Απαρέμφατο

1. Εισαγωγή στο Απαρέμφατο

α. πράσινα άλογα ή πράσσειν

άλ(λ)ογα:
Μια έκφραση χιλιοειπωμένη, η οποία
όμως διχάζει για το ποιος είναι ο
σωστός και ποιος ο λάθος τρόπος
έκφρασής της. Μερικοί υποστηρίζουν
ότι προέρχεται από το ρήμα «πράττει»
(<πράττω = κάνω) και το επίρρημα
«άλογα» (=χωρίς λογική), ενώ μερικοί
άλλοι, πιστεύουν, ότι η παραπάνω
ερμηνεία δίνεται λανθασμένα και πως
το σωστό είναι όντως «πράσινα άλογα».
Στην τελευταία περίπτωση, αλλάζει και
η ερμηνεία, καθώς δεν σημαίνει την παράλογη πράξη αλλά κάτι το ανέφικτο.

β. αἰέν
ἀριστεύειν ὑπείροχον ἔμμεναι
(εἶναι) ἄλλων:
Πάντα να αριστεύεις και να είσαι
ανώτερος των άλλων (Ομήρου Ιλ. Ζ 208)

γ. τό λακωνίζειν ἐστί φιλοσοφεῖν

(ο λακωνισμός / το να μιλάμε με λίγα λόγια είναι
φιλοσοφία)
2. Απαρέμφατο Αρχαίας Ελληνικής - Κλίση
ΧΡΟΝΟΙ:
ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ – ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ – ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ – ΑΟΡΙΣΤΟΣ
ΦΩΝΕΣ: ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ – ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ
ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ: Φωνηεντόληκτα –
Ουρανικόληκτα (κ, γ, χ, ττ/σσ) – Χειλικόκληκτα (π, β, φ, πτ) – Οδοντικόληκτα (τ, δ, θ).

ΕΝΕΡΚΗΤΙΚΗ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΦΩΝΗ

ΠΡΟΣΩΠΑ ΦΩΝΗ ΟΡΙΣΤΙΚΗ ΕΙΜΙ
ΟΡΙΣΤΙΚΗ
ίμενοςπαρακε οςαόριστ ταςμέλλον ταςενεστώ

α΄ ἐγώ
β΄ σύ
λύ-ειν λύ-εσθαι εἶναι
γ΄ οὗτος-αὕτη- τοῦτο - πράττ-ειν - πράττ-εσθαι
α΄ ἡμεῖς
β΄ ὑμεῖς
- γράφ-ειν - γράφ-εσθαι
γ΄ οὗτοι-αὗται-ταῦτα - πείθ-ειν - πείθ-εσθαι
α΄ ἐγώ
β΄ σύ
λύ-σ-ειν λύ-σ-εσθαι ἔσεσθαι
γ΄ οὗτος-αὕτη- τοῦτο - πρά-ξ-ειν - πρά-ξ-εσθαι
α΄ ἡμεῖς
β΄ ὑμεῖς
- γρά-ψ-ειν - γρά-ψ-εσθαι
γ΄ οὗτοι-αὗται-ταῦτα - πεί-σ-ειν - πεί-σ-εσθαι
α΄ ἐγώ
β΄ σύ
λύ-σ-αι λύ-σ-ασθαι γενέσθαι
γ΄ οὗτος-αὕτη- τοῦτο - πρᾶ-ξ-αι - πρά-ξ-ασθαι
α΄ ἡμεῖς
β΄ ὑμεῖς
- γρά-ψ-αι - γρά-ψ-ασθαι
γ΄ οὗτοι-αὗται-ταῦτα - πεῖ-σ-αι - πεί-σ-ασθαι
α΄ ἐγώ
β΄ σύ
λε-λυ-κ-έναι λε-λῦ-σθαι γεγονέναι
γ΄ οὗτος-αὕτη- τοῦτο - πε-πραχ-έναι - πε-πρᾶχ-θαι γεγενῆσθ
α΄ ἡμεῖς
β΄ ὑμεῖς
- γε-γραφ-έναι - γε-γρά-φθαι αι
γ΄ οὗτοι-αὗται-ταῦτα - πε-πεικ-έναι - πε-πεῖ-σθαι

