Denis Lamboley

refleksologia
dla każdego
 Spis treści
Ostrzeżenie
Informacje i porady zawarte w tej książce nie mogą w żadnym
wypadku być podstawą do prób samodzielnego diagnozowania
i leczenia chorób. Nie mogą zastąpić porady, badania i leczenia
przez wykwalifikowanego lekarza. Nie zwalniają od konieczności
odbycia konsultacji medycznej. W żadnym wypadku nie należy Wprowadzenie
samodzielnie przerywać lub zmieniać dotychczasowego sposobu
leczenia, zaleconego przez lekarza. Ani autor, ani wydawca
Mapy refleksów na stopach 17
nie ponoszą odpowiedzialności za niewłaściwe zastosowanie
metod leczniczych, opisanych w tej książce.
Wprowadzenie do zabiegu refleksologii 36

Leczenie różnych dolegliwości 57

Wprowadzenie
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
PODSTAWY OGÓLNE
W ostatnim dziesięcioleciu znacz-
nie wzrosło zainteresowanie medy-
cyną niekonwencjonalną i natural-
nymi sposobami terapii. Obecnie
takie metody jak akupunktura, ho-
meopatia czy osteopatia są po-
wszechnie znane. Dzięki zaintere-
sowaniu mediów, w wielu krajach
także refleksologia staje się coraz
bardziej popularna.
Refleksologia jest naturalną metodą tera-
pii, opierającą się na pobudzaniu ściśle
określonych punktów na dłoniach i sto-
pach, zwanych refleksami, które są połą-
czone z odpowiednimi częściami ciała.
Metoda ta jest bardzo stara, podobnie jak
akupunktura, wywodząca się z tradycyjnej
medycyny Wschodu. Pozwala się odprę-
żyć i przywrócić naturalną harmonię mię-
dzy ciałem i duchem.
Dla refleksologa stopy i dłonie są od-
zwierciedleniem stanu zdrowia. Chińczy-
cy twierdzą, że „uśmiech pochodzi ze
stóp", a więc zdrowa stopa jest świadec-
twem dobrej kondycji organizmu.
Refleksologia jest metodą niezwykle pro-
stą, skuteczną, łatwą do opanowania
i stosowania przez każdego. Nie wyma-
ga żadnych specjalnych przyrządów
i przygotowań.
Większość lekarzy zajmujących się medy-
cyną niekonwencjonalną uważa, że orga-
nizm człowieka tworzy całość. Podejście
to jest zupełnie inne od tego, jakie prezen-
tuje medycyna konwencjonalna, często je-
dynie lecząc - wyrwane z całościowego
kontekstu i środowiska, w jakim żyje pa-
cjent - objawy. Dla refleksologa właśnie
objawy, pozornie niemające związku
z głównym schorzeniem, mogą mieć na to
schorzenie wpływ i zmieniać przebieg
choroby. Medycyna niekonwencjonalna
postrzega organizm pacjenta jako system
„otwarty", będący w ciągłym kontakcie ze
środowiskiem zewnętrznym.
Dla pacjenta płyną z tej terapii także inne
korzyści. Seans refleksoterapii trwa oko-
ło godziny, a standardowa wizyta u leka-
rza około kwadransa. Terapeuta ma więc
wystarczająco dużo czasu, aby dokładnie
wysłuchać pacjenta.
Medycyna konwencjonalna pozostaje cią-
gle niezastąpiona, jednak wiele osób szu-
ka naturalnych metod leczenia. Często
jest to spowodowane nieufnością do le-
ków, a zwłaszcza skutków ubocznych,
które mogą powodować.
Większość lekarzy ma, niestety, niewiel-
ką wiedzę na temat metod terapii nie-
konwencjonalnej, a zwłaszcza reflek-
sologii. Wynika to z jednej strony ze
sceptycznego podejścia środowiska me-
dycznego do takich metod terapii, a tak-
że z braku rzetelnych badań, potwierdza-
jących ich skuteczność.
W ciągu ostatnich lat można jednak za-
uważyć pewne zmiany na lepsze. Po-
wstaje coraz więcej poradni medycyny
niekonwencjonalnej. Lekarze także za-
czynają się interesować tymi metodami
leczenia i kierować pacjentów na kon-
sultacje do specjalistów medycyny nie-
konwencjonalnej (akupunktura, home-
opatia, osteopatia).
Książka ta jest przeznaczona dla osób,
które chciałyby, poprzez masaż refleksów
na dłoniach i stopach, poprawić swoje
zdrowie i samopoczucie, złagodzić wie-
le dolegliwości, zwłaszcza ból, a także
wyeliminować napięcie i stres.
CO TO JEST REFLEKSOLOGIA
Refleksologia jest wspomagają-
cą metodą terapii, w której, dzię-
ki uciskowi na ściśle określone
punkty, uzyskuje się efekt w odle-
głym narządzie lub części ciała.
Punkty ucisku, znajdujące się na
dłoniach i stopach, nazywa się re-
fleksami. Początki refleksologii
sięgają starożytnych kultur egip-
skiej, hinduskiej oraz chińskiej.
Przez wiele wieków, dzięki tej metodzie,
leczono wiele dolegliwości fizycznych
i psychicznych. Ta niezwykle prosta, sku-
teczna i niewymagająca szczególnej wie-
dzy medycznej terapia jest wyjątkowo
efektywna w leczeniu bólu i zaburzeń
w organizmie. Można ją z powodzeniem
stosować samemu bądź skorzystać z po-
mocy kogoś bliskiego.
WPROWADZENIE
Należy jednak pamiętać, że metoda ta
nie zastąpi tradycyjnej diagnostyki i le-
czenia. Rolą refleksologii nie jest diagno-
zowanie chorób. To należy pozostawić
lekarzom. Dzięki niej można jednak
znacznie poprawić samopoczucie, a tak-
że zlikwidować wiele przykrych dolegli-
wości, takich jak migrena, bóle pleców,
bezsenność.
Nieszkodliwa i dostosowana do każdego
wieku może dostarczyć wiele przyjem-
ności, być zabawą i zarazem nawiąza-
niem bliskiego kontaktu z drugą osobą.
TROCHĘ HISTORII
Dłonie i stopy zawsze były szczególną
częścią ciała: poddawano je masażom
i zabiegom pielęgnacyjnym, były waż-
nym elementem urody i obiektem ob-
serwacji medycznych. Lokalizowanie
punktów ucisku zawdzięczamy niewąt-
pliwie obserwacjom naszych przodków.
Kierowani naturalnym instynktem ulże-
nia w cierpieniu swoim bliskim, nie dys-
ponując żadnym skutecznym środkiem
przeciwbólowym, stopniowo odkrywa-
li rozmieszczenie punktów na dłoniach
i stopach.
Pierwsze wzmianki na temat refleksolo-
gii można znaleźć w starożytnym Egip-
cie. Na ścianach grobowca słynnego
lekarza Ankamahora sprzed 2500 lat
przed naszą erą znajdują się płaskorzeź-
by, przedstawiające terapeutów w trak-
cie leczniczego masażu dłoni i stóp.
9
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Poniżej znajduje się napis, będący z pew-
nością prośbą pacjenta poddawanego
terapii: „Nie skrzywdź mnie". Świadczy
to niewątpliwie o tym, że ten masaż jest
zabiegiem leczniczym.
W tradycyjnej medycynie hinduskiej
zwracano uwagę na wpływ energii na cia-
ło człowieka i eliminowanie pewnych do-
legliwości poprzez masaż określonych
miejsc na ciele. Ta metoda terapii, zna-
na od ponad 5 tysięcy lat, szybko zosta-
ła przeniesiona przez mnichów buddyj-
skich do Chin, a stamtąd trafiła do Japonii
i innych krajów Azji.
Lekarze w Chinach stosowali akupunktu-
rę dużo wcześniej. Polegała ona na bar-
dzo silnym ucisku kciukiem ściśle określo-
nych miejsc na stopach w celu uwolnienia
i regulacji przepływu energii.
W medycynie chińskiej badanie i masaż
stóp oraz dłoni były bardzo częstymi me-
todami diagnostyki i leczenia. Jeden ze
znanych chińskich lekarzy, Wang Wei, ży-
jący w IV wieku przed naszą erą, najpierw
wbijał pacjentom igły w określone miej-
sca na górnej części ciała, a następnie bar-
dzo silnie uciskał punkty na dłoniach i sto-
pach do czasu ustąpienia dolegliwości.
Wydaje się, że takie techniki terapeutycz-
ne, oparte na masażu stóp, znane były
wśród plemion Indian amerykańskich.
Refleksologia rozwijała się więc stopnio-
wo w różnych formach, w różnych okre-
sach i w różnych częściach świata.
10
UJĘCIE ZAGADNIENIA
PRZEZ TRADYCYJNĄ MEDYCYNĘ
CHIŃSKĄ
Tradycyjna medycyna chińska i medycy-
na współczesna różnią się całkowicie
w traktowaniu choroby i pacjenta. Medy-
cyna zachodnia dąży do klasyfikacji cho-
rób, poznania ich objawów i przebiegu,
czynników je wywołujących, aby dzięki
coraz większemu arsenałowi leków móc
z nimi skutecznie walczyć.
Efektem takiego podejścia do diagnozo-
wania i leczenia chorób jest powstanie
wielu specjalizacji i podspecjalizacji, a tak-
że ogromny postęp i sukcesy, jakie odno-
si obecnie współczesna medycyna.
Medycyna tradycyjna, a zwłaszcza chiń-
ska, traktuje organizm człowieka jako ca-
łość, która jest częścią otaczającego świa-
ta. Objawy chorobowe w takim ujęciu
są spowodowane ukrytymi i głębokimi
zaburzeniami przepływu energii. W ta-
kim wypadku najważniejszą rzeczą jest
przede wszystkim zapobieganie zachoro-
waniu i stymulowanie czynników sprzy-
jających zdrowiu.
Medycyna tradycyjna stara się regulować
przepływ energii w organizmie, zanim
człowiek zachoruje. Połączenie diety,
masażu, gimnastyki, fitoterapii daje naj-
lepszy efekt. Jeśli jednak choroba się
rozwinie, w trakcie leczenia usuwa się
jej objawy, nie przestając jednak trakto-
wać organizmu jako całości.
Refleksologia jest jedną z gałęzi trady-
cyjnej medycyny chińskiej. Wykorzystu-
je, podobnie jak akupunktura, podejście
holistyczne, czyli całościowe, kładąc jed-
nakowy nacisk na leczenie, jak i zapo-
bieganie chorobom.
Energia
Dla lekarzy chińskich organizm człowie-
ka jest źródłem informacji i energii. Ener-
gia krąży w ciele człowieka w ściśle
określony sposób, w sieci kanałów ener-
getycznych, zwanych południkami lub
meridianami. W odróżnieniu od naczyń
krwionośnych, kanały energetyczne są
niewidzialne. Krążąca w nich życiowa
energia zwana jest „Qi" lub „Chi". Każdy
z meridianów zawiera określoną liczbę
punktów, poprzez które można wpływać
na organy wewnętrzne i regulować zabu-
rzenia przepływu energii. Przy obecnym
stanie wiedzy nie można wprawdzie na-
ukowo udowodnić istnienia meridian
i odpowiednich na nich punktów, istnie-
je jednak wiele prac, potwierdzających
skuteczność leczenia akupunkturą.
Stopy, dłonie oraz uszy mają dużo re-
fleksów, dzięki którym można wpływać
na odległe organy, pobudzając je meto-
dą aurikuloterapii, czyli oddziałując na
aktywne biologicznie strefy ucha (ma-
saż ucha).
W poszukiwaniu równowagi
i harmonii
W medycynie chińskiej duże znaczenie
przywiązuje się do równowagi i harmonii
WPROWADZENIE
w organizmie. Każde jej zaburzenie czy
zachwianie może prowadzić do choroby,
czasem śmierci. Prawidłowe krążenie
energii „Qi" w organizmie wzmacnia go,
chroni przed chorobą i szkodliwymi czyn-
nikami zewnętrznymi. Energia ta składa
się z dwóch przeciwstawnych sił: żeńskiej
Yin i męskiego Yang. Yin to księżyc, Yang
słońce. Nadmiar lub niedobór jednej
z tych energii może być szkodliwy dla
zdrowia. Właśnie z tego powodu medy-
cyna chińska poszukuje równowagi mię-
dzy energią górnej i dolnej, prawej i le-
wej strony ciała, a także pomiędzy jego
przodem i tyłem. Stymulacja określonych
punktów podczas zabiegu akupunktury
lub refleksologii pozwala znieść blokady
i napięcia, które wpływają na krążenie
energii życiowej, i zdynamizować „Qi"
w przypadkach jej niedoboru.
Jedność ciała i ducha
W ciągu stuleci medycyna zachodnia od-
dzieliła ciało od ducha. Problemy cielesne
są domeną lekarzy różnych specjalności,
a problemy ducha psychiatrów, psycho-
terapeutów, psychoanalityków. Niedaw-
no rozwinęła się nowa gałąź nauki, bada-
jąca interakcje między ciałem a psychiką,
zwana psychoneuroimmunologią. Dzię-
ki tym badaniom wykazano olbrzymi
wpływ, jaki wywierają stany emocjonalne
człowieka na ogólny stan zdrowia.
Dzisiaj wiemy, że depresja czy napady zło-
ści zwiększają ryzyko chorób układu krą-
żenia. Utrata kogoś bliskiego lub rozstanie
sprzyjają rozwojowi choroby nowotwo-
rowej, w szczególności raka piersi u ko-
biet. Z drugiej strony chory, otoczony
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
przez kochającą rodzinę i przyjaciół, ma
większe szansę na szybki powrót do zdro-
wia. Śmiech zwiększa siły obronne orga-
nizmu, a równowaga emocjonalna sprzy-
ja zdrowiu psychicznemu.
Lekarzom medycyny niekonwencjonal-
nej, a w szczególności refleks o logom, ta
wiedza nie była potrzebna. Dla nich cia-
ło i duch już od tysięcy lat stanowiły jed-
ność. Masaż refleksów znajdujących się
na powierzchni skóry zapewnia harmo-
nię, reguluje pracę narządów wewnętrz-
nych i pozwala osiągnąć stan pełnego
odprężenia, co z kolei sprzyja zdrowiu
i koryguje występujące zaburzenia.
Większość chorób cywilizacyjnych po-
woduje stres i wpływ czynników środo-
wiskowych. Refleksologia w sposób sku-
teczny i nieinwazyjny pozwala walczyć ze
szkodliwym wpływem stresu. Łagodzi
i niweluje jego objawy, jest znakomitym
sposobem na poprawę samopoczucia.
Ucisk określonych punktów na sto-
pach reguluje oddech, pobudza sys-
tem immunologiczny i hormonalny,
poprawia krążenie krwi i zmniejsza na-
pięcie mięśni.
W tradycyjnej medycynie chińskiej na-
rządy wewnętrzne są także miejscem
emocji i uczuć. Złość reaguje z meridia-
ną wątroby, strach - z meridianą nerek,
smutek - płuc, niepokój - śledziony,
a nadmierne uciechy - z meridianą ser-
ca. Pobudzanie odpowiednich punktów
energetycznych pozwala więc wpływać
na nastroje, przywrócić równowagę
energetyczną i psychiczną.
12
UJĘCIE ZAGADNIENIA
PRZEZ MEDYCYNĘ ZACHODNIĄ
Refleksologia, jaką znamy dzisiaj na Za-
chodzie, pochodzi z badań nad tzw.
terapią stref lub „strefami terapii".
Pierwsze doniesienia na temat „terapii
stref" zostały opublikowane w I 582 ro-
ku przez dwóch lekarzy europejskich:
doktora Adamusa i doktora Atastisa.
Kolejną publikacją na ten temat była
wydana później książka doktora Bella
z Lipska.
Pionier współczesnej refleksologii:
dr William H. Fitzgerald
Największy wkład w rozwój „terapii stref"
wniósł na początku XX wieku amerykań-
ski lekarz, doktor William H. Fitzgerald.
Był on ordynatorem oddziału laryngologii
w szpitalu św. Franciszka w Hartford
w stanie Connecticut w Stanach Zjedno-
czonych. Podczas długiego pobytu w Eu-
ropie odkrył on metodę „terapii stref",
którą zaczął stosować i rozwijać po po-
wrocie do kraju. Szczególnie intrygowała
go możliwość uśmierzenia bólu po ope-
racjach nosa i gardła poprzez zastoso-
wanie ucisku ściśle określonych miejsc na
dłoni pacjenta.
Jest on także twórcą mapy, dzielącej cia-
ło człowieka na dziesięć, biegnących pio-
nowo wzdłuż ciała, stref energetycz-
nych, po pięć z każdej strony kręgosłupa.
Każda strefa rozciąga się od dużego pal-
ca stopy, biegnie przez całe ciało az do
głowy, a następnie schodzi wzdłuż ra-
mion do dłoni, dzieląc organizm na iden-
tycznej wielkości sekcje. Doktor Fitzge-
rald stosował ucisk różnych określonych
punktów na całym ciele pacjenta, prefe-
rując jednak jego dłonie i stopy.
Zasadą prowadzonej przez niego terapii
było zastosowanie silnego, stałego uci-
sku, wystarczającego do usunięcia bólu.
Ucisk, co prawda, powodował ból w in-
nym miejscu, jednak był on dla pacjenta
możliwy do zniesienia. Aby osiągnąć ten
efekt, często posługiwano się szczyp-
czykami lub bransoletkami, na przykład
w przypadku stosowania ucisku na zgię-
cia palców.
Po wielu poszukiwaniach doktor Fitzgerald
odkrył, że ucisk na poziomie palców dło-
ni i stóp jest wystarczający do zlikwidowa-
nia bólu w interesujących go częściach cia-
ła. Zauważył także, ze chorobom krtani,
nosa, gardła mogą towarzyszyć lokalne
podrażnienia lub zmiany patologiczne
w innej części ciała, lecz leżącej w tej sa-
mej strefie energetycznej.
Metody stosowane przez doktora Fit-
zgeralda podlegały krytyce ówczesnego
środowiska lekarskiego. Tymczasem on,
zamiast prowadzić dyskusje ze swoimi
adwersarzami, wolał po prostu demon-
strować skuteczność stosowanej przez
siebie terapii na pacjentach.
Inni badacze: dr Bowers i dr Riley
Spotkanie doktora Edwina F. Bowersa
z Fitzgeraldem zaowocowało wspólnymi
badaniami i publikacjami na temat lecze-
nia uciskiem poszczególnych miejsc na
ciele. Pomimo nieprzychylnej reakcji
większości środowiska medycznego, uda-
ło im się znaleźć pewną grupę osób, za-
interesowanych wynikami badań. Doktor
Riley rozwinął technikę tzw. haczyka, sto-
WPROWADZENIE
sowaną podczas zabiegu refleksologii.
Nazwa pochodzi od zgiętych jak haczyki
palców terapeuty podczas ucisku punk-
tów refleksowych.
Ważna osoba współczesnej
refleksologii: Eunice D. Ingham
Pionierką refleksologii jest również ame-
rykańska fizjoterapeutka Eunice D. In-
gham, uczennica doktora Rileya, która
rozwinęła swoją własną metodę terapii.
Jej wyniki opublikowała w książce, będą-
cej obecnie podstawowym podręcznikiem
refleksologii. Zafascynowana pozytyw-
nymi rezultatami leczenia, wprowadziła
refleksologię jako jedną z metod stosowa-
nych w fizjoterapii. Obserwowała przy-
spieszenie procesu zdrowienia u chorych
po zabiegach operacyjnych, których pod-
dano zabiegom refleksoterapii.
W 1930 roku otworzyła własne cen-
trum refleksologii, a jej gabinet szybko
stał się znany w całych Stanach Zjedno-
czonych. Eunice D. Ingham poświęciła
czterdzieści lat swojego życia na naukę
i praktykę refleksologii.
Pionier europejski: Doreen
E. Bayly
Pielęgniarka Doreen Bayly była pionier-
ką refleksologii w Wielkiej Brytanii. Uczy-
ła się razem z Eunice Ingham w Sta-
nach Zjednoczonych na początku lat 60.
XX wieku Po powrocie do Anglii bar-
dzo aktywnie propagowała refleksologię
w całej Europie, otworzyła własny gabi-
net, a potem szkołę. To dzięki niej reflek-
sologia powoli stała się znana społeczeń-
stwu i lekarzom.
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
REFLEKSOLOGIA JAKO CZĘSC
PRAKTYK ZDROWOTNYCH
Refleksologia jest częścią medycy-
ny niekonwencjonalnej. Pozwala
organizmowi osiągnąć stan równo-
wagi i harmonii, daje impuls do
zwalczania choroby. Mimo iż jest
ważnym składnikiem procesu le-
czenia, nie jest metodą leczniczą
w pełnym tego słowa rozumieniu.
Obecnie uważa się, że u podłoża około
75% nękających naszą cywilizację pro-
blemów zdrowotnych leży stres. Stan
głębokiego odprężenia podczas seansu
refleksologii odgrywa rolę zarówno
w procesie zdrowienia, jak i zapobiega-
nia chorobom. Terapia masażem jest
więc oryginalnym środkiem leczniczym,
wpływającym na ciało i emocje.
Praktykujący refleksolodzy twierdzą, że
zabieg umożliwia osiągnięcie pełnej har-
monii - fizycznej i psychicznej - organi-
zmu. Dzięki odkryciom psychoneuroim-
munologii wiemy, że negatywne myśli
i emocje wpływają na system obronny
organizmu, sprzyjając wystąpieniu wielu
chorób, w tym także psychicznych.
Zabieg refleksologii pozwala pacjento-
wi osiągnąć stan głębokiego relaksu,
uwalnia organizm z napięć, rozluźnia
mięśnie i poprawia krążenie krwi.
Refleksologia jest skuteczna w zmniejsza-
niu i eliminowaniu wielu dolegliwości.
14
Jest bezpieczna, nie wywołuje żadnych
skutków ubocznych. Można ją stosować
zarówno u małych dzieci, jak i osób
w podeszłym wieku. Sprawdza się zna-
komicie w terapii rodzinnej. Nie jest jed-
nak cudownym środkiem i trzeba zdawać
sobie sprawę z jej ograniczeń i nie rezy-
gnować z leczenia konwencjonalnego.
Refleksologia pozwala samodzielnie wpły-
wać na poprawę stanu zdrowia i samopo-
czucia. Niemniej ważne są także inne
sposoby dbania o własne zdrowie, czyli
właściwa dieta, radzenie sobie ze stre-
sem, dbanie o równowagę psychiczną
oraz pozytywne podejście do życia. Te
wszystkie elementy mają bezpośredni
wpływ na nasze samopoczucie.
CO SĄDZĄ NAUKOWCY
Wielu naukowców uważa, że obecnie nie
dysponujemy żadnymi dowodami, po-
twierdzającymi skuteczność sposobów le-
czenia stosowanych w medycynie niekon-
wencjonalnej. Nie można wobec tego
traktować ich jako pewnych metod, gdyż
nie przeprowadzono do tej pory rzetel-
nych badań naukowych, stosując jedynie
metodę tzw. podwójnie ślepej próby.
Uczestniczący w badaniu wolontariusze
są dzieleni na dwie grupy. Jedna grupa
otrzymuje badany lek, a druga placebo,
czyli środek pozbawiony właściwości
leczniczych - na tej podstawie można
porównać działanie leku lub metody lecz-
niczej. Często jednak się zdarza, że u nie-
których osób, otrzymujących placebo,
stwierdza się poprawę stanu zdrowia.
Efekt jest spowodowany tym, że badani
wierzą, że otrzymują lek.
Badanie metodą podwójnie ślepej próby
oznacza, że ani wolontariusze, ani opie-
kujący się nimi lekarze nie wiedzą, czy
przyjmują lek, czy też placebo. Ten rodzaj
badania sprawdza się w przypadku farma-
ceutyków, lecz o wiele trudniej zastoso-
wać go w leczeniu niekonwencjonalnym.
Wiadomo, że w tego rodzaju terapii psy-
chika odgrywa bardzo ważną rolę.
Pomimo problemów związanych z bada-
niem metodą podwójnie ślepej próby,
w przypadku refleksologii przeprowa-
dzono jednak sporo badań klinicznych.
Stwierdzono, ze poprawia ona krąże-
nie krwi i limfy. Badania przeprowadzo-
ne w Chinach i Stanach Zjednoczonych
wykazały, że u pacjentów poddanych
zabiegom refleksologii i jednocześnie
kontynuujących dotychczasowe lecze-
nie, poprawił się stan zdrowia, pozwala-
jący przerwać leczenie lub zmniejszyć
dawkę leków. Mimo wszystko badania te
nie są wystarczające i niewątpliwie ist-
nieje konieczność ich kontynuowania
w znacznie szerszym zakresie. Dzięki te-
mu refleksologia będzie mogła zostać
przyjęta przez środowisko medyczne.
JAK DZIAŁA REFLEKSOLOGIA
Z naukowego punktu widzenia, pobudza-
nie refleksów na powierzchni skóry po-
woduje, że komórki mózgowe wydziela-
ją naturalne substancje, tzw. endorfiny,
które uczestniczą w regulacji pracy serca,
wspomagają działanie hormonów i uak-
WPROWADZENIE
tywniają się w stanach krytycznych, takich
jak: wstrząs, duża utrata krwi, stres wywo-
łany bólem czy wstrząsem psychicznym.
Endorfiny pomagają zmniejszyć odczuwa-
nie bólu, kontrolować nastrój, emocje
i motywacje, a także napięcie mięśni, po-
prawiają krążenie krwi, limfy i energii.
Podobnie jak akupunktura, refleksologia
poprawia stan zdrowia i ogólne samo-
poczucie, a także funkcjonowanie ukła-
du immunologicznego i sił obronnych
organizmu, co zmniejsza ryzyko zacho-
rowań. Efekt zazwyczaj jest natychmia-
stowy, lecz w przypadku chorób prze-
wlekłych często trzeba więcej czasu
i kilku zabiegów, zanim wystąpią pozy-
tywne skutki terapii.
Dla refleksologa ciało zdrowieje od środ-
ka. Refleksologia leczy cały organizm,
a nie jedynie objawy, można ją zakwali-
fikować zatem jako „wspomagającą tera-
pię holistyczną".
ZALETY REFLEKSOLOGII
Działanie odprężające
Stres jest częścią codziennego życia. Nie
jesteśmy w stanie go uniknąć i często
kiepsko sobie z nim radzimy. Osłabia on
siły obronne organizmu, stajemy się więc
bardziej podatni na choroby. Zabieg re-
fleksologii powoduje uczucie głębokie-
go odprężenia, co pozwala organizmowi
skuteczniej reagować na agresywne
czynniki zewnętrzne. Po takim zabiegu
pacjent zwykle ma ponowny przypływ
formy i dobrego samopoczucia.
15
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Działanie profilaktyczne
Dzięki harmonii i równowadze w orga-
nizmie, wzmacnia naturalny proces zdro-
wienia. Zapewnia pełną homeostazę
(zdolność do zachowania względnie sta-
łego stanu równowagi, np. składu krwi)
ustroju i uwolnienie go od napięć, któ-
re są źródłem zaburzeń i czynnikiem
rozwoju wielu chorób.
Poprawa krążenia krwi
Zabieg refleksologii zwiększa dopływ tle-
nu i substancji odżywczych do tkanek,
poprawia krążenie krwi we wszystkich
częściach ciała.
Odtrucie organizmu
Działa pobudzająco na organy odpowie-
dzialne za eliminację toksyn z wątroby,
jelita grubego, skóry, płuc. Zwiększa sku-
teczność procesów detoksykacyjnych
w organizmie.
Zwiększenie energii
Zabieg refleksologii dodaje nowej energii,
dzięki czemu lepiej radzimy sobie z chro-
nicznym zmęczeniem i osłabieniem.
Działanie uspokajające
Refleksologia rozjaśnia zdolność myśle-
nia, poprawia koncentrację i możliwości
skupienia uwagi.
Równowaga między ciałem
a umysłem
Mapy
U podłoża wielu dolegliwości fizycznych
leżą negatywne emocje, a refleksologia
pozwala je uwolnić - powoduje to od-
blokowanie krążenia energii życiowej.
refleksów
Dzięki masażowi odpowiednich reflek-
sów, zmiany zachodzące w psychice
przywracają równowagę zarówno umy-
słu, jak i ciała.
na stopach
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
UKŁAD MOCZOWY
Składa się z nerek, moczowodów i pę-
cherza i jest dla refleksologów niezwykle
ważny. Spełnia podstawową rolę w eli-
minacji toksyn, które są także usuwane
przez skórę, wątrobę, pęcherzyk żółcio-
wy, jelita i płuca.
nerka
moczowód
pęcherz
moczowy
Nerki
Każdy człowiek ma ich dwie. Są to narzą-
dy w kształcie fasoli, o długości około
12 cm. Działają jak filtr, który pozwala
utrzymać stały skład i ilość płynów w orga-
nizmie. Oczyszczają krew ze szkodliwych
produktów przemiany materii, zapobiega-
ją gromadzeniu się toksyn, które w nad-
miarze są niebezpieczne dla zdrowia.
Jedna nerka zawiera ponad milion maleńkich
filtrujących jednostek, zwanych nefronami.
To właśnie w nich powstaje mocz. Nerki le-
żą poniżej pleców, po prawej i lewej stronie
kręgosłupa, pomiędzy jedenastym kręgiem
piersiowym a trzecim lędźwiowym.
Moczowody
Są to dwa długie przewody, łączące ner-
ki z pęcherzem moczowym.
18
Pęcherz moczowy
Zbudowany z tkanki mięśniowej rozcią-
gliwy element układu moczowego. Peł-
ni rolę zbiornika na mocz. Dzięki ela-
styczności może powiększać swoją
objętość i jest w stanie pomieścić do
600 ml moczu, który spływa do niego
kroplami z nerek. Znajduje się tuż za ko-
ścią łonową.
W momencie wypełnienia pęcherza, do
mózgu zostaje wysłana informacja o po-
trzebie oddania moczu, który wypływa
z pęcherza przez cewkę moczową.
Refleksy dróg moczowych
Nerki
Refleksy nerek znajdują się na środkowej
części podeszwy: prawej nerki na prawej
stopie, lewej nerki na lewej stopie.
Moczowody
Refleksy moczowodów są położone poni-
żej refleksów nerek i łączą je z refleksami
pęcherza moczowego. Leżą na linii scho-
dzącej w dół i nieco dośrodkowo.
Pęcherz moczowy
Refleksy pęcherza moczowego są umiej-
scowione na wewnętrznych brzegach sto-
py, tuz przed piętą. Znajdują się obok re-
fleksów lędźwiowej części kręgosłupa.
Zaburzenia i choroby układu
moczowego
Zabiegi refleksologii są skuteczne w wie-
lu chorobach układu moczowego, na
przykład w zapaleniu pęcherza moczo-
wego, nietrzymaniu moczu, kolce nerko-
wej, moczeniu nocnym. Pomagają także
w usuwaniu toksyn lub krążeniu krwi
(nadciśnienie).
Masaż refleksów
Aby wykonać skuteczny masaż reflek-
sów nerek, jedną dłonią podtrzymuje-
my stopę na wysokości palców, a kciuk
drugiej dłoni delikatnie przesuwamy po-
wyżej linii pasa (linii przepony). Kciuk
zwrócony w kierunku palców stopy,
umieszczamy na refleksie nerki i delikat-
nie uciskamy około jednej minuty. Na
zakończenie wykonujemy kilka drob-
nych ruchów okrężnych.
Następnie obracamy kciuk w odwrotnym
kierunku i ponownie stosujemy stopnio-
wy ucisk na refleksy moczowodów, znaj-
dujące się po wewnętrznej stronie stopy.
Masujemy je, stopniowo przesuwając
kciuk ruchem gąsienicy w kierunku reflek-
sów pęcherza, umiejscowionych na we-
wnętrznej krawędzi stopy, na wysokości
kostki przyśrodkowej.
W przypadku istniejących nieprawidło-
wości ta strefa refleksowa na stopie czę-
sto wydaje się nieco obrzmiała. Pobudza-
my ją kolejno po sobie następującymi
uciskami, po których wykonujemy drob-
ne ruchy okrężne.
SERCE I UKŁAD KRĄŻENIA
Dobre krążenie krwi i w pełni wydajna
praca serca są niezbędne dla zapewnie-
nia dobrego zdrowia i właściwego funk-
cjonowania organizmu. Zabieg reflekso-
logii pobudza krążenie i poprawia pracę
mięśnia sercowego.
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
Serce
Kurcząc się, serce pompuje krew do tętnic,
którymi dociera ona do tkanek, dostarcza-
jąc tlen i składniki odżywcze. Ciśnienie krwi
jest zależne od ucisku, jakie wywierają ścia-
ny tętnic na krążącą w nich krew, a także od
częstotliwości uderzeń serca, średnio
70-80 na minutę, i stanu ścian naczyń
tętniczych. W drobnych naczyniach krwio-
nośnych, zwanych kapilarami, zaczyna się
sieć naczyń zylnych, którymi krew wraca
do serca. Następnie płynie do naczyń płuc-
nych , gdzie wydalany jest dwutlenek węgla
i pobierany tlen. Z płuc krew wraca do ser-
ca i cykl rozpoczyna się od nowa.
Serce leży w środkowej części klatki pier-
siowej, pomiędzy płucami. Dwie trzecie
serca znajduje się po lewej stronie klatki
piersiowej, jedna trzecia po prawej.
Refleksy serca
Refleks serca mieści się tylko na stopie
lewej, w środku jej przedniej części, tuz
ponad linią przepony, pokrywając dolną
część pola odpowiadającego lewemu
płucu.
19

REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Zaburzenia i choroby ukiadu krążenia
Pobudzanie refleksu serca przynosi po-
zytywne skutki w przypadku rozlicznych
patologii układu krążenia: w chorobie
wieńcowej, zawale, zaburzeniach rytmu
serca; poprawia także krążenie i ukrwie-
nie tkanek w całym organizmie. W ten
sposób wpływa na jego ogólną kondycję.
Masaż warto stosować w przypadku pro-
blemów, dotyczących układu krążenia,
w tym naczyń krwionośnych, takich jak
zapalenie tętnic, żylaki, obrzęki kończyn
dolnych, niedo- i nadciśnienie.
Masaż refleksów
Chwytamy lewą stopę lewą dłonią. Palce
prawej dłoni powinny znajdować się na
grzbiecie stopy, natomiast kciuk na pode-
szwie. Drobnymi okrężnymi ruchami
kciuka masujemy refleks serca, znajdują-
cy się pomiędzy linią ramion a linią prze-
pony. Nawet jeśli nie jest on bolesny, nie
zwiększamy ucisku kciukiem. Nadmierny
ucisk nie jest wskazany, zwłaszcza u pa-
cjentów z chorobami układu krążenia.
UKŁAD ODDECHOWY
W skład dróg oddechowych wchodzą
wszystkie narządy, biorące udział w pro-
cesie oddychania. Są to: nos, jama ustna,
gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca.
Ich zadaniem jest dostarczenie tlenu orga-
nizmowi i jego komórkom.
Nos, jama ustna, gardło, krtań, tchawica
i oskrzela nie biorą bezpośredniego
udziału w wymianie gazowej, lecz do-
prowadzają powietrze do płuc, ogrze-
wają je i nawilżają. Powietrze wdycha-
20
ne przez nos lub usta dostaje się do gar-
dła i dalej do tchawicy, która rozgałęzia
się na oskrzela. Każde oskrzele dzieli się
na coraz drobniejsze oskrzeliki, które
doprowadzają powietrze do pęcherzy-
ków płucnych, oplecionych siecią drob-
nych naczyń krwionośnych. To właśnie
tu dochodzi do wymiany gazowej. Tlen
z powietrza przedostaje się do krwi, zaś
dwutlenek węgla i inne szkodliwe pro-
dukty przemiany materii do wydychane-
go powietrza.
Refleksy dróg oddechowych
gardto/krtań
tchawica
ptuca
Refleksy nosa i gardła znajdują się na
dużym palcu w miejscu jego połączenia
ze stopą.
Refleksy tchawicy są zlokalizowane
wzdłuż dużego palca, przed refleksami
nosa i gardła.
Refleksy płuc lezą na poduszeczkach
prawej i lewej stopy, powyżej linii prze-
pony. Refleks krtani jest zlokalizowany
u podstawy stawu wielkiego palca stopy,
pomiędzy nim a drugim palcem. Reflek-
sy dróg oddechowych są położone sy-
metrycznie na obydwu stopach.
Zaburzenia i choroby dróg
oddechowych
Refleksy stóp wymagają pobudzania
w przypadku kaszlu, kataru, astmy, zapa-
lenia oskrzeli, zapalenia płuc, rozedmy,
trudności w oddychaniu, hiperwentylacji
(wyziębienia organizmu), napadów dusz-
ności, zaburzeń głosu, chrypki, bezgłosu.
Masaż refleksów
Pobudzając refleksy prawego płuca, pra-
wą stopę chwytamy prawą dłonią na wy-
sokości palców. Palce dłoni powinny le-
żeć na grzbiecie stopy, a kciuk opierać się
na jej podeszwie. Delikatnie odginamy
palce stopy do dołu. Kciukiem lewej dło-
ni uciskamy delikatnie cały obszar, poło-
żony między linią przepony a linią ra-
mion, przesuwając go stopniowo w górę.
Następnie ustawiamy kciuk pionowo
w stosunku do linii przepony i ponownie
masujemy całe pole refleksowe płuc. To
samo powtarzamy na drugiej stopie. Aby
wykonać masaż refleksów tchawicy, no-
sa i gardła, delikatnie przekręcamy paluch
stopy do siebie. Następnie, również deli-
katnie, przez 1-2 minuty uciskamy odpo-
wiednie punkty, posługując się kciukiem
lub palcem wskazującym. Na zakończe-
nie opuszką kciuka wykonujemy kilka ru-
chów okrężnych.
UKŁAD POKARMOWY
Refleksologia jest szczególnie pomocna
w zaburzeniach układu pokarmowego,
u podłoża których leżą przyczyny orga-
niczne lub funkcjonalne. Tego typu pro-
blemy dotyczą często osób wrażliwych
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
i zestresowanych. W skład układu pokar-
mowego wchodzi przełyk, żołądek, jeli-
to cienkie i grube, wątroba, pęcherzyk
żółciowy i trzustka. Jego zadaniem jest
trawienie pożywienia i rozkładanie go na
proste składniki, które są wchłaniane z je-
lit do krwi i zużywane na potrzeby komó-
rek. Niestrawione resztki pokarmu są
wydalane z przewodu pokarmowego.
Pokarm z jamy ustnej dostaje się do prze-
łyku, a następnie do żołądka, jelita cien-
kiego i grubego. Wątroba, pęcherzyk żół-
ciowy i trzustka również biorą udział
w procesach trawienia.
Zadaniem zębów jest mechaniczne roz-
drobnienie jedzenia. Żucie i miesza-
nie go ze śliną rozpoczyna proces tra-
wienia. Pokarm dobrze przeżuty jest
łatwiej trawiony.
Przełykiem, zbudowanym z mięśni gład-
kich, pokarm dostaje się z jamy ustnej do
żołądka.
W żołądku, znajdującym się w górnej czę-
ści jamy brzusznej, gromadzi się pokarm,
który miesza się z sokiem żołądkowym.
Mieszanka ta przedostaje się następnie do
dwunastnicy.
Jelito cienkie składa się z trzech części:
dwunastnicy, jelita czczego i jelita kręte-
go. W jelicie cienkim pokarm jest nadal
trawiony, a następnie wchłaniany. Proces
trawienia ułatwia żółć i soki trawienne,
wydzielane przez trzustkę. Jelito cienkie
ma długość 6-7 m i jest zwinięte w jamie
brzusznej.
Jelito grube zaczyna się zastawką krętniczo-
-kątniczą, która reguluje przesuwanie się
treści pokarmowej z jelita cienkiego do gru-
bego. Jelito grube biegnie do góry po pra-
21
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
wej stronie jamy brzusznej, i ta jego część
nosi nazwę wstępnicy. Następnie przecho-
dzi na lewą stronę jamy brzusznej - ta
część to poprzecznica. Na wysokości śle-
dziony schodzi w dót - ta część to zstęp-
nica. W środkowej części ciata przechodzi
w część zwaną esicą, następnie w odbyt-
nicę i kończy się odbytem. Głównym za-
daniem jelita grubego jest wchłanianie
wody i soli mineralnych, aby oszczędzać
płyny ustrojowe. Następuje w nim zagęsz-
czenie mas kałowych przed ich wydale-
niem. Są one przesuwane w jelicie dzięki
ruchom perystaltycznym, które powstają
na skutek naprzemiennego kurczenia się
i rozluźniania jelit.
Wątroba jest największym narządem or-
ganizmu, położona w górnej części jamy
brzusznej, po jej prawej stronie i chronio-
na przez zebra. U dorosłego człowieka
waży od 1,2 do 1,8 kg. jej głównym zada-
niem jest detoksykacja i magazynowanie
składników odżywczych. W wątrobie jest
produkowana także żółć, która jest ma-
gazynowana w pęcherzyku żółciowym;
żółć bierze udział w procesie trawienia
i wchłaniania tłuszczów oraz witamin roz-
puszczalnych w tłuszczach. Pęcherzyk żół-
ciowy leży pod prawym płatem wątroby
i jest w nim magazynowana żółć, która
przedostaje się do dróg żółciowych, a na-
stępnie do jelita cienkiego na wysokości
dwunastnicy.
Trzustka ma około I 5 cm długości i znaj-
duje się między żołądkiem a kręgosłupem.
Spełnia dwie ważne funkcje: uczestniczy
w regulacji poziomu cukru we krwi po-
przez wydzielanie insuliny, a także produ-
kuje enzymy trawienne, uczestniczące
22
żołądek
wątroba
pęcherz)^
zótciowy
wstępnica
jelito cienkie
w procesie rozkładania białek, węglowo-
danów i tłuszczów na mniejsze cząstecz-
ki, łatwiej wchłaniane w jelicie cienkim.
Refleksy przewodu pokarmowego
Zęby
Refleksy szczęki górnej są położone tuz
poniżej paznokcia dużego palca stopy, na-
tomiast szczęki dolnej między jego stawa-
mi. Pozostałe refleksy odpowiedzialne za
zęby znajdują się na obydwu stopach na
wierzchniej części różnych palców.
Przełyk
Refleksy przełyku znajdują się na pode-
szwie stopy i biegną od dużego palca do
refleksów żołądka.
Żołądek
Refleksy żołądka leżą na podeszwach
obydwu stóp ponad linią pasa i pod linią
przepony, poniżej poduszki stopy w miej-
scu zwanym małym sklepieniem. Pole to
ma wielkość kciuka.
Jelita
Duże pole refleksowe jelita cienkiego le-
ży na obydwu stopach, poniżej linii pasa,
skierowane do wewnątrz w stosunku do
refleksów jelita grubego.
Refleksy dwunastnicy są umiejscowione
poniżej pola żołądka, w tych samych
miejscach na podeszwach obydwu stóp.
Na prawej stopie znajdują się refleksy
wstępnicy i części poprzecznicy. Na sto-
pie lewej dalsza część poprzecznicy,
zstępnica, esica, odbytnica i odbyt.
Wątroba, pęcherzyk żółciowy
i trzustka
Refleksy wątroby znajdują się na prawej
stopie, między linią przepony a linią pasa.
Refleks pęcherzyka żółciowego leży wy-
łącznie na prawej stopie, tuz obok pola
refleksowego wątroby.
Refleksy trzustki znajdują się na obu sto-
pach poniżej linii przepony i powyżej li-
nii pasa, poniżej poia dwunastnicy.
Zaburzenia i choroby przewodu
pokarmowego
Refleksologia pomaga w dolegliwościach
przewodu pokarmowego, takich jak bóle
żołądka, niestrawność, przepuklina rozwo-
ru przełykowego, wrzody żołądka i dwu-
nastnicy, zaparcia, wzdęcia, hemoroidy,
alergie pokarmowe, problemy z uzębie-
niem, wymioty, cukrzyca.
Masaż refleksów
Zęby
Palcem wskazującym masujemy kolejne
palce stopy, od ich nasady, podtrzymując
stopę drugą ręką.
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
Żołądek, trzustka, dwunastnica
Wykonując masaż prawej stopy, palce
lewej dłoni kładziemy na jej grzbiecie,
a kciuk na podeszwie. Kciuk umieszcza-
my tuż pod linią przepony, przy we-
wnętrznym brzegu stopy. Stopniowo
przesuwamy go w polu między linią prze-
pony a linią pasa, zabieg powtarzamy na
drugiej stopie.
Jelito cienkie
Rozpoczynamy od masażu pola na pra-
wej stopie, podtrzymując ją lewą dłonią
i masując kciukiem prawej dłoni. Wyko-
nujemy serię ucisków, przesuwając
kciuk równolegle do krawędzi stopy.
Masujemy całe pole między linią pasa
miednicy. Pole refleksowe jelita cienkie-
go jest otoczone przez refleksy jelita
grubego. W identyczny sposób masuje-
my refleksy jelita cienkiego znajdujące
się na drugiej stopie.
Jelito grube
Kciuk kładziemy tuz powyżej linii miedni-
cy, w pobliżu zewnętrznej krawędzi pra-
wej stopy. W tym miejscu wyczuwa się
niewielkie wgłębienie, odpowiadające
zastawce krętniczo-kątniczej. Lewym
kciukiem uciskamy około I minuty, po
czym wykonujemy kilka okrężnych ru-
chów, przez cały czas lekko uciskając. Na-
stępnie ruchem gąsienicy wykonujemy
serię ucisków, przesuwając kciuk wzdłuż
pola wstępnicy w kierunku linii pasa. Na
tej wysokości przekręcamy kciuk o 90
stopni w prawą stronę, przez cały czas
wykonując kolejne uciski, a potem prze-
suwamy go poziomo wzdłuż pola reflek-
23
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
sowego poprzecznicy, aż do wewnętrz-
nej krawędzi stopy.
Na stopie lewej masaż rozpoczynamy od
ucisku lewym kciukiem, wzdtuż pola re-
fleksowego poprzecznicy, ciągnącego się
wzdtuz linii pasa, w kierunku zewnętrz-
nej krawędzi stopy. Następnie zmienia-
my dtonie i prawym kciukiem przesuwa-
my w dót, wzdtuż refleksu zstępnicy
w kierunku pięty, aż do linii miednicy, po
czym obracamy kciuk o 45 stopni i masu-
jemy pole refleksowe esicy, wykonując
niewielkie okrężne ruchy.
Wątroba i pęcherzyk żółciowy
Pole refleksowe wątroby i pęcherzyka
żółciowego znajduje się na prawej sto-
pie i odpowiada trójkątowi, rozciąga-
jącemu się wzdtuż linii przepony, od
wewnętrznej krawędzi stopy. Trójkąt
biegnie po przekątnej do linii pasa, a na-
stępnie wznosi się pionowo ku górze,
do linii przepony przy zewnętrznym
brzegu stopy. Masując to pole, odgina-
my palce stopy, trzymając ją prawą dło-
nią. Kciukiem lewej dtoni wykonujemy
kolejne uciski na całej powierzchni po-
la, przesuwając go po przekątnej - od
wewnętrznego do zewnętrznego brze-
gu stopy, i na odwrót. Refleks pęche-
rzyka żółciowego znajduje się między li-
nią przepony a linią pasa, na wysokości
czwartego palca.
Zwykle w tym miejscu można wyczuć
niewielkie wgłębienie lub lekkie ob-
rzmienie. W tym punkcie kciukiem wy-
konujemy kilka niewielkich ruchów
okrężnych, zaś drugą ręką podtrzymuje-
my stopę.
24
UKŁAD DOKREWNY
Refleksologia osiąga znakomite rezultaty
w przypadku zaburzeń endokrynologicz-
nych. Dobre samopoczucie, zarówno fi-
zyczne, psychiczne i emocjonalne, zależy
bezpośrednio od procesów hormonalnych.
Gruczoły wchodzące w skład układu do-
krewnego to: przysadka, tarczyca, przy-
tarczyce, nadnercza, trzustka, gonady.
Przysadka
Przysadkę często porównuje się do dyry-
genta układu dokrewnego. Pomimo nie-
wielkich rozmiarów, kontroluje ona działa-
nie i wydzielanie hormonów przez inne
gruczoły. Wpływa na wzrost, na czynność
wydzielniczą tarczycy, nadnerczy, gonad
i w konsekwencji na cały metabolizm. Ma
także wpływ na ciśnienie krwi, równowa-
gę płynów w organizmie, macicę i gruczo-
ły piersiowe, rozwój i dojrzewanie płcio-
we, płodność oraz na inne funkcje życiowe.
Szyszynka funkcjonalnie należy do przy-
sadki i podwzgórza. Wydziela hormon,
zwany melatoniną, odpowiedzialny za
sen, dobry nastrój i emocje.
Tarczyca
Gruczoł tarczycy, znajdujący się w przed-
niej dolnej części szyi, wpływa na proces
wzrostu, aktywność i metabolizm. Wy-
dziela hormon, zwany tyroksyną, który
odpowiada za regulację rytmu i aktywno-
ści komórek. Zwiększenie produkcji ty-
roksyny powoduje zwiększenie produk-
cji ciepła i energii w komórkach.
Nadczynność lub niedoczynność tarczy-
cy wpływa na samopoczucie fizyczne
i psychiczne. Tarczyca wydziela także in-
ny hormon, kacytoninę, która powoduje
obniżenie poziomu wapnia we krwi
i sprzyja jego odkładaniu się w kościach.
Działa odwrotnie niż hormon produko-
wany przez przytarczyce.
Przytarczyce
Są to cztery niewielkie gruczoły, leżące
na tylnej części tarczycy. Produkują hor-
mon, zwany parathormonem, który re-
guluje stężenie wapnia i fosforu we krwi.
Nadnercza
Nadnercza są położone powyżej nerek.
Składają się z dwóch części: zewnętrznej
korowej i wewnętrznej rdzeniowej, wy-
dzielającej adrenalinę i noradrenalinę.
Adrenalina jest hormonem wydzielanym
podczas stresu. Przygotowuje organizm
do walki lub ucieczki w sytuacji zagroże-
nia życia lub w niebezpieczeństwie.
Zwiększa się wtedy dopływ krwi do naj-
ważniejszych organów: mózgu, mięśni,
serca i płuc.
Wydzielanie adrenaliny zwiększa często-
tliwość uderzeń serca i ciśnienie krwi.
Jednocześnie powoduje uwolnienie za-
pasów glukozy, która stanowi dodatkowe
źródło energii. W warstwie rdzeniowej
są produkowane hormony, biorące udziat
w metabolizmie węglowodanów, soli mi-
neralnych, a także hormony płciowe.
Wpływają one również na napięcie mię-
śni, siły obronne organizmu, stany zapal-
ne i alergiczne,
Trzustka
Poza wątrobą, trzustka jest jednocześnie
gruczołem wewnątrzwydzielniczym, uwal-
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
niającym hormony do krwi, i zewnątrzwy-
dzielniczym - bezpośrednio do przewodu
pokarmowego.
Z jednej strony produkuje ona enzymy
trawienne, z drugiej wydziela insulinę,
hormon regulujący stężenie glukozy we
krwi, która jest podstawą energetyczną
dla organizmu, a w szczególności dla mó-
zgu. Trzustka wpływa również na meta-
bolizm węglowodanów w ustroju.
Gonady lub gruczoły płciowe to u kobiet
jajniki, a u mężczyzn jądra. Ich znaczenie
zostanie opisane w rozdziale poświęco-
nym narządom ptciowym.
Refleksy układu dokrewnego
Przysadka
Refleksy przysadki i szyszynki znajdują się
na środku opuszek dużych palców stóp.
Tarczyca
Refleksy tarczycy znajdują się na obydwu
stopach, powyżej poduszki za dużym
palcem, w górnej części pola między
pierwszą i drugą kością śródstopia i pa-
liczkiem dużego palca.
przysadka
tarczyca
przytarfcyce
nadnercza
25
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Przytarczyce
Refleksy przytarczyc są związane z polem
refleksowym tarczycy i leżą na końcu te-
go pola na wysokości linii, biegnącej od
przestrzeni między pierwszym a drugim
palcem stopy. Refleksy leżą na obydwu
stopach i składają się z dwóch części: gór-
nej i dolnej, co odpowiada rozkładowi
gruczołów po każdej stronie ciata,
Nadnercza
Refleksy nadnerczy leżą bezpośrednio
nad polem refleksowym nerek i tuz po-
wyżej linii pasa. Pole refleksowe nadner-
cza prawego znajduje się na stopie pra-
wej, a lewego na lewej.
Trzustka
Refleksy trzustki zostaty omówione
w rozdziale dotyczącym przewodu po-
karmowego.
Zaburzenia i choroby uktadu
dokrewnego
Zaburzenia mogą dotyczyć funkcjonowa-
nia każdego z gruczołów: przysadki, tar-
czycy (nadczynności i niedoczynności),
przytarczyc, nadnerczy i trzustki. Pobu-
dzanie refleksów gruczołów dokrewnych
ma znaczenie w zaburzeniach metaboli-
zmu tłuszczów, białek, węglowodanów,
soli mineralnych i gospodarki wodnej. Sty-
muluje się je także w przypadku proble-
mów z nerkami, ciśnieniem krwi, zaburze-
niami działalności hormonów płciowych,
zapaleniem i wiotkością mięśni, alergią
oraz innymi patologiami, których przyczy-
ną jest stres. Refleksy trzustki pobudza się
przy cukrzycy i innych zaburzeniach po-
26
ziomu glukozy, takich jak hipoglikemia
(zbyt niskie stężenie glukozy we krwi).
Masaż refleksów
Przysadka
Wyobraźmy sobie linie, dzielące na czte-
ry części opuszkę dużego palca stopy.
W punkcie przecięcia tych linii znajduje się
refleks przysadki. Palcami obejmujemy du-
ży palec w ten sposób, aby kciuk znalazł
się na jego opuszce, a reszta palców na
grzbiecie. Czubkiem palca stopniowo uci-
skamy refleks - miejsce to często bywa
wrażliwe i przy ucisku możemy odczuwać
ból. Na koniec wykonujemy kilka ruchów
okrężnych dla uspokojenia refleksu. Po-
dobny zabieg przeprowadzamy na drugiej
stopie.
Tarczyca i przytarczyce
Lewą dłonią odginamy palce prawej sto-
py ku tyłowi. Kciuk prawej dłoni kładzie-
my na poduszeczce pod paluchem, po-
nad linią przepony. Uciskamy kolejno,
przesuwając kciuk od dołu ku górze aż do
nasady palucha i drugiego palca stopy. Po-
wtarzamy czynność kilka razy, aby masa-
żem objąć całe pole refleksowe. Następ-
nie opuszkę kciuka kładziemy na refleksie
tarczycy i wykonujemy kilka okrężnych
ruchów masujących, Refleksy przytarczyc
znajdują się bardziej dośrodkowo w sto-
sunku do pola refleksowego tarczycy.
Przemieszczamy kciuk bardziej central-
nie, aby znajdował się we właściwym
miejscu, i delikatnie uciskamy, a następ-
nie wykonujemy kilka okrężnych ruchów
masujących, aby uspokoić refleks. Iden-
tycznie masujemy drugą stopę.
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
Nadnercza pęcherzem. Szyjka macicy kończy się
Refleksy nadnerczy znajdują się między w pochwie.
liniami przepony i pasa, tuż nad pola-
Piersi
mi refleksowymi nerek. Prawą nogę
trzymamy w prawej dłoni, aby jej palce Do wieku około dwunastu lat klatka pier-
obejmowały palce stóp. Kciuk lewej dło- siowa dziewcząt i chłopców właściwie się
ni powinien znajdować się na refleksie nie różni. W okresie dojrzewania, pod
nadnerczy. wpływem hormonów płciowych, u dziew-
Wykonujemy kilka ruchów okrężnych. czynek zaczynają się rozwijać piersi. Pierś
Aby zwiększyć pobudzanie, można zgiąć kobieca składa się z gruczołu mlecznego,
stopę na kciuku, a następnie ją na nim ob- tkanki tłuszczowej i tkanki łącznej.
rócić. W identyczny sposób masujemy
Męskie narządy płciowe
drugą stopę.
Jądra i prącie
UKŁAD ROZRODCZY
W jądrach wytwarzane są komórki roz-
Refleksologia wpływa na regulację wydzie- rodcze - plemniki, oraz hormon testoste-
lania hormonów przez gonady, a także ron. W okresie dojrzewania testosteron
bezpośrednio na narządy rozrodcze. Układ i androgeny, produkowane w nadner-
rozrodczy składa się z męskich lub żeńskich czach, są odpowiedzialne za rozwój ty-
narządów płciowych. powych dla mężczyzn wtórnych cech
płciowych. Jądra znajdują się w workach
Żeńskie narządy płciowe
mosznowych i zawieszone są na powróz-
Jajniki, jajowody, pochwa kach nasiennych.
Dwa jajniki zawierają około pół miliona
komórek jajowych. Jajowody są mniej nasieniowody,
jajowody
więcej I 2-centymetrowymi przewoda-
mi, rozpoczynającymi się w pobliżu jaj-
ników, a kończącymi się po obu stronach
macicy. Jajniki wydzielają estrogeny i pro-
gesteron - hormony odpowiedzialne za
dojrzewanie i wtórne cechy płciowe. Po
osiągnięciu dojrzałości płciowej, u ko-
biety zaczynają się cykle owulacyjne,
podczas których z jajnika jest uwalniana
komórka jajowa. Cykle te trwają nie-
przerwanie, poza okresem ciąży, aż do
klatka piersiowa/piersi
menopauzy. Mogą wszakże zanikać pod-
czas niektórych chorób. Macica leży Prącie składa się z trzonu i żołędzi.
w miednicy małej, nieco powyżej za Główną częścią trzonu prącia są ciata
27
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH

jamiste, które wypełniają się krwią na
skutek czego cztonek twardnieje pod-
czas erekcji. W dolnej części prącia
biegnie cewka moczowa, którą wydala-
ny jest z organizmu zarówno mocz, jak
i sperma.
jajniki, jądra
jajowody,
nasieniowody
klatka piersiowa/piersi
Prostata
Prostata jest gruczołem, leżącym poniżej
Zaburzenia i choroby układu
rozrodczego
Zabieg refleksologii przynosi pozytywne
skutki w wielu przypadkach, między in-
nymi w zaburzeniach wydzielania hor-
monów płciowych, problemach z płod-
nością, bolesnych owulacjach, bolesnym
miesiączkowaniu, nieregularnych cyklach,
torbielach, zespole napięcia przedmie-
siączkowego, infekcjach dróg rodnych,
torbielach piersi, przeroście prostaty, im-
potencji.
Masaż refleksów
Piersi
Wykonując masaż stopy prawej, ujmuje-
my ją lewą dłonią tak, aby palce znajdo-
wały się na jej grzbiecie. Palce stopy po-
winny być skierowane do osoby, która
masuje. Palcem wskazującym przesuwa-
około 1-2 minuty, a następnie wykonu-
jemy kilka ruchów okrężnych, aby uspo-
koić refleks. Taki sam zabieg przeprowa-
dzamy na drugiej stopie.
Jądra i jajniki
Te refleksy znajdują się poniżej kostki
bocznej stopy. Aby je właściwie zlokalizo-
wać, należy przeprowadzić identyczny
manewr jak w przypadku refleksów pro-
staty i macicy, Wyznaczamy linię łączącą
kostkę boczną z końcem pięty i określa-
my punkt pośrodku tej linii. To miejsce
delikatnie uciskamy przez 1-2 minuty pal-
cem wskazującym lub kciukiem. Na za-
kończenie wykonujemy kilka ruchów
okrężnych. W identyczny sposób masu-
jemy drugą stopę.
UKŁAD LIMFATYCZNY
Układ limfatyczny jest układem krążenia,
żono, ze nie tylko masaż określonych re-
fleksów, lecz po prostu masaż stóp wpły-
wa korzystnie na jego działanie. Węzły
chłonne są rozłożone wzdłuż układu lim-
fatycznego, a największe ich skupiska znaj-
dują się w okolicach pachwin, pach, szyi,
klatki piersiowej, jamy brzusznej. Najbar-
dziej znanymi węzłami chłonnymi są mig-
dałki gardłowe. W czasie procesów zapal-
nych węzły chłonne powiększają się,
ponieważ gromadzą się w nich białe
krwinki - ich zadaniem jest walka z infek-
cją. To właśnie w węzłach chłonnych
węzty chtonne dolne
grasica

pęcherza moczowego. Z tytu i boków
otacza on przednią część cewki moczo-
wej. Prostata wydziela substancje, stano-
wiące część nasienia i wpływające na ży-
wotność plemników.
Refleksy układu rozrodczego
Jajniki i jądra
Refleksy jajników i jąder znajdują się na
zewnętrznej krawędzi stopy, tuz poniżej
kostki bocznej.
Macica i prostata
Refleksy macicy u kobiet i prostaty
u mężczyzn znajdują się na wewnętrznej
powierzchni pięty, powyżej kości pięto-
wej i poniżej kostki przyśrodkowej.
28
my po grzbiecie stopy, od nasady palców
aż do poziomu linii przepony, aby pokryć
cate pole refleksowe. Masujemy albo pal-
cem wskazującym, albo kilkoma palcami,
albo kciukiem.
Prostata i macica
Refleksy narządów rozrodczych są poło-
żone wokół kostki. Refleksy macicy
i prostaty znajdują się po stronie kostki
przyśrodkowej. Palec wskazujący kła-
dziemy na kostce przyśrodkowej, a pa-
lec serdeczny na tyle pięty i wyobraża-
my sobie linię prostą, tączącą oba palce.
Refleksy prostaty i macicy znajdują się
dokładnie pośrodku tej linii. W tym miej-
scu umieszczamy kciuk lub palec wska-
zujący i stosujemy lekki ucisk, trwający
podobnie jak układ krwionośny, z któ-
rym działa on w ścisłej relacji. Naczynia
limfatyczne znajdują się w całym organi-
zmie i krąży w nich płyn, tak zwana
węzty chtonne górne
chłonka, czyli limfa.
Podobnie jak układ krwionośny, układ lim-
fatyczny tworzy całą sieć naczyń o różnym
przekroju, począwszy od bardzo drob-
nych kapilarów, które stopniowo przecho-
dzą w coraz większe naczynia, Krążąca
w nich chłonka dociera do różnych części
ciała. Ma ona skład podobny do osocza
śledziona
krwi, lecz zawiera mniej białka. Jej rolą jest
oczyszczenie krwi ze zbędnych produk-
tów przemiany metabolicznej komórek,
Układ limfatyczny odgrywa ważną rolę
w mechanizmach obronnych i swoim za-
sięgiem obejmuje cały organizm. Zauwa-
29
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
chtonka jest filtrowana, a limfocyty, które
chronią organizm, wychwytują bakterie.
Chtonka przechodzi skomplikowany pro-
ces oczyszczania, zanim zmiesza się
z krwią zylną.
Śledziona i grasica stanowią część ukła-
du limfatycznego. Śledziona produkuje
limfocyty, niszczy zużyte krwinki czerwo-
ne i bierze udziat w procesie odtwarza-
nia hemoglobiny. Narząd ten znajduje się
w jamie brzusznej, po prawej stronie po-
wyżej pasa, między prawą nerką a żołąd-
kiem. Śledziona jest także magazynem
krwi. Z kolei grasica, położona w klatce
piersiowej tuż obok serca, odgrywa nie-
zwykle ważną rolę w procesie dojrzewa-
nia i rozwoju uktadu limfatycznego,
zwłaszcza przed okresem dojrzewania.
Refleksy układy limfatycznego
Refleksy węzłów chłonnych górnej czę-
ści ciała znajdują się na grzbietach oby-
dwu stóp, tuż u nasady palców. Refleksy
węzłów chłonnych dolnej części ciała,
pachwin i miednicy mieszczą się na
grzbietach stóp w punkcie łączącym je ze
stawem skokowym.
Refleksy węzłów chłonnych klatki piersio-
wej i jamy brzusznej także leżą na grzbie-
tach stóp, między refleksami węzłów
chłonnych górnej i dolnej części ciała.
Refleks śledziony jest zlokalizowany na po-
deszwie stopy lewej, poniżej linii przepo-
ny i ponad linią pasa, poniżej refleksu serca.
Refleksy grasicy znajdują się na grzbietach
obydwu stóp, na poziomie palucha.
Refleksy migdałków gardłowych leżą na
prawym i lewym paluchu, przed jego
stawem.
30
Zaburzenia i choroby układu
limfatycznego
Zadaniem uktadu limfatycznego jest wal-
ka z infekcjami i czynnikami je wywołują-
cymi. Pobudzanie refleksów tego uktadu
jest więc szczególnie przydatne w infek-
cjach. Należy pamiętać także o masażu
refleksu śledziony, która stanowi integral-
ną część uktadu limfatycznego.
Punkty refleksowe warto pobudzać w za-
paleniu uszu, gardła, półpaścu, a także
w przypadkach chronicznego zmęczenia,
obrzmienia piersi (spowodowanego za-
blokowaniem węztów chłonnych). Szcze-
gólne korzyści masaż przynosi we wszel-
kiego rodzaju obrzękach, tzw. ciężkich
nogach i cellulicie. Może okazać się pomoc-
ny w niedoborze przeciwciał odpornościo-
wych, a także w niektórych ciężkich choro-
bach, takich jak nowotwory czy AIDS, gdyż
pobudza cały układ limfatyczny.
Masaż refleksów
Węzły chłonne górnej i dolnej
części ciała
Przeprowadzając masaż refleksów poło-
żonych na prawej stopie, chwytamy ją le-
wą dłonią, zginając palce stopy. Za pomo-
cą kciuka i palca wskazującego prawej
dłoni delikatnie szczypiemy skórę między
palcami stopy, a potem równie delikatnie
uciskamy - w ten sposób masujemy re-
fleksy węzłów chłonnych górnej części cia-
ła. Następnie palce dłoni kładziemy na
grzbiecie stopy i przesuwamy je od nasa-
dy każdego palca az do stawu skokowego,
gdzie znajdują się refleksy węzłów chłon-
nych dolnej części ciała. Z kolei kciukiem
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
lub palcem wskazującym masujemy pole nie we włókna nerwowe, odpowiedzial-
refleksowe węzłów chłonnych dolnej czę-
ne za unerwienie części ciała, znajdują-
ści ciała z prawa na lewo i odwrotnie.
cych się na tym samym poziomie. Wy-
Identycznie postępujemy z drugą stopą. różniamy więc nerwy szyjne, piersiowe,
lędźwiowe, krzyżowe, ogonowe.
Śledziona
Pole refleksowe śledziony znajduje się
wyłącznie na lewej stopie. Trzymając sto-
pę w lewej dłoni, prawym kciukiem ma-
sujemy podeszwę stopy przy zewnętrz-
nej krawędzi na wysokości linii przepony.
Przesuwamy kciuk poziomo od krawędzi
zewnętrznej w kierunku wewnętrznym
po całej strefie refleksowej, lekko cały
czas uciskając. Gdy refleks jest bolesny, kręgosłup
wykonujemy kilka okrężnych ruchów
masujących. kość łonowa
UKŁAD KOSTNY I MIĘŚNIOWY
Szkielet ludzki składa się z 206 kości, któ-
Zaliczamy do niego wszystkie stawy re można podzielić na dwie grupy: kości
i mięśnie, które są z nimi połączone. płaskie (głowa, tułów) i kości długie
W refleksologii wyróżnia się: kręgosłup, (ramiona, uda).
szyję, ramiona, łokcie, nadgarstki, mied-
nicę, biodra, kolana i kostki.
Kręgosłup
Kręgosłup podtrzymuje głowę i tułów,
stanowi największą część masy ciała. Za-
kość krzyżowa, odcinek odcinek odcinek
wiera rdzeń kręgowy, który znajduje się kość ogonowa lędźwiowy piersiowy szyjny
w kanale kręgowym, będącym jednocze-
śnie jego ochroną. Składa się on z części
kostnych zwanych kręgami. Wyróżnia się
7 kręgów szyjnych, 12 piersiowych, pięć klatka piersiowa
lędźwiowych, 5 krzyżowych i 4 ogono- miednica
.x~ \ - N
we, które tworzą kość ogonową. 1 \ biodi
W środkowej części każdego kręgu znaj- bark •amię 1 kolano
duje się otwór, przez który przebiega łokieć
rdzeń kręgowy. Wychodzą z niego ko-
rzonki nerwowe, przechodzące następ-
31
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Klatka piersiowa
Sktada się z dwunastu par żeber, łączą-
cych się z kręgami żebrowymi kręgosłu-
pa. Pierwsze dziesięć żeber jest połączo-
nych z mostkiem płaską kością, znajdującą
się pośrodku przedniej części klatki pier-
siowej. Dwa ostatnie żebra są „wolne"
i nie są zespolone z mostkiem,
Miednica
Miednica składa się z kości krzyżowej
i ogonowej, oraz z dwóch kości biodro-
wych. W jamie miednicy znajdują się pę-
cherz, odbytnica i narządy płciowe.
Kończyny górne
Wyróżniamy trzy najważniejsze stawy:
barkowy, łokciowy i nadgarstek.
Kończyny dolne
Składają się także z trzech głównych
stawów: biodrowego, kolanowego i sko-
kowego.
Refleksy układu kostnego
i mięśniowego
Kręgosłup
Pole refleksowe kręgosłupa znajduje się
na wewnętrznych krawędziach obydwu
stóp. Każdej z poszczególnych części krę-
gosłupa odpowiada fragment pola re-
fleksowego. Refleks odcinka szyjnego
kręgosłupa znajduje na krawędzi duże-
go palca stopy i kończy u jego nasady,
gdzie z kolei rozciąga się pole reflekso-
we szyi.
Refleks odcinka piersiowego kręgosłupa
znajduje się na poziomie pierwszej kości
śródstopia. Odcinek lędźwiowy ciągnie się
32
dalej, wzdłuż wewnętrznej krawędzi sto-
py, począwszy od linii pasa aż do wysoko-
ści kostki. Na pięcie mieszczą sięrefleksy
kości krzyżowej i ogonowej.
Kończyny
Pole refleksowe barku leży poniżej piąte-
go palca stopy, między czwartą a piątą
kością śródstopia, Refleksy prawego bar-
ku znajdują się na stopie prawej, a lewe-
go odpowiednio na lewej. Refleksy ra-
mienia leżą na zewnętrznej krawędzi
stopy między polem barku a podstawą
piątej kości śródstopia.
Refleksy biodra są umiejscowione na ze-
wnętrznej krawędzi stopy na wysokości
kostki, między podstawą piątej kości
śródstopia a kostką. Refleksy prawego
biodra są położone na prawej stopie,
a lewego na lewej. W tej strefie znajdu-
ją się także refleksy odpowiadające gór-
nej części uda. Refleksy kolana leżą
na zewnętrznych krawędziach obydwu
stóp, w małym półokrągłym zagłębieniu
między piętą a podstawą piątej kości
śródstopia. Pole to odpowiada również
dolnej części uda.
Układ mięśniowy
W refleksologii wyróżnia się pola reflek-
sowe różnych stawów, lecz ich pobudza-
nie wpływa także na stan mięśni, połą-
czonych z określonym stawem. Jeśli
masuje się refleks biodra, stymuluje się
jednocześnie mięśnie pośladków.
Nerw kulszowy
To najdłuższy nerw w organizmie czło-
wieka. Zaczyna się w kręgosłupie, na-
stępnie przez pośladki biegnie do dołu,
wzdłuż uda. Na wysokości kolana rozga-
łęzia się wzdłuż łydki. Pole refleksowe
nerwu kulszowego znajduje się na pode-
szwie każdej stopy. Na końcu pięty
wznosi się kilka centymetrów w górę łyd-
ki, w kierunku ścięgna Achillesa.
Miednica
Refleksy miednicy znajdują się na każdej
stopie, dokładnie pośrodku pięty.
Zaburzenia i choroby układu kostnego
i mięśniowego
Bóle pleców i bóle różnych części ciała
są dolegliwością cywilizacyjną. Reflek-
sologia znakomicie je łagodzi. Pomaga
zarówno w przypadkach ostrych, jak
i w przewlekłych bólach szyi, karku, bar-
ku, łokcia (tenisiści i golfiści), pleców,
bioder, rwy kulszowej, reumatyzmu,
zmian zwyrodnieniowych stawów.
Masaż refleksów
Refleksy szyi i karku
Zewnętrzną krawędź prawej stopy uj-
mujemy lewą dłonią, otaczając palce sto-
py palcami dłoni. Kciuk kładziemy pod
spodem. Prawym kciukiem masujemy
wewnętrzną krawędź dużego palca sto-
py, od czubka aż do podstawy w części
podeszwowej. Dla osiągnięcia lepszego
efektu masujemy następnie nasadę pa-
lucha od jego części zewnętrznej do
wewnętrznej. Trzymając paluch między
kciukiem a palcem wskazującym lewej
ręki, ułatwiamy sobie masaż. Powtarza-
my zabieg na całym polu refleksowym
pięć, sześć razy.
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH
Refleksy kręgosłupa
Prawą stopę chwytamy lewą dłonią tak,
aby wnętrze dłoni przesuwać stopniowo
po wewnętrznej krawędzi stopy. Następ-
nie chwytamy piętę lewą dłonią, a kciu-
kiem masujemy wewnętrzną krawędź
stopy, począwszy od nasady dużego pal-
ca, wzdłuż pola refleksowego wszystkich
odcinków kręgosłupa.
Masaż powtarzamy kilkakrotnie. Jeśli
którykolwiek z pobudzanych punktów
boli, opuszką kciuka wykonać w tym
miejscu kilka okrężnych ruchów.
Identyczny zabieg wykonujemy na polach
refleksowych szyi i kręgosłupa znajdują-
cych się na drugiej stopie.
Refleksy barku, ramienia,
nadgarstka, biodra, łydki, kolana
Wszystkie refleksy odpowiadające wy-
mienionym stawom, leżą na zewnętrznej
krawędzi stopy. Palce prawej stopy chwy-
tamy prawą dłonią. Stopniowo uciskamy,
powoli przemieszczając kciuk lewej dło-
ni wzdłuż zewnętrznej krawędzi stopy,
od pięty do małego palca,
Masować można również trzymając pię-
tę prawej stopy w lewej dłoni i kciukiem
prawej dtoni uciskać w kierunku od ma-
łego palca do pięty. Gdy w niektórych
punktach pojawia się ból, wykonujemy
tam kilka okrężnych ruchów zgodnie
z ruchem wskazówek zegara, aby uspo-
koić refleksy.
33
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO MAP.Y REFLEKSÓW NA STOPACH

