ZONGULDAK KARAELMAS ÜNİVERSİTESİ

MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

MÜHENDİSLİK EKONOMİSİ

DERS NOTLARI

2005 – 2006

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 1

 1.0 MÜHENDİSLİK EKONOMİSİNİN MAHİYETİ VE TEMEL
KAVRAMLARI

1.1 Mühendis ve Proje Kavramları

Mühendis; kendi ihtisasıyla ilişkili olarak işlerliği bulunan alternatif üretim yöntemlerinin
tasarımını yapan ve bu alternatifleri karşılaştırarak en uygun ekonomik boyut vereni
saptamaya çalışan kişi olarak tanımlanabilir. Çok kısa bir tanımlama yapmak gerekirse,
mühendis bir projecidir.

Proje; ekonomik ve teknik yapılabilirliğe sahip en düşük yatırım veya bir toplumda belirli
bir zaman içinde mal ve hizmetlerin üretimini artırmak için, bazı olanakları yaratma,
genişletme veya geliştirmeye dönük bir öneri olarak tanımlanabilir.

1.2 Mühendislik Ekonomisinin Mahiyeti

Mühendislik Ekonomisi; önerilen teknik ve işletme projelerinin maliyet ve gelirlerinin

sistematik değerlemesiyle ilgilenen bir disiplin dalıdır.

Alternatiflerin ekonomik yönden analizinde nakit akışları yaklaşımı kullanılmaktadır. Nakit

Akışları; bir şahıstan diğerine, bir kuruluştan diğerine veya bir şahıstan bir kuruluşa para
(nakit) değiştirirken meydana gelir. Paranın harcanması ve paranın gelir olarak elde
edilmesi nakit akımlarını oluşturur. Nakit akışı hesabı çok genel olarak aşağıdaki gibi
hesaplanır.

Nakit Girişleri (Gelirler Toplamı)

− Nakit Çıkışları (Giderler Toplamı)
Nakit Akışı

Bu genel hesaplama şeklini bir proje için detaylandırırsak aşağıdaki gibi olur.

Satış Gelirleri (Toplam Üretim × Satış Fiyatı )

−Üretim Maliyeti (ToplamÜretim × BirimÜretim Maliyeti )
Net Gelir
− Amortisman
Vergi Öncesi Gelir
−Vergiler
Vergi Sonrası Gelir
+ Amortisman
−Yatırım Giderleri
Net Nakit Akışı

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 2

 1.3 Mühendislik Ekonomisinde Problem Çözme İşlemi

Mesela, yeni bir ürünün tasarımda üretim hatlarının kurulmasında veya istenen bir servisi
verecek bir sistemin kurulmasında problem analisti, aşağıda yer alan safhaları
gerçekleştirmek durumundadır.

1. Problemin tanımlanması
2. Problemin analiz edilmesi
3. Problem için alternatif çözümler araştırılması
4. Alternatif çözümler içerisinde seçim yapılması
5. Seçilen alternatifin uygulamaya koyulması

1.4 Verimlilik (Etkinlik) Kavramı ve Ölçümü

Verimlilik; belirli bir zaman süreci içinde üretilen mal ve hizmetlerle, bunları üretmek için
kullanılan sermaye, iş gücü ve doğal kaynaklar gibi girdiler arasındaki oransal ilişkidir.

Çıktı
Verimlilik = (1.1)
Girdi

Gelir (YTL)
Finansal Verimlilik = (1.2)
Gider (YTL)

Yıllık Net Kâr ( Brüt Kâr − Amortisman ) − Vergi

Yıllık Getiri Oranı = = (1.3)
Yatırılan Sermaye Yatırılan Sermaye

Burada amortisman değeri yatırılan sermaye ile amortisman oranının çarpımından elde
edilir.

Üretim Miktarı
Kapasite Kullanım Oranı = (1.4)
Üretim Kapasitesi

1.5 Kapasite Kavramı

Kapasite; üretim gücünün ölçüsüdür. Çeşitli kapasite kavramlarıyla kapasite tarif

edilebilir.

1. İdeal/Teorik Kapasite: Bir fabrika, makine veya işletmenin bütün imkânlarının

%100’ ünün kullanılabildiği herhangi bir gecikme ve aksama olmaksızın tam hızla
çalışabildiğinde gösterebileceği en yüksek üretim gücüne denir.
2. Normal/Kullanış Kapasite: Kabul edilebilir gecikmeleri dikkate alan,
zorlamalara yer vermeyen ve sürekli olarak korunabilen bir üretim gücünü ifade
etmektedir.
3. Zorlanmış Kapasite: Normal kapasitenin üzerinde bir üretim seviyesine ulaşılan
ve geçici nitelikte görülen kapasitedir.
4. Gerçek/Fiili Kapasite: Belirli bir üretim döneminde üretilen mal ve hizmetleri
ortaya koyan kapasitedir.
5. Aylak Kapasite: İşletmenin mal ve hizmet üretim miktarı, isteyerek veya
istemeyerek herhangi bir sebeple, normal kapasitenin altına düşmüş ve normal

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 3

 kapasitenin altında bir üretim gerçekleşmiş olabilir. Normal ile gerçek kapasite
arasındaki olumsuz farka denilir.

