condition full,empty;
integer count;
procedure enter;
begin
if count = N then cwait (full);
enter_item;
count := count + 1;
if count=1 then csignal(empty);
end;
procedure remove;
begin
if count = 0 then cwait (empty);
remove_item;
count := count - 1;
if count=N-1 then csignal(full);
end;
procedure producer;
begin
while true do
begin
produce_item;
ProducerConsumer.enter;
end
end;
procedure consumer;
begin
while true do
begin
ProducerConsumer.remove;
consume_item;
softsara.ir
end
end;
softsara.ir
‫زبانهای برنامه سازی مانند ‪ C‬و پاسکال استاندارد‪ ،‬مانیتور را پشتی انی نمی کنند‪.‬‬
‫در عمل همگام سازی مانیتورها هم ممکرن اسرت اشرت اه رخ دهرد‪ .‬مر الً ازرر هرر یرک از اعمرال ‪ csignal‬در نراظر‬
‫‪ bounded buffer‬حذف شوند‪ ،‬در این صورت فرایندهایی که وارد صف شرط مربوط به آن می شوند‪ ،‬ترا ابرد معطرل‬
‫خواهند بود‪.‬‬
‫در زبان جاوا‪ ،‬ازر نخی اجرای متدی که در معرفی آن از واهه کلیدی ‪ synchronized‬اسرتفاده شرده را شرروع کنرد‪،‬‬
‫هیچ نخ دیگری اجازه نردارد شرروع بره اجررای هریچ یرک از متردهای ‪ synchronized‬درون آن کرالس کنرد‪ .‬جراوا‬
‫متغیرهررای شرررطی نرردارد و برره جررای آنهررا دو رویرره ‪ wait‬و ‪ notify‬دارد کرره وقترری ایررن دو رویرره در مترردهای‬
‫‪ synchronized‬به کار روند‪ ،‬مشکل رقابتی پیش نمی آید‪.‬‬
‫بر اثر اجرای ‪ csignal‬ممکن است فرایند دیگری که از ق ل ‪ wait‬شده بود‪ ،‬فعال زردد و در نتیجه بیش از یک فرایند‬
‫در یک زمان در مانیتور فعال شود‪ .‬برای پرهیی از فعالیت همیمان دو فرایند درون یک مانیتور‪ Hansen ،‬پیشنهاد کررد‬
‫که فرایندی که ‪ csignal‬را انجام داده باید فورا از مانیتور خارج شود‪ .‬بنابراین یک دستور ‪ csignal‬می تواند فقرط بره‬
‫عنوان آخرین دستور در رویه مانیتور به کار رود‪.‬‬
‫تبادل پیام )‪(Message Passing‬‬
‫وقتی فرایندها با یکدیگر محاوره می کنند‪ ،‬نیازهای همگام سازی و ارت اط باید تامین شود‪ .‬فرایندها نیراز بره همگرام سرازی‬
‫دارند تا انحصار متقابل اعمال زردد‪ .‬ممکن است فرایندهایی که با یکدیگر همکاری می کنند نیاز به ت رادل اطالعرات داشرته‬
‫باشند‪ .‬یک رویکرد در فراهم کردن این دو عمل‪ ،‬ت ادل پیام است‪ .‬عمل واقعی ت ادل پیام به شکل دو اولیه زیر ارائه می شرود‪.‬‬
‫این اولیه ها‪ ،‬فراخوان سیستمی هستند که می توان آنها را در رویه های کتابخانه ای قرار داد‪:‬‬
‫)‪1 - send (destination , message‬‬
‫)‪2- receive (source , message‬‬
‫فراخرروان ‪ ،send‬پیررامی را از آدرسرری کرره در فضررای آدرس فراینررد م رردا قرررار دارد را برداشررته )‪ (message‬و برره فراینررد‬
‫مقصد)‪ (destination‬ارسال می کند‪ .‬فرخوان ‪ ،recevie‬یک پیام را از فراینرد م ردا )‪ (source‬دریافرت کررده و آن را در‬
‫آدرس مشخص شده )‪ (message‬قرار می دهد‪.‬‬
‫دو نوع آدرس دهی وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬مستقیم‪ :‬پیامها مستقیما از فرستنده به زیرنده فرستاده می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬غیر مستقیم‪ :‬فرستنده پیام را به یک صف مشترک(صندوق پستی) ارسال می کند و زیرنده پیام را از صندوق پستی بر‬
‫می دارد‪(.‬سیستم عامل برای هر فرایند‪ ،‬بافری به نام ‪ mailbox‬ایجاد می کند‪).‬‬
‫ازر بین فرستنده ها و زیرنده ها رابطه ند به یک وجود داشته باشد‪ ،‬به صندوق پستی‪" ،‬درزاه" می زویند‪.‬‬
‫پیام در یک قالب متداول از دو بخش‪ ،‬سرآمد(حاوی اطالعاتی درباره پیام) و بدنه(حاوی خود پیام) تشکیل شده است‪.‬‬
‫همگام سازی به کمک تبادل پیام‬

‫می توان به کمک ‪ send‬و ‪ receive‬امکان هماهنگی بین فرایندها را ایجاد کرد‪ .‬ت ادل پیام بین دو فرایند متضمن سرطحی‬
‫از همگام سازی بین آنها می باشد‪.‬‬
‫زمانی که فرایندی‪ send ،‬را اجرا می کند‪ ،‬دو امکان وجود دارد‪:‬‬
‫الف‪ -‬فرایند فرستنده تا دریافت پیام مسدود می شود‪.‬‬
‫و‪ -‬فرایند فرستنده‪ ،‬بدون توجه به عمل انجام شده‪ ،‬اجرایش ادامه می یابد‪.‬‬
‫زمانی که فرایندی ‪ recive‬را اجرا می کند‪ ،‬دو امکان وجود دارد‪:‬‬
‫الف‪ -‬ازر پیامی ق ال فرستاده شده‪ ،‬این پیام دریافت شده و اجرا ادامه می یابد‪.‬‬
‫و‪ -‬ازر پیام منتظری وجود نداشته باشد‪ ،‬فرایند تا رسیدن پیام مسدود می ماند و یا بره اجررا ادامره مری دهرد‪ .‬بنرابراین‬
‫فرستنده و زیرنده هر دو می توانند مسدود شونده یا مسدود نشونده باشند‪.‬‬
‫پیاده سازی انحصار متقابل توسط تبادل پیام‬

‫مسردود نشرونده و‬ ‫که‪send‬‬ ‫از ت ادل پیام می توان برای اعمال انحصار متقابل استفاده کرد‪ .‬فرض می کنیم‬
‫‪ receive‬مسدود شونده است‪ .‬یعنی وقتی فرایندی می خواهد اطالعاتی را دریافت کنرد‪ ،‬برا اجررای ‪،receive‬‬
‫بلوکه می شود تا اطالعات برایش فرستاده شود‪.‬‬
‫مجموعه ای از فرایندهای همیمان در صندوق پستی ‪ mutex‬شریکند و می توانند از این صندوق پستی برای‬
‫ارسال و دریافت پیام استفاده کنند‪.‬‬
‫; تعداد فرایندها =‪const n‬‬
‫)‪void p(int i‬‬
‫{‬
‫)‪while(true‬‬
‫{‬
‫;)‪receive(mutex , msg‬‬
‫‪/*critical section */‬‬
‫;)‪send(mutex , msg‬‬
‫‪/*non critical section */‬‬
‫}‬
‫}‬
‫) (‪void main‬‬
‫{‬
‫;)‪create_mailbox(mutex‬‬
‫;)‪send(mutex , null‬‬
‫;) )‪Par begin( P(1) , P(2), …,P(n‬‬
‫}‬
‫صندوق پستی با پیامی با محتوای تهی مقدار زذاری اولیه شده است‪ .‬فرایندی که مری خواهرد وارد بخرش‬
‫بحرانی خود شود‪ ،‬ابتدا سعی می کند پیامی دریافت نماید‪ .‬ازر صرندوق پسرتی خرالی باشرد‪ ،‬مسردود مری‬
‫زردد‪ .‬هنگامی که فرایندی پیام را به دست می آورد‪ ،‬بخش بحرانی خود را انجرام داده و سرپس پیرام را بره‬
‫صندوق پستی بر می زرداند‪ .‬در نتیجه این پیام نقش نشانه ای را بازی می کند که از فراینردی بره فراینرد‬
‫دیگر منتقل می شود‪.‬‬
‫ازر بیش از یک فرایند عمل دریافت را همیمان انجام دهند‪ ،‬در این صورت‪:‬‬
‫‪ -1‬ازر پیامی باشد‪ ،‬تنها به یک فرایند داده شده و بقیه مسدود می شوند‪.‬‬
‫‪ -2‬ازر صندوق پستی خالی باشد‪ ،‬تمام فرایندها مسدود می زردند‪ .‬موقعی کره پیرامی فرراهم مری‬
‫شود‪ ،‬تنها یکی از فرایندهای مسدود فعال شده و پیام به همان فرایند داده شود‪.‬‬
‫این فرض ها در تمام امکانات ت ادل پیام‪ ،‬برقرار است‪.‬‬
‫حل مسئله تولیدکننده‪ -‬مصرف کننده توسط تبادل پیام‬

‫می توان توسط ت ادل پیام‪ ،‬راه حلی برای مسئله تولید کننده و مصرف کننده با بافر محدود ارائه داد‪ .‬ایرن برنامره عرالوه برر‬
‫عالئم‪ ،‬داده ها را نیی ع ور می دهد‪ .‬تولید کننده با تولید داده ها‪ ،‬آنها را به عنوان پیرام بره صرندوق پسرتی‪ mc‬مری فرسرتد‪.‬‬
‫مصرف کننده تا هنگامی که حداقل یک پیام در صندوق وجود دارد‪ ،‬می تواند مصرف کند‪ .‬بنابراین صندوق پستی ‪ mc‬ماننرد‬
‫یک بافر عمل می کند‪.‬‬
‫راه حل‪:‬‬
‫یک صندوق پستی برای تولید کننده(‪)mp‬و یک صندوق پستی برای مصرف کننده(‪ )mc‬ایجاد می شود‪:‬‬
‫;)‪create_mailbox(mc‬‬
‫;)‪create_mailbox(mp‬‬
‫سپس صندوق پستی تولید کننده‪ ،‬به اندازه ظرفیت بافر‪ ،‬با پیام تهی پر می شود‪:‬‬
‫)‪for(i=0 ; i<capacity; i++‬‬
‫;)‪send(mp,NULL‬‬
‫سپس دو تابع تولید کننده و مصرف کننده به صورت همروند صدا زده می شود‪:‬‬
‫) (‪void producer‬‬ ‫) (‪void consumer‬‬

‫{‬ ‫{‬
‫;‪message m1‬‬ ‫;‪message m2‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫;)‪receive(mp,m1‬‬ ‫;)‪receive(mc,m2‬‬
‫;) (‪m1=produce‬‬ ‫;)‪consume(m2‬‬
‫;)‪send(mc,m1‬‬ ‫;)‪send(mp,null‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫زمانی که فرایندهای فرستنده و زیرنده پیام بر روی یک ماشین اجرا می شوند‪ ،‬مسئله کارایی پیش می اید‪.‬به ع ارتی‬
‫کپی کردن پیام ها از یک فرایند به فرایند دیگر همیشه آهسته تر از انجام عملیات سمافور و یا ورود به یک مانیتور‬
‫است‪.‬‬
‫زیرنده می تواند به محض دریافت پیام از فرستنده‪ ،‬یک پیام تصدیا)‪ (acknowledgment‬به فرستنده بفرستد و او را‬
‫از دریافت پیام با خ ر سازد‪.‬‬
‫در یک سیستم توزیعی با حافظه اختصاصی برای رعایت انحصار متقابل‪ ،‬از راه حل ت ادل پیام استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ -1‬دو فرایند ‪ P1‬و ‪ P2‬زیر به صورت هم روند اجرا می شوند‪ .‬در صورتی که مقدار اولیه متغیر سراسری ‪ a‬صفر باشرد‪ ،‬بعرد از‬
‫اجرای کامل دو فرآیند‪ ،‬کدام یک از زیینه های ذیل نادرست می باشد؟‬
‫(امکان اجرای آنها به صورت ‪ Interleaved‬نیی وجود دارد‪ .‬یعنی در هر لحظه از اجرای فرایند‪ ،‬امکان وقوع وقفره و سروئیچ بره‬
‫فرایند دیگر وجود دارد‪).‬‬
‫‪p1‬‬ ‫‪p2‬‬
‫;‪b=a‬‬
‫;‪a=1‬‬
‫;‪c=a‬‬
‫‪ )1‬هر یک از مقادیر ‪ a‬و‪ b‬و‪ c‬یک می باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬مقادیر ‪ b‬و‪ c‬صفر می باشد و مقدار ‪ a‬یک است‪.‬‬
‫‪ )3‬مقادیر ‪ a‬و ‪ c‬هر کدام یک می باشد و مقدار ‪ b‬صفر است‪.‬‬
‫‪ )4‬مقادیر ‪ a‬و‪ b‬هر کدام یک می باشد و مقدار ‪ c‬صفر است‪.‬‬
‫بعد از اجرای کامل دو فرایند‪ ،‬مقادیر این متغیرها نامشخص است و حالت های زیر ممکن می باشد‪:‬‬
‫‪ )1‬ابتدا ‪ p1‬به طور کامل اجرا شده و سپس ‪ p2‬اجرا شود‪ .‬در این حالت ‪. a=1,b=1,c=1‬‬
‫‪ )2‬ابتدا ‪ p2‬به طور کامل اجرا شده و سپس ‪ p1‬اجرا شود‪ .‬در این حالت ‪. a=1,b=0,c=0‬‬
‫‪ )3‬دستور اول از ‪ p2‬اجرا شده و به ‪ p1‬سوئیچ شود‪ .‬بعد از اجرای ‪ p1‬به ‪ p2‬سوئیچ شده و دستور بعدی آن اجرا شود‪ .‬در ایرن‬
‫حالت داریم ‪. a=1,b=0,c=1‬‬
‫زیینه ‪ 4‬نادرست است‪ ،‬ون وقتی مقدار ‪ b‬یک می شود که دستور ‪ b=a‬بعد از دستور ‪ a=1‬اجرا شود‪ .‬بعد از اجررای ایرن دو‬
‫دستور‪ ،‬نوبت به اجرای دستور ‪ c=a‬می باشد که مقدار ‪ c‬یک می شود‪.‬‬

‫‪ -2‬در یک سیستم هم روند‪ ،‬هر پروسس برای ورود به بخش بحرانی‪ ،‬تابع ‪ enter-region‬و پرس از خرروج از بخرش بحرانری‬
‫تابع ‪ leave-region‬آمده در زیر را صدا می کند‪ .‬کدام زیینه صحیح است؟‬
‫‪#define FALSE 0‬‬
‫‪# define TRUE 1‬‬
‫‪# define N 2‬‬

‫;‪int turn‬‬
‫‪int intersted[N]; /* all values initially 0(FALSE) */‬‬
‫{)‪void enter-region(int process‬‬
‫;‪int other‬‬
‫;‪other =1 - process‬‬
‫;‪interested[process] = TRUE‬‬
‫;‪turn = process‬‬
‫;) ]‪while (turn == process && interseted[other‬‬
‫}‬
‫{)‪void leave-region(int process‬‬
‫;‪interested[process] = FALSE‬‬
‫}‬
‫‪ )2‬امکان بن بست وجود دارد‪(deadlock) .‬‬ ‫‪ )1‬امکان زرسنگی وجود دارد )‪(starvation‬‬
‫‪ )4‬انحصار متقابل تأمین نمی شود‪.‬‬ ‫‪ )3‬انحصار متقابل تأمین می شود‪.‬‬
‫این تست همان راه حل پیترسون در کتاو ‪ ، Tanenbaum‬است‪ .‬در نتیجه هر سه شرط "انحصار متقابرل‪ ،‬انتظرار محردود و‬
‫پیشرفت" را تامین می کند‪ .‬و مشکل بن بست و زرسنگی ندارد‪.‬‬
‫در این راه حل‪ ،‬هر فرایند ق رل از ورود بره ناحیره بحرانری‪ ،‬ترابع ‪ enter_region‬و پرس از خرروج‪ ،‬ترابع ‪ leave_region‬را‬
‫فراخوانی می کند‪.‬‬
‫به طور م ال برای ‪ process=0‬داریم‪:‬‬
‫)‪P0(void‬‬
‫{‬
‫{‬
‫;)‪enter_region(0‬‬
‫;)‪leave_region(0‬‬
‫}‬
‫}‬

‫‪ -3‬الگوریتم زیر یک راه حل نرم افیاری برای حل مسئله ناحیه بحرانی است‪ .‬در این الگوریتم‪:‬‬
‫(‪ -IT‬دولتی‪)83‬‬
‫;‪var c1, c2 : boolean‬‬
‫;‪turn: integer‬‬
‫;‪c1 :=TRUE‬‬
‫;‪c2 :=TRUE‬‬
‫‪cobegin‬‬
‫‪P1:‬‬
‫‪loop‬‬
‫;‪c1:=FALSE‬‬
‫‪turn:=1‬‬
‫;‪while (not c2) and (turn=1) do‬‬
‫;‪CS1‬‬
‫;‪c1:=TRUE‬‬
‫‪end loop‬‬
‫‪P2:‬‬
‫‪loop‬‬
‫;‪c2:=FALSE‬‬
‫;‪turn=2‬‬
‫;‪while (not c1) and (turn=2) do‬‬
‫;‪CS2‬‬
‫;‪c2:=TRUE‬‬
‫‪end loop‬‬
‫‪coend‬‬
‫‪ )1‬این الگوریتم صحیح می باشد‪.‬‬
‫‪ Dead lock )2‬وجود دارد‪.‬‬
‫‪ Starvation )3‬وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬شرایط ناحیه بحرانی برآورده نمی شود (استفاده انحصاری)‬

‫این الگوریتم‪ ،‬مشابه راه حل ‪ Peterson‬است‪ .‬در پیترسون مقدار اولیه ‪ flag‬ها ‪ flase‬بود و هر فرایند ق ل از ورود بره ناحیره‬
‫بحرانی‪ ،‬آن را ‪ true‬و بعد از خروج آن را ‪ false‬می کرد‪ .‬در این تست‪ ،‬این منطا معکوس شده است که تراثیری برر عملکررد‬
‫صحیح آن نمی زذارد و مانند پیترسون درست کار می کند و همه شرایط را رعایت می کند‪.‬‬

‫‪ -4‬آیا کد صوری زیر برای مسأله ‪ Critical Section‬بین دو فرآیند هم روند قابل ق ول است؟ را؟‬
‫(اپراتور ‪ AND‬به معنای اجرای هم روند است‪).‬‬
‫}‬
‫;‪int turn‬‬
‫;]‪boolean falg[2‬‬
‫{ ) ‪proc (int i‬‬
‫{‬
‫;‪compute‬‬
‫;‪falg[i]:= TRUE‬‬
‫;‪turn:= (i+1) mod 2‬‬
‫;) ‪while( flag[(i+1) mod 2] and turn = i‬‬
‫;‪critical-section‬‬
‫;‪flag[i] := FALSE‬‬
‫}‬
‫}‬
‫;‪turn:=0‬‬
‫;‪falg [0] :=FALSE‬‬
‫;‪falg [1] :=FALSE‬‬
‫;)‪proc(0) AND proc(1‬‬
‫{‬
‫‪ )1‬خیر– زیرا ‪ Deadlock‬وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )2‬بلی– زیرا شرط ‪ Mutual Exclusion‬برقرار است‪.‬‬
‫‪ )3‬خیر– زیرا شرط ‪ Mutual Exclusion‬برقرار نیست‪.‬‬
‫‪ )4‬بلی– زیرا ‪ Deadlock‬وجود ندارد‪.‬‬
‫رود به کار رفته‪ ،‬رود پیترسون است با این تفاوت که ق ل از حلقه در ‪ ، turn‬مقدار معکوسری قررار داده مری شرود‪( .‬یعنری‬
‫برای ‪ p0‬مقدار ‪ 1‬و برای ‪ p1‬مقدار ‪ .)0‬که این کار باعث نادرست شدن رود می شود‪.‬‬
‫فرض کنید ‪ P0‬اجرا شود و ‪ flag‬خود را ‪ true‬کرده و توسط دستور ‪ turn:=(i+1)mod 2‬مقدار ‪ turn‬را یک می کنرد و رون‬
‫‪ turn‬برابر صفر نیست از ‪ while‬ع ور کرده و وارد ناحیه بحرانی می شود‪ .‬ازر در این زمان وقفه ای رخ دهرد و بره ‪ P1‬سروئیچ‬
‫شود‪ ،‬این فرایند نیی بعد از ‪ true‬کردن ‪ flag‬خودد ‪ ،‬با اجرای دستور ‪ turn:=(i+1)mod 2‬مقدار ‪ turn‬را صفر کررده و رون‬
‫‪ turn‬برابر یک نیست ‪،‬این فرایند نیی وارد ناحیه بحرانی می شود‪ .‬بنابراین شرط انحصار متقابل برقرار نیست‪.‬‬

‫‪ -5‬راه حل ناحیه بحرانی زیر را برای فرآیندهای )‪ Pi : (i  1,2‬درنظر بگیرید‪ .‬کدام مورد صحیح است؟‬
‫‪shared var‬‬
‫;‪turn: integer; turn:=0‬‬
‫‪Pi :‬‬
‫{ )‪while (1‬‬
‫;‪flag[i]:=TRUE‬‬
‫;‪turn:= ( turn+ i ) %2 + 1‬‬
‫;) ‪while( not( flag[i]) or turn == i %2 +1‬‬
‫‪Critical – Section‬‬
‫;‪flag[i]:= FALSE‬‬
‫;‪turn:=( turn+ i) %2 + 1‬‬
‫‪Non Critical – Section‬‬
‫}‬
‫‪ )1‬راه حل ناحیه بحرانی کامال صحیح است‪.‬‬
‫‪ )2‬شرط پیشرفت )‪ (Progress‬تنها شرطی است که نقض می زردد‪.‬‬
‫‪ )3‬شرط انحصار متقابل )‪ (multual exclusion‬تنها شرطی است که نقض می زردد‪.‬‬
‫‪ )4‬هر دو شرط انحصار متقابل و پیشرفت نقض می شوند‪.‬‬
‫مقدار ‪ flag‬ها در این راه حل بی اثرند‪ .‬ون در بدنه هر فرایند‪ ،‬به جای بررسی ‪ flag‬فرایند مقابل‪ flag ،‬خرود فراینرد رک‬
‫می شود‪ .‬بعد از حذف ‪ flag‬ها‪ ،‬کد هر دو فرآیند به صورت زیر می باشد‪:‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪P2‬‬
‫‪turn:=0‬‬ ‫;‪turn:=0‬‬
‫{)‪while(1‬‬ ‫{)‪while(1‬‬
‫;‪turn:= (turn+1) %2 + 1‬‬ ‫;‪turn:= (turn+2) %2 + 1‬‬
‫;)‪while( turn == 2‬‬ ‫;)‪while( turn == 1‬‬
‫‪Critical – Section‬‬ ‫‪Critical – Section‬‬
‫;‪turn:=(turn+1) %2 + 1‬‬ ‫;‪turn:=(turn+2) %2 + 1‬‬
‫}‪Non Critical – Section‬‬ ‫}‪Non Critical – Section‬‬
‫ازر ‪ p1‬اجرا شود‪ ،‬مقدار ‪ turn‬را به ‪ 2‬تغییر می دهد و در حلقه ‪ while‬منتظر می ماند‪ .‬ازر در این لحظه به ‪ ، p2‬سوئیچ شود‬
‫‪ p2،‬نیی مقدار ‪ turn‬را به ‪ 1‬تغییر می دهد و در حلقه ‪ while‬منتظر می ماند‪ .‬بنابراین بن بست رخ داده و شرط انتظار محدود‬
‫نقض می شود‪ .‬شرط پیشرفت نیی نقض می شود‪ ،‬ون زمانی که ‪ p1‬در حلقه ‪ while‬منتظر است‪ ،‬ازرر ‪ p2‬کره در خرارج از‬
‫ناحیه بحرانی است‪ ،‬قصد ورود به ناحیه بحرانی را نداشته باشد‪ ،‬مانع پیشرفت ‪ p1‬می شود‪ .‬با این شررایط بردیهی اسرت کره‬
‫شرط انحصار متقابل نیی نقض می شود‪ .‬بنابراین هر ‪ 3‬شرط "انحصار متقابل‪ ،‬پیشرفت و انتظار محدود" نقض می شود‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬بهتر بود طراح محترم‪ ،‬در زیینه ‪ ، 4‬شرط انتظار محدود را نیی اضافه می کرد‪ ،‬تا داوطلب فکر نکند که منظور این است‬
‫که فقط آن دو شرط که در زیینه ‪ 4‬آمده‪ ،‬نقض می شود‪.‬‬
‫(مهندسی ‪ – IT‬دولتی ‪)91‬‬

‫‪-6‬آیا کد زیر می تواند راه حلی برای دو پردازد هم روند باشد؟‬
‫{) ‪proc ( int i‬‬
‫;‪computeation‬‬
‫;‪key[i] = TRUE‬‬
‫) ]‪while ( key[i‬‬
‫;) ‪swap (key[i] , lock‬‬
‫ناحیه بحرانی ‪CS‬‬
‫;‪lock = FALSE‬‬
‫}‬
‫}‬
‫;‪lock = FALSE‬‬
‫;‪key[1] = FALSE‬‬
‫;‪key[2] = FALSE‬‬
‫‪ )1‬راه حل صحیح نیست‪ ،‬زیرا انحصار متقابل)‪ (mutual exclusion‬رعایت نمی شود‪.‬‬
‫‪ )2‬راه حل صحیح نیست‪ ،‬زیرا شرط پیشرفت برقرار نیست‪.‬‬
‫‪ )3‬راه حل صحیح نیست‪ ،‬زیرا تضمینی برای محدودیت زمان انتظار ندارد‪.‬‬
‫‪ )4‬راه حل صحیح است‪.‬‬
‫راه حل داده شده‪ ،‬انحصار متقابل و پیشرفت را رعایت می کند‪ .‬ولی ون نوبرت دهری بررای ورود بره ناحیره بحرانری کرامال‬
‫تصادفی است‪ ،‬شرط انتظار محدود رعایت نمی شود‪.‬‬

‫‪ -7‬پیاده سازی زیر از عملیات تجییه ناپذیر)‪ (atomic‬روی سمافورها را در نظر بگیرید‪:‬‬
‫{‪typedef struct‬‬
‫;‪int value‬‬
‫;‪struct process *list‬‬
‫;‪}semaphore‬‬
‫)‪wait(semaphore *S‬‬ ‫)‪signal(semaphore *S‬‬

‫{‬ ‫{‬
‫;‪S   value--‬‬ ‫;‪S   value++‬‬

‫) ‪if ( S   value < 0‬‬ ‫) ‪if ( S   value <= 0‬‬
‫{‬ ‫{‬
‫;‪add this process to S   List‬‬ ‫;‪remove a process P from S   List‬‬
‫;))‪block(-(S   value‬‬ ‫;)‪wakeup(P‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫}‬ ‫}‬
‫مفروضات و تعاریف زیر را نیی داریم‪:‬‬
‫)‪ : block(n‬فرآیندهای بلوک شونده را به ترتیب ‪ n‬از کو ک بره بریرگ مرترب کررده کره بره ایرن ترتیرب فرآینرد اول برا‬
‫)‪ block(1‬در سر صف قرار می زیرد و به ترتیب ‪( n‬از کو ک به بیرگ) توسط )‪ wakeup(P‬از حالرت بلروک خرارج مری‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪S   value  1‬‬
‫برنامه های سیستم به شکل زیر مفروضند‪:‬‬
‫;‪mutex: semaphore‬‬
‫{‪do‬‬
‫‪remainder-section‬‬
‫)‪}while(TRUE‬‬
‫کدام زیینه صحیح است؟‬
‫‪ )1‬خواص انحصار متقابل و انتظار محدود برقرارند ولی پیشرفت برقرار نیست‪.‬‬
‫‪ )2‬خواص انحصار متقابل و پیشرفت برقرارند ولی انتظار محدود برقرار نیست‪.‬‬
‫‪ )3‬خواص پیشرفت و انتظار محدود برقرارند ولی انحصار متقابل برقرار نیست‪.‬‬
‫‪ )4‬خواص انحصار متقابل برقرار است ولی پیشرفت و انتظار محدود برقرار نیست‪.‬‬
‫ون ترتیب خروج فرایندها بلوکه شده در صف‪ ،‬بر اساس ورود آنها نیست(سمافور ضعیف)‪ ،‬بنابراین امکان زرسرنگی(قحطی)‬
‫وجود دارد‪ .‬بنابراین شرط انتظار محدود برقرار نیست‪.‬‬

‫‪ -8‬در صورتی که دو کد زیر برای حل مسأله کالسیک همیمانی بافر محدود با ظرفیت ‪ n‬باشد‪ ،‬آن زاه مقدار سمافورهای ‪ x‬و‬
‫‪ y‬و ‪ z‬باید ه مقداری باشند؟‬
‫مصرف کننده‬ ‫تولید کننده‬
‫{ )‪while (1‬‬ ‫{ )‪while (1‬‬
‫)‪wait (z‬‬ ‫تولید قطعه‬

‫)‪wait (y‬‬
‫)‪wait (x‬‬
‫حذف قطعه از بافر‬ ‫)‪wait (y‬‬
‫)‪signal(y‬‬ ‫اضافه کردن قطعه به بافر‬
‫)‪signal (x‬‬
‫)‪signal (y‬‬
‫استفاده از قطعه‬ ‫)‪signal (z‬‬
‫}‬ ‫}‬
‫‪x=n , y=n , z=1 )2‬‬ ‫‪x=0 , y=1 , z=n )1‬‬

‫‪x=0 , y=n , z=1 )4‬‬ ‫‪x=n , y=1 , z=0 )3‬‬
‫پاسخ‪ :‬جواو زیینه ‪ 3‬است‪ .‬از ‪ x‬برای شمارد تعداد خانه های خالی با مقدار اولیه ‪ ، n‬از ‪ z‬برای شمارد تعداد خانه های پرر‬
‫با مقدار اولیه ‪ 0‬و از ‪ y‬برای انحصار متقابل با مقدار اولیه ‪ 1‬استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ -9‬ازر مقادیر اولیه سمافورهای ‪ n,s‬به ترتیب‪ 0,1‬باشد‪ ،‬نانچه دو زیر روال به طور هم روند اجرا شوند‪ ،‬کدام یرک از زیینره‬
‫های زیر صحیح است؟‬
‫‪procedure producer‬‬ ‫‪procedure consumer‬‬