Refleksy nerwu kulszowego
i miednicy
Prawą stopę ujmujemy lewą dtonią. Pra-
wy kciuk umieszczamy okoto 10 cm po-
wyżej kostki przyśrodkowej. Masujemy
kciukiem od góry do dotu, wzdtuż pola
refleksowego znajdującego się na ścię-
gnie Achillesa, do pięty. Powtarzamy za-
bieg pięć, sześć razy, a następnie przesu-
wamy kciuk wzdtuz pola refleksowego
nerwu kulszowego na pięcie.
Następnie palce stopy prawej chwytamy
lewą dłonią i przesuwamy palcem wska-
zującym lub kciukiem po zewnętrznej
stronie pięty, wzdtuz ścięgna Achillesa.
Aby wykonać masaż refleksów miednicy,
prawą stopę trzymamy w lewej dtoni
i palcem wskazującym pobudzamy refleks
przez okoto I minutę ruchami okrężny-
Oznaczało, że prawej półkuli odpowia-
da prawa stopa, a lewej - lewa. Pień mó-
zgu łączy rdzeń kręgowy i móżdżek
z mózgiem. Kontroluje czynności auto-
matyczne i nieświadome, jak oddychanie
i praca serca. Móżdżek odpowiada za ko-
ordynację mięśni i równowagę.
Oczy są narządem wzroku. Światło do-
staje się do nich poprzez źrenicę, prze-
chodzi przez soczewkę i ogniskuje od-
wrócony obraz na wrażliwych komórkach
siatkówki, która z kolei pobudza nerw
wzrokowy, znajdujący się z tyłu oka.
Przesyła on sygnaty wzrokowe do odpo-
wiedniego miejsca kory mózgu. Na tym
poziomie obrazy się łączą i dzięki temu
widzimy w trzech wymiarach.
Uszy są narządem stuchu. Poprzez ucho
zewnętrzne i środkowe dźwięki są prze-
cy często odczuwamy ból w stresie i dys-
tonii neurowegetatywnej (skurczu mię-
śni z powodu zwyrodnienia komórek
nerwowych).
Refleksy układu nerwowego i głowy
Mózg
Refleksy mózgu znajdują się na opuszce
dużego palca stopy. Na jego szczycie, tuz
za paznokciem, leżą te, które odpowia-
dają za górną część mózgu i głowę. Pola
bocznych części mózgu i gtowy leżą na
boku palucha, tuż przy drugim palcu sto-
py. Pole refleksowe głowy znajduje się na
jego grzbiecie.
mózg boki głowy
zatoki
trąbki
słuchowe mózdzeki
k
oka znajdują się na prawej stopie, a lewe-
go - na lewej.
Uszy
Refleksy ucha mieszczą się obok pola.
refleksowego oka, poniżej czwartego
i piątego palca stopy. Odpowiadające
prawemu uchu położone są na prawe
stopie, a lewego - na lewej.
Trąbki Eustachiusza (słuchowe)
Refleksy trąbek słuchowych zlokalizowa-
ne są między polami oka i ucha, poniżej
obszaru między trzecim a czwartym pal-
cem stopy.
Splot słoneczny
Jego pole refleksowe jest usytuowane na

(Eustachiusza^ podeszwach obydwu stóp, w sąsiedztwie

mi, zgodnie z ruchem wskazówek zega-
ra. Identyczny zabieg powtarzamy na
drugiej stopie.
UKŁAD NERWOWY I GŁOWA
Pola refleksowe gtowy, mózgu, narządów
zmysłu znajdują się na palcach każdej sto-
py. Mózgowie wraz z rdzeniem kręgo-
wym tworzy centralny układ nerwowy
i składa się z trzech części: mózgu, pnia
mózgu i móżdżku. Mózg stanowi około
70% całego mózgowia. Dzieli się na
dwie półkule, prawą i lewą, które są ze
sobą połączone.
W różnych częściach mózgu znajdują się
obszary, odpowiadające różnym funk-
cjom organizmu: ruchowej, odczuciom
fizycznym, wzrokowym i słuchowym,
mowie itd. W refleksologii nie istnieje po-
jęcie krzyżowania się poziomów mózgu.
34
kazywane do ucha wewnętrznego, gdzie
przybierają formę wibracji. Następnie na-
rząd zwany ślimakiem przekształca wi-
bracje w przekaz nerwowy i przesyła go
nerwowi słuchowemu. W uchu znajdu-
je się również błędnik, odpowiedzialny
za równowagę ciała. Trąbka Eustachiusza
(słuchowa) łączy ucho środkowe z gar-
dłem i jej zadaniem jest utrzymanie
w nim prawidłowego ciśnienia.
Zatoki są czymś w rodzaju „jam po-
wietrznych" i znajdują się w kościach
czaszki. Pełnią rolę „pudła rezonansowe-
go" dla głosu i jednocześnie filtrują po-
wietrze wdychane przez nos. Zapalenie
zatok powoduje silny ból głowy i trudno-
ści z oddychaniem nosem, często połą-
czone z bólem uszu.
Splot słoneczny jest częścią wegetatyw-
nego układu nerwowego. W jego okoli-
pola refleksowego żołądka.
ucho
Zaburzenia i choroby układu
oko
nerwowego i głowy
Refleksologia w pewnym stopniu jest po-
mocna w wielu chorobach układu ner-
splot
słoneczny wowego, oczu, uszu i infekcjach górnych
dróg oddechowych.
Mogą to być: bóle i zawroty gtowy, mi-
greny, udary mózgu, choroba Parkinso-
nerw kulszowy
na, miażdżyca, zapalenie zatok i inne
schorzenia laryngologiczne, katar sienny,
Zatoki choroby oczu, zaburzenia słuchu, szumy
Refleksy zatok znajdują się na czubkach w uszach.
i grzbietach czterech palców stopy, od
Masaż refleksów
drugiego do piątego.
Refleksy głowy i mózgu
Oczy
Lewą dłonią chwytamy zewnętrzny bok
Refleksy oczu leżą pod nasadą drugiego prawej stopy. Prawy kciuk kładziemy na
i trzeciego palca stopy. Refleksy prawego zewnętrznej krawędzi palucha, tuż u je-
35
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
go nasady, i stopniowo przesuwamy do
jego czubka, a następnie wzdtuż strony
wewnętrznej. Przez caty czas raz po raz
uciskamy. Następnie masujemy spód
palucha, od jego nasady do szczytu. Prze-
suwamy kciuk za każdym razem nieco do
środka tak, aby pokryć catą przestrzeń
u nasady palucha. Czynność powtarzamy
trzy do pięciu razy.
Twarz
Prawą stopę trzymamy w lewej dtoni
z palcami na jej grzbiecie i kciukiem na
podeszwie. Palcem wskazującym dtoni
prawej wykonujemy serię ucisków,
przesuwając go po grzbiecie dużego pal-
ca od jego końca do nasady, po catym
polu refleksowym.
Zatoki
Przy pobudzaniu refleksów zatok masu-
jemy zarówno czubki, jak i boki palców.
Prawą stopę trzymamy między palcami
a kciukiem lewej dtoni, aby ten ostatni
znajdował się na podeszwie, a reszta pal-
ców na grzbiecie stopy. Prawym kciukiem
uciskamy kolejne palce, przesuwając
kciuk jednocześnie od ich czubków do
nasady. Masując boczne części palców,
możemy postużyć się kciukiem lub pal-
cem wskazującym, albo oboma naraz;
chwytamy nimi palec jak pęsetą. Masuje-
my każdy z palców cztery, pięć razy, po
catym polu refleksowym.
Oczy i uszy
Kciuk opieramy na poduszeczce stopy, tuż
poniżej nasady palców. Aby miejsca masa-
żu byty lepiej widoczne, lekko odginamy
palce stopy, pamiętając, ze kciuk powinien
zawsze znajdować się na podeszwie,
a reszta palców na jej grzbiecie. Pobudza-
jąc refleksy oka, kciuk przesuwamy pod
Wprowadzenie
nasadę drugiego i trzeciego palca, i te
miejsca uciskamy przez okoto 2 minuty.
Refleksy ucha znajdują się między czwar-
tym i piątym palcem. Kciuk przesuwamy
do zabiegu
w to miejsce i uciskamy również przez
okoto 2 minuty.
Podobny zabieg wykonujemy także na
drugiej stopie.
refleksologii
Splot słoneczny
Lewą dtonią delikatnie odginamy palce
stopy, aby wyraźnie widzieć linię prze-
pony. Przesuwamy kciuk prawej dtoni
wzdtuż tej linii, aż do punktu reflekso-
wego splotu słonecznego. To miejsce
delikatnie uciskamy podczas wdechu,
zmniejszając ucisk podczas wydechu.
Zabieg powtarzamy cztery do sześciu ra-
zy na prawej, a następnie na lewej stopie.
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
PRZYGOTOWANIE
I PRZEPROWADZENIE ZABIEGU
Zabieg refleksologii nie wymaga
specjalnego wyposażenia i może
być przeprowadzony właściwie
wszędzie. Jednak spokojna atmos-
fera, delikatne i lekko przyciem-
nione światło oraz cicha muzyka
sprzyjają pełnemu odprężeniu.
Warto wyłączyć telefon, przygoto-
wać preparat do masażu. W po-
koju powinno być ciepło i przytul-
nie. Przydać się nam może jednak
koc, gdyby osobie poddawanej za-
biegowi było chłodno. Można za-
palić świece lub olejki zapachowe.
Zapach lawendy, szałwii, jaśminu
lub geranium wspaniale relaksuje.
POZYCJA PACJENTA
Najlepiej gdy pacjent siedzi w wygod-
nym fotelu i ma podparte plecy. Nogi
należy oprzeć na podnóżku, stopy roz-
luźnić. Jeśli nie mamy fotela, równie
dobre będzie tóżko. Pacjent powinien
się wygodnie potożyć, z głową na nie-
wielkiej poduszce. Dodatkową podusz-
kę należy także podtożyć pod kolana
i pod stopę.
Należy pamiętać o tym, że osobie wyko-
nującej masaż powinno być równie wy-
godnie i powinna czuć się odprężona.
Najlepiej usiąść na krześle lub stotku obro-
towym, aby znaleźć się na wysokości stóp
38
pacjenta. Plecy wyprostowane, nogi lekko
rozstawione, stopy wygodnie oparte na
podłodze, ramiona opuszczone i rozluź-
nione. Trzeba uważać, by nie wykonywać
skrętów ciata i dtoni podczas zabiegu, po-
nieważ wszelkie napięcia są automatycz-
nie przekazywane pacjentowi. Zabieg
można równie dobrze przeprowadzić na
materacu rozłożonym na podłodze lub na
innej, miękkiej powierzchni. W takim wy-
padku masażysta siedzi po turecku lub
w pozycji klęcznej. Stopa pacjenta opiera
się na jego kolanie lub poduszce.
Przed zabiegiem pacjent powinien zdjąć
akcesoria, które mogą zakłócać swo-
bodny przepływ energii (pasek przy
spodniach, zegarek, krawat, biżuteria).
Terapeuta także nie powinien mieć na
sobie biżuterii. Okulary, jeśli się je nosi,
powinny dobrze trzymać się na nosie,
aby nie spadły w trakcie zabiegu.
Ze względów higienicznych zaleca się,
aby przed zabiegiem pacjent dokładnie
umył stopy, a terapeuta ręce. Do odświe-
żenia stóp, zwłaszcza w przypadku nad-
miernej potliwości, posłuży watka zwil-
żona olejkiem eterycznym. Najlepszy
będzie olejek lawendowy, cytrynowy lub
miętowy. Tuz przed zabiegiem, należy
dokładnie osuszyć stopy pacjenta.
BADANIE STÓP
Przed przystąpieniem do masażu, należy
dokładnie obejrzeć i zbadać stopy, spraw-
dzić, czy są odciski, pęknięcia, stwardnie-
nia, brodawki, blizny, zmiany naczyniowe,
zniekształcenia. Ocenić, czy przy odpo-
wiedniej pielęgnacji można tych zmian
uniknąć, czy wymagają leczenia.
Stare blizny na stopach masuje się deli-
katnie. Dokładnie należy sprawdzić, czy
w okolicach pól refleksowych są obrzmie-
nia, Jeśli są, może to wskazywać na pro-
blem zdrowotny lub napięcia w określo-
nym miejscu ciata.
W refleksologii wygląd stóp świadczy
0 ogólnym stanie zdrowia pacjenta - sto-
py skurczone są świadectwem napięć
w organizmie.
REAKCJE PACJENTA W TRAKCIE
1 PO ZABIEGU
Wiele osób obawia się zabiegu reflekso-
logii, gdyż mają łaskotki lub słyszały, ze
taki masaż może być bolesny. Warto jed-
nak pokonać swoje obawy, aby przeko-
nać się, ze zabieg dostarcza naprawdę
przyjemnych doznań.
Odczucia po zabiegu mogą być silne
i zróżnicowane w zależności od tego,
które refleksy są pobudzane, a także od
liczby zabiegów.
Podczas zabiegu u większości pacjentów
dochodzi do głębokiego odprężenia,
część z nich nawet zasypia. Odbloko-
waniu kanałów energetycznych często
towarzyszy uczucie ciepła, czasami są to
strzykania, ukłucia lub skurcze mięśni.
W niektórych przypadkach pacjent nie
odczuwa nic szczególnego, nie oznacza
to jednak, że terapia jest nieskuteczna.
Zdarza się też, że stopy stają się bardziej
wrażliwe w miarę trwania zabiegu.
PRZYGOTOWANIE I PRZEPROWADZENIE ZABIEGU
Pomiędzy kolejnymi zabiegami dochodzi
do wielu zmian w organizmie. Często
znikają trudności z zasypianiem, popra-
wia się ogólne samopoczucie, odczuwa
się wewnętrzny spokój. Wśród innych
możliwych reakcji należy wymienić
częstsze oddawanie moczu i stolca, wy-
ciek z nosa, kichanie, łzawienie oczu,
zwiększone pragnienie. Wszystkie te ob-
jawy świadczą o procesie oczyszczania
organizmu z toksyn dzięki zabiegowi re-
fleksologii.
Reakcje te nigdy nie występują wszystkie
jednocześnie. Jednak refleksologia po-
woduje większe lub mniejsze objawy
wtórne. Dzięki nim zmniejszają się ob-
jawy chorobowe, jest również możliwe
zmniejszenie dawek lub odstawienie nie-
których leków.
PRZECIWWSKAZANIA DO TERAPII
Istnieje kilka przeciwwskazań do stoso-
wania zabiegu refleksologii. Należy uni-
kać tej terapii w razie:
• gorączki lub ostrej infekcji
• choroby zakrzepowej
• zmian infekcyjnych na stopach
• nasilonych zmian naczyniowych
i żylakowatych na stopach
• zwichnięć, skręceń lub innych
urazów stóp
• świeżo przebytych operacji
chirurgicznych
• zaostrzenia choroby wieńcowej
i zawału
• ciąży zagrożonej w ciągu pierwszych
12-14 tygodni.
39
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
PAMIĘTAJ
Refleksologia jest terapią wspomaga-
jącą, nie pozwala na samodzielne sta-
wianie diagnozy i rozwiązanie proble-
mów zdrowotnych.
Terapia nie może być bolesna, należy
więc unikać zbyt mocnych ucisków.
Nie należy masować miejsc zmienio-
nych chorobowo, w stanach zapalnych
skóry, bolesnych, a także w przypad-
ku siniaków, świeżych blizn i żylaków.
LICZBA I CZAS ZABIEGÓW
Każdy przypadek jest inny, Praktycznie
na początku terapii niemożliwe jest
określenie liczby koniecznych zabiegów.
U niektórych pacjentów dochodzi do
natychmiastowej poprawy juz po pierw-
szym, w innych przypadkach trzeba
przeprowadzić przynajmniej kilka. Cho-
roby przewlekle wymagają większej licz-
by zabiegów, aby zaobserwować wyraź-
ną poprawę. W większości przypadków
zaleca się od sześciu do ośmiu zabiegów
w odstępach tygodnia. Przy nasilonych
dolegliwościach, można przeprowadzać
40
dwa lub trzy zabiegi w ciągu tygodnia.
Nie zaleca się jednak stosowania terapii
codziennie, gdyż może to spowodować
zbyt silną reakcję organizmu.
Długość zabiegu zależy od tego, ile pól
refleksowych się pobudza. Na masowa-
nie catej stopy potrzeba co najmniej
45 minut.
Należy jednak przestrzegać zasady, gło-
szonej przez Eunice Ingham: „Lepiej le-
czyć mniej niż za dużo".
W przypadku niemowląt, dzieci i osób
starszych zabiegi powinny być krótsze.
ZASTOSOWANIE KREMÓW
I OLEJKÓW DO MASAŻU
Nie poleca się kremów lub olejków,
gdyż mogą one utrudniać właściwe wy-
konanie ucisku. Natomiast ich zaletą
jest to, ze masaż jest wtedy delikatniej-
szy i przyjemniejszy. Należy jednak
uważać, aby skóra nie była zbyt śliska,
gdyż uniemożliwi to właściwy kontakt
z refleksami na stopie. W tej terapii
bardziej przydatny jest talk, który uła-
twia trzymanie palca przez masażystę
i dodatkowo wchłania pot.
TECHNIKI I PODSTAWOWE ZASADY
TECHNIKI I PODSTAWOWE ZASADY
Refleksologia jest holistyczną, TECHNIKA PODPARCIA
czyli całościową terapią wspoma- Właściwa pozycja stopy podczas zabie-
gającą. Dlatego w trakcie każde- gu jest niezbędna do prawidłowe-
go zabiegu masuje się obie stopy, go i skutecznego masażu refleksów.
zanim przejdzie się do pobudza- Wszystkie ruchy podczas zabiegu mu-
nia refleksów, związanych z okre- szą być skoordynowane - jedna ręka
ślonym problemem zdrowotnym. podtrzymuje stopę i służy jako podpo-
ra, drugą wykonuje się masaż.
Jeśli jednak nie dysponuje się cza-
sem lub problem jest indywidual-
ny, można od razu przystąpić do
masażu konkretnych refleksów.
Na początek kilkoma ruchami na-
leży przygotować pacjenta do te-
rapii, a dopiero potem pobudzać
odpowiednie pola refleksowe.
Każdy zabieg kończy się serią masaży
uspokajających, które usuwają ewentu-
alne uczucie dyskomfortu i eliminują
resztki napięcia, Po zabiegu powinno
się pić więcej płynów. Jak każda sztuka,
tak i refleksologia wymaga doświadcze-
nia, praktyki i znajomości technik, aby Masując na przykład prawą stopę, ze-
terapia była skuteczna. Techniki stoso- wnętrzny jej brzeg trzymamy w lewej
wane podczas zabiegu refleksologii dłoni, otaczając palce stopy palcami dło-
różnią się od tych stosowanych pod- ni, a kciuk umieszczamy na podeszwie.
czas innych masaży. W przypadku masażu drugiej stopy, od-
wracamy pozycję,
Techniki i podstawowe zasady:
Podczas pracy na refleksach położonych
• nigdy nie ściskać zbyt mocno stopy powyżej linii przepony, górną część sto-
trzymanej w dłoni py trzymamy w dłoni z palcami stopy
• zbyt mocne trzymanie stopy utrudnia lekko wygiętymi do przodu. W masażu
krążenie energii i szkodzi efektom punktów położonych poniżej, stopę
terapii. przytrzymujemy za piętę.
41
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
TECHNIKA UCISKU
Do wykonania ucisku zazwyczaj używa
się kciuka, chociaż możliwe jest także po-
stugiwanie się innymi palcami.
Aby stopniowo zwiększać ucisk, po serii
następujących po sobie ucisków przesu-
wamy każdorazowo palec o kilka milime-
trów do przodu.
Te ruchy kciuka lub innych palców przy-
pominają pełzającą gąsienicę. Przy tej
technice wykorzystuje się zewnętrzną
krawędź i czubek kciuka. Dzięki oporo-
wi stawianemu kciukowi przez pozosta-
te cztery palce, uzyskuje się efekt dźwi-
gni, co zapewnia powtarzalność ucisku,
Pacjent nie powinien odczuwać, że
kciuk się przesuwa i pozostałe palce po-
winny trzymać stopę lub dłoń, aby za-
pewnić jak najlepszy efekt dźwigni.
W trakcie zabiegu używa się obu rąk,
wykonując masaż zarówno prawym, jak
i lewym kciukiem, w zależności od po-
trzeb. Stopień ucisku na każdy refleks
zależy od pacjenta - może być on od-
mienny podczas różnych zabiegów. Na-
leży pamiętać, że powinien być na tyle
42
delikatny, by nie dostarczać pacjentowi
negatywnych wrażeń i bólu. Z drugiej
strony musi być na tyle silny, by terapia
byta skuteczna.
UCISK OKRĘŻNY
Można stosować zarówno ruchy okrężne
kciuka, jak i okrężny ucisk na niektóre re-
fleksy, bez konieczności przesuwania pal-
ca. Wykorzystuje się go wtedy, gdy prze-
prowadzamy głęboki masaż lub koniecz-
ny jest silny ucisk.
TECHNIKA OBROTU W PUNKCIE
Ta technika jest często stosowana
w przypadku szczególnie wrażliwych re-
fleksów. Kciuk kładziemy nieruchomo na
wybranym punkcie. Dłoń, która podtrzy-
muje stopę, zginamy powoli na kciuku.
W ten sposób można dopasowywać siłę
ucisku. Następnie wykonujemy stopą de-
likatne ruchy okrężne na nieruchomym
cały czas kciuku. Tę technikę warto wy-
korzystać na przykład podczas pobudza-
nia refleksów nerki, które są jednym
z punktów całkowitej energii organizmu
i często wymagają bardziej intensywne-
go ucisku.
OGÓLNE ZASADY ZABIEGU
REFLEKSOLOGII - PODSTAWOWY
SCHEMAT
Zabieg rozpoczynamy masażem przygo-
towawczym. Następnie przechodzimy
do pobudzania refleksów, zaczynając od
TECHNIKI I PODSTAWOWE ZASADY
tych na dużym palcu stopy.
Masaż przeprowadzamy na catej stopie,
systematycznie, począwszy od dużego
palca, stopniowo w dół, az do pięty. Na-
stępnie masujemy boki i grzbiet stopy.
Stopy masuje się zazwyczaj w określo-
nej kolejności: najpierw prawą, następ-
nie lewą. Na zakończenie zabiegu, tak
jak na początku, wykonujemy masaż re-
laksujący.
OSIEM PUNKTÓW
PORZĄDKUJĄCYCH ZABIEG
I przygotowanie stopy do zabiegu
poprzez techniki relaksacyjne
• duży palec stopy: głowa i szyja, ma-
saż wszystkich palców
• przednia część stopy: tutów, płuca,
tarczyca
• wybrzuszenie stopy* żołądek,
trzustka, jelita, nerki
• pięta: obszar miednicy
• krawędź wewnętrzna stopy:
kręgosłup i narządy płciowe
• krawędź zewnętrzna stopy:
staw barkowy, łokciowy, biodro,
kolano i organy płciowe
• grzbiet stopy: układ limfatyczny,
twarz, zęby, klatka piersiowa
• techniki relaksacyjne.
Stopę, która nie jest masowana, należy
przykryć.
43
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO REFLEKSOLOGIA STÓP I DŁONI