Şekil 1: Muhtelif Kapasitelerin İlişkileri

Üretim Gücü (%)
100

İdeal 98
Zorlanmış Zorlama
80

Aylak

Normal 50

Gerçek

1.5.1 İşletme İçi Kapasite Dengesizliği

Hemen hemen her firma, gelecek dönemlerde gerçekleşecek talep tahminlerine göre
üretim planları yapar ve üretimde bulunur. Her üretim tekniği peş peşe sıralanmış makine
ve teçhizatın vs kullanılmasını gerektirir. Eğer peş peşe kullanılan bu makine, cihaz vs
kapasiteleri birbirinden çok farklı bulunuyorsa, bu takdirde ortaya “İşletme İçi Kapasite
Dengesizliği” ortaya çıkar.

1.5.2 İşletme Dışı Kapasite Dengesizliği

Piyasanın talep potansiyeli ile firmanın normal üretim gücü arasındaki farka “İşletme Dışı
Kapasite Dengesizliği” denir.

1.5.3 Optimum Kapasite

Ortalama maliyetin (birim başına sabit ve değişken maliyetlerin toplamının) en az olduğu

(minimum) kapasiteye “Optimum Kapasite” denir. Optimum kapasite (Q) arzulanan
kapasitedir. Fakat, gerek üretimin mahiyeti itibariyle ve gerekse piyasa sebebiyle
optimum kapasite her zaman sağlanmaz. Optimum kapasitenin altında veya üstünde bir
üretimde bulunulur.

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 4

 2.0 MALİYET KAVRAMLARI VE ANALİZLERİ

2.1 Giriş

Ekonomik analizlerin amacı, alternatifler içerisinde optimal seçimi yapabilmek ve

alternatifli işlemlere ulaşabilmek için, mühendislik tasarımlarının tamamlanmasında
nelerin teknik olarak yapılabilir olması ve nelerin de ekonomik olarak kabul edilebileceği
konusunda basiretli iyi seçilmiş bir dengenin tesis edilmesidir.

2.2 Gider (Maliyet) Kavramı

Gider; bir nesneye sahip olabilmek, bir amaca ulaşabilmek için katlanılan fedakârlıkların
tümüdür. İşletmenin normal faaliyetlerini ve varlığını sürdürebilmesi, gelir elde
edebilmesi için belli bir hesap döneminde kullandığı ve tükettiği mal ve hizmetlerin
parasal değeridir.

Bir işletmede, giderin maliyet unsuru sayılabilmesi için;

1. Normal faaliyet seyri içerisinde ortaya çıkmış olması gerekir.

2. Belirli bir dönemi ilgilendirmesi gerekmektedir.
3. Bir üretim faktörü harcamasının maliyete girebilmesi için bunun ekonomik mal
olması gerekir.

İşletmelerinin mamul üretmek için yaptıkları giderlere “Üretim Gideri” adı verilir.

Gider ile üretim gideri arasındaki en belirgin fark üretim giderinin üretimle ilişkili olması
buna karşın gider kavramının üretim ile ilişkisinin kurulmamış olmasıdır. Diğer taraftan,
harcama ile gider kavramı arasındaki ilişkiyi açıklamak gerekirse; gider ve üretim gideri
için bir iktisadi değerin tüketimi söz konusuyken, harcama kavramıyla bu iktisadi
değerlerin elde edilmesi esnasında ödeme yapılması kastedilmektedir.

Geçmiş Maliyet; ekonomik analizi yapılan varlığın, o ana kadar geçmişte yapılmış olan
giderlerini ifade eder.

Batık Maliyet; bir geçmiş maliyettir, fakat geri alınamayan giderler söz konusudur.

Geçmişteki Maliyet; bütün giderler gelecek zaman periyodunda yapılır ve gelecekteki

maliyetler olarak isimlendirilir.

Fırsat Maliyeti; ekonomik kaynakların kıt olmasından ortaya çıkar. Bir iş yapıldığında,
mevcut koşullarda aynı faktörlerle yapılabilecek başka bir işi/işleri yapmama fedakârlığına
denir.

Nakdi Maliyet; bir gider para ödenmesini gerektiriyorsa “Nakdi Maliyeti” ifade eder.

Defter Maliyeti; bir gider para ödenmesini gerektirmiyorsa “Defter Maliyeti” ifade eder.

NOT: Nakdi maliyet, alternatifin gelecekte yapılması tahmin edilen giderlerini

gösterirken, defter maliyeti geçmişte yapılmış giderleri kapsayacaktır. Defter değeri bir
varlığın deftere giriş değerinden amortismanlarının düşülmesiyle bulunan, kalan değeri
ifade eder.

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 5

Hayat Dönemi Gideri (Life Cycle Cost); bir projeye veya varlığa ait, onun hayatı boyu
üretim, yapı, sistem ve servis ile ilgili tekrar eden ve etmeyen bütün giderleri kapsar.