‫‪begin‬‬ ‫‪begin‬‬
‫‪repeat‬‬ ‫‪repeat‬‬
‫;‪produce‬‬ ‫;)‪wait(s‬‬
‫;)‪wait(s‬‬ ‫;)‪wait(n‬‬
‫;‪append‬‬ ‫;‪take‬‬
‫;)‪signal(n‬‬ ‫;)‪signal(s‬‬
‫;)‪signal(s‬‬ ‫;)‪signal(n‬‬
‫‪forvere‬‬ ‫‪forever‬‬
‫;‪end‬‬ ‫;‪end‬‬
‫‪ )1‬راه حل کامال درست است‪.‬‬
‫‪ )2‬امکان بن بست وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬امکان عدم تأمین انحصار متقابل وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )4‬امکان دارد که ‪ consumer‬در حالت زرسنگی بماند و ‪ producer‬فعال باشد‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬همان مسئله تولید کننده‪ -‬مصرف کننده با بافر نامحدود است‪ ،‬ولی جای دو ‪ wait‬در مصرف کننده عوض شده اسرت‪.‬‬
‫ازر ابتدا مصرف کننده اجرا شود‪ s ، wait(s) ،‬را صفر و )‪ n ، wait(n‬را ‪ -1‬کرده و در نتیجه مصرف کننده مسدود می شرود‪.‬‬
‫حال ازر تولید کننده اجرا شود‪ s ، wait(s) ،‬را ‪ -1‬می کند و در نتیجه تولید کننده نیی مسدود می شود‪ .‬در این لحظه رون‬
‫هر دو فرایند مسدود هستند‪ ،‬بنابراین بن بست رخ می دهد‪.‬‬
‫‪ -1۰‬در راه حل زیر برای شام خواران فیلسوف (‪ 5‬فیلسوف)‪ ،‬فرض کنید اجرای روال های برداشتن دو نگال و زذاشتن هرر‬
‫نگال از ابتدا تا انتهای روال با رعایت کامل ‪ Mutual Exclusion‬انجام می شود‪.‬‬
‫روال )‪ take-forks(i‬دو نگال سمت راست و پ را بررسی می کند و ازر هرر دو موجرود بودنرد برمری دارد وزرنره عمرل‬
‫بررسی را تکرار می کند‪.‬‬
‫روال )‪ put-fork(i‬نگال شماره ‪ i‬را می زذارد و از روال خارج می شود‪.‬‬
‫{ )‪while(1‬‬
‫;‪think‬‬
‫;)‪take-forks(i‬‬
‫;‪eat‬‬
‫;)‪put-fork(i‬‬
‫;)‪put-fork((i+1)%n‬‬
‫}‬
‫}‬
‫کدام زیینه درست است؟‬
‫‪ )1‬دارای بن بست‬
‫‪ )2‬فاقد بن بست و زرسنگی‬
‫‪ )3‬دارای بن بست و زرسنگی‬
‫‪ )4‬فاقد بن بست ولی دارای زرسنگی‬
‫پاسخ‪ :‬زیینه ‪ 4‬دست است‪.‬‬
‫در این راه حل ون توسط روال )‪ take-forks(i‬یا هر دو نگال همیمان برداشته شده و یا هیچ کدام برداشرته نمری شرود‪،‬‬
‫بنابراین بن بست رخ نمی دهد‪.‬‬
‫در این رود امکان زرسنگی وجود دارد‪ ،‬ون همه یی تصادفی است و نوبت و عدالت رعایت نمی شود و ممکن اسرت یرک‬
‫فیلسوف به مدت نامعلوم زرسنه بماند‪.‬‬

‫‪ -11‬کدام زیینه در مورد مانیتور درست نیست؟‬
‫‪ )1‬فقط یک روال مانیتور در آن می تواند فعال باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬یک مانیتور هیچ زاه در بخش بحرانی خود مسدود نمی شود‪.‬‬
‫‪ )3‬پیاده سازی مانیتور در سطح کامپایلر انجام می شود‪.‬‬

‫‪ )4‬مانیتور به صورت ضمنی عملیات درخواست ورود‪/‬خروج از بخش بحرانی را انجام می دهد‪.‬‬
‫در مانیتور امکان مسدود شدن با ‪ wait‬بر روی متغیر شرطی‪ ،‬وجود دارد‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫فصل‬
‫بن بست‬
‫بن بست )‪ (Deadlock‬یعنی مسدود بودن دائمی مجموعه ای از فرایندها که برای منابع سیستم رقابرت مری‬
‫کنند یا با یکدیگر در ارت اط هستند‪ .‬این مسدود بودن ادامه مییابد تا سیستم عامرل عمرل فروق العرادهای‬
‫انجام دهد‪ ،‬م الً فرایندی را حذف کند یا مج ور به برزشت به عقب کند‪.‬‬
‫یک م ال معمول از بن بست‪ ،‬ترافیک است‪ .‬هار خودرو که در یک زمان به هار راهی رسریدهاند مفرروض‬
‫است‪ .‬هار ربع این هار راه منابع محسوو میشوند‪ .‬ازر هر هار خودرو وارد تقراطع بشروند‪ ،‬هرر خرودرو‬
‫یک ربع از هار راه (یک من ع) را در اختیار زرفته ولی نمیتواند پیش برود‪ .‬ون من ع مرورد نیراز دوم در‬
‫اختیار خودروی دیگر است و این امر باعث ایجاد بن بست خواهد شد‪( .‬هر خودرو برای ع ور از هار راه بره‬
‫دو ربع از هارراه نیاز دارد‪).‬‬
‫شرایط بن بست‬
‫ازر هار شرط زیر همزمان در سیستمی وجود داشته باشد‪ ،‬بن بست رخ میدهد‪:‬‬
‫نگهداری و انتظار (‪)Hold and Wait‬‬ ‫‪-1‬‬
‫فرایندی وجود دارد که حداقل یک من ع را در اختیار داشته باشد(نگهداری) و منتظر به دست آوردن من ع دیگری باشد‬
‫که فعال در اختیار فرایند دیگری است‪.‬‬
‫نشدنی) (‪)Non Preemption‬‬ ‫‪ -2‬انحصاری بودن (قبضه‬

‫هنگامی که فرایندی من عی را در اختیار دارد و نتوان آن من ع را به زور باز پس زرفت‪.‬‬
‫متقابل (‪)Mutual Exclusion‬‬ ‫‪ -3‬انحصار‬

‫در هر زمان تنها یک فرایند میتواند از یک من ع استفاده کند و ازر فرایند دیگری درخواست همان من ع را کند‪ ،‬باید‬
‫منتظر بماند تا من ع آزاد شود‪.‬‬
‫‪ -4‬انتظار چرخشی (‪)Circular Wait‬‬
‫مجموعه ای از فرایندهای منتظر } ‪ {P0 , P1 ,..., Pn‬وجود دارد که ‪ P0‬منتظر من عی باشد که در اختیار ‪ P1‬است‬
‫و ‪ P1‬منتظر من عی باشد که در اختیار ‪ P2‬است و به همین ترتیب‪ Pn 1 ،‬منتظر من عی باشد که در اختیار ‪ Pn‬است و در‬
‫نهایت ‪ Pn‬منتظر من عی است که در اختیار ‪ P0‬است‪ .‬در واقع رخه ای از انتظار وجود دارد‪.‬‬
‫برقرار بودن هر هار شرط‪ ،‬شروط الزم و کافی برای وقوع بن بست می باشند‪.‬‬
‫شرط انتظار رخشی منجر به شرط نگهداری و انتظار میزردد‪.‬‬

‫مثال‬
‫سیستمی با دو من ع ‪ R1‬و ‪ R2‬مفروض است‪ .‬ازر فرایند ‪ P1‬من رع ‪ R1‬و فراینرد ‪ P2‬من رع ‪ R2‬را در اختیرار‬
‫داشته باشد و فرایند ‪ P1‬برای تکمیل اجرا به من ع ‪ R2‬و فرایند ‪ P2‬به من ع ‪ R1‬نیاز داشته باشرد‪ ،‬برن بسرت‬
‫رخ میدهد‪.‬‬
‫ازر در سیسرتمی ‪ n‬فراینرد و ‪ m‬من رع (از یرک نروع) موجرود باشرد‪ ،‬در صرورت برقررار برودن شررط‬
‫‪n‬‬
‫‪  Re quest(i)  m  n‬بن بست رخ نخواهد داد‪.‬‬
‫‪i 1‬‬
‫مثال‬
‫کامپیوتری دارای ‪ m‬مورد از یک من ع می باشد و ‪ n‬فرایند برای در اختیار زرفتن آنهرا برا هرم رقابرت مری‬
‫کنند‪ .‬هر فرایند حداک ر به دو مورد نیاز دارد‪ .‬حداک ر مقدار ‪ n‬که به ازای آن می توان مطمئن بود‪ ،‬سیستم‬
‫د ار بن بست نشود‪ ،‬قدر است؟‬
‫حل‪ :‬ون در این م ال هر فرایند حداک ر به دو من ع نیاز دارد‪ ،‬مجموع کل درخواستها برای ‪ n‬فراینرد برابرر‬
‫‪ 2n‬می باشد و داریم‪:‬‬
‫‪n‬‬
‫‪ Re quest(i)  m  n  2n  m  n  n  m‬‬

‫‪i 1‬‬
‫بنابراین حداک ر مقدار ‪ n‬که به ازای آن بن بست رخ نمی دهد‪ ،‬برابر ‪ m – 1‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫یک سیستم کامپیوتری دارای ‪ 6‬عدد ‪ TapeDrive‬است که ‪ n‬پردازه برای دستیابی به آنهرا رقابرت میکننرد‪.‬‬
‫هر پردازه به دو درایو نیاز دارد‪ .‬این سیستم به ازای حداک ر ه ارزشهایی از ‪ n‬فاقد بن بست است؟‬
‫‪n‬‬
‫‪ Re quest(i)  m  n  2n  6  n  n  6‬‬

‫‪i 1‬‬
‫بنابراین حداک ر پنج فرایند میتواند وجود داشته باشد‪.‬در این حالت ازر هرکدام از فرایندها یک من رع را در‬
‫اختیار زیرند‪ ،‬یک من ع آزاد باقی میماند که یکی از فرایندها با زرفتن آن کامل میشود و به همین ترتیب‬
‫بقیه فرایندها کامل خواهند شد و بن بست رخ نمیدهد‪.‬‬
‫گراف تخصیص منابع‬
‫توسط زراف تخصیص منابع میتوان مسئله بن بست را دقیقتر تشریح کرد‪ .‬در این زراف‪ ،‬فرایندها با دایرره‬
‫و منابع با مربع نشان داده میشوند‪.‬‬
‫در زراف تخصیص منابع دو نوع یال وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬یال درخواست ‪Pi  R j‬‬
‫فرایند ‪ Pi‬نمونهای از من ع ‪ R j‬را درخواست کرده است و منتظر آن من ع است‪.‬‬
‫‪ -2‬یال تخصیص ‪R j  Pi‬‬
‫نمونه ای از من ع ‪ R j‬به فرایند ‪ Pi‬تخصیص داده شده است‪.‬‬
‫ازر زراف تخصیص منابع فاقد رخه باشد‪ ،‬حالت بن بست وجود ندارد‪.‬‬
‫مثال‬
‫در زراف تخصیص منابع زیر‪ ،‬وضعیت بن بست را بررسی کنید؟‬
‫حل‪:‬‬
‫حالتهای فرایند در این زراف ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬فرایند ‪ P1‬نمونهای از من ع ‪ R2‬را در اختیار دارد و منتظر نمونهای از من ع ‪ R1‬است‪.‬‬
‫و من ع ‪ R2‬را در اختیار دارد و منتظر نمونهای از من ع ‪ R3‬است‪.‬‬ ‫ع‪R1‬‬ ‫‪ -2‬فرایند ‪ P2‬نمونهای از من‬
‫است‪.‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪ -3‬فرایند ‪ P3‬نمونهای از من ع ‪ R3‬را در اختیار دارد و منتظر نمونهای از من ع‬
‫با توجه به این زراف‪ ،‬دو رخه کمینه وجود دارد و به همین علت همه فرایندها در بن بست قرار دارند‪ .‬این‬
‫رخه ها ع ارتند از‪:‬‬
‫‪1) P1  R1  P2  R3  P3  R2  P1‬‬
‫‪2) P2  R3  P3  R2  P2‬‬
‫مثال‬
‫در زراف زیر وضعیت بن بست را بررسی نمایید‪.‬‬
‫حل‪ :‬با وجود رخه ‪ ، P1  R1  P3  R2  P1‬بن بست رخ نمی دهد‪ .‬ون فرایند ‪ P4‬میتواند من رع‬
‫نمونه ‪ R2‬را آزاد کند و آنگاه من ع ‪ R2‬به فرایند ‪ P3‬داده میشود و رخه از بین برود‪.‬‬
‫ازر رخه ای در زراف وجود داشته باشد‪ ،‬ممکن است بن بست وجود داشته باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫را در‬ ‫‪ S2‬و‪S3‬‬ ‫و سه نوع من ع قابل استفاده مجدد ‪ S1‬و‬ ‫‪ P1‬و‪ P2‬و‪ P3‬و‪P4‬‬ ‫سیستمی متشکل از هار پردازه‬
‫نظر بگیرید‪ .‬در وضعیت موجود‪ ،‬کدام یک از پردازه ها در بن بست قرار ندارند؟‬
‫حل‪ :‬تعداد واحدهای هر من ع به ترتیب ‪ 2,2,3‬است‪ P1 .‬یک واحد از من ع ‪ S1‬را در اختیرار دارد و تقاضرای‬
‫یک واحد از ‪ S2‬را کرده است‪ P2 .‬دو واحد از ‪ S2‬را در اختیار دارد و تقاضای یک واحد از ‪ S3‬را کرده اسرت‪.‬‬
‫‪ P3‬یک واحد از ‪ S1‬را در اختیار دارد و تقاضای یرک واحرد از ‪ S2‬را کررده اسرت‪ P4 .‬نیری دو واحرد از ‪ S3‬را‬
‫کره موجرود اسرت را در‬ ‫‪S1‬‬ ‫یرک واحرد از‬ ‫‪P4‬‬ ‫کرده است‪ .‬فرایند‬ ‫‪S1‬‬ ‫دراختیار دارد و تقاضای یک واحد از‬
‫اختیار زرفته و کامل میشود‪ .‬بعد از کامل شدن ‪ ،P4‬منابعی را که در اختیرار داشرت (دو ترا‪ s3‬و یرک‪ )s1‬را‬
‫آزاد می کند‪ .‬سپس فرایند ‪ P2‬کامل میشود‪ ،‬ون منابع درخواستی موجود است‪ .‬بعرد از ‪ P2‬فراینرد ‪ P1‬و‬
‫‪ P3‬کامل میشوند‪ .‬یعنی هیچ فرایندی درحالت بن بست نمیباشد‪.‬‬
‫ازر هر نوع من ع دارای ند نمونه باشد‪ ،‬وجود رخه الیاماً به معنای بن بست نمیباشد‪ .‬یعنی در این‬
‫حالت وجود رخه شرط الزم برای وجود بن بست است ولی شرط کافی نیست‪.‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی با ‪ 7‬فرایند و ‪ 6‬من ع مفروض است‪ .‬با توجه به ‪ 7‬درخواست زیر‪ ،‬وضعیت را مشخص کنید؟‬
‫‪1.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪R and‬‬ ‫‪wants S.‬‬
‫‪2.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪nothing‬‬ ‫‪and wants T.‬‬
‫‪3.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪nothing‬‬ ‫‪and wants S.‬‬
‫‪4.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪U and‬‬ ‫‪wants S and T.‬‬
‫‪5.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪E‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪T and‬‬ ‫‪wants V.‬‬
‫‪6.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪W and‬‬ ‫‪wants S.‬‬
‫‪7.‬‬ ‫‪Process‬‬ ‫‪G‬‬ ‫‪holds‬‬ ‫‪V and‬‬ ‫‪wants U.‬‬
‫حل‪ :‬زراف منابع زیر است‪:‬‬
‫مشخص می شود که حلقه ‪ DTEVGUD‬وجود دارد‪ .‬بنابراین فرایندهای ‪ B, D,E,G‬در بن بست قرار دارنرد‪.‬‬
‫اما فرایندهای ‪ A,F,C‬در بن بست نمی باشند‪ ،‬ون من ع ‪ S‬می تواند به هر یک از آنهرا داده شرود و بعرد از‬
‫پایان کار با این من ع‪ ،‬به فرایند دیگر داده شود‪.‬‬
‫روش های رفع بن بست‬
‫روشهای رفع بن بست را می توان به سه زروه عمده تقسیم کرد‪:‬‬
‫پیشگیری(جلوزیری) از بن بست)‪(Prevention‬‬ ‫‪-1‬‬
‫سیستم طوری طراحی شود که از ق ل امکان بن بست از بین برود‪ ،‬یعنی تضمین کنیم که حداقل یکی از هار شرط برن‬
‫بست رخ ندهد‪.‬‬
‫‪ -2‬اجتناب از بن بست )‪(Avoidance‬‬
‫در مورد درخواستهای من ع طوری رفتار شود که حداقل یکی از هار شرط بن بست رخ ندهد‪.‬‬
‫‪ -3‬کشف بن بست )‪(Detection‬‬
‫هرجا که ممکن باشد‪ ،‬منابع درخواستی به فرایندها داده میشود‪ .‬سیسرتم عامرل بره طرور متنراوو الگروریتمی را دن رال‬
‫میکند تا وجود شرط انتظار رخشی را کشف کند‪.‬‬
‫مثال‬
‫‪:(Deadlock‬‬ ‫)‪Detection‬‬ ‫م الی از کاربرد الگوریتم کشف بن بست‬
‫سیستمی با ‪ 3‬فرایند و ‪ 4‬نوع من ع مفروض است‪ .‬تعداد موجود از هر من ع در زیر آمده است‪:‬‬
‫‪Tape drives=4 , Plotters=2 , Printers=3 , CD ROM=1‬‬
‫‪ A=(4‬نشان داده می شود‪.‬‬ ‫)‪2 3 1‬‬ ‫که این موضوع به صورت‬
‫در این سیستم‪ ،‬فرایندها منابع زیر را در اختیار دارند‪:‬‬
‫فرایند اول = یک پرینتر‪ ،‬فرایند دوم= دو ‪ Tape‬و یک ‪ ، CD‬فرایند سوم= یک پالتر و دو پرینتر‬
‫این موضوع با ماتریس زیر نشان داده می شود‪:‬‬
‫‪0 0 1 0 ‬‬
‫‪C  2 0 0 1‬‬
‫‪0 1 2 0‬‬
‫بعد از این تخصیص از هر یک از منابع به تعداد زیر باقی می ماند‪:‬‬
‫‪Tape drives =2 , Plotters=1 , Printers=0 , CD ROM =0‬‬
‫اما فرایندها برای اجرا نیاز به منابع دیگری دارند که در زیر مشخص شده است‪:‬‬
‫فرایند اول=دو ‪ Tape‬و یک ‪ ،CD‬فرایند دوم=یک ‪ Tape‬و یک پرینتر‪،‬‬
‫فرایند سوم=دو ‪Tape‬ویک پالتر‬
‫که این موضوع با ماتریس زیر نشان داده می شود‪:‬‬
‫‪2 0 0 1‬‬
‫‪R  1 0 1 0 ‬‬
‫‪2 1 0 0‬‬
‫با توجه به اطالعات باال‪ ،‬آیا در این سیستم بن بست رخ می دهد؟‬
‫حل‪ :‬فرایند اول نمی تواند اجرا شود‪ ،‬ون نیاز به یک ‪ CD‬دارد که موجود نیست‪ .‬فرایند دوم نیی نمی توانرد‬
‫اجرا شود‪ ،‬ون نیاز به یک پرینتر دارد که موجود نیست‪ .‬ولی فرایند سوم می تواند اجرا شود‪ ،‬رون بره دو‬
‫‪ tape‬و یک پالتر نیاز دارد که موجود است‪ .‬بعد از اجرای فرایند سوم ‪ ،‬منابعی که در اختیار داشته(یک پالتر‬
‫و دو پرینتر)‪ ،‬آزاد شده و تعداد منابع آزاد به صورت زیر در می آید‪:‬‬
‫‪Tape drives =2 , Plotters=2 , Printers=2 , CD ROM =0‬‬
‫در این وضعیت‪ ،‬دو فرایند دیگر می توانند اجرا شوند و بنابراین بن بست رخ نمی دهد‪.‬‬
‫ترمیم‬
‫بعد از کشف بن بست‪ ،‬روشهای زیر برای ترمیم آن وجود دارد‪:‬‬

‫الف‪ -‬قطع تمام فرایندهای بن بست‪.‬‬
‫و‪ -‬برزشت فرایندهای بن بست به نقاطی که از ق ل برای بررسی تعریف شده و شروع مجدد تمام فرایندها‪.‬‬
‫ج‪ -‬قطع پی در پی فرایندهای بن بست تاجایی که دیگر بن بست وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫د‪ -‬ق ضه کردن پی درپی منابع تا جایی که دیگر بن بست وجود نداشته باشد‪.‬‬
‫روش های پیشگیری از بن بست‬

‫روشهای پیشگیری از بن بست ع ارتند از‪:‬‬
‫الف‪ -‬غیر مستقیم (پیشگیری از بروز یکی از سه شرط الزم اول)‬
‫و‪ -‬مستقیم (پیشگیری از بروز شرط هارم)‬
‫روشهای پیشگیری برای هر یک از چهار شرط بن بست‬

‫‪ -1‬نگهداری و انتظار‬
‫برای پیشگیری از رخ دادن این شرط‪ ،‬باید فرایند را مج ور کرد تا همه منابع مرورد نیراز را یک راره درخواسرت کنرد و ترا‬
‫زمانی که همه منابع به او داده نشود‪ ،‬فرایند را مسدود کرد‪.‬‬
‫‪ -2‬انحصاری بودن (قبضه نکردن)‬
‫برای پیشگیری از بروز این شرط دو راه پیشنهاد شده است‪:‬‬
‫الف‪ -‬ازر فرایندی منابعی را در اختیار دارد‪ ،‬درخواست جدیدد موافقت نشود‪ .‬در این حالت باید منابع ق لی خود را آزاد‬
‫کند و در صورت نیاز‪ ،‬مجدداً با منابع اضافی درخواست نماید‪.‬‬
‫و‪ -‬ازر فرایندی من عی را درخواست کند که در اختیار فرایند دیگرر اسرت‪ ،‬سیسرتم عامرل آن فراینرد را ق ضره کررده و‬
‫منابعش را آزاد کند‪(.‬ال ته فرایندها ن اید اولویت یکسان داشته باشند‪).‬‬
‫منابع غیرقابل اشتراک باید انحصاری باشند و نمیتوان این شرط را رد کرد‪ .‬به طور نمونه یک راپگر نمیتوانرد همیمران‬
‫بین ند فرایند مشترک باشد‪ .‬و یا به یک فایل نمی توان توسط ند فرایند جهت نوشتن دسترسی پیدا کرد‪.‬‬
‫‪ -4‬انتظار چرخشی‬
‫برای پیشگیری از بروز این شرط‪ ،‬یک ترتیب خطی از انواع منابع تعریف میکنیم‪ .‬ازر من عری از نروع ‪ R‬بره یرک فراینرد‬
‫تخصیص یابد‪ ،‬در ادامه تنها منابعی را میتواند درخواست کند که نوع آنها بعد از ‪ R‬قرار زرفته باشد‪ .‬م الً ازرر ‪ i<j‬آنگراه‬
‫‪ Ri‬ق ل از ‪ Rj‬است‪ .‬ازر فرایند ‪ P1‬من ع ‪ Ri‬را در اختیار داشته باشرد و ‪ Rj‬را تقاضرا کنرد و فراینرد ‪ P2‬من رع ‪ Rj‬را در‬
‫اختیار داشته باشد و ‪ Ri‬را تقاضا کند‪ ،‬این حالت غیر ممکن است ون مستلیم ‪ i<j‬و ‪ j<i‬می باشد‪.‬‬
‫پیشگیری از شرط انتظار رخشی‪ ،‬ممکن است موجب کند کردن فرایندها و رد کرردن غیرر ضرروری‬
‫دسترسی به منابع زردد‪.‬‬
‫روش های اجتناب از بن بست‬

‫برای اجتناو از بن بست دو رویکرد وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬عدم شروع فرایندی که ممکن است درخواست هایش منجر به بن بست شود‪.‬‬
‫‪ -2‬عدم پاسخ به درخواست های من ع اضافی از طرف فرایندی که با این تخصیص ممکن است منجرر بره‬
‫بن بست شود‪( .‬الگوریتم بانکداران)‬
‫در اجتناو از بن بست‪ ،‬تصمیمزیری زیر بصورت پویا انجام میشود‪:‬‬

‫" ازر من ع درخواست شده‪ ،‬تخصیص داده شود‪ ،‬آیا میتواند منجر به بن بست شود یا نه "‪.‬‬
‫یعنی اجتناو از بن بست نیازمند اطالع از درخواستهای آینده است‪.‬‬
‫محدودیت های اجتناب از بن بست‬

‫‪ -1‬تعداد منابع تخصیص باید ثابت باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬فرایندی که من عی در اختیار دارد نمی تواند خارج شود‪.‬‬
‫‪ -3‬حداک ر منابع مورد نیاز هر فرایند باید از ق ل معلوم شود‪.‬‬
‫‪ -4‬فرایندهای مورد نظر باید مستقل باشند‪.‬‬
‫امتیاز اجتناو از بن بست این است که ق ضه کردن فرایند‪ ،‬الزم نمیباشد‪(.‬بر خالف کشف)‬
‫حالت امن‪ ،‬حالتی است که در آن حداقل یک ترتیب از فرایندها وجود دارد که میتوانند اجرا و کامرل‬
‫شوند‪ ،‬بدون اینکه بن بست رخ دهد‪.‬‬
‫وضعیت بن بست‪ ،‬یک وضعیت ناامن است‪،‬اما تمام وضعیت های ناامن‪،‬الیما ‪،‬بن بسرت تیسرتند‪ ،‬رون‬
‫ممکن است یک فرایند به حداک ر منابع اد نیاز پیدا کند و یا حتی بخشی از منرابع تخصریص یافتره‬
‫اد را آزاد کند‪.‬‬
‫الگوریتم بانکداران‬
‫در این الگوریتم که برای اجتناو از بن بست استفاده می شود از بردارها (آرایره یرک بعردی) و ماتریسرهای‬
‫(آرایه دو بعدی) زیر استفاده می شود‪:‬‬
‫‪ -1‬بردار ‪ : Resource‬شامل مقدار کل هر یک از منابع‪.‬‬
‫‪ -2‬بردار ‪ : Available‬شامل مقدار کل هر یک از منابعی که موجود است (تخصیص داده نشده)‬
‫‪ -3‬ماتریس ‪( Claim‬حداک ر نیاز)‪ :‬شامل درخواستهای فرایندها‪.‬‬
‫‪ -4‬ماتریس ‪ : Allocation‬شامل منابع تخصیص داده شده به فرایندها‪.‬‬
‫مثال ‪14-5‬‬
‫)‪(Resource:R1=9,R2=3,R3=6‬‬ ‫در سیستم زیر با هار فرایند و سه من ع آیا حالت امن وجود دارد؟‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R3‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R3‬‬

‫‪P1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪P3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪Claim‬‬ ‫‪Allocation‬‬
‫حل‪:‬‬
‫‪R3‬‬ ‫با توجه به ماتریس ‪ ، Allocation‬مشخص می شود که تعداد نره من رع ‪ ، R1‬دو من رع ‪ ، R2‬پرنج من رع‬
‫تخصرریص داده شررده انررد‪ .‬بنررابراین بررا توجرره برره منررابع اولیرره‪ ،‬منررابع بعررد از تخصرریص برره صررورت‬
‫بدست‬ ‫‪Allocation‬‬ ‫)‪ (R1=0,R2=1,R3=1‬می باشد‪ .‬سپس ماتریس ‪ NEED‬را از تفاضل دو ماتریس ‪ Claim‬و‬
‫می آوریم‪:‬‬
‫‪ R1‬فرایند‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R3‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫فراینرد‪P1‬‬ ‫حال با توجه به ماتریس ‪ NEED‬و تعداد منابع آزاد بعد از تخصیص‪ ،‬مشاهده می شود که اجررای‬
‫در حال حاضر ممکن نیست‪ ،‬ون هیچ من ع ‪ R1‬آزادی نداریم‪ .‬ولی منابع مورد نیاز ‪ P2‬موجود است‪ .‬بعد از‬
‫اجرای ‪ ،P2‬منابعی که در اختیار داشته آزاد شده و به ‪ Available‬اضافه می کند‪:‬‬
‫‪3 2 2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Available‬‬
‫‪3 1 4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4 2 2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P1‬‬ ‫توجه شود که بعد از اجرای ‪ ،P2‬سطر مربوط به فرایند ‪ P2‬در هر دو ماتریس‪ ،‬صفر شدند‪ .‬در این حالرت‬
‫میتواند اجرا شود‪ .‬بعد از اجرای ‪،P1‬منابع در اختیار او به بردار ‪ Available‬اضافه می شود‪:‬‬
‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Available‬‬
‫‪3 1 4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4 2 2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫و بعد از اجرای ‪ P3‬داریم‪:‬‬

‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪Available‬‬
‫‪0 0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪4 2 2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫در نهایت ‪ P4‬اجرا می شود و بردار ‪ Availble‬مانند بردار ‪ Resorce‬خواهد شد‪.‬‬

‫بنابراین می توان ترتیب زیر را یک حالت امن سیستم نام برد‪:‬‬
‫‪P2  P1  P3  P4‬‬
‫هریک از روشهای برخورد با بن بست (پیشرگیری‪،‬اجتناو و کشرف) دارای میایرا و معرای ی هسرتند‪.‬‬
‫بنابراین بهتر است از روشهای متفاوتی در شرایط متفاوت استفاده کرد‪.‬‬
‫خالصه رویکردها‬
‫در رابطه با سه رویکرد پیشگیری‪ ،‬کشف و اجتناو طرحهای مختلفی ارائه شده که در جدولهای زیر بررسی‬
‫شده اند‪:‬‬
‫اجتناب‬
‫معایب‬ ‫مزایا‬ ‫طرح‬
‫دسرررتکاری بررررای یرررافتن عرردم نیرراز برره ق ضرره ضرورت اطالع از منابع مرورد نیراز‬
‫آینده‬ ‫کردن‬ ‫حداقل یک مسیر امن‬
‫امکرران مسرردود شرردن طرروالنی‬
‫فرایندها‬
‫کشف‬
‫معایب‬ ‫مزایا‬ ‫طرح‬
‫عدم تاخیر در آغاز فرایند ضررررهای ذاترری ق ضرره‬ ‫احضار دوره ای برای بررسی بن‬
‫تسهیل پردازد در حرین کردن‬ ‫بست‬
‫کار‬
‫پیشگیری‬
‫معایب‬ ‫مزایا‬ ‫طرح ها‬
‫درخواست یک راره در مورد فرایندهایی که فعالیت شایعی را انجام مری نا کارآمدی‬
‫دهند خوو کار می کند‪.‬‬ ‫تمام من ع‬
‫تاخیر شروع فرایند‬ ‫عدم نیاز به ق ضه کردن‬
‫سهولت بکارزیری منابعی که بتوان وضرعیت آنهرا را ق ضه کردن بریش از تعرداد‬ ‫ق ضه کردن‬
‫الزم‬ ‫به سادزی ذخیره کرد‪.‬‬
‫در معرررض شررروع شرردنهای‬
‫مجدد مدور‬
‫ق ضه کردن نه ندان مفید‬ ‫مرتب کردن منابع امکان اعمال کنترلهای زمان ترجمه‬
‫عدم نیاز به محاس ه در زمان اجرا ‪ ،‬به دلیرل اینکره اجازه نردادن بره درخواسرت‬
‫منابع به صورت افیایشی‬ ‫مساله در طرح سیستم حل شده است‪.‬‬