REFLEKSOLOGIA Podobnie jak w przypadku masa- i bolesnego ucisku paznokciem.

żu stóp, nie należy uciskać dłoni Zabieg powinien zaczynać się
STÓP I DŁONI czubkiem kciuka, lecz raczej ze- i kończyć technikami relaksacyj-
Schemat zabiegu refleksologii stóp wygodnie na małej poduszce, le- wnętrznym brzegiem jego opusz- nymi, identycznie jak w przypad-
i dłoni jest podobny. W czasie ma- żącej na kolanach terapeuty lub ki, aby uniknąć przypadkowego ku masażu stóp.
sowania dłoni należy położyć ją oprzeć jedną o drugą.

węzły chłonne górnej węzły chłonne górnej

części ciała części ciała

zatoki zatoki

przysadka przysadka
boczna część
boczne części — głowa-mózg glowy/mózgu
głowa-mózg -
głowy/mózgu gardło/krtań gardło/krtań -
móżdżek móżdżek
trąbka szyja szyja oko
Eustachiusza
tchawica tchawica trąbka
(słuchowa)
przytarczyce przytarczyce Eustachiusza
oko
tarczyca tarczyca (słuchowa)
płuca — ucho
płuca T
przełyk
ucho przełyk
.splot słoneczny serce
splot słoneczny
przepona i krążenie
przepona
krwi
bark
żołądek bark
żołądek

nadnercza
nadnercza

śledziona
wątroba dwunastnica
dwunastnica
— trzustka trzustka
pęcherzyk —nerka nerka
żółciowy
poprzecznica
poprzecznica
moczowód moczowód
wstępnica pęcherz moczowy pęcherz moczowy zstępnica

jelito cienkie
jelito cienkie
wyrostek
robaczkowy
esica
zastawka odbytnica
krętniczo- — nerw kulszowy nerw kulszowy- odbyt
-kątnicza
kręgosłup, rdzeń kręgosłup, rdzeń
kręgowy kręgowy
miednica
miednica

44 45
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO REFLEKSOLOGIA STÓP I DŁONI

węzty chłonne pachwiny przewlekłe

zaburzenia układu
pole przewlekłych
jajowody/ rozrodczego
zaburzeń układu
nasieniowody nerw kulszowy
rozrodczego
węzty chłonne pachwinowe
jajowody/ jama klatki piersiowej jajniki/jądra
nerw kulszowy nasieniowody pierś
węzty chłonne górnej połowy
zęby ciała i drenaż limfatyczny
twarz mięśnie miednicy
zęby

macica/prostata pęcherz kręgosłup grasica szyja tył głowy węzty chłonne dotu pachowego bark ramię łokieć kolano biodro

węzły chtonne
węzty chłonne
pachwiny miednica/
miednica/ pachwiny
biodro biodro
jajowody/ jajowody/ •"""
kończyna dolna/ nasieniowody nasieniowody
kolano kończyny dolne/
kolano
środek pleców
dłoń środek pleców dłoń

układ ramię/
ramię/ _ układ limfatyczny limfatyczny - łokieć
łokieć jama klatki piersiowej
jama klatki piersiowej
grasica _
- grasica bark
bark pierś —
- klatka piersiowa
- mostek mostek

— szyja szyja —

— twarz twarz
— nos nos węzty chtonne
węzty >rnej części
chłonne ciata
górnej części
dała

zęby/szczęki
zęby/szczęka

46 47
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO REFLEKSOLOGIA STOP I DŁONI

zatoki zatoki

boczna część
gtowy/mózgu boczna część
głowy/mózgu

górna część
gtowy/mózgu
drenaż limfatyczny •
drenaż limfatyczny
trąbka Eustachiusza
(stuchowa),jxzy — oczy
płuco
płuco
przysadka przysadka
serca ^ plot słoneczny
splot słoneczny j przytarczyce
uszy uszy — szyja
przytarczyce *< <*
— tarczyca
szyja — barki barki — żołądek
tarczyca II nadnercze/nerka
trzustka/zolądek jelito cienkie jelito cienkie .. moczowód
moczowód " wątroba pęcherz moczowy
pęcherzyk żółciowy
pęcherz moczowy - pęcherzyk żółciowy
macica/prostata śledziona macica/prostata
śledziona
odbytnica poprzecznica
poprzecznica
nerw kulszowy 1—•—•—____ ^^fc__ _ jrW - z a s t a w k a krętniczo-kątnicza
Ł zastawka krętniczo-kątnicza nerw kulszowy
S
™ jajniki/jądra jajniki/jądra

zęby
zęby

węzty chłonne
górnej części węzty chłonne
ciała i drenaż górnej części
struny głosowe ciała i drenaż
limfatyczny struny głosowe
tył głowy, limfatyczny
tył głowy,
mózg i kark
mózgu, kark

pierś
mostek bark
węzły chłonne
węzty chłonne
dołu pachowego
kręgosłup dołu pachowego
jama klatki piersiowej kręgosłup——J
jama klatki piersiowej
ramię i łokieć środek pleców ramię i tokieć
kolano i biodro środek pleców
— macica/prostata kolano i biodro
mięśnie miednicy
macica/prostata mięśnie miednicy
jajowody/
staw krzyżowo-biodrowy nasieniowody jajowody/
staw krzyżowo-biodrowy
nasieniowody
jajniki/jądra węzły chłonne
pachwiny jajowody/jądra
węzty chłonne pachwiny
48
49
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
0 TECHNIK PRZYGOTOWAWCZYCH
ODPRĘŻAJĄCYCH
I. OBRÓT STOPY
Trzymamy piętę w jednej dtoni. Drugą
dtonią obracamy stopę pięć razy, zgod-
nie z ruchem wskazówek zegara, na-
stępnie na odwrót. W ten sposób roz-
grzewamy stawy stopy.
2. ODPRĘŻAJĄCE GŁADZENIE STOPY
50
Obiema dtońmi mocno gtadzimy grzbiet
i boki stopy, a także dolną część pod-
udzia i okolicę wokót kostek. Powtarza-
my czynność kilkakrotnie. Pomaga to
zwiększyć przepływ krwi, odpręża i roz-
grzewa stopę przed masażem.
3. MASAŻ ŚRÓDSTOPIA
Ujmujemy stopę w obie dłonie, kciuki
znajdują się na górnej części podeszwy.
Masujemy stopę głaszczącymi ruchami,
przesuwając kciuki od środka na ze-
wnątrz. Powtarzamy czynność kilka razy
- kciuki wędrują stopniowo od palców
w kierunku pięty. Następnie przytrzymu-
jemy stopę jedną dtonią za jej czubek,
drugą zaś, zwiniętą w pięść, opieramy na
poduszkach przedniej części stopy. Po-
cząwszy od tego miejsca, masujemy sto-
pę okrężnymi ruchami, przesuwając po-
woli pięść w kierunku pięty.
10 TECHNIK PRZYGOTOWAWCZYCH I ODPRĘŻAJĄCYCH
4. GŁADZENIE KCIUKAMI W OSI palców do pięty, i z powrotem. Masa-
CENTRALNEJ STOPY żowi powinno towarzyszyć uczucie roz-
Chwytamy stopę w obie dłonie, kładąc ciągania stopy.
kciuki na jej podeszwie, a resztę palców
na grzbiecie (jak poprzednio). Głaszczą-
cymi ruchami masujemy stopę w linii
centralnej, od góry do dołu i z powro-
tem, przesuwając stopniowo kciuki na
zewnątrz.
6. NAPRZEMIENNE SKRĘCANIE
DŁOŃMI
Wnętrzem dtoni obejmujemy piętę na
wysokości kostek. Stosując naprzemien-
ny ucisk dtoni na okolicę kostki, huśtamy
stopę w prawo i lewo, potem odwrotnie,
Następnie masujemy podeszwę małymi szybkimi ruchami wahadłowymi.
okrężnymi ruchami, ciągle używając kciu-
ków. Prawy kciuk masuje w kierunku
wskazówek zegara, lewy - w przeciw-
nym, od pięty w kierunku palców.
5. ROZCIĄGANIE STOPY
Ujmujemy stopę w obie dłonie, opuszki
kciuków leżą na podeszwie. Przesuwa-
my jednocześnie kciuki w kierunku ze-
wnętrznej krawędzi stopy, każdy w inną
stronę, następnie ponownie kładziemy je
na środku stopy. Powtarzamy masaż,
przesuwając kciuki stopniowo od nasady
51
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
7. NAPINANIE I ROZCIĄGANIE
STOPY
Otwartą dtoń opieramy o wewnętrzną
krawędź stopy, drugą kładziemy iden-
tycznie na krawędzi zewnętrznej. Jedną
dtonią uciskamy krawędź stopy, przycią-
gając ją ku sobie. W tym czasie druga
dtoń uciska w drugim kierunku, a następ-
nie na odwrót.
Początkowo ruchy powinny być powol-
ne, aby stopa byta odprężona. Stop-
niowo zwiększamy szybkość ruchów,
zwłaszcza w okolicy refleksów kręgosłu-
pa, aby rozgrzać całą stopę.
8. ROZCIĄGANIE I ROTACJA
PALCÓW STOPY
Jedną dłonią trzymamy prawą stopę,
Kciukiem i palcem wskazującym drugiej
dłoni chwytamy po kolei każdy palec.
52
Najpierw delikatnie go rozciągamy,
potem obracamy zgodnie z ruchem
wskazówek zegara, a następnie w prze-
ciwnym kierunku. Rozciągamy i obra-
camy każdy palec. Dzięki temu popra-
wiamy ich giętkość, a jednocześnie
przygotowujemy je do pobudzania re-
fleksów szyi, twarzy, nosa, zębów i bar-
ków, które znajdują się w tej okolicy. Te
same czynności wykonujemy z palcami
lewej stopy.
9. ROZLUŹNIENIE STOPY
I PODUDZIA
Trzymamy piętę tak, aby spoczywała we
wnętrzu dłoni. Bardzo szybkimi rucha-
mi skręcamy stopę w prawo i lewo, aby
ruch stopy i podudzia przypominał wibra-
10 TECHNIK PRZYGOTOWAWCZYCH I ODPRĘŻAJĄCYCH
cje. Na zakończenie odchylamy się do ty-
łu, cały czas trzymając stopę i delikatnie
ją rozciągając. Powracamy do pozycji
wyjściowej.
fleksowym. Zabieg przeprowadza się
jednocześnie na obydwu stopach. Pra-
wą stopę trzymamy w lewej ręce, a le-
wą w prawej. Kciuki są umieszczone na
refleksach splotu słonecznego, palce na
grzbiecie stopy. Przez kilka sekund sto-
sujemy ucisk na refleksy. W tym czasie
pacjent powoli i głęboko wydycha po-
10. RELAKSACJA ODDECHOWA wietrze. W trakcie wdechu rozluźniamy
Stresy i napięcia gromadzą się w okoli- ucisk, ale palce przez cały czas znajdu-
cy splotu słonecznego. Przed rozpoczę- ją się w tym samym punkcie. Zabieg po-
ciem zabiegu należy więc odprężyć je- wtarzamy kilkakrotnie.
go refleks, stosując w tym miejscu ucisk
połączony z głębokim i powolnym od-
dychaniem. Stopę chwytamy dłonią
w jej górnej części, aby palce leżały na
grzbiecie, i delikatnie ściskamy. Kciuk
i jego poduszka znajdują się na pode-
szwie stopy, dokładnie na linii przepo-
ny, ponieważ na jej środku leży refleks
splotu słonecznego. Stopę rozluźniamy
i kładziemy kciuk dokładnie na polu re-
53
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
AUTOTERAPIA
Zdecydowanie lepsza jest sytu-
acja, gdy masaż stóp wykonuje
druga osoba, gdyż praktycznie
nie jest możliwe samodzielne wy-
konanie całego zabiegu. Niezwy-
kle trudne jest pobudzanie nie-
których refleksów i w tym samym
czasie osiągnięcie stanu głębokie-
go odprężenia. Podczas samo-
dzielnego wykonywania zabiegu
nie ma kontaktu i wymiany ener-
gii z drugą osobą. Z tych powo-
dów zdecydowanie korzystniejszy
jest masaż wykonywany przez ko-
goś innego. Nie oznacza to jed-
nak, że niektórych zabiegów nie
można wykonać samodzielnie.
Ucisk pewnych refleksów przyno-
si ulgę i szybko znosi szereg dole-
gliwości, takie jak bezsenność,
zmęczenie czy migrena.
Zdecydowanie łatwiejszy jest samodziel-
ny masaż dtoni. Można go dyskretnie
przeprowadzić praktycznie wszędzie:
podczas oglądania telewizji, podróży po-
ciągiem lub samolotem, a nawet podczas
przerwy w pracy. Trzeba jednak pamię-
tać, ze zabieg wykonany przez specjali-
stę daje lepsze rezultaty niż krótkie za-
biegi przeprowadzane samemu. Masaż
dtoni i stóp jest znakomitym naturalnym
środkiem, poprawiającym stan zdrowia
54
i zapobiegającym niektórym chorobom.
Masaż powoduje całkowite odpręże-
nie, ogranicza napięcie i stres. Dzięki te-
mu łatwiej walczyć także z nowymi pro-
blemami, które się pojawiają. Masując
samodzielnie stopy, należy wygodnie
usiąść na krześle. Jedną nogę oprzeć na
drugiej, by grzbiet stopy spoczywa) na
udzie. Możne też usiąść po turecku.
Zabieg przeprowadza się według tych
samych zasad, jakie obowiązują przy ma-
sowaniu innej osoby. Należy pamiętać,
że jedna z dłoni służy jako podparcie, zaś
kciukiem drugiej pobudzamy refleksy.
PRZYKŁADOWY PRZEBIEG MASAŻU
• Obydwiema dłońmi gładzimy deli-
katnie całą stopę, aby ją rozluźnić i od-
prężyć.
• Uciskamy kciukiem refleks splotu
słonecznego, jednocześnie oddychając
głęboko - w ten sposób pozbywamy się
stresu i napięć. Powinniśmy pamiętać
o zmniejszeniu ucisku podczas wdechu.
Czynność powtarzamy trzy, cztery razy,
H Masujemy refleksy głowy i szyi na
dużym palcu stopy. Uciskamy refleks
przysadki.
• Masujemy refleksy na podeszwie sto-
py, przesuwając się stopniowo w kierun-
ku pięty.
• Kończymy masaż uciskiem na refleksy
nerek i refleks miednicy, znajdujące się na
środku pięty.
• Poduszkami wnętrza dłoni delikatnie
muskamy wewnętrzną krawędź stopy,
aby odprężyć kręgosłup. Następnie sto-
sujemy serię ucisków, wędrując od duże-
go palca stopy, w kierunku pięty. Należy
zwrócić uwagę na bolesne i wrażliwe
punkty. Na koniec masujemy je delikatny-
mi okrężnymi ruchami kciuka, zgodnie
z ruchem wskazówek zegara.
I Zmieniamy rękę i kciukiem pobudza-
my refleksy na zewnętrznej krawędzi
stopy, zwracając szczególną uwagę na
pola dużych stawów: barkowego, łokcio-
wego, biodrowego, kolanowego.
• Obracamy stopę i masujemy refleksy
układu limfatycznego na jej grzbiecie.
• Na koniec ponownie muskamy całą
stopę za pomocą obydwu dtoni. Dzięki
temu znikną resztki napięcia i zostaną usu-
nięte toksyny,
• Zmieniamy pozycję i masujemy w iden-
tyczny sposób drugą stopę.
• Po masażu kładziemy się na 15 minut
i całkowicie odprężamy. Wskazane jest wy-
picie szklanki wody mineralnej.
• Według tego samego schematu można
przeprowadzić masaż dtoni. Jeśli dyspo-
nujemy wystarczającą ilością czasu, pod-
czas jednego seansu można wykonać jed-
nocześnie masaż stóp i dłoni.
• Taki seans trwa okoto 20 minut i może
pomóc w przypadku wielu schorzeń.
PIELĘGNACJA STÓP
Prawda jest, niestety, taka, że stopy są tą
częścią ciata, o którą dbamy najmniej. Wy-
starczy jednak trochę wysiłku, a korzyści
AUTOTERAPIA
będą znaczące. Pamiętajmy tez o tym, ze
na stopach znajdują się miejsca, odpowia-
dające wszystkim narządom ciata. Dbając
więc o stopy, dbamy jednocześnie o stan
naszego zdrowia.
Kilka rad, jak dbać o stopy
• Spacerujmy boso po trawie i po piasku
na plaży tak często, jak to tylko możliwe.
Takie spacery pozwolą uniknąć deformacji
stopy, poprawią krążenie krwi, dostarczą
energii, usuną zmęczenie.
• Unikajmy chodzenia w ciasnych butach
i na wysokich obcasach. Sprzyja to defor-
macji stopy.
I Unikajmy butów z tworzyw sztucz-
nych, ponieważ powodują nadmierną po-
tliwość stóp.
• Regularnie masujmy stopy kremami
i olejkami zapachowymi o właściwościach
leczniczych.
• Regularnie gimnastykujmy stopy, aby
były giętkie i zdrowe.
Gimnastyka stóp
I Uginamy stopy w górę i w dót w stawie
skokowym.
• Maszerujemy na palcach, krawędziach
zewnętrznych i piętach. Wzmacnia to sto-
pę i poprawia równowagę.
I Obracamy stopę do wewnątrz, opiera-
jąc na krawędzi zewnętrznej. Należy
zwrócić uwagę, aby byta wyprostowana.
• Masujemy stopę piłeczką z gąbki,
przesuwając ją po całym jej obszarze.
Pobudza to wszystkie refleksy, leżące na
sklepieniu stopy.
55
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
OLEJKI ETERYCZNE
NA PROBLEMY ZE STOPAMI
Kąpiele pielęgnacyjne i lecznicze
na różne dolegliwości
Do miski z cieptą wodą dodajemy
6 kropli różnych olejków (w zależności
od dolegliwości). Moczymy nogi przez
10-12 minut.
Pobudzająca krążenie krwi
2 krople olejku z geranium
2 krople olejku z czarnego pieprzu
2 krople olejku rozmarynowego
Pobudzająca i tonizująca
2 krople olejku lawendowego
2 krople olejku miętowego
2 krople olejku jałowcowego
Na zmęczone i obrzmiałe stopy
3 krople olejku lawendowego
3 krople olejku rumiankowego
Na zmęczone stopy
3 krople olejku lawendowego
3 krople olejku z mięty pieprzowej
Na pocące się, zmęczone stopy
2 krople olejku cyprysowego
2 krople olejku cytrynowego
2 krople olejku różanego
Na obolałe stopy
2 krople olejku rozmarynowego
2 krople olejku eukaliptusowego
Leczenie
2 krople olejku lawendowego
Krem odświeżający
Do 30 g kremu dodać:
różnych
3 krople olejku miętowego
3 krople olejku lawendowego
Krem na popękane stopy
dolegliwości
Do 30 g kremu dodać:
3 krople olejku z będźwinu
2 krople olejku mirtowego
2 krople olejku jałowcowego
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
ZALECENIA TERAPEUTYCZNE
Poniżej przedstawiamy porady,
które mogą pomóc w wielu pro-
blemach ze zdrowiem, a także za-
pobiec niektórym chorobom. Cał-
kowity lub częściowy masaż stóp
warto uzupełnić dodatkowymi na-
turalnymi środkami leczniczymi.
Ostrzeżenie
Naturalne metody lecznicze są skutecz-
ne w większości drobnych dolegliwości
i pozwalają ograniczyć przyjmowanie in-
nych leków. Decydując się na takie lecze-
nie, warto wcześniej skonsultować się
z lekarzem.
Opóźnienie diagnostyki lub leczenie nie-
których chorób tylko metodą naturalną,
może mieć fatalne konsekwencje i do-
prowadzić do rozwoju choroby i kompli-
kacji z tym związanych.
MASAŻ REFLEKSÓW STÓP
I DŁONI
W przypadku różnych dolegliwości można
przeprowadzić masaż jednego lub kilku re-
fleksów. Zaleca się pobudzanie tych punk-
tów dopiero po całkowitym masażu stóp,
który odpowiednio przygotowuje orga-
nizm, poprawia krążenie krwi i dynamizu-
je przeptyw energii. Jeśli nie mamy jednak
zbyt dużo czasu, należy skupić się jedynie
na dwuminutowej stymulacji określonych
refleksów. Masaż dtoni powinien uzupeł-
niać masaż stóp, ale nie jest to konieczne.
58
W ostrych przypadkach zaleca się zazwy-
czaj pobudzanie refleksów co dwa dni.
Natomiast w przypadku chorób przewle-
kłych dwa razy w tygodniu.
NATURALNA TERAPIA
UZUPEŁNIAJĄCA
Refleksologia stosowana samodzielnie
w większości przypadków przynosi bar-
dzo dobre rezultaty. Zmniejsza lub elimi-
nuje dolegliwości bólowe i objawy cho-
robowe, usuwa stres i napięcie.
Dodatkowymi uzupełniającymi natural-
nymi środkami leczniczymi może być fi-
toterapia, aromaterapia czy homeopatia.
Ich stosowanie pozwala zwiększyć pozy-
tywne skutki leczenia.
Proponowane tu naturalne środki lecznicze
należą do najczęściej zalecanych w określo-
nych dolegliwościach. Są wymienione jedy-
nie jako wskazówka. Przed ich zastosowa-
niem warto skonsultować się ze specjalistą.
Fitoterapia
Spośród proponowanych ziół wybiera-
my jedno lub dwa, które jako napar pije
się 3—4 razy dziennie po jednej filiżance.
Niektóre zioła są dostępne jako gotowe
wyciągi, w postaci tabletek lub żeli.
Aromaterapia
Olejki eteryczne można stosować na kilka
sposobów:
• Zażywane doustnie
Jedną lub dwie krople należy dodać do na-
poju lub na kostce cukru.
Ostrzeżenia przy stosowaniu
olejków eterycznych
Nie powinno się samodzielnie, bez
konsultacji z terapeutą, zażywać olej-
ków doustnie.
Nie należy nakładać olejków na oczy,
oraz nierozcieńczonych olejków bez-
pośrednio na skórę.
W przypadku alergii, chorób przewle-
kłych czy też zażywania innych leków,
stosowanie olejków należy skonsulto-
wać z lekarzem.
• Wmasowywane w ciało
Kilka kropel olejku należy zmieszać
z odrobiną innego oleju bazowego, na
przykład migdałowego lub z pestek wino-
gron. Zaleca się jedną kroplę olejku ete-
rycznego na łyżeczkę do kawy innego
oleju. Nie należy jednorazowo stosować
więcej niż sześć kropli olejku i nie mieszać
ze sobą więcej niz trzech,
• Do inhalacji
Trzy do czterech kropli olejku należy do-
dać do garnka lub miski z wrzącą wodą.
Pochylić się nad naczyniem, głowę przy-
kryć ręcznikiem i oddychać głęboko przez
kilka minut. Ta metoda jest często nazy-
wana „parówką".
• Rozpylane w powietrzu
W sprzedaży jest wiele urządzeń do roz-
pylania olejków eterycznych w pomiesz-
czeniu. Jeśli takowego nie mamy, można
skropić zapaloną żarówkę jedną lub dwo-
ma kroplami olejku.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
• Gorące lub zimne okłady
Cztery do sześciu kropli olejku dodać do
salaterki z ciepłą wodą. Zmoczyć watę,
lekko odcisnąć i przyłożyć do chorego
miejsca. Przy ciepłych kompresach należy
ponownie wymienić watę, gdy tylko
ostygnie.
Homeopatia
Leki homeopatyczne są zazwyczaj do-
stępne w formie maleńkich granulek, któ-
re zażywa się podjęzykowo, najlepiej
nie dotykając preparatu palcami.
Wybór określonego leku związany
jest z objawami, które chcemy leczyć.
W sprzedaży jest ogromna ilość leków
homeopatycznych i tylko doświadczony
lekarz jest w stanie przepisać odpowiedni
preparat.
Leki wymienione w tej książce należą do
leków popularnych. Zalecamy je w roz-
cieńczeniu określanym jako 5 do 7 CH
(na opakowaniu każdego leku homeopa-
tycznego są podane wielkości rozcieńcze-
nia), w liczbie trzech granulek co dwie,
trzy godziny. W przypadkach schorzeń
przewlekłych preferuje się 2-3 granulki
trzy razy dziennie, w rozcieńczeniu 9 CH.
Niektóre leki homeopatyczne stosuje się
w skojarzeniu, jednak zażywając je samo-
dzielnie, lepiej ograniczyć się do jednego
preparatu.
59
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI

SCHORZENIA NOSA, częściej pod wpływem drażnienia ślu-

zówki przez dym papierosowy.
gardło/krtań

GARDŁA I USZU Masaż stóp i dłoni

zatoki

• Główne punkty pobudzania: refleksy

KASZEL
Kaszel jest jedynie objawem choroby.
Może być związany z zapaleniem zatok,
gardta, oskrzeli, ptuc czy zwyktym prze-
ziębieniem.
tchawica/
gardło
ptuco
płuca
Suchy kaszel powoduje często obecność
wydzieliny na tylnej ścianie gardta, która
ma działanie pobudzające uktad nerwowy.
Kaszel wilgotny jest przeważnie spowo-
60
dowany stanem zapalnym oskrzeli, wy-
wotanym przez infekcję lub alergię.
Masaż stóp i dłoni
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
gardta, ptuc i szyi.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i uktadu limfatycznego.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Wyciąg z mięty pieprzowej, odrobina lu-
krecji, tymianku, szczypta anyżku, ślazu
i miodu.
• Aromaterapia
Inhalacje z dodatkiem olejku eukaliptu-
sowego: 6 kropli na miskę gorącej wody.
Masaż lub rozpylanie w powietrzu olejku
sosnowego, z drewna sandałowego
i mirry.
• Homeopatia
Drosera: ataki silnego i gwałtownego
kaszlu.
Bryonia: suchy kaszel.
Pulsatilla: wilgotny kaszel.
Rumex: gęsty, męczący kaszel.
Chamomilla: suchy, męczący, świszczący
kaszel.
ZAPALENIE KRTANI
I GARDŁA
Ostre zapalenie krtani jest spowodowa-
ne infekcją górnych dróg oddechowych.
Do przewlekłego zapalenia dochodzi naj-
gardła i szyi.
I Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, płuc,
twarzy, zatok, nadnerczy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Picie i płukanie gardła naparami z szatwii
i rozmarynu.
• Aromaterapia
Płukanie gardła wodą z dodatkiem olej-
ków z geranium i rozmarynu: 4 krople do
miseczki z gorącą wodą.
Masaż lub rozpylanie w powietrzu olej-
ku sosnowego, tymiankowego, sanda-
łowego. szyja
• Homeopatia
Aconit: nagłe wystąpienie objawów,
Lachesis: przewlekłe zapalenie krtani.
Apis: zapalenie krtani na tle alergicznym.
Spongia: suchy kaszel. Masaż stóp i dłoni
Baryta carbonica: zapalenie strun gło- I Główne punkty pobudzania: refleksy
sowych. gardta, szyi, zatok, uszu, ptuc.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
KATAR I NIEŻYT NOSA
chłonnych i układu limfatycznego.
Katar jest najczęściej wynikiem infekcji
wirusowej, która powoduje stan zapalny Naturalne środki lecznicze
śluzówki nosa i zwiększa produkcję wy- • Fitoterapia
dzieliny. Często towarzyszy mu gorącz- Napar z kwiatów czarnego bzu, sadźca
ka, ból i uczucie suchości w gardle. i ciemiernika.
Stan zapalny śluzówki nosa i wyciek prze- • Aromaterapia
zroczystej wydzieliny to nieżyt nosa. Inhalacje z dodatkiem olejku eukaliptuso-
Przewlekły nieżyt nosa jest zazwyczaj wego i tymiankowego: 4 krople na mi-
wynikiem alergii. seczkę gorącej wody.
61
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Masaż lub rozpylanie w powietrzu olejku
sosnowego, rumiankowego, sandatowe-
go, szatwiowego, miętowego,
• Homeopatia
Arsenicum album: gęsta wydzielina z nosa.
Pulsatilla: żótta lub zielonkawa wydzielina.
Natrum muriaticum: przejrzysta, śluzo-
wa wydzielina.
Sulfur: głęboko zalegająca sucha i gęsta
wydzielina.
ZAPALENIE ZATOK
Zapalenie zatok dotyczy bezpośrednio
kości twarzoczaszki. Proces zapalny po-
woduje zwiększoną produkcję wydzieli-
ny, która powoduje ból twarzy, gtowy,
łzawienie oczu, zatykanie dróg odpływu.
Masaż stóp i dłonr
• Główne punkty pobudzania: refleksy
zatok, gtowy i szyi.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, oczu
oraz nadnerczy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napar z kwiatów bzu czarnego, a także
gorzknika.
• Aromaterapia
Inhalacje z dodatkiem olejku eukaliptuso-
wego i lawendowego: 4 krople na miskę
ciepłej wody.
Masaż lub rozpylanie w powietrzu jed-
nego z olejków: sosnowego, lawendo-
wego lub sandałowego.
• Homeopatia
Kali bichromicum i Hepar sulfur: gęsta
i trudna do eliminacji wydzielina.
62
Pulsatilla: łzawienie oczu, towarzyszące Masaż stóp i dłoni
zapaleniu zatok. • Główne punkty pobudzania: refleksy
uszu, trąbek Eustachiusza, gtowy i szyi.
ZAPALENIE UCHA
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
W tym przypadku proces zapalny doty- chłonnych i układu limfatycznego, zatok,
czy najczęściej ucha środkowego. Cho- nadnerczy.
roba występuje we wszystkich grupach
wiekowych, lecz najczęściej u dzieci. To- Naturalne środki lecznicze
warzyszy jej silny ból ucha, w którym • Fitoterapia
gromadzi się ropny lub surowiczy wy- Przemywanie przewodu słuchowego roz-
sięk. Źle leczone lub przewlekłe zapale- tworem rumianku i gorzknika.
nie ucha może prowadzić do głuchoty. Picie roztworu przygotowanego z 20 kro-
trąbka Eustachiusza (słuchowa)
ucho
" ( | r - głowa CHOROBY OCZU
ZAPALENIE SPOJÓWEK
Wywołuje je stan zapalny błony śluzowej,
która pokrywa wewnętrzną powierzchnię
powiek i powierzchnię gałki ocznej, do
brzegu rogówki. Infekcję mogą powodo-
wać zarówno wirusy, jak i bakterie. Do za-
palenia spojówek często dochodzi na pod-
J
łożu alergicznym lub przez podrażnienia
wywołane zanieczyszczeniami, znajdujący-
mi się w powietrzu.
Od pewnego wieku choroba ta może być
:
A'
wtórna i prowadzić do suchości oka.
oczy
gtowa
?
(
s
szyja
.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
pli wyciągu z nawtoci i miłorzębu roz-
puszczonych w szklance wody, trzy razy
dziennie (dzieci od 4 do 6 lat).
• Aromaterapia
Przemywanie przewodu słuchowego
watką nasączoną olejkiem majeranko-
wym i z pestek winogron.
• Homeopatia
Belladona: ból i zaczerwienienie.
Mercurius solubilis: wysięk z ucha.
Aconit: ostra infekcja połączona z silnym
bólem.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
oczu.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, nad-
nerczy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Przemywanie oczu naparem ze świetlika,
nagietka i rumianku. Picie naparu ze świe-
tlika, szałwii, gorzknika.
oczy
63
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
• Aromaterapia
Oktady z olejku lawendowego, rumianko-
wego lub różanego: 4 krople na jeden cie-
pły oktad.
• Homeopatia
Euphrasia: I kropla wyciągu do przemy-
wania oczu.
Hepar sulfur: w przypadku infekcji.
Pulsatilla: zmniejsza ilość wydzieliny.
ZMĘCZENIE OCZU
Powoduje je wiele czynników, jak stres,
przepracowanie, dtugie siedzenie przed
ekranem komputera lub telewizora, za-
nieczyszczenia powietrza. Zmęczeniu
oczu towarzyszy uczucie ucisku lub ból
oczu, bóle gtowy, trudności ze skupieniem
wzroku, uczucie napięcia gatek ocznych.
SCHORZENIA SKORY
TRĄDZIK - EGZEMA - ŁUSZCZYCA
Trądzik powoduje nadmierne wydzielanie
toju przez gruczoły tojowe, w związku
z czym zatykają się pory skóry. Zazwyczaj
mają go nastolatki w okresie pokwita-
nia. W tym okresie życia, na skutek zmian
hormonalnych w organizmie, dochodzi
do zwiększonej produkcji sebum.
Egzema to stan zapalny skóry, jego skut-
kiem jest zaczerwienienie i świąd. Przy-
czyną tego schorzenia mogą być między
innymi alergia, stres, a także predyspo-
zycje genetyczne.
Łuszczyca charakteryzuje się obecnością
na skórze czerwonych lub różowych gru-
dek, pokrytych białawymi łuskami. Grud-
ki te mają tendencję do łuszczenia się.
64
Masaż stóp i dłoni
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
oczu.
• Punkty dodatkowe: refleksy gtowy i szyi.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Zimne oktady na oczy ze świetlika, nagiet-
ka i mokrzycy biatej.
• Aromaterapia
Oktady z dodatkiem olejku z kopru: 3 do
4 kropli na kompres.
• Homeopatia
Ruta: zmęczenie oczu spowodowane
dtugim czytaniem.
Arnica: zmęczenie oczu po dtugiej podróży.
Natrum muriaticum: bolesne i opuchnię-
te oczy.
Zmiany mogą występować na całym cie-
le. Najczęściej jednak znajdują się na ko-
lanach, łokciach, głowie i dolnej części
pleców. Łuszczyca jest chorobą dzie-
dziczną, zmiany mogą się nasilać pod
wpływem stresu lub choroby.
Masaż stóp i dłoni
W refleksologii w leczeniu wyżej wymie-
nionych chorób stosuje się stymulacje tych
samych refleksów.
• Główne punkty pobudzania: refleksy
odpowiadające tej części ciała, na której
występują zmiany skórne.
• Punkty dodatkowe: refleksy nerek,
nadnerczy, tarczycy, przysadki, splotu sło-
necznego, jelit, układu limfatycznego.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Trądzik
Parówki z mokrzycy biatej, nagietka,
kwiatów bzu.
Toniki z dodatkiem lawendy i krwawnika.
Picie wywarów z łopianu oraz jeżówki •
wąskolistnej.
Egzema
Napary z bratków i czerwonej koniczyny
lub łopianu, rumianku i dzikich bratków.
Łuszczyca
Wyciąg z trędownika i pokrzywy,
Kąpiele z dodatkiem krwawnika.
• Aromaterapia
Egzema
Masaż z dodatkiem olejku lawendowego,
rumiankowego lub z melisy, zmieszanych
z olejem bazowym.
Łuszczyca
Masaż z dodatkiem olejku z bergamotki,
ALERGIE
Alergia jest wynikiem nieprawidłowej
reakcji układu immunologicznego na
alergen i objawia się między innymi zmia-
nami skórnymi, wyciekiem z nosa, skur-
czem oskrzeli i trudnością w oddychaniu,
w skrajnych przypadkach nawet wstrzą-
sem anafilaktycznym, zagrażającym życiu.
Masaż stóp i dłoni
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
nadnerczy i przysadki.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, tarczy-
cy, nerek, jelit.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
rumianku rzymskiego, zmieszanych z ole-
jem bazowym.
• Homeopatia
Trądzik
Pulsatilla: nasilenie trądziku po obfitych
posiłkach.
Silicea: bliznowacenie zmian.
Sulfur: trądzik przewlekły.
Hepar sulfur: duże ropne zmiany.
Kali bichromicum: świąd.
Egzema
Sulfur: zaogniona, czerwona skóra.
Graphite: zmiany zainfekowane.
Urtica: świąd.
Rhus tox: zmiany pęcherzykowate, na-
silające się w nocy.
Łuszczyca
Kalium arsenicosum: łuszcząca się skóra.
Graphite: nasilanie się infekcji.
Petroleum: nasilanie się zmian zimą.
Sulfur: pogorszenie się zmian po kąpieli.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z rudbekii, rumianku, krwawni-
ka, kwiatów bzu, dzięgla.
• Aromaterapia
Kąpiel z dodatkiem olejku z melisy.
Masaże lub rozpylanie olejku rumiankowe-
go, rozmarynowego lub lawendowego.
• Homeopatia
Urtica: pokrzywka.
Pulsatilla: zmiany alergiczne oczu.
Apis: bolesne ukąszenia.
65
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
SCHORZENIA UKŁADU ODDECHOWEGO
ASTMA
Istotą astmy jest skurcz oskrzeli i towarzy-
sząca mu nadmierna produkcja śluzu.
W rezultacie dochodzi do zaburzeń
w wymianie powietrza. Oddech staje się
utrudniony, świszczący. Astma jest choro-
bą o podłożu alergicznym, zwłaszcza
u dzieci. Czynniki sprzyjające jej wystąpie-
niu to między innymi: alergeny, zanie-
czyszczenie powietrza, urazy psychiczne.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
ptuc i oskrzeli.
• Punkty dodatkowe: refleksy splotu sło-
necznego, odcinka piersiowego kręgosłu-
pa, nadnerczy, przysadki mózgowej, tar-
czycy, gonad, serca.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z olchy, rosiczki, hyzopu, kory dzi-
kiej wiśni.
• Aromaterapia
Inhalacje z dodatkiem olejku eukaliptuso-
wego, lawendowego i rumiankowego:
4 krople do miski z gorącą wodą.
Masaże lub rozpylanie w powietrzu olejku
sosnowego, bergamotkowego, z szatwii
szkarłatnej, kwiatu pomarańczy.
• Homeopatia
Ipeca: trudności w oddychaniu, kaszel po-
wodujący wymioty.
Arsenicum album: nagłe przebudzenia
w środku nocy.
Bryonia: gwałtowny, suchy kaszel.
66
Natrum sulfuricum: nasilenie astmy w cza-
sie wilgotnej pogody.
Lachesis: astma zaczynająca się wiosną lub
jesienią.
ZAPALENIE OSKRZELI
To schorzenie jest wynikiem stanu zapalne-
go śluzówki oskrzeli. Rezultatem zapalenia
jest kaszel, początkowo suchy, następnie
wilgotny. Chorobie towarzyszy gorączka,
oddech jest krótki. Ostre zapalenie oskrze-
li zwykle powoduje infekcja wirusowa, po-
dobnie jak w przypadku grypy. Przy infekcji
bakteryjnej śluz jest wydalany z ptuc.
Powodem przewlekłego zapalenia oskrze-
li jest najczęściej palenie papierosów. Dym
papierosowy drażni śluzówkę skrzeli
i w rezultacie dochodzi do wielu nieko-
rzystnych zmian.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
płuc i oskrzeli.
• Dodatkowe punkty: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, głowy
i szyi, splotu słonecznego, nadnerczy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napar z mięty pieprzowej; ekstrakt z kory
dzikiej róży, zmieszany z obojętnym pły-
nem oraz jako dodatek do napojów
z anyżkiem i miodem.
• Aromaterapia
Inhalacje z dodatkiem olejku eukaliptuso-
wego i tymiankowego: 4 krople na miskę
gorącej wody.
Masaż lub rozpylanie w powietrzu olejku
sosnowego, jałowcowego, rozmaryno-
wego oraz z mirry.
• Homeopatia
Pulsatilla: suchy kaszel w nocy, a wilgotny
rano.
Bryonia: uporczywy suchy kaszel.
Phosphorus: napady nagłego silnego kaszlu.
Ipeca: nudności i duszności.
Aconit: ostre zapalenie oskrzeli z suchym
kaszlem i dreszczami.
ROZEDMA
W tej chorobie pęcherzyki płucne rozcią-
gają się i pękają, co powoduje zmniejsze-
nie obszaru wymiany powietrza. Nasilają
się trudności w oddychaniu, oddech jest
krótki, podczas kaszlu wydziela się śluz.
Do rozedmy dochodzi często u palaczy,
chorych na astmę i przewlekłe zapalenie
oskrzeli.
CHOROBY UKŁADU KRĄŻENIA
CHOROBA WIEŃCOWA
Charakteryzuje ją ból w klatce piersio-
wej, spowodowany niedrożnością na-
czyń krwionośnych. W rezultacie do ser-
ca dopływa zbyt mato krwi. Objawy
choroby wieńcowej są podobne do za-
wału, jednak o mniejszym nasileniu. Ból
pojawia się zwykłe po wysitku fizycznym
lub w sytuacjach zmuszających serce do
bardziej wytężonej pracy.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
serca.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
płuc i oskrzeli.
Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, nadner-
czy, odcinka piersiowego kręgosłupa, gło-
wy i szyi.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napar z mięty pieprzowej i kory wiązu.
• Aromaterapia
nhalacje z dodatkiem olejku eukaliptuso-
wego i lawendowego: 4 krople na miskę
z gorącą wodą.
Masaż lub rozpylanie w powietrzu olejku
eukaliptusowego, z mięty pieprzowej,
z kory cedru.
• Homeopatia
Patrz: leczenie kaszlu, zapalenia oskrzeli
i astmy.
• Punkty dodatkowe: refleksy splotu sło-
necznego, nerek, nadnerczy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z owoców głogu, melisy, kwiatu
lipy.
• Homeopatia
Cactus: ściskające bóle w klatce piersio-
wej, połączone z trudnością w oddy-
chaniu.
Lilium: kołatanie serca.
GlonoTnum: uczucie słabnięcia i słabego
bicia serca.
67
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI

NADCIŚNIENIE TĘTNICZE Jego wystąpieniu sprzyja wiele czynni- Mercurius solubis: biegunka z domieszką
Ciśnienie tętnicze to sita, z jaką krew ków, jak na przykład stres, nadwaga, żołądek krwi i śluzu.
napiera na ściany naczyń. W przypadku uwarunkowania genetyczne, cukrzyca, Phosphorus: pieczenie i wymioty.
nadciśnienia ta sita jest większa niż naka- choroby nerek, ciąża, zaburzenie równo- Sulfur: ostra biegunka nasilająca się po
zuje norma. wagi hormonalnej. Najczęstszymi obja- południu.
wami są bóle i zawroty gtowy, szum
gtowa NIESTRAWNOŚĆ
w uszach.
wątroba"
Ta dolegliwość powoduje ucisk w górnej
Masaż stóp i dłoni pęcherzyk części brzucha, występuje po zbyt obfi-
żółciowy
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy tych i ciężko strawnych posiłkach, zjada-
serca, splotu słonecznego, nerek, nadner- f elito cienkie nych często szybko i łapczywie. Towa-
czy, gtowy. rzyszą temu nudności, pieczenie lub bóle
splot w okolicy żołądka, odbijanie, wzdęcia,
słoneczny Naturalne środki lecznicze zgaga.
• Fitoterapia
nadnercze Napary z owoców gtogu, kwiatu lipy, żołądek
chryzantemy, krwawnika, kory kaliny.
• Aromaterapia zotądek
splot Masaż lub rozpylanie w powietrzu
słoneczny
olejków lawendowego, majerankowego
głowa jelito
i ylang-ylang. VvąuUua <£& grube l i /
/ wątroba —•""" , •'
• Homeopatia ' 1 ^jelito
pęcherzyk i cienkie pęcherzyk '
Dobór odpowiedniej terapii zależy od żółciowy
żółciowy
indywidualnego przypadku.
nadnercze