C : Toplam Yatırım Tutarı

C1 : Sabit Yatırım Tutarı
C2 : İşletme Sermayesi Tutarı
C3 : Beklenmedik Giderler

C = C1 + C2 + C3 (2.1)

2.3 Gider Türleri

1. Üretim birimi ile ilişkisine göre (Dolaylı-Dolaysız)

2. Cinslerine göre (Malzeme-İşçilik-Sermaye-Sosyal-Vergiler…)
3. Fonksiyonlarına göre (Yönetim-Pazarlama-Finansman-Üretim…)
4. Geçmişe veya geleceğe yönelik olmasına göre (Fiili-Geleceğe Yönelik)
5. Kontrol edilebilme açısından (Kontrol Edilebilir-Kontrol Edilemeyen)
6. Üretim miktarı ile ilişkilerine göre (Sabit-Değişken-Yarı Sabit-Yan Değişken-
Toplam-Ortalama-Marjinal)
7. Ödeme şekillerine göre (Nakdi-Gayri Nakdi)

2.4 Maliyet Muhasebesi ve Üretim Maliyeti Hesabı

“Direkt Giderler” üretimin bünyesine doğrudan giren ve maliyet olarak hesaplanabilen

giderlerdir. Bu giderleri yaygın olarak “Direkt Hammadde” ve “Direkt İşçilik” olarak iki
kısma ayırırız. “Direkt Hammadde” ürünün üretiminde ne kadar tüketildiği bilinen ve
hesaplanabilen malzeme maliyetlerini içerir. “Direkt İşçilik” üretimde çalışan işçilerin
işçilik ücretlerini içerir. “Endirekt Giderler” doğrudan doğruya ya miktar ya da değer
olarak bir üretime girdiği tespit edilemeyen hammadde, işçilik, işletme malzemesi vs
giderleri kapsar. “Endirekt Malzeme Giderleri”ni de ikiye ayırmak mümkündür. Bunlar;
“Yardımcı Malzeme Giderleri” ve “İşletme Malzemesi Giderleri” dir. “Yardımcı Malzeme
Giderleri” üretime giden fakat değer olarak küçük maliyetleri kapsar. “İşletme Malzemesi
Giderleri” ürün içerisine gitmeyip, üretim için gerekli olan malzemeyi içerir. “Endirekt
İşçilik” üretime direkt olarak gitmeyen fakat üretimin olması için gerekli olan işçilik
giderlerini kapsar. “Genel İmalat Giderleri”, “Direkt Malzeme” ve “Direkt İşçilik” giderleri
dışında aklan tüm üretim giderlerini kapsar. “Satış Giderleri” üretilen ürünün satışı ile ilgili
veya satış aşamasında yapılan pazarlama giderleridir. “Finansman Giderleri” üretimde
kullanılan işletme sermayesinin gideridir.

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 6

 Şekil 2: Üretimde Gider Yapısı

Direkt Hammadde Direkt

Direkt İşçilik Giderler
Üretim
Endirekt Hammadde Genel Maliyeti Satılan
Malın Satış
Endirekt İşçilik İmalat Fiyatı
Giderler Maliyeti
Karışık Giderler ve İşçilik Malzemesi
Yönetim Giderleri
Satış Giderleri
ARGE Giderleri
Finans Giderleri
Kâr

Şekil 3: Üretim Maliyeti Hesabı

Değişken Giderler Üretim

Maliyeti
Sabit Giderler

Ticari
Maliyet
Satış ve Pazarlama Giderleri

Finansal Giderler

2.5 Üretim Miktarı ile İlişkisine Göre Maliyetler

2.5.1 Sabit Giderler (Fixed Costs-FC)

Miktarları üretim miktarına bağlı olarak değişmeyen giderlerdir. İşletmecinin kontrolü

dışında olan ve üretim seviyesine bakılmaksızın ödenmesi gereken giderlerdir. Sabit
giderler ödeme durumu göz önünde tutularak iki grupta incelenir.

1. Parasal/Nakdi Sabit Giderler (Vergi, Sigorta, Kira, Faiz, İşçi Ücretleri…)

2. Parasal Olmayan/Gayri Nakdi Sabit Giderler (Amortismanlar ve öz sermayenin
faizi)

2.5.2 Değişken Giderler (Variable Costs-VC)

Üretim miktarına bağlı olarak artan veya azalan, üretim olmadığı zaman yapılması
gerekmeyen giderlerdir.

2.5.3 Toplam Giderler (Total Costs-TC)

Bir firmanın üretim faaliyetinde bulunurken yaptığı her türlü giderlerdir. Her üretim
düzeyinde, sabit ve değişken giderlerin toplamıdır.

Q : Üretim Miktarı
c : Birim Değişken Gider

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 7

 TC = FC + VC = FC + Q.c (2.2)

2.5.4 Ortalama Sabit Gider (Avarage Fixed Cost-AFC)

Bir birim ürüne düşen sabit gider miktarına denir.

FC
AFC = (2.3)
Q

2.5.5 Ortalama Değişken Gider (Avarage Variable Cost-AVC)

Bir birim üretim miktarına düşen değişken giderlere denir.

VC
AVC = (2.4)
Q

2.5.6 Ortalama Toplam Gider (Avarage Total Cost-AC)

Bir birim ürüne düşen toplam gidere denir.