‫‪ -1‬سیستمی با ‪ 3‬فرایند و ‪ 2‬فایل ‪ read-only‬را در نظر بگیرید‪ .‬با فرض اینکه هر فرایند حرداک ر بره خوانردن ‪ 2‬فایرل نیراز‬
‫داشته باشد‪ ،‬تعداد وضعیت های بن بست )‪ (Deadlock‬حداک ر برابر کدام است؟‬
‫‪5 )4‬‬ ‫‪4 )3‬‬ ‫‪3 )2‬‬ ‫‪0 )1‬‬
‫حل‪ :‬زیینه ‪ 1‬درست است‪.‬‬
‫ون فایل فقط خواندنی است‪ ،‬شرط انحصار متقابل برای آن مطرح ن وده و هرزی بن بست رخ نمی دهد‪.‬‬
‫(مهندسی کامپیوتر– آزاد ‪)89‬‬

‫‪ -2‬سیستمی شامل ‪ 4‬فرایند همروند و ‪ 2‬من ع یکسان قابل استفاده مجدد را در نظرر بگیریرد بره شررط آن کره هرر فرآینرد‬
‫حداک ر به ‪ 2‬من ع نیاز داشته باشد‪ ،‬تعداد وضعیت های بن بست )‪ (deadlock states‬در این سیستم به خاطر من ع مرذکور‬
‫حداک ر ند حالت می باشد؟‬
‫‪6‬‬ ‫‪)4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪)3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪)2‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪)1‬‬
‫‪ 4‬‬ ‫!‪4‬‬
‫‪  ‬‬ ‫‪6‬‬
‫!‪ 2  2!2‬‬

‫‪ -3‬ازر زراف بن بست زیر نمایش لحظهای درخواستهای منابع و نیی تملک منابع توسط سه فرایند ‪ P1‬و ‪ P2‬و ‪ P3‬باشرد و‬
‫در صورتی که فقط با اتمام یک فرایند‪ ،‬منابع تملک شده توسط آن فرایند آزاد شوند‪ ،‬آن زاه ترتیب اتمام فراینردها از راسرت‬
‫به پ کدام است؟‬
‫‪P3‬‬ ‫‪ P1 )2‬و ‪ P2‬و‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪ P1 )1‬و ‪ P3‬و‬

‫‪ )4‬هیچ کدام‪ .‬زیرا سیستم در وضعیت بن بست فرار دارد‪.‬‬ ‫‪P3‬‬ ‫‪ P2 )3‬و ‪ P1‬و‬
‫من ع سمت پ باال را ‪ R1‬و من ع سمت راست باال را ‪ R2‬و من رع پرایین را ‪ R3‬مری نرامیم‪ .‬دو نمونره من رع ‪ R1‬در اختیرار‬
‫فرایندهای ‪ P1‬و ‪ P3‬می باشد‪ .‬فرایند ‪ P2‬و ‪ P3‬نمی تواند ابتدا اجرا شوند‪ ،‬ون من ع درخواستی آنها آزاد نیست‪ .‬امرا ‪ P1‬یرک‬
‫نمونه از ‪ R2‬را که آزاد است زرفته و اجرا می شود‪ .‬بعد از پایان اجرایش‪ ،‬من ع ‪ R1‬که در اختیار داشت را رها کررده و ‪ P2‬برا‬
‫زرفتن آن اجرا می شود‪ .‬بعد از پایان اجرایش‪ ،‬من ع ‪ R3‬که در اختیارد بود را آزاد کرده و ‪ P3‬با زرفتن یک نمونره از ‪R3‬‬
‫اجرا می شود‪ .‬بنابراین ‪ P2 ، P1‬و در نهایت ‪ P3‬اجرا می شود‪.‬‬
‫(مهندسی ‪– IT‬دولتی ‪)87‬‬

‫‪ -4‬ازر در سیست م عاملی به هر من ع یک شماره اولویت منحصر به فردی اختصاص داده شود و از پردازد درخواست معینری‬
‫با اولویت کمتر یا مساوی اولویت من ع ‪ hold‬شده توسط همان فرایند ممانعت به عمل آیرد‪ ،‬کردام یرک از زیینره هرای زیرر‬
‫صحیح است؟‬
‫‪ )1‬این رود از بن بست جلوزیری می کند ولی احتمال زرسنگی وجود دارد‪.‬‬
‫‪ )2‬این رود موسوم به درخواست افیایش است و جهت پیشگیری از بن بست به کار می رود‪.‬‬
‫‪ )3‬این رود م تنی بر کشف بن بست و بدین ترتیب عامل های بن بست تشخیص داده می شوند‪.‬‬
‫‪ )4‬این رود موسوم به درخواست افیایش است و به صورت دینامیکی از بن بست اجتناو می کند‪.‬‬
‫(مهندسی ‪– IT‬دولتی ‪)84‬‬

‫‪ -5‬برای پیشگیری از بن بست از طریا شرط انتظار رخشی‪ ،‬رود م تنی بر شماره زذاری همه منابع و الریام فراینردها بره‬
‫درخواست منابع به ترتیب عددی (م ال صعودی)‪ ،‬پیشنهاد شده است‪ .‬در پیاده سازی آن با ه مشکلی روبررو خرواهیم شرد؟‬
‫‪ )1‬منابع سیستم را هدر می دهد‪.‬‬

‫‪ )2‬نیاز به پیش بینی آینده دارد‪.‬‬
‫‪ )3‬همه منابع قابل ‪ Spool‬نیست و خود فضای ‪ Spool‬بر روی دیسک نیی موجب بن بست می شود‪.‬‬
‫‪ )4‬هر دو مورد ‪1‬و‪ 2‬صحیح است‪.‬‬

‫‪ -6‬تحت سیستم عاملی ‪ 4‬فرایند فعال و ‪ 2‬من ع مدیریت می شود‪ .‬وضعیت سیستم تحت جدول ذیل بیان شده است‪ .‬حالرت‬
‫سیستم یست؟ منابع در دسترس ع ارتند از‪( R1  2, R2  1) :‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬ ‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪P3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪P4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪0‬‬

‫مقادیر اختصاص داده‬
‫حداک ر نیاز‬
‫شده‬
‫‪ )2‬نا امن‬ ‫‪ )1‬امن‬
‫‪ )4‬بستگی دارد ه فرایندی ه من عی را تقاضا کند‪.‬‬ ‫‪ )3‬به طور قاطع نمی توان پیش بینی کرد‪.‬‬
‫با تفاضل دو ماتریس داده شده‪ ،‬ماتریس ‪ Need‬به صورت زیر مشخص می شود‪:‬‬
‫‪R1‬‬ ‫‪R2‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬
‫با توجه به ماتریس ‪ need‬و منابع در دسترس یعنی )‪ ، ( R1  2, R2  1‬مشخص است که ‪ P1‬یا ‪ P2‬نمی توانند اجرا شوند‪ ،‬ون بره‬
‫سه ‪ R2‬نیاز دارند در حالی که فقط یکی موجود است‪ .‬اما ‪ P3‬می تواند اجرا شود‪ .‬بعد از اجرای ‪ ، P3‬منابعی که در اختیار داشته را آزاد‬
‫می کند و منابع در دسترس )‪ ( R1  3, R2  2‬می شوند‪ .‬بعد از اجرای ‪ ، P3‬باز هم ‪ P1‬یا ‪ P2‬نمی توانند اجرا شوند‪ ،‬ون باز هم‬
‫سه ‪ R2‬نداریم‪ .‬بنابراین ‪ P4‬را اجرا می کنیم‪ .‬بعد از اجرای ‪ ، P4‬منابع در دسترس )‪ ( R1  6, R2  2‬خواهد شرد‪ ،‬براز هرم نمری‬
‫توان ‪ P1‬یا ‪ P2‬را اجرا کرد‪ .‬در نتیجه سیستم در وضعیت نا امن قرار دارد‪.‬‬
‫(مهندسی ‪ – IT‬آزاد ‪)89‬‬

‫‪ -7‬وضعیت زیر یک وضعیت‪.........‬بردار منابع‪)A=5,B=5,C=2,D=4) :‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬

‫‪P1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪P1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪P3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪P4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪P5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪P5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫ماتریس حداک ر نیاز‬ ‫ماتریس تخصیص‬

‫‪ )4‬زرسنگی است‪.‬‬ ‫‪ )3‬نا امن است‪.‬‬ ‫‪ )2‬بن بست است‪.‬‬ ‫‪ )1‬امن است‪.‬‬
‫با تفاضل دو ماتریس داده شده‪ ،‬ماتریس ‪ Need‬به صورت زیر مشخص می شود‪:‬‬
‫‪A‬‬ ‫‪B‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪D‬‬
‫‪P1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪P3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪P5‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫با توجه به ماتریس ‪ need‬و منابع در دسترس یعنی )‪ ، ( A  5, B  5, C  2, D  4‬مشخص است که تعداد منابع به‬
‫اندازه ای است که می توان به هر یک از فرایندها به هر ترتی ی اختصاص داد‪ .‬در نتیجه سیستم امن است‪.‬‬
‫یکی از این ترتیب ها‪:‬‬
‫‪ P1 -1‬اجرا شده و بعد از پایان اجرایش منابع در دسترس برابر خواهند بود‪:‬‬
‫)‪( A  7, B  6, C  3, D  8‬‬
‫)‪( A  7, B  6, C  3, D  10‬‬
‫)‪( A  8, B  7, C  4, D  11‬‬
‫)‪( A  10, B  7, C  4, D  13‬‬
‫)‪( A  10, B  8, C  4, D  13‬‬
6 ‫فصل‬
softsara.ir
‫مدیریت حافظه‬
‫حافظه‪،‬آرایه بیرزی از کلمات یا بایت ها است‪ .‬یکی از وظایف سیستم عامل‪ ،‬مدیریت حافظه است‪ .‬مدیریت‬
‫حافظه‪ ،‬در سیستم ند برنامه ای باید بسیار کارآمد باشد و حافظه به نحوی باید تخصیص یابد که‬
‫فرایندهای بیشتری در آن قرار بگیرند‪.‬‬
‫انواع حافظه ع ارتند از‪ :‬ث ات‪ ،‬حافظه نهان‪ ،‬حافظه اصلی‪ ،‬حافظه دیسک که در فصل اول بررسی شدند‪.‬‬
‫مدیریت ث ات بر عهده کامپایلر‪ ،‬مدیریت حافظه نهان‪ ،‬سخت افیاری‪ ،‬مدیریت حافظه اصلی و مدیریت‬
‫حافظه دیسک بر عهده سیستم عامل است‪.‬حافظه هایی که مدیریت آنها بر عهده سیستم عامل است را در‬
‫این فصل و فصل های بعد بررسی خواهیم کرد‪.‬‬
‫مدیریت حافظه ابتدایی‬

‫از آنجا که در بعضی سیستم های امروزی‪ ،‬از طرح های ساده مدیریت حافظه‪ ،‬استفاده می شود‪ ،‬این طرح‬
‫ها را مطالعه می کنیم‪.‬‬
‫تک برنامگی ساده‬
‫ساده ترین طرح مدیریت حافظه این است که در هر لحظه‪ ،‬فقط یک برنامه در حال اجرا باشد‪ .‬امروزه از‬
‫طرح تک برنامگی بیشتر در سیستم های توکار استفاده می شود‪.‬‬
‫سه مدل سازماندهی حافظه شامل یک سیستم عامل و یک فرایند کاربر ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬سیستم عامل در پایین حافظه و در ‪ RAM‬باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬سیستم عامل در باالی حافظه و در ‪ ROM‬باشد‪.‬‬
‫‪ROM‬‬ ‫باشد‪ .‬زرداننده های دستگاه در باالی حافظه و در‬ ‫‪RAM‬‬ ‫‪ -3‬سیستم عامل در پایین حافظه و در‬
‫باشند‪( .‬در ‪ MS-DOS‬از این مدل استفاده می شود‪).‬‬
‫از معایب مدیریت حافظه به رود تک برنامگی‪ ،‬اتالف شدید حافظه و سایر منابع است‪ .‬همچنین‬
‫امکان اجرای فرایند بیرزتر از حافظه اصلی وجود ندارد‪.‬‬
‫چند برنامگی با پارتیشن ثابت و بدون مبادله‬

‫پارتیشن تقسیم کرد‪ .‬اندازه این پارتیشن ها می تواند‬ ‫‪n‬‬ ‫برای اجرای ندبرنامگی می توان حافظه را به‬
‫یکسان ن اشد‪.‬وقتی کاری وارد می شود‪ ،‬در یک صف ورودی قرار می زیرد تا در کو کترین پارتیشنی که‬
‫در آن جا می شود‪ ،‬قرار داده شود‪ .‬مقداری از پارتیشن که توسط کار درون آن استفاده نمی شود‪ ،‬هدر می‬
‫رود که به آن حفره )‪ (Hole‬می زویند‪.‬‬
‫در یک سیستم با پارتیشن ثابت‪ ،‬هر پارتیشن می تواند‪ ،‬صف مربوط به خود را داشته باشد و یا یک صف‬
‫مشترک برای همه پارتیشن ها در نظر زرفت‪ .‬در حالت اول‪ ،‬ممکن است صف مربوط به یک پارتیشن بیرگ‬
‫خالی باشد‪ ،‬در صورتی که صف مربوط به یک پارتیشن کو ک پر شده باشد‪.‬‬
‫مدیریت حافظه به رود پارتیشن بندی ایستا‪ ،‬امکان ایجاد ندبرنامگی با یک تکنیک ساده را فراهم می‬
‫کند و در مقایسه با تک برنامگی از حافظه و پردازنده بهتر استفاده می شود‪ .‬اما دارای معایب زیر است‪:‬‬
‫‪ -1‬تعیین تعداد و اندازه پارتیشن ها‪ ،‬مشکل است‪.‬‬
‫‪ -2‬درجه ند برنامگی به تعداد پارتیشن ها محدود است‪.‬‬
‫‪ -3‬نمی توان فرایند بیرزتر از بیرزترین پارتیشن را اجرا کرد‪.‬‬
‫‪ -4‬نمی توان یک فرایند را دو تکه کرد و در دو پارتیشن مجیا قرار داد‪.‬‬
‫‪ -5‬اتالف حافظه به علت بارزذاری قسمت هایی از یک فرایند بیرگ که فعال به آنها نیاز نیست‪.‬‬
‫‪ -6‬تکه تکه شدن داخلی‬
‫تذکر‪ :‬به این علت به این تکه تکه شدن‪ ،‬داخلی می زویند که از حفره داخلل فضرای تخصریص یافتره بره‬
‫فرایند ناشی می شود‪.‬‬
‫جا به جایی و حفاظت‬
‫در ندبرنامگی دو مشکل جا به جایی و حفاظت رخ می دهد که باید حل شوند‪.‬‬
‫جا به جایی)‪(Relocation‬‬
‫وقتی که برنامه اصلی با زیر برنامه های نوشته شده توسط کاربر و رویره هرای کتابخانره ای در یرک فضرای‬
‫آدرس ترکیب می شوند‪ ،‬مشکلی که به وجود می آید این است که پیوند دهنده از کجرا بایرد بدانرد کره آن‬
‫برنامه در زمان اجرا از ه آدرسی در حافظه شروع می شود‪ .‬برای حل این مشکل‪ ،‬سیستم عامل و سرخت‬
‫افیار باید بتوانند مراجعات به حافظه را که در کد برنامه مطرح مری شروند را بره آدرس هرای فیییکری کره‬
‫منعکس کننده مکان فعلی برنامه در حافظه اصلی هستند‪ ،‬ت دیل کند‪ .‬یک راه حل نرم افیاری این است که‬
‫در همان زمان لود برنامه در حافظه‪ ،‬دستورات برنامه دستکاری شده و آدرس ها اصالح شوند‪.‬‬
‫حفاظت )‪(Protection‬‬
‫در سیستم های ند کاربره‪ ،‬از حافظه متعلا به برنامه یک کاربر‪ ،‬در مقابل خواندن یا نوشتن برنامه کاربران‬
‫دیگر باید حفاظت کرد‪.‬‬
‫یک راه حل‪:‬‬
‫حافظه به بلوک های دو کیلو بایتی که هر بلوک شامل یک کد حفاظتی هرار بیتری اسرت‪ ،‬تقسریم شرود‪.‬‬
‫‪ PSW‬نیی شامل یک کلید ‪ 4‬بیتی است‪ .‬همچنین فقط سیستم عامل قادر بره تغییرر کلیرد و کرد حفراظتی‬
‫باشد‪ .‬در این صورت هر دستور فرایند در حال اجرا‪ ،‬که منجر به دسترسی به بلوکی از حافظه شود کره کرد‬
‫حفاظتی آن بلوک با کلید درون ‪ PSW‬یکسان ن اشد‪ ،‬متوقف شود‪.‬‬
‫راه حل سخت افزاری دو مشکل حفاظت و جا به جایی‬

‫می توان از دو رجیستر پایه)‪ (Base‬و حد)‪ (Limit‬واقع در ‪ MMU‬بررای حرل ایرن دو مشرکل اسرتفاده کررد‪.‬‬
‫‪Limit‬‬ ‫هنگامی که پردازنده به فرایندی داده می شود‪ ،‬آدرس شروع پارتیشن در ‪ Base‬و طرول پارتیشرن در‬
‫قرار می زیرد‪ .‬برای جلوزیری از مشکل جا به جایی‪ ،‬هر آدرس حافظه ای که تولید می شود‪ ،‬ق ل از ارسرال‬
‫به حافظه‪ ،‬مقدارد به صورت خودکار با محتوای ‪ Base‬جمع می شود‪ .‬برای مشکل حفاظرت‪ ،‬آدرس هرا برا‬
‫محتوای ‪ Limit‬مقایسه می شوند تا به فضای خارج از پارتیشن دسترسی نشود‪.‬‬
‫ازر ث ات پایه حاوی ‪ 100‬و ث ات حد شامل ‪ 20‬باشد‪ ،‬آن زاه برنامه می تواند به آدرسرهایی از ‪ 100‬ترا خرود‬
‫‪ ، 120‬دستیابی داشته باشد‪.‬‬
‫مبادله )‪(swapping‬‬
‫در سیستم های اشتراک زمانی در زاهی اوقات نمی توان همه فرایندهای فعال را در حافظه اصلی جرای داد‬
‫و باید فرایندهای اضافی به دیسک منتقل شده و بعدا به صورت پویا به داخرل حافظره آورده شروند‪ .‬م ادلره‬
‫(پارتیشن بندی پویا)‪ ،‬ساده ترین روشی است که اجازه م ادله بین حافظره و دیسرک را مری دهرد‪ .‬در ایرن‬
‫رود هر فرایند به طور کامل به حافظه اصلی آورده می شرود)‪ (Swap in‬و بعرد از مردتی اجررا‪ ،‬بره دیسرک‬
‫برزردانده می شود)‪.(Swap out‬‬
‫م ال در یک محیط ند برنامه ای که از الگوریتم زمان ندی ‪ RR‬استفاده می کند‪ ،‬وقتی هر فرایندی کوانتوم‬
‫زمانی خودد را تمام می کند‪ ،‬با فرایند دیگری م ادله می شود‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫شکل زیر نحوه عملکرد سیستمی را نشان می دهد که بر اساس م ادله کار می کند‪ .‬در ابتدا فقط فراینرد‬
‫‪D‬‬ ‫در حافظه است و سپس فرایندهای ‪ B‬و ‪ ،C‬وارد حافظه شده اند‪ .‬سپس فراینرد ‪ ، A‬خرارج شرده و بعرد‬
‫وارد شده و سپس ‪ B‬خارج شده است‪ .‬در انتها‪ ،‬فرایند ‪ E‬وارد شده است‪.‬‬
‫ازر انقیاد در زمان اسم ل یا بار کردن باشد‪ ،‬وقتی فرایندی از حافظه بیرون رفت‪ ،‬هنگام برزشت به حافظه‪،‬‬
‫در همان فضای ق لی بر می زردد‪ .‬ازر انقیاد در زمان اجرا صورت زیرد‪ ،‬فرایند در محلری غیرر از محرل اول‬
‫قرار می زیرد‪ ،‬زیر آدرسهای فیییکی در زمان اجرا محاس ه می شوند‪.‬‬
‫در پارتیشن بندی پویا‪ ،‬تعداد‪ ،‬موقعیت و اندازه پارتیشن ها متفاوت است‪ .‬ایرن انعطراف پرذیری باعرث‬
‫به ود بهره وری حافظه می شود‪.‬‬
‫تخصیص و آزاد سازی حافظه در پارتیشن بندی پویا‪ ،‬پیچیده تر از پارتیشن بندی ایستا است‪.‬‬
‫در پارتیشن بندی پویا‪ ،‬به خاطر م ادله‪ ،‬حفره های متعددی در حافظه به وجود می آید کره باعرث در‬
‫رفتن حافظه می شود‪ .‬به این مشکل‪،‬تکه تکه شدن خارجی می زویند‪ .‬علت اینکه به آن خرارجی مری‬
‫زویند این است که تکه تکه شدن از حفه خارج فضای تخصیص یافته به فرایندها ناشی می شود‪.‬‬
‫برای مقابله با تکه تکه شدن خارجی از فشرده سرازی )‪ (Compaction‬میتروان اسرتفاده کررد‪ .‬در ایرن‬
‫رود‪ ،‬حفره های کو ک با یکدیگر ادغام می شوند تا یک بلوک بیرگ از حافظه را ایجاد کننرد‪ .‬سراده‬
‫ترین الگوریتم فشرده سازی این است که تمام حفره ها را به یک طرف برده و حفره بیرزری از حافظره‬
‫آزاد تشکیل می شود‪ .‬ولی این رود هیینه زیادی دارد‪.‬‬
‫وقتی که حافظه به صورت پویا تخصیص داده می شود‪ ،‬سیستم عامل باید بداند که کدام بخرش حافظره در‬
‫هر لحظه‪ ،‬تخصیص داده شده و کدام بخش آزاد است‪ .‬برای این منظور‪ ،‬دو رود وجود دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬مدیریت حافظه با نگاشت های بیتی‬

‫نگاشت بیتی)‪ (Bitmap‬راه حلی را ارائه می دهد تا بتوان به سادزی و با استفاده از مقردار ثرابتی از حافظره‪،‬‬
‫وضعیت پر و خالی بودن کلمات حافظه را تحت نظر داشت‪ .‬در این رود‪ ،‬حافظه به ندین واحد تخصریص‬
‫‪0‬‬ ‫تقسیم می شود‪ .‬متناظر با هر واحد تخصیص‪،‬یک بیت وجود دارد‪ .‬ازر واحد متناظر آزاد باشد‪ ،‬ایرن بیرت‬
‫است و در صورت پر بودن‪ 1 ،‬است‪.‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی از الگوریتم مدیریت حافظه نگاشت بیتی )‪ (Bitmap‬به صورت زیر استفاده میکند‪:‬‬
‫‪11001011,00000111‬‬
‫هر بیت نشان دهنده فضای پر )‪ (l‬یا خالی )‪ (0‬به ازاء هر ‪ 4KB‬حافظه اصلی است‪ .‬لیست حفره ها به ه صورت است؟‬
‫با نگاه به ‪ bitmap‬داده شده از پ به راست‪ ،‬سه دسته صفر داریم ‪:‬‬
‫‪11001011, 00000111‬‬
‫‪ -1‬دسته اول‪ :‬دو صفر (‪)8KB‬‬
‫‪ -2‬دسته دوم‪ :‬یک صفر )‪(4KB‬‬
‫‪ -3‬دسته سوم‪ :‬پنج صفر (‪)20KB‬‬

‫بنابراین لیست حفره ها برابر است با‪. 8,4,20 :‬‬
‫هر ه واحد تخصیص کو کتر باشد‪ ،‬نگاشت بیتی بیرزتر خواهد بود‪ .‬در مقابل‪ ،‬ازرر واحرد تخصریص‬
‫بیرگ انتخاو شود‪ ،‬نگاشت بیتی کو کتر خواهد بود‪.‬‬
‫ازر اندازه فرایند‪ ،‬ضری ی از اندازه واحد تخصیص ن اشد‪ ،‬در آخرین واحد مقداری از حافظره هردر مری‬
‫رود‪.‬‬
‫برای انتقال یک فرایند به حافظه که به ‪ k‬واحد فضرا نیراز دارد‪ ،‬مردیر حافظره بایرد در نگاشرت بیتری‬
‫جستجو کرده و ‪ k‬بیت متوالی ‪ 0‬را پیدا کند‪ .‬این عمرل بسریار کنرد اسرت و باعرث مخالفرت از طررح‬
‫‪ Bitmap‬می باشد‪.‬‬
‫‪ -2‬مدیریت حافظه با لیست های پیوندی‬

‫در این رود‪،‬یک لیست پیوندی از قطعه های آزاد یا تخصیص یافته حافظه تشکیل می شرود‪ .‬مییرت ایرن‬
‫رود این است که زمانی که فرایندی خاتمه می یابد‪ ،‬یا م ادله می شود‪ ،‬این لیست به سادزی ‪ update‬مری‬
‫شود‪ .‬فرایندی که پایان یافته با همسایه های خود ترکیب می شود‪ .‬فیلردهای هرر زرره در لیسرت پیونردی‬
‫م ال ق ل شامل فیلدهای زیر است‪:‬‬
‫‪ -1‬حفره )‪ (H‬یا فرایند)‪ (P‬بودن‬
‫‪ -2‬آدرس شروع‬
‫‪ -3‬طول‬
‫‪ -4‬آدرس زره بعدی‬
‫مثال‬
‫شکل زیر قسمتی از حافظه شامل ‪ 5‬فرایند و ‪ 3‬حفره را نشان می دهرد‪ .‬منراطا هاشرور خرورده‪ ،‬فضراهای‬
‫خالی هستند‪ .‬این حافظه به دو رود ‪ Bitmap‬و لیست پیوندی نشان داده شده است‪.‬‬
‫در طرح ‪ Bitmap‬فضاهای خالی ‪ ،‬با صفر و فضاهای پر با ‪ 1‬مشخص شده انرد‪ .‬بره طرور م رال‪ 8 ،‬بیرت اول ‪،‬‬
‫شامل پنج تا ‪ 1‬و سه تا ‪ 0‬است‪ ،‬ون پنج واحد تخصیص توسط فرایند ‪ A‬پر شده و بعد از آن ‪ 3‬واحد خالی‬
‫می باشد‪.‬‬
‫در طرح لیسست پیوندی‪ ،‬فضاهای خالی با ‪ H‬و فضاهای پر با ‪ P‬مشخص شده اند‪.‬‬
‫الگوریتم های مکان یابی و تخصیص حافظه‬

‫وقتی فرایندها و حفره ها در یک لیست مرتب شده بر اساس آدرس قرار می زیرند‪ ،‬الگوریتم های مختلفری‬
‫جهت تخصیص حافظه به یک فرایند وجود دارد‪ .‬ند مورد از این الگوریتم ها ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬اولین برازش (‪)First fit‬‬
‫جستجو از ابتدای حافظه شروع شده و فرایند در اولین حفره ای قرار داده می شود که در آن جا می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬برازش بعدی(‪)Next fit‬‬
‫مانند ‪ First fit‬است‪ ،‬با این تفاوت که جستجو از آخرین محل تخصیص شروع می شود‪.‬‬
‫‪ -3‬بهترین برازش (‪)Best fit‬‬
‫تمام لیست جستجو می شود و فرایند در کو کترین حفره ای قرار داده می شود که در آن جا می شود‪.‬‬
‫‪ -4‬بدترین برازش (‪)Worst fit‬‬
‫تمام لیست جستجو می شود و فرایند در بیرزترین حفره ای قرار داده می شود که در آن جا می شود‪.‬‬
‫‪ ، First‬ساده ترین رود و معموالً سریع ترین الگوریتم است‪.‬‬ ‫‪fit‬‬ ‫الگوریتم‬
‫‪ ، First‬بیشترین کارایی را دارد‪ .‬یعنی بهره وری حافظه در آن قابل ق ول است‪.‬‬ ‫‪fit‬‬ ‫الگوریتم‬
‫در ‪ ، Best fit‬فضاهای حافظه پر از تکه های کو ک خالی بی مصرف می شود‪.‬‬
‫سرعت الگوریتم های ‪ Best fit‬و ‪ Worst fit‬پایین است‪ ،‬ون کل لیست باید جستجو شود‪.‬‬
‫‪ ، Next‬حفره های بیرگ انتهای حافظه سریع تر شکسته می شود و در ورود فرایندهای بریرگ‬ ‫‪fit‬‬ ‫در‬
‫بعدی‪ ،‬مشکل ایجاد می شود‪.‬‬
‫ازر برای فضاهای خالی و فرایندها‪ ،‬لیست های جدازانه ای داشته باشیم‪ ،‬سرعت هر هرار الگروریتم ‪،‬‬
‫بیشتر می شود‪ .‬ال ته این کار باعث پیچیده شدن مکانیسم آزاد کردن حافظه می شود‪.‬‬
‫ازر لیست فضاهای خالی بر اساس اندازه فضاها مرتب باشد‪ ،‬سرعت ‪ ، Best fit‬افیایش می یابد‪.‬‬
‫مثال‬
‫در یک سیستم که مدیریت حافظه با استفاده از م ادله انجام میشود‪ ،‬حافظه اصلی شرامل فضراهای خرالی برا انردازههای بره‬
‫ترتیب ‪ ( 10 , 4 , 20 , 18 , 7 , 9 , 12‬پ به راست) است‪ .‬برای درخواست تکه هایی از حافظه بره طرور متروالی و بره‬
‫مقدارهای ‪ 12‬و‪ 10‬و ‪ 6‬کیلو بایت با استفاده از رود های ‪ Best fit ، Next fit ، First fit‬و ‪ Worst fit‬کدام یرک از‬
‫فضاهای خالی فوق الذکر اشغال میشوند؟‬
‫پاسخ‪ :‬روش ‪First fit‬‬
‫تکه ‪ 12‬از حفره ‪ 20‬زرفته میشود و ‪ 8‬کیلو باقی می ماند و تکه ‪ 10‬از حفره ‪ 10‬و تکه ‪ 6‬از حفره ‪( 8‬باقیمانده از‪ )2۰‬زرفته‬
‫میشود‪:‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪0‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫روش ‪: Next fit‬‬
‫‪2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪18 7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪0‬‬
‫‪12 10 4‬‬ ‫‪8 18 7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪10 10 4‬‬ ‫‪8 8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6 10 4‬‬ ‫‪8 2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫ل استفاده کرد‪.‬‬ ‫توجه کنید که فرایند ‪ 6KB‬از همان فضای باقی مانده از حفره مرحله ق‬
‫روش ‪: Best fit‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪0‬‬
‫روش ‪: Worst fit‬‬
‫‪2‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪0‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪18‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪10‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪12‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪6‬‬
‫برازش سریع )‪(Quick fit‬‬