Naturalne środki lecznicze

• Fitoterapia
CHOROBY UKŁADU POKARMOWEGO Napary z żywokostu, wiązówki błotnej,
czerwonego wiązu. | |
ZAPALENIE ŻOŁĄDKA I JELIT organizmu, które jest bardzo niebez-
pieczne dla zdrowia. • Aromaterapia
Infekcja żołądka i jelit jest spowodowa- :;
Masaż brzucha olejkami rumiankowym
na zakażeniem bakteryjnym lub wiruso-
Masaż stóp i dłoni i geraniowym, zmieszanymi z olejem
wym. Intensywność objawów choro-
• Główne punkty pobudzania: reflek- f wątroba 1
bowych jest różna i zależy od cech bazowym.
sy jelit, żołądka, wątroby oraz woreczka • Homeopatia
żołądek pęcherzyk żołądek
indywidualnych. Najczęstszymi sympto- żółciowy
mami są gorączka, ból brzucha, nudno- żółciowego. Arsenicum album: palące bóle brzucha
ści, wymioty i biegunka. Choroba u osób • Punkty dodatkowe: refleksy węzłów i uczucie pragnienia.
w podeszłym wieku i małych dzieci mo- chłonnych i układu limfatycznego, nadner- Pulsatilla: nasilenie się objawów, zwłasz- Przyczyną niestrawności może być błąd
że szybko doprowadzić do odwodnienia czy, splotu słonecznego. cza w nocy. w diecie, stres i niepokój. Często jest ona

69
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
jednak jednym z objawów, świadczących
o chorobie przewodu pokarmowego, ta-
kiej jak na przyktad owrzodzenie zotądka
lub dwunastnicy czy kamica pęcherzyka
żółciowego.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy zo-
tądka, wątroby, pęcherzyka żółciowego.
• Punkty dodatkowe: pole refleksowe
brzucha, jelit, splotu słonecznego.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z kopru włoskiego, mięty pie-
przowej, kopru świeżego, a także czer-
wonego wiązu,
• Aromaterapia
Masaż lub kąpiel z dodatkiem olejku ja-
łowcowego, grejpfrutowego, a także roz-
marynowego.
• Homeopatia
Carbo vegetalis: wzdęcia po zbyt obfitych
posiłkach.
Nux vomica: nadużycie alkoholu.
Arsenicum album: piekące bóle brzucha,
zwłaszcza między dwunastą a drugą
w nocy.
Pulsatilla: zgaga i uczucie nudności po ob-
fitym posiłku.
China: wzdęcie żołądka.
Lycopodium: pieczenie i wzdęcie brzu-
cha, uczucie ssania.
Graphite: niestrawność i pieczenie mijają-
ce po posiłku.
Bryonia: uczucie ciężkości na żołądku, na-
silające się po posiłku lub w trakcie ruchu,
któremu towarzyszą nudności i pieczenie.
70
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
ZAPARCIA Naturalne środki lecznicze Ciepłe kąpiele z dodatkiem olejku rozma-
Charakteryzują się nieregularnymi wy- B Fitoterapia rynowego.
próżnieniami; oddawanie stolca jest czę- Napary z lukrecji, korzenia ślazu, rabarba-
sto utrudnione i bolesne. U osób doro- ru, kruszyny, mniszka.
słych zaparcia towarzyszą niektórym cho-
• Aromaterapia
robom utajonym. Zazwyczaj są jednak
Masaże brzucha olejkiem majerankowym,
spowodowane nieprawidłową, ubogą
rozmarynowym, z kopru włoskiego, do-
w owoce i warzywa dietą, siedzącym try-
danymi do olejku bazowego.
bem życia, zaburzeniami hormonalnymi
lub hemoroidami. M Homeopatia
Nux vomica: zaparcia, po których wystę-
pują luźne stolce.
jelito grube odbytnica
Opium: brak parcia na stolec,
Silicea: uczucie pieczenia po wypróżnieniu.
Bryonia: uczucie pełnego brzucha.
Alumina: brak potrzeby wypróżnienia.
wątroba
pęcherzyk
HEMOROIDY
żółciowy
Są to żylaki odbytnicy, często będące przy-
jelito
czyną krwawień. Hemoroidy wewnętrzne
grube y
znajdują się tuz nad kanałem odbytu, ze-
jelito
cienkie wnętrzne na jego końcu. Często są rezul-
odbyt
tatem przewlekłych zaparć lub trudności odbytnica
\1
w oddawaniu stolca,
Masaż stóp i dłoni
I I • Główne punkty pobudzania: refleksy • Homeopatia
odbytu, jelita grubego. Ratanhia: kłujące bóle odbytu.
Sulfur: świąd.
• Punkty dodatkowe: splot słoneczny.
jelito
Sepia: wrażenie dyskomfortu przy odbycie.
pęcherzyk
cienkie
Naturalne środki lecznicze Hamamelis: uczucie przepełnienia.
żółciowy
• Fitoterapia
Maść z ziarnoptonem i okłady z hamame-
Masaż stóp i dłoni lisu, czyli oczaru wirginijskiego. Leczenie
• Główne punkty pobudzania: refleksy zewnętrzne kasztanowcem indyjskim, ko-
jelit (zwłaszcza esicy), wątroby, pęche- rzeniem mniszka, krwawnika.
rzyka żółciowego. • Aromaterapia
• Punkty dodatkowe: refleksy splotu sło- Okłady z olejku lawendowego, cypryso-
necznego, dolnego odcinka kręgosłupa. wego, z mirry: 4 krople na okład.
71
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
BIEGUNKA
Charakteryzuje się częstymi wypróżnie-
niami, a także zwiększoną zawartością
wody w stolcu, która normalnie powinna
zostać wchłonięta w jelicie grubym. Bie-
gunka może być wynikiem nadmiernego
nagromadzenia ptynu w jelitach lub zwięk-
szonego ich wydalania.
jelito
cienkie
jelito
cienkie
Biegunka występuje na przyktad przy czer-
wonce, w zatruciach pokarmowych, w za-
paleniu żotądka i jelit, zakażeniach paso-
żytniczych, a także w stresie. U niemowląt
jest często objawem nietolerancji na lakto-
zę lub alergii. Przewlekła biegunka może
być objawem choroby Crohna (stan zapal-
72
ny końcowego odcinka jelita cienkiego)
oraz nowotworu.
Masaż stóp i dłoni
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
jelit.
• Punkty dodatkowe: refleksy splotu sło-
necznego, żotądka, nerek.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Wywary z pięciornika i ślazu. Napary
z mirry, rdestu, rzepiku.
• Homeopatia
Aconit: silna bieguna ze wzdęciem brzucha.
Pulsatilla: biegunka nasilająca się w nocy.
Colocynthis: kłujące bóle brzucha.
Argentum nitricum: biegunka w stresie.
Phosphoricum acidum: biegunka z niestra-
wionym jedzeniem.
WZDĘCIA - ZESPÓŁ JELITA
DRAŻLIWEGO
Wzdęcia brzucha mogą być jednym
z objawów wielu chorób układu pokar-
mowego, jak zapalenie żołądka, scho-
rzenia pęcherzyka żółciowego, kolopa-
tie funkcjonalne. Często są spowodo-
wane nieprawidłowym odżywianiem
lub stresem.
Zespół jelita drażliwego charakteryzuje się
nawracającymi bólami brzucha i naprze-
miennie występującą biegunką i zapar-
ciem. U podłoża schorzenia leżą zaburze-
nia pasażu jelitowego, często spowodo-
wane stresem, niepokojem lub zatruciem
pokarmowym.
LECZENIE ROŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy je- żołądek
lit i żołądka.
• Punkty dodatkowe: refleksy splotu sło-
necznego, wątroby, pęcherzyka żółciowego.
splot
Naturalne środki lecznicze wątroba
słoneczny
• Fitoterapia pęcherzyk
Napary z kopru włoskiego, rumianku, me- żółciowy
lisy, mięty pieprzowej.
Irys i świeży koper w przypadku wzdęć.
Węgiel drzewny i nasiona selera.
• Aromaterapia
Masaż brzucha olejkami lawendowym,
splot
rumiankowym, zmieszanymi z olejkiem słoneczny
bazowym.
r
Kąpiel z dodatkiem olejku jałowcowego,
różanego i z kopru włoskiego.
/ wątroba /f żołądek
• Homeopatia
pęcherzyk 1
Argentum nitricum: wzdęcia, biegunka
żółciowy
z następującym po niej zaparciem.
Cantharis: palące bóle brzucha.
Colocynthis: kłujące bóle brzucha.
z bólami głowy i brzucha są często obja-
Colchicum: luźne stolce.
wami stresu.
Lycopodium: wzdęcia połączone z trud-
nością w oddawaniu gazów.
Masaż stóp i dłoni
Arsenicum album: uczucie pieczenia
I Główne punkty pobudzania: refleksy
w brzuchu.
żołądka, wątroby, pęcherzyka żółciowe-
NUDNOŚCI -WYMIOTY go, splotu słonecznego.
Są objawami występującymi w wielu do- • Punkty dodatkowe: refleksy głowy i szyi.
legliwościach. Towarzyszą chorobom
układu pokarmowego, infekcjom lub mi- Naturalne środki lecznicze
grenie, występują w początkowym okre- • Fitoterapia
sie ciąży i u osób z chorobą lokomo- Napary z imbiru, wyciągi z rumianku,
cyjną. Czasami są pierwszymi objawami glistnika, goździków, granulki z wiązu
zatrucia pokarmowego, zapalenia wą- czerwonego.
troby czy kamicy pęcherzyka żółciowe- W niestrawności napary z kopru włoskie-
go. Długotrwałe nudności połączone go, mięty pieprzowej, melisy.
73
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
• Homeopatia
Sepia: nudności na widok jedzenia, ustę-
pujące jednak w trakcie positku.
Nux vomica: nudności ustępujące po wy-
miotach.
Arsenicum album: nudności i wymioty
przy biegunce i bólach brzucha.
Pulsatilla: nudności po obfitym positku.
SCHORZENIA GŁOWY
BOLE GŁOWY I MIGRENY
Ból gtowy jest częstą dolegliwością i mo-
że mieć różne przyczyny. Najczęściej
jest skutkiem stresu, zmęczenia, niepra-
widłowej postawy, napięcia karku i bar-
ków, alergii pokarmowej, zaburzenia
równowagi hormonalnej u kobiet. Mi-
grena jest silnym bólem gtowy i dotyczy
tylko jednej potowy. Może jej towarzy-
szyć tzw. aura, czyli zaburzenia wi-
dzenia, a także nudności, wymioty, nad-
wrażliwość na dźwięk i światto. Napad
migreny może trwać od kilku godzin do
kilku dni.
splot
słoneczny
74
Aconit: nudności i bóle brzucha nieustę-
pujące po wymiotach.
Carbo vegetabilis: niestrawność po obfi-
tym positku.
Graphite: pieczenie w żołądku.
Bryonia: uczucie ciężkości na żotądku, na-
silające się po positku.
China: wzdęcie brzucha.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
gtowy i szyi, oczu, splotu słonecznego.
• Punkty dodatkowe: refleksy kręgo-
słupa (odcinek szyjny), zatok, oczu, żo-
łądka, wątroby, pęcherzyka żótciowego,
miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z bukwicy, mięty pieprzowej, ru-
mianku, wiązówki błotnej, waleriany.
• Aromaterapia
Inhalacje z dodatkiem olejków z mięty
oko
Iowa
szyja
splot
słoneczny
pieprzowej i lawendy: 4 krople do miski
z gorącą wodą.
Kąpiel z dodatkiem kilku kropel olejku la-
wendowego, rumiankowego, ylang-ylang.
• Homeopatia
Ignatia: ból gtowy wywołany stresem,
Nux vomica: ból głowy z przepracowania.
Aconit: niespodziewany, zaciskający ból gtowy.
Bryonia: ostre, kłujące bóle głowy.
Ruta: ból głowy spowodowany zmęczeniem.
SCHORZENIA ZĘBÓW
Najczęstszą chorobą zębów jest próchni-
ca, która jest powodem zmian zapalnych,
często ropnych. Próchnicę powodują bak-
terie. Zmiany ropne powstają na skutek
rozwijającej się infekcji bakteryjnej zębów
i szczęk.
U niemowląt pierwsze zęby wyrzynają
się około szóstego miesiąca życia. Więk-
szość dzieci cierpi z powodu bólu dziąseł,
które są rozpulchnione i zaczerwienione.
W tym okresie nie mogą spać, oddają luź-
niejsze stolce, nadmiernie się ślinią.
Masaż stóp i dłoni
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
zębów.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, splotu
słonecznego, jelit.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
Hypericum: nadwrażliwość skóry gtowy.
Pulsatilla: ból gtowy nasilający się wieczo-
rem.
Thuya: ból lewej strony gtowy.
Silicea: ból zaczynający się z przodu czaszki.
Lycopodium: ból prawej strony gtowy po-
tączony z zawrotami.
Natrum muriaticum: silny ból gtowy z za-
burzeniami widzenia, nasilający się pod
wpływem ruchu i gorąca.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z kopru włoskiego i rumianku. Sy-
rop ślazowy (w przypadku stanu zapalne-
go dziąseł).
• Aromaterapia
Smarowanie dziąseł olejkiem rumianko-
wym i goździkowym.
Kąpiele z dodatkiem olejku lawendowego
i rumiankowego.
• Homeopatia
Chamomilla i calcarea phosphorica: ból
zębów.
75
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
PSYCHIKA I EMOCJE
STRES I NIEPOKÓJ ka ze stresem. Niepokój, który często
Każdy człowiek inaczej reaguje na stres. leży u jego podłoża, objawia się stra-
Niewielki stres dziata zazwyczaj korzyst- chem przed zagrożeniem, odbieranym
nie i motywuje do działania. jako niebezpieczeństwo. Przejściowy jest
naturalną i zdrową reakcją organizmu.
przysadka Jednak długotrwałe uczucie niepokoju
szyja powinno być leczone, aby uniknąć po-
tarczyca grążenia się w lęku i braku poczucia
bezpieczeństwa.
;rzytarczyce
splot Masaż stóp i dłoni
słoneczny
• Główne punkty pobudzania: refleksy
zotądek
splotu słonecznego, nadnerczy, kręgosłu-
pa, gtowy i szyi, przysadki, nerek, żołądka.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z bukwicy, lipy, cierpiętnicy, me-
lisy, rumianku, waleriany.
splot
słoneczny • Aromaterapia
przysadka Masaż olejkami rozmarynowym, z pal-
czatki, geranium, dodane do oleju ba-
zowego. Olejki można także rozpylać
w powietrzu.
tarczyca
żołądek Kąpiel z dodatkiem olejku z bazylii, ru-
mianku, róży, kwiatu pomarańczy, berga-
motki, lawendy.
• Homeopatia
Długotrwały stres jest jednak szkodliwy Aconit: napady paniki,
dla zdrowia i wywołuje wiele niekorzyst- Ignatia: niepokój połączony z uczuciem
nych objawów, jak zmęczenie, bezsen- nieszczęścia.
ność, bóle gtowy. Niekiedy może być Calcarea: strach o swoje zdrowie.
także przyczyną poważnych chorób: de- Natrum muriaticum: myśli samobójcze.
presji, chorób układu krążenia, nowo- Kalium phosphoricum: wyczerpanie
tworów. Stres mogą powodować czyn- spowodowane stresem lub zbyt inten-
niki środowiskowe i psychiczne. Dla sywną pracą.
zachowania zdrowia konieczna jest wal- Pulsatilla: wstrząs psychiczny.
76
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
Naturalne środki lecznicze
BEZSENNOŚĆ
Objawia się trudnościami w zasypianiu lub • Fitoterapia
zaburzeniami normalnego rytmu snu. Mo- Napary z cierpiętnicy, rumianku, kwiatu li-
że pojawiać się w stanach stresu, depresji, py, kocimiętki, melisy.
przepracowania czy przejedzenia przed • Aromaterapia
Masaż olejkami rumiankowym, lawendo-
wym, różanym, z kwiatu pomarańczy
splot zmieszanych z olejem bazowym.
słoneczny
Kąpiele z dodatkiem kilku kropel olejków
rumiankowego, lawendowego, z szatwii
szkarłatnej.
•ęgostup • Homeopatia
Coffea: w nadaktywności.
Nux vomica: problemy z zaśnięciem po
nadnercze
alkoholu lub budzenie się około trzeciej
nerka
nad ranem.
Pulsatilla: pobudzenie i problemy z za-
śnięciem.
Arnica: wyczerpanie i nerwowość.
Lycopodium: nadaktywność w porze snu.
Arsenicum album: budzenie się między
przysadka północą a drugą nad ranem.
Rhus tox: rozdrażnienie i trudności w za-
sypianiu.
szyja
Arum: sny o śmierci i problemy zawodowe.
splot
słoneczny Aconit: nasilenie dolegliwości pod wpły-
nadnercze wem wstrząsu lub dramatycznego zdarze-
nerka nia, lęk przed śmiercią.
Chamomilla: rozdrażnienie przed zaśnię-
ciem i trudności w zasypianiu.
snem. Bezsenność często powoduje nad-
mierna ilość kofeiny, nikotyny czy alkoho- ZMĘCZENIE
lu w organizmie lub przyjmowanie niektó- Objawia się obniżeniem napięcia i chęci
rych leków. działania. Przyczyny są złożone i mogą być
natury psychicznej lub fizycznej. Zespół
Masaż stóp i dłoni chronicznego zmęczenia dotyka najczę-
• Główne punkty pobudzania: refleksy ściej kobiety między 18. a 35. rokiem ży-
splotu słonecznego, przysadki, kręgosłu- cia i charakteryzuje się trudnościami w za-
pa, głowy i szyi, nadnerczy, nerek. sypianiu, często depresją. Objawy nasilają
77
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
się pod wpływem stresu i przepracowa- Naturalne środki lecznicze
nia, ale nie ma okresów powrotu do sta- • Fitoterapia
nu normalnego. Przyczyny zespotu chro- Napary z rozmarynu, szatwii. Zaleca się tak-
że zeń-szeń, traganek, lukrecję i miłorząb.
gtowa • Aromaterapia
przysadka
Masaż lub kąpiel z dodatkiem olejków
z bergamotki, róży, kwiatu pomarańczy.
tarczyca Masaż olejkiem rozmarynowym zmiesza-
rzytarczyce nym z olejem bazowym.
splot
słoneczny
nadnercze
• Homeopatia
China: wyczerpanie nerwowe.
nerka Kalium phosphoricum: stres połączony
kręgosłup z fizycznym i psychicznym wyczerpaniem.
DEPRESJA
miednica Charakteryzuje się uczuciem smutku i przy-
gnębienia, często występującym po śmier-
u,
ci bliskiej osoby, rozwodzie, przejściu na
emeryturę czy w pracy. Kobiety są zwykle
bardziej podatne na depresję niz męż-
czyźni - zdarza się, że występuje ona tuz
po porodzie. Niektóre rodzaje depresji
mogą być dziedziczne. Towarzyszy jej za-
zwyczaj uczucie pustki i braku perspektyw,
apatia, utrata apetytu, trudności z zasypia-
niem czy z zebraniem myśli, rozdrażnie-
nie, spadek libido. Pacjenci nieleczeni mo-
gą targnąć się na swoje życie.
Masaż stóp i dłoni
nicznego zmęczenia nie są znane, chociaż
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
niektórzy naukowcy przypisują rolę infek-
gtowy i szyi, przysadki, splotu słonecznego.
cji wirusem herpes lub Epsteina-Barra.
• Punkty dodatkowe: refleksy nadnerczy,
Masaż stóp i dłoni
nerek, kręgosłupa, tarczycy.
• Gtówne punkty pobudzania: refleksy
nerek, splotu słonecznego, nadnerczy, Naturalne środki lecznicze
gtowy, szyi, kręgosłupa, tarczycy, przysad- • Fitoterapia
ki, gonad, miednicy. Napary z melisy, ogórecznika, kwiatu lipy,
owsa, rozmarynu, werbeny, dziurawca.
78
• Aromaterapia
Olejki ylang-ylang, lawendowy, rumianko-
wy, szałwiowy - stosowane zewnętrznie
i wewnętrznie.
Masaż, kąpiel i rozpylanie w powietrzu
olejków z kwiatu pomarańczy, jaśminu,
melisy, geranium i róży.
MIĘŚNIE I UKŁAD KOSTNY
kręgosłup
BÓLE PLECÓW
Są bardzo częstą, nawracającą dolegliwo-
ścią i najczęściej dotyczą odcinka lędź-
wiowego, a intensywność bólu zależy od
indywidualnego przypadku. Zazwyczaj
nasilają się pod wpływem zimna, niepra-
widłowej postawy, nagłych ruchów, oty-
łości i ciąży.
Nasilenie schorzenia wzrasta wraz z wie-
kiem. Wśród tych dolegliwości wyróżnia-
my rwę kulszową, gdy ból dotyka miejsc
wzdłuż nerwu kulszowego. Nerw kulszo-
wy jest największym i najdłuższym ner-
wem w organizmie. Ma początek w rdze-
niu kręgowym, biegnie przez pośladki
i w dół, wzdłuż kończyny dolnej.
Ucisk korzonków nerwu kulszowego
przez kręgi kręgosłupa powoduje rwący
ból. Ulgę w schorzeniu przynosi rehabili-
LECZENIE ROŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
• Homeopatia
Arum: wstręt do siebie i częste myśli
samobójcze.
Pulsatilla: napady płaczu z najmniejszego
powodu.
Arsenicum album: zmęczenie i niepokój.
Ignatia: depresja z powodów od nas nieza-
leżnych, na przykład śmierć bliskiej osoby.
tacja i gimnastyka korekcyjna, poprawiają-
ce nieprawidłowości postawy.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
bolesnych odcinków kręgosłupa, splotu
słonecznego.
• Punkty dodatkowe: refleksy miednicy,
nadnerczy, organów wewnętrznych.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Masaż olejkami z dziurawca, kory kali-
ny, zywokostowym, tymiankowym oraz
lawendowym.
• Aromaterapia
Ciepłe kąpiele z dodatkiem olejków la-
wendowego, tymiankowego, rozmaryno-
wego, z mirry i bergamotki.
Masaż olejkami lawendowym, imbiro-
wym, jałowcowym, rumiankowym, roz-
marynowym i z oregano, zmieszanymi
z olejem bazowym.
• Homeopatia
Colocynthis: gwałtowne bóle promieniu-
jące do łydki,
79
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI

Rhus toxicodendron: bóle nasilające się Naturalne środki lecznicze

pod wpływem ruchu i gorąca.
Lycopodium: bóle prawej nogi.
Carboneum sulfuratum: bóle lewej nogi,
nasilające się pod wpływem gorąca lub
zimna.
Gelsemium: bóle nasilające się w nocy.
Aconit: silne bóle nasilające się w czasie
chłodnych, pogodnych dni.
Arnica: bóle w okolicy rany lub miejsca
urazu.
Sulfur: rozdzierający ból podczas schylania.
Dulcamara: ból nasilający się podczas wy-
siłku lub schylania.
Bryonia: ból w czasie chłodnych, pogod-
nych dni, nasilający się podczas ruchu.
BÓLE REUMATYCZNE,
BÓLE STAWÓW
Reumatyzmowi towarzyszą ból oraz
sztywność stawów i mięśni, zazwyczaj
wtórne do zmian chorobowych w sta-
wach, infekcji wirusowej, niedoboru wi-
tamin, stresu lub zapalenia tkanki mię-
śniowej. Artroza dotyczy zwykle jednego
lub dwóch stawów i wiąże się z ich zuży-
• Fitoterapia
Napary z wiązówki błotnej, wierzby białej,
rumianku wielkiego, nasion selera. Kata-
plazmy - gorące, wilgotne okłady z czer-
wonego wiązu.
• Aromaterapia
Masaż lub kąpiel z dodatkiem olejków
z bergamotki, mirry, sosnowego, jałow-
cowego, lawendowego.
• Homeopatia
Aconit: ostre, kłujące bóle.
Bryonia: bóle nasilające się w czasie
chłodnych, pogodnych dni oraz podczas
ruchu.
Rhus toxicodendron: sztywność stawów,
zwłaszcza rano, po przebudzeniu lub po
posiłkach.
Mercurius solubilis: bóle nasilające się
w nocy i pod wpływem gorąca.
Calcarea hypophosphatica: ostre bóle
dłoni i palców, połączone z uczuciem zim-
na w ich czubkach.
Causticum: bóle szczęki i szyi połączone
z przykurczam i stawów.
MĘSKIE PROBLEMY
IMPOTENCJA - SPADEK LIBIDO ZABURZENIA PROSTATY
Obniżenie libido i problemy z erekcją Prostata jest małym gruczołem, który
mogą mieć podłoże psychiczne, spowo- otacza cewkę moczową i produkuje wy-
dowane depresją, obawą przed niepo- dzielinę, stanowiącą część spermy. Do
wodzeniem, zmęczeniem, niewydolno- najczęstszych schorzeń prostaty należą:
ścią naczyń, obniżeniem poziomu hor-
monów płciowych, cukrzycą, a także le-
kami, stosowanymi w niektórych scho-
rzeniach neurologicznych.
Masaż stóp i dłoni
I Główne punkty pobudzania: refleksy
prostata
organów płciowych, jąder,
• Punkty dodatkowe: refleksy nadnerczy,
prostaty, przysadki, tarczycy, nerek,
miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z rozmarynu, mięty pieprzowej,
nerka
anyżku, damiana. Żeń-szeń we wszystkich pęcherz
postaciach.
moczowy
• Aromaterapia prostata

ciem lub z procesem zapalnym. W przy- Masaż lub kąpiel z dodatkiem olejków
padku reumatoidalnego zapalenia sta- z szatwii szkarłatnej, ylang-ylang, drewna
w ó w mamy do czynienia ze zmianami sandałowego, jaśminu, kwiatu pomarań-
i obrzękiem wielu stawów. czy, róży.
• Homeopatia
Masaż stóp i dłoni
Conium: niewystarczająca i krótko trwają-
• Główne punkty pobudzania: refleksy
ca erekcja.
odpowiadające chorym lub bolącym
Lycopodium: potrzeba seksu, połączona
stawom.
ze strachem przed kontaktem seksualnym.
• Punkty dodatkowe: refleksy nadnerczy, Argentum nitricum: impotencja z brakiem
nerek, kręgosłupa, głowy i szyi. erekcji i słabym libido.
łagodny przerost gruczołu, który dotyczy
zwykle mężczyzn powyżej 50. roku ży-
cia, zapalenie prostaty - ostre lub prze-
wlekłe - występujące częściej u mło-
dych osób. Rak prostaty jest drugim co
do częstotliwości nowotworem, wystę-
pującym u mężczyzn, zwłaszcza powyżej
60. roku życia.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
prostaty i nerek.