TC
AC = (2.5)
Q

2.5.7 Marjinal Gider (Marginal Cost-MC)

Üretim miktarındaki bir birimlik artışın toplam giderlerde meydana getireceği artıştır.

dTC
MC = (2.6)
dQ

2.6 Maliyet Bilgilerinin Kullanıldığı Yerler

1. İşletme Kârının Hesaplanması

2. İşletme Gider Denetiminin Yapılması
3. Fiyatlandırma
4. Planlama ve Karar Verme Modelleri İçin Veri Hazırlama

2.7 Ek Formüller

Üretim Giderleri = Değişken Giderler + Sabit Giderler (2.7)

Üretim Giderleri
Üretim Maliyeti = (2.8)
Üretim Miktarı

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 8

 Toplam Gider = Üretim Giderleri + Satış Giderleri + İşletme Sermayesi Giderleri (2.9)

Toplam Gider
Satış Maliyeti = (2.10)
Üretim Miktarı

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 9

 3.0 GELİR-KÂR-KÂR MAKSİMİZASYONU-BAŞA
BAŞNOKTASI ANALİZİ

3.1 Toplam Maliyet (Total Cost-TC)

Maliyet Fonksiyonu; üretim/faaliyet hacmi ile oluşan maliyetler arasındaki ilişkiyi gösteren
bir fonksiyondur.

TC = FC + VC = s + Q.c (3.1)

3.2 Toplam Gelir (Total Revenue-TR)

Belli bir üretim düzeyinde işletmenin üretip sattığı ürün karşılığı elde ettiği para
miktarıdır.

P : Satış Fiyatı
Q : Satılan Mal Miktarı

TR = P.Q (3.2)

Ortalama Gelir (Avarage Revenue-AR); Birim ürün başına düşen gelirdir.

TR
AR = (3.3)
Q

Marjinal Gelir (Marginal Revenue-MR); Belirli bir üretim düzeyinde üretilen son birim
ürünün satışından elde edilen ek gelirdir.

dTR
MR = (3.4)
dQ

3.3 Kâr (Profit-π)

Kâr; özel işletmeler için temel amaçtır. Ekonomik açıdan kâr; işletmenin belirli bir dönem
içerisinde üretim sonucu elde ettiği gelirden aynı dönem içerisinde yapılan üretim
giderlerinin çıkarılması sonu kalan artı değerdir.

∏ = TR − TC = ( P.Q ) − ( s + Q.c ) (3.5)

Kârın maksimum olduğu noktada kâr fonksiyonunun türevi sıfıra eşit olur. Kâr,
∏ = TR − TC olduğuna göre kârı maksimum yapan üretim seviyesini belirlemek için kârı
sıfıra eşitleyip türevini alırsak, bulunacak bağıntı MR = MC olur.

Marjinal Kâr (Marginal Profit-MP); üretim miktarına göre kâr değişim oranı şeklinde
tanımlanır. Belirli bir üretim düzeyinde üretile son birim ürünün satışından elde edilen ek
kârdır.
Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 10
 d∏
MK = (3.6)
dQ

Kârı artırmak için temel olarak üç yöntem vardır.

1. Satış fiyatını artırmak

2. Satılan ürün miktarını artırmak
3. Giderleri azaltmak

3.4 Başa Baş Noktası (BBN) Analizleri

Kârı veya zararı analiz etmek veya tahmin etmek için genellikle gelirin ve giderin
karşılaştırılması gerekir. Gelirle giderin eşit olduğu üretim düzeyinde işletme ancak
giderlerini karşılayabildiği için bu düzeyde işletmenin kârı sıfırdır. Bu üretim düzeyine
“Başa Baş Noktası” denir.

Üretim miktarı açısından başa baş noktası, işletmenin yalnızca giderlerini karşılayabilmesi
için ne kadar üretim yapılması gerektiğini gösterir. O halde başa baş noktasında, toplam
giderler, toplam gelire eşittir.

s
TC = TR ⇒ QB = (3.7)
P−c

Başa baş noktasındaki satış gelirinin ( BBN SG ) ne olduğu belirlenmek istenirse, başa baş
noktasındaki üretim miktarının satış fiyatı ile çarpılması gerekir.

BBN SG = P.QB (3.8)

Satış kapasitesinin yüzdesi olarak başa baş noktasının ( BBN KY ) bulunması aşağıdaki
gibidir.

QB : BBN Üretim Miktarı

QK : İşletmenin Üretim Kapasitesi

FC Q
BBN KY = = B (3.9)
TR − TC QK

Amaçlanan kâr miktarına göre başa baş noktasının bulunması aşağıdaki gibidir.

∏ : Amaçlanan Kâr
Q∏ : Amaçlanan Karı Veren Üretim Miktarı

TR − ∏ = FC + VC (3.10)

FC + ∏
Q∏ = (3.11)
P−c

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 11

 3.5 Projede Kâra Geçiş ve Faaliyeti Durdurma Noktaları

Kâra geçiş noktası bize sabit maliyetleri telafi edebilecek satış hacminin ne olacağı
konusunda bilgi verir. Hâlbuki firmanın zarara gittiği bazı durumlar olabilir. Bu noktada
firma sabit maliyetlerin bir kısmını veya tamamını elde etmekten vazgeçerek sadece
değişken maliyetlere yönelir. Eğer satış fiyatı değişken maliyetlerin de altına düşmüşse
(TR<VC) artık faaliyete devam edileme ve faaliyet durdurulur. Bu noktaya “Faaliyeti
Durdurma Noktası” denir.