‫در این رود برای هر دسته از فرایندها با اندازه های متداول‪ ،‬یک لیست جدازانه تهیه می شود‪ .‬جدولی برا‬
‫‪ n‬خانه را فرض کنید که خانه اول این جدول‪،‬اشاره زری است که به ابتدای لیست حفره های ‪ 4‬کیلو بایتی‪،‬‬
‫خانه دوم‪ ،‬به ابتدای حفره های ‪ 8‬کیلو بایتی و ‪ ...‬اشاره می کند‪.‬‬
‫در این رود یافتن حفره ای با اندازه مناسب‪ ،‬بسیار سریع است‪.‬‬
‫در این رود حافظه‪ ،‬تکه تکه شده و پر از حفره های کو ک و غیر قابل استفاده می شود‪.‬‬
‫مدیریت حافظه با سیستم رفاقتی‬

‫سیستم رفاقتی‪ ،‬یک تعادل قابل ق ول برای فائا آمدن بر معایب طرحهای بخش بندی ایسرتا و پویرا اسرت‪ .‬در بخرش بنردی‬
‫ایستا تعداد فرایندهای فعال محدود است و امکان تکه تکه شدن داخلی وجود دارد و در بخش بندی پویا سربار فشرده سرازی‬
‫وجود دارد‪ .‬در یک سیستم رفاقتی‪ ،‬اندازه بالکهای حافظه توانی از ‪ 2‬میباشند‪.‬‬
‫نحوه کار‪ :‬ازر اندازه یک حفره برابر ‪ 2 k‬باشد و فرایندی به اندازه ‪ S‬باید به داخل آن م ادله شود‪ ،‬ازر ‪ S‬از نصف انردازه حفرره‬
‫بیرزتر بود‪ ،‬کل فضا به آن داده می شود‪ ،‬در غیر اینصورت‪،‬کل بلوک نصف شده و دو بلوک رفیا ایجاد می شود‪ .‬این روند بره‬
‫صورت باززشتی تکرار خواهد شد‪ .‬در صورت آزاد شدن یک حفره‪،‬امکان ترکیب رفقای مجاور می باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫شکل زیر نحوه عملکرد سیستم رفاقتی را نشان می دهد‪:‬‬
‫‪1024‬‬
‫‪512‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪256‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Request 70‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Request 35‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B 64‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Request 80‬‬ ‫‪A‬‬ ‫‪B 64‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Return A‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪B 64‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Request 60‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪B D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Return B‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪64 D‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Return D‬‬ ‫‪256‬‬ ‫‪C‬‬ ‫‪128‬‬ ‫‪512‬‬
‫‪Return C‬‬ ‫‪1024‬‬
‫ابتدا بلوک ‪ 1024 K‬به دو بلوک ‪ 512K‬تقسیم شده و سپس بلوک اول به دو بلوک ‪ 256K‬و بلوک اول آن به دو بلوک ‪128K‬‬
‫تقسیم می شود‪ .‬که اولین درخواست)‪ (A‬یعنی ‪ 70K‬در آن قرار می زیرد‪ .‬برای پاسخ به درخواست بعدی)‪ (B‬یعنی ‪، 35 K‬‬
‫حفره ‪ 128 K‬به دو حفره ‪ 64 K‬تقسیم شده و ‪ B‬در حفره اولی قرار می زیرد‪ .‬درخواست بعدی )‪ (C‬یعنی ‪ ، 80 K‬در نیمه‬
‫اول حفره ‪ 256 K‬قرار می زیرد‪ .‬در این لحظه ‪ A‬آزاد شده و بعد به درخواست )‪ (D‬یعنی ‪ 60K‬پاسخ داده می شود‪ .‬با آزاد‬
‫سازی ‪ ، B‬و بعد از آن ‪ ،D‬سه فضای خالی کنار هم ادغام شده و یک حفره ‪ 256K‬را ایجاد می کنند‪ .‬در نهایت بعد از آزاد‬
‫سازی ‪ ،C‬بلوک یکپار ه می شود‪.‬‬
‫مییت سیستم رفاقتی این است که یدمان حفره ها ساخت یافته است و می توان یک ساختار درختی برای بلوک های‬
‫پر و خالی ایجاد کرد و با یک الگوریتم باززشتی‪ ،‬حفره مناسب را خیلی سریع پیدا کرد‪.‬‬
‫حافظه در این رود است‪ .‬زمانی که یک فرایند ‪ 70‬کیلو بایتی در یک حفرره ‪128‬‬ ‫از معایب سیستم رفاقتی‪ ،‬اتالف‬
‫کیلو بایتی قرار می زیرد‪ ،‬فضایی به اندازه ‪ 58‬کیلو بایت هدر می رود‪.‬‬
‫روی هم گذاری )‪(Overlay‬‬
‫‪Overlay‬‬ ‫در زذشته‪ ،‬ازر حافظه تخصیص داده شده به یک فرایند از اندازه فرایند کرو کتر برود‪ ،‬از تکنیرک‬
‫استفاده می شد‪ .‬در این تکنیک برنامه نویس‪ ،‬برنامه ها را به قسمت هایی به نام ‪ Overlay‬تقسیم مری کنرد‪.‬‬
‫ابتدا ‪ Overlay0‬اجرا شده و بعد از پایان اجرایش‪ Overlay1،‬را صدا می زند و به همین ترتیب ادامه می یابد‪.‬‬
‫در سیستم هایی که امکان نگهداری ندین ‪ Overlay‬به طور همیمران در حافظره وجرود داشرت‪ ،‬سیسرتم‬
‫عامل ‪ Overlay‬ها را روی دیسک نگه می داشت و در مواقع لیوم‪ ،‬عملیات م ادله را انجرام مری داد‪ .‬تقسریم‬
‫برنامه به ‪ overlay‬ها و فراخوانی آنها‪ ،‬بر عهده برنامه نویس بود و سیستم عامل فقط عمل م ادلره را انجرام‬
‫می دهد‪.‬‬
‫صفحه بندی )‪(Paging‬‬

‫در این رود مدیریت حافظه‪ ،‬حافظه اصلی به بلوکهایی با اندازه های ثابت به نام قاو (‪ )frame‬تقسیم می‬
‫شود‪ .‬حافظه منطقی نیی به بلوک هایی با اندازه های یکسان به نام صفحه (‪ )page‬تقسریم میشرود‪ .‬وقتری‬
‫یک فرایند به داخل حافظه آورده میشود‪ ،‬تمام صفحات آن به داخل قابهرای موجرود برار میشروند و یرک‬
‫جدول صفحه ایجاد میشود‪ .‬جدول صفحه‪ ،‬محل قاو هر صفحه از فرایند را مشخص میکند‪.‬‬
‫مثال‬
‫شکل زیر تخصیص قاو های آزاد به صفحههای فرایند ‪ A‬با سه صفحه را نشان میدهرد‪ .‬جردول صرفحه را‬
‫‪....‬‬ ‫مشخص نمایید‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪A.0‬‬
‫‪6‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪A.2‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪A.1‬‬
‫‪9‬‬
‫پاسخ‪ :‬جدول صفحه فرایند ‪ A‬با سه صفحه به صورت زیر است‪:‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬
‫آدرس منطقی در صفحه بندی از دو قسمت تشکیل میشود‪ :‬شماره صفحه )‪ (P‬و آفست )‪.(d‬‬
‫به آفست‪ ،‬انحراف یا تفاوت مکان نیی می زویند‪.‬‬
‫اندازه صفحه و اندازه قاو توسط سخت افیار تعریف می شود‪.‬‬
‫برای ساده شدن طرح صفحه بندی‪ ،‬اندازه صفحه و اندازه قاو باید تروانی از ‪ 2‬باشرند‪ .‬در ایرن حالرت‬
‫آدرس نس ی و منطقی یکسان هستند‪.‬‬
‫پردازنده به کمک جدول صفحه‪ ،‬یک آدرس فیییکی تولید میکند که این آدرس از دو قسمت شرماره‬
‫قاو و آفست تشکیل شده است‪.‬‬
‫شکل زیر نحوه ترجمه آدرس در سیستم صفحه بندی را نشان میدهد‪:‬‬
‫نحوه تولید آدرس فیییکری برا توجره بره آدرس منطقری در شرکال براال‪ :‬شرماره صرفحه موجرود در آدرس‬
‫مجازی)‪ (page‬با آدرس شروع جدول صفحه‪ ،‬جمع شده و به آدرس بدست آمده‪ ،‬در جدول صفحه مراجعه‬
‫می شود‪ .‬در این آدرس شماره قاو )‪ (frame‬متناظر با صفحه مورد نظر قرار دارد‪ .‬این شماره قاو و همان‬
‫آفست)‪ (disp‬موجود در آدرس مجازی‪ ،‬آدرس فیییکی را مشخص می کنند‪.‬‬
‫مثال‬
‫بررا توجرره برره آدرس نسر ی ‪ 16‬بیترری ‪ ، 0000010111011110‬نررد بیررت برررای شررماره صررفحه نیرراز‬
‫است؟(اندازه صفحه برابر یک کیلو بایت می باشد‪).‬‬
‫پاسخ‪ :‬ون اندازه صفحه یک کیلو بایت ( ‪ 210‬بایت) است‪ 10 ،‬بیت برای آفسرت مرورد نیراز اسرت و رون‬
‫آدرس ‪ 16‬بیتی است‪ 6 ،‬بیت بررای شرماره صرفحه براقی میمانرد‪ .‬آدرس نسر ی داده شرده دارای آفسرت‬
‫)‪ (0111011110‬در صفحه )‪ (000001‬است‪ .‬شکل زیر نحوه تولید آدرس فیییکری از آدرس منطقری را‬
‫نشان می دهد‪:‬‬
‫تذکر‪ :‬یک برنامه میتواند حداک ر ‪ 2 6  64‬صفحه یک کیلوبایتی داشته باشد‪.‬‬

‫مثال‬
‫یک فضای آدرس دهی منطقی شامل ‪ 4‬صفحه است و هر صفحه حاوی ‪ 2‬کلمه است‪ .‬ازر این صرفحات برر‬
‫روی یک فضای آدرس دهی فیییکی حاوی ‪ 8‬قاو صفحه نگاشت شود‪ ،‬آدرس منطقی و فیییکی ند بیتری‬
‫خواهد بود؟‬
‫‪ = 4  2  8  2 3‬فضای آدرس دهی منطقی‬
‫= فضای آدرس دهی فیییکی ‪8  2  16  2 4‬‬
‫بنابراین آدرس منطقی ‪ 3‬بیتی و آدرس فیییکی ‪ 4‬بیتی است‪.‬‬

‫مثال‬
‫در یک سیستم حافظه صفحه بندی با یک جدول صفحه حاوی ‪ 64‬مدخل ‪ 10‬بیتری و صرفحه هرای ‪512‬‬
‫بایتی‪ ،‬آدرس منطقی و فیییکی ند بیتی است؟‬
‫اندازه حافظه منطقی برابر است با حاصل ضرو تعداد صفحات (تعداد مدخل ها)در اندازه هر صفحه‪:‬‬
‫بایت ‪ = 64  512  26  29  215‬اندازه حافظه منطقی‬
‫اندازه حافظه فیییکی برابر است با حاصل ضرو تعداد آدرسها در اندازه هر صفحه‪:‬‬
‫بایت ‪ = 210  512  219‬اندازه حافظه فیییکی‬
‫بنابراین آدرس منطقی ‪ 15‬بیتی و آدرس فیییکی ‪ 19‬بیتی است‪.‬‬
‫مثال‬
‫در یک فضای آدرس دهی منطقی هر صفحه حاوی ‪ 512‬کلمه اسرت‪ .‬ایرن تعرداد صرفحات حافظره اصرلی‬
‫فضای آدرس دهی بر روی یک فضای آدرس دهی فیییکی حاوی ‪ 8‬قاو صرفحه نگاشرته مری شرود‪ .‬آدرس‬
‫فیییکی حاوی ند بیت است؟‬
‫‪8  512  2 3  2 9  212‬‬
‫نقطه ضعف اصلی صفحه بندی تکه تکه شدن داخلی است‪( .‬ازر احتیاج به ناحیه بسریار کرو کی از‬
‫حافظه باشد‪ ،‬در این صورت مقداری از فضای حافظه تلف می شود‪ ،‬زیرا کو کترین واحردی از حافظره‬
‫که به استفاده کننده اختصاص دارد یک صفحه است‪).‬‬
‫حافظه مجازی‬
‫حافظه مجازی تکنیکی است که موجب می شود فرایند بدون اینکه کامال در حافظره باشرد اجررا زرردد‪ .‬برا‬
‫استفاده از این تکنیک‪ ،‬می توان برنامه ای بیرزتر از حافظه فیییکی را اجرا کرد‪ .‬حافظه مجازی ندبرنامگی‬
‫را به صورت موثری ممکن میسازد و کاربر را از محدودیتهای حافظه اصلی رها میکنرد‪ .‬بره کمرک حافظره‬
‫مجازی دیگر لیومی ندارد تمام صفحهها(یا قطعههای) یک فرایند در حال اجرا‪ ،‬در حافظه اصلی قرار داشرته‬
‫باشند و در ابتدا یک یا ند تکه حاوی آغاز برنامه‪ ،‬توسط سیستم عامل به حافظه آورده میشود‪.‬‬
‫حافظه مجازی‪ ،‬حافظه منطقی کاربر را از حافظه فیییکی تفکیک می کند‪ .‬این تفکیک موجب مری شرود در‬
‫حالتی که حافظه فیییکی کم است‪ ،‬حافظه مجازی بیرزی برای برنامه نویس فراهم شود‪.‬‬
‫حافظه مجازی‪ ،‬برنامه نویسی را ساده می کند‪ ،‬زیرا برنامه نویس نگران حافظه فیییکی و کد جایگذاری نمی‬
‫ازر در حین اجرا به آدرسی رجوع شود که در مجموعه مقیم در حافظه ن اشد‪ ،‬یک وقفره ایجراد میشرود و‬
‫این فرایند مسدود میشود و تکه مورد نظر وارد حافظه میشود‪ ،‬سپس کنترل دوباره به سیسرتم عامرل برر‬
‫میزردد و فرایند مسدود را به حالت آماده برمی زرداند‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬به بخشی از فرایند که واقعاً داخل حافظه اصلی قرار دارد‪ ،‬مجموعه مقیم میزویند‪.‬‬
‫عناصر الزم برای موثر بودن حافظه مجازی ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬حمایت سخت افیاری برای به کارزیری صفحه بندی (یا قطعه بندی)‬
‫‪ -2‬حمایت نرم افیاری برای انتقال صفحهها (یا قطعهها) بین حافظه ثانوی و حافظه اصلی‪.‬‬
‫حافظه مجازی را می توان به روشهای زیر پیاده سازی کرد‪:‬‬
‫درخواستی )‪(Demand Paging‬‬ ‫‪ -1‬صفحه بندی‬
‫درخواستی )‪(Demand Segmentation‬‬ ‫‪ -2‬قطعه بندی‬
‫)‪(Hybrid Paging and Segmentation‬‬ ‫‪ -3‬قطعه بندی صفحه بندی شده‬
‫رود اول در این فصل و رود دوم و سوم در فصل بعد بررسی می شوند‪.‬‬
‫صفحه بندی درخواستی‬

‫در صفحه بندی برای حافطه مجازی(صفحه بندی درخواستی)‪ ،‬مانند صفحه بندی ساده‪ ،‬حافظه اصلی به تکههای هرم انردازه‬
‫به نام قاو(‪ )fram‬و برنامه به صفحهها )‪ (page‬تقسیم میشود‪ .‬امرا برر خرالف صرفحه بنردی سراده‪ ،‬لیومری نردارد تمرام‬
‫صفحههای یک فرایند در قابهای حافظه اصلی باشند تا فرایند اجرا شود‪ .‬و تنها صفحاتی از فراینرد کره مرورد نیراز اسرت بره‬
‫حافظه اصلی آورده می شوند‪ .‬این رود تلفیقی از صفحه بندی و م ادله است‪.‬‬
‫آدرس هایی که توسط برنامه ها تولید می شوند(آدرس مجازی)‪ ،‬به واحد ‪ MMU‬که در درون پردازنده قرار دارد‪ ،‬منتقل می‬
‫شوند‪ .‬توسط این واحد‪ ،‬عمل ترجمه(نگاشت) آدرس مجازی به آدرس فیییکی انجام می شود‪ .‬این عمل مشابه مراحل ترجمره‬
‫آدرس در رود صفحه بندی است‪ ،‬با این تفاوت که بیت حضور)‪ (Present‬برای هر درایه جدول صفحه وجود دارد که حضور‬
‫یا عدم حضور صفحه در حافظه اصلی را تعیین می کند‪.‬‬
‫ازر ‪ MMU‬به جدول صفحه مراجعه کند و بیت حضور را برای صفحه مورد نظر صفر ب یند‪ ،‬متوجه می شود کره صرفحه برر‬
‫روی دیسک است‪ .‬دراین حالت پردازنده در تله)‪ (trap‬سیستم عامل می افترد‪ .‬بره ایرن تلره‪ ،‬خطرای نقرص صرفحه ‪(Page‬‬
‫)‪ Fault‬می زویند که مدیریت آن بر عهده سیستم عامل است‪.‬‬
‫وقتی سعی شود مکانی از حافظه مجازی خوانده شود که موجود نیست‪ ،‬فقدان صفحه رخ مری دهرد و‬
‫منجر به صدور وقفه می زردد‪.‬‬
‫جدول صفحه‬
‫واحد مدیریت حافظه یا ‪ MMU‬به کمک جدول صفحه )‪ ، (Page Table‬آدرس مجازی را به آدرس فیییکی‪ ،‬نگاشت می‬
‫کند‪ .‬در صفحه بندی مجازی‪ ،‬هر فرایند جدول صفحه خود را دارد‪ .‬اندازه هر درایه )‪ (e‬جدول صفحه معموال هار بایت است‪.‬‬
‫جدول صفحه بر حسب اندیس شماره صفحه یده شده است و ‪ P#‬یک فیلد از جدول محسوو نمی شود‪.‬‬
‫فیلدهای هر درایه از یک جدول صفحه شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫ازر بیت اعت ار برای صفحه ای ‪ 1‬باشد‪ ،‬یعنی برنامه نرویس از آدرس هرای درون ایرن‬ ‫بیت اعتبار‬
‫صفحه استفاده کرده است‪ .‬ازر ‪ 0‬باشد‪ ،‬یعنی صفحه بدون استفاده است‪.‬‬ ‫)‪(Valid‬‬
‫ازر این بیت ‪ 1‬باشد‪ ،‬یعنی صفحه در حافظه قرار دارد و سایر فیلدهای این درایه قابل‬ ‫بیت حضور‪ -‬غیاب‬
‫استفاده می باشند‪ .‬به این فیلد ‪ in/out‬نیی می زویند‪.‬‬ ‫(‪)P/A‬‬
‫شماره قاب صفحه مهمترین فیلد است و هدف اصلی از نگاشت صفحه‪ ،‬یافتن شماره قاو صفحه است‪.‬‬
‫)‪(F#‬‬
‫بیت مراجعه شده )‪ (R‬ازر یک مراجعه‪ ،‬خواندن یا نوشتن به یک صفحه انجام زیرد‪ ،‬ایرن بیرت برابرر ‪ 1‬مری‬
‫شود‪.‬‬ ‫)‪(Referenced‬‬
‫ازر عمل نوشتن بر روی یک صفحه انجام شود‪ ،‬سخت افیار به صورت اتوماتیرک ایرن‬ ‫بیت تغییر یافته )‪(M‬‬
‫بیت را ‪ 1‬می کند‪.‬‬ ‫(‪)Modified‬‬
‫این بیت ها نوع دسترسی مجاز را مشخص می کند‪ .‬در حالت سه بیتی)‪ ، (rwx‬یرک‬ ‫بیتهای حفاظت‬
‫بیت برای خواندن‪ ،‬یک بیت برای نوشتن و یک بیت بررای اجررا در نظرر زرفتره مری‬ ‫)‪(Protection‬‬
‫شود‪.‬‬
‫هر ه مقدار این فیلد برای صفحه ای کمتر باشد‪ ،‬نشران دهنرده ایرن اسرت کره آن‬ ‫سن )‪(Age‬‬
‫صفحه مدت بیشتری در حافظه بدون مراجعه بوده است‪.‬‬
‫این فیلد زمانی مقدار می زیرد که بیش از یک فرایند در یک صفحه شرریک باشرند‪.‬‬ ‫بیت کپی در نوشتن‬
‫ازر یکی از فرایندها در صفحه بنویسد‪ ،‬یک کپی جدازانه برای تمام فراینردهایی کره‬ ‫)‪(Copy on Write‬‬
‫در این صفحه شریک هستند‪ ،‬درست می شود‪.‬‬

‫توسط این بیت‪ ،‬می توان امکان استفاده از حافظه نهان را بررای صرفحه‪ ،‬غیرر فعرال‬ ‫بیت کش غیر فعال‬
‫کرد‪.‬‬ ‫شده‬
‫ماشین هایی که از فضای ‪ I/O‬جدازانه برخوردارند و از ‪ I/O‬نگاشت شده با حافظره‬ ‫)‪(Cashing Disable‬‬
‫استفاده نمی کنند‪،‬نیازی به این بیت ندارند‪.‬‬
‫مثال‬
‫یک سیستم کامپیوتری م تنی بر حافظه مجازی با اندازه صفحه ‪ 32KB‬مفروض است‪ .‬ازرر حرداک ر برنامره‬
‫قابل اجرا در این سیستم ‪ 4MB‬باشد‪ ،‬تعداد مدخل های جدول صفحه کدام است؟‬
‫‪4 MB‬‬ ‫‪4  2 20‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 2 7  128‬‬
‫‪32KB 32  2‬‬ ‫‪10‬‬
‫مثال‬
‫یک سیستم کامپیوتری م تنی بر حافظه مجازی با اندازه صفحه ‪ 32KB‬مفروض است‪ .‬در صورتی که حجرم‬
‫حافظه اصلی این سیستم ‪ 512KB‬باشد‪ ،‬تعداد صفحات حافظه اصلی ه مقدار خواهد بود؟‬
‫‪512 KB‬‬
‫پاسخ‪ 16 :‬‬
‫‪32 KB‬‬
‫مثال‬
‫یک سیستم حافظه صفحه بندی مجازی را در نظر بگیرید که حداک ر اندازه جدول صفحه هر فراینرد در آن‬
‫برابر ‪ 8‬مگابایت‪ ،‬اندازه هر صفحه برابر ‪ 8‬کیلوبایت و مدخلهای هر جدول صفحه ‪ 16‬بایتی باشند‪ ،‬آدرسهای‬
‫ماشینی که بتواند این حافظه مجازی را مستقیماً آدرس دهی کند‪ ،‬باید ند بیتی باشند؟‬
‫‪8MB 8  2 20‬‬
‫‪e‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 219‬‬
‫‪16‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪219  (8kb)  219  (8  210 )  2 32‬‬
‫بنابراین آدرس باید ‪ 32‬بیتی باشد‪.‬‬
‫جدول صفحه در حافظه اصلی قرار میزیرد‪ .‬ون برای هر فرایند یک جدول وجود دارد و هرر فراینرد‬
‫میتواند مقدار زیادی از حافظه مجازی را اشغال کند‪ ،‬بنابراین تعداد مدخلهای صفحه برای هرر فراینرد‬
‫زیاد خواهد شد و جدول صفحه فضای زیادی را اشغال خواهد کرد‪ .‬بنابراین بهتر است جرداول صرفحه‬
‫در حافظه مجازی ذخیره شوند‪ ،‬یعنی خود جداول صفحه نیی در معرض صفحه بندی هستند‪.‬‬
‫روشهای کاهش اندازه جدول صفحه‬
‫‪ -1‬جداول صفحه ند سطحی ‪ -2‬جدول صفحه وارونه(معکوس)‬
‫صفحه بندی چند سطحی‬
‫سیستم های مدرن از فضای آدرس منطقی زسترده ای پشتی انی می کنند‪ .‬در این محیط ها درایه های جدول صرفحه زیراد‬
‫خواهند شد و در نتیجه اندازه جدول صفحه بیرگ خواهد شد و ون نمی خواهیم جدول صفحه را به طور همجوار در حافظه‬
‫اصلی تخصیص دهیم‪ ،‬باید آن را به فضاهای کو کتری تقسیم کرد‪ .‬برای این کار می توان از الگوی صفحه بندی دو سرطحی‬
‫استفاده کرد که خود جدول صفحه نیی صفحه بندی می شود‪.‬فرض کنید یک فرایند ‪ 20‬کیلو بایتی در یک سیستم برا آدرس‬
‫های ‪ 32‬بیتی و صفحات ‪ 4‬کیلو بایتی ( ‪ 212‬بایت) داشته باشیم‪ .‬بنابراین فرایند نیاز به ‪ 5‬صفحه دارد‪ .‬از طرفی رون آدرس‬
‫‪ 32‬بیتی است و ‪ 12‬بیت آن برای آفست است‪ ،‬پس ‪ 20‬بیت برای شماره صرفحه براقی مری مانرد‪ .‬بنرابراین جردول صرفحه‬
‫دارای ‪ 2 20‬درایه خواهد بود که فقط ‪ 5‬درایه آن استفاده خواهد شد‪ .‬پس تعداد بسیار زیرادی از درایره هرای جردول صرفحه‬
‫استفاده نشده است‪ .‬ازر درایه های استفاده نشده را حذف کنیم‪ ،‬دیگر نمی توان بر اساس ‪ ، P#‬جدول صفحه را اندیس دهری‬
‫کرد و ترجمه آدرس کند می شود‪ .‬برای حذف اغلب(نه تمامی) درایه های خالی و حفظ مکانیسم نشانی دهی بر اساس ‪، P#‬‬
‫از جدول صفحه ند سطحی استفاده می کنیم‪ .‬در این رود‪ ،‬اندیس دهی ند مرحله ای می شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی از یرک جردول صرفحه دو سرطحی و آدرس هرای مجرازی ‪ 32‬بیتری اسرتفاده مری کنرد‪ .‬انردازه‬
‫صفحات ‪ 212‬بایت است‪ .‬اولین ‪ 10‬بیت آدرس به عنوان ایندکس به اولین جدول صفحه عمرل مری کنرد‪ .‬در‬
‫نتیجه جدول صفحه سطح اول دارای ‪ 210‬درایه است‪ .‬بنابراین ایندکس سطح دوم ‪ 10‬بیتری اسرت‪ .‬هرر جردول‬
‫صفحه در سطح دوم دارای ‪ 210‬درایه است‪.‬‬
‫مثال‬
‫کامپیوتری با یک فضای آدرس پذیر مجازی ‪ 18‬بیتی را که صفحات آن هر یک ‪ 2 6‬بایت ظرفیرت دارنرد‪ ،‬در‬
‫نظر بگیرید‪ .‬اندازه هر مدخل جدول صفحه ‪ 4‬بایت است‪ .‬به دلیل آنکه هر جردول بایرد داخرل یرک صرفحه‬
‫جای زیرد‪ ،‬یک جدول صفحه ند سطحی استفاده شده است‪ .‬ند سطح مورد نیاز است؟‬
‫فضای آدرس مجازی ‪ 18‬بیت است که ‪ 6‬بیت آن مربوط به آفست است‪ .‬بنابراین ‪ 12‬بیت برای شماره صفحه‬
‫جا داریم‪ .‬حال باید ب ینیم که این ‪ 12‬بیت را به ند قسمت‪ ،‬تقسیم کنیم‪.‬‬
‫از آنجا که هر مدخل جدول صفحه هار بایتی است‪ ،‬تعداد مدخل های هر جدول صفحه که مری توانرد در‬
‫‪26‬‬
‫برابر ‪ 4‬بیت است‪ .‬در نتیجه تعداد سطوح مرورد‬ ‫است‪ .‬بنابراین اندیس های ‪PTi‬‬ ‫برابر ‪ 2 4‬‬ ‫یک صفحه جای زیرد‪،‬‬
‫‪4‬‬
‫نیاز برابر ‪ 12   3‬می باشد‪ .‬آدرس منطقی ‪:‬‬

‫‪4‬‬
‫‪PT1= 4bit‬‬ ‫‪PT2= 4 bit‬‬ ‫‪PT3= 4 bit‬‬ ‫‪OFFSET= 6 bit‬‬
‫مثال‬
‫فرض کنید سیستمی از فضای آدرس دهی مجازی ‪ 210‬بایت پشتی انی می کند‪ .‬در این سیستم اندازه حافظه فیییکری قابرل‬
‫دسترسی ‪ 2 9‬بایت و طول هر قاو حافظه در این سیستم ‪ 2 4‬بایت می باشد‪ .‬این سیستم از رود صفحه بندی برای مدیریت‬
‫حافظه استفاده کرده است‪ .‬با فرض اینکه هر مدخل از جدول صفحه به ‪ 11 bit‬به عنوان بیتهای کنترلی(بیت حضور‪ -‬غیراو‬
‫و ‪ )...‬نیاز داشته باشد‪ ،‬در این صورت برای اینکه هر جدول صفحه جیئی‪ ،‬دقیقا در یک قاو قرار زیرد‪ ،‬باید حرداقل از جردول‬
‫صفحه ند سطحی استفاده شود؟‬
‫پاسخ‪ :‬ط ا اطالعات مسئله‪ ،‬مشخص است که فضای آدرس مجازی ‪ 10‬بیت است کره ‪ 4‬بیرت آن مربروط بره آفسرت اسرت‪.‬‬
‫بنابراین ‪ 6‬بیت برای شماره صفحه جا داریم‪ .‬حال باید ب ینیم که این ‪ 6‬بیت را باید به ند قسمت تقسیم کنیم‪ .‬تعرداد قراو‬
‫‪29‬‬
‫‪4‬‬
‫ها از تقسیم اندازه فضای فیییکی به اندازه هر قاو بدست می آید‪ 2 5 :‬‬
‫‪2‬‬
‫پس ون ‪ 32‬قاو صفحه داریم‪ 5 ،‬بیت برای شماره قاو در جدول صفحه در نظر زرفته می شود‪.‬‬
‫همچنین ‪ 11‬بیت نیی برای بیتهای کنترلی در نظر زرفته می شود‪ .‬بنابراین اندازه هر درایه جردول صرفحه‪ ،‬برابرر ‪ 16‬بیرت(‪2‬‬
‫‪24‬‬
‫)) می تواند در یک قراو جرای بگیررد‪.‬‬ ‫بایت) است‪ .‬ون هر درایه جدول صفحه ‪ 2‬بایت است‪ ،‬پس تعداد ‪ 8‬درایه ‪ 2 3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪6‬‬
‫بنابراین اندیس های ‪ PTi‬برابر ‪ 3‬بیت است‪ .‬و در نتیجه بایرد از جردول صرفحه ‪ )  2 ( 2‬سرطحی اسرتفاده کررد‪ .‬آدرس‬
‫‪3‬‬
‫منطقی به صورت زیر است‪:‬‬
‫‪PT1 =3 bit‬‬ ‫‪PT2 =3 bit‬‬ ‫‪Offset =4 bit‬‬
‫جدول صفحه وارونه(معکوس)‬