Το απαρέμφατο, όπως φαίνεται από τον πίνακα, ανήκει στο ρήμα, έχει δηλαδή τα
χαρακτηριστικά του ρήματος. Ταυτόχρονα όμως βλέπουμε ότι δεν κλίνεται όπως το
ρήμα, αλλά παραμένει άκλιτο. Αυτή η ιδιομορφία του απαρεμφάτου το κάνει να έχει
διπλή φύση. Είναι δηλαδή από τη μία ΡΗΜΑ και συντάσσεται
όπως το ρήμα ( παίρνει υποκείμενο, αντικείμενο
κλπ.). Είναι όμως από την άλλη και
ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ, συνtάσσεται δηλαδή όπως
ένα ουσιαστικό (γίνεται το ίδιο υποκείμενο ή
άντικείμενο κλπ.)
3. Το ειδικό και τελικό απαρέμφατο
Από την παραπάνω άσκηση μπορούν να γίνουν δύο παρατηρήσεις που αφορούν στα
αρχαιοελληνικά απαρέμφατα:

1. Το απαρέμφατο της Αρχαίας Ελληνικής είναι μια πιο συμπυκνωμένη έκφραση,

ενώ η νεοελληνική μετάφραση είναι πιο αναλυτική έκφραση (σύνδεσμος + ρήμα).

2. Το απαρέμφατο στα Νέα Ελληνικά μπορεί να μεταφραστεί είτε με να+ρήμα είτε με

ότι+ρήμα. Το πρώτο λέγεται Τελικό Απαρέμφατο (τέλος = σκοπός), γιατί δηλώνει
σκοπό, επιθυμία, θέληση κλπ., ενώ το δεύτερο λέγεται Ειδικό Απαρέμφατο και
συντάσσεται με λεκτικά, γνωστικά, αισθητικά ρήματα κλπ. ρήματα και στα Νέα
Ελληνικά μεταφράζεται με ειδική πρόταση.

ΤΕΛΙΚΟ ΕΙΔΙΚΟ

να + ρήμα ότι +
ρήμα

4. Η συντακτική λειτουργία του απαρεμφάτου

ΤΕΛΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
ΤΕΛΙΚΟ απαρέμφατο ως ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ δέχονται τα εξής ρήματα:
Τα ΑΠΡΟΣΩΠΑ ΡΗΜΑΤΑ δοκεῖ = φαίνεται καλό, πρέπει, εἵμαρται = είναι πεπρωπένο, ἔνεστι
= είναι δυνατό, συμβαίνει, ἐνδέχεται, πάρεστι = είναι δυνατό, είναι στην εξουσία, ἐγχωρεῖ =
είναι δυνατό, ἔστι = είναι δυνατό, προσήκει = αρμόζει, εἵμαρτο = ήταν πεπρωμένο, ἔξεστι =
είναι δυνατό, επιτρέπεται, χρὴ = είναι ανάγκη, δεῖ = πρέπει, μέλει = υπάρχει φροντίδα.
Οι ΑΠΡΟΣΩΠΕΣ ΕΚΦΡΑΣΕΙΣ: ἀνάκγη ἐστί = είναι ανάγκη, ἀναγκαίω ἔχει = είναι αναγκαίο,
ἀδύνατόν ἐστιν = είναι αδύνατο, χρεών ἐστι = είναι αναγκαίο, επιβεβλημένο, εὐ ἔχει = καλώς
έχει, δυνατόν ἐστιν = είναι δυνατό, εἰκός ἐστιν = είναι φυσικό, επόμενο, οἷον τ' ἐστιν = είναι
δυνατό, καιρός ἐστι = είναι ευκαιρία, καλῶς ἔχει = έχει καλώς, ἄξιόν ἐστιν = αξίζει, ὥρα ἐστίν =
είναι κατάλληλος χρόνος, ῥᾳδίως ἔχει = είναι εύκολο.
ΤΕΛΙΚΟ απαρέμφατο ως ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ δέχονται τα εξής ρήματα:
Τα βουλητικά ή εφετικά, δηλαδή όσα σημαίνουν επιθυμία: βούλομαι, ἐπιθυμῶ, εὔχομαι,
ἀξιῶ, προθυμοῦμαι, δέομαι, ἐθέλω και θέλω, ἐφίεμαι = επιθυμώ, ὀρέγομαι, γλίχομαι,
προαιροῦμαι, ζητῶ, ποθῶ, σπεύδω, ἱκετεύω, ὀκνῶ, εὐλαβοῦμαι, φοβοῦμαι
Τα κελευστικά ή προτρεπτικά: κελεύω, λέγω = διατάζω, συμβουλεύω, προτρέπω, παραινώ,
πείθω = προσπαθώ να πείσω, κηρύττω
Τα κωλυτικά ή απαγορευτικά και τα αντίθετά τους: ἀπαγορεύω, κωλύω, ἐῶ = αφήνω,
επιτρέπω
Τα δυνητικά ή αποπειρατικά και παρόμοια: δύναμαι, ἔχω = δύναμαι, μανθάνω, εἴωθα,
ἐθίζω, ἐπίσταμαι = γνωρίζω ή είμαι ικανός να..., οἶδα = γνωρίζω ή είμαι ικανός να..., πέφυκα,
ποιῶ = γίνομαι αιτία να..., καθίστημι, διαπράττομαι, κατεργάζομαι, κατασκευάζω, πειρῶμαι
Όσα σημαίνουν αποφασίζω ή διανοούμαι να...: βουλεύομαι = σκέπτομαι, γιγνώσκω =
αποφασίζω, κρίνω, ἐπιβουλεύω = σκέφτομαι να βλάψω, ἐννοῶ, μελετῶ = φροντίζω να...,
ψηφίζομαι = αποφασίζω
ΕΙΔΙΚΟ ΑΠΑΡΕΜΦΑΤΟ
ΕΙΔΙΚΟ απαρέμφατο ως ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ δέχονται τα απρόσωπα ρήματα: ἀγγέλλεται, ᾄδεται,
δοκεῖ, θρυλεῖται, λέγεται, νομίζεται, ὁμολογεῖται κ.τ.λ.
ΕΙΔΙΚΟ απαρέμφατο ως ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ δέχονται τα εξής ρήματα:
Τα λεκτικά και όσα σημαίνουν γενικά πληροφορούμαι: λέγω, φημί, ὁμολογῶ, ἀκούω,
ἀρνοῦμαι, ἐγγυῶμαι, πυνθάνομαι.
Τα δοξαστικά και όσα φανερώνουν γνώμη ή κρίση: δοκῶ, ἡγοῦμαι, νομίζω, λογίζομαι, οἴομαι
και οἶμαι, ὑπολαμβάνω, εἰκάζω, κρίνω
Όσα φανερώνουν υποψία: ὑποπτεύω, ὑποτοπῶ = υποψιάζομαι