3.6 Faaliyet Kaldıracı

Faaliyet Kaldıracı; firmanın Q satış hacmindeki belli bir yüzde değişmenin firmanın
kârında yaptığı yüzde değişmeye oranıdır.

V Kâr
Faaliyet Kaldıracı = Kâr (3.12)
VSatışlar
Satışlar

3.7 Muhasebe ve Mühendislik Ekonomisi ilişkisi

Muhasebe; işletmenin varlıkları ve kaynakları üzerinde değişme meydana getiren ve para

ile ifade edilebilen işlemlere ait bilgileri kaydeden, sınıflandıran, özetleyen, analiz ederek
yorumlayan ve ilgili kişi ve kurumlara rapor halinde sunan bilim dalıdır.

3.7.1 Genel Muhasebe

Bir dönem içerisinde firmanın iki ana mali tablosunun hazırlanmasını sağlar.

1. Bilânço; firmanın belli bir tarihteki varlıklarını, sermayesini ve borçlarını gösteren

mali bir tablodur.
2. Gelir Tablosu; bir firmanın belli bir döneme ait faaliyetlerin sonucunu, yani kâr
veya zararını ve bu sonuca brüt satışlardan başlayarak nasıl ulaşıldığını gösteren
mali bir tablodur.

3.7.1.1 Bilânço

Basit Bilânço Tablosu

Bilânço
Aktif Pasif
Kısa Süreli Borçlar
Dönen Varlıklar
Uzun Süreli Borçlar
Duran Varlıklar
Öz Sermaye
Aktif Toplamı=Pasif Toplamı

Dönen Varlıklar; bir yıl içinde paraya dönüşebilecek olan varlıkları içerir. Dönen varlıklara
“İşletme Sermayesi” denir. Dönen varlıklarla kısa süreli borçlar arasındaki farka “Net
İşletme Sermayesi” denir.

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 12

Duran Varlıklar; paraya dönüşmeleri bir yıldan uzun süren alacak varlıklarıdır. Üçe ayrılır.

1. Bağlı Değerler; uzun vadeli alacaklar, finansal duran varlıklar, önceden ödenmiş
giderler, uzun süreli akreditifler gibi kalemleri içerir.
2. Maddi Duran Varlıklar; arsa, bina, makine ve teçhizat, nakil araçları gibi
kalemlerden oluşur.
3. Maddi Olmayan Duran Varlıklar; kuruluş ve teşkilatlanma giderleri, patent, telif
hakları, çeşitli imtiyazlar, marka hakkı, ARGE giderleri vs’ den oluşur.

Kısa Süreli Borçlar; bir yıl içinde ödenmesi gereken borçlardır.

Uzun Süreli Borçlar; bir yıldan daha uzun bir süre içinde ödenmeleri gereken borçlardır.

Öz Sermaye; bilânço pasifinde borç kalemleri dışında kalan diğer kalemlerden oluşur.

3.7.1.2 Gelir Tablosu

Gelir tablosunda yer alan kalemler belirli gruplar altında toplanabilir.

1. Brüt/Gayri Safi satış kârı bölümü

2. Faaliyet kârı bölümü
3. Net kâr veya zarar bölümü

3.7.2 Maliyet Muhasebesi

Genel muhasebenin bir dalıdır. Mamul üretiminde kullanılan işçilik, malzeme ve genel
imalat giderleri gibi maliyetleri tespit ve takibe yarayan ve mamuller itibariyle kaça mal
olduklarını bildiren bir hesap ve kayıt sistemidir.

3.8 Nakit Akımları

Nakit Akımı = Net Kâr

+ Amortismanlar ve nakit çıkışı gerektirmeyen diğer giderler
−O dönem veresiye satışlar ve diğer nakit çıkışları
+O dönem veresiye satışlardan tahsiller

Nakit Akımı Tablosu; işletmenin bir bilânçodan diğerine kasa hesabındaki değişmeyi
açıklamayı amaçlayan bir tablodur.

3.9 Ek Formüller

Toplam Katkı Payı = ( P − c ).Q (3.13)

t : Vergi Oranı

Net ∏ = Brüt ∏ .(1 − t ) (3.14)

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 13

 FC + Brüt ∏ + Faizler + Diğer Sabitler
QB = (3.15)
( P − c)

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 14

 4.0 AMORTİSMAN VE TÜKENME AMORTİSMANI

4.1 Amortisman Tanımı

Sabit varlıkların (makine, teçhizat, taşıma vasıtaları vs) fiziksel ve teknolojik nedenle
uğradıkları değer kayıplarıdır.

Finansal Anlamda Amortisman; sabit varlıklara yatırılmış olan sermayenin geri dönmesi
işlemidir. Ekonomik Anlamda Amortisman; verimli kapasitenin sürekliliğini sağlama
işlemidir. Maliyet Açısından Amortisman; sabit varlıkların kullanımdan veya başka
nedenlerden dolayı meydana gelen değer kayıplarının maliyetlere geçirilmesi işlemidir.
Muhasebe Açısından Amortisman; bir hesap döneminde sabit varlığın değer kaybı olarak
hesaplanıp gösterilen giderdir.