‫یکی از رود های کاهش اندازه جدول صفحه‪ ،‬استفاده از جدول صفحه معکوس است‪ .‬جدول صفحه معکوس بر اساس شماره‬
‫قاو )‪ (F#‬اندیس شده است(نه شماره صفحه)‪ .‬هر یک از درایه ها جدول صفحه معکوس‪ ،‬مشخص می کنرد صرفحه مجرازی‬
‫شماره ند از کدام فرایند در آن قاو صفحه قرار زرفته است‪.‬در این رود‪ ،‬به جای اینکره بره ازای هرر فراینرد‪ ،‬یرک جردول‬
‫صفحه مجیا داشته باشیم‪ ،‬فقط یک جدول صفحه عمومی داریم‪.‬‬
‫ازر ه جدول صفحه معکوس جای کمی را اشغال می کند‪ ،‬ولی ت دیل آدرس مجازی به فیییکی بسیار مشکل تر مری باشرد‪.‬‬
‫برای سریع کردن جستجو‪ ،‬از یک جدول درهم )‪ (Hash Table‬استفاده می شود‪ .‬قسمت شماره صفحه از آدرس مجازی به‬
‫کمک یک تابع درهم ساز به یک جدول درهم نگاشت می شود‪ .‬جدول درهم دارای نشانگری به جدول صفحه معکروس اسرت‬
‫که شامل مدخلهای جدول صفحه می باشد‪ .‬با این ساختار در جدول درهم و در جردول صرفحه معکروس‪ ،‬بررای هرر صرفحه‬
‫حافظه حقیقی تنها یک مدخل وجود دارد‪(.‬به جای یک مدخل برای هر صفحه مجازی)‪.‬‬
‫پس جدول صفحه معکوس‪:‬‬

‫‪ -1‬س ب کاهش اندازه حافظه فیییکی جهت ذخیره سازی آن می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬باید یک جدول صفحه خارجی نیی برای آن ذخیره شود‪.‬‬
‫‪ -3‬زمان سرویس نقص صفحه افیایش می یابد‪(.‬به دلیل ایجاد یک نقص صفحه دیگر)‬
‫شکل زیر ساختار جدول صفحه معکوس نشان داده شده است‪:‬‬
‫بافرهای کناری ترجمه )‪(TLB‬‬
‫روشهای پیاده سازی سخت افیاری جدول صفحه ع ارتند از‪:‬‬

‫‪ -1‬جدول صفحه به صورت مجموعه ای از ث اتها پیاده سازی می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬جدول صفحه در حافظه اصلی ذخیره شود و ث ات پایه جدول صفحه )‪ (PTBR‬به آن اشاره کند‪.‬‬
‫‪ -3‬استفاده از ‪( TLB‬یک سخت افیار جستجوی سریع‪ ،‬کو ک و پنهان)‬
‫‪TLB : Translation Lookaside Buffers‬‬
‫تذکر‪ :‬ث اتهای انجمنی ‪ TLB‬را میانگیرهای دم دستی نیی می نامند‪.‬‬
‫ازر جدول صفحه بیرگ باشد‪ ،‬رود ‪ 1‬مناسب نمی باشد‪.‬‬
‫در رود ‪ ،2‬برای دسترسی به هر بایت‪ ،‬نیاز به دو دستیابی داریم (یک ار برای ورودی جدول صرفحه و‬
‫دیگری برای دسترسی به بایت) که این باعث کند شدن دستیابی به حافظه می شود‪.‬‬
‫نحوه بکارگیری ‪TLB‬‬
‫در صفحه بندی تعداد اندکی از ورودیهای جدول صفحه در ‪ TLB‬قرار می زیرد‪ .‬وقتری آدرسری تولیرد مری‬
‫شود‪ ،‬شماره صفحه آن با شماره صفحه موجود در ث اتهای انجمنی (که حاوی شماره صفحه و شماره قابهای‬
‫متناطر با آنهاست)‪ ،‬مقایسه می زردد‪ .‬ازر شماره صفحه در ث اتهای انجمنی پیردا شرود‪ ،‬از شرماره قراو آن‬
‫برای دستیابی به حافظه استفاده می شود‪ .‬ازر شماره صفحه در ث اتهای انجمنی موجرود ن اشرد‪ ،‬ارجراع بره‬
‫جدول صفحه باید انجام زرفته و شماره صفحه و شماره قاو به ‪ TLB‬اضافه می شود تا در مراجعرات بعردی‬
‫به سرعت پیدا شود‪ .‬ازر ‪ TLB‬پر باشد‪ ،‬سیستم عامل باید یکی از ورودی ها را حذف کررده و ورودی جدیرد‬
‫را به جای آن قرار می دهد‪.‬‬
‫هر بار که تعویض بستر (انتخاو جدول صفحه جدید) رخ دهد‪ ،‬باید ‪ TLB‬پاک شود تا فراینرد بعردی‬
‫که باید اجرا شود‪ ،‬از اطالعات ترجمه ای نادرست استفاده نکند‪.‬‬
‫‪ (hit‬نام دارد‪.‬‬ ‫)‪ratio‬‬ ‫درصد تعداد دفعاتی که شماره صفحه در ث اتهای انجمنی پیدا شود‪ ،‬نس ت اصابت‬
‫باشد‪ ،‬یعنی که ‪ %80‬از تعداد دفعراتی کره بره ث اتهرای انجمنری مراجعره‬ ‫‪%80‬‬ ‫م ال ازر نس ت اصابت‬
‫کردیم‪ ،‬شماره صفحه پیدا شده است‪ .‬نس ت اصابت را با ‪ H‬نشان می دهیم‪.‬‬
‫زمان موثر دسترسی‬

‫زمان موثر دسترسی‪ ،‬میانگین زمان واقعی است که برای یک دسترسی به حافظه اصلی مورد نیاز است‪ .‬ایرن‬
‫زمان از زمان ترجمه آدرس و زمان دسترسی به کلمه مورد نظرر در حافظره اصرلی پرس از محاسر ه آدرس‬
‫فیییکی می باشد‪.‬‬
‫زمان موثر دسترسی با فرض استفاده از ‪ TLB‬و جدول صفحه ساده‪:‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  TMem‬‬
‫‪TTranslation  H  TTLB  (1  H )  (TTLB  TMem )  TTLB  (1  H )  TMem‬‬

‫( ‪ : TTLB‬زمان دستیابی ‪ : H ، TLB‬نس ت اصابت ‪) TLB‬‬
‫با فرض اینکه آدرس در ‪ TLB‬ن اشد(یعنی ‪ )H=0‬رابطه به صورت زیر خواهد بود‪:‬‬
‫‪TAccess  TTLB  2TMem‬‬
‫زمان موثر دسترسی در صورت رخ دادن نقص صفحه با احتمال ‪: P‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  TMem  P  TDisk‬‬
‫) ‪TTranslation  TTLB  (1  H )  (TMem  P  TDisk‬‬
‫‪ : ) TDisk‬زمان انتقال صفحه از دیسک ‪ : P ،‬احتمال خطای صفحه)‬
‫با فرض اینکه آدرس در ‪ TLB‬ن اشد و نقص صفحه حتما رخ دهد(یعنی ‪ H=0‬و‪ )P=1‬رابطه بره صرورت زیرر‬
‫خواهد بود‪:‬‬
‫‪TAccess  TTLB  2TMem  2TDisk‬‬
‫در این فرمول فرض شده که صفحه به علت تغییر باید در دیسک ذخیره شود‪ .‬ازر نیازی به ذخیره ن اشد از به جای ‪ 2‬ق ل از‬
‫‪ TDisk‬باید ‪ 1‬قرار داد‪.‬‬
‫زمان موثر دسترسی با فرض استفاده از ‪ TLB‬و جدول صفحه دو سطحی‬

‫فرمت آدرس منطقی پردازنده در این حالت به صورت زیر است‪:‬‬
‫‪Dir‬‬ ‫‪Page‬‬ ‫‪Offset‬‬
‫‪T  TTLB  (1  H TLB )(T1  T2 )  T3  P  TDISK‬‬
‫‪T1  TCacheDir  (1  H Cache )  Tcache Dir _ Miss‬‬
‫‪T2  TCachePagetable  (1  H Cache )  TCachePagetableMiss‬‬
‫‪T3  TCache Frame  (1  H Cache )  TCache FrameMiss‬‬
‫بررسی حالت های مختلف‪:‬‬
‫‪ - 1‬اگر در مراجعه به داده اصلی در قاب صفحه دچار فقدان صفحه شویم‪ ،‬دو حالت رخ می دهد‪.‬‬
‫الف‪ -‬قاو خالی وجود دارد و نیاز به جایگیینی صفحه نیست‪T  Tdisk :‬‬
‫و‪ -‬قاو خالی وجود ندارد و نیاز به جایگیینی صفحه می باشد‪T  2  TDisk :‬‬
‫‪ -2‬اگر ‪ TLB‬اصابت کند‪ .‬برای مراجعه به خود داده در حافظه دو حالت رخ می دهد‪:‬‬
‫الف‪ cache -‬اصابت کند‪T  TTranslation  Tcache :‬‬
‫و‪ cache -‬اصابت نکند‪T  Ttranslation  Tcache  Tcache misspenalty :‬‬
‫‪ -3‬اگر ‪ TLB‬اصابت نکند‪ ،‬با توجه به سه مورد "دایرکتوری‪ ،‬جدول صفحه و قاب" در این صورت چهلار حاللت‬
‫رخ می دهد‪:‬‬
‫الف‪ -‬در مراجعه به هر سه مورد‪ ،‬اصابت ‪ cache‬داشته باشیم‪:‬‬
‫‪T  TTLB  TCacheDir  TCachepagetable  Tcache Frame‬‬
‫و‪ -‬در مراجعه به یکی از سه مورد‪ cache ،‬اصابت نکند‪:‬‬
‫‪T  Told  1 Tpenalty‬‬
‫(منظور از ‪ ، Told‬همان ‪ T‬بدست آمده از حالت الف این حالت است)‬
‫ج‪ -‬در مراجعه به دو تا از سه مورد‪ cache ،‬اصابت نکند‪T  Told  2  Tpenalty :‬‬
‫د‪ -‬در مراجعه هر سه مورد‪ cache ،‬اصابت نکند‪T  Told  3  Tpenalty :‬‬
‫‪2۰۰‬‬ ‫سیستم عامل‬
‫الگوریتمهای جایگزینی صفحه )‪(Page Replacement Algorithms‬‬
‫در یک سیستم ند برنامه ای که از بخش بنردی پویرا اسرتفاده میکنرد زمرانی خواهرد رسرید کره تمرام‬
‫فرایندهای موجود در حافظه اصلی در حالرت مسردود قررار دارنرد‪ .‬در ایرن حالرت سیسرتم عامرل یکری از‬
‫فرایندهای داخل حافظه اصلی را به خارج م ادله میکند تا فضای کافی برای فرایندی جدید یا یرک فراینرد‬
‫آماده و معلا ایجاد شود‪ .‬در این حالت سیستم عامل باید فرایندی که قرار است جرایگیین شرود را انتخراو‬
‫کند‪ .‬در واقع سیاست جایگیینی درباره انتخاو یک صفحه برای جرایگیینی در زمرانی کره الزم اسرت یرک‬
‫صفحه جدید به داخل آورده شود صح ت میکند‪.‬‬
‫الگوریتم های جایگزینی عبارتند از‪:‬‬

‫)‪( optimal‬‬ ‫‪ -1‬بهینه‬
‫‪ -2‬عدم استفاده در زذشته اخیر (‪)NRU‬‬
‫‪ -3‬خروج به ترتیب ورود (‪)FIFO‬‬
‫شانس)‪(Second Change‬‬ ‫‪ -4‬دومین‬
‫ساعت )‪(Clock‬‬ ‫‪-5‬‬
‫‪ -6‬کمترین استفاده در زذشته نیدیک (‪)LRU‬‬
‫الگوریتم بهینه (‪)optimal‬‬

‫در این رود‪ ،‬صفحه ای جایگیین شود که به مدت طوالنی مورد استفاده قرار نخواهد زرفت‪.‬‬
‫الگوریتم بهینه‪ ،‬قابل اجرا نیست‪ ،‬ون نیاز به پیش بینی آینده دارد‪ .‬علت مطرح شدن این الگوریتم‪ ،‬استفاده از آن بره‬
‫عنوان شاخص مقایسه می باشد‪.‬‬
‫نام دیگر این الگوریتم‪ BO (Belady Optimal) ،‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫تعداد فقدان صفحه برای مراجعات زیر با داشتن ‪ 3‬قاو صفحه در صورت استفاده از رود بهینه را مشرخص‬
‫کنید‪.‬‬
‫‪7,0,1,2,0,3,0,4,2,3,0,3,2,1,2,0,1,7,0,1‬‬
‫در ابتدا به صفحه ‪ 7‬مراجعه شده و ون در قابها موجود نیست‪ ،‬فقدان صفحه رخ می دهد و این صفحه بره‬
‫داخل آورده می شود‪ .‬مراجعه به صفحه ‪ 0‬و ‪ 1‬نیی منجر به فقدان صفحه می شود‪.‬‬
‫حال به صفحه ‪ 2‬مراجعه می شود‪ .‬ون هر ‪ 3‬قاو پر شده است‪ ،‬باید یکی از صرفحه هرای ‪ 0 , 7‬و‪ ، 1‬را از‬
‫‪0‬‬ ‫قابها خارج کرد‪ ،‬که همان صفحه ‪ 7‬است‪ ،‬ون در آینده دورتری به آن مراجعه شده است‪ .‬بعد بره صرفحه‬
‫مراجعه می شود که در قاو موجود است و بعد بره ‪ 3‬مراجعره مری شرود کره جرای صرفحه ‪ 1‬قررار خواهرد‬
‫زرفت‪ ،‬ون صفحه ‪ 1‬بین صفحه های موجود در قاو در آن لحظره(یعنی ‪ )2,0,1‬در آینرده دورترری بره آن‬
‫مراجعه شده است‪.‬‬
‫این روال را ادامه می دهیم‪ .‬در نهایت ‪ 9‬خطای صفحه رخ می دهد‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫الگوریتم ‪NRU‬‬
‫در رود )‪ ، NRU( Not Recently Used‬وقتی نقص صفحه رخ می دهد‪، ،‬سیستم عامل بر اسراس وضرعیت بیرت هرای‬
‫ارجاع )‪ (R‬و اصالح )‪ ، (M‬صفحات را به هار کالس مطابا شکل زیر‪ ،‬تقسیم می کند و سپس به طور تصادفی ‪ ،‬صفحه ای‬
‫را از کالسی که در دسته با شماره کمتری باشد‪ ،‬را انتخاو می کند‪.‬‬
‫شماره کالس‬ ‫‪R‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫در واقع صفحه ای انتخاو می شود که در درجه اول از ابتدای دوره جاری‪،‬استفاده نشرده اسرت و در درجره‬
‫دوم‪ ،‬از هنگام ورود به حافظه تغییر نکرده است‪ .‬صفحه متعلا به دسته شماره ‪ ، 0‬اخیرا مورد اسرتفاده قررار‬
‫نگرفته و تغییر نکرده است‪ .‬به همین علت بهترین انتخاو می باشد‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬صفحه ای که بیت اصالح آن یک باشد‪ ،‬ق ل از جایگیینی باید نوشته شود‪.‬‬
‫کالس ‪ ،1‬زمانی رخ می دهد که در کالس ‪ ، 3‬بیت ‪ R‬در یک وقفه ساعت‪ 0 ،‬شود‪( .‬وقفه ساعت بیت ‪ M‬را ‪ 0‬نمی کند‪،‬‬
‫ون این بیت نشان دهنده این است که آیا این صفحه باید دوباره در دیسک نوشته شود یا خیر‪).‬‬
‫الگوریتم ‪FIFO‬‬
‫در این رود(خروج به ترتیب ورود) ‪ ،‬صفحه ای جایگیین شود که زمان بیشتری منتظر بوده است‪ .‬بررای جرایگیینی‪ ،‬صرفحه‬
‫موجود در ابتدای صف را انتخاو کرده و صفحه ای که وارد حافظه شده را به انتهای صف اضافه می کنیم‪.‬‬
‫مثال‬
‫تعداد فقدان صفحه برای مراجعات زیر با داشتن ‪ 3‬قراو صرفحه در صرورت اسرتفاده از رود ‪ ، FIFO‬نرد‬
‫است؟‬
‫‪7,0,1,2,0,3,0,4,2,3,0,3,2,1,2,0,1,7,0,1‬‬
‫پاسخ‪ :‬در ‪ FIFO‬از یک صف استفاده می شود که ط ا قانون صف‪ ،‬حذف از ابتدا و درج به انتها صرورت مری‬
‫زیرد‪ .‬سه مراجعه اول قابها را پر کرده و ‪ 3‬نقص صفحه رخ می دهد‪ .‬مراجعره بره صرفحه ‪ ،2‬موجرب حرذف‬
‫صفحه ‪( 7‬اول صف) شده و صفحه ‪ 2‬به انتهای صف اضافه می شود‪ .‬مراجعه بره صرفحه ‪ 0‬تغییرری را ایجراد‬
‫نمی کند ون در قاو موجود است‪ .‬مراجعه به صفحه ‪ 3‬موجب حذف ‪ 0‬از ابتدای صف و درج ‪ 3‬بره انتهرای‬
‫صف و بروز نقص صفحه خواهد شد‪ .‬در نهایت ‪ 15‬خطای صفحه داریم‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫الگوریتم دومین شانس‬
‫الگوریتم دومین شانس‪ ،‬مانند ‪ FIFO‬می باشد‪ .‬با این تفاوت که وقتی نقص صفحه رخ می دهد‪ ،‬ازرر بیرت ‪ R‬قردیمی تررین‬
‫صفحه‪ 1 ،‬بود‪ ،‬این بیت ‪ 0‬شده و صفحه به انتهای لیست منتقل می شود‪ .‬با این کار به او شانس دوباره ای داده شده است‪.‬‬
‫ازر بیت ‪ R‬همه صفحات ‪ 1‬باشد‪ ،‬الگوریتم دومین شانس به ‪ FIFO‬ت دیل می شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی از الگوریتم دومین شانس استفاده می نماید‪ .‬در صورتی که بره شرماره صرفحه مجرازی ‪ 2‬ارجراع‬
‫شود‪ ،‬به جای کدام صفحه قرار می زیرد؟‬
‫ون ‪ 1‬است‪ ،‬آن را صفر کرده و صفحه ها به انتهای صف منتقل می شوند‪ .‬حال به‬ ‫‪ 4‬و‪5‬‬ ‫بیت ‪ R‬صفحه های‬
‫صفحه ‪ 7‬رسیده ایم که ون بیت ‪ R‬آن صفر است‪ ،‬صفحه را از حافظه خارج کرده و صفحه ‪ 2‬را به جای آن‬
‫در انتهای صف اضافه می کنیم‪( .‬بیت ‪ R‬صفحه دو را ‪ 1‬قرار می دهیم‪).‬‬
‫الگوریتم ساعت‬
‫ازر ه الگوریتم دومین شانس‪ ،‬الگوریتم قابل ق ولی بود‪ ،‬اما به علت حذف صفحه از ابتدای لیست و اضرافه‬
‫کردن آن به انتهای لیست‪ ،‬روشی پر هیینه است‪ .‬برای حل این مشرکل از لیسرت رخشری اسرتفاده مری‬
‫شود‪ .‬در الگوریتم ساعت‪ ،‬لیست پیوندی صفحات به صورت حلقوی و به شرکل یرک سراعت نگهرداری مری‬
‫شود‪ ،‬به طوری که عقربه ساعت به قدیمی ترین صفحه اشاره می کند‪.‬‬
‫وقتی نقص صفحه رخ می دهد‪ ،‬به بیت ‪ R‬صفحه ای که توسط عقربه به آن اشاره شده‪ ،‬نگراه کررده کره دو‬
‫حالت رخ می دهد‪:‬‬
‫الف‪ -‬ازر بیت ‪ 0 ، R‬باشد‪ ،‬صفحه مورد نظر خارج شده و صفحه جدیرد در همران مکران جرایگیین شرده و‬
‫عقربه به جلو می رود‪.‬‬
‫و‪ -‬ازر بیت ‪ 1 ، R‬باشد‪ ،‬آنگاه ‪ 0‬شده و عقربه به صفحه بعدی اشاره خواهد کرد‪.‬‬
‫مثال‬
‫سیستمی دارای ‪ 4‬قاو صفحه است که مطابا جدول زیر صفحات مجازی در آن ها قررار دارنرد‪ .‬ازرر سیسرتم‬
‫عامل از الگوریتم ساعت )‪ (Clock‬استفاده نماید‪ ،‬در صورت وقوع نقص صفحه‪ ،‬صفحه جدید برا کردام صرفحه مجرازی بایرد‬
‫جایگیین شود؟‬
‫شماره‬ ‫زمان بارگذاری صفحه در‬
‫‪R‬‬
‫صفحه‬ ‫حافظه‬
‫‪1‬‬ ‫‪50‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪30‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪40‬‬ ‫‪0‬‬
‫ابتدا عقربه بر روی قدیمی ترین صفحه یعنی صفحه ‪ 3‬است‪ .‬ون بیت ‪ R‬آن ‪ 1‬است‪ ،‬بیرت ‪ R‬آن ‪ 0‬شرده و عقربره بره جلرو‬
‫حرکت می کند و بر روی صفحه ‪ 2‬می رود(صفحه بعدی بر اساس زمان بارزرذاری) ‪ .‬رون بیرت ‪ R‬صرفحه ‪ ، 2‬صرفر اسرت‪،‬‬
‫صفحه جدید با این صفحه جایگیین می شود‪.‬‬
‫الگوریتمی به نام ‪ WS-Clock‬هست که در آن وقتری عقربره بره صرفحه ای مری رسرد‪ ،‬کره عضروی از‬
‫‪ (Working‬فرایند باشد‪ ،‬انتخاو نمی شود و عقربه بره جلرو مری رود‪ .‬بررای پیراده‬ ‫)‪Set‬‬ ‫مجموعه کاری‬
‫سازی این رود از فیلد سن )‪ (Age‬جدول صفحه استفاده می شود‪.‬‬
‫(مجموعه صفحاتی که فرایند در حال حاضر از آنها استفاده می کند‪ ،‬مجموعه کاری نام دارد‪).‬‬
‫الگوریتم‪LRU‬‬
‫در رود ) ‪ ، LRU(Least Recently Used‬صفحه ای جایگیین می شود که برای مدت طوالنی مورد استفاده قرار نگرفته‬
‫است‪ .‬یعنی در زذشته دورتری به آن مراجعه شده است‪.‬‬
‫مثال‬
‫ند است؟‬ ‫‪LRU‬‬ ‫تعداد فقدان صفحه برای مراجعات زیر با داشتن ‪ 3‬قاو صفحه در صورت استفاده از رود‬
‫‪7,0,1,2,0,3,0,4,2,3,0,3,2,1,2,0,1,7,0,1‬‬
‫در ابتدا به صفحه ‪ 7‬مراجعه شده و ون در قابها موجود نیست‪ ،‬فقدان صفحه رخ می دهد و این صفحه بره‬
‫داخل آورده می شود‪ .‬مراجعه به صفحه ‪ 0‬و ‪ 1‬نیی منجر به فقدان صفحه می شود‪.‬‬
‫حال به صفحه ‪ 2‬مراجعه می شود‪ .‬ون هر ‪ 3‬قاو پر شده است‪ ،‬باید یکی از صرفحه هرای ‪ 0 , 7‬و‪ ، 1‬را از‬
‫قابها خارج کرد‪ ،‬که همان صفحه ‪ 7‬است‪ ،‬ون نس ت به صفحه های ‪ 0‬و‪ 1‬در زذشته دورتری به آن مراجعه‬
‫شده است‪ .‬بعد به صفحه ‪ 0‬مراجعه می شود که در قاو موجود است و بعد به ‪ 3‬مراجعه می شود کره جرای‬
‫صفحه ‪ 1‬قرار خواهد زرفت‪ ،‬ون صفحه ‪ 1‬بین صفحه هرای موجرود در قراو در آن لحظره(یعنی ‪ )2,0,1‬در‬
‫زذشته دورتری به آن مراجعه شده است‪.‬‬
‫بنابراین الگوریتم ‪ LRU‬دارای ‪ 12‬خطای صفحه است‪.‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫پیاده سازی سخت افزاری ‪LRU‬‬

‫پیاده سازی الگوریتم ‪ ، LRU‬پر هیینه است‪ .‬یکی از طرح هرای سرخت افریاری بررای پیراده سرازی آن‪،‬‬
‫استفاده از ماتریس ‪ n  n‬است‪ .‬در این طرح‪ ،‬برای یک ماشین با ‪ n‬قاو صفحه‪ ،‬سرخت افریار ‪ ، LRU‬یرک‬
‫ماتریس ‪ n  n‬بیتی است‪ ،‬که در ابتدا همه عناصر آن صفر است‪ .‬ازر به قاو صفحه شماره ‪ k‬مراجعه شرود‪،‬‬
‫همه بیت های سطر ‪ k‬ام را یک می کند و سپس همه بیت های ستون ‪ k‬ام‪ ،‬را صفر می کند‪ .‬در هر لحظه‪،‬‬
‫سطری که مقدار دودویی آن از همه سطرها کمتر باشد‪ ،‬همان صفحه مورد نظر اسرت و نسر ت بره صرفحه‬
‫های دیگر‪ ،‬مدت طوالنی تری بدون استفاده مانده است‪.‬‬
‫مثال‬
‫عملکرد این الگوریتم برای ‪ 4‬قاو صفحه و دسترسی به صفحات ‪( 0 1 2 3 2 1 0 3 2 3‬از پ به است) در شکل زیر نشان‬
‫داده شده است‪.‬‬
‫ون ‪ 4‬قاو داریم‪ ،‬پس یک ماتریس ‪ 4  4‬بیتی با عناصر صفر در نظر می زیریم‪ .‬اولین درخواست به صفحه ‪ 0‬است‪.‬‬
‫بنابراین ابتدا همه بیت های سطر شماره صفر را ‪ 1‬می کنیم‪ .‬سپس همه بیت های ستون شماره صفر را ‪ 0‬می کنیم(شکل ‪.)a‬‬
‫درخواست بعدی شماره ‪ 1‬است‪ .‬در ماتریس شکل ‪ ، a‬ابتدا سطر یک را ‪ 1‬کرده و سپس ستون یک را ‪ 0‬می کنیم (شکل ‪. )b‬‬
‫و‪...‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 0‬‬ ‫‪0‬‬
‫)‪(a‬‬ ‫)‪(b‬‬ ‫)‪(c‬‬ ‫)‪(d‬‬ ‫)‪(e‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0 0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1 1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫)‪(f‬‬ ‫)‪(g‬‬ ‫)‪(h‬‬ ‫)‪(i‬‬ ‫)‪(j‬‬
‫مثال‬
‫یک سیستم با ‪ 256‬مگا بایت حافظه اصلی را در نظر بگیرید که از تکنیک صفحه بندی با اندازه قاو ‪ 4‬کیلو بایت استفاده می‬
‫کند‪ .‬ازر بخواهیم الگوریتم کمترین استفاده در زذشته اخیر)‪ (LRU‬را با رود ماتریس دو بعدی تقریب بینیم‪ ،‬قدر حافظره‬
‫برای ذخیره سازی ماتریس نیاز است؟‬
‫از آنجا که در این طرح‪ ،‬برای یک ماشین با ‪ n‬قاو صفحه‪ ،‬یک ماتریس ‪ n  n‬بیتی در نظر زرفته می شود‪ ،‬پس ابتدا تعرداد‬
‫قاو ها را محاس ه می کنیم‪:‬‬
‫‪256MB 28  2 20 2 28‬‬
‫‪ 2 10  12  216‬‬
‫‪4 KB‬‬ ‫‪2 2‬‬ ‫‪2‬‬
‫بنابراین ماتریس مورد نیاز ‪ 216  216‬بیتی است‪.‬‬
‫نحوه ت دیل ‪ 216  216‬بیت به بایت‪:‬‬
‫‪216  216‬‬
‫‪ 2 29  2 9  2 20  512MB‬‬
‫‪8‬‬
‫بنابراین به ‪ 512‬مگا بایت (دو برابر اندازه حافظه اصلی)‪ ،‬حافظه نیاز داریم‪.‬‬
‫شبیه سازی ‪ LRU‬در نرم افزار (الگوریتم سالمندی)‬
‫در الگوریتم سالمندی )‪ ،(Aging‬از فیلد سن)‪ (age‬در جدول صفحه استفاده می شود که م ال می تواند ‪8‬‬
‫بیتی باشد‪ .‬مقدار این فیلد در هنگام بارزذاری صفحه‪ 0 ،‬است‪ .‬سیستم عامل در هر وقفه ساعت‪ ،‬فیلد سن‬
‫را در بیت انتهایی‬ ‫‪R‬‬ ‫همه صفحه های موجود در حافظه را یک بیت به سمت راست شیفت داده و بیت‬
‫همه صفحات را ‪ 0‬می کند‪ .‬ازر نقص صفحه رخ‬ ‫‪R‬‬ ‫سمت پ(بیت با ارزد)‪ ،‬قرار می دهد‪ .‬سپس فیلد‬
‫دهد‪ ،‬صفحه ای با کمترین مقدار شمارنده برای جایگیینی انتخاو می شود‪.‬‬
‫آن برابر ‪ 1‬باشد‪ ،‬پس از پایان پریود‬ ‫‪R‬‬ ‫به عنوان م ال ازر فیلد سن یک صفحه برابر ‪ 00001101‬و بیت‬
‫در بیت‬ ‫‪R‬‬ ‫زمانی‪ ،‬ابتدا این فیلد به اندازه یک بیت به راست شیفت داده شده (‪ )0000110‬و سپس بیت‬
‫انتهایی سمت پش قرار می زیرد‪ .‬پس فیلد سن برابر ‪ 10000110‬خواهد شد‪.‬‬
‫به کمک فیلد سن می توان به تاریخچه مراجعات به صفحه در ند دوره اخیر پی برد‪ .‬به عنوان م ال ازر‬
‫فیلد سن یک صفحه ‪ 11000111‬باشد‪ ،‬متوجه می شویم که به این صفحه در دو دوره اخیر مراجعه شده ‪.،‬‬
‫در سه دوره ق ل از آن‪ ،‬مراجعه ای به آن انجام نشده و ق ل از این پنج دوره‪ ،‬در سه دوره متوالی نیی به این‬
‫صفحه مراجعه شده است‪.‬‬
‫مثال‬
‫ازر فیلد سن صفحه ‪ 1‬برابر ‪ 00010010‬و فیلد سن صفحه ‪ 2‬برابرر ‪ 00010000‬باشرد‪ ،‬کردام صرفحه بررای‬
‫جایگیینی انتخاو می شود؟‬
‫پاسخ‪ :‬به هر یک از دو صفحه در سه دوره متوالی اخیر‪ ،‬مراجعه ای نشده است‪ .‬ولی به هرر دو در دوره ق رل‬
‫از آن مراجعه شده است‪ .‬اما نمی توان تشخیص داد که به کردام صرفحه در آن دوره‪ ،‬دیرترر مراجعره شرده‬
‫است‪ .‬در اینصورت ون به صفحه شماره ‪ 1‬در سه دوره ق ل از آن مراجعه شده و در مورد صفحه ‪ 2‬نرین‬
‫نمی باشد‪ ،‬صفحه ‪ 1‬برای جایگیینی انتخاو می شود‪.‬‬
‫یکی از تفاوت های رود سالمندی با ‪ LRU‬این است‪،‬که نمی تروان تقردم و تراخر دسترسری هرا در‬
‫داخل یک دوره را تشخیص داد‪.‬‬
‫ون تعداد بیت های شمارنده در رود سالمندی محدود است‪( ،‬به طور م ال ‪ 8‬بیرت) ‪ ،‬ازرر مقردار‬
‫شمارنده برای دو صفحه ‪ 00000000‬باشد‪ ،‬ازر به یکی از آنها در ‪ 9‬دوره ق ل مراجعه شده باشد و به‬
‫دیگری در ‪100‬دوره ق ل‪ ،‬نمی توان از این موضروع آزراه شرد‪ .‬در اینصرورت یرک صرفحه بره صرورت‬
‫تصادفی انتخاو می شود‪.‬‬
‫الگوریتم های جایگیینی ‪ LFU‬و ‪ MFU‬نیی وجود دارد که به علت پایین بودن کارایی‪ ،‬در بیشتر منرابع‬
‫‪MFU‬‬ ‫بیان نشده است‪ .‬در صورت وقوع نقص صفحه‪ ،‬در ‪ ، LFU‬صفحه با کمترین مقدار شمارنده و در‬
‫‪ ،‬صفحه با بیشترین مقدار شمارنده‪ ،‬جهت جایگیینی انتخاو می شود‪.‬‬
‫الگوریتم بافر کردن صفحه‬