81
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
• Punkty dodatkowe: refleksy węztów
chłonnych i uktadu limfatycznego,
miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z perzu, skrzypu. Ziarna dyni i se-
zamu. Pytek kwiatowy, palma sabatowa,
nasiona pokrzywy, kora śliwy afrykańskiej,
olej z nasion dyni.
• Aromaterapia
Masaż lub kąpiel z dodatkiem olejków
KOBIECE PROBLEMY
BOLESNE MIESIĄCZKOWANIE
I ZESPÓŁ NAPIĘCIA
PRZEDMIESIĄCZKOWEGO
Bolesne miesiączkowanie wiąże się
z silnymi i kłującymi bólami w dole
brzucha, połączonymi często z bólem
głowy i wymiotami.
Zespół napięcia przedmiesiączkowe-
go obejmuje wiele objawów psychofi-
zycznych, odczuwanych przez kobiety
w momencie owulacji lub zbliżającej się
miesiączki.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
macicy i jajników.
• Punkty dodatkowe: refleksy przysadki,
tarczycy, dolnego odcinka kręgosłupa,
miednicy, splotu słonecznego, brzucha
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z krwawnika, malin, tymianku, ko-
82
z szatwii szkarłatnej, geranium, będźwinu
i drzewa cedrowego.
• Homeopatia
Sabal serrulata: trudności i ból przy odda-
waniu moczu.
Thuya: pieczenie i potrzeba częstego od-
dawania moczu.
Baryta carbonica: uczucie częstego parcia
na mocz, oddawanie moczu cienkim stru-
mieniem.
lodum: problemy z prostatą połączone
z impotencją.
cimiętki, dzięgla, mięty pieprzowej, niepo-
kalanka pieprzowego.
• Aromaterapia
Kąpiel lub masaż olejem z dodatkiem
olejków z lawendy, szałwii szkarłatnej, cy-
prysu, kopru włoskiego.
• Homeopatia
Belladona: bóle brzucha połączone z kłu-
jącymi bólami głowy.
Ipeca: bóle z towarzyszącymi nudnościami.
Aconit: zatrzymanie miesiączki związane
ze wstrząsem psychicznym.
Colocynthis: bolesne skurcze.
Chamomilla: bóle przypominające skurcze
porodowe.
Kalium carbonicum: zły nastrój, uczucie
ciężkości, napięcia i zmęczenia, nasilające
się około trzeciej nad ranem.
Lachesis: bolesność i obrzmienie piersi na-
silające się rano.
Lycopodium: zły nastrój i depresja.
Nux vomica: podrażnienie przewodu po-
karmowego, częstsze oddawanie moczu,
dziwne zachcianki jedzeniowe.
jajniki
NIEPŁODNOŚĆ
O niepłodności można mówić, gdy do za-
płodnienia nie dochodzi w ciągu osiemna-
stu miesięcy regularnych kontaktów płcio-
wych, bez stosowania jakiejkolwiek me-
tody zapobiegania ciąży. Większość przy-
padków niepłodności udaje się wyleczyć.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
jajników, przysadki.
• Punkty dodatkowe: refleksy macicy, tar-
czycy, splotu słonecznego, nadnerczy,
miednicy.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z koniczyny czerwonej i pokrzy-
wy, niepokalanka pieprzowego, melisy,
cierpiętnicy.
• Aromaterapia
Masaż brzucha olejkami z geranium, meli-
sy, majeranku, ylang-ylang, dodanymi do
oleju bazowego.
• Homeopatia
Conium: wrażliwe piersi, brak potrzeb
seksualnych.
Sepia: nieregularne miesiączki, uczucie
zimna, drażliwość.
MENOPAUZA
Przekwitanie u większości kobiet ma miej-
sce około 50. roku życia. W niektórych
przypadkach może zaczynać się wcze-
śniej. W tym okresie miesiączki i zdolności
prokreacyjne kobiety ustają. Niedobór
hormonów jest odpowiedzialny za wystę-
powanie uderzeń gorąca i depresji.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
jajników i macicy.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, przy-
sadki, nadnerczy, nerek, tarczycy, splotu
słonecznego, miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary i preparaty z werbeny, waleria-
ny, mniszka, krwawnika, niepokalanka
pieprzowego, miłorzębu, dzięgla, łopia-
nu, cierpiętnicy, serdecznika, żeń-szenia
i dzięgla chińskiego.
83
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
• Aromaterapia
Kąpiele lub masaż brzucha olejkami z szat-
wii szkarłatnej, rumianku, damiana, gera-
nium, kopru włoskiego.
• Homeopatia
Sepia: uderzenia gorąca, połączone z bó-
lami głowy, rozdrażnienie i silne krwawie-
nie miesiączkowe.
Conium: spadek libido.
Graphite: uderzenia gorąca, nieregularne
krwawienia, przybieranie na wadze.
Lachesis: rozdrażnienie, kłopoty z pamię-
cią, uderzenia gorąca, bóle głowy i silne
krwawienia miesiączkowe,
Sanguinara: silne krwawienia i wrażliwe
piersi.
OZIĘBŁOŚĆ PŁCIOWA - BOLESNE
STOSUNKI PŁCIOWE
Niektóre kobiety nie czerpią przyjemności
z kontaktów seksualnych, ponieważ odczu-
wają ból podczas stosunku. Przyczyny tego
stanu mogą być różne, najczęściej psy-
chiczne. Czasami jednak mogą wystąpić po
porodzie, towarzyszyć endometriozie
(gruczolistość macicy, która może powo-
dować bóle w podbrzuszu, nieprawidłowe
krwawienia z dróg rodnych, niepłodność),
włókniakom, menopauzie lub po infekcji
w drogach rodnych lub miednicy małej.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
narządów płciowych, pochwy, macicy
i jajników.
• Punkty dodatkowe: refleksy nadner-
czy, przysadki, nerek, splotu słoneczne-
go, kręgosłupa - zwłaszcza zaś odcinka
lędźwiowego.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z malin i rozmarynu.
• Aromaterapia
Masaże olejkami lawendowym, majeran-
kowym, ylang-ylang, różanym i szałwio-
wym, dodanymi do oleju bazowego.
• Homeopatia
Aconit: ostry ból w czasie stosunku.
Aurum: ból pochwy połączony z obrzmie-
niem macicy.
Zobacz także: środki stosowane w stresie
i niepokoju.
CELLULIT
Powodem tego schorzenia jest odkłada-
nie się tkanki tłuszczowej pod skórą (tak
zwana pomarańczowa skórka). Występu-
je u kobiet na pośladkach, biodrach,
udach i ramionach. Powstawaniu cel I u litu
sprzyja wiele czynników, na przykład
schorzenia układu krążenia, niewłaściwa
dieta i zaburzenia hormonalne, a także
predyspozycje genetyczne. Zwykle po-
magają zdrowy styl życia, aktywność fi-
zyczna i masaże.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
układu limfatycznego, nerek i pęcherza,
nadnerczy, przysadki i tarczycy.
• Punkty dodatkowe: refleksy bioder.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary i preparaty z nagietka, imbiru,
owoców jałowca.
• Aromaterapia
Olejki z geranium, rozmarynu, grejpfruta,
jałowca i cyprysu, stosowane do miejsco-
wego masażu z luffą (trukwa) i olejem
bazowym.
Kąpiel z dodatkiem olejku różanego.
przysadka
tarczyca
węzły chłonne
grasica
węzły chłonne górnej części ciała
CIĄŻA I PORÓD
Zmiany hormonalne związane z ciążą po-
wodują w organizmie zmiany wtórne:
przybieranie na wadze, pieczenie w żo-
łądku, zaparcia, bóle pleców, bóle miedni-
cy, zmęczenie, wzdęcia, hemoroidy, bez-
senność, nudności, żylaki, rozstępy.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
przysadka
/
tarczyca
nadnercze
nerka
moczowód
pęcherz
moczowy
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
narządów płciowych, macicy i jajników.
• Punkty dodatkowe: refleksy węzłów
chłonnych i układu limfatycznego, nerek,
nadnerczy i pęcherza moczowego, splotu
słonecznego, tarczycy, brzucha, kręgosłu-
pa, głowy i szyi, miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z mniszka, rumianku, werbeny,
melisy, kopru włoskiego, wiązu czerwo-
nego, niepokalanka pieprzowego, mięty
pieprzowej.
• Aromaterapia
Kąpiel z dodatkiem olejków z geranium,
kopru włoskiego, majeranku, ylang-ylang,
cyprysu.
Masaże olejkami lawendowym, rumianko-
wym, z melisy, geranium, kwiatu poma-
rańczy, dodanymi do oleju bazowego.
• Homeopatia
Natrum muriaticum: zatrzymanie wody,
nadmierne pragnienie, nudności.
Belladona: napięcie w dole pleców i brzucha.
Nux vomica: poranne nudności.
Ipeca: uporczywe wymioty i nudności.
85
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO
Pulsatilla: nudności i wymioty nasilające się
wieczorem.
Ferrum phosphoricum: nudności po positku.
DROGI MOCZOWE
ZAPALENIE PĘCHERZA
MOCZOWEGO
Jest to stan zapalny śluzówki pęcherza
i moczowodów, spowodowany infekcją
bakteryjną, najczęściej bakterią Escheri-
chia coli, miejscowym urazem lub po-
drażnieniem, na przykład podczas sto-
sunku płciowego. Powodem zapalenia
może być także brak odpowiedniej higie-
ny lub składniki niektórych mydeł, pły-
nów do higieny intymnej czy do kąpieli.
nerka
pęcherz
moczowy
moczowód
Capsicum: pieczenie w żołądku.
Sulfur: pieczenie w żotądku nasilające się
przed południem.
Charakterystyczne objawy to ból oraz
potrzeba częstego oddawania moczu.
Zapalenie pęcherza występuje częściej
u kobiet niż u mężczyzn.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
nerek, pęcherza moczowego, narządów
moczowo-ptciowych.
• Punkty dodatkowe: refleksy brzucha,
nadnerczy, układu limfatycznegó, miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z krwawnika, perzu, osłonek (po-
chew liściowych) kukurydzy.
• Aromaterapia
Kąpiele z dodatkiem olejków lawendo-
wego, bergamotkowego, sandałowego.
• Homeopatia
Cantharis: ból przy oddawaniu moczu.
Staphisagria: zapalenie pęcherza po sto-
sunku płciowym.
Mercurius solubilis: silny ból, obecność
krwi w moczu.
Apis: ból, który łagodzi zimna woda.
Sarsaparilla: ból i pieczenie, utrzymujące
się po oddaniu moczu.
CHOROBY DZIECIĘCE
MOCZENIE NOCNE
Moczenie nocne nie jest uznawane za pa-
tologię do 5. roku życia.
U dzieci starszych jest zazwyczaj spowo-
dowane stresem w wyniku na przykład
przeprowadzki, rozwodu rodziców, zmia-
ny szkoły.
W niewielu przypadkach przyczyną może
być dysfunkcja mięśni i nerwów, odpo-
wiadających za kontrolę pęcherza. Cza-
sem u podłoża leżą inne choroby, na
przykład cukrzyca, wady układu moczo-
wego, alergie pokarmowe lub infekcje
dróg moczowych.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
nerek i pęcherza.
• Punkty dodatkowe: refleksy splotu sło-
necznego, miednicy.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z dziurawca, skrzypu, werbeny,
melisy.
• Aromaterapia
Masaż dolnej części pleców olejkiem ru-
miankowym zmieszanym z olejem ba-
zowym.
• Homeopatia
Equisetum: moczenie podczas snu.
Belladona: moczenie na początku nocy.
Kreosotum: moczenie podczas snu w środ-
ku nocy.
Causticum: moczenie na początku nocy.
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI
NADPOBUDLIWOŚĆ
Jest to problem coraz częściej spotykany
u małych dzieci. Dzieci dotknięte nadpo-
budliwością bez przerwy tryskają ener-
gią, są niezwykle aktywne, ale mają pro-
blemy z koncentracją i skupieniem uwagi.
Łatwo popadają w złość, często mają na-
pady złości.
Zaburzenie to dotyczy najczęściej dzieci
poniżej 4. roku życia. W niektórych przy-
padkach może jednak przetrwać do wcze-
snego wieku szkolnego.
Istnieje różnica zdań co do«przyczyn nad-
pobudliwości u dzieci.
Masaż stóp i dłoni
• Główne punkty pobudzania: refleksy
głowy i szyi, splotu słonecznego.
• Punkty dodatkowe: refleksy nadnerczy,
tarczycy, kręgosłupa.
Naturalne środki lecznicze
• Fitoterapia
Napary z werbeny, tarczycy, rumianku, li-
py, ogórecznika.
I Aromaterapia
Masaże olejkami z kwiatu pomarańczy, ró-
ży, drzewa sandałowego zmieszane z ole-
jem bazowym.
Kąpiele z dodatkiem olejków z rumianku
rzymskiego i rozmarynu.
• Homeopatia
China: zaburzenia przewodu pokarmo-
wego i alergie pokarmowe.
Chamomilla: podekscytowanie.
87
Przydatne
adresy
Polski Instytut Refleksologii w Polsce
ul. Stojatowskiego 8/14
35-125 Rzeszów
tel. 0-17-856-97-15
www. refleksologia. com

Polski Instytut Refleksologii w Kanadzie

3330 Lundy's Lane
Allauburg, ON
LOS IA0
CANADA
tel. 1-905-227-3366
e-mail: awbratko@warplink.com
Szczegółowy
spis treści
REFLEKSOLOGIA D L ^ KAŻDEGO SZCZEGÓŁOWY SPIS TREŚCI

Wprowadzenie 7 Zaburzenia i choroby przewodu pokarmowego 23

Podstawy ogólne 8 Masaż refleksów 23
Co to jest refleksologia 9
Trochę historii 9 Układ dokrewny 24
Ujęcie zagadnienia przez tradycyjną medycynę chińską 10 Przysadka 24
Energia I I Tarczyca 24
W poszukiwaniu równowagi i harmonii I I Przytarczyce 25
Jedność ciata i ducha I I N ad ne rcza 25
Ujęcie zagadnienia przez medycynę zachodnią 12 Trzustka 25
Pionier współczesnej refleksologii: dr William H. Fitzgerald 12 Refleksy układu dokrewnego 25
Inni badacze: dr Bowers i Riley 13 Zaburzenia i choroby układu dokrewnego 26
Ważna osoba współczesnej refleksologii: Eunice D. Ingham 13 Masaż refleksów 26
Pionier europejski: Doreen E. Balyly 13
Refleksologia jako część praktyk zdrowotnych 14 U kład rozrodczy 27
Co sądzą naukowcy 14 Żeńskie narządy płciowe 27
Jak działa ref\ekso\ogia 15 Jajniki, jajowody, pochwa 27
Zalety refleksologii 15 Piersi -27
Działanie odprężające 15 Męskie narządy płciowe 27
Działanie profilaktyczne 16 Jądra i prącie 27
Poprawa krążenia krwi 16 Prostata 28
Odtrucie organizmu 16 Refleksy układu rozrodczego 28
Zwiększenie energii 16 Zaburzenia i choroby układu rozrodczego 28
Działanie uspokajające 16 Masaż refleksów 28
Równowaga między ciałem a umysłem 16
Układ limfatyczny 29
MAPY REFLEKSÓW NA STOPACH 17 Refleksy układu limfatycznego 30
U kład moczowy 18 Zaburzenia i choroby układu limfatycznego 30
Nerki 18 Masaż refleksów 30
Moczowody 18
Pęcherz moczowy 18 Układ kostny i mięśniowy 3 1
Refleksy dróg moczowych 18 Kręgosłup 3 I
Zaburzenia i choroby układu moczowego 18 Klatka piersiowa 32
Masaż refleksów 19 Miednica 32
Kończyny górne 32
Serce i u kład krązen ia 19 Kończyny dolne 32
Serce 19 Refleksy układu kostnego i mięśniowego 32
Refleksy serca 19 Zaburzenia i choroby układu kostnego i mięśniowego 33
Zaburzenia i choroby układu krążenia 20 Masaż refleksów 33
Masaż refleksów 20
U kład nerwowy i głowa 34
Układ oddechowy 20 Refleksy układu nerwowego i głowy , 35
Refleksy dróg oddechowych 20 Mózg 35
Zaburzenia i choroby dróg oddechowych 21 Zatoki 35
Masaż refleksów 21 Oczy 35
Uszy 35
Układ pokarmowy 21 Trąbki Eustach i usza (słuchowe) 35
Refleksy przewodu pokarmowego 22 Splot słoneczny 35
Zęby 22 Zaburzenia i choroby układu nerwowego i głowy 35
Przełyk 22 Masaż refleksów 35
Żołądek 22
Jelita 23 WPROWADZENIE DO ZABIEGU REFLEKSOLOGII 37
Wątroba, pęcherzyk żółciowy i trzustka 23 Przygotowanie i przeprowadzenie zabiegu 38

92 93
REFLEKSOLOGIA DLA KAŻDEGO SZCZEGÓŁOWY SPIS TREŚCI

Pozycja pacjenta 38 Zapalenie spojówek 63

Badanie stóp 38 Zmęczenie oczu 64
Reakcje pacjenta w trakcie i po zabiegu 39 Schorzenia skóry 64
Przeciwwskazania do terapii 39 Trądzik-egzema-łuszczyca 64
Liczba i czas zabiegów 40 Alergie 65
Zastosowanie kremów i olejków do masażu 40 Schorzenia układu oddechowego 66
Astma 66
Techniki i podstawowe zasady 4I Zapalenie oskrzeli 66
Technika podparcia 41 Rozedma 67
Technika ucisku 42 Choroby układu krążenia 67
Ucisk okrężny 42 Choroba wieńcowa 61
Technika obrotu w punkcie 43 Nadciśnienie tętnicze 68
Ogólne zasady zabiegu refleksologii - podstawowy schemat 43 Choroby układu pokarmowego 68
Osiem punktów porządkujących zabieg 43 Zapalenie żołądka i jelit 68
Niestrawność 69
Refleksologia stóp i dłoni 44 Zaparcia 70
Hemoroidy 71
Dziesięć technik przygotowawczych i odprężających 50 Biegunka 72
Obrót stopy 50 Wzdęcia - zespół jelita drażliwego 72
Odprężające gładzenie stopy 50 Nudności - wymioty 73
Masaż śródstopia 50 Schorzenia głowy 74
Gładzenie kciukami w osi centralnej stopy 51 Bóle głowy i migrena 74
Rozciąganie stopy 51 Schorzenia zębów 75
Naprzemienne skręcanie dłońmi 51 Psychika i emocje 76
Napinanie i rozciąganie stopy 52 Stres i niepokój 76
Rozciąganie i rotacja palców stopy 52 Bezsenność 77
Rozluźnienie stopy i podudzia 52 Zmęczenie 77
Relaksacja oddechowa 53 Depresja 78
Mięśnie i układ kostny 79
Autoterapia 54 Bóle pleców 79
Przykładowy przebieg masażu 54 Bóle reumatyczne, bóle stawów 80
Pielęgnacja stóp 55 Męskie problemy 8I
KiIka rad, jak dbać o stopy 55 Impotencja - spadek libido 81
Gimnastyka stóp 55 Zaburzenia prostaty 81
Olejki eteryczne na niektóre problemy ze stopami 56 Kobiece problemy 82
Bolesne miesiączkowanie i zespół napięcia przedmiesiączkowego 82
LECZENIE RÓŻNYCH DOLEGLIWOŚCI 57 Niepłodność 83
Zalecenia terapeutyczne 58 Menopauza 83
Ostrzeżenie 58 Oziębłość płciowa - bolesne stosunki płciowe 84
Masaż refleksów stóp i dłoni 58 Cellulit 84
Naturalna terapia uzupełniająca 58 Ciąża i poród 85
Fitoterapia 58 Drogi moczowe 86
Aromaterapia 58 Zapalenie pęcherza moczowego 86
Homeopatia 59 Choroby dziecięce 87
Moczenie nocne 87
Schorzenia nosa, gardła i uszu 60 Nadpobudliwość 87
Kosze/ 60 PRZYDATNE ADRESY 88
Zapalenie krtani i gardła 60
Katar i nieżyt nosa 61
Zapalenie zatok 62
Zapalenie ucha 62
Choroby oczu 63

94 95