5. Ταυτοπροσωπία – Ετεροπροσωπία
Μία τρίτη παρατήρηση αφορά στο ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ του απαρεμφάτου. Το
απαρέμφατο, επειδή είναι άκλιτο (βλ. τον Πίνακα στην ενότητα 1) δεν μπορεί να
δείξει το πρόσωπο που δρά (δηλαδή το υποκείμενό του). Επομένως αυτό πρέπει να
δηλωθεί με διαφορετικό τρόπο. Υπάρχουν λοιπόν δύο περιπτώσεις: Μπορεί το
απαρέμφατο να έχει το ίδιο υποκείμενο με το ρήμα (σε πτώση ονομαστική)
ΤΑΥΤΟΠΡΟΣΩΠΙΑ ή να έχει διαφορετικό υποκείμενο από το ρήμα (σε πτώση
αιτιατική) ΕΤΕΡΟΠΡΟΣΩΠΙΑ.
π.χ. Σωκράτης βούλεται ἐλθεῖν. Σωκράτης βούλεται σὲ ἐλθεῖν.

Και στα νέα ελληνικά:

1. (Αυτός) θέλει να πάει στο πανεπιστήμιο.

Ο μπαμπάς του θέλει να πάει (αυτός) στο πανεπιστήμιο.

2. (Αυτή) θέλει να πάει για ύπνο.

(Αυτή) θέλει το μωρό να πάει για ύπνο.

3. (Εγώ) θέλω να πιάσω μερικές γαρίδες.

(Εγώ) θέλω (εσύ) να πιάσεις μερικές γαρίδες.
Στις παρακάτω εικόνες σκεφτείτε τι θα μπορούσε να γίνει στα Αρχαία Ελληνικά
Απαρέμφατο.

Προτιμώ να Νομίζω ότι θέλεις

βλέπω καβγάδες.
τηλεόραση. Νομίζεις ότι θέλω
διαμάχες;
Εγώ νομίζω ότι εσύ
θέλεις καβγάδες.

6. Έναρθρο απαρέμφατο
Το έναρθρο απαρέμφατο ισοδυναμεί με ουσιαστικό: π.χ. το λακωνίζειν = ο λακωνισμός = το
να μιλάμε με λίγια λόγια.