‫در این رود‪ ،‬تعدادی قاو صفحه به عنوان بافر رزرو شده و صفحات درون آن از نظر جدول صرفحه‪ ،‬غایرب‬
‫در نظر زرفته می شوند و با مراجعه به آنها نقص صفحه رخ می دهد‪ .‬در این رود سه لیست صفحه داریم‪:‬‬
‫‪ -2‬درون بافر(بدون تغییر) ‪ -3‬درون بافر(تغییر یافته)‬ ‫‪ -1‬درون حافظه‬
‫این لیست ها‪ ،‬به ترتیب ورود مرتب می باشند‪ .‬هنگامی که صفحه ای با الگوریتم ‪ ، FIFO‬از ابتردای لیسرت‬
‫اول برای جایگیینی انتخاو می شود‪ ،‬از لیست اول خارج شده و به انتهای لیست دوم یرا سروم اضرافه مری‬
‫شود‪ .‬این صفحه واقعا از حافظه خارج نمی شود(در جدول صفحه به عنوان غایب عالمت زذاری می شرود)و‬
‫به جای آن یک صفحه از ابتدای لیست دوم و یا سوم خارج شده و واقعا از حافظه حذف می شود‪.‬‬
‫یکی از نقطه ضعف های الگوریتم ‪ ، FIFO‬اخراج صفحات قدیمی پر استفاده است که در الگوریتم بافر کردن‬
‫صفحه برطرف شده است‪ .‬ون ازر صفحه ای با استفاده زیاد‪ ،‬به طور ظاهری اخراج شود‪ ،‬به زودی با نقرص‬
‫صفحه مواجه شده و به سرعت این صفحه از بافر بر زردانده می شود‪.‬‬
‫نکات طراحی سیستم های صفحه بندی‬

‫تعداد کل قاو صفحاتی که می توان در یک سیستم به مجموعه فرایندها داد‪ ،‬مقداری ثابرت و متناسرب برا‬
‫اندازه حافظه اصلی است‪ .‬کاهش تعداد قاو ها باعث می شود که یک فرایند نتواند مجموعه صفحاتی که در‬
‫طی یک زمان از آنها استفاده می کند را در حافظه اصلی بارزذاری کند‪ .‬در نتیجه تعرداد نقرص صرفحه هرا‬
‫زیاد می شود‪ .‬در این وضعیت‪ ،‬زمان ‪ CPU‬به جای اجرای فرایندها‪ ،‬صررف م ادلره صرفحه هرا مری شرود و‬
‫کارایی سیستم کاهش می یابد‪ .‬به این پدیده‪ ،‬کوبیدزی (‪ )Thrashing‬می زویند‪.‬‬
‫از مشکل های دیگر‪ ،‬می توان به این موضوع اشاره کرد کره ازرر در ابتردای بارزرذاری یرک فراینرد‪ ،‬نتروان‬
‫مجموعه کاری را تشخیص داد‪ ،‬باید آنقدر نقص صفحه به وجود آورد تا مجموعه کراری اد در حافظره لرود‬
‫شود‪ .‬که باعث کند شدن سیستم می شود‪ .‬بنابراین به دن ال راه حل هایی هستیم تا از این نوع مشکالت به‬
‫وجود نیاید‪.‬‬
‫پیش صفحه بندی )‪(prepaging‬‬

‫سیاست واکشی در مورد تعیین زمانی که یک صفحه باید به داخل حافظه آورده شود‪ ،‬دو رویکرد دارد‪:‬‬
‫‪ -1‬صفحه بندی درخواستی‬
‫‪ -2‬پیش صفحه بندی‬
‫در صفحه بندی درخواستی‪ ،‬فقط زمانی که مراجعه ای به مکانی از یک صفحه شود‪ ،‬آن صفحه بره حافظره اصرلی آورده مری‬
‫شود‪ .‬ولی در پیش صفحه بندی‪ ،‬صفحه هایی به غیر از آنچه به وسیله خطای صفحه درخواست شده نیی به داخرل آورده مری‬
‫شوند‪.‬‬
‫یکی از خصوصیات صفحه بندی درخواستی‪ ،‬رخ دادن تعداد زیادی خطای صفحه در شروع یک کار می باشد‪ ،‬که پیش صفحه‬
‫بندی سعی به جلوزیری از این صفحه بندی زیاد دارد و از ابتدا تمام صفحات مورد نیاز فرایند را به صورت یکجا‪ ،‬بره حافظره‬
‫می آورد‪.‬‬
‫سیاست پیش صفحه بندی می تواند یا در زمان شروع فرایند به کار زرفته شود یا هر بار که یک خطای صفحه رخ می‬
‫دهد‪.‬‬
‫مدل مجموعه کاری)‪(working sets‬‬

‫در هر لحظه زمانی)‪ ، (t‬مجموعه ای از صفحات وجود دارد که در ‪ k‬مراجعه اخیر به حافظره‪ ،‬مرورد اسرتفاده‬
‫واقع شده اند‪ .‬به این مجموعه‪ ،‬مجموعه کاری می زویند و به صورت )‪ w(k,t‬نمایش داده می شود‪ .‬سیسرتم‬
‫عامل با نظارت به مجموعه کاری هر فرایند‪ ،‬به آن قاو کافی اختصاص می دهد‪ .‬ازرر مجمروع انردازه هرای‬
‫مجموعه کاری فرایندها‪ ،‬زیادتر از تعداد کل قاو ها شود‪ ،‬پردازد معلا شده و از کوبیدزی پیشرگیری مری‬
‫شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫(از پ به راست)‬ ‫در صورت وجود ارجاعات یک برنامه به صفحات حافظه به ترتیب زیر‬
‫‪4,2,0,2,1,5,1,2,3,2,1,2,6,2,1,3‬‬
‫مجموعه کاری ) ‪ w(t , k‬که در آن ‪ t‬برابر زمان بین ارجاع هشتم و نهم و ‪ k‬برابر هار باشد‪ ،‬کدام است؟‬
‫پاسخ‪ :‬از ارجاع بین دهم و یازدهم به اندازه ‪ 4‬ارجاع به عقب بر می زردیم‪:‬‬
‫‪4,2,0,2,1,5,1,2,3,2,1,2,6,2,1,3‬‬
‫}‪W (t , k )  {1,2,5‬‬ ‫بنابراین داریم‪:‬‬
‫الگوریتم فرکانس نقص صفحه )‪(PFF‬‬

‫‪ ، PFF( Page Fault‬کران باال و پایین برای نرخ خطای صفحه تعیرین مری شرود‪ .‬ازرر‬ ‫)‪Frequency‬‬ ‫در رود‬
‫نرخ خطای صفحه از کران باال‪ ،‬بیشتر شود‪ ،‬قاو دیگری به آن فرایند تخصریص داده مری شرود و ازرر نررخ‬
‫خطای صفحه از کران پایین کمتر شود‪ ،‬قابی از فرایند پس زرفته می شود‪.‬‬
‫سعی می کند که نرخ صفحه بندی را بین دو حد قابل ق ول نگه دارد تا از تفریط(کوبیردزی)‬ ‫‪PFF‬‬ ‫بنابراین‬
‫و افراط(اتالف حافظه) جلوزیری شود‪.‬‬
‫تناقض بلیدی (‪)Belady's anomaly‬‬

‫در رود ‪ FIFO‬ممکن است با افیایش تعداد قابها‪ ،‬خطای صفحه کم نشود که به این پدیده تناقض بلیدی می زویند‪ .‬تنراقض‬
‫بلیدی در الگوریتم های ‪ BO,LRU‬رخ نمی دهد‪ .‬در واقع تناقض بلیدی به این معنی است که الگوریتم ‪ FIFO‬ممکن اسرت‬
‫از نمودار زیر‪ ،‬پیروی نکند‪:‬‬
‫مثال‬
‫دستیابی به صفحات } ‪ { 4 , 3 , 2 , 1 , 4 , 3 , 5 , 4 , 3 , 2 , 1 , 5‬را در نظر بگیرید‪ .‬ازر اندازه حافظه سره صرفحه‬
‫باشد‪ ،‬تعداد ‪ 9‬نقص صفحه رخ می دهد و ازر اندازه حافظه را به هار صفحه افیایش دهیم‪ ،‬تعداد ده نقرص‬
‫صفحه رخ می دهد‪ .‬به این موضوع تناقض ‪ FIFO‬می زویند‪ .‬ون انتظار داشتیم برا افریایش تعرداد قابهرای‬
‫صفحه‪ ،‬تعداد فقدان صفحه ها )‪ (page fault‬کمتر شود ولی این نین نشد‪.‬‬
‫پاسخ‪ :‬با ان اره ‪ 3‬صفحه ای‪ 9 ،‬فقدان صفحه رخ می دهد‪:‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫و با در نظر زرفتن ان اره ‪ 4‬صفحه ای‪ 10 ،‬فقدان صفحه رخ می دهد‪:‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬
‫الگوریتم های پشته (‪)Stack Algorithms‬‬

‫الگوریتم پشته ای الگوریتمی است که در آن‪ ،‬مجموعه ای از صفحات موجود در حافظه برای ‪ n‬قاو‪ ،‬همیشره‬
‫زیر مجموعه ای از صفحاتی است که برای ‪ n+1‬قاو در حافظه خواهند بود‪ .‬الگروریتم هرای پشرته ای هیچگراه د رار‬
‫تناقض بلیدی نمی شوند‪.‬‬
‫اندازه صفحه‬
‫اندازه صفحات توانی از ‪ 2‬هستند‪ .‬برای تعیین اندازه صفحه باید به موارد زیر توجه شود‪:‬‬
‫‪ -1‬اندازه جدول صفحه‬
‫استفاده از صفحه های کو کتر موجب افیایش اندازه جدول صفحه می شود‪ .‬ون تعداد صفحات زیادتر می شود‪.‬‬
‫‪ -2‬بهره وری‬
‫هر ه صفحه کو کتر باشد‪ ،‬بهره وری بیشتر است‪ ،‬ون تکه تکه شدن داخلی کمتر می شود‪.‬‬
‫‪ -3‬زمان خواندن یا نوشتن یک صفحه‬
‫استفاده از صفحه های کو کتر‪ ،‬موجب کاهش کل زمان ‪ I/O‬می شود‪ ،‬ون محلی بودن به ود می یابد‪.‬‬
‫کاهش اندازه صفحه موجب‪:‬‬

‫الف‪ -‬کاهش تکه تکه شدن داخلی حافظه می شود‪.‬‬
‫و‪ -‬افیایش بهره وری حافظه و افیایش زمان ‪ I/O‬می شود‪.‬‬
‫ج‪ -‬کاهش زمان سرویس نقص صفحه می شود‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬برای کمینه کردن تعداد خطای صفحه باید از صفحات بیرگ استفاده شود‪.‬‬
‫اندازه صفحه بهینه برابر ‪ P  2Se‬می باشد‪ : s(.‬اندازه فرایند)(‪:e‬اندازه یک مدخل جدول صفحه)‬
‫مثال‬
‫در محیط یک سیستم عامل که از رود حافظه مجازی برای مدیریت حافظه استفاده میکند‪ ،‬نانچه اندزه‬
‫هرفرایند ‪ 64‬کیلوبایت و برای هر پروسس در جدول صفحه‪ 8 ،‬بایت اطالعرات ذخیرره شرود‪ ،‬انردازه صرفحه‬
‫بهینه در این سیستم ند بایت خواهد بود؟‬
‫‪P  2Se  2  64  210  8  220  210‬‬
‫ساختار برنامه‬
‫در بیشتر موارد‪ ،‬کاربر از ماهیت صفحه بندی حافظه بی اطرالع اسرت و در بعضری مروارد مطلرع اسرت کره‬
‫موجب به ود کارایی سیستم می شود‪ .‬به طور م ال در سیستمی کره انردازه صرفحات ‪ 4‬کلمره اسرت‪ ،‬یرک‬
‫برنامه نویس پاسکال می خواهد آرایه ‪ A‬را با صفر مقدار دهی اولیه کند‪.‬‬
‫‪Var‬‬ ‫;‪A : Array [1..4] [1..4] of integer‬‬

‫می دانیم که آرایه در پاسکال به صورت سطری در حافظه ذخیره می شود‪ .‬بنرابراین هرر سرطر آرایره یرک‬
‫صفحه را اشغال می کند‪.‬‬
‫الف‪ :‬الگوریتم ناکارا‬
‫‪for‬‬ ‫‪j:=1 to 4 do‬‬
‫‪for i:=1 to 4 do‬‬
‫;‪A[i][j] := 0‬‬
‫این کد‪ ،‬یک کلمه از یک صفحه و یک کلمه از صفحه دیگر را صفر می کند و این روند ادامه می یابرد‪ .‬ازرر‬
‫سیستم عامل برای کل برنامه کمتر از هار قاو را تخصیص دهد‪ ،‬اجرای آن منجر به ‪ 16‬خطای صفحه مری‬
‫زردد‪(4  4  16) .‬‬
‫ب‪ :‬الگوریتم کارا‬

‫‪for i=1 to 4 do‬‬
‫‪for j=1 to 4 do‬‬
‫;‪A[i][j]=0‬‬
‫این کد تمام کلمات یک صفحه را صفر می کند و سپس به صفحه بعدی می پردازد و به همین علت تعرداد‬
‫خطای صفحه برابر هار می شود‪.‬‬
‫بنابراین‪ ،‬انتخاو درست ساختمان داده ها و ساختارهای برنامه نویسی می تواند موجب افیایش محلی برودن‬
‫مراجعات و کاهش نرخ خطای صفحه و تعداد صفحات موجود در مجموعه کاری شود‪.‬‬
‫مثال‬
‫ماتریس ]‪ A[1..4][1..4‬به صورت ردیفی )‪ (row–major‬مفروض است‪ .‬دستورات زیر عناصرر ایرن مراتریس را صرفر مری‬
‫کند‪:‬‬
‫‪for j:=1 to 4 do‬‬
‫‪for i:=1 to 4 do‬‬
‫;‪A[i][j]:=0‬‬
‫فرض کنید این برنامه در یک سیستم با مدیریت حافظه صفحه بندی بر حسب نیراز )‪ (demand paging‬کره انردازه قراو‬
‫صفحه آن ‪ 8‬کلمه است اجرا می شود‪ .‬به این برنامه ‪ 2‬قاو صفحه اختصاص داده شده است که دسرتورات برنامره در یکری از‬
‫این قابها بار شده است‪ .‬قاو دیگر که ابتدا خالی است برای داده ها منظور شده است‪ .‬ازر بررای جرایگیینی صرفحات از رود‬
‫‪ LRU‬استفاده شود‪ ،‬تعداد کل فقدان صفحات قدر است؟‬
‫(هر خانه آرایه از نوع ‪ integer‬است که یک کلمه از حافظه را اشغال می کند)‬
‫حل‪ :‬حلقه های داده شده‪ ،‬ماتریس را به صورت ستون به ستون صفر می کند‪ .‬از آنجرا کره مراتریس داده شرده دو صرفحه را‬
‫‪4 4‬‬
‫( ‪ ،‬و هر دو سطر آن یک صفحه است‪ ،‬در هر با خواندن صفحه (دو سطر)‪ ،‬فقرط دو خانره از یرک‬ ‫اشغال می کند )‪ 2‬‬
‫‪8‬‬
‫ستون مقدار دهی می شوند و برای مقدار دهی به هر دو خانه‪ ،‬یک نقص صفحه رخ می دهد و تعداد کل نقص صفحه ها برابر‬
‫‪4 4‬‬
‫است با‪ 8 :‬‬
‫‪2‬‬
‫قطعه بندی‬
‫در رود قطعه بندی برای مدیریت حافظه‪ ،‬برنامه و داده ها به تعدادی قطعه (‪ )Segment‬تقسیم میشروند و‬
‫لیومی ندارد اندازه این قطعهها هم اندازه باشند‪ .‬هنگامی کره یرک فراینرد بره داخرل آورده میشرود‪ ،‬کلیره‬
‫قطعههای آن به داخل حافظه بار میشوند و جدول قطعه ایجاد می شود‪ .‬هر سطر این جدول شرامل آدرس‬
‫شروع قطعه مورد نظر در حافظه اصلی و طول قطعه می باشد‪.‬‬
‫نکاتی در رابطه با قطعه بندی‪:‬‬
‫‪ -1‬آدرس منطقی در قطعه بندی از دو قسمت تشکیل یافته است‪ :‬شماره قطعه و آفست‪.‬‬
‫‪ -2‬امتیاز قطعه بندی‪ ،‬حفاظت از قطعات و اشتراک داده ها و کد می باشد‪.‬‬
‫‪ -3‬الگوی صفحه بندی نمی تواند حافظه فیییکی را از دیدزاه کاربر نس ت به حافظه تفکیک کند‪.‬‬
‫‪ -4‬قطعه بندی به دلیل بکارزیری قطعههای غیرهم اندازه‪ ،‬مشابه بخش بندی پویا است‪.‬‬
‫اشرغال‬ ‫‪ -5‬تفاوت قطعه بندی با بخش بندی در این است که یک برنامه میتواند بیش از یک بخش را‬
‫کند و لیومی ندارد این بخشها پیوسته باشند‪.‬‬
‫‪ -6‬قطعه بندی تکه تکه شدن داخلی را حذف میکند‪ ،‬اما دارای تکه تکه شدن خارجی است‪.‬‬
‫‪ -7‬تکه تکه شدن خارجی هم در بخش بندی پویا وهم در قطعه بندی وجود دارد‪ .‬اما ون یرک فراینرد بره‬
‫قطعههای کو کتر شکسته میشود‪ ،‬تکه تکه شدن خارجی در قطعه بندی کمتر است‪.‬‬
‫‪ -8‬در حالی که صفحه بندی از دید برنامهسراز مخفری اسرت‪ ،‬قطعره بنردی قابرل رویرت و عامرل تسرهیل‬
‫سازماندهی برنامهها و دادهها میباشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫مفروض اسرت‪ .‬نحروه تولیرد آدرس فیییکری در رود قطعره‬ ‫‪0001001011110000‬‬ ‫آدرس منطقی ‪ 16‬بیتی‬
‫بندی را نشان دهید‪( .‬آفست ‪ 12‬بیتی و شماره قطعه ‪ 4‬بیتی)‬
‫تذکر‪ :‬آدرس فیییکی از جمع آفست ‪ 12‬بیتی با مقدار پایه بدست می آید‪.‬‬
‫تذکر ‪ :‬حداک ر اندازه قطعه برابر ‪ 212  4096‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫در یک سیستم حافظه قطعه بندی ساده‪ ،‬با جدول قطعه زیر‪ ،‬کدام آدرس منطقری )‪ (2,700) ، (0,150‬فاقرد‬
‫آدرس فیییکی هستند؟‬
‫‪Base‬‬ ‫‪Length‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪500‬‬ ‫‪200‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪700‬‬ ‫‪1000‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪400‬‬ ‫‪600‬‬
‫پاسخ‪ :‬آدرس منطقی در سیستم قطعه بندی از دو قسمت (شماره قطعه و آفسرت) تشرکیل شرده‪ ،‬بنرابراین‬
‫)‪.(700>600‬‬ ‫آدرس منطقی)‪ (2,700‬آدرس فیییکی ندارد‪ ،‬ون‬
‫‪ .‬ایرررن آدرس برابرررر اسرررت‬ ‫‪150<200‬‬ ‫آدرس منطقررری )‪ ، (0,150‬دارای آدرس فیییکررری اسرررت‪ ،‬رررون‬
‫با‪500+150=650:‬‬
‫مزایای سازماندهی بر اساس قطعه بندی‬

‫‪ -1‬ساده شدن اداره ساختمان دادههای رشد کننده‬
‫‪ -2‬میسر ساختن اشتراک بین فرایندها‬
‫‪ -3‬میسر شدن حفاظت‬
‫‪ -4‬امکان تغییر برنامهها به صورت مستقل و ترجمه آنها بدون نیاز به پیوند و بار شدن همه مجموعهها‬
‫قطعه بندی درخواستی‬
‫در قطعه بندی ساده‪ ،‬هرفرایند جدول قطعه خودد را دارد و هرزاه تمام قطعههای مربوط به آن فرایند بره‬
‫داخل حافظه اصلی بارشدند‪ ،‬جدول قطعه برای آن فرایند ایجاد و داخل حافظه بار میشرود‪ .‬امرا در حافظره‬
‫مجازی با قطعه بندی ‪ ،‬لیومی ندارد تمام قطعه های یک فرایند درحافظه اصلی باشند و میتوانند برحسرب‬
‫نیاز به داخل خوانده شوند‪ .‬هر مدخل جدول قطعه شامل موارد زیر است‪:‬‬
‫)‪(P‬‬ ‫‪ -3‬بیت حضور‬ ‫‪ -2‬پایه قطعه‬ ‫‪ -1‬طول قطعه‬
‫‪ -5‬بیتهای کنترلی دیگر‬ ‫‪ -4‬بیت تغییر (‪)M‬‬
‫ازر بیت حضور فعال باشد (قطعه مورد نظر در حافظه اصلی باشد)‪،‬آدرس شروع قطعه و طول قطعره نیری در‬
‫مدخل جدول در نظر زرفته میشود‪.‬‬
‫هنگامی که فرایندی در حال اجرا است‪ ،‬آدرس شروع جدول قطعه این فرایند در یک ث رات نگهرداری‬
‫میشود‪.‬‬
‫شکل زیر نحوه ترجمه آدرس در یک سیستم قطعه بندی مجازی را نشان می دهد‪:‬‬
‫)‪(Segmentation with paging‬‬ ‫قطعه بندی صفحه بندی‬

‫در سیستم ترکی ی قطعه بندی و صفحه بندی‪ ،‬فضای آدرس به تعدادی قطعه تقسیم میشرود و هرر قطعره‬
‫نیی به تعدادی صفحه تقسیم میشوند‪ .‬برای هر فرایند یک جدول قطعه و ند جدول صفحه وجود دارد‪.‬‬
‫آدرس مجازی در این سیستم از ‪ 3‬قسمت تشکیل شده است‪:‬‬
‫شماره قطعه‬ ‫شماره صفحه‬ ‫آفست درون صفحه‬
‫آدرس فیییکی نیی برابر است با‪:‬‬
‫شماره قاو صفحه‬ ‫آفست درون صفحه‬

(PTBA: Page Table Base Address)
softsara.ir
‫مثال‬
‫یک حافظه به اندازه ‪ 8KB‬و با صفحات ‪ 512‬بایتی را در نظر بگیرید که با رود قطعات صفحه بندی شده مدیریت می شود‪.‬‬
‫جدول قطعه به صورت زیر است‪:‬‬
‫‪PTBA‬‬ ‫‪Limit‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0070‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪0078‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0086‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪0094‬‬ ‫‪8‬‬
‫آدرس فیییکی متناظر با آدرس مجازی زیر را مشخص کنید‪.‬‬
‫‪S# P#‬‬ ‫‪Offset‬‬

‫‪11 101 1010101101‬‬
‫(الزم است بدانید در خانه به آدرس حافظه ‪ 0099‬مقدار ‪ 9H‬ذخیره شده است‪).‬‬
‫با توجه به آدرس مجازی داده شده‪ ،‬ون شماره قطعه برابر ‪( 3‬همان ‪ 11‬در م نای دو) می باشرد‪ ،‬بره انردیس ‪ 3‬در جردول‬
‫قطعه مراجعه کرده و مقدار ‪ PTBA‬یعنی ‪ 0094‬مشخص می شود‪ .‬این مقدار را برا شرماره صرفحه یعنری ‪( 5‬همران‪ 101‬در‬
‫م نای دو) جمع می کنیم و حاصل برابر ‪ 0099‬می شود‪ .‬در این آدرس‪ ،‬شماره قاو نوشته شده است(‪ .) 9H‬با قرار دادن این‬
‫مقدار ق ل از آفست‪ ،‬آدرس فیییکی بدست می آید‪:‬‬
‫‪P#‬‬ ‫‪offset‬‬
‫‪1001 1010101101‬‬
‫که این آدرس (یعنی ‪ )10011010101101‬در م نای شانیده برابر است با ‪26AD :‬‬
‫مثال‬
‫‪4‬‬ ‫مدیریت حافظه در یک سیستم فرضی به صورت قطعه بندی صفحه بندی شده است و اندازه هرر صرفحه‬
‫)‪(STBA‬‬ ‫کیلو بایت است‪ ،‬یعنی آفست ‪ 12‬بیتی است‪ .‬در ‪ PCB‬یک فرایند بررای آدرس پایره جردول قطعره‬
‫مقدار ‪ 0B05H‬دیده می شود‪ .‬ازر در این فرایند آدرس منطقی ] ‪ [ 01H , 4678H‬تولید شود‪ ،‬آدرس فیییکری‬
‫نظیر ه خواهد بود؟‬
‫(بخش اول آدرس منطقی شماره قطعه است‪( ).‬حرف ‪ H‬به معنی ‪ Hex‬است‪).‬‬
‫هر درایه جدول قطعه سه بایتی است‪ .‬بایت اول و دوم نشان دهنرده آدرس پایره جردول صرفحه)‪ (PTBA‬و‬
‫بایت سوم مسخص کننده ‪ LIMIT‬می باشد‪.‬‬
‫هر درایه جدول صفحه یک بایتی است و نشان دهنده شماره قاو است‪.‬‬
‫)‪(0B08=0B ,0B09=07 , 0B0B=0D‬‬ ‫محتویات حافظه به صورت زیر است‪:‬‬
‫در مدیریت حافظه به رود"قطعه بندی صفحه بندی شده"‪ ،‬آدرس منطقری از سره قسرمت تشرکیل شرده‬
‫است‪:‬‬
‫شماره قطعه‬ ‫شماره صفحه‬ ‫آفست‬
‫در آدرس منطقی داده شده ]‪ ، [01,4678‬قسمت اول یعنی ‪ ، 01‬شرماره قطعره مری باشرد‪ .‬همچنرین رون‬
‫آفست ‪ 12‬بیتی است و ون یک عدد ‪ 12‬بیتی در م نای دو‪ ،‬معادل یک عدد ‪ 3‬رقمی در م نای شانیده می‬
‫باشد‪ ،‬در نتیجه آفست برابر سه رقم آخر یعنی ‪ 678‬می باشد‪ .‬بنابراین شرماره صرفحه برابرر ‪ 4‬اسرت‪ .‬یعنری‬
‫آدرس منطقی برابر است با‪:‬‬
‫‪01‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪678‬‬
‫از آنجا که آدرس شروع جدول قطعه برابر ‪ ، 0B05‬شماره قطعه برابر ‪ 01‬و هرر سرطر جردول قطعره ‪ 3‬برایتی‬
‫است‪ ،‬به آدرس ‪ 0B05  3  0B08‬مراجعه می کنیم‪ .‬در این آدرس دو بایرت اول‪ ،‬مشرخص کننرده آدرس‬
‫پایه جدول صفحه( ‪ )PTBA‬می باشد که برابر ‪ 0B07‬است‪ .‬از آنجا که شماره صفحه برابر ‪ 4‬و اندازه هر سرطر‬
‫جدول صفحه یک بایتی است‪ ،‬به آدرس ‪ 0B07  4  0B0B‬مراجعه کرده تا شماره قاو را پیدا کنیم‪ ،‬کره‬
‫برابر ‪ 0D‬است‪.‬‬
‫در نهایت با قرار دادن آفست یعنی ‪ 678‬بعد از شماره قاو‪ ،‬آدرس فیییکی مشخص می شود‪:‬‬
‫‪ ‬آفست شماره قاو‬ ‫‪0D‬‬ ‫‪678‬‬
‫تذکر‪ :‬آفست در آدرس منطقی و فیییکی یکسان است‪ ( .‬ون اندازه صفحه و اندازه قاو برابر است)‬
‫مقایسه روشهای مدیریت حافظه‬

‫در جدول زیر‪ ،‬هار نوع مدیریت حافظه با یکدیگر مقایسه شده اند‪:‬‬
‫قطعه بندی‬ ‫صفحه بندی‬ ‫قطعه بندی‬ ‫صفحه بندی‬