4.2 Amortismanı Oluşturan Nedenler

Sabit varlıkların değer kayıplarına neden olan başka bir değişle amortismanı oluşturan iki
öğe vardır.

1. Fiziksel (Maddesel); Üretimin sonucu olarak fiziki varlıkların eskimesi, yıpranması

ve ortadan kalkmasıdır.
2. İşlevsel (Fonksiyonel); Başlıca sebebi modasının geçmesi veya talep kayması
sebebiyle kullanılmaz hale gelmesidir.

4.3 Amortisman Hesaplama Yöntemleri

Amortisman yöntemleri şunlardır.

1. Normal/Doğrusal amortisman
2. Azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman
3. Olağanüstü amortisman
4. Tükenme Amortismanı

Herhangi bir yöntem ile amortisman miktarının hesaplanabilmesi için amortismanı

yapılacak sabit varlığın aşağıdaki özellikleri bilinmelidir.

1. Maliyet Değeri (M); sabit değerin elde edilmesi için yapılan tüm ödemeler ve
giderlerdir.
2. Hurda Değeri (H); sabit değerin kullanma süresinin bitiminde varsa taşıdığı
parasal değerdir.
3. Sabit Değerin Kullanma Süresi (n); bu varlığın firmada faydalı olarak
kullanıldığında geçen süreyi ifade eder.
4. Amortisman Oranı (r=1/n); amortisman payının/tutarının hesaplanabilmesi için
ekonomik değere uygulanan orandır.

4.3.1 Normal/Doğrusal Amortisman Yöntemi

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 15

A : Yıllık Amortisman Tutarı
M : Amortisman Matrahı
H : Hurda Değeri
n : Sabit Varlığın Ekonomik Ömrü
r : Amortisman Oranı

M −H
A= = (M − H )r (4.1)
n

Bu konu ile ilgili örnek 4.1’ dir.

4.3.2 Azalan Bakiyeler Üzerinden Amortisman Yöntemi

NOT: Bu yöntemdeki amortisman oranı (r), normal amortisman yöntemindeki

amortisman oranının iki katıdır. Son yıldaki amortisman oranı daima 1’ dir.

Bu konu ile ilgili örnek 4.2’ dir.

4.3.3 Azalan Bakiyeler Yönteminden Normal Amortismana Geçiş

Bu konu ile ilgili örnek 4.3’ dir.

4.3.4 Üretim Saatine veya Üretim Miktarına Göre Amortisman Yöntemi

Aü : Üretim Miktarına Göre Amortisman Payı

Q : Makinanın Ömrü ( Kullanım Saati)
Qİ : Makinanın O Yılki Çalışma Süresi veya Üretim Miktarı

AÜ =
( M − H ) Qİ (4.2)
Q

Aİ : Birim Üretim Başına Amortisman Tutarı

Q1 : O Yılki Çalışma Saati
Q2 : Ömrü Boyunca Toplam Çalışma Saati

( M − H ) Q1
Aİ = (4.3)
Q2

Bu konu ile ilgili örnek 4.4 ve örnek 4.5’ dir.

4.4 Tükenme Payı Hesaplama Yöntemleri

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 16

Tükenme, mineral, petrol, kereste gibi doğal rezervlerde meydana gelen azalmadır. Bir
bakıma amortismana benzer fakat tükenen mal, yer değiştirilip satılması nedeniyle değer
kaybederken, amortismanı ayrılan mal, satılacak malın üretimi sırasındaki aşınma,
yıpranma ve eskimeden dolayı değer kaybeder.

4.4.1 Maliyet Yöntemi

Aİ : Tükenme Payı
M : Mal Oluş
R : Toplam Çıkarılacak Ürün Miktarı
Qİ : Her Dönemde Çıkartılan Ürün Miktarı

M .Qİ
Aİ = (4.4)
R

rİ : Tükenme Payı Oranı

Qİ
rİ = (4.5)
R

Bu konu ile ilgili örnek 4.6’ dir.

4.4.2 Yüzde Yöntemi

Amortisman Tutarı = O Yılki Üretim Maliyeti Χ Amortisman Oranı (4.6)

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 17

 5.0 PARANIN ZAMAN DEĞERİ

5.1 Faiz Hesaplama Yöntemleri

Faiz = Birikmiş Toplam Miktar − İlk Yatırım (5.1)

Faiz = Günümüzde Geri Ödenen Miktar − İlk Borç (5.2)

Birim Zamanda Gerçekleşen Faiz

Faiz Oranı = (5.3)
İlk Miktar

5.1.1 Basit Faiz

P : Anapara
n : Periyot Sayısı
i : Faiz Oranı

F = P.n.i (5.4)

5.1.2 Bileşik Faiz

F = P (1 + i )
n
(5.5)