‫حافظه مجازی‬ ‫حافظه مجازی‬ ‫ساده‬ ‫ساده‬
‫حافظه اصلی بره تکره هرای‬ ‫حافظه اصلی بره تکره هرای‬
‫حافظه اصرلی تقسریم نمری‬ ‫حافظه اصرلی تقسریم نمری‬
‫هم اندازه به نام قاو تقسیم‬ ‫هم اندازه به نام قاو تقسیم‬
‫شود‪.‬‬ ‫شود‪.‬‬
‫می شود‪.‬‬ ‫می شود‪.‬‬
‫قطعرره هررای برنامرره توسررط‬ ‫قطعرره هررای برنامرره توسررط‬
‫برنامرره توسررط مترررجم یررا‬ ‫برنامرره توسررط مترررجم یررا‬
‫برنامه ساز به مترجم اطرالع‬ ‫برنامه ساز به مترجم اطرالع‬
‫سیستم مدیریت حافظه بره‬ ‫سیسررتم مرردیریت حافظرره‬
‫داده می شوند‪ .‬یعنی تصمیم‬ ‫داده می شوند‪.‬یعنی تصمیم‬
‫صفحه ها تقسیم می شود‪.‬‬ ‫تقسیم می شود‪.‬‬
‫زیری با برنامه ساز است‪.‬‬ ‫زیری با برنامه ساز است‪.‬‬
‫بدون تکه تکه شدن داخلی‬
‫بدون تکه تکه شدن خارجی‬
‫درجه ندبرنامگی باالتر‬
‫درجه ندبرنامگی باالتر‬ ‫بدون تکه تکه شدن خارجی‬
‫فضای آدرس مجازی بیرگ‬ ‫بدون تکه تکه شدن داخلی‬
‫فضای مجازی بریرگ بررای‬
‫حمایرررررت از اشرررررتراک و‬
‫فرایند‬
‫حفاظت‬
‫تکه تکه شدن خارجی‬
‫تکه تکه شدن داخلری درون‬
‫تکه تکه شدن خارجی‬ ‫زسررترد برره کررار زیررری‬
‫قاو‬ ‫تکه تکه شدن داخلری درون‬
‫سررربار پیچیرردزی مرردیریت‬ ‫حافظه‬
‫سررربار پیچیرردزی مرردیریت‬ ‫قاو‬
‫حافظه‬ ‫کرراهش سررربار نسرر ت برره‬
‫حافظه‬
‫بخش بندی پویا‬
‫سیستم عامل باید فهرسرت‬ ‫سیستم عامل باید فهرسرت‬
‫سیستم عامل باید فهرسرت‬ ‫سیستم عامل باید فهرسرت‬
‫حفره هرای آزاد در حافظره‬ ‫حفره هرای آزاد در حافظره‬
‫قابهای آزاد را نگهداری کند‪.‬‬ ‫قابهای آزاد را نگهداری کند‪.‬‬
‫اصلی را نگهداری کند‪.‬‬ ‫اصلی را نگهداری کند‪.‬‬
‫پردازنده از شرماره قطعره و‬ ‫پردازنده از شماره صرفحه و‬ ‫پرادزنده از شرماره قطعره و‬ ‫پردازنده از شماره صرفحه و‬
‫انحراف برای محاس ه آدرس‬ ‫انحراف برای محاس ه آدرس‬ ‫انحراف برای محاس ه آدرس‬ ‫انحراف برای محاس ه آدرس‬
‫مطلا استفاده می کند‪.‬‬ ‫مطلا استفاده می کند‪.‬‬ ‫مطلا استفاده می کند‪.‬‬ ‫مطلا استفاده می کند‪.‬‬
‫لیومری نرردارد تمررام صررفحه‬ ‫یک فرایند به تعدادی قطعه‬
‫لیومی ندارد تمام قطعه های‬ ‫تمام صفحه های یک فرایند‬
‫های یک فراینرد در قابهرای‬ ‫تقسیم شده و تمام قطعه ها‬
‫یک فرایند در حافظه اصرلی‬ ‫باید در حافظه اصلی باشرند‬
‫حافظه اصلی باشند تا فرایند‬ ‫باید در حافظه اصلی باشرند‬
‫باشند تا فرایند اجررا شرود‪،‬‬ ‫تررا فراینررد اجرررا شررود‪،‬مگر‬
‫اجرا شرود‪ ،‬صرفحه هرا مری‬ ‫تا فراینرد اجررا شرود‪ ،‬مگرر‬
‫قطعه ها می توانند بر حسب‬ ‫اینکه روی هم زذاری به کار‬
‫تواننررد بررر حسررب نیرراز برره‬ ‫اینکه روی هم زذاری به کار‬
‫نیاز به داخل خوانده شوند‪.‬‬ ‫رفته باشد‪.‬‬
‫داخل خوانده شوند‪.‬‬ ‫رفته باشد‪.‬‬
‫خواندن یک صفحه به داخل‬ ‫خواندن یک صفحه به داخل‬
‫حافظه اصلی‪ ،‬ممکرن اسرت‬ ‫حافظرره اصررلی‪،‬ممکن اسررت‬

‫نیازمند نوشتن یک قطعه بر‬ ‫نیازمند نوشتن یرک صرفحه‬
‫روی دیسک باشد‪.‬‬ ‫بر روی دیسک باشد‪.‬‬
‫(مهندسی کامپیوتر ‪ -‬دولتی ‪)86‬‬

‫‪ -1‬در یک سیستم حافظه صفحه بندی ساده )‪ (Simple Paging‬حافظه فیییکی دارای ‪ 2 24‬بایرت اسرت‪.‬‬
‫‪ 256‬صفحه فضای آدرس منطقی را تشکیل می دهد و اندازه صفحات ‪ 210‬بایت اسرت‪ .‬کردام یرک از زیینره‬
‫های زیر تعداد بیت های آدرس منطقی و اندازه جدول صفحه را مشخص می کند؟‬
‫‪ 18 )2‬بیت و ‪ 16‬کیلو عضو‬ ‫‪ 18 )1‬بیت و ‪ 256‬عضو‬
‫‪ 24 )4‬بیت و ‪ 16‬کیلوعضو‬ ‫‪ 24 )3‬بیت و ‪ 256‬عضو‬
‫تعداد درایه های جدول صفحه با تعداد صفحات فضای آدرس منطقی برابرر اسرت‪ .‬بنرابراین جردول صرفحه‬
‫دارای ‪ 256‬عضو است‪ .‬اندازه حافظه منطقی از حاصل ضرو تعداد صفحات در اندازه صفحه بدست می آید‪:‬‬
‫‪256  210  218‬‬
‫بنابراین تعداد بیت های آدرس منطقی برابر ‪ 18‬می باشد‪.‬‬
‫‪-2‬در یک سیستم با مدیریت حافظه ‪ ،Overlay‬برنامه زیر اجراء می شود‪ .‬این برنامه با پردازه ‪ A‬شروع و در انتهای این پردازه‬
‫پایان می پذیرد‪ .‬اندازه پردازه ها ( کیلو بایت) ع ارتند از‪A=5 :‬‬
‫‪,B=9,C=10,D=15,E=7,F=10‬‬
‫ازر ‪ Overlay Driver‬احتیاج به ‪ 2‬کیلو بایت حافظه داشته باشد‪ ،‬حداقل فضای مورد نیاز جهت اجرای این برنامه کدام است؟‬
‫;‪procedure A‬‬ ‫‪procedure‬‬ ‫;‪B‬‬ ‫;‪Procedure C‬‬

‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;‪call D‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;‪call F‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;‪end‬‬ ‫;‪end‬‬ ‫;‪end‬‬
‫;‪procedure D‬‬
‫‪procedure‬‬ ‫;‪E‬‬ ‫;‪Procedure F‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;‪call E‬‬
‫‪.‬‬ ‫;‪call C‬‬
‫‪.‬‬
‫‪.‬‬ ‫‪.‬‬
‫;‪call B‬‬
‫;‪end‬‬ ‫;‪end‬‬
‫;‪end‬‬
‫‪30 K )4‬‬ ‫‪29 K )3‬‬ ‫‪27 K )2‬‬ ‫‪31 K )1‬‬
‫پاسخ‪ :‬زیینه ‪ 1‬صحیح است‪.‬‬

‫در این رود هر زیر برنامه ای که صدا زده می شود‪ ،‬در حافظه فضائی به آن اختصاص می یابد و هنگامی که زیر برنامه پایان‬
‫می یابد‪ ،‬حافظه آزاد می شود‪ .‬با توجه به اینکه این برنامه با پردازه ‪ A‬شروع می شود‪ ،‬در ابتدا فضای ‪ 5K‬از حافظه به فرایند‬
‫‪ A‬داده می شود‪ .‬در داخل این فرایند‪ ،‬فرایند ‪ D‬اجرا شده و ‪ 15K‬به آن داده می شود‪ .‬در داخل فرایند ‪ ، D‬فرایند ‪ E‬اجرا‬
‫شده و ‪ 7K‬حافظه به آن داده می شود‪ .‬تا این لحظه ‪ 27K‬حافظه تخصیص داده شده است‪ .‬با اتمام ‪ ، E‬فضای داده شده به‬
‫آن آزاد شده و سپس با اجرای ‪ 9K ، B‬فضا به آن داده شده و در مجموع به ‪ 29K‬فضا نیاز خواهیم داشت‪ .‬بعد از اتمام‬
‫اجرای ‪ ،B‬اجرای ‪ D‬نیی پایان یافته و ‪ F‬اجرا می شود‪ .‬در داخل این فرایند نیی ‪ C‬اجرا می شود‪ .‬در این حالت به ‪25K‬‬
‫حافظه نیاز است‪ .‬با توجه به این توضیحات‪ ،‬بیشترین حافظه مورد نیاز مربوط به حالت ‪ A  D  B‬می باشد که به ‪29‬‬
‫کیلو بایت حافظه نیاز است‪ .‬ال ته خود درایور نیاز به ‪ 2K‬دارد‪ ،‬بنابراین در مجموع حداقل به ‪ 31K‬حافظه نیاز است‪.‬‬

‫‪ -3‬در یک سیستم صفحه بندی ساده که جدول صفحه )‪ (page table‬آن ‪ 512‬عنصر‪ 16‬بیتی (شامل بیرت نرامعت ر‪ /‬معت رر‬
‫)‪ (valid/invalid‬است و اندازه صفحات‪ 1‬کیلوبایتی است‪ ،‬به ترتیب اندازه فضای آدرس فیییکی قدر است و آدرس فیییکی‬
‫ند بیتی است؟‬
‫‪16 - 216 )4‬‬ ‫‪24 - 2 24 )3‬‬ ‫‪25 - 2 25 )2‬‬ ‫‪26 - 2 26 )1‬‬
‫ون اندازه صفحه ‪ 1KB‬است‪ ،‬افست ‪ 10‬بیتی است‪ .‬از ‪ 16‬بیت ون ‪ 1‬بیت آن برای اعت ار است‪ 15 ،‬بیت برای شماره قاو‬
‫صفحه باقی می ماند‪ .‬پس تعداد بیت های آدرس فیییکری برابرر ‪ 15+10=25‬مری باشرد‪ .‬همچنرین انردازه حافظره فیییکری‬
‫برابر ‪ 2 25‬است‪.‬‬

‫‪ -4‬کدام زیینه زیر درباره جدول صفحه معکوس)‪ (inverted page-table‬درست نیست؟‬
‫‪ )1‬این نوع جدول‪ ،‬زمان نگاشت آدرس منطقی به آدرس فیییکی را کاهش می دهد‪.‬‬
‫‪ )2‬این نوع جدول صفحه‪ ،‬س ب کاهش اندازه حافظه فیییکی جهت ذخیره سازی آن می شود‪.‬‬
‫‪ )3‬در این نوع جدول صفحه‪ ،‬زمان سرویس نقص صفحه)‪ (page fault‬به دلیل ایجاد یک نقص صفحه دیگر افیایش می‬
‫یابد‪.‬‬
‫‪ )4‬برای این نوع جدول صفحه‪ ،‬می بایست یک جدول صفحه خارجی نیی ذخیره شود‪.‬‬
‫حل‪ :‬زیینه ‪ 1‬جواو است‪.‬‬
‫زیینه ‪ 1‬نادرست است‪ ،‬ون جدول صفحه معکوس‪ ،‬به علت نیاز به جستجو و تابع ‪ ، Hash‬زمان ترجمره آدرس را براال مری‬
‫برد‪.‬‬

‫‪ -5‬در یک کامپیوتر از رود جدول صفحه معکوس شده استفاده شده اسرت‪ .‬ایرن کرامپیوتر دارای آدرس مجرازی ‪ 32‬بیتری‪،‬‬
‫حافظه فیییکی ‪ 64‬مگا بایتی و صفحات ‪ 4‬کیلو بایتی است‪ .‬جدول صفحه ند مدخل )‪ (Table Entry‬دارد؟‬
‫‪214 )4‬‬ ‫‪2 20 )3‬‬ ‫‪212 )2‬‬ ‫‪2 8 )1‬‬
‫پاسخ ‪ :‬زیینه ‪ 4‬جواو است‪.‬‬
‫در جدول صفحه وارونه‪ ،‬تعداد درایه های جدول صفحه برابر است با تعداد قاو های حافظه‪:‬‬
‫‪64MB 2 6  2 20‬‬
‫‪ 2 10  214‬‬
‫‪4 KB‬‬ ‫‪2 2‬‬

‫‪ -6‬با فرض اینکه جدول صفحه در حافظه ذخیره شده باشد و ‪ %85‬از ارجاعات به حافظه از طریا ‪ TLB‬انجام شود و هیینه‬
‫هر ارجاع حافظه ‪ 250‬نانو ثانیه و ارجاع به ‪ TLB‬با هیینه ‪ 5‬نانو ثانیه انجام شود‪ ،‬با فرض عدم رخداد نقصران صرفحه و عردم‬
‫توازی عملیات در معماری سیستم مذکور‪ ،‬هر ارجاع به حافظه به طور متوسط قدر طول می کشد؟‬
‫‪ 505 )4‬نانو ثانیه‬ ‫‪ 291.75 )3‬ثانیه‬ ‫‪ 292.5 )2‬نانو ثانیه‬ ‫‪ 287.5 )1‬ثانیه‬
‫همان حالت اول است‪:‬‬
‫‪TTranslation  TTLB  (1  H)  TMem  5  (0.15  250)  42.5 ns‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  TMem  42.5  250  292.5ns‬‬

‫‪ -7‬سیستمی عالوه بر ذخیره جدول صفحه در حافظه اصلی از ‪ TLB‬نیی استفاده می کند‪ .‬ازر زمان خواندن از حافظره اصرلی‬
‫‪ 50ns‬و زمان خواندن از ‪ TLB‬برابر ‪ 20ns‬باشد و درصد کارایی سیستم بدون استفاده از ‪ TLB‬نس ت بره اسرتفاده سیسرتم از‬
‫‪ TLB‬برابر ‪ 80‬درصد باشد‪ ،‬آن زاه نرخ برخورد ‪ TLB‬قدر است؟‬
‫‪ 90 )4‬درصد‬ ‫‪ 80 )3‬درصد‬ ‫‪ 2 )2‬درصد‬ ‫‪ 10 )1‬درصد‬
‫حل‪ :‬زیینه ‪ 3‬جواو است‪.‬‬
‫ازر از ‪ TLB‬استفاده نشود‪:‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  Tmem  2  TMem  2  50ns  100ns‬‬
‫و ازر از ‪ TLB‬استفاده شود‪:‬‬
‫‪TAccess  [TTLB  (1  H)  TMem ]  TMem  [20  (1  H)  50]  50‬‬
‫و ون درصد کارایی برابر ‪ 80%‬است‪ ،‬داریم‪:‬‬
‫‪70  (1  H )  50 80‬‬
‫‪‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪H  0.8  H  80%‬‬
‫‪100‬‬ ‫‪100‬‬
‫‪ -8‬در یک سیستم مدیریت حافظه‪،‬ازر زمان دسترسی به حافظه ‪ 400ns‬و زمران دسترسری بره جردول ‪ 50ns ، TLB‬و ‪hit‬‬
‫‪ ratio‬در جدول ‪ TLB‬برابر ‪ %80‬باشد‪ ،‬کدام ع ارت درست است؟‬
‫‪ )1‬سیاست صفحه بندی و ‪ TLB‬دارای زمان دسترسی به حافظه برابر با ‪ 530ns‬است‪.‬‬
‫‪ )2‬سیاست صفحه بندی دارای زمان دسترسی به حافظه برابر با ‪ 850ns‬است‪.‬‬
‫‪ )3‬سیاست صفحه بندی دارای زمان دسترسی به حافظه برابر با ‪ 730ns‬است‪.‬‬
‫‪ )4‬سیاست صفحه بندی و ‪ TLB‬دارای زمان دسترسی به حافظه برابر با ‪ 450ns‬است‪.‬‬
‫سیاست صفحه بندی به همراه سخت افیار ‪: TLB‬‬
‫‪TTranslation  TTLB  (1  H )  TMem  50  (0.2  400)  130ns‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  TMem  130  400  530ns‬‬
‫زیینه ‪2‬و ‪ 3‬نادرست است‪ ،‬ون در سیاست صفحه بندی بدون سخت افیار ‪: TLB‬‬
‫‪TTranslation  TMem  400ns‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  TMem  400  400  800ns‬‬
‫زمان موثر دسترسی در صورت استفاده از حافظه نهان و با در نظر زرفتن احتمال وقوع نقص صفحه‪:‬‬
‫‪TAccess  TTranslation  TCM  P  TDisk‬‬
‫‪TTranslation  TTLB  (1  H )  TCM‬‬
‫‪TCM  TCache  (1  H Cache )  TPenalty‬‬
‫جریمه هر عدم اصابت در حافظه پنهان ‪TPenalty :‬‬

‫‪ -9‬یک حافظه مجازی با این مشخصات در نظر بگیرید‪.‬‬
‫زمان دسترسی حافظه ‪ 50ns‬و زمان دستیابی ‪ TLB‬برابر ‪ ، 2ns‬نس ت اصرابت ‪ TLB‬برابرر ‪ 98%‬و احتمرال خطرای صرفحه‬
‫برای کل دسترسی ها به حافظه ‪ 2  10 6‬است‪ .‬زمان انتقال صفحه از دیسک را ‪ 10ms‬فرض کنید‪.‬‬
‫برای سرعت بخشیدن به این حافظه از حافظه پنهان)‪ (cache‬با این مشخصات استفاده شده است‪:‬‬
‫زمان دسترسی حافظه پنهان ‪ 10ns‬و نس ت اصابت حافظه پنهان ‪ ، 90%‬جریمه هر عدم اصرابت در حافظره پنهران ‪100ns‬‬
‫است‪.‬‬
‫میانگین زمان دسترسی به حافظه برای هر آدرس‪ ،‬به کدام یک از زیینه های زیر نیدیک تر است؟‬
‫‪43ns )4‬‬ ‫‪73ns )3‬‬ ‫‪45ns )2‬‬ ‫‪75ns )1‬‬
‫‪TTranslation  TTLB  (1  H )  TCM  2  (1  0.98)  20  2.4ns‬‬
‫‪TCM  TCache  (1  H cache )  TPenalty  10  (1  0.9)  100  20ns‬‬

‫‪TAccess  TTranslation  TCM  P  TDisk  2.4  20  (2  106 )(10  103 )  43ns‬‬

‫‪-1۰‬در یک سیستم حافظه صفحه بندی‪ ،‬در یک برنامه به ترتیب به صفحات زیر رجوع شده است‪:‬‬
‫‪0,1,4,2,0,2,6,5,1,2,3,2,1,2,6,2,1,3,6,2‬‬
‫ازر برای این برنامه سه قاو صفحه )‪ (Page Frame‬در نظر زرفته می شود و از الگوریتم جابه جرائی ‪ FIFO‬اسرتفاده شرود‪،‬‬
‫تعداد خطاهای صفحه )‪ (Page Faults‬برابر است با‪:‬‬
‫‪13 )4‬‬ ‫‪14 )3‬‬ ‫‪12 )2‬‬ ‫‪10 )1‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬ ‫‪F‬‬

‫‪ -11‬حافظه اصلی کامپیوتری دارای هار قاو صفحه می باشد‪ .‬زمان بار شدن‪ ،‬زمان آخرین دسترسی‪ ،‬بیرت )‪(Reference‬‬
‫‪ R‬و بیت ‪ (Modify) M‬مربوط به هر یک از صفحات در جدول زیر آمده است‪ .‬ازر خطای صفحه روی صفحه مجازی شرماره‬
‫‪ 4‬در زمان ‪ 319‬رخ دهد‪ ،‬تحت الگوریتم های جایگیینی ‪ NRU , LRU‬به ترتیب محتویات کدام یرک از قراو صرفحه هرا ‪،‬‬
‫بایستی جابجا شوند؟‬
‫زمان بار‬ ‫زمان آخرین‬

‫قاب صفحه‬ ‫شماره صفحه مجازی‬ ‫‪R‬‬ ‫‪M‬‬
‫شدن‬ ‫دسترسی‬
‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪125‬‬ ‫‪278‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪229‬‬ ‫‪239‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪119‬‬ ‫‪271‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪159‬‬ ‫‪318‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ )4‬سه و صفر‬ ‫‪ )3‬دو و یک‬ ‫‪ )2‬یک و صفر‬ ‫‪ )1‬یک و دو‬

‫در رود ‪ ، LRU‬صفحه ای خارج می شود که در زذشته دورتری به آن مراجعه شده است‪ .‬یعنی زمان آخرین دسترسری اد‬
‫از همه کمتر باشد‪ .‬بنابراین صفحه شماره ‪ ، 1‬که آخرین دسترسی به آن در زمان ‪ 239‬بوده است‪ ،‬انتخاو می شود‪.‬‬
‫در رود ‪ ، NRU‬صفحه ‪ 2‬انتخاو می شود‪ ،‬ون در دسته با شماره کمتری قرار دارد‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬در صورت تست‪ ،‬شماره قاو ها خواسته شده است‪ .‬بنابراین ون صفحه ‪ 1‬در قاو ‪ 1‬و صفحه ‪ 2‬در قراو‪ 0‬قررار دارد‪،‬‬
‫زیینه ‪ 2‬جواو است‪.‬‬
‫تذکر‪ :‬ون در زمان رخ دادن خطای صفحه‪ ،‬یعنی ‪ ، 319‬همه صفحه ها موجود هستند‪ ،‬تصمیم زیری بین همه آنهرا انجرام‬
‫زرفته است‪.‬‬

‫‪ -12‬یک سیستم با ‪ 128‬مگا بایت حافظه اصلی را در نظر بگیرید که از تکنیک صرفحه بنردی برا انردازه قراو ‪ 4‬کیلرو بایرت‬
‫استفاده می کند‪ .‬ازر بخواهیم الگوریتم کمترین استفاده در زذشته اخیر)‪ (LRU‬را با رود ماتریس دو بعدی تقریرب برینیم‪،‬‬
‫قدر حافظه برای ذخیره سازی ماتریس نیاز است؟‬
‫‪ 32 )4‬کیلو بایت‬ ‫‪ 128 )3‬مگا بایت‬ ‫‪ 16 )2‬مگا بایت‬ ‫‪ 16 )1‬کیلو بایت‬
‫ابتدا باید تعداد قاو ها را مشخص کرد‪:‬‬
‫‪128MB 128  2 20‬‬
‫‪‬‬ ‫‪ 215‬‬
‫‪4KB‬‬ ‫‪4 2‬‬ ‫‪10‬‬
‫بنابراین ماتریس مورد نیاز ‪ 215  215‬بیتی یا ‪ 128‬مگا بایتی است‪.‬‬

‫نحوه ت دیل به بایت‪:‬‬
‫‪215  215‬‬
‫‪ 2 27  2 7  2 20  128MB‬‬
‫‪8‬‬
‫بنابراین به ‪ 128‬مگا بایت (برابر اندازه حافظه اصلی)‪ ،‬حافظه نیاز داریم‪.‬‬
‫‪ -13‬سیستمی را در نظر بگیرید که در حالت ‪ Thrashing‬می باشد‪ .‬در این صورت کدام یک از شرایط زیر را لیوما در سیستم‬
‫خواهیم داشت؟‬
‫‪ CPU )1‬در ‪ %100‬اشتغال خود خواهد بود‪.‬‬
‫‪ %100 ، CPU )2‬بیکار )‪ (Idle‬خواهد بود‪.‬‬
‫‪ )3‬صفحه بندی دیسک )‪ (Paging disk‬در حالت ‪( %100‬صد درصد) ظرفیت خود خواهد بود‪.‬‬
‫‪ )4‬صفحه بندی دیسک )‪ (Paging disk‬تقری ا ‪(%100‬صد درصد) فعال خواهد بود‪.‬‬
‫در حالت ‪ ، Thrashing‬نرخ نقص صفحه بسیار باال و بهره وری ‪ CPU‬بسیار پایین و نیدیک به صفر (نه الیما صفر) است‪ .‬پس‬
‫زیینه های ‪1‬و‪ 2‬نادرست هستند‪ .‬همچنین در صد عملیات م ادله صفحات بین حافظه اصلی و دیسک بسیار باال حتی نیدیک‬
‫به ‪( 100%‬نه الیما ‪ )100%‬می باشد‪ .‬بنابراین زیینه ‪ 4‬که از ع ارت "تقری ا" استفاده کرده‪ ،‬صحیح می باشد‪.‬‬

‫‪-14‬ازر فرایندی اک ر زمان هایش را به جای اجرا‪ ،‬اختصاص به صفحه بندی دهد‪ ،‬این عمل ه نام دارد؟‬
‫‪Thrashing )4‬‬ ‫‪Local Allocation )3‬‬ ‫‪Demand Paging )2‬‬ ‫‪Prepaging )1‬‬
‫پاسخ ‪ :‬زیینه ‪ 4‬جواو است‪.‬‬

‫‪ -15‬کدام یک از زیینه های زیر در مورد الگوریتم جایگیینی صفحه درست نیست؟‬
‫‪ )1‬الگوریتم بهینه با ‪ n+1‬قاو صفحه همواره بهتر یا مساوی با الگوریتم بهینه با ‪ n‬قاو صفحه عمل می کند‪.‬‬
‫‪ )2‬الگوریتم ‪ LRU‬با ‪ n+1‬قاو صفحه همواره بهتر یا مساوی با ‪ LRU‬با ‪ n‬قاو صفحه عمل می کند‪.‬‬
‫‪ )3‬الگوریتم ‪ FIFO‬با ‪ n+1‬قاو صفحه بعضی مواقع بدتر از الگوریتم ‪ FIFO‬با ‪ n‬قاو صفحه عمل می کند‪.‬‬
‫‪ )4‬الگوریتم ‪ LRU‬همواره بدتر از الگوریتم بهینه عمل می کند‪.‬‬
‫پاسخ ‪ :‬جواو زیینه ‪ 4‬است‪.‬‬
‫زاهی ممکن است عملکرد الگوریتم ‪ LRU‬به خوبی عملکرد الگوریتم بهینه باشد‪.‬‬
‫زیینه دیگر درست می باشند‪ ،‬ون ‪ BO‬و ‪ LRU‬ناهنجاری بلیدی ندارند ولی ‪ ، FIFO‬ناهنجاری بلیدی دارد‪.‬‬
‫‪ -16‬در ه صورت با پدیده ‪ Beladys Anomaly‬روبرو می شویم؟‬
‫‪ )1‬زمانی که الگوریتم جایگیینی صفحه از نوع ‪ Stack‬باشد‪.‬‬
‫‪ )2‬زمانی که رابطه مستقیم بین تعداد قاو های صفحه و تعداد نقض صفحه وجود داشته باشد‪.‬‬
‫‪ )3‬زمانی که از الگوریتم جایگیینی صفحه بهینه )‪ (Optimal‬استفاده می کنیم‪.‬‬
‫‪ )4‬زمانی که مجموعه صفحات در حافظه با ‪ n‬قاو زیر مجموعه ای در حافظه با ‪ n+1‬قاو باشد‪.‬‬
‫زمانی این پدیده رخ می دهد که رابطه مستقیم بین تعداد قاو های صفحه و تعداد نقص صفحه وجود داشته باشد‪ .‬یعنری برا‬
‫افیایش تعداد قاو‪ ،‬تعداد نقص صفحه نیی افیایش یابد‪.‬‬
‫(مهندسی کامپیوتر – آزاد ‪)88‬‬
‫‪ -17‬کدام الگوریتم یک الگوریتم جایگیینی صفحه ‪ ، Stack‬محسوو نمی شود؟‬
‫‪Optimal )4‬‬ ‫‪NFU )3‬‬ ‫‪LRU )2‬‬ ‫‪FIFO)1‬‬
‫(مهندسی ‪ - IT‬دولتی ‪)84‬‬
‫‪ -18‬اندازه صفحه در سیستمی با مدیریت حافظه مجازی به صورت صفحه بندی درخواستی‪ 256 ،‬بایت است‪ .‬حافظه سیستم‬
‫حاوی سه قاو صفحه (در ابتدا خالی) می باشد‪ .‬هر قاو صفحه می تواند به کد یا داده انتساو شود و قراو هرای صرفحه بره‬
‫اشتراک بین کد و داده استفاده می شوند‪ .‬اندازه کد فرایند برابر یک صفحه است و فرض کنید که حافظره فراینرد فقرط از دو‬
‫بخش کد و داده تشکیل می شود‪ .‬ازر از رود جایگیینی ‪ FIFO‬استفاده شود‪ ،‬اجرای کد زیر منجرر بره نرد نقرص صرفحه‬
‫خواهد شد؟‬
‫‪X : array [1..128][1..128] of byte‬‬
‫‪for register int i=1 to 128 do‬‬
‫‪for register int j=1 to 128 do‬‬
‫;‪X[i][j]=0‬‬
‫‪ )4‬بیشتر از ‪ 65‬و کمتر از ‪100‬‬ ‫‪ )3‬کمتر از ‪65‬‬ ‫‪8193 )2‬‬ ‫‪65 )1‬‬
‫هر سطر ماتریس (‪ 128‬عنصر ‪ 1‬بایتی) نیاز به ‪ 128‬بایت حافظه دارد‪ .‬بنابراین در یک صفحه ‪ 256‬بایتی‪ ،‬دو سطر ماتریس جرا‬
‫می شود‪ .‬بنابراین ماتریس با ‪ 128‬سطر به ‪ 64‬صفحه نیاز دارد‪ .‬ون برنامه به صورت ردیفی‪ ،‬ماتریس را مقدار دهی می کنرد‪،‬‬
‫بنابراین ‪ 64‬نقص صفحه برای داده ها رخ می دهد‪ .‬از طرفی ون برای کد برنامه‪ ،‬قاو خاصری بره صرورت جدازانره در نظرر‬
‫زرفته نشده است‪ ،‬صفحه حاوی کد نیی مانند صفحات حاوی داده‪ ،‬ط ا الگوریتم ‪ FIFO‬خارج می شود و ون کرد بره طرور‬
‫دائم در حال اجرا است‪ ،‬به محض خروج دوباره نقص صفحه رخ می دهد و به حافظه بر می زردد‪ .‬بنابراین رون برا ورود هرر‬
‫سه صفحه داده‪ ،‬یک کد خارج شده و نقص صفحه رخ می دهد‪ ،‬پس تعداد ‪  64 ‬یعنی ‪ 22‬نقص صفحه برای کد رخ می دهد‪.‬‬
‫‪ 3 ‬‬
‫بنابراین در کل تعداد نقص صفحه ها برابر ‪ 64  22‬یعنی ‪ 86‬می باشد که از ‪ 65‬بیشتر و از ‪ 100‬کمتر است‪.‬‬
‫‪-19‬در مورد آدرس مجازی زیر در یک سیستم مدیریت حافظه که از ترکیب قطعه بندی و صفحه بندی با جداول صرفحه دو‬
‫سطحی بهره می برد‪ ،‬کدام ع ارت نادرست است؟‬
‫‪Segment‬‬ ‫‪PT1 PT2 Offset‬‬
‫‪No‬‬
‫‪9 Bit‬‬ ‫‪5 Bit‬‬ ‫‪7 Bit‬‬ ‫‪13 Bit‬‬
‫‪ )1‬اندازه صفحه ‪ 8K‬و اندازه حافظه مجازی هر فرایند ‪ 16 G‬است‪.‬‬