5.2 Enflasyon Ortamında Reel Faizin Bulunması

iR : Re el Faiz Oranı
iN : No min al Faiz Oranı
e : Enflasyon Oranı

1 + iN
iR = −1 (5.6)
1+ e

5.3 Nominal ve Efektif (Reel) Faiz Oranları

r : No min al Faiz Oranı

i : Periyot Başına Faiz Oranı
m : Periyot Sayısı

r = i.m (5.7)

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 18

ie : Yıllık Efektik Faiz Oranı
i : Faiz Periyodu Başına Faiz Oranı
m : Yıl İçindeki Faiz Periyodu Sayısı
r : Yıllık No min al Faiz Oranı

m
 r
ie = (1 + i ) − 1 = 1 +  − 1
m
(5.8)
 m

“n” yılı sonundaki gelecek değer eşitliği aşağıdaki gibidir.

mn
 r
F = P 1 +  (5.9)
 m

PERİYOT m
6 Aylık-Yarıyıllık 2
4 Aylık-Çeyrek Yıllık 3
3 Aylık 4
2 Aylık 6
Aylık 12
Haftalık 52
Günlük 365

5.4 Faiz Formülleri

A : Uniform Seri Değer

F : Gelecekteki Değer
P : Bugünkü Değer
k : Geometrik Artış / Azalış Oranı

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 19

 TEK ÖDEME

F = P (1 + i ) F = P ( F / P , i, n)
n
Gelecek Değer
F
Bugünkü Değer P= P = F ( P / F , i, n)
(1 + i )
n

DÜZGÜN SERİ

 (1 + i )n − 1 
Gelecek Değer F = A  F = A( F / A, i, n)
 i 
 i 
Tasarruf Değeri A= F   A = F ( A / F , i, n)
 (1 + i ) − 1 
n

 i (1 + i )n 
Sermayenin Yeniden Elde Edilmesi A= P  A = P ( A / P, i , n )
 (1 + i ) − 1 
n

 (1 + i )n − 1 
Bugünkü Değer P = A n 
P = A( P / A, i, n)
 i (1 + i ) 
 (1 + k )n − (1 + i )n 
Artan Geometrik Seri F = A  F = A( F / A, i, k , n)
 k −i 
 (1 − k )n − (1 + i )n 
Azalan Geometrik Seri F = A  F = A( F / A, i, k , n)
 −k − i 

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 20

 6.0 YATIRIM PROJELERİNİN DEĞERLENDİRMESİ

6.1 Yatırım Projelerinin Amaçları

Yatırım; bir devre içinde üretilen ve ithal edilen mallardan, tüketilmeyerek veya ihraç
edilemeyerek, gelecek devreye aktarılan kısımdır.

Yatırım projelerini değerlendirirken göz önünde bulundurulması gereken hususlar

şunlardır.

1. İlk yatırım tutarı

2. İşletme sermayesi ihtiyacı
3. Yatırımın ömrü
4. Yatırımın sağlayacağı nakit akışları
5. Yatırımın hurda değeri
6. Iskonto oranı

6.2 Proje Değerlendirme Yöntemleri

6.2.1 Kârlılık Oranı (KO)

6.2.1.1 Basit Kârlılık Oranı (BKO)

BKO* : Kritik ( Kabul Edilebilir ) Oran

Yıllık Net Kâr

BKO = ≥ BKO * (6.1)
İlk Yatırım Tutarı

Toplam yatırımın kârlılığını hesaplamak için aşağıdaki formül kullanılır.

KO : Toplam YatırımÜzerinden Kârlılık Oranı

K : Amortisman, Faiz ve Kârdan Alınan Vergiler Düşüldükten Sonra, Normal Bir İçindeki Net Kâr
F : Normal Bir Yıl İçindeki Borçlar İçin Yıllık Faiz Ödentileri
I : Öz Sermaye İle Borçları Kapsayan Toplam Yatırım

K+F
KO = (6.2)
I

Öz sermaye üzerinden basit karlılık oranı hesaplanmak istenirse aşağıdaki formül

kullanılır.

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 21

KOδ : Öz SermayeÜzerinden Kârlılık Oranı
Sδ : Yatırılmış Olan Öz Sermaye

K
KOδ = (6.3)
Sδ

6.2.1.2 Ortalama Kârlılık Oranı (OKO)

OY : Ortalama Yatırım
SÇ : Çalışma Sermayesi
H : Hurda Değeri
S S : Sabit Sermaye
K : Elde Edilen Yıllık Net Kâr
n : Yatırımın Faydalı Ömrü
i = 1, 2, 3...n
n
Ki
∑
i =1 n
: Yıllık Ortalama Kar (YOK )

1
OY = SÇ + H + ( SS − H ) (6.4)
2
n
Ki
∑
i =1 n
OKO = (6.5)
1
SÇ + H + ( SS − H )
2

6.2.2 Geri Ödeme Süresi (GÖS)

GÖS * : Karar alıcı tarafından kabul edilen sınır geri ödeme süresi
GÖS ≤ GÖS * ise proje kabul edilir.

Eğer yıllık net nakit girişlerinin (vergiden sonraki kâr+amortismanlar) değişmediği kabul
edilirse aşağıdaki formül kullanılır.

I 0 : Yatırım Tutarı
A : Yıllık Net Nakit Girişi

I0
GÖS = (6.6)
A

Projeden beklenen yıllık net nakit girişleri yıllar itibariyle değişiklik gösteriyorsa aşağıdaki
formül kullanılır.