‫‪ )2‬حداک ر تعداد جداول صفحه سطح دو در هر قطعه برابر‪ 128‬است‪.‬‬
‫‪ )3‬حداک ر تعداد جداول صفحه سطح یک در هر فرایند برابر ‪ 512‬است‪.‬‬
‫‪ )4‬حداک ر اندازه هر قطعه برابر ‪ ،32M‬حداک ر تعداد صفحات در هر قطعه برابر ‪ )4K( 4096‬و حداک ر تعرداد صرفحات در‬
‫هر فرایند برابر ‪ 2M‬است‪.‬‬
‫زیینه ‪ 2‬نادرست است‪ ،‬ون حداک ر تعداد جداول صفحه سطح دو‪ ،‬در هر قطعه برابر ‪ 2 5  32‬است‪.‬‬
‫علت درستی زیینه های دیگر‪:‬‬
‫‪ = 213  8K‬اندازه صفحه‬
‫‪ = 2 ( 95 7 13)  2 34  2 4  2 30  16G‬اندازه حافظه مجازی هر فرایند‬
‫‪ = 2 ( 5 7 13)  2 25  2 5  2 20  32M‬حداک ر اندازه هر قطعه‬
‫‪ = 2 9  512‬حداک ر تعداد جداول صفحه سطح یک در هر فرایند‬
‫‪ = 2 (57)  212  2 2  210  4K‬حداک ر تعداد صفحات در هر قطعه‬
‫‪ = 2 (957 )  2 21  2  2 20  2M‬حداک ر تعداد صفحات در هر فرایند‬
‫فصل ‪7‬‬
‫مدیریک ورودی و خروجی – مدیریت دیسک‬
‫در این فصل به نحوه اداره ‪ I/O‬توسط سیستم عامل می پردازیم‪ .‬همچنین زمان بنردی دیسرک هرا را مرورد‬
‫بررسی قرار می دهیم‪.‬‬
‫نرم افزار ‪I/O‬‬
‫نرم افیار ‪ I/O‬دارای هار الیه می باشد که بر روی سخت افیار قرار دارند‪ .‬این الیه هرا در شرکل زیرر نشران‬
‫داده شده اند‪:‬‬
‫فرایند کاربر‬
‫نرم افزار مستقل از‬
‫دستگاه‬
‫گرداننده دستگاه‬
‫اداره کننده وقفه‬
‫سخت افزار‬
‫نحوه عملکرد الیه ها در هنگام خواندن بلوکی از فایل توسط فرایند کاربر‬
‫‪ -1‬توسط فرایند کاربر‪ ،‬سیستم عامل برای خواندن بلوک فراخوانی می شود‪( .‬فراخوانی سیستمی)‬
‫‪ -2‬بلوک در حافظه پنهان بافر توسط نرم افزار مستقل از دستگاه جستجو می شود‪.‬‬
‫‪ -3‬ازر بلوک در حافظه پنهان پیدا نشد‪ ،‬گرداننده دستگاه برای صدور فرمان به سخت افریار بررای آوردن‬
‫بلوک از دیسک فراخوانی می شود‪( .‬فرایند تا کامل شدن عملیات دیسک‪ ،‬بلوکه می شود‪).‬‬
‫‪ -4‬سخت افیار بعد از پایان کار دیسک‪ ،‬وقفه ای ایجاد کرده و اداره کننده وقفه اجرا می شود تا وضرعیت‬
‫دستگاه را ک کرده و زرداننده دستگاه را بیدار سازد‪ .‬سپس نرم افیار مستقل از دستگاه و بعرد فراینرد‬
‫کاربر‪ ،‬بیدار شده و نتیجه عملیات را دریافت می کنند‪.‬‬
‫مدیریت دیسک‬
‫یکی از وظایف سیستم عامل‪ ،‬مدیریت دیسک می باشد‪ .‬ابتدا دیسک مغناطیسی را تشریح می کنیم‪.‬‬
‫دیسک مغناطیسی‬
‫دیسک مغناطیسی رسانه ای زردان با امکان دستیابی مستقیم به داده های ذخیره شده می باشد‪ .‬دیسک از‬
‫صفحه ای مدور و مغناطیس شونده که حول یک محور عمودی می رخد‪ ،‬تشکیل شده است‪ .‬رویههای این‬
‫صفحه از غشاء فرو مغناطیسی پوشیده شده که بر روی آنها شریارهایی بره صرورت دایرههرای متحردالمرکی‬
‫وجود دارد‪ .‬شیارها از بیرون به درون با شروع از صفر شماره زذاری شده اند‪.‬‬
‫تمام شیارهای هم شعاع‪ ،‬تشکیل یک استوانه را میدهند‪.‬‬
‫شکل زیر یک دیسک پک ‪ 3‬صفحه ای را نشان می دهد‪ .‬هدها به یرک برازوی دیسرک متصرل انرد کره در‬
‫راستای شعاع دایره حرکت می کنند‪.‬‬
‫نرم افزار دیسک‬

‫در بخش نرم افیار دیسک‪ ،‬به نحوه محاس ه زمان دستیابی اطالعات و الگوریتم های زمان ندی دیسرک مری‬
‫پردازیم‪.‬‬
‫)‪(Seek time‬‬ ‫زمان استوانه جویی‬

‫زمانی که طول می کشد تا نوک خواندن‪/‬نوشتن به استوانه ای کره داده مرورد نظرر در آن قررار دارد برسرد‪.‬‬
‫متوسط این زمان را با ‪ S‬نمایش میدهند و واحد آن میلی ثانیه است‪.‬‬
‫) ‪(Rotational latency time‬‬ ‫زمان درنگ دوران‬

‫زمانی که طول می کشد تا ابتدای داده مورد نظر در اثر دوران دیسک به زیر نوک ‪ R /W‬برسد‪ .‬که واحرد آن‬
‫میلی ثانیه است‪.‬‬
‫زمان یک دور چرخش دیسک‬

‫زمان یک دور کامل رخش دیسک )‪ (2r‬از رابطه زیر محاس ه می شود‪ .‬واحد این زمان میلی ثانیه است‪:‬‬
‫‪60000‬‬
‫‪2r ‬‬
‫‪rpm‬‬
‫که ‪ rpm‬سرعت رخش دیسک است و واحد آن دور در دقیقه است‪.‬‬
‫متوسط زمان درنگ دورانی از رابطه زیر محاس ه می شود‪:‬‬
‫‪30000‬‬
‫‪r‬‬
‫‪rpm‬‬
‫زمان دستیابی‬
‫زمان دستیابی به دیسک از مجموع زمان های استوانه جویی‪ ،‬درنگ دورانی و انتقال محاس ه می شود‪.‬‬
‫زمان دسترسی به فایل‬
‫الف‪ -‬فایل بر روی ‪ n‬سکتورهای پراکنده ذخیره شده است‪.‬‬
‫) ‪n (s  r  t‬‬
‫‪ : s‬متوسط زمان استوانه جویی‬
‫‪ : r‬متوسط زمان درنگ دورانی‬
‫‪ : t‬زمان خواندن یک سکتور‬
‫ب‪ -‬فایل بر روی ‪ k‬شیار پشت سرهم ذخیره شده است‪.‬‬
‫) ‪(s  r  2r )  (k  1)(r  2r‬‬
‫این زمان تشکیل شده است از مجموع زمان خواندن شیار اول (‪ )s+r+2r‬و زمان خواندن شیارهای بعدی‬
‫تذکر‪ :‬متوسط زمان جستجو یعنی ‪ ، s‬فقط برای شیار اول در نظر زرفته می شود‪.‬‬
‫الگوریتم های زمان بندی بازوی دیسک‬

‫به ترتیب ورود )‪FCFS (First Come First Serviced‬‬ ‫‪ -1‬خروج‬
‫در خواست ها به ترتیب ورود به صف‪ ،‬اجرا میشوند‪.‬‬
‫کوتاهترین زمان جستجو )‪SSTF (Shortest Seek Time First‬‬ ‫‪ -2‬ابتدا‬
‫بازو به سمت درخواستی حرکت میکند که نیدیک ترین درخواسرت بعردی بره مکران فعلری باشرد‪ .‬بره‬
‫ع ارتی درخواستی به کمترین زمان برای حرکت بازو نیاز دارد‪.‬‬
‫مرور(آسانسور ( ‪Scan:‬‬ ‫‪-3‬‬
‫در ابتدا بازو به جهتی حرکت میکند که کوتاهترین زمان استوانه جویی را برای دستیابی نیاز دارد‪ .‬ازرر‬
‫در جهت انتخاو شده به همه درخواستها پاسخ داده شد‪ ،‬جهت حرکت عوض میشود‪.‬‬
‫مدور‪C- Scan :‬‬ ‫‪ -4‬مرور‬
‫مانند رود ‪ Scan‬است‪ ،‬با این تفاوت که پس از پاسخ به آخرین درخواست در یک جهت(م ال رو به باال)‪،‬‬
‫بازو بالفاصله به پایین ترین شماره سیلندر رفته و به سمت باال حرکت می کند‪ .‬ترذکر‪ :‬نرام دیگرر رود‬
‫‪ ، SCAN‬رود ‪ LOOK‬می باشد‪.‬‬
‫مثال‬
‫صف درخواستهای سیلندر به صورت ‪ 12 ،5 ،9 ،2۰ ،14‬میباشد و هرد برر روی سریلندر ‪ 1۰‬قررار دارد‪ .‬در‬
‫صورت استفاده از هر یک از الگوریتم ها ی کنترل حرکت بازو‪ ،‬ترتیب حرکت هد را مشخص کنید؟‬
‫‪FCFS : 10 , 12 , 5 , 9 , 20 , 14‬‬ ‫‪SCAN : 10 , 9 , 5 , 12 , 14 , 20‬‬
‫‪SSTF : 10 , 9 , 12 , 14 , 20 , 5‬‬ ‫‪C-SCAN : 10 , 9 , 5 , 20 , 14 , 12‬‬
‫مثال‬
‫‪ I/O‬روی سیلندر‪ 2۰‬قرار دارد‪ .‬ازر تقاضا برای خوانردن سریلندرهای بره‬ ‫‪HEAD‬‬ ‫در یک دیسک سخت‪ ،‬نوک‬
‫ترتیب ‪ 6 ،4۰ ،2 ،2۰ ،22 ،1۰‬و ‪ 38‬به ‪ Driver‬آن وارد شود و نانچه حرکت هد‪ I/O‬بین دو سیلندر مجراور‬
‫‪ seek‬مورد‬ ‫کل‪time‬‬ ‫‪ 6‬میلی ثانیه طول بکشد‪ ،‬در صورت استفاده از الگوریتم ‪ SSTF‬برای خواندن سیلندرهای‪،‬‬
‫نیاز قدر خواهد بود؟‬
‫حل‪ :‬در ‪ SSTF‬همواره به سمت نیدیکترین سیلندر حرکت می شود‪:‬‬

‫‪20  22 10  6  2  38  40‬‬
‫مجموعه فاصلههای برابر است با‪:‬‬
‫‪2 + 12 + 4 + 4 + 36 + 2 = 60‬‬
‫و ون هر حرکت ‪ 6‬میلی ثانیه طول میکشد‪ ،‬پس در کل ‪ 60 × 6‬میلی ثانیه طول خواهد کشید‪.‬‬
‫مثال‬
‫فرض کنید در سیستمی‪ ،‬مدیریت دیسک از زمان ندی ‪ SSTF‬استفاده کند‪ .‬در صورتی که جابجایی بین هرر‬
‫دو شیار مجاور زمانی ثابت )‪ (4ms‬طول بکشد و نوک خواندن – نوشتن روی شیار ‪ 40‬قرار داشته باشد‪ ،‬زمان‬
‫جابجایی بین شیارها برای سرویس دهی به درخواستهای زیر ند میلی ثانیه است؟‬
‫است‪.‬‬ ‫‪97,100 , 55 , 35 , 5 , 14 , 7 , 44 , 41:‬‬ ‫ترتیب درخواستها برای شیارها(از راست به پ)‬
‫‪40 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪41 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫‪44 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪9‬‬
‫‪35 ‬‬
‫‪20‬‬
‫‪55 ‬‬
‫‪41‬‬
‫‪14 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪7‬‬
‫‪7‬‬
‫‪‬‬
‫‪2‬‬
‫‪5 ‬‬
‫‪92‬‬
‫‪97 ‬‬
‫‪‬‬
‫‪3‬‬
‫‪100‬‬
‫که با جمع اعداد روی فلش ها‪ ،‬و ضرو در ‪ 4‬حاصل ‪ 712‬می شود‪.‬‬
‫عدالت فقط در رود ‪ FCFS‬رعایت می شود‪.‬‬
‫و ‪ ، C-Scan‬بدون قحطی هستند‪.‬‬ ‫‪Scan ، FCFS‬‬ ‫روشهای‬
‫کارایی(میانگین زمان جستجو) در ‪ FCFS‬پایین است‪.‬‬
‫مراجعات در ‪ FCFS‬محلی می باشد‪.‬‬
‫حداک ر زمان پاسخ در رود ‪ C-Scan‬نس ت به ‪ Scan‬کاهش داشته است‪.‬‬
‫الگوریتمی به نام ‪ N-Setp_Scan‬وجرود دارد کره در آن از نرد صرف برا طرول ‪ N‬اسرتفاده شرده و بره‬
‫درخواست های هر صف به رود ‪ Scan‬پاسخ داده می شود‪ .‬در زمرانی کره صرفی پرردازد مری شرود‪،‬‬
‫درخواست های جدید به صف های دیگر وارد می شوند‪.‬‬
‫الگوریتم ‪ N-Setp_Scan‬با دو صف را الگوریتم ‪ F-Scan‬می زویند‪.‬‬
‫یکی از تکنیکهای کاهش زمان درنگ دوران‪ ،‬استفاده از رود تداخل بالکهرا )‪ (Interleaving‬مری باشرد‪.‬‬
‫در این تکنیک‪ ،‬بالکها به صورت ‪ n‬در میان روی شیار یده میشوند‪.‬‬
‫روش های تخصیص فضای دیسک به فایل‬

‫فضای دیسک به سه رود "پیوسته ‪ ،‬پیوندی و شاخصی" می تواند به فایل تخصیص داده شود‪ .‬هدف رود‬
‫های مختلف‪ ،‬رسیدن به حالتی است که هم از فضای دیسک به خوبی استفاده شود و هم دستیابی به فایرل‬
‫به سرعت صورت زیرد‪.‬‬
‫‪ -1‬تخصیص پیوسته‬
‫در این رود هر فایل تعدادی بالک پیوسته روی دیسک را اشغال می کند و کافی است کره شرماره برالک‬
‫اول روی دیسک و تعداد بالک های فایل را ذخیره کرد‪.‬‬
‫شکل زیر این نوع تخصیص را نشان می دهد‪:‬‬
‫‪ -2‬تخصیص پیوندی‬
‫در این رود هر فایل‪ ،‬یک لیست پیوندی از بالک های روی دیسک اسرت‪ .‬برالک هرا ممکرن اسرت در هرر‬
‫کجای دیسک پراکنده باشند‪ .‬در فهرست راهنما برای هر فایل اشاره زری به اولین بالک فایل قرار دارد‪.‬‬
‫‪ -3‬تخصیص شاخصی‬
‫در رود شاخصی‪ ،‬اشاره زرها به بالکهای فایل روی دیسک در یک مکران کره بره آن برالک شراخص مری‬
‫زویند‪ ،‬جمع آوری می شوند‪ .‬هر فایل دارای بالک شاخص خود است که یک مراتریس از آدرسرهای بالکهرا‬
‫است‪ .‬ورودی ‪I‬ام در بالک شاخص به بالک ‪ I‬ام فایل اشاره می کند‪.‬‬
‫در فهرست راهنما تنها آدرس بالک شاخص حفرظ مری شرود‪ .‬در ایرن رود براحتری مری تروان دسرتیابی‬
‫مستقیم را حمایت کرد‪ .‬ال ته فضای بالک شاخص تلف می شود و در بسریاری از مواقرع بره تمرامی برالک‬
‫شاخص نیاز نمی باشد‪ .‬علت پر طرفدار بودن رود شاخصی‪ ،‬رابطه نیدیرک آن برا مردیریت حافظره قطعره‬
‫بندی– صفحه بندی شده است‪ .‬بالک شاخص می تواند یک جدول صفحه باشد و برالک هرای فایرل همانرا‬
‫صفحات فایل (در واقع یک قطعه) هستند‪.‬‬
‫مشکالت تخصیص پیوسته‪:‬‬
‫(برای یک فایل ‪ n‬بالکی باید به دن ال ‪ n‬بالک آزاد پشت سرهم زشت‪) .‬‬ ‫‪ -1‬یافتن فضای خالی برای یک فایل جدید‪.‬‬
‫‪ -2‬تعیین مقدار فضای مورد نیاز یک فایل‬
‫مشکالت تخصیص پیوندی‬
‫‪ -1‬عدم حمایت از دستیابی مستقیم‬
‫این رود فقط در رابطه با دستیابی ترتی ی خوو عمل می کند‪ .‬زیرا برای رسیدن به بالک ‪ ، i‬باید‬
‫بالکهای ق ل از آن دستیابی شوند که هر کدام از اینها به یک خواندن از دیسک نیاز دارد‪.‬‬
‫‪ -2‬اتالف فضا توسط پیوند ها‬
‫‪ -3‬عدم قابلیت اطمینان سیستم‬
‫با از بین رفتن تنها یکی از اشاره زرها‪ ،‬صدمات جدی به فایل و فضای روی دیسک وارد می زردد‪.‬‬
‫دستیابی به فایل در تخصیص پیوسته‬

‫‪ -1‬ترتیبی‬
‫سیستم فایل برای دستیابی ترتی ی‪ ،‬شماره بالک روی دیسک‪ ،‬آخرین بالک فایل که مورد دستیابی قرار‬
‫زرفته را به خاطر می سپارد و در صورت لیوم سراغ بالکهای بعدی می رود‪.‬‬
‫‪ -2‬مستقیم‬
‫برای دستیابی مستقیم به بالک ‪ i‬فایل‪ ،‬کافی است که به بالک ‪ b+i‬دستیابی صورت زیرد‪( .‬با این فررض‬
‫که فایل از بالک ‪ b‬دیسک آغاز شده باشد‪).‬‬
‫مثال‬
‫فایلی دارای ‪ 5‬بلوک از شماره ‪ 1‬تا ‪ 5‬می باشد‪ .‬می خواهیم بلوک شماره ‪ 4‬را حذف کنیم‪ .‬تعرداد کرل نقرل و‬
‫انتقال دیسک در سه حالت تخصیص دیسک به فایل را مشخص کنید‪( .‬در ابتدا فایل باز است‪).‬‬
‫حل‪ :‬الف‪ -‬پیوسته‪ :‬ون همه بلوک های فایل به صورت پشت سر هم قرار دارند‪ ،‬بلوک ‪ 5‬خوانده شده و بر‬
‫روی بلوک ‪ 4‬نوشته می شود‪ .‬بنابراین به ‪ 2‬دسترسی دیسک نیاز است‪.‬‬
‫و‪ -‬پیوندی‪ :‬ون هر بلوک فایل حاوی اشاره زری است که آدرس بلوک بعردی را مشرخص مری کنرد‪ ،‬از‬
‫بلوک ‪ 1‬تا ‪ 4‬خوانده تا آدرس بلوک ‪ 5‬را به دست آوریم‪ .‬سپس این آدرس را جرایگیین آدرس بلروک ‪ 3‬مری‬
‫کنیم‪ .‬بنابراین به ‪ 5‬دسترسی دیسک نیاز است‪.‬‬
‫ج‪ -‬شاخصی(اندیسی)‪ :‬ون آدرس همه بلوک ها در یک جدول شاخص بر روی دیسک ذخیره شده‪ ،‬بلوک‬
‫حاوی اندیس ها را خوانده و آدرس بلوک ‪ 4‬را حذف کرده و بعد از به روز رسانی‪ ،‬بر روی دیسک باز نویسری‬
‫می کنیم‪ .‬بنابراین به ‪ 2‬دسترسی دیسک نیاز دارد‪.‬‬
‫سطوح در یک حافظه سه سطحی‬

‫سطوح در یک حافظه سه سطحی ع ارتند از‪:‬‬
‫‪ -1‬دیسک‬
‫‪ -2‬حافظه بیرگ (وسیع ولی آهسته)‬
‫‪ -3‬حافظه کو ک (سریع ولی با زنجایش محدود)‬
‫مثال‬
‫ازر اندازه صفحه حافظه بیرگ ‪ 4‬کیلو بایت و اندازه صفحه حافظه کو ک ‪ 1‬کیلو بایت باشد و زمران انتقرال‬
‫یک کیلو بایت برابر‪ 0.5‬میلی ثانیه باشد‪ ،‬آنگاه‪:‬‬
‫الف‪ -‬زمان انتقال ‪ 4‬صفحه یک کیلو بایتی متوالی از دیسک به حافظه کو ک ند میلی ثانیه است؟‬
‫( هار انتقال از حافظه بیرگ به حافظه کو ک )‪ (+‬یک انتقال از دیسک به حافظه بیرگ )=‬
‫‪ (5  2)  (4  0.5)  9ms‬‬
‫و‪ -‬ازر مستقیما از دیسک به حافظه کو ک منتقل می کردیم و با توجه به اینکه اندازه صرفحه بایرد یرک‬
‫کیلو بایت باشد‪ ،‬زمان مورد نیاز ند میلی ثانیه خواهد بود؟(زمان درنگ دورانی= ‪ 5‬میلی ثانیه)‬
‫‪4  (5  0.5)  22ms‬‬
softsara.ir
‫(مهندسی کامپوتر‪ -‬آزاد ‪)90‬‬

‫‪ -1‬دیسکی با سرعت رخش ‪ 12000‬دور در دقیقه و متوسط زمان جستجوی ‪ 8‬میلی ثانیه را در نظر بگیرید‪ .‬در هرر شریار‬
‫‪ 256‬سکتور و در هر سکتور ‪ 512‬بایت وجود دارد‪ .‬فایلی بره انردازه ‪ 1‬مگرا بایرت برر روی شریارها و سرکتورهای پراکنرده و‬
‫تصادفی ذخیره شده است‪ .‬کل زمان دسترسی به این فایل ند ثانیه است؟‬
‫‪55 )4‬‬ ‫‪50 )3‬‬ ‫‪68 )2‬‬ ‫‪21.5 )1‬‬

‫زمان میانگین تاخیر رخشی )‪: (r‬‬
‫‪60000‬‬ ‫‪60000‬‬
‫‪2r ‬‬ ‫‪ 2r ‬‬ ‫‪ r  2.5m sec‬‬
‫‪RPM‬‬ ‫‪12000‬‬
‫تعداد سکتورهای مورد نیاز برای ذخیره فایل‪:‬‬

‫‪1MB‬‬
‫‪ 2048‬‬
‫‪512‬‬
‫زمان خواندن یک سکتور‪( :‬زمان خواندن یک شیار)‪ (2r‬تقسیم بر تعداد سکتور در هر شیار)‬
‫‪5‬‬
‫‪ 0.02m sec‬‬
‫‪256‬‬
‫در نهایت زمان خواندن یک فایل با ‪ n‬سکتور به صورت تصادفی برابر است با‪:‬‬
‫‪2048 (8  2.5  0.02)  21.5 sec‬‬

‫‪ -2‬یک دیسک را در نظر بگیرید که شامل ‪ 100‬سیلندر است(‪ 0‬تا ‪ . )99‬زمان الزم برای ع ور هد از یک سیلندر به سریلندر‬
‫مجاور یک واحد زمانی است‪ .‬در زمان صفر هد بر روی سیلندر صفر است و درخواستی از زذشته وجود ندارد‪ .‬شش درخواست‬
‫در زمان های مختلف مطابا جدول زیر وارد می شوند‪.‬‬
‫‪90‬‬ ‫‪80‬‬ ‫‪70‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪0‬‬ ‫زمان ورود درخواست‬
‫‪17‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪68‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪75‬‬ ‫‪21‬‬ ‫سیلندر درخواست شده‬
‫در زمان حرکت هد به سمت یک سیلندر‪ ،‬ورود درخواست جدید تاثیری بر حرکت ندارد‪ .‬ترتیب اجرای درخواسرت هرا بررای‬
‫الگوریتم ‪(SCAN‬آسانسور) یست؟‬
‫‪68 2 17 16 75 21 0 )2‬‬ ‫‪68 17 2 16 75 21 0 )1‬‬
‫‪17 2 16 68 75 21 0 )4‬‬ ‫‪17 2 68 16 75‬‬ ‫‪21 0 )3‬‬
‫نحوه پاسخ به درخواست ها برابر است با‪:‬‬
‫‪0  21  75  68  16  2  17‬‬
‫در لحظه صفر هد بر روی سیلندر صفر قرار دارد و تنها درخواست موجود در این لحظره‪ ،‬درخواسرت بررای سریلندر ‪ 21‬مری‬
‫باشد‪ .‬بنابراین هد از سیلندر ‪ 0‬به سمت سیلندر ‪ 21‬می رود‪ .‬در ثانیه ‪ ،21‬درخواست بررای سریلندر‪75‬و‪ 16‬رسریده‪ ،‬کره برر‬
‫ط ا الگوریتم ‪ ، scan‬هد به سمت سیلندر ‪ 75‬می رود(حرکت به سمت باالی سیلندر ‪ .)21‬زمانی که هد برر روی سریلندر‬
‫‪ 75‬قرار دارد‪ ،‬درخواست برای سیلندرهای ‪ 68‬و ‪ 16‬وجرود دارد کره برر ط را الگروریتم ‪ ، scan‬هرد بره سریلندر ‪ 68‬مری‬
‫رود(نیدیکترین سیلندر به ‪ .)75‬سپس به سیلندر ‪ 16‬می رود‪ .‬زمانی که بر روی سیلندر ‪ 16‬قرار دارد‪ ،‬درخواست سیلندر ‪17‬‬
‫نرسیده است‪ ،‬بنابراین هد به سیلندر ‪ 2‬می رود‪ .‬در نهایت هد به سیلندر ‪ 17‬می رود‪.‬‬

‫‪ -3‬به نظر شما کدام الگوریتم زمان ندی دیسک سخت‪ ،‬کارایی یک ‪ RAM Disk‬را بهینه تر می کند؟‬
‫‪ )2‬تمام الگوریتم ها منجر به کارایی یکسانی می شوند‪.‬‬ ‫‪FIFO )1‬‬
‫‪SSTF )4‬‬ ‫‪Elevator/SCAN )3‬‬
‫در ‪ RAM Disk‬که از ‪ RAM‬برای ش یه سازی دیسک استفاده می شود‪ ،‬به علت نداشتن حرکت مکانیکی‪ ،‬زمان جستجو‬
‫صفر است و بهینه تر کردن کارایی بی معنی است‪.‬‬
‫دستهبندی موضوعی آموزشهای فرادرس‪ ،‬در ادامه آمده است‪:‬‬
‫مهندسی برق الکترونیک و‬ ‫هوش مصنوعی و یادگیری‬ ‫آموزش های دانشگاهی و‬ ‫برنامه نویسی –‬
‫روباتیک – کلیک (‪)+‬‬ ‫ماشین – کلیک (‪)+‬‬ ‫تخصصی – کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬
‫نرم افزارهای تخصصی –‬ ‫مهارت های دانشگاهی –‬ ‫مباحث مشترک –‬ ‫دروس دانشگاهی –‬
‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬
‫آموزش های عمومی –‬ ‫طراحی و توسعه وب –‬ ‫نرم افزارهای عمومی –‬ ‫مهندسی نرم افزار – کلیک‬
‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫کلیک (‪)+‬‬ ‫(‪)+‬‬
‫منبع مطالعاتی تکمیلی مرتبط با این کتاب‬
‫آموزش سیستمهای عامل‬

‫سیستم عامل یا سامانه عامل (‪ )Operating System‬بدون‬
‫شک مهمترین نرمافیار در کامپیوتر است‪ .‬سیستم عامل‬
‫اولین نرمافیاری است که پس از روشن کردن کامپیوتر‬
‫مشاهده میشود و همچنین آخرین نرمافیاری خواهد بود که‬
‫ق ل از خامود کردن کامپیوتر مشاهده میشود‪ .‬سیستم‬
‫عامل نرمافیاری است که مدیریت برنامهها را به عهده زرفته‬
‫و با کنترل‪ ،‬مدیریت و سازماندهی منابع سختافیاری امکان‬
‫استفاده بهینه و هدفمند آنها را فراهم کرده و بستری را‬
‫برای اجرای نرمافیارهای کاربردی فراهم میکند‪.‬‬
‫آموزد سیستم عامل‪ ،‬توسط مهندس فرشید شیرافکن‪،‬‬
‫یکی از بهترین مدرسین مسلط به این م احث‪ ،‬ارائه شده‬
‫است‪.‬‬
‫مدرس‪ :‬مهندس فرشید شیر افکن‬
‫مدت زمان‪ 11 :‬ساعت‬
‫‪faradars.org /fvsft103‬‬ ‫جهت مشاهده آموزش ویدئویی این آموزش – کلیک کنید‬

Operating System Concepts Book

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Operating System Concepts Book

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫سیستم عامل‬

‫مؤلف ‪ :‬فرشید شیرافکن‬

‫ناشر‪ :‬سازمان علمی آموزش فرادرس‬

‫بزرگترین پلتفرم آموزش آنالین ایران‬

‫روح پاک پدرم‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫سازمان علمی آموزش فرادرس‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫منبع مطالعاتی تکمیلی مرتبط با این کتاب‬

‫آموزش سیستمهای عامل‬

‫مدت زمان‪ 11 :‬ساعت‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫کتب رایگان دیگر از این مجموعه آموزشی‬

‫‪ .1‬آموزش برنامه نویسی ‪ - C++‬کلیک کنید (‪)+‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫دستهبندی موضوعی آموزشهای فرادرس‪ ،‬در ادامه آمده است‪:‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪......................................................................................................................................‬‬ ‫‪ :‬فرآیند‬ ‫‪2‬‬ ‫فصل‬

‫فرایند و حاالت آن‬

‫پردازنده‪......................................................................................................................................‬‬ ‫‪ :‬زمان بندی‬ ‫فصل ‪3‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫سازی‪......................................................‬‬ ‫‪ :‬همروندی‪ :‬انحصار متقابل و همگام‬ ‫فصل ‪4‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪...................................................................................................................................‬‬ ‫‪ :‬بن بست‬ ‫فصل ‪5‬‬

‫حافظه‪.................................................................................‬‬ ‫‪ :‬مدیریت‬ ‫فصل ‪6‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫الگوریتم فرکانس نقص صفحه )‪(PFF‬‬

‫تناقض بلیدی (‪)Belady's anomaly‬‬

‫مقایسه روشهای مدیریت حافظه‬

‫‪......................................................................................‬‬ ‫‪ :‬مدیریت ‪ I/O‬و دیسک‬ ‫فصل ‪7‬‬

‫روشهای تخصیص فضای دیسک به فایل‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫حالتهای اجرای پردازنده‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫فراخوانی های سیستم )‪(System Calls‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫کند و کاربر جیئیات آن را نمی بیند‪.‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫سلسله مراتب حافظه‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫روشهای انتقال ورودی‪/‬خروجی‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫برنامه سازی شده (سرکشی)‬ ‫‪I/O -1‬‬

‫‪ I/O -2‬مبتنی بر وقفه‬

‫‪ -3‬دسترسی مستقیم به حافظه)‪(DMA‬‬

‫رود دوم کارامدتر از رود اول است‪.‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫نگاهی کلی به سیستم عامل‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫جایگاه سیستم عامل‬

‫سخت افیار‪ ،‬پایین ترین سطح است که شامل سه قسمت است‪:‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫سیستم عامل در زمینه های زیر خدمات خود را ارائه می دهد‪:‬‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫مولفه های سیستم عامل‬

‫مدیریت بافرها‪ ،‬تخصیص کانالهای ‪ I/O‬و دستگاهها به فرایندها‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬

‫تاریخچه سیستم های عامل‬

‫‪http://faradars.org/computer-engineering-exam‬‬ ‫دانلود رایگان مجموعه کتب ارشد کامپیوتر‬