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 22

m : ( İlk Yatırım + Kümülatif Nakit Akışı) toplamının pozitife geçtiği yıldan bir önceki yıl
I 0 : İlk Yatırım Tutarı (Maliyet olduğundan negatif olarak işleme girecek )
m

∑ NA : Kümülatif
t =1
t Nakit Akışı ( KNA)
m
I 0 + ∑ NAt : Kalan Yatırım Tutarı
t =1

m
I 0 + ∑ NAt
GÖS = m + t =1
(6.7)
NAm +1

6.2.3 Net Bugünkü Değeri (NBD)

NAt : Pr ojeden (t = 1, 2, 3...n) beklenen net nakit akışı

r : Iskonto Oranı
n : Pr ojenin Ekonomik Ömrü
I 0 : İlk Yatırım Tutarı

n
NAt
NBD = ∑ − I0 ≥ 0
t =1 (1 + r )t

NA1 NA2 NA3 NAn H

NBD = + + + ... + − I0 (6.8)
(1 + r ) (1 + r ) (1 + r )
2 3
(1 + r ) (1 + r ) n
n

Yatırımın tamamlanma süresi bir yıldan fazla bir süreyi gerektiriyorsa (örneğin m yıl)
aşağıdaki formül kullanılır.

n
 NAt H  m  It 
NBD = ∑  +  − ∑ t 
(6.9)
t =1  (1 + r ) (1 + r )t + m  t =1  (1 + r ) 

Bağımsız Yatırım; bir yatırım projesinin gerektirdiği giderler ve sağlayacağı para girişi,
diğer yatırım projelerinin kabul veya reddinden etkilenmiyorsa, bu yatırım projesidir.

Bağımlı Yatırım; bir yatırımın sağlayacağı para gidişleri ve/veya firmaya yükleyeceği
giderler, diğer yatırım projelerinin kabul veya reddedilmesinden etkilendiği yatırımlardır.
Bunlar ikiye ayrılır. Eğer bir yatırımın yapılması öncelikle bir diğerinin yapılmasını
gerektiriyorsa veya bir yatırımın yapılması diğer bir yatırımdan beklenen faydaları artırıcı
veya maliyetleri azaltıcı bir etkiye sahipse bu tür yatırımlara “Tamamlayıcı Yatırım” denir.
Eğer bir yatırımın yapılması teknik olarak diğerinin yapılmasını engelliyor veya her iki
yatırımın aynı işlevi yerine getirecekleri biliniyorsa, bu tür yatırımlara “Almaşık Yatırım”
denir.

6.2.3.1 En Küçük Ortak Katlar (EKOK)

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 23

6.2.3.1 Yıllık Eşdeğer Gelir (YEG)

(1 + r )n * r
YEG = NBD (6.10)
(1 + r )n − 1

6.2.3.1 Sonsuz Ömür Eşdeğer Gelir (NBD∞)

(1 + r ) n
NBD∞ = NBD (6.11)
(1 + r )n − 1

6.2.3.1 Dönem Sonu Değeri Yöntemi

6.2.4 İç Kârlılık Oranı (İKO)

İKO; projeden beklenen nakit girişlerinin şimdiki değerini, yatırım maliyetinin şimdiki
değerine eşit kılan ıskonto oranıdır. Bu oran “r” ile ifade edilir.

İKO : Bir projenin hesaplanan iç verim oranı

İKO* : Yatırımcının proje üzerinden kazanmayı ümit ettiği istenilen min imum verim oranı
İKO > İKO *
+
r : NBD ' i pozitif , fakat sıfıra çok yakın bir değer yapan daha düşük ıskonto oranı
−
r : NBD ' i negatif , fakat sıfıra çok yakın bir değer yapan daha yüksek ıskonto oranı

+
− + NBD +
İKO = r +  r − r  (6.12)
  NBD + + NBD −

1
Iskonto faktörü ile hesaplanır.
(1 + r )
n

6.2.5 Fayda Maliyet Oranı (FMO)

Nakit Girişlerinin Bugünkü Değeri

FMO = (6.13)
İlk Nakit Çıkışları

n : Yatırımın Ekonomik Ömrü

R : Yatırımın Ekonomik Ömrü Süre sin ce Sağlayacağı Net Nakit Girişleri ( Net Kâr + Amortisman)
I 0 : Yatırımın Gerektirdiği İlk Nakit Çıkışları
H : Hurda Değeri

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 24

Yatırımın tesis süresi 1 yılı aşıyorsa aşağıdaki formül kullanılır.

n
Rt H
∑ (1 + r ) t
+
(1 + r )n + m
FMO = t =1
m
(6.14)
It
∑
t =1 (1 + r )
t

6.3 Kira Hesabı

L : Kira Bedeli
M : Makinanın Maliyeti
n : Ekonomik Ömür
p : Tamir − Bakım Masrafları
i : Faiz Oranı
M
: Yıllık Amortisman Miktarı
n

1 i
L = M  + p+  (6.15)
n 2

Bu dosya Fatih Çoturoğlu tarafından yazılmıştır. 25